ಪ್ರವೇಶಪದಾರ್ಥನಿರ್ಣಯಪ್ರಯೋಜನಕಂ ವಿಚಾರಮಾರಭತೇ –
ತತ್ರೈತಚ್ಚಿಂತ್ಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂಶಬ್ದಸೂಚಿತಂ ವಿಮರ್ಶಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ –
ಕಿಮಿತಿ ।
ಕಿಂ ಪರಮಾತ್ಮಾ ಸ್ವೇನೈವಾತ್ಮನಾನುಪ್ರಾವಿಶತ್ , ಕಿಂ ವಾ ಸ್ವವಿಕಾರಾದ್ಯಾತ್ಮನಾನುಪ್ರಾವಿಶದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಥಮಂ ಸಿದ್ಧಾಂತಮಾಹ –
ಕಿಂ ತಾವದ್ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ಯೇನಾತ್ಮನಾ ಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ಸ್ವಮತಮುತ್ಥಾಪಯಿತುಂ ಪ್ರಥಮಂ ಪೂರ್ವವಾದಿಸಿದ್ಧಾಂತಂ ನಿರಾಕರೋತಿ –
ನನು ನ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಬುದ್ಧ್ಯಾದೇರುತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಭೃತಿಕಾರಣಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ಕಾರಣೇನ ವ್ಯಾಪ್ತತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯಭೂತದೇಹಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಕಾರ್ಯೇ ದೇಹಾದೌ ಪ್ರವೇಶ ಇತ್ಯೇತನ್ನ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ –
ಕಾರಣಮೇವ ಹೀತಿ ।
ಕಾರಣಮೇವ ಕಾರ್ಯಾತ್ಮನಾ ಪರಿಣತಮಿತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತಃ ಕಿಮ್ ? ಅತ ಆಹ –
ತತ ಇತಿ ।
ಕಾರಣೇನ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಜನ್ಮಪ್ರಭೃತಿ ವ್ಯಾಪ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಪ್ರವಿಷ್ಟಸ್ಯೇವೇತಿ ।
ದೇವದತ್ತಾದೇರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಪಾದಾನಕಾರಣಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಾಕಾರಪರಿಣತಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಕಾರ್ಯೇ ಪ್ರವೇಶೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ –
ನ ಹೀತಿ ।
ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತೇನೈವಾತ್ಮನಾನುಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯಾನ್ಯೇನಾತ್ಮನಾನುಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ಸ್ವಮತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನಾಹ –
ಯಥಾ ಘಟ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪಾರ್ಥಿವಾನಿ ರಜಾಂಸ್ಯತ್ರ ಚೂರ್ಣಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಘಟೋಪಾದಾನಭೂತಾಯಾ ಮೃದೋ ಮೃಜ್ಜಾತೀಯಚೂರ್ಣಾತ್ಮನಾ ಘಟೇ ಯಥಾನುಪ್ರವೇಶಃ ತಥಾ ಪರಸ್ಯಾನ್ಯೇನ ಜೀವೇನಾತ್ಮನಾನುಪ್ರವೇಶ ಇಹ ವಿವಕ್ಷಿತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತ್ರಾರ್ಥೇ ಛಂದೋಗಶ್ರುತಿಸಂವಾದಮಾಹ –
ಶ್ರುತ್ಯಂತರಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ನಿರಾಕರೋತಿ –
ನೈವಂ ಯುಕ್ತಮೇಕತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತಿ ।
ಪರಮಾತ್ಮನೋ ಜೀವೇನೈಕ್ಯಾಚ್ಚೂರ್ಣಸ್ಯ ಮೃದನ್ಯತ್ವವಜ್ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾನ್ಯತ್ವಂ ನಾಸ್ತಿ, ತಥಾ ಚ ಮೃದಶ್ಚೂರ್ಣಾತ್ಮನೇವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯೇನ ಜೀವೇನಾತ್ಮನಾ ಪ್ರವೇಶಕಲ್ಪನಂ ನ ಯುಕ್ತಮೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಶ್ರುತ್ಯಂತರೇಽಪಿ ಜೀವಸ್ಯಾನ್ಯತ್ವಾಶ್ರವಣಾತ್ ‘ತತ್ತ್ವಮಸಿ’ ಇತ್ಯಭೇದಸ್ಯೈವ ಶ್ರವಣಾಚ್ಚ ಅऩ್ಯೇನಾತ್ಮನೇತಿ ವದತಃ ಪೂರ್ವವಾದಿನೋ ನ ತದಪ್ಯನುಕೂಲಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಾಂತವೈಶಮ್ಯೋಕ್ತಿಪೂರ್ವಕಂ ವಿವೃಣೋತಿ –
