ಪಂಚಪಾದಿಕಾ
ವಕ್ತವ್ಯಕಾಶಿಕಾ
 

ನನು ಫಲನೈಯಮಿಕನೈಮಿತ್ತಿಕಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಚೋದನಾ ವರ್ತಮಾನಶರೀರಪಾತಾದೂರ್ಧ್ವಕಾಲಸ್ಥಾಯಿನಂ ಭೋಕ್ತಾರಮಂತರೇಣಾಪಿ ಪ್ರಮಾಣತಾಮಶ್ನುವತ ಏವಯಥಾ ಚೈತದೇವಂ, ತಥಾಏಕ ಆತ್ಮನಃ ಶರೀರೇ ಭಾವಾತ್’ (ಬ್ರ. ಸೂ. ೩-೩-೫೩) ಇತ್ಯಧಿಕರಣಾರಂಭೇ ದರ್ಶಯಿಷ್ಯಾಮಃ, ಸತ್ಯಮೇವಮ್ ; ತಥಾಪಿ ಸಕಲಶಾಸ್ತ್ರಪರ್ಯಾಲೋಚನಾಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನಂ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕಮರ್ಥಮಂಗೀಕೃತ್ಯಾಹ ಭಾಷ್ಯಕಾರಃತಥಾ ವಿಧಿವೃತ್ತಮೀಮಾಂಸಾಭಾಷ್ಯಕಾರೋಽಪ್ಯುತ್ಸೂತ್ರಮೇವಾತ್ಮಸಿದ್ಧೌ ಪರಾಕ್ರಾಂತವಾನ್ತತ್ ಕಸ್ಯ ಹೇತೋಃ ? ‘ಧರ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸೇ’ತಿ ಕಾರ್ಯಾರ್ಥವಿಚಾರಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ತದವಗಮಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ಅನಪೇಕ್ಷತ್ವಂ ಕಾರಣಮನುಸರತಾ ಸೂತ್ರಕಾರೇಣ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾತ್ ಸ್ವರೂಪನಿಷ್ಠಾನಾಮಪಿ ವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮನುಸೃತಂ ಮನ್ಯತೇ, ತಥಾಚೋದನಾ ಹಿ ಭೂತಂ ಭವಂತಂ ಭವಿಷ್ಯಂತಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮಂ ವ್ಯವಹಿತಂ ವಿಪ್ರಕೃಷ್ಟಮಿತ್ಯೇವಂಜಾತೀಯಕಮರ್ಥಂ ಶಕ್ನೋತ್ಯವಗಮಯಿತುಮ್ಇತಿ ವದನ್ ಚೋದನಾಶೇಷತ್ವೇನಾಪಿ ಸ್ವರೂಪಾವಗಮೇಽನಪೇಕ್ಷತ್ವಮವಿಶಿಷ್ಟಮವಗಚ್ಛತೀತ್ಯವಗಮ್ಯತೇ ಸ್ವರೂಪಾವಗಮಃ ಕಸ್ಮಿನ್ ಕಥಂ ವೇತಿ ಧರ್ಮಮಾತ್ರವಿಚಾರಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ, ತತ್ರೈವ ಪ್ರಯತಮಾನೇನ ಭಗವತಾ ಜೈಮಿನಿನಾ ಮೀಮಾಂಸಿತಮ್ ; ಉಪಯೋಗಾಭಾವಾತ್ , ಭಗವಾಂಸ್ತು ಪುನರ್ಬಾದರಾಯಣಃ ಪೃಥಕ್ ವಿಚಾರಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ವ್ಯಚೀಚರತ್ ಸಮನ್ವಯಲಕ್ಷಣೇನತತ್ರ ದೇಹಾಂತರೋಪಭೋಗ್ಯಃ ಸ್ವರ್ಗಃ ಸ್ಥಾಸ್ಯತಿತಚ್ಚ ಸರ್ವಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಾದನ್ಯೇನ ಭೋಕ್ತ್ರಾ ವಿನಾ ಸಿಧ್ಯತಿತತ್ಸಿದ್ಧಿಶ್ಚ ಆಗಮಮಾತ್ರಾಯತ್ತಾ ; ಪ್ರಮಾಣಾಂತರಗೋಚರಸ್ಯ ತದಭಾವೇ ತದ್ವಿರೋಧೇ ವಾ ಶಿಲಾಪ್ಲವನವಾಕ್ಯವದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರಸಂಗಾತ್ಅತಸ್ತತ್ಸಿದ್ಧೌ ಪರಾಕ್ರಾಂತವಾನ್ತೇನ ಸತ್ಯಂ ವಿನಾಪಿ ತೇನ ಸಿಧ್ಯೇತ್ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ , ಅಸ್ತಿ ತು ತತ್ತಸ್ಮಿನ್ ವಿದ್ಯಮಾನೇ ತೇನ ವಿನಾ ಪ್ರಮಾಣ್ಯಂ ಸಿಧ್ಯತಿ ಫಲಾದಿಚೋದನಾನಾಮ್ ಇತಿ ಮತ್ವಾ ಆಹ

