आनन्दज्ञानविरचिता
पदच्छेदः पदार्थोक्तिर्विग्रहो वाक्ययोजना ।
आक्षेपोऽथ समाधानं व्याख्यानं षड्विधं मतम् ॥
ಯದವಿದ್ಯಾವಶಾದ್ವಿಶ್ವಂ ದೃಶ್ಯತೇ ರಶನಾಹಿವತ್ ।
ಯದ್ವಿದ್ಯಯಾ ಚ ತದ್ಧಾನಿಸ್ತಂ ವಂದೇ ಪುರುಷೋತ್ತಮಮ್ ॥೧॥
ನಮಸ್ತ್ರಯ್ಯಂತಸಂದೋಹಸರಸೀರುಹಭಾನವೇ ।
ಗುರವೇ ಪರಪಕ್ಷೌಘಧ್ವಾಂತಧ್ವಂಸಪಟೀಯಸೇ ॥೨॥
ಭಗವತ್ಪಾದಾಬ್ಜದ್ವಂದ್ವಂ ದ್ವಂದ್ವನಿಬರ್ಹಣಮ್ ।
ಸುರೇಶ್ಚರಾದಿಸದ್ಭೃಂಗೈರವಲಂಬಿತಮಾಭಜೇ ॥೩॥
ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೇ ಭಾಷ್ಯೇ ಶಿಷ್ಯೋಪಕೃತಿಸಿದ್ಧಯೇ ।
ಸುರೇಶ್ವರೋಕ್ತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಕ್ರಿಯತೇ ನ್ಯಾಯನಿರ್ಣಯಃ ॥೪॥
ಕಾಣ್ವೋಪನಿಷದ್ವಿವರಣವ್ಯಾಜೇನಾಶೇಷಾಮೇವೋಪನಿಷದಂ ಶೋಧಯಿತುಕಾಮೋ ಭಗವಾನ್ಭಾಷ್ಯಕಾರೋ ವಿಘ್ನೋಪಶಮಾದಿಸಮರ್ಥಂ ಶಿಷ್ಟಾಚಾರಪ್ರಮಾಣಕಂ ಪರಾಪರಗುರುನಮಸ್ಕಾರರೂಪಂ ಮಂಗಲಮಾಚರತಿ —
ಓಂ ನಮೋ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಭ್ಯ ಇತಿ ।
ವೇದೋ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮ ತನ್ನಮಸ್ಕಾರೇಣ ಸರ್ವಾ ದೇವತಾ ನಮಸ್ಕೃತಾ ಭವಂತಿ ತದರ್ಥತ್ವಾತ್ತದಾತ್ಮಕತ್ವಾಚ್ಚ ‘ಏಷ ಉ ಹ್ಯೇವ ಸರ್ವೇ ದೇವಾಃ’(ಬೃ. ಉ. ೩ । ೯ । ೯) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ಆದಿಪದೇನ ಪರಮೇಷ್ಠಿಪ್ರಭೃತಯೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಯದ್ಯಪಿ ತೇಷಾಮುಕ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಂತರ್ಭಾವಸ್ತಥಾಽಪಿ ತೇಷ್ವನಾದರನಿರಾಸಾರ್ಥಂ ಪೃಥಗ್ಗ್ರಹಣಮ್ । ಚತುರ್ಥೀ ನಮೋ ಯೋಗೇ । ನಮಃಶಬ್ದಸ್ತ್ರಿವಿಧಪ್ರಹ್ವೀಭಾವವಿಷಯಃ ।
ನನು ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಂ ವಕ್ತುಕಾಮೇನ ಕಿಮಿತ್ಯೇತೇ ನಮಸ್ಕ್ರಿಯಂತೇ ಸೈವ ಹಿ ವಕ್ತವ್ಯೇತ್ಯತ ಆಹ —
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಏತೇಷಾಂ ತತ್ಸಂಪ್ರದಾಯಕರ್ತೃತ್ವೇ ವಂಶಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ವಂಶಋಷಿಭ್ಯ ಇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ತತ್ರ ಪೌತಿಮಾಷ್ಯಾದಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಂತಾಃ ಸಂಪ್ರದಾಯಕರ್ತಾರಃ ಶ್ರೂಯಂತೇ ತಥಾಽಪಿ ಗುರುಶಿಷ್ಯಕ್ರಮೇಣ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರಾಥಮ್ಯಮಿತಿ ತದಾದಿತ್ವಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯಪರಗುರೂನ್ನಮಸ್ಕರೋತಿ —
ನಮೋ ಗುರುಭ್ಯ ಇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಸಂಪ್ರದಾಯಕರ್ತ್ರಂತರ್ಭಾವಾದೇತೇ ಪ್ರಾಗೇವ ನಮಸ್ಕೃತಾಸ್ತಥಾಽಪಿ ಶಿಷ್ಯಾಣಾಂ ಗುರುವಿಷಯಾದರಾತಿರೇಕಕಾರ್ಯಾರ್ಥಂ ಪೃಥಗ್ಗುರುನಮಸ್ಕರಣಂ ‘ಯಸ್ಯ ದೇವೇ ಪರಾ ಭಕ್ತಿಃ’ (ಶ್ವೇ. ಉ. ೬ । ೨೩) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರಿತಿ ।
ಯದುದ್ದಿಶ್ಯ ಮಂಗಲಮಾಚರಿತಂ ತತ್ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತುಂ ಪ್ರತೀಕಮಾದತ್ತೇ —
ಉಷಾ ವಾ ಇತಿ ।
ಏತೇನ ಚಿಕೀರ್ಷಿತಾಯಾ ವೃತ್ತೇರ್ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಭಾಷ್ಯೇಣಾಗತಾರ್ಥತ್ವಮುಕ್ತಮ್ । ತದ್ಧಿ ‘ದ್ವಯಾ ಹೇ’(ಬೃ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧) ತ್ಯಾದಿಮಾಧ್ಯಂದಿನಶ್ರುತಿಮಧಿಕೃತ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತಮ್ । ಇಯಂ ಪುನಃ ‘ಉಷಾ ವಾ ಅಶ್ವಸ್ಯ’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೧ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿಕಾಣ್ವಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯೇತಿ ।
ಅಥೋದ್ದೇಶ್ಯಂ ನಿರ್ದಿಶತಿ —
ತಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಭಾಷ್ಯಾದ್ವಿಶೇಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಲ್ಪಗ್ರಂಥೇತಿ ।
ಅಸ್ಯಾ ಗ್ರಂಥತೋಽಲ್ಪತ್ವೇಽಪಿ ನಾರ್ಥತಸ್ತಥಾತ್ವಮಿತಿ ಗ್ರಂಥಸ್ಯ ಗ್ರಹಣಮ್ । ವೃತ್ತಿಶಬ್ದೋ ಭಾಷ್ಯವಿಷಯಃ । ಸೂತ್ರಾನುಕಾರಿಭಿರ್ವಾಕ್ಯೈಃ ಸೂತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ಸ್ವಪದಾನಾಂ ಚೋಪವರ್ಣನಸ್ಯ ಭಾಷ್ಯಲಕ್ಷಣಸ್ಯಾತ್ರ ಭಾವಾದಿತಿ ।
ನನು ಕರ್ಮಕಾಂಡಾಧಿಕಾರಿಣೋ ವಿಲಕ್ಷಣೋಽಧಿಕಾರೀ ನ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡೇ ಸಂಭವತಿ ಅರ್ಥಿತ್ವಾದೇಃ ಸಾಧಾರಣತ್ವಾದ್ವೈರಾಗ್ಯಾದೇಶ್ಚ ದುರ್ವಚನತ್ವಾತ್ । ನ ಚ ನಿರಧಿಕಾರಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಾರಂಭಮರ್ಹತೀತ್ಯತ ಆಹ —
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡೇ ಹಿ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಕಾಮಃ ಸಂಸಾರಪರವಶೋ ನರಪಶುರಧಿಕಾರೀ । ಇಹ ತು ಸಂಸಾರಾದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತಿಮಿಚ್ಛವೋ ವಿರಕ್ತಾಃ । ನ ಚ ವೈರಾಗ್ಯಂ ದುರ್ವಚಂ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೇರ್ವಿವೇಕಿನೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಂತೇ ಸಂಸಾರೇ ತತ್ಸಂಭವಾತ್ । ಉಕ್ತಂ ಹಿ –
“ಶೋಧ್ಯಮಾನಂ ತು ತಚ್ಚಿತ್ತಮೀಶ್ವರಾರ್ಪಿತಕರ್ಮಭಿಃ ।
ವೈರಾಗ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾದೌ ವ್ಯನಕ್ತ್ಯಾಶು ಸುನಿರ್ಮಲಮ್ ॥“ ಇತಿ ।
ಅತೋ ಯಥೋಕ್ತವಿಶಿಷ್ಟಾಧಿಕಾರಿಭ್ಯೋ ವೃತ್ತೇರಾರಂಭಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಸಂಬಂಧಾನಾಮಭಾವೇ ಕಥಂ ವೃತ್ತಿರಾರಭ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಹ —
ಸಂಸಾರಹೇತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಮಾತೃತಾಪ್ರಮುಖಃ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿರನರ್ಥಃ ಸಂಸಾರಸ್ತಸ್ಯ ಹೇತುರಾತ್ಮಾವಿದ್ಯಾ ತನ್ನಿವೃತ್ತೇಃ ಸಾಧನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕತ್ವವಿದ್ಯಾ ತಸ್ಯಾಃ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿರಪ್ರತಿಬದ್ಧಾಯಾಃ ಪ್ರಾಪ್ತಿಸ್ತದರ್ಥಂ ವೃತ್ತಿರಾರಭ್ಯತ ಇತಿ ಯೋಜನಾ । ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ – ಸನಿದಾನಾನರ್ಥನಿವೃತ್ತಿಃ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ । ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯವಿದ್ಯಾ ತದುಪಾಯಃ । ತದೈಕ್ಯಂ ವಿಷಯಃ । ಸಂಬಂಧೋ ಜ್ಞಾನಫಲಯೋರುಪಾಯೋಪೇಯತ್ವಮ್ । ಶಾಸ್ತ್ರತದ್ವಿಷಯಯೋರ್ವಿಷಯವಿಷಯಿತ್ವಂ ತದಾರಭ್ಯಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿತಿ ।
ಪ್ರಯೋಜನಾದಿಷು ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಂಗತಯೋಕ್ತೇಷ್ವಪಿ ಸರ್ವವ್ಯಾಪಾರಾಣಾಂ ಪ್ರಯೋಜನಾರ್ಥತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮ್ । ಉಕ್ತಂ ಹಿ –
“ಸರ್ವಸ್ಯೈವ ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ವಾಽಪಿ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ।
ಯಾವತ್ಪ್ರಯೋಜನಂ ನೋಕ್ತಂ ತಾವತ್ತತ್ಕೇನ ಗೃಹ್ಯತೇ ॥“ಇತಿ ।
ತಥಾ ಚ ಶಾಸ್ತ್ರಾರಂಭೌಪಯಿಕಂ ಪ್ರಯೋಜನಮೇವ ನಾಮವ್ಯುತ್ಪಾದನದ್ವಾರಾ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಸೇಯಮಿತಿ ।
ಅಧ್ಯಾತ್ಮಶಾಸ್ತ್ರೇಷು ಪ್ರಸಿದ್ಧಾ ಸನ್ನಿಹಿತಾ ಚಾತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯವಿದ್ಯಾ ತನ್ನಿಷ್ಠಾನಾಂ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಿನಾಂ ಸನಿದಾನಸ್ಯ ಸಂಸಾರಸ್ಯಾತ್ಯಂತನಾಶಕತ್ವಾದ್ಭವತ್ಯುಪನಿಷಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯಾ । ‘ಉಪನಿಷದಂ ಭೋ ಬ್ರೂಹಿ’ (ಕೇ. ಉ. ೪ । ೭) ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಚ ಶ್ರುತಿಃ । ತಸ್ಮಾದುಪನಿಷಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧೇರ್ವಿದ್ಯಾಯಾಸ್ತತೋ ಯಥೋಕ್ತಫಲಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ತಸ್ಯಾಸ್ತಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವೇಽಪ್ಯೇತಾವಾನರ್ಥೋ ಲಭ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಹ —
ಉಪನಿಪೂರ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಸ್ಯಾರ್ಥಃ – “ಷದ್ಲೃವಿಶರಣಗತ್ಯವಸಾದನೇಷು” ಇತಿ ಸ್ಮರ್ಯತೇ । ಸದೇರ್ಧಾತೋರುಪನಿಪೂರ್ವಸ್ಯ ಕ್ವಿಬಂತಸ್ಯ ಸಹೇತುಸಂಸಾರನಿವರ್ತಕಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾದುಪನಿಷಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯಾ ಸಾ ಭವತ್ಯುಕ್ತಫಲವತೀ । ಉಪಶಬ್ದೋ ಹಿ ಸಾಮೀಪ್ಯಮಾಹ । ತಚ್ಚಾಸತಿ ಸಂಕೋಚಕೇ ಪ್ರತೀಚಿ ಪರ್ಯಸ್ಯತಿ । ನಿಶಬ್ದಶ್ಚ ನಿಶ್ಚಯಾರ್ಥಸ್ತಸ್ಮಾದೈಕಾತ್ಮ್ಯಂ ನಿಶ್ಚಿತಂ ತದ್ವಿದ್ಯಾ ಸಹೇತುಂ ಸಂಸಾರಂ ಸಾದಯತೀತ್ಯುಪನಿಷದುಚ್ಯತೇ ಉಕ್ತಂ ಹಿ – ‘ಅವಸಾದನಾರ್ಥಸ್ಯ ಚಾವಸಾದಾತ್’ ಇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೈವ ಚೇದುಪನಿಷದಿಷ್ಯತೇ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಗ್ರಂಥೇ ವೃದ್ಧಾಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಂ ಪ್ರಯುಂಜತೇ ನ ಖಲ್ವೇಕಸ್ಯ ಶಬ್ದಸ್ಯಾನೇಕಾರ್ಥತ್ವಂ ನ್ಯಾಯ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾದರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ಗ್ರಂಥಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಜನಕತ್ವಾದುಪಚಾರಾತ್ತತ್ರೋಪನಿಷತ್ಪದಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥೋಕ್ತವಿದ್ಯಾಜನಕತ್ವೇ ಗ್ರಂಥಸ್ಯ ಕಿಮಿತಿ ತದಧ್ಯೇತೄಣಾಂ ಸರ್ವೇಷಾಂ ವಿದ್ಯಾ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಶ್ರವಣಾದಿಪರಾಣಾಮೇವಾರಣ್ಯಾನುವಚನಾದಿನಿಯಮಾಧೀತಾಕ್ಷರೇಭ್ಯಸ್ತಜ್ಜನ್ಮೇತಿ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕನಾಮನಿರ್ವಚನಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಸೇಯಮಿತಿ ।
ಅಥಾರಣ್ಯಾನುವಚನಾದಿನಿಯಮಾಧೀತವೇದಾಂತಾನಾಮಪಿ ಕೇಷಾಂಚಿದ್ವಿದ್ಯಾನುಪಲಂಭಾತ್ಕುತೋ ಯಥೋಕ್ತಾಕ್ಷರೇಭ್ಯಸ್ತದುತ್ಪತ್ತಿರಿತ್ಯತ ಆಹ —
ಬೃಹತ್ತ್ವಾದಿತಿ ।
ಉಪನಿಷದಂತರೇಭ್ಯೋ ಗ್ರಂಥಪರಿಮಾಣಾತಿರೇಕಾದಸ್ಯ ಬೃಹತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮರ್ಥತೋಽಪಿ ತಸ್ಯ ತದಸ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಖಂಡೈಕರಸಸ್ಯಾತ್ರ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವಾತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಹೇತೂನಾಂ ಚಾಂತರಂಗಾಣಾಂ ಭೂಯಸಾಮಿಹ ಪ್ರತಿಪಾದನಾತ್ । ಅತೋ ಬೃಹತ್ತ್ವಾದಾರಣ್ಯಕತ್ವಾಚ್ಚ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕಮ್ । ನಚೈತದಶುದ್ಧಬುದ್ಧೇರಧೀತಮಪಿ ವಿದ್ಯಾಮಾದಧಾತಿ । “ಕಷಾಯೇ ಕರ್ಮಭಿಃ ಪಕ್ವೇ ತತೋ ಜ್ಞಾನಮ್”(ಭಾ.ಶಾಂತಿ.೨೭೦।೩೮) ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟಾಧಿಕಾರ್ಯಾದಿವೈಶಿಷ್ಟ್ಯೇಽಪಿ ಕರ್ಮಕಾಂಡೇನ ನಿಯತಪೂರ್ವಾಪರಭಾವಾನುಪಪತ್ತಿಲಭ್ಯಃ ಸಂಬಂಧೋ ವಕ್ತವ್ಯಃ । ಸ ಚ ಪರೀಕ್ಷಕವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೇರಶಕ್ಯೋ ವಿಶೇಷತೋ ಜ್ಞಾತುಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಂ ಸಂಬಂಧಂ ಪ್ರಕಟಯಿತುಮಸಿದ್ಧಪ್ರಮಾಣಭಾವಾನಾಂ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಸಂಬಂಧಾಭಿಧಾನಾವಸರಾಭಾವಾತ್ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಪಶ್ಚಾತ್ತೇಷಾಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡೇನ ಸಂಬಂಧವಿಶೇಷವಚನಮುಚಿತಮಿತಿ ಮನ್ವಾನಸ್ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಸರ್ವೋಽಪೀತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾನುಮಾನಾಭ್ಯಾಮಿತ್ಯಾಗಮಾತಿರಿಕ್ತಪ್ರಮಾಣೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ । ಏಷೋಽರ್ಥೋಽಧ್ಯಯನವಿಧ್ಯುಪಾತ್ತಃ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಕಾಂಡದ್ವಯಾತ್ಮಕೋ ವೇದೋ ಮಾನಾಂತರಾನಧಿಗತಂ ಯದಿಷ್ಟೋಪಾಯಾದಿ ತಜ್ಜ್ಞಾಪನಪರಸ್ತಥಾ ಚಾಜ್ಞಾತಜ್ಞಾಪಕತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ತುಲ್ಯಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಕಾಂಡಯೋರಿತಿ । ಅಥವಾ ವೇದನಂ ವೇದೋಽನುಭವಃ । ಸ ಚ ಶಬ್ದೇತರಮಾನಾಯೋಗ್ಯೋ ರೂಪಾದಿಹೀನತ್ವಾತ್ । ‘ಏತದಪ್ರಮಯಮ್’ ಇತಿ ಹಿ ಶ್ರುತಿಃ । ಸ ಚೇಷ್ಟಾನಿಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತಿಪರಿಹಾರೋಪಾಯಸ್ತಸ್ಯೈವ ತತ್ತದಾತ್ಮನಾಽವಸ್ಥಾನಾತ್ । ‘ಸಚ್ಚ ತ್ಯಚ್ಚಾಭವತ್’(ತೈ. ಉ. ೨ । ೬ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ । ಸ ಚ ಪ್ರಕಾಶನಃ ಸರ್ವಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಾತ್ । ‘ತಮೇವ ಭಾಂತಮನುಭಾತಿ ಸರ್ವಮ್’ (ಕ. ಉ. ೨ । ೨ । ೧೫) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ಸ ಚ ಪರೋಽವಿದ್ಯಾತತ್ಕಾರ್ಯಾತೀತತ್ವಾತ್ । ‘ವಿರಜಃ ಪರ ಆಕಾಶಾತ್’(ಶ.ಬ್ರಾ.೧೪.೭.೨.೨೩ ) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ । ಏವಂರೂಪೋ ವೇದಪದವೇದನೀಯಶ್ಚಿದೇಕರಸಃ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಧಾತುರೈವ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಾತ್ಮಕಃ ಪ್ರಪಂಚಃ । ‘ಆತ್ಮೈವೇದಂ ಸರ್ವಮ್’(ಛಾ. ಉ. ೭ । ೨೫ । ೨) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ತಥಾ ಚ ಯಥೋಕ್ತಂ ವಸ್ತು ಪ್ರಕಾಶಯಂತೋ ವೇದಾಂತಾ ವಿಧಿವಾಕ್ಯವತ್ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ । ಅಥವಾ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿನಾಽನವಗತೋ ಯೋಽಸಾವಿಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾದ್ಯುಪಾಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಾ ತಸ್ಯ ಪ್ರಕಾಶನಪರಃ ಸರ್ವೋಽಪ್ಯಯಂ ವೇದಃ । ತಸ್ಯೈವಾಜ್ಞಾತತ್ವಾತ್ತತ್ರ ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಪ್ರಯುಕ್ತಬುದ್ಧಿಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಧಿಗತಾವಾರಾದುಪಕಾರಕಮ್ । ‘ವಿವಿದಿಷಂತಿ ಯಜ್ಞೇನ’(ಬೃ. ಉ. ೪ । ೪ । ೨೨) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಂ ತು ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ತತ್ರೋಪಯುಕ್ತಮ್ । ಪರಮಪುರುಷಸ್ಯೌಪನಿಷದತ್ವಶ್ರವಣಾತ್ । ‘ಸರ್ವೇ ವೇದಾ ಯತ್ಪದಮಾಮನಂತಿ’ (ಕ. ಉ. ೧ । ೨ । ೧೫) ಇತಿ ಚ ಶ್ರುತೇಃ । ತದ್ಯುಕ್ತಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡವಜ್ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತಿ ।
ಅಧಿಕಾರಿಸೌಲಭ್ಯಪ್ರತಿಪಾದನದ್ವಾರಾ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಸರ್ವಪುರುಷಾಣಾಮಿತಿ ।
ಅಯಮರ್ಥಃ – ಸುಖಂ ಮೇ ಸ್ಯಾದ್ದುಃಖಂ ಮಾ ಭೂದಿತಿ ಸ್ವಭಾವತಃ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ವಿನಾ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಪುರುಷಾಣಾಮನವಚ್ಛಿನ್ನಸುಖಾದಿಮಾತ್ರೇಽಭಿಲಾಷೋಪಲಂಭಾತ್ತನ್ಮಾತ್ರಸ್ಯ ಚ ಮೋಕ್ಷತ್ವಾತ್ತಕಾಮಿನೋ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಾಧಿಕಾರಿಣಃ ಸುಲಭತ್ವಾತ್ತಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಮಾಂ ಸ್ವಾರ್ಥವಿಷಯಾಮಾದಧತ್ಕಥಂ ತದಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ।
ನನು ವೇದಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಪರತಯಾ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾತ್ಕರ್ಮಕಾಂಡವತ್ಕಾಂಡಾಂತರಸ್ಯಾಪಿ ಕಾರ್ಯಪರತಯಾ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ದೃಷ್ಟವಿಷಯ ಇತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲೇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾನಾಮನ್ಯತಮಸ್ಮಿನ್ಕಾರ್ಯೇ ಸಮೀಹಿತಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾದ್ಯುಪಾಯಭೂತೇ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಸಿದ್ಧೇ ತಥಾವಿಧಕಾರ್ಯಧಿಯೋಽನ್ಯಥಾಲಬ್ಧತ್ವಾತ್ತತ್ರ ನಾಽಽಗಮೋಽನುಸಂಧೇಯಃ । ನ ಹಿ ಲೋಕವೇದಯೋಸ್ತದ್ಭಿದ್ಯತೇ ಅಲೌಕಿಕೇ ತಸ್ಮಿನ್ನವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ನಚಾವ್ಯುತ್ಪನ್ನಾನಿ ಪದಾನಿ ಬೋಧಕಾನ್ಯತಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ನ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪಿ ತುಲ್ಯಾ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತಿಃ । ತಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಹ್ಮತ್ವೇನಾಽಽತ್ಮತ್ವೇನ ಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧೇಃ । ತತ್ತತ್ಸಾಮಾನ್ಯೋಪಾಧೌ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿಪದಾನಾಂ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇಃ ಸುಕರತ್ವಾತ್ । ತಾನಿ ಚಾಲೌಕಿಕಮಖಂಡಂ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಬ್ರಹ್ಮ ನಿರ್ಲುಂಠಿತಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷಂ ಲಕ್ಷಣಯಾ ಬೋಧಯಂತಿ । ತಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮೈವ ವೇದಪ್ರಮಾಣಕಂ ನ ಕಾರ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಿಂ ಚ ತಿಷ್ಠತು ವೇದಾಂತಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡೇಽಪಿ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಾದೌ ಸಿದ್ಧೇಽರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಾವಶ್ಯಕಮ್ । ತದಭಾವೇ ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾಯೋಗಾತ್ । ನ ಹಿ ಭವಿಷ್ಯದ್ದೇಹಸಂಬಂಧ್ಯಾತ್ಮಸದ್ಭಾವಾನಧಿಗಮೇ ಪಾರಲೌಕಿಕಪ್ರವೃತ್ತಿವಿಶ್ರಂಭಃ । ತಸ್ಮಾತ್ಕರ್ಮಕಾಂಡಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿಚ್ಛತಾ ಸಿದ್ಧೇಽರ್ಥೇ ಭವಿಷ್ಯದ್ದೇಹಸಂಬಂಧಿನ್ಯಾತ್ಮನಿ ಸ್ವರ್ಗಾದೌ ಚ ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯಾಭ್ಯುಪೇಯತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯೇ ವೇದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾನಿಯಮಾದ್ವೇದಾಂತಾನಾಮಪಿ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಮಾನತ್ವಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನನು ದೇಹಾಂತರಸಂಬಂಧ್ಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾಽಪಿ ವಿಧಿವಶಾದದೃಷ್ಟಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸು ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಸ್ವಭಾವೇತಿ ।
ಯದಾಽಽತ್ಮಾ ದೇಹಾಂತರಸಂಬಂಧೀ ಶಾಸ್ತ್ರಾನ್ಮಾನಾಂತರಾಚ್ಚ ನ ಪ್ರಮಿತಸ್ತದಾ ಭೋಕ್ತುರನವಗಮಾನ್ನ ಪ್ರೇಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಾರೀ ಯಾಗಾದ್ಯನುತಿಷ್ಠೇತ್ । ಲೋಕಾಯತಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಮಜಾನತೋ ಜನ್ಮಾಂತರೇಷ್ಟಾನಿಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತಿಹಾನೀಚ್ಛಯಾ ವೈದಿಕಕ್ರಿಯಾಸ್ವಪ್ರವೃತ್ತೇರ್ದರ್ಶನಾತ್ । ಅತೋ ನಾತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ಸಾಂಪರಾಯಿಕೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ವಿಧಯಃ ಸಾಧನವಿಶೇಷಂ ಬೋಧಯಂತೋ ನಾತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ತ್ವವಾದೌ ಮಾನಂ ವಾಕ್ಯಭೇದಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯತ ಆಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಧಿಯಂ ವಿನಾ ಪಾರಲೌಕಿಕಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಕರ್ಮಕಾಂಡಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾಯೋಗಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ವಿಧೀನಾಂ ಶ್ರುತ್ಯರ್ಥಾಭ್ಯಾಮುಭಯಾರ್ಥತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ಕೇವಲಂ ವಿಧಿಭಿರೇವಾರ್ಥಾದಾಕ್ಷಿಪ್ತಮತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಂ ಕಿಂತು ಶ್ರುತ್ಯಾಽಪಿ ಸ್ವಮುಖೇನೋಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯೇಯಮಿತಿ ।
ನಿರ್ಣಯದರ್ಶನಾದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತತ್ರೈವ ಪ್ರಕೃತೋಪಯೋಗಿತ್ವೇನೋಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರಾಂತರೇ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ಪೂರ್ವವದೇವ ಸಂಬಂಧದ್ಯೋತನಾರ್ಥಂ ಚಕಾರಃ ಉಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರೈಕರೂಪ್ಯಾತ್ಕಠವಲ್ಲೀನಾಮತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ತತ್ರ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸ್ವಯಮಿತಿ ।
ನ ಹಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಜಡತ್ವಸ್ಯ ದೇಹಾದೇಃ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಮಿತಿ ಜ್ಯೋತಿರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗತೋಪಕ್ರಮಸ್ತದ್ವಿಷಯೋ ದೇಹಾದಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾನಮಧಿಕರೋತಿ । ತಂ ಪ್ರೇತಂ ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಣೀ ಪೂರ್ವೋಪಾರ್ಜಿತೇ ಫಲದಾನಾಯಾನುಗಚ್ಛತಃ । ಸ ಚ ಗತ್ವಾ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಾನುಗುಣಂ ಫಲಮನುಭವತೀತಿ ಶಾರೀರಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಗತೋಪಸಂಹಾರೋಽಪಿ ಜನ್ಮಾಂತರಸಂಬಂಧವಿಷಯಃ । ನ ಚಾತ್ರೈವ ಭಸ್ಮೀಭವತೋ ದೇಹಾದೇರ್ಜನ್ಮಾಂತರಸಂಬಂಧೋ ಯುಕ್ತಃ । ತೇನಾಽಽತ್ಮಾ ದೇಹಾದಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತೋ ಜನ್ಮಾಂತರಸಂಬಂಧೀ ಸಿದ್ಧೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಭ್ಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಜಾತಶತ್ರುಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಚ ವ್ಯೇವ ತ್ವಾ ಜ್ಞಪಯಿಷ್ಯಾಮೀತ್ಯುಪಕ್ರಮೋ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವವಿಷಯಃ । ನ ಹಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ದೇಹಾದೌ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಽಸ್ತಿ । ತತ್ರೈವೋಪಸಂಹಾರೇ ‘ಯ ಏಷ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಃ ಪುರುಷಃ’(ಬೃ. ಉ. ೨ । ೧ । ೧೬) ಇತಿ ವಿಜ್ಞಾನಮಯವಿಶೇಷಣಾದತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಂ ದರ್ಶಿತಂ ನ ಹಿ ದೇಹಾದೇರ್ವಿಜ್ಞಾನಮಯತ್ವಮಸ್ತಿ ತಸ್ಮಾತ್ತದಪ್ಯುಪಕ್ರಮೋಪಸಮ್ಹಾರಾಭ್ಯಾಂ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಂ ಗಮಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಜ್ಞಪಯಿಷ್ಯಾಮೀತ್ಯುಪಕ್ರಮ್ಯೇತಿ ।
ನಚೋದಾಹೃತಾನಾಂ ವಾಕ್ಯಾನಾಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ । ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯೌತ್ಪತ್ತಿಕಸೂತ್ರಹೇತ್ವವಿಶೇಷಾದಭ್ಯುಪೇಯತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಯಥೋಕ್ತಾತ್ಮನ್ಯಹಂಪ್ರತ್ಯಯೋ ಮಾನಂ ತತ್ರ ದೇಹಾಕಾರಾಸ್ಫುರಣಾದತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಸ್ಯ ತೇನೈವ ಸ್ಫೂರ್ತ್ಯುಪಪತ್ತೇರತೋ ನ ತತ್ರ ಶ್ರುತಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಸ್ಯ ವಿಷಯೋಽವಕಾಶೋ ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಮುಚ್ಯತೇ ।
ಯದ್ಯಪಿ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಂ ತ್ವದಭಿಪ್ರಾಯೇಣಾಹಂಧೀಗೋಚರ ತಥಾಽಪಿ ನ ಸಾ ವ್ಯತಿರೇಕಮಾತ್ಮನೋ ಗೋಚರಯತಿ ಯುಕ್ತ್ಯಾಗಮವಿವೇಕಶೂನ್ಯಾನಾಮಹಂಪ್ರತ್ಯಯಭಾಜಾಂ ವ್ಯತಿರೇಕಪ್ರತ್ಯಯಪ್ರಾಪ್ತೌ ವಿಪಶ್ಚಿತಾಂ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಭಾವಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ವಾದೀತಿ ।
ವೇದಪ್ರತಿಕೂಲಾ ವಾದಿನೋ ನಾಸ್ತಿಕಾ ನೈವ ವಿವಾದಂ ಮುಂಚಂತೀತ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತೇಷು ಪ್ರಾತಿಕೂಲ್ಯಸಂಭಾವನಾರ್ಥಂ ವಿಶೇಷಣಂ ನೇತ್ಯಾದಿ । ಇತಿ ವದಂತಃ ಸಂತೋ ನೋಽಸ್ಮಾಕಂ ಪ್ರತಿಕೂಲಾ ನ ಹಿ ಸ್ಯುರೇವಂ ವೇದನಸ್ಯೈವಾಸಂಭವಾದಧ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ವಿಷಯೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಭಾವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರ ವ್ಯಭಿಚಾರಂ ಶಂಕತೇ —
ಸ್ಥಾಣ್ವಾದಾವಿತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ಧರ್ಮಿಣಿ ಸ್ಥಾಣುರ್ವಾಪುರುಷೋ ವೇತಿ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೇರುಪಲಂಭಾನ್ನ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಭಾವೋ ವ್ಯಭಿಚಾರಾದಿತಿ ಶಂಕಾರ್ಥಃ । ಆದಿಪದೇನ ಪಾಷಾಣಾದೌ ಗಜಾದಿವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ಸಂಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಕಿಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮಾತ್ರೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ಕಿಂ ವಾ ತೇನ ವಿವಿಕ್ತೇ ಪ್ರತಿಪನ್ನೇ । ನಾಽಽದ್ಯೋಽಂಗೀಕಾರಾತ್ । ನಚೈವಮಾತ್ಮನಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಾವಪಿ ನಾಽಽಗಮಾನ್ವೇಷಣಾ । ತೇನೈವ ತನ್ನಿರಾಸೇನ ತನ್ನಿರ್ಣಯಾದಿತಿ । ಮನ್ವಾನೋ ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತೋ ವಿವಿಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಭಾವಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸ್ಥೂಲದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಂ ನ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮಿತಿ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಸೂಕ್ಷ್ಮದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಮಪಿ ನಾಹಂಪ್ರತ್ಯಯಗ್ರಾಹ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ವೈನಾಶಿಕಾಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತೇ ಖಲ್ವಹಮಿತಿ ಧಿಯಮನುಭವಂತಿ । ತಥಾಽಪಿ ದೇಹಾಂತರಂ ಸ್ಥೂಲದೇಹಾತಿರಿಕ್ತಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮಂ ತತ್ರ ಪ್ರಧಾನಭೂತಾಯಾ ಬುದ್ಧೇರತಿರಿಕ್ತಸ್ಯಾಽತ್ಮನೋ ನಾಸ್ತಿತ್ವಮೇವ ಪಶ್ಯಂತಿ । ತನ್ನಾಹಂಧಯಾ ಸೂಕ್ಷ್ಮದೇಹಾತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂ ಚ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಸ್ಯ ವಿಷಯೋ ರೂಪಾದಿಸ್ತದ್ರಾಹಿತ್ಯಂ ತದ್ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ತದಾತ್ಮನೋಽಸ್ತಿ । ‘ಅಶಬ್ದಮಸ್ಪರ್ಶಮರೂಪಮ್’(ಕ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧೫) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ ನ ಹಿ ರೂಪಾದಿ ತದಾಧಾರಂ ವಿನಾ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಕ್ರಮತೇ । ಅತೋ ನ ದೇಹಾದ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತೋ ವಿವಿಕ್ತೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಯೋಗಾತ್ । ಪ್ರಕೃತೇ ಚ ತದ್ದರ್ಶನಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅಥೇಚ್ಛಾದಯಃ ಕ್ವಚಿದಾಶ್ರಿತಾ ಗುಣತ್ವಾದ್ರೂಪವದಿತ್ಯನುಮಾನಾದತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ನಾಽಽತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧಾರ್ಥಸ್ತಥಾಶಬ್ದಃ । ಅಯಂ ಭಾವಃ – ಇಚ್ಛಾದೀನಾಂ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇ ಸ್ವರೂಪಾಸಿದ್ಧಿಃ ಪಾರತಂತ್ರ್ಯೇ ಪರಸ್ಪರಾಶ್ರಯತ್ವಮಾಧಾರಸ್ಯೇದಾನೀಮೇವ ಸಾಧ್ಯಮಾನತ್ವಾತ್ । ಕ್ವಚಿಚ್ಛಬ್ದೇನ ಚಾಽಶ್ರಯಮಾತ್ರವಚನೇ ಸಿದ್ಧಸಾಧನತ್ವಂ ಮನಸ್ತದಾಶ್ರಯಸ್ಯ ಸಿದ್ಧತ್ವಾದಾತ್ಮೋಕ್ತೌ ಚ ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತೇತಿ ।
’ಯಃ ಪ್ರಾಣೇನ ಪ್ರಾಣಿತಿ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತ್ಯಾ ಪ್ರಾಣನಾದಿವ್ಯಾಪಾರಾಖ್ಯಸ್ಯ ಲಿಂಗಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಪ್ರದರ್ಶಿತತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಚ ವ್ಯಾಪ್ತಿಸಾಪೇಕ್ಷಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಸಿದ್ಧಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ತಸ್ಯ ಶಬ್ದೈಕಗಮ್ಯತೇತಿ ಶಂಕತೇ —
ಶ್ರುತ್ಯೇತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣ ಲಿಂಗಗಮ್ಯತ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಲಿಂಗಂ ನೋಪನ್ಯಸ್ತಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ।
ಯೋಽಚೇತನವ್ಯಾಪಾರಃ ಸ ಚೇತನಾಧಿಷ್ಠಾನಪೂರ್ವಕೋ ಯಥಾ ರಥಾದಿವ್ಯಾಪಾರಃ । ಪ್ರಾಣನಾದಿವ್ಯಾಪಾರಸ್ಯಾಪ್ಯಚೇತನವ್ಯಾಪಾರತ್ವಾಚ್ಚೇತನಾಧಿಷ್ಠಾನಪೂರ್ವಕತ್ವಮಿತಿ ಸಂಭಾವನಾಮಾತ್ರೇಣ ಲಿಂಗೋಪನ್ಯಾಸಃ ।
ನ ಹಿ ನಿಶ್ಚಾಯಕತ್ವೇನ ತದುಪನ್ಯಸ್ಯತೇ । ಆತ್ಮನೋ ಜನ್ಮಾಂತರಸಂಬಂಧಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರೇಣಾಗ್ರಹಣಾತ್ತದ್ವ್ಯಾಪ್ತಲಿಂಗಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಜನ್ಮಾಂತರೇತಿ ।
ನನು ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಮಾಗಮೈಕಗಮ್ಯಂ ಚೇತ್ಕಥಂ ತತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮನುಮೇಯಂ ಚೇತಿ ವಾದಿನೋ ವದಂತೀತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆಗಮೇನ ತ್ವಿತಿ ।
’ಯೇಯಂ ಪ್ರೇತೇ ವಿಚಿಕಿತ್ಸೇ’ತ್ಯಾದ್ಯಾಗಮೇನ ‘ಕೋ ಹ್ಯೇವಾನ್ಯಾತ್’(ತೈ. ಉ. ೨ । ೭ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿವೇದೋಕ್ತೈಶ್ಚ ಪ್ರಾಣನಾದಿಭಿರ್ಲೌಕಿಕೈರ್ಲಿಂಗವಿಶೇಷೈರಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಯಥೋಕ್ತಾತ್ಮಸಿದ್ಧಿಮನುಸರಂತೋ ವಾದಿನೋ ವೈದಿಕಮೇವಾಹಂಪ್ರತ್ಯಯಂ ಪ್ರತಿಲಭಮಾನಾ ವೈದಿಕಾನ್ಯೇವ ಚ ಲಿಂಗಾನಿ ಪಶ್ಯಂತಃ ಸ್ವೋತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಾನಿರ್ಮಿತಾನಿ ತಾನೀತಿ ಕಲ್ಪಯಂತೋ ದ್ವಿಧಾಽಽತ್ಮಾನಂ ವದಂತಿ । ವಸ್ತುತಸ್ತ್ವಾತ್ಮಾ ಯಥೋಕ್ತಶ್ರುತ್ಯೈಕಸಮಧಿಗಮ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯಾಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ಕಾಂಡಯೋಃ ಸಂಬಂಧಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ಸಿದ್ಧೇಽರ್ಥೇ ವೇದಾಂತಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಸರ್ವೋಽಪೀತ್ಯಾದಿನಾ ಪ್ರಸಾಧ್ಯಾಧುನಾ ಕರ್ಮಭಿಃ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೇರ್ವೈರಾಗ್ಯಾದಿದ್ವಾರಾ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿರಿತಿ ತಯೋಃ ಸಂಬಂಧಂ ಕಥಯತಿ —
ಸರ್ವಥಾಽಪೀತಿ ।
ಆಗಮಾತ್ಮಾನಾಂತರಾದ್ವಾ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಪ್ರತಿಪತ್ತಾವಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪುರುಷಾರ್ಥೋಪಾಯವಿಶೇಷಾರ್ಥಿನಸ್ತಜ್ಜ್ಞಾಪನಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡಮಾರಬ್ಧಂ ಚೇತ್ತರ್ಹಿ ತತ್ರೋಕ್ತಕರ್ಮಭಿರೇವ ವಿವಕ್ಷಿತಪುಮರ್ಥಸಿದ್ಧೇರ್ವೇದಾಂತಾರಂಭವೈಯರ್ಥ್ಯಾನ್ನ ಸಂಬಂಧೋಕ್ತಿಃ ಸಾವಕಾಶೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನತ್ವಿತಿ ।
ಆತ್ಮಾಜ್ಞಾನಂ ಖಲ್ವನರ್ಥಕಾರಣಮನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಶಾಸ್ತ್ರಗಮ್ಯಂ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಕಾರ್ಯಲಿಂಗಕಂ ಚ । ತಚ್ಚಾಕರ್ತೃಭೋಕ್ತೃಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾದಪನೇಯಮ್ । ನ ಹಿ ತತ್ಕರ್ಮಕಾಂಡೋಕ್ತೈರೇವ ಕರ್ಮಭಿಃ ಶಕ್ಯಮಪನೇತುಂ ವಿರೋಧಾಭಾವಾತ್ । ತಸ್ಮಾತ್ತದ್ಧಾನಾರ್ಥಂ ಜ್ಞಾನಸಿದ್ಧಯೇ ವೇದಾಂತಾರಂಭಭಾವಾದುಕ್ತಸಂಬಂಧಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದಿ ಕರ್ಮಭಿರಜ್ಞಾನಂ ನ ನಿವರ್ತತೇ । ಮಾ ನಿವರ್ತಿಷ್ಟ । ಸತ್ಯೇವ ತಸ್ಮಿನ್ಕರ್ಮವಶಾನ್ಮೋಕ್ಷಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಾವದ್ಧೀತಿ ।
ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಮೇವ ಸಾಕ್ಷಾನ್ಮೋಕ್ಷಹೇತುರ್ನ ಕರ್ಮ । ತತ್ತು ಪ್ರಣಾಡ್ಯಾ ತದುಪಯೋಗಿ । ನ ಹಿ ಸತ್ಯೇವಾಜ್ಞಾನೇ ಮುಕ್ತಿಃ । ತಸ್ಮಿನ್ಸತಿ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ದುರ್ವಾರತ್ವಾತ್ । ತಸ್ಮಾತ್ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ವೈರಾಗ್ಯದ್ವಾರಾ ಪ್ರವೇಶೋ ಮುಕ್ತಾವಿತಿ ಭಾವಃ । ಅಯಮಿತ್ಯಜ್ಞೋ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ । ರಾಗದ್ವೇಷಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನಾವಿದ್ಯಾಸ್ಮಿತಾಭಿನಿವೇಶಾದಯೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ದೋಷಾಣಾಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾನಪೇಕ್ಷತ್ವಮ್ । ಅಪಿಕಾರಃ ಸಂಭಾವನಾರ್ಥಃ । ದೃಷ್ಟತ್ವಮನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಸಿದ್ಧತ್ವಮ್ । ಅದೃಷ್ಟತ್ವಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಾತ್ರಗಮ್ಯತ್ವಮ್ ।
ಅಧರ್ಮೋಪಚಯಪ್ರಾಚುರ್ಯೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇತಿ ।
ಅಥ ವೈರಾಗ್ಯಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮಫಲಂ ಪ್ರಪಂಚಯನ್ನಧರ್ಮಫಲಮಾಹ —
ತತ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಹಿ – “ಶರೀರಜೈಃ ಕರ್ಮದೋಷೈರ್ಯಾತಿ ಸ್ಥಾವರತಾಂ ನರಃ”(ಮನು ೧೨.೯) ಇತಿ ।
ತತ್ಕಿಂ ಪುಣ್ಯೋಪಚಯಾಭಾವಾದನವಕಾಶಂ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಫಲಮಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಕದಾಚಿದಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಸಂಸ್ಕಾರಸ್ಯ ಬಲೀಯಸ್ತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತತ ಇತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದೋ ವಾಗ್ದೇಹವಿಷಯಃ ।
ಫಲವಿಭಾಗಂ ವಕ್ತುಂ ಕರ್ಮ ಭಿನತ್ತಿ —
ತದ್ದ್ವಿವಿಧಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಮುಕ್ತಿಫಲತ್ವಂ ನಿರಸಿತುಂ ಫಲಂ ವಿಭಜತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕೇವಲಮಿಷ್ಟಾದಿಕರ್ಮೇತಿ ಶೇಷಃ । ‘ಕರ್ಮಣಾ ಪಿತೃಲೋಕಃ” ಇತಿ ಹಿ ವಕ್ಷ್ಯತಿ । ತಸ್ಮಿನ್ಫಲೇ ನಾನಾತ್ವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽದಿಶಬ್ದಃ ।
’ವಿದ್ಯಯಾ ದೇವಲೋಕಃ’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ದೇವಲೋಕೋ ಯಸ್ಯಾಽಽದಿರ್ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಯಸ್ಯಾಂತಸ್ತಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತಿರೇವ ಫಲಮಸ್ಯೇತಿ ವಿಗ್ರಹಃ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಶತಪಥೀಂ ಶ್ರುತಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವತ್ರ ಪರಮಾತ್ಮಭಾವನಾಪುರಃಸರಂ ನಿತ್ಯಂ ಕರ್ಮಾನುತಿಷ್ಠನ್ನಾತ್ಮಯಾಜೀ, ಕಾಮನಾಪುರಃಸರಂ ದೇವಾನ್ಯಜಮಾನೋ ದೇವಯಾಜೀ । ತಯೋರ್ಮಧ್ಯೇ ಕತರಃ ಶ್ರೇಯಾನಿತಿ ವಿಚಾರೇ ಸತ್ಯಾತ್ಮಯಾಜೀ ಶ್ರೇಯಾನಿತಿ ನಿರ್ಣಯಃ ಕೃತಃ । ಅತೋ ಜ್ಞಾನಪೂರ್ವಕಂ ಕರ್ಮ ದೇವಲೋಕಸ್ಯ ಕಾಮನಾಪೂರ್ವಂ ತು ಪಿತೃಲೋಕಸ್ಯ ಪ್ರಾಪಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
’ಪ್ರವೃತ್ತಂ ಚ ನಿವೃತ್ತಂ ಚ ದ್ವಿವಿಧಂ ಕರ್ಮ ವೈದಿಕಮ್ ।
ಇಹ ವಾಽಮುತ್ರ ವಾ ಕಾಮ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಕೀರ್ತ್ಯತೇ ॥
ನಿಷ್ಕಾಮಂ ಜ್ಞಾನಪೂರ್ವಂ ತು ನಿವೃತ್ತಮಭಿಧೀಯತೇ ।’
ಇತ್ಯಾದಿ ಮನುಸ್ಮೃತಿಂ ಚಾತ್ರೈವೋದಾಹರತಿ —
ಸ್ಮೃತಿಶ್ಚೇತಿ ।
ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಯೋರೇಕೈಕಸ್ಯ ಫಲಮುಕ್ತ್ವಾ ಮಿಶ್ರಯೋಃ ಫಲಮಾಹ —
ಸಾಮ್ಯೇ ಚೇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಹಿ – ‘ಉಭಾಭ್ಯಾಂ ಪುಣ್ಯಪಾಪಾಭ್ಯಾಂ ಮಾನುಷ್ಯಂ ಲಭತೇಽವಶಃ’(ನೈ.ಸಿ.೧.೪೧) ಇತಿ ।
ತ್ರಿವಿಧಮಪಿ ಕರ್ಮಫಲಂ ವೈರಾಗ್ಯಾರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯೋಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಸಾ ಚಾವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವಾದನರ್ಥರೂಪೇತ್ಯಾಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇತಿ ।
ವಿಚಿತ್ರಕರ್ಮಜನ್ಯತಯಾ ತಸ್ಯಾ ವೈಚಿತ್ರ್ಯಮಾಹ —
ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾಭ್ಯಾಮೇವ ತನ್ನಿರ್ಮಾಣಸಂಭವಾತ್ಕೃತಮವಿದ್ಯಯೇತ್ಯತ ಆಹ —
ನಾಮೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮಾವಸ್ಥಾಽವಿದ್ಯಾ ತದಾಲಂಬನೇತಿ ಯಾವತ್ ಧರ್ಮಾದೇರವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚ ನಿಮಿತ್ತತ್ವೋಪಾದಾನತ್ವಾಭ್ಯಾಮುಪಯೋಗ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ನನು ಸಂಸಾರಗತೇರಾವಿದ್ಯತ್ವಮಯುಕ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಪ್ರತಿಪನ್ನತ್ವಾತ್ತನ್ನಾಮರೂಪಾಭ್ಯಾಮೇವ ವ್ಯಾಕ್ರಿಯತೇತಿ ಶ್ರುತೌ ಚ ನಾಮರೂಪಾತ್ಮನೋ ಜಗತೋಽಭಿವ್ಯಕ್ತಿಶ್ರವಣಾನ್ನ ಚ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವಮತ ಆಹ —
ತದೇವೇದಮಿತಿ ।
ಜಗತಃ ಸ್ವರೂಪಮಾತ್ಮಾ ತತ್ರಾಧ್ಯಸ್ತತ್ವಾತ್ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮತತ್ತ್ವೇಽನಭಿವ್ಯಕ್ತೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿನಾ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಚಾಭಿವ್ಯಕ್ತಮಿವ ದೃಶ್ಯಮಾನಮಪಿ ಜಗದನಭಿವ್ಯಕ್ತಮೇವೇತಿ ನ ತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವಕ್ಷತಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅವಿದ್ಯಾಕೃತಾಂ ಸಂಸಾರಗತಿಮನುಭಾಷತೇ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ನನ್ವವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವೇ ಕಥಮನಾದಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯ ಪ್ರವಾಹರೂಪೇಣೇತ್ಯಾಹ —
ಬೀಜಾಂಕುರಾದಿವದಿತಿ ।
ಚೈತನ್ಯವದಾತ್ಮನಿ ತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯ ನಾನಾರೂಪತ್ವೇನ ತತೋ ವಿಲಕ್ಷಣತ್ವಾದೇಕರೂಪೇ ಯುಕ್ತಂ ತಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕ್ರಿಯೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಕಾದಾಚಿತ್ಕತಯಾ ಸಾಧನಾಪೇಕ್ಷಾಮಂತರೇಣ ನಾಶೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನಾದಿರಿತಿ ।
ಅನಾದೇರಪಿ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಪ್ರಾಗಭಾವವನ್ನಿವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್ತಥಾಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಮಂತರೇಣ ನಾಶೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಅನಂತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಯತ್ನತೋ ಹೇಯತ್ವಂ ದ್ಯೋತಯಿತುಮನರ್ಥ ಇತಿ ವಿಶೇಷಣಮ್ । ನೈಸರ್ಗಿಕ ಇತಿ ಪಾಠೇ ತು ಕಾರಣರೂಪೇಣ ತತ್ತ್ವಮುನ್ನೇಯಮ್ ।
ಯಸ್ಮಾತ್ಕರ್ಮ ಸಂಸಾರಫಲಂ ನ ಮೋಕ್ಷಂ ಫಲಯತಿ ತಸ್ಮಾತ್ಸನಿದಾನಸಂಸಾರನಿವರ್ತಕಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವೇನ ಸಾಧನಚತುಷ್ಟಯಸಂಪನ್ನಮಧಿಕಾರಿಣಮಧಿಕೃತ್ಯ ವೇದಾಂತಾರಂಭಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ಇತ್ಯೇತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವೇನೋಪನಿಷದಾರಂಭೇ ‘ಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ಇದಮಗ್ರ ಆಸೀತ್’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೧೦) ಇತ್ಯಾರಬ್ಧವ್ಯಂ ತಸ್ಮಾದಾರಭ್ಯ ಜ್ಞಾನೋಪದೇಶಾತ್ ‘ಉಷಾ ವಾ ಅಶ್ವಸ್ಯ’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೧ । ೧) ಇತ್ಯಾರಂಭಸ್ತು ನ ಯುಕ್ತಃ ಸಾಕ್ಷಾದತ್ರ ತದನುಕ್ತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಸ್ಮಾದಾರಭ್ಯೋಪನಿಷದಾರಂಭೇಽಭೀಷ್ಟಂ ಫಲಮಭಿಧಿತ್ಸಮಾನಃ ಪ್ರಥಮಮಶ್ವಮೇಧೋಪಾಸನಫಲಮಾಹ —
ಅಸ್ಯ ತ್ವಿತಿ ।
ರಾಜಯಜ್ಞತ್ವಾದಶ್ವಮೇಧಸ್ಯ ತದನಧಿಕಾರಿಣಾಮಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಾದೀನಾಂ ತತ್ಫಲಾರ್ಥಿನಾಮಸ್ಮಾದೇವೋಪಾಸನಾತ್ತದಾಪ್ತಿರಿತಿ ಮತ್ವಾ ಶ್ರುತೌ ತದುಪಾಸನೋಕ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮತ್ರ ನಿಯಾಮಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಕಲ್ಪಶ್ರವಣಂ ಕೇವಲಸ್ಯಾಪಿ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸಾಧನತ್ವಂ ಸೂಚಯತೀತ್ಯರ್ಥತೋ ವಿಕಲ್ಪಶ್ರುತಿಮುದಾಹರತಿ —
ವಿದ್ಯಯೇತಿ ।
ತತ್ಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತತ್ರೈವ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ತದ್ಧೇತಿ ।
ತದೇತತ್ಪ್ರಾಣದರ್ಶನಂ ಲೋಕಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಕೇವಲೋಪಾಸ್ತ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಪ್ತಿವಾದಿನ್ಯಃ ಶ್ರುತಯೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ।
ಅಶ್ವಮೇಧೇ ಯದುಪಾಸನಂ ತಸ್ಯಾಪ್ಯಶ್ವಾದಿವತ್ತಚ್ಛೇಷತ್ವೇನ ಫಲವತ್ತ್ವಾನ್ನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣ ತದ್ವತ್ತ್ವಮಂಗೇಷು ಸ್ವತಂತ್ರಫಲಾಭಾವಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕರ್ಮವಿಷಯತ್ವಮಿತಿ ।
ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕ್ರತ್ವರ್ಥತ್ವಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತಿ ।
ಪೂರ್ವತ್ರಾರ್ಥತೋ ದರ್ಶಿತಾಂ ವಿಕಲ್ಪಶ್ರುತಿಮತ್ರ ಹೇತುತಯಾ ಸ್ವರೂಪತೋಽನುಕ್ರಾಮತಿ —
ಯೋಽಶ್ವಮೇಧೇನೇತಿ ।
“ಸರ್ವಂ ಪಾಪ್ಮಾನಂ ತರತಿ ತರತಿ ಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯಾ”ಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋಸ್ತುಲ್ಯಫಲತ್ವಸ್ಯ ನ್ಯಾಯ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಪಾಸ್ತಿಫಲಶ್ರುತೇರರ್ಥವಾದತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಶ್ವಮೇಧವದುಪಾಸ್ತೇರಪಿ ಕರ್ಮತ್ವಾದ್ವಿಹಿತತ್ವಾತ್ಕರ್ಮಪ್ರಕರಣಾದ್ವ್ಯುತ್ಥಿತತ್ವಾಚ್ಚ ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಫಲಶ್ರುತೇರರ್ಥವಾದತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಕರ್ಮಾಂತರೇ ಚೇತಿ ।
ಅಶ್ವಮೇಧಾತಿರಿಕ್ತೇ ಕರ್ಮಣಿ ‘ಅಯಂ ವಾವ ಲೋಕೋಽಗ್ನಿರಿ’ತ್ಯಾದೌ ಚಿತ್ಯಾಗ್ನ್ಯಾದಾವೇತಲ್ಲೋಕಾದಿಸಂಪಾದನಸ್ಯ ಸ್ವತಂತ್ರಫಲೋಪಾಸನಸ್ಯ ದರ್ಶನಾನ್ನ ಫಲಶ್ರುತೇರರ್ಥವಾದತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಶ್ವಮೇಧೋಪಾಸನಂ ನ ಕ್ರತ್ವರ್ಥಂ ಕಿಂತು ಪುರುಷಾರ್ಥಂ ತತ್ರ ಚಾಧಿಕಾರೋಽಶ್ವಮೇಧಕ್ರತ್ವನಧಿಕಾರಿಣಾಮಪೀತ್ಯೇತಾವದೇವೇಷ್ಟಂ ಚೇದುಪಾಸನೇ ಕರ್ಮಪ್ರಕರಣಸ್ಥೇಽಪಿ ತಲ್ಲಾಭಾದ್ವಿದ್ಯಾಪ್ರಕರಣೇ ನಾಸ್ಯಾಧ್ಯಯಮರ್ಥವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಚೇತಿ ।
ಪರತ್ವೇ ಹೇತುಃ —
ಸಮಷ್ಟೀತಿ ।
ಅನುವೃತ್ತವ್ಯಾವೃತ್ತರೂಪಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಪ್ರಾಪ್ತಿಹೇತ್ತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಶ್ರೇಷ್ಠತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯ ಪುಣ್ಯಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಯದಾ ಕ್ರತುಪ್ರಧಾನಸ್ಯಾಶ್ವಮೇಧಸ್ಯೋಪಾಸ್ತಿಸಹಿತಸ್ಯಾಪಿ ಸಂಸಾರಫಲತ್ವಂ ತದಾಽಲ್ಪೀಯಸಾಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಾಂ ಸಂಸಾರಫಲತ್ವಂ ಕಿಂವಾಚ್ಯಮಿತ್ಯಸ್ಮಿನ್ಕರ್ಮರಾಶೌ ಬಂಧಹೇತೌ ವಿರಕ್ತಾಃ ಸಾಧನಚತುಷ್ಟಯವಿಶಿಷ್ಟಾ ಜ್ಞಾನಮಪೇಕ್ಷಮಾಣಾಸ್ತದುಪಾಯೇ ಶ್ರವಣಾದಾವೇವ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಪೂರ್ವಕೇ ಕಥಂ ಪ್ರವರ್ತೇರನ್ನಿತ್ಯಾಶಯವತೀ ಶ್ರುತಿರುಪಾಸನಾಂ ವಿದ್ಯಾರಂಭೇಽಭಿದಧಾತಿ । ತೇನೋಷಾ ವಾ ಅಶ್ವಸ್ಯೇತ್ಯಾದ್ಯುಪನಿಷದಾರಂಭೋ ಯುಕ್ತೋಽಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟಾಧಿಕಾರಿಸಮರ್ಪಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪಾಸನಫಲಸ್ಯ ಸಂಸಾರಗೋಚರತ್ವಮೇವ ಕುತಃ ಸಿದ್ಧಮತ ಆಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
‘ಅಶನಾಯಾ ಹಿ ಮೃತ್ಯುಃ’(ಬೃ. ಉ. ೧ । ೨ । ೧) ‘ಸ ವೈ ನೈವ ರೇಮೇ’(ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೩) ‘ಸೋಽಬಿಭೇ’(ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೨)ದಿತಿ ಭಯಾರತ್ಯಾದಿಶ್ರವಣಾದುಪಾಸ್ತಿಯುಕ್ತಕ್ರತುಫಲಸ್ಯ ಸೂತ್ರಸ್ಯ ಬಂಧಮಧ್ಯಪಾತಿತ್ವಾದ್ವಿಶಿಷ್ಟೋಽಪಿ ಕ್ರತುರ್ನ ಮುಕ್ತಯೇ ಪರ್ಯಾಪ್ನೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತೇ ಸರ್ವಕರ್ಮಣಾಂ ಬಂಧಫಲತ್ವೇ ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕಾನಾಂ ನ ತತ್ಫಲತ್ವಂ ತೇಷಾಂ ವಿಧ್ಯುದ್ದೇಶೇ ಫಲಾಶ್ರುತೇರ್ನಷ್ಟಾಶ್ವದಗ್ಧರಥನ್ಯಾಯೇನ ಮುಕ್ತಿಫಲತ್ವಲಾಭಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನ ನಿತ್ಯಾನಾಮಿತಿ ।
’ಏತಾವಾನ್ವೈ ಕಾಮ’ ಇತಿ ಸರ್ವಕರ್ಮಣಾಮವಿಶೇಷೇಣ ಫಲಸಂಬಂಧಶ್ರವಣಾತ್ಪಶ್ವಾದೇಶ್ಚ ಕಾಮ್ಯಫಲತ್ವಸ್ಯ ತದ್ವಿಧ್ಯುದ್ದೇಶವಶಾತ್ಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ‘ಕರ್ಮಣಾಪಿತೃಲೋಕ’(ಬೃ. ಉ. ೧ । ೫ । ೧೬) ಇತಿ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ನಿತ್ಯಾದಿಕರ್ಮಫಲವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ಮೋಕ್ಷಫಲತ್ವಾಶಂಕೇತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಸರ್ವಂ ಹೀತಿ ।
ಪತ್ನೀಸಂಬಂಧೇ ಮಾನಮಾಹ —
ಜಾಯೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಕರ್ಮಣಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ಕಾಮೋಪಾಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತಾವಾನ್ವೈ ಕಾಮ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತೇಷಾಂ ಫಲಭೇದೋ ಲಭ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪುತ್ರೇತಿ ।
ಅಥೈವಂ ಫಲವಿಭಾಗೇ ಕಥಂ ಸಮಷ್ಟಿವ್ಯಷ್ಟಿಪ್ರಾಪ್ತಿಫಲತ್ವಮಶ್ವಮೇಧಸ್ಯೋಕ್ತಮತ ಆಹ —
ತ್ರ್ಯನ್ನಾತ್ಮಕತಾಂ ಚೇತಿ ।
ಅಸ್ಯಾಧ್ಯಾಯಸ್ಯಾವಸಾನೇ ಕರ್ಮಫಲಸ್ಯ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭರೂಪತಾಂ ತ್ರಯಮಿತ್ಯಾದ್ಯಾ ಶ್ರುತಿರುಪಸಂಹರಿಷ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪಸಂಹಾರಶ್ರುತೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸರ್ವಕರ್ಮಣಾಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಫಲಂ ಸಂಸಾರಶ್ಚೇತ್ಪ್ರಾಕ್ತದನುಷ್ಠಾನಾತ್ತದಭಾವಾನ್ಮುಕ್ತಾನಾಂ ಪುನರ್ಬಂಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇದಮೇವೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯಾಮವಸ್ಥಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಸ್ಯ ಪುನರ್ವ್ಯಾಕರಣೇ ಕಾರಣಮಾಹ —
ತದೇವೇತಿ ।
ವ್ಯಾಕೃತಾವ್ಯಾಕೃತಾತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕತ್ವೇನ ಸತ್ಯತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವೇನ ತನ್ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಸೋಽಯಮಿತಿ ।
ಸ ಏವ ಹಿ ಭ್ರಾಂತಿವಿಷಯೋ ನ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕಸ್ತತ್ಕುತೋಽಸ್ಯ ಸತ್ಯತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಮಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನ್ಯದ್ವಯೇ ಕೂಟಸ್ಥೇ ಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ರಿಯೇತಿ ।
ಸಮಾರೋಪೇ ಮೂಲಕಾರಣಮಾಹ —
ಅವಿದ್ಯಯೇತಿ ।
ಆತ್ಮನ್ಯವಿದ್ಯಾರೋಪಿತಂ ದ್ವೈತಮಿತ್ಯತ್ರ ‘ದ್ವೇ ವಾವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ರೂಪೇ ಮೂರ್ತಂ ಚೈವಾಮೂರ್ತಂ ಚೇ’(ಬೃ. ಉ. ೨ । ೩ । ೧) ತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಮೂರ್ತೇತಿ ।
ನನ್ವಾತ್ಮನ್ಯಾರೋಪೋ ನೋಪಪದ್ಯತೇ ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಶುದ್ಧಬುದ್ಧಮುಕ್ತಸ್ವಭಾವಸ್ಯ ದ್ವೈತವಿಲಕ್ಷಣತ್ವಾದಸತಿ ಸಾದೃಶ್ಯೇಽಧ್ಯಾಸಾಸಿದ್ಧೇರತ ಆಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಸಂಸಾರಾದ್ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಅನಾಮೇತಿ ।
ಆದಿಪದೇನಾನ್ಯೇಽಪಿ ವಿಪರ್ಯಯಭೇದಾಃ ಸಂಗೃಹ್ಯಂತೇ ।
ಆರೋಪೇ ಪ್ರಮಿಣೋಮಿ ಕರೋಮಿ ಭುಂಜೇ ಚೇತ್ಯನುಭವಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಅವಭಾಸತ ಇತಿ ।
ಆತ್ಮನ್ಯಧ್ಯಾಸಃ ಸಾದೃಶ್ಯಾದ್ಯಭಾವೇಽಪಿ ನಭಸಿ ಮಲಿನತ್ವಾದಿವದ್ಯತೋಽನುಭೂಯತೇಽತಃ ಸವಿಲಾಸಾವಿದ್ಯಾನಿವರ್ತಕಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾರ್ಥತ್ವೇನೋಪನಿಷದಾರಂಭಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಏತಾವದಿತ್ಯನರ್ಥಾತ್ಮತ್ವೋಕ್ತಿಃ ।
ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಾದಜ್ಞಾನನಿವೃತ್ತೌ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ರಜ್ಜ್ವಾಮಿವೇತಿ ।
ಏವಮುಪನಿಷದಾರಂಭೇ ಸ್ಥಿತೇ ಪ್ರಾಥಮಿಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಯೋರವಾಂತರತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತತ್ರ ತಾವದಿತಿ ।
ಆದ್ಯಸ್ಯ ಪುನರವಾಂತರತಾತ್ಪರ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ನನ್ವಶ್ವಮೇಧಸ್ಯಾಂಗಬಾಹುಲ್ಯೇ ಕಸ್ಮಾದಶ್ವಾಖ್ಯಾಂಗವಿಷಯಮೇವೋಪಾಸನಮುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾದಿತಿ ।
ತದೇವ ಕಥಮಿತಿ ತದಾಹ —
ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತಿದೇವತಾಕತ್ವಾಚ್ಚಾಶ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಉಷಾ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ಮಾರಣಾರ್ಥತ್ವಮೇವ ನಿಪಾತಸ್ಯ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯೇ ಲೌಕಿಕೇ ಚ ವ್ಯವಹಾರೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಬ್ರಾಹ್ಮೋ ಮುಹೂರ್ತಸ್ತಂ ಕಾಲಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಷಸಿ ಶಿರಃಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗೇ ದಿನಾವಯವೇಷು ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾದಿತಿ ।
ತಥಾಪಿ ಕಥಂ ತತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದಪ್ರಯೋಗಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಶಿರಶ್ಚೇತಿ ।
ಆಶ್ವಮೇಧಿಕಾಶ್ವಶಿರಸ್ಯುಷಸೋ ದೃಷ್ಟಿಃ ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ಅಶ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಕಾಲಾದಿದೃಷ್ಟಿರಶ್ವಾಂಗೇಷು ಕಿಮಿತಿ ಕ್ಷಿಪ್ಯತೇಽಶ್ವಾಂಗದೃಷ್ಟಿರೇವ ತೇಷು ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮಾಂಗಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಂಗೇಷ್ವನಂಗಮತಿಕ್ಷೇಪೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯತ್ವಂ ಚೇತಿ ।
ಅಶ್ವಸ್ಯ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತಿ ಶೇಷಃ, ತತ್ರ ಹೇತುಃ —
ಪ್ರಜಾಪತೀತಿ ।
ನನು ಕಾಲಾದಿದೃಷ್ಟ್ಯೋಽಶ್ವಾವಯವೇಷ್ವಾರೋಪ್ಯಂತೇ ನ ತಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಂ ಕ್ರಿಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕಾಲೇತಿ ।
ಕಾಲಾದ್ಯಾತ್ಮಕೋ ಹಿ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ । ತಯಾ ಚ ಯಥಾ ಪ್ರತಿಮಾಯಾಂ ವಿಷ್ಣುತ್ವಕರಣಂ ತದ್ದೃಷ್ಟಿಸ್ತಥಾ ಕಾಲಾದಿದೃಷ್ಟಿರಶ್ವಾವಯವೇಷು ತಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಕರಣಮ್ । ಅಶ್ವಮೇಧಾಧಿಕಾರೀ ಹಿ ಸತ್ಯಶ್ವೇ ಕರ್ಮಣೋ ವೀರ್ಯವತ್ತರತ್ವಾರ್ಥಂ ಕಾಲಾದಿದೃಷ್ಟೀರಶ್ವಾವಯವೇಷು ಕುರ್ಯಾತ್ । ತದನಧಿಕಾರೀ ತ್ವಶ್ವಾಭಾವೇ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಮಶ್ವಂ ಕಲ್ಪಯಿತ್ವಾ ಸ್ವಶಿರಃಪ್ರಭೃತಿಷು ಕಾಲಾದಿದೃಷ್ಟಿಕರಣೇನ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಂ ಸಂಪಾದ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತಿರಸ್ಮೀತಿ ಜ್ಞಾನಾತ್ತದ್ಭಾವಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯೇತೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಚಕ್ಷುಷಿ ಸೂರ್ಯದೃಷ್ಟೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ಶಿರಸ ಇತಿ ।
ಉಷಸೋಽನಂತರತ್ವಂ ಸೂರ್ಯೇ ದೃಷ್ಟಂ ಚಕ್ಷುಷಿ ಚ ಶಿರಸೋಽನಂತರತ್ವಂ ದೃಶ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ರ ತದ್ದೃಷ್ಟಿರ್ಯುಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಸೂರ್ಯೇತಿ ।
“ಆದಿತ್ಯಶ್ಚಕ್ಷುರ್ಭೂತ್ವಾಽಕ್ಷಿಣೀ ಪ್ರಾವಿಶತ್” ಇತಿ ಶ್ರುತೇಶ್ಚಕ್ಷುಷಿ ಸೂರ್ಯೋಽಧಿಷ್ಠಾತ್ರೀ ದೇವತಾ ತೇನ ಸಾಮೀಪ್ಯಾತ್ತತ್ರ ತದ್ದೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಶ್ವಪ್ರಾಣೇ ವಾಯುದೃಷ್ಟೌ ಚಲನಸ್ವಾಭಾವ್ಯಂ ಹೇತುಃ ।
ಅಶ್ವಸ್ಯ ವಿದಾರಿತೇ ಮುಖೇ ಭವತ್ವಗ್ನಿದೃಷ್ಟಿಸ್ತಥಾಽಪಿ ಪರ್ಯಾಯೋಪಾದಾನಂ ವ್ಯರ್ಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಕ್ರವ್ಯಾದಾದಿವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯಾಹ —
ವೈಶ್ವಾನರ ಇತ್ಯಗ್ನೇರಿತಿ ।
“ಅಗ್ನಿರ್ವಾಗ್ಭೂತ್ವಾ ಮುಖಂ ಪ್ರಾವಿಶತ್” ಇತಿ ಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಮುಖೇ ತದ್ದೃಷ್ಟೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ಮುಖಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಧಿಕಮಾಸಮನುಸೃತ್ಯ ತ್ರಯೋದಶಮಾಸೋ ವೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಶರೀರೇ ಸಂವತ್ಸರದೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯತ್ರಾಽಽತ್ಮತ್ವಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಕಾಲೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ಹಸ್ತಾದೀನಾಮಂಗಾನಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಾಲಾವಯವಾನಾಂ ಸಂವತ್ಸರಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವವದಂಗಾನಾಂ ಶರೀರಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಮಧ್ಯಂ ಹೀತಿ ।
ಪುನರುಕ್ತೇರರ್ಥವತ್ತ್ವಮಾಹ —
ಅಶ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಪೃಷ್ಟೇ ದ್ಯುಲೋಕದೃಷ್ಟೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ಊರ್ಧ್ವತ್ವೇತಿ ।
ಉದರೇಽಂತರಿಕ್ಷದೃಷ್ಟೌ ನಿಮಿತ್ತಮಾಹ —
ಸುಷಿರತ್ವೇತಿ ।
ಪಾದಾ ಅಸ್ಯಂತೇ ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಮಾಹ —
ಪಾದೇತಿ ।
ಅಶ್ವಸ್ಯ ಹಿ ಖುರೇ ಪಾದಾಸನತ್ವಸಾಮಾನ್ಯಾತ್ಪೃಥಿವೀದೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಾರ್ಶ್ವಯೋರ್ದಿಕ್ಚತುಷ್ಟಯದೃಷ್ಟೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪಾರ್ಶ್ವೇನೇತಿ ।
ದ್ವೇ ಪಾರ್ಶ್ವೇ ಚತಸ್ರಶ್ಚ ದಿಶಸ್ತತ್ರ ಕಥಂ ತಯೋಸ್ತದಾರೋಪಣಂ ದ್ವಾಭ್ಯಾಮೇವ ದ್ವಯೋಃ ಸಂಬಂಧಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪಾರ್ಶ್ವಯೋರಿತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ದ್ವೇ ದಿಶೌ ದ್ವಾಭ್ಯಾಂ ಪಾರ್ಶ್ವಾಭ್ಯಾಂ ಸಂಬಧ್ಯೇತೇ ತಥಾಽಪ್ಯಶ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಾಙ್ಮುಖತ್ವೇ ಪ್ರತ್ಯಙ್ಮುಖತ್ವೇ ಚ ದಕ್ಷಿಣೋತ್ತರಯೋಸ್ತನ್ಮುಖತ್ವೇ ಚ ಪ್ರಾಕ್ಪ್ರತೀಚ್ಯೋರ್ದಿಶೋಸ್ತಾಭ್ಯಾಂ ಸಂಬಂಧಸಂಭವಾತ್ತತ್ರ ತದ್ದೃಷ್ಟಿರವಿರುದ್ಧೇತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದುಪಪತ್ತೌ ಚಾಶ್ವಸ್ಯ ಚರಿಷ್ಣುತ್ವಂ ಹೇತೂಕರ್ತವ್ಯಮ್ । ಪಾರ್ಶ್ವಾಸ್ಥಿಷ್ವವಾಂತರದಿಶಾಮಾರೋಪೇ ಪಾರ್ಶ್ವದಿಕ್ಸಂಬಂಧೋ ಹೇತುಃ ।
ಋತವಃ ಸಂವತ್ಸರಸ್ಯಾಂಗಾನಿ ಹಸ್ತಾದೀನಿ ಚ ದೇಹಸ್ಯಾವಯವಾಸ್ತಸ್ಮಾದೃತುದೃಷ್ಟಿರಂಗೇಷು ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ಋತವ ಇತಿ ।
ಅಸ್ತಿ ಮಾಸಾದೀನಾಂ ಸಂವತ್ಸರಸಂಧಿತ್ವಮಸ್ತಿ ಚ ಶರೀರಸಂಧಿತ್ವಂ ಪರ್ವಣಾಮತಸ್ತೇಷು ಮಾಸಾದಿದೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಸಂಧೀತಿ ।
ಯುಗಸಹಸ್ರಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಮೇಕಮಹೋರಾತ್ರಮ್ । ಅಯನಾಭ್ಯಾಂ ದೈವಮ್ । ಪಕ್ಷಾಭ್ಯಾಂ ಪಿತ್ರ್ಯಮ್ । ಷಷ್ಟಿಘಟಿಕಾಭಿರ್ಮಾನುಷಮಿತಿ ಭೇದಃ ।
ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಶಬ್ದಸ್ಯ ಪಾದವಿಷಯತ್ವಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತೀತಿ ।
ಪಾದೇಷ್ವಹೋರಾತ್ರದೃಷ್ಟಿಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಯುಕ್ತಿಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಅಹೋರಾತ್ರೈರಿತಿ ।
ಅಸ್ಥಿಷು ನಕ್ಷತ್ರದೃಷ್ಟೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ಶುಕ್ಲತ್ವೇತಿ ।
ನಭಃಶಬ್ದೇನಾಂತರಿಕ್ಷಂ ಕಿಮಿತಿ ನ ಗೃಹ್ಯತೇ ಮುಖ್ಯೇ ಸತ್ಯುಪಚಾರಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪುನರುಕ್ತಿಂ ಪರಿಹರ್ತುಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಂತರಿಕ್ಷಸ್ಯೇತಿ ।
ಉದಕಂ ಸಿಂಚಂತಿ ಮೇಧಾ ಮಾಂಸಾನಿ ರುಧಿರಮತಃ ಸೇಕಕರ್ತೃತ್ವಸಾಮಾನ್ಯಾನ್ಮಾಂಸೇಷು ಮೇಧದೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಉದಕೇತಿ ।
ಅಶ್ವಜಠರವಿಪರಿವರ್ತಿನ್ಯರ್ಧಜೀರ್ಣೇ ಸಿಕತಾದೃಷ್ಟೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ವಿಶ್ಲಿಷ್ಟೇತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಗುದಶಬ್ದೇನ ಪಾಯುರೇವ ನ ಗೃಹ್ಯತೇ ಶಿರಾಗ್ರಹಣೇ ಹಿ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥಾತಿಕ್ರಮಃ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಹ —
ಬಹುವಚನಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಚಕಾರೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥಃ । ಯದ್ಯಪಿ ಬಹೂಕ್ತ್ಯಾ ಶಿರಾಭ್ಯೋಽರ್ಥಾಂತರಮಪಿ ಗುದಶಬ್ದಮರ್ಹತಿ ತಥಾಽಪಿ ಸ್ಯಂದನಸಾದೃಶ್ಯಾತ್ತಾಸ್ವೇವ ಸಿಂಧುದೃಷ್ಟಿರಿತಿ ತಾಸಾಮಿಹ ಗ್ರಹಣಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕುತೋ ಮಾಂಸಖಂಡಯೋರ್ದ್ವಿತ್ವಮೇಕತ್ರ ಬಹುವಚನಾದ್ಬಹುತ್ವಪ್ರತೀತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ದಾರಾ ಇತಿವದ್ಬಹೂಕ್ತೇರ್ಗತಿಮಾಹ —
ಕ್ಲೋಮಾನ ಇತಿ ।
ತಯೋಃ ಪರ್ವತದೃಷ್ಟೌ ಹೇತುದ್ವಯಮಾಹ —
ಕಾಠಿನ್ಯಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕ್ಷುದ್ರತ್ವಸಾಧರ್ಮ್ಯಾದೋಷಧಿದೃಷ್ಟಿರ್ಲೋಮಸು ಮಹತ್ತ್ವಸಾಮಾನ್ಯಾದ್ವನಸ್ಪತಿದೃಷ್ಟಿಶ್ಚಾಶ್ವಕೇಶೇಷು ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ಯಥಾಸಂಭವಮಿತಿ ।
ಪೂರ್ವತ್ವಸಾಮಾನ್ಯಾನ್ಮಧ್ಯಾಹ್ನಾತ್ಪ್ರಾಗವಸ್ಥಾದಿತ್ಯದೃಷ್ಟಿರಶ್ವಸ್ಯ ನಾಭೇರೂರ್ಧ್ವಭಾಗೇ ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ಉದ್ಯನ್ನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಪರತ್ವಸಾದೃಶ್ಯಾದಶ್ವಸ್ಯ ನಾಭೇರಪರಾರ್ಧೇ ಮಧ್ಯಾಹ್ನಾದನಂತರಭಾವ್ಯಾದಿತ್ಯದೃಷ್ಟಿಃಕಾರ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ನಿಮ್ಲೋಚನ್ನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಜೃಂಭತ ಇತ್ಯಾದೌ ಪ್ರತ್ಯಯಾರ್ಥೋ ನ ವಿವಕ್ಷಿತಃ ।
ವಿಜೃಂಭಣಂ ಮುಖವಿದಾರಣಂ ವಿದ್ಯೋತನಂ ಪುನರ್ಮೇಘಗತಮತೋ ವಿದ್ಯೋತನದೃಷ್ಟಿರ್ಜೃಂಭಣೇ ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ಮುಖೇತಿ ।
ಸ್ತನಯತೀತಿ ಸ್ತನಿತಮುಚ್ಯತೇ ತದ್ದೃಷ್ಟಿರ್ಗಾತ್ರಕಂಪೇ ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಗರ್ಜನೇತಿ ।
ಮೂತ್ರಕರಣ ವರ್ಷಣದೃಷ್ಟೌ ಕಾರಣಮಾಹ —
ಸೇಚನೇತಿ ।
ಅಶ್ವಸ್ಯ ಹೇಷಿತಶಬ್ದೇ ನಾಸ್ತ್ಯಾರೋಪಣಮಿತ್ಯತೋ ನ ಸಾದೃಶ್ಯಂ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ನಾತ್ರೇತಿ ॥೧॥
ಅಶ್ವಾವಯವೇಷು ಕಾಲಾದಿದೃಷ್ಟೀರ್ವಿಧಾಯಾಶ್ವಂ ಪ್ರಜಾಪತಿರೂಪಂ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾ ಕಂಡಿಕಾಂತರಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಹರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಗ್ರಹೌ ಹವನೀಯದ್ರವ್ಯಾಧಾರೌ ಪಾತ್ರವಿಶೇಷಾವಗ್ರತಃ ಪೃಷ್ಠತಶ್ಚೇತಿ ಸಂಜ್ಞಪನಾತ್ಪ್ರಾಗೂರ್ಧ್ವಂ ಚೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಾತಾವದಹನಿ ದೀಪ್ತಿಃ ಸೌವರ್ಣೇ ಚ ಗ್ರಹೇ ಸಾಽಸ್ತ್ಯತಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನಹರ್ದೃಷ್ಟಿರಿತಿ ದರ್ಶನಂ ವಿಭಜತೇ —
ಅಹರಿತಿ ।
ಅಶ್ವಸಂಜ್ಞಪನಾತ್ಪೂರ್ವಂ ಯೋ ಮಹಿಮಾಖ್ಯೋ ಗ್ರಹಃ ಸ್ಥಾಪ್ಯತೇ ಸ ಚೇದಹರ್ದೃಷ್ಟ್ಯೋಪಾಸ್ಯತೇ ಕಥಂ ಸೋಽಶ್ವಮನ್ವಜಾಯತೇತಿ ಪಶ್ಚಾದಶ್ವಸ್ಯ ತಜ್ಜನ್ಮವಾಚೋಯುಕ್ತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಹರಶ್ವಮಿತಿ ।
ನಾಯಂ ಪಶ್ಚಾದರ್ಥೋಽನುಶಬ್ದಃ ಕಿಂತು ಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಃ ।
ತಥಾ ಚಾಶ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತಿರೂಪತ್ವಾತ್ತಂ ಲಕ್ಷಯಿತ್ವಾ ಗ್ರಹಸ್ಯ ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತೇರುಪದೇಶಾದಶ್ವಮನ್ವಜಾಯತೇತ್ಯವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಅಶ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತಿ ।
ಕಾಲಲೋಕದೇವತಾತ್ಮಾ ಪ್ರಜಾಪತಿರಶ್ವಾತ್ಮನಾ ದೃಶ್ಯಮಾನೋಽತ್ರಾಹರ್ದೃಷ್ಟ್ಯಾ ದೃಷ್ಟೇನ ಗ್ರಹೇಣ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚಾಶ್ವಮನ್ವಜಾಯತೇತಿ ಶ್ರುತಿರವಿರುದ್ಧೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನುಶಬ್ದೋ ನ ಪಶ್ಚಾದ್ವಾಚೀತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ವೃಕ್ಷಮಿತಿ ।
ಯದಾ ವೃಕ್ಷಂ ಲಕ್ಷಯಿತ್ವಾ ತಸ್ಯಾಗ್ರೇ ವಿದ್ಯುದ್ವಿದ್ಯೋತತೇ ತದಾ ವೃಕ್ಷಮನು ವಿದ್ಯೋತತೇ ಸೇತಿ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ । ತಥಾಽತ್ರಾಪ್ಯನುಶಬ್ದೋ ನ ಪಶ್ಚಾದರ್ಥ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯತ್ರ ಚ ಸ್ಥಾನೇ ಗ್ರಹಃ ಸ್ಥಾಪ್ಯತೇ ತತ್ಪೂರ್ವಸಮುದ್ರದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಧ್ಯೇಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಪೂರ್ವತ್ರಮತ್ರ ಸಾದೃಶ್ಯಮ್ ।
ಕಥಂ ಸಪ್ತಮೀ ಪ್ರಥಮಾರ್ಥೇ ಯೋಜ್ಯತೇ ಛಂದಸ್ಯರ್ಥಾನುಸಾರೇಣ ವ್ಯತ್ಯಯಸಂಭವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ವಿಭಕ್ತೀತಿ ।
ಯಥಾ ಸೌವರ್ಣೇ ಗ್ರಹೇಽರ್ದೃಷ್ಟಿರುಪದಿಷ್ಟಾ ತಥಾ ರಾಜತೇ ಗ್ರಹೇ ರಾತ್ರಿದೃಷ್ಟಿಃ ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಅಸ್ತಿ ಹಿ ಚಂದ್ರಾತಪವತ್ತ್ವಾದ್ರಾತ್ರೇಃ ಶೌಕ್ಲ್ಯಮಸ್ತಿ ಚ ರಾಜತಸ್ಯ ಗ್ರಹಸ್ಯ ತದ್ಯುಕ್ತಂ ತತ್ರ ರಾತ್ರಿದರ್ಶನಮಿತ್ಯಾಹ —
ವರ್ಣೇತಿ ।
ರಜತಂ ಸುವರ್ಣಾಜ್ಜಘನ್ಯಮಹ್ನಶ್ಚ ರಾತ್ರಿರತೋ ವಾ ಸಾದೃಶ್ಯಾತ್ತತ್ರ ರಾತ್ರಿದೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಜಘನ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತಿರೂಪಂ ಪ್ರಕೃತಮಶ್ವಂ ಲಕ್ಷಯಿತ್ವಾ ತತ್ಸಂಜ್ಞಪನಾತ್ಪಶ್ಚಾದಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಏನಮಿತಿ ।
ತದಾಸಾದನಸ್ಥಾನೇ ಪಶ್ಚಿಮಸಮುದ್ರದೃಷ್ಟಿರ್ವಿಧೇಯೇತ್ಯಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಕಥಮೇತೌ ಗ್ರಹೌ ಮಹಿಮಾಖ್ಯಾವುಕ್ತೌ ಮಹತ್ತ್ವೋಪೇರ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಮಹಿಮೇತಿ ।
ಅಥಾಶ್ವವಿಷಯಂ ದರ್ಶನಮಾದಿಶ್ಯ ಗ್ರಹವಿಷಯಂ ತದಾದಿಶತೋ ವಾಕ್ಯಭೇದಃ ಸ್ಯಾನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಅಶ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಕಿಮತ್ರ ನಿಯಾಮಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪುನರುಕ್ತಿರಿತಿ ಮತ್ವಾಽಽಹ —
ತಾವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವೈಶಬ್ದಾರ್ಥಕಥನಮ್ —
ಏವೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಶೇಷೋಽಪ್ಯತ್ರಾನುಗುಣೀಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಹಯಶಬ್ದನಿಷ್ಪತ್ತಿಪುರಃಸರಂ ತದರ್ಥಮಾಹ —
ಹಯ ಇತಿ ।
ವಾಜ್ಯಾದಿಶಬ್ದಾನಾಂ ಜಾತಿವಿಶೇಷವಾಚಿತ್ವಾದತ್ರಾಪಿ ತದೇವ ಗ್ರಾಹ್ಯಮಿತಿ ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಜಾತೀತಿ ।
ದೇವಾಯನಾಂ ದೇವತ್ವಪ್ರಾಪಕತ್ವಂ ಕಥಮಸ್ತ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಾದಿತಿ ।
ಅಶ್ವಂ ಸ್ತೋತುಮಾರಭ್ಯ ಕಲ್ಪಾಂತರೋಕ್ತ್ಯಾ ತನ್ನಿಂದಾವಚನಮನುಚಿತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಉಪಕ್ರಮವಿರೋಧೋ ನಾಸ್ತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಮುತ್ಪದ್ಯ ಭೂತಾನಿ ದ್ರವಂತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಪರಮಗಂಭೀರಸ್ಯೇಶ್ವರಸ್ಯ ಸಮುದ್ರಶಬ್ದತಾಮಾಹ —
ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ।
ತತ್ರ ಯೋನಿತ್ವಮುತ್ಪಾದಕತ್ವಂ ಬಂಧುತ್ವಂ ಸ್ಥಾಪಕತ್ವಂ ಸಮುದ್ರತ್ವಂ ವಿಲಾಪಕತ್ವಮಿತಿ ಭೇದಃ ।
ಅಥ ಪರಮಾತ್ಮಯೋನಿತ್ವಾದಿವಚನಮುಪಾಸ್ಯಾಶ್ವಸ್ಯ ಕ್ವೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಶ್ರುತ್ಯಂತರಾನುರೋಧೇನ ಸಮುದ್ರೋ ಯೋನಿರಿತ್ಯತ್ರ ಸಮುದ್ರಶಬ್ದಸ್ಯ ರೂಢಿಮನುಜಾನಾತಿ —
ಅಪ್ಸುಯೋನಿರಿತಿ ॥೨॥
ಅಶ್ವಾದಿದರ್ಶನೋಕ್ತ್ಯನಂತರಮಗ್ನಿದರ್ಶನಂ ವಕ್ತುಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ನೈವೇಹೇತ್ಯಾದೌ ತದ್ದೃಷ್ಟಿರ್ನಾಸ್ತೀತಿ ಚೇತ್ಸತ್ಯಂ ತತ್ರಾಗ್ನೇರ್ಜನ್ಮ ವಕ್ತುಂ ಭೂಮಿಕಾ ಕ್ರಿಯತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಅಗ್ನೇರಿತಿ ।
ವಾಯೋರಗ್ನಿರಿತ್ಯಾದೌ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ತಜ್ಜನ್ಮೇತಿ ಚೇತ್ಸತ್ಯಂ ತದ್ವಿಶೇಷಸ್ಯಾತ್ರ ಜನ್ಮೋಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಅಶ್ವಮೇಧೇತಿ ।
ದರ್ಶನೇ ವಿಧಿತ್ಸಿತೇ ಕಿಂ ಜನ್ಮೋಕ್ತ್ಯೇತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದ್ವಿಷಯೇತಿ ।
ಅಗ್ನಿದರ್ಶನಸ್ಯ ವಿಧಾತುಮಿಷ್ಟಸ್ಯ ಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮುಪಾಸ್ಯಾಗ್ನಿಸ್ತುತಿಫಲಾ ತದುತ್ಪತ್ತಿರಿಷ್ಟಾ ಶುದ್ಧಜನ್ಮತ್ವಾದುತ್ಕೃಷ್ಟತ್ವೇನಾಯಮುಪಾಸ್ಯೋ ರಾಜಾದಿವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನೈವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಾಮರೂಪಾಭ್ಯಾಂ ವಿಭಕ್ತೋ ವಿಶೇಷೋ ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ಬಹುವ್ರೀಹಿಃ ।
ಅತ್ರ ಶೂನ್ಯವಾದೀ ಲಬ್ಧಾವಕಾಶೋಽವಿಮೃಶ್ಯ ಪರೇಷ್ಟಶ್ರುತ್ಯವಷ್ಟಂಭೇನ ಸ್ವಪಕ್ಷಮಾಹ —
ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಗಸತ್ತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಉತ್ಪತ್ತೇಶ್ಚೇತಿ ।
ವಿಮತಂ ಪ್ರಾಗಸದುತ್ಪದ್ಯಮಾನತ್ವಾದ್ಯನ್ನೈವಂ ನ ತದೇವಂ ಯಥಾ ಪರೇಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಹೇತ್ವಸಿದ್ಧಿಂ ಶಂಕ್ತಿತ್ವೋತ್ತರಮಾಹ —
ಉತ್ಪದ್ಯತೇ ಹೀತಿ ।
ಘಟಗ್ರಹಣಂ ಕಾರ್ಯಮಾತ್ರಸ್ಯೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ ।
ಉಕ್ತಮನುಮಾನಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ತತ್ರ ತಾರ್ಕಿಕೋ ಬ್ರೂತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಯದುಕ್ತಂ ನ ಕಾರ್ಯಂ ಕಾರಣಂ ವಾಽಽಸೀದಿತಿ ತತ್ರ ಭಾಗೇ ಬಾಧೋ ಭಾಗೇ ಚಾನುಮತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಾಗಸತ್ತ್ವೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯನ್ನೇತಿ ।
ಏತೇನಾನುಮಾನಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಸಾಧ್ಯತೋಕ್ತಾ ।
ಕಾರ್ಯವತ್ಕಾರಣಪ್ಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಾಗಸತ್ತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೋಕ್ತಹೇತ್ವಭಾವುನ್ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಶೂನ್ಯವಾದ್ಯಾಹ —
ನ ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇರಿತಿ ।
ವಿಮತಂ ಪ್ರಾಗಸದ್ಯೋಗ್ಯತ್ವೇ ಸತಿ ತದಾಽನುಪಲಬ್ಧತ್ವಾತ್ಸಂಮತವತ್ । ನ ಚಾಸಿದ್ಧೋ ಹೇತುಃ ಶ್ರುತೇರನತಿಶಂಕ್ಯತ್ವಾತ್ । ತದ್ವಿರೋಧೇ ಸತ್ಯುಪಲಬ್ಧೇರಾಭಾಸತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಅನುಪಲಬ್ಧಿಶ್ಚೇದಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯವತ್ಕಾರಣಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಾಗಸತ್ತ್ವೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಸಿದ್ಧಾಂತಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನೈವೇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿರವ್ಯಕ್ತನಾಮರೂಪಾದಿವಿಷಯಾ ನ ಪ್ರಾಗಸತ್ತ್ವಂ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋರಾಹ । ಅನ್ಯಥಾ ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತಿಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ದ್ವಯೋರಸತ್ತ್ವೇ ಕಾ ವಾಚೋಯುಕ್ತೇರಿನುಪಪತ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಮಾ ತರ್ಹಿ ವಾಕ್ಯಮೇವ ಭೂದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬ್ರವೀತಿ ಚೇತಿ ।
ಮೃತ್ಯುನೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಶ್ರುತೇಃ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾದಿತಿ । ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣಲಕ್ಷಣೇ ಸ್ಥಿತತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪರಕೀಯೇಽನುಮಾನೇ ಶ್ರುತಿವಿರೋಧಮಭಿಧಾಯಾನುಮನವಿರೋಧಮಾಹ —
ಅನುಮೇಯತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋಃ ಸತ್ತ್ವಸ್ಯಾನುಮೇಯತಯಾ ತದಸತ್ತ್ವಮನುಮಾತುಮಶಕ್ಯಮ್ । ಉಪಜೀವ್ಯವಿಷಯತಯಾ ಸತ್ತ್ವಾನುಮಾನಸ್ಯ ಬಲೀಯಸ್ತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾರ್ಯಕಾರಣವಯೋಃ ಸತ್ತ್ವಾನುಮಾನಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ಪ್ರಥಮಂ ಕಾರಣಸತ್ತ್ವಮನುಮಿನೋತಿ —
ಅನುಮೀಯತೇ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವೇಽನುಮಾನಮಾಹ —
ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಹೀತಿ ।
ವಿಮತಂ ಪೂರ್ವಂ ಸತ್ ಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್ಕುಂಭವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಾನುಪಮೃದ್ಯ ಪ್ರಾದುರ್ಭಾವಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವೈಕಲ್ಯಂ ಚೋದಯತಿ —
ಘಟಾದೀತಿ ।
ನ ತಾವದಸಿದ್ಧೋ ಘಟಃ ಸ್ವಕಾರಣಮುಪಮೃದ್ನಾತ್ಯಸತೋಽಕಾರಕತ್ವಾತ್ಸಿದ್ಧಸ್ಯ ತೂಪಮರ್ದಕತ್ವೇನಾಸತ್ಪೂರ್ವಕತ್ವಮಿತಿ ಕುತಃ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತೇತ್ಯಾಹ —
ನೇತಿ ।
ಕಿಂಚಾನ್ವಯಿದ್ರವ್ಯಮೇವ ಸರ್ವತ್ರ ಕಾರಣಂ ನ ಪಿಂಡಾಕಾರವಿಶೇಷೋಽನನ್ವಯಾದನವಸ್ಥಾನಾಚ್ಚೇತಿ ಕುತಃ ಸಾಧ್ಯವೈಕಲ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಮೃದಾದೇರಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಮೃತ್ಸುವರ್ಣಾದೀತಿ ।
ತತ್ರೇತಿ ದೃಷ್ಟಾಂತೋಕ್ತಿಃ ।
ಕಿಂಚಾನ್ವಯವ್ಯತಿಕ್ರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ಕಾರಣಮವಧೇಯಮ್ । ನ ಚ ಪಿಂಡಾಭಾವೇ ಘಟೋ ನ ಭವತೀತಿ ವ್ಯತಿರೇಕೋಽಸ್ತಿ । ಪಿಂಡಾಭಾವೇಽಪಿ ಶಕಲಾದಿಭ್ಯೋಽಪಿ ಘಟಾದ್ಯುದ್ಭಾವೋಪಲಂಭಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತದಭಾವ ಇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಅಸತ್ಯಪೀತಿ ।
ತ್ವನ್ಮತೇಽಪಿ ವ್ಯತಿರೇಕರಾಹಿತ್ಯಂ ತುಲ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸತೀತಿ ।
ಮೃದಾದ್ಯೇವ ಘಟಾದಿಕಾರಣಂ ಚೇತ್ಕಿಮಿತಿ ಪಿಂಡಾದೌ ಸತ್ಯೇವ ತತೋ ಘಟಾದ್ಯನುತ್ಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ತ್ವವಿದ್ಯಾವಶಾದುತ್ಪತ್ತಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅನ್ವಯಿದ್ರವ್ಯಂ ಪೂರ್ವೋತ್ಪನ್ನಸ್ವಕಾರ್ಯತಿರೋಧಾನೇನ ಕಾರ್ಯಾಂತರಂ ಜನಯತಿ ಚೇತ್ಕಾರ್ಯತಾದಾತ್ಮ್ಯೇನ ಸ್ವಯಮಪಿ ನಶ್ಯೇತ್ತತ್ರೋತ್ತರಕಾರ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿಹೇತ್ವಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಾಂತರೇಽಪ್ಯನುವೃತ್ತಿದರ್ಶನಾತ್ಕಾರ್ಯಾಂತರಾತ್ಮನಾ ಭಾವಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನ್ವಯಿದ್ರವ್ಯಸ್ಯೈವ ಕಾರಣತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅನ್ವಯಿನೋ ಮೃದಾದೇರ್ಮಾನಾಭಾವೇನಾಭಾವಾನ್ನ ಕಾರಣತೇತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪಿಂಡಾದೀತಿ ।
ತದೇವ ಚೋದ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಪಿಂಡಾದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಮೃದ್ಘಟಃ ಸುವರ್ಣಂ ಕುಂಡಲಮಿತ್ಯಾದಿತಾದಾತ್ಮ್ಯಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ಪಿಂಡಾದ್ಯತಿರಿಕ್ತಮೃದಾದ್ಯಾಭಾವೇಽನುಪಪತ್ತೇರನುಗತಂ ಮೃದಾದ್ಯುಪೇಯಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ।
ಕಿಂಚ ಯಾ ಪಿಂಡಾತ್ಮನಾ ಪೂರ್ವೇದ್ಯುರ್ಮೃದಾಸೀತ್ಸೈವ ಘಟಾದ್ಯಭೂದಿತಿ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಯಾ ಮೃದೋಽನ್ವಯಿನ್ಯಾಃ ಸಿದ್ಧೇಸ್ತತ್ಕಾರಣತ್ವಂ ದುರಪಹ್ನವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಮೃದಾದೀತಿ ।
ಯತ್ಸತ್ತತ್ಕ್ಷಣಿಕಂ ಯಥಾ ದೀಪಃ ಸಂತಶ್ಚೇಮೇ ಭಾವಾ ಇತ್ಯನುಮಾನಾತ್ಸರ್ವಾರ್ಥಾನಾಂ ಕ್ಷಣಿಕತ್ವಸಿದ್ಧೇರನ್ವಯದೃಷ್ಟಿಃ ಸಾದೃಶ್ಯಾದ್ಭ್ರಾಂತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಸಾದೃಶ್ಯಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಸಿದ್ಧಸ್ಥಾಯ್ಯರ್ಥವಿರುದ್ಧಂ ಕ್ಷಣಿಕಾರ್ಥಬೋಧಿಲಿಂಗಮನುಷ್ಣತಾನುಮಾನವನ್ನ ಮಾನಮಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಾದೃಶ್ಯಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಭ್ರಾಂತಿತ್ವಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾತ್ಕಾರಣೈಕ್ಯಂ ಗಮ್ಯತೇ । ಅನುಮಾನಾತ್ತದ್ಭೇದಃ । ಅತೋ ದ್ವಯೋರ್ವಿರುದ್ಧತ್ವಸ್ಯಾವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವಾನ್ನಾಧ್ಯಕ್ಷೇಣಾನುಮಾನಬಾಧೋ ವೈಪರೀತ್ಯಸಂಭವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಚೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಮುಪಜೀವ್ಯಕ್ಷಣಿಕತ್ವಾನುಮಾನಾಪ್ರವೃತ್ತಾವಪ್ಯುಜೀವ್ಯತೀಯತ್ವಾತ್ತತ್ಪ್ರಾಬಲ್ಯಾದುಪಜೀವಕಜಾತೀಯಕಮುಕ್ತಾನುಮಾನಂ ದುರ್ಬಲಂ ತದ್ಬಾಧ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಸ್ವತೋ ನ ಮಾನಂ ಬುದ್ಧ್ಯಂತರಸಂವಾದಾದೇವ ಬುದ್ಧೀನಾಂ ಮಾನತ್ವಸ್ಯ ಬೌದ್ಧೈರಿಷ್ಟತ್ವಾತ್ । ನ ಚ ಬುದ್ಧ್ಯಂತರಂ ಸ್ಥಾಯಯಿತ್ವಸಾಧಕಮಸ್ತೀತಿ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಯಮಾನಸ್ಯಾಪಿ ಕ್ಷಣಿಕತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರಸಂಗಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಯದಿ ಚೇತಿ ।
ಕ್ಷಣಿಕತ್ವಾದಿಬುದ್ಧೇರಪಿ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಸ್ವತೋ ಮಾನತ್ವಾಭಾವಾತ್ತಾದೃಗ್ಬುದ್ಧ್ಯಂತರಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ ತಸ್ಯಾಪಿ ತಥಾತ್ವೇನಾನವಸ್ಥಾನಾದ್ಬುದ್ಧೇಃ ಸ್ವತಃಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮುಪೇಯಮ್ । ತಥಾ ಚ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನಂ ಸರ್ವಂ ತಥೈವಾಬಾಧಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂ ಚ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಯಾ ಭ್ರಾಂತಿತ್ವಂ ವದತಾ ಸ್ವರೂಪಾನಪಹ್ನವಾತ್ತದಿದಂಬುದ್ಧ್ಯೋಃ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೇನ ಸಂಬಂಧೋ ವಾಚ್ಯಃ, ಸ ಚ ವಕ್ತುಂ ನ ಶಕ್ಯತೇ ಕ್ಷಣದ್ವಯಸಂಬಂಧಿನೋ ದ್ರಷ್ಟುರಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತದಿದಮಿತಿ ।
ಅಸತಿ ಸಂಬಂಧೇ ಬುದ್ಧ್ಯೋಃ ಸಾದೃಶ್ಯಾತ್ತದ್ಬುದ್ಧಿರಿತಿ ಶಂಕ್ಯತೇ —
ಸಾದೃಶ್ಯಾದಿತಿ ।
ತಯೋಃ ಸ್ವಸಂವೇದ್ಯತ್ವಾದ್ಗ್ರಾಹಕಾಂತರಸ್ಯ ಚಾಭಾವಾನ್ನ ಸಾದೃಶ್ಯಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನ ತದಿದಂಬುದ್ಧ್ಯೋರಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮಿತಿ ಸಾದೃಸ್ಯಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸತಿ ಚೇತಿ ।
ಸಾದೃಶ್ಯಾಸಿದ್ಧಿಮಭ್ಯುಪೇತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ಅಸತ್ಯೇವೇತಿ ।
ಯತ್ರ ಸತ್ಯೇವಾರ್ಥೇ ಧೀಸ್ತತ್ರೈವ ಸಾಧಕಪೇಕ್ಷಾ ನಾನ್ಯತ್ರೇತಿ ಭಾವಃ ।
ತತ್ರ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಿನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನ ತದಿದಂಬುದ್ಧ್ಯೋರಿತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನವಾದ್ಯಾಹ —
ಅಸದಿತಿ ।
ತಥಾ ಸತ್ಯನಾಲಂಬನಂ ಕ್ಷಣಿಕವಿಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾತದ್ವಿಷಯತಯಾ ವಿಜ್ಞಾನವಾದಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ನೇತಿ ।
ಶೂನ್ಯವಾದ್ಯಾಹ —
ತದಪೀತಿ ।
ಸರ್ವಾ ಧೀರಸದ್ವಿಷಯೇತ್ಯೇಷಾ ಧೀರಸದ್ವಿಷಯಾ ಸ್ಯಾತ್ತತಶ್ಚ ಸರ್ವಬುದ್ಧೇರಸದ್ವಿಷಯತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪರಪಕ್ಷಾಸಂಭವಾತ್ತತ್ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಯಾಃ ಸ್ಥಾಯಿಹೇತುಸಿದ್ಧೌ ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವೈಕಲ್ಯಂ ಪರಿಹೃತ್ಯಾವಾಂತರಪ್ರಕೃತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಕಾರಣಸತ್ತ್ವಾನುಮಾನಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋರ್ದ್ವಯೋರಪಿ ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇಃ ಸತ್ತ್ವಮನುಮೇಯಮಿತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ಕಾರಣಾಸ್ತಿತ್ವಂ ಪ್ರಪಂಚಿತಮಿದಾನೀಂ ಕಾರ್ಯಾಸ್ತಿತ್ವಾನುಮಾನಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇಃ ಸದ್ಭಾವಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಇತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಭಾಗಂ ವಿಭಜತೇ —
ಕಾರ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಹೇತುಭಾಗಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿರ್ಲಿಂಗಮಸ್ಯೇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಕಥಮಭಿವ್ಯಕ್ತಿಲಿಂಗತ್ವಾದಿತಿ ಕಾರ್ಯಸತ್ತ್ವೇ ಹೇತುರುಚ್ಯತೇ ಸಿದ್ಧೇ ಹಿ ಸತ್ತ್ವೇಽಭಿವ್ಯಕ್ತಿರ್ಲಿಂಗಮಸ್ಯೇತಿ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ ತದ್ಬಲಾಚ್ಚ ಸತ್ತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನಯಾಽಭಿವ್ಯಕ್ತ್ಯಾ ವಿಪ್ರತಿಪನ್ನಂ ಸತ್ತ್ವಂ ಸಾಧ್ಯತೇ ತನ್ನಾನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿರಿತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹೀಹಾನುಮಾನಂ ಪ್ರಯೋಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರಥಮಂ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮಾಹ —
ಯದ್ಧೀತಿ ।
ಯದಭಿವ್ಯಜ್ಯಮಾನಂ ತತ್ಪ್ರಾಗಭಿವ್ಯಕ್ತೇರಸ್ತಿ ಯಥಾ ತಮೋಂತಃಸ್ಥಂ ಘಟಾದೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯನುಮಿನೋತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ವಿಮತಂ ಪ್ರಾಗಭಿವ್ಯಕ್ತೇಃ ಸತ್ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಯದ್ಧ್ಯಭಿವ್ಯಜ್ಯತೇ ತತ್ಪ್ರಾಕ್ಸತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ತಮೋಂತಃಸ್ಥೋ ಘಟೋಽಭಿವ್ಯಂಜಕಸಾಮೀಪ್ಯಾದಭಿವ್ಯಜ್ಯತೇ ನ ತತ್ರ ಪ್ರಾಕ್ಕಾಲಿಕಂ ಸತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಯೋಜಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽನುಮಾನೇ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸದೋಪಲಬ್ಧಿಪ್ರಸಂಗಂ ವಿಪಕ್ಷೇ ಬಾಧಕಮಾಶಂಕತೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಾನುಮಾನನಿಷೇಧೋ ನಞರ್ಥಃ । ಅವಿದ್ಯಮಾನತ್ವಾಭಾವಾದಿತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ಅನುಮಾನೇ ಬಾಧಕೋಪನ್ಯಾಸಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ವರ್ತಮಾನವದತೀತಮಾಗಾಮಿ ಚ ಘಟಾದಿ ಸದೇವ ಚೇದುಪಲಬ್ಧಿಸಾಮಗ್ರ್ಯಾಂ ಸತ್ಯಾಂ ತದ್ವತ್ಪ್ರಾಗ್ಜನೇರ್ನಾಶಾಚ್ಚೋರ್ಧ್ವಮುಪಲಭ್ಯೇತ ನ ಚೈವಮುಪಲಭ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾದಯುಕ್ತಂ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸದಾ ಸತ್ತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಮೃತ್ಪಿಂಡಗ್ರಹಣಂ ವಿರೋಧಿಕಾರ್ಯಾಂತರೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ । ಅಸನ್ನಿಹಿತೇ ಸತೀತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ನ ತಾವದ್ವಿದ್ಯಮಾನತ್ವಮಾತ್ರಂ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸದೋಪಲಂಭಾಪಾದಕಂ ಸತೋಽಪಿ ಘಟಾದೇರಭಿವ್ಯಕ್ತ್ಯನಭಿವ್ಯಕ್ತ್ಯೋರುಪಲಬ್ಧತ್ವಾದಿತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೇತಿ ।
ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಸಾಮಗ್ರೀಸತ್ತ್ವಂ ತ್ವಭಿವ್ಯಕ್ತಿಸಾಧಕಂ ನ ತು ಸತಸ್ತತ್ಸಾಮಗ್ರೀನಿಯಮೋಽಸ್ತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ದ್ವಿವಿಧತ್ವಾದಿತಿ ।
ಉತ್ಪನ್ನಸ್ಯ ಕುಡ್ಯಾದ್ಯಾವರಣಮನುತ್ಪನ್ನಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟಂ ಕಾರಣಮಿತಿ ದ್ವೈವಿಧ್ಯಮೇವ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಪೂರ್ವಕಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಘಟಾದೀತಿ ।
ಯದೋಪಲಭ್ಯಮಾನಕಾರಣಾವಯವಾನಾಂ ಕಾರ್ಯಾಂತರಾಕಾರೇಣ ಸ್ಥಿತಿಸ್ತದಾ ನೇದಂ ಕಾರ್ಯಮುಪಲಭ್ಯತೇ ತತ್ರಾನ್ಯಥಾ ಚೋಪಲಭ್ಯತ ಇತ್ಯನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಸಿದ್ಧಂ ಕಾರಣಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಾಂತರರೂಪೇಣ ಸ್ಥಿತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಾವರಕತ್ವಮಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಕಾರಣಸ್ಯಾಽಽವರಕತ್ವಸಿದ್ಧೌ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಕ್ಕಾರ್ಯಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸದಾ ತದುಪಲಬ್ಧಿಪ್ರಸಂಗಬಾಧಕಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ನಷ್ಟೋ ಘಟೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾದಿಪ್ರಯೋಗಪ್ರತ್ಯಯಭೇದಾನುಪಪತ್ತಿಂ ಬಾಧಕಾಂತರಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಷ್ಟೇತಿ ।
ಕಪಾಲಾದಿನಾ ತಿರೋಭಾವೇ ನಷ್ಟವ್ಯವಹಾರಃ ಪಿಂಡಾದ್ಯಾವರಣಭಂಗೇನಾಭಿವ್ಯಕ್ತಾವುತ್ಪನ್ನವ್ಯವಹಾರೋ ದೀಪಾದಿನಾ ತಮೋನಿರಾಸೇನಾಭಿವ್ಯಕ್ತೌ ಭಾವವ್ಯವಹಾರಃ ಪಿಂಡಾದಿನಾ ತಿರೋಭಾವೇಽಭಾವವ್ಯವಹಾರಃ । ತದೇವಂ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸದಾ ಸತ್ತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಯೋಗಪ್ರತ್ಯಯಭೇದಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥
ಪಿಂಡಾದಿ ನ ಘಟಾದ್ಯಾವರಣಂ ತೇನ ಸಮಾನದೇಶತ್ವಾತ್ । ಯದ್ಯಸ್ಯಾಽಽವರಣಂ ನ ತತ್ತೇನ ಸಮಾನದೇಶಂ ಯಥಾ ಕುಡ್ಯಾದೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪಿಂಡೇತಿ ।
ವ್ಯತಿರೇಕ್ಯನುಮಾನಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ತಮ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನುಮಾನಫಲಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಮಿದಂ ಸಮಾನದೇಶತ್ವಂ ಕಿಮೇಕಾಶ್ರಯತ್ವಂ ಕಿಂವೈಕಕಾರಣತ್ವಮಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ವಿರುದ್ಧತ್ವೇನ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕ್ಷೀರೇಣ ಸಂಕೀರ್ಣಸ್ಯೋದಕಾದೇರಾವ್ರಿಯಮಾಣಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ದ್ವಿತೀಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಘಟಾದೀತಿ ।
ಯಸ್ಯೇದಂ ಕಾರ್ಯಂ ತಸ್ಮಿನ್ಮೃದಾತ್ಮನಿ ತೇಷಾಮವಸ್ಥಾನಾತ್ತದ್ವತ್ತೇಷಾಮನಾವರಣತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ಘಟಾವಸ್ಥಮೃನ್ಮಾತ್ರವೃತ್ತಿಕಪಾಲಾದೇರ್ಘಟಾನಾವರಣತ್ವಮಿಷ್ಟಮೇವೇತಿ ಸಿದ್ಧಸಾಧ್ಯತಾ ।
ಅವ್ಯಕ್ತಘಟಾವಸ್ಥಮೃದ್ವೃತ್ತಿಕಪಾಲಾದೇರನಾವರಣತ್ವಸಾಧನೇ ಹೇತ್ವಸಿದ್ಧಿರ್ಘಟಸ್ಯ ಕಪಾಲಾದೇಶ್ಚಾಽಽಶ್ರಯಮೃದವಯವಭೇದಾದಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನ, ವಿಭಕ್ತಾನಾಮಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಮಾನಸ್ಯೈವಾಽಽವೃತತ್ವಾದನುಪಲಬ್ಧಿಶ್ಚೇದಾವರಣತಿರಸ್ಕಾರೇ ಯತ್ನಃ ಸ್ಯಾನ್ನ ಘಟಾದೇರುತ್ಪತ್ತಾವತೋಽನುಭವವಿರೋಧಃ ಸತ್ಕಾರ್ಯವಾದಿನಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಆವರಣೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಪಿಂಡೇತಿ ।
ಯತ್ರಾಽವೃತಂ ವಸ್ತು ವ್ಯಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽವರಣಭಂಗ ಏವ ಯತ್ನ ಇತಿ ವ್ಯಾಪ್ತ್ಯಭಾವಾನ್ನಾನುಭವವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನಾನಿಯನ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅನಿಯಮಂ ಸಾಧಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತಮಸಾಽವೃತೇ ಘಟಾದೌ ದೀಪೋತ್ಪತ್ತೌ ಯತ್ನೋಽಸ್ತೀತ್ಯತ್ರ ಚೋದಯತಿ —
ಸೋಽಪೀತಿ ।
ಅನುಭವವಿರೋಧಮಾಶಂಕ್ಯೋಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ದೀಪಾದೀತಿ ।
ದೀಪಸ್ತಮಸ್ತಿರಯತಿ ಚೇತ್ಕಥಂ ಕುಂಭೋಪಲಬ್ಧಿರತ ಆಹ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅನುಭವಮನುಸೃತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಮಿದಾನೀಮಾವರಣಭಂಗೇ ಪ್ರಯತ್ನೋ ನೇತ್ಯೇವ ನಿಯಮೋಽಸ್ತು ನೇತ್ಯಾಹ —
ಕ್ವಚಿದಿತಿ ।
ಅನಿಯಮಂ ನಿಗಮಯನ್ನನುಭವವಿರೋಧಾಭಾವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಂಚಾಭಿವ್ಯಂಜಕವ್ಯಾಪಾರೇ ಸತಿ ನಿಯಮೇನ ಘಟೋ ವ್ಯಜ್ಯತೇ ತದಭಾವೇ ನೇತ್ಯನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾವಧಾರಿತೋ ಘಟಾರ್ಥಃ ।
ಕುಲಾಲಾದಿವ್ಯಾಪಾರಸ್ತಸ್ಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವಾರ್ಥಮಭಿವ್ಯಕ್ತ್ಯರ್ಥ ಏವ ಪ್ರಯತ್ನೋ ವಕ್ತವ್ಯಃ ಆವರಣಭಂಗಸ್ತ್ವಾರ್ಥಿಕ ಇತ್ಯಾಹ —
ನಿಯಮೇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯನ್ನೇತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಾರಣ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆವೃತ್ತಿಭಂಗಾರ್ಥೇ ಯತ್ನೇ ಯತೋ ಘಟಾನುಪಲಬ್ಧಿರತಸ್ತದುಪಲಬ್ಧ್ಯರ್ಥತ್ವೇನ ನಿಯತಃ ಸನ್ಯತ್ನಃ ಸಫಲಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಮಭಿವ್ಯಕ್ತಿಲಿಂಗಕಮನುಮಾನಂ ನಿರ್ದೋಷತ್ವಾದಾದೇಯಂ ಮನ್ವಾನಸ್ತತ್ಫಲಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಗಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವೇ ಯುಕ್ತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಅತೀತೇತಿ ।
ವಿಮತಂ ಸದರ್ಥಂ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಾತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವಾನುಮಾನಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಅತೀತ ಇತಿ ।
ಅತ್ರೈವೋಪಪತ್ತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಅನಾಗತೇತಿ ।
ಆಗಾಮಿನಿ ಘಟೇ ತದರ್ಥಿತ್ವೇನ ಲೋಕೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ದೃಷ್ಟಾ ನ ಚಾತ್ಯಂತಾಸತಿ ಸಾ ಯುಕ್ತಾ ತೇನ ತಸ್ಯಾಸದ್ವಿಲಕ್ಷಣತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ಯೋಗಿನಾಮೀಶಸ್ಯ ಚಾತೀತಾದಿವಿಷಯಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಜ್ಞಾನಮಿಷ್ಟಂ ತಚ್ಚ ವಿದ್ಯಮಾನೋಪಲಂಭನಮತೋ ಘಟಸ್ಯ ಸದಾ ಸತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯೋಗಿನಾಂ ಚೇತಿ ।
ಈಶ್ವರಸಮುಚ್ಚಯಾರ್ಥಶ್ಚಕಾರಃ । ಭವಿಷ್ಯದ್ಗ್ರಹಣಮತೀತೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ । ಐಶ್ವರಂ ಯೌಗಿಕಂ ಚೇತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಪ್ರಸಂಗಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅಧಿಕಬಲಂ ಹಿ ಬಾಧಕಂ ನ ಚಾನತಿಶಯಾದೈಶಾದಿಜ್ಞಾನಾದಧಿಕಬಲಂ ಜ್ಞಾನಂ ದೃಷ್ಟಮತೋ ಬಾಧಕಾಭಾವಾನ್ನ ತನ್ಮಿಥ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯ ಸಮ್ಯಕ್ತ್ವೇಽಪಿ ಪೂರ್ವೋತ್ತರಕಾಲಯೋರಸದ್ಘಟವಿಷಯತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಘಟೇತಿ ।
ಪೂರ್ವೋತ್ತರಕಾಲಯೋರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಘಟಸ್ಯ ಪ್ರಾಗಸತ್ತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾದಿತಿ ।
ಸ ಹಿ ಕಾರಕವ್ಯಾಪಾರದಶಾಯಾಮಸನ್ನಿತಿ ಕೋಽರ್ಥಃ ಕಿಂ ತಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವಾದಿ ತದಾ ನಾಸ್ತಿ ಕಿಂ ವಾಽರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಮ್ ? ಆದ್ಯೇ ವ್ಯಾಹತಿಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಯದೀತಿ ।
ಘಟಾರ್ಥಂ ಕುಲಾಲಾದಿಷು ವ್ಯಾಪ್ರಿಯಮಾಣೇಷು ಸತ್ಸು ಘಟೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತಿ ಪ್ರಮಾಣೇನ ನಿಶ್ಚಿತಂ ಚೇತ್ಕಥಂ ತದ್ವಿರುದ್ಧಂ ಪ್ರಾಗಸತ್ತ್ವಮುಚ್ಯತೇ । ಕಾರಕವ್ಯಾಪಾರಾವಚ್ಛಿನ್ನೇನ ಹಿ ಕಾಲೇನ ಘಟಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವೇನಾತೀತತ್ವೇನ ವಾ ಭವಿಷ್ಯತ್ಯಭೂದಿತಿ ವಾ ಸಂಬಂಧೋ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚ ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕಾಲೇ ಘಟಸ್ಯ ತಥಾವಿಧಸತ್ತ್ವನಿಷೇಧೇ ವ್ಯಾಹತಿರತಿವ್ಯಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಾಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ಭವಿಷ್ಯನ್ನಿತಿ ।
ಯೋ ಹಿ ಕಾರಕವ್ಯಾಪಾರದಶಾಯಾಂ ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವಾದಿರೂಪೇಣಾಸ್ತಿ ಸ ತದಾ ನಾಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತೇ ತಸ್ಯ ತಸ್ಯಾಮವಸ್ಥಾಯಾಂ ತೇನಾಽಽಕಾರೇಣಾಸತ್ತ್ವಮರ್ಥೋ ಭವತಿ । ತಥಾ ಚ ಘಟೋ ಯದಾ ಯೇನಾಽಽಕಾರೇಣಾಸ್ತಿ ಸ ತದಾ ತೇನಾಽಽಕಾರೇಣ ನಾಸ್ತೀತಿ ವ್ಯಾಹತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇರ್ಘಟಾರ್ಥಂ ಕುಲಾಲಾದಿಷು ಪ್ರವೃತ್ತೇಷು ಸೋಽಸನ್ನಿತ್ಯಸಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಂ ಸ್ವಯಮೇವ ವಿವೇಚಯತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಬ್ರೂತೇ —
ನ ವಿರುಧ್ಯತ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನಃ ಸತ್ಕಾರ್ಯವಾದಿನಸ್ತದಸತ್ತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇಸ್ತುಚ್ಛವ್ಯಾವೃತ್ತಿರೂಪಂ ಸತ್ತ್ವಂ ಘಟಸ್ಯ ಸಿಷಾಧಯಿಷಿತಂ ತಚ್ಚೇದ್ಭವಾನಪಿ ತಸ್ಯ ಸದಾತನಮನರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ನಿಷೇಧನ್ನನುಮನ್ಯತೇ ನಾಽಽವಯೋರ್ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವೇನ ಹೀತಿ ।
ನನು ತ್ವನ್ಮತೇ ಸರ್ವಸ್ಯ ಮೃನ್ಮಾತ್ರತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ಪಿಂಡಾದೇರ್ವರ್ತಮಾನತಾ ಘಟಸ್ಯ ಸ್ಯಾತ್ತಸ್ಯ ಚಾತೀತತಾ ಭವಿಷ್ಯತ್ತಾ ಚ ಪಿಂಡಕಪಾಲಯೋಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಸಾಂಕರ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ವ್ಯವಹಾರದಶಾಯಾಂ ಯಥಾಪ್ರತಿಭಾಸಮನಿರ್ವಾಚ್ಯಸಂಸ್ಥಾನಭೇದಾಶ್ರಯಣಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಗವಸ್ಥಾಯಾಂ ಘಟಸ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಲಕ್ಷಣಸತ್ತ್ವನಿಷೇಧೇ ವಿರೋಧಾಭಾವಮುಪಪಾದಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ವಿವೃಣೋತಿ ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ । ಯದಾ ಕಾರಕಾಣಿ ವ್ಯಾಪ್ರಿಯಂತೇ ತದಾ ಘಟೋಽಸನ್ನಿತಿ ತಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವಾದಿರೂಪಂ ತತ್ಕಾಲೇ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ಚೇದುಕ್ತವಿಧಯಾ ವ್ಯಾಘಾತಃ ಸ್ಯಾತ್ । ನ ಚ ತಸ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವಾದಿರೂಪಂ ತತ್ತ್ವಂ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ । ಅರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಸ್ಯೈವ ನಿಷೇಧಾತ್ತನ್ನ ತದ್ ವಿರೋಧಾವಕಾಶೋಽಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ಹಿ ಪಿಂಡಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ಸಾಂಕರ್ಯಸಮಾಧಿರುಕ್ತಸ್ತಮಿದಾನೀಂ ಸರ್ವತಂತ್ರಸಿದ್ಧಾಂತತಯಾ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವಮತೀತತ್ವಂ ಚೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇರ್ನಾಶಾಚ್ಚೋರ್ಧ್ವಮಸತ್ತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ತದೇವಾನುಮಾನತಯಾ ಸ್ಪಷ್ಟಯಿತುಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಚತುರ್ವಿಧಾನಾಮಿತಿ ।
ಷಷ್ಠೀ ನಿರ್ಧಾರಣೇ ।
ಘಟಾನ್ಯೋನ್ಯಾಭಾವಸ್ಯ ಘಟಾದನ್ಯತ್ವೇ ತತ್ರಾಪ್ಯನ್ಯೋನ್ಯಾಭಾವಾಂತರಾಂಗೀಕಾರಾದನವಸ್ಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೃಷ್ಟ ಇತಿ ।
ನ ಯೌಕ್ತಿಕಮನ್ಯತ್ವಂ ಕಿಂತು ಘಟೋ ನ ಭವತಿ ಪಟ ಇತಿ ಪ್ರಾತೀತಿಕಂ ತಥಾ ಚ ಘಟಾಭಾವಃ ಪಟಾದಿರೇವೇತಿ ಪಟಾದೇಸ್ತತೋಽನ್ಯತ್ವಾದ್ಘಟಾನ್ಯೋನ್ಯಾಭಾವಸ್ಯಾಪಿ ಘಟಾದನ್ಯತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಘಟಾಭಾವಃ ಪಟಾದಿರಿತ್ಯಯುಕ್ತಂ ವಿಶೇಷಣತ್ವೇನ ಘಟಸ್ಯಾಪಿ ಪಟಾದಾವಂತರ್ಭಾವಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ಚೇನ್ಮೈವಂ ದೃಷ್ಟಪದೇನ ನಿರಾಕೃತತ್ವಾತ್ । ಘಟಾಭಾವಸ್ಯ ಪಟಾದಿತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮಭಾವತ್ವವಿರೋಧಾತ್ । ನಾಪಿ ತದನ್ಯೋನ್ಯಾಭಾವಃ ಪಟಾದೇರ್ಧರ್ಮಃ ಸಂಸರ್ಗಾಭಾವಾಂತರ್ಭಾವಾಪಾತಾತ್ । ನ ಚ ಸ ಘಟಸ್ಯೈವ ಧರ್ಮಃ ಸ್ವರೂಪಂ ವಾ ಘಟೋ ಘಟೋ ನ ಭವತೀತಿ ಪ್ರತೀತ್ಯಭಾವಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಘಟಸ್ವರೂಪಮೇವೇತಿ ।
ಯದಿ ಪ್ರತೀತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಘಟಾನ್ಯೋನ್ಯಾಭಾವಃ ಪಟಾದಿರಿಷ್ಯತೇ ತದಾ ಪಟಾದೇರ್ಭಾವಸ್ಯಾಭಾವತ್ವವಿಧಾನಾದ್ವ್ಯಾಘಾತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಸ್ವರೂಪಪರರೂಪಾಭ್ಯಾಂ ಸರ್ವಂ ಸದಸದಾತ್ಮಕಮಿತಿ ಹಿ ವೃದ್ಧಾಃ । ತಥಾ ಚ ಪಟಾದೇಃ ಸ್ವೇನಾಽತ್ಮನಾ ಭಾವತ್ವಂ ಘಟತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಭಾವಾತ್ತದಭಾವತ್ವಂ ಚೇತ್ಯವ್ಯಾಹತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಿದ್ಧೇ ಪ್ರತೀತ್ಯನುಸಾರಿಣಿ ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ವಿವಕ್ಷಿತಮನುಮಾನಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಕಿಂ ಚ ತೇಷಾಮಭಾವಾನಾಂ ಘಟಾದ್ಭಿನ್ನತ್ವಾತ್ಪಟವದೇವ ಸತ್ತ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯನುಮಾನಾಂತರಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಅನುಮಾನಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ಏವಂ ಚೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಘಟಾದನ್ಯತ್ವೇ ತಸ್ಯಾನಾದ್ಯನಂತತ್ವಮದ್ವಯತ್ವಂ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಂ ಚ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ । ಸತ್ತ್ವೇ ಚ ತೇಷಾಮಭಾವಾಭಾವಾನ್ನ ಭಾವಾಭಾವಯೋರ್ಮಿಥಃ ಸಂಗತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಪ್ರಸಿದ್ಧೋಽಭಾವೋ ಭಾವವದಶಕ್ಯೋಽಪಹ್ನೋತುಮಿತಿ ಚೇತ್ಸ ತರ್ಹಿ ಘಟಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಮರ್ಥಾಂತರಂ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಮನೂದ್ಯ ದೂಷಯತೇ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಾಗಭಾವಾದೇರ್ಘಟತ್ವೇಽಪಿ ಸಂಬಂಧಂ ಕಲ್ಪಯಿತ್ವಾ ಘಟಸ್ಯೇತ್ಯುಕ್ತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಥೇತಿ ।
ಸಂಬಂಧಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವೇ ಸಂಬಂಧಿನೋಽಪ್ಯಭಾವಸ್ಯ ತಥಾತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ಯತ್ರ ಸಂಬಂಧಂ ಕಲ್ಪಯಿತ್ವಾ ವ್ಯಪದೇಶಸ್ತತ್ರ ನ ವಾಸ್ತವೋ ಭೇದೋ ಯಥಾ ರಾಹುಶಿರಸೋಸ್ತಥಾಽತ್ರಾಪಿ ಕಲ್ಪಿತೇ ಸಂಬಂಧೇ ಭೇದಸ್ಯ ತಥಾತ್ವಾದ್ವಾಸ್ತವತ್ತ್ವಂ ಸಂಬಂಧಿನೋರನ್ಯತರಸ್ಯ ಸ್ಯಾತ್ । ನ ಚಾಭಾವಸ್ತಥಾ ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾದತೋ ಘಟಸ್ತಥೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಮನುವದತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಅನುಮಾನಫಲಂ ವದದ್ಭಿರ್ಘಟಸ್ಯ ಕಾರಣಾತ್ಮನಾ ಧ್ರುವತ್ವವಚನೇನ ಸಮಾಹಿತಮೇತದಿತ್ಯಾಹ —
ಉಕ್ತೋತ್ತರಮಿತಿ ।
ಅಸತ್ಕಾರ್ಯವಾದೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಸ್ವಹೇತುಸಂಬಂಧಃ ಸತ್ತಾಸಂಬಂಧೋ ವಾ ಜನ್ಮೇತಿ ತಾರ್ಕಿಕಾಃ । ನ ಚ ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇರಸತಃ ಸಂಬಂಧಸ್ತಸ್ಯ ಸತೋರ್ವೃತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯುತಸಿದ್ಧಯೋ ರಜ್ಜುಘಟಯೋರ್ಮಿಥಃಸಂಯೋಗೇ ಪೃಥಕ್ಸಿದ್ಧಿರಪೇಕ್ಷ್ಯತೇಽಯುತಸಿದ್ಧಾನಾಂ ಪರಸ್ಪರಪರಿಹಾರೇಣ ಪ್ರತೀತ್ಯನರ್ಹಾಣಾಂ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಾದೀನಾಂ ಮಿಥೋಯೋಗೇ ಪೃಥಕ್ಸಿದ್ಧ್ಯಭಾವೋ ನ ದೋಷಮಾವಹತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಯುತೇತಿ ।
ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಭಾವೇತಿ ।
ವ್ಯವಹಾರದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋಃ ಸಾಧಿತಾಂ ತುಚ್ಛವ್ಯಾವೃತ್ತಿಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನೈವೇಹೇತ್ಯತ್ರ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇರಸತ್ತ್ವಶಂಕಾ ಮೃತ್ಯುನೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇನ ನಿರಸ್ತಾ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಮೃತ್ಯುಶಬ್ದಸ್ಯ ಅರ್ಥಾಂತರೇ ರೂಢತ್ವಾನ್ನ ತೇನಾಽವರಣಂ ಜಗತಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಿಂಲಕ್ಷಣೇನೇತಿ ।
ಅನಭಿವ್ಯಕ್ತನಾಮರೂಪಮಧ್ಯಕ್ಷಾದ್ಯಯೋಗ್ಯಮಪಂಚೀಕೃತಪಂಚಮಹಾಭೂತಾವಸ್ಥಾತಿರಿಕ್ತಂ ಮಾಯಾರೂಪಂ ಸಾಭಾಸಂ ಮೃತ್ಯುರಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ।
ನ ಹಿ ಸರ್ವಂ ಕಾರ್ಯಮವಾಂತರಕಾರಣಾದುತ್ಪತ್ತುಮರ್ಹತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಆಹೇತಿ ।
ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತೋ ಮೃತ್ಯುರಶನಾಯಯಾ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ । ನ ಹಿ ಮೂಲಕಾರಣಸ್ಯಾಶನಾಯಾದಿಮತ್ತ್ವಮ್ । ಅಶನಾಯಾಪಿಪಾಸೇ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೇತಿ ಸ್ಥಿತೇರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಮೂಲಕಾರಣಸ್ಯೈವ ಸೂತ್ರತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ಯ ಸರ್ವಸಂಹರ್ತೃತ್ವಾನ್ಮೃತ್ಯುತ್ವೇ ಸತಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷೋಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಯೋ ಹೀತಿ ।
ತಥಾಪಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಮೃತ್ಯುಂ ಹಿತ್ವಾ ಕಥಂ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೋಪಾದಾನಮತ ಆಹ —
ಬುದ್ಧ್ಯಾತ್ಮನಾ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಹೇತುಂ ಕೃತ್ವಾ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಇತಿ ಸ ಇತಿ ।
ನನು ನ ತೇನ ಜಗದಾವ್ರಿಯತೇ ಮೂಲಕಾರಣೇನೈವ ತದಾವರಣಾತ್ತತ್ಕಥಂ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮೋಪಪತ್ತಿರತ ಆಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ನನು ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೇ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಥಂ ಸ್ರಷ್ಟರಿ ನಪುಂಸಕಪ್ರಯೋಗಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದಿತಿ ಮನಸ ಇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಧುನಾ ಕಥಯತಿ —
ಸ ಪ್ರಕೃತ ಇತಿ ।
ಭೂತಸೃಷ್ಟ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಭೌತಿಕಸ್ಯ ಮನಸಃ ಸೃಷ್ಟಿರಯುಕ್ತೇತಿ ಮತ್ವಾ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕೇನೇತಿ ।
ಅಪಂಚೀಕೃತಾನಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭದೇಹಭೂತಾನಾಂ ಪ್ರಾಗೇವಾಲಬ್ಧಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ತೇಭ್ಯೋ ಮನೋವ್ಯಕ್ತಿರವಿರುದ್ಧೇತಿ ಮನ್ವಾನೋ ಬ್ರೂತೇ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಸ್ವಾತ್ಮವತ್ತ್ವಸ್ಯ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಾನ್ನ ತದಾಶಂಸನೀಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಅಹಮಿತಿ ।
ಮನಸೋ ವ್ಯಕ್ತಸ್ಯೋಪಯೋಗಮಾಹ —
ಸ ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತಿ ।
ನನು ತೈತ್ತಿರೀಯಕಾಣಾಮಾಕಾಶಾದಿಸೃಷ್ಟಿರುಚ್ಯತೇ ತತ್ಕಥಮಿಹಾಪಾಮಾದೌ ಸೃಷ್ಟಿವಚನಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಸಪ್ತಮ್ಯಾ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಕರ್ತೃಕಸರ್ಗೋಕ್ತಿಃ । ತ್ರಯಾಣಾಂ ಪಂಚೀಕೃತಾನಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ನನ್ವಾಕಾಶಾದ್ಯಾ ತೈತ್ತಿರೀಯೇ ಸೃಷ್ಟಿರಿಹ ತ್ವಬಾದ್ಯೇತ್ಯುದಿತಾನುದಿತಹೋಮವದ್ವಿಕಲ್ಪೋ ಭವಿಷ್ಯತಿ । ನೇತ್ಯಾಹ —
ವಿಕಲ್ಪೇತಿ ।
ಪುರುಷತಂತ್ರತ್ವಾತ್ಕ್ರಿಯಾಯಾ ಯುಕ್ತೋ ವಿಕಲ್ಪಃ ಸಿದ್ಧೇರ್ಥೇ ತು ಪುರುಷಾನಧೀನೇ ನಾಸೌ ಸಂಭವತ್ಯತಃ ಸೃಷ್ಟಿರ್ವಿವಕ್ಷಿತಾ ಚೇದಾಕಾಶಾದ್ಯೇವ ಸಾ ಯುಕ್ತಾ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಧಾನತ್ವಾತ್ತು ನಾಽಽದರಃ ಸೃಷ್ಟಾವಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಪಾಮಾದೌ ಸೃಷ್ಟಿವಚನಮನುಪಯುಕ್ತಂ ನ ಸ್ರಷ್ಟುಸ್ತಾಭಿರೇವ ಪೂಜಾ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಶ್ವಮೇಧಿಕಾಗ್ನೇರರ್ಕನಾಮಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ತದುಪಯೋಗಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಅರ್ಚತ ಇತಿ ।
ಕೋಽಸೌ ಹೇತುರಿತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮರ್ಚತಿಪದಾವಯವಸ್ಯಾರ್ಕಶಬ್ದೇನ ಸಂಗತಿರಿತಿ ಮನ್ವಾನಃ ಸನ್ನಾಹ —
ಅರ್ಕತ್ವಮಿತಿ ।
ಏವಂ ಮೃತ್ಯೋರರ್ಕತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಮಗ್ನೇರರ್ಕತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಮೃತ್ಯುಸಂಬಂಧಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಅಗ್ನೇರಿತಿ ।
ಕಿಮರ್ಥಮಗ್ನೇರರ್ಕನಾಮನಿರ್ವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಪೂರ್ವಸಂಜ್ಞಾಯೋಗಸ್ಯ ಫಲಾಂತರಾಭಾವಾದುಪಾಸನಾರ್ಥಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಗ್ನೇರಿತಿ ।
ನಿರ್ವಚನಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಅರ್ಚನಾದಿತಿ ।
ಫಲವತ್ತ್ವಾಚ್ಚ ಯಥೋಕ್ತನಾಮವತೋಽಗ್ನೇರುಪಾಸ್ತಿರತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತೇತ್ಯಾಹ —
ಯ ಏವಮಿತಿ ॥೧॥
ಅಪಾಮರ್ಕತ್ವಶ್ರವಣಾನ್ನಾಗ್ನೇರರ್ಕತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಃ ಪುನರಿತಿ ।
ಪ್ರಕರಣಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ತಾಸಾಮರ್ಕತ್ವಮೌಪಚಾರಿಕಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ತಾಸ್ವಂತರ್ಹಿರಣ್ಮಯಮಂಡಂ ಸಂಬಭೂವೇತಿ ಶ್ರುತಿಮನುಸರನ್ನುಪಚಾರೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅಪ್ಸು ಚೇತಿ ।
ಮುಖ್ಯಮರ್ಕತ್ವಮಪಾಂ ವಾರಯತಿ —
ನ ಪುನರಿತಿ ।
ನನು ‘ಶ್ರುತಿಲಿಂಗವಾಕ್ಯಪ್ರಕರಣಸ್ಥಾನಸಮಾಖ್ಯಾನಾಂ ಸಮವಾಯೇ ಪಾರದೌರ್ಬಲ್ಯಮರ್ಥವಿಪ್ರಕರ್ಷಾತ್’ (ಜೈ. ಸೂ. ೩ । ೩ । ೧೪) ಇತಿನ್ಯಾಯಾತ್ಪ್ರಕರಣಾದಾಪೋ ವಾ ಅರ್ಕ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಂ ಬಲವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಾಕ್ಯಸಹಕೃತಂ ಪ್ರಕರಣಮೇವ ಕೇವಲವಾಕ್ಯಾದ್ಬಲವದಿತ್ಯಾಶಯವಾನಾಹ —
ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಚೇತಿ ।
ಭೂತಾಂತರಸಹಿತಾಸ್ವಪ್ಸು ಕಾರಣಭೂತಾಸು ಪೃಥಿವೀದ್ವಾರಾ ಪಾರ್ಥಿವೋಽಗ್ನಿಃ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಇತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ಪೃಥಿವೀಸರ್ಗಂ ತಾಭ್ಯೋ ದರ್ಶಯತಿ —
ತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಪ್ಸು ಭೂತಾಂತರಸಹಿತಾಸೂತ್ಪನ್ನಾಸು ಸತೀಷ್ವಿತಿ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶರ ಇವ ಶರ ಇತ್ಯುಕ್ತಮೇವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ದಧ್ನ ಇವೇತಿ ।
ಸಂಘಾತೇ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಮಾಹ —
ತೇಜಸೇತಿ ।
ಯತ್ತದಿತಿ ಪದೇ ನಪುಂಸಕತ್ವೇನ ಶ್ರುತೇ ಕಥಂ ತಯೋಃ ಶರಶಬ್ದೇನ ಕಾರಣಸ್ಯೋಚ್ಛೂನತ್ವವಾಚಿನಾ ಪುಂಲ್ಲಿಂಗೇನಾನ್ವಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಲಿಂಗವ್ಯತ್ಯಯೇನೇತಿ ।
ಉಕ್ತಾನುಪಪತ್ತಿದ್ಯೋತನಾರ್ಥೋ ವಾಶಬ್ದಃ ।
ವ್ಯತ್ಯಯೇನಾನ್ವಯಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ಯೋಽಪಾಮಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಾಭ್ಯ ಇತಿ ।
ಸ್ಥೂಲಪ್ರಪಂಚಾತ್ಮಕವಿರಾಜಃ ಸೂಕ್ಷ್ಮಪ್ರಪಂಚಾತ್ಮಕಸೂತ್ರಾದುತ್ಪತ್ತಿಂ ವಕ್ತುಂ ಪಾತನಿಕಾಮಾಹ —
ತಸ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಸರ್ವೋ ಹೀತಿ ।
ಇದಾನೀಂ ವಿರಾಡುತ್ಪತ್ತಿಮುಪದಿಶತಿ —
ಕಿಂ ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಗ್ನಿಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಸೋಽಂಡಸ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪ್ರಥಮಶರೀರಿತ್ವೇ ಮಾನಮಾಹ —
ಸ ವಾ ಇತಿ ॥೨॥
ವಿರಾಜೋ ಧ್ಯಾನಾರ್ಥಮವಚ್ಛೇದಭೇದಮಾಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಕೋಽಸ್ಯ ತ್ರೇಧಾಭಾವಸ್ಯ ಕರ್ತೇತಿ ವೀಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ಸ್ವಯಮೇವೇತಿ ।
ಕಥಮೇಕಸ್ಯ ತ್ರಿಧಾತ್ವಮನ್ಯಥಾ ವಾ ಕಥಮೇಕತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಮೃದೋ ಘಟಶರಾವಾದ್ಯನೇಕರೂಪತ್ವವದ್ವಿರಾಜೋ ಬಹುರೂಪತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಆಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಮಗ್ನಿಂ ತೃತೀಯಮಿತ್ಯಶ್ರುತಂ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ವಾಯ್ವಾದಿತ್ಯಯೋರಿವಾಗ್ನೇರಪಿ ಸಂಖ್ಯಾಪೂರಣತ್ವಶಕ್ತೇರವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾದಗ್ನಿಂ ತೃತೀಯಮಕುರುತೇತ್ಯುಪಸಂಖ್ಯಾಯತೇ ಸ ತ್ರೇಧಾಽಽತ್ಮಾನಮಿತಿ ಚೋಪಕ್ರಮಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಕಿಮಯಂ ತ್ರೇಧಾಭಾವೋ ವಿರಾಟ್ಸ್ವರೂಪೋಪಮರ್ದೇನ ಕ್ರಿಯತೇ ? ನ ಹಿ ಸ ತಸ್ಮಿನ್ಸತ್ಯೇವ ಯುಕ್ತೋ ವಿರೋಧಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ಯಥಾ ತಂತ್ವವಸ್ಥಾನುಪಮರ್ದನೇನ ಮೂಲಕಾರಣಾತ್ಪಟೋ ಜಾಯತೇ ತಥಾ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಪ್ರಾಣತಯಾ ಸಾಧಾರಣೋಽಪ್ಯಯಂ ಸ್ವೇನೈವ ಸ್ವತಂತ್ರೇಣಾನುಗತೇನ ಮೃತ್ಯುರೂಪೇಣ ತ್ರೇಧಾವಿಭಾಗಸ್ಯ ಕರ್ತಾ । ನ ಚೈಕಸ್ಯ ಬಹುರೂಪತ್ವವಿರೋಧೋ ಮಾಯಾವಿವದುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಚೀತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಉಕ್ತಾನಿ ವಿಶೇಷಣಾನಿ ಪ್ರಕರಣಾವಿಚ್ಛೇದಾರ್ಥಮನೂದ್ಯಂತೇ ।
ಅಗ್ನಿವಿಷಯಂ ದರ್ಶನಮಿದಾನೀಮುಚ್ಯತೇ ಚೇನ್ನೈವೇಹೇತ್ಯಾದಿ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮನರ್ಥಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಾ ಹೀತಿ ।
ಸ್ತುತಿಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ಇತ್ಥಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಾಂಗಸ್ಯಾಗ್ನೇಃ ಸಂಸ್ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಾಚ್ಚಿತ್ಯಾಗ್ನಿಶಿರಸಿ ಪ್ರಾಚೀದೃಷ್ಟಿಃ ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಆರೋಪೇ ಸಾದೃಶ್ಯಮಾಹ —
ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವೇತಿ ।
ಶಿರಸೋಽನಂತರಭಾವಿತ್ವಾತ್ತದ್ಬಾಹ್ವೋರೈಶಾನ್ಯಾದಿದೃಷ್ಟಿಮಾಹ —
ಅಸೌ ಚೇತಿ ।
ಕಥಮೀರ್ಮಶಬ್ದೋ ಬಾಹುವಾಚೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದುತ್ಪತ್ತಿಮಾಹ —
ಈರಯತೇರಿತಿ ।
ಗತ್ಯರ್ಥಯೋಗಾದೀರ್ಮಶಬ್ದೋ ಬಾಹುಮಧಿಕರೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ಪುಚ್ಛಾದಿಷು ಪ್ರತೀಚ್ಯಾದಿದೃಷ್ಟೀರಧ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಚಿತ್ಯಸ್ಯಾಗ್ನೇಃ ಶಿರಸಿ ಬಾಹ್ವೋಃ ಪ್ರಾಚ್ಯಾದಿದೃಷ್ಟಿಕರಣಾನಂತರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸಕ್ಥಿಪದಂ ಪೃಷ್ಠನಿಷ್ಠೋನ್ನತಾಸ್ಥಿದ್ವಯವಿಷಯಮ್ । ಉಭಯಶಬ್ದೇನ ಪ್ರಾಚೀಪ್ರತೀಚೀದ್ವಯಂ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಉರಸಿ ಪೃಥಿವೀದೃಷ್ಟಿಮಾಹ —
ಇಯಮಿತಿ ।
ಉಪಾಸ್ಯಮಗ್ನಿಮುಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯೋಪಾಸನಾರ್ಥಮೇವಾಪ್ಸು ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಗುಣಮುಪದಿಶತಿ —
ಅಗ್ನಿರಿತಿ ।
ಭೂತಾಂತರಸಹಿತಾನಾಮಪಾಂ ಸರ್ವಲೋಕಕಾರಣತ್ವಾದಶೇಷಲೋಕಾತ್ಮಕೋಽಗ್ನಿಸ್ತತ್ರ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯತ್ರ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಯಥೈತೇಷು ಲೋಕೇಷು ಸರ್ವಂ ಕಾರ್ಯಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಂ ತಥೇತಿ ಯಾವತ್ । ಲೋಕಶಬ್ದೇನ ಸ್ಥೂಲಾನಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಸನ್ನಿವೇಶವಿಶೇಷಾ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಅಪ್ಸು ಭೂತಾಂತರಸಹಿತಾಸು ಕಾರಣಭೂತಾಸ್ವಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಫಲಶ್ರುತಿಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ಅಥೋಪಾಸ್ತಿಫಲಮಪಪುನರ್ಮೃತ್ಯುಂ ಜಯತೀತ್ಯಾದಿನಾ ವಕ್ಷ್ಯತೇ ।
ಕಿಮಿದಮಸ್ಥಾನೇ ಫಲಸಂಕೀರ್ತನಮತ ಆಹ —
ಗುಣೇತಿ ॥೩॥
ಉತ್ತರಗ್ರಂಥಮವತಾರ್ಯ ತಸ್ಯ ಪೂರ್ವಗ್ರಂಥೇನ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸೋಽಕಾಮಯತೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅವಾಂತರವ್ಯಾಪಾರಮಂತರೇಣ ಕರ್ತೃತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಮತ್ವಾ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಸ ಕಿಂ ವ್ಯಾಪಾರ ಇತಿ ।
ಕಾಮನಾದಿರೂಪಮವಾಂತರವ್ಯಾಪಾರಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಾವಷ್ಟಂಭೇನ ದರ್ಶಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಕಾಮನಾಕಾರ್ಯಂ ಮನಃಸಂಯೋಗಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಸ ಏವಮಿತಿ ।
ಕೋಽಯಂ ಮನಸಾ ಸಹ ವಾಚೋ ದ್ವಂದ್ವಭಾವಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮನಸೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ತ್ರಯೀವಿಹಿತಮಿತಿ ।
ವೇದೋಕ್ತಸೃಷ್ಟಿಕ್ರಮಾಲೋಚನಂ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ನೇದಂ ಪ್ರಥಮಂ ಸಂಸಾರಸ್ಯಾನಾದಿತ್ವಾದಿತಿ ವಕ್ತುಮನುಶಬ್ದಃ ।
“ಸೋಽಕಾಮಯತ” ಇತ್ಯಾದೌ ಸರ್ವನಾಮ್ನೋಽವ್ಯವಹಿತವಿರಾಡ್ವಿಷಯತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಕೋಽಸಾವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ತಯಾ ಮೃತ್ಯುರ್ಲಕ್ಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಶನಾಯೇತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ತರ್ಹಿ ಪುನರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಮೇವೇತಿ ।
ಅನ್ಯತ್ರಾನಂತರಪ್ರಕೃತೇ ವಿರಾಡಾತ್ಮನೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅವಾಂತರವ್ಯಾಪಾರಾಂತರಮಾಹ —
ತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ರೇತೋ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ನನು ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ನ ಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮ ವಾ ಸಂಭವತಿ । ತತ್ರಾನಧಿಕಾರಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಸೀದಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಜನ್ಮಾಂತರೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಪೇಕ್ಷಿತಂ ಪೂರಯಿತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತದ್ಭಾವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನು ಸಂವತ್ಸರಸ್ಯ ಪ್ರಾಗೇವ ಸಿದ್ಧತ್ವಾನ್ನ ಪ್ರಜಾಪತೇಸ್ತನ್ನಿರ್ಮಾಣೇನ ತದಾತ್ಮತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೋತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮುಪಾದತ್ತೇ —
ನ ಹ ಪುರೇತಿ ।
ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಪೂರ್ವಮಿತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇರಾದಿತ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ತದಧೀನತ್ವಾಚ್ಚ ಸಂವತ್ಸರವ್ಯವಹಾರಸ್ಯಾಽಽದಿತ್ಯಾತ್ಪೂರ್ವಂ ತದ್ವ್ಯವಹಾರೋ ನಾಽಽಸೀದೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಯಂತಂ ಕಾಲಮಂಡರೂಪೇಣ ಗರ್ಭೋ ಬಭೂವೇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅವಾಂತರವ್ಯಾಪಾರಮನೇಕವಿಧಮಭಿಧಾಯ ವಿರಾಡುತ್ಪತ್ತಿಮಾಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರೋಪಸಂಹರತಿ —
ಯಾವಾನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕೇಯಂ ಪೂರ್ವಮೇವ ಗರ್ಭತಯಾ ವಿದ್ಯಮಾನಸ್ಯ ವಿರಾಜಃ ಸೃಷ್ಟಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಂಡಮಿತಿ ।
ವಿರಾಡುತ್ಪತ್ತಿಮುಕ್ತ್ವಾ ಶಬ್ದಮಾತ್ರಸ್ಯ ಸೃಷ್ಟಿಂ ವಿವಕ್ಷುರ್ಭೂಮಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ತಮೇವಮಿತಿ ।
ಅಯೋಗ್ಯೇಽಪಿ ಪುತ್ರಭಕ್ಷಣೇ ಪ್ರವರ್ತಕಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಶನಾಯಾವತ್ತ್ವಾದಿತಿ ।
ವಿರಾಜೋ ಭಯಕಾರಣಮಾಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕ್ಯೇತಿ ।
ಇಂದ್ರಿಯಂ ದೇವತಾಂ ಚ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ವಾಕ್ಶಬ್ದ ಇತಿ ॥೪॥
ಇದಾನೀಮೃಗಾದಿಸೃಷ್ಟಿಮುಪದೇಷ್ಟುಂ ಪಾತನಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ಸ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಈಕ್ಷಣಪ್ರತಿಬಂಧಕಸದ್ಭಾವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಶನಾಯಾವಾನಪೀತಿ ।
ಅಭಿಪೂರ್ವೋ ಮನ್ಯತಿರಿತಿ ।
ರುದ್ರೋಽಸ್ಯ ಪಶೂನಭಿಮನ್ಯೇತ ನಾಸ್ಯ ರುದ್ರಃ ಪಶೂನಭಿಮನ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿ ಶಾಸ್ತ್ರಮತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಯಿತವ್ಯಮ್ ।
ಅನ್ನಸ್ಯ ಕನೀಯಸ್ತ್ವೇ ಕಾ ಹಾನಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬಹು ಹೀತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ವಿರಾಜೋ ಭಕ್ಷಣೇ ಕಾ ಕ್ಷತಿಸ್ತತ್ರಾಽಹ —
ತದ್ಭಕ್ಷಣೇ ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಯಾನ್ನಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ತದುತ್ಪಾದಕತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಾರಣನಿವೃತ್ತೌ ಕಾರ್ಯನಿವೃತ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಬೀಜೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೇಕ್ಷಣಾನಂತರಂ ಮಿಥುನಭಾವದ್ವಾರಾ ತ್ರಯೀಸೃಷ್ಟಿಂ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ —
ಸ ಏವಮಿತಿ ।
ನನು ವಿರಾಜಃ ಸೃಷ್ಟ್ಯಾ ಸ್ಥಾವರಜಂಗಮಾತ್ಮನೋ ಜಗತಃ ಸೃಷ್ಟೇರುಕ್ತತ್ವಾತ್ಕಿಂ ಪುನರುಕ್ತ್ಯೇತ್ಯಾಶಯೇನ ಪೃಷ್ಟ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಕಿಂ ತದಿತಿ ।
ಗಾಯತ್ರ್ಯಾದೀನೀತ್ಯಾದಿಪದೇನೋಷ್ಣಿಗನುಷ್ಟುಬ್ಬೃಹತೀಪಂಕ್ತಿತ್ರಿಷ್ಟುಬ್ಜಗತೀಛಂದಾಂಸ್ಯುಕ್ತಾನಿ ।
ಕೇವಲಾನಾಂ ಛಂದಸಾಂ ಸರ್ಗಾಸಂಭವಾತ್ತದಾರೂಢಾನಾಮೃಗ್ಯಜುಃಸಾಮಾತ್ಮನಾಂ ಮಂತ್ರಾಣಾಂ ಸೃಷ್ಟಿರತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತೇತ್ಯಾಹ —
ಸ್ತೋತ್ರೇತಿ ।
ಉದ್ಗಾತ್ರಾದಿನಾ ಗೀಯಮಾನಮೃಗ್ಜಾತಂ ಸ್ತೋತ್ರಂ ತದೇವ ಹೋತ್ರಾದಿನಾ ಶಸ್ಯಮಾನಂ ಶಸ್ತ್ರಮ್ । ಸ್ತುತಮನುಶಂಸತೀತಿ ಹಿ ಶ್ರುತಿಃ । ಯನ್ನ ಗೀಯತೇ ನ ಚ ಶಸ್ಯತೇಽಧ್ವರ್ಯುಪ್ರಭೃತಿಭಿಶ್ಚ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ತದಪ್ಯತ್ರ ಗ್ರಾಹ್ಯಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽದಿಪದಮ್ (ಯಜೂಂಷಿ) । ಅತ ಏವ ತ್ರಿವಿಧಾನಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಅಜಾದಯೋ ಗ್ರಾಮ್ಯಾಃ ಪಶವೋ ಗವಯಾದಯಸ್ತ್ವಾರಣ್ಯಾ ಇತಿ ಭೇದಃ । ಕರ್ಮಸಾಧನಭೂತಾನಸೃಜತೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸ ಮನಸಾ ವಾಚಂ ಮಿಥುನಂ ಸಮಭವದಿತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾತ್ಪ್ರಾಗೇವ ತ್ರಯ್ಯಾಃ ಸಿದ್ಧತ್ವಾನ್ನ ತಸ್ಯಾಃ ಸೃಷ್ಟಿಃ ಶ್ಲಿಷ್ಟೇತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ವ್ಯಕ್ತಾವ್ಯಕ್ತವಿಭಾಗೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇತಿ ಮಿಥುನೀಭಾವಸರ್ಗಯೋರುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅತ್ತೃಸರ್ಗಶ್ಚಾನ್ನಸರ್ಗಶ್ಚೇತಿ ದ್ವಯಮುಕ್ತಮ್ । ಇದಾನೀಮುಪಾಸ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಗುಣಾಂತರಂ ನಿರ್ದಿಶತಿ —
ಸ ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ಮೃತ್ಯೋರದಿತಿನಾಮತ್ವಂ ಸಿದ್ಧವದುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಅದಿತೇಃ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಂ ವದತಾ ಮಂತ್ರೇಣ ಸರ್ವಕಾರಣಸ್ಯ ಮೃತ್ಯೋರದಿತಿನಾಮತ್ವಂ ಸೂಚಿತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಮೃತ್ಯೋರದಿತಿತ್ವವಿಜ್ಞಾನವತೋಽವಾಂತರಫಲಮಾಹ —
ಸರ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮನೇತಿ ಕುತೋ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಸರ್ವರೂಪೇಣಾವಸ್ಥಾನಾಭಾವೇ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣಸ್ಯಾಶಕ್ಯತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿರೋಧಮೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಫಲಸ್ಯೋಪಾಸನಾಧೀನತ್ವಾತ್ಪ್ರಜಾಪತಿಮದಿತಿನಾಮಾನಮಾತ್ಮತ್ವೇನ ಧ್ಯಾಯಂಧ್ಯೇಯಾತ್ಮಾ ಭೂತ್ವಾ ತತ್ತದ್ರೂಪತ್ವಮಾಪನ್ನಃ ಸರ್ವಸ್ಯಾನ್ನಸ್ಯಾತ್ತಾ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನ್ನಮನ್ನಮೇವಾಸ್ಯ ಸದಾ ನ ಕದಾಚಿತ್ತದಸ್ಯಾತ್ತೃ ಭವತೀತಿ ವಕ್ತುಮನಂತರವಾಕ್ಯಮಾದತ್ತೇ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಅತ ಏವೇತ್ಯುಕ್ತಂ ವ್ಯಕ್ತೀಕರೋತಿ —
ಸರ್ವಾತ್ಮನೋ ಹೀತಿ ॥೫॥
ಉಪಾಸ್ತಿವಿಧೌ ಸಫಲೇ ಸತಿ ಸಮಾಪ್ತಿರೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯೋಚಿತಾ ಕಿಮುತ್ತರಗ್ರಂಥೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸೋಽಕಾಮಯತೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವಾಶ್ವಮೇಧಸ್ಯಾಶ್ವಮೇಧತ್ವಮಿತ್ಯೇತದಂತಂ ವಾಕ್ಯಮಿದಮಾ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ । ಭೂಯೋದಕ್ಷಿಣಾಕತ್ವಾದಶ್ವಮೇಧಸ್ಯ ಭೂಯಸ್ತ್ವಮ್ । ಇತಿಶಬ್ದೋಽಕಾಮಯತೇತ್ಯನೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ಕಥಂ ಪುನಸ್ತೇನ ಯಕ್ಷ್ಯಮಾಣಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಭೂಯಃಶಬ್ದೋಕ್ತಿಃ । ನ ಹಿ ಸ ಪೂರ್ವಮಶ್ವಮೇಧಮನ್ವತಿಷ್ಠತ್ಕರ್ಮಾನಧಿಕಾರಿತ್ವಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಜನ್ಮಾಂತರೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಸ ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತಿ ।
ಅಥಾತೀತೇ ಜನ್ಮನಿ ಯಜಮಾನೋಽಶ್ವಮೇಧಸ್ಯ ಕರ್ತಾಽಭೂತ್ । ಅಧುನಾ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೋ ಭೂಯೋ ಯಜೇಯೇತ್ಯಾಹ । ತಥಾ ಚ ಕರ್ತೃಭೇದಾದ್ಭೂಯಃಶಬ್ದಸಾಮಂಜಸ್ಯಮತ ಆಹ —
ಸ ತದ್ಭಾವೇತಿ ।
ಸ ಪ್ರಜಾಪತಿರಶ್ವಮೇಧವಾಸನಾವಿಶಿಷ್ಟೋ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಫಲತ್ವೇನ ಕಲ್ಪಾದೌ ನಿರ್ವೃತ್ತೋ ಭೂಯೋ ಯಜೇಯೇತ್ಯಾಹ ಕರ್ತೃಭೋಕ್ತ್ರೋರೈಕ್ಯೇನ ಸಾಧಕಫಲಾವಸ್ಥಯೋರ್ಯಜಮಾನಸೂತ್ರಯೋರ್ಭೇದಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಜಾಪತಿರೀಶ್ವರೋ ನ ತಸ್ಯ ದುಃಖಾತ್ಮಕಕ್ರತ್ವನುಷ್ಠಾನೇಚ್ಛಾ ಯುಕ್ತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರಕೃತಿವಶಾತ್ತದುಪಪತ್ತಿಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಸೋಽಶ್ವಮೇಧೇತಿ ।
ಕಥಮೇತಾವತಾ ವಿವಕ್ಷಿತಾಸ್ತುತಿಃ ಸಿದ್ಧೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಶ್ರಮಕಾರ್ಯಮಾಹ —
ಸ ತಪ ಇತಿ ।
ಚಕ್ಷುರಾದೀನಾಂ ಯಶಸ್ತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಶೋಹೇತುತ್ವಾದಿತಿ ।
ತದೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ತೇಷು ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾ ಏವೇತಿ ತಥಾಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಸತ್ಸು ಹಿ ತೇಷು ಶರೀರೇ ಬಲಂ ಭವತೀತಿ ಪೂರ್ವವದೇವ ಹೇತುರುನ್ನೇಯಃ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾನಾಂ ಯಶಸ್ತ್ವಂ ವೀರ್ಯತ್ವಂ ಚೋಪಸಂಹೃತ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತದೇವಮಿತಿ ।
ತತ್ಪ್ರಾಣೇಷ್ವಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶರೀರಾನ್ನಿರ್ಗತಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಮುಕ್ತತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ॥೬॥
ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಾಭಾವಾದಾಸಂಗೇ ಸತ್ಯಪಿ ನ ಪುನಸ್ತಸ್ಮಿನ್ಪ್ರವೇಶೋ ಯುಕ್ತಃ ಪರಿತ್ಯಕ್ತಪರಿಗ್ರಹಾಯೋಗಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಸ ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಅಜ್ಞಾನವಶಾತ್ಪರಿತ್ಯಕ್ತಪರಿಗ್ರಹೋಽಪಿ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ವೀತದೇಹಸ್ಯ ಕಾಮನಾಽಯುಕ್ತೇತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತಿಶಯಾದಶರೀರಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಜಾಪತೇಸ್ತದುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಮನ್ವಾನೋ ಬ್ರೂತೇ —
ಮೇಧ್ಯಮಿತಿ ।
ಕಾಮನಾಫಲಮಾಹ —
ಇತಿ ಪ್ರವಿವೇಶೇತಿ ।
ತಥಾಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಕೃತನಿರುಕ್ತಿಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಚ್ಛಬ್ದೋ ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಃ ।
ದೇಹಸ್ಯಾಶ್ವತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಜಾಪತೇಸ್ತಥಾತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತತ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತತ ಇತಿ ।
ಅಶ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವೇನ ಸ್ತುತತ್ವಾತ್ತಸ್ಯೋಪಾಸ್ಯತ್ವಂ ಫಲತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ತಥಾಪಿ ಕಥಮಶ್ವಮೇಧನಾಮನಿರ್ವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಕ್ರತೋಸ್ತದಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇರಿತಿ ಯಾವತ್ । ದೇಹೋ ಹಿ ಪ್ರಾಣವಿಯೋಗಾದಶ್ವಯತ್ಪುನಸ್ತತ್ಪ್ರವೇಶಾಚ್ಚ ಮೇಧಾರ್ಹೋಽಭೂದತಃ ಸೋಽಶ್ವಮೇಧಸ್ತತ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾತ್ಪ್ರಜಾಪತಿರಪಿ ತಥೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವೇನಾಶ್ವಮೇಧಸ್ಯ ಸ್ತುತಿರ್ನೋಪಯೋಗಿನೀ, ಅಗ್ನೇರುಪಾಸ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರಸ್ತುತತ್ವಾತ್ಕ್ರತೂಪಾಸನಾಭಾವಾದತ ಆಹ —
ಕ್ರಿಯೇತಿ ।
ನನು ಕ್ರತ್ವಂಗಸ್ಯಾಶ್ವಸ್ಯಾಶ್ವಮೇಧಕ್ರತ್ವಾತ್ಮನಶ್ಚಾಗ್ನೇರುಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಸ್ತುತತ್ವಾತ್ತದುಪಾಸ್ತೇಶ್ಚ ಪ್ರಾಗೇವೋಕ್ತತ್ವಾದೇಷ ಹ ವಾ ಅಶ್ವಮೇಧಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ನೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕ್ರತುನಿರ್ವರ್ತಕಸ್ಯೇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಚ ಚಿತ್ಯಸ್ಯಾಗ್ನೇಸ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಚೀ ದಿಗಿತ್ಯಾದಿನಾ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅಶ್ವೋಪಾಸನಮಗ್ನ್ಯುಪಾಸನಂ ಚೈಕಮೇವೇತಿ ವಕ್ತುಮುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ಯ ಏವಮೇತದದಿತೇರದಿತಿತ್ವಂ ವೇದೇತ್ಯಾದೌ ಪ್ರಾಗೇವ ವಿಹಿತಮುಪಾಸನಂ ಕಿಂ ಪುನರಾರಂಭೇಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪೂರ್ವತ್ರೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ವಿಧಿರದಿತಿತ್ವಂ ವೇದೇತಿ ಶ್ರುತಸ್ತಥಾಽಪಿ ಸ ಗುಣೋಪಾಸ್ತಿವಿಧಿರ್ನ ಪ್ರಧಾನವಿಧಿಃ । ಅತ್ರ ತು ಪ್ರಧಾನವಿಧಿರುಪಾಸ್ತಿಪ್ರಕರಣತ್ವಾದಪೇಕ್ಷ್ಯತೇ । ಅತೋಽಶ್ವಮೇಧಂ ವೇದೇತಿ ಪ್ರಧಾನವಿಧಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಮಿತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಮನುಕೃಷ್ಯತೇ । ತಮನವರುಧ್ಯೇತ್ಯಾದಿ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯಮಾನವಿಶೇಷಣಮ್ ।
ವಿಧಿರತ್ರ ಸ್ಪಷ್ಟೋ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಶ್ವಮೇಧೋ ವಿಶೇಷ್ಯತ್ವೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ಏವಂಶಬ್ದಾತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥತ್ವಂ ಭಾತಿ ಕುತೋ ವಿಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಏಷ ಹ ವಾ ಅಶ್ವಮೇಧಂ ವೇದೇತ್ಯಾದೌ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ಯ ವಿಧೇರ್ಭೂಮಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಪಾಸ್ತಿವಿಧಿಪ್ರಸ್ತಾವಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ನು ಪಶುವಿಷಯಂ ದರ್ಶನಂ ತದ್ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಏವಮನಂತರವಾಕ್ಯೇ ಪ್ರವೃತ್ತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅಥ ವಿವಕ್ಷಿತವಿಧಿಮಭಿದಧಾತಿ —
ಯಸ್ಮಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತ್ಥಂ ಫಲಾವಸ್ಥಾಯಾಮಮನ್ಯತೇತ್ಯತ್ರ ಕಿಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಂಪ್ರತಿ ತತ್ಕಾರ್ಯಭೂತಾಸು ಪ್ರಜಾಸು ತಥಾವಿಧಚೇಷ್ಟಾದೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಪ್ರೋಕ್ಷಿತಂ ಮಂತ್ರಸಂಸ್ಕೃತಂ ಪಶುಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಫಲಾವಸ್ಥಪ್ರಜಾಪತಿವದಿತ್ಯೇವಂಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಉಪಾಸನವಿಧಿರುಕ್ತಃ ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ದ್ವಿವಿಧೋ ಹಿ ಕ್ರತುಃ ಕಲ್ಪಿತಪಶುಹೇತುಕೋ ಬಾಹ್ಯತದ್ಧೇತುಕಶ್ಚ । ಸ ಚ ದ್ವಿಪ್ರಕಾರೋಽಪಿ ಫಲರೂಪೇಣ ಸ್ಥಿತಃ ಸವಿತೈವೇತ್ಯುಪಾಸ್ತಿಫಲಂ ವಕ್ತುಮೇತದ್ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಶೇಷೋಕ್ತಿಂ ವಿನಾ ನಾಸ್ತಿ ಬುಭುತ್ಸೋಪಶಾಂತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಕೋಽಸಾವಿತಿ ।
ಕ್ರತುಫಲಾತ್ಮಕಃ ಸವಿತಾ ಮಣ್ದಲಂ ದೇವತಾ ವೇತಿ ಸಂದೇಹೇ ದ್ವಿತೀಯಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಯಾಸ್ಯೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯೋದಯಾಸ್ತಮಯಾಭ್ಯಾಮಹೋರಾತ್ರದ್ವಾರಾ ಸಮ್ವತ್ಸರವ್ಯವಸ್ಥಾನಾತ್ತನ್ನಿರ್ಮಾತುಸ್ತಸ್ಯ ಯುಕ್ತಂ ತತ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕ್ರತೋರಾದಿತ್ಯತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ತದಂಗಸ್ಯಾಗ್ನೇಸ್ತದ್ವಕ್ತುಮಯಮಗ್ನಿರರ್ಕ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಂ ತಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ತಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ನನು ಪೂರ್ವೋಕ್ತಸ್ಯೈವಾಗ್ನೇರಾದಿತ್ಯತ್ವಂ ಕುತೋ ನಿಯಮ್ಯತೇಽನ್ಯಶ್ಚಿತ್ಯೋಽಗ್ನಿರನ್ಯಶ್ಚಾಗ್ನಿರಾದಿತ್ಯಃ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ತಸ್ಯೈವಾಽಽದಿತ್ಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಚೀತ್ಯಾದಿನಾ ಲೋಕಾತ್ಮಕತ್ವಂ ಚಿತ್ಯಾಗ್ನೇರುಕ್ತಂ ತದಿಹಾಪ್ಯುಚ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾತ್ತಸ್ಯೈವಾತ್ರಾಽಽದಿತ್ಯತ್ವಮಿಷ್ಟಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಗ್ನ್ಯಾದಿತ್ಯಭೇದಸ್ಯ ಲೋಕವೇದಸಿದ್ಧತ್ವಾನ್ನ ತಯೋರೇಕೇನ ಕ್ರತುನಾ ತಾದಾತ್ಮ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾವಿತಿ ।
ಯಥಾವಿಶೇಷಿತತ್ವಮಾದಿತ್ಯರೂಪತ್ವಮ್ ।
ಕುತಸ್ತಸ್ಯ ಚಾರ್ಕಸ್ಯ ಕ್ರತುರೂಪತ್ವಂ ಸಾಧನತ್ವೇನ ಭೇದಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೋಪಚಾರಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕ ಇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ಕ್ರತುತಾದಾತ್ಮ್ಯೋಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ರತುಸಾಧ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ನನ್ವಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ಕ್ರತುಫಲತ್ವೇನ ಕ್ರತುತ್ವೇ ತದ್ಧೇತೋರಗ್ನೇಸ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಯೋಗಾದುಕ್ತಮಗ್ನೇರಾದಿತ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ರತುಸಾಧ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ನನ್ವಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ಕ್ರತುಫಲತ್ವೇನ ಕ್ರತುತ್ವೇ ತದ್ಧೇತೋರಗ್ನೇಸ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಯೋಗಾದಯುಕ್ತಮಗ್ನೇರಾದಿತ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾವಿತಿ ।
ಕ್ರತುಫಲತ್ವಾತ್ತದಾತ್ಮಾ ಸವಿತಾ ತದ್ಧೇತುಶ್ಚಿತ್ಯೋಽಗ್ನಿಸ್ತಾವುಕ್ತವಿಭಾಗಾದ್ವ್ಯುತ್ಪಾದಿತೋಪಾಸನಾದಿವ್ಯಾಪಾರೌ ಸಂತಾವೇಕೈವ ಪ್ರಾಣಾಖ್ಯಾ ದೇವತೇತಿ ತಯೋರೈಕ್ಯೋಕ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏಕೈವೇತ್ಯುಕ್ತೇ ಪ್ರಕೃತಯೋರಗ್ನ್ಯಾದಿತ್ಯಯೋರನ್ಯತರಪರಿಶೇಷಂ ಶಂಕತೇ —
ಕಾ ಸೇತಿ ।
ಕಥಂ ದ್ವಯೋರೇಕತ್ವಮೇಕತ್ವೇ ವಾ ಕಥಂ ದ್ವಿತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪೂರ್ವಮಪೀತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮಮನುಕೂಲಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಪುನರಿತ್ಯಾದೇರರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಸಾ ಪುನರಿತಿ ।
ನನು ಫಲಕಥನಾರ್ಥಮುಪಕ್ರಮ್ಯ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮನಾಽಗ್ನ್ಯಾದಿತ್ಯಯೋರೇಕತ್ವಂ ವದತಾ ಪ್ರಕ್ರಾಂತಂ ವಿಸ್ಮೃತಮಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಯಃ ಪುನರಿತಿ ।
ಏಕತ್ವಮಭಿನ್ನತ್ವಮ್ ॥೭॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ತಸ್ಯ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಾಪ್ರತೀತೇರ್ನ ಸೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ದ್ವಯಾ ಹೇತ್ಯಾದ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಕರ್ಮಣಾಮಿತಿ ।
‘ಸಾ ಕಾಷ್ಠಾ ಸಾ ಪರಾ ಗತಿ’ (ಕ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧೧) ರಿತಿ ಶ್ರುತೇರುಕ್ತಾ ಪರಾ ಗತಿರ್ಮುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮೃತ್ಯ್ವಾತ್ಮಭಾವ ಇತಿ ।
ಅಶ್ವಮೇಧೋಪಾಸನಸ್ಯ ಸಾಶ್ವಮೇಧಸ್ಯ ಕೇವಲಸ್ಯ ವಾ ಫಲಮುಕ್ತಂ ನೋಪಾಸ್ತ್ಯಂತರಾಣಾಂ ಕರ್ಮಾಂತರಾಣಾಂ ಚೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಶ್ವಮೇಧಫಲೋಕ್ತ್ಯೋಪಾಸ್ತ್ಯಂತರಾಣಾಂ ಕೇವಲಾನಾಂ ಸಮುಚ್ಚಿತಾನಾಂ ಚ ಫಲಮುಪಲಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಶ್ವಮೇಧೇತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಯುಕ್ತಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಸಂಸಾರಫಲತ್ವಪ್ರದರ್ಶನಾನಂತರಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋರುದ್ಭಾವಕಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಂ ನಿರೂಪಯಿತುಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತ್ಯುತ್ಥಾಪ್ಯೋತ್ಥಾಪಕತ್ವಂ ಸಂಬಂಧಮುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯುಮತಿಕ್ರಾಂತೋ ದೀಪ್ಯತ ಇತಿ ಮೃತ್ಯೋರತಿಕ್ರಮಸ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಜ್ಞಾನಕರ್ಮಫಲತ್ವಾತ್ಪೂರ್ವತ್ರ ಚ ತದ್ಭಾವಸ್ಯ ತತ್ಫಲಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾದುಭಯಸ್ಯಾಪಿ ಫಲಸ್ಯ ಭೇದಾತ್ಪೂರ್ವೋತ್ತರಯೋರ್ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋರ್ವಿಷಯಶಬ್ದಿತೋದ್ದೇಶ್ಯಭೇದಾನ್ನ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಯೋಸ್ತಯೋರುದ್ಭವಕಾರಣಪ್ರಕಾಶನಾರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪೂರ್ವೋತ್ತರಜ್ಞಾನಕರ್ಮಫಲಭೇದಾಭಾವಾದೇಕವಿಷಯತ್ವಾತ್ತದುದ್ಭಾವಕಪ್ರಕಾಶನಾರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನಾಯಮಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ದೂಷಯತಿ —
ನನ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಾಭಾವಿಕಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾನಾಧೇಯೋ ಯೋಽಯಂ ಪಾಪ್ಮಾ ವಿಷಯಾಸಂಗರೂಪಃ ಸ ಮೃತ್ಯುಸ್ತಸ್ಯಾತಿಕ್ರಮಣಂ ವಾಕ್ಯಶೇಷೇ ಕಥ್ಯತೇ ನ ಹಿ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾಖ್ಯಮೃತ್ಯೋರತಃ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಜ್ಞಾನಕರ್ಮಭ್ಯಾಂ ತುಲ್ಯವಿಷಯತ್ವಮೇವೋತ್ತರಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋರುದ್ಭಾವಕತ್ವಂ ವಕ್ತುಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಾರಭ್ಯತಾಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾ ತು ಕಿಮರ್ಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯಾಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಕೋಽಸಾವಿತಿ ।
ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಖ್ಯಾಯಿಕಯೋರರ್ಥಃ ಶಕ್ಯೋ ಜ್ಞಾತುಮಿತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಂ ನಿಕ್ಷಿಪ್ಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಿಪಾತಾರ್ಥಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ವರ್ತಮಾನೇತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತಿಶಬ್ದೋ ಭವಿಷ್ಯದ್ವೃತ್ತ್ಯಾ ಯಜಮಾನಂ ಗೋಚರಯತೀತ್ಯಾಹ —
ವೃತ್ತೇತಿ ।
ಇಂದ್ರಾದಯೋ ದೇವಾ ವಿರೋಚನಾದಯಶ್ಚಾಸುರಾ ಇತ್ಯಾಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ತಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ಯಜಮಾನೇಷು ಪ್ರಾಣೇಷು ದೇವತ್ವಮಸುರತ್ವಂ ಚ ವಿರುದ್ಧಂ ನ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ತೇಷು ತದುಭಯಮೌಪಾಧಿಕಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾನಪೇಕ್ಷಯೋರ್ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋರುತ್ಪಾದಕಮಾಹ —
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇತಿ ।
ಸನ್ನಿಧಾನಾಸಂನ್ನಿಧಾನಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಮಾಣದ್ವಯೋಕ್ತಿಃ । ಸ್ವೇಷ್ವೇವಾಸುಷು ರಮಣಂ ನಾಮಾಽಽತ್ಮಂಭರಿತ್ವಮ್ ।
ತತ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯದ್ವಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾಚ್ಚೇತಿ ।
ದೇವಾನಾಮಲ್ಪತ್ವಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕೀ ಹೀತಿ ।
ಮಹತ್ತರತ್ವೇ ಹೇತುರ್ದೃಷ್ಟಪ್ರಯೋಜನತ್ವಾದಿತಿ ।
ಅಸುರಾಣಾಂ ಬಹುತ್ವಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಶಾಸ್ತ್ರಜನಿತೇತಿ ।
ಅಸುರಾಣಾಂ ಬಾಹುಲ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ಅತ್ಯಂತೇತಿ ।
ಉಭಯೇಷಾಂ ದೇವಾಸುರಾಣಾಂ ಮಿಥಃ ಸಂಘರ್ಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ದೇವಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದೀನಾಂ ಸ್ಥಾವರಾಂತಾನಾಂ ಭೋಗಸ್ಥಾನಾನಾಂ ಸ್ಪರ್ಧಾನಿಮಿತ್ತತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತೇಷಾಂ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯೇತರಜ್ಞಾನಕರ್ಮಸಾಧ್ಯತ್ವಾತ್ತಯೋಶ್ಚ ದೇವಾಸುರಜಯಾಧೀನತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಚ ಸ್ಪರ್ಧಾಪೂರ್ವಕತ್ವಾತ್ಪರಂಪರಯಾ ಲೋಕಾನಾಂ ತನ್ನಿಮಿತ್ತತ್ವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇತಿ ।
ಕಾ ಪುನರೇಷಾಂ ಸ್ಪರ್ಧಾ ನಾಮೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೇವಾನಾಂ ಚೇತಿ ।
ತಾಮೇವ ಸಫಲಾಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕದಾಚಿದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಧಿಕೃತೈರಸುರಪರಾಜಯೇ ದೇವಜಯೇ ಚ ಪ್ರಯತಿತವ್ಯಮಿತ್ಯನುಗ್ರಹಬುದ್ಧ್ಯಾ ಜಯಫಲಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮನಂತರವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತ ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯೋಽಯಮುದ್ಗೀಥೋ ನಾಮ ಕರ್ಮಾಂಗಭೂತಃ ಪದಾರ್ಥಸ್ತತ್ಕರ್ತುಃ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಾಶ್ರಯಣಮೇವ ಕಥಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉದ್ಗೀಥೇತಿ ।
ಕಿಂ ತತ್ಕರ್ಮ ಕಿಂ ವಾ ಜ್ಞಾನಂ ತದಾಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ತದೇತಾನ್ಯಸತೋ ಮಾ ಸದ್ಗಮಯೇತ್ಯಾದೀನಿ ಯಜೂಂಷಿ ಜಪೇದಿತಿ ವಿಧಿತ್ಸ್ಯಮಾನಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ದ್ವಯಾ ಹೇತ್ಯಾದಿ ನ ಜ್ಞಾನನಿರೂಪಣಪರಂ ಜಪವಿಧಿಶೇಷತ್ವೇನಾರ್ಥವಾದತ್ವಾತ್ತತ್ಕುತೋಽತ್ರ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿರೂಪ್ಯಮಾಣತ್ವಮಿತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಆಭಿಮುಖ್ಯೇನಾಽಽರೋಹತಿ ದೇವಭಾವಮನೇನೇತ್ಯಭ್ಯಾರೋಹೋ ಮಂತ್ರಜಪಸ್ತದ್ವಿಧಿಶೇಷೋಽರ್ಥವಾದೋ ದ್ವಯಾ ಹೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪಾಸ್ತಿವಿಧಿಶ್ರವಣಾತ್ತತ್ಪರಂ ವಾಕ್ಯಂ ನ ಜಪವಿಧಿಶೇಷ ಇತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತಿ ।
ಮಾ ಭೂಜ್ಜಪವಿಧಿಶೇಷಸ್ತಥಾಽಪ್ಯುದ್ಗಾಯೇತ್ಯೌದ್ಗಾತ್ರಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ಸನ್ನಿಧಾನೇ ಪುರಾತನಕಲ್ಪನಾಪ್ರಕಾರಸ್ಯ ದ್ವಯಾ ಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ಶ್ರವಣಾತ್ತದ್ವಿಧಿಶೇಷೋಽರ್ಥವಾದೋಽಯಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಉದ್ಗೀಥೇತಿ ।
ನೇದಂ ವಾಕ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಂ ಚೋದ್ಗೀಥವಿಧಿಶೇಷಸ್ತತ್ಪ್ರಕರಣಸ್ಥತ್ವಾಭಾವೇನ ಸನ್ನಿಧ್ಯಭಾವಾದಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನಾಪ್ರಕರಣಾದಿತಿ ।
ಉದ್ಗೀಥಸ್ತರ್ಹಿ ಕ್ವ ವಿಧೀಯತೇ ನ ಖಲ್ವವಿಹಿತಮಂಗಂ ಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಉದ್ಗೀಥಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಅನ್ಯತ್ರೇತಿ ಕರ್ಮಕಾಂಡೋಕ್ತಿಃ ।
ಅಥೋದ್ಗಾಯೇತ್ಯುದ್ಗೀಥವಿಧಿರಪೀಹ ಪ್ರತೀಯತೇ ತತ್ಕಥಂ ಸನ್ನಿಧಿರಪೋದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಉದ್ಗೀಥವಿಧಿರಿಹ ಪ್ರತೀಯಮಾನಃ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋದ್ಗಾತೃದೃಷ್ಟ್ಯೋಪಾಸನವಿಧಿರನ್ಯಥಾ ಪ್ರಕರಣವಿರೋಧಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜಪವಿಧಿಶೇಷತ್ವಮುದ್ಗೀಥವಿಧಿಶೇಷತ್ವಂ ವಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಾಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಇದಾನೀಂ ಜಪವಿಧಿಶೇಷತ್ವಾಭಾವೇ ಯುಕ್ತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಅಭ್ಯಾರೋಹೇತಿ ।
ಅನಿತ್ಯತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣವಿಜ್ಞಾನವತಾಽನುಷ್ಠೇಯೋ ಜಪೋ ನ ತದ್ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಪ್ರಾಗಸ್ತಿ । ತೇನಾಸೌ ಪಶ್ಚಾದ್ಭಾವೀ ಪ್ರಾಗೇವ ಸಿದ್ಧಂ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರಯೋಜಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಾಚೀನತ್ವಂ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
’ಯ ಏವಂ ವಿದ್ವಾನ್ಪೌರ್ಣಮಾಸೀಂ ಯಜತ’ ಇತಿವದ್ಯ ಏವಂ ವೇದೇತಿ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಶ್ರುತಮ್ । ನ ಹಿ ಪ್ರಯಾಜಾದಿ ಪೌರ್ಣಮಾಸೀಪ್ರಯೋಜಕಮ್ । ತಸ್ಯಾ ಏವ ತತ್ಪ್ರಯೋಜಕತ್ವಾತ್ । ತಥಾ ಪ್ರಾಣವಿತ್ಪ್ರಯೋಜ್ಯೋ ಜಪೋ ನ ವಿಜ್ಞಾನಪ್ರಯೋಜಕಃ ತಸ್ಯ ಸ್ವಪ್ರಯೋಜಕತ್ವೇನ ಪ್ರಾಗೇವ ಸಿದ್ಧೇರಾವಶ್ಯಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಫಲವತ್ತ್ವಾಚ್ಚ ಪ್ರಾಣವಿಜ್ಞಾನಂ ಸ್ವತಂತ್ರಂ ವಿಧಿತ್ಸಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ತದ್ಧೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣೋಪಾಸ್ತೇರ್ವಿವಕ್ಷಿತತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣಸ್ಯೇತಿ ।
’ಯದ್ಧಿ ಸ್ತೂಯತೇ ತದ್ವಿಧೀಯತೇ’ ಇತಿ ನ್ಯಾಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯೋಕ್ತಮೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಪ್ರಾಣೋಪಾಸ್ತಿರತ್ರ ವಿಧಿತ್ಸಿತೇತ್ಯಾಹ —
ಮೃತ್ಯುಮಿತಿ ।
ಫಲವಚನಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾನುಪಾಸ್ಯತ್ವೇ ನೋಪಪದ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
ಮೃತ್ಯುಮೋಕ್ಷಣಾನಂತರಂ ವಾಗಾದೀನಾಂ ಯದಗ್ನ್ಯಾದಿತ್ವಂ ಫಲಂ ತದಧ್ಯಾತ್ಮಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಹಿತ್ವೋಪಾಸಿತುರಾಧಿದೈವಿಕಪ್ರಾಣಸ್ವರೂಪಾಪತ್ತೇರುಪಪದ್ಯತೇ । ತಸ್ಮಾದ್ವಿಧಿತ್ಸಿತೈವಾತ್ರ ಪ್ರಾಣೋಪಾಸ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತನ್ಯಾಯೇನ ಪ್ರಾಣೋಪಾಸ್ತಿಮುಪೇತ್ಯ ಪ್ರಾಣದೇವತಾಂ ಶುದ್ಧ್ಯಾದಿಗುಣವತೀಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಭವತ್ವಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋಪಾಸ್ತಿಃ ಶಾಸ್ತ್ರದೃಷ್ಟತ್ವಾದಿಷ್ಟಾ ತಥಾಽಸ್ಯ ಗುಣಸಂಬಂಧಃ ಶ್ರುತತ್ವಾದೇಷ್ಟವ್ಯ ಉಪಾಸ್ತಾವುಪಾಸ್ಯೇ ಚ ಗುಣವತಿ ಪ್ರಾಣೇ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕತ್ವಪ್ರಾಪ್ತೇರವಿಶೇಷಾದಿತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಬ್ರೂತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋಪಾಸ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ವಿಶುದ್ಧ್ಯಾದಿಗುಣವಾದಸ್ಯ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವೇನಾರ್ಥವಾದತ್ವಸಂಭವಾನ್ನ ಯಥೋಕ್ತಾ ದೇವತಾ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಪೂರ್ವವಾದ್ಯಾಹ —
ನ ಸ್ಯಾದಿತಿ।
ವಿಶುದ್ಧ್ಯಾದಿಗುಣವಾದಸ್ಯಾರ್ಥವಾದತ್ವೇಽಪಿ ನಾಭೂತಾರ್ಥವಾದತ್ವಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ।
ವಿಶುದ್ಧ್ಯಾದಿಗುಣವಿಶಿಷ್ಟಪ್ರಾಣದೃಷ್ಟೇರತ್ರ ಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿಃ ಶ್ರುತಾ ನ ಸಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾರ್ಥತ್ವೇ ಯುಕ್ತಾ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಾದೇವ ಪುಮರ್ಥಪ್ರಾಪ್ತೇಃ ಸಂಭವಾದತಃ ಸ್ತುತಿರಪಿ ಯಥಾರ್ಥೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಲೋಕದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯೋ ಹೀತಿ ।
ಇಹೇತಿ ವೇದಾಖ್ಯದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೋಕ್ತಿಃ ।
ನನು ವಿಶುದ್ಧ್ಯಾದಿಗುಣವತೀಂ ದೇವತಾಂ ವದಂತಿ ವಾಕ್ಯಾನ್ಯುಪಾಸನಾವಿಧ್ಯರ್ಥತ್ವಾನ್ನ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಂತೇ ತತ್ರಾಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅನ್ಯಪರಾಣಾಮಪಿ ವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಮಾನಾಂತರಸಮ್ವಾದವಿಸಮ್ವಾದಯೋರಸತೋಃ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮನುಭವಾನುಸಾರಿಭಿರೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ವಿಶುದ್ಧ್ಯಾದಿವಾದೋ ನ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಮಾನಮನ್ಯಪರತ್ವಾದಾದಿತ್ಯಯೂಪಾದಿವಾಕ್ಯವದತಾ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಯೂಪಾದಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿನಾಽಪವಾದವದ್ವಿಶುದ್ಧ್ಯಾದಿಗುಣವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಾಪವಾದಃ ಶ್ರುತಸ್ತಸ್ಮಾದ್ವಿಶುದ್ಧ್ಯಾದಿವಾದಸ್ಯ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಮಾನತ್ವಮಪ್ರತ್ಯೂಹಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಶುದ್ಧ್ಯಾದಿಗುಣಕಪ್ರಾಣವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಫಲಶ್ರವಣಾತ್ತದ್ವಾದಸ್ಯ ಯಥಾರ್ಥತ್ವಮೇವೇತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತತ ಇತಿ ।
ಲೋಕವದ್ವೇದೇಽಪಿ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಾದಿಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತಿರನಿಷ್ಟಪರಿಹಾರಶ್ಚೇತ್ಯನ್ವಯಮುಖೇನೋಕ್ತಮರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನಾಪಿ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ವಿಪರ್ಯಯೇ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾನರ್ಥಾರ್ಥತ್ವಮಿಷ್ಟಮಿತಿ ಶಂಕಾಂ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅಪೌರುಷೇಯಸ್ಯಾಸಂಭಾವಿತಸರ್ವದೋಷಸ್ಯಾಶೇಷಪುರುಷಾರ್ಥಹೇತೋಃ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾನರ್ಥಾರ್ಥತ್ವಮೇಷ್ಟುಮಶಕ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಯಥಾಭೂತಾರ್ಥತ್ವಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಪಾಸನಾರ್ಥಂ ಜ್ಞಾನಾರ್ಥಂ ಚೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾದ್ಯಥಾರ್ಥಪ್ರತಿಪತ್ತೇಃ ಶ್ರೇಯಃಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ವ್ಯಭಿಚಾರಂ ಚೋದಯತಿ —
ನಾಮಾದಾವಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಸ್ಫುಟಮಿತಿ ।
ಅಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಬ್ರಹ್ಮದೃಷ್ಟಿರತಸ್ಮಿಂಸ್ತದ್ಬುದ್ಧಿತ್ವಾನ್ಮಿಥ್ಯಾ ಧೀಃ ಸಾ ಚ ಯಾವನ್ನಾಮ್ನೋ ಗತಮಿತ್ಯಾದಿಶ್ರುತ್ಯಾ ಫಲವತೀ ತತಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾದ್ಯಥಾರ್ಥಪ್ರತಿಪತ್ತೇರೇವ ಫಲಮಿತ್ಯಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭೇದಾಗ್ರಹಪೂರ್ವಕೋಽನ್ಯಸ್ಯಾನ್ಯಾತ್ಮತಾವಭಾಸೋ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಮತ್ರ ತು ಭೇದೇ ಭಾಸಮಾನೇಽನ್ಯತ್ರಾನ್ಯದೃಷ್ಟಿರ್ವಿಧೀಯತೇ । ಯಥಾ ವಿಷ್ಣೋರ್ಭೇದೇ ಪ್ರತಿಮಾಯಾಂ ಗೃಹ್ಯಮಾಣೇ ತತ್ರ ವಿಷ್ಣುದೃಷ್ಟಿಃ ಕ್ರಿಯತೇ ತನ್ನೇದಂ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಾಹ —
ನೇತಿ ।
ನಞರ್ಥಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನಾಮಾದಾವಿತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಹೇತುಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತಿಮಾಯಾಂ ವಿಷ್ಣುದೃಷ್ಟಿಂ ಪ್ರತ್ಯಾಲಂಬನತ್ವಮೇವ ನ ವಿಷ್ಣುತಾದಾತ್ಮ್ಯಂ ನಾಮಾದೇಸ್ತು ಬ್ರಹ್ಮತಾದಾತ್ಮ್ಯಂ ಶ್ರುತಮಿತಿ ವೈಷಮ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಽಽಹ —
ಆಲಂಬನತ್ವೇನೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ವೈಧರ್ಮ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಕರ್ಮಮೀಮಾಂಸಕೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ವೇಷಂ ಪ್ರಕಟಯನ್ಪ್ರತ್ಯವತಿಷ್ಠತೇ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಕೇವಲಾ ತದ್ದೃಷ್ಟಿರೇವ ನಾಮ್ನಿ ಚೋದ್ಯತೇ ಚೋದನಾವಶಾಚ್ಚ ಫಲಂ ಸೇತ್ಸ್ಯತಿ ಬ್ರಹ್ಮ ತು ನಾಸ್ತಿ ಮಾನಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥ ಯಥಾ ದೇವಾನಾಂ ಪ್ರತಿಮಾದಿಷೂಪಾಸ್ಯಮಾನಾನಾಮನ್ಯತ್ರ ಸತ್ತ್ವಂ ಯಥಾ ಚ ವಸ್ವಾದ್ಯಾತ್ಮನಾಂ ಪಿತೃಣಾಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿದೇಹೇ ತರ್ಪ್ಯಮಾಣಾನಾಮನ್ಯತ್ರ ಸತ್ತ್ವಂ ತಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಪಿ ನಾಮಾದಾವುಪಾಸ್ಯತ್ವಾದನ್ಯತ್ರ ಸತ್ತ್ವಂ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತೇನೇತಿ ।
ನಾಮಾದೌ ಬ್ರಹ್ಮದರ್ಶನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ । ದೃಷ್ಟಾಂತಾಸಿದ್ಧೇರ್ನ ಕ್ವಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಸತ್ಯಜ್ಞಾನಾದಿಲಕ್ಷಣಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಯುಕ್ತಮ್ ‘ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮ್’(ಛಾ. ಉ. ೬ । ೨ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರಿತ್ಯಾಹ —
ನೇತಿ ।
ಕಿಂ ಚ ಬ್ರಹ್ಮದೃಷ್ಟಿಃ ಸತ್ಯಾರ್ಥಾ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯದೃಷ್ಟಿತ್ವಾದಿಯಮೇವರ್ಗಗ್ನಿಃ ಸಾಮೇತಿದೃಷ್ಟಿವದಿತ್ಯಾಹ —
ಋಗಾದಿಷ್ವಿತಿ ।
ತದೇವಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ವಿದ್ಯಮಾನೇತಿ ।
ತಾಭಿರ್ದೃಷ್ಟಿಭಿಃ ಸಾಮಾನ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಿತ್ವಂ ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯತ್ತು ದೃಷ್ಟಾಂತಾಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತೇನೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮದೃಷ್ಟೇಃ ಸತ್ಯಾರ್ಥತ್ವವಚನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಮುಖ್ಯಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಪಂಚೇತಿ ।
ಪಂಚಾಗ್ನಯೋ ದ್ಯುಪರ್ಜನ್ಯಪೃಥಿವೀಪುರುಷಯೋಷಿತಃ । ಆದಿಪದಂ ವಾಗ್ಧೇನ್ವಾದಿಗ್ರಹಾರ್ಥಮ್ ।
ನನು ವೇದಾಂತವೇದ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮೇಷ್ಯತೇ ನ ಚ ತೇಭ್ಯಸ್ತದ್ಧೀಃ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ ತೇಷಾಂ ವಿಧಿವೈಧುರ್ಯೇಣಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾತ್ತತ್ಕುತೋ ಬ್ರಹ್ಮಸಿದ್ಧಿರತ ಆಹ —
ಕ್ರಿಯಾರ್ಥೈಶ್ಚೇತಿ ।
ವಿಮತಂ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಮಾಣಮಜ್ಞಾತಜ್ಞಾಪಕತ್ವಾತ್ಸಮ್ಮತವತ್ । ಅತೋ ವೇದಾಂತಶಾಸ್ತ್ರಾದೇವ ಬ್ರಹ್ಮಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಿದ್ಧಸಾಧ್ಯರ್ಥಭೇದೇನ ವೈಷಮ್ಯಾದವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಮನಿಷ್ಟಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೋಕ್ತಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಂ ಸ್ವರೂಪೋಪಕಾರಿತ್ವಂ ಫಲೋಪಕಾರಿತ್ವಂ ಚ । ಪಂಚಮೋಕ್ತಂ ಪ್ರಕಾರಂ ಪರಾಮ್ರಷ್ಟುಮೇವಮಿತ್ಯಾದಿಷ್ಟಮ್ ।
ಅಲೌಕಿಕತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದೀತಿ ।
ಕಿಂಚ ವೇದಾಂತಾನಾಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಬುದ್ಧ್ಯನುತ್ಪತ್ತೇರ್ವಾ ಸಂಶಯಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರ್ವಾ ? ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನ ದ್ವಿತೀಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚಾನಿಶ್ಚಿತೇತಿ ।
ಕೋಟಿದ್ವಯಾಸ್ಪರ್ಶಿತ್ವಾದಬಾಧಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕ್ರಿಯಾರ್ಥೈರ್ವಾಕ್ಯೈರ್ವಿದ್ಯಾರ್ಥಾನಾಂ ವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಸಾಧರ್ಮ್ಯಮುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಅನುಷ್ಠೇಯೇತಿ ।
ಸಾಧರ್ಮ್ಯಸ್ಯಾಯುಕ್ತತ್ವಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಕ್ರಿಯಾರ್ಥೈರಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯೋತ್ಥಬುದ್ಧೇರ್ಯಥಾರ್ಥತ್ವಾದ್ವಿಧ್ಯಭಾವೇಽಪಿ ವಾಕ್ಯಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಜ್ಞಾತಜ್ಞಾಪಕತ್ವೇನಾವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ಅನುಷ್ಠೇಯನಿಷ್ಠತ್ವಮಂತರೇಣ ಕುತೋ ವಸ್ತುನಿ ಪ್ರಯೋಗಪ್ರತ್ಯಯಯೋಸ್ತಥಾರ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಯೋರ್ವಿಷಯತಯಾ ತಥಾರ್ಥತ್ವಂ ತದಪೇಕ್ಷಸ್ವಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾರ್ಥತ್ವಂ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತದುಭಯವಿಷಯಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ತಥಾತ್ವಂ ನ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಾಪೇಕ್ಷಂ ಕಿಂತು ಮಾನಗಮ್ಯತ್ವಾದನ್ಯಥಾ ವಿಪ್ರಲಂಭಕವಿಧಿವಾಕ್ಯೇಽಪಿ ತಥಾತ್ವಾಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಬುದ್ಧಿಗ್ರಹಣಂ ಪ್ರಯೋಗೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ । ಕರ್ತವ್ಯತಾರ್ಥವಿಷಯಪ್ರಯೋಗಾದೇರ್ನಾನುಷ್ಠೇಯವಿಷಯತ್ವಾನ್ಮಾನತ್ವಂ ಕಿಂತು ಪ್ರಮಾಕರಣತ್ವಾತ್ತಜ್ಜನ್ಯತ್ವಾಚ್ಚಾನ್ಯಥೋಕ್ತಾತಿಪ್ರಸಕ್ತಿತಾದವಸ್ಥ್ಯಾದತೋಽನುಷ್ಠೇಯನಿಷ್ಠತ್ವಂ ಮಾನತ್ವೇಽನುಪಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕುತಸ್ತರ್ಹಿ ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯಧಿಯಾವಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವೇದೇತಿ ।
ವೈದಿಕಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯಾಬಾಧೇನ ತಥಾರ್ಥತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸಮೀಹಿತಸಾಧನತ್ವವಿಶಿಷ್ಟಂ ಚೇದ್ವಸ್ತು ತದಾ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಧಿಯಾಽನುತಿಷ್ಠತಿ । ತಚ್ಚೇದನಿಷ್ಟಸಾಧನತ್ವವಿಶಿಷ್ಟಂ ತದಾ ನ ಕಾರ್ಯಮಿತಿ ಧಿಯಾ ನಾನುತಿಷ್ಠತಿ । ಅತೋ ಮಾನಾತ್ತಸ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾನನುಷ್ಠಾನಹೇತೂ ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯಧಿಯಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥತ್ವಂ ಪದಾರ್ಥತ್ವಂ ವಾ ? ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ಅನನುಷ್ಠೇಯಯತ್ವ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಕಾರ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಉಭಯತ್ರಾಸತೀತಿಚ್ಛೇದಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ಪದಾರ್ಥತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥತ್ವಮೇತದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಕಾರ್ಯಾಸ್ಪೃಷ್ಟೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶುಕ್ಲಕೃಷ್ಣಲೋಹಿತಮಿಶ್ರಲಕ್ಷಣಂ ವರ್ಣಚತುಷ್ಟಯಂ ತದ್ವಿಶಿಷ್ಟೋ ಮೇರುರಸ್ತೀತ್ಯಾದಿಪ್ರಯೋಗೇ ಮೇರ್ವಾದಾವಕಾರ್ಯೇಽಪಿ ಸಮ್ಯಗ್ಧೀದರ್ಶನಾತ್ತತ್ತ್ವಮಸಿವಾಕ್ಯಾದಪಿ ಕಾರ್ಯಾಸ್ಪೃಷ್ಟೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇಽಪಿ ಕಾರ್ಯಧೀರೇವ ವಾಕ್ಯಾದುದೇತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನನು ತತ್ರ ಕ್ರಿಯಾಪದಾಧೀನಾ ಪದಸಂಹತಿರ್ಯುಕ್ತಾ ವೇದಾಂತೇಷು ಪುನಸ್ತದಭಾವಾತ್ಪದಸಂಹತ್ಯಯೋಗಾತ್ಕುತೋ ವಾಕ್ಯಪ್ರಮಾಣತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಂಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ವಿಮತಮಫಲಂ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥಜ್ಞಾನತ್ವಾತ್ಸಮ್ಮತವದಿತ್ಯನುಮಾನಾತ್ತತ್ತ್ವಮಾದೇಃ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥಸ್ಯಾಯುಕ್ತಂ ಮಾನತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಮೇರ್ವಾದೀತಿ ।
ಶ್ರುತಿವಿರೋಧೇನಾನುಮಾನಂ ಧುನೀತೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿದ್ವದನುಭವವಿರೋಧಾಚ್ಚ ನೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ಫಲಶ್ರುತೇರರ್ಥವಾದತ್ವೇನಾಮಾನತ್ವಾದನುಮಾನಬಾಧಕತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನನ್ಯೇತಿ ।
ಪರ್ಣಮಯೀತ್ವಾಧಿಕರಣನ್ಯಾಯೇನ ಜುಹ್ವಾಃ ಫಲಶ್ರುತೇರರ್ಥವಾದತ್ವಂ ಯುಕ್ತಮ್ । ಬ್ರಹ್ಮಧಿಯೋಽನ್ಯಶೇಷತ್ವಪ್ರಾಪಕಾಭಾವಾತ್ತತ್ಫಲಶ್ರುತೇರರ್ಥವಾದತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರಿತಿ । ಅನ್ಯಥಾ ಶಾರೀರಕಾನಾರಂಭಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತ್ಯನುಭವಾಭ್ಯಾಂ ವಾಕ್ಯೋತ್ಥಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಫಲವತ್ತ್ವದೃಷ್ಟೇರ್ಯುಕ್ತಾ ಕಾರ್ಯಾಸ್ಪೃಷ್ಟೇ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದೇರ್ಮಾನತೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಸಂಪ್ರತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಪರತ್ವಾನಿಯಮೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಕಲಂಜಭಕ್ಷಣಾದೇರಧಃಪಾತಸ್ಯ ಚ ಸಂಬಂಧೋ ನ ಕಲಂಜಂ ಭಕ್ಷಯೇದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾತ್ಪ್ರತೀಯತೇ ತಥಾಽಪಿ ತಸ್ಯಾನುಷ್ಠೇಯತ್ವಾದ್ವಾಕ್ಯಸ್ಯಾನುಷ್ಠೇಯನಿಷ್ಠತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಸಂಬಂಧಸ್ಯಾಭಾವಾರ್ಥತ್ವಾನ್ನಾನುಷ್ಠೇಯತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಭಕ್ಷಣಾದಿ ಕಾರ್ಯಮಿತಿ ವಿಧಿಪರತ್ವಮೇವ ನಿಷೇಧವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪಿ ಕಾರ್ಯಾರ್ಥತ್ವೇ ವಿಧಿನಿಷೇಧಭೇದಭಂಗಾನ್ನಞಶ್ಚ ಸ್ವಸಂಬಂಧ್ಯಭಾವಬೋಧನೇ ಮುಖ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರೇ ವೃತ್ತೌ ಲಕ್ಷಣಾಪಾತಾನ್ನಿಷಿದ್ಧವಿಷಯೇ ರಾಗಾದಿನಾ ಪ್ರವೃತ್ತಕ್ರಿಯಾವತೋ ನಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಧೀಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯ ನಿಷೇಧಶ್ರುತೇರಕರಣಾತ್ಪ್ರಸಕ್ತಕ್ರಿಯಾನಿವೃತ್ತ್ಯುಪಲಕ್ಷಿತಾದೌದಾಸೀನ್ಯಾದನ್ಯದನುಷ್ಠೇಯಂ ನ ಪ್ರತಿಭಾತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭಾವವಿಷಯಂ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಂ ವಿಧೀನಾಮರ್ಥೋಽಭಾವವಿಷಯಂ ತು ನಿಷೇಧಾನಾಮಿತಿ ವಿಶೇಷಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಹ —
ಅಕರ್ತವ್ಯತೇತಿ ।
ಅಭಾವಸ್ಯ ಭಾವಾರ್ಥತ್ವಾಭಾವಾತ್ಕರ್ತವ್ಯತಾವಿಷಯತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಹಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತಿಷೇಧಜ್ಞಾನವತೋಽಪಿ ಕಲಂಜಭಕ್ಷಣಾದಿಜ್ಞಾನದರ್ಶನಾತ್ತನ್ನಿವೃತ್ತೇರ್ನಿಯೋಗಾಧೀನತ್ವಾತ್ತನ್ನಿಷ್ಠಮೇವ ವಾಕ್ಯಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಕ್ಷುಧಾರ್ತಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿಷಲಿಪ್ತಬಾಣಹತಸ್ಯ ಪಶೋರ್ಮಾಂಸಂ ಕಲಂಜಂ ಬ್ರಹ್ಮವಧಾದ್ಯಭಿಶಾಪಯುಕ್ತಸ್ಯಾನ್ನಪಾನಾದ್ಯಭೋಜ್ಯಂ ತಸ್ಮಿನ್ನಭಕ್ಷ್ಯೇಽಭೋಜ್ಯೇ ಚ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಯದ್ಭ್ರಮಜ್ಞಾನಂ ಕ್ಷುತ್ಕ್ಷಾಮಸ್ಯೋತ್ಪನ್ನಂ ತನ್ನಿಷೇಧಧೀಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯ ತದ್ಧೀಸ್ಮೃತ್ಯಾ ಬಾಧ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಲೌಕಿಕದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಮೃಗತೃಷ್ಣಿಕಾಯಾಮಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವಸಿದ್ಧಯೇ ವಿಧಿರರ್ಥ್ಯತಾಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ತದಭಾವಃ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವೋ ನ ವಿಧಿಜನ್ಯಪ್ರಯತ್ನಸಾಧ್ಯೋ ನಿಮಿತ್ತಾಭಾವೇನೈವ ಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ನ ಕೇವಲಂ ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಸಿದ್ಧವಸ್ತುಮಾತ್ರಪರ್ಯವಸಾನತಾ ಕಿಂತು ಸರ್ವಕರ್ಮನಿವರ್ತಕತ್ವಮಪಿ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಅಕರ್ತ್ರಭೋಕ್ತೃಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಿತಿಜ್ಞಾನಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತೀನಾಮಭಾವಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಅಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಾದ್ವಿಪರೀತೋಽರ್ಥೋ ಯಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಾನಾಮನರ್ಥಾರ್ಥತ್ವೇನ ಜ್ಞಾಯಮಾನತ್ವಾದಿತಿ ಹೇತುಃ ।
ಕದಾ ಪುನಸ್ತಾಸಾಮಭಾವಃ ಸ್ಯಾದತ ಆಹ —
ಪರಮಾತ್ಮಾದೀತಿ ।
ಭ್ರಾಂತಿಪ್ರಾಪ್ತಭಕ್ಷಣಾದಿನಿರಾಸೇನ ನಿವೃತ್ತಿನಿಷ್ಠತಯಾ ನಿಷೇಧವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಮಾನತ್ವವತ್ತತ್ತ್ವಮಾದೇರಪಿ ಪ್ರತ್ಯಗಜ್ಞಾನೋತ್ಥಕರ್ತೃತ್ವಾದಿನಿವರ್ತಕತ್ವೇನ ಮಾನತ್ವೋಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಸಮುದಾಯಾರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಯೋರ್ವೈಷಮ್ಯಮಾಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ನಿಷಿದ್ಧತ್ವಾದನರ್ಥಾರ್ಥತ್ವಮೇವ ಯದ್ವಸ್ತುಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಂ ತಜ್ಜ್ಞಾನೇನ ನಿಷೇಧೇ ಕೃತೇ ತತ್ಸಂಸ್ಕರದ್ವಾರಾ ಸಂಪಾದಿತಸ್ಮೃತ್ಯಾ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಜ್ಞಾನೇನ ವಿಪರೀತಜ್ಞಾನೇ ಬಾಧಿತೇ ತತ್ಕಾರ್ಯಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವೋ ನಿಮಿತ್ತಾಭಾವೇ ನೈಮಿತ್ತಿಕಾಭಾವನ್ಯಾಯೇನ ಯುಕ್ತೋ ನ ತಥಾಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವೋ ಯುಕ್ತಃ । ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿ ನ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತಿ ನಿಷೇಧಾನುಪಲಂಭಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯೇನಾರ್ಥಾನ್ನಿಷಿದ್ಧಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀತಿ ಮನ್ವಾನಃ ಸಾಮ್ಯಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಪ್ರವೃತ್ತೀನಾಂ ಗರ್ಭವಾಸಾದಿಹೇತುತ್ವಾದನರ್ಥಾರ್ಥತ್ವಮಹಂ ಕರ್ತೇತ್ಯಾದ್ಯಭಿಮಾನಕೃತತ್ವೇನ ವಿಪರೀತಜ್ಞಾನನಿಮಿತ್ತತ್ವಮ್ ।
ಏತದೇವ ದೃಷ್ಟಾಂತಾವಷ್ಟಂಭೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಕಲಂಜೇತಿ ।
ಕಾಮ್ಯಾನಾಮಜ್ಞಾನಹೇತುತ್ವಾನರ್ಥಾರ್ಥತ್ವಾಭ್ಯಾಂ ವಿದುಷಸ್ತೇಷು ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವೋ ಯುಕ್ತೋ ನಿತ್ಯಾನಾಂ ತು ಶಾಸ್ತ್ರಮಾತ್ರಪ್ರಯುಕ್ತಾನುಷ್ಠಾನತ್ವಾನ್ನಾಜ್ಞಾನಕೃತತ್ವಂ ಪ್ರತ್ಯವಾಯಾಖ್ಯಾನರ್ಥಧ್ವಂಸಿತ್ವಾಚ್ಚ ನಾನರ್ಥಕರತ್ವಮತಸ್ತೇಷು ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವೋ ಯುಕ್ತೋ ನ ಭವತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಾತ್ರಕೃತಾನುಷ್ಠಾನತ್ವಮಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನಾಸ್ಮಿತಾದಿಕ್ಲೇಶಚತುಷ್ಟಯೋಕ್ತಿಃ । ತೈರವಿದ್ಯಾದಿಭಿರ್ಜನಿತೇಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತೌ ತಾದೃಗನಿಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತೌ ಚ ಕ್ರಮೇಣ ರಾಗದ್ವೇಷವತಃ ಪುರುಷಸ್ಯೇಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತಿಮನಿಷ್ಟಪರಿಹಾರಂ ಚ ವಾಂಛತಸ್ತಾಭ್ಯಾಮೇವ ರಾಗದ್ವೇಷಾಭ್ಯಾಮಿಷ್ಟಂ ಮೇ ಭೂಯಾದನಿಷ್ಟಂ ಮಾ ಭೂದಿತ್ಯವಿಶೇಷಕಾಮನಾಭಿಃ ಪ್ರೇರಿತಾವಿಶೇಷಪ್ರವೃತ್ತಿಯುಕ್ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಾನಿ ವಿಧೀಯಂತೇ । ಸ್ವರ್ಗಕಾಮಃ ಪಶುಕಾಮ ಇತಿ ವಿಶೇಷಾರ್ಥಿನಃ ಕಾಮ್ಯಾನಿ । ತುಲ್ಯಂ ತೂಭಯೇಷಾಂ ಕೇವಲಶಾಸ್ತ್ರನಿಮಿತ್ತತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂ ಚ ಕಾಮ್ಯಾನಾಂ ದುಷ್ಟತ್ವಂ ಬ್ರುವತಾ ನಿತ್ಯಾನಾಮಪಿ ತದಿಷ್ಟಮುತ್ಪತ್ತಿವಿನಿಯೋಗಪ್ರಯೋಗಾಧಿಕಾರವಿಧಿರೂಪೇ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಕಾಮ್ಯನಿತ್ಯವಿಭಾಗಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕರ್ತೃಗತೇನೇತಿ ।
ಸ್ವರ್ಗಕಾಮಃ ಪಶುಕಾಮ ಇತಿ ವಿಶೇಷಾರ್ಥಿನಃ ಕಾಮ್ಯವಿಧಿರಿಷ್ಟಂ ಮೇ ಸ್ಯಾದನಿಷ್ಟಂ ಮಾ ಭೂದಿತ್ಯವಿಶೇಷಕಾಮಪ್ರೇರಿತಾವಿಶೇಷಿತಪ್ರವೃತ್ತಿಮತೋ ನಿತ್ಯವಿಧಿರಿತ್ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನ್ವವಿದ್ಯಾದಿದೋಷವತೋ ನಿತ್ಯಾನಿ ಕರ್ಮಾಣೀತ್ಯಯುಕ್ತಂ ಪರಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನವತೋಽಪಿ ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತೇಸ್ತೇಷಾಮನುಷ್ಠೇಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಶ್ರುತೇರವಿರಕ್ತವಿಷಯತ್ವಾನ್ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ।
“ಯೋಗಾರೂಢಸ್ಯ ತಸ್ಯೈವ ಶಮಃ ಕಾರಣಮುಚ್ಯತೇ” ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇರ್ಜ್ಞಾನಪರಿಪಾಕೇ ಕಾರಣಂ ಕರ್ಮೋಪಶಮ ಏವ ಪ್ರತೀಯತೇ ನ ತಥಾ ಕರ್ಮವಿಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ಕೇವಲಂ ವಿಹಿತಂ ನೋಪಲಭ್ಯತೇ ನ ಸಂಭವತಿ ಚೇತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ಮನಿಮಿತ್ತೇತಿ ।
ಯದಾ ನಾಸಿ ತ್ವಂ ಸಂಸಾರೀ ಕಿಂತ್ವಕರ್ತ್ರಭೋಕ್ತೃ ಬ್ರಹ್ಮಾಸೀತಿ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಜ್ಞಾಪ್ಯತೇ ತದಾ ದೇವತಾಯಾಃ ಸಂಪ್ರದಾನತ್ವಂ ಕರಣತ್ವಂ ವ್ರೀಹ್ಯಾದೇರಿತ್ಯೇತತ್ ಸರ್ವಮುಪಮೃದಿತಂ ಭವತಿ । ತತ್ಕಥಮಕರ್ತ್ರಾದಿಜ್ಞಾನವತಃ ಸಂಭವತಿ ಕರ್ಮವಿಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪಮೃದಿತಮಪಿ ವಾಸನಾವಶಾದುದ್ಭವಿಷ್ಯತಿ । ತತಶ್ಚ ವಿದುಷೋಽಪಿ ಕರ್ಮವಿಧಿಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ವಾಸನಾವಶಾದುದ್ಭೂತಸ್ಯಾಽಽಭಾಸತ್ವಾದಾತ್ಮಸ್ಮೃತ್ಯಾ ಪುನಃ ಪುನರ್ಬಾಧಾಚ್ಚ ವಿದುಷೋ ನ ಕರ್ಮಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚಾನವಚ್ಛಿನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ ಸ್ಮರತಸ್ತದಾತ್ಮಕಸ್ಯ ದೇಶಾದಿಸಾಪೇಕ್ಷಂ ಕರ್ಮ ನಿರವಕಾಶಮಿತ್ಯಾಹ —
ನಹೀತಿ ।
ವಿದುಷೋ ಭಿಕ್ಷಾಟನಾದಿವತ್ಕರ್ಮಾವಸರಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಭೋಜನಾದೀತಿ ।
ಅಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನವತೋ ವಾ ಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನವತೋ ವಾ ಭೋಜನಾದಿಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ? ನಾಽಽದ್ಯಃ । ಅನಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ತತ್ಪ್ರವೃತ್ತೇರ್ಬಾಧಿತಾನುವೃತ್ತಿಮಾತ್ರತ್ವಾದಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೇರಬಾಧಿತಾಭಿಮಾನನಿಮಿತ್ತಸ್ಯ ತಥಾತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ನೇತಿ ।
ನ ದ್ವಿತೀಯಃ । ಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನಿನಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾನಪೇಕ್ಷಕ್ಷುತ್ಪಿಪಾಸಾದಿದೋಷಕೃತತ್ವಾತ್ತತ್ಪ್ರವೃತ್ತೇರಿಷ್ಟತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಅವಿದ್ಯಾದೀತಿ ।
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದ್ಯಪಿ ತಥಾ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಭೋಜನಾದಿಪ್ರವೃತ್ತೇರಾವಶ್ಯಕತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕೇವಲೇತಿ ।
ನ ತು ತಥೇತ್ಯಾದಿ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಶಾಸ್ತ್ರನಿಮಿತ್ತೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಕಾಲಾದ್ಯಪೇಕ್ಷತ್ವಾನ್ನಿತ್ಯಾನಾಮದೋಷಪ್ರಭವತ್ವಂ ಭವೇದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೋಷೇತಿ ।
ಏವಂ ದೋಷಕೃತತ್ವೇಽಪಿ ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಶಾಸ್ತ್ರಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾತ್ಕಾಲಾದ್ಯಪೇಕ್ಷತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಭೋಜನಾದೇರ್ದೋಷಕೃತತ್ವೇಽಪಿ ‘ಚಾತುರ್ವರ್ಣ್ಯಂ ಚರೇದ್ಭೈಕ್ಷಂ’ ‘ಯತೀನಾಂ ತು ಚತುರ್ಗುಣಮ್’ (ಮನು ೫.೧೩೭) ಇತ್ಯಾದಿನಿಯಮವದ್ವಿದುಷೋಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿನಿಯಮೋಽಪಿ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತದ್ಭೋಜನಾದೀತಿ ।
ವಿದುಷೋ ನಾಸ್ತಿ ಭೋಜನಾದಿನಿಯಮೋಽತಿಕ್ರಾಂತವಿಧಿತ್ವಾತ್ । ನ ಚೈತಾವತಾ ಯಥೇಷ್ಟಚೇಷ್ಟಾಪತ್ತಿಃ ಅಧರ್ಮಾಧೀನಾಽವಿವೇಕಕೃತಾ ಹಿ ಸಾ । ನ ಚ ತೌ ವಿದುಷೋ ವಿದ್ಯೇತೇ ಅತೋಽವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾಯಾಮಪ್ಯಸತೀಃ ಯಥೇಷ್ಟಚೇಷ್ಟಾ ವಿದ್ಯಾದಶಾಯಾಂ ಕುತಃ ಸ್ಯಾತ್ । ಸಂಸ್ಕಾರಸ್ಯಾಪ್ಯಭಾವಾತ್ ।
ಬಾಧಿತಾನುವೃತ್ತೇಶ್ಚ । ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೇಸ್ತ್ವನಾಭಾಸತ್ವಾನ್ನ ಬಾಧಿತಾನುವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ನೇತಿ ।
ಕಿಂಚಾವಿದುಷಾಂ ವಿವಿದಿಷೂಣಾಮೇವ ನಿಯಮಃ । ತೇಷಾಂ ವಿಧಿನಿಷೇಧಗೋಚರತ್ವಾತ್ । ನ ಚ ತೇಷಾಮಪ್ಯೇಷ ಜ್ಞಾನೋದಯಪರಿಪಂಥೀ । ತಸ್ಯಾನ್ಯನಿವೃತ್ತಿರೂಪಸ್ಯ ಸ್ವಯಂಕ್ರಿಯಾತ್ವಾಭಾವಾತ್ ।
ನಾಪಿ ಸ ಕ್ರಿಯಾಮಾಕ್ಷಿಪನ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರತಿಕ್ಷಿಪತಿ । ಅನ್ಯನಿವೃತ್ತ್ಯಾತ್ಮನಸ್ತದಾಕ್ಷೇಪಕತ್ವಾಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯಾಹ —
ನಿಯಮಸ್ಯೇತಿ ।
ಕರ್ಮಸು ರಾಗಾದಿಮತೋಽಧಿಕಾರಾದ್ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಾಧಿಕಾರಾಜ್ಞಾನಿನೋ ಹೇತ್ವಭಾವಾದೇವ ಕರ್ಮಾಭಾವಾತ್ತಸ್ಯ ಭೋಜನಾದ್ಯತುಲ್ಯಾತ್ವಾತ್ತತ್ತ್ವಮಾದೇಃ ಸರ್ವವ್ಯಾಪಾರೋಪರಮಾತ್ಮಕಜ್ಞಾನಹೇತೋರ್ನಿವರ್ತಕತ್ವೇನ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ವಿಧಿರುತ್ಪಾದಕಂ ವಾಕ್ಯಮ್ । ತಸ್ಯ ನಿಷೇಧವಾಕ್ಯವತ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಹೇತೋಸ್ತದ್ವಿರೋಧಿಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿತ್ವಾದಶೇಷವ್ಯಾಪಾರನಿವರ್ತಕತ್ವೇನ ಕೂಟಸ್ಥವಸ್ತುನಿಷ್ಠಸ್ಯ ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ । ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸೇ ಹೇತ್ವಭಾವೇ ಫಲಾಭಾವನ್ಯಾಯೇನ ಸರ್ವಕರ್ಮನಿವೃತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ಪದೋಪಾತ್ತಂ ಹೇತುಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಕರ್ಮಪ್ರವೃತ್ತೀತಿ ।
ಯಥಾ ಪ್ರತಿಷೇಧ್ಯೇ ಭಕ್ಷಣಾದೌ ಪ್ರತಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರವಶಾತ್ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವಸ್ತಥಾ ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ಕರ್ಮಸ್ವಪಿ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವಸ್ಯ ತುಲ್ಯತ್ವಾತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಪಿ ತುಲ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರಸಾಮ್ಯೇ ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದಿಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯೋಚ್ಯಮಾನೇ ತಥೈವ ನಿವೃತ್ತಿನಿಷ್ಠತ್ವಂ ಸ್ಯಾನ್ನ ವಸ್ತುಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತಿಷೇಧೋ ಹಿ ಪ್ರಸಕ್ತಕ್ರಿಯಾಂ ನಿವರ್ತಯಂಸ್ತದುಪಲಕ್ಷಿತೌದಾಸೀನ್ಯಾತ್ಮಕೇ ವಸ್ತುನಿ ಪರ್ಯವಸ್ಯತಿ । ತಥಾ ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ವಸ್ತುಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಸಿದ್ಧೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯವದರ್ಥವಾದಾದೀನಾಮನ್ಯಪರಾಣಾಮಪಿ ಸಂವಾದವಿಸಂವಾದಯೋರಭಾವೇ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಮಾನತ್ವಸಿದ್ಧೌ ಸಿದ್ಧಾ ವಿಶುದ್ಧ್ಯಾದಿಗುಣವತೀ ಪ್ರಾಣದೇವತೇತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ॥೧॥
ಜ್ಞಾನಮಿಹ ಪರೀಕ್ಷ್ಯಮಾಣಮಿತ್ಯೇತತ್ಪ್ರಸಂಗಾಗತಂ ವಿಚಾರಂ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯ ತೇ ಹ ವಾಚಮಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತೇ ದೇವಾ ಇತಿ ।
ಅಚೇತನಾಯಾ ವಾಚೋ ನಿಯೋಜ್ಯತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ವಾಗಭಿಮಾನಿನೀಮಿತಿ ।
ನಿಯೋಕ್ತೄಣಾಂ ದೇವಾನಾಮಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ವಾಗ್ದೇವತೇತಿ ।
ನನ್ವೌದ್ಗಾತ್ರಂ ಕರ್ಮ ಜಪಮಂತ್ರಪ್ರಕಾಶ್ಯಾ ದೇವತಾ ನಿರ್ವರ್ತಯಿಷ್ಯತಿ ನ ತು ವಾಗ್ದೇವತೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಾಮೇವೇತಿ ।
ಅಸತೋ ಮಾ ಸದ್ಗಮಯೇತಿ ಜಪಮಂತ್ರಾಭಿಧೇಯಾಂ ದೃಷ್ಟವಂತ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ —
ವಾಗಾದ್ಯಾಶ್ರಯಂ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿ ದರ್ಶಯತೋಽರ್ಥವಾದಸ್ಯ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾಶ್ರಯೇ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಾವವಭಾಸಮಾನೇ ತಸ್ಯ ವಾಗಾದ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಮಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪರಸ್ಯ ಜೀವಸ್ಯ ವಾ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಚಾರದಶಾಯಾಂ ವಾಗಾದಿಸಂಘಾತಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾದಿಶಕ್ತಿಮತ್ತ್ವಾತ್ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಸ್ತದಾಶ್ರಯೋ ಯಸ್ಮಾತ್ಪ್ರತೀತಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಪರಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನಃ ಸ್ವತಸ್ತಚ್ಛಕ್ತಿಶೂನ್ಯಸ್ಯ ನ ತದಾಶ್ರಯತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚಾವಿದ್ಯಾಶ್ರಯಃ ಸರ್ವೋ ವ್ಯವಹಾರೋ ನ ತದ್ಧೀನೇ ಪರಸ್ಮಿನ್ನವತರತೀತ್ಯಾಹ —
ತದ್ವಿಷಯ ಇತಿ ।
“ಕರ್ತಾ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥವತ್ತ್ವಾತ್” ಇತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಕರ್ತೃತ್ವಮಾತ್ಮನೋಽಂಗೀಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ‘ಯಥಾ ಚ ತಕ್ಷೋಭಯಥಾ’(ಬ್ರ. ಸೂ. ೨.೩.೪೦) ಇತಿ ನ್ಯಾಯಾದೌಪಾಧಿಕಂ ತಸ್ಮಿನ್ಕರ್ತೃತ್ವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಹೀತಿ ।
ಯದುಕ್ತಮವಿದ್ಯಾವಿಷಯಃ ಸರ್ವೋ ವ್ಯವಹಾರ ಇತಿ ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಇಹಾಪೀತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಪರಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮನಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿವ್ಯವಹಾರೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಅವ್ಯಾಕೃತಾತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಅನಾಮರೂಪಕರ್ಮಾತ್ಮಕಮಿತ್ಯಸ್ಮಾದುಪರಿಷ್ಟಾತ್ತತ್ಪದಮಧ್ಯಾಹರ್ತವ್ಯಂ ಪೃಥಗವಿದ್ಯಾವಿಷಯಾತ್ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಜಾತಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಮಾ ಭೂತ್ಪರಮಾತ್ಮಾ ಕರ್ತೃತ್ವಾದ್ಯಾಶ್ರಯೋ ಜೀವಸ್ತು ಸ್ಯಾದಿತಿ ದ್ವಿತೀಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಜೀವಶಬ್ದವಾಚ್ಯಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾನ್ನ ತಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಕಂ ಕಿಂತು ತದ್ದ್ವಾರಾ ಸ್ವರೂಪೇ ಸಮಾರೋಪಿತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಆತ್ಮನಿ ತಾತ್ತ್ವಿಕಕರ್ತೃತ್ವಾದ್ಯಭಾವೇ ಫಲಿತಮರ್ಥವಾದತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಾತ್ಪರ್ಯಮರ್ಥವಾದಸ್ಯೋಕ್ತ್ವಾ ನಿಯುಕ್ತಯಾ ವಾಗ್ದೇವತಯಾ ಯತ್ಕೃತಂ ತದುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉದ್ಗಾತೃತ್ವಂ ಜಪಮಂತ್ರಪ್ರಕಾಶ್ಯತ್ವಂ ಚಾಽಽತ್ಮನೋಽಂಗೀಕೃತ್ಯ ವಾಗುದ್ಗಾನೇ ಪ್ರವೃತ್ತಾ ಚೇತ್ತಯಾ ಕಶ್ಚಿದುಪಕಾರೋ ದೇವಾನಾಮುದ್ಗಾನೇನ ನಿರ್ವರ್ತನೀಯಃ ಸ ಚ ನಾಸ್ತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಃ ಪುನರಿತಿ ।
ವದನಾದಿವ್ಯಾಪಾರೇ ಸತಿ ಯಃ ಸುಖವಿಶೇಷಸಂಘಾತ್ಸ ನಿಷ್ಪದ್ಯತೇ ಸ ಏವ ಕಾರ್ಯವಿಶೇಷ ಇತ್ಯಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಯೋ ವಾಚೀತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇ ಕಥಂ ಪುನರ್ವಾಚೋ ವಚನಂ ಚಕ್ಷುಷೋ ದರ್ಶನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ನಿಷ್ಪನ್ನಂ ಫಲಂ ಸರ್ವಸಾಧಾರಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾನುಭವಮನುಸೃತ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ದೇವಾರ್ಥಮುದ್ಗಾಯಂತ್ಯಾ ವಾಚಃ ಸ್ವಾರ್ಥಮಪಿ ಕಿಂಚಿದುದ್ಗಾನಮಸ್ತಿ । ತಥಾ ಚ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮೇ ದ್ವಾದಶ ಸ್ತೋತ್ರಾಣಿ ತತ್ರ ತ್ರಿಷು ಪವಮಾನಾಖ್ಯೇಷು ಸ್ತೋತ್ರೇಷು ಯಾಜಮಾನಂ ಫಲಮುದ್ಗಾನೇನ ಕೃತ್ವಾ ಶಿಷ್ಟೇಷು ನವಸು ಸ್ತೋತ್ರೇಷು ಯತ್ಕಲ್ಯಾಣವದನಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ತದಾತ್ಮನೇ ಸ್ವಾರ್ಥಮೇವಾಽಽಗಾಯದಿತ್ಯಾಹ —
ತಂ ಭೋಗಮಿತಿ ।
ಋತ್ವಿಜಾಂ ಕ್ರೀತತ್ವಾನ್ನ ಫಲಸಂಬಂಧಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಾಚನಿಕಮಿತಿ ।
’ಅಥಾಽಽತ್ಮನೇಽನ್ನಾದ್ಯಮಾಗಾಯತ್’ ಇತಿ ಶ್ರುತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಲ್ಯಾಣವದನಸಾಮರ್ಥ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವಾರ್ಥತ್ವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ತದ್ಧೀತಿ ।
ಕಲ್ಯಾಣವದನಂ ವಾಚೋಽಸಾಧಾರಣಂ ಚೇತ್ಕಸ್ತರ್ಹಿ ಯೋ ವಾಚೀತ್ಯಾದೇರ್ವಿಷಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ವಾಗ್ದೇವತಾಯಾಮಸುರಾಣಾಮವಕಾಶಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪರಾರ್ಥೇ ಚೋದ್ಗಾನೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಕಲ್ಯಾಣವದನಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನಾ ವಾಚೈವ ಸಂಬಂಧೇ ಯೋಽಯಮಾಸಂಗೋಽಭಿನಿವೇಶಃ ಸ ಏವಾವಸರೋ ದೇವತಾಯಾಸ್ತಮವಸರಂ ಪ್ರಾಪ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅವಸರಮೇವ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ರಂಧ್ರಮಿತಿ ।
ಅಸ್ಮಾನತೀತ್ಯೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕೋಽಸಾವಸುರಾತ್ಯಯಸ್ತಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮಿತಿ ।
ತತ್ರೋಪಾಯಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।
ಅಸುರಾನಭಿಭೂಯ ಕೇನಾತ್ಮನಾ ದೇವಾಃ ಸ್ಥಾಸ್ಯಂತೀತಿ ವಿವಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ಜ್ಯೋತಿಷೇತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ವಾಚಿ ಪಾಪ್ಮಾ ಕ್ಷಿಪ್ತೋಽಸುರೈರಿತಿ ಕುತೋಽವಗಮ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ ಯಃ ಸ ಪಾಪ್ಮೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧವದನಮೇವ ಪಾಪ್ಮೇತ್ಯಯುಕ್ತಮದೃಷ್ಟಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾತಿರಿಕ್ತತ್ವಾಂಗೀಕಾರಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಅಸಭ್ಯಂ ಸಭಾನರ್ಹಂ ಸ್ತ್ರೀವರ್ಣನಾದಿ । ಬೀಭತ್ಸಂ ಭಯಾನಕಂ ಪ್ರೇತಾದಿವರ್ಣನಮ್ । ಅನೃತಮಯಥಾದೃಷ್ಟವಚನಮ್ । ಆದಿಶಬ್ದಾತ್ಪಿಶುನತ್ವಂ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಕಿಮತ್ರ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ವಾಚಿ ಪಾಪ್ಮಸತ್ತ್ವೇ ಮಾನಮುಕ್ತಂ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸ ಏವ ಸ ಪಾಪ್ಮೇತಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅನೇನೇತಿ ।
ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಾಸು ಪ್ರಜಾಸು ಪ್ರತಿಪನ್ನೇನಾಸತ್ಯವದನಾದಿನಾ ಲಿಂಗೇನ ತದ್ವಾಚಿ ಪಾಪ್ಮಾಽನುಮೀಯತೇ । ವಿಮತಂ ಕಾರಣಪೂರ್ವಕಂ ಕಾರ್ಯತ್ವಾದ್ಘಟವತ್ । ನ ಚ ಪ್ರಜಾಗತಂ ದುರಿತಂ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಂ ತದ್ವಿನಾ ಹೇತ್ವಂತರಾದೇವ ಸ್ಯಾತ್ಕಾರಣಾನುವಿಧಾಯಿತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯಸ್ಯ । ನ ಚ ತತ್ಕಾರಣೇಽಪಿ ಪರಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಸಂಗಃ ‘ಅಪಾಪವಿದ್ಧಮ್’(ಈ. ಉ. ೮) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ನ ಚ ‘ನ ಹ ವೈ ದೇವಾನ್ಪಾಪಂ ಗಚ್ಛತಿ’(ಬೃ.ಉ.೧।೫।೨೦) ಇತಿ ಶ್ರುತೇರ್ನ ಸೂತ್ರೇಽಪಿ ಪಾಪವೇಧಸ್ತಸ್ಯ ಫಲಾವಸ್ಥಸ್ಯಾಪಾಪತ್ವೇಽಪಿ ಯಜಮಾನಾವಸ್ಥಸ್ಯ ತದ್ಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಆದ್ಯಸಕಾರಾಭ್ಯಾಂ ಕಾರಣಸ್ಥಂ ಪಾಪ್ಮಾನಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಯೈವ ಕಾರ್ಯಸ್ಥತ್ವಮುಚ್ಯತೇ । ಉತ್ತರಾಭ್ಯಾಂ ತು ಕಾರ್ಯಸ್ಥಂ ಪಾಪ್ಮಾನಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಯೈವ ಕಾರಣಸ್ಥತ್ವಮಿತಿ ವಿಭಾಗಮ್ ॥೨॥
ವಾಗ್ದೇವತಾಯಾ ಜಪಮಂತ್ರಪ್ರಕಾಶ್ಯತ್ವಮುಪಾಸ್ಯತ್ವಂಚ ನೇತಿ ನಿರ್ಧಾರ್ಯಾವಶಿಷ್ಟಪರ್ಯಾಯಚತುಷ್ಟಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಥೈವೇತಿ ।
ಪರೀಕ್ಷಾಫಲನಿರ್ಣಯಮಾಹ —
ದೇವಾನಾಂಚೇತಿ ।
ಅನುಪಾಸ್ಯತ್ವೇ ಹೀತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಇತರೇತಿ ।
ಇತರಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನವ್ಯಾಪಕತ್ವಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮತಶ್ಚಾನುಪಾಸ್ಯತ್ವಂ ಜಪಮಂತ್ರಾಪ್ರಕಾಶ್ಯತ್ವಂಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತೈರಿಂದ್ರಿಯೈರನುಕ್ತೇಂದ್ರಿಯಾಣ್ಯುಪಲಕ್ಷಣೀಯಾನೀತಿ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವೋಪಸಮ್ಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ವಾಗಾದಿವತ್ತ್ವಗಾದಿಷು ಕಲ್ಪಕಾಭಾವಾನ್ನ ಪಾಪ್ಮವೇಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಲ್ಯಾಣೇತಿ ।
ಪಾಪ್ಮಭಿರುಪಾಸೃಜನ್ಪಾಪ್ಮನಾಽವಿಧ್ಯನ್ನಿತ್ಯನಯೋರಸ್ತಿ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಭಾವಾನ್ನೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಇತಿ ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ॥೩ –೪ –೫ –೬॥
ಸಂಪ್ರತಿ ಮುಖ್ಯಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಮಂತ್ರಪ್ರಕಾಶ್ಯತ್ವಮುಪಾಸ್ಯತ್ವಂ ಚ ವಕ್ತುಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಮುಪಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ವಾಗಾದೀತಿ ।
ಕ್ರಮೇಣೋಪಾಸೀನಾ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ವಾಗಾದಿಷು ನೈರಾಶ್ಯಾನಾಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ವಿವಕ್ಷಿತಾರ್ಥಜ್ಞಾಪಕೋಽಸಾಧಾರಣೋ ದೇಹತದವಯವವ್ಯಾಪಾರೋಽಭಿನಯಃ । ದೋಷಾಸಂಸರ್ಗಿಣಂ ದೋಷೇಣ ಸಂಸೃಷ್ಟಂ ಕರ್ತೃಮಿಚ್ಛಾ ಕುತೋ ಜಾತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವೇನೇತಿ ।
ತದಭ್ಯಾಸಾನುವೃತ್ತ್ಯಾ ತಸ್ಯ ಪಾಪ್ಮಸಂಸರ್ಗಕರಣಸ್ಯಾಭ್ಯಾಸವಶಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಸುರನಾಶೇನಾಽಽಸಂಗಜನಿತಪಾಪ್ಮವಿಯೋಗೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅಸಂಸರ್ಗೇತಿ ।
ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂ ಸೋಽಗ್ನಿರಭವದಿತ್ಯಾದಿನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಾಗಾದೀನಾಂ ಸ್ಥಿತಾನಾಂ ನಷ್ಟಾನಾಂ ಚ ಕುತೋಽಗ್ನ್ಯಾದಿರೂಪತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಪೂರ್ವಮಪೀತಿ ।
ನ ತರ್ಹಿ ತೇಷಾಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಭಿಮಾನಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇನೇತಿ ।
ಪರಿಚ್ಛೇದಾಭಿಮಾನಾದಗ್ನ್ಯಾದ್ಯಾತ್ಮಾಭಿಮಾನಸ್ಯ ಬಲವತ್ತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।
ನ ಕೇವಲಮತ್ರೋಕ್ತಾನಾಮೇವಾಸುರಾಣಾಮಸಂಸರ್ಗಧರ್ಮಿಪ್ರಾಣಾಶ್ರಯಾದ್ವಿನಾಶಃ ಕಿಂತು ತತ್ತುಲ್ಯಜಾತೀಯಾನಾಮಪೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ವಾಗಾದೀನಾಮಗ್ನ್ಯಾದಿಭಾವಾಪತ್ತಿವಚನೇನ ತತ್ಸಂಹತಸ್ಯ ಯಜಮಾನಸ್ಯ ದೇವತಾಪ್ರಾಪ್ತಿರಾಸುರಪಾಪ್ಮಧ್ವಂಸಶ್ಚ ಫಲಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತತ್ರ ಪೂರ್ವಕಲ್ಪೀಯಯಜಮಾನಸ್ಯಾತಿಶಯಶಾಲಿತ್ವಾದ್ಯಥೋಕ್ತಫಲವತ್ತ್ವೇಽಪಿ ನೇದಾನೀಂತನಸ್ಯೈವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಭವತೀತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಮವತಾರಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಪೂರ್ವಕಲ್ಪನಾಪ್ರಕಾರೇಣ ಪೂರ್ವಜನ್ಮಸ್ಥೋ ಯಜಮಾನಃ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಕಾಶಿತಂ ವರ್ತಮಾನಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪನ್ನೋ ಯಥೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಪೂರ್ವಯಜಮಾನ ಇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾ ಅತಿಕ್ರಾಂತಕಾಲಿಕ ಇತಿ ।
ಪುರಾಕಲ್ಪಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ಏತಾಮಿತಿ ।
ತೇನೇತಿ ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತೇನೇತ್ಯೇತತ್ । ತೇನೈವ ವಿಧಿನಾ ಶ್ರುತಿಪ್ರಕಾಶಿತೇನ ಕ್ರಮೇಣ ಮುಖ್ಯಂ ಪ್ರಾಣಮಾತ್ಮತ್ವೇನೋಪಗಮ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸಪತ್ನೋ ಭ್ರಾತೃವ್ಯಸ್ತಸ್ಯ ದ್ವಿಷನ್ನಿತಿ ಕುತೋ ವಿಶೇಷಣಮರ್ಥಸಿದ್ಧತ್ವಾದ್ದ್ವೇಷಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯ ದ್ವೇಷ್ಟೃತ್ವನಿಯಮೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕೇತಿ ।
ಅಪರಿಛಿನ್ನದೇವತಾತ್ವಮತ್ರ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಮಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಂ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ತತ್ತಿರಸ್ಕರಣಕಾರಣತ್ವಾದುಕ್ತಪಾಪ್ಮನೋ ವಿಶೇಷಣಮರ್ಥವದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
‘ಯದಾಗ್ನೇಯೋಽಷ್ಟಾಕಪಾಲ’ ಇತಿವದ್ ‘ಯ ಏವಂ ವೇದೇ’ತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥೋಪಬಂಧೇಽಪಿ ವಿಧಿಪರಂ ವಾಕ್ಯಮತಶ್ಚೈವಂ ವಿದ್ಯಾದಿತಿ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥೋಕ್ತಮಿತಿ ॥೭॥
ಫಲವತ್ಪ್ರಧಾನೋಪಾಸ್ತೇರುಕ್ತತ್ವಾತ್ತೇ ಹೋಚುರಿತ್ಯಾದ್ಯುತ್ತರವಾಕ್ಯಂ ಗುಣೋಪಾಸ್ತಿಪರಮಿತ್ಯಾಹ —
ಫಲಮಿತಿ ।
ಫಲವಂತಂ ಪ್ರಧಾನವಿಧಿಮುಕ್ತ್ವಾ ಸಂಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಮೇವಾಽಽಶ್ರಿತ್ಯ ಗುಣವಿಶಿಷ್ಟಂ ಪ್ರಾಣೋಪಾಸನಮಾಹಾನಂತರಶ್ರುತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಂಕೋತ್ತರತ್ವೇನ ಚೋತ್ತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯತಿ —
ಕಸ್ಮಾಚ್ಚೇತಿ ।
ವಿಶುದ್ಧತ್ವಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾದ್ಧೇತ್ವಂತರಂ ಜಿಜ್ಞಾಸ್ಯಮಿತಿ ದ್ಯೋತಯಿತುಂ ಚಶಬ್ದಃ । ಕರಣಾನಾಂ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ತದವಯವಾನಾಂ ಚ ಪ್ರಾಣೋ ಯಸ್ಮಾದಾತ್ಮಾ ವ್ಯಾಪಕಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಸ ಏವಾಶ್ರಯಿತವ್ಯ ಇತ್ಯುಪಪತ್ತಿನಿರೂಪಣಾರ್ಥಂ ತಸ್ಯ ವ್ಯಾಪಕತ್ವಮಿತ್ಯೇತಮರ್ಥಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಯಾ ದರ್ಶಯಂತೀ ಶ್ರುತಿರ್ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹೇತಿ ಯೋಜನಾ । ತಚ್ಛಬ್ದಸ್ತಸ್ಮಾದರ್ಥೇ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವಾದಿ ವ್ಯಕ್ತೀಕರ್ತುಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಶ್ರುತಿಂ ವಿಭಜತೇ —
ತೇ ಪ್ರಜಾಪತೀತಿ ।
ವಾಗಾದಯಶ್ಚೇತ್ಪ್ರಾಣಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಫಲಾವಸ್ಥಾಸ್ತರ್ಹಿ ಕಿಮತಿ ಪ್ರಾಣಂ ಸ್ಮರಂತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಫಲತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ಮರಂತಿ ಹೀತಿ ।
ವಿಚಾರಫಲಮುಪಲಬ್ಧಿಂ ಕಥಯತಿ —
ಲೋಕವದಿತಿ ।
ತಾಮೇವೋಪಲಬ್ಧಿಮಾಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರೇಣ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಸರ್ವೋ ಹೀತಿ ।
ತಥಾ ದೇವಾ ವಿಚಾರ್ಯ ಪ್ರಾಣಮಾಸ್ಯಾಂತರಾಕಾಶಸ್ಥಂ ನಿರ್ಧಾರಿತವಂತ ಇತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಕಿಮನಯಾ ಕಥಯಾ ಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಪಲಬ್ಧಿಸಿದ್ಧೇಽರ್ಥೇ ಯುಕ್ತಿಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ —
ವಿಶೇಷೇತಿ ।
ಸರ್ವಾನೇವ ವಾಗಾದೀನವಿಶೇಷೇಣಾಗ್ನ್ಯಾದಿಭಾವೇನ ಪ್ರಾಣಃ ಸಂಜಿತವಾನ್ । ನ ಚಾಮಧ್ಯಸ್ಥಃ ಸಾಧಾರಣಂ ಕಾರ್ಯಂ ನಿರ್ವರ್ತಯತಿ । ಅತೋ ಯುಕ್ತಿತೋಽಪ್ಯಯಮಾಸ್ಯಾಂತರಾಕಾಶೇ ವರ್ತಮಾನಃ ಸಿದ್ಧ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಯಾಸ್ಯತ್ವವದಾಂಗಿರಸತ್ವಂ ಗುಣಾಂತರಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಸರ್ವಸಾಧಾರಣತ್ವಾದೇವೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕುತೋಽಸ್ಯಾಂಗಿರಸತ್ವಂ ಸಾಧಾರಣೇಽಪಿ ನಭಸಿ ತದನುಪಲಬ್ಧೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಂಗೇಷು ಚರಮಧಾತೋಃ ಸಾರತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧೇರ್ನ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ತಥಾತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ಕಥಂ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಸ್ಮಾಚ್ಚ ಹೇತೋರಿತ್ಯಾದಿಚೋದ್ಯಪರಿಹಾರಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ಯಸ್ಮಾಚ್ಚೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಆತ್ಮಾ ಹೀತಿ ॥೮॥
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಶುದ್ಧತ್ವಾದ್ವ್ಯಾಪಕತ್ವಾಚ್ಚೋಪಾಸ್ಯತ್ವಮುಕ್ತಂ ತಸ್ಯ ಶುದ್ಧತ್ವಂ ವಾಗಾದಿವದಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕತೇ —
ಸ್ಯಾನ್ಮತಮಿತಿ ।
ಶಂಕಾಮಾಕ್ಷಿಪ್ಯ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನನ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶವೇನ ಸ್ಪೃಷ್ಟಿರ್ಯಸ್ಯಾಸ್ತಿ ತೇನ ಸ್ಪೃಷ್ಟೇಽಪರಸ್ತಸ್ಯಾಶುದ್ಧವಾಗಾದಿಸಂಬಂಧಾದಶುದ್ಧತ್ವಾಶಂಕಾ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋನ್ಮಿಷತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರವಾಕ್ಯಮುತ್ತರತ್ವೇನಾವತಾರಯತಿ —
ಆಹೇತಿ ।
ನನ್ವತ್ರ ಪ್ರಾಣೋ ವೋಚ್ಯತೇ ಸ್ತ್ರೀಲಿಂಗೇನಾರ್ಥಾಂತರೋಕ್ತಿಪ್ರತೀತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಂ ಪ್ರಾಣಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯಾಮೂರ್ತಸ್ಯ ಪರೋಕ್ಷತ್ವಾದಪರೋಕ್ಷವಾಚೀ ಚ ಕಥಮೇತಚ್ಛಬ್ದೋ ಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸೈವೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪ್ರಾಣೇ ದೇವತಾಶಬ್ದೋ ನ ಹಿ ತಸ್ಯ ತಚ್ಛಬ್ದತ್ವಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೇವತಾ ಚೇತಿ ।
ಯಾಗೇ ಹಿ ದೇವತಾ ಕಾರಕತ್ವೇನ ಗುಣಭೂತಾ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾ । ತಥಾ ಪ್ರಾಣೋಽಪಿ ದ್ರವ್ಯಾದ್ಯನ್ಯತ್ವೇ ಸತಿ ವಿಹಿತಕ್ರಿಯಾಗುಣತ್ವಾದ್ದೇವತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಣೋಪಾಸ್ತೇರ್ದ್ವಿವಿಧಂ ಫಲಂ ಪಾಪಹಾನಿರ್ದೇವತಾಭಾವಶ್ಚ ತತ್ರ ಪಾಪಹಾನೇರೇವ ಪ್ರಧಾನಫಲಸ್ಯಾತ್ರ ಶ್ರವಣಾದ್ದುರ್ಗುಣವಿಶಿಷ್ಟಪ್ರಾಣೋಪಾಸ್ತಿರಿಹ ವಿವಕ್ಷಿತೇತಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನ ತಾವತ್ಪ್ರಾಣದೇವತಾಯಾ ದೂರ್ನಾಮತ್ವಂ ನಿರೂಢಂ ತತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದಪ್ರಸಿದ್ಧೇರದರ್ಶನಾನ್ನಾಪಿ ಯೌಗಿಕಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಗ್ವೃತ್ತೇರ್ದೂರತ್ವಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕುತಃ ಪುನರಿತಿ ।
ಪರಿಹರತಿ —
ಆಹೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪಾಪ್ಮಸನ್ನಿಧೌ ವರ್ತಮಾನಸ್ಯ ತತೋ ದೂರತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸಂಶ್ಲೇಷೇತಿ ।
ಉಪಾಸ್ತೇ ಸದಾ ಭಾವಯತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಾದಿವ ಪ್ರಾಣತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಾತ್ಫಲಸಿದ್ಧಿಸಂಭವೇ ಕಿಂ ಸದಾ ತದ್ಭಾವನಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಭಾವನಾಪರ್ಯಾಯೋಪಾಸನಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಉಪಾಸನಂ ನಾಮೇತಿ ।
ದೀರ್ಘಕಾಲಾದರನೈರಂತರ್ಯರೂಪವಿಶೇಷಣತ್ರಯಂ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾಽಽಹ —
ಲೌಕಿಕೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಮರ್ಯಾದಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಾವದಿತಿ ।
ಮನುಷ್ಯೋಽಹಮಿತಿವದ್ದೇವೋಽಹಮಿತಿ ಯಸ್ಯ ಜೀವತ ಏವಾಭಿಮಾನಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಸ್ತಸ್ಯೈವ ದೇಹಪಾತಾದೂರ್ಧ್ವಂ ತದ್ಭಾವಃ ಫಲತೀತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ದೇವೋ ಭೂತ್ವೇತಿ ।
ಕಾ ದೇವತಾ ರೂಪಂ ತವೇತಿ ಕಿಂದೇವತೋಽಸೀತಿ ತದ್ಭಾವೋ ಭಾತೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥೯॥
ಕಂಡಿಕಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸಾ ವಾ ಇತಿ ।
ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾತ್ಪಾಪಹಾನಿರ್ಧರ್ಮಾತ್ಪಾಪಕ್ಷಯಶ್ರುತೇಃ ।
ನ ಚೇದಮುಪಾಸನಂ ನಿತ್ಯಂ ನೈಮಿತ್ತಿಕಂ ವಾ ದೇವತಾತ್ಮತ್ವಕಾಮಿನೋ ವಿಧಾನಾತ್ತತ್ಕಥಂ ಪಾಪಮೇವಂವಿದೋ ದೂರೇ ಭವತೀತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಥಂ ಪುನರಿತಿ ।
ವಿರೋಧಿಸನ್ನಿಪಾತೇ ಪೂರ್ವಧ್ವಂಸಮಾವಶ್ಯಕಂ ಮನ್ವಾನಃ ಸಮಾಧತ್ತೇ ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಇಂದ್ರಿಯೇತಿ ।
ಇಂದ್ರಿಯಾಣಾಂ ವಿಷಯೇಷು ಸಂಸರ್ಗೇ ಯೋಽಭಿನಿವೇಶಸ್ತೇನ ಜನಿತಃ ಪಾಪ್ಮಾ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಭಿಮಾನೋಽಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮನ್ಯಾತ್ಮಾಭಿಮಾನವತೋ ವಿರುಧ್ಯತೇ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಪರಿಚ್ಛೇದಯೋರ್ವಿರೋಧಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿರೋಧಂ ಸಾಧಯತಿ —
ವಾಗಾದೀತಿ ।
ಪಾಪ್ಮನೋ ವಾಗಾದಿವಿಶೇಷವತ್ಯಾತ್ಮನಿ ವಿಶಿಷ್ಟೇಽಭಿಮಾನಹೇತುತ್ವಾದಾಧಿದೈವಿಕಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಭಿಮಾನೇ ಧ್ವಂಸೋ ಯುಜ್ಯತೇ । ದೃಶ್ಯತೇ ಹಿ ಚಾಂಡಾಲಭಾಂಡಾವಲಂಬಿನೋ ಜಲಸ್ಯ ಗಂಗಾದ್ಯವಿಶೇಷಭಾವಾಪತ್ತಾವಪೇಯತ್ವನಿವೃತ್ತಿಃ ।
’ಅಶುಚ್ಯಪಿ ಪಯಃ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಗಂಗಾಂ ಯಾತಿ ಪವಿತ್ರತಾಮ್’
ಇತಿ ನ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯನ್ನೈಸರ್ಗಿಕಾಜ್ಞಾನಜನ್ಯಂ ತದಾಗಂತುಕಪ್ರಮಾಣಜ್ಞಾನೇನ ನಿವರ್ತತೇ ಯಥಾ ರಜ್ಜುಸರ್ಪಾದಿಜ್ಞಾನಂ ನೈಸರ್ಗಿಕಾಜ್ಞಾನಜನ್ಯಶ್ಚ ಪಾಪ್ಮಾ ತೇನ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕಪ್ರಾಣವಿಜ್ಞಾನೇನ ತದ್ಧ್ವಸ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇತಿ ।
ನನ್ವಭಿಮಾನಯೋರ್ವಿರೋಧಾವಿಶೇಷಾದ್ಬಾಧ್ಯಬಾಧಕತ್ವವ್ಯವಸ್ಥಾಯೋಗಾದ್ದ್ವಯೋರಪಿ ಮಿಥೋ ಬಾಧಃ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಶಾಸ್ತ್ರಜನಿತೋ ಹೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಪಾಪಧ್ವಂಸರೂಪಂ ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ಪ್ರಪಂಚಯಿತುಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯುಮಪಹತ್ಯ ಯತ್ರಾಽಽಸಾಂ ದಿಶಾಮಂತಸ್ತದ್ಗಮಯಾಂಚಕಾರೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಂ ಪಾಪ್ಮಾ ಮೃತ್ಯುರುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇತಿ ।
ಅಪಹತ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ಪೂರ್ವವದನ್ವಯಃ ।
ಪ್ರಾಣದೇವತಾ ಚೇತ್ಪಾಪ್ಮನಾಂ ಹಂತಿ ಸದೈವ ಕಿಂ ನ ಹನ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣಾತ್ಮೇತಿ ।
ಭವತು ಪ್ರಾಣೋ ವಾಗಾದೀನಾಂ ಪಾಪ್ಮನೋಽಪಹಂತಾ ವಿದುಷಸ್ತು ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿರೋಧಾದೇವೇತಿ ।
ಅನಂತಾಕಾಶದೇಶತ್ವಾದ್ದಿಶಾಮಂತಾಭಾವಾದ್ಯತ್ರಾಽಽಸಾಮಿತ್ಯಾದ್ಯಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಜ್ಞಾನಕರ್ಮಸಂಸ್ಕೃತೋ ಜನೋ ಮಧ್ಯದೇಶಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಸ್ಯಾಪಿ ತದಧಿಷ್ಠಿತತ್ವೇನ ಮಧ್ಯದೇಶತ್ವಾತ್ತತ್ರಾಪ್ಯಂತ್ಯಜಾಧಿಷ್ಠಿತದೇಶಸ್ಯ ಪಾಪೀಯಸ್ತ್ವಸ್ವೀಕಾರಾದತಸ್ತಂ ಜನಂ ತದಧಿಷ್ಠಿತಂ ಚ ದೇಶಮವಧಿಂ ಕೃತ್ವಾ ತೇನೈವ ನಿಮಿತ್ತೇನ ದಿಶಾಂ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾದಾನಂತ್ಯಾಭಾವಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಜನಾತಿರಿಕ್ತಜನಸ್ಯ ತದಧಿಷ್ಠಿತದೇಶಸ್ಯ ಚಾಂತತ್ವೋಕ್ತೇರ್ಮಧ್ಯದೇಶಾದನ್ಯೋ ದೇಶೋ ದಿಶಾಮಂತ ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ನ ಕಾಚಿದನುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಕಿಮಿತ್ಯಂತ್ಯಜನೇಷ್ವಿತ್ಯಧಿಕಾವಾಪಃ ಕ್ರಿಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇತಿ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ದೇಶಮಾತ್ರೇ ಪಾಪ್ಮಾವಸ್ಥಾನಾನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಾಮೇವಾನುಪಪತ್ತಿಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಇಂದ್ರಿಯೇತಿ ।
ಭವತು ಯಥೋಕ್ತೋ ದಿಶಾಮಂತಸ್ತಥಾ ಚ ಪಾಪ್ಮಸಂಸರ್ಗೋಽಸ್ತು ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯ ಶಿಷ್ಟೈಸ್ತ್ಯಾಜ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನಿಷೇಧದ್ವಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಜನಶೂನ್ಯಮಪೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣೋಪಾಸ್ತಿಪ್ರಕರಣೇ ನಿಷೇಧಶ್ರುತೇಸ್ತದುಪಾಸಕೇನೈವಾಯಂ ನಿಷೇಧೋಽನುಷ್ಠೇಯೋ ನ ಸರ್ವೈರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನೇದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇತ್ಥಂ ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತಂ ನಿಷೇಧಂ ನ ಚೇದಹಂ ಕುರ್ಯಾಂ ತತಃ ಪಾಪ್ಮಾನಮನುಗಚ್ಛೇಯಂ ನಿಷೇಧಾತಿಕ್ರಮಾದಿತಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ಭಯಂ ಜಾಯತೇ ನ ಪ್ರಾಣೋಪಾಸಕಸ್ಯೈವ । ಅತಃ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಪಾಪಾದ್ಭೀತೋ ನೋಭಯಂ ಗಚ್ಛೇದ್ವಾಕ್ಯಂ ಹಿ ಪ್ರಕರಣಾದ್ಬಲವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೦॥
ದ್ವಿವಿಧಮುಪಾಸ್ತಿಫಲಂ ಪಾಪಹಾನಿರ್ದೇವತಾಭಾವಶ್ಚ । ತತ್ರ ಪಾಪಹಾನಿಮುಪದಿಶತಾ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಃ, ಸಾಧಾರಣೋ ನಿಷೇಧೋ ದರ್ಶಿತಃ । ಸಂಪ್ರತಿ ದೇವತಾಭಾವಂ ವಕ್ತುಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಮಿತಿ ಪ್ರತೀಕೋಪಾದಾನಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಸಾ ವಾ ಏಷೇತಿ ।
ಅಥಶಬ್ದಾವದ್ಯೋತಿತಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪಾಪ್ಮಾಪಹಂತೃತ್ವಮನೂದ್ಯಾವಶಿಷ್ಟಂ ಭಾಗಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಮಾತ್ಸ ಏವೇತಿ ॥೧೧॥
ಸಾಮಾನ್ಯೋಕ್ತಮರ್ಥಂ ವಿಶೇಷೇಣ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಸ ವೈ ವಾಚಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ವಾಚಃ ಪ್ರಾಥಮ್ಯಂ ತದಾಹ —
ಉದ್ಗೀಥೇತಿ ।
ವಾಚೋ ಮೃತ್ಯುಮತಿಕ್ರಾಂತಾಯಾ ರೂಪಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರದರ್ಶಯತಿ —
ತಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಅನಗ್ನೇರಗ್ನಿತ್ವವಿರೋಧಂ ಧುನೀತೇ —
ಸಾ ವಾಗಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಮಪಿ ವಾಚೋಽಗ್ನಿತ್ವೇ ನೋಪಾಸನಾಲಭ್ಯಂ ತದಗ್ನಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಾವಾನಿತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ವಿಶೇಷಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಪ್ರಾಗಿತಿ ॥೧೨ –೧೩– ೧೪– ೧೫ ॥
ವಾಗಾದೀನಾಮಗ್ನ್ಯಾದಿದೇವತಾತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಾವುಪಾಸಕಸ್ಯ ಕಿಮಾಯಾತಂ ನ ಹಿ ತದೇವ ತಸ್ಯ ಫಲಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ದೇವತಾತ್ವಪ್ರತಿಬಂಧಕಾನ್ಪಾಪ್ಮನಃ ಸರ್ವಾನಪೋಹ್ಯೋಕ್ತವರ್ತ್ಮನಾ ವಾಗಾದೀನಾಮುಪಾಸಕೋಪಾಧಿಭೂತಾನಾಮಗ್ನ್ಯಾದಿದೇವತಾಪ್ತ್ಯೈವ ಸೋಽಪಿ ಸದಾ ಪ್ರಾಣಮಾತ್ಮತ್ವೇನ ಧ್ಯಾಯನ್ಭಾವನಾಬಲಾದ್ವೈರಾಜಂ ಪದಂ ಪೂರ್ವಯಜಮಾನವದಾಪ್ನೋತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಸ್ಯೇದಂ ಫಲಮಿತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಮುಪಾಸಕಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯೋ ವಾಗಾದೀತಿ ।
ಉಕ್ತೋಪಾಸನಸ್ಯ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಂ ಫಲಮನುಗುಣಮಿತ್ಯತ್ರ ಮಾನಮಾಹ —
ತಂ ಯಥೇತಿ ॥೧೬॥
ಉಪಾಸ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಗಾತಸ್ಯ ವಿಧಾರಕತ್ವಂ ನಾಮ ಗುಣಾಂತರಂ ವಕ್ತುಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಮ್ , ತದಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಮುದ್ಗಾತುರ್ವಿಕ್ರೀತಸ್ಯ ಫಲಸಂಬಂಧಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕರ್ತುರಿತಿ ।
ಅನ್ನಾಗಾನಮಾರ್ತ್ವಿಜ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಮೇವ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣೇನೈವ ತದದ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿಭಾಷ್ಯೇಣಾನ್ವಯಃ ।
ಅನಿತೇರ್ಧಾತೋರನಶಬ್ದಶ್ಚೇತ್ಪ್ರಾಣಪರ್ಯಾಯಸ್ತರ್ಹಿ ಕಥಂ ಶಕಟೇ ತಚ್ಛಬ್ದಪ್ರಯೋಗಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನಃಶಬ್ದ ಇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸ್ವಾರ್ಥಮನ್ನಾಗಾನಂ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣೇನ ವಾಗಾದಿವದಾತ್ಮಾರ್ಥಮನ್ನಮಾಗೀತಂ ಚೇತ್ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯಾಪಿ ಪಾಪ್ಮವೇಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದಪೀತಿ ।
ಇಹಾನ್ನೇ ದೇಹಾಕಾರಪರಿಣತೇ ಪ್ರಾಣಸ್ತಿಷ್ಠತಿ ತದನುಸಾರಿಣಶ್ಚ ವಾಗಾದಯಃ ಸ್ಥಿತಿಭಾಜೋಽತಃ ಸ್ಥಿತ್ಯರ್ಥಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾನ್ನಮಿತಿ ನ ಪಾಪ್ಮವೇಧಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೭॥
ಭರ್ತಾ ಶ್ರೇಷ್ಠಃ ಪುರೋ ಗಂತೇತ್ಯಾದಿಗುಣವಿಧಾನಾರ್ಥಂ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದತ್ತೇ —
ತೇ ದೇವಾ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಂ ವಕ್ತುಮಾದಾವಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಅಯುಕ್ತತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ವಾಗಾದೀನಾಮಿತಿ ।
ಅವಧಾರಣಾನುಪಪತ್ತಿಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಯಥಾ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋಪಕಾರೋಽನ್ನಕೃತೋ ನ ವಾಗಾದಿದ್ವಾರಕಸ್ತಥಾ ತೇಷಾಮಪಿ ನಾಸೌ ಪ್ರಾಣದ್ವಾರಕೋ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ಏತಮರ್ಥಮಿತಿ ।
ಆಹ ವಿಶೇಷಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತೇಷಾಂ ದೇವತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಸ್ವವಿಷಯೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಪ್ರಮಾಣಯಿತುಂ ವೈಶಬ್ದ ಇತ್ಯಾಹ —
ವಾ ಇತಿ ।
ಸ್ಮರಣಾರ್ಥ ಇತಿ । ತತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಇದಂ ತದಿತಿ ।
ಏತಾವತ್ತ್ವಮೇವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಕಿಮಿದಂ ಪ್ರಾಣಾರ್ಥಮನ್ನಾಗಾನಂ ನಾಮ ತದಾಹ —
ಆಗಾನೇನೇತಿ ।
ಕಾ ಪುನರೇತಾವತಾ ಭವತಾಂ ಕ್ಷತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಯಂಚೇತಿ ।
ಅನ್ನಮಂತರೇಣ ಮಮಾಪಿ ಸ್ಥಾತುಮಶಕ್ತೇರ್ಮದದರ್ಥಂ ತದಾಗೀತಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಆಭಜಸ್ವೇತಿ ಶ್ರೂಯಮಾಣೇ ಕಥಮನ್ಯಥಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಣಿಚ ಇತಿ ।
ತವೈವಾನ್ನಸ್ವಾಮಿತ್ವಮಸ್ಮಾಕಮಪಿ ತತ್ರ ಪ್ರವೇಶಮಾತ್ರಂ ಸ್ಥಿತ್ಯರ್ಥಮಪೇಕ್ಷಿತಮಿತಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಅಸ್ಮಾಂಂಚೇತಿ ।
ವೈಶಬ್ದೋ ಯದ್ಯರ್ಥೇ ಪ್ರಯುಕ್ತಃ ।
ಪ್ರಾಣಂ ಪರಿವೇಷ್ಟ್ಯ ತದನುಜ್ಞಯಾ ವಾಗಾದೀನಾಮನ್ನಾರ್ಥಿನಾಮವಸ್ಥಾನಂ ಚೇತ್ತೇಷಾಮಪಿ ಪ್ರಾಣವದನ್ನಸಂಬಂಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ತ್ಯಕ್ತಪ್ರಾಣಸ್ಯಾನ್ನಬಲಾದ್ವಾಗಾದಿಸ್ಥಿತ್ಯನುಪಲಬ್ಧೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಾಗಾದೀನಾಮನ್ನಜನ್ಯೋಪಕಾರಸ್ಯ ಪ್ರಾಣದ್ವಾರತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತೇಷಾಮನ್ನಕೃತೋಪಕಾರಸ್ಯ ಪ್ರಾಣದ್ವಾರಕತ್ವೇ ವಾಕ್ಯಶೇಷಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತದೇವೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ದರ್ಶಯನ್ಗುಣಜಾತಮುಪದಿಶತಿ —
