ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಅತ್ರ ಆತ್ಮೇಶ್ವರಭೇದಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ವಿಶ್ವರೂಪೇ ಈಶ್ವರೇ ಚೇತಃಸಮಾಧಾನಲಕ್ಷಣಃ ಯೋಗಃ ಉಕ್ತಃ, ಈಶ್ವರಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಾದಿ ಅಥೈತದಪ್ಯಶಕ್ತೋಽಸಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೧೧) ಇತಿ ಅಜ್ಞಾನಕಾರ್ಯಸೂಚನಾತ್ ಅಭೇದದರ್ಶಿನಃ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸಕಸ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಃ ಉಪಪದ್ಯತೇ ಇತಿ ದರ್ಶಯತಿ ; ತಥಾ ಕರ್ಮಯೋಗಿನಃ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸನಾನುಪಪತ್ತಿಮ್ತೇ ಪ್ರಾಪ್ನುವಂತಿ ಮಾಮೇವ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೪) ಇತಿ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸಕಾನಾಂ ಕೈವಲ್ಯಪ್ರಾಪ್ತೌ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮ್ ಉಕ್ತ್ವಾ, ಇತರೇಷಾಂ ಪಾರತಂತ್ರ್ಯಾತ್ ಈಶ್ವರಾಧೀನತಾಂ ದರ್ಶಿತವಾನ್ ತೇಷಾಮಹಂ ಸಮುದ್ಧರ್ತಾ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೭) ಇತಿಯದಿ ಹಿ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಆತ್ಮಭೂತಾಃ ತೇ ಮತಾಃ ಅಭೇದದರ್ಶಿತ್ವಾತ್ , ಅಕ್ಷರಸ್ವರೂಪಾಃ ಏವ ತೇ ಇತಿ ಸಮುದ್ಧರಣಕರ್ಮವಚನಂ ತಾನ್ ಪ್ರತಿ ಅಪೇಶಲಂ ಸ್ಯಾತ್ಯಸ್ಮಾಚ್ಚ ಅರ್ಜುನಸ್ಯ ಅತ್ಯಂತಮೇವ ಹಿತೈಷೀ ಭಗವಾನ್ ತಸ್ಯ ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನಾನನ್ವಿತಂ ಕರ್ಮಯೋಗಂ ಭೇದದೃಷ್ಟಿಮಂತಮೇವ ಉಪದಿಶತಿ ಆತ್ಮಾನಮ್ ಈಶ್ವರಂ ಪ್ರಮಾಣತಃ ಬುದ್ಧ್ವಾ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ಗುಣಭಾವಂ ಜಿಗಮಿಷತಿ ಕಶ್ಚಿತ್ , ವಿರೋಧಾತ್ತಸ್ಮಾತ್ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸಕಾನಾಂ ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನನಿಷ್ಠಾನಾಂ ಸಂನ್ಯಾಸಿನಾಂ ತ್ಯಕ್ತಸರ್ವೈಷಣಾನಾಮ್ಅದ್ವೇಷ್ಟಾ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಮ್ಇತ್ಯಾದಿಧರ್ಮಪೂಗಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಅಮೃತತ್ವಕಾರಣಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮೀತಿ ಪ್ರವರ್ತತೇ
ಅತ್ರ ಆತ್ಮೇಶ್ವರಭೇದಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ವಿಶ್ವರೂಪೇ ಈಶ್ವರೇ ಚೇತಃಸಮಾಧಾನಲಕ್ಷಣಃ ಯೋಗಃ ಉಕ್ತಃ, ಈಶ್ವರಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಾದಿ ಅಥೈತದಪ್ಯಶಕ್ತೋಽಸಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೧೧) ಇತಿ ಅಜ್ಞಾನಕಾರ್ಯಸೂಚನಾತ್ ಅಭೇದದರ್ಶಿನಃ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸಕಸ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಃ ಉಪಪದ್ಯತೇ ಇತಿ ದರ್ಶಯತಿ ; ತಥಾ ಕರ್ಮಯೋಗಿನಃ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸನಾನುಪಪತ್ತಿಮ್ತೇ ಪ್ರಾಪ್ನುವಂತಿ ಮಾಮೇವ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೪) ಇತಿ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸಕಾನಾಂ ಕೈವಲ್ಯಪ್ರಾಪ್ತೌ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮ್ ಉಕ್ತ್ವಾ, ಇತರೇಷಾಂ ಪಾರತಂತ್ರ್ಯಾತ್ ಈಶ್ವರಾಧೀನತಾಂ ದರ್ಶಿತವಾನ್ ತೇಷಾಮಹಂ ಸಮುದ್ಧರ್ತಾ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೭) ಇತಿಯದಿ ಹಿ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಆತ್ಮಭೂತಾಃ ತೇ ಮತಾಃ ಅಭೇದದರ್ಶಿತ್ವಾತ್ , ಅಕ್ಷರಸ್ವರೂಪಾಃ ಏವ ತೇ ಇತಿ ಸಮುದ್ಧರಣಕರ್ಮವಚನಂ ತಾನ್ ಪ್ರತಿ ಅಪೇಶಲಂ ಸ್ಯಾತ್ಯಸ್ಮಾಚ್ಚ ಅರ್ಜುನಸ್ಯ ಅತ್ಯಂತಮೇವ ಹಿತೈಷೀ ಭಗವಾನ್ ತಸ್ಯ ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನಾನನ್ವಿತಂ ಕರ್ಮಯೋಗಂ ಭೇದದೃಷ್ಟಿಮಂತಮೇವ ಉಪದಿಶತಿ ಆತ್ಮಾನಮ್ ಈಶ್ವರಂ ಪ್ರಮಾಣತಃ ಬುದ್ಧ್ವಾ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ಗುಣಭಾವಂ ಜಿಗಮಿಷತಿ ಕಶ್ಚಿತ್ , ವಿರೋಧಾತ್ತಸ್ಮಾತ್ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸಕಾನಾಂ ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನನಿಷ್ಠಾನಾಂ ಸಂನ್ಯಾಸಿನಾಂ ತ್ಯಕ್ತಸರ್ವೈಷಣಾನಾಮ್ಅದ್ವೇಷ್ಟಾ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಮ್ಇತ್ಯಾದಿಧರ್ಮಪೂಗಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಅಮೃತತ್ವಕಾರಣಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮೀತಿ ಪ್ರವರ್ತತೇ