ಶಾಸ್ತ್ರೀಯೇ ತು ವ್ಯವಹಾರೇ ಯದ್ಯಪಿ ವಿದ್ಯಮಾನೇ ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕಾರೀ ನಾವಿದಿತ್ವಾತ್ಮನಃ ಪರಲೋಕಸಂಬಂಧಮಧಿಕ್ರಿಯತೇ ಇತಿ

ನನು ಫಲನೈಯಮಿಕನೈಮಿತ್ತಿಕಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಚೋದನಾ ವರ್ತಮಾನಶರೀರಪಾತಾದೂರ್ಧ್ವಕಾಲಸ್ಥಾಯಿನಂ ಭೋಕ್ತಾರಮಂತರೇಣಾಪಿ ಪ್ರಮಾಣತಾಮಶ್ನುವತ ಏವಯಥಾ ಚೈತದೇವಂ, ತಥಾಏಕ ಆತ್ಮನಃ ಶರೀರೇ ಭಾವಾತ್’ (ಬ್ರ. ಸೂ. ೩-೩-೫೩) ಇತ್ಯಧಿಕರಣಾರಂಭೇ ದರ್ಶಯಿಷ್ಯಾಮಃ, ಸತ್ಯಮೇವಮ್ ; ತಥಾಪಿ ಸಕಲಶಾಸ್ತ್ರಪರ್ಯಾಲೋಚನಾಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನಂ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕಮರ್ಥಮಂಗೀಕೃತ್ಯಾಹ ಭಾಷ್ಯಕಾರಃತಥಾ ವಿಧಿವೃತ್ತಮೀಮಾಂಸಾಭಾಷ್ಯಕಾರೋಽಪ್ಯುತ್ಸೂತ್ರಮೇವಾತ್ಮಸಿದ್ಧೌ ಪರಾಕ್ರಾಂತವಾನ್ತತ್ ಕಸ್ಯ ಹೇತೋಃ ? ‘ಧರ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸೇ’ತಿ ಕಾರ್ಯಾರ್ಥವಿಚಾರಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ತದವಗಮಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ಅನಪೇಕ್ಷತ್ವಂ ಕಾರಣಮನುಸರತಾ ಸೂತ್ರಕಾರೇಣ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾತ್ ಸ್ವರೂಪನಿಷ್ಠಾನಾಮಪಿ ವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮನುಸೃತಂ ಮನ್ಯತೇ, ತಥಾಚೋದನಾ ಹಿ ಭೂತಂ ಭವಂತಂ ಭವಿಷ್ಯಂತಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮಂ ವ್ಯವಹಿತಂ ವಿಪ್ರಕೃಷ್ಟಮಿತ್ಯೇವಂಜಾತೀಯಕಮರ್ಥಂ ಶಕ್ನೋತ್ಯವಗಮಯಿತುಮ್ಇತಿ ವದನ್ ಚೋದನಾಶೇಷತ್ವೇನಾಪಿ ಸ್ವರೂಪಾವಗಮೇಽನಪೇಕ್ಷತ್ವಮವಿಶಿಷ್ಟಮವಗಚ್ಛತೀತ್ಯವಗಮ್ಯತೇ ಸ್ವರೂಪಾವಗಮಃ ಕಸ್ಮಿನ್ ಕಥಂ ವೇತಿ ಧರ್ಮಮಾತ್ರವಿಚಾರಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ, ತತ್ರೈವ ಪ್ರಯತಮಾನೇನ ಭಗವತಾ ಜೈಮಿನಿನಾ ಮೀಮಾಂಸಿತಮ್ ; ಉಪಯೋಗಾಭಾವಾತ್ , ಭಗವಾಂಸ್ತು ಪುನರ್ಬಾದರಾಯಣಃ ಪೃಥಕ್ ವಿಚಾರಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ವ್ಯಚೀಚರತ್ ಸಮನ್ವಯಲಕ್ಷಣೇನತತ್ರ ದೇಹಾಂತರೋಪಭೋಗ್ಯಃ ಸ್ವರ್ಗಃ ಸ್ಥಾಸ್ಯತಿತಚ್ಚ ಸರ್ವಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಾದನ್ಯೇನ ಭೋಕ್ತ್ರಾ ವಿನಾ ಸಿಧ್ಯತಿತತ್ಸಿದ್ಧಿಶ್ಚ ಆಗಮಮಾತ್ರಾಯತ್ತಾ ; ಪ್ರಮಾಣಾಂತರಗೋಚರಸ್ಯ ತದಭಾವೇ ತದ್ವಿರೋಧೇ ವಾ ಶಿಲಾಪ್ಲವನವಾಕ್ಯವದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರಸಂಗಾತ್ಅತಸ್ತತ್ಸಿದ್ಧೌ ಪರಾಕ್ರಾಂತವಾನ್ತೇನ ಸತ್ಯಂ ವಿನಾಪಿ ತೇನ ಸಿಧ್ಯೇತ್ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ , ಅಸ್ತಿ ತು ತತ್ತಸ್ಮಿನ್ ವಿದ್ಯಮಾನೇ ತೇನ ವಿನಾ ಪ್ರಮಾಣ್ಯಂ ಸಿಧ್ಯತಿ ಫಲಾದಿಚೋದನಾನಾಮ್ ಇತಿ ಮತ್ವಾ ಆಹ

