‘ஸ்ம்ருதிரூப: பரத்ர பூர்வத்³ருஷ்டாவபா⁴ஸ:’ இதி
ப்ரஶ்நவாக்யஸ்தி²தம் அத்⁴யாஸம் உத்³தி³ஶ்ய லக்ஷணம் அபி⁴தீ⁴யதே । தத்ர பரத்ர இத்யுக்தே அர்தா²த் பரஸ்ய அவபா⁴ஸமாநதா ஸித்³தா⁴ । தஸ்ய விஶேஷணம் ஸ்ம்ருதிரூபத்வம் । ஸ்மர்யதே இதி ஸ்ம்ருதி: ; அஸம்ஜ்ஞாயாமபி அகர்தரி காரகே க⁴ஞாதீ³நாம் ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ஸ்மர்யமாணரூபமிவ ரூபம் அஸ்ய, ந புந: ஸ்மர்யதே ஏவ ; ஸ்பஷ்டம் புரோ(அ)வஸ்தி²தத்வாவபா⁴ஸநாத் । பூர்வத்³ருஷ்டாவபா⁴ஸ: இதி உபபத்தி: ஸ்ம்ருதிரூபத்வே । ந ஹி பூர்வம் அத்³ருஷ்டரஜதஸ்ய ஶுக்திஸம்ப்ரயோகே³ ரஜதம் அவபா⁴ஸதே । யதோ(அ)ர்தா²த் தத்³விஷயஸ்ய அவபா⁴ஸஸ்யாபி இத³மேவ லக்ஷணம் உக்தம் ப⁴வதி । கத²ம் ? தது³ச்யதே — ஸ்ம்ருதே: ரூபமிவ ரூபமஸ்ய, ந புந: ஸ்ம்ருதிரேவ ; பூர்வப்ரமாணவிஷயவிஶேஷஸ்ய ததா² அநவபா⁴ஸகத்வாத் । கத²ம் புந: ஸ்ம்ருதிரூபத்வம் ? பூர்வப்ரமாணத்³வாரஸமுத்த²த்வாத் । ந ஹி அஸம்ப்ரயுக்தாவபா⁴ஸிந: பூர்வப்ரவ்ருத்ததத்³விஷயப்ரமாணத்³வாரஸமுத்த²த்வமந்தரேண ஸமுத்³ப⁴வ: ஸம்ப⁴வதி ॥
லக்ஷணபா⁴ஷ்யே லக்ஷ்யாபி⁴தா⁴யிபதா³பா⁴வாத் ஸாகாங்க்ஷத்வேநாநர்த²க்யமாஶங்க்ய வாக்யம் பூரயதி -
ப்ரஶ்நவாக்யஸ்தி²தமிதி ।
ஸர்வதா²பி த்விதி பா⁴ஷ்யே பரஸ்ய பராத்மதாவபா⁴ஸோ(அ)த்⁴யாஸ இதி வக்ஷ்யதி, தத்ர கத²மேகேநைவ பரஶப்³தே³ந லக்ஷணம் பூர்யத இதி தத்ராஹ -
தத்ர பரத்ரேதி ।
ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸஸ்ய லக்ஷணகத²நபரத்வம் ஸ்வயமேவ பா⁴ஷ்யஸ்ய ப்ரதீயத இதி மத்வா அர்தா²த்⁴யாஸஸ்ய லக்ஷணகத²நபரத்வம் த³ர்ஶயதி -
அவபா⁴ஸமாநதேதி கர்மவ்யுத்பத்திப்ரத³ர்ஶநேந ।
தஸ்யேதி ।
அவபா⁴ஸமாநபரஸ்யேத்யர்த²: ।
விஶேஷணத்வேநாந்வயஸித்³த⁴யே ஸ்ம்ருதிஶப்³த³ஸ்யாபி கர்மவ்யுத்பத்திமாஹ -
ஸ்மர்யத இதி ।
