ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಯತ್ರ ವಾ ಅನ್ಯದಿವ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾನ್ಯೋಽನ್ಯತ್ಪಶ್ಯೇದನ್ಯೋಽನ್ಯಜ್ಜಿಘ್ರೇದನ್ಯೋಽನ್ಯದ್ರಸಯೇದನ್ಯೋಽನ್ಯದ್ವದೇದನ್ಯೋಽನ್ಯಚ್ಛೃಣುಯಾದನ್ಯೋಽನ್ಯನ್ಮನ್ವೀತಾನ್ಯೋಽನ್ಯತ್ಸ್ಪೃಶೇದನ್ಯೋಽನ್ಯದ್ವಿಜಾನೀಯಾತ್ ॥ ೩೧ ॥
ಜಾಗ್ರತ್ಸ್ವಪ್ನಯೋರಿವ ಯದ್ವಿಜಾನೀಯಾತ್ , ತತ್ ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರವಿಭಕ್ತಮನ್ಯತ್ವೇನ ನಾಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತಮ್ ; ಅತಃ ಸುಷುಪ್ತೇ ನ ವಿಜಾನಾತಿ ವಿಶೇಷಮ್ । ನನು ಯದಿ ಅಸ್ಯ ಅಯಮೇವ ಸ್ವಭಾವಃ, ಕಿನ್ನಿಮಿತ್ತಮ್ ಅಸ್ಯ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಂ ಸ್ವಭಾವಪರಿತ್ಯಾಗೇನ ; ಅಥ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಮೇವ ಅಸ್ಯ ಸ್ವಭಾವಃ, ಕಸ್ಮಾದೇಷ ವಿಶೇಷಂ ನ ವಿಜಾನಾತೀತಿ । ಉಚ್ಯತೇ, ಶೃಣು — ಯತ್ರ ಯಸ್ಮಿನ್ ಜಾಗರಿತೇ ಸ್ವಪ್ನೇ ವಾ ಅನ್ಯದಿವ ಆತ್ಮನೋ ವಸ್ತ್ವಂತರಮಿವ ಅವಿದ್ಯಯಾ ಪ್ರತ್ಯುಪಸ್ಥಾಪಿತಂ ಭವತಿ, ತತ್ರ ತಸ್ಮಾದವಿದ್ಯಾಪ್ರತ್ಯುಪಸ್ಥಾಪಿತಾತ್ ಅನ್ಯಃ ಅನ್ಯಮಿವ ಆತ್ಮಾನಂ ಮನ್ಯಮಾನಃ — ಅಸತಿ ಆತ್ಮನಃ ಪ್ರವಿಭಕ್ತೇ ವಸ್ತ್ವಂತರೇ ಅಸತಿ ಚ ಆತ್ಮನಿ ತತಃ ಪ್ರವಿಭಕ್ತೇಃ, ಅನ್ಯಃ ಅನ್ಯತ್ ಪಶ್ಯೇತ್ ಉಪಲಭೇತ ; ತಚ್ಚ ದರ್ಶಿತಂ ಸ್ವಪ್ನೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತಃ — ‘ಘ್ನಂತೀವ ಜಿನಂತೀವ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೨೦) ಇತಿ । ತಥಾ ಅನ್ಯಃ ಅನ್ಯತ್ ಜಿಘ್ರೇತ್ ರಸಯೇತ್ ವದೇತ್ ಶೃಣುಯಾತ್ ಮನ್ವೀತ ಸ್ಪೃಶೇತ್ ವಿಜಾನೀಯಾದಿತಿ ॥

ಔಪಾಧಿಕೋ ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಭೇದೋ ನ ವಾಸ್ತವೋಽಸ್ತೀತ್ಯುಪಪಾದ್ಯ ವೃತ್ತಮನುದ್ರವತಿ —

ಜಾಗ್ರದಿತಿ ।

 ಯತ್ರೇತ್ಯುತ್ತರವಾಕ್ಯವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಮಾಶಂಕಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ನನ್ವಿತಿ ।

ಕಿಮಸ್ಯ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನರಾಹಿತ್ಯಂ ಸ್ವರೂಪಂ ಕಿಂ ವಾ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನವತ್ವಮ್ । ಆದ್ಯೇ ಜಾಗ್ರತ್ಸ್ವಪ್ನಯೋರನುಪಪತ್ತಿಃ । ದ್ವಿತೀಯೇ ಸುಷುಪ್ತೇರಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।

ಪ್ರತೀಚಶ್ಚಿನ್ಮಾತ್ರಜ್ಯೋತಿಷೋ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನರಾಹಿತ್ಯಮೇವ ಸ್ವರೂಪಂ ತಥಾಽಪಿ ಸ್ವಾವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನವತ್ತ್ವಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾವಸ್ಥಾದ್ವಯಂ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯುತ್ತರವಾಕ್ಯಮವಲಂಬ್ಯೋತ್ತರಮಾಹ —

ಉಚ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತಚ್ಚೇತ್ಯಾವಿದ್ಯಂ ದರ್ಶನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೩೧ ॥