நந்வாத்மநோ நிர்கு³ணத்வே தத்³த⁴ர்மாணாமிதி பா⁴ஷ்யம் கத²மிதி சேத் , உச்யதே । பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தம் சைதந்யம் ஜ்ஞாநம் , விஷயாபே⁴தே³நாபி⁴வ்யக்தம் ஸ்பு²ரணம் , ஶுப⁴கர்மஜந்யவ்ருத்திவ்யக்தமாநந்த³ இத்யேவம் வ்ருத்த்யுபாதி⁴க்ருதபே⁴தா³த் ஜ்ஞாநாதீ³நாமாத்மத⁴ர்மத்வவ்யபதே³ஶ: । தது³க்தம் டீகாயாம் ‘ஆநந்தோ³ விஷயாநுப⁴வோ நித்யத்வம் சேதி ஸந்தி த⁴ர்மா அப்ருத²க்த்வே(அ)பி சைதந்யாத் (சைதந்யத்வாத்)* ப்ருத²கி³வாவபா⁴ஸந்தே’ இதி । அதோ நிர்கு³ணப்³ரஹ்மாத்மத்வமதே, அஹம் கரோமீதி ப்ரதீதேரர்த²ஸ்ய சாத்⁴யாஸத்வாயோகா³த்ப்ரமாத்வம் (ஸத்யத்வம் சேத்யதி⁴க: பாட²:)* அஹம் நர இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய கௌ³ணத்வமிதி மதமாஸ்தே²யம் । ததா² ச ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸத்யதயா ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திரூபப²லாஸம்ப⁴வாத்³ப³த்³த⁴முக்தயோர்ஜீவப்³ரஹ்மணோரைக்யாயோகே³ந விஷயாஸம்ப⁴வாத் ஶாஸ்த்ரம் நாரம்ப⁴ணீயமிதி பூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்யதாத்பர்யம் । யுக்தக்³ரஹணாத்பூர்வபக்ஷஸ்ய து³ர்ப³லத்வம் ஸூசயதி । ததா²ஹி கிமத்⁴யாஸஸ்ய நாஸ்தித்வமயுக்தத்வாத³பா⁴நாத்³வா காரணாபா⁴வாத்³வா ? ஆத்³ய இஷ்ட இத்யாஹ -
ததா²பீதி ।
ஏதத³நுரோதா⁴தா³தௌ³ யத்³யபீதி படி²தவ்யம் । அத்⁴யாஸஸ்யாஸங்க³ஸ்வப்ரகாஶாத்மந்யயுக்தத்வமலங்கார இதி பா⁴வ: ।
ந த்³விதீய இத்யாஹ -
அயமிதி ।
அஜ்ஞ: கர்தா மநுஷ்யோ(அ)ஹமிதி ப்ரத்யக்ஷாநுப⁴வாத³த்⁴யாஸஸ்யாபா⁴நமஸித்³த⁴மித்யர்த²: । ந சேத³ம் ப்ரத்யக்ஷம் கர்த்ருத்வாதௌ³ ப்ரமேதி வாச்யம் । அபௌருஷேயதயா நிர்தோ³ஷேண, உபக்ரமாதி³லிங்கா³வத்⁴ருததாத்பர்யேண ச தத்வமஸ்யாதி³வாக்யேநாகர்த்ருப்³ரஹ்மத்வபோ³த⁴நேநாஸ்ய-அகர்தத்வ- ப்⁴ரமத்வநிஶ்சயாத் । ந ச ஜ்யேஷ்ட²ப்ரத்யக்ஷவிரோதா⁴தா³க³மஜ்ஞாநஸ்யைவ பா³த⁴ இதி வாச்யம் , தே³ஹாத்மவாத³ப்ரஸங்கா³த் , மநுஷ்யோ(அ)ஹமிதி ப்ரத்யக்ஷவிரோதே⁴ந ‘அதா²யமஶரீர:’(ப்³ரு॰உ॰ 4-4-7) இத்யாதி³ஶ்ருத்யா தே³ஹாத³ந்யாத்மாஸித்³தே⁴: । தஸ்மாதி³த³ம் ரஜதமிதிவத்ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்⁴ரமத்வஶங்காகலங்கிதஸ்ய நாக³மாத்ப்ராப³ல்யமித்யாஸ்தே²யம் । கிஞ்ச ஜ்யேஷ்ட²த்வம் பூர்வபா⁴வித்வம் வா ஆக³மஜ்ஞாநம் ப்ரத்யுபஜீவ்யத்வம் வா ? ஆத்³யே ந ப்ராப³ல்யம் , ஜ்யேஷ்ட²ஸ்யாபி ரஜதப்⁴ரமஸ்ய பஶ்சாத்³பா⁴விநா ஶுக்திஜ்ஞாநேந பா³த⁴த³ர்ஶநாத் । ந த்³விதீய: । ஆக³மஜ்ஞாநோத்பத்தௌ ப்ரத்யக்ஷாதி³மூலவ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரே ச(சேதி நாஸ்தி)* ஸங்க³திக்³ரஹத்³வாரா, ஶப்³தோ³பலப்³தி⁴த்³வாரா ச ப்ரத்யக்ஷாதே³ர்வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யஸ்யோபஜீவ்யத்வே(அ)பி தாத்த்விகப்ராமாண்யஸ்யாநபேக்ஷிதத்வாத் , அநபேக்ஷிதாம்ஶஸ்யாக³மேந பா³த⁴ஸம்ப⁴வாதி³தி । யத்து க்ஷணிகயாக³ஸ்ய ஶ்ருதிப³லாத்காலாந்தரபா⁴விப²லஹேதுத்வவத் ‘ததா² வித்³வாந்நாமரூபாத்³விமுக்த:’(மு॰உ॰ 3-2-7) இதி ஶ்ருதிப³லாத்ஸத்யஸ்யாபி ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத³த்⁴யாஸவர்ணநம் வ்யர்த²மிதி, தந்ந । ஜ்ஞாநமாத்ரநிவர்த்யஸ்ய க்வாபி ஸத்யத்வாத³ர்ஶநாத் , ஸத்யஸ்ய சாத்மநோ நிவ்ருத்த்யத³ர்ஶநாச்ச, அயோக்³யதாநிஶ்சயே ஸதி ஸத்யப³ந்த⁴ஸ்ய ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திஶ்ருதேர்போ³த⁴கத்வாயோகா³த் । ந ச ஸேதுத³ர்ஶநாத்ஸத்யஸ்ய பாபஸ்ய நாஶத³ர்ஶநாந்நாயோக்³யதாநிஶ்சய இதி வாச்யம் , தஸ்ய ஶ்ரத்³தா⁴நியமாதி³ஸாபேக்ஷஜ்ஞாநநாஶ்யத்வாத் । ப³ந்த⁴ஸ்ய ச ‘நாந்ய: பந்தா²’(ஶ்வே॰உ॰ 3-8) இதி ஶ்ருத்யா ஜ்ஞாநமாத்ராந்நிவ்ருத்திப்ரதீதே:, அத: ஶ்ருதஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வநிர்வாஹார்த²மத்⁴யஸ்தத்வம் வர்ணநீயம் । கிம் ச ஜ்ஞாநைகநிவர்த்யஸ்ய கிம் நாம ஸத்யத்வம் , ந தாவத³ஜ்ஞாநாஜந்யத்வம் । ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம்’(ஶ்வே॰உ॰ 4-10) இதி ஶ்ருதிவிரோதா⁴ந்மாயாவித்³யயோரைக்யாத் । நாபி ஸ்வாதி⁴ஷ்டா²நே ஸ்வாபா⁴வஶூந்யத்வம் ‘அஸ்தூ²லம்’ (ப்³ரு॰உ॰ 3-8-8) இத்யாதி³நிஷேத⁴ஶ்ருதிவிரோதா⁴த் । நாபி ப்³ரஹ்மவத்³பா³தா⁴யோக்³யத்வம் , ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திஶ்ருதிவிரோதா⁴த் । அத² வ்யவஹாரகாலே பா³த⁴ஶூந்யத்வம் , தர்ஹி வ்யாவஹாரிகமேவ ஸத்யத்வமித்யாக³தமத்⁴யஸ்தத்வம் । தச்ச ஶ்ருத்யர்தே² யோக்³யதாஜ்ஞாநார்த²ம் வர்ணநீயமேவ, யாக³ஸ்யாபூர்வத்³வாரத்வவத் । ந ச ‘தத³நந்யத்வாதி⁴கரணே’(ப்³ர॰ஸூ॰ 2-1-14) தஸ்ய வர்ணநாத்பௌநருக்த்யம் , தத்ரோக்தாத்⁴யாஸஸ்யைவ ப்ரவ்ருத்த்யங்க³விஷயாதி³ஸித்³த்⁴யர்த²மாதௌ³ ஸ்மார்யமாணத்வாதி³தி தி³க் ॥
அத்⁴யாஸம் த்³வேதா⁴ த³ர்ஶயதி -
லோகவ்யவஹார இதி ।
லோக்யதே மநுஷ்யோ(அ)ஹமித்யபி⁴மந்யத இதி லோகோ(அ)ர்தா²த்⁴யாஸ:, தத்³விஷயோ வ்யவஹாரோ(அ)பி⁴மாந இதி ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸோ த³ர்ஶித: ।
த்³விவிதா⁴த்⁴யாஸஸ்வரூபலக்ஷணமாஹ -
அந்யோந்யஸ்மிந் இத்யாதி³நா த⁴ர்மத⁴ர்மிணோ: இத்யந்தேந ।
ஜாட்³யசைதந்யாதி³த⁴ர்மாணாம் த⁴ர்மிணாவஹங்காராத்மாநௌ, தயோரத்யந்தம் பி⁴ந்நயோரிதரேதரபே⁴தா³க்³ரஹேணாந்யோந்யஸ்மிந் அந்யோந்யதாதா³த்ம்யமந்யோந்யத⁴ர்மாம்ஶ்ச வ்யத்யாஸேநாத்⁴யஸ்ய லோகவ்யவஹார இதி யோஜநா । அத: ஸோ(அ)யமிதி ப்ரமாயா நாத்⁴யாஸத்வம் , ததி³த³மர்த²யோ: காலபே⁴தே³ந கல்பிதபே⁴தே³(அ)ப்யத்யந்தபே⁴தா³பா⁴வாதி³தி வக்துமத்யந்தேத்யுக்தம் । ந ச த⁴ர்மிதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸே த⁴ர்மாத்⁴யாஸஸித்³தே⁴: ‘த⁴ர்மாம்ஶ்ச’ இதி வ்யர்த²மிதி வாச்யம் , அந்த⁴த்வாதீ³நாமிந்த்³ரியத⁴ர்மாணாம் த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸாஸ்பு²டத்வே(அ)ப்யந்தோ⁴(அ)ஹமிதி ஸ்பு²டோ(அ)த்⁴யாஸ இதி ஜ்ஞாபநார்த²த்வாத் ।