ಶಾಸ್ತ್ರೀಯೇ ತು ವ್ಯವಹಾರೇ ಯದ್ಯಪಿ ವಿದ್ಯಮಾನೇ ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕಾರೀ ನಾವಿದಿತ್ವಾತ್ಮನಃ ಪರಲೋಕಸಂಬಂಧಮಧಿಕ್ರಿಯತೇ ಇತಿ

ನನು ಫಲನೈಯಮಿಕೇತಿ ; ಫಲಚೋದನೇತಿ ; ನೈಯಮಿಕಚೋದನೇತಿ ; ನೈಮಿತ್ತಿಕಚೋದನೇತಿ ; ಯಥಾ ಚ ಏತದೇವಮಿತಿ ; ಸತ್ಯಮೇವಮ್ , ತಥಾಪೀತಿ ; ತಥಾ ಚ ವಿಧಿವೃತ್ತೇತಿ ; ತತ್ಕಸ್ಯ ಹೇತೋರಿತಿ ; ಧರ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸೇತಿ ಕಾರ್ಯಾರ್ಥವಿಚಾರಮಿತಿ ; ಅಪೌರುಷೇಯತ್ವೇನ ವಕ್ತೃಜ್ಞಾನಾದ್ಯನಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ಕೃತ್ಸ್ನವೇದವಾಕ್ಯಾರ್ಥಾನಾಂ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ; ಸ್ವರೂಪನಿಷ್ಠಾನಾಮಿತಿ ; ತಥಾ ‘ಚೋದನಾ ಹೀ’ತಿ ; ಚೋದನಾಶೇಷತ್ವೇನಾಪಿ ಇತಿ ; ಅವಗಚ್ಛತಿ ಇತಿ ; ಗಮ್ಯತ ಇತಿ ; ಸ ಚ ಸ್ವರೂಪಾವಗಮ ಇತಿ ; ಕಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ; ಕಥಂ ವೇತಿ ; ಉಪಯೋಗಾಭಾವಾದಿತಿ ; ಭಗವಾನ್ಸ್ತು ಪುನರಿತಿ ; ತತ್ರ ಚ ದೇಹಾಂತರೋಪಭೋಗಯೋಗ್ಯಃ ಸ್ವರ್ಗಃ ಸ್ಥಾಸ್ಯತೀತಿ ; ತಚ್ಚ ಸರ್ವಮಿತಿ ; ತತ್ಸಿದ್ಧಿಶ್ಚೇತಿ ; ಅತಸ್ತತ್ಸಿದ್ಧಾವಿತಿ ; ತೇನೇತಿ ; ಸತ್ಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ; ವಿನಾಪಿ ತೇನೇತಿ ; ಅಸ್ತಿ ತು ತತ್ ಇತಿಅಸ್ತಿ ತು ತದ್ಭೂತಯ ಇತಿ ; ನ ತೇನ ವಿನೇತಿ ;

