ನನು ನಿರ್ವಿಶೇಷಾತ್ಮದರ್ಶನಾದಪ್ಯಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತಿರ್ನ ಸಂಭವತಿ ತಸ್ಯಾನಾದಿತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿರೋಧಿಸನ್ನಿಪಾತೇ ಸತ್ಯನಾದೇರಪಿ ನಿವೃತ್ತಿಃ ಸಂಭವತ್ಯೇವ, ಪ್ರಾಗಭಾವಸ್ಯಾನಾದೇರಪಿ ನಿವೃತ್ತಿದರ್ಶನಾತ್ , ಗೌರವೇಣ ಭಾವತ್ವವಿಶೇಷಣಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ಪ್ರಯೋಜನಂ ಚೇತಿ ।
ನನು ವಿರೋಧಿವಿದ್ಯಾವಶಾದವಿದ್ಯಾ ಕಾಮವಸ್ಥಾಮಾಪದ್ಯತೇ ? ಅಸತ್ತ್ವಾವಸ್ಥಾಮಾಪದ್ಯತ ಇತಿ ಬ್ರೂಮಃ । ತಥಾ ಹಿ - ಯಥಾ ಮುದ್ಗರಪಾತಾದಿರೂಪವಿರೋಧಿಸಂನಿಪಾತಾತ್ಪೂರ್ವಂ ಮೃದಾದಿದೇಶೇನ ಮುಹೂರ್ತಾದಿಕಾಲೇನ ಜಲಾಹರಣಾದಿಕಾರ್ಯೇಣ ಚ ಸಂಬಂಧಯೋಗ್ಯಂ ಸದ್ಘಟಾದಿಸ್ವರೂಪಂ ವಿರೋಧಿಸಂನಿಪಾತಾದ್ದೇಶಕಾಲಕ್ರಿಯಾಭಿಃ ಸಂಬಂಧಾಯೋಗ್ಯತ್ವಲಕ್ಷಣಮಸತ್ತ್ವಮಾಪದ್ಯತೇ, ತಥಾ ವಿದ್ಯೋದಯರೂಪವಿರೋಧಿಸಂನಿಪಾತಾತ್ಪೂರ್ವಂ ಚೈತನ್ಯರೂಪದೇಶೇನ ಈಶ್ವರಾದ್ಯಾತ್ಮಕಕಾಲೇನ ಸಂಸಾರರೂಪಕಾರ್ಯೇಣ ಚ ಸಂಬಂಧಯೋಗ್ಯಂ ಸದವಿದ್ಯಾಸ್ವರೂಪಂ ವಿರೋಧಿವಿದ್ಯೋದಯಸಂನಿಪಾತಾಚ್ಚೈತನ್ಯಾದಿನಾ ಸಂಬಂಧಾಯೋಗ್ಯತ್ವಲಕ್ಷಣಮಸತ್ತ್ವಮಾಪದ್ಯತೇ । ನನು ವಿರೋಧಿಸಂನಿಪಾತೇ ಸತಿ ಘಟಾದೇರ್ಧ್ವಂಸೋ ಜಾಯತ ಇತಿ ಚೇತ್ ; ಕಿಮೇತಾವತಾ ? ನ ಹಿ ಘಟಾದಿರೇವ ಧ್ವಂಸರೂಪಾಭಾವೋ ಭವತಿ ; ಅತ ಏವ ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇರ್ನಾಶಾದೂರ್ಧ್ವಂ ಚ ಕಾರ್ಯಮಸದಿತಿ ವೈಶೇಷಿಕಾದಿರಾದ್ಧಾಂತಃ । ಧ್ವಂಸೋಽಪಿ ಜನ್ಮವತ್ಕ್ಷಣಿಕೋ ವಿಕಾರೋ ನ ಪರಾಭಿಮತಾಭಾವರೂಪ ಇತಿ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಿತಂ ಶಾಸ್ತ್ರಸಿದ್ಧಾಂತಲೇಶಸಂಗ್ರಹಾದೌ । ನನು ಸಿದ್ಧಾಂತೇ ವಿರೋಧಿಸಂನಿಪಾತೇ ಸತಿ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವಪರಿಣಾಮ್ಯುಪಾದಾನೇ ಸೂಕ್ಷ್ಮಾವಸ್ಥಾರೂಪನಾಶಾಭ್ಯುಪಗಮಾನ್ನಷ್ಟಸ್ಯಾಪಿ ಘಟಾದಿಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸೂಕ್ಷ್ಮರೂಪತಾಮಾಪನ್ನಸ್ಯಾಸ್ತಿ ದೇಶಾದಿಸಂಬಂಧಯೋಗ್ಯತೇತಿ ಚೇತ್ , ನ ; ಸಿದ್ಧಾಂತೇಽಪಿ ಕಾರ್ಯಗತಸ್ಥೂಲಾವಸ್ಥಾಯಾ ವಿರೋಧಿಸಂನಿಪಾತೇನ ನಿರುಕ್ತಾಸತ್ತ್ವೋಪಗಮಾತ್ । ವಿದ್ಯೋದಯೇ ಸತ್ಯವಿದ್ಯಾಯಾಸ್ತುಚ್ಛತ್ವಾಪತ್ತಿರ್ವಾರ್ತ್ತಿಕಕಾರೈರುಕ್ತಾ - ‘ಪ್ರತ್ಯಗ್ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ವಿಜ್ಞಾತೇ ನಾಸೀದಸ್ತಿ ಭವಿಷ್ಯತಿ’ ಇತಿ । ಪಂಚದಶ್ಯಾಮಪ್ಯುಕ್ತಮ್ - ‘ವಿದ್ಯಾದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಶ್ರುತಂ ತುಚ್ಛಮ್’ ಇತಿ । ವಿದ್ಯಾರೂಪಯಾ ತತ್ತ್ವದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಮೂಲಾವಿದ್ಯಾಯಾಸ್ತುಚ್ಛತ್ವಾಪತ್ತಿಃ ಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧೇತಿ ತದರ್ಥಃ । ತಸ್ಮಾದ್ವಿದ್ಯೋದಯೇ ಸತಿ ಚೈತನ್ಯಮಾತ್ರಮವಶಿಷ್ಯತೇ, ನಾವಿದ್ಯಾ ನಾಪಿ ತತ್ಕಾರ್ಯಮಿತಿ ಸಂಕ್ಷೇಪಃ ।