ಮೃದಾತ್ಮನಸ್ತ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಮೃಜ್ಜಾತೀಯಸ್ಯ ತ್ವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾವಯವತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಸಾವಯವಸ್ಯ ಮೂರ್ತತಯಾ ಪ್ರವೇಶಯೋಗ್ಯತ್ವಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಚೂರ್ಣಸ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸ್ವೇನಾಪ್ರವಿಷ್ಟದೇಶವತ್ತ್ವಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏಕತ್ವೇ ಸತೀತಿ ।
ಏಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಯದಿ ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾನನ್ಯತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಶ್ಚ ಸ್ವತೋ ವ್ಯಾಪಕತ್ವಾದಿತ್ಯಾದಿಯುಕ್ತ್ಯಾ ಅನ್ಯೇನಾತ್ಮನಾ ಪ್ರವೇಶಸ್ತ್ವಯಾ ನಿರಾಕ್ರಿಯತೇ, ತರ್ಹಿ ತವಾಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರವೇಶನಿರ್ವಾಹಃ ತೇನೈವಾತ್ಮನಾನುಪ್ರವೇಶಾಸಂಭವಸ್ಯಾಪ್ಯುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಮತ್ವಾ ಪೂರ್ವವಾದೀ ಪೃಚ್ಛತಿ –
ಕಥಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಮಾಸ್ತು ಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ತ್ವಯಾಪಿ ವಕ್ತುಂ ನ ಶಕ್ಯತ ಇತ್ಯಾಹ –
ಯುಕ್ತಶ್ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದನ್ಯೇನಾತ್ಮನಾನುಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ವದತಾ ಮಯೈವ ಪ್ರವೇಶನಿರ್ವಾಹಃ ಕರ್ತವ್ಯ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ ಪೂರ್ವವಾದೀ –
ಸಾವಯವಮೇವಾಸ್ತು ತರ್ಹೀತಿ ।
ಯದಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿರವಯವತ್ವೇ ಪ್ರವೇಶಾಯೋಗ್ಯತಾ ತರ್ಹಿ ಸಾವಯವಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತು ಉಪಾದಾನತ್ವಾನ್ಮೃದಾದಿವತ್ ।
ತತಶ್ಚ ಪ್ರವೇಶೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ –
ಸಾವಯವತ್ವಾದಿತಿ ।
ಯಥಾ ಶಿರಃಪಾಣ್ಯಾದಿಮತೋ ದೇವದತ್ತಸ್ಯ ಹಸ್ತಾದಿರವಯವಃ ತಥಾ ನಾಮರೂಪಶಬ್ದಿತಕಾರ್ಯಪ್ರಪಂಚಾಕಾರೇಣ ಪರಿಣಮಮಾನಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಪ್ಯವಯವವಿಶೇಷೋ ಜೀವಃ ; ತಥಾ ಚ ದೇವದತ್ತಸ್ಯ ಹಸ್ತಾತ್ಮನಾ ಮುಖಬಿಲೇ ಪ್ರವೇಶವತ್ಸ್ವಾಯವಭೂತಜೀವಾತ್ಮನಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಶರೀರಲಕ್ಷಣಕಾರ್ಯೇ ಪ್ರವೇಶ ಉಪಪದ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಂ ಪೂರ್ವವಾದಿನಾ ಪ್ರವೇಶನಿರ್ವಾಹಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ನಿರಾಕರೋತಿ –
ನಾಶೂನ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ಪ್ರವೇಷ್ಟವ್ಯಪ್ರದೇಶಶೂನ್ಯತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನೋಕ್ತವಿಧಯಾಪಿ ಪ್ರವೇಶೋ ಯುಕ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ –
ನ ಹೀತಿ ।
