ಲಕ್ಷಣಭಾಷ್ಯೇ ಲಕ್ಷ್ಯಾಭಿಧಾಯಿಪದಾಭಾವಾತ್ ಸಾಕಾಂಕ್ಷತ್ವೇನಾನರ್ಥಕ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯ ವಾಕ್ಯಂ ಪೂರಯತಿ -

ಪ್ರಶ್ನವಾಕ್ಯಸ್ಥಿತಮಿತಿ ।

ಸರ್ವಥಾಪಿ ತ್ವಿತಿ ಭಾಷ್ಯೇ ಪರಸ್ಯ ಪರಾತ್ಮತಾವಭಾಸೋಽಧ್ಯಾಸ ಇತಿ ವಕ್ಷ್ಯತಿ, ತತ್ರ ಕಥಮೇಕೇನೈವ ಪರಶಬ್ದೇನ ಲಕ್ಷಣಂ ಪೂರ್ಯತ ಇತಿ ತತ್ರಾಹ -

ತತ್ರ ಪರತ್ರೇತಿ ।

ಜ್ಞಾನಾಧ್ಯಾಸಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಕಥನಪರತ್ವಂ ಸ್ವಯಮೇವ ಭಾಷ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರತೀಯತ ಇತಿ ಮತ್ವಾ ಅರ್ಥಾಧ್ಯಾಸಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಕಥನಪರತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ಅವಭಾಸಮಾನತೇತಿ ಕರ್ಮವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಪ್ರದರ್ಶನೇನ ।

ತಸ್ಯೇತಿ ।

ಅವಭಾಸಮಾನಪರಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿಶೇಷಣತ್ವೇನಾನ್ವಯಸಿದ್ಧಯೇ ಸ್ಮೃತಿಶಬ್ದಸ್ಯಾಪಿ ಕರ್ಮವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಮಾಹ -

ಸ್ಮರ್ಯತ ಇತಿ ।

`ಅಕರ್ತರಿ ಚ ಕಾರಕೇ ಸಂಜ್ಞಾಯಾಮ್'ಪಾ೦ ಸೂ೦ ೩ - ೩ - ೧೯ ಇತಿ ಸೂತ್ರೇಣ ಕರ್ತೃವ್ಯತಿರಿಕ್ತಕಾರಕೇ ಸಂಜ್ಞಾಯಾಂ ಘಞಾದೇರ್ವಿಧಾನಾತ್ ಅತ್ರ ಸಂಜ್ಞಾಯಾಮಗಮ್ಯಮಾನಾಯಾಂ ಕ್ತಿನ್ಪ್ರತ್ಯಯಾಂತಸ್ಮೃತಿಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಥಂ ಕರ್ಮಪರತಯಾ ವ್ಯುತ್ಪಾದನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಚಕಾರಾದಸಂಜ್ಞಾಯಾಮಪಿ ಪ್ರಯೋಗೋ ಭವೇದಿತ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಮತ್ವಾ ಆಹ –

ಅಸಂಜ್ಞಾಯಾಮಪೀತಿ ।

ರೂಪಶಬ್ದಃ ಕಿಮರ್ಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸ್ಮರ್ಯಮಾಣೇ ವಸ್ತುನಿ ಉಪಮಾಸಮಾಸಾರ್ಥ ಇತ್ಯಾಹ -

ಸ್ಮರ್ಯಮಾಣರೂಪಮಿವೇತಿ ।

ನನು ಸ್ಮರ್ಯತ ಏವ ರಜತಂ ನ ಸ್ಮರ್ಯಮಾಣಸದೃಶಮಿತಿ, ನೇತ್ಯಾಹ -

ನ ಪುನಃ ಸ್ಮರ್ಯತ ಏವೇತಿ ।

ಸ್ಪಷ್ಟಮವಭಾಸನಾದಿತಿ ।

ಅಪರೋಕ್ಷತಯಾ ಸಂಸರ್ಗಜ್ಞಾನಾಧೀನಪ್ರವೃತ್ತಿಹೇತುತಯಾ ಚಾವಭಾಸನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪುರೋಽವಸ್ಥಿತತ್ವಾವಭಾಸನಾದಿತಿ ।

