நநு ஸ்ம்ருதே: ப்ரமோஷோ ந ஸம்ப⁴வதி இத்யுக்தம், ததா² ச தந்த்ராந்தரீயா ஆஹு: — ‘அநுபூ⁴தவிஷயாஸம்ப்ரமோஷா ஸ்ம்ருதி:’ இதி । கா தர்ஹி க³தி: ஶுக்திஸம்ப்ரயோகே³ ரஜதாவபா⁴ஸஸ்ய ? உச்யதே — ந இந்த்³ரியஜஜ்ஞாநாத் ஸம்ஸ்காரஜம் ஸ்மரணம் ப்ருத²கே³வ ஸ்மரணாபி⁴மாநஶூந்யம் ஸமுத்பந்நம், கிந்து ஏகமேவ ஸம்ஸ்காரஸஹிதாத் இந்த்³ரியாத் । கத²மேதத் ? உச்யதே — காரணதோ³ஷ: கார்யவிஶேஷே தஸ்ய ஶக்திம் நிருந்த⁴ந்நேவ ஸம்ஸ்காரவிஶேஷமபி உத்³போ³த⁴யதி ; கார்யக³ம்யத்வாத் காரணதோ³ஷஶக்தே: । அத: ஸம்ஸ்காரது³ஷ்டகாரணஸம்வலிதா ஏகா ஸாமக்³ரீ । ஸா ச ஏகமேவ ஜ்ஞாநம் ஏகப²லம் ஜநயதி । தஸ்ய ச தோ³ஷோத்தா²பிதஸம்ஸ்காரவிஶேஷஸஹிதஸாமக்³ரீஸமுத்பந்நஜ்ஞாநஸ்ய உசிதமேவ ஶுக்திக³தமித்²யாரஜதமாலம்ப³நமவபா⁴ஸதே । தேந மித்²யாலம்ப³நம் ஜ்ஞாநம் மித்²யாஜ்ஞாநம் , ந ஸ்வதோ ஜ்ஞாநஸ்ய மித்²யாத்வமஸ்தி, பா³தா⁴பா⁴வாத் । பி⁴ந்நஜாதீயஜ்ஞாநஹேதுஸாமக்³ர்யோ: கத²மேகஜ்ஞாநோத்பாத³நமிதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ: ; த்³ருஶ்யதே ஹி லிங்க³ஜ்ஞாநஸம்ஸ்காரயோ: ஸம்பூ⁴ய லிங்கி³ஜ்ஞாநோத்பாத³நம், ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநோத்பாத³நஞ்ச அக்ஷஸம்ஸ்காரயோ: । உப⁴யத்ராபி ஸ்ம்ருதிக³ர்ப⁴மேகமேவ ப்ரமாணஜ்ஞாநம் ; ஸம்ஸ்காராநுத்³போ³தே⁴ தத³பா⁴வாத் । தஸ்மாத் லிங்க³த³ர்ஶநமேவ ஸம்ப³ந்த⁴ஜ்ஞாநஸம்ஸ்காரமுத்³போ³த்⁴ய தத்ஸஹிதம் லிங்கி³ஜ்ஞாநம் ஜநயதீதி வக்தவ்யம் । அயமேவ ச ந்யாய: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநே(அ)பி । ந புந: ஜ்ஞாநத்³வயே ப்ரமாணமஸ்தி । ததா² பி⁴ந்நஜாதீயஜ்ஞாநஹேதுப்⁴யோ நீலாதி³ப்⁴ய ஏகம் சித்ரஜ்ஞாநம் நித³ர்ஶநீயம் । தத்ர லைங்கி³கஜ்ஞாநப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாசித்ரஜ்ஞாநாநாமது³ஷ்டகாரணாரப்³த⁴த்வாத்³ யதா²ர்த²மேவாவபா⁴ஸ:, இஹ து காரணதோ³ஷாத³ததா²பூ⁴தார்தா²வபா⁴ஸ: இதி விஶேஷ: । ஏவம்ச ஸதி நாநுப⁴வவிரோத⁴: ; ப்ரதிபா⁴ஸமாநஸ்ய ரஜதஸ்யைவாவலம்ப³நத்வாத் , அதோ மாயாமயம் ரஜதம் । அத² புந: பாரமார்தி²கம் ஸ்யாத் , ஸர்வைரேவ க்³ருஹ்யேத ; யதோ ந ஹி பாரமார்தி²கம் ரஜதம் காரணதோ³ஷம் ஸ்வஜ்ஞாநோத்பத்தாவபேக்ஷதே । யத்³யபேக்ஷேத, ததா³ தத³பா⁴வே ந தத்ர ஜ்ஞாநோத்பத்தி: ; ஆலோகாபா⁴வே இவ ரூபே । மாயாமாத்ரத்வே து மந்த்ராத்³யுபஹதசக்ஷுஷ இவ தோ³ஷோபஹதஜ்ஞாநகரணா ஏவ பஶ்யந்தீதி யுக்தம் । கிஞ்ச நேத³ம் ரஜதம் இதி பா³தோ⁴(அ)பி மாயாமயத்வமேவ ஸூசயதி । கத²ம் ? தேந ஹி தஸ்ய நிருபாக்²யதாபாத³நபூர்வகம் மித்²யாத்வம் ஜ்ஞாப்யதே । ‘நேத³ம் ரஜதம் மித்²யைவாபா⁴ஸிஷ்ட’ இதி । ந ச தத் கேநசித்³ரூபேண ரூபவத்த்வே(அ)வகல்பதே ; ஸம்ப்ரயுக்தஶுக்திவத் நிரஸ்யமாநவிஷயஜ்ஞாநவச்ச ॥ நநு ந வ்யாபகமித³ம் லக்ஷணம் ; ஸ்வப்நஶோகாதா³வஸம்ப⁴வாத் , ந ஹி ஸ்வப்நஶோகாதௌ³ கேநசித் ஸம்ப்ரயோகோ³(அ)ஸ்தி, யேந பரத்ர பராவபா⁴ஸ: ஸ்யாத் । அத ஏவ வாஸநாதிரிக்தகாரணாபா⁴வாத் ஸ்ம்ருதிரேவ, ந ஸ்ம்ருதிரூபதா, அத்ரோச்யதே ந தாவத் ஸ்ம்ருதித்வமஸ்தி ; அபரோக்ஷார்தா²வபா⁴ஸநாத் । நநு ஸ்ம்ருதிரூபத்வமபி நாஸ்தி ; பூர்வப்ரமாணஸம்ஸ்காரமாத்ரஜந்யத்வாத் , அத்ரோச்யதே ; உக்தமேதத் பூர்வப்ரமாணவிஷயாவபா⁴ஸித்வமாத்ரம் ஸ்ம்ருதே: ஸ்வரூபமிதி । ததி³ஹ நித்³ராதி³தோ³ஷோபப்லுதம் மந: அத்³ருஷ்டாதி³ஸமுத்³போ³தி⁴தஸம்ஸ்காரவிஶேஷஸஹகார்யாநுரூபம் மித்²யார்த²விஷயம் ஜ்ஞாநமுத்பாத³யதி । தஸ்ய ச தத³வச்சி²ந்நாபரோக்ஷசைதந்யஸ்தா²வித்³யாஶக்திராலம்ப³நதயா விவர்ததே । நநு ஏவம் ஸதி அந்தரேவ ஸ்வப்நார்த²ப்ரதிபா⁴ஸ: ஸ்யாத் ? கோ வா ப்³ரூதே நாந்தரிதி ? நநு விச்சி²ந்நதே³ஶோ(அ)நுபூ⁴யதே ஸ்வப்நே(அ)பி ஜாக³ரண இவ, ந தத³ந்தரநுப⁴வாஶ்ரயத்வே ஸ்வப்நார்த²ஸ்யோபபத்³யதே, நநு தே³ஶோ(அ)பி தாத்³ருஶ ஏவ, குதஸ்தத்ஸம்ப³ந்தா⁴த் விச்சே²தோ³(அ)வபா⁴ஸதே ? அயமபி தர்ஹ்யபரோ தோ³ஷ:, நைஷ தோ³ஷ: ; ஜாக³ரணே(அ)பி ப்ரமாணஜ்ஞாநாத³ந்தரபரோக்ஷாநுப⁴வாத் ந விஷயஸ்தா² அபரோக்ஷதா பி⁴த்³யதே ; ஏகரூபப்ரகாஶநாத் । அதோ(அ)ந்தரபரோக்ஷாநுப⁴வாவகு³ண்டி²த ஏவ ஜாக³ரணே(அ)ப்யர்தோ²(அ)நுபூ⁴யதே ; அந்யதா² ஜட³ஸ்ய ப்ரகாஶாநுபபத்தே: । யதா² தமஸா(அ)வகு³ண்டி²தோ க⁴ட: ப்ரதீ³பப்ரபா⁴வகு³ண்ட²நமந்தரேண ந ப்ரகாஶீப⁴வதி, ஏவம் । ய: புநர்விச்சே²தா³வபா⁴ஸ:, ஸ ஜாக³ரே(அ)பி மாயாவிஜ்ரும்பி⁴த: ; ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சஜாதஸ்ய சைதந்யைகாஶ்ரயத்வாத் , தஸ்ய ச நிரம்ஶஸ்ய ப்ரதே³ஶபே⁴தா³பா⁴வாத் । ப்ரபஞ்சபே⁴தே³நைவ ஹி தத் கல்பிதாவச்சே²த³ம் ஸத³வச்சி²ந்நமிவ ப³ஹிரிவ அந்தரிவ ப்ரகாஶதே । அத²வா தி³கா³காஶௌ மநோமாத்ரகோ³சரௌ ஸர்வத்ராத்⁴யாஸாதா⁴ரௌ வித்³யேதே இதி ந பரத்ரேதி விருத்⁴யதே ॥
தூ³ஷணமப்யுக்தமநுஸ்மாரயத்யந்யதா²க்²யாதிவாதீ³ -
நநு ஸ்ம்ருதேபம். பாதி³காயாம் நநு ஸ்ம்ருதேரித்யேவாஸ்திரபீதி ।
தந்த்ராந்தரீயா: ஸாங்க்²யா இத்யர்த²: ।
கா புநர்க³திரிதி வத³தா க³த்யந்தராபா⁴வாத³க்²யாதிரேவ ஸமாஶ்ரயணீயேதி ஸ்வபக்ஷே பர்யவஸாநம் க்ரியதே உத ஸர்வதோ நிருத்³த⁴: ஸத்³க³திமேவ ப்ருச்ச²ஸீதி விகல்ப்ய ஸ்வபக்ஷே பர்யவஸாநம் ந கார்யமித்யாஹ ஸித்³தா⁴ந்தீ -
உச்யத இத்யாதி³நாஇத்யாஹேதி³த இதிஸமுத்பந்நமித்யந்தேந ।
ப்ரஶ்நபக்ஷே(அ)பி க³மநம் க³திரிதி வ்யுத்பத்த்யா ஜ்ஞாநமுக்த்வா ததே³கம் கிம் வா த்³வயமிதி ப்ருச்ச்²யதே । க³ம்யத இதி க³திரிதி வ்யுத்பத்த்யா ஜ்ஞாநவிஷயஸ்ய ஸத்யத்வமஸத்யத்வம் வேதி ப்ருச்ச்²யதே । க³ம்யத அநயேதி க³திரிதி வ்யுத்பத்த்யா ஸாமக்³ரீமுக்த்வா கிம் தோ³ஷ: ஸாமக்³ரீ உத ஸம்ப்ரயோக³: யதி³ வா ஸம்ஸ்கார இதி ப்ருச்ச்²யத இதி விகல்ப்ய ஸாமக்³ரீப்ரஶ்நஸ்ய பரிஹாரமாஹ -
