நநு ச க்³ரந்த²கரணாதி³கார்யாரம்பே⁴ கார்யாநுரூபம் இஷ்டதே³வதாபூஜாநமஸ்காரேண பு³த்³தி⁴ஸந்நிதா⁴பிதாத²வ்ருத்³த்⁴யாதி³ஶப்³தை³: த³த்⁴யாதி³த³ர்ஶநேந வா க்ருதமங்க³லா: ஶிஷ்டா: ப்ரவர்தந்தே । ஶிஷ்டாசாரஶ்ச ந: ப்ரமாணம் । ப்ரஸித்³த⁴ம் ச மங்க³லாசரணஸ்ய விக்⁴நோபஶமநம் ப்ரயோஜநம் । மஹதி ச நி:ஶ்ரேயஸப்ரயோஜநே க்³ரந்த²மாரப⁴மாணஸ்ய விக்⁴நபா³ஹுல்யம் ஸம்பா⁴வ்யதே । ப்ரஸித்³த⁴ம் ச `ஶ்ரேயாம்ஸி ப³ஹுவிக்⁴நாநி' இதி । விஜ்ஞாயதே ச-'தஸ்மாதே³ஷாம் தந்ந ப்ரியம் யதே³தந்மநுஷ்யா வித்³யு:' இதி, யேஷாம் ச யந்ந ப்ரியம் தே தத்³விக்⁴நந்தீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । தத் கத²முல்லங்க்⁴ய ஶிஷ்டாசாரம் அக்ருதமங்க³ல ஏவ விஸ்ரப்³த⁴ம் பா⁴ஷ்யகார: ப்ரவவ்ருதே? அத்ரோச்யதே —'யுஷ்மத³ஸ்மத்³' இத்யாதி³ `தத்³த⁴ர்மாணாமபி ஸுதராமிதரேதரபா⁴வாநுபபத்தி:' இத்யந்தமேவ பா⁴ஷ்யம் । அஸ்ய ச அயமர்த²:—ஸர்வோபப்லவரஹிதோ விஜ்ஞாநக⁴ந: ப்ரத்யக³ர்த²: இதி । தத் கத²ஞ்சந பரமார்த²த: ஏவம்பூ⁴தே வஸ்துநி ரூபாந்தரவத³வபா⁴ஸோ மித்²யேதி கத²யிதும் தத³ந்யபராதே³வ பா⁴ஷ்யவாக்யாத் நிரஸ்தஸமஸ்தோபப்லவம் சைதந்யைகதாநமாத்மாநம் ப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய குதோ விக்⁴நோபப்லவஸம்ப⁴வ:? தஸ்மாத் அக்³ரணீ: ஶிஷ்டாசாரபரிபாலநே ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகார: ।
விஷயவிஷயிணோ: தம:ப்ரகாஶவத் விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வயோரிதரேதரபா⁴வாநுபபத்தௌ ஸித்³தா⁴யாம் இதி ।
கோ(அ)யம் விரோத⁴:? கீத்³ருஶோ வா இதரேதரபா⁴வ: அபி⁴ப்ரேத:? யஸ்ய அநுபபத்தே:—'தம:ப்ரகாஶவத்' இதி நித³ர்ஶநம் । யதி³ தாவத் ஸஹாநவஸ்தா²நலக்ஷணோ விரோத⁴:, தத: ப்ரகாஶபா⁴வே தமஸோ பா⁴வாநுபபத்தி:, தத³ஸத் ; த்³ருஶ்யதே ஹி மந்த³ப்ரதீ³பே வேஶ்மநி அஸ்பஷ்டம் ரூபத³ர்ஶநம், இதரத்ர ச ஸ்பஷ்டம் । தேந ஜ்ஞாயதே மந்த³ப்ரதீ³பே வேஶ்மநி தமஸோ(அ)பி ஈஷத³நுவ்ருத்திரிதி ; ததா² சா²யாயாமபி ஔஷ்ண்யம் தாரதம்யேந உபலப்⁴யமாநம் ஆதபஸ்யாபி தத்ர அவஸ்தா²நம் ஸூசயதி । ஏதேந ஶீதோஷ்ணயோரபி யுக³பது³பலப்³தே⁴: ஸஹாவஸ்தா²நமுக்தம் வேதி³தவ்யம் । உச்யதே பரஸ்பராநாத்மதாலக்ஷணோ விரோத⁴:, ந ஜாதிவ்யக்த்யோரிவ பரமார்த²த: பரஸ்பரஸம்பே⁴த³: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ; தேந இதரேதரபா⁴வஸ்ய-இதரேதரஸம்பே⁴தா³த்மகத்வஸ்ய அநுபபத்தி: । கத²ம்? ஸ்வதஸ்தாவத் விஷயிண: சிதே³கரஸத்வாத் ந யுஷ்மத³ம்ஶஸம்ப⁴வ: । அபரிணாமித்வாத் நிரஞ்ஜநத்வாச்ச ந பரத: । விஷயஸ்யாபி ந ஸ்வத: சித்ஸம்ப⁴வ:, ஸமத்வாத் விஷயத்வஹாநே: ; ந பரத: ; சிதே: அப்ரதிஸங்க்ரமத்வாத் ।
தத்³த⁴ர்மாணாமபி ஸுதராம் இதி ।
ஏவம் ஸ்தி²தே ஸ்வாஶ்ரயமதிரிச்ய த⁴ர்மாணாம் அந்யத்ர பா⁴வாநுபபத்தி: ஸுப்ரஸித்³தா⁴ இதி த³ர்ஶயதி । இதி ஶப்³தோ³ ஹேத்வர்த²: । யஸ்மாத் ஏவம் உக்தேந ந்யாயேந இதரேதரபா⁴வாஸம்ப⁴வ:,
அத: அஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரே விஷயிணி சிதா³த்மகே இதி ॥
அஸ்மத்ப்ரத்யயே ய: அநித³மம்ஶ: சிதே³கரஸ: தஸ்மிந் தத்³ப³லநிர்பா⁴ஸிததயா லக்ஷணதோ யுஷ்மத³ர்த²ஸ்ய மநுஷ்யாபி⁴மாநஸ்ய ஸம்பே⁴த³ இவ அவபா⁴ஸ: ஸ ஏவ அத்⁴யாஸ: ।
தத்³த⁴ர்மாணாம் ச இதி ॥
யத்³யபி விஷயாத்⁴யாஸே தத்³த⁴ர்மாணாமப்யர்த²ஸித்³த⁴: அத்⁴யாஸ: ; ததா²பி விநாபி விஷயாத்⁴யாஸேந தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸோ பா³தி⁴ர்யாதி³ஷு ஶ்ரோத்ராதி³த⁴ர்மேஷு வித்³யதே இதி ப்ருத²க் த⁴ர்மக்³ரஹணம் ।
தத்³விபர்யயேண விஷயிணஸ்தத்³த⁴ர்மாணாம் ச இதி ॥
சைதந்யஸ்ய தத்³த⁴ர்மாணாம் ச இத்யர்த²: । நநு விஷயிண: சிதே³கரஸஸ்ய குதோ த⁴ர்மா: ? யே விஷயே அத்⁴யஸ்யேரந் , உச்யதே ; ஆநந்தோ³ விஷயாநுப⁴வோ நித்யத்வமிதி ஸந்தி த⁴ர்மா:, அப்ருத²க்த்வே(அ)பி சைதந்யாத் ப்ருத²கி³வ அவபா⁴ஸந்தே இதி ந தோ³ஷ: । அத்⁴யாஸோ நாம அதத்³ரூபே தத்³ரூபாவபா⁴ஸ: ।
ஸ: மித்²யேதி ப⁴விதும் யுக்தம் இதி ।
