ஏவம் தாவத் ‘யுஷ்மத³ஸ்மதி³’த்யாதி³நா ‘மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த: ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்யாஹமித³ம் மமேத³மிதி நைஸர்கி³கோ(அ)யம் லோகவ்யவஹார:’ இத்யந்தேந பா⁴ஷ்யேண ஸித்³த⁴வது³பந்யஸ்தமாத்மாநாத்மநோரிதரேதரவிஷயமவித்³யாக்²யமத்⁴யாஸம் ஸிஷாத⁴யிஷு:, தஸ்ய லக்ஷணமபி⁴தா⁴ய தத்ஸம்ப⁴வம் சாத்மநி த³ர்ஶயித்வா புநஸ்தத்ர ஸத்³பா⁴வநிஶ்சயமுபபத்தித உபபாத³யிதுமிச்ச²ந்நாஹ —
தமேதமவித்³யாக்²யமாத்மாநாத்மநோரிதரேதராத்⁴யாஸம் புரஸ்க்ருத்ய ஸர்வே ப்ரமாணப்ரமேயவ்யவஹாரா லௌகிகா வைதி³காஶ்சப்ரவ்ருத்தா:, ஸர்வாணி ச ஶாஸ்த்ராணி விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴மோக்ஷபராணீதி ॥
மோக்ஷபரத்வம் ச ஶாஸ்த்ரஸ்ய விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴விரஹிததயா உபாதா³நபரித்யாக³ஶூந்யத்வாத் ஸ்வரூபமாத்ரநிஷ்ட²த்வமங்கீ³க்ருத்ய ப்ருத²க் க்ரியதே ।
கத²ம் புநரவித்³யாவத்³விஷயாணி ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி ப்ரமாணாநி ஶாஸ்த்ராணி சேதி ॥
பா³ட⁴முக்தலக்ஷணா அவித்³யா ப்ரத்யக்³த்³ருஶ்யபி ஸம்ப⁴வேத் , ந ஏதாவதா தத்ஸம்ப⁴வ: ஸித்⁴யதி । தேந நித³ர்ஶநீய: ஸ: । ப்ரமாதாரமாஶ்ரயந்தி ப்ரமாணாநி, தேந ப்ரமாதா ப்ரமாணாநாமாஶ்ரய:, நாவித்³யாவாந் ; அநுபயோகா³தி³த்யபி⁴ப்ராய: ।
அத²வா —
கத²மவித்³யாவத்³விஷயாணி ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி ஶாஸ்த்ராணி ச ப்ரமாணாநீதி
ஸம்ப³ந்த⁴: । அவித்³யாவத்³விஷயத்வே ஸதி ஆஶ்ரயதோ³ஷாநுக³மாத³ப்ரமாணாந்யேவ ஸ்யுரித்யாக்ஷேப: ॥
உச்யதே — தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வஹம்மமாபி⁴மாநஹீநஸ்ய ப்ரமாத்ருத்வாநுபபத்தௌ ப்ரமாணப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தேரிதி
பா⁴ஷ்யகாரஸ்ய வஸ்துஸங்க்³ரஹவாக்யம் ॥
அஸ்யைவ ப்ரபஞ்ச: —
‘நஹீந்த்³ரியாண்யநுபாதா³யே’த்யாதி³: ।
ந ஹி தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வஹம் மமாபி⁴மாநஹீநஸ்ய ஸுஷுப்தஸ்ய ப்ரமாத்ருத்வம் த்³ருஶ்யதே । யதோ தே³ஹே அஹமபி⁴மாந: இந்த்³ரியாதி³ஷு மமாபி⁴மாந: । ஆதி³ஶப்³தே³ந பா³ஹ்வாத்³யவயவக்³ரஹணம் । தே³ஹஶப்³தே³ந ஸஶிரஸ்கோ மநுஷ்யத்வாதி³ஜாதிஸம்பி⁴ந்நோ(அ)வயவ்யபி⁴மத:, ந ஶரீரமாத்ரம் ; தே³ஹோ(அ)ஹமிதி ப்ரதீத்யபா⁴வாத் । ஸர்வோ ஹி ‘மநுஷ்யோ(அ)ஹம்’ ‘தே³வோ(அ)ஹமி’தி ஜாதிவிஶேஷைகாதி⁴கரணசைதந்ய ஏவ ப்ரவர்தத இதி ஸ்வஸாக்ஷிகமேதத் । ந ஸ்வத்வேந ஸம்ப³ந்தி⁴நா மநுஷ்யாவயவிநா தத³நுஸ்யூதேந வா சக்ஷுராதி³நா ப்ரமாத்ராதி³வ்யவஹார: ஸித்⁴யதி ; ப்⁴ருத்யாதி³மநுஷ்யாவயவிநாபி ப்ரஸங்கா³த் ॥
வ்ருத்தஸங்கீர்தநபூர்வகமுத்தரபா⁴ஷ்யஸ்ய அத்⁴யாஸஸத்³பா⁴வஸாத⁴கப்ரமாணகத²நே தாத்பர்யமாஹ -
ஏவம் தாவதி³த்யாதி³நா ।
ஸித்³த⁴வது³பந்யஸ்தமிதி ।
