ನ ಸ್ಥಾನತೋಽಪಿ ಪರಸ್ಯೋಭಯಲಿಂಗಂ ಸರ್ವತ್ರ ಹಿ ।
ಅವಾಂತರಸಂಗತಿಮಾಹ –
ಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ಸುಷುಪ್ತಾದಿಷ್ವಿತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ “ತದನನ್ಯತ್ವಮಾರಂಭಣಶಬ್ದಾದಿಭ್ಯಃ”(ಬ್ರ. ಸೂ. ೨ । ೧ । ೧೪) ಇತ್ಯತ್ರ ನಿಷ್ಪ್ರಪಂಚಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಪಾದಿತಂ ತಥಾಪಿ ಪ್ರಪಂಚಲಿಂಗಾನಾಂ ಬಹ್ವೀನಾಂ ಶ್ರುತೀನಾಂ ದರ್ಶನಾದ್ಭವತಿ ಪುನರ್ವಿಚಿಕಿತ್ಸಾ ಅತಸ್ತನ್ನಿವಾರಣಾಯಾರಂಭಃ । ತಸ್ಯ ಚ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಮಪವರ್ಗೋಪಯೋಗೀತಿ ಪ್ರಯೋಜನವಾನ್ ವಿಚಾರಃ । ತತ್ರೋಭಯಲಿಂಗಶ್ರವಣಾದುಭಯರೂಪತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರಾಪ್ತಮ್ । ತತ್ರಾಪಿ ಸವಿಶೇಷತ್ವನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಯೋರ್ವಿರೋಧಾತ್ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇರೇಕಂ ಸ್ವತೋಽಪರಂ ತು ಪರತಃ । ನಚ ಯತ್ಪರತಸ್ತದಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಮ್ । ನಹಿ ಚಕ್ಷುರಾದೀನಾಂ ಸ್ವತಃಪ್ರಮಾಣಭೂತಾನಾಂ ದೋಷತೋಽಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಮ್ । ವಿಪರ್ಯಯಜ್ಞಾನಲಕ್ಷಣಕಾರ್ಯಾನುತ್ಪಾದಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ತಸ್ಮಾದುಭಯಲಿಂಗಕಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾದುಭಯರೂಪತಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕೀತಿ ಪ್ರಾಪ್ತ ಉಚ್ಯತೇ ನ ಸ್ಥಾನತ ಉಪಾಧಿತೋಽಪಿ ಪರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಉಭಯಚಿಹ್ನತ್ವಸಂಭವಃ । ಏಕಂ ಹಿ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಮನ್ಯದಧ್ಯಾರೋಪಿತಮ್ । ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕತ್ವೇ ಹ್ಯುಪಾಧಿಜನಿತಸ್ಯ ರೂಪಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪರಿಣಾಮೋ ಭವೇತ್ । ಸ ಚ ಪ್ರಾಕ್ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಃ । ತತ್ಪಾರಿಶೇಷ್ಯಾತ್ಸ್ಫಟಿಕಮಣೇರಿವ ಸ್ವಭಾವಸ್ವಚ್ಛಧವಲಸ್ಯ ಲಾಕ್ಷಾರಸಾವಸೇಕೋಪಾಧಿರರೂಣಿಮಾ ಸರ್ವಗಂಧತ್ವಾದಿರೌಪಾಧಿಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಧ್ಯಸ್ತ ಇತಿ ಪಶ್ಯಾಮೋ ನಿರ್ವಿಶೇಷತಾಪ್ರತಿಪಾದನಾರ್ಥತ್ವಾಚ್ಛ್ರುತೀನಾಮ್ । ಸವಿಶೇಷತಾಯಾಮಪಿ “ಯಶ್ಚಾಯಮಸ್ಯಾಂ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ತೇಜೋಮಯಃ”(ಬೃ. ಉ. ೨ । ೫ । ೧) ಇತ್ಯಾದೀನಾಂ ಶ್ರುತೀನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮೈಕತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಪರತ್ವಾದೇಕತ್ವನಾನಾತ್ವಯೋಶ್ಚೈಕಸ್ಮಿನ್ನಸಂಭವಾದೇಕತ್ವಾಂಗತ್ವೇನೈವ ನಾನಾತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಪರ್ಯವಸಾನಾತ್ , ನಾನಾತ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರಸಿದ್ಧತಯಾನುವಾದ್ಯತ್ವಾದೇಕತ್ವಸ್ಯ ಚಾನಧಿಗತೇರ್ವಿಧೇಯತ್ವೋಪಪತ್ತೇರ್ಭೇದದರ್ಶನನಿಂದಯಾ ಚ ಸಾಕ್ಷಾದ್ಭೂಯಸೀಭಿಃ ಶ್ರುತಿಭಿರಭೇದಪ್ರತಿಪಾದನಾದಾಕಾರವದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಾಣಾಂ ಚ ಕಾಸಾಂಚಿಚ್ಛ್ರುತೀನಾಮುಪಾಸನಾಪರತ್ವಮಸತಿ ಬಾಧಕೇಽನ್ಯಪರಾದ್ವಚನಾತ್ಪ್ರತೀಯಮಾನಮಪಿ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಯಥಾ ದೇವತಾನಾಂ ವಿಗ್ರಹವತ್ತ್ವಮ್ । ಸಂತಿ ಚಾತ್ರ ಸಾಕ್ಷಾದ್ವೈತಾಪವಾದೇನಾದ್ವೈತಪ್ರತಿಪಾದನಪರಾಃ ಶತಶಃ ಶ್ರುತಯಃ । ಕಾಸಾಂಚಿಚ್ಚ ದ್ವೈತಾಭಿಧಾಯಿನೀನಾಂ ತತ್ಪ್ರವಿಲಯಪರತ್ವಮ್ । ತಸ್ಮಾನ್ನಿರ್ವಿಶೇಷಮೇಕರೂಪಂ ಚೈತನ್ಯೈಕರಸಂ ಸದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಪರಮಾರ್ಥತಃ, ವಿಶೇಷಾಶ್ಚ ಸರ್ವಗಂಧತ್ವವಾಮನೀತ್ವಾದಯ ಉಪಾಧಿವಶಾದಧ್ಯಸ್ತಾ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ । ಶೇಷಮತಿರೋಹಿತಾರ್ಥಮ್ ॥ ೧೧ ॥