மித்²யாஶப்³தோ³ த்³வ்யர்த²: அபஹ்நவவசநோ(அ)நிர்வசநீயதாவசநஶ்ச । அத்ர அயமபஹ்நவவசந: । மித்²யேதி ப⁴விதும் யுக்தம் அபா⁴வ ஏவாத்⁴யாஸஸ்ய யுக்த: இத்யர்த²: । யத்³யப்யேவம் ;
ததா²பி நைஸர்கி³க:
ப்ரத்யக்சைதந்யஸத்தாத்ராமாநுப³ந்தீ⁴ ।
அயம்
யுஷ்மத³ஸ்மதோ³: இதரேதராத்⁴யாஸாத்மக: ।
அஹமித³ம் மமேத³மிதிலோகவ்யவஹார: ।
தேந யதா² அஸ்மத³ர்த²ஸ்ய ஸத்³பா⁴வோ ந உபாலம்ப⁴மர்ஹதி, ஏவமத்⁴யாஸஸ்யாபி இத்யபி⁴ப்ராய: । லோக இதி மநுஷ்யோ(அ)ஹமித்யபி⁴மந்யமாந: ப்ராணிநிகாய: உச்யதே । வ்யவஹரணம் வ்யவஹார: ; லோக இதி வ்யவஹாரோ லோகவ்யவஹார: ; மநுஷ்யோ(அ)ஹமித்யபி⁴மாந: இத்யர்த²: ।
ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்ய இதி ।
ஸத்யம் அநித³ம், சைதந்யம் । அந்ருதம் யுஷ்மத³ர்த²: ; ஸ்வரூபதோ(அ)பி அத்⁴யஸ்தஸ்வரூபத்வாத் । ‘அத்⁴யஸ்ய’ ‘மிது²நீக்ருத்ய’ இதி ச க்த்வாப்ரத்யய:, ந பூர்வகாலத்வமந்யத்வம் ச லோகவ்யவஹாராத³ங்கீ³க்ருத்ய ப்ரயுக்த: ; பு⁴க்த்வா வ்ரஜதீதிவத் க்ரியாந்தராநுபாதா³நாத் । ‘அத்⁴யஸ்ய நைஸர்கி³கோ(அ)யம் லோகவ்யவஹார:’ இதி ஸ்வரூபமாத்ரபர்யவஸாநாத் । உபஸம்ஹாரே ச ‘ஏவமயமநாதி³ரநந்தோ நைஸர்கி³கோ(அ)த்⁴யாஸ:’ இதி தாவந்மாத்ரோபஸம்ஹாராத் ॥
பா⁴ஷ்யமநாப்தப்ரணீததயாபா⁴ஷ்யமாநாப்தேதி வ்யாக்²யேயம் ந ப⁴வதீதி ப்ரஸஜ்யத இத்யபி⁴ப்ரேத்ய சோத³யதி -
நநு ச க்³ரந்த²கரணாதி³கார்யாரம்பே⁴ இதி ।
க்ருதமங்க³லா: ஶிஷ்டா: ப்ரவர்தந்த இதி க்³ரந்தா²த்³ப³ஹிரேவ பே⁴ரீகோ⁴ஷாதி³ஸஹிததே³வப்³ராஹ்மணபூஜாதி³லக்ஷணம் மங்க³லாசரணம் க்ருதமேவேத்யாஶங்க்ய சிகீர்ஷிதவாசிககார்யஸ்ய அநுகூலமங்க³லாசரணம் கர்தவ்யமித்யாஹ –
கார்யாநுரூபமிதி ।
கார்யவ்யக்தீநாமாநந்த்யாதி³த³ம் ப்ரதீத³ம் மங்க³லாசரணமித³ம் ப்ரதீத³மிதி ஜ்ஞாதுமஶக்யத்வாத் கார்யாநுரூபமங்க³லாசரணம் கேநாபி கர்தும் ந ஶக்யத இத்யாஶங்க்ய கார்யவ்யக்தீநாம் காயிகம் வாசிகம் மாநஸமிதி ச த்ரிராஶீகர்தும் ஶக்யத்வாத் ।
காயிககார்யாரம்பே⁴ காயிகம் நமஸ்காராதி³லக்ஷணம் மங்க³லாசரணம் வாசிககார்யாரம்பே⁴கார்யாரம்ரே இதி வாசிகம் அத²வ்ருத்³த்⁴யாதி³ஶப்³த³ப்ரயோக³லக்ஷணம், மாநஸகார்யாரம்பே⁴ மாநஸம் த³த்⁴யாதி³த³ர்ஶநரூபம் மங்க³லாசரணமிதி ஜ்ஞாதும் ஶக்யத்வாத³த்ர சிகீர்ஷிதகார்யஸ்ய வாசிகத்வாத் வாசிகம் மங்க³லாசரணம் கர்தவ்யமேவேத்யாஹ –
இஷ்டதே³வதேத்யாதி³நா ।
அத²வ்ருத்³த்⁴யாதி³ஶப்³தே³ஷு நியமம் வாரயதி -
பு³த்³தி⁴ஸந்நிதா⁴பிதேதி ।
ஶிஷ்டாசாரஶ்ச ந: ப்ரமாணமிதி ।
அஸ்யாயமர்த²: - ஆசாரோ த⁴ர்ம இதி பு³த்³த்⁴யா அநுஷ்டீ²யமாநம் கர்மகர்ம ந ந இதி ந: ப்ரமாணம், ப்ரமீயத இதி ப்ரமாணம், தச்ச ப்ரமீயமாணம் கர்தவ்யமித்யேவ ப்ரமீயதே । அதஶ்ஶிஷ்டாசாரோ(அ)ஸ்மாபி⁴: கர்தவ்யதயா ப்ரமீயத இதி ।
ப்ரயோஜநாபா⁴வாத் கிம் மங்க³லாசரணேநேதி, நேத்யாஹ -
ப்ரஸித்³த⁴ம் சேதி ।
அல்பாரம்ப⁴த்வாத்³விக்⁴நோ நாஸ்தீதி, நேத்யாஹ -
மஹதி சேதி ।
ஆரம்ப⁴ஸ்யால்பத்வே(அ)பி ப²லதோ மஹத்வாத் பத்³யப³ந்த⁴நஸ்யேவ விக்⁴நபா³ஹுல்யம் ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।
ஸம்பா⁴வநாமாத்ராந்ந ப்ரவ்ருத்திர்விக்⁴நோபஶாந்தய இதி தத்ராஹ -
ப்ரஸித்³த⁴ம் சேதி ।
வடயக்ஷப்ரஸித்³தி⁴வத் ப்ரஸித்³தி⁴ர்நிர்மூலேதி, தத்ராஹ -
விஜ்ஞாயதே சேதி ।
தத்கத²மிதி ।
அத்ர ஶிஷ்டாநாமக்³ரணீர்பா⁴ஷ்யகார: கத²ம் ஶிஷ்டாசாரமுல்லங்க்⁴ய ப்ரவவ்ருதே । அக்ருதமங்க³லோ விக்⁴நைருபஹந்யமாநோ விஸ்ரப்³த⁴ம் கத²ம் ப்ரவவ்ருத இதி யோஜநா ।
பா⁴ஷ்யகாரேண மங்க³லாசரணமாத்ரம் கர்தவ்யமித்யுச்யத உத வாசிககார்யஸ்ய வாசிகமங்க³லாசரணம் கர்தவ்யமித்யுச்யத இதி விகல்ப்ய விஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மதத்த்வாநுஸ்மரணம் நாம ஸாதா⁴ரணம் மங்க³லாசரணம் க்³ரந்த²கரணகார்யாநுகூலவாசிகம் மங்க³லாசரணம் சோப⁴யமபி நாசோப⁴யமபி க்ருதமித்யாஹ -
அத்ரோச்யத இதி ।
கத²மிஹ உப⁴யம் க்ருதமிதி தத்ராஹ - யுஷ்மதி³த்யந்தமேவயுஷ்மதி³தி இத்யந்தமிதி பா⁴ஷ்யம் வாசிகமங்க³லாசரணம் ஸாதா⁴ரணமங்க³லாசரணே ப்ரமாணம் சேத்யத்⁴யாஹ்ருத்யயோஜநா -
யுஷ்மதி³தி ।