நந்வாத்மாநாத்மநோ: பரஸ்பராத்⁴யஸ்தத்வே ஶூந்யவாத³: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -
ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்யேதி ।
ஸத்யமநித³ம் சைதந்யம் தஸ்யாநாத்மநி ஸம்ஸர்க³மாத்ராத்⁴யாஸோ ந ஸ்வரூபஸ்ய । அந்ருதம் யுஷ்மத³ர்த²: தஸ்ய ஸ்வரூபதோ(அ)ப்யத்⁴யாஸாத்தயோர்மிது²நீகரணமத்⁴யாஸ இதி ந ஶூந்யதேத்யர்த²: ॥
நந்வத்⁴யாஸமிது²நீகரணலோகவ்யவஹாரஶப்³தா³நாமேகார்த²த்வே(அ)த்⁴யஸ்ய மிது²நீக்ருத்யேதி பூர்வகாலத்வவாசிக்த்வாப்ரத்யயாதே³ஶஸ்ய ல்யப: கத²ம் ப்ரயோக³ இதி சேந்ந, அத்⁴யாஸவ்யக்திபே⁴தா³த் । தத்ர பூர்வபூர்வாத்⁴யாஸஸ்யோத்தரோத்தராத்⁴யாஸம் ப்ரதி ஸம்ஸ்காரத்³வாரா பூர்வகாலத்வேந ஹேதுத்வத்³யோதநார்த²ம் ல்யப: ப்ரயோக³: । ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி -
நைஸர்கி³க இதி ।
ப்ரத்யகா³த்மநி ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வேநாத்⁴யாஸப்ரவாஹோ(அ)நாதி³ரித்யர்த²: । நநு ப்ரவாஹஸ்யாவஸ்துத்வாத் , அத்⁴யாஸவ்யக்தீநாம் ஸாதி³த்வாத் , கத²மநாதி³த்வமிதி சேத் । உச்யதே - அத்⁴யாஸத்வாவச்சி²ந்நவ்யக்தீநாம் மத்⁴யே(அ)ந்யதமயா வ்யக்த்யா விநா(அ)நாதி³காலஸ்யாவர்தநம் கார்யாநாதி³த்வமித்யங்கீ³காராத் । ஏதேந காரணாபா⁴வாதி³தி கல்போ நிரஸ்த:, ஸம்ஸ்காரஸ்ய நிமித்தஸ்ய நைஸர்கி³கபதே³நோக்தத்வாத் । ந ச பூர்வப்ரமாஜந்ய ஏவ ஸம்ஸ்காரோ ஹேதுரிதி வாச்யம் , லாக⁴வேந பூர்வாநுப⁴வஜந்யஸம்ஸ்காரஸ்ய ஹேதுத்வாத் । அத: பூர்வாத்⁴யாஸஜந்ய: ஸம்ஸ்காரோ(அ)ஸ்தீதி ஸித்³த⁴ம் ।
அத்⁴யாஸஸ்யோபாதா³நமாஹ -
மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த இதி ।
மித்²யா ச தத³ஜ்ஞாநம் ச மித்²யாஜ்ஞாநம் தந்நிமித்தமுபாதா³நம் யஸ்ய ஸ தந்நிமித்த: । தது³பாதா³ந(தது³பாதா³நக)* இத்யர்த²: । அஜ்ஞாநஸ்யோபாதா³நத்வே(அ)பி ஸம்ஸ்பு²ரதா³த்மதத்த்வாவரகதயா தோ³ஷத்வேநாஹங்காராத்⁴யாஸகர்துரீஶ்வரஸ்யோபாதி⁴த்வேந ஸம்ஸ்காரகாலகர்மாதி³நிமித்தபரிணாமித்வேந ச நிமித்தத்வமிதி த்³யோதயிதும் நிமித்தபத³ம் । ஸ்வப்ரகாஶாத்மந்யஸங்கே³ கத²மவித்³யாஸங்க³:, (ஸம்ஸ்காராதி³ஸாமக்³ர்யபா⁴வாத் இத்யதி⁴க:)*, இதி ஶங்காநிராஸார்த²ம் மித்²யாபத³ம் । ப்ரசண்ட³மார்தண்ட³மண்ட³லே பேசகாநுப⁴வஸித்³தா⁴ந்த⁴காரவத் , அஹமஜ்ஞ இத்யநுப⁴வஸித்³த⁴மஜ்ஞாநம் து³ரபஹ்நவம் , கல்பிதஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நாஸ்பர்ஶித்வாத் , நித்யஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்யாவிரோதி⁴த்வாச்சேதி । யத்³வா அஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநாபா⁴வ இதி ஶங்காநிராஸார்த²ம் மித்²யாபத³ம் । மித்²யாத்வே ஸதி ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வமஜ்ஞாநஸ்ய லக்ஷணம் மித்²யாஜ்ஞாநபதே³நோக்தம் । ஜ்ஞாநேநேச்சா²ப்ராக³பா⁴வ: ஸாக்ஷாந்நிவர்த்யத இதி வத³ந்தம் ப்ரதி மித்²யாத்வே ஸதீத்யுக்தம் । அஜ்ஞாநநிவ்ருத்தித்³வாரா ஜ்ஞாநநிவர்த்யப³ந்தே⁴(அ)திவ்யாப்திநிராஸாய ஸாக்ஷாதி³தி । அநாத்³யுபாதா³நத்வே ஸதி மித்²யாத்வம் வா லக்ஷணம் । ப்³ரஹ்மநிராஸார்த²ம் மித்²யாத்வமிதி । ம்ருதா³தி³நிராஸார்த²மநாதீ³தி । அவித்³யாத்மநோ: ஸம்ப³ந்த⁴நிராஸார்த²முபாதா³நத்வே ஸதீதி ।
ஸம்ப்ரதி அத்⁴யாஸம் த்³ரட⁴யிதுமபி⁴லபதி -
அஹமித³ம் மமேத³மிதி ।
ஆத்⁴யாத்மிககார்யாத்⁴யாஸேஷ்வஹமிதி ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாஸ: । ந சாதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யாம்ஶத்³வயாநுபலம்பா⁴த் நாயமத்⁴யாஸ இதி வாச்யம் , அயோ த³ஹதீதிவத³ஹமுபலப⁴ இதி த்³ருக்³த்³ருஶ்யாம்ஶயோருபலம்பா⁴த் । இத³ம்பதே³ந போ⁴க்³ய: ஸங்கா⁴த உச்யதே । அத்ராஹமித³மித்யநேந மநுஷ்யோ(அ)ஹமிதி தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸோ த³ர்ஶித: । மமேத³மித்யநேந மமேத³ம் (மமேத³மித்யநேந இதி நாஸ்தி)* ஶரீரமிதி ஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸ: ॥ நநு தே³ஹாத்மநோஸ்தாதா³த்ம்யமேவ ஸம்ஸர்க³ இதி தயோ: கோ பே⁴த³ இதி சேத் , ஸத்யம் । ஸத்தைக்யே ஸதி மிதோ² பே⁴த³ஸ்தாதா³த்ம்யம் । தத்ர மநுஷ்யோ(அ)ஹமித்யைக்யாம்ஶபா⁴நம் மமேத³மிதி பே⁴தா³ம்ஶரூபஸம்ஸர்க³பா⁴நமிதி பே⁴த³: । ஏவம் ஸாமக்³ரீஸத்த்வாத³நுப⁴வஸத்த்வாச்ச (சேதி நாஸ்தி)* அத்⁴யாஸோ(அ)ஸ்தீத்யதோ ப்³ரஹ்மாத்மைக்யே விரோதா⁴பா⁴வேந விஷயப்ரயோஜநயோ: ஸத்த்வாத்ஶாஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயமிதி ஸித்³தா⁴ந்தபா⁴ஷ்யதாத்பர்யம் ।
ஏவம் (ஏவம் சேதி சகாரோ(அ)தி⁴க:)* ஸூத்ரேணார்தா²த்ஸூசிதே விஷயப்ரயோஜநே ப்ரதிபாத்³ய தத்³தே⁴துமத்⁴யாஸம் லக்ஷணஸம்பா⁴வநாப்ரமாணை: ஸாத⁴யிதும் லக்ஷணம் ப்ருச்ச²தி -
ஆஹேதி ।
கிம்லக்ஷணகோ(அ)த்⁴யாஸ இத்யாஹ பூர்வவாதீ³த்யர்த²: । அஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய தத்த்வநிர்ணயப்ரதா⁴நத்வேந வாத³கதா²த்வத்³யோதநார்த²மாஹேதி பரோக்தி: । ‘ஆஹ’ இத்யாதி³ ‘கத²ம் புந:ப்ரத்யகா³த்மநி’ இத்யத: ப்ராக³த்⁴யாஸலக்ஷணபரம் பா⁴ஷ்யம் । ததா³ரப்⁴ய ஸம்பா⁴வநாபரம் । "தமேதமவித்³யாக்²யம்" இத்யாரப்⁴ய "ஸர்வலோகப்ரத்யக்ஷ:" இத்யந்தம் ப்ரமாணபரமிதி விபா⁴க³: ।
லக்ஷணமாஹ -
உச்யதே - ஸ்ம்ருதிரூப இதி ।