`அகர்தரி ச காரகே ஸம்ஜ்ஞாயாம்'பா0 ஸூ0 3 - 3 - 19 இதி ஸூத்ரேண கர்த்ருவ்யதிரிக்தகாரகே ஸம்ஜ்ஞாயாம் க⁴ஞாதே³ர்விதா⁴நாத் அத்ர ஸம்ஜ்ஞாயாமக³ம்யமாநாயாம் க்திந்ப்ரத்யயாந்தஸ்ம்ருதிஶப்³த³ஸ்ய கத²ம் கர்மபரதயா வ்யுத்பாத³நமித்யாஶங்க்ய சகாராத³ஸம்ஜ்ஞாயாமபி ப்ரயோகோ³ ப⁴வேதி³த்யுக்தமிதி மத்வா ஆஹ –
அஸம்ஜ்ஞாயாமபீதி ।
ரூபஶப்³த³: கிமர்த²மித்யாஶங்க்ய ஸ்மர்யமாணே வஸ்துநி உபமாஸமாஸார்த² இத்யாஹ -
ஸ்மர்யமாணரூபமிவேதி ।
நநு ஸ்மர்யத ஏவ ரஜதம் ந ஸ்மர்யமாணஸத்³ருஶமிதி, நேத்யாஹ -
ந புந: ஸ்மர்யத ஏவேதி ।
ஸ்பஷ்டமவபா⁴ஸநாதி³தி ।
அபரோக்ஷதயா ஸம்ஸர்க³ஜ்ஞாநாதீ⁴நப்ரவ்ருத்திஹேதுதயா சாவபா⁴ஸநாதி³த்யர்த²: ।
புரோ(அ)வஸ்தி²தத்வாவபா⁴ஸநாதி³தி ।
இந்த்³ரியஸம்ப்ரயோக³ஜந்யஜ்ஞாநேந புரோவர்தீத³மம்ஶஸம்ஸ்ருஷ்டதயாவபா⁴ஸநாதி³த்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநமிதி ।
பூர்வாநுப⁴வவிஶிஷ்டத்வேநாப்ரதீதே: ந ஸ்மர்யமாணஸ்மர்யமாணத்வமிதிரூப்யமித்யநுபூ⁴தார்த²ஸ்யைவ ப்ரதீதே: ஸ்மர்யமாணஸத்³ருஶமேவேத்யுபபத்திபரம் பா⁴ஷ்யமித்யாஹ –
பூர்வத்³ருஷ்டேதி ।
பூர்வத்³ருஷ்டஸ்யைவாவபா⁴ஸ:, ந து த³ர்ஶநஸ்யேத்யர்த²: ।
பூர்வத்³ருஷ்டரஜதஸ்ய ப்⁴ராந்தௌ ப்ரதீதிரந்யதா²க்²யாதிபக்ஷே நாநிர்வசநீயபக்ஷே, தத்ர பூர்வத்³ருஷ்டாவபா⁴ஸ இதி கத²முச்யதே இத்யாஶங்க்ய பூர்வத்³ருஷ்டஸ்ய ரஜதஸ்யைவ ந ப்⁴ராந்தௌ ப்ரதீதிருச்யதே, கிந்து பூர்வம் ரஜதத்³ரஷ்டுஸ்தத்ஸம்ஸ்காரஜந்யதயா ப்⁴ராந்தௌ ரஜதப்ரதீதிர்நேதரஸ்யேதி விவக்ஷிதமித்யாஹ -
ந ஹி பூர்வமிதி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்ம்ருதித்வாத் , பூர்வாநுப⁴வவிஶிஷ்டதயா போ³த⁴கத்வே வக்தவ்யே அர்த²ஸ்யாபி தத்³விஶிஷ்டதயா போ³த்⁴யத்வேந ஸ்மர்யமாணத்வமேவ ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -
யத இதி ।
