ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಅಚ್ಛೇದ್ಯೋಽಯಮದಾಹ್ಯೋಽಯಮಕ್ಲೇದ್ಯೋಽಶೋಷ್ಯ ಏವ
ನಿತ್ಯಃ ಸರ್ವಗತಃ ಸ್ಥಾಣುರಚಲೋಽಯಂ ಸನಾತನಃ ॥ ೨೪ ॥
ನೈತೇಷಾಂ ಶ್ಲೋಕಾನಾಂ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಚೋದನೀಯಮ್ , ಯತಃ ಏಕೇನೈವ ಶ್ಲೋಕೇನ ಆತ್ಮನಃ ನಿತ್ಯತ್ವಮವಿಕ್ರಿಯತ್ವಂ ಚೋಕ್ತಮ್ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೨೦) ಇತ್ಯಾದಿನಾತತ್ರ ಯದೇವ ಆತ್ಮವಿಷಯಂ ಕಿಂಚಿದುಚ್ಯತೇ, ತತ್ ಏತಸ್ಮಾತ್ ಶ್ಲೋಕಾರ್ಥಾತ್ ಅತಿರಿಚ್ಯತೇ ; ಕಿಂಚಿಚ್ಛಬ್ದತಃ ಪುನರುಕ್ತಮ್ , ಕಿಂಚಿದರ್ಥತಃ ಇತಿದುರ್ಬೋಧತ್ವಾತ್ ಆತ್ಮವಸ್ತುನಃ ಪುನಃ ಪುನಃ ಪ್ರಸಂಗಮಾಪಾದ್ಯ ಶಬ್ದಾಂತರೇಣ ತದೇವ ವಸ್ತು ನಿರೂಪಯತಿ ಭಗವಾನ್ ವಾಸುದೇವಃ ಕಥಂ ನು ನಾಮ ಸಂಸಾರಿಣಾಮಸಂಸಾರಿತ್ವಬುದ್ಧಿಗೋಚರತಾಮಾಪನ್ನಂ ಸತ್ ಅವ್ಯಕ್ತಂ ತತ್ತ್ವಂ ಸಂಸಾರನಿವೃತ್ತಯೇ ಸ್ಯಾತ್ ಇತಿ ॥ ೨೪ ॥
ಅಚ್ಛೇದ್ಯೋಽಯಮದಾಹ್ಯೋಽಯಮಕ್ಲೇದ್ಯೋಽಶೋಷ್ಯ ಏವ
ನಿತ್ಯಃ ಸರ್ವಗತಃ ಸ್ಥಾಣುರಚಲೋಽಯಂ ಸನಾತನಃ ॥ ೨೪ ॥
ನೈತೇಷಾಂ ಶ್ಲೋಕಾನಾಂ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಚೋದನೀಯಮ್ , ಯತಃ ಏಕೇನೈವ ಶ್ಲೋಕೇನ ಆತ್ಮನಃ ನಿತ್ಯತ್ವಮವಿಕ್ರಿಯತ್ವಂ ಚೋಕ್ತಮ್ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೨೦) ಇತ್ಯಾದಿನಾತತ್ರ ಯದೇವ ಆತ್ಮವಿಷಯಂ ಕಿಂಚಿದುಚ್ಯತೇ, ತತ್ ಏತಸ್ಮಾತ್ ಶ್ಲೋಕಾರ್ಥಾತ್ ಅತಿರಿಚ್ಯತೇ ; ಕಿಂಚಿಚ್ಛಬ್ದತಃ ಪುನರುಕ್ತಮ್ , ಕಿಂಚಿದರ್ಥತಃ ಇತಿದುರ್ಬೋಧತ್ವಾತ್ ಆತ್ಮವಸ್ತುನಃ ಪುನಃ ಪುನಃ ಪ್ರಸಂಗಮಾಪಾದ್ಯ ಶಬ್ದಾಂತರೇಣ ತದೇವ ವಸ್ತು ನಿರೂಪಯತಿ ಭಗವಾನ್ ವಾಸುದೇವಃ ಕಥಂ ನು ನಾಮ ಸಂಸಾರಿಣಾಮಸಂಸಾರಿತ್ವಬುದ್ಧಿಗೋಚರತಾಮಾಪನ್ನಂ ಸತ್ ಅವ್ಯಕ್ತಂ ತತ್ತ್ವಂ ಸಂಸಾರನಿವೃತ್ತಯೇ ಸ್ಯಾತ್ ಇತಿ ॥ ೨೪ ॥

ಆತ್ಮನೋಽವಿಕ್ರಿಯತ್ವಸ್ಯ ‘ನ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ’ (ಭ. ಗೀ. ೨-೨೦) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಸಾಧಿತತ್ವಾತ್ , ತಸ್ಯೈವ ಪುನಃಪುನರಭಿಧಾನೇ ಪುನರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ-

ನೈತೇಷಾಮಿತಿ ।

ಅನಾಶಂಕನೀಯಸ್ಯ ಚೋದ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಸಂಗಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ಯತ ಇತಿ ।

ಅತೋ ‘ವೇದಾವಿನಾಶಿನಮ್’  (ಭ. ಗೀ. ೨. ೨೧) ಇತ್ಯಾದೌ ಶಂಕ್ಯತೇ, ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಕಥಂ ತತ್ರ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಾಶಂಕಾ ಸಮುನ್ಮಿಷತಿ ? ತತ್ರಾಹ -

ತತ್ರೇತಿ ।

ವೇದಾವಿನಾಶಿನಮ್ (ಭ. ಗೀ. ೨. ೨೧) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ಲೋಕಃ ಸಪ್ತಮ್ಯಾ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ, ಶ್ಲೋಕಶಬ್ದೇನ ‘ನ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ’ (ಭ. ಗೀ. ೨-೨೦) ಇತ್ಯಾದಿರುಚ್ಯತೇ ।

ನನು - ಇಹ ಶ್ಲೋಕೇ ಜನ್ಮಮರಣಾದ್ಯಭಾವೋಽಭಿಲಕ್ಷ್ಯತೇ, ‘ವೇದ’ (ಭ. ಗೀ. ೨. ೨೧) ಇತ್ಯಾದೌ ಪುನರಪಕ್ಷಯಾದ್ಯಭಾವೋ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ, ತತ್ರ ಕಥಮರ್ಥಾತಿರೇಕಾಭಾವಮಾದಾಯ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಚೋದ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ -

ಕಿಂಚಿದಿತಿ ।

ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ನ ಚೋದನೀಯಮಿತಿ ಮನ್ಯಸೇ ? ತತ್ರಾಹ -

ದುರ್ಬೋಧತ್ವಾದಿತಿ ।

ಪುನಃಪುನರ್ವಿಧಾನಮೇದೇನ ವಸ್ತು ನಿರೂಪಯತೋ ಭಗವತೋಽಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ -

ಕಥಂ ನ್ವಿತಿ

॥ ೨೪ ॥