ವಾಗಾದೀತಿ ।
ವೇದನಮೇವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ವಾಗಾದಯಶ್ಚೇತಿ ।
ಸ ಚ ಪ್ರಾಣೋಽಹಮಸ್ಮೀತಿ ವೇದೇತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ । ಅನಾಮಯಾವೀ ವ್ಯಾಧಿರಹಿತೋ ದೀಪ್ತಾಗ್ನಿರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರಾಣವಿದ್ಯಾಂ ಸ್ತೋತುಂ ತದ್ವಿದ್ಯಾವದ್ವಿದ್ವೇಷಿಣೋ ದೋಷಮಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಇದಾನೀಂ ಪ್ರಾಣವಿದಂ ಪ್ರತ್ಯನುರಾಗೇ ಲಾಭಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತೇ ದೇವಾ ಅಬ್ರುವನ್ನಿತ್ಯಾದೌ ಗುಣವಿಧಿರ್ವಿವಕ್ಷಿತೋ ನ ವಿಶಿಷ್ಟವಿಧಿರ್ಗುಣಫಲಸ್ಯೈವಾತ್ರ ಶ್ರವಣಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವಮೇತದಿತಿ ।
ಉತ್ತರಗ್ರಂಥಸ್ಯ ವ್ಯವಹಿತೇನ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವ್ಯವಹಿತಮನುವದತಿ —
ಕಾರ್ಯಕಾರಣಾನಾಮಿತಿ ।
ಅನಂತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯತಿ —
ಅಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಮಿತ್ಯಂಗಿರಸತ್ವಸಾಧಕೋ ಹೇತುಃ ಸಾಧನೀಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದ್ಧೇತ್ವಿತಿ ॥೧೮॥
ಸಂಪ್ರತ್ಯವ್ಯವಹಿತಂ ಸಂಬಂಧಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅನಂತರಂ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರಂ ಬುಭುತ್ಸ್ಯಮಾನಮಿತಿ ಸೂಚಯಿತುಂ ಚಶಬ್ದಃ ।
ತರ್ಹಿ ಯದುಪಪಾದನೀಯಂ ತದುಚ್ಯತಾಂ ಕಿಮಿತ್ಯುಕ್ತಸ್ಯ ಪುನರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉತ್ತರಾರ್ಥಮಿತಿ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾನುವಾದೋ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಹೇತೋರುಪಯೋಗೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥೋಪನ್ಯಸ್ತಮೇವೇತ್ಯಾದಿ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಪ್ರಾಣೋ ವಾ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತಾರ್ಥನಿರ್ಣಯಹೇತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಂ ಹೇತುಂ ಕುರ್ವನ್ಪರಿಹರತಿ —
ಪ್ರಾಣೋ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮಿತಿ ।
ಸ್ಮಾರಣಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಸ್ಯಾಽಽಂಗಿರಸತ್ವಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಸಿದ್ಧೇತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ತಾಮನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಅತ ಆಹೇತಿ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾತ್ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತೇನ ವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾನುಕ್ತಮನ್ವಯಂ ಸಮುಚ್ಚೇತುಂ ಚಶಬ್ದಃ ।
ತಸ್ಮಾಚ್ಛಬ್ದಸ್ಯೋಪರಿಭಾವೇನ ಸಂಬಂಧಮುಕ್ತಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಮಂಗರಸತ್ವೇ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತನ್ಯಾಯಾದಂಗರಸತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇಽಪಿ ಕಥಮಾತ್ಮತ್ವಂ ಸಿಧ್ಯೇದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಅಸ್ತು ಪ್ರಾಣಃ ಸಂಘಾತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಾ ತಥಾಽಪಿ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಭವತು ಪ್ರಾಣಾಧೀನಂ ಸಂಘಾತಸ್ಯ ಜೀವನಂ ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ತಸ್ಯೈವೋಪಾಸ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಪಾಸ್ಯೇತಿ ॥೧೯॥
ಬೃಹಸ್ಪತ್ಯಾದಿಧರ್ಮಕಂ ಪ್ರಾಣೋಪಾಸನಂ ವಕ್ತುಂ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯ ವಿಧಾಂತರೇಣ ತಾತ್ಪರ್ಯಾಮಾಹ —
ನ ಕೇವಲಮಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಂ ಸ್ಥೂಲಶರೀರಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತೋ ನಿರೂಪ್ಯಮಾಣಂ ರೂಪಾತ್ಮಕಂ ಕರಣಂ ಚ ಜ್ಞಾನಕ್ರಿಯಾಶಕ್ತಿಮತ್ಕರ್ಮಭೂತಂ ತಯೋರಾತ್ಮಾ ಪ್ರಾಣ ಇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ನಾಮರಾಶೇರಪಿ ತಥೇತಿ ವಕ್ತುಂ ಕಂಡಿಕಾಚತುಷ್ಟಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮಿತಿ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವೇನ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವೋಕ್ತ್ಯಾ ಸ್ತುತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪಾಸ್ಯತ್ವಾಯೇತಿ ।
ಉಶಬ್ದೋಽಪ್ಯರ್ಥೋ ಬೃಹಸ್ಪತಿಶಬ್ದಾದುಪರಿ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
‘ಬೃಹಸ್ಪತಿರ್ದೇವಾನಾಂ ಪುರೋಹಿತ ಆಸೀತ್’(ಜೈಮಿನೀಯಬ್ರಾ.೦೧-೧೨೫) ಇತಿ ಶ್ರುತೇರ್ದೇವಪುರೋಹಿತೋ ಬೃಹಸ್ಪತಿರುಚ್ಯತೇ ತತ್ಕಥಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಬೃಹಸ್ಪತಿತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ದೇವಪುರೋಹಿತಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯಿತುಮುತ್ತರವಾಕ್ಯೇನೋತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧವಚನಂ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬೃಹತೀಛಂದ ಇತಿ ।
ಸಪ್ತ ಹಿ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾದೀನಿ ಪ್ರಧಾನಾನಿ ಚ್ಛಂದಾಂಸಿ ತೇಷಾಂ ಮಧ್ಯಮಂ ಛಂದೋ ಬೃಹತೀತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಸಾ ಚ ಬೃಹತೀ ಷಟ್ತ್ರಿಂಶದಕ್ಷರಾ ಪ್ರಸಿದ್ಧೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭವತು ಯಥೋಕ್ತಾ ಬೃಹತೀ ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮ್ ‘ವಾಗ್ವೈ ಬೃಹತೀ’(ಶ.ಬ್ರಾ.೧೪.೪.೧.೨೨) ಇತ್ಯುಕ್ತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನುಷ್ಟುಪ್ ಚೇತಿ ।
ದ್ವಾತ್ರಿಂಶದಕ್ಷರಾ ತಾವದನುಷ್ಟುಬಿಷ್ಟಾ, ಸಾ ಚಾಷ್ಟಾಕ್ಷರೈಶ್ಚತುರ್ಭಿಃ ಪಾದೈಃ ಷಟ್ತ್ರಿಂಶದಕ್ಷರಾಯಾಂ ಬೃಹತ್ಯಾಮಂತರ್ಭವತ್ಯವಾಂತರಸಂಖ್ಯಾಯಾ ಮಹಾಸಂಖ್ಯಾಯಾಮಂತರ್ಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಸಾ ಚೇತಿ ।
ವಾಗನುಷ್ಟುಭೋರನುಷ್ಟುಬ್ಬೃಹತ್ಯೋಶ್ಚೋಕ್ತಮೈಕ್ಯಮುಪಜೀವ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಭವತು ವಾಗಾತ್ಮಿಕಾ ಬೃಹತೀ ತಥಾಽಪಿ ತತ್ಪತಿತ್ವೇನ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಕಥಮೃಕ್ಪತಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬೃಹತ್ಯಾಂ ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮಕಪ್ರಾಣರೂಪೇಣ ಬೃಹತ್ಯಾಃ ಸ್ತುತತ್ವಾತ್ತತ್ರ ಸರ್ವಾಸಾಮೃಚಾಮಂತರ್ಭಾವಃ ಸಂಭವತಿ, ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಬೃಹಸ್ಪತಿತ್ವೇ ಸಿದ್ಧಮೃಕ್ಪತಿತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಣರೂಪೇಣ ಸ್ತುತಾ ಬೃಹತೀತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣೋ ಬೃಹತೀತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಮೃಗಾತ್ಮತ್ವಂ ಕಥಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯ ತದಾತ್ಮತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ವಾಗಾತ್ಮತ್ವಾದಿತಿ ।
ತಾಸಾಂ ತದಾತ್ಮತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಾಣೇಽಂತರ್ಭಾವೋ ನ ಹಿ ಘಟೋ ಮೃದಾತ್ಮಾ ಪಟೇಽಂತರ್ಭವತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ವಾಙ್ನಿಷ್ಪಾದಕತ್ವಾತ್ತದ್ಭೂತಾನಾಮೃಚಾಂ ಕಾರಣೇ ಪ್ರಾಣೇ ಯುಕ್ತೋಽಂತರ್ಭಾವ ಇತ್ಯಾಹ —
ಆಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ತನ್ನಿರ್ವರ್ತಕತ್ವೇಽಪಿ ನ ತಸ್ಮಿನ್ವಾಚೋಽಂತರ್ಭಾವೋ ನ ಹಿ ಘಟಸ್ಯ ಕುಲಾಲೇಽಂತರ್ಭಾವೋ ನ ಹಿ ಘಟೋ ಮೃದಾತ್ಮಾ ಪಟೋಽಂತರ್ಭವತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ವಾಙ್ನಿಷ್ಪಾದಕತ್ವಾತ್ತದ್ಭೂತಾನಾಮೃಚಾಂ ಕಾರಣೇ ಪ್ರಾಣೇ ಯುಕ್ತೋಽಂತರ್ಭಾವ ಇತ್ಯಾಹ —
ಆಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ತನ್ನಿರ್ವರ್ತಕತ್ವೇಽಪಿ ನ ತಸ್ಮಿನ್ವಾಚೋಽಂತರ್ಭಾವೋ ನ ಹಿ ಘಟಸ್ಯ ಕುಲಾಲೇಽಂತರ್ಭಾವ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕೌಷ್ಠ್ಯೇತಿ ।
ಕೋಷ್ಠನಿಷ್ಠೇನಾಗ್ನಿನಾ ಪ್ರೇರಿತಸ್ತದ್ಗತೋ ವಾಯುರೂರ್ಧ್ವಂ ಗಚ್ಛನ್ಕಂಠಾದಿಭಿರಭಿಹನ್ಯಮಾನೋ ವರ್ಣತಯಾ ವ್ಯಜ್ಯತೇ ತದಾತ್ಮಿಕಾ ಚ ವಾಙ್ನಿರ್ಣೀತಾ ದೇವತಾಧಿಕರಣ ಋಕ್ಚ ವಾಗಾತ್ಮಿಕೋಕ್ತಾ ತದ್ಯುಕ್ತಂ ತಸ್ಯಾಃ ಪ್ರಾಣೇಽಂತರ್ಭೂತತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಋಗಾತ್ಮತ್ವಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಸಾಧಯತಿ —
ಪಾಲನಾದ್ವೇತಿ ।
ಸತ್ತಾಪ್ರದತ್ವೇ ಸತಿ ಸ್ಥಾಪಕತ್ವಂ ತಾದಾತ್ಮ್ಯವ್ಯಾಪ್ತಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯೋಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥೨೦॥
ಯಜುಷಾಮಾತ್ಮೇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ನಿಯತಪಾದಾಕ್ಷರಾಣಾಮೃಚಾಂ ಪ್ರಾಣತ್ವೇ ಕುತಸ್ತದ್ವಿಪರೀತಾನಾಂ ಯಜುಷಾಂ ತತ್ತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಾಣೋ ಯಜುಷಾಮಾತ್ಮೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಗ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ನಿರ್ವರ್ತಕತ್ವಂ ಪಾಲಯಿತೃತ್ವಂ ಚಾತ್ರಾಪಿ ತುಲ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪೂರ್ವವದಿತಿ ।
ರೂಢಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಂ ಪುನರಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧಾನ್ನಾತ್ರ ರೂಢಿಃ ಸಂಭವತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ವಾಗ್ವೈ ಸಾಮೇತ್ಯಂತೇ ವಾಚಃ ಸಾಮಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೇನ ನಿರ್ದೇಶಾದ್ವೇದಾಧಿಕಾರೋಽಯಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮೃಕ್ತ್ವಂ ಯಜುಷ್ಟ್ವಂ ವಾ ಬೃಹತೀಬ್ರಹ್ಮಣೋರಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಪರಿಶೇಷಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸಾಮ್ನೀತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ವಾಕ್ಸಮಾನಾಧಿಕೃತಯೋರ್ಬೃಹತೀಬ್ರಹ್ಮಣೋರೃಗ್ಯಜುಷ್ಟ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ವಾಗ್ವಿಶೇಷತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅವಿಶೇಷೇತಿ ।
ಪ್ರಸಂಗಮೇವ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸಾಮೇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಶ್ಚಕಾರೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ವಾಗ್ವೈ ಬೃಹತೀ ವಾಗ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವಾಕ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಬೃಹತೀಬ್ರಹ್ಮಣೋರ್ವಾಗಾತ್ಮತ್ವಂ ಸಿದ್ಧಂ ; ನ ಚ ತಯೋರ್ವಾಙ್ಮಾತ್ರತ್ವಂ ವಾಕ್ಯದ್ವಯೇಽಪಿ ವಾಗ್ವೈ ವಾಗಿತಿ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಪ್ರಸಂಗಾತ್ತಸ್ಮಾದ್ಬೃಹತೀಬ್ರಹ್ಮಣೋರೇಷ್ಟವ್ಯಮೃಗ್ಯಜುಷ್ಟ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ವಾಙ್ಮಾತ್ರತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಸ್ಥಾನಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಋಗಿತಿ ॥೨೧॥
ಋಗ್ಯಜುಷ್ಟ್ವಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ತಸ್ಯೈವ ಸಾಮತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಏಷ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಸಾಶಬ್ದೋ ಹಿ ಸರ್ವನಾಮ । ತಥಾ ಚ ಯಃ ಸ್ತ್ರೀಲಿಂಗಃ ಸರ್ವಶಬ್ದಸ್ತೇನಾಭಿಧೇಯಂ ವಸ್ತು ವಾಗಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಮಃ ಪ್ರಾಣ ಇತ್ಯುಕ್ತಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಸರ್ವಪುಂಶಬ್ದೇತಿ ।
ಪುಂಲಿಂಗೇನ ಸರ್ವೇಣ ಶಬ್ದೇನಾಭಿಧೇಯಂ ವಸ್ತು ಪ್ರಾಣ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಕೇನೇತಿ ।
ಆಚಾರ್ಯಸ್ಯ ಶಿಷ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯೇತದ್ವಾಕ್ಯಮ್ ।
ಪೌಂಸ್ನಾನಿ ಪುಂಸೋ ವಾಚಕಾನಿ । ತಥಾಽಪಿ ಕಸ್ಯ ಸಾಮಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ವಾಗಿತಿ ।
ವಾಗುಪಸರ್ಜನಃ ಪ್ರಾಣಃ ಸಾಮಶಬ್ದಾಭಿಧೇಯ ಏಕವಚನನಿರ್ದೇಶಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ‘ಗೀತಿಷು ಸಾಮಾಖ್ಯೇ’ತಿ ನ್ಯಾಯಾದ್ವಿಶಿಷ್ಟಾ ಕಾಚಿದ್ಗೀತಿಃ ಸಾಮೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ತತ್ಕುತೋ ವಾಗುಪಸರ್ಜನಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸಾಮತ್ವಮತ ಆಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸಾಮತ್ವೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಗೀತೇ ಮಂತ್ರವಾಕ್ಯೇ ಸಾಮಶಬ್ದಸ್ಯ ವೃದ್ಧೈರಿಷ್ಟತ್ವಾದಸ್ತಿ ಪ್ರಾಣಾದಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಸಾಮೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವರೇತಿ ।
ಆದಿಪದೇನ ಪದವಾಕ್ಯಾದಿಗ್ರಹಃ । ವಾಗುಪಸರ್ಜನೇ ಪ್ರಾಣೇ ಮುಖ್ಯಃ ಸಾಮಶಬ್ದಸ್ತತ್ಸಂಬಂಧಾದಿತರತ್ರ ಗೌಣೌ ಮಂಚಾದಿಶಬ್ದವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ತತ್ಸಾಮ್ನಃ ಸಾಮತ್ವಮಿತಿ ವಾಕ್ಯಂ ಯೋಜಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇದಂ ಸಾಮೇದಂ ಸಾಮೇತಿ ಯದ್ವ್ಯವಹ್ರಿಯತೇ ತದ್ವಾಕ್ಪ್ರಾಣಾತ್ಮಕಮೇವೋಚ್ಯತೇ ಸಾ ಚಾಮಶ್ಚೇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರ್ಯಸ್ಮಾದೇವಂ ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧಸ್ಯ ಸಾಮ್ನೋ ಯತ್ಸಾಮತ್ವಂ ತನ್ಮುಖ್ಯಸಾಮನಿರ್ವರ್ತ್ಯತ್ವಾದ್ಗೌಣಮೇವ ಸದಧ್ಯೇತೃವ್ಯವಹಾರೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸಾಮತ್ವಮುಪಾಸನಾರ್ಥಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಯದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರದ್ಯೋತೀ ವಾಶಬ್ದೋಽತ್ರ ನ ಶ್ರೂಯತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಾಶಬ್ದ ಇತಿ ।
ನಿಮಿತ್ತಾಂತರಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕೇನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನು ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ತತ್ತಚ್ಛರೀರಪರಿಮಾಣತ್ವೇ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಾದಾನಂತ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿಸ್ತತ್ಕಥಮಸ್ಯ ವಿರುದ್ಧೇಷು ಶರೀರೇಷು ಸಮತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪುತ್ತಿಕಾದೀತಿ ।
ಸಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಯಥಾಶ್ರುತಾರ್ಥತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಪುನರಿತಿ ।
ಆಧಿದೈವಿಕೇನ ರೂಪೇಣಾಮೂರ್ತತ್ವಂ ಸರ್ವಗತತ್ವಂ ಚ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ನನು ಪ್ರದೀಪೋ ಘಟೇ ಸಂಕುಚತಿ ಪ್ರಾಸಾದೇ ಚ ವಿಕಸತಿ ತಥಾ ಪ್ರಾಣೋಽಪಿ ಮಶಕಾದಿಶರೀರೇಷು ಸಂಕೋಚಮಿಭಾದಿದೇಹೇಷು ವಿಕಾಸಂ ಚಾಽಽಪದ್ಯತಾಮಿತಿ ಸಮತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸರ್ವಗತತ್ವೇ ಸಮತ್ವಶ್ರುತಿವಿರೋಧಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಗತಸ್ಯೇತಿ ।
ಖಂಡಾದಿಷು ಗೋತ್ವವಚ್ಛರೀರೇಷು ಸರ್ವತ್ರ ಸ್ಥಿತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ತತ್ತಚ್ಛರೀರಪರಿಮಾಣಾಯಾ ವೃತ್ತೇರ್ಲಾಭಃ । ಸಂಭವತಿ ಸರ್ವಗತಸ್ಯೈವ ನಭಸಸ್ತತ್ರ ತತ್ರ ಕೂಪಕುಂಭಾದ್ಯವಚ್ಛೇದೋಪಲಂಭಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಫಲಶ್ರುತಿಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಫಲವಿಕಲ್ಪೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಭಾವನೇತಿ ।
ವೇದನಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಆ ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
ಇದಂಚ ಫಲಂ ಮಧ್ಯಪ್ರದೀಪನ್ಯಾಯೇನೋಭಯತಃ ಸಂಬಂಧಮವಧೇಯಮ್ ॥೨೨॥
ಪ್ರಸ್ತಾವಾದಿಶಬ್ದವದುದ್ಗೀಥಶಬ್ದಸ್ಯಾಪಿ ಭಕ್ತಿವಿಶೇಷೇ ರೂಢತ್ವಾದ್ದುಗೀಥೇನಾತ್ಯಯಾಮೇತ್ಯತ್ರ ಚೌದ್ಗಾತ್ರೇ ಕರ್ಮಣಿ ಪ್ರಯುಕ್ತತ್ವಾತ್ಕಥಮುದ್ಗೀಥಃ ಪ್ರಾಣ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉದ್ಗೀಥೋ ನಾಮೇತಿ ।
ನಞ್ಪದಸ್ಯೋಭಯತಃ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸಾಮಶಬ್ದಿತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾದಿತಿ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸಾಮಾಧಿಕಾರಾದಿತಿ ।
ನ ತಾವದುದ್ಗೀಥಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಾಣೇ ರೂಢಿಸ್ತಸ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ವೃದ್ಧಪ್ರಯೋಗಾದರ್ಶನಾನ್ನಾಪಿ ಯೋಗೋಽವಯವವೃತ್ತೇರದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಯೋಗವೃತ್ತಿಮುಪೇತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ।
ಉಚ್ಛಬ್ದೋ ನಾಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ವಾಚಕೋ ನಿಪಾತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉತ್ತಬ್ಧೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಾಣೋ ವಾ ಉದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತತ್ರಾಽಹ —
ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
’ವಾಯುರ್ವೈ ಗೌತಮ ತತ್ಸೂತ್ರಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉದ್ಗೀಥಭಕ್ತೇಃ ಶಬ್ದವಿಶೇಷತ್ವೇಽಪಿ ಗೀಥಾ ವಾಗಿತಿ ಕಥಮುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಗಾಯತೇರಿತಿ ।
ಅಥಾವಧಾರಣಂ ಸಾಧಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತಥಾಽತಿ ಕಥಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋದ್ಗೀಥತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಾಗುಪಸರ್ಜನಸ್ಯ ತಸ್ಯ ತಥಾತ್ವಂ ಕಥಯತಿ —
ಉಚ್ಚೇತಿ ॥೨೩॥
ತದ್ಧಾಪೀತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಾನುಪಯೋಗಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಕ್ತಾರ್ಥೇತಿ ।
ಉದ್ಗೀಥದೇವತಾ ಪ್ರಾಣೋ ನ ವಾಗಾದಿರಿತ್ಯುಕ್ತಾರ್ಥಃ । ‘ಜೀವತಿ ತು ವಂಶೇ ಯುವಾ’(ಪಾ.ಸೂ. ೪.೧.೧೬೩) ಇತಿ ಸ್ಮರಣಾತ್ಪಿತ್ರಾದೌ ವಂಶ್ಯೇ ಜೀವತಿ ಪೌತ್ರಪ್ರಭೃತೇರ್ಯದಪತ್ಯಂ ತದ್ಯುವಸಂಜ್ಞಕಮಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಕ್ರಿಯಾಪದನಿಷ್ಪತ್ತಿಪ್ರಕಾರಂ ಸೂಚಯತಿ —
ತೋರಿತಿ ।
ತುಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯಾಯಮಾಶಿಷಿ ವಿಷಯೇ ತಾತಙಾದೇಶಃ ‘ತುಹ್ಯೋಸ್ತಾತಙಾಶಿಷ್ಯನ್ಯತರಸ್ಯಾಮ್’(ಪಾ.ಸೂ. ೭।೧।೩೫.) ಇತಿ ಸ್ಮರಣಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮೂರ್ಧಪಾತಪ್ರಾಪಕಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯದೀತಿ ।
ಅನೃತವಾದಿತ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಾಪಕಾಭಾವಾದಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಉದ್ಗಾನಸ್ಯ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಸನ್ನಿಧಾನಾತ್ತದ್ದೇವತಾ ಪ್ರಜಾಪತ್ಯಾದಿಲಕ್ಷಣಾ ಕಿಂ ತಸ್ಮಿಂದೇವತಾ ಕಿಂವಾ ವರ್ಣಸ್ವರಾದಿಸನ್ನಿಧಾನಾತ್ತದ್ದೇವತೈವ ತತ್ರ ದೇವತೇತಿ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೇರನೃತವಾದಿತ್ವೇ ಶಂಕಿತೇ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಃ ಶಪಥೇನ ನಿರ್ಣಯಂ ಚಕಾರೇತ್ಯಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾದ್ವಾಕ್ಸಂಯುಕ್ತಾದನ್ಯೇನಾಯಾಸ್ಯೋ ಯದ್ಯುದಗಾಯದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ನನ್ವಯಾಸ್ಯಾಂಗಿರಸಶಬ್ದವಾಚ್ಯೋ ಮುಖ್ಯಪ್ರಾಣೋ ದೇವತಾತ್ವಾನ್ನೋದ್ಗಾತಾ ಭವಿತುಮುತ್ಸಹತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮುಖ್ಯೇತಿ ।
ಉಕ್ತಾರ್ಥದಾರ್ಢ್ಯಾಯೇತ್ಯುಕ್ತಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ಇತಿ ವಿಜ್ಞಾನ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಶಪಥಕ್ರಿಯಯಾ ಪ್ರಾಣ ಏವೋದ್ಗೀಥದೇವತೇತ್ಯಸ್ಮಿನ್ವಿಜ್ಞಾನೇ ಪ್ರತ್ಯಯೋ ವಿಶ್ವಾಸಸ್ತಸ್ಯ ಯದ್ದಾರ್ಢ್ಯಂ ತಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಯಾ ದರ್ಶಯತಿ ಶ್ರುತಿರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾರ್ಥಸ್ಯೈವ ವಾಚೇತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತೇಃ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಮಿಮಮಿತಿ ।
ಶಪಥಸ್ಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇಽಪಿ ಶ್ರುತಿಮೂಲತಯಾ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತಿ ಭಾವಃ ॥೨೪॥
ಉದ್ಗೀಥದೇವತಾ ಪ್ರಾಣ ಏವೇತಿ ನಿರ್ಧಾರ್ಯ ಸ್ವಸುವರ್ಣಪ್ರತಿಷ್ಠಾಗುಣವಿಧಾನಾರ್ಥಮುತ್ತರಕಂಡಿಕಾತ್ರಯಮವತಾರಯತಿ —
ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಮಿತ್ಯಾದೌ ಫಲಮಭಿಲಪ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಫಲೇನೇತಿ ।
ಸೌಸ್ವರ್ಯಂ ಸ್ಮ್ ಭೂಷಣಮಿತ್ಯತ್ರಾನುಭವಮನುಕೂಲಯತಿ —
ತೇನ ಹೀತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಕಂಠಗತಂ ಮಾಧುರ್ಯಂ ಸಂಪಾದನೀಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣೋಽಹಂ ಮಮೈವ ಗೀತಿಭಾವಮಾಪನ್ನಸ್ಯ ಸೌಸ್ವರ್ಯಂ ಧನಮಿತಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಪ್ರಾಣವಿಜ್ಞಾನೇ ಗುನವಿಧಿರ್ವಿವಕ್ಷಿತಶ್ಚೇತ್ಕಿಮಿತ್ಯುದ್ಗಾತುರನ್ಯತ್ಕರ್ತವ್ಯಮುಪದಿಶ್ಯತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ದೃಷ್ಟಫಲತಯೇತ್ಯಾಹ —
ಇದಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಅಥೇಚ್ಛಾಯಾಂ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇನ ವಿಹಿತಾಯಾಂ ತಾವನ್ಮಾತ್ರೇ ಸಿದ್ಧೇಽಪಿ ಕಥಂ ಸೌಸ್ವರ್ಯಂ ಸಿಧ್ಯೇನ್ನಹಿ ಸ್ವರ್ಗಕಾಮನಾಮಾತ್ರೇಣ ಸ್ವರ್ಗಃ ಸಿಧ್ಯತ್ಯತ ಆಹ —
ಸಾಮ್ನ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸುಸ್ವರತ್ವೇನ ತಚ್ಛಬ್ದಿತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋಪಾಸಕಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಸ್ವರವತ್ತ್ವಪ್ರತ್ಯಯೇ ಕಾರ್ಯೇ ಸತಿ ವಿಹಿತೇಚ್ಛಾಮಾತ್ರೇಣ ಸಾಮ್ನಃ ನ ಸೌಸ್ವರ್ಯಂ ಭವತೀತ್ಯಸ್ಮಾತ್ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದ್ದಂತಧಾವನಾದಿ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯೇತದತ್ರ ವಿಧಿತ್ಸಿತಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಸೌಸ್ವರ್ಯಸ್ಯ ಸಾಮಭೂಷಣತ್ವೇ ಗಮಕಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಮನಂತರವಾಕ್ಯಾವಷ್ಟಂಭೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಹೀತಿ ।
ಭವತಿ ಹಾಸ್ಯ ಸ್ವಮಿತಿ ಪ್ರಾಗೇವೋಕ್ತತ್ವಾದನರ್ಥಿಕಾ ಪುನರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಿದ್ಧಸ್ಯೇತಿ ॥೨೫॥
ಸಾಮ್ನೋ ಗುಣಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಪುನರುಕ್ತಿಃ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತಾವಾನಿತಿ ।
ಲಾಕ್ಷಣಿಕಂ ಕಂಠ್ಯೋಽಯಂ ವರ್ಣೋ ದಂತ್ಯೋಽಯಮಿತಿ ಲಕ್ಷಣಜ್ಞಾನಪೂರ್ವಕಂ ಸುಷ್ಠು ವರ್ಣೋಚ್ಚಾರಣಂ ಮಮೈವ ಸಾಮಶಬ್ದಿತಪ್ರಾಣಭೂತಸ್ಯ ಧನಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಲಾಕ್ಷಣಿಕಸೌಸ್ವರ್ಯಗುಣವತ್ಪ್ರಾಣವಿಜ್ಞಾನವತೋ ಯಥೋಕ್ತಫಲಲಾಭೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸುವರ್ಣಶಬ್ದೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಲೌಕಿಕಮೇವೇತಿ ।
ಫಲೇನ ಪ್ರಲೋಭ್ಯಾಭಿಮುಖೀಕೃತ್ಯ ಕಿಂ ತತ್ಸುವರ್ಣಮಿತಿ ಶುಶ್ರೂಷವೇ ಬ್ರೂತೇ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಗುಣವಿಜ್ಞಾನಫಲಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ಭವತೀತಿ ।
ಸಾಮ್ನಸ್ತಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಭೂತಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ॥೨೬॥
ಉಪಾಸ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಗುಣತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಮುಪಾಸಕಸ್ಯ ತದ್ಗುಣತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಂ ಯಥೇತಿ ।
ಆದಿಪದಾದುರಃಶಿರಃಕಂಠದಂತೌಷ್ಠನಾಸಿಕಾತಾಲೂನಿ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ।
ಕಿಮಿತ್ಯಷ್ಟೌ ಸ್ಥಾನಾನಿ ವಾಗಿತ್ಯುಚ್ಯಂತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಾಚಿ ಹೀತಿ ।
ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅನ್ನ ಇತಿ ।
ಅನ್ನಶಬ್ದೇನ ತತ್ಪರಿಣಾಮೋ ದೇಹೋ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಏಕೀಯಪಕ್ಷೇ ಯುಕ್ತಿಮಾಹ —
ಇಹೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಗುಣಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ತವ್ಯಮತ ಆಹ —
ಅನಿಂದಿತತ್ವಾದಿತಿ ॥೨೭॥
ಅಥಾತಃ ಪವಮಾನಾನಾಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತತ್ರಾಥಶಬ್ದಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದ್ವಿಜ್ಞಾನವತ ಇತಿ ।
ಅತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಇಹೇತಿ ಪ್ರಾಣವಿದುಕ್ತಿಃ ।
ಕದಾ ತರ್ಹಿ ಜಪಕರ್ಮ ಕರ್ತವ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಉದ್ಗೀಥೇನಾತ್ಯಯಾಮ ತ್ವಂ ನ ಉದ್ಗಾಯೇತಿ ಚ ಪ್ರಕರಣಾದುದ್ಗೀಥೇನ ಸಂಬಂಧಾಜ್ಜಪಸ್ಯ ಸರ್ವತ್ರೋದ್ಗಾನಕಾಲೇ ಪ್ರಾಪ್ತೌ ಪವಮಾನಾನಾಮೇವೇತಿ ವಚನಾತ್ಕಾಲನಿಯಮಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ ವೈ ಖಲ್ವಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಪವಮಾನೇಷ್ವಿತಿ ।
ನನು ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇನಾಭ್ಯಾರೋಹಃ ಶ್ರೂಯತೇ ಜಪಕರ್ಮ ವಿಧಿತ್ಸಿತಮಿತಿ ಚೋಚ್ಯತೇ ಕಿಂ ಕೇನ ಸಂಗತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಅಭ್ಯಾರೋಹಶಬ್ದಸ್ಯ ನ ತತ್ರ ರೂಢಿರ್ವೃದ್ಧಪ್ರಯೋಗಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆಭಿಮುಖ್ಯೇನೇತಿ ।
ಯಜುರ್ಮಂತ್ರಾಣಾಮನಿಯತಪಾದಾಕ್ಷರತ್ವಾದಸತೋ ಮಾ ಸದ್ಗಮಯೇತ್ಯಾರಭ್ಯೈಕೋ ವಾ ದ್ವೌ ವಾ ಮಂತ್ರಾವಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಾನೀತಿ ।
ಯದ್ಯಮೀ ಯಾಜುಷಾ ಮಂತ್ರಾಸ್ತರ್ಹಿ ಮಾಂತ್ರೇಣ ಸ್ವರೇಣ ವೈಭಾಷಿಕಗ್ರಂಥೋಕ್ತೇನ ಭಾವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದ್ವಿತೀಯೇತಿ ।
ಯತ್ರ ಸ್ವರೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತತ್ರ ತೃತೀಯಾನಿರ್ದೇಶೋ ದೃಶ್ಯತೇ । ‘ಉಚ್ಚೈರೃಚಾ ಕ್ರಿಯತ ಉಚ್ಚೈಃ ಸಾಮ್ನೋಪಾಂಶು ಯಜುಷಾ’(ಮೈ.ಸಂ.೩.೬.) ಇತಿ । ಪ್ರಕೃತೇ ತು ದ್ವಿತೀಯಾನಿರ್ದೇಶಾಜ್ಜಪಕರ್ಮಮಾತ್ರಂ ಪ್ರತೀಯತೇ ಮಾಂತ್ರಸ್ತು ಸ್ವರೋ ನ ಪ್ರತಿಭಾತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕೇನ ತರ್ಹಿ ಸ್ವರೇಣ ಪ್ರಯೋಗೋ ಮಂತ್ರಾಣಾಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇತಿ ।
ಭವತು ಶಾತಪಥೇನ ಸ್ವರೇಣ ಮಂತ್ರಾಣಾಂ ಪ್ರಯೋಗಸ್ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮಾರ್ತ್ವಿಜ್ಯಂ ಕಿಂವಾ ಯಾಜಮಾನಂ ಜಪಕರ್ಮೇತಿ ವೀಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ಯಾಜಮಾನಮಿತಿ ।
ವ್ಯಾಚಿಖ್ಯಾಸಿತಯಜುಷಾಂ ಸ್ವರೂಪಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಏತಾನೀತಿ ।
ಮಂತ್ರಾರ್ಥಶಬ್ದೇನ ಪದಾರ್ಥೋ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಸ್ತತ್ಫಲಂ ಚೇತಿ ತ್ರಯಮುಚ್ಯತೇ ।
ಲೌಕಿಕಂ ತಮೋ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಸರ್ವಂ ಹೀತಿ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತಪದೇನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ತಮೋ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ವೈಪರೀತ್ಯೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರಕಾಶಾತ್ಮಕತ್ವಾದಿತಿ ।
ಜ್ಞಾನಂ ತೇನ ಸಾಧ್ಯಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಪದಾರ್ಥೋಕ್ತಿಸಮಾಪ್ತಾವಿತಿಶಬ್ದಃ ।
ಉತ್ತರವಾಕ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಸ್ತತ್ಫಲಂ ಚೇತಿ ದ್ವಯಂ ಕ್ರಮೇಣೋಚ್ಯತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಪೂರ್ವವದಿತಿ ।
ಫಲವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ಪೂರ್ವಸ್ಮಾದ್ವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಮೃತಮಿತಿ ।
ಪ್ರಥಮದ್ವಿತೀಯಮಂತ್ರಯೋರರ್ಥಭೇದಾಪ್ರತೀತೇಃ ಪುನರುಕ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾವಾಂತರಭೇದಮಾಹ —
ಪೂರ್ವೋ ಮಂತ್ರ ಇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ತೃತೀಯೇ ಮಂತ್ರೇ ಪುನರುಕ್ತಿಸ್ತದವಸ್ಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪೂರ್ವಯೋರಿತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಾಜಮಾನಮಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪ್ರಾಣಸ್ತ್ರಿಷು ಪವಮಾನೇಷು ಸಾಧಾರಣಮಾಗಾನಂ ಕೃತ್ವಾ ಶಿಷ್ಟೇಷು ಸ್ತೋತ್ರೇಷು ಸ್ವಾರ್ಥಮಾಗಾನಮಕರೋತ್ತಥೇತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಾಣವಿದಿತಿ ।
ತದ್ವಿದೋಽಪಿ ತದ್ವದಾಗಾನೇ ಯೋಗ್ಯತಾಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣಭೂತ ಇತಿ ।
ಹೇತುವಾಕ್ಯಮಾದೌ ಯೋಜಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸೇನ ವಾಕ್ಯದ್ವಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾರ್ಥಾಚ್ಚೇತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಪಾಠಕ್ರಮಮನಾದೃತ್ಯೇತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ ಏಷ ಏವಂವಿದುದ್ಗಾತಾಽಽತ್ಮನೇ ಯಜಮಾನಾಯ ವಾ ಯಂ ಕಾಮಂ ಕಾಮಯತೇ ತಮಾಗಾನೇನ ಸಾಧಯತಿ ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ಹೇತುಗ್ರಂಥಸ್ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಗ್ರಂಥಾತ್ಪ್ರಾಗೇವ ಸಂಬಧ್ಯತ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಏವಂ ತಾವದಿತಿ ।
ತತ್ರ ಕರ್ಮಸಮುಚ್ಚಿತೇ ಜ್ಞಾನೇ ದೇವತಾಪ್ತೌ ಶಂಕಾಸಂಭವೋ ನಾಸ್ತಿ ಮಿಥಃ ಸಹಕೃತಯೋರ್ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋಸ್ತದಾಪ್ತಿಹೇತುತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸಮನಂತರಂ ವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಸಮುಚ್ಚಯಾತ್ಫಲಾಪ್ತೇರ್ದೃಷ್ಟತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ನ ಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ಪದಾನಿ ಛಿಂದನ್ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಲೋಕಾರ್ಹತ್ವಾಯೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ದೃಶ್ಯಮಾನಮಾಶಂಸನಂ ತರ್ಹಿ ಕಸ್ಮಿನ್ವಿಷಯೇ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸನ್ನಿಕೃಷ್ಟೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾತ್ಮನಾ ವ್ಯವಸ್ಥಿತಸ್ಯ ವಿದುಷಸ್ತದಾತ್ಮಭಾವಂ ಕದಾಚಿದಹಂ ನ ಪ್ರಪದ್ಯೇಯಮಿತ್ಯಾಶಂಸನಂ ನಾಸ್ತೀತಿ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕರ್ಮಸಮುಚ್ಚಿತಾದುಪಾಸನಾತ್ಕೇವಲಾಚ್ಚ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮತ್ವಂ ಫಲಮುಕ್ತಂ ತತ್ರ ಸಮುಚ್ಚಿತಾದುದ್ಗಾತುರ್ಯಜಮಾನಸ್ಯ ವಾ ಫಲಂ ಕೇವಲಾಚ್ಚೋಪಾಸನಾತ್ತಯೋರನ್ಯತರಸ್ಯಾನ್ಯಸ್ಯ ವಾ ಕಸ್ಯಚಿದಿತಿ ಜಿಜ್ಞಾಸಮಾನಃ ಶಂಕತೇ —
ಕಸ್ಯೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋರುಭಯತ್ರ ಸಮಭಾವಾದುಭಯೋರಪಿ ವಚನಾತ್ಫಲಸಿದ್ಧಿಃ ।
ಆಶ್ರಮಾಂತರವಿಷಯಂ ತು ಕೇವಲಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಲೋಕಜಯಹೇತುತ್ವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಯ ಏವಮಿತಿ ।
ಏವಂಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಪರಾಮರ್ಶಿತ್ವಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಸರ್ವಂ ವೇದ್ಯಸ್ವರೂಪಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಅಹಮಸ್ಮೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಯ ವಾಗಾದಿಭ್ಯೋ ವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಇಂದ್ರಿಯೇತಿ ।
ಕಿಮಿದಾನೀಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೈವೋಪಾಸ್ಯತಯಾ ವಾಗಾದಿಪಂಚಕಮುಪೇಕ್ಷಿತಮಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ವಾಗಾದೀತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಾಶ್ರಯತ್ವೇಽಪಿ ಕುತೋ ದೇವತಾತ್ವಮಾಸಂಗಪಾಪ್ಮವಿದ್ಧತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇತಿ ।
ಅನ್ನಕೃತೋಪಕಾರಂ ಪ್ರಾಣದ್ವಾರಾ ವಾಗಾದೌ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ರೂಪಕರ್ಮಾತ್ಮಕೇ ಜಗತಿ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಮನುಸಂಧತ್ತೇ —
ಆತ್ಮಾ ಚೇತಿ ।
ನಾಮಾತ್ಮಕೇ ಜಗತಿ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವಮುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಋಗಿತಿ ।
ಸತಿ ಸಾಮತ್ವೇ ಗೀತಿಭಾವಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋಕ್ತಂ ಬಾಹ್ಯಮಾಂತರಂ ಚ ಸೌಸ್ವರ್ಯಂ ಸೌವರ್ಣ್ಯಮಿತಿ ಗುಣದ್ವಯಮನುವದತಿ —
ಮಮೇತಿ ।
ತಸ್ಯೈವ ವೈಕಲ್ಪಿಕೀಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಮುಕ್ತಾಮನುಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಗೀತೀತಿ ।
ಯ ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಂ ಪರಾಮೃಶತಿ —
ಏವಂಗುಣೋಽಹಮಿತಿ ।
ಇತ್ಯೇವಮಭಿಮಾನಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಪರ್ಯಂತಂ ಯೋ ಧ್ಯಾಯತಿ ತಸ್ಯೇದಂ ಫಲಮಿತ್ಯುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ಇತೀತಿ ॥೨೮॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಆತ್ಮೈವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕೇವಲಪ್ರಾಣದರ್ಶನೇನ ಚ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಿರ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಇದಾನೀಮಾತ್ಮೇತ್ಯಾದೇಸ್ತದ್ಧೇದಮಿತ್ಯತಃ ಪ್ರಾಕ್ತನಗ್ರಂಥಸ್ಯಾಽಽಪಾತತಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಪ್ರಜಾಪತೇರಿತಿ ।
ಆದಿಪದೇನ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಫಲೋತ್ಕರ್ಷೋಪವರ್ಣನಂ ಕುತ್ರೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತೇನ ಚೇತಿ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡಪದೇನ ಪೂರ್ವಗ್ರಂಥೋಽಪಿ ಸಂಗೃಹೀತಃ ।
ಫಲಾತಿಶಯೋ ಹೇತ್ವತಿಶಯಾಪೇಕ್ಷೋಽನ್ಯಥಾಽಽಕಸ್ಮಿಕತ್ವಾಪಾತಾದತೋ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಫಲಭೂತಸೂತ್ರವಿಭೂತಿರುಚ್ಯಮಾನಾ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋರ್ಮಹತ್ತ್ವಂ ದರ್ಶಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ಆಪಾತಿಕಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಪರಮತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ವಿವಕ್ಷಿತಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ವಿಮತಂ ಸಂಸಾರಾಂತರ್ಭೂತಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಾತ್ಮತ್ವಾದಸ್ಮದಾದಿಕಾರ್ಯಕರಣವದಿತ್ಯಾಹ —
ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಪದಸ್ಯ ಸಂಸಾರಾಂತರ್ಭೂತತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಸ್ಥೂಲೇತಿ ।
ಸ್ಥೂಲತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ವ್ಯಕ್ತೇತಿ ।
ಅನಿತ್ಯತ್ವಾದ್ದೃಶ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಂ ಸಂಸಾರಾಂತರ್ಗತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅನಿತ್ಯೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದೋ ವಿವಕ್ಷಿತಾರ್ಥಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮಿತ್ಯೇತದ್ವಿವಕ್ಷಿತಮುಪವರ್ಣ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾ ಇತಿ ।
ತಚ್ಚೇದಂ ವಿವಕ್ಷಿತಾರ್ಥವಚನಮೇಕಾಕಿನ್ಯಾ ವಿದ್ಯಾಯಾ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾಯಾ ಮುಕ್ತಿಹೇತುತ್ವಮಿತ್ಯುತ್ತರಾರ್ಥಮಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ಯದಾ ಹಿ ಕರ್ಮಜ್ಞಾನಫಲಂ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಂ ಸಂಸಾರ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ತದಾ ತತ್ಪರ್ಯಂತಾತ್ಸರ್ವಸ್ಮಾತ್ತಸ್ಮಾದ್ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣವಿದ್ಯಾಯಾಮಧಿಕಾರಃ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥ ಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿದರ್ಥಿತಾಮಾತ್ರೇಣ ತತ್ರಾಧಿಕಾರಸಂಭವಾದ್ವೈರಾಗ್ಯಂ ನ ಮೃಗ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಉಭಯತ್ರಾಪಿ ವಿಷಯಶಬ್ದಃ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಃ ।
ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವೈರಾಗ್ಯಮಂತರೇಣ ಜ್ಞಾನಾನಧಿಕಾರಾಜ್ಜ್ಞಾನಾದಿಫಲಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಸ್ಯೋತ್ಕರ್ಷವತಃ ಸಂಸಾರತ್ವವಚನಂ ತತೋ ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣವಿದ್ಯಾಯಾಮಧಿಕಾರಾರ್ಥಮ್ ।
ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರೇ ಮೋಕ್ಷಾದಪಿ ವೈರಾಗ್ಯಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ನನು ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥಂ ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಪ್ರವರ್ತಿತವ್ಯಂ ಮೋಕ್ಷಶ್ಚಾಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಾನ್ನ ಪ್ರೇಕ್ಷಾವತಾ ಪ್ರಾರ್ಥ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಆಪಾತಿಕಮನಾಪಾತಿಕಂಚ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಆತ್ಮೈವೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಶ್ವಮೇಧಾಧಿಕಾರೇ ಪ್ರಕೃತತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಅಂಡಜ ಇತಿ ।
ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ತಸ್ಯ ಪ್ರಸ್ತುತತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ವೈದಿಕೇತಿ ।
ಸ ಏವಾಽಽಸೀದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸ್ಥಿತ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಮಪಿ ಪ್ರಜಾಪತಿರೇವ ಸಮಷ್ಟಿದೇಹಸ್ತತ್ತದ್ವ್ಯಷ್ಟ್ಯಾತ್ಮನಾ ತಿಷ್ಠತೀತಿ ವಿಶೇಷಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಆತ್ಮಶಬ್ದೇನ ಪರಸ್ಯಾಪಿ ಗ್ರಹಸಂಭವೇ ಕಿಮಿತಿ ವಿರಾಡೇವೋಪಾದೀಯತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಾಕ್ಯಶೇಷಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಮನ್ವಾಲೋಚನಾದಿ ವಿರಾಡಾತ್ಮಕರ್ತೃಕಮೇವೇತ್ಯಾಹ —
ಸ ಏವೇತಿ ।
ಸ್ವರೂಪಧರ್ಮವಿಷಯೌ ದ್ವೌ ವಿಮರ್ಶೌ ।
ನಾನ್ಯದಿತಿ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ವಸ್ತ್ವಂತರಮಿತಿ ।
ದರ್ಶನಶಕ್ತ್ಯಭಾವಾದೇವ ವಸ್ತ್ವಂತರಂ ಪ್ರಜಾಪತಿರ್ನ ದೃಷ್ಟ್ವಾನಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕೇವಲಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಸೋಽಹಮಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಥೇತಿ ।
ಯಥಾ ಸರ್ವಾತ್ಮಾ ಪ್ರಜಾಪತಿರಹಮಿತಿ ಪೂರ್ವಸ್ಮಿಂಜನ್ಮನಿ ಶ್ರೌತೇನ ವಿಜ್ಞಾನೇನ ಸಂಸ್ಕೃತೋ ವಿರಾಡಾತ್ಮಾ ತಥೇದಾನೀಮಪಿ ಫಲಾವಸ್ಥಃ ಸೋಽಹಂ ಪ್ರಜಾಪತಿರಸ್ಮೀತಿ ಪ್ರಥಮಂ ವ್ಯಾಹೃತವಾನಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ವ್ಯಾಹರಣಫಲಮಾಹ —
ತತ ಇತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಪ್ರಜಾಪತೇರಹಮಿತಿ ನಾಮೋಚ್ಯತೇ ಸಾಧಾರಣಂ ಹೀದಂ ಸರ್ವೇಷಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೋಪಾಸನಾರ್ಥಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಸ್ಯ ಚಾಕ್ಷುಷಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯಾಹಮಿತಿ ರಹಸ್ಯಂ ನಾಮೇತಿ ಯತೋ ವಕ್ಷ್ಯತ್ಯತಃ ಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧಮೇವೈತನ್ನಾಮಾಸ್ಯ ಧ್ಯಾನಾರ್ಥಮಿಹೋಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇರಹಂನಾಮತ್ವೇ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯಿತುಮುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಪಾಸನಾರ್ಥಂ ಪ್ರಜಾಪತೇರಹಂನಾಮೋಕ್ತ್ವಾ ಪುರುಷನಾಮನಿರ್ವಚನಂ ಕರೋತಿ —
ಸ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪೂರ್ವಸ್ಮಿಂಜನ್ಮನಿ ಸಾಧಕಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಕರ್ಮಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನೈರಹಮಹಮಿಕಯಾ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಪ್ರೇಪ್ಸೂನಾಂ ಮಧ್ಯೇ ಪೂರ್ವೋ ಯಃ ಸಮ್ಯಕ್ಕರ್ಮಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನೈಃ ಸರ್ವಂ ಪ್ರತಿಬಂಧಕಂ ಯಸ್ಮಾದದಹತ್ತಸ್ಮಾತ್ಸ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ಪುರುಷಃ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಪ್ರಥಮಃ ಸನ್ನಿತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಮಾದಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಪ್ರತಿಪಿತ್ಸುಸಮುದಾಯಾತ್ಪ್ರಥಮಃ ಸನ್ನೌಷದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ದಾಹ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪೂರ್ವಂ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಪ್ರತಿಬಂಧಕಪ್ರಧ್ವಂಸಿತ್ವೇ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪುರುಷಗುಣೋಪಾಸಕಸ್ಯ ಫಲಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅಯಂ ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತಿ ಭವಿಷ್ಯದ್ವೃತ್ತ್ಯಾ ಸಾಧಕೋಕ್ತಿಃ , ಪುರುಷಃ ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತಿ ಫಲಾವಸ್ಥಃ ಸ ಕಥ್ಯತೇ ।
ಕೋಽಸಾವೋಷತೀತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ತಂ ದರ್ಶಯತೀತಿ ।
ಪುರುಷಗುಣಃ ಪ್ರಜಾಪತಿರಹಮಸ್ಮೀತಿ ಯೋ ವಿದ್ಯಾತ್ಸೋನ್ಯಾನೋಷತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ಯಾಸಾಮ್ಯೇ ಕಥಮೇಷಾ ವ್ಯವಸ್ಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ಹೇತುಸಾಮ್ಯೇ ದಾಹಕತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಸ್ತತ್ಪ್ರಕರ್ಷವಾನಿತರಾಂದಹತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ದಾಹಮಾದಾಯ ಚೋದಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ತಥಾ ಚ ತತ್ಪ್ರೇಪ್ಸಾಯೋಗಾತ್ತದುಪಾಸ್ತ್ಯಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿವಕ್ಷಿತಂ ದಾಹಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಉತ್ಕೃಷ್ಟೇತಿ ।
ಪ್ರಾಪ್ನುವನ್ಭವತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಔಪಚಾರಿಕಂ ದಾಹಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಆಜಿರ್ಮರ್ಯಾದಾ ತಾಂ ಸರಂತಿ ಧಾವಂತೀತ್ಯಾಜಿಸೃತಸ್ತೇಷಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ॥೧॥
ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಫಲಂ ಸೌತ್ರಂ ಪದಮುತ್ಕೃಷ್ಟತ್ವಾನ್ಮುಕ್ತಿಸ್ತದನ್ಯಮುಕ್ತ್ಯಭಾವಾತ್ತದ್ಧೇತುಸಮ್ಯಗ್ಧೀಸಿದ್ಧಯೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿರನರ್ಥಿಕೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸೋಽಬಿಭೇದಿತ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯದಿದಮಿತಿ ।
ತುಷ್ಟೂಷಿತಂ ಸ್ತೋತುಮಭಿಪ್ರೇತಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಆಹ ವಿವಕ್ಷಿತಾರ್ಥಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಹೇತುಂ ಭಯಭಾಕ್ತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಫಲಂ ತ್ರೈಲೋಕ್ಯಾತ್ಮಕಸೂತ್ರತ್ವಮುತ್ಕೃಷ್ಟಮಪಿ ಸಂಸಾರಾಂತರ್ಭೂತಮೇವ ನ ಕೈವಲ್ಯಮಿತಿ ವಕ್ತುಮುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಹಮೇಕಾಕೀ ಕೋಽಪಿ ಮಾಂ ಹನಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾತ್ಮನಾಶವಿಷಯವಿಪರೀತಜ್ಞಾನವತ್ತ್ವಾತ್ಪ್ರಜಾಪತಿರ್ಭೀತವಾನಿತ್ಯತ್ರ ಕಿಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಕಾರ್ಯಗತೇನ ಭಯಲಿಂಗೇನ ಕಾರಣೇ ಪ್ರಜಾಪತೌ ತದನುಮೇಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತತ್ಸಾಮಾನ್ಯಾದೇಕಾಕಿತ್ವಾವಿಶೇಷಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸಂಸಾರಾಂತರ್ಭೂತತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಯಥಾಽಸ್ಮದಾದಿಭೀ ರಜ್ಜುಸ್ಥಾಣ್ವಾದೌ ಸರ್ಪಪುರುಷಾದಿಭ್ರಮಜನಿತಭಯನಿವೃತ್ತಯೇ ವಿಚಾರೇಣ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಂ ಸಂಪಾದ್ಯತೇ ತಥಾ ಪ್ರಜಾಪತಿರಪಿ ಭಯಸ್ಯ ತದ್ಧೇತೋಶ್ಚ ವಿಪರೀತಧಿಯೋ ಧ್ವಸ್ತಿಹೇತುಂ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಂ ವಿಚಾರ್ಯ ಸಂಪಾದಿತವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶನಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯತ್ರ ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿ ಪಠಿತವ್ಯಮ್ ।
ಮಚ್ಛಬ್ದೋಪಲಕ್ಷಿತಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಚೈತನ್ಯಮದ್ವಿತೀಯಬ್ರಹ್ಮರೂಪೇಣ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಸಹೇತುಂ ಭೀತಿಂ ಪ್ರಜಾಪತಿರಕ್ಷಿಪದಿತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಫಲಮಾಹ —
ತತ ಇತಿ ।
ಕಸ್ಮಾದ್ಧೀತ್ಯಾದೇರುತ್ತರಸ್ಯ ಪೂರ್ವೇಣ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿದುಷೋ ಹೇತ್ವಭಾವಾನ್ನ ಭಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಸಮರ್ಥನಾರ್ಥತ್ವಾದುತ್ತರಸ್ಯ ನೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನುಪಪತ್ತೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶನೇಽಪಿ ವಸ್ತ್ವಂತರಾತ್ಕಿಮಿತಿ ಭಯಂ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದ್ವಿತೀಯಂಚೇತಿ ।
ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ದ್ವೈತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಪ್ರತ್ಯುಪಸ್ಥಾಪಿತತ್ವೇಽಪಿ ಕುತಸ್ತದುತ್ಥದ್ವೈತದರ್ಶನಂ ಭಯಕಾರಣಂ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೇ ಸತ್ಯಾಯೋಗಾತ್ತದುತ್ಥಂ ದ್ವೈತಂ ತದ್ದರ್ಶನಂ ಚಾಯುಕ್ತಮಿತ್ಯತೋ ಹೇತ್ವಭಾವಾದ್ಭಯಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅದ್ವೈತಜ್ಞಾನೇ ಭಯನಿವೃತ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ಮಂತ್ರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ವಿರಾಡೈಕ್ಯದರ್ಶನೇನೈವ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಭಯಮಪನೀತಂ ನಾದ್ವೈತದರ್ಶನೇನೇತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇಽಪಿ ಯನ್ಮದನ್ಯನ್ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾದಿ ಶಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಂಗೀಕುರ್ವನ್ನಾಹ —
ಯಚ್ಚೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಥಮವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾನುಸಾರೇಣ ಚೋದ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಾದ್ಭೀತಿಧ್ವಸ್ತಿರುಕ್ತಾ ನ ಚ ತಸ್ಯ ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಯುಕ್ತಂ ಹೇತ್ವಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಕುತ ಇತಿ ।
ಯಸ್ಮಾದಸ್ಮಾಕಮೈಕ್ಯಧೀಸ್ತಸ್ಮಾದೇವ ತಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕೋ ವೇತಿ ।
ನ ಹಿ ತಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಶ್ರವಣಮಾಚಾರ್ಯಾಭಾವಾನ್ನಾಪಿ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ತಸ್ಯ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕವಿಷಯತ್ತ್ವಾನ್ನಾಪಿ ಶಮಾದಿ ಐಶ್ವರ್ಯಾಸಕ್ತತ್ವಾದತೋಽಸ್ಮಾಸು ಪ್ರಸಿದ್ಧಶ್ರವಣಾದಿವಿದ್ಯಾಹೇತ್ವಭಾವಾನ್ನ ಪ್ರಜಾಪತೇರೈಕ್ಯಧೀರ್ಯುಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪದೇಶಾನಪೇಕ್ಷಮೇವ ಪ್ರಜಾಪತೇರೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರಾದುರ್ಭೂತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಥೇತಿ ।
ಅತಿಪ್ರಸಕ್ತ್ಯಾ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಅಸ್ಮದಾದೇರಿತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಯಜಮಾನಾವಸ್ಥಾಯಾಮಾಚಾರ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವಾಚ್ಛ್ರವಣಾದ್ಯಾವೃತ್ತೇರೈಕ್ಯಜ್ಞಾನೋದಯಾತ್ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರೋತ್ಥಂ ತಥಾವಿಧಮೇವ ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಫಲಾವಸ್ಥಾಯಾಮಪಿ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೋದಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ದೂಷಯತಿ —
ಏಕತ್ವೇತಿ ।
ಅಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿತ್ವೇನಾರ್ಥವತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ತತ್ರ ಗಮಕಮಾಹ —
ಯತ ಇತಿ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ನನ್ವಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಜನ್ಮನಿ ಪ್ರಜಾಪತೇರೈಕ್ಯಧೀರನಪೇಕ್ಷಾ ಜಾಯತೇ ‘ಜ್ಞಾನಮಪ್ರತಿಘಂ ಯಸ್ಯ’ ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಃ । ನ ಚ ತದುತ್ಪತ್ತ್ಯನಂತರಮೇವ ಸಹೇತುಂ ಬಂಧನಂ ನಿರುಣದ್ಧಿ ಭಯಾರತ್ಯಾದಿಫಲೇನ ಪ್ರಾರಬ್ಧಕರ್ಮಣಾ ಪ್ರತಿಬಂಧಾದತೋ ಮರಣಕಾಲಿಕಂ ತದಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಂತ್ಯಮೇವೇತಿ ।
ಪ್ರವೃತ್ತಫಲಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ಸ್ವೋಪಪಾದಕಾಜ್ಞಾನಲೇಶಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಶಕ್ತಿಪ್ರತಿಬಂಧಕತ್ವೇಽಪಿ, ಜನ್ಮಾಂತರಸರ್ವಸಂಸಾರಹೇತ್ವಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿಜ್ಞಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯಪ್ರತಿಬಂಧಕತ್ವೇ ಮಾನಾಭಾವಾನ್ಮಧ್ಯೇ ಜಾತಂ ಜ್ಞಾನಮನಿವರ್ತಕಮಿತ್ಯಶಕ್ಯಂ ವಕ್ತುಮ್ । ಅಂತ್ಯಸ್ಯ ಚ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿವರ್ತಕತ್ವೇ ನಾಂತ್ಯತ್ವಂ ಹೇತುಃ । ಯಜಮಾನಾಂತರಸ್ಯಾಂತ್ಯೇ ಜ್ಞಾನೇ ತದ್ಧ್ವಂಸಿತ್ವಾದೃಷ್ಟೇರಂತ್ಯತ್ವಸ್ಯಾಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿತ್ವೇನಾನಿಯಮಾತ್ । ನ ಚ ಯಜಮಾನಾಂತರೇ ಪ್ರಜಾಪತೌ ಚಾಂತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಂ ಜ್ಞಾನತ್ವಾದಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿ, ಪೂರ್ವಜ್ಞಾನೇಷು ಬಂಧಹೇತ್ವಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿತ್ವಾದೃಷ್ಟೇರ್ಜ್ಞಾನತ್ವಹೇತೋರನೈಕಾಂತ್ಯಾತ್ । ನ ಚಾಂತ್ಯಮೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಮೈಕ್ಯಜ್ಞಾನತ್ವಾದಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸೀತಿ ಯುಕ್ತಮ್ । ಉಪಾಂತ್ಯತಾದೃಗ್ಜ್ಞಾನವದಂತ್ಯೇಽಪಿ ತದಯೋಗಾತ್ ।
ಉಪಾಂತ್ಯೇ ಹೇತೋರನೈಕಾಂತ್ಯಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕ್ಲೃಪ್ತಕಾರಣಾಭಾವಾತ್ತದಂತರೇಣ ಚೋತ್ಪತ್ತಾವತಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ಸಂಸ್ಕಾರಾಧೀನತ್ವೇಽಪಿ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಂತ್ಯಸ್ಯ ಚ ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿತ್ವಾಸಿದ್ಧೇರಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಜಾಪತೇರೇಕತ್ವದರ್ಶನಮಿತ್ಯುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸುಪ್ತಪ್ರತಿಬುದ್ಧವತ್ಪ್ರಕೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟೋತ್ಥಕಾರ್ಯಕರಣವತ್ತ್ವಾತ್ಪೂರ್ವಕಲ್ಪೀಯಪದಪದಾರ್ಥವಾಕ್ಯಸ್ಮರಣವತಃ ಸ್ಮೃತಿವಿಪರಿವರ್ತಿನೋ ವಾಕ್ಯಾದ್ವಿಚಾರ್ಯಮಾಣಾದದೃಷ್ಟಸಹಕೃತಾತ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಂ ಸ್ಯಾಲ್ಲೋಕೇ ವಿಶಿಷ್ಟಾದೃಷ್ಟೋತ್ಥಕಾರ್ಯಕರಣಾನಾಂ ಪ್ರಜ್ಞಾದ್ಯತಿಶಯದರ್ಶನಾತ್ತೇನ ಚ ಜ್ಞಾನೇನ ಜನ್ಮಾಂತರಹೇತ್ವವಿದ್ಯಾಕ್ಷಯೇಽಪ್ಯಾರಬ್ಧಂ ಕರ್ಮ ತಜ್ಜಂ ಭಯಾರತ್ಯಾದ್ಯವಿದ್ಯಾಲೇಶತೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಸಂಗೃಹೀತಮರ್ಥಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಧರ್ಮಾದಿಚತುಷ್ಟಯಾದ್ವಿಪರೀತಮಧರ್ಮಾದಿಚತುಷ್ಟಯಂ ತತ್ರ ಹೇತೋಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ಪಾಪ್ಮನೋ ಜ್ಞಾನಾದ್ಯತಿಶಯೇನ ನಾಶಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಉತ್ಕೃಷ್ಟತ್ವಂ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಜ್ಞಾನಾದಿಶಾಲಿತ್ವಮ್ ।
ಉಕ್ತಜನ್ಮಫಲಮಾಹ —
ತದುದ್ಭವಂಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಾದಿವೈಶಾರದ್ಯೇ ಪೌರಾಣಿಕೀಂ ಸ್ಮೃತಿಮುದಾಹರತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಅಪ್ರತಿಘಮಪ್ರತಿಬದ್ಧಂ ನಿರಂಕುಶಮಿತ್ಯೇತತ್ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ಯಸ್ಯೈತಚ್ಚತುಷ್ಟಯಂ ಸಹಸಿದ್ಧಂ ಸ ನಿರವರ್ತತೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸಹಸಿದ್ಧತ್ವಸ್ಮೃತೇಃ ‘ಸೋಽಬಿಭೇತ್’(ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೨) ಇತಿಶ್ರುತಿವಿರುದ್ಧತ್ವಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತಿ ವಿರೋಧಾಧಿಕರಣನ್ಯಾಯೇನ ಶಂಕತೇ —
ಸಹಸಿದ್ಧತ್ವ ಇತಿ ।
ಸತ್ಯೇವ ಸಹಜೇ ಜ್ಞಾನೇ ಸ್ವಹೇತೋರ್ಭಯಮಪಿ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅನ್ಯೇನಾಽಽಚಾರ್ಯೇಣಾನುಪದಿಷ್ಟಮೇವ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಜ್ಞಾನಮುದೇತೀತ್ಯೇವಮರ್ಥಪರತ್ವಾತ್ಸಹಸಿದ್ಧವಾಕ್ಯಸ್ಯ । ತಜ್ಜ್ಞಾನಾತ್ಪ್ರಾಕ್ತಸ್ಯ ಭಯಮವಿರುದ್ಧಮೂರ್ಧ್ವಂ ಚಾಜ್ಞಾನಲೇಶಾದತೋ ನ ವಿರೋಧಃ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯೋರಿತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತೇರಾಚಾರ್ಯಾದ್ಯನಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ಶ್ರದ್ಧಾದಿವಿಧಾನಾನರ್ಥಕ್ಯಾದನೇಕಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಶ್ರದ್ಧೇತಿ ।
ಆದಿಪದೇನ ಶಮಾದಿಗ್ರಹಃ ।
ಅಸ್ಮದಾದಿಷು ತೇಷಾಂ ಹೇತುತ್ವಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಜಾಪತೇರಿವೇತಿ ।
ಚೋದಿತಂ ವಿರೋಧಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಿಮಿತ್ತಾನಾಂ ವಿಕಲ್ಪಃ ಸಮುಚ್ಚಯೋ ಗುಣವತ್ತ್ವಮಗುಣತ್ತ್ವಮಿತ್ಯನೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಕಾರ್ಯೋತ್ಪತ್ತೌ ವಿಶೇಷಸಂಭವಾನ್ನ ಶ್ರದ್ಧಾದಿವಿಧ್ಯಾನರ್ಥಕ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಲೋಕೇ ಹೀತಿ ।
ತದ್ಧಿ ಸರ್ವಂ ವಿಕಲ್ಪಾದಿ ಯಥಾ ಜ್ಞಾತುಂ ಶಕ್ಯಂ ತಥೈಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ನೈಮಿತ್ತಿಕೇ ರೂಪಜ್ಞಾನಾಖ್ಯಕಾರ್ಯೇ ದರ್ಶಯಾಮೀತ್ಯಾಹ —
ತದ್ಯಥೇತಿ ।
ತತ್ರ ವಿಕಲ್ಪಮುದಾಹರತಿ —
ತಮಸೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಮುಚ್ಚಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಸ್ಮಾಕಂ ತ್ವಿತಿ ।
ವಿಕಲ್ಪಿತಾನಾಂ ಸಮುಚ್ಚಿತಾನಾಂ ಚ ನಿಮಿತ್ತಾನಾಂ ಗುಣವದಗುಣವತ್ತ್ವಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಭೇದಂ ಕಥಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಆಲೋಕವಿಶೇಷಸ್ಯ ಗುಣವತ್ತ್ವಂ ಬಹುಲತ್ವಮಗುಣವತ್ತ್ವಂ ಮಂದಪ್ರಭತ್ವಂ ಚಕ್ಷುರಾದೇರ್ಗುಣವತ್ತ್ವಂ ನಿರ್ಮಲತ್ವಾದಿ ತಿಮಿರೋಪಹತತ್ವಾದಿ ಚಾಗುಣವತ್ತ್ವಮಿತಿ ಭೇದಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತಥಾಽನ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಜಾಪತಿತುಲ್ಯಸ್ಯ ವಾಮದೇವಾದೇರ್ಜನ್ಮಾಂತರೀಯಸಾಧನವಶಾದೀಶ್ವರಾನುಗ್ರಹಾದಸ್ಮಿಂಜನ್ಮನಿ ಸ್ಮೃತವಾಕ್ಯಾದೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಮುದೇತೀತಿ ಶೇಷಃ । ಭೃಗುಸ್ತತ್ತುಲ್ಯೋ ವಾಽಧಿಕಾರೀ ಕ್ವಚಿದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ತಪೋಽನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಖ್ಯಮಾಲೋಚನಮ್ ।
ಶ್ವೇತಕೇತುಪ್ರಭೃತಿಷು ಜ್ಞಾನನಿಮಿತ್ತಾನಾಂ ಸಮುಚ್ಚಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಕ್ವಚಿದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏಕಾಂತಂ ನಿಯತಮಾವಶ್ಯಕಂ ಜ್ಞಾನೋದಯಲಾಭೇ ನಿಮಿತ್ತತ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅಥ ಪ್ರಣಿಪಾತಾದಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ನ ಪ್ರಜಾಪತೇರಪಿ ಜ್ಞಾನಂ ಸಂಭವತಿ ಸಾಮಗ್ರ್ಯಭಾವಾದತ ಆಹ —
ಅಧರ್ಮಾದೀತಿ ।
ಪ್ರಣಿಪಾತಾದೇರ್ಜ್ಞಾನೋದಯಪ್ರತಿಬಂಧಕನಿವರ್ತಕತ್ವಾತ್ಪ್ರಜಾಪತೇಶ್ಚ ತನ್ನಿವೃತ್ತೇರ್ಜನ್ಮಾಂತರೀಯಸಾಧನಾಯತ್ತತ್ವಾದಾಧುನಿಕಪ್ರಣಿಪಾತಾದಿನಾ ವಿನಾ ಸ್ಮೃತವಾಕ್ಯಾದೇವೈಕ್ಯಧೀಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತರ್ಹಿ ಶ್ರವಣಾದಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಪಿ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಜ್ಞಾನಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವೇದಾಂತೇತಿ ।
ನ ತೈರ್ವಿನಾ ಜ್ಞಾನಂ ಕಸ್ಯಚಿದಪಿ ಸ್ಯಾತ್ಪ್ರಜಾಪತೇಸ್ತು ಜನ್ಮಾಂತರೀಯಶ್ರವಣವಶಾದಿದಾನೀಮನುಸ್ಮೃತವಾಕ್ಯಾತ್ತದುತ್ಪತ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತರ್ಹಿ ಶ್ರದ್ಧಾದಿಕಮಪಿ ಪ್ರತಿಬಂಧಕನಿವರ್ತಕತ್ವೇನ ಪ್ರಜಾಪತೇರಾದರಣೀಯಂ ತನ್ನಿವೃತ್ತಿಮಂತರೇಣ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪಾಪಾದೀತಿ ।
ಆತ್ಮಮನಸೋರ್ಮಿಥಃ ಸಂಯುಕ್ತಯೋಃ ಸಂಬಂಧಿ ಯತ್ಪಾಪಂ ಯತ್ಕಾರ್ಯಂ ಚ ರಾಗಾದಿ ತೇನ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತೌ ಪ್ರತಿಬಂಧಸ್ಯ ಪೂರ್ವೋಕ್ತೇನ ನ್ಯಾಯೇನ ಕ್ಷಯೇ ಸತಿ ಪ್ರಜಾಪತೇರೀಶ್ವರಾನುಗ್ರಹಾತ್ಸ್ಮೃತವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತೌ ಕೇವಲಸ್ಯ ನಿಮಿತ್ತತ್ವಾತ್ತಸ್ಯಾಽಽಧುನಿಕಶ್ರದ್ಧಾದ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಜ್ಞಾನೋದಯೇಽಪಿ ನ ತದ್ವಿಧಿವೈಯರ್ಥ್ಯಮ್ । ಅಸ್ಮಾಕಂ ತದ್ವಶಾದೇವ ತದುತ್ಪತ್ತೇರ್ವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಾದಿಜ್ಞಾನಂ ಸರ್ವೇಷಾಮೇವ ಜ್ಞಾನಸಾಧನಮಾಚಾರ್ಯಾದಿಷು ಪುನರ್ವಿಕಲ್ಪಸಮುಚ್ಚಯಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಧಿಕಾರಿಭೇದೇನ ಜ್ಞಾನಹೇತುಷು ವಿಕಲ್ಪೇಽಪಿ ತೇಷಾಮಸ್ಮಾಸು ಸಮುಚ್ಚಯಾನ್ನ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥೨॥
ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಭಯಾವಿಷ್ಟಾತ್ವೇನ ಸಂಸಾರಾಂತರ್ಭೂತತ್ವಮುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಇತಶ್ಚೇತಿ ।
ಅರತ್ಯಾವಿಷ್ಟತ್ವೇ ಪ್ರಜಾಪತೇರೇಕಾಕಿತ್ವಂ ಹೇತೂಕರೋತಿ —
ಯತ ಇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಥಾರತಿಃ ಕಾರಣಸ್ಥಾರತೇರ್ಲಿಂಗಮಿತ್ಯನುಮಾನಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಇದಾನೀಮಪೀತಿ ।
ಆದಿಪದೇನ ಭಯಾವಿಷ್ಟತ್ವಾದಿಗ್ರಹಃ ಅರತಿಂ ಪ್ರತಿಯೋಗಿನಿರುಕ್ತಿದ್ವಾರಾ ನಿರ್ವಕ್ತಿ —
ರತಿರ್ನಾಮೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಯಥೋಕ್ತಾರತಿನಿರಸನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸ ದ್ವಿತೀಯಮೈಚ್ಛದಿತ್ಯೇತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ ತಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಸ ಹೇತ್ಯಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪಾತನಿಕಾಂಕರೋತಿ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ತೇನ ಭಾವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಥಮಭಿಮಾನಮಾತ್ರೇಣ ಯಥೋಕ್ತಪರಿಮಾಣತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸತ್ಯೇತಿ ।
ನಿಪಾತೋಽವಧಾರಣೇ । ತಸ್ಯೈವ ಪುನರನುವಾದೋಽನ್ವಯಾರ್ಥಃ ।
ಪರಿಮಾಣಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಸ್ತ್ರೀಪುಂಸಯೋರುತ್ಪತ್ತಿಮಾಹ —
ಸ ತಥೇತಿ ।
ನನು ದ್ವೇಧಾಭಾವೋ ವಿರಾಜೋ ವಾ ಸಂಸಕ್ತಸ್ತ್ರೀಪುಂಪಿಂಡಸ್ಯ ವಾ ? ನಾಽಽದ್ಯಃ । ಸಶಬ್ದೇನ ವಿರಾಡ್ಗ್ರಹಯೋಗಾತ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮತ್ವಾದ್ದ್ವಿತೀಯೇ ತ್ವಾತ್ಮಶಬ್ದಾನುಪಪತ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇಮಮಿತಿ ।
ತಥಾ ಚ ಸಶಬ್ದೇನ ಕರ್ತೃತಯಾ ವಿರಾಡ್ಗ್ರಹಣಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಸ್ಯ ತರ್ಹಿ ದ್ವಿಧಾಕರಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ತಚ್ಚ ದ್ವಿಧಾಕರಣಕರ್ಮೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತತ್ರಾಽಽತ್ಮಶಬ್ದಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಏವ ಚೇತಿ ।
ತಥಾಭೂತಃ ಸಂಸಕ್ತಜಾಯಾಪುಂಪರಿಮಾಣೋಽಭೂದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಮನುಃ ಶತರೂಪೇತ್ಯನಯೋರೇವ ದಂಪತ್ಯೋರಿದಂ ನಿರ್ವಚನಂ ಕಿಂತು ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಯೋಃ ಸರ್ವಯೋರೇವ ತಯೋರೇತದ್ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಂ ಸರ್ವತ್ರಾಸ್ಯ ಸಂಭವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಲೌಕಿಕಯೋರಿತಿ ।
ಉಕ್ತೇ ನಿರ್ವಚನೇ ಲೋಕಾನುಭವಮನುಕೂಲಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಗಿತಿ ಸಹಧರ್ಮಚಾರಿಣೀಸಂಬಂಧಾತ್ಪೂರ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರಾ ಷಷ್ಠೀಮಾದಾಯಾನುಭವಮವಲಂಬ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬೃಗಲಶಬ್ದೋ ವಿಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಅನುಭವಸಿದ್ಧೇಽರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕಸಮ್ಮತಿಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ದ್ವೇಧಾಪಾತನೇ ಸತ್ಯೇಕೋ ಭಾಗಃ ಪುರುಷೋಽಪರಸ್ತು ಸ್ತ್ರೀತ್ಯತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉದ್ವಹನಾತ್ಪ್ರಾಗವಸ್ಥಾಯಾಮಾಕಾಶಃ ಪುರುಷಾರ್ಧಃ ಸ್ತ್ರ್ಯರ್ಧಶೂನ್ಯೋ ಯಸ್ಮಾದಸಂಪೂರ್ಣೋ ವರ್ತತೇ ತಸ್ಮಾದುದ್ವಹನೇನ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ತ್ರ್ಯರ್ಧೇನ ಪುನರಿತರೋ ಭಾಗಃ ಪೂರ್ಯತೇ ಯಥಾ ವಿದಲಾರ್ಧೋಽಸಂಪೂರ್ಣಃ ಸಂಪುಟೀಕರಣೇನ ಪುನಃ ಸಂಪೂರ್ಣಃ ಕ್ರಿಯತೇ ತದ್ವದಿತಿ ಯೋಜನಾ । ಪೂರ್ವಮಪಿ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಯೋಗ್ಯತಾವಶೇನ ಸಂಸರ್ಗೋಽಭೂದನಾದಿತ್ವಾತ್ಸಂಸಾರಸ್ಯೇತಿ ಸೂಚಯಿತುಂ ಪುನರಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಪುರುಷಾರ್ಧಸ್ಯೇತರಾರ್ಧಸ್ಯ ಚ ಮಿಥಃ ಸಂಬಂಧಾನ್ಮನುಷ್ಯಾದಿಸೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯಾಹ —
ತಾಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ॥೩॥
ಸ್ಮಾರ್ತಂ ಪ್ರತಿಷೇಧಮಿತಿ । ‘ನ ಸಗೋತ್ರಾಂ ಸಮಾನಪ್ರವರಾಂ ಭಾರ್ಯಾಂ ವಿಂದೇತೇ’ತ್ಯಾದಿಕಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
’ಅಕೃತ್ಯಂ ಹೀದಂ ಯದ್ದುಹಿತೃಗಮನಂ ಮಾತೃತಶ್ಚಾಽಽಪಂಚಮಾತ್ಪುರುಷಾತ್ಪಿತೃತಶ್ಚಾಽಽಸಪ್ತಮಾದಿ’ತಿ ಸ್ಮೃತೇರಿತಿ ಮತ್ವಾಽಽಹ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ತಯೋರ್ಜಾತ್ಯಂತರಗಮನಂ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಶತರೂಪಾಯಾಂ ಗೋಭಾವಮಾಪನ್ನಾಯಾಮೃಷಭಾದಿಭಾವೋ ಮನೋರ್ಭವತು ತಾವತಾ ಯಥೋಕ್ತದೋಷಪರಿಹಾರಸ್ತಯೋರ್ವಡವಾದಿಭಾವೇ ತು ನ ಕಾರಣಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉತ್ಪಾದ್ಯೇತಿ ।
ತತಸ್ತಯಾ ಗೋಭಾವಾದನಂತರಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಗವಾಂ ಜನ್ಮಾರ್ಥಂ ಮಿಥಃ ಸಂಭವನಂ ತತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ತತ್ರ ತೇಷಾಮುತ್ಪತ್ತೌ ಸತ್ಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಾಕ್ಯದ್ವಯೇ ವೀಪ್ಸಾ ವಿವಕ್ಷಿತೇತ್ಯಾಹ —
ತಾಮಿತಿ ।
ತಾಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ತಾಮಜಾಮಿತಿ ।
ತಾಂ ವಡವಾಂ ತಾಂ ಗರ್ದಭೀಂ ಚೇತ್ಯಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ತತೋ ಮಿಥಃ ಸಂಭವನಾದ್ಯಥೋಕ್ತಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಿಶೇಷಾಣಾಮಾನಂತ್ಯಾತ್ಪ್ರತ್ಯೇಕಮುಪದೇಶಾಸಂಭವಂ ಮನ್ವಾನಃ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯೋಪಸಮ್ಹರಂತಿ —
ಏವಮೇವೇತಿ ।
ತದ್ವಿಭಜತೇ —
ಇದಂ ಮಿಥುನಮಿತಿ ।
ಪಶುಕರ್ಮಪ್ರಯೋಗೋ ನ್ಯಾಯಃ ॥೪॥
ಯದ್ಯಪಿ ಮನ್ವಾದಿಸೃಷ್ಟಿರೇವೋಕ್ತಾ ತಥಾಪಿ ಸರ್ವಾ ಸೃಷ್ಟಿರುಕ್ತೈವೇತಿ ಸಿದ್ಧವತ್ಕೃತ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತಿ ।
ಅವಗತಿಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ಸೃಷ್ಟಿರಸ್ಮೀತ್ಯವಧಾರ್ಯತೇ ಕರ್ತೃಕ್ರಿಯಯೋರೇಕತ್ವಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸೃಜ್ಯತ ಇತೀತಿ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯನ್ಮಯೇತಿ ।
ಜಗಚ್ಛಬ್ದಾದುಪರಿ ತಚ್ಛಬ್ದಮಧ್ಯಾಹೃತ್ಯಾಹಮೇವ ತದಸ್ಮೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಮದಭೇದತ್ವಾದಿತಿ ।
ಏವಕಾರಾರ್ಥಮಾಹ —
ನೇತಿ ।
ಮದಭೇದತ್ವಾದಿತ್ಯುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪ್ಯ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ಕುತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ಹಿ ಸೃಷ್ಟಂ ಸ್ರಷ್ಟುರರ್ಥಾಂತರಂ ತಸ್ಯೈವ ತೇನ ತೇನ ಮಾಯಾವಿವದವಸ್ಥಾನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತಃ ಸೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಮರ್ಥಂ ಸ್ರಷ್ಟುರೇಷಾ ವಿಭೂತಿರುಪದಿಷ್ಟೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸೃಷ್ಟ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಜಗತಿ ಭವತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಪ್ರಜಾಪತಿವದಿತಿ ॥೫॥
ನನು ಸರ್ವಾ ಸೃಷ್ಟಿರುಕ್ತೋಕ್ತಂಚ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ವಿಭೂತಿಸಂಕೀರ್ತನಫಲಂ ಕಿಮವಶಿಷ್ಯತೇ ಯದರ್ಥಮುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಆದಾವಭ್ಯಮಂಥದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅಭಿನಯಪ್ರದರ್ಶನಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಅನೇನೇತಿ ।
ಮುಖಾದೇರಗ್ನಿಂ ಪ್ರತಿ ಯೋನಿತ್ವೇ ಗಮಕಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ದೂಷಯತಿ —
ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಹಸ್ತಯೋರ್ಮುಖೇ ಚ ಯೋನಿಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗೇ ನಿಮಿತ್ತಮಾಹ —
ಅಸ್ತಿ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಮುಖಾದಿತ್ಥಮಗ್ನಿಃ ಸೃಷ್ಟೋಽಪಿ ಕಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮನುಗೃಹ್ಣಾತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಸಂವಾದಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
’ಅಗ್ನೇಯೋ ವೈ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಶ್ರುತಿಸ್ತದನುಸಾರಿಣೀ ಚ ಸ್ಮೃತಿರ್ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಾ ।
’ಅಗ್ನಿಮಸೃಜತ’ ಇತ್ಯೇತದುಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಸೃಷ್ಟ್ಯಂತರಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಬಲಭಿದಿಂದ್ರಃ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ ವರುಣಾದಿರ್ಗೃಹ್ಯತೇ । ಕ್ಷತ್ತ್ರಿಯಂ ಚಾಸೃಜತೇತ್ಯನುವರ್ತತೇ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಪ್ರಮಾಣೇನ ದ್ರಢಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
’ಐಂದ್ರೋ ರಾಜನ್ಯಃ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಶ್ರುತಿಸ್ತದನುಸಾರಿಣೀ ಚ ಸ್ಮೃತಿರವಧೇಯಾ । ವಿಶಂ ಚಾಸೃಜತೇತಿ ಪೂರ್ವವತ್ । ಈಹಾಶ್ರಯಾದೂರುತೋ ಜಾತತ್ವಂ ವಸ್ವಾದೇರ್ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವಂ ಚ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ‘ಪದ್ಭ್ಯಾಂ ಶೂದ್ರೋ ಅಜಾಯತ’(ಋ.೧೦.೯೦.೧೩) ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಶ್ರುತಿಸ್ತಥಾವಿಧಾ ಚ ಸ್ಮೃತಿರನುಸರ್ತವ್ಯಾ ।
ಅಗ್ನಿಸರ್ಗಸ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೇಂದ್ರಾದಿಸರ್ಗೋಪಲಕ್ಷಣತ್ವೇ ಸತಿ ಸೃಷ್ಟಿಸಾಕಲ್ಯಾದೇಷ ಉ ಏವ ಸರ್ವೇ ದೇವಾ ಇತ್ಯುಪಸಂಹಾರಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಉಕ್ತೇನ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೋಪಲಕ್ಷಣಂ ಸರ್ವಶಬ್ದಃ ಸೂಚಯತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಿಂಚ ಸೃಷ್ಟಿರತ್ರ ನ ವಿವಕ್ಷಿತಾ ಕಿಂತು ಯೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಸೃಷ್ಟಿಶ್ರುತಿಃ ಸ್ಥಿತಾ ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ದೇವತಾದಿ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಜಾಪತಿರೇವೇತಿ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸ್ರಷ್ಟುರಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ದೇವತಾದಿ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಜಾಪತಿಮಾತ್ರಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಜಾಪತಿನೇತಿ ।
ತದ್ಯದಿದಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಸ್ರಷ್ಟಾ ಪ್ರಜಾಪತಿರೇವ ಸೃಷ್ಟಂ ಸರ್ವಂ ಕಾರ್ಯಮಿತಿ ಪ್ರಕರಣಾರ್ಥೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಪ್ರಕಾರೇಣ ವ್ಯವಸ್ಥಿತೇ ಸತ್ಯನಂತರಂ ತಸ್ಯೈವ ಸ್ತುತಿವಿವಕ್ಷಯಾ ತದ್ಯದಿದಮಿತ್ಯಾದ್ಯವಿದ್ವನ್ಮತಾಂತರಸ್ಯ ನಿಂದಾರ್ಥಂ ವಚನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮತಾಂತರೇ ನಿಂದಿತೇಽತಿ ಕಥಂ ಪ್ರಕರಣಾರ್ಥಃ ಸ್ತುತೋ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯೇತಿ ।
ಏಕೈಕಂ ದೇವಮಿತ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ನಾಮೇತಿ ।
ಕಾಠಕಂ ಕಾಲಾಪಕಮಿತಿವನ್ನಾಮಭೇದಾತ್ಕ್ರತುಷು ತತ್ತದ್ದೇವತಾಸ್ತುತಿಭೇದಾದ್ಘಟಶಕಟಾದಿವದರ್ಥಕ್ರಿಯಾಭೇದಾಚ್ಚ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ದೇವಾನಾಂ ಭಿನ್ನತ್ವಾತ್ಕರ್ಮಿಣಾಮೇತದ್ವಚನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ ರೂಪಾದಿಭೇದಾತ್ತದ್ಭಿನ್ನತ್ವಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ ।
ನನ್ವತ್ರ ಕರ್ಮಿಣಾಂ ನಿಂದಾ ನ ಪ್ರತಿಭಾತಿ ತನ್ಮತೋಪನ್ಯಾಸಸ್ಯೈವ ಪ್ರತೀತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತನ್ನೇತಿ ।
ಏಕಸ್ಯೈವ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾನೇಕವಿಧೋ ದೇವತಾಪ್ರಭೇದಃ ಶಾಕಲ್ಯಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ವಕ್ಷ್ಯತ ಇತಿ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ।
ಅಗ್ನ್ಯಾದಯೋ ದೇವಾಃ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಜಾಪತಿರೇವೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಸಂಪ್ರತಿ ತತ್ಸ್ವರೂಪನಿರ್ದಿಧಾರಯಿಷಯಾ ತತ್ರ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯ ಪರತ್ವಮಾದ್ಯೇ ದ್ವಿತೀಯೇ ಕಲ್ಪೇ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ವಿಧೇಯಮಿತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ತತ್ರ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಪರ ಏವ ತ್ವಿತಿ ।
ನನ್ವೇಕಸ್ಯಾನೇಕಾತ್ಮಕತ್ವಂ ಮಂತ್ರವರ್ಣಾದವಗಮ್ಯತೇ ನ ತು ಪರಮಾತ್ಮತ್ವಂ ಪ್ರಜಾಪತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಾಕ್ಯಮುದಾಹರತಿ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಜಾಪತೀ ಸೂತ್ರವಿರಾಜೌ । ಏಷಶಬ್ದಃ ಪರಾತ್ಮವಿಷಯಃ । ಸ್ಮೃತೇಶ್ಚ ಪರ ಏವ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಪಠತಿ —
ಯೋಽಸಾವಿತಿ ।
ಕರ್ಮೇಂದ್ರಿಯಾವಿಷಯತ್ವಮತೀಂದ್ರಿಯತ್ವಮ್ । ಅಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಂ ಜ್ಞಾನೇಂದ್ರಿಯಾವಿಷಯತ್ವಮ್ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸುಕ್ಷ್ಮೋಽವ್ಯಕ್ತ ಇತಿ ।
ನ ಚ ತಸ್ಯಾಸತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಮಾತ್ರಾದಿಭಾವಾಭಾವಸಾಕ್ಷಿತ್ವೇನ ಸದಾ ಸತ್ತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಸನಾತನ ಇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ತಸ್ಯ ನಾಸತ್ತ್ವಂ ಸರ್ವೇಷಾಮಾತ್ಮತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಅಂತಃಕರಣಾವಿಷಯತ್ವಮಾಹ —
ಅಚಿಂತ್ಯ ಇತಿ ।
ಯೋಽಸೌ ಪರಮಾತ್ಮಾ ಯಥೋಕ್ತವಿಶೇಷಣಃ ಸ ಏವ ಸ್ವಯಂ ವಿರಾಡಾತ್ಮನಾ ಭೂತವಾನಿತ್ಯಾಹ —
ಸ ಏವೇತಿ ।
ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಮೃತಿಷು ಪರಸ್ಯ ಸರ್ವದೇವತಾತ್ಮತ್ವದೃಷ್ಟೇರತ್ರ ಚ ಸೂತ್ರಸ್ಯ ತತ್ಪ್ರತೀತೇಸ್ತಸ್ಯ ಪರತ್ವಮಿತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಸಂಸಾರ್ಯೇವೇತಿ ।
ಸರ್ವಪಾಪ್ಮದಾಹಶ್ರವಣಮಾತ್ರೇಣ ಕಥಂ ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
’ಅಂತಸ್ತದ್ಧರ್ಮೋಪದೇಶಾದಿ’ತ್ಯತ್ರ ಪರಸ್ಯಾಪಿ ಸರ್ವಪಾಪ್ಮೋದಯಾಂಗೀಕಾರಾನ್ನೇದಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವೇ ಲಿಂಗಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಭಯೇತಿ ।
ಅಸೃಜತೇತಿ ಚ ಶ್ರವಣಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಮರ್ತ್ಯತ್ವಶ್ರುತೇರೇವ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಕಿಂತು ಜನ್ಮಶ್ರುತೇಶ್ಚೇತ್ಯಾಹ —
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಮಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಹೇತೂನಾಂ ಸಂಸಾರ್ಯೇವ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಯಾಽನ್ವಯಃ ।
ಕರ್ಮಫಲದರ್ಶನಾಧಿಕಾರೇ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಾದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ಮೃತೇಶ್ಚ ತತ್ಫಲಭೂತಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮೇವೇತ್ಯಾಹ —
ಸ್ಮೃತೇಶ್ಚೇತಿ ।
ವಿರಾಡ್ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ವಿಶ್ವಸೃಜೋ ಮನ್ವಾದಯಃ । ಧರ್ಮಸ್ತದಭಿಮಾನಿನೀ ದೇವತಾ ಯಮಃ । ಮಹಾನ್ಪ್ರಕೃತೇರಾದ್ಯೋ ವಿಕಾರಃ ಸೂತ್ರಮ್ । ಅವ್ಯಕ್ತಂ ಪ್ರಕೃತಿರಿತಿ ಭೇದಃ ।
ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ದ್ವಿವಿಧವಾಕ್ಯವಶಾತ್ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಚೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ತದ್ದ್ವಿವಿಧವಾಕ್ಯಶ್ರವಣಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಏವಂಶಬ್ದಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಾಸಂಸಾರಿತ್ವಪ್ರಕಾರಪರಾಮರ್ಶಾರ್ಥಃ ।
ವಿರೋಧಕೃತಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವತೋಽಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಕಲ್ಪನಯಾ ಚ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಿತಿ ಕಲ್ಪನಾಂತರಸಂಭವಾದ್ದ್ವಿವಿಧಶ್ರುತೀನಾಮವಿರೋಧಾತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಲ್ಪನಯಾ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಿತ್ಯೇತದ್ವಿಶದಯತಿ —
ಉಪಾಧೀತಿ ।
ಔಪಾಧಿಕೀ ಪರಸ್ಯ ವಿಶೇಷಕಲ್ಪನೇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಆಸೀತ ಇತಿ ।
ಸ್ವಾರಸ್ಯೇನ ಕೂಟಸ್ಥೋಽಪ್ಯಾತ್ಮಾ ಮನಸಃ ಶೀಘ್ರಂ ದೂರಗಮನದರ್ಶನಾತ್ತದುಪಾಧಿಕೋ ದೂರಂ ವ್ರಜತಿ । ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನೇ ಶಯಾನೋಽಪಿ ಮನಸೋ ಗತಿಭ್ರಾಂತ್ಯಾ ಸರ್ವತ್ರ ಯಾತೀವ ಭಾತಿ ತಥಾ ಜಾಗರೇಽಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಲ್ಪಿತೇನ ಹರ್ಷಾದಿವಿಕಾರೇಣ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇನ ತದಭಾವೇನ ಚ ಯುಕ್ತಮಾತ್ಮಾನಂ ನ ಕಶ್ಚಿದಪಿ ನಿಶ್ಚೇತುಂ ಶಕ್ನೋತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಸ್ತಮಿತಿ ।
ಆದಿಪದೇನ ‘ಧ್ಯಾಯತೀ’(ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೭) ವೇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಯೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ।
ಉದಾಹೃತಶ್ರುತೀನಾಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಉಪಾಧೀತಿ ।
ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಂ ತದಾಹ —
ಸ್ವತ ಇತಿ ।
ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯ ವಾಸ್ತವಮವಾಸ್ತವಂ ಚ ರೂಪಂ ನಿರೂಪಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪ್ಯಸ್ಮದಾದಿವನ್ನ ಸ್ವತೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ಕಿಂತು ಸಂಸಾರಿತ್ವಮೇವ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತಾಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಸರ್ವಜೀವಾನಾಮೇಕತ್ವಂ ನಾನಾತ್ವಂಚೇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತೇಷಾಂ ಸ್ವತೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ತತ್ತ್ವಮಿತಿ ।
ಕಸ್ತರ್ಹಿ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೇ ವಿಶೇಷೋ ಯೇನಾಸಾವಸ್ಮದಾದಿಭಿರುಪಾಸ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ನನು ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಾದೇಷು ಕ್ವಚಿತ್ತಸ್ಯ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಪಿ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯತೇ ಸತ್ಯಂ ತತ್ತು ಕಲ್ಪಿತಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಅಸ್ಮದಾದಿಷು ತುಲ್ಯಮೇತದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಜೀವಾನಾಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ‘ತತ್ತ್ವಮಸಿ’ (ಛಾ. ಉ. ೬ । ೮ । ೭) ‘ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ’(ಭ. ಗೀ. ೧೩ । ೨) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಾದಾಃ ಸಂಗಚ್ಛಂತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವ್ಯಾವೃತ್ತೇತಿ ।
ಸ್ವಮತೇ ತತ್ತ್ವನಿಶ್ಚಯಮುಕ್ತ್ವಾ, ಪರಮತೇ ತದಭಾವಮಾಹ —
ತಾರ್ಕಿಕೈಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ನನ್ವೇಕಜೀವವಾದೇಽಪಿ ಸರ್ವವ್ಯವಸ್ಥಾನುಪಪತ್ತೇಸ್ತತ್ತ್ವನಿಶ್ಚಯದೌರ್ಲಭ್ಯಂ ತುಲ್ಯಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಯೇ ತ್ವಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನವತ್ಪ್ರಬೋಧಾತ್ಪ್ರಾಗಶೇಷವ್ಯವಸ್ಥಾಸಂಭವಾದೂರ್ಧ್ವಂ ಚ ತದಭಾವಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಾದೇಕಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮಾನಾದ್ಯವಿದ್ಯಾವಶಾದಶೇಷವ್ಯವಹಾರಾಸ್ಪದಮಿತಿ ಪಕ್ಷೇ ನ ಕಾಚನ ದೋಷಕಲೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಸರ್ವದೇವತಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸ್ವತೋಽಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಕಲ್ಪನಯಾ ವೈಪರೀತ್ಯಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಸತ್ಯಥೇತ್ಯಾದ್ಯುತ್ತರಗ್ರಂಥಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ವಿವಕ್ಷಿತ ಇತ್ಯುತ್ತರಗ್ರಂಥಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಸ್ಯ ವಿಷಯಂ ಪರಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ತತ್ರಾಗ್ನಿರಿತಿ ।
ಅತ್ರಾದ್ಯಯೋರ್ನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಾ ಸಪ್ತಮೀ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಅತ್ತುಃ ಸರ್ಗಾಂತಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ರೇತಸಃ ಸಕಾಶಾದಪಾಂ ಸರ್ಗೇಽಪಿ ಸೋಮಶಬ್ದೇ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದ್ರವಾತ್ಮಕಶ್ಚೇತಿ ।
ಶ್ರದ್ಧಾಖ್ಯಾಹುತೇಃ ಸೋಮೋತ್ಪತ್ತಿಶ್ರವಣಾತ್ತತ್ರ ಶೈತ್ಯೋಪಲಬ್ಧೇಶ್ಚೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಸೋಮಸ್ಯ ದ್ರವಾತ್ಮಕತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಗ್ನೀಷೋಮಯೋರನ್ನಾನ್ನಾದಯೋಃ ಸೃಷ್ಟಾವಪಿ ಜಗತಿ ಸ್ರಷ್ಟವ್ಯಾಂತರಮವಶಿಷ್ಟಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಾವದಿತಿ ।
ಆಪ್ಯಾಯಕಃ ಸೋಮೋ ದ್ರವಾತ್ಮಕತ್ವಾದನ್ನಂ ಚಾಽಽಪ್ಯಾಯಕಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ತಸ್ಮಾದುಪಪನ್ನಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥಾಶ್ರುತಮವಧಾರಣಮವಧೀರ್ಯ ಕುತೋ ವಿಧಾಂತರೇಣ ತದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅರ್ಥ ಬಲಾದ್ಧೀತಿ ।
ಅನ್ನಾದಸ್ಯ ಸಂಹರ್ತೃತ್ವಾದಗ್ನಿತ್ವಮನ್ನಸ್ಯ ಚ ಸಂಹರಣೀಯತಯಾ ಸೋಮತ್ವಮವಧಾರಯಿತುಂ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನ್ವನ್ನಸ್ಯ ಸೋಮತ್ವೇನ ನ ನಿಯಮೋಽಗ್ನೇರಪಿ ಜಲಾದಿನಾ ಸಮ್ಹಾರಾನ್ನ ಚಾತ್ತುರಗ್ನಿತ್ವೇನ ನಿಯಮಃ ಸೋಮಸ್ಯಾಪಿ ಕದಾಚಿದಿಜ್ಯಮಾನತ್ವೇನಾತ್ತೃತ್ವಾತ್ತತ್ಕುತೋಽರ್ಥಬಲಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಗ್ನಿರಪೀತಿ ।
ಸೋಽಪಿ ಸಂಹಾರ್ಯಶ್ಚೇತ್ಸೋಮ ಏವ ಸ ಚ ಸಂಹರ್ತಾ ಚೇದಗ್ನಿರೇವೇತ್ಯವಧಾರಣಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಮುಪಕ್ರಮ್ಯ ಜಗತೋ ದ್ವೇಧಾವಿಭಕ್ತತ್ವಾಭಿಧಾನಂ ಕುತ್ರೋಪಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯ ಸೂತ್ರೇ ಪರ್ಯವಸಾನಾತ್ತಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮಬುದ್ಧ್ಯೋಪಾಸಕಸ್ಯ ಸರ್ವದೋಷರಾಹಿತ್ಯಂ ಫಲಮತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಅನುಗ್ರಾಹಕದೇವಸೃಷ್ಟಿಮುಕ್ತ್ವಾ ತದುಪಾಸಕಸ್ಯ ಫಲೋಕ್ತ್ಯರ್ಥಮಾದೌ ದೇವಸೃಷ್ಟಿಂ ಸ್ತೌತಿ —
ಸೈಷೇತಿ ।
’ಅಗ್ನಿರ್ಮೂರ್ಧಾ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರಗ್ನ್ಯಾದಯೋಽಸ್ಯಾವಯವಾಸ್ತತ್ಕಥಂ ತತ್ಸೃಷ್ಟಿಸ್ತತೋಽತಿಶಯವತೀತ್ಯಾಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಯಜಮಾನಾವಸ್ಥಾಪೇಕ್ಷಯಾ ದೇವಸೃಷ್ಟೇರುತ್ಕೃಷ್ಟತ್ವವಚನಮವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಅತ ಆಹೇತಿ ।
ದೇವಸೃಷ್ಟೇರತಿಸೃಷ್ಟಿತ್ವಾಭಾವಶಂಕಾನುವಾದಾರ್ಥೋಽಥಶಬ್ದಃ । ಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತ್ಯುಪಲಕ್ಷಣಂ ಕರ್ಮಣೋಽಪೀತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಅತಿಸೃಷ್ಟ್ಯಾಮಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ದೇವಾದಿಸ್ರಷ್ಟಾ ತದಾತ್ಮಾ ಪ್ರಜಾಪತಿರಹಮೇವೇತ್ಯುಪಾಸಿತುಸ್ತದ್ಭಾವಾಪತ್ತ್ಯಾ ತತ್ಸ್ರಷ್ಟೃತ್ವಂ ಫಲತೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥೬॥
ಪೂರ್ವೋತ್ತರಗ್ರಂಥಯೋಃ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ತದ್ಧೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಯಾಽಽದೇಯತ್ವಾರ್ಥಂ ವೈದಿಕಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಸಾಧನಮಿತ್ಯುಕ್ತೇ ಮುಕ್ತಿಸಾಧನಂ ಪುರಃಸ್ಫುರತಿ ತನ್ನಿರಸ್ಯತಿ —
ಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಏಕರೂಪಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾನೇಕರೂಪಂ ನ ಸಾಧನಂ ಭವತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಮುಕ್ತಿಸಾಧನಂ ಮಾನವಸ್ತುತಂತ್ರಂ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಮಿದಂ ತು ಕಾರಕಸಾಧ್ಯಮತೋಽಪಿ ನ ತದ್ಧೇತುರಿತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ತ್ರಾದೀತಿ ।
ಕಿಂಚೇದಂ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಫಲಾವಸಾನಮ್ । ‘ಮೃತ್ಯುರಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಾ ಭವತಿ’(ಬೃ.ಉ.೧।೧।೭) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ ।
ನ ಚ ತದೇವ ಕೈವಲ್ಯಂ ಭಯಾರತ್ಯಾದಿಶ್ರವಣಾದತೋಽಪಿ ನೇದಂ ಮುಕ್ತ್ಯರ್ಥಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವೇತಿ ।
ಕಿಂಚ ನಿತ್ಯಸಿದ್ಧಾ ಮುಕ್ತಿರಿದಂ ತು ಸಾಧ್ಯಫಲಮತೋಽಪಿ ನ ಮುಕ್ತಿಹೇತುರಿತ್ಯಾಹ —
ಸಾಧ್ಯಮಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ಮುಕ್ತಿರ್ವ್ಯಾಕೃತಾದರ್ಥಾಂತರ’ಮನ್ಯದೇವ ತದ್ವಿದಿತಾದಿ’ತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ ।
ಇದಂ ತು ನಾಮರೂಪಂ ವ್ಯಾಕೃತಮತೋಽಪಿ ನ ತದ್ಧೇತುರಿತ್ಯಾಹ —
ಏತಾವದೇವೇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯವ್ಯಾಕೃತಕಂಡಿಕಾಮವತಾರಯನ್ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಾತ್ಪ್ರಾಕ್ತನಸ್ಯ ತದ್ಧೇದಮಿತ್ಯಾದೇರ್ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಫಲೋಕ್ತ್ಯಾಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಬೀಜಾವಸ್ಥಾ ಸಾಭಾಸಪ್ರತ್ಯಗವಿದ್ಯಾ ತಸ್ಯಾ ನಿರ್ದೇಷ್ಟುಮಿಷ್ಟತ್ವಮೇವ ನ ಸಾಕ್ಷಾನ್ನಿರ್ದೇಶ್ಯತ್ವಮನಿರ್ವಾಚ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ವಕ್ತುಂ ನಿರ್ದಿದಿಕ್ಷತೀತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ವೃಕ್ಷಸ್ಯ ಬೀಜಾವಸ್ಥಾಂ ಲೋಕೋ ನಿರ್ದಿಶತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಯಜ್ಜ್ಞಾನೇ ಪುಮರ್ಥಾಪ್ತಿಸ್ತದೇವ ವಾಚ್ಯಂ ಕಿಮಿತಿ ಪ್ರತ್ಯಗವಿದ್ಯೋಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಉದ್ಧರ್ತವ್ಯ ಇತಿ ತನ್ಮೂಲನಿರೂಪಣಮರ್ಥವದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅಥ ಪುರುಷಾರ್ಥಮರ್ಥಯಮಾನಸ್ಯ ತದುದ್ಧಾರೋಽಪಿ ಕ್ವೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದುದ್ಧರಣೇ ಹೀತಿ ।
ನನು ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಮೂಲಮೇವ ನಾಸ್ತಿ ಸ್ವಭಾವವಾದಾತ್ಪ್ರಧಾನಾದ್ಯೇವ ವಾ ತನ್ಮೂಲಂ ನಾಜ್ಞಾತಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಭ್ಯಾಂ ಪರಿಹರತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಊರ್ಧ್ವಮುತ್ಕೃಷ್ಟಂ ಕಾರಣಂ ಕಾರ್ಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಪರಮವ್ಯಾಕೃತಂ ಮೂಲಮಸ್ಯೇತ್ಯೂರ್ಧ್ವಮೂಲೋ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾದಯೋ ಮೂಲಾಪೇಕ್ಷಯಾಽವಾಚ್ಯಃ ಶಾಖಾ ಇತ್ಯವಾಕ್ಶಾಖಃ । ಏವಮ್ ‘ಊರ್ಧ್ವಮೂಲಮಧಃಶಾಖಮ್’(ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿಗೀತಾಪಿ ನೇತವ್ಯಾ । ಅಸ್ತಿ ಹಿ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಮೂಲಮ್ । ‘ನೇದಮಮೂಲಂ ಭವಿಷ್ಯತಿ’ (ಛಾ. ಉ. ೬ । ೮ । ೩) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಸ್ತಚ್ಚಾಜ್ಞಾತಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವೇತಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಭಾವಃ ॥೬॥
ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ಪದಾನಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದ್ಧೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾಭಿಧಾನೇನ ತದಿತಿ ಸರ್ವನಾಮ್ನಾ ಬೀಜಾವಸ್ಥಂ ಜಗದಭಿಧೀಯತೇ । ಪರೋಕ್ಷತ್ವಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಂ ಜಗತೋ ಬೀಜಾವಸ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತರ್ಹೀತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಪ್ರಾಗಿತಿ ।
ಕಥಂ ತಸ್ಯ ಪರೋಕ್ಷತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಭೂತೇತಿ ।
ನಿಪಾತಾರ್ಥಮಾಹ —
ಸುಖೇತಿ ।
ಹಶಬ್ದಾರ್ಥಮಭಿನಯತಿ —
ಕಿಲೇತಿ ।
ಯಥಾವರ್ಣಿತಮಿತ್ಯನರ್ಥತ್ವೇನ ಸಂಸಾರೇಽಸಾರತ್ವೋಕ್ತಿಃ ।
ಪದದ್ವಯಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಲಬ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ತದಿದಮಿತಿ ।
ಏಕತ್ವಭಿನಯೇನೋದಾಹರತಿ —
ತದೇವೇತಿ ।
ಏಕತ್ವಾವಗತಿಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯವಶಾದೇಕತ್ವೇ ನಿಶ್ಚಿತೇ ಸತ್ಯನಂತರಮ್ – ‘ನಾಸತೋ ವಿದ್ಯತೋ ಭಾವೋ ನಾಭಾವೋ ವಿದ್ಯತೇ ಸತಃ’(ಭ. ಗೀ. ೨। ೧೬) ಇತಿ ಸ್ಮೃತಿರನುಸೃತಾ ಭವತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಜ್ಞಾತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಜಗತೋ ಮೂಲಮಿತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ತದ್ವಿವರ್ತೋ ಜಗದಿತಿ ನಿರೂಪಯತಿ —
ತದೇವಂಭೂತಮಿತಿ ।
ತೃತೀಯಾಮಿತ್ಥಂಭಾವಾರ್ಥತ್ವೇನ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನಾಮ್ನೇತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾಪದಪ್ರಯೋಗಾಭಿಪ್ರಾಯಂ ತದನುವಾದಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ವ್ಯಾಕ್ರಿಯತೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪದಚ್ಛೇದಪೂರ್ವಕಂ ತದ್ವಾಚ್ಯಮರ್ಥಮಾಹ —
ವ್ಯಾಕ್ರಿಯತೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಯಮೇವೇತಿ ಕುತೋ ವಿಶೇಷ್ಯತೇ ಕಾರಣಮಂತರೇಣ ಕಾರ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿರಯುಕ್ತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ನಿರ್ಹೇತುಕಾರ್ಯಸಿದ್ಧ್ಯನುಪಪತ್ತ್ಯಾಽಽಕ್ಷಿಪ್ತೋ ನಿಯಂತಾ ಜನಯಿತಾ ಕರ್ತಾ ಚೋತ್ಪತ್ತೌ ಸಾಧನಕ್ರಿಯಾಕರಣವ್ಯಾಪಾರಸ್ತನ್ನಿಮಿತ್ತಂ ತದಪೇಕ್ಷ್ಯ ವ್ಯಕ್ತಿಭಾವಮಾಪದ್ಯತೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ನಾಮಸಾಮಾನ್ಯಂ ದೇವದತ್ತಾದಿನಾ ವಿಶೇಷನಾಮ್ನಾ ಸಂಯೋಜ್ಯ ಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷವಾನರ್ಥೋ ನಾಮವ್ಯಾಕರಣವಾಕ್ಯೇ ವಿವಕ್ಷಿತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಅಸಾವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಸೌಶಬ್ದಃ ಶ್ರೌತೋಽವ್ಯಯತ್ವೇನ ನೇಯಃ ।
ರೂಪಸಾಮಾನ್ಯಂ ಶುಕ್ಲಕೃಷ್ಣಾದಿನಾ [ವಿಶೇಷೇಣ] ಸಂಯೋಜ್ಯೋಚ್ಯತೇ ರೂಪವ್ಯಾಕರಣವಾಕ್ಯೇನೇತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅವ್ಯಾಕೃತಮೇವ ವ್ಯಾಕೃತಾತ್ಮನಾ ವ್ಯಕ್ತಮಿತ್ಯೇತತ್ಸುಪ್ತಪ್ರಬುದ್ಧದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ತದಿದಮಿತಿ ।
ತದ್ಧೇತ್ಯತ್ರ ಮೂಲಕಾರಣಮುಕ್ತ್ವಾ ತನ್ನಾಮರೂಪಾಭ್ಯಾಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ತತ್ಕಾರ್ಯಮುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಸ್ಥಸಶಬ್ದಾಪೇಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಯದರ್ಥ ಇತಿ ।
ಕಾಂಡದ್ವಯಾತ್ಮನೋ ವೇದಸ್ಯಾಽಽರಂಭೋ ಯಸ್ಯ ಪರಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯರ್ಥೋ ವಿಜ್ಞಾಯತೇ ; ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಹಿ ಸ್ವಾರ್ಥಾನುಷ್ಠಾನಾಹಿತಚಿತ್ತಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೋಪಯೋಗೀಷ್ಯತೇ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಂ ತು ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ತತ್ರೋಪಯುಜ್ಯತೇ ‘ಸರ್ವೇ ವೇದಾ ಯತ್ಪದಮಾಮನಂತಿ’(ಕ. ಉ. ೧ । ೨ । ೧೫) ಇತಿ ಚ ಶ್ರೂಯತೇ ಸ ಪರೋಽತ್ರ ಪ್ರವಿಷ್ಟೋ ದೇಹಾದಾವಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಸರ್ವಸ್ಯಾಽಽಮ್ನಾಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮನಿ ಸಮನ್ವಯಮುಕ್ತ್ವಾ ತತ್ರ ವಿರೋಧಸಮಾಧಾನಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಅಧ್ಯಾಸಸ್ಯ ಚತುರ್ವಿಧಖ್ಯಾತೀನಾಮನ್ಯತಮತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ಅವಿದ್ಯಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನತ್ವೇನ ಸಾದಿತ್ವಾದನಾದ್ಯಧ್ಯಾಸಹೇತುತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕ್ಯೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಗಭಾವತ್ವಮವಿದ್ಯಾಯಾ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಕರ್ತ್ರಿತಿ ।
ನ ಹಿ ತದುಪಾದಾನತ್ವಮಭಾವತ್ವೇ ಸಂಭವತಿ ನ ಚೋಪಾದಾನಾಂತರಮಸ್ತೀತಿ ಭಾವಃ । ಅನ್ವಯಸ್ತು ಸರ್ವತ್ರ ಯಚ್ಛಬ್ದಸ್ಯ ಪೂರ್ವವದ್ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ ।
ಆತ್ಮನಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾಧ್ಯಾಸಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವೋಕ್ತ್ಯಾ ಸಮನ್ವಯೇ ವಿರೋಧಃ ಸಮಾಹಿತಃ । ಸಂಪ್ರತ್ಯಧ್ಯಾಸಕಾರಣಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವೇಽಪಿ ನಿಮಿತ್ತೋಪಾದಾನಭೇದಂ ಸಾಂಖ್ಯವಾದಮಾಶಂಕ್ಯೋಕ್ತಮೇವ ಕಾರಣಂ ತದ್ಭೇದನಿರಾಕರಣಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಯಃ ಕಾರಣಮಿತಿ ।
ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಾದೇಷು ಪರಸ್ಯ ತತ್ಕಾರಣತ್ವಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನಾಮರೂಪಾತ್ಮಕಸ್ಯ ದ್ವೈತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಮಾನದೇಹತ್ವಾದ್ವಿದ್ಯಾಪನೋದ್ಯತ್ವಂ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಯದಾತ್ಮಕೇ ಇತಿ ।
ವ್ಯಾಕರ್ತುರಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಭಾವತಃ ಶುದ್ಧತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಸಲಿಲಾದಿತಿ ।
ವ್ಯಾಕ್ರಿಯಮಾಣಯೋರ್ನಾಮರೂಪಯೋಃ ಸ್ವತೋಽಶುದ್ಧತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಮಲಮಿವೇತಿ ।
ಯಥಾ ಫೇನಾದಿ ಜಲೋತ್ಥಂ ತನ್ಮಾತ್ರಮೇವ ತಥಾಽಜ್ಞಾತಬ್ರಹ್ಮೋತ್ಥಂ ಜಗದ್ಬ್ರಹ್ಮಮಾತ್ರಂ ತಜ್ಜ್ಞಾನಬಾಧ್ಯಂಚೇತಿ ಭಾವಃ ।
ನಿತ್ಯಶುದ್ಧತ್ವಾದಿಲಕ್ಷಣಮಪಿ ವಸ್ತು ನ ಸ್ವತೋಽಜ್ಞಾನನಿವರ್ತಕಂ ಕೇವಲಸ್ಯ ತತ್ಸಾಧಕತ್ವಾದ್ವಾಕ್ಯೋತ್ಥಬುದ್ಧಿವೃತ್ತ್ಯಾರೂಢಂ ತು ತಥೇತಿ ಮನ್ವಾನೋ ಬ್ರೂತೇ —
ಯಶ್ಚೇತಿ ।
’ಆಕಾಶೋ ಹ ವೈ ನಾಮ ನಾಮರೂಪಯೋರ್ನಿವಹಿತಾ ತೇ ತದಂತರಾ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾಭ್ಯಾಮಿತಿ ।
ನಾಮರೂಪಾತ್ಮಕದ್ವೈತಾಸಂಸ್ಪರ್ಶಿತ್ವಾದೇವ ನಿತ್ಯಶುದ್ಧತ್ವಮಶುದ್ಧೇರ್ದ್ವೈತಸಂಬಂಧಾಧೀನತ್ವಾತ್ತತ್ರಾವಿದ್ಯಾ ಪ್ರಯೋಜಿಕೇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ತತ್ಸಂಬಂಧಂ ನಿಷೇಧತಿ —
ಬುದ್ಧೇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದೇವ ದುಃಖಾದ್ಯನರ್ಥಾಸಂಸ್ಪರ್ಶಿತ್ವಮಾಹ —
ಮುಕ್ತೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾದಶಾಯಾಂ ಶುದ್ಧ್ಯಾದಿಸದ್ಭಾವೇಽಪಿ ಬಂಧಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ನೈವಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಸ್ವಭಾವ ಇತಿ ।
ಅವ್ಯಾಕೃತವಾಕ್ಯೋಕ್ತಮಜ್ಞಾತಂ ಪರಮಾತ್ಮಾನಂ ಪರಾಮೃಶತಿ —
ಸ ಇತಿ ।
ತಮೇವ ಕಾರ್ಯಸ್ಥಂ ಪ್ರತ್ಯಂಚಂ ನಿರ್ದಿಶತಿ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ಹಿ ಸ್ವತೋ ನಿತ್ಯಶುದ್ಧತ್ವಾದಿರೂಪೋಽಪಿ ಸ್ವಾವಿದ್ಯಾವಷ್ಟಂಭಾನ್ನಾಮರೂಪೇ ವ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ತತ್ಸರ್ಜನಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಮಯತ್ವಂ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾಽಽಹ —
ಅವ್ಯಾಕೃತೇ ಇತಿ ।
ತಯೋರಾತ್ಮನಾ ವ್ಯಾಕೃತತ್ವೇ ತದತಿರೇಕೇಣಾಭಾವಃ ಫಲತೀತಿ ಮತ್ವಾ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಜನಿಮನ್ಮಾತ್ರಮಿಹಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮಾದೀತಿ ।
ತತ್ರೈವ ದುಃಖಾದಿಸಂಬಂಧೋ ನಾಽಽತ್ಮನೀತಿ ಮನ್ವಾನೋ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯೇ ಪದದ್ವಯಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಾಧಿಗತೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರವಿಷ್ಟ ಇತಿ ।
ಪರಮಾತ್ಮಾ ಸ್ರಷ್ಟಾ ಸೃಷ್ಟೇ ಪ್ರವಿಷ್ಟೋ ಜಗತೀತ್ಯಾದಿಷ್ಟಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಾಪರವಿರೋಧಂ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವ್ಯಾಕ್ರಿಯತೇತಿ ಕರ್ಮಕರ್ತೃಪ್ರಯೋಗಾಜ್ಜಗತ್ಕರ್ತುರವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಮುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಆಕ್ಷಿಪ್ತೇತಿ ।
ಮುಚ್ಯತೇ ವತ್ಸಃ ಸ್ವಯಮೇವೇತಿವತ್ಕರ್ಮಕರ್ತರಿ ಲಕಾರೋ ವ್ಯಾಕರಣಸೌಕರ್ಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಸತ್ಯೇವ ಕರ್ತರಿ ನಿರ್ವಹತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಅವ್ಯಾಕೃತಶಬ್ದಸ್ಯ ನಿಯಂತ್ರಾದಿಯುಕ್ತಜಗದ್ವಾಚಿತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಇದಂಶಬ್ದೇತಿ ।
ಕಥಮುಕ್ತಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಮಾತ್ರಾದವ್ಯಾಕೃತಸ್ಯ ಜಗತೋ ನಿಯಂತ್ರಾದಿಯುಕ್ತತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ನಿಯಂತ್ರಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಕರ್ತೃಕರಣಾದಿಗ್ರಹಣಮ್ । ನಿಮಿತ್ತಾದೀತ್ಯಾದಿಪದೇನೋಪಾದಾನಮುಚ್ಯತೇ । ವಿಮತಂ ನಿಯಂತ್ರಾದಿಸಾಪೇಕ್ಷಂ ಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಸ್ತರ್ಹಿ ಪ್ರಾಗವಸ್ಥೇ ಸಂಪ್ರತಿತನೇ ಚ ಜಗತಿ ವಿಶೇಷಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವ್ಯಾಕೃತೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರವ್ಯಾಕೃತಶಬ್ದೇನ ಜಗದ್ವಾಚಿನಾ ಪರೋ ಗೃಹ್ಯತ ಏಕಸ್ಯ ಶಬ್ದಸ್ಯಾನೇಕಾರ್ಥತ್ವಾಯೋಗಾದತ ಆಹ —
ದೃಷ್ಟಶ್ಚೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕದಾಚಿದಿತಿ ।
ಉಭಯವಿವಕ್ಷಯಾ ಗ್ರಾಮಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಸ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತದ್ವದಿತಿ ।
ಇಹೇತ್ಯವ್ಯಾಕೃತವಾಕ್ಯೋಕ್ತಿಃ ।
ನಿವಾಸಮಾತ್ರವಿವಕ್ಷಯಾ ಗ್ರಾಮಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಸ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ನಿವಾಸಿಜನವಿವಕ್ಷಯಾ ತತ್ಪ್ರಯೋಗಸ್ಯಾಪಿ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ಕಥಯತಿ —
ತಥಾ ಮಹಾನಿತಿ ।
ಅವ್ಯಾಕೃತವಾಕ್ಯೇ ಪರಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯೇ ಸಶಬ್ದೇನ ಪರಾಮೃಷ್ಟಸ್ಯ ಸೃಷ್ಟೇ ಕಾರ್ಯೇ ಪ್ರವೇಶ ಉಕ್ತಸ್ತಚ್ಚ ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣಾಽಽಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಕಥಮಿತಿ ಸೂಚಿತಾಮನುಪಪತ್ತಿಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಅಪ್ರವಿಷ್ಟೋ ಹೀತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಾವಷ್ಟಂಭೇನ ಪ್ರವೇಶವಾದೀ ಶಂಕತೇ —
ಪಾಷಾಣೇತಿ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅಥಾಪೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪರಸ್ಯ ಪರಿಪೂರ್ಣಸ್ಯ ಕ್ವಚಿತ್ಪ್ರವೇಶಾಭಾವೇಽಪೀತಿ ಯಾವತ್ । ತಚ್ಛಬ್ದಃ ದೃಷ್ಟಕಾರ್ಯವಿಷಯಃ । ಧರ್ಮಾಂತರಂ ಜೀವಾಖ್ಯಮ್ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಥೇತಿ ।
ಪಾಷಾಣಾದ್ಬಾಹ್ಯಃ ಸರ್ಪಾದಿಸ್ತತ್ರ ಪ್ರವಿಷ್ಟ ಇತಿ ಶಂಕಾಪೋಹಾರ್ಥಂ ಸಹಜವಿಶೇಷಣಮ್ । ಸರ್ಪಾದೇರಶ್ಮಾದಿರೂಪೇಣ ಸ್ಥಿತಭೂತಪಂಚಕಪರಿಣಾಮತ್ವಾತ್ತತ್ರ ಸಹಜತ್ವಂ ಪಾಷಾಣಾದೌ ಯಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಸ್ಥಿತಾನಿ ತೇಷಾಂ ಪರಿಣಾಮಃ ಸರ್ಪಾದಿಸ್ತದ್ರೂಪೇಣ ತತ್ರ ಭೂತಾನಾಮನುಪ್ರವೇಶವದಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಯಾಪಿ ಪರಸ್ಯ ಜೀವಾಕಾರೇಣ ಬುದ್ಧ್ಯಾದೌ ಪ್ರವೇಶಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಕ್ಷೇಪ್ತಾ ಬ್ರೂತೇ —
ನೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಃ ಸ್ರಷ್ಟೇತಿ ।
ನನು ತಕ್ಷ್ಣಾ ನಿರ್ಮಿತೇ ವೇಶ್ಮನಿ ತತೋಽನ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರವೇಶೋ ದೃಶ್ಯತೇ ತಥಾ ಪರೇಣ ಸೃಷ್ಟೇ ಜಗತ್ಯನ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶೋ ಭವಿಷ್ಯತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಪಾಷಾಣಸರ್ಪನ್ಯಾಯೇನ ಕಾರ್ಯಸ್ಥಸ್ಯೈವ ಪರಸ್ಯ ಜೀವಾಖ್ಯೇ ಪರಿಣಾಮೇ ತತ್ಸೃಷ್ಟ್ವೇತ್ಯಾದಿಶ್ರವಣಮನುಪಪನ್ನಮಿತಿ ವ್ಯತಿರೇಕಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನತ್ವಿತಿ ।
ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ಪರಸ್ಯ ಮಾರ್ಜಾರಾದಿವತ್ಪೂರ್ವಾವಸ್ಥಾನತ್ಯಾಗೇನಾವಸ್ಥಾನಾಂತರಸಂಯೋಗಾತ್ಮಾ ಪ್ರವೇಶೋ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನಿರವಯವೋಽಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಶ್ಚಾಽಽತ್ಮಾ ತಸ್ಯ ಸ್ಥಾನಾಂತರೇಣ ವಿಯೋಗಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಸ್ಥಾನಾಂತರೇಣ ಸಹ ಸಂಯೋಗಲಕ್ಷಣೋ ಯಃ ಪ್ರವೇಶಃ ಸ ಸಾವಯವೇ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಚ ಮಾರ್ಜಾರಾದೌ ದೃಷ್ಟಪ್ರವೇಶಸದೃಶೋ ನ ಭವತೀತಿ ಯೋಜನಾ । ವಿಯುಜ್ಯೇತಿ ಪಾಠೇ ತು ಸ್ಫುಟೈವ ಯೋಜನಾ ।
ಪ್ರವೇಶಶ್ರುತ್ಯಾ ನಿರವಯವತ್ವಾಸಿದ್ಧಿಂ ಶಂಕತೇ —
ಸಾವಯವ ಇತಿ ।
ಪ್ರವೇಶಶ್ರುತೇರನ್ಯಥೋಪಪತ್ತೇರ್ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾನ್ನೈವಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಮೂರ್ತತ್ವಂ ನಿರವಯತ್ವಮ್ । ಪುರುಷತ್ವಂ ಪೂರ್ಣತ್ವಮ್ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪ್ರವೇಶೋಪಪತ್ತಿಂ ಶಂಕತೇ —
ಪ್ರತಿಬಿಂಬೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಾದೌ ಜಲಾದಿನಾ ಸನ್ನಿಕರ್ಷಾದಿಸಂಭವಾತ್ಪ್ರತಿಬಿಂಬಾಖ್ಯಪ್ರವೇಶೋಪಪತ್ತಿಃ । ಆತ್ಮನಿ ತು ಪರಸ್ಮಿನ್ನಸಂಗೇಽನವಚ್ಛಿನ್ನೇ ಕೇನಚಿದಪಿ ತದಭಾವಾನ್ನ ಯಥೋಕ್ತಪ್ರವೇಶಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ನ ವಸ್ತ್ವಂತರೇಣೇತಿ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪ್ರವೇಶಂ ಚೋದಯತಿ —
ದ್ರವ್ಯ ಇತಿ ।
ಪರಸ್ಯಾಪಿ ಕಾರ್ಯೇ ಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಗುಣಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಪರಸ್ಯ ದರ್ಶಯನ್ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಶ್ರವಣಮೇಷ ಸರ್ವೇಶ್ವರ ಇತ್ಯಾದಿ ।
ಪನಸಾದಿಫಲೇ ಬೀಜಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶವತ್ಕಾರ್ಯೇ ಪರಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ದೂಷಯತಿ —
ಫಲ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿನಾಶಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನಾನಾತ್ಮತ್ವಾನೀಶ್ವರತ್ವಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಪ್ರಸಂಗಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಜನ್ಮಾದೀನಾಂ ಧರ್ಮಾಣಾಂ ಧರ್ಮಿಣೋ ಭಿನ್ನತ್ವಾಭಿನ್ನತ್ವಾಸಂಭವಾದಿನ್ಯಾಯಃ । ಬೀಜಫಲಯೋರವಯವಾವಯವಿತ್ವಂ ಪಾಷಾಣಸರ್ಪಯೋರಾಧಾರಾಧೇಯತೇತ್ಯಪುನರುಕ್ತಿಃ ।
ಪರಸ್ಯ ಸರ್ವಪ್ರಕಾರಪ್ರವೇಶಾಸಂಭವೇ ಪ್ರವೇಶಶ್ರುತೇರಾಲಂಬನಂ ವಾಚ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅನ್ಯ ಏವೇತಿ ।
ಜಗತೋ ಹಿ ಪರಃ ಸ್ರಷ್ಟೇತಿ ವೇದಾಂತಮರ್ಯಾದಾ ಸ್ರಷ್ಟೈವ ಚ ಪ್ರವೇಷ್ಟಾ ಪ್ರವಿಶ್ಯ ವ್ಯಾಕರವಾಣೀತಿ ಪ್ರವೇಶವ್ಯಾಕರಣಯೋರೇಕಕರ್ತೃತ್ವಶ್ರುತೇಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಪರಸ್ಮಾದನ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶೋ ನ ಯುಕ್ತಿಮಾನಿತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರೈವ ತೈತ್ತಿರೀಯಶ್ರುತಿಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಐತರೇಯಶ್ರುತಿರಪಿ ಯಥೋಕ್ತಮರ್ಥಮುಪೋದ್ಬಲಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಸ ಏತಮೇವೇತಿ ।
ಶ್ರೀನಾರಾಯಣಾಖ್ಯಮಂತ್ರಮಪ್ಯತ್ರಾನುಕೂಲಯತಿ —
ಸರ್ವಾಣೀತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮುದಾಹರತಿ —
ತ್ವಂ ಕುಮಾರ ಇತಿ ।
ಅತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯಶೇಷಸ್ಯಾಽನುಗುಣ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಪುರ ಇತಿ ।
ಉದಾಹೃತಶ್ರುತೀನಾಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ನ ಪರಾದಿತಿ ।
ಪರಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶೇ ಪ್ರವಿಷ್ಟಾನಾಂ ಮಿಥೋ ಭೇದಾತ್ತದಭಿನ್ನಸ್ಯ ತಸ್ಯಾಪಿ ನಾನಾತ್ವಪ್ರಸಕ್ತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪ್ರವಿಷ್ಟಾನಾಮಿತಿ ।
ನ ಪರಸ್ಯಾನೇಕತ್ವಮೇಕತ್ವಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಚಾರ ವಿಚಚಾರೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪರಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶೇ ನಾನಾತ್ವಪ್ರಸಂಗಂ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ದೋಷಾಂತರಂ ಚೋದಯತಿ —
ಪ್ರವೇಶ ಇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವೇಽಪಿ ಪರಸ್ಯ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ತದನನ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ಶ್ರುತ್ಯವಷ್ಟಂಭೇನ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತಿ ।
ಅನುಭವಮನುಸೃತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ಸುಖಿತ್ವೇತಿ ।
ನಾಸಂಸಾರಿತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಗೂಢಾಭಿಸಂಧಿರುತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತಿ ।
ಆಗಮೋ ಹಿ ಪರಸ್ಯಾಸಂಸಾರಿತ್ವೇ ಮಾನಂ ತ್ವಯೋಚ್ಯತೇ ಸ ಚಾಧ್ಯಕ್ಷವಿರುದ್ಧೋ ನ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಮಾನಂ ನ ಚ ವೈಪರೀತ್ಯಂ ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವೇನ ಬಲವತ್ತ್ವಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದೀತಿ ।
ಶಂಕಿತೇ ಪೂರ್ವವಾದಿನಿ ಸ್ವಾಶಯಮಾವಿಷ್ಕೃತವತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಸ್ವಾಭಿಸಂಧಿಮಾಹ —
ನೋಪಾಧೀತಿ ।
ಉಪಾಧಿರಂತಃಕರಣಂ ತದಾಶ್ರಯತ್ವೇನ ಜನಿತೋ ವಿಶೇಷಶ್ಚಿದಾಭಾಸಸ್ತದ್ಗತದುಃಖಾದಿವಿಷಯತ್ವಾತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದೇರಾಭಾಸತ್ವಾತ್ತೇನಾಽತ್ಮನ್ಯಸಂಸಾರಿತ್ವಾಗಮಸ್ಯ ನ ವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದೀನಾಮನಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾದಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾಚ್ಚಾಽಽಗಮಸ್ಯ ಭಿನ್ನವಿಷಯತಯಾ ನಾನಯೋರ್ಮಿಥೋ ವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽತ್ಮನೋಽಧ್ಯಕ್ಷಾದ್ಯವಿಷಯತ್ವೇ ಶ್ರುತೀರುದಾಹರತಿ —
ನ ದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ।
ಸುಖ್ಯಹಮಿತ್ಯಾದಿಪ್ರತಿಭಾಸಸ್ಯ ತರ್ಹಿ ಕಾ ಗತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮೇವ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿರುಪಾಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽತ್ಮಪ್ರತಿಚ್ಛಾಯಾ ತತ್ಪ್ರತಿಬಿಂಬಸ್ತದ್ವಿಷಯಮೇವ ಸುಖ್ಯಹಮಿತ್ಯಾದಿವಿಜ್ಞಾನಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಆತ್ಮನೋ ದುಃಖಿತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅಯಮಿತಿ ।
ಅಯಂ ದೇಹೋಽಹಮಿತಿ ದೃಶ್ಯೇನ ದ್ರಷ್ಟುಸ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಧ್ಯಾಸದರ್ಶನಾದ್ದೃಶ್ಯವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯೈವ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ಕೇವಲಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನೋ ದುಃಖಾದಿಸಂಸಾರೋಽಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚಾಸ್ಥೂಲಾದಿವಿಶೇಷಣಮಕ್ಷರಂ ಪ್ರಕ್ರಮ್ಯ ತಸ್ಯೈವ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮತ್ವಂ ದರ್ಶಯಂತೀ ಶ್ರುತಿರಾತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ವಾರಯತೀತ್ಯಾಹ —
ನಾನ್ಯದಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ಪಾದಯೋರ್ದುಃಖಂ ಶಿರಸಿ ದುಃಖಮಿತಿ ದೇಹಾವಯವಾವಚ್ಛಿನ್ನತ್ವೇನ ತತ್ಪ್ರತೀತೇಸ್ತದ್ಧರ್ಮತ್ವನಿಶ್ಚಯಾನ್ನಾಽಽತ್ಮನಿ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಪ್ರಾಣಾಣಿಕಮಿತ್ಯಾಹ —
ದೇಹೇತಿ ।
ಶ್ರುತಿವಶಾದಾತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಶಂಕತೇ —
ಆತ್ಮನಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಸುಖಂ ತಾವದಾತ್ಮಾಶ್ರಯ’ಮಾತ್ಮನಸ್ತು ಕಾಮಾಯೇ’ತಿ ಸುಖಸಾಧನಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಾರ್ಥತ್ವಶ್ರುತೇರತಸ್ತದವಿನಾಭೂತಂ ದುಃಖಮಪಿ ತತ್ರೇತ್ಯಾತ್ಮನ್ಯಸಂಸಾರಿತ್ವಮಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆವಿದ್ಯಕಸಂಸಾರಿತ್ವಾನುವಾದೇನಾಽಽತ್ಮನೋತಿಶಯಾನಂದತ್ವಪ್ರತಿಪಾದಕಮಾತ್ಮನಸ್ತು ಕಾಮಾಯೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಿತಿ ಮತ್ವಾಽಽಹ —
ನೇತಿ ।
ತದಾವಿದ್ಯಕಸಂಸಾರಾನುವಾದೀತ್ಯತ್ರ ಗಮಕಮಾಹ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ಅನೇನ ಹಿ ವಾಕ್ಯೇನಾವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾಯಾಮೇವಾಽಽತ್ಮಾರ್ಥತ್ವಂ ಸುಖಾದೇರಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತೇ । ಅತೋ ನ ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಧರ್ಮತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನಿ ಸಂಸಾರಿತ್ವಸ್ಯಾಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಗಮಕಮಾಹ —
ತತ್ಕೇನೇತಿ ।
ಆತ್ಮನೋಽಸಂಸಾರಿತ್ವೇ ವಿದ್ವದನುಭವಮನುಕೂಲಯಿತುಂ ಚಶಬ್ದಃ ।
ತರ್ಕಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾದಾತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತಾರ್ಕಿಕೇತಿ ।
ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಚತುರ್ದಶಗುಣವಾನಾತ್ಮೇತಿ ತಾರ್ಕಿಕಸಮಯಸ್ತೇನ ವಿರೋಧಾತ್ತಸ್ಯಾಸಂಸಾರಿತ್ವಮಯುಕ್ತಂ ತರ್ಕಾವಿರುದ್ಧೋ ಹಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವತರ್ಕಾವಿರೋಧೀ ವಾ ಕತಿಪಯತರ್ಕಾವಿರೋಧೀ ವಾ ಸಿದ್ಧಾಂತಃ ? ನಾಽಽದ್ಯಃ । ತಾರ್ಕಿಕಾದಿಸಿದ್ಧಾಂತಸ್ಯಾಪಿ ಮಿಥೋ ವೈದಿಕತರ್ಕೈಶ್ಚ ವಿರೋಧಾದಸಿದ್ಧಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ದ್ವಿತೀಯೇ ತು ಶ್ರೌತತರ್ಕಾವಿರೋಧಾದಾತ್ಮಾಸಂಸಾರಿತ್ವಸಿದ್ಧಾಂತೋಽಪಿ ಸಿದ್ಧ್ಯೇದಿತ್ಯಭಿಸಂಧಾಯಾಽಽಹ —
ನ ಯುಕ್ತ್ಯಾಽಪೀತಿ ।
ಕಿಂಚ ದುಃಖಾದಿರಾತ್ಮಧರ್ಮೋ ನ ಭವತಿ ವೇದ್ಯತ್ವಾದ್ರೂಪಾದಿವದಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾವಿಷಯತ್ವೋಕ್ತ್ಯಾ ಪ್ರತೀಚಸ್ತದ್ವಿಷಯದುಃಖಾವಿಶೇಷ್ಯತ್ವಮುಕ್ತಮಯುಕ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಯೋಃ ಶಬ್ದಾಕಾಶಯೋರಿವ ದುಃಖಾತ್ಮನೋರಪಿ ಗುಣಗುಣಿತ್ವಸಂಭವಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಆಕಾಶಸ್ಯೇತಿ ।
ಯತ್ರ ಧರ್ಮಧರ್ಮಿಭಾವಸ್ತತ್ರೈಕಜ್ಞಾನಗಮ್ಯತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಂ ಯಥಾ ಶುಕ್ಲೋ ಘಟ ಇತಿ ತದ್ವ್ಯಾಪಕಂ ವ್ಯಾವರ್ತಮಾನಂ ದುಃಖಾತ್ಮನೋರ್ಧರ್ಮಧರ್ಮಿತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ ಶಬ್ದಾಕಾಶಯೋರಪಿ ಗುಣಗುಣಿಭಾವೋ ನಾಸ್ಮಾಕಂ ಸಮ್ಮತಃ ಶಬ್ದತನ್ಮಾತ್ರಮಾಕಾಶಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇರಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ನೈಕೇತಿ ।
ಕಥಂ ತದನುಪಪತ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ನಿತ್ಯಾನುಮೇಯಸ್ಯೇತಿ ಜರತ್ತಾರ್ಕಿಕಮತಾನುಸಾರೇಣ ಸಾಂಖ್ಯಸಮಯಾನುಸಾರೇಣ ಚೋಕ್ತಮ್ ।
ಆಧುನಿಕಂ ತಾರ್ಕಿಕಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಸುಖಾದಿವದಾತ್ಮನೋಽಪಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣ ವಿಷಯೀಕರಣೇ ಸತ್ಯೇಕಸ್ಮಿಂದೇಹೇ ತದೈಕ್ಯಸಮ್ಮತೇರಾತ್ಮಾಂತರಸ್ಯ ತತ್ರಾಯೋಗಾದೇಕತ್ರ ಭೋಕ್ತೃದ್ವಯಾನಿಷ್ಟೇಃ ಪುರುಷಾಂತರಸ್ಯಾನ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾದ್ದ್ರಷ್ಟ್ರಭಾವಾದಾತ್ಮದೃಶ್ಯತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೀಪಸ್ಯ ಸ್ವವ್ಯವಹಾರಹೇತುತ್ವೇನ ವಿಷಯವಿಷಯಿತ್ವವದೇಕಸ್ಯೈವಾಽಽತ್ಮನೋ ದ್ರಷ್ಟೃದೃಶ್ಯತ್ವಸಿದ್ಧೇರ್ದ್ರಷ್ಟ್ರಭಾವೋ ನಾಸ್ತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಏಕಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ವಿಷಯವಿಷಯಿತ್ವಂ ಕಾರ್ತ್ಸ್ನ್ಯೇನಾಂಶಾಭ್ಯಾಂ ವಾ । ಆದ್ಯೇಽಪಿ ಯುಗಪತ್ಕ್ರಮೇಣ ವಾ । ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನ ಯುಗಪದಿತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾಯಾಂ ಗುಣತ್ವಂ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ತತ್ರ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ಕರ್ಮತ್ವಮತೋ ಯುಗಪದೇಕಕ್ರಿಯಾಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಸ್ಯ ಸಾಕಲ್ಯೇನ ಗುಣಪ್ರಧಾನತ್ವಾಯೋಗಾನ್ನೈವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ದ್ವಿತೀಯಃ । ಏಕಭಾವೇಽನ್ಯಾಭಾವಾದಿತಿ ಮತ್ವಾ ಕಲ್ಪಾಂತರಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಆತ್ಮನೀತಿ ।
ಏತೇನ ಪ್ರದೀಪದೃಷ್ಟಾಂತೋಽಪಿ ಪ್ರತಿನೀತಸ್ತಸ್ಯಾಂಶಾಭ್ಯಾಂ ತದ್ಭಾವೇ ಪ್ರಕೃತಾನನುಕೂಲತ್ವಾತ್ ।
ನನು ವಿಜ್ಞಾನವಾದಿನೋ ಯುಗಪದೇಕಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸಾಕಲ್ಯೇನ ಗ್ರಾಹ್ಯಗ್ರಾಹಕತ್ವಮುಪಯಂತಿ ತಥಾ ತ್ವದಾತ್ಮನೋಽಪಿ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತೇನೇತಿ ।
ಏಕಸ್ಯೋಭಯತ್ವನಿರಾಸೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಾ ಭೂತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮಾಗಮಿಕಂ ಪಾರಿಭಾಷಿಕಂ ವಾಽಽತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮ್ । ಆನುಮಾನಿಕಂ ತು ಭವಿಷ್ಯತಿ ದುಃಖಾದಿ ಕ್ವಚಿದಾಶ್ರಿತಂ ಗುಣತ್ವಾದ್ರೂಪಾದಿವದಿತ್ಯಾಶ್ರಯೇ ಸಿದ್ಧೇ ಪರಿಶೇಷಾದಾತ್ಮನಸ್ತದಾಶ್ರಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇತಿ ।
ನ ಹಿ ಮಿಥೋ ವಿರುದ್ಧಯೋರ್ಗುಣಗುಣಿತ್ವಮನುಮೇಯಂ ದುಃಖಾದೇಶ್ಚ ಸಾಭಾಸಬುದ್ಧಿಸ್ಥತ್ವಾತ್ಪಾರಿಶೇಷ್ಯಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಭಾಸಾಂತಃಕರಣನಿಷ್ಠದುಃಖಾದೀತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾತ್ಕಥಂ ಸಿದ್ಧಸಾಧನತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ದುಃಖ್ಯಹಮಿತ್ಯಾದಿಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಸ್ಯ ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಾದುಕ್ತಾನುಮಾನಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಸಾಧ್ಯತಯಾ ಪರಿಶೇಷಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ದುಃಖಸ್ಯೇತಿ ।
ಯತ್ರ ರೂಪಾದಿಮತಿ ದೇಹೇ ದಾಹಚ್ಛೇದಾದಿ ದೃಷ್ಟಂ ತತ್ರೈವ ತತ್ಕೃತದುಃಖಾದ್ಯುಪಲಂಭಾನ್ನಾಽಽತ್ಮನಸ್ತದ್ವತ್ತ್ವಮಿತಿ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ರೂಪಾದಿತಿ ।
ಯತ್ತ್ವಾತ್ಮಮನಃಸಂಯೋಗಾದಾತ್ಮನಿ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಯೋ ನವ ವೈಶೇಷಿಕಾ ಗುಣಾ ಭವಂತೀತಿ ತದ್ದೂಷಯತಿ —
ಮನಃಸಂಯೋಗಜತ್ವೇಽಪೀತಿ ।
ದುಃಖಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನಿ ಮನಃಸಂಯೋಗಜತ್ವೇಽಭ್ಯುಪಗತೇಽಪಿ ಮನೋವದಾತ್ಮನಃ ಸಂಯೋಗಿತ್ವಾತ್ಸಾವಯವತ್ವಾದಿಪ್ರಸಂಗಾದಾತ್ಮತ್ವಮೇವ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಸಂಯೋಗಿತ್ವೇನ ಸಕ್ರಿಯತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ನಹೀತಿ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಸಕ್ರಿಯತ್ವೇನ ಸಾವಯವತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯದ್ವಾ ದುಃಖಾದ್ಯಾತ್ಮನೋ ವಿಕ್ರಿಯೇತಿ ಕೈಶ್ಚಿದಿಷ್ಟತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಸಕ್ರಿಯತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ನ ಪರಿಣಾಮೀ ನಿರವಯವತ್ವಾನ್ನಭೋವದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಿಂಚಾಽಽತ್ಮಾ ನ ಗುಣೀ ನಿತ್ಯತ್ವಾತ್ಸಾಮಾನ್ಯವದಿತ್ಯಾಹ —
ಅನಿತ್ಯೇತಿ ।
ನಿತ್ಯಂ ಪಶ್ಯಾಮ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ವಾಶಬ್ದೋ ನಞನುಕರ್ಷಣಾರ್ಥಃ ।
ಆಕಾಶೇ ವ್ಯಭಿಚಾರಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಆಕಾಶಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವಂ ಚೇತ್ ‘ಆತ್ಮನ ಆಕಾಶಃ ಸಂಭೂತಃ’(ತೈ. ಉ. ೨ । ೧। ೧) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಸೂಚಯಿತುಮಾಗಮವಾದಿಭಿರಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಪರಮಾಣ್ವಾದೌ ವ್ಯಭಿಚಾರಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚಾನ್ಯ ಇತಿ ।
ನ ತಾವದಣವಃ ಸಂತಿ ತ್ರ್ಯಣುಕೇತರಸತ್ತ್ವೇ ಮಾನಾಭಾವಾದ್ದಿಶಶ್ಚಾಽಽಕಾಶೇಽಂತರ್ಭವಂತಿ ಕಾಲಸ್ತು ‘ಸರ್ವೇ ನಿಮೇಷಾ ಜಜ್ಞಿರ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರುತ್ಪತ್ತಿಮಾನ್ಮನೋಽಪ್ಯನ್ನಮಯಂ ಶ್ರುತಿಪ್ರಸಿದ್ಧಮತೋ ನ ಕ್ವಚಿದ್ವ್ಯಭಿಚಾರ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಯಸ್ಮಿನ್ವಿಕ್ರಿಯಮಾಣೇ ತದೇವೇದಮಿತಿ ಬುದ್ಧಿರ್ನ ವಿಹನ್ಯತೇ ತದಪಿ ನಿತ್ಯಮಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಪರಿಣಾಮವಾದೀ ಶಂಕತೇ —
ವಿಕ್ರಿಯಮಾಣಮಿತಿ ।
ತತ್ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ತದೇವೇದಮಿತಿ ಪ್ರತ್ಯಯಃ ।
ವಿಕ್ರಿಯಾಂ ವದತಾ ದ್ರವ್ಯಸ್ಯಾವಯವಾನ್ಯಥಾತ್ವಂ ವಾಚ್ಯಂ ತದೇವ ತಸ್ಯಾನಿತ್ಯತ್ವಮತ್ಯಂತಾಭಾವಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕತ್ವೇ ದುರ್ವಚತ್ವಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ದ್ರವ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸಕ್ರಿಯತ್ವಂ ಸಾವಯವತ್ವಂ ವಾಽಽಸ್ತು ತಥಾಽಪಿ ನಾನಿತ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಸ್ಯಾದ್ವಾದೀ ಶಂಕತೇ —
ಸಾವಯವತ್ವೇಽಪೀತಿ ।
ಯತ್ಸಾವಯತ್ವಂ ತದವಯವಸಂಯೋಗಕೃತಂ ಯಥಾ ಪಟಾದಿ ತಥಾ ಸತಿ ಸಂಯೋಗಸ್ಯ ವಿಭಾಗಾವಸಾನತ್ವಾದವಯವವಿಭಾಗೇ ದ್ರವ್ಯನಾಶೋಽವಶ್ಯಂಭಾವೀತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಸಾವಯವಸ್ಯೇತಿ ।
ಯತ್ಸಾವಯವಂ ತದವಯವಸಂಯೋಗಪೂರ್ವಕಮಿತಿ ನ ವ್ಯಾಪ್ತಿಃ ।
ಸಾವಯವೇಷ್ವೇವ ವಜ್ರಾದಿಷ್ವವಯವಸಂಯೋಗಪೂರ್ವಕತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ವಜ್ರಾದಿಷ್ವಿತಿ ।
ವಿಮತಮವಯವಸಂಯೋಗಪೂರ್ವಕಂ ಸಾವವಯತ್ವಾತ್ಪಟವದಿತ್ಯನುಮಾನೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ನಾನುಮೇಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ಮನಃಸಂಯೋಗಜನ್ಯದುಃಖಾದಿಗುಣತ್ವೇ ಸಾವಯವತ್ವಸಕ್ರಿಯತ್ವಾನಿತ್ಯತ್ವಾದಿಪ್ರಸಂಗಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಪ್ರಕೃತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನೋಽನರ್ಥಧ್ವಂಸಾರ್ಥಶಾಸ್ತ್ರಾರಂಭಾನ್ಯಥಾನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಸಂಸಾರಿತೇತ್ಯರ್ಥಾಪತ್ತ್ಯಾ ಶಂಕತೇ —
ಪರಸ್ಯೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಮಾನಮಾತ್ಮಸ್ಥಮನರ್ಥಭ್ರಮಂ ನಿರಾಕರ್ತುಂ ತದಾರಂಭಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯನ್ಯಥೋಪಪತ್ತ್ಯಾ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನಾವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಪರಸ್ಯೈವಾವಿದ್ಯಾಕೃತಸಂಸಾರಿತ್ವಭ್ರಾಂತಿಧ್ವಂಸಾರ್ಥಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿತ್ಯೇತದ್ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಆತ್ಮನೀತಿ ।
ಯತ್ತು ಪರಸ್ಯಾದುಃಖಿತ್ವಮನ್ಯಸ್ಯ ಚ ದುಃಖಿನೋಽಸತ್ತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕಲ್ಪಿತೇತಿ ।
ನ ತಾವತ್ಪರಸ್ಮಾದನ್ಯೋ ದುಃಖೀ ‘ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ದ್ರಷ್ಟಾ’(ಬೃ. ಉ. ೩ । ೭ । ೨೩) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ । ಸ ಪುನರನಾದ್ಯನಿರ್ವಾಚ್ಯಾಜ್ಞಾನಸಂಬಂಧಾತ್ತಜ್ಜನ್ಯೈರ್ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಭಿರೈಕ್ಯಾಧ್ಯಾಸಮಾಪನ್ನಃ ಸಂಸರತಿ । ತಥಾ ಚ ಕಲ್ಪಿತಾಕಾರದ್ವಾರಾ ದುಃಖಿನಃ ಪರಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನೋಂಗೀಕಾರಾನ್ನಾರ್ಥಾಪತ್ತೇರುತ್ಥಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶೇ ಪ್ರಾಪ್ತಾಂ ದೋಷಪರಂಪರಾಂ ಪರಾಕೃತ್ಯ ತತ್ಪ್ರವೇಶಸ್ವರೂಪಂ ನಿರೂಪಯತಿ —
ಜಲೇತಿ ।
ಯಥಾ ಜಲೇ ಸೂರ್ಯಾದೇಃ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಲಕ್ಷಣಃ ಪ್ರವೇಶೋ ದೃಶ್ಯತೇ ತಥಾಽಽತ್ಮನೋಽಪಿ ಸೃಷ್ಟೇ ಕಾರ್ಯೇ ಕಾಲ್ಪನಿಕಃ ಪ್ರವೇಶ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನವಚ್ಛಿನ್ನಾದ್ವಯಚಿದ್ಧಾತೋರ್ವಸ್ತ್ವಂತರೇಣ ಸನ್ನಿಕರ್ಷಾಸಂಭವಾನ್ನ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಾಖ್ಯಪ್ರವೇಶಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಸ್ತ್ವಂತರಕಲ್ಪನಯಾ ಕಲ್ಪಿತಸನ್ನಿಕರ್ಷಾದ್ಯಾದಾಯ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಪಕ್ಷಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಾಭಿಪ್ರೇತಂ ಪ್ರವೇಶಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಪರೇಷ್ಟಂ ಪರಾಚಷ್ಟೇ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಕುತಶ್ಚಿದ್ದಿಶೋ ದೇಶಾತ್ಕಾಲಾಚ್ಚಾಪಕ್ರಮಣೇನ ದಿಗಂತರೇ ದೇಶಾಂತರೇ ಕಾಲಾಂತರೇ ಚ ಪ್ರಾಪ್ತಿಲಕ್ಷಣ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯತ್ತು ಪರಸ್ಮಾದನ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರವೇಷ್ಟೃತ್ವಮಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅಥೇದಂ ಪ್ರವೇಶಾದಿ ವಸ್ತುತೋ ವಿದ್ಯಮಾನಮಸ್ತು ಕಿಮಿತ್ಯಾವಿದ್ಯಂ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಉಪಲಬ್ಧೀತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವೇನ ಪ್ರವೇಶಾದೀನಾಂ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾತ್ತದ್ವಾಕ್ಯಾನಾಂ ನ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪರ್ಯವಸಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಫಲವತ್ಸನ್ನಿಧಾವಫಲಂ ತದಂಗಮಿತಿ ನ್ಯಾಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯೋಕ್ತಮೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಉಪಲಬ್ಧೇರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತಃಶಬ್ದೋ ಭಕ್ತಿಯೋಗಪರಾಮರ್ಶೀ । ತದಿತ್ಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮುಚ್ಯತೇ ।
ತಸ್ಯಾಗ್ರ್ಯತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಪ್ರಾಪ್ಯತೇ ಹೀತಿ ।
ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾನಾಮೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಭೇದೇತಿ ।
ಕಲ್ಪಿತಂ ಪ್ರವೇಶಂ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಾ ಪುನರಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶಸ್ಯ ಮರ್ಯಾದೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆ ನಖಾಗ್ರೇಭ್ಯ ಇತಿ ।
ಸಂಭವತಿ ಮರ್ಯಾದಾಂತರೇ ಕಿಮಿತಿ ಪ್ರವೇಶಸ್ಯೇಯಮೇವ ಮರ್ಯಾದೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಖಾಗ್ರೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತದ್ವಯಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರವೇಶಾಧಾರೋ ದೇಹಾದಿಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಥಮೋದಾಹರಣಪ್ರತೀಕೋಪಾದಾನಮ್ —
ಯಥೇತಿ ।
ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಲೋಕ ಇತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರವೇಶಿತತ್ವಂ ಕ್ಷುರಸ್ಯ ಕಥಂ ಸಿದ್ಧಮತ ಆಹ —
ಅಂತಃಸ್ಥ ಉಪಲಭ್ಯತ ಇತಿ ।
ವಿಶ್ವಂಭರಶಬ್ದಸ್ಯಾಗ್ನಿವಿಷಯತ್ವಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ವಿಶ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ತದ್ಭರ್ತೃತ್ವಂ ಮಹಾಭೂತತ್ವಾಜ್ಜಾಠರತ್ವಾದ್ವಾ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಕಾಷ್ಠಾದಾವಗ್ನೇರವಹಿತತ್ವೇ ಯುಕ್ತಿಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತದ್ವಯೇ ವಿವಕ್ಷಿತಮಂಶಮನೂದ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆತ್ಮನೋ ಜಾಗ್ರತ್ಸ್ವಪ್ನಯೋರ್ದೇಹೇ ದ್ವಯೀ ವೃತ್ತಿಃ ಸ್ವಾಪೇ ತು ಸಾಮಾನ್ಯವೃತ್ತಿರೇವೇತ್ಯವಾಂತರವಿಭಾಗಮಾಹ —
ತತ್ರ ಹೀತಿ ।
ಅವಸ್ಥಾದ್ವಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥ; ನ ಕೇವಲಂ ವಿಶೇಷವೃತ್ತಿರೇವ ತದೋಪಲಬ್ಧಾ ಕಿಂತು ಸಾಮಾನ್ಯವೃತ್ತಿಶ್ಚೇತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ । ಅವಸ್ಥಾಂತರೇ ಸೈವೇತ್ಯಪಿ ತಸ್ಯೈವಾರ್ಥಃ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮವತಾರಯಿತುಂ ಭೂಮಿಕಾಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಸ್ಮಾದುಭಯೀ ವೃತ್ತಿರಾತ್ಮನಃ ಶರೀರೇ ದೃಶ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ರೈವ ಜಲಸೂರ್ಯವದವಿದ್ಯಯಾ ಪ್ರವಿಷ್ಟೋಽಯಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ವ್ಯಾಕೃತಾಜ್ಜಗತಃ ಸಕಾಶಾದಾತ್ಮಾನಂ ಪೃಥಕ್ಕರ್ತುಂ ತಂ ನ ಪಶ್ಯಂತೀತಿ ವಾಕ್ಯಂ ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಮಾತ್ಮಾನಮಿತಿ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಂ ಪಶ್ಯಂತೋಽಪಿ ಕೇವಲಮಾತ್ಮಾನಂ ನ ಪಶ್ಯಂತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಚಾಕ್ಷುಷತ್ವನಿಷೇಧಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನೋಪಲಭಂತ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತನಿಷೇಧಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರತಿಷೇಧ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತಿಂ ದರ್ಶಯನ್ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
’ತನ್ನಾಮರೂಪಾಭ್ಯಾಂ’ ।
ಸ ಏಷ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವೇ ಮಾನಮಾಹ —
ರೂಪಮಿತಿ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ದರ್ಶನೇಽಪಿ ಪೂರ್ಣಸ್ಯಾದರ್ಶನೇ ಹೇತೂಕ್ತಿರನಂತರವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾವಾಕ್ಯಾರ್ಥೇ ಸ್ಥಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ತಸ್ಮಾತ್ತದ್ದರ್ಶನೇಽಪಿ ಪೂರ್ಣಸ್ಯಾದರ್ಶನಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯಾಪಿ ಪೂರ್ಣತ್ವಮಾತ್ಮತ್ವಾದನ್ಯಥಾ ಪ್ರಾಣನಾದಿಕರ್ತೃತ್ವಾಯೋಗಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕುತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಾಣನಾದಿಕ್ರಿಯಾಕರ್ತಾ ಪ್ರಾಣಾದಿಭಿಃ ಸಂಹತತ್ವಾತ್ಪೂರ್ಣೋ ನ ಭವತೀತ್ಯುತ್ತರವಾಕ್ಯೈರುತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತಿಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಪ್ರಾಣನಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃತ್ವಾದಿತಿ ।
ತತ್ಕರ್ತೃತ್ವಾದಾತ್ಮಾ ಪ್ರಾಣ ಉಚ್ಯತೇ ಪ್ರಾಣಿತೀತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಸದೃಷ್ಟಾಂತಮೇವಕಾರಾರ್ಥಮಾಹ —
ನಾನ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಏವಕಾರಾರ್ಥಮನೂದ್ಯ ಹೇತ್ವರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ್ವಾಪಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಸಮಸ್ತಕರಣೋಪಸಂಹಾರೇಽಪಿ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ವ್ಯಾಪಾರದರ್ಶನಾತ್ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾವಗಮಾತ್ಪ್ರಾಣನ್ನಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಾದೌ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಕ್ರಿಯಾಶಕ್ತಿತ್ವೇನ ಪ್ರಾಣಸಾದೃಶ್ಯಾದ್ವಾಚೋ ವದನ್ನಿತ್ಯೇತತ್ಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಾನಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಾಣನವದನಾಭ್ಯಾಮನುಕ್ತಕರ್ಮೇಂದ್ರಿಯವ್ಯಾಪಾರಮುಪಲಕ್ಷ್ಯ ವಾಕ್ಯದ್ವಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣನ್ನೇವೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣವಾಗಾದ್ಯುಪಾಧಿದ್ವಾರೇಣಾಽಽತ್ಮನೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ದೃಷ್ಟಿಶ್ರುತಿಭ್ಯಾಮನುಕ್ತಜ್ಞಾನೇಂದ್ರಿಯವ್ಯಾಪಾರೋಪಲಕ್ಷಣಂ ಕೃತ್ವಾಽನಂತರವಾಕ್ಯಯೋಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಪಶ್ಯನ್ನಿತಿ ।
ಚಕ್ಷುರಾದ್ಯುಪಾಧಿದ್ವಾರಾಽತ್ಮನೀತಿ ಪೂರ್ವವತ್ ।
ಉಕ್ತಬುದ್ಧೀಂದ್ರಿಯವ್ಯಾಪಾರಾಭ್ಯಾಮನುಕ್ತಂ ತದ್ವ್ಯಾಪಾರಮುಪಲಕ್ಷ್ಯಾಽಽತ್ಮನಃ ಸ್ರಷ್ಟೃತ್ವಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ ಸಂಬಂಧಂ ವಿನೋಪಲಕ್ಷಣಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಾಮರೂಪೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಕಾಶ್ಯಪ್ರಕಾಶಕಾತಿರಿಕ್ತಜ್ಞೇಯಾಭಾವಾತ್ತದುಪಲಂಭೇ ಚ ಚಕ್ಷುಃಶ್ರೋತ್ರಯೋರಿವ ತ್ವಗಾದೇರಪಿ ಕರಣತ್ವಾದೇಕಾರ್ಥತ್ವರೂಪಸಂಬಂಧಾದುಪಲಕ್ಷಣಸಂಭವಾದಾತ್ಮನಃ ಸ್ರಷ್ಟೃತ್ವಾದಿಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಪ್ಯುಕ್ತಕರ್ಮೇಂದ್ರಿಯವ್ಯಾಪಾರೇಣಾನುಕ್ತತದ್ವ್ಯಾಪಾರೋಪಲಕ್ಷಣಾದಾತ್ಮನೋ ನ ಗಂತೃತ್ವಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದಃ ಸಂಗಚ್ಛತೇ ವಿನಾ ಸಂಬಂಧಮುಪಲಕ್ಷಣಾಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ರಿಯಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸರ್ವಾ ಕ್ರಿಯಾ ನಾಮರೂಪವ್ಯಙ್ಯಾ ಪ್ರಾಣಾಶ್ರಯಾ ಚ ತತ್ರ ಪ್ರಾಣಾಶ್ರಯನಾಮವಿಷಯೋಚ್ಚಾರಣಕ್ರಿಯಾವ್ಯಂಜಕತ್ವಂ ವಾಚೋ ಹಸ್ತಾದೀನಾಂ ತದಾಶ್ರಯಾದಾನಾದಿವ್ಯಂಜಕತಾ ತಸ್ಮಾದೇಕಾಶ್ರಯಕ್ರಿಯಾವ್ಯಂಜಕತ್ವಯೋಗಾದುಪಲಕ್ಷಣಸಂಭಾವಾದಾತ್ಮನೋ ಗಂತೃತ್ವಾದಿಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಕ್ತಿದ್ವಯೋದ್ಭವೋಕ್ತ್ಯಾ ಸಮಸ್ತಸಂಸಾರಸ್ಯ ಪ್ರತೀಚ್ಯಧ್ಯಾಸೋಽತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಏತದೇವೇತಿ ।
ಉದ್ಭೂತಂ ಶಕ್ತಿದ್ವಯಮೇತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ, ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ತ್ರಯಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ಮನ್ವಾನಃ ಸನ್ಮನ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಮನುತ ಇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರಿತಿ ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಮನ್ವಾನ ಇತಿ ।
ಕರಣೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧಸ್ಯ ಮನಃಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಥಮಾತ್ಮನಿ ವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಭೇದಮಾಹ —
ಜ್ಞಾನಶಕ್ತೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆತ್ಮಾದಿಶಬ್ದೇಭ್ಯೋ ವಿಶೇಷಮಾಹ —
ತಾನೀತಿ ।
ಕೃತ್ಸ್ನಾತ್ಮವಸ್ತ್ವವದ್ಯೋತಕಾನಿ ನ ಭವಂತೀತ್ಯೇತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಏವಂ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮನಾಮತ್ವೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಅವದ್ಯೋತ್ಯಮಾನೋಽಪಿ ನ ಕೃತ್ಸ್ನೋ ದೃಷ್ಟಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅಕೃತ್ಸ್ನದರ್ಶಿನೋಽಪ್ಯಾತ್ಮದರ್ಶಿತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಯ ಇತಿ ।
ಆತ್ಮೋಪಾಸಿತುರಾತ್ಮದರ್ಶನಾಸತ್ತ್ವಮಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಮಾದ್ವಿಶಿಷ್ಟಾತ್ಮದರ್ಶೀ ನ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮತ್ವದರ್ಶೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಪಾಸ್ತಿರ್ಜ್ಞಾನಮುಪಾಸ್ತ ಇತಿ ನ ಜಾನಾತಿ ಸ್ವಭಾವಾದುಪಾಸನಮಿತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾತ್ । ತಥಾ ಚ ಜಾನನ್ನ ಜಾನಾತೀತಿ ವ್ಯಾಹತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಾವದಿತಿ ।
ಏವಂ ವೇದೇತ್ಯೇತದೇವ ವಿವ್ರಿಯತೇ —
ಪಶ್ಯಾಮೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರಮವತಾರಯತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಂ ಪದಮಾದತ್ತೇ —
ಆತ್ಮೇತೀತಿ ।
ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ ಪ್ರಾಣಾದೀನೀತಿ ।
ತಸ್ಮಿಂದೃಷ್ಟೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತದೋಷಪರಾಹಿತ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸ ತಥೇತಿ ।
ತತ್ತದ್ವಿಶೇಷಣವ್ಯಾಪ್ತಿದ್ವಾರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಥಂ ತತ್ತದ್ವಿಶೇಷೋಪಸಂಹಾರೀ ತೇನ ತೇನಾಽತ್ಮನಾ ತಿಷ್ಠನ್ಕೃತ್ಸ್ನಃ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಹ —
ವಸ್ತುಮಾತ್ರೇತಿ ।
ಸ್ವತೋಽಸ್ಯ ಪ್ರಾಣನಾದಿಸಂಬಂಧೇ ಸಂಭವತಿ ಕಿಮಿತ್ಯುಪಾಧಿಸಂಬಂಧೇನೇತ್ಯಾಸಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ಸರ್ವೋಪಸಂಹಾರವತಿ ದೃಷ್ಟೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತದೋಷಾಭಾವಾತ್ತಂ ಪಶ್ಯನ್ನೇವಾಽಽತ್ಮದರ್ಶೀತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಾತ್ಮೋಪಾಸನೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತದೋಷಾಭಾವೇ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಮೇವ ಹೇತುಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯಾರ್ಥಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಸ್ವೇನೇತಿ ।
ವಾಙ್ಮನಸಾತೀತೇನಾಕಾರ್ಯಕರಣೇನ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಭೂತೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಮಾದ್ಯಥೋಕ್ತಮಾತ್ಮಾನಮೇವೋಪಾಸೀತೇತಿ ಶೇಷಃ । ಅಸ್ಯೈವ ದ್ಯೋತಕೋ ದ್ವಿತೀಯೋ ಹಿಶಬ್ದಃ ।
ವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರಂ ವಿಧಿಸ್ಪರ್ಶಂ ವಿನಾ ವಿವಕ್ಷಿತೇಽರ್ಥೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯಾಪೂರ್ವವಿಧಿರಯಮಿತಿ ಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಆತ್ಮೇತ್ಯೇವೇತಿ ।
ಅತ್ಯಂತಾಪ್ರಾಪ್ತಾರ್ಥೋ ಹ್ಯಪೂರ್ವವಿಧಿರ್ಯಥಾ ಸ್ವರ್ಗಕಾಮೋಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ ಜುಹುಯಾದಿತಿ । ನಾಯಂ ತಥಾ ಪಕ್ಷೇ ಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾದಾತ್ಮೋಪಾಸನಸ್ಯ । ತಸ್ಯ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಶ್ಚ ಪುರುಷವಿಶೇಷಾಪೇಕ್ಷಯಾ ವಿಚಾರಾವಸಾನೇ ಸ್ಪಷ್ಟೀಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇದಾನೀಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯಾವಿಧೇಯತ್ವಖ್ಯಾಪನಾರ್ಥಂ ವಸ್ತುಸ್ವಭಾವಾಲೋಚನಯಾ ನಿತ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಮಾಹ —
ಯತ್ಸಾಕ್ಷಾದಿತಿ ।
ಉತ್ಪಾದ್ಯತಾಮುಕ್ತಶ್ರುತಿಭಿರಾತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಂ ಕಿಂ ತಾವತೇತ್ಯತ ಆಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕಾರಕಾದೀತ್ಯಾದಿಪದಂ ತದವಾಂತರಭೇದವಿಷಯಮ್ ।
ನನ್ವವಿದ್ಯಾಯಾಮಪನೀತಾಯಾಮಪಿ ರಾಗದ್ವೇಷಾದಿಸದ್ಭಾವಾದ್ವೈಧೀ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾನ್ನಹಿ ವಿದ್ವದವಿದುಷೋರ್ವ್ಯವಹಾರೇ ಕಶ್ಚಿದ್ವಿಶೇಷಃ ‘ಪಶ್ವಾದಿಭಿಶ್ಚಾವಿಶೇಷಾದಿ’ತಿ ನ್ಯಾಯಾದತ ಆಹ —
ತಸ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಬಾಧಿತಾನುವೃತ್ತಿಮಾತ್ರಾನ್ನ ವೈಧೀ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಬಾಧಿತಾಭಿಮಾನಮಂತರೇಣ ತದಯೋಗಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ವಿದುಷಃ ಸುಷುಪ್ತತುಲ್ಯತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಪಾರಿಶೇಷ್ಯಾದಿತಿ ।
ಶ್ರೌತಜ್ಞಾನಾತ್ಪೂರ್ವಮಪಿ ಸರ್ವಾಸಾಂ ಚಿತ್ತವೃತ್ತೀನಾಂ ಜನ್ಮನೈವಾಽಽತ್ಮಚೈತನ್ಯವ್ಯಂಜಕತ್ವಾತ್ಪ್ರಾಪ್ತಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಶ್ರೌತೇ ತು ಜ್ಞಾನೇ ನಾಸ್ತ್ಯನಾತ್ಮೇತಿ ಸ್ಫುರಣಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮೇವೇತಿ ನಿತ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷ ಇತಿ ನಿತ್ಯಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಪಕ್ಷೋಕ್ತಿಃ ।
ಅಪೂರ್ವವಿಧಿವಾದೀ ಶಂಕತೇ —
ತಿಷ್ಠತು ತಾವದಿತಿ ।
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಸ್ವಭಾವತೋ ವಿಷಯಪ್ರವಣಾನೀಂದ್ರಿಯಾಣಿ ನಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನವಾರ್ತಾಮಪಿ ಮೃಷ್ಯಂತೇ ತದತ್ಯಂತಾಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾದಾತ್ಮಜ್ಞಾನೇ ಭವತ್ಯಪೂರ್ವವಿಧಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯಾಧಿಕಾರಿಣಃ ಶಾಬ್ದಜ್ಞಾನಂ ಶಬ್ದಾದೇವ ಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಕಥಮಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ನ ಖಲ್ವತ್ರ ಶಾಬ್ದಜ್ಞಾನಂ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಕಿಂತೂಪಾಸನಮ್ । ಉಪಾಸನಂ ನಾಮ ಮಾನಸಂ ಕರ್ಮ ತದೇವ ಜ್ಞಾನಾವೃತ್ತಿರೂಪತ್ವಾಜ್ಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯೇಕತ್ವೇ ಸತ್ಯಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾದ್ವಿಧೇಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಯೋರೇಕತ್ವಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನೇನ ಹೀತ್ಯಾದೌ ವೇದಶಬ್ದಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರವಿಷಯತ್ವವನ್ನ ಸ ವೇದೇತ್ಯತ್ರಾಪಿ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಽಽಹ —
ಅನೇನೇತಿ ।
ಉಕ್ತಶ್ರುತಿಭ್ಯೋ ಯದ್ವಿಜ್ಞಾನಂ ಶ್ರುತಂ ತದುಪಾಸನಮೇವೇತಿ ಯೋಜನಾ । ‘ಸ ಯೋಽತ ಏಕೈಕಮುಪಾಸ್ತೇ’(ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೭) ಇತ್ಯುಪಕ್ರಮಾತ್ ‘ಆತ್ಮೇತ್ಯೇವೋಪಾಸೀತ’ ಇತ್ಯುಪಸಂಹಾರಾಚ್ಚ ನ ಸ ವೇದೇತ್ಯತ್ರ ತಾವದ್ವೇದಶಬ್ದಸ್ಯೋಪಾಸನಾರ್ಥತ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮನ್ಯಥೋಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರವಿರೋಧಾತ್ । ತಥಾ ಚಾರ್ಧವೈಶಸಾಸಂಭವಾದುಪಾಸನಮೇವ ಸರ್ವತ್ರ ವೇದನಂ ನ ತಚ್ಚ ಸರ್ವಥೈವಾಪ್ರಾಪ್ತಮಿತಿ ತಸ್ಮಿನ್ನಪೂರ್ವವಿಧಿಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಇತಶ್ಚ ತಸ್ಮಿನ್ನೇಷ್ಟವ್ಯೋ ವಿಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅತಃ ಪ್ರವರ್ತಕೋ ವಿಧಿರುಪೇಯ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸ ಚಾತ್ಯಂತಾಪ್ರಾಪ್ತವಿಷಯತ್ವಾನ್ನಿಯಮಾದಿರೂಪೋ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮೋಪಾಸ್ತಿರ್ವಿಧೇಯೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಕರ್ಮವಿಧೀತಿ ।
ಕರ್ಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಧ್ಯೋಃ ಶಬ್ದಾನುಸಾರೇಣಾವಿಶೇಷಮಭಿದಧಾತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯರ್ಥತೋಽಪ್ಯವಿಶೇಷಮಾಹ —
ಮಾನಸೇತಿ ।
ತದೇವ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಯದಿ ಕ್ರಿಯಾ ವಿಧೀಯತೇ ಕಥಂ ಜ್ಞಾನಾತ್ಮಿಕೇತಿ ವಿಶೇಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚಾಽತ್ಮೋಪಾಸನೇ ವಿಧಿರಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಭಾವನೇತಿ ।
ವೇದಾಂತೇಷು ಭಾವನೋಪೇಕ್ಷಿತಾಂಶತ್ರಯೋಪಪತ್ತಿಂ ವಿಶದಯಿತುಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಭಾವನಾಯಾ ವಿಧೀಯಮಾನತ್ವೇ ಸತೀತಿ ಶೇಷಃ । ಪ್ರೇರಣಾಧರ್ಮಕಃ ಶಬ್ದವ್ಯಾಪಾರಃ ಸ್ವಜ್ಞಾನಕರಣಕಃ ಸ್ತುತ್ಯಾದಿಜ್ಞಾನೇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾಕಃ ಪುರುಷಪ್ರಯತ್ನಭಾವ್ಯನಿಷ್ಠಃ ಶಬ್ದಭಾವನೋಚ್ಯತೇ ।
ಸ್ವರ್ಗಂ ಯಾಗೇನ ಪ್ರಯಾಜಾದಿಭಿರುಪಕೃತ್ಯ ಸಾಧಯೇದಿತಿ ಪುರುಷಪ್ರವೃತ್ತಿರರ್ಥಭಾವನೇತಿ ವಿಭಾಗಃ ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಥಮರ್ಥಂ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇ ಯೋಜಯತಿ —
ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತ್ಯಾಗೋ ನಿಷಿದ್ಧಕಾಮ್ಯವರ್ಜನಮ್ । ಉಪರಮೋ ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕತ್ಯಾಗಃ । ತಿತಿಕ್ಷಾದೀತ್ಯಾದಿಪದಂ ಸಮಾಧಾನಾದಿಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಮಿತ್ಯಂಶತ್ರಯಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಶಾಸ್ತ್ರಂ ‘ಶಾಂತೋ ದಾಂತ’(ಬೃ. ಉ. ೪ । ೪ । ೨೩) ಇತ್ಯಾದಿ । ಉಕ್ತಪ್ರಕಾರಮಂಶತ್ರಯಮನ್ಯದಪಿ ಸುಲಭಮಿತಿ ವಕ್ತುಮಾದಿಪದಮ್ ।
ವಿಧಿಯುಕ್ತಾನಾಂ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಕಾರ್ಯಪರತ್ವೇಽಪಿ ತದ್ಧೀನಾನಾಂ ತೇಷಾಂ ವಸ್ತುಪರತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ವಿಧ್ಯುದ್ದೇಶತ್ವೇನ ತಚ್ಛೇಷತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅಸ್ಥೂಲಾದಿವಾಕ್ಯಾನಾಮಾರೋಪಿತದ್ವೈತನಿಷೇಧೇನಾದ್ವಯಂ ವಸ್ತು ಸಮರ್ಪಯತಾಂ ಕಥಮುಪಾಸ್ತಿವಿಧಿಶೇಷತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
’ಬ್ರಹ್ಮ ವೇದ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಭವತಿ’ ‘ತರತಿ ಶೋಕಮಾತ್ಮವಿತ್’(ಛಾ. ಉ. ೭ । ೧ । ೩) ಇತ್ಯಾದೀನಾಂ ಫಲಾರ್ಪಕತ್ವೇನೋಪಾಸ್ತಿವಿಧ್ಯುಪಯೋಗಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಫಲಂಚೇತಿ ।
ಮೋಕ್ಷೋ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿಃ ।
ಆತ್ಮೋಪಾಸನಂ ವಿಧೇಯಮಿತಿ ಪಕ್ಷಮುಕ್ತ್ವಾ ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಪರ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯಾನುಪಯೋಗಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಶಾಬ್ದಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಸಂಸ್ಪೃಷ್ಟಾಪರೋಕ್ಷಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾಭಾವಮಿತಿಶಬ್ದೇನ ಹೇತೂಕರೋತಿ ।
ಜ್ಞಾನಾಂತರಂ ವೇದಾಂತೇಷು ವಿಧೇಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಮಾನಮಾಹ —
ಏತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಪಕ್ಷದ್ವಯೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಪ್ರಥಮಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನಾರ್ಥಾಂತರಾಭಾವಾದಿತಿ ।
ತತ್ರ ನಞರ್ಥಮೇವ ಸ್ವಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಶಾಬ್ದಜ್ಞಾನವತೋ ವಿಷಯಾಭಾವಾನ್ನ ವಿಧಿಃ ಸಂಭವತ್ಯವಿದ್ಯಾತತ್ಕಾರ್ಯನಿವೃತ್ತೌ ಸ್ವಯಂ ಫಲಾವಸ್ಥತ್ವಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಹೇತುಭಾಗಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆತ್ಮೋಪದೇಶೇನಾನಾತ್ಮನಿಷೇಧದ್ವಾರಾ ವಾಕ್ಯೋತ್ಥಜ್ಞಾನಾತಿರೇಕೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕರ್ತವ್ಯಾಂತರಾಭಾವೇಽಪಿ ವಾಕ್ಯಜನ್ಯವಿಜ್ಞಾನಮೇವ ವಿಧೇಯಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರ ಹೀತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇಽಪಿ ವಾಕ್ಯೋತ್ಥಜ್ಞಾನಾತಿರೇಕೇಣ ಪುರುಷಪ್ರವೃತ್ತಿರಸಿದ್ಧೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತದನುಷ್ಠಾನಂ ತರ್ಹಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಾಧೀನಮಿತಿ ವ್ಯರ್ಥೋ ವಿಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಅಧಿಕಾರೋ ವಿಧಿಪುರುಷಸಂಬಂಧಸ್ತತ್ಕೃತಜ್ಞಾನಾಪೇಕ್ಷಮನುಷ್ಠಾನಮಿತ್ಯರ್ಥವಾನ್ವಿಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತರ್ಹಿ ಪ್ರಕೃತೇಽಪಿ ವಾಕ್ಯೋತ್ಥಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಪುರುಷವ್ಯಾಪಾರಸಂಭವಾದ್ವಿಧಿಸಾಫಲ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನತ್ವಿತಿ ।
ಅಥ ವಿಮತಂ ಪ್ರವರ್ತಕಂ ವೈದಿಕಜ್ಞಾನತ್ವಾದ್ವಿಧಿವಾಕ್ಯೋತ್ಥಜ್ಞಾನವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರವರ್ತಕವಿಷಯತ್ವಮುಪಾಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ನಹೀತಿ ।
ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಾನಿವರ್ತಕತ್ವಮುಪಾಧ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಅಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯೋತ್ಥಜ್ಞಾನಸ್ಯ ತನ್ನಿವರ್ತಕತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರವರ್ತಕತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯೋಪಾಧೇಃ ಸಾಧನವ್ಯಾಪ್ತಿಂ ಶಂಕತೇ —
ವಾಕ್ಯೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯಧೀಪರವಾಕ್ಯೋತ್ಥವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಜ್ಞಾನತತ್ಕಾರ್ಯಧ್ವಂಸಿತ್ವಧ್ರೌವ್ಯಾನ್ನ ಸಾಧನವ್ಯಾಪ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದ್ವಾದಿತ್ವಾದ್ವಸ್ತುಪರತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತಾನಾಂ ವಾಕ್ಯಾನಾಂ ವಿಧ್ಯಪೇಕ್ಷಿತಾರ್ಥಸಮರ್ಪಕತ್ವೇನ ತಚ್ಛೇಷತ್ವಂ ಶಂಕ್ತಿತಮನುಭಾಷತೇ —
ದ್ರಷ್ಟವ್ಯೇತಿ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತೋಪಕ್ರಮೇಣ ಸಮಾಹಿತಮೇತದಿತ್ಯಾಹ —
ನೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಪರೋಕ್ತಮುದ್ಭಾವಯತಿ —
ಆತ್ಮಸ್ವರೂಪೇತಿ ।
ಕುತ್ರ ತರ್ಹಿ ವಿಧಿರಾತ್ಮಜ್ಞಾನೇ ವಾ ವಾಕ್ಯಶ್ರವಣೇ ವಾ ತದರ್ಥಜ್ಞಾನಸ್ಮೃತಿಸಂತಾನೇ ವಾ ಚಿತ್ತವೃತ್ತಿನಿರೋಧೇ ವಾ ? ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನಾಽಽತ್ಮವಾದೀತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಶಂಕತೇ —
ತಚ್ಛ್ರವಣೇಽಪೀತಿ ।
ಅನಿಷ್ಟಾರ್ಥವಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಸತ್ಯಾದಿಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ವಿಧಿಂ ವಿನಾ ಶ್ರವಣಾತ್ತತ್ತ್ವಮಾದೇರಪಿ ತಸ್ಮಾದೃತೇ ಶ್ರವಣಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯಭಿಸಂಧಾಯ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ತ್ವಮಾದಿಶ್ರವಣಪ್ರಯೋಜಕೋ ವಿಧಿರಾತ್ಮನೋಽಪಿ ಪ್ರಯುಂಕ್ತೇ ಶ್ರವಣಮಿತಿ ಚೇನ್ನೈವಂ ಸ ಖಲ್ವಧ್ಯಯನವಿಧಿರನ್ಯೋ ವಾ ? ಆದ್ಯೇ ತದಪೇಕ್ಷಯಾ ಶ್ರುತಸ್ಯ ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದೇಃ ಸ್ವಾರ್ಥಬೋಧಿತ್ವಂ ಕರ್ಮವಾಕ್ಯವದಿತಿ ಸ್ವಾರ್ಥನಿಷ್ಠತ್ವಾವಿಶೇಷಃ, ದ್ವಿತೀಯೇ ತಸ್ಯಾಪ್ರಮಾಣತ್ವಾತ್ತದೀಯಸ್ವಪರನಿರ್ವಾಹಕತ್ವಂ ದೂರೋತ್ಸಾರಿತಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾನವಸ್ಥಾಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತೃತೀಯಮಾಶಂಕತೇ —
ವಾಕ್ಯಜನಿತೇತಿ ।
ತತಃ ಸಾ ವಿಧೇಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಸ್ಯಾ ವಿಧೇಯತ್ವಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತಿ ।
ಅರ್ಥಪ್ರಾಪ್ತಿಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯದೈವೇತಿ ।
ಅನಾತ್ಮಸ್ಮೃತಿಹೇತ್ವಜ್ಞಾನನಿವೃತ್ತೌ ತತ್ಕಾರ್ಯಸ್ಮೃತ್ಯನುಪಪತ್ತೇಃ ಸ್ವಭಾವಬಲಪ್ರಾಪ್ತೈವಾಽಽತ್ಮಸ್ಮೃತಿರಿತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಮನಾತ್ಮಸ್ಮೃತೇರನರ್ಥತ್ವಸ್ಯಾನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಸಿದ್ಧತ್ವಾಚ್ಚಾಽಽತ್ಮಸ್ಮೃತಿಃ ಸ್ವಭಾವಪ್ರಾಪ್ತೇತ್ಯಾಹ —
ಅನರ್ಥತ್ವೇತಿ ।
ಅನಾತ್ಮನೋಽನರ್ಥತ್ವನಿಶ್ಚಯಾಚ್ಚ ತದೀಯಸ್ಮೃತ್ಯನುಪಪತ್ತಾವಿತರಸ್ಮೃತಿರರ್ಥಪ್ರಾಪ್ತೇತ್ಯಾಹ —
ಆತ್ಮಾವಗತಾವಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಶ್ಚ ಪರಮೇಷ್ಟತ್ವಾವಗಮಾದರ್ಥಪ್ರಾಪ್ತಾ ತದೀಯಸ್ಮೃತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಆತ್ಮವಸ್ತುನಶ್ಚೇತಿ ।
ಅರ್ಥಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾ ವಿಧೇಯತ್ವಾಭಾವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅನಾತ್ಮಸ್ಮೃತಿಹೇತ್ವಜ್ಞಾನಾಭಾವಾದಿಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಅರ್ಥತಃ ಚಿದೇಕರಸಾತ್ಮಸ್ವಭಾವಬಲಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ದೃಷ್ಟಫಲತ್ವಾಚ್ಚಾಽತ್ಮಸ್ಮೃತಿರ್ನ ವಿಧೇಯೇತ್ಯಾಹ —
ಶೋಕೇತಿ ।
ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಮೇವ ಸಾ ನಿವರ್ತಯತಿ ನ ಶೋಕಾದೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಪರೀತೇತಿ ।
ಆತ್ಮಸ್ಮೃತೇಃ ಶೋಕಾದಿನಿವರ್ತಕತ್ವೇ ಮಾನಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಚತುರ್ಥಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ನಿರೋಧಸ್ತರ್ಹೀತಿ ।
ಯದಿ ವಾಕ್ಯೋತ್ಥಜ್ಞಾನಾದೇರವಿಧೇಯತ್ವಂ ತರ್ಹಿ ಚಿತ್ತವೃತ್ತಿನಿರೋಧೋ ಮುಕ್ತಿಸಾಧನತ್ವೇನ ವಿಧೀಯತಾಂ ತಸ್ಯೋಕ್ತಜ್ಞಾನಾದೇರರ್ಥಾಂತರತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಚೋದ್ಯಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅಥಾಪೀತಿ ।
ಅರ್ಥಾಂತರತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ವಿಧೇಯತೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಸ್ಯ ಮುಕ್ತಿಹೇತುತ್ವೇನ ವಿಧೇಯತ್ವೇ ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತಂತ್ರಾಂತರೇಷ್ವಿತಿ ।
’ಅಥ ಯೋಗಾನುಶಾಸನಮಿ’ತಿ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಹೇತುಃ ಸಮಾಧಿಃ ಸೂತ್ರಿತಸ್ತಸ್ಯ ಚ ಲಕ್ಷಣಮುಕ್ತಂ ‘ಯೋಗಶ್ಚಿತ್ತವೃತ್ತಿನಿರೋಧ’(ಯೋ.ಸೂ.೧-೨) ಇತಿ । ತನ್ನಿರೋಧಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಚಾಽಽತ್ಮನಃ ಸ್ವರೂಪಪ್ರತಿಷ್ಠತ್ವಂ ಕೈವಲ್ಯಮಾಖ್ಯಾತಂ ತದಾ ದ್ರಷ್ಟುಃ ಸ್ವರೂಪೇಽವಸ್ಥಾನಮಿತ್ಯೇವಂ ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರೇ ಮುಕ್ತಿಹೇತುತ್ವೇನೇಷ್ಟೋ ನಿರೋಧವಿಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರಾದಪಿ ಬಲವತೀಂ ಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯೋತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಚಿತ್ತವೃತ್ತಿನಿರೋಧಸ್ಯ ಮುಕ್ತಿಹೇತುತ್ವೇಽಪಿ ನ ವಿಧೇಯತ್ವಂ ವಿಧಿಂ ವಿನಾ ತತ್ಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯಾಹ —
ಅನನ್ಯೇತಿ ।
ನ ತಾವದ್ಯಥಾಕಥಂಚಿನ್ನಿರೋಧೋ ವಿಧೇಯಃ ಸರ್ವಸ್ಯಾಪಿ ತತ್ಸಂಭವಾದ್ವಿಧಿವೈಯರ್ಥ್ಯಾನ್ನಾಪಿ ಸರ್ವಾತ್ಮನಾ ತನ್ನಿರೋಧೋ ವಿಧೇಯೋ ಜ್ಞಾನಾದೇವ ತತ್ಸಿದ್ಧೇರ್ವಿಧ್ಯಾನರ್ಥಕ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
’ನಾನ್ಯಃ ಪಂಥಾ ವಿದ್ಯತೇ’ ‘ಜ್ಞಾನಾದೇವ ತು ಕೈವಲ್ಯಮಿ’ತ್ಯಾದಿಶಾಸ್ತ್ರಮನುಸರನ್ನುಪೇತ್ಯವಾದಂ ತ್ಯಜತಿ —
ಅಭ್ಯುಪಗಮ್ಯೇತಿ ।
ನಿರೋಧಸ್ಯ ಮುಕ್ತಿಹೇತುತ್ವಮಿದಮಾ ಪರಾಮೃಷ್ಟಮ್ । ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರಮಪಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧೇ ನ ಪ್ರಮಾಣಮ್ । ‘ಏತೇನ ಯೋಗಃ ಪ್ರಯುಕ್ತ’(ಬ್ರ. ಸೂ. ೨.೧.೩) ಇತಿ ನ್ಯಾಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ವೇದಾಂತೇಷು ವಿಧೇಯಾಭಾವೋಕ್ತ್ಯಾ ವಿಧಿರ್ನಿರಸ್ತಃ ಸಂಪ್ರತ್ಯಂಶತ್ರಯವತೀ ಭಾವನಾ ತೇಷ್ವಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತಂ ದೂಷಯತಿ —
ಆಕಾಂಕ್ಷೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯಿತುಮುಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಆಗಮಾವಷ್ಟಂಭೇನ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ —
ತದಸದಿತಿ ।
ವಿಧಿಮಂತರೇಣ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನೇ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಯೋಗಾದ್ವೈಧಮೇವ ಜ್ಞಾನಂ ಸರ್ವಾಕಾಂಕ್ಷಾನಿವರ್ತಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯಥಾ ಕರ್ಮಕಾಂಡೇ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯವಿಧೇರರ್ಥಾವಬೋಧಪರ್ಯಂತತ್ವೇನ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಾದಿವಿಧ್ಯರ್ಥಜ್ಞಾನೇ ವಿಧ್ಯಂತರಂ ನಾಪೇಕ್ಷತೇ ತಥಾ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡೇಽಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರಾಪಿ ವೇದಃ ಕೃತ್ಸ್ನೋಽಧಿಗಂತವ್ಯ ಇತಿ ವಿಧ್ಯಂತರಪ್ರಯುಕ್ತಮೇವ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಧ್ಯಂತರೇತಿ ।
ಶ್ರುತಹಾನ್ಯಶ್ರುತಕಲ್ಪನಾಪ್ರಸಂಗಾಚ್ಚ ನ ವಿಧಿಶೇಷತ್ವಂ ವೇದಾಂತಾನಾಮಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ವೇದಾಂತಃ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ನ ಮಾನಂ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥವಾಕ್ಯತ್ವಾತ್ಸೋಽರೋದೀದಿತ್ಯಾದಿವದಿತ್ಯನುಮಾನಾತ್ತೇಷಾಂ ವಿಧಿಶೇಷತ್ವಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾರ್ಥಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ವಸ್ತುಸ್ವರೂಪೇತಿ ।
ತದೇವಾನುಮಾನಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಅಥಾಪೀತಿ ।
ವಿಧೇರಶ್ರುತತ್ವೇಽಪೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಫಲವನ್ನಿಶ್ಚಿತಜ್ಞಾನಾಜನಕತ್ವಮುಪಾಧಿರಿತಿ ಮನ್ವಾನಃ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನ ವಿಶೇಷಾದಿತಿ ।
ನಞರ್ಥಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನ ವಾಕ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿಶೇಷಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರಯೋಜಕತ್ವಮನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತದ್ಯತ್ರೇತಿ ।
ಸಾಮಾನ್ಯನ್ಯಾಯಂ ಪ್ರಕೃತೇ ಯೋಜಯನ್ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಕಿಂ ತೇಷು ತಾದೃಗ್ಜ್ಞಾನಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ನ ವೇತಿ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯೇಽನುಭವವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಮತ್ವಾ ಪಕ್ಷಾಂತರಮನೂದ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಉತ್ಪದ್ಯತೇ ಚೇದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ಹೇತುಸದ್ಭಾವಾನ್ನಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಿಶ್ಚಿತಜ್ಞಾನಜನಕತ್ವೇಽಪಿ ಫಲವತ್ತ್ವವಿಶೇಷಣಮಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂವೇತಿ ।
ವಿದ್ವದನುಭವಫಲಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧಂ ವಿಶೇಷಣಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವಿಘಟಯಿತುಂ ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಂ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ವೇದಾಂತೇಷ್ವಿವೇತಿ ಯಾವತ್ । ಕಿಂ ವಾ ನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಆದ್ಯೇ ಸಾಧ್ಯವೈಕಲ್ಯಂ ಮತ್ವಾ ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಚೇದಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತದ್ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದೇರಪಿ ಸ್ಯಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯ ಇತಿ ।
ವಿಮತಂ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಮಾನಂ ಯಥೋಕ್ತಜ್ಞಾನಜನಕತ್ವಾದ್ದರ್ಶಾದಿವಾಕ್ಯವದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ತದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರವರ್ತಕಜ್ಞಾನಜನಕತ್ವಮುಪಾಧಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಸಾಧನವ್ಯಾಪ್ತಿಂ ಧುನೀತೇ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಪ್ರವರ್ತಕಧೀಜನಕತ್ವಂ ಧರ್ಮಿಣಿ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಂಗೀಕರೋತಿ —
ಸತ್ಯಮಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಯಥೋಕ್ತೋಪಾಧಿಸದ್ಭಾವಾದನುಮಾನಾನುತ್ಥಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ನ ಹಿ ಪ್ರವರ್ತಕಧೀಜನಕತ್ವಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ಕಾರಣಂ ನಿಷೇಧವಾಕ್ಯೇಷ್ವಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ನ ಚ ನಿವರ್ತಕಧೀಜನಕತ್ವಮಪಿ ತಥಾ; ವಿಧಾವಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ನೋಭಯಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಮುಭಯಕಾರಣತ್ವಾಭಾವೇನಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ವೇದಾಂತೇಷು ಪ್ರವರ್ತಕಧೀಜನಕತ್ವಾಭಾವೋ ನ ಕೇವಲಮದೋಷಃ ಕಿಂತು ಗುಣ ಇತ್ಯಾಹ —
ಅಲಂಕಾರಶ್ಚೇತಿ ।
’ಆತ್ಮಾನಂ ಚೇದಿ’ತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇ’ರೇತದ್ಬುಧ್ವೇ’ತ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತೇಶ್ಚಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕೃತಕೃತ್ಯತಾನಿದಾನಮ್ । ನ ಚ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಪ್ರವರ್ತಕತ್ವೇ ತದ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರವೃತ್ತೀನಾಂ ಕ್ಲೇಶಾಕ್ಷೇಪಕತ್ವಾದತೋ ಯಥೋಕ್ತಜ್ಞಾನಜನಕತ್ವಂ ವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಭೂಷಣಮೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಬ್ದೋತ್ಥಂ ಜ್ಞಾನಂ ವಿಧೇಯಮಿತಿ ಪ್ರತಿಕ್ಷಿಪ್ಯ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಪಕ್ಷಾಂತರಮನುವದತಿ —
ಯತ್ತೂಕ್ತಮಿತಿ ।
ಉಪಾಸನಾರ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯಾತ್ಮೋಪಾಸನೇನ ತತ್ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಂ ಭಾವಯೇದಿತ್ಯೇವಮರ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಭ್ಯುಪಗಮವಾದೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ಸತ್ಯಮಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೇಷು ವಾಕ್ಯೇಷ್ವಾತ್ಮೋಪಾಸನಂ ತತ್ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಮುದ್ದಿಶ್ಯ ವಿಧೀಯತೇ ಚೇತ್ಪ್ರಕೃತೇಽಪಿ ವಾಕ್ಯೇ ತತ್ಸಂಭವಾನ್ನಾಪೂರ್ವವಿಧಿರಿತಿ ಪ್ರಕ್ರಮೋ ಭಜ್ಯೇತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂತ್ವಿತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ವಿಧ್ಯಂಗೀಕಾರವಾಚೋಯುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪಕ್ಷ ಇತಿ ।
ಯಥಾ ಪಕ್ಷೇ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ಯಾವಘಾತಸ್ಯ ವ್ರೀಹೀನವಹಂತೀತಿ ನಿಯಮರೂಪೋ ವಿಧಿರಂಗೀಕೃತಸ್ತಥಾಽಽತ್ಮೋಪಾಸನಸ್ಯಾಪಿ ಪಕ್ಷೇ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ಯ ತದೇವ ಕರ್ತವ್ಯಂ ನಾನಾತ್ಮೋಪಾಸನಮಿತಿ ಯೋ ನಿಯಮಸ್ತದರ್ಥತಾ ಪ್ರಕೃತವಾಕ್ಯಸ್ಯೇತಿ ನ ಪ್ರಕ್ರಮವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಾಕ್ಷಿಕೀಂ ಪ್ರಾಪ್ತಿಮುಕ್ತಾಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಕಾ ಪುನರತ್ರಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಾವತೇತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ವಾಕ್ಯೋತ್ಥೇ ವಿಜ್ಞಾನೇ ಸತ್ಯನಾತ್ಮಸ್ಮೃತಿಹೇತೂನಾಂ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಾದೀನಾಮಪನೀತತ್ವಾದ್ಧೇತ್ವಭಾವೇ ಫಲಾಭಾವ ಇತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ತಾಸಾಮಸಂಭವಾದಾತ್ಮಸ್ಮೃತಿಸಂತತಿರೇವ ಪುನಃ ಸದಾ ಸ್ಯಾತ್ಪ್ರಕಾರಾಂತರಾಯೋಗಾದಿತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಿನೋಕ್ತತ್ವಾನ್ನಾಽಽತ್ಮೋಪಾಸನಸ್ಯ ಪಕ್ಷೇ ಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಮುಕ್ತಾಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ನಿಯಮವಿಧಿವಾಚೋಯುಕ್ತಿರಯುಕ್ತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ನಿತ್ಯಾಪರೋಕ್ಷಸಂವಿದೇಕತಾನೇ ಸ್ಮರಣಂ ವಿಸ್ಮರಣಂ ವಾ ಯದ್ಯಪಿ ನೋಪಪದ್ಯತೇ ತಥಾಽಪಿ ತಯೋಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನನುಭವಸಿದ್ಧತ್ವಾನ್ನಿಯಮವಿಧೇಃ ಸಾವಕಾಶತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ಶರೀರೇತಿ ।
ಅಥಾಽಽರಬ್ಧಫಲಸ್ಯಾಪಿ ಕರ್ಮಣಃ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಾನ್ನಿವೃತ್ತೇರ್ನ ವಿದುಷೋ ವಾಗಾದೀನಾಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿರತ ಆಹ —
ಲಬ್ಧೇತಿ ।
ಯಥಾ ಮುಕ್ತಸ್ಯೇಷುಪಾಷಾಣಾದೇರಪ್ರತಿಬಂಧಾದ್ಯಾವದ್ವೇಗಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿರವಶ್ಯಂಭಾವಿನೀ ತಥಾ ಪ್ರವೃತ್ತಫಲಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ಜ್ಞಾನೇನೋಪಜೀವ್ಯತಯಾ ತತೋ ಬಲವತ್ತ್ವಾತ್ತದ್ವಶಾದ್ವಿದುಷೋಽಪಿ ಯಾವದ್ಭೋಗಂ ವಾಗಾದಿಪ್ರವೃತ್ತಿಧ್ರೌವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆರಬ್ಧಕರ್ಮಪ್ರಾಬಲ್ಯೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಆರಬ್ಧಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ಯಥೋಕ್ತೇನ ನ್ಯಾಯೇನ ಪ್ರಾಬಲ್ಯೇ ತದ್ವಶಾತ್ಕ್ಷುಧಾದಿದೋಷೋ ಯದೋದ್ಭವತಿ ತದಾಽಽತ್ಮನಿ ವಿಸ್ಮರಣಾದಿಸಂಭವಾತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಪ್ರಾಪ್ತೇಃ ಪಾಕ್ಷಿಕತ್ವಾದವಶ್ಯಂಭಾವಿಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷಯಾ ತದ್ದೌರ್ಬಲ್ಯಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ನಿಯಮವಿಧ್ಯಂಗೀಕಾರಸ್ಯ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಪಕ್ಷೇ ಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಆದಿಪದಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಶಮದಮಾದಿಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಮ್ ।
ವಿಜ್ಞಾಯೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾನಾಂ ನಿಯಮವಿಧ್ಯರ್ಥತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆದಿಪದೇನ ಪ್ರಕೃತಮಪಿ ವಾಕ್ಯಂ ಸಂಗೃಹ್ಯತೇ ।
ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಅನ್ಯಾರ್ಥೇತಿ ।
ಶಾಬ್ದಜ್ಞಾನಾದೇವ ಪುಮರ್ಥಸಿದ್ಧೇಸ್ತಸ್ಯ ತದಾವೃತ್ತೇಸ್ತೃತೀಯಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಾ ವಿಧೇಯತ್ವಾಭಾವಾದ್ವೇದಾಂತಾಃ ಶುದ್ಧೇ ಸಿದ್ಧೇಽರ್ಥೇ ಮಾನಮಿತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಮಿತಿಶಬ್ದಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಚೋದ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅನಾತ್ಮೇತಿ ।
ಆತ್ಮಶಬ್ದಾದೂರ್ಧ್ವಮಿತಿಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಾದಾತ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಸ್ಯೋಪಾಸ್ಯತ್ವೇನಾವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಾದಾತ್ಮಗುಣಕಸ್ಯಾನಾತ್ಮನೋಽವ್ಯಾಕೃತಶಬ್ದಿತಸ್ಯ ಪ್ರಧಾನಸ್ಯೋಪಾಸನಮಸ್ಮಿನ್ವಾಕ್ಯೇ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನಾತ್ಮೋಪಾಸನಮೇವಾತ್ರ ವಿಧಿತ್ಸಿತಮಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಪರೇಣೇತಿ ।
ತತೋ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।
ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಾಂತರಮಾಹ —
ಇತಿಪರಶ್ಚೇತಿ ।
ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಫಲಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ನಾತ್ರಾನಾತ್ಮೋಪಾಸನಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಹೇತ್ವರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಅಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ಆತ್ಮನಶ್ಚೇದುಪಾಸ್ಯತ್ವಂ ತದಾ ಪ್ರಕ್ರಮವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪ್ರವಿಷ್ಟಸ್ಯೇತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ದರ್ಶನಪ್ರತಿಷೇಧಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯೈವೇತಿ ನಿಯಮೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರಕೃತೇತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಪರಾಮರ್ಶಿತ್ವಾತ್ಪ್ರವಿಷ್ಟಸ್ಯ ಚ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ತೇನೋಪಾದಾನಾದಿತಿ ಹೇತ್ವರ್ಥಃ ।
ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣನಾದಿವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ದೃಷ್ಟತ್ವೇಽಪಿ ಪೂರ್ಣಸ್ಯ ನ ದೃಷ್ಟತೇತಿ ನಿಷೇಧಶ್ರುತಿಪರ್ಯವಸಾನಾನ್ನೋಪಕ್ರಮವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ದರ್ಶನೇತಿ ।
ಕಥಮಯಮಭಿಪ್ರಾಯಭೇದ ಶ್ರುತೇರವಗಮ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣನಾದೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣನ್ನೇವೇತ್ಯಾದಿನಾ ಕ್ರಿಯಾವಿಶೇಷವಿಶಿಷ್ಟತ್ವೇನಾಽಽತ್ಮನೋ ವಿಶೇಷಣಾತ್ತಸ್ಯ ದೃಷ್ಟತ್ವೇಽಪಿ ನಾಸೌ ಪರಿಪೂರ್ಣೋ ದೃಷ್ಟಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶ್ರುತೇರಾಶಯೋ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ ಕೇವಲಸ್ಯ ತು ತಸ್ಯೋಪಾಸ್ಯತ್ವಮಭಿಸಂಹಿತಮಕೃತ್ಸ್ನತ್ವದೋಷಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಆತ್ಮನಶ್ಚೇದಿತಿ ।
ತಸ್ಯಾನುಪಾಸ್ಯತ್ವಾರ್ಥಂ ತದ್ವಚನಮರ್ಥವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದುಪಾಸ್ಯತ್ವನಿಷೇಧಸ್ಯಾಽಽತ್ಮೋಪಾಸ್ಯತ್ವೇ ಪರ್ಯವಸಾನಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತೋಽನೇಕೈಕೇತಿ ।
ಉಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರಾಭ್ಯಾಮುಪಾಸ್ಯತ್ವಮಾತ್ಮನೋ ದರ್ಶಿತಮಿದಾನೀಮಿತಿಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಾದನಾತ್ಮೋಪಾಸನಮಿದಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಯೋಗಶಬ್ದಾದುಪರಿಷ್ಟಾತ್ಸಶಬ್ದೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ ।
ಇತಿಶಬ್ದಸ್ಯ ಯಥೋಕ್ತಾರ್ಥತ್ವಾಭಾವೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ನ ಚಾಽಽತ್ಮನಃ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣಾನುಪಾಸ್ಯತ್ವಾರ್ಥಮಿತಿಶಬ್ದೋಽರ್ಥವಾನ್ಪೂರ್ವಾಪರವಾಕ್ಯವಿರೋಧಾದಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಇತಿಶಬ್ದಮಂತರೇಣ ವಾಕ್ಯಪ್ರಯೋಗೇ ದೋಷಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಶಬ್ದಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತ್ವಮಿಷ್ಟಮೇವೇತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಆತ್ಮೋಪಾಸ್ಯತ್ವವಾಕ್ಯವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಾದನಾತ್ಮೋಪಾಸನಮೇತದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತದ್ದೂಷಯತಿ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಆತ್ಮೈವ ಜ್ಞಾತವ್ಯೋ ನಾನಾತ್ಮೇತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯಾಮತ್ರ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ಹೇತುರುಕ್ತಃ ಸಂಪ್ರತಿ ತದೇತತ್ಪದನೀಯಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾಪೋಹ್ಯಂ ಚೋದ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅನಿರ್ಜ್ಞಾತತ್ವೇತಿ ।
ಉತ್ತರಮಾಹ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ನಿರ್ಧಾರಣಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಅಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ನಾನ್ಯದಿತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾದನಾತ್ಮನೋ ವಿಜ್ಞಾತವ್ಯತ್ವಾಭಾವಶ್ಚೇದನೇನ ಹೀತ್ಯಾದಿಶೇಷವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಿಂ ನೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಜ್ಞೇಯತ್ವಂ ನಿಷೇಧತಿ —
ನೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪಿ ಜ್ಞಾತವ್ಯತ್ವೇ ನಾನ್ಯದಿತಿ ವಚನಮನವಕಾಶಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸಾವಕಾಶತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಜ್ಞಾತವ್ಯತ್ವೇಽಪೀತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸಕಾಶಾದನಾತ್ಮನೋಽರ್ಥಾಂತರತ್ವಾತ್ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಾಜ್ಜ್ಞಾತವ್ಯತ್ವಾಯೋಗಾಜ್ಜ್ಞಾತವ್ಯತ್ವೇ ಜ್ಞಾನಾಂತರಮಪೇಕ್ಷಿತವ್ಯಮೇವೇತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಸ್ಮದಿತಿ ।
ಉತ್ತರವಾಕ್ಯೇನೋತ್ತರಮಾಹ —
ಅನೇನೇತಿ ।
ಆತ್ಮನ್ಯಾನಾತ್ಮಜಾತಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ತದತಿರಿಕ್ತಸ್ವರೂಪಾಭಾವಾತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನೇನೈವ ಜ್ಞಾತತ್ವಸಿದ್ಧೇರ್ನಾಸ್ತಿ ಜ್ಞಾನಾಂತರಾಪೇಕ್ಷೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಲೋಕದೃಷ್ಟಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾನೇನೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಆತ್ಮಕಾರ್ಯತ್ವಾದನಾತ್ಮನಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನಂತರ್ಭಾವಾತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನೇನ ಜ್ಞಾನಮುಚಿತಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಅಸ್ಯೇತಿ ।
ಸತ್ಯೋಪಾಯಾಭಾವಾದಾತ್ಮತತ್ತ್ವಸ್ಯ ಪದನೀಯತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಅಸತ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಶ್ರುತ್ಯಾಚಾರ್ಯಾದೇರರ್ಥಕ್ರಿಯಾಕಾರಿತ್ವಸಂಭವಾದಾತ್ಮತತ್ತ್ವಸ್ಯ ಪದನೀಯತ್ವೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ವಿವಿತ್ಸಿತಂ ಲಬ್ಧುಮಿಷ್ಟಮ್ । ಅನ್ವೇಷಣೋಪಾಯತ್ವಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಪದೇನೇತಿ ಪುನರುಕ್ತಿಃ ।
ಅನೇನೇತ್ಯತ್ರ ವೇದೇತಿ ಜ್ಞಾನೇನೋಪಕ್ರಮ್ಯಾನುವಿಂದೇದಿತಿ ಲಾಭಮುಕ್ತ್ವಾ ಕೀರ್ತಿಮಿತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೌ ಪುನರ್ಜ್ಞಾನಾರ್ಥೇನ ವಿದಿನೋಪಸಂಹಾರಾದನುವಿಂದೇದಿತಿ ಶ್ರುತೇರುಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಶಂಕಿತಂ ವಿರೋಧಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ನೇತಿ ।
ಕಥಂ ತಯೋರೈಕಾರ್ಥ್ಯಂ ಗ್ರಾಮಾದೌ ತದೇಕತ್ವಾಪ್ರಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮನ ಇತಿ ।
ಗ್ರಾಮಾದಾವಪ್ರಾಪ್ತೇ ಪ್ರಾಪ್ತಿರೇವ ಲಾಭೋ ನ ಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಂ ತಥಾಽತ್ರಾಪಿ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜ್ಞಾನಲಾಭಶಬ್ದಯೋರರ್ಥಭೇದಸ್ತರ್ಹಿ ಕುತ್ರೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ್ರ ಹೀತಿ ।
ಅನಾತ್ಮನಿ ಲಬ್ಧೃಲಬ್ಧವ್ಯಯೋರ್ಜ್ಞಾತೃಜ್ಞೇಯಯೋಶ್ಚ ಭೇದೇ ಕ್ರಿಯಾಭೇದಾತ್ಫಲಭೇದಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನ್ವಾತ್ಮಲಾಭೋಽಪಿ ಜ್ಞಾನಾದ್ಭಿದ್ಯತೇ ಲಾಭತ್ವಾದನಾತ್ಮಲಾಭವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಜ್ಞಾನಹೇತುಮಾತ್ರಾನಧೀನತ್ವಮುಪಾಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಅಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಂ ವ್ಯಕ್ತೀಕರೋತಿ —
ಉತ್ಪಾದ್ಯೇತಿ ।
ತದ್ವ್ಯವಧಾನಮೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ಕಾರಕೇತಿ ।
ಕಿಂಚಾನಾತ್ಮಲಾಭೋಽವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತಃ ಕಾದಾಚಿತ್ಕತ್ವಾತ್ಸಮ್ಮತವದಿತ್ಯಾಹ —
ಸ ತ್ವಿತಿ ।
ಕಿಂಚಾಸಾವವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತೋಽಪ್ರಾಮಾಣಿಕತ್ವಾತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯಾಹ —
ಮಿಥ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತೇ ವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಯಂ ತ್ವಿತಿ ।
ವೈಪರೀತ್ಯಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಆತ್ಮತ್ವಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಸ್ತರ್ಹಿ ನಿತ್ಯಲಬ್ಧತ್ವಾನ್ನ ತತ್ರಾಲಬ್ಧತ್ವಬುದ್ಧಿಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಿತ್ಯೇತಿ ।
ಆತ್ಮನ್ಯಲಾಭೋಽಜ್ಞಾನಂ ಲಾಭಸ್ತು ಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯೇತದ್ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶುಕ್ತಿಕಾಯಾಃ ಸ್ವರೂಪೇಣ ಗೃಹ್ಯಮಾಣಾಯಾ ಅಪೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಆತ್ಮಲಾಭೋಽವಿದ್ಯಾನಿವೃತ್ತಿರೇವೇತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂ ಚ ಗಮಕಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅವಿರೋಧಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಯೋರೇಕಾರ್ಥತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಮನುವಿಂದೇತಿ ಮಧ್ಯೇ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ —
ತತ್ರಾಽಽಹ –
ವಿಂದತೇರಿತಿ ।
ಆದಿಮಧ್ಯಾವಸಾನಾನಾಮವಿರೋಧಮುಕ್ತ್ವಾ ಕೀರ್ತಿಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಗುಣೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇತಿಶಬ್ದಾದುಪರಿಷ್ಟಾದ್ಯಥೇತ್ಯಸ್ಯ ಸಂಬಂಧಃ । ಜ್ಞಾನಸ್ತುತಿಶ್ಚಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಾ ಜ್ಞಾನಿನಾಮೀದೃಕ್ಫಲಸ್ಯಾನಭಿಲಷಿತತ್ವಾದಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ॥೭॥
ಆತ್ಮನಃ ಪದನೀಯತ್ವೇ ತಸ್ಯೈವಾಜ್ಞಾತತ್ವಸಂಭವೋ ಹೇತುರುಕ್ತೋಽಧುನಾ ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರತ್ವೇನೋತ್ತರವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —
ಕುತಶ್ಚೇತಿ ।
ಅನ್ಯದನಾತ್ಮೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ಪುತ್ರೇ ಪ್ರೀತ್ಯಭಾವಾತ್ಕಥಮಾತ್ಮನಸ್ತತ್ಪ್ರಿಯತರತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪುತ್ರೋ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಿಯತರಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಲೋಕದೃಷ್ಟಿಮೇವಾವಷ್ಟಭ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ವಿತ್ತಪದೇನ ಮಾನುಷವಿತ್ತವದ್ದೈವಂ ವಿತ್ತಮಪಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ವಿಶೇಷಾಣಾಮಾನಂತ್ಯಾತ್ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಪ್ರದರ್ಶನಮಶಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ತಥಾಽನ್ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪುತ್ರಾದೌ ಪ್ರೀತಿವ್ಯಭಿಚಾರೇಽಪಿ ಪ್ರಾಣಾದೌ ತದವ್ಯಭಿಚಾರಾದಾತ್ಮನೋ ನ ಪ್ರಿಯತಮತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪದಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕುರ್ವನ್ಪರಿಹರತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಂತರತರತ್ವೇ ಪ್ರಿಯತಮತ್ವಸಾಧನೇ ಹೇತುರಾತ್ಮತ್ವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ವಿಶೇಷ್ಯಂ ವ್ಯಪದಿಶತಿ —
ಯದಯಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ನಿರತಿಶಯಪ್ರೇಮಾಸ್ಪದತ್ವೇಽಪಿ ಕುತಸ್ತಸ್ಯೈವ ಪದನೀಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯೋ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪುತ್ರಾದಿಲಾಭೇ ದಾರಾದೀನಾಂ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರಾಪ್ತಪ್ರಯತ್ನವಿರೋಧಾದಾತ್ಮಲಾಭೇ ಪ್ರಯತ್ನಃ ಸುಕರೋ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕರ್ತವ್ಯತೇತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ನಿರತಿಶಯಪ್ರೇಮಾಸ್ಪದತ್ವೇ ಯುಕ್ತಿಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮಪ್ರಿಯಸ್ಯೋಪಾದಾನಮನುಸಂಧಾನಮಿತರಸ್ಯಾನಾತ್ಮಪ್ರಿಯಸ್ಯ ಹಾನಮನನುಸಂಧಾನಮ್ । ವಿಪರ್ಯಯೋಽನಾತ್ಮನಿ ಪುತ್ರಾದಾವಭಿನಿವೇಶೇನಾಽಽತ್ಮಪ್ರಿಯಸ್ಯಾನನುಸಂಧಾನಮಿತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ಯುಕ್ತಿಲೇಶಂ ದರ್ಶಯಿತುಮನಂತರವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಯಃ ಕಶ್ಚಿದಾತ್ಮಪ್ರಿಯವಾದೀ ಸ ತಸ್ಮಾದನ್ಯಂ ಪ್ರಿಯಂ ಬ್ರುವಾಣಂ ಪ್ರತಿ ಬ್ರೂಯಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಕ್ತವ್ಯಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆತ್ಮಪ್ರಿಯವಾದಿನ್ಯೇವಂ ವದತ್ಯಪಿ ಪುತ್ರಾದಿನಾಶಸ್ತದ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥೋ ನಿಯತೋ ನ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಸ ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಹಶಬ್ದೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥಃ ಸಮರ್ಥಪದಾದುಪರಿ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ತಸ್ಮಾದೇವಂ ವಕ್ತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಕ್ತಂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮನೂದ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಥಾಽತ್ಮಪ್ರಿಯವಾದಿನಾ ಯಥೋಕ್ತಂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮೇವ ಕಥಂ ಲಬ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
’ಅತೋಽನ್ಯದಾರ್ತಮಿ’ತ್ಯನಾತ್ಮನೋ ವಿನಾಶಿತ್ವಾದ್ವಿನಾಶಿನಶ್ಚ ದುಃಖಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ತತ್ಪ್ರಿಯತ್ವಸ್ಯ ಭ್ರಾಂತಿಮಾತ್ರತ್ವಾದಾತ್ಮನಸ್ತದ್ವೈಪರೀತ್ಯಾನ್ಮುಖ್ಯಾ ಪ್ರೀತಿಸ್ತತ್ರೈವಾನಾತ್ಮನ್ಯಮುಖ್ಯೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಪಕ್ಷಾಂತರಮನೂದ್ಯ ವೃದ್ಧಪ್ರಯೋಗಾಭಾವೇನ ದೂಷಯತಿ —
ಈಶ್ವರಶಬ್ದ ಇತಿ ।
ಅನಾತ್ಮನ್ಯಮುಖ್ಯಾ ಪ್ರೀತಿರಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಪಾಸ್ತಿಮನೂದ್ಯ ತತ್ಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ಸ ಯ ಇತಿ ।
ಅನುವಾದದ್ಯೋತಕೋ ಹಶಬ್ದಃ ಪ್ರಿಯಮಾತ್ಮಸುಖಂ ತಸ್ಯಾಪಿ ಲೌಕಿಕಸುಖವನ್ನಾಶಃ ಸುಖತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕಿತೇ ತನ್ನಿರಾಸಾರ್ಥಮನುವಾದಮಾತ್ರಮತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ನಿತ್ಯೇತಿ ।
ಫಲಶ್ರುತೇರ್ಗತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಆತ್ಮಪ್ರಿಯೇತಿ ।
ಮಹದ್ಧೀದಮಾತ್ಮಪ್ರಿಯಗ್ರಹಣಂ ಯತ್ತನ್ನಿಷ್ಠಸ್ಯ ಪ್ರಿಯಂ ನ ಪ್ರಣಶ್ಯತಿ ತಸ್ಮಾತ್ತದನುಸಂಧಾನಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಂ ಫಲಕೀರ್ತನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಪ್ರಿಯಗುಣೇತಿ ।
ಯೋ ಮಂದಃ ಸನ್ನಾತ್ಮದರ್ಶೀ ತಸ್ಯ ಪ್ರಿಯಗುಣವಿಶಿಷ್ಟಾತ್ಮೋಪಾಸನೇ ಪ್ರಿಯಂ ಪ್ರಾಣಾದಿ ನ ನಶ್ಯತೀತಿ ಫಲಂ ವಿಧಾತುಂ ಫಲವಚನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಿಯಮುಪಾಸೀನಸ್ಯ ಪ್ರಿಯಂ ಪ್ರಾಣಾದಿ ವಿದ್ಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಾನ್ನ ನಶ್ಯತಿ ತಥಾ ಚ ಮಂದವಿಶೇಷಣಂ ಮಂದಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾಚ್ಛೀಲ್ಯೇತಿ ।
ತಾಚ್ಛೀಲ್ಯೇಽರ್ಥೇ ವಿಹಿತಸ್ಯೋಕಞ್ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ಶ್ರುತ್ಯೋಪಾದಾನಾತ್ಸ್ವಭಾವಹಾನಾಯೋಗಾಚ್ಚ ಪ್ರಮರಣಶೀಲತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ಪ್ರಾಣಾದೇರಾತ್ಯಂತಿಕಮಪ್ರಮರಣಮವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೮॥
ತದಾಹುರಿತ್ಯಾದೇರ್ಗತೇನ ಗ್ರಂಥೇನ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸೂತ್ರಿತೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಂ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಯದರ್ಥೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಸೂತ್ರವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇನೈವ ಸರ್ವೋಪನಿಷದರ್ಥಸಿದ್ಧೇಸ್ತದಾಹುರಿತ್ಯಾದಿ ವೃಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮಿಚ್ಛಂತೀ ಶ್ರುತಿಃ ಸೂತ್ರಿತವಿದ್ಯಾವಿವಕ್ಷಿತಪ್ರಯೋಜನಾಭಿಧಾನಾಯೋಪೋದ್ಘಾತಂ ಚಿಕೀರ್ಷತಿ । ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಮರ್ಥಂ ಬುದ್ಧೌ ಸಂಗೃಹ್ಯ ತಾದರ್ಥ್ಯೇನಾರ್ಥಾಂತರೋಪವರ್ಣನಸ್ಯ ತಥಾತ್ವಾಚ್ಚಿಂತಾಂ ಪ್ರಕೃತಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಾಮುಪೋದ್ಘಾತಂ ಪ್ರಚಕ್ಷತ ಇತಿ ನ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಯೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಪ್ರಕಾಶ್ಯಂ ಚೋದ್ಯಂ ತಚ್ಛಬ್ದೇನೋಚ್ಯತೇ ಪ್ರಕೃತಸಂಬಂಧಾಸಂಭವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತದಿತೀತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಾತ್ರಸ್ಯ ಚೋದ್ಯಕರ್ತೃತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಉತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವೇದನೇಚ್ಛಾವತ್ತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯಿತುಂ ತದೇವ ವಿಶೇಷಣಂ ವಿಭಜತೇ —
ಜನ್ಮೇತಿ ।
ಜನ್ಮ ಚ ಜರಾ ಚ ಮರಣಂಚ ತೇಷಾಂ ಪ್ರಬಂಧೇ ಪ್ರವಾಹೇ ಚಕ್ರವದನವರತಂ ಭ್ರಮಣೇನ ಕೃತಂ ಯದಾಯಾಸಾತ್ಮಕಂ ದುಃಖಂ ತದೇವೋದಕಂ ಯಸ್ಮಿನ್ನಪಾರೇ ಸಂಸಾರಾಖ್ಯೇ ಮಹೋದಧೌ ತತ್ರ ಪ್ಲವಭೂತಂ ತರಣಸಾಧನಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ತೀರಂ ತಸ್ಯ ಸಂಸಾರಸಮುದ್ರಸ್ಯ ತೀರಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತೇಷಾಂ ವಿವಿದಿಷಾಯಾಃ ಸಾಫಲ್ಯಾರ್ಥಂ ತತ್ಪ್ರತ್ಯನೀಕೇ ಸಂಸಾರೇ ವೈರಾಗ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಧರ್ಮೇತಿ ।
ನಿರ್ವೇದಸ್ಯ ನಿರಂಕುಶತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ತದ್ವಿಲಕ್ಷಣೇತಿ ।
ಉತ್ತರವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಥ ಪರಾ ಯಯಾ ತದಕ್ಷರಮಧಿಗಮ್ಯತ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯಯೇತಿ ।
ಮನುಷ್ಯಾ ಯನ್ಮನ್ಯಂತೇ ತತ್ರ ವಿರುದ್ಧಂ ವಸ್ತು ಭಾತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಮನುಷ್ಯಗ್ರಹಣಸ್ಯ ಕೃತ್ಯಮಾಹ —
ಮನುಷ್ಯೇತಿ ।
ನನು ದೇವಾದೀನಾಮಪಿ ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರೋ ದೇವತಾಧಿಕರಣನ್ಯಾಯೇನ ವಕ್ಷ್ಯತೇ ತತ್ಕುತೋ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಮೇವಾಧಿಕಾರಜ್ಞಾಪನಮಿತ್ಯತ ಆಹ —
ಮನುಷ್ಯಾ ಇತಿ ।
ವಿಶೇಷತಃ ಸರ್ವಾವಿಸಂವಾದೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮಿತಿ ತೇ ಜ್ಞಾನಾನ್ಮುಕ್ತಿಂ ಸಿದ್ಧವದ್ಬ್ರುವಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಉಭಯತ್ರ ಕರ್ಮಬ್ರಹ್ಮಣೋರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉತ್ತರವಾಕ್ಯಮುಪಾದತ್ತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಮತಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ವಸ್ತುಶಬ್ದೇನ ಜ್ಞಾನಾತ್ಫಲಮುಚ್ಯತೇ । ಆಕ್ಷೇಪಗರ್ಭಸ್ಯ ಚೋದ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತೌ ವಿರೋಧಪ್ರತಿಭಾಸೋ ಹೇತುರಿತ್ಯತಃ ಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ವೇತಿ ಕುತೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಚೋದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಹ —
ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಂ ಕರೋತಿ —
ತತ್ಕಿಮಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಮಜ್ಞಾಸೀದತಿರಿಕ್ತಂ ವೇತಿಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ಪ್ರಸಂಗಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಿಷಯೇ ಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ತತ್ಕಿಂ ವಿಚಾರೇಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮ ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವಂ ಖಲ್ವಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಾದೌ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಶ್ರವಣಾದತಿರಿಕ್ತವಿಷಯಾಭಾವಾದಾತ್ಮಾನಮೇವಾವೇದಿತಿ ಪಕ್ಷಸ್ಯ ಸಾವಕಾಶತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾಽಽಕ್ಷೇಪಾರ್ಥಮಾಹ —
ತದ್ಯದೀತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮ ಹಿ ಕಿಂಚಿದಜ್ಞಾತ್ವಾ ಸರ್ವಮಭವಜ್ಜ್ಞಾತ್ವಾ ವಾ ? ನಾಽಽದ್ಯೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾನರ್ಥಕ್ಯಾದಿತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ದ್ವಿತೀಯಮನುವದತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಸ್ವರೂಪಮನ್ಯದ್ವಾ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸರ್ವಾಪತ್ತಿರಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯೋಭಯತ್ರ ಸಾಧಾರಣಂ ದೂಷಣಮಾಹ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅನವಸ್ಥೇತಿ ।
ಬಹಿರೇವಾಽಽಕ್ಷೇಪಂ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ತಾವದಿತಿ ।
ಅಜ್ಞಾತ್ವೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸರ್ವಭಾವೋಽಸ್ಮದಾದೇಸ್ತು ಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೇ ವೈರೂಪ್ಯಮ್ । ನ ಚಾಸ್ಮದಾದೇರಪಿ ತದಂತರೇಣ ತದ್ಭಾವಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾನರ್ಥಕ್ಯಾತ್ ।
ಜ್ಞಾನಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸರ್ವಭಾವಾಪಕ್ಷೇ ಸ್ವೋಕ್ತಂ ದೋಷಮಾಕ್ಷೇಪ್ತಾ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಫಲೇತಿ ।
ಸ್ವತೋಽಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾವಿದ್ಯಾತತ್ಕಾರ್ಯಸಂಬಂಧಾತ್ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವದ್ಭಾತಿ ತನ್ನಿವೃತ್ತ್ಯೌಪಾಧಿಕಂ ಸರ್ವಭಾವಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯತ್ವಂ ನ ಚಾನವಸ್ಥಾ ಜ್ಞೇಯಾಂತರಾನಂಗೀಕಾರಾನ್ನಾಪಿ[ಸ್ವ]ಕ್ರಿಯಾವಿರೋಧೋ ವಿಷಯತ್ವಮಂತರೇಣ ವಾಕ್ಯೀಯಬುದ್ಧಿವೃತ್ತೌ ಸ್ಫುರಣಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೈಕೋಽಪೀತಿ ।
ಏತೇನ ವಿದ್ಯಾವೈಯರ್ಥ್ಯಮಪಿ ಪರಿಹೃತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅರ್ಥೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ನಿತ್ಯಸಿದ್ಧಂ ತಥಾಽಪಿ ತತ್ರಾವಿದ್ಯಾತತ್ಕಾರ್ಯಧ್ವಂಸರೂಪಸ್ಯಾರ್ಥವಿಶೇಷಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಾದುಪಪತ್ತೇರ್ನ ತದ್ವೈಯರ್ಥ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೯॥
ಇದಾನೀಂ ಪ್ರಶ್ನಮನೂದ್ಯ ತದುತ್ತರತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಮವತಾರಯತಿ —
ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅತ್ರ ವೃತ್ತಿಕೃತಾಂ ಮತಾನುಸಾರೇಣ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಾಜ್ಞಾನೇನ ಸರ್ವಭಾವಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯತ್ವಸಂಭವಾದಿತಿ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸರ್ವಭಾವಸ್ಯೇತಿ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತೇ ಯಥೋಕ್ತಹೇತ್ವನುಪಪತ್ತಿಂ ದೋಷಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಸಾ ತರ್ಹಿ ವಿಜ್ಞಾನಸಾಧ್ಯಾ ಮಾ ಭೂದಿತ್ಯತ ಆಹ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯ ನೋಪದೇಶಜನ್ಯಜ್ಞಾನಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಃ ‘ಸಹಸಿದ್ಧಂ ಚತುಷ್ಟ್ಯಮ್’ ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಃ । ಸ್ವಾಭಾವಿಕಜ್ಞಾನವತ್ತ್ವಾತ್ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ಸರ್ವಮಭವದಿತಿ ಚೋಪದೇಶಾಧೀನಧೀಸಾಧ್ಯೋಽಸೌ ಶ್ರುತೌ । ನ ಚಾಽಽಸೀದಿತ್ಯತೀತಕಾಲಾವಚ್ಛೇದಸ್ತ್ರಿಕಾಲೇ ತಸ್ಮಿನ್ಯುಜ್ಯತೇ । ಸಮವರ್ತತೇತಿ ಚ ಜನ್ಮಮಾತ್ರಂ ಶ್ರೂಯತೇ । ಕಾಲಾತ್ಮಕೇ ತತ್ಸಂಬಂಧಸ್ಯ ಸ್ವಾಶ್ರಯಪರಾಹತತ್ವಾನ್ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾಚ್ಚ ನಾಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೇಹ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಮಿತ್ಯಪರಿತೋಷಾದ್ವೃತ್ತಿಕಾರಮತಂ ಹಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವೀ ಪುರುಷೋ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತ ಇತಿ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚೋಕ್ತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ತನ್ಮತಮಾಹ —
ಮನುಷ್ಯೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಸರ್ವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದ್ವೈತಕತ್ವಂ ಸರ್ವಜಗದಾತ್ಮಕಮಪರಂ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾಖ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತಸ್ಮಿನ್ವಿದ್ಯಾ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೋಽಹಮಿತ್ಯಹಂಗ್ರಹೋಪಾಸ್ತಿಸ್ತಸ್ಯಾ ಸಮುಚ್ಚಿತಯಾ ತದ್ಭಾವಮಿಹೈವೋಪಗತೋ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಪದೇ ಯದ್ಭೋಜ್ಯಂ ತತೋಽಪಿ ದೋಷದರ್ಶನಾದ್ವಿರಕ್ತಃ ಸರ್ವಕರ್ಮಫಲಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾ ನಿವೃತ್ತಿಕಾಮಾದಿನಿಗಡಃ ಸಾಧ್ಯಾಂತರಾಭಾವಾದ್ವಿದ್ಯಾಮೇವಾರ್ಥಯಮಾನಸ್ತದ್ವಶಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಭಾವೀ ಜೀವೋಽಸ್ಮಿನ್ವಾಕ್ಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥ ಇತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಿನಿ ಜೀವೇ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೃಷ್ಟಶ್ಚೇತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದೇನ “ಗೃಹಸ್ಥಃ ಸದೃಶೀಂ ಭಾರ್ಯಾಂ ವಿಂದೇತೇ”(ಗೌ.ಧ.ಸೂ.೧.೪.೩)ತ್ಯಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಇಹೇತಿ ಪ್ರಕೃತವಾಕ್ಯಕಥನಮ್ ।
ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ದೂಷಯತಿ —
ತನ್ನೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದೇನ ಪರಸ್ಮಾದರ್ಥಾಂತರಸ್ಯ ಗ್ರಹೇ ತಸ್ಯ ಸರ್ವಭಾವಾಪತ್ತೇಃ ಸಾಧ್ಯತ್ವಾದನಿತ್ಯತ್ವಾಪತ್ತೇರ್ನ ತನ್ಮತಮುಚಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಧ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ಯತ್ಕೃತಕಂ ತದನಿತ್ಯಮಿತಿ ನ್ಯಾಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಸಾಮಾನ್ಯನ್ಯಾಯಂ ಪ್ರಕೃತೇ ಯೋಜಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಭವತು ಸರ್ವಭಾವಾಪತ್ತೇರನಿತ್ಯತ್ವಂ ಕಾ ಹಾನಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನಿತ್ಯತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ಕಿಂಚ ಜೀವಸ್ಯಾಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ತವಾವಿದ್ಯಾಕೃತಂ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಂ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಮನೂದ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ಅವಿದ್ಯಾಕೃತೇತಿ ।
ತತ್ರಾನುವಾದಭಾಗಂ ವಿಭಜತೇ —
ಪ್ರಾಗಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಿಪುರುಷಕಲ್ಪನಾ ವ್ಯರ್ಥೇತ್ಯುಕ್ತಂ ವ್ಯಕ್ತೀಕರೋತಿ —
ತದೇತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷೇ ಯದ್ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಾತ್ಪೂರ್ವಮಪಿ ಪರಮಾರ್ಥತಃ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಽಽಸೀತ್ತದೇವ ಪ್ರಕೃತೇ ವಾಕ್ಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದೇನೋಚ್ಯತ ಇತಿ ಯುಕ್ತಂ ವಕ್ತುಂ ತದ್ಧಿ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಮುಖ್ಯಮಾಲಂಬನಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಗೌರ್ಬಾಹೀಕ ಇತಿವದಮುಖ್ಯಾರ್ಥೋಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದೋ ನಿರ್ವಹತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ನಿರತಿಶಯಮಹತ್ತ್ವಸಂಪನ್ನಂ ವಸ್ತು ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದೇನ ಶ್ರುತಮಶ್ರುತಸ್ತು ಬ್ರಹ್ಮಭಾವೀ ಪುರುಷಃ ಶ್ರುತಹಾನ್ಯಾ ಚಾಶ್ರುತಕಲ್ಪನಾ ನ ನ್ಯಾಯವತೀ ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ಕಲ್ಪನಾ ನ ಯುಕ್ತೇತಿವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಮಾಹ —
ನತ್ವಿತಿ ।
ಅಗ್ನಿರಧೀತೇಽನುವಾಕಮಿತ್ಯಾದೌ ಶ್ರುತಹಾನ್ಯಾಽಶ್ರುತೋಪಾದಾನಂ ದೃಷ್ಟಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮಹತ್ತರ ಇತಿ ।
ತತ್ರಾಗ್ನಿಶಬ್ದಸ್ಯ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥತ್ವೇ ಸತ್ಯನ್ವಿತಾಭಿಧಾನಾನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಾಸಿದ್ಧೇಸ್ತಜ್ಜ್ಞಾನೇ ಪ್ರಯೋಜನೇ ಶ್ರುತಮಪಿ ಹಿತ್ವಾಽಶ್ರುತಂ ಗೃಹ್ಯತೇ ಪ್ರಕೃತೇ ತ್ವಸತಿ ಪ್ರಯೋಜನವಿಶೇಷೇ ಶ್ರುತಹಾನ್ಯಾದಿರ್ನ ಯುಕ್ತಿಮತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಮನುಷ್ಯಾಧಿಕಾರಂ ನಿರ್ವೋಢುಂ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಿಪುರುಷಕಲ್ಪನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಮಹತ್ತರವಿಶೇಷಣಮ್ । ಯದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಯೇತಿ ಪರಸ್ಯಾಪಿ ತುಲ್ಯಮಧಿಕೃತತ್ವಂ ತಸ್ಯ ಚಾವಿದ್ಯಾದ್ವಾರಾಽಧಿಕಾರಿತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯಗ್ರೇ ಸ್ಫುಟೀಭವಿಷ್ಯತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಕಲ್ಪಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾವೈಯರ್ಥ್ಯಪ್ರಸಂಗಾನ್ಮೈವಮಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನ ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಅನುಪಪತ್ತಿಮೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಸಾಕ್ಷಾದಾರೋಪಮಂತರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ವಸ್ತುಧರ್ಮಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥಭೂತಸ್ಯ ಪದಾರ್ಥಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಸ್ತರ್ಹಿ ಕಥಮರ್ಥವತ್ತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಸಾಕ್ಷಾದಾರೋಪಮಂತರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ವಸ್ತುಧರ್ಮಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥಭೂತಸ್ಯ ಪದಾರ್ಥಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಸ್ತರ್ಹಿ ಕಥಮರ್ಥವತ್ತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ಯಾಯಾಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಸರ್ವತ್ರ ಶುಕ್ತ್ಯಾದಾವಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಿಮತಮವಿದ್ಯಾತ್ಮಕಂ ವಿದ್ಯಾನಿವರ್ತ್ಯತ್ವಾದ್ರಜತಾದಿವದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ವಿಮತಂ ನ ಕಾರಕಂ ವಿದ್ಯಾತ್ವಾಚ್ಛುಕ್ತಿವಿದ್ಯಾವದಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಅಬ್ರಹ್ಮತ್ವಾದೇರ್ವಾಸ್ತವತ್ವಾಯೋಗಾದಯುಕ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಿಪುರುಷಕಲ್ಪನೇತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯವಿದ್ಯಾನಿವೃತ್ತಿರ್ವಿದ್ಯಾಫಲಮಿತ್ಯತ್ರ ಚೋದಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮಣೀತಿ ।
ನ ಹಿ ಸರ್ವಜ್ಞೇ ಪ್ರಕಾಶೈಕರಸೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಜ್ಞಾನಮಾದಿತ್ಯೇ ತಮೋವದುಪಪನ್ನಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತಸ್ಯಾಜ್ಞಾತತ್ವಮಜ್ಞತ್ವಂ ವಾಽಽಕ್ಷಿಪ್ಯತೇ ? ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೀತಿ ।
ನಹಿ ತತ್ತ್ವಮಸೀತಿ ವಿದ್ಯಾವಿಧಾನಂ ವಿಜ್ಞಾತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಯುಕ್ತಂ ಪಿಷ್ಟಪಿಷ್ಟಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ಅತಸ್ತದಜ್ಞಾತಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಂ ಶಾಸ್ತ್ರೇಣ ಜ್ಞಾಪ್ಯತೇ ತದ್ವಿಷಯಂ ಚ ಶ್ರವಣಾದಿ ವಿಧೀಯತೇ ತೇನ ತಸ್ಮಿನ್ನಜ್ಞಾತತ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಜ್ಞಾನಾವ್ಯತಿರೇಕಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯವಿದ್ಯಾಧ್ಯಾರೋಪಣಾಯಾಂ ಶುಕ್ತೌ ರೂಪ್ಯಾರೋಪಣಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಿತಮಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಮಾಲಂಬತೇ —
ನ ಬ್ರೂಮ ಇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾವಿದ್ಯಾಕರ್ತೃ ನ ಭವತೀತ್ಯಸ್ಯ ಯಥಾಶ್ರುತೋ ವಾಽರ್ಥಸ್ತದನ್ಯಸ್ತದಾಶ್ರಯೋಽಸ್ತೀತಿ ವಾ ? ತತ್ರಾಽದ್ಯಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಭವತ್ವಿತಿ ।
ಅನಾದಿತ್ವಾದವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಕರ್ತ್ರಪೇಕ್ಷಾಭಾವಾತ್ ವಿನಾ ಚ ದ್ವಾರಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಭ್ರಾಂತ್ಯನಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯಶ್ಚೇತನೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯತ್ರ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀರುದಾಹರತಿ —
ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯೋಽಚೇತನೋಽಪಿ ನಾಸ್ತೀತ್ಯತ್ರ ಮಂತ್ರದ್ವಯಂ ಪಠತಿ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯಸ್ಯಾಜ್ಞಸ್ಯಾಭಾವೇ ದೋಷಮಾಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಕಿಮಿದಮಾನರ್ಥಕ್ಯಮವಗತೇಽನವಗತೇ ವಾ ಚೋದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯೇ ನೋಪದೇಶಾನರ್ಥಕ್ಯಮವಗಮಾರ್ಥತ್ವಾದಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಉಪದೇಶವದವಗಮಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಪ್ರಕಾಶೇ ವಸ್ತುನಿ ನೋಪಯೋಗೋಽಸ್ತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅವಗಮೇತಿ ।
ಅನುಭವಮನುಸೃತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ನ । ಅನವಗಮೇತಿ ।
ಸಾ ವಸ್ತುನೋ ಭಿನ್ನಾ ಚೇದದ್ವೈತಹಾನಿರಭಿನ್ನಾ ಚೇಜ್ಜ್ಞಾನಾಧೀನತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತನ್ನಿವೃತ್ತೇರಿತಿ ।
ಅನವಗಮನಿವೃತ್ತೇರ್ದೃಶ್ಯಮಾನತಯಾ ಸ್ವರೂಪಾಪಲಾಪಾಯೋಗಾತ್ಪ್ರಕಾರಾಂತರಾಸಂಭವಾಚ್ಚ ಪಂಚಮಪ್ರಕಾರತ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ಮತ್ವಾಽಽಹ —
ನ ದೃಷ್ಟೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಮಪಿ ಯುಕ್ತಿವಿರೋಧೇ ತ್ಯಾಜ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೃಶ್ಯಮಾನಮಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟವಿರುದ್ಧಮಪಿ ಕುತೋ ನೇಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅನುಪಪನ್ನತ್ವಮಂಗೀಕೃತ್ಯೋಕ್ತಮ್ , ತದೇವ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯುಕ್ತಿವಿರೋಧೇ ದೃಷ್ಟಿರಾಭಾಸೀಭಾವತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ದರ್ಶನೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಿವಿರೋಧೇ ಯುಕ್ತೇರೇವಾಽಭಾಸತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ತತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಅನುಪಪನ್ನತ್ವಂ ಹಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ದೃಷ್ಟಿಬಲಾದಿಷ್ಟಂ ದೃಷ್ಟಸ್ಯ ತ್ವನುಪಪನ್ನತ್ವೇ ನ ಕಿಂಚಿನ್ನಿಮಿತ್ತಮಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಿಪುರುಷಕಲ್ಪನಾಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ಸ್ವಪಕ್ಷೇ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವಮುಕ್ತಂ ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಯತಿ —
ಪುಣ್ಯ ಇತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದೇನ ‘ಯೋಽಯಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಃ ಪ್ರಾಣೇಷು’(ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೭) ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಶ್ರುತಿರ್ಗೃಹ್ಯತೇ । ‘ಕುರು ಕರ್ಮೈವ ತಸ್ಮಾತ್ತ್ವಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೧೫) ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಸ್ಮೃತಿಃ । ನ್ಯಾಯೋ ಮಿಥೋ ವಿರುದ್ಧಯೋರೇಕತ್ವಾಯೋಗಃ । ವಿಲಕ್ಷಣತ್ವಮನ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಃ ।
ಜೀವಸ್ಯ ಪರಸ್ಮಾದನ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ನ ತಸ್ಯ ತತೋಽನ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದ್ವಿಲಕ್ಷಣಶ್ಚೇತಿ ।
ಪರಸ್ಯ ತದ್ವಿಲಕ್ಷಣತ್ವಂ ಶ್ರುತಿತೋ ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ತತ್ರೈವೋಪಪತ್ತಿಮಾಹ —
ಕಣಾದೇತಿ ।
ಕ್ಷಿತ್ಯಾದಿಕಮುಪಲದ್ಭಿಮತ್ಕರ್ತೃಕಂ ಕಾರ್ಯತ್ವಾದ್ಘಟವದಿತ್ಯಾದ್ಯೋಪಪತ್ತಿಃ ।
ತಯೋರ್ಮಿಥೋ ಭೇದೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ಜೀವಸ್ಯ ಸ್ವಗತದುಃಖಧ್ವಂಸೇ ದುಃಖಂ ಮೇ ಮಾ ಭೂದಿತ್ಯರ್ಥಿತ್ವೇನ ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ದೃಷ್ಟಾ ನೇಶಸ್ಯ ಸಾಽಸ್ತಿ ದುಃಖಾಭಾವಾದತೋ ಭೇದಸ್ತಯೋರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚೇಶ್ವರಸ್ಯ ನ ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ಹೇತುಫಲಯೋರಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಅವಾಕೀತಿ ।
ಮಿಥೋ ಭೇದೇ ಶ್ರೌತಂ ಲಿಂಗಾಂತರಮಾಹ —
ಸೋಽನ್ವೇಷ್ಟವ್ಯ ಇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಲಿಂಗಾಂತರಮಾಹ —
ಮುಮುಕ್ಷೋಶ್ಚೇತಿ ।
ಗತಿರ್ದೇವಯಾನಾಖ್ಯಾ ತಸ್ಯಾ ಮಾರ್ಗವಿಶೇಷೋಽರ್ಚಿರಾದಿರ್ದೇಶೋ ಗಂತವ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತೇಷಾಮುಪದೇಶಾ”ಸ್ತೇಽರ್ಚಿಷಮಭಿಸಂಭವಂತೀ”ತ್ಯಾದಯಸ್ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಭೇದಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಸತೀತಿ ।
ಮಾ ಭೂದ್ಗತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದಭಾವೇ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಗತ್ಯಾದಿಕಮುಪಪದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಭಿನ್ನಸ್ಯೇತಿ ।
ಜೀವೇಶ್ವರಯೋರ್ಮಿಥೋ ಭೇದೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಭೇದೇ ಸತ್ಯುಪಪನ್ನಾ ಭವಂತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಭಿನ್ನಶ್ಚೇದಿತಿ ।
ತದ್ಭೇದೇ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕೇಽಪಿ ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಿಪುರುಷಕಲ್ಪನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೋಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಿನೋ ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವೇ ಬ್ರಹ್ಮೋಪದೇಶ್ಯಾಽನರ್ಥಕ್ಯಪ್ರಸಂಗಾನ್ನೈವಮಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಸಂಗಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಸಂಸಾರೀ ಚೇದಿತಿ ।
ವಿಧಿಶೇಷತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮೋಪದೇಶೋಽರ್ಥವಾನಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರ ಕಿಂ ಕರ್ಮವಿಧಿಶೇಷತ್ವೇನೋಪಾಸ್ತಿವಿಧಿಶೇಷತ್ವೇನ ವಾ ತದರ್ಥವತ್ತ್ವಮಿತಿ ವಿಕಲ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ತದ್ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ಅವಿನಿಯೋಗಾದ್ವಿನಿಯೋಜಕಶ್ರುತ್ಯಾದ್ಯಭಾವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಮಾದತ್ತೇ —
ಸಂಸಾರಿಣ ಇತಿ ।
ಉಪದೇಶಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವಾತ್ತದನಪೇಕ್ಷತ್ವಾಚ್ಚ ಸಂಪತ್ತೇಸ್ತಸ್ಯ ಕಥಂ ತಾದರ್ಥ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನಿರ್ಜ್ಞಾತೇ ಹೀತಿ ।
ವ್ಯತಿರೇಕಮುಕ್ತ್ವಾಽನ್ವಯಮಾಚಷ್ಟೇ —
ನಿರ್ಜ್ಞಾತೇತಿ ।