விஷய இதி ச அஹங்காராதி³மாத்மநோ நிஷ்க்ருஷ்ய அநுஸந்தா⁴ய அஸ்மதி³தி விஷயீதி ச அநவச்சி²ந்நஸாக்ஷிஸ்வபா⁴வத்வேந ப்ரத்யகா³த்மாநம் யுஷ்மதோ³ விப⁴ஜ்ய அநுஸந்தா⁴ய உப⁴யஸ்மிந் யுஷ்மத³ஸ்மத்³விஷயவிஷயிணோரிதி ஶப்³த³ம் விரசயதா க்ருதமேவோப⁴யமபி மங்க³லாசரணமித்யர்த²: । தர்ஹி யுஷ்மதி³த்யாதி³விஷயவிஷயிணோரித்யந்தஸ்யைவ தத்த்வவாசகதயா வாசிகமங்க³லாசரணத்வாத் வக்துஸ்தத்வாநுஸ்ம்ருதிகல்பகம் தவ அஸாதா⁴ரணமங்க³லாசரணே ப்ரமாணத்வாச்சோத்தரபா⁴ஷ்யக²ண்ட³ஸ்ய உபாதா³நமயுக்தம் । தந்ந, யுஷ்மதே³வாஸ்மத் , அஸ்மதே³வ யுஷ்மதி³த்யைக்யம் கிமநுஸந்த⁴த்தே, கிம் வா ப்ரத்யகா³த்மாநம் யுஷ்மதோ³ விவிநக்தீதி ஸம்ஶயே பூர்வமைக்யாநுஸந்தா⁴நே உத்தரத்ரேதரேதரபா⁴வோபபத்திரிதி வக்தவ்யம் , இதரேதரபா⁴வாநுபபத்தேருக்தத்வாத் , பூர்வமபி விவேக ஏவ க்ருத இதி நிர்ணயார்த²முத்தரக²ண்ட³ஸ்ய உபாதா³நமித்யவிரோதா⁴த் ।
யுஷ்மதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்யாத்⁴யாஸாபா⁴வவிஷயத்வாத் , அத்⁴யாஸாபா⁴வாநுஸ்ம்ருதிபூர்வகத்வம் ஸ்வஸ்ய கல்பயதி கேவலம், ந து பா⁴ஷ்யகாரஸ்ய தத்த்வாநுஸ்ம்ருதிஸத்³பா⁴வே ப்ரமாணமித்யாஶங்க்ய யுஷ்மதி³த்யாதி³பத³த்³வயஸ்ய தத்த்வமர்த² இதி ப்ரத³ர்ஶயதி -
அஸ்ய சேத்யாதி³நா ।
அஸ்ய பா⁴ஷ்யஸ்ய அத்⁴யாஸாபா⁴வவ்யதிரேகேணாயம் சார்த² இத்யந்வய: । நநு பா⁴ஷ்யடீகயோ: வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயபா⁴வ ஏவ நோபபத்³யதே, கத²ம் டீகாகார: ஷட்பதா³நி வ்யாக்²யேயத்வேநோபாதா³ய ஸர்வோபப்லவரஹிதஇத்யாதி³பத³த்ரயேண வ்யாக்²யாம் சகார ? தத்ராநேந பத³த்ரயேண வ்யாக்²யேயத்வே நோபாத்தஷட்பத³ஸ்யபத³ஷட்கஸ்ய இதி ஸ்யாத் தாத்பர்யார்த²ம் கத²யதி, கிம் வா ப்ரதிபத³மபி⁴தே⁴யார்த²ம் ? யதி³ தாத்பர்யார்த²கத²நம் ததா³ பரத்ர யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாரப்⁴ய அபி⁴தே⁴யார்தோ² வக்தவ்ய:, ந து விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வயோரித்யாரப்⁴ய । அத² வ்யாக்²யேயபதா³நாமபி⁴தே⁴யார்த²ம் கத²யதி தத³பி ந, வ்யாக்²யாநஸ்ய பத³த்ரயத்வாத் தேந வ்யாக்²யேயஸர்வபதா³நாமர்த²கத²நாயோகா³த் । பத³த்ரயே வ்யாக்²யேயஷட்பதா³நாம்பத³ஷட்கஸ்ய மத்⁴யே பத³த்ரயம் வ்யாக்²யாதம் । பஶ்சாதி³தரபதா³நி வ்யாக்²யாஸ்யந்த இதி வக்தும் ந ஶக்யதே । பரத்ர விஷயவிஷயிணோரிதி த்³விதீயபத³மாரப்⁴ய வ்யாக்²யேயத்வேநோபாதா³நாத் ।
நநு விவரணகார: பத³த்³வயம் வ்யாக்²யாதமித்யவாதீ³த³த: பத³த்³வயம் வ்யாக்²யாதம் , ஸர்வோபப்லவ - இத்யாதி³நா, பஶ்சாது³த்தரம் வ்யாக்²யாஸ்யத இதி ஸ்வீக்ரியதாமிதி சேந்ந, தஸ்யாப்யஸங்க³தத்வாத் । கத²ம், விவரணகார: ‘ஸுப்திஙந்தம் பத³ம்’ இதி பத³லக்ஷணமங்கீ³க்ருத்ய பத³த்³வயம் வ்யாக்²யாதமித்யவாதீ³த் , அத²வா பத்³யதே அநேநேதி பத³மிதி வ்யுத்பத்த்யா போ³த⁴கமாத்ரஸ்ய பத³த்வமங்கீ³க்ருத்ய, உப⁴யதா²ப்யஸங்க³திரேவ, கத²ம் ? ப்ரத²மபக்ஷே விஷயவிஷயிணோரிதித்³விதீயேத்யாதி⁴கம் த்³ருஶ்யதே பத³ஸ்ய வ்யாக்²யேயத்வேநோபாதா³நம் ந ஸங்க³ச்ச²தே, த்³விதீயபக்ஷே கேவலம் யுஷ்மத³ஸ்மதி³தி பத³த்³வயம் முக்த்வா ப்ரத்யயகோ³சரயோரித்யேததா³ரப்⁴ய வ்யாக்²யாயேத, ந ததா² க்ரியத இதி நிஶ்சிதமஸங்க³தமிதி சேத் - தந்ந, ‘ஸுப்திஙந்தம் பத³ம்’ இதி பத³லக்ஷணேந லக்ஷிதம் பத³த்³வயம் வ்யாக்²யாதமிதி விவரணகாரஸ்யோக்திரிதி நிஶ்சயாத் । கத²ம் தர்ஹி டீகாகாரேண விஷயவிஷயிணோரிதி த்³விதீயபத³ஸ்ய வ்யாக்²யேயத்வேந உத்தரத்ரோபாதா³நம் ? நைஷ தோ³ஷ:, தம:ப்ரகாஶவத்³விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வயோரித்யத்ர விரோத⁴ஶப்³தா³ர்த²: ஸஹாநவஸ்தா²நலக்ஷண: கிம் வா ஐக்யாயோக்³யதாலக்ஷண இதி விஶயே சிஜ்ஜட³யோ: விஷயிவிஷயத்வாதே³ககாலே அவஸ்தா²நாத் , ஸஹாநவஸ்தா²நலக்ஷணோ விரோதோ⁴ நாஸ்தி । கிந்த்வைக்யாயோக்³யதாலக்ஷணோ விரோத⁴ இதி நிர்ணயார்த²ம் விஷயவிஷயிணோரிதி பத³ஸ்யோபாதா³நம் ; ந து வ்யாக்²யேயத்வேநேத்யவிரோதா⁴த் । தர்ஹி வ்யாக்²யேயத்வாபா⁴வே வ்யாக்²யேயபதா³ர்த²நிர்ணாயகத்வாபா⁴வேநநிர்ணாயகத்வபா⁴வேநேதிவ்யாக்²யேயத்ருதீயபதே³ந