ನನು ದೇವತೋದ್ದೇಶೇನ ದ್ರವ್ಯತ್ಯಾಗಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಯಾಗಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪೋತ್ಪತ್ತಿರ್ಮಂತ್ರಂ ವಿನಾಪಿ ಸಂಭವತ್ಯೇವ, ಪರಂ ತ್ವಪೂರ್ವೀಯಸ್ಯ ತಸ್ಯ ತೇನ ವಿನೋತ್ಪತ್ತಿರ್ನ ಸಂಭವತಿ ; ತಥಾ ಚ ವಿಚಕ್ಷಿತವಿವೇಕೇನ ಯಜುಷೋಽಪಿ ಋಕ್ಸಾಮಯೋರಿವಾದೃಷ್ಟಾರ್ಥತ್ವಪರ್ಯವಸಾನಾದ್ಯಜುಷಃ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮಸಿದ್ಧಮ್ , ಪ್ರತ್ಯುತ ‘ವೇದಾನಾಂ ಸಾಮವೇದೋಽಸ್ಮಿ’ ಇತಿ ಭಗವತೋಕ್ತತ್ವಾತ್ತಸ್ಯೈವ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಸ್ವರಸಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾಂ ವಸ್ತುಗತಿಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ –
ವಾಚನಿಕೀ ವೇತಿ ।
ನನು ಯಜುಃಶಬ್ದಸ್ಯ ಶಬ್ದರಾಶಿವಿಶೇಷೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಚ ಶಬ್ದರಾಶಿವಿಶೇಷಸ್ಯ ಮನೋಮಯಕೋಶಂ ಪ್ರತ್ಯವಯವತ್ವಾಭಾವಾತ್ಕಥಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಯಜುಷಿ ಶಿರಸ್ತ್ವಕಲ್ಪನಮ್ , ಪೂರ್ವೋತ್ತರಪರ್ಯಾಯೇಷು ಪ್ರಾಯೇಣ ಕೋಶಾವಯವೇಷ್ವೇವ ಶಿರಸ್ತ್ವಾದಿಕಲ್ಪನಾದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ತರ್ಹಿ ಯಜುರಾದೌ ಮನೋಮಯಂ ಪ್ರತಿ ಶಿರಆದಿದೃಷ್ಟಿವಿಧಿಬಲಾದೇವ ವೇದಾನಾಂ ಮನೋವೃತ್ತಿವಿಶೇಷರೂಪತ್ವೇನ ತದವಯವತ್ವಂ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಪ್ರಮಾಣಭೂತಾಯಾಃ ಶ್ರುತೇರನತಿಶಂಕನೀಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ಮನಸೋ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಹಿ-ಶಬ್ದಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿದ್ಯೋತನಾರ್ಥಃ ಅವಧಾರಣಾರ್ಥೋ ವಾ । ತಥಾ ಚ ಮನಸೋಽವಯವತ್ವೇನ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾ ವೃತ್ತಿರೇವ ಯಜುರಿತ್ಯುಚ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತಾಮೇವ ವೃತ್ತಿಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ –
ಸ್ಥಾನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಾಲ್ವಾದಿಸ್ಥಾನೇಷು ವಾಯ್ವಭಿಘಾತಾನುಕೂಲೇನ ಪ್ರಯತ್ನೇನ ಜನಿತೋ ಯೋ ನಾದೋ ಧ್ವನಿಃ ತದ್ವ್ಯಂಗ್ಯಾ ಯೇ ಉದಾತ್ತಾದಿಸ್ವರಯುಕ್ತಾ ವರ್ಣಾಃ ತೇ ಚ ಪದಾನಿ ಚ ವಾಕ್ಯಾನಿ ಚ ವಿಷಯಾ ಯಸ್ಯಾಂ ವೃತ್ತೌ ಸಾ ತಥೋಕ್ತಾ ।
ತತ್ಸಂಕಲ್ಪನಾತ್ಮಿಕೇತಿ ।
ತೇಷು ವರ್ಣಪದವಾಕ್ಯೇಷು ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾನಿಯತಾಕ್ಷರಪಾದಾವಸಾನತ್ವಸಂಕಲ್ಪರೂಪೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದ್ಭಾವಿತೇತಿ ।