ಕಾರ್ಯಾತ್ಮನಾ ಪರಿಣತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತಾವನ್ನಾಮರೂಪಾತ್ಮಕಕಾರ್ಯದೇಶೇ ಪ್ರವೇಶೋ ವಕ್ತುಂ ನ ಶಕ್ಯತೇ, ಮೃತ್ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಮೃದಾ ತದವಯವೈರಿವ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ತದವಯವಜೀವೈಶ್ಚ ಜನ್ಮಪ್ರಭೃತ್ಯೇವ ವ್ಯಾಪ್ತತ್ವಾತ್ , ನಾಪಿ ತದತಿರೇಕೇಣಾತ್ಮನಾ ಶೂನ್ಯಃ ಕಶ್ಚಿತ್ಪ್ರವೇಶೋಽಸ್ತಿ ಯಂ ಪ್ರದೇಶಂ ಸ್ವಾವಯವಭೂತೇನ ಜೀವೇನಾತ್ಮನಾ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರವಿಶೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನಿಷ್ಕಲಶ್ರುತ್ಯಾ ವಿರೋಧೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಾವಯವತ್ವಸಾಧಕಾನುಮಾನಾನುತ್ಥಾನಾಚ್ಚೇತ್ಯಪಿ ದೃಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಇತ್ಥಮನ್ಯೇನಾತ್ಮನಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಕಾರ್ಯೇ ಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ವದತಃ ಪೂರ್ವವಾದಿನೋ ನಿರಾಸಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ತದೇಕದೇಶೀ ಪ್ರತ್ಯವತಿಷ್ಠತೇ –
ಕಾರಣಮೇವ ಚೇತ್ಪ್ರವಿಶೇದಿತಿ ।
ನಾತ್ರ ಕಾರಣಸ್ಯ ಕಾರ್ಯೇ ಪ್ರವೇಶಃ ಕಥ್ಯತೇ, ಕಿಂ ತು ಕಾರ್ಯವಿಶೇಷಸ್ಯ ಜೀವಸ್ಯ ಕಾರಣೇ, ತಸ್ಯ ಚ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಾತ್ಪ್ರವೇಷ್ಟೃತ್ವೋಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಚೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ತಮಪಿ ನಿರಾಕರೋತಿ –
ಜೀವಾತ್ಮತ್ವಂ ಜಹ್ಯಾದಿತಿ ।
ಯದಿ ಜೀವಃ ಸ್ವಕಾರಣೇ ಪ್ರವಿಶೇತ್ತದಾ ಸ್ವಕೀಯಂ ಜೀವಾತ್ಮತ್ವಮೇವ ಜಹ್ಯಾತ್ಪರಿತ್ಯಜೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಜೀವಸ್ವರೂಪಸ್ಯೈವ ವಿಲಯನಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಿಕಾರಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತೌ ಪ್ರವೇಶೇ ಲಯ ಏವ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯತ್ರೋದಾಹರಣಮಾಹ –
ಯಥೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ನ ಕಾರಣೇ ಕಾರ್ಯಸ್ಯಾನುಪ್ರವೇಶೋ ಯುಕ್ತ ಇತ್ಯಾಹ –
ತದೇವೇತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದೋಪಾತ್ತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಸ್ಯೈವ ಪ್ರವೇಶಕರ್ಮತ್ವಶ್ರವಣಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ಪೂರ್ವವಾದ್ಯೇಕದೇಶಿನಿ ನಿರಸ್ತೇ ಪುನಃ ಪೂರ್ವವಾದೀ ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪ್ರವೇಶನಿರ್ವಾಹಕಮಾಶಂಕತೇ –
ಕಾರ್ಯಾಂತರಮೇವ ಸ್ಯಾದಿತಿ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ –
ತದೇವೇತಿ ।
'ತದೇವಾನುಪ್ರಾವಿಶತ್’ ಇತ್ಯತ್ರ ನಾಮರೂಪಾತ್ಮನಾ ಪರಿಣತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಜೀವಾತ್ಮರೂಪಂ ಕಾರ್ಯಂ ಸದ್ದೇಹಾದಿರೂಪಂ ಕಾರ್ಯಾಂತರಮೇವಾಪದ್ಯತ ಇತ್ಯಯಮರ್ಥೋ ವಿವಕ್ಷಿತಃ, ‘ಸ್ಥೂಲೋಽಹಮ್’ ‘ಕೃಶೋಽಹಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿರೂಪೇಣಾಹಂಶಬ್ದಾರ್ಥಸ್ಯ ಜೀವಸ್ಯ ಶರೀರಾದ್ಯಭೇದಾನುಭವಾದನುಭವಾನುಸಾರೇಣ ಶ್ರುತ್ಯರ್ಥವರ್ಣನಸ್ಯ ನ್ಯಾಯ್ಯತ್ವಾತ್ , ತಥಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯೇನ ಜೀವೇನಾತ್ಮನಾ ಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ನಿರಾಕರೋತಿ –
ನ, ವಿರೋಧಾದಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಾಂತರಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಾಂತರಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಾಂತರತಾಪತ್ತೇರ್ವಿರುದ್ಧತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತ್ರೋದಾಹರಣಮಾಹ –
ನಹೀತಿ ।
ಜೀವಸ್ಯ ದೇಹಾದಿಭಾವೋ ವಾಸ್ತವ ಇತಿ ಪಕ್ಷೇ ವಿರೋಧಾಂತರಮಾಹ –
ವ್ಯತಿರೇಕೇತಿ ।
