నను వినష్టావినష్టత్వేన విశేషః సిధ్యతి । సిధ్యేత్ , యది వినష్టావినష్టతా సిధ్యేత్ ; సా చ జన్యత్వే సతి, తస్యాం చ సిద్ధాయాం జన్యత్వమ్ ఇతి పరస్పరాయత్తస్థితిత్వేన ఎకమపి న సిధ్యేత్ । ఎతేన అతిసాదృశ్యాదనుభవభేదో న విభావ్యత ఇతి ప్రత్యుక్తం భేదాసిద్ధేః । న హి చిత్ప్రకాశస్య స్వగతో భేదో న ప్రకాశతే ఇతి యుక్తిమత్ ; యేన తదప్రకాశనాత్ సాదృశ్యనిబన్ధనో విభ్రమః స్యాత్ । న చ యథా జీవస్య స్వయఞ్జ్యోతిషోఽపి స్వరూపమేవ సత్ బ్రహ్మరూపత్వం న ప్రకాశతే తద్వత్ స్యాదితి యుక్తమ్ ; అభిహితం తత్రాప్రకాశనే ప్రమాణమ్ , ఇహ తన్నాస్తి । న హి సామాన్యతోదృష్టమనుభవవిరోధే యుక్తివిరోధే చ సముత్తిష్ఠతి ; దర్శితే చానుభవయుక్తీ । తస్మాత్ చిత్స్వభావ ఎవాత్మా తేన తేన ప్రమేయభేదేనోపధీయమానోఽనుభవాభిధానీయకం లభతే, అవివక్షితోపాధిరాత్మాదిశబ్దైరభిధీయతే ; అవధీరితవనాభిధాననిమిత్తైకదేశావస్థానా ఇవ వృక్షా వృక్షాదిశబ్దైః ఇత్యభ్యుపగన్తవ్యమ్ , బాఢమ్ ; అత ఎవ విషయానుభవనిమిత్తోఽనిదమాత్మకోఽహఙ్కారో వర్ణ్యతే, సత్యమేవం ; కిన్తు తథా సతి సుషుప్తేపి ‘అహమి’త్యుల్లేఖః స్యాత్ । కథమ్ ? నీలానుషఙ్గో యశ్చైతన్యస్య, స నీలభోగః, నాసావహముల్లేఖార్హః । ’అహమి’తి ఆత్మా అవభాసతే । తత్ర యది నామ సుషుప్తే విషయానుషఙ్గాభావాదిదం జానామీ’తి విషయతదనుభవపరామర్శో నాస్తి, మా భూత్ ; అహమిత్యాత్మమాత్రపరామర్శః కిమితి న భవేత్ ?
వినష్టపీతసంవిదపేక్షయా స్థితనీలసంవిదో భేదోఽస్తీత్యాశఙ్క్య స్థితాభేదాద్వినష్టత్వమసిద్ధమిత్యాహ -
నను వినష్టావినష్టత్వేనేతి ।
నీలసంవిదో జన్యత్వాత్ పీతసంవిదో వినష్టతేత్యాశఙ్క్యాహ -
సా చ జన్యత్వ ఇతి ।
భేదాభావసాధనేన సుగతభాషాపి నిరస్తేత్యాహ –
ఎతేనేతి ।
చిత్ప్రకాశస్య స్వరూపభేదోఽస్తి చేత్ భేదస్య ప్రకాశాభేదాత్ ప్రకాశేన భవితవ్యమ్ , అప్రకాశనం తు భేదాభావాదేవ న సాదృశ్యాదిత్యాహ -
న హి చిత్ప్రకాశస్యేతి విభ్రమః స్యాదితి ।
అభేదభ్రమః స్యాదిత్యర్థః ।
అభిహితం తత్రాప్రకాశనే ప్రమాణమితి ।
అప్రకాశనహేత్వవిద్యాయాం ప్రమాణముక్తమిత్యర్థః ।
సంవిదః సాదృశ్యా ప్రతిబద్ధభేదావభాసాః, స్థాయిప్రకాశ ఇతి బుద్ధివేద్యత్వాత్ జ్వాలావదిత్యాశఙ్క్యాహ -
న హి సామాన్యతో దృష్టమితి ।
పూర్వాపరసంవిదేకరూపానుభవో భేదస్య చ భావే ప్రకాశేన భవితవ్యమిత్యనుభవయుక్తీ దర్శిత ఇత్యాహ -
దర్శితే చేతి ।
ఆత్మచైతన్యస్య నిత్యస్య కథం విషయానుభవత్వమితి తదాహ -
తస్మాచ్చిత్స్వభావ ఇతి ।
ఉపాధీయమాన ఇతిఉపధీయమాన ఇతి ।
ఘటాద్యుపాధినా జ్ఞాయమానో గమ్యమానో వ్యాప్యమాన ఉపాధినా అవచ్ఛిద్యమాన ఇత్యర్థః ।
