ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಸಮಂ ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು ತಿಷ್ಠಂತಂ ಪರಮೇಶ್ವರಮ್
ವಿನಶ್ಯತ್ಸ್ವವಿನಶ್ಯಂತಂ ಯಃ ಪಶ್ಯತಿ ಪಶ್ಯತಿ ॥ ೨೭ ॥
ಸಮಂ ನಿರ್ವಿಶೇಷಂ ತಿಷ್ಠಂತಂ ಸ್ಥಿತಿಂ ಕುರ್ವಂತಮ್ ; ಕ್ವ ? ಸರ್ವೇಷು ಸಮಸ್ತೇಷು ಭೂತೇಷು ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಸ್ಥಾವರಾಂತೇಷು ಪ್ರಾಣಿಷು ; ಕಮ್ ? ಪರಮೇಶ್ವರಂ ದೇಹೇಂದ್ರಿಯಮನೋಬುದ್ಧ್ಯವ್ಯಕ್ತಾತ್ಮನಃ ಅಪೇಕ್ಷ್ಯ ಪರಮೇಶ್ವರಃ, ತಂ ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು ಸಮಂ ತಿಷ್ಠಂತಮ್ತಾನಿ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ ವಿನಶ್ಯತ್ಸು ಇತಿ, ತಂ ಪರಮೇಶ್ವರಮ್ ಅವಿನಶ್ಯಂತಮ್ ಇತಿ, ಭೂತಾನಾಂ ಪರಮೇಶ್ವರಸ್ಯ ಅತ್ಯಂತವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಮ್ಕಥಮ್ ? ಸರ್ವೇಷಾಂ ಹಿ ಭಾವವಿಕಾರಾಣಾಂ ಜನಿಲಕ್ಷಣಃ ಭಾವವಿಕಾರೋ ಮೂಲಮ್ ; ಜನ್ಮೋತ್ತರಕಾಲಭಾವಿನಃ ಅನ್ಯೇ ಸರ್ವೇ ಭಾವವಿಕಾರಾಃ ವಿನಾಶಾಂತಾಃ ; ವಿನಾಶಾತ್ ಪರೋ ಕಶ್ಚಿತ್ ಅಸ್ತಿ ಭಾವವಿಕಾರಃ, ಭಾವಾಭಾವಾತ್ಸತಿ ಹಿ ಧರ್ಮಿಣಿ ಧರ್ಮಾಃ ಭವಂತಿಅತಃ ಅಂತ್ಯಭಾವವಿಕಾರಾಭಾವಾನುವಾದೇನ ಪೂರ್ವಭಾವಿನಃ ಸರ್ವೇ ಭಾವವಿಕಾರಾಃ ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಾಃ ಭವಂತಿ ಸಹ ಕಾರ್ಯೈಃತಸ್ಮಾತ್ ಸರ್ವಭೂತೈಃ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಮ್ ಅತ್ಯಂತಮೇವ ಪರಮೇಶ್ವರಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಮ್ , ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಮ್ ಏಕತ್ವಂ ಯಃ ಏವಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ಪರಮೇಶ್ವರಂ ಪಶ್ಯತಿ, ಸಃ ಪಶ್ಯತಿ
ಸಮಂ ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು ತಿಷ್ಠಂತಂ ಪರಮೇಶ್ವರಮ್
ವಿನಶ್ಯತ್ಸ್ವವಿನಶ್ಯಂತಂ ಯಃ ಪಶ್ಯತಿ ಪಶ್ಯತಿ ॥ ೨೭ ॥
ಸಮಂ ನಿರ್ವಿಶೇಷಂ ತಿಷ್ಠಂತಂ ಸ್ಥಿತಿಂ ಕುರ್ವಂತಮ್ ; ಕ್ವ ? ಸರ್ವೇಷು ಸಮಸ್ತೇಷು ಭೂತೇಷು ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಸ್ಥಾವರಾಂತೇಷು ಪ್ರಾಣಿಷು ; ಕಮ್ ? ಪರಮೇಶ್ವರಂ ದೇಹೇಂದ್ರಿಯಮನೋಬುದ್ಧ್ಯವ್ಯಕ್ತಾತ್ಮನಃ ಅಪೇಕ್ಷ್ಯ ಪರಮೇಶ್ವರಃ, ತಂ ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು ಸಮಂ ತಿಷ್ಠಂತಮ್ತಾನಿ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ ವಿನಶ್ಯತ್ಸು ಇತಿ, ತಂ ಪರಮೇಶ್ವರಮ್ ಅವಿನಶ್ಯಂತಮ್ ಇತಿ, ಭೂತಾನಾಂ ಪರಮೇಶ್ವರಸ್ಯ ಅತ್ಯಂತವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಮ್ಕಥಮ್ ? ಸರ್ವೇಷಾಂ ಹಿ ಭಾವವಿಕಾರಾಣಾಂ ಜನಿಲಕ್ಷಣಃ ಭಾವವಿಕಾರೋ ಮೂಲಮ್ ; ಜನ್ಮೋತ್ತರಕಾಲಭಾವಿನಃ ಅನ್ಯೇ ಸರ್ವೇ ಭಾವವಿಕಾರಾಃ ವಿನಾಶಾಂತಾಃ ; ವಿನಾಶಾತ್ ಪರೋ ಕಶ್ಚಿತ್ ಅಸ್ತಿ ಭಾವವಿಕಾರಃ, ಭಾವಾಭಾವಾತ್ಸತಿ ಹಿ ಧರ್ಮಿಣಿ ಧರ್ಮಾಃ ಭವಂತಿಅತಃ ಅಂತ್ಯಭಾವವಿಕಾರಾಭಾವಾನುವಾದೇನ ಪೂರ್ವಭಾವಿನಃ ಸರ್ವೇ ಭಾವವಿಕಾರಾಃ ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಾಃ ಭವಂತಿ ಸಹ ಕಾರ್ಯೈಃತಸ್ಮಾತ್ ಸರ್ವಭೂತೈಃ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಮ್ ಅತ್ಯಂತಮೇವ ಪರಮೇಶ್ವರಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಮ್ , ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಮ್ ಏಕತ್ವಂ ಯಃ ಏವಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ಪರಮೇಶ್ವರಂ ಪಶ್ಯತಿ, ಸಃ ಪಶ್ಯತಿ