கிந்த்வேகமேவ ஸம்ஸ்காரஸம்ஸ்காரஸம்ஹிதாத் இதிஸஹிதாதி³ந்த்³ரியாதி³தி ।
ஏகமேவேதி ஜ்ஞாநஸ்யைக்யம் ஸாமக்³ர்யைக்யே ஹேதுத்வேநோச்யத இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
ஸம்ஸ்காரஜந்யத்வே இந்த்³ரியஜந்யத்வே த்³வயஜந்யத்வே ச ஸ்ம்ருதிவத்³க்³ரஹணவத் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவத் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநத்வமேவ ஸ்யாத் , கத²ம் ப்⁴ராந்தித்வமிதி சோத³யதி -
கத²மேததி³தி ।
தோ³ஷோபேதேந்த்³ரியஸம்ஸ்காரஜாதத்வாத் ப்⁴ராந்தித்வமித்யாஹ -
உச்யதே, காரணதோ³ஷ இதி ।
தோ³ஷஸத்³பா⁴வே கிம் ப்ரமாணமித்யாஶங்க்ய ஶுக்தித்வாதி³ விஶேஷஜ்ஞாநலக்ஷணகார்யவிஶேஷஜநக ஶக்திப்ரதிப³ந்த⁴: கல்பக இத்யாஹ -
கார்யவிஶேஷே ஶக்திம் நிருந்த⁴ந்நேவேதி ।
ஸம்ஸ்காரவிஶேஷோத்³போ³த⁴ஶ்ச ஸ்வஹேதுத்வேந தோ³ஷகல்பக இத்யாஹ –
ஸம்ஸ்காரவிஶேஷமப்யுத்³போ³த⁴யதீதி ।
தோ³ஷ: ப்ராப்தகார்யஸ்ய ப்ரதிப³ந்த⁴க: ஸ்யாத் , கத²ம் ஸம்ஸ்காரோத்³போ³த⁴க: ஸ்யாதி³தி தத்ராஹ –
கார்யக³ம்யத்வாதி³தி ।
ஸம்வலிதேதி ।
ஸம்வலநரூபேத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநஸ்ய ஏகத்வாநேகத்வவிஷயப்ரஶ்நஸ்ய பரிஹாரமாஹ -
ஸா சேதி ।
கத²ம் ஏகத்வம் ஜ்ஞாநஸ்யேதி தத்ராஹ –
ஏகப²லமிதி ।
ஏகப²லத்வாதி³த்யர்த²: ।
விஷயஸ்யைகத்வாநேகத்வஸத்யத்வமித்²யாத்வவிஷயப்ரஶ்நஸ்ய பரிஹாரமாஹ -
தஸ்ய சேதி ।
அத்ர க⁴டபடாவிதி ஜ்ஞாநஸ்யைகத்வே(அ)ப்யர்த²ஸ்ய பி⁴ந்நத்வவத் ஜ்ஞாநைக்யே(அ)ப்யர்த²பே⁴த³: ஸ்யாதி³தி ஶங்காவ்யாவ்ருத்த்யர்த²மர்தை²க்யம் ப்ருத²கு³ச்யதே அத²வா அர்தை²க்யே தாத்பர்யம் நாஸ்தி கிந்து ரஜதஸ்ய மித்²யாத்வமுச்யதே । அயமர்த²: ஸம்ப்ரயோக³ஜந்யத்வாச்சு²க்திகாலம்ப³நத்வமுசிதம் ஸம்ஸ்காரவிஶேஷஜந்யத்வாத்³ரஜதாலம்ப³நத்வமுசிதம், தோ³ஷஜந்யத்வாந்மித்²யாலம்ப³நத்வமுசிதம், ஸம்ப்ரயோகா³தி³த்ரயஸந்கா⁴தேந ஜந்யத்வாத் ஶுக்திகாக³தமித்²யாரஜதாலம்ப³நத்வமுசிதமிதி யவத்ஶுக்திகாக³தாலம்ப³நத்வமுசிதம் ।
அவபா⁴ஸத இதி ।
அத்ர ஸாமக்³ரீஶப்³தே³ந ஸம்ப்ரயோக³ உச்யத இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
ஜ்ஞாநஸ்ய மித்²யாத்வப்ரஸித்³தி⁴நிர்வாஹாய ச மித்²யாலம்ப³நத்வமப்⁴யுபேயமித்யாஹ -
தேந மித்²யாலம்ப³நமிதி ।
தேந மித்²யார்த²ஸ்யோசிதாலம்ப³நத்வேநேத்யர்த²: ।
பா³தா⁴பா⁴வாதி³தி ।
நேத³ம் ஜ்ஞாநமிதி பா³தா⁴பா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
ஸ்ம்ருதிஜ்ஞாநம் ப்ரதி நிரபேக்ஷகாரணஸம்ஸ்காரஸ்ய, க்³ரஹணஜ்ஞாநம் ப்ரதி நிரபேக்ஷகாரணஸம்ப்ரயோக³ஸ்ய ச கத²ம் ஸம்பூ⁴யைகஜ்ஞாநஹேதுத்வமிதி சோத³யதி ஜ்ஞாநத்³வயவாதீ³ -
