ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಂ ಪದಮುಪಾದಾಯ ಕರಣವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ತಸ್ಯೇಂದ್ರಿಯವಿಷಯತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ -
ಮಾತ್ರಾಸ್ಪರ್ಶಾ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಷಷ್ಠೀಸಮಾಸಂ ದರ್ಶಯನ್ ಭಾವವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಸ್ಪರ್ಶಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ -
ಮಾತ್ರಾಣಾಮಿತಿ ।
ತೇಷಾಮರ್ಥಕ್ರಿಯಾಮಾದರ್ಶಯತಿ -
ತೇ ಶೀತೇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಸ್ಪರ್ಪ್ರಾ ಶಬ್ದಸ್ಯ ಕರ್ಮವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಶಬ್ದಾದಿವಿಷಯಪರತ್ವಮುಪೇತ್ಯ ಸಮಾಸಾಂತರಂ ದರ್ಶಯನ್ ವಿಷಯಾಣಾಂ ಕಾರ್ಯಂ ಕಥಯತಿ -
ಅಥವೇತಿ ।
ನನು - ಶೀತೋಷ್ಣಪ್ರದತ್ವೇ ಸುಖದುಃಖಪ್ರದತ್ವಸ್ಯ ಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ಕಿಮಿತಿ ಶೀತೋಷ್ಣಯೋಃ ಸುಖದುಃಖಾಭ್ಯಾಂ ಪೃಥಗ್ಗ್ರಹಣಮ್ ? ಇತಿ, ತತ್ರಾಹ -
ಶೀತಮಿತಿ ।
ವಿಷಯೇಭ್ಯಸ್ತು ಪೃಥಕ್ಕಥನಂ ತದಂತರ್ಭೂತಯೋರೇವ ತಯೋಃ ಸುಖದುಃಖಹೇತ್ವೋರಾನುಕೂಲ್ಯಪ್ರಾತಿಕೂಲ್ಯಯೋರುಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ । ಅವ್ಯಾತ್ಮಂ ಹಿ ಶೀತಮುಷ್ಣಂ ವಾ ಆನುಕೂಲಯಂ ಪ್ರಾತಿಕೂಲ್ಯಂ ವಾ ಸಂಪಾದ್ಯ ಬಾಹ್ಯಾ ವಿಷಯಾಃ ಸುಖಾದಿ ಜನಯಂತಿ ।
ನನು - ವಿಷಯೇಂದ್ರಿಯಸಂಯೋಗಸ್ಯ ಆತ್ಮನಿ ಸದಾ ಸತ್ತ್ವಾತ್ ತತ್ಪ್ರಯುಕ್ತಶೀತಾದೇರಪಿ ತಥಾತ್ವಾತ್ ತನ್ನಿಮಿತ್ತೌ ಹರ್ಷವಿಷಾದೌ ತಥೈವ ತಸ್ಮಿನ್ನಾಪನ್ನೌ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೋತ್ತರಾರ್ಧಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅತ್ರ ಚ ‘ಕೌಂತೇಯ, ಭಾರತ’ ಇತಿ ಸಂಬೋಧನಾಭ್ಯಾಮುಭಯಕುಲಶುದ್ಧಸ್ಯೈವ ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರಿತ್ವಮಿತ್ಯೇತದೇವ ದ್ಯೋತ್ಯತೇ ॥ ೧೪ ॥