ನ ಭೇದಾದಿತಿ ಚೇನ್ನ ಪ್ರತ್ಯೇಕಮತದ್ವಚನಾತ್ ॥ ೧೨ ॥
ಅಪಿ ಚೈವಮೇಕೇ ॥ ೧೩ ॥
ಅರೂಪವದೇವ ಹಿ ತತ್ಪ್ರಧಾನತ್ವಾತ್ ॥ ೧೪ ॥
ಪ್ರಕಾಶವಚ್ಚಾವೈಯರ್ಥ್ಯಾತ್ ॥ ೧೫ ॥
ಆಹ ಚ ತನ್ಮಾತ್ರಮ್ ॥ ೧೬ ॥
ದರ್ಶಯತಿ ಚಾಥೋ ಅಪಿ ಸ್ಮರ್ಯತೇ ॥ ೧೭ ॥
ಅತ ಏವ ಚೋಪಮಾ ಸೂರ್ಯಕಾದಿವತ್ ॥ ೧೮ ॥
ಅಂಬುವದಗ್ರಹಣಾತ್ತು ನ ತಥಾತ್ವಮ್ ॥ ೧೯ ॥
ವೃದ್ಧಿಹ್ರಾಸಭಾಕ್ತ್ವಮಂತರ್ಭಾವಾದುಭಯಸಾಮಂಜಸ್ಯಾದೇವಮ್ ॥ ೨೦ ॥
ದರ್ಶನಾಚ್ಚ ॥ ೨೧ ॥
ಅತ್ರ ಕೇಚಿದ್ದ್ವೇ ಅಧಿಕರಣೇ ಕಲ್ಪಯಂತೀತಿ ।
ಕಿಂ ಸಲ್ಲಕ್ಷಣಂ ಚ ಪ್ರಕಾಶಲಕ್ಷಣಂ ಚ ಬ್ರಹ್ಮ ಕಿಂ ಸಲ್ಲಕ್ಷಣಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮೋತ ಪ್ರಕಾಶಲಕ್ಷಣಮೇವೇತಿ ತತ್ರ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ –
ಪ್ರಕಾಶವಚ್ಚಾವೈಯರ್ಥ್ಯಾತ್ ।
ಚಕಾರಾತ್ಸಚ್ಚ । ಅವೈಯರ್ಥ್ಯಾತ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸಚ್ಛ್ರುತೇಃ ಸಿದ್ಧಾಂತಯತಿ –
ಆಹ ಚ ತನ್ಮಾತ್ರಮ್ ।
ಪ್ರಕಾಶಮಾತ್ರಮ್ । ನಹಿ ಸತ್ತ್ವಂ ನಾಮ ಪ್ರಕಾಶರೂಪಾದನ್ಯತ್ , ಯಥಾ ಸರ್ವಗಂಧತ್ವಾದಯೋಽಪಿ ತು ಪ್ರಕಾಶರೂಪಮೇವ ಸದಿತಿ ನೋಭಯರೂಪತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ತದೇತದನೇನೋಪನ್ಯಸ್ಯ ದೂಷಿತಮ್ । ಸತ್ತಾಪ್ರಕಾಶಯೋರೇಕತ್ವೇ ನೋಭಯಲಕ್ಷಣತ್ವಮ್ । ಭೇದೇ ನ ಸ್ಥಾನತೋಽಪೀತಿ ನಿರಾಕೃತಮಿತಿ ನಾಧಿಕರಣಾಂತರಂ ಪ್ರಯೋಜಯತಿ । ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತ್ವಭೇದ ಏವ ಪ್ರಕರ್ಷಪ್ರಕಾಶವದಿತಿ । ಸರ್ವೇಷಾಂ ಚ ಸಾಧಾರಣೇ ಪ್ರವಿಲಯಾರ್ಥತ್ವೇ ಸತಿ” ಅರೂಪವದೇವ ಹಿ ತತ್ಪ್ರಧಾನತ್ವಾತ್” ಇತಿ ವಿನಿಗಮನಕಾರಣವಚನಮನವಕಾಶಂ ಸ್ಯಾತ್ । ಏವಂ ಹಿ ತಸ್ಯಾವಕಾಶಃ ಸ್ಯಾದ್ಯಾದ ಕಾಶ್ಚಿದುಪಾಸನಾಪರತಯಾ ರೂಪಮಾಚಕ್ಷೀರನ್ ಕಾಶ್ಚಿನ್ನೀರೂಪಬ್ರಹ್ಮಪ್ರತಿಪಾದನಪರಾ ಭವೇಯುಃ । ಸರ್ವಾಸಾಂ ತು ಪ್ರವಿಲಯಾರ್ಥತ್ವೇನ ನೀರೂಪಬ್ರಹ್ಮಪ್ರತಿಪಾದನಾರ್ಥತ್ವೇ ಉಕ್ತೋ ವಿನಿಗಮನಹೇತುರ್ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಏಕನಿಯೋಗಪ್ರತೀತೇಃ ಪ್ರಯಾಜದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸವಾಕ್ಯವದಿತ್ಯಧಿಕಾರಾಭಿಪ್ರಾಯಮ್ , ಅನುಬಂಧಭೇದಾತ್ತು ಭಿನ್ನೋಽನಯೋರಪಿ ನಿಯೋಗ ಇತಿ ।
ಕೋಽಯಂ ಪ್ರಪಂಚಪ್ರವಿಲಯ ಇತಿ ।
ವಾಸ್ತವಸ್ಯ ವಾ ಪ್ರಪಂಚಸ್ಯ ಪ್ರವಿಲಯಃ ಸರ್ಪಿಷ ಇವಾಗ್ನಿಸಂಯೋಗಾತ್ । ಸಮಾರೋಪಿತಸ್ಯ ವಾ ರಜ್ಜ್ವಾಂ ಸರ್ಪಭಾವಸ್ಯೇವ ರಜ್ಜುತತ್ತ್ವಪರಿಜ್ಞಾನಾತ್ । ನ ತಾವದ್ವಾಸ್ತವಃ ಸರ್ವಸಾಧಾರಣಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿಪ್ರಪಂಚಃ ಪುರುಷಮಾತ್ರೇಣ ಶಕ್ಯಃ ಸಮುಚ್ಛೇತ್ತುಮ್ । ಅಪಿಚ ಪ್ರಹ್ಲಾದಶುಕಾದಿಭಿಃ ಪುರುಷಧೌರೇಯೈಃ ಸಮೂಲಮುನ್ಮೂಲಿತಃ ಪ್ರಪಂಚ ಇತಿ ಶೂನ್ಯಂ ಜಗದ್ಭವೇತ್ । ನಚ ವಾಸ್ತವಂ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೇನ ಶಕ್ಯಂ ಸಮುಚ್ಛೇತ್ತುಮ್ । ಆರೋಪಿತರೂಪವಿರೋಧಿತ್ವಾತ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಸಮಾರೋಪಿತರೂಪಸ್ತು ಪ್ರಪಂಚೋ ಬ್ರಹ್ಮತತ್ತ್ವಜ್ಞಾಪನಪರೈರೇವ ವಾಕ್ಯೈರ್ಬ್ರಹ್ಮತತ್ತ್ವಮವಬೋಧಯದ್ಭಿಃ ಶಕ್ಯಃ ಸಮುಚ್ಛೇತ್ತುಮಿತಿ ಕೃತಮತ್ರ ವಿಧಿನಾ । ನಹಿ ವಿಧಿಶತೇನಾಪಿ ವಿನಾ ತತ್ತ್ವಾವಬೋಧನಂ ಪ್ರವರ್ತಸ್ವಾತ್ಮಜ್ಞಾನ ಇತಿ ವಾ ಕುರು ಪ್ರಪಂಚಪ್ರವಿಲಯಂ ವೇತಿ ಪ್ರವರ್ತಿತಃ ಶಕ್ನೋತಿ ಪ್ರಪಂಚಪ್ರವಿಲಯಂ ಕರ್ತುಮ್ । ನ ಚಾಸ್ಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಧಿಂ ವಿನಾ ವೇದಾಂತಾರ್ಥಬ್ರಹ್ಮತತ್ತ್ವಾವಬೋಧೋ ನ ಭವತಿ । ಮೌಲಿಕಸ್ಯ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾಧ್ಯಯನವಿಧೇರೇವ ವಿವಕ್ಷಿತಾರ್ಥತಯಾ ಸಕಲಸ್ಯ ವೇದರಾಶೇಃ ಫಲವದರ್ಥಾವಬೋಧನಪರತಾಮಾಪಾದಯತೋ ವಿದ್ಯಮಾನತ್ವಾತ್ । ಅನ್ಯಥಾ ಕರ್ಮವಿಧಿವಾಕ್ಯಾನ್ಯಪಿ ವಿಧ್ಯಂತರಮಪೇಕ್ಷೇರನ್ನಿತಿ । ನಚ ಚಿಂತಾಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಯೋರ್ವಿಧಿರಿತಿ ತತ್ತ್ವಸಮೀಕ್ಷಾಯಾಮಸ್ಮಾಭಿರುಪಪಾದಿತಮ್ । ವಿಸ್ತರೇಣ ಚಾಯಮರ್ಥಸ್ತತ್ರೈವ ಪ್ರಪಂಚಿತಃ । ತಸ್ಮಾತ್ “ಜರ್ತಿಲಯವಾಗ್ವಾ ಜುಹುಯಾತ್” ಇತಿವದ್ವಿಧಿಸರೂಪಾ ಏತೇ “ಆತ್ಮಾ ವಾ ಅರೇ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯ”(ಬೃ. ಉ. ೨ । ೪ । ೫) ಇತ್ಯಾದಯೋ ನ ತು ವಿಧಯ ಇತಿ ।
ತದಿದಮುಕ್ತಮ್ –
ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಾದಿಶಬ್ದಾ ಅಪಿ ತತ್ತ್ವಾಭಿಮುಖೀಕರಣಪ್ರಧಾನಾ ನ ತತ್ತ್ವಾವಬೋಧವಿಧಿಪ್ರಧಾನಾ ಇತಿ ।
ಅಪಿಚ ಬ್ರಹ್ಮತತ್ತ್ವಂ ನಿಷ್ಪ್ರಪಂಚಮುಕ್ತಂ ನ ತತ್ರ ನಿಯೋಜ್ಯಃ ಕಶ್ಚಿತ್ಸಂಭವತಿ । ಜೀವೋ ಹಿ ನಿಯೋಜ್ಯೋ ಭವೇತ್ , ಸ ಚೇತ್ಪ್ರಪಂಚಪಕ್ಷೇ ವರ್ತತೇ ಕೋ ನಿಯೋಜ್ಯಸ್ತಸ್ಯೋಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಾತ್ । ಅಥ ಬ್ರಹ್ಮಪಕ್ಷೇ ತಥಾಪ್ಯನಿಯೋಜ್ಯಃ, ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನಿಯೋಜ್ಯತ್ವಾತ್ । ಅಥ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನನ್ಯೋಽಪ್ಯವಿದ್ಯಯಾನ್ಯ ಇವೇತಿ ನಿಯೋಜ್ಯಃ । ತದಯುಕ್ತಮ್ । ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಂ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಮವಗಮಯತಾಗಮೇನಾವಿದ್ಯಾಯಾ ನಿರಸ್ತತ್ವಾತ್ । ತಸ್ಮಾನ್ನಿಯೋಜ್ಯಾಭಾವಾದಪಿ ನ ನಿಯೋಗಃ ।
ತದಿದಮುಕ್ತಮ್ –
ಜೀವೋ ನಾಮ ಪ್ರಪಂಚಪಕ್ಷಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ಅಪಿಚ ಜ್ಞಾನವಿಧಿಪರತ್ವೇ ತನ್ಮಾತ್ರಾತ್ತು ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾನುತ್ಪತ್ತೇಸ್ತತ್ತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಪರತ್ವಮಭ್ಯುಪಗಮನೀಯಮ್ । ತತ್ರ ವರಂ ತತ್ತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಪರತ್ವಮೇವಾಸ್ತು ತಸ್ಯಾವಶ್ಯಾಭ್ಯುಪಗಂತವ್ಯತ್ವೇನೋಭಯವಾದಿಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ।
ಏವಂ ಚ ಕೃತಂ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನವಿಧಿನೇತ್ಯಾಹ –
ಜ್ಞೇಯಾಭಿಮುಖಸ್ಯಾಪೀತಿ ।
ನಚ ಜ್ಞಾನಾಧಾನೇ ಪ್ರಮಾಣಾನಪೇಕ್ಷಸ್ಯಾಸ್ತಿ ಕಶ್ಚಿದುಪಯೋಗೋ ವಿಧೇಃ । ಏವಂ ಹಿ ತದುಪಯೋಗೋ ಭವೇದ್ಯದ್ಯನ್ಯಥಾಕಾರಂ ಜ್ಞಾನಮನ್ಯಥಾದಧೀತ ।
ನಚ ತಚ್ಛಕ್ಯಂ ವಾಪಿ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ –
ನಚ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರೇಣೇತಿ ।
ಕಿಂಚಾನ್ಯನ್ನಿಯೋಗನಿಷ್ಠತಯೈವ ಚ ಪರ್ಯವಸ್ಯತ್ಯಾಮ್ನಾಯೇ ಯದಭ್ಯುಪಗತಂಭವದ್ಭಿಃ ಶಾಸ್ತ್ರಪರ್ಯಾಲೋಚನಯಾನಿಯೋಜ್ಯಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮತ್ವಂ ಜೀವಸ್ಯೇತಿ ತದೇತಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಾವಿರೋಧಾದಪ್ರಮಾಣಕಮ್ ।
ಅಥೈತಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಮನಿಯೋಜ್ಯಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮತ್ವಂ ಚ ಜೀವಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ ಜೀವಂ ಚ ನಿಯುಕ್ತಂ ತತೋ ದ್ವ್ಯರ್ಥಂ ಚ ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥಂ ಚ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ –
ಅಥೇತಿ ।
