ಯದ್ಯೇವಮಿತಿ ।

ಸೂತ್ರಿತವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವಾತ್ ಯುಷ್ಮದಸ್ಮದಿತ್ಯಾದಿಭಾಷ್ಯಂ ಭವತಿ ಚೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಏತಾವಚ್ಛಬ್ದೇನ ಪ್ರಥಮಭಾಷ್ಯಸ್ಯೋಪಾದಾನಂ ಮಾ ಭೂದಿತಿ ದರ್ಶಯತಿ -

ಅಸ್ಯಾನರ್ಥೇತಿ ।

ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಯೋರನೇನಾಪಿ ಕಂಠೋಕ್ತತಾಭಾವಾತ್ ಅಭಾಷ್ಯತ್ವೇನ ತ್ಯಾಜ್ಯತ್ವಪರಿಹಾರಾರ್ಥಂ ಚತುರ್ಥ್ಯಾ ಕಂಠೋಕ್ತಂ ಪ್ರಯೋಜನಮಿತಿ ನಿರ್ದಿಶತಿ -

ತತ್ರ ಅನರ್ಥಹೇತೋಃ ಪ್ರಹಾಣಾಯೇತಿರಿತಿ ।

ಚತುರ್ಥ್ಯಾ ಸ್ವಯಂ ಪ್ರತಿಪನ್ನತ್ವಾತ್ ತನ್ನಿರ್ದಿಶ್ಯತ ಇತ್ಯಾಅತ್ರಾಪೂರ್ಣಮೇವ ದೃಶ್ಯತೇ (ಇತ್ಯುಕ್ತಿಃ ? ) ವ್ಯರ್ಥೇತಿ ಚೇತ್ ತದುತ್ತರವಾಕ್ಯಸ್ಥಚತುರ್ಥೀವತ್ ಪ್ರಯೋಜನಾನಭಿಧಾಯಿತ್ವಶಂಕಾನಿರಾಸಾಯೋಕ್ತೇರರ್ಥವತ್ವಾತ್ । ಉತ್ತರಚತುರ್ಥ್ಯಾಶ್ಚ ಪ್ರಯೋಜನವಾಚಿತ್ವಂ ಪ್ರಕರಣಾತ್ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯ, ವೇದಾಂತಾರಂಭಮ್ಅತ್ರ ನ ಸ್ಪಷ್ಟಮ್, ಪ್ರತ್ಯವಾಂತರಪ್ರಯೋಜನಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿರ್ದೇಶೇಽಪಿ ತಾತ್ಪರ್ಯೇಣ ವಿಷಯಪರತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ವಿಷಯಪ್ರದರ್ಶನಮಿತಿ ।

ಅಭಿಧಾಯಕತ್ವಂ ವಿಹಾಯ ತಾತ್ಪರ್ಯೇಣ ವಿಷಯಪ್ರತಿಪಾದಕಮಪಿ ಭಾಷ್ಯಂ ಚೇತ್ ಪ್ರಥಮಭಾಷ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನೇ ತಾತ್ಪರ್ಯವತ್ವೇನ ಭಾಷ್ಯತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಶಕ್ತಿತಾತ್ಪರ್ಯಯೋರನ್ಯತರೇಣಾಪಿ ತದ್ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಸ್ಪರ್ಶಿ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಹ –

ಕಿಮನೇನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ದೇಹೇ ಅಹಮಿತ್ಯಭಿಮಾನರೂಪಮಿಂದ್ರಿಯಾದಿಷು ಮಮಾಭಿಮಾನರೂಪಂ ಚಾಧ್ಯಾಸಮಭಿಧೇಯಾರ್ಥತ್ವೇನ ದರ್ಶಯತಿದರ್ಶನೇ ಇತಿ

