ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಅಹಂಕಾರಂ ಬಲಂ ದರ್ಪಂ ಕಾಮಂ ಕ್ರೋಧಂ ಸಂಶ್ರಿತಾಃ
ಮಾಮಾತ್ಮಪರದೇಹೇಷು ಪ್ರದ್ವಿಷಂತೋಽಭ್ಯಸೂಯಕಾಃ ॥ ೧೮ ॥
ಅಹಂಕಾರಂ ಅಹಂಕರಣಮ್ ಅಹಂಕಾರಃ, ವಿದ್ಯಮಾನೈಃ ಅವಿದ್ಯಮಾನೈಶ್ಚ ಗುಣೈಃ ಆತ್ಮನಿ ಅಧ್ಯಾರೋಪಿತೈಃವಿಶಿಷ್ಟಮಾತ್ಮಾನಮಹಮ್ಇತಿ ಮನ್ಯತೇ, ಸಃ ಅಹಂಕಾರಃ ಅವಿದ್ಯಾಖ್ಯಃ ಕಷ್ಟತಮಃ, ಸರ್ವದೋಷಾಣಾಂ ಮೂಲಂ ಸರ್ವಾನರ್ಥಪ್ರವೃತ್ತೀನಾಂ , ತಮ್ತಥಾ ಬಲಂ ಪರಾಭಿಭವನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾಮರಾಗಾನ್ವಿತಮ್ದರ್ಪಂ ದರ್ಪೋ ನಾಮ ಯಸ್ಯ ಉದ್ಭವೇ ಧರ್ಮಮ್ ಅತಿಕ್ರಾಮತಿ ಸಃ ಅಯಮ್ ಅಂತಃಕರಣಾಶ್ರಯಃ ದೋಷವಿಶೇಷಃಕಾಮಂ ಸ್ತ್ರ್ಯಾದಿವಿಷಯಮ್ಕ್ರೋಧಮ್ ಅನಿಷ್ಟವಿಷಯಮ್ಏತಾನ್ ಅನ್ಯಾಂಶ್ಚ ಮಹತೋ ದೋಷಾನ್ ಸಂಶ್ರಿತಾಃಕಿಂಚ ತೇ ಮಾಮ್ ಈಶ್ವರಮ್ ಆತ್ಮಪರದೇಹೇಷು ಸ್ವದೇಹೇ ಪರದೇಹೇಷು ತದ್ಬುದ್ಧಿಕರ್ಮಸಾಕ್ಷಿಭೂತಂ ಮಾಂ ಪ್ರದ್ವಿಷಂತಃ, ಮಚ್ಛಾಸನಾತಿವರ್ತಿತ್ವಂ ಪ್ರದ್ವೇಷಃ, ತಂ ಕುರ್ವಂತಃ ಅಭ್ಯಸೂಯಕಾಃ ಸನ್ಮಾರ್ಗಸ್ಥಾನಾಂ ಗುಣೇಷು ಅಸಹಮಾನಾಃ ॥ ೧೮ ॥
ಅಹಂಕಾರಂ ಬಲಂ ದರ್ಪಂ ಕಾಮಂ ಕ್ರೋಧಂ ಸಂಶ್ರಿತಾಃ
ಮಾಮಾತ್ಮಪರದೇಹೇಷು ಪ್ರದ್ವಿಷಂತೋಽಭ್ಯಸೂಯಕಾಃ ॥ ೧೮ ॥
ಅಹಂಕಾರಂ ಅಹಂಕರಣಮ್ ಅಹಂಕಾರಃ, ವಿದ್ಯಮಾನೈಃ ಅವಿದ್ಯಮಾನೈಶ್ಚ ಗುಣೈಃ ಆತ್ಮನಿ ಅಧ್ಯಾರೋಪಿತೈಃವಿಶಿಷ್ಟಮಾತ್ಮಾನಮಹಮ್ಇತಿ ಮನ್ಯತೇ, ಸಃ ಅಹಂಕಾರಃ ಅವಿದ್ಯಾಖ್ಯಃ ಕಷ್ಟತಮಃ, ಸರ್ವದೋಷಾಣಾಂ ಮೂಲಂ ಸರ್ವಾನರ್ಥಪ್ರವೃತ್ತೀನಾಂ , ತಮ್ತಥಾ ಬಲಂ ಪರಾಭಿಭವನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾಮರಾಗಾನ್ವಿತಮ್ದರ್ಪಂ ದರ್ಪೋ ನಾಮ ಯಸ್ಯ ಉದ್ಭವೇ ಧರ್ಮಮ್ ಅತಿಕ್ರಾಮತಿ ಸಃ ಅಯಮ್ ಅಂತಃಕರಣಾಶ್ರಯಃ ದೋಷವಿಶೇಷಃಕಾಮಂ ಸ್ತ್ರ್ಯಾದಿವಿಷಯಮ್ಕ್ರೋಧಮ್ ಅನಿಷ್ಟವಿಷಯಮ್ಏತಾನ್ ಅನ್ಯಾಂಶ್ಚ ಮಹತೋ ದೋಷಾನ್ ಸಂಶ್ರಿತಾಃಕಿಂಚ ತೇ ಮಾಮ್ ಈಶ್ವರಮ್ ಆತ್ಮಪರದೇಹೇಷು ಸ್ವದೇಹೇ ಪರದೇಹೇಷು ತದ್ಬುದ್ಧಿಕರ್ಮಸಾಕ್ಷಿಭೂತಂ ಮಾಂ ಪ್ರದ್ವಿಷಂತಃ, ಮಚ್ಛಾಸನಾತಿವರ್ತಿತ್ವಂ ಪ್ರದ್ವೇಷಃ, ತಂ ಕುರ್ವಂತಃ ಅಭ್ಯಸೂಯಕಾಃ ಸನ್ಮಾರ್ಗಸ್ಥಾನಾಂ ಗುಣೇಷು ಅಸಹಮಾನಾಃ ॥ ೧೮ ॥

