శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
సర్వః సంసారః క్రియాకారకఫలలక్షణః సత్త్వరజస్తమోగుణాత్మకః అవిద్యాపరికల్పితః సమూలః అనర్థః ఉక్తః, వృక్షరూపకల్పనయా ఊర్ధ్వమూలమ్’ (భ. గీ. ౧౫ । ౧) ఇత్యాదినా,తం అసఙ్గశస్త్రేణ దృఢేన చ్ఛిత్త్వా' 'తతః పదం తత్పరిమార్గితవ్యమ్’ (భ. గీ. ౧౫ । ౩), (భ. గీ. ౧౫ । ౪) ఇతి ఉక్తమ్తత్ర సర్వస్య త్రిగుణాత్మకత్వాత్ సంసారకారణనివృత్త్యనుపపత్తౌ ప్రాప్తాయామ్ , యథా తన్నివృత్తిః స్యాత్ తథా వక్తవ్యమ్ , సర్వశ్చ గీతాశాస్త్రార్థః ఉపసంహర్తవ్యః, ఎతావానే సర్వవేదస్మృత్యర్థః పురుషార్థమ్ ఇచ్ఛద్భిః అనుష్ఠేయః ఇత్యేవమర్థమ్బ్రాహ్మణక్షత్రియవిశామ్ఇత్యాదిః ఆరభ్యతే
సర్వః సంసారః క్రియాకారకఫలలక్షణః సత్త్వరజస్తమోగుణాత్మకః అవిద్యాపరికల్పితః సమూలః అనర్థః ఉక్తః, వృక్షరూపకల్పనయా ఊర్ధ్వమూలమ్’ (భ. గీ. ౧౫ । ౧) ఇత్యాదినా,తం అసఙ్గశస్త్రేణ దృఢేన చ్ఛిత్త్వా' 'తతః పదం తత్పరిమార్గితవ్యమ్’ (భ. గీ. ౧౫ । ౩), (భ. గీ. ౧౫ । ౪) ఇతి ఉక్తమ్తత్ర సర్వస్య త్రిగుణాత్మకత్వాత్ సంసారకారణనివృత్త్యనుపపత్తౌ ప్రాప్తాయామ్ , యథా తన్నివృత్తిః స్యాత్ తథా వక్తవ్యమ్ , సర్వశ్చ గీతాశాస్త్రార్థః ఉపసంహర్తవ్యః, ఎతావానే సర్వవేదస్మృత్యర్థః పురుషార్థమ్ ఇచ్ఛద్భిః అనుష్ఠేయః ఇత్యేవమర్థమ్బ్రాహ్మణక్షత్రియవిశామ్ఇత్యాదిః ఆరభ్యతే

ప్రకరణార్థమ్ ఉపసంహృతమ్ అనువదతి -

సర్వ ఇతి ।

తస్య అనేకాత్మత్వేన హేయత్వం సూచయతి -

క్రియేతి ।

నిర్గుణాత్ ఆత్మనః వైలక్షణ్యాచ్చ తస్యా హేయతా, ఇతి ఆహ -

సత్త్వేతి ।

అనర్థత్వాచ్చ తస్య త్యాజ్యత్వమ్ , అనర్థత్వం చ అవిద్యాకల్పితత్వేన, అవస్తునో వస్తువత్ భానాత్ ఇత్యాహ -

అవిద్యేతి ।

న కేవలమ్ అష్టాదశే సంసారో దర్శితః, కిన్తు పఞ్చదశేఽపీత్యాహ -

వృక్షేతి ।

చకారాత్ ఉక్తః సంసారః అనుకృష్యతే ।

సంసారధ్వస్తిసాధనం సమ్యక్ జ్ఞానం చ తత్రైవ ఉక్తమ్ ఇత్యాహ -

అసఙ్గేతి ।

వృత్తమ్ అనూద్య అనన్తరసన్దర్భతాత్పర్యమ్ ఆహ -

తత్ర చేతి ।

ఉక్తః నివర్తయిషితః సంసారః సతిసప్తమ్యా పరామృశ్యతే । సర్వో హి సంసారో గుణత్రయాత్మకః । న చ గుణానాం ప్రకృత్యాత్మకానాం సంసారకారణీభూతానాం నివృత్తిః యుక్తా, ప్రకృతేః నిత్యత్వాత్ ఇతి ఆశఙ్కాయాం, స్వధర్మానుష్ఠానాత్ తత్త్వజ్ఞానోత్పత్త్యా గుణానామ్ అజ్ఞానాత్మకానాం నివృత్తిర్యథా భవతి, తథా స్వధర్మజాతం వక్తవ్యమ్ ఇతి ఉత్తరగ్రన్థప్రవృత్తిః ఇత్యర్థః ।

తత్తద్వర్ణప్రయుక్తధర్మజాతానుపదేశే చ ఉపసంహారప్రకరణప్రకోపః స్యాత్ , ఇతి ఆహ -

సర్వశ్చేతి ।

ఉపసంహృతే గీతాశాస్త్రే యద్యపి సర్వో వేదార్థః స్మృత్యర్థశ్చ సర్వః ఉపసంహృతః, తథాపి ముముక్షుభిః అనుష్ఠేయమ్ అస్తి వక్తవయమ్ అవశిష్టమ్ ఇతి ఆశఙ్క్య ఆహ -

ఎతావానితి ।

అనుష్ఠేయపరిమాణనిర్ధారణవత్ ఉక్తశఙ్కానివర్తనం శాస్త్రార్థోపసంహారశ్చ ఇతి ఎతత్ ఉభయం చకారార్థః ।