శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
అత్ర ఆత్మేశ్వరభేదమాశ్రిత్య విశ్వరూపే ఈశ్వరే చేతఃసమాధానలక్షణః యోగః ఉక్తః, ఈశ్వరార్థం కర్మానుష్ఠానాది అథైతదప్యశక్తోఽసి’ (భ. గీ. ౧౨ । ౧౧) ఇతి అజ్ఞానకార్యసూచనాత్ అభేదదర్శినః అక్షరోపాసకస్య కర్మయోగః ఉపపద్యతే ఇతి దర్శయతి ; తథా కర్మయోగినః అక్షరోపాసనానుపపత్తిమ్తే ప్రాప్నువన్తి మామేవ’ (భ. గీ. ౧౨ । ౪) ఇతి అక్షరోపాసకానాం కైవల్యప్రాప్తౌ స్వాతన్త్ర్యమ్ ఉక్త్వా, ఇతరేషాం పారతన్త్ర్యాత్ ఈశ్వరాధీనతాం దర్శితవాన్ తేషామహం సముద్ధర్తా’ (భ. గీ. ౧౨ । ౭) ఇతియది హి ఈశ్వరస్య ఆత్మభూతాః తే మతాః అభేదదర్శిత్వాత్ , అక్షరస్వరూపాః ఎవ తే ఇతి సముద్ధరణకర్మవచనం తాన్ ప్రతి అపేశలం స్యాత్యస్మాచ్చ అర్జునస్య అత్యన్తమేవ హితైషీ భగవాన్ తస్య సమ్యగ్దర్శనానన్వితం కర్మయోగం భేదదృష్టిమన్తమేవ ఉపదిశతి ఆత్మానమ్ ఈశ్వరం ప్రమాణతః బుద్ధ్వా కస్యచిత్ గుణభావం జిగమిషతి కశ్చిత్ , విరోధాత్తస్మాత్ అక్షరోపాసకానాం సమ్యగ్దర్శననిష్ఠానాం సంన్యాసినాం త్యక్తసర్వైషణానామ్అద్వేష్టా సర్వభూతానామ్ఇత్యాదిధర్మపూగం సాక్షాత్ అమృతత్వకారణం వక్ష్యామీతి ప్రవర్తతే
అత్ర ఆత్మేశ్వరభేదమాశ్రిత్య విశ్వరూపే ఈశ్వరే చేతఃసమాధానలక్షణః యోగః ఉక్తః, ఈశ్వరార్థం కర్మానుష్ఠానాది అథైతదప్యశక్తోఽసి’ (భ. గీ. ౧౨ । ౧౧) ఇతి అజ్ఞానకార్యసూచనాత్ అభేదదర్శినః అక్షరోపాసకస్య కర్మయోగః ఉపపద్యతే ఇతి దర్శయతి ; తథా కర్మయోగినః అక్షరోపాసనానుపపత్తిమ్తే ప్రాప్నువన్తి మామేవ’ (భ. గీ. ౧౨ । ౪) ఇతి అక్షరోపాసకానాం కైవల్యప్రాప్తౌ స్వాతన్త్ర్యమ్ ఉక్త్వా, ఇతరేషాం పారతన్త్ర్యాత్ ఈశ్వరాధీనతాం దర్శితవాన్ తేషామహం సముద్ధర్తా’ (భ. గీ. ౧౨ । ౭) ఇతియది హి ఈశ్వరస్య ఆత్మభూతాః తే మతాః అభేదదర్శిత్వాత్ , అక్షరస్వరూపాః ఎవ తే ఇతి సముద్ధరణకర్మవచనం తాన్ ప్రతి అపేశలం స్యాత్యస్మాచ్చ అర్జునస్య అత్యన్తమేవ హితైషీ భగవాన్ తస్య సమ్యగ్దర్శనానన్వితం కర్మయోగం భేదదృష్టిమన్తమేవ ఉపదిశతి ఆత్మానమ్ ఈశ్వరం ప్రమాణతః బుద్ధ్వా కస్యచిత్ గుణభావం జిగమిషతి కశ్చిత్ , విరోధాత్తస్మాత్ అక్షరోపాసకానాం సమ్యగ్దర్శననిష్ఠానాం సంన్యాసినాం త్యక్తసర్వైషణానామ్అద్వేష్టా సర్వభూతానామ్ఇత్యాదిధర్మపూగం సాక్షాత్ అమృతత్వకారణం వక్ష్యామీతి ప్రవర్తతే

సమ్ప్రతి ‘అద్వేష్టా’ ఇత్యాద్యవతారయితుం వృత్తం కీర్తయతి -

అత్ర చేతి ।

ఆత్యన్తికోఽభేదః, న తర్హి ఈశ్వరే మనఃసమాధానరూపో యోగః అత్యన్తాభేదే ధ్యా  భావాత్ , న చ అత్యన్తాభేదే కర్మానుష్ఠానం, తత్ఫలత్యాగో వా, పరస్పరం తదయాగాత్ , ఇత్యర్థః భగవదుక్తిసామర్థ్యాదపి కర్మయోగాది న అభేదదృష్టిమతో భవతి, ఇత్యాహ -

అథేతి ।

అక్షరోపాసకస్య కర్మయోగాయోగవత్ కర్మయోగినోఽక్షరోపాసనానుపపత్తిరపి దర్శితా, ఇత్యాహ -

తథేతి ।

అక్షరోపాసకాః సమ్యగ్ధీనిష్ఠాః యథాజ్ఞానం భగవన్తమేవ ఆప్నువన్తి । న తథా కర్మిణః సాక్షాత్ తదాప్తౌ ఉచితాః । తథా చ కర్మిణో న అక్షరోపాసనసిద్ధిః, ఇత్యర్థః ।

ఇతశ్చ అక్షరోపాసనం కర్మానుష్ఠానం చ న ఎకత్ర యుక్తమ్ , ఇత్యాహ -

అక్షరేతి ।

నను అక్షరోపాసకవ అన్యేషామపి ఈశ్వరాత్మత్వావిశేషాత్ కతుః తదధీనత్వమ్ ? తత్ర ఆహ -

యదీతి ।

కర్మయోగస్య అక్షరోపాస్తేశ్చ యుగపత్ ఎకత్ర అయోగే హేత్వన్తరమ్ ఆహ -

యస్మాచ్చేతి ।

‘కురు కర్మైవ’ ఇత్యాదౌ ఇతి శేషః ।

కిం చ అక్షరోపాసకో వాక్యాత్ ఈశ్వరమ్ ఆత్మానం వేతి । నాసౌ క్రియాయాం గుణత్వేన కర్తృత్వమ్ అనుభవతి । గుణత్వేశ్వరత్వయోః ఎకత్ర వ్యాఘాతాత్ , అతోఽపి న అక్షరోపాసనం కర్మానుష్ఠానం చ ఎకత్ర యుక్తమ్ , ఇత్యాహ -

న చేతి ।

అక్షరోపాస్తికర్మయోగయోః ఎకత్ర పర్యాయాయోగే ఫలితమ్ ఆహ-

తస్మాదితి ।

అజ్ఞానాం కర్మిణాం వక్ష్యమాణధర్మజాతస్య సాకల్యేన అయోగాత్ అక్షరనిష్ఠానామివ ఇదమ్ ఉచ్యతే, అవిరుద్ధాంశస్య తు సర్వార్థత్వమ్ ఇష్టమేవ, ఇత్యర్థః ।