பி⁴ந்நஜாதீயேதி ।
நிரபேக்ஷஸம்ஸ்காரஸம்ப்ரயோகா³ப்⁴யாம் ஸஹ ஸாபேக்ஷதோ³ஷஸ்ய ஏகஜ்ஞாநகாரணத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீதி ப்ருச்ச்²யதே கிம் வா நிரபேக்ஷஸம்ஸ்காரஸம்ப்ரயோக³யோ: ஸம்பூ⁴யைகஜ்ஞாநகாரணத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீதி ப்ருச்ச்²யத இதி விகல்போப⁴யத்ராபி இதிவிகல்ப்ய உப⁴யத்ராபி த்³ருஷ்டாந்தம் த³ர்ஶயதி -
த்³ருஶ்யதே ஹீத்யாதி³நா ।
லிங்க³ம் வ்யாப்திஜ்ஞாநஸாபேக்ஷம் வ்யாப்திஸம்ஸ்காரோவ்யாப்திஸம்ஸ்காரா இதி நிரபேக்ஷ:, தது³ப⁴யம் ஸம்பூ⁴ய லிங்கி³ஜ்ஞாநகாரணம் த்³ருஷ்டமித்யர்த²: ।
தத்ராபி ஜ்ஞாநகாரணபே⁴தா³த் ஜ்ஞாநபே⁴த³ இதி, நேத்யாஹ –
உப⁴யத்ராபீதி ।
ஸ்ம்ருதி:ஸ்ம்ருதிஸ்மர்யமாணாமிதி ஸ்மர்யமாணம் வ்யக்திரூபம் க³ர்போ⁴ யஸ்யாக்³நித்வாதி³ஸாமாந்யஸ்ய தத் ஸ்ம்ருதிக³ர்ப⁴ம், ஸ்ம்ருதி:ஸ்ம்ருதிஸ்மரணமிதி ஸ்மரணம் க³ர்போ⁴ யஸ்ய ஸாமாந்யஜ்ஞாநஸ்ய தத் ஸ்ம்ருதிக³ர்ப⁴மேகமேவ ப்ரமாணஜ்ஞாநமிதி சாநுமாநே யோஜநா । ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாம் ஸ்ம்ருதேர்க³ர்ப⁴ம் யத்தம் ஸ்ம்ருதிக³ர்ப⁴மிதி நிர்வசநம் । பூர்வகாலோபலக்ஷிததயா ஸ்மர்யமாணே க்³ருஹ்யமாணதயா அயமித்யபரோக்ஷாகாரஸ்ய ஸ்வரூபதயா க³ர்ப⁴ரூபேணாவஸ்தா²நமைக்யஜ்ஞாநோத³யகாலே அஸ்தி । பஶ்சாத³யமேவ ஸ இதி ஸ்மர்யமாணஸ்ய பரோக்ஷஸ்ய அபரோக்ஷோ(அ)யமித்யாகாரமாத்ரத்வவிதா⁴நாதை³க்யப்ரமித்யுத³யநாந்தரீயகதயா பரோக்ஷஸ்யாபரோக்ஷ்யவிரோதா⁴தே³வ அபக³தத்வாத் பாரோக்ஷ்யஹேதுஸ்ம்ருதேரப்யபக³தத்வாத் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாஜ்ஞாநம் கேவலமபரோக்ஷஜ்ஞாநம் ப⁴வதி । தத்ராபி பாரோக்ஷ்யஸ்யாநிவ்ருத்திமங்கீ³க்ருத்ய ஸ்ம்ருதிக³ர்ப⁴மித்யுக்தமிதி வேதி³தவ்யம் ।
ஜ்ஞாநலிங்கே³ந ஸஹ வ்யாப்திஸ்ம்ருதி: லிங்கி³ஜ்ஞாநகாரணம் । நநு இதிந து வ்யாப்திஜ்ஞாநஸம்ஸ்கார இதி தத்ராஹ -
ஸம்ஸ்காராநுத்³போ³தே⁴ தத³பா⁴வாதி³தி ।
உத்³பு³த்³த⁴ஸம்ஸ்காராபா⁴வே தஸ்யா: ஸ்ம்ருதேரபா⁴வாத் உத்³பு³த்³த⁴ஸம்ஸ்கார: ஸ்ம்ருத்யங்கீ³காரே(அ)பி வக்தவ்ய: । ததா³ கேவலவ்யதிரேகாபா⁴வாத் கல்பநாகௌ³ரவாச்சோத்³பு³த்³த⁴ஸம்ஸ்காரேண ந ஸ்ம்ருத்யபேக்ஷேதி பா⁴வ: । அத²வா தத³பா⁴வாதி³தி தயோர்லிங்கி³ஜ்ஞாநவ்யாப்திஸ்ம்ருத்யோர்யுக³பத் ஜ்ஞாநாநுத்பத்திரிதி ந்யாயாத் யுக³பத³ஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: ।
ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாம் ஸம்ப்ரயோக³: பூர்வாநுபூ⁴தஸ்ம்ருதிஶ்ச காரணம் । ஜ்ஞாநத்³வயயௌக³பத்³யப்ரஸங்கா³பா⁴வாந்ந ஸம்ஸ்கார இதி, தத்ராஹ -
அயமேவ ச ந்யாய இதி ।
ஸம்ஸ்காராநுத்³போ³தே⁴ ஸ்ம்ருத்யபா⁴வாத் கேவலவ்யதிரேகாபா⁴வாத் கல்பநாகௌ³ரவாச்சோத்³பு³த்³த⁴ஸம்ஸ்காரேணைவ பர்யாப்தமிதி ந்யாய: ப்ரத்யாபி⁴ஜ்ஞாயாமபி ஸமாந இத்யர்த²: ।
