அபரே து ‘யஜ்ஞம் வ்யாக்²யாஸ்யாமோ த்³ரவ்யம் தே³வதா த்யாக³:’ இதி । கத²ம் ? க்ரியாமாத்ரவாசிநோ த்³ரவ்யதே³வதாபி⁴தா⁴நம் நாந்தரீயகம் தத்³விஷயஜ்ஞாநநிமித்தத்வம் விஹாய । ப்ரத்யக்ஷபா³த⁴ஸ்யாப்யயமேவ ப்ரகார:, அஸம்ப்ரயுக்தவிஷயத்வாத்³பா³த⁴ஸ்ய । ததே³வமஶாப்³த³மவித்³யாவிலயம் மந்வாந: ஶ்ருதிந்யாயகோவிதோ³ ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகாரோ விஷயாத் ப்ருத²க் நிர்தி³ஶதி —
அஸ்யாநர்த²ஹேதோ: ப்ரஹாணாயேதி ॥
சதுர்தீ²ப்ரயோகோ³(அ)பி வித்³யாஸாமர்த்²யஸித்³தி⁴மபி⁴ப்ரேத்ய, ந தத³ர்த²முபாதா³நம் । ப்ரயோஜநத்வம் ச புருஷாகாங்க்ஷாயா ஏவாஸ்து । ந ஹி வித்³யா க³வாதி³வத் தடஸ்தா² ஸித்⁴யதி, யேநாப்தி: ப்ருத²கு³பாதீ³யேத । ஸா ஹி வேதி³த்ராஶ்ரயா வேத்³யம் தஸ்மை ப்ரகாஶயந்த்யேவோதே³தி । ஸத்யமேவமந்யத்ர ; ப்ரக்ருதே புநர்விஷயே வித்³யா உதி³தா(அ)பி ந ப்ரதிஷ்டா²ம் லப⁴தே ; அஸம்பா⁴வநாபி⁴பூ⁴தவிஷயத்வாத் । ததா² ச லோகே அஸ்மிந் தே³ஶே காலே சேத³ம் வஸ்து ஸ்வரூபத ஏவ ந ஸம்ப⁴வதீதி த்³ருட⁴பா⁴விதம், யதி³ தத் கத²ம் சித் தை³வவஶாது³பலப்⁴யேத, ததா³ ஸ்வயமீக்ஷமாணோ(அ)பி தாவந்நாத்⁴யவஸ்யதி, யாவத் தத்ஸம்ப⁴வம் நாநுஸரதி । தேந ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமபி ஸ்வவிஷயே(அ)ப்ரதிஷ்டி²தமநவாப்தமிவ ப⁴வதி । தேந தத்ஸ்வரூபப்ரதிஷ்டா²யை தர்கம் ஸஹாயீகரோதி । அத ஏவ ப்ரமாணாநாமநுக்³ராஹகஸ்தர்க: இதி தர்கவித³: ॥
க்ரியாவாசிபத³ம் த்³ரவ்யாதி³கமபி⁴த³தா⁴தீத்யுக்தத்வாத் ந நாந்தரீயகதயா த்³ரவ்யாதி³கம் ந ஸாத⁴யதீதி தத்ராஹ -
கத²ம் ஹீதி ।
அயமேவ ப்ரகார இதி ।
நிராஸவிஶிஷ்டஶுக்திவிஷயதயா ந நிராஸபோ³த⁴கத்வம் , ஶுக்திபோ³த⁴நநாந்தரீயகதயைவ நிராஸபோ³த⁴கத்வமித்யர்த²: ।
அஸம்ப்ரயுக்தவிஷயத்வாதி³தி ।
ப்ரத்யக்ஷத்வமபா⁴வஸ்யேதி வத³தாமபி ப்ரத்யக்ஷப்ரதியோப்ரதியோகி³பா⁴வஸ்யேதிகி³காபா⁴வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வமித்யப்⁴யுபக³மாத் ஶுக்திகேயமிதி ப்ரத்யக்ஷவிஷயதயா அப்ரத்யக்ஷரூப்யநிராஸஸித்³தி⁴ர்ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।
அநர்த²ஹேதுப்ரஹாணஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யாப²லத்வாத் வேதா³ந்தாரம்ப⁴ப²லத்வேந சதுர்த்²யா கத²ம் நிர்தே³ஶ இத்யாஶங்க்ய ந ஸாக்ஷாத் ப²லத்வவிவக்ஷயா சதுர்தீ²ப்ரயோக³ இத்யாஹ –