ಇಂದ್ರಿಯಸಂಪ್ರಯೋಗಜನ್ಯಜ್ಞಾನೇನ ಪುರೋವರ್ತೀದಮಂಶಸಂಸೃಷ್ಟತಯಾವಭಾಸನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಜ್ಞಾನಮಿತಿ ।

ಪೂರ್ವಾನುಭವವಿಶಿಷ್ಟತ್ವೇನಾಪ್ರತೀತೇಃ ನ ಸ್ಮರ್ಯಮಾಣಸ್ಮರ್ಯಮಾಣತ್ವಮಿತಿರೂಪ್ಯಮಿತ್ಯನುಭೂತಾರ್ಥಸ್ಯೈವ ಪ್ರತೀತೇಃ ಸ್ಮರ್ಯಮಾಣಸದೃಶಮೇವೇತ್ಯುಪಪತ್ತಿಪರಂ ಭಾಷ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ –

ಪೂರ್ವದೃಷ್ಟೇತಿ ।

ಪೂರ್ವದೃಷ್ಟಸ್ಯೈವಾವಭಾಸಃ, ನ ತು ದರ್ಶನಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪೂರ್ವದೃಷ್ಟರಜತಸ್ಯ ಭ್ರಾಂತೌ ಪ್ರತೀತಿರನ್ಯಥಾಖ್ಯಾತಿಪಕ್ಷೇ ನಾನಿರ್ವಚನೀಯಪಕ್ಷೇ, ತತ್ರ ಪೂರ್ವದೃಷ್ಟಾವಭಾಸ ಇತಿ ಕಥಮುಚ್ಯತೇ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪೂರ್ವದೃಷ್ಟಸ್ಯ ರಜತಸ್ಯೈವ ನ ಭ್ರಾಂತೌ ಪ್ರತೀತಿರುಚ್ಯತೇ, ಕಿಂತು ಪೂರ್ವಂ ರಜತದ್ರಷ್ಟುಸ್ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರಜನ್ಯತಯಾ ಭ್ರಾಂತೌ ರಜತಪ್ರತೀತಿರ್ನೇತರಸ್ಯೇತಿ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಹ -

ನ ಹಿ ಪೂರ್ವಮಿತಿ ।

ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸ್ಮೃತಿತ್ವಾತ್ , ಪೂರ್ವಾನುಭವವಿಶಿಷ್ಟತಯಾ ಬೋಧಕತ್ವೇ ವಕ್ತವ್ಯೇ ಅರ್ಥಸ್ಯಾಪಿ ತದ್ವಿಶಿಷ್ಟತಯಾ ಬೋಧ್ಯತ್ವೇನ ಸ್ಮರ್ಯಮಾಣತ್ವಮೇವ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಯತ ಇತಿ ।

ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪಿ ಸಂಸ್ಕಾರಜನ್ಯತಯಾ ಸ್ಮೃತಿಸದೃಶತ್ವಮೇವ ಲಕ್ಷಣಮಿತಿ ಯತೋಽತಃ ಪೂರ್ವಾನುಭವವಿಶಿಷ್ಟತಯಾ ಬೋಧಕತ್ವಾಭಾವಾದರ್ಥಸ್ಯಾಪಿ ತದ್ವಿಶಿಷ್ಟತಯಾ ಬೋಧ್ಯತ್ವಾಭಾವಾತ್ ಸಂಸ್ಕಾರಜತ್ವೇನ ಸ್ಮರ್ಯಮಾಣಸದೃಶತ್ವಮೇವ ಲಕ್ಷಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅರ್ಥಾದಿತಿ ।

ಭಾಷ್ಯವಾಕ್ಯಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪರತ್ರಾವಭಾಸ್ಯಮಾನಃ ಪರಃ ಸ್ಮರ್ಯಮಾಣಸದೃಶ ಇತಿ ಸ್ಮೃತಿರೂಪಶಬ್ದಸ್ಯ ಪೂರ್ವಮರ್ಥಾಧ್ಯಾಸಲಕ್ಷಣಪರತಯಾ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಃ ಕೃತಾ, ಅತೋ ನ ಜ್ಞಾನಾಧ್ಯಾಸಲಕ್ಷಣಪರತ್ವಮಿತಿ ಚೋದಯತಿ -