ஸஹ சதுர்த²மிதரேதரபா⁴வாநுபபத்திரிதி பத³ம் கிமிதி பரத்ர உபாத³த்த இதி சேத் விரோத⁴ஶப்³தே³நைக்யாபா⁴வ உச்யதே, கிம் வைக்யயோக்³யதாபா⁴வ உச்யத இதி ஸந்தே³ஹே ஐக்யாபா⁴வஸ்ய சதுர்த²பதே³ந உச்யமாநத்வாத் , பாரிஶேஷ்யாத் ஐக்யயோக்³யதாபா⁴வ ஏவ விரோத⁴ஶப்³தே³நோச்யத இதி நிர்ணயார்த²ம் சதுர்த²பதோ³பாதா³நம் க்ருதம் । அதோ வ்யாக்²யாநத்வம் வ்யாக்²யேயத்வம் ச ஸம்ப⁴வதீதி பத³த்³வயம் ப்ரதி த்ரயாணாம் பதா³நாம் வ்யாக்²யாநத்வேந கத²மநுப்ரவேஶ இதி சேத் ஸர்வோபப்லவரஹித: ப்ரத்யக³ர்த²: இதி பத³த்³வயம் । ப்ரத²மபத³ஸ்ய வ்யாக்²யாநம் -
விஜ்ஞாநக⁴ந இதி ।
த்³விதீயபத³ஸ்ய வ்யாக்²யாநப்ரகாரோ த்³விவித⁴:, வ்யாக்²யேயபதே³ந ப²லிதார்த²ப்ரத³ர்ஶநமப்ரஸித்³தா⁴ர்த²வ்யாக்²யேயஸ்ய ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²பர்யாயஶப்³தே³நார்த²கத²நம் ச । தத்ர யுஷ்மதி³த்யம்ஶேந ப²லிதமர்த²மாஹ -
ஸர்வோபப்லவரஹித இதி ।
யுஷ்மதி³த்யஹங்காராக்²யத⁴ர்மிணோ விவேகாத் கர்த்ருத்வாதி³தத்³த⁴ர்மேப்⁴யோ விவேகாச்ச ஆத்மா ஸர்வோபப்லவரஹித: ஸம்வ்ருத்த இத்யர்த²: ।
அஸ்மத்ப்ரத்யய இத்யம்ஶம் வ்யாகரோதி -
ப்ரத்யக³ர்த² இதி ।
தத்ராப்யஸ்மதி³தி பத³ஸ்ய பர்யாயபதே³ந அர்த²மாஹ –
ப்ரத்யகி³தி ।
ப்ரத்யயஶப்³தே³ந ப்ரதீதித்வாத் ப்ரத்யய இதி வ்யுத்பத்த்யா வ்யாப்தசித்³ரூபத்வேந ப²லிதம் ஸத்யத்வமாஹ -
அர்த² இதி ।
விஷயவிஷயிணோரிதி த்³விதீயபத³ம் வ்யாசஷ்டே -
விஜ்ஞாநக⁴ந இதி ।
விஷயிஶப்³தே³ந க⁴டாதி³விஷயேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தம் ஆஶ்ரயபூ⁴தஜடே³நாவிருத்³த⁴ம் விஜ்ஞாநமுச்யத இதி ஶங்காம் வ்யாவர்தயதி -
க⁴ந இதி ।
ஆஶ்ரயஜட³ஹீநமித்யர்த²: । த்³விதீயபத³ஸ்ய யுஷ்மத³ஸ்மத்³வ்யாக்²யாநயோர்மத்⁴யே வ்யாக்²யாநம் கிமிதி சேத் அஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சர இத்யஸ்யார்த²பூ⁴தப்ரத்யக³ர்த²த்வம் ப்ரதி விஷயவிஷயிணோரிதி பதோ³க்தவிஜ்ஞாநக⁴நத்வம் ஹேதுரிதி ப்ரகடநாயேதி ந விரோத⁴: । விஜ்ஞாநக⁴நத்வாத் ப்ரத்யக்த்வம் அர்த²த்வம் ஸத்யத்வம் சேத்யர்த²: । விஷயவிஷயிணோரிதி ஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய விஜ்ஞாநக⁴நத்வஸ்ய ஸாக்ஷிரூபத்வாத்³யுஷ்மச்ச²ப்³தா³ர்த²பூ⁴தஸாக்ஷ்யஸ்ய அஸ்மத்ப்ரத்யயஶப்³தா³ர்த²பூ⁴தப்ரத்யக்ஸாக்ஷிணோ வ்யாவ்ருத்திரஸ்தீதி த³ர்ஶயிதும் வா மத்⁴யே வ்யாசஷ்டே ।
பா⁴ஷ்யகாரேணாத்⁴யாஸாபா⁴வ ஏவாநுஸ்மர்யதே । நாத்மதத்த்வமத்⁴யாஸபா⁴வவிஷயத்வாத்³பா⁴ஷ்யஸ்யேதி ந । அத்⁴யாஸாபா⁴வகத²நாய தத்வமப்யநுஸ்மர்யத இத்யாஹ –
தத்கத²ம்ஞ்சநேதி ।
பரமார்த²த ஏவம்பூ⁴தே வஸ்துநி ரூபாந்தரவத³வபா⁴ஸஶ்ச ரூபாந்தரம் ச கத²ம் ந மித்²யேதி கத²யிதுமித்யேகோ(அ)ந்வய: ।
ஏவம்பூ⁴தே வஸ்துநி கத²ஞ்சந அதீதவத்³வர்தமாநோதீதபீ⁴தவத்³வர்க³மாநோ இதி ரூபாந்தரவத³வபா⁴ஸ:, அத² அத்ரேத³ம் ந ஸ்பஷ்டம்அதோ மித்²யைவேதி கத²யிதுமிதி வா । ஏவம்பூ⁴தே வஸ்துநி ரூபாந்தரவத்தத³வபா⁴ஸ: கத²ஞ்சந கத²மபி கேநாபி ப்ரகாரேண ஸ்வரூபேண ஸம்ஸ்ருஷ்டரூபேண ச மித்²யேதி கத²யிதுமிதி வா -
தத³ந்யபராதி³தி ।
தஸ்மாதா³த்மதத்த்வாத³ந்யாத்⁴யாஸாபா⁴வபராதி³த்யர்த²: ।
கரிஷ்யமாணபா⁴ஷ்யவாக்யாத³ர்த²ப்ரதிபத்த்யயோகா³த் ஸாத்⁴யதயா ப்ரதிபந்நவாக்யம் ஸ்வநிஷ்பத்த்யர்த²ம் வக்து: ஸ்வார்த²ப்ரதிபத்திஹேதுரித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –
பா⁴ஷ்யவாக்யாதி³தி ।
அக்³ரணீரிதி ।
அக்³ரம் நயதீத்யக்³ரணீஸ்தஸ்மாத்தத்க்ருதம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யேயமித்யர்த²: ।
அப்ரஸித்³தா⁴ர்த²மநேகார்தா²பி⁴தா⁴யி வா பத³ம் வ்யாக்²யேயம் ப⁴வதி । இஹ து விரோத⁴ஶப்³த³ஸ்ய நிமித்தபூ⁴தஜாதித்³வயாபா⁴வாத் ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²த்வாச்ச வ்யாக்²யேயத்வாபா⁴வே(அ)பி விரோத⁴ஶப்³த³ஸ்ய மத்⁴யமஜாதிநிமித்தத்வாத் தத்³வ்யாக்²யாவாந்தரஜாதித்³வயலக்ஷணவ்யக்தித்³வயலக்ஷணஸம்ப⁴வாத் அத்ரேத்³ருக்³வ்யக்திர்விவக்ஷிதேதி நிர்ணேதும் ப்ருச்ச²தி -