ಸರ್ವತ್ರ ಪರಸ್ಯ ಏಕತ್ವಾತ್ ನ ಉತ್ಕರ್ಷಾಪಕರ್ಷವತ್ವಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಸಮಮಿತಿ ।

ಪರಮತ್ವಮ್ ಈಶ್ವರತ್ವಂ ಚ ಉಪಪಾದಯತಿ-

ದೇಹೇತಿ ।

ಆತ್ಮಾ - ಜೀವಃ, ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ಅನ್ವಯೋಕ್ತಿಃ ಆಶ್ರಯನಾಶಾತ್ ಆಶ್ರಿತಸ್ಯಾಪಿ ನಾಶಮಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ತಂ ಚೇತಿ ।

ಅವಿನಶ್ಯಂತಮಿತಿ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ, ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಉಭಯತ್ರ ವಿಶೇಷಣದ್ವಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ -

ಭೂತಾನಾಮಿತಿ ।

ನಾಶಾನಾಶಾಭ್ಯಾಂ ವೈಲಕ್ಷ್ಣ್ಯೇಽಪಿ ಕಥಮತ್ಯಂತವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಮ್ ? ಸವಿಶೇಷತ್ವಭಿನ್ನತ್ವಯೋಃ ತುಲ್ಯತ್ವಾತ್ , ಇತಿ ಶಂಕತೇ -

ಕಥಮಿತಿ ।

ಭೂತಾನಾಂ ಸಂವಿಶೇಷತ್ವಾದಿಭಾವೇಽಪಿ ಪರಸ್ಯ ತದಭಾವಾತ್ ಆತ್ಯಂತವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಮ್ , ಇತಿ ವಕ್ತುಂ ಜನ್ಮನೋ ಭಾವವಿಕಾರೇಷು ಆದಿತ್ವಮಾಹ -

ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।

ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ -

ಜನ್ಮೇತಿ ।

ನ ಹಿ ಜನ್ಮ ಅಂತರೇಣ ಉತ್ತರೇ ವಿಕಾರಾ ಯುಜ್ಯಂತೇ, ಜನ್ಮವತಃ ತದುಪಲಂಭಾತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿನಾಶಾನಂತರಭಾವಿನೋಽಪಿ ವಿಕಾರಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿದುಪಪತ್ತೇಃ ನ ತಸ್ಯ ಅಂತ್ಯವಿಕಾರತ್ವಮ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ವಿನಾಶಾದಿತಿ ।

ತಸ್ಯ ಅಂತ್ಯವಿಕಾರತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ -

ಅತ ಇತಿ ।

ತೇಷಾಂ ಜನ್ಮಾದೀನಾಂ ಕಾರ್ಯಾಣಿ ಕಾದಾಚಿತ್ಕಮತ್ವಾನಿ ತದಧಿಕರಣಾನಿ, ತೈಃ ಸಹ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।

ಪರಮೇಶ್ವರಸ್ಯ ಭೂತೇಭ್ಯಃ ಅತ್ಯಂತವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಮುಕ್ತಮ್ ಉಪಸಂಹರತಿ -

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಮ್ - ಸರ್ವ ಭಾವವಿಕಾರವಿರಹಿತತ್ವಂ ಕೂಟಸ್ಥಾತ್ವಮ್ । ಏಕತ್ವಮ್ - ಅದ್ವಿತೀಯತ್ವಮ್ । ‘ಯಃ ಪಶ್ಯತಿ’ ಇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -

ಯ ಏವಮಿತಿ ।