ந புநர்ஜ்ஞாநத்³வயே ப்ரமாணமஸ்தீதி ।
அயமர்த²:, உத்³பு³த்³த⁴ஸம்ஸ்காரே ஸதி அநந்தரம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாஜ்ஞாநோத்பத்திவ்யதிரேகேண மத்⁴யே த்³விதீயஸ்ம்ருதிஸத்³பா⁴வே ப்ரமாணம் நாஸ்தீதி ।
ப⁴வது ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்ரத்யக்ஷே நிரபேக்ஷகாரணஸமாஹார: । அபி⁴ஜ்ஞாநப்ரத்யக்ஷே து ரஜதஜ்ஞாநே ந ஸ்யாதி³தி தத்ராஹ -
ததா² பி⁴ந்நஜாதீயேதி ।
அத்ர ஸம்ப்ரயோகா³தே³: ப்ரத்யேகம் காரணத்வம் த⁴ர்மி, ப³ஹூநாம் ஸம்பூ⁴ய காரணத்வேந அவிநாபூ⁴தம் ப⁴விதுமர்ஹதி, ஜ்ஞாநகாரணஸ்த²த்வாத் । ஸம்பூ⁴ய விசித்ரஜ்ஞாநகாரணீபூ⁴தநீலாதீ³நாம் ப்ரத்யேகம் கர்மத்வவதி³த்யநுமாநமபி⁴ப்ரேதம் த்³ரஷ்யவ்யம் ।
ஸம்ஸ்காரஸஹிதப்ரமாணகாரணஜந்யத்வாத் லைங்கி³கஜ்ஞாநாதி³வதி³த³ம் ரஜதமிதி ஜ்ஞாநம் ப்ரமாணம் ஸ்யாதி³தி தத்ராஹ -
தத்ர லைங்கி³கேதி ।
ஸம்ஸ்காரஸஹிதப்ரமாணகாரணஜந்யத்வாக்²யப்ரயோஜகாபா⁴வே(அ)ப்யது³ஷ்டகாரணஜந்யத்வாக்²யப்ரயோஜகேந ப்ராமாண்யம் த்³ருஷ்டமிதி ப்ரத³ர்ஶநாய சித்ரஜ்ஞாநமுதா³ஹ்ருதமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
ஏவம் ச ஸதீதி ।
ஶுக்திக³தமித்²யாரஜதே ஸதி அபரோக்ஷஸ்ய ஸ்மர்யமாணத்வாநங்கீ³காராத்ஸ்மர்யமாணாவநங்கீ³தி ஸம்ஸர்க³ஸ்ய ப்ரதிபந்நஸ்ய ஶூந்யத்வாநங்கீ³காராத் பா³ஹ்யஶுக்தீத³மாத்மதயா ப்ரதிபந்நரஜதஸ்யாந்தர்பு³த்³தி⁴க³தத்வாநப்⁴யுபக³மாதி³தரபக்ஷ இவ நாநுப⁴வவிரோத⁴ இத்யர்த²: ।
அதோ மாயாமயமிதி ।
யஸ்மாத்³ஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ராந்தத்வம் ரூப்யஸ்யாஸத்வே ஸத்வே வா அநுபபந்நமதோ மயாமயமிதிமாயாமயமித்யர்த²: ।
ஸதி³த³ம் ரஜதமிதி ரஜதஸ்ய ப்ரதிபந்நஸத்தாஸம்ஸர்க³:, ஶுக்திகாஸத்தாஸம்ஸர்கோ³ ந ஸ்வீயத ஸம்ஸர்க³ இதிஸ்வீயஸத்தாஸம்ஸர்க³:, இத³ந்தாஸம்ஸர்க³வத் । ததா²ப்யேதத³ஜ்ஞாத்வா ஸதி³தி ப்ரதிபா⁴ஸாநுஸாரேண பரமார்த²த்வம் ஶங்கதே -
அத² புநரிதி ।
ஶுக்தித்வதிரோதா⁴நஸமர்த²காரணதோ³ஷவதா புருஷேண ரஜதம் த்³ருஶ்யம் , ந து ஸர்வைரிதி, நேத்யாஹ -
யதோ நஹீதி ।
யத்³யபேக்ஷேதேதி ।
ஶுக்திரஜதம் யத்³யபேக்ஷேதேத்யர்த²: ।
தத³பா⁴வே ந தத்ரேதி ।
அத்ர ந ஸ்பஷ்டம்(ஹட்டாதி³ஸ்த² ? ) பட்டணாதி³ஸ்த²ஸர்வபரமார்த²ரஜத இத்யர்த²: ।
மாயாத்மகரஜதம் ஶுக்தீத³மாத்மநா அபரோக்ஷமவபா⁴ஸத இதி பக்ஷே(அ)பி ஸர்வைத்³ருஶ்யேத இத்யாஶங்க்ய ரஜதஸ்ய பி³ம்பே³த³மம்ஶஸ்த²த்வே ஹி தத்³க³தஶௌக்ல்யாதி³வத் ஸர்வைர்க்³ருஹ்யேத, தத்³வைபரீத்யேந இத³மாகாரபு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யக்³ரே ப்ரதிபி³ம்பி³தேத³மி ரஜதஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வாத் பு³த்³தே⁴ரந்யவேத்³யாத்வாபா⁴வாத் தத்ப்ரதி பி³ம்பி³தேத³மம்ஶக³தரஜதஸ்யாந்யவேத்³யத்வாபா⁴வ இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ -
