யஸ்து மந்யதே — ஸஹகாரிஜநிதவிஶேஷோ ஹேது: கார்யம் ஜநயதி ; அந்யதா²(அ)நுபகாரிணோ(அ)பேக்ஷாயோகா³தி³தி ; ஸ வக்தவ்ய: — விஶேஷஸ்ய ஸ ஹேதுரஹேதுர்வா ? அஹேதுஶ்சேத் , விஶேஷோத்பத்தௌ நாபேக்ஷ்யேத ; தத்ர கேவலா ஏவ ஸஹகாரிணோ விஶேஷமுத்பாத³யேயு:, ததஶ்ச கார்யம் ஸ்யாத் । அத² ஹேது: ? ஸஹகாரிபி⁴ரஜநிதவிஶேஷஸ்தமேவ கத²ம் குர்யாத் ? விஶேஷஸ்ய வா ஜநநே அநவஸ்தா² । அத² மதம் — ந ஸர்வம் கார்யம் ஸஹகாரிஜநிதாத்மபே⁴த³ஹேதுஜந்யம் , ஸமக்³ரேஷு ஹேதுஷு தாவத்யேவாப⁴வத³ங்குராதி³ ; ததா² கிஞ்சித்ஸந்நிஹிதஸஹகாரிஹேதுஜந்யம், யதா² அக்ஷேபகாரீந்த்³ரியாதி³ஜ்ஞாநம் ; தத்ர ஆத்³யோ விஶேஷ: ஸஹகாரிஸந்நிதா⁴நமாத்ரலப்⁴ய: ; அக்ஷேபகாரீந்த்³ரியாதி³ஜ்ஞாநவதி³தி நாநவஸ்தா² ? அநுபகுர்வந்நபி தர்ஹி ஸஹகாரீ அபேக்ஷ்யேத । ந ஹி தத்ர ஹேதோ: ஸஹகாரிப்⁴ய ஆத்மபே⁴த³: । நாநுபகுர்வந்நபேக்ஷ்யதே ; அதிப்ரஸங்கா³த் । ஸ்வரூபே து நோபகரோதி, கிந்து கார்யே ; தத்ஸித்³தே⁴ஸ்தந்நாந்தரீயகத்வாத் ? நித்யோபி தர்ஹ்யநாதே⁴யாதிஶயோ பா⁴வ: கார்யஸித்³த⁴யே க்ஷணிக இவ ஸஹகாரிணமபேக்ஷத இதி கிம் நாப்⁴யுபேயதே ? யதை²வ க்ஷணிகோ பா⁴வ: ஸஹகாரிஸமவதா⁴நே ஏவ கார்யம் ஜநயதி ; ஸாமக்³ரீஸாத்⁴யத்வாத் , ததா² நித்யோ(அ)பி ஸ்வரூபாநுபயோகி³த்வே(அ)பி ஸஹகாரிஸமவதா⁴நம் கார்யோபயோகா³த³பேக்ஷேத ॥ அத² மதம் — க்ஷணிகோ(அ)பி நைவாபேக்ஷதே, ஜந்யஜநகஸ்ய ஸ்வயமந்யாபேக்ஷாநுபபத்தே:, கார்யம் து யத³ந்யஸந்நிதௌ⁴ ப⁴வதி தத் ; தஸ்யாந்யஸந்நிதா⁴வேவ பா⁴வாத் அந்யதா² சாபா⁴வாத் , நித்யஸ்ய து ஜநகஸ்ய ஸர்வதா³ ஜநநப்ரஸங்க³: । கோ ஹேதுரந்யாபேக்ஷாயா: ? க்ஷணிகஸ்து யோ ஜநகோ பா⁴வ: ஸ ந புரஸ்தாத் , ந பஶ்சாதி³தி ந பூர்வோத்தரகாலயோ: கார்யோத்பாத³: ॥
க்வ தர்ஹி ஸஹகார்யுபயோக³ இத்யபேக்ஷாயாம் தத்ர மதாந்தரமுபந்யஸ்ய பூர்வவாதி³நம் தூ³ஷயதி -
யஸ்து மந்யதே ஸஹகாரிஜநிதவிஶேஷ இதி ।
ஜலாதி³ஸஹகாரிஜநிதோச்சூ²நதாதி³ விஶேஷயுக்தோ ஹேதுரித்யர்த²: ।
ப்ரதா⁴நஹேதோரகிஞ்சித்கரத்வம் ஸ்யாதி³த்யாஹ -
தத்ர கேவலா ஏவேதி ।
ததஶ்சேதி ।
விஶேஷாதி³த்யர்த²: ।
ஜநிதவிஶேஷ இதி ।
ப்ரத²மவிஶேஷாதிரிக்தவிஶேஷஹீந: ப்ரத²மவிஶேஷமேவ கத²ம் குர்யாதி³த்யர்த²: ।
விஶேஷஸ்ய வா ஜநந இதி ।
ப்ரத²மவிஶேஷாதிரிக்தவிஶேஷஸ்ய ஜநந இத்யர்த²: ।