ಪದಯೋಃ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೇನ ಜೀವಬ್ರಹ್ಮಣೋರಭೇದಾವಗಮಾನ್ನ ಸಂಪತ್ಪಕ್ಷಃ ಸಂಭವತೀತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಮೇಕತ್ವೇ ಗಮ್ಯಮಾನೇಽಪಿ ಸಂಪದೋಽನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಸ್ಯ ಹೀತಿ ।
ಏಕತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಇದಮಿತಿ ।
ಏಕತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ಸಂಪತ್ತಿಪಕ್ಷೇ ತದಾಪತ್ತಿಃ ಫಲಮನ್ಯದ್ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಆದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ಸಂಪತ್ತಿಶ್ಚೇದಿತಿ ।
’ತಂ ಯಥಾ ಯಥೇ’ತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ವಚನಾದಿತಿ ।
ಸಂಪತ್ತೇರಮಾನತ್ವಾನ್ನ ತದ್ಬಲಾದನ್ಯಸ್ಯಾನ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ – ಶ್ರುತಿಶ್ಚ ನ ಪೂರ್ವಸಿದ್ಧಸೂತ್ರಾದಿಭಾವಾಭಿಧಾಯಿನೀ ತತ್ಸಾದೃಶ್ಯಾಪ್ತ್ಯಾ ತದ್ಭಾವೋಪಚಾರಾದತೋ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಃ ಸ್ವತಃ ಸಿದ್ಧೋ ನ ಸಾಂಪಾದಿಕ ಇತ್ಯಾಹ —
ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಥಾನ್ಯಸ್ಯಾನ್ಯಭಾವೇ ಯಥೋಕ್ತಂ ವಚನಮೇವ ಶಕ್ತ್ಯಾಧ್ಯಾಯಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೋಪದೇಶಾನರ್ಥಕ್ಯಪ್ರಸಂಗಾನ್ನ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಿಪುರುಷಕಲ್ಪನೇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೋಪದೇಶಸ್ಯ ಸಂಪಚ್ಛೇಷತ್ವೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಇಷ್ಟಾರ್ಥೇತಿ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣ್ವನ್ನಿಷ್ಟಮರ್ಥಮಾಚಷ್ಟೇ —
ಸೈಂಧವೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಂ ವಸ್ತು ತಾತ್ಪರ್ಯಗಮ್ಯಮಸ್ಯಾಮುಪನಿಷದೀತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಕಾಂಡದ್ವಯೇಽಪೀತಿ ।
ಮಧುಕಾಂಡಾವಸಾನಗತಮವಧಾರಣಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಇತ್ಯನುಶಾಸನಮಿತಿ ।
ಮುನಿಕಾಂಡಾಂತೇ ವ್ಯವಸ್ಥಿತಮುದಾಹರತಿ —
ಏತಾವದಿತಿ ।
ನ ಕೇವಲಮುಪದೇಶಸ್ಯ ಸಂಪಚ್ಛೇಷತ್ವೇ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕವಿರೋಧಃ ಕಿಂತು ಸರ್ವೋಪನಿಷದ್ವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಇಷ್ಟಮರ್ಥಮಿತ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ತದ್ಬಾಧನಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ನನು ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೇ ಬ್ರಹ್ಮಕಂಡಿಕಾಯಾಂ ಜೀವಪರಯೋರ್ಭೇದೋಽಭಿಪ್ರೇತ ಉಪಸಂಹಾರೇ ತ್ವಭೇದ ಇತಿ ವ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಂ ತದ್ವಿರೋಧಃ ಶಕ್ಯಃ ಸಮಾಧಾತುಮಿತ್ಯತ ಆಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಿಪುರುಷಕಲ್ಪನಾಯಾಮುಪದೇಶಾನರ್ಥಕ್ಯಮಿಷ್ಟಾರ್ಥಬಾಧಶ್ಚೇತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದೇನ ಪರಸ್ಯಾಗ್ರಹಣೇ ತದ್ವಿದ್ಯಾಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ಸಂಜ್ಞಾನುಪಪತ್ತಿಂ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ವ್ಯಪದೇಶಾನುಪಪತ್ತೇಶ್ಚೇತಿ ।
ಅತ್ರೋಕ್ತಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಾದ್ವೇದಿತುರ್ಜೀವಾದನ್ಯಸ್ತದಾತ್ಮಾನಮಿತ್ಯತ್ರಾಽಽತ್ಮಶಬ್ದೇನ ಪರೋ ಗೃಹ್ಯತೇ ತದ್ವಿದ್ಯಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ಸಂಜ್ಞಾಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಆತ್ಮೇತೀತಿ ।
ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧಾನ್ನೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ನಾಹಮಿತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಅನ್ಯಶ್ಚೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಾವಗಮೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಥಾ ಚ ಸತೀತಿ ।
ಅತ್ಯಂತಭೇದೇ ವ್ಯಪದೇಶಾನುಪಪತ್ತಿಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಸಂಸಾರೀತಿ ।
ಜೀವಬ್ರಹ್ಮಣೋರ್ಭೇದಾಭೇದೋಪಗಮಾದಭೇದೇನ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ವ್ಯಪದೇಶಃ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಸ್ಯಾತಾಂ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮನೋರ್ಭೇದಾಭೇದೌ ತಥಾಽಪಿ ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ನಿಯತೋ ವ್ಯಪದೇಶೋ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಷಯಃ ।
ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನವಿಷಯಾ ವಿದ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಾಪಿ ಭವತ್ಯೇವೇತಿ ವ್ಯಪದೇಶಸಿದ್ಧಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದೇತಿ ।
ಉಭಯಾತ್ಮಕತ್ವಾದ್ವಸ್ತುನಸ್ತದ್ವಿದ್ಯಾಽಪಿ ತಥೇತಿ ವಿಕಲ್ಪೋಪಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ವಸ್ತು ಬ್ರಹ್ಮ ವಾಽಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ವೈಕಲ್ಪಿಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಶ್ರೋತುರಿತಿ ।
ಸಂಶಯಿತಮಪಿ ಜ್ಞಾನಂ ವಾಕ್ಯಾದುತ್ಪದ್ಯತೇ ಚೇತ್ತಾವತೈವ ಪುರುಷಾರ್ಥಃ ಶ್ರೋತುಃ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಿಶ್ಚಿತಂಚೇತಿ ।
ಶ್ರೋತುರ್ನಿಶ್ಚಿತಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಫಲವತ್ತ್ವೇಽಪಿ ವಕ್ತುಃ ಸಂಶಯಿತಮರ್ಥಂ ವದತೋ ನ ಕಾಚನ ಹಾನಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ನಿಶ್ಚಿತಸ್ಯೈವ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಪುಮರ್ಥಸಾಧನತ್ವಂ ನ ಸಂಶಯಿತಸ್ಯೇತ್ಯತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಜೀವಪರಯೋರತ್ಯಂತಭೇದಸ್ಯ ಭೇದಾಭೇದಯೋಶ್ಚಾಯೋಗಾತ್ಪರಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದವಾಚ್ಯಂ ನ ಜೀವಸ್ತದ್ಭಾವೀತ್ಯುಕ್ತಂ ಸಂಪ್ರತ್ಯತ್ಯಂತಾಭೇದಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಶಂಕತೇ —
ಬ್ರಹ್ಮಣೀತಿ ।
ತದಾತ್ಮಾನಮೇವಾವೇದಿತಿ ಜ್ಞಾತೃತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯುಚ್ಯತೇ ತದಯುಕ್ತಂ ತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಮೂರ್ತಿತ್ವಾದತ ಏವ ನ ತತ್ಕರ್ಮತ್ವಮಪಿ । ನ ಚ ಸ್ವಕರ್ತೃಕರ್ಮಜ್ಞಾನಾನ್ಮುಕ್ತಿಃ ಪರಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲವಿಲಕ್ಷಣತ್ವಾದತೋ ನ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸಾಧಕತ್ವಾದಿ ದರ್ಶಯತಿ ತಚ್ಚಾಪೌರುಷೇಯಮದೋಷಾನ್ನೋಪಾಲಂಭಾರ್ಹಂ ತಥಾ ಚ ತಸ್ಮಿನ್ನವಿದ್ಯಂ ಸಾಧಕತ್ವಾದ್ಯವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನ ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।
ಸ ಚಾಯುಕ್ತಸ್ತಸ್ಯಾಪೌರುಷೇಯತ್ವೇನಾಸಂಭಾವಿತದೋಷತ್ವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ನನು ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಪರಿರಕ್ಷಣಾರ್ಥಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಪ್ಯುಪಾಲಭ್ಯತೇ । ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾದ್ಧಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಂ ಗಮ್ಯತೇ ಸಾಧಕತ್ವಾದಿತಿ ಚ ತಸ್ಯ ತೇನೈವೋಚ್ಯತೇ ನ ಚಾರ್ಧಜರತೀಯಮುಚಿತಂ ತಥಾ ಚ ವಾಸ್ತವಂ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಂ ಕಲ್ಪಿತಮಿತರದಿತ್ಯಾಸ್ಥೇಯಮ್ । ಯದಿ ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಾರ್ಥಂ ಸರ್ವಥೈವ ಸಾಧಕತ್ವಾದಿ ನೇಷ್ಯತೇ ತದಾ ಸ್ವಾರ್ಥಪರಿತ್ಯಾಗಃ ಸ್ಯಾತ್ಸಾಧಕತ್ವಾದಿನಾ ವಿನಾಽಭ್ಯುದಯನಿಃಶ್ರೇಯಸಯೋರಸಂಭವಾತ್ । ನ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯಶ್ಚೇತನೋಽಚೇತನೋ ವಾಽಸ್ತಿ ‘ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ದ್ರಷ್ಟಾ’(ಬೃ. ಉ. ೩ । ೭ । ೨೩) ‘ಬ್ರಹ್ಮೈವೇದಂ ಸರ್ವಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಸ್ತಸ್ಮಾದ್ಯಥೋಕಾ ವ್ಯವಸ್ಥಾಽಽಸ್ಥೇಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ಸರ್ವಸ್ಯಾಪಿ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯವಿದ್ಯಯಾಽಧ್ಯಾಸಾತ್ತದಂತರ್ಭೂತಂ ಸಾಧಕತ್ವಾದ್ಯಪಿ ತತ್ರಾಧ್ಯಸ್ತಮಿತ್ಯಭ್ಯುಪಗಮೇ ಕಾಽನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ಕಲ್ಪಿತತ್ವಂ ಕುತೋಽವಗತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏಕಧೇತಿ ।
ಉಕ್ತಶ್ರುತಿತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಸಂಕಲಯತಿ —
ಸರ್ವೋ ಹೀತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯ ದ್ವೈತವ್ಯವಹಾರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಕಲ್ಪಿತತ್ವೇ ಪ್ರಕೃತಚೋದ್ಯಸ್ಯಾಽಽಭಾಸತ್ವಂ ಫಲತೀತ್ಯಾಹ —
ಅತ್ಯಲ್ಪಮಿತಿ ।
ಪರಪಕ್ಷಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ಸ್ವಪಕ್ಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಜಗನ್ನಾಸ್ತೀತಿ ಸೂಚಯತಿ —
ವೈಶಬ್ದ ಇತಿ ।
ತತ್ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ತ್ವಂಪದಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಇದಮಿತಿ ।
ತಯೋರ್ವಸ್ತುತೋ ಭೇದಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪದಾಂತರಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಪ್ರಾಗಿತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮಾಹ —
ಸರ್ವಂ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ವಿಪರೀತಧೀರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂತ್ವಿತಿ ।
ಯಥಾಪ್ರತಿಭಾಸಂ ಕರ್ತೃತ್ವಾದೇರ್ವಾಸ್ತವತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರವಿರೋಧಾನ್ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತದ್ವಿಲಕ್ಷಣಮಧ್ಯಸ್ತಸಮಸ್ತಸಂಸಾರರಹಿತಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಿಮು ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಚೋದ್ಯಂ ಪರಿಹೃತ್ಯ ಕಿಂ ತದವೇದಿತಿ ಚೋದ್ಯಂತರಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ತತ್ಕಥಂಚಿದಿತಿ ।
ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯೋಕ್ತಮವಿದ್ಯಾವಿಶಿಷ್ಟಮಧಿಕಾರಿತ್ವೇನ ವ್ಯವಸ್ಥಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನಾಸಿ ಸಂಸಾರೀತ್ಯಾಚಾರ್ಯೇಣ ದಯಾವತಾ ಕಥಂಚಿದ್ಬೋಧಿತಮಾತ್ಮಾನಮೇವಾವೇದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಆತ್ಮೈವ ಪ್ರಮೇಯಸ್ತಜ್ಞಾನಮೇವ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯೇವಮರ್ಥತ್ವಮೇವಕಾರಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷನ್ನಾಹ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಮಾತ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ವಿವಿಚ್ಯ ವಕ್ತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಬ್ರೂಹೀತಿ ।
ಸ ಏಷ ಇಹ ಪ್ರವಿಷ್ಟ ಇತ್ಯತ್ರಾಽಽತ್ಮನೋ ದರ್ಶಿತತ್ವಾತ್ಪ್ರಾಣನಾದಿಲಿಂಗಸ್ಯ ತಸ್ಯ ತ್ವಯೈವಾನುಸಂಧಾತುಂ ಸತ್ಯತ್ವಾನ್ನಾಸ್ತಿ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಆತ್ಮಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಯಿತುಂ ಪೃಚ್ಛತಸ್ತತ್ಪರೋಕ್ಷವಚನಮನುತ್ತರಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಸಾವಿತಿ ।
ಆತ್ಮಾನಂಚೇತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಯಿತುಮಿಚ್ಛಸಿ ತರ್ಹಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮೇವ ತಂ ದರ್ಶಯಾಮೀತ್ಯಾಹ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ನೇದಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾನುರೂಪಂ ಪ್ರತಿವಚನಮಿತಿ ಚೋದಯತಿ —
ನನ್ವತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾದ್ದರ್ಶನಾದಿಕ್ರಿಯಾಯಾಸ್ತತ್ಕರ್ತುಃ ಸ್ವರೂಪಮಪಿ ತಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಯದಿ ದರ್ಶನಾದಿಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃಸ್ವರೂಪೋಕ್ತಿಮಾತ್ರೇಣ ಜಿಜ್ಞಾಸಾ ನೋಪಶಾಮ್ಯತಿ ತರ್ಹಿ ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಸಾಕ್ಷಿತ್ವೇನಾಽಽತ್ಮೋಕ್ತ್ಯಾ ತುಷ್ಯತು ಭವಾನಿತ್ಯಾಹ —
ಏವಂ ತರ್ಹಿ ದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಸ್ಮಾತ್ಪ್ರತಿವಚನಾದಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತಿವಚನೇ ದ್ರಷ್ಟೃವಿಷಯೋ ವಿಶೇಷೋ ನಾಸ್ತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ವಿಶೇಷಾಭಾವಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಘಟಸ್ಯ ದ್ರಷ್ಟಾ ದೃಷ್ಟೇರ್ದ್ರಷ್ಟೇತಿ ವಿಶೇಷೇ ಪ್ರತೀಯಮಾನೇ ತದಭಾವೋಕ್ತಿರ್ವ್ಯಾಹತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದ್ರಷ್ಟವ್ಯ ಏವೇತಿ ।
ತಥಾ ದ್ರಷ್ಟರ್ಯಪಿ ವಿಶೇಷೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದ್ರಷ್ಟಾ ತ್ವಿತಿ ।
ವೃತ್ತಿಮದಂತಃಕರಣಾವಚ್ಛಿನ್ನಃ ಸವಿಕಾರೋ ಘಟದ್ರಷ್ಟಾ ಕೂಟಸ್ಥಚಿನ್ಮಾತ್ರಸ್ವಭಾವಃ ಸನ್ನಿಧಿಸತ್ತಾಮಾತ್ರೇಣ ಬುದ್ಧಿತದ್ವೃತ್ತೀನಾಂ ದ್ರಷ್ಟಾ ದೃಷ್ಟೇರ್ದ್ರಷ್ಟೇತಿ ವಿಶೇಷಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಅಸ್ತೀತಿ ।
ಸಪ್ತಮೀ ದ್ರಷ್ಟಾರಮಧಿಕರೋತಿ ।
ದೃಷ್ಟೇದ್ರಷ್ಟುಸ್ತಾವದನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ವಿಶೇಷಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಯೋ ದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ।
ಭವತು ದೃಷ್ಟಿಸದ್ಭಾವೇ ದ್ರಷ್ಟುಃ ಸದಾ ತದ್ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಂ ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ನಿತ್ಯತ್ವಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಅನಿತ್ಯಾ ಚೇದಿತಿ ।
ಉಕ್ತಪಕ್ಷಪರಾಮರ್ಶಾರ್ಥಾ ಸಪ್ತಮೀ ।
ಕಾದಾಚಿತ್ಕೇ ದ್ರಷ್ಟೃದೃಶ್ಯತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಘಟಾದಿವದ್ದೃಷ್ಟಿರಪಿ ಕದಾಚಿದೇವ ದ್ರಷ್ಟ್ರಾ ದೃಶ್ಯತೇ ನ ಸರ್ವದೇತ್ಯನಿಷ್ಟಾಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ವಿಕಾರ್ಣಶ್ಚಿತ್ತಸ್ಯಾದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಂ ಕ್ರಮದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಮನ್ಯಥಾದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಂ ಚ ದೃಷ್ಟಂ ತತ್ಸಾಕ್ಷಿಣೋ ವ್ಯಾವರ್ತಮಾನಂ ತಸ್ಯ ನಿರ್ವಿಕಾರತ್ವಂ ಗಮಯತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ದೃಷ್ಟಿದ್ವಯಂ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾದಶ್ಲಿಷ್ಟಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಿಮಿತಿ ।
ತದುಭಯಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ।
ತತ್ರಾನಿತ್ಯಾನ್ ದೃಷ್ಟಿಮನುಭವೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಪ್ರಸಿದ್ಧೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಯುಕ್ತ್ಯಾ ವ್ಯಕ್ತೀಕರೋತಿ —
ನಿತ್ಯೈವೇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ನಿತ್ಯಾಂ ದೃಷ್ಟಿಂ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ದ್ರಷ್ಟುರಿತಿ ।
ತತ್ರೈವೋಪಪತ್ತಿಮಾಹ —
ಅನುಮಾನಾಚ್ಚೇತಿ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅಂಧಸ್ಯಾಪೀತಿ ।
ಜಾಗರಿತೇ ಚಕ್ಷುರಾದಿಹೀನಸ್ಯಾಪಿ ಪುಂಸಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ವಾಸನಾಮಯಘಟಾದಿವಿಷಯಾ ದೃಷ್ಟಿರುಪಲಬ್ಧಾ ಯಾ ಚ ಸಾ ತಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ಚಕ್ಷುರಾದಿಜನಿತದೃಷ್ಟ್ಯಭಾವೇಽಪಿ ಸ್ವಯಮವಿನಶ್ಯಂತ್ಯನುಭೂಯತೇ ಸಾ ದ್ರಷ್ಟುಃ ಸ್ವಭಾವಭೂತಾ ದೃಷ್ಟಿರ್ನಿತ್ಯೈಷ್ಟವ್ಯಾ । ವಿಮತಂ ನಿತ್ಯಮವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವಾತ್ಪರೇಷ್ಟಾತ್ಮವದಿತಿ ಪ್ರಯೋಗೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನ್ವಾತ್ಮಾ ದೃಷ್ಟಿಸ್ತದಭಾವಶ್ಚೇತ್ಕಥಂ ದೃಷ್ಟೇರ್ದ್ರಷ್ಟೇತ್ಯುಕ್ತಮತಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ನಿತ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಃ —
ಅವಿಪರಿಲುಪ್ತಯೇತಿ ।
ನಿತ್ಯದ್ವಯಂ ಪರಿಹರ್ತುಂ ಸ್ವರೂಪಭೂತಯೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ತಸ್ಯಾ ದೃಷ್ಟ್ಯಂತರಾಪೇಕ್ಷಾಂ ವಾರಯತಿ —
ಸ್ವಯಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮವಿಪರಿಲುಪ್ತತ್ವಂ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಇತರಾಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ದೃಷ್ಟೇರ್ದ್ರಷ್ಟೇತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಏವಂಚೇತಿ ।
ಅನ್ಯಶ್ಚೇತನೋಽಚೇತನೋ ವೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ನಿತ್ಯದೃಷ್ಟಿಸ್ವಭಾವಮಾತ್ಮಪದಾರ್ಥಂ ಪರಿಶೋಧ್ಯ ಶ್ರುತ್ಯಕ್ಷರಾಣಿ ಯೋಜಯತಿ —
ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧಂ ಚೋದಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಕಿಂ ಕರ್ಮತ್ವೇನಾಽಽತ್ಮನೋ ಜ್ಞಾನಂ ವಿರುದ್ಧ್ಯತೇ ಕಿಂ ವಾ ಸಾಕ್ಷಿತ್ವೇನೇತಿ ವಾಚ್ಯಂ ನಾಽಽದ್ಯೋಽನಭ್ಯುಪಗಾಮದಿತ್ಯಾಹ —
ನೇತಿ ।
ನ ದ್ವಿತೀಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಏವಂ ದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತದ್ವಿಷಯಂ ಜ್ಞಾನಾಂತರಮಪೇಕ್ಷಿತವ್ಯಮಿತಿ ಕುತೋ ವಿರೋಧೋ ನ ಪ್ರಸರತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ನ ವಿಪ್ರತಿಷೇಧ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ಸಂಗೃಹೀತಮರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ನಚೇತಿ ।
ನಿತ್ಯೈವ ಸ್ವರೂಪಭೂತೇತಿ ಶೇಷಃ । ವಿಜ್ಞಾತತ್ವಂ ವಾಕ್ಯೀಯಬುದ್ಧಿವೃತ್ತಿವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವಮ್ । ಅನ್ಯಾಂ ದೃಷ್ಟಿಂ ಸ್ಫುರಣಲಕ್ಷಣಾಮ್ ।
ಆತ್ಮವಿಷಯಸ್ಫುರಣಾಕಾಂಕ್ಷಾಭಾವಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ —
ನಿವರ್ತತೇ ಹೀತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ಸ್ಫುರಣರೂಪೇ ಸ್ಫುರಣಸ್ಯಾನ್ಯಸ್ಯಾಸಂಭವೇಽಪಿ ಕುತಸ್ತದಾಕಾಂಕ್ಷೋಪಶಾಂತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಕಿಂಚ ದ್ರಷ್ಟರಿ ದೃಶ್ಯಾಽದೃಶ್ಯಾ ವಾ ದೃಷ್ಟಿರಪೇಕ್ಷ್ಯತೇ ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನಚೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಪ್ರಕಾಶ್ಯಸ್ಯ ರೂಪಾದೇಸ್ತತ್ಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಾಭಾವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನ ದ್ವಿತೀಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನಚೇತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ವೃತ್ತಿವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಸ್ಫುರಣವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವಾಂಗೀಕರಣಾನ್ನ ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾದತ್ತೇ —
ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।
ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ।
ಇತಿಪದಮವೇದಿತ್ಯನೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತೀತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾಹಂಪದಾರ್ಥಯೋರ್ಮಿಥೋ ವಿಶೇಷಣವಿಶೇಷ್ಯಭಾವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ತದೇವೇತಿ ।
ಆಚಾರ್ಯೋಪದಿಷ್ಟೇಽರ್ಥೇ ಸ್ವಸ್ಯ ನಿಶ್ಚಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದೋ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇದಾನೀಂ ಫಲವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸರ್ವಭಾವಮೇವ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೈವಾವಿದ್ಯಯಾ ಸಂಸರತಿ ವಿದ್ಯಯಾಂ ಚ ಮುಚ್ಯತ ಇತಿ ಪಕ್ಷಸ್ಯ ನಿರ್ದೋಷತ್ವಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ।
ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಯತ್ಪೃಷ್ಟಮಿತಿ ।
ಯಥಾಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿ ಮನುಷ್ಯತ್ವಾದಿಜಾತಿಮಂತಮರ್ಥಿತ್ವಾದಿವಿಶೇಷಣವಂತಂ ಚಾಧಿಕಾರಿಣಮಪೇಕ್ಷತೇ ನ ತಥಾ ಜ್ಞಾನಮಿತಿ ವಕ್ತುಂ ತದ್ಯೋ ಯೋ ದೇವಾನಾಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ತತ್ರೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೇನ ವಿಧಿನಾಽನ್ವಯಾದಿಕೃತಪದಾರ್ಥಪರಿಶೋಧನಾದಿನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಜ್ಞಾನಾದೇವ ಮುಕ್ತಿರ್ನ ಸಾಧನಾಂತರಾದಿತ್ಯೇವಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ವಿವಕ್ಷಿತಮಧಿಕಾರ್ಯನಿಯಮಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯೋ ಯಃ ಪ್ರತ್ಯಬುಧ್ಯತ ಸ ಏವ ತದಭವದಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮೈವಾವಿದ್ಯಯಾ ಸಂಸರತಿ ಮುಚ್ಯತೇ ಚ ವಿದ್ಯಯೇತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾದ್ದೇವಾದೀನಾಂ ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಬಂಧಮೋಕ್ಷೋಕ್ತಿಸ್ತದ್ವಿರುದ್ಧೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೇವಾನಾಮಿತ್ಯಾದೀತಿ ।
ತತ್ತ್ವದೃಷ್ಟ್ಯೈವ ಭೇದವಚನೇ ಕಾ ಹಾನಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪುರ ಇತಿ ।
ಆವಿದ್ಯಕಂ ಭೇದಮನೂದ್ಯ ತತ್ತದಾತ್ಮನಾ ಸ್ಥಿತಬ್ರಹ್ಮಚೈತನ್ಯಸ್ಯೈವ ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಬಂಧಮೋಕ್ಷೋಕ್ತೇರ್ನ ಪೂರ್ವಾಪರವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾದೃಷ್ಟಿಮನೂದ್ಯ ತತ್ತ್ವದೃಷ್ಟಿಮನ್ವಾಚಷ್ಟೇ —
ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಬೋಧಾತ್ಪ್ರಾಗಪಿ ತತ್ರ ತತ್ರ ದೇವಾದಿಶರೀರೇಷು ಪರಮಾರ್ಥತೋ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾಽಽಸೀಚ್ಚೇದೌಪದೇಶಿಕಂ ಜ್ಞಾನಮನರ್ಥಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಥೈವೇತಿ ।
ನಾನಾಜೀವವಾದಸ್ಯ ತು ನಾವಕಾಶಃ ಪ್ರಕ್ರಮವಿರೋಧಾದಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ತದಿತಿ ।
ತಥೈವೇತ್ಯುತ್ಪನ್ನಜ್ಞಾನಾನುಸಾರಿತ್ವಪರಾಮರ್ಶಃ ।
ತದ್ಧೈತದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಮಂತ್ರೋದಾಹರಣಶ್ರುತಿಮೇವ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜ್ಞಾನಾನ್ಮುಕ್ತಿರಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥವಾದೋಽಯಮಿತಿ ದ್ಯೋತಯಿತುಂ ಕಿಲೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಆದಿಪದಂ ಸಮಸ್ತವಾಮದೇವಸೂಕ್ತಗ್ರಹಣಾರ್ಥಮ್ ।
ತತ್ರಾವಾಂತರವಿಭಾಗಮಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಶತೃಪ್ರತ್ಯಯಪ್ರಯೋಗಪ್ರಾಪ್ತಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಪಶ್ಯನ್ನಿತಿ ।
“ಲಕ್ಷಣಹೇತ್ವೋಃ ಕ್ರಿಯಾಯಾಃ” ಇತಿ ಹೇತೌ ಶತೃಪ್ರತ್ಯಯವಿಧಾನಾನ್ನೈರಂತರ್ಯೇ ಚ ಸತಿ ಹೇತುತ್ವಸಂಭವಾತ್ಪ್ರಕೃತೇ ಚ ಪ್ರತ್ಯಯಬಲಾದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಮೋಕ್ಷಯೋರ್ನೈರಂತರ್ಯಪ್ರತೀತೇಸ್ತಯಾ ಸಾಧನಾಂತರಾನಪೇಕ್ಷಯಾ ಲಭ್ಯಂ ಮೋಕ್ಷಂ ದರ್ಶಯತಿ ಶ್ರುತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತ್ರೋದಾಹರಣಮಾಹ —
ಭುಂಜಾನ ಇತಿ ।
ಭುಜಿಕ್ರಿಯಾಮಾತ್ರಸಾಧ್ಯಾ ಹಿ ತೃಪ್ತಿರತ್ರ ಪ್ರತೀಯತೇ ತಥಾ ಪಶ್ಯನ್ನಿತ್ಯಾದಾವಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರಸಾಧ್ಯಾ ಮುಕ್ತಿರ್ಭಾತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದ್ಧೈತದಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ತದಿದಮಿತ್ಯದ್ಯವತಾರಯಿತುಂ ಶಂಕತೇ —
ಸೇಯಮಿತಿ ।
ಐದಂಯುಗೀನಾನಾಂ ಕಲಿಕಾಲವರ್ತಿನಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉತ್ತರವಾಕ್ಯಮುತ್ತರತ್ವೇನಾವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತದ್ವ್ಯುತ್ಥಾಪನಾಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ತಾಟಸ್ಥ್ಯಂ ವಾರಯತಿ —
ಯತ್ಸರ್ವಭೂತೇತಿ ।
ಪ್ರವಿಷ್ಟೇ ಪ್ರಮಾಣಮುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ದೃಷ್ಟೀತಿ ।
ವ್ಯಾವೃತ್ತಂ ಬಾಹ್ಯೇಷು ವಿಷಯೇಷೂತ್ಸುಕಂ ಸಾಭಿಲಾಷಂ ಮನೋ ಯಸ್ಯ ಸ ತಥೋಕ್ತಃ । ಏವಂಶಬ್ದಾರ್ಥಮೇವಾಽಽಹ ಅಹಮಿತಿ ।
ತದೇವಂ ಜ್ಞಾನಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅಪೋಹ್ಯೇತಿ ।
ಯದ್ವಾ ಮನುಷ್ಯೋಽಹಮಿತ್ಯಾದಿಜ್ಞಾನೇ ಪರಿಪಂಥಿನಿ ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಿತಿ ಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಹ —
ಅಪೋಹ್ಯೇತಿ ।
ಅಹಮಿತ್ಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಸದಾ ಸಿದ್ಧಮಿತಿ ನ ತದರ್ಥಂ ಪ್ರಯತಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ಕೇವಲಮಿತ್ಯದ್ವಿತೀಯತ್ವಮುಚ್ಯತೇ ।
ಜ್ಞಾನಮುಕ್ತ್ವಾ ತತ್ಫಲಮಾಹ —
ಸೋಽವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಯತ್ತು ದೇವಾದೀನಾಂ ಮಹಾವೀರ್ಯತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಯಾ ಮುಕ್ತಿಃ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ ನಾಸ್ಮದಾದೀನಾಮಲ್ಪವೀರ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನಹೀತಿ ।
ಶ್ರೇಯಾಂಸಿ ಬಹುವಿಘ್ನಾನೀತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ವಾರ್ತಮಾನಿಕೇಷ್ವಿತಿ ।
ಶಂಕೋತ್ತರತ್ವೇನೋತ್ತರವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅತ ಆಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥೋಕ್ತೇನಾನ್ವಯಾದಿನಾ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಬ್ರಹ್ಮವಿಜ್ಞಾತುರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅಪಿಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಕಿಮುತೇತಿ ।
ಅಲ್ಪವೀರ್ಯಾಸ್ತತ್ರ ವಿಘ್ನಕರಣೇ ಪರ್ಯಾಪ್ತಾ ನೇತಿ ಕಿಮುತ ವಾಚ್ಯಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಆಪ್ರಾಪ್ತಪ್ರತಿಷೇಧಾಯೋಗಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಚೋದಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಶಂಕಾನಿಮಿತ್ತಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಅಧಮರ್ಣಾನಿವೋತ್ತಮರ್ಣಾ ದೇವಾದಯೋ ಮರ್ತ್ಯಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಂ ಕುರ್ವಂತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಥಂ ದೇವಾದೀನ್ಪ್ರತಿ ಮರ್ತ್ಯಾನಾಮೃಣಿತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯೇಣೇತಿ ।
ಯಥಾ ಪಶುರೇವಂ ಸ ದೇವಾನಾಮಿತಿ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಪಶುಸಾದೃಶ್ಯಶ್ರವಣಾಚ್ಚ ತೇಷಾಂ ಪಾರತಂತ್ರ್ಯಾದ್ದೇವಾದಯಸ್ತಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಂ ಕುರ್ವಂತೀತ್ಯಾಹ —
ಪಶ್ವಿತಿ ।
’ಅಥೋ ಅಯಂ ವಾ ಆತ್ಮಾ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಲೋಕಃ’ ಇತಿ ಚ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಭೋಗ್ಯತ್ವಶ್ರುತೇಶ್ಚ ಸರ್ವೇ ತದ್ವಿಘ್ನಕರಾ ಭವಂತೀತ್ಯಾಹ —
ಅಥೋ ಇತಿ ।
ಲೋಕಶ್ರುತ್ಯಭಿಪ್ರೇತಮರ್ಥಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಆತ್ಮನ ಇತಿ ।
ಯಥಾಽಧಮರ್ಣಾನ್ಪ್ರತ್ಯುತ್ತಮರ್ಣಾ ವಿಘ್ನಮಾಚರಂತಿ ತಥಾ ದೇವಾದಯಃ ಸ್ವಾಸ್ಥಿತಿಪರಿರಕ್ಷಣಾರ್ಥಂ ಪರತಂತ್ರಾನ್ಕರ್ಮಿಣಃ ಪ್ರತ್ಯಮತತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಿಮುದ್ದಿಶ್ಯ ವಿಘ್ನಂ ಕುರ್ವಂತೀತಿ ತೇಷಾಂ ತಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವಶಂಕಾ ಸಾವಕಾಶೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಶುನಿದರ್ಶನೇನ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸ್ವಪಶೂನಿತಿ ।
ಪಶುಸ್ಥಾನೀಯಾನಾಂ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ದೇವಾದಿಭೀ ರಕ್ಷ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಮಹತ್ತರಾಮಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ದೇವಾದೀನಾಂ ಮನುಷ್ಯಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವಮಮೃತತ್ವಪ್ರಾಪ್ತೌ ಸಂಭಾವಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತತಶ್ಚ ತೇಷಾಂ ತಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವಂ ಭಾತೀತ್ಯಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಸ್ವಲೋಕೋ ದೇಹಃ । ಏವಂವಿತ್ತ್ವಂ ಸರ್ವಭೂತಭೋಜ್ಯೋಽಹಮಿತಿ ಕಲ್ಪನಾವತ್ತ್ವಮ್ । ಕ್ರಿಯಾಪದಾನುಷಂಗಾರ್ಥಶ್ಚಕಾರಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವೇಽಪಿ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ದೇವಾದಿಪಾರತಂತ್ರ್ಯಾವಿಘಾತಾತ್ಕಿಮಿತಿ ತೇ ವಿಘ್ನಮಾಚರಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವ ಇತಿ ।
ದೇವಾದೀನಾಂ ಮನುಷ್ಯಾನ್ಪ್ರತಿ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವೇ ಶಂಕಾಮುಪಪಾದಿತಾಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನ ಕೇವಲಮುಕ್ತಹೇತುಬಲಾದೇವ ಕಿಂತು ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾಚ್ಚೇತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಭಾವವಂತಶ್ಚೇತಿ ।
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾಚ್ಚೇದ್ವಿದ್ಯಾಫಲಪ್ರಾಪ್ತೌ ತೇಷಾಂ ವಿಘ್ನಕರಣಂ ತರ್ಹಿ ಕರ್ಮಫಲಪ್ರಾಪ್ತಾವಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯತಿಪ್ರಸಂಗಂ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಭವತು ತೇಷಾಂ ಸರ್ವತ್ರ ವಿಘ್ನಾಚರಣಮಿತ್ಯತ ಆಹ —
ಹಂತೇತಿ ।
ಅವಿಸ್ರಂಭೋ ವಿಶ್ವಾಸಾಭಾವಃ ।
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದ್ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವೇಽತಿಪ್ರಸಕ್ತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಅತಿಪ್ರಸಂಗಾಂತರಮಾಹ —
ತಥಾ ಕಾಲೇತಿ ।
ವಿಘ್ನಕರಣೇ ಪ್ರಭುತ್ವಮಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಈಶ್ವರಾದೀನಾಂ ಯಥೋಕ್ತಕಾರ್ಯಕರತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಏಷಾಂ ಹೀತಿ ।
“ಏಷ ಹ್ಯೇವ ಸಾಧು ಕರ್ಮ ಕಾರಯತಿ” । “ಕರ್ಮ ಹೈವ ತದೂಚತುರಿ”(ಬೃ. ಉ. ೩ । ೨ । ೧೩) ತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಶಾಸ್ತ್ರಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ದೇವಾದೀನಾಂ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವವದೀಶ್ವರಾದೀನಾಮಪಿ ತತ್ಸಂಭವಾದ್ವೇದಾರ್ಥಾನುಷ್ಠಾನೇ ವಿಶ್ವಾಸಾಭಾವಾತ್ತದಪ್ರಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರಾಪ್ತಮಿತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತೋಽಪೀತಿ ।
ಕಿಮಿದಮವೈದಿಕಸ್ಯ ಚೋದ್ಯಂ ಕಿಂ ವಾ ವೈದಿಕಸ್ಯೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದಧ್ಯಾದ್ಯುತ್ಪಿಪಾದಯಿಷಯಾ ದುಗ್ಧಾದ್ಯಾದಾನದರ್ಶನಾತ್ಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಸುಖದುಃಖಾದಿತಾರತಮ್ಯದೃಷ್ಟೇಃ ಸ್ವಭಾವವಾದೇ ಚ ನಿಯತನಿಮಿತ್ತಾದಾನವೈಚಿತ್ರ್ಯದರ್ಶನಯೋರನುಪಪತ್ತೇಸ್ತದಯೋಗಾತ್ಕರ್ಮಫಲಂ ಜಗದೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಸುಖೇತಿ ।
’ಕರ್ಮ ಹೈವ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಶ್ರುತಿಃ । ‘ಕರ್ಮಣಾ ಬದ್ಧ್ಯತೇ ಜಂತುಃ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಸ್ಮೃತಿಃ । ಜಗದ್ವೈಚಿತ್ರ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿಶ್ಚ ನ್ಯಾಯಃ ।
ಕಥಮೇತಾವತಾ ದೇವಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಫಲೇ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವಾಭಾವಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮಣಾಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಹೇತುಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ಸ್ವೋತ್ಪತ್ತೌ ದೇವಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಾಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ದರ್ಶಯತಿ —
ಕರ್ಮ ಹೀತಿ ।
ಸ್ವಫಲೇಽಪಿ ತಸ್ಯ ತತ್ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಲಬ್ಧೇತಿ ।
ನಿಷ್ಪನ್ನಮಿತಿ ಕರ್ಮ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಕಾರಕಮನಪೇಕ್ಷ್ಯ ಸ್ವಫಲದಾನೇ ಶಕ್ತಂ ನ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಣಃ ಸ್ವೋತ್ಪತ್ತೌ ಸ್ವಫಲೇ ಚ ಕಾರಕಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಕ್ರಿಯಾಯಾ ಹೀತಿ ।
ಕಾರಕಾದೀನಾಮನೇಕೇಷಾಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಾಮುಪಾದಾನೇನ ಸ್ವಭಾವೋ ನಿಷ್ಪದ್ಯತೇ ಯಸ್ಯಾಃ ಸಾ ತಥೋಕ್ತಾ ತಸ್ಯಾ ಭಾವಃ ಕಾರಕಾದ್ಯನೇಕನಿಮಿತ್ತೋಪಾದಾನಸ್ವಾಭಾವ್ಯಂ ತಸ್ಮಾದುಭಯತ್ರ ಪರತಂತ್ರಂ ಕರ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೇವಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷಿತಕಾರಕತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇತೋಽಪಿ ಕರ್ಮಫಲೇ ನಾವಿಸ್ರಂಭೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ಮಣಾಮಿತಿ ।
ಏಷಾಂ ದೇವಾದೀನಾಂ ಕ್ವಚಿದ್ವಿಘ್ನಲಕ್ಷಣೇ ಕಾರ್ಯೇ ಕರ್ಮಣಾಂ ವಶವರ್ತಿತ್ವಮ್ ಏಷ್ಟವ್ಯಂ ಪ್ರಾಣಿಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷಾಮಂತರೇಣ ವಿಘ್ನಕರಣೇಽತಿಪ್ರಸಂಗಾದತೋನ್ಯತ್ರಾಪಿ ಸರ್ವತ್ರ ತೇಷಾಂ ತದಪೇಕ್ಷಾ ವಾಚ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ತೇಷಾಂ ಕರ್ಮವಶವರ್ತಿತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಸ್ವಸಾಮರ್ಥ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿಘ್ನಲಕ್ಷಣಂ ಹಿ ಕಾರ್ಯಂ ದುಃಖಮುತ್ಪಾದಯತಿ । ನ ಚ ದುಃಖಮೃತೇ ಪಾಪಾದುಪಪದ್ಯತೇ। ದುಃಖವಿಷಯೇ ಪಾಪಸಾಮರ್ಥ್ಯಸ್ಯ ಶಾತ್ರಾಧಿಗತಸ್ಯಾಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವಾತ್ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಣಿನಾಮದೃಷ್ಟವಶಾದೇವ ದೇವಾದಯೋ ವಿಘ್ನಕರಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೇವಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಪಾರತಂತ್ರ್ಯೇ ಕರ್ಮ ತತ್ಪರತಂತ್ರಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ಪ್ರಧಾನಗುಣಭಾವವೈಪರೀತ್ಯಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ನಾಮೀಷಾಂ ನಿಯತೋ ಗುಣಪ್ರಧಾನಭಾವೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯಶ್ಚೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದೋ ಹೇತ್ವರ್ಥಃ । ಯಥೋ ಗುಣಪ್ರಧಾನಕೃತೋ ಮತಿವಿಭ್ರಮೋ ಲೋಕಸ್ಯೋಪಲಭ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾದಸೌ ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯೋ ನ ನಿಯತೋಽಸ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಮತಿವಿಭ್ರಮೇ ವಾದವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಕರ್ಮೈವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ನಿಶ್ಚಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ವೇದವಾದಾನುದಾಹರತಿ —
ಪುಣ್ಯೋ ವಾ ಇತಿ ।
ಆದಿಪದೇನ ‘ಧರ್ಮರಜ್ಜ್ವಾ ವ್ರಜೇದೂರ್ಧ್ವಮ್’ ಇತ್ಯಾದಯಃ ಸ್ಮೃತಿವಾದಾ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ।
ಸೂರ್ಯೋದಯದಾಹಸೇಚನಾದೌ ಕಾಲಜ್ವಲನಸಲಿಲಾದೇಃ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಪ್ರಸಿದ್ಧೇರ್ನ ಕರ್ಮೈವ ಪ್ರಧಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಅನೈಕಾಂತಿಕತ್ವಮಪ್ರಧಾನತ್ವಮ್ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।
ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಲಕ್ಷಣಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮುದಾಹೃತಮ್ । ಜಗದ್ವೈಚಿತ್ರ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿರ್ನ್ಯಾಯಃ ।
ಕರ್ಮಫಲೇ ದೇವಾದೀನಾಂ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವಂ ಪ್ರಸಂಗಾಗತಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ವಿದ್ಯಾಫಲೇ ತೇಷಾಂ ತದಾಶಂಕಿತಂ ನಿರಾಕರೋತಿ ನಾವಿದ್ಯೇತಿ । ತತ್ರ ನಞರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಹೇತುಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಿರೂಪಾಯಾ ಮುಕ್ತೇರಜ್ಞಾನಧ್ವಸ್ತಿಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ತಸ್ಯಾಶ್ಚ ಜ್ಞಾನೇನ ತುಲ್ಯಕಾಲತ್ವಾತ್ತಸ್ಮಿನ್ಸತಿ ತಸ್ಯ ಫಲಸ್ಯಾಽಽವಶ್ಯಕತ್ವಾದ್ದೇವಾದೀನಾಂ ವಿಘ್ನಾಚರಣೇ ನಾವಕಾಶೋಽಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾತತ್ಫಲಯೋಃ ಸಮಾನಕಾಲತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ದೇವಾದೀನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಫಲೇ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ಯಸ್ಯಾಂ ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಸತ್ಯಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ದೇವಾದೀನಾಮಾತ್ಮತ್ವಮೇವ ತಸ್ಯಾಂ ಸತ್ಯಾಂ ಕಥಂ ತೇ ತಸ್ಯ ವಿಘ್ನಮಾಚರೇಯುಃ । ಸ್ವವಿಷಯೇ ತೇಷಾಂ ಪ್ರಾತಿಕೂಲ್ಯಾಚರಣಾನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಸಮನಂತರವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇತದಾಹೇತಿ ।
ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಸಮಕಾಲಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ದೇವಾದೀನಾಮಾತ್ಮಾ ಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರೇತಿ ।
ಯಥೇದಂ ರಜತಮಿತಿ ರಜತಾಕಾರಾಯಾಃ ಶುಕ್ತಿಕಾಯಾಃ ಶುಕ್ತಿಕಾತ್ವಮವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರವ್ಯವಹಿತಂ ತಥಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋಽಪಿ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವೇ ತನ್ಮಾತ್ರವ್ಯವಧಾನಾತ್ತಸ್ಯಾಶ್ಚ ವಿದ್ಯೋದಯೇ ನಾಂತರೀಯಕತ್ವೇನ ನಿವೃತ್ತೇರ್ಯುಕ್ತಂ ವಿದ್ಯಾತತ್ಫಲಯೋಃ ಸ್ಮಾನಕಾಲತ್ವಮ್ । ಉಕ್ತಂ ಚೈತತ್ಪ್ರತಿವಚನದಶಾಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಸ್ಯ ಹೇತೋರಪೇಕ್ಷಿತಂ ವದನ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ದೇವಾದ್ಯಾತ್ಮತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಕೈವಲ್ಯೇ ತೇಷಾಂ ವಿಘ್ನಾಕರ್ತೃತ್ವೇ ಕುತ್ರ ತತ್ಕರ್ತೃತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಯ ಹೀತಿ ।
ತೇಷಾಂ ನಿರಂಕುಶಪ್ರಸರತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ನತ್ವಿತಿ ।
ಸಫಲಃ ಪ್ರಯತ್ನ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣಸಂಬಂಧಃ ।
ತಸ್ಯ ನಿರವಕಾಶತ್ವಾದಿತಿ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅವಸರೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾನಂತರಫಲತ್ವಾತ್ತತ್ಫಲೇ ದೇವಾದೀನಾಂ ನ ವಿಘ್ನಕರ್ತೃತೇತ್ಯುಕ್ತಮುಪೇತ್ಯ ಸ್ವಯೂಥ್ಯಃ ಶಂಕತೇ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಂತರಫಲತ್ವೇ ನ ತದಜ್ಞಾನಂ ನಿವರ್ತಯೇದಜ್ಞಾನಮಿವ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಮಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ ಜ್ಞಾನಸಂತತ್ಯಭಾವಾತ್ । ನ ಚಾಽಽದ್ಯಮೇವ ಜ್ಞಾನಮಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿ ಪ್ರಾಗಿವೋರ್ಧ್ವಮಪಿ ರಾಗಾದೇಸ್ತತ್ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಚ ದೃಷ್ಟತ್ವಾತ್ । ಅತೋ ದೇಹಪಾತಕಾಲೀನಂ ಜ್ಞಾನಮಜ್ಞಾನಂ ನಿವರ್ತಯತೀತಿ ಕುತೋ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಂತ್ಯಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಜ್ಞಾನನಿವರ್ತಕತ್ವಂ ತತ್ಸಂತತೇರ್ವಾ ಪ್ರಥಮೇ ತಸ್ಯಾಂತ್ಯತ್ವಾದಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾದ್ವಾ ತದ್ಧ್ವಂಸಿತೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯೋಭಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಭಾವಂ ಮತ್ವಾ ದ್ವಿತೀಯೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ನ ಪ್ರಥಮೇನೇತಿ ।
ತದೇವಾನುಮಾನೇನ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಂ ಶಂಕಯತಿ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಜ್ಞಾನಸಂತತಿರಜ್ಞಾನಂ ನಿವರ್ತಯತೀತ್ಯೇದದ್ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜೀವನಾದಿಹೇತುಕಃ ಪ್ರತ್ಯಯೋ ಬುಭುಕ್ಷಿತೋಽಹಂ ಭೋಕ್ಷ್ಯೇಽಹಮಿತ್ಯಾದಿಲಕ್ಷಣಃ । ತಸ್ಯ ಬುಭುಕ್ಷಾದ್ಯುಪಪ್ಲುತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತ್ಯವಿಚ್ಛಿನ್ನಪ್ರತ್ಯಯಸಂತತೇಶ್ಚ ವಿರುದ್ಧತಯಾ ಯೌಗಪದ್ಯಾಯೋಗೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ವಿರೋಧಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಯಸಂತತಿಮುಪಪಾದಯನ್ನಾಶಂಕತೇ —
ಅಥೇತಿ ।
ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಪ್ರತ್ಯಯಸಂತತಿಮುಪೇತ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಮೇವ ದೋಷಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಇಯತಾಮಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೋ ಜ್ಞಾನಸಂತತಿರಜ್ಞಾನಂ ನಿವರ್ತಯತೀತ್ಯೇವಮಾತ್ಮಕಃ ।
ಆತ್ಮೇತ್ಯೇವೋಪಾಸೀತೇತಿ ಶ್ರುತೇರಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸಂತತಿಮಾತ್ರಸದ್ಭಾವೇ ತತೋ ವಿದ್ಯಾದ್ವಾರಾಽವಿದ್ಯಾಧ್ವಸ್ತಿರಿತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥನಿಶ್ಚಯಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಸಂತತೀತಿ ।
ಆತ್ಮಧೀಸಂತತೇಃ ಸತ್ತ್ವೇಽಪಿ ನ ಸಾಽಽತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾದ್ವಿದ್ಯಾದ್ವಾರಾಽವಿದ್ಯಾಂ ನಿವರ್ತಯತಿ । ಆದ್ಯ ದ್ವಿತ್ರಿಕ್ಷಣಸ್ಥಾತ್ಮಧೀಸಂತತೌ ವ್ಯಭಿಚಾರಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನಾದ್ಯಂತಯೋರಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತ್ಯಯೇ ನಾವಿದ್ಯಾನಿವರ್ತಕತ್ವಮಂತ್ಯೇ ತು ತಥೇತ್ಯುಕ್ತೇ ತಸ್ಯಾಂತ್ಯತ್ವಾತ್ತಥಾತ್ವಂ ಚೇದ್ದೃಷ್ಟಾಂತಾಭಾವಃ । ಆತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾತ್ತಥಾತ್ವೇ ಪ್ರಥಮಪ್ರತ್ಯಯೇ ವ್ಯಭಿಚಾರಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯುಕ್ತೌ ದೋಷೌ । ಆದ್ಯಾ ಸಂತತಿರ್ನಾವಿದ್ಯಾಧ್ವಂಸಿನೀ । ಅಂತ್ಯಾ ತು ತಥೇತ್ಯಂಗೀಕಾರೇಽಪಿ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಂತ್ಯತ್ವಾತ್ತಸ್ಯಾ ನಿವರ್ತಕತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಾಭಾವಃ ।
ಆತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾತ್ತದ್ಭಾವೇ ತ್ವನೈಕಾಂತಿಕತ್ವಮಿತ್ಯೇತಾವೇವ ದೋಷೌ ಸ್ಯಾತಾಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಪ್ರಥಮೇತಿ ।
ಅಂತ್ಯಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ತತ್ಸಂತತೇಶ್ಚಾವಿದ್ಯಾನಿವರ್ತಕತ್ವಾಽಸಂಭವೇ ಪ್ರಥಮಸ್ಯಾಪಿ ರಾಗಾದ್ಯನುವೃತ್ತ್ಯಾ ತದಯೋಗಾಜ್ಜ್ಞಾನಮಜ್ಞಾನಾನಿವರ್ತಕಮೇವೇತಿ ಚೋದಯತಿ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಶ್ರುತಿವಿರೋಧೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಾಸಾಮರ್ಥವಾದತ್ವೇನಾವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಂ ಶಂಕತೇ —
ಅರ್ಥವಾದ ಇತಿ ಚೇದಿತಿ ।
ಅತಿಪ್ರಸಂಗೇನ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಸರ್ವೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಶ್ರುತೀನಾಮರ್ಥವಾದತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಸರ್ವಶಾಖೋಪನಿಷದಾಂ ತತ್ತ್ವಪ್ರಸಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಾವದಿತಿ ।
ಏತಾವನ್ಮಾತ್ರಾರ್ಥತ್ವಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾತ್ತದಜ್ಞಾನನಿವೃತ್ತಿರಿತ್ಯೇತಾವನ್ಮಾತ್ರಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಸದ್ಭಾವಃ ।
ಅಹಂಧೀಗಮ್ಯೇ ಪ್ರತೀಚಿ ತಾಸಾಂ ಪ್ರವೃತ್ತೇಃ ಸಂವಾದವಿಸಂವಾದಾಭ್ಯಾಂ ಮಾನತ್ವಾಯೋಗಾದಸ್ತ್ಯೇವಾರ್ಥವಾದತೇತಿ ಪ್ರಸಂಗಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಂ ಶಂಕತೇ —
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇತಿ ।
ಪ್ರಮಾತುರಹಂಧೀಗಮ್ಯತಾ ನಾಽಽತ್ಮನಸ್ತತ್ಸಾಕ್ಷಿಣಸ್ತಸ್ಯ ವೇದಾಂತಾ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ಬೋಧಯಂತೀತಿ ನ ಸಂವಾದಾದಿಶಂಕೇತ್ಯಾಹ —
ನೋಕ್ತೇತಿ ।
ವಿದ್ವದನುಭವಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಪಿ ಫಲಶ್ರುತೇರರ್ಥವಾದತ್ವಂ ಸಮಾಹಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ತದಜ್ಞಾನನಿವರ್ತಕತ್ವೇ ಸ್ಥಿತೇ ಪರಮತಸ್ಯ ನಿರವಕಾಶತ್ವಂ ಫಲತೀತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಚೋದ್ಯಸ್ಯಾನವಕಾಶತ್ವಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಅವಿದ್ಯಾದೀತಿ ।
ಜ್ಞಾನಸಂತತೇರಂತ್ಯಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಾಽಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿತ್ವಾಸಿದ್ಧೇರಾದ್ಯಮೇವ ಜ್ಞಾನಂ ತಥೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಸಂಪ್ರತಿ ಪರೋಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಯತ್ತೂಕ್ತಮಿತಿ ।
ದರ್ಶನಾನ್ನಾಽಽದ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸೀತಿಇ ಶೇಷಃ ।
ಪ್ರಾರಬ್ಧಕರ್ಮಶೇಷಸ್ಯ ವಿದ್ವದ್ದೇಹಸ್ಥಿತಿಹೇತುತ್ವಾದ್ವಿದುಷಾಽಪಿ ಯಾವದಾರಬ್ಧಕ್ಷಯಂ ರಾಗಾದ್ಯಾಭಾಸಾವಿರೋಧಾತ್ತತ್ಕ್ಷಯೇ ಚ ದೇಹಾಭಾಸಜಗದಾಭಾಸಯೋರಭಾವಾನ್ನಾಽಽದ್ಯಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಜ್ಞಾನನಿವರ್ತಕತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನ ತಚ್ಛೇಷೇತಿ ।
ತದೇವ ಪೇರಪಂಚಯತಿ —
ಯೇನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಚ್ಛಬ್ದಸ್ಯಾಽಽಕ್ಷಿಪತೀತ್ಯನೇನ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಆಕ್ಷೇಪಕತ್ವನಿಯಮಂ ಸಾಧಯತಿ —
ವಿಪರೀತೇತಿ ।
ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನೇನ ರಾಗಾದಿದೋಷೇಣ ಚ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಪ್ರವೃತ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ತಥಾಭೂತಸ್ಯೇತ್ಯಸ್ಯ ವಿವರಣಂ ವಿಪರೀತಪ್ರತ್ಯಯೇತ್ಯಾದಿ । ಕರ್ಮೈವ ಷಷ್ಠ್ಯಾ ವಿಶೇಷ್ಯತೇ । ತಾವನ್ಮಾತ್ರಂ ಪ್ರತಿಭಾಸಮಾತ್ರಶರೀರಮ್ ।
ಪ್ರಾರಬ್ಧಕರ್ಮಣೋಽಪ್ಯಜ್ಞಾನಜನ್ಯತ್ವೇನ ಜ್ಞಾನನಿವರ್ತ್ಯತ್ವಾನ್ನ ಜ್ಞಾನಿನಸ್ತತೋ ದೇಹಾಭಾಸಾದಿ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮುಕ್ತೇಷುವದಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪ್ರವೃತ್ತವೇಗಸ್ಯೇಷ್ವಾದೇರ್ವೇಗಕ್ಷಯಾದೇವಾಪ್ರತಿಬದ್ಧಸ್ಯ ಕ್ಷಯಸ್ತಥಾ ಭೋಗಾದೇವಾಽಽರಬ್ಧಕ್ಷಯೋ ‘ಭೋಗೇನ ತ್ವಿತರೇ ಕ್ಷಪಯಿತ್ವಾ ಸಂಪದ್ಯತ’ ಇತಿ ನ್ಯಾಯಾನ್ನ ಜ್ಞಾನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತದ್ಧೇತುಕಸ್ಯ ವಿಪರೀತಪ್ರತ್ಯಯಾದಿಪ್ರತಿಭಾಸಕಾರ್ಯಜನಕಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ನನು ಜ್ಞಾನಮನಾರಬ್ಧಕರ್ಮವದಾರಬ್ಧಮಪಿ ಕರ್ಮ ಕರ್ಮತ್ವಾವಿಶೇಷಾನ್ನಿವರ್ತಯಿಷ್ಯತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಲೇಶೇನ ಸಹಾಽಽರಬ್ಧಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ವಿದ್ಯಾ ನಿವರ್ತಿಕಾ ನ ಭವತೀತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅವಿರೋಧಾದಿತಿ ।
ನ ಹಿ ಜ್ಞಾನಾದಾರಬ್ಧಂ ಕರ್ಮ ಕ್ಷೀಯತೇ ತದವಿರೋಧಿತ್ವಾದವಿದ್ಯಾಲೇಶಾಚ್ಚ ತದವಸ್ಥಿತೇರನ್ಯಥಾ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿಶಾಸ್ತ್ರವಿರೋಧಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಆರಬ್ಧಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ಜ್ಞಾನಾನಿವರ್ತ್ಯತ್ವೇ ಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮನಿವರ್ತಕಮಿತಿ ಕಥಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಿವಿಷಯಮಾಹ —
ಸ್ವಾಶ್ರಯಾದಿತಿ ।
ಜ್ಞಾನಾವಿರೋಧಿಯದಜ್ಞಾನಕಾರ್ಯಮನಾರಬ್ಧಂ ಕರ್ಮ ಜ್ಞಾನಾಶ್ರಯಪ್ರಮಾತ್ರಾದ್ಯಾಶ್ರಯಾದಜ್ಞಾನಾತ್ಫಲಾತ್ಮನಾ ಜನ್ಮಾಭಿಮುಖಂ ತನ್ನಿವರ್ತಕಂ ಜ್ಞಾನಮಿತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿರವಿರುದ್ಧೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಮತಂ ನ ಜ್ಞಾನನಿವರ್ತ್ಯ ಕರ್ಮತ್ವಾದಾರಬ್ಧಕರ್ಮವದಿತ್ಯನುಮಾನಾದನಾರಬ್ಧಮಪಿ ಕರ್ಮ ನ ಜ್ಞಾನನಿರಸ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನಾಗತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಅನಾರಬ್ಧಂ ಕರ್ಮ ಫಲರೂಪೇಣಾಪ್ರವೃತ್ತತ್ವಾತ್ಪ್ರವೃತ್ತೇನ ಜ್ಞಾನೇನ ನಿವರ್ತ್ಯಮ್ । ಆರಬ್ಧಂ ತು ಕರ್ಮ ಫಲರೂಪೇಣ ಜಾತತ್ವಾತ್ತದ್ಭೋಗಾದೃತೇ ನ ನಿವೃತ್ತಿಮರ್ಹತಿ । ಅನುಮಾನಂ ತ್ವಾಗಮಾಪಬಾಧಿತಮಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನ್ವನಾರಬ್ಧಕರ್ಮನಿವೃತ್ತಾವಪಿ ವಿದುಷಶ್ಚೇದಾರಬ್ಧಕರ್ಮ ನ ನಿವರ್ತತೇ ತಥಾ ಚ ಯಥಾಪೂರ್ವಂ ವಿಪರೀತಪ್ರತ್ಯಯಾದಿಪ್ರವೃತ್ತೇರ್ವಿದ್ವದವಿದ್ವದ್ವಿಶೇಷೋ ನ ಸ್ಯಾದತ ಆಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಹೇತುಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ವಿಪರೀತಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಅನವಧೃತೇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ವಿದ್ವದ್ವಿಷಯೇ ವಿಷಯಾಭಾವಾದ್ವಿಪರೀತಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯಾನುತ್ಪತ್ತಿಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಆಶಯಸ್ಯಾಗೃಹೀತವಿಶೇಷಸ್ಯ ಸಾಮಾನ್ಯಮಾತ್ರಸ್ಯಾಲಂಬನಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ । ಆಶ್ರಯಸ್ಯೇತಿ ಪಾಠೇಽಪ್ಯಯಮೇವಾರ್ಥಃ ।
ವಿದುಷೋ ವಿಪರೀತಪ್ರತ್ಯಯಾದಿಪ್ರತಿಭಾಸೇಽಪಿ ನ ಯಥಾಪೂರ್ವಂ ತತ್ಸತ್ತ್ವಂ ಯಸ್ಯ ತು ಯಥಾಪೂರ್ವಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಿತ್ಯಾದಿನ್ಯಾಯವಿರೋಧಾದಿತಿ ಮತ್ವೋಕ್ತಮ್ —
ನ ಪೂರ್ವವದಿತಿ ।
ತತ್ರಾನುಭವಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಶುಕ್ತಿಕಾದಾವಿತಿ ।
ಯಥಾಽಜ್ಞಾನವತೋ ವಿಪರೀತಪ್ರತ್ಯಯಭಾವೋಽನುಭೂಯತೇ ತಥಾ ತದ್ವತೋಽಪಿ ಕ್ವಚಿದ್ವಿಪರೀತಪ್ರತ್ಯಾಯೋ ದೃಶ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚ ಕಥಂ ತವಾನುಭವವಿರೋಧೋ ನ ಪ್ರಸರೇದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನವತಿ ವಿಪರೀತಪ್ರತ್ಯಯಸತ್ತ್ವೇಽಪಿ ನಾಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನವತಿ ತದ್ದಾರ್ಢ್ಯಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ವಚಿತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನಾಧಾರಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಪಂಚಮೀ ತ್ವಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನಾರ್ಥಾ । ಅಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಜ್ಞಾನಾತಿರಿಕ್ತಕ್ಲೃಪ್ತಸಾಮಗ್ರ್ಯಭಾವೋಕ್ತಿಃ ।
ವಿದುಷೋ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಾಭಾವಮುಕ್ತ್ವಾ ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಸಮ್ಯಗಿತಿ ।
ತತ್ಪೂರ್ವಕಮನುಷ್ಠಾನಮಾದಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಾವಿಸ್ರಂಭೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಸರ್ವಂಚೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಾದಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸೇ ತದುತ್ಥಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸವಿಷಯಸ್ಯ ಬಾಧಿತತ್ವಾನ್ನ ವಿದುಷೋ ರಾಗಾದಿರಿತ್ಯುಪಪಾದ್ಯ ಜ್ಞಾನಾನ್ಮೋಕ್ಷೇ ತಜ್ಜನ್ಮಮಾತ್ರೇಣ ಶರೀರಂ ಸ್ಥಿತಿಹೇತ್ವಭಾವಾತ್ಪತೇದಿತಿ ಸದ್ಯೋಮುಕ್ತಿಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಏತೇನೇತಿ ।
ಪ್ರವೃತ್ತಫಲಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ಭೋಗಾದೃತೇ ಕ್ಷಯೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತೇನ ನ್ಯಾಯೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಆರಬ್ಧಕರ್ಮಣಾ ದೇಹಸ್ಥಿತಿಮುಕ್ತ್ವೇತರೇಷಾಂ ಜ್ಞಾನನಿವರ್ತ್ಯತ್ವಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತೇರಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಹ ನ ದೇವಾಶ್ಚ ನೇತಿ ವಿದುಷೋ ವಿದ್ಯಫಲಪ್ರಾಪ್ತೌ ವಿಘ್ನನಿಷೇಧಶ್ರುತ್ಯನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಯಥೋಕ್ತೋಽರ್ಥೋಭಾತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಶ್ರುತಾರ್ಥಾಪತ್ತ್ಯಾ ಯಥೋಕ್ತಾರ್ಥಸಿದ್ಧಿಃ ಕಿಂತು ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಭ್ಯಾಮಪೀತ್ಯಾಹ —
ಕ್ಷೀಯಂತೇ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಿಂ ಸಾಧಯತಾ ಜ್ಞಾನಫಲೇ ಪ್ರತಿಬಂಧಾಭಾವ ಉಕ್ತ ಇದಾನೀಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಶಂಕಾಬೀಜಮನುವದತಿ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಋಣಿತ್ವಂ ಹಿ ವಿದುಷೋಽವಿದುಷೋ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯಂದ್ವಿತೀಯಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ತನ್ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಋಣಿತ್ವಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಅವಿದ್ಯಾವಾನಿತಿ ।
ಅವಿದುಷೋಽಸ್ತಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾದೀತ್ಯತ್ರ ಮಾನಮಾಹ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಪ್ರಕೃತೋಪಯೋಗಿತ್ವೇನ ಕಥಯತಿ —
ಅನನ್ಯದಿತಿ ।
ಋಣಿತ್ವಂ ವಿದುಷೋ ನೇತ್ಯುಕ್ತಂ ವ್ಯಕ್ತೀಕರ್ತುಂ ತಸ್ಯ ನಾಸ್ತಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾದೀತ್ಯತ್ರಾಪಿ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಯತ್ರ ಪುನರಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಸತ್ಯಾಮವಿದ್ಯಾಯಾಸ್ತತ್ಕೃತಾನೇಕತ್ವಭ್ರಮಸ್ಯ ಚ ಪ್ರಹಾಣಂ ಯತ್ರ ಸಂಪದ್ಯತೇ ತತ್ರ ತಸ್ಮಾದೇವ ಕಾರಣಾತ್ತತ್ಕೇನೇತ್ಯಾದಿನಾ ಕರ್ಮಾದೇರಸಂಭವಂ ದರ್ಶಯತೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಪ್ರಮಾಣಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾವಿಷಯಮೃಣಿತ್ವಮಿತ್ಯೇತತ್ಪ್ರಪಂಚಯನ್ನವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರಮವತಾರಯತಿ —
ಏತಚ್ಚೇತಿ ।
ತದಣಿತ್ವಮವಿದ್ಯಾವಿಷಯಂ ಯಥಾ ಸ್ಫುಟಂ ಭವತಿ ತಥಾಽಥ ಯೋಽನ್ಯಾಮಿತ್ಯಾದಾವನಂತರಗ್ರಂಥ ಏವ ಕಥತೇ ಪ್ರಥಮಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರಾನಂತರ್ಯಮವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರಸ್ಯಾಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಯಾಗೋ ಗಂಧಪುಷ್ಪಾದಿನಾ ಪೂಜಾ । ಬಲ್ಯುಪಹಾರೋ ನೈವೇದ್ಯಸಮರ್ಪಣಮ್ । ಪ್ರಣಿಧಾನಮೈಕಾಗ್ರ್ಯಮ್ । ಧ್ಯಾನಂ ತತ್ರೈವಾನಂತರಿತಪ್ರತ್ಯಯಪ್ರವಾಹಕರಣಮ್ । ಆದಿಪದಂ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಾದಿಗ್ರಹಣಾರ್ಥಮ್ ।
ಭೇದದರ್ಶನಮತ್ರೋಪಾಸನಂ ನ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯೈತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅನ್ಯೋಽಸಾವಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಾದಿಗ್ರಹಣಾರ್ಥಮ್ ।
ಭೇದದರ್ಶನಮತ್ರೋಪಾಸನಂ ನ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯೈತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅನ್ಯೋಽಸಾವಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಮೂಲಮಾಹ —
ನ ಸ ಇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನ ಸ ಕೇವಲಮಿತಿ ।
ಸೋಽವಿದ್ವಾನೇವಮುಕ್ತದೃಷ್ಟಾಂತವಶಾತ್ಪಶುರಿವ ದೇವಾನಾಂ ಭವತಿ ತೇಷಾಂ ಮಧ್ಯೇ ತಸ್ಯೈಕೈಕೇನ ಬಹುಭಿರುಪಕಾರೈರ್ಭೋಗ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಪಶುಸಾಮ್ಯೇ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅಥಾನೇನಾವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರೇಣ ಕಿಂ ಕೃತಂ ಭವತೀತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸಂಸಾರಹೇತುತ್ವಂ ಸೂಚಿತಮಿತಿ ವಕ್ತುಮವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯ ಕರ್ಮಫಲಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಏತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕರ್ಮಸಹಾಯಭೂತಾ ವಿದ್ಯಾ ದೇವತಾಧ್ಯಾನಾತ್ಮಿಕಾ । ಶಾಸ್ತ್ರೀಯವತ್ಸ್ವಾಭಾವಿಕಕರ್ಮಣೋಽಪಿ ದ್ವೈವಿಧ್ಯಂ ಸೂಚಯಿತುಂ ಚಶಬ್ದಃ । ತತ್ರ ತು ಸಹಕಾರಿಣೀವಿದ್ಯಾ ನಗ್ನಸ್ತ್ರೀದರ್ಶನಾದಿರೂಪೇತಿ ಭೇದಃ ।
ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ಕರ್ಮಫಲಮವಿದ್ಯಾವತಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ಸೂತ್ರದ್ವೈವಿಧ್ಯಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರಾರ್ಥಮನುಕ್ರಾಮತಿ —
ವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಸೂತ್ರಾಂತರಾಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ಸರ್ವಾ ಹೀತಿ ।
ಕಥಮೇತದವಗಮ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಮನುಷ್ಯಾಣಾಮವಿದ್ಯಾವತಾಂ ದೇವಪಶುತ್ವೇ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣತ್ವೇನೋತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಏತದಿತಿ ।
ಕಿಮಿದಮವಿದ್ಯಾವತೋ ದೇವಾದಿಪಾಲನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಇಮ ಇಂದ್ರಾದಯ ಇತಿ ।
ಅಭಿಸಂಧಿರವಿದ್ಯಾವತಃ ಪುರುಷಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಏಕಸ್ಮಿನ್ನೇವೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಪಶುಭಾವಾದ್ವ್ಯುತ್ಥಾನಮಪ್ರಿಯಂ ದೇವಾನಾಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ತದುಪಾಯಮಪಿ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಂ ತೇಷಾಂ ದೇವಾ ವಿದ್ವಿಷಂತೀತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತತ್ತ್ವವಿದ್ಯಯಾ ದೌಲಭ್ಯಂ ಕಥಂಚನೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಮನುಷ್ಯಾಣಾಮುತ್ಕರ್ಷಂ ದೇವಾ ನ ಮೃಷ್ಯಂತೀತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಯಾ ಕೈವಲ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಃ ಸುತರಾಮನಿಷ್ಟೇತಿ ಭಾವಃ ।
ದೇವಾದೀನಾಂ ಮನುಷ್ಯೇಷು ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪ್ರಿಯತ್ವೇಽಪಿ ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ವಿಘ್ನಮಾರಚಯತಾಮಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ಅಸ್ಮದಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ದೇವಾದಿಭಿರುಪಹತಾನಾಂ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಮುಮುಕ್ಷೈವ ನ ಸಂಪದ್ಯೇತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಹಿ –
“ನ ದೇವಾ ದಂಡಮಾದಾಯ ರಕ್ಷಂತಿ ಪಶುಪಾಲವತ್ ।
ಯಂ ಹಿ ರಕ್ಷಿತುಮಿಚ್ಛಂತಿ ಬುದ್ಧ್ಯಾ ಸಂಯೋಜಯಂತಿ ತಮ್ ॥”(ವಿದುರನೀತಿ ೩-೪೦) ಇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಕಿಮಿತಿ ಸರ್ವಾನೇವ ದೇವಾ ನಾನುಗೃಹ್ಣಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಪರೀತಮಿತಿ ।
ದೇವತಾಪರಾಙ್ಮುಖಮಮುಮೋಚಯಿಷಿತಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ದೇವಾಪ್ರಿಯವಾಕ್ಯೇನ ಧ್ವನಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅವಿದ್ವತ್ಸು ಮನುಷ್ಯೇಷು ದೇವಾದೀನಾಂ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ಶ್ರದ್ಧಾದಿಪ್ರಧಾನಸ್ತದಾರಾಧನಪರಃ ಸಂದೇವಾದೀನಾಂ ಪ್ರಿಯಃ ಸ್ಯಾತ್ತದ್ವಿಪಕ್ಷಸ್ಯ ಮುಮುಕ್ಷಾವೈಫಲ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ಪ್ರೀತ್ವಿಷಯಶ್ಚ ತತ್ಪ್ರಸಾದಾಸಾದಿತವೈಆಗ್ಯಃ ಸರ್ವಾಣಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪಕಶ್ರವಣಾದಿಕಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಾಗ್ರಮನಾಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಅಪ್ರಮಾದೀತಿ ।
ಶ್ರವಣಾದಿಕಮನುತಿಷ್ಠನ್ನಪಿ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಾಚಾರಪರೋ ಭವೇದನ್ಯಥಾ ವಿದ್ಯಾಲಕ್ಷಣೇ ಫಲೇ ಪ್ರತಿಬಂಧಸಂಭವಾದಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರತೀತಿ ।
ಭಯಾದಿನಿಮಿತ್ತಾ ಧ್ವನೇರ್ವಿಕೃತಿಃ ಕಾಕುರುಚ್ಯತೇ । ಯಥಾಽಽಹ –
’ಕಾಕುಃ ಸ್ತ್ರಿಯಾಂ ವಿಕಾರೋ ಯಃ ಶೋಕಭೀತ್ಯಾದಿಭಿಧ್ವನೇಃ’ ಇತಿ ।
ತಯಾ ಕಾಕ್ವಾ ಕಾಣ್ವಶ್ರುತೇಃ ಸ್ವರಕಂಪೇನ ಭಯಮುಪಲಕ್ಷ್ಯ ದೇವಾದಿಭಜನೇ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಾಕ್ವೇತಿ ॥೧೦॥
ಬ್ರಹ್ಮಕಂಡಿಕಾಮಿತ್ಥಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ಇದಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾತೀತೇನ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸೂತ್ರಿತ ಇತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಶಬ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾವಿಷಯಃ ।
ತದಾಹುರಿತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಮನುವದತಿ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಅರ್ಥವಾದಸ್ತದ್ಯೋ ಯೋ ದೇವಾನಾಮಿತ್ಯದಿಃ । ಸಂಬಂಧೋ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸರ್ವಾಪತ್ತಿಫಲೇನ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನತ್ವಮಧಿಕಾರಿಣಾಽಽಶ್ರಯಾಶ್ರಯಿತ್ವಮೈಕ್ಯೇನ ವಿಷಯವಿಷಯಿತ್ವಮಿತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ಅವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರೇ ವೃತ್ತಂ ಕಥಯತಿ —
ಅವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಸಂಸಾರಸ್ಯಾಧಿಕಾರಃ ಪ್ರವೃತ್ತಿರುತ್ಪತ್ತಿರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯಥಾ ಪಶುರಿತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಮನುಭಾಷತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರಾವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯಂ ಪ್ರಪಂಚಯಿತುಮಧ್ಯಾಯಶೇಷಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತಿ ಮನ್ವಾನೋಽವಿದ್ಯಾವಿವರ್ತಚಾತುರ್ವರ್ಣ್ಯಸೃಷ್ಟಿಪ್ರಕಟನಾರ್ಥಂ ತದೇತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಕ್ತನಂ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ಇದಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಿದಮಾ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ ।
ವರ್ಣಾನೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯನ್ನಿಮಿತ್ತೇತಿ ।
ಯೈರ್ನಿಮಿತ್ತೈರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾದಿಭಿಃ ಸಂಬದ್ಧೇಷು ಕರ್ಮಸ್ವಯಮವಿದ್ವಾನಧಿಕೃತಃ ಪಶುರಿವ ಸಂಸರತೀತಿ ಪಶುನಿದರ್ಶನಶ್ರುತೌ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ತಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ದರ್ಶಯಿತುಮುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರವೃತ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥೇತ್ಯಭ್ಯಮಂಥದಿತ್ಯತ್ರಾನುಗ್ರಾಹಕದೇವತಾಸರ್ಗಂ ಪ್ರಕ್ರಮ್ಯಾಗ್ನೇರೇವ ಸೃಷ್ಟಿರುಕ್ತಾ ನೇಂದ್ರಾದೀನಾಮತ್ರ ತ್ವವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರಸ್ತುತ್ಯ ತೇಷಾಂ ಸೋಚ್ಯತೇ ತತ್ರ ಕಃ ಶ್ರುತೇರಭಿಪ್ರಾಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತಸ್ಯೇತಿ ।
ಪೂರ್ವಮಗ್ನಿಸರ್ಗಾನಂತರಮಿಂದ್ರಾದಿಸರ್ಗೋ ವಾಚ್ಯೋಽಪಿ ನೋಕ್ತಃ ಫಲಾಭಾವಾತ್ । ಇಹ ತ್ವವಿದುಷಸ್ತತ್ಕಾರ್ಯವರ್ಣಾದ್ಯಭಿಮಾನಿನಃ ಕರ್ಮಾಧಿಕೃತಿರಿತ್ಯೇತಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ತದಾವಿದ್ಯತ್ವವಿವಕ್ಷಯಾ ಸ ವ್ಯುತ್ಪಾದ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಗ್ನಿಸರ್ಗೋಽಪಿ ತರ್ಹಿ ತದ್ವದತ್ರೈವ ವಾಚ್ಯೋ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಗ್ನೇಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸೃಷ್ಟಿಪೂರ್ತಯೇ ಚೇದಗ್ನಿಸೃಷ್ಟಿಸ್ತತ್ರೋಕ್ತಾ ಹತೇಂದ್ರಾದಿಸರ್ಗೋಽಪಿ ತತ್ರೈವ ವಾಚ್ಯೋಽನ್ಯಥಾ ತದಪೂರ್ತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಯಂಚೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತತ್ರೋಕ್ತಸ್ಯ ಕಸ್ಮಾದತ್ರೋಕ್ತಿಃ ಪುನರುಕ್ತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೈತಸ್ಯೈವಾರ್ಥಸ್ಯೇತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।
ಸಂಗತಿಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಅಗ್ರೇ ಕ್ಷಾತ್ರಾದಿಸರ್ಗಾತ್ಪೂರ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವೈಶಬ್ದಸ್ಯಾವಧಾರಣಾರ್ಥತ್ವಂ ವದನ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥೋಕ್ತಿಪೂರ್ವಕಮೇಕಮಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಇದಮಿತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಮೇವಕಾರಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನಾಽಽಸೀದಿತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಮನಂತರವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ ಇತಿ ।
ತದೇವಸೃಷ್ಟಮಾಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರಾ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಏಕಾ ಚೇತ್ಕ್ಷತ್ರಜಾತಿಃ ಸೃಷ್ಟಾ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಯಾನ್ಯೇತಾನೀತಿ ಬಹೂಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ –
ತದ್ವ್ಯಕ್ತಿಭೇದೇನೇತಿ ।
ಕ್ಷತ್ರಜಾತೇರೇಕತ್ವಾತ್ಕಥಂ ಕ್ಷತ್ರಾಣೀತಿ ಬಹುವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ‘ಜಾತ್ಯಾಖ್ಯಾಯಾಮೇಕಸ್ಮಿನ್ಬಹುವಚನಮನ್ಯತರಸ್ಯಾಮ್’(ಪ.ಸೂ೧-೨-೫೮) ಇತಿ ಸ್ಮೃತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಜಾತೀತಿ ।
ಬಹೂಕ್ತೇಗತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ವ್ಯಕ್ತೀತಿ ।
ತಾಸಾಂ ಬಹುತ್ವಾಜ್ಜಾತೇಶ್ಚ ತದಭೇದಾತ್ತತ್ರಾಪಿ ಭೇದಮುಪಚರ್ಯ ಬಹೂಕ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಕ್ಷತ್ರಾಣೀತಿ ಬಹುವಚನಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತೇಷಾಂ ವಿಶೇಷತೋ ಗ್ರಹಣಂ ಕ್ಷತ್ರಸ್ಯೋತ್ತಮತ್ವಂ ಖ್ಯಾಪಯಿತುಮಿತಿ ಮನ್ವಾನಃ ಸನ್ನಾಹ —
ಕಾನಿ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನು ಕಿಮಿತಿ ದೇವೇಷು ಕ್ಷತ್ತ್ರಸೃಷ್ಟಿರುಚ್ಯತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಮನುಷ್ಯೇಷ್ವೇವ ತತ್ಸೃಷ್ಟಿರುಪದೇಷ್ಟವ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದನ್ವಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ವಿವಕ್ಷಿತಾ ಸೃಷ್ಟಿರ್ಮುಖತೋ ವಕ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೋಪೋದ್ಘಾತೋಽಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತದರ್ಥ ಇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕ್ಷತ್ರಸ್ಯ ನಿಯಂತೃತ್ವವದುತ್ಕರ್ಷೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾಖ್ಯಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತಮ್ಮೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ರಾಜಸೂಯೇತಿ ।
ಆಸಂದ್ಯಾಂ ಮಂಚಿಕಾಯಾಮ್ ।
ಕ್ಷತ್ರೇ ಸ್ವಕೀಯಂ ಯಶಃ ಸಮರ್ಪಯತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ನಿಷ್ಕರ್ಷಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸೈಷೇತಿ ।
ತಯೋರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣತ್ವಸ್ಯ ತುಲ್ಯತ್ವಾತ್ಕುತೋಽವಾಂತರಭೇದಃ ಕ್ಷತ್ತ್ರಮಪಿ ಕ್ರತುಕಾಲೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕ್ಷತ್ತ್ರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾಭಿಭವೇ ದೋಷಶ್ರವಣಾಚ್ಚ ತಸ್ಯ ತದಪೇಕ್ಷಯಾ ತದ್ಗುಣತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಮಾದಾದಪೀತಿ ವಕ್ತುಮುಶಬ್ದಃ । ಯ ಉ ಏನಂ ಹಿನಸ್ತೀತಿ ಪ್ರತೀಕಗ್ರಹಣಂ ಯಸ್ತು ಪುನರಿತ್ಯಾದಿವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಿತಿ ಭೇದಃ ।
ಈಯಸುನಸ್ತರಬರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಗೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪೂರ್ವಮಪೀತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಭಿಭವೇ ಪಾಪೀಯಸ್ತ್ವಮಿತ್ಯೇತದುದಾಹರಣೇನ ಬುದ್ಧಾವಾರೋಪಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ॥೧೧॥
ಕರ್ತೃಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ನಿಯಂತುಶ್ಚ ಕ್ಷತ್ರಿಯಸ್ಯ ಸೃಷ್ಟತ್ವಾತ್ಕಿಮುತ್ತರೇಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ಷತ್ರ ಇತಿ ।
ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕರ್ಮಣ ಇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಽಸ್ಮೀತ್ಯಭಿಮಾನೀ ಪುರುಷಃ । ತಥಾ ಕ್ಷತ್ತ್ರಸರ್ಗಾತ್ಪೂರ್ವಮಿವೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಲೌಕಿಕಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಂಪಾದನದ್ವಾರಾ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಮತ ಆಹ —
ಸ ವಿಶಮಿತಿ ।
ದೇವಜಾತಾನೀತ್ಯತ್ರ ತಕಾರೋ ನಿಷ್ಠಾ ।
ಗಣಂ ಗಣಂ ಕೃತ್ವಾ ಕಿಮಿತ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ವಿಶಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಗಣೇತಿ ।
ವಿಶಾಂ ಸಮುದಾಯಪ್ರಧಾನತ್ವಮದ್ಯಾಪಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಾಯೇಣೇತಿ ॥೧೨॥
ಕರ್ತೃಪಾಲಯಿತೃಧನಾರ್ಜಯಿತೄಣಾಂ ಸೃಷ್ಟತ್ವಾತ್ಕೃತಂ ವರ್ಣಾಂತರಸೃಷ್ಟ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಪರಿಚಾರಕೇತಿ ।
ಶೌದ್ರಂ ವರ್ಣಮಸೃಜತೇತ್ಯತ್ರೌಕಾರೋ ವೃದ್ಧಿಃ ।
ಪುಷ್ಯತೀತಿ ಪುಷೇತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾತ್ಪ್ರಶ್ನಸ್ಯಾನವಕಾಶತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಶೇಷತ ಇತಿ ।
ಪೂಷಶಬ್ದಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ಕಥಂ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವಯಮೇವೇತಿ ॥೧೩॥
ನನು ಚಾತುರ್ವರ್ಣ್ಯೇ ಸೃಷ್ಟೇ ತಾವತೈವ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಸಿದ್ಧೇರಲಂ ಧರ್ಮಸೃಷ್ಟ್ಯೇತ್ಯತ ಆಹ —
ಸ ಚತುರ ಇತಿ ।
ಅನಿಯತಾಶಂಕ್ಯಾ ನಿಯಾಮಕಾಭಾವೇ ತಸ್ಯಾನಿಯತತ್ವಸಂಭಾವನಯೇತಿ ಯಾವತ್ । ತಚ್ಛಬ್ದಃ ಸ್ರಷ್ಟೃಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಃ ।
ಕುತೋ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಸರ್ವನಿಯಂತೃತ್ವಂ ಕ್ಷತ್ತ್ರಸ್ಯೈವ ತತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯಾಹ —
ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।
ಅನುಭವಮನುಸೃತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವೋದಾಹರತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ರಾಜ್ಞಾ ಸ್ಪರ್ಧಮಾನ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಧರ್ಮಸ್ಯೋತ್ಕೃಷ್ಟತ್ವೇನ ನಿಯಂತೃತ್ವೇ ಸತ್ಯಾದಭಿನ್ನತ್ವಂ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಯೋ ವಾ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಸತ್ಯತ್ವಂ ಸ ಹಿ ಪುರುಷಧರ್ಮೋ ವಚನಧರ್ಮಃ ಸತ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯವಾಂತರಭೇದಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಏವೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೇ ವಿವೇಕೇ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಭಯಶಬ್ದೋ ಧರ್ಮಸತ್ಯವಿಷಯಯೋಃ ಧರ್ಮಂ ವದತೀತ್ಯೇತದೇವ ವಿಭಜತೇ —
ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ।
ಯಥಾ ಶಾಸ್ತ್ರಾನುಸಾರೇಣ ವದಂತಂ ಧರ್ಮಂ ವದತೀತಿ ವದಂತಿ ತಥಾ ಪೂರ್ವೋಕ್ತವದನವೈಪರೀತ್ಯೇನ ಧರ್ಮಂ ವದಂತಂ ಸತ್ಯಂ ವದತೀತ್ಯಾಹುರಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಧರ್ಮಮೇವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಲೌಕಿಕಮಿತಿ ।
ಸತ್ಯಂ ವದತೀತ್ಯೇತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವೇನಾನಯೋರೇಕತ್ವಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ಏತದಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಸಂಶಯೇ ಶಿಷ್ಟವ್ಯವಹಾರಾನ್ನಿಶ್ಚಯೋ ಯಥಾ ಯಾವವರಾಹಾದಿಶಬ್ದೇಷು, ಧರ್ಮಸಂಶಯೇ ತು ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥವಶಾನ್ನಿರ್ಣಯೋ ಯಥಾ ಚೈತ್ಯವಂದನಾದಿವ್ಯುದಾಸೇನಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೌ । ಅತೋ ಹೇತುಹೇತುಮದ್ಭಾವಾದುಭಯೋರೈಕ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಧರ್ಮಸ್ಯ ಸತ್ಯಾದಭೇದೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸರ್ವನಿಯಂತೃತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾತ್ಸ ಇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಯಥೋಕ್ತಧರ್ಮವಶಾದೇವ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಸಿದ್ಧೇರ್ವರ್ಣಾಶ್ರಮಾಭಿಮಾನಸ್ಯಾಕಿಂಚಿತ್ಕರತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಧಾರ್ಮಿಕತ್ವಾದ್ಯಭಿಮಾನೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾದ್ಯಭಿಮಾನಂ ಪುರೋಧಾಯಾನುಷ್ಠಾಪಕಶ್ಚೇತ್ತದಭಿಮಾನೋಽಪಿ ತಥೈವಾಭಿಮಾನಾಂತರಂ ಪುರಸ್ಕೃತ್ಯಾನುಷ್ಠಾಪಯೇದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾನಿ ಚೇತಿ ।
ನ ಖಲ್ವವಿದುಷೋ ಧಾರ್ಮಿಕಸ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾದಿಷು ನಿಮಿತ್ತೇಷು ಸತ್ಸು ಕರ್ಮಪ್ರವೃತ್ತೌ ನಿಮಿತ್ತಾಂತರಮಪೇಕ್ಷ್ಯತೇ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೪॥
ಪುನರುಕ್ತಿವೈಯರ್ಥ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯೋಕ್ತಮ್ —
ಉತ್ತರಾರ್ಥ ಇತಿ ।
ಪೂರ್ವತ್ರ ದೇವೇಷು ದರ್ಶಿತಸ್ಯ ವರ್ಣವಿಭಾಗಸ್ಯ ಮನುಷ್ಯೇಷೂತ್ತರಗ್ರಂಥೇನ ಯೋಜನಾರ್ಥ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸೃಷ್ಟವರ್ಣಚತುಷ್ಟಯನಿವಿಷ್ಟಮವಾಂತರವಿಭಾಗಮಭಿಧಾತುಮಾರಭತೇ —
ಯತ್ತದಿತಿ ।
ನಾನ್ಯೇನ ದೇವಾಂತರರೂಪೇಣ ಕ್ಷತ್ತ್ರಾದಿವಿಕಾರಮಂತರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ವಿಕಾರಾಂತರಮಗ್ನಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಲಕ್ಷಣಮ್ ।
ಕ್ಷತ್ತ್ರಿಯೇಣೇತ್ಯತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಇಂದ್ರಾದಿದೇವತಾಧಿಷ್ಠಿತ ಇತಿ ।
ವೈಶ್ಯೇನೇತಿ ವಸ್ವಾದ್ಯಧಿಷ್ಠಿತತ್ವಮುಚ್ಯತೇ । ಶೂದ್ರೇಣೇತಿ ಪೂಷಾಧಿಷ್ಠಿತತ್ವಮ್ ।
ಅಗ್ನ್ಯಾದಿಭಾವಮಾಪನ್ನಸ್ಯ ಕ್ಷತ್ತ್ರಾದಿಭಾವೋ ನ ತು ಕ್ಷತ್ತ್ರಾದಿಭಾವಮಾಪನ್ನಸ್ಯಾಗ್ನ್ಯಾದಿಭಾವ ಇತ್ಯೇತಾವನ್ಮಾತ್ರೇಣ ಬ್ರಹ್ಮಣೋವಿಕೃತತ್ವಾವಿಕೃತತ್ವಮಗ್ನಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮುಕ್ತಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಪ್ರಾರ್ಥನಾಯಾ ನ್ಯಾಯ್ಯತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ತದರ್ಥಮೇವೇತಿ ।
ಕರ್ಮಫಲದಾನಾರ್ಥಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಮಧ್ಯೇ ಕಮಪಿ ಮನುಷ್ಯಮವಲಂಬ್ಯ ಕರ್ಮಫಲಭೋಗಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಧಿಕರಣಸಂಪ್ರದಾನಭಾವೇನಾವಸ್ಥಿತಾಗ್ನೀಂದ್ರಾದಿನಿಮಿತ್ತಕ್ರಿಯಾಪೇಕ್ಷಾ ನಾಸ್ತಿ ಕಿಂತು ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಪ್ರಾಪ್ತಿಮಾತ್ರೇಣ ತತ್ಸಂಬದ್ಧಂ ಜಪ್ಯಾದಿಕರ್ಮಾವಶ್ಯಂಭಾವೀತಿ । ತನ್ಮಾತ್ರೇಣ ಪುರುಷಾರ್ಥಃ ಸಿಧ್ಯತೀತಿ ಪ್ರತೀಕಗ್ರಹಣಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಮನುಷ್ಯಾಣಾಮಿತಿ ।
ಕುತ್ರ ತರ್ಹಿ ಯಥೋಕ್ತಕ್ರಿಯಾಪೇಕ್ಷೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯತ್ರ ತ್ವಿತಿ ।
ದೇವಾನಾಂ ಮಧ್ಯೇಽಗ್ನಿಸಂಬದ್ಧಮೇವ ಕರ್ಮ ಕೃತ್ವಾ ಪುರುಷಾರ್ಥಲಾಭೋ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಮಧ್ಯೇ ತು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಪ್ರಯುಕ್ತಜಪ್ಯಾದಿಮಾತ್ರೇಣ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಸ್ಮೃತೇಶ್ಚೇತಿ ।
ಜಪ್ಯಗ್ರಹಣಂ ಜಾತಿಮಾತ್ರಪ್ರಯುಕ್ತಕರ್ಮೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ । ಅನ್ಯದಗ್ನಿಸಂಬದ್ಧಂ ಕರ್ಮ ।
ಕೋಽಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ನಾಮ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮೈತ್ರ ಇತಿ ।
ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷ್ವಭಯಪ್ರದೋ ವಿಶಿಷ್ಟಜಾತಿಮಾನಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ನನು ಯಥೋಕ್ತಸ್ಮೃತೇರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಪ್ರತಿಲಂಭಮಾತ್ರಾದಭ್ಯುದಯಲಾಭೇಽಪಿ ಕುತಸ್ತತೋ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇತಿ ।
’ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವ್ಯುತ್ಥಾಯಾಥ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂಚರಂತೀ’ತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ಶ್ರೂಯತೇ । ತಚ್ಚ ‘ಸಂನ್ಯಾಸಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸ್ಥಾನ’ಮಿತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸಾಧನಂ ಮನ್ಯತೇ । ಅತಶ್ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಲೋಕಮಿಚ್ಛಂತೀತಿ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಮನುಷ್ಯೇಷ್ವಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಹೇತುವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಹಿಶಬ್ದಾರ್ಥೋ ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯುಕ್ತಃ ಯತ್ಸ್ರಷ್ಟೃ ಬ್ರಹ್ಮ ತದೇತಾಭ್ಯಾಂ ಯಸ್ಮತ್ಸಾಕ್ಷಾದಭವತ್ತಸ್ಮಾದಗ್ನಾವೇವೇತ್ಯಾದಿ ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಅಗ್ನೌ ಹುತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಚ ದತ್ತ್ವಾ ಪರಮಾತ್ಮಲಕ್ಷಣಂ ಲೋಕಮಾಪ್ತುಮಿಚ್ಛಂತೀತಿ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮನುವದತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಸಪ್ತಮೀ ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯವಿಷಯಾ ।
ಪ್ರಕ್ರಮಾಲೋಚನಾಯಾಂ ಕರ್ಮಫಲಮಿಹ ಲೋಕಶಬ್ದಾರ್ಥೋ ನ ಪರಮಾತ್ಮಾ ಪ್ರಕ್ರಮಭಂಗಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ತದಸದಿತಿ ।
ಕರ್ಮಾಧಿಕಾರಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮಸು ಪ್ರವೃತ್ತಿಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಾಕ್ಯಶೇಷಗತವಿಶೇಷಣವಶಾದಪಿ ಕರ್ಮಫಲಸ್ಯೈವಾತ್ರ ಲೋಕಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪರೇಣ ಚೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ಪರಪಕ್ಷೇ ಸ್ವಮಿತಿ ವಿಶೇಷಣಂ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಭಾವಾನ್ನ ಘಟತೇ ಚೇತ್ತ್ವತ್ಪಕ್ಷೇಽಪಿ ಕಥಂ ತದುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವಲೋಕೇತಿ ।
ಪರಶಬ್ದೋಽನಾತ್ಮವಿಷಯಃ ।
ನನು ಪ್ರಕೃತೇ ವಾಕ್ಯೇ ಲೋಕಶಬ್ದೇನ ಪರಮಾತ್ಮಾ ನೋಚ್ಯತೇ ಚೇದುತ್ತರವಾಕ್ಯೇಽಪಿ ತೇನ ನಾಸಾವುಚ್ಯೇತ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಶೇಷಣಸಾಮರ್ಥ್ಯಾನ್ನೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸ್ವತ್ವೇನ ಚೇತಿ ।
ಕರ್ಮಫಲವಿಷಯತ್ವೇನಾಪಿ ವಿಶೇಷಣಸ್ಯ ನೇತುಂ ಶಕ್ಯತ್ವಾನ್ನ ವಿಶೇಷಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಸ್ವರೂಪವ್ಯಭಿಚಾರೇ ವಾಕ್ಯಶೇಷಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಬ್ರವೀತಿ ಚೇತಿ ।
ಉತ್ತರವಾಕ್ಯವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಣೇತಿ ।
ಅತ್ಪುನರಚೇತನಮಕಿಂಚಿತ್ಕರಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವೈರೇವ ವಣೈಃ ಸ್ವಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತಯಾ ತಾನ್ಪ್ರತಿ ನಿಯಂತೃ ಭೂತ್ವೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ತಸ್ಯ ಪುಮರ್ಥೋಪಾಯತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮಾದಾಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅವಿದಿತೋಽಪೀತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ದೇವತಾಗುಣವತ್ಕರ್ಮ ಮುಕ್ತಿಹೇತುರಿತಿ ಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತಿಕ್ಷೇಪ್ತುಮುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅತ ಆಹೇತಿ ।
ಝಾನಾದೇವ ಮುಕ್ತಿರ್ನ ಕರ್ಮಣೇತ್ಯಾಗಮಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ನಿಪಾತಯೋರರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ನಿಮಿತ್ತಮುಪಾದಾನಂಚೇತಿ ದ್ವಯಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ನಿಮಿತ್ತಂ ನಿವೃಣೋತಿ —
ಅಗ್ನ್ಯಧೀನೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾಖ್ಯಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಆತ್ಮತ್ವೇನೇತಿ ।
ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತ್ಯದೃಷ್ಟ್ವೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಯಃ ಪರಮಾತ್ಮಾನಮವಿದಿತ್ವೇವ ಮ್ರಿಯತೇ ತಮೇನಂ ಪರಮಾತ್ಮಾ ನ ಪಾಲಯತೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಪರಮಾತ್ಮನಃ ಸ್ವರೂಪತ್ವಾದವಿದಿತಸ್ಯಾಪಿ ಪಾಲಯಿತೃತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಲೋಕಶಬ್ದಾದುಪರಿಷ್ಟಾತ್ತಥಾಽಪೀತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ಅವಿದಿತ ಇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮವಿದ್ಯಯೇತ್ಯಾದಿ ।
ಪರಮಾತ್ಮಾಖ್ಯೋ ಲೋಕೋ ನಾಜ್ಞಾತೋ ಭುನಕ್ತೀತ್ಯತ್ರ ಕರ್ಮಫಲಭೂತಂ ಲೋಕಂ ವೈಧರ್ಮ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತತಯಾ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಸ್ವ ಇವೇತಿ ।
ಅಜ್ಞಾತಸ್ಯಾಪಾಲಯಿತೃತ್ವೇ ಸಾಧರ್ಮ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಸಂಕ್ಯೇತಿ ।
ಯಥಾ ಲೌಕಿಕೋ ದಶಮೋ ದಶಮೋಽಸ್ಮೀತ್ಯಜ್ಞಾತೋ ನ ಶೋಕಾದಿನಿವರ್ತನೇನಾಽಽತ್ಮಾನಂ ಭುನಕ್ತಿ ತಥಾ ಪರಮಾತ್ಮಾಽಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೈವ ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತದ್ವಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಥಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅವಿದ್ಯಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ತದುತ್ಥಂ ಸರ್ವಂ ಸಂಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಯದಿಹೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾಪೋಹ್ಯಂ ಚೋದ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ನನ್ವನಿಷ್ಟಫಲನಿಮಿತ್ತಸ್ಯಾಪಿ ಕರ್ಮಣಃ ಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿಧ್ರೌವ್ಯಾತ್ಕಥಂ ಕರ್ಮಣಾ ಮೋಕ್ಷಃ ಸೇತ್ಸ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇಷ್ಟೇತಿ ।
ಬಾಹುಲ್ಯಮಶ್ವಮೇಧಾದಿಕರ್ಮಣೋ ಮಹತ್ತರತ್ವಂ ತದ್ಧಿ ದುರಿತಮಭಿಭೂಯ ಮೋಕ್ಷಮೇವ ಸಂಪಾದಯಿಷ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯತ್ಕೃತಕಂ ತದನಿತ್ಯಮಿತಿ ನ್ಯಾಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ತನ್ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ಸಂಸಾರಃ ಇಹೇತಿನಿಪಾತಾರ್ಥಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಅದ್ಭುತವದಿತಿ ।
ಅನೇವಂವಿತ್ತ್ವಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಸ್ವಂ ಲೋಕಮಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೋ ವಿಧಿರನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾದಿಃ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಚ್ಛಿದ್ರೇಷು ದುರಿತಪ್ರಸಕ್ತಿಂ ನಿವಾರಯತಿ —
ನೈರಂತರ್ಯೇಣೇತಿ ।
ತಥಾ ಪುಣ್ಯಂ ಸಂಚಿನ್ವತೋಽಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ಅನೇನೇತಿ ।
ಪ್ರಕ್ರಾಂತಯಚ್ಛಬ್ದಾಪೇಕ್ಷಿತಂ ಕಥಯತಿ —
ತತ್ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಪ್ರಾಗುಕ್ತನ್ಯಾಯದ್ಯೋತೀ ಹೇತಿ ನಿಪಾತಃ ।
ಕಾರಣರೂಪೇಣ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ದ್ರುವತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ಕಾರಣಯೋರಿತಿ ।
ಮುಕ್ತೇರನಿತ್ಯತ್ವದೋಷಸಮಾಧಿಸ್ತರ್ಹಿ ಕೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಆತ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಸ್ವಂ ಲೋಕಮಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಆತ್ಮಾನಮಿತೀತಿ ।
ಆತ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಸ್ವಲೋಕವಿಷಯತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಇಹ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಯೋಗೇ ತು ಪುನರುಕ್ತಿಭಯಾದರ್ಥಾಂತರವಿಷಯತ್ವಮಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ಯಾಫಲಮಾಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರಾ ನಿಕ್ಷಿಪತಿ —
ಸ ಯ ಇತಿ ।
ಕರ್ಮಫಲಸ್ಯ ಕ್ಷಯಿತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ಕರ್ಮಣೋಽಕ್ಷಯತ್ವಂ ವದತೋ ವ್ಯಾಹತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಂ ವೈಧರ್ಮ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅವಿದುಷ ಇತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ಕರ್ಮಕ್ಷಯೇಽಪಿ ವಾ ವಿದುಷೋ ದುಃಖಾಭಾವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಮಿಥಿಲಾಯಾಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮಾನಮಿತ್ಯಾದಿ ಕೇವಲಜ್ಞಾನಾನ್ಮುಕ್ತಿರಿತ್ಯೇವಂಪರತಯಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ಸಂಪ್ರತಿ ತತ್ರ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚವ್ಯಾಖ್ಯಾಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಸ್ವಾತ್ಮೇತಿ ।
ಆತ್ಮಲೋಕೋಪಾಸಕಸ್ಯ ಕರ್ಮಾಭಾವೇ ಕಥಂ ತದಕ್ಷಯವಾಚೋಯುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಕರ್ಮಾಭಾವಸ್ಯಾಸಿದ್ಧಿಮಭಿಸಂಧಾಯ ಕರ್ಮಸಾಧ್ಯಂ ಲೋಕಂ ವ್ಯಾಕೃತಾವ್ಯಾಕೃತರೂಪೇಣ ಭಿನತ್ತಿ —
ಲೋಕಶಬ್ದಾರ್ಥಂಚೇತಿ ।
ಔತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಿಕೀ ಕಲ್ಪನಾ ನ ತು ಶ್ರೌತೀತಿ ವಕ್ತುಂ ಕಿಲೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಂ ಲೋಕಶಬ್ದಾರ್ಥಮನೂದ್ಯ ತದುಪಾಸಕಸ್ಯ ದೋಷಮಾಹ —
ಏಕ ಇತಿ ।
ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಃ ಕರ್ಮಾತ್ಮಾ ತತ್ಸಾಧ್ಯೋ ವ್ಯಾಕೃತಾವಸ್ಥೋ ಲೋಕಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನಹಂಗ್ರಹೋಪಾಸಕಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ । ಕಿಲಶಬ್ದಸ್ತು ಪೂರ್ವವತ್ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಲೋಕಶಬ್ದಾರ್ಥಮನೂದ್ಯ ತದುಪಾಸಕಸ್ಯ ಲಾಭಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಮೇವೇತಿ ।
ಯಥಾ ಕುಂಡಲಾದೇರಂತರ್ಬಹಿರನ್ವೇಷಣೇ ಸುವರ್ಣಾತಿರಿಕ್ತರೂಪಾನುಪಲಂಭಾತ್ತದ್ರೂಪೇಣಾಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವಂ ತಥಾ ಕರ್ಮಸಾಧ್ಯಂ ಹಿರಣ್ಯಮರ್ಗಾದಿಲೋಕಂ ಕಾರ್ಯತ್ವಾದವ್ಯಾಕೃತಂ ಕಾರಣಮೇವೇತ್ಯಂಗೀಕೃತ್ಯ ಯಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನಹಂಬುದ್ಧ್ಯೋಪಾಸ್ಯೇ ತಸ್ಯಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕರ್ಮಸಾಧ್ಯಲೋಕಾತ್ಮೋಪಾಸಕತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವಂ ಕರ್ಮಿತ್ವಂ ಚ ಘಟತೇ ತಸ್ಯ ಖಲ್ವಾತ್ಮೈವ ಕರ್ಮ ತೇನ ತಸ್ಯ ತನ್ನ ಕ್ಷೀಯತೇ । ಯಃ ಪುನರದ್ವೈತಾವಸ್ಥಾಮುಪಾಸ್ತೇ ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮೈವ ಕರ್ಮ ಭವತೀತಿ ಹಿ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚೈರುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮಾನಮಿತ್ಯಾದಿಸಮುಚ್ಚಯಪರಮಿತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಭವತೀತಿ ।
ಶ್ರೌತತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸ್ವಲೋಕೇತಿ ।
ಸ್ವಂ ಲೋಕಮದೃಷ್ಟ್ವೇತ್ಯತ್ರ ಸ್ವಲೋಕಶಬ್ದೇನ ಪರಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯಾಽತ್ಮಾನಮೇವೇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಕೃತಹಾನಾಪ್ರಕೃತಪ್ರಕ್ರಿಯಾಪರಿಹಾರಾರ್ಥಮುಕ್ತತ್ವಾನ್ನಾತ್ರ ಲೋಕದ್ವೈವಿದ್ಯಕಲ್ಪನಾ ಯುಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಲೋಕಶಬ್ದೇನಾತ್ರ ಪರಮಾತ್ಮಪರಿಗ್ರಹೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಸ್ವಂ ಲೋಕಮಿತೀತಿ ।
ಯಥಾ ಲೋಕಸ್ಯ ಸ್ವಶಬ್ದಾರ್ಥೋ ವಿಶೇಷಣಂ ತಥಾಽಽತ್ಮಾನಮಿತ್ಯತ್ರ ಸ್ವಶಬ್ದಪರ್ಯಾಯಾತ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಸ್ತಸ್ಯ ವಿಶೇಷಣಂ ದೃಶ್ಯತೇ ನ ಚ ಕರ್ಮಫಲಸ್ಯ ಮುಕ್ತ್ಯಮಾತ್ಮತ್ವಮತೋ ಲೋಕಶಬ್ದೋಽತ್ರ ಪರಮಾತ್ಮೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಕರಣಾದ್ವಿಶೇಷಣಾಚ್ಚ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪರಸ್ಯೈವ ಲೋಕಶಬ್ದಾರ್ಥತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಪರೇಣೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಪುತ್ರೇತಿ ।
ಅಥ ಪರೇಷು ವಾಕ್ಯೇಷು ಪರಮಾತ್ಮಾ ಲೋಕಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ಪ್ರಕೃತೇ ತು ಕರ್ಮಫಲಮಿತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೇತಿ ಚೇನ್ನೈವಮೇಕವಾಕ್ಯತ್ವಸಂಭವೇ ತದ್ಭೇದಸ್ಯಾನ್ಯಾಯ್ಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತೈರಿತಿ ।
ಏಕವಾಕ್ಯತ್ವಸಂಭಾವನಾಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ಇಹಾಪೀತಿ ।
ಯಥೋತ್ತರತ್ರಾಽಽತ್ಮಾದಿಶಬ್ದೇನ ಲೋಕೋ ವಿಶೇಷಿಸ್ತಥಾಽಽತ್ಮಾನಮಿತ್ಯತ್ರಾಪ್ಯಾತ್ಮಶಬ್ದೇನ ವಿಶೇಷ್ಯತೇ । ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯೇ ಚ ಸ್ವಂ ಲೋಕಮದೃಷ್ಟ್ವೇತಿ ಸ್ವಶಬ್ದೇನಾಽಽತ್ಮವಾಚಿನಾ ತಸ್ಯ ವಿಶೇಷಣಂ ದೃಶ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚ ಪೂರ್ವಾಪರಾಲೋಚನಾಯಾಮೇಕವಾಕ್ಯತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಕರಣೇನ ತಸ್ಯ ಲೋಕಶಬ್ದಾರ್ಥತ್ವಮಯುಕ್ತಂ ಲಿಂಗವಿರೋಧಾದಿತಿ ಚೋದಯತಿ —
ಅಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಇಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅರ್ಥವಾದಸ್ಥಂ ಲಿಂಗಂ ನ ಪ್ರಕರಣಾದ್ಬಲವದಿತಿ ಮತ್ವಾ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ತುತಿಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಸ್ವಸ್ಮಾದೇವೇತಿ ।
ಲೋಕಾಜ್ಜ್ಞಾತಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಯಥಾ ಛಾಂದೋಗ್ಯೇ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮಾತ್ಮನಃ ಸ್ರಷ್ಟೃತ್ವಮುಚ್ಯತೇ ತಥಾಽತ್ರಾಪ್ಯಾತ್ಮಲೋಕಂ ಸ್ತೋತುಮೇತತ್ಫಲವಚನಮಿತ್ಯಾಹ —
ಆತ್ಮತ ಇತಿ ।
ಭವತು ವಾ ಮಾ ಭೂದಸ್ಮಾದ್ಧ್ಯೇವೇತ್ಯಾದಿರರ್ಥವಾದಸ್ತಥಾಽಪಿ ತಸ್ಯ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥತ್ವಾದ್ಯುಕ್ತಮತ್ರ ಲೋಕಶಬ್ದೇನ ಪರಮಾತ್ಮಗ್ರಹಣಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವಾತ್ಮೇತಿ ।
ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ಸರ್ವಮಭವದಿತಿ ವಾಕ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಯತಿ —
ಪೂರ್ವವದಿತಿ ।
ಕಿಂಚಾಽಽತ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ತ್ರಿಧಾಪರಿಚ್ಛೇದಶೂನ್ಯಾರ್ಥವಾಚಿತಾಯಾ ಯಚ್ಚಾಽಽಪ್ನೋತೀತ್ಯಾದಿನ್ಯಾಯೇನ ಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ತತ್ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಲೋಕಶಬ್ದಸ್ಯಾಪಿ ತದರ್ಥತ್ವಾತ್ಪರಸ್ಯೈವಾತ್ರ ಲೋಕತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ಕಿಂಚ ಯದಿ ಲೋಕಶಬ್ದೇನ ಪರಂ ಹಿತ್ವಾಽರ್ಥಾಂತರಮುಚ್ಯತೇ ತದಾ ಸವಿಶೇಷಣಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸ್ಯಾದನ್ಯಥಾ ಸ್ವಂ ಲೋಕಮಿತಿ ಪ್ರಕೃತಪರಮಾತ್ಮಲೋಕಸ್ಯ ತ್ವತ್ಪಕ್ಷೇಽಂತರೋಕ್ತಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಯ ಚ ವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯಯೋಗಾತ್ । ನ ಚಾತ್ರ ಸವಿಶೇಷಣಂ ವಾಕ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಮತಃ ಸ್ವಂ ಲೋಕಮಿತಿ ಪ್ರಕೃತಃ ಪರಮಾತ್ಮೈವಾತ್ರಾಪಿ ಲೋಕ ಇತ್ಯಾಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ವಿಶೇಷಣಂ ವಿನೈವಾಸ್ಮಾದಿತ್ಯತ್ರ ಪರಾಪರಾಭ್ಯಾಮರ್ಥಾಂತರಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಸ್ವಂ ಲೋಕಮಿತಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಪರಮಾತ್ಮನ್ಯಾತ್ಮಾನಮೇವೇತಿ ವಿಶೇಷಿತೇ ಚಾವ್ಯಾಕೃತಾಖ್ಯಾ ಪರಾಪರಾಭ್ಯಾಮಂತರಾಲಾವಸ್ಥಾ ನ ಪ್ರತಿಪತ್ತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ತಸ್ಯಾಃ ಶ್ರುತತ್ವಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೫॥
ಕಂಡಿಕಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಥೋ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅತ್ರೇತ್ಯವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾ ಪೂರ್ವಗ್ರಂಥೋ ವಾ ದೃಶ್ಯತೇ ।
ಅಪಿಪರ್ಯಾಯಸ್ಯಾಥೋಶಬ್ದಸ್ಯಾಸಂಗತಿಮಾಶಂಕ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೋ ಇತೀತಿ ।
ಪರಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ತತೋ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಗೃಹೀತಿ ।
ಗೃಹಿತ್ವೇ ಹೇತುರವಿದ್ವಾನಿತ್ಯಾದಿ ।
ಇತರಪರ್ಯುದಾಸಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮಾಧಿಕೃತ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಕಥಮುಕ್ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನಃ ಸರ್ವಭೋಗ್ಯತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕೈಃ ಪುನರಿತಿ ।
ಯಜತಿಜುಹೋತ್ಯೋಸ್ತ್ಯಾಗರ್ಥತ್ವೇನಾವಿಶೇಷಾತ್ಪುನರುಕ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯ ಯಜತಿಚೋದನಾದ್ರವ್ಯದೇವತಾಕ್ರಿಯಾಸಮುದಾಯೇ ಕೃತಾರ್ಥತ್ವಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನಾಽಽಹ —
ಯಾಗ ಇತಿ ।
ಆಸೇಚನಂ ಪ್ರಕ್ಷೇಪಃ । ಉಕ್ತಂಚ – ಜುಹೋತಿರಾಸೇಚನಾವಧಿಕಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಜೈ೦ ಸೂ೦ ೪–೨–೨೮ ।
ಯಥೋಕ್ತಸೋಮಾದಿಭಿರ್ದೇವಾದೀನ್ಪ್ರತ್ಯುಪಕುರ್ವತೋ ಗೃಹಿಣೌ ವಿದ್ಯಯಾ ಪ್ರತಿಬಂಧಸಂಭವಾತ್ತದುಪಕಾರಿತ್ವವ್ಯಾವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪೂರ್ವೇಷಾಮಥಶಬ್ದಾನಾಮಭಿಪ್ರೇತಮರ್ಥಮನೂದ್ಯ ಸಮನಂತರವಾಕ್ಯಮನೂದ್ಯ ತದರ್ಥಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ದೇವಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಾಧಿಕಾರಿಣಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಪರಿಪಾಲನಮೇವ ಪರಿರಕ್ಷಣಮಿತಿ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಂ ಕರ್ಮ ಕುರ್ವನ್ಯದ್ಯಪಿ ದೇವಾದೀನ್ಪ್ರತ್ಯುಪಕರೋತಿ ತಥಾಽಪಿ ನ ತತ್ಕರ್ತೃತ್ವಮಾವಶ್ಯಕಂ ಮಾನಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದ್ವಾ ಇತಿ ।
ಭೂತಯಜ್ಞೋ ಮನುಷ್ಯಯಜ್ಞಃ ಪಿತೃಯಜ್ಞೋ ದೇವಯಜ್ಞೋ ಬ್ರಹ್ಮಯಜ್ಞಶ್ಚೇತ್ಯೇವಂ ಪಂಚಮಹಾಯಜ್ಞಾಃ ।
ನನು ಶ್ರುತಮಪಿ ವಿಚಾರಂ ವಿನಾ ನಾನುಷ್ಠೇಯಂ ನ ಹಿ ರುದ್ರರೋದನಾದಿ ಶ್ರುತಮಿತ್ಯೇವಾನುಷ್ಠೀಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮೀಮಾಂಸಿತಮಿತಿ ।
’ತದೇತದವದಯತೇ ತದ್ಯಜತೇ ಸ ಯದಗ್ನೌ ಜುಹೋತೀ’ತ್ಯಾದ್ಯವಧಾನಪ್ರಕರಣಮ್ । ‘ಋಣಂ ಹ ವಾವ ಜಾಯತೇ ಜಾಯಮಾನೋ ಯೋಽಸ್ತೀ’ತ್ಯಾದಿನಾಽರ್ಥವಾದೇನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಂ ಪಾತನಿಕಾಂಕರೋತಿ —
ಆತ್ಮೈವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕರ್ಮೈವ ಬಂಧನಂ ತತ್ರಾಧಿಕಾರೋಽನುಷ್ಠಾನಂ ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ಯಾವತ್ । ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರಸ್ತದುಪಾಯೈ ಶ್ರವಣಾದೌ ಪ್ರವೃತ್ತಿಸ್ತತ್ರೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥೋಕ್ತಾಧಿಕಾರಿಣೋ ದೇವಾದಿಭೀ ರಕ್ಷಣಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿಮಾರ್ಗೇ ನಿಯಮೇನ ಪ್ರವರ್ತಕಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಪ್ರವರ್ತಕಾಂತರಂ ನ ವಕ್ತವ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮಾಧಿಕಾರೇತಿ ।
ಕರ್ಮಸ್ವಧಿಕಾರೇಣ ಸ್ವಗೋಚರತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾನೇವ ದೇವಾದಯೋಽಪಿ ರಕ್ಷಂತಿ ನ ಸರ್ವಾಶ್ರಮಸಾಧಾರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಣಮತೋಽಸ್ಯ ಕರ್ಮಮಾರ್ಗೇ ಪ್ರವೃತ್ತೌ ದೇವಾದಿರಕ್ಷಣಸ್ಯಾಹೇತುತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಣೋ ನಿವೃತ್ತಿಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿಪಕ್ಷಪಾತೇ ಕಾರಣಂ ವಾಚ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮನುಷ್ಯಮಾತ್ರಂ ಕರ್ಮಣ್ಯೇವ ಬಲಾತ್ಪ್ರವರ್ತಯಂತಿ ತೇಷಾಮಚಿಂತ್ಯಶಕ್ತಿತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಸ್ವಗೋಚರಾರೂಢಾನೇವೇತ್ಯೇವಕಾರಸ್ಯ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಾಧಿಕಾರೋ ಗೃಹಸ್ಥಾನುಷ್ಠೇಯಕರ್ಮಸು ಗೃಹಸ್ಥತ್ವೇನ ಸ್ವಾಮಿತ್ವಂ ತೇನ ದೇವಗೋಚರತಾಮಪ್ರಾಪ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೇವಾದಿರಕ್ಷಣಸ್ಯಾಕಾರಣತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಗವಿದ್ಯಾ ಯಥೋಕ್ತಾಧಿಕಾರಿಣೋ ನಿಯಮೇನ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುರಾಗೇ ಹೇತುರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಅವಿದ್ವಾನಿತಿ ।
ತಸ್ಯಾಃ ಸ್ವರೂಪೇಣ ಪ್ರವರ್ತಕತ್ವಂ ದೂಷಯತಿ —
ಸಾಽಪೀತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಯಸ್ತರ್ಹಿ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕೌ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಕಾರಣಕಾರಣತ್ವೇನೇತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರವರ್ತಕೇತಿ ।
ಸತ್ಯನ್ಯಸ್ಮಿನ್ಕಾರಣೇಽಕಾರಣಮೇವಾವಿದ್ಯಾ ಪ್ರವೃತ್ತೇರಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಉತ್ತರವಾಕ್ಯಮುತ್ತರತ್ವೇನಾವತಾರ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಪ್ರವರ್ತಕಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ತದಿಹಾಭಿಧೀಯತ ಇತಿ ।
ತತ್ರಾರ್ಥತಃ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕ್ಯಾಮಿತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಭಗವತಃ ಸಮ್ಮತಿಮಾಹ —
ಸ್ಮೃತೌ ಚೇತಿ ।
’ಅಥ ಕೇನ ಪ್ರಯುಕ್ತೋಽಯಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿಪ್ರಶ್ನಸ್ಯೋತ್ತರಮ್ –
‘ಕಾಮ ಏಷ ಕ್ರೋಧ ಏಷ ರಜೋಗುಣಸಮುದ್ಭವಃ’(ಭ. ಗೀ. ೩ । ೩೭) ಇತ್ಯಾದಿ ।
’ಅಕಾಮತಃ ಕ್ರಿಯಾ ಕಾಚಿದ್ದೃಶ್ಯತೇ ನೇಹ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ।
ಯದ್ಯದ್ಧಿ ಕುರುತೇ ಜಂತುಸ್ತತ್ತತ್ಕಾಮಸ್ಯ ಚೇಷ್ಟಿತಮ್’ ॥
ಇತಿ ವಾಕ್ಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಮಾನವೇ ಚೇತಿ ।
ದರ್ಶಿತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ತೃತೀಯಾಧ್ಯಾಯಶೇಷಮಪಿ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಸ ಏಷೋಽರ್ಥ ಇತಿ ॥೧೬॥
ಏವಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರತೀಕಮಾದಯ ಪದಾನಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಆತ್ಮೈವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವರ್ಣೀ ದ್ವಿಜತ್ವದ್ಯೋತಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಹೇತ್ವಭಾವೇ ತಸ್ಯ ಕಾಮಿತ್ವಮಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಜಾಯಾದೀತಿ ।
ಸಶಬ್ದಂ ವ್ಯಾಕುರ್ವನ್ನುತ್ತರವಾಕ್ಯಮಾದಯಾವಶಿಷ್ಟಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕ್ಯೇತಿ ।
ಕಾಮನಾಪ್ರಕಾರಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಾಧಿಕಾರಹೇತುತ್ವಂ ತಸ್ಯಾಃ ಸಾಧಯತಿ —
ತಯೇತಿ ।
ಪ್ರಜಾಂ ಪ್ರತಿ ಜಾಯಾಯಾ ಹೇತುತ್ವದ್ಯೋತಕೋಽಥಶಬ್ದಃ । ಪ್ರಜಾಯಾ ಮಾನುಷವಿತ್ತಾಂತರ್ಭಾವಮಭ್ಯುಪೇತ್ಯ ದ್ವಿತೀಯೋಽಥಶಬ್ದಃ । ತೃತೀಯಸ್ತು ವಿತ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಹೇತುತ್ವವಿವಕ್ಷಯೇತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಫಲಮಾಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ತತ್ಕಿಂ ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕಕರ್ಮಣಾಮೇವಾನುಷ್ಠಾನಂ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಕಾಮ್ಯಾನಿ ಚೇತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾಪದಮನುಕ್ರಷ್ಟುಂ ಚಶಬ್ದಃ ಕಾಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಯಥಾಶ್ರುತಮರ್ಥಂ ಗೃಹೀತ್ವೈತಾವಾನಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ಸಾಧನಲಕ್ಷಣೇತಿ ।
ಅಸ್ಯಾಃ ಸಾಧನೈಷಣಾಯಾಃ ಫಲಭೂತಾ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ದ್ವಯೋರೇಷಣಾತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ಲೋಕೈಷಣಾಂ ಪರಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ತದರ್ಥಾ ಹೀತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಸಾಧನೈಷಣೋಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸೈಕೇತಿ ।
ಏತೇನ ವಾಕ್ಯಶೇಷೋಽಪ್ಯನುಗುಣೀ ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಸಾಧನವತ್ಫಲಮಪಿ ಕಾಮಮಾತ್ರಂ ಚೇತ್ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಸಾಧನಮಾತ್ರಮಭಿಧಾಯೈತಾವಾನವಧ್ರಿಯತೇ ತತ್ರಾಹ —
ಫಲಾರ್ಥತ್ವಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತೇ ಸಾಧನೇ ಸಾಧ್ಯಮಾರ್ಥಿಕಮಿತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಭೋಜನ ಇತಿ ।
ಸಾಧನೋಕ್ತೌ ಸಾಧ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಾದುಕ್ತೇರೇತಾವಾನಿತಿ ದ್ವಯೋರನುವಾದೇಽಪಿ ಕಥಮೇಷಣಾರ್ಥೇ ಕಾಮಶಬ್ದಸ್ತತ್ರ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ, ನ ಹಿ ತೌ ಪರ್ಯಾಯೌ, ನ ಚ ತದವಾಚ್ಯತ್ವೇ ತಯೋರನರ್ಥಕತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪರ್ಯಾಯತ್ವಮೇಷಣಾಕಾಮಶಬ್ದಯೋರುಪೇತ್ಯಾಹ —
ತೇ ಏತೇ ಇತಿ ।
ಚೇಷ್ಟನಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಕರ್ಮಮಾರ್ಗ ಇತಿ ।
ಅಗ್ನಿಮುಗ್ಧೋಽಗ್ನಿರೇವ ಹೋಮಾದಿದ್ವಾರೇಣ ಮಮ ಶ್ರೇಯಃಸಾಧನಂ ನಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಭಿಮಾನವಾಂಧೂಮತಾಂತೋ ಧೂಮೇನ ಗ್ಲಾನಿಮಾಪನ್ನೋ ಧೂಮತಾ ವಾ ಮಮಾಂತೇ ದೇಹಾವಸಾನೇ ಭವತೀತಿ ಮನ್ಯಮಾನಃ ‘ತೇ ಧೂಮಮಭಸಂಭವಂತೀ’ತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ಸ್ವಂ ಲೋಕಮಾತ್ಮಾನಮ್ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಮಾದೇತಾವತ್ತ್ವಮವಧಾರ್ಯತೇ ತೇಷಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಂ ಲೋಕದೃಷ್ಟಿಮವಷ್ಟಭ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಲಬ್ಧವ್ಯಾಂತರಾಭಾವೇಽಪಿ ಕಾಮಯಿತವ್ಯಾಂತರಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ –
ಲಬ್ಧವ್ಯೇತಿ ।
ಏತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಾತಿರೇಕೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಯೋರ್ದ್ವಯೋರಪಿ ಕಾಮತ್ವವಿಧಾಯಿಶ್ರುತೇರಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ಏತದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಕಾಮಸ್ಯಾನರ್ಥತ್ವಾತ್ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಯೋಶ್ಚ ತಾವನ್ಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ಸರ್ಗಾದೌ ಪುಮರ್ಥತಾವಿಶ್ವಾಸಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವಪ್ನಲಾಭತುಲ್ಯಾಭ್ಯಸ್ತ್ರಿಸೃಭ್ಯೋಽಪ್ಯೇಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನಂ ಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ಮಕಂ ಕೃತ್ವಾ ಕಾಂಕ್ಷಿತಮೋಕ್ಷಹೇತುಂ ಜ್ಞಾನಮುದ್ಧಿಶ್ಯ ಶ್ರವಣಾದ್ಯಾವರ್ತಯೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಮಾದಪೀತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಕೃತಸ್ಥಿತಿರೇಷಾ ನ ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕಾರಿಣಾಮಿದಂ ವೃತ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಜಾಪತೇಶ್ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುತ್ವೇನ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಸೋಽಬಿಭೇದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರೈವ ಕಾರ್ಯಲಿಂಗಕಾನುಮಾನಂ ಸೂಚಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ ಯಾವದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ ಏವಮಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಃ ಸಶಬ್ದೋ ವಾಕ್ಯಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಃ । ದ್ವಿತೀಯಸ್ತು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಧ್ಯಪಾತೀತ್ಯವಿರೋಧಃ ।
ಅರ್ಥಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಪಾರಶೇಷ್ಯಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನತೇತ್ಯೇತದವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಯದೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಕೃತ್ಸ್ನತ್ವಾಭಿಮಾನಿನೋ ವಿರದ್ಧಂ ಕೃತ್ಸ್ನತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ವಿರೋಧಮಂತರೇಣ ಕಾರ್ತ್ಸ್ನ್ಯಾರ್ಥಂ ವಿಭಾಗಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಯಮಿತಿ ।
ವಿಭಾಗೇ ಪ್ರಸ್ತುತೇ ಮನಸೋ ಯಜಮಾನತ್ವಕಲ್ಪನಾಯಾಂ ನಿಮಿತ್ತಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ತಥಾ ಮನಸೋ ಯಜಮಾನತ್ವಕಲ್ಪನಾವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಾಚಿ ಜಾಯಾತ್ವಕಲ್ಪನಾಯಾಂ ನಿಮಿತ್ತಮಾಹ —
ಮನ ಇತಿ ।
ವಾಚೋ ಮನೋಽನುವೃತ್ತಿತ್ವಂ ಸ್ವರೂಪಕಥನಪುರಃಸರಂ ಸ್ಪೋರಯತಿ —
ವಾಗಿತೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಪ್ರಜಾತ್ವಕಲ್ಪನಾಂ ಸಾಧಯತಿ —
ತಾಭ್ಯಾಂಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನಶ್ಚಕ್ಷುರ್ಮಾನುಷಂ ವಿತ್ತಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಪಶುಹಿರಣ್ಯಾದಿ ತಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾದಿತ್ರಯೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಆದಿಪದೇನ ಕಾಯಚೇಷ್ಟಾ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಮಾನುಷಮಿತಿ ವಿಶೇಷಣಸ್ಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ತದ್ವಿವಿಧಮಿತಿ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಚಕ್ಷುಶೋ ಮಾನುಷವಿತ್ತತ್ವಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಗವಾದೀತಿ ।
ತತ್ಪದಪರಾಮೃಷ್ಟಮೇವಾರ್ಥಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತೇನ ಸಂಬಂಧಾದಿತಿ ।
ತತ್ಸ್ಥಾನೀಯಂ ಮಾನುಷವಿತ್ತಸ್ಥಾನೀಯಂ ತೇನ ಮಾನುಷೇಣ ವಿತ್ತೇನೇತ್ಯೇತತ್ ।
ಸಂಬಂಧಮೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ಚಕ್ಷುಷಾ ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಮಾಚ್ಚಕ್ಷುರ್ಮಾನುಷಂ ವಿತ್ತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಮುಪಾದತ್ತೇ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ದೇವೇತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಜಮಾನಾದಿನಿರ್ವರ್ತ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇಹೇತಿ ಸಂಪತ್ತಿಪಕ್ಷೋಕ್ತಿಃ ।
ಶರೀರಸ್ಯ ಕರ್ಮತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಕಥಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಅಸ್ಯೇತಿ ಯಜಮಾನೋಕ್ತಿಃ । ಹಿಶಬ್ದಾರ್ಥೋ ಯತ ಇತ್ಯನೂದ್ಯತೇ ।
ತಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನತೇತ್ಯುಕ್ತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಕೃತ್ಸ್ನತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಸ್ಯೇತಿ ದರ್ಶನೋಕ್ತಿಃ । ಪಶೋಃ ಪುರುಷಸ್ಯ ಚ ಪಾಂಕತ್ವಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಪುರುಷಸ್ಯ ಪಶುತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ಪೃಥಗ್ಗ್ರಹಣಮಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪಶುತ್ವೇಽಪೀತಿ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಪಶುಪುರುಷಯೋರೇವ ಪಾಂಕತ್ವಂ ಕಿಂತು ಸರ್ವಸ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂ ಬಹುನೇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಸ್ಯ ದರ್ಶನಸ್ಯ ಯಜ್ಞತ್ವಂ ಪಂಚತ್ವಯೋಗಾದವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸಂಪತ್ತಿಫಲಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾರ್ಥವಾಕ್ಯಮನುವದನ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಯ ಏವಂ ವೇದೇತಿ ।
ಸಾಧ್ಯಂ ಸಾಧನಂ ಚ ಪಾಂಕಂ ಸೂತ್ರಾತ್ಮನಾ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ತಚ್ಚಾಽಽತ್ಮತ್ವೇನಾನುಸಂಧಾನಸ್ಯ ತದಾಪ್ತಿರೇವ ಫಲಂ ತತ್ಕ್ರತುನ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೭॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ಸಂಗತಿಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರೇತ್ಯತಿಕ್ರಾಂತಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತಿಃ । ಉಪಾಸ್ತಿಶಬ್ದಿತಂ ಭೇದದರ್ಶನಮವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯಮನೇನಾನೂದ್ಯ ನ ಸ ವೇದೇತಿ ತದ್ಧೇತುರವಿದ್ಯಾ ಪೂರ್ವತ್ರ ಪ್ರಸ್ತುತೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಅಥೋ ಅಯಮಿತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಸವರ್ಣಾಶ್ರಮಾಭಿಮಾನ ಇತಿ ।
ಆತ್ಮೈವೇದಮಗ್ರ ಆಸೀದಿತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಕಾಮಪ್ರಯುಕ್ತ ಇತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯಿತುಮಪೇಕ್ಷಿತಂ ಪೂರಯತಿ —
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ಗೃಹಿಣೋ ಜಗತಶ್ಚ ಪರಸ್ಪರಂ ಸ್ವಕರ್ಮೋಪಾರ್ಜಿತತ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮನ್ಯಥಾಽನ್ಯೋನ್ಯಮುಪಕಾರಕತ್ವಾಯೋಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಸೂತ್ರಸ್ಯೈವ ಜಗತ್ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಜ್ಞಾನಕ್ರಿಯಾತಿಶಯವತ್ತ್ವಾನ್ನೇತರೇಷಾಂ ತದಭಾವಾದತ ಆಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಕಲ್ಪೀಯವಿಹಿತಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಜ್ಞಾನಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾತಾ ಸರ್ವೋ ಜಂತುರುತ್ತರಸರ್ಗಸ್ಯ ಪಿತೃತ್ವೇನಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತೋ ನ ತು ಪ್ರಜಾಪತಿರೇವೇತ್ಯುಕ್ತಮರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯ ಮಿಥೋ ಹೇತುಹೇತುಮತ್ತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಏತದೇವೇತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯಾನ್ಯೋನ್ಯಕಾರ್ಯಕಾರಣತ್ವೋಕ್ತ್ಯಾ ಕಲ್ಪಿತತ್ವವಚನಂ ಕುತ್ರೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮೈಕತ್ವೇತಿ ।
ಏವಂ ಭೂಮಿಕಾಂ ಕೃತ್ವೋತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯದಸಾವಿತಿ ।
ಉಚ್ಯಂತೇ ಧ್ಯಾನಾರ್ಥಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅನ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಃ —
ಭೋಜ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ತೇನ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಭ್ಯಾಂ ಜನಕತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮವತಾರ್ಯ ಮಂತ್ರಮವತಾರಯತಿ —
ಏತೇಷಾಮಿತಿ ॥೧॥
ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಮಂತ್ರಭಾಗಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನೀತಿ ।
ಅಜನಯದಿತಿ ಕ್ರಿಯಾಯಾ ವಿಶೇಷಣಂ ಯದಿತಿ ಪದಮ್ । ತಥಾ ಚ ತದ್ಯುಕ್ತಂ ಪಿತೃತ್ವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ । ಗ್ರಂಥಾರ್ಥಧಾರಣಶಕ್ತಿರ್ಮೇಧಾ । ಕೃಚ್ಛ್ರಚಾಂದ್ರಾಯಣಾದಿ ತಪಃ ।
ತೇ ಕಸ್ಮಾದತ್ರ ನ ಗೃಹ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೀ ಇತಿ ।
ತಯೋಃ ಪ್ರಕೃತತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಪಾಂಕ್ತಂ ಹೀತಿ ।
ಇತರಯೋರಪ್ರಕೃತತ್ವಂ ಹೇತೂಕೃತಮನೂದ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋಃ ಪ್ರಕೃತತ್ವಮುಕ್ತಂ ಹೇತುಮಾದಾಯ ವಾಕ್ಯಂ ಪೂರಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನೀತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಭಾಗಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಾಕ್ಯಸಮುದಾಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತ್ಮಕೋ ಗ್ರಂಥಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮೇಧಯಾ ಹೀತ್ಯಾದಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ತತ್ರ ಯದಿತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಮಂತ್ರಸಮುದಾಯಃ ಸಪ್ತಮ್ಯಾ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮೇವ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಹೀತಿ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಹಿಶಬ್ದಾನ್ಮಂತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥತ್ವಂ ಕಿಂತು ಮಂತ್ರಸ್ವರೂಪಾಲೋಚನಾಯಾಮಪಿ ತತ್ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಯದಿತಿ ।
ಮಂತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವೇ ಮಂತ್ರಸ್ಯಾನುಗುಣತ್ವಂ ಹೇತೂಕೃತ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ತತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮುಪಪಾದಯಿತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಾತ್ಮಕೇ ಜಗತಿ ಯತ್ಪಿತೃತ್ವಮವಿದ್ಯಾವತೋ ಭಾವಿ ತತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ ಅನುಭೂಯತೇ ಹಿ ಜಾಯಾದಿ ಸಂಪಾದಯನ್ನವಿದ್ವಾನಿತ್ಯಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಶ್ರುತ್ಯಾ ಚ ಪ್ರಾಗುಕ್ತತ್ವಾತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧಮೇತದಿತ್ಯಾಹ —
ಅಭಿಹಿತಂಚೇತಿ ।
ಯಚ್ಚ ಮೇಧಾತಪೋಭ್ಯಾಂ ಸ್ರಷ್ಟೃತ್ವಂ ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಯೋರುಕ್ತಂ ತದಪಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮೇವ ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಪುತ್ರಾಣಾಮಭಾವೇ ಲೋಕತ್ರಯೋತ್ಪತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯಾಹ —
ತತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಪೂರ್ವೋತ್ತರಗ್ರಂಥಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪುತ್ರೇಣೈವಾಯಂ ಲೋಕೋ ಜಯ್ಯ ಇತ್ಯಾದೌ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾಚ್ಚಾಸ್ಯಾರ್ಥಾಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧತೇತ್ಯಾಹ —
ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂಚೇತಿ ।
ಮಂತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವೇ ಮಂತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥವಿಷಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮುಪಪನ್ನಮಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಮಂತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಮಾಹ —
ಏಷಣಾ ಹೀತಿ ।
ಫಲವಿಷಯತ್ವಂ ತಸ್ಯಾಃ ಸ್ವಾನುಭವಸಿದ್ಧಮಿತಿ ವಕ್ತುಂ ಹಿಶಬ್ದಃ ।
ತಸ್ಯಾ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಮಂತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಮತ ಆಹ —
ಏಷಣಾ ಚೇತಿ ।
ಜಾಯಾದ್ಯಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಕಾಮಸ್ಯ ಸಂಸಾರಾರಂಭಕತ್ವವನ್ಮೋಕ್ಷೇಽಪಿ ಕಾಮಃ ಸಂಸಾರಮಾರಭೇತ ಕಾಮತ್ವಾವಿಶೇಷಾದಿತ್ಯತಿಪ್ರಸಂಗಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾ ವಿಷಯೋ ಮೋಕ್ಷಃ । ತಸ್ಮಿನ್ನದ್ವಿತೀಯತ್ವಾದ್ರಾಗಾದಿಪರಿಪಂಥಿನಿ ಕಾಮಾಪರಪರ್ಯಾಯೋ ರಾಗೋ ನಾವಕಲ್ಪತೇ । ನ ಹಿ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನನಿದಾನೋ ರಾಗಃ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಾಧಿಗಮ್ಯೇ ಮೋಕ್ಷೇ ಸಂಭವತಿ । ಶ್ರದ್ಧಾ ತು ತತ್ರ ಭವತಿ ತತ್ತ್ವಬೋಧಾಧೀನತಯಾ ಸಂಸಾರವಿರೋಧಿನಿ ತನ್ನ ಸಂಸಾರಾನುಷಕ್ತಿರ್ಮುಕ್ತಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಸ್ಯ ಜಾಯಾದೇಃ ಸಂಸಾರಹೇತುತ್ವೇ ಕರ್ಮಾದೇರಶಾಸ್ತ್ರೀಯಸ್ಯ ಕಥಂ ತದ್ಧೇತುತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತೇನೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯೋತ್ಥಸ್ಯ ಕಾಮಸ್ಯ ಸಂಸಾರಹೇತುತ್ವೋಪದರ್ಶನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ । ಸ್ವಾಭಾವಿಕಾಭ್ಯಾಮವಿದ್ಯಾಧೀನಕಾಮಪ್ರಯುಕ್ತಾಭ್ಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚ ತಯೋರ್ಜಗತ್ಸೃಷ್ಟಿಪ್ರಯೋಜಕತ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸ್ಥಾವರಾಂತಸ್ಯೇತಿ ।
ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನೀತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಸ್ಯ ಮೇಧಯಾ ಹೀತ್ಯಾದಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ಚಾಕ್ಷರೋತ್ಥಮರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಪರವಶಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರವಶಾದೇವ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಭಾವಾದಶಾಸ್ತ್ರೀಯಾದ್ವೈತಮುಖ್ಯಸಂಭವಾನ್ನ ತಸ್ಯಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಭಾವಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಸರ್ವೋ ಹೀತಿ ।
ದುಃಖಯತೀತಿ ದುಃಖಸ್ತದ್ಧೇತುರಿತಿ ಯಾವತ್ । ಪ್ರಕೃತಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣವ್ಯಾಖ್ಯಾಸಮಾಪ್ತಾವಿತಿಶಬ್ದೋ ವಿವಕ್ಷಿತಾರ್ಥಪ್ರದರ್ಶನಸಮಾಪ್ತೋ ವಾ ।
ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಯೋಃ ಶ್ರುತ್ಯರ್ಥಾಭ್ಯಾಮರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ಸಮನಂತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸಪ್ತವಿಧೇಽನ್ನೇ ಸೃಷ್ಟೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಾಧಾರಣಮನ್ನಮಸಾಧಾರಣೀಕುರ್ವತೋ ದೋಷಂ ದರ್ಶತಿ —
ಸ ಯ ಇತಿ ।
ತತ್ಪರೋ ಭವತೀತ್ಯುಕ್ತಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಉಪಾಸನಂ ಹೀತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಮಂತ್ರಂ ಪ್ರಮಾಣತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಮೋಘಂ ವಿಫಲಂ ದೇವಾದ್ಯನುಪಭೋಗ್ಯಮನ್ನಂ ಯದಿ ಜ್ಞಾನದುರ್ಬಲೋ ಲಭತೇ ತದಾ ಸ ವಧ ಏವ ತಸ್ಯೇತಿ ಸಾಧಾರಣಮನ್ನಸ್ಯಾಸಾಧಾರಣೀಕರಣಂ ನಿಂದಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ತತ್ರೈವ ಸ್ಮೃತೀರುದಾಹರತಿ —
ಸ್ಮೃತಿರಪೀತಿ ।
‘ನ ವೃಥಾ ಘಾತಯೇತ್ಪಶುಮ್ । ನ ಚೈಕಃ ಸ್ವಯಮಶ್ನೀಯಾದ್ವಿಧಿವರ್ಜಂ ನ ನಿರ್ವಪೇತ್’ ಇತಿ ಪಾದತ್ರಯಂ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ‘ಇಷ್ಟಾನ್ಭೋಗಾನ್ಹಿ ವೋ ದೇವಾ ದಾಸ್ಯಂತೇ ಯಜ್ಞಭಾವಿತಾಃ । ತೈರ್ದತ್ತಾನ್’(ಭ. ಗೀ. ೩ । ೧೨) ಇತಿ ಶೇಷಃ । ‘ಅನ್ನೇನ ಅಭಿಶಂಸತಿ । ಸ್ತೇನಃ ಪ್ರಮುಕ್ತೋ ರಾಜನಿ ಯಾವನ್ನಾನೃತಸಂಕರಃ’(ಆ.ಧ.ಸೂ.) ಇತ್ಯುತ್ತರಂ ಪಾದತ್ರಯಮ್ । ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಪಾದಸ್ಯಾರ್ಥೋ ಭ್ರೂಣಹಾ ಶ್ರೇಷ್ಠಬ್ರಾಹ್ಮಣಘಾತಕಃ । ಯಥಾಽಽಹುಃ –
‘ವರಿಷ್ಠಬ್ರಹ್ಮಹಾ ಚೈವ ಭ್ರೂಣಹೇತ್ಯಭಿಧೀಯತೇ’ ಇತಿ ।
ಸ್ವಸ್ಯಾನ್ನಭಕ್ಷಕೇ ಸ್ವಪಾಪಂ ಮಾರ್ಷ್ಟಿ ಶೋಧಯತೀತ್ಯನ್ನದಾತುಃ ಪಾಪಕ್ಷಯೋಕ್ತೇರಿತರಸ್ಯಾಸಾಧಾರಣೀಕೃತ್ಯ ಭುಂಜಾನಸ್ಯ ಪಾಪಿತೇತಿ ।
“ಅದತ್ತ್ವಾ ತು ಯ ಏತೇಭ್ಯಃ ಪೂರ್ವಂ ಭುಂಕ್ತೇಽವಿಚಕ್ಷಣಃ । ಸ ಭುಂಜಾನೋ ನ ಜಾನಾತಿ ಶ್ವಗೃರ್ಧ್ರೈರ್ಜಗ್ಧಿಮಾತ್ಮನಃ ॥”(ಮ.ಸ್ಮೃ. ೩ । ೧೧೫) ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಾದಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ಹೇತುಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸರ್ವಭೋಜ್ಯತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಯೋ ಮುಖ ಇತಿ ।
ಪರಸ್ಯ ಶ್ವಾಮಾರ್ಜಾರಾದೇರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪೀಡಾಕರತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಮಮೇದಮಿತಿ ।
ಪ್ರಾಗುಕ್ತದೃಷ್ಟಿಫಲಮಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸಾಧಾರಣಮನ್ನಸಾಧಾರಣೀಕುರ್ವಾಣಸ್ಯ ಪಾಪಾನಿರ್ವೃತ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ದುಷ್ಕೃತಂ ಹೀತಿ ।
ಯದಾ ಹಿ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ದುಷ್ಕೃತಮನ್ನಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ತಿಷ್ಠತಿ ತದಾ ತದಾಸಾಧಾರಣೀಕುರ್ವತೋ ಮಹತ್ತರಂ ಪಾಪಂ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏಕಮಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಯೋಃ ಸ್ವಪಕ್ಷಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಪಕ್ಷಮಾಹ —
ಗೃಹಿಣೇತಿ ।
ಯದನ್ನಂ ಗೃಹಿಣಾ ಪ್ರತ್ಯಹಮಗ್ನೌ ವೈಶ್ವದೇವಾಖ್ಯಂ ನಿವರ್ತ್ಯತೇ ತತ್ಸಾಧಾರಣಮಿತಿ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚೈರುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಧಾರಣಪದಾನುಪಪತ್ತೇರ್ನ ಯುಕ್ತಮಿದಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ತನ್ನೇತಿ ।
ವೈಶ್ವದೇವಸ್ಯ ಸಾಧಾರಣತ್ವಮಪ್ರಾಮಾಣಿಕಮಿತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ತಸ್ಯಾಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾದಿದಮಾ ಪರಾಮರ್ಶಶ್ಚ ನ ಯುಕ್ತಿಮಾನಿತ್ಯಾಹ —
ನಾಪೀತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಸಾಧಾರಣಶಬ್ದೇನ ಸರ್ವಪ್ರಾಣ್ಯನ್ನಂ ಗ್ರಾಹ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ವೈಶ್ವದೇವಗ್ರಹೇಽಪೀತರಗ್ರಹಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ವೈಶ್ವದೇವೇತಿ ।
ಯತ್ತು ಪರಪಕ್ಷೇ ಯದಿದಮದ್ಯತ ಇತಿ ವಚೋ ನಾನುಕೂಲಮಿತಿ ತನ್ನಾಸ್ಮತ್ಪಕ್ಷೇಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಸಾಧಾರಣಾನ್ನಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಸಂಗಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಂ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ —
ಇಷ್ಯತೇ ಹೀತಿ ।
ಪರಪಕ್ಷೇ ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧಂ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಶ್ಯೇನಾದಿತುಲ್ಯತ್ವಂ ತಸ್ಯ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ನ ಚ ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಅನಿಷಿದ್ಧಸ್ಯಾಪಿ ತಸ್ಯ ಸ್ವಭಾವಜುಗುಪ್ಸಿತತ್ವಾತ್ತದನುಷ್ಠಾನುಯಾಯಿನಃ ಪಾಪಾನಿವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
‘ಅವಶ್ಯಂ ಯಾತಿ ತಿರ್ಯಕ್ತ್ವಂ ಜಗ್ಧ್ವಾ ಚೈವಾಹುತಂ ಹವಿಃ ।’
ಇತ್ಯಕರಣೇ ವೈಶ್ವದೇವಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯವಾಯಶ್ರವಣಾಚ್ಚ ತದನುಷ್ಠಾನುಯಿನೋ ನ ಪಾಪ್ಮಲೇಶೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಅಕರಣೇ ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವಸಾಧಾಣಾನ್ನಗ್ರಹೇ ತು ತತ್ಪರಸ್ಯ ನಿಂದಾವಚನಮುಪಪದ್ಯತೇ ತೇನ ತದೇವ ಗ್ರಾಹ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಇತರತ್ರೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ಅಹಮಿತಿ ।
ಅರ್ಥಿಭ್ಯೋಽವಿಭಜ್ಯಾನ್ನಮದತ್ತ್ವಾ ಸ್ವಯಮೇವ ಭುಂಜಾನಂ ನರಮಹಮನ್ನಮೇವ ಭಕ್ಷಯಾಮಿ ತಮನರ್ಥಭಾಜಂ ಕರೋಮೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಂತ್ರಾಂತರಮಾದಾಯಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ದ್ವೇ ದೇವಾನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಹುತಪ್ರಹುತಯೋರ್ದೇವಾನ್ನತ್ವೇ ಸಂಪ್ರತಿತನಮನುಷ್ಠಾನಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪಕ್ಷಾಂತರಮುಪನ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೋ ಇತಿ ।
ಯದಿ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸೌ ದೇವಾನ್ನೇ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಹುತಪ್ರಹುತೇ ಇತಿ ಪಕ್ಷಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ದ್ವಿತ್ವೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ದ್ವೇ ದೇವಾನಿತಿ ಶ್ರುತದ್ವಿತ್ವಸ್ಯ ಹುತಪ್ರಹುತಯೋರಪಿ ಸಂಭವಾನ್ನ ಪ್ರಥಮಪಕ್ಷಸ್ಯ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷತ್ವಮತ ಆಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧತರತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಮಂತ್ರೇತಿ ।
‘ಅಗ್ನಯೇ ಜುಷ್ಟಂ ನಿರ್ವಪಾಮಿ’ ‘ಅಗ್ನಿರಿದಂ ಹವಿರಜುಷತ’ ಇತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರೇಷು ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಯೋರ್ದೇವಾನ್ನತ್ವಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪನ್ನತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಇತಶ್ಚ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಯೋರೇವ ದೇವಾನ್ನತ್ವಮಿತಿ ವಕ್ತುಂ ಸಾಮಾನ್ಯನ್ಯಾಯಮಾಹ —
ಗುಣೇತಿ ।
ಗುಣಪ್ರಧಾನಯೋರೇಕತ್ರ ಸಾಧಾರಣಶಬ್ದಾತ್ಪ್ರಾಪ್ತೌ ಸತ್ಯಾಂ ಪ್ರಥಮತರಾ ಪ್ರಧಾನೇ ಭವತ್ಯವಗತಿರ್ಗೌಣಮುಖ್ಯಯೋರ್ಮುಖ್ಯೇ ಕಾರ್ಯಸಂಪ್ರತ್ಯಯ ಇತಿ ನ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಸ್ತ್ವೇವಂ ಪ್ರಸ್ತುತೇ ಕಿಂ ಜಾತಂ ತದಾಹ —
ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಯೋಶ್ಚೇತಿ ।
ತಯೋರ್ನಿರಪೇಕ್ಷಶ್ರುತಿದೃಷ್ಟತಯಾ ಸಾಪೇಕ್ಷಸ್ಮೃತಿಸಿದ್ಧಹುತಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ಸಿದ್ಧಂ ತಥಾ ಚ ಪ್ರದಾನಯೋಸ್ತಯೋರಿತರಯೋಶ್ಚ ಗುಣಯೋರೇಕತ್ರ ಪ್ರಾಪ್ತೌ ಪ್ರಧಾನಯೋರೇವ ದ್ವೇ ದೇವಾನಿತಿ ಮಂತ್ರೇಣ ಗ್ರಹೋ ಯುಕ್ತಿಮಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಯೋರ್ದೇವಾನ್ನತ್ವೇ ಸಮನಂತರನಿಷೇಧವಾಕ್ಯಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇಷ್ಟಿಯಜನಶೀಲೋ ನ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ನನು ತದ್ಯಜನಶೀಲತ್ವಾಭಾವೇ ಕುತೋ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಯೋರ್ದೇವಾರ್ಥತ್ವಂ ನ ಹಿ ತಾವನ್ನಿಷ್ಪನ್ನೌ ತದರ್ಥಾವಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇಷ್ಟಿಶಬ್ದೇನೇತಿ ।
ಕಿಂ ಪುನರಸ್ಮಿನ್ವಾಕ್ಯೇ ಕಾಮ್ಯೇಷ್ಟಿವಿಷಯತ್ವಮಿಷ್ಟಿಶಬ್ದಸ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ನಿಯಾಮಕಂ ತತ್ರ ಕಿಲಶಬ್ದಸೂಚಿತಾಂ ಪಾಠಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮಾಹ —
ಶಾತಪಥೀತಿ ।
ಕಾಮ್ಯೇಷ್ಟೀನಾಮನುಷ್ಠಾನನಿಷೇಧೇ ಸ್ವರ್ಗಕಾಮವಾಕ್ಯವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾಚ್ಛೀಲ್ಯೇತಿ ।
ತತ್ರ ವಿಹಿತಸ್ಯೋಕಞ್ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯಾತ್ರ ಪ್ರಯೋಗಾತ್ಕಾಮ್ಯೇಷ್ಟಿಯಜನಪ್ರಧಾನತ್ವಮಿಹ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ತಚ್ಚ ದೇವಪ್ರಧಾನಯೋರ್ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಯೋರವಶ್ಯಾನುಷ್ಠೇಯತ್ವಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ನ ತು ತಾಃ ಸ್ವತೋ ನಿಷಿಧ್ಯಂತೇ ತನ್ನ ಸ್ವರ್ಗಕಾಮವಾಕ್ಯವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಶ್ವನ್ನವಿಷಯಂ ಮಂತ್ರಪದಮಾದಾಯ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ತದರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಪಶುಭ್ಯ ಇತಿ ।
ಪಶೂನಾಂ ಪಯೋಽನ್ನಮಿತ್ಯೇತದುಪಪಾದಯಿತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಪಯೋ ಹೀತಿ ಪ್ರತೀಕಮುಪಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಗ್ರ ಇತಿ ।
‘ಪಶವೋ ದ್ವಿಪಾದಶ್ಚತುಷ್ಪಾದಶ್ಚ’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಮನುಷ್ಯಾಶ್ಚೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಉಚಿತಂ ಹೀತ್ಯತ್ರ ಹಿಶಬ್ದಸ್ತಸ್ಮಾದರ್ಥೇ ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯುಪಕ್ರಮಾತ್ ।
ಔಚಿತ್ಯಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ಸಾಧಯತಿ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ನಿಯಮೇನ ಪ್ರಥಮಂ ಪಶೂನಾಂ ತದುಪಜೀವನಮಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಮನುಷ್ಯವಿಷಯೇ ವಾ ಪ್ರಶ್ನಸ್ತದಿತರಪಶುವಿಷಯೇ ವೇತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಮನುಭಾವಾವಷ್ಟಂಭೇನ ಪ್ರತ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಮನುಷ್ಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಚಕಾರೋ ಮನುಷ್ಯಮಾತ್ರಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಃ । ತೇನೈವ ಪಯಸೈವೇತಿ ಯಾವತ್ । ಘೃತಂ ವೇತಿ ವಾಶಬ್ದೋ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣವಿಕಲ್ಪದ್ಯೋತಕಃ ।
ಜಾತರೂಪಂ ಹೇಮ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕೇಭ್ಯೋಽನ್ಯೇಷಾಂ ಜಾತಕರ್ಮಾಭಾವಾದ್ಯೋಗ್ಯತಾಮನತಿಕ್ರಮ್ಯ ಸ್ತನಮೇವ ಜಾತಂ ಕುಮಾರಂ ಪ್ರಥಮಂ ಪಾಯಯಂತೀತ್ಯಾಹ —
ಯಥಾಸಂಭವಮಿತಿ ।
ಯದ್ವಾ ತೇಷಾಂ ಜಾತಕರ್ಮಾನಧಿಕೃತಾನಾಂ ಜಾತಂ ಕುಮಾರಂ ಘೃತಂ ವಾ ಸ್ತನಂ ವಾ ಪ್ರಥಮಂ ಪಾಯಯಂತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪಶುವಿಷಯಂ ಪ್ರಶ್ನಂ ಪಶವಶ್ಚೇತಿಸೂಚಿತಸಮಾಧಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಸ್ತನಮೇವೇತಿ ।
ಪಶೂನಾಂ ಜಾತಂ ವತ್ಸಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪಶೂನಾಂ ಪಯೋಽನ್ನಮಿತ್ಯತ್ರ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ದ್ವಿಪಾತ್ಪಶ್ವಧಿಕಾರವಿಚ್ಛೇದಾರ್ಥೋಽಥಶಬ್ದಃ ।
ಪ್ರತಿವಚನಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನಾದ್ಯಾಪೀತಿ ।
ನನು ಯೇಷಾಮಗ್ರೇ ಘೃತೋಪಜೀವಿತ್ವಮುಪಲಭ್ಯತೇ ಪಯಸ್ತೇ ನೋಪಜೀವಂತಿ ಘೃತಪಯಸೋರ್ಭೇದಾದತಃ ಪಶ್ವನ್ನತ್ವಂ ಪಯಸೋ ಭಾಗಾಸಿದ್ಧಮತ ಆಹ —
ಯಚ್ಚೇತಿ ।
ನನು ಘೃತಮುಪಜೀವಂತೋಽಪಿ ಪಯ ಏವೋಪಜೀವಂತೀತ್ಯಯುಕ್ತಂ ತದ್ಭೇದಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಘೃತಸ್ಯಾಪೀತಿ ।
ಮಂತ್ರಪಾಠಕ್ರಮಮತಿಕ್ರಮ್ಯ ಪಶ್ವನ್ನೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೇ ಪ್ರತ್ಯವತಿಷ್ಠತೇ —
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ದ್ವೇ ದೇವಾನಭಾಜಯದಿತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೇ ಸಾಧನೇ ಸಾಧನತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ಪಯೋಽಪಿ ಬುದ್ಧಿಸ್ಥಮಿತ್ಯರ್ಥಕ್ರಮಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಕರ್ಮ ಹೀತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಪಯೋರೂಪಂ ಸಾಧನಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಕರ್ಮ ಪ್ರವೃತ್ತಂ ತಥಾಽಪಿ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಾನಂತರ್ಯಂ ಕಥಂ ಪಯಸಃ ಸಿಧ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ವಿತ್ತೇನ ಪಯಸಾ ಸಾಧ್ಯಂ ಕರ್ಮಾನ್ನತ್ರಯಸ್ಯ ಸಾಧನಮಿತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತೌ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸೌ ದ್ವೇ ದೇವಾನ್ನೇ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಸ್ಯಾನ್ನತ್ರಯಸ್ಯ ಯಥಾ ಸಾಧನಂ ತಥಾ ಪಯಸೋಽಪ್ಯಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿದ್ವಾರಾ ತತ್ಸಾಧನತ್ವಾತ್ಕರ್ಮಕೋಟಿನಿವಿಷ್ಟತ್ವಾತ್ತದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾನಂತರ್ಯಂ ಪಯೋವ್ಯಾಖ್ಯಾನಸ್ಯ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಾಠಕ್ರಮಸ್ತರ್ಹಿ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಮೇಣ ತದ್ಬಾಧಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಹ —
ಸಾಧನತ್ವೇತಿ ।
ಆನಂತರ್ಯಂ ಪಾಠಕ್ರಮಃ । ಅಕಾರಣತ್ವಮವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಮ್ ।
ಪಾಠಕ್ರಮಾದರ್ಥಕ್ರಮಸ್ಯ ಬಲೀಯಸ್ತ್ವಾತ್ತೇನೇತರಸ್ಯ ಬಾಧ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯೇತ್ಪ್ರಥಮೇ ತಂತ್ರೇ ಸ್ಥಿತಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಇತಿ ಚೇತಿ ।
ಪಶ್ವನ್ನಸ್ಯ ಚತುರ್ಥತ್ವೇನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ ಇತಿ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಸೌಕರ್ಯಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಸುಖಂ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸೌಕರ್ಯಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾನೀತಿ ।
ಚತ್ವಾರಿ ಸಾಧನಾನಿ ತ್ರೀಣಿ ಸಾಧನಾನೀತಿ ವಿಭಜ್ಯೋಕ್ತೌ ವಕ್ತೃಶ್ರೋತ್ರೋಃ ಸೌಕರ್ಯೇಣ ಧೀರ್ಭವತಿ ತತಶ್ಚ ಪಾಠಕ್ರಮಾತಿಕ್ರಮಃ ಶ್ರೇಯಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಶ್ವನ್ನಸ್ಯ ಸರ್ವಾಧಿಷ್ಠಾನವಿಷಯೇ ಮಂತ್ರಮವತಾರ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ತದೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಮಂತ್ರಾದ್ಭೇದೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ನ ಪ್ರತಿಭಾತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪಯಸಿ ಹೀತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಹಿಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾವದ್ಯೋತಕತ್ವಮಸ್ತಿ । ತೇನ ಚ ಹೇತುನಾ ಹಿಶಬ್ದೇನ ತಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿಕಂ ಮಂತ್ರಪದಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಮಂತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಭಾವಾನ್ನ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾವದ್ಯೋತಿನಾ ಹಿಶಬ್ದೇನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಂ ಕಾರಣೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ವೈದಿಕೀಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮಾದಾಯ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ಕಾರಣತ್ವನೇತಿ ।
ಪಯಸೋ ದ್ರವದ್ರವ್ಯಮಾತ್ರಸ್ಯ ಕುತಃ ಸರ್ವಜಗತ್ಕಾರಣತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಾರಣತ್ವಂಚೇತಿ ।
ತತ್ಸಮವಾಯಿತ್ವೇಽಪಿ ಕುತೋ ಜಗತಃ ಕಾರಣತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀತಿ ।
‘ತೇ ವಾ ಏತೇ ಆಹುತೀ ಹುತೇ ಉತ್ಕ್ರಾಮತಸ್ತೇ ಅಂತರಿಕ್ಷಮಾವಿಶತಃ’ ಇತ್ಯಾದಯಃ ಶ್ರುತಿವಾದಾ ದ್ಯುಪರ್ಜನ್ಯವ್ರೀಹ್ಯಾದಿಕ್ರಮೇಣಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಾಹುತ್ಯೋರ್ಗರ್ಭಾಕಾರಪ್ರಾಪ್ತಿಂ ದರ್ಶಯಂತಿ ।
“ಅಗ್ನೌ ಪ್ರಾಸ್ತಾಽಽಹುತಿಃ ಸಮ್ಯಗಾದಿತ್ಯಮುಪತಿಷ್ಠತೇ । ಆದಿತ್ಯಾಜ್ಜಾಯತೇ ವೃಷ್ಟಿರ್ವೃಷ್ಟೇರನ್ನಂ ತತಃ ಪ್ರಜಾಃ ॥”
ಇತ್ಯಾದಯಃ ಸ್ಮೃತಿವಾದಾಃ ।
ಪಯಸಿ ಹೀತ್ಯಾದಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪಯಸಃ ಸರ್ವಜಗದಾಧಾರತ್ವಸ್ಯ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸರ್ವಂ ಪಯಸಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮಿತಿ ವಿಧಿತ್ಸಿತದರ್ಶನಸ್ತುತಯೇ ಶಾಖಾಂತರೀಯಮತಂ ನಿಂದಿತುಮುದ್ಭಾವಯತಿ —
ಯತ್ತದಿತಿ ।
ನ ಕೇವಲೇನ ಕರ್ಮಣಾ ಮೃತ್ಯುಜಯಃ ಕಿಂತು ದರ್ಶನಸಹಿತೇನೇತಿ ದರ್ಶಯಿತುಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಾಹುತಿಷು ಸಂಖ್ಯಾಂ ಕಥಯತಿ —
ಸಂವತ್ಸರೇಣೇತಿ ।
ಉಕ್ತಾಹುತಿಸಂಖ್ಯಾಯಾಂ ಸಂವತ್ಸರಾವಚ್ಛಿನ್ನಾಯಾಮಗ್ನಿಹೋತ್ರವಿದಾಂ ಸಂಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ಕಿಲೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ನನು ಪ್ರತ್ಯಹಂ ಸಾಯಂ ಪ್ರಾತಶ್ಚೇತ್ಯಾಹುತೀ ದ್ವೇ ವಿದ್ಯೇತೇ ತತ್ಕಥಮಾಹುತೀನಾಂ ಷಷ್ಟ್ಯಧಿಕಾನಿ ತ್ರೀಣಿ ಶತಾನಿ ಸಂವತ್ಸರೇಣ ಭವಂತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಪ್ತ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯೇಕಮಹೋರಾತ್ರಾವಚ್ಛಿನ್ನಾಹುತಿಪ್ರಯೋಗಾಣಾಮೇಕಸ್ಮಿನ್ಸಂವತ್ಸರೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾ ಸಂಖ್ಯಾ ತತ್ರೈವ ಪ್ರಯೋಗಾರ್ಧಾನಾಂ ವಿಂಶತ್ಯಧಿಕಾ ಸಪ್ತಶತರೂಪಾ ಸಂಖ್ಯೇತಿ ಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಹುತೀನಾಂ ಸಂಖ್ಯಾಮುಕ್ತ್ವಾ ತಾಸು ಯಾಜುಷ್ಮತೀನಾಮಿಷ್ಟಕಾನಾಂ ದೃಷ್ಟಿಮಾಹ —
ಯಾಜುಷ್ಮತೀರಿತಿ ।
ತಾಸಾಮಪಿ ಷಷ್ಟ್ಯಧಿಕಾನಿ ತ್ರೀಣಿ ಶತಾನಿ ಸಂಖ್ಯಯಾ ಭವಂತಿ । ತಥಾ ಚ ಪ್ರತ್ಯಹಮಾಹುತೀರಭಿನಿಷ್ಪದ್ಯಮಾನಾಃ ಸಂಖ್ಯಾಸಾಮಾನ್ಯೇನ ಯಾಜುಷ್ಮತೀರಿಷ್ಟಕಾಶ್ಚಿಂತಯೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಹುತಿಮಯೀನಾಮಿಷ್ಟಕಾನಾಂ ಸಂವತ್ಸರಾವಯವಾಹೋರಾತ್ರೇಷು ಸಂಖ್ಯಾಸಾಮಾನ್ಯೇನೈವ ದೃಷ್ಟಿಮನ್ವಾಚಷ್ಟೇ —
ಸಂವತ್ಸರಸ್ಯೇತಿ ।
ತಾನ್ಯಪಿ ಷಷ್ಟ್ಯಧಿಕಾನಿ ತ್ರೀಣಿ ಶತಾನಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾನಿ । ತಥಾ ಚ ತೇಷು ಯಥೋಕ್ತೇಷ್ವಿಷ್ಟಕಾದೃಷ್ಟಿಃ ಶ್ಲಿಷ್ಟೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಚಿತ್ಯೇಽಗ್ನೌ ಸಂವತ್ಸರಾತ್ಮಪ್ರಜಾಪತಿದೃಷ್ಟಿಮಾಹ —
ಸಂವತ್ಸರಮಿತಿ ।
ಯಃ ಸಂವತ್ಸರಃ ಪ್ರಜಾಪತಿಸ್ತಂ ಚಿತ್ಯಮಗ್ನಿಂ ವಿದ್ವಾಂಸಃ ಸಂಪಾದಯಂತಿ । ಅಹೋರಾತ್ರೇಷ್ಟಕಾದ್ವಾರಾ ತಯೋಃ ಸಂಖ್ಯಾಸಾಮಾನ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟಿಮನೂದ್ಯ ಫಲಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಸಂಖ್ಯಾಸಾಮಾನ್ಯೇನಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಾಹುತೀರಗ್ನ್ಯವಯವಭೂತಯಾಜುಷ್ಮತೀಸಂಜ್ಞಕೇಷ್ಟಕಾಃ ಸಂಪಾದ್ಯ ತದ್ರೂಪೇಣಾಽಽಹುತೀರ್ಧ್ಯಾಯನ್ನಾಹುತೀಮಯೀಶ್ಚೇಷ್ಟಕಾಃ ಸಂವತ್ಸರಾವಯವಾಹೋರಾತ್ರಾಣಿ ತೇನೈವ ಸಂಪಾದ್ಯ ಪುರುಷನಾಡೀಸ್ಥಸಂಖ್ಯಾಸಾಮಾನ್ಯೇನ ತನ್ನಾಡೀಸ್ತಾನ್ಯೇವಾಹೋರಾತ್ರಾಣ್ಯಾಪಾದ್ಯ ತದ್ರೂಪೇಣಾಽಽಹುತೀರಿಷ್ಟಕಾ ನಾಡೀಶ್ಚಾನುಸಂದಧಾನೋ ನಾಡ್ಯಹೋರಾತ್ರಯಾಜುಷ್ಮತೀದ್ವಾರಾ ಪುರುಷಸಂವತ್ಸರಚಿತ್ಯಾನಾಂ ಸಮತ್ವಮಾಪಾದ್ಯಾಹಮಗ್ನಿಃ ಸಂವತ್ಸರಾತ್ಮಾ ಪ್ರಜಾಪತಿರೇವೇತಿ ಧ್ಯಾಯನ್ನಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ ಪಯಸಾ ಸಂವತ್ಸರಂ ಜುಹ್ವದ್ವಿದ್ಯಯಾ ಸಹಿತಹೋಮವಶಾತ್ಪ್ರಜಾಪತಿಂ ಸಂವತ್ಸರಾತ್ಮಕಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಮೃತ್ಯುಮಪಜಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏಕೀಯಮತಮುಪಸಂಹೃತ್ಯ ತನ್ನಿಂದಾಪೂರ್ವಕಂ ಮತಾಂತರಮಾಹ —
ಇತ್ಯೇವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏವಂ ವಿದ್ವಾನಿತ್ಯುಕ್ತಂ ವ್ಯಕ್ತೀಕರೋತಿ —
ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ತತ್ತಥೈವ ವಿದ್ವಾನೇಕಾಹೋರಾತ್ರಾವಚ್ಛಿನ್ನಾಹುತಿಮಾತ್ರೇಣ ಜಗದ್ರೂಪಂ ಪ್ರಜಾಪತಿಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಮೃತ್ಯುಮುಪಜಯತೀತ್ಯಾಹ —
ತದೇಕೇನೇತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಶ್ರುತಿಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದುಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಸರ್ವಂ ಹೀತ್ಯಾದಿಹೇತುವಾಕ್ಯಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಕಃ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥೋಕ್ತದರ್ಶನವಶಾದೇಕಯೈವಾಽಽಹುತ್ಯಾ ಮೃತ್ಯುಮಪಜಯತೀತ್ಯತ್ರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಯಥಾ ಸಂವತ್ಸರಮಿತ್ಯಾದ್ಯುಕ್ತಂ ತಥಾ ‘ಯದಹರೇವೇ’ತ್ಯಾದ್ಯಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರೇ ಸೂಚಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಭಾವೀ ಜೀವಃ ಸ್ವಯಂಭು ಪರಸ್ಯೈವ ತದಾತ್ಮನಾಽವಸ್ಥಾನಾತ್ತಪೋಽತಪ್ಯತ ಕರ್ಮಾನ್ವತಿಷ್ಠತ್ । ಯತ್ಕೃತಕಂ ತದನಿತ್ಯಮಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಕರ್ಮನಿಂದಾಪ್ರಕಾರಮಾಹ —
ತದೈಕ್ಷತೇತಿ ।
ಕರ್ಮಸಹಾಯಭೂತಾಮುಪಾಸನಾಮುಪದಿಶತಿ —
ಹಂತೇತಿ ।
ಉಪಾಸನಾಮನೂದ್ಯ ಸಮುಚ್ಚಯಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ತತ್ಸರ್ವೇಷ್ವಿತಿ ।
ಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವೇಽಪಿ ರಾಜಕುಮಾರವದಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವಾರಾಜ್ಯಮಿತಿ ।
ಅಧಿಷ್ಠಾಯ ಪಾಲಯಿತೃತ್ವಮಾಧಿಪತ್ಯಮ್ ।
ಪಶ್ವನ್ನೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೇ ಪ್ರಶ್ನರೂಪಂ ಮಂತ್ರಪದಮಾದತ್ತೇ —
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನನು ಚತ್ವಾರ್ಯನ್ನಾನಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾನಿ ತ್ರೀಣಿ ವ್ಯಾಚಿಖ್ಯಾಸಿತಾನಿ ತೇಷ್ವವ್ಯಾಖ್ಯಾತೇಷು ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿಪ್ರಶ್ನಃ ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಾಧನೇಷೂಕ್ತೇಷು ಸಾಧ್ಯಾನಾಮಪಿ ತೇಷಾಮರ್ಥಾದುಕ್ತತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಮನ್ವಾನೋ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದೇತಿ ।
ಸರ್ವದೇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾ ನೈರಂತರ್ಯೇಣೇತಿ ।
ಅನ್ನಾನಾಂ ಸದಾ ಭೋಕ್ತೃಭಿರವಿದ್ಯಮಾನತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ತನ್ನಿಮಿತ್ತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಭೋಕ್ತೄಣಾಂ ಸ್ಥಿತೇರನ್ನನಿಮಿತ್ತತ್ವಾತ್ತೈಃ ಸದಾಽದ್ಯಮಾನಾನಿ ತಾನಿ ಯವಪೂರ್ಣಕುಸೂಲವದ್ಭವಂತಿ ಕ್ಷೀಣಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಫಲತ್ವಾದನ್ನಾನಾಂ ಯತ್ಕೃತಕಂ ತದನಿತ್ಯಮಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಕ್ಷಯಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ಕೃತೇತಿ ।
ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ತೇಷಾಂ ಕ್ಷಯೋ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಭವತು ತರ್ಹಿ ಸ್ವಭಾವಾದೇವ ಸಪ್ತಾನ್ನಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಜಗತೋಽಕ್ಷೀಣತ್ವಂ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಭವಿತವ್ಯಂಚೇತಿ ।
ಸ್ವಭಾವವಾದಸ್ಯಾತಿಪ್ರಸಂಗಿತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಶ್ನಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತಿವಚನಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತೇಷಾಂ ಪಿತೃತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಮೇಧಯೇತಿ ।
ಭೋಗಕಾಲೇಽಪಿ ವಿಹಿತಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಜ್ಞಾನಕರ್ಮಸಂಭವಾತ್ಪ್ರವಾಹರೂಪೇಣಾನ್ನಕ್ಷಯಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಭಾಗಮುಪಾದಾಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಹೇತುಭಾಗಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವಿಭಜತೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಮಾತ್ತದಕ್ಷಯಃ ಸಂಭವತಿ ಪ್ರವಾಹಾತ್ಮನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಕ್ತಹೇತುಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರೋಪಪಾದಯಿತುಂ ಯದ್ಧೈತದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದಿತಿ ।
ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಸಿದ್ಧಂ ಹೇತುಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಥಾ ಯಥಾಪ್ರಜ್ಞಮಿತಿ ಪಠಿತವ್ಯಮ್ ।
ಸಾಧ್ಯಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಕ್ಷಯಹೇತೌ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದ್ಭುಜ್ಯಮಾನಾನೀತಿ ।
ಧಿಯಾ ಧಿಯೇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ ಸ ಹೀದಮಿತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಂ ಪರಿಹಾರಂ ಪ್ರಪಂಚಯಂತ್ಯಾಃ ಸಪ್ತವಿಧಾನ್ನಸ್ಯ ಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್ಪ್ರತಿಕ್ಷಣಧ್ವಂಸಿತ್ವೇಽಪಿ ಪುನಃ ಪುನಃ ಕ್ರಿಯಮಾಣತ್ವಾತ್ಪ್ರವಾಹಾತ್ಮನಾ ತದಚಲಂ ಮಂದಾಃ ಪಶ್ಯಂತೀತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಜ್ಞಾಕ್ರಿಯಾಭ್ಯಾಂ ಹೇತುಭ್ಯಾಂ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯತೇ ನಿಷ್ಪಾದ್ಯತೇ ಯಃ ಪ್ರಬಂಧಃ ಸಮುದಾಯಸ್ತದಾರೂಢಸ್ತದಾತ್ಮಕಃ ಸರ್ವೋ ಲೋಕಶ್ಚೇತನಾಚೇತನಾತ್ಮಕೋ ದ್ವೈತಪ್ರಪಂಚಃ ಸಾಧ್ಯತ್ವೇನ ಸಾಧನತ್ವೇನ ಚ ವರ್ತಮಾನೋ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಫಲಭೂತಃ ಕ್ಷಣಿಕೋಽಪಿ ನಿತ್ಯ ಇವ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ । ತತ್ರ ಹೇತುಃ —
ಸಂಹತೇತಿ ।
ಸಂಹತಾನಾಂ ಮಿಥಃ ಸಹಾಯತ್ವೇನ ಸ್ಥಿತಾನಾಮನೇಕೇಷಾಂ ಪ್ರಾಣಿನಾಮನಂತಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ವಾಸನಾಶ್ಚ ತತ್ಸಂತಾನೇನಾವಷ್ಟಬ್ಧತ್ವಾದ್ದೃಢೀಕೃತತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಾತೀತಿಕಮೇವ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಸ್ಥೈರ್ಯಂ ನ ತಾತ್ತ್ವಿಕಮಿತಿ ವಕ್ತುಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ನದೀತಿ ।
ಅಸಾರೋಽಪಿ ಸಾರವದ್ಭಾತೀತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಕದಲೀತಿ ।
ಅಶುದ್ಧೋಽಪಿ ಶುದ್ಧವದ್ಭಾತೀತ್ಯತ್ರೋದಾಹರಣಮಾಹ —
ಮಾಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನೇಕೋದಾಹರಣಂ ಸಂಸಾರಸ್ಯಾನೇಕರೂಪತ್ವದ್ಯೋತನಾರ್ಥಮ್ ।
ಕೇಷಾಂ ಪುನರೇಷ ಸಂಸಾರೋಽನ್ಯಥಾ ಭಾತೀತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ “ಸಂಸಾರಾಯ ಪರಾಗ್ದೃಶಾಮಿ”ತಿ ನ್ಯಾಯೇನಾಽಽಹ —
ತದಾತ್ಮೇತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಪ್ರತಿಕ್ಷಣಪ್ರಧ್ವಂಸಿ ಜಗದಿತಿ ಶ್ರುತ್ಯೋಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ವೈರಾಗ್ಯಮಪಿ ಕುತ್ರೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಿರಕ್ತಾನಾಂ ಹೀತಿ ।
ಇತಿ ವೈರಾಗ್ಯಮರ್ಥವದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪುರುಷೋಽನ್ನಾನಾಮಕ್ಷಯಹೇತುರಿತ್ಯುಪಪಾದ್ಯ ತಜ್ಜ್ಞಾನಮನೂದ್ಯ ತತ್ಫಲಮಾಹ —
ಯೋ ವೈತಾಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥೋಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಪುರುಷ ಇತಿ ।
ಫಲವಿಷಯಂ ಮಂತ್ರಪದಮುಪಾದಾಯ ತದೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಸೋಽನ್ನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥೋಕ್ತೋಪಾಸನಾವತೋ ಯಥೋಕ್ತಂ ಫಲಮ್ । ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇನೈವ ಸೋಽನ್ನಮತ್ತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಿದುಷೋಽನ್ನಂ ಪ್ರತಿ ಗುಣತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅನ್ನಾನಾಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಭೋಕ್ತೈವೇತಿ ।
ಪ್ರಶಸ್ತಿಸಿದ್ಧಯೇ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಸ ದೇವಾನಿತ್ಯಾದಿನಾ ॥೨॥
ಸಾಧನಾತ್ಮಕಮನ್ನಚತುಷ್ಟಯಮನ್ನಾಕ್ಷಯಕಾರಣಾಮ್, ಅಕ್ಷಿತ್ವಗುಣಪ್ರಕ್ಷೇಪೇಣ ಪುರುಷೋಽಪಾಸನಮಸ್ಯ ಫಲಂ ಚೋಕ್ತಮಿದಾನೀಮಾಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಮಾಪ್ತೇರುತ್ತರಗ್ರಂಥಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಪಾಂಕ್ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಶೇಷಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಮಂತ್ರಭೇದಮನೂದ್ಯಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತ್ರೀಣೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಭ್ಯಾಂ ಸಪ್ತಾನ್ನಾನಿ ಸೃಷ್ಟ್ವಾ ಚತ್ವಾರಿ ಭೋಕ್ತೃಭ್ಯೋ ವಿಭಜ್ಯ ತ್ರೀಣ್ಯಾತ್ಮಾರ್ಥಂ ಕಲ್ಪಾದೌ ಪಿತಾ ಕಲ್ಪಿತವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನ್ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮುಪಾದತ್ತೇ —
ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ಷಷ್ಠೀ ನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಾ ।
ತತ್ರ ಮನಸೋಽಸ್ತಿತ್ವಮಾದೌ ಸಾಧಯತಿ —
ಅಸ್ತಿ ತಾವದಿತಿ ।
ಆತ್ಮೇಂದ್ರಿಯಾರ್ಥಸಾನ್ನಿಧ್ಯೇ ಸತ್ಯಪಿ ಕದಾಚಿದೇವಾರ್ಥಧೀರ್ಜಾಯಮಾನಾ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಕ್ಷಿಪತಿ । ನ ಚಾದೃಷ್ಟಾದಿ ಸದಿತಿ ಯುಕ್ತಂ ತಸ್ಯ ದೃಷ್ಟಸಂಪಾದತ್ವಾತ್ತಸ್ಮಾದರ್ಥಾದಿಸಾನ್ನಿಧ್ಯೇ ಜ್ಞಾನಕಾದಾಚಿತ್ಕತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರ್ಮನಃಸಾಧಿಕೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಪಿ ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯತ ಇತಿ ।
ಅತೋಽಸ್ತಿ ಬಾಹ್ಯಕಾರಣಾದತಿರಿಕ್ತಂ ವಿಷಯಗ್ರಾಹಿ ಕಾರಣಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಾಮೇವ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮುದಾಹರಣನಿಷ್ಠತಯೋದಾಹರತಿ —
ಕಿಂ ದೃಷ್ಟವಾನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರೈವಾನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾವುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಾರ್ಥಾಪತ್ತಿಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿವಶಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ವಿಮತಮಾತ್ಮಾದ್ಯತಿರಿಕ್ತಾಪೇಕ್ಷಂ ತಸ್ಮಿನ್ಸತ್ಯಪಿ ಕಾದಾಚಿತ್ವಾದ್ಘಟವದಿತ್ಯನುಮಾನಂ (ಚ) ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ತಸ್ಮಾದನುಮಾನಾದನ್ಯದಸ್ತಿ ಮನೋ ನಾಮೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ರೂಪಾದಿಗ್ರಹಣಸಮರ್ಥಸ್ಯಾಪಿ ಸತ ಇತಿ ಪ್ರಮಾತೋಚ್ಯತೇ ।
ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯ ಚಕ್ಷುರಾದಿಭ್ಯೋ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಮಾಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಸಮನಂತರವಾಕ್ಯಂ ಫಲಿತಾರ್ಥವಿಷಯತ್ವೇನಾಽಽದತ್ತೇ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದೇನೋಕ್ತಂ ಹೇತುಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ತದ್ವ್ಯಗ್ರತ್ವ ಇತಿ ।
ಕಾಮಾದಿವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕುರ್ವನ್ಮನಸಃ ಸ್ವರೂಪಂ ಪ್ರತಿ ಸಂಶಯಂ ನಿರಸ್ಯತಿ —
ಅಸ್ತಿತ್ವ ಇತಿ ।
ಅಶ್ರದ್ಧಾದಿವದಕಾಮಾದಿರಪಿ ವಿವಕ್ಷಿತೋಽತ್ರೇತಿ ಮತ್ವಾ ಮನೋಬುದ್ಧ್ಯೋರೇಕತ್ವಮುಪೇತ್ಯೋಪಸಂಹರತಿ —
ಇತ್ಯೇತದಿತಿ ।
ದ್ವೈತಪ್ರವೃತ್ತ್ಯುನ್ಮುಖಂ ಮನೋ ಭೋಕ್ತೃಕರ್ಮವಶಾನ್ನಾರ್ಥಾಕಾರೇಣ ವಿವರ್ತತ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾನಂತರವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —
ಮನೋಸ್ತಿತ್ವಮಿತಿ ।
ತದೇವಾನ್ಯತ್ಕಾರಣಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಮಾದಸ್ತಿ ವಿವೇಕಕಾರಣಮಂತಃಕರಣಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಚಕ್ಷುರಸಂಪ್ರಯೋಗಾತ್ತೇನ ಸ್ಪರ್ಶವಿಶೇಷಾದರ್ಶನೇಽಪಿ ಸಂಪ್ರಯುಕ್ತಯಾ ತ್ವಚಾ ವಿನಾಽಪಿ ಮನೋ ವಿಶೇಷದರ್ಶನಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದೀತಿ ।
ತ್ವಙ್ಮಾತ್ರಸ್ಯ ಸ್ಪರ್ಶಮಾತ್ರಗ್ರಾಹಿತ್ವೇನ ವಿವೇಕತ್ವಾಯೋಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿವೇಚಕೇ ಕಾರಣಾಂತರೇ ಸತ್ಯಪಿ ಕುತೋ ಮನಃಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯತ್ತದಿತಿ ।
ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಅಸ್ತಿ ತಾವದಿತಿ ।
ಉತ್ತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯಿತುಂ ಭೂಮಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ತ್ರೀಣೀತಿ ।
ಏವಂ ಭೂಮಿಕಾಮಾರಚಯ್ಯಾಽಽಧ್ಯಾತ್ಮಿಕವಾಗ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾರ್ಥಂ ಯಃ ಕಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶಬ್ದಪರ್ಯಾಯೋ ಧ್ವನಿರ್ದ್ವಿವಿಧೋ ವರ್ಣಾತ್ಮಕೋಽವರ್ಣಾತ್ಮಕಶ್ಚ । ತತ್ರಾಽಽದ್ಯೋ ವ್ಯವಹರ್ತೃಭಿಸ್ತಾಲ್ವಾದಿಸ್ಥಾನವ್ಯಂಗ್ಯೋ ದ್ವಿತೀಯೋ ಮೇಘಾದಿಕೃತಃ । ಸ ಸರ್ವೋಽಪಿ ವಾಗೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಕಾಶಮಾತ್ರಂ ವಾಗಿತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಇದಂ ತಾವದಿತಿ ।
ತಸ್ಮಾದಭಿದೇಯನಿರ್ಣಾಯಕತ್ವಾನ್ನಾಸಾವಪಲಾಪಾರ್ಹೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಾಚೋಽಪಿ ಪ್ರಕಾಶ್ಯತ್ವಾತ್ಕಥಂ ಪ್ರಕಾಶಕಮಂತ್ರವಾಗಿತ್ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏಷೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಸಜಾತೀಯೇನೇತಿ ಶೇಷಃ । ಪ್ರಕಾಶಿಕಾಽಪಿ ವಾಕ್ಪ್ರಕಾಶ್ಯಾ ಚೇತ್ತತ್ರಾಪಿ ಪ್ರಕಾಶಕಾಂತರಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯನವಸ್ಥಾ ಸ್ಯಾತ್ತನ್ನಿರಾಸಾರ್ಥಮೇಷಾ ಹಿ ನೇತಿ ಶ್ರುತಿಃ ಪ್ರಕಾಶಕಮಾತ್ರಂ ವಾಗಿತ್ಯಾಹ । ಸ್ವಪರನಿರ್ವಾಹಕಸ್ತುಶಬ್ದಃ ।
ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಂ ಕಾರ್ಯಂ ಯತ್ರ ದೃಶ್ಯತೇ ತತ್ರ ವಾಚಃ ಸ್ವರೂಪಮನುಗತಮೇವೇತ್ಯಾಹ —
ತದ್ವದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಪ್ರಾಣವಿಷಯಂ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಮುಖಾದೌ ಸಂಚಾರ್ಯಾ ಸಂಚರಣಾರ್ಹಾ ಹೃದಯಸಂಬಂಧಿನೀ ಯಾ ವಾಯುವೃತ್ತಿಃ, ತತ್ರ ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತೌ ನಿಮಿತ್ತಮಾಹ —
ಪ್ರಣಯನಾದಿತಿ ।
ಪುರತೋ ನಿಃಸರಣಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಹೃದಯಾದಧೋ ದೇಶೇ ವೃತ್ತಿರಸ್ಯೇತ್ಯಧೋವೃತ್ತಿರಾನಾಭಿಸ್ಥಾನೋ ಹೃದಯಾದಾರಭ್ಯ ನಾಭಿಪರ್ಯಂತಂ ವರ್ತಮಾನ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ವ್ಯಾಯಮನಂ ಪ್ರಾಣಾಪಾನಯೋರ್ನಿಯಮನಂ ಕರ್ಮಾಸ್ಯೇತಿ ತಥೋಕ್ತಃ । ವೀರ್ಯವತ್ಕರ್ಮಾರಣ್ಯಾಮಗ್ನ್ಯುತ್ಪಾದನಾದಿ । ಉತ್ಕರ್ಷೋ ದೇಹೇ ಪುಷ್ಟಿಃ । ಆದಿಪದೇನೋತ್ಕ್ರಾಂತಿರುಕ್ತಾ ।
ಪ್ರಾಣಶಬ್ದೇನಾನಶಬ್ದಸ್ಯ ಪುನರುಕ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ ಇತ್ಯೇಷಾಮಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ತೃತೀಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಸ್ಯ ತಾಭ್ಯಾಂ ಪುನರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣ ಇತೀತಿ ।
ಸಾಧಾರಣಾಸಾಧಾರಣವೃತ್ತಿಮಾನ್ಪ್ರಾಣ ಇತ್ಯಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮನಸೋ ದರ್ಶನಾದಿವದ್ವಾಚೋಽಭಿಧೇಯಪ್ರಕಾಶನವಚ್ಚ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಪಿ ಕಾರ್ಯಂ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮ ಚೇತಿ ।
ಏತನ್ಮಯ ಇತ್ಯತ್ರ ಮಯಟೋ ವಿಕಾರಾರ್ಥತ್ವಂ ವೃತ್ತಸಂಕೀರ್ತನಪೂರ್ವಕಂ ಕಥಯತಿ —
ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾನೀತಿ ।
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಾನಾಂ ವಾಗಾದೀನಾಮನಾರಂಭಕತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯೈರಿತಿ ।
ಆರಬ್ಧಸ್ವರೂಪಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮನಂತರವಾಕ್ಯೇನ ನಿರ್ಧಾರಯತಿ —
ಕೋಽಸಾವಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತೇ ಕಥಮಾತ್ಮಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮಸ್ವರೂಪತ್ವೇನೇತಿ ।
ವಾಙ್ಮಯ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವೇಣ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅವಿಶೇಷೇಣೇತಿ ॥೩॥
ವಾಗಾದೀನಾಮಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕವಿಭೂತಿಪ್ರದರ್ಶನಾನಂತರಮಾಧಿಭೌತಿಕವಿಭೂತಿಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಮುತ್ತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯತಿ —
ತೇಷಾಮೇವೇತಿ ।
ತತ್ರೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಸಾಮಾನ್ಯಂ ಪರಾಮೃಶತಿ ॥೪॥
ತ್ರಿಲೋಕೀವಾಕ್ಯವದುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಂ ವಿಜ್ಞಾತಾದಿವಾಕ್ಯಾತ್ಪ್ರಾಕ್ತನಂ ನೇತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ॥೫–೬–೭॥
ವಿಜ್ಞಾತಾದಿವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ತದ್ಗತಂ ವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಾತಮಿತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾತಂ ಸರ್ವಂ ವಾಚೋ ರೂಪಮಿತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತೋಽರ್ಥಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಕಾಶಕತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ವಾಚೋ ವಿಜ್ಞಾತತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಪ್ರಕಾಶಾತ್ಮಕತ್ವಮೇವ ಕುತೋ ವಾಚಃ ಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಾಚೇತಿ ।
ವಾಗ್ವಿಶೇಷಸ್ತದ್ವಿಭೂತಿಃ ॥೮॥ ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನಾಕಾರತ್ವಾತ್ಸಂಕಲ್ಪವಿಕಲ್ಪಾತ್ಮಕತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ವಂ ವಿಜಿಜ್ಞಾಸ್ಯಂ ಮನೋರೂಪಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಪೂರ್ವವದ್ವಾಗ್ವಿಭೂತಿವಿದೋ ಯಥಾ ಫಲಮುಕ್ತಂ ತದ್ವದಿತಿ ಯಾವತ್ ॥೯॥
ಅನಿರುಕ್ತಶ್ರುತೇರವಿಜ್ಞಾತರೂಪೋ ಯಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಣಸ್ತಸ್ಮಾದವಿಜ್ಞಾತಂ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ರೂಪಮಿತಿ ಯೋಜನಾ । ವಿಜ್ಞಾತಾದಿರೂಪಾತಿರೇಕೇಣ ಲೋಕವೇದಾದ್ಯಭಾವಾದ್ವಿಜ್ಞಾತಾದಿರೂಪಾಭಿಧಾನೇನೈವ ವಾಗಾದೀನಾಂ ಲೋಕಾದ್ಯಾತ್ಮತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಕಿಮರ್ಥಂ ತ್ರಯೋ ಲೋಕಾ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಥೈವ ಧ್ಯಾನಾರ್ಥಮಿತ್ಯಾಹ —
ವಿಜ್ಞಾತೇತಿ ।
ಭೂರಾದಿಷ್ವೇಕೈಕತ್ರ ವಿಜ್ಞಾತಾದಿದೃಷ್ಟೇರ್ವಾಗಾದೇಶ್ಚ ವ್ಯವಸ್ಥಿತತ್ವಾತ್ಕುತೋ ವಿಜ್ಞಾತಾದೇರ್ವಾಗಾದ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವಂ ನಿಯಂತುಂ ಶಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣವಿಭೂತಿವಿದಃ ಸಂಪತಿ ಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ।
ಲೋಕೇ ವಿಜ್ಞಾತಸ್ಯೈವ ಭೋಜ್ಯತ್ವೋಪಲಂಭಾದವಿಜ್ಞಾತಾದಿರೂಪೇಣ ಪ್ರಾಣಾದೇರ್ನ ಭೋಜ್ಯತ್ವೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಶಿಷ್ಯೇತಿ ।
ಶಿಷ್ಯೈರವಿವೇಕಿಭಿಃ ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನೋಪಕಾರಾ ಅಪಿ ಗುರವಸ್ತೇಷಾಂ ಭೋಜ್ಯತಾಮಪದ್ಯಾಮಾನಾ ದೃಶ್ಯಂತೇ ಪುತ್ರಾದಿಭಿಶ್ಚಾತಿಬಾಲೈರವಿಜ್ಞಾತೋಪಕಾರಾಃ ಪಿತ್ರಾದಯಸ್ತೇಷಾಂ ಭೋಜ್ಯತ್ವಮಾಪದ್ಯಂತೇ ತಥಾ ಪ್ರಕೃತೇಽಪಿ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೦॥
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಯೈ ವಾಚಃ ಪೃಥಿವೀತ್ಯಾದ್ಯವತಾರಯತಿ —
ವ್ಯಾಖ್ಯಾತ ಇತಿ ।
ಆಧಿದೈವಿಕಾರ್ಥಸ್ತದ್ವಿಭೂತಿಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸಮನಂತರಸಂದರ್ಭಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ಯೋಜಯತಿ —
ತಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಕಥಮಾಧಾರಾಧೇಯಭಾವೋ ವಾಚೋ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ದ್ವಿರೂಪಾ ಹೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯ ನಿಗಮಯತಿ —
ತದುಭಯಮಿತಿ ।
ಅಧ್ಯಾತ್ಮಮಧಿಭೂತಂ ಚ ಯಾ ವಾಕ್ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ತಸ್ಯಾಸ್ತುಲ್ಯಪರಿಣಾಮಿತ್ವಮಾಧಿದೈವಿಕವಾಗಂಶತ್ವಾದಂಶಾಂಶಿನೋಶ್ಚ ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾತ್ತಯಾ ಸಹ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ತತ್ರೇತಿ ।
ತಾವಾನಯಮಗ್ನಿರಿತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಆಧೇಯ ಇತಿ ।
ಸಮಾನಮುತ್ತರಮಿತ್ಯಸ್ಯಾಯಮರ್ಥಃ ಅಧ್ಯಾತ್ಮಮಧಿಭೂತಂ ಚ ಮನಃಪ್ರಾಣಯೋರಾಧಿದೈವಿಕಮನಃಪ್ರಾಣಾಂಶತ್ವಾತ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ತುಲ್ಯಪರಿಮಾಣತ್ವಮುಚ್ಯತೇ ತಥಾ ಚ ವಾಚಾ ಸಮಾನಂ ಪ್ರಾಣಾದಾವುತ್ತರವಾಕ್ಯೇ ಕಥ್ಯಮಾನಂ ಸಮಾನಪರಿಮಾಣತ್ವಮಿತಿ ॥೧೧॥
ಆಧಿದೈವಿಕವಾಗ್ವಿಭೂತಿವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಮನಸೋ ದ್ವೈರೂಪ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮಭಿಧತ್ತೇ —
ತತ್ತತ್ರೇತಿ ।
ಮನ ಏವಾಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಾ ವಾಗ್ಜಾಯಾ ಪ್ರಾಣಃ ಪ್ರಜೇತ್ಯಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಮನ ಏವ ಪಿತಾ ವಾಙ್ಮಾತಾ ಪ್ರಾಣಃ ಪ್ರಜೇತ್ಯಧಿಭೂತಂ ಚ ವಾಙ್ಮನಸಯೋಃ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಪ್ರಜಾತ್ವಮುಕ್ತಂ ತಥಾಽಧಿದೈವೇಽಪಿ ತಸ್ಯ ತತ್ಪ್ರಜಾತ್ವಂ ವಾಚ್ಯಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾವಿತಿ ।
ಕಥಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ಮನಸಃ ಪ್ರಾಣಂ ಪ್ರತಿ ಪಿತೃತ್ವಂ ವಾಚೋ ವಾಽಗ್ನೇರ್ಮಾತೃತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮನಸೇತಿ ।
ಸಾವಿತ್ರಂ ಪಾಕಮಾಗ್ನೇಯಂ ಚ ಪ್ರಕಾಶಮೃತೇ ಕಾರ್ಯಸಿದ್ಧ್ಯದರ್ಶನಾತ್ತಯೋಃ ಸಿದ್ಧಂ ಜನಕತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಶಬ್ದೇನ ಕಾರ್ಯಮುಚ್ಯತೇ ತತ್ಕರಿಷ್ಯಾಮೀತಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕಮಭಿಸಂಧಿಪೂರ್ವಕಮಾದಿತ್ಯಾಗ್ನ್ಯೋರ್ದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವ್ಯೋರಂತರಾಲೇ ಸಂಗತಿರಾಸೀದಿತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಸಂಗತಿಕಾರ್ಯಮಭಿಪ್ರಾಯಾನುಸಾರಿ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ ಇತಿ ।
ವಾಯೋರಿಂದ್ರತ್ವಾಸಪತ್ನತ್ವಗುಣವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯೋಪಾಸನಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಯೋ ಜಾತ ಇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಸ್ಯ ಸಪತ್ನತ್ವೇ ವಾಗಾದೇರಪಿ ತಥಾತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರತಿಪಕ್ಷತ್ವೇನೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಸಪತ್ನವ್ಯಾಖ್ಯಾನಫಲಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಅಸಪತ್ನಗುಣಕಪ್ರಾಣೋಪಾಸನೇ ಫಲವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಸಪತ್ನತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಪ್ರಾಸಂಗಿಕತ್ವಂ ಪ್ರಜೋತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಂಗಾದಾಗತತ್ವಮ್ ॥೧೨॥
ಆಧಿದೈವಿಕಯೋರ್ವಾಙ್ಮನಸಯೋರ್ವಿಭೂತಿನಿರ್ದೇಶಾನಂತರ್ಯಮಥೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ನನ್ವೇತಸ್ಯೇತ್ಯೇತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಪ್ರಜಾತ್ವೇನೋಕ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಕಿಮಿತಿ ನ ಗ್ರಹಣಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಪ್ರಜೇತಿ ।
ಅನ್ನತ್ರಯಸ್ಯ ಸಮಪ್ರಧಾನತ್ವೇನ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾದೇತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಪ್ರಧಾನಪರಾಮರ್ಶೋಪಪತ್ತೌ ನಾಪ್ರಧಾನಂ ಪರಾಮೃಶ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪೂರ್ವವದ್ವಾಚೋ ಮನಸಶ್ಚ ಪೃಥಿವೀ ದ್ಯೌಶ್ಚ ಶರೀರಂ ಯಥಾ ತಥೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವೈರೂಪ್ಯೇ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋಕ್ತೇ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮವಿಶಿಷ್ಟಾಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ತಾವಾನಿತ್ಯಾದಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಚಂದ್ರ ಇತಿ ।
ವಾಙ್ಮನಃಪ್ರಾಣಾನಾಮಾಧಿದೈವಿಕರೂಪೇಣೋಪಾಸನಂ ವಿಧಾತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ತಾನೀತಿ ।
ಏತೇಭ್ಯೋಽತಿರಿಕ್ತಮಧಿಷ್ಠಾನಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಕಾರ್ಯಾತ್ಮಕಮಿತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತಿರೇತೇಭ್ಯೋಽತಿರಿಕ್ತೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಮಸ್ತಾನೀತಿ ।
ಸೋಪಸ್ಕರಂ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತ ಏತ ಇತಿ ।
ತುಲ್ಯಾಂ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಯಾವದಿತಿ ।
ತಾವದಶೇಷಂ ಜಗದ್ವ್ಯಾಪ್ಯೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ತುಲ್ಯವ್ಯಾಪ್ತಿಮತ್ತ್ವಮುಪಜೀವ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಯಾವತ್ಸಂಸಾರಭಾವಿತ್ವಮಭಿವ್ಯನಕ್ತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕರಣಯೋರ್ಯಾವತ್ಸಂಸಾರಭಾವಿತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಾಣಾನಾಂ ಕಿಮಾಯಾತಮತ ಆಹ —
ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ತೇಷು ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವೇನ ಧ್ಯಾನೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಸ ಯ ಇತಿ ।
ಏವಂ ಪಾತನಿಕಾಂ ಕೃತ್ವಾ ವಿವಕ್ಷಿತಮುಪಾಸನಾಮುಪದಿಶತಿ —
ಅಥೇತಿ ॥೧೩॥
ಅನ್ನತ್ರಯೇ ಫಲವದ್ಧ್ಯಾನವಿಷಯೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೇ ವಕ್ತವ್ಯಾಭಾವಾತ್ಕಿಮುತ್ತರಗ್ರಂಥೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಪಿತೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ತತ್ಫಲತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಮಾದಾಯ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾರ್ಯಲಿಂಗಕಮನುಮಾನಂ ಪ್ರಮಾಣಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಅನುಮಾನಮೇವ ಸ್ಫುಟಯಿತುಮನ್ನೇಷು ಪಾಂಕ್ತತ್ವಾವಗತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ಕಾರಣಮಪಿ ತಾದೃಶಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಥಂ ಪುನಸ್ತಸ್ಯ ಪಾಂಕ್ತತ್ವಧೀರಿತ್ಯಾಶಂಖ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿತ್ತೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ಜಾಯಾ ಪ್ರಜೇತಿ ತ್ರಯಂ ಸಂಗ್ರಹೀತುಮಪಿಶಬ್ದಃ ।
ಉಕ್ತಂ ಹೇತುಂ ವ್ಯಕ್ತೀಕುರ್ವನ್ನುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಅನ್ನತ್ರಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಪಾಂಕ್ತತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾನಂತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯತಿ —
ತತ್ರ ವಿತ್ತೇತಿ ।
ಸಪ್ತಮೀ ಪೂರ್ವವತ್ ।
ಅವತಾರಿತಂ ಗ್ರಂಥಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯೋಽಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ಪ್ರಜಾಪತೇಸ್ತಿಥಿಭಿರಾಪೂರ್ಯಮಾಣತ್ವಮಪಕ್ಷೀಯಮಾಣತ್ವಂ ಚ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರತಿಪದಾದ್ಯಾಭಿರಿತಿ ।
ವೃದ್ಧೇರ್ಮರ್ಯಾದಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಾವದಿತಿ ।
ಅಪಕ್ಷಯಸ್ಯ ಮರ್ಯಾದಾಮಾಹ —
ಯಾವದ್ಧ್ರುವೇತಿ ।
ಅವಶಿಷ್ಟಮಮಾವಾಸ್ಯಾಯಾಂ ನಿವಿಷ್ಟಾಂ ಕಲಾಂ ಪ್ರಪಂಚಯಂದ್ವಿತೀಯಕಲೋತ್ಪತ್ತಿಂ ಶುಕ್ಲಪ್ರತಿಪದಿ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸ ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣಿಜಾತಮೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯದಪ ಇತಿ ।
ಸ್ಥಾವರಂ ಜಂಗಮಂ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಓಷಧ್ಯಾತ್ಮನೇತ್ಯುಪಲಕ್ಷಣಂ ಜಲಾತ್ಮನೇತ್ಯಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಫಲಭೂತೇ ಪ್ರಜಾಪತೌ ಪಾಂಕ್ತತ್ವಂ ವಕ್ತುಮುಪಕ್ರಾಂತಂ ತದದ್ಯಾಪಿ ನೋಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತದೇವ ಪಾಂಕ್ತತ್ವಂ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ದಿವೇತಿ ।
ಕಲಾನಾಂ ವಿತ್ತವದ್ವಿತ್ತತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಉಪಚಯೇತಿ ।
ಪಾಂಕ್ತತ್ವನಿರ್ದೇಶೇನ ಲಬ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಏವಮೇಷ ಇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇರುಪಕ್ರಮಾನುಸಾರಿತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಜಾಯೇತಿ ।
ಭವತು ಪ್ರಜಾಪತೇರುಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಪಾಂಕ್ತತ್ವಂ ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಪಾಂಕ್ತಕರ್ಮಫಲತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕಾರಣೇತಿ ।
ಪಾಂಕ್ತಕರ್ಮಫಲತ್ವಂ ಪ್ರಜಾಪತೇರುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಮರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಪಿ ಕೃಕಲಾಸಸ್ಯೇತಿ ಕುತೋ ವಿಶೇಷೋಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕೃಕಲಾಸೋ ಹೀತಿ ।
ಕುತಸ್ತಸ್ಯ ಪಾಪಾತ್ಮತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ದೃಷ್ಟೋಽಪೀತಿ ।
ವಿಶೇಷನಿಷೇಧಸ್ಯ ಶೇಷಾನುಜ್ಞಾಪರತ್ವಾದ್ವಿರೋಧಃ ಸಾಮಾನ್ಯಶಾಸ್ತ್ರೇಣ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ತೀರ್ಥಶಬ್ದಃ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತಪ್ರದೇಶವಿಷಯಃ । ಸಾಧಾರಣ್ಯೇನ ಸರ್ವತ್ರ ನಿಷಿದ್ಧಾಽಪಿ ಹಿಂಸಾ ವಿಶೇಷತೋಽಮಾವಾಸ್ಯಾಯಾಂ ನಿಷಿಧ್ಯಮಾನಾ ಸೋಮದೇವತಾಪೂಜಾರ್ಥಾ ।
ತತಃ ಶೇಷಾನುಜ್ಞಾಭಾವಾನ್ನ ಸಾಮಾನ್ಯೋಕ್ತಿವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ॥೧೪॥
ಯತ್ಪೂರ್ವಮಾಧಿದೈವಿಕತ್ರ್ಯನ್ನಾತ್ಮಕಪ್ರಜಾಪತ್ಯುಪಾಸನಮುಕ್ತಂ ತದಹಮಸ್ಮಿ ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತ್ಯಹಂಗ್ರಹೇಣ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯೋ ವಾ ಇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮುಪಲಭ್ಯಮಾನಂ ಪ್ರಜಾಪತಿಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕೋಽಸಾವಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಮಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಕೇನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಲಾನಾಂ ಜಗದ್ವಿಪರಿಣಾಮಹೇತುತ್ವಂ ಕರ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತಂ ವಿತ್ತೇಽಪಿ ಕರ್ಮಹೇತುತ್ವಮಸ್ತಿ ತೇನ ತತ್ರ ಕಲಾಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತಿರುಚಿತೇತ್ಯಾಹ —
ವಿತ್ತೇತಿ ।
ಯಥಾ ಚಂದ್ರಮಾಃ ಕಲಾಭಿಃ ಶುಕ್ಲಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷಯೋರಾಪೂರ್ಯತೇಽಪಕ್ಷೀಯತೇ ಚ ತಥಾ ಸ ವಿದ್ವಾನ್ವಿತ್ತೇನೈವೋಪಚೀಯಮಾನೇನಾಽಽಪೂರ್ಯತೇಽಪಚೀಯಮಾನೇನ ಚಾಪಕ್ಷೀಯತೇ । ಏತಚ್ಚ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾನ್ನ ಪ್ರತಿಪಾದನಸಾಪೇಕ್ಷಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸ ಚಂದ್ರವದಿತಿ ।
ಆತ್ಮೈವ ಧ್ರುವಾ ಕಲೇತ್ಯುಕ್ತಂ ತದೇವ ರಥಚಕ್ರದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ನಾಭಿಃ ಚಕ್ರಪಿಂಡಿಕಾ ತತ್ಸ್ಥಾನೀಯಂ ವಾ ನಭ್ಯಂ ತದೇವ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಕಿಂ ತದಿತಿ ।
ಶರೀರಸ್ಯ ಚಕ್ರಪಿಂಡಿಕಾಸ್ಥಾನೀಯತ್ವಮಯುಕ್ತಂ ಪರಿವಾರಾದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಧಿರಿತಿ ।
ಶರೀರಸ್ಯ ರಥಚಕ್ರಪಿಂಡಿಕಾಸ್ಥಾನೀಯತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಜೀವಂಶ್ಚೇದಿತಿ ॥೧೫॥
ಅನ್ನತ್ರಯಾತ್ಮನಿ ಪ್ರಜಾಪತಾವಹಂಗ್ರಹೋಪಾಸನಸ್ಯ ಸಫಲಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾದ್ವಕ್ತವ್ಯಾಭಾವಾದುತ್ತರಗ್ರಂಥವೈಯರ್ಥ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದ್ವಿಷಯಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಮನುವದತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಸಾಧನೋಕ್ತ್ಯೈವ ಫಲಮುಕ್ತಂ ತಯೋರ್ಮಿಥೋಬದ್ಧತ್ವಾತ್ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಂ ಚ ಫಲಂ ಪ್ರಾಗೇವ ದರ್ಶಿತಂ ತತ್ಕಿಮುತ್ತರಗ್ರಂಥೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಾಮಾನ್ಯೇನ ತತ್ಪ್ರತೀತಾವಪೀದಮಸ್ಯೇತಿ ವಿಶೇಷೋ ನೋಕ್ತಸ್ತದುಕ್ತ್ಯರ್ಥಮುತ್ತರಾ ಶ್ರುತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪೂರ್ವಗ್ರಂಥಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ನಿಯಮೋ ನಾವಗತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಉಪನ್ಯಾಸಃ ಪ್ರಾರಂಭಃ ।
ವಾವಶಬ್ದಸ್ಯಾವಧಾರಣರೂಪಮರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ತ್ರಯ ಏವೇತಿ ।
ತದೇವ ಲೋಕತ್ರಯಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಕೇ ತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜಯೋ ನಾಮ ಪುತ್ರೇಣ ಮನುಷ್ಯಲೋಕಸ್ಯಾತಿಕ್ರಮ ಇತಿ ಕೇಚಿತ್ತಾನ್ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಸಾಧ್ಯ ಇತಿ ।
ಪುತ್ರೇಣಾಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯತ್ವಮಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ದ್ವಿವಿಧೋ ಹಿ ಮನುಷ್ಯಲೋಕಜಯಃ ಕರ್ತವ್ಯಶೇಷಾನುಷ್ಠಾನಂ ಭೋಗಶ್ಚ । ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾನ್ಯಯೋಗವ್ಯವಚ್ಛೇದಮೇವಕಾರಾರ್ಥಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನಾನ್ಯೇನೇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯೇ ತ್ವಯೋಗವ್ಯವಚ್ಛೇದಸ್ತದರ್ಥೋ ಜ್ಯೋತಿಷೇಮಂ ಲೋಕಂ ಜಯತೀತಿ ಸಾಧನಾಂತರೇಣಾಪಿ ಮನುಷ್ಯಲೋಕಜಯಶ್ರುತೇರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯಸ್ಥಮೇವಕಾರಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಯೋರನುಷಕ್ತಮುಪೇತ್ಯ ವಾಕ್ಯದ್ವಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕರ್ಮಣೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಾಧನದ್ವಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಫಲದ್ವಾರಕಮುತ್ಕರ್ಷಂ ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ದೇವಲೋಕ ಇತಿ ॥೧೬॥
ವೃತ್ತಮನುವದತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಪುತ್ರಾದಿವಜ್ಜಾಯಾವಿತ್ತಯೋರಪಿ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ಫಲವಿಶೇಷೇ ವಿನಿಯೋಗೋ ವಕ್ತವ್ಯ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಜಾಯಾ ತ್ವಿತಿ ।
ನ ಪೃಥಕ್ಪುತ್ರಕರ್ಮಭ್ಯಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ನ ಪೃಥಕ್ಸಾಧನಂ ಕರ್ಮಣಃ ಸಕಾಶಾದಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಭವತ್ವೇವಂ ಸಾಧನತ್ರಯನಿಯಮಸ್ತಥಾಽಪಿ ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಣೀ ಹಿತ್ವಾ ಸಮನಂತರಗ್ರಂಥೇ ಕಿಮಿತಿ ಪುತ್ರನಿರೂಪಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಣೋರಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೇ ಚೋದ್ಯೇ ಪುತ್ರಸ್ಯ ಲೋಕಹೇತುತ್ವಜ್ಞಾನಾರ್ಥಂ ಸಂಪ್ರತ್ತಿವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅಥಾತ ಇತಿ ಪದದ್ವಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಸಂಪ್ರತ್ತಿಪದಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸಂಪ್ರತ್ತಿರಿತಿ ।
ಕಿಮಿದಂ ಸಂಪ್ರದಾನಂ ನಾಮ ತದಾಹ —
ಸಂಪ್ರತ್ತಿರಿತಿ ।
ತದೇವ ಕರ್ಮ ವಿಶದಯತಿ —
ಪುತ್ರೇ ಹೀತಿ ।
ಅನೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣೇತಿ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಪ್ರಕಾರೋಕ್ತಿಃ । ಅರಿಷ್ಟಾದೀತ್ಯಾದಿಪದೇನ ದುಃಸ್ವಪ್ನಾದಿಸಂಗ್ರಹಃ । ಪ್ರತ್ಯಾಹ ವಾಕ್ಯತ್ರಯಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪುತ್ರಸ್ಯಾಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಾದಿಪ್ರತಿವಚನೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸ ತ್ವಿತಿ ।
ಮಯಾ ಕಾರ್ಯಂ ಯದಧ್ಯಯನಾದಿ ತದೇವಾವಶಿಷ್ಟಂ ತ್ವಯಾ ಕಾರ್ಯಮಿತಿ ಪುತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಾಗನುಶಿಷ್ಟಭಾವೇ ಪ್ರತಿವಚನಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದ್ವೈ ಕಿಂಚೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಪುತ್ರಾನುಮಂತ್ರಣವಾಕ್ಯೈರರ್ಥಭೇದಾಭಾವಾತ್ಪುನರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಸ್ಯೇತಿ ।
ಯದ್ವೈ ಕಿಂಚೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯೇ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯೋಽಧ್ಯಯನೇತಿ ।
ತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿವಾಕ್ಯವತ್ತ್ವಂ ಯಜ್ಞ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಮಪಿ ಶಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಮತ್ಕರ್ತೃಕಾ ಇತಿ ।
ತ್ವಂ ಲೋಕ ಇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಯೇ ವೈ ಕೇ ಚೇತ್ಯಾದಿ ।
ತತ್ರ ಪದಾರ್ಥಾನುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಇತ ಇತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ತ್ವತ್ಕರ್ತೃಕಮಧ್ಯಯನಾದಿ ಮಯಿ ಸಮರ್ಪ್ಯತೇ ತ್ವಯೈವ ಕಿಂ ನಾನುಷ್ಠೀಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇತ ಊರ್ಧ್ವಮಿತಿ ।
ಕರ್ತವ್ಯತೈವ ಬಂಧನಂ ತದ್ವಿಷಯಃ ಕ್ರತುಃ ಸಂಕಲ್ಪಸ್ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸ ಪುತ್ರ ಇತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರೇತಿ ಯಥೋಕ್ತಾನುಶಾಸನೋಕ್ತಿಃ ।
ಏತನ್ಮಾ ಸರ್ವಮಿತ್ಯಾದಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸರ್ವಂ ಹೀತಿ ।
ಅನದ್ಯತನೇ ಭೂತೇಽರ್ಥೇ ವಿಹಿತಸ್ಯ ಲಙೋ ಭವಿಷ್ಯದರ್ಥಂ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಛಂದಸೀತಿ ।
ಪುತ್ರಾನುಶಾಸನಸ್ಯ ಫಲವತ್ತ್ವಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕೃತಸಂಪ್ರತ್ತಿಕಃ ಸನ್ಪಿತಾ ಕಿಂ ಕರೋತೀತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ಸ ಪಿತೇತಿ ।
ಕೋಽಯಂ ಪ್ರವೇಶೋ ನ ಹಿ ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಕೇವಲಸ್ಯ ವಾ ಬಿಲೇ ಸರ್ಪವತ್ಪ್ರವೇಶಃ ಸಂಭವತ್ಯತ ಆಹ —
ಅಧ್ಯಾತ್ಮೇತಿ ।
ಹೇತುರ್ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಾದಿಃ ।
ವಾಗಾದಿಷ್ವಾವಿಷ್ಟೇಷ್ವಪಿ ಕುತೋಽರ್ಥಾಂತರಸ್ಯ ಪಿತುರಾವೇಶಧೀರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಾಗಿತಿ ।
ತದ್ಭಾವಿತ್ವಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಅಹಮಿತಿ ।
ಭಾವನಾಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪುತ್ರವಿಶೇಷಣಾತ್ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಂ ಪಿತುಸ್ತದವಸ್ಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಹೀತಿ ।
ಮೃತಸ್ಯ ಪಿತುರಿತೋ ಲೋಕಾದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತಸ್ಯ ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತರೂಪತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಪುತ್ರರೂಪೇಣಾತ್ರ ಸ್ಥಿತಮೇವ ವಿಭಜತೇ —
ನೈವೇತಿ ।
ಮೃತೋಽಪಿ ಪಿತಾಽನುಶಿಷ್ಟಪುತ್ರಾತ್ಮನಾಽತ್ರ ವರ್ತತೇ ನಾಸ್ಮಾದತ್ಯಂತಂ ವ್ಯಾವೃತ್ತಃ ಫಲರೂಪೇಣ ಚ ಪರತ್ರೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥ ಐತರೇಯಶ್ರುತಿಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಷಷ್ಠೀಪ್ರಥಮಾಭ್ಯಾಂ ಪಿತಾಪುತ್ರಾವುಚ್ಯೇತೇ ।
ಸ ಯದೀತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಕೃತಮಕೃತಾದಿತಿ ಚ ಚ್ಛೇದಃ ।
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಪೂರಣೇನೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಇದಂ ತದಿತಿ ।
ಪುತ್ರವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಸ ಪಿತೇತಿ ।
ಪುತ್ರೇಣೈತಲ್ಲೋಕಜಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಾತ್ಪುತ್ರಾದ್ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಣೋರ್ವಿಶೇಷಮಾಹ —
ನ ತಥೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಾಭ್ಯಾಂ ಪಿತಾ ತೌ ಜಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ್ವರೂಪೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅನುಶಿಷ್ಟಪುತ್ರೇಣೈತಲ್ಲೋಕಜಯಿನಂ ಪಿತರಮಧಿಕೃತ್ಯಾಥೈನಮಿತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಂ ತದ್ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಪುತ್ರಪ್ರಕರಣವಿಚ್ಛೇದಾರ್ಥೋಽಥಶಬ್ದಃ ॥೧೭॥
ಆವೇಶಪ್ರಕಾರಬುಭುತ್ಸಾಯಾಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯದಿನಾ ।
ಪೃಥಿವ್ಯೈ ಚೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಂ ಪಕ್ಷಂ ವೃತ್ತಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಅತ್ರೇತಿ ವೈದಿಕಂ ಪಕ್ಷಂ ನಿರ್ಧಾರಯಿತುಂ ಸಪ್ತಮೀ ।
ಬಹುವದನಶೀಲತ್ವೇ ಹೇತುಃ —
ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತೇತಿ ।
ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತಾಮೃಣಾಪಾಕರಣಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಭ್ಯಾಂ ವದಂತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಮೀಮಾಂಸಕಪಕ್ಷಂ ಪ್ರಕೃತಶ್ರುತಿವಿರೋಧೇನ ದೂಷಯತಿ —
ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಶ್ರುತೇರಾದಿಮಧ್ಯಾವಸಾನಾಲೋಚನಯಾ ಪುತ್ರಾದೇಃ ಸಂಸಾರಫಲತ್ವಾವಗಮಾನ್ನ ಮುಕ್ತಿಫಲತೇತ್ಯಾಹ —
ಜಾಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪುತ್ರಾದೀನಾಂಚೇತಿ ಚಕಾರಾದೇತಾವಾನ್ವೈ ಕಾಮ ಇತಿ ಮಧ್ಯಸಂಗ್ರಹಃ ।
ಯದುಕ್ತಮೃಣಾಪಾಕರಣಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಭ್ಯಾಂ ಪುತ್ರಾದೇರ್ಮುಕ್ತಿಫಲತೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪುತ್ರಾದೇಃ ಶ್ರುತಂ ಸಂಸಾರಫಲತ್ವಂ ಪರಾಮ್ರಷ್ಟುಂ ತಚ್ಛಬ್ದಃ । ಶ್ರುತಿಶಬ್ದಃ ಸ್ಮೃತೇರುಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯೋರವಿರಕ್ತವಿಷಯತ್ವೇ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಚೇತಿ ।
ಮೀಮಾಂಸಕಪಕ್ಷಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಪಕ್ಷಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಕೇಚಿತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಮನುಷ್ಯಲೋಕಜಯಸ್ತತೋ ವ್ಯಾವೃತ್ತಿರ್ಯಥೇತ್ಯಪೇರರ್ಥಃ ।
ಪುತ್ರಾದಿಸಾಧನಾಧೀನತಯಾ ಲೋಕತ್ರಯವ್ಯಾವೃತ್ತಾವಪಿ ಕಥಂ ಮೋಕ್ಷಃ ಸಂಪದ್ಯತೇ ನ ಹಿ ಪುತ್ರಾದೀನ್ಯೇವ ಮುಕ್ತಿಸಾಧನಾನಿ ವಿರಕ್ತತ್ವವಿರೋಧಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪೃಥಿವ್ಯೈ ಚೇತ್ಯಾದ್ಯೋತ್ತರಾ ಶ್ರುತಿರೇವ ಮೀಮಾಂಸಕಮತವದ್ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಮತಮಪಿ ನಿರಾಕರೋತೀತಿ ದೂಷಯತಿ —
ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಸಾ ತನ್ಮತಂ ನಿರಾಕರೋತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಶ್ರುತಿಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಕೃತೇತಿ ।
ತ್ರ್ಯನ್ನಾತ್ಮೋಪಾಸಿತುಸ್ತದಾಪ್ತಿವಚನವಿರುದ್ಧಂ ಪರಮತಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತದಾಪ್ತೇರೇವ ಮುಕ್ತಿತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ಫಲಂ ಮೋಕ್ಷೋ ನ ಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮೇಧೇತಿ ।
ತ್ರ್ಯನ್ನಾತ್ಮನೋ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಜನ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪುನಃ ಪುನರಿತಿ ।
ಸೂತ್ರಾಪ್ತೇರಮುಕ್ತಿತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಯದ್ಧೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕರಣವತ್ತ್ವಶ್ರುತೇರಪಿ ಸೂತ್ರಭಾವೋ ನ ಮುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಶರೀರಮಿತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾತದುತ್ಥದ್ವೈತಸ್ಯ ತ್ರ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವೇನೋಪಸಂಹಾರಾತ್ತದಾತ್ಮಸೂತ್ರಭಾವೋ ಬಂಧಾಂತರ್ಭೂತೋ ನ ಮುಕ್ತಿರಿತಿ ಯುಕ್ತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ತ್ರಯಮಿತಿ ।
ನನ್ವವಿರಕ್ತಸ್ಯಾಜ್ಞಸ್ಯ ಸೂತ್ರಾಪ್ತಿಫಲಮಪಿ ಕರ್ಮಾದಿವಿರಕ್ತಸ್ಯ ವಿದುಷೋ ಮುಕ್ತಿಫಲಮಿತಿ ವ್ಯವಸ್ಥಿತಿರ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇದಮಿತಿ ।
ನ ಹಿ ಪೃಥಿವ್ಯೈ ಚೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯೈಕಸ್ಯ ಸಕೃಚ್ಛ್ರುತಸ್ಯಾನೇಕಾರ್ಥತ್ವಮ್ । ಭಿದ್ಯತೇ ಹಿ ತಥಾ ವಾಕ್ಯಮಿತಿ ನ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪೃಥಿವ್ಯೈ ಚೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾವಷ್ಟಂಭೇನ ಪಕ್ಷದ್ವಯಂ ಪ್ರತಿಕ್ಷಿಪ್ಯ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಚಷ್ಟೇ —
ಪೃಥಿವ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಏನಮಿತ್ಯುಕ್ತಮನೂದ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏನಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನಃ ಸೂತ್ರಾತ್ಮಭೂತಾ ವಾಗುಪಾಸಕಮಾವಿಶತಿ ತತ್ರಾಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಹೀತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತಯೋರಭೇದಾದವಿದುಷೋಽಪಿ ವ್ಯಾಪ್ತೈವ ವಾಗಿತಿ ವಿದುಷಿ ವಿಶೇಷೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಾ ಹೀತಿ ।
ದೈವ್ಯಾಂ ವಾಚಿ ದೋಷವಿಗಮಮುತ್ತರವಾಕ್ಯೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಸಾ ಚೇತಿ ।
ವಿದ್ವದ್ವಾಚಃ ಸ್ವರೂಪಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಅಮೋಘೇತಿ ॥೧೮॥
ವಾಚಿ ದರ್ಶಿತನ್ಯಾಯಂ ಮನಸ್ಯತಿದಿಶತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಯನ್ಮನಃ ಸ್ವಭಾವನಿರ್ಮಲತ್ವೇನ ದೈವಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತದೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಅಸಾವಿತಿ ವಿದ್ವದುಕ್ತಿಃ । ಯೇನ ಮನಸಾ ವಿದ್ವಾನ್ನ ಶೋಚತ್ಯಪಿ ತದ್ಧೇತ್ವಭಾವಾತ್ತದ್ದೈವಮಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ॥೧೯॥
ಮನಸ್ಯುಕ್ತಂ ನ್ಯಾಯಂ ಪ್ರಾಣೇಽತಿದಿಶತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ತಮೇವ ದೈವಂ ಪ್ರಾಣಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಸ ವಾ ಇತಿ ।
ಸ ಏವಂವಿದಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ ಯ ಇತಿ ।
ವಿದಿರತ್ರ ಲಾಭಾರ್ಥಃ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಯಥೋಕ್ತಮೇವ ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ಕಿಂತು ಫಲಾಂತರಮಪ್ಯಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಸರ್ವಭೂತಾತ್ಮತ್ವೇ ತದ್ದೋಷಯೋಗಾತ್ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಂ ಪದಮನಾದೇಯಮಿತ್ಯುತ್ತರವಾಕ್ಯವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಮಾಶಂಕಾಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಸುಖದುಃಖೈರಿತ್ಯಸ್ಮಾದೂರ್ಧ್ವಂ ಸಶಬ್ದೋಽಧ್ಯಾಹರ್ತವ್ಯಃ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮಕೇ ವಿದುಷ್ಯೇಕೈಕಭೂತನಿಷ್ಠದುಃಖಯೋಗೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ತನ್ನೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇತಿ ।
ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಧೀತ್ವೇಽಪಿ ಸೂತ್ರಾತ್ಮಕೇ ವಿದುಷಿ ಸರ್ವಭೂತಾಂತರ್ಭಾವಾತ್ತದ್ದುಃಖಾದಿಯೋಗಃ ಸ್ಯಾದೇವೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಜಠರಕುಹರವಿಪರಿವರ್ತಿಕ್ರಿಮಿದೋಷೈರಸ್ಮಾಕಮಸಂಸರ್ಗವತ್ಪ್ರಕೃತೇಽಪಿ ಸಂಭವಾನ್ಮೈವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಮರಣೇತಿ ।
ನೋಪಪದ್ಯತೇ ವಿದುಷೋ ದುಃಖಮಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಮೈತ್ರಸ್ಯ ಸ್ವಹಸ್ತಾದ್ಯಭಿಮಾನವತಸ್ತದ್ದುಃಖಾದಿಯೋಗವದ್ವಿದುಷಃ ಸೂತ್ರಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಾಂಶಭೂತಸರ್ವಭೂತಾಭಿಮಾನಿನಸ್ತದ್ದುಃಖಾದಿಸಂಸರ್ಗಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಮಮತವತಾದೀತ್ಯಾದಿಪದೇನಾಹಂತಾಗ್ರಹಣಂ ತದೇವ ದುಃಖನಿಮಿತ್ತಂ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಮ್ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ ರಾಗಾದಿರುಕ್ತಃ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಶ್ರುತಿಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಶುಭಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಫಲರೂಪೇಣ ವರ್ತಮಾನಸ್ಯ ಕಥಂ ಕರ್ಮಸಂಬಂಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಫಲಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ನಿರತಿಶಯಂ ಹೀತಿ ॥೨೦॥
ಅಥೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಕ್ತವ್ಯಶೇಷಾಭಾವಾದಾನರ್ಥಕ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯ ವ್ಯವಹಿತೋಪಾಸನಾನುವಾದೇನ ತದಂಗವ್ರತವಿಧಾನಾರ್ಥಮುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾನರ್ಥಕ್ಯಂ ಪರಿಹರತಿ —
ತ ಏತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವ್ರತಮಿತ್ಯವಶ್ಯಾನುಷ್ಠೇಯಂ ಕರ್ಮೋಚ್ಯತೇ । ಜಿಜ್ಞಾಸಾಯಾಃ ಸತ್ತ್ವಮತಃ ಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಉಪಾಸನೋಕ್ತ್ಯಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಅನಂತರಮಿತಿ ।
ವಿಚಾರಣಾಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಏಷಾಮಿತಿ ।
ಪ್ರವೃತ್ತಾಯಾಂ ಮೀಮಾಂಸಾಯಾಂ ಪ್ರಾಣವ್ರತಮಭಗ್ನತ್ವೇನ ಧಾರಣೀಯಮಿತಿ ನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಂ ಪ್ರಣಯತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ವಾಗಾದಿಷು ಕರಣೇಷು ಕರ್ಮಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮಾರ್ಥಾನೀತಿ ।
ತದೀಯಸೃಷ್ಟೇರುಪಯೋಗಮುಪದರ್ಶಯಿತುಂ ಭೂಮಿಕಾಂಕರೋತಿ —
ತಾನೀತಿ ।
ಸ್ಪರ್ಧಾಪ್ರಕಾರಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾಕರ್ಮ ಸ್ವೀಯಂ ಸ್ವೀಯಂ ವ್ಯಾಪಾರಮನುಸೃತ್ಯ ವ್ರತಂ ದಧ್ರಿರೇ ವಾಗಾದೀನಿ ಕರಣಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ವಾಗಾದಿಷು ಶ್ರಮದ್ವಾರಾ ಸ್ವಕರ್ಮಪ್ರಚ್ಯುತಿರಾಸೀದಿತ್ಯತ್ರ ಕಾರ್ಯಲಿಂಗಕಮನುಮಾನಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಾಗಾದೀನಾಂ ಭಗ್ನವ್ರತತ್ವನಿರ್ಧಾರಣಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯೇ ಪ್ರಾಣೇ ಮೃತ್ಯುಗ್ರಸ್ತಸ್ವಾಭಾವೇ ಕಾರ್ಯಲಿಂಗಕಮನುಮಾನಂ ಸೂಚಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಪ್ರವರ್ತತೇ ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ವ್ರತಂ ಧಾರ್ಯಮಿತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ತಾನೀತಿ ।
ಜ್ಞಾನಾರ್ಥಮನುಸಂಧಾನಪ್ರಕಾರಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಯಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಹಂತೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಂ ವಿನಿಶ್ಚಿತ್ಯೇತಿ ।
ಅಸ್ಮಾಕಂ ವಾಗಾದೀನಾಂ ವ್ರತಾನಿ ಮೃತ್ಯೋರ್ವಾರಣಾಯ ನ ಪರ್ಯಾಪ್ತಾನೀತಿ ವಿನಿಶ್ಚಿತ್ಯ ದಧ್ರಿರೇ ಪ್ರಾಣವ್ರತಮೇವೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪ್ರಾಣರೂಪತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ಕರಣಾನಾಂ ತನ್ನಾಮತ್ವಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ತಸ್ಮಾದಿತಿ ವ್ಯವಹಿತೇನ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪ್ರಾಣರೂಪಂ ಚಲನಾತ್ಮತ್ವಮಿತಿ ಕುತೋ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಕರಣೇಷು ಪ್ರಕಾಶಾತ್ಮಕತ್ವಮೇವ ನ ಚಲನಾತ್ಮತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಚಲನೇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ವಿದ್ಯಾಫಲಮಾಹ —
ಯ ಏವಮಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ತಪತೀ ಸೂರ್ಯಸುತಾ ತಸ್ಯಾ ವಂಶಸ್ತಾಪತ್ಯಃ ।
ಕಸ್ಯೇದಂ ಫಲಮಿತ್ಯುಕ್ತೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯ ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ಕೇವಲಂ ವಿದ್ಯಾಯಾ ಯಥೋಕ್ತಮೇವ ಫಲಂ ಕಿಂತು ಫಲಾಂತರಮಪ್ಯಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣವಿದಾ ಸಹ ಸ್ಪರ್ಧಾ ನ ಕರ್ತವ್ಯೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಇತ್ಯಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತ್ಯಸ್ಯಾಽಽನರ್ಥಕ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇತ್ಯೇವಮಿತಿ ॥೨೧॥
ಅಧ್ಯಾತ್ಮದರ್ಶನಮುಕ್ತ್ವಾಽಧಿದೈವತದರ್ಶನಂ ವಕ್ತುಮನಂತರವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಜ್ವಲಿಷ್ಯಾಮಿತ್ಯಾದಿ ಕಿಮರ್ಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಸ್ಯೇತಿ ।
ವದಿಷ್ಯಾಮೀತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಿಹಾಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಧ್ಯಾತ್ಮವದಿತಿ ।
ಯಥಾದೈವತಂ ಸ್ವಂ ಸ್ವಂ ದೇವತಾವ್ಯಾಪಾರಮನತಿಕ್ರಮ್ಯಾನ್ಯಾ ದೈವತಾ ವಿದ್ಯುದಾದ್ಯಾ ದಧ್ರಿರೇ ವ್ರತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ ಯಥೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸೋಽಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತಿ ।
ವಾಯುರಪಿ ಮೃತ್ಯುನಾಽನಾಪ್ತಃ ಸ್ವಕರ್ಮಣೋ ನ ಪ್ರಚ್ಯಾವಿತಃ ಸ್ವೇನ ವಾಯುವ್ರತೇನಾಭಗ್ನವ್ರತ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ಮ್ಲೋಚಂತೀತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತಮರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ॥೨೨॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರ್ಥದಾರ್ಢ್ಯಾರ್ಥಂ ಮಂತ್ರಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸೂರ್ಯೋಽಧಿದೈವಮುದಯಕಾಲೇ ವಾಯೋರುದ್ಗಚ್ಛತಿ । ತತ್ರ ಚಾಪರಸಂಧ್ಯಾಸಮಯೇಽಸ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ । ಸ ಏವ ಚಾಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಪ್ರಬೋಧಸಮಯೇ ಚಕ್ಷುರಾತ್ಮನಾ ಪ್ರಾಣಾದುದೇತಿ ಪುರುಷಸ್ಯ ಸ್ವಾಪಸಮಯೇ ಚ ತಸ್ಮಿನ್ನೇವಾಸ್ತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಯತಶ್ಚೇತ್ಯಾದೌ ವಿಭಾಗಃ ।
ಶ್ಲೋಕಸ್ಯೋತ್ತರಾರ್ಧಂ ಪ್ರಾಣಾದಿತ್ಯಾದಿಬ್ರಾಹ್ಮಣವ್ಯವಹಿತಂ ಶ್ಲೋಕೇ ಪೂರ್ಣತಾಜ್ಞಾಪನಾರ್ಥಂ ಪ್ರಥಮಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಂ ದೇವಾ ಇತಿ ।
ಧಾರಣಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ಸಾಮಾನ್ಯೇನ ಚ ವಿಶೇಷಂ ಲಕ್ಷಯಿತ್ವಾಽಽಹ —
ಧೃತವಂತ ಇತಿ ।
ಸ ಏವೇತಿ ಧರ್ಮಪರಾಮರ್ಶಃ । ತತ್ರೇತಿ ಸಪ್ತಮೀ ಸಂಪೂರ್ಣಮಂತ್ರಮಧಿಕರೋತಿ । ಇಮಂ ಮಂತ್ರಮಿತಿ ಪೂರ್ವಾರ್ಧೋಕ್ತಿಃ ।
ಉತ್ತರಾರ್ಧಸ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತೈರಭಗ್ನಂ ದೇವೈರಭಗ್ನತ್ವೇನ ಮೀಮಾಂಸಿತಂ ತೇಽನುಗಚ್ಛಂತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಶೇಷಣಸ್ಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಹೇತುಮಗ್ನಿರಹಸ್ಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ವಿಶದಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಯಥಾಽತ್ರೇತ್ಯುಪಮಾರ್ಥೋಽಥಶಬ್ದಃ । ಅನುಗಚ್ಛತಿ ಶಾಮ್ಯತೀತ್ಯೇತತ್ । ವಾಯುಮನು ತದಧೀನ ಏವ ತಸ್ಮಿನ್ಕಾಲ ಉದ್ವಾತ್ಯಸ್ತಮೇತಿ । ಉದವಾಸೀದಸ್ತಂ ಗತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಇತಿಶಬ್ದೋಽಗ್ನಿರಹಸ್ಯವಾಕ್ಯಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ।
ಅಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಪ್ರಾಣವ್ರತಮಧಿದೈವಂಚ ವಾಯುವ್ರತಮಿತ್ಯೇಕಮೇವ ವ್ರತಂ ಧಾರ್ಯಮಿತಿ ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ತಸ್ಮಾದಿತಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನ ಹಿ ವಾಗಾದಯೋಽಗ್ನ್ಯಾದಯೋ ವಾ ಪರಿಸ್ಪಂದವಿರಹಿಣಃ ಸ್ಥಾತುಮರ್ಹಂತಿ ತೇನ ಪ್ರಾಣಾದಿವ್ರತಂ ತೈರನುವರ್ತ್ಯತ ಏವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏಕಮೇವೇತಿ ನಿಯಮೇ ಪ್ರಾಣವ್ಯಾಪಾರಸ್ಯಾಭಗ್ನತ್ವಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತದನುಪರಮೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನನು ಪ್ರಾಣನಾದ್ಯಭಾವೇ ಜೀವನಾಸಂಭವಾತ್ತಸ್ಯಾಽಽರ್ಥಿಕತ್ವಾತ್ತದನುಷ್ಠಾನಮವಿಧೇಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೈವಕಾರಲಭ್ಯಂ ನಿಯಮಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಹಿತ್ವೇತಿ ।
ನೇದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಕ್ಷರಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ತಾತ್ಪರ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯದ್ಯಹಮಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣವ್ರತಸ್ಯ ಸಕೃದನುಷ್ಠಾನಮಾಶಂಕ್ಯ ಸರ್ವೇಂದ್ರಿಯವ್ಯಾಪಾರನಿವೃತ್ತಿವರೂಪಂ ಸಂನ್ಯಾಸಮಾಮರಣಮನುವರ್ತಯೇದಿತ್ಯಾಹ —
ಯದೀತಿ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾದಿಪರಿಭವಪರಿಹಾರಾರ್ಥಂ ನಿಯಮಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ವಕ್ತುಂ ಭೂಮಿಕಾಂಕರೋತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ವ್ರತಮೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಸರ್ವಭೂತೇಷ್ವಿತಿ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಕಥಮೇಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವಿಜ್ಞಾನೇ ಫಲವಿಕಲ್ಪಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಪ್ರಕರ್ಷಾಪೇಕ್ಷಂ ಸಾಯುಜ್ಯಂ ತನ್ನಿಕರ್ಷಾಪೇಕ್ಷಂ ಚ ಸಾಲೋಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ॥೨೩॥
ಪ್ರಪಂಚಿತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸಂಕ್ಷೇಪೇಣೋಪಸಂಹಾರಾರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಫಲಮಪಿ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋರುಕ್ತವಿಶೇಷಣವದ್ಯದೇತತ್ಪ್ರಸ್ತುತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅವ್ಯಾಕೃತಪ್ರಕ್ರಿಯಾಯಾಮುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಯಾ ಚೇತಿ ।
ವ್ಯಾಕೃತಾವ್ಯಾಕೃತಸ್ಯ ಜಗತಃ ಸಂಗೃಹೀತಂ ರೂಪಮಾಹ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ವಾಙ್ಮನಃಪ್ರಾಣಾಖ್ಯಂ ತ್ರಯಮಿತಿ ಶಂಕಾಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂ ತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಮರ್ಥಃ ಪುನರಯಮುಪಸಂಹಾರ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನಾತ್ಮೈವೇತಿ ।
ಆತ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯತ್ಸಾಕ್ಷಾದಿತಿ ।
ಅನಾತ್ಮತ್ವೇನ ಜಗತೋ ಹೇಯತ್ವಂ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ ।
ವೈರಾಗ್ಯಮಪಿ ಕಿಮರ್ಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅವಿರಕ್ತೋಽಪಿ ಕುತೂಹಲಿತಯಾ ತತ್ರಾಧಿಕಾರೀ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬಾಹ್ಯೇತಿ ।
ಅನಾತ್ಮಪ್ರವಣಮಪ್ಯಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಯಯಿಷ್ಯತ್ಯಾತ್ಮನಃ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಾತ್ಕುತೋ ವಿರೋಧ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಧೀಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕಶ್ಚಿದಿತಿ ।
ಉಪಸಂಹಾರಸ್ಯೇತ್ಥಂ ಸಫಲತ್ವೇಽಪಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ಜಗತೋ ನಾಮಾದಿಮಾತ್ರತ್ವಂ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾದಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಅನುಮಾನೈಃ ಸಂಭಾವನಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ತತ್ರ ತತ್ಕಾರ್ಯತ್ವಹೇತುಕಮನುಮಾನಮಾಹ —
ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ವಾಗಿತ್ಯೇದುಕ್ಥಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಇಂದ್ರಿಯವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ವಾಕ್ಪದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಶಬ್ದೇತಿ ।
ಸಂಗೃಹೀತಮರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಃ ಕಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ಥತ್ವಮುಪಪಾದಯಿತುಮುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತದಾಹೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವೇಽಪಿ ಕಿಮಾಯಾತಮತ ಆಹ —
ಕಾರ್ಯಂಚೇತಿ ।
ಸರ್ವೇ ನಾಮವಿಶೇಷಾಸ್ತನ್ಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ತತ್ತ್ವತೋ ನ ಭಿದ್ಯಂತೇ ತತ್ಕಾರ್ಯತ್ವಾದ್ಯದ್ಯತ್ಕಾರ್ಯಂ ತತ್ತತೋ ನ ಭಿದ್ಯತೇ ಯಥಾ ಮೃದೋ ಘಟ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವೇ ನಾಮವಿಶೇಷಾಸ್ತತ್ಸಾಮಾನ್ಯೇ ಕಲ್ಪಿತಾಃ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ತದನುವಿದ್ಧತ್ವಾದ್ರಜ್ಜ್ವಿದಮಂಶಾನುವಿದ್ಧಸರ್ಪಾದಿವದಿತ್ಯನುಮಾನಾಂತರಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಾಣಾಂ ಕಾರಣೇಽಂತರ್ಭಾವವದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಾಮತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಏತದ್ಧೀತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ನಾಮವಿಶೇಷಾ ನಾಮಮಾತ್ರೇಽಂತರ್ಭವಂತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ನಾಮವಿಶೇಷಾಣಾಂ ನಾಮಮಾತ್ರಾದಾತ್ಮಲಾಭಾತ್ತಸ್ಮಾದವಿಶೇಷಾತ್ತತ್ರೈವಾಂತರ್ಭಾವ ಇತ್ಯಕ್ಷರಾರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವೇ ನಾಮವಿಶೇಷಾಸ್ತತ್ಸಾಮಾನ್ಯಾನ್ನ ಪೃಥಗ್ವಸ್ತುತಃ ಸಂತಿ ತೇನಾಽಽತ್ಮವತ್ತ್ವಾದ್ಯೇ ಯೇನಾಽಽತ್ಮವಂತಸ್ತೇ ತತೋಽನ್ಯೇ ವಸ್ತುತೋ ನ ಸಂತಿ ಯಥಾ ಮೃದಾಽಽತ್ಮವಂತೋ ಘಟಾದಯೋ ವಸ್ತುತಸ್ತತೋಽನ್ಯೇ ನ ಸಂತೀತ್ಯುಕ್ತೇಽನುಮಾನೇ ವ್ಯಾಪ್ತಿಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಹೇತುಸಮರ್ಥನಾರ್ಥಮುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅತಃ ಶಬ್ದಮಾತ್ರಾತ್ತದ್ವಿಶೇಷಾಣಾಮಾತ್ಮಲಾಭೋ ಭವತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ರೈವ ಯುಕ್ತಿಮಾಹ —
