ಭಾಮತೀವ್ಯಾಖ್ಯಾ
ವೇದಾಂತಕಲ್ಪತರುಃ
 

ಮಾ ಭೂತಾಮಸ್ಯ ಶರೀರೋದಯವ್ಯಯಾಭ್ಯಾಂ ಸ್ಥೂಲಾವುತ್ಪತ್ತಿವಿನಾಶೌ, ಆಕಾಶಾದೇರಿವ ತು ಮಹಾಸರ್ಗಾದೌ ತದಂತೇ ಚೋತ್ಪತ್ತಿವಿನಾಶೌ ಜೀವಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯತ ಇತಿ ಶಂಕಾಂತರಮಪನೇತುಮಿದಮಾರಭ್ಯತೇ ।

ನಾತ್ಮಾಶ್ರುತೇರ್ನಿತ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ತಾಭ್ಯಃ ।

ವಿಚಾರಮೂಲಸಂಶಯಸ್ಯ ಬೀಜಮಾಹ

ಶ್ರುತಿವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೇರಿತಿ ।

ತಾಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ

ಕಾಸುಚಿಚ್ಛ್ರುತಿಷ್ವಿತಿ ।

ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ

ತತ್ರ ಪ್ರಾಪ್ತಮಿತಿ ।

ಪರಮಾತ್ಮನಸ್ತಾವದ್ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮಸಂಸರ್ಗಾದಪಹತಾನಪಹತಪಾಪ್ಮತ್ವಾದಿಲಕ್ಷಣಾಜ್ಜೀವಾನಾಮನ್ಯತ್ವಮ್ । ತೇ ಚೇನ್ನ ವಿಕಾರಾಸ್ತತಸ್ತತ್ತ್ವಾಂತರತ್ವೇ ಬಹುತರಾದ್ವೈತಶ್ರುತಿವಿರೋಧಃ । ಬ್ರಹ್ಮವಿಜ್ಞಾನೇನ ಸರ್ವವಿಜ್ಞಾನಪ್ರತಿಜ್ಞಾವಿರೋಧಶ್ಚ । ತಸ್ಮಾಚ್ಛುತಿಭಿರನುಜ್ಞಾಯತೇ ವಿಕಾರತ್ವಮ್ । ಪ್ರಮಾಣಾಂತರಂ ಚಾತ್ರೋಕ್ತಮ್

ವಿಭಕ್ತತ್ವಾದಾಕಾಶಾದಿವದಿತಿ ।

“ಯಥಾಗ್ನೇಃ ಕ್ಷುದ್ರಾ ವಿಸ್ಫುಲಿಂಗಾಃ”(ಬೃ. ಉ. ೨ । ೧ । ೨೦) ಇತಿ ಚ ಶ್ರುತಿಃ ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ಬ್ರಹ್ಮವಿಕಾರತ್ವಂ ಜೀವಾನಾಂ ದರ್ಶಯತಿ । “ಯಥಾ ಸುದೀಪ್ತಾತ್ಪಾವಕಾತ್”(ಮು. ಉ. ೨ । ೧ । ೧) ಇತಿ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜೀವಾನಾಮುತ್ಪತ್ತಿಂ ಚ ತತ್ರಾಪ್ಯಯಂ ಚ ಸಾಕ್ಷಾದ್ದರ್ಶಯತಿ । ನನ್ವಕ್ಷರಾದ್ಭಾವಾನಾಮುತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಲಯಾವವಗಮ್ಯೇತೇ । ನ ಜೀವಾನಾಮಿತ್ಯತ ಆಹ

ಜೀವಾತ್ಮನಾಮಿತಿ ।

ಸ್ಯಾದೇತತ್ । ಸೃಷ್ಟಿಶ್ರುತಿಷ್ವಾಕಾಶಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತಿರಿವ ಕಸ್ಮಾಜ್ಜೀವೋತ್ಪತ್ತಿರ್ನಾಮ್ನಾಯತೇ । ತಸ್ಮಾದಾಮ್ನಾನಯೋಗ್ಯಸ್ಯಾನಾಮ್ನಾನಾತ್ತಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತ್ಯಭಾವಂ ಪ್ರತೀಮ ಇತ್ಯತ ಆಹ