ந ஸர்வம் கார்யம் ஸஹகாரிஜநிதவிஶேஷயுக்தஹேதுஜந்யம் , கிஞ்சித் ததா²வித⁴ஹேதுஜந்யம் , கிஞ்சித்து ஸஹகாரிஜநிதவிஶேஷஹீநஹேதுஜந்யமிதி அவ்யவஸ்தா²மநவஸ்தா²பரிஹாராய ஆஹ -
அத² மதமிதி ।
தாவத்யேவேதி ।
உச்சூ²நதாதி³விஶேஷே ஸத்யேவேத்யர்த²: ।
ஸந்நிஹிதஸஹகாரீதி ।
ந து ஸஹகாரிஜநிதவிஶேஷயுக்தஹேதுஜந்யமிதி பா⁴வ: ।
யதா² அக்ஷேபகாரீதி ।
விஷயஸம்யோகே³ க்ருதே பஶ்சாத் ஸ்வஸம்யுக்தகர்மகாரகேண ஸஹகாரிணா ஜநிதவிஶேஷவத்வேந நோத்தரக்ஷணே ஜ்ஞாநஜநகத்வமிந்த்³ரியஸ்யேத்யர்த²: ।
ந ஹி தத்ர ஹேதோரிதி ।
ப்ரத²மவிஶேஷம் ப்ரதி ஹேதோ: ஸஹகாரிஜநிதவிஶேஷாந்தராபா⁴வே(அ)பி ஸஹஸஹர்ஹபேக்ஷேதிகார்யபேக்ஷா வித்³யத இத்யர்த²: ।
க்ஷணிகவாதீ³ மதாந்தரம் தூ³ஷயதி -
நாநுபகுர்வந்நிதி ।
அதிப்ரஸங்கா³தி³தி ।
ஸர்வஸ்ய ஸஹகாரித்வப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: ।
க்வ தர்ஹி ஸஹகார்யுபகார இத்யபேக்ஷாயாமாஹ -
ஸ்வரூபே த்விதி ।
ஹேதாவித்யர்த²: ।
கார்ய இதி ।
கார்யம் ஹி ஸஹகாரிணா ஜாயமாநமுபக்ரியத இத்யர்த²: ।
ஆஹ ஸித்³தா⁴ந்தீ
நித்யோ(அ)பீதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி ।
யதை²வ க்ஷணிகோ பா⁴வ இதி ।
ஸாமக்³ரீஸாத்⁴யத்வாதி³தி ।
ப³ஹுகாரகவ்யாபாரஸாத்⁴யத்வாதி³த்யர்த²: ।
கார்யமேவ ஸஹகாரிணமபேக்ஷதே ந காரணமிதி ஶங்கதே -
அத² மதம் க்ஷணிக இதி ।
ஜந்யஜநகஸ்ய ஸ்வயமித்யஸ்யாயமர்த²: கார்யஜநகஸ்ய ஸஹகாரிண: கார்யாத³ந்யகாரணேநாபேக்ஷ்யமாணத்வாநுபபத்தேரிதி யத³ந்யஸந்நிதௌ⁴ ப⁴வதி ததி³த்யத்ர தத்கார்யமபேக்ஷதே, தத்ஸஹகார்யபேக்ஷத இதி வாக்யஶேஷ: ।
அந்யஸந்நிதா⁴வேவேதி ।
ஸஹகாரிஸந்நிதா⁴வேவேத்யர்த²: ।
நித்யம் காரணமிதி பக்ஷே(அ)பி கார்யமேவ ஸஹகாரிணமபேக்ஷ்ய க்ரமேண ப⁴விஷ்யதீதி, நேத்யாஹ -
நித்யஸ்ய து ஜநகஸ்யேதி ।
ஸஹகாரிணாம் காரணஸ்ய ச ஸர்வதா³ பா⁴வாத் தேஷாம் ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ச தேப்⁴ய ஏவ ஸதா³ பா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।
க்ஷணிககாரணஸ்யாபி பா⁴வாவச்சே²த³கக்ஷணாத் இதரகாலே ஸஹகார்யபேக்ஷயா கார்யஜநகத்வே விஶேஷாபா⁴வாத் ஸர்வதா³ கார்யஜநி: ஸ்யாதி³தி நேத்யாஹ -
க்ஷணிகஸ்து யோ ஜநக இதி ।
ய: க்ஷணிகோ ஜநக: ஸ து பா⁴வ: தஸ்ய ஸதா³தநத்வாபா⁴வாந்ந ஸதா³ கார்யஜந்மேத்யர்த²: ।