ತತೋ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಮಾತ್ತನ್ಮಾತ್ರಾತ್ತದ್ವಿಶೇಷಾಣಾಮಾತ್ಮಲಾಭ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷಃ ।
ಪ್ರಥಮಕಂಡಿಕಯಾ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಉಪಪತ್ತಿತ್ರಯಮುತ್ತರವಾಕ್ಯದ್ವಯೇಽಪಿ ತುಲ್ಯಮಿತ್ಯಾದಿಶತಿ —
ಏವಮುತ್ತರಯೋರಿತಿ ॥೧॥
ತತ್ರ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಸಾಪೇಕ್ಷಾಣಿ ಪದಾನಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಾಮವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಚಕ್ಷುರುಕ್ಥಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಚಕ್ಷುರಿತಿ ಚಕ್ಷುಃಶಬ್ದಾಭಿಧೇಯಂ ಚಕ್ಷುವಿಷಯಸಾಮಾನ್ಯಮಭಿಧೀಯತೇ ತಚ್ಚ ರೂಪಸಾಮಾನ್ಯಂ ತದಪಿ ಪ್ರಕಾಶ್ಯಮಾತ್ರಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ॥೨॥
ರೂಪಪ್ರಕರಣಾನಂತರ್ಯಮಥೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಕ್ರಿಯಾವಿಶೇಷಾಣಾಂ ಕ್ರಿಯಾಮಾತ್ರೇಽಂತರ್ಭಾವಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆತ್ಮಶಬ್ದೇನಾತ್ರ ಶರೀರನಿರ್ವರ್ತ್ಯಕರ್ಮಗ್ರಹಣೇ ಪುರುಷವಿಧಬ್ರಾಹ್ಮಣಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಆತ್ಮನಾ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರೈವೋಪಪತ್ತಿಮಾಹ —
ಶರೀರೇ ಚೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮಾತ್ಮಶಬ್ದಃ ಶರೀರನಿರ್ವರ್ತ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಬ್ರೂಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಲಕ್ಷಣಯೇತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಸಂಕ್ಷೇಪಸ್ಯಾಪಿ ಸಂಕ್ಷೇಪಾಂತರಮಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ತದೇತತ್ತ್ರಯಂ ತ್ರಿದಂಡವಿಷ್ಟಂಭವತ್ಸಂಹತಂ ಸದೇಕಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಂ ಸಂಹತತ್ವಮತ ಆಹ —
ಇತರೇತರಾಶ್ರಯಮಿತಿ ।
ರೂಪಂ ವಿಷಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ನಾಮಕರ್ಮಣೀ ಸಿಧ್ಯತಃ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣ ನಿರ್ವಿಷಯಯೋಸ್ತಯೋಃ ಸಿದ್ಧ್ಯದರ್ಶನಾನ್ನಾಮಕರ್ಮಣೀ ಚಾಽಽಶ್ರಿತ್ಯ ರೂಪಂ ಸಿಧ್ಯತಿ । ನ ಹಿ ತೇ ಹಿತ್ವಾ ಕಿಂಚಿದುತ್ಪದ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಾಚಕೇನ ವಾಚ್ಯಸ್ಯ ಇತರೇತರಸ್ಯ ತಾಭ್ಯಾಂಚ ಕ್ರಿಯಾಯಾಸ್ತಯಾ ತಯೋರಪೇಕ್ಷಾದರ್ಶನಾದನ್ಯೋನ್ಯಮಭಿವ್ಯಂಜಕತ್ವಮಾಹ —
ಇತರೇತರೇತಿ ।
ಸತಿ ನಾಮ್ನಿ ರೂಪಸಂಹಾರದರ್ಶನಾದ್ರೂಪೇ ಚ ಸತಿ ನಾಮಸಂಹಾರದೃಷ್ಟೇಃ ಸತೋಶ್ಚ ತಯೋಃ ಕರ್ಮಣಸ್ತಸ್ಮಿಂಶ್ಚ ಸತಿ ತಯೋರುಪಸಂಹಾರೋಪಲಂಭಾದಿತರೇತರಪ್ರಲಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಇತರೇತರಪ್ರಲಯಮಿತಿ ।
ತ್ರಯಾಣಾಮೇಕತ್ವಂ ವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಕೇನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಾತ್ಮನಾ ತ್ರಯಾಣಾಮೇಕತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ನಾಮರೂಪಕರ್ಮಣಾಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಮಾತ್ರತ್ವೇಽಪಿ ತತೋ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಂ ಸಂಘಾತಾದನ್ಯತ್ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಾವದಿತಿ ।
ನಾಮಾದಿತ್ರಯಸ್ಯ ಸಂಘಾತಮಾತ್ರತ್ವೇ ಕಥಂ ವ್ಯವಹಾರಾಸಾಂಕರ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಸಂಘಾತೋಽಯಮಾತ್ಮಶಬ್ದಿತಃ ಸ್ವಯಮೇಕೋಽಪಿ ಸನ್ನಧ್ಯಾತ್ಮಾದಿಭೇದೇನ ಸ್ಥಿತಂ ತ್ರಯಮೇವ ಭವತೀತಿ ವ್ಯವಹಾರಾಸಾಂಕರ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏಕಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಸಂಘಾತೇ ಕಾರಣರೂಪೇಣಾವಾಂತರವಿಭಾಗಮಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಆತ್ಮಭೂತಸ್ತಸ್ಯೋಪಾಧಿತ್ವೇನ ಸ್ಥಿತ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಅವಿನಾಶೀ ಸ್ಥೂಲದೇಹೇ ಗಚ್ಛತ್ಯಪಿ ಯಾವನ್ಮೋಕ್ಷಂ ನ ಗಚ್ಛತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಚ್ಚ ತ್ಯಚ್ಚ ಸತ್ಯಂ ಭೂತಪಂಚಕಂ ತದಾತ್ಮಕೇ ನಾಮರೂಪೇ ಇತ್ಯಾಹ —
ನಾಮೇತಿ ।
ಕಾರಣಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಂ ಕಥಯತಿ —
ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಕಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪಂಚೀಕೃತಪಂಚಮಹಾಭೂತಾತ್ಮಕಂ ತತ್ಕಾರ್ಯಂ ಸರ್ವಂ ಸಚ್ಚ ತ್ಯಚ್ಚೇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇಃ ಸತ್ಯಂ ವೈರಾಜಂ ಶರೀರಂ ಕಾರ್ಯಮಪಂಚೀಕೃತಪಂಚಮಹಾಭೂತತತ್ಕಾರ್ಯಾತ್ಮಕಕರಣರೂಪಸಪ್ತದಶಕಲಿಂಗಸ್ಯ ಸೂತ್ರಾಖ್ಯಸ್ಯಾಽಽಯತನಂ ತಸ್ಯೈವಾಽಽಚ್ಛಾದಕಂ ತತ್ಖಲ್ವನಾತ್ಮಾಽಪಿ ಸ್ಥೂಲದೇಹಚ್ಛನ್ನತ್ವಾದ್ದುರ್ವಿಜ್ಞಾನಂ ತೇನಾಪಿ ಚ್ಛನ್ನಂ ಪ್ರತ್ಯಗ್ವಸ್ತು ಸುತರಾಮಿತಿ ತಜ್ಜ್ಞಾನೇಽವಹಿತೈರ್ಭಾವ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಇದಾನೀಮವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯಪ್ರಪಂಚಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏತದಿತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾವಿಷಯವಿವರಣಸ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೋಪಯೋಗಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಪಂಚಿತೇ ಸತ್ಯವಿದ್ಯಾವಿಷಯೇ ತತೋ ವಿರಕ್ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಾನಂ ವಿವಿದಿಷೋಸ್ತಜ್ಜ್ಞಾಪನಾರ್ಥಂ ಚತುರ್ಥಪ್ರಮುಖಃ ಸಂದರ್ಭೋ ಭವಿಷ್ಯತಿ । ತಸ್ಮಾದವಿದ್ಯಾವಿಷಯವಿವರಣಮುಪಯೋಗೀತಿ ಭಾವಃ ॥೩॥
ತೃತೀಯೇಽಧ್ಯಾಯೇ ಸೂತ್ರಿತವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಯೋರವಿದ್ಯಾ ಪ್ರಪಂಚಿತಾ, ಸಂಪ್ರತಿ ವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರಪಂಚಯಿತುಂ ಚತುರ್ಥಮಧ್ಯಾಯಮಾರಭಮಾಣೋ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಕಿಮಿತ್ಯರ್ಥಾಂತರೇಷು ಸತ್ಸ್ವಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮೇವಾನುಸಂಧಾತವ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದನ್ವೇಷಣೇ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯೈವಾನ್ವೇಷ್ಟವ್ಯತ್ವೇ ಪರಪ್ರೇಮಾಸ್ಪದತ್ವೇನ ಪರಮಾನಂದತ್ವಂ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ತದೇವೇತಿ ।
ಆತ್ಮತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸರ್ವಾಪತ್ತಿಫಲತ್ವಾಚ್ಚ ತದೇವಾನ್ವೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಆತ್ಮಾನಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಯಾ ಪರಿಪಾಟ್ಯಾ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಆತ್ಮತತ್ತ್ವಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಾಂತರಮನುವದತಿ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಸೋಽವಿದ್ಯಾವಿಷಯ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಂ ಭೇದದೃಷ್ಟಿವಿಷಯಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾವಿಷಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯೋಽಸಾವಿತಿ ।
ಯೋ ಭೇದದೃಷ್ಟಿಪರಃ ಸ ನ ವೇದೇತ್ಯವಿದ್ಯಾ ತದ್ದೃಷ್ಟಿಮೂಲಂ ಸೂತ್ರಿತಾ ತೇನ ತದ್ವಿಷಯೋ ಭೇದದೃಷ್ಟಿವಿಷಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತೌ ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಾವಿಷಯಾವಸಂಕೀರ್ಣಾವವಸಾತುಂ ಶಕ್ಯೇತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏಕಧೇತಿ ।
ಸಪ್ತಾನ್ನಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ವೃತ್ತಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ತತ್ರ ಚೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಾವಿಷಯಯೋರಿತಿ ಯಾವತ್ । ಆದಿಪದಂ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಾವಾಂತರಭೇದಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಮ್ । ಯಥೋಕ್ತೋ ಭೇದ ಏವ ವಿಶೇಷಃ । ತಸ್ಮಿನ್ವಿನಿಯೋಗೋ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪನಂ ತೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪಸಂಹಾರಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತೇ ವೃತ್ತಮನುಭಾಷತೇ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಅಥವೋಕ್ತೌ ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಾವಿಷಯೌ ಕಥಮಸಂಕೀರ್ಣೌ ಮಂತವ್ಯಾವಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಏಕಧೇತಿ ।
ತತ್ರೋತ್ತರಗ್ರಂಥಸ್ಯ ವಿಷಯಪರಿಶೇಷಾರ್ಥಂ ಪುರುಷವಿಧಬ್ರಾಹ್ಮಣಶೇಷಮಾರಭ್ಯೋಕ್ತಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರ ಚೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಸಮಾಪ್ತತ್ವಾದವಿದ್ಯಾವಿಷಯಸ್ಯ ಕಥಮವಿದುಷೋ ಗಾರ್ಗ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದರ್ಥಮವಾಂತರವಿಭಾಗಮನುವದತಿ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ತಾವೇವ ಪ್ರಕಾರೌ ದರ್ಶಯನ್ನಾದೌ ಸೂಕ್ಷ್ಮಂ ಶರೀರಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಅಂತರಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಬಾಹ್ಯಕರಣದ್ವಾರಾ ಸ್ಥೂಲೇಷು ವಿಷಯೇಷು ಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಮಮೃತತ್ವಂ ಚ ವ್ಯುತ್ಪಾದಿತಮ್ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರಕಾರಮಾಚಕ್ಷಾಣಃ ಸ್ಥೂಲಂ ಶರೀರಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಬಾಹ್ಯಶ್ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕಯಾಪಿ ವಿಧಯಾ ಸೂಕ್ಷ್ಮದೇಹಂ ಪ್ರತ್ಯಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಾದಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಮ್ ಆಗಮಾಪಾಯಿತ್ವೇನಾವಹೇಯತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಉಪಜನೇತಿ ।
ಯಥಾ ಗೃಹಸ್ಯ ತೃಣಾದಿ ಬಹಿರಂಗಂ ತಥಾ ಸೂಕ್ಷ್ಮಸ್ಯ ದೇಹಸ್ಯ ಸ್ಥೂಲೋ ದೇಹಸ್ತಥಾಽಪಿ ತೃಣಾದಿ ವಿನಾ ಗೃಹಸ್ಯ ವ್ಯವಹಾರಯೋಗ್ಯತ್ವವತ್ತಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ಥೂಲದೇಹಂ ವಿನಾ ನ ತದ್ಯೋಗ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಮತ್ವಾಽಽಹ —
ತೃಣೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪೂರ್ವಪ್ರಕರಣಾಂತೇ ನಾಮರೂಪೇ ಸತ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಸ್ತುತತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಸತ್ಯೇತಿ ।
ಸರ್ವಥಾ ಬಾಧವೈಧುರ್ಯಂ ಸತ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕಾಂ ನಿರಸ್ತುಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಮರ್ತ್ಯ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯಾಜಾತಶತ್ರುಬ್ರಾಹ್ಮಣಮವತಾರಯತಿ —
ಸ ಏವೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಚಂದ್ರಾದಯೋ ಬಾಹ್ಯಾಧಾರಭೇದಾಃ । ಅನೇಕಧಾತ್ವಮತಿಷ್ಠಾಮೂರ್ಧೇತ್ಯಾದಿವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಗುಣವಶಾದ್ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯೈಕತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ನಾನಾತ್ವಮೇಕತ್ವಂ ಚೋಕ್ತಂ ತತ್ರೈಕತ್ವಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ತಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯೈವ ಸ್ವಭಾವಭೂತೋಽನಾತ್ಮಲಕ್ಷಣಃ ಪಿಂಡಃ ಸಮಷ್ಟಿರೂಪೋ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾದಿಶಬ್ದೈರುಪಾಧಿವಿಷಯೈಸ್ತತ್ರ ತತ್ರ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯೋರುಚ್ಯತೇ । ಸ ಚ “ಅಗ್ನಿರ್ಮೂರ್ಧಾ ಚಕ್ಷುಷೀ ಚಂದ್ರಸೂರ್ಯೌ”(ಮು.ಉ. ೨-೧-೪) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ ಸೂರ್ಯಾದಿಭಿಃ ಪ್ರವಿಭಕ್ತೈಃ ಕರಣೈರುಪೇತೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಸಮಸ್ತಂ ವ್ಯಸ್ತಂ ಚ ತದಿದಂ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಮಾತ್ರಮೇವ ನ ತಸ್ಮಾದಧಿಕಮಸ್ತೀತಿ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಂ ಸ್ತೌತಿ —
ಏಕಂಚೇತಿ ।
ಏಕತ್ವಂ ವಿಶದೀಕೃತ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ನಾನಾತ್ವಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಪ್ರತ್ಯೇಕಂಚೇತಿ ।
ಗೋತ್ವಾದಿಸಾಮಾನ್ಯತುಲ್ಯತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಚೇತನಾವದಿತಿ ।
ಕೇವಲಭೋಕ್ತೃತ್ವಪಕ್ಷಂ ವಾರಯತಿ —
ಕರ್ತ್ರಿತಿ ।
ವಕ್ತಾ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷವಾದೀತಿ ಯಾವತ್ । ತಸ್ಮಾದಮುಖ್ಯಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿಪರೀತಂ ಮುಖ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮದೃಷ್ಟೀ ರಾಜಾ ಶ್ರೋತಾ ಸಿದ್ಧಾಂತವಾದೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮಿತಿ ವಕ್ತೃಶ್ರೋತೃರೂಪಾಖ್ಯಾಯಿಕಾ ಪ್ರಣೀಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏವಂ ಹೀತಿ ।
ಏವಂಶಬ್ದಾರ್ಥಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇತಿ ।
ಅತೋ ಭವಿತವ್ಯಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾನಂಗೀಕಾರೇ ದೋಷಮಾಹ —
ವಿಪರ್ಯಯೇ ಹೀತಿ ।
ಯಥಾ ತರ್ಕಶಾಸ್ತ್ರೇಣ ಸಮರ್ಪ್ಯಮಾಣೋಽರ್ಥೋ ಜ್ಞಾತುಂ ನ ಶಕ್ಯತ ಔತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಿಕತರ್ಕಾಣಾಂ ನಿರಂಕುಶತ್ವಾತ್ತಥಾ ಕೇವಲಮರ್ಥೋಽನುಗಮ್ಯತೇ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನಭಾವರಹಿತೈರ್ಯೈರ್ವಾಕ್ಯೈಸ್ತೈಃ ಸಮರ್ಪ್ಯಮಾಣೋಽಪಿ ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯೋಽರ್ಥಃ ಸ್ಯಾದ್ಯದ್ಯಾಖ್ಯಾಯಿಕಾ ನಾನುಶ್ರೀಯತೇ ತೇನ ಸಾ ಸುಖಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯರ್ಥಮನುಸರ್ತವ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕುತೋ ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅತ್ಯಂತೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯ ವಸ್ತುನೋ ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯತ್ವೇ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಸಂವಾದಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಸುಸಂಸ್ಕೃತಾ ಪರಿಶುದ್ಧಾ ದೇವಬುದ್ಧಿಃ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ ಬುದ್ಧಿಃ । ಸಾಮಾನ್ಯಮಾತ್ರಬುದ್ಧಿಸ್ತಾಮಸೀ ರಾಜಸೀ ಚ ಬುದ್ಧಿಃ । ಅತಿಗಹ್ವರತ್ವಮತ್ಯಂತಗಂಭೀರತ್ವಮ್ । ಸಂರಂಭಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಯಾಃ ಸುಖಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯರ್ಥತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾಽರ್ಥಾಂತರಮಾಹ —
ಆಚಾರೇತಿ ।
ಉತ್ತಮಾದಧಮೇನ ಪ್ರಣಿಪಾತೋಪಸದನಾದಿದ್ವಾರಾ ವಿದ್ಯಾ ಗ್ರಾಹ್ಯಾ । ಅಧಮಾತ್ತೂತ್ತಮೇನ ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಶ್ರದ್ಧಾದಿಮಾತ್ರೇಣ ಸಾ ಲಭ್ಯೇತ್ಯಾಚಾರಪ್ರಕಾರಜ್ಞಾಪನಾರ್ಥಶ್ಚಾಯಮಾರಂಭ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಯಾ ಯಥೋಕ್ತೇಽರ್ಥೇಽನ್ವಿತತ್ವಂ ಕಥಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ವಕ್ತೃಶ್ರೋತ್ರೋರ್ಮಧ್ಯೇ ಯಥೋಕ್ತಾಚಾರವತಾ ಶ್ರೋತ್ರಾ ವಿದ್ಯಾ ಲಬ್ಧವ್ಯಾ । ವಕ್ತ್ರಾ ಚ ತಾದೃಶೇನ ಸೋಪದೇಷ್ಟವ್ಯೇತ್ಯೇಷೋಽರ್ಥೋಽಸ್ಯಾಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಯಾಮನುಗತೋ ಗಮ್ಯತೇ । ತಸ್ಮಾದಾಚಾರವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯಿತುಮೇಷಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾ ಯುಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಆಗಮಾನುಸಾರಿಗುರುಸಂಪ್ರದಾಯಾದೇವ ತತ್ತ್ವಧೀರ್ಲಭ್ಯತೇ ।
ಯಸ್ತು ಕೇವಲಸ್ತರ್ಕಸ್ತದ್ವಶಾನ್ನೈಷಾ ಬುದ್ಧಿಃ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ । ತಥಾ ಚ ಕೇವಲತರ್ಕಪ್ರಯುಕ್ತಾ ತತ್ತ್ವಬುದ್ಧಿರಿತಿ ಸಂಭಾವನಾನಿಷಾಧಾರ್ಥಾಽಖ್ಯಾಯಿಕೇತಿ ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಕೇವಲೇತಿ ।
ಕೇವಲೇನ ತರ್ಕೇಣ ತತ್ತ್ವಬುದ್ಧಿರ್ನ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯತ್ರ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀ ದರ್ಶಯತಿ —
ನೈಷೇತಿ ।
ಮತಿಂ ದದ್ಯಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾಮವತಾರ್ಯ ತತ್ರಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾನುಗುಣ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಥಾ ಹೀತಿ ।
ಶ್ರದ್ಧಾ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನೇ ಪರಮಂ ಸಾಧನಮಿತ್ಯತ್ರ ಭಗವತೋಽಪಿ ಸಮ್ಮತಿಮಾಹ —
ಶ್ರದ್ಧಾವಾನಿತಿ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾರ್ಥೇ ಬಹುಧಾ ಸ್ಥಿತೇ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಅತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪೂರ್ವಪಕ್ಷವಾದಿತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅವಿದ್ಯಾವಿಷಯೇತಿ ।
ಗರ್ವಿತತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅಸಮ್ಯಗಿತಿ ।
ಇಯಮೇವ ನು ವಾಙ್ನಿಮಿತ್ತಮಿತ್ಯತ್ರಾಪಿ ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯನುಷಜ್ಯತೇ । ಅತೋ ಬ್ರಹ್ಮ ತೇ ಬ್ರವಾಣೀತಿ ವಾಗೇವ ಸಹಸ್ರದಾನೇ ನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಶ್ರುತಿಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಜನಕ ಇತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಜನಕಸ್ಯ ದಾತೃತ್ವಾದಿ ತದವದ್ಯೋತಕೋ ವೈನಿಪಾತ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಜನಕೋ ದಿತ್ಸುರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಂಭಾವಿತವಾನಸೀತಿ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಂ ವಾಙ್ಮಾತ್ರಂ ಸಹಸ್ರದಾನೇ ನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ತಸ್ಮಾನ್ಮುಗ್ಧಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯತಿಕ್ರಮಣಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ಸರ್ವಂ ದಾತೃತ್ವಾದಿಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಇತಿಶಬ್ದೋಽಭಿಪ್ರಾಯಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧॥
ಹೃದಿ ಪ್ರವಿಷ್ಟೋ ಭೋಕ್ತಾಽಹಮಿತ್ಯಾದಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಅಹಮಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟಿಫಲಂ ನೈರಂತರ್ಯಾಭ್ಯಾಸಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಉಪಾಸ ಇತಿ ।
ತಾವತಾ ಮಮ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಮಾ ಮೇತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯಾಭ್ಯಾಸಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಮಾ ಮೇತೀತಿ ।
ವಿನಿವಾರಯನ್ಪ್ರತ್ಯುವಾಚೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಏಕಸ್ಯ ಮಾಙೋ ನಿವಾರಕತ್ವಮಪರಸ್ಯ ಸಂವಾದೇನ ಸಂಗತಿರಿತಿ ವಿಭಾಗೇ ಸಂಭವತಿ ಕುತೋ ದ್ವಿರ್ವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮಾ ಮೇತ್ಯಾಬಾಧನಾರ್ಥಮಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತ್ವದುಕ್ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಯೋ ವಿಜ್ಞಾನವಿಷಯೋಽರ್ಥಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನಾವಯೋರ್ವಿಜ್ಞಾನಸಾಮ್ಯಾದೇವ ಸಮಾನೇಽಪಿ ವಿಜ್ಞಾನವತ್ತ್ವೇ ಸತ್ಯಸ್ಮಾನವಿಜ್ಞಾನವತ ಇವ ಸ್ವೀಕೃತ್ಯ ತಮೇವಾರ್ಥಮಸ್ಮಾನ್ಪ್ರತ್ಯುಪದೇಶೇನ ಜ್ಞಾಪಯತಾ ಭವತಾ ವಯಂ ಬಾಧಿತಾಃ ಸ್ಯಾಮ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ತಥಾಽಪಿ ಗಾರ್ಗ್ಯಸ್ಯ ಕಥಮೀಷದ್ಬಾಧನಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅತಿಷ್ಠಾಃ ಸರ್ವೇಷಾಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಶಂಕಾದ್ವಾರಾಽವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏತಂ ಪುರುಷಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ಇತಿಶಬ್ದೋ ಗುಣೋಪಾಸ್ತಿಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತರೀತ್ಯಾ ತ್ರಿಭಿರ್ಗುಣೈರ್ವಿಶಿಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತದುಪಾಸಕಸ್ಯ ಫಲಮಪಿ ಜಾನಾಮೀತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಫಲವಾಕ್ಯಮುಪಾದತ್ತೇ —
ಸ ಯ ಇತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಯಥೋಕ್ತಂ ಫಲಮುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಮನಸಿ ಚೇತಿ ಚಕಾರಾದ್ಬುದ್ಧೌ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೨॥
ಯ ಏಕಃ ಪುರುಷಸ್ತಮೇವಾಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸೇ ತ್ವಂ ಚೇತ್ಥಮುಪಾಸ್ಸ್ವೇತ್ಯುಕ್ತೇ, ಮಾ ಮೇತ್ಯಾದಿನಾ ಪ್ರತ್ಯುವಾಚೇತ್ಯಾಹ —
ಇತಿ ಪೂರ್ವವದಿತಿ ।
ಭಾನುಮಂಡಲತೋ ದ್ವಿಗುಣಂ ಚಂದ್ರಮಂಡಲಮಿತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಮಹಾನಿತಿ ।
ಕಥಂ ಪಾಂಡರಂ ವಾಸಶ್ಚಂದ್ರಾಭಿಮಾನಿನಃ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಪ್ಶರೀರತ್ವಾದಿತಿ ।
ಪುರುಷೋ ಹಿ ಶರೀರೇಣ ವಾಸಸೇವ ವೇಷ್ಟಿತೋ ಭವತಿ ಪಾಂಡರತ್ವಂ ಚಾಪಾಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಾಪೋ ವಾಸಃ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೇತಿ ಚ ಶ್ರುತಿರತೋ ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಪಾಂಡರವಾಸಸ್ತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಸೋಮಶಬ್ದೇನ ಚಂದ್ರಮಾ ಗೃಹ್ಯತೇ ಕಿಂತು ಲತಾಽಽಪಿ ಸಮಾನನಾಮಧರ್ಮತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಯಶ್ಚೇತಿ ।
ತಂ ಚಂದ್ರಮಸಂ ಲತಾತ್ಮಕಂ ಬುದ್ಧಿನಿಷ್ಠಂ ಪುರುಷಮೇಕೀಕೃತ್ಯಾಹಂಗ್ರಹೇಣೋಪಾಸ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯುಪಾಸ್ತಿಫಲಮಾಹ —
ಯಥೋಕ್ತೇತಿ ।
ಯಜ್ಞಶಬ್ದೇನ ಪ್ರಕೃತಿರುಕ್ತಾ । ವಿಕಾರಶಬ್ದೇನ ವಿಕೃತಯೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಯಥೋಕ್ತೋಪಾಸಕಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಿವಿಕೃತ್ಯನುಷ್ಠಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಲೀಲಯಾ ಲಭ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನ್ನಾಕ್ಷಯಸ್ಯೋಪಾಸನಾನುಸಾರಿತ್ವಾದುಪಪನ್ನತ್ವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯೋಪಾಸಕಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಅನ್ನಾತ್ಮಕೇತಿ ॥೩॥
ಸಂವಾದದೋಷೇಣ ಚಂದ್ರೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪಿ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾತೇ ಬ್ರಹ್ಮಾಂತರಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಕಥಮೇಕಮುಪಾಸನಮನೇಕಫಲಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿದ್ಯುತಾಮಿತಿ ॥೪॥
ಅಪ್ರವರ್ತಿತ್ವಮಪ್ರವರ್ತಕತ್ವಮಕ್ರಿಯಾವತ್ತ್ವಂ ವಾ ॥೫॥
ಕಥಮೇಕಸ್ಮಿನ್ವಾಯಾವಪರಾಜಿತಾ ಸೇನೇತಿ ಗುಣಃ ಸಂಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮರುತಾಮಿತಿ ।
ವಿಶೇಷಣತ್ರಯಸ್ಯ ಫಲತ್ರಯಂ ಕ್ರಮೇಣ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಜಿಷ್ಣುರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ಯತಸ್ತ್ಯಾನಾದನ್ಯತೋ ಮಾತೃತೋ ಜಾತಾನಾಮ್ ॥೬॥
ಯದ್ಧವಿರ್ವಿಷ್ಯತೇ ಕ್ಷಿಪ್ಯತೇ ತತ್ಸರ್ವಂ ಭಸ್ಮೀಕರಣೇನ ಸಹತೇ ತೇನಾಗ್ನಿರ್ವಿಷಾಸಹಿಃ । ಯಥಾ ಪೂರ್ವಂ ವಿದ್ಯುತಾಂ ಬಾಹುಲ್ಯಾದಾತ್ಮನಿ ಪ್ರಜಾಯಾಂ ಚ ಫಲಬಾಹುಲ್ಯಮುಕ್ತಂ ತಥಾಽತ್ರಾಪ್ಯಗ್ನೀನಾಂ ಬಹುಲತ್ವಾದುಪಾಸಕಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನಿ ಪ್ರಜಾಯಾಂ ಚ ದೀಪ್ತಾಗ್ನಿತ್ವಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಅಗ್ನೀತಿ ॥೭॥
ಪ್ರತಿರೂಪತ್ವಂ ಪ್ರತಿಕೂಲತ್ವಮಿತ್ಯೇದ್ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಅನುರೂಪ ಇತಿ ।
ಅನ್ಯಚ್ಚ ಫಲಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಅಸ್ಮಾದುಪಾಸಿತುರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತಥಾವಿಧಃ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯನುಕೂಲ ಇತಿ ಯಾವತ್ ॥೮॥
ಹಾರ್ದೇ ಚೇತ್ಯೇತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ತತ್ತ್ವೇತಿ ।
ಸರ್ವತ್ರೈಕೇತಿ ವಿಶೇಷಣಸ್ಯ ದೇವತೇತಿ ವಿಶೇಷ್ಯತಯಾ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ತದೇವ ರೋಚಿಷ್ಣುರಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೯॥
ಆಹೈತಮೇವಾಹಮಿತ್ಯಾದೀತಿ ಶೇಷಃ । ತಸ್ಯ ಗುಣವದುಪಾಸನಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ಸರ್ವಮಾಯುರಿತ್ಯೇದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಥೋಪಾತ್ತಮಿತಿ ॥೧೦॥
ಕಾ ಪುನರಸಾವೇಕಾ ದೇವತಾ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆಶ್ವಿನಾವಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ದೇವಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯಥೋಕ್ತಂ ಗುಣದ್ವಯಮುಪಪಾದಯತಿ —
ದಿಶಾಮಿತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯವತ್ತ್ವಂ ಸಾಧುಭೃತ್ಯಾದಿಪರಿವೃತತ್ವಮ್ ॥೧೧॥
ಶಬ್ದಬ್ರಹ್ಮೋಪಸಕಸ್ಯೇವ ತಮೋಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸಕಸ್ಯಾಪಿ ಫಲಮಿತ್ಯಾಹ —
ಫಲಮಿತಿ ।
ಫಲಭೇದಾಭಾವೇ ಕಥಮುಪಾಸನಭೇದಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮೃತ್ಯೋರಿತಿ ॥೧೨॥
ವ್ಯಸ್ತಾನಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಣ್ಯುಪನ್ಯಸ್ಯ ಸಮಸ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಪದಿಶತಿ —
ಪ್ರಜಾಪತಾವಿತಿ ।
ಆತ್ಮವತ್ತ್ವಂ ವಶ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವಮ್ ।
ಫಲಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಗಾಮಿತ್ವಾನ್ನ ಪ್ರಜಾಯಾಂ ತದಭಿಧಾನಮುಚಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬುದ್ಧೀತಿ ॥೧೩॥
ವಿಚಾರಾರ್ಥಾ ಪ್ಲುತಿರಿತಿ ಕಥಯತಿ —
ಕಿಮೇತಾವದಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಚೋದ್ಯಸಮಾಧಿಭ್ಯಾಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆದಿತ್ಯಾದೇರವಿದಿತತ್ವನಿಷೇಧಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ಹೇತುಮಾಹ —
ನ ಫಲವದಿತಿ ।
ನೈತಾನಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ ಫಲವದ್ವಿಜ್ಞಾನಪರಾಣ್ಯರ್ಥವಾದತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಫಲವತ್ತ್ವಾಚ್ಚಾಪೂರ್ವವಿಧಿಪರಾಣ್ಯೇತಾನಿ ವಾಕ್ಯಾನೀತ್ಯಾಹ —
ತದನುರೂಪಾಣೀತಿ ।
ಅರ್ಥವಾದತ್ವೇಽಪಿ ತೇಷಾಮಪೂರ್ವಾರ್ಥತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅರ್ಥವಾದತ್ವ ಇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಫಲವದ್ವಿಜ್ಞಾನಪರತ್ವಮುಪೇತ್ಯ ನಿಷೇಧವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಗತಿಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಯಾಽಽನರ್ಥಕ್ಯಂ ಪರಿಹರತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಅಧಿಕೃತಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾದ್ವೇದನಪ್ರತಿಷೇಧಸ್ಯೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ನೈತಾವತೇತ್ಯವಿಶೇಷೇಣಾಮುಖ್ಯಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಮಪಿ ನಿಷಿದ್ಧಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಯದೀತಿ ।
ಕಿಂಚ ನಿಷ್ಕಾಮೇನ ಚೇದೇತಾನ್ಯುಪಾಸನಾನ್ಯನುಷ್ಠೀಯಂತೇ ತದೈತೇಷಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವಾದಮುಖ್ಯಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನನಿಷೇಧಮಂತರೇಣ ನ ನಿಷೇಧೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಏತಾವದ್ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಾದಿಕಮೇವ ಮುಖ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ನಿಷೇಧಾನರ್ಥಕ್ಯಂ ತದವಸ್ಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಾದೇರ್ಮುಖ್ಯಬ್ರಹ್ಮತ್ವಾಸಂಭವಾನ್ನಿಷೇಧಸ್ಯೋಪಪನ್ನತ್ವಾತ್ತತ್ಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಪಗಮನವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಚ್ಚೇತಿ ॥೧೪॥
“ಅಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಧ್ಯಯನಮಾಪತ್ಕಾಲೇ ವಿಧೀಯತೇ । ಅನುವ್ರಜ್ಯಾ ಚ ಶುಶ್ರೂಷಾ ಯಾವದಧ್ಯಯನಂ ಗುರೋಃ ॥ ನಾಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಗುರೌ ಶಿಷ್ಯೋ ವಾಸಮಾತ್ಯಂತಿಕಂ ವಸೇತ್ ॥” ಇತ್ಯಾದೀನ್ಯಾಚಾರವಿಧಿಶಾಸ್ತ್ರಾಣಿ । ಆದಿತ್ಯಾದಿಬ್ರಹ್ಮಭ್ಯೋ ವಿಶೇಷಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ವ್ಯಾಪ್ರಿಯಮಾಣಸ್ಯೈವ ಸಂಬೋಧನಾರ್ಥಂ ಪ್ರಯುಕ್ತಾನಾಮಾಶ್ರವಣಾದಾಪೇಷಣಾಚ್ಚೋತ್ಥಾನಾತ್ತಸ್ಯಾಭೋಕ್ತೃತ್ವಂ ಸಿಧ್ಯತೀತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತೌ ಹ ಸುಪ್ತಮಿತ್ಯಾದಿಸುಪ್ತಪುರುಷಗತ್ಯುಕ್ತಿಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಗಾರ್ಗ್ಯಕಾಶ್ಯಾಭಿಮತಯೋರುಭಯೋರಪಿ ಜಾಗರಿತೇ ಕರಣೇಷು ಸನ್ನಿಧಾನಾವಿಶೇಷಾತ್ತತ್ರೈವ ಕಿಮಿತಿ ವಿವೇಕೋ ನ ದರ್ಶಿತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜಾಗರಿತೇ ಕರಣೇಷು ದ್ವಯೋಃ ಸನ್ನಿಧಾನೇಽಪಿ ಸಾಂಕರ್ಯಾದ್ದುಷ್ಕರಂ ವಿವೇಚನಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಜಾಗರಿತೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಾದೂರ್ಧ್ವಂ ಸಶಬ್ದಮಧ್ಯಾಹೃತ್ಯ ಯೋಜನಾ ।
ತರ್ಹಿ ಸ್ವಾಮಿಭೃತ್ಯನ್ಯಾಯೇನ ತಯೋರ್ವಿವೇಕೋಽಪಿ ಸುಕರಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂತ್ವಿತಿ ।
ಕಿಂ ತದ್ವಿವೇಕಾವಧಾರಣಕಾರಣಂ ತದಾಹ —
ಯದ್ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ತದನವಧಾರಿತವಿಶೇಷಮಿತಿ ತದಾಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಇಹೇತಿ ಜಾಗರಿತೋಕ್ತಿಃ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಜಾಗರಿತಂ ಹಿತ್ವಾ ಸುಪ್ತೇ ಪುರುಷೇ ವಿವೇಕಾರ್ಥಂ ತಯೋರುಪಗತಿಸ್ತತ್ರ ಚ ಭೋಕ್ತೈವ ಸಂಬೋಧಿತಃ ಸ್ವನಾಮಭಿಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಂ ಶ್ರೋಷ್ಯತಿ ನಾಚೇತನಸ್ತಥಾಪಿ ನೇಷ್ಟವಿವೇಕಸಿದ್ಧಿರ್ಗಾರ್ಗ್ಯಕಾಶ್ಯಾಭೀಷ್ಟಾತ್ಮನೋರುತ್ಥಿತಸಂಶಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಸಂಶಯಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಶೇಷಾವಧಾರಣಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಯೋ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವವ್ಯಾಪಾರಸ್ತುಮುಲಶಬ್ದಾದಿಃ । ಯಥಾನಿರ್ಜ್ಞಾತೋ ಯಥೋಕ್ತೈರ್ವಿಶೇಷಣೈರುಪಲಬ್ಧಂ ರೂಪಮನತಿಕ್ರಮ್ಯ ವರ್ತಮಾನಃ । ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋಕ್ತವಿಶೇಷಣವತಃ ।
ಸ್ವಾಪೇಽವಸ್ಥಾನೇಽಪಿ ತಸ್ಯ ತದಾ ಭೋಗಾಭಾವಸ್ತತ್ರ ಭೋಕ್ತ್ರಂತರಾಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯೈವ ಭೋಕ್ತೃತ್ವೇ ಫಲಿತಾಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಸ್ತು ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತಶಬ್ದಶ್ರವಣಂ ತತ್ರಾಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಪರಿಶೇಷಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಭೋಕ್ತೃತ್ವಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ಸಾಧಯತಿ —
ಭೋಕ್ತೃಸ್ವಭಾವಶ್ಚೇದಿತಿ ।
ನ ಚ ಭುಂಕ್ತೇ ತಸ್ಮಾದಭೋಕ್ತೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಲಪಂ ಬಾಲತೃಣಮ್ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ನ ಚೇದಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯಾಹ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಭೋಕ್ತೃತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಪ್ರಾಣಃ ಸ್ವಾಪೇ ಶಬ್ದಾದೀನ್ನ ಪ್ರತಿಬುಧ್ಯತೇ ತಥಾಽಪಿ ಭೋಕ್ತೃಸ್ವಭಾವೋ ಭವಿಷ್ಯತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಸಂಬೋಧನಶಬ್ದಾಶ್ರವಣಮತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯ ಸ್ವನಾಮಾಗ್ರಹಣಂ ಸಂಬಂಧಾಗ್ರಹಣಕೃತಂ ನಾನಾತ್ಮತ್ವಕೃತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಸಂಬೋಧನಾರ್ಥೇತಿ ।
ಶಂಕಾಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಸ್ಯಾದೇತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೇವತಾಯಾಃ ಸಂಬಂಧಾಗ್ರಹಣಮಯುಕ್ತಂ ಸರ್ವಜ್ಞತ್ವಾದಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನ ದೇವತೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಯಸ್ಯ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಯೇತಿ ಗ್ರಹಣಕರ್ತೃನಿರ್ದೇಶಃ ।
ಅವಶ್ಯಮಿತಿ ಸೂಚಿತಾಮನುಪಪತ್ತಿಮಾಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಆದಿಪದೇನ ಯಾಗಸ್ತುತಿನಮಸ್ಕಾರಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ಸಂವ್ಯವಹಾರೋಽಭಿಜ್ಞಾಭೋಗಪ್ರಸಾದಾದಿಃ ।
ಸಂಬೋಧನನಾಮಾಗ್ರಹಸ್ತತ್ಕೃತಾನಾತ್ಮತ್ವದೋಷಶ್ಚ ತ್ವದಿಷ್ಟಾತ್ಮನೋಽಪಿ ತುಲ್ಯ ಇತಿ ಶಂಕತೇ —
ವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇತಿ ।
ಸಂಗೃಹೀತಂ ಚೋದ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ತದಾ ಸುಷುಪ್ತಿದಶಾಯಾಂ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿರ್ಯುಕ್ತೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾದಿತ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅಸ್ತ್ಯೇವಾತಿರಿಕ್ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನಃ ಸಂಬೋಧನಶಬ್ದಶ್ರವಣಾದೀತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚ ಕದಾಚಿದಿತಿ ।
ತ್ವದಿಷ್ಟಾತ್ಮನಃ ಸಂಬೋಧನಶಬ್ದಾಪ್ರತಿಪತ್ತಾವಪಿ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಾಂಗೀಕಾರಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಅಭೋಕ್ತೃತ್ವೇ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಯಥಾ ಹಸ್ತಃ ಪಾದೋಽಂಗುಲಿರಿತ್ಯಾದಿನಾಮೋಕ್ತೌ ಮೈತ್ರೋ ನೋತ್ತಿಷ್ಠತಿ ಸರ್ವದೇಹಾಭಿಮಾನಿತ್ವೇನ ತನ್ಮಾತ್ರಾನಭಿಮಾನಿತ್ವಾದೇವಂ ಕಾಶ್ಯೇಷ್ಟಾತ್ಮನಃ ಸರ್ವಕಾರ್ಯಕರಣಾಭಿಮಾನಿತ್ವಾದಂಗುಲಿಸ್ಥಾನೀಯಪ್ರಾಣಮಾತ್ರೇ ತದಭಾವಾತ್ತನ್ನಾಮಾಗ್ರಹಣಂ ನ ತ್ವಚೇತನತ್ವಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ತದ್ವತ ಇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಮಾತ್ರೇ ಪ್ರಾಣಾದಿಕರಣವತೋಽಭಿಮಾನಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಚಂದ್ರಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಾಣೈಕದೇಶತ್ವಾತ್ತನ್ನಾಮಭಿಃ ಸಂಬೋಧನೇ ಕೃತ್ಸ್ನಾಭಿಮಾನೀ ಸ ನೋತ್ತಿಷ್ಠತಿ ।
ಅತ್ರಾಪ್ಯಂಗುಲ್ಯಾದಿದೃಷ್ಟಾಂತೋಪಪತತ್ತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಗೋತ್ವವತ್ತಸ್ಯ ಸರ್ವವಸ್ತುಷು ಸಮಾಪ್ತೇರಹಮಿತಿ ಸರ್ವತ್ರಾಭಿಮಾನಸಂಭವಾಚ್ಚಂದ್ರನಾಮೋಕ್ತಾವಪಿ ನಾಪ್ರತಿಪತ್ತಿರ್ಯುಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಣವಚ್ಚಿದಾತ್ಮನೋಽಪಿ ಪೂರ್ಣತಯಾ ಸರ್ವಾತ್ಮಾಭಿಮಾನಸಿದ್ಧೇರ್ಬೋಧಾಬೋಧೌ ತುಲ್ಯಾವಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೇವತೇತಿ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯಾತ್ಮನೋ ದೇವತಾಯಾಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಾಭಿಮಾನಾಭಾವಾದಿತರಸ್ಯ ಚ ಕೂಟಸ್ಥಜ್ಞಪ್ತಿಮಾತ್ರತ್ವೇನ ತದಯೋಗಾನ್ನ ತುಲ್ಯತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಭೋಕ್ತೃತ್ವಂ ವಾರಯನ್ನಾಶಂಕತೇ —
ಸ್ವನಾಮೇತಿ ।
ಅಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಾಣೇತರಸ್ಯ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸುಷುಪ್ತಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ನಾಽಽತ್ಮೇತಿ ।
ಕಾಶ್ಯಾಭೀಷ್ಟಾತ್ಮನಃ ಸುಪ್ತತ್ವವಿಶೇಷಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಫಲಮಾಹ —
ಸುಷುಪ್ತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಪಿ ಸಂಹೃತಕರಣತ್ವಾತ್ಸ್ವನಾಮಗ್ರಹಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯಾಸುಪ್ತತ್ವಕೃತಂ ಕಾರ್ಯಂ ಕಥಯತಿ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ನ ಹಿ ಕರಣಸ್ವಾಮಿನಿ ವ್ಯಾಪ್ರಿಯಮಾಣೇ ಕರಣೋಪರಮಃ ಸಂಭವತಿ ತಸ್ಯ ಚಾನುಪರತಕರಣಸ್ಯ ಸ್ವನಾಮಾಗ್ರಹಣಮಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಣನಾಮತ್ವೇನಾಪ್ರಸಿದ್ಧನಾಮಭಿಃ ಸಂಬೋಧನಾತ್ತದನುತ್ಥಾನಂ ನಾನಾತ್ಮತ್ವಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಪ್ರಸಿದ್ಧೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಸಂತಿ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಮನೂದ್ಯಾಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ವಿಧೇಯಮಿತಿ ಲೌಕಿಕೋ ನ್ಯಾಯಃ ।
ಅಪ್ರಸಿದ್ಧಸಂಜ್ಞಾಭಿಃ ಸಂಬೋಧನಸ್ಯಾಯುಕ್ತತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಚಂದ್ರದೇವತಾಽಸ್ಮಿಂದೇಹೇ ಕರ್ತ್ರೀ ಭೋಕ್ತ್ರೀ ಚಾಽಽತ್ಮೇತಿ ಗಾರ್ಗ್ಯಾಭಿಪ್ರಾಯನಿಷೇಧೇ ದೇವತಾನಾಮಗ್ರಹಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಾತ್ತದ್ಗ್ರಹೋಽರ್ಥವಾನಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ದೇವತೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಕೇವಲೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾದಿನಾಮಭಿಃ ಸಂಬೋಧನೇಽಪಿ ತನ್ನಿರಾಕರಣಂ ಕರ್ತುಂ ಶಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಲೌಕಿಕನಾಮ್ನೋ ದೇವತಾವಿಷಯತ್ವಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಭೋಕ್ತೃತ್ವೇಽಪೀಂದ್ರಿಯಾಣಾಂ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಮಿತಿ ಕೇಚಿತ್ತಾನ್ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಕರಣಚಂದ್ರದೇವತಾನಾಮಭೋಕ್ತೃತ್ವೇಽಪಿ ದೇವತಾಂತರಮತ್ರ ಭೋಕ್ತೃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೇವತಾಂತರಭಾವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಭೋಕ್ತೃತ್ವಾಶಂಕಾನುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತತ್ರೋಪಕ್ರಮವಿರೋಧಂ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ದರ್ಶಿತತ್ವಾದ್ದೇವತಾಂತರಾಭಾವೋ ನಾಸ್ತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸ್ವತಂತ್ರೋ ದೇವತಾಂತರಭೇದೋ ನಾಸ್ತೀತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನ ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣೇ ದೇವತಾಭೇದಸ್ಯೈಕ್ಯೇ ಯುಕ್ತಿಮಾಹ —
ಅರನಾಭೀತಿ ।
ನ ದೇವತಾಂತರಸ್ಯ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಂ ಗಾರ್ಗ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವಪಕ್ಷವಿರೋಧಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸರ್ವಶ್ರುತಿಷ್ವಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತಾಃ ಸಂಕ್ಷೇಪತೋ ದರ್ಶಯತಿ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ಕತಿ ದೇವಾ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ಸಂಕ್ಷೇಪವಿಸ್ತಾರಾಭ್ಯಾಂ ಸರ್ವೇಷಾಂ ದೇವನಾಂ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮನ್ಯೇವೈಕತ್ವಮುಪಪಾದ್ಯತೇ । ಅತೋ ನ ದೇವತಾಭೇದೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವದೇವಾನಾಮಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾತ್ ಪೃಥಗ್ಭೂತಸ್ಯ ದೇವಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಾತಿರೇಕೇ ಸತ್ಯಸತ್ತ್ವಾಪತ್ತೇಶ್ಚ ಪ್ರಾಣಾಂತರ್ಭಾವಃ ಸರ್ವದೇವತಾಭೇದಸ್ಯೇತಿ ವಕ್ತುಂ ಚಶಬ್ದಃ ।
ಕರಣಾನಾಮಭೋಕ್ತೃತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ದೇವತಾಭೇದೇಷ್ವಿವೇತಿ ಯಾವತ್ । ಅನಾಶಂಕಾ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ರೋದಾಹರಣಾಂತರಮಾಹ —
ದೇಹಭೇದೇಷ್ವಿವೇತಿ ।
ನ ಹಿ ಹಸ್ತಾದಿಷು ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಂ ಶಂಕ್ಯತೇ । ತಥಾ ಶ್ರೋತ್ರಲೇತ್ರಾದಿಷ್ವಪಿ ನ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಾಶಂಕಾ ಯುಕ್ತಾ । ತೇಷು ಸ್ಮೃತಿರೂಪಜ್ಞಾನಸ್ಯೇಚ್ಛಾಯಾ ಯೋಽಹಂ ರೂಪಮದ್ರಾಕ್ಷಂ ಸ ಶಬ್ದಂ ಶ್ರೃಣೋಮೀತ್ಯಾದಿಪ್ರತಿಸಂಧಾನಸ್ಯ ಚಾಯೋಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನುಪಪತ್ತಿಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಕ್ಷಣಿಕವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿರಾಶ್ರಯಸ್ಯ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಾಶಂಕಾಽಪಿ ಪ್ರತಿಸಂಧಾನಾಸಂಭವಾದೇವ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತೇತ್ಯಾಹ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾದೀನಾಮನಾತ್ಮತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ಸ್ಥೂಲದೇಹಸ್ಯ ತದ್ವಕ್ತುಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಸಂಘಾತೋ ಭೂತಚತುಷ್ಟಯಸಮಾಹಾರಃ ಸ್ಥೂಲೋ ದೇಹ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಗೌರೋಽಹಂ ಪಶ್ಯಾಮೀತ್ಯಾದಿಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣ ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾದತಿರಿಕ್ತಕಲ್ಪನಾ ನ ಯುಕ್ತೇತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇತಿ ।
ಸಂಘಾತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವಂ ದೂಷಯತಿ —
ನಾಽಽಪೇಷಣ ಇತಿ ।
ವಿಶೇಷದರ್ಶನಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ವಿಶದಯತಿ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣೇನ ಸಹಿತಂ ಸ್ಥೂಲಶರೀರಮೇವ ಸಂಘಾತಸ್ತನ್ಮಾತ್ರೋ ಯದಿ ಭೋಕ್ತಾ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ತ್ವತ್ಪಕ್ಷೇಽಪಿ ಕಥಂ ಪೇಷಣಾಪೇಷಣಯೋರುತ್ಥಾನೇ ವಿಶೇಷಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಂಘಾತೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸಂಘಾತೇನ ಸಂಬಂಧವಿಶೇಷಾಃ ಸ್ವಕರ್ಮಾರಭ್ಯತ್ವಾತ್ಮೀಯತ್ವಸ್ವಪ್ರಾಣಪರಿಪಾಲ್ಯತ್ವಾದಯಸ್ತೇಷಾಮನೇಕತ್ವಾತ್ಪೇಷಣಾಪೇಷಣಯೋರಿಂದ್ರಿಯೋದ್ಭವಾಭಿಭವಕೃತವೇದನಾಯಾಃ ಸ್ಫುಟತ್ವಾಸ್ಫುಟತ್ವಾತ್ಮಕೋ ವಿಶೇಷೋ ಯುಕ್ತಃ ಸುಖದುಃಖಮೋಹಾನಾಮುತ್ತಮಮಧ್ಯಮಾಧಮಕರ್ಮಫಲಾನಾಂ ಕರ್ಮೋದ್ಭವಾಭಿಭವಕೃತವಿಶೇಷಸಂಭವಾಚ್ಚ ಯಥೋಕ್ತೋ ವಿಶೇಷಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಪಕ್ಷೇಽಪಿ ತಥೈವ ವಿಶೇಷಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನತ್ವಿತಿ ।
ನ ಹಿ ತತ್ರ ಸ್ವಕರ್ಮಾರಭ್ಯತ್ವಾದಯಃ ಸಂಬಂಧವಿಶೇಷಾಃ ಕರ್ಮಫಲಭೇದೋ ವಾ ಯುಜ್ಯತೇ । ಸಂಘಾತವಾದಿನಾಽತೀಂದ್ರಿಯಕರ್ಮಾನಂಗೀಕಾರಾತ್ । ಅತಃ ಸಂಘಾತಮಾತ್ರೇ ಭೋಕ್ತರಿ ಪ್ರತಿಬೋಧೇ ವಿಶೇಷಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಬ್ದಸ್ಪರ್ಶಾದೀನಾಂ ಪಟುತ್ವಮತಿಪಟುತ್ವಂ ಮಾಂದ್ಯಮತಿಮಾಂದ್ಯಮಿತ್ಯೇವಮಾದಿನಾ ಕೃತೋ ವಿಶೇಷೋ ಬೋಧೇ ದೃಶ್ಯತೇ ಸೋಽಪಿ ಸಂಘಾತವಾದೇ ನ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಅಯುಕ್ತ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಚಕಾರೋ ವಿಶೇಷಾನುಕರ್ಷಣಾರ್ಥಃ ।
ಮಾ ತರ್ಹಿ ಪ್ರತಿಬೋಧೇ ವಿಶೇಷೋ ಭೂದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸ್ತಿ ಚೇತಿ ।
ವಿಶೇಷದರ್ಶನಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಗುಣಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ಅನ್ಯಃ ಸಂಘಾತಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ದೇಹಾದೇರನಾತ್ಮತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾನಾತ್ಮತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಸಂಹತತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಹೇತುಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಗೃಹಸ್ಯೇತಿ ।
ಯಥಾ ನೇಮಿರರಾಶ್ಚ ಮಿಥಃ ಸಂಹನ್ಯಂತೇ ತಥೈವ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸಂಹತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಅರನೇಮಿವಚ್ಚೇತಿ ।
ಕಿಂಚ ಪ್ರಾಣೇ ನಾಭಿಸ್ಥಾನೀಯೇ ಸರ್ವಂ ಸಮರ್ಪಿತಮಿತಿ ಶ್ರೂಯತೇ ತದ್ಯುಕ್ತಂ ತಸ್ಯ ಸಂಹತತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ನಾಭೀತಿ ।
ಸಂಹತತ್ವಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಗೃಹಾದಿವತ್ಪಾರಾರ್ಥ್ಯೇಽಪಿ ಸಂಹತಶೇಷಿತ್ವಮೇಷಿತವ್ಯಂ ಗೃಹಾದೇಸ್ತಥಾ ದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ತಂಭೇತಿ ।
ಸ್ವಾತ್ಮನಾ ಸ್ತಂಭಾದೀನಾಂ ಜನ್ಮ ಚೋಪಚಯಶ್ಚಾಪಚಯಶ್ಚ ವಿನಾಶಶ್ಚ ನಾಮ ಚಾಽಽಕೃತಿಶ್ಚ ಕಾರ್ಯಂ ಚೇತ್ಯೇತೇ ಧರ್ಮಾಸ್ತನ್ನಿರಪೇಕ್ಷತಯಾ ಲಬ್ಧಾ ಸತ್ತಾ ಸ್ಫುರಣಂ ಚ ಯೇನ ಸ ಚ ತೇಷು ಸ್ತಂಭಾದಿಷು ವಿಷಯೇಷು ದ್ರಷ್ಟಾ ಚ ಶ್ರೋತಾ ಚ ಮಂತಾ ಚ ವಿಜ್ಞಾತಾ ಚ ತದರ್ಥತ್ವಂ ತೇಷಾಂ ತತ್ಸಂಘಾತಸ್ಯ ಚ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಪ್ರಾಣಾದೀನಾಮಪಿ ತಥಾತ್ವಂ ಭವಿತುಮರ್ಹತೀತಿ ಮನ್ಯಾಮಹ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಪ್ರಾಣಾದಿಃ ಸ್ವಾತಿರಿಕ್ತದ್ರಷ್ಟೃಶೇಷಃ ಸಂಹತತ್ವಾದ್ಗೃಹಾದಿವದಿತ್ಯನುಮಾನಾತ್ಸತ್ತಾಯಾಂ ತತ್ಪ್ರತೀತೌ ಚ ಪ್ರಾಣಾದಿವಿಕ್ರಿಯಾನಪೇಕ್ಷತಯಾ ಸಿದ್ಧೋ ದ್ರಷ್ಟಾ ನಿರ್ವಿಕಾರೋ ಯುಕ್ತಸ್ತಸ್ಯ ವಿಕಾರವತ್ತ್ವೇ ಹೇತ್ವಭಾವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಪ್ರಾಣದೇವತಾಪಾರಾರ್ಥ್ಯಾನುಮಾನಂ ವ್ಯಾಪ್ತ್ಯಂತರವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ದೇವತೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣದೇವತಾಯಾಶ್ಚೇತನತ್ವಮೇವ ಕಥಮಭ್ಯುಪಗತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣಸ್ಯೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇಽನುಮಾನೇ ಕಥಂ ವ್ಯಾಪ್ತ್ಯಂತರವಿರೋಧಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಚೇತನಾವತ್ತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ಯೋ ಯೇನ ಸಮಃ ಸ ತಚ್ಛೇಷೋ ನ ಭವತಿ । ಯಥಾ ದೀಪೋ ದೀಪಾಂತರೇಣ ತುಲ್ಯೋ ನ ತಚ್ಛೇಷ ಇತಿ ವ್ಯಾಪ್ತಿವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಾಯಂ ವಿರೋಧಃ ಸಮಾಧಾತವ್ಯಃ ಶೇಷಶೇಷಿಭಾವಸ್ಯಾತ್ರಾಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ನಿರುಪಾಧಿಕಸ್ಯೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕ್ರಿಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಪನಿಷದಾರಂಭೋ ನಿರುಪಾಧಿಕಂ ಸ್ವರೂಪಂ ಜ್ಞಾಪಯಿತುಮಿತ್ಯತ್ರ ಗಮಕಮಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ದ್ವೇ ವಾವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ರೂಪೇ ಮೂರ್ತಂ ಚೈವಾಮೂರ್ತಂ ಚೇತ್ಯಾದಿದರ್ಶನಾದಸ್ಯಾಮುಪನಿಷದಿ ಸೋಪಾಧಿಕಮಪಿ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ದ್ವಿತ್ವವಾದಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತವಿಷಯವತ್ತ್ವಾನ್ನೇತಿ ನೇತೀತಿ ನಿರ್ವಿಶೇಷವಸ್ತುಸಮರ್ಪಣಾದತೋಽನ್ಯದಾರ್ತಮಿತಿ ಚೋಕ್ತೇರತ್ರ ನಿರುಪಾಧಿಕಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಶೇಷಶೇಷಿಭಾವಸ್ಯಾಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಮರ್ಥಂ ತರ್ಹಿ ಶೇಷಶೇಷಿಭಾವಸ್ತತ್ರ ತತ್ರೋಕ್ತಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಿಶೇಷವತೋ ಹೀತಿ ।
ಸೋಪಾಧಿಕಸ್ಯ ಶೇಷಶೇಷಿಭಾವೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತತ್ರ ಚ ಸ್ವಾಮಿಭೃತ್ಯನ್ಯಾಯೇನ ವಿಶೇಷಸಂಭವಾದಸಿದ್ಧಂ ಸಮತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ವಿಪರೀತಸ್ಯ ನಿರುಪಾಧಿಕಸ್ಯ ಶೇಷಶೇಷಿತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ನಿರುಪಾಖ್ಯೋ ಹೀತಿ ।
ಶೇಷಶೇಷಿತ್ವಾದ್ಯಶೇಷವಿಶೇಷಶೂನ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಾಣಿಪೇಷವಾಕ್ಯವಿಚಾರಾರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯೋಪಸಂಹರತಿ —
ಆದಿತ್ಯಾದಿತಿ ॥೧೫॥
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯಾಂತರಗ್ರಂಥಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏತತ್ಸ್ವಪನಂ ಯಥಾ ಭವತಿ ತಥೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯತ್ರೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಕಾಲಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಪ್ರಾಗಿತಿ ।
ತದಾ ಕ್ವಾಭೂದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಇತ್ಯತ್ರ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತದ್ವಿಕಾರೋ ಜೀವಸ್ತೇನ ವಿಕಾರಾರ್ಥೇ ಮಯಡಿತಿ ಕೇಚಿತ್ತನ್ನಿರಾಕರೋತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನಮಿತಿ ।
ಅಂತಃಕರಣಪ್ರಾಯತ್ವಮಾತ್ಮನೋ ನ ಪ್ರಕಲ್ಪ್ಯತೇ ತಸ್ಯಾಸಂಗಸ್ಯ ತೇನಾಸಂಬಂಧಾದಿತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಅಸಂಗಸ್ಯಾಪ್ಯಾವಿದ್ಯಂ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಸಂಬಂಧಮುಪೇತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ತತ್ಸಾಕ್ಷಿತ್ವಾಚ್ಚ ತತ್ಪ್ರಾಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಉಪಲಬ್ಧೃತ್ವಂ ಚೇತಿ ।
ನಿಯಾಮಕಾಭಾವಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವಾಕ್ಯೇ ಪೃಥಿವೀಮಯ ಇತ್ಯಾದೌ ಪ್ರಾಯಾರ್ಥತ್ವೋಪಲಂಭಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಇತ್ಯತ್ರಾಪಿ ತದರ್ಥತ್ವಮೇವ ಮಯಟೋ ನಿಶ್ಚಿತಮಿತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ಜೀವಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮರೂಪವಿಜ್ಞಾನವಿಕಾರತ್ವಸ್ಯ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯೋರಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾಚ್ಚ ಪ್ರಾಯಾರ್ಥತ್ವಮೇವೇತ್ಯಾಹ —
ಪರೇತಿ ।
ಅಪ್ರಸಿದ್ಧಮಪಿ ವಿಜ್ಞಾನವಿಕಾರತ್ವಂ ಶ್ರುತಿವಶಾದಿಷ್ಯತಾಮಿತ್ಯಾಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯ ಏಷ ಇತಿ ।
ಯ ಏಷ ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಇತ್ಯತ್ರ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಸ್ಯೈಷ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವದನುವಾದಾದಪ್ರಸಿದ್ಧವಿಜ್ಞಾನವಿಕಾರತ್ವಂ ಸರ್ವನಾಮಶ್ರುತಿವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜೀವೋ ಬ್ರಹ್ಮಾವಯವಸ್ತತ್ಸದೃಶೋ ವಾ ತದರ್ಥೋ ಮಯಡಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅವಯವೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿರವಯವತ್ವಶ್ರುತೇಸ್ತಸ್ಯೈವ ಜೀವರೂಪೇಣ ಪ್ರವೇಶಶ್ರವಣಾಚ್ಚ ಪ್ರಕೃತೇ ವಾಕ್ಯೇ ಮಯಟೋಽವಯವಾದ್ಯರ್ಥಾಯೋಗಾನ್ನಿರ್ವಿಷಯತ್ವಾಸಂಭವಾಚ್ಚ ಪಾರಿಶೇಷ್ಯಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾ ಪ್ರಾಯಾರ್ಥತೈವ ತಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯೇತವ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಜ್ಞಾನಮಯಪದಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮವತಾರ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಕ್ವೈಷ ಇತಿ ।
ಸ್ವರೂಪಜ್ಞಾಪನಾರ್ಥಂ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯೇತತ್ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಪ್ರಾಗಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಾಭಾವೇನೇತ್ಯುಕ್ತಂ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಅಕರ್ಮಪ್ರಯುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಕಿಂ ತಥಾಸ್ವಾಭಾವ್ಯಮಿತಿ ತದಾಹ —
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಯತಶ್ಚೇತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಏತದಿತಿ ।
ತಥಾಸ್ವಾಭಾವ್ಯಮೇವೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಏತದಿತ್ಯಧಿಕರಣಮಪಾದಾನಂ ಚ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಕಿಮಿತಿ ತಂ ಪ್ರತ್ಯುಭಯಂ ಪೃಚ್ಛ್ಯತೇ ಸ್ವಕೀಯಾಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಂ ನಿರ್ವೋಢುಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಬುದ್ಧೀತಿ ।
ನನು ಶಿಷ್ಯತ್ವಾದ್ಗಾರ್ಗ್ಯೇಣೈವ ಪ್ರಷ್ಟವ್ಯಂ ಸ ಚೇದಜ್ಞತ್ವಾನ್ನ ಪೃಚ್ಛತಿ ತರ್ಹಿ ರಾಜ್ಞಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನೌದಾಸೀನ್ಯಮೇವ ಯುಕ್ತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇತ್ಯೇತದುಭಯಮಿತಿ ।
ತದು ಹೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಏತದಾಗಮನಂ ಯಥಾ ಭವತಿ ತಥೇತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ರ ಕ್ರಿಯಾಪದಯೋರ್ಯಥಾಕ್ರಮಂ ವಕ್ತುಂ ಪ್ರಷ್ಟುಂ ವೇತ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಸಂಬಂಧಃ ॥೧೬॥
ಕೂಟಸ್ಥಚಿದೇಕರಸೋಽಯಮಾತ್ಮಾ । ತತ್ರ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲವ್ಯವಹಾರೋ ವಸ್ತುತೋ ನಾಸ್ತೀತಿ ವಿವಕ್ಷಿತೋಽರ್ಥಸ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಕಟೀಕರಣಾರ್ಥಂ ಪ್ರಸ್ತುತಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಯಮನುವದತಿ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ಉಪಾಧಿರಂತಃಕರಣಂ ತಸ್ಯ ಸ್ವಭಾವಸ್ತದುಪಾದಾನಮಜ್ಞಾನಂ ತೇನ ಜನಿತಮಂತಃಕರಣಗತಮಭಿವ್ಯಕ್ತಂ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಂ ಚೈತನ್ಯಾಭಾಸಲಕ್ಷಣಂ ತೇನ ಕರಣೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ವಾಗಾದೀನಾಂ ಸ್ವಸ್ವವಿಷಯಗತಂ ಪ್ರತಿನಿಯತಂ ಪ್ರಕಾಶನಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯ ಏಷೋಽಂತರಿತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಮಧ್ಯ ಇತಿ ।
ಆಕಾಶಶಬ್ದಸ್ಯ ಭೂತಾಕಾಶವಿಷಯತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಕಾಶೋಽರ್ಥಾಂತರತ್ವಾದಿವ್ಯಪದೇಶಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನಾಽಽಹ —
ಆಕಾಶಶಬ್ದೇನೇತಿ ।
ಸದ್ರೂಪೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವ ಸುಷುಪ್ತಸ್ಯ ಶಯನಂ ಭೂತಾಕಾಶೇ ತು ನ ಭವತೀತ್ಯತ್ರ ಚ್ಛಾಂದೋಗ್ಯಶ್ರುತಿಸಮ್ಮತಿಮಾಹ —
ಶ್ರುತ್ಯಂತರೇತಿ ।
ಕೀದೃಗತ್ರ ಶಯನಂ ವಿವಶಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಲಿಂಗೇತಿ ।
ಸ್ವಾಪಾಧಿಕಾರೇ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಮವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರಸಮ್ಮಿಶ್ರಿತತ್ವಂ ‘ಸತಿ ಸಂಪದ್ಯ ನ ವಿದುಃ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ತಾನಿ ಯದೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾದತ್ತೇ —
ಯದೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾನಿ ತತ್ಸಾಧನಾನೀತ್ಯೇತತ್ ।
ಪುರುಷ ಇತಿ ಪ್ರಥಮಾ ಷಷ್ಟ್ಯರ್ಥೇಽತೋ ವಕ್ಷ್ಯತಿ —
ಅಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಶ್ವಕರ್ಣಾದಿನಾಮ್ನೋ ವಿಶೇಷಮಾಹ —
ಗೌಣಮೇವೇತಿ ।
ಗೌಣತ್ವಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಸ್ವಮೇವೇತಿ ।
ನಾಮ್ನೋಽರ್ಥವ್ಯಭಿಚಾರಸ್ಯಾಪಿ ದೃಷ್ಟತ್ವಾನ್ನ ತದ್ವಶಾತ್ಸ್ವಾಪೇ ಸ್ವರೂಪಾವಸ್ಥಾನಮಿತಿ ಶಂಕಾಮನೂದ್ಯ ತದ್ಗೃಹೀತ ಏವೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸತ್ಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಾ ಪುನರಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಾಪಾವಸ್ಥಾಯಾಮಸಂಸಾರಿತ್ವರೂಪೇಽವಸ್ಥಾನಮಿತ್ಯತ್ರ ಯುಕ್ತಿರಿಹೋಕ್ತಾ ಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಾಗಾದೀತಿ ।
ತದಾ ಸುಷುಪ್ತ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಂ ತೇನಾಽಽತ್ಮನಾ ಚೈತನ್ಯಾಭಾಸೇನ ಹೇತುನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ವಾಪೇ ಕರಣೋಪಸಂಹಾರಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯದಿನಾ ।
ತದುಪಸಂಹಾರಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥೧೭॥
ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ವಾಗಾದ್ಯುಪಾಧಿಕಮಾತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮುಕ್ತಂ ತತ್ರ ವ್ಯತಿರೇಕಾಸಿದ್ಧಿಮಾಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ವ್ಯತಿರೇಕಾಸಿದ್ಧೌ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯ ರಜ್ಜುಸರ್ಪವನ್ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೇನ ವಸ್ತುಧರ್ಮತ್ವಾಭಾವಾನ್ನಾಽಽತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನ ಮೃಷಾತ್ವಾದಿತಿ ।
ತದುಪಪಾದಯನ್ನಾದೌ ಸ ಯತ್ರೇತ್ಯಾದೀನ್ಯಕ್ಷರಾಣಿ ಯೋಜಯತಿ —
ಸ ಪ್ರಕೃತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಥಾತ್ರ ಸ್ವಪ್ನಸ್ವಭಾವೋ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ ನ ತಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಂ ಕಥ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮೃಷೈವೇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ದೃಷ್ಟಾನಾಂ ಮಹಾರಾಜತ್ವಾದೀನಾಂ ಜಾಗ್ರತ್ಯನುವೃತ್ತಿರಾಹಿತ್ಯಂ ವ್ಯಭಿಚಾರದರ್ಶನಮ್ ।
ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೇ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಮತಾ ಲೋಕಾ ನ ಮಿಥ್ಯಾ ತತ್ಕಾಲಾವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವಾಜ್ಜಾಗ್ರಲ್ಲೋಕವದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನು ಚ ಯಥೇತಿ ।
ಸಾಧ್ಯವೈಕಲ್ಯಂ ವಕ್ತುಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಪಾಣಿಪೇಷವಾಕ್ಯೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ನನು ಚೇತಿ ।
ಜಾಗ್ರಲ್ಲೋಕಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।
ಪ್ರಾದುರ್ಭಾವೇ ಜಾಗ್ರಲ್ಲೋಕಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಪ್ರಾಕರಣಿಕಮೇಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ತತ್ರ ಪೂರ್ವವಾದೀ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಸತ್ಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಖ್ಯೋ ನ್ಯಾಯಃ ।
ದೇಹದ್ವಯಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನಶ್ಚ ವಿವೇಕಮಾತ್ರಂ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಂ ನ ತು ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇನಾಽಽತ್ಮನಃ ಶುದ್ಧಿರುಕ್ತೇತಿ ವಿಭಾಗಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ವಸ್ತುತೋಽಸಂತಮಪಿ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸಂತಂ ಕೃತ್ವಾ ತೇನ ಸ್ವಪ್ನಸತ್ಯತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ತನ್ನಿರಾಸೇನಾತ್ಯಂತಿಕೀ ಶುದ್ಧಿರಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಪ್ನವಾಕ್ಯೇನೋಚ್ಯತೇ ತಥಾ ಚ ಜಾಗ್ರತೋಽಪಿ ತಥಾ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಾದಾತ್ಮೈಕರಸಃ ಶುದ್ಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಯವಾನಾಹ —
ಇತ್ಯಸನ್ನಪೀತಿ ।
ಪಾಣಿಪೇಷವಾಕ್ಯೇ ಜಾಗ್ರನ್ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೋಕ್ತ್ಯಾಽರ್ಥಾದುಕ್ತಾ ಶುದ್ಧಿರತ್ರಾಪಿ ಸೈವೋಚ್ಯತೇ ಚೇತ್ಪುನರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವೋ ಹೀತಿ ।
ಯತ್ಕಿಂಚಿತ್ಸಾಮಾನ್ಯಾತ್ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಸರ್ವತ್ರ ತುಲ್ಯಮ್ । ಅವಾಂತರಭೇದಾದಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಪ್ರಕೃತೇಽಪಿ ಸಮಂ ಪೂರ್ವತ್ರ ಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಸ್ಯಾಽಽರ್ಥಿಕತ್ವಾದಿಹ ವಾಚನಿಕತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಜಾಗ್ರದ್ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ವಪ್ನಸತ್ಯತ್ವಚೋದ್ಯಸಂಭವಾದ್ವಾಚ್ಯಸ್ತಸ್ಯ ಸಮಾಧಿರಿತಿ ಪೂರ್ವವಾದಿಮುಖೇನೋಕ್ತ್ವಾ ಸಮಾಧಿಮಧುನಾ ಕಥಯತಿ —
ನ ತಾವದಿತಿ ।
ವಿಮತಾ ನ ದ್ರಷ್ಟುರಾತ್ಮನೋ ಧರ್ಮಾ ವಾ ತದ್ದೃಶ್ಯತ್ವಾದ್ಘಟವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ಸ್ವಪ್ನದೃಷ್ಟಾನಾಂ ಜಾಗ್ರದ್ದೃಷ್ಟಾದರ್ಥಾಂತರತ್ವೇನ ದೃಷ್ಟೇರ್ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಮಹಾರಾಜ ಇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಜಾಗ್ರದ್ದೃಷ್ಟಾದರ್ಥಾಂತರತ್ವಮಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಮಾಣಸಾಮಗ್ರ್ಯಭಾವಾಚ್ಚ ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯೋಗ್ಯದೇಶಾಭಾವಾಚ್ಚ ತನ್ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ದೇಹಾದ್ಬಹಿರೇವ ಸ್ವಪ್ನದೃಷ್ಟ್ಯಂಗೀಕಾರಾದ್ಯೋಗ್ಯದೇಶಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೇಹಸ್ಥಸ್ಯೇತಿ ।
ಏತದೇವ ಸಾಧಯಿತುಂ ಶಂಕಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರ ಸ ಯಥೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮುತ್ತರತ್ವೇನಾವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನ ಬಹಿರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾಕಾಮಂ ತಂ ತಂ ಕಾಮಮನತಿಕ್ರಮ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಏತದಿತಿ ಕ್ರಿಯಾಯಾ ಗ್ರಹಣಸ್ಯ ವಿಶೇಷಣಮೇತದ್ಗ್ರಹಣಂ ಯಥಾ ಭವತಿ ತಥೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಿವರ್ತನಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಾಮೇತಿ ।
ಯೋಗ್ಯದೇಶಾಭಾವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೇ ತದ್ದೃಷ್ಟಾಂತತ್ವೇನ ಜಡತ್ವಾದಿಹೇತುನಾ ಜಾಗರಿತಸ್ಯಾಪಿ ತಥಾತ್ವಂ ಶಕ್ಯಂ ನಿಶ್ಚೇತುಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ದ್ವಯೋರ್ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೇ ಪ್ರತೀಚೋ ವಿಶುದ್ಧಿಃ ಸಿದ್ಧೇತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಾತ್ಮಕ ಇತಿ ವಿಶೇಷಣಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಜಾಗರಿತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೀಕೃತ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ದ್ರಷ್ಟೃದೃಶ್ಯಭಾವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅನ್ಯತ್ವಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ವಿಶುದ್ಧ ಇತಿ ॥೧೮॥
ವೃತ್ತಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರಶ್ರುತಿನಿರಸ್ಯಾಮಾಶಂಕಾಮಾಹ —
ದರ್ಶನವೃತ್ತಾವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರೇತಿ ಸ್ವಪ್ನೋಕ್ತಿಃ । ಕಾಮಾದಿಸಂಬಂಧಶ್ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ನಿವರ್ತ್ಯಶಂಕಾಸದ್ಭಾವಾನ್ನಿವರ್ತಕಾನಂತರಶ್ರುತಿಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನೇಽಪಿ ಶುದ್ಧಿರುಕ್ತಾ ಕಿಂ ಸುಷುಪ್ತಿಗ್ರಹೇಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದೇತಿ ।
ಗತೋ ಭವತಿ ತದಾ ಸುತರಾಮಸ್ಯ ಶುದ್ಧಿಃ ಸಿಧ್ಯತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಮೇವ ಸುಪ್ತಿಕಾಲಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕದೇತಿ ।
ವಿಕಲ್ಪಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಪೂರ್ವಂ ತ್ವಿತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಸುಷುಪ್ತಿಗತಿಪ್ರಕಾರಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಏವಂ ತಾವದಿತಿ ।
ಹಿತಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿನಿಮಿತ್ತತ್ವಾನ್ನಾಡ್ಯೋ ಹಿತಾ ಉಚ್ಯತೇ ।
ತಾಸಾಂ ದೇಹಸಂಬಂಧಾನಾಮನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಮನ್ನರಸವಿಕಾರತ್ವಮಾಹ —
ಅನ್ನೇತಿ ।
ತಾಸಾಮೇವ ಮಧ್ಯಮಸಂಖ್ಯಾಂ ಕಥಯತಿ —
ತಾಶ್ಚೇತಿ ।
ತಾಸಾಂ ಚ ಹೃದಯಸಂಬಂಧಿನೀನಾಂ ತತೋ ನಿರ್ಗತ್ಯ ದೇಹವ್ಯಾಪ್ತ್ಯಾ ಬಹಿರ್ಮುಖತ್ವಮಾಹ —
ಹೃದಯಾದಿತಿ ।
ತಾಭಿರಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಕರ್ತುಂ ಭೂಮಿಕಾಂಕರೋತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಶರೀರಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶರೀರೇ ಕರಣಾನಾಂ ಬುದ್ಧಿತಂತ್ರತ್ವೇ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಜೀವಸ್ಯ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಇತಿ ।
ಭೋಗಶಬ್ದೋ ಜಾಗರವಿಷಯಃ ।
ಬುದ್ಧಿವಿಕಾಸಮನುಭವನ್ನಾತ್ಮಾ ಜಾಗರ್ತೀತ್ಯುಚ್ಯತೇ, ತತ್ಸಂಕೋಚಂ ಚಾನುಭವನ್ಸ್ವಪಿತೀತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಬುದ್ಧೀತಿ ।
ಬುದ್ಧ್ಯನುವಿಧಾಯಿತ್ವಂ ಪರಾಮೃಶ್ಯ ತಾಭಿರಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯವಸರ್ಪಣಂ ವ್ಯಾವರ್ತನಮ್ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ತಪ್ತಮಿವೇತಿ ।
ಕರ್ಮತ್ವೇ ದೇಹಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವೇ ಚಾಽಽತ್ಮನೋ ದೃಷ್ಟಾಂತದ್ವಯಮ್ ।
ಹೃದಯಾಕಾಶೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಶೇತೇ ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಪುರೀತತಿ ಶಯನಮಾಚಕ್ಷಾಣಸ್ಯ ಪೂರ್ವಾಪರವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಇತಿ ।
ಔಪಚಾರಿಕಮಿದಂ ವಚನಮಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಇಯಮವಸ್ಥೇತಿ ಪ್ರಕೃತಾ ಸುಷುಪ್ತಿರುಚ್ಯತೇ ।
ಉಕ್ತೇಷು ದೃಷ್ಟಾಂತೇಷು ವಿವಕ್ಷಿತಮಂಶಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಏಷಾಂಚೇತಿ ।
ದುಃಖಮಪಿ ತೇಷಾಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಕ್ರಿಯಮಾಣಾನಾಂ ಹೀತಿ ।
ಕುಮಾರಾದಿಸ್ವಾಪಸ್ಯೈವ ದೃಷ್ಟಾಂತತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ತತ್ಸ್ವಾಪಸ್ಯ ದೃಷ್ಟಾಂತತ್ವಮಸ್ಮತ್ಸ್ವಾಪಸ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಿತಿ ವಿಭಾಗಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತಿ ।
ಕ್ವೈಷ ತದಾಽಭೂದಿತಿ ಪ್ರಶ್ನಸ್ಯೋತ್ತರಮುಪಪಾದಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಸ ಯಥೇತ್ಯಾದೇಃ ಸಂಗತಿಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಸಂಕೀರ್ತಯತಿ —
ಕ್ವೈಷ ಇತಿ ।
ಕಿಂ ಪುನರಾದ್ಯಪ್ರಶ್ನನಿರ್ಣಯೇನ ಫಲತಿ ತ್ವಂಪದಾರ್ಥಶುದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಅನೇನೇತಿ ।
ಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ಚ ತಸ್ಯೋಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಸಂಸಾರಿತ್ವಂಚೇತಿ ।
ಉತ್ತರಗ್ರಂಥಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಕುತ ಇತಿ ।
ಪೂರ್ವೇಣೋತ್ತರಸ್ಯ ಗತಾರ್ಥತ್ವಂ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಸ್ಥಿತ್ಯವಧೇರೇವ ನಿರ್ಧಾರಿತತ್ವಾದಾಗತ್ಯವಧೇರ್ನಿರ್ದಿಧಾರಯಿಷಯಾ ಪ್ರಶ್ನೇ ಪ್ರತಿವಚನಂ ಸಾವಕಾಶಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥಾ ಸತೀತಿ ।
ಅಪೌರುಷೇಯೀ ಶ್ರುತಿರಶೇಷದೋಷಶೂನ್ಯತ್ವಾದನತಿಶಂಕನೀಯೇತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಗೂಢಾಭಿಸಂಧಿರಾಹ —
ಕಿಂ ಶ್ರುತಿರಿತಿ ।
ನ ಶ್ರುತಿರಾಕ್ಷಿಪ್ಯತೇ ನಿರ್ದೋಷತ್ವಾದಿತಿ ಪೂರ್ವವಾದ್ಯಾಹ —
ನೇತಿ ।
ಶ್ರುತೇರನಾಕ್ಷೇಪತ್ವೇ ತ್ವದೀಯಂ ಚೋದ್ಯಂ ನಿರವಕಾಶಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸಾವಕಾಶತ್ವಂ ಪೂರ್ವವಾದೀ ಸಾಧಯತಿ —
ದ್ವಿತೀಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಪೂರ್ವವಾದಿನ್ಯಪಾದಾನಾದರ್ಥಾಂತರೇ ಪಂಚಮ್ಯಾಃ ಶುಶ್ರೂಷಮಾಣೇ ಸತ್ಯೇಕದೇಶೀ ಬ್ರವೀತಿ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಕಥಮನ್ಯಾರ್ಥತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಅಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯಾಮಪಾದಾನಾರ್ಥತ್ವೇನ ಪುನರುಕ್ತತ್ವಾಮವಸ್ಥಾಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏಕದೇಶಿನಂ ಪೂರ್ವವಾದೀ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತಿ ।
ಅಪಾದಾನಾರ್ಥತಾವದಿತ್ಯಪೇರರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಸಫುಟಯತಿ —
ಆತ್ಮನಶ್ಚೇತಿ ।
ಜಗತಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ಚೇತನಸ್ಯಾಚೇತನಸ್ಯ ಚೇತಿ ವಕ್ತುಂ ಚಶಬ್ದಃ ।
ತರ್ಹಿ ಭವತ್ವಪಾದಾನಾರ್ಥಾ ಪಂಚಮೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪೂರ್ವವಾದೀ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಸರ್ವಾವಿದ್ಯಾತಜ್ಜನಿರ್ಮುಕ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯಗದ್ವಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಯವ್ಯಾಜೇನ ಪ್ರತಿಪಿಪಾದಯಿಷಿತಮಿತಿ ನ ಪುನರುಕ್ತಿರಿತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಸ್ವಾಭಿಸಂಧಿಮುದ್ಘಾಟಯತಿ —
ನೈಷ ದೇಷ ಇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಂ ವಸ್ತು ಪ್ರಶ್ನಾಭ್ಯಾಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ಕುತೋ ಜ್ಞಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದ್ವಕ್ತುಂ ತಾರ್ತೀಯಮರ್ಥಮನುವದತಿ —
ಇಹ ಹೀತಿ ।
ವಿದ್ಯಾವಿಷಯನಿರ್ಣಯಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಮತ್ರ ನ ಪ್ರತಿಭಾತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತನ್ನಿರ್ಣಯಾಯ ಚೇತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾ ಪ್ರಕ್ರಮಭಂಗಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಿಂ ತದ್ಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಂ ತದಾಹ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತಯಾಥಾತ್ಮ್ಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನೋಪಯೋಗಿತ್ವಂ ಪ್ರಶ್ನಯೋರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಯೋಃ ಶ್ರೌತಮರ್ಥಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಪ್ರವೃತ್ತಿಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರತಿವಚನಪ್ರವೃತ್ತಿಮಾಹ —
ಸೇತಿ ।
ನಿವರ್ತಯಿತವ್ಯೇತಿ ತತ್ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರತಿವಚನಯೋಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ನಾಯಮಿತಿ ।
ಸ್ವಾತ್ಮನ್ಯೇವಾಭೂದಿತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಸ್ವಾತ್ಮಾನಮಿತಿ ।
ಸುಷುಪ್ತೌ ಸ್ವಾತ್ಮನ್ಯೇವ ಸ್ಥಿತಿರತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಬೋಧದಶಾಯಾಮಾತ್ಮನ ಏವಾಽಽಗಮನಾಪಾದಾನತ್ವಮಿತ್ಯತ್ರ ಮಾನತ್ವೇನಾಂತರಶ್ರುತಿಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ತಚ್ಛ್ರುತ್ಯೈವೇತಿ ।
ಸ್ಥಿತ್ಯಾಗತ್ಯೋರಾತ್ಮನ ಏವಾವಧಿತ್ವಮಿತ್ಯತ್ರೋಪಪತ್ತಿಮಾಹ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ವಸ್ತ್ವಂತರಾಭಾವಸ್ಯಾಸಿದ್ಧಿಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ದೂಷಯತಿ —
ನನ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ॥೧೯॥
ಕ್ರಿಯಾವತೋ ಮೃದಾದೇರ್ಘಟಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತಿದರ್ಶನಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಕ್ರಿಯಾತ್ವಾತ್ತತೋ ನ ಪ್ರಾಣಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।
ಸೃಷ್ಟೇರ್ಮಾಯಾಮಯತ್ವಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಸ್ವಾತ್ಮಾಪ್ರವಿಭಕ್ತೇನೇತ್ಯುಕ್ತಮನ್ವಯಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅಸಹಾಯಸ್ಯ ಕಾರಣತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮುಕ್ತ್ವಾ ಕೂಟಸ್ಥಸ್ಯ ತದ್ಭಾವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥಾಚೇತಿ ।
ಮಾಧ್ಯಂದಿನಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವ ಏತ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದ್ಯವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನು ಪ್ರತ್ಯಗ್ಭೂತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಾಚಕೇಷು ಶಬ್ದಾಂತರೇಷ್ವಪಿ ಸತ್ಸು ಕಿಮಿತ್ಯೇತಚ್ಛಬ್ದವಿಷಯಮಾದರಣಂ ಕ್ರಿಯತ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಾಕ್ಯಾರ್ಥೋಽಪಿ ಕಥಂ ನಿಶ್ಚೀಯತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಸ್ಯೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ವಿಶೇಷದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಸಂಶಯಾನೋ ವಿಚಾರಂ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ —
ಭವತ್ವಿತಿ ।
ಸಂದಿಗ್ಧಂ ಸಪ್ರಯೋಜನಂ ಚ ವಿಚಾರ್ಯಮಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಸಂದೇಹಮುಕ್ತ್ವಾ ವಿಚಾರಪ್ರಯೋಜಕಂ ಪ್ರಯೋಜನಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಿಂಚಾತ ಇತಿ ।
ಕಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷೇ ಕಿಂ ಫಲತೀತಿ ಪೃಷ್ಟೇ ಪ್ರಥಮಪಕ್ಷಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ಫಲಮಾಹ —
ಯದೀತಿ ।
ಯದ್ವಿಜ್ಞಾನಾನ್ಮುಕ್ತಿಸ್ತಸ್ಯೈವ ಜ್ಞೇಯತಾ ನ ಜೀವಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದ್ವಿಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಾದೇವ ಸಾ ನ ಸಂಸಾರಿಜ್ಞಾನಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಏವೇತಿ ।
ತದ್ವಿದ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ತದೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ನ ಸಂಸಾರೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದ್ವಿದ್ಯೈವೇತಿ ।
ಆದ್ಯಕಲ್ಪೀಯಫಲಸಮಾಪ್ತಾವಿತಿಶಬ್ದಃ ।
ಪಕ್ಷಾಂತರಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ಫಲಮಾಹ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಮತ್ರ ನಿಯಾಮಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ಇದಮಿತ್ಯಾದಿ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವಮೇತದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೋಪನಿಷತ್ಪಕ್ಷೇ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾತ್ಸರ್ವಂ ಸಮಂಜಸಂ ಚೇತ್ತಥೈವಾಸ್ತು ಕಿಂ ವಿಚಾರೇಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಜೀವಬ್ರಹ್ಮಣೋರ್ಭೇದೋಽಭೋದೋ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಕಿಂತ್ವಿತಿ ।
ಅಭೇದಪಕ್ಷಂ ದೂಷಯತಿ —
ಸಂಸಾರಿಣಶ್ಚೇತಿ ।
ಉಪೇದೇಶಾನರ್ಥಕ್ಯಾದಭೇದಪಕ್ಷಾನುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಿಶೇಷಾನುಪಲಂಭಸ್ಯ ಸಂಶಯಹೇತುತ್ವಮನುವದತಿ —
ಯತ ಇತಿ ।
ಪಕ್ಷದ್ವಯೇ ಫಲಪ್ರತೀತಿಂ ಪರಾಮೃಶತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಕೌಶಲಂ ಪಾಂಡಿತ್ಯಮ್ । ಏತದಿತ್ಯೈಕಾತ್ಮ್ಯೋಕ್ತಿಃ । ಮಹತ್ತ್ವಂ ಮೋಹಸ್ಯ ವಿಚಾರೋತ್ಥನಿರ್ಣಯಂ ವಿನಾಽನುಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮ್ । ತಸ್ಯ ಸ್ಥಾನಮಾಲಂಬನಂ ಕೇನಾಪಿ ನೋಕ್ತಂ ಪ್ರತಿವಚನಂ ಯಸ್ಯ ಕಿಂ ತದೈಕಾತ್ಮ್ಯಮಿತಿ ಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ತಸ್ಯ ವಿಷಯಭೂತಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ನ ಹಿ ಯೇನ ಕೇನಚಿದೈಕಾತ್ಮ್ಯಂ ಪ್ರಷ್ಟುಂ ಪ್ರತಿವಕ್ತುಂ ವಾ ಶಕ್ಯತೇ । ‘ಶ್ರವಣಾಯಾಪಿ ಬಹುಭಿರ್ಯೋ ನ ಲಭ್ಯಃ’(ಕ.ಉ. ೧-೨-೭) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಚಾರಪ್ರಯೋಜಕಮುಕ್ತ್ವಾ ತತ್ಕಾರ್ಯಂ ವಿಚಾರಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಸಂಶಯಾದಿನಾ ವಿಚಾರಕಾರ್ಯತಾಮವತಾರ್ಯ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಯತಿ —
ನ ತಾವದಿತಿ ।
ಜಗತ್ಕರ್ತಾ ಹೀಶ್ವರೋ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ಪ್ರಕೃತೇ ಚ ಸುಷುಪ್ತಿವಿಶಿಷ್ಟಾಜ್ಜೀವಾಜ್ಜಗಜ್ಜನ್ಮೋಚ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾದೀಶ್ವರೋ ಜೀವಾದತಿರಿಕ್ತೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಕೃತೇಽಪಿ ಜೀವೇ ಜಗತ್ಕಾರಣತ್ವಮೀಶ್ವರಸ್ಯೈವಾತ್ರ ಶ್ರುತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಕರಣವಿರೋಧಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಶ್ರುತ್ಯಂತರವಶಾದಪಿ ಜೀವ ಏವಾತ್ರ ಜಗತ್ಕರ್ತೇತ್ಯಾಹ —
ಸಮಾನಪ್ರಕರಣೇ ಚೇತಿ ।
ಶ್ರುತ್ಯಂತರಸ್ಯ ಚ ಜೀವವಿಷಯತ್ವಂ ಜಗದ್ವಾಚಿತ್ವಾಧಿಕರಣಪೂರ್ವಪಕ್ಷನ್ಯಾಯೇನ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ವಾಕ್ಯಶೇಷವಶಾದಪಿ ಜೀವಸ್ಯೈವ ವೇದಿತವ್ಯತ್ವಂ ವಾಕ್ಯಾನ್ವಯಾಧಿಕರಣಪೂರ್ವಪಕ್ಷನ್ಯಾಯೇನ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಜೀವಾತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಪರಸ್ಯ ವೇದಿತವ್ಯಸ್ಯಾಭಾವೇ ಪೂರ್ವೋತ್ತರವಾಕ್ಯಾನಾಮಾನುಕೂಲ್ಯಂ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇತಶ್ಚ ಜೀವಸ್ಯೈವ ವೇದ್ಯತೇತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಸ ವೈ ವೇದಿತವ್ಯ ಇತ್ಯತ್ರ ನ ಸ್ಪಷ್ಟಂ ಜೀವಸ್ಯ ವೇದಿತವ್ಯತ್ವಮಿಹ ತು ಸ್ಪಷ್ಟಮಿತಿ ಭೇದಃ ।
ಸ್ವಾಪಾವಸ್ಥಾಜ್ಜೀವಾಜ್ಜಗಜ್ಜನ್ಮಶ್ರುತೇಸ್ತಸ್ಯೈವ ವೇದ್ಯತ್ವದೃಷ್ಟೇಶ್ಚ ಜಗದ್ಧೇತುರೀಶ್ವರೋ ವೇದಾಂತವೇದ್ಯೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತೇ ಸೇಶ್ವರವಾದೀ ಚೋದಯತಿ —
ಅವಸ್ಥಾಂತರೇತಿ ।
ಚೋದ್ಯಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅಥಾಪೀತಿ ।
ಉಕ್ತೋಪಪತ್ತಿಸತ್ತ್ವೇಽಪೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ನಾವಸ್ಥಾಭೇದಾದ್ವಸ್ತುಭೇದಸ್ತಥಾಽನನುಭವಾದಪರಾದ್ಧಾಂತಾಚ್ಚೇತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನಾದೃಷ್ಟತ್ವಾದಿತಿ ।
ಅವಸ್ಥಾಭೇದಾದ್ವಸ್ತುಭೇದಾಭಾವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನಹೀತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ನ್ಯಾಯಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಜಾಗರಾದಿವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯೈವ ಸ್ವಾಪವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಾತ್ತಸ್ಯ ಸಂಸಾರಿತ್ವಾನ್ನೇಶ್ವರೋಽನ್ಯೋಽಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ತದಭಾವೇ ವಾದಿಸಂಮತಿಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದೋ ಲೋಕಾಯತಾದಿಸಮಸ್ತನಿರೀಶ್ವರವಾದಿಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಃ —
ಯುಕ್ತಿಶತೈರಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ದೇಹಿತ್ವೇಽಸ್ಮದಾದಿತುಲ್ಯತ್ವಾತ್ತದಭಾವೇ ಮುಕ್ತವಜ್ಜಗತ್ಕರ್ತೃತ್ವಾಯೋಗಾಜ್ಜೀವಾನಾಮೇವಾದೃಷ್ಟದ್ವರಾ ತತ್ಕರ್ತೃತ್ವಸಂಭವಾತ್ತಸ್ಯಾಕಿಂಚಿತ್ಕರತ್ವಮಿತ್ಯಾದಿಭಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜೀವೋ ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದಿಹೇತುರ್ನ ಭವತಿ ತತ್ರಾಸಮರ್ಥತ್ವಾಪಾಷಾಣವತ್ತಚ್ಚ ಸಂಸಾರಿತ್ವಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಸಂಸಾರಿಣೋಽಪೀತಿ ।
ಈಶ್ವರಸ್ಯೇವೇತ್ಯಪೇರರ್ಥಃ । ಅಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಾಣಾದಿಕರ್ತೃತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯನ್ಮಹತೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಾಲಾತ್ಯಯಾಪದೇಶೇನ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿತಿ ।
ನಿರೀಶ್ವರವಾದಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸೇಶ್ವರವಾದಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಯಃ ಸರ್ವಜ್ಞ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಾನ್ಪೃಥಿವ್ಯಾದ್ಯಭಿಮಾನಿನಃ ಪುರುಷಾನ್ನಿರುಹ್ಯೋತ್ಪಾದ್ಯ ಯೋಽತಿಕ್ರಾಂತವಾನ್ಸ ಏಷ ಸರ್ವವಿಶೇಷಶೂನ್ಯ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಉದಾಹೃತಾಃ ಶ್ರುತಯಃ ಸ್ಮೃತಯಶ್ಚ । ನ್ಯಾಯಸ್ತು ವಿಚಿತ್ರಂ ಕಾರ್ಯಂ ವಿಶಿಷ್ಟಜ್ಞಾನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಾಸಾದಾದೌ ತಥೋಪಲಂಭಾದಿತ್ಯಾದಿಃ ।
ಪ್ರಕರಣಮನುಸೃತ್ಯ ಜೀವಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಾದಿಕಾರಣತ್ವಮುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ನೇದಂ ಜೀವಸ್ಯ ಪ್ರಕರಣಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರತಿವಚನಸ್ಥಾಕಾಶಶಬ್ದಸ್ಯ ಪರವಿಷಯತ್ವಮಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ವೈಷ ಇತಿ ।
ಇತಶ್ಚಾಕಾಶಶಬ್ದಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮವಿಷಯತೇತ್ಯಾಹ —
ದಹರೋಽಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಯ ಆತ್ಮಾಽಪಹತಪಾಪ್ಮೇತ್ಯಾತ್ಮಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಃ ।
ಪ್ರತಿವಚನೇ ಪರಸ್ಯಾಽಽಕಾಶಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಪ್ರಕೃತ ಏವೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತತ್ವೇ ಲಬ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಪರಸ್ಮಾದೇವ ಪ್ರಾಣಾದಿಸೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಸಂಸಾರಿಣ ಇತಿ ।
ಯನ್ಮಹತಾ ಪ್ರಪಂಚೇನೇತ್ಯಾದಾವಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅಸ್ತೀಶ್ವರೋ ಜಗತ್ಕಾರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತದೇವ ಜೀವಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಂ ತಸ್ಯೇಯಮುಪನಿಷದಿತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಮಾಶಂಕ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ತೃತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾ ಪುನಃ ಸಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಂಚೇತಿ ।
ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಚತುರ್ಥೇ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಪ್ರಸ್ತುತೇತ್ಯಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಸತ್ಯಮಸ್ತಿ ಪ್ರಸ್ತುತಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಸಾ ಜೀವವಿದ್ಯಾಽಪಿ ಭವತಿ ಜೀವಬ್ರಹ್ಮಣೋರಭೇದಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಪ್ರಸ್ತುತಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಇದಾನೀಂ ನ ಗೃಹ್ಣೀಯಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಮಿಥೋ ವಿರುದ್ಧತ್ವಪ್ರತೀತ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಮಿತ್ಯೇತತ್ । ಅನ್ಯೋನ್ಯವಿರುದ್ಧತ್ವಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಪರಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹೀಶ್ವರೇ ಮತಿಂ ಕುರ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸ್ವಾಮಿತ್ವೇನೇತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆದಿಪದಂ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಾದಿಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಮ್ ।
ಐಕಾತ್ಮ್ಯಶಾಸ್ತ್ರಾದಾತ್ಮಮತಿರೇವ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಪುನರಿತಿ ।
ಕಾ ತರ್ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಗತಿಸ್ತಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಮುಖ್ಯಾರ್ಥತ್ವಸಂಭವೇ ಕಿಮಿತ್ಯರ್ಥವಾದತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಸಂಸಾರಿತ್ವಾಸಂಸಾರಿತ್ವಾದಿನಾ ಮಿಥೋ ವಿರುದ್ಧಯೋರ್ಜೀವೇಶ್ವರಯೋಃ ಶೀತೋಷ್ಣವದೈಕ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿರ್ನ್ಯಾಯಃ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಂ ತಟಸ್ಥೇಶ್ವರವಿಷಯತ್ವಂ ಚೋಪನಿಷದೋ ನಿವಾರಯನ್ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪರಸ್ಯೈವ ಪ್ರವೇಶಾದಿಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣವಾದಾನುದಾಹರತಿ —
ಪುರ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯತ್ತ್ವಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ನ ಗೃಹ್ಣೀಯಾದಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಶ್ರುತಿಷು ಚೇತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಮಪ್ಯೇಕತ್ವಮನಿಷ್ಟಪ್ರಸಂಗಾನ್ನ ಸ್ವೀಕರ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಯದೇತಿ ।
ಪರಸ್ಯ ಸಂಸಾರಿತ್ವೇ ತದಸಂಸಾರಿತ್ವಶಾಸ್ತ್ರಾನರ್ಥಕ್ಯಂ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಸಂಸಾರಿಣೋಽನನ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಪರಸ್ಯಾಸಂಸಾರಿತ್ವೇ ಸಂಸಾರಿತ್ವಾಭಿಮತೋಽಪ್ಯಸಂಸಾರೀತ್ಯುಪದೇಶಾನರ್ಥಕ್ಯಂ ತಂ ವಿನೈವ ಮುಕ್ತಿಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಸಂಸಾರಿತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಂ ದೋಷಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯದಿ ತಾವದಿತಿ ।
‘ನ ಲಿಪ್ಯತೇ ಲೋಕದುಃಖೇನ ಬಾಹ್ಯ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ಶ್ರುತಯಃ । ‘ಯಸ್ಯ ನಾಹಂಕೃತೋ ಭಾವೋ ಬುದ್ಧಿರ್ಯಸ್ಯ ನ ಲಿಪ್ಯತೇ’(ಭ.ಗೀ.೧೮-೧೭) ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ಸ್ಮೃತಯಃ । ಕೂಟಸ್ಥಾಸಂಗತ್ವಾದಯೋ ನ್ಯಾಯಾಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ದೋಷಪ್ರಸಂಗಮಾಪಾದ್ಯ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೋಷದ್ವಯೇ ಸ್ವಯೂಥ್ಯಸಮಾಧಿಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯೇ ಪ್ರವಿಷ್ಟಸ್ಯ ಜೀವತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮವಿಕಾರತ್ವೇಽಪಿ ತತೋ ಭೇದಾನ್ನಾಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಧೀಃ ಅಭೇದೇ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಪಿ ಸಂಸಾರಿತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಶಂಕಿತದೋಷಾಭಾವಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಏವಮಿತಿ ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನತ್ವಪರಾಮರ್ಶಃ । ಸರ್ವಮಿತ್ಯುಪದೇಶಾದಿನಿರ್ದೇಶಃ ।
ಏಕದೇಶಿಮತಂ ನಿರಾಕರ್ತುಂ ವಿಕಲ್ಪಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಏತಾ ಗತಯ ಇತ್ಯೇತೇ ಪಕ್ಷಾ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾಃ ಸಂಭವಂತಿ ನ ಗತ್ಯಂತರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥಾ ಪೃಥಿವೀಶಬ್ದಿತಂ ದ್ರವ್ಯಮನೇಕಾವಯವಸಮುದಾಯಸ್ತಥಾ ಭೂತಭೌತಿಕಾತ್ಮಕಾನೇಕದ್ರವ್ಯಸಮುದಾಯಃ ಸಾವಯವಃ ಪರಮಾತ್ಮಾ ತಸ್ಯೈಕದೇಶಶ್ಚೈತನ್ಯಲಕ್ಷಣಸ್ತದ್ವಿಕಾರೋ ಜೀವಃ ಪೃಥಿವ್ಯೇಕದೇಶಮೃದ್ವಿಕಾರಘಟಶರಾವಾದಿವದಿತ್ಯೇಕಃ ಕಲ್ಪಃ । ಯಥಾ ಭೂಮೇರೂಷರಾದಿದೇಶೋ ನಖಕೇಶಾದಿರ್ವಾ ಪುರುಷಸ್ಯ ವಿಕಾರಸ್ತಥಾಽವಯವಿನಃ ಪರಸ್ಯೈಕದೇಶವಿಕಾರೋ ಜೀವ ಇತಿ ದ್ವಿತೀಯಃ ಕಲ್ಪಃ । ಯಥಾ ಕ್ಷೀರಂ ಸ್ವರ್ಣಂ ವಾ ಸರ್ವಾತ್ಮನಾ ದಧಿರುಚಕಾದಿರೂಪೇಣ ಪರಿಣಮತೇ ತಥಾ ಕೃತ್ಸ್ನ ಏವ ಪರೋ ಜೀವಭಾವೇನ ಪರಿಣಮೇದಿತಿ ಕಲ್ಪಾಂತರಮ್ । ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಮನೂದ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಾನಾದ್ರವ್ಯಾಣಾಂ ಸಮಾಹಾರೋ ವಾ ತಾನಿ ವಾಽನ್ಯೋನ್ಯಾಪೇಕ್ಷಾಣಿ ಪರಶ್ಚೇನ್ನ ತಸ್ಯೈಕ್ಯಂ ಸ್ಯಾನ್ನಹಿ ಬಹೂನಾಂ ಮುಖ್ಯಮೈಕ್ಯಂ ಸಮಾಹಾರಸ್ಯ ಚ ಸಮುದಾಯಾಪರಪರ್ಯಾಯಸ್ಯ ಸಮುದಾಯಿಭ್ಯೋ ಭೇದಾಭೇದಾಭ್ಯಾಂ ದುರ್ಭಣತ್ವೇನ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತರ್ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಮುಖ್ಯಮೈಕ್ಯಂ ಮಾ ಭೂತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ನ ಹಿ ತನ್ನಾನಾತ್ವಂ ಕಸ್ಯಾಪಿ ಸಮ್ಮತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಮನೂದ್ಯ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸರ್ವದೈವ ಪೃಥಗವಸ್ಥಿತೇಷ್ವವಯವೇಷು ಜೀವೇಷ್ವನುಸ್ಯೂತಶ್ಚೇತನೋಽವಯವೀ ಪರಶ್ಚೇತ್ತರ್ಹಿ ಯಥಾ ಪ್ರತ್ಯವಯವಂ ಮಲಸಂಸರ್ಗೇ ದೇಹಸ್ಯ ಮಲಿನತ್ವಂ ತಥಾ ಪರಸ್ಯ ಜೀವಗತೈರ್ದುಃಖೈರ್ಮಹದ್ದುಃಖಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಪ್ರಥಮಕಲ್ಪನಾದ್ದ್ವಿತೀಯಾಽಪಿ ಕಲ್ಪನಾ ನ ಯುಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತೃತೀಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಕ್ಷೀರವದಿತಿ ।
‘ನ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ ವಿಪಶ್ಚಿತ್’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ಶ್ರುತಯಃ । ‘ನ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ ಕದಾಚಿತ್’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೨೦) ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ಸ್ಮೃತಯಃ ।
ಶ್ರುತ್ಯಾದಿಕೋಪಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ವೈದಿಕಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀ ವಿವೇಚಯನ್ಪಕ್ಷತ್ರಯಸಾಧಾರಣಂ ದೂಷಣಮಾಹ —
ನಿಷ್ಕಲಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕೂಟಸ್ಥಸ್ಯ ನಿರವಯವಸ್ಯ ಕಾರ್ತ್ಸ್ನೈಕದೇಶಾಭ್ಯಾಂ ಪರಿಣಾಮಾಸಂಭವೋ ನ್ಯಾಯಃ ।
ಜೀವಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮೈಕದೇಶತ್ವೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಚಲಸ್ಯೇತಿ ।
ಏಕದೇಶಸ್ಯೈಕದೇಶಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಭಾವಾಜ್ಜೀವಸ್ಯ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಷು ಗತ್ಯನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯುಕ್ತಮನ್ಯಥಾ ಪರಸ್ಯಾಪಿ ಗತಿಃ ಸ್ಯಾನ್ನಹಿ ಪಟಾವಯವೇಷು ಚಲತ್ಸು ಪಟೋ ನ ಚಲತೀತ್ಯಾಹ —
ಪರಸ್ಯ ವೇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಯದಿ ತಾವತ್ಪರಮಾತ್ಮೇತ್ಯಾದಾವಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಜೀವಸ್ಯ ಸಂಸಾರಿತ್ವೇಽಪಿ ಪರಸ್ಯ ತನ್ನಾಸ್ತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪರಸ್ಯೇತಿ ।
ಪರಸ್ಯ ನಿರವಯವತ್ವಶ್ರುತೇರವಯವಸ್ಫುಟನಾನುಪಪತ್ತಿಂ ಮನ್ವಾನೋ ದೂಷಯತಿ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ಯತ್ರ ಪರಸ್ಯಾವಯವಃ ಸ್ಫುಟಯತಿ ತತ್ರ ತಸ್ಯ ಕ್ಷತ್ತಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ತದೀಯಾವಯವಸಂಸರಣೇ ಚ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ಪ್ರದೇಶಾಂತರೇಽವಯವಾನಾಂ ವ್ಯೂಹೇ ಸತ್ಯುಪಚಯಃ ಸ್ಯಾತ್ತಥಾ ಚ ಪರಸ್ಯಾವಯವಾ ಯತೋ ನಿರ್ಗಚ್ಛಂತಿ ತತ್ರ ಚ್ಛಿದ್ರತಾಪ್ರಾಪ್ತಿರ್ಯತ್ರ ಚ ತೇ ಗಚ್ಛಂತಿ ತತ್ರೋಪಚಯಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಕಾಯಮವ್ರಣಮಸ್ಥೂಲಮನಣ್ವಹ್ರಸ್ವಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯವಿರೋಧೋ ಭವೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಸ್ಯೈಕದೇಶೋ ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ಮೇತಿ ಪಕ್ಷೇ ದುಃಖಿತ್ವಮಪಿ ತಸ್ಯ ದುರ್ವಾರಮಾಪತೇದಿತಿ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಆತ್ಮಾವಯವೇತಿ ।
ಮೃಲ್ಲೋಹವಿಸ್ಫುಲಿಂಗದೃಷ್ಟಾಂತಶ್ರುತಿವಶಾತ್ಪರಸ್ಯಾವಯವಾ ಜೀವಾಃ ಸಿಧ್ಯಂತೀತ್ಯತೋ ಜೀವಾನಾಂ ಪರೈಕದೇಶತ್ವೇ ನೋಕ್ತೋ ದೋಷೋಽವತರತಿ ಯುಕ್ತ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ಶ್ರುತೇರ್ಬಲವತ್ತ್ವಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಗ್ನಿವಿಸ್ಫುಲಿಂಗಾದೀತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೋ ಯುಕ್ತಿವಿರುದ್ಧೋ ನ ಸಿಧ್ಯತೀತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಶ್ರುತೇರಿತಿ ।
ನಞರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ನ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿತಿ ।
ಹೇತುಭಾಗಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ವಿಭಜತೇ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಸ್ಮೃತ್ಯಾದಿವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಮಜ್ಞಾತಾನಾಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಅಸ್ತು ಶಾಸ್ತ್ರಮಜ್ಞಾತಾರ್ಥಜ್ಞಾಪಕಂ ತಥಾಽಪಿ ಪರಸ್ಯ ನಾಸ್ತಿ ಸಾವಯವತ್ವಮಿತ್ಯತ್ರ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಿಂಚಾತ ಇತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಯಥೋಕ್ತಸ್ವಭಾವತ್ವೇ ಯತ್ಪರಸ್ಯ ನಿರವಯವತ್ವಂ ಫಲತಿ ತದುಚ್ಯಮಾನಂ ಸಮಾಹಿತೇನ ಶ್ರೋತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಶೃಣ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಥಮಂ ಲೋಕಾವಿರೋಧೇನ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಆದಿಪದೇನ ಭಾವಾಭಾವಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಪದಾರ್ಥೇಷ್ವೇವ ಭೋಕ್ತೃಪಾರತಂತ್ರ್ಯಾದ್ಧರ್ಮಶಬ್ದಃ ತೇಷಾಂ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಪದಾರ್ಥಾನಾಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಾನಾಮುಪನ್ಯಾಸೇನೇತಿ ಯಾವತ್ । ತದವಿರೋಧಿ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಪದಾರ್ಥಾವಿರೋಧೀತ್ಯರ್ಥಃ । ವಸ್ತ್ವಂತರಂ ನಿರವಯವಾದಿ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮ್ ।
ತದವಿರೋಧ್ಯೇವೇತ್ಯೇವಕಾರಸ್ಯ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಮಾಹ —
ನ ಲೌಕಿಕೇತಿ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಉಪಾದೀಯಮಾನೋಽಪೀತಿ ।
ಸಾಮಾನ್ಯೇನೋಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತವಿಶೇಷನಿವಿಷ್ಟತಯಾ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅಗ್ನೇರುಷ್ಣತ್ವಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ತಾಪಕತ್ವಮನ್ಯಥೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ।
ನನು ಲೌಕಿಕಂ ಪ್ರಮಾಣಂ ಲೌಕಿಕಪದಾರ್ಥಾವಿರುದ್ಧಮೇವ ಸ್ವಾರ್ಥಂ ಸಮರ್ಪಯತಿ ವೈದಿಕಂ ಪುನರಪೌರುಷೇಯಂ ತದ್ವಿರುದ್ಧಮಪಿ ಸ್ವಾರ್ಥಂ ಪ್ರಮಾಪಯೇದಲೌಕಿಕವಿಷಯತ್ವಾದತ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನನು ಶ್ರುತೇರಜ್ಞಾತಜ್ಞಾಪಕತ್ವೇ ಲೋಕಾನಪೇಕ್ಷತ್ವಾತ್ತದ್ವಿರೋಧೇಽಪಿ ಕಾ ಹಿನಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಲೋಕಾವಗತಸಾಮರ್ಥ್ಯಃ ಶಬ್ದೋ ವೇದೇಽಪಿ ಬೋಧಕ ಇತಿ ನ್ಯಾಯಾತ್ತದನಪೇಕ್ಷಾ ಶ್ರುತಿರ್ನಾಜ್ಞಾತಂ ಜ್ಞಪಯಿತುಮಲಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಲೋಕಾನುಸಾರಿತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ನ್ಯಾಯೋ ಲೌಕಿಕೋ ದೃಷ್ಟಾಂತಃ । ನ ಹಿ ನಿತ್ಯಸ್ಯಾಽಽಕಾಶಾದೇಃ ಸಾವಯವತ್ವಂ ಪರಶ್ಚ ನಿತ್ಯೋಽಭ್ಯುಪಗತಸ್ತನ್ನ ತಸ್ಯ ಸಾವಯವತ್ವೇನಾಂಶಾಂಶಿತ್ವಕಲ್ಪನಾ ವಸ್ತುತಃ ಸಂಭವತಿ ಲೋಕವಿರೋಧಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜೀವಸ್ಯ ಪರಾಂಶತ್ವಾನಂಗೀಕಾರೇ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯೋರ್ಗತಿರ್ವಕ್ತವ್ಯೇತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕ್ಷುದ್ರಾ ಇತಿ ।
ತಯೋರ್ಗತಿಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಸ್ಫುಲಿಂಗೇ ದರ್ಶಿತಂ ನ್ಯಾಯಂ ಸರ್ವತ್ರಾಂಶಮಾತ್ರೇಽತಿದಿಶತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ಯಥೋಕ್ತನೀತ್ಯಾ ಸ್ಥಿತೇ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪರಮಾತ್ಮನಾ ಸಹ ಜೀವಸ್ಯೈಕತ್ವವಿಷಯಂ ಪ್ರತ್ಯಯಮಾಧಾತುಮಿಚ್ಛಂತೀತಿ ತಥೋಕ್ತಾಃ ।
ತೇಷಾಮೇಕತ್ವಪ್ರತ್ಯಯಾವತಾರಹೇತುತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಉಪಕ್ರಮೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಸರ್ವಾಸು ಹೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಮುದಾಹರಣನಿಷ್ಠತಯಾ ವಿಭಜತೇ —
ತದ್ಯಥೇತಿ ।
ಇಹೇತಿ ಪ್ರಕೃತೋಪನಿಷದುಕ್ತಿಃ । ಆದಿಶಬ್ದೇನಾಂಶಾಂಶಿತ್ವಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ವಿವೃತಂ ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಸ್ವಾರ್ಥನಿಷ್ಠತ್ವೇ ದೋಷಂ ವದನ್ನೇಕತ್ವಪ್ರತ್ಯಯಾರ್ಥತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
‘ಸಂಭವತ್ಯೇಕವಾಕ್ಯತ್ವೇ ವಾಕ್ಯಭೇದಶ್ಚ ನೇಷ್ಯೇತೇ’ ಇತಿ ನ್ಯಾಯೇನೋಕ್ತಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಸರ್ವೋಪನಿಷತ್ಸ್ವಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ತೇಷಾಂ ಸ್ವಾರ್ಥನಿಷ್ಠತ್ವೇ ಶ್ರುತಫಲಾಭಾವಾತ್ಫಲಾಂತರಂ ಕಲ್ಪನೀಯಮ್ । ನ ಚೈಕತ್ವಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತಯಾ ತತ್ಫಲೇ ನಿರಾಕಾಂಕ್ಷೇಷು ತೇಷು ತತ್ಕಲ್ಪನಾ ಯುಕ್ತಾ ।
ದೃಷ್ಟೇ ಸತ್ಯದೃಷ್ಟಕಲ್ಪನಾನವಕಾಶಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಫಲಾಂತರಂಚೇತಿ ।
ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೀನಾಂ ಸ್ವಾರ್ಥನಿಷ್ಠತ್ವಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮೈಕ್ಯಪರಂ ತಚ್ಛೇಷಃ ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯುಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ದ್ರವಿಡಾಚಾರ್ಯಸಮ್ಮತಿಮಾಹ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತರೂಪಾಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಕಶ್ಚಿದಿತಿ ।
ಜಾತಮಾತ್ರೇ ಪ್ರಾಗವಸ್ಥಾಯಾಮೇವ ರಾಜಾಽಸೀತ್ಯಭಿಮಾನಾಭಿವ್ಯಕ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತಾಭ್ಯಾಂ ತತ್ಪರಿತ್ಯಾಗೇ ನಿಮಿತ್ತವಿಶೇಷಸ್ಯಾನಿಶ್ಚಿತತ್ವದ್ಯೋತನಾರ್ಥಂ ಕಿಲೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ವ್ಯಾಧಿಜಾತಿ ಪ್ರತ್ಯಯಃ ತತ್ಪ್ರಯುಕ್ತೋ ವ್ಯಾಧೋಽಸ್ಮೀತ್ಯಭಿಮಾನೋ ಯಸ್ಯ ಸ ತಥಾ ವ್ಯಾಧಜಾತಕರ್ಮಾಣಿ ತತ್ಪ್ರಯುಕ್ತಾನಿ ಮಾಂಸವಿಕ್ರಯಣಾದೀನಿ । ರಾಜಾಽಸ್ಮೀತ್ಯಭಿಮಾನಪೂರ್ವಕಂ ತಜ್ಜಾತಿಪ್ರಯುಕ್ತಾನಿ ಪರಿಪಾಲನಾದೀನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ।
ಅಜ್ಞಾನಂ ತತ್ಕಾರ್ಯಂ ಚೋಕ್ತ್ವಾ ಜ್ಞಾನಂ ತತ್ಫಲಂ ಚ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯದೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬೋಧನಪ್ರಕಾರಮಭಿನಯತಿ —
ನ ತ್ವಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಶಬರವೇಶ್ಮಪ್ರವೇಶಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕಥಂಚಿದಿತಿ ।
ರಾಜಾಽಹಮಸ್ಮೀತ್ಯಭಿಮಾನಪೂರ್ವಕಮಾತ್ಮನಃ ಪಿತೃಪೈತಾಮಹೀಂ ಪದವೀಮನುವರ್ತತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕರೂಪಾಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಮಾಚಷ್ಟೇ —
ತಥೇತಿ ।
ಜೀವಸ್ಯ ಪರಸ್ಮಾದ್ವಿಭಾಗೇ ನಿಮಿತ್ತಮಜ್ಞಾನಂ ತತ್ಕಾರ್ಯಂಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ದ್ಯೋತಯಿತುಂ ಕಿಲೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಸಂಸಾರಧರ್ಮಾನುವರ್ತನೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪರಮಾತ್ಮತಾಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಾವಿದ್ಯಾತತ್ಕಾರ್ಯವಿರೋಧಿನೀಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮವಿದ್ಯಾಂ ಲಂಭಯತಿ —
ನ ತ್ವಮಿತಿ ।
ರಾಜಪುತ್ರಸ್ಯ ರಾಜಾಽಸ್ಮೀತಿ ಪ್ರತ್ಯಯವದ್ವಾಕ್ಯಾದೇವಾಧಿಕಾರಿಣಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ ಪ್ರತ್ಯಯಶ್ಚೇತ್ಕೃತಂ ವಿಸ್ಫುಲಿಂಗಾದಿದೃಷ್ಟಾಂತಶ್ರುತ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರತ್ಯಯದಾರ್ಢ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಿಸ್ಫುಲಿಂಗಸ್ಯೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇಷ್ವೇಕತ್ವದರ್ಶನಂ ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಪರಾಮೃಷ್ಟಮ್ ।
ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಾದಿಭೇದೇ ನಾಸ್ತಿ ಶಾಸ್ತ್ರತಾತ್ಪರ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಸೈಂಧವೇತಿ ।
ಚಕಾರೋಽವಧಾರಣಾದಿತಿ ಪದಮನುಕರ್ಷತಿ ।
ಸಂಗೃಹೀತಮರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯದಿ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಿಂದಾವಚನಂ ಚ ನ ಪ್ರಾಯೋಕ್ಷ್ಯತೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಏಕತ್ವಸ್ಯಾವಧಾರಣಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಏಕತ್ವಸ್ಯ ಭೇದಸಹತ್ವಂ ವಾರಯಿತುಮೇಕರೂಪವಿಶೇಷಣಮ್ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಪ್ರವೇಶನಿಯಮನೇ ಗೃಹ್ಯೇತೇ । ನ ತತ್ಪ್ರತ್ಯಯಕರಣಾಯೇತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೇನೋತ್ಪತ್ತ್ಯಾದಿಭೇದೋ ವಿವಕ್ಷಿತಃ ।
ಕಿಂಚ ಪರಸ್ಯೈಕದೇಶೋ ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮೇತ್ಯತ್ರ ತದೇಕದೇಶಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೋ ವಾ ಸ್ಯಾದೌಪಾಧಿಕೋ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಅದೇಶಸ್ಯೇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಮುತ್ಥಪಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಏಕದೇಶಸ್ಯೌಪಾಧಿಕತ್ವಪಕ್ಷೇ ಪರಸ್ಮಿನ್ವಿವೇಕವತಾಂ ತದಖಂಡತ್ವಬುದ್ಧಿಭಾಜಾಂ ತದೇಕದೇಶೋ ವಸ್ತುತಃ ಪೃಥಗ್ಭೂತ್ವಾ ವ್ಯವಹಾರಾಲಂಬನಮಿತಿ ನೈವ ಬುದ್ಧಿರ್ಜಾಯತ ಔಪಾಧಿಕಸ್ಯ ಸ್ಫಟಿಕಲೌಹಿತ್ಯವನ್ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಾದಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನ ತದೇತಿ ।
ನನು ಜೀವೇ ಕರ್ತಾಽಹಂ ಭೋಕ್ತಾಽಹಮಿತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಧೀಃ ಸರ್ವೇಷಾಮುಪಲಭ್ಯತೇ । ಸಾ ಚ ತಸ್ಯ ವಸ್ತುತೋಽಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಬ್ರಹ್ಮಮಾತ್ರತ್ವಾನ್ಮಂಚಕ್ರೋಶನಧೀವದುಪಚರಿತಾ । ತಸ್ಮಾದುಭಯೇಷಾಮುಕ್ತಾತ್ಮಬುದ್ಧಿದರ್ಶನಾತ್ಮಪರಮಾತ್ಮೈಕದೇಶತ್ವಂ ಜೀವಸ್ಯ ದುರ್ವಾರಮಿತಿ ಚೋದಯತಿ —
ಅವಿವೇಕಿನಾಮಿತಿ ।
ತತ್ರಾವಿವೇಕಿನಾಂ ಯಥೋಕ್ತಾ ಬುದ್ಧಿರುಪಚರಿತಾ ನ ಭವತ್ಯತಸ್ಮಿಂಸ್ತದ್ಬುದ್ಧಿತ್ವೇನಾವಿದ್ಯಾತ್ವಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಥಾಽಪಿ ವಿವೇಕಿನಾಮೀದೃಶಧೀರುಪಚರಿತೇತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಿವೇಕಿನಾಂಚೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಸಂವ್ಯವಹಾರೋಽಭಿಜ್ಞಾಭಿವದನಾತ್ಮಕಸ್ತಾವನ್ಮಾತ್ರಸ್ಯಾಽಽಲಂಬನಮಾಭಾಸಭೂತೋಽರ್ಥಸ್ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾತ್ತದ್ಬುದ್ಧೇರಪಿ ಮಿಥ್ಯಾಬುದ್ಧಿತ್ವಾದುಪಚರಿತತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿವೇಕಿನಾಮವಿವೇಕಿನಾಂಚಾಽಽತ್ಮನಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಧೀರುಪಲಬ್ಧೇತ್ಯೇತಾವತಾ ನ ತಸ್ಯ ವಸ್ತುತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಶತ್ವಾದಿ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯೇತದ್ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅವಿವೇಕಿನಾಮಿವೇತ್ಯಪೇರರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ವಸ್ತುತೋಂಽಶಾದಿಕಲ್ಪನಾ ನ ಕರ್ತವ್ಯೇತಿ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅಂಶಾಂಶಿನೋರ್ವಿಶದೀಕರಣಮೇಕದೇಶೈಕದೇಶೀತಿ ।
ಅತಃಶಬ್ದೋಪಾತ್ತಮೇವ ಹೇತುಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಸರ್ವಕಲ್ಪನೇತಿ ।
ಸರ್ವಾಸಾಂ ಕಲ್ಪನಾನಾಮಪನಯನಮೇವಾರ್ಥಃ ಸಾರತ್ವೇನಾಭೀಷ್ಟಸ್ತತ್ಪರತ್ವಾದುಪನಿಷದಾಂ ತದೇಕಸಮಾಧಿಗಮ್ಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ನ ಕದಾಚಿದಪಿ ಕಲ್ಪನಾಽಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪನಿಷದಾಂ ನಿರ್ವಿಕಲ್ಪಕವಸ್ತುಪರತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತೋ ಹಿತ್ವೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವೇಽಪ್ಯಾತ್ಮನಸ್ತದೇಕದೇಶಸ್ಯ ಸವಿಶೇಷತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಾಽಽತ್ಮಾನಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ನಿರ್ವಿಶೇಷಶ್ಚೇತ್ಕಥಂ ತಸ್ಮಿನ್ವ್ಯವಹಾರತ್ರಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ಸರ್ವೋ ವ್ಯವಹಾರೋ ನಾಮರೂಪೋಪಾಧಿಪ್ರಯುಕ್ತ ಇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ರೂಪಂ ರೂಪಮಿತಿ ।
ಅಸಂಸಾರಧರ್ಮಿಣೀತ್ಯುಕ್ತಂ ವಿಶೇಷಣಂ ವಿಶದಯತಿ —
ನ ಸ್ವತ ಇತಿ ।
ಭ್ರಾಂತ್ಯಾ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಾತ್ಮನೀತ್ರ ಮಾನಮಾಹ —
ಧ್ಯಾಯತೀತಿ ।
ಕೂಟಸ್ಥತ್ವಾಸಂಗತ್ವಾದಿರ್ನ್ಯಾಯಃ । ಪರಮಾತ್ಮನಃ ಸಾಂಶತ್ವಪಕ್ಷೋ ನಿರಾಕೃತಃ ।
ನನು ತಸ್ಯ ನಿರಂಶತ್ವೇಽಪಿ ಕುತೋ ಜೀವಸ್ಯ ತನ್ಮಾತ್ರತ್ವಂ ತದೇಕದೇಶತ್ವಾದಿಸಂಭವಾದತ ಆಹ —
ಏಕದೇಶ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ‘ಪಾದೋಽಸ್ಯ ವಿಶ್ವಾ ಭೂತಾನಿ’(ಋ. ೧೦ । ೮ । ೯೦ । ೩) ‘ಮಮೈವಾಂಶೋ ಜೀವಲೋಕೇ’(ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೭) ‘ಅಂಶೋ ನಾನಾವ್ಯಪದೇಶಾತ್’(ಬ್ರ. ಸೂ. ೨-೩-೪೨.) ‘ ಸರ್ವ ಏತ ಆತ್ಮನೋ ವ್ಯುಚ್ಚರಂತಿ’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಾದಾಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಂಶಾದೀತಿ ।
ನ್ಯಾಯಾಗಮಾಭ್ಯಾಂ ಜೀವೇಶ್ವರಯೋರಂಶಾಂಶಿತ್ವಾದಿಕಲ್ಪನಾಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ವೇದಾಂತಾನಾಮೈಕ್ಯಪರತ್ವೇ ಸ್ಥಿತೇ ಸತಿ ದ್ವೈತಾಸಿದ್ಧಿಃ ಫಲತೀತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವೋಪನಿಷದಾಮಿತಿ ।
ಏಕತ್ವಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸನಿದಾನದ್ವೈತಧ್ವಂಸಿತ್ವಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಪ್ರಕೃತಂ ಜ್ಞಾನಂ ತತ್ಪದೇನ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ । ಇತ್ಯದ್ವೈತಮೇವ ತತ್ತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಮರ್ಥಮಿತಿ ಪ್ರಶ್ನಂ ಮನ್ವಾನೋ ದ್ವೈತಿನಾಂ ಮತಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಕರ್ಮಕಾಂಡೇತಿ ।
ವೇದಾಂತಾನಾಮೈಕ್ಯಪರತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯವಿರೋಧಪ್ರಸಂಗಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ವಿರೋಧಾವಕಾಶಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮೇತಿ ।
ಕೇವಲಾದ್ವೈತಪಕ್ಷೇ ಕರ್ಮಕಾಂಡವಿರೋಧಮುಕ್ತ್ವಾ ತತ್ರೈವ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡವಿರೋಧಮಾಹ —
ಕಸ್ಯ ವೇತಿ ।
ಪರಸ್ಯ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಾದನ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವತಃ ಪರತೋ ವಾ ಬದ್ಧಸ್ಯಾಭಾವಾಚ್ಛಿಷ್ಯಾಭಾವಸ್ತಥಾ ಚಾಧಿಕಾರ್ಯಭಾವಾದುಪನಿಷದಾರಂಭಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡಾಸ್ಯ ಕಾಂಡಾಂತರಸ್ಯ ಚ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿರ್ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮಾಭೇದಂ ಕಲ್ಪಯತೀತ್ಯರ್ಥಾಪತ್ತಿದ್ವಯಮುಕ್ತಂ ತತ್ರ ದ್ವಿತೀಯಾಮರ್ಥಾಪತ್ತಿಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ಕಾ ಪುನರುಪದೇಶಸ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬದ್ಧಸ್ಯೇತಿ ।
ತದಭಾವ ಇತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೋ ಬದ್ಧಮಧಿಕರೋತಿ । ನಿರ್ವಿಷಯಂ ನಿರಧಿಕಾರಮ್ । ಕಿಂಚ ಯದ್ಯರ್ಥಾಪತ್ತಿದ್ವಯಮುಕ್ತ್ವಾ ವಿಧಯೋತ್ತಿಷ್ಠತಿ ತರ್ಹಿ ಭೇದಸ್ಯ ದುರ್ನಿರೂಪತ್ವಾತ್ಕಥಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಯದ್ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿನಾ ಕರ್ಮವಾದೀ ಚೋದ್ಯತೇ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮವಾದಸ್ಯ ಕರ್ಮವಾದೇನ ತುಲ್ಯಮ್ । ಬ್ರಹ್ಮವಾದೇಽಪಿ ಶಿಷ್ಯಶಾಸಿತ್ರಾದಿಭೇದಾಭಾವೇ ಕಥಮುಪನಿಷತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯಾಕ್ಷೇಪ್ತುಂ ಸುಕರತ್ವಾದ್ಯಶ್ಚೋಪನಿಷದಾಂ ಪ್ರತೀಯಮಾನಂ ಶಿಷ್ಯಶಾಸಿತ್ರಾದಿಭೇದಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತಿ ಪರಿಹಾರಃ ಸ ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯಾಪಿ ಸಮಾನಃ ।
ತತ್ರಾಪಿ ಪ್ರಾತೀತಿಕಭೇದಮಾದಾಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯ ಸುಪ್ರತಿಪನ್ನತ್ವಾತ್ ನ ಚ ಭೇದಪ್ರತೀತಿರ್ಭ್ರಾಂತಿರ್ಬಾಧಾಭಾವಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಚೋದ್ಯಸಾಮ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಇತಿ ಚೋದ್ಯಸಾಮ್ಯಾತ್ಪರಿಹಾರಸ್ಯಾಪಿ ಸಾಮ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ನನು ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಭೇದಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಂಡಮಭೇದಪರಂ ಪ್ರತಿಭಾತಿ ನ ಚ ವಸ್ತುನಿ ವಿಕಲ್ಪಃ ಸಂಭವತ್ಯತೋಽನ್ಯತರಸ್ಯಾಽಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮತ ಆಹ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ತುಲ್ಯಮುಪನಿಷದಾಮಪಿ ಸ್ವಾರ್ಥಾವಿಘಾತಕತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪನಿಷದಾಮಿತಿ ।
ಸ್ವಾರ್ಥಃ ಶಬ್ದಶಕ್ತಿವಶಾತ್ಪ್ರತೀಯಮಾನಃ ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಭೇದಃ ।
ಯತ್ತೂಚ್ಯತೇ ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ವ್ಯಾವಹಾರಿಕಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ನ ತಾತ್ತ್ವಿಕಮ್ , ತಾತ್ತ್ವಿಕಂ ತು ಕಾಂಡಾಂತರಸ್ಯೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಯದ್ಧಿ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾವಹಾರಿಕತ್ವಂ ತದೇವ ತಸ್ಯ ತಾತ್ತ್ವಿಕತ್ವಂ ನ ಹಿ ಪ್ರಮಾಣಂ ತತ್ತ್ವಂ ಚ ನಾಽಽವೇದಯತಿ ವ್ಯಾಘಾತಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಸ್ವಾರ್ಥವಿಘಾತಾತ್ಕರ್ಮಕಾಂಡವಿರೋಧಾಚ್ಚೋಪನಿಷದಾಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಮುಪಸಂಹರ್ತುಮಿತಿಶಬ್ದಃ ।
ಉಪನಿಷದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದೀತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದೀನಿ ನಿಶ್ಚಿತಾನಿ ಭೇದಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯರ್ಥಾನಿ ಪ್ರಮಾಣಾನಿ ತೈರಿತಿ ವಿಗ್ರಹಃ ।
ಅಧ್ಯಯನವಿಧ್ಯುಪಾದಾಪಿತಾನಾಂ ಕುತಸ್ತಾಸಾಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಾರ್ಥತಾ ವೇತಿ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯಿತುಂ ಸಾಮಾನ್ಯನ್ಯಾಯಮಾಹ —
ಪ್ರಮಾಣಸ್ಯೇತಿ ।
ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಮೋತ್ಪಾದಕತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿಚ್ಛಂತಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಪ್ರಯೋಜಕಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ವೇತ್ಯೇತಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷೇ ಕಿಂ ಫಲತೀತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ಕಿಮುಪನಿಷದಃ ಸ್ವಾರ್ಥಂ ಬೋಧಯಂತಿ ನ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಮನೂದ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ಯದಿ ತಾವದಿತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಗ್ನಿರ್ಯಥಾ ಶೀತಂ ನ ಕರೋತಿ ತಥೋಪನಿಷದೋಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮೈಕತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಂ ನ ಕುರ್ವಂತೀತಿ ವದಂತಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರತಿಬಂದಿಗ್ರಹೋ ನ ಯುಕ್ತೋಽನುಭವವಿರೋಧಾದಿತ್ಯಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದೀತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಮಿತಿಜನಕತ್ವಾದ್ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರತಿಷೇಧೇತಿ ।
ಉಪನಿಷದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ಭವದ್ವಾಕ್ಯಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ತೂಪನಿಷತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ದುರ್ವಾರಮಿತಿ ಸಾಮ್ಯೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಕಃ ಸಮಾಧಿರ್ವಕ್ತವ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಂ ಚೋದ್ಯಸಮಾಧಿಭ್ಯಾಂ ವಿಶದಯತಿ —
ನನ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರತಿಷೇಧಮಂಗೀಕೃತ್ಯೋಕ್ತಾ ।
ಯಥೋಕ್ತೋಪನಿಷದುಪಲಂಭೇ ಸತಿ ತಸ್ಯ ನಿರವಕಾಶತ್ವಾತ್ಪ್ರದ್ವೇಷಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರತಿಷೇಧೇತಿ ।
ಉಪನಿಷದುತ್ಥಾಯಾ ಧಿಯೋ ವೈಫಲ್ಯಾತ್ತಾಸಾಮಮಾನತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಶೋಕೇತಿ ।
ಏಕತ್ವಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸ್ತಾವದಾಪಾತೇನ ಜಾಯತೇ । ಸಾ ಚ ವಿಚಾರಂ ಪ್ರಯುಜ್ಯ ಮನನಾದಿದ್ವಾರಾ ದೃಢೀಭವತಿ । ಸಾ ಪುನರಶೇಷಂ ಶೋಕಾದಿಕಮಪನಯತೀತಿ ಪಾರಂಪರ್ಯಜನಿತಂ ಫಲಮಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಮಾಜನಕತ್ವಾದುಪನಿಷದಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಹೇತುಸದ್ಭಾವಾದುಪನಿಷದಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ತದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪರೋಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಯಚ್ಚೋಕ್ತಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಹಿ ತಾಸಾಂ ಸ್ವಾರ್ಥವಿಘಾತಕತ್ವಂ ಕಿಂ ತಾಭ್ಯೋ ಬ್ರಹ್ಮೈಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಂ ನೈವ ಚೇತಿ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿರುತ್ಪದ್ಯತೇ ಕಿಂ ವಾ ಕಾಶ್ಚಿದ್ಬ್ರಹ್ಮೈಕತ್ವಪ್ರತಿಪತ್ತಿಮನ್ಯಾಶ್ಚೋಪನಿಷದಸ್ತತ್ಪ್ರತಿಷೇಧಂ ಕುರ್ವಂತೀತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ತದಪಿ ನೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಏಕಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯಾನೇಕಾರ್ಥತ್ವಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ವೈಧರ್ಮ್ಯೋದಾಹರಣಮುಕ್ತಮಾಹ —
ಅಭ್ಯುಪಗಮ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಂಗೀಕಾರವಾದತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸತಿ ಚೇತಿ ।
ಭವತ್ವೇಕಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯಾನೇಕಾರ್ಥತ್ವಂ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ತ್ವತಿ ।
ಕಸ್ತರ್ಹಿ ತೇಷಾಂ ಸಮಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅರ್ಥೈಕತ್ವಾದಿತಿ ।
ತದುಕ್ತಂ ಪ್ರಥಮೇ ತಂತ್ರೇ – ಅರ್ಥೈಕತ್ವಾದೇಕಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸಾಕಾಂಕ್ಷಂ ಚೇದ್ವಿವಿಭಾಗೇ ಸ್ಯಾದಿತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಏಕಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯಾನೇಕಾರ್ಥತ್ವಂ ಲೋಕೇ ದೃಷ್ಟಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ತದೇಕದೇಶಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅಗ್ನಿರಿತಿ ।
ಅನುವಾದಕಬೋಧಕಭಾಗಯೋರೇಕವಾಕ್ಯತ್ವಾಭಾವಂ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಹೇತ್ವರ್ಥಮುಕ್ತಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಪ್ರಮಾಣಾಂತರೇತಿ ।
ಶೀತಃ ಶೈಶಿರೋಽಗ್ನಿರಿತ್ಯೇದ್ಬೋಧಕಮೇವ ಚೇದ್ವಾಕ್ಯಂ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತತ್ರ ಬೋಧಕಸ್ಯ ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥಧೀರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಸ್ವಾರ್ಥವಿಘಾತಕತ್ವಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮುಪನಿಷದಾಮಿತ್ಯೇತನ್ನಿರಾಕೃತ್ಯ ಚೋದ್ಯಂತರಮನೂದ್ಯ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಯಚ್ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತೀಷ್ಟಾರ್ಥಪ್ರಾಪಕಸಾಧನೋಕ್ತಿಃ ।
ನನೂಪನಿಷದ್ವಾಕ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಪ್ರತಿಪಾದಯದರ್ಥಾತ್ಕರ್ಮಕಾಂಡಪ್ರಾಮಾಣ್ಯವಿಘಾತಕಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರ ತದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮನುಪಪತ್ತಿಲಕ್ಷಣಂ ವಿಪರ್ಯಾಸಲಕ್ಷಣಂ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಮನೂದ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ವಿದಿತಪದತದರ್ಥಸಂಗತೇರ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥನ್ಯಾಯವಿದಸ್ತದರ್ಥೇಷು ಪ್ರಮೋತ್ಪತ್ತಿದರ್ಶನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಮಾಮುತ್ಪಾದಯತಿ ವಾಕ್ಯಂ ಮಾನಾಂತರವಿರೋಧಾದಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸಾಧಾರಣೇ ಚೇದಿತಿ ।
ಸ್ವಗೋಚರಶೂರತ್ವಾತ್ಪ್ರಮಾಣಾನಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಮತಂ ನ ಪ್ರಮೋತ್ಪಾದಕಂ ಪ್ರಮಾಣಾಹೃತವಿಷಯತ್ವಾದನುಷ್ಣಾಗ್ನಿವಾಕ್ಯವದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಾದನುಮಾನಮನವಕಾಶಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇತಶ್ಚ ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ನಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತಿ ವದನ್ ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ಯಥಾಪ್ರಾಪ್ತಸ್ಯೇತ್ಯಸ್ಯೈವ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮವಿದ್ಯಾಪ್ರತ್ಯುಪಸ್ಥಾಪಿತಸ್ಯೇತಿ । ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಸಂಬಂಧಬೋಧಕಸ್ಯ ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ನ ವಿಪರ್ಯಾಸೋ ಮಿಥ್ಯಾರ್ಥತ್ವೇಽಪಿ ತಸ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಕಾರಿತ್ವಸಾಮರ್ಥ್ಯಾನಪಹಾರಾತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೋಪಪತ್ತೇರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನನು ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾರ್ಥತ್ವೇ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಪ್ರಭವತ್ವಾದನರ್ಥನಿಷ್ಠತ್ವೇನಾಪ್ರವರ್ತಕತ್ವಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯತ ಆಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ವಿಮತಮಪ್ರಮಾಣಂ ಮಿಥ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾದ್ವಿಪ್ರಲಂಭಕವಾಕ್ಯವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವ್ಯಭಿಚಾರಮಾಹ —
ಯಥಾಕಾಮ್ಯೇಷ್ವಿತಿ ।
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಷು ಕಾಮ್ಯೇಷು ಕರ್ಮಸು ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಜನಿತಂ ಮಿಥ್ಯಾಭೂತಂ ಕಾಮಮುಪಾದಾಯ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರವೃತ್ತಿವನ್ನಿತ್ಯೇಷ್ವಪಿ ತೇಷು ಸಾಧನಮಸದೇವಾಽಽದಾಯ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪ್ರವರ್ತತಾಂ ತಥಾಪಿ ಬುದ್ಧಿಮಂತೋ ನ ಪ್ರವರ್ತಿಷ್ಯಂತೇ ವೇದಾಂತೇಭ್ಯಸ್ತನ್ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಾವಗಮಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾವತಾಂ ಕರ್ಮಸು ಪ್ರವೃತ್ತಿಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ವಿದ್ಯಾವತಾಮೇವೇತಿ ।
ದ್ರವ್ಯದೇವತಾದಿಜ್ಞಾನಂ ವಾ ಕರ್ಮಸು ಪ್ರವರ್ತಕಮಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾದ್ಯಾಮರ್ಥಾಪತ್ತಿಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ದ್ವಿತೀಯಾಮರ್ಥಾಪತ್ತಿಮತಿದೇಶೇನ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಏತೇನೇತಿ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯಾಜ್ಞಂ ಪ್ರತಿ ಸಾರ್ಥಕತ್ವೋಪಪಾದನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ನನು ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಸಂಬಂಧಂ ಬೋಧಯತ್ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಾದಿಪರಮತೋ ರಾಗಾದಿವಶಾತ್ತದಯೋಗಾಚ್ಛಾಸ್ತ್ರೀಯಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಾದಿವಿಷಯಸ್ಯ ದ್ವೈತಸ್ಯ ಸತ್ಯತ್ವಮನ್ಯಥಾ ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಾಪತ್ತ್ಯಂತರಮಾಯಾತಮಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪುರುಷೇಚ್ಛೇತಿ ।
ನ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತೀ ಶಾಸ್ತ್ರವಶಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಅನೇಕಾ ಹೀತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾಕಾರಕತ್ವಾತ್ಪ್ರವರ್ತಕತ್ವಾದ್ಯಭಾವಮುಕ್ತ್ವಾ ತತ್ರೈವ ಯುಕ್ತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ದೃಶ್ಯಂತೇ ಹೀತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಕಿಂ ಕೃತ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತತ್ರ ಸಂಬಂಧವಿಶೇಷೋಪದೇಶೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯಥಾರುಚಿ ಪುರುಷಾಣಾಂಪ್ರವೃತ್ತಿಶ್ಚೇತ್ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥಂ ಕೈವಲ್ಯಮುದ್ದಿಶ್ಯ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಸಿದ್ಧಯೇ ತದುಪಾಯಶ್ರವಣಾದಿಷು ಸಂನ್ಯಾಸಪೂರ್ವಿಕಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕಾರಿಣಾಮುಚಿತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ರಾಗಾದಿವೈಚಿತ್ರ್ಯಾನುಸಾರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ಉಕ್ತಂ ಹಿ –
“ಅಪಿ ವೃಂದಾವನೇ ಶೂನ್ಯೇ ಶೃಗಾಲತ್ವಂ ಸ ಇಚ್ಛತಿ ।
ನ ತು ನಿರ್ವಿಷಯಂ ಮೋಕ್ಷಂ ಗಂತುಮರ್ಹತಿ ಗೌತಮ ॥” ಇತ್ಯಾದಿ ।
ತರ್ಹಿ ಕಥಂ ಪುರುಷಾರ್ಥವಿವೇಕಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಪುರುಷಾರ್ಥದರ್ಶನಕಾರ್ಯಮಾಹ —
ತದನುರೂಪಾಣೀತಿ ।
ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯಾನುಸಾರೇಣ ಪುರುಷಾಣಾಂಪುರುಶಾರ್ಥಪ್ರತಿಪತ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ಗಮಕಮಾಹ —
ತಥಾಚೇತಿ ।
ಯಥಾ ದಕಾರತ್ರಯೇ ಪ್ರಜಾಪತಿನೋಕ್ತದೇವಾದಯಃ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ದಮಾದ್ಯರ್ಥತ್ರಯಂ ಜಗೃಹುಸ್ತಥಾ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯವಶಾದೇವ ಪುರುಷಾಣಾಂ ಪುರುಷಾರ್ಥಪ್ರತಿಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥವಾದತೋಽವಗತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತಕಾಂಡಯೋರವಿರೋಧಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಏಕಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ದ್ವ್ಯರ್ಥತ್ವಾಯೋಗಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅರ್ಥಾದ್ಬಾಧಕತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಏತಾವತಾ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮೈಕತ್ವಜ್ಞಾಪಕತ್ವಮಾತ್ರೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವೇದಾಂತಾನಾಮಬಾಧಕತ್ವೇಽಪಿ ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯನಿವರ್ತಕತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಾಪೀತಿ ।
ಸ್ವಪಕ್ಷೇ ಸರ್ವವಿರೋಧನಿರಾಸದ್ವಾರಾ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮುಕ್ತಂ ಸಂಪ್ರತಿ ತಾರ್ಕಿಕಪಕ್ಷಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಐಕ್ಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರಗಮ್ಯೇ ಸ್ವೀಕೃತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಸರ್ವಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಗಮವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಮೈಕ್ಯಾವೇದಕಮಾಗಮವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿನಾ ವಿರುಧ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮೈಕತ್ವೇ ಪ್ರವೃತ್ತಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿವಿರೋಧಂ ಮನ್ಯಂತೇ ತಥಾ ತಮಸ್ಮಾನ್ಪ್ರತಿ ಚೋದಯಂತ್ಯಪೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ತತ್ರ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಶಬ್ದಾದಯ ಇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯನುಮಾನವಿರೋಧಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಸ್ವದೇಹಸಮವೇತಚೇಷ್ಟಾತುಲ್ಯಚೇಷ್ಟಾ ದೇಹಾಂತರೇ ದೃಷ್ಟಾ ಸಾ ಚ ಪ್ರಯತ್ನಪೂರ್ವಿಕಾ ವಿಶಿಷ್ಟಚೇಷ್ಟಾತ್ವಾತ್ಸಮ್ಮತವದಿತ್ಯನುಮಾನವಿರುದ್ಧಮದ್ವೈತಶಾಸ್ತ್ರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೈವ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಿರೋಧಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಮಾನತ್ರಯವಿರೋಧಾನ್ನ ಬ್ರಹ್ಮೈಕತ್ವಮಿತಿ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ತೇ ತು ಕುತರ್ಕೇತಿ ।
ಇತಿ ದೂಷ್ಯತಾ ತೇಷಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ದ್ವೈತಗ್ರಾಹಿಪ್ರಮಾಣವಿರುದ್ಧಮದ್ವೈತಮಿತಿ ವದತಾಂ ಕಥಂ ಶೋಚ್ಯತೇತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮೈಕತ್ವೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಂ ಪರಿಹರತಿ —
ಶ್ರೋತ್ರಾದೀತಿ ।
ತಥಾತ್ವೇ ತದೇಕತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಯಥಾ ಸರ್ವಭೂತಸ್ಥಮೇಕಮಾಕಾಶಮಿತ್ಯತ್ರ ನ ಶಬ್ದಾದಿಭೇದಗ್ರಾಹಿಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಸ್ತಥೈಕಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯತ್ರಾಪಿ ನ ತದ್ವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತಭೇದವಿಷಯತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅನುಮಾನವಿರೋಧಂ ಪರೋಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಯಚ್ಚೇತಿ ।
ಯಾ ಚೇಷ್ಟಾ ಸಾ ಪ್ರಯತ್ನಪೂರ್ವಿಕೇತ್ಯೇತಾವತಾ ನಾಽಽತ್ಮಭೇದಃ ಸ್ವಪ್ರಯತ್ನಪೂರ್ವಕತ್ವಸ್ಯಾಪಿ ಸಂಭವಾದನುಪಲಬ್ಧಿವಿರೋಧೇ ತ್ವನುಮಾನಸ್ಯೈವಾನುತ್ಥಾನಾತ್ಸ್ವದೇಹಚೇಷ್ಟಾಯಾಃ ಸ್ವಪ್ರಯತ್ನಪೂರ್ವಕತ್ವವತ್ಪರದೇಹಚೇಷ್ಟಾಯಾಸ್ತದ್ಯತ್ನಪೂರ್ವಕತ್ವೇ ಚಾಽಽದಾವೇವ ಸ್ವಪರಭೇದಃ ಸಿಧ್ಯೇತ್ಸ ಚ ನಾಧ್ಯಕ್ಷಾತ್ಪರಸ್ಯಾನಧ್ಯಕ್ಷತ್ವಾನ್ನಾನುಮಾನಾದನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಯಾದಿತ್ಯಾಶಯವಾನಾಹ —
ಭಿನ್ನಾ ಇತಿ ।
ದೋಷಾಂತರಾಭಿಧಿತ್ಸಯಾ ಶಂಕಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಅಸ್ಮದರ್ಥಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕೇ ಯೂಯಮಿತಿ ।
ಸ ಹಿ ಸ್ಥೂಲದೇಹೋ ವಾ ಕರಣಜಾತಂ ದೇಹದ್ವಯಾದನ್ಯೋ ವಾ । ನಾಽಽದ್ಯಃ । ತಯೋರಚೇತನತ್ವಾದನುಮಾತೃತ್ವಾಯೋಗಾತ್ । ನ ತೃತೀಯಸ್ತಸ್ಯಾವಿಕಾರಿತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಿಂಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥತಾಂ ಮತ್ವಾ ಪೂರ್ವವಾದ್ಯಾಹ —
ಶರೀರೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ದೇಹಾದಿಬಹುಸಾಧನವಿಶಿಷ್ಟೋಽನುಮಾತಾ ಕ್ರಿಯಾಣಾಮನೇಕಕಾರಕಸಾಧ್ಯತ್ವಾದೇವಂ ವಿಶಿಷ್ಟಾತ್ಮಕರ್ತೃಕಾನುಮಾನಾತ್ಪ್ರತಿದೇಹಮಾತ್ಮಭೇದಧೀರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನೋಽನುಮಾನಕರ್ತೃಕತ್ವೇ ಕ್ರಿಯಾಣಾಮನೇಕಕಾರಕಸಾಧ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ಹೇತುಶ್ಚೇತ್ತದಾ ತವ ದೇಹಾದೇಶ್ಚೈಕೈಕಸ್ಯಾಪ್ಯನೇಕತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅನೇಕೇತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ದೇಹಾದೀನಾಂ ಚಾನುಮಾನಕಾರಕಾಣಾಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಮವಾಂತರಕ್ರಿಯಾಽಸ್ತಿ ವಹ್ನ್ಯಾದಿಷು ತಥಾ ದರ್ಶನಾತ್ತಥಾ ಚಾಽಽತ್ಮನೋಽವಾಂತರಕ್ರಿಯಾ ಕಿಮನೇಕಕಾರಕಸಾಧ್ಯಾ ಕಿಂವಾ ನ ? ಆದ್ಯೇಪ್ಯಾತ್ಮಾತಿರಿಕ್ತಾನೇಕಕಾರಕಸಾಧ್ಯಾ ಕಿಂವಾ ತದನತಿರಿಕ್ತತತ್ಸಾಧ್ಯಾ ವಾ ? ನಾಽಽದ್ಯೋಽನವಸ್ಥಾನಾತ್ । ದ್ವಿತೀಯೇ ತ್ವಾತ್ಮನೋಽನೇಕತ್ವಾಪತ್ತೇರ್ನೈರಾತ್ಮ್ಯಂ ಸ್ಯಾನ್ನ ಚಾವಾಂತರಕ್ರಿಯಾ ನಾನೇಕಕಾರಕಸಾಧ್ಯಾ ಪ್ರಧಾನಕ್ರಿಯಾಯಾಮಪಿ ತಥಾತ್ವಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ಏತೇನ ದೇಹಾದಿಷ್ವಪಿ ಕಾರಕತ್ವಂ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಯತ್ತ್ವಾತ್ಮಾಽಽತ್ಮಪ್ರತಿಯೋಗಿಕಭೇದವಾನ್ವಸ್ತು ವಾದ್ಘಟವದಿತಿ, ತತ್ರಾಽಽತ್ಮಾ ಪ್ರತಿಪನ್ನೋಽಪ್ರತಿಪನ್ನೋ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಯೋ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರತಿಪನ್ನತ್ವಪಕ್ಷೇಽಪಿ ಭೇದೇನಾಭೇದೇನ ವಾ ತತ್ಪ್ರತಿಪತ್ತಿರುಭಯಥಾಽಪಿ ನಾನುಮಾನಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚಾಽಽತ್ಮಭೇದಾನುಮಾನಾನುತ್ಥಾನಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕೇನೇತಿ ।
ಕಿಂಶಬ್ದಸ್ಯಾಽಽಕ್ಷೇಪಾರ್ಥತ್ವಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಜನ್ಮಾದೀನಾಂ ಪ್ರತಿನಿಯಮಾದಿಲಿಂಗವಶಾದಾತ್ಮಭೇದಃ ಸೇತ್ಸ್ಯತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಯಾನೀತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸಜಾತೀಯಭೇದೇ ಲಿಂಗಾಭಾವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಯದೇತಿ ।
ಕಿಂಚೌಪಾಧಿಕೋ ವಾ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೋ ವಾಽತ್ಮಭೇದಃ ಸಾಧ್ಯತೇ ? ನಾಽಽದ್ಯಃ ಸಿದ್ಧಸಾಧ್ಯತ್ವಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರಾತ್ಯಾಹ —
ನಹೀತಿ ।
ನ ದ್ವಿತೀಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ಸ್ವತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ದ್ರವ್ಯತ್ವಾತಿರಿಕ್ತಾಪರಜಾತೀಯೋಽಶ್ರಾವಣವಿಶೇಷಗುಣವತ್ತ್ವಾದ್ಘಟವದಿತ್ಯನುಮಾನಾಂತರಮಾಶಂಕ್ಯಾನ್ಯತರಾಸಿದ್ಧಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯದ್ಯದಿತಿ ।
ತಾಭ್ಯಾಮಾತ್ಮನೋಽನ್ಯತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮೇ ಮಾನಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಆಕಾಶ ಇತಿ ।
ತತ್ರೈವೋಪಪತ್ತಿಮಾಹ —
ಉತ್ಪತ್ತೀತಿ ।
ಅನುಮಾನಾವಿರೋಧಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಆಗಮವಿರೋಧಮುಕ್ತನ್ಯಾಯಾತಿದೇಶೇನ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಏತೇನೇತಿ ।
ಔಪಾಧಿಕಭೇದಾಶ್ರಯತ್ವೇನ ವ್ಯವಹಾರಸ್ಯೋಪಪನ್ನತ್ವೋಪದರ್ಶನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾನುಮಾನಾಗಮೈರದ್ವೈತಸ್ಯಾವಿರೋಧೇಽಪಿ ಸ್ಯಾದ್ವಿರೋಧೋಽರ್ಥಾಪತ್ತ್ಯೇತಿ ಚೇದತ ಆಹ —
ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಉಪದೇಶೋ ಯಸ್ಮೈ ಕ್ರಿಯತೇ ಯಸ್ಯ ಚೋಪದೇಶಗ್ರಹಣಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಫಲಂ ತಯೋರ್ಬ್ರಹ್ಮೈಕತ್ವೇ ಸತ್ಯುಪದೇಶಾನರ್ಥಕ್ಯಮಿತ್ಯನುವಾದಾರ್ಥಃ ।
ಕಿಂ ಕ್ರಿಯಾಣಾಮನೇಕಕಾರಕಸಾಧ್ಯತ್ವಾದೇವಂ ಚೋದ್ಯತೇ ಕಿಂವಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ತದಪೀತಿ ।
ತಾಸಾಮನೇಕಕಾರಕಸಾಧ್ಯತ್ವಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯು (ಪರ್ಯು)ದಸ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಯದಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣೋಪದೇಶಾನರ್ಥಕ್ಯಂ ಚೋದ್ಯತೇ ತತ್ರ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಜ್ಞಾತೇಽಜ್ಞಾತೇ ವಾ ತದಾನರ್ಥಕ್ಯಂ ಚೋದ್ಯತ ಇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಏಕಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ದ್ವತೀಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಉಪದೇಶಸ್ತಾವದನೇಕೇಷಾಂ ಕಾರಕಾಣಾಂ ಸಾಧ್ಯತಯಾ ವಿಷಯಸ್ತದಾನರ್ಥಕ್ಯಮಜ್ಞಾತೇ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಚೋದ್ಯತೇ ಚೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವೈರಾತ್ಮವಾದಿಭಿರುಪದೇಶಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಾರ್ಥಮಿಷ್ಟತ್ವಾತ್ತದ್ವಿರೋಧಾದಜ್ಞಾತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ತದಾನರ್ಥಕ್ಯಚೋದ್ಯಮನುಪಪನ್ನಮಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಸ್ವತ ಇತಿ ।
ಅದ್ವೈತೇ ವಿರೋಧಾಂತರಾಭಾವೇಽಪಿ ತಾರ್ಕಿಕಸಮಯವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಮಾಣವಿರೋಧಾಭಾವಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಆರ್ಯಮರ್ಯಾದಾಂ ಭಿಂದಾನಾಶ್ಚಾಟಾ ವಿವಕ್ಷ್ಯಂತೇ । ಭಟಾಸ್ತು ಸೇವಕಾ ಮಿಥ್ಯಾಭಾಷಿಣಸ್ತೇಷಾಂ ಸರ್ವೇಷಾಂ ರಾಜಾನಸ್ತಾರ್ಕಿಕಾಸ್ತೈರಪ್ರವೇಶ್ಯಮಾನಾಕ್ರಮಣೀಯಮಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿಪ್ರಸಾದಶೂನ್ಯೈರಾಗಮ್ಯತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಕಸ್ತಮಿತಿ ।
ದೇವತಾದೇರ್ವರಪ್ರಸಾದೇನ ಲಭ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಾದಾಃ ಸಂತಿ ತೇಭ್ಯಶ್ಚ ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿಪ್ರಸಾದಹೀನೈರಲಭ್ಯಂ ತತ್ತ್ವಮಿತಿ ನಿಶ್ಚಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿಪ್ರಸಾದವತಾಮೇವ ತತ್ತ್ವಂ ಸುಗಮಮಿತ್ಯತ್ರ ಶ್ರೌತಂ ಸ್ಮಾರ್ತಂಚ ಲಿಂಗಾಂತರಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತದೇಜತೀತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽದ್ವಿತೀಯತ್ವೇ ಸರ್ವಪ್ರಕಾರವಿರೋಧಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸಂಸಾರಿಣೋ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽರ್ಥಾಂತರತ್ವಾಭಾವೇ ಶ್ರುತೀನಾಮಾನುಕೂಲ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅದ್ವೈತೇ ಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧೇ ವಿಚಾರನಿಷ್ಪನ್ನಮರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾತ್ಪರಸ್ಯೇತಿ ॥೨೦॥
ವೃತ್ತವರ್ತಿಷ್ಯಮಾಣಯೋಃ ಸಂಗತಿಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮ ತೇ ಬ್ರವಾಣೀತಿ ಪ್ರಕ್ರಮ್ಯ ವ್ಯೇವ ತ್ವಾ ಜ್ಞಾಪಯಿಷ್ಯಾಮೀತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ಜಗತೋ ಜನ್ಮಾದಯೋ ಯತಸ್ತದದ್ವಿತೀಯಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜನ್ಮಾದಿವಿಷಯಸ್ಯ ಜಗತಃ ಸ್ವರೂಪಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಿಮಾತ್ಮಕಮಿತಿ ।
ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿನಿರಾಸಾರ್ಥಂ ತತ್ಸ್ವರೂಪಮಾಹ —
ಪಂಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ನಾಮರೂಪಕರ್ಮಾತ್ಮಕಂ ಜಗದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಭೂತಾನಿತಿ ।
ತತ್ರ ಗಮಕಮಾಹ —
ನಾಮರೂಪೇ ಇತಿ ।
ಭೂತಾನಾಂ ಸತ್ಯತ್ವೇ ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸತ್ಯತ್ವವಾಚೋಯುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ತತ್ಸತ್ಯಮಿತ್ಯವಧಾರಣಾದ್ಬಾಧ್ಯೇಷು ಭೂತೇಷು ಸತ್ಯತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಶಂಕಯಿತ್ವಾ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಚ್ಚ ತ್ಯಚ್ಚ ಸತ್ಯಮಿತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಭೂತಾನಿ ಸತ್ಯಶಬ್ದವಾಚ್ಯಾನಿ ವಿವಕ್ಷ್ಯಂತೇ ಚೇತ್ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಸಂಘಾತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಾನಾಂ ಚ ಸತ್ಯತ್ವಮುಕ್ತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮೂರ್ತೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಭೂತಸ್ವರೂಪತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯಕರಣಾನಾಂ ತದಾತ್ಮಕಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಸತ್ಯಾನೀತ್ಯಂಗೀಕಾರಾತ್ಕಾರ್ಯಕರಣಾನಾಂ ಸತ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರಾಣಾ ಅಪಿ ತದಾತ್ಮಕಾಃ ಸತ್ಯಶಬ್ದವಾಚ್ಯಾ ಭವಂತೀತಿ ಪ್ರಾಣಾ ವೈ ಸತ್ಯಮಿತ್ಯವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ಪಾತನಿಕಾಂ ಕೃತ್ವೋತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯಸ್ಯ ವಿಷಯಮಾಹ —
ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ಉಪನಿಷದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಿವಿರುದ್ಧಮೇತದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸೈವೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕರಣಾತ್ಮಕಾನಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಸ್ವರೂಪನಿರ್ಧಾರಣೈವೋಪನಿಷದ್ವ್ಯಾಖ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯಮೇವಮವತಾರ್ಯ ಶಿಶುಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯಾವಾಂತರಸಂಗತಿಮಾಹ —
ಅತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಪನಿಷದಃ ಕಾಃ, ಕಿಯತ್ಯೋ ವೇತ್ಯುಪಸಂಖ್ಯಾತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮ ಚೇದವಧಾರಯಿತುಮಿಷ್ಟಂ ತರ್ಹಿ ತದೇವಾವಧಾರ್ಯತಾಂ ಕಿಮಿತಿ ಮಧ್ಯೇ ಕರಣಸ್ವರೂಪಮವಧಾರ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪಥೀತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ಯೋಜಯತಿ —
ಯೋ ಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಶೇಷಣಸ್ಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವಾರ್ಥಂ ಭ್ರಾತೃವ್ಯಾನ್ಭಿನತ್ತಿ —
ಭ್ರಾತೃವ್ಯಾ ಹೀತಿ ।
ಕೇ ಪುನರತ್ರ ಭ್ರಾತೃವ್ಯಾ ವಿವಕ್ಷ್ಯಂತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಪ್ತೇತಿ ।
ಕಥಂ ಶ್ರೋತ್ರಾದೀನಾಂ ಸಪ್ತತ್ವಂ ದ್ವಾರಭೇದಾದಿತ್ಯಾಹ —
ವಿಷಯೇತಿ ।
ಕಥಂ ತೇಷಾಂ ಭ್ರಾತೃವ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶ್ಂಕ್ಯ ವಿಷಯಾಭಿಲಾಷದ್ವಾರೇಣೇತ್ಯಾಹ —
ತತ್ಪ್ರಭಾವಾ ಇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ತೇಷಾಂ ದ್ವೇಷ್ಟೃತ್ವಮತ ಆಹ —
ತೇ ಹೀತಿ ।
ಅಥೇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ವಿಷಯವಿಷಯಾಂ ದೃಷ್ಟಿಂ ಕುರ್ವಂತ್ಯೇವಾಽಽತ್ಮವಿಷಯಾಮಪಿ ತಾಂ ಕರಿಷ್ಯಂತಿ ತನ್ನ ಯಥೋಕ್ತಭ್ರಾತೃವ್ಯತ್ವಂ ತೇಷಾಮಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರತ್ಯಗಿತಿ ।
ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ವಿಷಯಪ್ರವಣಾನಿ ತತ್ರೈವ ದೃಷ್ಟಿಹೇತವೋ ನ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೀತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಕಾಠಕೇ ಚೇತಿ ।
ಫಲೋಕ್ತಿಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಉಕ್ತವಿಶೇಷಣೇಷು ಭ್ರಾತೃವ್ಯೇಷು ಸಿದ್ಧೇಷ್ವಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಾಣೇ ವಾಗಾದೀನಾಂ ವಿಷಕ್ತತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪಡ್ವೀಶೇತಿ ।
ಯಥಾ ಜಾತ್ಯೋ ಹಯಶ್ಚತುರೋಽಪಿ ಪಾದಬಂಧನಕೀಲಾನ್ಪರ್ಯಾಯೇಣೋತ್ಪಾಟ್ಯೋತ್ಕ್ರಾಮತಿ ತಥಾ ಪ್ರಾಣೋ ವಾಗಾದೀನೀತಿ ನಿದರ್ಶನವಶಾತ್ಪ್ರಾಣೇ ವಿಷಕ್ತಾನಿ ವಾಗಾದೀನಿ ಸಿದ್ಧಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ ಶರೀರಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಂ ಪ್ರತ್ಯಾಧಾನತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ತಸ್ಯ ಹೀತಿ ।
ಶರೀರಸ್ಯಾಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಅಸ್ಮಿನ್ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣಮಾತ್ರೇ ವಿಷಕ್ತಾನಿ ಕರಣಾನಿ ನೋಪಲಬ್ಧಿದ್ವಾರಾಣೀತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ತಥಾ ಹೀತಿ ।
ದೇಹಾಧಿಷ್ಠಾನೇ ಪ್ರಾಣೇ ವಿಷಕ್ತಾನಿ ತಾನ್ಯುಪಲಬ್ಧಿದ್ವಾರಾಣೀತ್ಯತ್ರಾನುಭವಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಶರೀರೇತಿ ।
ತತ್ರೈವಾಜಾತಶತ್ರುಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಂವಾದಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಶರೀರಾಶ್ರಿತೇ ಪ್ರಾಣೇ ವಾಗಾದಿಷು ವಿಷಕ್ತೇಷೂಪಲಬ್ಧಿರುಪಲಭ್ಯಮಾನತ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರತ್ಯಾಧಾನತ್ವಂ ಶಿರಸೋ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಪ್ರದೇಶೇತಿ ।
ಬಲಪರ್ಯಾಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸ್ಥೂಣಾತ್ವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಬಲೇತಿ ।
ಅಯಂ ಮುಮೂರ್ಷುರಾತ್ಮಾ ಯಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ದೇಹಮಬಲಭಾವಂ ನೀತ್ವಾ ಸಮ್ಮೋಹಮಿವ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ತದೋತ್ಕ್ರಾಮತೀತಿ ಷಷ್ಠೇ ದರ್ಶನಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಬಲಾವಷ್ಟಂಭೋಽಸ್ಮಿಂದೇಹೇ ಪ್ರಾಣ ಇತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಪಕ್ಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಶರೀರೇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಹಿ ಪ್ರಾಣ ಇತ್ಯುಚ್ಛ್ವಾಸನಿಃಶ್ವಾಸಕರ್ಮಾ ವಾಯುಃ ಶಾರೀರಃ ಶರೀರಪಕ್ಷಪಾತೀ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಏತಸ್ಯಾಂ ಸ್ಥೂಣಾಯಾಂ ಶಿಶುಃ ಪ್ರಾಣಃ ಕರಣದೇವತಾ ಲಿಂಗಪಕ್ಷಪಾತೀ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಸ ದೇವಃ ಪ್ರಾಣ ಏತಸ್ಮಿನ್ಬಾಹ್ಯೇ ಪ್ರಾಣೇ ಬದ್ಧ ಇತಿ ।
ತದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಂ ಭೂಮಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ಅನ್ನಂ ಹೀತಿ ।
ತ್ವಗಸೃಙ್ಮಾಂಸಮೇದೋಮಜ್ಜಾಸ್ಥಿಶುಕ್ರೇಭ್ಯಃ ಸಪ್ತಭ್ಯೋ ಧಾತುಭ್ಯೋ ಜಾತಂ ಸಾಪ್ತಧಾತುಕಮ್ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮನ್ನಸ್ಯ ದಾಮತ್ವಂ ತದಾಹ —
ತೇನೇತಿ ॥೧॥
ಯೋ ಹಿ ಶಿಶುಮಿತ್ಯಾದೌ ಸೂತ್ರಿತಶಿಶ್ವಾದಿಪದಾರ್ಥಾನ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯಾನಂತರಸಂದರ್ಭಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರವಾಕ್ಯಮುಪಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಇದಾನೀಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತನು ಯತ್ರ ಮಂತ್ರೇಣೋಪಸ್ಥಾನಂ ಕ್ರಿಯತೇ ತತ್ರೈವೋಪಪೂರ್ವಸ್ಯ ತಿಷ್ಠತೇರಾತ್ಮನೇಪದಂ ಭವತಿ । ಉಕ್ತಂ ಹಿ – ‘ಉಪಾನ್ಮಂತ್ರಕರಣೇ’ (ಪಾ.ಸೂ.೧।೩।೨೫) ಇತಿ । ದೃಶ್ಯತೇ ಚಾಽಽದಿತ್ಯಂ ಗಾಯತ್ರ್ಯೋಪತಿಷ್ಠತ ಇತಿ ।
ನ ಚಾತ್ರ ಮಂತ್ರೇಣ ಕಿಂಚಿತ್ಕ್ರಿಯತೇ ಕಿಂತ್ವನ್ನಾಕ್ಷಯಹೇತುತ್ವಾತ್ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸಪ್ತಾಕ್ಷಿತಯ ಇತ್ಯುಪನಿಷದೋ ವಿವಕ್ಷ್ಯಂತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಮಂತ್ರೇಣ ಕಸ್ಯಚಿದನುಷ್ಠಾನಸ್ಯ ಕರಣೇ ವಿವಕ್ಷಿತೇ ತಿಷ್ಠತಿರುಪಪೂರ್ವೋ ಯದ್ಯಪ್ಯಾತ್ಮನೇಪದೀ ಭವತಿ ತಥಾಽಽಪ್ಯತ್ರ ಸಪ್ತ ರುದ್ರಾದಿದೇವತಾನಾಮಾನಿ ಮಂತ್ರವದವಸ್ಥಿತಾನಿ ತೈಶ್ಚ ಕರಣಾನ್ಯುಪಾಸನಾನುಷ್ಠಾನಾನ್ಯತ್ರ ಕ್ರಿಯಂತೇ । ಅತಸ್ತಿಷ್ಠತೇರುಪಪೂರ್ವಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನೇಪದವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಯೋಜನಾ । ಲೋಹಿತರೇಖಾಭೀ ರುದ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಂ ಪ್ರತ್ಯನುಗತೇರನಂತರಮಿತ್ಯಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಪರ್ಜನ್ಯಸ್ಯಾನ್ನದ್ವಾರಾ ಪ್ರಾಣಾಕ್ಷಯಹೇತುತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಪರ್ಜನ್ಯ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರೇತೇಷಾಂ ಪ್ರಾಣಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಿತವ್ಯಂ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಸಿಧ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತಾ ಇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯುಪಾಸ್ತಿಫಲಮಾಹ —
ಇತ್ಯೇವಮಿತಿ ॥೨॥
ರುದ್ರಾದಿಶಬ್ದಾನಾಂ ದೇವತಾವಿಷಯತ್ವಾನ್ಮಂತ್ರಸ್ಯಾಪಿ ತದ್ವಿಷಯತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಚಕ್ಷುಷಿ ರುದ್ರಾದಿಗಣಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾದಿಂದ್ರಿಯಸಂಬಂಧಾತ್ತಸ್ಯ ಕರಣಗ್ರಾಮತ್ವಪ್ರತೀತೇಸ್ತದ್ವಿಷಯಃ ಶ್ಲೋಕೋ ನ ಪ್ರಸಿದ್ಧದೇವತಾವಿಷಯ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಹ —
ತತ್ತತ್ರೇತಿ ।
ಮಂತ್ರಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಂ ತತ್ರೋಚ್ಯುತೇ ।
ಶಿರಶ್ಚಮಸಾಕಾರತ್ವಮಸ್ಪಷ್ಟಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಾಗಷ್ಟಮೀತ್ಯುಕ್ತಂ ತಸ್ಯಾಃ ಸಪ್ತಮತ್ವೇನೋಕ್ತತ್ವಾನ್ನ ಚೈಕಸ್ಯಾ ದ್ವಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಣೇತಿ ।
ಶಬ್ದರಾಶಿರ್ಬ್ರಹ್ಮ ತೇನ ಸಂವಾದಃ ಸಂಸರ್ಗಸ್ತಂ ಗಚ್ಛಂತೀ ಶಬ್ದರೀಶಿಮುಚ್ಚಾರಯಂತೀ ವಾಗಷ್ಟಮೀ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಥಾಽಪಿ ಸಪ್ತಮತ್ವಂ ವಿಹಾಯ ಕಥಮಷ್ಟಮತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದ್ಧೇತುಮಿತಿ ।
ವಕ್ತೃತ್ವಾತ್ತೃತ್ವಭೇದೇನ ದ್ವಿಧಾ ವಾಗಿಷ್ಟಾ । ತತ್ರ ವಕ್ತೃತ್ವೇನಾಷ್ಟಮೀ ಸಪ್ತಮೀ ಚಾತ್ತೃತ್ವೇನೇತ್ಯವಿರೋಧಃ ರಸನಾ ತೂಪಲಬ್ಧಿಹೇತುರಿತಿ ಭಾವಃ ॥೩॥
ವಿಪರ್ಯಯೇಣ ವೇತ್ಯೇತತ್ಪೂರ್ವವದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಅತ್ರಿಃ ಸಪ್ತಮ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಅತ್ರಿತ್ವೇ ಹೇತುರದನಕ್ರಿಯಾಯೋಗಾದಿತಿ । ಹೇತುಂ ಸಾಧಯತಿ —
ವಾಚಾ ಹೀತಿ ।
ಸಾಧ್ಯಮರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಕಥಮತ್ರಿರಿತಿ ವ್ಯಪದೇಶ್ಯತೇಽತ ಆಹ —
ಅತ್ತಿರೇವೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಯದನ್ನಜಾತಮೇತಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯಾತ್ತಾ ಭವತ್ಯತ್ರಿನಿರ್ವಚನವಿಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸರ್ವಮಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮರ್ಥೋಕ್ತಿಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಅತ್ತೈವೇತಿ ।
ನ ಕೇವಲಮತ್ರಿನಿರ್ವಚನವಿಜ್ಞಾನಕೃತಮೇತತ್ಫಲಂ ಕಿಂತು ಪ್ರಾಣಯಾಥಾತ್ಮ್ಯವೇದನಪ್ರಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯ ಏವಮಿತಿ ॥೪॥
ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಅಜಾತಶತ್ರುಬ್ರಾಹ್ಮಣಾವಸಾನಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಉಪನಿಷದೋ ರುದ್ಯಾದ್ಯಭಿದಾನಾನಿ । ಚಕಾರಾದುಕ್ತಮಿತ್ಯನುಷಂಗಃ ।
ಉತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತೇ ಕಿಮಾತ್ಮಕಾ ಇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿರ್ಧಾರಣೀಯತ್ವಾತ್ಕಿಮಿತಿ ಭೂತಾನಾಂ ಸತತ್ತ್ವಂ ನಿರ್ಧಾರ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದುಪಾಧೀತಿ ।
ತೇಷಾಮುಪಾಧಿಭೂತಾನಾಂ ಸ್ವರೂಪಾವಧಾರಣಾರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಷಷ್ಟ್ಯಂತಸತ್ಯಶಬ್ದಿತಂ ಹೇಯಂ ಪ್ರಥಮಾಂತಸತ್ಯಶಬ್ದಿತಮುಪಾದೇಯಂ ತಯೋರಾದ್ಯಸ್ವರೂಪೋಕ್ತ್ಯರ್ಥಮಥೇತ್ಯತಃ ಪ್ರಾಕ್ತನಂ ವಾಕ್ಯಂ ತದೂರ್ಧ್ವಮಾಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಮಾಪ್ತೇರಾದೇಯನಿರೂಪಣಾರ್ಥಮಿತಿ ಸಮುದಾಯಾರ್ಥಃ ।
ಸವಿಶೇಷಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ನ ನಿರ್ವಿಶೇಷಮಿತಿ ಕೇಚಿತ್ತಾನ್ನಿರಾಕರ್ತುಂ ವಿಭಜತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರ್ಥೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಸ್ಥಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
‘ದ್ವೇ ವಾವ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ ಸೋಪಾಧಿಕಂ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಪಂಚಭೂತೇತಿ ।
ಶಬ್ದಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತ್ವಂ ಸೋಪಾಖ್ಯತ್ವಮ್ ।
ನಿರುಪಾಧಿಕಂ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತದೇವೇತಿ ।
ಏವಂ ಭೂಮಿಕಾಮಾರಚಯ್ಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದ್ವೈರೂಪ್ಯೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಅಮೂರ್ತಂ ಚೇತ್ಯತ್ರ ಚಕಾರಾದೇವಕಾರಾನುಷಕ್ತಿಃ ।
ವಿವಕ್ಷಿತಬ್ರಹ್ಮಣೋ ರೂಪದ್ವಯಮವಧಾರಿತಂ ಚೇನ್ಮರ್ತ್ಯತ್ವಾದೀನಿ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣವಿಶೇಷಣಾನ್ಯವಧಾರಣವಿರೋಧಾದಯುಕ್ತಾನೀತ್ಯಾಶಂಕಾಽಽಹ —
ಅಂತರ್ಣೀತೇತಿ ।
ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಯೋರಂತರ್ಭಾವಿತಾನಿ ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ಯಾನಿ ವಿಶೇಷಣಾನಿ ತಾನ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರಾ ದರ್ಶಯತಿ —
ಕಾನಿ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯದ್ಗತಿಪೂರ್ವಕಂ ಸ್ಥಾಸ್ನು ತತ್ಪರಿಚ್ಛಿಷಂ ಸ್ಥಿತಮಿತಿ ಯೋಜನಾ । ವಿಶೇಷ್ಯಮಾಣತ್ವಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣೋಪಲಭ್ಯಮಾನತ್ವಮ್ ॥೧॥
ತತ್ರೇತಿ ನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಾ ಸಪ್ತಮೀ । ತತ್ರ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಚತುಷ್ಟಯವಿಶೇಷಣತ್ವೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಕಥಂ ಸ್ಥಿತತ್ವೇ ಮರ್ತ್ಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಹೀತಿ ।
ತದೇವ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅತೋ ಮರ್ತ್ಯತ್ವಾನ್ಮೂರ್ತತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ಮೂರ್ತತ್ವಮರ್ತ್ಯತ್ವಯೋರನ್ಯೋನ್ಯಹೇತುಹೇತುಮದ್ಭಾವಂ ದ್ಯೋತಯಿತುಂ ವಾಶಬ್ದಃ ।
ಕಥಂ ಪುನಶ್ಚತುರ್ಷು ಧರ್ಮೇಷು ವಿಶೇಷಣವಿಶೇಷ್ಯಭಾವೋ ಹೇತುಹೇತುಮದ್ಭಾವಶ್ಚ ನಿಶ್ಚೇತವ್ಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯೋನ್ಯೇತಿ ।
ರೂಪರೂಪಿಭಾವಸ್ಯಾಪಿ ವ್ಯವಸ್ಥಾಭಾವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಥಾಽಪೀತಿ ।
ತಸ್ಯೈತಸ್ಯೈಷ ರಸ ಇತ್ಯೇವ ವಕ್ತವ್ಯೇ ಕಿಮಿತಿ ಮೂರ್ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ವಿಶೇಷಣಚತುಷ್ಟಯಮನೂದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸಾರತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ತ್ರಯಾಣಾಂ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಮನೂದ್ಯ ಹೇತುಮಾಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ಏತೇನ ಸವಿತೃಮಂಡಲೇನ ಕೃತಾನಿ ವಿಭಜ್ಯಮಾನಾನ್ಯಸಂಕೀರ್ಣಾನಿ ಶುಕ್ಲಂ ಕೃಷ್ಣಂ ಲೋಹಿತಮಿತ್ಯೇತಾನಿ ರೂಪಾಣಿ ವಿಶೇಷಣಾನಿ ಯೇಷಾಂ ಪೃಥಿವ್ಯಪ್ತೇಜಸಾಂ ತಾನಿ ತಥಾ ತತೋ ಭೂತತ್ರಯಕಾರ್ಯಮಧ್ಯೇ ಸವಿತೃಮಂಡಲಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯ ಏಷ ತಪತೀತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಆಧಿದೈವಿಕಸ್ಯೇತಿ ।
ಹೇತುವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ತಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸತ ಇತಿ ।
ಮಂಡಲಮೇವೈತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಮಂಡಲಪರಿಗ್ರಹೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಮೂರ್ತೋ ಹೀತಿ ।
ಮೂರ್ತಗ್ರಹಣಸ್ಯೋಪಲಕ್ಷಣತ್ವಾಚ್ಚತುರ್ಣಾಮನ್ವಯೋ ಹೇತ್ವರ್ಥಃ ।
ಅತಶ್ಚ ಮಂಡಲಾತ್ಮಾ ಸವಿತಾ ಭೂತತ್ರಯಕಾರ್ಯಮಧ್ಯೇ ಭವತಿ ಪ್ರಧಾನಂ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋರೈಕರೂಪ್ಯಸ್ಯೌತ್ಸರ್ಗಿಕತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಸಾರಿಷ್ಠಶ್ಚೇತಿ ।
ಮಂಡಲಂ ಚೇದಾಧಿದೈವಿಕಂ ಕಾರ್ಯಂ ಕಿಂ ಪುನಸ್ತಥಾವಿಧಂ ಕರಣಮಿತಿ ತದಾಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ॥೨॥
ಆಧಿದೈವಿಕಂ ಮೂರ್ತಮಭಿಧಾಯ ತಾದೃಗೇವಾಮೂರ್ತಂ ಪ್ರತೀಕೋಪಾದಾನಪೂರ್ವಕಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಮೂರ್ತಮುಭಯತ್ರ ಹೇತುತ್ವೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮವಿರೋಧೇ ಹೇತುಃ ।
ಅಮೂರ್ತತ್ವಾದೀನಾಂ ಮಿಥೋ ವಿಶೇಷಣವಿಶೇಷ್ಯಭಾವೋ ಹೇತುಹೇತುಮದ್ಭಾವಶ್ಚ ಯಥೇಷ್ಟಂ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯ ಇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಪೂರ್ವವದಿತಿ ।
ಪುನರುಕ್ತಿರಪಿ ಪೂರ್ವವತ್ । ಯ ಏಷ ಇತ್ಯಾದಿ ಪ್ರತೀಕಗ್ರಹಣಂ ತಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಕರಣಾತ್ಮಕ ಇತ್ಯಾದಿ ।
ಯಥಾ ಭೂತತ್ರಯಸ್ಯ ಮಂಡಲಂ ಸಾರಿಷ್ಠಮುಕ್ತಂ ತದ್ವದಿತ್ಯಾಹ —
ಪೂರ್ವವದಿತಿ ।
ಸಾರಿಷ್ಠತ್ವಮನೂದ್ಯ ಹೇತುಮಾಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ತಾದರ್ಥ್ಯಾದ್ಭೂತದ್ವಯಸ್ಯ ಭೂತತ್ರಯೋಪಸರ್ಜನಸ್ಯ ಸ್ವಯಂಪ್ರಧಾನಸ್ಯ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾರಂಭಾರ್ಥತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಭೂತದ್ವಯಂ ಭೂತತ್ರಯೋಪಸರ್ಜನಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಹೇತುಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತ್ಯಸ್ಯ ಹೀತಿ ।
ಪುರುಷಶಬ್ದಾದುಪರಿಷ್ಟಾತ್ಸಶಬ್ದೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ । ಅಮೂರ್ತತ್ವಾದಿವಿಶೇಷಣಚತುಷ್ಟಯವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಂ ಸಾಧರ್ಮ್ಯಮ್ ।
ತತ್ಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ್ವಮತಮುಕ್ತ್ವಾ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಮತಮಾಹ —
ರಸ ಇತಿ ।
ತ್ಯಸ್ಯ ಹೀತ್ಯಾದೀ ರಸಶಬ್ದೇನ ಭೂತದ್ವಯಕಾರಣಮುಕ್ತಂ ನ ಚ ತಚ್ಚೇತನಾದನ್ಯತ್ । ನ ಚ ಜೀವಃ, ತಥಾಽಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ । ನಾಪಿ ಪರಃ, ಕೌಟಸ್ಥ್ಯಾತ್ । ತಸ್ಮಾಚ್ಚೇತನಃ ಸೂತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ತಥೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸೋಽಪಿ ಕಥಂ ಭೂತದ್ವಯಕಾರಣಮತ ಆಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪರಕೀಯಪಕ್ಷಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ತತ್ಕರ್ಮಣಸ್ತತ್ರಾಸಾಧಾರಾಣ್ಯಮಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಕಿಲೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಯಥಾಽಽಹುಃ – ಯೋ ಹ್ಯೇತಸ್ಮಿನ್ಮಂಡಲೇ ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮೈಷ ಖಲ್ವವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಪೂರ್ವಪ್ರಜ್ಞಾಪರಿಷ್ಕೃತೋ ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮತ್ವಮಾಪದ್ಯತೇ ತದೇತತ್ಕರ್ಮರೂಪಂ ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮನಸ್ತದ್ವಾಯ್ವಂತರಿಕ್ಷಪ್ರಯೋಕ್ತೃ ಭವತೀತಿ ।
ನನು ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭದೇಹಸ್ಯ ಪಂಚಭೂತಾತ್ಮಕತ್ವಾದ್ಭೂತದ್ವಯೋತ್ಪತ್ತಾವಪೀತರಭೂತೋತ್ಪತ್ತಿಂ ವಿನಾ ಕುತೋಽಸ್ಯ ಭೋಗಃ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯತ ಆಹ —
ತತ್ಕರ್ಮೇತಿ ।
ವಾಯ್ವಂತರಿಕ್ಷಾಧಾರಂ ತದ್ರೂಪಪರಿಣತಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ವಾಯ್ವಂತರಿಕ್ಷಯೋರ್ಭೂತತ್ರಯೋಪಸರ್ಜನಯೋರಿತಿ ಶೇಷಃ । ಪ್ರಯೋಕ್ತಾ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮಾ ।
ನಿರಾಕರೋತಿ —
ತನ್ನೇತಿ ।
ಕಥಂ ಮೂರ್ತರಸೇನ ಸಹ ಯಥೋಕ್ತಾಮೂರ್ತರಸಸ್ಯಾತುಲ್ಯತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮೂರ್ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಮೂರ್ತಶ್ಚಾಸೌ ರಸಶ್ಚೇತ್ಯಮೂರ್ತರಸಸ್ತೇನೇತಿ ಯಾವತ್ । ಅಮೂರ್ತರಸಸ್ಯ ಚೇತನತ್ವೇ ತು ರಸಯೋರ್ವೈಜಾತ್ಯಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಸ್ತು ತಯೋರ್ವೈಜಾತ್ಯಂ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಯಥಾಹೀತಿ ।
ಮೂರ್ತಂ ಮರ್ತ್ಯಂ ಸ್ಥಿತಂ ಸದಿತಿ ಮೂರ್ತಸ್ಯ ಧರ್ಮಚತುಷ್ಟಯಮಮೂರ್ತಮಮೃತಂ ವ್ಯಾಪಿ ತ್ಯದಿತ್ಯಮೂರ್ತಸ್ಯ ವಿಭಜನಮಸಂಕೀರ್ಣತ್ವೇನ ಪ್ರದರ್ಶನಂ ಯಥಾ ರಸವತೋರ್ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಯೋಸ್ತುಲ್ಯತ್ವಮುಕ್ತಂ ತಥಾ ರಸಯೋರಪಿ ತಯೋಸ್ತುಲ್ಯೇನೈವ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಪ್ರದರ್ಶನಮುಚಿತಂ ನತ್ವಮೂರ್ತರಸಶ್ಚೇತನೋ ಮೂರ್ತರಸಸ್ತ್ವಚೇತನ ಇತಿ ಯುಕ್ತೋ ವಿಭಾಗೋಽರ್ಧಜರತೀಯಸ್ಯಾಪ್ರಾಮಾಣಿಕತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಅರ್ಧವೈಶಸಂ ಪರಿಹರ್ತುಂ ಶಂಕತೇ —
ಮೂರ್ತರಸೇಽಪೀತಿ ।
ಅಮೂರ್ತರಸವನ್ಮೂರ್ತರಸಶಬ್ದೇನಾಪಿ ಚೇತನಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಮಂಡಲಾಪನ್ನಸ್ಯ ಗ್ರಹಣಮಿತ್ಯೇತದ್ದೂಷಯತಿ —
ಅತ್ಯಲ್ಪಮಿತಿ ।
ಮಂಡಲಸ್ಯ ಚೇತನಕಾರ್ಯತಯಾ ಚೇತನತ್ವೇ ಸರ್ವಸ್ಯ ತತ್ಕಾರ್ಯತಯಾ ತನ್ಮಾತ್ರತ್ವಾದ್ರಸಯೋಶ್ಚೇತನತೇತಿ ವಿಶೇಷಣಾನರ್ಥಕ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಂಡಲಾಧಾರಸ್ಯ ಚೇತನತ್ವಂ ಪುರುಷಶಬ್ದಶ್ರುತಿವಶಾದೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪುರುಷಶಬ್ದ ಇತಿ ।
ಅನುಪಪತ್ತಿಂ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ನ ವಾ ಇತಿ ।
ಇತ್ಥಂ ವಿಭಕ್ತಾಃ ಸಂತೋ ನೈವ ಶಕ್ಷ್ಯಾಮೋ ವ್ಯವಹಾರಂ ಪ್ರಜನಯಿತುಮಿತ್ಯಾಲೋಚ್ಯ ತ್ವಕ್ಚಕ್ಷುಃಶ್ರೋತ್ರಜಿಹ್ವಾಘ್ರಾಣವಾಙ್ಮನೋರೂಪಾನಿಮಾನ್ಸಪ್ತ ಪುರುಷಾನೇಕಂ ಪುರುಷಂ ಸಂಹತಂ ಲಿಂಗಂ ಕರವಾಮೇತಿ ಚ ನಿಶ್ಚಿತ್ಯಾಮೀ ಪ್ರಾಣಾಃ ಸಪ್ತ ಪುರುಷಾನುಕ್ತಾನೇಕಂ ಪುರುಷಂ ಲಿಂಗಾತ್ಮಾನಂ ಕೃತವಂತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಲೌಕಿಕಮಪಿ ದರ್ಶನಂ ಸಂಗೃಹ್ಯತೇ । ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ತೈತ್ತಿರೀಯಕಮ್ । ಪುರುಷಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಃ ಸ ವಾ ಏಷ ಪುರುಷೋಽನ್ನರಸಮಯ ಇತ್ಯಾದಿಃ ।
ಪರಕೀಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಪ್ರಕೃತಂ ಶ್ರುತಿವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮನುವರ್ತಯತಿ —
ಇತ್ಯಧಿದೈವತಮಿತಿ ॥೩॥
ಚಕ್ಷುಷೋ ರಸತ್ವಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಚಕ್ಷುಷಃ ಸಾರತ್ವೇ ಶರೀರಾವಯವೇಷು ಪ್ರಾಥಮ್ಯಂ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಪ್ರಾಥಮ್ಯಾಚ್ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಚಕ್ಷುಷೀ ಏವೇತಿ ।
ಸಂಭವತೋ ಜಾಯಮಾನಸ್ಯ ಜಂತೋಶ್ಚಕ್ಷುಷೀ ಏವ ಪ್ರಥಮೇ ಪ್ರಧಾನೇ ಸಂಭವತೋ ಜಾಯೇತೇ । “ಶಶ್ವದ್ಧ ವೈ ರೇತಸಃ ಸಿಕ್ತಸ್ಯ ಚಕ್ಷುಷೀ ಏವ ಪ್ರಥಮೇ ಸಂಭವತ” ಇತಿ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಚಕ್ಷುಷಃ ಸಾರತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ತೇಜ ಇತಿ ।
ಶರೀರಮಾತ್ರಸ್ಯಾವಿಶೇಷೇಣ ನಿಷ್ಪಾದಕಂ ತತ್ರ ಸರ್ವತ್ರ ಸನ್ನಿಹಿತಮಪಿ ತೇಜೋ ವಿಶೇಷತಶ್ಚಕ್ಷುಷಿ ಸ್ಥಿತಮ್ । “ಆದಿತ್ಯಶ್ಚಕ್ಷುರ್ಭೂತ್ವಾಽಕ್ಷಿಣೀ ಪ್ರಾವಿಶತ್”(ಐ.ಉ.೧-೨-೪) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ಅತಸ್ತೇಜಃಶಬ್ದಪರ್ಯಾಯರಸಶಬ್ದಸ್ಯ ಚಕ್ಷುಷಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿರವಿರುದ್ಧೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಇತಶ್ಚ ತೇಜಃಶಬ್ದಪರ್ಯಾಯೋ ರಸಶಬ್ದಶ್ಚಕ್ಷುಷಿ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ತೈಜಸಂ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏತತ್ಸಾರಮಿತಿ ।
ಹೇತುಮವತಾರ್ಯ ತಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಸತೋ ಹೀತಿ ।
ಚಕ್ಷುಷೋ ಮೂರ್ತತ್ವಾನ್ಮೂರ್ತಭೂತತ್ರಯಕಾರ್ಯತ್ವಂ ಯುಕ್ತಂ ಸಾಧರ್ಮ್ಯಾದ್ದೇಹಾವಯವೇಷು ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾಚ್ಚ ತಸ್ಯಾಽಽಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಭೂತತ್ರಯಸಾರತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೪॥
ಕುತೋ ವಿಶೇಷೋಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದಕ್ಷಿಣ ಇತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ತೇನ ವಾ ದಕ್ಷಿಣೇಽಕ್ಷಿಣಿ ವಿಶೇಷಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಹೇತ್ವರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಲಿಂಗಸ್ಯೇತಿ ।
ಹೇತುಮನೂದ್ಯ ತದರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ತ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಯಥಾ ಪೂರ್ವತ್ರ ಚಕ್ಷುಷಿ ಮೂರ್ತಾದಿಚತುಷ್ಟಯದೃಷ್ಟ್ಯಾ ತಾದೃಗ್ಭೂತತ್ರಯಸಾರತೋಕ್ತಾ ತಥಾಽತ್ರಾಪಿ ಲಿಂಗಾತ್ಮನ್ಯಮೂರ್ತತ್ವಾದಿಚತುಷ್ಟಯಸ್ಯ ವಿಶೇಷೇಣಾಗ್ರಹಣಾದಮೂರ್ತತ್ವಾದಿನಾ ಸಾಧರ್ಮ್ಯಾತ್ತಥಾವಿಧಭೂತದ್ವಯಸಾರತ್ವಂ ತಸ್ಯ ಶರೀರೇ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾಚ್ಚ ತತ್ಸಾರತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೫॥
ತಸ್ಯ ಹೇತ್ಯಾದೇರ್ವೃತ್ತಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಂ ಸಂಬಂಧಮಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತಿ ।
ವಿಭಾಗೋ ವಿಶೇಷಃ । ತಸ್ಯಾಧಿದೈವಂ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯೈತಸ್ಯಾಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಸನ್ನಿಹಿತಸ್ಯಾಮೂರ್ತರಸಭೂತಾಂತಃಕರಣಸ್ಯೈವ ರಾಗಾದಿವಾಸನೇತಿ ವಕ್ತುಂ ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಮಿದಂ ರೂಪಂ ಲಿಂಗಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತಮಿತಿ ತದಾಹ —
ಮೂರ್ತೇತಿ ।
ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತವಾಸನಾಭಿರ್ವಿಜ್ಞಾನಮಯಸಂಯೋಗೇನ ಚ ಜನಿತಂ ಬುದ್ಧೇ ರೂಪಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ನೇದಮಾತ್ಮನೋ ರೂಪಂ ತಸ್ಯೈಕರಸಸ್ಯಾನೇಕರೂಪತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇರಿತಿ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ವಿಚಿತ್ರಮಿತಿ ।
ವಾಸ್ತವತ್ವಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ಮಾಯೇತಿ ।
ವೈಚಿತ್ರ್ಯಮನುಸೃತ್ಯಾನೇಕೋದಾಹರಣಮ್ ।
ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯೈವ ರಾಗಾದಿವಾಸನಾಶ್ಚೇತ್ಕಥಂ ಪುರುಷಸ್ತನ್ಮಯೋ ದೃಶ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ತದೇವ ವ್ಯಾಕುರ್ವನ್ವಿಜ್ಞಾನವಾದಿನಾಂ ಭ್ರಾಂತಿಮಾಹ —
ಏತಾವನ್ಮಾತ್ರಮಿತಿ ।
ಬುದ್ಧಿಮಾತ್ರಮೇವಾಹಂವೃತ್ತಿವಿಶಿಷ್ಟಂ ಸ್ವರಸಭಂಗುರಂ ರಾಗಾದಿಕಲುಷಿತಮಾತ್ಮಾ ನ್ಯಾಯಃ ಸ್ಥಾಯೀ ಕ್ಷಣಿಕೋ ವೇತಿ ಯತ್ರ ತೇ ಭ್ರಾಂತಾಸ್ತಸ್ಯ ರೂಪಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತಾರ್ಕಿಕಾಣಾಮಪಿ ಬೌದ್ಧವದ್ಭ್ರಾಂತಿಮುದ್ಭಾವಯತಿ —
ಏತದೇವೇತಿ ।
ಅಂತಃಕರಣಮೇವಾಹಂಧೀಗ್ರಾಹ್ಯಂ ರಾಗಾದಿಧರ್ಮಕಮಾತ್ಮಾ ತಸ್ಯ ವಾಸನಾಮಯಂ ರೂಪಂ ಪಟಸ್ಯ ಶೌಕ್ಲ್ಯವದ್ಗುಣಃ ಸ ಚ ಸಂಸಾರ ಇತಿ ಯತ್ರ ತಾರ್ಕಿಕಾ ಭ್ರಾಂತಾಸ್ತಸ್ಯ ರೂಪಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮ ಇತಿ ಪೂರ್ವವತ್ ।
ಸಾಂಖ್ಯಾನಾಂ ಭ್ರಾಂತಿಮಾಹ —
ಇದಮತಿ ।
ಕಥಮಸ್ಯ ತ್ರಿಗುಣತ್ವಾದಿಕಂ ಸಿಧ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರಧಾನಾಶ್ರಯಮಿತಿ ।
ಕೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣಾಂತಃಕರಣಮಾತ್ಮಾರ್ಥಮಿಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪುರುಷಾರ್ಥೇನೇತಿ ।
ನಾಂತಃಕರಣಮೇವಾಽಽತ್ಮಾ ಕಿಂತ್ವನ್ಯಃ ಸರ್ವಗತಃ ಸರ್ವವಿಕ್ರಿಯಾಶೂನ್ಯಃ ಸ್ವಪ್ರಕಾಶಸ್ತಸ್ಯ ಭೋಗಾಪವರ್ಗಾನುಗುಣ್ಯೇನ ಪ್ರಧಾನಾತ್ಮಕಮಂತಃಕರಣಂ ತತ್ಸಧರ್ಮಕಂ ಪ್ರವರ್ತತ ಇತಿ ಯತ್ರ ಕಾಪಿಲಾ ಭ್ರಾಮ್ಯಂತಿ ತಸ್ಯ ರೂಪಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಯತ್ರ ವಿಚಿತ್ರಾ ವಿಪಶ್ಚಿತಾಂ ಭ್ರಾಂತಿಸ್ತದಂತಃಕರಣಂ ತಸ್ಯ ಹೇತ್ಯತ್ರೋಚ್ಯತೇ ನಾಽಽತ್ಮೇತಿ ಸ್ವಪಕ್ಷಮುಕ್ತ್ವಾ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಪಕ್ಷಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಔಪನಿಷದಂಮನ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಕೀದೃಶೀ ಪ್ರಕ್ರಿಯೇತ್ಯುಕ್ತೇ ರಾಶಿತ್ರಯಕಲ್ಪನಾಂ ವದನ್ನಾದಾವಧಮಂ ರಾಶಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಮೂರ್ತೇತಿ ।
ಉತ್ಕೃಷ್ಟರಾಶಿಮಾಚಷ್ಟೇ —
ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ।
ರಾಶ್ಯಂತರಮಾಹ —
ತಾಭ್ಯಾಮಿತಿ ।
ತಾನ್ಯೇತಾನಿ ತ್ರೀಣಿ ವಸ್ತೂನಿ ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಮಾಹಾರಜನಾದಿರೂಪಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮಿತಿ ಪರೋಕ್ತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ರಾಶಿತ್ರಯಕಲ್ಪನಾಮುಕ್ತ್ವಾ ಮಧ್ಯಮಾಧಮರಾಶೇರ್ವಿಶೇಷಮಾಹ —
ಪ್ರಯೋಕ್ತೇತಿ ।
ಉತ್ಪಾದಕತ್ವಂ ಪ್ರಯೋಕ್ತೃತ್ವಮ್ । ಕರ್ಮಗ್ರಹಣಂ ವಿದ್ಯಾಪೂರ್ವಪ್ರಜ್ಞಯೋರುಪಲಕ್ಷಣಮ್ ।
ಸಾಧನಂ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಕಾರಣಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಜಾತಂ ತದಪಿ ಪ್ರಯೋಜ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸಾಧನಂಚೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದೋ ರಾತ್ರಿತ್ರಯಕಲ್ಪನಾಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಕೀಯಕಲ್ಪನಾಂತರಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ರಾತ್ರಿತ್ರಯೇ ಕಲ್ಪಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸಂಧಿಕರಣಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಲಿಂಗಾಶ್ರಯಶ್ಚೇತಿ ।
ತತ ಇತ್ಯುಕ್ತಿಪರಾಮರ್ಶಃ । ಸಾಂಖ್ಯತ್ವಭಯಾತ್ತ್ರಸ್ಯಂತೋ ವೈಶೇಷಿಕಚಿತ್ತಮಪ್ಯನುಸರಂತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಂ ತಚ್ಚಿತ್ತಾನುಸರಣಂ ತದುಪಪಾದಯತಿ —
ಕರ್ಮರಾಶಿರಿತಿ ।
ಕಥಂ ನಿರ್ಗುಣಮಾತ್ಮಾನಂ ಕರ್ಮರಾಶಿರಾಶ್ರಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಪರಮಾತ್ಮೈಕದೇಶ ಇತಿ ।
ಅನ್ಯತ ಇತಿ ಕಾರ್ಯಕರಣಾತ್ಮಕಾದ್ಭೂತರಾಶೇರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯದಾ ಭೂತರಾಶಿನಿಷ್ಠಂ ಕರ್ಮಾದಿ ತದ್ದ್ವಾರಾಽಽತ್ಮನ್ಯಾಗಚ್ಛತಿ ತದಾ ಸ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಸಂಸಾರಮನುಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ಸ ಕರ್ತೇತಿ ।
ಸ್ವತಸ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾದಿಸಂಬಂಧತ್ವೇನ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ನಿರ್ಗುಣ ಏವ ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸಾಂಖ್ಯಚಿತ್ತಾನುಸಾರಾರ್ಥಮೇವ ಪರೇಷಾಂ ಪ್ರಕ್ರಿಯಾಂತರಮಾಹ —
ಸ್ವತ ಇತಿ ।
ನೈಸರ್ಗಿಕ್ಯಪ್ಯವಿದ್ಯಾ ಪರಸ್ಮಾದೇವಾಭಿವ್ಯಕ್ತಾ ಸತೀ ತದೇಕದೇಶಂ ವಿಕೃತ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ನೇವಾಂತಃಕರಣಾಖ್ಯೇ ತಿಷ್ಠತೀತಿ ವದಂತೋಽನಾತ್ಮಧರ್ಮೋಽವಿದ್ಯೇತ್ಯುಕ್ತ್ಯಾ ಸಾಂಖ್ಯಚಿತ್ತಮಪ್ಯನುಸರಂತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅವಿದ್ಯಾ ಪರಸ್ಮಾದುತ್ಪನ್ನಾ ಚೇತ್ತಮೇವಾಽಽಶ್ರಯೇನ್ನ ತದೇಕದೇಶಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಊಷರವದಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪೃಥಿವ್ಯಾ ಜಾತೋಽಪ್ಯೂಷರದೇಶಸ್ತದೇಕದೇಶಮಾಶ್ರಯತ್ಯೇವಮವಿದ್ಯಾ ಪರಸ್ಮಾಜ್ಜಾತಾಽಪಿ ತದೇಕದೇಶಮಾಶ್ರಯಿಷ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇತದ್ದೂಷಯಿತುಮುಪಕ್ರಮತೇ —
ಸರ್ವಮೇತದಿತಿ ।
ತಾರ್ಕಿಕೈಃ ಸಹ ಸಂಧಿಕರಣಾದಿಕಮೇತತ್ಸರ್ವಮಧಿಕೃತ್ಯ ಸಾಮಂಜಸ್ಯೇನ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾನಾಂ ಕಲ್ಪನಾನಾಮಾಪಾತೇನ ರಮಣೀಯತ್ವಮನುಭವಂತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯಥೋಕ್ತಕಲ್ಪನಾನಾಂ ಶ್ರುತಿನ್ಯಾಯಾನುಸಾರಿತ್ವಾಭಾವಾತ್ತ್ಯಾಜ್ಯತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕರ್ಮದ್ವಯಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಕ್ರಿಯಾಪದೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ನಞಶ್ಚೋಭಯತ್ರಾನ್ವಯಃ ।
ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತಕಲ್ಪನಾನಾಮಾಪಾತರಮಣೀಯತ್ವೇನ ಶ್ರುತಿನ್ಯಾಯಬಾಹ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಯದುಕ್ತಂ ಪರಸ್ಯೈಕದೇಶೋ ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮೇತಿ ತತ್ರ ತದೇಕದೇಶತ್ವಂ ವಾಸ್ತವಮವಾಸ್ತವಂ ವಾ ಪ್ರಥಮೇ ಸ ಪರಸ್ಮಾದಭಿನ್ನೋ ಭಿನ್ನೋ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ಉಕ್ತಾ ಏವೇತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧೋ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನಿತ್ಯಭೇದೇ ಚೇತಿ ।
ಭೇದಾಭೇದಯೋರ್ವಿರುದ್ಧತ್ವಾದನುಪಪತ್ತಿಶ್ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಲಿಂಗೋಪಾಧಿರಾತ್ಮಾ ಪರಸ್ಯಾಂಶ ಇತಿ ಕಲ್ಪಾಂತರಂ ಶಂಕತೇ —
ಲಿಂಗಭೇದ ಇತಿ ।
ಉಪಚರಿತತ್ವಂ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಮ್ ।
ಲಿಂಗೋಪಾಧಿನಾ ಕಲ್ಪಿತಃ ಪರಾಂಶೋ ಜೀವಾತ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತೇ ಸ್ವಾಪಾದೌ ಲಿಂಗಧ್ವಂಸೇ ನಾಽಽತ್ಮೇತಿ ಸ್ಯಾಲ್ಲಿಂಗಾಭಾವೇ ತದಧೀನಜೀವಾಭಾತ್ತತಶ್ಚ ತದ್ವಿಯೋಗೇಽಪಿ ಲಿಂಗಸ್ಥಾ ವಾಸನಾ ಜೀವೇ ತಿಷ್ಠತೀತಿ ಪ್ರಕ್ರಿಯಾಽನುಪಪನ್ನೇತಿ ದೂಷಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಯತ್ತು ಪರಸ್ಮಾದವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸಮುತ್ಥಾನಮಿತಿ ತನ್ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಅವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಆದಿಪದೇನಾನಾತ್ಮಧರ್ಮತ್ವಮವಿದ್ಯಾಯಾ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಪರಸ್ಮಾದವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತೌ ತಸ್ಯೈವ ಸಂಸಾರಃ ಸ್ಯಾತ್, ತಯೋರೈಕಾಧಿಕರಣ್ಯಾತ್ । ಅತಶ್ಚಾವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಸತ್ಯಾಂ ನ ಮುಕ್ತಿರ್ನ ಚ ತಸ್ಯಾಂ ನಷ್ಟಾಯಾಂ ತತ್ಸಿದ್ಧಿಃ ಕಾರಣೇ ಸ್ಥಿತೇ ಕಾರ್ಯಸ್ಯಾತ್ಯಂತನಾಶಾಯೋಗಾತ್ । ಕಾರ್ಯಾವಿದ್ಯಾನಾಶೇ ತತ್ಕಾರಣಪರಾಭಾವಸ್ತಥಾ ಚ ಮೋಕ್ಷಿಣೋಽಭಾವಾನ್ಮೋಕ್ಷಾಸಿದ್ಧಿಃ । ನ ಚಾನಾತ್ಮಧರ್ಮೋಽವಿದ್ಯಾ, ವಿದ್ಯಾಯಾ ಅಪಿ ತದ್ಧರ್ಮತ್ವಪ್ರಸಂಗಾತ್ತಯೋರೇಕಾಶ್ರಯತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಯತ್ತು ಲಿಂಗೋಪರಮೇ ತದ್ಗತಾ ವಾಸನಾಽಽತ್ಮನ್ಯಸ್ತೀತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಪುಟಕಾದೌ ತು ಪುಷ್ಪಾದ್ಯವಯವಾನಾಮೇವಾನುವೃತ್ತಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಇತಶ್ಚ ವಾಸನಾಯಾ ಜೀವಾಶ್ರಯತ್ವಮಸಂಗತಮಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನನು ಜೀವೇ ಸಮವಾಯಿಕಾರಣೇ ಮನಃಸಂಯೋಗಾದಸಮವಾಯಿಕಾರಣಾತ್ಕಾಮಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತಿರಿತ್ಯುದಾಹೃತಶ್ರುತಿಷು ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚಾಽಽಸಾಮಿತಿ ।
ದೃಶ್ಯಮಾನಸಂಸಾರಮೌಪಾಧಿಕಮಭಿಧಾಯ ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವೋಪಪಾದನೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಶ್ರುತೀನಾಮುಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರೈಕರೂಪ್ಯಾದಿಭ್ಯೋ ಗಮ್ಯತೇ ತನ್ನಾರ್ಥಾಂತರಕಲ್ಪನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚ ಯಥೋಕ್ತಶ್ರುತೀನಾಂ ನಾರ್ಥಾಂತರಕಲ್ಪನೇತ್ಯಾಹ —
ಏತಾವನ್ಮಾತ್ರೇತಿ ।
ಸರ್ವಾಸಾಮುಪನಿಷದಾಮೇಕರಸೇಽರ್ಥೇ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ಫಲವತ್ತ್ವಾದಿಲಿಂಗೇಭ್ಯೋ ಗಮ್ಯತೇ ತತ್ಕಥಮುಕ್ತಶ್ರುತೀನಾಮರ್ಥಾಂತರಕಲ್ಪನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನೂಪನಿಷದಾಮೈಕ್ಯಾದರ್ಥಾಂತರಮಪಿ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾರೋ ವರ್ಣಯಂತಿ ತತ್ಕಥಮರ್ಥಾಂತರಕಲ್ಪನಾನುಪಪತ್ತಿರತ ಆಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸರ್ವೋಪನಿಷದಾತ್ಮೈಕ್ಯಪರತ್ವಪ್ರತಿಭಾಸಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ನನು ಪರೈರುಚ್ಯಮಾನೋಽಪಿ ವೇದಾರ್ಥೋ ಭವತ್ಯೇವ ಕಿಮಿತ್ಯಸೌ ದ್ವೇಷಾದೇವ ತ್ಯಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ನ ಚಾರ್ಥಾಂತರಸ್ಯ ವೇದಾರ್ಥತ್ವಂ ತತ್ರ ತಾತ್ಪರ್ಯಲಿಂಗಾಭಾವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಲಿಂಗವಿಯೋಗೇಽಪಿ ಪುಂಸಿ ವಾಸನಾಽಸ್ತೀತ್ಯೇತನ್ನಿರಾಕೃತ್ಯ ರಾಶಿತ್ರಯಕಲ್ಪನಾಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೇಽಪಿ ವಾವಶಬ್ದಾದಿಸಾಮಂಜಸ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದೇತಿ ।
ರಾಶಿತ್ರಯಪಕ್ಷೇ ಜೀವಸ್ಯ ರೂಪಮಧ್ಯೇಽಂತರ್ಭಾವೇ ನಿಷೇಧ್ಯಕೋಟಿನಿವೇಶಃ ಸ್ಯಾದ್ರೂಪಿಮಧ್ಯೇಽಂತರ್ಭಾವೇ ಶ್ರುತಿಃ ಶಿಕ್ಷಣೀಯೇತ್ಯಾಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಭವತ್ವೇವಂ ಶ್ರುತೇಃ ಶಿಕ್ಷೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದೇತಿ ।
ರೂಪಿಮಧ್ಯೇ ಜೀವಾಂತರ್ಭಾವಕಲ್ಪನಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಿಷಯಭೇದೇನೋಪಕ್ರಮಾವಿರೋಧಂ ಚೋದಯಚತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಇತ್ಥಂ ವ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಂ ಜೀವದ್ವಾರಾ ವಿಕ್ರಿಯಮಾಣಸ್ಯ ಪರಸ್ಯ ರೂಪೇ ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತೇ ಇತ್ಯುಕ್ತಿರಯುಕ್ತಾ ವಾಸನಾಕರ್ಮಾದೇರಪಿ ತದ್ದ್ವಾರಾ ತತ್ಸಂಬಂಧಾವಿಶೇಷಾದಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ತದೇತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮದ್ವಾರಾ ಪರಸ್ಯ ವಿಕ್ರಿಯಮಾಣತ್ವಮಂಗೀಕೃತ್ಯೋಕ್ತಂ ತದೇವ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತಥಾಭೂತಸ್ಯಾನ್ಯಥಾಭೂತಸ್ಯ ಚ ವಿಕ್ರಿಯಾಯಾ ದುರುಪಪಾದತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಸ್ತ್ವಂತರತ್ವಮಾತ್ಯಂತಿಕಮನಾತ್ಯಂತಿಕಂ ವಾ ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನ ದ್ವಿತೀಯೋ ಭೇದಾಭೇದನಿರಾಸಾದಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಪರಪಕ್ಷದೂಷಣಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಏವಮಾದಿಕಲ್ಪನಾ ರಾಶಿತ್ರಯಂ ಜೀವಸ್ಯ ಕಾಮಾದ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಮಿತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ।
ಅಕ್ಷರಬಾಹ್ಯತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ವೇದಾರ್ಥೋಪಕಾರಿತ್ವಾಭಾವೇ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಹೇತ್ಯತ್ರ ಪರಕೀಯಪ್ರಕ್ರಿಯಾಂ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಸ್ವಮತೇ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯೋಽಯಮಿತಿ ।
ಪ್ರಕೃತತ್ವಾಲ್ಲಿಂಗಾತ್ಮಗ್ರಹೇ ಜೀವಸ್ಯಾಪಿ ಪಾಣಿಪೇಷವಾಕ್ಯೇ ತದ್ಭಾವಾತ್ತಸ್ಯೈವಾತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಗ್ರಹಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಕೃತತ್ವೇಽಪಿ ತಸ್ಯ ನಿರ್ವಿಶೇಷಬ್ರಹ್ಮತ್ವೇನ ಜ್ಞಾಪಯಿತುಮಿಷ್ಟತ್ವಾನ್ನ ವಾಸನಾಮಯಂ ಸಂಸಾರರೂಪಂ ತತ್ತ್ವತೋ ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೈವಮಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಜೀವಸ್ಯ ನ ವಾಸನಾರೂಪಿತಾ ಕಿಂತು ಚಿತ್ತಸ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ನಿಷೇಧ್ಯಕೋಟಿಪ್ರವೇಶಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನಾಯಂ ಜೀವಸ್ಯಾಽಽದೇಶಃ ಕಿಂತು ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತಟಸ್ಥಸ್ಯೇತಿ ಶಂಕಯಿತ್ವಾ ದೂಷಯತಿ —
ನನ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಷಷ್ಠಾವಸಾನೇ ವಿಜ್ಞಾತಾರಮರೇ ಕೇನೇತ್ಯಾತ್ಮಾನಮುಪಕ್ರಮ್ಯ ಸ ಏಷ ನೇತಿ ನೇತ್ಯಾತ್ಮಶಬ್ದಾತ್ತಸ್ಯೈವಾಽಽದೇಶೋಪಸಂಹಾರಾದಿಹಾಪಿ ತಸ್ಯೈವಾಽಽದೇಶೋ ನ ತಟಸ್ಥಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚ ಪ್ರತ್ಯಗರ್ಥಸ್ಯೈವಾಯಮಾದೇಶ ಇತ್ಯಾಹ —
ವಿಜ್ಞಾಪಯಿಷ್ಯಾಮೀತಿ ।
ತದೇವ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯದೀತಿ ।
ಕಥಮೇತಾವತಾ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾರ್ಥವತ್ತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಜ್ಞನಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।
ಅನ್ವಯಮುಖೇನೋಕ್ತಮರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಪರ್ಯಯೇ ಗೃಹೀತೇ ಬ್ರಹ್ಮಕಂಡಿಕಾವಿರೋಧಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನಾಽಽತ್ಮಾನಮಿತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಜೀವಪರಾಮರ್ಶಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನನು ಲಿಂಗಸ್ಯ ಚೇದೇತಾನಿ ರೂಪಾಣಿ ಕಿಮಿತ್ಯುಪನ್ಯಸ್ಯಂತೇ ಪರಮಾತ್ಮರೂಪಸ್ಯೈವ ವಕ್ತವ್ಯತ್ವಾದತ ಆಹ —
ಸತ್ಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಇಂದ್ರಗೋಪೋಪಮಾನೇನ ಕೌಸುಂಭಸ್ಯ ಗತತ್ವಾನ್ಮಹಾರಜನಂ ಹರಿದ್ರೇತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ।
ತತ್ರ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಊರ್ಣಾದೀತ್ಯಾದಿಪದಂ ಕಂಬಲಾದಿಗ್ರಹಾರ್ಥಮ್ ।
ಮನಸಿ ವಾಸನಾವೈಚಿತ್ರ್ಯೇ ಕಿಂಕಾರಣಮಿತಿ ತದಾಹ —
ಕ್ವಚಿದಿತಿ ।
ಚಿತ್ತವೃತ್ತಿಶಬ್ದೇನ ಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣಪರಿಣಾಮೋ ವಿವಕ್ಷಿತಃ ।
ಪರಿಮಿತದೃಷ್ಟಾಂತೋಕ್ತ್ಯಾ ವಾಸನಾನಾಮಪಿ ಪರಿಮಿತತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಯೋಃ ಸಾಮ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನೈಷಾಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಶೇಷಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ವಾಸನಾನಂತ್ಯಾತ್ತದೀಯಪರಿಮಿತಿಪ್ರದರ್ಶನೇ ಪರಿಮಿತದೃಷ್ಟಾಂತಪರಿಗ್ರಹಸ್ಯಾತಾತ್ಪರ್ಯೇ ಕುತ್ರ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಕಾರಪ್ರದರ್ಶನಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ಏವಂಪ್ರಕಾರಾಣೀತಿ ।
ಅಂತ್ಯವಾಸನಾದಿವಿಶಿಷ್ಟಸೂತ್ರೋಪಾಸ್ತಿಂ ಫಲವತೀಂ ತತ್ಪ್ರಕರ್ಷಾಭಿಧಾನಪೂರ್ವಕಮಿಭದಧಾತಿ —
ಯತ್ತ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವ್ಯಕ್ತಿಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ವಸ್ತುಜಾತಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೀಯಮಿತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಕ್ತೀಕರಣಂ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯೇತಿ ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯಾನಂತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯತಿ —
ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಸ್ಮಾದನಂತರಮಿತ್ಯುಕ್ತೇ ತದ್ದರ್ಶಯನ್ನಂತಃಶಬ್ದಂ ಚಾಪೇಕ್ಷಿತಂ ಪೂರಯನ್ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಸತ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಾದೇಶಸ್ಯಾಭಾವಪರ್ಯವಸಾಯಿತ್ವಂ ಮನ್ವಾನಃ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ನಿರವಧಿಕನಿಷೇಧಾಸಿದ್ಧೇಸ್ತದವಧಿತ್ವೇನ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನಿರ್ದೇಷ್ಟುಮಿಷ್ಟಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿಧಿಮುಖೇನ ನಿರ್ದೇಶೇ ಸಂಭಾವ್ಯಮಾನೇ ಕಿಮಿತಿ ನಿಷೇಧಮುಖೇನ ತನ್ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ತದ್ವಿಧಿಮುಖೇನ ನಿರ್ದೇಷ್ಟುಮಶಕ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ನಾಮರೂಪಾದ್ಯಭಾವೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದ್ದ್ವಾರೇಣೇತಿ ।
ಜಾತ್ಯಾದೀನಾನ್ಯತಮಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪಿ ಸಂಭವತ್ತದ್ದ್ವಾರಾ ತತ್ರ ಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ವೈಧರ್ಮ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಗೌರಿತಿ ।
ತಥಾ ಜಾತ್ಯಾದ್ಯಭಾವಾನ್ನ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಕ್ವಚಿದ್ವಿಧಿಮುಖೇನ ಬ್ರಹ್ಮೋಪದಿಶ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಧ್ಯಾರೋಪಿತೇತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾನಂದಾದಿವಾಕ್ಯೇಷು ಶಬಲೇ ಗೃಹೀತಶಕ್ತಿಭಿಃ ಶಬ್ದೈರ್ಲಕ್ಷ್ಯತೇ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಲಕ್ಷಣಾಮುಪೇಕ್ಷ್ಯ ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ಕಿಮಿತಿ ನ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದಾ ಪುನರಿತಿ ।
ನಿರ್ದೇಷ್ಟುಂ ಲಕ್ಷಣಾಮುಪೇಕ್ಷ್ಯ ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ವಕ್ತುಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ರ ಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾನಾಂ ಜಾತ್ಯಾದೀನಾಮಭಾವಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಧಿಮುಖೇನ ನಿರ್ದೇಶಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತದೇತಿ ।
ಪ್ರಾಪ್ತೋ ನಿರ್ದೇಶೋ ಯಸ್ಯ ವಿಶೇಷಸ್ಯ ತತ್ಪ್ರತಿಷೇಧಮುಖೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಏವಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನಿರ್ದಿದಿಕ್ಷಿತಂ ಚೇದೇಕೇನೈವ ನಞಾಽಲಂ ಕೃತಂ ದ್ವಿತೀಯೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇದಂಚೇತಿ ।
ವೀಪ್ಸಾಯಾ ವ್ಯಾಪ್ತಿಃ ಸರ್ವವಿಷಯಸಂಗ್ರಹಸ್ತದರ್ಥಂ ನಕಾರದ್ವಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಯದ್ಯದಿತಿ ।
ವಿಷಯತ್ವೇನ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಸರ್ವಂ ನ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತೇ ಸತ್ಯವಿಷಯಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯೇಕತ್ವೇ ಶಾಸ್ತ್ರಪರ್ಯವಸಾನಾನ್ನೈರಾಕಾಂಕ್ಷ್ಯಂ ಶ್ರೋತುಃ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಪರಾಮರ್ಶಿತ್ವಾತ್ಪ್ರಕೃತಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಾದೇರನ್ಯತ್ವೇ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಕಾರಪರ್ಯವಸಾನಂ ಕಿಮಿತಿ ನೇಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಆಶಂಕಾನಿವೃತ್ತ್ಯಭಾವೇ ದೋಷಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಅನರ್ಥಕಶ್ಚೇತಿ ಚಕಾರೇಣ ಸಮುಚ್ಚಿತಂ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಮನ್ವಯಮುಖೇನ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯದಾ ತ್ವಿತಿ ।
ಸರ್ವೋಪಾಧಿನಿರಾಸೇನ ತತ್ರ ತತ್ರ ವಿಷಯವೇದನೇಚ್ಛಾ ಯದಾ ನಿವರ್ತಿತಾ ತದಾ ಯಥೋಕ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಿತಿ ನಿಶ್ಚಿತ್ಯಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾ ಸರ್ವತೋ ವ್ಯಾವರ್ತತೇ । ತೇನ ನಿರ್ದೇಶಸ್ಯ ಸಾರ್ಥಕತ್ವಂ ಯದಾ ಚೋಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಽಽತ್ಮೇತ್ಯೇವ ಪ್ರಜ್ಞಾಽಽವಸ್ಥಿತಾ ಭವತಿ ತದಾ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾವಾಕ್ಯಮಪಿ ಪರಿಸಮಾಪ್ತಾರ್ಥಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ವೀಪ್ಸಾಪಕ್ಷಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆದೇಶಸ್ಯ ಪ್ರಕ್ರಮಾನನುಗುಣತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾನಂತರವಾಕ್ಯೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ನನ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ಹೀತಿ ಪ್ರತೀಕೋಪಾದಾನಮ್ । ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ಹಿಶಬ್ದಾರ್ಥಸ್ಯ ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯನೇನ ಸಂಬಂಧಃ । ವ್ಯಾಪ್ತವ್ಯಾಃ ಸಂಗ್ರಾಹ್ಯಾ ವಿಷಯೀಕರ್ತವ್ಯಾ ಯೇ ಪ್ರಕಾರಾಸ್ತೇ ನಕಾರದ್ವಯಸ್ಯ ವಿಷಯಾಃ ಸಂತೋ ನಿರ್ದಿಶ್ಯಂತ ಇತಿ ನೇತಿ ನೇತ್ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯನೇನ ಭಾಗೇನೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಇತಿಶಬ್ದಾಭ್ಯಾಂ ವ್ಯಾಪ್ತವ್ಯಸರ್ವಪ್ರಕಾರಸಂಗ್ರಹೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಗ್ರಾಮೋ ಗ್ರಾಮೋ ರಮಣೀಯ ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ರಾಜ್ಯನಿವಿಷ್ಟರಮಣೀಯಸರ್ವಗ್ರಾಮಸಂಗ್ರಹವತ್ಪ್ರಕೃತೇಽಪೀತಿಶಬ್ದಾಭ್ಯಾಂ ವಿಷಯಭೂತಸರ್ವಪ್ರಕಾರಸಂಗ್ರಹೇ ನಕಾರಾಭ್ಯಾಂ ತನ್ನಿಷೇಧಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥೋಕ್ತಾನ್ನಿಷೇಧರೂಪಾನ್ನಿರ್ದೇಶಾದನ್ಯನಿರ್ದೇಶನಂ ಯಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನ ಪರಮಸ್ತಿ ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯುಪಸಂಹಾರಃ ಅಥೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಕೃತೋಪಸಂಹಾರತ್ವೇನ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದುಕ್ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ॥೬॥
ಸಂಬಂಧಾಭಿಧಿತ್ಸಯಾ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಆತ್ಮೇತ್ಯೇವೇತಿ ।
ಕಿಮಿತ್ಯಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮೇವ ಜ್ಞಾತವ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದೇವೇತಿ ।
ಇತ್ಥಂ ಸೂತ್ರಿತಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾವಿಷಯಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮೇವ ವಿಷಯಸ್ತತ್ರ ವಿದ್ಯಾ ಸಾಧನಂ ಸಾಧ್ಯಾ ಮುಕ್ತಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧೋ ಮುಕ್ತಿಶ್ಚ ಫಲಮಿತ್ಯೇತೇ ತದಾತ್ಮಾನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ದರ್ಶಿತೇ ಇತ್ಯಾಹ —
ಇತ್ಯುಪನ್ಯಸ್ತಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾವಿಷಯಮುಕ್ತಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಾಂತರಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಅವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಅನ್ಯೋಽಸಾವಿತ್ಯಾದ್ಯಾರಭ್ಯಾವಿದ್ಯಾಯಾ ವಿಷಯಶ್ಚ ಸಂಸಾರ ಉಪಸಂಹೃತಸ್ತ್ರಯಮಿತ್ಯಾದಿನೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ಸಂಸಾರಮೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಚಾತುರ್ವರ್ಣ್ಯೇತಿ ।
ಚಾತುರ್ವರ್ಣ್ಯಂ ಚಾತುರಾಶ್ರಮ್ಯಮಿತಿ ಪ್ರವಿಭಾಗಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ಯಸ್ಯ ಪಾಂಕ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಸ್ತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಮಿತ್ಯೇವಮಾತ್ಮಕ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಸ್ಯಾನಾದಿತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಬೀಜಾಂಕುರವದಿತಿ ।
ತಮೇವ ತ್ರಿಧಾ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ನಾಮೇತಿ ।
ಸ ಚೋತ್ಕರ್ಷಾಪಕರ್ಷಾಭ್ಯಾಂ ದ್ವಿಧಾ ಭಿದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಮುದಾಹರತಿ —
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಇತಿ ।
ಉತ್ಕೃಷ್ಟೋ ಹಿ ಸಂಸಾರಸ್ತ್ರ್ಯನ್ನಾತ್ಮಭಾವಃ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಜ್ಞಾನಕರ್ಮಲಭ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಕಥಯತಿ —
ಅಧೋಭಾವಶ್ಚೇತಿ ।
ನಿಕೃಷ್ಟಃ ಸಂಸಾರಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಜ್ಞಾನಕರ್ಮಸಾಧ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮಿತ್ಯವಿದ್ಯಾವಿಷಯೋ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೋ ನ ಹಿ ಸ ಪುರುಷಸ್ಯೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೈವ ವಿಷಯಸ್ತಸ್ಮಿನ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವಿದ್ಯಾ ತಸ್ಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಾರ್ತೀಯಮನೂದ್ಯ ಚಾತುರ್ಥಿಕಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಚತುರ್ಥೇ ತ್ವಿತಿ ।
ಏವಂ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಸಂನ್ಯಾಸೋ ವಿಧಿತ್ಸ್ಯತೇ ಕರ್ಮಣೈವ ವಿದ್ಯಾಲಾಭಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಜಾಯೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಯಾ ವಿಷಯ ಏವ ವಿಷಯೋ ಯಸ್ಯೇತಿ ವಿಗ್ರಹಃ । ತಸ್ಮಾತ್ಸಂನ್ಯಾಸೋ ವಿಧಿತ್ಸಿತ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ನನು ಪ್ರಕೃತಂ ಕರ್ಮಾವಿದ್ಯಾವಿಷಯಮಪಿ ಕಿಮಿತ್ಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ತಾದರ್ಥ್ಯೇನಾನುಷ್ಠೀಯಮಾನಂ ನೋಪನಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯೇತಿ ।
ತದೇವ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಪಾಂಕ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋಽನ್ಯಸಾಧನತ್ವಮೇವ ಕಥಮಧಿಗತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮನುಷ್ಯೇತಿ ।
ಸೋಽಯಂ ಮನುಷ್ಯಲೋಕಃ ಪುತ್ರೇಣೈವ ಜಯ್ಯಃ ಕರ್ಮಣಾ ಪಿತೃಲೋಕೋ ವಿದ್ಯಯಾ ದೇವಲೋಕ ಇತಿ ವಿಶೇಷಿತತ್ವಮ್ । ಶ್ರುತತ್ವಮೇವ ವಿಶೇಷಿತತ್ವೋಕ್ತಿದ್ವಾರಾ ಸ್ಫುಟೀಕೃತಮಿತಿ ಚಕಾರೇಣ ದ್ಯೋತ್ಯತೇ ।
ನನು ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಸ್ವಫಲೇ ವಿಹಿತಂ ಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷತೇ ಶ್ರೌತಸಾಧನತ್ವಾದ್ದರ್ಶಾದಿವತ್ತಥಾ ಚ ಸಮುಚ್ಚಯಾನ್ನ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಸಿದ್ಧಿರತ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕರ್ಮಣಾಂ ಕಾಮ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಸ್ತಾನಿ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯುರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮವಿದಶ್ಚೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ತಸ್ಯ ಪುತ್ರಾದಿಸಾಧನಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಯೇಷಾಮಿತಿ ।
ಸಮುಚ್ಚಯಪಕ್ಷಮನುಭಾಷ್ಯ ಶ್ರುತಿವಿರೋಧೇನ ದೂಷಯತಿ —
ಕೇಚಿತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಶ್ರುತಿವಿರೋಧಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಪುತ್ರಾದೀತಿ ।
ಅವಿದ್ವದ್ವಿಷಯತ್ವಂ ಶ್ರುತಂ ತತ್ಪ್ರಕಾರೇಣ ತೇಷಾಮುಪದೇಶಾದಿತಿ ಶೇಷಃ । ಕಿಂ ಪ್ರಜಯಾ ಕರಿಷ್ಯಾಮ ಇತ್ಯತ ಆರಭ್ಯ ಯೇಷಾಂ ನೋಽಯಮಾತ್ಮಾಽಯಂ ಲೋಕ ಇತಿ ಚ ವಿದ್ಯಾವಿಷಯೇ ಶ್ರುತಿರಿತಿ ಯೋಜನಾ । ಏಷ ವಿಭಾಗಃ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಕೃತಸ್ತೈಃ ಸಮುಚ್ಚಯವಾದಿಭಿರ್ನ ಶ್ರುತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾದೇವ ಸಮುಚ್ಚಯಾಸಿದ್ಧಿಃ ಕಿಂತು ಯುಕ್ತಿವಿರೋಧಾಚ್ಚೇತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಶ್ಚಕಾರೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥೋ ನಞಾ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧಾಚ್ಚ ಸಮುಚ್ಚಯಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ವ್ಯಾಸೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಥಮಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಯುಕ್ತಿವಿರೋಧಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಕೂಲವರ್ತನಂ ನಿವರ್ತ್ಯನಿವರ್ತಕಭಾವಃ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಯದಿದಮಿತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ವೇದವಚನಂ ಕುರು ಕರ್ಮೇತ್ಯಜ್ಞಂ ಪ್ರತಿ ಯದಿದಮುಪಲಭ್ಯತೇ ವಿವೇಕಿನಂ ಪ್ರತಿ ಚ ತ್ಯಜೇತಿ ತತ್ರ ಕಾಂ ಗತಿಮಿತ್ಯಾದಿಃ ಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಸಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಶ್ನಸ್ತಸ್ಯ ಬೀಜಮಾಹ —
ಏತಾವಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಾಖ್ಯಾವುಪಾಯೌ ಪರಸ್ಪರವಿರುದ್ಧತ್ವೇ ವರ್ತೇತೇ ಸಾಭಿಮಾನತ್ವನಿರಭಿಮಾನತ್ವಾದಿಪುರಸ್ಕಾರೇಣ ಪ್ರಾತಿಕೂಲ್ಯಾತ್ಸಮುಚ್ಚಯಾನುಪಪತ್ತೇರ್ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ಸಾವಕಾಶತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಇತ್ಯೇವಂ ಪೃಷ್ಠಸ್ಯ ಭಗವತೋ ವ್ಯಾಸಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ । ವಿರೋಧೋ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋಃ ಸಮುಚ್ಚಯಸ್ಯೇತಿ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ ।
ಸಮುಚ್ಚಯಾನುಪಪತ್ತಿಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಪುರುಷಾರ್ಥಸಾಧನಮಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸರ್ವವಿರೋಧಾದಿತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಭೇದಾತ್ಮಕಸ್ಯ ದ್ವೈತೇಂದ್ರಜಾಲಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಯಾ ವಿರೋಧಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಏಕಾಕಿನೀ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಮುಕ್ತಿಹೇತುರಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಇತಿ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮಿತಿ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಶ್ರವಣಾದಿಪೌಷ್ಕಲ್ಯದೃಷ್ಟದ್ವಾರೇಣ ವಿದ್ಯಾಪರಿಪಾರಾಕಾಂಗತ್ವಂ ಶ್ರುತ್ಯಾದಿವಶಾದವಗಮ್ಯತೇ ಕಿಂತು ಲಿಂಗಾದಪೀತ್ಯಾಹ —
ಏತಾವದೇವೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಲಿಂಗಾಂತರಮಾಹ —
ಷಷ್ಠಸಮಾಪ್ತವಿತಿ ।
ಏತಚ್ಚೋಭಯತಃ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ಯದಿ ಕರ್ಮಸಹಿತಂ ಜ್ಞಾನಂ ಮುಕ್ತಿಹೇತುಸ್ತದಾ ಕಿಮಿತಿ ಕರ್ಮಣಃ ಸತೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಸ್ಯ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮುಚ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ತ್ಯಾಗಸ್ತದಂಗತ್ವೇನ ವಿಧಿತ್ಸತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೈವ ಲಿಂಗಾಂತರಮಾಹ —
ಮೈತ್ರೇಯ್ಯೈ ಚೇತಿ ।
ನ ಹಿ ಮೈತ್ರೇಯೀ ಭರ್ತರಿ ತ್ಯಕ್ತಕರ್ಮಣಿ ಸ್ವಯಂ ಕರ್ಮಾಧಿಕರ್ತುಮರ್ಹತಿ ಪತಿದ್ವಾರಮಂತರೇಣ ಭಾರ್ಯಾಯಾಸ್ತದನಧಿಕಾರಾತ್ । ಯಥಾ ಚ ತಸ್ಯೈ ಕರ್ಮಶೂನ್ಯಾಯೈ ಮುಕ್ತೇಃ ಸಾಧನತ್ವೇನ ವಿದ್ಯೋಪದೇಶಾತ್ಕರ್ಮತ್ಯಾಗಸ್ತದಂಗತ್ವೇನ ಧ್ವನಿತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ವಿತ್ತೇತಿ ।
ಕಿಮಹಂ ತೇನ ಕುರ್ಯಾಮಿತಿ ವಿತ್ತಂ ನಿಂದ್ಯತೇ । ಅತಶ್ಚ ತತ್ಸಾಧ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಜ್ಞಾನಸಹಾಯತ್ವೇನ ಮುಕ್ತೌ ನೋಪಕರೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ತನ್ನಿಂದಾವಚನಮಿತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ವಿತ್ತಮುಚ್ಯತೇ ।
ತ್ವತ್ಪಕ್ಷೇ ವಾ ಕಥಂ ನಿಂದಾವಚನಮಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದಿ ತ್ವಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಽಹಂ ಕ್ಷತ್ರಿಯೋಽಹಮಿತ್ಯಾದ್ಯಭಿಮಾನಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನನಿಮಿತ್ತಸ್ಯ ನಿಂದಯಾ ಸರ್ವಮಿದಮಾತ್ಮೈವೇತಿ ಪ್ರತ್ಯಯೇ ಶ್ರುತೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯದರ್ಶನಾದ್ವಿದ್ಯಾಲಿಂಗತ್ವೇನ ಸಂನ್ಯಾಸೋ ವಿಧಿತ್ಸತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ಮಾಧಿಕಾರೇತಿ ।
ನನು ಜಾಗ್ರತಿ ವಿಧೌ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಮಶಕ್ಯಮಪಹಾರಯಿತುಮತ ಆಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ನನು ವರ್ಣಾಶ್ರಮಾಭಿಮಾನವತಃ ಸಂನ್ಯಾಸೋಽಪೀಷ್ಯತೇ ಸ ಕಥಂ ತದಭಾವೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ಅರ್ಥಪ್ರಾಪ್ತಶ್ಚೇತ್ಯವಧಾರಣಾರ್ಥಶ್ಚಕಾರಃ । ಪ್ರಯೋಜಕಜ್ಞಾನವತೋ ವೈಧಸಂನ್ಯಾಸಾಭ್ಯುಪಗಮಾದವಿರೋಧ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಾಂಗತ್ವಂ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿನ್ಯಾಯಸಿದ್ಧಂ ಚೇತ್ಕಿಮರ್ಥಮಿಯಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾ ಪ್ರಣೀಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಧ್ಯಪೇಕ್ಷಿತಾರ್ಥವಾದಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮಾಖ್ಯಾಯಿಕೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಭಾರ್ಯಾಮಾಮಂತ್ರ್ಯ ಕಿಂ ಕೃತವಾನಿತಿ ತದಾಹ —
ಉದ್ಯಾಸನ್ನಿತಿ ।
ವೈಶಬ್ದೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥಃ । ಆಶ್ರಮಾಂತರಂ ಯಾಸ್ಯನ್ನೇವಾಹಮಸ್ಮೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಯಥೋಕ್ತೇಚ್ಛಾನಂತರಂ ಭಾರ್ಯಾಯಾಃ ಕರ್ತವ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಸತಿ ಭಾರ್ಯಾದೌ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ತದನುಜ್ಞಾಪೂರ್ವಕತ್ವನಿಯಮಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕರ್ತವ್ಯಾಂತರಂ ಕಥಯತಿ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಆವಯೋರ್ವಿಚ್ಛೇದಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೋಽಸ್ತಿ ಕಿಂ ತತ್ರ ಕರ್ತವ್ಯಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪತಿದ್ವಾರೇಣೇತಿ ।
ತ್ವಯಿ ಪ್ರವ್ರಜಿತೇ ಸ್ವಯಮೇವಾಽಽವಯೋರ್ವಿಚ್ಛೇದೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದ್ರವ್ಯೇತಿ ।
ವಿತ್ತೇ ತು ನ ಸ್ತ್ರೀಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ॥೧॥
ಮೈತ್ರೇಯೀ ಮೋಕ್ಷಮೇವಾಪೇಕ್ಷಮಾಣಾ ಭರ್ತಾರಂ ಪ್ರತ್ಯಾನುಕೂಲ್ಯಮಾತ್ಮನೋ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸೈವಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಸಾಧ್ಯಸ್ಯ ಗೃಹಪ್ರಾಸಾದಾದಿವನ್ನಿತ್ಯತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರಾಕ್ಷೇಪನಿದಾನಮ್ ।
ಕಥಂಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಪಕ್ಷೇ ವಾಕ್ಯಂ ಯೋಜಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಕಥಂ ತೇನೇತ್ಯತ್ರ ಕಥಂಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಿಮಹಂ ತೇನೇತ್ಯತ್ರತ್ಯಂ ಕಿಂಶಬ್ದಮುಪಾದಾಯ ವಾಕ್ಯಂ ಯೋಜನೀಯಮ್ । ವಿತ್ತಸಾಧ್ಯಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋಽಮೃತತ್ವಸಾಧನತ್ವಮಾತ್ರಾಸಿದ್ಧೌ ತತ್ಪ್ರಕಾರಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ನಿರವಕಾಶತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮುನಿರಪಿ ಭಾರ್ಯಾಹೃದಯಾಭಿಜ್ಞಃ ಸಂತುಷ್ಟಃ ಸನ್ನಾಪೇಕ್ಷಂ ಪ್ರಶ್ನಂ ಚ ಪ್ರತಿವದತೀತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರತ್ಯುವಾಚೇತಿ ।
ವಿತ್ತೇನ ಮಮಾಮೃತತ್ವಾಭಾವೇ ತದಕಿಂಚಿತ್ಕರಮವಸೇಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ॥೨॥
ವಿತ್ತಸ್ಯಾಮೃತತ್ವಸಾಧನಾಭಾವಮಧಿಗಮ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ನಾಸ್ಥಾಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಮುಕ್ತಿಸಾಧನಮೇವಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಮಾತ್ಮಾರ್ಥಂ ದಾತುಂ ಪತಿಂ ನಿಯುಂಜಾನಾ ಬ್ರೂತೇ —
ಸಾ ಹೀತಿ ॥೩॥
ಭಾರ್ಯಾಪೇಕ್ಷಿತಂ ಮೋಕ್ಷೋಪಾಯಂ ವಿವಕ್ಷುಸ್ತಾಮಾದೌ ಸ್ತೌತಿ —
ಸ ಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿತ್ತೇನ ಸಾಧ್ಯಂ ಕರ್ಮ ತಸ್ಮಿನ್ನಮೃತತ್ವಸಾಧನೇ ಶಂಕಿತೇ ಕಿಮಹಂ ತೇನ ಕುರ್ಯಾಮಿತಿ ಭಾರ್ಯಾಯಾಽಪಿ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯೋ ನ ಕರ್ಮ ಮುಕ್ತಿಹೇತುರಿತಿ ತಸ್ಯ ಭಾರ್ಯಾದ್ವಾರಾಽಪಿ ಸಂಪತ್ತೌ ಸತ್ಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೪॥
ಅಮೃತತ್ವಸಾಧನಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಚೇದಾತ್ಮಾ ವಾ ಅರೇ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯ ಇತ್ಯಾದಿ ವಕ್ತವ್ಯಂ ಕಿಮಿತಿ ನ ವಾ ಅರೇ ಪತ್ಯುರಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಜಾಯೇತಿ ।
ಉವಾಚ ಜಾಯಾದೀನಾತ್ಮಾರ್ಥತ್ವೇನ ಪ್ರಿಯತ್ವಮಾತ್ಮನಶ್ಚಾನೌಪಾಧಿಕಪ್ರಿಯತ್ವೇನ ಪರಮಾನಂದತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನ ವಾ ಇತಿ ।
ಕಿಂ ತನ್ನಿಪಾತೇನ ಸ್ಮಾರ್ಯತೇ ತದಾಹ —
ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೇ ಕ್ರಮೇ ನಿಯಾಮಕಮಾಹ —
ಪೂರ್ವಂ ಪೂರ್ವಮಿತಿ ।
ಯದ್ಯದಾಸನ್ನಂ ಪ್ರೀತಿಸಾಧನಂ ತತ್ತದನತಿಕ್ರಮ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ವಿಷಯೇ ಪೂರ್ವಂ ಪೂರ್ವಂ ವಚನಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ನ ವಾ ಅರೇ ಸರ್ವಸ್ಯೇತ್ಯಯುಕ್ತಂ ಪತ್ಯಾದೀನಾಮುಕ್ತತ್ವಾದಂಶೇನ ಪುನರುಕ್ತಿಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಗ್ರಹಣಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತವದನುಕ್ತಾನಾಮಪಿ ಗ್ರಹಣಂ ಕರ್ತವ್ಯಂ ನ ಚ ಸರ್ವೇ ವಿಶೇಷತೋ ಗ್ರಹೀತುಂ ಶಕ್ಯಂತೇ ತೇನ ಸಾಮಾನ್ಯಾರ್ಥಂ ಸರ್ವಪದಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವಪರ್ಯಾಯೇಷು ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನನು ತೃತೀಯೇ ಪ್ರಿಯತ್ವಮಾತ್ಮನ ಆಖ್ಯಾತಂ ತದೇವಾತ್ರಾಪಿ ಕಥ್ಯತೇ ಚೇತ್ಪುನರುಕ್ತಿಃ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಅಥೋಪನ್ಯಾಸವಿವರಣಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರೀತಿರಾತ್ಮನ್ಯೇವೇತ್ಯಯುಕ್ತಂ ಪುತ್ರಾದಾವಪಿ ತದ್ದರ್ಶನಾದತ ಆಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ನಿರತಿಶಯಪ್ರೀತ್ಯಾಸ್ಪದತ್ವೇನ ಪರಮಾನಂದತ್ವಮಭಿಧಾಯೋತ್ತರವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ಪುನರಿದಂ ದರ್ಶನಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಶ್ರೋತವ್ಯ ಇತಿ ।
ಶ್ರವಣಾದೀನಾಮನ್ಯತಮೇನಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಲಾಭಾತ್ಕಿಮಿತಿ ಸರ್ವೇಷಾಮಧ್ಯಯನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಂ ಹೀತಿ ।
ವಿಧ್ಯನುಸಾರಿತ್ವಮೇವಂಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತತ್ವಾವಿಶೇಷಾದ್ವಿಕಲ್ಪಹೇತ್ವಭಾವಾಚ್ಚ ಸರ್ವೈರೇವಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಜಾಯತೇ ಚೇತ್ತೇಷಾಂ ಸಮಪ್ರಧಾನತ್ವಮಾಗ್ನೇಯಾದಿವದಾಪತೇದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದೇತಿ ।
ಶ್ರವಣಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣವಿಚಾರತ್ವೇನ ಪ್ರಧಾನತ್ವಾದಂಗಿತ್ವಂ ಮನನನಿದಿಧ್ಯಾಸನಯೋಸ್ತು ತತ್ಕಾರ್ಯಪ್ರತಿಬಂಧಪ್ರಧ್ವಂಸಿತ್ವಾದಂಗತ್ವಮಿತ್ಯಂಗಾಂಗಿಭಾವೇನ ಯದಾ ಶ್ರವಣಾದೀನ್ಯಸಕೃದನುಷ್ಠಾನೇನ ಸಮುಚ್ಚಿತಾನಿ ತದಾ ಸಾಮಗ್ರೀಪೌಷ್ಕಲ್ಯಾತ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಂ ಫಲಶಿರಸ್ಕಂ ಸಿಧ್ಯತಿ । ಮನನಾದ್ಯಭಾವೇ ಶ್ರವಣಮಾತ್ರೇಣ ನೈವ ತದುತ್ಪದ್ಯತೇ । ಮನನಾದಿನಾ ಪ್ರತಿಬಂಧಾಪ್ರಧ್ವಂಸೇ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಫಲವಜ್ಜ್ಞಾನಜನಕತ್ವಾಯೋಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಾಮರ್ಶವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯದೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕರ್ಮನಿಮಿತ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಕ್ಷತ್ರಾದಿ ತದೇವ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಾವಸ್ಥಾದಿರೂಪಮಾತ್ಮನ್ಯವಿದ್ಯಯಾಽಧ್ಯಾರೋಪಿತಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಯೋ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಂ ತಸ್ಯ ವಿಷಯತಯಾ ಸ್ಥಿತಂ ಕ್ರಿಯಾದ್ಯಾತ್ಮಕಂ ತದುಪಮರ್ದನಾರ್ಥಮಾಹೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅವಿದ್ಯಾಧ್ಯಾರೋಪಿತಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯಮಿತ್ಯೇತದೇವ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಜನಿತಪ್ರತ್ಯಯವಿಷಯತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ರಜ್ಜ್ವಾಮಿತಿ ॥೫॥