ನಚ ಕ್ವಚಿದಶ್ರವಣಮಿತಿ ।

ಏವಂ ಹಿ ಕಸ್ಯಾಂಚಿಚ್ಛಾಖಾಯಾಮಾಮ್ನಾತಸ್ಯ ಕತಿಪಯಾಂಗಸಹಿತಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ಶಾಖಾಂತರೀಯಾಂಗೋಪಸಂಹಾರೋ ನ ಭವೇತ್ । ತಸ್ಮಾದ್ಬಹುತರಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾದನುಪ್ರವೇಶಶ್ರುತಿರ್ವಿಕಾರಭಾವಾತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಾ । ತಸ್ಮಾದಾಕಾಶವಜ್ಜೀವಾತ್ಮಾನ ಉತ್ಪದ್ಯಂತ ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತ ಉಚ್ಯತೇ ಭವೇದೇವಂ ಯದಿ ಜೀವಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಭಿದ್ಯೇರನ್ । ನ ತ್ವೇತದಸ್ತಿ । “ತತ್ಸೃಷ್ಟ್ವಾ ತದೇವಾನುಪ್ರಾವಿಶತ್”(ತೈ. ಉ. ೨ । ೬ । ೧) “ಅನೇನ ಜೀವೇನ”(ಛಾ. ಉ. ೬ । ೩ । ೨) ಇತ್ಯಾದ್ಯವಿಭಾಗಶ್ರುತೇರೌಪಾಧಿಕತ್ವಾಚ್ಚ ಭೇದಸ್ಯ ಘಟಕರಕಾದ್ಯಾಕಾಶವದ್ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮಸಂಸರ್ಗಸ್ಯೋಪಪತ್ತೇಃ । ಉಪಾಧೀನಾಂ ಚ ಮನೋಮಯ ಇತ್ಯಾದೀನಾಂ ಶ್ರುತೇರ್ಭೂಯಸೀನಾಂ ಚ ನಿತ್ಯತ್ವಾಜತ್ವಾದಿಗೋಚರಾಣಾಂ ಶ್ರುತೀನಾಂ ದರ್ಶನಾತ್ “ಉಪಾಧಿಪ್ರವಿಲಯೇನೋಪಹಿತಸ್ಯ” ಇತಿ ಚ ಪ್ರಶ್ನೋತ್ತರಾಭ್ಯಾಮನೇಕಧೋಪಪಾದನಾದವಿಭಾಗಸ್ಯ ಚ “ಏಕೋ ದೇವಃ ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಗೂಢಃ”(ಶ್ವೇ. ೬ । ೧೧) ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯೈವೋಕ್ತತ್ವಾನ್ನಿತ್ಯಾ ಜೀವಾತ್ಮಾನೋ ನ ವಿಕಾರಾ ನ ಚಾದ್ವೈತಪ್ರತಿಜ್ಞಾವಿರೋಧ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ । ಮೈತ್ರೇಯೀಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಚಾಧಸ್ತಾದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮಿತಿ ನೇಹ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ॥ ೧೭ ॥

ನಾತ್ಮಾಽಶ್ರುತೇರ್ನಿತ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ತಾಭ್ಯಃ॥೧೭॥ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಭೋಗಾಯ ದೇಹನಾಶೇಽಪ್ಯಾತ್ಮಾ ನ ನಶ್ಯತೀತ್ಯುಕ್ತಮ್ , ತರ್ಹಿ ಕಲ್ಪಮಾತ್ರಾವಸ್ಥಾನೇಽಪಿ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಭೋಗಸಂಭವಜ್ಜೀವಃ ಕಲ್ಪಾದ್ಯಂತಯೋರುತ್ಪತ್ತಿವಿನಾಶವಾನಿತಿ ಸಂಗತಿಮಾಹ –

ಮಾ ಭೂತಾಮಿತಿ ।

ನನ್ವಸಂಭವಸ್ತ್ವಿ (ಬ್ರ.ಅ.೨.ಪಾ.೩.ಸೂ.೯) ತ್ಯತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಜನ್ಮನಿಷೇಧಾತ್ ಕಥಂ ತದಭಿನ್ನಜೀವಜನ್ಮಶಂಕಾಽತ ಆಹ –

ಪರಮಾತ್ಮನಸ್ತಾವದಿತಿ ।

ಪರಮಾತ್ಮನೋ ಜೀವಾನಾಮನ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯನ್ವಯಃ ।

ಏವಂ ಹೀತಿ ।

ಕ್ವಚಿಚ್ಛ್ರುತಸ್ಯಾನ್ಯತ್ರಾನುಪಸಂಹಾರೇ ಸತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿಕಾರಭಾವಾಪತ್ತ್ಯೇತಿ ।

ಜೀವಲಕ್ಷಣವಿಕಾರಭಾವಮಾಪದ್ಯ ತದ್ರೂಪೇಣ ಶರೀರೇ ಪ್ರವೇಶ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಮನೋಮಯ ಇತ್ಯಾದೀನಾಮಿತಿ ।

ಮನೋಮಯಾದಿಶಬ್ದೇಷು ಶ್ರುತಾನಾಂ ಮನ ಆದೀನಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಉಪಾಧಿಪ್ರವಿಲಯೇನ ಹೇತುನಾ ಉಪಹಿತಸ್ಯೈವ ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯೈವ ಪ್ರವಿಲಯೋ ನ ಶುದ್ಧಸ್ಯೇತಿ ಪ್ರಶ್ನೋತ್ತರಾಭ್ಯಾಮ್ ಅತ್ರೈವ ಮಾ ಭಗವಾನಮೂಮುಹದಿತ್ಯವಿನಾಶೀ ವಾ ಅರೇ ಅಯಮಾತ್ಮಾ ಇತ್ಯಾಭ್ಯಾಮುಪಪಾದನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅನೇಕಧೇತಿ ।

ಅವಿನಾಶೀ ಅನುಚ್ಛಿತ್ತಿಧರ್ಮೇತಿ ನಿರನ್ವಯಸಾನ್ವಯನಾಶವಾರಣಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಶ್ರುತ್ಯೋಪಪಾದನಾದಿತ್ಯಧಸ್ತನೇನಾನ್ವಯಃ । ಅವಿಭಾಗಸ್ಯ ಚೇತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।

ಅಧಸ್ತಾದಿತಿ ।

ವಾಕ್ಯಾನ್ವಯಾ (ಬ್ರ.ಅ.೧.ಪಾ.೪.ಸೂ.೧೯) ದಿತ್ಯಧಿಕರಣೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ॥೧೭॥

ಇತ್ಯೇಕಾದಶಂ ಆತ್ಮಾಧಿಕರಣಮ್॥