ಆಶಂಕಾನಿರಾಕರಣೇನ ಸಿದ್ಧಾಂತೈಕದೇಶಿನಾಮಾರಂಭಪ್ರಕಾರಂ ದೂಷಯಿತುಮನಾರಂಭವಾದೀ ತಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ಅತ್ರ ಕೇಚಿದಿತಿ ।

(ಅಧೀತವಾಕ್ಯಾತ್ ಅಧೀತ)ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ದರ್ಶಿತಮಿತಿ ।

ವಿಧಿರಹಿತವಾಕ್ಯಮಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ವಿಧೇಃ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ದರ್ಶಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿಧಿರಹಿತಮಪಿ ವಾಕ್ಯಂ ವಿಧಿಯುಕ್ತವಾಕ್ಯೇನ ಏಕವಾಕ್ಯತ್ವೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ಅತೋ ನ ಸರ್ವತ್ರ ವಿಧಿಶ್ರವಣಾಪೇಕ್ಷಾ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಧೇರನುಪಪತ್ತಿರೇವೇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಹ -

ಯತ್ರಾಪೀತಿ ।

ತತ್ರಾಪಿ ವಿಧೇರನುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।

ಕೃತ್ಯಪ್ರತ್ಯಯಾನಾಂ ಕೃತ್ಯಾಶ್ಚೇತಿ ವಿಧೌ ಸ್ಮರಣಾತ್ ತವ್ಯಪ್ರತ್ಯಯೇನ ಜ್ಞಾನ ವಿಧೀಯತ ಇತಿ ತತ್ರಾಹ -

ಯದ್ಯಪಿ ಕೃತ್ಯಾ ಇತಿ ।

ತಥಾಪಿ ಇಹ ತು ವಿಧಿರ್ನ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅವಿಶೇಷೇಣೇತಿ ।

ಭಾವಕರ್ಮಣೋಃ ಸ್ಮರಣವದಿತಿ ಭಾವಃ ।

ಗಂತವ್ಯಮಿತಿ ಗಮನವಿಧಾನವತ್ । ಜ್ಞಾನಂ ವಿಧೀಯತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತವ್ಯಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ಧಾತ್ವರ್ಥವಿಷಯತ್ವೇ ಸತಿ ಧಾತ್ವರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇನ ಸ್ವತಂತ್ರಫಲಾಯ ವಿಧಾನಂ ಯುಕ್ತಂ ನ ತ್ವನ್ಯತ್ರೇತ್ಯಾಹ -

ಯೋ ಭಾವಾಭಿಧಾಯೀತಿ ।

ಕ್ರಿಯಾಸಮವೇತನಿಯೋಗಾಭಿಧಾಯಿತ್ವೇನ ಕ್ರಿಯಾಯಾಂ ಪರ್ಯವಸಾಯೀ ಪ್ರತ್ಯಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕ್ರಿಯಾಪ್ರತಿಪತ್ತಸ್ಯೇತಿಪ್ರಧಾನತ್ವಾದಿತಿ ।

ಕ್ರಿಯಾಸಮವೇತನಿಯೋಗಾಭಿಧಾಯಿತ್ವೇ ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾಯಾಂ ಕರ್ಮಣ್ಯತಿಶಯಹೇತುತ್ವೇನ ತಂ ಪ್ರತಿ ಗುಣಭೂತತ್ವಾಭಾವಾದೇವ ಸ್ವತಂತ್ರಫಲಸಾಧನತ್ವೇನ ಪ್ರಧಾನತ್ವಂ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನಿಯೋಕ್ತುಂ ಶಕ್ನೋತೀತಿ ।

ಕ್ರಿಯಾಸಮವೇತನಿಯೋಗಂ ಪುರುಷಂ ಪ್ರತಿ ಬೋಧಯಿತುಂ ಶಕ್ನೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯೋಽಧ್ಯೇತವ್ಯ ಇತಿವತ್ ಕರ್ಮಾಭಿಧಾಯಿತವ್ಯಪ್ರತ್ಯಯಾದಪಿ ಧಾತ್ವರ್ಥವಿಧಿರವಗಮ್ಯತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಥಾಪಿ ಸ್ವತಂತ್ರಫಲಾಯ ವಾ ಧಾತ್ವರ್ಥೋ ವಿಧೀಯತಾಮ್ , ಕಿಂ ವಾ ಕರ್ಮಕಾರಕಗತಫಲಾಯೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ ನ ತಾವತ್ ಸ್ವತಂತ್ರಫಲಾಯೇತ್ಯಾಹ -

ಯತ್ರ ಪುನಃ ಕರ್ಮ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇನೋಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ಅತ್ರ ಕರ್ಮೇತಿ ಪದಚ್ಛೇದಃ । ಕ್ರಿಯಾವಿಷಯದ್ರವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನ ಕಾರ್ಯಾಂತರಸಂಬಂಧಿತ್ವೇನೇತಿ ।