கோ(அ)யம் விரோத⁴ இதி ।
இதரேதரபா⁴வாநுபபத்திரித்யுத்தரபதா³ர்த²ம் ப்ரதி யஸ்ய விரோத⁴ஸ்ய ஹேதுத்வம் ஸம்ப⁴வதி ஸோ(அ)த்ர விரோத⁴ஶப்³தா³ர்த²ம் இதி ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே கிமத்ர ப்ருச்ச்²யதே இத்யாஶங்க்யோத்தரபத³ஸ்யாப்யர்தோ² ந நிர்ணீத இதி க்ருத்வாஸௌ விவேக்தவ்ய இத்யாஹ –
கீத்³ருஶோ வேதி ।
இதரஸ்மிந் இதரஸ்ய பா⁴வாநுபபத்திரிதி தாதா³த்ம்யாபா⁴வ உச்யதே, இதரஸ்ய இதரபா⁴வாநுபபத்திரித்யைக்யாபா⁴வ உச்யதே । இதரஸ்மிந் ஸதீதரபா⁴வாநுபபத்திரிதி ஸஹாவஸ்தா²நாபா⁴வ உச்யத இதி ஸந்தி³க்³த⁴ இத்யர்த²: । தாதா³த்ம்யாயோக்³யத்வம் வா ஸஹாவஸ்தா²நாயோக்³யத்வமைக்யாயோக்³யத்வம் வா விரோதோ⁴(அ)ஸ்து । ஸர்வதா²(அ)பி விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வத்வேந ஸாத்⁴யாத்⁴யாஸமித்²யாத்வம் ஸித்³த்⁴யதி । அதோ ந ப்ரஷ்டவ்யமஸ்தீத்யாஶங்க்ய யதா² இதரேதராயோக்³யதாயா விரோத⁴ஶப்³தா³ர்த²த்வே தம:ப்ரகாஶத்³ருஷ்டாந்தக³தவிரோதே⁴ந ஸாம்யம் ப⁴வதி ததே²தரேதரபா⁴வாநுபபத்திபத³ம் நிர்ணேதவ்யமிதி மத்வாஹ –
யஸ்யாநுபபத்தேரிதி ।
யஸ்ய இதரேதரபா⁴வஸ்யாநுபபத்தேரித்யர்த²: । ஸஹாநவஸ்தா²நலக்ஷணோ விரோத⁴ இத்யத்ர ஸஹாநவஸ்தா²நம் லக்ஷணம் க³மகம் யஸ்ய ஸஹாவஸ்தா²நாயோக்³யத்வஸ்ய தத் ஸஹாநவஸ்தா²நலக்ஷணமிதி யோஜநா ।
தத இதி ।
ஸஹாவஸ்தா²நாயோக்³யத்வலக்ஷணாத் காரணாதி³த்யர்த²: ।
ப⁴வது ஸஹாவஸ்தா²நாநுபபத்திரிதி தத்ராஹ –
தத³ஸதி³தி ।
பா⁴ஷ்யே விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வத்வாத³த்⁴யாஸோ மித்²யேத்யம்ஶேநாத்மாநாத்மாநாவத்⁴யாஸஹீநௌ க்வாப்யபே⁴தா³ அபே⁴த³யோக்³யத்³வாதி³தியோக்³யத்வாத் தம:ப்ரகாஶவதி³தி அநுமிதே அஸித்³தி⁴ஶங்காநிராஸாயாயோக்³யதாகார்யதயா தத்³க³மகாபே⁴தா³பா⁴வமிதரேதரபா⁴வாநுபபத்திரிதி பதே³நாஹ பா⁴ஷ்யகார: । தத்ஸாதூ⁴க்தமிதி த்³யோதயதி । தத: ப்ரகாஶஸ்யாபா⁴வ இத்யயோக்³யதாயா: காரணத்வகத²நேந இதரேதரபா⁴வாநுபபத்தேரத்⁴யாஸோ மித்²யேத்யநேநாத்மாநாத்மாநாவத்⁴யாஸஹீநௌ க்வாப்யபே⁴த³ஹீநத்வாத் தம:ப்ரகாஶவதி³த்யநுமிதே அபே⁴தா³யோக்³யத்வம் ப்ரயோஜகமிதி ஶங்காயாம் தந்நிராஸாய அபே⁴தா³யோக்³யத்வம் ஸாத⁴நவ்யாபகத்வாத் அநுபாதி⁴ரித்யபி⁴ப்ரேத்ய விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வயோரிதி பத³ம் வத³தி பா⁴ஷ்யகார: । தத³பி ஸாதூ⁴க்தமிதி த்³யோதயதி । ஸஹாவஸ்தா²நாயோக்³யதாயாக³ம்யத்வகத²நேந த்³ரஷ்டவ்யம் । ரூபத³ர்ஶநாஸ்பாஷ்ட்யம் ஸ்வரூபமதோ ரூபத³ர்ஶநாஸ்பாஷ்ட்யேந தமஸோ(அ)நுவ்ருத்திர்வக்தும் ந ஶக்யத இத்யாஶங்க்ய ததா² ஸதி ஸர்வத்ராப்யஸ்பாஷ்ட்யம் ஸ்யாந்ந ததா² த்³ருஶ்யத இத்யாஹ -
இதரத்ர ச ஸ்பஷ்டமிதி ।
ஸஹாவஸ்தா²நாஸஹாவஸ்தா²நயோக்³யத்வாதி³தியோக்³யத்வாத் தம:ப்ரகாஶயோர்த்³ருஷ்டாந்தத்வம் மா பூ⁴த் , தம:ப்ரகாஶஶப்³தா³ப்⁴யாம் தமோலேஶபூ⁴தசா²யாம் ப்ரகாஶைகதே³ஶாத் பதோ² இதி ததோ²பலக்ஷ்ய தயோ: ஸஹாவஸ்தா²நாயோக்³யத்வாத் த்³ருஷ்டாந்தத்வமுச்யதே பா⁴ஷ்யகாரேணேத்யாஶங்க்ய தத்ராபித - வபி இதி ஸஹாவஸ்தா²நயோக்³யத்வமஸ்தீத்யாஹ -
ததா² சா²யாயாமபீதி ।
சா²யாயாமௌஷ்ண்யமுபலப்⁴யமாநம் ஸ்வத⁴ர்மித்வேந ஆதபஸ்யாபி தத்ராவஸ்தா²நம் ஸூசயதி இதி, ஏதாவது³க்தௌ சா²யாயா ஔஷ்ண்யம் ஸ்வரூபமத ஔஷ்ண்யஸத்³பா⁴வேநாதபஸத்³பா⁴வகல்பநா ந யுக்தேத்யாஶங்க்ய ததா² ஸதி மத்⁴யாஹ்நே(அ)பராஹ்ணே சா²யாநுக³தௌஅநுக³தைஷ்ண்ய இதிஷ்ண்யஸ்யைகரூப்யம் ஸ்யாந்ந ததா² த்³ருஶ்யதே இத்யாஹ –
தாரதம்யேநேதி ।
தர்ஹி தம:ப்ரகாஶஶப்³தா³ப்⁴யாம் சா²யாதபாவுபலக்ஷ்ய பஶ்சாச்சா²யாநுக³தஶைத்யமாதபாநுக³தௌஷ்ண்யம் ச லக்ஷிதலக்ஷணயோபாதா³ய தயோ: ஸஹாவஸ்தா²நாயோக்³யத்வாத் த்³ருஷ்டாந்தத்வமுச்யதே பா⁴ஷ்யகாரேணேத்யாஶங்க்ய தயோரபி ஸஹாவஸ்தா²நயோக்³யத்வமஸ்தீத்யாஹ -
ஏதேந ஶீதோஷ்ணயோரபீதி ।
பக்ஷாந்தரம் நிராக்ருத்ய ஸ்வாபி⁴மதபக்ஷாந்தரமுபாத³த்தே ஸித்³தா⁴ந்தீ
உச்யதே பரஸ்பரேத்யாதி³நா ।