ஶாஸ்த்ரம் ஸம்பா⁴விதவிஷயப்ரயோஜநம் , அத்⁴யாஸாத்மக ப³ந்த⁴ப்ரத்யநீகத்வாத் ஜாக்³ரத்³போ³த⁴வதி³தி । விஷயாதி³ஸாத⁴நாய ஸித்³த⁴வத்³தே⁴துத்வேநோபந்யஸ்தமத்⁴யாஸமித்யர்த²: ।
இதரேதரவிஷயமிதி ।
இதரேதராதி⁴ஷ்டா²நஅதி⁴ஷ்டா²வந்தமிதிவந்தமித்யர்த²: ।
தத்ர ஸத்³பா⁴வநிஶ்சயமிதி ।
ஆத்மநி தே³ஹாத்³யத்⁴யாஸஸத்³பா⁴வஸாத⁴கப்ரமாணமித்யர்த²: ।
அஸ்மிந் பா⁴ஷ்யே ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரஹேதுத்வேநாத்மநோ தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷு அஹம்மமாபி⁴மாநாக்²யாத்⁴யாஸோ(அ)ஸ்தீதி ப்ரத்யக்ஷமிதி ப்ரத்யக்ஷோபந்யாஸ: க்ருத: । விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴பரத்வாத் । ஸகலஶாஸ்த்ரஸ்ய மோக்ஷபரமோக்ஷபரஶாஸ்த்ரமிதிஶாஸ்த்ரத்வம் நாஸ்தீதி தத்ராஹ -
மோக்ஷபரத்வம் சேதி ।
`ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்மே'தை0உ0 2 - 1த்யாதி³ப்ரதிபாத³கவாக்யே விதா⁴யகப்ரதிஷேத⁴கபத³யோரபா⁴வாத் அநுஷ்டே²யத்யாஜ்யார்தா²பா⁴வாத் ஸ்வரூபமாத்ரநிஷ்ட²த்வமஸ்தி, அத: தாத்³ருஶவாக்யாந்யபி⁴ப்ரேத்ய மோக்ஷபராணீதி மோக்ஷபரத்வம் ப்ருத²க்க்ரியத இத்யர்த²: ।
கத²ம் புநரித்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்ய அத்⁴யாஸோபாதா³நம் ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரஜாதமித்யத்ர ப்ரமாணாந்தரப்ரஶ்நவிஷயத்வம் த³ர்ஶயதி -
பா³ட⁴மிபா³ட⁴மித்யாதி³ இதித்யாதி³நா ।
அவித்³யேதி ।
அத்⁴யாஸ இத்யர்த²: ।
நித³ர்ஶநீய இதி ।
ப்ரமாணாந்தரேண நித³ர்ஶநீய இத்யர்த²: ।
கத²ம் புநரித்யாதே³ராக்ஷேபரூபார்த²ம் த³ர்ஶயதி -
ப்ரமாதாரமாஶ்ரயந்தி ப்ரமாணாநீதி ।
ப்ரமாத்ருத்வஶக்திமந்தமாஶ்ரயிதும் யோக்³யாநீத்யர்த²: ।
அவித்³யாத்⁴யாஸபரிநிஷ்பந்நாஹங்காராத்மஸம்பிண்டி³தோபாதா³நத்வே ப்ரமாணாநாம் ந ப்ராமாண்யமேவ ஸித்³த்⁴யதீத்யஸ்மிந்நர்தே² பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி -
அத²வா கத²மிதி ।
அவித்³யாவது³பாதா³நத்வே கா ப்ராமாண்யாநுபபத்திரிதி ததா³ஹ -
அவித்³யாவத்³விஷயத்வ இதி ।
அத்ர ப்ரத்யக்ஷாதி³ஶப்³தே³ந ஶாஸ்த்ரஶப்³தே³ந ச ஜ்ஞாநாந்யுச்யந்தே ।
உச்யதே, தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷு இத்யாதி³பா⁴ஷ்யமர்தா²பத்தி வ்யதிரேகாநுமாநப்ரத³ர்ஶநாயப்ரத³ர்ஶநதயோ: இதி தயோ: ஸாமக்³ரீபூ⁴தவ்யதிரேகவ்யாப்திம் த³ர்ஶயதீத்யாஹ -
ந ஹி தே³ஹேதி ।
தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷு ஏகைகஸ்மிந் அஹம்மமாபி⁴மாநஹீநஸ்ய பும்ஸ: ப்ரமாத்ருத்வாபா⁴வே ஸதா³ ப்ரமாத்ருத்வஹீநத்வாதே³வ ந கதா³சித³பி ப்ரமாத்ருத்வமிதி நேத்யாஹ -
யதோ தே³ஹ இதி ।
தே³ஹே(அ)ஹமபி⁴மாந: இந்த்³ரியேஷு மமாபி⁴மாந இதி । யதோ(அ)தோ(அ)பி⁴மாநபா⁴வே வ்யவஹார: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।