సర్వగతాత్మచైతన్యస్య ఆకాశాదిప్రమేయైరవచ్ఛిన్నతయా కార్‌త్స్న్యేనానుభవరూపేణైవ ఉపయుక్తత్వాత్ ఆకారాన్తరాభావాత్ ఆత్మశబ్దార్థత్వం న సమ్భవతీత్యాశఙ్క్య కృత్స్నోపాధివినిర్ముక్తం తదేవాత్మాదిశబ్దవాచ్యం భవతీత్యాహ –
అవివక్షితోయాధిరితి ।
ఆత్మస్వరూపచైతన్యేన విషయోపరాగాత్ విషయానుభవశబ్దితేన ఆత్మా ప్రకాశత ఇత్యుక్త్యా విషయానుభవాశ్రయకోటితయా ఆత్మా సిధ్యతీతి త్వయోక్తం తత్తథైవేత్యాహ పూర్వవాదీ -
బాఢమితి ।
అత ఎవేతి ।
విషయానుభవాశ్రయతయా సిద్ధస్యాత్మత్వాదేవేత్యర్థః ।
అహమనుభవామీత్యహఙ్కారస్య విషయానుభవాశ్రయత్వప్రతీతేః అహఙ్కార ఎవాత్మతయాఽనిదంరూపో నాన్య ఇత్యాహ -
విషయానుభవనిమిత్త ఇతి ।
యోఽహఙ్కారః సోఽనిదమాత్మకో వర్ణిత ఇత్యుద్దేశ్యవిధేయభావోఽత్ర ద్రష్టవ్యః ।
విషయానుభవశబ్దితేన ఆత్మస్వరూపచైతన్యేనాహఙ్కారస్య సిద్ధిరస్త్యేవ, న తు చైతన్యాఖ్యానుభవాశ్రయత్వమనిదంరూపత్వం చాస్తి । చైతన్యాఖ్యానుభవస్య ఆత్మస్వరూపతయా తన్నిష్ఠత్వాత్ అహఙ్కారనిష్ఠత్వాభావాత్ ఇత్యాహ –
సత్యమేవమితి ।
అహఙ్కారస్యానుభవాశ్రయత్వప్రతీతేః అనుభవస్తన్నిష్ఠ ఎవేత్యాశఙ్క్య అయో దహతీత్యత్రాయస ఇవానాశ్రయత్వేఽపి ప్రతిభాసః స్యాదిత్యాహ –
కిన్త్వితి ।
అనయోః వ్యతిరేకేణ దహనాశ్రయవహ్నిదర్శనవత్ అహఙ్కారవ్యతిరిక్తాత్మాదర్శనాత్ , అహఙ్కారస్యైవానుభవాశ్రయత్వమాత్మత్వం చేత్యాశఙ్క్య, సుషుప్తావాత్మని సత్యేవాహఙ్కారస్యాభావాత్ న తస్యాత్మత్వమిత్యాహ -
తథా సతి అహముల్లేఖః స్యాదితి ।
అహఙ్కారః స్యాదితి చ భాసః స్యాదిత్యర్థః ।
విషయానుభవాభావాదహఙ్కారస్య సుషుప్తావనవభాసః న త్వహఙ్కారాభావాదితి చోదయతి -
కథమితి ।
విషయానుభవాభావోక్త్యా చైతన్యాభావో వక్తుం న శక్యతే చైతన్యస్యాత్మస్వరూపతయా నిత్యత్వోక్తేః చైతన్యస్య నీలాదివిషయసమ్బన్ధాభావోక్తౌ న తేనాత్మత్వాభిమతాహఙ్కారస్య అప్రతీతిః ।
నీలసమ్బన్ధస్యాత్మసిద్ధిహేతుత్వాభావాదిత్యాహ -
నీలానుషఙ్గ ఇతి ।
నీలాభోగ ఇతి నీలసిద్ధిరిత్యర్థః ।
అహమిత్యాత్మావభాసత ఇతి ।
ఆత్మా త్వహమిత్యవభాసతే । అతః ఇదమిత్యవభాస్యనీలసిద్ధిహేతుః నీలానుషఙ్గో నాత్మసిద్ధిహేతురిత్యర్థః ।
దర్శనక్రియావ్యాప్తద్రష్ట్రాకారస్య అహమిత్యవభాస్యత్వాత్ తదభావాదహమిత్యనవభాసః సుషుప్త ఇత్యాశఙ్క్య తస్య సప్రతియోగికత్వేన అనాత్మత్వాన్నాహమిత్యవభాస్యత్వమ్ । అతోఽహఙ్కారస్య కేవలస్యాహమిత్యవభాస్యత్వాత్ తస్య సుషుప్తేఽవస్థానేఽహమిత్యవభాసేన భవితవ్యమిత్యాహ -
తత్ర యది నామేతి ।
విషయానుషఙ్గో నామ ఆత్మస్వరూపచైతన్యస్య విషయసమ్బన్ధః । స ఎవ విషయానుభవ ఇతి ద్రష్టవ్యమ్ ।