ದೇಹೇಂದ್ರಿಯಾದಿಷ್ವಿತ್ಯಾದಿಲೋಕವ್ಯವಹಾರಸ್ಯೇತ್ಯಂತೇನಹಾರಸ್ಯೇನಾಂತೇನ ಇತಿ,

ದೇಹೋಽಹಮಿತ್ಯಭಿಮಾನಾಭಾವಾತ್ ಜಾತ್ಯಾದಿವಿಶಿಷ್ಟದೇಹೇ ಅಹಮಭಿಮಾನ ಇತಿ ದರ್ಶಯತಿ -

ಅಹಂ ಮನುಷ್ಯ ಇತಿ ।

ಅಧ್ಯಾಸಮಾಕ್ಷಿಪ್ಯ ಲೋಕವ್ಯವಹಾರಃ ಸಮಾಧೀಯತ ಇತ್ಯಸಂಗತತ್ವೇನ ನಿರರ್ಥಕತ್ವಾದರ್ಥವತ್ವಸಿದ್ಧವತ್ಕಾರೇಣ ವಿಷಯಾದಿಭ್ಯೋ ನಾರ್ಥಾಂತರಪರತ್ವಂ ಪ್ರದರ್ಶನೀಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಧ್ಯಾಸಲೋಕವ್ಯವಹಾರಯೋಃ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೇನೈಕ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ಇತ್ಯಭಿಮಾನಸ್ಯೇತಿ ।

ತಾತ್ಪರ್ಯವಿಷಯಮಾಹ –

ಅವಿದ್ಯಾನಿರ್ಮಿತತ್ವೇತಿ ।

ಅಧ್ಯಾಸೋ ವಾದಿಭಿರಂಗೀಕೃತಾವಿವೇಕಾದಿರೂಪೋ ನ ಭವತಿ, ಕಿಂತ್ವನಿರ್ವಚನೀಯಾವಿದ್ಯಾನಿರ್ಮಿತ ಇತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಯೋರನಿರ್ದಿಷ್ಟತ್ವೇನ ಸ್ವನಿರ್ದೇಶಕಗ್ರಂಥೇನ ಕೇನಚಿದ್ಭವಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಪೇಕ್ಷಾ ಉತ ನಿರ್ದಿಷ್ಟತ್ವಾನ್ನಿರ್ದೇಶಕಾಪೇಕ್ಷಾಭಾವಾತ್ತಯೋಃ ಪ್ರಸಕ್ತ್ಯಸಿದ್ಧಶಂಕಾಯಾಂ ಸಾಧಕಾಪೇಕ್ಷಾ, ಯದಿ ನಿರ್ದೇಶಕಾಪೇಕ್ಷಾ ತದಾ ಅಸ್ಯಾನರ್ಥಹೇತೋರಿತ್ಯೇತಾವತೈವಾಲಮ್ , ತಸ್ಯ ನಿರ್ದೇಶಕತ್ವಾತ್ । ನ ತು ನಿರ್ದೇಶಕಾಪೇಕ್ಷಾ । ವೇದಾಂತವಾಕ್ಯವಿಚಾರಃ ಕರ್ತವ್ಯಃ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನವತ್ವಾತ್ ಕೃಷ್ಯಾದಿವತ್ ಇತಿ ಸೂಚಯತಾ ಸೂತ್ರಕಾರೇಣ ಶಾಸ್ತ್ರಾರಂಭೇ ಹೇತುತಯಾ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಯೋಃ ನಿರ್ದಿಷ್ಟತ್ವಾತ್ । ಕಿಂತು ವಿಚಾರರೂಪಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನವತ್ವಂವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನತ್ವಮಿತಿ ಯತ್ಸೂತ್ರಕಾರೇಣೋಕ್ತಂ ತದಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಸಿದ್ಧಿಶಂಕಾಯಾಂ ಸಾಧಕಾಪೇಕ್ಷೈವ ವಿದ್ಯತೇ । ಅತಃ ಸಾಧಕಾಪೇಕ್ಷವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಸಿದ್ಧಿಹೇತುಭೂತಾಧ್ಯಾಸಾಭಿಧಾಯಿತ್ವಾತ್ಅಧ್ಯಾಸಾಧ್ಯಾಸೇತಿ ಯುಷ್ಮದಸ್ಮದಿತ್ಯಾದೇಃಯುಷ್ಮದಸ್ಮದಾದಿತ್ಯಾದೇಃ ಇತಿ ಸುತರಾಂ ಭಾಷ್ಯತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಹ -

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಯೋಸ್ಸೂತ್ರೇಣಾನಿರ್ದಿಷ್ಟತ್ವಾತ್ಷ್ಟತ್ವಾಭಾಷ್ಯೇಣೇತಿ ಭಾಷ್ಯೇಣ ಸಾಧ್ಯತಯಾ ಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಂ ತಯೋತೇರ್ನಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಮನರ್ಥಂ ತದ್ಧೇತುನಿವೃತ್ತಿಪ್ರಯೋಜನಂ ಸೂತ್ರಿತಂ ಹೀತ್ಯಾಹ -

ಅನರ್ಥಹೇತುನಿಬರ್ಹಣಂ ಹೀತಿ ।

ಕಥಂ ವಿಶೇಷಿತಸ್ಯವಿಶೇಷತಸ್ಯ ಇತಿ ಸೂತ್ರಿತತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಹೀತಿ ।

ಕಿಮಿತಿ ಭಾಷ್ಯಕಾರೇಣ ಬಂಧಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೋಪಾಯೇನ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನೇ ಸಾಧ್ಯೇ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾನರ್ಥತದ್ಧೇತ್ವೋಃ ಜ್ಞಾನನಿವರ್ತ್ಯತ್ವಸ್ಯ ಸೂತ್ರಕಾರೇಣ ಸೂತ್ರಿತತ್ವಾತ್ । ಜ್ಞಾನನಿವರ್ತ್ಯತ್ವಾಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಂಮಿಥ್ಯಾತ್ವಪ್ರಸಾಧ್ಯೇತಿ ಪ್ರಸಾಧ್ಯ ತೇನ ಹೇತುನಾ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನೇವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನ ಇತಿ ಸಾಧನೀಯೇ ಇತ್ಯಾಹ -

ಜ್ಞಾನಂ ಹೀತಿ ।

ತರ್ಹಿ ನರಕಪಾತಾದ್ಯನರ್ಥಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಂ ಪ್ರಸಾಧ್ಯತಾಮಿತಿ ತತ್ರಾಹ –

ಅನರ್ಥಶ್ಚೇತಿ ।

ಅತ್ರ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಮನರ್ಥಃ, ತದ್ಧೇತುತ್ವಾತ್ ಕರ್ತೃತ್ವಪ್ರಮಾತೃತ್ವಯೋರಪ್ಯನರ್ಥತೇತಿ ಯೋಜನಾ । ತ್ರಯಾಣಾಮನರ್ಥತ್ವಾಭಾವಾತ್ । ನರಕಪಾತಕೂಪಪಾತಾದೀನಾಮೇವಾನರ್ಥತ್ವೇ ಏಕಪ್ರಯೋಜಕಸ್ಯಾವಕ್ತವ್ಯತ್ವಾತ್ । ಭೋಕ್ತೃತ್ವಾದೀನಾಂ ತದ್ಧೇತುಕೋಶಪಂಚಕಸ್ಯೈವ ಅಧ್ಯಾಸಾತ್ಮಕತ್ವಂ ವರ್ಣನೀಯಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ ।

ವಸ್ತುರೂಪಮೇವ ಪ್ರಮಾತೃತ್ವಾದಿಜ್ಞಾನೇನ ನಿವರ್ತತಾಮಿತಿ ತತ್ರಾಹ -

ತದ್ಯದಿ ವಸ್ತುಕೃತಮಿತಿ ।

ಅತ್ರ ವಸ್ತುನಾ ಕೃತಂ ವಸ್ತುತ್ವೇನ ಕೃತಮಿತಿ ಚ ಯೋಜನಾ ।

ಅಜ್ಞಾನಸ್ಯೈವ ನಿವರ್ತಕಂ ಚೇದಹಂಕಾರಾದೇರನಿವರ್ತಕಂ ಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಾಪತತೀತಿ ತತ್ರಾಹ -

ತದ್ಯದಿ ಕರ್ತೃತ್ವಮಿತಿ ।

ಅಜ್ಞಾನಕಾರ್ಯತ್ವೇನಾಜ್ಞಾನಾತ್ಮಕತ್ವಾನ್ನಿವರ್ತ್ಯತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತತ್ಪ್ರದರ್ಶನದ್ವಾರೇಣೇತಿ ।