ಶಾಸ್ತ್ರೀಯೇ ತ್ವಿತಿ ಭಾಷ್ಯೇಣಾದೃಷ್ಟಾರ್ಥಪ್ರವೃತ್ತಾಪ್ರವೃತ್ತದಾವಾತ್ಮನ ಇತಿವಾತ್ಮನೋ ದೇಹಾದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಜ್ಞಾನಮಭ್ಯನುಜಾನಾತಿ । ಅಭ್ಯನುಜ್ಞಾಮಾಕ್ಷಿಪತಿ -

ನನು ಫಲನೈಯಮಿಕೇತಿ ।

ತತ್ರ

ಫಲಚೋದನೇತಿ ।

ಪಶುಕಾಮೋ ಯಜೇತ, ಸ್ವರ್ಗಕಾಮೋ ಯಜೇತೇತ್ಯಾದಿಚೋದನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನೈಯಮಿಕಚೋದನೇತಿ ।

ಯಾವಜ್ಜೀವಂ ಜುಹೋತೀತ್ಯಾದಿಚೋದನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನೈಮಿತ್ತಿಕಚೋದನೇತಿ ।

ಗೃಹದಾಹವಾನ್ ಯಜೇತೇತ್ಯಾದಿ ಚೋದನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಸ್ವರ್ಗಶಬ್ದಾರ್ಥಸ್ಯ ಸುಖತ್ವಾತ್ ಅಸ್ಮಿನ್ ಜನ್ಮನಿ ಲಬ್ಧುಂ ಶಕ್ಯತ್ವಾದಿತಿಭಾವಃ ।

ಯಥಾ ಚ ಏತದೇವಮಿತಿ ।

ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾ ನಾಸ್ತೀತ್ಯೇತದ್ ‘ಏಕ ಆತ್ಮನಃ ಶರೀರೇ ಭಾವಾತ್ಬ್ರ೦ಸೂ೦ ೩ - ೩ - ೫೩’ ಇತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಸೂತ್ರೇ ಪ್ರದರ್ಶಯಿಷ್ಯಾಮ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸತ್ಯಮ್ , ಮಂತ್ರಾರ್ಥವಾದಾದೀನಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮನಂಗೀಕುರ್ವತಾಂ ಮೀಮಾಂಸಕಾನಾಂ ನ ವಿಧಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾರ್ಥಂ ದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಪೇಕ್ಷಾ । ಭಾಷ್ಯಕಾರಸ್ತು ಮಂತ್ರಾರ್ಥವಾದಾದೀನಾಂ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರೇಣಾಸಿದ್ಧೇಽವಿರುದ್ಧೇ ಚಾರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ತದ್ಬಲೇನ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ಯ ದೇಶಾಂತರೇ ಕಾಲಾಂತರೇ ದೇಹಾಂತರೇಣೋಪಭೋಗ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವರ್ಗಾಖ್ಯಫಲಸ್ಯ ಸಾಧನಯಾಗವಿಧೀನಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾರ್ಥಂ ದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತ ಆತ್ಮಾಪೇಕ್ಷ್ಯತ ಇತಿ ತಮಭ್ಯನುಜಾನಾತೀತ್ಯಾಹ -