ಜೀವಸ್ಯಾವಸ್ಥಾತ್ರಯೇ ಬಾಲ್ಯಾದಿಷು ಚಾನುವೃತ್ತಿರವಸ್ಥಾತ್ರಯಸ್ಯ ಬಾಲ್ಯಾದೀನಾಂ ಚ ವ್ಯಾವೃತ್ತಿಶ್ಚಾನುಭವಸಿದ್ಧಾ ; ತಥಾ ಚಾನುವೃತ್ತಿವ್ಯಾವೃತ್ತಿಲಕ್ಷಣಾಭ್ಯಾಮನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಮೇವ ಜೀವಸ್ಯ ದೇಹಾದಿಭ್ಯಃ ಸಕಾಶಾದ್ಯೋ ವ್ಯತಿರೇಕಃ ಸಿದ್ಧಃ ತದುಪೋದ್ಬಲಕತಯಾ ತಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮನುವದಂತ್ಯಃ ‘ಯೋಽಯಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಃ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ಶ್ರುತಯೋ ವಿರುಧ್ಯೇರನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತ ಏವ ‘ಸ್ಥೂಲೋಽಹಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿಪ್ರತೀತೇರಪ್ರಮಾತ್ವಾನ್ನ ತದನುಸಾರೇಣ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಾರ್ಥಕಲ್ಪನಂ ಯುಜ್ಯತ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಜೀವಸ್ಯ ದೇಹಾದಿಭಾವೋ ವಾಸ್ತವ ಇತ್ಯತ್ರೈವ ಬಾಧಕಾಂತರಮಾಹ –
ತದಾಪತ್ತಾವಿತಿ ।
ಜೀವಸ್ಯ ದೇಹಾದಿಲಕ್ಷಣಕಾರ್ಯಾಂತರತಾಪತ್ತಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಸಂಭವಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ –
ನ ಹೀತಿ ।
ಯತ ಇತಿ ।
ದೇಹಾದಿಲಕ್ಷಣಾದ್ಬಂಧಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ –
ನ ಹೀತಿ ।
ಯಥಾ ಶೃಂಖಲಯಾ ಬದ್ಧಸ್ಯ ಚೋರಾದೇರ್ಯಾ ಶೃಂಖಲಾಪತ್ತಿರ್ವಿದ್ಯತೇ ಸೈವ ತಸ್ಕರಾದೇರ್ನ ಹಿ ಮೋಕ್ಷೋ ಭವತಿ ತದ್ವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಯದಿ ಜೀವಸ್ಯ ದೇಹಾದಿಭಾವಾಪತ್ತೌ ವ್ಯತಿರೇಕಶ್ರುತಿವಿರೋಧಃ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತ ತರ್ಹಿ ತದವಿರುದ್ಧ ಏವ ಪ್ರವೇಶೋಽಸ್ತ್ವಿತಿ ಪೂರ್ವವಾದೀ ಪ್ರತ್ಯವತಿಷ್ಠತೇ –
ಬಾಹ್ಯಾಂತರ್ಭೇದೇನೇತಿ ।
ಏತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ –
ತದೇವೇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಮಾಕಾಶಾದಿಕಾರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಪ್ರಥಮಂ ಜೀವಂ ಪ್ರತ್ಯಾಧಾರಭೂತದೇಹಾದ್ಯಾಕಾರೇಣ ಪರಿಣಮತೇ ಪಶ್ಚಾದ್ದೇಹಾದಾವಾಧಾರೇ ತದಾಧೇಯಜೀವರೂಪೇಣ ಚ ಪರಿಣಮತೇ ; ತಥಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ದೇಹಾದ್ಯಾಕಾರೇಣ ಪರಿಣತಿಃ ಸೃಷ್ಟಿಃ ಜೀವರೂಪೇಣ ಪರಿಣತಿಃ ಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ಸೃಷ್ಟಿಪ್ರವೇಶಕ್ರಿಯಯೋರ್ಭೇದಃ ಸಮಾನಕರ್ತೃಕತ್ವಂ ಚ ಸಿಧ್ಯತಿ, ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯೇನ ಜೀವೇನಾತ್ಮನಾ ಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ಸ್ವಾಭಿಮತಾರ್ಥೋಽಪಿ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯೇಯಂ ಶರೀರಾದ್ಯಂತರ್ಜೀವಾತ್ಮನಾ ಪರಿಣತಿಃ ಸಾ ಕಿಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಮುಖ್ಯಪ್ರವೇಶತ್ವೇನ ತ್ವದಭಿಮತಾ ಕಿಂ ವೌಪಚಾರಿಕಪ್ರವೇಶತ್ವೇನ ? ನಾದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ –
ನ ; ಬಹಿಷ್ಠೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ದ್ವಿತೀಯಃ, ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪರಿಣಾಮಿತ್ವಸ್ಯಾಸಂಭವಾತ್ । ಏತಚ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪರಿಣಾಮಿತ್ವನಿರಾಕರಣಂ ಸ್ಮೃತಿಪಾದೇ ವಿಸ್ತರೇಣ ಕೃತಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾತ್ರಾಚಾರ್ಯೈರ್ನ ಕೃತಮ್ । ಸೂಚಿತಂ ಚಾತ್ರಪಿ ಸಂಗ್ರಹೇಣ ಪ್ರಾಕ್ ‘ನಾನ್ಯಥಾ ನಿರವಯವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಬಹುತ್ವಾಪತ್ತಿರುಪಪದ್ಯತೇ’ ಇತ್ಯತ್ರ । ತಸ್ಮಾದನ್ಯೇನಾತ್ಮನಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ಪೂರ್ವವಾದಿಮತಮನುಪಪನ್ನಮೇವೇತಿ ಸ್ಥಿತಮ್ ।