அத்⁴யாஸ இத்யநுஷங்க³: । அத்ர பரத்ராவபா⁴ஸ இத்யேவ லக்ஷணம் , ஶிஷ்டம் பத³த்³வயம் தது³பபாத³நார்த²ம் । ததா²ஹி அவபா⁴ஸ்யத இத்யவபா⁴ஸோ ரஜதாத்³யர்த²: தஸ்யாயோக்³யமதி⁴கரணம் பரத்ரபதா³ர்த²: । அதி⁴கரணஸ்யாயோக்³யத்வமாரோப்யாத்யந்தாபா⁴வத்வம் தத்³வத்த்வம் வா । ததா² சைகாவச்சே²தே³ந ஸ்வஸம்ஸ்ருஜ்யமாநே ஸ்வாத்யந்தாபா⁴வவதி அவபா⁴ஸ்யத்வமத்⁴யஸ்தத்வமித்யர்த²: । இத³ம் ச ஸாத்³யநாத்³யத்⁴யாஸஸாதா⁴ரணம் லக்ஷணம் । ஸம்யோகே³(அ)திவ்யாப்திநிராஸாயைகாவச்சே²தே³நேதி । ஸம்யோக³ஸ்ய ஸ்வஸம்ஸ்ருஜ்யமாநே வ்ருக்ஷே ஸ்வாத்யந்தாபா⁴வவத்யவபா⁴ஸ்யத்வே(அ)பி ஸ்வஸ்வாத்யந்தாபா⁴வயோர்மூலாக்³ராவச்சே²த³கபே⁴தா³ந்நாதிவ்யாப்தி:(ஸ்வாத்யந்தாபா⁴வேத்யாதி³)* । பூர்வம் ஸ்வாபா⁴வவதி பூ⁴தலே பஶ்சாதா³நீதோ க⁴டோ பா⁴தீதி க⁴டே(அ)திவ்யாப்திநிராஸாய ஸ்வஸம்ஸ்ருஜ்யமாந இதி பத³ம் , தேந ஸ்வாபா⁴வகாலே ப்ரதியோகி³ஸம்ஸர்க³ஸ்ய வித்³யமாநதோச்யதே இதி நாதிவ்யாப்தி: । பூ⁴த்வாவச்சே²தே³நாவபா⁴ஸ்யக³ந்தே⁴(அ)திவ்யாப்திவாரணாய ஸ்வாத்யந்தாபா⁴வவதீதி பத³ம் । ஶுக்தாவித³ந்த்வாவச்சே²தே³ந ரஜதஸம்ஸர்க³காலே(அ)த்யந்தாபா⁴வோ(அ)ஸ்தீதி நாவ்யாப்தி: ।
நிர்கு³ணத்வம் த⁴ர்மராஹித்யமிதி மத்வா ஶங்கதே –
நந்விதி ।
ஜ்ஞாநமித்யநேந ப்ரத்யக்ஷாநுமித்யாதி³கமுச்யதே ஸ்பு²ரணமித்யநேந ப்ரத்யக்ஷம் ஶுப⁴கர்மேத்யநேந ஶுப⁴கர்மஹேதுகமாது⁴ர்யாதி³ரஸவஸ்துப⁴க்ஷணாதி³கமுச்யதே விஷயாநுப⁴வ இத்யநேந ப்ரத்யக்ஷாநுமித்யாதி³கம் நித்யத்வமுத்பத்த்யாதி³ராஹித்யம் ஶுத்³த⁴த்வாதே³ரித³முபலக்ஷணம் । அவபா⁴ஸந்த இத்யஸ்ய தது³க்தமித்யநேநாந்வய: । அந்த:கரணவ்ருத்திரூபோபாதி⁴வஶாந்நாநேவாவபா⁴ஸந்த இத்யர்த²: ।
அத்³வைதமதே அத்⁴யாஸஸாமக்³ர்யபா⁴வாத³ஹம் ஸ்பு²ராமீத்யாதி³ஸ்த²லே ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸோ(அ)ர்தா²த்⁴யாஸஶ்ச ந ஸம்ப⁴வதீதி தார்கிகாதி³பூர்வபக்ஷிதாத்பர்யமத்⁴யாஸாக்ஷேபோபஸம்ஹாரவ்யாஜேநாவிஷ்கரோதி –
அத இதி ।
ப்ரதீதே: ப்ரமாத்வம் யதா²ர்தா²நுப⁴வத்வமர்த²ஸ்ய ப்ரமாத்வம் த்வபா³தி⁴தத்வமிதி பே⁴த³: ப்ரமாத்வமித்யஸ்யோத்தரேணேதிஶப்³தே³நாந்வய: ।
நந்வத்⁴யாஸாங்கீ³காரே ஏகவிப⁴க்த்யவருத்³த⁴த்வே ஸத்யேகார்த²போ³த⁴கத்வரூபஸ்யாஹம் நர இதி பத³யோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய ப்ரயோக³: கத²மித்யாஶங்க்ய நீலோ க⁴ட இத்யத்ர நீலகு³ணாஶ்ரயோ க⁴ட இதிவந்நரத்வவிஶிஷ்டதே³ஹஸம்ப³ந்த்⁴யஹமித்யாத்மீயத்வரூபகு³ணயோகா³த் கௌ³ணோ(அ)யம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரயோக³ இதி பூர்வபக்ஷிதாத்பர்யமாஹ –
அஹம் நர இதி ।
நரபத³ம் நரத்வவிஶிஷ்டதே³ஹபரம் நரத்வமவயவஸம்ஸ்தா²நரூபத⁴ர்மவிஶேஷ: ப்³ரஹ்மாத்மத்வமதே ப்ரமாத்வம் கௌ³ணத்வம் சாவஶ்யம் வக்தவ்யமிதி மதமாஸ்தே²யம் ஸ்தி²தமிதி பா⁴வ: ।
வ்யவஹிதவ்ருத்தாவநுவாத³பூர்வகம் பரமதமுபஸம்ஹரதி –
ததா² சேதி ।
நாரம்ப⁴ணீயமிதி ந விசாரணீயமித்யர்த²: । பூஜிதோபி வேதா³ந்தவிசாரோ ந கர்தவ்ய இதி பா⁴வ: । வஸ்துத: ப்ரதீதிதோ வ்யவஹாரத: ஶப்³த³தஶ்சேதி சதுர்வித⁴ப்ரயுக்தாத்³க்³ராஹ்யக்³ராஹகத்வப்ரயுக்தத்வாச்ச பரஸ்பரைக்யாத்³யயோக³த்வரூபவிரோதா⁴த்தம:ப்ரகாஶவதா³த்மாநாத்மநோர்த⁴ர்மிணோர்வாஸ்தவதாதா³த்ம்யாத்³யபா⁴வே ந த⁴ர்மஸம்ஸர்கா³பா⁴வ இதி தத்ப்ரமாயாஸம்ப⁴வேந தஜ்ஜந்யஸம்ஸ்காரஸ்யாத்⁴யாஸஹேதோரஸம்ப⁴வாத³தத்³ரூபே தத்³ரூபாவபா⁴ஸரூபோ(அ)த்⁴யாஸோ நாஸ்தி, ததா² ச ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸத்யதயா ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திரூபப²லாஸம்ப⁴வாத்³ப³த்³த⁴முக்தயோ: ஜீவப்³ரஹ்மணோரைக்யாயோகே³ந விஷயாபா⁴வாச்சா²ஸ்த்ரம் நாரம்ப⁴ணீயமித்யத்⁴யாஸபூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்யதாத்பர்யமிதி ஸுதீ⁴பி⁴ர்விபா⁴வநீயம் ।
ஆத்மாநாத்மநோர்வாஸ்தவைக்யாதௌ³ யுக்த்யபா⁴வாதே³வாநுப⁴வஸித்³தா⁴த்⁴யாஸாபலாபே அநுப⁴வஸித்³த⁴க⁴டாதி³பதா³ர்தா²நாமபலாபப்ரஸங்க³ஸ்ததா² ச ஶூந்யமதப்ரவேஶ: ஸ்யாதி³த்யதோ(அ)நுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத்³வாஸ்தவைக்யாபா⁴வேபி ஸாமக்³ரீஸத்த்வாச்ச அத்⁴யாஸோ(அ)ஸ்தீதி விஷயாதி³ஸம்ப⁴வேந ஶாஸ்த்ராரம்போ⁴ யுக்த இதி ஸித்³தா⁴ந்தயிதும் பூர்வபக்ஷஸ்ய தௌ³ர்ப³ல்யம் விவ்ருணோதி –
ததா²ஹீதி ।
அங்கீ³காரார்த²கேந ததா²பி இத்யநேநைவாத்³யபக்ஷே பரிஹாரோ வேதி³தவ்ய: ।
ஆதா³விதி ।
யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்யாதா³வித்யர்த²: ।
அர்த²க்ரமஸ்ய பாட்²யக்ரமாபேக்ஷயா ப்ரப³லத்வாத³ர்த²க்ரமமநுஸ்ருத்ய க்ரமேண பதா³ந்யவதாரயதி –
நேத்யாத³நா ।
அயமிதி ।
ப்ரத்யக்ஷாத்மகாநுப⁴வஸித்³த⁴ இத்யர்த²: । அயமித்யநேநைவ த்³விதீயகல்பபரிஹாரோ த்³ரஷ்டவ்ய: । ப்ரத்யக்ஷாநுப⁴வாதி³தி । ஸாக்ஷிரூபப்ரத்யக்ஷாநுப⁴வவிஷயத்வாதி³த்யர்த²: । அஹமஜ்ஞ இத்யாதி³வ்ருத்திரூபஸ்யாநுப⁴வஸ்ய ப்⁴ரமஸ்வரூபத்வாத³த்⁴யாஸ: ஸித்³த⁴: । ஸித்³தே⁴ வ்ருத்திஸ்வரூபே அத்⁴யாஸே ஸாக்ஷ்யாத்மகபா⁴நஸத்த்வாத³பா⁴நமயுக்தம் வ்ருத்தீநாம் ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யத்வநியமாதி³தி பா⁴வ: ।
ஜீவாத்மநி கர்த்ருத்வாதி³கம் வாஸ்தவமேவேத்யாஶங்க்ய நிஷேத⁴தி –
ந சேத்யாதி³நா ।
அஹம் கர்த்தேத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷம் கர்த்ருத்வாதி³மதா³த்மவிஶேஷ்யககர்த்ருத்வாதி³ப்ரகாரகத்வாத் ப்ரமாத்மகமேவ நாத்⁴யாஸாத்மகமதோ(அ)த்⁴யாஸோ நாநுப⁴வஸித்³த⁴ இத்யர்த²: । விஶேஷணத்³வயேந தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஸ்யாப்ராமாண்யாந்யபரத்வயோர்நிராஸ: க்ரியதே । “உபக்ரமோபஸம்ஹாராவப்⁴யாஸோ(அ)பூர்வதா ப²லம் । அர்த²வாதோ³பபத்தீ ச லிங்க³ம் தாத்பர்யநிர்ணயே “ இதி ஶ்லோகோக்தோபக்ரமாதி³பதே³ந க்³ராஹ்யம் உபக்ரமோபஸம்ஹாராவேவ லிங்க³ம் । போ³த⁴நேந ஜ்ஞாநேநேத்யர்த²: । வ்யதி⁴கரணீயம் த்ருதீயா ததா² ச ஜீவஸ்யாகர்த்ருப்³ரஹ்மபோ³த⁴காக³மவாக்யஜந்யஜ்ஞாநேநாஹம் கர்தேத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்⁴ரமத்வநிஶ்சயாத³த்⁴யாஸஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴வ: ।
ப்ரஸங்க³மேவோபபாத³யதி –
மநுஷ்ய இதி ।
தஸ்மாதி³தி ।
