తత్ర ప్రథమం మునేరాభిముఖ్యమాపాదయితుం సంబోధయతి —

యాజ్ఞవల్క్యేతి ।

ఉక్తరీత్యాఽఽశ్వలప్రశ్నే ప్రస్తుతే తస్యోద్గీథాధికారేణ సంగతిమాహ —

తత్రేతి ।

మధుకాణ్డే పూర్వత్ర వ్యాఖ్యాతే యదుద్గీథప్రకరణం తస్మినాసంగపాప్మనో మృత్యోరపత్యయః సముచ్చితేన కర్మణా సంక్షేపతో వ్యాఖ్యాత ఇతి సంబన్ధః । తస్యైవోద్గీథదర్శనస్యేతి యావత్ । పరీక్షావిషయో విచారభూమిరియం ప్రశ్నప్రతివచనరూపో గ్రన్థ ఇత్యర్థః । తచ్ఛబ్దః సమనన్తరనిర్దిష్టగ్రన్థవిషయః । దర్శనముద్గీథోపాసనం తస్య విశేషో వాగాదేరగ్న్యాద్యాత్మత్వవిజ్ఞానం తత్సిద్ధ్యర్థోఽయం ప్రక్రమః ।

ఎవమవాన్తరసంగతిముక్త్వా ప్రశ్నాక్షరాణి వ్యాచష్టే —

యదిదమితి ।

మృత్యునాఽఽప్తమిత్యనేన మృత్యునాఽభిపన్నమిత్యస్య గతార్థత్వమాశఙ్క్యాఽఽహ —

న కేవలమితి ।

కర్మణో మృత్యుత్వాత్తేన మృత్యోరత్యయాయోగాత్తదత్యయసాధనం కిఞ్చిద్దర్శనమేవ వాచ్యమిత్యాశయేన పృచ్ఛతి —

కేనేతి ।

దర్శనవిషయం ప్రశ్నమాక్షిపతి —

నన్వితి ।

యేన ముఖ్యప్రాణాత్మదర్శనేనాతిముచ్యతే తదుద్గీథప్రక్రియాయామేవోక్తం తథాచ మృత్యోరత్యయోపాయస్య విజ్ఞానస్య నిర్జ్ఞాతత్వాత్కేనేతిప్రశ్నానుపపత్తిరితి యోజనా ।

తస్యైవ పరీక్షావిషయోఽయమిత్యాదావుక్తమాదాయ పరిహరతి —

బాఢమితి ।

ఉద్గీథప్రకరణే వాగాదేరగ్న్యాద్యాత్మత్వదర్శనరూపో యో విశేషో వక్తవ్యోఽపి నోక్తస్తదుక్త్యర్థోఽయం ప్రశ్నప్రతివచనరూపో గ్రన్థ ఇతి కృత్వా కేనేత్యాదిప్రశోపపత్తిరిత్యర్థః ।

కీదృక్పునర్దర్శనం మృత్యుజయసాధనం హోత్రేత్యాదావుక్తమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

ఎతస్యేతి ।

వ్యాచష్టే వాగ్వై యజ్ఞస్యేతాదినేతి శేషః ।

వ్యాఖ్యానమేవ విశదయితుం పృచ్ఛతి —

కః పునరితి ।

దర్శనవిషయం దర్శయన్నుత్తరమాహ —

ఉచ్యత ఇతి ।

యజ్ఞశబ్దస్య యజమానే వృద్ధప్రయోగో నాస్తీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

యజ్ఞ ఇతి ।

యజమానస్య యా వాగధ్యాత్మం సైవాధియజ్ఞే హోతాఽస్తు తథాఽపి కథం తయోర్దేవతాత్మనా దర్శనమిత్యాహ —

కథమితి ।

తయోరగ్న్యాత్మనా దర్శనముత్తరవాక్యావష్టమ్భేన వ్యాచష్టే —

తత్తత్రేతి ।

కథం పునర్వాగగ్న్యోరేకత్వం తదాహ —

తదేతదితి ।

తయోరేకత్వేఽపి కుతో హేతుస్తదైక్యమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

స చేతి ।

స ముక్తిరిత్యేతదవతారయితుం భూమికాం కరోతి —

యదేతదితి ।

న కేవలమేతదుభయం మృత్యునా సంస్పృష్టమేవ కిన్తు తేన వశీకృతం చేత్యాహ —

స్వాభావికేతి ।

మృత్యునాఽఽప్తం మృత్యునాఽభిపన్నమిత్యనయోరర్థమనూద్య హోత్రేత్యాదేరర్థమనువదతి —

తదనేనేతి ।

సాధనద్వయం తచ్ఛబ్దార్థః । యజమానగ్రహణం హోతురుపలక్షణమ్ ।

ఉక్తేఽర్థే సమనన్తరవాక్యమవతార్య వ్యాకరోతి —

తదేతదాహేతి ।

ముక్తిశబ్దస్తత్సాధనవిషయః ।

పదార్థముక్త్వా వాక్యార్థమాహ —

అగ్నిస్వరూపేతి ।

వాచో హోతుశ్చాగ్నిస్వరూపేణ దర్శనమేవ ముక్తిహేతురితి యావత్ ।

ఉక్తమర్థం ప్రపఞ్చయతి —

యదైవేతి ।

స ముక్తిరిత్యస్యార్థముపసంహరతి —

తస్మాదితి ।

వాక్యాన్తరం సముత్థాప్య వ్యాచష్టే —

సాఽతిముక్తిరితి ।

ముక్త్యతిముక్త్యోరసంకీర్ణత్వం దర్శయతి —

సాధనద్వయస్యేతి ।

ప్రాప్తిరతిముక్తిరితి సంబన్ధః ।

తామేవ సంగృహ్ణాతి —

యా ఫలభూతేతి ।

ఫలభూతాయామగ్న్యాదిదేవతాప్రాప్తౌ కథమతిముక్తిశబ్దోపపత్తిరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

తస్యా ఇతి ।

నను వాగాదీనామగ్న్యాదిభావోఽత్ర శ్రూయతే యజమానస్య తు న కిఞ్చిదుచ్యతే తత్రాఽఽహ —

యజమానస్యేతి ।

తర్హి తేనైవ గతార్థత్వాదనర్థకమిదం బ్రాహ్మణమిత్యాశఙ్క్య బాఢమిత్యాదినోక్తం స్మారయతి —

తత్రేతి ।

దర్శనవత్ఫలేఽపి విశేషః స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

మృత్యుప్రాప్తీతి ॥౩॥