ನನ್ವವಿದ್ಯಾನಿವೃತ್ತಿರ್ನ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ ಅಸತ್ತ್ವಾಪತ್ತಿರೂಪಾಯಾಸ್ತಸ್ಯಾಃ ಸುಖದುಃಖಾಭಾವೇತರತ್ವಾದಿತ್ಯತ ಆಹ –
ತತಶ್ಚೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾನಿವೃತ್ತಿವಶಾದೇವ ತತ್ಕಾರ್ಯಸಂಸಾರಸ್ಯ ದುಃಖಾತ್ಮಕಸ್ಯಾತ್ಯಂತಿಕೀ ನಿವೃತ್ತಿರ್ಭವತಿ ; ತಥಾ ಚಾವಿದ್ಯಾನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಸಂಸಾರದುಃಖನಿವೃತ್ತಿರೂಪಾ ಮುಕ್ತಿರ್ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಪ್ರಯೋಜನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಮಾನಮಾಹ –
ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಚೇತಿ ।
ಭಯೋಪಲಕ್ಷಿತಂ ಸಂಸಾರದುಃಖಂ ನ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ವಿದ್ವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತ್ರೈವ ಪುನರ್ವಚನದ್ವಯಮಾಹ –
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಯಾತ್ಯಂತಿಕಸಂಸಾರನಿವೃತ್ತೌ ಸತ್ಯಾಮೇವಾಭಯಪ್ರತಿಷ್ಠಾವಚನಂ ಪುಣ್ಯಪಾಪಯೋರಕರಣಕರಣಾನುಸಂಧಾನಪ್ರಯುಕ್ತಸಂತಾಪಾಭಾವವಚನಂ ಚೋಪಪನ್ನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಧಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಪ್ರಯೋಜನಂ ಸಪ್ರಮಾಣಮುಪಸಂಹರತಿ –
ಅತೋಽವಗಮ್ಯತ ಇತಿ ।
ಉಪಾಹೃತವಚನಜಾತಾದಿತ್ಯತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಅಸ್ಮಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ।
ವಿಧೂತಸರ್ವೋಪಾಧೀತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಕೃತಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಮಾನಂದವಲ್ಲ್ಯಾಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪವರ್ಣ್ಯಾದ್ಯವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ –
ಸ್ವಯಮೇವೇತಿ ।
ಸ್ವಯಮೇವ ಶ್ರುತಿಃ ‘ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಪ್ನೋತಿ ಪರಮ್’ ಇತಿ ವಾಕ್ಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಪ್ರಯೋಜನಂ ಸಂಬಂಧಂ ಚ ಕಿಮರ್ಥಮಾಹೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಆದಾವೇವೇತಿ ।
ತತ್ರ ‘ಆಪ್ನೋತಿ ಪರಮ್’ ಇತ್ಯನೇನ ಪ್ರಯೋಜನನಿರ್ದೇಶಃ, ‘ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್’ ಇತ್ಯನೇನ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾ ನಿರ್ದೇಶಃ, ತಾಭ್ಯಾಮೇವ ಸಮಭಿವ್ಯಾಹೃತಾಭ್ಯಾಂ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಯೋಜನಯೋಃ ಪ್ರಯೋಜನಪ್ರಯೋಜನಿಭಾವಲಕ್ಷಣಸಂಬಂಧನಿರ್ದೇಶ ಇತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ನನ್ವಾದಾವೇವ ತಯೋರ್ಜ್ಞಾಪನಂ ಕಿಮರ್ಥಮ್ ; ತತ್ರಾಹ –
ನಿರ್ಜ್ಞಾತಯೋರ್ಹೀತಿ ।
ಮುಮುಕ್ಷೋರುಪನಿಷತ್ಸು ಸ್ವಪ್ರಯೋಜನಮುಕ್ತಿಸಾಧನವಿದ್ಯಾಸಾಧನತ್ವಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ಉಪನಿಷಚ್ಛ್ರವಣಾದೌ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಯೋಗಾತ್ತದರ್ಥಮಾದಾವೇವ ಪ್ರಯೋಜನಾದಿಕಂ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತತ್ರ ವೃದ್ಧಸಂಮತಿಸೂಚನಾರ್ಥೋ ಹಿ-ಶಬ್ದಃ । ತದುಕ್ತಂ ವೃದ್ಧೈಃ - ‘ಸಿದ್ಧಾರ್ಥಂ ಸಿದ್ಧಸಂಬಂಧಂ ಶ್ರೋತುಂ ಶ್ರೋತಾ ಪ್ರವರ್ತತೇ । ಶಾಸ್ತ್ರಾದೌ ತೇನ ವಕ್ತವ್ಯಃ ಸಂಬಂಧಃ ಸಪ್ರಯೋಜನಃ’ ಇತಿ । ವಿದ್ಯಾಮುದ್ದಿಶ್ಯ ಗುರುಮುಖಾತ್ಪ್ರಥಮಂ ಶ್ರವಣಮ್ , ಶ್ರುತಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯಾಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಾದಿನಿರಾಸೇನ ಗ್ರಹಣಮ್ , ಗೃಹೀತಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಧಾರಣಮ್ , ಧೃತಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಯುಕ್ತಿಭಿರನುಚಿಂತನರೂಪೋಽಭ್ಯಾಸಃ, ತದರ್ಥಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನ್ವಧೀತಸಾಂಗಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಸ್ಯ ವೇದಾಂತೇಭ್ಯ ಏವ ವಿದ್ಯಾರೂಪಫಲೋದಯಸಂಭವಾಚ್ಛ್ರವಣಾದಿಕಂ ವ್ಯರ್ಥಮಿತಿ, ನೇತ್ಯಾಹ –
ಶ್ರವಣಾದಿಪೂರ್ವಕಂ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರ ಹಿ-ಶಬ್ದಸೂಚಿತಂ ಮಾನಮಾಹ –
ಶ್ರೋತವ್ಯ ಇತಿ ।
ಪ್ರಮಾಣಪ್ರಮೇಯಾಸಂಭಾವನಯೋರ್ನಿರಾಸಾಯ ಶ್ರವಣಮನನೇ ಆವಶ್ಯಕೇ ಇತಿ ಭಾವಃ । ‘ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ ನಿರ್ವಿದ್ಯ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಮಾದಿಪದಮ್ ।
ಇದಾನೀಂ ಪ್ರತೀಕಗ್ರಹಣಪೂರ್ವಕಮಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –
ಬ್ರಹ್ಮವಿದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಲಕ್ಷಣಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಪದೇನಾಭಿಧೀಯತೇ ನ ಜಾತ್ಯಾದಿಕಮಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ –
ವೃದ್ಧತಮತ್ವಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಪದೇನ ‘ಬೃಹಿ ವೃದ್ಧೌ’ ಇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಬಲಾದ್ವೃದ್ಧಿಮದ್ವಸ್ತು ಕಥ್ಯತೇ ; ಸಾ ಚ ವೃದ್ಧಿಃ ಸಂಕೋಚಕಾಭಾವಾನ್ನಿರತಿಶಯಮಹತ್ತ್ವೇ ಪರ್ಯವಸ್ಯತಿ ; ತಚ್ಚ ನಿರತಿಶಯಮಹತ್ತ್ವಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಲಕ್ಷಣ ಏವ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸಂಭವತಿ ನಾನ್ಯತ್ರೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಪರಂ ನಿರತಿಶಯಮಿತಿ ।
ನ ಚೋತ್ಕೃಷ್ಟವಾಚಿನಾ ಪರಶಬ್ದೇನ ಸ್ವರ್ಗಾದೇರಪಿ ಗ್ರಹಣಸಂಭವಾತ್ಕಥಂ ನಿರತಿಶಯೋತ್ಕೃಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾತ್ರ ಪರಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ ; ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯೇವ ಪರಶಬ್ದಸ್ಯಾಪಿ ಸಂಕೋಚಕಾಭಾವೇನ ಪರಮಾನಂದರೂಪತಯಾ ನಿರತಿಶಯೋತ್ಕೃಷ್ಟೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವ ಪರ್ಯವಸಾನಸಂಭವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮವೇದನಮಾತ್ರಾದಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಸಂಭವಾದಪಿ ತದೇವ ಪರಶಬ್ದಾರ್ಥ ಇತ್ಯಾಹ –
ನ ಹ್ಯನ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಲೋಕೇ ಕೌಂತೇಯಸ್ಯ ಸತೋ ರಾಧೇಯತ್ವಭ್ರಮವತ ಆಪ್ತೋಪದೇಶಜನಿತಾತ್ ‘ಕೌಂತೇಯೋಽಹಮ್’ ಇತಿ ಜ್ಞಾನಾತ್ಕೌಂತೇಯ ಏವ ಪ್ರಾಪ್ಯೋ ನಾನ್ಯ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಸೂಚನಾರ್ಥೋ ಹಿ-ಶಬ್ದಃ ।
ಶ್ರುತ್ಯಂತರಾನುಸಾರಾದಪ್ಯೇವಮೇವೇತ್ಯಾಹ –
ಸ್ಪಷ್ಟಂ ಚೇತಿ ।
ತತ್ಪ್ರಕೃತಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಯೋ ವೇದ ಸ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಭವತಿ ಹ ವೈ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮೇತದ್ವಿದುಷಾಮಿತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಾರ್ಥಃ ।