ప్రశ్నపూర్వకం వేదితృవిశేషం నిర్దిశతి —
కే పునరిత్యాదినా ।
గృహస్థానాం యజ్ఞాదినా పితృయాణప్రతిపత్తేర్వక్ష్యమాణత్వాన్న దేవయానే పథి ప్రవేశోఽస్తీతి శఙ్కతే —
నన్వితి ।
పఞ్చాగ్నివిదాం గృహస్థానాం దేవయానే పథ్యధికారస్తద్రహితానాం తు తేషామేవ యజ్ఞాదినా పితృయాణప్రాప్తిరితి విభాగోపపత్తేర్న వాక్యశేషవిరోధోఽస్తీతి సమాధత్తే —
నేత్యాదినా ।
ఎవం విదురితి సామాన్యవచనాత్పరివ్రాజకాదేరప్యత్ర గ్రహణం స్యాదితి చేన్నేత్యాహ —
భిక్షువానప్రస్థయోశ్చేతి ।
విధాన్తరేణ తయోరుత్తరమార్గే ప్రవేశాన్న పఞ్చాగ్నివిషయత్వేన గ్రహణం పునరుక్తేరిత్యర్థః ।
గృహస్థానామేవ పఞ్చాగ్నివిదాం తత్ర గ్రహణమిత్యత్ర హేత్వన్తరమాహ —
గ్రహస్థేతి ।
బ్రహ్మచారిణాం తర్హీహ గ్రహణం భవిష్యతి నేత్యాహ —
అత ఇతి ।
పఞ్చాగ్నిదర్శనస్య గృహస్థకర్మసంబన్ధాదేవేత్యేతత్ ।
కథం తర్హి నైష్ఠికబ్రహ్మచారిణాం దేవయానే పథి ప్రవేశస్తత్రాఽఽహ —
తేషాం త్వితి ।
అర్యమ్ణః సంబన్ధీ యః పన్థాస్తమాసాద్య తేనోత్తరేణ పథా తే యథోక్తసంఖ్యా ఋషయః సాపేక్షమమృతత్వం ప్రాప్తా ఇతి స్మృత్యర్థః ।
ఆశ్రమాన్తరాణాం పఞ్చాగ్నివిషయత్వేనాగ్రహణే ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
అగ్నిజత్వే ఫలితమాహ —
అగ్న్యపత్యమితి ।
అగ్నిజత్వం సాధయతి —
ఎవమితి ।
అగ్న్యపత్యత్వే కిం స్యాత్తదాహ —
అగ్నీతి ।
ఇత్యేవం యే గృహస్థా విదుస్తే చేతి యోజనా । అరణ్యం స్త్రీజనాసంకీర్ణో దేశః । పరివ్రాజకాశ్చేతి త్రిదణ్డినో గృహ్యన్తేఽన్యేషామేషణాభ్యో వ్యుత్థితానాం సమ్యగ్జ్ఞాననిష్ఠానాం దేవయానే పథ్యప్రవేశాదాశ్రమమాత్రనిష్ఠా వా తేఽపి గృహ్యేరన్నితి ద్రష్టవ్యమ్ ।
శ్రద్ధాఽపి స్వయముపాస్యా కర్మత్వశ్రవణాదిత్యాశఙ్క్య ప్రత్యయమాత్రస్య సాపేక్షత్వాదుపాస్యత్వానుపపత్తేర్మైవమిత్యాహ —
న పునరితి ।
సర్వే పఞ్చాగ్నివిదః సత్యబ్రహ్మవిదశ్చేత్యర్థః ।
వినాఽపి విద్యాబలమర్చిరభిసంపత్తిః స్యాదితి చేన్నేత్యాహ —
యావదితి ।
కర్మ కృత్వా లోకం ప్రత్యుత్థాయిన ఇతి పూర్వేణ సంబన్ధః ।
కేవలకర్మిణాం దేవయానమార్గప్రాప్తిర్నాస్తీత్యుక్తం నిగమయతి —
ఇత్యేవమేవేతి ।
విదుషామేవ దేవయానప్రాప్తిముపసంహరతి —