ಸತ್ಯಮೇವಮ್ , ತಥಾಪೀತಿ ।

ವಿಧಿನಿರ್ಣಯಾರ್ಥಂ ಪ್ರವೃತ್ತಃ ಶಾಬರಭಾಷ್ಯಕಾರಃ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾನಂ ಸಾಧಯತಿ । ಅತಃ ವಿಧಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಪೇಕ್ಷಾ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಥಾ ಸತಿ ಸೂತ್ರೇಣಾಪಿ ಭವಿತವ್ಯಮ್ , ತದಭಾವಾತ್ ನ ವಿಧಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾತ್ ತಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರಮಾಣಾಪೇಕ್ಷಯಾ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಾಸಾಧನಮಿತ್ಯಾಹ -

ತಥಾ ಚ ವಿಧಿವೃತ್ತೇತಿ ।

ವಿಧೌ ಪ್ರವೃತ್ತಾ ಮೀಮಾಂಸಾ, ವಿಧಿವೃತ್ತವಿಷಯಾ ಮೀಮಾಂಸಾ, ವಿಧಿವೃತ್ತಮೀಮಾಂಸೇತಿ ವಾ ನಿರ್ವಾಹಃ ।

ವಿಧಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾನಪೇಕ್ಷಿತಸ್ಯಾಸೂತ್ರಿತಸ್ಯ ಚ ಭಾಷ್ಯಕಾರೇಣ ಪ್ರತಿಪಾದನಮಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ -

ತತ್ಕಸ್ಯ ಹೇತೋರಿತಿ ।

ಕಸ್ಯ ಹೇತೋಃ ಕಸ್ಮಾದ್ಧೇತೋರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಧರ್ಮವಿಚಾರಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ತಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರಮಾಣಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ ಚೋದನಾಂ ಪ್ರಮಾಣತ್ವೇನೋಚೋಪನ್ಯಸ್ಯೇತಿಪನ್ಯಸ್ಯ ಕಥಂ ಚೋದನಾಯಾಃ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ ತದ್ವಿಧಿವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಂ ಬಾದರಾಯಣಸ್ಯ ಅನಪೇಕ್ಷತ್ವಾದಿತಿ ಮಂತ್ರಾದೀನಾಮಪಿ ಸಾಧಾರಣಹೇತುಪ್ರಯೋಗಾತ್ , ಸೂತ್ರಕಾರೇಣ ಮಂತ್ರಾದೀನಾಮಪಿ ಪ್ರಾಮಣ್ಯಮನುಸೃತಂ ಮನ್ವಾನೋ ಭಾಷ್ಯಕಾರಸ್ತತ್ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯನಿಮಿತ್ತಸ್ವರ್ಗಾದಿಫಲಭೋಕ್ತೃತ್ವೇನ ದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತ ಆತ್ಮಾಪಿ ಸೂತ್ರಕಾರೇಣಾನುಮತ ಇತಿ ಕೃತ್ವಾ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾನಂ ಸಾಧಯತಿ ಇತ್ಯತೋ ನ ನಿರ್ಮೂಲಂ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಸಾಧನಮಿತ್ಯಾಹ -

ಧರ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸೇತಿ ಕಾರ್ಯಾರ್ಥವಿಚಾರಮಿತಿ ।

ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತಿ ।

ಅಪೌರುಷೇಯತ್ವೇನ ವಕ್ತೃಜ್ಞಾನಾದ್ಯನಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ಕೃತ್ಸ್ನವೇದವಾಕ್ಯಾರ್ಥಾನಾಂ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸ್ವರೂಪನಿಷ್ಠಾನಾಮಿತಿ ।

