ಜ್ಯೋತಿದರ್ಶನಾತ್ ॥೪೦॥ ಜ್ಯೋತಿರಾದಿತ್ಯೋ ಬ್ರಹ್ಮ ವೇತಿ ಜ್ಯೋತಿಶ್ಶ್ರುತೇಃ ಪರಶ್ರುತೇಶ್ಚ ಸಂಶಯಃ। ನನು ಜ್ಯೋತಿಷಾಂ ಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಪಿ ಜ್ಯೋತಿಃಶಬ್ದಮತಃ ಕಥಮಾದಿತ್ಯ ಇತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಸ್ತತ್ರಾಹ –

ಅತ್ರೇತಿ ।

ಪ್ರಕರಣಾತ್ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಯಥೋಕ್ತಂ ತಥಾ ಜ್ಯೋತಿರಪ್ಯಸ್ತು, ತತ್ರಾಹ –

ಪೂರ್ವಮಿತಿ ।

ತತ್ರ ಹಿ ಸರ್ವಶಬ್ದಶ್ರುತಿಸಂಕೋಚೋಽಸ್ತಿ, ನ ತ್ವಿಹ। ಪರಮಿತಿ ತು ಶ್ರುತಿರ್ವಿಶೇಷಣಾರ್ಥೇತಿ ನ ಪ್ರಧಾನಾರ್ಥಜ್ಯೋತಿಃಶ್ರುತೇರ್ಬಾಧಿಕೇತ್ಯರ್ಥಃ। ಅತ ಏವ ಸಂಗತಿಃ। ಸಮುತ್ಥಾನಶ್ರುತೇಶ್ಚ ಪೀಡನಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯನುಷಂಗಃ।

ನನು ಸಮುತ್ಥಾನಂ ವಿವೇಕ ಇತಿ ದಹರಾಧಿಕರಣೇ ( ಬ್ರ.ಅ.೧.ಪಾ.೩.ಸೂ.೧೪) ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮತ ಆಹ –

ತಥಾ ಹೀತಿ ।

ಅಪ್ರಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ। ಪರಮಿತಿ ವಿಶೇಷಣಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಚಿಷಃ ಪರತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ। ಆದಿತ್ಯಸ್ಯ ಸಮೀಪೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಸ್ಥಿತ್ವಾ ತತ್ರೋತ್ಪನ್ನಜ್ಞಾನಾನ್ಮುಚ್ಯತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ।

ಏವಮಾದಿತ್ಯೇ ವಾಕ್ಯಾ ಽಽ ಂಜಸ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಪಕ್ಷೇ ಕ್ತ್ವಾಶ್ರುತಿಪೀಡಾಮುಕ್ತಾಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ –

ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ।

ಶರೀರಾತ್ಸಮುತ್ಥಾಯೇತಿ ವಾಕ್ಯೇ ಜ್ಯೋತಿಃ ಪ್ರಾಪ್ಯಾವಸ್ಥಿತೇಽಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪನಿಷ್ಪತ್ತಿರುಚ್ಯತೇ, ಸಾ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಯೋತಿರ್ವಾದಿನೋ ನ ಸ್ಯಾದ್; ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏವ ಸ್ವರೂಪತ್ವಾತ್, ಸ್ವರೂಪಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಸ್ವರೂಪಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತಿ ಸಂಗತಿಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ।

ನನ್ವಭಿನಿಷ್ಪತ್ತಿಃ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರ ಇತ್ಯತ ಆಹ –