ಯಜುರ್ವೇದೋಽಯಮಿತ್ಯಾಕಾರೋಪೇತೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಶ್ರೋತ್ರಾಖ್ಯಂ ಕರಣಂ ದ್ವಾರಂ ಯಸ್ಯಾಃ ಸಾ ತಥೋಕ್ತಾ ।
ಪ್ರಥಮಂ ಶಬ್ದರಾಶಿವಿಶೇಷೇ ಗೃಹೀತೋಽಪಿ ಸಂಕೇತಃ ಪಶ್ಚಾತ್ತದ್ವಿಷಯಕವೃತ್ತಿವಿಶೇಷವಿಷಯತಯಾ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ, ಯಥಾ ಪ್ರಥಮಂ ಚಕ್ಷುರಾದಿಶಬ್ದಾನಾಂ ಗೋಲಕೇಷು ಗೃಹೀತೋಽಪಿ ಸಂಕೇತಸ್ತದತಿರಿಕ್ತಚಕ್ಷುರಾದೀಂದ್ರಿಯವಿಷಯತಯಾ ಪಶ್ಚಾತ್ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ತದ್ವದಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ಯಜುಃಸಂಕೇತವಿಶಿಷ್ಟೇತಿ ।
ಯಜುಷ ಇವ ಋಗಾದೇರಪಿ ತುಲ್ಯನ್ಯಾಯತಯಾ ಮನೋವೃತ್ತಿವಿಶೇಷರೂಪತ್ವಮಾಹ –
ಏವಮಿತಿ ।
ಋಕ್ಸಾಮಗ್ರಹಣಮಥರ್ವವೇದಸ್ಯಾಪ್ಯುಪಲಕ್ಷಣಮ್ ।
ಶ್ರುತ್ಯನುಗ್ರಾಹಿಕಾಂ ಯುಕ್ತಿಮಾಹ –
ಏವಂ ಚೇತಿ ।
ಏವಂಶಬ್ದಾರ್ಥಮೇವಾಹ –
ಮನೋವೃತ್ತಿತ್ವೇ ಮಂತ್ರಾಣಾಮಿತಿ ।
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಮಾನಸಕ್ರಿಯಾರೂಪತ್ವಾನುಪಗಮ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಂತ್ರೋ ನಾವರ್ತಯಿತುಂ ಶಕ್ಯ ಇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಃ –
ಅವಿಷಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ಆವೃತ್ತಿವಿಷಯತ್ವಾದರ್ಶನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಾಸ್ತು ಮಂತ್ರಾವೃತ್ತಿರಿತಿ ವದಂತಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ –
ಮಂತ್ರಾವೃತ್ತಿಶ್ಚೋದ್ಯತ ಇತಿ ।
ಮಂತ್ರಾಣಾಂ ಘಟಾದಿವದ್ಬಾಹ್ಯದ್ರವ್ಯತ್ವೇ ತೇಷಾಮಾವೃತ್ತಿರ್ನೋಪಪದ್ಯತೇ ಲೋಕೇ ಕ್ರಿಯಾಯಾ ಏವಾವರ್ತ್ಯತ್ವದರ್ಶನಾತ್ ಅತ ಆವೃತ್ತಿವಿಧ್ಯನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಮಂತ್ರಾಣಾಂ ಕ್ರಿಯಾತ್ವಂ ವಾಚ್ಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ತತ್ರಾನ್ಯಥಾಪ್ಯುಪಪತ್ತಿಂ ಶಂಕತೇ –
ಅಕ್ಷರವಿಷಯೇತಿ ।
ಅನ್ಯಥೋಪಪತ್ತಿಂ ದೂಷಯತಿ –
ನ, ಮುಖ್ಯಾರ್ಥೇತಿ ।
ನನು ಕೋಽಸೌ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥಃ ಕಥಂ ವಾ ತದಸಂಭವಪ್ರಸಂಗ ಇತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ –
ತ್ರಿಃ ಪ್ರಥಮಾಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರೇತಿ ।
ಆವೃತ್ತಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅವಿಷಯತ್ವ ಇತಿ ಚ್ಛೇದಃ । ನನ್ವೇವಂ ‘ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯೋಽಧ್ಯೇತವ್ಯಃ’ ಇತ್ಯಾದೌ ವಾಚನಿಕೇ ಜಪೇ ಚ ಮಂತ್ರಾಣಾಮುಚ್ಚಾರಣಂ ತದಾವೃತ್ತಿಶ್ಚಾವಗಮ್ಯತೇ ; ತೇಷಾಂ ಮನೋವೃತ್ತಿತ್ವಪಕ್ಷೇ ಕಥಮುಚ್ಚಾರಣಕರ್ಮತ್ವಂ ಸಂಭವತಿ ? ತಥಾ ಚಾಧ್ಯಯನವಿಧ್ಯಾದೇರ್ಮುಖ್ಯಾರ್ಥಪರಿತ್ಯಾಗಪ್ರಸಂಗ ಇತಿ ಚೇತ್ , ನ ; ಮಾನಸಜಪವಿಧ್ಯನುಸಾರೇಣ ಮನೋವೃತ್ತಿರೂಪವೇದಾನಾಮಧ್ಯಯನಾದೇರ್ಬಾಹ್ಯಶಬ್ದದ್ವಾರಕತಯಾ ಗೌಣತ್ವೋಪಪತ್ತೇಃ । ನ ಚಾತ್ರ ವಿನಿಗಮನಾವಿರಹ ಇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ ; ಮಾನಸಜಪಸ್ಯ ಫಲಾಧಿಕ್ಯಶ್ರವಣೇನ ತಸ್ಯೈವ ಮುಖ್ಯತಾಯಾ ನ್ಯಾಯ್ಯತ್ವಾತ್ । ಅನೇನೈವಾಶಯೇನ ಮಾನಸೋ ಜಪೋ ನೋಪಪದ್ಯತ ಇತಿ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಮ್ । ವಾರ್ತ್ತಿಕೇಽಪ್ಯೇತದ್ದರ್ಶಿತಮ್ - ‘ಭೂಯೋಲ್ಪೀಯಃಫಲತ್ವಂ ಚ ಬಾಹ್ಯಮಾನಸಯೋರ್ಜಪೇ । ಅತೋ ಮಾನಸಮುಖ್ಯತ್ವಮಿತರಸ್ಯಾಸ್ತು ಗೌಣತಾ’ ಇತಿ ।
ನನ್ವಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷೇ ಕಥಂ ವೇದಾನಾಂ ನಿತ್ಯತ್ವನಿರ್ವಾಹಃ ವೃತ್ತೇಃ ಕ್ಷಣಿಕತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕಾಂ ಪರಿಹರನ್ನುಪಸಂಹರತಿ –
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವೃತ್ತಿವಿಶೇಷಾನುಗತಂ ಚೈತನ್ಯಮೇವ ವೇದಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಯಾ ವೃತ್ತ್ಯಾ ಬಹ್ಯೋ ವೇದೋ ವಿಷಯೀಕ್ರಿಯತೇ ತದ್ವೃತ್ತ್ಯನುಗತಚೈತನ್ಯೇನಾಪಿ ಸ ವಿಷಯೀಕ್ರಿಯತ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವೇದವಿಷಯಕಂ ಚೈತನ್ಯಮೇವ ಮುಖ್ಯವೇದಶ್ಚೈತನ್ಯಸ್ಯ ತದುಪಾಧಿಭೂತವೃತ್ತೇಶ್ಚ ಕಲ್ಪಿತತಾದಾತ್ಮ್ಯಸತ್ತ್ವಾದ್ವೇದಾನಾಂ ಸೃಷ್ಟಿಪ್ರಲಯಾದಿಶ್ರವಣಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾವೃತ್ತ್ಯಾದಿಕಂ ಸರ್ವಂ ಚೈತನ್ಯಸ್ಯೈವ ಭವತೀತಿ ನ ಪೂರ್ವಗ್ರಂಥವಿರೋಧೋಽಪೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಯೇನಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ವೇದಾನಾಂ ಚೈತನ್ಯರೂಪತ್ವಮುಪಸಂಹಾರಾವಸರೇ ದರ್ಶಿತಂ ತಮೇವಾಭಿಪ್ರಾಯಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ –
ಏವಂ ಚೇತಿ ।
ಚೈತನ್ಯರೂಪತ್ವೇ ಸತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ವೇದಾನಾಂ ಚೈತನ್ಯರೂಪತ್ವಾವಿಶೇಷೇಽಪ್ಯುಪಾಧಿಭೂತವೃತ್ತಿಭೇದಾದ್ಯಜುರಾದಿಭೇದ ಇತ್ಯಾದಿಕಮೂಹ್ಯಮ್ ।
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾ ಮನೋವೃತ್ತಿಮಾತ್ರತ್ವೇ ಶಬ್ದಮಾತ್ರತ್ವೇ ವಾ ವೇದಾನಾಂ ವಿಷಯತ್ವಶಬ್ದಿತಂ ಜಡತ್ವಂ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತ, ಸತಿ ಚ ವಿಷಯತ್ವೇ ರೂಪಾದಿವದನಿತ್ಯತ್ವಂ ಭವೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ‘ಅತೋಽನ್ಯದಾರ್ತಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತ್ಯಾ ಚೈತನ್ಯಾತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯ ವಿನಾಶಿತ್ವಾವಗಮಾದಿತಿ ಯುಕ್ತಿಸೂಚನಾರ್ಥಶ್ಚಕಾರಃ ।
ತತ್ರೇಷ್ಟಾಪತ್ತಿಂ ವಾರಯತಿ –