యదా త్వితి ।
నన్వర్చిషో జ్వాలాత్మనోఽస్థైర్యాత్తదభిసంపత్తిర్న ఫలాయ కల్పతే తత్రాఽఽహ —
అర్చిరితీతి ।
అర్చిఃశబ్దేన యథోక్తదేవతాగ్రహే లిఙ్గమాహ —
న హీతి ।
అతోఽర్చిర్దేవతాయాః సకాశాదితి యావత్ ।
అహఃశబ్దస్య కాలవిషయత్వముక్తదోషాభావాదితి చేన్నేత్యాహ —
మరణేతి ।
నియమాభావమేవ వ్యనక్తి —
ఆయుష ఇతి ।
విద్వద్విషయే నియమమాశఙ్క్యాఽఽహ —
న హీతి ।
నను రాత్రౌ మృతోఽపి విద్వానహరపేక్ష్య ఫలీ సంపత్స్యతే నేత్యాహ —
న చేతి ।
ఎకస్మిన్నేవ బ్రహ్మలోకే కథం బహువచనమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
బ్రహ్మేతి ।
బ్రహ్మలోకానితి బహువచనప్రయోగాదితి సంబన్ధః । అత్ర బ్రహ్మలోకా విశేష్యత్వేన గృహ్యన్తే ।
బహువచనోపపత్తౌ హేత్వన్తరమాహ —
ఉపాసనేతి ।
కల్పశబ్దోఽత్రావాన్తరకల్పవిషయః ।
తేషామిహ న పునరావృత్తిరితి క్వచిత్పాఠాదస్మిన్నిత్యాదివ్యాఖ్యానమయుక్తమితి శఙ్కతే —
ఇహేతి ।
యథా “శ్వోభూతే పౌర్ణమాసీం యజేతే”త్యత్రాకృతిః పౌర్ణమాసీశబ్దార్థః శ్వోభూతత్వం చ న వ్యావర్తకం పౌర్ణమాసీపదలక్ష్యేష్టేః ప్రతిపద్యేవ కర్తవ్యతానియమాత్తథేహాఽఽకృతేరిహశబ్దార్థత్వాన్నిరఙ్కుశైవానావృత్తిరత్ర సిధ్యతీత్యర్థః ।
పరిహరతి —
నేత్యాదినా ।
పరోక్తం దృష్టాన్తం విఘటయతి —
శ్వోభూత ఇతి ।
కృతసంభారదివసాపేక్షం హి శ్వోభూతత్వం పౌర్ణమాసీదినే చాతుర్మాస్యేష్టౌ కృతాయాం కదా పౌర్ణమాసీష్టిః కర్తవ్యేతి వినా వచనం న జ్ఞాయతే తత్ర శ్వోభూతత్వం విశేషణం భవత్యన్యవ్యావర్తకం తద్వదిహేతి విశేషణమపి వ్యావర్తకమేవేతి నాఽఽత్యన్తికానావృత్తిసిద్ధిరిత్యర్థః ।
యత్తు పౌర్ణమాసీశబ్దవదిహశబ్దస్యాఽఽకృతివాచిత్వాదవ్యావర్తకత్వమితి తత్రాఽఽహ —
న హీతి ।
యద్యపి ప్రకృతే వాక్యే పౌర్ణమాసీశబ్దో భవత్యాకృతివచనస్తథాఽపి శ్వఃశబ్దార్థోఽపి కాచిదాకృతిరస్తీత్యఙ్గీకృత్యావ్యావర్తకః శ్వోభూతశబ్దో నైవ ప్రయుజ్యతే । తథాఽత్రాపి విశేషణశబ్దస్య వ్యావర్తకత్వమావశ్యకమిత్యర్థః ।
సుషిరమాకాశమిత్యాదౌ వ్యావర్త్యాభావేఽపి విశేషణప్రయోగవదత్రాపి విశేషణం స్వరూపానువాదమాత్రమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
యత్ర త్వితి ।
విశేషణఫలముపసంహరతి —
తస్మాదితి ॥౧౫॥