ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ಇದಮಗ್ರ ಆಸೀತ್ತದಾತ್ಮಾನಮೇವಾವೇತ್ । ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ಸರ್ವಮಭವತ್ತದ್ಯೋ ಯೋ ದೇವಾನಾಂ ಪ್ರತ್ಯಬುಧ್ಯತ ಸ ಏವ ತದಭವತ್ತಥರ್ಷೀಣಾಂ ತಥಾ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ತದ್ಧೈತತ್ಪಶ್ಯನೃಷಿರ್ವಾಮದೇವಃ ಪ್ರತಿಪೇದೇಽಹಂ ಮನುರಭವಂ ಸೂರ್ಯಶ್ಚೇತಿ । ತದಿದಮಪ್ಯೇತರ್ಹಿ ಯ ಏವಂ ವೇದಾಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ ಸ ಇದಂ ಸರ್ವಂ ಭವತಿ ತಸ್ಯ ಹ ನ ದೇವಾಶ್ಚನಾಭೂತ್ಯಾ ಈಶತೇ । ಆತ್ಮಾ ಹ್ಯೇಷಾಂ ಸ ಭವತಿ ಅಥ ಯೋಽನ್ಯಾಂ ದೇವತಾಮುಪಾಸ್ತೇಽನ್ಯೋಽಸಾವನ್ಯೋಽಹಮಸ್ಮೀತಿ ನ ಸ ವೇದ ಯಥಾ ಪಶುರೇವಂ ಸ ದೇವಾನಾಮ್ । ಯಥಾ ಹ ವೈ ಬಹವಃ ಪಶವೋ ಮನುಷ್ಯಂ ಭುಂಜ್ಯುರೇವಮೇಕೈಕಃ ಪುರುಷೋ ದೇವಾನ್ಭುನಕ್ತ್ಯೇಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಪಶಾವಾದೀಯಮಾನೇಽಪ್ರಿಯಂ ಭವತಿ ಕಿಮು ಬಹುಷು ತಸ್ಮಾದೇಷಾಂ ತನ್ನ ಪ್ರಿಯಂ ಯದೇತನ್ಮನುಷ್ಯಾ ವಿದ್ಯುಃ ॥ ೧೦ ॥
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಫಲಪ್ರಾಪ್ತೌ ವಿಘ್ನಕರಣೇ ದೇವಾದಯ ಈಶತ ಇತಿ ಕಾ ಶಂಕೇತಿ — ಉಚ್ಯತೇ — ದೇವಾದೀನ್ಪ್ರತಿ ಋಣವತ್ತ್ವಾನ್ಮರ್ತ್ಯಾನಾಮ್ ; ‘ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯೇಣ ಋಷಿಭ್ಯೋ ಯಜ್ಞೇನ ದೇವೇಭ್ಯಃ ಪ್ರಜಯಾ ಪಿತೃಭ್ಯಃ’ (ತೈ. ಸಂ. ೬ । ೩ । ೧೦) ಇತಿ ಹಿ ಜಾಯಮಾನಮೇವ ಋಣವಂತಂ ಪುರುಷಂ ದರ್ಶಯತಿ ಶ್ರುತಿಃ ; ಪಶುನಿದರ್ಶನಾಚ್ಚ ‘ಅಥೋ ಅಯಂ ವಾ...’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೧೬) ಇತ್ಯಾದಿಲೋಕಶ್ರುತೇಶ್ಚ ಆತ್ಮನೋ ವೃತ್ತಿಪರಿಪಿಪಾಲಯಿಷಯಾ ಅಧಮರ್ಣಾನಿವ ದೇವಾಃ ಪರತಂತ್ರಾನ್ಮನುಷ್ಯಾನ್ಪ್ರತಿ ಅಮೃತತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಿಂ ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಂ ಕುರ್ಯುರಿತಿ ನ್ಯಾಯ್ಯೈವೈಷಾ ಶಂಕಾ । ಸ್ವಪಶೂನ್ ಸ್ವಶರೀರಾಣೀವ ಚ ರಕ್ಷಂತಿ ದೇವಾಃ ; ಮಹತ್ತರಾಂ ಹಿ ವೃತ್ತಿಂ ಕರ್ಮಾಧೀನಾಂ ದರ್ಶಯಿಷ್ಯತಿ ದೇವಾದೀನಾಂ ಬಹುಪಶುಸಮತಯೈಕೈಕಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ; ‘ತಸ್ಮಾದೇಷಾಂ ತನ್ನ ಪ್ರಿಯಂ ಯದೇತನ್ಮನುಷ್ಯಾ ವಿದ್ಯುಃ’ ಇತಿ ಹಿ ವಕ್ಷ್ಯತಿ, ‘ಯಥಾ ಹ ವೈ ಸ್ವಾಯ ಲೋಕಾಯಾರಿಷ್ಟಿಮಿಚ್ಛೇದೇವಂ ಹೈವಂವಿದೇ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನ್ಯರಿಷ್ಟಿಮಿಚ್ಛಂತಿ’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೧೬) ಇತಿ ಚ ; ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವೇ ಪಾರಾರ್ಥ್ಯನಿವೃತ್ತೇಃ ನ ಸ್ವಲೋಕತ್ವಂ ಪಶುತ್ವಂ ಚೇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯೋ ಅಪ್ರಿಯಾರಿಷ್ಟಿವಚನಾಭ್ಯಾಮವಗಮ್ಯತೇ ; ತಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿಂ ಪ್ರತಿ ಕುರ್ಯುರೇವ ವಿಘ್ನಂ ದೇವಾಃ । ಪ್ರಭಾವವಂತಶ್ಚ ಹಿ ತೇ ॥