ಅತಿಶಯಹೇತುತ್ವೇನ ತಂ ಪ್ರತಿ ಗುಣಭೂತ ಕ್ರಿಯಾ ಸ್ವತಂತ್ರಾದೃಷ್ಟಂ ಪ್ರತಿ ಗುಣಭೂತಾಂ ಕರ್ತುಂ ನ ಕ್ರಿಯಾಪ್ರಧಾನತ್ವಾದಿತಿ ನಾಸ್ತಿಶಕ್ನೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಥ ಕರ್ಮಕಾರಕಸಮವಾಯಿಫಲಾಯ ವಿಧಿಸ್ತತ್ರಾಹ -

ದ್ರವ್ಯಪರತ್ವ ಇತಿ ।

ಅನಾದಿತ್ವಾತ್ ಅವಿಕಾರಿತ್ವಾತ್ ನಿತ್ಯಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾತ್ ನಿರ್ಗುಣತ್ವಾದಿತಿ ಕ್ರಮೇಣ ಅನುತ್ಪಾದ್ಯತ್ವಾದೀನಾಂ ಹೇತುರ್ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ ।

ಆತ್ಮನಿ ಗುಣಪ್ರಧಾನಾಖ್ಯಸಂಸ್ಕಾರಸಂಭವೇ ವಿಹಿತಕ್ರಿಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ ಅಜ್ಞಾನಾಧರ್ಮಾದಿಮಲಾಪಕರ್ಷಣಸಂಸ್ಕಾರಃ ಸ್ಯಾತ್ - ನೇತ್ಯಾಹ -

ಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।

ಸಂಸ್ಕೃತವ್ರೀಹ್ಯಾದೇರ್ಯಾಗಜನ್ಯಾಪೂರ್ವೋಪಯೋಗವದಾತ್ಮನಃ ಅಪೂರ್ವೋಪಯೋಗಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಈಪ್ಸಿತತಮತ್ವಮಿತಿ ।

ಕ್ರಿಯಾಜನ್ಯಾತಿಶಯವಿಶಿಷ್ಟತಯಾ ಕರ್ಮತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿಪರೀತೋ ಗುಣಪ್ರಧಾನಭಾವ ಇತಿ ।

ಆತ್ಮನಿ ಕ್ರಿಯಾಜನ್ಯಾತಿಶಯಾಸಂಭವಾತ್ ಆತ್ಮಾನಮಿತಿ ಕ್ರಿಯಾಜನ್ಯಾತಿಶಯವಿಶಿಷ್ಟತಯಾ ಕ್ರಿಯಾಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ಪ್ರತೀಯಮಾನಂ ವಿಹಾಯ ಆತ್ಮನಾ ಉಪಾಸೀತೇತಿ ಕ್ರಿಯಾಂ ಪ್ರತಿ ಕಾರಕತ್ವೇನ ಆತ್ಮನೋ ಗುಣಭಾವಃ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ । ಉಪಾಸನಸ್ಯಾಪಿ ಆತ್ಮನಿ ದೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟಾತಿಶಯಹೇತುತ್ವೇನ ತಂ ಪ್ರತಿ ಗುಣಭಾವಂ ಪ್ರತೀಯಮಾನಂ ವಿಹಾಯ ಆತ್ಮನಾ ಉಪಾಸೀತೇತಿ ಸ್ವತಂತ್ರಾದೃಷ್ಟಹೇತುತ್ವಾತ್ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ಕಲ್ಪ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸಕ್ತುನ್ಯಾಯೇನೇತಿ ।

ಸಕ್ತೂನ್ ಜುಹೋತೀತಿ ಕ್ರತುಪ್ರಕರಣೇ ಶ್ರವಣಾತ್ । ಸಕ್ತುಹೋಮಸ್ಯ ಕ್ರತ್ವಂಗತ್ವೇ ವಕ್ತವ್ಯೇ ಸಕ್ತುಗತಾತಿಶಯಹೇತುತ್ವೇನ ಸಂಸ್ಕಾರಕರ್ಮತ್ವಪ್ರತೀತೇಃ, ಪ್ರಯಾಜಾದಿವತ್ ಅಂಗತ್ವಾಯೋಗಾತ್ ಸಕ್ತೂನಾಂ ಅನ್ಯತ್ರೋಪಯೋಗಾಸಂಭವಾತ್ ಸಂಸ್ಕಾರಕರ್ಮತ್ವಸ್ಯಾಪ್ಯಯೋಗಾತ್ ವೈಯರ್ಥ್ಯಯೋಗಾಚ್ಚ ಸಕ್ತೂನಿತಿ ಪ್ರತೀಯಮಾನಂ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ವಿಹಾಯ ಸಕ್ತುಭಿರಿತಿ ಗುಣಭಾವಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಹೋಮಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರತೀಯಮಾನಗುಣಭಾವಂ ವಿಹಾಯ ಸ್ವತಂತ್ರಾದೃಷ್ಟಹೇತುತಯಾ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮಭ್ಯುಪಗಮ್ಯ ಪ್ರಯಾಜಾದಿವತ್ ಅಂಗತಾ ಸಕ್ತುಹೋಮಸ್ಯ ನಿರ್ಣೀತಾ, ತದ್ವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತತ್ರ ಯಥಾಶಬ್ದತೋ ಹೋಮಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇಽಪಿ ಸಕರ್ಮಕತ್ವಾದ್ಧಾತೋಃ ಸಕ್ತವ ಏವಾರ್ಥತಃ ಕರ್ಮಕಾರಕತಯಾ ಸ್ವೀಕ್ರಿಯಂತೇ । ಏವಮವಗಮಸ್ಯಾಪಿ ಸಕರ್ಮಕತ್ವಾದೇವಾರ್ಥತಃ ಕರ್ಮಾಭಾವೇನ ವಿಧಾನಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ -

ತತ್ರಾಪಿ ನ ಜ್ಞಾಯತ ಇತಿ ।

ಶಬ್ದತಃ ರಣತ್ವೇಽಪಿ ಇತಿಕರಣತ್ವೇಽಪಿ ಅರ್ಥತಃ ಕರ್ಮತಾ ಆತ್ಮನ ಏವೇತ್ಯಾಶಂಕತೇ -

ಅಥ ಜ್ಞಾಯತ ಇತಿ ।

ಅರ್ಥತಃ ಕರ್ಮತ್ವೇ ಸತಿ ಆತ್ಮನಿ ಕ್ರಿಯಾಜನ್ಯಾತಿಶಯೋ ವಕ್ತವ್ಯಃ, ತತ್ರೋತ್ಪಾದ್ಯತ್ವವಿಕಾವಿಕಾರ್ಯತ್ವಾಸಂಭವಾತ್ರ್ಯತ್ವಯೋರಸಂಭವಾತ್ ಆಪ್ಯತ್ವಂ ಸಂಸ್ಕಾರ್ಯತ್ವಂ ವಾ ಗತಿಃ ಸ್ಯಾತ್ । ತತ್ರ ತಾವದರ್ಥತಃ (ಆತ್ಮನಃ ? ) ಪ್ರತೀತಿತಶ್ಚಾವಾಪ್ತಿಃ ಅನಾದಿಸಿದ್ಧಾಸಂಸ್ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಚೋಪಯೋಗಾಭಾವ ಉಕ್ತಃ । ಅತೋ ನಿಷ್ಕರ್ಮಕಂ ವಿಜ್ಞಾನಂ ನ ವಿಧಾತುಂ ಶಕ್ಯತ ಇತ್ಯಾಹ -

ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।

ಅವಿವಕ್ಷಿತಾರ್ಥಾ ಅಪ್ರಮಾಣಭೂತಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯತ್ರ ಪುನಃ ಕರ್ಮೇತ್ಯತ್ರ ಕರ್ಮಸಮವಾಯ್ಯದೃಷ್ಟಾಭಿಧಾನೇನ ಕರ್ಮಪರ್ಯವಸಿತಪ್ರತ್ಯಯಃ ಕ್ರಿಯಾಯಾಂ ನಿಯೋಗಂ ನ ಬೋಧಯತೀತ್ಯುಕ್ತಂ ಪರಿಹರತಿ -

ಕರ್ಮಾಭಿಧಾಯಿನೋಽಪೀತಿ ।

ಸಂಪ್ರತ್ಯಯಾದಿತಿ ।

ಪ್ರತೀತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನಿಯೋಕ್ತೃತ್ವಂ ನಿಯೋಗಬೋಧಕತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪ್ರಯೋಜನಾಭಾವಾದಿತಿ ।

ದ್ರವ್ಯಪರತ್ವೇ ಆತ್ಮನಿ ಕ್ರಿಯಾಜನ್ಯಾತಿಶಯಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅವಿದ್ಯೋಚ್ಛೇದರೂಪಸಂಸ್ಕಾರಸ್ಯಾನ್ಯತ್ರ ವಿನಿಯೋಗೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಂಸಾರಹೇತೂಚ್ಛೇದರೂಪಸಂಸ್ಕಾರತ್ವಾದೇವ ಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ನಾನ್ಯತ್ರ ವಿನಿಯೋಗಾಪೇಕ್ಷಾ ಇತ್ಯಾಹ -

ಅವಿದ್ಯಾ ಚ ಸಂಸಾರಹೇತುಭೂತಾ ಇತಿ ।