‘ఆహ — కోఽయమధ్యాసో నామ’
ఇత్యాద్యారభ్య అధ్యాససిద్ధిపరం భాష్యమ్ । తత్రాపి
'కథం పునరవిద్యావద్విషయాణి’ ఇత్యతః
ప్రాక్ అధ్యాసస్వరూపతత్సమ్భావనాయ, తదాది తత్సద్భావనిర్ణయార్థమ్ ఇతి విభాగః । యద్యేవం తత్స్వరూపతత్సమ్భావనోపన్యాసః పృథక్ న కర్తవ్యః ; న హి అనిర్జ్ఞాతరూపమ్ అసమ్భావ్యమానం చ నిర్ణీయతే చ ఇతి, దుఃసమ్పాదం విశేషతః అధ్యక్షానుభవనిర్ణయే, ఉచ్యతే — న దేహేన్ద్రియాదిషు అహంమమాభిమానవత ఎవ ప్రమాతృత్వప్రదర్శనమాత్రేణ తస్య అధ్యాసాత్మకతా సిధ్యతి ; తత్ కస్య హేతోః ? లోకే శుక్తిరజతద్విచన్ద్రాదివత్ అధ్యాసానుభవాభావాత్ । బాధే హి సతి స భవతి, నేహ స విద్యతే । తస్మాత్ అధ్యాసస్య లక్షణమభిధాయ తల్లక్షణవ్యాప్తస్య సద్భావః కథనీయః ॥
బన్ధస్యాధ్యస్తత్వాత్ సూత్రితే విషయప్రయోజనే సమ్భవత ఇతి అధ్యాసం సిద్ధవద్ధేతుత్వేనోపోదత్తే పూర్వభాష్యమ్ । ఉత్తరభాష్యం తు సర్వలోకప్రత్యక్ష ఇత్యన్తమ్ అధ్యాసం సాధయతీత్యాహ –
కోఽయమితి ।
అధ్యాఅధ్యాసస్యైకార్థ ఇతిసాఖ్యైకార్థసిద్ధిపరత్వే భాష్యభేదప్రసిద్ధిః న స్యాదిత్యాశఙ్క్య అవాన్తరతాత్పర్యేణ లక్షణసమ్భావనాప్రమాణత్రయవిషయత్వాత్ భాష్యభేద ఇత్యాహ –
తత్రాపీతి ।
కోఽయమితి భాష్యే తన్త్రేణోక్తాక్షేపప్రశ్నపరిహారత్వేన ఎకరాశిత్వాత్ లక్షణసమ్భావనాభాష్యద్వయస్య సహోపాదానమ్ -
యద్యేవమితి ।
అధ్యాసోఽస్త్యేవేతి సద్భావనిర్ణయరూపప్రమాణముచ్యతే చేదిత్యర్థః ।
తద్రూపః తత్సమ్భావనోపన్యాసో న కర్తవ్య ఇత్యుక్తే అధ్యాసో నాస్తీతి భ్రమనిరాసాయ ప్రమాణోక్తివత్ న సమ్భవతి, సఙ్కీర్ణమితి భ్రమద్వయనిరాసాయ లక్షణసమ్భావనే వక్తవ్యే ఇత్యాశఙ్కాయాం సత్యాం ప్రమాణోక్త్యా ఉక్తిసిద్ధేః ప్రమాణాత్ పృథఙ్నవక్తవ్యే ఇత్యాహ -
పృథగితి ।
ప్రమాణస్యాస్తి సమ్భవతి వ్యావృత్తమితి చాకారత్రయవత్వాభావాదేవ తద్భ్రమనివర్తకత్వాసమ్భవాత్ పృథగ్వక్తవ్య ఇత్యాశఙ్క్య ఆకారత్రయవత్వాభావే అభిప్రమితేఽర్థే సఙ్కీర్ణం న సమ్భవతి చేతి భ్రమప్రాప్త్యభావాత్ న వక్తవ్య ఇత్యాహ -
న హ్యనిర్జ్ఞాతేతి ।
అనుమానసిద్ధే పరమాణ్వాదౌ లక్షణాద్యపేక్షాస్తీత్యాశఙ్క్య ప్రత్యక్షసిద్ధే నాపేక్షేత్యాహ –
దుఃసమ్పాదమితి ।
విశేషత ఇతి ।
అసాధారణాకారేణ వ్యావృత్తతయేత్యర్థః ।
ప్రదర్శనమాత్రేణేతి
ప్రమాతృత్వాదివ్యవహారకాలే ఆత్మనో దేహాదిష్వహంమమాభిమానోఽస్త్యేవేతి ప్రదర్శనమాత్రేణ తదాస్యాభిమానస్యానిర్వచనీయస్యాధ్యాసత్వం న సిద్ధ్యతీత్యర్థః । ।
అభిమానస్యైవాధ్యాసాత్మకత్వాదభిమానోఽస్తీతి సాధకేన ప్రమాణేనాధ్యాసాత్మకత్వం సిద్ధ్యతీతి చోదయతి -
తత్కస్య హేతోరితి ।
కస్మాద్ధేతోరిత్యర్థః
ప్రమాణే సతి కిమితి మిథ్యాత్వానుభవాభావ ఇతి, ప్రమాణాన్తరాధీనత్వాదిత్యాహ -
బాధే హీతి ।
ప్రత్యక్షాదయస్త్వాత్మని అనాత్మావభాసే ప్రమాణమితి భావః ।
అన్యస్యాన్యాత్మతావభాసోఽస్తీతి నిశ్చయస్య బాధనిమిత్తవివేకాధీనత్వాద్బాధోఽప్యస్తీతి తత్రాహ -
నేహ స ఇతి ।
యౌక్తికపరోక్షబాధేఽపి భ్రమనివర్తకాపరోక్షబాధో నాస్తీతి భావః ।
తర్హి అపరోక్షభ్రమబాధాయ అపరోక్ష(భ్రమ)బాధకజ్ఞానమేవ సమ్పాదనీయం కిమితి లక్షణోక్తిరిత్యాశఙ్క్య ప్రసిద్ధాధ్యాసస్య లక్షణమభిధాయ తల్లక్షణవ్యాప్తమిదమిత్యుక్తేఽపి అధ్యాసాత్మకత్వాఖ్యమిథ్యాత్వం స్పష్టం భవతి ఇతి మత్వాఽఽహ –
తస్మాదితి ।
సద్భావః కథనీయ ఇతి
ప్రమాణోక్త్యా సద్భావః కథనీయ ఇత్యర్థః । ।