ಸಂಪ್ರತಿ ‘ಅದ್ವೇಷ್ಟಾ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯವತಾರಯಿತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ -

ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।

ಆತ್ಯಂತಿಕೋಽಭೇದಃ, ನ ತರ್ಹಿ ಈಶ್ವರೇ ಮನಃಸಮಾಧಾನರೂಪೋ ಯೋಗಃ ಅತ್ಯಂತಾಭೇದೇ ಧ್ಯಾ  ಭಾವಾತ್ , ನ ಚ ಅತ್ಯಂತಾಭೇದೇ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಂ, ತತ್ಫಲತ್ಯಾಗೋ ವಾ, ಪರಸ್ಪರಂ ತದಯಾಗಾತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ಭಗವದುಕ್ತಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಪಿ ಕರ್ಮಯೋಗಾದಿ ನ ಅಭೇದದೃಷ್ಟಿಮತೋ ಭವತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಅಥೇತಿ ।

ಅಕ್ಷರೋಪಾಸಕಸ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಾಯೋಗವತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಿನೋಽಕ್ಷರೋಪಾಸನಾನುಪಪತ್ತಿರಪಿ ದರ್ಶಿತಾ, ಇತ್ಯಾಹ -

ತಥೇತಿ ।

ಅಕ್ಷರೋಪಾಸಕಾಃ ಸಮ್ಯಗ್ಧೀನಿಷ್ಠಾಃ ಯಥಾಜ್ಞಾನಂ ಭಗವಂತಮೇವ ಆಪ್ನುವಂತಿ । ನ ತಥಾ ಕರ್ಮಿಣಃ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ತದಾಪ್ತೌ ಉಚಿತಾಃ । ತಥಾ ಚ ಕರ್ಮಿಣೋ ನ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸನಸಿದ್ಧಿಃ, ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಇತಶ್ಚ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸನಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಂ ಚ ನ ಏಕತ್ರ ಯುಕ್ತಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಅಕ್ಷರೇತಿ ।

ನನು ಅಕ್ಷರೋಪಾಸಕವ ಅನ್ಯೇಷಾಮಪಿ ಈಶ್ವರಾತ್ಮತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ ಕತುಃ ತದಧೀನತ್ವಮ್ ? ತತ್ರ ಆಹ -

ಯದೀತಿ ।

ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸ್ತೇಶ್ಚ ಯುಗಪತ್ ಏಕತ್ರ ಅಯೋಗೇ ಹೇತ್ವಂತರಮ್ ಆಹ -

ಯಸ್ಮಾಚ್ಚೇತಿ ।

‘ಕುರು ಕರ್ಮೈವ’ ಇತ್ಯಾದೌ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।

ಕಿಂ ಚ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸಕೋ ವಾಕ್ಯಾತ್ ಈಶ್ವರಮ್ ಆತ್ಮಾನಂ ವೇತಿ । ನಾಸೌ ಕ್ರಿಯಾಯಾಂ ಗುಣತ್ವೇನ ಕರ್ತೃತ್ವಮ್ ಅನುಭವತಿ । ಗುಣತ್ವೇಶ್ವರತ್ವಯೋಃ ಏಕತ್ರ ವ್ಯಾಘಾತಾತ್ , ಅತೋಽಪಿ ನ ಅಕ್ಷರೋಪಾಸನಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಂ ಚ ಏಕತ್ರ ಯುಕ್ತಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ನ ಚೇತಿ ।

ಅಕ್ಷರೋಪಾಸ್ತಿಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಏಕತ್ರ ಪರ್ಯಾಯಾಯೋಗೇ ಫಲಿತಮ್ ಆಹ-

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಅಜ್ಞಾನಾಂ ಕರ್ಮಿಣಾಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಧರ್ಮಜಾತಸ್ಯ ಸಾಕಲ್ಯೇನ ಅಯೋಗಾತ್ ಅಕ್ಷರನಿಷ್ಠಾನಾಮಿವ ಇದಮ್ ಉಚ್ಯತೇ, ಅವಿರುದ್ಧಾಂಶಸ್ಯ ತು ಸರ್ವಾರ್ಥತ್ವಮ್ ಇಷ್ಟಮೇವ, ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।