ಕಥಮಿತಿ ।

ಸಂಸ್ಕಾರಜನ್ಯತ್ವಾತ್ ಸ್ಮೃತಿರೇವೇತಿ ತತ್ರಾಹ -

ನ ಪುನರಿತಿ ।

ಪೂರ್ವಪ್ರಮಾಣವಿಷಯವಿಶೇಷ ಇತಿ ರೂಪ್ಯವ್ಯಕ್ತಿರುಚ್ಯತೇ, ವ್ಯಕ್ತೇರನವಭಾಸಕತ್ವಾತ್ ರೂಪ್ಯಜ್ಞಾನಂ ನ ಸ್ಮೃತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತಥಾನವಭಾಸಕತ್ವಾದಿತಿ ।

ಪರೋಕ್ಷದೇಶಕಾಲವಿಶಿಷ್ಟತ್ವೇನ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಸ್ಮೃತಿವತ್ ಅನವಭಾಸಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕಥಂ ಪುನಃ ಸ್ಮೃತಿರೂಪತ್ವಮಿತಿ ।

ಸ್ಮೃತಿಸದೃಶತ್ವಂ ಪುನಃ ಕಥಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಪೂರ್ವಪ್ರಮಾಣಮೇವ ಸ್ಮೃತಿರೂಪತ್ವಮಾಸ್ಥಾಯಾರ್ಥಪ್ರಕಾಶಕಂ, ತಸ್ಯ ಸ್ಮೃತಿರೂಪತ್ವಪ್ರಾಪ್ತೌ ದ್ವಾರತಯಾವತಿಷ್ಠತೇ ಸಂಸ್ಕಾರಃ, ತಸ್ಮಾತ್ ಪೂರ್ವಪ್ರಮಾಣದ್ವಾರಮಿತಿ ಸಂಸ್ಕಾರ ಉಚ್ಯತೇ, ಸಂಸ್ಕಾರಜನ್ಯತ್ವಾತ್ ಸ್ಮೃತಿಸದೃಶತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸ್ಮೃತಿತ್ವಾಭಾವೇ ಸಂಸ್ಕಾರಜನ್ಯತ್ವಮಪಿ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಂಪ್ರಯೋಗಜಜ್ಞಾನಾದನ್ಯೇಷಾಂ ಸಂಸ್ಕಾರಜನ್ಯತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯಾಹ -

ನ ಹ್ಯಸಂಪ್ರಯುಕ್ತಾವಭಾಸಿನ ಇತಿ ।

ಪೂರ್ವಪ್ರಮಾಣದ್ವಾರಸಮುತ್ಥತ್ವಮಂತರೇಣಾವಭಾಸಿನೋ ನ ಸಂಭವ ಇತ್ಯೇತಾವದುಕ್ತೌ ನಿರ್ವಿಕಲ್ಪಕಜ್ಞಾನಸಂಸ್ಕಾರಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಜನಕತ್ವಂ ನಾಸ್ತಿ, ಕಥಮನುದ್ಭವಸಂಸ್ಕಾರೇಣ ವಿನಾ ಜ್ಞಾನಾನಾಮಿತಿ ಶಂಕಾ ಸ್ಯಾತ್ , ತದ್ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ -

ಪ್ರವೃತ್ತೇತಿ ।

ಪ್ರವಾಹರೂಪೇಣಾನೃತೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ

ಏವಮುಕ್ತೇ ಶುಕ್ತಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಪೂರ್ವಪ್ರವೃತ್ತರಜತಜ್ಞಾನಸಂಸ್ಕಾರಜನ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ವ್ಯುದಸ್ಯತಿ -

ತದ್ವಿಷಯೇತಿ ।

ಏವಮುಕ್ತೌ ಧಾರಾವಾಹಿಕೋತ್ತರಜ್ಞಾನೇ ಅನೈಕಾಂತಿಕಮಿತಿ, ನೇತ್ಯಾಹ -

ಅಸಂಪ್ರಯುಕ್ತಾವಭಾಸಿನ ಇತಿ ।