ஸர்வஸாதா⁴ரணத்வாத் ப்ரமேயத்வஶப்³த³வாச்யத்வவத் பரஸ்பராத்மத்வாயோக்³யத்வஸ்ய விரோத⁴த்வம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்ய ஜாதிவ்யக்த்யாதௌ³ வ்ருத்த்யபா⁴வமிதரேதரபா⁴வாயோக்³யத்வஸ்ய த³ர்ஶயதி -
ந ஜாதிவ்யக்த்யோரிதி ।
பரமார்த²த: ।
பரமார்த²ஸ்த²ல இத்யர்த²: ।
தேநேதி -
பரஸ்பராத்மத்வாயோக்³யத்வஹேதுநேத்யர்த²: ।
இதரஸ்மிந் ஸதி இதரபா⁴வாநுபபத்திரிதி । ஸஹாவஸ்தா²நாபா⁴வ உச்யத இதி ஶங்காம் வ்யாவர்த்ய ஐக்யதாதா³த்ம்யயோரபா⁴வோ(அ)ர்த² இத்யாஹ –
இதரேதரஸம்பே⁴தா³த்மகத்வஸ்யேதி ।
ப்⁴ரமஸ்த²லே ஐக்யதாதா³த்ம்யாபா⁴வோ(அ)த்⁴யாஸாபா⁴வபா⁴வே ஹேதுக இதிஹேதுக இதி மத்வா ஸோ(அ)த்⁴யாஸாத்⁴யாஸபா⁴வ இதிபா⁴வ ஏவ ஹேதுரிதி சோத³யதி -
கத²மிதி ।
ப்ரமாணஸ்த²லே ஐக்யதாதா³த்ம்யயோரபா⁴வோ(அ)த்⁴யாஸத்⁴யாஸபா⁴வே இதிபா⁴வே ஹேதுத்வேந மயோக்த இதி ஸ்பஷ்டீகுர்வந் ப்ரமாணஸ்த²லே(அ)பி த்³வயோரைக்யபா⁴வ: ஸ்பஷ்ட இதி க்ருத்வா அம்ஶாம்ஶிபா⁴வேந தாதா³த்ம்யாபா⁴வமுபபாத³யதி -
ஸ்வதஸ்தாவதி³த்யாதி³நா ।
அஸ்யாயமர்த²:, ப்ரபஞ்சஸ்த²லே தாதா³த்ம்யம் ஸம்ப⁴வதி தத்ர சிஜ்ஜட³யோருப⁴யோர்த்³ரவ்யத்வாதே³வ ஜாதிவ்யக்தி கு³ணகு³ணிபா⁴வாஸம்ப⁴வாச்சைதந்யஸ்யாநாதி³த்வாத³பரிணாமித்வாச்ச கார்யகாரணத்வாஸம்ப⁴வாதே³வ கார்யகாரணபா⁴வாஸம்ப⁴வாத் , சைதந்யஸ்யாஸங்க³த்வாதே³வ விஶிஷ்டஸ்வரூபத்வாஸம்ப⁴வாதே³பி⁴ராகாரைஸ்தாதா³த்ம்யாஸம்ப⁴வ: ப்ரஸித்³த⁴ இத்யங்கீ³க்ருத்ய ப்ரமாணஸ்த²லே அம்ஶாம்ஶிபா⁴வேந அதாதா³த்ம்யம் த³ர்ஶயதீதி । ஸ்வத: ஸ்வாபா⁴விக இத்யர்த²: ।
ஆக³ந்துகத்வே(அ)பி க்ஷீரஸ்ய த³தி⁴பா⁴வவத் ந நிர்ஹேதுகோ யுஷ்மத³ம்ஶ இத்யாஹ –
அபரிணாமித்வாதி³தி ।
சந்த³நஸ்ய ஜலஸம்ஸர்கா³த் தௌ³ர்க³ந்த்⁴யவத்³தே⁴துதோ(அ)பி ந யுஷ்மத³ம்ஶ இத்யாஹ –
நிரஞ்ஜநத்வாதி³தி ।
அஸங்க³த்வாதி³த்யர்த²: ।
ந பரத: ।
நாக³ந்துக இத்யர்த²: ।
விஷயஸ்யாபீதி ।
அநாத்மநோ(அ)பீத்யர்த²: ।
ஸமத்வாத் ।
ஆத்மநா சேதநத்வேந ஸமத்வாதி³த்யர்த²: ।
விஷயத்வஹாநே:
- ப்ரத்யக்ஷகோ³சரகோ³சத்வ இதித்வஹாநேரித்யர்த²: । ।
ந பரதஶ்சிதேரிதி ।
அநாத்மாநம் ப்ரத்யாக³ந்துகாம்ஶத்வே ஜட³த்வம் ஸ்யாத் , சித்வாதே³வ நாம்ஶ இத்யர்த²: ।
கஷாயத்³ரவ்யக³தலோஹித்யம் யதா² பட: ஸ்வீகரோதி ததா² ஆத்மக³தமேவ சைதந்யசைதந்யமாநாத்மேதிமநாத்மா ஸ்வாங்க³த்வேந ஸ்வீகுர்யாதி³தி தத்ராஹ –
சிதேரப்ரதிஸங்க்ரமத்வாதி³தி ।
ஸர்வக³தநிரவயவஸ்யாத்மந: ஸங்க்ரமாயோகா³தி³தி பா⁴வ: ।
ஏவம் ஸ்தி²த இதி ।
ஆத்மாநாத்மநோரபே⁴தா³பா⁴வே ஸதீத்யர்த²: ।
இதிஶப்³த³ஸ்ய பரிஸமாப்தித்³யோதகத்வம் வ்யாவர்தயதி -
இதிஶப்³தோ³ ஹேத்வர்த² இதி ।
இதரேதர பா⁴வாநுபபத்தேரத்⁴யாஸாபா⁴வம் ப்ரதி ஸத்தாஹேதுத்வம் த³ர்ஶயதி ।
யஸ்மாதே³வமிதி ।
அஸ்மத்ப்ரத்யயே யோ(அ)நித³மம்ஶமம்ஶத்யத்ரேதி இதி ।
அஸ்மத்ப்ரத்யயே அஹமிதி ப்ரதீயமாநே அஹம்ப்ரத்யயவிஷய இத்யர்த²: ।
அஹம்ப்ரத்யயவிஷய இத்யுக்தே அஹங்காரசேதநௌ ப்ரதீயேதே । தத்ராஹங்காரம் வ்யாவர்தயதி -
அநித³மம்ஶ இதி ।
ஏவமுக்தே ப்ராபா⁴கராபி⁴மதாத்மநோ(அ)பி கர்மத்வாபா⁴வாதே³வ அநித³மம்ஶத்வமஸ்தீதி தம் வ்யாவர்தயதி -
சிதி³தி ।
ஏதாவது³க்தௌ ஆஶ்ரயபூ⁴தஜட³ஸஹத்வம் ப்ரதீயதே தத்³வ்யாவர்தயதி -
ஏகரஸ இதி ।
சிதே³கரஸத்வே(அ)பி ஸாங்க்²யாபி⁴மதாத்மநோ(அ)நுமேயத்வமஸ்தீதி தத்³வ்யாவர்தயதி -
அநித³மம்ஶ இதி ।
வ்யாக்²யேயபத³த்ரயக³தஸப்தம்யா: அர்த²மாஹ –
தஸ்மிந்நிதி ।
அஹங்காராதி³ஶரீராந்தஸ்ய அஹமிதி ப்ரதீயமாநத்வாத் கத²ம் யுஷ்மத்வமித்யாஶங்க்ய ப்ரயோக்தாரம் ப்ரதீத³மிதி க்³ராஹ்யத்வம் ஸ்வரூபேண அஹமிதி க்³ராஹ்யத்வமபரோக்ஷத்வம் ச யஸ்ய ப⁴வதி தஸ்ய யுஷ்மத்வம் ஸ்யாத் । தல்லக்ஷணம் தே³ஹாதே³ரப்யஸ்தீத்யாஹ -
தத்³ப³லேதி ।
தஸ்யாத்மசைதந்யஸ்ய ப³லேந ப்ரதிபி³ம்பே³ந நிர்பா⁴ஸ்யத்வாத³பரோக்ஷதயா வேத்³யத்வாத் ப்ரயோக்துர்பா⁴ஷ்யகாராக்²யாத்மந: விவேகாவஸ்தா²யாமாஹமிதிமஹமிதி க்³ராஹ்யத்வாச்ச லக்ஷணதோ யுஷ்மத³ர்த²த்வம் தே³ஹாதே³ரித்யர்த²: ।
மநுஷ்யாபி⁴மாநஸ்ய ।
மநுஷ்யாத்³யபி⁴மாநஸ்ய அபி⁴மந்யமாநஸ்ய தே³ஹாதே³ரித்யர்த²: ।