ಇತ್ಥಂ ಪೂರ್ವವಾದಿನಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಸ್ವೈಕದೇಶಿನಮಪ್ಯುತ್ಥಾಪ್ಯ ನಿರಾಕರೋತಿ –
ಜಲಸೂರ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾ ಸೂರ್ಯಾದೇರ್ಜಲಾದೌ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಭಾವಲಕ್ಷಣಃ ಪ್ರವೇಶೋಽಸ್ತಿ, ತಥಾ ಬುದ್ಧ್ಯಾದೌ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಭಾವ ಏವ ಪ್ರವೇಶಪದಾರ್ಥಃ ‘ಯಥಾ ಹ್ಯಯಂ ಜ್ಯೋತಿರಾತ್ಮಾ ವಿವಸ್ವಾನ್’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಷು ‘ಆಭಾಸ ಏವ ಚ’ ಇತ್ಯಾದಿಸೂತ್ರೇಷು ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಭಾವಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವೇನ ತಸ್ಯೈವ ಪ್ರವೇಶಪದಾರ್ಥತ್ವಕಲ್ಪನೇ ಬಾಧಕಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಯಃ ।
ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಾದಿತಿ ।
ವ್ಯಾಪಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಮೂರ್ತತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಮೂರ್ತಿರವಯವಸಂಸ್ಥಾನವಿಶೇಷಃ, ತದ್ರಹಿತತ್ವಾತ್ , ನಿರವಯವದ್ರವ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವ್ಯಾಪಕತ್ವೇ ಹೇತುಂ ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯೇನಾಹ –
ಆಕಾಶಾದೀತಿ ।
ನನು ನಿರವಯವತ್ವವ್ಯಾಪಕತ್ವಾದಿನಾ ಪ್ರಸಿದ್ಧಸ್ಯ ಗಗನಸ್ಯ ಮೇಘಾಲೋಕಾದ್ಯವಚ್ಛೇದೇನ ಜಲಾದೌ ಪ್ರತಿಬಿಂಬೋದಯದರ್ಶನಾದಾತ್ಮನೋಽಪಿ ತಥಾ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ತದ್ವಿಪ್ರಕೃಷ್ಟೇತಿ ।
ಲೋಕೇ ಬಿಂಬಸೂರ್ಯಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ವಿಪ್ರಕೃಷ್ಟದೇಶವದ್ರೂಪವಚ್ಚ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಬೋದಯಯೋಗ್ಯಂ ಜಲಾದಿಕಂ ಯಥಾಸ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಾಧಾರವಸ್ತ್ವಸ್ತಿ, ಬುದ್ಧ್ಯಾದೇರ್ವ್ಯಾಪಕಾತ್ಮಾಪೇಕ್ಷಯಾ ವಿಪ್ರಕೃಷ್ಟದೇಶತ್ವಾಭಾವಾತ್ ಉದ್ಭೂತರೂಪರಹಿತತ್ವಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತ ಏವ ಪೂರ್ವೋದಾಹೃತಶ್ರುತಿಸೂತ್ರಾಣಾಮನಯೈವ ರೀತ್ಯಾ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಭಾವಪರತ್ವಂ ನಿರಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಮ್ ‘ವೃದ್ಧಿಹ್ರಾಸಭಾಕ್ತ್ವಮ್’ ಇತಿ ಸೂತ್ರತದ್ಭಾಷ್ಯಯೋರ್ಮಹತಾ ಪ್ರಪಂಚೇನ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮಿತಿ ನ ತದ್ವಿರೋಧ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಪ್ರತಿಬಿಂಬಭಾವಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶಸ್ಯ ನಿರಾಕರಣೇ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಂ ನಿರ್ವಿಷಯಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತ್ಯೇಕದೇಶ್ಯಾಹ –
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿಷಯಮಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರಕಾರಾಂತರಾಣಾಂ ನಿರಸ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ನ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಸ್ಯ ನಿರ್ವಿಷಯತ್ವಮಯುಕ್ತಂ ಶ್ರುತಿವಾಕ್ಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ –
ತದೇವೇತಿ ।
ಪ್ರವೇಶಾದೇರತೀಂದ್ರಿಯತ್ವೇನ ತತ್ರಾಜ್ಞಾತೇ ಶ್ರುತಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯಾವಾಭ್ಯಾಂ ಸ್ವೀಕೃತತ್ವಾಚ್ಚೇತ್ಯಾಹ –