மாயாமாத்ரத்வே த்விதி ।
பா³தோ⁴(அ)பீதி ।
ந கேவலம் ப்⁴ராந்தித்வப்ரஸித்³த்⁴யநுபபத்தி:, ஸ்வவிஷயரஜதஸ்ய மித்²யாத்வம் ஸாத⁴யதி । கிந்து பா³த⁴கப்ரத்யக்ஷமபி இத்யர்த²: ।
ரஜதஸ்ய ப்ரதிபந்நோபாதா⁴வபா⁴வம் பா³தோ⁴ போ³த⁴யதி ந தஸ்ய மித்²யாத்வமமித்²யாத்வமிதிஇத³ம் ந ஸ்பஷ்டம் (ந தஸ்ய மித்²யாத்வம் ? ) சோத³யதி -
கத²மிதி ।
பூர்வமித³மாத்மநா ப்ரதிபந்நரஜதஸ்யேத³மாத்மநா ப்ரதிபத்த்யயோக்³யதாபாத³நபாதே³ந இதிபூர்வகமபா⁴வப்ரதியோகி³தயா பா⁴வவிலக்ஷணத்வேந ப்ரதிபந்நோபாதா⁴வபா⁴வப்ரதியோகி³தயா ஸத்³விலக்ஷணத்வேந ச ரஜதம் , நேத³ம் ரஜதமிதி ஜ்ஞாநேந ஜ்ஞாப்யதே । அத: ப்ரதிபந்நோபாதா⁴வபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் நாம மித்²யாத்வம் பா³த⁴கஜ்ஞாநேந ஸித்³த்⁴யதி । தஸ்மிந் அபா⁴வப்ரதியோகி³தயாவபா⁴ஸநாதி³த்யாஹ -
தேந ஹி தஸ்யேதி ।
பா³த⁴கஜ்ஞாநஸித்³த⁴ஸ்ய ப்ரதிபந்நோபாதா⁴வபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாக்²யமித்²யாத்வஸ்ய புந: ஸ்வஶப்³தே³ந பராமர்ஶாச்ச பா³த⁴விஷயோ மித்²யாத்வமித்யாஹ –
மித்²யைவாபா⁴ஸிஷ்டேதி ।
தத்³ரஜதம் பு³த்³தி⁴ர்வேதி பராமர்ஶம் விநா மித்²யைவாபா⁴ஸிஷ்டேதி பராம்ருஷ்டம் ப்ரதிபந்நோபாதா⁴வபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாக்²யம் மித்²யாத்வம் ரூப்யஸ்யாந்யத்ர ஸத்வே நாவகல்பத இத்யாஹ -
ந ச ததி³தி ।
பௌ³த்³த⁴வ்யதிரிக்தாநாம் ப்ரதிபந்நோபாதா⁴வபா⁴வப்ரதியோகி³த்வஹீநத்வஹீந இதி த்³ருஷ்டாந்த உச்யதே -
ஸம்ப்ரயுக்தஶுக்திகாவதி³தி ।
பௌ³த்³த⁴ஸ்ய த்³ருஷ்டாந்த உச்யதே -
நிரஸ்யமாநேதி ।
ஸ்ம்ருதிரூபஶப்³தோ³க்தகாரணத்ரிதயஜந்யத்வாக்²யோபலக்ஷணம் பரத்ர பராவபா⁴ஸ இதி ஸ்வரூபலக்ஷணம் சாவ்யாப்தமிதி சோத³யதி -
நநு ந வ்யாபகமிதி ।
ஶோக இதி ।
ஶோகாதி³நிமித்தநஷ்டபுத்ராதி³ப்⁴ரம இத்யர்த²: ।
பரத்ரேத்யுக்தஸம்ப்ரயுக்தாதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய ஸம்ப்ரயோகா³க்²யகாரணாம்ஶஸ்ய சாபா⁴வமாஹ -
ந ஹீதி ।
அத ஏவேதி ।
தோ³ஷாஶ்ரயபூ⁴தஸம்ப்ரயுக்தேந்த்³ரியாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
அதிரிக்தகாரணாபா⁴வாதி³தி ।
தோ³ஷாக்²யகாரணாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । மாத்ரஜந்யத்வாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।
உக்தமேததி³தி ।
பூர்வப்ரமாணவிஷயாவபா⁴ஸித்வம் நாம பரோக்ஷதயா அர்த²ப்ரத்யாயகத்வம் ஸ்ம்ருதே: ஸ்வரூபமித்யுக்தம் । அத்ராபி ஸ்ம்ருதித்வே பரோக்ஷதயா அவபா⁴ஸகத்வம் ஸ்யாத³யம் த்வபரோக்ஷாவபா⁴ஸித்வாந்ந ஸ்ம்ருதிரிதி பா⁴வ: ।