ஜ்ஞாநஸ்யாபி ஸம்ஸ்காரஜந்யதயா ஸ்ம்ருதிஸத்³ருஶத்வமேவ லக்ஷணமிதி யதோ(அ)த: பூர்வாநுப⁴வவிஶிஷ்டதயா போ³த⁴கத்வாபா⁴வாத³ர்த²ஸ்யாபி தத்³விஶிஷ்டதயா போ³த்⁴யத்வாபா⁴வாத் ஸம்ஸ்காரஜத்வேந ஸ்மர்யமாணஸத்³ருஶத்வமேவ லக்ஷணமித்யர்த²: ।
அர்தா²தி³தி ।
பா⁴ஷ்யவாக்யஸாமர்த்²யாதி³த்யர்த²: ।
பரத்ராவபா⁴ஸ்யமாந: பர: ஸ்மர்யமாணஸத்³ருஶ இதி ஸ்ம்ருதிரூபஶப்³த³ஸ்ய பூர்வமர்தா²த்⁴யாஸலக்ஷணபரதயா வ்யுத்பத்தி: க்ருதா, அதோ ந ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸலக்ஷணபரத்வமிதி சோத³யதி -
கத²மிதி ।
ஸம்ஸ்காரஜந்யத்வாத் ஸ்ம்ருதிரேவேதி தத்ராஹ -
ந புநரிதி ।
பூர்வப்ரமாணவிஷயவிஶேஷ இதி ரூப்யவ்யக்திருச்யதே, வ்யக்தேரநவபா⁴ஸகத்வாத் ரூப்யஜ்ஞாநம் ந ஸ்ம்ருதிரித்யர்த²: ।
ததா²நவபா⁴ஸகத்வாதி³தி ।
பரோக்ஷதே³ஶகாலவிஶிஷ்டத்வேந ஸாக்ஷாத் ஸ்ம்ருதிவத் அநவபா⁴ஸகத்வாதி³த்யர்த²: ।
கத²ம் புந: ஸ்ம்ருதிரூபத்வமிதி ।
ஸ்ம்ருதிஸத்³ருஶத்வம் புந: கத²மித்யர்த²: । பூர்வப்ரமாணமேவ ஸ்ம்ருதிரூபத்வமாஸ்தா²யார்த²ப்ரகாஶகம், தஸ்ய ஸ்ம்ருதிரூபத்வப்ராப்தௌ த்³வாரதயாவதிஷ்ட²தே ஸம்ஸ்கார:, தஸ்மாத் பூர்வப்ரமாணத்³வாரமிதி ஸம்ஸ்கார உச்யதே, ஸம்ஸ்காரஜந்யத்வாத் ஸ்ம்ருதிஸத்³ருஶத்வமித்யர்த²: ।
ஸ்ம்ருதித்வாபா⁴வே ஸம்ஸ்காரஜந்யத்வமபி ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ஸம்ப்ரயோக³ஜஜ்ஞாநாத³ந்யேஷாம் ஸம்ஸ்காரஜந்யத்வமஸ்தீத்யாஹ -
ந ஹ்யஸம்ப்ரயுக்தாவபா⁴ஸிந இதி ।
பூர்வப்ரமாணத்³வாரஸமுத்த²த்வமந்தரேணாவபா⁴ஸிநோ ந ஸம்ப⁴வ இத்யேதாவது³க்தௌ நிர்விகல்பகஜ்ஞாநஸம்ஸ்காரஸ்ய ஜ்ஞாநஜநகத்வம் நாஸ்தி, கத²மநுத்³ப⁴வஸம்ஸ்காரேண விநா ஜ்ஞாநாநாமிதி ஶங்கா ஸ்யாத் , தத்³வ்யாவர்தயதி -
ப்ரவ்ருத்தேதி ।
ப்ரவாஹரூபேணாந்ருதேநேத்யர்த²:
ஏவமுக்தே ஶுக்திஜ்ஞாநஸ்ய பூர்வப்ரவ்ருத்தரஜதஜ்ஞாநஸம்ஸ்காரஜந்யத்வம் ப்ராப்தம் வ்யுத³ஸ்யதி -
தத்³விஷயேதி ।
ஏவமுக்தௌ தா⁴ராவாஹிகோத்தரஜ்ஞாநே அநைகாந்திகமிதி, நேத்யாஹ -
அஸம்ப்ரயுக்தாவபா⁴ஸிந இதி ।