தே³ஹாத்மவாத³ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: । தே³ஹாத்மவாத³ப்ரஸங்கா³து³ப⁴யவாதி³ஸித்³த⁴ஸ்ய மநுஷ்யோஹமிதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரத்யக்ஷஸ்ய யதா² ப்⁴ரமத்வம் ததா² அஹம் கர்தேத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷஸ்யாபி ப்⁴ரமத்வமாஸ்தே²யமிதி ப்⁴ரமஸ்வரூபத்வேந ஸித்³த⁴ஸ்யாத்⁴யாஸஸ்ய ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷாத்மகபா⁴நஸம்ப⁴வாத³பா⁴நமயக்தமிதி பா⁴வ: ।
ஜ்ஞாநப்ரத்யக்ஷநிஷ்ட²ம் ஜ்யேஷ்ட²த்வமவிவக்ஷித்வா ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ராப³ல்யாபா⁴வ: ஸாதி⁴த: ஸம்ப்ரதி ஜ்யேஷ்ட²த்வம் விவக்ஷித்வா ப்ராப³ல்யாபா⁴வம் ஸாத⁴யதி –
கிஞ்சேதி ।
பூர்வபா⁴வித்வம் பூர்வகாலவ்ருத்தித்வம் உபஜீவ்யத்வம் ஹேதுத்வம் ப்ரத்யக்ஷஸ்ய வ்யாவஹாரிகப்ராமாத்வேநைவோபஜீவ்யதா ந தாத்விகப்ரமாத்வேநேதி தாத்விகப்ரமாத்வாம்ஶஸ்ய ’நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சநே’த்யாத்³யாக³மேந பா³த⁴ஸம்ப⁴வாந்ந தஸ்ய ப்ராப³ல்யமிதி தூ³ஷயதி –
ந த்³விதீய இதி ।
ஆக³மஜ்ஞாநோத்பத்தௌ ஆக³மரூபஶப்³த³விஷகஜ்ஞாநஜந்யாகர்த்ருப்³ரஹ்மவிஷயகஶாப்³த³போ³தோ⁴த்பத்தாவித்யர்த²: । ப்ரத்யக்ஷாதி³மூல: வாக்யப்ரயோகா³தி³ரூபேண வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரேண ஜந்ய: ய: ஸங்க³திக்³ரஹ: ஶக்திஜ்ஞாநம் தத்³த்³வாரா யா ஶப்³தோ³பலப்³தி⁴ஸ்தத்³த்³வாரா சேத்யர்த²: । ததா² ச உத்தமவ்ருத்³த⁴: கா³மாநயேதி வாக்யம் ப்ரயுங்க்தே தத்³வாக்யஶ்ரோதா மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴: க³வாநயநே ப்ரவர்ததே தாம் ப்ரவ்ருத்திம் பஶ்யத: வ்யுத்பித்ஸோர்பா³லஸ்ய ததா³ அஸ்ய பத³ஸ்யாஸ்மிந்நர்தே² ஶக்திரித்யாதி³ஶக்திக்³ரஹோ ஜாயதே தேநாநந்தரம் பதா³ர்த²ஜ்ஞாநாதி³த்³வாரா தஸ்ய பா³லஸ்ய ஶாப்³த³போ³தோ⁴ ப⁴வதி தஸ்மிந் ஶாப்³த³போ³தே⁴ ஶக்திஜ்ஞாநாதி³த்³வாரா ஶ்ரவணப்ரத்யக்ஷாதே³ருபஜீவ்யத்வமஸ்தீதி பா⁴வ: । வ்யாவஹாரிகம் யாவத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ந ஜாயதே தாவத³பா³தி⁴தம் ப்ராமாண்யம் ப்ரமாத்வம் யஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸ்ய தத்தஸ்யேத்யர்த²: । தாத்விகம் பாரமார்தி²கம் ப்ராமாண்யம் ப்ரமாத்வம் யஸ்ய தத்தஸ்யேத்யர்த²: । அநபேக்ஷிதத்வாத³நுபஜீவ்யத்வாதி³த்யர்த²: ।
நநு த⁴ர்மிரூபப்ரத்யக்ஷஸ்ய உபஜீவ்யஸ்ய த⁴ர்மபே⁴தே³நாநுபஜீவ்யத்வேப்யாக³மபா³தி⁴தத்வேநோபஜீவ்யவிரோதோ⁴ து³ர்வார இத்யாஶங்காயாம் த⁴ர்மிநிஷேதே⁴ தாவதா³க³மஸ்ய தாத்பர்யாபா⁴வாத்³த⁴ர்மஸ்யைவ பா³த⁴ இத்யாஹ –
அநபேக்ஷிதாம்ஶஸ்யேதி ।
அநவச்சே²த³கதாத்விகப்ரமாத்வரூபத⁴ர்மஸ்யேத்யர்த²: । ஆக³மேந – நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சநேத்யாக³மேநேத்யர்த²: । வ்யாவஹாரிகப்ரமாத்வஸ்யாதிரிக்தவ்ருத்தித்வேப்யுபஜீவ்யதாவச்சே²த³கத்வமிதரநிவர்தகத்வரூபமௌபசாரிகமிதி பா⁴வ: ।
அத²வா ப்ரத்யக்ஷகாரணம் வ்யாவஹாரிகப்ரமாத்வம் து ஸஹகாரிகாரணம் , ததா² ச தயோராக³மேந பா³தோ⁴ நாஸ்தி கிந்து தாத்விகப்ரமாத்வபா³த⁴ஸ்ததோ நோபஜீவ்யவிரோதோ⁴ ந ப்ராப³ல்யம் சேதி தூ³ஷயதி –
ந த்³விதீய இதி ।
ஷஷ்டீ²த்³வயம் ப்ரத்யக்ஷாதே³ர்ந விஶேஷணம் ப³ஹுவ்ரீஹிரபி பூர்வவந்நாஶ்ரயணீய: । உபஜீவ்யத்வேபீதி ப்ரத்யக்ஷாதி³நிஷ்ட²வ்யாவஹாரிகப்ரமாத்வஸ்ய ஸஹகாரிகாரணத்வஸத்த்வேபீதி பா⁴வ: । அநபேக்ஷிதத்வாத³ஸஹகாரித்வாதி³த்யர்த²: ।
தர்ஹி கஸ்ய பா³த⁴ இத்யத ஆஹ –
அநபேக்ஷிதேதி ।
அஸஹகாரித⁴ர்மஸ்யேத்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி । உபஜீவ்யே வர்ணபத³வாக்யாநாம் ஶ்ரவணப்ரத்யக்ஷே வேதா³ந்த்யபி⁴மதவ்யாவஹாரிகப்ரமாத்வாம்ஶ ஏக: பூர்வவாத்³யபி⁴மததாத்விகப்ரமாத்வாம்ஶஶ்சேத்யம்ஶத்³வயம் வர்ததே தத்ர ஶாப்³த³போ³த⁴ஸ்யோத்பத்த்யர்த²ம் வ்யாவஹாரிகப்ரமாத்வாம்ஶமேவாபேக்ஷதே யாவத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ந ஜாயதே தாவத்³வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வேந ப்ரத்யக்ஷாதி³பதா³ர்தா²நாம் ஸத்³பா⁴வாபா⁴வே ஸ்வோத்பத்த்யஸம்ப⁴வாத³தோ நாபேக்ஷிதாம்ஶ ஏவ ஆக³மேந பா³த்⁴யதே தத்ரைவ ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யாதி³தி । ததா² ச ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பாரமார்தி²கஸ்வரூபபா³தா⁴பேக்ஷயா ப்⁴ரமத்வம் அஹம் கர்தா போ⁴க்தாஹமிதி ஆத்மவிஶேஷ்யகாநாத்மநிஷ்ட²கர்த்ருத்வாதி³த⁴ர்மாத்⁴யாஸரூபம் ஜ்ஞாநம் த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸமந்தரா ந ஸம்ப⁴வதீதி த⁴ர்மிணோராத்மாநாத்மநோரத்⁴யாஸோ(அ)நுப⁴வஸித்³த⁴ இத்யநவத்³யம் ।
நாமரூபாதி³தி ।
ப³ந்தா⁴தி³த்யர்த²: ।
ஸத்யஸ்யேதி ।
ஸத்யஸ்ய கர்த்ருத்வாதி³ப³ந்த⁴ஸ்யேத்யர்த²: ।
யஜ்ஜ்ஞாநமாத்ரநிவர்த்யம் தத³ஸத்யமிதி ஶுக்திரஜதாதி³ஸ்த²லே க்ல்ருப்தநியமப⁴ங்க³: ஸ்யாதி³தி தூ³ஷயதி –
தந்நேதி ।
யத்ஸத்யம் தத்கஸ்மாத³பி நிவ்ருத்திரஹிதம் யதா²த்மவதி³தி வ்யாப்திவிரோதோ⁴பி தவ மதே ஸ்யாதி³தி தூ³ஷணாந்தரமாஹ –
ஸத்யஸ்ய சேதி ।
ஶ்ருதேர்போ³த⁴கத்வமங்கீ³க்ருத்ய வ்யாப்தித்³வயவிரோதோ⁴ த³ர்ஶித: வ்யாப்தித்³வயவிரோதா⁴தே³வ ஸம்ப்ரத்யங்கீ³காரம் த்யஜதி –
அயோக்³யதேதி ।
யோக்³யதா ஹ்யர்தா²பா³த⁴: தத்³பி⁴ந்நா து அயோக்³யதேத்யர்த²: । ஸத்யப³ந்த⁴ஸ்ய யா ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திஸ்தஸ்யா: யத்³போ³த⁴கத்வம் ஶ்ருதிநிஷ்ட²ம் தத³யோகா³தி³த்யர்த²: । ஆதௌ³ விஷயத்வம் ஷஷ்ட்²யர்த²: ஶ்ருதிநிஷ்ட²ஸ்ய நிவ்ருத்திவிஷயகபோ³த⁴ஜநகத்வஸ்யாயோகா³தி³தி ப²லிதார்த²: । நிவ்ருத்திஶ்ருதேரிதி பாடா²ந்தரம் । தத்ர நிவ்ருத்திப்ரதிபாத³கஶ்ருதே: போ³த⁴கத்வாயோகா³தி³த்யர்த²: । யதி³ கர்த்ருத்வாதி³ப³ந்த⁴: ஸத்ய: ஸ்யாத்தர்ஹி ப்³ரஹ்மண இவ ஸத்யப³ந்த⁴ஸ்யாபி ஜ்ஞாநமாத்ராந்நிவ்ருத்திரயோக்³யேதி ஜ்ஞாநமாத்ரஜந்யஸத்யப³ந்த⁴நிவ்ருத்திரூபஶ்ருத்யர்தே² தாவத³யோக்³யதாவிஷயகநிஶ்சயே ஸதி நிவ்ருத்திபோ³த⁴கத்வம் ததா² வித்³வாநித்யாதி³ஶ்ருதேரயுக்தம் த்³ருஷ்டாந்தே ஜ்யோதிஷ்டோமஶ்ருதேஸ்து அபூர்வத்³வாரவர்ணநேந யோக்³யதாநிஶ்சயஸத்த்வாத்³போ³த⁴கத்வம் யுஜ்யத இதி பா⁴வ: ।