ಶ್ರುತಿಶ್ಚೇತಿ ।
ತರ್ಹ್ಯಸ್ತು ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಾದತೀಂದ್ರಿಯಾರ್ಥಬೋಧ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ನ ಚಾಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತಿಬಿಂಬಭಾವಾನುಪಗಮೇ ಸತ್ಯೇತದ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಬೋಧೇ ಯತ್ನವತಾಮಪ್ಯಸ್ಮಾಕಮಸ್ಮಾದ್ವಾಕ್ಯಾದರ್ಥಜ್ಞಾನಂ ನ ಚೋತ್ಪದ್ಯತೇ, ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರತಿಬಿಂಬಭಾವನಿರಾಕರಣೇ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಂ ನಿರ್ವಿಷಯಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಮೇಕದೇಶಿನಾ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಸ್ಯ ನಿರ್ವಿಷಯತ್ವಾಪಾದನೇ ಕೃತೇ ತಚ್ಛ್ರುತ್ವಾ ತಟಸ್ಥ ಆಹ –
ಹಂತ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಇದಾನೀಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಸ್ಯ ನಿರ್ವಿಷಯತ್ವಾದಿಕಮಪಾಕರೋತಿ –
ನ, ಅನ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಙ್ ನಿರಾಕೃತೇಭ್ಯೋಽರ್ಥೇಭ್ಯಃ ಸಕಾಶಾದನ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಕರಣಾವಿರುದ್ಧಸ್ಯ ಪ್ರಕರಣಾಪೇಕ್ಷಿತಸ್ಯ ಚಾರ್ಥಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವಾನ್ನ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ನಿರ್ವಿಷಯತ್ವಪ್ರಸಂಗೋ ನ ವಾಪೋಹ್ಯತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ –
ಕಿಮರ್ಥಮಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ನಿರ್ವಿಷಯತ್ವಾದ್ಯಾಪಾದನಮಸ್ಥಾನೇ ನ ಯುಕ್ತಮ್ , ಅತ ಇದಂ ಕಿಮರ್ಥಂ ಕ್ರಿಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಿರ್ವಿಷಯತ್ವಾದ್ಯಾಪಾದನಸ್ಯಾಯುಕ್ತತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ –
ಪ್ರಕೃತೋ ಹೀತಿ ।
ಹಿ-ಶಬ್ದೋ ಹೇತ್ವರ್ಥಃ । ಪ್ರಕೃತಸ್ಯಾತ್ರ ಸ್ಮರ್ತುಂ ಯೋಗ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕೋಽಸೌ ಪ್ರಕೃತೋಽರ್ಥ ಇತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಂ ತಂ ದರ್ಶಯತಿ –
ಬ್ರಹ್ಮವಿದಿತಿ ।
'ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಪ್ನೋತಿ...’ ಇತಿ ಸೂತ್ರೇ ‘ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮ್...’ ಇತಿ ಮಂತ್ರೇ ಚ ತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ತ್ವೇನ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರಕೃತಮ್ , ನ ಕೇವಲಂ ಪ್ರಕೃತಂ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಚ ತತ್ । ‘ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮ’ ಇತಿ ಜ್ಞಾನಸ್ಯೈವ ಪರಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ಸೂತ್ರಮಂತ್ರಯೋಃ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾವಗಮಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಪರ್ಯಂತಮನುವೃತ್ತಿಮಾಹ –
ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾವಗಮಶ್ಚೇತಿ ।
'ಆತ್ಮನ ಆಕಾಶಃ ಸಂಭೂತಃ’ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯೇ ಯತೋ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಾವಗಮಾಯೈವ ಶರೀರಾಂತಂ ಕಾರ್ಯಂ ಪ್ರದರ್ಶಿತಮ್ ಅತಸ್ತದ್ವಾಕ್ಯೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾವಗಮ ಆರಬ್ಧೋಽನುವೃತ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ಸೃಷ್ಟಿವಾಕ್ಯೇಽನುವೃತ್ತಸ್ಯ ಚ ತಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಮಯವಾಕ್ಯೇಽನುವೃತ್ತಿಮಾಹ –