ದರ್ಶಪೌರ್ಣಮಾಸಾದಿವಾಕ್ಯೇಷು ಜೀವಸ್ಯಾನಿಯೋಜ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ವಸ್ತುತೋಽಧ್ಯಸ್ತನಿಯೋಜ್ಯಭಾವಸ್ಯ ನಿಯೋಜ್ಯತಾ ಯುಕ್ತಾ । ನಹಿ ತದ್ವಾಕ್ಯಂ ತಸ್ಯ ನಿಯೋಜ್ಯತಾಮಾಹಾಪಿ ತು ಲೌಕಿಕಪ್ರಮಾಣಸಿದ್ಧಾಂ ನಿಯೋಜ್ಯತಾಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸೌ ವಿಧತ್ತೇ । ಇದಂ ತು ನಿಯೋಜ್ಯತಾಮಪನಯತಿ ಚ ನಿಯುಂಕ್ತೇ ಚೇತಿ ದುರ್ಘಟಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನಿಯೋಗಪರತಾಯಾಂ ಚೇತಿ ।
ಪೌರ್ವಾಪರ್ಯಾಲೋಚನಯಾ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ತತ್ತ್ವನಿಷ್ಠತಾ ಶ್ರುತಾ ನ ಶ್ರುತಾ ನಿಯೋಗನಿಷ್ಠತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಪಿಚ ನಿಯೋಗನಿಷ್ಠತ್ವೇ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ದರ್ಶಪೌರ್ಣಾಮಾಸಕರ್ಮಣ ಇವಾಪೂರ್ವಾವಾಂತರವ್ಯಾಪಾರಾದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋಽಪ್ಯಪೂರ್ವಾವಾಂತರವ್ಯಾಪಾರಾದೇವ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಫಲವನ್ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾನಂದರೂಪಫಲಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಿಃ । ತಥಾ ಚಾನಿತ್ಯತ್ವಂ ಸಾತಿಶಯತ್ವಂ ಸ್ವರ್ಗವದ್ಭವೇದಿತ್ಯಾಹ –
ಕರ್ಮಫಲವದಿತಿ ।
ಅಪಿಚ ಬ್ರಹ್ಮವಾಕ್ಯೇಷ್ವಿತಿ ।
ಸಪ್ರಪಂಚನಿಷ್ಪ್ರಪಂಚೋಪದೇಶೇಷು ಹಿ ಸಾಧ್ಯಾನುಬಂಧಭೇದಾದೇಕನಿಯೋಗತ್ವಮಸಿದ್ಧಮ್ । ದರ್ಶಪೌರ್ಣಮಾಸಪ್ರಯಾಜವಾಕ್ಯೇಷು ತು ಯದ್ಯಪ್ಯನುಬಂಧಭೇದಸ್ತಥಾಪ್ಯಧಿಕಾರಾಂಶಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯಸ್ಯ ಭೇದಾಭಾವಾದಭೇದ ಇತಿ ॥ ೨೧ ॥
ನ ಸ್ಥಾನತೋಽಪಿ ಹಿ ಪರಸ್ಯೋಭಯಲಿಂಗಂ ಸರ್ವತ್ರ ಹಿ ॥೧೧॥
ಅತ್ರ ಕಶ್ಚಿದ್ - ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಭಿನ್ನರೂಪಮಾತ್ರಂ ಚಿಂತನೀಯಮಿತ್ಯನೇನಾಧಿಕರಣೇನ ವಿಚಾರ್ಯತೇ , ನ ತು ಭೇದೋ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ಇತಿ – ವದತಿ । ತಸ್ಯ ಭ್ರಾಂತಿಜ್ಞಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸ್ಯಾತ್ , ನಹಿ ರೂಪರಸಾಧ್ಯಾತ್ಮಕೇ ಘಟೇ ರೂಪವಾನೇವೇತಿ ಜ್ಞಾನಮಭ್ರಾಂತಂ ಭವತಿ । ಭಿನ್ನರೂಪಮದೃಷ್ಟ್ವಾಽಭಿನ್ನರೂಪಂ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ಚೇತ್ , ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯ ಭಿನ್ನಾಕಾರಸ್ಯ ಜ್ಞೇಯತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯನಂತರ್ಭಾವಾದ್ ಏಕವಿಜ್ಞಾನೇನ ಸರ್ವವಿಜ್ಞಾನಪ್ರತಿಜ್ಞೋಪರೋಧಃ । ಭೇದಸ್ಯ ಚಾನುಪಾಸ್ಯತಾಯಾಂ ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸಮನ್ವಯನಿರೂಪಣಂ ನಿಷ್ಫಲಮ್ । ಜ್ಞಾನಾರ್ಥೋ ಹಿ ಸಮನ್ವಯಃ । ತಸ್ಮಾದ್ - ಉಪಾಧಿತೋಽಪಿ ಭೇದಸ್ಯ ಮಾಯಾಮಾತ್ರತ್ವವರ್ಣನಾತ್ । ನಿರ್ವಿಶೇಷಮಿಹ ಬ್ರಹ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ॥
ಪ್ರಪಂಚಲಿಂಗಾನಾಮಿತಿ ।
ಪ್ರಪಂಚೋ ಲಿಂಗಂ ಸವಿಶೇಷಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತದ್ಯಾಭಿಃ ಪ್ರಕಾಶ್ಯತೇ ತಾಃ ಪ್ರಪಂಚಲಿಂಗಾಃ ।
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ನಿಷ್ಪ್ರಪಂಚಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತಾತ್ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಸ್ಯ ವಿಶೇಷಮಾಹ –
ನ ಚೇತಿ ।
ನನು ಪರೋಪಾಧಿಕಂ ಕಿಂಚಿತ್ಸತ್ಯಂ ಯಥಾ ಚಕ್ಷುರಾದೀನಾಮಪ್ರಮಾಕರಣತ್ವಂ ಕಿಂಚಿನ್ಮಿಥ್ಯಾ ಯಥಾ ಸ್ಫಟಿಕಲೌಹಿತ್ಯಂ ತತ್ರ ಸವಿಶೇಷನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಯೋರ್ಯದನ್ಯತರಪಕ್ಷೋಪಾಧಿಕಂ ತತ್ಸತ್ಯಮೇವೇತಿ ಕುತೋ ನಿರ್ಣಯಃ ? ತತ್ರಾಹ –
ಉಭಯಲಿಂಗಕಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾದಿತಿ ।
ಸವಿಶೇಷತಾಯಾಮಪೀತಿ ।
ಪೃಥಿವ್ಯಾದ್ಯುಪಾಧಿಕಸವಿಶೇಷತಾಯಾಂ ಸತ್ಯಾಮಪಿ ಯಶ್ಚಾಯಮಸ್ಯಾಂ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ಸಶ್ಚಾಯಮಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತಿ ತಾಮನೂದ್ಯಾಯಮೇವ ಸ ಇತ್ಯದ್ವೈತಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಪೃಥಿವ್ಯಾದ್ಯುಪಾಧಿಕಭೇದ ಏಕತ್ವಂ ಚ ಪ್ರತೀಯತಾಮತ ಆಹ –
ಏಕತ್ವನಾನಾತ್ವಯೋಶ್ಚೇತಿ ।
ಭವತು ತರ್ಹಿ ನಾನಾತ್ವಮೇವ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಂ , ನೇತ್ಯಾಹ –
ಏಕತ್ವಾಂಗತ್ವೇನೈವೇತಿ ।
ತದೇವ ಸಾಧಯತಿ –
ನಾನಾತ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ವ್ಯಾವಹಾರಿಕಪ್ರಮಾಣಸಿದ್ಧಭೇದಾನುವಾದೇನ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಾಭೇದಪ್ರತಿಪಾದನಪರಾ ಶ್ರುತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜೀವಬ್ರಹ್ಮಣೋರೇಕತ್ವಮಪಿ ಸತ್ತ್ವಾದ್ಯಾತ್ಮನಾ ಸಿದ್ಧಮಿತಿ , ತತ್ರಾಹ –
ಏಕತ್ವಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಉಪಾಧಿನಿಷೇಧೇನೈಕತ್ವಸ್ಯಾಸಿದ್ಧೇರ್ವಿಧೇಯತ್ವೋಪಪತ್ತೇಃ - ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವೋಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಭವತು ನಿರ್ಗುಣಬ್ರಹ್ಮಸನ್ನಿಧಿಸಮಾಮ್ನಾತಭೇದಶ್ರುತೀನಾಂ ನಿಷೇಧ್ಯಭೇದಾನುವಾದಕತ್ವಮೇಕತ್ವಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವಾದ್ , ಉಪಾಸನಾಪ್ರಕರಣಪಠಿತಭೇದಶ್ರುತೀನಾಂ ತು ಭೇದಪರತ್ವಮಸ್ತು , ಏಕತ್ವಸ್ಯ ತತ್ರಾಪ್ರತಿಪಾದನಾದತ ಆಹ –
ಆಕಾರವದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಉಪಾಸ್ತಿಪರತ್ವಾನ್ನ ಭೇದಪ್ರಮಾಪಕತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ದ್ವಾ ಸುಪರ್ಣೇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ಶ್ರುತಯಃ ಸಂತಿ ಭೇದಪ್ರತಿಪಾದನಪರಾಸ್ತತ್ರಾಹ –
ಕಾಸಾಂಚಿಚ್ಚೇತಿ ।
ಅಸ್ಯಾಂ ತಾವದ್ ಋಚಿ ಬುಧ್ದ್ಯುಪಾಧ್ಯಕರ್ತೃತ್ವನಿಷೇಧೇನ ನಿರ್ವಿಶೇಷಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ ಇತಿ ಪೈಂಗ್ಯುಪನಿಷದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ । ಏವಮನ್ಯತ್ರಾಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ॥೧೧॥೧೨॥೧೩॥೧೪॥೧೫॥೧೬॥೧೭॥೧೮॥೧೯॥೨೦॥
ಏಕದೇಶಿಮತೇ ದ್ವಿತೀಯಾಧಿಕರಣೇ ವಚನವ್ಯಕ್ತೀರಾಹ –
ಕಿಂ ಸಲ್ಲಕ್ಷಣಮೇವೇತಿ ।
ಏವಕಾರೋ ಬೋಧಾದ್ಭೇದವ್ಯವಚ್ಛೇದಾರ್ಥಃ । ಬೋಧಲಕ್ಷಣಮೇವೇತ್ಯತ್ರ ತು ಬೋಧಸ್ಯ ಸತ್ತಾಯಾ ಭೇದವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಃ । ತತಶ್ಚ ಬೋಧಾತ್ಮಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಸತ್ತಾತ್ಮಕೋ ವಾ ಬೋಧೋ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಪಕ್ಷಃ ಪ್ರದರ್ಶಿತಃ । ಸಚ್ಛ್ರುತೇಃ ಸದೇವೇದಮಿತ್ಯಾದ್ಯಾಯಾ ಅವೈಯರ್ಥ್ಯಾರ್ಧಂ ಸತ್ತಾವಚ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮ ಮಂತವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತದೇತದಧಿಕರಣವಚನಮ್ । ಅನೇನ ಅತ್ರ ಕೇಚಿದಿತ್ಯಾದಿಭಾಷ್ಯೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತ್ರ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಾನುತ್ಥಾನಮಾಹ –
ಸತ್ತಾಪ್ರಕಾಶಯೋರಿತಿ ।
ಪ್ರಕಾಶವಚ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತೇ ಕಿಂ ಸತ್ತಾಪ್ರಕಾಶಯೋರಭೇದ ಉತ ಭೇದಃ ।