ನ ಚೇತಿ ।

ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರರೂಪಾಭಿನಿಷ್ಪತ್ತಿರ್ಜ್ಯೋತೀರೂಪಸಂಪತ್ತೇಃ ಪ್ರಾಪ್ತೇಃ ಪೂರ್ವಾ ಸತೀ ಪರತ್ವೇನ ನ ವಕ್ತವ್ಯಾ। ಯಾ ಚ ಮುಖಂ ವ್ಯಾದಾಯ ಸ್ವಪಿತೀತಿವದ್ವ್ಯತ್ಯಯಯೋಜನಾ ದಹರಾಧಿಕರಣೇ ಕೃತಾ ಸಾ ಕ್ಲಿಷ್ಟೇತ್ಯರ್ಥಃ। ನ ಚೋಪಸಂಪತ್ತಿರೇವ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಃ; ಉತ್ಕರ್ಷವಾಚಿಪರಶಬ್ದಯೋಗಾದುಪಸಂಪತ್ತೇರೇವ ಪ್ರಾಪ್ತಿತ್ವಾವಗಮಾದಿತಿ। ಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ಸಮುತ್ಥಾಥೇತ್ಯುಪಸಂಪದ್ಯೇತಿ ತಿಸೃಭಿಃ ಶ್ರುತಿಭಿರ್ಯ ಆತ್ಮೇತಿ ಪ್ರಕರಣಬಾಧಃ। ಅನೇನ ವಿಪಕ್ಷೇ ಶ್ರುತಿಸಂಕೋಚಾನ್ನಾಡೀಖಂಡಪ್ರಸ್ತುತಾದಿತ್ಯಪ್ರರಕರಣಾಚ್ಚ ತೇಜೋ ಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ಪೂರ್ವಾಧಿಕರಣಸಿದ್ಧಾಂತೇನ ಪ್ರತ್ಯವಸ್ಥಾನಾತ್ ಸಂಗತಿರಪಿ ಧ್ವನಿತಾ।

ಉಪಕ್ರಮಮಧ್ಯೋಪಸಂಹಾರೈಕರೂಪ್ಯಾನ್ನಿರ್ಣೀತೇ ಆತ್ಮನಿ ಜ್ಯೋತಿರಾದಿಶ್ರುತಯಸ್ತದನುರೋಧೇನ ನೇತವ್ಯಾ ಇತ್ಯಾಹ –

ಯತ್ಖಲ್ವಿತಿ ।

ಅತ್ರ ಹಿ ಯ ಆತ್ಮೇತ್ಯಾತ್ಮಾ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತ ಏತಂ ತ್ವೇವ ತ ಇತಿ ಪರಾಮೃಷ್ಟಃ ಸ ಉತ್ತಮಃ ಪುರುಷ ಇತ್ಯುಪಸಂಹೃತಃ।

ಪ್ರಕರಣಮನುರುಧ್ಯ ಶ್ರುತಿಭಂಗೇಽಧಿಕರಣವಿರೋಧಂ ಶಂಕತೇ –

ತದಿತಿ ।

ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮೇ ಶ್ರೂಯತೇ –

ತಿಸ್ರ ಏವೇತ್ಯಾದಿ ।

ಉಪಸದ ಇಷ್ಟಿವಿಶೇಷಾಃ, ತಂತ್ರಿತ್ವಂ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಸ್ಯೈವ, ದ್ವಾದಶತ್ವಂ ತು ಸಾಹಸ್ಯೋತಾಽಹೀನಸ್ಯೇತಿ ಚಿಂತಾ। ಸಾಹ ಏಕಾಹತ್ವಾದ್ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಃ, ಅಹೀನೋಽಹರ್ಗಣಸಾಧ್ಯತ್ವಾದ್ ದ್ವಾದಶಾಹಾದಿಃ; ಅಹಃ ಖಃ ಕ್ರತುಸಮೂಹ ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಃ, ಖಸ್ಯೇನಾದೇಶಾತ್।

ಅತ್ರತ್ಯಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ಪ್ರಸ್ತುತೇಽತಿಪ್ರಸಂಗಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಮಾಹ –

ಪ್ರಕರಣೇತಿ ।

ಅಹೀನಶ್ರುತಿರಹರ್ಗಣೇ ರೂಢಾ। ಭಗವಾಸ್ತು ಪಾಣಿನಿಃ ಸ್ವರಾರ್ಥಂ ಪ್ರತ್ಯಯಮನುಶಶಾಸ। ಸಾ ಜ್ಯೋತಿಃಶ್ರುತಿರಿವ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಕರಣರುದ್ಧಾ ಸಾಹಮಭಿದಧೀತ, ತತ್ರೈವ ಚ ದ್ವಾದಶೋಪಸತ್ತಾಂ ವಿದಧೀತ। ತತ್ಕಿಂ ವಿಧತ್ತಾಮ್। ಅಯುಕ್ತಂ ಹಿ ವಿಧಾತುಮುತ್ಕರ್ಷಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಾಂತಿತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ।

ಅವಯವವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯೇತ್ಯುಕ್ತಮ್, ತಾಮಾಹ –

ಸ ಹೀತಿ ।

ಸರ್ವಪ್ರಕೃತಿತ್ವೇನ ಹೀಯತೇ ಕುತಶ್ರಿನ್ನ ಕೃತ್ಸ್ನಾಂಗವಿಧಾನಾತ್, ನ ನ್ಯೂನೋ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮ ಇತ್ಯರ್ಥಃ। ಅಹೀನಶಬ್ದಸ್ಯಾಗರ್ಹಣೇ ರೂಢತ್ವಾನ್ನ ದುರ್ಬಲಾವಯವಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಾ ಸಾಹ್ನವಾಚಿತಾಽತಶ್ಚ ದ್ವಾದಶತ್ವಸ್ಯ ನ ಸಾಹ್ನೇ ನಿವೇಶ ಇತಿ ದ್ವಾದಶಾಹಾದಾವುತ್ಕರ್ಷ ಇತಿ ಯಥಾಭಾಷ್ಯಂ ಸಿದ್ಧಾಂತಃ।

ಅತ್ರ ವಾರ್ತಿಕಕಾರಪಾದಸಂಮತಂ ಸಿದ್ಧಾಂತಮಾದರ್ಶ್ಯ ವಿರೋಧಂ ಪರಿಜಿಹೀರ್ಷುರ್ಯಥಾಸ್ಥಿತಸಿದ್ಧಾಂತಮಧ್ಯೇ ಏಕದೇಶಮನುಜಾನಾತಿ –

ಅವಯವೇತಿ ।

ದ್ವಾದಶೋಪಸತ್ತಾಯಾಃ ಪ್ರಕರಣೇ ವಿಧಾನಾಭಾವೇಽಪಿ ದ್ವಾದಶಾಹೀನಸ್ಯೇತಿ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ನ ಪ್ರಕರಣಾದುತ್ಕರ್ಷ ಇತ್ಯಾಹ –

ನಾಪೀತಿ ।

ಪ್ರತಿಜ್ಞಾದ್ವಯಮಿದಮ್। ಇತಃ ಪ್ರಕರಣಾದಿದಂ ವಾಕ್ಯಂ ನಾಪಕೃಷ್ಯೇತಾಪಕೃಷ್ಟಂ ಚ ಸದಹರ್ಗಣೇ ದ್ವಾದಶೋಪಸತ್ತಾಂ ನ ವಿಧತ್ತ ಇತಿ।

ತತ್ರಾದ್ಯಾಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಮುಪಪಾದಯತಿ –

ಪರೇತಿ ।

ಯದಿ ವಿಧಿಪರಂ ಸದಿದಂ ವಾಕ್ಯಮಕೃಷ್ಯೇತ, ತತೋಽಹೀನಧರ್ಮಂ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಪ್ರಕರಣೇ ವಿಧತ್ತ ಇತಿ ಸ್ಯಾತ್, ತಚ್ಚಾನ್ಯಾಯಮ್; ಕುತಃ? ಇತ್ಯತ ಆಹ –

ಅಸಂಬದ್ಧೇತಿ ।

ಮಧ್ಯೇ ಪ್ರಕೃತಾಸಂಗತವಿಧಾನೇ ತತ್ಪದೈಃ ಪ್ರಕರಣಂ ವಿಚ್ಛಿದ್ಯೇತ। ಪುನಸ್ತದುದ್ಧಾರೇಣಾನುಸಂಧಾನೇ ಸತಿ ಕ್ಲೇಶಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ।

ಯದಿ ನಾಪಕರ್ಷೋ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ, ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ಪ್ರಯೋಜನಮತ ಆಹ –

ತೇನೇತಿ ।

ದ್ವಾಶೋಪಸದ ಇತಿ ವಾಕ್ಯೇನ ದ್ವಾದಶಾಹಪ್ರಕರಣೇ ವಿಹಿತಾ ದ್ವಾದಶೋಪಸತ್ತಾ ತದ್ವಿಕೃತಿಷು ಅತಿದೇಶಪ್ರಾಪ್ತಾಽನೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮೇಽನೂದ್ಯತೇ ತ್ರಿತ್ವವಿಧಿಮೌಚಿತ್ಯೇನ ಸ್ತೋತುಮ್। ಅಹೀನೋ ಹಿ ಮಹಾಁಸ್ತಸ್ಯ ದ್ವಾದಶ ಸಾಹ್ನಸ್ತು ಶಿಶುಸ್ತಸ್ಯ ತಿಸ್ರ ಇತ್ಯರ್ಥಃ। ಅನೇನ ದ್ವಿತೀಯಾಽಪಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾ ಸಮರ್ಥಿತಾ ಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾನ್ನ ವಿಧಿರಿತಿ॥