ஸ்ம்ருதித்வம் மாபூ⁴த் , கத²ம் காரணத்ரிதயஜந்யத்வாபா⁴வே ஸ்ம்ருதிரூபத்வமித்யாஶங்க்ய ரூப்யப்⁴ரமநிவர்தக ஶுக்திஜ்ஞாநஸாத⁴நசக்ஷுஸ்தத்³க³ததோ³ஷ: ஸம்ஸ்காரஶ்ச நிவர்த்யரூப்யப்⁴ரமகாரணம் த்³ருஷ்டம் । ததே²ஹாபி ஸ்வப்நப்⁴ரமநிவர்தகஜாக்³ரத்³தே³ஹாவச்சி²ந்நாத்மக்³ராஹிஜ்ஞாநஸாத⁴நம் மநஸ்தத்³க³தநித்³ராதி³தோ³ஷ: ஸம்ஸ்காரஶ்சேத்யேதத்காரணத்ரிதயஜந்யத்வாத் ஸ்மதிரூபத்வம் ஸ்வப்நப்⁴ரமஸ்யேத்யாஹ –
ததி³ஹேதி ।
ததி³தி நிவர்தஜ்ஞாநஸாத⁴நபூ⁴தம் மநோ நிர்தி³ஶதி ।
நித்³ராதி³தோ³ஷஸ்ய ஸம்ஸ்காரவிஶேஷேணாஸாதா⁴ரணஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் அத்³ருஷ்டாதே³ருத்³போ³த⁴கத்வமாஹ –
அத்³ருஷ்டாதி³ஸமுத்³போ³தி⁴தேதி ।
தோ³ஷம் விநா அத்³ருஷ்டாதி³நோத்³பு³த்³த⁴த்வாத் ஸத்யார்த²ஸ்ம்ருதிஜநகத்வே ப்ராப்தே(அ)பி தோ³ஷஸஹகாரிப³லாந்மித்²யார்த²விஷயம் ஜ்ஞாநமுத்பாத³யதீத்யாஹ –
ஸஹகார்யநுரூபமிதி ।
ப⁴வது காரணத்ரிதயஜந்யதயா ஸ்ம்ருதிரூபத்வம் , கத²ம் பரத்ர பராவபா⁴ஸ இதி தத்ராஹ -
தஸ்ய சேதி ।
தத³வச்சி²ந்நேதி ।
தேந மநஸா ஸம்யுக்தமித்யர்த²: ।
அபரோக்ஷப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வே அபரோக்ஷத்வம் ப்ரயோஜகம் , ந து ஸம்ப்ரயோக³தஜ்ஜந்யஜ்ஞாநகர்மதயா அபரோக்ஷத்வம் கேவலவ்யதிரேகாபா⁴வாத் । அத: கர்மத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வப்ரகாஶத்வாதா³த்மநோ(அ)பரோக்ஷதயா பரோக்ஷேதிஅபரோக்ஷஸ்வப்நப்⁴ரமம் ப்ரத்யதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ஸம்ப⁴வதீதி மத்வா ஆஹ –
அபரோக்ஷசைதந்யேதி ।
அத: ஸத்யசைதந்யஸ்ய மித்²யா விவர்தஸ்ய ச ஸம்பே⁴தா³வபா⁴ஸரூப: பரத்ர பராவபா⁴ஸோ வித்³யத இதி பா⁴வ: ।
க⁴ட: ஸ்பு²ரதீதி ஸர்வஸமாநாதி⁴க்ருதஸ்பு²ரணஸ்யாநவச்சி²ந்நஸர்வாத்மகசைதந்யமாத்மாநமநாத்³ருத்யாஹமிதி ப்ரதீயமாநாஹங்காரவிஶிஷ்டசைதந்யமாத்மேத்யுபாதா³ய ஆத்மைவாதி⁴ஷ்டா²நம்ஆத்மைவாதி⁴நிஷ்டா²நமிதி சேதி³த³ம் ரஜதமிதிவத³ஹம் நீலமித்யேவ ஸ்வப்ந ப்ரபஞ்சோ ப்ரபஞ்சோர்ப⁴யாதி³திபா⁴யாதி³தி சோத³யதி -
நந்வேவமிதி ।
அஹங்காராந்நிஷ்க்ருஷ்டஸர்வாத்மகசைதந்யம் ஆத்மேத்யுபாதா³ய சைத்ஸ்ந்யஸ்யேதிசேத்யஸ்ய சித்ஸாமாநாதி⁴கரண்யாவபா⁴ஸம் ஸர்வத்ராங்கீ³க்ருத்ய பரிஹரதி -
கோ வா ப்³ரூத இதி ।
புநரப்யஹங்காரவிஶஷ்டசைதந்யமாத்மாநமுபாதா³ய சோத³யதி -
நநு விச்சி²ந்நதே³ஶ இதி ।
இத³மிதி பி⁴ந்நதே³ஶஸ்த² இத்யர்த²: ।
க²:ஸ்தா²தி³த்யஸ்ய விச்சி²ந்நஜலஸ்த²தாப்ரதிபா⁴ஸவத³ந்த:ஸ்த²ஸ்யைவ ப³ஹிஷ்ட²தயா பா⁴நம் ந ப⁴வதி । தத்ர க²:ஸ்த²தாயா அபி ப்ரதிபா⁴ஸாத் । இஹாந்த:ஸ்த²தாயா அப்ரதிபா⁴ஸாத் ப³ஹிஷ்ட² ஏவேதி மத்வா ஆஹ -
ஜாக³ரண இவேதி ।
தே³ஶ: ஸ்பு²ரதீதி தே³ஶோ(அ)ப்யநவச்சி²ந்நசைதந்யாத்மஸ்த²தயாவபா⁴ஸத இத்யாஹ ஸித்³தா⁴ந்தீ -