நநு பாபகர்ம கிமஸத்யம் ஸத்யம் வா ? நாத்³ய:, தந்நாஶார்த²ம் ஸேதுர்த³ர்ஶநாதௌ³ ப்ரயத்நோ ந ஸ்யாத் , த்³விதீயே யத்ஸத்யம் தஜ்ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திம் ப்ராப்தும் யோக்³யம் ததா² பாபகர்மே(அ)தி வ்யாப்த்யா ஶ்ருத்யர்தே²(அ)பி யோக்³யதாநிஶ்சயோஸ்தீத்யாஶங்க்ய த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யேண பரிஹரதி –
ந சேத்யாதி³நா ।
தஸ்ய பாபஸ்யேதி ।
யத்³யபி பாபகர்ம ஸத்யம் ததா²பி ஶ்ரத்³தா⁴நியமாதி³ஸாபேக்ஷஜ்ஞாநநிவர்த்த்யமேவ ந து ஜ்ஞாநமாத்ரநிவர்த்யம், ப³ந்த⁴ஸ்து ஜ்ஞாநமாத்ரநிவர்த்யத்வேந ஶுக்திரஜதாதி³வத³ஸத்ய ஏவேத்யயோக்³யதாநிஶ்சயோ து³ர்வார இதி பா⁴வ: । ஏதேந நியமாப்ரவிஷ்டமாத்ரபத³வ்யாவர்த்யம் த³ர்ஶிதம் । பாபகர்மண: உப⁴யவாத்³யபி⁴மதம் ஸத்யத்வம் நாம வ்யவஹாரகாலே பா³த⁴ஶூந்யத்வம் வ்யவஹாரயோக்³யத்வேந வித்³யமாநத்வம் வா ।
ப³ந்த⁴ஸ்ய ஜ்ஞாநமாத்ரநிவர்த்யத்வே ஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி –
ப³ந்த⁴ஸ்ய சேதி ।
ஶ்ரௌதம் ததா² வித்³வாநித்யாதி³ஶ்ருத்யா ப்ரதிபாதி³தம் யஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் ஜ்ஞாநஜந்யப³ந்த⁴நிவ்ருத்திரூபம் தந்நிர்வாஹார்த²ம் தஸ்மிந் ஶ்ருத்யர்தே² யோக்³யதாநிஶ்சயார்த²மித்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநைகநிவர்த்யஸ்ய ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸாமாந்யத: ஸத்யத்வம் தூ³ஷிதமிதா³நீம் விகல்ப்ய தூ³ஷயதி –
கிஞ்சேதி ।
கிம் ஸத்யத்வமஜ்ஞாநாஜந்யத்வம் ஸ்வாதி⁴ஷ்டா²நே ஸ்வாபா⁴வஶூந்யத்வம் வா ப்³ரஹ்மவத்³பா³தா⁴யோக்³யத்வம் வ்யவஹாரகாலே பா³த⁴ஶூந்யத்வம் வா ? நாத்³ய இத்யாஹ –
நேதி ।
ஸத்யே ப்³ரஹ்மண்யஜ்ஞாநாஜந்யத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி லக்ஷணஸமந்ப³ய: । ஏவம் ஸர்வத்ர । ப்ரக்ருதிமிதி । ஜக³து³பாதா³நமித்யர்த²: ।
ஶ்ருத்யா ப³ந்த⁴ஸ்ய மாயாஜந்யத்வமுச்யதே நாஜ்ஞாநஜந்யத்வமதோ நாஜ்ஞாநஜந்யத்வே ஶ்ருதிவிரோத⁴ இத்யாஶங்க்யாஜ்ஞாநமவித்³யா மாயா சேதி பர்யாய இத்யஜ்ஞாநஜந்யத்வப்ரதிபாத³கஶ்ருதிவிரோதோ⁴ து³ர்வார இதி பரிஹரதி –
மாயேதி ।
ந த்³விதீய இத்யாஹ –
நாபீதி ।
ஸ்வஶப்³தே³ந ப³ந்தோ⁴ க்³ராஹ்ய: ப³ந்தா⁴தி⁴ஷ்டா²நே ப்³ரஹ்மணி ப³ந்தா⁴பா⁴வேந ஶூந்யத்வம் அவ்ருத்தித்வமித்யர்த²: । ப³ந்த⁴: ஸ்வபா⁴வேந ஸஹ ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்திமாந் ப⁴வதீதி பா⁴வ: । அநேந ஸ்வாதி⁴ஷ்டா²நவ்ருத்த்யபா⁴வாப்ரதியோகி³த்வம் ஸத்யத்வமிதி லக்ஷணமுக்தம் ப⁴வதி । தஸ்யார்த²: ப³ந்தா⁴தி⁴ஷ்டா²நவ்ருத்திர்ய அபா⁴வ: ந து ப³ந்தா⁴பா⁴வ: கிம் த்வந்யாபா⁴வ: தத்ப்ரதியோகி³த்வம் ப³ந்தே⁴(அ)ஸ்தீதி । யதி³ ப்³ரஹ்மணி ஜக³த்³ரூபோ ப³ந்த⁴ஸ்ததா³ தேந ஸ்தூ²லத்வம் த⁴ர்மத்வம் ச ஸ்யாத்ததா² ச நிர்த⁴ர்மிகத்வாஸ்தூ²லத்வாதி³ப்ரதிபாதி³காஸ்தூ²லமித்யாதி³ஶ்ருதிவிரோத⁴: ।
கிம் ச யதி³ ப்³ரஹ்மணி ப³ந்தா⁴பா⁴வோ நாஸ்தி ததா³ அஸ்தூ²லமித்யாதி³ஶ்ருதே: ப³ந்தா⁴பா⁴வப்ரதிபாத³நேபி தாத்பர்யாத்தத்³விரோத⁴ இத்யாஹ –
அஸ்தூ²லமித்யாதீ³தி ।
யத்³யபி ஸித்³தா⁴ந்தே ப்³ரஹ்மண்யேவ ப³ந்த⁴ஸ்ததா²பி தஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வேந ஶ்ருதிவிரோத⁴ இதி பா⁴வ: ।
த்ருதீயே விரோத⁴மாஹ –
நாபி ப்³ரஹ்மவதி³தி ।
சரமே பக்ஷே து மந்மதப்ரவிஷ்டோஸீத்யாஹ –
அதே²தி ।
’ஆதா³வந்தே ச யந்நாஸ்தி வர்தமாநேபி தத்ததே²தி’ ந்யாயேந வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வாத்⁴யஸ்தத்வயோர்ந விரோத⁴ இதி பா⁴வ: ।
நநு விரோதா⁴பா⁴வேந ஆக³தேப்யத்⁴யஸ்தத்வே ப்ரயோஜநாபா⁴வாத்கிம் தத்³வர்ணநேநேத்யத ஆஹ –
தச்சேதி ।
யதி³ ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வமங்கீ³க்ரியதே ததை²வ ஜ்ஞாநமாத்ரஜந்யப³ந்த⁴நிவ்ருத்திரூபஶ்ருத்யர்தே² யதி³ ப³ந்த⁴: ஸத்ய: ஸ்யாத் ஜ்ஞாநமாத்ராந்நிவர்திதுமயோக்³ய: ஸ்யாதி³த்யேதாத்³ருஶதர்காதி³நா பா³தோ⁴ நாஸ்தீத்யர்தா²பா³தா⁴த்மகயோக்³யதாநிஶ்சய: ஸம்பத்³யதே(அ)த: தந்நிஶ்சயார்த²மத்⁴யாஸோ வர்ணநீய இதி ந தத்³வர்ணநம் வ்யர்த²மிதி பா⁴வ: ।
அத்⁴யஸ்தத்வஸ்ய வ்யாபாரத்வரூபத்³வாரத்வாஸம்ப⁴வாத் த்³வாரத்வம் விஹாயாங்கீ³காராம்ஶ ஏவாத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –
அபூர்வேதி ।
அபூர்வம் த்³வாரம் யஸ்ய ஸோ(அ)பூர்வத்³வாரோ யாக³ஸ்தஸ்ய பா⁴வஸ்தஸ்த்வமபூர்வரூபத்³வாரம் தத்³வதி³த்யர்த²: । யதா² ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³ஶ்ருத்யர்த²: யோ யாக³ஸ்ய ஸ்வர்க³ஹேதுத்வரூப: தத்³யோக்³யதாஜ்ஞாநாயாபூர்வமங்கீ³க்ருதம் ததா²த்⁴யஸ்யத்வமங்கீ³கரணீயமிதி பா⁴வ: । நசேத்யாதி³க்³ரந்த²ஸ்த்வதிரோஹிதார்த²: ।
நநு விஷயாதி³ஸித்³த்⁴யர்த²மாதா³வேவாத்⁴யாஸஸ்யாவஶ்யகத்வேந ஆர்தி²கார்த²தயா யுக்த்யா ச வர்ணிதத்வாத்புநஸ்தத³நந்யத்வாதி⁴கரணே தத்³வர்ணநம் புநருக்தமேவாதி⁴கரணஸ்ய க³தார்த²த்வாதி³த்யத ஆஹ –
தி³கி³தி ।
அயமாஶய: । அதி⁴கஶங்காநிராஸார்த²கத்வேந ப்ரவ்ருத்தஸ்ய தத³தி⁴கரணஸ்ய ந க³தார்த²தா யத: ஸங்க்³ரஹஸ்ய விவரணமதோ ந புநருக்ததேத்யலமதிப்ரஸங்கே³ந ।
லோகஸஹிதோ வ்யவஹார: லோகவ்யவஹார: இதி மத்⁴யமபத³லோபஸமாஸாதே³கவசநே(அ)பி த்³வைவித்⁴யம் யுக்தமேவேத்யபி⁴ப்ரேத்ய பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –
அத்⁴யாஸமிதி ।
லோக்யதே ய: ஸ: லோக இதி கர்மவ்யுத்பத்த்யா அர்தா²த்⁴யாஸபரத்வேந லோகபத³ம் வ்யாசஷ்டே –
லோக்யத இதி ।
மநுஷ்யபத³ம் பூர்வம் வ்யாக்²யாதம் ।
மநுஷ்யோஹமிதி ।
தே³ஹாஹங்காராத்³யர்த²ரூப: ஜ்ஞாநோபஸர்ஜநோர்தா²த்⁴யாஸ இத்யர்த²: ।