அத்⁴யாஸஶப்³த³ஸ்ய அதி⁴ஹாஸ இதி ஆஸ: அத்⁴யாஸ: இதி நிர்வசநேந ப்ராப்தாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வாபி⁴தா⁴யித்வம் வ்யாவர்த்யாபி⁴மதமர்த²மாஹ -
ஸம்பே⁴த³ இவாவபா⁴ஸ இதி ।
இவஶப்³த³ ஆபா⁴ஸார்த²: ।
அஹமித்யபி⁴மந்யமாநஸ்யேத்யுக்த்யா அத்⁴யஸ்தத்வமுக்தம் । புநரப்யபி⁴மந்யமாநஸ்ய ஸம்பே⁴த³ இவேதி சாத்⁴யஸ்தத்வமுக்தம் । அதோ(அ)த்⁴யஸ்தஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வமஸங்க³தமித்யாஶங்க்ய தத்³விதா⁴பி⁴மாந ஏவ ஸம்பே⁴த³ இவாவபா⁴ஸஸ்யாத்⁴யாஸ இத்யாஹ -
ஸ ஏவேதி ।
விஷயாத்⁴யாஸ இதி -
த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸ இத்யர்த²: ।
விநா விஷயாத்⁴யாஸேநேதி ।
ஶ்ரோத்ரமஹம் சக்ஷுரஹமிதி ஶ்ரோத்ராதி³த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸேநேத்யர்த²: ।
அகர்மதயா ஸித்³த⁴ம் ப்ராபா⁴கராபி⁴மதஜட³ரூபாத்மாக்²யவிஷயிணம் வ்யாவர்தயதி -
சைதந்யஸ்ய தத்³த⁴ர்மாணாம் சேத்யர்த² இதி ।
நநு விஷயிண இத்யத்ர விஷயீத்யுக்தே ப்ராபா⁴கராபி⁴மதஜட³ரூபவிஷயிணம் ப்ராப்தம் வ்யாவர்தயதி -
சைதந்யேதி ।
பரிணாமிப்³ரஹ்மவாதி³நாங்கீ³க்ருதசிஜ்ஜடா³த்மத்வம் வ்யாவர்தயதி -
ஏகரஸஸ்யேதி ।
நித்யத்வமிதி
ஸத்யத்வமித்யர்த²: । ।
ப்ருத²கி³வேதி ।
அந்த:கரணவ்ருத்த்யுபாதி⁴நிமித்ததயா நாநேவாவபா⁴ஸந்த இத்யர்த²: ।
அத்⁴யாஸஶப்³த³ஸ்ய பூர்வமேவார்தோ²(அ)பி⁴ஹித: । கிமிதா³நீமர்தோ²க்திரித்யாஶங்க்ய மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த இத்யத்ர மித்²யாஶப்³த³ஸ்யாநிர்வசநீயத்வநிஶ்சயாத³த்ராபி மித்²யாஶப்³தே³ந அநிர்வசநீயத்வஸ்யாபி⁴தா⁴நாத³த்⁴யாஸ இதி ச தஸ்யைவாபி⁴தா⁴நாத் அத்⁴யாஸோ மித்²யேதி புநருக்திஸ்ஸ்யாத் । அத:அதா: இதி புநருக்ததயா அத்⁴யாஸஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வார்த²ப்ரச்யுதௌ ப்ராப்தாயாம் பூர்வோக்த ஏவார்த² இத்யாஹ -
அத்⁴யாஸோ நாமேதி ।
அத்⁴யாஸோ ப⁴விதும் யுக்தம் , மித்²யாத்வாதி³த்யந்வயம் வ்யாவர்த்ய அத்⁴யாஸோ மித்²யேத்யந்வயமாஹ -
ஸ மித்²யேதி ப⁴விதும் யுக்தமிதி ।
தம் ததா² ஸோ(அ)த்⁴யாஸ இதி விதி⁴: ப்ராப்த இத்யாஶங்க்ய மித்²யாஶப்³த³ஸ்ய அர்தா²ந்தரமஸ்தீத்யாஹ -
மித்²யாஶப்³தோ³ த்³வ்யர்த² இதி ।
அத்⁴யாஅத்⁴யாமுத்³தி³ஶ்ய இதிஸமுத்³தி³ஶ்ய மித்²யாத்வம் விதே⁴யமிதி த³ர்ஶயிதும்தே³ஶயிதுமிதி பூர்வம் மித்²யாஶப்³த³ஸ்யோபாதா³நம் க்ருதம் । இதா³நீம் ப⁴விதும்ஶப்³த³ஸ்ய அந்வயம் வக்தும் மித்²யாஶப்³த³மாத³த்தே -
மித்²யேதி ।
ப⁴விதும் யுக்தமிதி ।
மித்²யேதி க்ருத்வா அத்⁴யாஸோ ப⁴விதும் யுக்தமிதி வ்யாஹதோக்திம் வ்யாவர்தயதி -
அபா⁴வ ஏவேதி ।
அத்⁴யாஸோ மித்²யேதி ப⁴விதும் யுக்தமிதி பா⁴ஷ்யேணாத்⁴யாஸாபஹ்நவ: க்ரியதே, கிம் வா அத்⁴யாஸஸத்³பா⁴வமங்கீ³க்ருத்ய தஸ்ய லோகஸித்³த⁴காதா³சித்கஶுக்திரஜதாத்³யத்⁴யாஸே த்³ருஷ்டஸாத்³ருஶ்யாதி³காரணாபா⁴வாத³ஸம்ப⁴வ உச்யத இதி விகல்ப்ய காரணாபா⁴வாத³ஸம்ப⁴வம் ப்ராப்தமங்கீ³கரோதி -
யத்³யப்யேவமிதி ।
தர்ஹி அஸம்ப⁴வ ஏவ ஸ்யாதி³தி ஆஶங்க்ய ஆத்மநி அஹங்காராத்³யத்⁴யாஸஸ்ய ப்ரவாஹரூபேணாநாதி³த்வாத் இத³ம் ப்ரத²மரஜதாத்³யத்⁴யாஸகாரணாபா⁴வேநாஸம்ப⁴வோ நாஸ்தி । ப்ரவாஹரூபேணோத்பத்³யமாநமத்⁴யவர்திஜ்வாலாயாம் ப்ரத²மஜ்வாலாகாரணாபா⁴வேந அஸம்ப⁴வாபா⁴வவதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ -
ததா²பி நைஸர்கி³க இதி ।
நைஸர்கி³க இத்யநபநோத்³யத்வமுச்யத இதி ஶங்காம் நிரஸ்ய அநாதி³த்வம் தஸ்யார்த² இத்யாஹ -
ப்ரத்யக³நுப³ந்தீ⁴தி ।
ஆத்மா தாவத³நாதி³:, தஸ்மிந் கார்யரூபேண ஸம்ஸ்காரரூபேண வா அத்⁴யாஸஸ்ய ப்ரவாஹவ்யபி⁴சாராபா⁴வாத³த்⁴யாஸோ(அ)நாதி³ரித்யர்த²: ।
ப்ரத்யக்ஸம்ப³ந்தீ⁴த்யுக்தே ப்ராபா⁴கராபி⁴மதப்ரத்யக்³ரூபேண ச ஸம்ப³ந்த⁴ம் ப்ராப்தம் வ்யாவர்தயதி -
சைதந்யேதி ।
சைதந்யமத்⁴யாஸஸாக்ஷித்வேந அந்யதா²ஸித்³த⁴ம் ந த்வத்⁴யாஸஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநாதி⁴ஷ்டா²நமிதி தத³பநுத³தி -
ஸத்தேதி ।
ஸத்தாயா ஜட³விஶிஷ்டத்வாந்நாத்⁴யாஸம் ப்ரத்யதி⁴ஷ்டா²நத்வமிதி ஶங்காவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ஜடா³த்³விப⁴ஜதே -