ಆದ್ಯೇ ಸಿದ್ಧಾಂತ ಏವೇತಿ ನ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ –
ನೋಭಯಲಕ್ಷಣತ್ವಮಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ದ್ವಿತೀಯೇ ಗತಾರ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ –
ಭೇದ ಇತಿ ।
ಶಂಕಿತೋ ಭೇದಃ ಸ್ವನಿರಾಕಾರಣಾಯ ನಾಧಿಕರಣಾಂತರಂ ಪ್ರಯೋಜಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಪೂರ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮವಿರೋಧಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ಭಾಷ್ಯಾರ್ಥೋಽಪಿ ಹೇತುಃ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಾನುತ್ಥಾನ ಏವ ; ಪೂರ್ವಾಧಿಕರಣಸಿದ್ಧಾಂತೇ ಸ್ಥಿತೇ ತದ್ವಿರೋಧೇನ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಾನುತ್ಥಾನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಶ್ಚ ಸತ್ತಾಪ್ರಕಾಶಯೋರೇಕತ್ವಂ ಕೃತ್ವಾ ಸದ್ಬೋಧಾತ್ಮಕಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಃ ಸೋಽಪ್ಯಯುಕ್ತಃ ; ತಥಾ ಸದ್ಬೋಧಶಬ್ದಯೋಃ ಪರ್ಯಾಯತ್ವಪ್ರಸಂಗಾತ್ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೇ ಅಖಂಡತ್ವಸಿದ್ಧಿಃ ? ಅತ ಆಹ –
ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಅನಿರ್ವಾಚ್ಯಭೇದಾಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ರ ಪರ್ಯಾಯತಾ । ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತು ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಲಕ್ಷ್ಯಸ್ಯಾಭೇದ ಏವ , ಯಥಾ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಪ್ರಕಾಶಶ್ಚಂದ್ರ ಇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಕರ್ಷಪ್ರಕಾಶಾಭ್ಯಾಂ ಲಕ್ಷ್ಯಮಾಣಚಂದ್ರಸ್ಯೈಕತ್ವಂ ತದ್ವದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರಪಂಚಿತಂ ಚೈತದಸ್ಮಾಭಿರ್ಜನ್ಮಾದಿಸೂತ್ರೇ (ಬ್ರ.ಅ.೧.ಪಾ.ಸೂ.೨) ।
ಭಾಷ್ಯಮುಪಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಯಾಜನಿಯೋಗಾನಾಮಪಿ ಸಮಿಧೋ ಯಜತೀತ್ಯಾದ್ಯಾಖ್ಯಾತಾಭಿಹಿತಾನಾಂ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸನಿಯೋಗಾದ್ಭೇದಾದ್ಭಾಷ್ಯಾಯೋಗಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಅಧಿಕಾರಾಭಿಪ್ರಾಯಮಿತಿ ।
ಅಧಿಕಾರಃ ಪರಮಾಪೂರ್ವಂ ತದೇಕಮಿತಿ ತದಪೇಕ್ಷಯೈಕನಿಯೋಗತ್ವಮ್ । ಅನುಬಂಧೋನಿಯೋಗಾವಚ್ಛೇದಕೋ ಧಾತ್ವರ್ಥಃ । ಸ ಹಿ ಪ್ರಯಾಜಾದಾವಾಗ್ನೇಯಾದೌ ಚ ದ್ರವ್ಯದೇವತಾದಿಭೇದಾದ್ ಭಿನ್ನ ಇತಿ । ಕುರು ಪ್ರಪಂಚಪ್ರವಿಲಯಮಿತಿ ಪ್ರವರ್ತಿತೋ ನ ಶಕ್ನೋತಿ ಪ್ರಬಿಲಯಂ ಕರ್ತುಮ್ , ಪ್ರವರ್ತಸ್ವಾತ್ಮಜ್ಞಾನೇ ಇತಿ ಪ್ರವರ್ತಿತಶ್ಚ ನ ಶಕ್ನೋತ್ಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ತುಮಿತ್ಯಪಿ ದ್ರಷ್ಠವ್ಯಮ್ ।
ಅಯಂ ಜ್ಞಾತವ್ಯೋಽರ್ಥ ಇತಿ ವಿಧಿದ್ವಾರೇಣೈವ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಾರ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ನ ಚಾಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಧಿಕಾರಿಣಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಾ ಭೂಚ್ಛಾಬ್ದಜ್ಞಾನೇ ವಿಧಿಃ , ಶಬ್ದಾದೇವ ತಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿಃ ಧ್ಯಾನೇ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರೇ ವಾಽಸ್ತು ತತ್ರಾಹ –
ನ ಚೇತಿ ।
ಜರ್ತಿಲೇತಿ ।