ಅವಿದ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವ ಪ್ರದರ್ಶನದ್ವಾರೇಣ ಸೂತ್ರಾರ್ಥೋಪಪತ್ತ್ಯುಪಯೋಗಿತಯಾಽಧ್ಯಾಸೋಉಪಭೋಗಿತಯೇತಿ ವರ್ಣನೀಯ ಇತ್ಯಧ್ಯಾಹೃತ್ಯಾನ್ವಯಃಇತ್ಯರ್ಥಃ ಆಹೃತ್ಯೇತಿ । ತತ್ರ ಅರ್ಥಶಬ್ದೇನ ವಿಚಾರಕರ್ತವ್ಯತೋಚ್ಯತೇ, ಉಪಪದ್ಯತೇಪಪದ್ಯತೇ ಇತಿ ವಿಚಾರಕರ್ತವ್ಯತಾ ಯಾಭ್ಯಾಮಿತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನೇ ಉಚ್ಯೇತೇ । ಉಪಯೋಗಿತಯೇತಿ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಸಿದ್ಧಿಹೇತುತಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸೂತ್ರೇಣ ಮುಖತಃ ಸೂತ್ರಿತಮರ್ಥಂ ವಿಹಾಯ ಆರ್ಥಿಕಮಧ್ಯಾಸಂ ಭಾಷ್ಯಕಾರಃ ಪ್ರಥಮಂ ಕಿಮಿತಿ ವರ್ಣಯತೀತಿ ತತ್ರಾಹ -

ಸಕಲತಂತ್ರೋಪೋದ್ಘಾತಃಮಂತ್ರೋಪೋದ್ಘಾತ ಇತಿ ಪ್ರಯೋಜನಮಸ್ಯ ಭಾಷ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।

ಅತ್ರಾನೇನ ಭಾಷ್ಯೇಣ ನಿರ್ಣೀತೋ ಯೋಽಧ್ಯಾಸಃ ಸ ಸಕಲತಂತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯೋಪೋದ್ಘಾತೋ ಹೇತುರಿತ್ಯೇಕಾ ಯೋಜನಾ, ಇದಂ ಭಾಷ್ಯಂ ಸಕಲತಂತ್ರಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯೋಪೋದ್ಘಾತ ಇತ್ಯಪರಾ ।

ಪ್ರಯೋಜನಮಿತಿಯೋಜನೇತಿ ಶೇಷಃ ।

ಭಾಷ್ಯಜನ್ಯಪ್ರಮಿತಿಫಲವಿಶಿಷ್ಟತಯಾ ಭಾಷ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನಮಧ್ಯಾಸ ಇತ್ಯಧ್ಯಾಸ ಉಚ್ಯತೇ । ತಂತ್ರಶಬ್ದೇನ ಲಕ್ಷಣಯಾ ತಂತ್ರಾರ್ಥರೂಪಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಮುಚ್ಯತೇಅತ್ರಾರ್ಥೇತಿ, ತಂತ್ರ್ಯತ ಇತಿ ತಂತ್ರಮಿತಿ ಯೋಗವೃತ್ತ್ಯಾ ವಾ ತದೇವೋಚ್ಯತ ಇತಿ

ಅನರ್ಥನಿವೃತ್ತಿರೂಪಪ್ರಯೋಜನಸ್ಯ ಜನ್ಯತ್ವಾತ್ ಅಧ್ಯಾಸಸ್ಯ ತದ್ಧೇತುತ್ವೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮತಾವಿಷಯರೂಪಂ ಪ್ರತಿ ಹೇತುತ್ವಮಯುಕ್ತಮ್ । ತಸ್ಯಾಜನ್ಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸತ್ತಾಸಿದ್ಧಿಹೇತುತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ಪ್ರತೀತಿಸಿದ್ಧಿಹೇತುತ್ವಮಸ್ತೀತಿ ವದಿತುಂ ತಂತ್ರಾರ್ಥತಾತ್ಪರ್ಯವಿಷಯಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ತಥಾ ಚಾಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯೇತಿ ।