ನೈತದ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಏತದ್ವೇದಾನಿತ್ಯತ್ವಂ ನ ಯುಕ್ತಮ್ ‘ವಾಚಾ ವಿರೂಪ ನಿತ್ಯಯಾ’ ‘ಅನಾದಿನಿಧನಾ ನಿತ್ಯಾ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವೇದಾನಾಂ ಚೈತನ್ಯರೂಪತ್ವೇ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮನುಕೂಲಯತಿ –
ಸರ್ವೇ ವೇದಾ ಇತಿ ।
ಯತ್ರ ಚಿದೇಕರಸೇ ಆತ್ಮನಿ ಏಕಮ್ ಏಕತಾಂ ಗಚ್ಛಂತಿ ಸ ಮಾನಸೀನಃ ಮನಸಿ ಸಾಕ್ಷಿತಯಾ ವರ್ತಮಾನಃ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಜನಾನಾಮ್ ಆತ್ಮಾ ವಾಸ್ತವಸ್ವರೂಪಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಋಗಾದೀನಾಂ ಕಾರ್ಯತ್ವೇನಾನಿತ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋಸ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾದೇಕಂ ಭವಂತೀತಿ ವಚನಂ ಕಥಂಚಿದುಪಪದ್ಯತೇ ; ತೇಷಾಂ ನಿತ್ಯತ್ವೇನ ಸ್ವರೂಪೈಕ್ಯೇ ತು ಜೀವಬ್ರಹ್ಮಣೋರಿವೈಕತ್ವವಚನಂ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥಮೇವ ಭವತೀತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ಸಮಂಜಸೇತಿ ।
ಸರ್ವಕಾರಣತ್ವಾತ್ಪರಮೇ ವಿಭುತ್ವಾದಿಭಿರ್ವ್ಯೋಮಸದೃಶೇ ಅಕ್ಷರೇ ನಾಶರಹಿತೇ ಯಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ದೇವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾದಯಃ ಸರ್ವೇ ಅಧಿನಿಷೇದುಃ ಉಪರಿಭಾವೇನ ಸ್ಥಿತಾಃ, ಸರ್ವಸಂಸಾರಾಸ್ಪೃಷ್ಟೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸ್ವರೂಪತ್ವೇನ ಸ್ಥಿತಾ ಇತಿ ಯಾವತ್ ; ತಥೈವ ಋಚೋ ವೇದಾಸ್ತಸ್ಮಿನ್ಸ್ಥಿತಾ ಇತಿ ಮಂತ್ರಾರ್ಥಃ । ಅತಿದೇಷ್ಟವ್ಯವಿಶೇಷಾನ್ಕರ್ತವ್ಯವಿಶೇಷಾನ್ ಇದಮೇವಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಅತಿದಿಶತಿ ಉಪದಿಶತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಚೇತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾತ್ವೇನ ಗ್ರಹಣಂ ನ ಯುಕ್ತಮ್ ಆದೇಶಪದೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯಾತ್ಮತ್ವೇನ ಸಮರ್ಪಿತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಅತ್ರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪದಂ ತದ್ವಿಶೇಷಪರಮ್ ಅತೋ ನೋಕ್ತದೋಷ ಇತ್ಯಾಶಯೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಪಿ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ –
ಶಾಂತೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಧಾನಾ ಇತಿ ಪುಂಲಿಂಗನಿರ್ದೇಶೋ ಮಂತ್ರಪದಾಭಿಪ್ರಾಯಃ, ತದಿತಿ ನಿರ್ದೇಶಃ ಪುಚ್ಛಪದಾಭಿಪ್ರಾಯ ಇತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ಮನೋಮಯಾತ್ಮಪ್ರಕಾಶಕ ಇತಿ ।
ಮನೋಮಯಾವಯವಯಜುರಾದಿಪ್ರಕಾಶಕ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