ಆತ್ಮನಿ ವಿದಿತೇ ಸರ್ವಂ ವಿದಿತಮಿವ್ಯುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟಿವಿರೋಧಂ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ಜ್ಞಾತೇ ಜ್ಞಾತಮೇವ ಸರ್ವಂ ತತೋಽರ್ಥಾಂತರಸ್ಯಾಭಾವಾದಿತ್ಯುಕ್ತಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಮುದಾಹೃತ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯದಿನಾ ।
ಪುರುಷಂ ವಿಶೇಷತೋ ಜ್ಞಾತುಂ ಪ್ರಶ್ನಮುಪನ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರತೀಕಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಕಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪರಾಕರಣೇ ಪುರುಷಸ್ಯಾಪರಾಧಿತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅನಾತ್ಮೇತಿ ।
ಪರಮಾತ್ಮಾತಿರೇಕೇಣ ದೃಶ್ಯಮಾನಾಮಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಂ ಸ್ವಸ್ವರೂಪೇಣ ಪಶ್ಯನ್ಕಥಮಪರಾಧೀ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ।
ಇದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುತ್ತರವಾಕ್ಯಾನುವಾದಸ್ತಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಯಾನ್ಯನುಕ್ರಾಂತಾನೀತ್ಯಾದಿ ।
ಆತ್ಮೈವ ಸರ್ವಮಿತ್ಯೇತತ್ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ಥಿತಿಕಾಲೇ ತಿಷ್ಠತಿ ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮೇವ ಸರ್ವಂ ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಗ್ರಹಣಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ॥೬॥
ಸ್ಥಿತ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಂ ಸರ್ವಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಮಾತ್ರತ್ವಂ ಜ್ಞಾತುಮಶಕ್ಯಂ ಜ್ಞಾಪಕಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಥಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಘಟಃ ಸ್ಫುರತೀತ್ಯಾದಿಪ್ರತ್ಯಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಚಿನ್ಮಾತ್ರೇತಿ ।
ಸ ಯಥಾ ದುಂದುಭೇರಿತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸರ್ವತ್ರ ಚಿದತಿರೇಕೇಣಾಸತ್ತ್ವಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಯತ್ಸ್ವರೂಪೇತಿ ।
ದುಂದುಭಿದೃಷ್ಟಾಂತಮಾದಾಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶಬ್ದವಿಶೇಷಾನೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ದುಂದುಭೀತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ದುಂದುಭಿಶಬ್ದವಿಶೇಷಾಣಾಂ ಗ್ರಹಣಂ ತದಾಹ —
ದುಂದುಭೇಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ದುಂದುಭಿಶಬ್ದಸಾಮಾನ್ಯಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ದುಂದುಭ್ಯಾಘಾತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ದುಂದುಭ್ಯಾಘಾತಸ್ಯೇತಿ ।
ವಾಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ತದ್ಗತಾ ವಿಶೇಷಾ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —
ನ ತ್ವತಿ ।
ವಿವಕ್ಷಿತಂ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಚಷ್ಟೇ —
ತಥೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ವಸ್ತುವಿಶೇಷಗ್ರಹಣಸಂಭಾವನಾಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಸ್ವಪ್ನಜಾಗರಿತಯೋರಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ॥೭॥
ತಥಾ ದುಂದುಭಿದೃಷ್ಟಾಂತವದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಶಂಖಸ್ಯ ತು ಗ್ರಹಣೇನೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಾದಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ದುಂದುಭೇಸ್ತು ಗ್ರಹಣೇನೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಯತಿ —
ಪೂರ್ವವದಿತಿ ॥೮॥
ತಥೇತಿ ದೃಷ್ಟಾಂತದ್ವಯಪರಾಮರ್ಶಃ ।
ಏಕೇನೈವ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ವಿವಕ್ಷಿತಾರ್ಥಸಿದ್ಧೌ ಕಿಮಿತ್ಯನೇಕದೃಷ್ಟೋಂತೋಪಾದಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನೇಕೇತಿ ।
ಇಹೇತಿ ಜಗದುಚ್ಯತೇ ಶ್ರುತಿರ್ವಾ ।
ಸಾಮಾನ್ಯಬಹುತ್ವಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಅನೇಕ ಇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಸ್ವಸ್ವಸಾಮಾನ್ಯೇಽಂತರ್ಭಾವೇಽಪಿ ಕುತೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪರ್ಯವಸಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ಕಥಮಿತ್ಯಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವಂ ತಥೇತ್ಯಧ್ಯಾಹಾರಃ । ಇತಿ ಮನ್ಯತೇ ಶ್ರುತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಿಮತಂ ನಾಽಽತ್ಮಾತಿರೇಕಿ ತದತಿರೇಕೇಣಾಗೃಹ್ಯಮಾಣತ್ವಾದ್ಯದ್ಯದತಿರೇಕೇಣಾಗೃಹ್ಯಮಾಣಂ ತತ್ತದತಿರೇಕಿ ನ ಭವತಿ ಯಥಾ ದುಂದುಭ್ಯಾದಿಶಬ್ದಾಸ್ತತ್ಸಾಮಾನ್ಯಾತಿರೇಕೇಣಾಗೃಹ್ಯಮಾಣಾಸ್ತದತಿರೇಕೇಣ ನ ಸಂತೀತ್ಯನುಮಾನಂ ವಿವಕ್ಷನ್ನಾಹ —
ದುಂದುಭೀತಿ ।
ಶಬ್ದತ್ವೇಽಂತರ್ಭಾವಸ್ತಥಾ ಪ್ರಜ್ಞಾನಘನೇ ಸರ್ವಂ ಜಗದಂತರ್ಭವತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತತ್ರಯಮವಷ್ಟಭ್ಯ ನಿಷ್ಟಂಕಿತಮರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ॥೯॥
ಸ ಯಥಾಽಽದ್ರೈಧಾಗ್ನೇರಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ಥಿತಿಕಾಲವದಿತ್ಯೇವಂಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಇತ್ಯೇತದಿತಿ ।
ಮಹತೋಽನವಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಯ ಭೂತಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ನಿಃಶ್ವಸಿತಮಿವೇತ್ಯುಕ್ತಂ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅರೇ ಮೈತ್ರೇಯಿ ತತೋ ಜಾತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಕಿಂ ತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇತಿಹಾಸ ಇತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮೇವೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಸಂವಾದಾದಿರಿತ್ಯಾದಿಪದೇನ ಪ್ರಾಣಸಂವಾದಾದಿಗ್ರಹಣಮ್ । ಅಸದ್ವಾ ಇದಮಗ್ರ ಆಸೀದಿತ್ಯಾದೀತ್ಯತ್ರಾಽಽದಿಶಬ್ದೇನಾಸದೇವೇದಮಗ್ರ ಆಸೀದಿತಿ ಗೃಹ್ಯತೇ । ದೇವಜನವಿದ್ಯಾ ನೃತ್ಯಗೀತಾದಿಶಾಸ್ತ್ರಮ್ । ವೇದಃ ಸೋಽಯಂ ವೇದಾದ್ಬಹಿರ್ನ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ವಿದ್ಯೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಆದಿಶಬ್ದಃ ಶಿಲ್ಪಶಾಸ್ತ್ರಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಃ । ಪ್ರಿಯಮಿತ್ಯೇನದುಪಾಸೀತೇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಇತ್ಯತ್ರಾಽಽದಿಶಬ್ದಃ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಮಿತ್ಯುಪನಿಷತ್ಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಃ । ತದೇತೇ ಶ್ಲೋಕಾ ಇತ್ಯಾದಯ ಇತ್ಯತ್ರಾಽಽದಿಶಬ್ದೇನ ತದಪ್ಯೇಷ ಶ್ಲೋಕೋ ಭವತಿ । ಅಸನ್ನೇವ ಸ ಭವತೀತ್ಯಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಇತ್ಯಾದೀನೀತ್ಯಾದಿಪದಮಥ ಯೋಽನ್ಯಾಂ ದೇವತಾಮುಪಾಸ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಪ್ನೋತಿ ಪರಮಿತ್ಯಾದಿ ಗ್ರಹೀತುಮ್ ।
ಅರ್ಥವಾದೇಷು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಪದಪ್ರವೃತ್ತೌ ಹೇತ್ವಭಾವಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಇತಿಹಾಸಾದಿಶಬ್ದವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತಿಹಾಸಾದಿಪದವೇದನೀಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಋಗಾದಿಶಬ್ದಾನಾಮಿತಿಹಾಸಾದಿಶಬ್ದಾನಾಂ ಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥತ್ಯಾಗೇ ಕೋ ಹೇತುರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ನಿಃಶ್ವಸಿತಶ್ರುತಿರಿತಿಹಾಸಾದಿಶಬ್ದಾನಾಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥತ್ಯಾಗೇ ಹೇತುಃ ಪರಿಶೇಷಸ್ತ್ವನ್ಯತ್ರೇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಂ ಮಂತ್ರೇತಿ ।
ನನು ಪ್ರಥಮೇ ಕಾಂಡೇ ವೇದಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಸ್ಥಾಪಿತಂ ತದನಿತ್ಯತ್ವೇ ತದ್ಧಾನಿರಿತ್ಯತ ಆಹ —
ನಿಯತೇತಿ ।
ನಿಯತೇತ್ಯಾದೌ ವೇದೋ ವಿಶೇಷ್ಯತೇ । ಕಲ್ಪಾಂತೇಽಂತರ್ಹಿತಾನ್ವೇದಾನಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾನ್ನಿಯತರಚನಾವತ್ತ್ವಂ ವೇದಸ್ಯ ಗಮ್ಯತೇ । ‘ಅನಾದಿನಿಧನಾ’ಇತ್ಯಾದೇಶ್ಚ ಸದಾತನತ್ವಂ ತಸ್ಯ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ । ನ ಚ ಕೃತಕತ್ವಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದೌ ವ್ಯಭಿಚಾರಾತ್ । ನ ಚ ಪೌರುಷೇಯತ್ವಾದನಪೇಕ್ಷತ್ವಹೇತ್ವಭಾವಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ । ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಪ್ರಣೀತತ್ವಾಭಾವೇನ ತತ್ಸಿದ್ಧೇಃ । ನ ಚೋನ್ಮತ್ತವಾಕ್ಯಸಾದೃಶ್ಯಮಬಾಧಿತಾರ್ಥತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಸಿದ್ಧೇ ವೇದಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನಾಮಪ್ರಪಂಚಸೃಷ್ಟಿರೇವಾತ್ರೋಪದಿಷ್ಟಾ ನ ರೂಪಪ್ರಪಂಚಸೃಷ್ಟಿಃ ಸಾ ಚೋಪದೇಷ್ಟವ್ಯಾ ಸೃಷ್ಟಿಪರಿಪೂರ್ತೇರನ್ಯಥಾಽನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಾಮೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ನಾಮತಂತ್ರಾ ರೂಪಸೃಷ್ಟಿರಿತಿ ನಾಮಸೃಷ್ಟಿವಚನೇನ ರೂಪಸೃಷ್ಟಿರರ್ಥಾದುಕ್ತಾ ತಥಾಽಪಿ ಸರ್ವಸಂಸಾರಸೃಷ್ಟಿರ್ನೋಕ್ತಾ ನಾಮರೂಪಯೋರೇವ ಸಂಸಾರತ್ವೇ ಪ್ರಾಕ್ತತ್ಸೃಷ್ಟೇಃ ಸಂಸಾರೋ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಾಮರೂಪಯೋರಿತಿ ।
ಸರ್ವಾವಸ್ಥಯೋರ್ವ್ಯಕ್ತಾವ್ಯಕ್ತಾವಸ್ಥಯೋರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ನಾಮಪ್ರಪಂಚಸ್ಯೈವಾತ್ರ ಸರ್ಗೋಕ್ತಿಮುಪಪಾದಿತಾಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಇತೀತಿ ।
ಅತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ತದ್ವಚನೇನೇತಿ ।
ನಿಃಶ್ವಸಿತಶ್ರುತಿಂ ವಿಧಾಂತರೇಣಾವತಾರಯತಿ —
ಅಥವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರತಿಬಿಂಬವತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸಂಭವಾದುನ್ಮತ್ತಾದಿವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಚ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಾಧೀನಪ್ರಯತ್ನಜನ್ಯತ್ವೇನಾಮಾನತ್ವಾದ್ವೇದಸ್ಯ ತದಭಾವಾದ್ವಿಷಯಾವ್ಯಭಿಚಾರಾಚ್ಚ ನಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತದಾಶಂಕೇತಿ ।
ಅನ್ಯೋ ಗ್ರಂಥೋ ಬುದ್ಧಾದಿಪ್ರಣೀತಃ ‘ಸ್ವರ್ಗಕಾಮಶ್ಚೈತ್ಯಂ ವಂದೇತೇ’ತ್ಯಾದಿಃ ॥೧೦॥
ಸ ಯಥಾ ಸರ್ವಾಸಾಮಪಾಮಿತ್ಯಾದಿಸಮನಂತರಗ್ರಂಥಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಕಿಂಚಾನ್ಯದಿತಿ ।
ತದೇವ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ನ ಕೇವಲಮಿತಿ ।
ಪ್ರಲಯಕಾಲೇ ಚ ಪ್ರಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಭಾವಾಜ್ಜಗತೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತೇ —
ಜಲೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಜ್ಞಾನಮೇವೈಕಮೇವ ಸ್ಯಾನ್ನ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸತ್ಯಜ್ಞಾನಾದಿವಾಕ್ಯಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತನ್ಮಾತ್ರತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥೋಕ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಚೇತ್ಪ್ರತಿಪತ್ತವ್ಯಂ ಕಿಮಿತಿ ತರ್ಹಿ ಸ ಯಥೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಚ್ಛೇಷತ್ವೇನ ಪ್ರಲಯಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ದೃಷ್ಟಾಂತವಚನಮೇತದಿತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಆಹೇತಿ ।
ಪ್ರಲೀಯತೇಽಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ಪ್ರಲಯ ಏಕಶ್ಚಾಸೌ ಪ್ರಲಯಶ್ಚೇತ್ಯೇಕಪ್ರಲಯಃ ತಡಾಗಾದಿಗತಾನಾಮಪಾಂ ಕುತಃ ಸಮುದ್ರೇ ಲಯೋ ನ ಹಿ ತಾಸಾಂ ತೇನ ಸಂಗತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅವಿಭಾಗೇತಿ ।
ಅತ್ರ ಹಿ ಸಮುದ್ರಶಬ್ದೇನ ಜಲಸಾಮಾನ್ಯಮುಚ್ಯತೇ । ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಚ ಜಲವಿಶೇಷಾಣಾಮಭಾವೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತೇಷಾಂ ತತ್ಸಂಸ್ಥಾನಮಾತ್ರತ್ವಾದತಶ್ಚಾಽಽಸಾಮಸ್ಮಿನ್ನವಿಭಾಗಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತಿ ಸಮುದ್ರೇಽವಿಭಾಗಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಪಿಚ್ಛಿಲಾದೀನಾಮಿತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನಾನುಕ್ತಸ್ಪರ್ಶಂವಿಶೇಷಾಃ ಸರ್ವೇ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ।
ವಿಷಯಾಣಾಮಿಂದ್ರಿಯಕಾರ್ಯತ್ವಾಭಾವಾತ್ಕುತಃ ಸ್ಪರ್ಶಾನಾಂ ತ್ವಚಿ ವಿಲಯಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತ್ವಗಿತೀತಿ ।
ಸ್ಪರ್ಶವಿಶೇಷಾಣಾಂ ಸ್ಪರ್ಶಸಾಮಾನ್ಯೇಽಂತರ್ಭಾವಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಸಮಸ್ತಸ್ಯ ಜಗತೋ ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಭಾವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಮಿತ್ಯೇತತ್ಕಥಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪರಂಪರಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸರ್ವಪ್ರವಿಲಯಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಕ್ರಮಮನುಕ್ರಾಮತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಮನಸಿ ಸತಿ ವಿಷಯವಿಷಯಿಭಾವಸ್ಯ ದರ್ಶನಾದಸತಿ ಚಾದರ್ಶನಾನ್ಮನಃಸ್ಪಂದಿತಮಾತ್ರಂ ವಿಷಯಜಾತಮಿತಿ ತಸ್ಯ ತದ್ವಿಷಯಮಾತ್ರೇ ಪ್ರವಿಷ್ಟಸ್ಯ ತದತಿರೇಕೇಣಾಸತ್ತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಕಲ್ಪವಿಕಲ್ಪಾತ್ಮಕಮನಃಸ್ಪಂದಿತದ್ವೈತಸ್ಯ ಸಂಕಲ್ಪಾತ್ಮಕೇ ಮನಸ್ಯಂತರ್ಭಾವಾತ್ತಸ್ಯ ಚ ಸಂಕಲ್ಪಸ್ಯಾಧ್ಯವಸಾಯಪಾರತಂತ್ರ್ಯದರ್ಶನಾದಧ್ಯವಸಾಯಾತ್ಮಿಕಾಯಾಂ ಚ ಬುದ್ಧೌ ತದ್ವಿಷಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವವದನುಪ್ರವೇಶಾನ್ಮನೋವಿಷಯಸಾಮಾನ್ಯಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿವಿಷಯಸಾಮಾನ್ಯೇ ಪ್ರವಿಷ್ಟಸ್ಯ ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಸತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಂ ಜಗದುಕ್ತೇನ ನ್ಯಾಯೇನ ಬುದ್ಧಿಮಾತ್ರಂ ಭೂತ್ವಾ ತದ್ಯಚ್ಛೇಚ್ಛಾಂತ ಆತ್ಮನೀತಿ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪರ್ಯವಸ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಮಿತಿ ।
ನನು ಜಗದಿದಂ ವಿಲೀಯಮಾನಂ ಶಕ್ತಿಶೇಷಮೇವ ವಿಲೀಯತೇ । ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಾದೃತೇ ತಸ್ಯ ನಿಃಶೇಷನಾಶಾನಾಶ್ರಯಣಾತ್ । ತಥಾ ಚ ಕುತೋ ಬ್ರಹ್ಮೈಕರಸಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿರತ ಆಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಶಕ್ತಿಶೇಷಲಯೇಽಪಿ ತಸ್ಯಾ ದುರ್ನಿರೂಪತ್ವಾದ್ವಸ್ತ್ವೇಕರಸಸ್ಯ ಧೀರವಿರುದ್ಧೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಏಕಾಯನಪ್ರಕ್ರಿಯಾತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಘ್ರಾಣವಿಷಯಸಾಮಾನ್ಯಮಿತ್ಯಾದಾವೇಕಾಯನಮಿತಿ ಸರ್ವತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಂ ಪುನರತ್ರ ಪ್ರತಿಪರ್ಯಾಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಯಥಾ ಸರ್ವೇಷು ಪರ್ಯಾಯೇಷು ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ತಥೋಚ್ಯತ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಪೂರ್ವವದಿತಿ ತ್ವಗ್ವಿಷಯಸಾಮಾನ್ಯವದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸಂಕಲ್ಪೇ ಲಯ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರ ಇತ್ಯತ್ರಾಪಿ ತಥೈವ ।
ಏವಂ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಕರ್ಮಣಾಮಿತ್ಯಾದೇರರ್ಥಮಾಹ —
ತಥಾ ಕರ್ಮೇಂದ್ರಿಯಾಣಾಮಿತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾಸಾಮಾನ್ಯಾನಾಂ ಸೂತ್ರಾತ್ಮಸಂಸ್ಥಾನಭೇದತ್ವಮಭ್ಯುಪೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾನಿ ಚೇತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾಜ್ಞಾನಶಕ್ತ್ಯೋಶ್ಚಿದುಪಾಧಿಭೂತಯೋಶ್ಚಿದಭೇದಾಭೇದಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪ್ರಾಣಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿ ಭಾಷ್ಯಮ್ । ತತ್ರ ತಯೋರನ್ಯೋನ್ಯಾಭೇದೇ ಮಾನಮಾಹ —
ಯೋ ವಾ ಇತಿ ।
ಶ್ರುತಿಮುಖಾತ್ಕರಣಲಯೋ ನ ಪ್ರತಿಭಾತಿ ಸ್ವಯಂ ಚ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇ ತತ್ರ ಕೋ ಹೇತುರಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಶ್ರುತ್ಯಾ ಕರಣಲಯಸ್ಯಾನುಕ್ತತ್ವಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ।
ಪೃಷ್ಟಮಭಿಪ್ರಾಯಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕಿಂತ್ವಿತಿ ।
ಕರಣಸ್ಯ ವಿಷಯಸಾಜಾತ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ವಿಷಯಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ಕಿಮತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾನುಮಾನಮತಿ ಸೂಚಯತಿ —
ಪ್ರದೀಪವದಿತಿ ।
ಚಕ್ಷುಷಸ್ತೇಜಸಂ ರೂಪಾದಿಷು ಮಧ್ಯೇ ರೂಪಸ್ಯೈವ ವ್ಯಂಜಕದ್ರವ್ಯತ್ವಾತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯಾದೀನ್ಯನುಮಾನಾನಿ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಕಾಶಿಕಾಯಾಮಧಿಗಂತವ್ಯಾನಿ ।
ಕರಣಾನಾಂ ವಿಷಯಸಾಜಾತ್ಯೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪೃಥಗ್ವಿಷಯಪ್ರಲಯಾದಿತಿ ಶೇಷಃ । ಏಕಾಯನಪ್ರಕ್ರಿಯಾಸಮಾಪ್ತಾವಿತಿಶಬ್ದಃ ॥೧೧॥
ಸ ಯಥಾ ಸೈಂಧವಖಿಲ್ಯ ಇತ್ಯಾದೇಃ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪೂರ್ವಃ ಸಂದರ್ಭಸ್ತತ್ರೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತೇಽರ್ಥೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಹೇತುಮನೂದ್ಯ ಸಾಧ್ಯಸಿದ್ಧಿಂ ಫಲಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತಹೇತೋರ್ಯಥೋಕ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಸರ್ವಮಿದಂ ಜಗದಿತಿ ಯತ್ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಮಿದಂ ಸರ್ವಂ ಯದಯಮಾತ್ಮೇತಿ ತತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತದೃಷ್ಟಾಂತಪ್ರಬಂಧರೂಪತರ್ಕವಶಾತ್ಸಾಧಿತಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಉತ್ತರವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿಷಯಪರಿಶೇಷಾರ್ಥಮುಕ್ತಪ್ರಲಯೇ ಪೌರಾಣಿಕಸಮ್ಮತಿಮಾಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಾಣಾಂ ಪ್ರಕೃತಾವಾಶ್ರಿತತ್ವಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಮ್ ।
ಪ್ರಲಯಾಂತರೇಽಪಿ ತೇಷಾಂ ಸಮ್ಮತಿಂ ಸಂಗಿರತೇ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಪ್ರಲಯಮಧಿಕೃತ್ಯಾನಂತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯತಿ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ತತ್ರೇತ್ಯಾತ್ಯಂತಿಕಪ್ರಲಯೋಕ್ತಿಃ ।
ಉದಕಂ ವಿಲೀಯಮಾನಮಿತ್ಯಯುಕ್ತಂ ಕಾಠಿನ್ಯವಿಲಯೇಽಪಿ ತಲ್ಲಯಾದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ್ತದಿತಿ ।
ನ ಹೇತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನೈವೇತಿ ।
ಅನ್ವಯಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ನೈವೇತಿ ಪುನರುಕ್ತಮ್ । ಮಹದ್ಭೂತಮೇಕದ್ವೈತಮಿತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ । ಅಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಸರ್ವೋಪನಿಷತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥೋ ವೈಶಬ್ದಃ ।
ಇದಂ ಮಹದ್ಭೂತಮಿತ್ಯತ್ರೇದಂಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದಿದಂ ಪರಮಾತ್ಮಾಖ್ಯಂ ಮಹದ್ಭೂತಮಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಖಿಲ್ಯಾಭಾವಾಪತ್ತಿಕಾರ್ಯಂ ಕಥಯತಿ —
ಮರ್ತ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕೋಽಸೌ ಖಿಲ್ಯಭಾವೋಽಭಿಪ್ರೇತಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನಾಮರೂಪೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕಾರಣಸಂಘಾತೇ ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಭಿಮಾನದ್ವಾರಾ ಜಾತ್ಯಾದ್ಯಭಿಮಾನೋಽತ್ರ ಖಿಲ್ಯಭಾವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಇತಿಶಬ್ದೇನಾಭಿಮತೋ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ ।
ಯಥೋಕ್ತೇ ಖಿಲ್ಯಭಾವೇ ಸತಿ ಕುತೋ ಭೂತಸ್ಯ ಮಹತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಖಿಲ್ಯಭಾವ ಇತಿ ।
ಖಿಲ್ಯಭಾವಃ ಸ್ವಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಪರಸ್ಯ ಪರಿಶುದ್ಧತ್ವಾರ್ಥಮಜರಾದಿವಿಶೇಷಣಾನಿ ।
ಕೇನ ರೂಪೇಣೈಕರಸ್ಯಂ ತದಾಹ —
ಪ್ರಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮಾಹ —
ಅನಂತ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ಅಪಾರ ಇತಿ ।
ಪ್ರತಿಭಾಸಮಾನೇ ಭೇದೇ ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ತತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಭವತು ಯಥೋಕ್ತೇ ತತ್ತ್ವೇ ಖಿಲ್ಯಭಾವಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶಸ್ತಥಾಽಪಿ ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯತ ಆಹ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಮಹತ್ತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಭೂತತ್ವಮುಪಪಾದಯತಿ —
ತ್ರಿಷ್ವಪೀತಿ ।
ಮಹದಿತ್ಯುಕ್ತೇ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಂ ಚೇತಿ ವಿಶೇಷಣಂ ಕಿಮರ್ಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಲೌಕಿಕಮಿತಿ ।
ಜಾಗ್ರತ್ಕಾಲೀನಂ ಪರಿದೃಶ್ಯಮಾನಂ ಹಿಮವದಾದಿ ಮಹದ್ಯದ್ಯಪಿ ಭವತಿ ತಥಾಽಪಿ ಸ್ವಪ್ನಮಾಯಾದಿಸಮತ್ವಾನ್ನ ತತ್ಪರಮಾರ್ಥವಸ್ತು । ನ ಹಿ ದೃಶ್ಯಂ ಜಡಮಿಂದ್ರಜಾಲಾದೇರ್ವಿಶಿಷ್ಯತೇಽತೋ ಲೌಕಿಕಾನ್ಮಹತೋ ಬ್ರಹ್ಮ ವ್ಯಾವರ್ತಯಿತುಂ ವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಆಪೇಕ್ಷಿಕಂ ಸ್ಯಾದಾನಂತ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅವಧಾರಣರೂಪಮರ್ಥಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ನಾನ್ಯದಿತಿ ।
ಏತೇಭ್ಯೋ ಭೂತೇಭ್ಯಃ ಸಮುತ್ಥಾಯೇತ್ಯಾದಿಸಮನಂತರವಾಕ್ಯವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಮಾಶಂಕಾಮಾಹ —
ಯದೀದಮಿತಿ ।
ವಸ್ತುತಃ ಶುದ್ಧತ್ವೇ ಕಿಂ ಸಿಧ್ಯತಿ ತದಾಹ —
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತಸ್ಮಿನ್ನಿಮಿತ್ತಾಭಾವಾನ್ನ ತಸ್ಯ ಖಿಲ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಮತ್ವಾಽಽಹ —
ಕಿಂನಿಮಿತ್ತ ಇತಿ ।
ಖಿಲ್ಯಭಾವಮೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಜಾತ ಇತಿ ।
ಅನೇಕಃ ಸಂಸಾರರೂಪೋ ಧರ್ಮೋಽಶನಾಯಾಪಿಪಾಸಾದಿಸ್ತೇನೋಪದ್ರುತೋ ದೂಷಿತ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಖಿಲ್ಯಭಾವೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಏತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಯಾನೀತಿ ।
ಸ್ವಚ್ಛಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮನಃ ಕಾರ್ಯಕಾರಣವಿಷಯಾಕರಪರಿಣತಾನೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತಾನಿ ವ್ಯವಹಾರಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ನಾಮರೂಪಾತ್ಮಕಾನೀತಿ ।
ತೇಷಾಮತಿದುರ್ಬಲತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಸಲಿಲೇತಿ ।
ಸ್ವಚ್ಛತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಸಲಿಲೋಪಮಸ್ಯೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾಭಾವೇ ಕಥಮೇತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಪರಾಮರ್ಶಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯೇಷಾಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇಕಾಯನಪ್ರಕ್ರಿಯಾಯಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪ್ರಜ್ಞಾನಘನೇ ಭೂತಾನಾಂ ಪ್ರಲಯೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ನದೀತಿ ।
ಹೇತೌ ಪಂಚಮೀತಿ ದರ್ಶಯತಿ —
ಹೇತುಭೂತೇಭ್ಯ ಇತಿ ।
ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಷಷ್ಠ್ಯಂತಸತ್ಯಶಬ್ದವಾಚ್ಯತಯಾ ತೇಷಾಂ ಪ್ರಕೃತತ್ವಮಾಹ —
ಸತ್ಯೇತಿ ।
ಯಥಾ ಸೈಂಧವಃ ಸನ್ಖಿಲ್ಯಃ ಸಿಂಧೋಸ್ತೇಜಃ ಸಂಬಂಧಮಪೇಕ್ಷ್ಯೋದ್ಗಚ್ಛತಿ ತಥಾ ಭೂತೇಭ್ಯಃ ಖಿಲ್ಯಭಾವೋ ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ಸೈಂಧವೇತಿ ।
ಸಮುತ್ಥಾನಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಾನ್ಯೇವೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಚಷ್ಟೇ —
ಯೇಭ್ಯ ಇತಿ ।
ಖಿಲ್ಯಹೇತುಭೂತಾನಿ ತತ್ರ ಹೇತುತ್ವೋಪೇತಾನೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।
ತತ್ಫಲಂ ಸದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಚಷ್ಟೇ —
ನದೀತಿ ।
ಯಥಾ ಸಲಿಲೇ ಫೇನಾದಯೋ ವಿನಶ್ಯಂತಿ ತಥಾ ತೇಷು ಭೂತೇಷು ವಿನಶ್ಯತ್ಸು ಸತ್ಸ್ವನು ಪಶ್ಚಾತ್ಖಿಲ್ಯಭಾವೋ ನಶ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಸಲಿಲೇತಿ ।
ಕಿಂ ಪುನರ್ಭೂತಾನಾಂ ಖಿಲ್ಯಭಾವಸ್ಯ ಚ ವಿನಾಶೇ ಸತ್ಯವಶಿಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ತತ್ರೇತಿ ಕೈವಲ್ಯೋಕ್ತಿಃ ಉಕ್ತಮೇವ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನಾಸ್ತೀತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋಽಶರೀರಸ್ಯ ವಿಶೇಷಸಂಜ್ಞಾಭಾವಂ ಕೈಮುತಿಕನ್ಯಾಯೇನ ಕಥಯತಿ —
ಶರೀರಾವಸ್ಥಿತಸ್ಯೇತಿ ।
ಸುಷುಪ್ತಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ । ಸರ್ವತಃ ಕಾರ್ಯಕಾರಣವಿಮುಕ್ತಸ್ಯೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ॥೧೨॥
ಉಕ್ತಂ ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶನಮೇವ ವ್ಯಕ್ತೀಕರ್ತುಂ ಚೋದಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತೇನ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇನೇತಿ ಯಾವತ್ । ಇತಿ ವದತಾ ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮವತ್ತ್ವಮುಕ್ತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಏವಂ ವದನೇಽಪಿ ಕುತೋ ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮವತ್ತ್ವೋಕ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಏಕಸ್ಯೈವ ವಿಜ್ಞಾನಘನತ್ವೇ ಸಂಜ್ಞಾರಾಹಿತ್ಯೇ ಚ ಕುತೋ ವಿರೋಧಧೀರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ವಿರೋಧಬುದ್ಧಿಫಲಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅತ್ರೇತ್ಯುಕ್ತವಿಷಯಪರಾಮರ್ಶಃ ।
ನ ವಾ ಇತಿ ಪ್ರತೀಕಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅರ ಇತಿ ।
ಮೋಹನಂ ವಾಕ್ಯಂ ಬ್ರವೀತ್ಯೇವ ಭವಾನಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನ ಮಯೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಮಮೈಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವಸ್ತುನಿ ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮವತ್ತ್ವಬುದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತ್ವಯೈವೇತಿ ।
ತ್ವಯಾ ತರ್ಹಿ ಕಿಮುಕ್ತಮಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮಯಾ ತ್ವಿತಿ ।
ಖಿಲ್ಯಭಾವಸ್ಯ ವಿನಾಶೇ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಮೇವ ವಿನಶ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಪುನರಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಸ್ಯಾನಾಶೇ ವಿಜ್ಞಾನಘನಸ್ಯ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದಿತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಘನಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಾನ್ಯೇವಾನುವಿನಶ್ಯತೀತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಭೂತನಾಶೇತಿ ।
ಖಿಲ್ಯಭಾವಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ವಾಚಾಽಽರಂಭಣಮಿತಿ ।
ಖಿಲ್ಯಭಾವವತ್ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋಽಪಿ ವಿನಾಶಿತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಅಯಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಅವಿನಾಶೀತಿ ।
ಅವಿನಾಶಿತ್ವಫಲಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪರ್ಯಾಪ್ತಂ ವಿಜ್ಞಾತುಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಇದಮಿತ್ಯಾದಿಪದಾನಾಂ ಗತಾರ್ಥತ್ವಾದವ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಘನ ಏವೇತ್ಯತ್ರ ವಾಕ್ಯಶೇಷಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ನಹೀತಿ ॥೧೩॥
ಆತ್ಮನೋ ವಿಜ್ಞಾನಘನತ್ವಂ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕಂ ಚೇತ್ತರ್ಹಿ ನಿಷೇಧವಾಕ್ಯಮಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಕೃತವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಾಭಾವಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ನಿಷೇಧವಾಕ್ಯೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ಶೃಣ್ವಿತಿ ।
ಯಸ್ಮಿನ್ನುಕ್ತಲಕ್ಷಣೇ ಖಿಲ್ಯಭಾವೇ ಸತಿ ಯಸ್ಮಾದ್ಯಥೋಕ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ದ್ವೈತಮಿವ ದ್ವೈತಮುಪಲಕ್ಷ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾತ್ತಸ್ಮಿನ್ಸತೀತರ ಇತರಂ ಜಿಘ್ರತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ದ್ವೈತಮಿವೇತ್ಯುಕ್ತಮನೂದ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಭಿನ್ನಮಿವೇತಿ ।
ಇವಶಬ್ದಸ್ಯೋಪಮಾರ್ಥತ್ವಮುಪೇತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ದ್ವೈತೇನ ದ್ವೈತಸ್ಯೋಪಮೀಯಮಾನತ್ವಾದ್ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಸ್ಯ ಚ ತಸ್ಯ ವಸ್ತುತ್ವಂ ಸ್ಯಾದುಪಮಾನೋಪಮೋಯಯೋಶ್ಚಂದ್ರಮುಖಯೋರ್ವಸ್ತುತ್ವೋಪಲಂಭಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವೈತಪ್ರಪುಂಚಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವವಾದಿಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾನ್ನ ತಸ್ಯ ಸತ್ಯತೇತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ವಾಚಾಽಽರಂಭಣಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ತಸ್ಮಿನ್ಖಿಲ್ಯಭಾವೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಸ್ವಪ್ನಾದಿದ್ವೈತಮಿವ ಜಾಗರಿತೇಽಪಿ ದ್ವೈತಂ ಯಸ್ಮಾದಾಲಕ್ಷ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾತ್ಪರಮಾತ್ಮನಃ ಸಕಾಶಾದಿತರೋಽಸಾವಾತ್ಮಾ ಖಿಲ್ಯಭೂತೋಽಪರಮಾರ್ಥಃ ಸನ್ನಿತರಂ ಜಿಘ್ರತೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಪರಸ್ಮಾದಿತರಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮನ್ಯಪರಮಾರ್ಥೇ ಖಿಲ್ಯಭೂತೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಚಂದ್ರಾದೇರಿತಿ ।
ಇತರಶಬ್ದಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಇತರೋ ಘ್ರಾತೀತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾದಶಾಯಾಂ ಸರ್ವಾಣ್ಯಪಿ ಕಾರಕಾಣಿ ಸಂತಿ ಕರ್ತೃಕರ್ಮನಿರ್ದೇಶಸ್ಯ ಸರ್ವಕಾರಕೋಪಲಕ್ಷಣತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಇತರ ಇತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾಫಲಯೋರೇಕಶಬ್ದತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇಽಪಿ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾನಂತರೋಕ್ತಂ ಹೇತುಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಕ್ರಿಯೇತಿ ।
ಅತಶ್ಚ ಜಿಘ್ರತೀತ್ಯತ್ರಾಪಿ ಕ್ರಿಯಾಫಲಯೋರೇಕಶಬ್ದತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಕ್ತಂ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮನೂದ್ಯ ವಾಕ್ಯಾಂತರೇಷ್ವತಿದಿಶತಿ —
ಇತರ ಇತಿ ।
ತಥೇತರೋ ದ್ರಷ್ಟೇತರೇಣ ಚಕ್ಷುಷೇತರಂ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಂ ಪಶ್ಯತೀತ್ಯದಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉತ್ತರೇಷ್ವಪಿ ವಾಕ್ಯೇಷು ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯವತ್ಕರ್ತೃಕರ್ಮನಿರ್ದೇಶಸ್ಯ ಸರ್ವಕಾರಕೋಪಲಕ್ಷಣತ್ವಂ ಕ್ರಿಯಾಪದಸ್ಯ ಚ ಕ್ರಿಯಾತತ್ಫಲಾಭಿಧಾಯಿತ್ವಂ ತುಲ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಯತ್ರ ಹೀತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಇಯಮಿತಿ ।
ಯತ್ರ ವಾ ಅಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯತ್ರ ತ್ವಿತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ತಮೇವಾರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಯತ್ರೈವಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಂ ಕರ್ತೃಕರಣಾದೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ಕೇನೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತತ್ತತ್ರೇತಿ ।
ಕಿಂಶಬ್ದಸ್ಯಾಽಽಕ್ಷೇಪಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಸರ್ವತ್ರ ಹೀತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋಽಪಿ ಕಾರಕದ್ವಾರಾ ಕ್ರಿಯಾದಿ ಸ್ವೀಕ್ರಿಯತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮತ್ವಾದಿತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವಾಸಿದ್ಧಿಮಾಶಂಕ್ಯ ಸರ್ವಮಾತ್ಮೈವಾಭೂದಿತಿ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಸರ್ವಮಾತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಭಾತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಭೇದಭಾನಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾತ್ಪರಮಾರ್ಥೇತಿ ।
ತದ್ಧೇತೋರಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪನೀಯತ್ವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಏಕತ್ವಪ್ರತ್ಯಯಾದಜ್ಞಾನನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಕ್ರಿಯಾದಿಪ್ರತ್ಯಯೇ ನಿವೃತ್ತೇಽಪಿ ಕ್ರಿಯಾದಿ ಸ್ಯಾನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಕರಣಪ್ರಮಾಣಯೋರಭಾವೇ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ವಿರುದ್ಧತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ನನು ಕಿಂಶಬ್ದೇ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥೇ ಪ್ರತೀಯಮಾನೇ ಕಥಂ ಕ್ರಿಯಾತತ್ಸಾಧನಯೋರತ್ಯಂತನಿವೃತ್ತಿರ್ವಿದುಷೋ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕೇನೇತಿ ।
ಕಿಂಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಾಗೇವ ಕ್ಷೇಪಾರ್ಥತ್ವಮುಕ್ತಂ ತಚ್ಚ ಕ್ಷೇಪಾರ್ಥಂ ವಚೋ ವಿದುಷಃ ಸರ್ವಪ್ರಕಾರಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಾದ್ಯಸಂಭವಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಮಿತ್ಯತ್ಯಂತಮೇವ ಕ್ರಿಯಾದಿನಿವೃತ್ತಿರ್ವಿದುಷೋ ಯುಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವಪ್ರಕಾರಾನುಪಪತ್ತಿಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ಕೇನಚಿದಿತಿ ।
ಕೈವಲ್ಯಾವಸ್ಥಾಮಾಸ್ಥಾಯ ಸಂಜ್ಞಾಭಾವವಚನಮಿತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ತತ್ರೈವ ಕಿಂಪುನರ್ನ್ಯಾಯಂ ವಕ್ತುಮವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾಯಾಮಪಿ ಸಾಕ್ಷಿಣೋ ಜ್ಞಾನಾವಿಷಯತ್ವಮಾಹ —
ಯತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಯೇನ ಕೂಟಸ್ಥಬೋಧೇನ ವ್ಯಾಪ್ತೋ ಲೋಕಃ ಸರ್ವಂ ಜಾನಾತಿ ತಂ ಸಾಕ್ಷಿಣಂ ಕೇನ ಕರಣೇನ ಕೋ ವಾ ಜ್ಞಾತಾ ಜಾನೀಯಾದಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಯೇನ ಚಕ್ಷುರಾದಿನಾ ಲೋಕೋ ಜಾನಾತಿ ತಸ್ಯ ವಿಷಯಗ್ರಹಣೇನೈವೋಪಕ್ಷೀಣತ್ವಾನ್ನ ಸಾಕ್ಷಿಣಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನೋಽಸಂದಿಗ್ಧಭಾವತ್ವಾಚ್ಚ ಪ್ರಮೇಯತ್ವಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಜ್ಞತುಶ್ಚೇತಿ ।
ಕಿಂಚಾಽಽತ್ಮಾ ಸ್ವೇನೈವ ಜ್ಞಾಯತೇ ಜ್ಞಾತ್ರಂತರೇಣ ವಾ । ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನ ದ್ವಿತೀಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚಾವಿಷಯ ಇತಿ ।
ಜ್ಞಾತ್ರಂತರಸ್ಯಾಭಾವಾತ್ತಸ್ಯಾವಿಷಯೋಽಯಮಾತ್ಮಾ ಕುತಸ್ತೇನ ಜ್ಞಾತುಂ ಶಕ್ಯತೇ । ನ ಹಿ ಜ್ಞಾತ್ರಂತರಮಸ್ತಿ ನಾನ್ಯೋಽತೋಽಸ್ತಿ ದ್ರಷ್ಟೇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನಿ ಪ್ರಮಾತೃಪ್ರಮಾಣಯೋರಭಾವೇ ಜ್ಞಾನಾವಿಷಯತ್ವಂ ಫಲತೀತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾತಾರಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಯದಾ ತ್ವಿತಿ ।
ತದೇವಂ ಸ್ವರೂಪಾಪೇಕ್ಷಂ ವಿಜ್ಞಾನಘನತ್ವಂ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಾಪೇಕ್ಷಂ ತು ಸಂಜ್ಞಾಭಾವವಚನಮಿತ್ಯವಿರೋಧ ಇತಿ ॥೧೪॥
ಪೂರ್ವೋತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಯೋಃ ಸಂಗತಿಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಯತ್ಕೇವಲಮಿತಿ ।
ಕೈವಲ್ಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷಮಿತಿ ।
ತಚ್ಚಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಮುಕ್ತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ತತೋ ನಿರಾಕಾಂಕ್ಷತ್ವಂ ಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಸಂನ್ಯಾಸಿನಾಮೇವೇತಿ ನಿಯಂತುಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ನನು ಕುತಸ್ತತೋ ನೈರಾಕಾಂಕ್ಷ್ಯಂ ಸತ್ಯಪಿ ತಸ್ಮಿನ್ವಿಜ್ಞೇಯಾಂತರಸಂಭವಾದತ ಆಹ —
ಆತ್ಮನಿ ಚೇತಿ ।
ನ ವಾ ಅರೇ ಪತ್ಯುರಿತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಆತ್ಮಾ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ನಿರತಿಶಯಪ್ರೇಮಾಸ್ಪದತ್ವೇನ ಪರಮಾನಂದತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ ಚೇದ್ದರ್ಶನಾರ್ಹಸ್ತರ್ಹಿ ತದ್ದರ್ಶನೇ ಕಾನಿ ಸಾಧನಾನೀತ್ಯಾಸಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ದರ್ಶನಪ್ರಕಾರಾ ದರ್ಶನಸ್ಯೋಪಾಯಪ್ರಭೇದಾಃ ।
ಶ್ರವಣಮನನಯೋಃ ಸ್ವರೂಪವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕೋಽಸೌ ತರ್ಕೋ ಯೇನಾಽಽತ್ಮಾ ಮಂತವ್ಯೋ ಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರ ಚೇತಿ ।
ದುಂದುಭ್ಯಾದಿಗ್ರಂಥಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ತರ್ಕಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಆತ್ಮೈವೇತಿ ।
ಪ್ರಧಾನಾದಿವಾದಮಾದಾಯ ಹೇತ್ವಸಿದ್ಧಿಶಂಕಾಯಾಂ ತನ್ನಿರಾಕರಣಾರ್ಥಮಿದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತಿ ಸಂಗತಿಂ ಸಂಗಿರಂತೇ —
ತತ್ರಾಯಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಹೇತ್ವಸಿದ್ಧಿಶಂಕೋದ್ಧ್ರಿಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಮಾತ್ತಥಾಭೂತಂ ಭವಿತುಮರ್ಹತೀತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅನ್ಯೋನ್ಯೋಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕಭೂತಂ ಜಗದೇಕಚೈತನ್ಯಾನುವಿದ್ಧಮೇಕಪ್ರಕೃತಿಕಂ ಚೇತ್ಯತ್ರ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮಾಹ —
ಯಚ್ಚೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಂ ಸ್ವಪ್ನಾದೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇ ಯೋಜಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಪರಸ್ಪರೇತಿ ।
ತಥಾಭೂತಮಿತ್ಯೇಕಕಾರಣಪೂರ್ವಕಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ । ವಿಮತಮೇಕಕಾರಣಂ ಪರಸ್ಪರೋಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕಭೂತತ್ವಾತ್ಸ್ವಪ್ನವದಿತ್ಯಯುಕ್ತಂ ಹೇತ್ವಸಿದ್ಧೇಃ ।
ನ ಹಿ ಸರ್ವಂ ಜಗತ್ಪರಸ್ಪರೋಪಕಾರ್ಯೋಪರಾರಕಭೂತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏಷ ಹೀತಿ ।
ಹೇತ್ವಸಿದ್ಧಿಶಂಕಾಂ ಪರಿಹರ್ತುಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತಿ ಸಂಗತಿಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ತಾಮಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಹೇತೂ ಕ್ರಮೇಣೋಕ್ತ್ವಾ ಹೇತುಸಹಿತಸ್ಯ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾರ್ಥಸ್ಯ ಪುನರ್ವಚನಂ ನಿಗಮನಮಿತ್ಯತ್ರ ತಾರ್ಕಿಕಸಮ್ಮತಿಮಾಹ —
ತಥಾ ಹೀತಿ ।
ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಾನಾಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರಂಭಪ್ರಕಾರಮನುವದತಿ —
ಅನ್ಯೈರಿತಿ ।
ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾದಾರಾಭ್ಯಾಽಽದುಂದುಭಿದೃಷ್ಟಾಂತಾದಾಗಮವಚನಂ ಶ್ರೋತವ್ಯ ಇತ್ಯುಕ್ತಶ್ರವಣನಿರೂಪಣಾರ್ಥಮ್ । ದುಂದುಭಿದೃಷ್ಟಾಂತಾದಾರಭ್ಯ ಮಧುಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತ್ಪ್ರಾಗುಪಪತ್ತಿಪ್ರದರ್ಶನೇನ ಮಂತವ್ಯ ಇತ್ಯುಕ್ತಮನನನಿರೂಪಣಾರ್ಥಮಾಗಮವಚನಮ್ । ನಿದಿಧ್ಯಾಸನಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಂ ಪುನರೇತದ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏತದ್ದೂಷಯತಿ —
ಸರ್ವಥಾಽಪೀತಿ ।
ಶ್ರವಣಾದೇರ್ವಿಧೇಯತ್ವೇಽವಿಧೇಯತ್ವೇಽಪೀತಿ ಯಾವತ್ । ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ಶ್ರವಣೇ ಪ್ರವೃತ್ತಸ್ಯ ತತ್ಪೌಷ್ಕಲ್ಯೇ ಸತ್ಯರ್ಥಲಬ್ಧಂ ಮನನಂ ನ ವಿಧಿಮಪೇಕ್ಷತೇ । ಯಥಾ ತರ್ಕತೋ ಮತಂ ತತ್ತ್ವಂ ತಥಾ ತಸ್ಯ ತರ್ಕಾಗಮಾಭ್ಯಾಂ ನಿಶ್ಚಿತಸ್ಯೋಭಯಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದೇವ ನಿದಿಧ್ಯಾಸನಸಿದ್ಧೌ ತದಪಿ ವಿಧ್ಯನಪೇಕ್ಷಮೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತ್ರಯಾಣಾಂ ವಿಧ್ಯನಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇತಿ ಪರಕೀಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತೇಽಪಿ ಶ್ರವಣಾದಿವಿಧ್ಯಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ಕಥಂ ಪರಕೀಯಂ ಪ್ರಸ್ಥಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಥಾಪಿ ತ್ವಿತಿ ।
ತದ್ವಿಧ್ಯಭ್ಯುಪಗಮೇಽಪೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಏವಂ ಸಂಗತಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯೋಕ್ತ್ವಾ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಇಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯದುಕ್ತಂ ಮಧ್ವಿವ ಮಧ್ವಿತಿ ತದ್ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ನ ಕೇವಲಮುಕ್ತಂ ಮಧುದ್ವಯಮೇವ ಕಿಂತು ಮಧ್ವಂತರಂ ಚಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಪುರುಷಶಬ್ದಸ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರವಿಷಯತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪೃಥಿವೀವನ್ಮಧುತ್ವಮಾಹ —
ಸ ಚ ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಚ ಭೂತಾನಾಂ ತಂ ಪ್ರತಿ ಮಧುತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸರ್ವಾಣಿ ಚೇತಿ ।
ನನ್ವಾದ್ಯಮೇವ ಮಧುದ್ವಯಂ ಶ್ರುತಮಶ್ರುತಂ ತು ಮಧುದ್ವಯಮಶಕ್ಯಂ ಕಲ್ಪಯಿತುಂ ಕಲ್ಪಕಾಭಾವಾದತ ಆಹ —
ಚಶಬ್ದೇತಿ ।
ಪ್ರಥಮಪರ್ಯಾಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಪೃಥಿವೀ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ಪಾರ್ಥಿವಃ ಪುರುಷಃ ಶರೀರಶ್ಚೇತಿ ಚತುಷ್ಟಯಮೇಕಂ ಮಧ್ವಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಮಧುಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಅಸ್ಯೇತಿ ಪೃಥಿವ್ಯಾದೇರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪರಸ್ಪರೋಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅಸ್ಯೇತಿ ಸರ್ವಂ ಜಗದುಚ್ಯತೇ । ಉಕ್ತಂ ಚ ಯಸ್ಮಾತ್ಪರಸ್ಪರೋಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕಭೂತಮಿತ್ಯಾದಿ ।
ಭವತ್ವನೇನ ನ್ಯಾಯೇನ ಮಧುಪರ್ಯಾಯೇಷು ಸರ್ವೇಷು ಕಾರಣೋಪದೇಶೋ ಬ್ರಹ್ಮೋಪದೇಶಸ್ತು ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ ಪ್ರಕೃತ ಆತ್ಮೈವಾಯಂ ಚತುರ್ಧೋಕ್ತೋ ಭೇದ ಇತಿ ಯೋಜನಾ । ಇದಮಿತಿ ಚತುಷ್ಟಯಕಲ್ಪನಾಧಿಷ್ಠಾನವಿಷಯಂ ಜ್ಞಾನಂ ಪರಾಮೃಶತಿ । ಇದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯತ್ರ ಚತುಷ್ಟಯಾಧಿಷ್ಠಾನಮಿದಂಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ತೃತೀಯೇ ಚ ತಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯದ್ವಿಷಯೇತಿ ।
ಇದಂ ಸರ್ವಮಿತ್ಯತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಮಿದಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಸರ್ವಂ ಸರ್ವಾಪ್ತಿಸಾಧನಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ॥೧॥
ಯಥಾ ಪೃಥಿವೀ ಮಧುತ್ವೇನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾ ತಥಾಽಽಪೋಽಪಿ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಾ ಇತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ರೈತಸ ಇತಿ ವಿಶೇಷಣಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಅಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತಿ ।
‘ಆಪೋ ರೇತೋ ಭೂತ್ವಾ ಶಿಶ್ನಂ ಪ್ರಾವಿಶನ್’ ಇತಿ ಹಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮ್ ॥೨॥
ಪೃಥಿವ್ಯಾಮಪ್ಸು ಚೋಕ್ತಂ ನ್ಯಾಯಮಗ್ನಾವತಿದಿಶತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ವಾಙ್ಮಯ ಇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ವಾಚೀತಿ ।
ಅಗ್ನಿರ್ವಾಗ್ಭೂತ್ವಾ ಮುಖಂ ಪ್ರಾವಿಶದಿತಿ ಹಿ ಶ್ರೂಯತೇ ॥೩॥
ಅಗ್ನಾವುಕ್ತಂ ನ್ಯಾಯಂ ವಾಯೌ ಯೋಜಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
‘ವಾಯುಃ ಪ್ರಾಣೋ ಭೂತ್ವಾ ನಾಸಿಕೇ ಪ್ರಾವಿಶತ್’ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತಿ ।
ಪೃಥಿವ್ಯಾದೀನಾಂ ತದಂತರ್ವರ್ತಿನಾಂ ಚ ಪುರುಷಾಣಾಮೇಕವಾಕ್ಯೋಪಾತ್ತಾನಾಮೇಕರೂಪಂ ಮಧುತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕಾಂ ಪರಿಹರನ್ನವಾಂತರವಿಭಾಗಮಾಹ —
ಭೂತಾನಾಮಿತಿ ।
ಪೃಥಿವ್ಯಾದೀನಾಂ ಕಾರ್ಯತ್ವಂ ತೇಜೋಮಯಾದೀನಾಂ ಕರಣತ್ವಮಿತ್ಯತ್ರ ಸಪ್ತಾನ್ನಾಧಿಕಾರಸಂಮತಿಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೋಕ್ತಮಿತಿ ॥೪॥
ಯದ್ಯಪ್ಯಾದಿತ್ಯಸ್ತೃತೀಯೇ ಭೂತೇಽಂತರ್ಭವತಿ ತಥಾಪಿ ದೇವತಾಭೇದಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಗ್ನಾವುಕ್ತಂ ನ್ಯಾಯಂ ತಸ್ಮಿನ್ನತಿದಿಶತಿ —
ತಥೇತಿ ।
‘ಆದಿತ್ಯಶ್ಚಕ್ಷುರ್ಭೂತ್ವಾ ಅಕ್ಷಿಣಿ ಪ್ರಾವಿಶತ್’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಚಾಕ್ಷುಷ ಇತಿ ॥೫॥
ಆದಿತ್ಯಗತಂ ನ್ಯಾಯಂ ದಿಕ್ಷು ಸಂಪಾದಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
‘ದಿಶಃ ಶ್ರೋತ್ರಂ ಭೂತ್ವಾ ಕರ್ಣೌ ಪ್ರಾವಿಶನ್’(ಐ.ಉ.೧-೨-೪) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ ಶ್ರೋತ್ರಮೇವ ದಿಶಾಮಧ್ಯಾತ್ಮಂ ತಥಾ ಚಾಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಶ್ರೌತ್ರ ಇತ್ಯೇವ ವಕ್ತವ್ಯೇ ಕಥಂ ಪ್ರಾತಿಶ್ರುತ್ಕ ಇತಿ ವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದಿಶಾಮಿತಿ ।
ತಥಾಽಪೀತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ತುಶಬ್ದಃ ॥೬॥
ದಿಕ್ಷು ವ್ಯವಸ್ಥಿತಂ ನ್ಯಾಯಂ ಚಂದ್ರೇ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
‘ಚಂದ್ರಮಾ ಮನೋ ಭೂತ್ವಾ ಹೃದಯಂ ಪ್ರಾವಿಶತ್’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಮನುಸೃತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತಿ ॥೭॥
ಚಂದ್ರವದ್ವಿದ್ಯುತೋಽಪಿ ಮಧುತ್ವಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಅಧ್ಯಾತ್ಮಂ ತೈಜಸ ಇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ತ್ವಗಿತಿ ॥೮॥
ಪರ್ಜನ್ಯೋಽಪಿ ವಿದ್ಯುದಾದಿವತ್ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಮಧು ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಅಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಶಾಬ್ದಃ ಸೌವರ ಇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಶಬ್ದೇ ಭವ ಇತಿ ।
ಯದ್ಯಪ್ಯಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಶಬ್ದೇ ಭವ ಇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಶಾಬ್ದಃ ಪುರುಷಸ್ತಥಾಽಪಿ ಸ್ವರೇ ವಿಶೇಷತೋ ಭವತೀತ್ಯಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಸೌವರಃ ಪುರುಷ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ॥೯॥
ಸ್ತನಯಿತ್ನಾವುಕ್ತಂ ನ್ಯಾಯಮಾಕಾಶೇಽತಿದಿಶತಿ —
ತಥೇತಿ ॥೧೦॥
ಪರ್ಯಾಯಾಂತರಂ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಆಕಾಶಾಂತಾ ಇತಿ ।
ಪ್ರತಿಶರೀರಿಣಂ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಶರೀರಿಣಾಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಧರ್ಮಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರೈಕಗಮ್ಯತ್ವೇನ ಪರೋಕ್ಷತ್ವಾದಯಮಿತಿ ನಿರ್ದೇಶಾನರ್ಹತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಯಮಿತೀತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಧರ್ಮೋಽಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೋಽಯಮಿತಿ ನಿರ್ದೇಶಾನರ್ಹಸ್ತಥಾಽಪಿ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿಧರ್ಮಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾತ್ತೇನ ಕಾರಣಸ್ಯಾಭೇದಮೌಪಚಾರಿಕಮಾದಾಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಘಟಾದಿವದಯಂ ಧರ್ಮ ಇತಿ ವ್ಯಪದೇಶೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕೋಽಸೌ ಧರ್ಮೋ ಯಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವೇನ ವ್ಯಪದೇಶಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಧರ್ಮಶ್ಚೇತಿ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಸ್ತಚ್ಛ್ರೇಯೋರೂಪಮತ್ಯಸೃಜತ ಧರ್ಮಮಿತ್ಯಾದಾವಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾನ್ನ ಚೋದನಾಲಕ್ಷಣತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಗೌಣತ್ವಮುಖ್ಯತ್ವಾಭ್ಯಾಮವಿರೋಧಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಶ್ರುತೀತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕಾರ್ಯಲಿಂಗಕಮನುಮಾನಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಕ್ಷತ್ತ್ರಾದೀನಾಮಿತಿ ।
ತತ್ರೈವಾನುಮಾನಾಂತರಂ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವೋಕ್ತಮ್ —
ಜಗತ ಇತಿ ।
ಜಗದ್ವೈಚಿತ್ರ್ಯಕಾರಿತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪೃಥಿವ್ಯಾದೀನಾಮಿತಿ ।
ಧರ್ಮಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣ ವ್ಯಪದೇಶೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣಿಭಿರಿತಿ ।
ತೇನಾನುಷ್ಠೀಯಮಾನಾಚಾರೇಣ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಲಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ನನು ತೃತೀಯೇಽಧ್ಯಾಯೇ ‘ಯೋ ವೈ ಸ ಧರ್ಮಃ ಸತ್ಯಂ ವೈ ತದಿ’(ಬೃ.ಉ.೧-೪-೧೪)ತಿ ಸತ್ಯಧರ್ಮಯೋರಭೇದವಚನಾತ್ತಯೋರ್ಭೇದೇನಾತ್ರ ಪರ್ಯಾಯದ್ವಯೋಪಾದಾನಮನುಪಪನ್ನಮತ ಆಹ —
ಸತ್ಯೇತಿ ।
ಕಥಮೇಕತ್ವೇ ಸತಿ ಭೇದೇನೋಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೃಷ್ಟೇತಿ ।
ಅದೃಷ್ಟೇನ ರೂಪೇಣ ಕಾರ್ಯಾರಂಭಕತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಸಾಮಾನ್ಯಾತ್ಮನಾಽಽರಂಭಕತ್ವಮುದಾಹರತಿ —
ಸಾಮಾನ್ಯರೂಪೇಣೇತಿ ।
ವಿಶೇಷಾತ್ಮನಾ ಕಾರ್ಯಾರಂಭಕತ್ವಂ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ವಿಶೇಷೇತಿ ।
ಧರ್ಮಸ್ಯ ದ್ವೌ ಭೇದಾವುಕ್ತೌ ತಯೋರ್ಮಧ್ಯೇ ಪ್ರಥಮಮಧಿಕೃತ್ಯ ಯಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ವಿಷಯೀಕೃತ್ಯ ಯಶ್ಚಾಯಮಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತ್ಯಾದಿ ಪ್ರವೃತ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ॥೧೧॥
ಇದಂ ಸತ್ಯಮಿತ್ಯಸ್ಮಿನ್ಪರ್ಯಾಯೇ ಸತ್ಯಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ತಥಾ ದೃಷ್ಟೇನೇತಿ ।
ಸೋಽಪೀತ್ಯಪಿಶಬ್ದೋ ಧರ್ಮೋದಾಹರಣಾರ್ಥಃ ।
ದ್ವಯೋರಪಿ ಪ್ರಕಾರಯೋರ್ವಿನಿಯೋಗಂ ವಿಭಜತೇ —
ಸಾಮಾನ್ಯರೂಪ ಇತಿ ।
ಉಭಯತ್ರ ಸಮವೇತಶಬ್ದಸ್ತತ್ರ ತತ್ರ ಕಾರಣತ್ವೇನಾನುಗತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಶ್ಚಾಯಮಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿಷಯಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸತ್ಯೇ ಯಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಯಶ್ಚಾಯಮಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿಷಯಮಾಹ —
ತಥಾಽಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತಿ ।
ಸತ್ಯಸ್ಯ ಪೃಥಿವ್ಯಾದೌ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಸಂಘಾತೇ ಚ ಕಾರಣತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಸತ್ಯೇನೇತಿ ॥೧೨॥
ಇದಂ ಮಾನುಷಮಿತ್ಯತ್ರ ಮಾನುಷಗ್ರಹಣಂ ಸರ್ವಜಾತ್ಯುಪಲಕ್ಷಣಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಧರ್ಮಸತ್ಯಾಭ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರೇಷಾ ಜಾತಿಃ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಮಧು ಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಭೋಗಭೂಮಿಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಶ್ಚಾಯಮಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯದ್ವಯಸ್ಯ ವಿಷಯಭೇದಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ವ್ಯವಹಾರಭೂಮಾವಿತಿ ಯಾವತ್ । ಧರ್ಮಾದಿವದಿತ್ಯಪೇರರ್ಥಃ । ನಿರ್ದೇಷ್ಟುಃ ಸ್ವಶರೀರನಿಷ್ಠಾ ಜಾತಿರಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕೀ ಶರೀರಾಂತರಾಶ್ರಿತಾ ತು ಬಾಹ್ಯೇತಿ ಭೇದಃ । ವಸ್ತುತಸ್ತು ತತ್ರ ನೋಭಯಥಾತ್ವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ನಿರ್ದೇಶಭಾಗಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ॥೧೩॥
ಅಂತಿಮಪರ್ಯಾಯಮವತಾರಯತಿ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಶಾರೀರೇಣ ಗತತ್ವಾತ್ಪುನರುಕ್ತಿರನುಪಯುಕ್ತೇತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಅವಯವಾವಯವಿವಿಷಯತ್ವೇನ ಪರ್ಯಾಯದ್ವಯಮಪುನರುಕ್ತಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪರಮಾತ್ಮಾನಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಸರ್ವಭೂತೇತಿ ।
ಚೇತನಂ ವ್ಯವಚ್ಛಿನತ್ತಿ —
ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ಯಶ್ಚಾಯಮಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿಷಯಮಾಹ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಯಶ್ಚಾಯಮಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತಿ ಕಿಮಿತಿ ನೋಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏಕದೇಶೇನೇತಿ ।
ಅತ್ರೇತ್ಯಂತಪರ್ಯಾಯೋಕ್ತಿಃ ।
ಯಶ್ಚಾಯಮಾತ್ಮೇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ॥೧೪॥
ಸ ವಾ ಅಯಮಾತ್ಮೇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಪರಿಶಿಷ್ಟಃ ಪೂರ್ವಪರ್ಯಾಯೇಷ್ವನುಪದಿಷ್ಟೋಽಂತ್ಯೇ ಚ ಪರ್ಯಾಯೇ ಯಶ್ಚಾಯಮಾತ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತೋ ನಿಜ್ಞಾನಮಯೋ ಯಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮನಿ ಖಿಲ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತವಚಸಾ ಪ್ರವೇಶಿತಸ್ತೇನ ಪರೇಣಾಽಽತ್ಮನಾ ತಾದಾತ್ಮ್ಯಂ ಗತೋ ವಿದ್ವಾನತ್ರಾಽಽತ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮಾತ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಮನೂದ್ಯ ಸರ್ವೇಷಾಮಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಯಾ ಕೃತಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಃ ಏವೋಪಾಧಿಸ್ತೇನ ವಿಶಿಷ್ಟೇ ಜೀವೇ ತಸ್ಮಿನ್ಪರಮಾರ್ಥಾತ್ಮನಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಯಾ ಪ್ರವೇಶಿತೇ ಸ ಏವಾಯಮಾತ್ಮಾ ಯಥೋಕ್ತವಿಶೇಷಣಃ ಸರ್ವೈರುಪಾಸ್ಯಃ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಮಧಿಪತಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಂ ಪದಮಾದಾಯ ತಸ್ಯ ವಾಚ್ಯಮರ್ಥಮಾಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯೈವ ವಿವಕ್ಷಿತೋಽರ್ಥಃ ಸರ್ವೈರುಪಾಸ್ಯ ಇತ್ಯುಕ್ತಃ ।
ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ರಾಜೇತ್ಯೇತಾವತೈವ ಯಥೋಕ್ತಾರ್ಥಸಿದ್ಧೌ ಕಿಮಿತ್ಯಧಿಪತಿರಿತಿ ವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ರಾಜತ್ವೇತಿ ।
ರಾಜತ್ವಜಾತ್ಯನಾಕ್ರಾಂತೋಽಪಿ ಕಶ್ಚಿತ್ತದುಚಿತಪರಿಪಾಲನಾದಿವ್ಯವಹಾರವಾನಿತ್ಯುಪಲಬ್ಧಿಂ ನ ಪುನಸ್ತಸ್ಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಂ ರಾಜಪರತಂತ್ರತ್ವಾತ್ತಸ್ಮಾತ್ತತೋ ವ್ಯವಚ್ಛೇದಾರ್ಥಮಧಿಪತಿರಿತಿ ವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ರಾಜಾಽಧಿಪತಿರಿತ್ಯುಭಯೋರಪಿ ಮಿಥೋ ವಿಶೇಷಣವಿಶೇಷ್ಯತ್ವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಫಲಸ್ಯ ತೃತೀಯೇನೈಕವಾಕ್ಯತ್ವಮಾಹ —
ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ತದೇವ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಮೈತ್ರೇಯೀಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತಕ್ರಮೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಏವಮಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಮಧುಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪೂರ್ವಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಚೋಕ್ತಕ್ರಮೇಣಾಽಽತ್ಮನಿ ಶ್ರವಣಾದಿತ್ರಯಂ ಸಂಪಾದ್ಯ ವಿದ್ವಾನ್ಬ್ರಹ್ಮಾಭವದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ನನು ಮೋಕ್ಷಾವಸ್ಥಾಯಾಮೇವ ವಿದುಷೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಂ ನ ಪ್ರಾಚ್ಯಾಮವಿದ್ಯಾದಶಾಯಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಂ ಪಂಚಮೀತ್ರಯಮ್ । ಏವಂಲಕ್ಷಣಾದಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ ಶ್ರವಣಾದಿಕೃತಾತ್ತತ್ತ್ವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅಬ್ರಹ್ಮತ್ವಾದಿಧೀಧ್ವಸ್ತಿಸ್ತರ್ಹಿ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾಂ ತ್ವಿತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯತಿ —
ಪರಿಸಮಾಪ್ತ ಇತಿ ।
ಯಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾರ್ಥೋ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಾಖ್ಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಕಂಡಿಕಾಯಾಂ ಚತುರ್ಥಾದೌ ಚ ಪ್ರಸ್ತುತಸ್ತಸ್ಯಾರ್ಥೋ ಯಥೋಕ್ತನ್ಯಾಯೇನ ನಿರ್ಧಾರಿತ ಇತ್ಯನುವಾದಾರ್ಥಃ । ಸರ್ವಾತ್ಮಭೂತತ್ವಂ ಸರ್ಪಾದಿವತ್ಕಲ್ಪಿತಾನಾಂ ಸರ್ವೇಷಾಮಾತ್ಮಭಾವೇನ ಸ್ಥಿತತ್ವಮ್ । ಸರ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತದ್ರೂಪತ್ವಂ ಸರ್ವಾತ್ಮಕಮ್ ।
ಸರ್ವ ಏತ ಆತ್ಮಾನ ಕುತೋ ಭೇದೋಕ್ತಿರಾತ್ಮೈಕ್ಯಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಜಲಚಂದ್ರವದಿತಿ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಭಾಗಸ್ಯ ಸಂಪಿಂಡಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಸ್ಯ ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವಸ್ಯ ತೃತೀಯೇನೈಕವಾಕ್ಯತ್ವಂ ನಿರ್ದಿಶತಿ —
ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವೇ ವಿದುಷಃ ಸಪ್ರಪಂಚತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ಸರ್ವೇಣ ಕಲ್ಪಿತೇನ ದ್ವೈತೇನ ಸಹಿತಮಧಿಷ್ಠಾನಭೂತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಭಾವೇನ ಪಶ್ಯನ್ವಿದ್ವಾನ್ಸರ್ವೋಪಾಧಿಸ್ತತ್ತದ್ರೂಪೇಣ ಸ್ಥಿತಃ ಸರ್ವೋ ಭವತಿ ।
ತದೇವಂ ಕಲ್ಪಿತಂ ಸಪ್ರಪಂಚತ್ವಮವಿದ್ವದ್ದೃಷ್ಟ್ಯಾ ವಿದುಷೋಽಭೀಷ್ಟಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ವಿದ್ವದ್ದೃಷ್ಟ್ಯಾ ತಸ್ಯ ನಿಷ್ಪ್ರಪಂಚತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನಿರುಪಾಧಿರಿತಿ ।
ನಿರುಪಾಖ್ಯತ್ವಂ ಶಬ್ದಪ್ರತ್ಯಯಗೋಚರತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಪ್ರಪಂಚತ್ವಮವಿದ್ಯಾಕೃತಂ ನಿಷ್ಪ್ರಪಂಚತ್ವಂ ತಾತ್ತ್ವಿಕಮಿತ್ಯಾಗಮಾರ್ಥಾವಿರೋಧ ಉಕ್ತಃ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಾರ್ಕಿಕಾ ಮೀಮಾಂಸಕಾಶ್ಚ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಂ ವಿರುದ್ಧಂ ಪಶ್ಯಂತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತಿ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾದಿ ವಿಕಲ್ಪಯಂತೋ ಮೋಮುಹ್ಯಂತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಮೇತಮಿತಿ ।
ವಾದಿವ್ಯಾಮೋಹಸ್ಯಾಜ್ಞಾನಂ ಮೂಲಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಕೃತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ದ್ವೈರೂಪ್ಯೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತೈತ್ತಿರೀಯಶ್ರುತಾವಾದಿಶಬ್ದೇನಾಹಮನ್ನಮನ್ನಮದಂತಮದ್ಮೀತ್ಯಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಛಾಂದೋಗ್ಯಶ್ರುತಾವಾದಿಶಬ್ದೇನ ಸತ್ಯಕಾಮಃ ಸತ್ಯಕಂಕಲ್ಪೋ ವಿಜರೋ ವಿಮೃತ್ಯುರಿತ್ಯಾದಿ ಗೃಹೀತಮ್ ।
ಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧೇ ದ್ವೈರೂಪ್ಯೇ ಸ್ಮೃತಿಮಪಿ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತಪ್ರಕಾರೇಣಾಽಽಗಮಾರ್ಥವಿರೋಧಸಮಾಧಾನೇ ವಿದ್ಯಮಾನೇಽಪಿ ತದಜ್ಞಾನಾದ್ವಾದಿವಿಭ್ರಾಂತಿರಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ಇತ್ಯೇವಮಾದೀತಿ ।
ವಿಕಲ್ಪಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಅಸ್ತೀತಿ ।
ಸರ್ವತ್ರ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಷ್ವಾತ್ಮನೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕೇ ತರ್ಹಿ ಪಾರಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸಮಧಿಗಚ್ಛಂತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಫಲಮಾಹ —
ಸ ಏವೇತಿ ॥೧೫॥
ತದ್ಯಥೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ವಿಸ್ತರೇಣೋಕ್ತ್ವಾ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಪರಿಸಮಾಪ್ತೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಪರಿಸಮಾಪ್ತಾ ಚೇತ್ಕಿಮುತ್ತರಗ್ರಂಥೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಇಯಮಿತಿ ಪ್ರವರ್ಗ್ಯಪ್ರಕರಣಸ್ಥಾಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಂ ಪರಾಮೃಶತಿ —
ಆನೀತೇದಂ ವೈ ತನ್ಮಧ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇತದೃಷಿರಿತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ತದ್ವಾಂ ನರೇತ್ಯಾದಿರೇಕೋ ಮಂತ್ರಃ । ಆಥರ್ವಣಾಯೇತ್ಯಾದಿಪರಃ ।
ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಭ್ಯಾಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣರೀತ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ತುತತ್ವೇ ಕಿಂ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಂ ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಯಾ ಮುಕ್ತಿಸಾಧನತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಕೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ತುತತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ಅಪಿಶಬ್ದಃ ಸ್ತಾವಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಂಭಾವನಾರ್ಥಃ । ಮಂತ್ರದ್ವಯಸಮುಚ್ಚಯಾರ್ಥಶ್ಚಶಬ್ದಃ ।
ಏವಂ ಶಬ್ದಸೂಚಿತಂ ಸ್ತುತಿಪ್ರಕಾರಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಯೇಂದ್ರತಿ ।
ತಸ್ಯಾ ದುಷ್ಪ್ರಾಪ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಮಹಾಂತಮಾಯಾಸಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯೇತಿ ।
ಕೃತಾರ್ಥೇನಾಪೀಂದ್ರಿಯೇಣ ರಕ್ಷಿತತ್ವೇ ವಿದ್ಯಾಯಾ ದೌರ್ಲಭ್ಯೇ ಚ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನ ಕೇವಲಮುಕ್ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ವಿದ್ಯಾ ಸ್ತೂಯತೇ ಕಿಂತು ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣಾಪೀತ್ಯಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಕಾರಾಂತರಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಕೇವಲಯೇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷಯೇತಿ । ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಕರ್ಮಪ್ರಕರಣೇ ಪ್ರಾಪ್ತಾಽಪಿ ಪ್ರಕರಣಾಂತರೇ ಕಥ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮಣೇತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಪುಮರ್ಥೋಪಾಯಂ ಕರ್ಮ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ವಿದ್ಯಾಯಾಮೇವಾಽಽದರೇ ತದಧಿಕತಾ ಸಮಧಿಗತೇತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಕರಾಂತರೇಣ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ತುತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ಅನಾತ್ಮರತಿಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾಽಽತ್ಮನ್ಯೇವ ರತಿಹೇತುತ್ವಾನ್ಮಹತೀಯಂ ವಿದ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಧಾಂತರೇಣ ತಸ್ಯಾಃ ಸ್ತುತಿಮಾಹ —
ಅಪಿ ಚೈವಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಭಾರ್ಯಾಯೈ ಪ್ರೀತ್ಯರ್ಥಮೇವೋಕ್ತೇತಿ ಗಮ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರಿಯಮಿತಿ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಯಾಃ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ತಾಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯದಿತಿ ।
ದಧ್ಯಙ್ಙಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಕುರ್ವನ್ನಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರವರ್ಗ್ಯಪ್ರಕರಣಸ್ಥಾಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಮನುಕೀರ್ತಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆಭ್ಯಾಮಶ್ವಿಭ್ಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕೇನ ಕಾರಣೇನೋವಾಚೇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ತದೇನಯೋರಿತಿ ।
ಏನಯೋರಶ್ವಿನೋಸ್ತನ್ಮಧು ಪ್ರೀತ್ಯಾಸ್ಪದಮಾಸೀತ್ತದ್ವಶಾತ್ತಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಾರ್ಥಿತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ತದುವಾಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದಶ್ವಿಭ್ಯಾಂ ಮಧು ಪ್ರಾರ್ಥಿತಂ ತದೇತೇನ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಪ್ರಯಚ್ಛನ್ನೇವೈನಯೋರಶ್ವಿನೋರಾಚಾರ್ಯತ್ವೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಃ ಸಮೀಪಗಮನಂ ಕೃತವಾನಿತ್ಯಾಹ —
ತದೇವೇತಿ ।
ಆಚಾರ್ಯತ್ವಾನಂತರಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ವಚನಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸ ಹೋವಾಚೇತಿ ।
ಏತಚ್ಛಬ್ದೋ ಮಧ್ವನುಭವವಿಷಯಃ । ಯದ್ಯರ್ಥೋ ಯಚ್ಛಬ್ದಃ । ತಚ್ಛಬ್ದಸ್ತರ್ಹೀತ್ಯರ್ಥಃ । ವಾಂ ಯುವಾಮುಪನೇಷ್ಯೇ ಶಿಷ್ಯತ್ವೇನ ಸ್ವೀಕರಿಷ್ಯಾಮೀತಿ ಯಾವತ್ । ತೌ ದೇವಭಿಷಜಾವಶ್ವಿನೌ ಶಿರಶ್ಛೇದನಿಮಿತ್ತಂ ಮರಣಂ ಪಂಚಮ್ಯರ್ಥಃ । ನಾವಾವಾಮುಪನೇಷ್ಯೇ ಶಿಷ್ಯತ್ವೇನ ಸ್ವೀಕರಿಷ್ಯಸಿ ಯದೇತಿ ಯಾವತ್ । ಅಥಶಬ್ದಸ್ತದೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯಾನುಜ್ಞಾನಂತರ್ಯಮಥೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಮಧುಪ್ರವಚನಾಂತರ್ಯಂ ತೃತೀಯಸ್ಯಾಥಶಬ್ದಸ್ಯಾರ್ಥಃ । ಯದಶ್ವಸ್ಯ ಶಿರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ನಿಬದ್ಧಂ ತಸ್ಯ ಚ್ಛೇದನಾನಂತರ್ಯಂ ಚತುರ್ಥಸ್ಯಾಥಶಬ್ದಸ್ಯಾರ್ಥಃ ।
ತರ್ಹಿ ಸಮಸ್ತಮಪಿ ಮಧು ಪ್ರವರ್ಗ್ಯಪ್ರಕರಣೇ ಪ್ರದರ್ಶಿತಮೇವೇತಿ ಕೃತಮನೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಾವತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರವರ್ಗ್ಯಪ್ರಕರಣೇ ಸ್ಥಿತಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾ ಕಿಮರ್ಥಮತ್ರಾಽಽನೀತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥೇಯಮಾಖ್ಯಾಯಿಕೇತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭಾಗವ್ಯಾಖ್ಯಾಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಇದಮಿತಿ ।
ತದ್ವಾಮಿತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಕಥಂ ಲಾಭಾಯಾಪಿ ಕ್ರೂರಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಮತ ಆಹ —
ಲಾಭೇತಿ ।
ನನು ಪ್ರತಿಷೇಧೇ ಮುಖ್ಯೋ ನಕಾರಃ ಕಥಮಿವಾರ್ಥೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನಕಾರಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ವೇದೇ ಪದಾದುಪರಿಷ್ಟಾದ್ಯೋ ನಕಾರಃ ಶ್ರುತಃ ಸ ಖಲೂಪಚಾರಃ ಸನ್ನುಪಮಾರ್ಥೋಽಪಿ ಸಂಭವತಿ ನ ನಿಷೇಧಾರ್ಥ ಏವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೋದಾಹರಣಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
“ಅಶ್ವಂ ನ ಗೂಢಮಶ್ವಿನೇ”ತ್ಯತ್ರ ನಕಾರೋ ಯಥೋಪಮಾರ್ಥೀಯಸ್ತಥಾ ಪ್ರಕೃತೇಽಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಅಶ್ವಮಿವೇತಿ ।
ಯದ್ವದಿತಿ ।
ಉಪಮಾರ್ಥೀಯೇ ನಕಾರೇ ಸತಿ ವಾಕ್ಯಸ್ವರೂಪಮನೂದ್ಯ ತದರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ತನ್ಯತುರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತಿದ್ವಾರಾ ತದ್ವಂತಾವಶ್ವಿನಾವತ್ರ ನ ಸ್ತೂಯತೇ ಕಿಂತು ಕ್ರೂರಕರ್ಮಕಾರಿತ್ವೇನ ನಿಂದ್ಯೇತೇ ತದಾ ಚಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯರ್ಥೇತ್ಯಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಯಾ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೈಷ ಇತಿ ।
ಲೋಮಮಾತ್ರಮಪಿ ನ ಮೀಯತ ಇತಿ ಯಸ್ಮಾತ್ತಸ್ಮಾದ್ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯಾ ತದ್ವತೋಃ ಸ್ತುತಿರೇವಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಕ್ರೂರಕರ್ಮಕಾರಿಣೋರಶ್ವಿನೋರ್ನ ದೃಷ್ಟಹಾನಿಸ್ತಥಾಽಪ್ಯದೃಷ್ಟಹಾನಿಃ ಸ್ಯಾದೇವೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಕೈಮುತಿಕನ್ಯಾಯೇನಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ನಿಂದಾಯಾಂ ದೃಶ್ಯಮಾನಾಯಾಂ ಸ್ತುತಿರಿಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನಿಂದಾಮಿತಿ ।
ನ ಹಿ ನಿಂದಾ ನಿಂದ್ಯಂ ನಿಂದಿತುಮಪಿ ತು ವಿಧೇಯಂ ಸ್ತೋತುಮಿತಿ ನ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥಾ ನಿಂದಾ ನ ನಿಂದ್ಯಂ ನಿಂದಿತುಮೇವ ತಥಾ ಸ್ತುತಿರಪಿ ಸ್ತುತ್ಯಂ ಸ್ತೋತುಮೇವ ನ ಭವತಿ ಕಿಂತು ನಿಂದಿತುಮಪಿ । ತಥಾ ಚ ನಾನಯೋರ್ವ್ಯವಸ್ಥಿತತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ತದ್ವಾಮಿತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಸ್ಯ ಪೂರ್ವಾರ್ಧಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾಯಾಃ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವವಿರೋಧಂ ಚೋದ್ಧೃತ್ಯೋತ್ತರಾರ್ಧಂ ವ್ಯಚಷ್ಟೇ —
ದಧ್ಯಙ್ನಾಮೇತಿ ।
ಯತ್ಕಕ್ಷ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಾಖ್ಯಂ ಮಧು ತದಾಥರ್ವಣೋ ಯುವಾಭ್ಯಾಮಶ್ವಸ್ಯ ಶಿರಸಾ ಪ್ರೋವಾಚ । ಯಚ್ಚಾಸೌ ಮಧು ಯುವಾಭ್ಯಾಮುಕ್ತವಾಂಸ್ತದಹಮಾವಿಷ್ಕೃಣೋಮೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ॥೧೬॥
ಸಮಾನಾರ್ಥತ್ವೇ ಕಿಮಿತಿ ಪುನರುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮಂತ್ರಾಂತರೇತಿ ।
ತುಲ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ವಿಶೇಷಣಕೃತ್ಯಂ ದರ್ಶಯನ್ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ದಧ್ಯಙ್ನಾಮೇತಿ ।
ಪ್ರಥಮಮಶ್ವ್ಯಮಿತ್ಯಾದಿ ಪದಾರ್ಥವಚನಮವಶ್ವಸ್ಯೇತ್ಯಾದೌ ಛಿತ್ತ್ವೇತ್ಯಸ್ಯ ಕರ್ಮೋಕ್ತಿರವಶ್ವ್ಯಂ ಶಿರ ಇತ್ಯತ್ರ ತ್ವನ್ಯಾರ್ಥಮುಕ್ತಮಿತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ಪ್ರೇಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಾರಿಣಾಮೀದೃಶೀ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಯುಕ್ತೇತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ಸ ಕಿಮರ್ಥಮಿತಿ ।
ಋತಾಯನ್ನಿತ್ಯತ್ರಾರ್ಥಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಜೀವಿತಾದಪೀತಿ ।
“ಯಜ್ಞಸ್ಯ ಶಿರೋಽಚ್ಛಿದ್ಯತ ತೇ ದೇವಾ ಅಶ್ವಿನಾವಬ್ರುವನ್ಭಿಷಜೌ ವೈ ಸ್ಥ ಇದಂ ಯಜ್ಞಸ್ಯ ಶಿರಃ ಪ್ರತಿಧತ್ತಮ್ ।” ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಜ್ಞಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರವರ್ಗ್ಯಕರ್ಮಣ್ಯೇವಂ ಪ್ರವೃತ್ತೇಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ವಿಜ್ಞಾನೇ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಯಜ್ಞಸ್ಯೇತಿ ।
ಯದ್ಯಥೋಕ್ತಂ ದರ್ಶನಂ ತತ್ವಾಷ್ಟ್ರಂ ಮಧು ಯಚ್ಚ ತನ್ಮಧು ತತ್ಪ್ರವೋಚದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ಅಧ್ಯಾಯದ್ವಯಪ್ರಕಾಶಿತಂ ತೃತೀಯಚತುರ್ಥಾಭ್ಯಾಮಧ್ಯಾಯಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಕಟಮಿತಿ ಯಾವತ್ ॥೧೭॥
ಉಕ್ತಮಂತ್ರಾಭ್ಯಾಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಮಂತ್ರಯೋರಪುನರುಕ್ತತ್ವಾದರ್ಥವತ್ತ್ವಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಉಕ್ತಾವಿತಿ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾವಿಶೇಷಣಪ್ರಾಪ್ತಂ ಸಂಕೋಚಂ ಪರಿಹರತಿ —
ದ್ವಯೋರಿತಿ ।
ಉತ್ತರಮಂತ್ರದ್ವಯಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯವಾಂತರಸಂಗತಿಮಾಹ —
ಯತ್ಕಕ್ಷ್ಯಂ ಚೇತಿ ।
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಕರ್ತೃಕಂ ಶರೀರನಿರ್ಮಾಣಮತ್ರ ನೋಚ್ಯತೇ ಕಿಂತು ಪ್ರಕರಣಬಲಾದೀಶ್ವರಕರ್ತೃಕಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯತ ಇತಿ ।
ಶರೀರಸೃಷ್ಟ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ಲೋಕಸೃಷ್ಟಿಪ್ರಾಥಮ್ಯಂ ಪುರಸ್ತಾದ್ದೇಹಸೃಷ್ಟ್ಯನಂತರಂ ಪ್ರವೇಶಾತ್ಪೂರ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸ ಹಿ ಸರ್ವೇಷು ಶರೀರೇಷು ವರ್ತಮಾನಃ ಪುರಿ ಶೇತೇ ಇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಪುರಿಶಯಃ ಸನ್ಪುರುಷೋ ಭವತೀತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪುರುಷತ್ವಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಾಕ್ಯದ್ವಯಸ್ಯೈಕಾರ್ಥತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ಸರ್ವಂ ಜಗದೋತಪ್ರೋತತ್ವೇನಾಽಽತ್ಮವ್ಯಾಪ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥವಿಶೇಷಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಬಾಹ್ಯಭೂತೇನೇತಿ ।
ಪೂರ್ಣತ್ವೇ ಸತ್ಯಾತ್ಮನಃ ‘ದಿವ್ಯೋ ಹ್ಯಮೂರ್ತಃ’ (ಮು. ಉ. ೨ । ೧ । ೨) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಯೋರರ್ಥವೈಮತ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪುರ ಇತಿ ॥೧೮॥
ಪ್ರಾಚೀನಮೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮನೂದ್ಯ ಮಂತ್ರಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ಇದಮಿತಿ ।
ಪ್ರತಿಶಬ್ದಸ್ತಂತ್ರೇಣೋಚ್ಚಾರಿತಃ । ರೂಪಂ ರೂಪಮುಪಾಧಿಭೇದಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರತಿರೂಪೋ ರೂಪಾಂತರಂ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಂ ಬಭೂವೇತ್ಯೇತತ್ಪ್ರತಿರೂಪೋ ಬಭೂವೇತ್ಯತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಅನುರೂಪೋ ವೇತ್ಯುಕ್ತಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಾದೃಗಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಮನುಭವಾರೂಢಂ ಕರೋತಿ —
ನಹೀತಿ ।
ರೂಪಾಂತರಭವನೇ ಕರ್ತ್ರಂತರಂ ವಾರಯತಿ —
ಸ ಏವ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರತಿಖ್ಯಾಪನಾಯ ಶಾಸ್ತ್ರಾಚಾರ್ಯಾದಿಭೇದೇನ ತತ್ತ್ವಪ್ರಕಾಶನಾಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾನ್ವಯೇನ ಚ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯದಿ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಮಾಯಾಭಿಃ ಪ್ರಜ್ಞಾಭಿರಿತಿ ಪರಪಕ್ಷಮುಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವಪಕ್ಷಮಾಹ —
ಮಾಯಾಭಿರಿತಿ ।
ಮಿಥ್ಯಾಧೀಹೇತುಭೂತಾನಾದ್ಯನಿರ್ವಾಚ್ಯದಂಡಾಯಮಾನ ಜ್ಞಾನವಶಾದೇಷ ಬಹುರೂಪೋ ಭಾತಿ ।
ಪ್ರಕಾರಭೇದಾತ್ತು ಬಹೂಕ್ತಿರಿತಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಏಕರೂಪ ಏವೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಪ್ರಜ್ಞಾಭಿರ್ಬಹುರೂಪೋ ಗಮ್ಯತ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪರಸ್ಯ ಬಹುರೂಪತ್ವೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ನಿವೇದಯತಿ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾ ರಥೇ ಯುಕ್ತಾ ವಾಜಿನೋ ರಥಿನಂ ಸ್ವಗೋಚರಂ ದೇಶಂ ಪ್ರಾಪಯಿತುಂ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ತಥಾಽಸ್ಯ ಪ್ರತೀಚೋ ರಥಸ್ಥಾನೀಯೋ ಶರೀರೇ ಯುಕ್ತಾ ಹರಯಃ ಸ್ವವಿಷಯಪ್ರಕಾಶನಾಯ ಯಸ್ಮಾತ್ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ತಸ್ಮಾದಿಂದ್ರಿಯಾಣಾಂ ತದ್ವಿಷಯಾಣಾಂ ಚ ಬಹುಲತ್ವಾತ್ತತ್ತದ್ದ್ರೂಪೈರೇಷ ಬಹುರೂಪೋ ಭಾತೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಹರಿಶಬ್ದಸ್ಯೇಂದ್ರಿಯೇಷು ಪ್ರವೃತ್ತೌ ನಿಮಿತ್ತಮಾಹ —
ಹರಣಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತೀಚೋ ವಿಷಯಾನ್ಪ್ರತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಇಂದ್ರಿಯಬಾಹುಲ್ಯೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
ಇಂದ್ರಿಯವಿಷಯಬಾಹುಲ್ಯಾತ್ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಬಹುರೂಪ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ನನ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಕಾಶಯಿತುಮಿಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಪ್ರವೃತ್ತಾನಿ ನ ತು ರೂಪಾದಿಕಮೇವ ತತ್ಕಥಂ ತದ್ವಿಷವಶಾದಾತ್ಮನೋಽನ್ಯಥಾ ಪ್ರಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ಪ್ರಕಾಶನಾಯೇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದಿಂದ್ರಿಯವಿಷಯಬಾಹುಲ್ಯಾದಿತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯದ್ವಾ ಯಥೋಕ್ತಶ್ರುತಿವಶೇನ ಲಬ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಸ್ಮಾದಿಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಪರಾಗ್ವಿಷಯೇ ಪ್ರವೃತ್ತಾನಿ ತಸ್ಮಾತ್ತೈರಿಂದ್ರಿಯೈರ್ವಿಷಯಸ್ವರೂಪೈರೇವಾಯಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಗಮ್ಯತೇ ನ ತು ಸ್ವಾಸಾಧಾರಣೇನ ರೂಪೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯುಕ್ತಾ ಹೀತಿ ಸಂಬಂಧಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಅಯಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ಅಯಮಿತಿ ।
ತತ್ತದಿಂದ್ರಿಯಾದಿರೂಪೇಣಾಽಽತ್ಮನ ಏವಾವಿದ್ಯಯಾ ಭಾನಾತ್ಸಂಬಂಧಸ್ಯ ಚ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾನ್ನಾದ್ವೈತಹಾನಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇಂದ್ರಿಯಾನಂತ್ಯೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣಿಭೇದಸ್ಯೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾರ್ಥಮಿತ್ಥಂ ಗತೇನ ಸಂದರ್ಭೇಣ ಭೂಮಿಕಾಮಾರಚಯ್ಯ ತತ್ಪರಂ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಕಿಂ ಬಹುನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ಕೇವಲಮಧ್ಯಾಯದ್ವಯಸ್ಯೈವಾರ್ಥೋಽತ್ರ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯೋಪಸಂಹೃತಃ ಕಿಂತು ಸರ್ವವೇದಾಂತಾನಾಮಿತ್ಯಾಹ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯೋಭಯವಿಧಪುರುಷಾರ್ಥರೂಪತ್ವಮಾಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ವಕ್ತವ್ಯಾಂತರಪರಿಶೇಷಶಂಕಾಂ ಪರಿಹರತಿ —
ಪರಿಸಮಾಪ್ತಶ್ಚೇತಿ ॥೧೯॥
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಂ ಸಂಕ್ಷೇಪವಿಸ್ತರಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ವಂಶಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಮಹಾಜನಪರಿಗೃಹೀತಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ತೇನ ಸಾ ಮಹಾಭಾಗಧೇಯೇತಿ ಸ್ತುತಿಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರಮಾಹ —
ಮಂತ್ರಶ್ಚೇತಿ ।
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಃ ಸ್ವಾಧೀನೋಚ್ಚಾರಣಕ್ಷಮತ್ವೇ ಸತ್ಯಧ್ಯಾಪನಂ ಜಪಸ್ತು ಪ್ರತ್ಯಹಮಾವೃತ್ತಿರಿತಿ ಭೇದಃ ।
ಯಥೋಕ್ತನೀತ್ಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರಂಭೇ ಸ್ಥಿತೇ ವಂಶಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಶಿಷ್ಯಾವಸಾನೋಪಲಕ್ಷಿಣೀಭೂತಾತ್ಪೌತಿಮಾಷ್ಯಾದಾರಭ್ಯ ತದಾದಿರ್ವೇದಾಖ್ಯಬ್ರಹ್ಮಮೂಲಪರ್ಯಂತೋಽಯಂ ವಂಶಃ ಪರ್ವಣಃ ಪರ್ವಣೋ ಭಿದ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಂಶಶಬ್ದೇನ ನಿಷ್ಪನ್ನಮರ್ಥಮಾಹ —
ಅಧ್ಯಾಯಚತುಷ್ಟಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಥಾತ್ರ ಶಿಷ್ಯಾಚಾರ್ಯವಾಚಕಶಬ್ದಾಭಾವೇ ಕುತೋ ವ್ಯವಸ್ಥೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪರಮೇಷ್ಠಿಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಯೋರೇಕಾರ್ಥತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪರಮೇಷ್ಠೀತಿ ।
ಕುತಸ್ತರ್ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ ಇತಿ ।
ಸ್ವಯಂಪ್ರತಿಭಾತವೇದೋ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೋ ನಾಽಽಚಾರ್ಯಾಂತರಮಪೇಕ್ಷತೇ । ಈಸ್ವರಾನುಗೃಹೀತಸ್ಯ ತಸ್ಯ, ಬುದ್ಧಾವಾವಿರ್ಭೂತಾದ್ವೇದಾದೇವ ವಿದ್ಯಾಲಾಭಸಂಭವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕುತಸ್ತರ್ಹಿ ವೇದೋ ಜಾಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯತ್ಪುನರಿತಿ ।
ಪರಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವೇದರೂಪೇಣಾವಸ್ಥಾನಾತ್ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವಾನ್ನ ಹೇತ್ವಪೇಕ್ಷೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆದಾವಂತೇ ಚ ಕೃತಮಂಗಲಾ ಗ್ರಂಥಾಃ ಪ್ರಚಾರಿಣೋ ಭವಂತೀತಿ ದ್ಯೋತಯಿತುಮಂತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣೇ ನಮ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಮಾ ಇತಿ ॥೧–೨–೩॥
ಮಧುಕಾಂಡೇ ತ್ವಾಷ್ಟ್ರಂ ಕಕ್ಷ್ಯಂ ಚೇತಿ ಮಧುದ್ವಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ಸಂಪ್ರತಿ ಕಾಂಡಾಂತರಾರಭ್ಯಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ —
ಜನಕ ಇತಿ ।
ನನು ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಧ್ಯಾಯದ್ವಯೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮೇವ ತತ್ತ್ವಮುತ್ತರತ್ರಾಪಿ ವಕ್ಷ್ಯತೇ ತಥಾ ಚ ಪುನರುಕ್ತೇರಲಂ ಮುನಿಕಾಂಡೇನೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಉಪಪತ್ತೀತಿ ।
ತುಲ್ಯಮುಪಪತ್ತಿಪ್ರಧಾನತ್ವಂ ಮಧುಕಾಂಡಸ್ಯಾಪೀತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಮಧುಕಾಂಡಂ ಹೀತಿ ।
ನನು ಪ್ರಮಾಣಾದಾಗಮಾದೇವ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಮುತ್ಪತ್ಸ್ಯತೇ ಕಿಮುಪಪತ್ತ್ಯಾ ತತ್ಪ್ರಧಾನೇನ ಕಾಂಡೇನ ಚೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆಗಮೇತಿ ।
ಕರಣತ್ವೇನಾಽಽಗಮಃ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಹೇತುರುಪಪತ್ತಿರುಪಕರಣತಯಾ ಪದಾರ್ಥಪರಿಶೋಧನದ್ವಾರಾ ತದ್ಧೇತುರಿತ್ಯತ್ರ ಗಮಕಮಾಹ —
ಶ್ರೋತವ್ಯ ಇತಿ ।
ಕರಣೋಪಕರಣಯೋರಾಗಮೋಪಪತ್ತ್ಯೋಸ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಹೇತುತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಕಾಂಡಾರಂಭೇಽಪಿ ಕಿಮಿತ್ಯಾಖ್ಯಾಯಿಕಾ ಪ್ರಣೀಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾ ತ್ವಿತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನವತಾಂ ಪೂಜಾಽತ್ರ ಪ್ರಯುಜ್ಯಮಾನಾ ದೃಶ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಮಹಾಭಾಗಧೇಯಮಿತಿ ಸ್ತುತಿರತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ಯಾಗ್ರಹಣೇ ದಾನಾಖ್ಯೋಪಾಯಪ್ರಕಾರಜ್ಞಾಪನಪರಾ ವಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕೇತ್ಯರ್ಥಾಂತರಮಾಹ —
ಉಪಾಯೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ದಾನಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಗ್ರಹಣೋಪಾಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಹೀತಿ ।
‘ಗುರುಶುಶ್ರೂಷಯಾ ವಿದ್ಯಾ ಪುಷ್ಕಲೇನ ಧನೇನ ವಾ’ ಇತ್ಯಾದೌ ದಾನಾಖ್ಯೋ ವಿದ್ಯಾಗ್ರಹಣೋಪಾಯೋ ಯಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧಸ್ತಸ್ಮಾತ್ತಸ್ಯ ತದುಪಾಯತ್ವೇ ನಾಸ್ತಿ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
‘ದಾನೇ ಸರ್ವಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಷು ವಿದ್ವದ್ಭಿರೇಷ ವಿದ್ಯಾಗ್ರಹಣೋಪಾಯೋ ದೃಷ್ಟಸ್ತಾಮಾನ್ನ ತಸ್ಯೋಪಾಯತ್ವೇ ವಿವದಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ವಿದ್ವದ್ಭಿರಿತಿ ।
ಉಪಪನ್ನಂ ಚ ದಾನಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಗ್ರಹಣೋಪಾಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ದಾನೇನೇತಿ ।
ಭವತು ದಾನಂ ವಿದ್ಯಾಗ್ರಹಣೋಪಾಯಸ್ತಥಾಽಪೀಯಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾ ಕಥಂ ತತ್ಪ್ರದರ್ಶನಪರೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಭೂತಮಿತಿ ।
ನನು ಸಮುದಿತೇಷು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಷು ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠತಮಂ ನಿರ್ಧಾರಯಿತುಂ ರಾಜಾ ಪ್ರವೃತ್ತಸ್ತತ್ಕಥಮನ್ಯಪರೇಣ ಗ್ರಂಥೇನ ವಿದ್ಯಾಗ್ರಹಣೋಪಾಯವಿಧಾನಾಯಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾಽಽರಭ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಪಲಂಭೋ ಯಥೋಕ್ತಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತ್ಯುಪಾಯಪ್ರದರ್ಶನಪರೇತ್ಯಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ವೇದ್ಯೇಽರ್ಥೇ ವಿದ್ಯಾ ಯೇಷಾಂ ತೇ ತದ್ವಿದ್ಯಾಸ್ತೈಃ ಸಹ ಸಂಬಂಧಶ್ಚ ತೈರೇವ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನದ್ವಾರಾ ವಾದಕರಣಂ ಚ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತಾವುಪಾಯ ಇತ್ಯತ್ರ ಗಮಕಮಾಹ —
ನ್ಯಾಯವಿದ್ಯಾಯಾಮಿತಿ ।
ತತ್ತ್ವನಿರ್ಣಯಫಲಾಂ ಹಿ ವೀತರಾಗಕಥಾಮಿಚ್ಛಂತಿ ।
ತದ್ವಿದ್ಯಸಂಯೋಗಾದೇರ್ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತ್ಯುಪಾಯತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಕೃತೇ ತತ್ಪ್ರದರ್ಶನಪರತ್ವಮತ ಆಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ತದ್ವಿದ್ಯಸಂಯೋಗಾದೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ನ ಕೇವಲಂ ತರ್ಕಶಾಸ್ತ್ರವಶಾದೇವ ತದ್ವಿದ್ಯಸಂಯೋಗೇ ಪ್ರಜ್ಞಾವೃದ್ಧಿಃ ಕಿಂತು ಸ್ವಾನುಭವವಶಾದಪೀತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾ ಚೇತಿ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ರಾಜಸೂಯಾಭಿಷಿಕ್ತಃ ಸಾರ್ವಭೌಮೋ ರಾಜಾ ಸಮ್ರಾಡಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಬಹುದಕ್ಷಿಣೇನ ಯಜ್ಞೇನಾಯಜದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಅಶ್ವಮೇಧೇ ದಕ್ಷಿಣಾಬಾಹುಲ್ಯಮಶ್ವಮೇಧಪ್ರಕರಣೇ ಸ್ಥಿತಮ್ । ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಅಭಿಸಂಗತಾ ಬಭೂವುರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕುರುಪಂಚಾಲಾನಾಮಿತಿ ಕುತೋ ವಿಶೇಷಣಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತೇಷು ಹೀತಿ ।
ತತ್ರ ಯಜ್ಞಶಾಲಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಿಜಿಜ್ಞಾಸಾಮೇವಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಿಕಾಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನೂಚಾನತ್ವಮನುವಚನಸಮರ್ಥತ್ವಮ್ । ಏಷಾಂ ಮಧ್ಯೇಽತಿಶಯೇನಾನೂಚಾನೋಽನೂಚಾನತಮಃ ಸ ಕಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಏಕಸ್ಯ ಪಲಸ್ಯ ಚತ್ವಾರೋ ಭಾಗಾಸ್ತೇಷಾಮೇಕೋ ಭಾಗಃ ಪಾದ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಶೃಂಗಯೋರ್ದಶ ದಶ ಪಾದಾಃ ಸಂಬಧ್ಯೇರನ್ನಿತಿ ಶಂಕಾಂ ನಿರಾಕರ್ತುಂ ವಿಭಜತೇ —
ಪಂಚೇತಿ ।
ಏಕೈಕಸ್ಮಿಞ್ಶೃಂಗ ಆಬದ್ಧಾ ಬಭೂವುರಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ॥೧॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವೇದಾಧ್ಯಯನಸಂಪನ್ನಾಸ್ತದರ್ಥನಿಷ್ಠಾ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಉತ್ಕಾಲಯತೂದ್ಗಮಯತು । ಯತೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಾದ್ಯಜುರ್ವೇದವಿದಃ ಸಕಾಶಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಸಾಮವಿಧಿಂ ಶೃಣೋತಿ ಋಕ್ಷು ಚಾಧ್ಯಾರೂಢಂ ಸಾಮ ಗೀಯತೇ ತ್ರಿಷ್ವೇವ ಚ ವೇದೇಷ್ವಂತರ್ಭೂತೋಽಥರ್ವವೇದಸ್ತಸ್ಮಾದರ್ಥಾದ್ಯಜುರ್ವೇದಿನೋ ಮುನೇಃ ಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ಸಾಮವೇದಾಧ್ಯಯನಾನುಪಪತ್ತೇರ್ವೇದಚತುಷ್ಟಯವಿಶಿಷ್ಟೋ ಮುನಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ನಿಮಿತ್ತನಿವೇದನಪೂರ್ವಕಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಂ ಸಭ್ಯಾನಾಂ ಕ್ರೋಧಪ್ರಾಪ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇನೇತಿ ।
ಕ್ರೋಧಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಕ್ರುದ್ಧೇಷ್ವಿತಿ ।
ಅಶ್ವಲಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ಪ್ರಾಥಮ್ಯೇ ಹೇತುಃ —
ರಾಜೇತಿ ।
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಮಿತ್ಯನುವಾದೋಽನ್ವಯಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಶ್ನಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನೌದ್ಧತ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ಲಿಂಗಮಿತಿ ಸೂಚಯತಿ —
ಸ ಹೇತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ತರ್ಹಿ ಸ್ವಗೃಹಂ ಪ್ರತಿ ಗಾವೋ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠಪಣಭೂತಾ ನೀತಾಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇದಾನೀಮಿತಿ ।
ನ ತಸ್ಯ ತಾದೃಶೀ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾ ಪ್ರತಿಭಾತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ ಏವೇತಿ ॥೨॥
ತತ್ರ ಪ್ರಥಮಂ ಮುನೇರಾಭಿಮುಖ್ಯಮಾಪಾದಯಿತುಂ ಸಂಬೋಧಯತಿ —
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇತಿ ।
ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾಽಽಶ್ವಲಪ್ರಶ್ನೇ ಪ್ರಸ್ತುತೇ ತಸ್ಯೋದ್ಗೀಥಾಧಿಕಾರೇಣ ಸಂಗತಿಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಮಧುಕಾಂಡೇ ಪೂರ್ವತ್ರ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೇ ಯದುದ್ಗೀಥಪ್ರಕರಣಂ ತಸ್ಮಿನಾಸಂಗಪಾಪ್ಮನೋ ಮೃತ್ಯೋರಪತ್ಯಯಃ ಸಮುಚ್ಚಿತೇನ ಕರ್ಮಣಾ ಸಂಕ್ಷೇಪತೋ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ತಸ್ಯೈವೋದ್ಗೀಥದರ್ಶನಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ । ಪರೀಕ್ಷಾವಿಷಯೋ ವಿಚಾರಭೂಮಿರಿಯಂ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನರೂಪೋ ಗ್ರಂಥ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ತಚ್ಛಬ್ದಃ ಸಮನಂತರನಿರ್ದಿಷ್ಟಗ್ರಂಥವಿಷಯಃ । ದರ್ಶನಮುದ್ಗೀಥೋಪಾಸನಂ ತಸ್ಯ ವಿಶೇಷೋ ವಾಗಾದೇರಗ್ನ್ಯಾದ್ಯಾತ್ಮತ್ವವಿಜ್ಞಾನಂ ತತ್ಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥೋಽಯಂ ಪ್ರಕ್ರಮಃ ।
ಏವಮವಾಂತರಸಂಗತಿಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಶ್ನಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದಿದಮಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯುನಾಽಽಪ್ತಮಿತ್ಯನೇನ ಮೃತ್ಯುನಾಽಭಿಪನ್ನಮಿತ್ಯಸ್ಯ ಗತಾರ್ಥತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಕೇವಲಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಣೋ ಮೃತ್ಯುತ್ವಾತ್ತೇನ ಮೃತ್ಯೋರತ್ಯಯಾಯೋಗಾತ್ತದತ್ಯಯಸಾಧನಂ ಕಿಂಚಿದ್ದರ್ಶನಮೇವ ವಾಚ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಯೇನ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕೇನೇತಿ ।
ದರ್ಶನವಿಷಯಂ ಪ್ರಶ್ನಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಯೇನ ಮುಖ್ಯಪ್ರಾಣಾತ್ಮದರ್ಶನೇನಾತಿಮುಚ್ಯತೇ ತದುದ್ಗೀಥಪ್ರಕ್ರಿಯಾಯಾಮೇವೋಕ್ತಂ ತಥಾಚ ಮೃತ್ಯೋರತ್ಯಯೋಪಾಯಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿರ್ಜ್ಞಾತತ್ವಾತ್ಕೇನೇತಿಪ್ರಶ್ನಾನುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ತಸ್ಯೈವ ಪರೀಕ್ಷಾವಿಷಯೋಽಯಮಿತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಮಾದಾಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ।
ಉದ್ಗೀಥಪ್ರಕರಣೇ ವಾಗಾದೇರಗ್ನ್ಯಾದ್ಯಾತ್ಮತ್ವದರ್ಶನರೂಪೋ ಯೋ ವಿಶೇಷೋ ವಕ್ತವ್ಯೋಽಪಿ ನೋಕ್ತಸ್ತದುಕ್ತ್ಯರ್ಥೋಽಯಂ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನರೂಪೋ ಗ್ರಂಥ ಇತಿ ಕೃತ್ವಾ ಕೇನೇತ್ಯಾದಿಪ್ರಶೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕೀದೃಕ್ಪುನರ್ದರ್ಶನಂ ಮೃತ್ಯುಜಯಸಾಧನಂ ಹೋತ್ರೇತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಸ್ಯೇತಿ ।
ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ ವಾಗ್ವೈ ಯಜ್ಞಸ್ಯೇತಾದಿನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮೇವ ವಿಶದಯಿತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಃ ಪುನರಿತಿ ।
ದರ್ಶನವಿಷಯಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಯಜ್ಞಶಬ್ದಸ್ಯ ಯಜಮಾನೇ ವೃದ್ಧಪ್ರಯೋಗೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಜ್ಞ ಇತಿ ।
ಯಜಮಾನಸ್ಯ ಯಾ ವಾಗಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಸೈವಾಧಿಯಜ್ಞೇ ಹೋತಾಽಸ್ತು ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ತಯೋರ್ದೇವತಾತ್ಮನಾ ದರ್ಶನಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ತಯೋರಗ್ನ್ಯಾತ್ಮನಾ ದರ್ಶನಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಾವಷ್ಟಂಭೇನ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ತತ್ರೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ವಾಗಗ್ನ್ಯೋರೇಕತ್ವಂ ತದಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ತಯೋರೇಕತ್ವೇಽಪಿ ಕುತೋ ಹೇತುಸ್ತದೈಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಸ ಮುಕ್ತಿರಿತ್ಯೇತದವತಾರಯಿತುಂ ಭೂಮಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ಯದೇತದಿತಿ ।
ನ ಕೇವಲಮೇತದುಭಯಂ ಮೃತ್ಯುನಾ ಸಂಸ್ಪೃಷ್ಟಮೇವ ಕಿಂತು ತೇನ ವಶೀಕೃತಂ ಚೇತ್ಯಾಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇತಿ ।
ಮೃತ್ಯುನಾಽಽಪ್ತಂ ಮೃತ್ಯುನಾಽಭಿಪನ್ನಮಿತ್ಯನಯೋರರ್ಥಮನೂದ್ಯ ಹೋತ್ರೇತ್ಯಾದೇರರ್ಥಮನುವದತಿ —
ತದನೇನೇತಿ ।
ಸಾಧನದ್ವಯಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಯಜಮಾನಗ್ರಹಣಂ ಹೋತುರುಪಲಕ್ಷಣಮ್ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಸಮನಂತರವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತದೇತದಾಹೇತಿ ।
ಮುಕ್ತಿಶಬ್ದಸ್ತತ್ಸಾಧನವಿಷಯಃ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಅಗ್ನಿಸ್ವರೂಪೇತಿ ।
ವಾಚೋ ಹೋತುಶ್ಚಾಗ್ನಿಸ್ವರೂಪೇಣ ದರ್ಶನಮೇವ ಮುಕ್ತಿಹೇತುರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಯದೈವೇತಿ ।
ಸ ಮುಕ್ತಿರಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಸಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸಾಽತಿಮುಕ್ತಿರಿತಿ ।
ಮುಕ್ತ್ಯತಿಮುಕ್ತ್ಯೋರಸಂಕೀರ್ಣತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸಾಧನದ್ವಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಾಪ್ತಿರತಿಮುಕ್ತಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತಾಮೇವ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಯಾ ಫಲಭೂತೇತಿ ।
ಫಲಭೂತಾಯಾಮಗ್ನ್ಯಾದಿದೇವತಾಪ್ರಾಪ್ತೌ ಕಥಮತಿಮುಕ್ತಿಶಬ್ದೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ನನು ವಾಗಾದೀನಾಮಗ್ನ್ಯಾದಿಭಾವೋಽತ್ರ ಶ್ರೂಯತೇ ಯಜಮಾನಸ್ಯ ತು ನ ಕಿಂಚಿದುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಜಮಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತೇನೈವ ಗತಾರ್ಥತ್ವಾದನರ್ಥಕಮಿದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಬಾಢಮಿತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ದರ್ಶನವತ್ಫಲೇಽಪಿ ವಿಶೇಷಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮೃತ್ಯುಪ್ರಾಪ್ತೀತಿ ॥೩॥
ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇತಿ ।
ಆಶ್ರಯಭೂತಾನಿ ಕಾನಿ ತಾನೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಾದೀತಿ ।
ಪ್ರತಿಕ್ಷಣಮನ್ಯಥಾತ್ವಂ ವಿಪರಿಣಾಮಃ । ಅಗ್ನ್ಯಾದಿಸಾಧನಾನ್ಯಾಶ್ರಿತ್ಯ ಕಾಮ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಮೃತ್ಯುಶಬ್ದಿತಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ತೇಷಾಂ ಸಾಧನಾನಾಂ ವಿಪರಿಣಾಮಹೇತುತ್ವಾತ್ಕಾಲೋ ಮೃತ್ಯುಸ್ತತೋಽತಿಮುಕ್ತಿರ್ವಕ್ತವ್ಯೇತ್ಯುತ್ತರಗ್ರಂಥಾರಂಭ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಣೋ ಮುಕ್ತಿರುಕ್ತಾ ಚೇತ್ಕಾಲಾದಪಿ ಸೋಕ್ತೈವ ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾಂತರ್ಭಾವೇನ ಮೃತ್ಯುತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪೃಥಗಿತಿ ।
ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷತಯಾ ಕಾಲಸ್ಯ ಮೃತ್ಯುತ್ವಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಕ್ರಿಯೇತಿ ।
ಕಾಲಸ್ಯ ಪೃಥಙ್ಮೃತ್ಯುತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉತ್ತರಗ್ರಂಥಸ್ಥಪ್ರಶ್ನಯೋರ್ವಿಷಯಂ ಭೇತ್ತುಂ ಕಾಲಂ ಭಿನತ್ತಿ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಶ್ಚಂದ್ರಶ್ಚೇತಿ ಕರ್ತೃಭೇದಾದ್ವೈವಿಧ್ಯಮುನ್ನೇಯಮ್ ।
ಕಾಲಸ್ಯ ದೈರೂಪ್ಯೇ ಸತ್ಯಾದ್ಯಕಂಡಿಕಾವಿಷಯಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಅಹೋರಾತ್ರಯೋರ್ಮೃತ್ಯುತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ತಾಭ್ಯಾಮತಿಮುಕ್ತಿರ್ವಕ್ತವ್ಯಾ ತದೇವ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಹೋರಾತ್ರಾಭ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಯಜ್ಞಸಾಧನಂ ಚ ತಥಾ ತಾಭ್ಯಾಂ ಜಾಯತೇ ವರ್ಧತೇ ನಶ್ಯತಿ ಚೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪ್ರತಿವಚನವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇ ಯಜ್ಞಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಜಮಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ಸ ಮುಕ್ತಿರಿತ್ಯಸ್ಯ ತತ್ಪರ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಜಮಾನಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಯೈವಾಕ್ಷರಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಸೋಽಧ್ವರ್ಯುರಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತರೀತ್ಯಾಽಽದಿತ್ಯಾತ್ಮತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಮಹೋರಾತ್ರಲಕ್ಷಣಾನ್ಮೃತ್ಯೋರತಿರಿಮುಕ್ತಿರತ ಆಹ —
ಆದಿತ್ಯೇತಿ ।
’ನೋದೇತಾ ನಾಸ್ತಮೇತಾ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರಾದಿತ್ಯೇ ವಸ್ತುತೋ ನಾಹೋರಾತ್ರೇ ಸ್ತಃ । ತಥಾ ಚ ತದಾತ್ಮನಿ ವಿದುಷ್ಯಪಿ ನ ತೇ ಸಂಭವತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೪॥
ಕಂಡಿಕಾಂತರಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಇದಾನೀಮಿತಿ ।
ನನ್ವಹೋರಾತ್ರಾದಿಲಕ್ಷಣೇ ಕಾಲೇ ತಿಥ್ಯಾದಿಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಕಾಲಸ್ಯಾಂತರ್ಭಾವಾತ್ತತೋಽತಿಮುಕ್ತಾವುಕ್ತಾಯಾಂ ತಿಥ್ಯಾದಿಲಕ್ಷಣಾದಪಿ ಕಾಲಾದಸಾವುಕ್ತೈವೇತಿ ಕೃತಂ ಪೃಥಗಾರಂಭೇಣೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಹೋರಾತ್ರಯೋರಿತಿ ।
ಅವಿಶಿಷ್ಟಯೋರ್ವೃದ್ಧಿಕ್ಷಯಶೂನ್ಯಯೋರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಿಥ್ಯಾದಿಕ್ಷಣಾತ್ಕಾಲಾದತಿಮುಕ್ತಿರತ ಆಹ —
ಅತಸ್ತದಾಪತ್ತ್ಯೇತಿ ।
ಚಂದ್ರಾಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾ ತಿಥ್ಯಾದ್ಯತ್ಯಯೋ ಮಾಧ್ಯಂದಿನಶ್ರುತ್ಯೋಚ್ಯತೇ ಕಾಣ್ವಶ್ರುತ್ಯಾ ತು ವಾಯುಭಾವಾಪತ್ತ್ಯಾ ತದತ್ಯಯ ಉಕ್ತಃ ।
ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತ್ಯೇರ್ವಿರೋಧೇ ಕಃ ಸಮಾಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕಾಣ್ವಶ್ರುತಾವಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉದ್ಗಾತುರಪಿ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮಕವಾಯುರೂಪತ್ವಂ ಶ್ರುತಿದ್ವಯಾನುಸಾರೇಣ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸ ಏವೇತಿ ।
ನ ಕೇವಲಮುದ್ಗಾತುಃ ಪ್ರಾಣತ್ವಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಮಾತ್ರೇಣ ಪ್ರತಿಪನ್ನಂ ಕಿಂತು ವಿಚಾರ್ಯ ನಿರ್ಧಾರಿತಂ ಚೇತ್ಯಾಹ —
ವಾಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಚಂದ್ರಮಸೋಶ್ಚೈಕತ್ವಂ ಸಪ್ತಾನ್ನಾಧಿಕಾರೇ ನಿರ್ಧಾರಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಉಕ್ತಯಾ ರೀತ್ಯಾ ಪ್ರಾಣಾದೀನಾಮೇಕತ್ವೇ ಶ್ರುತ್ಯೇರವಿರೋಧಂ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
ಮನೋಬ್ರಹ್ಮಣೋಶ್ಚಂದ್ರಮಸಾ ಪ್ರಾಣೋದ್ಗಾತ್ರೋಶ್ಚ ವಾಯುನೋಪಾಸ್ಯತ್ವೇನೋಪಸಂಗ್ರಹೇ ಮೃತ್ಯುತರಣೇ ವಿಶೇಷೋ ನಾಸ್ತೀತಿ ಶ್ರುತ್ಯೋರ್ವಿಕಲ್ಪೇನೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಉಪಸಂಹರತಿ ಪ್ರಾಣಮುದ್ಗಾತಾರಂ ಚ ತದ್ರೂಪೇಣೋಪಾಸ್ಯತಯಾ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ ಕಾಣ್ವ ಶ್ರುತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚ ಕಾಣ್ವಶ್ರುತಿರುಪಪನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ವಾಯುಃ ಸೂತ್ರಾತ್ಮಾ ತನ್ನಿಮಿತ್ತೌ ಸ್ವಾವಯವಸ್ಯ ಚಂದ್ರಮಸೋ ವೃದ್ಧಿಹ್ರಾಸೌ । ಸೂತ್ರಾಧೀನಾ ಹಿ ಚಂದ್ರಾದೇರ್ಜಗತಶ್ಚೇಷ್ಟೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವೃದ್ಧ್ಯಾದಿಹೇತುತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಕರ್ತುಶ್ಚಂದ್ರಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಾಯೋಶ್ಚಂದ್ರಮಸಿ ಕಾರಯಿತೃತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಉದಿತಾನುದಿತಹೋಮವದ್ವಿಕಲ್ಪಮುಪೇತ್ಯಾವಿರೋಧಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ಮಾಧ್ಯಂದಿನಶ್ರುತಿಃ । ಸಾಧನದ್ವಯಸ್ಯೇತ್ಯುಭಯತ್ರ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ತತ್ರಾಽಽದೌ ಮನಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಶ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಉತ್ತರತ್ರ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋದ್ಗಾತುಶ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ । ತಚ್ಛಬ್ದಶ್ಚಂದ್ರವಿಷಯಃ ॥೫॥
ಯದಿದಮಂತರಿಕ್ಷಮಿತ್ಯಾದಿ ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಂ ವೃತ್ತಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಮುಪಾದತ್ತೇ —
ಮೃತ್ಯೋರಿತಿ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಭಾವೇನ ಕ್ರಿಯಾಪದೇ ನೇತವ್ಯೇ । ಇತ್ಯೇತತ್ಪ್ರಶ್ನರೂಪಮುಚ್ಯತೇ ಸಮನಂತರವಾಕ್ಯೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದಿದಮಿತಿ ।
ಕೇನೇತಿಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ವಿಷಯಾಮಾಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನವಿಷಯಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಆಲಂಬನಮಂತರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯೋಪಸಂಹರತಿ —
ಕೇನೇತಿ ।
ಅಕ್ಷರನ್ಯಾಸೋಽಕ್ಷರಾಣಾಮರ್ಥೇಷು ವೃತ್ತಿರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಮನೋ ವೈ ಯಜ್ಞಸ್ಯೇತ್ಯಾದೇರರ್ಥಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ವ್ಯವಹಾರಭೂಮಿಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ತೃತೀಯಾ ತೃತೀಯಾಭ್ಯಾಂ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ದರ್ಶನಫಲಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ವಾಗಾದೀನಾಮಗ್ನ್ಯಾದಿಭಾವೇನ ದರ್ಶನಮುಕ್ತಂ ತ್ವಗಾದೀನಾಂ ತು ವಾಯ್ವಾದಿಭಾವೇನ ದರ್ಶನಂ ವಕ್ತವ್ಯಂ ತತ್ಕಥಂ ವಕ್ತವ್ಯಶೇಷೇ ಸತ್ಯುಪಸಂಹಾರೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಾಣೀತಿ ।
ವಾಗಾದಾವುಕ್ತನ್ಯಾಯಸ್ಯ ತ್ವಗಾದಾವತಿದೇಶೋಽತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಏವಂ ಪ್ರಕಾರಾ ಇತಿ ।
ಅಥಶಬ್ದೋ ದರ್ಶನಪ್ರಭೇದಕಥನಾನಂತರ್ಯಾರ್ಥಃ ।
ಕೇಯಂ ಸಂಪನ್ನಾಮೇತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಸಂಪನ್ನಾಮೇತಿ ।
ಉತ್ತರಮಾಹ —
ಕೇನಚಿದಿತಿ ।
ಮಹತಾಂ ಫಲವತಾಮಶ್ವಮೇಧಾದಿಕರ್ಮಣಾಂ ಕರ್ಮತ್ವಾದಿನಾ ಸಾಮಾನ್ಯೇನಾಲ್ಪೀಯಸ್ಸು ಕರ್ಮಸು ವಿವಕ್ಷಿತಫಲಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಸಂಪತ್ತಿಸ್ಸಂಪದುಚ್ಯತೇ । ಯಥಾಶಕ್ತ್ಯಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿನಿರ್ವರ್ತನೇನಾಶ್ವಮೇಧಾದಿ ಮಯಾ ನಿರ್ವರ್ತ್ಯತ ಇತಿ ಧ್ಯಾನಂ ಸಂಪದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದ್ವಾ ಫಲಸ್ಯೈವ ದೇವಲೋಕಾದೇರುಜ್ಜ್ವಲತ್ವಾದಿಸಾಮಾನ್ಯೇನಾಽಽಜ್ಯಾದ್ಯಾಹುತಿಷು ಸಂಪಾದನಂ ಸಂಪದಿತ್ಯಾಹ —
ಫಲಸ್ಯೇತಿ ।
ಸಂಪದನುಷ್ಠಾನಾವಸರಮಾದರ್ಶಯತಿ —
ಸರ್ವೋತ್ಸಾಹೇನೇತಿ ।
ಅಸಂಭವೋಽನುಷ್ಠಾನಸ್ಯ ಯದೇತಿ ಶೇಷಃ । ಕರ್ಮಿಣಾಮೇವ ಸಂಪದನುಷ್ಠಾನೇಽವಿಕಾರ ಇತಿ ದರ್ಶಯಿತುಮಾಹಿತಾಗ್ನಿಃ ಸನ್ನಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಾಮಿತಿ ನಿರ್ಧಾರಣೇ ಷಷ್ಠೀ । ಯಥಾಸಂಭವಂ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಾನುರೂಪಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಆದಾಯೇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಾಲಂಬನೀಕೃತ್ಯೇತಿ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಕರ್ಮಿತ್ವಮೇವ ಸಂಪದನುಷ್ಠಾತುರಪೇಕ್ಷ್ಯತೇ ಕಿಂತು ತತ್ಫಲವಿದ್ಯಾವತ್ತ್ವಮಪೀತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ತದೇವ ಕರ್ಮಫಲಮೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಾಣ್ಯೇವ ಫಲವಂತಿ ನ ಸಂಪದಸ್ತತ್ಕಥಂ ತಾಸಾಂ ಕಾರ್ಯತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ವಿಹಿತಾಧ್ಯಯನಸ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಾನುಷ್ಠಾನಾದಿಪರಂಪರಯಾ ಫಲವತ್ತ್ವಮಿಷ್ಟಮ್ । ನ ಚಾಶ್ವಮೇಧಾದಿಷು ಸರ್ವೇಷಾಮನುಷ್ಠಾನಸಂಭವಃ ಕರ್ಮಸ್ವಧಿಕೃತಾನಾಮಪಿ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾನಾಂ ಕೇಷಾಂಚಿದನುಷ್ಠಾನಾಸಂಭವಾದತಸ್ತೇಷಾಂ ತದಧ್ಯಯನಾರ್ಥವತ್ತ್ವಾನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಸಂಪದಾಮಪಿ ಫಲವತ್ತ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಹತೋಽಶ್ವಮೇಧಾದಿಫಲಸ್ಯ ಕಥಮಲ್ಪೀಯಸ್ಯಾ ಸಂಪದಾ ಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದೀತಿ ।
ತದಾ ತತ್ಪಾಠಃ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾರ್ಥ ಏವೇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅಧ್ಯಯನಸ್ಯ ಫಲವತ್ತ್ವೇ ವಕ್ತವ್ಯೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತೇಷಾಂ ರಾಜಸೂಯಾದೀನಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀನಾಂ ರಾಜಸೂಯಾದ್ಯಧ್ಯಯನಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ತೇಷಾಂ ಸಂಪದೈವ ತತ್ಫಲಪ್ರಾಪ್ತಾವಪಿ ಕಿಂ ಸಿಧ್ಯತಿ ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾತ್ಸಂಪದಾಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಣಾಮಿವೇತಿ ದೃಷ್ಟಾಂತಾರ್ಥೋಽಪಿಶಬ್ದಃ ।
ತಾಸಾಂ ಫಲವತ್ತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ॥೬॥
ಸಂಪದಾಮಾರಂಭಮುಪಪಾದ್ಯ ಪ್ರಶ್ನವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇತೀತಿ ।
ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕತಿಭಿರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕತಿಭಿಃ ಕತಮಾ ಇತಿ ಪ್ರಶ್ನಯೋರ್ವಿಷಯಭೇದಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸಂಖ್ಯೇಯೇತಿ ।
ಸ್ತೋತ್ರಿಯಾ ನಾಮಾನ್ಯಾಽಪಿ ಕಾಚಿದೃಗ್ಜಾತಿರಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಾಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಅನ್ಯಾ ವೇತಿ ಶಸ್ತ್ರಜಾತಿಗ್ರಹಃ । ವಿಧೇಯಭೇದಾತ್ಸರ್ವಶಬ್ದಾಪುನರುಕ್ತಿಃ । ಅತಶ್ಚ ಸಂಪತ್ತಿಕರಣಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸಂಖ್ಯಾಸಾಮಾನ್ಯಾತ್ತ್ರಿತ್ವಾವಿಶೇಷಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಪ್ರಾಣಭೃಜ್ಜಾತಂ ಲೋಕತ್ರಯಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ ॥೭॥
ಪ್ರಥಮಃ ಸಂಖ್ಯಾವಿಷಯೋ ದ್ವಿತೀಯಸ್ತು ಸಂಖ್ಯೇಯವಿಷಯಃ ಪ್ರಶ್ನ ಇತಿ ವಿಭಾಗಂ ಲಕ್ಷಯತಿ —
ಪೂರ್ವವದಿತಿ ।
ತೇನ ಸಾಮಾನ್ಯೇನೋಜ್ಜ್ವಲತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯಾಽಽಹ —
ದೇವಲೋಕಾಖ್ಯಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಮಾಂಸಾದ್ಯಾಹುತೀನಾಂ ಪಿತೃಲೋಕೇನ ಸಹ ಯಥೋಕ್ತಂ ಸಾಮಾನ್ಯಮತ ಆಹ —
ಪಿತೃಲೋಕೇತಿ ।
ಅಧೋಗಮನಮಪೇಕ್ಷ್ಯೇತಿ ।
ಅಸ್ತಿ ಹಿ ಸೋಮಾದ್ಯಾಹುತೀನಾಮಧಸ್ತಾದ್ಗಮನಮಸ್ತಿ ಚ ಮನುಷ್ಯಲೋಕಸ್ಯ ಪಾಪಪ್ರಚುರಸ್ಯ ತಾದೃಗ್ಗಮನಂ ತದಪೇಕ್ಷ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತಃ ಸಾಮಾನ್ಯಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ॥೮॥
ದಕ್ಷಿಣತ ಆಹವನೀಯಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ । ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಂ ಬಹುವಚನಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಏಕಯಾಹೀತಿ ।
ಜಲ್ಪಕಥಾ ಪ್ರಸ್ತುತೇತಿ ಹೃದಿ ನಿಧಾಯ ಬಹೂಕ್ತೇರ್ಗತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಮನಸೋ ದೇವತಾತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಮನಸೇತಿ ।
ವರ್ತನೀ ವರ್ತ್ಮನೀ ತಯೋರ್ವಾಙ್ಮನಸಯೋರ್ವರ್ತ್ಮನೋರನ್ಯತರಾಂ ವಾಚಂ ಮನಸಾ ಮೌನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಂಸ್ಕರೋತಿ ವಾಗ್ವಿಸರ್ಗೇ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತವಿಧಾನಾದಿತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಸ್ಯಾರ್ಥಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಸಂಪದಃ ಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ದೇವಾಃ ಸರ್ವೇ ಯಸ್ಮಿನ್ಮನಸ್ಯೇಕಂ ಭವಂತ್ಯಭಿನ್ನತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಂತೇ ತಸ್ಮಿನ್ವಿಶ್ವದೇವದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಭವತ್ಯನಂತಲೋಕಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಸ್ಯಾರ್ಥಃ ।
ಅನಂತಮೇವೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತೇನೇತಿ ।
ಉಕ್ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ತೇನ ಮನಸಿ ವಿಶ್ವದೇವದೃಷ್ಟ್ಯಧ್ಯಾಸೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಸ ಇತ್ಯುಪಾಸಕೋಕ್ತಿಃ ॥೯॥
ಪೂರ್ವವದಿತ್ಯಭಿಮುಖೀಕರಣಾಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರತಿವಚನಮುಪಾದತ್ತೇ —
ಸ್ತೋತ್ರಿಯಾ ವೇತಿ ।
ಪ್ರಗೀತಮೃಗ್ಜಾತಂ ಸ್ತೋತ್ರಮಪ್ರಗೀತಂ ಶಸ್ತ್ರಮ್ ।
ಕತಮಾಸ್ತಾಸ್ತಿಸ್ರ ಇತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಂ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋಪಾದತ್ತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಯಜ್ಞಾಧಿಕಾರಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪುರೋನುವಾಕ್ಯಾದಿನಾ ಲೋಕತ್ರಯಜಯಲಕ್ಷಣಂ ಫಲಂ ಕೇನ ಸಾಮಾನ್ಯೇನೇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ ಸಂಖ್ಯಾವಿಶೇಷೇಣೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ತದಿತಿ ।
ಅಧಿಯಜ್ಞೇ ತ್ರಯಮುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯಿತ್ವಾಽಧ್ಯಾತ್ಮವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯಿತುಮುತ್ತರೋ ಗ್ರಂಥ ಇತ್ಯಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾದೌ ಪುರೋನುವಾಕ್ಯಾದೌ ಚ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿಲೋಕದೃಷ್ಟಿರಿತಿ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಕತಮಾ ಇತಿ ।
ಅಪಾನೇ ಯಾಜ್ಯಾದೃಷ್ಟೌ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅಪಾನೇನ ಹೀತಿ ।
ಹಸ್ತಾದ್ಯಾದಾನವ್ಯಾಪಾರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಾಣಾಪಾನವ್ಯಾಪಾರವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಶಸ್ತ್ರಪ್ರಯೋಗಸ್ಯ ಶ್ರುತ್ಯಂತರೇ ಸಿದ್ಧತ್ವಾದ್ವ್ಯಾನೇ ಶಸ್ಯಾದೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಅಪ್ರಾಣನ್ನಿತಿ ।
ತತ್ರ ಪುರೋನುವಾಕ್ಯಾದಿಷು ಚೇತಿ ಯಾವತ್ । ಇಹೇತ್ಯನಂತರವಾಕ್ಯೋಕ್ತಿಃ । ಸರ್ವಮನ್ಯದಿತಿ ಸಂಖ್ಯಾಸಾಮಾನ್ಯೋಕ್ತಿಃ ।
ಕಿಂ ತದ್ವಿಶೇಷಸಂಬಂಧಸಾಮಾನ್ಯಂ ತದಾಹ —
ಲೋಕೇತಿ ।
ಪೃಥಿವೀಲಕ್ಷಣೇನ ಲೋಕೇನ ಸಹ ಪ್ರಥಮತ್ವೇನ ಸಂಬಂಧಸಾಮಾನ್ಯಂ ಪುರೋನುವಾಕ್ಯಾಯಾಮಸ್ತಿ ತೇನ ತಯಾ ಪೃಥಿವೀಲೋಕಮೇವ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಶ್ವಲಸ್ಯ ತೂಷ್ಣೀಭಾವಂ ಭಜತೋಽಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ । ನಾಯಮಿತಿ ॥೧೦॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರಯನ್ನಾಖ್ಯಾಯಿಕಾ ಕಿಮರ್ಥೇತಿ ಶಂಕಮಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಆಖ್ಯಾಯಿಕೇತಿ ।
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋ ಹಿ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಕರ್ಷವಶಾದತ್ರ ಪೂಜಾಭಾಗೀ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ ನಾಽಽರ್ತಭಾಗಸ್ತಥಾ ವಿದ್ಯಾಮಾಂದ್ಯಾದತೋ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯರ್ಥೇಯಮಾಖ್ಯಾಯಿಕೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇದಾನೀಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರ್ಥಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಮೃತ್ಯೋರಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯುಸ್ವರೂಪಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಃ ಪುನರಸಾವಿತಿ ।
ತತ್ಸ್ವರೂಪನಿರೂಪಣಾರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಮೃತ್ಯುರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಸ್ವಾಭಾವಿಕಂ ನೈಸರ್ಗಿಕಮನಾದಿಸಿದ್ಧಮಜ್ಞಾನಂ ತಸ್ಮಾದಾಸಂಗಃ ಸ ಆಸ್ಪದಮಿವಾಽಽಸ್ಪದಂ ಯಸ್ಯ ಸ ತಥೇತಿ ವಿಗ್ರಹಃ ।
ತಸ್ಯ ವಿಷಯಮುಕ್ತ್ವಾ ವ್ಯಪ್ತಿಮಾಹ —
ಅಧ್ಯಾತ್ಮೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಮಾಹ —
ಗ್ರಹೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಮೃತ್ಯುವ್ಯಾಪ್ತಿಮಗ್ನ್ಯಾದೀನಾಂ ಕಥಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಾನ್ಯಪಿ ಗ್ರಹಾತಿಗ್ರಹಗೃಹೀತಾನ್ಯೇವಾರ್ಥೋಂದ್ರಿಯಸಂಸರ್ಗಿತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತದ್ಗತೋ ವಿಶೇಷೋಽಗ್ನ್ಯಾದಿಗತೋ ದೃಷ್ಟಿಭೇದ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಕಶ್ಚಿದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸೂತ್ರಸ್ಯಾಪಿ ಮೃತ್ಯುಗ್ರಸ್ತತ್ವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಅಗ್ನ್ಯಾದಿತ್ಯಾದ್ಯಾತ್ಮಕಂ ಸೌತ್ರಂ ಪದಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಫಲಂ ಯಥೋಕ್ತಮೃತ್ಯುಗ್ರಸ್ತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಮಿತಿ ಮೃತ್ಯೋರ್ಬಂಧನರೂಪಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಮುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನನು ಮೋಕ್ಷೇ ಕರ್ತವ್ಯೇ ಬಂಧರೂಪೋಪವರ್ಣನಮನುಪಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬದ್ಧಸ್ಯ ಹೀತಿ ।
ಅಗ್ನ್ಯಾದೀನಾಂ ಯಥೋಕ್ತಮೃತ್ಯುವ್ಯಾಪ್ತಿಮುಕ್ತಾಂ ವ್ಯಕ್ತೀಕರೋತಿ —
ಯದಪೀತಿ ।
ಅವಿನಿರ್ಮುಕ್ತ ಏವಾತಿಮುಕ್ತೋಽಪೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಸೂತ್ರಸ್ಯ ಯಥೋಕ್ತಮೃತ್ಯುವ್ಯಾಪ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮಗ್ನ್ಯಾದೀನಾಂ ಮೃತ್ಯುವ್ಯಾಪ್ತಿರ್ನ ಹಿ ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಸ್ತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏಕ ಇತಿ ।
ಬಹವಾ ಇತಿ ಚ್ಛಾಂದಸಮ್ ।
ತಥಾಽಪಿ ವಿದುಷೋ ಮೃತ್ಯೋರತಿಮುಕ್ತಸ್ಯ ನ ತದಾಪ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದಾತ್ಮೇತಿ ।
ಸೌತ್ರೇ ಪದೇ ಮೃತ್ಯುವ್ಯಾಪ್ತಿಂ ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಮನಸಿ ಕಾರ್ಯಕರಣರೂಪೇಣ ದಿವಶ್ಚಾಽಽದಿತ್ಯಸ್ಯ ಚೈಕ್ಯಮಸ್ತು ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಗ್ರಹಾತಿಗ್ರಹಗೃಹೀತತ್ವಂ ಸೂತ್ರಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮನಶ್ಚೇತಿ ।
ವಾಗಾದೇರ್ವಕ್ತವ್ಯಾದೇಶ್ಚ ಗ್ರಹತ್ವೇಽತಿಗ್ರಹತ್ವೇ ಚ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೇ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಕರ್ಮಫಲಸ್ಯ ಸಂಸಾರತ್ವಾಚ್ಚ ತತ್ಫಲಂ ಸೌತ್ರಂ ಪದಂ ಮೃತ್ಯುಗ್ರಸ್ತಮೇವೇತ್ಯಾಹ —
ಸುವಿಚಾರಿತಂ ಚೇತಿ ।
ಯದೇವ ಕರ್ಮಬಂಧಪ್ರವೃತ್ತಿಪ್ರಯೋಜಕಂ ತದೇವ ಬಂಧನಿವೃತ್ತೇರ್ನ ಕಾರಣಮತಃ ಕರ್ಮಫಲಂ ಹೈರಣ್ಯಗರ್ಭಂ ಪದಂ ಬಂಧನಮೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ವಮತಮುಕ್ತ್ವಾ ಮತಾಂತರಮಾಹ —
ಕೇಚಿತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಸರ್ವಮೇವ ಕರ್ಮೇತಿ ಶೇಷಃ । ಸ್ವರ್ಗಕಾಮವಾಕ್ಯೇ ದೇಹಾತ್ಮತ್ವನಿವೃತ್ತಿರ್ಗೋದೋಹನವಾಕ್ಯೇ ಸ್ವತಂತ್ರಾಧಿಕಾರನಿವೃತ್ತಿರ್ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕವಿಧಿಷ್ವರ್ಥಾಂತರೋಪದೇಶೇನ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಪ್ರವೃತ್ತಿನಿರೋಧೋ ನಿಷೇಧೇಷು ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ನೈಸರ್ಗಿಕಪ್ರವೃತ್ತಯೋ ನಿರುಧ್ಯಂತೇ ತದೇವಂ ಸರ್ವಮೇವ ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರೇಣ ಮೋಕ್ಷಪರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಾತ್ಕರ್ಮಣೋ ಹೇತೋರುತ್ತರಮುತ್ತರಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಮತಿಶಯವಂತಮಾಽಗ್ರಜಾತ್ಪ್ರತಿಪದ್ಯಮಾನಃ ಸಂಘಾತಾತ್ಪೂರ್ವಸ್ಮಾನ್ಮುಚ್ಯತೇ ತತ್ಕುತೋ ನಿವೃತ್ತಿಪರತ್ವಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತಃ ಕಾರಣಾದಿತಿ ।
ಯದ್ಧೀದಮುತ್ತರಮುತ್ತರಂ ಸಾತಿಶಯಂ ಫಲಂ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಂ ಪದಂ ತದಪಿ ಪ್ರಾಸಾದಾರೋಹಣಕ್ರಮೇಣ ವ್ಯಾವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಮೋಕ್ಷಮವತಾರಯಿತುಂ ನ ತು ತತ್ರೈವ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯೇ ಪದೇ ಶ್ರುತೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ತಸ್ಯಾಪಿ ನಿರತಿಶಯಫಲತ್ವಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಫಲಿತಮಾಹ —
ಇತ್ಯತ ಇತಿ ।
ಯಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವಂ ಪೂರ್ವಂ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯೋತ್ತರಮುತ್ತರಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಮಾನಸ್ತತ್ತನ್ನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಮುಕ್ತ್ಯರ್ಥಮೇವ ತತ್ತತ್ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ನ ತು ತತ್ತತ್ಪದಪ್ರಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಮೇವ ವಾಕ್ಯಂ ಪರ್ಯವಸಿತಂ ತಸ್ಯಾಂತವತ್ತ್ವೇನಾಫಲತ್ವಾತ್ । ತಸ್ಮಾದ್ದ್ವೈತಕ್ಷಯಪರ್ಯಂತಂ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಫಲವಿಶೇಷೋ ಮೃತ್ಯುಗ್ರಸ್ತತ್ವಾತ್ಪ್ರಾಸಾದಾರೋಹಣನ್ಯಾಯೇನ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥೋಽವತಿಷ್ಠತೇ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಪದಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾ ದ್ವೈತಕ್ಷಯೇ ತು ವಸ್ತುತೋ ಮೃತ್ಯೋರಾಪ್ತಿಮತೀತ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮರೂಪೇಣ ಸ್ಥಿತೋ ಮುಕ್ತೋ ಭವತಿ । ತಥಾ ಚ ಮನುಷ್ಯಭಾವಾದೂರ್ಧ್ವಮರ್ವಾಕ್ಚ ಪರಮಾತ್ಮಭಾವಾನ್ಮಧ್ಯೇ ಯಾ ತತ್ತತ್ಪದಪ್ರಾಪ್ತಿಃ ಸಾ ಖಲ್ವಾಪೇಕ್ಷಿಕೀ ಸತೀ ಗೌಣೀ ಮುಕ್ತಿರ್ಮುಖ್ಯಾ ತು ಪೂರ್ವೋಕ್ತೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವಮೇತದುತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಾಮತ್ರೇಣಾಽಽರಚಿತಂ ನ ತು ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕಸ್ಯ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಸ್ಯ ವಾಽರ್ಥ ಇತಿ ದೂಷಯತಿ —
ಸರ್ವಮೇತದಿತಿ ।
ಸರ್ವೈಕತ್ವಲಕ್ಷಣೋ ಮೋಕ್ಷೋ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕಾರ್ಥ ಏವಾಸ್ಮಾಭಿರುಚ್ಯತೇ ತತ್ಕಥಮಸ್ಮದುಕ್ತಮಬಾರ್ಹದಾರಣ್ಯಕಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಅಂಗೀಕರೋತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ।
ಅಂಗೀಕೃತಮಂಶಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಭವತೀತಿ ।
ಏತತ್ಸರ್ವೈಕತ್ವಮಾರಣ್ಯಕಾರ್ಥೋ ಭವತ್ಯಪೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಸರ್ವಮೇತದಬಾರ್ಹದಾರಣ್ಯಕಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ ।
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ತ್ವದುಕ್ತಯಾ ರೀತ್ಯಾ ಕರ್ಮಶ್ರುತೀನಾಂ ಯಥೋಕ್ತಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತ್ವಂ ನ ಘಟತೇ ತೇನ ಸರ್ವಮೇತದೌತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಿಕಂ ನ ಶ್ರೌತಮಿತ್ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಶ್ರುತೀನಾಂ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತ್ವಾಭಾವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಮಾತ್ತಾಸಾಂ ನ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಂಚ ಸಂಸಾರಸ್ತಾವದ್ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಹೇತುಕಸ್ತೌ ಚ ವಿಧಿನಿಷೇಧಾಧೀನೌ ತಯೋಶ್ಚೇತ್ತ್ವದುಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತ್ವಂ ತದಾ ಹೇತ್ವಭಾವಾತ್ಸಂಸಾರ ಏವ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ ।
ಯದಿ ಚೇತಿ ।
ವಿಧಿನಿಷೇಧಯೋರ್ನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಮುಕ್ತ್ಯರ್ಥತ್ವೇಽಪಿ ವಿಧ್ಯಾದಿಜ್ಞಾನಾದನುನಿಷ್ಪಾದಿತೋ ಯಃ ಕರ್ಮಪದಾರ್ಥಸ್ತಸ್ಯಾಯಂ ಸ್ವಭಾವೋ ಯದುತ ಕರ್ತಾರಮನರ್ಥೇನ ಸಂಯುನಕ್ತೀತಿ ಚೋದಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥಮಪಿ ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಸಂಸಾರಾರ್ಥಂ ಭವತೀತಿ ಸದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ।
ತದೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಅದ್ವೈತಾರ್ಥತ್ವ ಇತಿ ।
ಅನ್ಯಸ್ಯ ಬಂಧಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅನುಪಪತ್ತಿಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ನ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಶ್ರುತಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾವಾಂತರತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಯಥಾಶ್ರುತೇಽರ್ಥೇ ಗೃಹ್ಯತೇ ನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಮುಕ್ತೌ ತು ಮಹಾತಾತ್ಪರ್ಯಮಿತ್ಯಂಗೀಕೃತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ಉಭಯಮಿತಿ ।
ಕೃತ್ರಿಮಾಃ ಕ್ಷುದ್ರಾಃ ಸರಿತಃ ಕುಲ್ಯಾಸ್ತಾಸಾಂ ಪ್ರಣಯನಂ ಶಾಲ್ಯರ್ಥಂ ಪಾನೀಯಾರ್ಥಮಾಚಮನೀಯಾದ್ಯರ್ಥಂ ಚ ಪ್ರದೀಪಶ್ಚ ಪ್ರಾಸಾದಶೋಭಾರ್ಥಂ ಕೃತೋ ಗಮನಾದಿಹೇತುರಪಿ ಭವತಿ ವೃಕ್ಷಮೂಲೇ ಚ ಸೇಚನಮನೇಕಾರ್ಥಂ ತಥಾ ಕರ್ಮಕಾಂಡಮನೇಕಾರ್ಥಮಿತ್ಯುಪಪಾದಯತಿ —
ಕುಲ್ಯೇತಿ ।
ಏಕಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಯಥಾಶ್ರುತೇನಾರ್ಥೇನಾರ್ಥವತ್ವೇ ಸಂಭವತಿ ನಾನ್ಯತ್ರ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಕಲ್ಪ್ಯಂ ಕಲ್ಪಕಾಭಾವಾನ್ನ ಚ ತ್ವದುಕ್ತಯಾ ರೀತ್ಯಾಽನೇಕಾರ್ಥತ್ವಲಕ್ಷಣೋ ಧರ್ಮೋ ವಾಕ್ಯಸ್ಯೈಕಸ್ಯೋಪಪದ್ಯತೇಽರ್ಥೈಕತ್ವಾದೇಕಂ ವಾಕ್ಯಮಿತಿ ನ್ಯಾಯಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ತನ್ನೈವಮಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯಸ್ಯಾನೇಕಾರ್ಥತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ತದರ್ಥಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ಬಂಧಮೋಕ್ಷಾಖ್ಯಾನೇಕಾರ್ಥತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಪರೋಕ್ತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವಿಘಟಯತಿ —
ಕುಲ್ಯೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಂ ಚಾವಿದ್ಯಾಂ ಚೇತ್ಯಾದಯೋ ಮಂತ್ರಾಃ ಸಮುಚ್ಚಯಪರಾ ದೃಷ್ಟಾಃ ಸಮುಚ್ಚಯಶ್ಚ ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಯದಪೀತಿ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯೋಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತ್ವೇ ನಾಸ್ತಿ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಅಯಮೇವೇತಿ ।
ಮಂತ್ರಾಣಾಂ ಸಮುಚ್ಚಯಪರತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಚ ಯಥೋಕ್ತಾರ್ಥಾಕ್ಷೇಪಕತ್ವಾತ್ಕುತೋಽಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣಾಗಮ್ಯತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮಂತ್ರಾಃ ಪುನರಿತಿ ।
ತೇಷಾಂ ನ ಸಮುಚ್ಚಯಪರತೇತ್ಯಗ್ರೇ ವ್ಯಕ್ತೀಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಮತಾಸಂಭವೇ ಸ್ವಮತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬಂಧನನಿರೂಪಣಮನುಪಯೋಗೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾನ್ಮೋಕ್ಷ ಇತಿ ।
ಯತ್ತು ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಬಂಧಾಯ ಮುಕ್ತಯೇ ವಾ ನ ಭವತಿ ಕಿಂತ್ವಂತರಾವಸ್ಥಾನಕಾರಣಮಿತಿ ತದ್ದೂಷಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯಥಾ ನ ಜಾಗರ್ತಿ ನ ಸ್ವಪಿತೀತಿ ವಿಷಯಗ್ರಹಣಚ್ಛಿದ್ರೇಽಂತರಾಲೇಽವಸ್ಥಾನಂ ದುರ್ಘಟಂ ಯಥಾ ಚಾರ್ಧಂ ಕುಕುಟ್ಯಾಃ ಪಾಕಾರ್ಥಮರ್ಧಂಚ ಪ್ರಸವಾಯೇತಿ ಕೌಶಲಂ ನೋಪಲಭ್ಯತೇ ತಥಾ ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ನ ಬಂಧಾಯ ನಾಪಿ ಸಾಕ್ಷಾನ್ಮೋಕ್ಷಾಯೇತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಕರ್ತುಂ ನ ಜಾನೀಮ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯತ್ತು ಶ್ರುತಿರೇವೋತ್ತರೋತ್ತರಪದಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಿಧಾನವ್ಯಾಜೇನ ಮೋಕ್ಷೋ ಪುರುಷಮವತಾರಯತೀತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯೋರಾಪ್ತಿಮತೀತ್ಯ ಮುಚ್ಯತ ಇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಯದೇತದ್ಗ್ರಹಾತಿಗ್ರಹವಚನಂ ತದಯಂ ಸರ್ವಃ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಲಕ್ಷಣೋ ಬಂಧ ಇತ್ಯನೇನಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣೋಚ್ಯತೇ ತಸ್ಯಾರ್ಥೇನ ಮೃರ್ತ್ಯುಪದಾರ್ಥೇನಾನ್ವಯದರ್ಶನಾದತ ಯೋಜನಾ ।
ಅರ್ಥಸಂಬಂಧಾದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಗ್ರಹಾತಿಗ್ರಹಾವಿನಿರ್ಮೋಕಾದಿತಿ ।
ಏಷಾ ಹಿ ಶ್ರುತಿರ್ಬಂಧಮೇವ ಪ್ರತಿಪಾದಯತಿ ನ ತು ಮೋಕ್ಷೇ ಪುರುಷಮವತಾರಯತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ನನು ಪುರುಷಸ್ಯಾಪೇಕ್ಷಿತೋ ಮೋಕ್ಷಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತಾಂ ಕಿಮಿತ್ಯನರ್ಥಾತ್ಮಾ ಬಂಧಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನಿಗಡೇ ಹೀತಿ ।
ಬಂಧಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ತತೋ ವಿಶ್ಲೇಷಾಯೋಗಾನ್ಮುಮುಕ್ಷೋಃ ಸಪ್ರಯೋಜಕಬಂಧಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವೇನಾಂತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕತಿ ಗ್ರಹಾ ಇತ್ಯಾದಿಃ ಪ್ರಥಮಃ ಸಂಖ್ಯಾವಿಷಯಃ ಪ್ರಶ್ನಃ ಕತಮೇ ತ ಇತಿ ದ್ವಿತೀಯಃ ಸಂಖ್ಯೇಯವಿಷಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ಪೂರ್ವವಾದತಿ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರಶ್ನಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆದ್ಯಂ ಪ್ರಶ್ನಮಾಕ್ಷಿಪ್ಯ ದ್ವಿತೀಯಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ವಿಶೇಷತಶ್ಚಾಜ್ಞಾತೇಷ್ವತಿ ಚಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಮುಕ್ತ್ಯತಿಮುಕ್ತಿಪದಾರ್ಥದ್ವಯಪ್ರತಿಯೋಗಿನೌ ಬಂಧನಾಖ್ಯೌ ಗ್ರಹಾತಿಗ್ರಹೌ ಸಾಮಾನ್ಯೇನ ಪ್ರಾಪ್ತೌ ಪ್ರಶ್ನಸ್ತು ವಿಶೇಷಬುಭುತ್ಸಾಯಾಮಿತಿ ಪ್ರಷ್ಟಾ ಚೋದಯತಿ —
ನನು ಚೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಯಮನುಪಪನ್ನಮಿತ್ಯಾಕ್ಷೇಪ್ತಾ ಬ್ರೂತೇ —
ನನು ತತ್ರೇತಿ ।
ವಾಗ್ವೈ ಯಜ್ಞಸ್ಯ ಹೋತೇತ್ಯಾದಾವಿತಿ ಯಾವತ್ । ನಿರ್ಜ್ಞಾತತ್ವಾದ್ವಿಶೇಷಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅತಿಮೋಕ್ಷೋಪದೇಶೇನ ತ್ವಗಾದೇರಪಿ ಸೂಚಿತತ್ವಾತ್ತೇಷು ಚತುಷ್ಟ್ವಸ್ಯಾನಿರ್ಧಾರಣಾದವಿಶೇಷೇಣ ಪ್ರತಿಪನ್ನೇಷು ವಾಗಾದಿಷು ವಿಶೇಷಬುಭುತ್ಸಾಯಾಂ ಸಂಖ್ಯಾದಿವಿಷಯತ್ವೇ ಪ್ರಶ್ನಸ್ಯೋಪಪನ್ನಾರ್ಥತ್ವಾನ್ನಾಽಽಕ್ಷೇಪೋಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನಾನವಧಾರಣಾರ್ಥತ್ವಾದಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರ ಪೂರ್ವಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ವಾಗಾದಿಷ್ವಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಫಲಿತಾಂ ಪ್ರಥಮಪ್ರಶ್ನೋಪಪತ್ತಿಂ ಕಥತಿ —
ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।
ನನು ಗ್ರಹಾಣಾಮೇವ ಪೂರ್ವತ್ರೋಪದೇಶಾತಿದೇಶಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರತಿಪನ್ನತ್ವಾತ್ತೇಷು ವಿಶೇಷಬುಭುತ್ಸಾಯಾಂ ಕತಿ ಗ್ರಹಾ ಇತಿ ಪ್ರಶ್ನೇಽಪ್ಯತಿಗ್ರಹಾಣಾಮಪ್ರತಿಪನ್ನತ್ವಾತ್ಕಥಂ ಕತ್ಯತಿಗ್ರಹಾ ಇತಿ ಪ್ರಶ್ನಃ ಸ್ಯಾದತ ಆಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಾಗಾದಯೋ ವಕ್ತವ್ಯಾದಯಶ್ಚ ಚತ್ವಾರೋ ಗ್ರಹಾಶ್ಚಾತಿಗ್ರಹಾಶ್ಚ ಯದ್ಯಪಿ ವಿಶೇಷತೋ ನಿರ್ಜ್ಞಾತಾಸ್ತಥಾಽಪ್ಯತಿದೇಶಪ್ರಾಪ್ತಾಶ್ಚತ್ವಾರೋ ವಿಶೇಷತೋ ನ ಜ್ಞಾಯಂತೇ । ತೇನ ತೇಷು ವಿಶೇಷತೋ ಜ್ಞಾನಸಿದ್ಧಯೇ ಪ್ರಶ್ನ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ನಿಯಮೇನೇತಿ ॥೧॥
ದ್ವಿತೀಯೇ ಪ್ರಶ್ನೇ ಪರಿಹಾರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ತತ್ರಾಹೇತಿ ।
ಘ್ರಾಣಶಬ್ದಸ್ಯ ಘ್ರಾಣವಿಷಯತ್ವೇ ಪೂರ್ವೋತ್ತರಗ್ರಂಥಯೋರ್ವಾಗಾದೀನಾಂ ಪ್ರಕೃತತ್ವಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರಕರಣಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಗಂಧೇನ ಗೃಹೀತತ್ವಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ವಾಯುಸಹಿತ ಇತಿ ।
ಅಪಾನಶಬ್ದಸ್ಯ ಗಂಧವಿಷಯತ್ವೇ ಗಂಧಸ್ಯಾಪಾನೇನಾವಿನಾಭಾವಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅಪಾನೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅಪಾನೋಪಹೃತಂ ಹೀತಿ ।
ಅಪಶ್ವಾಸೋಽತ್ರಾಪಾನಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಂ ಪಾತಯತಿ —
ತದೇತದಿತಿ ॥ ೨ ॥
ವಾಚೋ ಗ್ರಹತ್ವಮುಪಪಾದಯತಿ —
ವಾಚಾ ಹೀತಿ ।
ಆಸಂಗಸ್ಯ ವಿಷಯಃ ಶಬ್ದಾದಿರೇವಾಽಽಸ್ಪದಂ ಯಸ್ಯಾ ವಾಚಸ್ತಯೇತಿ ವಿಗ್ರಹಃ । ತತ್ಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮಧ್ಯಾತ್ಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಯೇತಿ ವಿಶೇಷಣಮ್ । ಅಸತ್ಯಂ ಪರಪೀಡಾಕರಂ ಮಿಥ್ಯಾವಚನಂ ತದೇವ ಸ್ವದೃಷ್ಟಮಾತ್ರವಿರೋಧ್ಯನೃತಂ ವಿಪರೀತಂ ವಾ । ಆದಿಪದೇನೇಷ್ಟಾನಿಷ್ಟೋಕ್ತಿಗ್ರಹಃ ।
ವಾಚಿ ಪ್ರಕೃತಾಯಾಂ ಸ ನಾಮ್ನೇತಿ ಕಥಮುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ ವಾಗಾಖ್ಯ ಇತಿ ।
ವಕ್ತವ್ಯೇನ ವಾಚೋ ವಶೀಕೃತತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ವಕ್ತವ್ಯಾರ್ಥೇತಿ ।
ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ವಚನಕರಣತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಚನಾರ್ಥೇ ವಾಚೋ ವಕ್ತವ್ಯೇನ ವಶೀಕೃತತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ತತ್ಕಾರ್ಯಂ ವಚನಂ ಮೋಕ್ಷಶ್ಚಾಸಾಧಾರಣೇ ದೇವತಾತ್ಮನಿ ಪರ್ಯವಾಸನಮ್ ।
ವಕ್ತವ್ಯಾರ್ಥೋಕ್ತಿಂ ವಿನಾ ವಾಚೋಽಪರ್ಯವಸಾನೇ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ವಾಚೋಽತಿಗ್ರಹಗೃಹೀತತ್ವಮನುಭವೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ವಕ್ತವ್ಯೇತಿ ।
ವಾಚಾ ಹೀತ್ಯಾದೇರಪಾನೇನ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ತುಲ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾದವ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವಮಾಹ —
ಸಮಾನಮಿತಿ ।
ಘ್ರಾಣಂ ವಾಗ್ಜಿಹ್ವಾ ಚಕ್ಷುಃ ಶ್ರೋತ್ರಂ ಮನೋ ಹಸ್ತೌ ತ್ವಗಿತ್ಯುಕ್ತಾನ್ಗ್ರಹಾನ್ನಿಗಮಯತಿ —
ಇತ್ಯೇತ ಇತಿ ।
ಗಂಧೋ ನಾಮ ರಸೋ ರೂಪಂ ಶಬ್ದಃ ಕಾಮಃ ಕರ್ಮ ಸ್ಪರ್ಶ ಇತ್ಯತಿಗ್ರಹಾನಪಿ ನಿಗಮಯತಿ —
ಸ್ಪರ್ಶಪರ್ಯಂತಾಶ್ಚೇತಿ ॥ ೩॥ ೪॥ ೫॥ ೬॥ ೭॥ ೮ ॥ ೯ ॥
ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದಿದಮಿತಿ ।
ಯದಿದಂ ವ್ಯಾಕೃತಂ ಜಗತ್ಸರ್ವಂ ಮೃತ್ಯೋರನ್ನಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ತಸ್ಯ ತದನ್ನತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯೋರನ್ನತ್ವಸಂಭಾವನಾಯಾಂ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯೋರ್ಮೃತ್ಯುಮಧಿಕೃತ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ಕರಟದಂತನಿರೂಪಣವದಪ್ರಯೋಜನತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಯಮಿತಿ ।
ಸತ್ಯೇವ ಗ್ರಹಾತಿಗ್ರಹಲಕ್ಷಣೇ ಮೃತ್ಯೌ ಮೋಕ್ಷೋ ಭವಿಽಷ್ಯತೀತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಗ್ರಹೇತಿ ।
ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ಗ್ರಹಾತಿಗ್ರಹನಾಶೇ ಮುಕ್ತಿರಿತ್ಯತ ಆಹ —
ಸ ಯದೀತಿ ।
ನ ಚ ಮೃತ್ಯೋರ್ಮೃತ್ಯುರಸ್ತ್ಯನವಸ್ಥಾನಾದಿತ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಭಾವಃ । ಪಕ್ಷೇಽನವಸ್ಥಾನಾತ್ಪಕ್ಷೇ ಚಾಮುಕ್ತೇರಿತ್ಯತಃ ಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಅಸ್ತಿಪಕ್ಷಂ ಪರಿಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಅಸ್ತಿ ತಾವದಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯೋರ್ಮೃತ್ಯುರ್ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತಸ್ಯಾಪ್ಯನ್ಯೋ ಮೃತ್ಯುರಸ್ತಿ ಚೇದನವಸ್ಥಾ ನಾಸ್ತಿ ಚೇತ್ತದ್ಧೇತ್ವಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ಥಿತೇರಮುಕ್ತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರಾಸ್ತಿಪಕ್ಷಂ ಪರಿಗೃಹ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ನಾನವಸ್ಥೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯ ಮೃತ್ಯೋಃ ಸ್ವಪರವಿರೋಧಿತ್ವಾನ್ನ ಕಿಂಚಿದವದ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಂ ಪಕ್ಷಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ಪ್ರಮಾಣಾರೂಢಂ ಕರೋತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟತ್ವಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಅಗ್ನಿಸ್ತಾವದಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟತ್ವಫಲಮಾಚಷ್ಟೇ —
ಗೃಹಾಣೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಂ ಕಥಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಅಪ ಪುನರ್ಮೃತ್ಯುಂ ಜಯತೀತ್ಯಸ್ಯ ಪಾತನಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯಕ್ತೀಕರೋತಿ —
ಬಂಧನಂ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಸಾಧಿತಂ ಮೃತ್ಯೋರಪಿ ಮೃತ್ಯುರಸ್ತೀತಿ ಪ್ರದರ್ಶನೇನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಮೋಕ್ಷೋಪಪತ್ತೌ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪುರುಷಪ್ರಯಾಸಃ ಶಮಾದಿಪೂರ್ವಕಶ್ರವಣಾದಿಃ ।
ತತ್ಫಲಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಫಲಂ ದರ್ಶಯನ್ವಾಕ್ಯಂ ಯೋಜಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಂ ಪಂಚಮ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೦ ॥
ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪ ಪುನರ್ಮೃತ್ಯುಂ ಜಯತೀತ್ಯುಕ್ತ್ಯಂ ಫಲಂ ವಿಶದೀಕರ್ತುಂ ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಪರೇಣೇತಿ ।
ಪರೇಣ ಮೃತ್ಯುನಾ ಪರಮಾತ್ಮದರ್ಶನೇನೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಗ್ರಹಾತಿಗ್ರಹಲಕ್ಷಣೋ ಬಂಧಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಗ್ರಹಶಬ್ದೇನ ಪ್ರಯೋಜ್ಯರಾಶಿರ್ಗೃಹೀತಃ ।
ನಾಮಾದೀನಾಂ ಸ್ಥೂಲಾನಾಂ ಬಹಿಷ್ಠತ್ವೇನ ಸ್ವರಸತಸ್ತ್ಯಕ್ತತ್ವಾತ್ಕಥಂ ತದುತ್ಕ್ರಾಂತಿಃ ಪೃಚ್ಛ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಾಸನಾರೂಪಾ ಇತಿ ।
ತೇಷಾಮನುತ್ಕ್ರಾಂತೌ ಮುಕ್ತ್ಯಸಂಭವಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಪ್ರಯೋಜಕಾ ಇತಿ ।
ಉತ್ಕ್ರಾಂತಿಪಕ್ಷೇ ಧ್ರುವಂ ಜನ್ಮ ಮೃತಸ್ಯ ಚೇತಿ ನ್ಯಾಯಾತ್ಪುನರುತ್ಪತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದನುತ್ಕ್ರಾಂತಿಪಕ್ಷೇ ಮರಣಪ್ರಸಿದ್ಧಿರ್ವಿರುಧ್ಯೇತೇತಿ ಭಾವಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಪಕ್ಷಂ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ಹೋವಾಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಾರ್ಯಾಣಿ ಕರಣಾನಿ ಚ ಸರ್ವಾಣಿ ಪರೇಣಾಽಽತ್ಮನಾ ಸಹಾವಿಭಾಗಂ ಗಚ್ಛಂತಿ ಸಂತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವಿದುಷಿ ಸಮವನೀಯಂತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತೇಷಾಂ ವಿದುಷಿ ವಿಲಯೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸ್ವಯೋನಾವಿತಿ ।
ವಿದ್ವಾನೇವ ಹಿ ಪೂರ್ವಮವಿದ್ಯಯಾ ತೇಷಾಂ ಯೋನಿರಾಸೀತ್ತಸ್ಮಿನ್ವಿದ್ಯಾದಶಾಯಾಂ ತದ್ಬಲಾದವಿದ್ಯಾಯಾಮಪನೀತಾಯಾಂ ಪರಿಪೂರ್ಣೇ ತತ್ತ್ವೇ ತೇಷಾಂ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾರಣೇ ಕಾರ್ಯಾಣಾಂ ಪ್ರವಿಲಯೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಊರ್ಮಯ ಇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾದೀನಾಂ ಕಾರಣಸಂಸರ್ಗಾಖ್ಯೋ ಲಯಶ್ಚೇತ್ಪುನರುತ್ಪತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಜ್ಞಾನೇ ಸತ್ಯಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಾನ್ನೈವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಸವಿಷಯಾಣ್ಯೇಕಾದಶೇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ವಾಯವಶ್ಚ ಪಂಚೇತಿ ಷೋಡಶ ಕಲಾಸ್ತಾಸಾಂ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮಾಶ್ರಯಾಂತರಂ ಚ ವಾರಯತಿ —
ಪುರುಷಾಯಣಾ ಇತಿ ।
ತಾಸಾಂ ನಿವೃತ್ತಿಶ್ಚ ಪುರುಷವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ನಾಸ್ತೀತಿ ಸೂಚಯತಿ —
ಪುರುಷಂ ಪ್ರಾಪ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾಶ್ಚೇನ್ನೋತ್ಕ್ರಾಮಂತಿ ತರ್ಹಿ ಮೃತೋ ನ ಭವತೀತಿ ಪ್ರತೀತಿವಿರೋಧಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ತರ್ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೃತಿಶಬ್ದೋ ಭಸ್ತ್ರಾವಿಷಯಃ ।
ಪ್ರಕೃತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಸಿದ್ಧದೇಹಮರಣಾನುವದಕಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಬಂಧನೇತಿ ॥೧೧॥
ಪ್ರಾಣಾ ನೋತ್ಕ್ರಾಮಂತೀತಿ ವಿಶೇಷಣಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮಾದತ್ತೇ —
ಮುಕ್ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಪಕ್ಷದ್ವಯೇಽಪಿ ಪ್ರಯೋಜನಂ ಕಥಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯತ್ಪುತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಾದ್ಯಭೂತ್ತದಧುನಾ ನಾಮಮಾತ್ರಾವಶೇಷಮಿತ್ಯುಕ್ತೇ ನಾವಶಿಷ್ಟಂ ಕಿಂಚಿದಿತಿ ಯಥಾಽವಗಮ್ಯತೇ ತಥಾಽತ್ರಾಪಿ ನಾಮಮಾತ್ರಂ ಮ್ರಿಯಮಾಣಾಂ ವಿದ್ವಾಂಸಂ ನ ಜಹಾತೀತ್ಯುಕ್ತೇ ನ ಕಿಂಚಿದವಶಿಷ್ಟಮಿತಿ ದೃಷ್ಟಿಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಯಥಾಶ್ರುತಮರ್ಥಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನಾಮಮಾತ್ರಂ ತ್ವಿತಿ ।
ವಿದುಷೋ ನಾಮನಿತ್ಯತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಾವಷ್ಟಂಭೇನ ದರ್ಶಯತಿ —
ನಿತ್ಯಂ ಹೀತಿ ।
ಅನಂತಶಬ್ದಾನ್ನಾಮ್ನೋ ವ್ಯಕ್ತಿಪ್ರಾಚುರ್ಯೇ ಪ್ರತಿಭಾತಿ ಕುತೋ ನಿತ್ಯತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಿತ್ಯತ್ವಮೇವೇತಿ ।
ವ್ಯಕ್ತಿಭೇದಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾನ್ನ ತದ್ವಕ್ತವ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಃ ಸ್ವದೃಷ್ಟ್ಯಾ ನಾಮಾಪಿ ನ ಶಿಷ್ಯತೇ ಪರದೃಷ್ಟ್ಯಾ ತದವಶೇಷೋಕ್ತಿಃ ಶುಕೋ ಮುಕ್ತ ಇತ್ಯಾದಿವ್ಯಪದೇಶದರ್ಶನಾದತೋ ನಾಮನಿತ್ಯತ್ವಂ ವ್ಯಾವಹಾರಿಕಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ ದರ್ಶನೇನ ವಿಶ್ವಾಂದೇವಾನಾತ್ಮತ್ವೇನೋಪಗಮ್ಯಾನಂತಂ ಲೋಕಂ ಜಯತೀತಿ ಸಿದ್ಧಾನುವಾದೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಂ ಸ್ತೋತುಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾನಂತರವಾಕ್ಯಮಾದತ್ತೇ —
ತದಾನಂತ್ಯೇತಿ ।
ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತನ್ನಾಮಾನಂತ್ಯೇತಿ ॥ ೧೨ ॥
ಯತ್ರಾಸ್ಯೇತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ವೃತ್ತಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಂ ಕಥಯತಿ —
ಗ್ರಹಾತಿಗ್ರಹರೂಪಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಮೇನಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವವ್ಯಾಖ್ಯಾಮುಕ್ತ್ವಾ ಯತ್ರೇತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಚೋಕ್ತಮ್ । ಇದಾನೀಂ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಪ್ರಸ್ಥಾನಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಕಿಮೇನಮಿತ್ಯಾದಾವಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸಮುಚ್ಚಯಾನುಷ್ಠಾನಾದ್ದೇಹಯೋಃ ಸಪ್ರಯೋಜಕಯೋರ್ನಾಶೇಽಪಿ ಪುಂಸೋ ಮುಕ್ತಿರ್ನ ಚೇತ್ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯ ಬದ್ಧತ್ವಾಯೋಗಾತ್ಕಾಮಸೌ ದಶಾಮವಲಂಬತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಾಮಾವಶಿಷ್ಟ ಇತಿ ।
ಕ್ಷಿತೇರೂಷರವದವಸ್ಥಿತಾತ್ಮಾವಿದ್ಯಯಾ ಪರಸ್ಮಾತ್ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಶ್ಚೇದಾತ್ಮಾ ತರ್ಹಿ ಬಂಧಪಕ್ಷಸ್ಯೈವ ಸ್ಯಾನ್ನತು ಭೋಜ್ಯಾಜ್ಜಗತೋ ವ್ಯಾವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಚ್ಛಿನ್ನೇತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯ ಕರ್ಮಾದಿಫಲಸ್ಯ ಸೂತ್ರಾತ್ಮನಃ ಸಮುಚ್ಚಯಾಸಾದಿತಸ್ಯ ಭೋಗಾದಪ್ರಾಪ್ತಾರ್ಥಾಭಾವಾತ್ಕಾಮಾಸಿದ್ಧ್ಯಾ ಕರ್ಮಾಭಾವಾತ್ಪ್ರಯೋಜಕರಾಶೇರುಚ್ಛಿತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮೇನಮಿತ್ಯಾದಾವಂತರಾಲಾವಸ್ಥಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರಿಣೋ ನಿರ್ಧಾರಣಾತ್ತದಪೇಕ್ಷಿತವಿದ್ಯಾಶೇಷತ್ವೇನೋಷಸ್ತಪ್ರಶ್ನಾದೇರಾರಂಭಂ ಸಂಭಾವಯತಿ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದೋ ವರ್ಣಯಂತೀತ್ಯನೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ತರ್ಹಿ ಯತ್ರೋಷಸ್ತಪ್ರಶ್ನಾದೌ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೋಚ್ಯತೇ ತಸ್ಯೈವಾಽಽರಂಭೋ ಯುಕ್ತೋ ಯತ್ರಾಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿಸ್ತು ವೃಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಫಲವದ್ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತಿಶೇಷತ್ವೇನ ನಿವರ್ತ್ಯಮೃತ್ಯುಪ್ರಯೋಜಕನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥೋ ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾದನ್ಯೋಽನನ್ಯೋ ವಾ ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರೀ ಪ್ರಥಮೇಽಪಿ ಮೃತಸ್ಯ ಜೀವತೋ ವಾ ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತ್ವಯೇತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ತತ್ರಽಽದ್ಯಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ವಿಶೀರ್ಣೇಷ್ವಿತಿ ।
ಆಕ್ಷೇಪಂ ಸ್ಫುಟಯಿತುಂ ತದೀಯಾಮುಕ್ತಿಮನುವದತಿ —
ಸಮವನೀತೇತಿ ।
ನಾಮಮಾತ್ರಾವಶಿಷ್ಟಸ್ಯಾಧಿಕಾರೋ ವಿದ್ಯಾಯಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸಮವನೀತಪ್ರಾಣಸ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ಶ್ರುತಿಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ಮೃತ ಇತಿ ।
ಕಥಮೇತಾವತಾ ಯಥೋಕ್ತಾಕ್ಷೇಪಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಮನೋರಥೇನೇತಿ ।
ಉಪಸಂಹೃತಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಶ್ರವಣಾದ್ಯಧಿಕಾರಿತ್ವಮೇತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಶಂಕತೇ —
ಅಥೇತಿ ।
ಅಪಾವೃತೋ ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಜೀವತೋ ಭೋಜ್ಯಾದ್ವ್ಯಾವರ್ತನಂ ಸಮ್ಯಗ್ಧಿಯಂ ವಿನಾ ದುಃಶಕಮಿತಿ ಮತ್ವಾ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ತತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಅಪ್ರಾಪ್ತೇ ಕಾಮೋ ಭವತಿ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ನಿವರ್ತತ ಇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧೇರಪರವಿದ್ಯಯಾ ಕರ್ಮಸಮುಚ್ಚಿತಯಾ ಹೈರಣ್ಯಗರ್ಭಪದಪ್ರಾಪ್ತಿರೇವ ತನ್ನಿವೃತ್ತಿಕಾರಣಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಸಮಸ್ತೇತಿ ।
ಅಪರವಿದ್ಯಾಸಮುಚ್ಚಿತಂ ಕರ್ಮ ಹೈರಣ್ಯಗರ್ಭಭೋಗಪ್ರಾಪಕಂ ನ ಭೋಗ್ಯಾನ್ನಿವೃತ್ತಿಸಾಧನಮಿತಿ ತೃತೀಯೇ ವ್ಯುತ್ಪಾದಿತಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ತತ್ಪೂರ್ವಮೇವೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯಕ್ತೀಕುರ್ವನ್ವಿಭಜತೇ —
ಕರ್ಮಸಹಿತೇನೇತಿ ।
ಅಥೈಕಮೇವ ಸಮುಚ್ಚಿತಂ ಕರ್ಮೋಭಯಾರ್ಥಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದತ ಆಹ —
ನಚೇತಿ ।
ಉಭಯಾರ್ಥತ್ವಾಭಾವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಮುಚ್ಚಿತಂ ಕರ್ಮ ನೋಭಯಾರ್ಥಮಿತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೋ ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರೀತಿ ಪಕ್ಷಂ ನಿಕ್ಷಿಪತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ದೂಷಯತಿ —
ತತ ಇತಿ ।
ನನು ಮಹಾನುಭಾವಾನಾಮಸ್ಮದ್ವಿಶಿಷ್ಟಾನಾಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೋಪದಿಶ್ಯಮಾನಾ ಮೋಕ್ಷಂ ಫಲಯತಿ ನಾಸ್ಮಾಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।
ನ ಚ ತ್ವನ್ಮತೇಽಪಿ ಯದ್ದ್ವಾರಾ ಶ್ರವಣಾದಿ ಕೃತ್ವಾ ವಿದ್ಯೋದಯಸ್ತದ್ದ್ವಾರೈವ ಚಿದಾತ್ಮನೋ ಮುಕ್ತಿಸಿದ್ಧೌ ಕೃತಮಿತರತ್ರ ಶ್ರವಣಾದಿನೇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ । ದ್ವಾರಭೇದಸ್ಯಾನುಷ್ಠಾತೃವಿಭಾಗಾಧೀನಪ್ರವೃತ್ತಿಪ್ರಯುಕ್ತಪ್ರಯೋಜನವದ್ವಿದ್ಯೋದಯಸ್ಯ ಚ ಕಾಲ್ಪನಿಕತ್ವೇನ ಯಥಾಪ್ರತೀತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೋಪಪತ್ತೇಃ । ವಸ್ತುತೋ ನಿರ್ವಿಶೇಷೇ ಚಿನ್ಮಾತ್ರೇ ನಾವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯೇ ಬಂಧಮುಕ್ತೀ ಚೇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪರಪಕ್ಷನಿರಾಕರಣಮುಪಸಂಹೃತ್ಯ ಶ್ರುತಿವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕರ್ತವ್ಯೇ ಶ್ರುತಿವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇ ಯತ್ರೇತ್ಯಾದ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮವತಾರಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪುರುಷಶಬ್ದೇನ ವಿದ್ವಾನುಕ್ತೋಽನಂತರವಾಕ್ಯೇ ತತ್ಸಂನಿಧೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಕರ್ಮಾಶ್ರಯತ್ವಲಿಂಗೇನ ಬಾಧ್ಯಃ ಸಂನಿಧಿರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶಿನ ಇತಿ ।
ಸಂನಿಧಿಬಾಧೇ ಲಿಂಗಾಂತರಮಾಹ —
ನಿಧೀಯತ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಹಿ ಪುನರಾದಾನಯೋಗ್ಯದ್ರವ್ಯನಿಧಾನೇ ಪ್ರಯೋಗದರ್ಶನಾದಿಹಾಪಿ ಪುನರಾದಾನಂ ಲೋಹಿತಾದೇರಾಭಾತ್ಯತಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ಸಂಸಾರಿಗೋಚರ ಏವಾಯಂ ಪ್ರಶ್ನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅವಿದುಷೋ ವಾಗಾದಿಲಯಾಭಾವಾದ್ವಾಙ್ಮನಸಿ ದರ್ಶನಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯಾತ್ತಸ್ಯ ಚಾತ್ರ ಶ್ರುತೇರ್ವಿದ್ವಾನೇವ ಪುರುಷಸ್ತದೀಯಕಲಾವಿಲಯಸ್ಯ ಶ್ರುತಿಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವತ್ರ ಹೀತಿ ।
ಅಗ್ನ್ಯಾದ್ಯಂಶಾನಾಂ ವಾಗಾದಿಶಬ್ದಿತಾನಾಮಪಕ್ರಮಣೇಽಪಿ ಕರಣಾನಾಂ ತದಭಾವೇ ತದಧಿಷ್ಠಾನಸ್ಯ ದೇಹಸ್ಯಾಪಿ ಭಾವೇನ ಭೋಗಸಂಭವಾನ್ನ ಪ್ರಶ್ನಾವಕಾಶೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ದೇವತಾಂಶೇಷೂಪಸಂಹೃತೇಷ್ವಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತೇಷಾಂ ತಾಭಿರನಧಿಷ್ಠಿತತ್ವೇ ಸತ್ಯರ್ಥಕ್ರಿಯಾಕ್ಷಮತ್ವಂ ಫಲತೀತ್ಯಾಹ —
ನ್ಯಸ್ತೇತಿ ।
ಕರಣಾನಾಮಧಿಷ್ಠಾತೃಹೀನಾನಾಂ ಭೋಗಹೇತುತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ಕಥಮಾಶ್ರಯಪ್ರಶ್ನೋ ಭೋಕ್ತುಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿದೇಹಶ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಮಾಶ್ರಯಮಿತಿ ।
ಆಹರೇತ್ಯಾದಿಪರಿಹಾರಮವತಾರಯತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಮೀಮಾಂಸಕಾ ಲೋಕಾಯತಾ ಜ್ಯೋತಿರ್ವಿದೋ ವೈದಿಕಾ ದೇವತಾಕಾಂಡೀಯಾ ವಿಜ್ಞಾನವಾದಿನೋ ಮಾಧ್ಯಮಿಕಾಶ್ಚೇತ್ಯನೇಕೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಾರಃ । ಜಲ್ಪನ್ಯಾಯೇನ ಪರಸ್ಪರಪ್ರಚಲಿತಮಾತ್ರಪರ್ಯಂತೇನ ವಿಚಾರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ಅತ್ರೇತಿ ಪ್ರಶ್ನೋಕ್ತಿಃ ।
ನನು ಪ್ರಷ್ಟಾಽಽರ್ತಭಾಗೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಶ್ಚ ಪ್ರತಿವಕ್ತೇತಿ ದ್ವಾವಿಹೋಪಲಭ್ಯೇತೇ । ತಥಾ ಚ ತೌ ಹೇತ್ಯಾದಿವಚನಮಯುಕ್ತಂ ತೃತೀಯಸ್ಯಾತ್ರಾಭಾವಾದತ ಆಹ —
ತೌ ಹೇತ್ಯಾದೀತಿ ।
ತತ್ರೇತ್ಯೇಕಾಂತೇ ಸ್ಥಿತ್ವಾ ವಿಚಾರಾವಸ್ಥಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಕರ್ಮ ಕಾರಣಮೂಚತುಃ ಕಿಂತು ತದೇವ ಕಾಲಾದಿಷು ಹೇತುಷ್ವಭ್ಯುಪಗತೇಷು ಸತ್ಸು ಪ್ರಶಶಂಸತುಃ । ಅತಃ ಪ್ರಶಂಸಾವಚನಾತ್ಕರ್ಮಣಃ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ಗಮ್ಯತೇ ನ ತು ಕಾಲಾದೀನಾಮಹೇತುತ್ವಂ ತೇಷಾಂ ಕರ್ಮಸ್ವರೂಪನಿಷ್ಪತ್ತೌ ಕಾರಕತಯಾ ಗುಣಭಾವದರ್ಶನಾತ್ಫಲಕಾಲೇಽಪಿ ತತ್ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇನೈವ ತದ್ಧೇತುತ್ವಸಂಭವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಕೇವಲಮಿತಿ ।
ಪುಣ್ಯೋ ವೈ ಪುಣ್ಯೇನೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದತ್ಯಾದಿನಾ ॥೧೩॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ತಸ್ಯ ಮೃತ್ಯುತ್ವಂ ವ್ಯಕ್ತೀಕರೋತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಗ್ನಿರ್ವೈ ಮೃತ್ಯುರಿತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯತ್ರಾಯಮಿತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಮನುದ್ರವತಿ —
ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಯತ್ರಾಸ್ಯೇತ್ಯಾದೌ ನಿರ್ಣೀತಮನುಭಾಷತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪೂರ್ವಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಥೋ ಗ್ರಂಥಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ತಸ್ಯ ಚಾವಧಾರಿತಮಿತ್ಯನೇನ ಸಂಬಂಧಃ । ಸಂಸರತಾಂ ಮುಚ್ಯಮಾನಾನಾಂ ಚ ಯಾನಿ ಕಾರ್ಯಕರಣಾನಿ ತೇಷಾಮಿತಿ ವೈಯಧಿಕರಣ್ಯಮ್ । ಅನುಪಾದಾನಮುಪಾದಾನಮಿತ್ಯುಭಯತ್ರ ಕಾರ್ಯಕರಣಾನಾಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕರ್ಮಣೋ ಭಾವಾಭಾವಾಭ್ಯಾಂ ಬಂಧಮೋಕ್ಷಾವುಕ್ತೌ ತತ್ರಾಭಾವದ್ವಾರಾ ಕರ್ಮಣೋ ಮೋಕ್ಷಹೇತುತ್ವಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ತತ್ಕ್ಷಯೇ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಭಾವದ್ವಾರಾ ಬಂಧಹೇತುತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಪುಣ್ಯಪಾಪಯೋರುಭಯೋರಪಿ ಸಂಸಾರಫಲತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ಪುಣ್ಯಫಲವತ್ಪಾಪಫಲಮಪ್ಯತ್ರ ವಕ್ತವ್ಯಮನ್ಯಥಾ ತತೋ ವಿರಾಗಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವರ್ತಿಷ್ಯಮಾಣಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ವಕ್ತುಂ ಭೂಮಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪುಣ್ಯೇಷ್ವಪುಣ್ಯೇಷು ಚ ನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಾ ಸಪ್ತಮೀ । ಸ್ವಭಾವದುಃಖಬಹುಲೇಷ್ವಿತ್ಯುಭಯತಃ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ತರ್ಹಿ ಪುಣ್ಯಫಲಮಪಿ ಸರ್ವಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾನ್ನಾತ್ರ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಂ ಸುಖಾನುಭವಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಇಹೇತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತಿಃ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಂ ಕರ್ಮ ಸರ್ವಮಪಿ ಸಂಸಾರಫಲಮೇವೇತಿ ವಕ್ತುಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಶಂಕೋತ್ತರತ್ವೇನಾಪಿ ತದವತಾರಯತಿ —
ಪುಣ್ಯಮೇವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಪುಣ್ಯಸಾಧ್ಯತ್ವಂ ವಿಧಾಂತರೇಣ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಾವದ್ಯಾವದಿತಿ ।
ಕಥಂ ತಸ್ಯಾ ನಿವರ್ತನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಜ್ಞಾನಸಹಿತಸ್ಯೇತಿ ।
ಸಮುಚ್ಚಿತಮಪಿ ಕರ್ಮ ಸಂಸಾರಫಲಮೇವೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ವ್ಯಾಕೃತೇತಿ ।
ಮೋಕ್ಷೇಽಪಿ ಸ್ವರ್ಗಾದಾವಿವ ಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ಕರ್ಮಣೋ ವ್ಯಾಪಾರಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಅಕಾರ್ಯತ್ವಮುತ್ಪತ್ತಿಹೀನತ್ವಮ್ । ನಿತ್ಯತ್ವಂ ನಾಶಶೂನ್ಯತ್ವಮ್ । ಅವ್ಯಾಕೃತಧರ್ಮಿತ್ವಂ ವ್ಯಾಕೃತನಾಮರೂಪರಾಹಿತ್ಯಮ್ ।
’ಅಶಬ್ದಮಸ್ಪರ್ಶಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿ ಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನಾಮೇತಿ ।
’ನಿಷ್ಕಲಂ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ರಿಯೇತಿ ।
ಚತುರ್ವಿಧಕ್ರಿಯಾಫಲವಿಲಕ್ಷಣೇ ಮೋಕ್ಷೇ ಕರ್ಮಣೋ ವ್ಯಾಪಾರೋ ನ ಸಂಭವತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ನನ್ವಾ ಸ್ಥಾಣೋರಾ ಚ ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸರ್ವತ್ರ ಕರ್ಮವ್ಯಾಪಾರಾತ್ಕಥಂ ಮೋಕ್ಷೇ ಪ್ರಜಾಪತಿಭಾವಲಕ್ಷಣೇ ತದ್ವ್ಯಾಪಾರೋ ನಾಸ್ತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಕರ್ಮಫಲಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯ ಸಂಸಾರತ್ವಮೇವೇತಿ ಕುತಃ ಸಿಧ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇತ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಸಹಿತಮಪಿ ಕರ್ಮ ಸಂಸಾರಫಲಂ ವಿದ್ಯೈವ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥೇತಿಸ್ವಪಕ್ಷಶುದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ವಿಚಾರನ್ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಯತಿ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಯಥಾ ಕೇವಲಂ ವಿಷದಧ್ಯಾದಿ ಮರಣಜ್ವರಾದಿಕರಮಪಿ ಮಂತ್ರಶರ್ಕರಾದಿಯುಕ್ತಂ ಜೀವನಪುಷ್ಟ್ಯಾದ್ಯಾರಭತೇ ತಥಾ ಸ್ವತೋ ಬಂಧಫಲಮಪಿ ಕರ್ಮ ಫಲಾಭಿಲಾಷಮಂತರೇಣಾನುಷ್ಠಿತಂ ವಿದ್ಯಾಸಮುಚ್ಚಿತಂ ಮೋಕ್ಷಾಯ ಕ್ಷಮಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮುಕ್ತೇಃ ಸಾಧ್ಯತ್ವಾಂಗೀಕಾರೇ ಸಮುಚ್ಚಿತಕರ್ಮಸಾಧ್ಯತ್ವಂ ಸ್ಯಾನ್ನ ತು ತಸ್ಯಾಃ ಸಾಧ್ಯತ್ವಂ ಧೀಮಾತ್ರಾಯತ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ತನ್ನೇತಿ ।
ಹೇತುಮೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ಬಂಧನೇತಿ ।
ಕಿಂ ತದ್ಬಂಧನಂ ತದಾಹ —
ಬಂಧನಂ ಚೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾನಾಶೋಽಪಿ ಕರ್ಮಾರಭ್ಯೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಅವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಮೋಕ್ಷೋ ನ ಕರ್ಮಸಾಧ್ಯೋಽವಿದ್ಯಾಸ್ತಮಯತ್ವಾದ್ರಾಜ್ಜ್ವವಿದ್ಯಾಸ್ತಮಯವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ದೃಷ್ಟವಿಷಯತ್ವಚ್ಚೇತಿ ।
ನ ಕರ್ಮಸಾಧ್ಯಾ ಮುಕ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಉತ್ಪತ್ತೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಕರ್ಮಸಾಮರ್ಥ್ಯವಿಷಯಮನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಉತ್ಪಾದಯಿತುಮಿತಿ ।
ಅಪಸಿದ್ಧ್ವತ್ವಾದಿತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಾದೀನಾಮನ್ಯತಮತ್ವಾನ್ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾಪಿ ಕರ್ಮಸಾಮರ್ಥ್ಯವಿಷಯತಾ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನಿತ್ಯತ್ವಾದಾತ್ಮತ್ವಾತ್ಕೂಟಸ್ಥತ್ವಾನ್ನಿತ್ಯಶುದ್ಧತ್ವಾನ್ನಿರ್ಗುಣತ್ವಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮಭೂತೋ ಯಥೋಕ್ತೋ ಮೋಕ್ಷಸ್ತರ್ಹಿ ಕಿಮಿತಿ ಸರ್ವೇಷಾಂ ನ ಪ್ರಥತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಕರ್ಮಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಪೂರ್ವವಾದ್ಯಂಗೀಕರೋತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ।
ಅಂಗೀಕಾರಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಭವತ್ವಿತಿ ।
ಏವಂಸ್ವಭಾವತೋತ್ಪಾದನಾದೌ ಸಮರ್ಥತಾ ।
ಕಾ ತರ್ಹಿ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಿದ್ಯಾಸಂಯುಕ್ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾ ಸ್ವಭಾವಶ್ಚತುರ್ವಿಧಕ್ರಿಯಾಫಲವಿಲಕ್ಷಣೇಽಪಿ ಮೋಕ್ಷೋ ಸಮರ್ಥತೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಾದೌ ಸಮರ್ಥಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ವಿದ್ಯಾಸಂಯುಕ್ತಸ್ಯ ತದ್ವಿಲಕ್ಷಣೇಽಪಿ ಮೋಕ್ಷೇ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮಸ್ತೀತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ದೃಷ್ಟಂ ಹೀತಿ ।
ಉಕ್ತದೃಷ್ಟಾಂತವಶಾತ್ಕರ್ಮಣೋಽಪಿ ಕೇವಲಸ್ಯ ಸಂಸಾರಫಲಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಸಂಯೋಗಾನ್ಮುಕ್ತಿಫಲತ್ವಮಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅತೀಂದ್ರಿಯತ್ವಾತ್ಕರ್ಮಣೋ ಮುಕ್ತಿಸಾಧನತ್ವೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದ್ಯಸಂಭವೇಽಪ್ಯರ್ಥಾಪತ್ತಿರಸ್ತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ನಿತ್ಯೇಷು ಕರ್ಮಸು ಮೋಕ್ಷಾತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಫಲಸ್ಯ ಶ್ರುತಸ್ಯಾಭಾವೇ ಸತಿ ತದುಪಲಭ್ಯಮಾನಚೋದನಾಯಾ ಮೋಕ್ಷಫಲತ್ವಂ ವಿನಾಽನುಪಪತ್ತಿಸ್ತೇಷಾಂ ತತ್ಸಾಧನತ್ವೇ ಮಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ‘ವಿಶ್ವಜಿತಾ ಯಜೇತೇ' ತ್ಯತ್ರ ಯಾಗಕರ್ತವ್ಯತಾರೂಪೋ ನಿಯೋಗೋಽವಗಮ್ಯತೇ ತಸ್ಯ ನಿಯೋಜ್ಯಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾತ್ ‘ಸ ಸ್ವರ್ಗಃ ಸ್ಯಾತ್ಸರ್ವಾನ್ಪ್ರತ್ಯವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾದಿ’ ತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಸ್ವರ್ಗಕಾಮೋ ನಿಯೋಜ್ಯೋಽಂಗೀಕೃತಸ್ತಥಾ ನಿತ್ಯೇಷ್ವಪಿ ಕರ್ಮಸು ಭವಿಷ್ಯತಿ ಸ್ವರ್ಗೋ ನಿಯೋಜ್ಯವಿಶೇಷಣಮತ ಆಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಜೀವಂಜುಹುಯಾದಿತಿ ಜೀವನವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ನಿಯೋಜ್ಯಸ್ಯ ಲಾಭಾನ್ನ ನಿತ್ಯೇಷು ಸ್ವರ್ಗೋ ನಿಯೋಜ್ಯವಿಶಷಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಜೀವನವಿಶಿಷ್ಟೋಽಪಿ ಫಲಾಭಾವೇ ನ ನಿಯೋಜ್ಯಃ ಸ್ಯಾತ್ತಥಾ ಚ ಕರ್ಮಣಾ ಪಿತೃಲೋಕ ಇತಿ ಶ್ರುತಂ ಫಲಂ ತೇಷು ಕಲ್ಪಯಿಷ್ಯತೇ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನಾಪೀತಿ ।
ನಿತ್ಯವಿಧಿಪ್ರಕರಣೇ ಪಿತೃಲೋಕವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಶ್ರವಣಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತರ್ಹಿ ಫಲಾಭಾವಾಚ್ಚೋದನೈವ ಮಾ ಭೂದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಚೋದ್ಯಂತೇ ಚೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಫಲಾಂತರಂ ಕಲ್ಪ್ಯತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಕಲ್ಪಕಾಭಾವಾನ್ಮೈವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಪಾರಿಶೇಷ್ಯಾದಿತಿ ।
ಮುಕ್ತೇರ್ಯತ್ಕಲ್ಪಕಂ ತದೇವ ಫಲಾಂತರಸ್ಯಾಪಿ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯ ನಿರತಿಶಯಫಲವಿಷಯತ್ವಾನ್ಮುಕ್ತಿಕಲ್ಪಕತ್ವಮೇವೇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಅನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಚೇನ್ನಿಯೋಜ್ಯಲಾಭಾಯ ನಿತ್ಯೇಷು ಫಲಂ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ವಿಶ್ವಜಿನ್ನ್ಯಾಯೋ ನ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಮೋಕ್ಷೇ ವೇತಿ ।
ಅಕಲ್ಪಿತೇ ಸತೀತಿ ಚ್ಛೇದಃ । ಶ್ರುತಾರ್ಥಾಪತ್ತ್ಯಾ ವಿಧೇಃ ಶ್ರುತಸ್ಯ ಪ್ರವರ್ತಕತ್ವಾನುಪಪತ್ತ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಿಶ್ವಜಿತೀವ ನಿತ್ಯೇಷು ಮೋಕ್ಷೇ ಫಲೇ ಕಲ್ಪ್ಯಮಾನೇ ಸತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ನನ್ವೇವಮಿತಿ ।
ಕಥಮಿತ್ಯುಕ್ತಾಮನುಪಪತ್ತಿಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಫಲಂ ಚೇತಿ ।
ಫಲಕಲ್ಪನಾಯಾಂ ವಿಶ್ವಜಿನ್ನ್ಯಾಯೋಽವತರತಿ ಮೋಕ್ಷಸ್ತು ಸ್ವರೂಪಸ್ಥಿತಿತ್ವೇನಾನುತ್ಪಾದ್ಯತ್ವಾತ್ಫಲಮೇವ ನ ಭವತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಮೋಕ್ಷ ಇತಿ ।
ನಿಗ್ರಹಮುದ್ಭಾವಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಹಾನಿಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕರ್ಮೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕರ್ಮಕಾರ್ಯತ್ವಂ ಮುಕ್ತೇರುಪೇತ್ಯೋಕ್ತಂ ತದೇವಾಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ಮಕಾರ್ಯತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ಫಲತ್ವೇಽಪಿ ಕರ್ಮಕಾರ್ಯತ್ವಂ ನ ಮುಕ್ತೇರಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತಂ ದೋಷಂ ಪರಿಹರ್ತುಂ ಚೋದಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾವಿರೋಧೇನ ಪ್ರತಿವಿಧತ್ತೇ —
ನಿತ್ಯಾನಾಮಿತಿ ।
ಫಲತ್ವಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಕಾರ್ಯತ್ವೇಽನಂಗೀಕೃತೇ ಕಥಂ ವ್ಯಾಘಾತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ವಿಶೇಷೋಽರ್ಥಗತ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಫಲತ್ವಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಕಾರ್ಯತ್ವಾನಂಗೀಕಾರೇ ವ್ಯಾಘಾತಮುಕ್ತ್ವಾ ವೈಪರೀತ್ಯೇಽಪಿ ತಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಅಫಲಂ ಚೇತಿ ।
ಆದ್ಯಂ ವ್ಯಾಘಾತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನಿತ್ಯಾನಾಮಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ವ್ಯಾಘಾತಂ ಪರಿಹರನ್ನಾಶಂಕತೇ —
ಜ್ಞಾನವದಿತಿ ಚೇದಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವಿಘಟಯತಿ —
ನೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷವ್ಯವಧಿಭೂತಾಜ್ಞಾನನಿವರ್ತಕತ್ವಾನ್ಮೋಕ್ಷಸ್ತೇನಾಕ್ರಿಯಮಾಣೋಽಪಿ ತತ್ಕಾರ್ಯಮಿತಿ ವ್ಯಪದೇಶಭಾಗ್ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಅಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಯತ್ಕರ್ಮಣಾ ನಿವರ್ತ್ಯೇತ ತನ್ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ವ್ಯವಧಾನಾಂತರಂ ಕಲ್ಪಯಿತುಂ ನ ತು ಶಕ್ಯಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವ್ಯವಧಾನಧ್ವಂಸೇ ಕರ್ಮಣೋಽಪ್ರವೇಶೇಽಪಿ ಮುಕ್ತಾವೇವ ತತ್ಪ್ರವೇಶಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನಿತ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ನಿತ್ಯಕರ್ಮನಿವರ್ತ್ಯಂ ವ್ಯವಧಾನಾಂತರಂ ಮಾ ಭೂದಜ್ಞಾನಮೇವ ತನ್ನಿವರ್ತ್ಯಂ ಭವಿಷ್ಯತಿ ತಥಾ ಚ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಕರ್ಮಕಾರ್ಯತ್ವಂ ಶಕ್ಯಮುಪಚರಿತುಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಜ್ಞಾನಮೇವೇತಿ ।
ಕರ್ಮಣೋ ಜ್ಞಾನಾದ್ವಿಲಕ್ಷಣತ್ವಾನ್ನಾಜ್ಞಾನನಿವರ್ತಕತ್ವಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನ ವಿಲಕ್ಷಣತ್ವಾದಿತಿ ।
ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಅನಭಿವ್ಯಕ್ತಿರಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಜ್ಞಾನನಿವರ್ತ್ಯಮೇವಾಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯದೀತಿ ।
ಅನ್ಯತಮೇನ ನಿತ್ಯಾದಿನಾ ವ್ಯಸ್ತೇನ ವಾ ಶ್ರೌತೇನ ಸ್ಮಾರ್ತೇನ ವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಕರ್ಮಾಜ್ಞಾನಯೋರವಿರೋಧೋ ಹೇತ್ವರ್ಥಃ ।
ಅಜ್ಞಾನನಿವರ್ತಕತ್ವಂ ಕರ್ಮಣೋ ನಾನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಸಿದ್ಧಂ ಕಿಂತ್ವದೃಷ್ಟಮೇವ ಕಲ್ಪ್ಯಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಥೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟೇ ಸತ್ಯದೃಷ್ಟಕಲ್ಪನಾ ನ ನ್ಯಾಯ್ಯೇತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ಜ್ಞಾನೇನೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಬುದ್ಧಾವಾರೋಪಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅದೃಷ್ಟೇತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ಅಸ್ತು ಜ್ಞಾನಾದಜ್ಞಾನಧ್ವಸ್ತಿಃ ಕಿಂತು ಕರ್ಮಸಮುಚ್ಚಿತಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಜ್ಞಾನೇನೇತಿ ।
ನನು ಕರ್ಮಭಿರವಿರುದ್ಧಮಪಿ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾದಿವಿಜ್ಞಾನಮಸ್ತಿ ತಥಾ ಚ ಸಮುಚ್ಚಿತಂ ಜ್ಞಾನಮಜ್ಞಾನಧ್ವಂಸಿ ಭವಿಷ್ಯತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಯದವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ।
ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಸಮುಚ್ಚಿತಾನಾಮಸಮುಚ್ಚಿತಾನಾಂ ಚ ಸ್ವರೂಪಸ್ಥಿತೌ ಮೋಕ್ಷೇ ತತ್ಪ್ರತಿಬಂಧಕಾಜ್ಞಾನಧ್ವಸ್ತೌ ವಾ ನಾದೃಷ್ಟಂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಕಲ್ಪ್ಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ತತ್ಕಲ್ಪನಾಮಂಗೀಕೃತ್ಯಾಪಿ ದೂಷಯತಿ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಕರ್ಮಣಾಂ ನಾಸ್ತಿ ಮೋಕ್ಷೇ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮಿತ್ಯೇತದುಕ್ತಾದೇವ ಕಾರಣಾನ್ನ ಭವತಿ । ಕಿಂತ್ವನ್ಯಚ್ಚ ಕಾರಣಂ ತತ್ರಾಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ದರ್ಶಯಿತುಂ ವಿಚಾರಯತಿ —
ಕಲ್ಪ್ಯೇ ಚೇತಿ ।
ವಿರೋಧಮಭಿನಯತಿ —
ದ್ರವ್ಯೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯತ್ವಾಭಾವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಕಿಂವೇತಿ ।
ಸಾಮರ್ಥ್ಯವಿಷಯಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಯಚ್ಚೇತಿ ।
ಕಥಮಿಹ ನಿರ್ಣಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪುರುಷೇತಿ ।
ಕಲ್ಪಯಿತವ್ಯಂ ಫಲಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಾದೀನಾಮನ್ಯತಮೋ ಹಿ ಕರ್ಮಭಿರವಿರುದ್ಧೋ ವಿಷಯಃ । ತತ್ರೈವ ನಿತ್ಯಕರ್ಮಚೋದನಾನುಪಪತ್ತೇರುಪಶಾಂತತ್ವಾನ್ನಿತ್ಯಕರ್ಮಫಲತ್ವೇನ ಮೋಕ್ಷಸ್ತದ್ವ್ಯವಧಾನಾಜ್ಞಾನನಿವೃತ್ತಿರ್ವಾ ನ ಶಕ್ಯತೇ ಕಲ್ಪಯಿತುಮ್ । ಕರ್ಮಾಜ್ಞಾನಯೋರ್ವಿರೋಧಾಭಾವಾದೃಷ್ಟಂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಯಸ್ಮಿನ್ನುತ್ಪತ್ತ್ಯಾದೌ ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾಚ್ಚ ಕರ್ಮಣಸ್ತದ್ವಿಲಕ್ಷಣೇ ಮೋಕ್ಷೇ ನ ವ್ಯಾಪಾರಃ । ತಥಾ ಚ ನಿತ್ಯಕರ್ಮವಿಧಿವಶಾತ್ಪುರುಷಪ್ರವೃತ್ತಿಸಂಪಾದನಾಯ ಫಲಂ ಚೇತ್ಕಲ್ಪಯಿತವ್ಯಂ ತರ್ಹಿ ತದುತ್ಪತ್ತ್ಯಾದೀನಾಮನ್ಯತಮಮೇವ ತದವಿರುದ್ಧಂ ಕಲ್ಪ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಇತಿಶಬ್ದಃ ಶ್ರುತಾರ್ಥಾಪತ್ತಿಪರಿಹಾರಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮೋಕ್ಷ ಏವ ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಫಲತ್ವೇನ ಕಲ್ಪಯಿತವ್ಯಃ ಪಾರಿಶಷ್ಯನ್ಯಾಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪಾರಿಶೇಷ್ಯೇತಿ ।
ಪಾರಿಶೇಷ್ಯನ್ಯಾಯಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಂ ಸ್ವರ್ಗಪಶುಪುತ್ರಾದೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಥಾಽಪಿ ಮೋಕ್ಷಾದನ್ಯದೇವ ನಿತ್ಯಕರ್ಮಫಲಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾಪೀತರಕರ್ಮಫಲನಿವೇಶಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪರಿಶಿಷ್ಟಶ್ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಫಲತ್ವಮೇವ ಕಥಂ ಸಿದ್ಧಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಪರಿಶಷಾಯಾತಮರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪಾರಿಶೇಷ್ಯಾಸಿದ್ಧ್ಯಾ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತಿ ।
ಕರ್ಮಫಲವ್ಯಕ್ತ್ಯಾನಂತ್ಯಮುಕ್ತಂ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಫಲವತ್ಫಲಸಾಧನಾನಾಂ ಫಲವಿಷಯೇಚ್ಛಾನಾಂ ಚಾಽಽನಂತ್ಯಂ ಕಥಯತಿ —
ತತ್ಸಾಧನಾನಾಮಿತಿ ।
ತದಾನಂತ್ಯೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅನಿಯತೇತಿ ।
ಇಚ್ಛಾದ್ಯಾನಂತ್ಯೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಪುರುಷೇತಿ ।
ಏತಾವತ್ವಂ ನಾಮ ನಾಸ್ತೀತ್ಯುಭಯತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ । ಪುರುಷಸ್ಯೇಷ್ಟಂ ಫಲಂ ಶೋಭನಾಧ್ಯಾಸವಿಷಯಭೂತಂ ತತ್ರ ವಿಷಯಿಣಾಂ ಶೋಭನಾಧ್ಯಾಸೇನ ಪ್ರಯುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಹೇತ್ವರ್ಥಃ ।
ಇಚ್ಛಾದ್ಯಾನಂತ್ಯಂ ಪ್ರಾಣಿಭೇದೇಷು ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ತದಾನಂತ್ಯಮೇಕೈಕಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಪ್ರಾಣಿನಿ ದರ್ಶಯತಿ —
ಪ್ರತಿಪ್ರಾಣಿ ಚೇತಿ ।
ಇಚ್ಛಾದ್ಯಾನಂತ್ಯೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತದಾನಂತ್ಯಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಸಾಧನಾದಿಷ್ವೇತಾವತ್ತ್ವಾಜ್ಞಾನೇಽಪಿ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಾಹ —
ಅಜ್ಞಾತೇ ಚೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದಃ ಪಾರಿಶೇಷ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪಾರಿಶೇಷ್ಯಂ ಶಂಕತೇ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ತಾಮೇವ ಶಂಕಾಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಸತ್ಯಪೀತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಪರಿಶಿಷ್ಟತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಮೋಕ್ಷಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪರಿಶೇಷಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಶಂಕಿತಂ ಪರಿಶೇಷಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅರ್ಥಾಪತ್ತಿಪರಿಶೇಷೌ ಪರಾಕೃತ್ಯಾರ್ಥಾಪತ್ತಿಪರಾಕರಣಂ ಪ್ರಪಂಚಯಿತುಂ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾಽಪ್ಯುಪಪತ್ತಿಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಉತ್ಪತ್ತೀತಿ ।
ನಿತ್ಯಾನಾಮುತ್ಪತ್ತ್ಯಾದಿಫಲತ್ವೇಽಪಿ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ತತ್ಫಲತ್ವಂ ಸಿಧ್ಯತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಚತುರ್ಣಾಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯೋತ್ಪಾದ್ಯತ್ವಂ ದೂಷಯತಿ —
ನ ತಾವದಿತಿ ।
ಉಭಯತ್ರಾತಃಶಬ್ದೋ ನಿತ್ಯತ್ವಪರಾಮರ್ಶೀ ।
ಅಸಂಸ್ಕಾರ್ಯತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅಸಾಧನೇತಿ ।
ತದೇವ ವ್ಯಕ್ತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸಾಧನಾತ್ಮಕಂ ಹೀತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾಸಂಸ್ಕ್ರಿಯಮಾಣತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯಥಾ ಯೂಪಸ್ತಕ್ಷಣಾಷ್ಟಾಶ್ರೀಕರಣಾಭ್ಯಂಜನಾದಿನಾ ಸಂಸ್ಕ್ರಿಯತೇ ಯಥಾ ಚಾಽಽಹವನೀಯಃ ಸಂಸ್ಕಾರೇಣ ನಿಷ್ಪಾದ್ಯತೇ ನ ತಥಾ ಮೋಕ್ಷೋ ನಿತ್ಯಶುದ್ಧತ್ವಾನ್ನಿರ್ಗುಣತ್ವಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಕ್ಷಾಂತರಮನುಭಾಷ್ಯ ದಷಯತಿ —
ಪಾರಿಶೇಷ್ಯಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏಕತ್ವಂ ಪೂರ್ಣತ್ವಮ್ ।
ಸಾಧನವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ಫಲವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ಕಲ್ಪಯತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಇತರೈರಿತಿ ।
ಹೇತುವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಾಸಿದ್ಧೌ ಕಲ್ಪಕಾಭಾವಾತ್ಫಲವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಾಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಕರ್ಮತ್ವೇತಿ ।
ನಿಮಿತ್ತಕೃತಹೇತುವೈಲಕ್ಷಣ್ಯವಶಾತ್ಫಲವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನಿಮಿತ್ತೇತಿ ।
ನಿಮಿತ್ತವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ಫಲವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಸ್ಯಾನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ಕ್ಷಾಮವತ್ಯಾದಿಭಿರಿತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಯಥಾ ಹೀತಿ ।
ಯಸ್ಯಾಽಽಹಿತಾಗ್ನೇರಗ್ನಿರ್ಗೃಹಾಂದಹೇದಗ್ನಯೇ ಕ್ಷಾಮವತೇ ಪುರೋಡಾಶಮಷ್ಟಾಕಪಾಲಂ ನಿರ್ವಪೇದಿತ್ಯತ್ರ ದಹೇದಿತಿ ವಿಧಿವಿಭಕ್ತ್ಯಾ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥಯಚ್ಛಬ್ದೋಪಹಿತಯಾ ಗೃಹದಾಹಾಖ್ಯನಿಮಿತ್ತಪರಾಮರ್ಶೇನಾಗ್ನಯೇ ಕ್ಷಾಮವತೇ ಪುರೋಡಾಶಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ಕ್ಷಾಮವತೀ ವಿಧೀಯತೇ । ಯಸ್ಯೋಭಯಂ ಹವಿರಾರ್ತಿಮಾರ್ಚ್ಛೇತ್ಸ ಐಂದ್ರಂ ಪಂಚಶರಾವಮೋದನಂ ನಿರ್ವಪೇದಿತ್ಯತ್ರ ಚಾಽಽರ್ಚ್ಛೇದಿತಿ ವಿಧಿವಿಭಕ್ತ್ಯಾ ನಿರ್ವಪೇದಿತಿ ವಿಧಾಸ್ಯಮಾನನಿರ್ವಾಪನಿಮಿತ್ತಂ ಹವಿರಾರ್ತಿಮನೂದ್ಯ ನಿರ್ವಾಪೋ ವಿಧೀಯತೇ । ಭಿನ್ನೇ ಜುಹೋತಿ ಸ್ಕನ್ನೇ ಜುಹೋತ್ಯಥ ಯಸ್ಯ ಪುರೋಡಾಶೌ ಕ್ಷೀಯತಸ್ತಂ ಯಜ್ಞಂ ವರುಣೋ ಗೃಹ್ಣಾತಿ ಯದಾ ತದ್ಧವಿಸ್ಸಂತಿಷ್ಠೇತಾಥ ತದೇವ ಹವಿರ್ನಿರ್ವಪೇದ್ಯಜ್ಞೋ ಹಿ ಯಜ್ಞಸ್ಯ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಮಿತಿ ಚ ಭೇದನಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಮುಕ್ತಂ ನ ಚ ತನ್ಮುಕ್ತಿಫಲಂ ತಥಾ ನಿಮಿತ್ತಭೇದೇಽಪಿ ನ ನಿತ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಮುಕ್ತಿಫಲಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕ್ಷಾಮವತ್ಯಾದಿತುಲ್ಯತ್ವಂ ನಿತ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ಕುತೋ ಲಬ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೈಶ್ಚೇತಿ ।
ಕ್ಷಾಮವತ್ಯಾದಿಭಿರಿತಿ ಯಾವತ್ । ಅವಿಶೇಷೇ ಹೇತುರ್ನೈಮಿತ್ತಿಕತ್ವೇನೇತಿ ।
ತದೇವ ಕಥಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಜೀವನಾದೀತಿ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ನಿತ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಕರ್ಮಾಂತರಾದ್ವಿಲಕ್ಷಣಮಪಿ ನ ಮೋಕ್ಷಫಲಮಿತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಆಲೋಕಸ್ಯೇತಿ ।
ಚಕ್ಷುರಂತರೈರುಲೂಕಾದಿಚಕ್ಷುಷೋ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯೇಽಪಿ ನ ರಸಾದಿವಿಷಯತ್ವಮಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ರಸಾದೀತಿ ।
ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ತರ್ಹಿ ಕುತ್ರೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸುದೂರಮಪೀತಿ ।
ಮನುಷ್ಯಾನ್ವಿಹಾಯೋಲೂಕಾದೌ ಗತ್ವಾಽಪೀತಿ ಯಾವತ್ । ಯದ್ವಿಷಯೇ ರೂಪಾದಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿಶೇಷೋ ದೂರಸೂಕ್ಷ್ಮಾದಿರತಿಶಯಃ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ಪೂರ್ವವಾದಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಮಾಚಷ್ಟೇ —
ಯತ್ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ತತ್ರೇತಿ ಯಾವತ್ । ತದೇವ ವೃಣೋತಿ —
ನಿರಭಿಸಂಧೇರಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಸಂಯುಕ್ತಂ ಕರ್ಮ ವಿಶಷ್ಟಕಾರ್ಯಕರಮಿತ್ಯತ್ರ ಶತಪಥಶ್ರುತಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ದೇವಯಾಜೀತಿ ।
ತದಾಹುರಿತ್ಯುಪಕ್ರಮ್ಯ ದೇವಯಾಜಿನಃ ಶ್ರೇಯಾನಿತ್ಯಾದೌ ಕಾಮ್ಯಕರ್ತುರ್ದೇವಯಾಜಿನಃ ಸಕಾಶಾದಾತ್ಮಶುದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಕರ್ಮ ಕುರ್ವನ್ನಾತ್ಮಯಾಜೀ ಶ್ರೇಯಾನಿತ್ಯಾತ್ಮಯಾಜಿನೋ ವಿಶೇಷಶ್ರವಣಾತ್ಸರ್ವಕ್ರತುಯಾಜಿನಾಮಾತ್ಮಯಾಜೀ ವಿಶಿಷ್ಯತ ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಶ್ಚ ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ವಿಶಿಷ್ಟಕಾರ್ಯಾರಂಭಕತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಛಾಂದೋಗ್ಯೇಽಪಿ ವಿದ್ಯಾಸಂಯುಕ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ವಿಶಿಷ್ಟಕಾರ್ಯಾರಂಭಕತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯದೇವೇತಿ ।
ನನ್ವಾತ್ಮಯಾಜಿಶಬ್ದೋ ನಿತ್ಯಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾಯಿವಿಷಯೋ ನ ಭವತಿ ।
’ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಚಾಽಽತ್ಮಾನಂ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಚಾಽಽತ್ಮನಿ ।
ಸಂಪಶ್ಯನ್ನಾತ್ಮಯಾಜೀ ವೈ ಸ್ವಾರಾಜ್ಯಮಧಿಗಚ್ಛತಿ’
ಇತ್ಯತ್ರ ಪರಮಾತ್ಮದರ್ಶನವಿಷಯೇ ತಸ್ಯ ಪ್ರಯುಕ್ತತ್ವಾದತ ಆಹ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಯದಿ ಸಮಂಪಶ್ಯನ್ಭವೇತ್ತದಾ ಪರೇಣಾಽಽತ್ಮನೈಕೀಭೂತಃ ಸ್ವರಾಡ್ಭವತೀತ್ಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ತುತಿರತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಾ । ಮಹತೀ ಹೀಯಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಯದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದೇವಾಽಽತ್ಮಯಾಜೀ ಭವತಿ । ನಹಿ ತಸ್ಯ ತದನುಷ್ಠಾನಂ ಪೃಥಗಪೇಕ್ಷತೇ । ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ಪುಣ್ಯಕೃದಿತಿ ಚ ವಕ್ಷ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರದರ್ಶನವತ್ಯಾತ್ಮಯಾಜಿಶಬ್ದಸ್ಯ ಗತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಅಥ ವೇತಿ ।
ಭೂತಾ ಯಾ ಪೂರ್ವಸ್ಥಿತಿಸ್ತಾಮಪೇಕ್ಷ್ಯಾಽಽತ್ಮಯಾಜಿಶಬ್ದೋ ವಿದುಷೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ತತ್ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಇದಮಿತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಸ್ಮೃತಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಗರ್ಭಸಂಬಂಧಿಭಿರ್ಹೋಮೈರ್ಮೌಂಜೀನಿಬಂಧನಾದಿಭಿಶ್ಚ ಬೈಜಿಕಮೇವೈನಃ ಶಮಯತೀತ್ಯಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಕರಣೇ ನಿತ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥತ್ವಂ ನಿಶ್ಚಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಸ್ಕಾರೋಽಪಿ ಕುತ್ರೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಂಸ್ಕೃತಶ್ಚೇತಿ ।
ಯೋ ಹಿ ನಿತ್ಯಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾಯೀ ಸ ತದನುಷ್ಠಾನಜನಿತಾಪೂರ್ವವಶಾತ್ಪರಿಶುದ್ಧಬುದ್ಧಿಃ ಸಮ್ಯಗ್ಧೀಯೋಗ್ಯೋ ಭವತಿ । ‘ಮಹಾಯಜ್ಞೈಶ್ಚ ಯಜ್ಞೈಶ್ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮೀಯಂ ಕ್ರಿಯತೇ ತನುಃ’(ಮ.ಸ್ಮೃ. ೨। ೨೮) ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕದಾ ಪುನರೇಷಾ ಸಮ್ಯಗ್ಧೀರುತ್ಪದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಉತ್ಪನ್ನಸ್ಯ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಫಲಮಾಹ ।
ಸಮಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನಃ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನವತ್ಯಾತ್ಮಯಾಜಿಶಬ್ದ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಕಿಮಿತೀಹ ಭೂತಪೂರ್ವಗತಿರಾಶ್ರಿತೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಜ್ಞಾನಯುಕ್ತಾನಾಮಿತಿ ।
ಐಹಿಕೈರಾಮುಷ್ಮಿಕೈರ್ವಾ ಕರ್ಮಭಿಃ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೇಃ ಶ್ರವಣಾದಿವಶಾದೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಂ ಮುಕ್ತಿಫಲಮುದೇತಿ । ಕರ್ಮ ತು ವಿದ್ಯಾಸಂಯುಕ್ತಮಪಿ ಸಂಸಾರಫಲಮೇವೇತಿ ಭಾವಃ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಯುಕ್ತಮಪಿ ಕರ್ಮ ಬಂಧಾಯೈವೇತ್ಯತ್ರ ನ ಕೇವಲಮುಕ್ತಮೇವ ಕಾರಣಂ ಕಿಂತ್ವನ್ಯಚ್ಚ ತದುಪಪಾದಕಮಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀಂ ಸತ್ತ್ವಗುಣಪ್ರಸೂತಜ್ಞಾನಸಮುಚ್ಚಿತಕರ್ಮಫಲಭೂತಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಅತ್ರ ಹಿ ವಿದ್ಯಾಯುಕ್ತಮಪಿ ಕರ್ಮ ಸಂಸಾರಫಲಮೇವೇತಿ ಸೂಚ್ಯತೇ ।
‘ಏಷ ಸರ್ವಃ ಸಮುದ್ದಿಷ್ಟಸ್ತ್ರಿಪ್ರಕಾರಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ।
ತ್ರಿವಿಧಸ್ತ್ರಿವಿಧಃ ಕರ್ಮಸಂಸಾರಃ ಸಾರ್ವಭೌತಿಕಃ’(ಮ.ಸ್ಮೃ. ೧೨। ೫೧)
ಇತ್ಯುಪಸಂಹಾರಾದಿತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ।
‘ಪ್ರವೃತ್ತಂ ಕರ್ಮ ಸಂಸೇವ್ಯ ದೇವಾನಾಮೇತಿ ಸಾರ್ಷ್ಟಿತಾಮ್’(ಮ.ಸ್ಮೃ. ೧೨। ೯೦)
ಇತಿ ಕರ್ಮಫಲಭೂತದೇವತಾಸದೃಶೈಶ್ವರ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಮುಕ್ತ್ವಾ ತದತಿರೇಕೇಣ
‘ನಿವೃತ್ತಂ ಸೇವಮಾನಸ್ತು ಭೂತಾನ್ಯತ್ಯೇತಿ ಪಂಚ ವೈ’(ಮ.ಸ್ಮೃ. ೧೨। ೯೦)
ಇತಿ ಭೂತೇಷ್ವಪ್ಯಯವಚನಾನ್ನ ಸಮುಚ್ಚಯಸ್ಯ ಮುಕ್ತಿಫಲತೇತ್ಯಾಹ —
ದೇವಸಾರ್ಷ್ಟೀತಿ ।
‘ನಿವೃತ್ತಂ ಸೇವಮಾನಸ್ತು ಭೂತಾನ್ಯಪ್ಯೇತಿ ಪಂಚ ವೈ’ ಇತಿ ಪಾಠಾನ್ಮುಕ್ತಿರೇವ ಸಮುಚ್ಚಯಾನುಷ್ಠಾನಾದ್ವಿವಕ್ಷಿತೇತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಭೂತಾನೀತಿ ।
ಜ್ಞಾನಮೇವ ಮುಕ್ತಿಹೇತುರಿತಿ ಪ್ರತಿಪಾದಕೋಪನಿಷದ್ವಿರೋಧಾನ್ನಾಯಂ ಪಾಠಃ ಸಾಧೀಯಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ವಿಗ್ರಹವತೀ ದೇವತೈವ ನಾಸ್ತಿ ಮಂತ್ರಮಯೀ ಹಿ ಸಾ ದೇವತಾಶಬ್ದಪ್ರತ್ಯಯಾಲಂಬನಮತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಶ್ವಸೃಜ ಇತ್ಯಾದೇರರ್ಥವಾದತ್ವಾನ್ನ ತದ್ಬಲೇನ ನಿತ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ಮುಕ್ತಿಸಾಧನತ್ವಂ ನಿರಾಕರ್ತುಂ ಶಕ್ಯಮತ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಾರ್ಥಸ್ಯ ಸಂಪಶ್ಯನ್ನಾತ್ಮಯಾಜೀತ್ಯಾದೇರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಂಚ “ಅಕುರ್ವನ್ವಿಹಿತಂ ಕರ್ಮ ನಿಂದಿತಂ ಚ ಸಮಾಚರನ್ ।
ಪ್ರಸಜ್ಜಂಶ್ಚೇಂದ್ರಿಯಾರ್ಥೇಷು ನರಃ ಪತನಮೃಚ್ಛತಿ ।(ಯಾ.ಸ್ಮೃ.೩-೨೧೯)
ಶರೀರಜೈಃ ಕರ್ಮದೋಷೈರ್ಯಾತಿ ಸ್ಥಾವರತಾಂ ನರಃ ।
ವಾಚಿಕೈಃ ಪಕ್ಷಿಮೃಗತಾಂ ಮಾನಸೈರಂತ್ಯಜಾತಿತಾಮ್ ।
ಶ್ವಸೂಕರಖರೋಷ್ಟ್ರಾಣಾಂ ಗೋಜಾವಿಮೃಗಪಕ್ಷಿಣಾಮ್ ।
ಚಂಡಾಲಪುಲ್ಕಸಾನಾಂ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಹಾ ಯೋನಿಮೃಚ್ಛತಿ” ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯೈಃ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಫಲಾನಾಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣಾಪಿ ದರ್ಶನಾದ್ಯಥಾ ತತ್ರ ನಾಭೂತಾರ್ಥವಾದತ್ವಂ ತಥಾ ಯಥೋಕ್ತಾಧ್ಯಾಯಸ್ಯಾಪಿ ನಾಭೂತಾರ್ಥವಾದತೇತ್ಯಾಹ —
ವಿಹಿತೇತಿ ।
ಕಿಂಚ ವಂಗಾದಿದೇಶೇ ಛರ್ದಿತಾಶ್ಯಾದಿಪ್ರೇತಾನಾಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾದಧ್ಯಯನರಹಿತಾನಾಮಪಿ ಸ್ತ್ರೀಶೂದ್ರಾದೀನಾಂ ವೇದೋಚ್ಚಾರಣದರ್ಶನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಗ್ರಹಸದ್ಭಾವಾವಗಮಾಚ್ಚ ನ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥವಾದತೇತ್ಯಾಹ —
ವಾಂತೇತಿ ।
ನನು ಸ್ಥಾವರಾದೀನಾಂ ಶ್ರೌತಸ್ಮಾರ್ತಕರ್ಮಫಲತ್ವಾಭಾವಾನ್ನ ತದ್ದರ್ಶನೇನ ವಚನಾನಾಂ ಭೂತಾರ್ಥತ್ವಂ ಶಕ್ಯಂ ಕಲ್ಪಯಿತುಮತ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಸೇವಾದಿದೃಷ್ಟಕಾರಣಸಾಮ್ಯೇಽಪಿ ಫಲವೈಷಮ್ಯೋಪಲಂಭಾದವಶ್ಯಮತೀಂದ್ರಿಯಂ ಕಾರಣಂ ವಾಚ್ಯಮ್ । ನ ಚ ತತ್ರ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀ ವಿಹಾಯಾನ್ಯನ್ಮಾನಮಸ್ತಿ । ತಥಾ ಚ ಶ್ರೌತಸ್ಮಾರ್ತಕರ್ಮಕೃತಾನ್ಯೇವ ಸ್ಥಾವರಾದೀನಿ ಫಲಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂನಿಹಿತಾಸಂನಿಹಿತೇಷು ಸ್ಥಾವರಾದಿಷು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾನುಮಾನಯೋರ್ಥಯಾಯೋಗಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿರುನ್ನೇಯಾ । ಸ್ಥಾವರಾಣಾಂ ಜೀವಶೂನ್ಯತ್ವಾದಕರ್ಮಫಲತ್ವಮಿತಿ ಕೇಚಿತ್ತಾನ್ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೈಷಾಮಿತಿ ।
ಅಸ್ಮದಾದಿವದೇವ ವೃಕ್ಷಾದೀನಾಂ ವೃದ್ಧ್ಯಾದಿದರ್ಶನಾತ್ಸಜೀವತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧೇಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಪಶ್ಯಂತಿ ಪಾದಪಾ ಇತ್ಯಾದಿಪ್ರಯೋಗಾಚ್ಚ ತೇಷಾಂ ಕರ್ಮಫಲತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ಥಾವರಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಫಲತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾದೀನಾಂ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಫಲತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕರ್ಮವಿಪಾಕಪ್ರಕರಣಸ್ಯಾಭೂತಾರ್ಥವಾದತ್ವಾಭಾವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತೇಽಪಿ ತನ್ನ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಅಂಗೀಕರೋತಿ —
ಭವತ್ವಿತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ವೈಧರ್ಮ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತಸಿದ್ಧಿರತ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ವೈಧರ್ಮ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತಾಭಾವಮಾತ್ರೇಣ ಕರ್ಮವಿಪಾಕಾಧ್ಯಾಯಸ್ಯ ನಾಭೂತಾರ್ಥವಾದತೇತ್ಯಸ್ಯ ನ್ಯಾಯಸ್ಯ ನೈವ ಬಾಧಃ ಸಾಧರ್ಮ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತಾದಪಿ ತತ್ಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ‘ಪ್ರಜಾಪತಿರಾತ್ಮನೋ ವಪಾಮುದಖಿದತ್’ ಇತ್ಯಾದೀನಾಮಭೂತಾರ್ಥವಾದತ್ವಾಭಾವೇ ಕಥಮರ್ಥವಾದಾಧಿಕರಣಂ ಘಟಿಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತದಘಟನಾಯಾಮಪಿ ನಾಸ್ಮಾತ್ಪಕ್ಷಕ್ಷತಿಸ್ತವೈವ ತದಭೂತಾರ್ಥವಾದತ್ವಂ ತ್ಯಜತಸ್ತದ್ವಿರೋಧಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಕರ್ಮವಿಪಾಕಪ್ರಕರಣಸ್ಯಾರ್ಥವಾದತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾದೀನಾಂ ಕಾಮ್ಯಕರ್ಮಫಲತ್ವಾನ್ನ ಜ್ಞಾನಸಂಯುಕ್ತನಿತ್ಯಕರ್ಮಫಲತ್ವಂ ತತೋ ಮೋಕ್ಷ ಏವ ತತ್ಫಲಮಿತ್ಯತ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಕಾಮ್ಯಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ದೇವಸಾರ್ಷ್ಟಿತಾಯಾ ದೇವೈರಿಂದ್ರಾದಿಭಿಸ್ಸಮಾನೈಶ್ವರ್ಯಪ್ರಾಪ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಉಕ್ತತ್ವಾತ್ ‘ಪ್ರವೃತ್ತಂ ಕರ್ಮ ಸಂಸೇವ್ಯ ದೇವಾನಾಮೇತಿ ಸಾರ್ಷ್ಟಿತಾಮ್’ ಇತ್ಯತ್ರೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ನನು ವಿದ್ಯಾಸಂಯುಕ್ತಾನಾಂ ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಕರ್ಮಾಣಾಂ ಫಲಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಭಾವಶ್ಚೇತ್ಕಥಂ ತಾನಿ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತ್ಯರ್ಥಾನ್ಯಾಸ್ಥೀಯಂತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕರ್ಮಣಾಂ ಮುಕ್ತಿಫಲತ್ವಾಭಾವಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಸಾಭಿಸಂಧೀನಾಂ ದೇವತಾಭಾವೇ ಫಲೇಽನುರಾಗವತಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ನಿತ್ಯಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಶ್ರೌತಾನಿ ಸ್ಮಾರ್ತಾನಿ ಚಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಸಂಧ್ಯೋಪಾಸನಪ್ರಭೃತೀನಿ ನಿರಭಿಸಂಧೀನಿ ಫಲಾಭಿಲಾಷವಿಕಲಾನಿ ಪರಮೇಶ್ವರಾರ್ಪಣಬುದ್ಧ್ಯಾ ಕ್ರಿಯಮಾಣಾನಿ । ಆತ್ಮಶಬ್ದೋ ಮನೋವಿಷಯಃ ।
ಕರ್ಮಣಾಂ ಚಿತ್ತಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತ್ಯರ್ಥತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಬ್ರಾಹ್ಮೀತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಕರ್ಮಣಾಂ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನತ್ವಂ ಕೇಚಿದಾಚಕ್ಷತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ಸಂಸ್ಕೃತಬುದ್ಧೀನಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕರ್ಮಣಾಂ ಪರಂಪರಯಾ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನತ್ವಂ ಕಥಂ ಸಿದ್ಧವದುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ಅಯಮರ್ಥಸ್ತಥೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ನಿರಸ್ತಮಪ್ಯಧಿಕವಿವಕ್ಷಯಾ ಪುನರನುವದತಿ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ವಿಷಾದೇರ್ಮಂತ್ರಾದಿಸಹಿತಸ್ಯ ಜೀವನಾದಿಹೇತುತ್ವಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಸಿದ್ಧಮತೋ ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ಕಾರ್ಯಾರಂಭಕತ್ವೇ ವಿರೋಧೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕರ್ಮಣೋ ವಿದ್ಯಾಸಂಯುಕ್ತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಾಂತರಾರಂಭಕತ್ವಲಕ್ಷಣೋಽರ್ಥಃ ಶಬ್ದೇನೈವ ಗಮ್ಯತೇ ।
ನ ಚ ತತ್ರ ಮಾನಾಂತರಮಸ್ತಿ । ನ ಚ ಸಮುಚ್ಚಿತಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ಮೋಕ್ಷಾರಂಭಕತ್ವಪ್ರತಿಪಾದಕಂ ವಾಕ್ಯಮುಪಲಭ್ಯತೇ ತದಭಾವೇ ಕರ್ಮಣಿ ವಿದ್ಯಾಯುಕ್ತೇಽಪಿ ವಿಷದಧ್ಯಾದಿಸಾಧರ್ಮ್ಯಂ ಕಲ್ಪಯಿತುಂ ನ ಶಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಕರ್ಮಸಾಧ್ಯತ್ವೇ ಚ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾನಿತ್ಯತಾ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
‘ಅಪಾಮ ಸೋಮಮಮೃತಾ ಅಭೂಮ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರ್ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಕರ್ಮಸಾಧ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ನಿತ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯತ್ಕೃತಂ ತದನಿತ್ಯಮಿತ್ಯನುಮಾನಾನುಗೃಹೀತಂ ತದ್ಯಥೇಹೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ತದ್ವಿರೋಧೇನಾರ್ಥವಾದಶ್ರುತೇಃ ಸ್ವಾರ್ಥೇಽಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಮಾಣಾಂತರವಿರುದ್ಧೇಽರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಶ್ರುತೇರ್ನೋಚ್ಯತೇ ಚೇದದ್ವೈತಶ್ರುತೇರಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿವಿರುದ್ಧೇ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಶ್ರುತೇ ತ್ವಿತಿ ।
ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಷಡ್ವಿಧತಾತ್ಪರ್ಯಲಿಂಗೈಸ್ಸದದ್ವೈತಪರತ್ವೇ ನಿರ್ಧಾರಿತೇ ಸದ್ಭೇದವಿಷಯಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದೇರಾಭಾಸತ್ವಂ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯದವಿವೇಕಿನಾಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ತದ್ಯದ್ಯಪಿ ಪ್ರಥಮಭಾವಿತ್ವೇನ ಪ್ರಬಲಂ ನಿಶ್ಚಿತಾರ್ಥಂ ಚ ತಥಾಽಪಿ ತಸ್ಮಿನ್ನೇವಾಽಽಕಾಶಾದೌ ವಿಷಯೇ ಪ್ರವೃತ್ತಸ್ಯಾಽಽಪ್ತವಾಕ್ಯಾದೇರ್ಮಾನಾಂತರಸ್ಯ ಯಥಾರ್ಥತ್ವೇ ಸತಿ ತದ್ವಿರುದ್ಧಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮವಿವೇಕಿಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮಪ್ಯಾಭಾಸೀಭವತಿ । ತಥೇದಂ ದ್ವೈತವಿಷಯಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದ್ಯದ್ವೈತಾಗಮವಿರೋಧೇ ಭವತ್ಯಾಭಾಸ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ನಾಮ ಪುರುಷಸ್ಯ ಮನೋಧರ್ಮಸ್ತದ್ವಶಾಚ್ಚೇದದ್ವೈತಶ್ರುತೇರ್ಯಥಾರ್ಥತ್ವಂ ತರ್ಹಿ ಪ್ರತಿಪುರುಷಮನ್ಯಥೈವ ತಾತ್ಪರ್ಯದರ್ಶನಾತ್ತದ್ವಶಾದನ್ಯಥೈವ ಶ್ರುತ್ಯರ್ಥಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ನಿಗಮಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಾದರ್ಥ್ಯಮರ್ಥಪರತ್ವಂ ತಥಾತ್ವಂ ಯಾಥಾರ್ಥ್ಯಂ ಶಬ್ದಧರ್ಮಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ತಚ್ಚ ಷಡ್ವಿಧಲಿಂಗಗಮ್ಯಂ ತಥಾ ಚ ಶಬ್ದಸ್ಯ ಪುರುಷಾಭಿಪ್ರಾಯವಶಾನ್ನಾನ್ಯಥಾರ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ವಿಚಾರಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಸಂಯುಕ್ತಸ್ಯಾಪಿ ಕರ್ಮಣೋ ಮೋಕ್ಷಾರಂಭಕತ್ವಾಸಂಭವಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಮಾ ಭೂತ್ಕರ್ಮಣಾಂ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತ್ವಂ ಕಿಂ ತಾವತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರಂಭಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಾರಂಭಮೇವಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಮಭಿಮುಖೀಕೃತ್ಯ ಭುಜ್ಯುಃ ಸ್ವಸ್ಯ ಪೂರ್ವನಿರ್ವೃತ್ತಾಂ ಕಥಾಂ ಕಥಯಂಸ್ತಾಮವತಾರಯಿತುಮಶ್ವೇಮಧಸ್ವರೂಪಂ ತತ್ಫಲಂ ಚ ವಿಭಜ್ಯ ದರ್ಶಯತಿ —
ಆದಾವಿತಿ ।
ಋತುರುಕ್ತ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕ್ರತೋರ್ದ್ವೈವಿಧ್ಯಮಾಹ —
ಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಅಶ್ವಮೇಧಸ್ಯ ದ್ವಿಧಾ ವಿಭಕ್ತಸ್ಯ ಸರ್ವಕರ್ಮೋತ್ಕರ್ಷಮುದ್ಗಿರತಿ —
ಸರ್ವಕರ್ಮಣಾಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪುಣ್ಯಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವೇ ಮಾನಮಾಹ —
ಭ್ರೂಣಹತ್ಯೇತಿ ।
ಸಮಷ್ಟಿವ್ಯಷ್ಟಿಫಲಶ್ಚೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಅಶ್ವಮೇಧೇನ ಸಹಕರಿಕಾಮನಾಭೇದೇನ ಸಮಷ್ಟಿಂ ಸಮನುಗತರೂಪಾಂ ವ್ಯಷ್ಟೀಶ್ಚ ವ್ಯಾವೃತ್ತರೂಪಾ ದೇವತಾಃ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾಃ ಪುನರ್ವ್ಯಷ್ಟಯೋ ವಿವಕ್ಷ್ಯಂತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಅಗ್ನಿರಾದಿತ್ಯೋ ವಾಯುರಿತ್ಯಾದ್ಯಾ ವ್ಯಷ್ಟಯೋ ದೇವತಾಃ ಸೋಽಗ್ನಿರಭವದಿತ್ಯಾದಾವಂಡಾಂತರ್ವರ್ತಿನ್ಯೋಽಶ್ವಮೇಧಫಲಭೂತಾ ದರ್ಶಿತಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾ ತರ್ಹಿ ಸಮಷ್ಟಿರ್ದೇವತೇತ್ಯುಕ್ತೇ ತತ್ರೈವೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಮೃತ್ಯುರಿತಿ ।
ತಾಮೇವ ಸಮಷ್ಟಿರೂಪಾಂ ದೇವತಾಂ ಪ್ರಪಂಚಯಿತುಮಿದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತಿ ವಕ್ತುಂ ಪಾತನಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ಮೃತ್ಯುಶ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾತ್ಮಕಬುದ್ಧಿಧರ್ಮೋಽಶನಾಯಾ ಕಥಂ ಮೃತ್ಯೋರ್ಲಕ್ಷಣಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬುದ್ಧ್ಯಾತ್ಮೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಬುದ್ಧೇರ್ವ್ಯಷ್ಟಿತ್ವಾನ್ಮೃತ್ಯುರಪಿ ತಥಾ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಮಷ್ಟಿರಿತಿ ।
ಪ್ರಾಗೇವ ವ್ಯಷ್ಟ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರುತ್ಪನ್ನತ್ವೇನ ಸಮಷ್ಟಿತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಪ್ರಥಮಜ ಇತಿ ।
ಸರ್ವಾಶ್ರಯತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸೂತ್ರಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ವಾಯುರ್ವೈ ಗೌತಮೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಸೂಚಯತಿ —
ವಾಯುರಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಥಮಜತ್ವಂ ಭೂತಾನಾಂ ಪ್ರಥಮಮುತ್ಪತ್ತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸತ್ಯಮಿತಿ ।
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯೋಕ್ತಲಕ್ಷಣತ್ವೇಽಪಿ ಕಿಮಾಯಾತಾಂ ಮೃತ್ಯೋರಿತ್ಯಾಶಂಗ್ಯಾಽಽಹ —
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭ ಇತಿ ।
ಜಗದೇವ ಸಮಷ್ಟಿವ್ಯಷ್ಟಿರೂಪಂ ನ ಸೂತ್ರಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದಾತ್ಮಕಮಿತಿ ।
ದ್ವೈತಂ ವ್ಯಷ್ಟಿರೂಪಮೇಕತ್ವಂ ಸಮಷ್ಟಿರೂಪಂ ತತ್ಸರ್ವಂ ಯದಾತ್ಮಕಂ ತಸ್ಯೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತಸ್ಯೋಕ್ತಪ್ರಮಾಣತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಯಃ ಸರ್ವೇತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮಾನಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಲಿಂಗಮಿತಿ ।
‘ತ್ಯಸ್ಯ ಹ್ಯೇಷ ರಸಃ’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಮನುಸೃತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಮೂರ್ತೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸಾಧನಾಶ್ರಯತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯದಾಶ್ರಿತಾನೀತಿ ।
ತಸ್ಯೈವ ಫಲಾಶ್ರಯತ್ವಮಾಹ —
ಯಃ ಕರ್ಮಣಾಮಿತಿ ।
ಪರಾ ಗತಿರಿತ್ಯಸ್ಯೈವ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಪರಂ ಫಲಮಿತಿ ।
ಏವಂ ಭೂಮಿಕಾಮಾರಚಯ್ಯಾನಂತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಮವತಾರಯತಿ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕಿಯತೀತಿ ।
ಸರ್ವತಃ ಪರಿತೋ ಮಂಡಲಭಾವಮಾಸಾದ್ಯ ಸ್ಥಿತೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ನನು ಕಿಮಿತಿ ಸಾ ವಕ್ತವ್ಯಾ ತಸ್ಯಾಮುಕ್ತಾಯಾಮಪಿ ವಕ್ತವ್ಯಸಂಸಾರಾವಶೇಷಾದಾಕಾಂಕ್ಷಾವಿಶ್ರಾಂತ್ಯಭಾವಾದತ ಆಹ —
ತಸ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಇಯಾನ್ಬಂಧೋ ನಾಧಿಕೋ ನ್ಯೂನೋ ವೇತ್ಯನ್ಯವ್ಯವಚ್ಛೇದೇನ ಬಂಧಪರಿಮಾಣಪರಿಚ್ಛೇದಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮಫಲವ್ಯಾಪ್ತಿರತ್ರೋಚ್ಯತೇ ತತ್ಪರಿಚ್ಛೇದಶ್ಚ ವೈರಾಗ್ಯದ್ವಾರಾ ಮುಕ್ತಿಹೇತುರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯೈವಂ ಪ್ರವೃತ್ತಾವಪಿ ಕಿಮಿತಿ ಭುಜ್ಯುಃ ಸ್ವಸ್ಯ ಪೂರ್ವನಿರ್ವೃತ್ತಾಂ ಕಥಾಮಾಹೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಸಮಷ್ಟಿವ್ಯಷ್ಟ್ಯಾತ್ಮದರ್ಶನಸ್ಯಾಲೌಕಿಕತ್ವಪ್ರದರ್ಶನೇನ ವಾ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಾಹ —
ತೇನ ಚೇತಿ ।
ಇತಿ ಮನ್ಯತೇ ಭುಜ್ಯುರಿತಿ ಶೇಷಃ । ಜಲ್ಪೇ ಪರಪರಾಜಯೇನಾಽಽತ್ಮಜಯಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಧಿಷ್ಣ್ಯತ್ವಮಗ್ನೇರುಪಾಸ್ಯತ್ವಮ್ ।
‘ಅಗ್ನಿರ್ವೈ ದೇವಾನಾಂ ಹೋತಾ’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಋತ್ವಿಗಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಗಂಧರ್ವಶಬ್ದಾರ್ಥಸಂಗ್ರಹೇ ಲಿಂಗಮಾಹ —
ವಿಶಿಷ್ಟೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಿಂ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅಥೈನಮಿತ್ಯಾದೇರರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಭುವನೇತಿ ।
ಭವತ್ವೇವಂ ಗಂಧರ್ವಂ ಪ್ರತಿ ಭವತಃ ಪ್ರಶ್ನಸ್ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ತೇನ ಗಂಧರ್ವವಚನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ । ದಿವ್ಯೇಭ್ಯೋ ಗಂಧರ್ವೇಭ್ಯಃ ಸಕಾಶಾದಿತ್ಯೇತತ್ ।
ಏತಜ್ಜ್ಞಾನಾಭಾವೇ ತ್ವಜ್ಞಾನಮಪ್ರತಿಭಾ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠತ್ವಪ್ರತಿಜ್ಞಾಹಾನಿಶ್ಚೇತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಷ್ಟುರಭಿಪ್ರಾಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಶ್ನಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸೋಽಹಮಿತಿ ।
ಪ್ರಥಮಾ ತಾವತ್ಕ್ವ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾ ಅಭವನ್ನಿತ್ಯುಕ್ತಿರ್ಗಂಧರ್ವಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಾ । ದ್ವಿತೀಯಾ ತದನುರೂಪಪ್ರತಿವಚನಾರ್ಥಾ । ಯೋ ಹಿ ಕ್ವ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾ ಅಭವನ್ನಿತಿ ಪ್ರಶ್ನೋ ಗಂಧರ್ವಂ ಪ್ರತಿ ಕೃತಸ್ತಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿಂ ಸರ್ವಾಂ ಸೋಽಸ್ಮಭ್ಯಮಬ್ರವೀದಿತಿ ತತ್ರ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ । ತೃತೀಯಾ ತು ಮುನಿಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥೇತಿ ವಿಭಾಗಃ ॥೧॥
ಅಜ್ಞಾನಾದಿನಿಗ್ರಹಂ ಪರಿಹರನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ಸ ಹೋವಾಚೇತಿ ।
ಸ್ಮರಣಾರ್ಥೋ ಗಂಧರ್ವಾಲ್ಲಬ್ಧಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಮುವಾಚೇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ಅಗಚ್ಛನ್ನಿತಿ ।
ಅಹೋರಾತ್ರಮಾದಿತ್ಯರಥಗತ್ಯಾ ಯಾವಾನ್ಪಂಥಾ ಮಿತಸ್ತಾವಾಂದೇಶೋ ದ್ವಾತ್ರಿಂಶದ್ಗುಣಿತಸ್ತತ್ಕಿರಣವ್ಯಾಪ್ತಃ ।
ಸ ಚ ಚಂದ್ರರಶ್ಮಿವ್ಯಾಪ್ತೇನ ದೇಶೇನ ಸಾಕಂ ಪೃಥಿವೀತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ‘ರವಿಚಂದ್ರಮಸೋರ್ಯಾವನ್ಮಯೂಖೈರವಭಾಸ್ಯತೇ । ಸಸಮುದ್ರಸರಿಚ್ಛೈಲಾ ತಾವತೀ ಪೃಥಿವೀ ಸ್ಮೃತಾ’(ಬ್ರಹ್ಮಪುರಾಣಮ್ ೨೩-೩)ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇರಿತ್ಯಾಹ —
ದ್ವಾತ್ರಿಂಶತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಯಂ ಲೋಕ ಇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ತಾವದಿತಿ ।
ತತ್ರ ಲೋಕಭಾಗಂ ವಿಭಜತೇ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಲೋಕಮನೂದ್ಯಾವಶಿಷ್ಟಸ್ಯಾಲೋಕತ್ವಮಾಹ —
ಏತಾವಾನಿತಿ ।
ತಮಿತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಲೋಕಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ವಯಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ತಂ ಲೋಕಮಿತಿ ಪುನರುಕ್ತಿಃ ।
ತತ್ರ ಪೌರಾಣಿಕಸಂಮತಿಮಾಹ —
ಯಂ ಘನೋದಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಹಿ -
‘ಅಂಡಸ್ಯಾಸ್ಯ ಸಮಂತಾತ್ತು ಸಂನಿವಿಷ್ಟೋಽಮೃತೋದಧಿಃ ।
ಸಮಂತಾದ್ಘನತೋಯೇನ ಧಾರ್ಯಮಾಣಃ ಸ ತಿಷ್ಠತಿ ॥’ ಇತಿ ।
ತದ್ಯಾವತೀತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಲೋಕಾದಿಪರಿಮಾಣೇ ಯಥೋಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಸ್ಥಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಪಾಲವಿವರಸ್ಯಾನುಪಯುಕ್ತತ್ವಾತ್ಕಿಂ ತತ್ಪರಿಮಾಣಚಿಂತಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ವ್ಯವಹಾರಭೂಮಿಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಮಾತ್ಮಾನಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಯೋಽಶ್ವಮೇಧ ಇತಿ ।
ಸುಪರ್ಣಶಬ್ದಸ್ಯ ಶ್ಯೇನಸಾದೃಶ್ಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಚಿತ್ಯೇಽಗ್ನೌ ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯದ್ವಿಷಯಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಾರ್ಥಂ ಪದಮನುವದತಿ —
ಸುಪರ್ಣ ಇತಿ ।
ಭೂತ್ವೇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಪಕ್ಷೇತಿ ।
ನನು ಚಿತ್ಯೋಽಗ್ನಿರಂಡಾದ್ಬಹಿರಶ್ವಮೇಧಯಾಜಿನೋ ಗೃಹೀತ್ವಾ ಸ್ವಯಮೇವ ಗಚ್ಛತು ಕಿಮಿತಿ ತಾನ್ವಾಯವೇ ಪ್ರಯಚ್ಛತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮೂರ್ತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಶ್ಚಿತ್ಯಸ್ಯಾಗ್ನೇರಿತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ರೇತ್ಯಂಡಾದ್ಬಾಹ್ಯದೇಶೋಕ್ತಿಃ । ಇತಿ ಯುಕ್ತಂ ವಾಯವೇ ಪ್ರದಾನಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಸಮಾಪ್ತಾವಿತಿಶಬ್ದಃ । ಪರಿತೋ ದುರಿತಂ ಕ್ಷೀಯತೇ ಯೇನ ಸ ಪರಿಕ್ಷಿದಶ್ವಮೇಧಸ್ತದ್ಯಾಜಿನಃ ಪಾರಿಕ್ಷಿತಾಸ್ತೇಷಾಂ ಗತಿಂ ವಾಯುಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಮುನಿವಚನೇ ವರ್ತಮಾನೇ ಕಥಾಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಸಮಾಪ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಮಾಪ್ತೇತಿ ।
ವಾಯುಪ್ರಶಂಸಾಯಾಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಂಪುನರ್ಯಥೋಕ್ತವಾಯುತತ್ತ್ವವಿಜ್ಞಾನಫಲಂ ತದಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ॥೨॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪುನರುಕ್ತಮರ್ಥಂ ವಕ್ತುಮಾರ್ತಭಾಗಪ್ರಶ್ನೇ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಪುಣ್ಯೇತಿ ।
ಭುಜ್ಯುಪ್ರಶ್ನಾಂತೇ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮನುದ್ರವತಿ —
ಪುಣ್ಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ನಾಮರೂಪಾಭ್ಯಾಂ ವ್ಯಾಕೃತಂ ಜಗದ್ಧಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾತ್ಮಕಂ ತದ್ವಿಷಯಮುತ್ಕರ್ಷಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ ।
ಸಮಷ್ಟೀತಿ ।
ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತೋತ್ಕರ್ಷಸ್ಯ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಫಲತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ದ್ವೈತೇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯನಂತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ವಿಷಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಮಾಧ್ಯಮಿಕಾನಾಮನ್ಯೇಷಾಂ ಚಾಽಽದ್ಯೋ ವಿವಾದಃ ಕಿಂಲಕ್ಷಣೋ ದೇಹಾದೀನಾಮನ್ಯತಮಸ್ತೇಭ್ಯೋ ವಿಲಕ್ಷಣೋ ವೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಇತ್ಯೇವಂ ವಿಮೃಶ್ಯಾಽಽತ್ಮನೋ ದೇಹಾದಿಭ್ಯೋ ವಿವೇಕೇನಾಧಿಗಮಾಯೇದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತ್ಯಾಹ —
ಇತ್ಯಾತ್ಮನ ಇತಿ ।
ವಿವೇಕಾಧಿಗಮಸ್ಯ ಭೇದಜ್ಞಾನತ್ವೇನಾನರ್ಥಕರತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ಕಹೋಲಪ್ರಶ್ನತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಂಬಂಧಮುಕ್ತ್ವಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾಸಂಬಂಧಮಾಹ —
ಆಖ್ಯಾಯಿಕೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಾ ಸುಖಾವಬೋಧಾರ್ಥಾ ಚಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಭುಜ್ಯುಪ್ರಶ್ನನಿರ್ಣಯಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಸಂಬೋಧನಮಭಿಮುಖೀಕರಣಾರ್ಥಮ್ । ದ್ರಷ್ಟುರವ್ಯವಹಿತಮಿತ್ಯುಕ್ತೇ ಘಟಾದಿವದವ್ಯವಧಾನಂ ಗೌಣಮಿತಿ ಶಂಕ್ಯೇತ ತನ್ನಿರಾಕರ್ತುಮಪರೋಕ್ಷಾದಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಮುಖ್ಯಮೇವ ದ್ರಷ್ಟುರವ್ಯವಹಿತಂ ಸ್ವರೂಪಂ ಬ್ರಹ್ಮ । ತಥಾ ಚ ದ್ರಷ್ಟ್ರಧೀನಸಿದ್ಧತ್ವಾಭಾವಾತ್ಸ್ವತೋಽಪರೋಕ್ಷಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶ್ರೋತ್ರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಾದಿ ಯಥಾ ಗೌಣಂ ನ ತಥಾ ಗೌಣಂ ದ್ರಷ್ಟುರವ್ಯವಹಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದ್ವಿತೀತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಶ್ರೋತ್ರೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮವ್ಯವಧಾನಮಾಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರಾಽನಂತರವಾಕ್ಯೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಕಿಂ ತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ಸರ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಸರ್ವನಾಮಭ್ಯಾಂ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಶೇಷ್ಯಂ ಸಮರ್ಪ್ಯತ ಇತರೈಸ್ತು ಶಬ್ದೈರ್ವಿಶೇಷಣಾನೀತಿ ವಿಭಾಗಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯಃ ಶಬ್ದಾಭ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಇತಿರುಚ್ಯತ ಇತ್ಯನೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ಇತಿಶಬ್ದೋ ದ್ವಿತೀಯಃ ಪ್ರಶ್ನಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ವಿಸ್ಪಷ್ಟಮಿತಿ ।
ತ್ವಮರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಾನ್ವಯಯೋಗ್ಯೇ ಪೃಷ್ಟೇ ತತ್ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿಮವತಾರಯತಿ —
ಏವಮುಕ್ತ ಇತಿ ।
ಸರ್ವಾಂತರ ಇತಿ ವಿಶೇಷೋಕ್ತ್ಯಾ ಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ವಿಶೇಷಣಾಂತರಾಣಾಮನಾಸ್ಥಾಮಾಶಂಕ್ಯಽಽಹ —
ಸರ್ವವಿಶೇಷಣೇತಿ ।
ಏಷ ಸರ್ವಾಂತರ ಇತಿ ಭಾಗಸ್ಯಾರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯತ್ಸಾಕ್ಷಾದಿತಿ ।
ಏಷಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಕೋಽಸಾವಿತಿ ।
ಆತ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯೋಽಯಮಿತಿ ।
ಯೇನೇತ್ಯತ್ರ ಸಶಬ್ದೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ ।
ಷಷ್ಠ್ಯರ್ಥಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ತವೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ಪ್ರತಿವಕ್ತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸರ್ವಾಂತರಸ್ತವಾಽಽತ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ತೃತೀಯೋ ಮಾತೃಸಾಕ್ಷೀ ಪ್ರಣೀಯತೇ ಪ್ರಾಣನವಿಶಿಷ್ಟಃ ಕ್ರಿಯತ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಥಮೇತಾವತಾ ಸಂದೇಹೋಽಪಾಕೃತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಮನುಮಾನಂ ವಕ್ತುಂ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮಾಹ —
ಸರ್ವಾ ಇತಿ ।
ಯಾ ಖಲ್ವಚೇತನಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸಾ ಚೇತನಾಧಿಷ್ಠಾನಪೂರ್ವಿಕಾ ಯಥಾ ರಥಾದಿಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯೇನ ಕ್ರಿಯಂತೇ ಸೋಽಸ್ತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವೈಕಲ್ಯಂ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯನುಮಾನಮಾರಚಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಮತಾ ಚೇಷ್ಟಾ ಚೇತನಾಧಿಷ್ಠಾನಪೂರ್ವಿಕಾಽಚೇತನಪ್ರವೃತ್ತಿತ್ವಾದ್ರಥಾದಿಚೇಷ್ಟಾವದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ಪ್ರಾಣಾದೀತಿಶೇಷಃ ।
ಅನುಮಾನಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾತ್ಸೋಽಸ್ತೀತಿ ।
ಚೇಷ್ಟಯತಿ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ॥೧॥
ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನಯೋರನನುರೂಪತ್ವಮಾಶಂಕತೇ —
ಸ ಹೋವಾಚೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಅಸಾವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಗಾಮಶ್ವಂ ವಾ ದರ್ಶಯಾಮೀತಿ ಪೂರ್ವಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ಪಶ್ಚಾದ್ಯಶ್ಚಲತ್ಯಸೌ ಗೌರ್ಯೋ ವಾ ಧಾವತಿ ಸೋಽಶ್ವ ಇತಿ ಚಲನಾದಿಲಿಂಗೈರ್ಯಥಾ ಗವಾದಿ ವ್ಯಪದಿಶತ್ಯೇವಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ದರ್ಶಯಾಮೀತಿ ಮತ್ಪ್ರಶ್ನಾನುಸಾರೇಣ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ಪ್ರಾಣನಾದಿಲಿಂಗೈಸ್ತದ್ವ್ಯಪದಿಶತಸ್ತೇ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಹಾನಿರನವಧೇಯವಚನತಾ ಚ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಪ್ರಶ್ನಾವನುಸರ್ತವ್ಯೌ ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕಾರಿಣೇತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಕಿಂ ಬಹುನೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾನುವರ್ತನಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ತತ್ತಥೇತಿ ।
ಕತಮೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇತ್ಯಾದಿಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯತ್ಪುನರಿತಿ ।
ನ ದೃಷ್ಟೇರಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ವದನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ತದಶಕ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ವಸ್ತುತ್ವಾದ್ಘಟಾದಿವದ್ವಿಷಯೀಕರಣಂ ನಾಶಕ್ಯಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಸ್ತುಸ್ವರೂಪಮನುಸೃತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಆಹೇತಿ ।
ಘಟಾದೇರಪಿ ತರ್ಹಿ ವಸ್ತುಸ್ವಾಭಾವ್ಯಾನ್ಮಾ ಭೂದ್ವಿಷಯೀಕರಣಮಿತಿ ಮನ್ವಾನಃ ಶಂಕತೇ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಸಾಕ್ಷಿತ್ವಂ ವಸ್ತುಸ್ವಾಭಾವ್ಯಂ ತತಶ್ಚಾವಿಷಯತ್ವಂ ನ ಚೈವಂ ವಸ್ತುಸ್ವಾಭಾವ್ಯಂ ಘಟಾದೇರಸ್ತೀತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ದೃಷ್ಟ್ಯಾದೀತಿ ।
ದೃಟ್ಯಾದಿಸಾಕ್ಷಿಣೋಽಪಿ ದೃಷ್ಟಿವಿಷಯತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪ್ರದೀಪೋ ಲೌಕಿಕಜ್ಞಾನೇನ ಪ್ರಕಾಶ್ಯೋ ನ ಸ್ವಪ್ರಕಾಶಕಂ ಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರಕಾಶಯತಿ ತಥಾ ದೃಷ್ಟಿಸಾಕ್ಷೀ ದೃಷ್ಟ್ಯಾ ನ ಪ್ರಕಾಶ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟೇರ್ದ್ರಷ್ಟೈವ ನಾಸ್ತೀತಿ ಸೌಗತಾಸ್ತಾನ್ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ದೃಷ್ಟಿರಿತೀತಿ ।
ಲೌಕಿಕೀಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕೀಂ ದೃಷ್ಟಿಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಯಾ ತ್ವಿತಿ ।
ನನ್ವಾತ್ಮಾ ನಿತ್ಯದೃಷ್ಟಿಸ್ವಭಾವಶ್ಚೇತ್ಕಥಂ ದ್ರಷ್ಟೇತ್ಯಾದಿವ್ಯಪದೇಶಃ ಸಿಧ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಾ ಕ್ರಿಯಮಾಣಯೇತಿ ।
ಸಾಕ್ಷ್ಯಬುದ್ಧಿತದ್ವೃತ್ತಿಗತಂ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಕ್ರಿಯಾತ್ವಂ ಚಾಽಽಧ್ಯಾಸಿಕಂ ನಿತ್ಯದೃಗ್ರೂಪೇ ವ್ಯವಹ್ರಿಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನೋ ನಿತ್ಯದೃಷ್ಟಿಸ್ವಭಾವತ್ವೇ ಕಥಂ ‘ಪಶ್ಯತಿ ನ ಪಶ್ಯತಿ ಚೇ’ತಿ ಕಾದಾಚಿತ್ಕೋ ವ್ಯವಹಾರ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಾಽಸಾವಿತಿ ।
ಯಾ ಬಹುವಿಶೇಷಣಾ ಲೌಕಿಕೀ ದೃಷ್ಟಿರಸೌ ತತ್ಪ್ರತಿಚ್ಛಾಯೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ತಥಾ ಚ ಯಾ ತತ್ಪ್ರತಿಚ್ಛಾಯಾ ತಯಾ ವ್ಯಾಪ್ತೈವೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಿಮಿತ್ಯೌಪಚಾರಿಕೋ ವ್ಯಪದೇಶೋ ಮುಖ್ಯಸ್ತು ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟೇರ್ವಸ್ತುತೋ ನ ವಿಕ್ರಿಯಾವತ್ವಮಿತ್ಯತ್ರ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ನ ದೃಷ್ಟೇರಿತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಮಿಮಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಯಾಽಸಾವಿತಿ ।
ನ ದೃಷ್ಟೇರಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತನ್ಯಾಯಮುತ್ತರವಾಕ್ಯೇಷ್ವತಿದಿಶತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ವಸ್ತುಸ್ವಾಭಾವ್ಯಮುಪಸಂಹೃತ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ನ ದೃಷ್ಟೇರಿತ್ಯತ್ರ ಸ್ವಪಕ್ಷಮುಕ್ತ್ವಾ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಪಕ್ಷಮಾಹ —
ನ ದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ।
ಕಥಮಕ್ಷರಾಣಾಮನ್ಯಥಾ ವ್ಯಾಖ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದಿಷ್ಟಮಕ್ಷರಾರ್ಥಮಾಹ —
ದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ।
ಇತಿ ಶಬ್ದೋ ವ್ಯಾಚಕ್ಷತ ಇತ್ಯನೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ಏವಂ ವ್ಯಾಕುರ್ವತಾಮಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ದೃಷ್ಟೇರಿತೀತಿ ।
ಕರ್ಮಣಿ ಷಷ್ಠೀಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಸಾ ದೃಷ್ಟಿರಿತಿ ।
ಷಷ್ಠೀಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ದ್ವಿತೀಯಾಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ದ್ರಷ್ಟಾರಮಿತೀತಿ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಉಕ್ತಾಂ ಪರಕೀಯವ್ಯಾಖ್ಯಾಂ ದೂಷಯತಿ ।
ತತ್ರೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಿಕರ್ತೃತ್ವವಿವಕ್ಷಾಯಾಂ ತೃಜಂತೇನೈವ ತತ್ಸಿದ್ಧೇಃ ಷಷ್ಠೀ ನಿರರ್ಥಿಕೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾರೋ ಯಥೋಕ್ತಂ ದೋಷಂ ನ ಪಶ್ಯಂತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪಶ್ಯತಾಂ ವೇತಿ ।
ಷಷ್ಠೀನೈರರ್ಥಕ್ಯಂ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಮಾಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರಾ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಯತ್ತರ್ಹೀಹಾರ್ಥವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದೇತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾ ಧಾತ್ವರ್ಥಃ । ಕರ್ತಾ ಪ್ರತ್ಯಯಾರ್ಥಃ । ತಥಾ ಚೈಕೇನೈವ ಪದೇನೋಭಯಲಾಭಾತ್ಪೃಥಕ್ಕ್ರಿಯಾಗ್ರಹಣಮನರ್ಥಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟೇರಿತ್ಯಸ್ಯಾನರ್ಥಕತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಗಂತಾರಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅರ್ಥವಾದತ್ವೇನ ತರ್ಹೀದಮುಪಾತ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ವಿಧಿಶೇಷತ್ವಾಭಾವಾದಸ್ಮದುಕ್ತಗತ್ಯಾ ಚಾರ್ಥವತ್ತ್ವಸಂಭವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥ ಪರಪಕ್ಷೇ ನಿರರ್ಥಕಮೇವೇದಂ ಪದಂ ಪ್ರಮಾದಾತ್ಪಠಿತಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಕಾಣ್ವಮಾಧ್ಯಂದಿನಾನಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹೀದಂ ಪದಮನರ್ಥಕಮಿತಿ ಪರೇಷಾಂ ಪ್ರತೀತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ಭವತಾಮಪಿ ದೃಶೇರ್ದ್ವಿರುಪಾದಾನಮುಪಪದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಥಾ ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರದರ್ಶಯಿತವ್ಯಪದಾದುಪರಿಷ್ಟಾದಿತಿಶಬ್ದೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ । ಕರ್ತೃಕರ್ಮವಿಶೇಷಣತ್ವೇನ ಸಾಕ್ಷಿಸಾಕ್ಷ್ಯಸಮರ್ಪಕತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತತ್ಸಮರ್ಪಣಮಿತಿ ಕುತ್ರೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಸಾಕ್ಷ್ಯಾತ್ಮಾ ನ ತದ್ವಿಷಯ ಇತಿ ತತ್ಸ್ವರೂಪನಿಶ್ಚಯಾರ್ಥಂ ಸಾಕ್ಷ್ಯಾದಿಸಮರ್ಪಣಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮಾ ನಿತ್ಯದೃಷ್ಟಿಸ್ವಭಾವೋ ನ ದೃಶ್ಯಾಯಾ ದೃಷ್ಟೇರ್ವಿಷಯ ಇತ್ಯೇಷ ಚೇನ್ನ ದೃಷ್ಟೇರಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ತದಾ ನಹೀತ್ಯಾದಿನಾಽಸ್ಯೈಕವಾಕ್ಯತ್ವಂ ಸಿಧ್ಯತಿ । ತಸ್ಮಾದ್ಯಥೋಕ್ತಾರ್ಥತ್ವಮೇವ ನ ದೃಷ್ಟೇರಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯತ್ರ ತಲವಕಾರಶ್ರುತಿಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ನ್ಯಾಯಾಚ್ಚೇತಿ ।
ತಮೇವ ನ್ಯಾಯಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಏವಮೇವೇತಿ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ವಿಕ್ರಿಯಾವಚ್ಚೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚಾಽಽತ್ಮನೋ ನಾಸ್ತಿ ವಿಕ್ರಿಯಾವತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಧ್ಯಾಯತೀವೇತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾ ವಿಕ್ರಿಯಾವತ್ತ್ವೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅವಿಕ್ರಿಯತ್ವೇಽಪಿ ಶ್ರುತ್ಯಕ್ಷರಾಣ್ಯನುಪಪನ್ನಾನೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ನ ತೇಷಾಂ ವಿರೋಧೋ ದೃಷ್ಟಂ ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಕರ್ತೃತ್ವಮನುಸೃತ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತೇ ಲೌಕಿಕೇ ವಾಕ್ಯೇ ತದರ್ಥಾನುವಾದಿತ್ವಾದುಕ್ತಶ್ರುತ್ಯಕ್ಷರಾಣಾಂ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾಭಾವಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ದೃಷ್ಟೇರಿತ್ಯಾದೀನ್ಯಪಿ ತರ್ಹಿ ಶ್ರುತ್ಯಕ್ಷರಾಣಿ ನ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಮಾಣಾನೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ ।
ನ ದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ।
ಅನ್ಯೋಽರ್ಥೋ ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಕರ್ತಾ । ಯಥೋಕ್ತೋಽರ್ಥೋ ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಸಾಕ್ಷೀ ।
ದ್ರಷ್ಟೃಪದಸ್ಯ ಸಾಕ್ಷಿವಿಷಯತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ಸಾಕ್ಷ್ಯಸಮರ್ಪಣಾತ್ತದರ್ಥವತ್ತ್ವೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪಕ್ಷಾಂತರಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ಸ್ವಪಕ್ಷಮುಪಪಾದ್ಯಾನಂತರಂ ವಾಕ್ಯಂ ವಿಭಜತೇ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ಅನ್ಯದಾರ್ತಮಿತಿವಿಶೇಷಣಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಏತದೇವೇತಿ ॥೨॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣತ್ರಯಾರ್ಥಂ ಸಂಗತಿಂ ವಕ್ತುಮನುವದತಿ —
ಬಂಧನಮಿತಿ ।
ಚತುರ್ಥಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಯಶ್ಚೇತಿ ।
ಉತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಉಷಸ್ತಪ್ರಶ್ನಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಪೂರ್ವವದಿತ್ಯಭಿಮುಖೀಕರಣಾರ್ಥಂ ಸಂಬೋಧಿತವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬಂಧಧ್ವಂಸಿಜ್ಞಾನಪ್ರಶ್ನೋ ನಾತ್ರ ಪ್ರತಿಭಾತಿ ಕಿಂತ್ವನುವಾದಮಾತ್ರಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಂ ವಿದಿತ್ವೇತಿ ।
ತಂ ವ್ಯಾಚಕ್ಷ್ವೇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪ್ರಶ್ನಯೋರವಾಂತರವಿಶೇಷಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ಪರಾಮೃಶತಿ —
ಕಿಮುಷಸ್ತೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಭಿನ್ನಾವಿತೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯದಿ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಥೈಕಂ ವಾಕ್ಯಂ ವಸ್ತುಪರಂ ತಸ್ಯಾರ್ಥವಾದೋ ದ್ವಿತೀಯಂ ವಾಕ್ಯಂ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ದ್ವಯೋರ್ವಾಕ್ಯಯೋಸ್ತುಲ್ಯಲಕ್ಷಣತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಂ ವಾಕ್ಯಂ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಮಧಿಕರೋತಿ ದ್ವಿತೀಯಂ ಪರಮಾತ್ಮನಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯೇನಾರ್ಥದ್ವಯಂ ವಿವಕ್ಷಿಮಿತಿ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಪ್ರಸ್ಥಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ತನ್ನೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನಯೋರೇಕರೂಪತ್ವಾನ್ನಾರ್ಥಭೇದೋಽಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಏಷ ತ ಇತಿ ।
ತಥಾಽಪ್ಯರ್ಥಭೇದೇ ಕಾಽನುಪಪತ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತದೇವೋಪಪಾದಯತಿ —
ಏಕೋ ಹೀತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಭೇದಾದಾತ್ಮಭೇದಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಜಾತಿತಃ ಸ್ವಭಾವತೋಽಹಮಹಮಿತ್ಯೇಕಾಕಾರಸ್ಫುರಣಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚ ನ ತತ್ತ್ವಭೇದ ಇತ್ಯಾಹ —
ದ್ವಯೋರಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯದೀತಿ ।
ದ್ವಯೋರ್ಮಧ್ಯೇ ಯದ್ಯೇಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಗೌಣಂ ತದೇತರೇಣ ಗೌಣೇನಾವಶ್ಯಂ ಭವಿತವ್ಯಂ ತಥಾಽಽತ್ಮತ್ವಾದಿ ಯದ್ಯೇಕಸ್ಯೇಷ್ಟಂ ತದೇತರಸ್ಯಾನಾತ್ಮತ್ವಾದೀತಿ ಕುತಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಿರುದ್ಧತ್ವಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತೋಪಪಾದನಪೂರ್ವಕಂ ದ್ವಿಃಶ್ರವಣಸ್ಯಾಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನೇಕಮುಖ್ಯತ್ವಾಸಂಭವಾದ್ವಸ್ತುತಃ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಯ ಘಟವದಬ್ರಹ್ಮತ್ವಾದನಾತ್ಮತ್ವಾಚ್ಚೈಕಮೇವ ಮುಖ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಭೂತಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದಿ ಜೀವಶ್ವರಭೇದಾಭಾವಾತ್ಪ್ರಶ್ನಯೋರ್ನಾರ್ಥಭೇದಸ್ತರ್ಹಿ ಪುನರುಕ್ತಿರನರ್ಥಿಕೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಸ ಏವ ವಿಶೇಷೋ ದರ್ಶಯಿತವ್ಯೋ ಯೇನ ಪುನರುಕ್ತಿರರ್ಥವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಅನುಕ್ತವಿಶೇಷಕಥನಾರ್ಥಮುಕ್ತಪರಿಮಾಣಂ ನಿರ್ಣೇತುಮುಕ್ತಾನುವಾದಶ್ಚೇದನುಕ್ತೋ ವಿಶೇಷಸ್ತರ್ಹಿ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯತಾಮಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಃ ಪುನರಿತಿ ।
ಬುಭುತ್ಸಿತಂ ವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಇತಿ ಶಬ್ದಃ ಕ್ರಿಯಾಪದೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ಕಿಮಿತ್ಯೇಷ ವಿಶೇಷೋ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದ್ವಿಶೇಷೇತಿ ।
ಅರ್ಥಭೇದಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯೋಽಶನಾಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ತು ವಿವಕ್ಷಿತವಿಶೇಷೋಕ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಏಕಮೇವಾಽಽತ್ಮತತ್ತ್ವಮಧಿಕೃತ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಾವಿತ್ಯತ್ರ ಚೋದಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮವತ್ತ್ವಾನ್ಮಿಥೋ ಭಿನ್ನೌ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಾವಿತ್ಯೇತದ್ದೂಷಯತಿ —
ನೇತಿ ।
ಪರಿಹೃತತ್ವಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ನಾಮರೂಪೇತಿ ।
ತಯೋರ್ವಿಕಾರಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಲಕ್ಷಣಃ ಸಂಘಾತಃ ಸ ಏವೋಪಾಧಿಭೇದಸ್ತೇನ ಸಂಪರ್ಕಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನಹಂಮಮಾಧ್ಯಾಸಸ್ತೇನ ಜನಿತಾ ಭ್ರಾಂತಿರಹಂ ಕರ್ತೇತ್ಯಾದ್ಯಾ ತಾವನ್ಮಾತ್ರಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಿತ್ಯನೇಕಶೋ ವ್ಯುತ್ಪಾದಿತಂ ತಸ್ಮಾನ್ನಾಸ್ತಿ ವಸ್ತುತೋ ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮವತ್ತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂ ಚ ಸವಿಶೇಷತ್ವನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಶ್ರುತ್ಯೋರ್ವಿಷಯವಿಭಾಗೋಕ್ತಿಪ್ರಸಂಗೇನ ಸಂಸಾರಿತ್ವಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಂ ಮಧುಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತೇಽವೋಚಾಮೇತ್ಯಾಹ —
ವಿರುದ್ಧೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮವತ್ವಪ್ರತೀತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಪರೇಣಪುರುಷೇಣಾಜ್ಞಾನೇನ ವಾಽಧ್ಯಾರೋಪಿತೈಃ ಸರ್ಪತ್ವಾದಿಭಿರ್ಧರ್ಮೈರ್ವಿಶಿಷ್ಟಾ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಸ್ವತಶ್ಚಾಧ್ಯಾರೋಪೇಣ ವಿನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತಿಭಾಸತೋ ವಿರುದ್ಧಧರ್ಮವತ್ತ್ವೇಽಪಿ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೇಶ್ವರಯೋರ್ಭಿನ್ನತ್ವಾದ್ಭಿನ್ನಾರ್ಥಾವೇವ ಪ್ರಶ್ನಾವಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೈವಮಿತಿ ।
ನಿರುಪಾಧಿಕರೂಪೇಣಾಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಸೋಪಾಧಿಕರೂಪೇಣ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮಿತ್ಯವಿರೋಧ ಉಕ್ತಃ । ಇದಾನೀಮುಪಾಧ್ಯಭ್ಯುಪಗಮೇ ಸದ್ವಯತ್ವಂ ಸತಶ್ಚೈವ ಘಟಾದೇರುಪಾಧಿತ್ವದೃಷ್ಟೇರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನಾಮೇತಿ ।
ಸಲಿಲಾತಿರೋಕೇಣ ನ ಸಂತಿ ಫೇನಾದಯೋ ವಿಕಾರಾ ನಾಪಿ ಮೃದಾದ್ಯತಿರೇಕೇಣ ತದ್ವಿಕಾರಃ ಶರಾವಾದಯಃ ಸಂತೀತಿ ದೃಷ್ಟಾಂತಾಖ್ಯಯುಕ್ತಿಬಲಾದಾವಿದ್ಯನಾಮರೂಪರಚಿತಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರತ್ವತ್ತಸ್ಯಾಶ್ಚ ವಿದ್ಯಯಾ ನಿರಾಸಾನ್ನೈವಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಾರ್ಯಸತ್ತ್ವಮಭ್ಯುಪಗಮ್ಯೋಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ತದಪಿ ನಿರೂಪ್ಯಮಾಣೇ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಯದಾ ತ್ವಿತಿ ।
ನೇಹ ನಾನಾಽಸ್ತಿ ಕಿಂಚನೇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತ್ಯನುಸಾರಿಭಿರ್ವಸ್ತುದೃಷ್ಟ್ಯಾ ನಿರೂಪ್ಯಮಾಣೇ ನಾಮರೂಪೇ ಪರಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಾದನ್ಯತ್ವೇನಾನನ್ಯತ್ವೇನ ವಾ ನಿರೂಪ್ಯಮಾಣೇ ತತ್ತ್ವತೋ ವಸ್ತ್ವಂತರೇ ಯದಾ ತು ನ ಸ್ತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಮೃದಾದಿವಿಕಾರವದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಸಲಿಲೇತಿ ।
ತದಾ ತತ್ಪರಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮಪೇಕ್ಷ್ಯೇತಿ ಯೋಜನೀಯಮ್ ।
ಕದಾ ತರ್ಹಿ ಲೌಕಿಕೋ ವ್ಯವಹಾರಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದಾ ತ್ವಿತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಯಾ ಸ್ವಾಭಾವಿಕ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮ ಯದೋಪಾಧಿಭ್ಯೋ ವಿವೇಕೇನ ನಾವಧಾರ್ಯತೇ ಸದಾ ಲೌಕಿಕೋ ವ್ಯವಹಾರಶ್ಚೇತ್ತಾರ್ಹಿ ವಿವೇಕಿನಾಂ ನಾಸೌ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸ್ತಿ ಚೇತಿ ।
ಭೇದಭಾನಪ್ರಯುಕ್ತೋ ವ್ಯವಹಾರೋ ವಿವೇಕಿನಾಮವಿವೇಕಿನಾಂ ಚ ತುಲ್ಯ ಏವಾಯಂ ವಸ್ತ್ವಂತರಾಸ್ತಿತ್ವಾಭಿನಿವೇಶಸ್ತು ವಿವೇಕಿನಾಂ ನಾಸ್ತೀತಿ ವಿಶೇಷಃ ।
ನನು ಯಥಾಪ್ರತಿಭಾಸಂ ವಸ್ತ್ವಂತರಂ ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಮೇವ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪರಮಾರ್ಥೇತಿ ।
ಕಿಂ ದ್ವಿತೀಯಂ ವಸ್ತು ತತ್ತ್ವತೋಽಸ್ತಿ ಕಿಂ ವಾ ನಾಸ್ತೀತಿ ವಸ್ತುನಿ ನಿರೂಪ್ಯಮಾಣೇ ಸತಿ ಶ್ರುತ್ಯನುಸಾರೇಣ ತತ್ತ್ವದರ್ಶಿಭಿರೇಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಾವ್ಯವಹಾರ್ಯಮಿತಿ ನಿರ್ಧಾರ್ಯತೇ ತೇನ ವ್ಯವಹಾರದೃಷ್ಟ್ಯಾಶ್ರಯಣೇನ ಭೇದಕೃತೋ ಮಿಥ್ಯಾವ್ಯವಹಾರಸ್ತತ್ತ್ವದೃಷ್ಟ್ಯಾಶ್ರಯಣೇನ ಚ ತದಭಾವವಿಷಯಃ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯೋ ವ್ಯವಹಾರ ಇತ್ಯುಭಯವಿಧವ್ಯವಹಾರಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯವ್ಯವಹಾರೋಪಪತ್ತಿಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತಥಾ ಚ ವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯೋಽಭೇದವ್ಯವಹಾರಸ್ತದಿತರವ್ಯವಹಾರಸ್ತ್ವಾಭಾಸಮಾತ್ರಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಲೌಕಿಕವ್ಯವಹಾರೋಪಪತ್ತಿಂವಿವೃಣೋತಿ —
ನ ಚ ನಾಮೇತಿ ।
ಉಭಯವಿಧವ್ಯವಹಾರೋಪಪತ್ತಿಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾ ವ್ಯವಹಾರದ್ವಯೋಪಪತ್ತೌ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಷು ವೇದಾಂತೇಷು ಚೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಜ್ಞಾನಾಜ್ಞಾನೇ ಪುರಸ್ಕೃತ್ಯ ವ್ಯವಹಾರಃ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯೋ ಲೌಕಿಕಶ್ಚೇತಿ ನಾಸ್ಮಾಭಿರೇವೋಚ್ಯತೇ ಕಿಂತು ಸರ್ವೇಷಾಮಪಿ ಪರೀಕ್ಷಕಾಣಾಮೇತತ್ಸಂಮತಂ ಸಂಸಾರದಶಾಯಾಂ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕವ್ಯವಹಾರಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಚ ತದಭಾವಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವವಾದಿನಾಮಿತಿ ।
ನಿರುಪಾಧಿಕೇ ಪರಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮನಿ ಚಿದ್ಧಾತಾವನಾದ್ಯವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತೋಪಾಧಿಕೃತಮಶನಾಯಾದಿಮತ್ತ್ವಂ ವಸ್ತುತಸ್ತು ತದ್ರಾಹಿತ್ಯಮಿತ್ಯುಪಪಾದ್ಯಾನಂತರಪ್ರಶ್ನಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ಪ್ರತಿವಕ್ತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಲ್ಪಿತಾಕಲ್ಪಿತಯೋರಾತ್ಮರೂಪಯೋರ್ನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಾ ಸಪ್ತಮೀ । ಯೋಽತ್ಯೇತಿ ಸ ಸರ್ವಾಂತರತ್ವಾದಿವಿಶೇಷಣಸ್ತವಾಽಽತ್ಮೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ನನು ಪರೋ ನಾಶನಾಯಾದಿಮಾನಪ್ರಸಿದ್ಧೇರ್ನಾಪಿ ಜೀವಸ್ತಥಾ ತಸ್ಯ ಪರಸ್ಮಾದವ್ಯತಿರೇಕಾದತ ಆಹ —
ಅವಿವೇಕಿಭಿರಿತಿ ।
ಪರಮಾರ್ಥತ ಇತ್ಯುಭಯತಃ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ಬ್ರಹ್ಮೈವಾಖಂಡಂ ಸಚ್ಚಿದಾನಂದಮನಾದ್ಯವಿದ್ಯಾತತ್ಕಾರ್ಯಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಸಂಬದ್ಧಮಾಭಾಸದ್ವಾರಾ ಸ್ವಾನುಭವಾದಶನಾಯಾದಿಮದ್ಗಮ್ಯತೇ ತತ್ತ್ವಂ ವಸ್ತುತೋಽವಿದ್ಯಾಸಂಬಂಧಾದಶನಾಯಾದ್ಯತೀತಂ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತಂ ತಿಷ್ಠತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಶನಾಯಾಪಿಪಾಸಾದಿಮದ್ಬ್ರಹ್ಮ । ಗಮ್ಯಮಾನಮಿತಿ ವದನ್ನಾಚಾರ್ಯೋ ನಾನಾಜೀವವಾದಸ್ಯಾನಿಷ್ಟತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ ।
ಪರಮಾರ್ಥತೋ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಶನಾಯಾದ್ಯಸಂಬಂಧೇ ಮಾನಮಾಹ —
ನ ಲಿಪ್ಯತ ಇತಿ ।
ಬಾಹ್ಯತ್ವಮಸಂಗತ್ವಮ್ ।
ಲೋಕದುಃಖೇನೇತ್ಯಯುಕ್ತಂ ಲೋಕಸ್ಯಾನಾತ್ಮನೋ ದುಃಖಸಂಬಂಧಾನಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ವದಿತಿ
ಅಶನಾಯಾಪಿಪಾಸಯೋಃ ಸಮಸ್ಯೋಪಾದಾನೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
ಅರತಿವಾಚೀ ಶೋಕಶಬ್ದೋ ನ ಕಾಮವಿಷಯ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇಷ್ಟಮಿತಿ ।
ಕಾಮಬೀಜತ್ವಮರತೇರನುಭವೇನಾಭಿವ್ಯನಕ್ತಿ —
ತೇನ ಹತಿ ।
ಕಾಮಸ್ಯ ಶೋಕೋ ಬೀಜಮಿತಿ ಸ ಕಾಮತಯಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಃ ।
ಅನಿತ್ಯಾಶುಚಿದುಃಖಾನಾತ್ಮಸು ನಿತ್ಯಶುಚಿಸುಖಾತ್ಮಖ್ಯಾತಿರ್ವಿಪರೀತಪ್ರತ್ಯಯಸ್ತಸ್ಮಾನ್ಮನಸಿ ಪ್ರಭವತಿ ಕರ್ತವ್ಯಾಕರ್ತವ್ಯಾವಿವೇಕಃ ಸ ಲೌಕಿಕಃ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನವಿರೋಧಾದ್ಭ್ರಮೋಽವಿದ್ಯೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ತಸ್ಯಾಃ ಸರ್ವಾನರ್ಥೋತ್ಪತ್ತೌ ನಿಮಿತ್ತತ್ವಂ ಮೂಲಾವಿದ್ಯಾಯಾಸ್ತೂಪಾದಾನತ್ವಂ ತದೇತದಾಹ —
ಮೋಹಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಕಾಮಸ್ಯ ಶೋಕೋ ಮೋಹೋ ದುಃಖಸ್ಯ ಹೇತುರಿತಿ ಭಿನ್ನಕಾರ್ಯತ್ವಂ ತದ್ವಿಚ್ಛೇದ ಇತ್ಯತ್ರ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಸಂಸಾರಾದ್ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ವಕ್ತುಮುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಸಂಕ್ಷೇಪತಃ ಸಂಸಾರಸ್ವರೂಪಮಾಹ —
ಯೇ ತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತೇಷಾಮಾತ್ಮಧರ್ಮತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯಿತುಂ ವಿಶಿನಾಷ್ಟಿ —
ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಸ್ವರಸತೋ ವಿಚ್ಛೇದಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ಪ್ರಾಣಿಷ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರವಾಹರೂಪೇಣ ನೈರಂತರ್ಯೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಅಹೋರಾತ್ರಾದಿವದಿತಿ ।
ತೇಷಾಮತಿಚಪಲತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಃ —
ಸಮುದ್ರೋರ್ಮಿವದಿತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಹೇಯತ್ವಂ ದ್ಯೋತಯತಿ —
ಪ್ರಾಣಿಷ್ವಿತಿ ।
ಯೇ ಯಥೋಕ್ತಾಃ ಪ್ರಾಣಿಷ್ವಶನಾಯಾದಯಸ್ತೇ ತೇಷು ಸಂಸಾರ ಇತ್ಯುಚ್ಯತ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಏತಂ ವೈ ತಮಿತ್ಯತ್ರೈತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಮುಷಸ್ತಪ್ರಶ್ನೋಕ್ತಂ ತ್ವಂಪದಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಯೋಽಸಾವಿತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಂ ಕಹೋಲಪ್ರಶ್ನೋಕ್ತಂ ತತ್ಪದಾರ್ಥಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಶನಾಯೇತಿ ।
ತಯೋರೈಕ್ಯಂ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೇನ ಸೂಚಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಮೇತಮಿತಿ ।
ಜ್ಞಾನಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಅಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವ್ಯುತ್ಥಾಯ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂ ಚರಂತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸಂನ್ಯಾಸವಿಧಾಯಕೇ ವಾಕ್ಯೇ ಕಿಮಿತ್ಯಧಿಕಾರಿಣಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪದಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಮಿತಿ ।
ಪುತ್ರಾರ್ಥಾಮೇಷಣಾಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಪುತ್ರೇಣೇತಿ ।
ತತೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ದಾರಸಂಗ್ರಹಮಿತಿ ।
ವಿತ್ತೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ವ್ಯುತ್ಥಾನಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ವಿತ್ತೇತಿ ।
ವಿತ್ತಂ ದ್ವಿವಿಧಂ ಮಾನುಷಂ ದೈವಂ ಚ । ಮಾನುಷಂ ಗವಾದಿ ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಸಾಧನಸ್ಯೋಪಾದಾನಮುಪಾರ್ಜನಂ ತೇನ ಕರ್ಮ ಕೃತ್ವಾ ಕೇವಲೇನ ಕರ್ಮಣಾ ಪಿತೃಲೋಕಂ ಜೇಷ್ಯಾಮಿ । ದೈವಂ ವಿತ್ತಂ ವಿದ್ಯಾ ತತ್ಸಂಯುಕ್ತೇನ ಕರ್ಮಣಾ ದೇವಲೋಕಂ ಕೇವಲಯಾ ಚ ವಿದ್ಯಯಾ ತಮೇವ ಜೇಷ್ಯಾಮೀತೀಚ್ಛಾ ವಿತ್ತೈಷಣಾ ತತಶ್ಚ ವ್ಯುತ್ಥಾನಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕರ್ಮಸಾಧನಸ್ಯೇತಿ ।
ಏತೇನ ಲೋಕೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ವ್ಯುತ್ಥಾನಮುಕ್ತಂ ವೇದಿತವ್ಯಮ್ ।
ದೈವಾದ್ವಿತ್ತಾದ್ವ್ಯುತ್ಥಾನಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ದೈವಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪಿ ಕಾಮತ್ವಾತ್ತತೋ ವ್ಯುತ್ಥಾತವ್ಯಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ತದಸದಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸಕಾಶಾದಪಿ ವ್ಯುತ್ಥಾನಾತ್ತನ್ಮೂಲಧ್ವಂಸೇ ತದ್ವ್ಯಾಘಾತಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾದೀತಿ ।
ದೇವತೋಪಾಸನಾಯಾ ವಿತ್ತಶಬ್ದಿತವಿದ್ಯಾತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ದೇವಲೋಕೇತಿ ।
ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಹೇತುತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಮಪಿ ತುಲ್ಯಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರ ಫಲಾಂತರಶ್ರವಣಂ ಹೇತೂಕರೋತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ದೈವಾದ್ವಿತ್ತಾದ್ಬಹಿರೇವೇತ್ಯಾಹ —
ತದ್ಬಲೇನೇತಿ ।
ಪ್ರಾಗೇವ ವೇದನಂ ಸಿದ್ಧಂ ಚೇತ್ಕಿಂ ಪುನರ್ವ್ಯುತ್ಥಾನೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರಯೋಜಕಜ್ಞಾನಂ ತತ್ಪ್ರಯೋಜಕಮುದ್ದೇಶ್ಯಂ ತು ತತ್ತ್ವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಣಮಿತಿ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಯೋಜಕಜ್ಞಾನಂ ಪಂಚಮ್ಯರ್ಥಃ । ವ್ಯುತ್ಥಾಯ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂ ಚರಂತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವ್ಯುತ್ಥಾನಸ್ವರೂಪಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಮೇಷಣಾಸ್ವರೂಪಮಾಹ —
ಏಷಣೇತಿ ।
ಕಿಮೇತಾವತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವ್ಯುತ್ಥಾನಸ್ವರೂಪಮಾಹ —
ಏತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಸಂಬಂಧಸ್ತು ಪೂರ್ವವತ್ ।
ಯಾ ಹ್ಯೇವೇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸರ್ವಾ ಹೀತಿ ।
ಫಲಂ ನೇಚ್ಛಾತಿ ಸಾಧನಂ ಚ ಚಿಕೀರ್ಷತೀತಿ ವ್ಯಾಘಾತಾತ್ಫಲೇಚ್ಛಾಂತರ್ಭೂತೈವ ಸಾಧನೇಚ್ಛಾ ತದ್ಯುಕ್ತಮೇಷಣೈಕ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತೇಸ್ತದೈಕ್ಯವ್ಯುತ್ಪಾದಕತ್ವಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಫಲೈಷಣಾಂತರ್ಭಾವಂ ಸಾಧನೈಷಣಾಯಾಃ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಸರ್ವ ಇತಿ ।
ಉಭೇ ಹೀತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಾ ಲೋಕೈಷಣೇತಿ ।
ಪ್ರಯೋಜಕಜ್ಞಾನವತಃ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನರೂಪಾತ್ಸಂಸಾರಾದ್ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮತತ್ಸಾಧನಯೋರಸಂಭವೇ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಮುದ್ದಿಶ್ಯ ಫಲಿತಂ ಸಂನ್ಯಾಸಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅತಿಕ್ರಾಂತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ ಕಿಂ ಪ್ರಜಯೇತ್ಯಾದಿಪ್ರಕಾಶಿತಾಸ್ತೇಷಾಂ ಕರ್ಮ ಕರ್ಮಸಾಧನಂ ಚ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದಿ ನಾಸ್ತೀತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ದೇವಪಿತೃಮಾನುಷನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ ವಿಶೇಷಣಂ ವಿಶದಯತಿ —
ತೇನ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಾಚೀನಾವೀತಂ ಪಿತೄಣಾಮುಪವೀತಂ ದೇವಾನಾಮಿತ್ಯಾದಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಯಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವೇ ವಿಚಾರಪ್ರಯೋಜಕಜ್ಞಾನವಂತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಿರಕ್ತಾಃ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ತತ್ಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಧರ್ಮಮನ್ವತಿಷ್ಠಂಸ್ತಸ್ಮಾದಧುನಾತನೋಽಪಿ ಪ್ರಯೋಜಕಜ್ಞಾನೀ ವಿರಕ್ತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ತಥಾ ಕುರ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
‘ತ್ರಿದಂಡೇನ ಯತಿಶ್ಚೈವ’ ಇತ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತೇರ್ನ ಪರಮಹಂಸಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತ್ಯಕ್ತ್ವೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ದೃಷ್ಟಾರ್ಥತ್ವಾನ್ಮುಮುಕ್ಷುಭಿಸ್ತ್ಯಾಜ್ಯತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಕೇವಲಮಿತಿ ।
ಅಮುಖ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ತಸ್ಯ ತ್ಯಾಜ್ಯತೇತ್ಯಾಹ —
ಪರಿವ್ರಾಜ್ಯೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ತ್ವದಿಷ್ಟಃ ಸಂನ್ಯಾಸೋ ನ ಸ್ಮೃತಿಕಾರೈರ್ನಿಬದ್ಧ ಇತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ವಿದ್ವಾನಿತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾಚ್ಚ ಸ್ಮಾರ್ತಸಂನ್ಯಾಸೋ ಮುಖ್ಯೋ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಏತಂ ವೈ ತಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿಧಾಯಕತ್ವಮುಪೇತ್ಯ ಸರ್ವಕರ್ಮತತ್ಸಾಧನಪರಿತ್ಯಾಗಪರತ್ವಮುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಮಪರಿತ್ಯಾಜ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯಜ್ಞೋಪವೀತ್ಯೇವೇತಿ ।
ಯಾಜನಾದಿಸಮಭಿವ್ಯಾಹಾರಾದಸಂನ್ಯಾಸಿವಿಷಯಮೇತದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ತಾವದಿತಿ ।
ವೇದತ್ಯಾಗೇ ದೋಷಶ್ರುತೇಸ್ತದತ್ಯಾಗೇಽಪಿ ಕಥಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪಾಸನ ಇತಿ ।
ಇತ್ಯನೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ಗುರ್ವಾದ್ಯುಪಾಸನಾಂಗತ್ವೇನ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಸ್ಯ ವಿಹಿತತ್ವಾತ್ಪರಿವ್ರಾಜಕಧರ್ಮೇಷು ಗುರೂಪಾಸನಾದೀನಾಂ ಕರ್ತವ್ಯತಯಾ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಷು ಚೋದಿತತ್ವಾದ್ಯಜ್ಞೋಪವೀತಪರಿತ್ಯಾಗೋಽವಗಂತುಂ ನೈವ ಶಕ್ಯತ ಇತ್ಯನ್ವಯಃ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರೌಢಿಮಾರೂಢೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನೇ ವಿಧಿಮಂಗೀಕೃತ್ಯಾಪಿ ದೂಷಯತಿ —
ಯದ್ಯಪೀತ್ಯಾದಿನಾ
ಏಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನೇ ಸತ್ಯೇಷಣಾತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ಕರ್ಮಣಸ್ತತ್ಸಾಧನಾಚ್ಚ ವ್ಯುತ್ಥಾನಂ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೇರೇಷಣಾತ್ವಮಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಅಶ್ರುತಕರಣೇ ಶ್ರುತತ್ಯಾಗೇ ಚ ‘ಅಕುರ್ವನ್ವಿಹಿತಂ ಕರ್ಮ’(ಯಾ.ಸ್ಮೃ.೩-೨೧೯) ಇತ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ದೂಷಣಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ನನು ದೃಶ್ಯತೇ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದಿಲಿಂಗತ್ಯಾಗಃ ಸ ಕಸ್ಮಾನ್ನಿರಾಕ್ರಿಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನೇಯಮಂಧಪರಂಪರೇತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದೇವ ಪ್ರವ್ರಜೇದಿತ್ಯಾದಿವಿಧ್ಯುಪಲಂಭೇಽತಿ ಪ್ರೌಢವಾದೇನಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಧಿಬಲಾದೇವ ಸಂನ್ಯಾಸಂ ಸಾಧಯಿತುಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಪರತ್ವಂ ತಾವದುಪನಿಷದಾಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚಾಸ್ತಿ ಸಂನ್ಯಾಸೇ ವಿಧಿರಿತಿ ಯಾವತ್ । ತದ್ದ್ವಿಧಿಬಲಾದೇವ ಸಂನ್ಯಾಸಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಥಂ ಸರ್ವೋಪನಿಷದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಪರೇಷ್ಯತೇ ಕರ್ತೃಸ್ತುತಿದ್ವಾರಾ ಕರ್ಮವಿಧಿಶೇಷತ್ವೇನಾರ್ಥವಾದತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಸ್ತು ಯಥೋಕ್ತಂ ವಸ್ತು ವಿಜ್ಞೇಯಂ ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಸ್ತುತೇ ಕಿಂ ಜಾತಂ ತದಾಹ —
ಸರ್ವಾ ಹೀತಿ ।
ನನು ತಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಕರ್ಮತತ್ಸಾಧನತ್ಯಾಗಸಿದ್ಧಿರತ ಆಹ —
ಆತ್ಮಾ ಚೇತಿ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಸಾಧನಫಲಾಂತರ್ಭೂತತ್ವೇನಾಽಽತ್ಮನೋ ಜ್ಞಾನಮವಿದ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಅನ್ಯೋಽಸಾವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲವಿಲಕ್ಷಣಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನೋ ಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ತವ್ಯಂ ತತ್ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ಸಾಧ್ಯಸಾಧನತ್ಯಾಗಃ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯುಕ್ತಂ ಸಂಪ್ರತ್ಯವಿದ್ಯಾವಿಷಯತ್ವಾಚ್ಚ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಯೋರ್ವಿದ್ಯಾವತಾಂ ತ್ಯಾಜ್ಯತೇತ್ಯಾಹ —
ಕ್ರಿಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾವಿಷಯತ್ವೇ ಶ್ರುತೀರುದಾಹರತಿ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾವಿಷಯತ್ವೇಽಪಿ ಸಾಧನಾದಿ ವಿದ್ಯಾವತ ಏವ ಭವಿಷ್ಯತಿ ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಯೋರಸ್ಮದಾದಿಷು ಸಾಹಿತ್ಯೋಪಲಂಭಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಯೋಃ ಸಾಹಿತ್ಯಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಪ್ರಯೋಜಕಜ್ಞಾನವತಾ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಭೇದೋ ನ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯೋ ವಿವಕ್ಷಿತತತ್ತ್ವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವಿರೋಧಿತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಭವತ್ವವಿದ್ಯಾವಿಷಯಾಣಾಂ ವಿದ್ಯಾವತಸ್ತ್ಯಾಗಸ್ತಥಾಽಪಿ ಕುತೋ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೀನಾಂ ತ್ಯಾಗಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೀತಿ ।
ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾದಿತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೋಽವಿದ್ಯಾವಿಷಯಃ ।
ಏಷಣಾತ್ವಾಚ್ಚ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೀನಾಂ ತ್ಯಾಜ್ಯತೇತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಜ್ಞೇಯತ್ವೇನ ಪ್ರಸ್ತುತಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸಾಧ್ಯಸಾಧನವಿಷಯಾ ತದಾತ್ಮಿಕೈಷಣಾ ತ್ಯಾಜ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ವಿಲಕ್ಷಣೇತಿ ।
ಪುರುಷಾರ್ಥರೂಪಾದ್ವಿಪರೀತಾ ಸಾ ಹೇಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಯೋರೇಷಣಾತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ ।
ಉಭೇ ಹೀತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಾಣಾಂ ಚ ಕಥಮೇಷಣಾತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಾಧನಾಂತರ್ಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೇರಿತಿ ।
ತಯೋರೇಷಣಾತ್ವಂ ಕಥಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಮಾತ್ರೇಣ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಭೇ ಹೀತಿ ।
ತಯೋರೇಷಣಾತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೀತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಧಿರೇವ ಸಂನ್ಯಾಸವಿಧಿರಿತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾದ್ವ್ಯುತ್ಥಾಯೇತ್ಯಸ್ಯ ನಾಸ್ತಿ ವಿಧಿತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ವ್ಯುತ್ಥಾಯ ವಿದಿತ್ವೇತಿ ಪಾಠಕ್ರಮಮತಿಕ್ರಮ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇ ಭವತ್ಯೇವಾಯಂ ವಿವಿದಿಷೋರ್ವಿಧಿರಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ವಿಧಿತ್ಸಿತೇತಿ ।
ಪಾಠಕ್ರಮೇಽಪಿ ಪ್ರಯೋಜಕಜ್ಞಾನವತೋ ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ಭವತ್ಯೇವಾಯಂ ವಿಧಿರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವಾನ್ವಯಮುಖೇನೋದಾಹರಣದ್ವಾರಾ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕರ್ತವ್ಯಾನಾಮಿತಿ ।
ಅಭಿಷುತ್ಯ ಸೋಮಸ್ಯ ಕಂಡನಂ ಕೃತ್ವಾ ರಸಮಾದಾಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಾಠಕ್ರಮಮೇವಾಽಽಶ್ರಿತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಯೋಜಕಜ್ಞಾನವತೋ ವಿರಕ್ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಧಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಲಬ್ಧಸ್ಯ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದಿತ್ಯಾಗಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನೇನ ಸಮಾನಕರ್ತೃಕತ್ವಶ್ರವಣಾದತಿಶಯೇನಾಽಽವಶ್ಯಕತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನ ಸುತರಾಮಿತಿ ।
ವ್ಯುತ್ಥಾನೇ ದರ್ಶಿತಂ ನ್ಯಾಯಂ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯೇಽಪ್ಯತಿದಿಶತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಸ್ಯ ಚಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನವಿಧಿನೈಕವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಥೈವ ದಾರ್ಢ್ಯೋಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವ್ಯುತ್ಥಾನಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥವಾದತ್ವಮುಕ್ತಮನೂದ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ಯತ್ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಔದುಂಬರೋ ಯೂಪೋ ಭವತೀತ್ಯಾದೌ ಲೇಟ್ಪರಿಗ್ರಹೇಣ ವಿಧಿಸ್ವೀಕಾರವದತ್ರಾಪಿ ಪಂಚಮಲಕಾರೇಣ ವಿಧಿಸಿದ್ಧೇರ್ನಾರ್ಥವಾದತ್ವಶಂಕೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರಕೃತೇ ವಾಕ್ಯೇ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯವಿಧಿಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಸ್ವಯೂಥ್ಯಃ ಶಂಕತೇ —
ವ್ಯುತ್ಥಾಯೇತಿ ।
ಕಾ ತರ್ಹಿ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇತಿ ।
ಲಿಂಗಂ ತ್ರಿದಂಡತ್ವಾದಿ । ‘ಪುರಾಣೇ ಯಜ್ಞೋಪವೀತೇ ವಿಸೃಜ್ಯ ನವಮುಪಾದಾಯಾಽಽಶ್ರಮಂ ಪ್ರವಿಶೇತ್’ ‘ತ್ರಿದಂಡೀ ಕಮಂಡಲುಮಾನ್’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ಶ್ರುತಯಃ ಸ್ಮೃತಯಶ್ಚ ।
ಏಷಣಾತ್ವಾದ್ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೀನಾಮಪಿ ತ್ಯಾಜ್ಯತ್ವಮುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಶಾದ್ವ್ಯುತ್ಥಾನೇ ಸಂಕೋಚಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಉದಾಹೃತಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀನಾಂ ವಿಷಯಾಂತರಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯದ್ಧೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಾಂಗತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಏಷಣಾಯಾಸ್ತದ್ವಿರೋಧಿತ್ವಮೇವ ಕುತಸ್ಸಿದ್ಧಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಯಥೋಕ್ತಾನಾಂ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀನಾಂ ಕಿಮಾಲಂಬನಂ ತದಾಹ —
ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣೇತಿ ।
ಆಶ್ರಮತ್ವೇನ ರೂಪ್ಯತೇ ವಸ್ತುತಸ್ತು ನಾಽಽಶ್ರಮಸ್ತದಾಭಾಸ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಾಂಗತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಅಥ ವ್ಯುತ್ಥಾನವಾಕ್ಯೋಕ್ತಮುಖ್ಯಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯವಿಷಯತ್ವಮೇವ ಲಿಂಗಾದಿವಿಧಾನಸ್ಯ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಏಷಣಾರೂಪಾಣಿ ಸಾಧನಾನಿ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೀನಿ ತೇಷಾಮುಪಾದಾನಮನುಷ್ಠಾನಂ ತಸ್ಯಾಽಽಶ್ರಮಧರ್ಮಮಾತ್ರೇಣೋಕ್ತಸ್ಯ ಯಥೋಕ್ತೇ ಸಂನ್ಯಾಸಾಭಾಸೇ ವಿಷಯೇ ಸತಿ ಪ್ರಧಾನಬಾಧೇನ ಮುಖ್ಯಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯವಿಷಯತ್ವಮಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ಮುಖ್ಯಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯವಿಷಯತ್ವೇ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೇರಿಷ್ಟೇ ಪ್ರಧಾನಬಾಧನಂ ತದಾಹ —
ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದೀತಿ ।
ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಯೋರಾಸಂಗೇ ತದ್ವಿಲಕ್ಷಣಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನೋ ಜ್ಞಾನಂ ಬಾಧ್ಯತೇ ಚೇತ್ಕಾ ನೋ ಹಾನಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂ ತಾವದ್ವಿಹಿತಂ ವಿಹಿತಾನುಷ್ಠಾನಂ ಚ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದಿ ವಿನಾ ನ ಸಂಭವತೀತಿ ಶ್ರುತ್ಯೈವಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಯಜ್ಞೋಪವೀತಾದಿವಿರೋಧಿ ಬಾಧಿತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಮಿತಿ ।
ಶಂಕಾಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಅಥಾಪೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾ ಹುತಶೇಷಸ್ಯ ಭಕ್ಷಣಂ ವಿಹಿತಮಪಿ ನ ದ್ರವ್ಯಾಕ್ಷೇಪಕಂ ಪರಿಶಿಷ್ಟದ್ರವ್ಯೋಪಾದಾನೇನ ಪ್ರವೃತ್ತೇಸ್ತಥಾ ಸರ್ವಸ್ವತ್ಯಾಗೇ ವಿಹಿತೇ ಪರಿಶಿಷ್ಟಭಿಕ್ಷೋಪಾದಾನೇನ ವಿಹಿತಮಪಿ ಭಿಕ್ಷಾಚರಣಮುಪವೀತಾದ್ಯನಾಕ್ಷೇಪಕಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಶೇಷೇತಿ ।
ತದ್ಭಕ್ಷಣಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಅಪ್ರಯೋಜಕಂ ದ್ರವ್ಯವಿಶೇಷಸ್ಯಾನಾಕ್ಷೇಪಕಮಿತಿ ಯಾವತ್।
ಯದ್ವಾ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಶೇಷೇತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ವತ್ಯಾಗೇ ವಿಹಿತೇ ಶೇಷಸ್ಯ ಕಾಲಸ್ಯ ಶರೀರಪಾತಾಂತಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಕರ್ಮಮಾತ್ರಂ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಮತೋ ನ ತದುಪವೀತಾದಿಪ್ರಾಪಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಸ್ಯ ಶರೀರಸ್ಥಿತ್ಯೈವಾಽಽಕ್ಷಿಪ್ತತ್ವಾನ್ನ ತತ್ರಾಽಪಿ ವಿಧಿರ್ದೂರೇ ತದ್ವಶಾದುಪವೀತಾದಿಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಅಸಂಸ್ಕಾರಕತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟ್ಯತೇ —
ಭಕ್ಷಣಮಿತಿ ।
‘ಏಕಕಾಲಂ ಚರೇದ್ಭೈಕ್ಷಮ್’(ಮ.ಸ್ಮೃ. ೬। ೫೫) ಇತ್ಯಾದಿನಿಯಮವಶಾದದೃಷ್ಟಂ ಸಿಧ್ಯದುಪವೀತಾದಿಕಮಪ್ಯಾಕ್ಷಿಪತೀತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನಿಯಮೇತಿ ।
ವಿವಿದಿಷೋಸ್ತದಿಷ್ಟಮಪಿ ನೋಪವೀತಾದ್ಯಾಕ್ಷೇಪಕಂ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪಾದಕಶ್ರವಣಾದ್ಯುಪಯೋಗಿದೇಹಸ್ಥಿತ್ಯರ್ಥತ್ವೇನೈವ ಚರಿತಾರ್ಥತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತರ್ಹಿ ಯಥಾಕಥಂಚಿದುಪನತೇನಾನ್ನೇನ ಶರೀರಸ್ಥಿತಿಸಂಭವಾದ್ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂ ಚರಂತೀತಿ ವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯರ್ಥಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನಿಯಮಾದೃಷ್ಟಸ್ಯೇತಿ ।
ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಾನುವಾದೇನ ಪ್ರತಿಗ್ರಹಾದಿನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥತ್ವಾದ್ವಾಕಸ್ಯ ನಾಽಽನರ್ಥಕ್ಯಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನಾನ್ಯೇತಿ ।
ನಿವೃತ್ತ್ಯುಪದೇಶೇನ ವಾಕ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವೇಽಪಿ ತದುಪದೇಶಸ್ಯ ನಾರ್ಥವತ್ತ್ವಂ ಕೂಟಸ್ಥಾತ್ಮಜ್ಞಾನೇನೈವ ಸರ್ವನಿವೃತ್ತೇಃ ಸಿದ್ಧೇರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ಯದಿ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾದಶೇಷನಿವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾತ್ತರ್ಹಿ ತದಸ್ಮಾಭಿರಪಿ ಸ್ವೀಕ್ರಿಯತೇ ಸತ್ಯಮಿತ್ಯಂಗೀಕರೋತಿ —
ಯದೀತಿ ।
ಯದಿ ತು ಕ್ಷುದಾದಿದೋಷಪ್ರಾಬಲ್ಯಾದಾತ್ಮಾನಂ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಮಪಿ ವಿಸ್ಮೃತ್ಯ ಪ್ರಾರ್ಥನಾದಿಪರೋ ಭವತಿ ತದಾ ನಿವೃತ್ತ್ಯುಪದೇಶೋಽಪಿ ಭವತ್ಯರ್ಥವಾನಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಪ್ರಾಗುಕ್ತವಾಕ್ಯವಿರೋಧಾನ್ನಿವೃತ್ತ್ಯುಪದೇಶೋಽಶಕ್ಯ ಇತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಾನೀತಿ ।
ಮುಖ್ಯಪರಿವ್ರಾಡ್ವಿಷಯತ್ವೇ ದೋಷಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಇತರಥೇತಿ ।
ನಿವೃತ್ತ್ಯುಪದೇಶಾನುಗ್ರಾಹಕತ್ವೇನ ಸ್ಮೃತೀರುದಾಹರತಿ —
ನಿರಾಶಿಷಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಮುಖ್ಯಸಂನ್ಯಾಸಿವಿಷಯತ್ವಾಸಂಭವಾನ್ಮುಖ್ಯಪರಿವ್ರಾಡ್ವಿಷಯಂ ವ್ಯುತ್ಥಾನವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇತಿ ಶಬ್ದೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನವಾಕ್ಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯುತ್ಥಾನಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ದೃಷ್ಟೇತಿ ।
ವಿವೇಕವೈರಾಗ್ಯಾಭ್ಯಾಮೇಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ಥಾಯ ಶ್ರುತ್ಯಾಚಾರ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಕರ್ತವ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಂ ನಿಃಶೇಷಂ ಕೃತ್ವಾ ಬಾಲ್ಯೇನ ತಿಷ್ಠಾಸೇದಿತಿ ವ್ಯವಹಿತೇನ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ ನಿರ್ವಿದ್ಯೇತ್ಯನೇನೈವ ವ್ಯುತ್ಥಾನಂ ವಿಹಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಏಷಣೇತಿ ।
ತದ್ಧಿ ಪಾಂಡಿತ್ಯಮೇಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನಸ್ಯಾವಸಾನೇ ಸಂಭವತಿ ತದತ್ರ ವ್ಯುತ್ಥಾನವಿಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಏಷಣೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಾಸಾಂ ತಿರಸ್ಕಾರೇಣ ಪಾಂಡಿತ್ಯಮುದ್ಭವತಿ ತಸ್ಯೈಷಣಾಭ್ಯೋ ವಿರುದ್ಧತ್ವಾತ್ತಥಾ ಚ ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ ನಿರ್ವಿದ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ತಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನವಿಧಾನಮುಚಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿನಾಽಪಿ ವ್ಯುತ್ಥಾನಂ ಪಾಂಡಿತ್ಯಮುದ್ಭವಿಷ್ಯತೀತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ ನಿರ್ವಿದ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ವ್ಯುತ್ಥಾನವಿಧಿಮುಕ್ತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಇತ್ಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನೇನೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಕಿಮಿತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ವ್ಯುತ್ಥಾಯೇತ್ಯತ್ರ ವ್ಯುತ್ಥಾನೇ ವಿಧಿರಭ್ಯುಪಗತಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ತೇನ ವ್ಯುತ್ಥಾನಸ್ಯ ಸಮಾನಕರ್ತೃಕತ್ವೇ ಕ್ತ್ವಾಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯೋಪಾದಾನಮೇವ ಲಿಂಗಭೂತಾ ಶ್ರುತಿಸ್ತಯಾ ದೃಢೀಕೃತಂ ನಿಯಮೇನ ಪ್ರಾಪಿತಂ ವ್ಯುತ್ಥಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬಾಲ್ಯೇನೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿವೇಕಾದಿವಶಾದೇಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ಥಾಯ ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ ಸಂಪಾದ್ಯ ತಸ್ಮಾತ್ಪಾಂಡಿತ್ಯಾಜ್ಜ್ಞಾನಬಲಭಾವೇನ ಸ್ಥಾತುಮಿಚ್ಛೇದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಕೇಯಂ ಜ್ಞಾನಬಲಭಾವೇನ ಸ್ಥಿತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಾಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಸಾಧನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿದ್ವಾನಿತಿ ವಿವೇಕಿತ್ವೋಕ್ತಿಃ ।
ಯಥೋಕ್ತಬಲಭಾವಾವಷ್ಟಂಭೇ ಕರಣಾನಾಂ ವಿಷಯಪಾರವಶ್ಯನಿವೃತ್ತ್ಯಾ ಪುರುಷಸ್ಯಾಪಿ ತತ್ಪಾರವಶ್ಯನಿವೃತ್ತಿಃ ಫಲತೀತ್ಯಾಹ —
ತದಾಶ್ರಯಣೇ ಹೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —
ಜ್ಞಾನಬಲೇತಿ ।
ನನ್ವದ್ಯಾಪಿ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಬಲಂ ಕೀದೃಗಿತಿ ನ ಜ್ಞಾಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬಲಂ ನಾಮೇತಿ ।
ಬಾಲ್ಯವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಯಥಾ ಜ್ಞಾನಬಲೇನ ವಿಷಯಾಭಿಮುಖೀ ತದ್ವ್ಯಾಪಕೇ ದೃಷ್ಟಿಸ್ತಿರಸ್ಕ್ರಿಯತೇ ತಥೇತಿ ಯಾವತ್ । ಆತ್ಮನಾ ತದ್ವಿಜ್ಞಾನಾತಿಶಯೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ವೀರ್ಯಂ ವಿಷಯದೃಷ್ಟಿತಿರಸ್ಕರಣಸಾಮರ್ಥ್ಯಮಿತ್ಯೇತತ್ । ಬಲಹೀನೇನ ವಿಷಯದೃಷ್ಟಿತಿರಸ್ಕರಣಸಾಮರ್ಥ್ಯರಹಿತೇನಾಯಮಾತ್ಮಾ ನ ಲಭ್ಯೋ ನ ಶಕ್ಯಃ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರ್ತುಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬಾಲ್ಯಂ ಚೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಬಾಲ್ಯಂ ಚೇತಿ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತಯೋರುತ್ತರತ್ರ ಹೇತುತ್ವದ್ಯೋತನಾರ್ಥೋಽಥಶಬ್ದಃ ।
ತದೇವೋಪಪಾದಯತಿ —
ಏತಾವದ್ಧೀತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಮೌನಂ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಮೌನಾಮೌನಯೋರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಂ ಪ್ರತಿ ಸಾಮಗ್ರೀತ್ವದ್ಯೋತಕೋಽಥಶಬ್ದಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮೈವೇತಿ ।
ಆಚಾರ್ಯಪರಿಚರ್ಯಾಪೂರ್ವಕಂ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಾವಧಾರಣಂ ಪಾಂಡಿತ್ಯಮ್ । ಯುಕ್ತಿತೋಽನಾತ್ಮದೃಷ್ಟಿತಿರಸ್ಕಾರೋ ಬಾಲ್ಯಮ್ । ‘ಅಹಮಾತ್ಮಾ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನ ಮತ್ತೋಽನ್ಯದಸ್ತಿ ಕಿಂಚನ’ ಇತಿ ಮನಸೈವಾನುಸಂಧಾನಂ ಮೌನಮ್ । ಮಹಾವಾಕ್ಯಾರ್ಥಾವಗತಿರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಮಿತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ಪ್ರಾಗಪಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನಿರುಪಚರಿತಮಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದಃ ಸಮಾಚಾರಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಸ ಇತಿ ।
ಅನಿಯತಂ ತಸ್ಯ ಚರಣಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಉಕ್ತಲಕ್ಷಣತ್ವಂ ಕೃತಕೃತ್ಯತ್ವಮ್ ।
ಅವ್ಯವಸ್ಥಿತಂ ಚರಣಮಿಚ್ಛತೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ಯಥೇಷ್ಟಚೇಷ್ಟಾಽಭೀಷ್ಟಾ ಸ್ಯಾತ್ತಥಾ ಚ ‘ಯದ್ಯದಾಚರತಿ ಶ್ರೇಷ್ಠಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೩-೨೧) ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇರಿತರೇಷಾಮಪ್ಯಾಚಾರೇಽನಾದರಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯೇನ ಕೇನಚಿದಿತಿ ।
ವಿಹಿತಮಾಚರತೋ ನಿಷಿದ್ಧಂ ಚ ತ್ಯಜತಃ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೇಃ ಶ್ರುತಾದ್ವಾಕ್ಯಾತ್ಸಮ್ಯಗ್ಧೀರುತ್ಪದ್ಯತೇ ತಸ್ಯ ಚ ವಾಸನಾವಸಾದ್ವ್ಯವಸ್ಥಿತೈವ ಚೇಷ್ಟಾ ನಾವ್ಯವಸ್ಥಿತೇತಿ ನ ಯಥೇಷ್ಟಾಚರಣಪ್ರಯುಕ್ತೋ ದೋಷ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತೋಽನ್ಯದಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನೇತ್ಯಾದಿ ಬಹುದೃಷ್ಟಾಂತೋಪಾದಾನಂ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಸ್ಯ ಬಹುರೂಪತ್ವದ್ಯೋತನಾರ್ಥಮ್ ।
ಅತೋಽನ್ಯದಿತಿ ಕುತೋ ವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮೈವೇತಿ ॥೧॥
ಪೂರ್ವಬ್ರಾಹ್ಮಣಯೋರಾತ್ಮನಃ ಸರ್ವಾಂತರತ್ವಮುಕ್ತಂ ತನ್ನಿರ್ಣಯಾರ್ಥಮುತ್ತರಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣತ್ರಯಮಿತಿ ಸಂಗತಿಮಾಹ —
ಯತ್ಸಾಕ್ಷಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಸಂಬಂಧಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಪೃಥಿವ್ಯಾದೀನೀತಿ ।
ಅಂತರ್ಬಹಿರ್ಭಾವೇನ ಸೂಕ್ಷ್ಮಸ್ಥೂಲತಾರತಮ್ಯಕ್ರಮೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಬಾಹ್ಯಂ ಬಾಹ್ಯಮಿತಿ ವೀಪ್ಸೋಪರಿಷ್ಟಾತ್ತಚ್ಛಬ್ದೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯೋ ಯತ್ತದೋರ್ನಿತ್ಯಸಂಬಂಧಾತ್ । ನಿರಾಕುರ್ವನ್ಯಥಾ ಮುಮುಕ್ಷುಃ ಸರ್ವಾಂತರಮಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ತಥಾ ಸ ಯಥೋಕ್ತವಿಶೇಷಣೋ ದರ್ಶಯಿತವ್ಯ ಇತ್ಯುತ್ತರಗ್ರಂಥಾರಂಭ ಇತಿ ಯೋಜನಾ । ಕಹೋಲಪ್ರಶ್ನನಿರ್ಣಯಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಯತ್ಪಾರ್ಥಿವಂ ಧಾತುಜಾತಂ ತದಿದಂ ಸರ್ವಮಪ್ಸ್ವಿತ್ಯಾದಿ ಯೋಜನೀಯಮ್ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಅದ್ಭಿರಿತಿ ।
ಪಾರ್ಥಿವಸ್ಯ ಧಾತುಜಾತಸ್ಯಾದ್ಭಿರ್ವ್ಯಾಪ್ತ್ಯಭಾವೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಕಿಮತ್ರ ಗಾರ್ಗ್ಯಾ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ತದಾಹ —
ಇದಂ ತಾವದಿತಿ ।
ತದೇವ ದರ್ಶಯಿತುಂ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮಾಹ —
ಯತ್ಕಾರ್ಯಮಿತಿ ।
ಕಾರಣೇನ ವ್ಯಾಪಕೇನೇತಿ ಶೇಷಃ । ಯತ್ಕಾರ್ಯಂ ತತ್ಕಾರಣೇನ ವ್ಯಾಪ್ತಂ ಯತ್ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ತದ್ವ್ಯಾಪಕೇನ ವ್ಯಾಪ್ತಂ ಯಚ್ಚ ಸ್ಥಲಂ ತತ್ಸೂಕ್ಷ್ಮೇಣ ವ್ಯಾಪ್ತಮಿತಿ ತ್ರಿಪ್ರಕಾರಾ ವ್ಯಾಪ್ತಿಃ । ಇತಿ ಶಬ್ದಸ್ತತ್ಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವ್ಯಾಪ್ತಿಭೂಮಿಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯನುಮಾನಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಪೂರ್ವಂ ಪೂರ್ವಮಿತ್ಯಬಾದೇರ್ಧರ್ಮಿಣೋ ನಿರ್ದೇಶಃ । ಉತ್ತರೇಣೋತ್ತರೇಣ ವಾಯ್ವಾದಿಕಾರಣೇನಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇನ ಸೂಕ್ಷ್ಮೇಣ ವ್ಯಾಪ್ತಮಿತಿ ಶೇಷಃ। ವಿಮತಂ ಕಾರಣೇನ ವ್ಯಾಪಕೇನ ಸೂಕ್ಷ್ಮೇಣ ವ್ಯಾಪ್ತಂ ಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಾತ್ಸ್ಥೂಲತ್ವಾಚ್ಚ ಪೃಥಿವೀವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವಾಂತರಾದಾತ್ಮನೋಽರ್ವಾಗುಕ್ತನ್ಯಾಯಂ ಸರ್ವತ್ರ ಸಂಚಾರಯತಿ —
ಇತ್ಯೇಷ ಇತಿ ।
ನನು ತಥಾಽಪಿ ಭೂತಪಂಚಕವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾನಾಂ ಗಂಧರ್ವಲೋಕಾದೀನಾಮಪ್ಯಾಂತರತ್ವೇನೋಪದೇಶಾತ್ಕಥಂ ಭೂತಪಂಚಕವ್ಯುದಾಸೇನ ಸರ್ವಾಂತರಪ್ರತಿಪತ್ತಿರ್ವಿವಕ್ಷಿತೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಉಕ್ತನೀತ್ಯಾ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥೇ ಸ್ಥಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಭೂತಾತ್ಮಸ್ಥಿತಿನಿರ್ಧಾರಣೇ ವಾ ಸಪ್ತಮೀ ।
ಅಥ ಪರಮಾತ್ಮಾನಂ ಭೂತಾನಿ ಚ ಹಿತ್ವಾ ಪೃಥಗೇವ ಗಂಧರ್ವಲೋಕಾದೀನಿ ವಸ್ತ್ವಂತರಾಣಿ ಭವಿಷ್ಯಂತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಗಂಧರ್ವಲೋಕಾದೀನ್ಯಪಿ ಭೂತಾನಾಮೇವಾವಸ್ಥಾವಿಶೇಷಾಸ್ತತಃ ಸತ್ಯಂ ಭೂತಪಂಚಕಂ ತಸ್ಯ ಸತ್ಯಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನಾನ್ಯದಂತರಾಲೇ ಪ್ರತಿಪತ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯನ್ಯಪ್ರತಿಷೇಧಾರ್ಥೋ ಚ ಶಬ್ದೌ ।
ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಶ್ನಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಕಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಸ್ಮಿನ್ನು ಖಲು ವಾಯುರಿತ್ಯಾದಾವುಕ್ತನ್ಯಾಯಮತಿದಿಶತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ವಾಯಾವಿತ್ಯಯುಕ್ತಾ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿರಪಾಮಗ್ನಿಕಾರ್ಯತ್ವಾದಗ್ನಾವಿತಿ ವಕ್ತವ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಅಗ್ನೇರುದಕವ್ಯಾಪಕತ್ವೇಽಪಿ ಕಾಷ್ಠವಿದ್ಯುದಾದಿಪಾರತಂತ್ರ್ಯಾತ್ಸ್ವತಂತ್ರೇಣ ಕೇನಚಿದಪಾಂ ವ್ಯಾಪ್ತಿರ್ವಕ್ತವ್ಯೇತ್ಯಗ್ನಿಂ ಹಿತ್ವಾ ತತ್ಕರಣೇ ವಾಯಾವಿತ್ಯುಕ್ತಂ ವಾಯೋಶ್ಚ ಸ್ವಕಾರಣತಂತ್ರತ್ವೇಽಪಿ ನೋದಕತಂತ್ರತೇತಿ ತದ್ವ್ಯಾಪಕತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಂತರಿಕ್ಷಲೋಕಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ತಾನ್ಯೇವೇತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತಿಲೋಕಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ವಿರಾಡಿತಿ ।
ಅಂತರಿಕ್ಷಲೋಕಾದೀನಾಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಮೇಕತ್ವಾತ್ಕುತೋ ಬಹುವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವತ್ರ ಹೀತಿ ।
ಪೂರ್ವವದನುಮಾನೇನ ಸೂತ್ರಂ ಪೃಚ್ಛಂತೀಂ ಗಾರ್ಗೀಂ ಪ್ರತಿಷೇಧತಿ —
ಸ ಹೋವಾಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯನ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಆಗಮೇನೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಷೇಧಾತಿಕ್ರಮೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಪೃಚ್ಛಂತ್ಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಮೂರ್ಧಪಾತಪ್ರಸಂಗಂ ಪ್ರಕಟಯನ್ಪ್ರತಿಷೇಧಮುಪಸಂಹರತಿ —
ದೇವತಾಯಾ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ॥೧॥
ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಸೂತ್ರಾದರ್ವಾಕ್ತನಂ ವ್ಯಾಪಕಮುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ಸೂತ್ರಂ ತದಂತರ್ಗತಮಂತರ್ಯಾಮಿಣಂ ಚ ನಿರ್ವಕ್ತುಮುತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತಿ ಸಂಗತಿಮಾಹ —
ಇದಾನೀಮಿತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಚ್ಚಾಽಽಗಮೇನೈವೇತಿ ।
ಆಚಾರ್ಯೋಪದೇಶೋಽತ್ರಾಽಽಗಮಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಗಾರ್ಗ್ಯಾ ಮೂರ್ಧಪಾತಭಯಾದುಪರತೇರನಂತರಮಿತ್ಯಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಸೋಽಬ್ರವೀದಿತಿ ಪ್ರತೀಕೋಪಾದಾನಂ ತಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸೂತ್ರೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಯೇನಾಯಂ ಚೇತ್ಯಾದಿರುಕ್ತಃ ಪ್ರಕಾರಃ ಸ ಸರ್ವಲೋಕಾಂಶ್ಚ ವೇತ್ತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಿಶೇಷಣೋಕ್ತಿಪೂರ್ವಕಂ ತಾನೇವ ಲೋಕಾನನುವದತಿ —
ಭೂರಾದೀನಿತಿ ।
ಸ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಿತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಸರ್ವಂ ಚತಿ ।
ತಥಾಭೂತಂ ಸೂತ್ರೇಣ ವಿಧೃತಮಂತರ್ಯಾಮಿಣಾ ಚ ನಿಯಮ್ಯಮಾನಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಸ್ತುತಸ್ತುತಿಪ್ರಯೋಜನಮಾಹ —
ಇತ್ಯೇವಮಿತಿ ।
ಭವತ್ವೇವಂ ತವ ಸೂತ್ರಾದಿಜ್ಞಾನಂ ಮಮ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇದಿತಿ ।
ಕಿಂ ತೇನೇತ್ಯತ್ರ ತಸ್ಯೇತ್ಯಧ್ಯಾಹಾರಃ ।
ಕಾರ್ಯೇಣ ದರ್ಶಯೇತ್ಯುಕ್ತಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಥೇತಿ ॥೧॥
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋಕ್ತೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಇತಿ ।
ಇತ್ಯಭೀಷ್ಟಮಾಗಮವಿದಾಮಿತ್ಯಧ್ಯಾಹೃತ್ಯಾಽಽದ್ಯಸ್ಯೇತಿಶಬ್ದಸ್ಯ ಯೋಜನಾ । ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಂ ಸೂತ್ರವಿಷಯಂ ಗೌತಮವಾಕ್ಯಮ್ ।
ವೈಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ನಾನ್ಯದಿತಿ ।
ಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಅಕಾಶವದಿತಿ ।
ವಾಯುಮೇವ ವಿಶಿನಾಷ್ಟಿ —
ಯದಾತ್ಮಕಮಿತಿ ।
ಪಂಚ ಭೂತಾನಿ ದಶ ಬಾಹ್ಯಾನೀಂದಿಯಾಣಿ ಪಂಚವೃತ್ತಿಃ ಪ್ರಾಣಶ್ಚತುರ್ವಿಧಮಂತಃಕರಣಮಿತಿ ಸಪ್ತದಶವಿಧತ್ವಮ್ ।
ಕರ್ಮಣಾಂ ವಾಸನಾನಾಂ ಚೋತ್ತರಸೃಷ್ಟಿಹೇತೂನಾಂ ಪ್ರಾಣಿಭಿರರ್ಜಿತಾನಾಮಾಶ್ರಯತ್ವಾದಪೇಕ್ಷಿತಮೇವ ಲಿಂಗಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ತಸ್ಯೈವ ಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷಾತ್ಮನಾ ಬಹುರೂಪತ್ವಮಾಹ —
ಯತ್ತದಿತಿ ।
ತಸ್ಯೈವ ಲೋಕಪರೀಕ್ಷಕಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಮಾಹ —
ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸೂತ್ರತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ವಾಯುನೇತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಮೇತತ್ಸೂತ್ರವಿದಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಲೌಕಿಕೀಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮನಂತರಶ್ರುತ್ಯವಷ್ಟಂಭೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಸೂತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಾಯೋಃ ಸೂತ್ರತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ॥೨॥
ನಿಯಂತುರೀಶ್ವರಸ್ಯ ಲೌಕಿಕನಿಯಂತೃವತ್ಕಾರ್ಯಕರಣವತ್ತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಪೃಥಿವ್ಯಾಃ ಶರೀರತ್ವಮೇವ ನ ತು ಶರೀರವತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪೃಥಿವೀತಿ ।
ಪೃಥಿವ್ಯಾ ಯತ್ಕರಣಂ ತದೇವ ತಸ್ಯ ಕರಣಂ ಚೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಕಥಂ ಪೃಥಿವ್ಯಾಃ ಶರೀರೇಂದ್ರಿಯವತ್ತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಸ್ವಕರ್ಮೇತಿ ।
ಅಂತರ್ಯಾಮಿಣೋಽಪಿ ತಥಾ ಕಿಂ ನಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಸ್ಯಾಂತರ್ಯಾಮಿಣಸ್ತದೇವ ಕಾರ್ಯಂ ಕರಣಂ ಚ ನಾನ್ಯದಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸ್ವಕರ್ಮೇತಿ ।
ತದೇವ ಹೇತ್ವಂತರೇಣ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಪರಾರ್ಥೇತಿ ।
ಯಃ ಪೃಥಿವೀಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ದೇವತೇತಿ ।
ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯ ಈದೃಗಿತಿ ।
ನಿಯಮ್ಯಪೃಥಿವೀದೇವತಾಕಾರ್ಯಕರಣಾಭ್ಯಾಮೇವ ಕಾರ್ಯಕರಣವತ್ತ್ವಮೀದೃಶತ್ವಮ್ ॥೩॥೪॥೫॥೬॥೭॥೮॥೯॥೧೦॥೧೧॥೧೨॥೧೩॥
ಪೃಥಿವೀಪರ್ಯಾಯೇ ದರ್ಶಿತಂ ನ್ಯಾಯಂ ಪರ್ಯಾಯಾಂತರೇಷ್ವತಿದಿಶತಿ —
ಸಮಾನಮಿತಿ ॥೧೪॥
ಸರ್ವತ್ರ ಪ್ರಾಣಾದೌ ತಿಷ್ಠನ್ನಂತರ್ಯಾಮೀ ತವಾಽಽತ್ಮೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾ ಮನಸಿ ತಥಾ ಬುದ್ಧಾವಪಿ ಸಂನಿಧಾನಾಜ್ಜ್ಞಾತೃತೇತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ರೇತಿ ಪೂರ್ವಸಂದರ್ಭೋಕ್ತಿಃ । ಅನ್ವಯಮುಪಲಕ್ಷಯಿತುಮತೋ ನಾನ್ಯ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಪದಾರ್ಥಾನ್ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅನ್ಯೋ ದ್ರಷ್ಟಾ ನಾಸ್ತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಏಷ ತ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ॥೧೫॥೧೬॥೧೭॥೧೮॥೧೯॥೨೦॥೨೧॥೨೨॥೨೩॥
ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಸೂತ್ರಾಂತರ್ಯಾಮಿಣೌ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿಭ್ಯಾಂ ನಿರ್ಧಾರಿತೌ ಸಂಪ್ರತ್ಯುತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅತಃ ಪರಮಿತಿ ।
ಸೋಪಾಧಿಕವಸ್ತುನಿರ್ಧಾರಣಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ನನು ಯಸ್ಮಾದ್ಭಯಾದ್ಗಾರ್ಗೀ ಪೂರ್ವಮುಪರತಾ ತಸ್ಯ ತದವಸ್ಥತ್ವಾತ್ಕಥಂ ಪುನಃ ಸಾ ಪ್ರಷ್ಟುಂ ಪ್ರವರ್ತತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪೂರ್ವಮಿತಿ ।
ಹಂತೇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯದೀತಿ ।
ನ ವೈ ಜಾತ್ವಿತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕದಾಚಿದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ವಯಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಕಶ್ಚಿದಿತಿ ಪುನರುಕ್ತಿಃ ॥೧॥
ಸಂಧೀಯತೇ ಸ ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ಪ್ರಶ್ನಯೋರವಶ್ಯಪ್ರತ್ಯುತ್ತರಣೀಯತ್ವೇ ಬ್ರಹ್ಮಿಷ್ಠತ್ವಾಂಗೀಕಾರೋ ಹೇತುರಿತ್ಯಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮವಿಚ್ಚೇದಿತಿ ॥೨॥
ಸೂತ್ರಸ್ಯಾಽಽಧಾರೇ ಪ್ರಷ್ಟವ್ಯೇ ಕಿಮಿತಿ ಸರ್ವಂ ಜಗದನೂದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಸರ್ವಜಗದಾತ್ಮಕಮಿತಿ ಯಾವತ್ ॥೩॥
ಯಥಾಪ್ರಶ್ನಮನೂದ್ಯ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿಮಾದತ್ತೇ —
ಸ ಹೋವಾಚೇತಿ ।
ತಾಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದೇತದಿತಿ ।
ಯಜ್ಜಗದ್ವ್ಯಾಕೃತಂ ಸೂತ್ರಾತ್ಮಕಮೇತದವ್ಯಾಕೃತಾಕಾಶೇ ವರ್ತತ , ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತ್ರಿಷ್ವಪಿ ಕಾಲೇಷ್ವಿತಿ ಯದುಕ್ತಂ ತದ್ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಉತ್ಪತ್ತಾವಿತಿ ॥೪॥೫॥
ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂ ವಾಕ್ಯಮನ್ಯದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ತದೇವ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನರೂಪಮನುವದತಿ —
ಸಾ ಹೇತಿ ।
ಪುನರುಕ್ತೇರಕಿಂಚಿತ್ಕರತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಉಕ್ತಸ್ಯೈವೇತಿ ॥೬॥
ಪ್ರತಿವಚನಾನುವಾದತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಗಾರ್ಗ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಆಕಾಶಮೇವೇತಿ ॥೭॥
ಅಪ್ರತಿಪತ್ತಿರ್ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಶ್ಚೇತಿ ದೋಷದ್ವಯಂ ಸಾಮಾನ್ಯೇನೋಕ್ತಂ ವಿಶೇಷತೋ ಜ್ಞಾತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಿಂ ತದಿತಿ ।
ಅಸ್ಥೂಲಾದಿವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
‘ಯದಗ್ನೇ ರೋಹಿತಂ ರೂಪಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಆಗ್ನೇಯ ಇತಿ ।
ಅವಾಯುವಿಶೇಷಣೇನಾಪ್ರಾಣಾವಿಶೇಷಣಸ್ಯ ಪುನರುಕ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಇತಿ ।
ಅಮಾತ್ರಮಿತಿ ಮಾನಮೇಯಾನ್ವಯೋ ನಿರಾಕ್ರಿಯತೇ । ತಸ್ಯೇತ್ಯಾತ್ಮೋಕ್ತಿಃ ।
ಸಂಪಿಂಡಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ತದುಪಪಾದಯತಿ —
ಏಕಮಿತಿ ॥೮॥
ಅಥ ಯಥೋಕ್ತಯಾ ನೀತ್ಯಾ ಶ್ರುತ್ಯೈವಾಕ್ಷರಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಜ್ಞಾಪಿತೇ ವಕ್ತವ್ಯಾಭಾವಾತ್ಕಿಮುತ್ತರೇಣ ಗ್ರಂಥೇನೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನೇಕೇತಿ ।
ಯದಸ್ತಿ ತತ್ಸವಿಶೇಷಣಮೇವೇತಿ ಲೌಕಿಕೀ ಬುದ್ಧಿಃ । ಆಶಂಕ್ಯತೇ ನಾಸ್ತ್ಯಕ್ಷರಂ ನಿರ್ವಿಶೇಷಣಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ಅಂತರ್ಯಾಮಿಣಿ ಜಗತ್ಕಾರಣೇ ಪರಸ್ಮಿನ್ನನುಮಾನಸಿದ್ಧೇ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ನಿರುಪಾಧ್ಯಕ್ಷರಂ ಸೇತ್ಸ್ಯತಿ ಜಗತ್ಕಾರಣತ್ವಸ್ಯೋಪಲಕ್ಷಣತಯಾ ಜನ್ಮಾದಿಸೂತ್ರೇ ಸ್ಥಿತತ್ವಾದುಪಲಕ್ಷಣದ್ವಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸ್ವರೂಪಲಕ್ಷಣಪ್ರವೃತ್ತೇರಂತರ್ಯಾಮಿಣ್ಯನುಮಾ ಪ್ರಕೃತೋಪಯುಕ್ತೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಅನುಮಾನಶ್ರುತ್ಯಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಯದೇತದಿತಿ ।
ಪ್ರಶಾಸನೇ ಸೂರ್ಯಾಚಂದ್ರಮಸೌ ವಿಧೃತೌ ಸ್ಯಾತಾಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅತ್ರಾಪಿ ಪೂರ್ವವದನ್ವಯಃ । ಜಗದ್ವ್ಯವಸ್ಥಾ ಪ್ರಶಾಸಿತೃಪೂರ್ವಿಕಾ ವ್ಯವಸ್ಥಾತ್ವಾದ್ರಾಜ್ಯವ್ಯವಸ್ಥಾವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸೂರ್ಯಾಚಂದ್ರಮಸಾವಿತ್ಯಾದೌ ವಿವಕ್ಷಿತಮನುಮಾನಮಾಹ —
ಸೂರ್ಯಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ಲೋಕಪ್ರಕಾಶಾರ್ಥತ್ವೇನ । ಪ್ರಶಾಸಿತ್ರಾ ನಿರ್ಮಿತಾವಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ನಿರ್ಮಾತುರ್ವಿಶಿಷ್ಟವಿಜ್ಞಾನವತ್ತ್ವಮಾಚಷ್ಟೇ —
ತಾಭ್ಯಾಂ ನಿರ್ವರ್ತ್ಯಮಾನೇತಿ ।
ಸೂರ್ಯಚಂದ್ರಮಸೌ ತಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯೌ । ವಿಮತೌ ವಿಶಿಷ್ಟವಿಜ್ಞಾನವತಾ ನಿರ್ಮಿತೌ ಪ್ರಕಾಶತ್ವಾತ್ಪ್ರದೀಪವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಮತೌ ನಿಯಂತೃಪೂರ್ವಕೌ ವಿಶಿಷ್ಟಚೇಷ್ಟಾವತ್ತ್ವಾದ್ಭೃತ್ಯಾದಿವದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಧೃತಾವಿತಿ ।
ಪ್ರಕಾಶೋಪಕಾರಕತ್ವಂ ತಜ್ಜನಕತ್ವಂ ನಿರ್ಮಾತುರ್ವಿಶಿಷ್ಟವಿಜ್ಞಾನಸಂಭಾವನಾರ್ಥಂ ಸಾಧಾರಣೇತಿ ವಿಶೇಷಣಂ ಸಾಧಾರಣಃ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಯಃ ಪ್ರಕಾಶಸ್ತಸ್ಯ ಜನಕತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ಲೌಕಿಕವಿಶೇಷಣಂ ಪ್ರಾಸಾದಾದಿವಿಶಿಷ್ಟದೇಶನಿವಿಷ್ಟತ್ವಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮ್ ।
ಅನುಮಾನಫಲಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಚೇಷ್ಟಾವತ್ತ್ವಾದಿತ್ಯುಪದಿಷ್ಟಂ ಹೇತುಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನಿಯತೇತಿ ।
ನಿಯತೌ ದೇಶಕಾಲೌ ನಿಯತಂ ಚ ನಿಮಿತ್ತಂ ಪ್ರಾಣ್ಯದೃಷ್ಟಂ ತದ್ವಂತೌ ಸೂರ್ಯಾಚಂದ್ರಮಸಾವುದ್ಯಂತಾವಸ್ತಂ ಯಂತೌ ಚ ಯೇನ ವಿಧೃತಾವುದಯಾಸ್ತಮಯಾಭ್ಯಾಂ ವೃದ್ಧಿಕ್ಷಯಾಭ್ಯಾಂ ಚ ವರ್ತೇತೇ । ಉದಯಶ್ಚಾಸ್ತಮಯಶ್ಚೋದಯಾಸ್ತಮಯಂ ವೃದ್ಧಿಶ್ಚ ಕ್ಷಯಶ್ಚ ವೃದ್ಧಿಕ್ಷಯಮಿತಿ ದ್ವಂದ್ವಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ದ್ವಿವಚನಮ್ । ಏವಂ ಕರ್ತೃತ್ವೇನ ವಿಧಾರಯಿತೃತ್ವೇನ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಮತೇ ಪ್ರಯತ್ನವತಾ ವಿಧೃತೇ ಸಾವಯವತ್ವೇಽಪ್ಯಸ್ಫುಟಿತತ್ವಾದ್ಗುರುತ್ವೇಽಪ್ಯಪತಿತತ್ವಾತ್ಸಂಯುಕ್ತತ್ವೇಽಪ್ಯವಿಯುಕ್ತತ್ವಾಚ್ಚೇತನಾವತ್ತ್ವೇಽಪ್ಯಸ್ವತಂತ್ರತ್ವಾಚ್ಚ ಹಸ್ತನ್ಯಸ್ತಪಾಷಾಣಾದಿವದಿತಿ ದ್ವಿತೀಯಪರ್ಯಾಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸಾವಯವತ್ತ್ವಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಮಿತ್ಯೇತಸ್ಯ ಪ್ರಶಾಸನೇ ದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವ್ಯೌ ವರ್ತೇತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತದ್ಧೀತಿ ।
ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿವ್ಯವಸ್ಥಾ ನಿಯಂತಾರಂ ವಿನಾಽನುಪಪನ್ನಾ ತತ್ಕಲ್ಪಿಕೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮಿತ್ಯೇತೇನ ವಿಧೃತೇ ದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವ್ಯಾವಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಮರ್ಯಾದೇತಿ ।
‘ಏಷ ಸೇತುರ್ವಿಧರಣಃ’ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತೋನಾಸ್ಯೇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಪರ್ಯಾಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದೋಪಾತ್ತಮರ್ಥಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಅವ್ಯಭಿಚಾರೀತಿ ।
ಅವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಚೇತನಾವಂತಮಿತಿ ।
ಪೃಥಿವ್ಯಾದೇರ್ನಿಯತತ್ವಮೇತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ನಿಯಂತೃಸಿದ್ಧಾವಪಿ ಕಥಮೀಶ್ವರಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಉಗ್ರತ್ವಂ ಪೃಥಿವ್ಯಾದೇಶ್ಚೇತನಾವದಭಿಮಾನಿದೇವತಾವತ್ತ್ವೇನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮ್ । ‘ಯೇನ ಸ್ವಸ್ತಭಿತಂ ಯೇನ ನಾಕೋ ಯೋ ಅಂತರಿಕ್ಷೇ ರಜಸೋ ವಿಮಾನಃ ಕಸ್ಮೈ ದೇವಾಯ ಹವಿಷಾ ವಿಧೇಮ’ ಇತ್ಯತ್ರ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾಧಿಷ್ಠಾತೇಶ್ವರಃ ಪೃಥಿವ್ಯಾದೇರ್ನಿಯಂತೋಚ್ಯತೇ । ನ ಹಿ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಮಾತ್ರಸ್ಯಾಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಕರಣೇ ಪೂರ್ವಾಪರಗ್ರಂಥಯೋರುಚ್ಯಮಾನಂ ನಿರಂಕುಶಂ ಸರ್ವನಿಯಂತೃತ್ವಂ ಸಂಭವತೀತಿ ಭಾವಃ । ಏತೇ ಕಾಲಾವಯವಾ ವಿಧೃತಾಸ್ತಿಷ್ಠಂತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತತ್ರಾನುಮಾನಂ ವಕ್ತುಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸರ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಯಃ ಕಲಯಿತಾ ಸ ನಿಯಂತೃಪೂರ್ವಕ ಇತಿ ವ್ಯಾಪ್ತಿಭೂಮಿಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ದರ್ಶಯನ್ನನುಮಾನಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ನಿಮೇಷಾದಯೋ ನಿಯಂತೃಪೂರ್ವಕಾಃ ಕಲಯಿತೃತ್ವಾತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಾಸ್ತಾ ನದ್ಯ ಇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ಗಂಗಾದ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾ ಪ್ರವರ್ತಿತುಮುತ್ಸಹಮಾನತ್ವಂ ತತ್ತದ್ದೇವತಾನಾಂ ಚೇತನತ್ವೇನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮ್ । ವಿಮತಾ ನಿಯಂತೃಪೂರ್ವಿಕಾ ನಿಯತಪ್ರವೃತ್ತಿತ್ವಾದ್ಧೃತ್ಯಾದಿಪ್ರವೃತ್ತಿವದಿತಿ ಚತುರ್ಥಪರ್ಯಾಯಾರ್ಥಃ । ನಿಯತಪ್ರವೃತ್ತಿಮತ್ತ್ವಂ ತದೇತದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ತಚ್ಚೇತ್ಯವ್ಯಭಿಚಾರಿತೋಕ್ತಿಃ ।
ವಿಮತಂ ವಿಶಿಷ್ಟಜ್ಞಾನವದ್ದಾತೃಕಂ ಕರ್ಮಫಲತ್ವಾತ್ಸೇವಾಫಲವದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪಂಚಮಂ ಪರ್ಯಾಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಕಿಂ ಚೇತಿ ।
ದಾತಾ ಪ್ರತಿಗ್ರಹೀತಾ ದಾನಂ ದೇಯಂ ವಾ ಫಲಂ ದಾಸ್ಯತಿ ಕಿಮೀಶ್ವರೇಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ದಾತ್ರಾದೀನಾಮಿಹೈವ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೋ ನಾಶೋ ದೃಶ್ಯತೇ ತೇನ ತತ್ಪ್ರಯುಕ್ತೋ ದೃಷ್ಟಃ । ಪುರುಷಾರ್ಥೋ ನ ಕಶ್ಚಿದಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅದೃಷ್ಟಂ ಪುರುಷಾರ್ಥಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಅದೃಷ್ಟಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಸಮಾಗಮಃ ಫಲಪ್ರತಿಲಾಭಃ ಸ ಖಲ್ವೈಹಿಕೋ ನ ಭವತಿ ಕಿಂತು ಪಾರಲೌಕಿಕಸ್ತಥಾ ಚ ನಾಸಾವಿಹೈವ ನಷ್ಟದಾತ್ರಾದಿಪ್ರಯುಕ್ತಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತರ್ಹಿ ಫಲದಾತುರಭಾವಾತ್ಸ್ವಾರ್ಥಭ್ರಂಶೋ ಹಿ ಮೂರ್ಖತೇತಿ ನ್ಯಾಯಾದ್ದಾತೃಪ್ರಶಂಸೈವ ಮಾ ಭೂದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ಫಲಸಂಯೋಗದೃಷ್ಟೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರಮಾಣಜ್ಞತಯೇತಿ ।
‘ಹಿರಣ್ಯದಾ ಅಮೃತತ್ವಂ ಭಜಂತೇ’ ಇತ್ಯಾದಿ ಪ್ರಮಾಣಮ್ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮೀಶ್ವರಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕರ್ತುರಿತಿ ।
ತದ್ಧಿ ದಾತೃಪ್ರಶಂಸನಂ ವಿಶಿಷ್ಟೇ ನಿಯಂತರ್ಯಸತ್ಯನುಪಪನ್ನಂ ತತ್ಕಲ್ಪಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದಾನಕ್ರಿಯಾವಶಾದೇವ ತತ್ಫಲಸಿದ್ಧೌ ಕೃತಂ ನಿಯಂತ್ರೇತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ದಾನೇತಿ ।
ಕರ್ಮಣಃ ಕ್ಷಣಿಕತ್ವಾತ್ಫಲಸ್ಯ ಚ ಕಾಲಾಂತರಭಾವಿತ್ವಾನ್ನ ಸಾಧನತ್ವೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನುಮಾನಾರ್ಥಾಪತ್ತಿಭ್ಯಾಂ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಪೂರ್ವಸ್ಯೈವ ಫಲದಾತೃತ್ವಾತ್ಕೃತಮೀಶ್ವರೇಣೇತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಪೂರ್ವಮಿತಿ ಚೇದಿತಿ ।
ಸ್ವಯಮಚೇತನಂ ಚೇತನಾನಧಿಷ್ಠಿತಂ ಚಾಪೂರ್ವಂ ಫಲದಾತೃ ನ ಕಲ್ಪ್ಯಮಪ್ರಾಮಾಣಿಕತ್ವಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ।
ಈಶ್ವರದ್ವೇಷೀ ಶಂಕತೇ —
ಪ್ರಶಾಸ್ತುರಿತಿ ।
ಸದ್ಭಾವೇ ಪ್ರಮಾಣಾನುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪರಿಹರತಿ —
ನಾಽಽಗಮೇತಿ ।
ಕಥಂ ಕಾರ್ಯಪರಸ್ಯಾಽಽಗಮಸ್ಯ ವಸ್ತುಪರತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅವೋಚಾಮೇತಿ ।
ಕರ್ಮವಿಧಿರ್ಹಿ ಫಲದಾತ್ರತಿರೇಕೇಣ ನೋಪಪದ್ಯತೇ ನ ಚ ಕರ್ಮಾಽಽಶುತರವಿನಾಶಿ ಕಾಲಾಂತರಭಾವಿಫಲಾನುಕೂಲಂ ತದರ್ಥಾಪತ್ತಿಸಿದ್ಧೇಽಪೂರ್ವೇ ಕಥಂ ಮಾನಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಸದ್ಭಾವೇ ಪ್ರಮಾಣಾಸತ್ತ್ವಮೇವಾಪೂರ್ವೇ ದೂಷಣಂ ಕಿಂತ್ವನ್ಯಚ್ಚ ಕಿಂಚಿದಸ್ತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ತದೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಅಪೂರ್ವೇತಿ ।
ಅಪೂರ್ವಸ್ಯ ಕಲ್ಪನಾಯಾಂ ಯಾಽರ್ಥಾಪತ್ತಿಃ ಶಂಕ್ಯತೇ ತಸ್ಯಾಃ ಕಲ್ಪಿತಮಪೂರ್ವಮಂತರೇಣಾಪ್ಯುಪಪತ್ತೇಃ ಕ್ಷಯಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಅನ್ಯಥಾಽಪ್ಯುಪಪತ್ತಿಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸೇವೇತಿ ।
ಯಾಗಾದಿಫಲಮಪೀಶ್ವರಾತ್ಸಂಭವತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಥಮೀಶ್ವರಾಧೀನಾ ಯಾಗಾದಿಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸೇವಾಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಆದಿಪದೇನೇಂದ್ರಾದಿದೇವತಾ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ವಿಮತಾ ವಿಶಿಷ್ಟಜ್ಞಾನವತಾ ದೀಯಮಾನಫಲವತೀ ವಿಶಿಷ್ಟಕ್ರಿಯಾತ್ವಾತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಇತಶ್ಚಾಪೂರ್ವಕಲ್ಪನಾ ನ ಯುಕ್ತೇತ್ಯಾಹ —
ದೃಷ್ಟೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಂ ಸೇವಾಯಾ ಧರ್ಮತ್ವೇನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಸೇವ್ಯಾತ್ಫಲಪ್ರಾಪಕತ್ವಂ ತದನುಸೃತ್ಯ ದಾನಾದೌ ಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿಸಂಭವೇ ತನ್ನಿರಾಸೇನಾಪೂರ್ವಾತ್ತತ್ಕಲ್ಪನಾ ನ ನ್ಯಾಯ್ಯಾ ದೃಷ್ಟಾನುಸಾರಿಣ್ಯಾಂ ಕಲ್ಪನಾಯಾಂ ತದ್ವಿರೋಧಿಕಲ್ಪನಾಯೋಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಪೂರ್ವಸ್ಯ ಫಲಹೇತುತ್ವೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಕಲ್ಪನೇತಿ ।
ತದಾಧಿಕ್ಯಂ ವಕ್ತುಂ ಪರಾಮೃಶತಿ —
ಈಶ್ವರ ಇತಿ ।
ನಾಪೂರ್ವಂ ಕಲ್ಪ್ಯಂ ಕ್ಲೃಪ್ತತ್ವಾತ್ತನ್ನ ಕಲ್ಪನಾಧಿಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ವ್ಯವಹಾರಭೂಮಿಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭೂಮಿಕಾಂ ಕೃತ್ವಾ ಕಲ್ಪನಾಧಿಕ್ಯಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಪೂರ್ವಸ್ಯಾದೃಷ್ಟತ್ವೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಇತಿ ಕಲ್ಪನಾಧಿಕ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತ್ವನ್ಮತೇಽಪಿ ತುಲ್ಯಾ ಕಲ್ಪನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।
ಸ್ವಪಕ್ಷೇ ಧರ್ಮಿಮಾತ್ರಂ ಕಲ್ಪ್ಯಂ ಪರಪಕ್ಷೇ ಧರ್ಮೀ ಧರ್ಮಶ್ಚೇತ್ಯಾಧಿಕ್ಯಂ ತಸ್ಮಾತ್ಫಲಮತ ಉಪಪತ್ತೇರಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಪರಸ್ಯೈವ ಫಲದಾತೃತೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಧರ್ಮಿಣೋಽಪಿ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕತ್ವಂ ನ ಕಲ್ಪ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನುಮಾನಂ ಚೇತಿ ।
ಈಶ್ವರಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ದೇವಾ ಯಜಮಾನಮನ್ವಾಯತ್ತಾ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಜೀವನಾರ್ಥೇ ಜೀವನಂ ನಿಮಿತ್ತೀಕೃತ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ । ದೇವಾನಾಮೀಶ್ವರಾಣಾಮಪಿ ಹವ್ಯರ್ಥಿತ್ವೇನ ಮನುಷ್ಯಾಧೀನತ್ವಾಖ್ಯಹೀನವೃತ್ತಿಭಾಕ್ತ್ವಂ ನಿಯಂತೃಕಲ್ಪಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯೋ ನ ಕಸ್ಯಚಿತ್ಪ್ರಕೃತಿತ್ವೇನ ವಿಕೃತಿತ್ವೇನ ವಾ ವರ್ತತೇ ಸ ದರ್ವೀಹೋಮಃ ॥೯॥
ಈಶ್ವರಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಇತಶ್ಚೇತಿ ।
ಮೋಕ್ಷಹೇತುಜ್ಞಾನವಿಷಯತ್ವೇನಾಪಿ ತದಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಭವಿತವ್ಯಮಿತಿ ।
‘ಯದಜ್ಞಾನಾತ್ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ಯಾ ತಜ್ಜ್ಞಾನಾತ್ಸಾ ನಿವರ್ತತೇ’ ಇತಿ ನ್ಯಾಯಃ ।
ಕರ್ಮವಶಾದೇವ ಮೋಕ್ಷಸಿದ್ಧೇಸ್ತದ್ಧೇತುಜ್ಞಾನವಿಷಯತ್ವೇನಾಕ್ಷರಂ ನಾಭ್ಯುಪೇಯಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಉತ್ತರವಾಕ್ಯೇನೋತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಸ್ಯಾಜ್ಞಾನಾದಸಕೃದನುಷ್ಠಿತಾನಿ ವಿಶಿಷ್ಟಫಲಾನ್ಯಪಿ ಸರ್ವಾಣಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಸಂಸಾರಮೇವ ಫಲಯಂತಿ ತದಜ್ಞಾತಮಕ್ಷರಂ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಯುಕ್ತಂ ಸಂಸಾರಾಭಾವಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಕ್ಷರಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯಂ ಜೀವದವಸ್ಥಪುರುಷವಿಷಯಮಿದಂ ತು ಪರಲೋಕವಿಷಯಮಿತಿ ವಿಶೇಷಂ ಮತ್ವೋತ್ತರವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ॥೧೦॥
ಪ್ರಧಾನವಾದಿನಃ ಶಂಕಾಮನೂದ್ಯೋತ್ತರವಾಕ್ಯೇನ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಅಗ್ನೇರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇತಶ್ಚಾಕ್ಷರಸ್ಯ ನಾಚೇತನತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ನಾಸ್ತೀತ್ಯನ್ವಯಪ್ರದರ್ಶನಮ್ ।
ಅತೋಽನ್ಯದಿತಿ ವಿಶೇಷಣಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ಅನ್ಯದ್ವಾ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮವ್ಯಾಕೃತಾದಿಪೃಥಿವ್ಯಂತಂ ನಿಗಮನವಾಕ್ಯಮುದಾಹೃತ್ಯ ತಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಏತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಪರಾ ಕಾಷ್ಠಾ ಪರಂ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ನಾಸ್ಮಾದುಪರಿಷ್ಟಾದಧಿಷ್ಠಾನಂ ಕಿಂಚಿದಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯೈವ ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಮಾಹ —
ಏಷೇತಿ ।
‘ಪುರುಷಾನ್ನ ಪರಂ ಕಿಂಚಿತ್ಸಾ ಕಾಷ್ಠಾ ಸಾ ಪರಾ ಗತಿಃ’(ಕ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧೧) ಇತಿ ಹಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮಾದಕ್ಷರಾದನ್ಯದಸ್ತೀತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ನನು ಚತುರ್ಥೇ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮಕ್ಷರಂ ತು ನೈವಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತತ್ಪೃಥಿವ್ಯಾದೇರಿತಿ ॥೧೧॥
ಕಿಂ ತದ್ವಚನಂ ತದಾಹ —
ತದೇವೇತಿ ।
ಬಹುಮಾನವಿಷಯಭೂತಂ ವಸ್ತು ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಿಂ ತದಿತಿ ।
ಯದಾದೌ ಮದೀಯಂ ವಚನಂ ತದೇವ ಬಹುಮಾನಯೋಗ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯದಿತಿ ।
ತದ್ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಸ್ಮಾ ಇತಿ ।
ನಮಸ್ಕಾರಂ ಕೃತ್ವಾಽಸ್ಮಾದನುಜ್ಞಾಂ ಪ್ರಾಪ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ । ತದೇವೇತಿ ಪ್ರಾಥಮಿಕವಚನೋಕ್ತಿಃ ।
ಕಿಮಿತಿ ತ್ವದೀಯಂ ಪೂರ್ವಂ ವಚೋ ಬಹು ಮನ್ಯಾಮಹೇ ಜೇತುಂ ಪುನರಿಮಮಾಶಾಸ್ಮಹೇ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಜಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮೇವ ಬಹುಮಾನವಿಷಯಭೂತಂ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪರಾಜಿತಾಯಾ ಗಾರ್ಗ್ಯಾ ವಚೋ ನೋಪಾದೇಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಶ್ನೌ ಚೇದಿತಿ ।
ತತಶ್ಚ ಪ್ರಶ್ನನಿರ್ಣಯಾದ್ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಸ್ಯಾಪ್ರಕಂಪ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನ್ಪ್ರತಿ ಹಿತಂ ಚೋಕ್ತ್ವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಂತರ್ಯಾಮೀ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೋಽಕ್ಷರಮಿತ್ಯೇತೇಷಾಮವಾಂತರವಿಶೇಷಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ಪ್ರಕೃತತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅತ್ರಾಂತರ್ಯಾಮೀತಿ ।
ತತ್ರಾಂತರ್ಯಾಮಿಣಃ ಪ್ರಕೃತತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಯಮಿತಿ ।
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತತ್ವಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯೇ ಚೇತಿ ।
ಅಕ್ಷರಸ್ಯ ಪ್ರಸ್ತುತತ್ವಂ ಪ್ರತ್ಯಾಯಯತಿ —
ಯಚ್ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವೇಷಾಂ ವಿಷಯಾಣಾಂ ದರ್ಶನಶ್ರವಣಾದಿಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃತ್ವೇನ ಚೇತನಾಧಾತುರಿತಿ ಯತ್ತದಕ್ಷರಮುಕ್ತಮಿತ್ಯನ್ವಯಃ ।
ತೇಷು ವಿಚಾರಮವತಾರಯತಿ —
ಕಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ವಿಚಾರೇ ಸ್ವಯೂಥ್ಯಮತಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ಯಾಪ್ರಸ್ತುತತ್ವಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ಯಸ್ತಮಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪರಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನೋಽಂತರ್ಯಾಮೀ ಜೀವಶ್ಚೇತ್ಯವಸ್ಥೇ ದ್ವೇ ಕಲ್ಪ್ಯೇತೇ ತಥಾ ತಸ್ಯೈವಾನ್ಯಾಃ ಪಂಚಾವಸ್ಥಾಃ ಪಿಂಡೋ ಜಾತಿರ್ವಿರಾಟ್ ಸೂತ್ರಂ ದೈವಮಿತ್ಯೇವಂಲಕ್ಷಣಾ ಮಹಾಭೂತಸಂಸ್ಥಾನಭೇದೇನ ಕಲ್ಪಯಂತೀತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಕಲ್ಪನಾಯಾಂ ಪಿಂಡೋ ಜಾತಿರ್ವಿರಾಟ್ ಸೂತ್ರಂ ದೈವಮವ್ಯಾಕೃತಂ ಸಾಕ್ಷೀ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಶ್ಚೇತ್ಯಷ್ಟಾವಸ್ಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಭವಂತೀತಿ ವದಂತಃ ಪರಿಕಲ್ಪಯಂತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅವಸ್ಥಾಪಕ್ಷಮುಕ್ತ್ವಾ ಶಕ್ತಿಪಕ್ಷಮಾಹ —
ಅನ್ಯ ಇತಿ ।
ತುಶಬ್ದೇನಾವಯವಪಕ್ಷಂ ದರ್ಶಯನ್ವಿಕಾರಪಕ್ಷಂ ನಿಕ್ಷಿಪತಿ —
ಅನ್ಯೇ ತ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರ ಪಕ್ಷದ್ವಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಅವಸ್ಥೇತಿ ।
ಅಂತರ್ಯಾಮಿಪ್ರಭೃತೀನಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಸ್ಯ ಸಾಂಸಾರಿಕಧರ್ಮಾತೀತತ್ವಶ್ರುತಾವಪಿ ಕಥಮವಸ್ಥಾವತ್ತ್ವಂ ಶಕ್ತಿಮತ್ತ್ವಂ ವಾ ನ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅವಶಿಷ್ಟಪಕ್ಷದ್ವಯನಿರಾಕರಣಂ ಪ್ರಾಗೇವ ಪ್ರವೃತ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ವಿಕಾರೇತಿ ।
ಪರಪಕ್ಷನಿರಾಕರಣಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪರಕೀಯಕಲ್ಪನಾಸಂಭವೇ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಸ್ತರ್ಹೀತಿ ।
ಉತ್ತರಮಾಹ —
ಉಪಾಧೀತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ಸ್ವತೋ ವಿಶೇಷಾಭಾವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸೈಂಧವೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅಪೂರ್ವಮಿತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಂ ಕಾರ್ಯಮಾಭ್ಯಂತರಂ ಕಾರಣಂ ತಾಭ್ಯಾಂ ಕಲ್ಪಿತಾಭ್ಯಾಂ ಸಹಾಧಿಷ್ಠಾನತ್ವೇನ ಸತ್ತಾಸ್ಫೂರ್ತಿಪ್ರದತಯಾ ವರ್ತತೇ ಬ್ರಹ್ಮ ಸ್ವಭಾವತಸ್ತು ಜನ್ಮಾದಿಸರ್ವವಿಕ್ರಿಯಾಶೂನ್ಯಂ ಕೂಟಸ್ಥಂ ತದಿತ್ಯಾಥರ್ವಣಶ್ರುತೇರರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮಾನಿ ಸ್ವತೋ ವಿಶೇಷಾನವಗಮೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನಿರುಪಾಖ್ಯತ್ವಂ ವಾಚಾಂ ಮನಸಾಂ ಚಾಗೋಚರತ್ವಮ್ । ತತ್ರ ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಮೇಕತ್ವಂ ಚ ಹೇತುಃ । ನಿರುಪಾಧಿಕಸ್ಯೇತಿ ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಂ ಸಾಧಯಿತುಮುಕ್ತಮ್ । ತತ್ರ ಚ ವೀಪ್ಸಾವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಂ ಕೃತಮ್ ।
ಕಥಂ ಪುನರೇವಂವಿಧಸ್ಯ ವಸ್ತುನಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ತೈರ್ವಿಶಿಷ್ಟಂ ಯತ್ಕಾರ್ಯಕರಣಂ ತೇನೋಪಾಧಿನೋಪಹಿತಃ ಪರಮಾತ್ಮಾ ಜೀವಸ್ಸಂಸಾರೀತಿ ಚ ವ್ಯಪದೇಶಭಾಗ್ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ತಸ್ಯಾಂತರ್ಯಾಮಿತ್ವಂ ತದಾಹ —
ನಿತ್ಯೇತಿ ।
ನಿತ್ಯಂ ನಿರತಿಶಯಂ ಸರ್ವತ್ರಾಪ್ರತಿಬದ್ಧಂ ಜ್ಞಾನಂ ತಸ್ಮಿನ್ಸತ್ತ್ವಪರಿಣಾಮೇ ಸತ್ತ್ವಪ್ರಧಾನಾ ಮಾಯಾಶಕ್ತಿರುಪಾಧಿಸ್ತೇನ ವಿಶಿಷ್ಟಃ ಸನ್ನಾತ್ಮೇಶ್ವರೋಽಂತರ್ಯಾಮೀತಿ ಚೋಚ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಸ್ಮಿನ್ನಕ್ಷರಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ ಏವೇತಿ ।
ನಿರುಪಾಧಿತ್ವಂ ಶುದ್ಧತ್ವೇ ಹೇತುಃ । ಕೇವಲತ್ವಮದ್ವಿತೀಯತ್ವಮ್ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ತತ್ರ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾದಿಶಬ್ದಪ್ರತ್ಯಯಾವಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಯಥೈಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಪರಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮನಿ ಕಲ್ಪಿತೋಪಾಧಿಪ್ರಯುಕ್ತಂ ನಾನಾತ್ವಂ ತಥಾ ತದೇಜತಿ ತನ್ನೈಜತೀತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪ್ರಾಗೇವೋಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಕಲ್ಪನಯಾ ಪರಸ್ಯ ನಾನಾತ್ವಂ ವಸ್ತುತಸ್ತ್ವೈಕರಸ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಶ್ರುತೀರುದಾಹರತಿ —
ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅವಸ್ಥಾಶಕ್ತಿವಿಕಾರಾವಯವಪಕ್ಷೇಷ್ವಪಿ ಯಥೋಕ್ತಶ್ರುತೀನಾಮುಪಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಲ್ಪನಾಂತರೇಷ್ವಿತಿ ।
ಔಪಾಧಿಕೋಽಂತರ್ಯಾಮ್ಯಾದಿಭೇದೋ ನ ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಇತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ್ವತೋ ವಸ್ತುನಿ ನಾಸ್ತಿ ಭೇದಃ ಕಿಂತ್ವೈಕರಸ್ಯಮೇವೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಏಕಮಿತಿ ॥೧೨॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಗಾರ್ಗಿಪ್ರಶ್ನೇ ನಿರ್ಣೀತೇ ತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವದನಂ ಪ್ರತ್ಯೇತತ್ತುಲ್ಯೋ ನಾಸ್ತೀತಿ ಸರ್ವಾನ್ಪ್ರತಿ ಕಥನಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಸಂಗತಿಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಪೃಥಿವ್ಯಾದೀನಾಮಿತಿ ।
ಯತ್ಸಾಕ್ಷಾದಿತ್ಯಾದಿ ಪ್ರಸ್ತುತ್ಯ ಸರ್ವಾಂತರತ್ವನಿರೂಪಣದ್ವಾರಾ ಸಾಕ್ಷಿತ್ವಾದಿಕಮಾರ್ಥಿಕಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣತ್ರಯೇ ನಿರ್ಧಾರಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಂತರ್ಯಾಮಿಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಮುಖತೋ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಮರ್ಥಮನುದ್ರವತಿ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ನಾಮರೂಪಾಭ್ಯಾಂ ವ್ಯಾಕೃತೋ ವಿಷಯೋ ದ್ವೈತಪ್ರಪಂಚಸ್ತತ್ರ ಸೂತ್ರಸ್ಯ ಭೇದಾ ಯೇ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಯಸ್ತೇಷು ನಿಯಮ್ಯೇಷು ನಿಯಂತೃತ್ವಂ ತಸ್ಯೋಕ್ತಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಕಿಮಿತಿ ವ್ಯಾಕೃತವಿಷಯೇ ನಿಯಂತೃತ್ವಮುಕ್ತಮಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವ್ಯಾಕೃತೇತಿ ।
ತತ್ರ ಹಿ ಪರತಂತ್ರಸ್ಯ ಪೃಥಿವ್ಯಾದೇರ್ಗ್ರಹಣಂ ನಿಯಮ್ಯತ್ವೇ ಸ್ಪಷ್ಟತರಂ ಲಿಂಗಮಿತಿ ತತ್ರೈವ ನಿಯಂತೃತ್ವಮುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರಸ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ನಿಯಂತವ್ಯಾನಾಂ ದೇವತಾಭೇದಾನಾಂ ಪ್ರಾಣಾಂತಃ ಸಂಕೋಚೋ ವಿಕಾಸಶ್ಚಾಽಽನಂತ್ಯಪರ್ಯಂತಸ್ತದ್ದ್ವಾರಾ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಪರೋಕ್ಷತ್ವೇ ಸ ಏಷ ನೇತಿ ನೇತ್ಯಾತ್ಮೇತ್ಯಾದಿನಾಽಧಿಗಂತವ್ಯೇ ಇತಿ ಕೃತ್ವಾ ಪ್ರಥಮಂ ದೇವತಾಸಂಕೋಚವಿಕಾಸೋಕ್ತಿರನಂತರಂ ವಸ್ತುನಿರ್ದೇಶ ಇತ್ಯೇತದರ್ಥಮೇತದ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರಂಭಮೇವಮುಕ್ತ್ವಾ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಿವಿದಿಶ್ರೂಯಂತೇ ತಾವಂತೋ ದೇವಾ ಇತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕೇಯಂ ನಿವಿದಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ನಿವಿನ್ನಾಮೇತಿ ।
ಉತ್ತರಮಾಹ —
ದೇವತೇತಿ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ತಸ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಭಾಷ್ಯೇ ನಿವಿದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾ ತಥಾಪಿ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ಶ್ರುತ್ಯಾ ತಾಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಿ —
ಕಾ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನುಜ್ಞಾವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಮಧ್ಯಮಾ ಸಂಖ್ಯಾ ಷಡಧಿಕತ್ರಿಶತಾಧಿಕತ್ರಿಸಹಸ್ರಲಕ್ಷಣಾ ।
ಕತ್ಯೇವೇತ್ಯಾದಿಪ್ರಶ್ನಾನಾಂ ಪೂರ್ವಪ್ರಶ್ನೇನ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕತಮೇ ತೇ ತ್ರಯಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ವಿಷಯಭೇದಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ದೇವತೇತಿ ॥೧॥
ಕತಿ ತರ್ಹಿ ದೇವಾ ನಿವಿದಿ ಭವಂತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತ್ರಯಸ್ತ್ರಿಂಶತೋ ದೇವಾನಾಂ ಸ್ವರೂಪಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ನಿರ್ಧಾರಯತಿ —
ಕತಮೇ ತ ಇತಿ ॥೨॥
ಉತ್ತರಪ್ರಶ್ನಪ್ರಪಂಚಪ್ರತೀಕಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ತಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಕತಮ ಇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ವಸ್ವಾದೀನಾಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ವಸ್ವಾದಿತ್ರಯೇ ಪ್ರತಿಗಣಮಿಂದ್ರೇ ಪ್ರಜಾಪತೌ ಚೈಕೈಕಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತೇಷಾಂ ವಸುತ್ವಮೇತೇಷು ಹೀತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾವಷ್ಟಂಭೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಪ್ರಾಣಿನಾಮಿತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಕರ್ಮಣಸ್ತತ್ಫಲಸ್ಯ ಚಾಽಽಶ್ರಯತ್ವೇನ ತೇಷಾಮೇವ ನಿವಾಸತ್ವೇನ ಚ ಶರೀರೇಂದ್ರಿಯಸಮುದಾಯಾಕಾರೇಣ ವಿಪರಿಣಮಂತೋಽಗ್ನ್ಯಾದಯೋ ಜಗದೇತದ್ವಾಸಯಂತಿ ಸ್ವಯಂ ಚ ತತ್ರ ವಸಂತಿ ತಸ್ಮಾದ್ಯುಕ್ತಂ ತೇಷಾಂ ವಸುತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಸುತ್ವಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತೇ ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ॥೩॥
ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ತೇ ಯದಾಽಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮನುಸೃತ್ಯ ತೇಷಾಂ ರುದ್ರತ್ವಮುಪಪಾದಯತಿ —
ತ ಏತೇ ಪ್ರಾಣಾ ಇತಿ ।
ಮರಣಕಾಲಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ॥೪॥
ತೇಷಾಮಾದಿತ್ಯತ್ವಮಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಏತೇ ಹೀತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯೇನೋತ್ತರಮಾಹ —
ಏತೇ ಹೀತಿ ॥೫॥
ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ವಜ್ರಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ವೀರ್ಯಮಿತಿ ।
ತದೇವ ಸಂಘಾತನಿಷ್ಠತ್ವೇನ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಬಲಮಿತಿ ।
ಕಿಂ ತದ್ಬಲಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯತ್ಪ್ರಾಣಿನ ಇತಿ ।
ಪ್ರಮಾಪಣಂ ಹಿಂಸನಮ್ ।
ಕಥಂ ತಸ್ಯೇಂದ್ರತ್ವಮುಪಚಾರಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಇಂದ್ರಸ್ಯ ಹೀತಿ ।
ಪಶೂನಾಂ ಯಜ್ಞತ್ವಮಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಜ್ಞಸ್ಯ ಹೀತಿ ।
ಕಾರಣೇ ಕಾರ್ಯೋಪಚಾರಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಜ್ಞಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಮೂರ್ತತ್ವಾತ್ಸಾಧನವ್ಯತಿರಿಕ್ತರೂಪಾಭಾವಾದ್ಯಜ್ಞಸ್ಯ ಪಶ್ವಾಶ್ರಯತ್ವಾಚ್ಚ ಪಶವೋ ಯಜ್ಞ ಇತ್ಯುಚ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೬॥
ಏತೇ ಹೀತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತ್ರಯಸ್ತ್ರಿಂಶದಾದ್ಯುಕ್ತಂ ತತ್ಸರ್ವಮೇತ ಏವ ಯಸ್ಮಾತ್ತಸ್ಮಾದೇತೇ ಷಡ್ಭವಂತೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಅಕ್ಷರಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಸರ್ವೋ ಹೀತಿ ॥೭॥
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಸಮಾಪ್ತಾವಿತಿಶಬ್ದಃ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಃ —
ಏಷು ಹೀತಿ ।
ದೇವಲಕ್ಷಣಕೃತಾಂ ಕೇಷಾಂಚಿದೇಷ ಪಕ್ಷೋ ದರ್ಶಿತೋಽನ್ಯೇಷಾಂ ತು ತ್ರಯೋ ಲೋಕಾ ಇತ್ಯಸ್ಯ ಯಥಾಶ್ರುತೋಽರ್ಥ ಇತ್ಯಾಹ —
ಇತ್ಯೇಷ ಇತಿ ॥೮॥
ಏಕಸ್ಯಾಧ್ಯರ್ಧತ್ವಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ತತ್ತತ್ರೇತಿ ।
ಇವಶಬ್ದಸ್ತು ಕಥಮಿತ್ಯತ್ರ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ಪರಿಹರತಿ —
ಯದಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ತೇನ ಮಹತ್ತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಸ್ಯ ಪರೋಕ್ಷತ್ವಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ಪ್ರಯತ್ನಗೌರವಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ತ್ಯದಿತೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸೌಕರ್ಯಾರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ದೇವಾನಾಮಿತಿ ।
ಏಕತ್ವಂ ಪ್ರಾಣೇ ಪರ್ಯವಸಾನಮ್ । ನಾನಾತ್ವಮಾನಂತ್ಯಮ್ ।
ಷಡಧಿಕತ್ರಿಶತಾಧಿಕತ್ರಿಸಹಸ್ರಸಂಖ್ಯಾಕಾನಾಮೇವ ದೇವಾನಾಮತ್ರೋಕ್ತತ್ವಾತ್ಕಥಂ ತದಾನಂತ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಶತಸಹಸ್ರಶಬ್ದಾಭ್ಯಾಮನಂತತಾಽಪ್ಯುಕ್ತೈವೇತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ಅನಂತಾನಾಮಿತಿ ।
ಏಕಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಾಣೇ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ಯಾವದ್ಭವತಿ ತಾವತ್ಪರ್ಯಂತಮುತ್ತರೋತ್ತರೇಷು ತ್ರಯಸ್ತ್ರಿಂಶದಾದಿಷುತೇಷಾಮಪ್ಯಂತರ್ಭಾವ ಇತ್ಯಾಹ —
ತೇಷಾಮಪೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಕಸ್ಮಿನ್ನಂತರ್ಭಾವಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ಸಂಗೃಹೀತಮರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಏಕಸ್ಯಾನೇಕಧಾಭಾವೇ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಪ್ರಾಣಸ್ವರೂಪೇ ಸ್ಥಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ದೇವಸ್ಯೈಕಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಜ್ಞಾನೇ ಕರ್ಮಣಿ ಚಾಧಿಕಾರಸ್ಯ ಸ್ವಾಮಿತ್ವಸ್ಯ ಭೇದೋಽಧಿಕಾರಭೇದಸ್ತನ್ನಿಮಿತ್ತತ್ವೇನ ದೇವಸ್ಯಾನೇಕಸಂಸ್ಥಾನಪರಿಣಾಮಸಿದ್ಧಿಃ । ಪ್ರಾಣಿನೋ ಹಿ ಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮ ಚಾನುಷ್ಠಾಯ ಸೂತ್ರಾಂಶಮಗ್ನ್ಯಾದಿರೂಪಮಾಪದ್ಯಂತೇ ತದ್ಯುಕ್ತೋ ಯಥೋಕ್ತೋ ಭೇದ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೯॥
ಸಂಕೋಚವಿಕಾಸಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಾಣಸ್ವರೂಪೋಕ್ತ್ಯನಂತರಮವಸರಪ್ರಾಪ್ತಿರಿದಾನೀಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಉಪದಿಶ್ಯತೇ ಧ್ಯಾನಾರ್ಥಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ಅವಯವಶೋ ವಾಕ್ಯಂ ಯೋಜಯತಿ —
ಪೃಥಿವೀತಿ ।
ಸಂಪಿಂಡಿತಂ ವಾಕ್ಯತ್ರಯಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಪೃಥಿವೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವೈಶಬ್ದೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥಃ । ತಂ ಪರಾಯಣಂ ಯ ಏವ ವಿಜಾನೀಯಾತ್ಸ ಏವ ವೇದಿತಾ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅಥ ಕೇನ ರೂಪೇಣ ಪೃಥಿವೀದೇವಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಂ ಪ್ರತ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಮಾತೃಜೇನೇತಿ ।
ಪೃಥಿವ್ಯಾ ಮಾತೃಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಾದ್ಯ ಏವ ದೇವೋಽಹಂ ಪೃಥಿವ್ಯಸ್ಮೀತಿ ಮನ್ಯಸೇ ಸ ಏವ ಶರೀರಾರಂಭಕಮಾತೃಜಕೋಶತ್ರಯಾಭಿಮಾನಿತಯಾ ವರ್ತತೇ । ತಥಾ ಚ ತಸ್ಯ ತೇನ ರೂಪೇಣ ಪಿತೃಜತ್ರಿತಯಂ ಕಾರ್ಯಂ ಲಿಂಗಂ ಚ ಕರಣಂ ಪ್ರತ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಂ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪೃಥಿವೀದೇವಸ್ಯ ಪರಾಯಣತ್ವಮುಪಪಾದ್ಯಾನಂತರವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ ವೈ ವೇದಿತೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಮಮ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇತಿ ।
ಸ ಪುರುಷೋ ಯೇನ ವಿಶೇಷಣೇನ ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ತದ್ವಿಶೇಷಣಮುಚ್ಯಮಾನಂ ಶೃಣ್ವಿತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ತದೇವಾಽಽಹ —
ಯ ಏವೇತಿ ।
ಶರೀರಂ ಹಿ ಪಂಚಭೂತಾತ್ಮಕಂ ತತ್ರ ಪಾರ್ಥಿವಾಂಶೇ ಜನಕತ್ವೇನ ಸ್ಥಿತಃ ಶಾರೀರ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಸ್ಯ ಜೀವತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ಮಾತೃಜೇತಿ ।
ಪೃಥಿವೀದೇವಸ್ಯ ನಿರ್ಣೀತತ್ವಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ಕಿಂತ್ವಿತಿ ।
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋ ವಕ್ತಾ ಸನ್ಪ್ರಷ್ಟಾರಂ ಶಾಕಲ್ಯಂ ಪ್ರತಿ ಕಥಂ ವದೈವೇತಿ ಕಥಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪೃಚ್ಛೇತಿ ।
ಕ್ಷೋಭಿತಸ್ಯಾಮರ್ಷವಶಗತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಃ —
ತೋತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರಾಕರಣಿಕಂ ದೇವತಾಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪುರುಷೋ ನಿಷ್ಪತ್ತಿಕರ್ತಾ ಷಷ್ಠ್ಯೋಚ್ಯತೇ ।
ಲೋಹಿತನಿಷ್ಪತ್ತಿಹೇತುತ್ವಮನ್ನರಸಸ್ಯಾನುಭವೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದ್ಧೀತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಮಾಹ —
ತತಶ್ಚೇತಿ ।
ಲೋಹಿತಾದದ್ವಿತೀಯಪದಾರ್ಥನಿಷ್ಠಾತ್ತತ್ಕಾರ್ಯಂ ತ್ವಙ್ಮಾಂಸರುಧಿರರೂಪಂ ಬೀಜಸ್ಯಾಸ್ಥಿಮಜ್ಜಾಶುಕ್ರಾತ್ಮಕಸ್ಯಾಽಽಶ್ರಯಭೂತಂ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರ್ಯಾಯಸಪ್ತಕಮಾದ್ಯಪರ್ಯಾಯೇಣ ತುಲ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾನ್ನ ಪೃಥಗ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾಪೇಕ್ಷಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸಮಾನಮಿತಿ ॥೧೦॥
ಉತ್ತರಪರ್ಯಾಯೇಷು ಯೇಷಾಂ ಪದಾನಾಮರ್ಥಭೇದಸ್ತೇಷಾಂ ತತ್ಕಥನಾರ್ಥಂ ಪ್ರತೀಕಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಕಾಮ ಇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಕಾಮಶರೀರ ಇತ್ಯರ್ಥ ಇತಿ ।
ಸ ಚ ಹೃದಯದರ್ಶನೋ ಮನಸಾ ಸಂಕಲ್ಪಯಿತೇತಿ ಪೂರ್ವವತ್ ।
ತಸ್ಯ ವಿಶೇಷಣಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯ ಏವೇತಿ ।
ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಸ್ಯ ಕಾಮಮಯಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ಕಾರಣಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಸ್ತತ್ಕಾರಣತ್ವಮನುಭವೇನ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಸ್ತ್ರೀತೋ ಹೀತಿ ॥೧೧॥
ರೂಪಶರೀರಸ್ಯ ಚಕ್ಷುರ್ದರ್ಶನಸ್ಯ ಮನಸಾ ಸಂಕಲ್ಪಯಿತುರ್ದೇವಸ್ಯ ಕಥಮಾದಿತ್ಯೇ ಪುರುಷೋ ವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಹೀತಿ ।
ರೂಪಮಾತ್ರಾಭಿಮಾನಿನೋ ದೇವಸ್ಯಾಽಽದಿತ್ಯೇ ಪುರುಷೋ ವಿಶೇಷಾವಚ್ಛೇದಃ । ಸ ಚ ಸರ್ವರೂಪಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಾತ್ಸರ್ವೈ ರೂಪೈಃ ಸ್ವಪ್ರಕಾಶನಾಯಾಽಽರಬ್ಧಃ । ತಸ್ಮಾದ್ಯುಕ್ತಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ಚಕ್ಷುಷಃ ಸಕಾಶಾದಾದಿತ್ಯಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ‘ಚಕ್ಷೋಃ ಸೂರ್ಯೋ ಅಜಾಯತ’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಚಕ್ಷುಷೋ ಹೀತಿ ॥೧೨॥
ತತ್ರಾಪೀತಿ ಶ್ರೌತ್ರೋಕ್ತಿಃ । ಪ್ರತಿಶ್ರವಣಂ ಸಂವಾದಃ ಪ್ರತಿವಿಷಯಂ ಶ್ರವಣಂ ವಾ ಸರ್ವಾಣಿ ಶ್ರವಣಾನಿ ವಾ ತದ್ದಶಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ದಿಶಸ್ತತ್ರಾಧಿದೈವತಮಿತಿ ಶ್ರುತಿಮಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ದಿಗ್ಭ್ಯೋ ಹೀತಿ ॥೧೩॥
ಅಧಿದೈವತಂ ಮೃತ್ಯುರೀಶ್ವರೋ ಮೃತ್ಯುನೈವೇದಮಾವೃತಮಾಸೀದಿತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ಸ ಚ ತಸ್ಯಾಜ್ಞಾನಮಯಸ್ಯಾಽಽಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಮವಿವೇಕಿಪ್ರವೃತ್ತೇರೀಶ್ವರಾಧೀನತ್ವಾದೀಶ್ವರಪ್ರೇರಿತೋ ಗಚ್ಛೇತ್ಸ್ವರ್ಗಂ ವಾ ಶ್ವಭ್ರಮೇವ ವೇತಿ ಹಿ ಪಠಂತಿ ತದಾಹ —
ಮೃತ್ಯುರಿತಿ ॥೧೪॥
ಪುನರುಕ್ತಿಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಪೂರ್ವಮಿತಿ ।
ಆಧಾರಶಬ್ದೋ ಭಾವಪ್ರಧಾನಸ್ತಥಾ ಚ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಸ್ಯಾಽಽಧಾರತ್ವಂ ಯತ್ರ ತದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಭವತಿ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಸ್ವಚ್ಛಸ್ವಭಾವಂ ಖಂಗಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಪ್ರಾಣೇನ ಹಿ ನಿಘೃಷ್ಯಮಾಣೇ ದರ್ಪಣಾದೌ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯೋಗ್ಯೇ ರೂಪವಿಶೇಷೋ ನಿಷ್ಪದ್ಯತೇ । ತತೋ ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಕಾರಣತ್ವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ॥೧೫॥
ಆಪ ಏವ ಯಸ್ಯಾಽಽಯತನಂ ಯ ಏವಾಯಮಪ್ಸು ಪುರುಷ ಇತ್ಯುಭಯತ್ರ ಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷಭಾವೋ ನ ಪ್ರತಿಭಾತೀತಿ ಶಂಕಮಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಸಾಧರಣಾ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ವಾಪೀಕೂಪಾದಿವಿಶೇಷಾಯತನಸ್ಯ ವರುಣೋ ದೇವತಾ ನ ಹಿ ದೇವತಾತ್ಮನೋ ವರುಣಸ್ಯ ತದಧಿಷ್ಠಾತುಸ್ತತ್ಕಾರಣತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವರುಣಾದಿತಿ ।
ಆಪೋ ವಾಪೀಕೂಪಾದ್ಯಾಃ ಪೀತಾಃ ಸತ್ಯೋಽಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಶರೀರೇ ಮೂತ್ರಾದಿಸಂಘಾತಂ ಕುರ್ವಂತಿ । ತಾಶ್ಚ ವರುಣಾದ್ಭವಂತಿ । ವರುಣಶಬ್ದೇನಾಽಽಪ ಏವ ರಶಿಮದ್ವಾರಾ ಭೂಮಿಂ ಪತಂತ್ಯೋಽಭಿಧೀಯಂತೇ । ತಥಾ ಚ ತಾ ಏವ ವರುಣಾತ್ಮಿಕಾ ವಾಪ್ಯಾದ್ಯಪಾಂ ಪೀಯಮಾನಾನಾಮುತ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಮಿತಿ ಯುಕ್ತಂ ವರುಣಸ್ಯ ವಾಪೀತಡಾಗಾದ್ಯಾಯತನಂ ಪುರುಷಂ ಪ್ರತಿ ಕಾರಣತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೬॥
ವಾಕ್ಯದ್ವಯಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ವಿಶೇಷೇತಿ ।
ಪುತ್ರಮಯಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಪುತ್ರಮಯ ಇತಿ ॥೧೭॥
ಶಾಕಲ್ಯೇತಿ ಹೋವಾಚೇತ್ಯಾದಿಗ್ರಂಥಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಅಷ್ಟಧೇತಿ ।
ಲೋಕಃ ಸಾಮಾನ್ಯಾಕಾರಃ ಪುರುಷೋ ವಿಶೇಷಾವಚ್ಛೇದೋ ದೇವಸ್ತತ್ಕಾರಣಮನೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ತ್ರಿಧಾ ತ್ರಿಧಾಽಽತ್ಮಾನಂ ಪ್ರವಿಭಜ್ಯ ಸ್ಥಿತೋ ಯ ಏಕೈಕೋ ದೇವ ಉಕ್ತಃ ಸ ಪ್ರಾಣ ಏವ ಸೂತ್ರಾತ್ಮಾ ತದ್ಭೇದತ್ವಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯ ಸ ಚೋಪಾಸನಾರ್ಥಮಷ್ಟಧೋಪದಿಷ್ಟೋಽಧಸ್ತಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉತ್ತರಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಧುನೇತಿ ।
ಪ್ರವಿಭಕ್ತಸ್ಯ ಜಗತಃ ಸರ್ವಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ । ಆತ್ಮಶಬ್ದೋ ಹ್ರದಯವಿಷಯಃ ।
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಶಾಕಲ್ಯೇ ಪ್ರಷ್ಟರ್ಯಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕಾರಿತ್ವಾಪಾದಕತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಗ್ರಹೇಣೇತಿ ॥೧೮॥
ಸರ್ವೇಷಾಮೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಂ ಪ್ರಾಯೇಣ ಹಂತವ್ಯತ್ವೇನ ಸಂಮತೋ ಭವಾನಿತಿ ಮುನೇರಭಿಸಂಹಿತಂ ಶಾಕಲ್ಯಸ್ತು ಕಾಲಚೋದಿತತ್ವಾತ್ತದನುರೋಧಿನೀಮನ್ಯಥಾಪ್ರತಿಪತ್ತಿಮೇವಾಽಽದಾಯ ಚೋದಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಯದಿದಮಿತಿ ।
ದಿಗ್ವಿಷಯಂ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಜಾನೇ ತನ್ಮಮಾಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಚ್ಚ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಕೇವಲಂ ದಿಙ್ಮಾತ್ರಸ್ಯ ನ ಭವತಿ ಕಿಂತು ದೇವೈಃ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಭಿಶ್ಚ ಸಹಿತಾ ದಿಶೋ ವೇದೇತ್ಯಾಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಅವತಾರಿತಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಸಫಲಮಿತಿ ॥೧೯॥
ಪ್ರಾಚ್ಯಾಂ ದಿಶಿ ಕಾ ದೇವತೇತಿ ವಕ್ತವ್ಯೇ ಕಥಮನ್ಯಥಾ ಪೃಚ್ಛ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಸೌ ಹೀತಿ
ಆತ್ಮಾನಮಾತ್ಮೀಯಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಯಥೋಕ್ತಂ ಹ್ರದಯಮಾತ್ಮತ್ವೇನೋಪಗಮ್ಯೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಥಮಂ ಪ್ರಾಚೀಂ ದಿಶಮಧಿಕೃತ್ಯ ಪ್ರಶ್ನೇ ಕೋ ಹೇತುರಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪೂರ್ವಾಭಿಮುಖ ಇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ದಿಗಾತ್ಮಾಽಹಮಸ್ಮೀತಿ ಸ್ಥಿತಸ್ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಸರ್ವಂ ಜಗದಾತ್ಮತ್ವೇನೋಪಗಮ್ಯ ತಿಷ್ಠತೀತ್ಯವಗಮ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಪ್ರತಿಷ್ಠೇತಿ ।
ಸಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ದಿಶೋ ವೇದೇತಿ ವಚನಾತ್ಸರ್ವಮಪಿ ಹೃದಯದ್ವಾರಾ ಜಗದಾತ್ಮತ್ವೇನೋಪಗಮ್ಯ ಸ್ಥಿತೋ ಮುನಿರಿತಿ ಪ್ರತಿಭಾತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾನುಸಾರಿತ್ವಾಚ್ಚಾಯಂ ಪ್ರಶ್ನೋ ಯುಕ್ತಿಮಾನಿತ್ಯಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅಹಮಸ್ಮಿ ದಿಗಾತ್ಮೇತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾನುಸಾರಿಣ್ಯಪಿ ಪ್ರಶ್ನೇ ದೇಹಪಾತೋತ್ತರಭಾವೀ ದೇವತಾಭಾವಃ ಪೃಚ್ಛ್ಯತೇ ಸತಿ ದೇಹೇ ಧ್ಯಾತುಸ್ತದ್ಭಾವಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವತ್ರ ಹೀತಿ ।
ಇತಿ ನ ಭಾವಿದೇವತಾಭಾವಃ ಪ್ರಶ್ನಗೋಚರ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅಸ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಸ್ಯ ಚಕ್ಷುಷಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯಿತುಂ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವಂ ತಯೋರಾದರ್ಶಯತಿ —
ಅಧ್ಯಾತ್ಮತಶ್ಚಕ್ಷುಷ ಇತಿ ।
‘ಚಕ್ಷೋಃ ಸೂರ್ಯೋ ಅಜಾಯತ’ ಇತ್ಯಾದಯೋ ಮಂತ್ರವಾದಾಸ್ತದನುಸಾರಿಣಶ್ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಾದಾಃ ।
ಭವತು ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವಸ್ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಚಕ್ಷುಷ್ಯಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕಾರ್ಯಂ ಹೀತಿ ।
ಕಥಂ ಚಕ್ಷುಷೋ ರೂಪೇಷು ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ರೂಪಗ್ರಹಣಾಯೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತಮಾಧಾರಾಧೇಯತ್ವಮತ ಆಹ —
ಯೈರ್ಹೀತಿ ।
ಚಕ್ಷುಷೋ ರೂಪಾಧಾರತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಪಸಂಹೃತಮರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಚಕ್ಷುಷೇತಿ ।
ಹೃದಯಾರಬ್ಧತ್ವಂ ರೂಪಾಣಾಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ರೂಪಾಕಾರೇಣೇತಿ ।
ಹೃದಯೇ ರೂಪಾಣಾಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಹೃದಯಶಬ್ದಸ್ಯ ಮಾಂಸಖಂಡವಿಷಯತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಹೃದಯಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ಬಹಿರ್ಮುಖಾನಿ ರೂಪಾಣ್ಯಂತರ್ಹೃದಯೇ ಸ್ಥಾತುಂ ಪಾರಯಂತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಹೃದಯೇನ ಹೀತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ತೇಷಾಂ ಹೃದಯಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಾಸನಾತ್ಮನಾಮಿತಿ ॥೨೦॥
ಪೂರ್ವವದಿತ್ಯುಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಮಿತಿ ।
ಯಮಸ್ಯ ಯಜ್ಞಕಾರ್ಯತ್ವಮಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ವ್ಯುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಯ ಯಜ್ಞಕಾರ್ಯತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಯಜ್ಞಸ್ಯ ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ದಕ್ಷಿಣಯೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಂ ಚ ಕಾರಣೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಃ ಶ್ರದ್ಧಾಯಾಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಹೃದಯೇ ಸಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಹೃದಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಹೃದಯವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ಶ್ರದ್ಧಾಯಾಸ್ತತ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಹೃದಯೇನ ಹೀತಿ ।
ಹೃದಯಸ್ಯ ಶ್ರದ್ಧಾ ವೃತ್ತಿರಸ್ತು ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ವೃತ್ತಿಶ್ಚೇತಿ ॥೨೧॥
ರೇತಸೋ ಹೃದಯಕಾರ್ಯತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಕಾಮ ಇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ರೇತೋ ಹೃದಯಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಂ ತದಾಹ —
ಕಾಮಿನೋ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಪಿಶಬ್ದಃ ಸಂಭಾವನಾರ್ಥೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥೋ ವಾ ॥೨೨॥
ದೀಕ್ಷಾಯಾಂ ಸೋಮಸ್ಯ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ದೀಕ್ಷಿತೋ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೀಕ್ಷಾಯಾಂ ಸೋಮಸ್ಯ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ದೀಕ್ಷಿತೋ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೀಕ್ಷಾಯಾಃ ಸತ್ಯೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಮಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಸಮಾದತ್ತೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಪಿಶಬ್ದೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥಃ ।
ಸತ್ಯಂ ವದೇತಿ ವದತಾಮಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ಕಾರಣೇತಿ ।
ಭ್ರೇಷೋ ಭ್ರಂಶೋ ನಾಶಃ । ಇತಿ ತೇಷಾಮಭಿಪ್ರಾಯ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪ್ರಕೃತೋಪಸಂಹಾರಃ —
ಸತ್ಯೇ ಹೀತಿ ॥೨೩॥
ಕಥಂ ಪುನರೂರ್ಧ್ವಾ ದಿಗವಸ್ಥಿತಾ ಧ್ರುವೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮೇರೋರಿತಿ ।
ತತ್ರಾಗ್ನೇರ್ದೇವತಾತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಊರ್ಧ್ವಾಯಾಂ ಹೀತಿ ।
‘ದಿಶೋ ವೇದ’(ಬೃ.ಉ.೩-೯-೧೯) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತ್ಯಾ ಜಗತೋ ವಿಭಾಗೇನ ಪಂಚಧಾತ್ವಂ ಧ್ಯಾನಾರ್ಥಮುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ವಿಭಾಗವಾದಿನ್ಯಾಃ ಶ್ರುತೇರಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೇ ವಿಭಾಗೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಸದೇವಾ ಇತಿ ।
ತತ್ರಾವಾಂತರವಿಭಾಗಮಾಹ —
ಯದ್ರೂಪಮಿತಿ ।
ಆದ್ಯೇ ಪರ್ಯಾಯೇ ಹೃದಯೇ ರೂಪಪ್ರಪಂಚೋಪಸಂಹಾರೋ ದರ್ಶಿತಃ । ‘ಹೃದಯೇ ಹ್ಯೇವ ರೂಪಾಣಿ’(ಬೃ. ಉ. ೩ । ೯ । ೨೦) ಇತಿ ಶ್ರುತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದಕ್ಷಿಣಾಯಾಮಿತ್ಯಾದಿಪರ್ಯಾಯತ್ರಯೇಣ ತತ್ರೈವ ಕರ್ಮೋಪಸಂಹಾರ ಉಕ್ತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಯತ್ಕೇವಲಮಿತಿ ।
ಯದ್ಧಿ ಕೇವಲಂ ಕರ್ಮ ತತ್ಫಲಾದಿಭಿಃ ಸಹ ದಕ್ಷಿಣಾದಿಗಾತ್ಮಕಂ ಹೃದ್ಯುಪಸಂಹ್ರಿಯತೇ ಯಜ್ಞಸ್ಯ ದಕ್ಷಿಣಾದಿದ್ವಾರಾ ಹೃದಯೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವೋಕ್ತೇರ್ದಕ್ಷಿಣಸ್ಯಾ ದಿಶಸ್ತತ್ಫಲತ್ವಾತ್ಪುತ್ರಜನ್ಮಾಖ್ಯಂ ಚ ಕರ್ಮ ಪ್ರತೀಚ್ಯಾತ್ಮಕಂ ತತ್ರೈವೋಪಸಂಹೃತಮ್ । ‘ಹೃದಯೇ ಹ್ಯೇವ ರೇತಃ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮ್’(ಬೃ. ಉ. ೩ । ೯ । ೨೨ ) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ಪುತ್ರಜನ್ಮನಶ್ಚ ತತ್ಕಾರ್ಯತ್ವಾಜ್ಜ್ಞಾನಸಹಿತಮಪಿ ಕರ್ಮ ಫಲಪ್ರತಿಷ್ಠಾದೇವತಾಭಿಃ ಸಹೋದೀಚ್ಯಾತ್ಮಕಂ ತತ್ರೈವೋಪಸಂಹೃತಂ ಸೋಮದೇವತಾಯಾ ದೀಕ್ಷಾದಿದ್ವಾರಾ ತತ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಶ್ರುತೇರೇವಂ ದಿಕ್ತ್ರಯೇ ಸರ್ವಂ ಕರ್ಮ ಹೃದಿ ಸಂಹೃತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಂಚಮಪರ್ಯಾಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಧ್ರುವಯೇತಿ ।
ನಾಮರೂಪಕರ್ಮಸೂಪಸಂಹೃತೇಷ್ವಪಿ ಕಿಂಚಿದುಪಸಂಹರ್ತವ್ಯಾಂತರಮವಶಿಷ್ಟಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಏತಾವದ್ಧೀತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ತತ್ಸರ್ವಾತ್ಮಕಮಿತಿ ॥೨೪॥
ಹೃದಯಪದೇನ ನಾಮಾದ್ಯಾಧಾರವದಹಲ್ಲಿಕಶಬ್ದೇನಾಪಿ ಹೃದಯಾಧಿಕರಣಂ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ವಾಕ್ಯಚ್ಛಾಯಾಸಾಮ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ನಾಮಾಂತರೇಣೇತಿ ।
ಅಹನಿ ಲೀಯತ ಇತಿ ವಿಗೃಹ್ಯ ಪ್ರೇತವಾಚಿನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ದೇಹೇ ಹೃದಯಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮಿತಿ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಮಿನ್ ಕಾಲೇ ಶರೀರಂ ಮೃತಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಶರೀರಸ್ಯ ಹೃದಯಾಶ್ರಯತ್ವಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಯದ್ಧೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೇಹಾದನ್ಯತ್ರ ಹೃದಯಸ್ಯಾವಸ್ಥಾನೇ ಯಥೋಕ್ತಂ ದೋಷಮಿತಿಶಬ್ದೇನ ಪರಾಮೃಶ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಇತೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೇಹಸ್ತರ್ಹಿ ಕುತ್ರ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಇತ್ಯತ್ರ ಆಹ —
ಶರೀರಸ್ಯೇತಿ ॥೨೫॥
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮುಪಾದತ್ತೇ —
ಹೃದಯೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಸ್ಯ ಸೂತ್ರವಿಷಯತ್ವಂ ವ್ಯವಚ್ಛೇತ್ತುಂ ವೃತ್ತಿವಿಶೇಷಣಮ್ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಪಾನೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಸಾಽಪೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾಪಾನಯೋರುಭಯೋರಪಿ ವ್ಯಾನಾಧೀನತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಸಾಽಪ್ಯಪಾನೇತಿ ।
ತಿಸೃಣಾಂ ವೃತ್ತೀನಾಮುಕ್ತಾನಾಮುದಾನೇ ನಿಬದ್ಧತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸರ್ವಾ ಇತಿ ।
ವಿಷ್ವಙ್ಙಿತಿ ನಾನಾಗತಿತ್ವೋಕ್ತಿಃ ।
ಕಸ್ಮಿನ್ನು ಹೃದಯಮಿತ್ಯಾದೇಃ ಸಮಾನಾಂತಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಪ್ರವರ್ತಕಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನಮಯೇತಿ ।
ಸ ಏಷ ಇತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಯಸ್ಯ ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿಮಾತ್ರಸ್ಯಾಂತರ್ಯಾಮಿತ್ವಕಲ್ಪನಾಧಿಷ್ಠಾನಸ್ಯಾಜ್ಞಾನವಶಾತ್ಪ್ರಶಾಸನೇ ದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವ್ಯಾದಿ ಸ್ಥಿತಂ ಸ ಪರಮಾತ್ಮೈಷ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೈವೇತಿ ಪದಯೋರರ್ಥಂ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾಽಽಹ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ನಿಷೇಧದ್ವಯಂ ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸ ಯೋ ನೇತಿ ।
ಯೋ ಮಧುಕಾಂಡೇ ಚತುರ್ಥೇ ನೇತಿ ನೇತೀತಿ ನಿಷೇಧಮುಖೇನ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಃ ಸ ಏಷ ಕೂರ್ಚಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ತನ್ಮುಖೇನೈವ ವಕ್ಷ್ಯತ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ನಿಷೇಧದ್ವಾರಾ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಸೋಽಯಮಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಧರ್ಮಾಃ ಶಬ್ದಾದಯೋಽಶನಾಯಾದಯಶ್ಚ ।
ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತಂ ಹೇತುಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕುತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದ್ವಿಪರೀತತ್ವಂ ಕರಣಾಗೋಚರತ್ವಂ ನ ಚಕ್ಷುಷೇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ । ತದ್ವಿಪರೀತತ್ವಾದಮೂರ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಪೂರ್ವತ್ರಾಪ್ಯುಭಯತ್ರ ತದ್ವೈಪರೀತ್ಯಮೇತದೇವ ।
ಅತಃ ಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯನ್ನುಕ್ತಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಗ್ರಹಣೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಧರ್ಮಾಃ ಶಬ್ದಾದಯೋಽಶನಾಯಾದಯಶ್ಚ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಾಃ ।
ನನು ಶಾಕಲ್ಯಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಯೋಃ ಸಂವಾದಾತ್ಮಿಕೇಯಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾ ತತ್ರ ಕಥಂ ಶಾಕಲ್ಯೇನಾಪೃಷ್ಟಮಾತ್ಮಾನಂ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕ್ರಮಮಿತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾದಿವಾಕ್ಯೇ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾತ್ಕಿಮಿತ್ಯತ್ರ ನಿರ್ದೇಶ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತ್ವರಯೇತಿ ।
ಏತಾನ್ಯಷ್ಟಾವಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವೇಣಾಸಂಗತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತಃ ಪುನರಿತಿ ।
ನಿಶ್ಚಯೇನ ಗಮಯಿತ್ವೇತ್ಯೇತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಅಷ್ಟೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯುಹ್ಯೋಪಸಂಹೃತ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಔಪನಿಷದತ್ವಂ ಪುರುಷಸ್ಯ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಉಪನಿಷತ್ಸ್ವೇವೇತಿ ।
ತಂ ಹೇತ್ಯಾದಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಸ್ಯ ವಾ ಮಧ್ಯಸ್ಥಸ್ಯ ವಾ ವಾಕ್ಯಮಿತಿ ಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ಸಮಾಪ್ತೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ವಿದ್ವೇಷೇ ಪರಲೋಕವಿರೋಧೋಽಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಮೂರ್ಧಾ ತೇ ವಿಪತಿಷ್ಯತೀತಿ ಮೂರ್ಧ್ನಿ ಪತಿತೇ ಶಾಪೇನ ಕಿಮಿತ್ಯಗ್ನಿಹೋತ್ರಾಗ್ನಿಸಂಸ್ಕಾರಮಪಿ ಶಾಕಲ್ಯೋ ನ ಪ್ರಾಪ್ತವಾನಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪೂರ್ವವೃತ್ತೇತಿ ।
ತಾಮೇವಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾಮನುಕ್ರಾಮತಿ —
ಅಷ್ಟಾಧ್ಯಾಯ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಅಷ್ಟಾಧ್ಯಾಯೀ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕಾತ್ಪ್ರಾಚೀನಾ ಕರ್ಮವಿಷಯಾ । ಪುರೇ ಪುಣ್ಯಕ್ಷೇತ್ರಾತಿರಿಕ್ತೇ ದೇಶೇ । ಅತಿಥ್ಯೇ ಪುಣ್ಯತಿಥಿಶೂನ್ಯೇ ಕಾಲೇ । ಅಸ್ಥೀನಿ ಚನೇತ್ಯತ್ರ ಚನಶಬ್ದೋಽಪ್ಯರ್ಥಃ । ಉಪವಾದೀ ಪರಿಭವಕರ್ತಾ ।
ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಉತ ಇತಿ ।
ಕಿಮಿತೀಯಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಽತ್ರ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಕರಣೇ ಸೂಚಿತೇತ್ಯಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸೈಷೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದಿ ವಿನೀತೇನ ಭವಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಚಾರಃ । ಮಹತೀ ಹೀಯಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಯತ್ತನ್ನಿಷ್ಠಾವಜ್ಞಾಯಾಮೈಹಿಕಾಮುಷ್ಮಿಕವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತಿಃ ॥೨೬॥
ಅಥ ಹೇತ್ಯಾದ್ಯುತ್ತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯತಿ —
ಯಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜಗತೋ ಮೂಲಂ ಚ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಮೇವಾಽಽಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾ ಕಿಮರ್ಥೇತ್ಯತ ಆಹ —
ಆಖ್ಯಾಯಿಕೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದಃ ಸಂಬಂಧಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಷು ತೂಷ್ಣೀಂಭೂತೇಷು ಪ್ರತಿಷೇದ್ಧುರಭಾವಾದ್ಗೋಧನಂ ಹರ್ತವ್ಯಂ ಕಿಮಿತಿ ತಾನ್ಪ್ರತಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋ ವದತೀತ್ಯತ ಆಹ —
ನ್ಯಾಯಂ ಮತ್ತ್ವೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವಂ ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನುಮತಿಮನಾಪಾದ್ಯ ನೀಯಮಾನಮನರ್ಥಾಯ ಸ್ಯಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯಃ । ಸಂಬೋಧ್ಯೋವಾಚೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಯೋ ವ ಇತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯುಷ್ಮಾಕಮಿತಿ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ಭಾಗಮನೂದ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಯೋ ವ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥೋಕ್ತಪ್ರಶ್ನಾನಂತರಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಮಪ್ರತಿಭಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತೇ ಹೇತಿ ॥೨೭॥
ಸ್ವಕೀಯಜ್ಞಾನಪ್ರಕರ್ಷಪ್ರಕಟನಾರ್ಥಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ತೇಷ್ವಿತಿ ।
ವೃಕ್ಷೋ ವನಸ್ಪತಿರಿತಿ ಪರ್ಯಾಯತ್ವಾತ್ಪುನರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವೃಕ್ಷಸ್ಯೇತಿ ।
ತಚ್ಚ ತಸ್ಯ ಮಹತ್ತ್ವಮಾಹೇತ್ಯಪುನರುಕ್ತಿಃ । ಪುರುಷಸ್ಯ ವೃಕ್ಷಸಾಧರ್ಮ್ಯಮೇತದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ।
ಸಾಧರ್ಮ್ಯಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನೀರಸಾ ತ್ವಗುತ್ಪಾಟಿಕೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ॥೧॥ ಉತ್ಪಟೋ ವೃಕ್ಷನಿರ್ಯಾಸಃ ॥೨॥
ವಿಶೇಷಾಭಾವಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ॥೩॥
ಸಾಧರ್ಮ್ಯೇ ಸತಿ ವೈಧರ್ಮ್ಯಂ ವಕ್ತುಮಶಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯದೀತಿ ।
ಇದಮಪಿ ಸಾಧರ್ಮ್ಯಮೇವ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದೇತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಏತಸ್ಮಾದ್ವಿಶೇಷಣಾತ್ಪ್ರಾಗ್ಯದ್ವಿಶೇಷಣಮುಕ್ತಂ ತತ್ಸರ್ವಮುಭಯೋಃ ಸಾಮಾನ್ಯಮವಗತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ವೃಕ್ಣಸ್ಯಾಂಗಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ । ಮಾಭೂತ್ತಸ್ಯ ಪ್ರರೋಹಣಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಭವಿತವ್ಯಂ ಚೇತಿ ।
‘ಧ್ರುವಂ ಜನ್ಮ ಮೃತಸ್ಯ ಚ’ (ಭ. ಗೀ. ೨। ೨೭)ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೪॥
ಜೀವತೋ ಹಿ ರೇತೋ ಜಾಯತೇ ಸ ಏವ ಕುತೋ ಭವತೀತಿ ವಿಚಾರ್ಯತೇ ನ ಚಾಸಿದ್ಧೇನಾಸಿದ್ಧಸ್ಯ ಸಾಧನಂ ನ ಚ ಪುರುಷಾಂತರಾದಿತಿ ವಾಚ್ಯಮೇಕಾಸಿದ್ಧಾವನ್ಯತರಪ್ರಯೋಗಾನುಪಪತ್ತೇರಿತಿ ಮನ್ವಾನೋ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವೈಧರ್ಮ್ಯಾಂತರಮಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ಕಾಂಡರುಹೋಽಪೀತ್ಯಪೇರರ್ಥಃ ।
ವೈಶಬ್ದಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿದ್ಯೋತಕ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ವೈ ವೃಕ್ಷ ಇತಿ ।
ಅಂಜಸೇತ್ಯಾದೇರರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಧಾನಾತೋಽಪೀತಿ ॥೫॥
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ವೈಧರ್ಮ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯದೀತಿ ।
ಪುರುಷಸ್ಯಾಪಿ ಪುನರುತ್ಪತ್ತಿರ್ಮಾಭೂದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥೬॥
ಸ್ವಭಾವವಾದಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಜಾತ ಇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದಶ್ಚೋದ್ಯಸಮಾಪ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಜನಿಷ್ಯಮಾಣಸ್ಯ ಹೀತಿ ।
ನ ಜಾಯತ ಇತಿ ಭಾಗೇನೋತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಭಾವವಾದೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಸ್ವಭಾವಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಜಗತ ಇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಂ ಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವೇ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಸ್ಯ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಸಮಾಪ್ತಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಶ್ಚ ಸರ್ವೇ ಯಥಾಯಥಂ ಜಗ್ಮುರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾದಿವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಯಜ್ಜಗತ ಇತಾದಿನಾ ।
ವಿಜ್ಞಾನಶಬ್ದಸ್ಯ ಕರಣಾದಿವಿಷಯತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಪ್ತಿರಿತಿ ।
ಆನಂದವಿಶೇಷಣಸ್ಯ ಕೃತ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಸನ್ನಂ ದುಃಖಹೇತುನಾ ಕಾಮಕ್ರೋಧಾದಿನಾ ಸಂಬಂಧರಹಿತಮ್ । ಶಿವಂ ಕಾಮಾದಿಕಾರಣೇನಾಜ್ಞಾನೇನಾಪಿ ಸಂಬಂಧಶೂನ್ಯಮ್ ।
ಸಾತಿಶಯತ್ವಪ್ರಯುಕ್ತದುಃಖರಾಹಿತ್ಯಮಾಹ —
ಅತುಲಮಿತಿ ।
ಸಾಧನಸಾಧ್ಯತ್ವಾದೀನದುಃಖವೈಧುರ್ಯಮಾಹ —
ಅನಾಯಾಸಮಿತಿ ।
ದುಃಖನಿವೃತ್ತಿಮಾತ್ರಂ ಸುಖಮಿತಿ ಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತಿಕ್ಷಿಪತಿ —
ನಿತ್ಯತೃಪ್ತಮಿತಿ ।
ಆನಂದೋಜ್ಞಾನಮಿತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಾಕಾರಭೇದಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏಕರಸಮಿತಿ ।
ಫಲಮತ ಉಪಪತ್ತೇರಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜಗನ್ಮೂಲತ್ವಮಾಹ —
ರಾತಿರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
‘ಬ್ರಹ್ಮಸಂಸ್ಥೋಽಮೃತತ್ವಮೇತಿ’ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ತಸ್ಯೈವ ಮುಕ್ತೋಪಸೃಪ್ಯತ್ವಮುಪದಿಶತಿ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಅಕ್ಷರವ್ಯಾಖ್ಯಾನಸಮಾಪ್ತಾವಿತಿಶಬ್ದಃ ।
ಸಚ್ಚಿದಾಂದಾತ್ಮಕಂ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಬಂಧಮೋಕ್ಷಾಸ್ಪದಮಿತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದೇ ವಿಚಾರಮವತಾರಯನ್ನವಿಗೀತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ವಾಕ್ಯೇ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತಿ ತದಾಹ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ನ ಚ ಕೇವಲಮತ್ರೈವಾಽಽನಂದಶಬ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಶೇಷಣಾರ್ಥಕತ್ವೇನ ಶ್ರುತಃ ಕಿಂತು ತೈತ್ತಿರೀಯಕಾದಾವಪೀತ್ಯಾಹ —
ಶ್ರುತ್ಯಂತರೇ ಚೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿಶೇಷಣತ್ವೇನಾಽಽನಂದಶಬ್ದಃ ಶ್ರೂಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅನ್ಯಾಃ ಶ್ರೂತೀರೇವೋದಾಹರತಿ —
ಆನಂದ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏವಮಾದ್ಯಾಃ ಶ್ರುತಯ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ವಿಚಾರಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಂವೇದ್ಯ ಇತಿ ।
ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧೇರದ್ವೈತಶ್ರುತೇಶ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಾನಂದಃ ಸಂವೇದ್ಯೋಽಸಂವೇದ್ಯೋ ವೇತಿ ವಿಚಾರಃ ಕರ್ತವ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಭಯತ್ರ ಫಲಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮಾಽಽನಂದಶ್ಚೇತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾ ಲೋಕವೇದಯೋಃ ಶಬ್ದಾರ್ಥಭೇದಾದವಿಶಿಷ್ಟಸ್ತು ವಾಕ್ಯಾರ್ಥ ಇತಿ ನ್ಯಾಯವಿರೋಧೋಽಸಂವೇದ್ಯತ್ವೇ ಪುನರದ್ವೈತಶ್ರುತಿರವಿರುದ್ಧೇತಿ ಭಾವಃ ।
ವಿಚಾರಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ವಿರುದ್ಧಶ್ರುತ್ಯರ್ಥನಿರ್ಣಯಾರ್ಥಂ ವಿಚಾರಕರ್ತವ್ಯತಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನೇತಿ ।
ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸತ್ಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏಕತ್ವೇ ಸತಿ ವಿಜ್ಞಾನಪ್ರತಿಷೇಧಶ್ರುತಿಮೇವೋದಾಹರತಿ —
ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರವಣಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಫಲಿತಮಾಹ —
ವಿರುದ್ಧಶ್ರುತೀತಿ ।
ಶ್ರುತಿವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೇರ್ವಿಚಾರಕರ್ತವ್ಯತಾಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಮೋಕ್ಷೇತಿ ।
ತಾಮೇವ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸಾಂಖ್ಯಾ ಇತಿ ।
ವಿಮರ್ಶಪೂರ್ವಕಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಕಿಂ ತಾವದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆನಂದಾದಿಶ್ರವಣಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಮಾನಂದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಶ್ರುತೇರ್ಮೋಕ್ಷೇ ಸುಖಂ ಸಂವೇದ್ಯಮಿತಿ ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯಾಂತರಾಣ್ಯುದಾಹರತಿ —
ಜಕ್ಷದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಮೋಕ್ಷೇ ಚೇದಿಷ್ಯತೇ ಸುಖಜ್ಞಾನಂ ತರ್ಹಿ ತದನೇಕಕಾರಕಸಾಧ್ಯಂ ವಾಚ್ಯಂ ಕ್ರಿಯಾತ್ವಾತ್ಪಾಕಾದಿವತ್ಸರ್ವೈಕತ್ವೇ ಚ ಮೋಕ್ಷೇ ಕಾರಕವಿಭಾಗಾಭಾವಾನ್ನ ಸುಖಸಂವೇದನಂ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜನ್ಯಸ್ಯ ಕಾರಕಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಪಿ ಸುಖಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಜನ್ಯತ್ವಾನ್ನ ತದಪೇಕ್ಷೇತ್ಯಾಽಽಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಕ್ರಿಯಾಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಯಾ ಕ್ರಿಯಾ ಸಾಽನೇಕಕಾರಕಸಾಧ್ಯೇತಿ ವ್ಯಾಪ್ತೇರ್ಗಮನಾದಾವವಗತತ್ವಾಜ್ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪಿ ಧಾತ್ವರ್ಥತ್ವೇನ ಕ್ರಿಯಾತ್ವಾದನೇಕಕಾರಕಸಾಧ್ಯತಾ ಸಿದ್ಧೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪೂರ್ವವಾದೀ ಪರಿಹರತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನಮಿತಿ ।
ಅದ್ವಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಶ್ರುತಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾದಾನಂದಜ್ಞಾನಮುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಅದ್ವೈತಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ವಿಜ್ಞಾನಕ್ರಿಯಾಕಾರಕವಿಭಾಗಾಪೇಕ್ಷಾ ನೋಪಪದ್ಯತೇ । ನ ಹಿ ‘ವಿಜ್ಞಾನಮಾನಂದಮಿ’ (ಬೃ. ಉ. ೩ । ೯ । ೨೮) ತ್ಯಾದಿವಚನಾನಿ ಮಾನಾಂತರವಿರೋಧೇನ ವಿಜ್ಞಾನಕ್ರಿಯಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯುತ್ಪಾದಯಂತಿ ತೇಷಾಂ ಜ್ಞಾಪಕತ್ವಾಜ್ಜ್ಞಾಪಕಸ್ಯ ಚ ಅವಿರೋಧಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾದನ್ಯಥಾಽತಿಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಲೌಕಿಕಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾತ್ವೇಽಪಿ ಮೋಕ್ಷಸುಖಜ್ಞಾನಂ ಕ್ರಿಯೈವ ನ ಭವತಿ । ತನ್ನ । ವಿಜ್ಞಾನಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾದ್ವೈತಶ್ರುತಿವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಪಯಃ ಪಾವಕಯೋಸ್ಸರ್ವತ್ರೈಕರೂಪ್ಯವದ್ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪಿ ಲೋಕವೇದಯೋರೇಕರೂಪತ್ವಮೇವೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಮಾನಾಂತರವಿರೋಧಾದಾತ್ಮನ್ಯಾನಂದಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವಮೇವ ವಾ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ತಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾತ್ವಂ ವಾ ನಿರಾಕ್ರಿಯತೇ ? ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ ।
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನ ವಿಜ್ಞಾನಮಿತಿ ।
ಸುಖಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಗುಣತ್ವಾಂಗೀಕಾರಾತ್ಕ್ರಿಯಾತ್ವನಿರಾಕರಣಮಿಷ್ಟಮೇವೇತಿ ಮತ್ವಾಽಽಹ —
ಅನುಭೂಯತೇತ್ವಿತಿ ।
ಅನುಭವಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ಸುಖ್ಯಹಮಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಶ್ರುತಿವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾನುಸರೇಣ ಸಾಽಪಿ ನೇತವ್ಯೇತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನ್ಯಾನಂದಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾತ್ವಾನಂಗೀಕಾರಾತ್ಕಾರಕಭೇದಾಪೇಕ್ಷಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಗುಣತ್ವಪಕ್ಷೇ ಚ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಸ್ಯಾನುಗುಣತ್ವಾದಾಗಮಸ್ಯ ವಿರೋಧಿನಸ್ತದನುಸಾರೇಣ ನೇತ್ಯತ್ವಾದವಿರುದ್ಧಾಗಮಸ್ಯ ಭೂಯಸ್ತ್ವಾದಿತ್ಯತಿಶಯಃ । ಅವಿರುದ್ಧಾರ್ಥತಾ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿಶ್ರುತೇರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಗುಣಗುಣಿಭಾವೇಽಪಿ ನಾದ್ವೈತಶ್ರುತಿಃ ಶಕ್ಯಾ ನೇತುಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸ್ವವೇದ್ಯತ್ವಪಕ್ಷಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಾನಂದಮಿತಿ ।
ಯಥಾಕಥಂಚಿದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಾನಂದಸ್ಯ ವೇದ್ಯತ್ವೇ ಶ್ರುತೀನಾಮಾನುಗುಣ್ಯಮಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಆನಂದೋ ವೇದ್ಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಣೀತಿ ಚೋದಿತೇ ಸಿದ್ಧಾಂತಮಾಹ —
ನೇತಿ ।
ಆಗಂತುಕಮನಾಗಂತುಕಂ ವಾ ಜ್ಞಾನಂ ಮುಕ್ತಾವಾನಂದಂ ಗೋಚರಯತಿ ? ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ಅನುಪಪತ್ತಿಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಶರೀರೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕರಣಯೋರಭಾವೇಽಪಿ ಮೋಕ್ಷೇ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಜ್ಞಾನಂ ಜನಿಷ್ಯತೇ ಸಂಸಾರೇ ಹಿ ಹೇತ್ವಪೇಕ್ಷೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೇಹಾದೀತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ಏಕತ್ವೇತಿ ।
ನ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಜ್ಞಾನೇನೈವ ವೇದ್ಯಾನಂದರೂಪಂ ಭವಿತುಮುತ್ಸಹತೇ ವಿಷಯವಿಷಯಿಣೋರೇಕತ್ವವಿರೋಧಾತ್ತತಶ್ಚಾನಾಗಂತುಕಮಪಿ ಜ್ಞಾನಂ ಮುಕ್ತೌ ನಾಽಽನಂದಮಧಿಕರೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ಮುಕ್ತೋ ವಾ ಸಂಸಾರೀ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಂ ಗೋಚರಯೇತ್ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಮನುವದತಿ —
ಪರಂ ಚೇದಿತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷೇ ನ ಬ್ರಹ್ಮ ಸ್ವರೂಪಾನಂದಂ ವೇತ್ತಿ ತೇನೈಕ್ಯಾದೇಕತ್ರ ವಿಷಯವಿಷಯಿತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇರುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ತನ್ನೇತಿ ।
ನಾಪಿ ಸಂಸಾರೀ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಂ ಗೋಚರಯತಿ ಸ ಖಲ್ವನಿವೃತ್ತೇ ಸಂಸಾರೇ ಸಂಸಾರಿಣಮಾತ್ಮಾನಮಭಿಮನ್ಯಮಾನೋ ನ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಮಾಕಲಯಿತುಮಲಂ ಸಂಸಾರೇ ನಿವೃತ್ತೇ ತು ತತೋ ವಿನಿರ್ಮುಕ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವಾಭಾವ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಮಾನಸ್ತದಾನಂದಂ ತದ್ವದೇವ ವಿಷಯೀಕರ್ತುಂ ನಾರ್ಹತೀತಿ ತೃತೀಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಸಂಸಾರ್ಯಪೀತಿ ।
ಮುಕ್ತೋಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಭಿನ್ನೋ ಭಿನ್ನೋ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಭೇದಪಕ್ಷಮನುಭಾಷತೇ —
ಜಲೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾಭಿನ್ನಸ್ಯ ಮುಕ್ತಸ್ಯ ತದಾನಂದವಿಷಯೀಕರಣಮುಕ್ತನ್ಯಾಯೇನ ನಿರಸ್ಯತಿ —
ತದೇತಿ ।
ಭೇದಪಕ್ಷಮನುವದತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾನಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವೇದನಪ್ರಕಾರಮಭಿನಯತಿ —
ಅಹಮಿತಿ ।
ತತ್ತ್ವಮಸ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿವಿರೋಧೇನ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ತದೇತಿ ।
ಮುಕ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಕಾಶಾದ್ಭಿನ್ನೋಽಭಿನ್ನೋ ವಾ ಮಾ ಭೂದ್ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನಸ್ತು ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೃತೀಯೇತಿ ।
ಸರ್ವತ್ರ ಭೇದಾಭೇದವಾದಸ್ಯ ದೂಷಿತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸ್ವಾನಂದಸ್ಯಾವೇದ್ಯತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಕಿಂಚಾನ್ಯದಿತಿ ।
ತದೇವೋಪಪಾದಯತಿ —
ನಿರಂತರಂ ಚೇದಿತಿ ।
ಆಖ್ಯಾತಪ್ರಯೋಗಸ್ಯ ತರ್ಹಿ ಕುತ್ರಾರ್ಥವತ್ತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅತದ್ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ದೇವದತ್ತೋ ಹಿ ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕಾರಿತ್ವಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಮನ್ಯಂ ವಿವಿಚ್ಯ ಜಾನಾತಿ ನಾನ್ಯದೇತ್ಯುಭಯಥಾತ್ವದರ್ಶನಾತ್ತತ್ರಾಽಽಖ್ಯಾತಪ್ರಯೋಗೋ ಯುಜ್ಯತೇ । ನೈವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಜ್ಞಾನಪ್ರಸಂಗೋಽಸ್ತಿ । ನಿತ್ಯಜ್ಞಾನಸ್ವಭಾವತ್ವಾತ್ತಥಾ ಚ ತತ್ರಾಽಽಖ್ಯಾತಪ್ರಯೋಗೇ ನಾರ್ಥವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಾಖ್ಯಾತಪ್ರಯೋಗಾನರ್ಥಕ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ನಿತ್ಯಜ್ಞಾನತ್ವಾಸಿದ್ಧಿಂ ಶಂಕಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ವಿಚ್ಛಿನ್ನಮಿತಿ ಕ್ರಿಯಾವಿಶೇಷಣಮ್ ।
ಪರಿಹರತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಚ್ಛಿದ್ರಮಂತರಾಲಮಸತ್ತ್ವಾವಸ್ಥಾ ತದಾಽಪಿ ವಿಜ್ಞಾನಮಸ್ತಿ ಚೇತ್ತಸ್ಯಾನ್ಯವಿಷಯತ್ವಪ್ರಸಂಗಸ್ತಥಾ ಚ ‘ಯತ್ರಾನ್ಯತ್ಪಶ್ಯತಿ’(ಛಾ. ಉ. ೭ । ೨೪ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರಾತ್ಮನೋ ಮರ್ತ್ಯತ್ವಾಪತ್ತಿರ್ನ ಚೇತ್ತದಾ ವಿಜ್ಞಾನಂ ತದಾ ಪಾಷಾಣವದಚೇತನತ್ವಂ ವಿಜ್ಞಪ್ತಿರೂಪತ್ವಾನಂಗೀಕಾರಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನೋಽನಿತ್ಯಜ್ಞಾನವತ್ತ್ವೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಆತ್ಮನಶ್ಚೇತಿ ।
ಆನಂದಜ್ಞಾನೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ವಿಷಯವಿಷಯಿತ್ವಾಯೋಗಶ್ಚೇತ್ಕಥಂ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೋಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಾನಂದಸ್ಯಾವೇದ್ಯತ್ವೇ ಶ್ರುತಿವಿರೋಧಮುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಜಕ್ಷದಿತಿ ।
ಸರ್ವತ್ರಾಽಽತ್ಮನೋ ಮುಕ್ತಸ್ಯೈಕ್ಯೇ ಸತಿ ಯೋಗ್ಯಾದಿಷು ಯಥಾ ಜಕ್ಷಣಾದಿ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ತಥೈವ ತದನುವಾದಿತ್ವಾದಸ್ಯಾಃ ಶ್ರುತೇರ್ನ ವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಮುಕ್ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಕಿಮನುವಾದೇ ಫಲಮಿತಿ ಚೇತ್ತದಾಹ —
ತತ್ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಯೋಗ್ಯಾದಿಷು ಸರ್ವತ್ರಾಽಽತ್ಮಭಾವಾದೇವ ತತ್ರ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಜಕ್ಷಣಾದ್ಯತ್ರ ಮುಕ್ತಿಸ್ತುತಯೇಽನೂದ್ಯತೇ ತನ್ನಾನುವಾದವೈಯರ್ಥ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದುಷಸ್ಸಾರ್ವಾತ್ಮ್ಯೇನ ಯೋಗ್ಯಾದಿಷು ಪ್ರಾಪ್ತಜಕ್ಷಣಾದ್ಯನುವಾದೇ ಸ್ಯಾದತಿಪ್ರಸಕ್ತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಯಥಾಪ್ರಾಪ್ತೇತಿ ।
ಅತಿಪ್ರಸಂಗಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಯೋಗ್ಯಾದಿಷ್ವಿತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾತ್ಮಕನಾಮರೂಪವಿರಚಿತೋಪಾಧಿದ್ವಯಸಂಬಂಧನಿಬಂಧನಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಾಧೀನತ್ವಾದಾತ್ಮನಿ ದುಃಖಿತ್ವಾದಿಪ್ರತೀತೇರ್ನ ತತ್ರ ವಸ್ತುತೋ ದುಃಖಿತ್ವಂ ನ ಚ ಜಕ್ಷಣಾದ್ಯಪಿ ವಾಸ್ತವಮಾವಿದ್ಯಸ್ಯೈವ ಮುಕ್ತಿಸ್ತುತಯೇಽನುವಾದಾದ್ದುಃಖಿತ್ವಸ್ಯ ಹಿ ನಾನುವಾದೋಽತಿಹೀನತ್ವಪ್ರಾಪ್ತೇರಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯತ್ತು ವಿರುದ್ಧಶ್ರುತಿದೃಷ್ಟೇರ್ನಾಽಽಗಮಾರ್ಥೋ ನಿರ್ಣೀತೋ ಭವತೀತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಿರುದ್ಧೇತಿ ।
ವೇದ್ಯತ್ವಾವೇದ್ಯತ್ವಾದಿಶ್ರುತೀನಾಂ ಸೋಪಾಧಿಕನಿರುಪಾಧಿಕವಿಷಯತ್ವೇನ ಮಧುಕಾಂಡೇ ವ್ಯವಸ್ಥೋಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಾನಂದಸ್ಯ ವೇದ್ಯತಾಯಾ ದುರ್ನಿರೂಪತ್ವಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಯಥೈಷೋಽಸ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ಭೇದೋ ನ ವಿವಕ್ಷಿತಃ ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ತಥಾ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿವಾಕ್ಯೇಷ್ವಾನಂದಸ್ಯ ವೇದ್ಯತಾ ನ ವಿವಕ್ಷಿತಾ । ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾ ತದ್ವೇದ್ಯತಾಯಾ ದುಷ್ಪ್ರತಿಪಾದತ್ವಾತ್ತಸ್ಮಾದನತಿಶಯಾನಂದಂ ಚಿದೇಕತಾನಂ ವಸ್ತು ಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೭॥೨೮॥
ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಧ್ಯಾಯೇ ಜಲ್ಪನ್ಯಾಯೇನ ಸಚ್ಚಿದಾನಂದಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನಿರ್ಧಾರಿತಮ್ । ಇದಾನೀಂ ವಾದನ್ಯಾಯೇನ ತದೇವ ನಿರ್ಧಾರಿತುಮಧ್ಯಾಯಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ಜನಕ ಇತಿ ।
ತತ್ರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯಸ್ಯಾವಾಂತರಸಂಬಂಧಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ —
ಅಸ್ಯೇತಿ।
ತಮೇವ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಶಾರೀರಾದ್ಯಾನಿತಿ।
ನಿರುಹ್ಯ ಪ್ರತ್ಯುಹ್ಯೇತಿ ವಿಸ್ತಾರ್ಯ ವ್ಯವಹಾರಮಾಪಾದ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರತ್ಯುಹ್ಯ ಹೃದಯೇ ಪುನರುಪಸಂಹೃತ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ । ಜಗದಾತ್ಮನೀತ್ಯವ್ಯಾಕೃತೋಕ್ತಿಃ । ಸೂತ್ರಶಬ್ದೇನ ತತ್ಕಾರಣಂ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಅತಿಕ್ರಮಣಂ ತದ್ಗುಣದೋಷಾಸಂಸ್ಪೃಷ್ಟತ್ವಮ್ ।
ಅನಂತರಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ವಾಗಾದ್ಯಧಿಷ್ಠಾತ್ರೀಷ್ವಗ್ನ್ಯಾದಿದೇವತಾಸು ಬ್ರಹ್ಮದೃಷ್ಟಿದ್ವಾರೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾದಿಸಾಧನಾಪೇಕ್ಷಯಾಽಂತರಶಬ್ದಃ । ಆಚಾರ್ಯವತಾ ಶ್ರದ್ಧಾದಿಸಂಪನ್ನೇನ ವಿದ್ಯಾ ಲಬ್ಧವ್ಯೇತ್ಯಾಚಾರಃ । ಅಪ್ರಾಪ್ತಪ್ರಾಪ್ತಿರ್ಯೋಗಃ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ಯ ರಕ್ಷಣಂ ಕ್ಷೇಮ ಇತಿ ವಿಭಾಗಃ । ಭಾರತಸ್ಯ ವರ್ಷಸ್ಯ ಹಿಮವತ್ಸೇತುಪರ್ಯಂತಸ್ಯ ದೇಶಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ॥೧॥
ಯತ್ರ ರಾಜಾನಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಶ್ನಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಕಿಂತ್ವಿತಿ ।
ಕಶ್ಚಿದಿತಿ ವಿಶೇಷಣಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅನೇಕೇತಿ।
ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಾಪ್ತತ್ವಮ್ ।
ಯಥೋಕ್ತಾರ್ಥಾನುಮೋದನೇ ಯುಕ್ತಿಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಯಾ ಕೃತಕೃತ್ಯತ್ವಂ ಮನ್ವಾನಂ ರಾಜಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂತ್ವಿತಿ ।
ಆಯತನಪ್ರತಿಷ್ಠಯೋರೇಕತ್ವಾತ್ಪುನರುಕ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯ ವಿಭಜತೇ —
ಆಯತನಂ ನಾಮೇತಿ।
ಏಕಪಾದತ್ವೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತದುಪಾಸನಾದಿಷ್ಟಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ತ್ರಿಭಿರಿತಿ ।
ಬ್ರೂಹಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಮಾಯತನಂ ಚೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪ್ರಶ್ನೇಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಿಂ ಸ್ವಯಮೇವೇತಿ ।
ಪ್ರಜ್ಞಾನಿಮಿತ್ತಂ ಯಸ್ಯಾ ವಾಚಃ ಸಾ ತಥಾ ।
ದ್ವಿತೀಯಪಕ್ಷಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ವ್ಯತಿರೇಕಪಕ್ಷಂ ನಿಷೇಧತಿ —
ನೇತಿ ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ಪಕ್ಷಾಂತರಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಕಥಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಬಲಿದಾನಮುಪಹಾರಸಮರ್ಪಣಮ್ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಸ್ರಕ್ಚಂದನವಸ್ತ್ರಾಲಂಕಾರಾದಿಗ್ರಹಃ । ವಿದ್ಯಾನಿಷ್ಕ್ರಯಾರ್ಥಮುವಾಚೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪಿತುರೇತನ್ಮತಮಸ್ತು ತವ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ಮಮಾಪೀತಿ ॥೨॥
ಯಥಾ ವಾಗಗ್ನಿರ್ದೇವತಾ ತದ್ವದಿತ್ಯಾಹ —
ಪೂರ್ವವದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣ ಏವಾಽಽಯತನಮಿತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಃ ಕರಣವಿಷಯಃ । ಪತಿತಾದಿಕಮಿತ್ಯಾದಿಪದಮಕುಲೀನಗ್ರಹಾರ್ಥಮ್ । ಉಗ್ರೋ ಜಾತಿವಿಶೇಷಃ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಮ್ಲೇಚ್ಛಗಣೋ ಗೃಹ್ಯತೇ ॥೩॥
ಚಕ್ಷುರ್ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸತ್ಯತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವೋಪಪಾದಯತಿ -
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ॥೪॥
ದಿಶಾಮಾನಂತ್ಯೇಽಪಿ ಶ್ರೋತ್ರಸ್ಯ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ದಿಶೋ ವಾ ಇತಿ ॥೫॥
ತಥಽಪಿ ಕಥಮಾನಂದತ್ವಂ ಮನಸಃ ಸಂಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ ಯೇನೇತಿ ॥೬॥
ಕಥಂ ಹೃದಯಸ್ಯ ಸರ್ವಭೂತಾಯತನತ್ವಂ ತತ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಾತ್ವಂ ನ ತದಾಹ —
ನಾಮರೂಪೇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಶಾಕಲ್ಯನ್ಯಾಯಪರಾಮರ್ಶಃ ।
ಭೂತಾನಾಂ ಹೃದಯಪ್ರತಿಷ್ಠತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದ್ಧೃದಯಮಿತಿ ॥೭॥
ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಕಾನಿಚಿದುಪಾಸನಾನಿ ಜ್ಞಾನಸಾಧನಾನ್ಯುಕ್ತಾನಿ । ಇದಾನೀಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತೈರ್ಜ್ಞೇಯಸ್ಯ ಜಾಗರಾದಿದ್ವಾರಾ ಜ್ಞಾನಾರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ಜನಕೋ ಹೇತಿ ।
ರಾಜ್ಞೋ ಜ್ಞಾನಿತ್ವಾಭಿಮಾನೇ ಶಿಷ್ಯತ್ವವಿರೋಧಿನ್ಯಪನೀತೇ ಮುನಿಂ ಪ್ರತಿ ತಸ್ಯ ಶಿಷ್ಯತ್ವೇನೋಪಸತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನಮಸ್ಕಾರೋಕ್ತೇರುದ್ದೇಶ್ಯಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಅನು ಮೇತಿ ।
ಅಭೀಷ್ಟಮನುಶಾಸನಂ ಕರ್ತುಂ ಪ್ರಾಚೀನಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಫಲಾಭಾಸಹೇತುತ್ವೋಕ್ತಿದ್ವಾರಾ ಪರಮಫಲಹೇತುರಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮೇವೇತಿ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾ ತತ್ರ ರಾಜ್ಞೋ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಮಾಪಾದಯತಿ —
ಸ ಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥೋಕ್ತಗುಣಸಂಪನ್ನಶ್ಚೇದಹಂ ತರ್ಹಿ ಕೃತಾರ್ಥತ್ವಾನ್ನ ಮೇ ಕರ್ತವ್ಯಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋ ರಾಜ್ಞೋ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಮಾಪಾದ್ಯ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಇತ ಇತಿ ।
ಪರವಸ್ತುವಿಷಯೇ ಗತೇರಯೋಗಾತ್ಪ್ರಶ್ನವಿಷಯಂ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಿಂ ವಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ರಾಜ್ಞಾ ಸ್ವಕೀಯಮಜ್ಞತ್ವಮುಪೇತ್ಯ ಶಿಷ್ಯತ್ವೇ ಸ್ವೀಕೃತೇ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಿಮವತಾರಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ತತ್ರಾಪೇಕ್ಷಿತಮಥಶಬ್ದಸೂಚಿತಂ ಪೂರಯತಿ —
ಯದ್ಯೇವಮಿತಿ ।
ಆಜ್ಞಾಪನಮನುಚಿತಮಿತಿ ಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ಯದೀತಿ ॥೧॥
ಪ್ರಸಾದಾಭಿಮುಖ್ಯಮಾತ್ಮನಃ ಸೂಚಯತಿ —
ಶೃಣ್ವಿತಿ ।
ವಿಶ್ವತೈಜಸಪ್ರಾಜ್ಞಾನುವಾದೇನ ತುರೀಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ದರ್ಶಯಿತುಮಾದೌ ವಿಶ್ವಮನುವದತಿ —
ಇಂಧ ಇತಿ ।
ಕೋಽಸಾವಿಂಧನಾಮೇತಿ ಚೇತ್ತಮಾಹ —
ಯಶ್ಚಕ್ಷುರಿತಿ ।
ಅಧಿದೈವತಂ ಪುರುಷಮುಕ್ತ್ವಾಽಧ್ಯಾತ್ಮಂ ತಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯೋಽಯಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪ್ರಸ್ತುತತ್ವಮಾಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತೇ ಪುರುಷೇ ವಿದುಷಾಂ ಸಮ್ಮತಿಮಾಹ —
ತಂ ವಾ ಏತಮಿತಿ ।
ಇಂಧತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ದೀಪ್ತೀತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಸ್ಯ ಪರೋಕ್ಷೇಣಾಽಽಖ್ಯಾನೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ॥೨॥
ಏಕಸ್ಯೈವ ವೈಶ್ವಾನರಸ್ಯೋಪಾಸನಾರ್ಥಂ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಮಿಂದ್ರಶ್ಚೇಂದ್ರಾಣೀ ಚೇತಿ ಮಿಥುನಂ ಕಲ್ಪಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಧ್ಯಾನಾಧಿಕಾರಾರ್ಥೋಽಥಶಬ್ದಃ ।
ಯಾದೇತನ್ಮಿಥುನಂ ಜಾಗರಿತೇ ವಿಶ್ವಶಬ್ದಿತಂ ತದೇವೈಕಂ ಸ್ವಪ್ನೇ ತೈಜಸಶಬ್ದವಾಚ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದಿತಂ ತೈಜಸಮವಿಕೃತ್ಯ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಕಿಂ ತಸ್ಯ ಸ್ಥಾನಂ ಪೃಚ್ಛ್ಯತೇಽನ್ನಂ ವಾ ಪ್ರಾವರಣಂ ವಾ ಮಾರ್ಗೋ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ತಯೋರಿತಿ ।
ಸಂಸ್ತವಂ ಸಂಗತಿಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಅನ್ನಾತಿರೇಕೇಣ ಸ್ಥಿತೇರಸಂಭವಾತ್ತಸ್ಯ ವಕ್ತವ್ಯತ್ವಾದಿತ್ಯಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಲೋಹಿತಪಿಂಡಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮಾನ್ನರಸಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಂ ಭಕ್ಷಿತಸ್ಯಾನ್ನಸ್ಯ ತಾವದ್ವಿಭಾಗಮಾಹ —
ಅನ್ನಮಿತಿ।
ಯದನ್ಯತ್ಪುನರಿತಿ ಯೋಜನೀಯಮ್ । ತತ್ರೇತ್ಯಧ್ಯಾಹೃತ್ಯ ಯೋ ಮಧ್ಯಮ ಇತ್ಯಾದಿಗ್ರಂಥೋ ಯೋಜ್ಯಃ ।
ಉಪಾಧ್ಯುಪಹಿತಯೋರೇಕತ್ವಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಂ ತೈಜಸಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯಾನ್ನತ್ವಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಸ ತಯೋರಿತಿ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಸ್ಯಾನ್ವಿತಾವಯವತ್ವಮಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಯದಿ ಪ್ರಾವರಣಂ ಪೃಚ್ಛ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕಿಂಚಾನ್ಯದಿತಿ।
ಭೋಗಸ್ವಾಪಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾವರಣಪ್ರದರ್ಶನಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನಮಾಹ —
ಭುಕ್ತವತೋರಿತಿ ।
ಇಹೇತಿ ಭೋಕ್ತೃಭೋಗ್ಯಯೋರಿಂದ್ರೇಂದ್ರಾಣ್ಯೋರುಕ್ತಿಃ । ಹೃದಯಜಾಲಕಯೋರಾಧಾರಾಧೇಯತ್ವಮವಿವಕ್ಷಿತಂ ತಸ್ಯೈವ ತದ್ಭಾವಾತ್ ।
ಮಾರ್ಗಶ್ಚೇತ್ಪೃಚ್ಛ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ನಾಡೀಭಿಃ ಶರೀರಂ ವ್ಯಾಪ್ತಸ್ಯಾನ್ನಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನಮಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರವಿವಿಕ್ತಾಹಾರ ಇತ್ಯೇವ ವಕ್ತವ್ಯೇ ಪ್ರವಿವಿಕ್ತಾಹಾರತರ ಇತಿ ಕಸ್ಮಾದುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪಿಂಡೇತಿ ।
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯಾಪೇಕ್ಷಿತಂ ಕಥಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಶಾರೀರಾದಿತಿ ಶ್ರೂಯತೇ ಕಥಂ ಶರೀರಾದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಶರೀರಮೇವೇತಿ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯೋಪಸಂಹರತಿ —
ಆತ್ಮನ ಇತಿ ॥೩॥
ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಚೀ ದಿಗಿತ್ಯಾದ್ಯವತಾರಯಿತುಂ ಭೂಮಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಶಬ್ದೇನಾಜ್ಞಾತಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಪ್ರಾಜ್ಞೋ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಏವಂ ಭೂಮಿಕಾಂ ಕೃತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತೈಜಸಂ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ಯೇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಹೃದಯಾತ್ಮಾನಮಾಪನ್ನಸ್ಯೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಂ ವಿದ್ವಾನಿತಿ ।
ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಜಾಗರಿತಾಭಿಮಾನಿನಸ್ತೈಜಸೇ ತಸ್ಯ ಚ ಸ್ವಪ್ನಾಭಿಮಾನಿನಃ ಸುಷುಪ್ತ್ಯಭಿಮಾನಿನಿ ಪ್ರಾಜ್ಞೇ ಕ್ರಮೇಣಾಂತರ್ಭಾವಂ ಜಾನನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ ಏಷ ನೇತಿ ನೇತ್ಯಾತ್ಮೇತ್ಯಾದೇರ್ಭೂಮಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ತಂ ಸರ್ವಾತ್ಮಾನಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಯಮೇಷ ಇತಿ ।
ತುರೀಯಾದಪಿ ಪ್ರಾಪ್ತವ್ಯಮನ್ಯದಭಯಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಭಯಮಿತಿ ।
ಗಂತವ್ಯಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮೀತ್ಯುಪಕ್ರಮ್ಯಾವಸ್ಥಾತ್ರಯಾತೀತಂ ತುರೀಯಮುಪದಿಶನ್ನಾಮ್ರಾನ್ಪೃಷ್ಟಃ ಕೋವಿದಾರಾನಾಚಷ್ಟ ಇತಿ ನ್ಯಾಯವಿಷಯತಾಂ ನಾತಿವರ್ತೇತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾ ದಕ್ಷಿಣಾಂತರಾಭಾವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಹೋವಾಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರನ್ಯಸ್ಯ ಸ್ಥಿತಸ್ಯ ನಷ್ಟಸ್ಯ ವಾಽನ್ಯಪ್ರಾಪಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪಾಧೀತಿ ।
ಪಶ್ವಾದಿಕಂ ದಕ್ಷಿಣಾಂತರಂ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯೋಕ್ತವಿದ್ಯಾನುರೂಪತ್ವಂ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಮನ್ಯದಿತಿ ।
ವಸ್ತುತೋ ದಕ್ಷಿಣಾಂತರಾಭಾವಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರತೀತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅಕ್ಷರಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಥೇಷ್ಟಮಿತಿ ॥೪॥
ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಜಾಗರಾದಿದ್ವಾರಾ ತತ್ತ್ವಂ ನಿರ್ಧಾರಿತಂ ಸಂಪ್ರತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ತಸ್ಯ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ —
ಜನಕಮಿತಿ ।
ತಮೇವ ವಕ್ತುಂ ತೃತೀಯೇ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಇತಿ ।
ಯದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಸಾಕ್ಷಾದಪರೋಕ್ಷಾತ್ಸರ್ವಾಂತರ ಆತ್ಮಾ ಸ ಪರ ಏವ ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಆತ್ಮೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ನಾನ್ಯ ಇತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಮಯಃ ಪರ ಏವೇತ್ಯತ್ರ ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಪಠತಿ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ವದನ್ವಾಗಿತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಮನುವದತಿ —
ವದನಾದೀತಿ ।
ತಾರ್ತೀಯಮರ್ಥಮನೂದ್ಯ ಚಾತುರ್ಥಿಕಮರ್ಥಮನುವದತಿ —
ಅಸ್ತೀತಿ ।
ಯದಿ ಮಧುಕಾಂಡೇ ಗಾರ್ಗ್ಯಕಾಶ್ಯಸಂವಾದೇ ಪ್ರಾಣಾದೀನಾಂ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿನಿರಾಕರಣೇನ ತೇಭ್ಯೋ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತೋಽಸ್ತಿ ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮೇತಿ ಸೋಽಧಿಗತಸ್ತರ್ಹಿ ಕಿಮಿತಿ ಪಂಚಮೇ ತತ್ಸದ್ಭಾವೋ ವ್ಯುತ್ಪಾದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪುನರಿತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಸದ್ಭಾವಶ್ಚತುರ್ಥೇ ಸ್ಥಿತಸ್ತಥಾಽಪಿ ಪುನರೌಷಸ್ತ್ಯೇ ಪ್ರಶ್ನೇ ಯಃ ಪ್ರಾಣೇನ ಪ್ರಾಣಿತೀತ್ಯಾದಿನಾ ಪ್ರಾಣನಾದಿಲಿಂಗಮುಪನ್ಯಸ್ಯ ತಲ್ಲಿಂಗಗಮ್ಯಃ ಸಾಮಾನ್ಯೇನಾಧಿಗತಃ ಸ ದೃಷ್ಟೇರ್ದ್ರಷ್ಟೇತ್ಯಾದಿನಾ ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿಸ್ವಭಾವೋ ವಿಶೇಷತೋ ನಿಶ್ಚಿತಸ್ತಥಾ ಚ ಪಂಚಮೇಽಪಿ ತದ್ವ್ಯುತ್ಪಾದನಮುಚಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮಾ ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿಸ್ವಭಾವಶ್ಚೇತ್ಕಥಂ ತಸ್ಯ ಸಂಸಾರಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಅಜ್ಞಾನಂ ತತ್ಕಾರ್ಯಂ ಚಾಂತಃಕರಣಾದಿ ಪರೋಪಾಧಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಸಂಸಾರಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನ್ಯೌಪಾಧಿಕತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಸ್ಯಾನೇಕರೂಪತ್ವಾದನೇಕದೃಷ್ಟಾಂತೋಪಾದಾನಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತಥೇತಿ।
ಯಥೋಕ್ತದೃಷ್ಟಾಂತಾನುಸಾರೇಣಾಽಽತ್ಮನ್ಯಪಿ ಪರೋಪಾಧಿಃ ಸಂಸಾರ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸೋಪಾಧಿಕಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ನಿರುಪಾಧಿಕಸ್ಯ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಮಾಹ —
ನಿರುಪಾಧಿಕ ಇತಿ ।
ನಿರುಪಾಖ್ಯತ್ವಂ ವಾಚಾಂ ಮನಸಾಂ ಚಾಗೋಚರತ್ವಮ್ । ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತತ್ರಾಽಽಗಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನೇತಿ ನೇತೀತಿ ವ್ಯಪದೇಶ್ಯ ಇತಿ ।
ಕಹೋಲಪ್ರಶ್ನೋಕ್ತಮನುದ್ರವತಿ —
ಸಾಕ್ಷಾದಿತಿ।
ಅಕ್ಷರಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಅಕ್ಷರಮಿತಿ ।
ಅಂತರ್ಯಾಮಿಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಅಂತರ್ಯಾಮೀತಿ।
ಶಾಕಲ್ಯಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತಮನುಸಂದಧಾತಿ —
ಔಪನಿಷದ ಇತಿ ।
ಪಾಂಚಮಿಕಮರ್ಥಮಿತ್ಥಮನೂದ್ಯಾತೀತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯೇ ವೃತ್ತಮನುಭಾಷತೇ —
ತದೇವೇತಿ।
ಯತ್ಸಾಕ್ಷಾದಪರೋಕ್ಷಾತ್ಸರ್ವಾಂತರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತದೇವಾಧಿಗಮನೋಪಾಯವಿಶೇಷೋಪದರ್ಶನಪುರಃಸರಂ ಪುನರಧಿಗತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಷಡಾಚಾರ್ಯಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯ ಕೂರ್ಚಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಇಂಧ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇಂಧಸ್ಯ ವಿಶೇಷಣಂ ಪ್ರವಿವಿಕ್ತಾಹಾರ ಇತಿ । ಹೃದಯೇಽಂತರ್ಯೋ ಲಿಂಗಾತ್ಮಾ ಸ ತತೋ ವೈಶ್ವಾನರಾದಿಂಧಾತ್ಪ್ರವಿವಿಕ್ತಾಹಾರತರ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ವಿಶ್ವತೈಜಸಾವುಕ್ತೌ ಪ್ರಾಜ್ಞತುರೀಯೇ ಪ್ರದರ್ಶಯತಿ —
ತತಃ ಪರೇಣೇತಿ ।
ತತಸ್ತಸ್ಮಾದ್ವಿಶ್ವಾತ್ತೈಜಸಾಚ್ಚ ಪರೇಣವ್ಯವಸ್ಥಿತೋ ಯೋ ಜಗದಾತ್ಮಾ ಪ್ರಾಣೋಪಾಧಿರವ್ಯಾಕೃತಾಖ್ಯಃ ಪ್ರಾಜ್ಞಸ್ತತೋಽಪಿ ತಮಪ್ಯುಪಾಧಿಭೂತಂ ಜಗದಾತ್ಮಾನಂ ಕೇವಲೇ ಪ್ರತೀಚಿ ವಿದ್ಯಯಾ ಪ್ರವಿಲಾಪ್ಯ ಸ ಏಷ ನೇತಿ ನೇತೀತಿ ಯತ್ತುರೀಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತದಧಿಗತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಿದ್ಯಯೋಪಾಧಿವಿಲಾಪನೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ರಜ್ಜ್ವಾದಾವಿತಿ ।
ಅಭಯಂ ವೈ ಜನಕೇತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಕೂರ್ಚಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತಮರ್ಥಮನುಭಾಷಿತಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಅನ್ಯಪ್ರಸಂಗೇನೋಪಾಸನಾನಾಂ ಕ್ರಮಮುಕ್ತಿಫಲತ್ವಪ್ರದರ್ಶನಪ್ರಸಂಗೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತೇಷಾಮುಪನ್ಯಾಸಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ಇಂಧ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಇದಾನೀಮಿತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದಃ ಸುಷುಪ್ತಿತುರೀಯಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಃ । ತರ್ಕಸ್ಯ ಮಹತ್ತ್ವಂ ಚತುರ್ವಿಧದೋಷರಾಹಿತ್ಯೇನಾಬಾಧಿತತ್ವಮ್ । ಅಧಿಗಮಸ್ತಸ್ಯೈವ ಪ್ರಸ್ತುತಸ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ಕರ್ತವ್ಯ ಇತೀದಮಿದಾನೀಮಾರಭ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಿಮಿದಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಧಿಗಮಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಂ ನಾಮ ತದಾಹ —
ಅಭಯಮಿತಿ ।
ಅಧಿಗಂತವ್ಯಮರ್ಥಾಂತರಮಾಹ —
ಸದ್ಭಾವಶ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಗಪಿ ಸದ್ಭಾವಸ್ತಸ್ಯಾಧಿಗತಸ್ತತ್ಕಿಮರ್ಥಂ ಪುನಸ್ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ಪ್ರಯತ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಹ —
ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೀತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಾನಾಂ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಾ ನಾಸ್ತಿತ್ವಶಂಕಾಯಾಂ ತನ್ನಿರಾಸದ್ವಾರಾಽಽತ್ಮನಃ ಸದ್ಭಾವೋಽಧಿಗಂತವ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನೋಽಸ್ತಿತ್ವೇಽಪಿ ಕೇಚಿದ್ದೇಹಾದೌ ತದಂತರ್ಭಾವಮಭ್ಯುಪಯಂತಿ ತಾನ್ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಮಿತಿ ।
ದೇಹಾದಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತೋಽಪ್ಯಾತ್ಮಾ ಕರ್ತಾ ಭೋಕ್ತಾ ಚೇತ್ಯೇಕೇ ಭೋಕ್ತೈವ ಕೇವಲಮಿತ್ಯಪರೇ ತಾನ್ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಮ್ —
ಶುದ್ಧತ್ವಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಜಡತ್ವಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಮಿತಿ।
ತತ್ರ ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿಸ್ವಭಾವತ್ವಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅಲುಪ್ತೇತಿ ।
ಏತೇನ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಗುಣತ್ವಪಕ್ಷೋಽಪಿ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತೋ ವೇದಿತವ್ಯಃ ।
ಯೇ ತ್ವಾನಂದಮಾತ್ಮಗುಣಮಾಹುಸ್ತಾನ್ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನಿರತಿಶಯೇತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸಪ್ರಪಂಚತ್ವಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತ್ಯಾದಿಶತಿ —
ಅದ್ವೈತತ್ವಂ ಚೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಭಿಧಾಯಾಽಽಖ್ಯಾಯಿಕಾತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾ ತ್ವಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸಂಪ್ರದಾನಂ ಶಿಷ್ಯಸ್ತಸ್ಯ ಗ್ರಹಣವಿಧಿಃ ಶ್ರದ್ಧಾದಿಪ್ರಕಾರಸ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಕಾಶನಾರ್ಥೇಯಮಾಖ್ಯಾಯಿಕೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಯೋಜನಾಂತರಂ ತಸ್ಯಾ ದರ್ಶಯತಿ —
ವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಕಥಂ ಕರ್ಮಭ್ಯೋ ವಿಶೇಷತೋ ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ತುತಿರತ್ರ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವರೇತಿ ।
ಕಾಮಪ್ರಶ್ನಾಖ್ಯಸ್ಯ ವರಸ್ಯ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇನ ರಾಜ್ಞೇ ದತ್ತತ್ವಾತ್ತೇನ ಚಾವಸರೇ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯೈವ ಪೃಷ್ಟತ್ವಾದನೇನ ವಿಧಿನಾ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತೇಃ ಸೂಚನಾತ್ಸಾಽಪ್ಯತ್ರ ವಿವಿಕ್ಷಿತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಾತ್ಪರ್ಯಮೇವಮುಕ್ತ್ವಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಮಕ್ಷರಾಣಾಮಾರಭತೇ —
ಜನಕಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಂವಾದಂ ನ ಕರೋಮೀತಿ ವ್ರತಂ ಚೇತ್ಕಿಮಿತಿ ಗಚ್ಛತೀತ್ಯಾಶಂಕತೇ —
ಗಮನೇತಿ ।
ಉತ್ತರಮಾಹ —
ಯೋಗೇತಿ ।
ಅಥ ಹೇತ್ಯಾದ್ಯವತಾರಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅತ್ರೋತ್ತರತ್ವೇನೇತಿ ಶೇಷಃ । ಪೂರ್ವತ್ರೇತಿ ಕರ್ಮಕಾಂಡೋಕ್ತಿಃ ।
ನನ್ವಗ್ನಿಹೋತ್ರಪ್ರಕರಣೇ ಕಾಮಪ್ರಶ್ನೋ ವರೋ ದತ್ತಶ್ಚೇತ್ಕಿಮಿತಿ ತತ್ರೈವಾಽಽತ್ಮಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನೇ ನಾಸೂಚಿಷಾತಾಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೈವೇತಿ ।
ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷಾಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾ ಮೋಕ್ಷಹೇತುತ್ವಾದಪಿ ಕರ್ಮಪ್ರಕರಣೇ ತದನುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವಾಪೇಕ್ಷಾಧಿಕರಣನ್ಯಾಯಾನ್ನ ತಸ್ಯಾಃ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವತಂತ್ರಾ ಹೀತಿ ।
ಸಾ ಹಿ ಸ್ವೋತ್ಪತ್ತೌ ಸ್ವಫಲೇ ವಾ ಕರ್ಮಾಣ್ಯಪೇಕ್ಷತೇ । ನಾಽಽದ್ಯೋಽಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ । ನ ದ್ವಿತೀಯಃ । ಅತ ಏವ ಚಾಗ್ನೀಂಧನಾದ್ಯನಪೇಕ್ಷೇತಿ ನ್ಯಾಯಾವಿರೋಧಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇಯಾಽಽಹ —
ಸಹಕಾರೀತಿ।
ಇತ್ಯಸ್ಮಾಚ್ಚ ಹೇತೋಸ್ತತ್ರೈವಾನುಕ್ತಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ॥೧॥
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯವ್ರತಭಾಂಗೇ ಹೇತುಮುಕ್ತ್ವಾ ಜನಕಸ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಹೇ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇತಿ ।
ಅಕ್ಷರಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಶ್ನವಾಕ್ಯೇ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಕಿಮಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ।
ಸ್ವಶಬ್ದೋ ಯಥೋಕ್ತಪುರುಷವಿಷಯಃ । ಜ್ಯೋತಿಷ್ಕಾರ್ಯಮಿತ್ಯಾಸನಾದಿವ್ಯವಹಾರೋಕ್ತಿಃ ।
ಇತ್ಯೇತದಿತಿ ಕಲ್ಪದ್ವಯಂ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ । ಫಲಂ ಪಕ್ಷದ್ವಯೇಽಪಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಿಂಚೇತಿ।
ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥೇ ತಸಿಃ ।
ಉತ್ತರಮಾಹ —
ಶೃಣ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರೇತಿ ಪಕ್ಷದ್ವಯೋಕ್ತಿಃ । ಕಾರಣಂ ಫಲಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಥಮಪಕ್ಷಮನೂದ್ಯ ಸ್ವಪಕ್ಷಸಿದ್ಧಿಫಲಮಾಹ —
ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಷಷ್ಟೀ ಪುರುಷಮಧಿಕರೋತಿ । ಯತ್ರ ಕಾರಣಭೂತಂ ಜ್ಯೋತಿರ್ನ ದೃಶ್ಯತೇ ತತ್ಕಾರ್ಯಂ ತ್ವಾಸನಾದ್ಯುಪಲಭ್ಯತೇ ತತ್ರಾಪಿ ವಿಷಯೇ ಸ್ವಪ್ನಾದಾವಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅನುಮಾನಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇತಿ ।
ವಿಮತಮತಿರಿಕ್ತಜ್ಯೋತಿರಧೀನಂ ವ್ಯವಹಾರತ್ವಾತ್ಸಂಮತವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಕ್ಷಾಂತರಮನೂದ್ಯ ಲೋಕಾಯತಪಕ್ಷಸಿದ್ಧಿಫಲಮಾಹ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಽಪೀತ್ಯವ್ಯತಿರಿಕ್ತಮಿತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಅನಿಯಮಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಮಿತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷೇ ವ್ಯವಹಾರಹೇತೌ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಯನಿಶ್ಚಯಾತ್ತದ್ವಿಕಾರೋ ವ್ಯವಹಾರೋಽಪಿ ನ ಸ್ಥೈರ್ಯಮಾಲಂಬೇತೇತ್ಯಾಹ —
ತತ ಇತಿ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ಪ್ರಶ್ನಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಇತ್ಯೇವಮಿತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಜ್ಯೋತಿರ್ಬುಭುತ್ಸಯಾ ಪ್ರಶ್ನೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ್ವಯಮೇವೇತಿ ।
ರಾಜ್ಞೋಽನುಮಾನಕೌಶಲಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಸತ್ಯಮಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ತರ್ಹಿ ಪೃಚ್ಛತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ವ್ಯಾಪ್ಯವ್ಯಾಪಕಯೋಸ್ತತ್ಸಂಬಂಧಸ್ಯ ಚಾತಿಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವಾದೇಕೇನ ದುರ್ಜ್ಞಾನತ್ವಾತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನೇ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋಽಪ್ಯಪೇಕ್ಷಿತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ತೇಷಾಮ್ ಅತಿಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬಹೂನಾಮಪೀತಿ ।
ಲಿಂಗಾದಿಷ್ವನೇಕೇಷಾಮಪಿ ವಿವೇಕಿನಾಂ ದುರ್ಬೋಧತಾಽಸ್ತಿ ಕಿಮುತ್ಯೈಕಸ್ಯ ತೇಷು ದುರ್ಬೋಧತಾ ವಾಚ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತೇಷಾಮತ್ಯಂತಸೌಕ್ಷ್ಮ್ಯೇ ಮಾನವೀಂ ಸ್ಮೃತಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಕುಶಲಸ್ಯಾಪಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮಾರ್ಥನಿರ್ಣಯೇ ಪುರುಷಾಂತರಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಃ ಸತ್ತ್ವಾದೇವೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪುರುಷವಿಶೇಷೋ ವೇದವಿದಧ್ಯಾತ್ಮವಿದಿತ್ಯಾದಿಃ । ತತ್ರ ಸ್ಮೃತ್ಯರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ದಶೇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಹಿ –
’ಧರ್ಮೇಣಾವಿಗತೋ ಯೈಸ್ತು ವೇದಃ ಸಪರಿಬೃಂಹಣಃ ।
ತೇ ಶಿಷ್ಟಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಜ್ಞೇಯಾಃ ಶ್ರುತಿಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಹೇತವಃ ॥
ದಶಾವರಾ ವಾ ಪರಿಷದ್ಯಂ ಧರ್ಮ ಪರಿಚಕ್ಷತೇ ।
ತ್ರ್ಯವರಾ ವಾಽಪಿ ವೃತ್ತಸ್ಥಾಸ್ತಂ ಧರ್ಮ ನ ವಿಚಾರಯೇತ್ ॥
ತ್ರೈವಿದ್ಯೋ ಹೈತುಕಸ್ತರ್ಕೀ ನೈರುಕ್ತೋ ಧರ್ಮಪಾಠಕಃ ।
ತ್ರಯಶ್ಚಾಽಽಶ್ರಮಿಣಃ ಪೂರ್ವೇ ಪರ್ಷದೇಷಾ ದಶಾವರಾ ॥
ಋಗ್ವೇದವಿದ್ಯಜುರ್ವಿಚ್ಚ ಸಾಮವೇದವಿದೇವ ಚ ।
ತ್ರ್ಯವರಾ ಪರಿಷಜ್ಜ್ಞೇಯಾ ಧರ್ಮಸಂಶಯನಿರ್ಣಯೇ’ ಇತಿ ॥
ಏಕೋ ವೇತ್ಯಧ್ಯಾತ್ಮವಿದುಚ್ಯತೇ ।
ಕುಶಲಸ್ಯಾಪಿ ರಾಜ್ಞೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಶ್ನೋಪಪತ್ತಿಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸೂಕ್ಷ್ಮಾರ್ಥನಿರ್ಣಯೇ ಪುರುಷಾಂತರಾಪೇಕ್ಷಾಯಾ ವೃದ್ಧಸಂಮತತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ರಾಜ್ಞೋ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಾಪೇಕ್ಷಾಮುಪಪಾದ್ಯ ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಥ ವೇತಿ ।
ತಥಾ ಚಾತ್ರ ರಾಜ್ಞೋ ಮುನೇರ್ವಾ ವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಾಭಾವಾತ್ಕಿಮಿತಿ ರಾಜಾ ಮುನಿಮನುಸರತೀತಿ ಚೋದ್ಯಂ ನಿರವಕಾಶಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪ್ರಶ್ನೋಪಪತ್ತೌ ಪ್ರತಿವಚನಮುಪಪನ್ನಮೇವೇತಿ ಮನ್ವಾನಸ್ತದುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೋಽಪೀತಿ ।
ಅತಿರಿಕ್ತೇ ಜ್ಯೋತಿಷಿ ಪ್ರಷ್ಟೂ ರಾಜ್ಞೋಽಭಿಪ್ರಾಯಸ್ತದಭಿಪ್ರಾಯಸ್ತದಭಿಜ್ಞತಯಾ ತಥಾವಿಧಂ ಜ್ಯೋತೀ ರಾಜಾನಂ ಬೋಧಯಿಷ್ಯನ್ಯಥಾಽತಿರಿಕ್ತಜ್ಯೋತಿರಾವೇದೇಕಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂ ಲಿಂಗಂ ಗೃಹೀತವ್ಯಾಪ್ತಿಕಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಭವತಿ ತಥಾ ತದ್ವ್ಯಾಪ್ತಿಗ್ರಹಣಸ್ಥಲಮಾದಿತ್ಯಜ್ಯೋತಿರಿತ್ಯಾದಿನಾ ಮುನಿರಪಿ ಪ್ರತಿಪನ್ನವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವ್ಯಾಪ್ತಿಂ ಬುಭುತ್ಸಮಾನಃ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಯೋ ವ್ಯವಹಾರಃ ಸೋಽತಿರಿಕ್ತಜ್ಯೋತಿರಧೀನೋ ಯಥಾ ಸವಿತ್ರಧೀನೋ ಜಾಗ್ರದ್ವ್ಯವಹಾರ ಇತಿ ವ್ಯಾಪ್ತಿಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಆದಿತ್ಯೇನೇತಿ ।
ಏವಕಾರಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ್ವಾವಯವೇತಿ।
ಆದಿತ್ಯಾಪೇಕ್ಷಾಮಂತರೇಣ ಚಕ್ಷುರ್ವಶಾದೇವಾಯಂ ವ್ಯವಹಾರಃ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಚಕ್ಷುಷ ಇತಿ ।
ಆಸನಾದ್ಯನ್ಯತಮವ್ಯಾಪಾರವ್ಯಪದೇಶೋ ವ್ಯಾಪ್ತಿಸಿದ್ಧೇರ್ವೃಥಾ ವಿಶೇಷಣಬಹುತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ್ಯಂತೇತಿ ।
ಆಸನಾದೀನಾಮೇಕೈಕವ್ಯಭಿಚಾರೇ ದೇಹಸ್ಯಾನ್ಯಥಾಭಾವೇಽಪಿ ನಾನುಗ್ರಾಹಕಂ ಜ್ಯೋತಿರನ್ಯಥಾ ಭವತಿ । ಅತಸ್ತದನುಗ್ರಾಹ್ಯಾದತ್ಯಂತವಿಲಕ್ಷಣಮಿತಿ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾ ವ್ಯಾಪಾರಚತುಷ್ಟಯಮುಪದಿಷ್ಟಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮರ್ಥಮಾದಿತ್ಯಾದ್ಯನೇಕಪರ್ಯಾಯೋಪಾದಾನಮೇಕೇನೈವ ವ್ಯಾಪ್ತಿಗ್ರಹಸಂಭವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬಾಹ್ಯೇತಿ ।
ದೇಹೇಂದ್ರಿಯಮನೋವ್ಯಾಪಾರರೂಪಂ ಕರ್ಮ ಲಿಂಗಂ ತಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಜ್ಯೋತಿರವ್ಯಭಿಚಾರಸಾಧನಾರ್ಥಮನೇಕಪರ್ಯಾಯೋಪನ್ಯಾಸೋ ಬಹವೋ ಹಿ ದೃಷ್ಟಾಂತಾ ವ್ಯಾಪ್ತಿಂ ದ್ರಢಯಂತೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥೨॥೩॥೪॥
ಇಂದ್ರಿಯಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ವಾಗಿತೀತಿ ।
ಶಬ್ದಸ್ಯ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯಿತುಂ ಪಾತನಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ಶಬ್ದೇನೇತಿ ।
ತದ್ದೀಪನಕಾರ್ಯಮಾಹ —
ಶ್ರೋತ್ರೇತಿ ।
ಮನಸಿ ವಿಷಯಾಕಾರಪರಿಣಾಮೇ ಸತಿ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಮನಸಾ ಹೀತಿ ।
ಏವಂ ಪಾತನಿಕಾಂ ಕೃತ್ವಾ ವಾಚೋ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಸಾಧನಾರ್ಥಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಕಾ ಪುನರತ್ರಾನುಪಪತ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಾಚ ಇತಿ ।
ತತ್ರಾಂತರವಾಕ್ಯಮುತ್ತರತ್ವೇನೋತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅತ ಆಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಮೇವಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಪೈವೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತೇನ ಶಬ್ದೇನೇತಿ ।
ಜ್ಯೋತಿಷ್ಕಾರ್ಯತ್ವಂ ತಜ್ಜನ್ಯವ್ಯವಹಾರರೂಪಕಾರ್ಯವತ್ತ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ರ ವಾಗ್ಜ್ಯೋತಿಷ ಇತ್ಯತ್ರ ಚತುರ್ಥಪರ್ಯಾಯಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮಿತಿ ಗಂಧಾದಯಃ ಶಬ್ದೇನೋಪಲಕ್ಷ್ಯಂತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಗಂಧಾದಿಭಿರಿತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಏವಮೇವೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಸ್ವಪ್ನಾದೌ ತಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತಿದರ್ಶನಾತ್ತತ್ಕಾರಣೀಭೂತಂ ಜ್ಯೋತಿರ್ವಕ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ॥೫॥
ಕಥಂ ಪುನರತ್ರ ಪೃಚ್ಛ್ಯತೇ ಜ್ಯೋತಿರಂತರಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರಷ್ಟುರಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತೀತಿ ।
ಯೋ ವ್ಯವಹಾರಃ ಸೋಽತಿರಿಕ್ತಜ್ಯೋತಿರ್ನಿಮಿತ್ತೋ ಯಥಾಽಽದಿತ್ಯಾದಿನಿಮಿತ್ತೋ ಜಾಗ್ರದ್ವ್ಯವಹಾರ ಇತಿ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮುಕ್ತಾಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಏವಂ ತಾವದಿತಿ ।
ವ್ಯಾಪ್ತಿಜ್ಞಾನಕಾರ್ಯಮನುಮಾನಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಾದೃಗವಸ್ಥಾಯಾಂ ಸರ್ವಜ್ಯೋತಿಃಪ್ರತ್ಯಸ್ತಮಯದಶಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ವಿಮತೋ ವ್ಯವಹಾರೋಽತಿರಿಕ್ತಜ್ಯೋತಿರಧೀನೋ ವ್ಯವಹಾರತ್ವಾತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯಧಸ್ತಾದೇವಾನುಮಾನಮಾವೇದಿತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಹೇತೋರಾಶ್ರಯಾಸಿದ್ಧಿಮಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ದೃಶ್ಯತೇ ಚೇತಿ।
ಆದಿಶಬ್ದೇನ ದೇಶಾಂತರಾದೌ ಕರ್ಮಕರಣಂ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಆಶ್ರಯೈಕದೇಶಾಸಿದ್ಧಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸುಷುಪ್ತಾಚ್ಚೇತಿ।
ಧ್ಯಾನದಶಾಯಾಮಿಷ್ಟದೇವತಾದರ್ಶನಂ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಅನುಮಾನಫಲಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಾನುಮಾನಾಜ್ಜ್ಯೋತಿಃ ಸಿದ್ಧಂ ಚೇತ್ಕಿಂ ಪ್ರಶ್ನೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಸರ್ವಜ್ಯೋತಿರುಪಶಮೇ ದೃಶ್ಯಮಾನಸ್ಯ ವ್ಯವಹಾರಸ್ಯ ಕಾರಣತಯಾಽನುಮಾನತೋ ಜ್ಯೋತಿರ್ಮಾತ್ರಸಿದ್ಧಾವಪಿ ತದ್ವಿಶೇಷಬುಭುತ್ಸಾಯಾಂ ಪ್ರಶ್ನೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತಿವಚನಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅವಭಾಸಕತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಆದಿತ್ಯಾದಿತಿ ।
ತತ್ರ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ಅನುಗ್ರಾಹಕತ್ವಾದಾದಿತ್ಯಾದಿವದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಚ್ಚಾಂತಃಸ್ಥಂ ಪಾರಿಶೇಷ್ಯಾದಿತ್ಯುಕ್ತಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಯಚ್ಚೇತಿ ।
ಉಪರತೇಷ್ವಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ತರ್ಹಿ ಮಾ ಭೂದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಕಾರ್ಯಂ ತ್ವಿತಿ।
ಸ್ವಪ್ನಾದೌ ದೃಶ್ಯಮಾನಂ ವ್ಯವಹಾರಂ ಹೇತೂಕೃತ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಮತಮಂತಃಸ್ಥಮತೀಂದ್ರಿಯತ್ವಾದಾದಿತ್ಯವದಿತಿ ವ್ಯತಿರೇಕೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವ್ಯತಿರೇಕಾಂತರಮಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಲೋಕಾಯತಶ್ಚೋದಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ನಞರ್ಥಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದಿತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಹೇತುಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಭಜತೇ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ।
ಯದ್ಯಪಿ ದೇಹಾದೇರುಪಕಾರ್ಯಾದುಪಕಾರಕಮಾದಿತ್ಯಾದಿಸಜಾತೀಯಂ ದೃಷ್ಟಂ ತಥಾಽಪಿ ನಾಽಽತ್ಮಜ್ಯೋತಿರುಪಕಾರ್ಯಸಜಾತೀಯಮನುಮೇಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥಾದೃಷ್ಟಂ ಚೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯದಿ ನಾಮೇತಿ ।
ವಿಮತಮಂತಃಸ್ಥಮತಿರಿಕ್ತಂ ಚಾತೀಂದ್ರಿಯತ್ವಾದಾದಿತ್ಯವದಿತಿ ಪರೋಕ್ತಂ ವ್ಯತಿರೇಕ್ಯನುಮಾನಮನೂದ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ಯತ್ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ।
ಅನೈಕಾಂತಿಕತ್ವಂ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಯತ ಇತಿ ।
ಅಂತಃಸ್ಥಾನ್ಯವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾನಿ ಚ ಸಂಘಾತಾದಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ವ್ಯಭಿಚಾರಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಲಕ್ಷಣಮಂತಃಸ್ಥಂ ಚೇತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ।
ಕಿಂಚ ಚೈತನ್ಯಂ ಶರೀರಧರ್ಮಸ್ತದ್ಭಾವಭಾವಿತ್ವಾದ್ರೂಪಾದಿವದಿತ್ಯಾಹ —
ಕಾರ್ಯಕರಣೇತಿ ।
ವಿಮತಂ ಸಂಘಾತಾದ್ಭಿನ್ನಂ ತದ್ಭಾಸಕತ್ವಾದಾದಿತ್ಯವದಿತ್ಯವದಿತ್ಯನುಮಾನಾನ್ನ ಸಂಘಾತಧರ್ಮತ್ವಂ ಚೈತನ್ಯಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಾಮಾನ್ಯತೋ ದೃಷ್ಟಸ್ಯೇತಿ।
ಲೋಕಾಯತಸ್ಥಂ ಹಿ ದೇಹಾವಭಾಸಕಮಪಿ ಚಕ್ಷುಸ್ತತೋ ನ ಭಿದ್ಯತೇ ತಥಾ ಚ ವ್ಯಭಿಚಾರಾನ್ನ ತ್ವದನುಮಾನಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮನುಷ್ಯೋಽಹಂ ಜಾನಾಮೀತಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಾಚ್ಚ ತ್ವದನುಮಾನಮಮಾನಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸಾಮಾನ್ಯತೋ ದೃಷ್ಟೇತಿ ।
ನನು ತೇನ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮುತ್ಸಾರ್ಯತಾಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ದೇಹಸ್ಯೈವ ಚೈತನ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಯಮೇವೇತಿ ।
ಜ್ಯೋತಿಷೋ ದೇಹವ್ಯತಿರೇಕಮಂಗೀಕೃತ್ಯಾಪಿ ದೂಷಯತಿ —
ಯದಿ ನಾಮೇತಿ ।
ವಿಮತಂ ಜ್ಯೋತಿರನಾತ್ಮಾ ದೇಹೋಪಕಾರಕತ್ವಾದಾದಿತ್ಯವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮತ್ವಂ ತರ್ಹಿ ಕಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯ ಏವ ತ್ವಿತಿ ।
ಅನುಮಾನಾದಾತ್ಮನೋ ದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಮುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇತಿ ।
ನಾನ್ಯ ಆತ್ಮೇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ದೇಹಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವೇ ಕಾದಾಚಿತ್ಕಂ ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಶ್ರೋತೃತ್ವಾದ್ಯಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಸ್ವಭಾವವಾದೀ ಪರಿಹರತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ।
ಕಾದಾಚಿತ್ಕೇ ದರ್ಶನಾದರ್ಶನೇ ಸಂಭವತೋ ದೇಹಸ್ವಾಭಾವ್ಯಾದಿತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ವಿಮತಂ ಕಾರಣಾಂತರಪೂರ್ವಕಂ ಕಾದಾಚಿತ್ಕತ್ವಾದ್ಘಟವದಿತ್ಯನುಮಾನಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಗ್ನಿರುಷ್ಣ ಇತಿವದುಷ್ಣಮುದಕಮಿತ್ಯಪಿ ದ್ರವ್ಯತ್ವಾದಿನಾಽನುಮೀಯೇತೇತ್ಯತಿಪ್ರಸಂಗಮಾಹ —
ಅನುಮೇಯತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ನನು ಯದ್ಭವತಿ ತತ್ಸನಿಮಿತ್ತಮೇವ ನ ಸ್ವಭಾವಾದ್ಭವೇತ್ಕಿಂಚಿದಸ್ಮಾಕಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅಗ್ನೇರೌಷ್ಣ್ಯಮುದಕಸ್ಯ ಶೈತ್ಯಮಿತ್ಯಾದ್ಯಪಿ ನ ನಿರ್ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿಂತು ಪ್ರಾಣ್ಯದೃಷ್ಟಾಪೇಕ್ಷಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪ್ರಾಣೀತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದೇನೇಶ್ವರಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಗೂಢಾಭಿಸಂಧಿಃ ಸ್ವಭಾವವಾದ್ಯಾಹ —
ಧರ್ಮೇತಿ ।
ಪ್ರಸಂಗಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ಅಸ್ತ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಸ್ವಪ್ನಾದಿಸಿದ್ಧ್ಯನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ದೇಹಾತಿರಿಕ್ತಮಾತ್ಮಾನಮಭ್ಯುಪಗಮಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ನಞರ್ಥಂ ವಿಭಜತೇ —
ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ದೃಷ್ಟಸ್ಯೈವ ದರ್ಶನಾದಿತಿ ಹೇತುಭಾಗಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ಜಾಗ್ರದ್ದೇಹಸ್ಯ ದ್ರಷ್ಟುಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ನಷ್ಟತ್ವಾದತೀಂದ್ರಿಯಸ್ಯ ಚ ಸಂಸ್ಕಾರಸ್ಯ ಚಾನಿಷ್ಟತ್ವಾದನ್ಯದೃಷ್ಟೇ ಚಾನ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವಪ್ನಾಯೋಗಾನ್ನ ಸ್ವಪ್ನೇ ದೃಷ್ಟಸ್ಯೈವ ದರ್ಶನಂ ದೇಹಾತ್ಮವಾದೇ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಾ ಭೂದ್ದೃಷ್ಟಸ್ಯೈವ ಸ್ವಪ್ನೇ ದೃಷ್ಟಿರಂಧಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಪ್ನದೃಷ್ಟೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಂಧ ಇತಿ।
ಅಪಿಶಬ್ದೋಽಧ್ಯಾಹರ್ತವ್ಯಃ ।
ಪೂರ್ವದೃಷ್ಟಸ್ಯೈವ ಸ್ವಪ್ನೇ ದೃಷ್ಟತ್ವೇಽಪಿ ಕುತೋ ದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತೋ ದ್ರಷ್ಟಾ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತಶ್ಚೇತಿ ।
ಅಥೋಭಯತ್ರ ದೇಹಸ್ಯೈವ ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವೇ ಕಾ ಹಾನಿರಿತಿ ಚೇದತ ಆಹ —
ದೇಹಶ್ಚೇದಿತಿ।
ತತ್ರ ಸಹಕಾರಿಚಕ್ಷುರಭಾವಾಚ್ಚಕ್ಷುರಂತರಸ್ಯ ಚೋತ್ಪತ್ತೌ ದೇಹಾಂತರಸ್ಯಾಪಿ ಸಮುತ್ಪತ್ತಿಸಂಭವಾದನ್ಯದೃಷ್ಟೇಽನ್ಯಸ್ಯ ನ ಸ್ವಪ್ನಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಾ ಭೂತ್ಪೂರ್ವದೃಷ್ಟೇ ಸ್ವಪ್ನೋ ಹೇತ್ವಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸ್ತಿ ಚೇತಿ।
ಕಥಂ ತೇ ಜಾತ್ಯಂಧಾನಾಮೀದೃಗ್ದರ್ಶನಮಿತಿ ಚೇಜ್ಜನ್ಮಾಂತರಾನುಭವವಶಾದಿತಿ ಬ್ರೂಮಃ ।
ಅಂಧಸ್ಯ ದೇಹಸ್ಯಾದ್ರಷ್ಟೃತ್ವೇಽಪಿ ಚಕ್ಷುಷ್ಮತಸ್ತಸ್ಯ ಸ್ಯಾದೇವ ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ದೃಷ್ಟಸ್ಯೈವ ದರ್ಶನಾದಿತಿ ಹೇತುಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಸ್ಮೃತೌ ದೃಷ್ಟಸ್ಯೈವ ದರ್ಶನಾದಿತಿ ಹೇತುಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಥೇತಿ ।
ದ್ರಷ್ಟೃಸ್ಮರ್ತ್ರೋರೇಕತ್ವೇಽಪಿ ಕುತೋ ದೇಹಾತಿರಿಕ್ತೋ ದ್ರಷ್ಟ್ರೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದಾ ಚೇತಿ ।
ದೇಹಾತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಸ್ಮರ್ತೃತ್ವೇಽಪಿ ಕುತೋ ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ದ್ರಷ್ಟೃಸ್ಮರ್ತ್ರೋರೇಕತ್ವಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾದ್ದೇಹಾತಿರಿಕ್ತಃ ಸ್ಮರ್ತಾ ಚೇದ್ದ್ರಷ್ಟಾಽಪಿ ತಥಾ ಸಿಧ್ಯತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ದೇಹಸ್ಯಾದ್ರಷ್ಟೃತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಮೃತೇ ಚೇತಿ ।
ನ ತಸ್ಯ ದ್ರಷ್ಟೃತೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವೋಪಪಾದಯತಿ —
ದೇಹಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತಮಾತ್ಮಾನಮುಪಪಾದಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಚೈತನ್ಯಂ ಯತ್ತದೋರರ್ಥಃ ।
ಮಾ ಭೂದ್ದೇಹಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವಮಿಂದ್ರಿಯಾಣಾಂ ತು ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಚಕ್ಷುರಾದೀನೀತಿ ।
ಅನ್ಯದೃಷ್ಟಸ್ಯೇತರೇಣಾಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆತ್ಮಪ್ರತಿಪತ್ತಿಹೇತೂನಾಂ ಮನಸಿ ಸಂಭವಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಶಂಕತೇ —
ಮನ ಇತಿ ।
ಜ್ಞಾತುರ್ಜ್ಞಾನಸಾಧನೋಪಪತ್ತೇಃ ಸಂಜ್ಞಾಭೇದಮಾತ್ರಮಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ಮನಸೋಽಪೀತಿ ।
ದೇಹಾದೇರನಾತ್ಮತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಯೋತಿಃ ಸಂಘಾತಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪರೋಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಅನುಗ್ರಾಹ್ಯಾಸಜಾತೀಯಮನುಗ್ರಾಹಕಮಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಆದಿತ್ಯಾದಿಭಿರಿತಿ।
ಉಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕತ್ವಸಾಜಾತ್ಯನಿಯಮಂ ದೂಷಯತಿ —
ತದಸದಿತಿ ।
ಅನಿಯಮದರ್ಶನಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುದಾಹರತಿ —
ಕಥಂ ಪಾರ್ಥಿವೈರಿತಿ ।
ಉಲಪಂ ಬಾಲತೃಣಮ್ ।