ಐದಂಪರ್ಯಂಏಂದಂಪರ್ಯಮಿತಿ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮಿತ್ಯುತ್ತರೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಐದಂಪರ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರೇದಂಶಬ್ದೋಕ್ತವಿಷಯಂಏಂದಂಪರ್ಯಮಿತಿ ಪ್ರಥಮಶ್ಲೋಕೋಕ್ತಪ್ರಕಾರೇಣ ದರ್ಶಯತಿ -

ಸುಖೈಕತಾನೇತ್ಯಾದಿನಾ ಸ್ವರೂಪಮಿತ್ಯಂತೇನ ।

ತತ್ರ ಅನಾದ್ಯಾನಂದೇತಿ ಪದೋಕ್ತಾರ್ಥಮಾಹ –

ಸುಖೈಕತಾನೇತಿ ।

ಕೂಟಸ್ಥಜ್ಞಾನೇತಿ ಪದೋಕ್ತಮರ್ಥಮಾಹ –

ಕೂಟಸ್ಥಚೈತನ್ಯೇತಿ ।

ಅನಂತಸದಿತಿ ಪದೋಕ್ತಾರ್ಥಮಾಹ –

ಸದಾತ್ಮೇತಿ ।

ಆಪ್ನೋತೀತ್ಯಾತ್ಮೇತಿ ನಿರ್ವಚನಾದಾತ್ಮಶಬ್ದೇನ ಅನಂತಸತ್ಯತ್ವಾನಂತಪದೋಕ್ತಾರ್ಥಃ ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।

ಅನಂತಸದಾತ್ಮನ ಇತ್ಯತ್ರ ಆತ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ –

ಏಕರಸತೇತಿ ।

ಸಂಸಾರಿಣ ಆತ್ಮನೋ ರೂಪಮಿತ್ಯುಕ್ತೇ ವಿರುದ್ಧಸ್ವಭಾವತ್ವಾದ್ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಸಂಸಾರಿಣೋ ರೂಪಮಿತಿ ಸ್ಯಾತ್ , ತದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಮಾಹ –

ಸಂಸಾರಿತ್ವೇನಾಭಿಮತಸ್ಯೇತಿ । ಸಂಸಾರಿತ್ವಾಭಿಮತಸ್ಯೇತಿ ಪಂಚಪಾದಿಕಾಯಾಮ್

ತರ್ಹಿ ಸಂಸಾರಿತ್ವೇನ ಅಭಿಮತಸ್ಯಾಭಿಮನ್ಯಮಾನಸಂಸಾರಿತ್ವಮೇವ ರೂಪಂ ಭವೇದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಸತ್ಯಮ್ , ಕೂಟಸ್ಥಚೈತನ್ಯೈಕರಸತಾಕ.............ನ್ಯೈಕರಸತೇತಿತು ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕೀಪಾರಮಾನರ್ಥಕೀತಿ ಇತ್ಯಾಹ –

ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಮಿತಿ ।

ಐದಂಪರ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಪರಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ -

ವೇದಾಂತಾಃ ಪರ್ಯವಸ್ಯಂತೀತಿ ।

ಪ್ರತಿಪಾದಿತಂ -

ಸೂತ್ರಭಾಷ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸತ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರತಿಪನ್ನಕರ್ತೃತ್ವಾದಿ........ತ್ಪತ್ತಿಂಅಪೂರ್ಣಂ ದೃಶ್ಯತೇ ಪ್ರತಿಬಧ್ನಾತಿ ಸ ಏವ ಅಧ್ಯಾಸಾತ್ಮಕತ್ವೇನ ನಿರ್ಣೀತೋ ನ ಪ್ರತಿಬಧ್ನಾತೀತ್ಯೇವಮಧ್ಯಾಸಸ್ಯ ವಿಷಯಪ್ರತೀತಿಸಿದ್ಧಿಹೇತುತ್ವಾತ್ ಅಧ್ಯಾಸಃ ಪ್ರಥಮಂ ವರ್ಣನೀಯ ಇತಿ ದರ್ಶಯತಿ -

