న తావత్ అసంసారీ పరః — పాణిపేషణప్రతిబోధితాత్ శబ్దాదిభుజః అవస్థాన్తరవిశిష్టాత్ ఉత్పత్తిశ్రుతేః ; న ప్రశాసితా అశనాయాదివర్జితః పరో విద్యతే ; కస్మాత్ ? యస్మాత్ ‘బ్రహ్మ జ్ఞపయిష్యామి’ (బృ. ఉ. ౨ । ౧ । ౧౫) ఇతి ప్రతిజ్ఞాయ, సుప్తం పురుషం పాణిపేష బోధయిత్వా, తం శబ్దాదిభోక్తృత్వవిశిష్టం దర్శయిత్వా, తస్యైవ స్వప్నద్వారేణ సుషుప్త్యాఖ్యమవస్థాన్తరమున్నీయ, తస్మాదేవ ఆత్మనః సుషుప్త్యవస్థావిశిష్టాత్ అగ్నివిస్ఫులిఙ్గోర్ణనాభిదృష్టాన్తాభ్యామ్ ఉత్పత్తిం దర్శయతి శ్రుతిః — ‘ఎవమేవాస్మాత్’ ఇత్యాదినా ; న చాన్యో జగదుత్పత్తికారణమన్తరాలే శ్రుతోఽస్తి ; విజ్ఞానమయస్యైవ హి ప్రకరణమ్ । సమానప్రకరణే చ శ్రుత్యన్తరే కౌషీతకినామ్ ఆదిత్యాదిపురుషాన్ప్రస్తుత్య ‘స హోవాచ యో వై బాలాక ఎతేషాం పురుషాణాం కర్తా యస్య చైతత్కర్మ స వై వేదితవ్యః’ (కౌ. ఉ. ౪ । ౧౯) ఇతి ప్రబుద్ధస్యైవ విజ్ఞానమయస్య వేదితవ్యతాం దర్శయతి, నార్థాన్తరస్య । తథా చ ‘ఆత్మనస్తు కామాయ సర్వం ప్రియం భవతి’ (బృ. ఉ. ౨ । ౪ । ౫) ఇత్యుక్త్వా, య ఎవ ఆత్మా ప్రియః ప్రసిద్ధః తస్యైవ ద్రష్టవ్యశ్రోతవ్యమన్తవ్యనిదిధ్యాసితవ్యతాం దర్శయతి । తథా చ విద్యోపన్యాసకాలే ‘ఆత్మేత్యేవోపాసీత’ (బృ. ఉ. ౧ । ౪ । ౭) ‘తదేతత్ప్రేయః పుత్రాత్ప్రేయో విత్తాత్’ (బృ. ఉ. ౧ । ౪ । ౮) ‘తదాత్మానమేవావేదహం బ్రహ్మాస్మి - ’ (బృ. ఉ. ౧ । ౪ । ౧౦) ఇత్యేవమాదివాక్యానామానులోమ్యం స్యాత్ పరాభావే । వక్ష్యతి చ — ‘ఆత్మానం చేద్విజానీయాదయమస్మీతి పూరుషః’ (బృ. ఉ. ౪ । ౪ । ౧౨) ఇతి । సర్వవేదాన్తేషు చ ప్రత్యగాత్మవేద్యతైవ ప్రదర్శ్యతే — అహమితి, న బహిర్వేద్యతా శబ్దాదివత్ ప్రదర్శ్యతే అసౌ బ్రహ్మేతి । తథా కౌషీతకినామేవ ‘న వాచం విజిజ్ఞాసీత వక్తారం విద్యాత్’ (కౌ. ఉ. ౩ । ౮) ఇత్యాదినా వాగాదికరణైర్వ్యావృత్తస్య కర్తురేవ వేదితవ్యతాం దర్శయతి । అవస్థాన్తరవిశిష్టోఽసంసారీతి చేత్ — అథాపి స్యాత్ , యో జాగరితే శబ్దాదిభుక్ విజ్ఞానమయః, స ఎవ సుషుప్తాఖ్యమవస్థాన్తరం గతః అసంసారీ పరః ప్రశాసితా అన్యః స్యాదితి చేత్ — న, అదృష్టత్వాత్ । న హ్యేవంధర్మకః పదార్థో దృష్టః అన్యత్ర వైనాశికసిద్ధాన్తాత్ । న హి లోకే గౌః తిష్ఠన్ గచ్ఛన్వా గౌర్భవతి, శయానస్తు అశ్వాదిజాత్యన్తరమితి । న్యాయాచ్చ — యద్ధర్మకో యః పదార్థః ప్రమాణేనావగతో భవతి, స దేశకాలావస్థాన్తరేష్వపి తద్ధర్మక ఎవ భవతి ; స చేత్ తద్ధర్మకత్వం వ్యభిచరతి, సర్వః ప్రమాణవ్యవహారో లుప్యేత । తథా చ న్యాయవిదః సాఙ్ఖ్యమీమాంసకాదయ అసంసారిణ అభావం యుక్తిశతైః ప్రతిపాదయన్తి । సంసారిణోఽపి జగదుత్పత్తిస్థితిలయక్రియాకర్తృత్వవిజ్ఞానస్యాభావాత్ అయుక్తమితి చేత్ — యత్ మహతా ప్రపఞ్చేన స్థాపితం భవతా, శబ్దాదిభుక్ సంసార్యేవ అవస్థాన్తరవిశిష్టో జగత ఇహ కర్తేతి — తదసత్ ; యతో జగదుత్పత్తిస్థితిలయక్రియాకర్తృత్వవిజ్ఞానశక్తిసాధనాభావః సర్వలోకప్రత్యక్షః సంసారిణః ; స కథమ్ అస్మదాదిః సంసారీ మనసాపి చిన్తయితుమశక్యం పృథివ్యాదివిన్యాసవిశిష్టం జగత్ నిర్మినుయాత్ అతోఽయుక్తమితి చేత్ — న, శాస్త్రాత్ ; శాస్త్రం సంసారిణః ‘ఎవమేవాస్మాదాత్మనః’ ఇతి జగదుత్పత్త్యాది దర్శయతి ; తస్మాత్ సర్వం శ్రద్ధేయమితి స్యాదయమ్ ఎకః పక్షః ॥