ತತ್ರಾನ್ನಮಯಾದಿತಿ ।
ಕೋಶವಾಕ್ಯೇಷು ಮಧ್ಯ ಇತಿ ತತ್ರಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಸ್ಥೂಲಸೂಕ್ಷ್ಮಕ್ರಮೇಣ ಕೋಶಾನಾಮಾಂತರತ್ವೋಪದೇಶಸ್ಯ ಸರ್ವಾಂತರಬ್ರಹ್ಮಪ್ರತಿಪತ್ತಿಶೇಷತ್ವಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಶಬ್ದಲಕ್ಷಿತಾಯಾಂ ಬುದ್ಧಿಗುಹಾಯಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಾವಗಮಸ್ಯಾನುವೃತ್ತಿರ್ಯುಕ್ತಾ । ಅತ್ರ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಪರ್ಯಂತಮನುವೃತ್ತಿಕಥನಾವಸರೇ ಪ್ರಾಣಮಯೇ ಪ್ರವೇಶಿತೋ ಮನೋಮಯೇ ಪ್ರವೇಶಿತ ಇತ್ಯನುಕ್ತ್ವಾ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಪರ್ಯಾಯೇ ಪ್ರವೇಶಿತ ಇತ್ಯುಕ್ತೇಃ ಕೋಽಭಿಪ್ರಾಯ ಇತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಂ ತಮಭಿಪ್ರಾಯಂ ಗುಹಾಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗೇಣ ಸೂಚಯತಿ । ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ - ‘ಯೋ ವೇದ ನಿಹಿತಂ ಗುಹಾಯಾಂ ಪರಮೇ ವ್ಯೋಮನ್’ ಇತ್ಯತ್ರ ಹಾರ್ದಾಕಾಶನಿಷ್ಠಾ ಗುಹಾ ಕೇತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಂ ಸಾ ಗುಹಾ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಪರ್ಯಾಯೇ ಬುದ್ಧಿರೂಪೇಣ ನಿರೂಪ್ಯತೇ, ಅತೋ ಬುದ್ಧೌ ನಿಹಿತತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽವಗಮಃ ಸಂಪಾದನೀಯ ಇತಿ ಗುಹಾನಿಹಿತವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಸೂಚನಾರ್ಥಂ ವಿಜ್ಞಾನಗುಹಾಯಾಂ ಪ್ರವೇಶಿತ ಇತ್ಯುಕ್ತಿರಿತಿ ।
ನನ್ವೇವಮಾನಂದಮಯಸ್ಯ ಮುಖ್ಯಾತ್ಮತ್ವಂ ಸಿಧ್ಯೇತ್ ‘ಅನ್ಯೋಽಂತರ ಆತ್ಮಾನಂದಮಯಃ’ ಇತಿ ವಾಕ್ಯೇನ ತಸ್ಯೈವ ಬುದ್ಧಿಗುಹಾಸ್ಥತ್ವಾಭಿಧಾನಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರಿಯಾದಿವಿಶಿಷ್ಟ ಏವಾತ್ಮಾ ತತ್ರ ಪ್ರವೇಶಿತಃ ನ ಶುದ್ಧಚಿದ್ಧಾತುಃ ವಿಶಿಷ್ಟಶ್ಚಾಮುಖ್ಯ ಆತ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಬುದ್ಧಿಗುಹಾನಿಹಿತತ್ವೇನ ಶುದ್ಧಬ್ರಹ್ಮಾವಗಮಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ತತಃ ಪರಮಿತಿ ।
ಆನಂದಮಯಾಧಿಗಮಾನಂತರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನ್ವಾನಂದಯಮಾಧಿಗಮಸ್ಯಾನಂತರ್ಯೋಕ್ತಿಸಿದ್ಧವಿಶುದ್ಧಬ್ರಹ್ಮಾಧಿಗಮೋಪಾಯತ್ವಂ ಕಥಮಿತ್ಯತ ಆಹ –
ಆನಂದಮಯಲಿಂಗೇತಿ ।
ಆನಂದಮಯ ಏವ ವಿಶಿಷ್ಟೋಽರ್ಥೋ ವಿಶೇಷ್ಯಸ್ಯ ಶುದ್ಧಚಿದ್ಧಾತೋರ್ಲಿಂಗಮ್ , ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ವಿಶೇಷ್ಯಾವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವದರ್ಶನಾತ್ ।
ಆನಂದೇತಿ ।
ಆನಂದವೃದ್ಧೇರ್ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾಯಾ ಅವಸಾನಃ ಅವಧಿಭೂತಃ, ನಿರತಿಶಯಾನಂದರೂಪ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ –
ಸರ್ವವಿಕಲ್ಪೇತಿ ।
ಸರ್ವಕಲ್ಪನಾಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಾದೇವ ವಸ್ತುತೋ ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಮಾಹ – –
ನಿರ್ವಿಕಲ್ಪ ಇತಿ ।