ಆಸುರೀಸಂಪದಂ ಅಭಿಜಾತೈಃ ಅಧರ್ಮಜಾತಮೇವ ಸಂಚೀಯತೇ, ಪ್ರವೃತ್ತೈರಪಿ ವೈದಿಕೇ ಕರ್ಮಣಿ, ನೈವ ಪುಣ್ಯಂ ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ । ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಾತ್ ಪುನಃ ಆಸುರಾಃ ದೂರಾದೇವ ಉದ್ವಿಜಂತೇ ಇತಿ ಆಹ -

ಅಹಂಕಾರಮಿತಿ ।

ಅಹಂಕಾರಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ -

ವಿದ್ಯಮಾನೈರಿತಿ ।

ಅಧ್ಯಾರೋಪಿತವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಅಹಂಕಾರಸ್ಯ ಅವಿದ್ಯಾಮೂಲತ್ವೇನ ಅವಿದ್ಯಾತ್ಮತ್ವಂ ಆಹ -

ಅವಿದ್ಯಾಖ್ಯ ಇತಿ ।

ವಿವೇಕಿಭಿಃ ತಸ್ಯ ಅತಿಯತ್ನಾದೇವ ಹೇಯತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ -

ಕಷ್ಟತಮ ಇತಿ ।

ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ -

ಸರ್ವೇತಿ ।

ತಂ ಸಂಶ್ರಿತಾಃ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಕರ್ಯಾಕರಣಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಉಕ್ತವಿಶೇಷಣಂ ಬಲಮ್ । ಅಹಂಕಾರ ಏವ ಮಹದವಧೀರಣಾಪರ್ಯಂತತ್ವೇನ ಪರಿಣತಃ ದರ್ಪಃ । ತಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ -

ನಾಮೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅನ್ಯಾಂಶ್ಚ ದೋಷಾನ್ ಮಾತ್ಸರ್ಯಾದೀನ್ । ನ ಕೇವಲಂ ಉಕ್ತಮೇವ ತೇಷಾಂ ವಿಶೇಷಣಮ್ , ಕಿಂತು ಕಷ್ಟತಮಂ ಅಸ್ತಿ ವಿಶೇಷಣಾಂತರಂ ಇತಿ ಆಹ -

ಕಿಂಚೇತಿ ।

ಯದ್ಯಪಿ ಈಶ್ವರಂ ಪ್ರತಿ ದ್ವೇಷಃ ತೇಷಾಂ ಸಂಭಾವ್ಯತೇ, ತಥಾಪಿ ಕಥಂ ಸ್ವದೇಹೇ ಪರದೇಹೇಷು ಚ ತಂ ಪ್ರತಿ ದ್ವೇಷಃ ? ನ ಹಿ ತತ್ರ ಭೋಕ್ತಾರಂ ಅಂತರೇಣ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಅವಸ್ಥಾನಮ್ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ-

ತದ್ಬುದ್ಧೀತಿ ।

ತೇಷಾಂ ಈಶ್ವರಂ ಪ್ರತಿ ದ್ವೇಷಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ -

ಮಚ್ಛಾಸನೇತಿ ।

ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಶಾಸನಂ - ಶ್ರುತಿಸಮೃತಿರೂಪಂ ತದತಿವರ್ತಿತ್ವಂ - ತದುಕ್ತಾರ್ಥಜ್ಞಾನಾನುಷ್ಠಾನಪರಾಙ್ಮುಖತ್ವಮ್

॥ ೧೮ ॥