மாத்ரேதி ।
ஸத்தாமநுஸ்ருத்யாத்யந்ததிரோதா⁴நமக்ருத்வா ப³த்⁴நாதி । சிதா³நந்தா³ச்சா²த³கத்வேந சிதா³நந்தா³வாச்சா²த³கத்வேந இதி ப³த்⁴நாதீத்யாஹ -
அநுப³ந்தீ⁴தி ।
அத்⁴யாஸாபஹ்நவபரம் பா⁴ஷ்யமிதி பக்ஷே(அ)பி அபஹ்நவோ ந ஶக்ய இத்யாஹ -
அயமிதி ।
ப்ரத்யக்ஷம் இத்யர்த²: ।
ப்ரமேயாபஹ்நவம் குர்வதா மயா ப்ரமாணஸ்யாபஹ்நவ: க்ரியத ஏவ இத்யாஶங்க்ய விலக்ஷணாகாரவத்தயா விலக்ஷணஶப்³தோ³ல்லிகி²தத்வேந ச ப்ரமாணம் ப்ரஸித்³த⁴மித்யாஹ -
அஹமித³ம் மமேத³மிதி ।
அத்⁴யாஸ ஆக்ஷிப்த:, லோகவ்யவஹாரஸ்ஸமாதீ⁴யத இதி அஸங்க³தோக்தி: ப்ராப்தேதி, நேத்யாஹ -
யுஷ்மத³ஸ்மதோ³ரிதரேதராத்⁴யாஸாத்மகோ லோகவ்யவஹார இதி ।
தேநேத்யாதே³ரயமர்த²:, காதா³சித்கஶுக்திரஜதாதௌ³ ஸித்³த⁴காரணாபா⁴வேநாநாத்³யத்⁴யாஸோ நோபாலம்ப⁴மர்ஹதி । ஆக³ந்துகக⁴டாதி³காரணாபா⁴வேந அநாத்³யாத்மந உபலம்பா⁴பா⁴வவதி³தி ।
லோகத இதி கர்மவ்யுத்பத்த்யா தே³ஹாதி³ரூபார்தா²த்⁴யாஸே லோகஶப்³தோ³ வர்தத இத்யாஹ -
லோக இதி ।
மநுஷ்யோ(அ)ஹமிதீதி ।
வ்யவஹாரஶப்³த³ஸ்ய பா⁴வவ்யுத்பத்த்யா(அ)ஜ்ஞாநஸாத்⁴யாஸவாசித்வம் த³ர்ஶயதி -
வ்யவஹரணம் வ்யவஹார இதி ।
லோகஶ்சாஸௌ வ்யவஹாரஶ்ச இதி லோகவ்யவஹார இதி கர்மதா⁴ரயம் வ்யாவர்த்ய லோகவிஷயோ வ்யவஹாரோ லோகவ்யவஹார இத்யாஹ -
லோக இதீதி ।
வ்யவஹாரஶப்³த³ஸ்ய அபி⁴ஜ்ஞாபி⁴வத³நோபாதா³நார்த²க்ரியாபி⁴தா⁴யித்வாத் கத²ம் ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸவாசித்வமித்யாஶங்க்ய இஹாபி⁴ஜ்ஞாபி⁴வத³நாக்²யஶப்³தோ³ல்லிகி²தஜ்ஞாநமாத்ராபி⁴தா⁴யித்வாத் ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸவாசித்வம் யுக்தமித்யாஹ -
மநுஷ்யோ(அ)ஹமிதி அபி⁴மாந இத்யர்த² இதி ।
அஹமிதி ப்ரதிபா⁴ஸஸ்யாத்⁴யாஸத்வே த்³வ்யாகாரதயா அவபா⁴ஸேத । த்³வ்யாகாரத்வாபா⁴வாந்நாத்⁴யாஸத்வமித்யாஶங்காவ்யாவர்தகத்வேந இதரேதராவிவேகேநேதி பத³முபாதே³யம் । பி⁴ந்நபதா³ர்த²ப்ரதீதாவிதரேதராவிவேக: குத இத்யாகாங்க்ஷாயாம் ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்யேதி பத³முபாதே³யம் । ததா³காங்க்ஷாக்ரமமநாத்³ருத்யோபாத³த்தே -
ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்யேதி ।
ஸ்வரூபேண ஸத்யே ஸம்ஸர்க³விஶிஷ்டதயா அந்ருதே ச யதா² வ்யவஹார:யதா²ச்ஹரத: இதி ததா² மிது²நீக்ருத்யேதி வா, ஸத்யமஸத்யம் ச மிது²நீக்ருத்ய இதி வா நிர்வாஹ இதி ஸந்தே³ஹே ஸத்யமஸத்யம் சேதி நிர்வாஹ இத்யாஹ -
ஸத்யமிதி ।
பத³ச்சே²தே³ந ।
ஸத்யமிதி ஸத்யவாக்யமுச்யத இதி ஶங்காமபநுத³தி -
அநித³மிதி ।
ப்ராபா⁴கராபி⁴மதாத்மாநம் வ்யாவர்தயதி -
சைதந்யமிதி ।
தாவத்யுக்தே ஸாங்க்²யாபி⁴மதாநுமேயாத்மந: ப்ராப்திம் வ்யுத³ஸ்யதி -
அநித³மிதி ।
அந்ருதமித்யுக்தே அந்ருதவாக்யப்ராப்திம் வ்யுத³ஸ்யதி -
யுஷ்மத³ர்த²ம் இதி ।
அத்⁴யஸ்தஸ்வரூபத்வாதி³த்யுக்தே ஆத்மநோ(அ)ப்யந்ருதத்வம் ப்ராப்தம் வ்யுத³ஸ்யதி -
ஸ்வரூபதோ(அ)பீதி ।
ஸம்ஸர்க³ஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வாத்ஸம்ஸர்க³விஶிஷ்டரூபேணாத்மநோ(அ)த்⁴யஸ்தத்வம், ந து ஸ்வரூபேண । ஜட³ஸ்ய து ஸ்வரூபேண ஸம்ஸ்ருஷ்டரூபேண சாத்⁴யஸ்தத்வாத³ந்ருதத்வமிதி பா⁴வ: ।
க்த்வாப்ரத்யயாதே³வ பே⁴த³பௌர்வாபர்யப்ரதீதேரத்⁴யாஸமிது²நீகரணலோகவ்யவஹாரஶப்³தா³நாம்வ்யவஹாரலோகார்த²த்வமிதி ஏகார்த²த்வமயுக்தமிதி தத்ராஹ -
அத்⁴யஸ்ய மிது²நீக்ருத்யேதி ।
க்ரியாந்தராநுபாதா³நாதி³த்யுக்தே லோகவ்யவஹார இதி வ்யவஹாரலக்ஷண க்ரியாந்தரோபாதா³நமஸ்தீத்யாஶங்க்ய பு⁴க்த்த்வா வ்ரஜதீதிவத் ஸமாநகர்த்ருகக்ரியாந்தராநுபாதா³நாதி³த்யாஹ -
`பு⁴க்த்த்வா வ்ரஜதீதிவத்³’ இதி ।
`லோகவ்யவஹார’ இத்யுக்தே ஸ கிம் ப⁴வதீதி ஸாகாங்க்ஷத்வாத் வ்யவஹாரஸ்ய ஸமாநகர்த்ருகக்ரியாந்தரலாபா⁴ய ‘அநேந க்ரியத’ இத்யத்⁴யாஹர்தவ்யமித்யாஶங்க்ய ‘நைஸர்கி³கபதே³நாகாங்க்ஷாபூரணம்’ நாத்⁴யாஹர்தவ்யமித்யாஹ -
அத்⁴யஸ்ய நைஸர்கி³கோ(அ)யமிதி ।
தாவந்மாத்ரோபஸம்ஹாராதி³தி ।
ஸ்வரூபகத²நமாத்ரேணோபஸம்ஹாராதி³த்யர்த²: ।