சதுர்தீ²ப்ரயோகோ³(அ)பீதி ।
உபாதா³நம் வேதா³ந்தாரம்ப⁴ இத்யர்த²: ।
அநர்த²ஹேதுநிராஸஸ்ய ஸாத்⁴யாதிஶயத்வே(அ)பி ப்ரயோஜநதயா ந ப்ரவர்தகத்வம் , ப்ரயோஜநத்வம் விஜ்ஞாநஸ்ய ப⁴வது ந வாக்யஸ்யேதி தத்ராஹ -
ப்ரயோஜநத்வம் சேதி ।
ஆகாங்க்ஷாயா இதி ।
ஆகாங்க்ஷ்யத இத்யாகாங்க்ஷா, ஆகாங்க்ஷ்யமாணஸ்யைவ வ்யவஹிதத்வே(அ)பி வேதா³ந்தாரம்ப⁴ம் ப்ரதி ப்ரயோஜநத்வமஸ்தீத்யர்த²: ।
வித்³யாப்ரதிபத்தய இதி ப்ராப்திவாசிப்ரதிபத்திஶப்³த³மாக்ஷிபதி -
ந ஹி வித்³யேதி ।
தடஸ்தே²தி ।
பி⁴ந்நதே³ஶே ஸத்வம் ந லக்ஷத இத்யர்த²: ।
ஸ்வரூபத: ப்ராக் இத³ம் ந ஸ்பஷ்டம்அத², ப²லஶிரஸ்கவேஷேண ச ஜ்ஞாதுருத்பத்த்யைவ ப்ராப்தைவேத்யாஹ -
ஸா ஹீதி ।
வித்³யாயா விஷயேண ஸஹ அபரோக்ஷாவபா⁴ஸத்வம் ப்ராப்திரித்யுச்யதே । தத் ஸ்தூ²லக⁴டாதா³வுத்பத்த்யைவ ப⁴வதி, ஸூக்ஷ்மப்³ரஹ்மாத்மநி து ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –
ஸத்யமேவமிதி ।
அத்ர வித்³யேதி விசாரிதஶக்திதாத்பர்யோபஹிதாத்தாத்பர்யோபஶப்³தா³தி³தி ஶப்³தா³த் உத்பந்நோச்யதே ।
ப்ரதிஷ்டா²மிதி ।
விஷயேண ஸஹ அபரோக்ஷமித்யர்த²: ।
அஸம்பா⁴வநேதி ।
சித்தஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மபரிபா⁴வநாப்ரசயநிமித்தததே³காக்³ரவ்ருத்த்யயோக்³யதோச்யதே ।
விபரீதபா⁴வநேதி ।
ஶரீராத்³யத்⁴யாஸஸம்ஸ்காரதாத்பர்யோபஶப்³தா³தி³திப்ரசய: ।
அபரோக்ஷஜ்ஞாநகாரணஜந்யஜ்ஞாநே ஸத்யபி அஸம்பா⁴வநாதி³சித்ததோ³ஷாத் அபரோக்ஷநிஶ்சயாபா⁴வே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
ததா² ச லோக இதி ।
இத³ம் வஸ்து இத்யாதி³மரீசப²லாதி³ருச்யதே ।
கத²ஞ்சிதி³தி ।
நௌயாநாதி³நேத்யர்த²: ।
தை³வவஶாதி³தி ।
நதீ³வேகா³தி³நேத்யர்த²: ।
நாத்⁴யவஸ்யதீதி ।
அஸம்பா⁴விமரீசப²லத்வாதி³விஶேஷாம்ஶம் நாத்⁴யவஸ்யதீத்யர்த²: । தத் ஸ்வப்ரதிஷ்டா²யை தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வவிஷயேண ஸஹாபரோக்ஷாய இத்யர்த²: । ப்ரமாணஶக்திவிஷயததி³த்யத்ர ததி³தி தத்த்வமுச்யதே । ப்ரமாணாதி³தத்த்வே ஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வப்ரத்யய: தர்கோ ந நியாமக இத்யர்த²: ।