ಆಪ್ರಾಪ್ತಪ್ರತಿಷೇಧಾಯೋಗಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಚೋದಯತಿ —

ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ।

ಶಂಕಾನಿಮಿತ್ತಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ಅಧಮರ್ಣಾನಿವೋತ್ತಮರ್ಣಾ ದೇವಾದಯೋ ಮರ್ತ್ಯಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಂ ಕುರ್ವಂತೀತಿ ಶೇಷಃ ।

ಕಥಂ ದೇವಾದೀನ್ಪ್ರತಿ ಮರ್ತ್ಯಾನಾಮೃಣಿತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯೇಣೇತಿ ।

ಯಥಾ ಪಶುರೇವಂ ಸ ದೇವಾನಾಮಿತಿ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಪಶುಸಾದೃಶ್ಯಶ್ರವಣಾಚ್ಚ ತೇಷಾಂ ಪಾರತಂತ್ರ್ಯಾದ್ದೇವಾದಯಸ್ತಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಂ ಕುರ್ವಂತೀತ್ಯಾಹ —

ಪಶ್ವಿತಿ ।

’ಅಥೋ ಅಯಂ ವಾ ಆತ್ಮಾ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಲೋಕಃ’ ಇತಿ ಚ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಭೋಗ್ಯತ್ವಶ್ರುತೇಶ್ಚ ಸರ್ವೇ ತದ್ವಿಘ್ನಕರಾ ಭವಂತೀತ್ಯಾಹ —

ಅಥೋ ಇತಿ ।

ಲೋಕಶ್ರುತ್ಯಭಿಪ್ರೇತಮರ್ಥಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಆತ್ಮನ ಇತಿ ।

ಯಥಾಽಧಮರ್ಣಾನ್ಪ್ರತ್ಯುತ್ತಮರ್ಣಾ ವಿಘ್ನಮಾಚರಂತಿ ತಥಾ ದೇವಾದಯಃ ಸ್ವಾಸ್ಥಿತಿಪರಿರಕ್ಷಣಾರ್ಥಂ ಪರತಂತ್ರಾನ್ಕರ್ಮಿಣಃ ಪ್ರತ್ಯಮತತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಿಮುದ್ದಿಶ್ಯ ವಿಘ್ನಂ ಕುರ್ವಂತೀತಿ ತೇಷಾಂ ತಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವಶಂಕಾ ಸಾವಕಾಶೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪಶುನಿದರ್ಶನೇನ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —

ಸ್ವಪಶೂನಿತಿ ।

ಪಶುಸ್ಥಾನೀಯಾನಾಂ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ದೇವಾದಿಭೀ ರಕ್ಷ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —

ಮಹತ್ತರಾಮಿತಿ ।

ಇತಶ್ಚ ದೇವಾದೀನಾಂ ಮನುಷ್ಯಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವಮಮೃತತ್ವಪ್ರಾಪ್ತೌ ಸಂಭಾವಿತಮಿತ್ಯಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ತತಶ್ಚ ತೇಷಾಂ ತಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವಂ ಭಾತೀತ್ಯಾಹ —

ಯಥೇತಿ ।

ಸ್ವಲೋಕೋ ದೇಹಃ । ಏವಂವಿತ್ತ್ವಂ ಸರ್ವಭೂತಭೋಜ್ಯೋಽಹಮಿತಿ ಕಲ್ಪನಾವತ್ತ್ವಮ್ । ಕ್ರಿಯಾಪದಾನುಷಂಗಾರ್ಥಶ್ಚಕಾರಃ ।

ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವೇಽಪಿ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ದೇವಾದಿಪಾರತಂತ್ರ್ಯಾವಿಘಾತಾತ್ಕಿಮಿತಿ ತೇ ವಿಘ್ನಮಾಚರಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವ ಇತಿ ।

ದೇವಾದೀನಾಂ ಮನುಷ್ಯಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವೇ ಶಂಕಾಮುಪಪಾದಿತಾಮುಪಸಂಹರತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ನ ಕೇವಲಮುಕ್ತಹೇತುಬಲಾದೇವ ಕಿಂತು ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾಚ್ಚೇತ್ಯಾಹ —

ಪ್ರಭಾವವಂತಶ್ಚೇತಿ ।