ನನು ಚ ನಞಾದೇಃ ನಿರಾಸಕೃತೋ ನಿರಸ್ಯಮಾನವಾಚಿನಶ್ಚ ಪದಸ್ಯಾಶ್ರವಣಾತ್ ಕಥಂ ತನ್ನಿರಸ್ಯದೇವೇತಿ ? ಉಚ್ಯತೇ — ನೇದಂ ರಜತಮಿತಿ ಯತ್ರ ವಿಪರ್ಯಾಸಮಾತ್ರಂ ನಿರಸ್ಯತೇ, ನ ವಸ್ತುತತ್ತ್ವಮವಬೋಧ್ಯತೇ ; ತತ್ರ ತಥಾ ಭವತು ; ಇಹ ಪುನಃ ವಿಜ್ಞಾನಮೇವ ತಾದೃಶಮುತ್ಪನ್ನಂ, ಯದ್ ವಿರೋಧಿನಿರಾಕರಣಮಂತರೇಣ ನ ಸ್ವಾರ್ಥಂ ಸಾಧಯಿತುಮಲಮ್ , ತುಲೋನ್ನಮನವ್ಯಾಪಾರ ಇವ ಆನಮನನಾಂತರೀಯಕಃ । ತಥಾ ಹಿ — ಉನ್ನಮನವ್ಯಾಪಾರಃ ಸ್ವವಿಷಯಸ್ಯ ತುಲಾದ್ರವ್ಯಸ್ಯೋರ್ಧ್ವದೇಶಸಂಬಂಧಂ ನ ಸಾಧಯಿತುಮಲಂ, ತತ್ಕಾಲಮೇವ ತಸ್ಯಾಧೋದೇಶಸಂಬಂಧಮನಾಪಾದ್ಯ । ನ ಚೋನ್ನಮನಕಾರಕಸ್ಯ ಹಸ್ತಪ್ರಯತ್ನಾದೇರಾನಮನೇಽಪಿ ಕಾರಕತ್ವಂ ; ಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಭಾವಾದನುಭವವಿರೋಧಾಚ್ಚ । ತದೇವಂ ವಿಪರ್ಯಾಸಗೃಹೀತೇ ವಸ್ತುನಿ ತತ್ತ್ವಾವದ್ಯೋತಿಶಬ್ದನಿಮಿತ್ತ ಆತ್ಮನೋ ಜ್ಞಾನವ್ಯಾಪಾರೋ ‘ನಾಹಂ ಕರ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಿ’ತಿ ಗ್ರಾಹಯತಿ ; ‘ನೇದಂ ರಜತಂ ಶುಕ್ತಿಕೇಯಮಿ’ತಿ ಯಥಾ । ತಸ್ಮಾತ್ ‘ಶುಕ್ತಿಕೇಯಮಿ’ತ್ಯೇವ ನಿರಾಕಾಂಕ್ಷಂ ವಾಕ್ಯಮ್ , ‘ನೇದಂ ರಜತಮಿ’ತ್ಯನುವಾದಃ । ಅತ ಏವಾಖ್ಯಾತಪದಸ್ಯ ವಾಕ್ಯತ್ವೇ ಕ್ರಿಯಾಜ್ಞಾನಾದೇವ ತತ್ಸಾಧನಮಾತ್ರೇಽಪಿ ಪ್ರತೀತಿಸಿದ್ಧೇಃ ಪದಾಂತರಾಣಿ ನಿಯಮಾಯಾನುವಾದಾಯ ವೇತಿ ನ್ಯಾಯವಿದಃ । ತಥಾ ಚಾಹುಃ — ‘ಯಜತಿಚೋದನಾ ದ್ರವ್ಯದೇವತಾಕ್ರಿಯಂ ಸಮುದಾಯೇ ಕೃತಾರ್ಥತ್ವಾದಿ’ತಿ ।
ಆರೋಪ್ಯಾಭಾವಜ್ಞಾನಮ್ ಅಧಿಷ್ಠಾನಸ್ಯಾರೋಪ್ಯವಿರೋಧಿಭಾವಾಂತರಾತ್ಮತಾಜ್ಞಾನಂ ಚೇತಿ ಬಾಧಕಜ್ಞಾನೇ ದ್ವೈವಿಧ್ಯಮಜಾನನ್ ಅಭಾವಂ ಜ್ಞಾನಮೇವೇತಿಅಭಾವಜ್ಞಾನಮೇವ ಬಾಧಕಂ ಮತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸಾಮಗ್ರೀಭೂತವಾಕ್ಯೇ ನಞಾದ್ಯಭಾವಾತ್ ಅಭಾವಜ್ಞಾನತ್ವಂ ನಾಸ್ತಿ, ಅತೋ ನ ಬಾಧಕತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ಚೋದಯತಿ -
ನನು ನಞಾದೇರಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ನಿಷೇಧಜ್ಞಾನತಯಾ ಬಾಧಕಂ ನ ಭವತಿ, ಅಧಿಷ್ಠಾನಸ್ಯಾರೋಪ್ಯವಿರೋಧಿಭಾವಾಂತರಾತ್ಮತ್ವಜ್ಞಾನತಯಾ ಬಾಧಕಂ ಮತ್ವಾ ನಞಾದ್ಯಭಾವೋ ನ ದೋಷಾಯೇತ್ಯಾಹ -
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಅನ್ಯವಿಷಯವ್ಯಾಪಾರಾದನ್ಯಸ್ಯ ನಾಂತರೀಯಕನಿಷ್ಪತ್ತೌ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ -
ತುಲೋನ್ನಮನವ್ಯಾಪಾರ ಇವೇತಿ ।
ಅಧೋದೇಶಸಂಬಂಧೋಽಪ್ಯುನ್ನಮನವ್ಯಾಪಾರಸ್ಯ ವಿಷಯತಯಾ ಸಿಧ್ಯತಿ, ನ ನಾಂತರೀಯಕತಯೇತಿ, ತತ್ರಾಹ -
ನ ಚೋನ್ನಮನಕಾರಕಸ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಭಾವಾದಿತಿ ।
ಆನಮನಂ ಕರೋತೀತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನುಭವವಿರೋಧಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಉನ್ನಮನಂ ಕರೋತಿ ಇತ್ಯನುಭವವಿರೋಧಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭವತು ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯಜ್ಞಾನೋದಯನಾಂತರೀಯಕತಯಾ ಬಂಧನಿರಾಸನಿಷ್ಪತ್ತಿಃ । ನಿರಾಸಪ್ರತೀತಿಃ ಕಥಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಾಪ್ಯೈಕ್ಯಪ್ರತೀತಿನಾಂತರೀಯಕೇತ್ಯಾಹ –