ತಥಾ ಚ ಆನಂದಮಯರೂಪಲಿಂಗಾಧಿಗಮದ್ವಾರೇಣಾನಂದವೃದ್ಧ್ಯವಸಾನಭೂತ ಆತ್ಮಾ ಯಥೋಕ್ತೋಽಸ್ಯಾಮೇವಾನಂದಮಯಗುಹಾಯಾಮೇವಾಧಿಗಂತವ್ಯ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಬುದ್ಧೌ ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಾದಿರೂಪೇಣೋಪಲಬ್ಧಿರೇವ ತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರವೇಶತ್ವೇನ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯೇ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಗೌಣ್ಯಾ ವೃತ್ತ್ಯೋಪಚರ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ತಥಾ ಚ ವಕ್ಷ್ಯತಿ – ತದನುಪ್ರವಿಷ್ಟಮಿವಾಂತರ್ಗುಹಾಯಾಂ ಬುದ್ಧೌ ದ್ರಷ್ಟೃ ಶ್ರೋತೃ ಮಂತೃ ವಿಜ್ಞಾತೃ ಇತ್ಯೇವಂ ವಿಶೇಷವದುಪಲಭ್ಯತೇ ತದೇವ ತಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ।
ಬುದ್ಧಾವೇವ ಪ್ರವೇಶಕಲ್ಪನೇ ಹೇತುಮಾಹ –
ನ ಹ್ಯನ್ಯತ್ರೇತಿ ।
ಬುದ್ಧೇಃ ಸಕಾಶಾದನ್ಯತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಚೈತನ್ಯಸ್ಯಾನುಪಲಂಭಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ –
ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಾದಿತಿ ।
ವ್ಯಂಜಕಪದಾರ್ಥರೂಪೋ ಯೋ ವಿಶೇಷಸ್ತತ್ಸಂಬಂಧರಹಿತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬುದ್ಧಿಸಂಬಂಧಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಲಬ್ಧಿಹೇತುತ್ವಂ ಸದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ –
ವಿಶೇಷಸಂಬಂಧೋ ಹೀತಿ ।
ವ್ಯಂಜಕಪದಾರ್ಥೋ ವಿಶೇಷಪದಸ್ಯಾರ್ಥಃ ।
ನನು ಬುದ್ಧಾವೇವ ಬ್ರಹ್ಮಚೈತನ್ಯಸ್ಯೋಪಲಬ್ಧಿರಿತಿ ನ ನಿಯಮಃ, ಘಟಃ ಸ್ಫುರತಿ ಪಟಃ ಸ್ಫುರತೀತ್ಯಾದಿಪ್ರಕಾರೇಣ ಬುದ್ಧೇರನ್ಯತ್ರಾಪಿ ತಸ್ಯೋಪಲಬ್ಧಿದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಸಂನಿಕರ್ಷಾದಿತಿ ।
ವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಬುದ್ಧಿಸಂಬಂಧಾದೇವ ತತ್ರಾಪ್ಯುಪಲಬ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬುದ್ಧೇಶ್ಚೈತನ್ಯವ್ಯಂಜಕತ್ವೇ ಯುಕ್ತಿಮಾಹ –
ಅವಭಾಸಾತ್ಮಕತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಕಾಶಾತ್ಮಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯ ಪ್ರಕಾಶಾತ್ಮಕತ್ವಮಾಲೋಕಾದೇರಿವ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮೇವ, ನ ತು ತಪ್ತಾಯಃಪಿಂಡಾದೇರಿವಾನ್ಯಕೃತಮಿತಿ ಸೂಚನಾರ್ಥಶ್ಚಕಾರಃ ।
ಬುದ್ಧಿವೃತ್ತೇರ್ಘಟಾದಿಷು ಚೈತನ್ಯವ್ಯಂಜಕತ್ವಂ ಸದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ –
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ಆದಿಪದಂ ನೀಲಪೀತಾದಿಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಮ್ । ಯಥಾ ನೀಲಪೀತಾದ್ಯುಪಲಬ್ಧಿರಾಲೋಕಸಂಬಂಧಕೃತಾ ತಥಾ ವಿಷಯೇಷ್ವಾತ್ಮನಃ ಸ್ಫುರಣರೂಪೇಣೋಪಲಬ್ಧಿರಂತಃಕರಣವೃತ್ತಿಲಕ್ಷಣಾಲೋಕಸಂಬಂಧಪ್ರಯುಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಮನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ಬುದ್ಧೇರೇವ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಲಬ್ಧಿಸಾಧನತ್ವಮಿತಿ ಪ್ರಸಾಧ್ಯ ಪ್ರಕೃತಮುಪಸಂಹರತಿ –
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಮಂತ್ರೇ ಯದ್ಗುಹಾಯಾಂ ನಿಹಿತಮಿತಿ ಗುಹಾನಿಹಿತತ್ವಂ ಪ್ರಕೃತಂ ತದೇವ ಪ್ರಾವಿಶದಿತ್ಯನೇನ ಪುನರುಚ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತರ್ಹಿ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ –
ವೃತ್ತಿಸ್ಥಾನೀಯ ಇತಿ ।
ವೃತ್ತಿರ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾ । ತಥಾ ಚ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಭಾವಾಪನ್ನಯೋರ್ಗುಹಾನಿಹಿತಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಯೋರ್ನ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯದೋಷ ಇತಿ ಭಾವಃ ॥