இந்த்³ரியபதே³ந ப்ரத்யக்ஷகரணேஷு மமாபி⁴மாந உக்தே கிமாதி³ஶப்³தே³ந அநுமாநாதி³கரணேஷ்வபி மமாபி⁴மாந உச்யத இத்யாஶங்க்ய ப்ரத்யக்ஷகரணகோ³லகேஷ்வித்யாஹ –
ஆதி³ஶப்³தே³நேதி ।
உபசயாபி⁴தா⁴யிதி³ஹதா⁴தோ: தே³ஹஶப்³தோ³ நிஷ்பந்ந:, அதோ தே³ஹஶப்³தா³ர்த²ஸங்கா⁴தே ந கதா³ஜித³ப்யஹமபி⁴மாந இத்யாஶங்க்யாஹ -
தே³ஹஶப்³தே³நாவயவ்யபி⁴மதஶப்³தே³நாவாப்யபி⁴மத இதி இதி ।
அங்கு³ல்யாதீ³நாமேகாங்க³ஏகாங்க³ச்சி²ந்நே இதிச்சி²ந்நே பூர்ணாவயவிநாஶாத் ந ப⁴வேத் தஸ்மிந்நஹமபி⁴மாந இத்யாஶங்க்ய ஸஶிரஸஶிரஸ்க்ருதேதிஸ்கதா ப்ராயஶஸ்த்வகி³ந்த்³ரியாத்³யாதா⁴ரத்வே, ப்ரயோஜகநிரபேக்ஷதயா த்வகி³ந்த்³ரியாதா⁴ரத்வம் ஶரீரத்வே ப்ரயோஜகம் , அதோ(அ)வயவே யஸ்மிந் கஸ்மிந் சி²ந்நே(அ)பி ஸஶிரஸ்கேஸஶிரஸ்கமிதி தே³ஹே(அ)ஹமபி⁴மாந: ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ - ஸஶிரஸ்க இதி । ஸஶிரஸ்கதே³ஹோ(அ)ஹமிதி ப்ரதீதிர்நாஸ்தீத்யாஶங்க்யாஹ –
மநுஷ்யாபஞ்சபாத்³யாம் து மநுஷ்யத்வாதீ³தி அஸ்திதீ³தி ।
தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வித்யத்ர கேவலே தே³ஹே அஹமபி⁴மாநோ பா⁴ஷ்யகாரைருக்த: । யுஷ்மாபி⁴ர்ஜாதிஸம்பி⁴ந்நதே³ஹே(அ)ஹமபி⁴மாந: கஸ்மாது³க்த இத்யாஶங்க்ய தைரப்யஹமபி⁴மாநயோக்³யஜாதிவிஶிஷ்டதே³ஹே(அ)ஹமபி⁴மாந உக்த இத்யாஹ -
ந ஶரீரமாத்ரமிதி ।
கேவலதே³ஹே(அ)ஹமபி⁴மாநாபா⁴வேந ஜாதிவிஶிஷ்டோஜாதிவிஶிஷ்டப்யபி⁴மாந இதி(அ)பி⁴மாந இத்யாஶங்க்ய ஜாதிவிஶிஷ்டதே³ஹைக்யாதே³ஹைக்யாந்வாத்⁴யஸ்தேதித்⁴யஸ்தசித்ஸ்வபா⁴வமாத்மாநமநுபூ⁴ய பஶ்சாத் ப்ரவர்தத இதி ஸ்வஸாக்ஷிகமித்யாஹ -
ஸர்வோ ஹீதி ।
ஏகாதி⁴கரணசைதந்ய இதி ।
ஜாதிவிஶேஷேண தாதா³த்ம்யமாபந்நசைதந்ய இத்யர்த²: । ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரகர்தா தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷு அஹம்மமாபி⁴மாநரூபாத்⁴யாஸவாந் , அத்⁴யாஸாபா⁴வே வ்யவஹாராபா⁴வாத் । யதே²தி ந த்³ருஶ்யதேயதா² ஸுஷுப்த இதி வ்யதிரேகாநுமாநமத்ராபி⁴ப்ரேதம் த்³ரஷ்டவ்யம் । ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹார ஆத்மநோ தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வஹம்மமாபி⁴மாநரூபாத்⁴யாஸமந்தரேணாநுபபந்நோ(அ)த்⁴யாஸம் கல்பயதி, அத்⁴யாஸாபா⁴வே வ்யவஹாராபா⁴வாத் । யதே²தி ந த்³ருஶ்யதேயதா² ஸுஷுப்த இத்யர்தா²பத்திர்வாத்ரத்³ரஷ்டவ்யா ।
நந்வாத்மநோ தே³ஹாதி³பி⁴: ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரம் ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரே(அ)பேக்ஷதே ந தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸமித்யாஶங்க்ய ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தராணாம் ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரஹேதுத்வம் தூ³ஷயதி -
ந ஸ்வத்வேநேத்யாதி³நா ।