நநு லோகபத³ஸ்ய கர்மவ்யுத்பத்த்யங்கீ³காரேண தத்ஸாஹசர்யாத்³ வ்யவஹாரபத³ஸ்யாபி கர்மவ்யுத்பத்தி: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யோப⁴யோ: கர்மபரத்வே பௌநருக்த்யாந்ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –
தத்³விஷய இதி ।
ஸ ஏவார்த²ரூபாத்⁴யாஸோ விஷயோ யஸ்ய ஜ்ஞாநரூபாத்⁴யாஸஸ்ய ஸ ததே²த்யர்த²: ।
நநு வ்யவஹாரஶப்³த³ஸ்யாபி⁴ஜ்ஞாபி⁴வத³நமர்த²க்ரியா சேதி ப³ஹ்வர்த²ஸம்ப⁴வாத்கிமத்ர விவக்ஷிதமித்யாஶங்க்யாபி⁴ஜ்ஞார்த²கத்வமித்யாஹ –
அபி⁴மாந இதி ।
அர்தோ²பஸர்ஜந: ஜ்ஞாநரூபோத்⁴யாஸோ ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸ இத்யர்த²: । இத³ம் ரஜதமித்யத்ர ஜ்ஞாநப்ராதா⁴ந்யவிவக்ஷயா ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸ: அர்த²ப்ராதா⁴ந்யவிவக்ஷயா அர்தா²த்⁴யாஸஶ்ச வேதி³தவ்ய: । ஏவம் ஸர்வத்ர ।
ஸ்வரூபேதி ।
ஸ்வரூபம் ச தல்லக்ஷணம் சேதி கர்மதா⁴ரய: । லக்ஷணாதி³பா⁴ஷ்யஸித்³த⁴மாத்மாநாத்மநோரிதரேதரவிஷயமவித்³யாக்²யம் த்³விவிதா⁴த்⁴யாஸஸ்வரூபமாஹேத்யர்த²: । லக்ஷணம் த்³விவித⁴ம் ஸ்வரூபலக்ஷணம் வ்யாவர்தகலக்ஷணம் சேதி தத்ர பா⁴ஷ்யே கண்டோ²க்தி: ஸ்வரூபலக்ஷணம் அஸ்த்யேவேதி ஜ்ஞாபயிதும் ஸ்வரூபலக்ஷணமித்யுக்தம் । ஸ்வரூபலக்ஷணேப்யுக்தே தந்நிஷ்ட²மஸாதா⁴ரணத⁴ர்மஸ்வரூபம் வ்யாவர்தகலக்ஷணமர்தா²த்ஸித்⁴யதீதி பா⁴வ: ।
த⁴ர்மத⁴ர்மிணோரிதி பா⁴ஷ்யே த⁴ர்மஶ்ச த⁴ர்மீ சேதி ந த்³வந்த்³வஸமாஸ: கிந்து த⁴ர்மாணாம் த⁴ர்மிணாவிதி ஷஷ்டீ²தத்புருஷஸமாஸ இதி வ்யாசஷ்டே –
ஜாட்³யேதி ।
சைதந்யம் சேதநமித்யர்த²: ।
த⁴ர்மாணாம் யௌ த⁴ர்மிணௌ தயோரித்யநேந த⁴ர்மபத³மநேகத⁴ர்மபோ³த⁴கம் த⁴ர்மிபத³ம் த⁴ர்மித்³வயபோ³த⁴கமிதி ஜ்ஞாப்யதே அத்யந்தவிவிக்தயோர்த⁴ர்மத⁴ர்மிணோரிதரேதராவிவேகேநாந்யோந்யஸ்மிந் அந்யோந்யாத்மகதாமந்யோந்யத⁴ர்மாம்ஶ்சாத்⁴யஸ்ய ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்ய மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தோ(அ)ஹமித³ம் மமேத³மித்யயம் லோகவ்யவஹாரோ நைஸர்கி³க இதி பத³யோஜநாமபி⁴ப்ரேத்யாவாந்தரயோஜநாமர்த²பூர்வகமாவிஷ்கரோதி –
தயோரிதி ।
அலக்ஷ்யத்வஜ்ஞாபநார்த²ம் ப்ரமாயா இத்யுக்தம் ।
அத:ஶப்³தா³ர்த²மாஹ –
ததி³த³மிதி ।
அத்யந்தபே⁴தா³பா⁴வாத் – த⁴ர்மிரூபவ்யக்திபே⁴தா³பா⁴வாதி³த்யர்த²:, ததா² ச ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாரூபப்ரமாயாமத்யந்தபி⁴ந்நயோர்த⁴ர்மிணோரந்யோந்யஸ்மிந் அந்யோந்யாத்மகத்வாவபா⁴ஸத்வரூபாத்⁴யாஸவ்யாவர்தகலக்ஷணஸ்ய நாதிவ்யாப்திஸ்ததி³த³மர்த²யோரத்யந்தபி⁴ந்நத்வாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: । அந்யோந்யஸ்மிந்நந்யோந்யாத்மகத்வாபா⁴ஸோ(அ)த்⁴யாஸஸ்வரூபலக்ஷணமிதி ஸமுதா³யக்³ரந்தா²ர்த²: ।
ஸித்³தே⁴ரிதி ।
த⁴ர்மாத்⁴யாஸவிஶிஷ்டஸாமக்³ரீஸத்த்வே கார்யாவஶ்யம்பா⁴வாத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸரூபகார்யஸித்³தி⁴ரிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: । அந்த⁴த்வம் தோ³ஷவிஶேஷவிஶிஷ்டத்வம் வஸ்துக்³ரஹணாயோக்³யத்வம் வா । த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸாஸ்பு²டத்வேபீதி । அஹம் சக்ஷுரிதி ப்ரத்யேகம் த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸஸ்யாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாபா⁴வேபீத்யர்த²: । த⁴ர்மாத்⁴யாஸஸ்யாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத்³த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸோ(அ)நுமீயத இதி பா⁴வ: । அந்தோ⁴ஹமிதி த⁴ர்மாத்⁴யாஸ: த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸபூர்வக: த⁴ர்மாத்⁴யாஸத்வாத் ஸ்தூ²லோஹமிதி த⁴ர்மாத்⁴யாஸவதி³தி ப்ரயோக³: ।
நந்விதி ।
ஆத்மாநாத்மநோரந்யோந்யஸ்மிந்நந்யோந்யாத்மகதாமத்⁴யஸ்யேத்யநேந பரஸ்பராத்⁴யஸ்தத்வமுக்தம் ப⁴வதி தச்ச ந ஸம்ப⁴வதீத்யுப⁴யோரஸத்யத்வேந ஶூந்யவாத³ப்ரஸங்கா³தி³தி பா⁴வ: ।
ஸத்யாந்ருதபத³யோர்வசநபரதாம் வ்யாவர்தயதி –
ஸத்யமித்யாதி³நா ।
ஸத்யம் காலத்ரயபா³தா⁴பா⁴வோபலக்ஷிதம் வஸ்த்வித்யர்த²: ।
தஸ்ய ஜ்ஞாநகர்மத்வம் வ்யாவர்தயதி –
அநித³மிதி ।
ப்ரத்யக்ஷாத்³யவிஷய இதி பா⁴வ: ।
தத்ர ஹேதுமாஹ –
சைதந்யமிதி ।
ஸம்ஸர்கே³தி ।
தாதா³த்ம்யேத்யர்த²:, ததா²சாநாத்மந்யாத்மதாதா³த்ம்யமாத்ரமத்⁴யஸ்யதே நாத்மஸ்வரூபமிதி பா⁴வ: । அபிஶப்³தே³நாநாத்மஸ்வரூபம் தத்தாதா³த்ம்யம் சாத்⁴யஸ்யத இத்யுச்யதே । தயோ: ஸத்யாந்ருதயோ: மிது²நீகரணம் தாதா³த்ம்யாதி³கமேகபு³த்³தி⁴விஷயத்வம் வா । அத்⁴யாஸ: அர்தா²த்⁴யாஸ இத்யர்த²: । ஆத்மந: ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வேநைவாத்⁴யாஸ: ந ஸ்வரூபேண அநாத்மநஸ்தூப⁴யதா² தஸ்மாந்ந ஶூந்யவாத³ப்ரஸங்க³: இதி பா⁴வ: । நநு ஸத்யாந்ருதயோர்மிது²நீகரணம் கத²ம் வாதி³நாமஸம்மதத்வாத் ? அத்ரோச்யதே ஶ்ருதிப்ராமாண்யாதி³த³ம் ஸித்³தா⁴ந்தாநுஸாரேண விபா⁴வநீயமிதி ।
பூர்வகாலத்வேநேதி ।
பூர்வ: காலோ யஸ்ய ததா² தஸ்ய பா⁴வ: ததா² ச பூர்வகாலவ்ருத்தித்வேநேத்யர்த²: ।
ப்ரத்யகி³தி ।
ப்ரத்யகா³த்மந்யத்⁴யாஸப்ரவாஹ இத்யந்வய: । ஆத்மநி கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வதோ³ஷஸம்ப³ந்த⁴ ஏவாத்⁴யாஸ: அத்ர வர்தமாநபோ⁴க்த்ருத்வாத்⁴யாஸ: கர்த்ருத்வாத்⁴யாஸமபேக்ஷதே ஹ்யகர்துர்போ⁴கா³பா⁴வாத் கர்த்ருத்வம் ச ராக³த்³வேஷஸமந்தா⁴த்⁴யாஸமபேக்ஷதே ராகா³தி³ரஹிதஸ்ய கர்த்ருத்வாபா⁴வாத் ராக³த்³வேஷஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ச பூர்வபோ⁴க்த்ருத்வம் அபேக்ஷதே அநுபபு⁴ங்க்தே ராகா³த்³யநுபபத்தே: । ஏவம் ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வேந ப்ரத்யகா³த்மந்யத்⁴யாஸப்ரவாஹோ(அ)நாதி³ரிதி பா⁴வ: । ஸம்ப³ந்த⁴ரூபஸ்ய ப்ரவாஹஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴வ்யதிரேகேணாபா⁴வாத் ஸம்ப³ந்தி⁴ஸ்வரூபாணாமத்⁴யாஸவ்யக்தீநாம் து ஸாதி³த்வாச்ச நாநாதி³த்வமிதி ।
