ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಅಥೇತ್ಯಭ್ಯಮಂಥತ್ಸ ಮುಖಾಚ್ಚ ಯೋನೇರ್ಹಸ್ತಾಭ್ಯಾಂ ಚಾಗ್ನಿಮಸೃಜತ ತಸ್ಮಾದೇತದುಭಯಮಲೋಮಕಮಂತರತೋಽಲೋಮಕಾ ಹಿ ಯೋನಿರಂತರತಃ । ತದ್ಯದಿದಮಾಹುರಮುಂ ಯಜಾಮುಂ ಯಜೇತ್ಯೇಕೈಕಂ ದೇವಮೇತಸ್ಯೈವ ಸಾ ವಿಸೃಷ್ಟಿರೇಷ ಉ ಹ್ಯೇವ ಸರ್ವೇ ದೇವಾಃ । ಅಥ ಯತ್ಕಿಂಚೇದಮಾರ್ದ್ರಂ ತದ್ರೇತಸೋಽಸೃಜತ ತದು ಸೋಮ ಏತಾವದ್ವಾ ಇದಂ ಸರ್ವಮನ್ನಂ ಚೈವಾನ್ನಾದಶ್ಚ ಸೋಮ ಏವಾನ್ನಮಗ್ನಿರನ್ನಾದಃ ಸೈಷಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽತಿಸೃಷ್ಟಿಃ । ಯಚ್ಛ್ರೇಯಸೋ ದೇವಾನಸೃಜತಾಥ ಯನ್ಮರ್ತ್ಯಃ ಸನ್ನಮೃತಾನಸೃಜತ ತಸ್ಮಾದತಿಸೃಷ್ಟಿರತಿಸೃಷ್ಟ್ಯಾಂ ಹಾಸ್ಯೈತಸ್ಯಾಂ ಭವತಿ ಯ ಏವಂ ವೇದ ॥ ೬ ॥
ತತ್ರ ಪ್ರಜಾಪತೇರೇಕಸ್ಯ ದೇವಸ್ಯಾತ್ರಾದ್ಯಲಕ್ಷಣೋ ಭೇದೋ ವಿವಕ್ಷಿತ ಇತಿ — ತತ್ರಾಗ್ನಿರುಕ್ತೋಽತ್ತಾ, ಆದ್ಯಃ ಸೋಮ ಇದಾನೀಮುಚ್ಯತೇ । ಅಥ ಯತ್ಕಿಂಚೇದಂ ಲೋಕ ಆರ್ದ್ರಂ ದ್ರವಾತ್ಮಕಮ್ , ತದ್ರೇತಸ ಆತ್ಮನೋ ಬೀಜಾತ್ ಅಸೃಜತ ; ‘ರೇತಸ ಆಪಃ’ (ಐ. ಉ. ೧ । ೧ । ೪) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ದ್ರವಾತ್ಮಕಶ್ಚ ಸೋಮಃ । ತಸ್ಮಾದ್ಯದಾರ್ದ್ರಂ ಪ್ರಜಾಪತಿನಾ ರೇತಸಃ ಸೃಷ್ಟಮ್ , ತದು ಸೋಮ ಏವ । ಏತಾವದ್ವೈ ಏತಾವದೇವ, ನಾತೋಽಧಿಕಮ್ , ಇದಂ ಸರ್ವಮ್ । ಕಿಂ ತತ್ ? ಅನ್ನಂ ಚೈವ ಸೋಮೋ ದ್ರವಾತ್ಮಕತ್ವಾದಾಪ್ಯಾಯಕಮ್ , ಅನ್ನಾದಶ್ಚಾಗ್ನಿಃ ಔಷ್ಣ್ಯಾದ್ರೂಕ್ಷತ್ವಾಚ್ಚ ।

ಸರ್ವದೇವತಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸ್ವತೋಽಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಕಲ್ಪನಯಾ ವೈಪರೀತ್ಯಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಸತ್ಯಥೇತ್ಯಾದ್ಯುತ್ತರಗ್ರಂಥಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ತತ್ರೇತಿ ।

ವಿವಕ್ಷಿತ ಇತ್ಯುತ್ತರಗ್ರಂಥಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ತಸ್ಯ ವಿಷಯಂ ಪರಿಶಿನಷ್ಟಿ —

ತತ್ರಾಗ್ನಿರಿತಿ ।

ಅತ್ರಾದ್ಯಯೋರ್ನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಾ ಸಪ್ತಮೀ ।

ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —

ಅಥೇತಿ ।

ಅತ್ತುಃ ಸರ್ಗಾಂತಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ರೇತಸಃ ಸಕಾಶಾದಪಾಂ ಸರ್ಗೇಽಪಿ ಸೋಮಶಬ್ದೇ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ದ್ರವಾತ್ಮಕಶ್ಚೇತಿ ।

ಶ್ರದ್ಧಾಖ್ಯಾಹುತೇಃ ಸೋಮೋತ್ಪತ್ತಿಶ್ರವಣಾತ್ತತ್ರ ಶೈತ್ಯೋಪಲಬ್ಧೇಶ್ಚೇತಿ ಭಾವಃ ।

ಸೋಮಸ್ಯ ದ್ರವಾತ್ಮಕತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಅಗ್ನೀಷೋಮಯೋರನ್ನಾನ್ನಾದಯೋಃ ಸೃಷ್ಟಾವಪಿ ಜಗತಿ ಸ್ರಷ್ಟವ್ಯಾಂತರಮವಶಿಷ್ಟಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಏತಾವದಿತಿ ।

ಆಪ್ಯಾಯಕಃ ಸೋಮೋ ದ್ರವಾತ್ಮಕತ್ವಾದನ್ನಂ ಚಾಽಽಪ್ಯಾಯಕಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ತಸ್ಮಾದುಪಪನ್ನಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।