ತಚ್ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತತ್ರ ಸುಖೈಕತಾನೇತ್ಯಾದಿತ್ರಯೇಣ ವಿರುದ್ಧಾಕಾರತ್ರಯಪ್ರತಿಭಾಸನಮಾತ್ಮನ್ಯಸ್ತೀತಿ ದರ್ಶಯತಿ -

ಅಹಂ ಕರ್ತೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತತ್ರಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಗತಾನಂತಸತ್ವಾಕಾರವಿರುದ್ಧಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮಾಹ –

ಅಹಮಿತಿ ।

ಕೂಟಸ್ಥಚಿತ್ವವಿರುದ್ಧಾಕಾರಮಾಹ –

ಕರ್ತೇತಿ ।

ಕರ್ತೃತ್ವಾದೇವಕರ್ತಾತ್ವಾದೇವೇತಿಕರ್ತೃತ್ವೇ ಪ್ರಯೋಜಕಂ ಪರಿಣಾಮಿಜಡತ್ವಂ ಕಾರ್ಯತ್ವಂ ಕಲ್ಪ್ಯಮಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸುಖತ್ವವಿಪರೀತಮಾಹ –

ಸುಖೀತಿ ।

ಏಕತಾನತ್ವವಿಪರೀತಕಾದಾಚಿತ್ಕತ್ವಂ ಸುಖಸ್ಯ ಸೂಚಯತಿ -

ದುಃಖೀತಿ ।

ದುಃಖೋತ್ಪತ್ತಿವ್ಯವಧಾನೋಽಹಂಕರ್ತಾ ಸುಖೀ ದುಃಖೀತ್ಯಾದಿಭಾಸೇನ ವಿರುದ್ಧ್ಯತ ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ಶ್ರುತಿಜನ್ಯಜ್ಞಾನೇನ ಬಾಧ್ಯತ್ವಾತ್ । ತತ್ಪ್ರತಿ ವಿರೋಧಕತ್ವಾಭಾವ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇತಿ ।

ತರ್ಹಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾತ್ ಶ್ರೌತಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತಿ ವಿರೋಧಕತ್ವಂನಿರೋಕತ್ವಮಿತಿವಿಹಾಯ ಬಾಧಕತ್ವಮೇವ ಪ್ರಾಪ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –

ಅಭಿಮತೇನೇತಿ ।

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾಭಿಮತಸ್ಯ ರೂಪ್ಯಜ್ಞಾನಸ್ಯೇವ ಬಾಧ್ಯತ್ವಾತ್ ಅವಿರೋಧಕತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –

ಅಬಾಧಿತೇತಿ ।

ತರ್ಹಿ ಬಾಧಕತ್ವಮಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ –

ಕಲ್ಪೇನೇತಿ ।

ವ್ಯವಹಾರಾವಸ್ಥಾಯಾಮಬಾಧಿತತ್ವಾತ್ । ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾಚ್ಚ ಅಬಾಧಿತಮೇವಾಪತತಿಅಬಾಧಿತತ್ವಮ್ ? ಇತಿ ಶಂಕಾಂ ವ್ಯುದಸ್ಯತಿ -