நந்விதி ।
அநாதி³காலத்வநிஷ்ட²வ்யாப்யதாநிரூபிதவ்யாபகதாவச்சே²த³காவச்சி²ந்நஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதியோகி³த்வம் அநாதி³காலத்வவ்யாபகஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதியோகி³த்வம் கார்யாநாதி³த்வமிதி ஸித்³தா⁴ந்தயதி உச்யத இதி ।
கார்யாத்⁴யாஸஸ்ய ப்ரவாஹரூபேணாநாதி³த்வம் வ்யதிரேகமுகே²நாவிஷ்கரோதி –
அத்⁴யாஸத்வேதி ।
யத்ராநாதி³காலத்வம் தத்ராத்⁴யாஸத்வாவச்சி²ந்நாத்⁴யாஸவ்யக்திஸம்ப³ந்த⁴ இதி வ்யாப்யவ்யாபகபா⁴வோ(அ)நுப⁴வஸித்³த⁴:, வ்யக்திஸம்ப³ந்தோ⁴ நாம வ்யக்திப்ரதியோகி³கஸம்ப³ந்த⁴:, ததா² ச ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதியோகி³த்வம் வ்யக்தௌ வர்தத இதி லக்ஷ்யே லக்ஷணஸமந்வய: । ஸுஷுப்த்யாதௌ³ கர்த்த்ருத்வாத்³யத்⁴யாஸாபா⁴வேபி தத்ஸம்ஸ்காரஸத்வாந்ந வ்யாப்தேர்வ்யபி⁴சார இதி பா⁴வ: । விகல்பஸ்த்ருதீயபக்ஷ இத்யர்த²: ।
ஏதச்ச²ப்³தா³ர்த²ம் ஹேதும் விவ்ருணோதி –
ஸம்ஸ்காரஸ்யேதி ।
ஸம்ஸ்காரரூபநிமித்தகாரணஸ்யேத்யர்த²: । ஸம்ஸ்காரஹேதுபூர்வாத்⁴யாஸஸ்யேத³முபலக்ஷணம் । ததா² ச ஸம்ஸ்காரதத்³தே⁴த்வத்⁴யாஸயோர்நைஸர்கி³கபதே³நோக்தத்வாத்³விகல்போ நிரஸ்த இதி பா⁴வ: ।
லாக⁴வேநேதி ।
காரணதாவச்சே²த³ககோடௌ யதா²ர்த²பத³விஶஷ்டப்ரமாபத³ம் ந நிவேஶ்யதே கிந்து ப்⁴ரமப்ரமாஸாதா⁴ரணாநுப⁴வபத³ம் நிவேஶ்யதே ததோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நஸமாந்யாரோப்யவிஶேஷயோரைக்யாநுப⁴வஜநிதஸம்ஸ்காரத்வம் காரணத்வம் காரணதாவச்சே²த³கமிதி காரணதாவச்சே²த³கலாக⁴வேநேத்யர்த²: । அத²வா காரணஶரீரலாக⁴வேநேத்யர்த²: ।
தத்ராஜ்ஞாநமித்யுக்தே ஜ்ஞாநாபா⁴வாமாத்ரமித்யுக்தம் ஸ்யாந்மித்²யேத்யுக்தே ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநமிதி ஸ்யாத்தது³ப⁴யவ்யாவ்ருத்த்யா ஸ்வாபி⁴மதார்த²ஸித்³த⁴யே கர்மதா⁴ரயஸமாஸம் வ்யுத்பாத³யதி –
மித்²யா ச ததி³தி ।
மித்²யாஜ்ஞாநமநிர்வசநீயா மித்²யேத்யர்த²: ।
அஜஹல்லக்ஷணயா நிமித்தபத³ஸ்யோபாதா³நமப்யர்த² இத்யாஹ –
தது³பாதா³ந இதி ।
மித்²யாஜ்ஞாநோபாதா³ந இதி வக்தவ்யே ஸதி மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த இத்யுக்தி: கிமர்தே²த்யத ஆஹ –
அஜ்ஞாநஸ்யேதி ।
அஹங்காராத்⁴யாஸகர்துரஸ்மதா³த்³யஹங்காராத்⁴யாஸகர்துரித்யர்த²: । இத³முபலக்ஷணமீஶ்வரஸ்ய ஸர்வஜக³த்கர்த்ருத்வமுபாதி⁴ம் விநா ந ஸம்ப⁴வதீதி ஈஶ்வரநிஷ்ட²கர்த்ருத்வாத்³யுபாதி⁴த்வேநேத்யர்த²: । ஸம்ஸ்காரகாலகர்மாதீ³நி யாநி நிமித்தாநி தத்பரிணாமித்வேநேதி விக்³ரஹ: । அஜ்ஞாநஸ்ய மாயாத்வேநோபாதா³நத்வம் தோ³ஷத்வேநேத்யாதி³த்ருதீயாத்ரயேண நிமித்தத்வமப்யஸ்தீதி ஜ்ஞாபயிதும் நிமித்தபத³மிதி பா⁴வ: ।
ஸ்வப்ரகாஶே தமோரூபா(அ)வித்³யா கத²ம் அஸங்கே³ ஹ்யவித்³யாயா: ஸங்க³ஶ்ச கத²மித்யந்வயமபி⁴ப்ரேத்யாஹ –
ஸ்வப்ரகாஶேதி ।
ஶங்காநிராஸார்த²ம் ஶங்காத்³வயநிராஸார்த²மித்யர்த²: ।
ப்ரத²மஶங்காம் பரிஹரதி –
ப்ரசண்டே³தி ।
ஸ்வப்ரகாஶே த்³ருஷ்டாந்தஸஹிதாநுப⁴வப³லாத³ஸ்த்யேவாவித்³யா ந ஸ்வப்ராகாஶத்வஹாநிரபி, அநுப⁴வஸ்ய ப்⁴ரமத்வாதி³தி பா⁴வ: । பேசகா உலூகா இத்யர்த²: ।
த்³விதீயஶங்காம் பரிஹரதி –
கல்பிதஸ்யேதி ।
கல்பிதஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நேந ஸஹ வாஸ்தவிகஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதத்வாதி³த்யர்த²: । ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யாஸிகத்வாத³ஸ்த்யேவாவித்³யாஸங்க³: தஸ்யா வாஸ்தவிகத்வாபா⁴வேந நாஸங்க³த்வஹாநிரிதி பா⁴வ: ।
ப்ரத²மஶங்காநிராஸே யுக்த்யந்தரமாஹ –
நித்யேதி ।
வ்ருத்த்யாரூட⁴ஜ்ஞாநமேவாஜ்ஞாநவிரோதீ⁴தி பா⁴வ: ।
அத²வா ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோர்விரோதா⁴த்கத²ம் ஜ்ஞாநரூபாத்மந்யஜ்ஞாநமித்யத ஆஹ –
நித்யேதி ச ।
ச ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: ।
தார்கிகமதநிராஸார்த²ம் மித்²யாபத³மித்யாஹ –
யத்³வேதி ।
லக்ஷ்யாம்ஶஶேஷபூர்த்யா லக்ஷணத்³வயம் யோஜயதி –
மித்²யாத்வே ஸதீத்யாதி³நா ।
அநிர்வசநீயத்வே ஸதீத்யர்த²: । அத²வா பா⁴வத்வே ஸதீத்யர்த²: ।
அஜ்ஞாநபதே³ந விவக்ஷிதமர்த²மாஹ –
ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாநேதி ।
மித்²யா ச தத³ஜ்ஞாநம் ச மித்²யாஜ்ஞாநம் தத்ப்ரதிபாத³கம் ஸமாஸவக்யரூபம் யத்பத³ம் தேநேத்யர்த²: । ஏதேந பத³த்³வயஸ்ய ஸத்த்வாத்பதே³நேத்யேகவசநாநுபபத்திரிதி நிரஸ்தம் – பத³ஸ்ய ஸமாஸவாக்யரூபத்வேநாங்கீ³காராத் ।
ஜ்ஞாநக⁴டிதா ஹி இச்சோ²த்பத்திஸாமக்³ர்யேவ இச்சா²ப்ராக்³பா⁴வநாஶஹேது: நத்விச்சே²த்யேகதே³ஶிஸித்³தா⁴ந்தமநுவத³ந் பத³க்ருத்யமாஹ –
ஜ்ஞாநேநேதி ।
ஜாநாதீச்ச²தி யதத இதி ந்யாயேந ஜ்ஞாநாநந்தரமிச்சா² ஜாயதே ஜ்ஞாநேநைவேச்சா² ப்ராக³பா⁴வஶ்ச நஶ்யதீதி வத³ந்தம் தார்கிகைகதே³ஶிநம் ப்ரதீத்யர்த²: । ததா² சேச்சா²ப்ராக³பா⁴வே லக்ஷணஸ்யாதிவ்யாப்திஸ்தந்நிராஸார்த²ம் மித்²யாபத³மிதி பா⁴வ: । ப்ரத²மவ்யாக்²யாநேந மித்²யாத்வமநிர்வசநீயத்வமஜ்ஞாநம் நாமாவித்³யா ஸமாஸஸ்து கர்மதா⁴ரய: லக்ஷ்யாம்ஶஸ்ய ந ஶேஷபூர்தி: ததா² ச மித்²யாஜ்ஞாநமித்யநேந பா⁴ஷ்யேணாவித்³யாரூபாஜ்ஞாநஸ்யாநிர்வசநீயத்வமக்ஷராரூட⁴லக்ஷணமித்யுக்தம் ப⁴வதீதி ஜ்ஞாபிதம் ।
யத்³வேதி ।
த்³விதீயவ்யாக்²யாநே ந மித்²யாத்வம் பா⁴வத்வமஜ்ஞாநம் நாம ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யம் ஸமாஸஸ்து கர்மதா⁴ரய: லக்ஷ்யாம்ஶஶேஷபூர்தி: ததா² ச பா⁴வத்வே ஸதி ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வமஜ்ஞாநலக்ஷணம் தாத்பர்யேண மித்²யாஜ்ஞாநபதே³ந போ³தி⁴தமிதி த³ர்ஶிதம் ।