ಸಿದ್ಧಾರ್ಥನಿಷ್ಠಾನಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸೂತ್ರೇಣ ಮಂತ್ರಾದಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯ ಸೂತ್ರಿತತ್ವಾತ್ ತದ್ಬಲಪ್ರಾಪ್ತಸ್ವರ್ಗಾದಿಭೋಕ್ತ್ರಾತ್ಮಾನಂ ಸಾಧಯತಿ, ನ ವಿಧಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾಯ ಅಪೇಕ್ಷಿತತ್ವಾದಾತ್ಮಾನಂ ಸಾಧಯತೀತಿ ಕಥಂ ನಿರ್ಣಯ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಭಾಷ್ಯಕಾರೇಣಾಪಿ ಮಂತ್ರಾದಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಾತ್ ನಿರ್ಣಯ ಇತ್ಯಾಹ -

ತಥಾ ‘ಚೋದನಾ ಹೀ’ತಿ ।

ಚೋದನಾಶೇಷತ್ವೇನಾಪಿ ಇತಿ ।

ಚೋದನಾಸನ್ನಿಧಿಪಠಿತಾರ್ಥವಾದಾದೀನಾಂ ಚೋದನಾಶೇಷತ್ವಾತ್ ಶೇಷಗತಭೂತಾದ್ಯರ್ಥಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವಂ ಶೇಷಿಣ್ಯುಪಚರತಿ ಭಾಷ್ಯಕಾರ ಇತಿ ಭಾವಃ ।

ಅವಗಚ್ಛತಿ ಇತಿ ।

ಗಮ್ಯತ ಇತಿ ।

ಭಾಷ್ಯಕಾರೋಽವಗಚ್ಛತೀತ್ಯಸ್ಮಾಭಿರ್ಗಮ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಮಂತ್ರಾದಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸೂಚನದ್ವಾರೇಣ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಪಿ ಅನುಮತಶ್ಚೇತ್ ತತ್ಪ್ರತಿಪಾದಕಸಮನ್ವಯವಿಚಾರೋಽಪಿ ಸೂಚನೀಯ ಇತಿ, ನೇತ್ಯಾಹ -

ಸ ಚ ಸ್ವರೂಪಾವಗಮ ಇತಿ ।

ಆತ್ಮಪ್ರತಿಪಾದಕವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।

ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಚೋದನಾಶೇಷಭೂತಾತ್ಮನಿ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಸ್ವತಂತ್ರಾತ್ಮನಿ ವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕಥಂ ವೇತಿ ।

ಏಕರಸಾರ್ಥಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವಂ ಸಂಸೃಷ್ಟಾರ್ಥಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವಂ ವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಪಯೋಗಾಭಾವಾದಿತಿ ।

ಧರ್ಮಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮನಿ ಅಪೇಕ್ಷಾಭಾವಾತ್ ಫಲಸ್ಯೈವ ತದಪೇಕ್ಷತ್ವಾತ್ । ಫಲೇ ಚ ಜೈಮಿನೇಃಜಯಿಮಿನಿನಃ ಇತಿ ಪ್ರಯತ್ನಾಭಾವಾತ್ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾ ನ ಮೀಮಾಂಸಿತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಫಲಮಪಿ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾನಮಪೇಕ್ಷತೇ ಚೇತ್ ತತ್ರಾಪಿ ಪ್ರಯತ್ನೋ ಯುಕ್ತೋ ಜೈಮಿನೇರಿತಿ, ನಾನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ -

ಭಗವಾನ್ಸ್ತು ಪುನರಿತಿ ।

ಮೋಕ್ಷಫಲರೂಪಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತದ್ಭೋಕ್ತಾರಮ್ ಅಸಂಸಾರ್ಯಾತ್ಮಾನಂ ಚ ಪ್ರತಿಪಾದಯತ್ಯಾಚಾರ್ಯಃ । ನ ಸ್ವರ್ಗಫಲಂ ತದಪೇಕ್ಷಿತಸಂಸಾರ್ಯಾತ್ಮಾನಂ ಚ ಪ್ರತಿಪಾದಯಪ್ರತಿಪಾದಯತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಇತಿತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಧಿರಹಿತವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ಸಾಧಿತೇ ವಿಧಿರಹಿತಮಂತ್ರಾದೀನಾಮಪಿ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ತದರ್ಥಸ್ವರ್ಗಾದಿವತ್ಸಿದ್ಧಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ -

ತತ್ರ ಚ ದೇಹಾಂತರೋಪಭೋಗಯೋಗ್ಯಃ ಸ್ವರ್ಗಃ ಸ್ಥಾಸ್ಯತೀತಿ ।

ಸ್ಥೀಯತಾಂ ನಾಮ ಸ್ವರ್ಗಃ, ಸ್ವರ್ಗಾಖ್ಯಲೋಕ ವಿಶೇಷಪ್ರಾಪ್ತಯೇ ದೇಹವಿಲಕ್ಷಣ ಆತ್ಮಾಪೇಕ್ಷಾದೇಹವಿಲಕ್ಷಾತ್ಮನ್ಯಪೇಕ್ಷಾ ಇತಿ ನಾಸ್ತಿ, ವರ್ತಮಾನಶರೀರೇಣೈವಾರ್ಜುನಾದೀನಾಂ ಸ್ವರ್ಗಪ್ರಾಪ್ತೇಃ ಶ್ರುತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಯದ್ಯಪಿ ಲೋಕವಿಶೇಷಪ್ರಾಪ್ತಯೇ ನಾಪೇಕ್ಷಾ ತಥಾಪಿ ತತ್ಸ್ಥಸ್ಯಾನ್ಯಸ್ಯ ದೇಹಾಂತರಪ್ರಾಪ್ತೇರಪಿ ಶ್ರುತತ್ವಾತ್ ವರ್ತಮಾನದೇಹೇನ ಸಹ ದೇಹಾಂತರಪ್ರಾಪ್ತೇರಸಂಭವಾತ್ ತದುಪಪತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ದೇಹವಿಲಕ್ಷಣ ಆತ್ಮಾ ಸ್ವೀಕರ್ತವ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ -

ತಚ್ಚ ಸರ್ವಮಿತಿ ।

ಸಮನ್ವಯಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ ದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಸಿದ್ಧೇರ್ಬಾದರಾಯಣಸ್ಯಾಧ್ಯಾತ್ಮವಿಚಾರಃ ಪಿಷ್ಟಪೇಷಣಮಿತಿ, ನೇತ್ಯಾಹ –

ತತ್ಸಿದ್ಧಿಶ್ಚೇತಿ ।

ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮನಃ ಸಿದ್ಧವಸ್ತುತ್ವಾದೇವ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರಯೋಗ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಿಷಯತ್ವಾಭಾವೇ ಮನುಷ್ಯೋಽಹಮಿತಿ ದೇಹಸ್ಯಾತ್ಮವಿಷಯಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಿರೋಧೇ ಚಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರಸಂಗಾತ್ ನ ಕೇವಲಮಾಗಮೇನ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮನಃ ಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತರ್ಹ್ಯಾಗಮಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮನ್ಯಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮೇವೇತಿ ನಾತ್ಮಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ –

ಅತಸ್ತತ್ಸಿದ್ಧಾವಿತಿ ।

ತೇನೇತಿ ।

ವಿರೋಧಪರಿಹಾರಫಲೇನ ವಿಚಾರೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷೇಪತೋ ದರ್ಶಯತಿ -

ಸತ್ಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ವಿನಾಪಿ ತೇನೇತಿ ।

ಮಂತ್ರಾದಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ವರ್ಗಾಸ್ವರ್ಗಾವನಭ್ಯುಪಗಚ್ಛತಾಮಿತಿದ್ಯನಭ್ಯುಪಗಚ್ಛತಾಂ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮನಾ ವಿನಾಪಿ ವಿಧಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಸ್ತಿ ತು ತತ್ ಇತಿಅಸ್ತಿ ತು ತದ್ಭೂತಯ ಇತಿ ।

ಮಂತ್ರಾದಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಸ್ವರ್ಗಾದಿರ್ವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನ ತೇನ ವಿನೇತಿ ।

ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮನಾ ವಿನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।