ಅವಭಾಸೇನೇತಿ ।

ಅವಮತಃಅವಮತೋ ಭಾಸ ? ಭಾಸೋಽವಭಾಸಃ, ವರ್ಣಹ್ರಸ್ವಾದಿವತ್ ಹ್ರಸ್ವತ್ವಾದಿವತ್ ? ಔಪಾಧಿಕಕರ್ತೃತ್ವವಿಷಯಃ ಕಿಂ ವಾ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಕರ್ತೃತ್ವವಿಷಯ ಇತಿ ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನತ್ವಂ ತಸ್ಯಾವಮತತ್ವಂ ನಾಮ । ಅಹಂ ಕರ್ತೇತ್ಯಾದಿಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮೌಪಾಧಿಕತ್ವೇನ ಸಂದಿಗ್ಧಾರ್ಥವಿಷಯತಯಾ ಸತ್ಯಾರ್ಥವಿಷಯತ್ವೇನ ಪ್ರತಿಪನ್ನತಯಾ ಚ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೋದಯಪ್ರತಿಬಂಧಕಂ ಭವತಿ । ತದೇವ ನ್ಯಾಯತೋ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೇನ ನಿರ್ಣೀತಕರ್ತೃತ್ವಾದಿವಿಷಯಂ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೇನತತ್ವಜ್ಞಾನೇ ಇತಿ ಬಾಧ್ಯಂ ಸ್ಯಾತ್ । ಅತೋಽಪ್ರತಿಬಂಧಕತಯಾ ಬಾಧ್ಯತ್ವಾಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವನಿರ್ಣಾಯಕನ್ಯಾಯೈರಧ್ಯಾಸೋ ವರ್ಣನೀಯ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ಅತಸ್ತದ್ವಿರೋಧಪರಿಹಾರಾರ್ಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪವಿಪರೀತರೂಪಮವಿದ್ಯಾನಿರ್ಮಿತಮಿತಿ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯತ ಇತಿ ಪ್ರಥಮಮನ್ವಯಃ । ಪಶ್ಚಾದ್ಯಾವನ್ನ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯತ ಇತಿ ಚಾನ್ವಯೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ । ಜರದ್ಗವಃ ಪಾದುಕಕಂಬಲಾಭ್ಯಾಂ ದ್ವಾರಿ ಸ್ಥಿತೋ ಗಾಯತಿ ಮದ್ರಕಾಣಿ । ತಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀ ಪೃಚ್ಛತಿ ಪುತ್ರಕಾಮಾ ರಾಜನ್ ರುಮಾಯಾಂ ಲಶುನಸ್ಯ ಕೋಽರ್ಘಃ ॥ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಮಿಹೋದಾಹೃತಮಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।

ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಸಿದ್ಧಿಹೇತುಶ್ಚೇತ್ ಅಧ್ಯಾಸಃ ಸೂತ್ರಕಾರೇಣ ಮುಖತೋ ವರ್ಣನೀಯ ಇತಿ ತತ್ರಾಹ -

ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಚೈತದಿತಿ ।

ಅತ್ರ ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಚೈತತ್ಸೂತ್ರಕಾರ ಇತಿ ಪ್ರಥಮಮನ್ವಯಃ ।

ಸೂತ್ರಕಾರೇಣ ಅಧ್ಯಾಸಾತ್ಮಕತ್ವಸ್ಯಾತ್ರೈವ ಕಿಮಿತ್ಯನುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಮನ್ವಯಾಧ್ಯಾಯೇನ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯೇ ಸಮನ್ವಯೇ ಪ್ರತಿಪಾದಿತೇ ಪಶ್ಚಾದಾತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಪ್ರತಿಪಾದಕ ಶ್ರುತೀನಾಮಾತ್ಮಗತಾದಿಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಸಾಧಕಪ್ರಮಾಣವಿರೋಧ ಉದ್ಭಾವಿತೇ ಕರ್ತೃತ್ವಾದೀನಾಮಧ್ಯಾಸಾತ್ಮಕತ್ವೇನಾಭಾಸತ್ವಾತ್ ತದ್ವಿಷಯಪ್ರತಿಭಾಸಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಂ ನಾಸ್ತಿ, ಕಿಂತು ಪ್ರಮಾಣಾಭಾಸತ್ವಮೇವ, ಅತಸ್ತದ್ವಿರೋಧೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯವಿರೋಧೋಕ್ತ್ಯುಪಯೋಗಾದಧ್ಯಾಸೋಽವಿರೋಧಾಧ್ಯಾಯೇ ವಕ್ತವ್ಯ ಇತಿ ಮತ್ವಾ ಆಹ -

ಅವಿರೋಧಲಕ್ಷಣ ಇತಿ ।

ತತ್ರಾಪಿ ಜೀವಗತಧರ್ಮಾಣಾಂ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವವರ್ಣನೇನ ಜೀವಸ್ವರೂಪಪ್ರತಿಪಾದಕಜೀವಪಾದೇ ಅಧ್ಯಾಸವರ್ಣನಸ್ಯ ಸಂಗತಿರಿತ್ಯಾಹ -

ಜೀವಪ್ರಕ್ರಿಯಾಯಾಮಿತಿ ।