இதா³நீம் மித்²யாத்வம் நாம ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் அஜ்ஞாநம் நாமாநாத்³யுபாதா³நிதி விவக்ஷயா வ்யாக்²யாநாந்தரமபி⁴ப்ரேத்யாஜ்ஞாநஸ்ய லக்ஷணாந்தரமாஹ –
அநாதீ³தி ।
யஸ்யாதி³ருத்பத்திர்ந வித்³யதே தத³நாதி³, ததா²சாநாதி³த்வே ஸத்யுபாதா³நத்வே ஸதீத்யர்த²: । லக்ஷணம் மித்²யாஜ்ஞாநபதே³நோக்தமிதி பூர்வேணாந்வய: । அஸ்மிந்லக்ஷணே ஸாக்ஷாத்பதா³தி³கம் ந நிவேஶநீயம் ப³ந்தே⁴ச்சா²ப்ராக³பா⁴வயோரதிவ்யாப்த்யாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।
ப்³ரஹ்மநிராஸார்த²மிதி ।
ப்³ரஹ்மண்யஜ்ஞாநலக்ஷணஸ்யாதவ்யாப்திநிராஸார்த²மித்யர்த²: । ஏவமுத்தரத்ர விஜ்ஞேயம் ।
ஸர்வாநுப⁴வரூபப்ரமாணேந அத்⁴யாஸஸித்³தி⁴முக்த்வா ஶப்³த³ப்ரயோக³ரூபாபி⁴லாபேந சாத்⁴யாஸஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴ஷ்யாஶயமுத்³கா⁴டயதி –
ஸம்ப்ரதீதி ।
நநு வியதா³த்³யத்⁴யாஸ: ப்ராத²மிகத்வாத்³பா⁴ஷ்யே ப்ரதிபாத³யிதவ்ய: கத²மஹமித³மித்யாத்³யத்⁴யாஸப்ரதிபாத³நமித்யத ஆஹ –
ஆத்⁴யாத்மிகேதி ।
ஆத்⁴யாத்மிககார்யாத்⁴யாஸாபி⁴ப்ராயேண பா⁴ஷ்யே அஹமித³மித்யாதி³த்³விதீயாத்⁴யாஸப்ரதிபாத³நம், ததா² ச த்³விதீயஸ்ய ப்ரத²மாகாங்க்ஷித்வாத் ப்ராத²மிகாத்⁴யாஸம் பா⁴ஷ்யஸ்யார்தி²கார்த²ஸ்வரூபம் ஸ்வயம் பூரயதீதி பா⁴வ: ।
நாயமத்⁴யாஸ இதி ।
இத³ம் ரஜதமித்யத்ர ரஜதஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வவத³ஹங்காரஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வே அதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யாம்ஶத்³வயம் வக்தவ்யம் தச்ச ந ஸம்ப⁴வதி அஹமித்யத்ர நிரம்ஶஸ்யைகஸ்ய த்³வைரூப்யாநநுப⁴வாதி³தி ஶங்காக்³ரந்தா²ர்த²: । அய:ஶப்³தா³ர்தோ² லோஹபிண்ட³:, அயோ த³ஹதீத்யத்ராக்³நிரய:ஸம்ப்ருக்ததயாவபா⁴ஸதே அய:பிண்ட³ஸ்த்வக்³நிஸம்வலிததயா, தேநாக்³நிநிஷ்ட²த³க்³த்⁴ருத்வமய:பிண்டே³ அவபா⁴ஸதே அய:பிண்ட³நிஷ்ட²சதுஷ்கோணாகாரத்வமக்³நௌ தஸ்மாத³ய:பிண்டா³க்³நிரூபாம்ஶத்³வயமநுபூ⁴யதே யதா², ததா² அஹமுபலப⁴ இத்யத்ராபி சிதா³த்மாத்³யஹங்காரஸம்ப்ருக்ததயா அவபா⁴ஸதே அஹங்காரோ(அ)பி சிதா³த்மநி ஸம்வலிததயா, தேந ஜாட்³யசேதநத்வாதி³கமபி வ்யத்யாஸேநாவபா⁴ஸதே தஸ்மாத³ஹமித்யநேநாத்மாஹங்காரரூபாம்ஶத்³வயமநுபூ⁴யத இதி பரிஹாரக்³ரந்தா²ர்த²: । நநு தத்ரோபலப⁴ இத்யாகாரகபத³ஸாஹசர்யாத³ஸ்த்யம்ஶத்³வயோபலப்³தி⁴: கேவலாஹமித்யத்ர கத²மிதி சேந்ந । அஹம் பஶ்யாம்யஹமுபலப⁴ இத்யேவம் பதா³ந்தரஸாஹசர்யேணைவ த⁴ர்மாத்⁴யாஸவிஶிஷ்டத்வேந ப்ராத²மிகத⁴ர்ம்யத்⁴யாஸஸ்யாநுபூ⁴தத்வாத் । நநு த்³ருஷ்டாந்தத³ர்ஷ்டாந்திகயோ: கத²ம் ஶாப்³த³போ³த⁴ இதி சேத் । உச்யதே । அயோ த³ஹதீத்யத்ர த³ஹதீத்யநேந த³க்³த்⁴ருத்வமுச்யதே அயோத⁴ர்மத்வேந பா⁴ஸமாநஸ்ய த³க்³த்⁴ருத்வஸ்யாயோத⁴ர்மத்வாபா⁴வாத³க்³நிதாதா³த்ம்யாபந்நாய:பிண்டோ³ அய:ஶப்³தே³நோச்யதே ததா² ச த³க்³த்⁴ருத்வவிஶிஷ்ட: அக்³நிதாதா³த்ம்யாபந்ந: அய:பிண்ட³ இதி ஶாப்³த³போ³தோ⁴ ஜாயதே யதா², ததா² அஹமுபலப⁴ இத்யத்ராபி உபலப⁴ இத்யநேந வ்ருத்திரூபோபலப்³தி⁴ருச்யதே ஸ்பு²ரணாத்மிகாயா: அஹங்காரரூபஜட³த⁴ர்மத்வேந பா⁴ஸமாநாயா: வ்ருத்திரூபோபலப்³தே⁴ர்ஜட³த⁴ர்மத்வாபா⁴வாத³ஹமித்யநேந சித்தாதா³த்ம்யாபந்நாஹங்கார உச்யதே ததா² சோபலப்³தி⁴விஶிஷ்டஶ்சித்தாதா³த்ம்யாபந்ந: அஹங்கார இதி ஶப்³த³போ³த⁴ஸ்தஸ்மாத³ஹமித்யநேந த்³ருக்³த்³ருஶ்யாம்ஶத்³வயமநுபூ⁴யதே ததா² ஸதி ஸாக்ஷிணி கூடஸ்த²லே த்³ருக³ம்ஶஸ்வரூபே ஆத்மநி த்³ருஶ்யாம்ஶஸ்ய கேவலஸ்யாஹங்காரஸ்ய த⁴ர்மிண: அத்⁴யாஸ: ப்ராத²மிக: ஸம்ப⁴வதி । ஏவமஹங்காரேபி த⁴ர்மிஸ்வரூபாத்மந: ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வேநாத்⁴யாஸ: ப்ராத²மிக: ஸம்ப⁴வதி த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸமந்தரா வ்ருத்திரூபோபலப்³த்⁴யாத்மகத⁴ர்மாத்⁴யாஸஸ்யாஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: । போ⁴க்³யஸங்கா⁴த: ஶரீராதி³ஸங்கா⁴த இத்யர்த²: ।
அத்ர பா⁴ஷ்யே ப்ராத²மிகாத்⁴யாஸோ ந ப்ரதிபாத்³யதே கிந்து அநந்தராத்⁴யாஸ ஏவேதி ஜ்ஞாபயிதும் பா⁴க³த்³வயேநார்த²பூர்வகம் அத்⁴யாஸம் விவ்ருணோதி –
அத்ராஹமிதி ।
மநுஷ்யத்வமிதி ஸம்ஸ்தா²நரூபாக்ருதிவிஶேஷ: ஜாதிவிஶேஷோ வா । தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸ இதி । தாதா³த்ம்யாம்ஶசித்ஸத்தைக்யாத்⁴யாஸ இத்யர்த²: । தே³ஹாத்மநோரேகஸத்தாத்⁴யாஸ இதி யாவத் । ஶரீரத்வம் மநுஷ்யத்வவிலக்ஷணம் பஶ்வாதி³ஶரீரஸாதா⁴ரணம் போ⁴கா³யதநத்வம் ஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸதாதா³த்ம்யாம்ஶபூ⁴தஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸ இத்யர்த²: । பே⁴த³ஸஹிஷ்ணுரபே⁴த³ இதி தாதா³த்ம்யஸ்யாம்ஶத்³வயம் ததா² ச மநுஷ்யோஹமித்யத்ர மநுஷ்யத்வாவச்சி²ந்நே தே³ஹே தாவத³பே⁴தா³ம்ஶரூபசித்ஸத்தைக்யாத்⁴யாஸோ(அ)நுப⁴வஸித்³த⁴: மம ஶரீரமித்யத்ர பே⁴தா³ம்ஶரூபஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸோ(அ)நுப⁴வஸித்³த⁴: தத: தாதா³த்ம்யஸ்யாபே⁴தா³ம்ஶ: ஸத்தைக்யமித்யுச்யதே பே⁴தா³ம்ஶ: ஸம்ஸர்க³ இதி வ்யவஹ்ரியதே இதி பா⁴வ: ।
இமமேவார்த²ம் ஶங்கோத்தராப்⁴யாம் ஸ்பு²டீகரோதி –
நந்வித்யாதி³நா ।
அர்தா⁴ங்கீ³காரேண பரிஹரதி –
ஸத்யமிதி ।
தாதா³த்ம்யமேவ ஸம்ஸர்க³ இத்யம்ஶ அங்கீ³கார: பே⁴தோ³ நாஸ்தி இத்யர்த²கே கோ பே⁴த³ இத்யம்ஶே அநங்கீ³கார: । ததா²ஹி விஶிஷ்டஸ்வரூபதாதா³ம்யம் ததே³கதே³ஶ: ஸம்ஸர்க³:, ததா² ச ஸம்ஸர்க³ஸ்ய விஶிஷ்டாந்தர்க³தத்வாத்தாதா³த்ம்யேநாபே⁴த³: ஸம்ப⁴வதி ததே³கதே³ஶத்வாத்³பே⁴த³ஶ்ச ததா² ஹஸ்தபாதா³தி³விஶிஷ்டஸ்வரூபம் ஶரீரம் ததே³கதே³ஶோ ஹஸ்தஸ்தஸ்ய ஶரீராபேக்ஷயா அபே⁴த³: ததே³கதே³ஶத்வாத்³பே⁴த³ஶ்ச ஸம்ப⁴வதி தத்³வதி³தி பா⁴வ: ।
அத்⁴யாஸஸித்³தா⁴ந்தபா⁴ஷ்யதாத்பர்யகத²நத்³வாரா பரமப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி –
ஏவமிதி ।