ತದೇವಮಿತಿ ।
ಯಥಾ ನಿರಾಸಃ ತಥಾ ತತ್ಪ್ರತಿಪತ್ತಿರಪೀತ್ಯೇವಂಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ನಾಹಂ ಕರ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಿತ್ಯತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಂ ನಾಹಂ ಕರ್ತೇತ್ಯನ್ವಯಃ । ತತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಿತಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಬೋಧಃ, ನಾಹಂಕರ್ತೇತಿ ನಾಂತರೀಯಕಬೋಧ ಇತಿ ವಿಭಾಗೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ । ನೇದಂ ರಜತಮಿತ್ಯತ್ರಾಪಿ ಏಷೈವ ಯೋಜನಾ ।
ಶುಕ್ತಿಕೇಯಮಿತಿ ವಾಕ್ಯಜನ್ಯಜ್ಞಾನಂ ನಿರಾಸಂ ವಿಷಯೀಕೃತ್ಯ ಸಾಧಯತಿ -
ನ ನಾಂತರೀಯಕತ್ವೇನೇತಿ ?
ತತ್ರಾದಪ್ಯತಸ್ಮಾತ್ ತಸ್ಮಾಚ್ಛುಕ್ತಿಕೇಯಮಿತ್ಯನುವಾದ ಇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನೇನ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥೇ ಸ್ಫುರತಿ ಸತಿ ತೇನ ಸ್ಫುರಣೇನ ನ ಸ್ವಗತಾವಿದ್ಯಾತತ್ಕಾರ್ಯನಿವೃತ್ತೇರಪಿ ನಾಂತರೀಯಕತಯಾ ಸ್ಫುರಿತತ್ವಾತ್ , ಏವಂ ಸ್ಫುರಿತನಿವೃತ್ತೇರ್ನೇದಂ ರಜತಮಿತ್ಯನುವಾದ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅರ್ಥಾಂತರಜ್ಞಾನೇನಾರ್ಥಾಂತರಸ್ಯ ನಾಂತರೀಯಕಪ್ರತಿಭಾಸೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ -
ಅತ ಏವಾಖ್ಯಾತಪದಸ್ಯೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯತ್ವ ಇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಭೂತಕ್ರಿಯಾಭಿಧಾಯಿತಯಾ ವಾಕ್ಯತ್ವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ಸಾಧನಮಾತ್ರೇಽಪಿ ಪ್ರತೀತಿಸಿದ್ಧೇರಿತಿ ।
ವ್ರೀಹಿಯವಪಶ್ವಾಜ್ಯಪಯಆದಿಸಾಧನೇಷು ಪ್ರತೀತಿ ಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರಾಪಿ ಪ್ರತೀಯಮಾನಸಾಧನಾನಾಮನೇನ ವಾ ಅನೇನ ವಾ ಇತಿ ವಿಕಲ್ಪೇನ ಕ್ರಿಯಾನ್ವಯಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ವ್ರೀಹಿಭಿರಿತ್ಯಾದಿಪದಾಂತರಾಣಿ ಸಾಧನವಿಶೇಷನಿಯಮಾರ್ಥಾನಿ ಸರ್ವಸಾಧನಾನಾಂ ನಿತ್ಯವತ್ ಕ್ರಿಯಾನ್ವಯಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ಏಕಸಾಧನಾನುವಾದಮುಖೇನಾನ್ಯನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಾನಿ ಭವಂತೀತ್ಯಾಹ -
ಪದಾಂತರಾಣಿ ನಿಯಮಾಯಾನುವಾದಾಯ ವೇತಿ ।
ಉದಾಹರಣಾಂತರಮಾಹ -
ತಥಾ ಚಾಹುಃ - ಯಜತೀತಿ ।
ದ್ರವ್ಯದೇವತಾ ಕ್ರಿಯಾಸಮುದಾಯಮಭಿದಧಾತಿ ಯಜತಿ ಚೋದನಾ, ತದ್ವಿಷಯತ್ವೇ ಸತಿ ನಿರಾಕಾಂಕ್ಷತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।