ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕ್ರೋಧಾದ್ಭವತಿ ಸಂಮೋಹಃ ಸಂಮೋಹಾತ್ಸ್ಮೃತಿವಿಭ್ರಮಃ
ಸ್ಮೃತಿಭ್ರಂಶಾದ್ಬುದ್ಧಿನಾಶೋ ಬುದ್ಧಿನಾಶಾತ್ಪ್ರಣಶ್ಯತಿ ॥ ೬೩ ॥
ಕ್ರೋಧಾತ್ ಭವತಿ ಸಂಮೋಹಃ ಅವಿವೇಕಃ ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯವಿಷಯಃಕ್ರುದ್ಧೋ ಹಿ ಸಂಮೂಢಃ ಸನ್ ಗುರುಮಪ್ಯಾಕ್ರೋಶತಿಸಂಮೋಹಾತ್ ಸ್ಮೃತಿವಿಭ್ರಮಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾಚಾರ್ಯೋಪದೇಶಾಹಿತಸಂಸ್ಕಾರಜನಿತಾಯಾಃ ಸ್ಮೃತೇಃ ಸ್ಯಾತ್ ವಿಭ್ರಮೋ ಭ್ರಂಶಃ ಸ್ಮೃತ್ಯುತ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಪ್ರಾಪ್ತೌ ಅನುತ್ಪತ್ತಿಃತತಃ ಸ್ಮೃತಿಭ್ರಂಶಾತ್ ಬುದ್ಧಿನಾಶಃ ಬುದ್ಧೇರ್ನಾಶಃಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯವಿಷಯವಿವೇಕಾಯೋಗ್ಯತಾ ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯ ಬುದ್ಧೇರ್ನಾಶ ಉಚ್ಯತೇಬುದ್ಧಿನಾಶಾತ್ ಪ್ರಣಶ್ಯತಿತಾವದೇವ ಹಿ ಪುರುಷಃ ಯಾವದಂತಃಕರಣಂ ತದೀಯಂ ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯವಿಷಯವಿವೇಕಯೋಗ್ಯಮ್ತದಯೋಗ್ಯತ್ವೇ ನಷ್ಟ ಏವ ಪುರುಷೋ ಭವತಿಅತಃ ತಸ್ಯಾಂತಃಕರಣಸ್ಯ ಬುದ್ಧೇರ್ನಾಶಾತ್ ಪ್ರಣಶ್ಯತಿ ಪುರುಷಾರ್ಥಾಯೋಗ್ಯೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೬೩ ॥
ಕ್ರೋಧಾದ್ಭವತಿ ಸಂಮೋಹಃ ಸಂಮೋಹಾತ್ಸ್ಮೃತಿವಿಭ್ರಮಃ
ಸ್ಮೃತಿಭ್ರಂಶಾದ್ಬುದ್ಧಿನಾಶೋ ಬುದ್ಧಿನಾಶಾತ್ಪ್ರಣಶ್ಯತಿ ॥ ೬೩ ॥
ಕ್ರೋಧಾತ್ ಭವತಿ ಸಂಮೋಹಃ ಅವಿವೇಕಃ ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯವಿಷಯಃಕ್ರುದ್ಧೋ ಹಿ ಸಂಮೂಢಃ ಸನ್ ಗುರುಮಪ್ಯಾಕ್ರೋಶತಿಸಂಮೋಹಾತ್ ಸ್ಮೃತಿವಿಭ್ರಮಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾಚಾರ್ಯೋಪದೇಶಾಹಿತಸಂಸ್ಕಾರಜನಿತಾಯಾಃ ಸ್ಮೃತೇಃ ಸ್ಯಾತ್ ವಿಭ್ರಮೋ ಭ್ರಂಶಃ ಸ್ಮೃತ್ಯುತ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಪ್ರಾಪ್ತೌ ಅನುತ್ಪತ್ತಿಃತತಃ ಸ್ಮೃತಿಭ್ರಂಶಾತ್ ಬುದ್ಧಿನಾಶಃ ಬುದ್ಧೇರ್ನಾಶಃಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯವಿಷಯವಿವೇಕಾಯೋಗ್ಯತಾ ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯ ಬುದ್ಧೇರ್ನಾಶ ಉಚ್ಯತೇಬುದ್ಧಿನಾಶಾತ್ ಪ್ರಣಶ್ಯತಿತಾವದೇವ ಹಿ ಪುರುಷಃ ಯಾವದಂತಃಕರಣಂ ತದೀಯಂ ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯವಿಷಯವಿವೇಕಯೋಗ್ಯಮ್ತದಯೋಗ್ಯತ್ವೇ ನಷ್ಟ ಏವ ಪುರುಷೋ ಭವತಿಅತಃ ತಸ್ಯಾಂತಃಕರಣಸ್ಯ ಬುದ್ಧೇರ್ನಾಶಾತ್ ಪ್ರಣಶ್ಯತಿ ಪುರುಷಾರ್ಥಾಯೋಗ್ಯೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೬೩ ॥

ಕ್ರೋಧಸ್ಯ ಸಂಮೋಹಹೇತುತ್ವಮನುಭವೇನ ದ್ರಢಯತಿ -

ಕ್ರುದ್ಧೋ ಹೀತಿ ।

ಆಕ್ರೋಶತಿ - ಅಧಿಕ್ಷಿಪತಿ । ತದಯೋಗ್ಯತ್ವಮಪೇರರ್ಥಃ ।

ಸಂಮೋಹಕಾರ್ಯಂ ಕಥಯತಿ -

ಸಂಮೋಹಾದಿತಿ ।

ಸ್ಮೃತೇರ್ನಿಮಿತ್ತನಿವೇದನದ್ವಾರಾ ಸ್ವರೂಪಂ  ನಿರೂಪಯತಿ -

ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।

ಕ್ಷಣಿಕತ್ವಾದೇವತಸ್ಯಾಃ ಸ್ವತೋ ನಾಶಸಂಭವಾತ್ , ನ ಸಂಮೋಹಾಧೀನತ್ವಂ ತಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಸ್ಮೃತೀತಿ ।

ಸ್ಮೃತಿಭ್ರಂಶೇಽಪಿ ಕಥಂ ಬುದ್ಧಿನಾಶಃ ಸ್ವರೂಪತಃ ಸಿಧ್ಯತಿ ? ತತ್ರಾಹ -

ಕಾರ್ಯೇತಿ ।

ನನು - ಪುರುಷಸ್ಯ ನಿತ್ಯಸಿದ್ಧಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿನಾಶೇಽಪಿ ಪ್ರಣಾಶೋ ನ ಕಲ್ಪತೇ, ತತ್ರಾಹ -

ತಾವದೇವೇತಿ ।

ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯವಿವೇಚನಯೋಗ್ಯಾಂತಃಕರಣಾಭಾವೇ ಸತೋಽಪಿ ಪುರುಷಸ್ಯ ಕರಣಾಭಾವಾತ್ , ಅಪಗತತತ್ತ್ವವಿವೇಕವಿವಕ್ಷಯಾ ನಷ್ಟತ್ವವ್ಯಪದೇಶಃ ।

ತದೇತದಾಹ -

ಪುರುಷಾರ್ಥೇತಿ

॥ ೬೩ ॥