బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
చతుర్థోఽధ్యాయఃతృతీయం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
యత్ర వా అన్యదివ స్యాత్తత్రాన్యోఽన్యత్పశ్యేదన్యోఽన్యజ్జిఘ్రేదన్యోఽన్యద్రసయేదన్యోఽన్యద్వదేదన్యోఽన్యచ్ఛృణుయాదన్యోఽన్యన్మన్వీతాన్యోఽన్యత్స్పృశేదన్యోఽన్యద్విజానీయాత్ ॥ ౩౧ ॥
జాగ్రత్స్వప్నయోరివ యద్విజానీయాత్ , తత్ ద్వితీయం ప్రవిభక్తమన్యత్వేన నాస్తీత్యుక్తమ్ ; అతః సుషుప్తే న విజానాతి విశేషమ్ । నను యది అస్య అయమేవ స్వభావః, కిన్నిమిత్తమ్ అస్య విశేషవిజ్ఞానం స్వభావపరిత్యాగేన ; అథ విశేషవిజ్ఞానమేవ అస్య స్వభావః, కస్మాదేష విశేషం న విజానాతీతి । ఉచ్యతే, శృణు — యత్ర యస్మిన్ జాగరితే స్వప్నే వా అన్యదివ ఆత్మనో వస్త్వన్తరమివ అవిద్యయా ప్రత్యుపస్థాపితం భవతి, తత్ర తస్మాదవిద్యాప్రత్యుపస్థాపితాత్ అన్యః అన్యమివ ఆత్మానం మన్యమానః — అసతి ఆత్మనః ప్రవిభక్తే వస్త్వన్తరే అసతి చ ఆత్మని తతః ప్రవిభక్తేః, అన్యః అన్యత్ పశ్యేత్ ఉపలభేత ; తచ్చ దర్శితం స్వప్నే ప్రత్యక్షతః — ‘ఘ్నన్తీవ జినన్తీవ’ (బృ. ఉ. ౪ । ౩ । ౨౦) ఇతి । తథా అన్యః అన్యత్ జిఘ్రేత్ రసయేత్ వదేత్ శృణుయాత్ మన్వీత స్పృశేత్ విజానీయాదితి ॥

ఔపాధికో దృష్ట్యాదిభేదో న వాస్తవోఽస్తీత్యుపపాద్య వృత్తమనుద్రవతి —

జాగ్రదితి ।

 యత్రేత్యుత్తరవాక్యవ్యావర్త్యామాశఙ్కాం దర్శయతి —

నన్వితి ।

కిమస్య విశేషవిజ్ఞానరాహిత్యం స్వరూపం కిం వా విశేషవిజ్ఞానవత్వమ్ । ఆద్యే జాగ్రత్స్వప్నయోరనుపపత్తిః । ద్వితీయే సుషుప్తేరసిద్ధిరితి భావః ।

ప్రతీచశ్చిన్మాత్రజ్యోతిషో విశేషవిజ్ఞానరాహిత్యమేవ స్వరూపం తథాఽపి స్వావిద్యాకల్పితవిశేషవిజ్ఞానవత్త్వమాశ్రిత్యావస్థాద్వయం సిధ్యతీత్యుత్తరవాక్యమవలమ్బ్యోత్తరమాహ —

ఉచ్యత ఇత్యాదినా ।

తచ్చేత్యావిద్యం దర్శనమిత్యర్థః ॥ ౩౧ ॥