ನಿವೀತಾದಿವದಿತಿ ।

‘‘ನಿವೀತಂ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಪ್ರಾಚೀನಾವೀತಂ ಪಿತೄಣಾಮುಪವೀತಂ ದೇವಾನಾಮಿ’’ತಿ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಯೋರಾಮ್ನಾಯತೇ। ತತ್ರೋಪವೀತಂ ವಿಧೀಯತೇ ಏವ। ಇತರಯೋಸ್ತು ವಿಧಿರುತಾರ್ಥವಾದ ಇತಿ ಸಂಶಯೇ ಸತ್ಯಪೂರ್ವಾರ್ಥಲಾಭಾದ್ ಮನುಷ್ಯಶಬ್ದಸ್ಯ ಚ ಮನುಷ್ಯಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾಭಿಧಾಯಿತ್ವಾತ್ತತ್ಪ್ರಧಾನೇ ಆತಿಥ್ಯೇ ಕರ್ಮಣಿ ನಿವ್ಯಾತವ್ಯಂ ಪಿತ್ರ್ಯೇ ಚ ಪ್ರಾಚೀನಮಾವ್ಯಾತವ್ಯಮ್ ಇತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇ ರಾದ್ಧಾಂತಃ। ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಹಿ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಕ್ರಿಯಾಸು ಸೌಕರ್ಯಾಯ ಕಂಠಾಲಂಬಿವಸ್ತ್ರಧಾರಣಂ ದೇಹಾರ್ಧೇ ಬಂಧನಂ ವಾ ನಿವೀತಮ್। ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಪ್ರಾಚೀನಾವೀತಂ ವಚನಾಂತರೇಣ ಪಿತೃಯಜ್ಞೇ। ತದನುವಾದೇನ ನಿವೀತಮಿತ್ಯಾದಿರರ್ಥವಾದ ಉಪವೀತಂ ಸ್ತೋತುಮಿತಿ।

ನನು ಯದಿ ದ್ವಾದಶೋಪಸತ್ತಾವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಕರಣಾದನುತ್ಕರ್ಷಃ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಜೈಮಿನಿರಪಕೃಷ್ಯೇತೇತ್ಯುತ್ಕರ್ಷಮಾಹಾತ ಆಹ –

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ದ್ವಾದಶೋಪಸತ್ತಾಯಾಃ ಪ್ರಕರಣೇಽಂಗತ್ವೇನ ನಿವೇಶಾಭಾವಾಭಿಪ್ರಾಯೋಽಪಕರ್ಷಶಬ್ದ ಇತ್ಯರ್ಥಃ। ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಪ್ರಕರಣಾಮ್ನಾತವಾಕ್ಯಸ್ಯ ನಾಪಕರ್ಷ ಇತ್ಯಧಸ್ತಾದನ್ವಯಃ। ತದೇವಂ ದ್ವಾದಶೋಪಸತ್ತಾವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಕರಣನಿವೇಶಸಮರ್ಥನೇನ ಪ್ರತಿಬಂದೀ ನಿರಸ್ತಾ।

ನನು ತರ್ಹಿ ಪೂಷ್ಣೋಽಹಂ ದೇವಯಜ್ಯಯಾ ಪ್ರಜಯಾ ಚ ಪಶುಭಿರಭಿಜನಿಷೀಯೇತ್ಯಾದೀನಾಮ್ ಇಷ್ಟದೇವತಾನಾಮಸ್ಮರಣಾಖ್ಯಾನುಮಂತ್ರಣಾರ್ಥಮಂತ್ರಾಣಾಂ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಪ್ರಕರಣಾತ್ ನೋತ್ಕರ್ಷಃ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಹ –

ಪೂಷಾದೀತಿ ।

ದರ್ಶಪೌರ್ಣಮಾಸಿಕಾಗ್ನ್ಯಾದಿದೇವತಾನುಮಂತ್ರಣಮಂತ್ರನಿರಂತರಪಾಠಾತ್ ಪೂಷಾದಿಮಂತ್ರಾಣಾಂ ನಾಗ್ನೇಯಾದಿವಿಧಿಭಿರರ್ಥವಾದತ್ವೇನ ಸಮಭಿವ್ಯಾಹಾರಾವಗತಿಃ।