ದಶಮೇ ಸ್ಥಿತಮ್ - ‘‘ನ ಚೇದನ್ಯಂ ಪ್ರಕಲ್ಪಯೇತ್ಪ್ರಕ್ಲೃಪ್ತೌ ಚಾರ್ಥವಾದಃ ಸ್ಯಾದಾನರ್ಥಕ್ಯಾತ್ಪರಸಾಮರ್ಥ್ಯಾಚ್ಚ’’ (ಜೈ.ಅ.೧೦.ಪಾ.೮.ಸೂ.೭) ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ ಪ್ರಕೃತ್ಯಾಧೀಯತೇ – ಜರ್ತಿಲಯವಾಗ್ವಾ ಜುಹುಯಾದ್ ಗವೀಧುಕಯವಾಗ್ವಾ ವಾ ಜುಹುಯಾದ್ ನ ಗ್ರಾಮ್ಯಾನ್ಪಶೂನ್ ಹಿನಸ್ತಿ ನಾರಣ್ಯಾನನಾಹುತಿರ್ವೈ ಜರ್ತಿಲಾಶ್ಚ ಗವೀಧುಕಾಶ್ಚ ಪಯಸಾಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ ಜುಹುಯಾದಿತಿ । ತತ್ರ ಕಿಂ ಜರ್ತಿಲಗವೀಧುಕವಾಕ್ಯೇ ವಿಧಿ , ಅನಾಹುತಿರಿತಿ ಚ ಪ್ರತಿಷೇಧಃ , ಪಯಸೇತಿ ಚ ವಿಧ್ಯಂತರಮ್ । ಉತ ಪಯಸೇತ್ಯೇವ ವಿಧಿರಿತರಸ್ತದರ್ಥೋಽರ್ಥವಾದ ಇತಿ । ತತ್ರ ಅನಾಹುತಿರಿತಿ ನಿಂದಾಯಾ ನಿಷೇಧಶೇಷತ್ವೇನ ವಿಧಿಶೇಷತ್ವಾಯೋಗಾನ್ನಿಷೇಧಂ ಪರಿಕಲ್ಪ್ಯ ವಿಧಿನಿಷೇಧಸಮಾವೇಶಾದ್ವಿಕಲ್ಪ ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಸಿದ್ಧಾಂತಃ । ಅನಾಹುತಿರಿತ್ಯೇತನ್ನಿಷೇಧಂ ಪ್ರಕಲ್ಪಯೇದ್ ಯದ್ಯನ್ಯಂ ವಿಧಿಂ ಸ್ವಶೇಷಿತ್ವೇನ ನ ಕಲ್ಪಯೇತ್ । ಕಲ್ಪಯತಿ ತ್ವಿದಂ ಪಯಸೇತಿ ವಿಧಿಂ ಸ್ವಶೇಷಿತ್ವೇನ । ಪ್ರಕ್ಲೃಪ್ತೌ ಚಾರ್ಥವಾದಃ ಸ್ಯಾತ್ । ವಿಧ್ಯೇಕವಾಕ್ಯತಾ ಹಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಕ್ಯಭೇದಾಪಾದಿಕಾಂ ಪ್ರತಿಷೇಧಕಲ್ಪನಾ ವಾರಯತಿ । ಕಿಂ ಚ ಕಲ್ಪಿತೇಽಪಿ ಪ್ರತಿಷೇಧೇ ವಿಕಲ್ಪಃ ಸ್ಯಾತ್ । ಜರ್ತಿಲಗವೀಧುಕಯವಾಗೂಭ್ಯಾಂ ಹೋತವ್ಯಂ ನ ಹೋತವ್ಯಮಿತಿ । ತತ್ರ ಪ್ರತಿಷೇಧಕಲ್ಪನಸ್ಯಾನರ್ಥಕ್ಯಮ್ ; ಹೋಮಾರ್ಥತ್ವೇನ ಜರ್ತಿಲಗವೀಧುಕಪಯಸಾಂ ವಿಧಿಭಿರೇವ ವಿಕಲ್ಪಸಿದ್ಧೇಃ ।
ನನು ನಿಂದಾಯಾಃ ಪ್ರತಿಷೇಧಶೇಷತ್ವಾತ್ ಕಥಂ ವಿಧಿಶೇಷತ್ವಮತ ಉಕ್ತಂ –
ಪರಸಾಮರ್ಥ್ಯಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಪರೇಣ ಪಯೋಹೋಮವಿಧಿನಾ ಏಕವಾಕ್ಯತ್ವಸಾಮರ್ಥ್ಯಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಇಹ ಹಿ ಗ್ರಾಮ್ಯಾರಣ್ಯಪಶುಹಿಂಸಾವಿರಹಾಜ್ಜರ್ತಿಲಗವೀಧುಕಹೋಮಃ ಪ್ರಶಸ್ತತಯಾ ಕೀರ್ತ್ಯತೇ । ತದನು ತತೋ ಪಯೋಹೋಮಸ್ಯ ಪ್ರಶಸ್ತತರತ್ವಾರ್ಥಮನಾಹುತಿವಾಕ್ಯೇನ ಜರ್ತಿಲಗವೀಧುಕಹೋಮೌ ನಿಂದ್ಯೇತೇ ತಸ್ಮಾದರ್ಥವಾದ ಇತಿ ॥ ನಿಷ್ಪ್ರಪಂಚಮುಕ್ತಮ್ ಏಕದೇಶಿನಾಽಪಿ ನ ಸ್ಥಾನತೋಽಪೀ (ಬ್ರ.ಅ.೩.ಪಾ.೨.ಸೂ.೧೧) ತ್ಯಾದ್ಯಧಿಕರಣೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಿಯೋಜ್ಯ ಆಕಾಶಾದಿಪ್ರಪಂಚಾಂತರ್ಭೂತೋ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಔಪಾಧಿಕಾವಚ್ಛೇದೋ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪಾನ್ ಕ್ರಮೇಣ ನಿರಸ್ಯತಿ –
ಸ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತ್ವಯಾ ವಿಜ್ಞಾತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ತಜ್ಜ್ಞಾನೇನ ಪ್ರಪಂಚಪ್ರವಿಲಯಃ ಸಾಧ್ಯ ಇತಿ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ । ತದಾ ಚ ಜ್ಞಾನಜನ್ಮಾನಂತರಮೇವ ನಿಯೋಜ್ಯಸ್ಯೋಚ್ಛಿನ್ನತ್ವನ್ನಿಯೋಗಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಸ್ಯ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಾವವ್ಶ್ಯಾಪೇಕ್ಷಣೀಯತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ವಿಧೌ ತದಭಾವಮಾಹ –
ನ ಚ ಜ್ಞಾನಾಧಾನ ಇತಿ ।
ಸಾಧ್ಯಾನುಬಂಧಭೇದಾದಿತಿ ।ದ್ವೇಧಾ ಹಿ ಪ್ರಾಭಾಕರಾಣಾಂ ಶಾಸ್ತ್ರಭೇದಃ , ಸಾಧ್ಯಭೇದಾದನುಬಂಧಭೇದಾಚ್ಚ । ತತ್ರ ಸಾಧ್ಯಂ ಸಪ್ತವಿಧಮ್ - ಉತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಾಪ್ತಿಸಂಸ್ಕೃತಿವಿಕೃತಿಕರಣೋಪಕಾರಕರಣಾವಾಂತರವ್ಯಾಪಾರಾಧಿಕಾರರೂಪಮ್ । ಸಂಯವನಸ್ಯ ಪಿಂಡ ಉತ್ಪಾದ್ಯಃ । ದೋಹನಸ್ಯ ಪಯಃ ಪ್ರಾಪ್ಯಮ್ । ಪ್ರೋಕ್ಷಣಸ್ಯ ವ್ರೀಹಯಃ ಸತ್ಕಾರ್ಯಾಃ । ಅವಘಾತಸ್ಯ ತ ಏವ ವಿಕಾರ್ಯಾಃ । ಪ್ರಯಾಜಾದೀನಾಂ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಾದಿಕರಣಾನಿ ಪ್ರತ್ಯುಪಕಾರಃ ಸಾಧ್ಯಃ । ಆಗ್ನೇಯಾದೀನಾಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಕರಣಾವಾಂತರವ್ಯಾಪಾರರೂಪಾಣ್ಯಪೂರ್ವಾಣಿ ಸಾಧ್ಯಾನಿ । ಸರ್ವೇಷಾ ಚೈಷಾಮಧಿಕಾರಾಪೂರ್ವಂ ಪರಮಸಾಧ್ಯಮಿತಿ । ತೈಃ ಸಾಧ್ಯೈರ್ನಿಯೋಗಾಃ ಪಿಷ್ಟಂ ಸಂಯೌತೀತ್ಯಾದಿಶಾಸ್ತ್ರಾಣಿ ಭಿದ್ಯಂತೇ । ತಥಾ ದ್ರವ್ಯದೇವತಾದಿರೂಪಭೇದಾದ್ಧಾತ್ವರ್ಥಭೇದಸ್ತತಶ್ಚ ನಿಯೋಗಾವಚ್ಛೇದಕಧಾತ್ವರ್ಥಾತ್ಮಕವಿಷಯಭೇದ ಇತಿ । ಅಸ್ಯಾಂ ಪೃಥಿವ್ಯಾಮಧಿದೈವಂ ಯಸ್ತೇಜೋಮಯಶ್ಚಿನ್ಮಾತ್ರಸ್ವರೂಪೋಽಮೃತಮಯೋಽಮೃತಸ್ವರೂಪಃ ಪುರುಷೋ ಯಶ್ಚಾಯಮಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಶರೀರೇ ಭವಃ ಶಾರೀರಸ್ತಾವುಭಾವಪಿ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಮಧು ಉಪಕಾರಕೌ ತಯೋಶ್ಚ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ಮಧ್ವಿತ್ಯನುಷಜ್ಯತೇ । ಚಶಬ್ದಾದಿಯಂ ಪೃಥಿವೀ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಮದ್ವಿತ್ಯುಪಕ್ರಮಾಚ್ಚ ಸೋಽಧಿದೈವಾಧ್ಯಾತ್ಮವಚ್ಛಿನ್ನಃ ಪುರುಷೋಽಯಮೇವ ಯೋಽಯಮಾತ್ಮ ಸರ್ವಕಾರಣಭೂತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಶಾಸ್ತ್ರಾಚಾರ್ಯಸಂಸ್ಕೃತಮನಸೈವೇದಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಪ್ತವ್ಯಂ ಜ್ಞಾತವ್ಯಮ್ । ಜ್ಞಾತೇ ತ್ವಿಹ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಕಿಂಚನ ಕಿಂಚಿದಪಿ ನ ನಾಸ್ತಿ । ಯಸ್ತ್ವವಿದ್ಯಯಾ ನಾನೇವ ಆಭಾಸಂ ನಾನಾರೂಪಂ ಪಶ್ಯತಿ ಸ ಮೃತ್ಯೋರ್ಮರಣಾನ್ಮೃತ್ಯುಂ ಮರಣಂ ಗಚ್ಛತಿ । ಪುನಃಪುನರ್ಮ್ರಿಯತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯೋ ಭೋಕ್ತಾ ಜೀವಸ್ತಂ ಭೋಗ್ಯ ಶಬ್ದಾದಿಪ್ರೇರಿತಾರಮೀಶ್ವರಂ ಚ ಮತ್ವಾ ವಿಚಾರ್ಯ ತ್ರಿವಿಧಮೇತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರೋಕ್ತಮ್ । ಬ್ರಹ್ಮಮಿತಿ ಚ್ಛಾಂದಸಮ್ । ಬ್ರಹ್ಮ ಮೇ ತು ಮಾಮಿತಿವದ್ ಮೇ ಮಮ ತದ್ದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರೋಕ್ತಮಿತಿ ವಾ ।
ತದೇತದಿತಿ ।
ತದ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವಕಾರಣಮೇತದೇವಾತ್ಮರೂಪಂ ತದ್ದ್ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಶೇಷ್ಯತೇ । ಪೂರ್ವಂ ಕಾರಣಂ ತಸ್ಯ ನ ವಿದ್ಯತೇ ಇತ್ಯಪೂರ್ವಮ್ । ಸ್ವಯಂ ಕಾರ್ಯಂ ನ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಪರಂ ಕಾರ್ಯಮಸ್ಯ ನ ವಿದ್ಯತೇ ಇತ್ಯನಪರಮ್ । ಸ್ವಯಂ ಚ ನ ಕಾರ್ಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಏವಂವಿಧಮೇತಜ್ಜಾತೀಯಮನ್ಯದಸ್ಯ ನಾಸ್ತೀತಿ ಅನಂತರಂ ತಥಾ ಏವಂವಿಧಂ ಬಾಹ್ಯಂ ವಿಜಾತೀಯಮಸ್ಯ ಚ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಬಾಹ್ಯಮ್ ।
ಏವಂ ತಾವದಪೂರ್ವಾದಿಲಕ್ಷಣಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನೂದ್ಯಾತ್ಮತ್ವಂ ವಿಹಿತಮ್ , ಸಂಪ್ರತ್ಯಾತ್ಮಾನುವಾದೇನ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ವಿದಧಾತಿ –
ಅಯಮಿತಿ ।
ಯ ಆತ್ಮಾಽಯಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಸ ಆತ್ಮಾ ಕಿಂಲಕ್ಷಣೋಽತ ಆಹ – ಸರ್ವಾನುಭೂಃ ಸಾಕ್ಷಿರೂಪೇಣ ಸರ್ವಮನುಭವತೀತಿ ಸರ್ವಾನುಭೂಃ । ಅಧೀಹ್ಯಧ್ಯಾಪಯ ಭೋ ಭಗವನ್ । ಆದಿರಸ್ಯ ವಿದ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿಮತ್ತದ್ ನ ಭವತೀತ್ಯನಾದಿಮತ್ ಸತ್ ಕಾರಣಮ್ ಅಸತ್ಕಾರ್ಯಂ ಚ ತದ್ರೂಪೇಣ ಬ್ರಹ್ಮ ನೋಚ್ಯತೇ । ಪುರಃ ಪುರಾಣಿ । ದ್ವಿಪದೋ ದ್ವಿಪದೋಪಲಕ್ಷಿತಾನಿ ಶರೀರಾಣಿ ಚಕ್ರೇ । ಪುರಃ ಪುರಸ್ತಾಚ್ಚಕ್ಷುರಾದ್ಯಭಿವ್ಯಕ್ತೇಃ ಪೂರ್ವಮೇವ ಸ ಚ ಈಶ್ವರಃ ಪಕ್ಷೀ ಲಿಂಗಶರೀರಸ್ಯ ತೈತ್ತರೀಯಾದೌ ಪಕ್ಷಪುಚ್ಛಾದಿಸಂಪಾದನಾತ್ ಪಕ್ಷೀತಿ ಲಿಂಗಶರೀರಮುಚ್ಯತೇ , ತದಭಿಮಾನೀ ಭೂತ್ವಾ ಪುರಃ ಸೃಷ್ಟಾನಿ ಶರೀರಾಣಿ ಪುರುಷ ಆವಿಶತ್ ಪ್ರವಿಷ್ಟ ಇತಿ ॥೨೧॥