நநு தே³ஶோ(அ)பீதி ।
அத்ர நநு: ப்ரஸித்³தௌ⁴ வர்ததே ।
புநரப்யஹங்காரவிஶிஷ்டசைதந்யமாத்மாநமாதா³ய தே³ஶஸ்யாப்யாத்மஸ்த²த்வே அஹம் தே³ஶ இதி ப்ரதீயாதி³த்யாஹ -
அயமபி தர்ஹீதி ।
ஸ்வப்நயுக்தார்த²க்ரியாஸமர்த²ஜாக்³ரத்ப்ரபஞ்சோ(அ)ப்யேகசைதந்யே கல்பித: । கிமு வக்தவ்யம், ஸ்வப்நப்ரபஞ்சஸ்யைகசைதந்யே கல்பிதத்வமஸ்தீதி வதி³தும் நிகூ³டா⁴பி⁴ஸந்தி⁴ம் பரித்யஜ்ய அநவச்சி²ந்நசைதந்யமாத்மாநம் ஸ்பஷ்டீகுர்வந் சைதந்யைக்யம் ஸாத⁴யதி -
ந தோ³ஷநைஷ தோ³ஷ: இதி ஸ்யாத் இத்யாதி³நா ।
ப்ரமாணஜ்ஞாநாதி³தி ப்ரஸித்³த⁴ப்ரஸிக இதிபே⁴த³மந்தரேண ப்ரமாணதோ ந பி⁴த்³யத இத்யர்த²: ।
ஏகரூபேதி ।
சைதந்யாக்²யைகரூபேத்யர்த²: ।
ஸாதி⁴தைகசைதந்யே ஆத்மநி ஜாக்³ரத்ப்ரபஞ்சஸ்ய கல்பிதத்வேந ஸித்³தி⁴மாஹ -
அதோ(அ)ந்தரஅதோே(அ)ந்தரிதி இதி ।
அந்யதே²தி ।
ஸஹமவச்சி²ந்நேதிஅஹமவச்சி²ந்நசைதந்யாத் விஷயக³தசைதந்யாநி பி⁴ந்நாநி சேதி³த்யர்த²: ।
ப்ரகாஶாநுபபத்தேரிதி ।
விஷயேஷ்வாத்மசைதந்யவ்யாப்த்யபா⁴வே ஸ்வயம் சைதந்யஹீநத்வாத் ப்ரகாஶாநுபபத்தேரித்யர்த²: ।
அநுப⁴வாவகு³ண்டி²தத்வே(அ)பி அவாகுண்டி²தத்வேே(அ)பி இதிப்ரபஞ்சஸ்ய நாநுப⁴வப்ரகாஶ்யதா ஆலோகஸம்ஸர்கே³(அ)பி வாய்வாதீ³நாமப்ரகாஶ்யத்வவத் இத்யாஶங்க்ய பூர்வமஜ்ஞாநதமோவ்யாப்தத்வாத் ப்ரகாஶ்யத்வமஸ்தீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
யதா² தமஸேதி ।
வாய்வாதீ³நாம் ரூபஹீநத்வாத் தமோவ்யாப்திர்நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।
ஸர்வஸ்யைகாத்மசைதந்யக³தத்வே க⁴டாதீ³நாமித³மித்யநாத்மதயாவபா⁴ஸோ தே³ஹாதீ³நாமஹமித்யாத்மதயாவபா⁴ஸஶ்ச கத²ம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யைகாத்மசைதந்யே கல்பிததயா ஸர்வஸ்ய சிதா³த்மஸாமாநாதி⁴கரண்யே(அ)ப்யஹமிதி ப்ரதீதியோக்³யபூர்வபூர்வதே³ஹாதி³விநாஶஜந்யஸம்ஸ்காரவிஶிஷ்டமாயாஜந்யத்வாத் உத்தரோத்தரதே³ஹாதே³ரஹமித்யாத்மத்வப்ரஸித்³தி⁴ர்ப⁴வதி । இத³மித்யநாத்மதயா ப்ரதீதியோக்³யபூர்வபூர்வக⁴டாதி³நாஶஜந்யஸம்ஸ்காரவிஶிஷ்டமாயாஜந்யத்வாத் தது³த்தரோத்தரக⁴டாதே³ரித³மித்யநாத்மத்வப்ரஸித்³தி⁴ர்ப⁴வேதி³த்யேவம் வ்யவஸ்தா² ஜாக³ரணே(அ)பி ஸித்³த்⁴யதி, கிமு ஸ்வப்ந இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ -
ஏவம் ய: புநரிதி ।
சைதந்யஸ்யாந்தர்ப³ஹிர்பா⁴வப்ரதிபா⁴ஸோ பே⁴த³ப்ரதிபா⁴ஸஶ்சௌபாதி⁴கோ ந ஸ்வத:, நிரம்ஶத்வாதி³த்யாஹ -
தஸ்ய சேதி ।
மநோமாத்ரகோ³சராவிதி ।
ஆத்மாதிரிக்தவிஷயே கேவலமநஸ: ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வாந்மநோகோ³சரத்வம் வாத்³யந்தரஸித்³த⁴முச்யத இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
ஸர்வத்ரேதி ।
ஸ்வப்நஶோகாதி³ப்⁴ரமேஷு ஸர்வத்ரேத்யர்த²: ।