ತದಿದಮುಕ್ತಮ್ –

ಅಗತ್ಯೇತಿ ।

ಯತ್ರ ನಿನೀಷ್ಯಂತೇ ತತ್ರಾನ್ಯತೋ ನ ಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ –

ಪೌಷ್ಣಾದೌ ಚೇತಿ ।

ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ಜ್ಯೋತಿರ್ವಾಕ್ಯೇಷ್ವಪಿ ಶ್ರುತಿವಶಾದಾದಿತ್ಯವಾದಿನೋ ನಿರ್ಗುಣಪ್ರಕರಣಾನುಪಯೋಗಾದರ್ಚಿರಾದಿಮಾರ್ಗೇ ಚ ಸೋಪಯೋಗತ್ವಾದುತ್ಕರ್ಷಸ್ತತ್ರಾಹ –

ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।

ತುಶಬ್ದೋ ನೇತ್ಯರ್ಥೇ। ಇಹ ಜ್ಯೋತಿರ್ವಾಕ್ಯೇ ನೋತ್ಕರ್ಷಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ।

ಹೇತುಮಾಹ –

ಅಪಕೃಷ್ಟಸ್ಯೇತಿ ।

ಫಲಸ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಲೌಕಿಕಭೋಗಸ್ಯೋಪಾಯೋ ಮಾರ್ಗಸ್ತತ್ಪ್ರತಿಪಾದಕಃ ಅರ್ಚಿರಾದಿಮಾರ್ಗೋಪದೇಶಃ ತೇಽರ್ಚಿಷಮಭಿಸಂಭವಂತೀತ್ಯಾದಿರತಿವಿಶದಃ। ಮಾರ್ಗಪರ್ವತ್ವೇನಾದಿತ್ಯಸ್ತತ್ರ ಸ್ವಶಬ್ದೋಪಾತ್ತಃ ಸಂವತ್ಸರಾದಿತ್ಯಮಿತಿ। ಜ್ಯೋತಿರ್ವಾಕ್ಯೇ ತು ಜ್ಯೋತಿಃ ಶಬ್ದಮಾತ್ರಂ ಶ್ರುತಂ ನ ಮಾರ್ಗೋಽತಶ್ಚಾವಿಶದಮಿದಮೇಕದೇಶಮಾದಿತ್ಯಂ ವದದ್ವದೇತ್ತತಶ್ಚಾಸ್ಯ ಸಂಪೂರ್ಣಮಾರ್ಗೋಪದೇಶಕೇಽರ್ಚಿರಾದ್ಯುಪದೇಶೇನೋತ್ಕರ್ಷಃ; ನಿಷ್ಪ್ರಯೋಜನತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ।

ನನು ಯದ್ಯರ್ಚಿರಾದಿಮಾರ್ಗೇ ಪ್ರಾಪ್ತ ಆದಿತ್ಯಸ್ತರ್ಹಿ ಮೈವಂ ಜ್ಯೋತಿರ್ವಾಕ್ಯಂ ಪೂಷಾದಿಮಂತ್ರವದುತ್ಕರ್ಷಿ, ಏಕದೇಶಾಭಿಧಾನೇನ ತ್ವರ್ಚಿರಾದಿಮಾರ್ಗಂ ನಿರ್ಗುಣಪ್ರಕರಣೇಽನುವದದ್ ಬ್ರಹ್ಮಧ್ಯಾನಂ ಸ್ತೋತುಂ ಸಾಯಾಸೋಽರ್ಚಿರಾದಿಪಥಃ, ಇದಂ ತು ನಿರಾಯಾಸಮಿತೀತ್ಯತ ಆಹ –

ನ ಚ ದ್ವಾದಶೇತಿ ।

ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ದ್ವಾದಶತ್ವವಾಕ್ಯೇಽಪಿ ಶ್ರೌತಾರ್ಥಸಂಸರ್ಗಪರತ್ವಲೋಭೇನ ವಿಧಿತ್ವಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರ ವಕ್ತವ್ಯಮ್। ಕಿಮಹೀನಶಬ್ದೇ ರೂಢಿಮಭಂಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಂ ಶ್ರೌತಾರ್ಥಮಾಶ್ರೀಯೇತೋತ ಭಂಕ್ತ್ವಾ।

ನಾದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ –

ದ್ವಾದಶೇತಿ ।

ಅಹೀನಧರ್ಮಸ್ಯೇಹ ವಿಧೌ ಪ್ರಕರಣಂ ವಿಚ್ಛಿದ್ಯೇತ ವಿಚ್ಛೇದಸ್ಯ ಚಾಯುಕ್ತತ್ವಂ ದ್ವಾದಶಾಹಾದೌ ಚ ಪ್ರಾಪ್ತದ್ವಾದಶೋಪಸತ್ತಾನುವಾದಸ್ಯ ಚ ನಿಷ್ಪ್ರಯೋಜನತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ।

ನ ದ್ವಿತೀಯ ಇತ್ಯಾಹ –

ನ ಚೈತದಿತಿ ।

ಉಪಸದೋಽವಚ್ಛೇತ್ತುಂ ವಿಂಶತೇಸ್ತ್ರಿತ್ವದ್ವಾದಶಯೋರ್ವಿಕಲ್ಪಾಪತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ। ಸಮುಚ್ಚಯೇ ಪಂಚದಶೋಪಸತ್ತಾಪಾತಸ್ತಿಸ್ರ ಏವೇತ್ಯೇವಕಾರವಿರೋಧಶ್ಚೇತಿ।

ಅಪಿ ಚ ತಿಸ್ರ ಉಪಸದೋ ದ್ವಾದಶೇತ್ಯೇತಾವತಾಽಲಮ್, ಯದ್ಯುಭಯೋಃ ಸಂಖ್ಯಯೋಃ ಪ್ರಕರಣೇ ನಿವೇಶಃ, ವೃಥಾ ಸಾಹ್ನಾಹೀನಶಬ್ದೌ, ಪ್ರಕರಣಾದೇವ ಸಂಖ್ಯಯೋರ್ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಸಂಬಂಧಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯಾಹ –

ಸಾಹ್ನೇತಿ ।

ಯದಾ ತ್ವಹೀನಶಬ್ದೋಽಹರ್ಗಣವಾಚೀ, ತದಾ ಸ ತಾವದವಶ್ಯಂ ಪ್ರಯೋಕ್ತವ್ಯಸ್ತತಸ್ತಿಸ್ರ ಇತ್ಯೇವೋಚ್ಯಮಾನೇ ತ್ರಿತ್ವಮಪ್ಯಾನಂತರ್ಯಾದಹೀನೇ ಸ್ಯಾತ್। ತನ್ನಿವೃತ್ತಯೇ ಸಾಹ್ನಶಬ್ದೋಽಪ್ಯರ್ಥವಾನಿತಿ ಭಾವಃ।

ಜ್ಯೋತಿರ್ವಾಕ್ಯೇ ತು ಮುಖ್ಯಾರ್ಥೇನ ಪ್ರಕರಣವಿಚ್ಛೇದಾದಿರಿತ್ಯಾಹ –

ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।

ಪ್ರಕರಣಾತ್ ಶ್ರುತೇರ್ಬಲವತ್ತ್ವೇಽಪ್ಯಾನರ್ಥಕ್ಯಪ್ರತಿಹತಾನಾಂ ವಿಪರೀತಂ ಬಲಾಬಲಮಿತಿ ನ್ಯಾಯಾತ್ ಜ್ಯೋತಿಶ್ಶ್ರುತೇಶ್ಚ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥತ್ವೇ ಆನರ್ಥಕ್ಯಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾತ್। ಪ್ರಕರಣಾನುಗುಣ್ಯೇನ ಜ್ಯೋತಿಃ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ।

ನನ್ವಾದಿತ್ಯಸ್ಯೇತ್ಯಪ್ಯಸ್ತಿ ಪ್ರಕರಣಮ್; ‘ಸ ಯಾವತ್ ಕ್ಷಿಪ್ಯೇನ್ಮನಸ್ತಾವದಾದಿತ್ಯಂ ಗಚ್ಛತೀ’ತಿ ಪ್ರಸ್ತಾವಾದಿತ್ಯುಕ್ತಮನುವದಿತಿ –

ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।

ಪರಿಹರತಿ –

ನೇತಿ ।

ದಹರವಿದ್ಯಾಫಲಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾವಾಪ್ತಿರಾದಿತ್ಯದ್ವಾರಾ ಉಕ್ತಾ। ಇದಂ ತು ಯ ಆತ್ಮಾಽಪಹತಪಾಪ್ಮೇತ್ಯಾದಿನಿರ್ಗುಣಪ್ರಕರಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ। ದಹರವಿದ್ಯಾ ಚ ನಾಡೀಖಂಡಾತ್ಪೂರ್ವಂ ಪ್ರಸ್ತುತೇತಿ ನ ಪ್ರಕರಣೋತ್ಕರ್ಷಶಂಕಾ। ನನ್ವಾತ್ಯಂತಿಕಮೋಕ್ಷೋಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕದ್ವಾರಾ ಪ್ರಾಪ್ಯತಾಮಿತಿ, ತತ್ರ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ - ಕಿಂ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಗತಿಪೂರ್ವಕಾನಾಪ್ಯತತ್ವಮಂಗೀಕೃತ್ಯೈತದ್ವಾಕ್ಯಂ ಕ್ರಮಮುಕ್ತಿಪರಮಿತ್ಯಭಿಮತಮ್? ಉತ ನಿಯಮೇನ ಗತಿಪೂರ್ವಪ್ರಾಪ್ಯತ್ವಮಿತಿ।

ನಾದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ –

ನ ಚೇತಿ ।

ತಸ್ಮಾದ್ವಿದ್ವಚ್ಛರೀರಾದ್ ಅತ್ರೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸಮವನೀಯಂತೇ ಲೀಯಂತೇ।

ನ ದ್ವಿತೀಯ ಇತ್ಯಾಹ –

ನ ಚ ತದ್ದ್ವಾರೇಣೇತಿ ।

ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಮಾಹ।

ಯತ್ತೂಪಸಂಪದ್ಯೇತಿ ಕ್ತ್ವಾಶ್ರುತ್ಯನುಪಪತ್ತಿರಿತಿ, ತತ್ರಾಹ –

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಆದಿತ್ಯಮುಪಸಂಪದ್ಯೇತಿ ವ್ಯಾಚಕ್ಷಾಣಾನಾಂ ಮಧ್ಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪ್ರಾಪ್ತಿವ್ಯವಾಯಾಂಗೀಕಾರೇಣ ಕ್ತ್ವಾಶ್ರುತ್ಯನಾಂಜಸ್ಯಂ ತು ತುಲ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ।

ತದೇವಂ ಪ್ರಕರಣಾತ್ ಶ್ರುತಿಭಂಗಮಭಿಧಾಯ ಶ್ರುತಿವಶಾದಪ್ಯಾಹ –

ಅಪಿ ಚೇತಿ ।

ನ ಚ ಉತ್ತಮಃ, ಪುರುಷಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾ ನ ತು ಪ್ರಾಪ್ಯಂ ಜ್ಯೋತಿರಿತಿ - ವಾಚ್ಯಮ್; ಪರತ್ವೇನ ವಿಶೇಷಿತಸ್ಯ ಜ್ಯೋತಿಷ ಏವೋತ್ತಮತ್ವೇನ ವಿಶೇಷ್ಟುಂ ಯೋಗ್ಯತ್ವಾದಿತಿ।

ಭಾಷ್ಯೇ ಕರಣಾದಿತಿ ।

ದ್ಯುಸಂಬಂಧಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಯಚ್ಛಬ್ದೇನ ಪರಾಮರ್ಶಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ। ‘ಅಥ ಯಾ ಏತಾ ಹೃದಯಸ್ಯ ನಾಡ್ಯ’ ಇತಿ ನಾಡೀಖಂಡೇ। ಅಥ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನೋಪರಮಾನಂತರಂ, ಯತ್ರ ಕಾಲೇ, ಏತದಿತಿ ಕ್ರಿಯಾವಿಶೇಷಣಮ್। ಏತದುತ್ಕ್ರಮಣಂ ಕರೋತಿ। ಅಥ ತದೈತೈ ರಶ್ಮಿಭಿರೂರ್ಧ್ವಮ್ ಆಕ್ರಮತೇ ಉಪರಿ ಗಚ್ಛತೀತ್ಯುಪಕ್ರಮ್ಯ ಆದಿತ್ಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಶ್ರುತಮ್।।೪೦॥

ಇತಿ ಏಕಾದಶಂ ಜ್ಯೋತಿರಧಿಕರಣಮ್॥