ಪಾರ್ಥಿವಸ್ಯಾಗ್ನಿಂ ಪ್ರತ್ಯುಪಕಾರಕತ್ವನಿಯಮಂ ವಾರಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತಾವತಾ ಪಾರ್ಥಿವೇನಾಗ್ನೇರುಪಕ್ರಿಯಮಾಣತ್ವದರ್ಶನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತತ್ಸಮಾನಜಾತೀಯೈರಿತಿ ತಚ್ಛಬ್ದಃ ಪಾರ್ಥಿವತ್ವವಿಷಯಃ । ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ದರ್ಶನಫಲಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ।
ಉಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕಭಾವೇ ಸಾಜಾತ್ಯಾನಿಯಮವದಪಕಾರ್ಯಾಪಕಾರಕಭಾವೇಽಪಿ ವೈಜಾತ್ಯನಿಯಮೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೋಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕತ್ವೇ ಸಾಜಾತ್ಯನಿಯಮಾಭಾವಮುದಾಹರಣಾಂತರೇಣ ದರ್ಶಯತಿ —
ಕದಾಚಿದಿತಿ ।
ಅಂಭಸಾಽಗ್ನಿನಾ ವಾಽಗ್ನೇರುಪಶಾಂತ್ಯುಪಲಂಭಾದಪಕಾರ್ಯಾಕಾರಕತ್ವೇ ವೈಜಾತ್ಯನಿಯಮೋಽಪಿ ನಾಸ್ತೀತಿ ಮತ್ವೋಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ।
ಉಕ್ತಾನಿಯಮದರ್ಶನಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಅಹೇತುರಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಃ ಸಂಘಾತೇನ ಸಮಾನಜಾತೀಯತಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅನುಗ್ರಾಹಕಮನುಗ್ರಾಹ್ಯಸಜಾತೀಯಮನುಗ್ರಾಹಕತ್ವಾದಾದಿತ್ಯವದಿತ್ಯಪಾಸ್ತಮ್ । ಸಂಪ್ರತ್ಯತೀಂದ್ರಿಯತ್ವಹೇತೋರನೈಕಾಂತ್ಯಂ ಪರೋಕ್ತಮನುಭಾಷ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ಯತ್ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಮತಂ ಜ್ಯೋತಿಃ ಸಂಘಾತಧರ್ಮಸ್ತದ್ಭಾವಭಾವಿತ್ವಾದ್ರೂಪಾದಿವದಿತ್ಯುಕ್ತಮನೂದ್ಯ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ಅನುಮಾನವಿರೋಧಮೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ಆದಿತ್ಯಾದಿತಿ ।
ಕಾಲಾತ್ಯಯಾಪದೇಶಮುಕ್ತ್ವಾ ಹೇತ್ವಸಿದ್ಧಿಂ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ತದ್ಭಾವೇತಿ ।
ಅದರ್ಶನಾದಿತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ಯತ್ಪುನರ್ವಿಶೇಷೇಽನುಗಮಾಭಾವಃ ಸಾಮಾನ್ಯೇ ಸಿದ್ಧಸಾಧ್ಯತೇತ್ಯನುಮಾನದೂಷಣಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಸಾಮಾನ್ಯತೋ ದೃಷ್ಟಸ್ಯ ಚೇತ್ಯಾದ್ಯುಕ್ತಂ ತದ್ದೂಷಯತಿ —
ಸಾಮಾನ್ಯತೋ ದೃಷ್ಟಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿಶೇಷತೋಽದೃಷ್ಟಸ್ಯೇತ್ಯಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಕಿಮಿತ್ಯನುಮಾನಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೇ ಸರ್ವವ್ಯವಹಾರಹಾನಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪಾನೇತಿ ।
ತತ್ಸಾಮಾನ್ಯಾತ್ಪಾನತ್ವಭೋಜನತ್ವಾದಿಸಾದೃಶ್ಯಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪಾನಭೋಜನಾದ್ಯುಪಾದಾನಂ ದೃಶ್ಯಮಾನಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ವಿಶದಯತಿ —
ದೃಶ್ಯಂತೇ ಹೀತಿ ।
ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ಕ್ಷುತ್ಪಿಪಾಸಾದಿನಿವೃತ್ಯುಪಾಯಭೋಜನಪಾನಾದ್ಯರ್ಥತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ದೇಹಸ್ಯೈವ ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಮಿತ್ಯುಕ್ತಮನೂದ್ಯ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಪರಿಹಾರಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಯದುಕ್ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜ್ಯೋತಿರಂತರಮಾದಿತ್ಯಾದಿವದನಾತ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಅನೇನೇತಿ ।
ಸಂಘಾತಾದೇರ್ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವನಿರಾಕರಣೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ದೇಹಸ್ಯ ಕಾದಾಚಿತ್ಕಂ ದರ್ಶನಾದಿಮತ್ತ್ವಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮಿತ್ಯತ್ರ ಪರೋಕ್ತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಮನುಭಾಷ್ಯ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ —
ಯತ್ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತಿನಾಽಪಿ ಸ್ವಭಾವವಾದಸ್ಯ ಕ್ವಚಿದೇಷ್ಟವ್ಯತ್ವಮುಪದಿಷ್ಟಮನೂದ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ಯತ್ಪುನರಿತಿ ।
ಧರ್ಮಾದೇರ್ಯದಿ ಹೇತ್ವಂತರಾಧೀನಂ ಫಲದಾತೃತ್ವಂ ತದಾ ಹೇತ್ವಂತರಸ್ಯಾಪಿ ಹೇತ್ವಂತರಾಧೀನಂ ಫಲದಾತೃತ್ವಮಿತ್ಯನವಸ್ಥೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಏತೇನೇತಿ।
ಸಿದ್ಧಾಂತವಿರೋಧಪ್ರಸಂಜನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಲೋಕಾಯತಮತಾಸಂಭವೇ ಸ್ವಪಕ್ಷಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥೬॥
ನನ್ವಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಃ ಸಂಘಾತಾದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಮಂತಃಸ್ಥಂ ಚೇತಿ ಸಾಧಿತಂ ತಥಾ ಚ ಕಥಂ ಕತಮ ಆತ್ಮೇತಿ ಪೃಚ್ಛ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಅನುಗ್ರಾಹ್ಯೇಣ ದೇಹಾದಿನಾ ಸಮಾನಜಾತೀಯಸ್ಯಾಽಽದಿತ್ಯಾದೇರನುಗ್ರಾಹಕತ್ವದರ್ಶನಾನ್ನಿಮಿತ್ತಾದನುಗ್ರಾಹಕತ್ವಾವಿಶೇಷಾದಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿರಪಿ ಸಮಾನಜಾತೀಯಂ ದೇಹಾದಿನೇತಿ ಭ್ರಾಂತಿರ್ಭವತಿ ತಯೇತಿ ಯಾವತ್ । ಅವಿವೇಕಿನೋ ನಿಷ್ಕೃಷ್ಟದೃಷ್ಟ್ಯಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವ್ಯತಿರೇಕಸಾಧಕಸ್ಯ ನ್ಯಾಯಸ್ಯ ದರ್ಶಿತತ್ವಾತ್ಕುತೋ ಭ್ರಾಂತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ್ಯಾಯೇತಿ ।
ಭಾಂತಿನಿಮಿತ್ತಾವಿವೇಕಕೃತಂ ಪ್ರಶ್ನಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪ್ರಶ್ನಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕತಮೋಽಸಾವಿತಿ ।
ನನು ಜ್ಯೋತಿರ್ನಿಮಿತ್ತೋ ವ್ಯವಹಾರೋ ಮಯೋಕ್ತೋ ನ ತ್ವಾತ್ಮೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಆತ್ಮನೈವಾಯಂ ಜ್ಯೋತಿಷೇತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾದಾಸನಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ ಜ್ಯೋತಿರಾತ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪ್ರಶ್ನಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಸರ್ವ ಇತಿ ।
ಯೋಽಯಂ ತ್ವಯಾಽಭಿಪ್ರೇತೋ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಃ ಸ ಪ್ರಾಣೇಷು ಮಧ್ಯೇ ಕತಮಃ ಸ್ಯಾತ್ತೇಽಪಿ ಹಿ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಾ ಇವ ಭಾಂತೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಬುದ್ಧಾವಾರೋಪಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಯೋರವಾಂತರವಿಭಾಗಮಾಹ —
ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಹೃದೀತ್ಯಾದಿ ಪ್ರತಿವಚನಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಶ್ನತ್ವೇ ವಾಕ್ಯಂ ಯೋಜಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಸ ಸಮಾನಃ ಸನ್ನಿತ್ಯಾದಿನಾ ಪ್ರತಿವಚನಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ದ್ವಿತೀಯತೃತೀಯಪಕ್ಷಯೋರರುಚಿಂ ಸೂಚಯನ್ನಾದ್ಯಂ ಪಕ್ಷಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಯೋಽಯಮಿತಿ ।
ಯಸ್ತ್ವಯಾ ಪೃಷ್ಟಃ ಸೋಽಯಮಿತ್ಯಾತ್ಮನಶ್ಚಿದ್ರೂಪತ್ವೇನ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾದಯಮಿತಿ ನಿರ್ದೇಶ ಇತಿ ಪದದ್ವಯಸ್ಯಾರ್ಥಃ ।
ದೇಹವ್ಯವಚ್ಛೇದಾರ್ಥಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಇತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಚಕ್ಷಾಣಸ್ತತ್ಪ್ರಾಯತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಬುದ್ಧೀತಿ ।
ಬುದ್ಧಿರೇವ ವಿಜ್ಞಾನಂ ವಿಜ್ಞಾಯತೇಽನೇನೇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇಸ್ತೇನೋಪಾಧಿನಾ ಸಂಪರ್ಕ ಏವಾವಿವೇಕಸ್ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತತ್ಸಂಪರ್ಕೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಬುದ್ಧಿವಿಜ್ಞಾನೇತಿ।
ತಸ್ಮಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ನನು ಚಕ್ಷುರ್ಮಯಃ ಶ್ರೋತ್ರಮಯ ಇತ್ಯಾದಿ ಹಿತ್ವಾ ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಇತ್ಯೇವಂ ಕಸ್ಮಾದುಪದಿಶ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬುದ್ಧಿರ್ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಯಾಃ ಸಾಧಾರಣಕರಣತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಾಮಾಹ —
ಮನಸಾ ಹೀತಿ ।
ಮನಸಃ ಸರ್ವಾರ್ಥತ್ವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಬುದ್ಧೀತಿ ।
ಕಿಮರ್ಥಾನಿ ತರ್ಹಿ ಚಕ್ಷುರಾದೀನಿ ಕರಣಾನೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದ್ವಾರಮಾತ್ರಾಣೀತಿ।
ಬುದ್ಧೇಃ ಸತಿ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಂ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತತ್ಪ್ರಕೃತಿಕೋ ಜೀವೋ ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಇತಿ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚೈರುಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಯೇಷಾಮಿತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಮಯಾದಿಗ್ರಂಥೇ ಮಯಟೋ ನ ವಿಕಾರಾರ್ಥತೇತಿ ತೈರೇವೋಚ್ಯತೇ ತತ್ರ ಮನಃಸಮಭಿವ್ಯಾಹಾರಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಂ ಬುದ್ಧಿರ್ನ ಚಾಽಽತ್ಮಾ ತದ್ವಿಕಾರಸ್ತಸ್ಮಾದಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಯೋಗೇ ಮಯಟೋ ವಿಕಾರಾರ್ಥತ್ವಂ ವದತಾಂ ಸ್ವೋಕ್ತಿವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಪದಾರ್ಥನಿರ್ಣಯಾರ್ಥಂ ಪ್ರಯೋಗಾಂತರಮನುಶ್ರೀಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಂದಿಗ್ಧಶ್ಚೇತಿ ।
ಯಥಾ ಪುರೋಡಾಶಂ ಚತುರ್ಧಾ ಕೃತ್ವಾ ಬರ್ಹಿಷದಂ ಕರೋತೀತಿ ಪುರೋಡಾಶಮಾತ್ರಚತುರ್ಧಾಕರಣವಾಕ್ಯಮೇಕಾರ್ಥಸಂಬಂಧಿನಾ ಶಾಕಾಂತರೀಯೇಣಾಽಽಗ್ನೇಯಂ ಚತುರ್ಧಾ ಕರೋತೀತ್ಯನೇನ ವಿಶೇಷವಿಷಯತಯಾ ನಿಶ್ಚಿತಾರ್ಥೇನಾಽಽಗ್ನೇಯ ಏವ ಪುರೋಡಾಶೇ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪ್ಯತೇ ಯಥಾ ಚಾಕ್ತಾಃ ಶರ್ಕರಾ ಉಪದಧಾತೀತ್ಯತ್ರ ಕೇನಾಕ್ತತೇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಂ ತೇಜೋ ವೈ ಘೃತಮಿತಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷಾನ್ನಿರ್ಣಯಸ್ತಥೇಹಾಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮವಿಕಾರತ್ವೇ ಮೋಕ್ಷಾನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಹ್ಯಬಾಧಿತನ್ಯಾಯಾದ್ವಾ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಪದಾರ್ಥನಿಶ್ಚಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನಿಶ್ಚಿತೇತಿ ।
ಯದುಕ್ತಂ ನಿರ್ಣಯೋ ವಾಕ್ಯಶೇಷಾದಿತಿ ತದೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಸಧೀರಿತಿ ಚೇತಿ ।
ಆಧಾರಾದ್ಯರ್ಥಾ ಸಪ್ತಮೀ ದೃಷ್ಟಾ ಸಾ ಕಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ।
ಭವತ್ವತ್ರಾಪಿ ಸಾಮೀಪ್ಯಲಕ್ಷಣಾ ಸಪ್ತಮೀ ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕಪ್ರದರ್ಶನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣೇಷು ಇತಿ ।
ಫಲಿತಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಮಭಿನಯತಿ —
ಪ್ರಾಣೇಷ್ವಿತಿ ।
ತೇಷು ಸಮೀಪಸ್ಥೋಽಪಿ ಕಥಂ ತೇಭ್ಯೋ ವ್ಯತಿರಿಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯೋ ಹೀತಿ ।
ವಿಶೇಷಣಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಂ ಶಂಕಾಮುಕ್ತ್ವಾ ಪುನರವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಹೃದೀತ್ಯಾದಿನಾ।
ವಿಶೇಷಣಾಂತರಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಂತರಿತೀತಿ ।
ಜ್ಯೋತಿಃಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಜ್ಯೋತಿರಿತಿ।
ತಸ್ಯ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಾ ವ್ಯಾಪ್ತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಸ್ಯ ವ್ಯವಹಾರಕ್ಷಮತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಚೇತನಾವಾನಿವೇತ್ಯುಕ್ತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನೋಪಪಾದಯತಿ —
ಯಥಾ ವೇತಿ ।
ಹೃದಯಂ ಬುದ್ಧಿಸ್ತತೋಽಪಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವಾದಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಸ್ತದಂತಃಸ್ಥಮಪಿ ಹೃದಯಾದಿಕಂ ಸಂಘಾತಂ ಚ ಸರ್ವಮೇಕೀಕೃತ್ಯ ಸ್ವಚ್ಛಾಯಂ ಕರೋತೀತಿ ಕೃತ್ವಾ ಯಥೋಕ್ತಮಣಿಸಾದೃಶ್ಯಮುಚಿತಮಿತಿ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇ ಯೋಜನಾ ।
ಕಥಮಿದಮಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಃ ಸರ್ವಮಾತ್ಮಚ್ಛಾಯಂ ಕರೋತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪಾರಂಪರ್ಯೇಣೇತಿ।
ವಿಷಯಾದಿಷು ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾಂತೇಷೂತ್ತರೋತ್ತರಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮತಾತಾರತಮ್ಯಾತ್ತೇಷ್ವೇವಾಽಽತ್ಮಾದಿವಿಷಯಾಂತೇಷು ಸ್ಥೂಲತಾತಾರತಮ್ಯಾಚ್ಚ ಪ್ರತೀಚಃ ಸರ್ವಸ್ಮಾದಂತರತಮತ್ವಾತ್ತತ್ರ ತತ್ರ ಸ್ವಾಕಾರಹೇತುತ್ವಮಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬುದ್ಧೇರಾತ್ಮಚ್ಛಾಯತ್ವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಬುದ್ಧಿಸ್ತಾವದಿತಿ ।
ಲೌಕಿಕಪರೀಕ್ಷಕಾಣಾಂ ಬುದ್ಧಾವಾತ್ಮಾಭಿಮಾನಭ್ರಾಂತಿಮುಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತೇನ ಹೀತಿ ।
ಬುದ್ಧೇಃ ಪಶ್ಚಾನ್ಮನಸ್ಯಪಿ ಚಿಚ್ಛಾಯತೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಬುದ್ಧೀತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸರ್ವಾವಭಾಸಕತ್ವಮುಕ್ತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸರ್ವಾವಭಾಸಕತ್ವೇ ಕಿಮಿತಿ ಕಸ್ಯಚಿತ್ಕ್ವಚಿದೇವಾಽಽತ್ಮಧೀರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇನ ಹೀತಿ ।
ಬುದ್ಧ್ಯಾದೇರುಕ್ತಕ್ರಮೇಣಾಽಽತ್ಮಚ್ಛಾಯತ್ವಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಃ ಸರ್ವಾವಭಾಸಕತ್ವೇ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿರೇವ ನ ಪ್ರಮಾಣಂ ಕಿಂತು ಭಗವದ್ವಾಕ್ಯಮಪೀತ್ಯಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ನಾಶಿನಾಮಯಮನಾಶೀ ಚೇತನಾಶ್ಚೇತಯಿತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮಾದಯಸ್ತೇಷಾಮಯಮೇವ ಚೇತನೋ ಯಥೋದಕಾದೀನಾಮನಗ್ನೀನಾಮಗ್ನಿನಿಮಿತ್ತಂ ದಾಹಕತ್ವಂ ತಥಾಽಽತ್ಮಚೈತನ್ಯನಿಮಿತ್ತಮೇವ ಚೇತಯಿತೃತ್ವಮನ್ಯೇಷಾಮಿತ್ಯಾಹ —
ನಿತ್ಯ ಇತಿ ।
ಅನುಗಮನವದನುಭಾನಂ ಸ್ವಗತಯಾ ಭಾಸಾ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕಾಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಯೇನೇತಿ ।
ತತ್ರ ನಾವೇದವಿನ್ಮನುತೇ ತಂ ಬೃಹಂತಮಿತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಜ್ಯೋತಿಃಶಬ್ದವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಹೃದ್ಯಂತಃಸ್ಥಿತೋಽಯಮಾತ್ಮಾ ಸರ್ವಾವಭಾಸಕತ್ವೇನ ಜ್ಯೋತಿರ್ಭವತೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಪದಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಪುರುಷ ಇತಿ।
ಆದಿತ್ಯಾದಿಜ್ಯೋತಿಷಃ ಸಕಾಶಾದಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಿ ವಿಶೇಷಮಾಹ —
ನಿರತಿಶಯಂ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರತಿವಚನವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ಸ ಸಮಾನಃ ಸನ್ನಿತ್ಯಾದ್ಯವತಾರಯಿತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಬಾಹ್ಯಾನಾಮಿತಿ।
ತರ್ಹಿ ಬಾಹ್ಯಜ್ಯೋತಿಃಸದ್ಭಾವಾವಸ್ಥಾಯಾಮಕಿಂಚಿಕರಮಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದಾಽಪೀತಿ।
ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನೋಕ್ತಮರ್ಥಮನ್ವಯಮುಖೇನ ಕಥಯತಿ —
ಆತ್ಮಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಃ ಸರ್ವಾನುಗ್ರಾಹಕತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಯದೇತದಿತಿ ।
ಸರ್ವಮಂತಃಕರಣಾದಿ ಪ್ರಜ್ಞಾನೇತ್ರಮಿತ್ಯೈತರೇಯಕೇ ಶ್ರವಣಾದ್ಯುಕ್ತಮಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಃ ಸರ್ವಾನುಗ್ರಾಹಕತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚಾಚೇತನಾನಾಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಾನಾಂ ಚೇತನತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಸದಾ ಚಿದಾತ್ಮವ್ಯಾಪ್ತಿರೇಷ್ಟವ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ಸಾಭಿಮಾನೋ ಹೀತಿ ।
ಕಥಮಸಂಗಸ್ಯ ಪ್ರತೀಚಃ ಸರ್ವತ್ರ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಾವಹಂಮಾನ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಭಿಮಾನೇತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಮಪಿ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಜ್ಯೋತಿರ್ಜಾಗರಿತೇ ದರ್ಶಯಿತುಮಶಕ್ಯಮಿತಿ ಶ್ರುತಿಃ ಸ್ವಪ್ನಂ ಪ್ರಸ್ತೌತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಶಕ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುದ್ವಯಮಾಹ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ನಿಷ್ಕೃಷ್ಟಂ ಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ । ಸದೃಶಃ ಸನ್ನನುಸಂಚರತೀತಿ ಸಂವಂಧಃ ।
ಸಾದೃಶ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರತಿಯೋಗಿಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಮಪೇಕ್ಷ್ಯ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕೇನೇತಿ ।
ಉತ್ತರಮ್ —
ಪ್ರಕೃತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣಾನಾಮಪಿ ತುಲ್ಯಂ ತದಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಂನಿಹಿತತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ।
ಹೇತುದ್ವಯಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಹೃದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಕೃತತ್ವಾದಿಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸಾಮಾನ್ಯಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿವೇಕತೋಽನುಪಲಬ್ಧಿಂ ವ್ಯಕ್ತೀಕೃತಂ ಬುದ್ಧಿಜ್ಯೋತಿಷೋಃ ಸ್ವರೂಪಮಾಹ —
ಅವಭಾಸ್ಯೇತಿ ।
ಅವಭಾಸಕತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಆಲೋಕವದಿತಿ ।
ತಥಾಪಿ ಕಥಂ ವಿವೇಕತೋಽನುಪಲಬ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅವಭಾಸ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ವಿಶುದ್ಧತ್ವಾದ್ಧೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಬುದ್ಧಾವಾರೋಪಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಗತನಮರ್ಥಂ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇ ಯೋಜಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಪುನರುಕ್ತಿಂ ಪರಿಹರತಿ —
ಇತ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಾವಭಾಸಕತ್ವೇ ಕಥಂ ಬುದ್ಧ್ಯೈವ ಸಾಮ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇನೇತಿ।
ಸರ್ವಾವಭಾಸಕತ್ವಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಕಿಮರ್ಥಂ ತರ್ಹಿ ಬುದ್ಧ್ಯಾ ಸಾಮಾನ್ಯಮುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ದ್ವಾರತ್ವೇನೇತ್ಯಾಹ —
ಬುದ್ಧೀತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸರ್ವೇಣ ಸಮಾನತ್ವ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಸರ್ವಮಯ ಇತಿ ಚೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಶೇಷಸಿದ್ಧೇಽರ್ಥೇ ಲೋಕಭ್ರಾಂತರ್ಗಮಕತ್ವಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಸರ್ವಮಯತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಆತ್ಮಾನಾತ್ಮನೋರ್ವಿವೇಕದರ್ಶನಸ್ಯಾಶಕ್ಯತ್ವೇ ಪರಸ್ಪರಾಧ್ಯಾಸಸ್ತದ್ಧರ್ಮಾಧ್ಯಾಸಶ್ಚ ಸ್ಯಾತ್ತತಶ್ಚ ಲೋಕಾನಾಂ ಮೋಹೋ ಭವೇದಿತ್ಯಾಹ —
ಇತಿ ಸರ್ವೇತಿ ।
ಧರ್ಮಿವಿಷಯಂ ಮೋಹಮಭಿನಯತಿ —
ಅಯಮಿತಿ ।
ಧರ್ಮವಿಷಯಂ ಮೋಹಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಏವಂಧರ್ಮೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕರ್ತೇತ್ಯಾದಿನಾ।
ವಿಕಲ್ಪೈಃ ಸರ್ವೋ ಲೋಕೋ ಮೋಮುಹ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸ ಸಮಾನಃ ಸನ್ನಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾಽವಶಿಷ್ಟಂ ಭಾಗಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮುಭಯಲೋಕಸಂಚರಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾನಂತರವಾಕ್ಯಮಾದತ್ತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಯತಃಶಬ್ದೋ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾತಃಶಬ್ದೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ಅಕ್ಷರೋತ್ಥಮರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಧ್ಯಾನೇತಿ ।
ಧ್ಯಾನವತೀಂ ಬುದ್ಧಿಂ ವ್ಯಾಪ್ತಶ್ಚಿದಾತ್ಮಾ ಧ್ಯಾಯತೀವೇತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಆಲೋಕವದಿತಿ ।
ಯಥಾ ಖಾಲ್ವಾಲೋಕೋ ನೀಲಂ ಪೀತಂ ವಾ ವಿಷಯಂ ವ್ಯಶ್ನುವಾನಸ್ತದಾಕಾರೋ ದೃಶ್ಯತೇ ತಥಾಽಯಮಪಿ ಧ್ಯಾನವತೀಂ ಬುದ್ಧಿಂ ಭಾಸಯಂಧ್ಯಾನವಾನಿವ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥೋಕ್ತಬುದ್ಧ್ಯವಭಾಸಕತ್ವಮುಕ್ತಂ ಹೇತುಮನೂದ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಇವ ಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಬುದ್ಧಿಧರ್ಮಾಣಾಮಾತ್ಮನ್ಯೌಪಾಧಿಕತ್ವೇನ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಾಣಧರ್ಮಾಣಾಮಪಿ ತತ್ರ ತಥಾತ್ವಂ ಕಥಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ಚಲನಸ್ಯೌಪಾಧಿಕತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ತೇಷ್ವಿತಿ ।
ಇವಶಬ್ದಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಸ ಹೀತ್ಯಾದ್ಯನಂತರವಾಕ್ಯಮಾಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರೋತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಚ್ಛಬ್ದೋ ಬುದ್ಧಿವಿಷಯಃ । ಸಂಚರಣಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೋ ಧ್ಯನಾದಿವ್ಯಾಪಾರಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಃ । ಸ್ವಪ್ನೋ ಭೂತ್ವಾ ಲೋಕಮತಿಕ್ರಾಮತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಮಾತ್ಮಾ ಸ್ವಪ್ನೋ ಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ ಯಯೇತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅತ ಆಹೇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಹೇತುಮನೂದ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಾರ್ಯಕರಣಾತೀತತ್ವಾತ್ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋ ನ ಸ್ವತಃ ಸಂಚಾರಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಮೃತ್ಯೋರಿತಿ ।
ರೂಪಾಣ್ಯತಿಕ್ರಾಮತೀತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ಕ್ರಿಯಾಸ್ತತ್ಫಲಾನಿ ಚಾಽಽಶ್ರಯೋ ಯೇಷಾಂ ಯಾನಿ ವಾ ಕ್ರಿಯಾಣಾಂ ತತ್ಫಲಾನಾಂ ಚಾಽಽಶ್ರಯಸ್ತಾನೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಬುದ್ಧ್ಯವಭಾಸಕಂ ಜ್ಯೋತಿರಾತ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಶಾಕ್ಯಃ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಮಾಣಾದತಿರಿಕ್ತತ್ಮೋಪಲಬ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮನುಮಾನಂ ಚೇತಿ ಪ್ರಮಾಣದ್ವೈವಿಧ್ಯನಿಯಮಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ತಾಭ್ಯಾಮತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾನುಪಲಂಭಾನ್ನಾಸಾವಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಧೀವ್ಯತಿರೇಕೇಣೇತಿ ।
ತತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಘಟಾದಿರಾಲೋಕಶ್ಚೇತ್ಯುಭಯೋರ್ಮಿಥಃ ಸಂಸೃಷ್ಟಯೋರ್ವಿವೇಕೇನಾನುಪಲಂಭವದವಭಾಸ್ಯಾವಭಾಸಕಯೋರ್ಬುದ್ಧ್ಯಾತ್ಮನೋರ್ಭೇದೇಽಪಿ ಪೃಥಗನುಪಲಂಭಾದೈಕ್ಯಮವಭಾಸತೇ ವಸ್ತುತಸ್ತು ತಯೋರನ್ಯತ್ವಮೇವೇತಿ ಶಂಕಾಮನುವದತಿ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ವೈಷಮ್ಯಪ್ರದರ್ಶನೇನೋತ್ತರಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಘಟಾದೇರನ್ಯತ್ವೇನೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಜ್ಯೋತಿರಂತರಂ ನಾಸ್ತಿ ಚೇತ್ಕುತೋ ಗ್ರಾಹ್ಯಗ್ರಾಹಕಸಂವಿತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಧೀರೇವೇತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಿನೋಃ ಸೌತ್ರಾಂತಿಕವೈಭಾಷಿಕಯೋರಭಿಪ್ರಾಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ ।
ಇದಾನೀಂ ವಿಜ್ಞಾನವಾದೀ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಿಭ್ಯಾಮಭ್ಯುಪಗತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಮನುವದತಿ —
ಯದಪೀತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಪ್ರಕ್ರಿಯಾ ನ ಸುಗತಾಭಿಪ್ರೇತೇತಿ ದೂಷಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಉಭಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ವರೂಪಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ನನು ಘಟಾದೇರವಭಾಸ್ಯಾದಾಲೋಕೋಽವಭಾಸಕೋ ಭಿನ್ನೋ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸ್ಥಾಯಿತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಅನ್ಯೋಽನ್ಯ ಇತಿ ।
ಪ್ರತೀತಂ ವಿಷಯಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯನ್ನುಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಮಿತಿ।
ವಿಜ್ಞಾನವಾದೇ ಯಥೋಕ್ತದೃಷ್ಟಾಂತರಾಹಿತ್ಯಂ ಫಲತೀತ್ಯಾಹ —
ಯದೇತಿ ।
ಶಿಷ್ಯಬುದ್ಧ್ಯನುಸಾರೇಣ ತ್ರಿವಿಧಂ ಬುದ್ಧಾಭಿಪ್ರಾಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ।
ಪರಿಕಲ್ಪ್ಯೇತ್ಯಂತೇನ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಮುಪಸಂಹೃತ್ಯ ತಸ್ಯೈವೇತ್ಯಾದಿನಾ ವಿಜ್ಞಾನವಾದಮುಪಸಂಜಹಾರ ।
ತತ್ರ ವಿಜ್ಞಾನವಾದೋಪಸಂಹಾರಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ತದ್ಬಾಹ್ಯೇತಿ ।
ಶೂನ್ಯವಾದಿಮತಮಾಹ —
ತಸ್ಯಾಪೀತಿ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ತದಪೀತಿ ।
ಪಕ್ಷತ್ರಯೇಽಪಿ ದೋಷಂ ಸಂಭಾವಯತಿ —
ಸರ್ವಾ ಇತಿ ।
ಕಥಮಮೂಷಾಂ ಕಲ್ಪನಾನಾಂ ದೂಷಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರಥಮಂ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಿನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ನಿರ್ಧಾರಣೇ ಸಪ್ತಮೀ ।
ಯತ್ತು ಧೀರೇವಾವಭಾಸಕತ್ವೇನ ಸ್ವಾಕಾರೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನೇತಿ ।
ಯದವಭಾಸ್ಯಂ ತತ್ಸ್ವಾತಿರಿಕ್ತಾವಭಾಸ್ಯಮವಭಾಸ್ಯತ್ವಾದ್ಯಥಾ ಘಟಾದಿ । ಅವಭಾಸ್ಯಾ ಚೇಯಂ ಬುದ್ಧಿರಿತ್ಯನುಮಾನಾದ್ಬುದ್ಧಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತಃ ಸಾಕ್ಷೀ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸಾಧಯತಿ —
ತಮಸೀತಿ।
ತಸ್ಯಾವಭಾಸಕಾಪೇಕ್ಷಾಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ವಿಶೇಷಣಮ್ —
ಸಾಲೋಕೋ ಘಟ ಇತಿ ।
ಸಂಶ್ಲೇಷಾವಗಮಾನ್ನಾಸ್ತಿ ಘಟಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಂಶ್ಲಿಷ್ಟಯೋರಪೀತಿ ।
ಭವತ್ವನ್ಯತ್ವಂ ಕಿಂ ತಾವತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾವಭಾಸಕತ್ವಂ ತಾದೃಶಾವಭಾಸಕಸಾಹಿತ್ಯಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಅವಭಾಸಯತಿ ಘಟಾದಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತ್ವೇ ಪರಿಹೃತೇ ವ್ಯಭಿಚಾರಮಾಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ತದೇವ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅನೈಕಾಂತಿಕತ್ವಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ಪಕ್ಷತುಲ್ಯತ್ವಾನ್ನ ವ್ಯಭಿಚಾರೋಽಸ್ತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನಾವಭಾಸ್ಯತ್ವೇತಿ ।
ಅಥಾನ್ಯಾವಭಾಸಕತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ನಾನ್ಯಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಅವಭಾಸ್ಯತ್ವಹೇತೋರವ್ಯಭಿಚಾರೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಯದಾ ಚೇತಿ।
ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಂ ಬುದ್ಧೇರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅವಭಾಸ್ಯತ್ವೇ ಸತ್ಯಪಿ ಪ್ರದೀಪೇ ಸ್ವಾತಿರಿಕ್ತೇನೈವಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಮಿತಿ ನಿಯಮಾಸಿದ್ಧೇರ್ವ್ಯಭಿಚಾರತಾದವಸ್ಥ್ಯಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಯದಿ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ಸ್ವಾಭಾಸನಾತ್ಪೂರ್ವಮಸನ್ವಿಶೇಷಃ ಸಮನಂತರಕಾಲೇ ಸ್ಯಾತ್ತದಾ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಭಾಸಯತೀತಿ ವಕ್ತುಂ ಯುಕ್ತಂ ನ ಚ ಸೋಽಸ್ತೀತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅವಭಾಸ್ಯತ್ವಾವಿಶೇಷಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರದೀಪೇ ಪರೋಕ್ತಂ ವಿಶೇಷಮನುಭಾಷ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ಯಸ್ತ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ।
ಯದಾ ದೀಪೋ ನ ಸ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಭಾಸಯತಿ ತದಾಽನವಭಾಸಮಾನಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ।
ವಿಶೇಷಾಭಾವೇಽಪಿ ದೀಪಸ್ಯ ಸ್ವೇನೈವಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ ಹೀತಿ ।
ದೀಪಸ್ಯ ವಿಶೇಷಾಂತರಾಭಾವೇಽಪಿ ಸ್ವಾತ್ಮಸಂನಿಧ್ಯಸಂನಿಧೀ ವಿಶೇಷಾವಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ದೀಪಸ್ಯ ಸ್ವೇನಾನ್ಯೇನ ವಾ ಸ್ವಸ್ಮಿನ್ವಿಶೇಷಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅಸತೀತಿ।
ವ್ಯಭಿಚಾರನಿರಾಸಪೂರ್ವಕಂ ಭಾಸ್ಯತ್ವಾನುಮಾನಮುಪಪಾದ್ಯಾನುಮಾನಾಂತರಮಾಹ —
ಚೈತನ್ಯೇತಿ ।
ಯದ್ವ್ಯಂಜಕಂ ತತ್ಸ್ವವಿಜಾತೀಯವ್ಯಂಗ್ಯಂ ಯಥಾ ಸೂರ್ಯಾದಿ ವ್ಯಂಜಕಂ ಚ ವಿಜ್ಞಾನಂ ತಸ್ಮಾದ್ವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರಿಕ್ತಶ್ಚಿದಾತ್ಮಾ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ನ ಸ್ವಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಂ ಕಿಂತು ವಿಜಾತೀಯಚೈತನ್ಯಾವಭಾಸ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯದ್ಗ್ರಾಹ್ಯಂ ತದ್ಗ್ರಾಹಕಾಂತರಗ್ರಾಹ್ಯಂ ಯಥಾ ದೀಪೋ ಗ್ರಾಹ್ಯಂ ಚೇದಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯನುಮಾನಾಂತರಮಾಹ —
ಚೈತನ್ಯೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ತ್ವದಿಷ್ಟಗ್ರಾಹಕಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಮೃಶತಿ —
ಚೈತನ್ಯಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ನಿರ್ಣಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇತಿ ತತ್ರ ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನ ಇತಿ ।
ಅಸ್ತು ಲೋಕಾನುಸಾರೀ ನಿಶ್ಚಯೋ ಲೋಕಸ್ತು ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕುತೋ ವಿವಕ್ಷಿತಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಶ್ಚೇತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಗ್ರಾಹಕಾಂತರಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇ ತಸ್ಯಾಪಿ ಗ್ರಾಹಕಾಂತರಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಮನವಸ್ಥಾಪ್ರಸಕ್ತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತದಾಽನವಸ್ಥೇತಿ ಚೇದಿತಿ ।
ಕೂಟಸ್ಥಬೋಧಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಸಾಕ್ಷಿಣೋಽವಿಷಯತ್ವಾನ್ನಾನವಸ್ಥೇತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ।
ಯದ್ಗ್ರಾಹ್ಯಂ ತತ್ಸ್ವಾತಿರಿಕ್ತಗ್ರಾಹ್ಯಂ ಯಥಾ ಘಟಾದೀತಿ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮಾತ್ರಂ ಬುದ್ಧಿಗ್ರಾಹಕಸ್ಯ ತತೋ ವಸ್ತ್ವಂತರತ್ವೇ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ಸ್ವಾನವಭಾಸಸ್ಯತ್ವನ್ಯಾಯೇನ ಲಿಂಗಮುಕ್ತಂ ನ ಚ ಬುದ್ಧಿಸಾಕ್ಷಿಣೋ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮಸ್ತಿ ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿಸ್ವಾಭಾವ್ಯಾತ್ತತ್ಕುತೋಽನವಸ್ಥೇತ್ಯುಪಪಾದಯತಿ —
ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮಾತ್ರಂ ಹೀತಿ ।
ಸಾಕ್ಷೀ ಸ್ವಾತಿರಿಕ್ತಗ್ರಾಹ್ಯೋ ಗ್ರಾಹಕತ್ವಾದ್ಬುದ್ಧಿವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಗ್ರಾಹಕತ್ವಂ ಹಿ ಗ್ರಹಣಕರ್ತೃತ್ವಂ ವಾ ತತ್ಸಾಕ್ಷಿತ್ವಂ ವಾ । ಆದ್ಯೇ ಬುದ್ಧಿಸಾಕ್ಷಿಣೋ ಮುಖ್ಯವೃತ್ತ್ಯಾ ಗ್ರಹಣಕರ್ತೃತ್ವೇ ನ ಕಿಂಚಿಲ್ಲಿಂಗಂ ಸಂಭವತಿ । ದ್ವಿತೀಯೇ ತಸ್ಯ ಗ್ರಾಹಕಾಂತರಾಸ್ತಿತ್ವೇ ನ ಕದಾಚಿದಪಿ ಪ್ರಮಾಣಮಸ್ತಿ ತತ್ಕುತೋಽನವಸ್ಥೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಗ್ರಾಹಕಾನವಸ್ಥಾಂ ಪರಿಹೃತ್ಯ ಕರಣಾನವಸ್ಥಾಮಾಶಂಕತೇ —
ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಹಿ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇ ಚಕ್ಷುರಾದಿಸ್ಥಾನೀಯೇನ ಕರಣೇನ ಭವಿತವ್ಯಂ ತಸ್ಯಾಪಿ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವೇಽನ್ಯತ್ಕರಣಮಿತ್ಯನವಸ್ಥಾಂ ದೂಷಯತಿ —
ನ ನಿಯಮಾಭಾವಾದಿತಿ ।
ನಿಯಮಾಭಾವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ನ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವೈಚಿತ್ರ್ಯದರ್ಶನಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಭಯವ್ಯತಿರೇಕಂ ವಿಶದಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ವೈಚಿತ್ರ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಘಟವದಿತಿ ।
ನಿಯಮಾಭಾವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ।
ಅನವಸ್ಥಾದ್ವಯನಿರಾಕರಣಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಿಮತನಿರಾಕರಣಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾತ್ಸಿದ್ಧಮಿತಿ।
ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಿನೀ ಧ್ವಸ್ತೇ ವಿಜ್ಞಾನವಾದೀ ಚೋದಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥೋ ವಿಜ್ಞಾನಾತಿರಿಕ್ತೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಯದ್ಧೀತಿ ।
ನೋಪಲಭ್ಯತೇ ಚ ಜಾಗ್ರದ್ವಸ್ತು ಜಾಗ್ರದ್ವಿಜ್ಞಾನವ್ಯತಿರೇಕೇಣೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಸ್ವಪ್ನೇತಿ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮನುಮಾನಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸರ್ವಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ತಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಾಪಲಾಪವಾದಿನಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯದಿನಾ ।
ಹೇತುಂ ವಿಶದಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ।
ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರವಾದಿತ್ವಾದೇಕಾಂತೇನ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಾನಭ್ಯುಪಗತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಂ ಹಠಾದಂಗೀಕಾರಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ವಯಮುಖೇನೋಕ್ತಮರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನಾದಿತಿ ।
ಜ್ಞಾನಜ್ಞೇಯಯೋರೈಕ್ಯೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಅನರ್ಥಕಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮುಪದಿಶತೋ ಬುದ್ಧಸ್ಯ ಸರ್ವಜ್ಞತ್ವಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತತ್ಕರ್ತುರಿತಿ ।
ವಾಶಬ್ದಶ್ಚಾರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚ ಸರ್ವಸ್ಯ ನಾಸ್ತಿ ವಿಜ್ಞಾನಮಾತ್ರತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚಾನ್ಯದಿತಿ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತೋಪಪತ್ತಿವಶಾದೇವ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥೋಽಭ್ಯುಪೇಯಃ ಕಿಂತು ತತ್ರೈವಾನ್ಯದಪಿ ಕಾರಣಮುಚ್ಯತ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಯದ್ಗ್ರಾಹ್ಯಂ ತತ್ಸ್ವವ್ಯತಿರಿಕ್ತಗ್ರಾಹ್ಯಂ ಯಥಾ ಪ್ರತಿವಾದ್ಯಾದಿ ಜಾಗ್ರದ್ವಸ್ತು ಚೇದಂ ಗ್ರಾಹ್ಯಮಿತ್ಯನುಮಾನಾನ್ನ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಾಪಲಾಪಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ನಿರಾಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ತೇಷಾಂ ಜ್ಞಾನಮಾತ್ರತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽತ್ಮೀಯಜ್ಞಾನತ್ವಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನತ್ವಂ ವಾ ತೇಷಾಮಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ ಕ್ರಮೇಣ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಕೀಯನಿಷೇಧೇ ಸ್ವನಿಷೇಧೇ ಚಾನಿಷ್ಟಾಪತ್ತಿಮಾಚಷ್ಟೇ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ತದಂಗೀಕಾರಾಲೋಚನಾಯಾಮಪಿ ಪ್ರತಿವಾದ್ಯಾದೀನಾಂ ವಿಜ್ಞಾನಾತಿರೇಕಃ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾ ವಿವಾದಾಭಾವಾಪಾತಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತೇಷಾಮಂಗೀಕಾರಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವ್ಯತಿರಿಕ್ತೇತಿ ।
ಸಿದ್ಧೇ ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ಫಲಿತಮನುಮಾನಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ಚೈತ್ರಸಂತಾನೇನ ಮೈತ್ರಸಂತಾನೋ ವ್ಯವಹಾರಾದನುಮೀಯತೇ ಸರ್ವಜ್ಞಾನೇನ ಚಾಸರ್ವಜ್ಞಜ್ಞಾನಾನಿ ಜ್ಞಾಯಂತೇ ತತ್ರ ಭೇದಸ್ಯ ತೇಽಪಿ ಸಿದ್ಧೇಸ್ತದ್ದೃಷ್ಟಾಂತಾನ್ನೀಲಾದೇಸ್ತದ್ಧಿಯಶ್ಚ ಭೇದಃ ಶಕ್ಯೋಽನುಮಾತುಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸಂತತ್ಯಂತರವದಿತಿ ।
ಇತಿ ನ ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಾಪಲಾಪಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದಪಲಾಪಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾದರ್ಥಭೇದೋಕ್ತ್ಯಾ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ವಿಜ್ಞಾನಾತಿರಿಕ್ತ ಉಕ್ತಃ । ಸಂಪ್ರತಿ ವಿಮತಂ ನ ಜ್ಞಾನಭಿನ್ನಂ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಾತ್ಸ್ವಪ್ನಗ್ರಾಹ್ಯವದಿತ್ಯುಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಸ್ವಪ್ನ ಇತಿ ।
ಅಯುಕ್ತಂ ವಿಜ್ಞಾನಾತಿರಿಕ್ತತ್ವಮರ್ಥಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತಾಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ನಾಭಾವಾದಪೀತಿ ।
ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಭವತೈವೇತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದಿಭ್ಯೋ ವಿಶೇಷಮಾಹ —
ತದಭ್ಯುಪಗಮ್ಯೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಇತಿ ।
ಘಟಾದಿವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಭಾವಭೂತಸ್ಯಾಭ್ಯುಪಗತಸ್ಯ ಘಟಾದೇರ್ಭಾವಾದಭಾವಾದ್ವಾ ವಿಷಯಾದರ್ಥಾಂತರತ್ವಾದ್ಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿದ್ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯೋಪಗಮಾದ್ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತಾ ಸುಪ್ರಸಿದ್ಧೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಾಧ್ಯಮಿಕಮತಮತಿದೇಶೇನ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಏತೇನೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಜ್ಞೇಯಯೋರ್ನಿರಾಕರ್ತುಮಶಕ್ಯತ್ವವಚನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಆತ್ಮನೋ ಗ್ರಾಹ್ಯಸ್ಯಾಹಮಿತಿ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೈವ ಗ್ರಾಹ್ಯತೇತಿ ಮೀಮಾಂಸಕಮತಮಪಿ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಮೇಕಸ್ಯೈವ ಗ್ರಾಹ್ಯಗ್ರಾಹಕತಯಾ ನಿರಸ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೇತಿ ।
ಕ್ಷಣಭಂಗವಾದೋಕ್ತಮನೂದ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾವಿರೋಧೇನ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಯತ್ತೂಕ್ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಪಕ್ಷೇಽಪಿ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞೋಪಪತ್ತಿಂ ಶಾಕ್ಯಃ ಶಂಕತೇ —
ಸಾದೃಶ್ಯಾದಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವಿಘಟಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ನ ತತ್ರಾಪೀತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ತತ್ರ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಜಾತೀತಿ ।
ತನ್ನಿಮಿತ್ತಾ ತೇಷು ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಕೃತ್ತೇಷ್ವಿತಿ ।
ಅಭ್ರಾಂತ ಇತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ಕಿಮಿತಿ ಜಾತಿನಿಮಿತ್ತೈಷಾ ಧೀರ್ವ್ಯಕ್ತಿನಿಮಿತ್ತಾ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದತ ಆಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ನನು ಸಾದೃಶ್ಯವಶಾದ್ವ್ಯಕ್ತಿಮೇವ ವಿಷಯೀಕೃತ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನಂ ಕೇಶಾದಿಷು ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕಸ್ಯಚಿದಿತಿ ।
ಅಭ್ರಾಂತಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇ ವೈಷಮ್ಯಮಾಹ —
ಘಟಾದಿಷ್ವಿತಿ ।
ವೈಷಮ್ಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯತ್ಸತ್ತತ್ಕ್ಷಣಿಕಂ ಯಥಾ ಪ್ರದೀಪಾದಿ ಸಂತಶ್ಚಾಮೀ ಭಾವಾ ಇತ್ಯನುಮಾನವಿರೋಧಾದ್ಭ್ರಾಂತಂ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣ ಇತಿ ।
ಅನುಷ್ಣತಾನುಮಾನವತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧೇ ಕ್ಷಣಿಕತ್ವಾನುಮಾಣಂ ನೋದೇತ್ಯಬಾಧಿತವಿಷಯತ್ವಸ್ಯಾಪ್ಯನುಮಿತ್ಯಂಗತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಇತಶ್ಚ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನಂ ಸಾದೃಶ್ಯನಿಬಂಧನೋ ಭ್ರಮೋ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ಸಾದೃಶ್ಯೇತಿ ।
ತದನುಪಪತ್ತೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕ್ಷಣಿಕತ್ವೇಽಪಿ ಕಿಮಿತಿ ಸಾದೃಶ್ಯಪ್ರತ್ಯಯೋ ನ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏಕಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ವಸ್ತುದ್ವಯದರ್ಶಿತ್ವಮೇಕಸ್ಯೇತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ತೇನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಭವತು ಕಿಂ ತಾವತೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತೇನೇತಿ ದೃಷ್ಟಮಿತಿ ।
ಅವತಿಷ್ಠೇತ ಯದೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕ್ಷಣಿಕತ್ವಹಾನಿಪರಿಹಾರಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅನೇಕೇತಿ ।
ಪರಪಕ್ಷೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ವ್ಯಪದೇಶೇತಿ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಇದಮಿತಿ ।
ವ್ಯಪದೇಶಕ್ಷಣೇಽನವಸ್ಥಾನಾಸಿದ್ಧಿಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ದೂಷಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ಯೋ ದೃಷ್ಟಾಽನ್ಯಶ್ಚ ವ್ಯಪದೇಷ್ಟೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಣಯನಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಂ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಕ್ಷಣಿಕತ್ವಪಕ್ಷೇ ದೂಷಣಾಂತರಮಾಹ —
ಅಕೃತೇತಿ ।
ವ್ಯಪದೇಶಾನುಪಪತ್ತಿಮುಕ್ತಾಂ ಸಮಾದಧಾನಃ ಶಂಕತೇ —
ದೃಷ್ಟೇತಿ ।
ಸಾದೃಶ್ಯಪ್ರತ್ಯಯಶ್ಚ ಶೃಂಖಲಾಸ್ಥಾನೀಯೇನ ಪ್ರತ್ಯಯೇನೈವ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ತೇನೇದಮಿತಿ ।
ಅಪಸಿದ್ಧಾಂತಪ್ರಸಕ್ತ್ಯಾ ಪ್ರತ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಾವೇವೋಭೌ ಯೌ ಪ್ರತ್ಯಯೌ ವಿಶೇಷೌ ತದವಗಾಹೀ ಚೇನ್ಮಧ್ಯವತೀಂ ಶೃಂಖಲಾವಯವಸ್ಥಾನೀಯಃ ಪ್ರತ್ಯಯ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕ್ಷಣಾನಾಂ ಮಿಥಃ ಸಂಬಂಧಸ್ತರ್ಹಿ ಮಾ ಭೂದಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮಮೇತಿ।
ವ್ಯಪದೇಶಸಾದೃಶ್ಯಪ್ರತ್ಯಯಾನುಪಪತ್ತಿಸ್ತು ಸ್ಥಿತೈವೇತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಯತ್ತು ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ದುಃಖಾದ್ಯುಪಪ್ಲುತತ್ತ್ವಂ ತದ್ದೂಷಯತಿ —
ಸರ್ವಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಶುದ್ಧತ್ವಾತ್ತತ್ಸಂಸರ್ಗದ್ರಷ್ಟ್ರಭಾವಾಚ್ಚ ನ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ದುಃಖಾದಿಸಂಪ್ಲವಃ ಸ್ವಸಂವೇದ್ಯತ್ವಾಂಗೀಕಾರಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಶುದ್ಧಬೋಧೈಕಸ್ವಾಭಾವ್ಯಮಸಿದ್ಧಂ ದಾಡಿಮಾದಿವನ್ನಾನಾವಿಧದುಃಖಾದ್ಯಂಶವತ್ವಾಶ್ರಯಣಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅನಿತ್ಯೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ತದ್ಧರ್ಮತ್ವೇ ಸತ್ಯನುಭೂಯಮಾನತ್ವಾತ್ತತೋಽತಿರಿಕ್ತತ್ವಂ ಸ್ಯಾದ್ಧರ್ಮಾಣಾಂ ಧರ್ಮಿಮಾತ್ರತ್ವಾಭಾವಾನ್ಮೇಯಾನಾಂ ಚ ಮಾನಾದರ್ಥಾಂತರತ್ವಾದತೋ ಯನ್ಮೇಯಂ ನ ತಜ್ಜ್ಞಾನಾಂಶೋ ಯಥಾ ಘಟಾದಿ ಮೇಯಂ ಚ ದುಃಖಾದೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ದುಃಖಾದಿಧರ್ಮೋ ನ ಭವತಿ ಕಿಂತು ಸ್ವರೂಪಮೇವೇತಿ ಶಂಕಾಮನುಭಾಷ್ಯ ದೋಷಮಾಹ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನುಪಪತ್ತಿಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಸಂಯೋಗೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಾಭಾವಿಕಸ್ಯಾಪಿ ವಿಯೋಗೋಽಸ್ತಿ ಪುಷ್ಪರಕ್ತತ್ವಾದೀನಾಂ ತಥೋಪಲಂಭಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದಪೀತಿ ।
ದ್ರವ್ಯಾಂತರಶಬ್ದೇನ ಪುಷ್ಪಸಂಬಂಧಿನೋಽವಯವಾಸ್ತದ್ಗತರಕ್ತತ್ವಾದ್ಯಾರಂಭಕಾ ವಿವಕ್ಷಿತಾಃ । ವಿಮತಂ ಸಂಯೋಗಪೂರ್ವಕಂ ವಿಭಾಗವತ್ತ್ವಾನ್ಮೇಷಾದಿವದಿತ್ಯನುಮಾನಾನ್ನ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಸ್ಯ ಸತಿ ವಸ್ತುನಿ ನಾಶೋಽಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನುಮಾನಾನುಗುಣಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಬೀಜೇತಿ ।
ಕಾರ್ಪಾಸಾದಿಬೀಜೇ ದ್ರವ್ಯವಿಶೇಷಸಂಪರ್ಕಾದ್ರಕ್ತತ್ವಾದಿವಾಸನಯಾ ತತ್ಪುಷ್ಪಾದೀನಾಂ ರಕ್ತಾದಿಗುಣೋದಯೋಪಲಂಭಾತ್ತತ್ಸಂಯೋಗಿದ್ರವ್ಯಾಪಗಮಾದೇವ ತತ್ಪುಷ್ಪಾದಿಷು ರಕ್ತತ್ವಾದ್ಯಪಗತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಶುದ್ಧ್ಯನುಪಪತ್ತಿಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಕಲ್ಪನಾಂತರಮನೂದ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ವಿಷಯವಿಷಯೀತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾನ್ಯೇನ ಸಂಸರ್ಗಾಭಾವಸ್ತಸ್ಯ ವಿಷಯೇಣ ಸಂಸರ್ಗಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅಥಾನ್ಯಸಂಸರ್ಗಮಂತರೇಣಾಪಿ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಿಷಯವಿಷಯ್ಯಾಭಾಸತ್ವಮಲಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಸತಿ ಚೇತಿ ।
ಕಲ್ಪನಾದ್ವಯಮಪ್ರಾಮಾಣಿಕಮನಾದೇಯಮಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಲ್ಪನಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಯದಪೀತಿ ।
ಉಪಶಾಂತಿನಿರ್ವಾಣಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ದೂಷಯತಿ —
ತತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಫಲ್ಯಭಾವೇಽಪಿ ಫಲಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಕಂಟಕೇತಿ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಸ್ಯ ಹೀತಿ ।
ನನು ತ್ವನ್ಮತೇಽಪಿ ವಸ್ತುನೋಽದ್ವಯತ್ವಾತ್ತಸ್ಯಾಸಂಗಸ್ಯ ಕೇನಚಿದಪಿ ಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಯೋರಯೋಗಾತ್ಫಲಿತ್ವಾಸಂಭವೇ ಮೋಕ್ಷಾಸಂಭವಾದಿ ತುಲ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಯ ಪುನರಿತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಪೂರ್ಣಂ ವಸ್ತು ವಸ್ತುತೋಽಸಂಗಮಂಗೀಕ್ರಿಯತೇ ತಥಾಽಪಿ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಭೇದಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರಕೃತತ್ವಾದಸ್ಮನ್ಮತೇ ಸರ್ವವ್ಯವಹಾರಸಂಭವಾನ್ನ ಸಾಮ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನನು ಬಾಹ್ಯಾರ್ಥವಾದೋ ವಿಜ್ಞಾನವಾದಶ್ಚ ನಿರಾಕೃತೌ ಶೂನ್ಯವಾದೋ ನಿರಾಕರ್ತವ್ಯೋಽಪಿ ಕಸ್ಮಾನ್ನ ನಿರಾಕ್ರಿಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಶೂನ್ಯತ್ವಾದೀತಿ ।
ಸಮಸ್ತಸ್ಯ ವಸ್ತುನಃ ಸತ್ತ್ವೇನ ಭಾನಾನ್ಮಾನಾನಾಂ ಚ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಸದ್ವಿಷಯತ್ವಾಚ್ಛೂನ್ಯಸ್ಯ ಚಾವಿಷಯತಯಾ ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಾವೇನ ನಿರಾಕರಣಾನರ್ಹತ್ವಾತ್ತದ್ವಿಷಯತ್ವೇ ಚ ಶೂನ್ಯವಾದಿನೈವ ವಿಷಯನಿರಾಕರಣೋಕ್ತ್ಯಾ ಶೂನ್ಯಸ್ಯಾಪಹ್ನವಾತ್ತಸ್ಯ ಚ ಸ್ಫುರಣಾಸ್ಫುರಣಯೋಃ ಸರ್ವಶೂನ್ಯತ್ವಾಯೋಗಾತ್ತದ್ವಾದಿನಶ್ಚ ಸತ್ತ್ವಾಸತ್ತ್ವಯೋಸ್ತದನುಪಪತ್ತೇಃ ಸಂವೃತೇಶ್ಚಾಽಽಶ್ರಯಾಭಾವಾದಸಂಭವಾತ್ತದಾಶ್ರಯತ್ವೇ ಚ ಶೂನ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಹಾನಾನ್ನಿರಾಶ್ರಯತ್ವೇ ಚಾಸಂವೃತಿತ್ವಾನ್ನಾಸ್ಮಾಭಿಸ್ತದ್ವಾದನಿರಾಸಾಯಾಽಽದರಃ ಕ್ರಿಯತೇ ತತ್ಸಿದ್ಧಂ ಬುದ್ಧ್ಯಾಷ್ವತಿರಿಕ್ತಂ ನಿತ್ಯಸಿದ್ಧಮತ್ಯಂತಶುದ್ಧಂ ಕೂಟಸ್ಥಮದ್ವಯಮಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ಭಾವಃ ॥ ೭ ॥
ಪ್ರಸಂಗಾದಾಗತಂ ಪರಪಕ್ಷಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ಶ್ರುತಿವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮೇವಾನುವರ್ತಯನ್ನುತ್ತರವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಏವಮಾತ್ಮಾ ದೇಹಭೇದೇಽಪಿ ವರ್ತಮಾನಂ ಜನ್ಮ ತ್ಯಜಂಜನ್ಮಾಂತರಂ ಚೋಪಾದದಾನಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಾನ್ಯತಿಕ್ರಾಮತೀತಿ ಶೇಷಃ । ಅತಃ ಸ್ವಪ್ರಜಾಗರಿತಸಂಚಾರಾದ್ದೇಹಾದ್ಯತಿರೇಕವದಿಹಲೋಕಪರಲೋಕಸಂಚಾರೋಕ್ತ್ಯಾಽಪಿ ತದತಿರೇಕಸ್ತಸ್ಯೋಚ್ಯತೇಽನಂತರವಾಕ್ಯೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಸ ವಾ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಯಾ ತತ್ಕಾರ್ಯವಿಷಯತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಪಾಪ್ಮಸಮವಾಯಿಭಿರಿತಿ ।
ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಪಾಪವಾಚಿತ್ವೇಽಪಿ ಕಾರ್ಯಸಾಮ್ಯಾದ್ಧರ್ಮೇಽಪಿ ವೃತ್ತಿಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಧರ್ಮಾಧರ್ಮೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತತ್ವೇನಾನುವದತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅವಸ್ಥಾದ್ವಯಸಂಚಾರಸ್ಯ ಲೋಕದ್ವಯಸಂಚಾರಂ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಇಹಲೋಕಪರಲೋಕಾನವರತಂ ಸಂಚರತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸಂಚರಣಪ್ರಕಾರಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಜನ್ಮೇತಿ ।
ಜನ್ಮನಾ ಕಾರ್ಯಕರಣಯೋರುಪಾದನಂ ಮರಣೇನ ಚ ತಯೋಸ್ತ್ಯಾಗಮವಿಚ್ಛೇದೇನ ಲಭಮಾನೋ ಮೋಕ್ಷಾದರ್ವಾಗನವರತಂ ಸಂಚರಂದುಃಖೀ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ ವಾ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಸಂಯೋಗೇತಿ ।
ಕಥಮೇತಾವತಾ ತೇಭ್ಯೋಽನ್ಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಸ್ವಾಭಾವಿಕಸ್ಯ ಹಿ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಸತಿ ಸ್ವಭಾವೇ ಕುತಃ ಸಂಯೋಗವಿಯೋಗೌ ವಹ್ನ್ಯೌಷ್ಣ್ಯಾದಿಷ್ವದರ್ಶನಾತ್ಕಾರ್ಯಕರಣಯೋಶ್ಚ ಸಂಯೋಗವಿಭಾಗವಶಾದಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವೇ ಸಿದ್ಧಮಾತ್ಮನಸ್ತದನ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೮ ॥
ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಂ ಶಂಕಾಮಾಹ —
ನನ್ವಿತಿ।
ಅವಸ್ಥಾದ್ವಯವಲ್ಲೋಕದ್ವಯಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವಪ್ನೇತಿ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಲೋಕದ್ವಯಪ್ರಸಿದ್ಧಿರತ ಆಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ।
ತತ್ರೋತ್ತರತ್ವೇನೋತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ।
ಸ್ಥಾನದ್ವಯಪ್ರಸಿದ್ಧಿದ್ಯೋತನಾರ್ಥೋ ವೈಶಬ್ದಃ ।
ಅವಧಾರಣಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ನೇತಿ।
ವೇದನಾ ಸುಖದುಃಖಾದಿಲಕ್ಷಣಾ ।
ಆಗಮಸ್ಯ ಪರಲೋಕಸಾಧಕತ್ವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ।
ಅವಧಾರಣಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ।
ತಸ್ಯ ಸ್ಥಾನಾಂತರತ್ವಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತಿ।
ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯ ಲೋಕದ್ವಯಾತಿರಿಕ್ತಸ್ಥಾನತ್ವಾಭಾವೇ ಕಥಂ ತೃತೀಯತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಕಥಮಿತಿ।
ತಸ್ಯ ಸಂಧ್ಯತ್ವಾನ್ನ ಸ್ಥಾನಾಂತರತ್ವಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ಸಂಧ್ಯಂ ತದಿತಿ।
ಸಂಧ್ಯತ್ವಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಇಹೇತಿ।
ಯತ್ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಾನಂ ತೃತೀಯಂ ಮನ್ಯಸೇ ತದಿಹಲೋಕಪರಲೋಕಯೋಃ ಸಂಧ್ಯಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅಸ್ಯ ಸಂಧ್ಯತ್ವಂ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ।
ಪೂರಣಪ್ರತ್ಯಯಶ್ರುತ್ಯಾ ಸ್ಥಾನಾಂತರತ್ವಮೇವ ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರಥಮಶ್ರುತಸಂಧ್ಯಶಬ್ದವಿರೋಧಾನ್ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ।
ಪರಲೋಕಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರಜಿಜ್ಞಾಸಯಾ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಮಿತಿ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಪ್ರಮಾಣಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ।
ಸ್ವಪ್ನಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಪರಲೋಕಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತದೇವೋತ್ತರವಾಕ್ಯೇನ ಸ್ಫುಟಯಿತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಮಿತಿ।
ಕಥಂಶಬ್ದಾರ್ಥಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ।
ಉತ್ತರವಾಕ್ಯಮುತ್ತರತ್ವೇನೋತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ।
ತತ್ರಾಥಶಬ್ದಮುಕ್ತಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥತಯಾ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತಿ।
ಉತ್ತರಭಾಗಮುತ್ತರತ್ವೇನ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಶೃಣ್ವಿತಿ।
ಯದುಕ್ತಂ ಕಿಮಾಶ್ರಯ ಇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಥಾಕ್ರಮ ಇತಿ।
ಯದುಕ್ತಂ ಕೇನ ವಿಧಿನೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಮಾಕ್ರಮಮಿತಿ।
ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಯಥಾಶ್ರುತಾರ್ಥತ್ವೇ ಸಂಭವತಿ ಕಿಮಿತಿ ಫಲವಿಷಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನತ್ವಿತಿ ।
ಸಾಕ್ಷಾದಾಗಮಾದೃತೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ಪಾಪ್ಮನಾಮೇವ ಸಾಕ್ಷಾದ್ದರ್ಶನಾಸಂಭವಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ಪುನರಾದ್ಯೇ ವಯಸಿ ಪಾಪ್ಮನಾಮಾನಂದಾನಾಂ ಚ ಸ್ವಪ್ನೇ ದರ್ಶನಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಜನ್ಮಾಂತರೇತಿ।
ಯದ್ಯಪಿ ಮಧ್ಯಮೇ ವಯಸಿ ಕರಣಪಾಟವಾದೈಹಿಕವಾಸನಯಾ ಸ್ವಪ್ನೋ ದೃಶ್ಯತೇ ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮಂತಿಮೇ ವಯಸಿ ಸ್ವಪ್ನದರ್ಶನಂ ತದಾಹ —
ಯಾನಿ ಚೇತಿ।
ಫಲಾನಾಂ ಕ್ಷುದ್ರತ್ವಮತ್ರ ಲೇಶತೋ ಭುಕ್ತತ್ವಮ್ ।ಯಾನೀತ್ಯುಪಕ್ರಮಾತ್ತಾನೀತ್ಯುಪಸಂಖ್ಯಾತವ್ಯಮ್ ।
ಐಹಿಕವಾಸನಾವಶಾದೈಹಿಕಾನಾಮೇವ ಪಾಪ್ಮನಾಮಾನಂದಾನಾಂ ಚ ಸ್ವಪ್ನೇ ದರ್ಶನಸಂಭವಾನ್ನ ಸ್ವಪ್ನಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಪರಲೋಕಸಾಧಕಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।
ಪರಿಹರತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಮಿಂದ್ರಾದಿಭಾವೋಽನನುಭೂತೋಽಪಿ ಭಾತಿ ತಥಾಽಪಿ ತದಪೂರ್ವಮೇವ ದರ್ಶನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಧಿಯಾ ಭಾವಿಜನ್ಮಭಾವಿನೋಽಪಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ದರ್ಶನಾತ್ಪ್ರಾಯೇಣೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ನ ಚ ತದಪೂರ್ವದರ್ಶನಮಪಿ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಮುತ್ಥಾನಪ್ರತ್ಯಯಬಾಧಾತ್ । ನ ಚೈವಂ ಸ್ವಪ್ನಧಿಯಾ ಭಾವಿಜನ್ಮಾಸಿದ್ಧಿರ್ಯಥಾಜ್ಞಾನಮರ್ಥಾಂಗೀಕಾರಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಪ್ರಮಾಣಫಲಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಸ ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯವಹಿತೇನ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯಾಽಽಕ್ಷಿಪತಿ —
ಯದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬಾಹ್ಯಜ್ಯೋತಿರಭಾವೇ ಸತ್ಯಯಂ ಪುರುಷಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತೋ ಯೇನ ಸಂಘಾತಾತಿರಿಕ್ತೇನಾಽಽತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಾ ಗಮನಾಗಮನಾದಿ ನಿರ್ವರ್ತಯತಿ ತದಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿರಸ್ತೀತಿ ಯದುಕ್ತಮಿತ್ಯನುವಾದಾರ್ಥಃ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಥಾನಾಭಾವಂ ವಕ್ತುಂ ವಿಶೇಷಣಾಭಾವಂ ತಾವದ್ದರ್ಶಯತಿ —
ತದೇವೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಾದಿಜ್ಯೋತಿರಭಾವವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಥಾನಂ ಯತ್ರೇತ್ಯುಕ್ತಂ ತದೇವ ಸ್ಥಾನಂ ನಾಸ್ತಿ ವಿಶೇಷಣಾಭಾವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಯಥೋಕ್ತಸ್ಥಾನಾಭಾವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಸಂಸೃಷ್ಟೋ ಬಾಹ್ಯೈರ್ಜ್ಯೋತಿರ್ಭಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ವ್ಯವಹಾರಭೂಮೌ ಬಾಹ್ಯಜ್ಯೋತಿರಭಾವಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉತ್ತರಗ್ರಂಥಮುತ್ತರತ್ವೇನಾವತಾರಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥೋಕ್ತಂ ಸರ್ವವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಂ ಸ್ವಯಂ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಮಿತ್ಯಾದಿ । ಆಹ ಸ್ವಪ್ನಂ ಪ್ರಸ್ತೌತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಉಪಾದಾನಶಬ್ದಃ ಪರಿಗ್ರಹವಿಷಯಃ ।
ಕಥಮಸ್ಯ ಸರ್ವಾವತ್ತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಸರ್ವಾವತ್ತ್ವಮಿತಿ ।
ಸಂಸರ್ಗಕಾರಣಭೂತಾಃ ಸಹಾಧ್ಯಾತ್ಮಾದಿಭಾಗೇನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಮುಪಾದಾನ ಇತ್ಯಸ್ಯೋತ್ತರಮುಕ್ತ್ವಾ ಕೇನ ವಿಧಾನೇತ್ಯಸ್ಯೋತ್ತರಮಾಹ —
ಸ್ವಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆಪಾದ್ಯ ಪ್ರಸ್ವಪಿತೀತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಂ ಪುನರಾತ್ಮನೋ ದೇಹವಿಹಂತೃತ್ವಂ ಜಾಗ್ರದ್ಧೇತುಕರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗೋಪರಮಣಾದ್ಧಿ ಸ ವಿಹನ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಜಾಗರಿತೇ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಿರ್ಮಾಣವಿಷಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ವಾಸನಾಮಯಮಿತಿ ।
ಯಥಾ ಮಾಯಾವೀ ಮಾಯಾಮಯಂ ದೇಹಂ ನಿರ್ಮಿಮೀತೇ ತದ್ವದಿತ್ಯಾಹ —
ಮಾಯಾಮಯಮಿವೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರಾತ್ಮನೋ ಯಥೋಕ್ತದೇಹನಿರ್ಮಾಣಕರ್ತೃತ್ವಂ ಕರ್ಮಕೃತತ್ವಾತ್ತನ್ನಿರ್ಮಾಣಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಿರ್ಮಾಣಮಪೀತಿ ।
ಸ್ವೇನ ಭಾಸೇತ್ಯತ್ರೇತ್ಥಂಭಾವೇ ತೃತೀಯಾ । ಕರಣೇ ತೃತೀಯಾಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಸಾ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರೇತಿ ಸ್ವಪ್ನೋಕ್ತಿಃ ಯಥೋಕ್ತಾಂತಃಕರಣವೃತ್ತೇರ್ವಿಷಯತ್ವೇನ ಪ್ರಕಾಶಮಾನತ್ವೇಽಪಿ ಸ್ವಭಾಸೇ ಭವತು ಕರಣತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಾ ತತ್ರೇತಿ ।
ಸ್ವೇನ ಜ್ಯೋತಿಷೇತಿ ಕರ್ತರಿ ತೃತೀಯಾ । ಸ್ವಶಬ್ದೋಽತ್ರಾಽಽತ್ಮವಿಷಯಃ ।
ಕೋಽಯಂ ಪ್ರಸ್ವಾಪೋ ನಾಮ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದೇವಮಿತಿ ।
ವಿವಿಕ್ತವಿಶೇಷಣಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಬಾಹ್ಯೇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿರಾತ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ವಾಸನಾಪರಿಗ್ರಹಸ್ಯ ಮನೋವೃತ್ತಿರೂಪಸ್ಯ ವಿಷಯತಯಾ ವಿಷಯಿತ್ವಾಭಾವಾದವಿರುದ್ಧಮಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಮಿತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಕುತೋ ವಾಸನೋಪಾದಾನಸ್ಯ ವಿಷಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಶ್ರುತಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಮಾತ್ರಾದಾನಸ್ಯ ವಿಷಯತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತದೇವ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನಾಽಽಹ —
ನತ್ವಿತಿ ।
ಯಥಾ ಸುಷುಪ್ತಿಕಾಲೇ ವ್ಯಕ್ತಸ್ಯ ವಿಷಯಸ್ಯಾಭಾವೇ ಸ್ವಯಂ ಜ್ಯೋತಿರಾತ್ಮಾ ದರ್ಶಯಿತುಂ ನ ಶಕ್ಯತೇ ತಥಾ ಸ್ವಪ್ನೇಽಪಿ ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ರ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಶ್ರುತ್ಯಾ ಮಾತ್ರಾದಾನಸ್ಯ ವಿಷಯತ್ವಂ ಪ್ರಕಾಶಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭವತು ಸ್ವಪ್ನೇ ವಾಸನಾದಾನಸ್ಯ ವಿಷಯತ್ವಂ ತಥಾಪಿ ಕಥಂ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿರಾತ್ಮಾ ಶಕ್ಯತೇ ವಿವಿಚ್ಯ ದರ್ಶಯಿತುಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದಾ ಪುನರಿತಿ ।
ಅವಭಾಸಯದವಭಾಸ್ಯಂ ವಾಸನಾತ್ಮಕಮಂತಃಕರಣಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸ್ವಪ್ನಾವಸ್ಥಾಯಾಮಾತ್ಮನೋಽವಭಾಸಕಾಂತರಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ॥ ೯ ॥
ಯದುಕ್ತಂ ಸ್ವಪ್ನೇ ಸ್ವಯಂ ಜ್ಯೋತಿರಾತ್ಮೇತಿ ತತ್ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣಾಽಽಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಅವಸ್ಥಾದ್ವಯೇ ವಿಶೇಷಾಭಾವಕೃತಂ ಚೋದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಜಾಗರಿತೇ ಹೀತಿ ।
ಮನಸ್ತು ಸ್ವಪ್ನೇ ಸದಪಿ ವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವವಿಘಾತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಉಕ್ತಂ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ಪ್ರತೀತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ನ ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಕುರ್ವನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ಶೃಣ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರತೀತಿಂ ಘಟಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ರಥಾದಿಸೃಷ್ಟಿಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಥಂ ಪುನರಿತಿ ।
ವಾಸನಾಮಯೀ ಸೃಷ್ಟಿಃ ಶ್ಲಿಷ್ಟೇತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ತದುಪಲಬ್ಧಿನಿಮಿತ್ತೇನೇತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ವಾಸನಾತ್ಮಿಕಾ ಮನೋವೃತ್ತಿರೇವೋಕ್ತಾ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ನತ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದುಪಲಬ್ಧಿವಾಸನೋಪಲಬ್ಧಿಸ್ತತ್ರ ಯತ್ಕರ್ಮನಿಮಿತ್ತಂ ತೇನ ಚೋದಿತಾ ಯೋದ್ಭೂತಾಂತಃಕರಣವೃತ್ತಿರ್ಗ್ರಾಹಕಾವಸ್ಥಾ ತದಾಶ್ರಯಂ ತದಾತ್ಮಕಂ ತದ್ವಾಸನಾರೂಪಂ ದೃಶ್ಯತ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ಕೇವಲಂ ಸಿಧ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಯಥಾ ಕೋಷಾದಸಿರ್ವಿವಿಕ್ತೋ ಭವತಿ ತಥಾ ದೃಶ್ಯಾಯಾ ಬುದ್ಧೇರ್ವಿವಿಕ್ತಮಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ಕೈವಲ್ಯಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಅಸಿರಿವೇತಿ ।
ತಥಾ ರಥಾದ್ಯಭಾವವದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಸುಖಾನ್ಯೇವ ವಿಶಿಷ್ಯಂತ ಇತಿ ವಿಶೇಷಾಃ ಸುಖಸಾಮಾನ್ಯಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ । ತಥೇತ್ಯಾನಂದಾದ್ಯಭಾವೋ ದೃಷ್ಟಾಂತಿತಃ । ಅಲ್ಪೀಯಾಂಸಿ ಸರಾಂಸಿ ಪಲ್ವಲಶಬ್ದೇನೋಚ್ಯಂತೇ । ಸ ಹಿ ಕರ್ತೇತ್ಯತ್ರ ಹಿ ಶಬ್ದಾರ್ಥೋ ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯುಕ್ತಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಸೃಜತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕುತೋಽಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಸಹಕಾರ್ಯಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದ್ವಾಸನೇತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ವೇಶಾಂತಾದಿಗ್ರಹಣಮ್ । ತದೀಯವಾಸನಾಧಾರಶ್ಚಿತ್ತಪರಿಣಾಮಸ್ತೇನೋದ್ಭವತಿ ಯತ್ಕರ್ಮ ತಸ್ಯ ಸೃಜ್ಯಮಾನನಿದಾನತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಮುಖ್ಯಂ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ನತ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರೇತಿ ಸ್ವಪ್ನೋಕ್ತಿಃ ।
ಸಾಧನಾಭಾವೇಽಪಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ಕ್ರಿಯಾ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ಕಾರಕಾಣ್ಯಪಿ ಭವಿಷ್ಯಂತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮಪಿ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಕಥಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯತ್ರ ತ್ವಿತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮಮನುಕೂಲಯತಿ —
ತದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಉಪಕ್ರಮೇ ಮುಖ್ಯಂ ಕರ್ತೃತ್ವಮಿಹ ತ್ವೌಪಚಾರಿಕಮಿತಿ ವಿಶೇಷಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಪರಮಾರ್ಥತಶ್ಚೈತನ್ಯಜ್ಯೋತಿಷೋ ವ್ಯಾಪಾರವದುಪಾಧ್ಯವಭಾಸಕತ್ವವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಸ್ವತೋ ನ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮೇಽಪಿ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನೋ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮೇ ಕರ್ತೃತ್ವಮೌಪಚಾರಿಕಮಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ಯದಿತಿ ।
ನ ಹಿ ಕರ್ತೇತ್ಯೌಪಚಾರಿಕಂ ಕರ್ತೃತ್ವಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಚೇತ್ತಸ್ಯ ಧ್ಯಾಯತೀವೇತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತತ್ವಾತ್ಪುನರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಅನುವಾದೇ ಪ್ರಯೋಜನಮಾಹ —
ಹೇತ್ವರ್ಥಮಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ರಥಾದಿಸೃಷ್ಟಾವಿತಿ ಶೇಷಃ ॥ ೧೦ ॥
ತದೇತೇ ಶ್ಲೋಕಾ ಭವಂತೀತ್ಯೇತತ್ಪ್ರತೀಕಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇತ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತೋಽರ್ಥಃ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಾದಿಃ । ಶಾರೀರಮಿತಿ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ವೃದ್ಧಿಃ ।
ಸ್ವಯಮಸುಪ್ತತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅಲುಪ್ತೇತಿ ।
ವ್ಯಾಖೇಯಂ ಪದಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸುಪ್ತಾನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಮನೂದ್ಯ ಪದಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಸುಪ್ತಾನಭಿಚಾಕಶೀತೀತಿ ॥ ೧೧ ॥
ತಥಾಶಬ್ದಃ ಸ್ವಪ್ನಗತವಿಶೇಷಸಮುಚ್ಚಯಾರ್ಥಃ । ಕಿಮಿತಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ಪ್ರಾಣೇನ ಶರೀರಮಾತ್ಮಾ ಪಾಲಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಬಹಿಶ್ಚರಿತ್ವೇತ್ಯಯುಕ್ತಂ ಶರೀರಸ್ಥಸ್ಯ ಸ್ವಪ್ನೋಪಲಂಭಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ತತ್ಸಂಬಂಧಾಭಾವಾದ್ಬಹಿಶ್ಚರಿತ್ವೇತ್ಯುಚ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ದೇಹಸ್ಥಸ್ಯೈವ ತದಸಂಬಂಧೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ತತ್ಸ್ಥ ಇತಿ ॥ ೧೨ ॥
ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಂ ವಿಶೇಷಾಂತರಮಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಉಚ್ಚಾವಚಂ ವಿಷಯೀಕೃತ್ಯ ತೇನ ತೇನಾಽಽತ್ಮನಾ ಸ್ವೇನೈವ ಸ್ವಯಂ ಗಮ್ಯಮಾನ ಇತಿ ಯಾವತ್ ॥ ೧೩ ॥
ಆರಾಮಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಗ್ರಾಮಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ತಮಿತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಕಷ್ಟಮಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟಿಗೋಚರಾಪನ್ನಮಪಿ ನ ಪಶ್ಯತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಷ್ಟಮಿತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಅಹೋ ಇತಿ ।
ಶ್ಲೋಕಾನಾಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ್ಯಂತೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದಾಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತಂ ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತೇಷಾಮಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ನೂನಮಿತಿ ।
ಇಂದ್ರಿಯಾಣ್ಯೇವ ದ್ವಾರಾಣ್ಯಸ್ಯೇತೀಂದ್ರಿಯದ್ವಾರೋ ಜಾಗ್ರದ್ದೇಹಸ್ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಥಾಽಪಿ ಸಹಸಾಽಸೌ ಬೋಧ್ಯತಾಂ ಕಾ ಹಾನಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸಹಸಾ ಬೋಧ್ಯಮಾನತ್ವಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾನಂತರವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇತದಾಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪುನರಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ದೋಷಪ್ರಸಂಗಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಕದಾಚಿದಿತಿ ।
ವ್ಯತ್ಯಾಸಪ್ರವೇಶಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಂ ದರ್ಶಯಂದುರ್ಭಿಷಜ್ಯಮಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತಾಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯ ಮತಾಂತರಮುತ್ಥಪಯತಿ —
ಸ್ವಪ್ನೋ ಭೂತ್ವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇತಿಶಬ್ದೋ ಯಸ್ಮಾದರ್ಥೇ ।
ತದೇವ ಮತಾಂತರಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಫಲಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಯದ್ಯೇವಮಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನೋ ಜಾಗರಿತದೇಶ ಇತ್ಯೇವಂ ಯದೀಷ್ಟಮತಶ್ಚ ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಃ ।
ಫಲಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಶೃಣ್ವಿತಿ ।
ಮತಾಂತರೋಪನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಸ್ವಮತವಿರೋಧಿತ್ವಮಾಹ —
ಇತ್ಯತ ಇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯ ಜಾಗ್ರದ್ದೇಶತ್ವಂ ದೂಷಯತಿ —
ತದಸದಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಜಾಗ್ರದ್ದೇಶತ್ವಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ಬಾಹ್ಯಜ್ಯೋತಿಷಃ ಸಂಭವೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ತದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಜ್ಯೋತಿರಭಾವೇಽಪಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ವ್ಯವಹಾರದರ್ಶನಾತ್ತತ್ರ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಮಾಕ್ಷೇಪ್ತೃಮಶಕ್ಯಮಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ವಿದ್ಯಾಯಾಮನುಕ್ತಾಯಾಂ ಸಹಸ್ರದಾನವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸ್ವಯಂ ಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯೋ ರೂಪಾಣ್ಯತಿಕ್ರಾಮತೀತ್ಯತ್ರ ಚ ಕಾರ್ಯಕರಣವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಮಾತ್ಮನೋ ದರ್ಶಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅತಿಕ್ರಾಮತೀತಿ ।
ಲೋಕದ್ವಯಸಂಚಾರವಶಾದುಕ್ತಮರ್ಥಮನುದ್ರವತಿ —
ಕ್ರಮೇಣೇತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದಸ್ತತ್ತದ್ದೇಹಾದಿವಿಷಯಃ ।
ಸ್ಥಾನದ್ವಯಸಂಚಾರವಶಾದುಕ್ತಮನುಭಾಷತೇ —
ತಥೇತಿ ।
ಇಹಲೋಕಪರಲೋಕಾಭ್ಯಾಮಿವೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಲೋಕದ್ವಯೇ ಸ್ಥಾನದ್ವಯೇ ಚ ಕ್ರಮಸಂಚಾರಪ್ರಯುಕ್ತಮರ್ಥಾಂತರಮಾಹ —
ತತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷೋ ದೇಹಾದಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಸ್ಯ ಜ್ಞಾಪಿತತ್ವಾದಿತ್ಯತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಕಾಮಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ನಿರ್ಣೀತತ್ವಾನ್ನಿರಾಕಾಂಕ್ಷತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ವಿಮೋಕ್ಷಶ್ಚೇತಿ ।
ಸಮ್ಯಗ್ಬೋಧಸ್ತದ್ಧೇತುರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ನನು ಸ ಏವ ಪ್ರಾಗುಕ್ತೋ ನಾಸೌ ವಕ್ತವ್ಯೋಽಸ್ತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದುಪಯೋಗೀತಿ ।
ಅಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಾತ್ಮಪ್ರತ್ಯಯೋಕ್ತಿಃ । ತಾದರ್ಥ್ಯಾತ್ಪದಾರ್ಥಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಶೇಷತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಬಹಿರ್ಭಾವಂ ದೂಷಯತಿ —
ತದೇಕದೇಶ ಏವೇತಿ ।
ಕಾಮಪ್ರಶ್ನೋ ನಾದ್ಯಾಪಿ ನಿರ್ಣೀತ ಇತ್ಯತ್ರೋತ್ತರವಾಕ್ಯಂ ಗಮಕಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಕಾಮಪ್ರಶ್ನಸ್ಯಾನಿರ್ಣೀತತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ತೇನಾಪೇಕ್ಷಿತೇನ ಹೇತುನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಮೋಕ್ಷಶಬ್ದಸ್ಯ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನವಿಷಯತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಪ್ರಾಪ್ತೌ ಗುರುಪ್ರಸಾದಾದಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತ್ವತ್ಪ್ರಸಾದಾದಿತಿ ।
ನನು ವಿಮೋಕ್ಷಪದಾರ್ಥೋ ನಿರ್ಣೀತೋಽನ್ಯಥಾ ಸಹಸ್ರದಾನಸ್ಯಾಽಽಕಸ್ಮಿಕತ್ವಪ್ರಸಂಗಾದತ ಆಹ —
ವಿಮೋಕ್ಷೇತಿ ॥ ೧೪ ॥
ಉತ್ತರಕಂಡಿಕಾಮವತಾರಯಿತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಯತ್ಪ್ರಸ್ತುತಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮನೈವೇತ್ಯಾದಿನಾ ಯದಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೌ ಪ್ರಸ್ತುತಂ ತದತ್ರಾಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವೃತ್ತಮರ್ಥಾಂತರಮನೂದ್ಯ ಚೋದ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಯತ್ತೂಕ್ತಮಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯುಂ ನಾತಿಕ್ರಾಮತೀತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಹೀತಿ ।
ಇಚ್ಛಾದ್ವೇಷಾದಿರಾದಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕುತೋ ಮೃತ್ಯುಂ ನಾತಿಕ್ರಮತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಕಾರಣಾದನ್ಯತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಯೋಗಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಕರ್ಮಣೋ ಹೀತಿ ।
ಅತಃ ಸ್ವಪ್ನಂ ಗತೋ ಮೃತ್ಯುಂ ಕರ್ಮಾಖ್ಯಂ ನಾತಿಕ್ರಾಮತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಮಾ ತರ್ಹಿ ಮೃತ್ಯೋರತಿಕ್ರಮೋಽಭೂತ್ಕೋ ದೋಷಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದಿ ಚೇತಿ ।
ಸ್ವಭಾವಾದಪಿ ಮೃತ್ಯೋರ್ವಿಮುಕ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಹಿ - ‘ ನ ಹಿ ಸ್ವಭಾವೋ ಭಾವನಾಂ ವ್ಯಾವರ್ತೇತೌಷ್ಣ್ಯದ್ರವೇಃ’ ಇತಿ ॥
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಮೋಕ್ಷೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಏಷಾ ಚ ಶಂಕಾ ಪ್ರಾಗೇವ ರಾಜ್ಞಾ ಕೃತೇತಿ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದ್ದಿದರ್ಶಯಿಷಯೇತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಮೃತ್ಯೋರತಿಕ್ರಮಣಂ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ವೈಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥತ್ವಮುಪೇತ್ಯ ಸಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಪ್ರಕೃತ ಇತಿ ।
ಏಷಶಬ್ದಮನೂದ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ಸಂಪ್ರದಾನೇ ಸ್ಥಿತ್ವಾ ಮೃತ್ಯುಮತಿಕ್ರಾಮತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸುಷುಪ್ತಸ್ಯ ಸಂಪ್ರಸಾದತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಜಾಗರಿತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ತೀರ್ಣೋ ಹೀತಿ ।
ಅಸ್ತು ಸಂಪ್ರಸಾದಃ ಸುಷುಪ್ತಂ ಸ್ಥಾನಂ ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯತ ಆಹ —
ಸ ವಾ ಇತಿ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತೇನ ಕ್ರಮೇಣ ಸಂಪ್ರಸಾದೇ ಸುಷುಪ್ತೇ ಸ್ಥಿತ್ವಾ ಸಂಪ್ರಸನ್ನಃ ಸನ್ಮೃತ್ಯುಮತಿಕ್ರಾಮತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಮುಪಪಾದಯಿತುಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಮಾಹ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ರತ್ವೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಕುರ್ವನ್ಪರಿಹರತಿ —
ಸ್ವಪ್ನಾದಿತಿ ।
ಪುಣ್ಯಪಾಪಶಬ್ದಯೋರ್ಯಥಾರ್ಥತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಅವೋಚಾಮೋಭಯಾನ್ಪಾಪ್ಮನ ಆನಂದಾಂಶ್ಚ ಪಶ್ಯತೀತ್ಯತ್ರೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪುಣ್ಯಪಾಪಯೋರ್ದಶನಮೇವ ನ ಕರಣಮಿತ್ಯತ್ರ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತದ್ದ್ರಷ್ಟುರಪಿ ತದನುಬಂಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾತಿಪ್ರಸಂಗಾನ್ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯೋ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪುಣ್ಯಪಾಪಾಭ್ಯಾಮಾತ್ಮನೋಽಸಂಸ್ಪರ್ಶೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯೋರತಿಕ್ರಮಣೇ ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತೋ ನೇತಿ ।
ಮೃತ್ಯೋರಸ್ವಭಾವತ್ವಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಮೃತ್ಯುಶ್ಚೇದಿತಿ ।
ಇಷ್ಟಾಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಅನನ್ವಾಗತವಾಕ್ಯಾದಸಂಗವಾಕ್ಯಶ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮೋಕ್ಷಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾದಪಿ ಮೃತ್ಯೋರಸ್ವಭಾವತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸ್ವಭಾವಶ್ಚೇದಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಮೃತ್ಯುಃ ಸ್ವಭಾವೋ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಅಭಾವಾದಿತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ತಸ್ಯಾಃ ಸ್ವಭಾವತ್ವೇ ಲಬ್ಧಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಮೃತ್ಯುಮೇವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಪುಣ್ಯಪಾಪಾಭ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ಮೃತ್ಯೋಃ ಸ್ವಭಾವತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ಜಾಗ್ರದವಸ್ಥಾಯಾಂ ಕರ್ತೃತ್ವಮಾತ್ಮನಃ ಸ್ವಭಾವಸ್ತಥಾ ಚ ನಿಯಮೇನ ತಸ್ಯ ಮೃತ್ಯೋರತಿಕ್ರಮೋ ನ ಸಿಧ್ಯತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಔಪಾಧಿಕತ್ವಾತ್ಕರ್ತೃತ್ವಸ್ಯ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಾಭಾವಾದಾತ್ಮನೋ ಮೃತ್ಯೋರತಿಕ್ರಮಃ ಸಂಭವತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ।
ಕಥಮೌಪಾಧಿಕತ್ವಂ ಕರ್ತೃತ್ವಸ್ಯ ಸಿದ್ಧವದುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಧ್ಯಾಯತೀವೇತ್ಯಾದೌ ಸಾದೃಶ್ಯವಾಚಕಾದಿವಶಬ್ದಾದೌಪಾಧಿಕತ್ವಂ ಕರ್ತೃತ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಾಗೇವ ದರ್ಶಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜಾಗರಿತೇಽಪಿ ಕರ್ತೃತ್ವಸ್ಯ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಮೃತ್ಯೋಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಾಶಂಕಾಭಾವಕೃತಂ ಫಲಮಾಹ —
ಅನಿರ್ಮೋಕ್ಷತಾ ವೇತಿ ।
ವಾಶಬ್ದೋ ನಞನುಕರ್ಷಣಾರ್ಥಃ ।
ಪುಣ್ಯಂ ಚ ಪಾಪಂ ಚೇತ್ಯೇತದಂತಂ ವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಾದ್ವ್ಯುತ್ಥಾಯ ಸುಷುಪ್ತಿಮನುಭೂಯೋತ್ತರಕಾಲಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಸ್ಥಾನಾತ್ಸ್ಥಾನಾಂತರಪ್ರಾಪ್ತಾವಭ್ಯಾಸಂ ವಕ್ತುಂ ಪುನಃಶಬ್ದಃ ।
ಪ್ರತಿನ್ಯಾಯಮಿತ್ಯಸ್ಯಾವಯವಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಪುನರಿತಿ ।
ಸಂಪ್ರಸಾದಾದೂರ್ಧ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಜಾಗರಿತಾತ್ಸ್ವಪ್ನಂ ತತಃ ಸುಷುಪ್ತಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪೂರ್ವಗಮನಂ ತತೋ ವೈಪರೀತ್ಯೇನ ಸುಷುಪ್ತಾತ್ಸ್ವಪ್ನಂ ಜಾಗರಿತಂ ವಾ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಯದಾಗಮನಂ ಸ ಪ್ರತಿನ್ಯಾಯಃ । ತಮೇವ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಯಥಾಸ್ಥಾನಮಾದ್ರವತೀತ್ಯೇತದ್ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಾನಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಂ ಪಾತಯತಿ —
ಪ್ರತಿಯೋನೀತಿ ।
ಕಿಮರ್ಥಂ ಯಥಾಸ್ಥಾನಮಾಗಮನಂ ತದಾಹ —
ಸ್ವಪ್ನಾಯೇತಿ ।
ಸ ಯದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಮಾಶಂಕಾಮಾಹ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಮುತ್ತರತ್ವೇನಾವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅತ ಆಹೇತಿ ।
ಅನನುಬದ್ಧ ಇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನೈವೇತಿ ।
ಸ ಯದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಕ್ಷರಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯದಿ ಹೀತಿ ।
ತೇನಾಽಽತ್ಮನೇತಿ ಯಾವತ್ । ಸ್ವಪ್ನೇ ಕೃತಂ ಕರ್ಮ ಪುನಸ್ತೇನೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಅನುಬಂಧೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಸ್ವಪ್ನಾದಿತಿ ।
ಇಷ್ಟಾಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಕೃತೇನ ಕರ್ಮಣಾ ಜಾಗ್ರದವಸ್ಥಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯಾನ್ವಾಗತತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಯದುಚ್ಯತೇ ತನ್ನ ವ್ಯವಹಾರಭೂಮೌ ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ವಪ್ನದೃಷ್ಟೇನ ಜಾಗ್ರದ್ಗತಸ್ಯ ನ ಸಂಗತಿರಿತ್ಯತ್ರ ಸ್ವಾನುಭವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೇಽನುಭವೇ ಲೋಕಸ್ಯಾಪಿ ಸಂಮತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ಕರ್ತೃತ್ವಪ್ರತೀತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯಾಽಽಭಾಸತ್ವಾಚ್ಚ ನ ತತ್ರ ವಸ್ತುತೋಽಸ್ತಿ ಕ್ರಿಯೇತ್ಯಾಹ —
ಉತೇವೇತಿ ।
ತದಾಭಾಸತ್ವೇ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಆಖ್ಯಾತಾರಶ್ಚೇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯಾಽಽಭಾಸತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅನನ್ವಾಗತವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾರೂಪಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯಾಸಂಗವಾಕ್ಯಂ ಹೇತುರೂಪಮವತಾರಯಿತುಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಮಾಹ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಮೂರ್ತಸ್ಯ ಮೂರ್ತಾಂತರೇಣ ಸಂಯೋಗೇ ಕ್ರಿಯೋಪಲಂಭಾದಮೂರ್ತಸ್ಯ ತದಭಾವಾದಾತ್ಮನಶ್ಚಾಮೂರ್ತತ್ವೇನಾಸಂಯೋಗಾತ್ಕ್ರಿಯಾಯೋಗಾದಕರ್ತೃತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯುತ್ತರಂ ಹೇತುವಾಕ್ಯಾರ್ಥಕಥನಪೂರ್ವಕಂ ಕಥಯತಿ —
ಕಾರ್ಯಕರಣೈರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆತ್ಮನೋಽಸಂಗತ್ವೇನಾಕರ್ತೃತ್ವಮುಕ್ತಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಅತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾವತ್ತ್ವಾಭಾವೇ ಜನ್ಮಮರಣದಿರಾಹಿತ್ಯಂ ಕೌಟಸ್ಥ್ಯಂ ಫಲತೀತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕರ್ಮಪ್ರವಿವೇಕಮುಕ್ತಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತತ್ಪ್ರವಿವಿಕ್ತಾತ್ಮಜ್ಞಾನೇ ದಾರ್ಢ್ಯಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಸೋಽಹಮಿತಿ ।
ನೈರಾಕಾಂಕ್ಷ್ಯಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಸಹಸ್ರದಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮೋಕ್ಷೇತಿ।
ಕಾಮಪ್ರವಿವೇಕವಿಷಯನಿಯೋಗಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪುನರನುಕ್ರಾಮತಿ —
ಅತ ಊರ್ಧ್ವಮಿತಿ॥೧೫॥
ಉತ್ತರಕಂಡಿಕಾವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಂ ಶಂಕಾಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ।
ಪೂರ್ವಕಂಡಿಕಾ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭವತ್ವಕರ್ತೃತ್ವಹೇತುರಸಂಗತ್ವಂ ಕಿಂ ತಾವತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ -
ಉಕ್ತಂ ಚೇತಿ।
ಪೂರ್ವಂ ಶ್ಲೋಕೋಪನ್ಯಾಸದಶಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಕರ್ಮವಶಾತ್ಸ್ವಪ್ನಹೇತುಕರ್ಮಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ಕಾಮಕರ್ಮಸಂಬಂಧೇಽಪಿ ಕಿಮಿತಿ ನಾಸಂಗತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕಾಮಶ್ಚೇತಿ।
ಹೇತ್ವಸಿದ್ಧಿಂ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ತ್ವಿತಿ।
ನ ಚೇದ್ಧೇತೋರಸಿದ್ಧತ್ವಂ ತರ್ಹಿ ಕಥಂ ತತ್ಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಮಿತಿ।
ಹೇತುಸಮರ್ಥನಾರ್ಥಮುತ್ತರಗ್ರಂಥಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅಸಂಗ ಇತಿ।
ಪ್ರತಿಯೋನ್ಯಾದ್ರವತೀತ್ಯೇತದಂತಂ ಸರ್ವಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ಕರ್ತೃತ್ವಾಭಾವಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ಉಕ್ತಮಸಂಗತ್ವಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —
ಯದೀತಿ।
ಸಂಗವಾನಿತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ —
ಕಾಮೀತಿ।
ತತ್ಸಂಗಜೈಸ್ತತ್ರ ಸ್ವಪ್ನೇ ವಿಷಯವಿಶೇಷೇಷು ಕಾಮಾಖ್ಯಸಂಗವಶಾದುತ್ಪನ್ನೈರಪರಾಧೈರಿತಿ ಯಾವತ್ । ನ ತು ಲಿಪ್ಯತೇ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತವಿಧಾನಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಪ್ನಸೂಚಿತಾಶುಭಾಶಂಕಾನಿಬರ್ಹಣಾರ್ಥತ್ವಾದ್ವಸ್ತುವೃತ್ತಾನುಸಾರಿತ್ವಾಭಾವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ॥೧೬॥
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೀಕೃತ್ಯ ಜಾಗರಿತೇಽಪಿ ನಿರ್ಲೇಪತ್ವಮಾತ್ಮನೋ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯದಿನಾ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಜಾಗ್ರದವಸ್ಥಾಯಾಮುಕ್ತಮಕರ್ತೃತ್ವಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರ ಕಲ್ಪಿತಂ ಕರ್ತೃತ್ವಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಆತ್ಮನೈವೇತಿ ।
ಸ್ವತೋಽಕರ್ತೃತ್ವೇ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತಥಾಚೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾಲಿ —
ಬುದ್ಧ್ಯಾದೀತಿ ।
ಕರ್ತೃತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ನನ್ವೌಪಾಧಿಕಂ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಪೂರ್ವಮುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ತನ್ನಿರಾಕರಣೇ ಪೂರ್ವಾಪರವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯತ್ರಾಽಽಹ —
ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।
ಉಪಾಧಿನಿರಪೇಕ್ಷಃ ಕರ್ತೃತ್ವಾಭಾವ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತೇನೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಹೇತುಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ಲೇಪಾಭಾವೇ ಭಗವದ್ವಾಕ್ಯಮಪಿ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಅವಸ್ಥಾತ್ರಯೇಽಪ್ಯಸಂಗತ್ವಮನನ್ವಾಗತತ್ವಂ ಚಾಽಽತ್ಮನಃ ಸಿದ್ಧಂ ಚೇದ್ವಿಮೋಕ್ಷಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ನಿರ್ಣೀತತ್ವಾಜ್ಜನಕಸ್ಯ ನೈರಾಕಾಂಕ್ಷ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಯಥಾ ಮೋಕ್ಷೈಕದೇಶಸ್ಯ ಕರ್ಮವಿವೇಕಸ್ಯ ದರ್ಶಿತತ್ವಾತ್ಪೂರ್ವತ್ರ ಸಹಸ್ರದಾನಮುಕ್ತಂ ತಥಾಽಽತ್ರಾಪಿ ತದೇಕದೇಶಸ್ಯ ಕಾಮವಿವೇಕಸ್ಯ ದರ್ಶಿತತ್ವಾತ್ತದ್ದಾನಂ ನ ತು ಕಾಮಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ನಿರ್ಣೀತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯತೃತೀಯಕಂಡಿಕಯೋಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ತಥೇತ್ಯದಿನಾ ।
ಯಥಾ ಪ್ರಥಮಕಂಡಿಕಯಾ ಕರ್ಮವಿವೇಕಃ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಸ್ತಥೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಂಡಿಕಾತ್ರಿತಯಾರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯೋಪಸಂಹರತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅವಸ್ಥಾತ್ರಯೇಽಪ್ಯಸಂಗತ್ವೇ ಕಿಂ ಸಿಧ್ಯತಿ ತದಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ಸ್ವಪ್ನಾಂತಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಪ್ರತಿಯೋನೀತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನಸ್ತಸ್ಯ ಸುಷುಪ್ತವಿಷಯತ್ವಮತ ಆಹ —
ದರ್ಶನವೃತ್ತೇರಿತಿ ।
ದರ್ಶನಂ ವಾಸನಾಮಯಂ ತಸ್ಯ ವೃತ್ತಿರ್ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಸ್ವಪ್ನೋ ದರ್ಶನವೃತ್ತಿಸ್ತಸ್ಯ ಸ್ವಪ್ನಶಬ್ದೇನೈವ ಸಿದ್ಧತ್ವಾದಂತಶಬ್ದವೈಯ್ಯರ್ಥ್ಯಾತ್ತಸ್ಯಾಂತೋ ಲಯೋ ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಸ್ವಪ್ನಾಂತಶಬ್ದೇನ ಸುಷುಪ್ತಗ್ರಹೇ ಸತ್ಯಂತಶಬ್ದೇನ ಸ್ವಪ್ನಸ್ಯ ವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯುಪಪತ್ತೇರತ್ರ ಸುಷುಪ್ತಸ್ಥಾನಮೇವ ಸ್ವಪ್ನಾಂತಶಬ್ದಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯಶೇಷಾನುಗುಣ್ಯಮಾಹ —
ಏತಸ್ಮಾ ಇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಾಂತಶಬ್ದಸ್ಯ ಸ್ವಪ್ನೇ ಪ್ರಯೋಗದರ್ಶನಾದಿಹಾಪಿ ತಸ್ಯೈವ ತೇನ ಗ್ರಹಣಮಿತಿ ಪಕ್ಷಾಂತರಮುತ್ಥಾಪ್ಯಾಂಗೀಕರೋತಿ —
ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಿಷಾಧಯಿಷಿತಾರ್ಥಸಿದ್ಧೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ॥ ೧೭ ॥
ಕಂಡಿಕಾತ್ರಯೇಣ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮನುವದತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸ್ಥಾನತ್ರಯಸಂಚಾರಾದಸಿದ್ಧೋಽಸಂಗತ್ವಹೇತುರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಹೇತ್ವೋರ್ಹೇತುನಿರ್ಧಾರಣಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಸಪ್ರಯೋಜಕಾದ್ದೇಹದ್ವಯಾದ್ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ತು ದೂರನಿರಸ್ತಮಿತ್ಯೇವಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ಚೋದಿತೇ ಹೇತುಸಮರ್ಥನಾರ್ಥಂ ಮಹಾಮತ್ಸ್ಯವಾಕ್ಯಮಿತಿ ಸಂಗತಿಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಸಂಗತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಪೂರ್ವಮಪೀತಿ ।
ಯಥಾಪ್ರದರ್ಶಿತೋಽರ್ಥೋಽಸಂಗತ್ವಂ ಕಾರ್ಯಕರಣವಿನಿರ್ಮುಕ್ತತ್ವಂ ಚ ಅಹಾರ್ಯತ್ವಮಪ್ರಕಂಪ್ಯತ್ವಮ್ ।
ಸ್ವಚ್ಛಂದಚಾರಿತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಸಂಚರನ್ನಪೀತಿ ।
ಕಿಂ ಪುನರ್ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇ ಲಭ್ಯತೇ ತದಾಹ —
ದೃಷ್ಟಾಂತೇತಿ ॥ ೧೮ ॥
ಶ್ಯೇನವಾಕ್ಯಮವತಾರಯಿತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಪೂರ್ವಸಂದರ್ಭಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೇಹದ್ವಯೇನ ಸಪ್ರಯೋಜಕೇನ ವಸ್ತುತೋಽಸಂಬಂಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಸ್ವತ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತತ್ರ ಸಂಸಾರಿತ್ವಧೀರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಉಪಾಧೀತಿ ।
ಔಪಾಧಿಕಸ್ಯಾಪಿ ವಸ್ತುತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯನ್ಭೂಮಿಕಾಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸ್ಥಾನತ್ರಯಸಂಬಂಧಿತ್ವೇನ ವಿಪ್ರಕೀರ್ಣೇ ವಿಶ್ಲಿಷ್ಟಂ ರೂಪಮಸ್ಯೇತ್ಯಾತ್ಮಾ ತಥಾ । ಪಂಚೀಕೃತ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಸರ್ವಂ ವಿಶೇಷಣಮಾದಾಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಏಕತ್ರೇತಿ ವಾಕ್ಯೋಕ್ತಿಃ । ತತ್ರ ಹೇತುಂ ವದಂಜಾಗ್ರದ್ವಾಕ್ಯೇನ ವಿವಕ್ಷಿತಾತ್ಮೋಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸಸಂಗತ್ವಾದೇರ್ದೃಶ್ಯಮಾನರೂಪಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಅವಿದ್ಯಯೇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನವಾಕ್ಯೇ ವಿವಕ್ಷಿತಾತ್ಮಸಿದ್ಧಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವಪ್ನೇ ತ್ವಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಸುಷುಪ್ತವಾಕ್ಯೇ ತತ್ಸಿದ್ಧಿರ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಸುಷುಪ್ತೇ ಪುನರಿತಿ ।
ತತ್ರಾಪ್ಯವಿದ್ಯಾನಿರ್ಮೋಕೋ ನ ಪ್ರತಿಭಾತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಏವಂ ಪಾತನಿಕಾಂ ಕೃತ್ವಾ ಶ್ಯೇನವಾಕ್ಯಮಾದತ್ತೇ —
ಏಕವಾಕ್ಯತಯೇತಿ ।
ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯಾನಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕುತ್ರ ತರ್ಹಿ ಯಥೋಕ್ತಮಾತ್ಮರೂಪಂ ಪಂಚೀಕೃತ್ಯ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸುಷುಪ್ತೇ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರಾಭಯಮಿತ್ಯವಿದ್ಯಾರಾಹಿತ್ಯಮುಚ್ಯತೇ ಸಾ ಚ ಸುಷುಪ್ತೇ ಸ್ವರೂಪೇಣ ಸತ್ಯಪಿ ನಾಭಿವ್ಯಕ್ತಾ ಭಾತೀತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ಯಸ್ಮಾತ್ಸುಷುಪ್ತೇ ಯಥೋಕ್ತಮಾತ್ಮರೂಪಂ ವಕ್ಷ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಏವಂರೂಪಮಿತ್ಯೇತದೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ವಿಲಕ್ಷಣಮಿತಿ ।
ಕರ್ಯಕರಣವಿನಿರ್ಮುಕ್ತಂ ಕಾಮಕರ್ಮಾವಿದ್ಯಾರಹಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ಥಾನದ್ವಯಂ ಹಿತ್ವಾ ಕಥಂ ಸುಷುಪ್ತಂ ಪ್ರವೇಷ್ಟುಮಿಚ್ಛತೀತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಾದೌ ದುಃಖಾನುಭವಾತ್ತತ್ತ್ಯಾಗೇನ ಸುಷುಪ್ತಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತ್ಯಾಹ —
ಆಹೇತಿ ।
ಅಥೋತ್ತರಾ ಶ್ರುತಿಃ ಸ್ಥಾನಾಂತರಪ್ರಾಪ್ತಿಮಭಿಧತ್ತಾಂ ತಥಾಽಪಿ ಕಿಂ ದೃಷ್ಟಾಂತವಚನೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೃಷ್ಟಾಂತೇನೇತಿ ।
ಅಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಸುಷುಪ್ತಿರೂಪಸ್ಯೇತ್ಯೇತತ್ । ಸ ಏವಾರ್ಥಸ್ತತ್ರೇತಿ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಪರಮಾತ್ಮಾಕಾಶಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯಿತುಂ ಭೌತಿಕವಿಶೇಷಣಮ್ । ಮಹಾಕಾಯೋ ಮಂದವೇಗಃ ಶ್ಯೇನಃ ಸುಪರ್ಣಸ್ತು ವೇಗವಾನಲ್ಪವಿಗ್ರಹ ಇತಿ ಭೇದಃ । ಧಾರಣೇ ಸೌಕರ್ಯಂ ವಕ್ತುಂ ಸ್ವಯಮೇವೇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಸ್ವಪ್ನಜಾಗರಿತಯೋರವಸಾನಮಂತಮಜ್ಞಾತಂ ಬ್ರಹ್ಮ । ತಥಾ ನ ಕಂಚನ ಸ್ವಪ್ನಮಿತಿ ಸ್ವಪ್ನಜಾಗರಿತಯೋರವಿಶೇಷೇಣ ಸರ್ವಂ ದರ್ಶನಂ ನಿಷಿಧ್ಯತ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸ್ವಪ್ನವಿಶೇಷಣಾತ್ಸ್ವಪ್ನದರ್ಶನನಿಷೇಧೇಽಪಿ ಕುತೋ ಜಾಗ್ರದ್ದರ್ಶನಂ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಹ —
ಜಾಗರಿತೇಽಪೀತಿ ।
ಕಥಮಯಮಭಿಪ್ರಾಯಃ ಶ್ರುತೇರವಗತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಶೇಷಣಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಆಹೇತಿ ।
ಜಾಗರಿತಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಪ್ನತ್ವೇ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಯೋರ್ವಿವಕ್ಷಿತಮಂಶಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಂಯುಜ್ಯಮಾನಸ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸರ್ವಸಂಸಾರಧರ್ಮಾವಿಲಕ್ಷಣಮಿತಿ ವಿಶೇಷಣಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸರ್ವೇತಿ ॥ ೧೯ ॥
ಶ್ಯೇನವಾಕ್ಯೇನಾಽಽತ್ಮನಃ ಸೌಷುಪ್ತಂ ರೂಪಮುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ನಾಡೀಖಂಡಸ್ಯ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ಚೋದಯತಿ —
ಯದ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಪರಃ ಸನ್ನುಪಾಧಿರ್ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಃ ।
ಅಸಂಗತ್ವತಃ ಸ್ವತೋ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಸಂಬಂಧಾಸಂಭವಮುಪೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಯನ್ನಿಮಿತ್ತಂ ಚೇತಿ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತಾಭಿಪ್ರಾಯಮನೂದ್ಯ ಪೂರ್ವವಾದೀ ವಿಕಲ್ಪಯತಿ —
ತಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಆಗಂತುಕತ್ವಮಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಮ್ ।
ಆದ್ಯೇ ಮೋಕ್ಷಾನುಪಪತ್ತಿಂ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾಽಽಹ —
ಯದಿ ಚೇತಿ ।
ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ದ್ವಿತೀಯೋ ಮೋಕ್ಷೋಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಮಾ ಭೂದವಿದ್ಯಾಽಽತ್ಮಸ್ವಭಾವಸ್ತದ್ಧರ್ಮಸ್ತು ಸ್ಯಾದ್ಧರ್ಮ್ಯಂತರಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಕಥಂ ವೇತಿ ।
ತತ್ರೋತ್ತರತ್ವೇನೋತ್ತರಗ್ರಂಥಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಸರ್ವಾನರ್ಥೇತಿ ।
ತಾಸಾಂ ಪರಮಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಕಥಮನ್ನರಸಸ್ಯ ವರ್ಣವಿಶೇಷಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಾತೇತಿ ।
ಭುಕ್ತಸ್ಯಾನ್ನಸ್ಯ ಪರಿಣಾಮವಿಶೇಷೋ ವಾತಬಾಹುಲ್ಯೇ ನೀಲೋ ಭವತಿ ಪಿತ್ತಾಧಿಕ್ಯೇ ಪಿಂಗಲೋ ಜಾಯತೇ ಶ್ಲೇಶ್ಮಾತಿಶಯೇ ಶುಕ್ಲೋ ಭವತಿ ಪಿತ್ತಾಲ್ಪತ್ವೇ ಹರಿತಃ ಸಾಮ್ಯೇ ಚ ಧಾತೂನಾಂ ಲೋಹಿತ ಇತಿ ತೇಷಾಂ ಮಿಥಃ ಸಂಯೋಗವೈಷಮ್ಯಾತ್ತತ್ಸಾಮ್ಯಾಚ್ಚ ವಿಚಿತ್ರಾ ಬಹವಶ್ಚಾನ್ನರಸಾ ಭವಂತಿ ತದ್ವ್ಯಾಪ್ತಾನಾಂ ನಾಡೀನಾಮಪಿ ತಾದೃಶೋ ವರ್ಣೋ ಜಾಯತೇ ।
‘ ಅರುಣಾಃ ಶಿರಾ ವಾತವಹಾ ನೀಲಾಃ ಪಿತ್ತವಹಾಃ ಶಿರಾಃ ।
ಅಸೃಗ್ವಹಾಸ್ತು ರೋಹಿಣ್ಯೋ ಗೌರ್ಯಃ ಶ್ಲೇಷ್ಮವಹಾಃ ಶಿರಾಃ ॥’
ಇತಿ ಸೌಶ್ರುತೇ ದರ್ಶನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಾಡೀಸ್ವರೂಪಂ ನಿರೂಪ್ಯ ಯತ್ರ ಜಾಗರಿತೇ ಲಿಂಗಶರೀರಸ್ಯ ವೃತ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಾಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಏವಂವಿಧಾಸ್ವಿತ್ಯಸ್ಯೈವ ವಿವರಣಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮಾಸ್ವಿತ್ಯಾದಿ । ಪಂಚಭೂತಾನಿ ದಶೇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಪ್ರಾಣೋಽಂತಃಕರಣಮಿತಿ ಸಪ್ತದಶಕಮ್ ।
ಜಾಗರಿತೇ ಲಿಂಗಶರೀರಸ್ಯ ಸ್ಥಿತಿಮುಕ್ತ್ವಾ ಸ್ವಾಪ್ನೀಂ ತತ್ಸ್ಥಿತಿಮಾಹ —
ತಲ್ಲಿಂಗಮಿತಿ ।
ವಿವಕ್ಷಿತಾಂ ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಿತಿಮುಕ್ತ್ವಾ ಶ್ರುತ್ಯಕ್ಷರಾಣಿ ಯೋಜಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಪ್ನೇ ಧರ್ಮಾದಿನಿಮಿತ್ತವಶಾನ್ಮಿಥ್ಯೈವ ಲಿಂಗಂ ನಾನಾಕಾರಮವಭಾಸತೇ ತನ್ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಂ ಲಿಂಗಾನುಗತಮೂಲಾವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯತ್ವಾದವಿದ್ಯೇತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಸತೀತ್ಯಥಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಏವಂ ಸತೀತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ಸ್ವಪ್ನದರ್ಶನೇ ವಿಜ್ಞೇಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಇವಶಬ್ದರ್ಥಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತೋದಾಹರಣೇನ ಸಮುಚ್ಚಿತ್ಯೋದಹರಣಾಂತರಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಗರ್ತಾದಿಪತನಪ್ರತೀತೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ತಾದೃಶೀ ಹೀತಿ ।
ತಾದೃಶತ್ವಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಅತ್ಯಂತೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತವಾಸನಾಪ್ರಭವತ್ವಂ ಕಥಂ ಗರ್ತಪತನಾದೇರವಗತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದುಃಖೇತಿ ।
ಯದೇವೇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರರ್ಥಮಾಹ —
ಕಿಂ ಬಹುನೇತಿ ।
ಭಯಮಿತ್ಯಸ್ಯ ಭಯರೂಪಮಿತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ । ಭಯಂ ರೂಪ್ಯತೇ ಯೇನ ತತ್ಕಾರಣಂ ತಥಾ ।
ಹಸ್ತ್ಯದಿ ನಾಸ್ತಿ ಚೇತ್ಕಥಂ ಸ್ವಪ್ನೇ ಭಾತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಅಥ ಯತ್ರ ದೇವ ಇವೇತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ತತ್ರ ತಸ್ಯಾಃ ಫಲಮುಚ್ಯತ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಾತ್ಪರ್ಯೋಕ್ತ್ಯಾಽಥಶಬ್ದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಿದ್ಯಯಾ ವಿಷಯಸ್ವರೂಪೇ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವದನ್ಯತ್ರೇತ್ಯಾದೇರರ್ಥಮಾಹ —
ಕಿಂ ವಿಷಯೇತಿ ।
ಇವಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಾತ್ಸ್ವಪ್ನ ಏವೋಕ್ತ ಇತಿ ಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ದೇವತೇತಿ ।
ವಿದ್ಯೇತ್ಯುಪಾಸ್ತಿರುಕ್ತಾ । ಅಭಿಷಿಕ್ತೋ ರಾಜ್ಯಸ್ಥೋ ಜಗ್ರದವಸ್ಥಾಯಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅಹಮೇವೇದಮಿತ್ಯಾದ್ಯವತಾರಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಯಥಾಽವಿದ್ಯಾಯಾಮಪಕೃಷ್ಯಮಾಣಾಯಾಂ ಕಾರ್ಯಮುಕ್ತಂ ತದ್ವದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯದೇತಿ ಜಾಗರಿತೋಕ್ತಿಃ । ಇದಂ ಚೈತನ್ಯಮಹಮೇವ ಚಿನ್ಮಾತ್ರಂ ನ ತು ಮದತಿರೇಕೇಣಾಸ್ತಿ ತಸ್ಮಾದಹಂ ಸರ್ವಃ ಪೂರ್ಣೋಽಸ್ಮೀತಿ ಜಾನಾತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವಸ್ಯ ಪರಮತ್ವಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಯತ್ತ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ತೇನಾಽಽಕಾರೇಣಾವಿದ್ಯಾಽವಸ್ಥಿತೇತ್ಯಾಹ —
ತದವಸ್ಥೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಃ ಕಾರ್ಯಮಾಹ —
ತಯೇತಿ ।
ಸಮಸ್ತತ್ವಂ ಪೂರ್ಣತ್ವಮ್ । ಅನಂತರತ್ವಮೇಕರಸತ್ವಮ್ । ಅಬಾಹ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ತ್ವಮ್ । ಯೋಽಯಂ ಯಥೋಕ್ತೋ ಲೋಕಃ ಸೋಽಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನೋ ಲೋಕಾನ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾನಪೇಕ್ಷ್ಯ ಪರಮ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಮೋಕ್ಷೋ ವಿದ್ಯಾಫಲಮಿತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಫಲವದವಿದ್ಯಾಫಲಮಪಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮಿತ್ಯುಕ್ತಮನುವದತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಫಲಮವಿದ್ಯಾಫಲಂ ಚೇತ್ಯುಕ್ತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತೇ ಏತೇ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಫಲದ್ವಯಂ ವಿಭಜತೇ —
ವಿದ್ಯಯೇತಿ ।
ಅಸರ್ವೋ ಭವತೀತ್ಯೇತತ್ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಅನ್ಯತ ಇತಿ ।
ಪ್ರವಿಭಾಗಫಲಮಾಹ —
ಯತ ಇತಿ ।
ವಿರೋಧಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ವಿರುದ್ಧತ್ವಾದಿತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಅಸರ್ವೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚೇತ್ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಫಲತ್ವಂ ತದಾ ತಸ್ಯ ಭಿನ್ನತ್ವಾದೇವ ಯಥೋಕ್ತಂ ವಿರೋಧಾದಿ ದುರ್ವಾರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಸಮಸ್ತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ನನ್ವವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸತತ್ತ್ವಂ ನಿರೂಪಯಿತುಮಾರಬ್ಧಂ ನ ಚ ತದದ್ಯಾಪಿ ದರ್ಶಿತಂ ತಥಾ ಚ ಕಿಂ ಕೃತಂ ಸ್ಯಾದತ ಆಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಕಾರ್ಯವಶಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಇದಂಶಬ್ದಾರ್ಥಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಸರ್ವಾತ್ಮನಾಮಿತಿ ।
ಗ್ರಾಹಕತ್ವಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಆತ್ಮನ ಇತಿ ।
ವಸ್ತ್ವಂತರೋಪಸ್ಥಿತಿಫಲಮಾಹ —
ತತ ಇತಿ ।
ಕಾಮಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಮಾಹ —
ಯತ ಇತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾತಃ ಫಲಂ ಲಭತೇ ತದ್ಭೋಗಕಾಲೇ ಚ ರಾಗಾದಿನಾ ಕ್ರಿಯಾಮಾದಧಾತೀತ್ಯವಿಚ್ಛಿನ್ನಃ ಸಂಸಾರಸ್ತದ್ಯಾವನ್ನ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಂ ತಾವನ್ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನನಿದಾನಮವಿದ್ಯಾ ದುರ್ವಾರೇತ್ಯಾಹ —
ತತ ಇತಿ ।
ಭೇದದರ್ಶನನಿದಾನಮವಿದ್ಯೇತ್ಯವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರೇ ವೃತ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ತತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂ ಚೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಽಽತ್ಮನಃ ಸ್ವಭಾವೋ ನ ವೇತಿ ವಿಚಾರೇ ಕಿಂ ನಿರ್ಣೀತಂ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಇದಮಿತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಫಲತ್ವಮಸ್ತಿ ತತೋ ವೈಪರೀತ್ಯೇನ ವಿದ್ಯಯಾಃ ಕಾರ್ಯಮುಕ್ತಂ ಸ ಚ ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವೋ ದರ್ಶಿತ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ನಿರ್ಣೀತಮರ್ಥಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸಾ ಚೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನೇ ಸತ್ಯವಿದ್ಯಾನಿವೃತ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ವಾಕ್ಯಶೇಷಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾ ನಾಽಽತ್ಮನಃ ಸ್ವಭಾವೋ ನಿವರ್ತ್ಯತ್ವಾದ್ರಜ್ಜುಸರ್ಪವದಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನಿವರ್ತ್ಯತ್ವೇಽಪ್ಯಾತ್ಮಸ್ವಭಾವತ್ವೇ ಕಾ ಹಾನಿರಿತ್ಯಾಶಙ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥ ೨೦ ॥
ತದ್ವಾ ಅಸ್ಯೈತದಿತ್ಯನಂತರವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಇದಾನೀಮಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಯೋಸ್ತಫಲಯೋಶ್ಚ ಪ್ರದರ್ಶನಾನಂತರಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಮೋಕ್ಷಮೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ಪದದ್ವಯಸ್ಯಾನ್ವಯಂ ದರ್ಶಯನ್ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಯತ್ರೇತ್ಯಂತಶಬ್ದಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಚ್ಯತೇ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ಪದದ್ವಯಮನೂದ್ಯ ವೈಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥತ್ವಂ ಮನ್ವಾನೋ ರೂಪಶಬ್ದೇನ ಷಷ್ಠ್ಯಾಃ ಸಂಬಂಧಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತದಿತಿ ।
ಅತಿಚ್ಛಂದಮಿತಿ ಪ್ರಯೋಗೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ರೂಪಪರತ್ವಾದಿತಿ ।
ಕಥಮತಿಚ್ಛಂದಮಿತ್ಯಾತ್ಮರೂಪಂ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಛಂದ ಇತಿ ।
ಛಂದಃಶಬ್ದಸ್ಯ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾದಿಚ್ಛಂದೋವಿಷಯಸ್ಯ ಕಥಂ ಕಾಮವಿಷಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯೋಽಸಾವಿತಿ ।
ಗಾಯತ್ರ್ಯಾದಿವಿಷಯತ್ವಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಛಂದಃಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಾಮವಿಷಯತ್ವಮತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಯದ್ಯಾತ್ಮರೂಪಂ ಕಾಮವರ್ಜಿತಮಿತ್ಯೇತದತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಕಿಮಿತಿ ತರ್ಹಿ ದೈರ್ಘ್ಯಂ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಧರ್ಮತ್ವಂ ಛಾಂದಸತ್ವಮ್ ।
ವೃದ್ಧವ್ಯವಹಾಮಂತರೇಣ ಕಾಮವಾಚಿತ್ವಂ ಛಂದಃಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸ್ತಿ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕಾಮವಚನತ್ವೇ ಸತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಯದ್ರೂಪಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ತಥಾ ಕಾಮವರ್ಜಿತತ್ವವದಿತ್ಯೇತತ್ ।
ನನ್ವತ್ರಾಧರ್ಮವರ್ಜಿತತ್ವಮೇವ ಪ್ರತೀಯತೇ ನ ಧರ್ಮವರ್ಜಿತತ್ವಂ ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯಾಧರ್ಮಮಾತ್ರವಚನತ್ವಾದತ ಆಹ —
ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದೇನೇತಿ ।
ಉಪಕ್ರಮಾನುಸಾರೇಣ ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯೋಭಯವಿಷಯತ್ವೇ ವಿಶೇಷಣಮನೂದ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಅಪಹತೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಕಾರ್ಯಮೇವಾವಿದ್ಯಾಯಾ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ನೇತ್ಯಾಹ —
ತತ್ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದರ್ಥೇ ತಚ್ಛಬ್ದಃ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಯದೇತದಿತಿ ।
ಕೂರ್ಚಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತೇಽಪೀದಂ ರೂಪಮುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಇದಂ ಚೇತಿ ।
ಆಗಮವಶಾತ್ತತ್ರೋಕ್ತಂ ಚೇತ್ಕಿಮಿತ್ಯತ್ರ ಪುನರುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।
ಸವಿಶೇಷತ್ವಂ ಚೇದಾತ್ಮತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾದಿಸ್ತರ್ಕಃ ।
ಆಗಮಸಿದ್ಧೇ ಕಿಂ ತರ್ಕೋಪನ್ಯಾಸೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದರ್ಶಿತೇತಿ ।
ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಸಂಗತಿಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಮನುದ್ರವತಿ —
ಅಯಮಿತಿ ।
ಅನನ್ವಾಗತವಾಕ್ಯೇ ಚಾಽಽತ್ಮನಶ್ಚೇತನತ್ವಮುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸ ಯದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸದಾ ಚೈತನ್ಯಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಂ ಸ್ವರೂಪಂ ನ ಕೇವಲಮುಕ್ತಾದಾಗಮಾದೇವ ಸಿದ್ಧಂ ಕಿಂತು ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾದನುಮಾನಾಚ್ಚ ಸ್ಥಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸ್ಥಿತಂ ಚೇತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯ ಸಂಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಕಾಮಶ್ಚೋದಯತಿ —
ಸ ಯದೀತಿ ।
ಅತ್ರೇತಿ ಸುಷುಪ್ತಿರುಕ್ತಾ ।
ಚೈತನ್ಯಸ್ವಭಾವಸ್ಯೈವ ಸುಷುಪ್ತೇ ವಿಶೇಷಜ್ಞಾನಾಭಾವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಸುಷುಪ್ತಿಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಅಜ್ಞಾನಂ ವಿಶೇಷಜ್ಞಾನಾಭಾವಃ ।
ಕೋಽಸಾವಜ್ಞಾನಹೇತುಸ್ತಮಾಹ —
ಏಕತ್ವಮಿತಿ ।
ಜೀವಸ್ಯ ಪರೇಣಾಽಽತ್ಮನಾ ಯದೇಕತ್ವಂ ತತ್ಕಥಂ ಸುಷುಪ್ತೇ ವಿಶೇಷಜ್ಞಾನಾಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ತಸ್ಮಿನ್ಸತ್ಯಪಿ ಚೈತನ್ಯಸ್ವಭಾವಾನಿವೃತ್ತೇರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯಮುತ್ತರತ್ವೇನೋತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ತತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಭಾಗಮಾಚಷ್ಟೇ —
ದೃಷ್ಟಾಂತೇನೇತಿ ।
ಏಕತ್ವಕೃತೋ ವಿಶೇಷಜ್ಞಾನಾಭಾವೋ ವಿವಕ್ಷಿತೋಽರ್ಥಃ ಪರಿಷ್ವಂಗಪ್ರಯುಕ್ತಸುಖಾಭಿನಿವೇಶಾದಜ್ಞಾನಂ ಕಿಮಿತಿ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮೇವ ತತ್ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಪರಿಷ್ವಕ್ತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಪರಿಷ್ವಂಗವತೋಽಪಿ ಸ್ವಭಾವವಿಪರಿಲೋಪಾಸಂಭವಾದ್ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಪರಿಷ್ವಂಗೇತಿ ।
ಸ್ತ್ರೀಪುಂಸಲಕ್ಷಣಯೋರ್ವ್ಯಾಮಿಶ್ರತ್ವಂ ಪರಿಷ್ವಂಗಸ್ತದುತ್ತರಕಾಲಂ ಸಂಭೋಗಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿರೇಕತ್ವಾಪತ್ತಿಸ್ತದ್ವಶಾದ್ವಿಶೇಷಾಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಮೇವೇತಿ ।
ಭೂತಮಾತ್ರಾಃ ಶರೀರೇಂದ್ರಿಯಲಕ್ಷಣಾಸ್ತಾಭಿಶ್ಚಿದಾತ್ಮನಸ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಧ್ಯಾಸಾತ್ತತ್ಪ್ರತಿಬಿಂಬೋ ಜಾತಸ್ತತೋ ವಿಭಕ್ತವದ್ಭಾತೀತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಸೈಂಧವೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ದೇಹಾದೌ ಪ್ರವೇಶಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ದರ್ಶಯತಿ —
ಜಲಾದಾವಿತಿ ।
ಉಪಸರ್ಗಬಲಲಬ್ಧಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಏಕೀಭೂತ ಇತಿ ।
ತಾದಾತ್ಮ್ಯಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯಿತುಂ ನಿರಂತರ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಪರಮಾತ್ಮಾಭೇದಪ್ರಯುಕ್ತಮನವಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮಾಹ —
ಸರ್ವಾತ್ಮೇತಿ ।
ಏವಂ ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಚೋದ್ಯಪರಿಹಾರಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೀತಿ ಯಾವತ್ । ಇಹೇತಿ ಸುಷುಪ್ತಿರುಚ್ಯತೇ । ಯಥಾ ಪರಿಷ್ವಕ್ತಯೋಃ ಸ್ತ್ರೀಪುಂಸಯೋರೇಕತ್ವಂ ಪುಂಸೋ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಾಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ತಥಾ ಪರೇಣಾಽಽತ್ಮನಾ ಸುಷುಪ್ತೇ ಜೀವಸ್ಯೈಕತ್ವಂ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಾಭಾವೇ ತಸ್ಯ ತತ್ರ ಕಾರಣಮುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯೇ ಶ್ರೌತಮರ್ಥಮಭಿಧಾಯಾಽಽರ್ಥಿಕಮರ್ಥಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕಿಂ ಪುನರ್ನಾನಾತ್ವೇ ಕಾರಣಮಿತಿ ತದಾಹ —
ನಾನಾತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮಥ ಯೋಽನ್ಯಾಮಿತ್ಯಾದಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮೇತಾವತಾ ಸುಷುಪ್ತೇ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಾಭಾವಸ್ಯಾಽಽಯಾತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನೇ ನಾನಾತ್ವಂ ತತ್ರ ಚಾವಿದ್ಯಾ ಕಾರಣಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಯದಾ ತದೇತಿ ಸುಷುಪ್ತಿರ್ವಿವಕ್ಷಿತಾ । ಪ್ರವಿವಿಕ್ತತ್ವಂ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಾವಿದ್ಯಾವಿರಹಿತತ್ವಮ್ । ಸರ್ವೇಣ ಪೂರ್ಣೇನ ಪರಮಾತ್ಮನಾ ಸಹೇತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮಾ ಷಷ್ಠ್ಯೋಚ್ಯತೇ ।
ಏಕತ್ವಫಲಮಾಹ —
ತತಶ್ಚೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮುಪಜೀವ್ಯಾಽಽಪ್ತಕಾಮವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆಪ್ತಕಾಮತ್ವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯಸ್ಮಾತ್ಸಮಸ್ತಮಿತಿ ।
ತದೇವ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —
ಯಸ್ಯ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಶೇಷಣಾಂತರಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಿಮನ್ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸುಷುಪ್ತೇರನ್ಯತ್ರಾಽಽತ್ಮನಃ ಸಕಾಶಾದನ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರವಿಭಕ್ತಾ ಇವ ಕಾಮ್ಯಮಾನಾಃ ಸುಷುಪ್ತಾವಾತ್ಮೈವ ಕಾಮಾಸ್ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮಕಾಮಮಾತ್ಮರೂಪಮಿತ್ಯೇತದ್ದೃಷ್ಟಾಂತೇನಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅವಸ್ಥಾದ್ವಯೇ ಖಲ್ವಾತ್ಮನಃ ಸಕಾಶಾದನ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರವಿಭಕ್ತಾ ಇವ ಕಾಮಾಃ ಕಾಮ್ಯಂತ ಇತಿ ಕಾಮಾಃ । ನ ಚೈವಂ ಸುಷುಪ್ತ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಮಾತ್ಮನಸ್ತೇ ಭಿದ್ಯಂತೇ ಕಿಂತು ಸುಷುಪ್ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮೈವ ಕಾಮಾ ಇತ್ಯಾತ್ಮಕಾಮಸ್ತದ್ರೂಪಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮೈವೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅನ್ಯತ್ವೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಸುಷುಪ್ತೇಽವಿದ್ಯಾ ವಿದ್ಯತೇ ತಥಾಽಪಿ ನ ಸಾಽಭಿವ್ಯಕ್ತಾಽಸ್ತೀತ್ಯನರ್ಥಪರಿಹಾರೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಕಾಮಾನಾಮಾತ್ಮಾಶ್ರಯತ್ವಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತಿಕ್ಷೇಪ್ತುಂ ತೃತೀಯಂ ವಿಶೇಷಣಮ್ । ಶೋಕಮಧ್ಯಂ ಶೋಕಸ್ಯಾಂತರಂ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಭೂತಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತರ್ಹಿ ಶೋಕವತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವಥೇತಿ ।
ಪಕ್ಷದ್ವಯೇಽಪಿ ಶೋಕಶೂನ್ಯಮಾತ್ಮರೂಪಮ್ । ನ ಹಿ ಶೋಕೋ ಯೇನಾಽಽತ್ಮವಾಂಸ್ತಸ್ಯ ಶೋಕವತ್ತ್ವಂ ಶೋಕಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಾಧೀನಸತ್ತಾಸ್ಫುರ್ತೇರಾತ್ಮಾತಿರೇಕೇಣಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೧ ॥
ಅತ್ರ ಪಿತೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮವತಾರಯಿತುಂ ವೃತ್ತಮನುದ್ರವತಿ —
ಪ್ರಕೃತ ಇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾದಿನಿರ್ಮೋಕೇ ಹೇತುದ್ವಯಮಾಹ —
ಅಸಂಗತ್ವಾದಿತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ನಾಽಽಗಂತುಕತ್ವಮವಿದ್ಯಾಯಾ ಯುಕ್ತಂ ತಥಾಽಪ್ಯಭಿವ್ಯಕ್ತಾ ಸಾಽನರ್ಥಹೇತುರಾಗಂತುಕೀತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯನಿರಸ್ಯಾಂ ಶಂಕಾಮನುವದತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕಾಮಾದಿವಿಮೋಕೇ ದರ್ಶಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸ್ವಭಾವಸ್ಯಾಪಾಯೋ ನ ಸಂಭವತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಹೇತುಮಾಹ
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಶಂಕೋತ್ತರತ್ವೇನ ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮನುಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸ್ವಯಮಿತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರಗ್ರಂಥಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಇತ್ಯೇತದಿತಿ ।
ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಸ್ಯ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಮೇತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಂ ಕಾಮಾದೇರಾಗಂತುಕತ್ವೋಕ್ತಿಪ್ರಸಂಗಾದಾಗತಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಕೃತಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಅತಿಚ್ಛಂದಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತಃ ಸ್ವರೂಪಚೈತನ್ಯವಶಾದ್ಯಥೋಕ್ತಾತ್ಮರೂಪಸ್ಯ ಸುಷುಪ್ತೇ ಗೃಹ್ಯಮಾಣತ್ವಮುತ್ಥಿತಸ್ಯ ಪರಾಮರ್ಶಾದವಧೇಯಮ್ ।
ಕಾಮಾದಿಸಂಬಂಧವದಾತ್ಮನಸ್ತದ್ರಹಿತಮಪಿ ರೂಪಂ ಕಲ್ಪಿತಮೇವೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇದೇತದಿತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಮರ್ಥಮುಕ್ತ್ವೋತ್ತರವಾಕ್ಯಸ್ಥಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಮಾಹ —
ಏತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಜನಕೋಽಪ್ಯತ್ರಾಪಿತಾ ಭವತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪಿತಾಽಪ್ಯತ್ರಾಪಿತಾ ಭವತೀತ್ಯುಪಪಾದಯತಿ —
ತಸ್ಯ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾಽಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ಪಿತಾ ಪುತ್ರಸ್ಯಾಪಿತಾ ಭವತಿ ತದ್ವದಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ನಾಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪಾದಕಃ ಶಬ್ದೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ತದೇವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಉಭಯೋರಿತಿ ।
ಸುಷುಪ್ತೇ ಕರ್ಮಾತಿಕ್ರಮೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಅಪಹತೇತಿ ।
ಪುನರ್ಲೋಕದೇವಶಬ್ದಾವನುವಾದಾರ್ಥೌ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಸಂಬಂಧಾಭಿಧಾಯಕಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಲಕ್ಷಣಾ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ಅಭಿಧಾಯಕತ್ವೇನ ಪ್ರಮಾಣತ್ವೇನ ಪ್ರಮೇಯತ್ವೇನ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತ್ರ ಸ್ತೇನೋಽಸ್ತೇನೋ ಭವತೀತ್ಯಾದ
“ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾಂ ಕ್ಷತ್ರಿಯಾತ್ಸೂತೋ ವೈಶ್ಯಾದ್ವೈದೇಹಕಸ್ತಥಾ ।
ಶೂದ್ರಾಜ್ಜಾತಸ್ತು ಚಾಂಡಾಲಃ ಸರ್ವಧರ್ಮಬಹಿಷ್ಕೃತಃ” (ಯಾ.ಸ್ಮೃ.೧-೯೩)
ಇತಿ ಸ್ಮೃತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಚಾಂಡಾಲೋ ನಾಮೇತಿ ।
’ಜಾತೋ ನಿಷಾದಾಚ್ಛೂದ್ರಾಯಾಂ ಜಾತ್ಯಾ ಭವತಿ ಪುಲ್ಕಸಃ’ । ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಃ ಶೂದ್ರಾಯಾಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಜ್ಜಾತೋ ನಿಷಾದಃ ಸ ಚ ಜಾತ್ಯಾ ಶೂದ್ರಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಕ್ಷತ್ರಿಯಾಯಾಂ ಜಾತಃ ಪುಲ್ಕಸೋ ಭವತೀತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮುಪೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಶೂದ್ರೇಣೈವೇತಿ ।
ಶ್ರಮಣಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ತಥಾ ಚಾಂಡಾಲವದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪರಿವ್ರಾಟ್ತಾಪಸಯೋರೇವ ಗ್ರಹಣಾತ್ತತ್ಕರ್ಮಾಯೋಗೇಽಪಿ ಸೌಷುಪ್ತಸ್ಯ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಾಂತರಕರ್ಮಯೋಗಂ ಶಂಕಿತ್ವಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।
ಅದಿಶಬ್ದೇನ ವಯೋವಸ್ಥಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಸೌಷುಪ್ತೇ ಪುರುಷೇ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಥಮನನ್ವಾಗತಮಿತಿ ನಪುಂಸಕಪ್ರಯೋಗಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ರೂಪಪರತ್ವಾದಿತಿ ।
ತತ್ಪರತ್ವೇ ಹೇತುಮನುಷಂಗಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಭಯಮಿತಿ ।
ಹೇತುವಾಕ್ಯಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಸ್ಮಾದತಿಚ್ಛಂದಾದಿವಾಕ್ಯೋಕ್ತಸ್ವಭಾವೋಽಯಮಾತ್ಮಾ ಸುಷುಪ್ತಿಕಾಲೇ ಹೃದಯನಿಷ್ಠಾನ್ಸರ್ವಾಂಛೋಕಾನತಿಕ್ರಾಮತಿ ತಸ್ಮಾದೇತದಾತ್ಮರೂಪಂ ಪುಣ್ಯಪಾಪಾಭ್ಯಾಮನನ್ವಾಗತಂ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶೋಕಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಾಮವಿಷಯತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಇಷ್ಟೇತಿ ।
ಕಥಂ ತಸ್ಯಾಃ ಶೋಕತ್ವಾಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇಷ್ಟಂ ಹೀತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಪರ್ಯಾಯತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅತ್ರೇತಿ ಸುಷುಪ್ತಿರುಚ್ಯತೇ । ಅತಃ ಸರ್ವಕಾಮಾತಿತೀರ್ಣತ್ವಾದಿತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಶೋಕಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಾಮವಿಷಯತ್ವಮುಪಪನ್ನಮೇವ ಕಿಂತು ಸಂನಿಧೇರಪಿ ಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಕಂಚನೇತಿ ।
ಶೋಕಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಾಮವಿಷಯತ್ವೇಽಪಿ ತದತ್ಯಯಮಾತ್ರಾತ್ಕಥಂ ಕರ್ಮಾತ್ಯಯಃ ಸ್ಯದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಾಮಶ್ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಶೇಷಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಹೀತಿ ।
ಕಾಮಸ್ಯ ಕರ್ಮಹೇತುತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಹೃದಯಸ್ಯ ಶೋಕಾನತಿಕ್ರಾಮತೀತ್ಯತ್ರ ಹೃದಯಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಹೃದಯಮಿತೀತಿ ।
ಮಾಂಸಪಿಂಡವಿಶೇಷವಿಷಯಂ ಹೃದಯಪದಂ ಕಥಂ ಬುದ್ಧಿಮಾಹೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾತ್ಸ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ತಥಾ ಮಂಚಾಃ ಕ್ರೋಶಂತೀತಿ ಮಂಚಕ್ರೋಶನಮುಚ್ಯಮಾನಂ ಮಂಚಸ್ಥಾನ್ಪುರುಷಾನುಪಚಾರಾದಾಹ ತಥಾ ಹೃದಯಸ್ಥತ್ವಾದ್ಬುದ್ಧೇರುಪಚಾರಬುದ್ಧಿಂ ಹೃದಯಶಬ್ದೋ ದರ್ಶಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಹೃದಯಶಬ್ದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ತಸ್ಯ ಸಂಬಂಧಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಹೃದಯಸ್ಯೇತಿ ।
ತಾನತಿಕ್ರಾಂತೋ ಭವತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಆತ್ಮಾಶ್ರಯಾಸ್ತೇ ನ ಬುದ್ಧಿಮಾಶ್ರಯಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬುದ್ಧೀತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಕೇಚಿದಾತ್ಮಾಶ್ರಯತ್ವಂ ತೇಷಾಂ ವದಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಭ್ರಾಂತಿವಶಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಭವತು ಕಾಮಾನಾಂ ಹೃದಯಾಶ್ರಿತತ್ವಂ ತಥಾಽಪಿ ತತ್ಸಂಬಂಧದ್ವಾರಾ ತದಾಶ್ರಯತ್ವಸಂಭವಾತ್ಕಥಮಾತ್ಮಾ ಸುಷುಪ್ತೇ ಕಾಮಾನತಿವರ್ತತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಹೃದಯೇತಿ ।
ತತ್ಸಂಬಂಧಾತೀತತ್ವೇ ಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಹೃದಯಕರಣೇತಿ ।
ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಪ್ರಸ್ಥಾನಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಯೇ ತ್ವಿತಿ ।
ಸತ್ಯೇವ ಹೃದಯೇ ತನ್ನಿಷ್ಠಾನಾಂ ಕಾಮಾದೀನಾಮಾತ್ಮನ್ಯುಪಶ್ಲೇಷೋ ನ ತನ್ನಿವೃತ್ತಾವಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಹೃದಯವಿಯೋಗೇಽಪೀತಿ ।
ತನ್ಮತೇ ಶ್ರುತಿವಿರೋಧಮಾಹ —
ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ಹೃದಯೇನ ಕರಣೇನೋತ್ಪಾದ್ಯತ್ವಾದಾತ್ಮವಿಕಾರಾಣಾಮಪಿ ಕಾಮಾದೀನಾಂ ಹೃದಯಸಂಬಂಧಸಂಭಾವಾನ್ನಾಽಽನರ್ಥಕ್ಯಂ ಶ್ರುತೀನಾಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಹೃದಯೇತಿ ।
ನ ಕಾಮಾದಿಸಂಬಂಧಮಾತ್ರಂ ಹೃದಯಸ್ಯ ಶ್ರುತ್ಯರ್ಥಃ ಕಿಂತ್ವಾಶ್ರಯಾಶ್ರಯಿತ್ವಂ ತಚ್ಚ ಕರಣತ್ವೇ ನ ಸ್ಯಾತ್ । ನ ಹಿ ಚಕ್ಷುರಾದ್ಯಾಶ್ರಯಂ ರೂಪಾದಿಜ್ಞಾನಂ ದೃಷ್ಟಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ಹೃದೀತಿ ।
ಚಕಾರಾದ್ವಚನಂ ನ ಸಮಂಜಸಮಿತಿ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ಪ್ರದೀಪಾಯತ್ತಂ ಘಟಜ್ಞಾನಮಿತಿ ವದಂತಃ ಕರಣಾಯತ್ತಮಾತ್ಮಾಶ್ರಿತಂ ಕಾಮಾದಿತಿ ತಸ್ಯ ತದಾಶ್ರಯತ್ವವಚನಮೌಪಚಾರಿಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮವಿಶುದ್ಧೇಶ್ಚೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚೇದಂ ಯಥಾರ್ಥಮೇವೇತ್ಯಾಹ —
ಧ್ಯಾಯತೀವೇತಿ ।
ಅನ್ಯಾರ್ಥಾಸಂಭವಾದ್ಬುಧ್ಯಾಶ್ರಯಣವಚನಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ದಕ್ಷಿಣೇನಾಕ್ಷ್ಣಾ ಪಶ್ಯತೀತ್ಯುಕ್ತೇ ವಾಮೇನ ನ ಪಶ್ಯತೀತಿವತ್ಪ್ರಮುಚ್ಯಂತೇ ಹೃದಿ ಶ್ರಿತಾ ಇತಿ ವಿಶೇಷಣಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಶಂಕತೇ —
ಕಾಮಾ ಯ ತಿ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ವಿಶೇಷಣಸ್ಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅತ್ರೇತಿ ಪ್ರಕೃತಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತಿಃ । ಆಶ್ರಯಾಂತರಂ ಬುದ್ಧ್ಯತಿರಿಕ್ತಮಾತ್ಮಾಖ್ಯಮ್ ।
ಬುದ್ಧ್ಯನಾಶ್ರಿತಾಃ ಕಾಮಾ ಏವ ನ ಸಂತಿ ಯದಪೇಕ್ಷಯಾ ಹೃದಯಾಶ್ರಯತ್ವವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯೇ ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರತಿಪಕ್ಷತೋ ವಿಷಯದೋಷದರ್ಶನಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಾಮಾನಾಂ ವರ್ತಮಾನತ್ವನಿಯಮಾಭಾವಾದ್ಭೂತಭವಿಷ್ಯತಾಮಪಿ ಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಹೃದಯಾನಾಶ್ರಿತಭೂತಭವಿಷ್ಯತ್ಕಾಮಸಂಭವೇಽಪಿ ಸರ್ವಕಾಮನಿವೃತ್ತೇರ್ವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಾದ್ವರ್ತಮಾನವಿಶೇಷಣಮನರ್ಥಕಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ಅತೀತಾನಾಗತಕಾಮಾಭಾವಃ ಸಂಭವತಿ ಸ್ವತಃ ಸಿದ್ಧೋ ನ ತನ್ನಿವೃತ್ತೌ ಯತ್ನೋಽಪೇಕ್ಷ್ಯತೇ ಶುದ್ಧಾತ್ಮದಿದೃಕ್ಷುಣಾ ತು ಮುಮುಕ್ಷುಣಾ ವರ್ತಮಾನಕಾಮನಿರಾಸೇ ಯತ್ನಾಧಿಕ್ಯಮಾಧೇಯಮಿತಿ ಜ್ಞಾಪಯಿತುಂ ವರ್ತಮಾನಗ್ರಹಣಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ತೇಷ್ವಿತಿ ।
ಯದಿ ಯಥೋಕ್ತಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮನಾದೃತ್ಯಾಽಽತ್ಮಾಶ್ರಯತ್ವಮೇವ ಕಾಮಾನಾಮಾಶ್ರೀಯತೇ ತದಾಽಶ್ರುತಂ ಮೋಕ್ಷಾಸಂಭವೇನಾನಿಷ್ಟಂ ಚ ಕಲ್ಪಿತಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಇತರಥೇತಿ ।
ಅಶ್ರುತತ್ವಮಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನ ಕಂಚನೇತಿ ।
ಅರ್ಥಾದಾಶ್ರಯತ್ವಂ ಶ್ರುತಮೇವ ಕಾಮಾನಾಮಿತ್ಯೇತದ್ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಿಷೇಧೋ ಹಿ ಪ್ರಾಪ್ತಿಮಪೇಕ್ಷತೇ ನ ವಾಸ್ತವಂ ಕಾಮಾನಾಮಾತ್ಮಧರ್ಮತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ತಿಸ್ತು ಭ್ರಾಂತ್ಯಾಽಪಿ ಸಂಭವತಿ । ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮನೋ ವಸ್ತುತೋ ನ ಕಾಮಾದ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚಾಽಽತ್ಮನೋ ನ ಕಾಮಾದ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಸಂಗೇತಿ ।
ನನ್ವಸಂಗವಚನಮಾತ್ಮನಃ ಸಂಗಾಭಾವಂ ಸಾಧಯತ್ತಸ್ಯ ಕಾಮಿತ್ವೇ ನ ವಿರುಧ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಂಗಶ್ಚೇತಿ ।
ಕಾಮಶ್ಚ ಸಂಗಸ್ತತೋಽಸಿದ್ಧೋ ಹೇತುರತ್ರೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽತ್ಮನಿ ಕಾಮಾಶ್ರಯತ್ವಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ದೂಷಯತಿ —
ಆತ್ಮೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇಚ್ಛಾದಯಃ ಕ್ವಚಿದಾಶ್ರಿತಾ ಗುಣತ್ವಾದ್ರೂಪಾದಿವದಿತ್ಯನುಮಾನಾತ್ಪರಿಶೇಷಾತ್ಕಾಮಾದ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಮಾತ್ಮನಃ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ವೈಶೇಷಿಕಾದೀತಿ ।
ಶ್ರುತ್ಯವಷ್ಟಂಭೇನ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಬಾಧನಾಚ್ಚ ನಾಽಽತ್ಮಾಶ್ರಯತ್ವಂ ಕಾಮಾದೀನಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಾಮಾದೀನಾಮಿತಿ ।
ಸ್ಥಿತಂ ಚಾನುಮಾನಾದಿತಿ ಶೇಷಃ । ಯದ್ಯತ್ರ ಸಮವೇತಂ ತತ್ತೇನ ನ ದೃಶ್ಯತೇ । ಯಥಾ ಚಕ್ಷುರ್ಗತಂ ಕಾರ್ಷ್ಣ್ಯಂ ತೇನೈವ ಚಕ್ಷುಷಾ ನ ದೃಶ್ಯತೇ ತಥಾ ಕಾಮಾದೀನಾಮಾತ್ಮಸಮವಾಯಿತ್ವೇ ದೃಶ್ಯತ್ವಂ ನ ಸ್ಯಾದ್ದೃಶ್ಯತ್ವಬಲೇನೈವ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಂ ಸಾಧಿತಂ ತಥಾ ಚ ತದ್ಬಾಧೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮನುಮಾನಮಪಿ ಬಾಧ್ಯೇತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ಕಾಮಾದೀನಾಮಾತ್ಮದೃಶ್ಯತ್ವಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಸ್ವಪ್ನೇ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಸ್ಯೋಪದಿಷ್ಟತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಽಹ —
ದ್ರಷ್ಟುರಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ತೇಷಾಮಾತ್ಮಾಶ್ರಯತ್ವೇ ಕಾಽನುಪಪತ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದ್ಬಾಧಿತಮಿತಿ ।
ಯತ್ತು ಪರಮಾತ್ಮೈಕದೇಶಂ ಜೀವಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ತದಾಶ್ರಿತಂ ಕಾಮಾದಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಪರಸ್ಯೇತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಜಾತಂ ನಿರವಯವತ್ವಪ್ರತ್ಯಗೇಕತ್ವಾದಿ ತಸ್ಯ ಕಥಂ ಕೋಪಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಚ್ಚೇತಿ ।
ಚತುರ್ಥೇ ಚೇದ್ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಮತಂ ನಿರಸ್ತಂ ತರ್ಹಿ ಪುನರ್ನಿರಾಕರಣಮಕಿಂಚಿತ್ಕರಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮಹತೇತಿ ।
ಪರೇಣ ಸಹ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೋ ಯದೇಕತ್ವಂ ತಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅಂಶತ್ವಾದಿಕಲ್ಪನಾಯಾಮಪಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಸಿದ್ಧಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ಕಲ್ಪನಾಯಾಮಿತಿ ।
ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಕಲ್ಪನಾಯಾ ಹೇಯತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ॥ ೨೨ ॥
ಯದ್ವೈ ತನ್ನ ಪಶ್ಯತೀತ್ಯಾದೇಃ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸ್ತ್ರೀಪುಂಸಯೋರಿತಿ ।
ಚಕಾರಾದುಕ್ತಂ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಮಿತಿ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ಕಿಮಿದಂ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಮಿತಿ ತದಾಹ —
ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಂ ನಾಮೇತಿ ।
ಏವಂ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರವಾಕ್ಯವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಂ ಶಂಕಾಮಾಹ —
ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಭಾವತ್ಯಾಗಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ನ ಜಾನೀಯಾದಿತಿ ।
ತತ್ತ್ಯಾಗಾಭಾವೇ ಸುಷುಪ್ತೇ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನರಾಹಿತ್ಯಮಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆತ್ಮಾ ಚಿದ್ರೂಪೋಽಪಿ ಸುಷುಪ್ತೇ ವಿಶೇಷಂ ನ ಜಾನಾತಿ ಚೇತ್ಕಿಂ ದುಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಮಿತಿ ।
ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತಿ ।
ಉಭಯಂ ಚೈತನ್ಯಸ್ವಭಾವತ್ವಂ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನರಾಹಿತ್ಯಂ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಭಯಸ್ವೀಕಾರೇ ಶಂಕಿತಂ ವಿಪ್ರಷೇಧಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ಶ್ರುತ್ಯಾ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯದ್ವೈ ತದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಚೋದಿತಾರ್ಥಾನುವಾದಸ್ತತ್ಪರಿಹಾರಸ್ತು ಪಶ್ಯನ್ನಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಿತಿ ವಿಭಜತೇ —
ಯತ್ತತ್ರೇತಿ ।
ನ ಹೀತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯನಿರಸ್ಯಾಮಾಶಂಕಾಮಾಹ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಚಕ್ಷುರಾದಿವ್ಯಾಪಾರಾಭಾವೇಽಪಿ ಸುಷುಪ್ತೇ ದರ್ಶನಾದಿ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವ್ಯಾಪೃತೇಷ್ವಿತಿ ।
ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ತತ್ರಾಪಿ ಕರಣವ್ಯಾಪಾರೋ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅಯಮಿತಿ ಸುಷುಪ್ತಪುರುಷೋಕ್ತಿಃ ।
ನ ಪಶ್ಯತ್ಯೇವೇತಿ ನಿಯಮಂ ನಿಷೇಧತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಂ ವಕ್ತುಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಂ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ತತ್ರಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ಹೇತುವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅವಿನಾಶಿತ್ವಾದಿತ್ಯೇತದ್ವ್ಯಾಕುರ್ವಂದೃಷ್ಟೇರ್ವಿನಾಶಾಭಾವಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದ್ರಷ್ಟುರ್ದೃಷ್ಟಿರ್ನ ನಶ್ಯತೀತ್ಯತ್ರ ವಿರೋಧಂ ಚೋದಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ವಿಪ್ರತಿಷೇಧಮೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ದೃಷ್ಟಿಶ್ಚೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ವಚನಾದವಿನಾಶಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ತಸ್ಯಾಕಾರಕತ್ವಾನ್ನೈವಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ವಚನಸ್ಯೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಯತ್ಕೃತಕಂ ತದನಿತ್ಯಮಿತಿ ವ್ಯಾಪ್ತ್ಯನುಗೃಹೀತಾನುಮಾನವಿರೋಧಾದ್ವಚೋ ನ ಕಾರ್ಯನಿತ್ಯತ್ವಬೋಧಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿರೇವಾತ್ರ ದ್ರಷ್ಟೃಶಬ್ದಾರ್ಥೋ ನ ದೃಷ್ಟಿಕರ್ತಾ ತನ್ನ ವಿಪ್ರಷೇಧೋಽಸ್ತೀತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಯತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಾದಿಪ್ರಕಾಶಕತ್ವವದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಥೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇಽಪಿ ವಿಪ್ರತಿಪನ್ನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ದರ್ಶನೋಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯುಕ್ತಂ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ವಿಭಜತೇ —
ತಥೇತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ನಿತ್ಯದೃಷ್ಟಿತ್ವೇ ದೋಷಮಾಶಂಕತೇ —
ಗೌಣಮಿತಿ ।
ಗೌಣಸ್ಯ ಮುಖ್ಯಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾನ್ಮುಖ್ಯಸ್ಯ ಚಾನ್ಯಸ್ಯ ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಸ್ಯಾಭಾವಾನ್ಮೈವಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಾಮೇವೋಪಪತ್ತಿಮುಪದರ್ಶಯತಿ —
ಯದಿ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ಯಥಾ ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿತ್ವಮಂತರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ದರ್ಶನಪ್ರಕಾರಸ್ಯಾನ್ಯತ್ವಂ ಕ್ರಿಯಾತ್ಮತ್ವಮ್ । ತಸ್ಯ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯತ್ವಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಾಂತರಾನುಪಪತ್ತೌ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತದೇವಮೇವೇತಿ ।
ನಿತ್ಯದೃಷ್ಟಿತ್ವೇನೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಥಾಽಽತ್ಮನೋಽಪಿ ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಂ ನಿತ್ಯೇನೈವ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇನ ಚೈತನ್ಯಜ್ಯೋತಿಷಾ ಸಿಧ್ಯತಿ ತದೇವ ಚ ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಂ ಮುಖ್ಯಂ ದ್ರಷ್ಟೃತ್ವಾಂತರಾನುಪಪತ್ತೇರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಆತ್ಮನೋ ನಿತ್ಯದೃಷ್ಟಿಸ್ವಭಾವತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತೃಜಂತಂ ದೃಷ್ಟೃಶಬ್ದಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಅತ್ರಾಪ್ಯನಿತ್ಯಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃವಿಷಯಸ್ತೃಜಂತಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತೃಜಂತಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಸ್ಯಾನಿತ್ಯಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃವಿಷಯತ್ವಂ ವ್ಯಭಿಚರಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತಿ ।
ವೈಷಮ್ಯಾಶಂಕತೇ —
ಭವತ್ವಿತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಾದಿಷು ಸ್ವಾಭಾವಿಕಪ್ರಕಾಶೇನ ಪ್ರಕಾಶಯಿತೃತ್ವಮಸ್ತು ಕಾದಾಚಿತ್ಕಪ್ರಕಾಶೇನ ಪ್ರಕಾಶಯಿತೃತ್ವಸ್ಯ ತೇಷ್ವಸಂಭವಾನ್ನ ತ್ವಾತ್ಮನಿ ನಿತ್ಯಾ ದೃಷ್ಟಿರಸ್ತಿ ತನ್ಮಾನಾಭಾವಾತ್ । ತಥಾ ಚ ಕಾದಾಚಿತ್ಕದೃಷ್ಟ್ಯೈವ ತಸ್ಯ ದ್ರಷ್ಟೃತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತೀಚಶ್ಚಿದ್ರೂಪತ್ವಸ್ಯ ಶ್ರೌತತ್ವಾತ್ಕರ್ತೃತ್ವಂ ವಿನಾ ಪ್ರಕಾಶಯಿತೃತ್ವಮವಿಶಿಷ್ಟಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನ ದೃಷ್ಟೀತಿ ।
ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿರಾತ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಂ ಶಂಕತೇ —
ಪಶ್ಯಾಮೀತಿ ।
ದ್ವಿವಿಧೋಽನುಭವಸ್ತಸ್ಯ ಕೂಟಸ್ಥದೃಷ್ಟಿತ್ವಮನುಗೃಹ್ಣಾತಿ ಚಕ್ಷುರಾದಿವ್ಯಾಪಾರಭಾವಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಪಶ್ಯಾಮಿ ನ ಪಶ್ಯಾಮೀತಿ ಧಿಯೋರಾತ್ಮಸಾಕ್ಷಿಕತ್ವಾದಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನ ಕರಣೇತಿ ।
ಆತ್ಮದೃಷ್ಟೇರ್ನಿತ್ಯತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಉದ್ಧೃತೇತಿ ।
ಆತ್ಮದೃಷ್ಟೇರ್ನಿತ್ಯತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತನ್ನಿತ್ಯತ್ವೋಕ್ತಿಫಲಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದ್ವಿತೀಯಾದಿಪದಾನಾಂ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಾರ್ಥಭೇದಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯದ್ಧೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಾಭಾಸಮಂತಃಕರಣಂ ಯತ್ಪಶ್ಯೇದಿತಿ ವಿಶೇಷದರ್ಶನಕರಣಂ ಪ್ರಮಾತೃ ದ್ವಿತೀಯಂ ತಸ್ಮಾದನ್ಯಚ್ಚಕ್ಷುರಾದಿ ಪ್ರಮಾಣಂ ರೂಪಾದಿ ಚ ಪ್ರಮೇಯಂ ವಿಭಕ್ತಂ ತತ್ಸರ್ವಂ ಜಾಗ್ರತ್ಸ್ವಪ್ನಯೋರವಿದ್ಯಾಪ್ರತಿಪನ್ನಂ ಸುಷುಪ್ತಿಕಾಲೇ ಕಾರಣಮಾತ್ರತಾಂ ಗತಮಭಿವ್ಯಕ್ತಂ ನಾಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸುಷುಪ್ತೇ ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರಮಾತೃರೂಪಂ ನಾಸ್ತೀತ್ಯೇತದುಪಪಾದಯತಿ —
ಆತ್ಮನ ಇತಿ ।
ಪ್ರಮಾತೃರೂಪಂ ಪೃಥಙ್ನಾಸ್ತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕರಣವ್ಯಾಪಾರಕೃತಂ ವಿಷಯದರ್ಶನಮಾತ್ಮನಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದ್ರಷ್ಟುರಿತಿ ।
ಸುಷುಪ್ತಸ್ಯಾಪಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಯಂ ತ್ವಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪರೇಣೈಕೀಭಾವಫಲಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ವಿಷಯೇಂದ್ರಿಯಾಭಾವಕೃತಂ ಫಲಮಾಹ —
ತದಭಾವಾದಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ವಿಷಯಾದ್ಯಭಾವಾದ್ವಿಶೇಷದರ್ಶನಂ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ಸತ್ತ್ವಮೇವ ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಸತ್ತ್ವಾಧೀನಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕರಣಾದಿತಿ ।
ನನ್ವವಸ್ಥಾದ್ವಯೇ ವಿಶೇಷದರ್ಶನಮಾತ್ಮಕೃತಂ ಪ್ರತಿಭಾತಿ ತಸ್ಯ ಪ್ರಧಾನತ್ವಾದತ ಆಹ —
ಆತ್ಮಕೃತಮಿವೇತಿ ।
ನನ್ವಿತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಮಾತೃಕರಣವಿಷಯಕೃತತ್ವಾದ್ವಿಶೇಷದೃಷ್ಟೇಸ್ತೇಷಾಂ ಚ ಸುಷುಪ್ತಾಭಾವಾತ್ತತ್ಕಾರ್ಯಾಯಾ ವಿಶೇಷದೃಷ್ಟೇರಪಿ ತತ್ರಾಭಾವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ಕೃತಾ ಜಾಗರಾದಾವಾತ್ಮಕೃತತ್ವೇನ ಭ್ರಾಂತಿಪ್ರತಿಪನ್ನವಿಶೇಷದರ್ಶನಾಭಾವಪ್ರಯುಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೩ ॥
ಯದ್ವೈ ತನ್ನ ಪಶ್ಯತೀತ್ಯಾದಾವುಕ್ತನ್ಯಾಯಮುತ್ತರವಾಕ್ಯೇಷ್ವತಿದಿಶತಿ —
ಸಮಾನಮನ್ಯದಿತಿ ।
ಮನೋಬುದ್ಧ್ಯೋಃ ಸಾಧಾರಣಕರಣತ್ವಾತ್ಪೃಥಗ್ವ್ಯಾಪಾರಾಭಾವೇ ಕಥಂ ಪೃಥಙ್ನಿರ್ದೇಶಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮನನೇತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾನಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಸ್ವಸಿದ್ಧಾಂತಸ್ಫುಟೀಕರಣಾರ್ಥಂ ವಿಚಾರಯತಿ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಧರ್ಮಭೇದೋ ಧರ್ಮಾಣಾಂ ಸತಾಂ ಮಿಥೋ ಧರ್ಮಿಣಶ್ಚ ಭೇದೋಽಸ್ತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಧರ್ಮಸ್ಯ ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಪದಾರ್ಥಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪರೋಪಾಧಿನಿಮಿತ್ತಂ ಚಕ್ಷುರದ್ಯುಪಾಧಿಕೃತಮಿತ್ಯೇತತ್ । ಧರ್ಮಾನ್ಯತ್ವಂ ಧರ್ಮತ್ವಂ ಧರ್ಮಿಣೋ ಮಿಥೋಽನ್ಯತ್ವಂ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಮತೇನ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಗವಾದೀನಾಂ ಸಾವಯವತ್ವಾದ್ರೂಪಭೇದಸಂಭವಾದೇಕೇನ ರೂಪೇಣಾಭಿನ್ನತ್ವಂ ರೂಪಾಂತರೇಣ ಭಿನ್ನತ್ವಮಿತ್ಯುಭಯಥಾತ್ವೇಽಪಿ ನಿರವಯವೇಷ್ವಾತ್ಮಾದಿಷು ಕಥಮನೇಕರಸತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥಾ ಸ್ಥೂಲೇಷ್ವಿತಿ ।
ಏಕರೂಪತ್ವೇ ವಸ್ತುನೋ ದೃಷ್ಟಾಂತಾದೃಷ್ಟೇರ್ನಾನಾರೂಪತ್ವೇ ಗವಾದಿದೃಷ್ಟಾಂತದರ್ಶನಾತ್ತದೇವಾನುಮೇಯಮ್ । ವಿಮತಂ ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನಂ ವಸ್ತುತ್ವಾದ್ಗವಾದಿವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಗಗನಾದಿಷು ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನತ್ವಮನುಮೀಯತೇ ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮಾತ್ಮನಿ ತದನುಮಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಸ್ತುತ್ವಸ್ಯ ನಾನಾರೂಪತ್ವೇನಾವ್ಯಭಿಚಾರಾದಾತ್ಮನ್ಯಪಿ ಯಥೋಕ್ತಮನುಮಾನಂ ನಿರಂಕುಶಪ್ರಸರಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವತ್ರೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಾನುಮಾನಾನುಗ್ರಹಾದ್ಯದ್ವೈ ತದಿತ್ಯಾದೇರ್ಭಿನ್ನಾಭಿನ್ನೇ ವಸ್ತುನಿ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚೋಕ್ತಂ ವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಚೈತನ್ಯಾವಿನಾಶೇ ವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಚೇತ್ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಭೇದವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದಸ್ಯೇತಿ ।
ತದ್ಧಿ ಸುಷುಪ್ತ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಮುಪಾಧೇರಂತಃಕರಣಸ್ಯ ಚಕ್ಷುರಾದಿಭೇದಾಧೀನಪರಿಣಾಮವ್ಯಾಪಾರನಿವೃತ್ತೌ ಸತ್ಯಾಮುಪಾಧಿಭೇದಸ್ಯಾನುದ್ಭಾಸ್ಯಮಾನತ್ವಾತ್ತೇನ ಭಿನ್ನಮಿವಾನುಪಲಕ್ಷ್ಯಮಾಣಸ್ವಭಾವಂ ಯದ್ಯಪಿ ತಥಾಽಪಿ ಚಕ್ಷುರ್ದ್ವಾರೇಣ ಜಾಯಮಾನಾಯಾಂ ಬುದ್ಧಿವೃತ್ತೌ ವ್ಯಕ್ತಂ ಚೈತನ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಿಘ್ರಾಣದ್ವಾರೇಣ ಜಾತಾಯಾಂ ತಸ್ಯಾಂ ವ್ಯಕ್ತಂ ಘ್ರಾತಿರಿತ್ಯುಪಾಧಿಭೇದಾತ್ಪ್ರಾಪ್ತಭೇದಾನುವಾದೇನ ಚೈತನ್ಯಸ್ಯಾವಿನಾಶಿತ್ವೇ ವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತೇ ವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯೇ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಭೇದಕಲ್ಪನಾ ನ ಶ್ಲಿಷ್ಟೇತ್ಯಾಹ —
ಸೈಂಧವೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನಮಿತಿ ।
ನ ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಭೇದಕಲ್ಪನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಯಥಾ ಘಟಾಕಾಶೋ ಮಹಾಕಾಶ ಇತ್ಯೇಕಶಬ್ದವಿಷಯತ್ವಾದುಪಾಧಿಭೇದೇಽಪ್ಯಾಕಾಶಸ್ಯೈಕತ್ವಮಿಷ್ಟಂ ತಥೈಕಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತೇರೇಕತ್ವಂ ಚಿತ್ತೋಽಪಿ ಸ್ವೀಕರ್ತವ್ಯಂ ತತ್ಕುತೋ ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಭೇದಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತೇಶ್ಚೇತಿ ।
ತಾಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಲೌಕಿಕೀ ಚೇತಿ ।
ಯತ್ತು ಸಿದ್ಧಾಂತೇ ದೃಷ್ಟಾಂತೋ ನಾಸ್ತೀತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ದೃಷ್ಟಾಂತೇತಿ ।
ಕಿಮೇಕರೂಪತ್ವೇ ವಸ್ತುನೋ ದೃಷ್ಟಾಂತೋ ನಾಸ್ತಿ ಕಿಂ ವಾ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೇ ತನ್ನಾನಾರೂಪತ್ವಸ್ಯೇತಿ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ । ನಾಽಽದ್ಯಃ । ನಾನಾರೂಪವಸ್ತುವಾದಿಭಿರಪ್ಯೈಕಸ್ಯಾರೂಪಸ್ಯಾನವಸ್ಥಾಪರಿಹಾರಾರ್ಥಮನಾನಾರೂಪತ್ವಾಂಗೀಕಾರಾದಸ್ಮಾಕಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಸಿದ್ಧೇರ್ವಸ್ತುತ್ವಹೇತೋಶ್ಚ ತತ್ರೈವಾನೈಕಾಂತಿಕತ್ವಾತ್ತಸ್ಮಾದೇಕರೂಪಮೇವ ವಸ್ತು ಸ್ವೀಕರ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ಯಥಾ ಹೀತಿ ।
ತನ್ನಿಮಿತ್ತಮೇವೇತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಸ್ವಚ್ಛಸ್ವಾಭಾವ್ಯಂ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ ।
ಸ್ಫಟಿಕೇ ಹರಿತಾದಿಧರ್ಮಾಣಾಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಹಿ ಸ್ವಚ್ಛಸ್ವಾಭಾವ್ಯಂ ತದ್ವಶೇನ ಹರಿತಾದ್ಯುಪಾಧಿಭೇದಸಂಬಂಧವ್ಯತಿರೇಕೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಏಕಸ್ಯ ನಾನಾರೂಪತ್ವಂ ಮಿಥ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮುಕ್ತ್ವಾ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ಮಿಥ್ಯಾನಾನಾನಿರ್ಭಾಸ ಉಪಹಿತತ್ವಾತ್ಸ್ಫಟಿಕವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚಾಽಽತ್ಮಾ ಮಿಥ್ಯಾನಾನಾತ್ವಾಧಾರಃ ಸ್ವಚ್ಛತ್ವಾತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಕಿಂಚಾಽಽತ್ಮಾ ಕಲ್ಪಿತ ನಾನಾತ್ವಾಧಾರೋ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಾದಾದಿತ್ಯಾದಿಜ್ಯೋತಿರ್ವದಿತ್ಯಾಹ —
ಸ್ವಯಮಿತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಾದಾವಕಲ್ಪಿತೋಽಪಿ ಭೇದೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಸಾಮ್ಯಮಾಹ —
ಯಥಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅವಿಭಾಗ್ಯಂ ವಸ್ತುತೋ ವಿಭಾಗಾಯೋಗ್ಯಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಚಕ್ಷುರಾದೀನಿ ಚಾವಭಾಸಯದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸರ್ವಾವಭಾಸಕತ್ವೇ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಯತ್ತು ನಿರವಯವೇಷ್ವಪಿ ನಾನಾರೂಪತ್ವಮನುಮೇಯಮಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಆಕಾಶಾದೀನಾಂ ದೃಷ್ಟಾಂತತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದಪೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಮಾಕಾಶಸ್ಯಾನೇಕಧರ್ಮವತ್ವಮೌಪಾಧಿಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯ ಸರ್ವಗತತ್ವಂ ತಾವದೌಪಾಧಿಕಮಿತಿ ಸಾಧಯತಿ —
ಆಕಾಶಸ್ಯೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಸರ್ವಗತತ್ವವ್ಯವಹಾರಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೋಪಾಧೀತಿ ।
ನನ್ವಾಕಾಶಸ್ಯ ಸರ್ವತ್ರ ಗಮನಮಪೇಕ್ಷ್ಯ ಸರ್ವಗತತ್ವಂ ಕಿಮಿತಿ ನ ವ್ಯವಹ್ರಿಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಆಕಾಶೇ ಗಮನಾಯೋಗಂ ವಕ್ತುಂ ತತ್ಸ್ವರೂಪಮಾಹ —
ಗಮನಂ ಹೀತಿ ।
ನನು ಕುತಶ್ಚಿದ್ವಿಭಾಗೇ ಸಂಯೋಗೇ ಚ ಕೇನಚಿದ್ದೇಶೇನ ತತ್ಕಾರಣೀಭೂತಾ ಕ್ರಿಯಾಽಪಿ ಶ್ಯೇನಾದಾವಿವಾಽಽಕಾಶೇ ಭವಿಷ್ಯತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಸಾ ಚೇತಿ ।
ಸಾವಯವೇ ಹಿ ಶ್ಯೇನಾದೌ ಕ್ರಿಯಾ ದೃಶ್ಯತ ಆಕಾಶಂ ತ್ವವಿಶೇಷಂ ನಿರವಯವಂ ಕುತಸ್ತತ್ರ ಕ್ರಿಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಪಿ ಧರ್ಮಾಂತರಾಣ್ಯಾಕಾಶೇ ಭವಿಷ್ಯಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತೇಷಾಮಪಿ ಕ್ರಿಯಾಪೂರ್ವಕಾಣಾಮುಕ್ತನ್ಯಾಯಕವಲೀಕೃತತ್ವಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಭೇದಾಭೇದಾಭ್ಯಾಂ ದುರ್ವಚತ್ವಾಚ್ಚ ತತ್ರ ಧರ್ಮಧರ್ಮಿಭಾವೋ ನ ಸಂಭವತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಆಕಾಶೇ ದರ್ಶಿತನ್ಯಾಯಮನ್ಯತ್ರಾಪಿ ಸಂಚಾರಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಪಾರ್ಥಿವತ್ವಂ ಪರಮಾಣೋರೇಕಂ ರೂಪಂ ಗಂಧವತ್ತ್ವಂ ಚಾಪರಮಿತ್ಯನೇಕರೂಪತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪರಮಾಣುರ್ನಾಮೇತಿ ।
ನ ಹಿ ಪಾರ್ಥಿವತ್ತ್ವಾತಿರೇಕಿ ಗಂಧವತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಮಾಣಿಕಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ವೈಶೇಷಿಕಪರಿಭಾಷಾಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಶಂಕಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಪಾರ್ಥಿವೇ ಪರಮಾಣೌ ರಸಾದಿಮತ್ತ್ವಮನೌಪಾಧಿಕಂ ನ ಭವತಿ ಜಲಾದಿಸಂಸರ್ಗಕೃತತ್ವಾತ್ತಥಾ ಚ ನಿರುಪಾಧಿಕಭೇದೇನೇದಮುದಾಹರಣಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ತತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಉಕ್ತನ್ಯಾಯಸ್ಯ ದಿಗಾದಾವಪಿ ಸಮತ್ವಂ ಮತ್ವೋಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸಂತಿ ಪರಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮನಿ ದೃಗಾದಿಶಕ್ತಿಭೇದಾಸ್ತೇಷಾಂ ಮಧ್ಯೇ ದೃಕ್ಶಕ್ತಿಶ್ಚಕ್ಷುರಾತ್ಮನಾ ರೂಪಾತ್ಮನಾ ಚ ಪೃಥಗೇವ ಪರಿಣಮತೇ ಘ್ರಾತಿಶಕ್ತಿಶ್ಚ ಘ್ರಾಣಾತ್ಮನಾ ಗಂಧಾತ್ಮನಾ ಚೇತ್ಯನೇನ ಕ್ರಮೇಣ ಪರಸ್ಮಿನ್ಪರಿಣಾಮಕಲ್ಪನಾ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚೈರ್ಯಾ ಕೃತಾ ಸಾಽಪಿ ಪರಸ್ಯೈಕರೂಪತ್ವೋಪಪಾದನೇನ ನಿರಸ್ತೇತ್ಯಾಹ —
ಏತೇನೇತಿ ॥ ೨೪ ॥ ೨೫ ॥ ೨೬ ॥ ೨೭ ॥ ೨೮ ॥ ೨೯ ॥ ೩೦ ॥
ಔಪಾಧಿಕೋ ದೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಭೇದೋ ನ ವಾಸ್ತವೋಽಸ್ತೀತ್ಯುಪಪಾದ್ಯ ವೃತ್ತಮನುದ್ರವತಿ —
ಜಾಗ್ರದಿತಿ ।
ಯತ್ರೇತ್ಯುತ್ತರವಾಕ್ಯವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಮಾಶಂಕಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಕಿಮಸ್ಯ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನರಾಹಿತ್ಯಂ ಸ್ವರೂಪಂ ಕಿಂ ವಾ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನವತ್ವಮ್ । ಆದ್ಯೇ ಜಾಗ್ರತ್ಸ್ವಪ್ನಯೋರನುಪಪತ್ತಿಃ । ದ್ವಿತೀಯೇ ಸುಷುಪ್ತೇರಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಪ್ರತೀಚಶ್ಚಿನ್ಮಾತ್ರಜ್ಯೋತಿಷೋ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನರಾಹಿತ್ಯಮೇವ ಸ್ವರೂಪಂ ತಥಾಽಪಿ ಸ್ವಾವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನವತ್ತ್ವಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾವಸ್ಥಾದ್ವಯಂ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯುತ್ತರವಾಕ್ಯಮವಲಂಬ್ಯೋತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಚ್ಚೇತ್ಯಾವಿದ್ಯಂ ದರ್ಶನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೩೧ ॥
ಪೂರ್ವೋಕ್ತವಸ್ತೂಪಸಂಹಾರಾರ್ಥಂ ಸಲಿಲವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತೇನಾವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಶಾಂತತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ । ವಸ್ತುನೋಽಭಾವಾತ್ತತ್ರೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸುಷುಪ್ತೇ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಾಭಾವಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಫಲಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪೂರ್ವಮೇವಾಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಂ ದ್ಯೋತಯಿತುಂ ಹಿ ಶಬ್ದಃ । ಸಂಪರಿಷ್ವಂಗಫಲಂ ಸಮಸ್ತತ್ವಮಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಂ ತತ್ಫಲಂ ಸಂಪ್ರಸನ್ನತ್ವಮ್ । ಅಸಂಪ್ರಸಾದೋ ಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಭಿಮಾನಕೃತಃ ।
ಸಂಪ್ರಸನ್ನತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಆಪ್ತಕಾಮ ಇತಿ ।
ತದೇವ ಸಂಪ್ರಸನ್ನತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಸಲಿಲವದಿತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ಯೋಜಯತಿ —
ಸಲಿಲ ಇವೇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಸ್ಯಾಭಾವಂ ಸುಷುಪ್ತೇ ವ್ಯಕ್ತೀಕರೋತಿ —
ಅವಿದ್ಯಯೇತಿ ।
ಅದ್ರಷ್ಟಾ ದ್ರಷ್ಟೇತಿ ವಾ ಛೇದಃ ।
ಏಕೋಽದ್ವೈತ ಇತ್ಯಭ್ಯಾಸಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಲಿಂಗಂ ತಸ್ಯ ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಂ ದರ್ಶಯನ್ಕೂಟಸ್ಥತ್ವಮಾಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಷಷ್ಠೀಸಮಾಸಮುಪೇಕ್ಷ್ಯ ಕರ್ಮಧಾರಯೋ ಗೃಹ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪರ ಏವೇತಿ ।
ಅಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ಸುಷುಪ್ತ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಮಿತ್ಯೇತತ್ ।
ಪರಮತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಾಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಸ್ತುತಂ ಸಮಸ್ತಾತ್ಮಭಾವಂ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನರಾಹಿತ್ಯೇನ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವಾಖ್ಯಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ಪರಮತ್ವಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಯೇಽನ್ಯ ಇತಿ ।
ಮೀಯತೇ ಪರಿಚ್ಛಿದ್ಯತೇ ಸಾಧ್ಯತ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸೌಷುಪ್ತಸ್ಯ ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವಸ್ಯ ಪರಮಾನಂದತ್ವಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಯಾನೀತಿ ।
ಆತ್ಮನೋಽನವಚ್ಛಿನ್ನಾನಂದತ್ವೇ ಛಾಂದೋಗ್ಯಶ್ರುತಿಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ಯೋ ವೈ ಭೂಮೇತಿ ।
ನನು ವೈಷಯಿಕಮೇಕಂ ಸುಖಾಮಾತ್ಮರೂಪಂ ಚಾಪರಮಿತಿ ಸುಖಭೇದಾಂಗೀಕಾರಾದಪಸಿದ್ಧಾಂತಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಮುಖ್ಯಾಮುಖ್ಯಭೇದೇನ ತದುಪಪತ್ತೇರ್ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯತ್ರೇತ್ಯದಿನಾ ।
ಕಿಂಚ ವಸ್ತುತೋ ನಾಸ್ತ್ಯೇವಾಽಽತ್ಮಸುಖಾತಿರಿಕ್ತಂ ವೈಷಯಿಕಂ ಸುಖಮಿತ್ಯಾಹ —
ಏತಸ್ಯೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾತಿರಿಕ್ತಚೇತನಾಭಾವೇ ಕಾನ್ಯುಪಜೀವಿಕಾನಿ ಸ್ಯುರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಕಾನೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಭಾವ್ಯಮಾನಾಮಾನಂದಸ್ಯ ಮಾತ್ರಾಮಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ॥ ೩೨ ॥
ಸ ಯೋ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಮಿತ್ಯದಿವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಯಥಾ ಸೈಂಧವಾವಯವೈಃ ಸೈಂಧವಾಚಲಂ ಲೋಕೋ ಬೋಧಯತಿ ತಥಾ ತಸ್ಯಾಽಽನಂದಸ್ಯ ಮಾತ್ರಾ ನಾಮಾವಯವಾಸ್ತತ್ಪ್ರದರ್ಶನದ್ವಾರೇಣಾವಯವಿನಂ ಪರಮಾನಂದಮಧಿಗಮಯಿತುಮಿಚ್ಛನ್ನನಂತರೋ ಗ್ರಂಥಃ ಪ್ರವೃತ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾಽಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ ಯಃ ಕಶ್ಚಿದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ರಾದ್ಧತ್ವಮವಿಕಲತ್ವಂ ಚೇತ್ಸಮೃದ್ಧತ್ವೇನ ಪುನರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಮಗ್ರೇತಿ ।
ತದೇವ ಸಮೃದ್ಧತ್ವಮಪೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಉಪಭೋಗೇತಿ ।
ಅಂತರ್ಬಹಿಃಸಂಪತ್ತಿಭೇದಾದಪುನರುಕ್ತಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನ ಕೇವಲಮುಕ್ತಮೇವ ತಸ್ಯ ವಿಶೇಷಣಂ ಕಿಂತು ವಿಶೇಷಣಾಂತರಂ ಚಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ವಿಶೇಷಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ದಿವ್ಯೇತಿ ।
ತದನಿವರ್ತನೇ ತ್ವಸ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಗಂಧರ್ವಾದಿಷ್ವಂತರ್ಭಾವಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ । ಅತಿಶಯೇನ ಸಂಪನ್ನ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅಭೇದನಿರ್ದೇಶಸ್ಯಾಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಆತ್ಮನಃ ಸಕಾಶಾದಾನಂದಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಔಪಚಾರಿಕತ್ವಮಭೇದನಿರ್ದೇಶಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪರಮಾನಂದಸ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯೈವ ವಿಷಯತ್ವಂ ವಿಷಯಿತ್ವಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೋ ಮನುಷ್ಯೋ ನ ದೃಷ್ಟಿಪಥಮವತರತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯುಧಿಷ್ಠಿರಾದೀತಿ ।
ಅಥ ಯೇ ಶತಂ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಮಿತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ದೃಷ್ಟಮಿತಿ ।
ಶತಗುಣೇನೋತ್ತರತ್ರಾಽಽನಂದಸ್ಯೋತ್ಕರ್ಷಪ್ರದರ್ಶನಕ್ರಮೇಣ ಪರಮಾನಂದಮುನ್ನೀಯ ತಮಧಿಗಮಯತ್ಯುತ್ತರೇಣ ಗ್ರಂಥೇನೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪರಮಾನಂದಮೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ಭೇದಃ ಸಂಖ್ಯಾವ್ಯವಹಾರಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪರಮಾನಂದೇ ವಿವೃದ್ಧಿಕಾಷ್ಠಾಯಾಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅನ್ಯೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಯಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಮೇತತ್ತಥಾಽಪೀಹಾಕ್ಷರವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾವಸರೇ ತದೇವ ವಿವೃತಮಿತ್ಯವಿರೋಧಃ । ತತ್ತದಾನಂದಪ್ರದರ್ಶನಾನಂತರ್ಯಂ ತತ್ರ ತತ್ರಾಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ತತ್ತದ್ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮೋ ವಾ । ಏವಂಪ್ರಕಾರತ್ವಂ ಸಮೃದ್ಧತ್ವಾದಿ । ಪಿತೃಣಾಮಾನಂದ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಶ್ರಾದ್ಧಾದಿಕರ್ಮಭಿರಿತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಪಿಂಡಪಿತೃಯಜ್ಞಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಕೇ ತೇ ಕರ್ಮದೇವಾ ನಾಮ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀತಿ ।
ಯಥಾ ಗಂಧರ್ವಾನಂದಃ ಶತಗುಣೀಕೃತಃ ಕರ್ಮದೇವಾನಾಮೇಕ ಆನಂದಸ್ತಥಾ ಕರ್ಮದೇವಾನಂದಃ ಶತಗುಣೀಕೃತಃ ಸನ್ನಾಜಾನದೇವಾನಾಮೇಕ ಆನಂದೋ ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ತಥೈವೇತಿ ।
ಕುತ್ರ ವೀತತೃಷ್ಣತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆಜಾನದೇವೇಭ್ಯ ಇತಿ ।
ಶ್ರೋತ್ರಿಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಾಸಂಗತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಏವಂಭೂತಸ್ಯ ವಿಶೇಷಣತ್ರಯವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಜಾಪತಿಲೋಕಶಬ್ದಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಶಬ್ದಾದರ್ಥಭೇದಮಾಹ —
ವಿರಾಡಿತಿ ।
ಯಥಾ ವಿರಾಡಾತ್ಮನ್ಯಾಜಾನದೇವಾನಂದಃ ಶತಗುಣೀಕೃತಃ ಸನ್ನೇಕ ಆನಂದೋ ಭವತಿ ತಥಾ ವಿರಾಡಾತ್ಮೋಪಾಸಿತಾ ಶ್ರೋತ್ರಿಯತ್ವಾದಿವಿಶೇಷಣೋ ವಿರಾಜಾ ತುಲ್ಯಾನಂದಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ತಚ್ಛತಗುಣೀಕೃತೇತಿ ತಚ್ಛಬ್ದೋ ವಿರಾಡಾನಂದವಿಷಯಃ ।
ಶ್ರೋತ್ರಿಯತ್ವಾದಿವಿಶೇಷಣವಾನಪಿ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೋಪಾಸಕಸ್ತೇನ ತುಲ್ಯಾನಂದೋ ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ಯಶ್ಚೇತಿ ।
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾನಂದಾದುಪರಿಷ್ಟಾದಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದೇ ಗಣಿತಭೇದೇ ಪ್ರಾಕರಣಿಕೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಅತಃ ಪರಮಿತಿ ।
ಏಷೋಽಸ್ಯ ಪರಮ ಆನಂದ ಇತ್ಯುಪಕ್ರಮ್ಯ ಕಿಮಿತ್ಯಾನಂದಾಂತರಮುಪದರ್ಶಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಸೌಷುಪ್ತಂ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಮುಪೇಕ್ಷಿತಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಸ್ಯಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮಾಹ —
ತತ್ರ ಹೀತಿ ।
ಅನವಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಫಲಮಾಹ —
ಭೂಮತ್ವಾದಿತಿ।
ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಾದಿತರೇ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಮರ್ತ್ಯಾಶ್ಚೇತ್ಯಾಹ —
ಇತರ ಇತಿ ।
ಅಥ ಯತ್ರಾನ್ಯತ್ಪಶ್ಯತೀತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಶ್ರೋತ್ರಿಯಾದಿಪದಾನಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಮಧ್ಯೇ ವಿಶೇಷಣೇಷು ತ್ರಿಷ್ವಿತಿ ಯಾವತ್ । ತುಲ್ಯೇ ಸರ್ವಪರ್ಯಾಯೇಷ್ವಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಿಶೇಷಣಾಂತರೇ ವಿಶೇಷಮಾಹ —
ಅಕಾಮಹತತ್ವೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಂ ವಿಭಾಗಮುಪಪಾದಯಿತುಂ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಅತ್ರೈತಾನೀತಿ ।
ಯಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ತಸ್ಯ ತಸ್ಯಾಽಽನಂದಸ್ಯೇತಿ ದೈವಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಾದಿನಿರ್ದೇಶಃ ।
ಅರ್ಥಾದಭಿಹಿತತ್ವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ।
ಯೇ ಕರ್ಮಣಾ ದೇವತ್ವಮಿತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದ್ದೇವಾನಂದಾಪ್ತೌ ಯಥಾ ಕರ್ಮಾಣಿ ಸಾಧನಾನ್ಯುಕ್ತಾನಿ ತಥಾ ಯಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದೇತಾನ್ಯಪಿ ಶ್ರೋತ್ರಿಯತ್ವಾದೀನಿ ತತ್ತದಾನಂದಪ್ರಾಪ್ತೌ ಸಾಧನಾನಿ ವಿವಕ್ಷಿತಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ತ್ರಯಾಣಾಮವಿಶೇಷಶ್ರುತೌ ಕಥಂ ಶ್ರೋತ್ರಿಯತ್ವಾವೃಜಿನತ್ವಯೋಃ ಸರ್ವತ್ರ ತುಲ್ಯತ್ವಂ ನ ಹಿ ತೇ ಪೂರ್ವಭೂಮಿಷು ಶ್ರುತೇ ತಥಾ ಚಾಕಾಮಹತತ್ವವದಾನಂದೋತ್ಕರ್ಷೇ ತಯೋರಪಿ ಹೇತುತೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರ ಚೇತಿ ।
ನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಾ ಸಪ್ತಮೀ । ನ ಹಿ ಶ್ರೋತ್ರಿಯತ್ವಾದಿಶೂನ್ಯಃ ಸಾರ್ವಭೌಮಾದಿದಿಸುಖಮನುಭವಿತುಮುತ್ಸಹತೇ । ತಥಾ ಚ ಸರ್ವತ್ರ ಶ್ರೋತ್ರಿಂದ್ರಿಯತ್ವಾದೇಸ್ತುಲ್ಯತ್ವಾನ್ನ ತದಾನಂದಾತಿರೇಕಪ್ರಾಪ್ತಾವಸಾಧಾರಣಂ ಸಾಧನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದುಕ್ತಮಾನಂದಶತಗುಣವೃದ್ಧಿಹೇತುರಕಾಮಹತತ್ವಕೃತೋ ವಿಶೇಷ ಇತಿ ತದುಪಪಾದಯತಿ —
ಅಕಾಮಹತತ್ವಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಭೂಮಿಷು ವೈರಾಗ್ಯಮುತ್ತರೋತ್ತರಭೂಮ್ಯಾನಂದಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನಂ ವೈರಾಗ್ಯಸ್ಯ ತರತಮಭಾವೇನ ಪರಮಕಾಷ್ಠೋಪಪತ್ತೇರ್ನಿರತಿಶಯಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಪರಮಾನಂದಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನತ್ವಸಂಭವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯೇತ್ಥಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಕೃತೇ ಪರಮಾನಂದೇ ವಿದ್ವದನುಭವಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ನಿರತಿಶಯಮಕಾಮಹತತ್ವಂ ಪರಮಾನಂದಪ್ರಾಪ್ತಿಹೇತುರಿತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಂ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಭೂತಂ ಪರಮಾನಂದಮೇಷ ಇತಿ ಪರಾಮೃಶತಿ ।
ಶ್ರುತಿರ್ಮೇಧಾವೀತ್ಯಾದ್ಯಾ ತಾಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಿಂ ತದ್ಭಯಕಾರಣಂ ತದಾಹ —
ಯದ್ಯದಿತಿ ।
ಮೇಧಾವಿತ್ವಾತ್ಪ್ರಜ್ಞಾತಿಶಯಶಾಲಿತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತದೇವ ಭಯಕಾರಣಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ॥ ೩೩ ॥
ಸ ವಾ ಏಷ ಏತಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದ್ಯುತ್ತರಗ್ರಂಥಸ್ಯ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಅತ್ರಾಯಂ ಪುರುಷಃ ಸಯಂ ಜ್ಯೋತಿರ್ಭವತೀತಿ ವಾಕ್ಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ವೃತ್ತಮರ್ಥಾಂತರಮನುದ್ರವತಿ —
ಸ್ವಪ್ನಾಂತೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕರಣವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಂ ಪ್ರದರ್ಶಿತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಾಂತರಮಾಹ —
ಕಾಮೇತಿ ।
ಅಥ ಯತ್ರೈನಂ ಘ್ನಂತೀವೇತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಮನುಭಾಷತೇ —
ಪುನಶ್ಚೇತಿ ।
ಕಿಂ ತತ್ರ ಕಾರ್ಯಪ್ರದರ್ಶನಸಾಮರ್ಥ್ಯಾನ್ನಿರ್ಧಾರಿತಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸತತ್ತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಅತದ್ಧರ್ಮೇತಿ ।
ಅನಾತ್ಮಧರ್ಮತ್ವಮಾತ್ಮನಿ ಚೈತನ್ಯವದಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಮ್ ।
ಅವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯವದ್ವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯಂ ಚ ಸ್ವಪ್ನೇ ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವಲಕ್ಷಣಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ ಏವ ಪ್ರದರ್ಶಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಸುಷುಪ್ತೇಽಪಿ ಸ್ವಪ್ನವದೇತದ್ದರ್ಶಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಸಾಕ್ಷಾತ್ಸ್ವರೂಪಚೈತನ್ಯವಶಾದಿತ್ಯೇತತ್ । ಅನ್ಯಥೋತ್ಥಿತಸ್ಯ ಸುಖಪರಾಮರ್ಶೋ ನ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಉಕ್ತಂ ವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ತಮೇವ ವಿದ್ಯಾವಿಷಯಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ವೃತ್ತಾನುವಾದಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಇತ್ಯೇತದಿತಿ ।
ಏವಮಂತೇನ ಗ್ರಂಥೇನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಂತವಾಕ್ಯೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸೋಽಹಮಿತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮನುವದತಿ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಯತೋ ರಾಜೇತ್ಥಂ ಮನ್ಯತೇಽತಸ್ತಸ್ಯ ಸಹಸ್ರದಾನೇ ಯುಕ್ತಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತ ಊರ್ಧ್ವಮಿತ್ಯಾದೇರಭಿಪ್ರಾಯಮನುದ್ರವತಿ —
ತೇ ಚೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಯಥೋಕ್ತಲಕ್ಷಣೇ ಮೋಕ್ಷಬಂಧನೇ ಪ್ರಾಗೇವೋಪದಿಷ್ಟೇ ತಥಾಽಪಿ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಸರ್ವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಭೂತಮೇವ ತಯೋರಿತಿ ಯತೋ ರಾಜಾ ಭ್ರಾಮ್ಯತ್ಯತೋ ಮೋಕ್ಷಬಂಧನೇ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಭೂತೇ ವಕ್ತವ್ಯೇ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯೇನೇತಿ ಮನ್ಯಮಾನಸ್ತಂ ಪ್ರೇರಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬಂಧಮೋಕ್ಷಯೋರ್ವಕ್ತವ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರಾಪ್ತಯೋರಪಿ ಪ್ರಥಮಂ ಬಂಧೋ ವರ್ಣ್ಯತ ಇತಿ ವಕ್ತುಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಮನೂದ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಸ್ಯ ಬಂಧಸ್ಯ ಸೂತ್ರಿತತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಥಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಭೌ ಲೋಕಾವಿತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಥಮಮೇವಂಶಬ್ದೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯಾನಂತರಪ್ರಕರಣಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ತದಿಹೇತಿ ।
ಅಜ್ಞಃ ಸಂಸಾರೀ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಸನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾಮಾದಿನಾ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಸಹಿತಮಿತ್ಯೇತತ್ ।
ಪ್ರಕರಣಾರಂಭಮುಕ್ತ್ವಾ ಸಮನಂತರವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯವಹಿತೇನ ಸಂಬಂಧಮಾಹ —
ತತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಸ ವಾ ಏಷ ಏತಸ್ಮಿನ್ಬುದ್ಧಾಂತೇ ರತ್ವೇತ್ಯುಪಕ್ರಮ್ಯ ಸ್ವಪ್ನಾಂತಾಯೈವೇತಿ ವಾಕ್ಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯಾ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ ।
ಸ್ವಪ್ನಾಂತಶಬ್ದಸ್ಯ ಸ್ವಪ್ನವಿಷಯವ್ಯಾವೃತ್ಯರ್ಥಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಸಂಪ್ರಸಾದೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನಃ ಸಂಪ್ರಸನ್ನಸ್ಯ ಸಂಸಾರೋಪವರ್ಣನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಾಗುಕ್ತಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥೋ ವ್ಯವಹಿತೋ ಗ್ರಂಥಸ್ತೇನೇತಿ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ । ಸಮನಂತರಗ್ರಂಥಃ ಷಷ್ಠ್ಯೋಚ್ಯತೇ ।
ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯವಹಿತೇನ ಸಂಬಂಧಮುಕ್ತ್ವಾ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ಯೋಜಯತಿ —
ಸ ವೈ ಬುದ್ಧಾಂತಾದಿತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಾಂತೇ ರತ್ವಾ ಚರಿತ್ವೇತ್ಯಾದಿ ಬುದ್ಧಾಂತಾಯೈವಾಽಽದ್ರವತೀತ್ಯೇತದಂತಂ ಪೂರ್ವವದಿತಿ ಯೋಜನಾ ॥ ೩೪ ॥
ತದ್ಯಥೇತ್ಯಾದೇರಿತಿ ನು ಕಾಮಯಮಾನ ಇತ್ಯಂತಸ್ಯ ಸಂದರ್ಭಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ತದಿಹೇತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಮನುವದತಿ —
ಇತ ಆರಭ್ಯೇತಿ ।
ತದ್ಯಥೇತ್ಯಸ್ಮಾದ್ವಾಕ್ಯಾದಿತ್ಯೇತತ್ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹೇತಿ ಯೋಜನಾ । ಭಾಂಡೋಪಸ್ಕರಣೇನ ಭಾಂಡಪ್ರಮುಖೇನ ಗೃಹೋಪಸ್ಕರಣೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತದೇವೋಪಸ್ಕರಣಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಉಲೂಖಲೇತಿ ।
ಪಿಠರಂ ಪಾಕಾರ್ಥಂ ಸ್ಥೂಲಂ ಭಾಂಡಮ್ । ಅನ್ವಯಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಯಥಾಶಬ್ದೋಽನೂದ್ಯತೇ ।
ಲಿಂಗವಿಶಿಷ್ಟಮಾತ್ಮಾನಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯಃ ಸ್ವಪ್ನೇತಿ ।
ಜನ್ಮಮರಣೇ ವಿಶದಯತಿ —
ಪಾಪ್ಮೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕರಣಾನಿ ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದೇನೋಚ್ಯಂತೇ ।
ಶರೀರಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ದ್ಯೋತಯತಿ —
ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಉತ್ಸರ್ಜನ್ಯಾತಿ ಚೇತ್ತದಾಽಂಗೀಕೃತಮಾತ್ಮನೋ ಗಮನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಲಿಂಗೋಪಾಧೇರಾತ್ಮನೋ ಗಮನಪ್ರತೀತಿರಿತ್ಯತ್ರಾಽಽಥರ್ವಣಶ್ರುತಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಉತ್ಸರ್ಜನ್ಯಾತೀತಿ ಶ್ರುತೇರ್ಮುಖ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾರ್ಥಮಾತ್ಮನೋ ವಸ್ತುತೋ ಗಮನಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಧ್ಯಾಯತೀವೇತಿ ಚೇತಿ ।
ಔಪಾಧಿಕಮಾತ್ಮನೋ ಗಮನಮಿತ್ಯತ್ರ ಲಿಂಗಾಂತರಮಾಹ —
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಕಥಮೇತಾವತಾ ನಿರುಪಾಧೇರಾತ್ಮನೋ ಗಮನಂ ನೇಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಪ್ರಮಾಣಫಲಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ತತ್ಕಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೇನಾಽಽರ್ತಸ್ಯ ಶಬ್ದವಿಶೇಷಕರಣಪೂರ್ವಕಂ ಗಮನಂ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಏತದೂರ್ಧ್ವೋಚ್ಛ್ವಾಸಿತ್ವಮಸ್ಯ ಯಥಾ ಸ್ಯಾತ್ತಥಾಽವಸ್ಥಾ ಯಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ಭವತಿ ತಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ತದ್ಭಮನಮಿತ್ಯುಪಪಾದಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಮಿತಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮರ್ಥಂ ಶ್ರುತಿರನುವದತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ದೃಶ್ಯಮಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ಕಥಂ ಸಂಸಾರಸ್ವರೂಪಾನುವಾದಮಾತ್ರೇಣ ವೈರಾಗ್ಯಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಈದೃಶ ಇತಿ ।
ಈದೃಶತ್ವಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಯೇನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನುವಾದಶ್ರುತೇರಭಿಪ್ರಾಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥ ೩೫ ॥
ಪ್ರಶ್ನಚತುಷ್ಟಯಮನೂದ್ಯ ತದುತ್ತರತ್ವೇನ ಸ ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ತದಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಕಾರ್ಶ್ಯನಿಮಿತ್ತಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮಾಗಂತುಕಂ ಚೇತಿ ದರ್ಶಯತಿ —
ಕಿಂನ್ನಿಮಿತ್ತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ಜ್ವರಾದಿನಾ ಕಾರ್ಶ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪತಪ್ಯಮಾನೋ ಹೀತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತನಿಮಿತ್ತದ್ವಯವಶಾತ್ಕಾರ್ಶ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಅಣಿಮಾನಮಿತಿ ।
ಕಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ತದೂರ್ಧ್ವೋಚ್ಛ್ವಾಸಿತ್ವಮಸ್ಯೇತಿ ಪ್ರಶ್ನಸ್ಯೋತ್ತರಮುಕ್ತಯಾ ವಿಧಯಾ ಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯದೇತಿ ।
ಅವಶಿಷ್ಟಪ್ರಶ್ನತ್ರಯಸ್ಯೋತ್ತರಮಾಹ —
ಯದೋರ್ಧ್ವೋಚ್ಛ್ವಾಸೀತಿ ।
ತತ್ರ ಹಿ ಕಾರ್ಶ್ಯನಿಮಿತ್ತಂ ಸಂಭೃತಶಕಟವನ್ನಾನಾಶಬ್ದಕರಣಂ ಸ್ವರೂಪಂ ಶರೀರವಿಮೋಕ್ಷಣಂ ಪ್ರಯೋಜನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾದರ್ಥಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಜರೇತಿ ।
ತದ್ಯಥೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ಬಂಧನಾತ್ಪ್ರಮುಚ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಿಮಿತಿ ವಿಷಮನೇಕದೃಷ್ಟಾಂತೋಪಾದಾನಮೇಕೇನಾಪಿ ವಿವಕ್ಷಿತಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಷಮೇತಿ ।
ಕಥಂ ಮರಣಸ್ಯಾನಿಯತಾನ್ಯನೇಕಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಸಂಭವಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾನುಭವಮನುಸೃತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನಿಯತಾನೀತಿ ।
ಅಥ ಮರಣಸ್ಯಾನೇಕಾನಿಯತನಿಮಿತ್ತವತ್ತ್ವಸಂಕೀರ್ತನಂ ಕುತ್ರೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತದಪೀತಿ ।
ತದರ್ಥವತ್ವಮೇವ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇತ್ಯಪ್ರಮತ್ತೈರ್ಭವಿತವ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ವೃತ್ತೇನ ಸಹ ಫಲಂ ಯೇನ ರಸೇನ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ಸ ರಸೋ ಬಂಧನಕಾರಣಭೂತೋ ಬಂಧನಂ ವೃಂತಮೇವ ವಾ ಬಂಧನಂ ಯಸ್ಮಿನ್ಫಲಂ ಬಧ್ಯತೇ ರಸೇನೇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇಸ್ತಸ್ಮಾದ್ಬಂಧನಾದನೇಕಾನಿಮಿತ್ತವಶಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಸ್ಯ ಫಲಸ್ಯ ಭವತಿ ಪ್ರಮೋಕ್ಷಣಮಿತ್ಯಾಹ —
ಬಂಧನಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಲಿಂಗಮಾತ್ಮೋಪಾಧಿರಸ್ಯೇತಿ ತದ್ವಿಶಿಷ್ಟಃ ಶಾರೀರಸ್ತಥೋಚ್ಯತೇ । ಸಂಪ್ರಮುಚ್ಯಾಽಽದ್ರವತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಸಮಿತ್ಯುಪಸರ್ಗಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯದಿ ಸ್ವಪ್ನಾವಸ್ಥಾಯಾಮಿವ ಮರಣಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಪ್ರಾಣೇನ ದೇಹಂ ರಕ್ಷನ್ನಾದ್ರವತೀತಿ ನಾಽಽದ್ರಿಯತೇ ಕೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ತರ್ಹಿ ತದಾ ದೇಹಾಂತರಂ ಪ್ರತಿ ಗಮನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ವಾಯುನಾ ಪ್ರಾಣೇನ ಸಹ ಕರಣಜಾತಮುಪಸಂಹೃತ್ಯಾಽಽದ್ರವತೀತಿ ಪೂರ್ವವತ್ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪುನಃ ಪ್ರತಿನ್ಯಾಯಮಿತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ಪುನಃಶಬ್ದಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಥಾ ಪುನರಾದ್ರವತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಯಥಾ ಪೂರ್ವಮಿಮಂ ದೇಹಂ ಪ್ರಾಪ್ತವಾನ್ಪುನರಪಿ ತಥೈವ ದೇಹಾಂತರಂ ಗಚ್ಛತೀತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರತಿನ್ಯಾಯಮಿತಿ ।
ದೇಹಾಂತರಗಮನೇ ಕಾರಣಮಾಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಪೂರ್ವಪ್ರಜ್ಞಾ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಪ್ರಾಣವ್ಯೂಹಾಯ ಪ್ರಾಣಾನಾಂ ವಿಶೇಷಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಲಾಭಾಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಾಣಾಯೇತಿ ಶ್ರುತಿಃ ಕಿಮರ್ಥಮಿತ್ಥಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಪ್ರಾಣ ಇತಿ ।
ಏತಚ್ಚ ತದನಂತರಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಧಿಕರಣೇ ನಿರ್ಧಾರಿತಮ್ ।
ಪ್ರಾಣಾಯೇತಿ ವಿಶೇಷಣಸ್ಯಾಽಽನರ್ಥಕ್ಯಾದ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಾಣವ್ಯೂಹಾಯೇತಿ ವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಾಣೇತಿ।
ನನ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಃ ಸಹ ವರ್ತತೇ ಚೇತ್ತಾವತೈವ ಭೋಗಸಿದ್ಧೇರಲಂ ಪ್ರಾಣವ್ಯೂಹೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇನ ಹೀತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾ ಸುಷುಪ್ತಿಮೂರ್ಛಯೋರಪಿ ಭೋಗಪ್ರಸಕ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತಾದರ್ಥ್ಯಾಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಭೋಗಶೇಷತ್ವಸಿಧ್ಯರ್ಥಮಿತಿ ಯಾವತ್ ॥ ೩೬ ॥
ತದ್ಯಥಾ ರಾಜಾನಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಮಾಶಂಕಾಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಮುಮೂರ್ಷಾವಸ್ಥಾ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥಾಸ್ಯ ಸ್ವಯಮಸಾಮರ್ಥ್ಯೇಽಪಿ ಶರೀರಾಂತರಕರ್ತಾರೋಽನ್ಯೇ ಭವಿಷ್ಯಂತಿ ಯಥಾ ರಾಜ್ಞೋ ಭೃತ್ಯಾ ಗೃಹನಿರ್ಮಾತಾರಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಸ್ವಯಮಸಾಮರ್ಥ್ಯಮನ್ಯೇಷಾಂ ಚಾಸತ್ತ್ವಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ತದ್ಯಥೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಭವತ್ವಜ್ಞಸ್ಯ ಸ್ವಕರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗೇ ಸಾಧನತ್ವಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಸರ್ವಂ ಜಗದುಪಾತ್ತಂ ತಥಾಽಪಿ ದೇಹಾದ್ದೇಹಾಂತರಂ ಪ್ರತಿಪಿತ್ಸಮಾನಸ್ಯ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವಕರ್ಮೇತಿ ।
ಸ್ವಕರ್ಮಣೇತ್ಯತ್ರ ಸ್ವಶಬ್ದಸ್ತತ್ಕರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗಯೋಗ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದಶ್ಚ ಪ್ರಕೃತಭೋಕ್ತೃವಿಷಯೌ । ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಕೃತಮಿತಿ ।
ಪುರುಷೋ ಹಿ ತ್ಯಕ್ತವರ್ತಮಾನದೇಹೋ ಭೂತಪಂಚಕಾದಿನಾ ನಿರ್ಮಿತಮೇವ ದೇಹಾಂತರಮಭಿವ್ಯಾಪ್ಯ ಜಾಯತ ಇತಿ ಶ್ರುತೇರರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಾನಾಜ್ಜಾಗರಿತಸ್ಥಾನಂ ಪ್ರತಿಪತ್ತುಮಿಚ್ಛತಃ ಶರೀರಂ ಪೂರ್ವಮೇವ ಕೃತಂ ನಾಪೂರ್ವಂ ಕ್ರಿಯತೇ ತಥಾ ದೇಹಾದ್ದೇಹಾಂತರಂ ಪ್ರತಿಪಿತ್ಸಮಾನಸ್ಯ ಪಂಚಭೂತಾದಿನಾ ಕೃತಮೇವ ದೇಹಾಂತರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ದೇಹಾಂತರಂ ಕೃತ್ವಾ ಸಂಸಾರಿಣಿ ಪರಲೋಕಾಯ ಪ್ರಸ್ಥಿತೇ ಪ್ರತೀಕ್ಷಣಂ ಕೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣೇತಿ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ದೃಷ್ಟಾಂತವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ಪಾಪಕರ್ಮಣಿ ನಿಯುಕ್ತತ್ವಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ತಸ್ಕರಾದೀತಿ ।
ಆದಿಪದೇನಾನ್ಯೇಽಪಿ ನಿಗ್ರಾಹ್ಯಾ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ದಂಡನಾದಾವಿತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೋ ಹಿಂಸಾಪ್ರಭೇದಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಃ ।
’ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾಂ ಕ್ಷತ್ರಿಯಾತ್ಸೂತಃ’ ಇತಿ ಸ್ಮೃತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಸೂತಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ವರ್ಣಸಂಕರೇತಿ ।
ಭೋಜ್ಯಭಕ್ಷ್ಯಾದಿಪ್ರಕಾರೈರಿತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಲೇಹ್ಯಚೋಷ್ಯಯೋಃ ಸಂಗ್ರಹಃ । ಮದಿರಾದಿಭಿರಿತ್ಯಾದಿಪದೇನ ಕ್ಷೀರಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಪ್ರಾಸಾದಾದಿಭಿರಿತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೋ ಗೋಪುರತೋರಣಾದಿಗ್ರಹಾರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ವನ್ಮಾತ್ರೇ ಪ್ರತೀಯಮಾನೇ ಕಿಮಿತಿ ಕರ್ಮಫಲಸ್ಯ ವೇದಿತಾರಮಿತಿ ವಿಶೇಷೋಪಾದಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮಫಲಂ ಹೀತಿ ।
ತತ್ಕರ್ಮಪ್ರಯುಕ್ತಾನೀತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದಃ ಸಂಸಾರಿವಿಷಯಃ । ಸಂಸಾರಿಣೋ ವಸ್ತುತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಭಿನ್ನತ್ವಾತ್ತಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಃ । ಅಭ್ಯಾಸಸ್ತೂಭಯತ್ರಾಽಽದರಾರ್ಥಃ ॥ ೩೭ ॥
ತದ್ಯಥಾ ರಾಜಾನಂ ಪ್ರಯಿಯಾಸಂತಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಂ ಚೋದ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ತಮೇವಮಿತಿ ।
ವಾಗಾದಯಸ್ತಮನುಗಚ್ಛಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯೇ ವೇತಿ ।
ತತ್ಕ್ರಿಯಾಪ್ರಣುನ್ನಾಸ್ತಸ್ಯ ಗಂತುರ್ವಾಗಾದಿವ್ಯಾಪಾರೇಣ ಪ್ರೇರಿತಾಃ ಸಮಾಹೂತಾ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯಾನಿ ಚ ಭೂತಾನಿ ಪರಲೋಕಶಬ್ದಿತಂ ಶರೀರಂ ಕುರ್ವಂತಿ ಯಾನಿ ವಾ ಕರಣಾನುಗ್ರಹೀತೄಣ್ಯಾದಿತ್ಯಾದೀನಿ ತೇಷ್ವಿತಿ ಯಥೋಕ್ತಪ್ರಶ್ನಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಪರಲೋಕೇತಿ ।
ನಾಽದ್ಯಃ ಪರಲೋಕಾರ್ಥಂ ಪ್ರಸ್ಥಿತಸ್ಯ ವಾಗಾದಿವ್ಯಾಪಾರಾಭಾವಾದಾಹ್ವಾನಾನುಪಪತ್ತೇಃ । ನ ದ್ವಿತೀಯೋ ಭೋಕ್ತೃಕರ್ಮಣಾಽಪಿ ವಾಗಾದಿಷ್ವಚೇತನೇಷು ಸ್ವಯಂಪ್ರವೃತ್ತೇರನುಪಪತ್ತೇರಿತಿ ಚೋದಯಿತುರಭಿಮಾನಃ ।
ಉತ್ತರವಾಕ್ಯೇನೋತ್ತರಮಾಹ —
ಅತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಮರಣಕಾಲಮೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ಅಚೇತನಾನಾಮಪಿ ರಥಾದೀನಾಂ ಚೇತನಪ್ರೇರಿತಾನಾಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿದರ್ಶನಾದ್ವಾಗಾದೀನಾಮಪಿ ಭೋಕ್ತೃಕರ್ಮವಶಾತ್ತದಾಹೂತತ್ವಮಂತರೇಣ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸಂಭವತೀತಿ ಭಾವಃ ॥ ೩೮ ॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಸ ಯತ್ರೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಮುಕ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೋಪಯೋಗಿತ್ವೇನೋಕ್ತಮರ್ಥಾಂತರಮನುದ್ರವತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸಂಸಾರಪ್ರಕರಣಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಾದತ್ತೇ —
ತತ್ಸಂಪ್ರಮೋಕ್ಷಣಮಿತಿ ।
ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮವತಾರ್ಯ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಸೋಽಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಗತ್ವಾ ಸಂಮೋಹಮಿವ ನೇತೀತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಮಾತ್ಮನೋ ದೌರ್ಬಲ್ಯಂ ತದಾಹ —
ಯದ್ದೇಹಸ್ಯೇತಿ ।
ಕಿಮಿತ್ಯುಪಚಾರೋ ಮುಖ್ಯಮೇವಾಽಽತ್ಮನೋ ದೌರ್ಬಲ್ಯಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಯಥಾಽಯಮಬಲಭಾವಂ ನಿಗಚ್ಛತಿ ತಥಾ ಸಂಮೋಹಂ ಸಂಮೂಢತಾಮಿವ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ । ವಿವೇಕಾಭಾವೋ ಹಿ ಸಂಮೋಹಃ । ತಥಾ ಚ ಸಂಮೂಢತಾಮಿವ ನಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಇವಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರಾತ್ಮನಃ ಸಮಾರೋಪಿತೋ ಅಪಿ ಸಂಮೋಹಃ ಸ್ಯಾನ್ನಿತ್ಯಚೈತನ್ಯಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉತ್ಕ್ರಾಂತೀತಿ ।
ವ್ಯಾಕುಲೀಭಾವೋ ಲಿಂಗಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ರ ಲೌಕಿಕೀಂ ವಾರ್ತಾಮನುಕೂಲಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಯಥಾಶ್ರುತಮಿವಶಬ್ದಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಇವಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಸ್ಯೋಭಯತ್ರ ಯೋಜನಾಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ಅಬಲ್ಯಮಿತಿ ।
ಉಭಯತ್ರ ತದ್ಯೋಜನೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಉಭಯಸ್ಯೇತಿ ।
ತುಲ್ಯಪ್ರತ್ಯಯೇನಾಬಲ್ಯಸಂಮೋಹಯೋರೇಕಕರ್ತೃಕತ್ವನಿರ್ದೇಶಾದಪ್ಯುಭಯತ್ರೇವಕಾರೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ಸಮಾನೇತಿ ।
ಅಥೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕುರ್ವನ್ಕಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ತತ್ಸಂಪ್ರಮೋಕ್ಷಣಮಿತ್ಯಸ್ಯೋತ್ತರಮಾಹ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ವೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಶ್ನಮನೂದ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಂ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಅತ್ರೋತ್ತರತ್ವೇನೋತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ರೂಪಾದಿಪ್ರಕಾಶನಶಕ್ತಿಮತ್ಸತ್ತ್ವಪ್ರಧಾನಭೂತಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್ತೇಜೋಮಾತ್ರಾಶ್ಚಕ್ಷುರಾದೀನೀತ್ಯುಕ್ತಂ ಸಂಪ್ರತಿ ಸಮಭ್ಯಾದದಾನ ಇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ತಾ ಏತಾ ಇತಿ ।
ಸಂಹರಮಾಣೋ ಹೃದಯಮನ್ವವಕ್ರಾಮತೀತ್ಯನ್ವಯಃ । ತತ್ಸಮಿತಿ ವಿಶೇಷಣಂ ಸ್ವಪ್ನಾಪೇಕ್ಷಯೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಂ ಸ್ವಪ್ನಾಪೇಕ್ಷಯಾ ವಿಶೇಷಣಂ ತದಾಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಆದಾನಮಾತ್ರಮಪಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ನಾಸ್ತೀತಿ ಕುತಸ್ತದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸ್ತೀತಿ ।
ಸ ಏತಾಸ್ತೇಜೋಮಾತ್ರಾಃ ಸಮಭ್ಯಾದದಾನ ಇತ್ಯೇತದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಹೃದಯಮೇವೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಹೃದಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸವಿಜ್ಞಾನೋ ಭವತೀತಿ ವಾಕ್ಯವಿಶೇಷಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಹೃದಯ ಇತಿ ।
ಕಥಮಾತ್ಮನೋ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಸ್ಯ ತೇಜೋಮಾತ್ರಾದಾನಕರ್ತೃತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬುದ್ಧ್ಯಾದೀತಿ ।
ತೇಷಾಂ ತದ್ವಿಕ್ಷೇಪಸ್ಯ ಚೋಪಸಂಹಾರೇ ಸತ್ಯಾತ್ಮನಸ್ತದಾದಾನಕರ್ತೃತ್ವಮೌಪಚಾರಿಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತರ್ಹಿ ತದ್ವಿಕ್ಷೇಪೋಪಸಂಹರ್ತೃತ್ವವತ್ತದಾದಾನಕರ್ತೃತ್ವಮಪಿ ಮುಖ್ಯಮೇವ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ।
ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಕ್ರಿಯಾವಿಶೇಷಃ ಸರ್ವೋ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಪ್ರತೀಚಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಪ್ರಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬುದ್ಧ್ಯಾದೀತಿ ।
ಸ ಯತ್ರೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಕದಾ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಯ ಪುರುಷಶಬ್ದಾದ್ಭೋಕ್ತೃತ್ವೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಆದಿತ್ಯಾಂಶ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಚಾಕ್ಷುಷತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಭೋಕ್ತುರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಾವದ್ದೇಹಧಾರಣಮಿತಿ ಕುತೋ ವಿಶೇಷಣಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮರಣಕಾಲೇ ತ್ವಿತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಾಂಶಸ್ಯ ಚಕ್ಷುರನುಗ್ರಹಮಕುರ್ವತಃ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಂ ವಾರಯತಿ —
ಸ್ವಮಿತಿ ।
ಮರಣಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಚಕ್ಷುರಾದ್ಯನುಗ್ರಾಹಕದೇವತಾಂಶಾನಾಮಧಿದೇವತಾತ್ಮನೋಪಸಂಹಾರೇ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ದೇಹಾಂತರೇ ವಾಗಾದಿರಾಹಿತ್ಯಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪುನರಿತಿ ।
ಸಂಶ್ರಯಿಷ್ಯಂತಿ ವಾಗಾದಯಸ್ತತ್ತದೇವತಾಧಿಷ್ಠಿತಾ ಯಥಾಸ್ಥಾನಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಮುಮೂರ್ಷೋರಿವ ಸ್ವಪ್ಸ್ಯತಃ ಸರ್ವಾಣಿ ಕರಣಾನಿ ಲಿಂಗಾತ್ಮನೋಪಸಂಹ್ರಿಯಂತೇ ಪ್ರಬುಧ್ಯಮಾನಸ್ಯ ಚೋತ್ಪಿತ್ಸೋರಿವ ತಾನಿ ಯಥಾಸ್ಥಾನಂ ಪ್ರಾದುರ್ಭವಂತೀತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಂ ಪಾತಯತಿ —
ತದೇತದಾಹೇತಿ ।
ಪರಾಙ್ ಪರ್ಯಾವರ್ತತ ಇತಿ ರೂಪವೈಮುಖ್ಯಂ ಚಾಕ್ಷುಷಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ॥ ೧ ॥
ತರ್ಹಿ ಭೋಕ್ತ್ರೋಪಸಂಹೃತಂ ಚಕ್ಷುರತ್ಯಂತಾಭಾವೀಭೂತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏಕೀತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತದೇತಿ ।
ಚಕ್ಷುಷಿ ದರ್ಶಿತಂ ನ್ಯಾಯಂ ಘ್ರಾಣೇಽತಿದಿಶತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಯಥಾ ಚಕ್ಷುರ್ದೇವತಾಯಾ ನಿವೃತ್ತೌ ಲಿಂಗಾತ್ಮನಾ ಚಕ್ಷುರೇಕೀಭವತಿ ಯಥಾ ಘ್ರಾಣದೇವತಾಂಶಸ್ಯ ಘ್ರಾಣಾನುಗ್ರಹನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರೇಣಾಂಶಿದೇವತಯೈಕ್ಯೇ ಲಿಂಗಾತ್ಮನಾ ಘ್ರಾಣಮೇಕೀಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ತನ್ನಿವೃತ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ವರುಣಾದಿ ದೇವತಾಯಾ ಜಿಹ್ವಾಯಾಮನುಗ್ರಹನಿವೃತ್ತೌ ಜಿಹ್ವಾಯಾ ಲಿಂಗಾತ್ಮನೈಕ್ಯವ್ಯಪೇಕ್ಷಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ತದನುಗ್ರಾಹಕದೇವತಾಂಶಸ್ಯ ತತ್ರ ತತ್ರಾನುಗ್ರಹನಿವೃತ್ತ್ಯಾ ತತ್ತದಂಶಿದೇವತಾಪ್ರಾಪ್ತೌ ತತ್ತತ್ಕರಣಸ್ಯ ಲಿಂಗಾತ್ಮನೈಕ್ಯಂ ಭವತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಮರಣದಶಾಯಾಂ ರೂಪಾದಿದರ್ಶನರಾಹಿತ್ಯಮರ್ಥದ್ವಯಸಾಧಕಮಿತ್ಯಾಹ —
ತದೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಹೈತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮುಪಾದತ್ತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಮುಮೂರ್ಷಾವಸ್ಥಾ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕೇನಾಯಂ ಪ್ರದ್ಯೋತೋ ಭವತೀತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ಸ್ವಪ್ನೇತಿ ।
ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನಕಾಲೇ ಸ್ವೇನ ಭಾಸಾ ಸ್ವೇನ ಜ್ಯೋತಿಷಾ ಪ್ರಸ್ವಪಿತೀತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ತಥಾಽತ್ರಾಪಿ ತೇಜೋಮಾತ್ರಾಣಾಂ ಯದಾದಾನಂ ತತ್ಕೃತೇನ ವಾಸನರೂಪೇಣ ಪ್ರಾಪ್ಯಫಲವಿಷಯಬುದ್ಧಿವೃತ್ತಿರೂಪೇಣ ಸ್ವೇನ ಭಾಸಾ ಸ್ವೇನ ಚಾಽಽತ್ಮನಾ ಚೈತನ್ಯಜ್ಯೋತಿಷಾ ಹೃದಯಾಗ್ರಪ್ರದ್ಯೋತನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಲಿಂಗದ್ವಾರಾಽಽತ್ಮನೋ ನಿರ್ಗಮನಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಯದಿ ಮರಣಕಾಲೇ ತೋಜೋಮಾತ್ರಾದಾನಂ ನ ತರ್ಹಿ ಸದಾ ಲಿಂಗೋಪಾಧಿರಾತ್ಮೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಸಪ್ತಮ್ಯಾ ಲಿಂಗಮುಚ್ಯತೇ । ಸರ್ವದೇತಿ ಲಿಂಗಸತ್ತಾದಶೋಕ್ತಿಃ ।
ಆತ್ಮೋಪಾಧಿಭೂತೇ ಲಿಂಗೇ ಕಿಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽತ್ಮನಿ ಕೂಟಸ್ಥೇ ಸಂವ್ಯವಹಾರದರ್ಶನಮಿತ್ಯಾಹ —
ತದುಪಾಧೀತಿ ।
ಚಕ್ಷುರಾದಿಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಪಿ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಹ —
ತದಾತ್ಮಕಂ ಹೀತಿ ।
ಏಕಾದಶವಿಧಂ ಕರಣಮಿತ್ಯಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ಕುತೋ ದ್ವಾದಶವಿಧತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಬುದ್ಧ್ಯಾದೀತಿ ।
’ವಾಯುರ್ವೈ ಗೌತಮ ತತ್ಸೂತ್ರಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿ ಶ್ರುತಿರಪಿ ಯಥೋಕ್ತೇ ಲಿಂಗೇ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಹ —
ತತ್ಸೂತ್ರಮಿತಿ ।
ಜಗತೋ ಜೀವನಮಪಿ ತತ್ರ ಮಾನಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಜ್ಜೀವನಮಿತಿ ।
’ಏಷ ಸರ್ವಭೂತಾಂತರಾತ್ಮಾ’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿರಪಿ ಯಥೋಕ್ತಂ ಲಿಂಗಂ ಸಾಧಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಸೋಽಂತರಾತ್ಮೇತಿ ।
ಲಿಂಗೋಪಾಧೇರಾತ್ಮನೋ ಯಥೋಕ್ತಪ್ರಕಾಶೇನ ಮರಣಕಾಲೇ ಹೃದಯಾನ್ನಿಷ್ಕ್ರಮಣೇ ಮಾರ್ಗಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರವಾಕ್ಯೇನೋಪದಿಶತಿ —
ತೇನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಚಕ್ಷುಷ್ಟೋ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಆದಿತ್ಯೇತಿ ।
ಮೂರ್ಧ್ನೋ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇತಿ ।
ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಚೇಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮಂ ವಾ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ದೇಹಾವಯವಾಂತರೇಭ್ಯೋ ನಿಷ್ಕ್ರಮಣೇ ನಿಯಾಮಕಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪರಲೋಕಾಯ ಪ್ರಸ್ಥಿತಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಪ್ರಾಣಗಮನಾಧೀನತ್ವಾದ್ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮಗಮನಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪರಲೋಕಾಯೇತಿ ।
ನನು ಜೀವಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಾದಿತಾದಾತ್ಮ್ಯೇ ಸತಿ ಕಥಮನುಶಬ್ದೇನ ಕ್ರಮೋ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಥಾಪ್ರಧಾನೇತಿ ।
ಪ್ರಧಾನಮನತಿಕ್ರಮ್ಯ ಹೀಯಮನ್ವಾಖ್ಯಾನೇಚ್ಛಾ । ತಥಾ ಚ ಜೀವಾದೇಃ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣಾನುಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗೋ ನ ಕ್ರಮಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ದೇಶಕಾಲಭೇದಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸಾರ್ಥೇ ಸಮೂಹೇ ವ್ಯಕ್ತಿಷು ಕ್ರಮೇಣ ಗಮನಂ ದೃಶ್ಯತೇ ನ ತಥಾ ಪ್ರಾಣಾದಿಷ್ವಿತಿ ವ್ಯತಿರೇಕಃ ।
ಯದುಕ್ತಂ ಹೃದಯಾಗ್ರಪ್ರದ್ಯೋತನಂ ತತ್ಸವಿಜ್ಞಾನಶ್ರುತ್ಯಾ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ತದೇತಿ ।
ಕರ್ಮವಶಾದಿತಿ ವಿಶೇಷಣಂ ಸಾಧಯತಿ —
ನೇತಿ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣೇತಿ ।
ಇಷ್ಟಾಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನೈವೇತಿ ।
ಮುಮೂರ್ಷೋರಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇ ಮಾನಮಾಹ —
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಕರ್ಮವಶಾದುಕ್ತಂ ಸವಿಜ್ಞಾನತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಕರ್ಮಣೇತಿ ।
ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯ ವೃತ್ತಿವಿಶೇಷೋ ಭಾವಿದೇಹವಿಷಯಸ್ತದಾಶ್ರಿತಂ ತದ್ರೂಪಂ ಯದ್ವಾಸನಾತ್ಮಕಂ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಂ ತೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಮ್ರಿಯಮಾಣಸ್ಯ ಸವಿಜ್ಞಾನತ್ವೇ ಸತ್ಯರ್ಥಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಸವಿಜ್ಞಾನಮೇವೇತಿ ।
ಗಂತವ್ಯಸ್ಯ ಸವಿಜ್ಞಾನತ್ವಂ ವಿಜ್ಞಾನಾಶ್ರಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ವಿಶೇಷೇತಿ ।
ಪ್ರಗೇವೋತ್ಕ್ರಾಂತೇಃ ಸವಿಜ್ಞಾನತ್ವವಾದಿಶ್ರುತೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪುರುಷಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನುಸಾರಿತ್ವಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಯೋಗಶ್ಚಿತ್ತವೃತ್ತಿನಿರೋಧಃ । ತಸ್ಯ ಧರ್ಮಾ ಯಮನಿಯಮಪ್ರಭೃತಯಃ । ತೇಷಾಮನುಸೇವನಂ ಪುನಃ ಪುನರಾವರ್ತನಮ್ । ಪರಿಸಂಖ್ಯಾನಾಭ್ಯಾಸೋ ಯೋಗಾನುಷ್ಠಾನಮ್ । ಕರ್ತವ್ಯ ಇತಿ ಪ್ರಕೃತಶ್ರುತೇರ್ವಿಧೇಯೋಽರ್ಥ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಂಚ ಪುಣ್ಯೋಪಚಯಕರ್ತವ್ಯತಾರೂಪೇಽರ್ಥೇ ಸರ್ವಮೇವ ವಿಧಿಕಾಂಡಂ ಪರ್ಯವಸಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವಶಾಸ್ತ್ರಾಣಾಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಮಾದಾಗಾಮಿದುಶ್ಚರಿತಾದುಪರಮಣಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ನಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರಮಪಿ ಪರ್ಯವಸಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ದುಶ್ಚರಿತಾಚ್ಚೇತಿ ।
ನನು ಪೂರ್ವಂ ಯಥೇಷ್ಟಚೇಷ್ಟಾಂ ಕೃತ್ವಾ ಮರಣಕಾಲೇ ಸರ್ವಮೇತತ್ಸಂಪಾದಯಿಷ್ಯತೇ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಕರ್ಮಣಾ ನೀಯಮಾನತ್ವೇ ಮಾನಮಾಹ —
ಪುಣ್ಯ ಇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಪುಣ್ಯೋಪಚಯಾದೇವ ಯಥೋಕ್ತಾನರ್ಥನಿವೃತ್ತೇರ್ವ್ಯರ್ಥಂ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಸ್ಯೇತಿ ।
ಉಪಶಮೋಪಾಯಸ್ತತ್ವಜ್ಞಾನಂ ತಸ್ಯ ವಿಧಾನಂ ಪ್ರಕಾಶನಂ ತದರ್ಥಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ದೇವತಾಧ್ಯಾನಾದನರ್ಥೋ ನಿವರ್ತಿಷ್ಯತೇ ಕಿಂ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತದ್ವಿಹಿತೇತಿ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಪ್ರಕೃತಾಃ ಸರ್ವಶಾಖೋಪನಿಷದೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ।
ವಿಧಾಂತರೇಣಾನರ್ಥಧ್ವಂಸಾಸಿದ್ಧೌ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಜ್ಞಾಪಿತಃ ಸವಿಜ್ಞಾನವಾಕ್ಯೇನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಶಕಟವದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಹಿತಾ ವಿದ್ಯಾ ಧ್ಯಾನಾತ್ಮಿಕಾ । ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಾ ನಗ್ನಸ್ತ್ರೀದರ್ಶನಾದಿರೂಪಾ । ಅವಿಹಿತಾ ಘಟಾದಿವಿಷಯಾ । ಅಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಾ ಪಥಿ ಪತಿತತೃಣಾದಿವಿಷಯಾ । ವಿಹಿತಂ ಕರ್ಮ ಯಾಗಾದಿ । ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಹನನಾದಿ । ಅವಿಹಿತಂ ಗಮನಾದಿ । ಅಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಂ ನೇತ್ರಪಕ್ಷ್ಮವಿಕ್ಷೇಪಾದಿ ।
ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಣೋರುಪಭೋಗಸಾಧನತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧೇರನ್ವಾರಂಭೇಽಪಿ ಕಿಮಿತ್ಯನ್ವಾರಭತೇ ವಾಸನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಾ ಚೇತಿ ।
ಅಪೂರ್ವಕರ್ಮಾರಂಭಾದಾವಂಗಂ ಪೂರ್ವವಾಸನೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಹೇತುಮುಪಪಾದಯತಿ —
ನ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇಂದ್ರಿಯಾಣಾಂ ವಿಷಯೇಷು ಕೌಶಲಮನುಷ್ಠಾನೇ ಪ್ರಯೋಜಕಂ ತಚ್ಚ ಫಲೋಪಭೋಗೇ ಹೇತುಃ । ನ ಚಾಂತರೇಣಾಭ್ಯಾಸಮಿಂದ್ರಿಯಾಣಾಂ ವಿಷಯೇಷು ಕೌಶಲಂ ಸಂಭವತಿ ತಸ್ಮಾದನುಷ್ಠಾನಾದ್ಯಭ್ಯಾಸಾಧೀನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಪೂರ್ವವಾಸನಾ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಾದಾವಂಗಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪೂರ್ವಾನುಭವೇತಿ ।
ತತ್ರ ಲೋಕಾನುಭವಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ದೃಶ್ಯತೇ ಚೇತಿ ।
ಚಿತ್ರಕರ್ಮಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಪ್ರಾಸಾದನಿರ್ಮಾಣಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಪೂರ್ವವಾಸನೋದ್ಭವಕೃತಂ ಕಾರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ತದಭಾವಕೃತಂ ಕಾರ್ಯಮಾಹ —
ಕಾಸುಚಿದಿತಿ ।
ರಜ್ಜುನಿರ್ಮಾಣಾದಿಷ್ವಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತತ್ರೈವೋದಾಹರಣಸೌಲಭ್ಯಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಾದೌ ಪೂರ್ವಪ್ರಜ್ಞಾಯಾ ಹೇತುತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಸಮನ್ವಾರಂಭವಚನಾರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಯೈವ ತಾತ್ಪರ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ॥ ೨ ॥
ತೃಣಜಲಾಯುಕಾವಾಕ್ಯಮವತಾರಯಿತುಂ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯ ವಾದಿವಿವಾದಾಂದರ್ಶಯನ್ನಾದೌ ದಿಗಂಬರಮತಮಾಹ —
ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೇವತಾವಾದಿಮತಮಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ದೇವತಾ ಯೇನ ಶರೀರೇಣ ವಿಶಿಷ್ಟಂ ಜೀವಂ ಪರಲೋಕಂ ನಯತಿ ತದಾತಿವಾಹಿಕಂ ಶರೀರಾಂತರಂ ತೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸಾಂಖ್ಯಾದಿಮತಮಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಆಹೋಸ್ವಿದಿತಿ ।
ವೈಶೇಷಿಕಾದಿಪಕ್ಷಮಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ನ್ಯೂನತ್ವನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಮಾಹ —
ಕಿಂವಾ ಕಲ್ಪಾಂತರಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಸಿದ್ಧಾಂತಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕತ್ವೇನೋಪಾದೇಯತ್ವಂ ವದನ್ಕಲ್ಪನಾಂತರಾಣಾಮಪ್ರಾಮಾಣಿಕತ್ವೇನ ತ್ಯಾಜ್ಯತ್ವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಸರ್ವಾತ್ಮಕತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಸರ್ವಾತ್ಮಕೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಕರಣಾನಾಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಧೀರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ಆಧಿದೈವಿಕೇನ ರೂಪೇಣಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾನಾಮಪಿ ಕರಣಾನಾಮಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಾದಿರೂಪೇಣ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತೇತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ತದ್ವಶಾದುದಾಹೃತಶ್ರುತಿವಶಾದಿತ್ಯೇತತ್ । ಸ್ವಭಾವತೋ ದೇವತಾಸ್ವರೂಪಾನುಸಾರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ಕರ್ಮಜ್ಞಾನವಾಸನಾನುರೂಪೇಣೇತ್ಯತ್ರ ಭೋಕ್ತುರಿತಿ ಶೇಷಃ । ಉಭಯತ್ರ ಸಂಬಂಧಾರ್ಥಂ ಪ್ರಾಣಾನಾಮಿತಿ ದ್ವಿರುಕ್ತಮ್ ।
ತೇಷಾಂ ವೃತ್ತಿಸಂಕೋಚಾದೌ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಪ್ರಾಣೋಪಾಸನೇ ಗುಣದೋಷಸಂಕೀರ್ತನಮಪಿ ಪ್ರಾಣಸಂಕೋಚವಿಕಾಸಯೋಃ ಸೂಚಕಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥಾ ಚೇದಮಿತಿ ।
ಆಧಿದೈವಿಕೇನ ರೂಪೇಣ ಸರ್ವಗತಾನಾಮಪಿ ಕರಣಾನಾಮಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಾಧಿಭೌತಿಕರೂಪೇಣ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಾತ್ತತ್ಪರಿವೃತಸ್ಯ ಗಮನಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೋ ದರ್ಶಿತಃ ।
ಇದಾನೀಂ ತೃಣಜಲಾಯುಕಾದೃಷ್ಟಾಂತಾದ್ದೇಹಾಂತರಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ಪೂರ್ವದೇಹಂ ಮುಂಚತ್ಯಾತ್ಮೇತಿ ಸ್ಥೂಲದೇಹವಿಶಿಷ್ಟಸೈವ ಪರಲೋಕಗಮನಮಿತಿ ಪೌರಾಣಿಕಪ್ರಕ್ರಿಯಾಂ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾತುಂ ದೃಷ್ಟಾಂತವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೇಹನಿರ್ಗಮನಾತ್ಪ್ರಾಗವಸ್ಥಾ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ತದೈವ ಯಥೋಕ್ತಾ ವಾಸನಾ ಹೃದಯಸ್ಥಾ ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮನಿಮಿತ್ತಂ ಭಾವಿದೇಹಂ ಸ್ಪೃಶತಿ ಜೀವೋಽಪಿ ತತ್ರಾಭಿಮಾನಂ ಕರೋತಿ ಪುನಶ್ಚ ಪೂರ್ವದೇಹಂ ತ್ಯಜತಿ ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನೇ ದೇವೋಽಹಮಿತ್ಯಭಿಮನ್ಯಮಾನೋ ದೇಹಾಂತರಸ್ಥ ಏವ ಭವತಿ ತಥೋತ್ಕ್ರಾಂತಾವಪಿ । ತಸ್ಮಾನ್ನ ಪೂರ್ವದೇಹವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯೈವ ಪರಲೋಕಗಮನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸ್ವಾತ್ಮೋಪಸಂಹಾರೋ ದೇಹೇ ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮಾಭಿಮಾನತ್ಯಾಗಃ । ಪ್ರಸಾರಿತಯಾ ವಾಸನಯಾ ಶರೀರಾಂತರಂ ಗೃಹೀತ್ವೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಉಪಸಂಹಾರಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಆರಭ್ಯಮಾಣ ಇತಿ ।
ಆರಬ್ಧೇ ದೇಹಾಂತರೇ ಸೂಕ್ಷ್ಮದೇಹಸ್ಯಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಮಾಹ —
ತತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಕರ್ಮಗ್ರಹಣಂ ವಿದ್ಯಾಪೂರ್ವಪ್ರಜ್ಞಯೋರುಪಲಕ್ಷಣಮ್ ।
ನನು ಲಿಂಗದೇಹಬಲಾದೇವಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸಿದ್ಧೌ ಕೃತಂ ಸ್ಥೂಲಶರೀರೇಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣೇತರಸ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಕಾರಿತ್ವಂ ನಾಸ್ತೀತಿ ಮತ್ವಾಽಽಹ —
ಬಾಹ್ಯಂ ಚೇತಿ ।
ಆರಬ್ಧೇ ದೇಹದ್ವಯೇ ಕರಣೇಷು ದೇವತಾನಾಮನುಗ್ರಾಹಕತ್ವೇನಾವಸ್ಥಾನಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸ್ಥೂಲೋ ದೇಹಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಕರಣವ್ಯೂಹಸ್ತೇಷಾಮಭಿವ್ಯಕ್ತಿಃ ॥ ೩ ॥
ಪೇಶಸ್ಕಾರಿವಾಕ್ಯವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಮಾಶಂಕಾಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸಂಸಾರಿಣೋ ಹಿ ಪ್ರಕೃತೇ ದೇಹಾಂತರಾರಂಭೇ ಕಿಮುಪಾದಾನಮಸ್ತಿ ಕಿಂ ವಾ ನಾಸ್ತಿ ? ನಾಸ್ತಿ ಚೇನ್ನ ಭಾವರೂಪಂ ಕಾರ್ಯಂ ಸಿಧ್ಯೇತ । ಅಸ್ತಿ ಚೇತ್ತತ್ಕಿಂ ಭೂತಪಂಚಕಮುತಾನ್ಯತ್ । ಆದ್ಯೇಽಪಿ ತನ್ನಿತ್ಯೋಪಾತ್ತಮೇವ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವದೇಹೋಪಮರ್ದೇನಾನ್ಯಮನ್ಯಂ ದೇಹಮಾರಭತೇ ಕಿಂವಾಽನ್ಯದ್ದೂತಪಂಚಕಮನ್ಯಮನ್ಯಂ ದೇಹಂ ಜನಯತಿ । ನಾಽದ್ಯಃ । ಭೂತಪಂಚಕಸ್ಯ ತತ್ತದೇಹೋಪಾದಾನತ್ವೇ ಮಾಯಾಯಾಃ ಸರ್ವಕರಣತ್ವಸ್ವೀಕಾರವಿರೋಧಾತ್ । ನ ದ್ವಿತೀಯಃ । ಭೂತಪಾಂಚಕೋತ್ಪತ್ತಾವಪಿ ಕಾರಣಾಂತರಸ್ಯ ಮೃಗ್ಯತ್ವಾತ್ತಸ್ಯೈವ ದೇಹಾಂತರಕಾರಣತ್ವಸಂಭವಾನ್ನೇತರೋ ದೇಹಸ್ಯ ಪಾಂಚಭೌತಿಕತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧಿವಿರೋಧಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಉತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಮುತ್ತರತ್ವೇನಾಽಽದತ್ತೇ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಮಪೇಕ್ಷಿತಂ ಪೂರಯನ್ನಾಹ —
ದೃಷ್ಟಾಂತ ಇತಿ ।
ಅವಶಿಷ್ಟಂ ಭಾಗಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಂ ಪುನರುಪಾದಾನಮೇತಾವತಾ ದೇಹಾಂತರಾರಂಭೇಽಭ್ಯುಪಗತಂ ಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನಿತ್ಯೋಪಾತ್ತಾನೀತಿ ।
ಶರೀರದ್ವಯಾರಂಭಕಾಣೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ತೇಷಾಮುಭಯಾರಂಭಕತ್ವೇನ ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪ್ರಸ್ತುತತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಾನೀತಿ ।
ದೇಹವಿಕಲ್ಪೇ ನಿಯಾಮಕಮಾಹ —
ಯಥಾಕರ್ಮೇತಿ ॥ ೪ ॥
ಶರೀರಾರಂಭೇ ಮಾಯಾತ್ಮಕಭೂತಪಂಚಕಮುಪಾದಾನಮಿತಿ ವದತಾ ಭೂತಾವಯವಾನಾಮಪಿ ಸಹೈವ ಗಮನಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಇದಾನೀಂ ಸ ವಾ ಅಯಮಾತ್ಮೇತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯೇಽಸ್ಯೇತಿ ।
ತಾನೇವೋಪಾಧಿಭೂತಾನ್ಪದಾರ್ಥಾನ್ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯೈರಿತಿ ।
ನನು ಪೂರ್ವಮಪ್ಯೇತೇ ಪದಾರ್ಥಾ ದರ್ಶಿತಾಃ ಕಿಂ ಪುನಸ್ತತ್ಪ್ರದರ್ಶನೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪಂಚೀಕೃತ್ಯೇತಿ ।
ಸ ವಾ ಅಯಮಾತ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಭಾಗಂ ವ್ಯಾಕುರ್ವನ್ನಾತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮೈಕ್ಯಂ ವಾಸ್ತವಂ ವೃತ್ತಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸ ವಾ ಇತಿ ।
ಯಸ್ಯೈವಾವಾಸ್ತವಂ ರೂಪಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನಮಯ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜ್ಯೋತಿರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಽಪಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕತಮ ಇತಿ ।
ಕಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ಮಯಟ್ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಉಕ್ತೇ ಮಯಡರ್ಥೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬುದ್ಧ್ಯೈಕ್ಯಾಧ್ಯಾಸಾತ್ತದ್ಧರ್ಮಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವಾದೇರಾತ್ಮನಿ ಪ್ರತೀತಿರಿತ್ಯತ್ರ ಮಾನಮಾಹ —
ಧ್ಯಾಯತೀವೇತಿ ।
ಮನಃಸಂನಿಕರ್ಷಾತ್ತೇನ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯತಯಾ ಸಂಬಂಧಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಚಕ್ಷುರ್ಮಯತ್ವಾದೇರುಪಲಕ್ಷಣತ್ವಮಂಗೀಕೃತ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮನೂದ್ಯ ಸಾಮಾನ್ಯೇನ ಭೂತಮಯತ್ವಮಾಹ —
ಏವಂ ಬುದ್ಧೀತಿ ।
ಭೂತಮಯತ್ವೇ ಸತ್ಯವಾಂತರವಿಶೇಷಮಾಹ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ಚಾಽಽಕಾಶಪರಮಾಣ್ವಭಾವಾದಾಕಾಶಸ್ಯ ಶರೀರಾನಾರಂಭಕತ್ವಂ ಶ್ರುತಿವಿರುದ್ಧಾರಂಭಪ್ರಕ್ರಿಯಾನಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥಾಽಽಕಾಶೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ಧರ್ಮಾದಿಮಯತ್ವೇ ಕಾಮಾದಿಮಯತ್ವಮುಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಕಥಂ ಧರ್ಮಾದಿಮಯತ್ವಂ ಸರ್ವಮಯತ್ವೇ ಕಾರಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಮಸ್ತಮಿತಿ ।
ತದ್ಯದೇತದಿತ್ಯಾದೇರರ್ಥಮಾಹ —
ಕಿಂ ಬಹುನೇತಿ ।
ವಿಷಯಃ ಶಬ್ದಾದಿಸ್ತತೋಽನ್ಯದಪಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತೋ ಅವಗತಿಪ್ರಕಾರಮಭಿನಯತಿ —
ಇದಮಸ್ಯೇತಿ ।
ಇದಂಮಯತ್ವಮದೋಮಯತ್ವಂ ಚೋಪಸಂಹರತಿ —
ತೇನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪರೋಕ್ಷತ್ವಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಂತಃಸ್ಥ ಇತಿ ।
ವ್ಯವಹಿತವಿಷಯವ್ಯವಹಾರವಾನಿತಿ ಯಾವತ್ । ಇದಾನೀಮಿತ್ಯಸ್ಮಾದುಪರಿಷ್ಟಾದಪಿ ತೇನೇತಿ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ಪರೋಕ್ಷತ್ವಾವಸ್ಥೇದಾನೀಮಿತ್ಯುಕ್ತಾ । ತೃತೀಯಯಾ ಚ ಪ್ರಕೃತೋ ವ್ಯವಹಾರೇ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ । ಇತಿಶಬ್ದಃ ಸರ್ವಮಯತ್ವೋಪಸಂಹಾರಾರ್ಥಃ ।
ವಿಜ್ಞಾನಮಯಾದಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಸಂಕ್ಷೇಪತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಕರಣಚರಣಯೋರೈಕ್ಯೇನ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕರಣಂ ನಾಮೇತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದಃ ಶಿಷ್ಟಾಚಾರಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಃ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಶಂಕೋತ್ತರತ್ವೇನೋತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಾಚ್ಛೀಲ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕುತ್ರ ತರ್ಹಿ ತಾಚ್ಛೀಲ್ಯಮುಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಾಚ್ಛೀಲ್ಯೇ ತ್ವಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕರ್ಮಣಃ ಸಂಸಾರಕಾರಣತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏತತ್ಪ್ರಯುಕ್ತೋ ಹೀತಿ ।
ಸಂಸಾರಪ್ರಯೋಜಕೇ ಕರ್ಮಣಿ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಏತದ್ವಿಷಯೌ ಹೀತಿ ।
ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತಕರ್ಮವಿಷಯತ್ವಂ ವಿಧಿನಿಷೇಧಯೋರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದಃ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತಮವತಾರಯತಿ —
ಅಥೋ ಇತಿ ।
ಸಂಸಾರಕಾರಣಸ್ಯಾಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇನ ಕಾಮಃ ಸಹಕಾರೀತಿ ಸ್ವಸಿದ್ಧಾಂತಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಸತ್ಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಾಮಾಭಾವೇಽಪಿ ಕರ್ಮಣಃ ಸತ್ತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಹ —
ಕಾಮಪ್ರಹಾಣೇ ತ್ವಿತಿ ।
ನನು ಕಾಮಾಭಾವೇಽಪಿ ನಿತ್ಯಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಾತ್ಪುಣ್ಯಾಪುಣ್ಯೇ ಸಂಚೀಯೇತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಉಪಚಿತೇ ಇತಿ ।
ಯೋ ಹಿ ಪಶುಪುತ್ರಸ್ವರ್ಗಾದೀನನತಿಶಯಪುರುಷಾರ್ಥಾನ್ಮನ್ಯಮಾನಸ್ತಾನೇವ ಕಾಮಯತೇ ಸ ತತ್ತದ್ಭೋಗಭೂಮೌ ತತ್ತತ್ಕಾಮಸಂಯುಕ್ತೋ ಭವತೀತ್ಯಾಥರ್ವಣಶ್ರುತೇರರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತಿಯುಕ್ತಿಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಧರ್ಮಾದಿಮಯತ್ವಸ್ಯಾಪಿ ಸತ್ತ್ವಾದವಧಾರಣಾನುಪಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದಿತಿ ।
ಸ ಯಥಾಕಾಮೋ ಭವತೀತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ತಸ್ಮಾದಿತಿ ವ್ಯವಹಿತೇನ ಸಂಬಂಧಃ । ಇತಿಶಬ್ದೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೫ ॥
ತತ್ರೇತಿ ಗಂತವ್ಯಫಲಪರಾಮರ್ಶಃ । ತದೇವ ಗಂತವ್ಯಂ ಫಲಂ ವಿಶೇಷತೋ ಜ್ಞಾತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಿಂ ತದಿತಿ ।
ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಲಿಂಗಮಿತಿ ।
ಯೋಽವಗಚ್ಛತಿ ಸ ಪ್ರಮಾತ್ರಾದಿಸಾಕ್ಷೀ ಯೇನ ಸಾಕ್ಷ್ಯೇಣ ಮನಸಾಽವಗಮ್ಯತೇ ತನ್ಮನೋ ಲಿಂಗಮಿತಿ ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿಶ್ಚಯೇನ ಸಂಸಾರಿಣೋ ಮನಃ ಸಕ್ತಂ ತತ್ಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿಸ್ತಸ್ಯೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತದೇವೋಪಪಾದಯತಿ —
ತದಭಿಲಾಷೋ ಹೀತಿ ।
ಪೂರ್ವಾರ್ಧಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಕಾಮಸ್ಯ ಸಂಸಾರಮೂಲತ್ವೇ ಸತ್ಯರ್ಥಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ವಂಧ್ಯಪ್ರಸವತ್ವಂ ನಿಷ್ಫಲತ್ವಮ್ । ಪರ್ಯಾಪ್ತಕಾಮಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ । ಕೃತಾತ್ಮನಃ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೇರ್ವಿದಿತಸತತ್ತ್ವಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಇಹೇತಿ ಜೀವದವಸ್ಥೋಕ್ತಿಃ ।
ಕಾಮಪ್ರಧಾನಃ ಸಂಸರತಿ ಚೇತ್ಕರ್ಮಫಲಭೋಗಾನಂತರಂ ಕಾಮಾಭಾವಾನ್ಮುಕ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಕಾಮಪ್ರಧಾನತ್ವಮಾಸ್ಥೇಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಾವದವಸಾನಂ ತಾವದುಕ್ತ್ವೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕರ್ಮಣ ಇತಿ ।
ಇತ್ಯೇವಂ ಪಾರಂಪರ್ಯೇಣ ಸಂಸರಣಾದೃಶೇ ಜ್ಞಾನಾನ್ನ ಮುಕ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸಂಸಾರಪ್ರಕರಣಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಇತಿ ನ್ವಿತಿ ।
ಅವಸ್ಥಾದ್ವಯಸ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ಬಂಧಂ ಪ್ರಬಂಧೇನ ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ಸುಷುಪ್ತಸ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ಮೋಕ್ಷಂ ವಕ್ತುಮೇವೇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಂ ತತ್ರಾಥಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಾಮರಹಿತಸ್ಯ ಸಂಸಾರಾಭಾವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಫಲಾಸಕ್ತಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿದುಷೋ ನಿಷ್ಕಾಮಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾರಾಹಿತ್ಯೇ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಮಯತ್ನಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಕಾಮಯಮಾನತ್ವೇ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬಾಹ್ಯೇಷು ಶಬ್ದಾದಿಷು ವಿಷಯೇಷ್ವಾಸಂಗರಾಹಿತ್ಯಾದಕಾಮಯಮಾನತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಕಾಮತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ವಾಸನಾರೂಪಕಾಮಾಭಾವಾದಕಾಮತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಿಷ್ಕಾಮತ್ವೇ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಹೇತುಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಪ್ರಾಪ್ತಪರಮಾನಂದತ್ವಾನ್ನಿಷ್ಕಾಮತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಪ್ತಕಾಮತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಹೇತುಮೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಯುಕ್ತಮಾಪ್ತಕಾಮತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಪ್ರಮಾಣಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಆತ್ಮೈವೇತಿ ।
ಕಾಮಯಿತವ್ಯಾಭಾವಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಃ ಶ್ರುತ್ಯವಷ್ಟಂಭೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಇತಿ ವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾ ಯಸ್ಯ ವಿದುಷೋಽಸ್ತಿ ಸೋಽನ್ಯಮವಿಜಾನನ್ನ ಕಂಚಿದಪಿ ಕಾಮಯತೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಪದಾರ್ಥೋಽನ್ಯತ್ವೇನಾವಿಜ್ಞಾತೋಽಪಿ ಕಾಮಯಿತವ್ಯಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಜ್ಞಾಯಮಾನೋ ಹೀತಿ ।
ಅನುಭೂತೇ ಸ್ಮರಣವಿಪರಿವರ್ತಿನಿ ಕಾಮನಿಯಮಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನ್ಯತ್ವೇನ ಜ್ಞಾಯಮಾನಸ್ತರ್ಹಿ ಪದಾರ್ಥೋ ವಿದುಷೋಽಪಿ ಕಾಮಯಿತವ್ಯಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಆಪ್ತಕಾಮಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ದರ್ಶಿತರೀತ್ಯಾ ಕಾಮಯಿತವ್ಯಾಭಾವೇ ಮುಕ್ತಿಃ ಸಿದ್ಧೇತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ಯ ಏವೇತಿ ।
ಕಥಂ ಕಾಮಯಿತವ್ಯಾಭಾವೋಽನಾತ್ಮನಸ್ತಥಾತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಮನಾತ್ಮಕಾಮಯಿತೃತ್ವಂ ಚ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನಾತ್ಮ ಚೇತಿ ।
ಅಥೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯೇ ಶ್ರೌತಮರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾಽರ್ಥಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಸರ್ವಾತ್ಮದರ್ಶಿನ ಇತಿ ।
ಕರ್ಮಜಡಾನಾಂ ಮತಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ಶ್ರುತಿವಿರೋಧೇನ ಪ್ರತ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯೇ ತ್ವಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದಿ ಪ್ರತ್ಯವಾಯಪ್ರಾಪ್ತಿಮಂಗೀಕೃತ್ಯೋಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿರೇವ ತಸ್ಮಿನ್ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಯೇನ ಚೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ವಿಹಿತತ್ವಾದೇವ ನಿತ್ಯಾದನುಷ್ಠಾನಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನಿತ್ಯಮೇವೇತಿ ।
ಯೋ ಹಿ ಸದೈವಾಸಂಸಾರಿಣಮಾತ್ಮಾನಮನುಭವತಿ ನ ಚ ಹೇಯಮಾದೇಯಂ ವಾಽಽತ್ಮನೋಽನ್ಯತ್ಪಶ್ಯತಿ । ಯಸ್ಮಾದೇವಂ ತಸ್ಮಾತ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮ ಸಂಸ್ಪ್ರಷ್ಟುಮಯೋಗ್ಯಮ್ । ಯಥೋಕ್ತಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಯಾ ಕರ್ಮಾಧಿಕಾರಹೇತೂನಾಮುಪಮೃದಿತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಸಂಬಂಧಸ್ತರ್ಹಿ ಕಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ನ ವಿರೋಧೋ ವಿಧಿಕಾಂಡಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಶ್ರುತ್ಯರ್ಥಾಭ್ಯಾಂ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾವಶಾದಿತ್ಯೇತತ್ । ಕಾಮಾಭಾವಾತ್ಕರ್ಮಾಭಾವಾಚ್ಚೇತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ಅಕಾಮಯಮಾನೋಽಕುರ್ವಾಣಶ್ಚೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ದೇಶಾಂತರಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾಯತ್ತಾ ಮುಕ್ತಿರಿತ್ಯೇತನ್ನಿರಾಕರ್ತುಂ ನ ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಸನ್ನಿತ್ಯೇತದವತಾರಯತಿ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ವರ್ತಮಾನೇ ದೇಹೇ ತಿಷ್ಠನ್ನೇವ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ ಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಾತ್ಮನೋ ಹೀತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಾಲೋಚನಯಾ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇಽಪಿ ಸದಾ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ಭಾತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಸದಾ ಬ್ರಹ್ಮೀಭೂತಸ್ಯ ಮುಕ್ತಿರ್ನಾಮ ನಾಸ್ತೀತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಸ ಕಥಮಿತಿ ।
ಪರಿಹಾರಮೇವ ಸ್ಫೋರಯಿತುಂ ನ ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮನುದ್ರವತಿ —
ತಸ್ಯೈವೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಸನ್ನಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮನುವದತಿ —
ಕಿಂತ್ವಿತಿ ।
ವಿದ್ವಾನಿಹೈವ ಬ್ರಹ್ಮ ಚೇತ್ಕಥಂ ತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮೈವೇತಿ ।
ಯದುಕ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಸನ್ನಿತ್ಯಾದಿ ತದುಪಪಾದಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಗಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಸ್ಯೈವ ಪುನರ್ದೇಹಪಾತೇ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತ್ಯಯುಕ್ತಂ ವಿದುಷಾಂ ಮೃತಸ್ಯ ಭಾವಾಂತರಾಪತ್ತಿಸ್ವೀಕಾರಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಪ್ಯೇತೀತ್ಯುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ದೇಹಾಂತರೇತಿ ।
ವಿದುಷೋ ಭಾವಾಂತರಾಪತ್ತಿರ್ಮುಕ್ತಿರಿತಿ ಪಕ್ಷೇಽಪಿ ಕಿಂ ದೂಷಣಮಿತಿ ಚೇತ್ತದಾಹ —
ಭಾವಾಂತರಾಪತ್ತೌ ಹೀತಿ ।
ತಥಾ ಚೋಪನಿಷದಾಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ವಿನಾ ಹೇತುನಾ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಭಾವಾಂತರಾಪತ್ತಿರ್ಮುಕ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಇತಿಪದಾದುಪರಿಷ್ಟಾತ್ಕ್ರಿಯಾಪದಸ್ಯ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅಸ್ತು ಕರ್ಮನಿಮಿತ್ತೋ ಮೋಕ್ಷೋ ಜ್ಞಾನನಿಮಿತ್ತಸ್ತು ಮಾ ಭೂತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಸಂಗಃ ಸರ್ವನಾಮ್ನಾ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ । ಪ್ರತಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರವಿರೋಧಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಕರ್ಮಸಾಧ್ಯತ್ವೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅನಿತ್ಯತ್ವಂ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರೋಪಯುಕ್ತಾಂ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ಪ್ರಾಸಾದಾದಿವತ್ಕ್ರಿಯಾಸಾಧ್ಯಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾಪ್ಯನಿತ್ಯತ್ವಂ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನಿತ್ಯಶ್ಚೇತಿ ।
ಕೃತಕೋಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವೋ ಧ್ವಂಸವನ್ನಿತ್ಯಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕೃತ್ರಿಮಸ್ವಭಾವವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಪದಮ್ । ‘ಅತೋಽನ್ಯದಾರ್ತಮ್ ’(ಬೃ. ಉ. ೩ । ೪ । ೨) ಇತಿ ಹಿ ಶ್ರುತಿಃ । ಧ್ವಂಸಸ್ಯ ತು ವಿಕಲ್ಪಮಾತ್ರತ್ವಾನ್ನಿತ್ಯತ್ವಮಸಂಮತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಮೋಕ್ಷೋಽಕೃತ್ರಿಮಸ್ವಭಾವೋಽಪಿ ಕರ್ಮೋತ್ಥಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕಶ್ಚೇದಿತಿ ।
ಅಗ್ನೇರೌಷ್ಣ್ಯವದಾತ್ಮನೋ ಮೋಕ್ಷಶ್ಚ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಸ್ವಭಾವಶ್ಚೇನ್ನ ಸ ಕ್ರಿಯಾಸಾಧ್ಯೋ ವ್ಯಾಘಾತಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅರಣಿಗತಸ್ಯಾಗ್ನೇರೌಷ್ಣ್ಯಪ್ರಕಾಶೌ ನೋಪಲಭ್ಯತೇ ಸತಿ ಚ ಜ್ವಲನೇ ದೃಶ್ಯತೇ ತೇನ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಾವಪಿ ತಾವಾಗಂತುಕೌ ಕಾದಾಚಿತ್ಕೋಪಲಬ್ಧಿಮತ್ತ್ವಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಜ್ವಲನೇತಿ ।
ನ ಹಿ ಸತೋಽಗ್ನೇರೌಷ್ಣ್ಯಾದಿ ಕಾದಾಚಿತ್ಕಂ ಯುಕ್ತಂ ತದ್ದೃಷ್ಟೇರ್ವ್ಯವಧಾನಸ್ಯ ದಾರ್ವಾದೇರ್ಧ್ವಂಸೇ ಮಥನಜ್ವಲನಾದಿನಾ ವಹ್ನ್ಯಭಿವ್ಯಕ್ತಿಮಪೇಕ್ಷ್ಯ ತತ್ಸ್ವಭಾವಸ್ಯೌಷ್ಣ್ಯಾದೇರ್ವ್ಯಕ್ತ್ಯಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನಾನ್ಯೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಜ್ವಲನಾದೀತಿ ।
ಮಥನಾದಿವ್ಯಾಪಾರವಶಾತ್ಪ್ರಕಾಶಾದಿನಾ ವ್ಯಜ್ಯತೇಽಗ್ನಿರಿತಿ ಯದುಚ್ಯತೇ ತದಗ್ನೌ ಸತ್ಯೇವ ತದ್ಗತವ್ಯಾಪಾರಾಪೇಕ್ಷಯಾ ತದೌಷ್ಣ್ಯಾದ್ಯಭಿವ್ಯಕ್ತಿವಶಾನ್ನ ಭವತಿ ಕಿಂತು ದೇವದತ್ತದೃಷ್ಟೇರಗ್ನಿಧರ್ಮೌ ವ್ಯವಹಿತೌ ನ ತು ತೌ ಕಸ್ಯಚಿದ್ದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ಜ್ವಲನಾದಿವ್ಯಾಪಾರಾತ್ತು ದೃಷ್ಟೇರ್ವ್ಯವಧಾನಭಂಗೇ ತಯೋರಭಿವ್ಯಕ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಜ್ವಲನಾದಿವ್ಯಾಪಾರಾದಗ್ನೇರೌಷ್ಣ್ಯಪ್ರಕಾಶೌ ಜಾತಾವಿತಿ ಬುದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದಪೇಕ್ಷಯೇತಿ ।
ಜ್ವಲನಾದಿವ್ಯಾಪಾರಾದ್ದೃಷ್ಟಿವ್ಯವಧಾನಭಂಗೇ ವಹ್ನೇರೌಷ್ಣ್ಯಪ್ರಕಾಶಾಭಿವ್ಯಕ್ತ್ಯಪೇಕ್ಷಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯಥಾ ವಹ್ನೇರೌಷ್ಣ್ಯಾದಿ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಂ ನ ಕ್ರಿಯಾಸಾಧ್ಯಂ ತಥಾಽಽತ್ಮನೋ ಮುಕ್ತಿಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೀ ನ ಕ್ರಿಯಾಸಾಧ್ಯೇತ್ಯುಕ್ತಮಿದಾನೀಮಗ್ನೇರೌಷ್ಣ್ಯಾದಿ ನ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದೀತಿ ।
ಉದಾಹರಿಷ್ಯಾಮೋ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಸ್ವಭಾವಸ್ಯಾಕರ್ಮಸಾಧ್ಯತ್ವಾಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅಥಾಗ್ನೇಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೋ ನ ಕಶ್ಚಿದ್ಧರ್ಮೋಽಸ್ತಿ ಯೋ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ದೃಷ್ಟಾಂತಃ ಸ್ಯಾದತ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಲಬ್ಧಾತ್ಮಕಂ ಹಿ ವಸ್ತು ವಸ್ತ್ವಂತರೇಣ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ಅಸ್ತಿ ಚ ನಿಂಬಾದೌ ತಿಕ್ತತ್ವಾದಿಧೀರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭಾವಾಂತರಾಪತ್ತಿಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತಿಕ್ಷಿಪ್ಯ ಪಕ್ಷಾಂತರಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನ ಹಿ ಬಂಧನಸ್ಯ ಯಥಾಭೂತಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತಿರ್ವಿರೋಧಾನ್ನಾಪ್ಯನ್ಯಥಾಭೂತಸ್ಯಾನವಸ್ಥಾನಾತ್ । ನ ಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿವಿರೋಧೋ ದುರ್ನಿರೂಪಧ್ವಸ್ತಿವಿಷಯತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಿಂಚ ಪರಸ್ಮಾದನ್ಯಸ್ಯ ಬಂಧನಿವೃತ್ತಿಸ್ತಸ್ಯೈವ ವಾ ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುತ್ವೇನ ಪರಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತ್ಯಾದಿಭಾಷ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಮ್ । ನ ದ್ವಿತೀಯಸ್ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತಸ್ಯ ತ್ವಯಾಽಪಿ ಬದ್ಧತ್ವಾನಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಕಥಂ ಪರಸ್ಮಾದನ್ಯೋ ಬದ್ಧೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರವೇಶವಿಚಾರಾದಾವುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ।
ನ ಚೇದನ್ಯೋ ಬದ್ಧೋಽಸ್ತಿ ಕಥಂ ಮೋಕ್ಷವ್ಯವಹಾರಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅನ್ಯಸ್ಯ ಬದ್ಧಸ್ಯಾಭಾವಾತ್ಪರಸ್ಯ ಚ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಯಥಾ ರಜ್ಜ್ವಾದಾವಧಿಷ್ಠಾನೇ ಸರ್ಪಾದಿಹೇತೋ ರಜ್ಜ್ವಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತೌ ಸತ್ಯಾಂ ಸರ್ಪಾದೇರಪಿ ನಿವೃತ್ತಿಸ್ತಥಾಽವಿದ್ಯಾಯಾ ಬಂಧಹೇತೋರ್ನಿವೃತ್ತಿಮಾತ್ರೇಣ ತತ್ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಬಂಧನಸ್ಯಾಪಿ ನಿವೃತ್ತಿವ್ಯವಹಾರೋ ಭವತೀತಿ ಚಾವಾದಿಷ್ಮೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಮತಾಂತರಮುದ್ಭಾವಯತಿ —
ಯೇಽಪ್ಯಾಚಕ್ಷತ ಇತಿ ।
ವೈಷಯಿಕಜ್ಞಾನಾನಂದಾಪೇಕ್ಷಯಾಽಂತರಶಬ್ದಃ ।
ಕೇಯಮಭಿವ್ಯಕ್ತಿರುತ್ಪತ್ತಿರ್ವಾ ಪ್ರಕಾಶೋ ವಾ । ನಾಽಽದ್ಯೋ ಮೋಕ್ಷೇ ಸುಖಾದ್ಯುತ್ಪತ್ತೌ ತದನಿತ್ಯತ್ವಾಪತ್ತೇರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ತೈರಿತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಮಾಲಂಬತೇ —
ಯದೀತಿ ।
ತತ್ರ ದೋಷಂ ವಕ್ತುಂ ವಿಕಲ್ಪಯತಿ —
ತತ ಇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯೇ ಖರವಿಷಾಣವದಪರೋಕ್ಷಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿರ್ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽದ್ಯಮನುಭಾಷ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ವಿದ್ಯಮಾನಂ ಚೇದಿತಿ ।
ಉಪಲಬ್ಧಿಸ್ವಭಾವಸ್ತಾವದಾತ್ಮಾ ತಸ್ಯ ವಿದ್ಯಮಾನಂ ಸುಖಾದಿ ವ್ಯಜ್ಯತೇ ಚೇಜ್ಜ್ಞಾನಾನಂದಯೋರ್ದೇಶಾದಿವ್ಯವಧಾನಾಭಾವಾದಾನಂದಃ ಸದೈವ ವ್ಯಜ್ಯತ ಇತಿ ಮುಕ್ತಿವಿಶೇಷಣಮನರ್ಥಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಚಕ್ಷುರ್ಘಟಯೋರ್ವಿಷಯವಿಷಯಿತ್ವಪ್ರತಿಬಂಧಕಕುಡ್ಯಾದಿವದಧರ್ಮಾದಿಪ್ರತಿಬಂಧಾದಾನಂದೋ ಜ್ಞಾನಂ ಚ ಸಂಸಾರದಶಾಯಾಂ ನ ವ್ಯಜ್ಯತೇ ಮೋಕ್ಷೇ ತು ವ್ಯಜ್ಯತೇ ತದಭಾವಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಥೇತಿ ।
ಉಪಲಬ್ಧಿದೇಶಾದ್ಭಿನ್ನದೇಶಸ್ಯೈವ ಘಟಾದೇರುಪಲಬ್ಧಿಪ್ರತಿಬಂಧದರ್ಶನಾದನಾತ್ಮಭೂತಂ ಸುಖಂ ನ ಸ್ವಭಾವಭೂತಯೋಪಲಬ್ಧ್ಯಾ ಪ್ರಕಾಶೇತ ಕಿಂತು ವಿಷಯೇಂದ್ರಿಯಸಂಪರ್ಕಾದಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ಉಪಲಬ್ಧೀತಿ ।
ಅನ್ಯತೋಽಭಿವ್ಯಕ್ತೌ ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್ತದಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ತತ್ಸಾಧನಾನಿ ಚೇನ್ಮುಕ್ತೌ ಸ್ಯುಃ ಸಂಸಾರಾದವಿಶೇಷಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಉಪಲಬ್ಧಿವ್ಯವಧಾನಮಾನಂದಸ್ಯಾಂಗಿಕೃತ್ಯೋಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ತದೇವ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಉಪಲಬ್ಧೀತಿ ।
ಕದಾಚಿದಭಿವ್ಯಕ್ತಿರನಭಿವ್ಯಕ್ತಿಶ್ಚ ಕದಾಚಿದಿತ್ಯೇವಂ ಕಾಲಭೇದೇನೋಭಯಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಅನಂದಜ್ಞಾನಯೋರ್ವಿಷಯವಿಷಯಿತ್ವಮಭ್ಯುಪೇತ್ಯ ಕಾದಾಚಿತ್ಕೀಂ ತಾವದಭಿವ್ಯಕ್ತಿರ್ನಿರಸ್ತಾ ಸಂಪ್ರತಿ ತದಪಿ ನ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಆತ್ಮಭೂತತ್ವಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಮ್ । ವಿಮತಂ ನ ಸಮಾನಾಶ್ರಯವಿಷಯಂ ಧರ್ಮತ್ವಾತ್ಪ್ರದೀಪಪ್ರಕಾಶವದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಮುಕ್ತಾವಾನಂದಜ್ಞಾನಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಾಂತರಂ ವಕ್ತುಂ ಭೂಮಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನಸುಖಯೋಶ್ಚೇತಿ ।
ತದ್ಭೇದಾಪಾದನನಿಷ್ಠಮೇವೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ದೋಷಮಾಹ —
ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ।
ಪರಮತೇ ನಿರಾಕೃತೇ ಸಿದ್ಧಾಂತೇಽಪಿ ದೋಷದ್ವಯಮಾಶಂಕತೇ —
ಮೋಕ್ಷಸ್ಯೇತಿ ।
ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥೋಽಧಿಕೋ ಯತ್ನಃ ಶಮದಮಾದಿಃ । ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಮೋಕ್ಷವಿಷಯಮ್ ।
ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರತ್ಯಗವಿದ್ಯಾತದುತ್ಥಾನರ್ಥಧ್ವಂಸಿತ್ವೇನೋಭಯಮರ್ಥವದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನಾವಿದ್ಯೇತಿ ।
ತತ್ರ ನಞರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ನಹೀತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾದ್ಯರ್ಥವತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂತ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾರ್ಥವತ್ವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ತದ್ವಿಷಯೇತಿ ।
ಪ್ರಸ್ತುತಾತ್ಮವಿಷಯಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಃ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರಯತ್ನಸ್ಯಾರ್ಥವತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ
ಪ್ರಾಗಿತಿ।
ಪ್ರಥಮಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಃ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಷಯಃ । ದ್ವಿತೀಯೋ ಮೋಕ್ಷವಿಷಯಃ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸದೈಕರೂಪತ್ವಂ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಆವಿದ್ಯಃ ಸೋಽಪೀತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೇತಿ ।
ಯಥಾ ರಜ್ಜ್ವಾದ್ಯವಿದ್ಯೋತ್ಥಸರ್ಪಾದೇಸ್ತದ್ವಿದ್ಯಯಾ ಧ್ವಂಸಾದ್ವಂಸಯೋ ರಜ್ಜ್ವಾದೇರ್ನ ವಾಸ್ತವೋ ವಿಶೇಷಸ್ತಥಾಽಽತ್ಮನೋಽಪಿ ಸ್ವಾವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರೋತ್ಥವಿಶೇಷವತ್ತ್ವೇಽಪಿ ತದ್ಧ್ವಂಸಾಧ್ವಂಸಯೋರ್ನ ವಾಸ್ತವೋ ವಿಶೇಷೋಽಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಅದೋಷಃ ಸವಿಶೇಷತ್ವದೋಷರಾಹಿತ್ಯಮ್ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಸವಿಶೇಷತ್ವಂ ಶಂಕತೇ —
ತಿಮಿರೇತಿ ।
ಕಿಮಿದಮವಿದ್ಯಾಕರ್ತೃತ್ವಂ ಕಿಂ ತಜ್ಜನಕತ್ವಂ ಕಿಂ ವಾ ತದಾಶ್ರಯತ್ವಮಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಧ್ಯಾಯತೀವೇತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸ್ವತೋಽವಿದ್ಯಾಕರ್ತೃತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅನೇಕೇತಿ ।
ವಿಷಯವಿಷಯ್ಯಾಕಾರೋಽಂತಃಕರಣಸ್ಯ ತತ್ರ ಚಿದಾಭಾಸೋದಯಶ್ಚಾಽಽತ್ಮನೋ ವ್ಯಾಪಾರಸ್ತಥಾ ಚಾನೇಕವ್ಯಾಪಾರಸಂನಿಪಾತೇ ಸತ್ಯಹಂ ಸಂಸಾರೀತ್ಯವಿದ್ಯಾತ್ಮಕೋ ಭ್ರಮೋ ಜಾಯತೇ ತಸ್ಮಾನ್ನ ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಕಾರ್ಯತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ವಿಷಯತ್ವೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾದೇರಾತ್ಮದೃಶ್ಯತ್ವಾನ್ನ ತದಾಶ್ರಯತ್ವಂ ನ ಹಿ ತದ್ಗತಸ್ಯ ತದ್ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮಂಶತಃ ಸ್ವಗ್ರಹಾಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಅನುಭವಮನುಸೃತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ಅಹಂ ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಾಕ್ಷಿಸಾಕ್ಷ್ಯಭಾವೇನ ಭೇದಾಭ್ಯುಪಗಮಾನ್ನಾಽಽತ್ಮನೋಽವಿದ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನ ತಸ್ಯಾಪೀತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾದೇರ್ವಿವೇಕೇನ ಗ್ರಹೀತರ್ಯಪಿ ತದ್ವಿಷಯೇ ಭ್ರಾಂತತ್ವೇ ಕಾ ಹಾನಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಅಜ್ಞಾನಂ ಮುಗ್ಧತ್ವಂ ಚಾಽಽತ್ಮನೋ ನ ವಿಶೇಷಣಮಿತಿ ವಿಧಾಂತರೇಣ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಚೋದ್ಯವಾಕ್ಯಮನುವದತಿ —
ನ ಜಾನ ಇತಿ ।
ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದ್ದರ್ಶಿನಶ್ಚೇತಿ ।
ಅಜ್ಞಾನಾದಿಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ದೃಶ್ಯಮಾನತ್ವಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಕರ್ಮತಾಮಿತಿ ।
ಇತಿ ಬ್ರವೀಷೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಏವಂ ಪರಕೀಯಂ ವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಚೋದ್ಯವಾಕ್ಯಾರ್ಥೇ ದರ್ಶಿತರೀತ್ಯಾ ಸ್ಥಿತೇ ಸತಿ ಕರ್ತೃವಿಶೇಷಣಂ ನಾಜ್ಞಾನಮುಗ್ಧತೇ ಸ್ಯಾತಾಂ ತಯೋಃ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಕರ್ಮಭೂತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಕಥಂ ಕರ್ಮ ಸ್ಯಾತಾಮಿತ್ಯೇತದೇವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ದೃಶಿನೇತಿ ।
ತತ್ರಾಪಿ ಕಥಂಶಬ್ದಃ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ಏತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕರ್ಮ ಹೀತಿ ।
ಏವಂ ಸತಿ ವ್ಯಾಪ್ಯವ್ಯಾಪಕಭಾವಸ್ಯ ಭೇದನಿಷ್ಠತ್ವೇ ಸತೀತ್ಯೇತತ್ ।
ಕಿಂಚಾಜ್ಞಾನಮುಪಲಬ್ಧೃಧರ್ಮೋ ನ ಭವತ್ಯುಪಲಭ್ಯಮಾನತ್ವಾದ್ದೇಹಗತಕಾರ್ಶ್ಯಾದಿವದಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅಜ್ಞಾನತತ್ತತ್ಕಾರ್ಯಮಪಿ ನಾಽಽತ್ಮಧರ್ಮಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯತಿದಿಶತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಅಜ್ಞಾನೋತ್ಥಸ್ಯೇಚ್ಛಾದೇರಾತ್ಮಧರ್ಮತ್ವನಿರಾಕರಣೇ ಪ್ರತೀತಿವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಸುಖೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ಆತ್ಮನಿಷ್ಠತ್ವೇ ಸುಖಾದೀನಾಂ ಚೈತನ್ಯವದಾತ್ಮಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಾಯೋಗಾತ್ತದ್ಗ್ರಾಹ್ಯಾಣಾಂ ತೇಷಾಂ ನ ತದ್ಧರ್ಮತೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ನಿರಾಕರ್ತುಂ ನಿರಾಕೃತಮೇವ ಚೋದ್ಯಮನುದ್ರವತಿ —
ನ ಜಾನ ಇತಿ ।
ಕಿಂ ಪ್ರಮಾತುರಜ್ಞಾನಾದ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಮನುಭವಾದಭಿದಧಾಸಿ ತತ್ಸಾಕ್ಷಿಣೋ ವಾ । ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಭವತ್ವಿತಿ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ನ ಹಿ ಯೋ ಯತ್ರ ಸಾಕ್ಷೀ ಸ ತತ್ರಾಜ್ಞೋ ಮೂಢೋ ವೇತಿ । ತಥಾ ಚ ಸರ್ವಸಾಕ್ಷೀ ನಾಜ್ಞಾನಾದಿಮಾನ್ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನೋ ಮೋಹಾದಿರಾಹಿತ್ಯೇ ಭಗವದ್ವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸರ್ವವಿಶೇಷಶೂನ್ಯತ್ವೇ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮುದಾಹರತಿ —
ಸಮಮಿತಿ ।
ಆದಿಪದೇನ ಸಮಂ ಪಶ್ಯನ್ಹಿ ಸರ್ವತ್ರ । ಜ್ಯೋತಿಷಾಮಪಿ ತಜ್ಜ್ಯೋತಿರಿತ್ಯಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಆತ್ಮನೋ ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವೇ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕೇ ಸ್ವಮತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ ।
ಪಕ್ಷಾಂತರಮನುಭಾಷತೇ —
ಯೇ ತ್ವಿತಿ ।
ಅತೋ ನಿರ್ವಿಶೇಷಸ್ವಾಭಾವ್ಯಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಅಜ್ಞಾನಾದ್ಬಂಧೋ ಜ್ಞಾನಾನ್ಮುಕ್ತಿರಿತಿ ಶಾಸ್ರಮರ್ಥವಾದಃ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ ರುದ್ರರೋದನಾದ್ಯರ್ಥವಾದಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸೂಚಯತಿ ।
ಸೋಪಹಾಸಂ ದೂಷಯತಿ —
ತ ಉತ್ಸಹಂತ ಇತಿ ।
ನ ಹಿ ಸವಿಶೇಷತ್ವಂ ಶಕ್ಯಮಾತ್ಮನಃ ಪ್ರತಿಪತ್ತುಂ ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಪ್ರತ್ಯಾಯಕಾಗಮವಿರೋಧಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಭವದ್ಭಿರಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮಭ್ಯುಪಗಮ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಯಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಮಾಣವಿರುದ್ಧಾರ್ಥದರ್ಶನಂ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ ।
ಸತ್ತ್ವಾದೀನಾಮಿವ ಸಾಮ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ಸರ್ವದೇತಿ ।
ಭೇದಾಭೇದಮಪವದತಿ —
ಏಕರಸಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅದ್ವೈತಮಿತಿ ।
ದ್ವೈತಾಭಾವೋಪಲಕ್ಷಿತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಐಕರಸ್ಯೇ ಕೌಟಸ್ಥ್ಯಂ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅವಿಕ್ರಿಯಾಮಿತಿ ।
ತದುಪಪಾದಯತಿ —
ಅಜಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಮರಂ ಮರಣಾಯೋಗ್ಯಮ್ ।
ತತ್ರ ಸರ್ವತ್ರಾವಿದ್ಯಾಸಂಬಂಧರಾಹಿತ್ಯಂ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅಭಯಮಿತಿ ।
ನನು ಬ್ರಹ್ಮೈವಂವಿಧಂ ನ ತ್ವಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮೈವೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಭೂತಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಇತ್ಯೇಷ ಇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ವಿದ್ವದನುಭವಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಇತ್ಯೇವಮಿತಿ ।
ಪರಪಕ್ಷನಿರಾಸೇನ ಪ್ರಕೃತಂ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಪಚಾರನಿಮಿತ್ತಮಾಹ —
ವಿಪರೀತೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾ ತತ್ತ್ವತಃ ಸಂಸಾರೀತಿವಿಪರೀತಗ್ರಹವತೀ ಯಾ ದೇಹಸಂತತಿಸ್ತಸ್ಯಾ ವಿಚ್ಛೇದಮಾತ್ರಂ ಜ್ಞಾನಫಲಮಪೇಕ್ಷ್ಯೋಪಚಾರಮಾತ್ರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೬ ॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಮಂತ್ರಮವತಾರಯಿತುಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರ್ತಮನುವದತಿ —
ಸ್ವಪ್ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಯಮರ್ಥಃ ಸಂಸಾರಸ್ತದ್ಧೇತುಶ್ಚ । ಮಂತ್ರಸ್ತದೇವ ಸಕ್ತಃ ಸಹ ಕರ್ಮಣೇತ್ಯಾದಿಃ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ತರ್ಹಿ ಮೋಕ್ಷಕಾರಣತ್ವಮಪೇಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಅತೋ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಮೋಕ್ಷಕಾರಣಮಿತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಮೂಲಂ ಬಂಧಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅತ್ರೇತಿ ಮೋಕ್ಷಪ್ರಕರಣೋಕ್ತಿಃ । ಬಂಧಪ್ರಕರಣಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಯಿತುಮಪಿಶಬ್ದಃ । ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ತದೇಷ ಇತ್ಯಾದ್ಯಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ತಸ್ಮಿನ್ನೇವೇತಿ ।
ಯಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ವಿದ್ಯಾಪರಿಪಾಕಾವಸ್ಥಾಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸುಷುಪ್ತಿವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ಸರ್ವವಿಶೇಷಣಮಿತಿ ಮತ್ವಾಽಽಹ —
ಸಮಸ್ತಾ ಇತಿ ।
ಕಾಮಶಬ್ದಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರವಿಷಯತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ತೃಷ್ಣೇತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾಪದಂ ಸೋಪಸರ್ಗಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಆತ್ಮಕಾಮಸ್ಯೇತಿ ।
ತಾನೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾ ಇತಿ ।
ಕಾಮಾನಾಮಾತ್ಮಾಶ್ರಯತ್ವಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ಹೃದೀತಿ ।
ಸಮೂಲತಃ ಕಾಮವಿಯೋಗಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಾಮವಿಯೋಗಾದಮೃತೋ ಭವತೀತಿನಿರ್ದೇಶಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಅರ್ಥಾದಿತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಮೃತ್ಯುತ್ವೇ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಅತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಅತೋ ಮೋಕ್ಷ ಇತಿ ।
ಆದಿಪದಮುತ್ಕ್ರಾಂತ್ಯಾದಿಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಮ್ ।
ಮುಕ್ತೇಸ್ತದಪೇಕ್ಷಾಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಮರಣಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಉತ್ಕ್ರಾಂತಿಗತ್ಯಾಗತಿರಾಹಿತ್ಯಂ ಯಥಾವಸ್ಥಿತತ್ವಮ್ ।
ಏತಚ್ಚ ಪಂಚಮೇ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ನಾಮಮಾತ್ರಮಿತಿ ।
ತದ್ಯಥೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯನಿರಸ್ಯಾಂ ಶಂಕಾಮಾಹ —
ಕಥಂ ಪುನರಿತಿ ।
ವಿದುಷೋ ವಿದ್ಯಯಾಽಽತ್ಮಮಾತ್ರತ್ವೇನ ಪ್ರಾಣಾದಿಷು ಬಾಧಿತೇಷ್ವಪಿ ದೇಹೇ ಚೇದಸೌ ವರ್ತತೇ ತತೋಽಸ್ಯ ಪೂರ್ವವದ್ದೇಹಿತ್ವಾದ್ವಿದ್ಯಾವೈಯರ್ಥ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಪರಿಹರತಿ —
ಅತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೇಹೇ ವರ್ತಮಾನಸ್ಯಾಪಿ ವಿದುಷಸ್ತತ್ರಾಭಿಮಾನರಾಹಿತ್ಯಂ ತತ್ರೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಯಸ್ಯಾಂ ತ್ವಚಿ ಸರ್ಪೋ ನಿತರಾಂ ಲೀಯತೇ ಸಾ ನಿರ್ಲಯನೀ ಸರ್ಪತ್ವಗುಚ್ಯತೇ ।
ಸರ್ಪನಿರ್ಮೋಕದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ಏವಮೇವೇತಿ ।
ಸರ್ಪದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಅಜ್ಞಾನೇನ ಸಹ ದೇಹಸ್ಯ ನಷ್ಟತ್ವಮಶರೀರತ್ವಾದೌ ಹೇತುರಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಅಥಶಬ್ದಾವದ್ಯೋತಿತಹೇತ್ವವಷ್ಟಂಭೇನಾಶರೀರತ್ವಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಕಾಮೇತಿ ।
ಪೂರ್ವಮಿತ್ಯವಿದ್ಯಾವಸ್ಥೋಕ್ತಿಃ । ಇದಾನೀಮಿತಿ ವಿದ್ಯಾವಸ್ಥೋಚ್ಯತೇ ।
ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯನುಸಾರಿಣಂ ರೂಢಂ ಚ ಮುಖ್ಯಂ ಪ್ರಾಣಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಪ್ರಾಣಸ್ಯೇತಿ ।
ಶ್ಲೋಕೇ ಪರ ಏವಾಽಽತ್ಮಾ ಯಥಾ ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಸ್ತಥಾಽತ್ರಾಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥಾ ಚ ಶ್ರುತ್ಯಂತರೇ ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಃ ಪರ ಏವಾಽಽತ್ಮಾ ತಥಾಽಽತ್ರಾಪೀತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
ಕಿಂಚ ಪರವಿಷಯಮಿದಂ ಪ್ರಕರಣಮಥಾಕಾಮಯಮಾನ ಇತಿ ಪ್ರಾಜ್ಞಸ್ಯ ಪ್ರಕಾಂತತ್ವಾದಥಾಯಮಿತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಂ ಚ ತದ್ವಿಷಯಮನ್ಯಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಶಬ್ದಾನುಪಪತ್ತೇಃ । ತಸ್ಮಾದುಭಯಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದತ್ರ ಪರ ಏವಾಽಽತ್ಮಾ ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಿತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಕರಣೇತಿ ।
ವಿಶೇಷ್ಯಂ ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ವಿಶೇಷಣಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮೈವೇತಿ।
ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಮಲಾಸನಾದಿವಿಷಯತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ತೇಜಃಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಜ್ಯೋತಿರ್ವಿಷಯತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಪ್ರಜ್ಞಾ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಾ ಜ್ಞಪ್ತಿಃ ಸ್ವರೂಪಚೈತನ್ಯಂ ನೇತ್ರಮಿವ ನೇತ್ರಂ ಪ್ರಕಾಶಕಮಸ್ಯೇತಿ ತಥೋಕ್ತಮ್ ।
ಸೋಽಹಮಿತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಯಃ ಕಾಮಪ್ರಶ್ನ ಇತಿ ।
ನಿರ್ಣಯಪ್ರಕಾರಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ಸೋಽಹಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಇದಾನೀಮಿತಿ ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಂ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವಿಭಜತೇ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಸಹಸ್ರದಾನಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ವದಾನಪ್ರಾಪ್ತಾವಪಿ ಸಹಸ್ರದಾನೇ ಹೇತುಮೇಕದೇಶೀಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕದಾ ತರ್ಹಿ ಗುರವೇ ಸರ್ವಸ್ವಂ ರಾಜಾ ನಿವೇದಯಿಷ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಶ್ರುತ್ವೇತಿ ।
ನನು ಪುನಃ ಶುಶ್ರೂಷುರಪಿ ರಾಜಾ ಕಿಮಿತಿ ಸಂಪ್ರತ್ಯೇವ ಗುರವೇ ನ ಪ್ರಯಚ್ಛತಿ ಪ್ರಭೂತಾ ಹಿ ದಕ್ಷಿಣಾ ಗುರುಂ ಪ್ರೀಣಯಂತೀ ಸ್ವೀಯಾಂ ಶುಶ್ರೂಷಾ ಫಲಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದಿ ಚೇತಿ ।
ಅನಾಪ್ತೋಕ್ತೌ ಹೃದಯೇಽನ್ಯನ್ನಿಧಾಯ ವಾಚಾಽನ್ಯನಿಷ್ಪಾದನಾತ್ಮಕಂ ವ್ಯಾಜೋತ್ತರಂ ಯುಕ್ತಂ ಶ್ರುತೌ ತ್ವಪೌರುಷೇಯ್ಯಾಮಪಾಸ್ತಾಶೇಷದೋಷಶಂಕಾಯಾಂ ನ ವ್ಯಾಜೋಕ್ತಿರ್ಯುಕ್ತಾ ತದೀಯಸ್ವಾರಸಿಕಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಭಂಗಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ಸರ್ವಮಪೀತಿ ।
ಏಕದೇಶೀಯಪರಿಹಾರಸಂಭವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅರ್ಥೇತಿ ।
ತದುಪಪತ್ತಿಮೇವೋಪಪಾದಯತಿ —
ವಿಮೋಕ್ಷೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪಿ ಪೂರ್ವಮಸಕೃದುಕ್ತೇಸ್ತದೀಯಶುಶ್ರೂಷಾಧೀನಂ ಸಹಸ್ರದಾನಮನುಚಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಶಮಾದೇರ್ಜ್ಞಾನಸಾಧನತ್ವೇನ ಪ್ರಾಗನುಕ್ತೇಸ್ತೇನ ಸಹ ಭೂಯೋಽಪಿ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ವಕ್ತವ್ಯತ್ವಯೋಗಾತ್ತದಪೇಕ್ಷಯಾ ಯುಕ್ತಂ ಸಹಸ್ರದಾನಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಗತಿಕಾ ಹೀತಿ ।
ನನು ಸಂನ್ಯಾಸಾದಿ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮುಚ್ಯತೇ ಮಹಾಭಾಗಾ ಹೀಯಂ ಯತ್ತದರ್ಥೀ ದುಷ್ಕರಮಪಿ ಕರೋತ್ಯತೋ ನಾರ್ಥಶೇಷಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನ ತಾವತ್ಸಂನ್ಯಾಸೋ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತಿರ್ವಿದಿತ್ವಾ ವ್ಯುತ್ಥಾಯೇತಿ ಸಮಾನಕರ್ತೃತ್ವನಿರ್ದೇಶಾದಿತಿ ಪಂಚಮೇ ಸ್ಥಿತಂ ನಾಪಿ ಶಮಾದಿರ್ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತಿಸ್ತತ್ರಾಪಿ ವಿಧೇರ್ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅರ್ಥಶೇಷಶುಶ್ರೂಷಯಾ ಸಹಸ್ರದಾನಮಿತ್ಯತ್ರ ಜನಕಸ್ಯಾಕೌಶಲಂ ಚೋದಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ರಾಜ್ಞಃ ಶಂಕಿತಮಕೌಶಲಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೈಷ ಇತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವದಿತಿ ।
ಯಥಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಮೋಕ್ಷೇ ಪ್ರಯೋಜಕಂ ನ ತಥಾ ಸಂನ್ಯಾಸೋ ನ ಚಾಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷೇ ತಸ್ಯಾಕರ್ತವ್ಯತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಕರ್ಮವದನುಷ್ಠಾನಸಂಭವಾದಿತಿ ರಾಜಾ ಯತೋ ಮನ್ಯತೇ ತತಃ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ನ ಜ್ಞಾನತುಲ್ಯತ್ವಮತೋ ನಾತ ಊರ್ಧ್ವಂ ವಿಮೋಕ್ಷಾಯೈವ ಬ್ರೂಹೀತಿ ಪೃಚ್ಛತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಕರ್ಮವತ್ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಸಂನ್ಯಾಸೇನೇತಿ ।
ನನು ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸಮಂಗೀಕುರ್ವತಾ ನ ತಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಕರ್ಮವದನುಷ್ಠೇಯತ್ವಮಿಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸಾಧನತ್ವೇತಿ।
’ತ್ಯಜತೈವ ಹಿ ತಜ್ಜ್ಞೇಯಂ ತ್ಯಕ್ತುಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಪರಂ ಪದಮ್’ ಇತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೭ ॥
ರಾಜ್ಞೋಽಕೌಶಲಂ ಪರಿಹೃತ್ಯ ಮಂತ್ರಾನವತಾರಯತಿ —
ಆತ್ಮಕಾಮಸ್ಯೇತಿ ।
ಯದೇತ್ಯಾದ್ಯತೀತಶ್ಲೋಕೇನಾಽಽಗಾಮಿಶ್ಲೋಕಾನಾಮರ್ಥಾಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಸೂಚಯತಿ —
ವಿಸ್ತರೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಮಾರ್ಗಸ್ಯ ಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ವಿಸ್ತೀರ್ಣತ್ವಂ ಪೂರ್ಣವಸ್ತುವಿಷಯತ್ವಾದವಧೇಯಮ್ ।
ಮಾಧ್ಯಂದಿನಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಸ್ಪಷ್ಟೇತಿ ।
ಪ್ರಯತ್ನಸಾಧ್ಯತ್ವಂ ತಸ್ಯ ಪಂಚಮ್ಯಾ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ।
ಕಥಂ ಪುನರಧುನಾತನೋ ವೈದಿಕೋ ಜ್ಞಾನಮಾರ್ಗಶ್ಚಿರಂತನೋ ನಿರುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನಿತ್ಯೇತಿ ।
ವಿಶೇಷಣಪ್ರಕಾಶಿತಮರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ತಸ್ಯ ವ್ಯವಚ್ಛೇದ್ಯಮಾಹ —
ನ ತಾರ್ಕಿಕೇತಿ ।
ಮಂತ್ರದೃಶಾ ಲಬ್ಧತ್ವೇಽಪಿ ಕುತೋ ಜ್ಞಾನಮಾರ್ಗಸ್ಯ ತತ್ಸಂಸ್ಪರ್ಶಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯೋ ಹೀತಿ ।
ಅನುವೇದನಲಾಭಯೋರ್ವಿಶೇಷಾಭಾವಾತ್ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನುವೇದನಮಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಶಬ್ದೇನ ಪಾಠಕ್ರಮಾನುಸಾರೇಣ ಲಾಭೋ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಏವಕಾರಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ಕಿಮಸಾವಿತಿ ।
ತಥಾ ಚ ತದ್ಯೋ ಯೋ ದೇವಾನಾಮಿತ್ಯಾದ್ಯವಿಶೇಷಶ್ರುತಿರ್ವಿರುಧ್ಯೇತೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅವಧಾರಣಶ್ರುತೇರನ್ಯಪರತ್ವೇನಾನ್ಯಯೋಗವ್ಯವಚ್ಛೇದಕಾಭಾವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಸ್ತುತಿಪರತ್ವಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಏವಂ ಹೀತಿ ।
ಕೃತಾರ್ಥೋಽಸ್ಮೀತ್ಯಾತ್ಮನ್ಯಭಿಮಾನಕರಂ ಸ್ವಾನುಭವಸಿದ್ಧಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ನಾಸ್ಮಾದನ್ಯದುತ್ಕೃಷ್ಟಂ ಕಿಂಚಿದಿತ್ಯೇವಂ ವಿದ್ಯಾಮವಧಾರಣಶ್ರುತಿಃ ಸ್ತೌತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥಾಶ್ರುತಾರ್ಥತ್ವೇ ಕೋ ದೋಷಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಇತ್ಯವಧಾರಣಶ್ರುತ್ಯಾ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಃ —
ತದ್ಯೋ ಯ ಇತಿ ।
ಸರ್ವಾರ್ಥಶ್ರುತೇರ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ ಸರ್ವಾರ್ಥಾ ಸರ್ವಸಾಧಾರಣೀತಿ ಶ್ರವಣಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಸರ್ವಾರ್ಥತ್ವೇ ವಾಕ್ಯಶೇಷಂ ಪ್ರಮಾಣತ್ವೇನಾವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇವೇತಿ ।
ನನು ಮೋಕ್ಷೇ ಸ್ವರ್ಗಶಬ್ದೋ ನ ಯುಜ್ಯತೇ ತಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರೇ ರೂಢತ್ವಾದತ ಆಹ —
ಸ್ವರ್ಗೇತಿ ।
ಯಥಾ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮಪ್ರಕರಣೇ ಶ್ರುತೋ ಜ್ಯೋತಿಃಶಬ್ದೋ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮವಿಷಯಸ್ತಥಾ ಮೋಕ್ಷಪ್ರಕರಣೇ ಶ್ರುತಃ ಸ್ವರ್ಗಶಬ್ದೋ ಮೋಕ್ಷಮಧಿಕರೋತಿ । ರೂಢ್ಯಂಗೀಕಾರೇ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾ ನಿಕರ್ಷಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ಭಾವಃ । ಜೀವಂತ ಏವ ಮುಕ್ತಾಃ ಸಂತಃ ಶರೀರಪಾತಾದೂರ್ಧ್ವಂ ಮೋಕ್ಷಮಪಿಯಂತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ॥ ೮ ॥
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪಿಂಗಲಂ ವಹ್ನಿಜ್ವಾಲಾತುಲ್ಯಮ್ । ಲೋಹಿತಂ ಜಪಾಕುಸುಮಸಂನಿಭಮ್ ।
ಸಪ್ರಪಂಚಂ ಶಬ್ದಸ್ಪರ್ಶರೂಪರಸಾದಿಮದ್ಬ್ರಹ್ಮ ತದುಪಾಸನಮನುಸೃತ್ಯ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಮಾರ್ಗೇ ವಿವಾದೋ ಮುಮುಕ್ಷೂಣಾಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯಥಾದರ್ಶನಮಿತಿ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿಮಾರ್ಗೇ ಶುಕ್ಲಾದಿರೂಪಸಿದ್ಧಿಃ ।
ನ ಹಿ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ರೂಪಾದಿಮತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಾಡ್ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತಾಸಾಮಪಿ ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತರೂಪವತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಶ್ಲೇಷ್ಮಾದೀತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಶುಕ್ಲಾದಿರೂಪವತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ನಾಡೀಖಂಡೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಶುಕ್ಲಸ್ಯೇತಿ ।
ನಾಡೀಪರಿಗ್ರಹೇ ನಿಯಾಮಕಾಭಾವಮಾಶಂಕ್ಯ ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಆದಿತ್ಯಂ ವೇತಿ ।
ಏವಂವಿಧಂ ಶುಕ್ಲಾದಿನಾನಾವರ್ಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯ ತಥಾತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತೇ ಜ್ಞಾನಮಾರ್ಗೇ ಕಿಮಿತಿ ಮಾರ್ಗಾಂತರಂ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ದರ್ಶನೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ನಾಡೀಪಕ್ಷೋ ವಾಽಽದಿತ್ಯಪಕ್ಷೋ ವಾ ಕತರೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಥಾಽಪೀತಿ ।
ಶುಕ್ಲಮಾರ್ಗಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಮಾರ್ಗಾದನ್ಯತ್ವಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಶುಕ್ಲಶಬ್ದಸ್ಯ ನಾದ್ವೈತಮಾರ್ಗವಿಷಯತ್ವಂ ನೀಲಾದಿಶಬ್ದಸಮಭಿವ್ಯಾಹಾರವಿರೋಧಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ನೀಲೇತಿ ।
ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕಮಂತ್ರಭಾಗಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ದೂಷಯತಿ —
ಯಾಂಛುಕ್ಲಾದೀನಿತಿ ।
ನ ಕೇವಲಂ ದೇಹದೇಶನಿಃಸರಣಸಂಬಂಧಾದೇವ ನಾಡೀಭೇದಾನಾಂ ಸಂಸಾರವಿಷಯತ್ವಂ ಕಿಂತು ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾದಿಸಂಬಂಧಾದಪೀತ್ಯಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಾದೀತಿ ।
ಆದಿತ್ಯೋಽಪಿ ದೇವಯಾನಮಧ್ಯಪಾತೀ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಪ್ರಾಪಕಃ ಸಂಸಾರಹೇತುರೇವೇತಿ ಮನ್ವಾನೋ ಮೋಕ್ಷಮಾರ್ಗಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆಪ್ತಕಾಮತಯಾ ಜ್ಞಾನಮಾರ್ಗ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಏವಂ ಭೂಮಿಕಾಂ ಕೃತ್ವೈಷ ಇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಸರ್ವಕಾಮೇತಿ ।
ತಥಾ ತೈಲಾದಿವಿಲಯೇ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ಜ್ವಲನಾನುಪಪತ್ತೌ ತೇಜೋಮಾತ್ರೇ ನಿರ್ವಾಣಮಿಷ್ಯತೇ ತಥಾ ಸ್ಥೂಲಸ್ಯ ಸೂಕ್ಷ್ಮಸ್ಯ ಚ ಸರ್ವಸ್ಯೈವ ಕಾಮಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಾತ್ಕ್ಷಯೇ ಸತಿ ಗತ್ಯನುಪಪತ್ತಾವತ್ರೈವ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ಕಾರ್ಯಕರಣಾನಾಮೇಕೀಭಾವೇನಾವಸಾನಮಿತ್ಯಯಮೇಷಶಬ್ದಾರ್ಥ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಂಥಾ ಇತ್ಯೇತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಜ್ಞಾನಮಾರ್ಗ ಇತಿ ।
ಇತ್ಥಂಭಾವೇ ತೃತೀಯಾಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ।
ಅನುವೇದನಕರ್ತೃರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ಸಂನ್ಯಾಸಿತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತ್ಯಕ್ತೇತಿ ।
ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ಮೋಕ್ಷಮಾರ್ಗಂ ನಿರ್ಧಾರ್ಯ ತೇನ ಧೀರಾ ಅಪಿಯಂತೀತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ಅನ್ಯೋಽಪಿ ಮಂತ್ರದೃಶಃ ಸಕಾಶಾದಿತಿ ಶೇಷಃ । ಇಹೇತಿ ಜೀವದವಸ್ಥೋಕ್ತಿಃ ।
ಸಮುಚ್ಚಯಕಾರಿಣೋಽತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿರ್ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇತಿ ಕೇಚಿತ್ತಾನ್ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನ ಪುನರಿತಿ ।
ವಿರೋಧಾಜ್ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಂಚ ಕ್ರಮಸಮುಚ್ಚಯಃ ಸಮಸಮುಚ್ಚಯೋ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ದ್ವೀತೀಯಂ ದೃಷಯತಿ —
ಅಪುಣ್ಯೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕರ್ಮಾಸಮುಚ್ಚಯೇಽಪಿ ವಿವೇಕಜ್ಞಾನೇನ ಸಮುಚ್ಚಯೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತ್ಯಜೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋಽಪಿ ಸ್ತುತ್ಯಾದಿದೃಷ್ಟೇಸ್ತೇನ ಸಮುಚ್ಚಯೋ ಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಿರಾಶಿಷಮಿತಿ ।
ಕಾಮ್ಯಾನನುಷ್ಠಾನಮನಾರಂಭಃ । ಅಕ್ಷೀಣತ್ವಂ ನಿಷಿದ್ಧಾನಾಚರಣಮ್ । ಕ್ಷೀಣಕರ್ಮತ್ವಂ ನಿತ್ಯಾದಿಕರ್ಮರಾಹಿತ್ಯಮ್ ।
ಅಸಮುಚ್ಚಯೇ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏಕತಾ ನಿರಪೇಕ್ಷತಾ ಸರ್ವೋದಾಸೀನತೇತಿ ಯಾವತ್ । ಸಮತಾ ಮಿತ್ರೋದಾಸೀನಶತ್ರುಬುದ್ಧಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಸರ್ವತ್ರ ಸ್ವಸ್ಮಿನ್ನಿವ ದೃಷ್ಟಿಃ । ದಂಡನಿಧಾನಮಹಿಂಸಾಪರತ್ವಮ್ ।
“ಅರ್ಥಸ್ಯ ಮೂಲಂ ನಿಕೃತಿಃ ಕ್ಷಮಾ ಚ ಕಾಮಸ್ಯ ಚಿತ್ತಂ ಚ ವಪುರ್ವಯಶ್ಚ ।
ಧರ್ಮಸ್ಯ ಯಾಗಾದಿ ದಯಾ ದಮಶ್ಚ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಸರ್ವೋಪರಮಃ ಕ್ರಿಯಾಭ್ಯಃ”॥
ಇತ್ಯಾದಿಚತುರ್ವಿಧೇ ಪುರುಷಾರ್ಥೇ ಸಾಧನಭೇದೋಪದೇಶಿ ವಾಕ್ಯಮಾದಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಇತ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತಿಭ್ಯಶ್ಚ ನ ಪುಣ್ಯಾದಿಸಮುಚ್ಚಯಕಾರಿಣೋ ಗ್ರಹಣಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಮಂತ್ರೇ ಸಮುಚ್ಚಯೋ ಭಾತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪದೇಕ್ಷ್ಯತೀತಿ ।
ವಾಕ್ಯಶೇಷಾದಿಪರ್ಯಾಲೋಚನಾಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಂ ಪುಣ್ಯಕೃದ್ಭೂತ್ವಾ ಪುನಸ್ತ್ಯಕ್ತಪುತ್ರಾದ್ಯೇಷಣೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತೇನೈತೀತಿ ಕ್ರಮೋ ನ ಯುಜ್ಯತೇಽಶ್ರುತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಸ್ತುತಿಮೇವೋಪಪಾದಯತಿ —
ಪುಣ್ಯಕೃತೀತಿ ।
ತೇಜಾಂಸಿ ಕರಣಾನ್ಯುಪಸಂಹೃತ್ಯ ಸ್ಥಿತಸ್ತೈಜಸೋ ದಹರಾದ್ಯುಪಾಸೀನೋ ಯೋಗೀ ತಸ್ಮಿನ್ನಣಿಮಾದ್ಯೈಶ್ವರ್ಯಾನ್ಮಹಾನುಭಾವತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧಿಃ । ತಾಭ್ಯಾಂ ಪುಣ್ಯಕೃತ್ತೈಜಸಾಭ್ಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತಃಶಬ್ದಪರಾಮೃಷ್ಟಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಪ್ರಖ್ಯಾತೇತಿ ।
ಪುಣ್ಯಕೃತ್ತೈಜಸಯೋರಿತಿ ಶೇಷಃ ॥ ೯ ॥
ಪ್ರಸ್ತುತಜ್ಞಾನಮಾರ್ಗಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಂ ಮಾರ್ಗಾಂತರಂ ನಿಂದತಿ —
ಅಂಧಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಮಿತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನಸ್ತ್ರಯ್ಯಾಮಭಿರತಾನಾಮಧಃಪತನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿಧೀತಿ ॥ ೧೦ ॥
ಮಂತ್ರಾಂತರಮಾಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರೋತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಬುಧ ಇತ್ಯಸ್ಯ ನಿಷ್ಪತ್ತಿಂ ಸೂಚಯನ್ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಬುಧೇರಿತಿ ॥ ೧೧ ॥
ಉಕ್ತಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮೇವ ತನ್ನಿಷ್ಠಸ್ಯ ಕಾಯಕ್ಲೇಶರಾಹಿತ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಆತ್ಮಾನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮನೋ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಾರ್ಥಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ತಾಟಸ್ಥ್ಯಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಹೃತ್ಸ್ಥಮಿತಿ ।
ಬುದ್ಧಿಸಂಬಂಧಪ್ರಾಪ್ತಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ಅಶನಾಯಾದೀತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಜ್ಞಾನಪ್ರಕಾರಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸರ್ವಭೂತಸಂಬಂಧಪ್ರಯುಕ್ತಂ ದೋಷಂ ವಾರಯಿತುಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ನಿತ್ಯೇತಿ ।
ಇತಿ ವಿಜಾನೀಯಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಪ್ರಯೋಜನಾಯ ಶರೀರಮನುಸಂಜ್ವರೇದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಿಮಿಚ್ಛನ್ನಿತ್ಯಾಕ್ಷೇಪಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಕಸ್ಯ ವಾ ಕಾಮಾಯೇತ್ಯಾಕ್ಷೇಪಮುಪಪಾದಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಆಕ್ಷೇಪದ್ವಯಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಶರೀರೇತಿ ।
ವಿದುಷಸ್ತಾಪಾಭಾವಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —
ಅನಾತ್ಮೇತಿ ।
ವಸ್ತ್ವಂತರೇಪ್ಸೋಸ್ತಾಪಸಂಭವ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ಸ ಚೇತ್ಯಧ್ಯಾಹೃತ್ಯ ಮಮೇದಮಿತ್ಯಾದಿ ಯೋಜ್ಯಮ್ । ಇತ್ಯೇತದಾಹ ಕಿಮಿಚ್ಛನ್ನಿತ್ಯಾದ್ಯಾ ಶ್ರುತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ॥ ೧೨ ॥
ನ ಕೇವಲಮಾತ್ಮವಿದ್ಯಾರಸಿಕಸ್ಯ ಕಾಯಕ್ಲೇಶರಾಹಿತ್ಯಂ ಕಿಂತು ಕೃತಕೃತ್ಯತಾ ಚಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಸಂದೇಹೇ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿಭಿರ್ಭೂತೈರುಪಚಿತೇ ಶರೀರೇ ।
ಸಂದೇಹತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಅನೇಕೇತಿ ।
ವಿಷಮತ್ವಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಅನೇಕಶತೇತಿ ।
ನ ನಾಮಮಾತ್ರಮಿತ್ಯತ್ರ ಪುರಸ್ತಾನ್ನಞಸ್ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಪಠಿತವ್ಯಂ ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯುಪಕ್ರಮಾದ್ವಿಶ್ವಕೃತ್ತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ಪರಶಬ್ದೋ ವಿದ್ಯಾವಿಷಯಃ । ವಿಶ್ವಕೃತ್ಕೃತಕೃತ್ಯ ಇತ್ಯೇತತ್ ।
ಲೋಕಲೋಕಿವಿಭಾಗೇನ ಭೇದಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ದೂಷಯತಿ —
ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಾರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಯ ಏಷ ಇತಿ ।
ಅಸ್ತ್ವೇವಂ ಕಿಂ ತಾವತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏಕ ಏವೇತಿ ।
ಯೋ ಹಿ ಪರಃ ಸರ್ವಪ್ರಕಾರಭೇದರಾಹಿತ್ಯಾತ್ಪೂರ್ಣತಯಾ ವರ್ತತೇ ಸ ಏವಾಸ್ಮೀತ್ಯಾತ್ಮಾಽನುಸಂಧಾತವ್ಯ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ॥ ೧೩ ॥
ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ವಿದ್ಯಯಾ ಕೃತಕೃತ್ಯತ್ವೇ ಶ್ರುತಿಸಂಪ್ರತಿಪತ್ತಿರೇವ ಕೇವಲಂ ನ ಭವತಿ ಕಿಂತು ಸ್ವಾನುಭವಸಪ್ರತಿಪತ್ತಿರಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಅಥೇತ್ಯಸ್ಯ ಕಥಂಚಿದಿವೇತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ ।
ತದಿತ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತತ್ವಮಿತ್ಯುಕ್ತಾರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನೇ ಕೃತಾರ್ಥತ್ವಂ ಶ್ರುತ್ಯನುಭವಾಭ್ಯಾಮುಕ್ತ್ವಾ ತದಭಾವೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಯದೇತದಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಮಹತೀ ವಿನಷ್ಟಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಬಹುತ್ವಂ ನ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಜ್ಞಾನಾನ್ಮೋಕ್ಷೋಽತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ವೇದಿರಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ವೇದನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ಚೇದ್ಬ್ರಹ್ಮ ವಿದಿತವಂತೋ ವಯಂ ತತೋಽಹಮವೇದಿಃ ಸ್ಯಾಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ವಿದ್ಯಾಭಾವೇ ದೋಷಮುಕ್ತ್ವಾ ವಿದ್ವದನುಭವಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಅಹೋ ವಯಮಿತಿ ।
ಇಹೈವೇತ್ಯಾದಿನಾ ಪೂರ್ವಾರ್ಧೇನೋಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಮುತ್ತರಾರ್ಧೇನ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಯಥಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದುಃಖಾದವಿದುಷಾಂ ವಿನಿರ್ಮೋಕಾಭಾವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ದುಃಖಮೇವೇತಿ ॥ ೧೪ ॥
ಕಿಂಚ ವಿದುಷೋ ವಿಹಿತಾಕರಣಾದಿಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಭಯಂ ನಾಸ್ತೀತಿ ವಿದ್ಯಾಂ ಸ್ತೋತುಮೇವ ಮಂತ್ರಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದಾ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —
ಸರ್ವೋ ಹೀತಿ ।
ಜುಗುಪ್ಸಾಯಾ ನಿಂದಾತ್ವೇನ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ಕಥಮವಯವಾರ್ಥಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇ ರೂಢಿರ್ಯೋಗಮಪಹರತೀತಿ ನ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದೇತಿ ।
ತದೇವೋಪಪಾದಯತಿ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ॥ ೧೫ ॥
ಅಥೇಶ್ವರಸ್ಯಾಪಿ ಕಾಲಾನ್ಯತ್ವೇ ಸತಿ ವಸ್ತುತ್ವಾದ್ಘಟವತ್ಕಾಲಾವಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಾನ್ನ ಕಾಲತ್ರಯಂ ಪ್ರತಿ ಯುಕ್ತಮೀಶ್ವರತ್ವಮತ ಆಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಯಸ್ಮಾದೀಶಾನಾದರ್ವಾಕ್ಸಂವತ್ಸರೋ ವರ್ತತೇ ತಮುಪಾಸತೇ ದೇವಾ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ನನು ಕಥಂ ಸಂವತ್ಸರೋಽರ್ವಾಗಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಕಾಲಸ್ಯ ಕಾಲಾಂತರಾಭಾವೇನ ಪೂರ್ವಕಾಲಸಂಬಂಧಾಭಾವಾದತ ಆಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅನ್ವಯಸ್ತು ಪೂರ್ವವತ್ ।
ಆತ್ಮಜ್ಜ್ಯೋತಿಷೋ ಗುಣಮಾಯೌಷ್ಟ್ವಲಕ್ಷಣಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯನ್ನುಪಾಸಕಸ್ಯ ಫಲಮಾಹ —
ಸರ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೋಪಾಸನೇ ದೇವಾನಾಮೇವಾಧಿಕಾರೋ ವಿಶೇಷವಚನಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥ ೧೬ ॥
ಜ್ಯೋತಿಷಾಂ ಜ್ಯೋತಿರಮೃತಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತಸ್ಯಾಮೃತತ್ವಂ ಸರ್ವಾಧಿಷ್ಠಾನತ್ವೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಏವಕಾರಾರ್ಥಮಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯದ್ಯಾತ್ಮಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಜಾನಾಸಿ ತರ್ಹಿ ಕಿಂ ತೇ ತದ್ವಿದ್ಯಾಫಲಮಿತಿ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತೇ ಮರ್ತ್ಯತ್ವಪ್ರತೀತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಜ್ಞಾನಮಾತ್ರೇಣೇತಿ ॥ ೧೭ ॥
ಪ್ರಕೃತಾಃ ಪಂಚಜನಾಃ ಪಂಚ ಜ್ಯೋತಿಷಾ ಸಹ ಪ್ರಾಣಾದಯೋ ವಾ ಸ್ಯುರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ಚಕ್ಷುರಾದಿಷು ಚಕ್ಷುರಾದಿತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಿಧ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಶಕ್ತೀತಿ ।
ವಿಮತಾನಿ ಕೇನಚಿದಧಿಷ್ಠಿತಾನಿ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ಕರಣತ್ವಾದ್ವಾಸ್ಯಾದಿವದಿತಿ ಚಕ್ಷುರಾದಿವ್ಯಾಪಾರೇಣಾನುಮಿತಾಸ್ತಿತ್ವಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಂ ಯೇ ವಿದುರಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ವಿದಿಕ್ರಿಯಾವಿಷಯತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ನೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮವಿದಾಂ ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದಿತಿ ॥ ೧೮ ॥
ಮನಸೋ ಬ್ರಹ್ಮದರ್ಶನಸಾಧನತ್ವೇ ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಾಙ್ಮನಸಾತೀತತ್ವಶ್ರುತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪರಮಾರ್ಥೇತಿ ।
ಕೇವಲಂ ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮಾವಿಷಯೀಕುರ್ವದಪಿ ಶ್ರವಣಾದಿಸಂಸ್ಕೃತಂ ತದಾಕಾರಂ ಜಾಯತೇ ತೇನ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಂ ತದುಚ್ಯತೇಽತ ಏವ ವೃತ್ತಿವ್ಯಾಪ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಅನುಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಆಚಾರ್ಯೇತಿ ।
ದ್ರಷ್ಟೃದ್ರಷ್ಟವ್ಯಾದಿಭಾವೇನ ಭೇದಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಏವಕಾರಾರ್ಥಮಾಹ —
ನೇಹೇತಿ ।
ಕಥಮಾತ್ಮನಿ ವಸ್ತುತೋ ಭೇದರಹಿತೇಽಪಿ ಭೇದೋ ಭಾತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸತೀತಿ ।
ನೇಹೇತ್ಯಾದೇಃ ಸಂಪಿಂಡಿತಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ॥ ೧೯ ॥
ದ್ವೈತಾಭಾವೇ ಕಥಮನುದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಮೇವೈಕಂ ಪ್ರಕಾರಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಂ ವ್ಯವಚ್ಛಿನತ್ತಿ —
ಆಕಾಶವದಿತಿ ।
ಏಕರಸತ್ವಂ ಹೇತೂಕೃತ್ಯಾಪ್ರಮೇಯತ್ವಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಏತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಯಸ್ಮಾದೇಕರಸಂ ತಸ್ಮಾದಪ್ರಮೇಯಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಹೇತ್ವರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಸರ್ವೈಕತ್ವಾದಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮಪ್ರಮೇಯತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಅನ್ಯೇನೇತಿ ।
ಮಿಥೋ ವಿರೋಧಮಾಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ವಿರೋಧಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಜ್ಞಾಯತ ಇತೀತಿ ।
ಚೋದಿತಂ ವಿರೋಧಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಸಂಗೃಹೀತೇ ಸಮಾಧಾನಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಯ ಮಾನಾಂತರವಿಷಯೀಕರ್ತುಮಶಕ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸರ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಇತಿ ಸರ್ವದ್ವೈತೋಪಶಾಂತಿಶ್ರುತೇರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಆಗಮೋಽಪಿ ತರ್ಹಿ ಕಥಮಾತ್ಮಾನಮಾವೇದಯೇದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಮಾತ್ರಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸ್ವರ್ಗಾದಿವದ್ವಿಷಯತ್ವೇನಾಽಽಗಮಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರತಿಪಾದಯಿತ್ರಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮಿತಿ ವಿಷಯತ್ವೇನಾಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರತಿಪಾದಯಿತುರಿತಿ ।
ತದಿತಿ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವಮುಕ್ತಮ್ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಸ್ಮಿನ್ನಾಗಮಿಕಂ ಜ್ಞಾನಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಜ್ಞಾನಂ ಚೇತಿ ।
ಪರಸ್ಮಿಂದೇಹಾದಾವಾತ್ಮಭಾವಸ್ಯಾಽಽರೋಪಿತಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತಿರೇವ ವಾಕ್ಯೇನ ಕ್ರಿಯತೇ । ತಥಾ ಚಾಽಽತ್ಮನಿ ಪರಿಶಿಷ್ಟೇ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮೇವ ಸ್ಫುರಣಂ ಪ್ರತಿಬಂಧವಿಗಮಾತ್ಪ್ರಕಟೀಭವತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ನನು ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಾತ್ಮಭಾವಃ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಕರ್ತವ್ಯೋ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ನ ತು ದೇಹಾದಾವಾತ್ಮತ್ತ್ವವ್ಯಾವೃತ್ತಿರತ ಆಹ —
ನ ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಶ್ಚೇದಾತ್ಮಭಾವಃ ಸದಾ ಮನ್ಯತೇ ಕಥಮನ್ಯಥಾ ಪ್ರಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಿತ್ಯೋ ಹೀತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯ ಪೂರ್ಣಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತ್ಯೇತತ್ । ಅತದ್ವಿಷಯೋ ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಿಷಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಾತ್ಮಭಾವಸ್ಯ ಸದಾ ವಿದ್ಯಮಾನತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅತದ್ವಿಷಯಾಭಾಸೋ ದೇಹಾದಾವಾತ್ಮಪ್ರತಿಭಾಸಃ । ತಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಹ್ಮಣೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನ್ಯಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮಭಾವನಿವೃತ್ತಿರೇವಾಽಽಗಮೇನ ಕ್ರಿಯತೇ ಚೇತ್ತರ್ಹಿ ಕಥಮಾತ್ಮಾ ತೇನ ಗಮ್ಯತ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯೇತಿ ।
ಯದ್ಯಾಗಮಿಕವೃತ್ತಿವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವೇನಾಽಽತ್ಮಜೋ ಮೇಯತ್ವಮಿಷ್ಯತೇ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯಾಮೇಯತ್ವವಾಚೋ ಯುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವತಶ್ಚೇತಿ ।
ವೃತ್ತಿವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವೇನ ಮೇಯತ್ವಂ ಸ್ಫುರಣಾವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವೇನ ಚಾಮೇಯತ್ವಮಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ಇತ್ಯುಭಯಮಿತಿ ।
ಯದುಕ್ತಂ ಧ್ರುವತ್ವಂ ತದುಪಸ್ಕಾರಪೂರ್ವಕಮುಪಪಾದಯತಿ —
ವಿರಜ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ಜನ್ಮನಿಷೇಧಾದಿತರೇ ವಿಕಾರಾ ನಿಷಿಧ್ಯಂತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ॥ ೨೦ ॥
ಯಥೋಕ್ತಂ ವಸ್ತುನಿದರ್ಶನಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಮೀದೃಶಮಿತಿ ।
ನಿತ್ಯಶುದ್ಧತ್ವಾದಿಲಕ್ಷಣಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಪ್ರಜ್ಞಾಕರಣೇ ಕಾನಿ ಸಾಧನಾನಿ ಚೇತ್ತಾನಿ ದರ್ಶಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮನಿಷಿದ್ಧತ್ಯಾಗಃ ಸಂನ್ಯಾಸ ಉಪರಮೋ ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕತ್ಯಾಗ ಇತಿ ಭೇದಃ ।
ಬಹೂನಿತಿ ವಿಶೇಷಣವಶಾದಾಯಾತಮರ್ಥಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಚಿಂತನೀಯೇಷು ಶಬ್ದೇಷ್ವಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತತ್ರ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ಓಮಿತ್ಯೇವಮಿತಿ ।
ನಾನುಧ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ವಾಚ ಇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದ್ಬಹೂಂಛಬ್ದಾನ್ನಾನುಚಿಂತಯೇದಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ಇತಿಶಬ್ದಃ ಶ್ಲೋಕವ್ಯಾಖ್ಯಾನಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೧ ॥
ಕಾಂಡಿಕಾಂತರಮವತಾರಯಿತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸಹೇತುಕಾವಿತಿ ।
ಉತ್ತರಕಂಡಿಕಾತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ವಿರಜಃ ಪರ ಇತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಕ್ರಮೇಣಾವಸ್ಥಿತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣೀತಿ ಯಾವತ್ । ತದಿತ್ಯುಪಯುಕ್ತೋಕ್ತಿಃ । ತದರ್ಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮನಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ವೇದಸ್ಯ ವಿನಿಯೋಗಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ನನು ವಿವಿದಿಷಾವಾಕ್ಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮನಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ವೇದಸ್ಯ ವಿನಿಯೋಗೋ ವಕ್ಷ್ಯತೇ ತಥಾ ಚ ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಕ್ತನವಾಕ್ಯಂ ಕಿಮರ್ಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಯಥಾಽಸ್ಮಿನ್ನಧ್ಯಾಯೇ ಸಫಲಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮುಕ್ತಂ ತಥೈವ ತದನೂದ್ಯೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತೇ ಜ್ಞಾನೇ ಸರ್ವೋ ವೇದೋ ವಿನಿಯೋಕ್ತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ಸ್ವರ್ಗಕಾಮಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವರ್ಗಾದಾವೇವ ಪರ್ಯವಸಾನಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಂಯೋಗಪೃಥಕ್ತ್ವನ್ಯಾಯಮನಾದೃತ್ಯ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಕಾಮ್ಯರಾಶೀತಿ ।
ಉಕ್ತಸ್ಯ ಸಫಲಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯಾನುವಾದ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತಾನಾಂ ಭೂಯಸ್ತ್ವೇ ವಿಶೇಷಂ ಜ್ಞಾತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕೋಽಸಾವಿತಿ ।
ವಿಶೇಷಣಾನರ್ಥಕ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಅತೀತೇತಿ ।
ತದ್ಧಿ ವಿರಜಃ ಪರ ಇತ್ಯಾದಿ ತೇನೋಕ್ತೋ ಯೋ ಮಹತ್ತ್ವಾದಿವಿಶೇಷಣಃ ಪರಮಾತ್ಮಾ ತತ್ರ ಸಶಬ್ದಾತ್ಪ್ರತೀತಿರ್ಮಾ ಭೂದಿತಿ ಕೃತ್ವಾ ತೇನ ಜ್ಯೋತಿರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಥಂ ಜೀವಂ ಪರಾಮೃಶ್ಯ ತಮೇವ ವೈಶಬ್ದೇನ ಸ್ಮಾರಯಿತ್ವಾ ತಸ್ಯ ಸಂನ್ನಿಹಿತೇನ ಪರೇಣಾಽಽತ್ಮನೈಕ್ಯಮೇಷಶಬ್ದೇನ ನಿರ್ದಿಶತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಶೇಷಣವಾಕ್ಯಸ್ಥಮೇಷಶಬ್ದಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕತಮ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ಜೀವೋ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಃ ಕಥಂ ವಾ ಪ್ರಾಣೇಷ್ವಿತಿ ಸಪ್ತಮೀ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಉಕ್ತೇತಿ ।
ತದನುವಾದಸ್ಯ ಸಶಬ್ದಾರ್ಥಸಂದೇಹಾಪೋಹಂ ಫಲಮಾಹ —
ಸಂಶಯೇತಿ ।
ಉಕ್ತವಾಕ್ಯೋಲ್ಲಿಂಗನಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಉಕ್ತಂ ಹೀತಿ ।
ಯೋಽಯಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಃ ಪ್ರಾಣೇಷು ಪ್ರಾಗುಕ್ತಃ ಸ ಏಷ ಮಹಾನಜ ಆತ್ಮೇತಿ ಜೀವಾನುವಾದೇನ ಪರಮಾತ್ಮಭವೋ ವಿಹಿತ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಏತದಿತಿ।
ಪರಮಾತ್ಮಭಾವಾಪಾದನಪ್ರಕಾರಮನುವದತಿ —
ಸಾಕ್ಷಾದಿತಿ ।
ವಿಶೇಷಣವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಾವುಕ್ತವಾಕ್ಯೋಲ್ಲಿಂಗನಮಿತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಯೋಽಯಮಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯ ಏಷ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರಾಕಾಶಶಬ್ದಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಮುಪೇತ್ಯ ದ್ವಿತೀಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ತಾಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರೇ ರೂಢತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಚತುರ್ಥ ಇತಿ ।
ಇತ್ಥಮುಕ್ತಂ ಜ್ಞಾನಮನೂದ್ಯ ತತ್ಫಲಮನುವದತಿ —
ಸ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ನಿರುಪಾಧಿಕಸ್ಯೇಶ್ವರಸ್ಯ ವಶಿತ್ವಂ ಕಥಂ ಚ ತದಭಾವೇ ತದಾತ್ಮನೋ ವಿದುಷಸ್ತದುಪಪದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಹ —
ಉಕ್ತಂ ವೇತಿ ।
ವಿಶೇಷಣತ್ರಯಸ್ಯ ಹೇತುಹೇತುಮದ್ರೂಪತ್ವಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಯೋ ಹೀತಿ ।
ನ ಕೇವಲಮುಕ್ತಮೇವ ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ಕಿಂತ್ವನ್ಯಚ್ಚಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಏವಂಭೂತತ್ವಂ ಜ್ಞಾತಪರಮಾತ್ಮಾಭಿನ್ನತ್ವಮ್ ।
ಪರಿಶುದ್ಧತ್ವಮರ್ಥಮನುವದತಿ —
ಹೃದೀತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೀಭೂತಸ್ಯ ವಿದುಷಃ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾದಿವದ್ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾಸ್ಪರ್ಶಿತ್ವಮಪಿ ಫಲಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಧಿಷ್ಠಾನಾದಿಕರ್ತೃತ್ವಾದ್ವಿದುಷೋಽಪಿ ಲೌಕಿಕವದ್ಧರ್ಮಾದಿಸಂಬಂಧಿತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಸರ್ವೋ ಹೀತಿ ।
ಪರತಂತ್ರತ್ವಮುಪಾಧಿರಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಸರ್ವಾಧಿಪತ್ಯರಾಹಿತ್ಯಂ ಚೋಪಾಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಸರ್ವಪಾಲಕತ್ವರಾಹಿತ್ಯಂ ಚೋಪಾಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ಸರ್ವಾನಾಧಾರತ್ವಂ ಚೋಪಾಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ವಿಧಾರಯಿತೃತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದಾಹೇಽತಿ ।
ತದೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ಪರಮೇಶ್ವರೇಣೇತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯ ವಶೀತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಂವಿದಿತಿ ।
ಸಫಲಂ ಜ್ಞಾನಮನೂದ್ಯ ವಿವಿದಿಷಾವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —
ಕಿಂಜ್ಯೋತಿರಿತಿ ।
ಏವಂಫಲಾಯಾಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ವಶೀತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಫಲೋಪೇತಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ಪರಂಪರಯಾ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿಶೇಷತ್ವೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿನಿಯೋಜಕಂ ವಾಕ್ಯಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏವಂಭೂತಂ ಶ್ಲೋಕೋಕ್ತವಿಶೇಷಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಶಬ್ದಸ್ಯ ಕ್ಷತ್ರಿಯಾದ್ಯುಪಲಕ್ಷಣತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅವಶಿಷ್ಠೋ ಹೀತಿ ।
ಸಂಭಾವಿತಂ ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ತೇನ ವಿವಿದಿಷಾಪ್ರಕಾರಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಭೂತಪ್ರಪಂಚಪ್ರಸ್ಥಾನಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯೇ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಭವತೂಪನಿಷನ್ಮಾತ್ರಗ್ರಹಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವೇದೋ ವಾಽನೂಚ್ಯತೇ ಗುರೂಚ್ಚಾರಣಾನಂತರಂ ಪಠ್ಯತ ಇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇರ್ವೇದಾನುವಚನಶಬ್ದೇನ ಸರ್ವವೇದಗ್ರಹೇ ಸಂಭವತಿ ತದೇಕದೇಶತ್ಯಾಗೋ ನ ಯುಕ್ತ ಇತ್ಯಾಹ —
ವೇದೇತಿ ।
ದೋಷಸಾಮ್ಯಮಾಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತೇಽಪ್ಯುಪನಿಷದಂ ವರ್ಜಯಿತ್ವಾ ವೇದಾನುವಚನಶಬ್ದೇನ ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಗೃಹೀತಮಿತಿ ಕೃತ್ವಾ ತಸ್ಯ ವೇದೈಕದೇಶವಿಷಯತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ತತಶ್ಚ --
“ಯತ್ರೋಭಯೋಃ ಸಮೋ ದೋಷಃ ಪರಿಹಾರೋಽಪಿ ವಾ ಸಮಃ ।
ನೈಕಃ ಪರ್ಯನುಯೋಕ್ತವ್ಯಸ್ತಾದೃಗರ್ಥವಿಚಾರಣೇ” ॥
ಇತಿ ನ್ಯಾಯವಿರೋಧ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಿತ್ಯಸ್ವಾಧ್ಯಾಯೋ ವೇದಾನುವಚನಮಿತಿ ಪಕ್ಷಮಾದಾಯ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವೇದೈಕದೇಶಪರಿಗ್ರಹಪರಿತ್ಯಾಗಾತ್ಮಕವಿರೋಧಾಭಾವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಯದೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾಂತರಮುಪೇಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದಪಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷವಶಾದಪೇಕ್ಷಿತಮೇವೇತ್ಯಾಹ —
ಯಜ್ಞಾದೀತಿ।
ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಜ್ಞಾದೀನಿ ಕರ್ಮಾಣೀತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಪ್ರಥಮವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇ ಕಥಂ ವಾಕ್ಯಶೇಷೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮ ಹೀತಿ ।
ವೇದಾನುವಚನಾದೀನಾಮಾತ್ಮವಿವಿದಿಷಾಸಾಧನತ್ವಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಉಪನಿಷದ್ಭಿರಿವಾಽಽತ್ಮಾ ತೈರಪಿ ಜ್ಞಾಯತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನೈವೇತಿ।
ಕರ್ಮಣಾಮಪ್ರಮಾಣತ್ವೇಽಪಿ ಪರಂಪರಯಾ ಜ್ಞಾನಹೇತುತ್ವಾದ್ವಿವಿದಿಷಾಶ್ರುತಿವಿರುದ್ಧೇತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕರ್ಮಭಿರಿತಿ।
ತತ್ರ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತಥಾ ಹೀತಿ।
ತತೋ ನಿತ್ಯಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಾದ್ವಿಶುದ್ಧಧೀರಾತ್ಮಾನಂ ಸದಾ ಚಿಂತಯನ್ನುಪನಿಷದ್ಭಿಸ್ತಂ ಪಶ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ “ಕಷಾಯಪಕ್ತಿರಿ” ತ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತಿಸಂಗ್ರಹಃ ।
ನಿತ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಮಿತಿ।
ಯದ್ಯಪಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಭ್ಯಾಂ ಕರ್ಮಭಿಃ ಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯೋಪನಿಷದ್ಭಿರಾತ್ಮಾ ಜ್ಞಾತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ತಥಾಽಪಿ ತೇಷಾಂ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥತ್ವೇ ಕಿಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಪ್ರಶ್ನೇ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಸ ಹ ವಾ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಂ ಪುನಃ ಸ್ಮೃತಿಶಾಸ್ತ್ರಂ ತದಾಹ —
ಅಷ್ಟಾಚತ್ವಾರಿಂಶದಿತಿ ।
ಅಷ್ಟಾವನಾಯಾಸಾದಯೋ ಗುಣಾಶ್ಚತ್ವಾರಿಂಶದ್ಗರ್ಭಾಧಾನಾದಯಃ ಸಂಸ್ಕಾರಾ ಇತಿ ವಿಭಾಗಾಃ ।
ಬಹುವಚನೋಪಾತ್ತಂ ಸ್ಮೃತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಗೀತಾಸು ಚೇತಿ।
ಪದಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಜ್ಞೇನೇತೀತಿ।
ತೇಷಾಂ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಜ್ಞಾನಸಾಧನತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯೇತಿ।
ದಾನೇನ ವಿವಿದಿಷಂತೀತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಂ ಪುನಃ ಸ್ವತಂತ್ರಂ ದಾನಂ ವಿವಿದಿಷಾಕಾರಣಮತ ಆಹ —
ದಾನಮಪೀತಿ।
ವಿವಿದಿಷಾಹೇತುರಿತಿ ಶೇಷಃ । ತಪಸೇತ್ಯತ್ರಾಪಿ ಪೂರ್ವವದನ್ವಯಃ । ಕಾಮಾನಶನಂ ರಾಗದ್ವೇಷರಹಿತೈರಿಂದ್ರಿಯೈರ್ವಿಷಯಸೇವನಂ ಯದೃಚ್ಛಾಲಾಭಸಂತುಷ್ಟತ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯಥಾಶ್ರುತಾರ್ಥತ್ವೇ ಕಾ ಹಾನಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ।
ಭವತೂಪಾತ್ತಾನಾಂ ವೇದಾನುವಚನಾದೀನಾಮಿಷ್ಯಮಾಣೇ ಜ್ಞಾನೇ ವಿನಿಯೋಗಸ್ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಸರ್ವಂ ನಿತ್ಯಂ ಕರ್ಮ ತತ್ರ ವಿನಿಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವೇದಾನುವಚನೇತಿ।
ಉಪಲಕ್ಷಣಫಲಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ।
ಪ್ರಣಾಡ್ಯಾ ಕರ್ಮಣೋ ಮುಕ್ತಿಹೇತುತ್ವೇ ಕಾಂಡದ್ವಯಸ್ಯೈಕವಾಕ್ಯತ್ವಮಪಿ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಏವಂ ಕರ್ಮೇತಿ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಮಿತಿ।
ತಸ್ಯೈವಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯಥೋಕ್ತೇನೇತಿ।
ಯಜ್ಞಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಾದ್ವಿಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ವಿವಿದಿಷೋತ್ಪತ್ತೌ ಗುರುಪಾದೋಪಸರ್ಪಣಂ ಶ್ರವಣಾದಿ ಚೇತ್ಯನೇನ ಕ್ರಮೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಥಾಪ್ರಕಾಶಿತಂ ಮೋಕ್ಷಪ್ರಕರಣೇ ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಭ್ಯಾಮುಕ್ತಲಕ್ಷಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯೋಗಿಶಬ್ದೋ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತವಿಷಯಃ ।
ಏವಕಾರಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಮಿತಿ।
ಅವಧಾರಣಮಾಕ್ಷಿಪ್ಯ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನನ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ।
ಏವಕಾರಸ್ತರ್ಹಿ ತ್ಯಜತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂತ್ವಿತಿ।
ಆತ್ಮವೇದನೇಽಪಿ ಕರ್ಮಿತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಏವಂ ತ್ವಿತಿ।
ಕಥಮಾತ್ಮವಿದೋಽಪಿ ಮುನಿತ್ವಮಸಾಧಾರಣಂ ತದಾಹ —
ಏತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ।
ಇತಶ್ಚಾತ್ಮವಿದೋ ನ ಕರ್ಮಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ।
ಆತ್ಮಲೋಕಮಿಚ್ಛತಾಂ ಮುಮುಕ್ಷೂಣಾಮಪಿ ಕರ್ಮತ್ಯಾಗಶ್ರವಣಾದಾತ್ಮವಿದಾಂ ನ ಕರ್ಮಿತೇತಿ ಕಿಂ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತಾಚ್ಛೀಲ್ಯಂ ವೈರಾಗ್ಯಾತಿಶಯಶಾಲಿತ್ವಮ್ ।
ಅವಧಾರಣಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಏತಮೇವೇತಿ।
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ಲೋಕತ್ರಯಾರ್ಥಿನಾಮನಧಿಕಾರೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ।
ಲೋಕತ್ರಯಾರ್ಥಿನಶ್ಚೇತ್ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ನಾಧಿಕ್ರಿಯಂತೇ ಕುತ್ರ ತರ್ಹಿ ತೇಷಾಮಧಿಕಾರಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ।
ಸ್ವರ್ಗಕಾಮಸ್ಯ ಸ್ವರ್ಗಸಾಧನೇ ಯಾಗೇಽಧಿಕಾರವಲ್ಲೋಕತ್ರಯಾರ್ಥಿನಾಮಪಿ ತತ್ಸಾಧನೇ ಪುತ್ರಾದಾವಧಿಕಾರ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪುತ್ರಾದೀನಾಂ ಬಾಹ್ಯಲೋಕಸಾಧನತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಪುತ್ರೇಣೇತಿ।
ಪುತ್ರಾದೀನಾಂ ಲೋಕತ್ರಯಸಾಧನತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ।
ಅತತ್ಸಾಧನತ್ವಂ ಲೋಕತ್ರಯಂ ಪ್ರತ್ಯನುಪಾಯತ್ವಮ್ ।
ಅವಧಾರಣಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ।
ಲೋಕತ್ರಯಾರ್ಥಿನಾಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇಽನಧಿಕಾರಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಆತ್ಮಲೋಕಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪತ್ವೇನ ಸದಾಽಽಪ್ತತ್ವಾತ್ಕಥಂ ತತ್ರೇಚ್ಛೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮೇತಿ।
ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವೇನ ನಿತ್ಯಪ್ರಾಪ್ತತ್ವೇಽಪ್ಯವಿದ್ಯಯಾ ವ್ಯವಹಿತತ್ವಾತ್ಪ್ರೇಪ್ಯಾ ಸಂಭವತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ಭವತ್ವಾತ್ಮಲೋಕಪ್ರೇಪ್ಸಾ ತಥಾಽಪಿ ಕಿಂ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನಂ ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ।
ಅವಿದ್ಯಾವಶಾತ್ತದೀಪ್ಸಾಸಂಭವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತದಿಚ್ಛಾಯಾ ದೌರ್ಲಭ್ಯಂ ದ್ಯೋತಯಿತುಂ ಚೇಚ್ಛಬ್ದಃ । ಮುಖ್ಯತ್ವಂ ಶ್ರುತ್ಯಕ್ಷರಪ್ರತಿಪನ್ನತ್ವಮ್ ।
ಪ್ರನಾಡಿಕಾಸಾಧನೇಭ್ಯೋ ವೇದಾನುವಚನಾದಿಭ್ಯೋ ವಿಶೇಷಮಾಹ —
ಅಂತರಂಗಮಿತಿ।
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮೇವಾತ್ಮಲೋಕಸ್ಯಾಂತರಂಗಸಾಧನಮಿತಿ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ।
ತಥಾ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮೇವಾತ್ಮಲೋಕಸ್ಯ ಸಾಧನಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮೇವೇತಿ ನಿಯಮೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪುತ್ರಾದೀತಿ।
ತಸ್ಯಾನ್ಯತ್ರ ವಿನಿಯುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಕೇವಲಂ ಪುತ್ರಾದಿಕಂ ನಾಽಽತ್ಮಲೋಕಪ್ರಾಪಕಂ ತಥಾಽಪಿ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸಮುಚ್ಚಿತಂ ತಥಾ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸಂಭವೇನೇತಿ।
ನ ಹಿ ಪರಿವ್ರಾಜಕಸ್ಯ ಪುತ್ರಾದಿ ತದ್ವತೋ ವಾ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ಸಂಭವತಿ । ಉಕ್ತಂ ಚ ಸಮುಚ್ಚಯಂ ನಿರಾಕುರ್ವದ್ಭಿಃ ಸಪರಿಕರಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕರ್ಮಾದಿನಾ ವಿರುದ್ಧತ್ವಂ ತೇನ ಕುತಃ ಸಮುಚ್ಚಿತಂ ಪುತ್ರಾದ್ಯಾತ್ಮಲೋಕಪ್ರಾಪಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಧನಾಂತರಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮಾನಮಿತಿ।
ಪ್ರವ್ರಜಂತೀತಿ ವರ್ತಮಾನಾಪದೇಶಾನ್ನಾತ್ರ ವಿಧಿರಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ ಜುಹೋತೀತಿವದ್ವಿಧಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥಾ ಚೇತಿ।
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯವಿಧಿಮುಕ್ತ್ವಾ ತದಪೇಕ್ಷಿತಮರ್ಥವಾದಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಕುತಃ ಪುನರಿತಿ।
ಉತ್ಥಾಪಿತಸ್ಯಾರ್ಥವಾದಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ।
ಆತ್ಮಲೋಕಾರ್ಥಿನಾಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯನಿಯಮಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅರ್ಥವಾಸ್ಥಾನ್ಯಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇತದಿತಿ।
ಕ್ರಿಯಾಪದೇನ ಸ್ಮೇತಿ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ನಿಪಾತದ್ವಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಕಿಲೇತಿ।
ಪ್ರಜಾಂ ನ ಕಾಮಯಂತ ಇತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪ್ರಜಾಮಾತ್ರೇ ಶ್ರುತೇ ಕಥಂ ಕರ್ಮಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರಜೇತಿ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮನ್ವಯಮನ್ವಾಚಷ್ಟೇ —
ಪ್ರಜಾಂ ಕಿಮಿತಿ।
ಅಕಾಮಯಮಾನತ್ವಸ್ಯ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಪುತ್ರಾದೀತಿ।
ಪೂರ್ವೇ ವಿದ್ವಾಂಸಃ ಸಾಧನತ್ರಯಂ ನಾನುತಿಷ್ಠಂತೀತ್ಯುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ।
ಏಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ತಿಷ್ಠತಾಂ ಕಿಂ ತದನುಷ್ಠಾನೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದ್ಬಲಾದ್ಧೀತಿ।
ಆತ್ಮವಿದಾಮಪರವಿದ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಂ ದೂಷಯತಿ —
ನಾಪವಾದಾದಿತಿ।
ಅಥಾತ್ರ ಸರ್ವಸ್ಯಾಽಽನಾತ್ಮನೋ ದರ್ಶನಮೇವಾಪೋದ್ಯತೇ ನ ತ್ವಪರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ದರ್ಶನಮತ ಆಹ —
ಅಪರಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಪೀತಿ।
ತದಪವಾದೇ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಯತ್ರೇತಿ।
ಯಸ್ಮಿನ್ಭೂಮ್ನಿ ಸ್ಥಿತಶ್ಚಕ್ಷುರಾದಿಭಿರನ್ಯತ್ರ ಪಶ್ಯತಿ ನ ಶೃಣೋತೀತ್ಯಾದಿನಾ ಚ ದರ್ಶನಾದಿವ್ಯವಹಾರಸ್ಯ ವಾರಿತತ್ವಾದಾತ್ಮವಿದೋ ನ ಯುಕ್ತಮಪರಬ್ರಹ್ಮದರ್ಶನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಪೂರ್ವೇತಿ।
ಪ್ರತಿಷೇಧಪ್ರಕಾರಮಭಿನಯತಿ —
ಅಪೂರ್ವಮಿತಿ।
ಇತಶ್ಚಾತ್ಮವಿದಾಂ ನಾಪರಬ್ರಹ್ಮದರ್ಶನಮಿತ್ಯಾಹ —
ತತ್ಕೇನೇತಿ।
ಅಪರಬ್ರಹ್ಮದರ್ಶನಾಸಂಭವೇ ಕಿಂ ತೇಷಾಮೇಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನೇ ಕಾರಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ।
ಸಾಧನತ್ರಯಮನನುತಿಷ್ಠತಾಮಭಿಪ್ರಾಯಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಕಃ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ।
ಕೈವಲ್ಯಮೇವ ತತ್ಸಾಧ್ಯಂ ಫಲಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಜಾ ಹೀತಿ।
ನಿರ್ಜ್ಞಾತಾ ಸೋಽಯಮಿತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಾವಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸ ಏವ ತರ್ಹಿ ಪ್ರಜಯಾ ಸಾಧ್ಯತಾಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಸ ಚೇತಿ।
ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಸರ್ವಂ ಹೀತಿ ।
ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯೈವ ಲೋಕಸ್ಯ ಪ್ರಜಾದಿಸಾಧ್ಯತ್ವಮಿಷ್ಯತಾಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಆತ್ಮಾ ಚೇತಿ ।
ಆತ್ಮಯಾಜಿನಃ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮೇತ್ಯಂಗೀಕಾರಾದಾತ್ಮನೋಽಸ್ತಿ ಸಂಸ್ಕಾರ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದಪೀತಿ ।
ಅಥಾಂಗಾಂಗಿತ್ವಂ ಚ ಸಂಸ್ಕಾರ್ಯತ್ವಂ ಚ ಮುಖ್ಯಾತ್ಮದರ್ಶನವಿಷಯಮೇವ ಕಿಂ ನೇಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಆತ್ಮವಿದಾಂ ಪ್ರಜಾದಿಸಾಧ್ಯಾಭಾವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ।
ಕೇಷಾಂ ತರ್ಹಿ ಪ್ರಜಾದಿಭಿಃ ಸಾಧ್ಯಂ ಫಲಂ ತದಾಹ —
ಅವಿದುಷಾಂ ಹೀತಿ ।
ಕೇಷಾಂಚಿತ್ಪುತ್ರಾದಿಷು ಪ್ರವೃತ್ತಿಶ್ಚೇತ್ತೇನೈವ ನ್ಯಾಯೇನ ವಿದುಷಾಮಪಿ ತೇಷು ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ।
ಆತ್ಮವಿದಾಂ ಪ್ರಜಾದಿಸಾಧ್ಯಾಭಾವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ।
ಕೇಷಾಂ ತರ್ಹಿ ಪ್ರಜಾದಿಭಿಃ ಸಾಧ್ಯಂ ಫಲಂ ತದಾಹ —
ಅವಿದುಷಾಂ ಹೀತಿ।
ಕೇಷಾಂಚಿತ್ಪುತ್ರಾದಿಷು ಪ್ರವೃತ್ತಿಶ್ಚೇತ್ತೇನೈವ ನ್ಯಾಯೇನ ವಿದುಷಾಮಪಿ ತೇಷು ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ।
ತತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಅವಿದ್ವದ್ದರ್ಶನವಿಷಯ ಇತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದೇತದಿತಿ।
ಆತ್ಮಾ ಚೇತ್ತದಭಿಪ್ರೇತಂ ಫಲಂ ತರ್ಹಿ ತತ್ರ ಸಾಧನೇನ ಭವಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ।
ಕ್ವ ತರ್ಹಿ ಸಾಧನಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಾಧ್ಯಸ್ಯೇತಿ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಅಸಾಧ್ಯಸ್ಯೇತಿ।
ಯೇಷಾಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಂ ಪ್ರಜಾದಿಭಿಃ ಸಾಧ್ಯಾಭಾವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರೇಣಾವತಾರ್ಯ ಪಾಂಚಮಿಕಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ತಸ್ಯ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ತ ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯದರ್ಥೋಽಯಮರ್ಥವಾದಸ್ತಂ ವಿಧಿಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಮಹಾನುಭಾವೋಽಯಮಾತ್ಮಲೋಕೋ ಯತ್ತದರ್ಥಿನೋ ದುಷ್ಕರಮಪಿ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ಕುರ್ವಂತೀತಿ ಸ್ತುತಿರತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಾ ನ ವಿಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಪ್ರವ್ರಜಂತೀತ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರವ್ರಜಂತೀತಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥವಾದತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅರ್ಥವಾದಶ್ಚೇದಿತಿ ।
ಅಪೇಕ್ಷಾಪ್ರಕಾರಮೇವ ಪ್ರಕಟಯನ್ನಸ್ಯ ಸ್ತುತ್ಯಭಿಮುಖತ್ವಾಭಾವಾದ್ವಿಧಿತ್ವಮೇವೇತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ವಿದಿತ್ವಾ ವ್ಯುತ್ಥಾಯ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯ ಚರಂತೀತ್ಯತ್ರ ವಿಜ್ಞಾನೇನ ಸಮಾನಕರ್ತೃಕತ್ವಂ ವ್ಯುತ್ಥಾನಾದೇರುಪದಿಶ್ಯತೇ ವಿಜ್ಞಾನಂ ಚ ಸರ್ವಾಸೂಪನಿಷತ್ಸು ವಿಧೀಯತೇಽತೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನಮಪಿ ವಿಧಿಮರ್ಹತೀತ್ಯುಕ್ತಂ ತಥಾ ಚಾತ್ರಾಪಿ ವ್ಯುತ್ಥಾನಾಪರಪರ್ಯಾಯಂ ಪರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ವಿಧೇಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯವಾಕ್ಯಮರ್ಥವಾದೋ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ವೇದೇತಿ ।
ತದೇವ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸ್ಯ ವಿಧೇಯತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಫಲೇತಿ ।
ಪುತ್ರಾದಿಫಲಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಫಲಂ ವಿಭಾಗೇನೋಪದಿಶ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚ ಫಲವತ್ತ್ವಾತ್ಪುತ್ರಾದಿವತ್ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸ್ಯ ವಿಧೇಯತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಏತಮೇವೇತಿ।
ಪ್ರಕೃತಮಾತ್ಮಾನಂ ಸ್ವಂ ಲೋಕಮಾಪಾತತೋ ವಿದಿತ್ವಾ ತಮೇವ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರ್ತುಮಿಚ್ಛಂತಃ ಪ್ರವ್ರಜಂತೀತಿ ವಚನಾತ್ಪುತ್ರಾದಿಸಾಧ್ಯಾನ್ಮನುಷ್ಯಾದಿಲೋಕಾದಾತ್ಮಾಖ್ಯಂ ಲೋಕಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸ್ಯ ಫಲಾಂತರತ್ವೇನ ಯತಃ ಶ್ರುತಿರ್ವಿಭಜ್ಯಾಭಿದಧಾತಿ । ಅತಸ್ತಸ್ಯ ವಿಧೇಯತ್ವಮಪ್ರತ್ಯೂಹಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಫಲವಿಭಾಗೋಪದೇಶೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ತಥಾ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇಽಪಿ ಫಲವಿಭಾಗೋಕ್ತೇರ್ವಿಧೇಯತೇತಿ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಿತಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸ್ಯ ಸ್ತುತಿಪರತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯಥಾ ವಾಯುರ್ವೈ ಕ್ಷೇಪಿಷ್ಠೇತ್ಯಾದಿರರ್ಥವಾದಃ ಪ್ರಾಪ್ತಾರ್ಥೋ ದೇವತಾದಿಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಃ ಸ್ಥಿತೋ ನ ತಥೇದಂ ಸ್ತುತಿಪರಂ ತದವದ್ಯೋತಿಶಬ್ದಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ಪ್ರಧಾನಸ್ಯ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಾದೇರರ್ಥವಾದಾಪೇಕ್ಷಾವತ್ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮಪಿ ತದಪೇಕ್ಷಮುಪಲಭ್ಯತೇ ತೇನ ತಸ್ಯ ದರ್ಶಾದಿವದ್ವಿಧೇಯತ್ವಂ ದುರ್ವಾರಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಧಾನವಚ್ಚೇತಿ ।
ಕಿಂಚ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ಸಕೃದೇವ ಶ್ರುತಂ ಚೇದವಿವಕ್ಷಿತಮನ್ಯಸ್ತುತಿಪರಂ ಸ್ಯಾನ್ನ ಚೇದಂ ಸಕೃದೇವ ಶ್ರೂಯತೇ “ಪರಿವ್ರಜಂತೀ”ತ್ಯುಪಕ್ರಮ್ಯ “ಪ್ರಜಾಂ ನ ಕಾಮಯಂತೇ” “ವ್ಯುತ್ಥಾಯಾಥ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂ ಚರಂತೀ”(ಬೃ. ಉ. ೪ । ೪। ೨೨)ತ್ಯಭ್ಯಾಸಾದತೋಽಪಿ ನ ಸ್ತುತಿಮಾತ್ರಮೇತದಿತ್ಯಾಹ —
ಸಕೃದಿತಿ ।
ನ ಚೇತ್ತರ್ರಾಪಿ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸ್ಯ ಸ್ತುತಿಪರತ್ವಪ್ರತೀತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಸ್ತು ತರ್ಹಿ ವಿಧೇಯಮಪಿ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ಸ್ತಾವಕಮಪೀತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಯದೀತಿ ।
ಅಥ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ಯಜ್ಞಾದಿವದನ್ಯತ್ರ ವಿಧೀಯತಾಮಿಹ ತು ಸ್ತುತಿರೇವೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚಾನ್ಯತ್ರೇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಾಧಿಕಾರಾದನ್ಯತ್ರ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯವಿಧ್ಯನುಪಲಂಭಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನ್ಯತ್ರ ವಿಧ್ಯನುಪಲಂಭಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ಯತ್ರ ಪ್ರಕ್ರಿಯಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಕರ್ಮಾಧಿಕಾರೇ ತತ್ತ್ಯಾಗವಿಧೇರ್ವಿರುದ್ಧತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಭವತ್ವಿಹ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ವಿಧಿಸ್ತಥಾಽಪಿ ಸರ್ವಕರ್ಮಾನಧಿಕೃತವಿಷಯಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದಪೀತಿ ।
ತತ್ರ ಕರ್ಮಾನಧಿಕೃತೇ ಪುಂಸೀತ್ಯೇತತ್ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇನೇತಿ ।
ಕರ್ಮಾನಧಿಕೃತೇನ ಕರ್ತವ್ಯತಯಾ ಜ್ಞಾತತ್ವಂ ವೃಕ್ಷಾರೋಹಣಾದಾವಿವ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇಽಪಿ ನಾಸ್ತಿ ತಥಾ ಚಾನಧಿಕೃತವಿಷಯೇ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಚೇತ್ತಸ್ಮಿನ್ವಿಷಯೇ ವೃಕ್ಷಾರೋಹಣಾದ್ಯಪಿ ಕಲ್ಪ್ಯೇತಾವಿಶೇಷಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸ್ಯಾಧಿಕೃತವಿಷಯತ್ವೇ ವಿಧೇಯತ್ವೇ ಚ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲತೀತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸಾರ್ಥವಾದಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಸ ಏಷ ಇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಕರ್ತುಂ ಶಂಕಯತಿ —
ಯದೀತಿ ।
ಪರಿಹರತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ತದರ್ಥಿನೋ ನಾಽಽರಭಂತೇ ಕರ್ಮಾಣೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕರ್ಮಭಿರಸಂಬಂಧಮಾತ್ಮಲೋಕಸ್ಯ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಮಾತ್ಮಾನಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾಸಂಬಂಧೇ ನಿಷ್ಪ್ರಪಂಚತ್ವಂ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ನಿಷ್ಪ್ರಪಂಚತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ತದರ್ಥಿನಾಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನಿರ್ವಿಶೇಷಸ್ತತ್ರ ತತ್ರ ವಾಕ್ಯೇ ದರ್ಶಿತಸ್ವರೂಪೋಽಯಮಾತ್ಮೇತ್ಯೇತದಾಗಮೋಪಪತ್ತಿಭ್ಯಾಂ ಯಥಾ ಪೂರ್ವತ್ರ ಸ್ಥಾಪಿತಂ ತಥೈವಾತ್ರಾಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣದ್ವಯೇ ವಿಶೇಷತೋ ಯಸ್ಮಾನ್ನಿರ್ಧಾರಿತಂ ತಸ್ಮಾದಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮನ್ಯಾಪಾತತೋ ಜ್ಞಾತೇ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಪ್ರಯತ್ನಾಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಉಕ್ತಾತ್ಮವಿಷಯವಿವೇಕವಿಜ್ಞಾನವತೋ ನ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಮಿತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಫಲೇ ಸರ್ವಕರ್ಮಫಲಾಂತರ್ಭಾವಾಚ್ಚ ತದರ್ಥಿನೋ ಮುಮುಕ್ಷೋರ್ನ ಕರ್ತವ್ಯಂ ಕರ್ಮೇತ್ಯಾಹ —
ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ವಿಚಿತ್ರಫಲಾನಿ ಕರ್ಮಾಣೀತಿ ವಿವೇಕೀ ಕುತೂಹಲವಶಾದನುಷ್ಠಾಸ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ಲೌಕಿಕಂ ನ್ಯಾಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಂಕೇ ಚೇದಿತಿ ।
ಪುರೋದೇಶೇ ಮಧು ಲಭೇತ ಚೇದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಜ್ಞಾನಫಲೇ ಕರ್ಮಫಲಾಂತರ್ಭಾವೇ ಮಾನಮಾಹ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಅಖಿಲಂ ಸಮಗ್ರಾಂಗೋಪೇತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೈವ ಶ್ರುತಿಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ಇಹಾಪೀತಿ ।
ನಿಷೇಧವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಏತಮಿತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಂ ಯೋಜಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉ ಹೇತಿ ನಿಪಾತಾಭ್ಯಾಂ ಸೂಚಿತೋಽರ್ಥೋ ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯನುಭಾಷಿತಃ ।
ಇತಿಶಬ್ದಸ್ಯಾಪೇಕ್ಷಿತಂ ಪೂರಯತಿ —
ಯುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಕೇ ತೇ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥೋಕ್ತಾತ್ಮವಿದಸ್ತಾಪಹರ್ಷಾಸಂಸ್ಪರ್ಶೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಉಭೇ ಹೀತಿ ।
ಪುಣ್ಯಪಾಪೇ ತರತೀತ್ಯುಕ್ತೇ ಪೃಥಗವಸ್ಥಾನಂ ತಯೋಃ ಶಂಕ್ಯೇತ ತನ್ನಿರಸ್ಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ನಿಷೇಧವಾಕ್ಯೋಕ್ತಕ್ರಮೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಇತಶ್ಚಾಽಽತ್ಮವಿದೋ ಧರ್ಮಾದಿಸಂಬಂಧೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ತದೇವಾನಂತರವಾಕ್ಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇನ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ನೈನಮಿತಿ ।
ತಯೋಸ್ತರ್ಹಿ ಕುತ್ರ ತಾಪಕತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಅನಾತ್ಮಜ್ಞಂ ಹೀತಿ ।
ಪುರುಷತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದುಷ್ಯಪಿ ಕೃತಾಕೃತಯೋಸ್ತಾಪಕತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಯಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಅತ್ರ ಭಗವದ್ವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಪೂರ್ವೋತ್ತಾಯೋರ್ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಯೋರನಾರಬ್ಧಯೋರಾತ್ಮವಿದ್ಯಾವಶಾದ್ವಿನಾಶಾಶ್ಲೇಷೌ ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಾರಬ್ಧಯೋರಸ್ತಿ ತಯೋಸ್ತಾಪಕತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಶರೀರೇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಂ ವಿದ್ಯಾಫಲಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಕರ್ಮಕಾರ್ಯಾಸಂಬಂಧಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ॥ ೨೨ ॥
ಉಕ್ತೇ ವಿದ್ಯಾಫಲೇ ಮಂತ್ರಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಏಷ ನಿತ್ಯೋ ಮಹಿಮೇತ್ಯತ್ರ ನಿತ್ಯತ್ವಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಅನ್ಯೇ ತ್ವಿತಿ ।
ತದ್ವಿಲಕ್ಷಣತ್ವಮಕರ್ಮಕೃತತ್ವಮ್ ।
ಅಕರ್ಮಕೃತೋ ಮಹಿಮಾಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಾನ್ನಿತ್ಯ ಇತ್ಯತ್ರಾಕರ್ಮಕರ್ತೃತ್ವೇನ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಮಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕುತೋಽಸ್ಯೇತಿ ।
ವೃದ್ಧಿರಪಕ್ಷಯಶ್ಚೇತಿ ವಿಕ್ರಿಯಾದ್ವಯಾಭಾವೇಽಪಿ ವಿಕ್ರಿಯಾಂತರಾಣಿ ಭವಿಷ್ಯಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪಚಯೇತಿ ।
ಏತಾಭ್ಯಾಂ ನಿಷೇಧಾಭ್ಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸರ್ವವಿಕ್ರಿಯಾರಾಹಿತ್ಯೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಕಿಂ ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಧರ್ಮಲಕ್ಷಣೇನೇತಿ ವಕ್ತವ್ಯೇ ಕಿಮಿದಂ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಲಕ್ಷಣೇನೇತ್ಯುಕ್ತಮತ ಆಹ —
ಉಭಯಮಪೀತಿ ।
ಸಂಸಾರಹೇತುತ್ವಾವಿಶೇಷಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಏವಂವಿದಾತ್ಮಾ ಕರ್ಮತತ್ಫಲಸಂಬಂಧಶೂನ್ಯ ಇತ್ಯಾಪಾತತೋ ಜಾನನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿಶೇಷಣಾಭ್ಯಾಮುತ್ಸರ್ಗತೋ ವಿಹಿತಸ್ಯೋಭಯವಿಧಕರಣವ್ಯಾಪಾರೋಪರಮಸ್ಯ ಯಾವಜ್ಜೀವಾದಿಶ್ರುತಿವಿಹಿತಂ ಕರ್ಮಾಪವಾದಸ್ತಸ್ಮಾದ್ವಿರಕ್ತಸ್ಯಾಪಿ ನ ನಿತ್ಯಾದಿತ್ಯಾಗಃ ।
ಉತ್ಸರ್ಗಸ್ಯಾಪವಾದೇನ ಬಾಧಃ ಕಸ್ಯ ನ ಸಂಮತ ಇತ್ಯಾದಿನ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪರತ ಇತಿ ।
ಜೀವನವಿಚ್ಛೇದವ್ಯತಿರಿಕ್ತಶೀತಾದಿಸಹಿಷ್ಣುತ್ವಂ ತಿತಿಕ್ಷುತ್ವಮ್ । ಯತ್ರ ಕರ್ತುಃ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಂ ತೇಷಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ನಿವೃತ್ತಿಃ ಶಮಾದಿಪದೈರುಕ್ತಾ । ಯತ್ರ ತು ಸಮ್ಯಗ್ಧೀವಿರೋಧಿನೀ ನಿದ್ರಾಲಸ್ಯಾದೌ ಪುಂಸೋ ನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಂ ತನ್ನಿವೃತ್ತಿಃ ಸಮಾಧಾನಮ್ । ಸಮಾಹಿತೋ ಭೂತ್ವಾ ಪಶ್ಯತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪಶ್ಯತೀತಿ ವರ್ತಮಾನಾಪದೇಶಾತ್ಕಥಂ ವಿಶೇಷಣೇಷು ಸಂಕ್ರಾಮಿತೋ ವಿಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೈಃ ಸಾಧನೈರುದಿತಾಯಾಂ ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪುಣ್ಯಪಾಪಾಸಂಸ್ಪರ್ಶೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅಯಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ವಿದುಷೋ ನ ಕರ್ಮಸಂಬಂಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ನೈನಮಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಪಾಪ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಂ ನ ತಪತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಭವತೀತ್ಯಪೂರ್ವವದುಚ್ಯತೇ ಪ್ರಾಗಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಯಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಮುಖ್ಯತ್ವಮಬಾಧಿತತ್ವಂ ಸಫಲಾಂ ವಿದ್ಯಾಂ ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಭ್ಯಾಮುಪದಿಶ್ಯೋಪಸಂಹರತಿ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ತತ್ರ ಕರ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮೈವೇತಿ ।
ತಥಾವಿಧಸಮಾಸಪರಿಗ್ರಹೇ ಪ್ರಕರಣಮನುಗ್ರಾಹಕಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಮುಖ್ಯ ಇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಿಂ ಮಮ ಸಿದ್ಧಮಿತಿ ತದಾಹ —
ಏನಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮೀಯಂ ವಿದ್ಯಾಲಾಭಂ ದ್ಯೋತಯಿತುಂ ರಾಜ್ಞೋ ವಚನಮಿತ್ಯಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಸತಿ ವಕ್ತವ್ಯಶೇಷೇ ಕಥಮಿತ್ಥಂ ರಾಜ್ಞೋ ವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪರಿಸಮಾಪಿತೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥಸ್ಯ ವಕ್ತವ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪರಿಸಮಾಪ್ತ ಇತಿ।
ಕರ್ತವ್ಯಾಂತರಂ ವಕ್ತವ್ಯಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಾವದಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಯತ್ರ ನಿಷ್ಠಾ ಕರ್ತವ್ಯಾ ತದ್ವಾಚ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏಷೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪರಮಾ ನಿಷ್ಠಾಽನ್ಯಾಽಸ್ತೀತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಏಷೇತಿ ।
ನಿಶ್ಚಿತಂ ಶ್ರೇಯೋಽನ್ಯದಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕೃತಕೃತ್ಯತಯಾ ಮುಖ್ಯಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ವಕ್ತವ್ಯಾಂತರಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತತ್ಪ್ರಾಪ್ಯೇತಿ ।
ಕಿಮಸ್ಯಾಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಪರಂಪರಾಯಾಂ ನಿಯಾಮಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ನಿರುಪಾಧಿಕಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಾತ್ಕೈವಲ್ಯಮಿತಿ ಗಮಯಿತುಮಿತಿಶಬ್ದಃ ॥ ೨೩ ॥
ಸಂಪ್ರತಿ ಸೋಪಾಧಿಕಬ್ರಹ್ಮಧ್ಯಾನಾದಭ್ಯುದಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯೋಽಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಈಶ್ವರಶ್ಚೇತ್ಪ್ರಾಣಿಭ್ಯಃ ಕರ್ಮಫಲಂ ದದಾತಿ ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯ ವೈಷಮ್ಯನೈರ್ಘೃಣ್ಯೇ ಸ್ಯಾತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣಿನಾಮಿತಿ ।
ಉಪಾಸ್ಯಸ್ವರೂಪಂ ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ತದುಪಾಸನಂ ಸಫಲಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಮೇತಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಫಲಮುಪಾಸನಮುಕ್ತ್ವಾ ಪಕ್ಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಂ ಫಲಮನ್ನಾತ್ತೃತ್ವಂ ಧನಲಾಭಶ್ಚ ।
ಉಕ್ತಗುಣಕಮೀಶ್ವರಂ ಧ್ಯಾಯತಃ ಫಲಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ತದೇವ ಫಲಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ದೃಷ್ಟೇನೇತಿ ।
ಅನ್ನಾತ್ತೃತ್ವಂ ದೀಪ್ತಾಗ್ನಿತ್ವಮ್ ॥ ೨೪ ॥
ನಿರುಪಾಧಿಕಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಾನ್ಮುಕ್ತಿರುಕ್ತಾ ಸೋಪಾಧಿಕಬ್ರಹ್ಮಧ್ಯಾನಾಚ್ಚಾಭ್ಯುದಯ ಉಕ್ತಸ್ತಥಾ ಚ ಕಿಮುತ್ತರಕಂಡಿಕಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇದಾನೀಮಿತಿ ।
ಅಜತ್ವಾಚ್ಚಾವಿನಾಶೀತಿ ವಕ್ತುಂ ಚಶಬ್ದಃ ।
ಕಥಂ ಜನ್ಮಜರಾಭಾವಯೋರಮರತ್ವಾವಿನಾಶಿತ್ವಸಾಧಕತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಯೋ ಹೀತಿ ।
ಅಯಂ ತ್ವಜತ್ವಾದವಿನಾಶ್ಯಜರತ್ವಾಚ್ಚಾಮರೋಽಮರತ್ವಾಚ್ಚಾವಿನಾಶೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಮರಣಾಯೋಗ್ಯತ್ವಮುಪಜೀವ್ಯ ಮರಣಕಾರ್ಯಾಭಾವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಜನ್ಮಾಪಕ್ಷಯವಿನಾಶಾನಾಮೇವ ಭಾವವಿಕಾರಾಣಾಮಿಹ ಮುಖತೋ ನಿಷೇಧಾದ್ವಿವೃದ್ಧ್ಯಾದೀನಿ ವಿಕಾರಾಂತರಾಣ್ಯಾತ್ಮನಿ ಭವಿಷ್ಯನ್ನಿತಿ ವಿಶೇಷನಿಷೇಧಸ್ಯ ಶೇಷಾಭ್ಯನುಜ್ಞಾಪರತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇತರೇ ಸತ್ತ್ವವಿವೃದ್ಧಿವಿಪರಿಣಾಮಾಃ ।
ಅತ ಏವಾಭಯ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯಸ್ಮಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಕಿಂ ತದ್ಭಯಂ ತದಾಹ —
ಭಯಂ ಚೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾನಿಷೇಧಿವಿಷೇಶಣಾಭಾವಾದಾತ್ಮಾನಂ ಸಾ ಸದಾ ಸ್ಪೃಶತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ವಿಶೇಷಣಾಂತರಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಭಯ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರಭಯಗುಣವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯಾಽತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಅಭಯಮಿತಿ ।
ವೈಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ।
ಲೋಕಶಬ್ದಃ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾಪ್ಯುಪಲಕ್ಷಣಮ್ ।
ವೇದ್ಯಸ್ವರೂಪಮುಕ್ತ್ವಾ ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ಯ ಏವಮಿತಿ ।
ಕಂಡಿಕಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದೇರಪಿ ತದರ್ಥತ್ವಾತ್ಕಿಮಿತ್ಯಸಾವಿಹ ನೋಪಸಂಹ್ರಿಯತೇ —
ಏತಸ್ಯೇತಿ ।
ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದೇರಾರೋಪಿತತ್ವೇ ಗಮಕಮಾಹ —
ತದಪೋಹೇನೇತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದಃ ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದಿಪ್ರಪಂಚವಿಷಯಃ ।
ತದಪೋಹೇನೇತಿ ಯದುಕ್ತಂ ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನೇತೀತಿ ।
ಅಧ್ಯಾರೋಪಾಪವಾದನ್ಯಾಯೇನ ತತ್ತ್ವಸ್ಯಾಽಽವೇದಿತತ್ತ್ವಾದಾರೋಪಿತಂ ಭವತ್ಯೇವ ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದಿದ್ವೈತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಧ್ಯಾರೋಪಾಪವಾದನ್ಯಾಯಸ್ಯ ಪಂಕಪ್ರಕ್ಷಾಲನನ್ಯಾಯವಿರುದ್ಧತ್ವಾತ್ತತ್ತ್ವಂ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಚೇತ್ತದೇವೋಚ್ಯತಾಂ ಕೃತಂ ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದಿದ್ವೈತಾರೋಪೇಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಉದಾಹರಣಾಂತರಮಾಹ —
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತದ್ವಯಮನೂದ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಚಷ್ಟೇ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಇಹೇತಿ ಮೋಕ್ಷಶಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತಿಃ । ತಥಾಽಪಿ ಕಲ್ಪಿತಪ್ರಪಂಚಸಂಬಂಧಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಸವಿಶೇಷತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪುನರಿತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮನಿ ಕಲ್ಪಿತಃ ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದಿರುಪಾಯಸ್ತೇನ ಜನಿತೋ ವಿಶೇಷಸ್ತಸ್ಮಿನ್ಕಾರಣತ್ವಾದಿಸ್ತಸ್ಯ ನಿರಾಸಾರ್ಥಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತರ್ಹಿ ದ್ವೈತಾಭಾವವಿಶಿಷ್ಟಂ ತತ್ತ್ವಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ತದುಪಸಂಹೃತಮಿತಿ ।
ಪರಿಶುದ್ಧಂ ಭಾವವದಭಾವೇನಾಪಿ ನ ಸಂಸ್ಪೃಷ್ಟಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಕೇವಲಮಿತ್ಯದ್ವಿತೀಯೋಕ್ತಿಃ ।
ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದಿವಚನಸ್ಯ ಗತಿಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಕೃತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಸಫಲಮಿತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದಃ ಸಂಗ್ರಹಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥೋ ವಾ ॥ ೨೫ ॥
ಸಮಾಪ್ತೇ ಶಾರೀರಕಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ವಂಶಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತವ್ಯಂ ಕೃತಂ ಗತಾರ್ಥೇನ ಮೈತ್ರೇಯೀಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಮಧುಕಾಂಡಾರ್ಥಮನುದ್ರವತಿ —
ಆಗಮೇತಿ ।
ಪಾಂಚಮಿಕಮರ್ಥಮನುಭಾಷತೇ —
ಪುನರಿತಿ ।
ತಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತತ್ತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ವಿಗೃಹ್ಯವಾದೋ ಜಯಪರಾಜಯಪ್ರಧಾನೋ ಜಲ್ಪನ್ಯಾಯಃ ।
ಷಷ್ಠ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿತಮನುವದತಿ —
ಶಿಷ್ಯೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನನ್ಯಾಯಸ್ತತ್ತ್ವನಿರ್ಣಯಪ್ರಧಾನೋ ವಾದಃ । ಉಪಸಂಹೃತಂ ತದೇವ ತತ್ತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯುತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯಾಗತಾರ್ಥತ್ವಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಆಗಮೋಪಪತ್ತಿಭ್ಯಾಂ ನಿಶ್ಚಿತೇ ತತ್ತ್ವೇ ನಿಗಮನಮಕಿಂಚಿತ್ಕರಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಯಂ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಸಂಗತಿಮಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಕಥಮಿಹ ತರ್ಕೇಣಾಧಿಗತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತರ್ಕೇತಿ ।
ಮುನಿಕಾಂಡಸ್ಯ ತರ್ಕಪ್ರಧಾನತ್ವೇ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇತಿ ಫಲತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿನಾ ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿಶ್ಚಿತತ್ತ್ವೇಽಪಿ ಕಿಂ ಸಿಧ್ಯತಿ ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಶ್ರದ್ಧಾವದ್ಭಿರಿತಿ ।
ಏತಚ್ಛಬ್ದೋ ಯಥೋಕ್ತಜ್ಞಾನಪರಾಮರ್ಶಾರ್ಥಃ । ಇತಿ ಸಿಧ್ಯತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಆಗಮೇತಿ ।
ಅವ್ಯಭಿಚಾರಾನ್ಮಾನಯುಕ್ತಿಗಮ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ತಥೈವ ಸತ್ತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಇತಿಶಬ್ದೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಂಗತಿಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಾತ್ಪರ್ಯಾರ್ಥೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೇ ಸತ್ಯಕ್ಷರವ್ಯಾಖ್ಯಾನಪ್ರಸಕ್ತಾವಾಹ —
ಅಕ್ಷರಾಣಾಂ ತ್ವಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಽಸ್ಮಿನ್ವಕ್ತವ್ಯಾಭಾವಾತ್ಪರಿಸಮಾಪ್ತಿರೇವೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಾನೀತಿ ।
ನನು ವಾಕ್ಯಾನಿ ಪೂರ್ವತ್ರ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾನಿ ನ ಹೇತುರುಪದಿಷ್ಟಸ್ತತ್ಕಥಂ ತದುಪದೇಶಾನಂತರ್ಯಂ ಸಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯಾಮೃತತ್ವಹೇತೋರಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಥಶಬ್ದೇನ ದ್ಯೋತ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಹೇತುಪ್ರಧಾನಾನೀತಿ ।
ತದೇವ ವೃತ್ತಂ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಥೇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಏವಂ ಸತೀತಿ ।
ಭಾರ್ಯಾದ್ವಯೇ ದರ್ಶಿತರೀತ್ಯಾ ಸ್ಥಿತೇ ಸ್ವಸ್ಯ ಚ ವೈರಾಗ್ಯಾತಿರೇಕೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ॥ ೧ ॥ ತಸ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿತ್ವಂ ತದಾಮಂತ್ರಣದ್ವಾರೇಣ ತಾಂ ಪ್ರತ್ಯೇವ ಸಂವಾದೇ ಹೇತೂಕರ್ತವ್ಯಮ್ । ತಸ್ಯಾ ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿತ್ವಂ ದ್ಯೋತಯಿತುಮಿಚ್ಛಸಿ ಯದೀತ್ಯುಕ್ತಮ್ ॥ ೨ ॥
ಮೈತ್ರೇಯೀ ತ್ವಮೃತತ್ವಮಾತ್ರಾರ್ಥಿತಾಮಾತ್ಮನೋ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸೈವಮಿತಿ ॥ ೩ ॥ ೪ ॥
ಗುರುಪ್ರಾಸಾದಾಧೀನಾ ವಿದ್ಯಾವಾಪ್ತಿರಿತಿ ದ್ಯೋತನಾರ್ಥಮಾಹ —
ಸ ಹೋವಾಚೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನೇಚ್ಛಾದುರ್ಲಭತಾದ್ಯೋತನಾಯ ಚೇದಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ॥ ೫ ॥
ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಪ್ರಕಾರಮೇವಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮನೀತಿ ।
ದೃಷ್ಟೇ ಸರ್ವಮಿದಂ ವಿದಿತಂ ಭವತೀತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕೇನೋಪಾಯೇನಾಽಽತ್ಮನಿ ದೃಷ್ಟೇ ಸರ್ವಂ ದೃಷ್ಟಂ ಭವತೀತ್ಯುಪಾಯಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮದರ್ಶನೋಪಾಯಂ ಶ್ರವಣಾದಿಕಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತೋಪಾಯಫಲಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇದಂ ಸರ್ವಮಿತ್ಯನೂದ್ಯ ತಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯದಾತ್ಮನೋಽನ್ಯದಿತಿ ।
ತದಾತ್ಮನಿ ದೃಷ್ಟೇ ದೃಷ್ಟಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಥಮನ್ಯಸ್ಮಿಂದೃಷ್ಟೇ ಸತ್ಯನ್ಯದ್ದೃಷ್ಟಂ ಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕೇಣೇತಿ ॥ ೬ ॥೭॥೮॥೯॥೧೦॥
ಸ ಯಥಾಽಽದ್ರೈಧಾಗ್ನೇರಿತ್ಯಾದಾವಿಷ್ಟಂ ಹುತಮಿತ್ಯಾದ್ಯಧಿಕಂ ದೃಷ್ಟಂ ತಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಚತುರ್ಥ ಇತಿ ।
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದರ್ಥಶೂನ್ಯಸ್ಯ ಶಬ್ದಸ್ಯಾನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನ್ವತ್ರಾಪಿ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾವಿಶೇಷಾತ್ಪೃಥಗುಕ್ತಿರಯುಕ್ತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇಹ ತ್ವಿತಿ ॥ ೧೧ ॥ ೧೨ ॥
ಸ ಯಥಾ ಸೈಂಧವಘನ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸರ್ವಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ಏತೇಭ್ಯೋ ಭೂತೇಭ್ಯ ಇತ್ಯಾದೇರರ್ಥಮಾಹ —
ಪೂರ್ವಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಜ್ಞಾನೋದಯಾತ್ಪ್ರಾಗವಸ್ಥಾಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಲಬ್ಧವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಃ ಸನ್ವ್ಯವಹರತೀತಿ ಶೇಷಃ । ಪ್ರವಿಲಾಪಿತಂ ತಸ್ಯೇತ್ಯಧ್ಯಾಹಾರಃ ॥ ೧೩ ॥
ಪೂರ್ವೋತ್ತರವಿರೋಧಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಸಾ ಹೋವಾಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅವಿನಾಶಿತ್ವಂ ಪೂರ್ವತ್ರ ಹೇತುರಿತ್ಯಾಹ —
ಯತ ಇತಿ ॥ ೧೪ ॥
ಪ್ರತ್ಯಧ್ಯಾಯಮನ್ಯಥಾಽನ್ಯಥಾ ಪ್ರತಿಪಾದನಾದಾತ್ಮನಃ ಸವಿಶೇಷತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ಸ ಏಷ ಇತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಚತುರ್ಷ್ವಪೀತಿ ।
ಕೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ತಸ್ಯ ತುಲ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಅಧ್ಯಾಯಭೇದಸ್ತರ್ಹಿ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪಾಯೇತಿ ।
ಉಪಾಯಭೇದವದುಪೇಯಭೇದೋಽಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪೇಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಚಾತುರ್ಥಿಕಾದರ್ಥಾತ್ಪಾಂಚಮಿಕಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಭೇದಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಸ ಏವೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಪಣೋಪನ್ಯಾಸೇನ ಮೂರ್ಧಾ ತೇ ವಿಪತಿಷ್ಯತೀತಿ ಮೂರ್ಧಪಾತೋಪನ್ಯಾಸಾತ್ಪ್ರಾಣಾಃ ಪಣತ್ವೇನ ಗೃಹೀತಾ ಇತಿ ಗಮ್ಯತೇ । ತೇನ ಶಾಕಲ್ಯಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ನಿರ್ವಿಶೇಷಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ನಿರ್ಧಾರಿತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಜ್ಞಾನಮಾನಂದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಪುನರಿತಿ ।
ಪಂಚಮಸಮಾಪ್ತೌ ಪುನರ್ವಿಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ಸ ಏವ ನಿರ್ಧಾರಿತ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಕೂರ್ಚಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಾವಪಿ ಸ ಏವೋಕ್ತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಪುನರ್ಜನಕೇತಿ ।
ಅಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಸ ಏವೋಕ್ತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಪುನರಿಹೇತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಪೂರ್ವತ್ರ ತತ್ರ ತತ್ರೋಕ್ತಸ್ಯ ನಿರ್ವಿಶೇಷಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನೋಽವಸಾನೇ ವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಚತುರ್ಣಾಮಪೀತಿ ।
ಪೌರ್ವಾಪರ್ಯಪರ್ಯಾಲೋಚನಾಯಾಮುಪನಿಷದರ್ಥೋ ನಿರ್ವಿಶೇಷಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮಿತ್ಯುಪಪಾದ್ಯ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇತಿ ಹೋಕ್ತ್ವೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯತ್ಪೃಷ್ಟವತ್ಯಸೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಪರಿಸಮಾಪ್ತೇತಿ ।
ತಥಾಽಪ್ಯುಪದೇಶಾಂತರಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏತಾವಾನಿತಿ ।
ಕಿಮತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ತದಾಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪರಮಾ ನಿಷ್ಠಾ ಸಂನ್ಯಾಸಿನೋ ವಕ್ತವ್ಯೇತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಏಷೇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನೇ ಸಸಂನ್ಯಾಸೇ ಸತ್ಯಪಿ ಪುರುಷಾರ್ಥಾಂತರಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಏಷ ಇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಸಂನ್ಯಾಸಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮಮೃತತ್ವಸಾಧನಮಿತ್ಯುಪಪಾದ್ಯ ಸಂನ್ಯಾಸಮಧಿಕೃತ್ಯ ವಿಚಾರಮವತಾರಯತಿ —
ಇದಾನೀಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ತತ್ರ ಪ್ರಾಗೇವ ವಿಚಾರಿತತ್ವಾತ್ಕಿಂ ಪುನರ್ವಿಚಾರೇಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೇತಿ ।
ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ಸಂನ್ಯಾಸೋ ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಂತರಂಗಸಾಧನಂ ಜ್ಞಾನಂ ತು ಕೇವಲಮಮೃತತ್ವಸ್ಯೇತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೇ ವಿವೇಕರೂಪಾ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿರಪಿ ಪ್ರಾಗೇವ ಸಿದ್ಧೇತಿ ಕಿಂ ತದರ್ಥೇನ ವಿಚಾರಾರಂಭೇಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ ಇತಿ ।
ಅತೋ ವಿಚಾರಃ ಕರ್ತವ್ಯೋ ನಾನ್ಯಥಾ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥವಿವೇಕಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯುಪಸಂಹಾರಾರ್ಥೋ ಹಿಶಬ್ದಃ ।
ವಾಕ್ಯಾನಾಮಾಕುಲತ್ವಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಾವದಿತಿ ।
ಯದಗ್ನಿಹೋತ್ರಮಿತ್ಯಾದೀನೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದಾದೈಕಾಶ್ರಮ್ಯಂ ತ್ವಾಚಾರ್ಯಾಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿಧಾನಾದ್ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತಿವಾಕ್ಯಂ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಕಥಮೇತಾವತಾ ವಾಕ್ಯಾನಿ ವ್ಯಾಕುಲಾನೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯಾನಿ ಚೇತಿ ।
ವಿದಿತ್ವಾ ವ್ಯುತ್ಥಾಯ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂ ಚರಂತೀತಿ ವಾಕ್ಯಂ ಪಾಠಕ್ರಮೇಣ ವಿದ್ವತ್ಸಂನ್ಯಾಸಪರಮರ್ಥಕ್ರಮೇಣ ತು ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸಪರಮಾತ್ಮಾನಮೇವ ಲೋಕಮಿಚ್ಛಂತಃ ಪ್ರವ್ರಜಂತೀತಿ ತು ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸಪರಮೇವೇತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ಕ್ರಮಸಂನ್ಯಾಸಪರಾಂ ಶ್ರುತಿಮುದಾಹರತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಮಿತಿ ।
ಅಕ್ರಮಸಂನ್ಯಾಸವಿಷಯಂ ವಾಕ್ಯಂ ಪಠತಿ —
ಯದಿ ವೇತಿ ।
ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಯೋಃ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯಾಽಽಧಿಕ್ಯಪ್ರದರ್ಶನಪರಾಂ ಶ್ರುತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ದ್ವಾವೇವೇತಿ ।
ಅನುನಿಷ್ಕ್ರಾಂತತರೌ ಶಾಸ್ತ್ರೇ ಕ್ರಮೇಣಾಭ್ಯುದಯನಿಃಶ್ರೇಯಸೋಪಾಯತ್ವೇನ ಪುನಃಪುನರುಕ್ತಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜ್ಞಾನದ್ವಾರಾ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷೋಪಾಯತ್ವೇ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ನ ಕರ್ಮಣೇತಿ ।
’ತಾನಿ ವಾ ಏತಾನ್ಯವರಾಣಿ ತಪಾಂಸಿ ನ್ಯಾಸ ಏವಾತ್ಯರೇಚಯತ್’ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಾದಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಯಥಾ ಶ್ರುತಯಸ್ತಥಾ ಸ್ಮೃತಯೋಽಪ್ಯಾಕುಲಾ ದೃಶ್ಯಂತ ಇತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ತತ್ರಾಕ್ರಮಸಂನ್ಯಾಸೇ ಸ್ಮೃತಿಮಾದಾವುದಾಹರತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯವಾನಿತಿ ।
ಯಥೇಷ್ಟಾಶ್ರಮಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ಪ್ರಮಾಣಭೂತಾಂ ಸ್ಮೃತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅವಿಶೀರ್ಣೇತಿ ।
ಆಶ್ರಮವಿಕಲ್ಪವಿಷಯಾಂ ಸ್ಮೃತಿಂ ಪಠತಿ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಷಷ್ಠ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕ್ರಮಸಂನ್ಯಾಸೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಪಠತಿ —
ಪ್ರಾಜಾಪಾತ್ಯಮಿತಿ ।
ಸರ್ವವೇದಸಂ ಸರ್ವಸ್ವಂ ದಕ್ಷಿಣಾ ಯಸ್ಯಾಂ ತಾಂ ನಿರ್ವರ್ತ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಆದಿಪದೇನ ಮುಂಡಾ ನಿಸ್ತಂತವಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ಸ್ಮೃತಯಶ್ಚೇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವ್ಯಾಕುಲಾನಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ ದರ್ಶಿತಾನ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಕರ್ತವ್ಯೋ ವಿಚಾರ ಇತ್ಯಾಹ —
ಆಚಾರಶ್ಚೇತಿ ।
ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿವಿದಾಮಾಚಾರಃ ಸವಿರುದ್ಧೋ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ । ಕೇಚಿದ್ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದೇವ ಪ್ರವ್ರಜಂತಿ । ಅಪರೇ ತು ತತ್ಪರಿಸಮಾಪ್ಯ ಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಮೇವಾಽಽಚರಂತಿ । ಅನ್ಯೇ ತು ಚತುರೋಽಪ್ಯಾಶ್ರಮಾನ್ಕ್ರಮೇಣಾಽಽಶ್ರಯಂತೇ । ತಥಾ ಚ ವಿನಾ ವಿಚಾರಂ ನಿರ್ಣಯಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚಾಸ್ತಿ ವಿಚಾರಸ್ಯ ಕಾರ್ಯತೇತ್ಯಾಹ —
ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಶ್ಚೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಬಹುವಿದಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಪ್ರತಿಪತ್ತಾರೋ ಜೈಮಿನಿಪ್ರಭೃತಯಸ್ತಥಾಽಪಿ ತೇಷಾಂ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿರುಪಲಭ್ಯತೇ ಕೇಚಿದೂರ್ಧ್ವರೇತಸ ಆಶ್ರಮಾಃ ಸಂತೀತ್ಯಾಹುರ್ನ ಸಂತೀತ್ಯಪರೇ । ತತ್ಕುತೋ ವಿಚಾರಾದೃತೇ ನಿಶ್ಚಯಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥ ಕೇಷಾಂಚಿದಂತರೇಣಾಪಿ ವಿಚಾರಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೋ ವಿವೇಕೇನ ಪ್ರತಿಭಾಸ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯಾಚಾರವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೇರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕೈಸ್ತರ್ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೋ ವಿವೇಕೇನ ಜ್ಞಾತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪರಿನಿಷ್ಠಿತೇತಿ ।
ನಾನಾಶ್ರುತಿದರ್ಶನಾದಿವಶಾದುಪಪಾದಿತಂ ವಿಚಾರಾರಂಭಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಚಾರಕರ್ತವ್ಯತಾಮುಕ್ತ್ವಾ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಯಾವದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶ್ರುತ್ಯಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಕುರ್ವನ್ನಿತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರವಾದೋ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಐಕಾಶ್ರಮ್ಯೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ತಮಿತಿ ।
ಏತದ್ವೈ ಜರಾಮರ್ಯಂ ಸತ್ರಂ ಯದಗ್ನಿಹೋತ್ರಮಿತಿ ಶ್ರುತೇಶ್ಚ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಜರೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಲಿಂಗಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಪಕ್ಷೇಽಪಿ ತದುಪಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ನಾಸ್ತಿ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸ್ಮೃತಿಶ್ಚೇತಿ।
ತಸ್ಯಾಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸಮಂತ್ರಕಂ ಹೀತಿ।
ನ್ಯಾಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿದಿತ್ಯತ್ರ ಸೂಚಿತಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಅಧಿಕಾರೇತಿ ।
ಗೃಹಸ್ಥಸ್ಯ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅಗ್ನೀತಿ ।
ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಉಭಯವಿಧಿದರ್ಶನೇ ಷೋಡಶೀಗ್ರಹಣಾಗ್ರಹಣವದಧಿಕಾರಿಭೇದೇನ ವಿಕಲ್ಪೋ ಯುಕ್ತೋ ನ ತು ಕ್ರಿಯಾವಸಾನ ಏವ ವೇದಾರ್ಥ ಇತಿ ಪಕ್ಷಪಾತೇ ನಿಬಂಧನಮಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತುಲ್ಯವಿಧಿದ್ವಯದರ್ಶನೇ ಹಿ ವಿಕಲ್ಪೋ ಭವತ್ಯತ್ರ ತು ಸಾವಕಾಶಾನವಕಾಶತ್ವೇನಾತುಲ್ಯತ್ವಾನ್ನೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ನಾನ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾದಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯಾವಜ್ಜೀವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕರ್ಮಾನಧಿಕೃತವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ವೈಕಲ್ಪಿಕಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಕ್ರಿಯಾವಸಾನತ್ವಂ ವೇದಾರ್ಥಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಾಣ್ಯಾಹ —
ಕುರ್ವನ್ನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ವೈಕಲ್ಪಿಕಮಿತ್ಯತ್ರ ಪೂರ್ವವದನ್ವಯಃ ।
ವ್ಯುತ್ಥಾನಾದಿವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಕಥಮನಧಿಕೃತವಿಷಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಾಣೇತಿ ।
ಅನಧಿಕೃತವಿಷಯತ್ವಂ ತೇಷಾಮಶಕ್ಯಂ ವಕ್ತುಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಂ ಸಮಾಪ್ಯೇತ್ಯಾದಾವಧಿಕೃತವಿಷಯೇ ಕ್ರಮದರ್ಶನಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇತಿ ।
ಗತ್ಯಂತರಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ನ ವಿಶ್ವಜಿದಿತಿ ।
ಯಾವಜ್ಜೀವಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ ಜುಹೋತೀತ್ಯುತ್ಸರ್ಗಸ್ತಸ್ಯಾಪವಾದೋ ವಿಶ್ವಜಿತ್ಸರ್ವಮೇಧೌ ತದನುಷ್ಠಾನೇ ಸರ್ವಸ್ವದಾನಾದೇವ ಸಾಧನಸಂಪದ್ವಿರಹಾತ್ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸ್ಯಾವಶ್ಯಂಭಾವಿತ್ವಾದತಸ್ತದ್ವಿಷಯಂ ಕ್ರಮವಿಧಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯಾವಜ್ಜೀವೇತಿ ।
ಕಥಂ ಕ್ರಮವಿಧೇರೇವಂವಿಷಯತ್ವಂ ಕಲ್ಪಕಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಿರೋಧಾನುಪಪತ್ತೇರಿತಿ ।
ಗೃಹಸ್ಥಸ್ಯಾಪಿ ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮಿತಿ ಕಿಮಿತಿ ಕ್ರಮವಿಷಯೋ ನೇಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯವಿಷಯೇತಿ ।
ಕ್ರಮವಿಧೇರಪಿ ತ್ವತ್ಪಕ್ಷೇ ಸಂಕೋಚಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ರಮಪ್ರತಿಪತ್ತೇಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಸತಿ ಜ್ಞಾನೇ ಕರ್ಮತ್ಯಾಗೋ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ಸತ್ಯಾಂ ವಾ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಯಾಮಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ —
ನಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿದ್ವತ್ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯಾವಶ್ಯಂಭಾವಿತ್ವಾನ್ನ ಕರ್ಮಾವಸಾನ ಏವ ವೇದಾರ್ಥ ಇತಿ ಸಂಗೃಹೀತಂ ವಸ್ತು ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯತ್ತಾವದಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರಾದಾರಭ್ಯ ನಿಷೇಧವಾಕ್ಯಾಂತೇನ ಗ್ರಂಥೇನ ಯದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮುಪಸಂಹೃತಂ ತತ್ತಾವನ್ಮುಕ್ತಿಸಾಧನಮಿತಿ ಭವತಾಽಪಿ ಯಸ್ಮಾದಭ್ಯುಪಗತಂ ಪರಾಂಗಂ ಚಾಽಽತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಾದನ್ಯತ್ರೇತ್ಯವಧಾರಣಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯಾತ್ತಸ್ಮಾಜ್ಜ್ಞಾನೇ ಸತಿ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಂ ನಿರವಕಾಶಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮಸಹಿತಮಮೃತತ್ವಸಾಧನಮಿಷ್ಯತೇ ನ ಕೇವಲಂ ತಥಾ ಚ ಜ್ಞಾನೋತ್ತರಕಾಲಮಪಿ ನ ಕರ್ಮತ್ಯಾಗಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಮೃತತ್ವಸಾಧನತ್ವೇ ಸತ್ಯಪೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷತ್ವಂ ಚೇದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಭವಾನ್ನ ಸಹತೇ ಕಿಮಿತಿ ತರ್ಹಿ ಜ್ಞಾನಮೇವೋಪಗತಮಿತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ತತ್ರೇತಿ।
ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನಪೇಕ್ಷತ್ವಾನಂಗೀಕಾರೇ ಸತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಪೂರ್ವವಾದೀ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯತ್ವಾದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮಮೃತತ್ವಸಾಧನಮಭ್ಯುಪಗತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಶೃಣ್ವಿತಿ ।
ಜ್ಞಾಪಯತಿ ವೇದ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾನುಸಾರೇಣಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಾಂಗೀಕಾರೇ ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷಮೇವಾಽಽತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನಂ ಸೇತ್ಸ್ಯತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಏವಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಉಭಯತ್ರ ಜ್ಞಾನೇ ಕರ್ಮಣಿ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯದ್ವಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಮೃತತ್ವಸಾಧನತ್ವೇ ತಸ್ಯ ಕರ್ಮನಿರಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ । ತುಲ್ಯಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯ ತುಲ್ಯತ್ವಾದ್ವೇದಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಯಥಾಶಾಸ್ತ್ರಂ ಜ್ಞಾನಾಭ್ಯುಪಗಮೇಽಪಿ ಕಥಂ ತತ್ಕೇವಲಂ ಕೈವಲ್ಯಕಾರಣಮಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಯದ್ಯೇವಮಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾನುಸಾರೇಣ ಜ್ಞಾನಮಭ್ಯುಪಗಚ್ಛಂತಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವಕರ್ಮೇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ತದುಪಮರ್ದಕತ್ವಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಕರ್ಮಹೇತುಂ ತಾವದ್ದರ್ಶಯತಿ —
ದಾರಾಗ್ನೀತಿ ।
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಾಂ ಸಂಪ್ರದಾನಕಾರಕಸಾಧ್ಯತ್ವಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ಸಾಧಯತಿ —
ಅನ್ಯೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕರ್ಮಹೇತೂಪಮರ್ದಕತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಯಾ ಹೀತಿ ।
ಇಹೇತಿ ವಿದ್ಯಾದಶೋಕ್ತಿಃ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಶ್ರುತಿಜನ್ಯತ್ವೇನ ಬಲವತ್ತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅನ್ಯೋಽಸಾವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನು ಶುಚೌ ದೇಶೇ ದಿವಸಾದೌ ಕಾಲೇ ಶಾಸ್ತ್ರಾಚಾರ್ಯಾದಿವಶಾದುತ್ಪನ್ನಂ ಜ್ಞಾನಂ ಪುಮರ್ಥಸಾಧನಮ್ ‘ಶುಚೌ ದೇಶೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪ್ಯ’ (ಭ. ಗೀ. ೬ । ೧೧) ಇತ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತೇಸ್ತಥಾಚ ಕಥಂ ತಸ್ಯ ಭೇದಬುದ್ಧ್ಯುಪಮರ್ದಕತ್ವಮತ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಯತ್ರೈಕಾಗ್ರತಾ ತತ್ರಾವಿಶೇಷಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯಾಜ್ಜ್ಞಾನಸಾಧನಸ್ಯ ಸಮಾಧೇರಪಿ ನ ದೇಶಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಾ ದೂರತಸ್ತು ಕೂಟಸ್ಥವಸ್ತುತಂತ್ರಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ಭಾವಃ ।
ವಿಮತಂ ದೇಶಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥತ್ವಾದ್ಧರ್ಮವದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪುರುಷತಂತ್ರತ್ವಮುಪಾಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಕ್ರಿಯಾಯಾಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಸಾಧನವ್ಯಾಪ್ತಿಂ ದೂಷಯತಿ —
ಜ್ಞಾನಂ ತ್ವಿತಿ ।
ವಿಮತಂ ನ ದೇಶಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಂ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಾದುಷ್ಣಾಗ್ನಿಜ್ಞಾನವದಿತಿ ಪ್ರತ್ಯನುಮಾನಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸರ್ವಕರ್ಮಹೇತೂಪಮರ್ದಕತ್ವೇ ದೋಷಮಾಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಇಷ್ಟಾಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡೇನ ಕಾಂಡಾಂತರಸ್ಯಾಪಿ ನಿರೋಧಸಂಭವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಕ್ಷದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮವಿಧಿನಿರೋಧ್ಯರ್ಥಾದ್ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನ ಹಿ ವಿಧ್ಯಂತರೇತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ಶಂಕತೇ —
ತಥಾಽಽಪೀತಿ ।
ಯಥಾ ನ ಕಾಮೀ ಸ್ಯಾದಿತಿ ನಿಷೇಧಾತ್ಕಸ್ಯಚಿತ್ಕಾಮಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ನ ಭವತೀತ್ಯೇತಾವತಾ ನ ಸರ್ವಾನ್ಪ್ರತಿ ಕಾಮ್ಯವಿಧಿರ್ನಿರುಧ್ಯತೇ ತಥಾ ಕಸ್ಯಚಿದಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾತ್ಕರ್ಮವಿಧಿನಿರೋಧೇಽಪಿ ನ ಸರ್ವಾನ್ಪ್ರತ್ಯಸೌ ನಿರುದ್ಧೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನ ಕಾಮೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರತಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಾನಭಿಜ್ಞಂ ಪ್ರತಿ ತದುಪಪತ್ತೇರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಭಿಪ್ರಾಯಮವಿದ್ವಾನಾಶಂಕತೇ —
ಕಾಮಪ್ರತಿಷೇಧವಿಧಿನೇತಿ ।
ಅನರ್ಥಕತ್ವಜ್ಞಾನಾತ್ಕಾಮಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ । ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೇಃ ಕಾಮ್ಯೇಷು ಕರ್ಮಸ್ವಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ನಿರುದ್ಧಃ ಸ್ಯಾತ್ಕಾಮ್ಯವಿಧಿರಿತ್ಯಧ್ಯಾಹರ್ತವ್ಯಮ್। ಗೂಢಾಭಿಸಂಧಿಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಬ್ರೂತೇ —
ಭವತ್ವಿತಿ ।
ಪುನರಭಿಪ್ರಾಯಮಪ್ರತಿಪದ್ಯಮಾನಶ್ಚೋದಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಏವಮಿತಿ ಜ್ಞಾನೇ ನ ಕರ್ಮವಿಧಿನಿರೋಧೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವ ಚೋದ್ಯಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಅನನುಷ್ಠೇಯತ್ವ ಇತಿ ।
ತೇಷಾಮನುಷ್ಠೇಯಾನಾಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಯೇ ವಿಧಯಸ್ತೇಷಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಸ್ವಾಭಿಸಂಧಿಮುದ್ಘಾಟಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಪಪತ್ತಿಮೇವೋಪದರ್ಶಯತಿ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕಸ್ಯೇತಿ ।
ತದೇವ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅಜ್ಞಾನಾವಸ್ಥಾಯಾಮೇವ ಕರ್ಮವಿಧಿಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರಾನಿಷ್ಟಮಾಶಂಕತೇ —
ತಥಾ ಸತೀತಿ ।
ಕರ್ಮವಿಧಿರಪಿ ಪುರುಷಾಭಿಪ್ರಾಯವಶಾತ್ಪುರುಷಾರ್ಥೋಪಯೋಗಿತ್ವಸಿದ್ಧೇರ್ನಾನಿಷ್ಟಾಪತ್ತಿರಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ನಾರ್ಥೇತಿ ।
ಅರ್ಥಸ್ಯ ಪುರುಷಾಭಿಪ್ರಾಯತಂತ್ರತ್ವೇ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾಪಿ ವಾಸ್ತವಂ ಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮೋಕ್ಷಮಿತಿ ।
ಅರ್ಥಾನರ್ಥಯೋರಭಿಪ್ರಾಯತಂತ್ರತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಪುರುಷೇತಿ ।
ಮರಣಂ ಮಹಾಪ್ರಸ್ಥಾನಮಿತ್ಯಾದಿ ಕಾಮ್ಯಂ ಕೃತ್ವಾ ಜೀವದವಸ್ಥಾಯಾಮೇವ ಮಹಾಭಾರತಾದಾವಿಷ್ಟಿನಿಧಾನಂ ದೃಷ್ಟಮತೋಽರ್ಥಾನರ್ಥಾವಭಿಪ್ರಾಯತಂತ್ರಕಾವೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮವಿಧೀನಾಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾತ್ಪ್ರಾಚೀನತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಇತ್ಯತ ಇತಿ ।
ಅತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕರ್ಮವಿರೋಧತ್ವೇ ತನ್ನಿರಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ಚ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಮೃತತ್ವಹೇತುತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತ್ಯಾದೇರುಕ್ತನ್ಯಾಯಾದಾತ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಸ್ಯ ಕೇವಲಸ್ಯ ಕೈವಲ್ಯಕಾರಣತ್ವಸಿದ್ಧೇಃ ಸತಿ ತಸ್ಮಿಂಜೀವನ್ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಾನವಕಾಶಾತ್ತದುದ್ದೇಶೇನ ಪ್ರವೃತ್ತಸ್ಯಾಧೀತವೇದಸ್ಯ ವಿದಿತಪದಪದಾರ್ಥಸ್ಯ ಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನವತಸ್ತನ್ಮಾತ್ರೇಣ ಪ್ರಮಾಣಾಪೇಕ್ಷಾಮಂತರೇಣ ಸಿದ್ಧಂ ಸರ್ವಕರ್ಮತ್ಯಾಗಲಕ್ಷಣಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮೇಷ ಏವ ವಿದ್ವತ್ಸನ್ಯಾಸೋ ನ ತ್ವಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನವತಃ ಪ್ರಾರಬ್ಧಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿಮಂತರೇಣಾನುಷ್ಠೇಯಂ ಕಿಂಚಿದಸ್ತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ವಿಧ್ಯವಿಷಯತ್ವಾಜ್ಜಾತಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಸ್ಯ ಕಥಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಚನಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತನ್ಯಾಯಃ ಶಾಂತಾದಿವಾಕ್ಯಸೂಚಿತಃ । ವಿಧಿಂ ವಿನಾಽಪಿ ಫಲಭೂತಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸತ್ಯಾಂ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಯಾಂ ಕರ್ಮತ್ಯಾಗೋ ನ ಶಕ್ಯತೇ ನಿಷೇದ್ಧುಮಿತಿ ವದನ್ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸಂ ಸಾಧಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏತತ್ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ವಿದುಷಾಮಾತ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಾರ್ಥಿನಾಂ ತತ್ಪರೋಕ್ಷನಿಶ್ಚಯವತಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಆತ್ಮಲೋಕಸ್ಯಾವಬೋಧೋಽಪಿ ವ್ಯುತ್ಥಾನಹೇತುಃ ಪರೋಕ್ಷನಿಶ್ಚಯ ಏವ । ಸತೀತರಸ್ಮಿನ್ಫಲಾವಸ್ಥಸ್ಯ ವ್ಯುಥಾನಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಾಯೋಗಾತ್ತದನಂತರೇಣ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಾವಾಚ್ಚ ।
ಉಕ್ತಂ ಹಿ ಶಮಾದಿವದುಪರತರೇಪಿ ತತ್ತ್ವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರೇ ನಿಯತಂ ಸಾಧನತ್ವಂ ತದಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ವಿವಿದಿಷುರ್ನಾಮಾಧೀತವೇದೋ ವಿಚಾರಪ್ರಯೋಜಕಾಪಾತಿಕಜ್ಞಾನವಾನ್ಮುಮುಕ್ಷುರ್ಮೋಕ್ಷಸಾಧನಂ ತತ್ತ್ವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಮಪೇಕ್ಷಮಾಣಸ್ತಸ್ಮಿನ್ಪರೋಕ್ಷನಿಶ್ಚಯೇನಾಪಿ ಶೂನ್ಯೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತಸ್ಯ ಕಥಂ ಪಾರಿವಾಜ್ಯಮತ ಆಹ —
ಏತಮೇವಾಽಽತ್ಮಾನಮಿತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ಮಣಾಂ ಚೇತಿ ।
ತಥಾ ಚಾವಿದ್ಯಾವಿರುದ್ಧಾಂ ವಿದ್ಯಾಮಿಚ್ಛನ್ನಶೇಷಾಣಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಶರೀರಧಾರಣಮಾತ್ರಕಾರಣೇತರಾಣಿ ತ್ಯಜೇದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅವಿದ್ಯಾವಿಷಯೇ ಚೇತಿ ।
ಚತುರ್ವಿಧಫಲಾನಿ ಕರ್ಮಾಣ್ಯವಿದ್ಯಾವಿಷಯೇ ಪರಂ ಸಂಭವಂತಿ ನ ತ್ವಸಾಧ್ಯೇ ವಸ್ತುನೀತ್ಯತೋ ವಸ್ತುಜಿಜ್ಞಾಸಾಯಾಂ ತ್ಯಾಜ್ಯಾನಿ ತಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ —
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ।
ಕರ್ಮಣಾಮುತ್ತಮಫಲಾನ್ವಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಬುದ್ಧಿಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾಜ್ಞಾನಹೇತುತ್ವಾತ್ಕರ್ಮಣಾಮಸ್ತಿ ಪ್ರಣಾಡ್ಯಾ ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥಾನ್ವಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
’ಸಂನ್ಯಾಸಃ ಕರ್ಮಯೋಗಶ್ಚ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರಾವುಭೌ’ ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇರ್ವಿವಿದಿಷೂಣಾಂ ಮುಮುಕ್ಷೂಣಾಂ ಕಥಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸ್ಯೈವ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಯಥಾ ವಿದ್ವತ್ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ತಥಾ ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸೇಽಪಿ ಯಥೋಕ್ತನೀತ್ಯಾ ಸಂಭಾವಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಆತ್ಮಜ್ಞಾನೋತ್ಪಾದನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಶ್ರಮಧರ್ಮಾಣಾಂ ಬಲಾಬಲವಿಚಾರಣಾ ನಾಮಾಂತರಂಗತ್ವಬಹಿರಂಗತ್ವಚಿಂತಾ ತಸ್ಯಾಂ ಸತ್ಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಹಿಂಸಾಸ್ತೇಯಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದಯೋ ಯಮಾಃ । ವೈರಾಗ್ಯಾದೀನಾಮಿತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಶಮಾದಯೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಇತರೇ ನಿಯಮಪ್ರಧಾನಾ ಆಶ್ರಮಧರ್ಮಾ ಬಹುನಾ ಕ್ಲಿಷ್ಟೇನ ಪಾಪೇನ ಕರ್ಮಣಾ ಸಂಕೀರ್ಣಾ ಹಿಂಸಾದಿಪ್ರಾಚುರ್ಯಾತ್-
’ಯಮಾನ್ಪತತ್ಯಕುರ್ವಾಣೋ ನಿಯಮಾನ್ಕೇವಲಾನ್ಭಜನ್’ ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವೇಷಾಮಂತರಂಗತ್ವಮುತ್ತರೇಷಾಂ ಬಹಿರಂಗತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —
ಹಿಂಸೇತಿ ।
ಕರ್ಮಯೋಗಾಪೇಕ್ಷಯಾ ತತ್ತ್ಯಾಗಸ್ಯಾಧಿಕಾರಿವಿಶೇಷಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರಶಸ್ತತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಇತ್ಯತ ಇತಿ ।
ತತ್ಪ್ರಶಂಸಾಪ್ರಕಾರಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ತ್ಯಾಗ ಏವೇತಿ ।
ಉಕ್ತಾನಾಮಾಶ್ರಮೈರನುಷ್ಠೇಯತ್ವೇನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ತ್ಯಾಗೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ವೈರಾಗ್ಯಮಿತಿ ।
ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಕರ್ಮಪರಿತ್ಯಾಗಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉತ್ತಮಪುಮಾರ್ಥಾರ್ಥಿನಃ ಸಂನ್ಯಾಸದ್ವಾರಾ ಶ್ರವಣಾದಿ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮುದಾಹರತಿ —
ಕಿಂ ತೇ ಧನೇನೇತಿ ।
ಅಥ ಪಿತ್ರಾದಿಭಿರ್ಗತಂ ಪಂಥಾನಮನ್ವೇಷಯಾಮಿ ನಾಽಽತ್ಮಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪಿತಾಮಹಾ ಇತಿ ।
ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸೇ ಸಾಂಖ್ಯಾದಿಸಂಮತಿಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಯಥಾಽಽಹುಃ ಸಂಖ್ಯಾಃ –
’ಜ್ಞಾನೇನ ಚಾಪವರ್ಗೋ ವಿಪರ್ಯಯಾದಿಷ್ಯತೇ ಬಂಧಃ’ ಇತಿ ।
’ವಿವೇಕಖ್ಯಾತಿಪರ್ಯಂತಮಜ್ಞಾನೋಚ್ಚಿತಚೇಷ್ಟಿತಮ್’ ಇತಿ ಚ ।
’ಅವಿಪರ್ಯಯಾದ್ವಿಶುದ್ಧಂ ಕೇವಲಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ಜ್ಞಾನಮ್’ ಇತಿ ಚ ।
ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರವಿದಶ್ಚಾಽಽಹುಃ ‘ಅಭ್ಯಾಸವೈರಾಗ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ತನ್ನಿರೋಧಃ’(ಯೋ.ಸೂ.೧.೧೨) ಇತಿ । ತತ್ರ ವೈರಾಗ್ಯೇಣ ವಿಷಯಸ್ರೋತಃ ಪರಿಖಿಲೀಕ್ರಿಯತೇ । ವಿವೇಕದರ್ಶನಾಭ್ಯಾಸೇನ ಕಲ್ಯಾಣಸ್ರೋತ ಉತ್ಪಾದ್ಯತ ಇತಿ ಚ । ‘ದೃಷ್ಟಾನುಶ್ರವಿಕವಿಷಯವಿತೃಷ್ಣಸ್ಯ ವಶೀಕಾರಸಂಜ್ಞಾ ವೈರಾಗ್ಯಮ್’(ಯೋ.ಸೂ.೧.೧೫) ಇತಿ ಚ ।
ಇತಶ್ಚ ಸಂನ್ಯಾಸೋ ಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರತ್ಯಾಸನ್ನ ಇತ್ಯಾಹ —
ಕಾಮೇತಿ ।
ಸಂನ್ಯಾಸಿನಃ ಕಾಮಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರತ್ಯಾಸನ್ನತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಾಮಪ್ರವೃತ್ತೇರಿತಿ ।
‘ಇತಿ ನು ಕಾಮಯಮಾನಃ’(ಬೃ. ಉ. ೪ । ೪ । ೬) ।
“ಕಾಮ ಏಷ ಕ್ರೋಧ ಏಷ ರಜೋಗುಣಸಮುದ್ಭವಃ ।
ಮಹಾಶನೋ ಮಹಾಪಾಪ್ಮಾ ವಿದ್ಧ್ಯೇನಮಿಹ ವೈರಿಣಮ್” (ಭ. ಗೀ. ೩ । ೩೭)
ಇತ್ಯಾದೀನಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾಣಿ ।
ವಿವಿದಿಶಾಸಂನ್ಯಾಸಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯಾಧಿಕಾರಿಣೋ ದರ್ಶಿತಯಾ ವಿಧಯಾ ಜ್ಞಾನೇನ ವಿನಾಽಪಿ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದೇವೇತ್ಯಾದಿ ವಿಧಿವಾಕ್ಯಮುಪಪನ್ನಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಅಥ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯವಿಧಾನಮನಧಿಕೃತವಿಷಯಮುಚಿತಂ ತಥಾ ಸತಿ ಸಾವಕಾಶತ್ವಾನ್ನ ತ್ವಧಿಕೃತವಿಷಯಂ ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾತ್ತಸ್ಯಾ ನಿರವಕಾಶತ್ವಾತ್ಸಾವಕಾಶನಿರವಕಾಶಯೋಶ್ಚ ನಿರವಕಾಶಸ್ಯೈವ ಬಲವತ್ತ್ವಾದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತೇರ್ನಿರವಕಾಶತ್ವಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಕಥಮತಿಶಯೇನ ಸಾವಕಾಶತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅವಿದ್ವದಿತಿ ।
ಜೀವನಮಾತ್ರಂ ನಿಮಿತ್ತೀಕೃತ್ಯ ಚೋದಿತಂ ಕರ್ಮ ಕಥಂ ಕಾಮಿನಾ ಕರ್ತವ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯವಾಯಪರಿಹಾರಾದೇರಿಷ್ಟತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನುಷ್ಠಾತೃಸ್ವರೂಪನಿರೂಪಣಾಯಾಮಪಿ ನ ಜೀವನಮಾತ್ರಂ ನಿಮಿತ್ತೀಕೃತ್ಯ ಕರ್ಮ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಾಯೇಣೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ನಿತ್ಯೇಷು ಕರ್ಮಸು ನ ಕಾಮನಿಮಿತ್ತಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿಸ್ತತ್ರ ಕಾಮ್ಯಮಾನಫಲಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಾಮಶ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯವಾಯಪರಿಹಾರಾದೇರಪಿ ಕಾಮಿತತ್ತ್ವಂ ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ನಿತ್ಯೇ ಕರ್ಮಣಿ ಕಾಮ್ಯಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಧ್ಯುದ್ದೇಶೇ ಕಿಂಚ್ಚಿನ್ನ ಶ್ರುತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನೇಕೇತಿ ।
ಕರ್ಮಭಿರನೇಕೈಃ ಸಾಧನೈರ್ಯದ್ದುರಿತನಿಬರ್ಹಣಾದಿ ಸಾಧ್ಯಂ ತದೇವಾಸ್ಯಾಶ್ರುತಮಪಿ ವಿಧ್ಯುದ್ದೇಶೇ ಸಾಧ್ಯಂ ಭವತಿ – ‘ಯದ್ಯದ್ಧಿ ಕುರುತೇ ಜಂತುಸ್ತತ್ತತ್ಕಾಮಸ್ಯ ಚೇಷ್ಟಿತಮ್’(ಮ.ಸ್ಮೃ. ೨।೪) ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಸ್ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೇರತೋ ನಿತ್ಯೇಽಪಿ ಕಾಮಿತಂ ಫಲಮಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ವೈದಿಕಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ನಿಯತಫಲತ್ವಾತ್ಕಾಮೋಽಪಿ ನಿಯತಫಲೋ ಯುಕ್ತಸ್ತಥಾ ಚ ನಿತ್ಯೇಷು ತದಭಾವಾನ್ನ ಕಾಮಿತಂ ಫಲಂ ಸೇತ್ಸ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನೇಕಫಲೇತಿ ।
ಅಥ ತಾನಿ ಪುರುಷಮಾತ್ರಕರ್ತವ್ಯಾನೀತಿ ಕುತೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸಂನ್ಯಾಸಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ದಾರೇತಿ ।
ನನ್ವವಿರಕ್ತೇನಾಪಿ ಗೃಹಿಣಾ ಸಕೃದೇವ ತಾನನುಷ್ಠೇಯಾನಿ ತಾವತಾ ವಿಧೇಶ್ಚರಿತಾರ್ಥತ್ವಾತ್ತಥಾ ಚ ಕಥಂ ಫಲಬಾಹುಲ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪುನಃ ಪುನಶ್ಚೇತಿ ।
ಯಾವಜ್ಜೀವೋಪಬಂಧಾದಾವೃತ್ತಿಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತರ್ಹಿ ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತಿವಶಾದಶೇಷಾಶ್ರಮಾನುಷ್ಠೇಯಾನ್ಯನವರತಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನೀತಿ ಕುತೋ ಯಥೋಕ್ತಸಂನ್ಯಾಸೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವರ್ಷಶತೇತಿ ।
ಅವಿರಕ್ತಗೃಹಿವಿಷಯತ್ವಂ ಶ್ರುತಿಮಂತ್ರಯೋರಿತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಯತ್ತು ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತೇರಪವಾದೋ ವಿಶ್ವಜಿತ್ಸರ್ವಮೇಧಯೋರಿತಿ ತದಪಿ ಕಾಮಿಗೃಹಿವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಾದೇವ ಪ್ರವ್ರಜೇದಿತಿ ವಿಧ್ಯಪವಾದಕಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಿಂಶ್ಚೇತಿ ।
ಪರೋಕ್ತಂ ಲಿಂಗಮಪಿ ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ಸರ್ವಸ್ಯ ವೇದಸ್ಯ ಕರ್ಮಾವಸಾನತ್ವಂ ದ್ಯೋತಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ಮಿಂಶ್ಚೇತಿ ।
ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತೇರ್ಗತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಇತರೇತಿ ।
ಕಥಂ ಸಾ ಕ್ಷತ್ರಿಯವೈಶ್ಯವಿಷಯತ್ವೇನ ಪ್ರವೃತ್ತಾ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಾನಾಮಪಿ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಪರಿಗ್ರಹಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತಿವದೈಕಾಶ್ರಮ್ಯಪ್ರತಿಪಾದಕಸ್ಮೃತೀನಾಮಪಿ ಕ್ಷತ್ರಿಯಾದಿವಿಷಯತ್ವಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀನಾಂ ಕರ್ಮತತ್ಸಂನ್ಯಾಸಾರ್ಥಾನಾಂ ಭಿನ್ನವಿಷಯತ್ವೇ ಫಲಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯತ್ತು ಕಾಣಕುಬ್ಜಾದಯೋಽಪಿ ಕರ್ಮಣ್ಯನಧಿಕೃತಾ ಅನುಗ್ರಾಹ್ಯಾ ಏವ ಶ್ರುತ್ಯೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅನಧಿಕೃತಾನಾಂ ಚೇತಿ ।
ಸತ್ಯಾಮೇವ ಭಾರ್ಯಾಯಾಂ ತ್ಯಕ್ತಾಗ್ನಿರುತ್ಸನ್ನಾಗ್ನಿಸ್ತಸ್ಯಾಮಸತ್ಯಾಂ ಪರಿತ್ಯಕ್ತಾಗ್ನಿರನಗ್ನಿಕ ಇತಿ ಭೇದಃ ।
ಆಶ್ರಮಾಂತರವಿಷಯಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀನಾಮನಧಿಕೃತವಿಷಯತ್ವಾಭಾವೇ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥ ೧೫ ॥
ತದೇವ ವಿಚಾರದ್ವಾರಾ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀನಾಮಾಪಾತತೋ ವಿರುದ್ಧಾನಾಮವಿರೋಧಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಾಥ ವಂಶಮ್ ಇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಸಾಂಗೋಪಾಂಗಸ್ಯ ಸಫಲಸ್ಯಾಽಽತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಪ್ರವಚನಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಅನಂತರಮಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪ್ರಥಮಾಂತಃ ಶಿಷ್ಯೋ ಗುರುಸ್ತು ಪಂಚಮ್ಯಂತ ಇತಿ ಚತುರ್ಥಾಂತೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ತಥಾಽತ್ರಾಪೀತ್ಯಾಹ —
ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಇತ್ಯಾಗಮೋಪಪತ್ತಿಭ್ಯಾಂ ಸಸಂನ್ಯಾಸಂ ಸೇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾಕಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಮಮೃತತ್ವಸಾಧನಂ ಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯುಪಸಂಹರ್ತುಮಿತಿಶಬ್ದಃ ।
ಪರಿಸಮಾಪ್ತೌ ಮಂಗಲಮಾಚರತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ॥ ೧ ॥ ೨ ॥ ೩ ॥
ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ನಧ್ಯಾಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಸಫಲಂ ಸಾಂಗೋಪಾಂಗಂ ವಾದನ್ಯಾಯೇನೋಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ಕಾಂಡಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ಪೂರ್ಣಮಿತಿ ।
ಪೂರ್ವಾಧ್ಯಾಯೇಷ್ವೇವ ಸರ್ವಸ್ಯ ವಕ್ತವ್ಯಸ್ಯ ಸಮಾಪ್ತತ್ವಾದಲಂ ಖಿಲಕಾಂಡಾರಂಭೇಣೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪೂರ್ವತ್ರಾನುಕ್ತಂ ಪರಿಶಿಷ್ಟಂ ವಸ್ತು ಖಿಲಶಬ್ದವಾಚ್ಯಮಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಅಧ್ಯಾಯಚತುಷ್ಟಯೇನೇತಿ ।
ಸರ್ವಾಂತರ ಇತ್ಯುಕ್ತ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ಅಮೃತತ್ವಸಾಧನಂ ನಿರ್ಧಾರಿತಮಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ಶಬ್ದಾರ್ಥಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಮಾನಮೇಯಾದಿಗ್ರಹಃ । ದಯಾಂ ಶಿಕ್ಷೇದಿತ್ಯುಕ್ತಾನೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಓಂಕಾರಾದಿ ಯತ್ರ ಸಾಧನತ್ವೇನ ವಿಧಿತ್ಸಿತಂ ತತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಮನುವದತಿ —
ಪೂರ್ಣಮಿತಿ ।
ಅವಯವಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ಸಮುದಾಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ತತ್ಸಂಪೂರ್ಣಮಿತಿ ।
ಅದಃ ಪೂರ್ಣಮಿತ್ಯನೇನ ಲಕ್ಷ್ಯಂ ತತ್ಪದಾರ್ಥಂ ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ತ್ವಂಪದಾರ್ಥಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತದೇವೇತಿ ।
ಕಥಂ ಸೋಪಾಧಿಕಸ್ಯ ಪೂರ್ಣತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವೇನೇತಿ ।
ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಮಾಹ —
ನೋಪಾಧೀತಿ ।
ನ ವಯಮುಪಹಿತೇನ ವಿಶಿಷ್ಟೇನ ರೂಪೇಣ ಪೂರ್ಣತಾಂ ವರ್ಣಯಾಮಃ ಕಿಂತು ಕೇವಲೇನ ಸ್ವರೂಪೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಲಕ್ಷ್ಯೌ ತತ್ತ್ವಂಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ತಾವೇವ ವಾಚ್ಯೌ ಕಥಯತಿ —
ತದಿದಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಕಾರ್ಯಾತ್ಮನೋದ್ರಿಚ್ಯಮಾನಸ್ಯ ಪೂರ್ಣತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಲಕ್ಷ್ಯಪದಾರ್ಥೈಕ್ಯಜ್ಞಾನಫಲಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಪೂರ್ಣಸ್ಯೇತಿ ।
ಉಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರಯೋರೈಕರೂಪ್ಯಮೈಕ್ಯೇ ಶ್ರುತಿತಾತ್ಪರ್ಯಲಿಂಗಂ ಸಂಗಿರತೇ —
ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಕಥಂ ಪೂರ್ಣಕಂಡಿಕಾಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಕಂಡಿಕಯಾ ಸಹೈಕಾರ್ಥತ್ವೇನೈಕವಾಕ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದ್ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರಸಿದ್ಧೇ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯೇ ಕಠಶ್ರುತಿಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮನೋರೈಕ್ಯಮುಕ್ತಮುಪಜೀವ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪೂರ್ಣಂ ಯದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಯಚ್ಛಬ್ದೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ತಸ್ಮಾದೇವೇತಿ ।
ಸಂಸಾರಾವಸ್ಥಾಂ ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ಮೋಕ್ಷಾವಸ್ಥಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯದ್ಯದಾತ್ಮಾನಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತೇ ವಿದ್ಯಾಫಲೇ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮಮನುಕೂಲಯತಿ —
ತಥಾ ಚೋಕ್ತಮಿತಿ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಬ್ರಹ್ಮಕಂಡಿಕಯೈವಾಸ್ಯ ಮಂತ್ರಸ್ಯೈಕವಾಕ್ಯತ್ವಂ ಕಿಂ ತು ಸರ್ವಾಭಿರುಪನಿಷದ್ಭಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಯಃ ಸರ್ವೋಪನಿಷದರ್ಥ ಇತಿ ।
ಅನುವಾದಫಲಮಾಹ —
ಉತ್ತರೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದ್ಯುಕ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನುವಾದ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಸರ್ವೋಪಾಸನಶೇಷತ್ವೇನ ವಿಧಿತ್ಸಿತತ್ವಮೋಂಕಾರಾದೀನಾಮುಕ್ತಮತ ಆಹ —
ಖಿಲೇತಿ ।
ಅದ್ವಿತೀಯಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುತ್ಸರ್ಗಪ್ರವೃತ್ತಂ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪ್ರಲಯಾವಸ್ಥಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಂ ಸೃಷ್ಟಿಶಾಸ್ತ್ರಂ ತು ವಿಶೇಷಪ್ರವೃತ್ತಂ ತಸ್ಯಾಪವಾದಸ್ತತೋ ದ್ವೈತಾದ್ವೈತರೂಪಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವೋಪನಿಷದರ್ಥಸ್ತದೇವ ಬ್ರಹ್ಮಾನೇನ ಮಂತ್ರೇಣ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯತ ಇತಿ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಪಕ್ಷಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋರುತ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಪೂರ್ಣತ್ವಮುಕ್ತ್ವಾ ಸ್ಥಿತಿಕಾಲೇಽಪಿ ತದಾಹ —
ಉದ್ರಿಕ್ತಮಿತಿ ।
ಪ್ರಲಯಕಾಲೇಽಪಿ ತಯೋಃ ಪೂರ್ಣತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಪುನರಿತಿ ।
ಕಾಲಭೇದೇನ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋರುಕ್ತಾಂ ಪೂರ್ಣತಾಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕಾರಣೇ ದ್ವೇ ಪೂರ್ಣೇ ಚೇತ್ತರ್ಹಿ ಕಥಮದ್ವೈತಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಾ ಚೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ದ್ವಯೋರುಕ್ತಂ ಪೂರ್ಣತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋರಿತಿ ।
ಏಕಾ ಪೂರ್ಣತಾ ವ್ಯಪದಿಶ್ಯತೇ ಚ ದ್ವಯೋರಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಲಬ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಏವಂ ಚೇತಿ ।
ಏಕಂ ಹ್ಯನೇಕಾತ್ಮಕಮಿತಿ ವಿಪ್ರತಿಷೇಧಮಾಶಂಕ್ಯ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಥಾ ಕಿಲೇತಿ ।
ಏವಮೇಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನೇಕಾತ್ಮಕಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ದ್ವೈತಾದ್ವೈತಾತ್ಮಕತ್ವೇಽಪಿ ಸತ್ಯಮದ್ವೈತಮಸತ್ಯಮಿತರದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದ್ವೈತಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥಸತ್ಯತ್ವೇ ಕರ್ಮಕಾಂಡಶ್ರುತಿಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಏವಂ ಚೇತಿ ।
ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —
ಯದಾ ಪುನರಿತಿ ।
ಅಸ್ತು ಕರ್ಮಕಾಂಡಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ನೇತ್ಯಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ವಿರೋಧೋಽಧ್ಯಯನವಿಧೇರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಮೇವ ವಿರೋಧಂ ಸಾಧಯತಿ —
ವೇದೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ವಿರೋಧಸಮಾಧಿಸ್ತತ್ರಾಹ —
ತದ್ವಿರೋಧೇತಿ ।
ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಪ್ರಸ್ಥಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತದಸದಿತಿ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಮದ್ವಿತೀಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತದ್ವಿಷಯೋತ್ಸರ್ಗಾಪವಾದಯೋರ್ವಿಕಲ್ಪಸಮುಚ್ಚಯಯೋಶ್ಚಾಸಂಭವಂ ವಕ್ತುಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಭಾಗಂ ವಿಭಜತೇ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಹೇತುಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥೇತ್ಯಾದಿಗ್ರಂಥಸ್ಯ ನ ಚ ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕ್ರಿಯಾಯಾಮುತ್ಸರ್ಗಾಪವಾದಸಂಭಾವನಾಮುದಾಹರತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಥಾಽನ್ಯತ್ರಾಪಿ ಕ್ರಿಯಾಯಾಮುತ್ಸರ್ಗಾಪವಾದೌ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಾವಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ವೈಧರ್ಮ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ವಿಷಯಭೇದೇ ಸತ್ಯುತ್ಸರ್ಗಾಪವಾದೌ ದೃಷ್ಟೌ ನ ತಾವದದ್ವಿತೀಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸಂಭವತಃ । ನ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಾದ್ವಯಮೇವ ಜಾಯತೇ ಲೀಯತೇ ಚೇತಿ ಸಂಭಾವನಾಸ್ಪದಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಉತ್ಸರ್ಗಾಪವಾದಾನುಪಪತ್ತಿವದ್ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ವಿಕಲ್ಪಾನುಪಪತ್ತೇಶ್ಚ ತದೇಕರಸಮೇಷಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ವಿಕಲ್ಪಾನುಪಪತ್ತಿಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಸಮುಚ್ಚಯಾಸಂಭವಮಭಿದಧಾತಿ —
ವಿರೋಧಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಉತ್ಸರ್ಗಾಪವಾದವಿಕಲ್ಪಸಮುಚ್ಚಯಾನಾಮಸಂಭವಾನ್ನ ಯುಕ್ತಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಾನಾರಸತ್ವಕಲ್ಪನೇತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪರಕೀಯಕಲ್ಪನಾನುಪಪತ್ತೌ ಹೇತ್ವಂತರಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ಶ್ರುತಿವಿರೋಧಂ ಪ್ರಕಟೀಕೃತ್ಯ ನ್ಯಾಯವಿರೋಧಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನೇಕರಸತ್ವೇ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶೇಷಃ । ನಿತ್ಯತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇರಾತ್ಮನೋ ನಿತ್ಯತ್ವಾಂಗೀಕಾರವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಧ್ಯಾಹಾರಃ ।
ನನು ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವಂ ನಾಂಗೀಕ್ರಿಯತೇ ಮಾನಾಭಾವಾದಿತಿ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕೀಮಾಶಂಕಾಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ನಿತ್ಯತ್ವಂ ಚೇತಿ ।
ಸ್ಮೃತ್ಯಾದಿದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಸ ಏವ ತು ಕರ್ಮಾನುಸ್ಮೃತಿಶಬ್ದವಿಧಿಭ್ಯ ಇತ್ಯಧಿಕರಣೋಕ್ತಾ ಹೇತವೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಅನುಮೀಯತೇ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಸ್ವೀಕ್ರಿಯತ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ತದ್ವಿರೋಧಶ್ಚ ಸ್ಮೃತ್ಯಾದಿದರ್ಶನಕೃತಾತ್ಮನಿತ್ಯತ್ವಾನುಮಾನವಿರೋಧಶ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನೋಽನಿತ್ಯತ್ವೇ ದೋಷಾಂತರಮಾಹ —
ಭವದಿತಿ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ಸತ್ಯಾರ್ಥತ್ವಂ ಪರೇಣ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ತದಾನರ್ಥಕ್ಯಮಾತ್ಮಾನಿತ್ಯತ್ವೇ ಸ್ಪಷ್ಟಮಾಪತೇದಿತ್ಯುಕ್ತಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಸ್ಫುಟಮೇವೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಾನಾರಸತ್ತ್ವೇ ವಿರೋಧಮುಕ್ತಮಸಹಮಾನಃ ಸ್ವೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಸಮುದ್ರಾದೀನಾಂ ಕಾರ್ಯತ್ವಸಾವಯವತ್ವಾಭ್ಯಾಮನೇಕಾತ್ಮಕತ್ವವಿರುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತು ನಿತ್ಯತ್ವಾನ್ನಿರವಯವತ್ವಾಚ್ಚ ನಾನೇಕಾತ್ಮಕತ್ವಂ ಯುಕ್ತಮಿತಿ ವೈಷಮ್ಯಮಾದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಾನಾರಸತ್ವಕಲ್ಪನಾನುಪಪತ್ತಿಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
’ಅಜೋ ನಿತ್ಯಃ ಶಾಶ್ವತೋಽಯಂ ಪುರಾಣಃ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ ಸ್ಮೃತಯಃ ।
ನನು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದ್ಯವಿರೋಧೇನೋಪನಿಷದಾಂ ವಿಷಯಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮೇಷಾ ಕಲ್ಪನಾ ಕ್ರಿಯತೇ ತಥಾ ಚ ಕಥಂ ಸಾಽನುಪಪನ್ನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥತ್ವೇ ಕಲ್ಪಿತೇಽಪಿ ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾನುಪಪತ್ತೇರವಿಶೇಷಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಿಂಚ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಾನಾರಸತ್ವಂ ಲೌಕಿಕಂ ವೈದಿಕಂ ವಾ । ನಾಽಽದ್ಯಃ । ತಸ್ಯಾಲೌಕಿಕತ್ವಾತ್ತನ್ನಾನಾರಸತ್ವೇ ಲೋಕಸ್ಯ ತಟಸ್ಥತ್ವಾತ್ । ನ ದ್ವಿತೀಯಃ । ತನ್ನಾನಾರಸತ್ವಸ್ಯ ಧ್ಯೇಯತ್ವೇನ ಜ್ಞೇಯತ್ವೇನ ವಾ ಶಾಸ್ತ್ರೇಣಾನುಪದೇಶಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಅಧ್ಯೇಯತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ನಾನಾರಸಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನ ಯಥಾಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಕಾಶ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಚಕಾರಾದುಪದಿಶತೀತ್ಯಾಕೃಷ್ಯತೇ । ಅನೇಕಧಾದರ್ಶನಾಪವಾದಾಚ್ಚ ನಾನಾರಸಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೋ ನ ಭವತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಭೇದದರ್ಶನಸ್ಯ ನಿಂದಿತತ್ವೇ ಲಬ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ಯಚ್ಚೇತಿ ।
ಅಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇ ಪ್ರಾಪ್ತಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಯಚ್ಚ ನೇತಿ ।
ಸಾಮಾನ್ಯನ್ಯಾಯಂ ಪ್ರಕೃತೇ ಯೋಜಯತಿ —
ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತಿ ।
ಕಸ್ತರ್ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೈಕರಸ್ಯೇ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಂ ದೋಷಮನುಭಾಷತೇ —
ಯತ್ತೂಕ್ತಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ಕರ್ಮವಿಷಯೇ ನ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಸದ್ದ್ವೈತವಿಷಯತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ತ್ವದ್ವೈತೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪರಮಾರ್ಥಾದ್ವೈತವಸ್ತುಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವಾತ್ತಥಾ ಚ ವಿರೋಧೋಽಧ್ಯಯನವಿಧೇರಿತ್ಯನುವಾದಾರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತನ್ನೇತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಭೇದಮಾದಾಯ ತತ್ರೈವ ವಿಧಿನಿಷೇಧೋಪದೇಶಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾಽರ್ಥವತ್ತ್ವಾನ್ನ ಕರ್ಮಕಾಂಡಾನರ್ಥಕ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಶಾಸ್ತ್ರಮೇವಾಽಽದೌ ಭೇದಂ ಬೋಧಯಿತ್ವಾ ಪಶ್ಚಾದಭ್ಯುದಯಸಾಧನಂ ಕರ್ಮೋಪದಿಶತಿ । ತಥಾ ಚ ನಾಸ್ತಿ ಭೇದಸ್ಯಾತ್ಯಂತಃ ಪ್ರಾಪ್ತಿರತ ಆಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಯಥಾ ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಜಾತಮಾತ್ರಂ ಪುರುಷಂ ಪ್ರತ್ಯದ್ವೈತಂ ವಸ್ತು ಜ್ಞಾಪಯಿತ್ವಾ ಪಶ್ಚಾದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಮುಪದಿಶತೀತಿ ನೇಷ್ಯತೇ ತಥಾ ಪ್ರಥಮಮೇವ ಪುರುಷಂ ಪ್ರತಿ ದ್ವೈತಂ ಬೋಧಯಿತ್ವಾ ಕರ್ಮ ಪುನರ್ಬೋಧಯತೀತ್ಯಪಿ ನಾಭ್ಯುಪೇಯಂ ಪ್ರಥಮತೋ ಭೇದಾವೇದನಾವಸ್ಥಾಯಾಮಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಾನಧಿಕಾರಿತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವೈತಸ್ಯೋಪದೇಶಾರ್ಹತ್ವಮಂಗೀಕೃತ್ಯೋಕ್ತಂ ತದೇವ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ನನು ದ್ವೈತಸ್ಯ ಸತ್ಯಬುದ್ಧ್ಯಭಾವೇ ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತಾನುಷ್ಠಾನಾಯ ಪುಂಸಾಂ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೇಃ ಸ್ವಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮೇವ ದ್ವೈತಸತ್ಯತ್ವಂ ಶ್ರುತಿರ್ಬೋಧಯಿಷ್ಯತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚ ದ್ವೈತಸ್ಯೇತಿ ।
ದ್ವೈತಾನೃತತ್ವವಾದಿಷು ಕರ್ಮಜಡಾನಾಂ ಪ್ರದ್ವೇಷಪ್ರತೀತೇರ್ನ ಪ್ರಥಮತೋ ದ್ವೈತಾನೃತತ್ವಬುದ್ಧಿರ್ನ ಚ ದ್ವೈತಸತ್ಯತ್ವಂ ಶ್ರುತ್ಯರ್ಥಸ್ತತ್ಪರಿಚಯಹೀನಾನಾಮಪಿ ದ್ವೈತಸತ್ಯತ್ವಾಭಿನಿವೇಶಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ನ ದ್ವೈತವೈತಥ್ಯಂ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯವಿಘಾತಕಂ ಯತೋ ಬೌದ್ಧಾದಿಭಿಃ ಶ್ರೇಯಸೇ ಪ್ರಸ್ಥಾಪಿತಾಃ ಸ್ವಶಿಷ್ಯಾ ದ್ವೈತಮಿಥ್ಯಾತ್ವಾವಗಮೇಽಪಿ ಸ್ವರ್ಗಕಾಮಶ್ಚೈತ್ಯಂ ವಂದೇತೇತ್ಯಾದಿಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಗೃಹ್ಣಂತಿ । ತಥಾಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಭವಿಷ್ಯತಿ ಸಾಧನತ್ವಶಕ್ತ್ಯನಪಹಾರಾದಿತ್ಯಾಹ —
ನಾಪೀತಿ ।
ಕಾಂಡದ್ವಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯೋಪಪತ್ತಿಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಯೋಽಯಂ ಕ್ರಿಯಾದಿರೂಪೇ ದ್ವೈತೇ ದೋಷಃ ಸಾತಿಶಯತ್ವಾದಿಸ್ತದ್ದರ್ಶನಂ ವಿವೇಕಸ್ತದ್ವತೇ ತಸ್ಮಾದ್ದ್ವೈತಾದ್ವಿಪರೀತಮೌದಾಸೀನ್ಯೋಪಲಕ್ಷಿತಂ ಸ್ವರೂಪಂ ತಸ್ಮಿನ್ನವಸ್ಥಾನಂ ಕೈವಲ್ಯಂ ತದರ್ಥಿನೇ ಮುಮುಕ್ಷವೇ ಸಾಧನಚತುಷ್ಟಯಸಂಪನ್ನಾಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಾದೂರ್ಧ್ವಂ ಪೂರ್ವಂ ವಾ ಕಾಂಡಯೋರ್ವಿರೋಧಃ ಶಂಕ್ಯತೇ । ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಅವಸ್ಥಾಭೇದಾದೇಕಸ್ಮಿನ್ನಪಿ ಪುರುಷೇ ಕಾಂಡದ್ವಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯೇವಂ ಸ್ಥಿತೇ ಸತ್ಯುಪನಿಷದ್ಭ್ಯಸ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತ್ಯನಂತರಂ ನಾಂತರೀಯಕತ್ವೇನ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಕೈವಲ್ಯೇ ಪುರುಷಸ್ಯ ನೈರಾಕಾಂಕ್ಷ್ಯಂ ಜಾಯತೇ ನ ಚ ನಿರಾಕಾಂಕ್ಷಂ ಪುರುಷಂ ಪ್ರತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರತ್ವಮಸ್ತಿ ।
’ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ವಾ ನಿವೃತ್ತಿರ್ವಾ ನಿತ್ಯೇನ ಕೃತಕೇನ ವಾ । ಪುಂಸಾಂ ಯೇನೋಪದಿಶ್ಯೇತ ತಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಮಭಿಧೀಯತೇ’ ॥
ಇತಿ ನ್ಯಾಯಾತ್ಕೃತಕೃತ್ಯಂ ಪ್ರತಿ ಪ್ರವರ್ತಕತ್ವಾದಿವಿರಹಿಣಃ ಶಾಸ್ತ್ರತ್ವಾಯೋಗಾದತೋ ಜ್ಞಾನಾದೂರ್ಧ್ವಂ ಧರ್ಮ್ಯಭಾವಾದ್ವಿರೋಧಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏಕಸ್ಮಿನ್ಪುರುಷೇ ದರ್ಶಿತನ್ಯಾಯಂ ಸರ್ವತ್ರಾತಿದಿಶತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಾದೂರ್ಧ್ವಂ ವಿರೋಧಾಭಾವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಇತಿ ನೇತಿ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಅದ್ವೈತೇತಿ ।
ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಾತ್ಪೂರ್ವಂ ಭೇದಸ್ಯಾವಸ್ಥಿತತ್ವಾತ್ತಮಾವಿದ್ಯಮಾದಾಯಾಧಿಕಾರಿಭೇದಾದವಸ್ಥಾಭೇದಾದ್ವಾ ಕಾಂಡಯೋರವಿರೋಧಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭೇದಮೇವೋಪಪಾದಯತಿ —
ಅನ್ಯತಮೇತಿ ।
ಶಿಷ್ಯಾದೀನಾಮನ್ಯತಮಸ್ಯೈವಾವಸ್ಥಾನಂ ಚೇದವಸ್ಥಿತಸ್ಯೇತರಸ್ಮಿಂಶ್ಚ ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾನ್ನ ಸೋಽಪ್ಯವತಿಷ್ಠೇತ । ನ ಚ ಜ್ಞಾನಾತ್ಪ್ರಾಗನ್ಯತಮಸ್ಯೈವಾವಸ್ಥಾನಂ ಸರ್ವೇಷಾಮೇವ ತೇಷಾಂ ಯಥಾಪ್ರತಿಭಾಸಮವಸ್ಥಾನಾದತೋ ನ ಪೂರ್ವಂ ವಿರೋಧಶಂಕೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಊರ್ಧ್ವಂ ವಿರೋಧಶಂಕಾಭಾವಮಧಿಕವಿವಕ್ಷಯಾಽನುವದತಿ —
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಕಥಂ ಕೈವಲ್ಯಂ ವಿರೋಧಾಭಾವಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಾಪೀತಿ ।
ಅದ್ವೈತತ್ವಾದೇವಾಭಾವಸ್ಯಾಪಿ ತತ್ತ್ವನಿಮಜ್ಜನಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಅದ್ವಿತೀಯಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮ ನ ದ್ವೈತಾದ್ವೈತಾತ್ಮಕಮಿತ್ಯುಪಪಾದಿತಮಿದಾನೀಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ದ್ವೈತಾದ್ವೈತಾತ್ಮಕತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮೇಽಪಿ ವಿರೋಧೋ ನ ಶಕ್ಯತೇ ಪರಿಹರ್ತುಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಥಾಪೀತಿ ।
ತುಲ್ಯತ್ವಾತ್ತದಭ್ಯುಪಗಮೋ ವೃಥೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವೋಪಪಾದಯತಿ —
ಯದಾಽಪೀತಿ ।
ದ್ವೈತಾದ್ವೈತಾತ್ಮಕಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಪಕ್ಷೇ ಕಥಂ ವಿರೋಧೋ ನ ಸಮಾಧೀಯತೇ ದ್ವೈತಮದ್ವೈತಂ ಚಾಧಿಕೃತ್ಯ ಕಾಂಡದ್ವಯಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸಂಭವಾದಿತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಕಿಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಃ ಶಾಸ್ತ್ರೋಪದೇಶಃ ಕಿಂ ವಾಽಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಃ । ಪ್ರಥಮೇ ದ್ವೈತಾದ್ವೈತರೂಪಸ್ಯೈಕಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ತಸ್ಯ ಚ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಾನ್ನೋಪದೇಶಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ಏಕಂ ಹೀತಿ ।
ತಸ್ಯೋಪದೇಶಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಉಪದೇಷ್ಟಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯೋಽನನ್ಯೋ ವಾ । ನಾಽಽದ್ಯೋಽಭ್ಯುಪಗಮವಿರೋಧಾತ್ । ನ ದ್ವಿತೀಯೋ ಭೇದಮಂತರೇಣೋಪದೇಶ್ಯೋಪದೇಶಕಭಾವಾಸಂಭವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾವಿರೋಧೇನ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ತದೇತಿ ।
ಕಿಂಚ ಸರ್ವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪತ್ವೇ ಯಃ ಸಮುದ್ರದೃಷ್ಟಾಂತಃ ಸ ನ ಸ್ಯಾತ್ಪರಸ್ಪರೋಪದೇಶಸ್ಯಾಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಅಥ ಯಥಾ ಫೇನಾದಿವಿಕಾರಾಣಾಂ ಭಿನ್ನತ್ವೇಽಪಿ ಸಮುದ್ರೋದಕಾತ್ಮತ್ವಂ ತಥಾ ಜೀವಾದೀನಾಂ ಭಿನ್ನತ್ವೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವಭಾವವಿಜ್ಞಾನೈಕ್ಯಾದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವಮಿತಿ ನ ವಿರುಧ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಮಂಗೀಕೃತಂ ಚೇದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯ ಏವೋಪದೇಶಃ ಸ್ಯಾದ್ಭೇದಸ್ಯಾವಿಚಾರಿತರಮಣೀಯತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ನಾನಾರೂಪವಸ್ತುಸಮುದಾಯೋ ಬ್ರಹ್ಮ ತತ್ರ ಪ್ರದೇಶಭೇದಾದುಪದೇಶ್ಯೋಪದೇಶಕಭಾವೋ ಬ್ರಹ್ಮ ತು ನೋಪದೇಶ್ಯಮುಪದೇಶಕಂ ಚೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸಮುದ್ರೇತಿ ।
ಯಥಾ ಸಮುದ್ರಸ್ಯೋದಕಾತ್ಮನಾ ಫೇನಾದಿಷ್ವೇಕತ್ವಂ ತಥಾ ದೇವದತ್ತಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ಯ ವಾಗಾದ್ಯವಯವೇಷ್ವೇಕತ್ವೇನ ವಿಜ್ಞಾನವತ್ತ್ವಾನ್ನ ವ್ಯವಸ್ಥಾಸಂಭವಸ್ತಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮತಾಂತರನಿರಾಕರಣಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆತ್ಮೈಕರಸ್ಯಪ್ರತಿಪಾದಿಕಾ ಶ್ರುತಿರ್ನ್ಯಾಯಶ್ಚ ಸಾವಯವಸ್ಯಾನೇಕಾತ್ಮಕಸ್ಯೇತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಃ । ಅಭಿಪ್ರೇತಾರ್ಥಾಸಿದ್ಧಿರ್ಭವತ್ಕಲ್ಪನಾನರ್ಥಕ್ಯಂ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ದರ್ಶಿತಾ । ಏವಂಕಲ್ಪನಾಯಾಮೇಕಾನೇಕಾತ್ಮಕಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಭ್ಯುಪಗತಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಕೀಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಧ್ಯಾನಶೇಷತ್ವೇನೋಪನಿಷದರ್ಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನೂದ್ಯ ತದ್ವಿಧಾನಾರ್ಥಂ ತಸ್ಮಿನ್ವಿನಿಯುಕ್ತಂ ಮಂತ್ರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಓಂ ಖಮಿತಿ ।
ಇಷೇ ತ್ವೇತ್ಯಾದಿವತ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾಂತರೇ ವಿನಿಯುಕ್ತತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಯಂ ಚೇತಿ ।
ವಿನಿಯೋಜಕಾಭಾವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತರ್ಹಿ ಧ್ಯಾನೇಽಪಿ ನಾಯಂ ವಿನಿಯುಕ್ತೋ ವಿನಿಯೋಜಕಾಭಾವಾವಿಶೇಷಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇಹೇತಿ ।
ಖಂ ಪುರಾಣಮಿತ್ಯಾದಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ತಸ್ಯ ಚ ವಿನಿಯೋಜಕತ್ವಂ ಧ್ಯಾನಸಮವೇತಾರ್ಥಪ್ರಕಾಶನಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ । ಯದ್ಯಪಿ ಮಂತ್ರನಿಷ್ಠಂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ವಿನಿಯೋಜಕಂ ತಥಾಽಪಿ ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಯೋರೇಕಾರ್ಥತ್ವಾದ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ್ವಾರಾ ವಿನಿಯೋಜಕತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಭಾವಃ । ಅತ್ರೇತಿ ಮಂತ್ರೋಕ್ತಿಃ ।
ವಿಶೇಷಣವಿಶೇಷ್ಯತ್ವೇ ಯಥೋಕ್ತಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಂ ಹೇತೂಕರೋತಿ —
ವಿಶೇಷಣೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತೇ ಸತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಭಾವಾತ್ಕಿಂ ವಿಶೇಷಣೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದ ಇತಿ ।
ನಿರುಪಾಧಿಕಸ್ಯ ಸೋಪಾಧಿಕಸ್ಯ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿಶೇಷಣತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ತಸ್ಮಿನ್ನೋಂಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ್ತದಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಯಥೋಕ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೋಂಶಬ್ದೋ ಮಂತ್ರೇ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇಹ ಚೇತಿ ।
ಓಂಶಬ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನೇ ಸಾಧನಮಿತ್ಯತ್ರ ಮಾನಮಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಸಾಪೇಕ್ಷಂ ಶ್ರೈಷ್ಠ್ಯಂ ವಾರಯತಿ —
ಪರಮಿತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಪ್ರಣವೋ ಧನುರಿತ್ಯಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಓಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೋಪದೇಶಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನೇ ಸಾಧನತ್ವಮೋಂಕಾರಸ್ಯೇತ್ಯಸ್ಮಾದರ್ಥಾಂತರಾಸಂಭವಾಚ್ಚ ತಸ್ಯ ತತ್ಸಾಧಾನತ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅನ್ಯಾರ್ಥೇತಿ ।
ಏತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ಯತ್ರೇತಿ । ತೈತ್ತಿರೀಯಶ್ರುತಿಗ್ರಹಣಮ್ । ಅಪವರ್ಗಃ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾವಸಾನಮ್ ।
ಅರ್ಥಾಂತರಾವಗತೇರಭಾವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ನನು ಶಬ್ದಾಂತರೇಷ್ವಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಾಚಕೇಷು ಸತ್ಸು ಕಿಮಿತ್ಯೋಂಶಬ್ದ ಏವ ಧ್ಯಾನಸಾಧನತ್ವೇನೋಪದಿಶ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ನೇದಿಷ್ಠಂ ನಿಕಟತಮಂ ಸಂಪ್ರಿಯತಮಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಿಯತಮತ್ವಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಫಲಮಾಹ —
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಸಾಧನತ್ವೇಽವಾಂತರವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರತೀಕತ್ವೇನ ಕಥಂ ಸಾಧನತ್ವಮಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —
ಪ್ರತೀಕತ್ವೇನೇತಿ ।
ಕಥಮಿತ್ಯಧ್ಯಾಹಾರಃ ।
ಪರಿಹರತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಓಂಕಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಾಹ —
ತಥಾ ಹೀತಿ ।
ಮಂತ್ರಮೇವಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಮಂತ್ರಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಯಥೋಕ್ತಂ ತತ್ತ್ವಂ ಸ್ವೇನೈವ ರೂಪೇಣ ಪ್ರತಿಪತ್ತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ಕಿಂ ಪ್ರತೀಕೋಪದೇಶೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ್ತದಿತಿ ।
ಭಾವವಿಶೇಷೋ ಬುದ್ಧೇರ್ವಿಷಯಪಾರವಶ್ಯಂ ಪರಿಹೃತ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಾಭಿಮುಖ್ಯಮ್ ।
ಓಂಕಾರೇ ಬ್ರಹ್ಮಾವೇಶನಮುದಾಹರಣೇನ ದ್ರಢಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಮಾಹ —
ವಾಯುರಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಮಿತಿ ಸೂತ್ರಾಧಿಕರಣಮವ್ಯಾಕೃತಮಾಕಾಶಮತ್ರ ಗೃಹ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಾಯುರೇ ಹೀತಿ ।
ತದೇವ ಭೂತಾಕಾಶಾತ್ಮನಾ ವಿಪರಿಣತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತರ್ಹಿ ಪಕ್ಷದ್ವಯೇ ಸಂಪ್ಲವಮಾನೇ ಕಃ ಸಿದ್ಧಾಂತಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಧಿಕಾರಿಭೇದಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಶ್ರುತ್ಯಂತರಸ್ಯಾನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಿಸಂಭವಾದೋಂಕಾರಸ್ಯ ಪ್ರತೀಕತ್ವೇಽಪಿ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕೇವಲಮಿತಿ ।
ಇತರತ್ರ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿದ್ಯೋತಕಾಭಾವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಪ್ರತೀಕಪಕ್ಷಮುಪಪಾದ್ಯಾಭಿಧಾನಪಕ್ಷಮುಪಪಾದಯತಿ —
ವೇದೋಽಯಮಿತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ।
ವೇದೇತ್ಯತ್ರಾಽಽದೌ ತಚ್ಛಬ್ದೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಿದುರಿತಿ ವಿಶೇಷನಿರ್ದೇಶಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರತೀಕಪಕ್ಷೇಽಪಿ ವೇದೋಽಯಮಿತ್ಯಾದಿಗ್ರಂಥೋ ನಿರ್ವಹತೀತ್ಯಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ವಿಧ್ಯಭಾವೇ ಕಥಮರ್ಥವಾದಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವೇದತ್ವೇನ ಸ್ತುತಿಮೋಂಕಾರಸ್ಯ ಸಂಗ್ರಹವಿವರಣಾಭ್ಯಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸರ್ವೋ ಹೀತಿ ।
ಓಂಕಾರೇ ಸರ್ವಸ್ಯ ನಾಮಜಾತಸ್ಯಾಂತರ್ಭಾವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ತದ್ಯಥೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಇತಶ್ಚೇತಿ ।
ವೇದಿತವ್ಯಂ ಪರಮಪರಂ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮ । ‘ದ್ವೇ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವೇದಿತವ್ಯೇ’ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಾತ್ ।
ತದ್ವೇದನಸಾಧನತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಮೋಂಕಾರಸ್ಯ ವೇದತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇತರಸ್ಯಾಪೀತಿ ।
ಅತ ಏವ ವೇದಿತವ್ಯವೇದನಹೇತುತ್ವಾದೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತೀಕಪಕ್ಷೇ ವಾಕ್ಯಯೋಜನಾಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಭಿಧಾನಪಕ್ಷೇ ಪ್ರತೀಕಪಕ್ಷೇ ಚೈಕಂ ವಾಕ್ಯಮೇಕೈಕತ್ರ ಯೋಜಯಿತ್ವಾ ಪಕ್ಷದ್ವಯೇಽಪಿ ಸಾಧಾರಣ್ಯೇನ ಯೋಜಯತಿ —
ಅಥವೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪೂರ್ವೋಕ್ತನೀತ್ಯಾ ವೇದತ್ವೇ ಲಾಭಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಓಂಕಾರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸ್ತಿಸಾಧನತ್ವಮಿತ್ಥಂ ಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯುಪಸಂಹರ್ತುಮಿತಿಶಬ್ದಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಧುನೇತಿ ।
ತದ್ವಿಧಾನಂ ಸರ್ವೋಪಾಸ್ತಿಶೇಷತ್ವೇನೇತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಪ್ರವೃತ್ತಿರಾರಂಭಃ । ಪಿತರಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಮೂಷುರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪ್ರಜಾಪತಿಸಮೀಪೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯವಾಸಮಾತ್ರೇಣ ಕಿಮಿತ್ಯಸೌ ದೇವಾದಿಭ್ಯೋ ಹಿತಂ ಬ್ರೂಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಶಿಷ್ಯತ್ವೇತಿ ।
ಶಿಷ್ಯಭಾವೇನ ವೃತ್ತೇಃ ಸಂಬಂಧಿನೋ ಯೇ ಧರ್ಮಾಸ್ತೇಷಾಂ ಮಧ್ಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಚರ್ಯಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿ ಯೋಜ್ಯಮ್ । ತೇಷಾಮಿತಿ ನಿರ್ಧಾರಣೇ ಷಷ್ಠೀ । ಊಹಾಪೋಹಶಕ್ತಾನಾಮೇವ ಶಿಷ್ಯತ್ವಮಿತಿ ದ್ಯೋತನಾರ್ಥೋ ಹಶಬ್ದಃ ।
ವಿಚಾರಾರ್ಥಾ ಪ್ಲುತಿರಿತ್ಯಂಗೀಕೃತ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಮೇವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಮಯೇತಿ ।
ಓಮಿತ್ಯನುಜ್ಞಾಮೇವ ವಿಭಜತೇ —
ಸಮ್ಯಗಿತಿ ॥೧॥
ಸಮಾನತ್ವೇನೋತ್ತರಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯೈವಾರ್ಥವಾದಸ್ಯಾವ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ದತ್ತೇತ್ಯತ್ರ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸ್ವಭಾವತ ಇತಿ ।
ದಾನಮೇವ ಲೋಭತ್ಯಾಗರೂಪಮುಪದಿಷ್ಟಮಿತಿ ಕುತೋ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಕಿಂತ್ವನ್ಯದೇವ ಹಿತಂ ಕಿಂಚಿದಾದಿಷ್ಟಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಮನ್ಯದಿತಿ ॥೨॥
ಯಥಾ ದೇವಾಂ ಮನುಷ್ಯಾಶ್ಚ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯಾನುಸಾರೇಣ ದಕಾರಶ್ರವಣೇ ಸತ್ಯರ್ಥಂ ಜಗೃಹುಸ್ತಥೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ದಯಧ್ವಮಿತ್ಯತ್ರ ತಾತ್ಪರ್ಯಮೀರಯತಿ —
ಕ್ರೂರಾ ಇತಿ ।
ಹಿಂಸಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಪರಸ್ವಾಪಹಾರಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇರನುಶಾಸನಂ ಪ್ರಾಗಾಸೀದಿತ್ಯತ್ರ ಲಿಂಗಮಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಅನುಶಾಸನಸ್ಯಾನುವೃತ್ತಿಮೇವಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಯಃ ಪೂರ್ವಮಿತಿ ।
ದ ಇತಿ ವಿಸಂಧಿಕರಣಂ ಸರ್ವತ್ರ ವರ್ಣಾಂತರಭ್ರಮಾಪೋಹಾರ್ಥಮ್ । ಯಥಾ ದಕಾರತ್ರಯಮತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ತಥಾ ಸ್ತನಯಿತ್ನುಶಬ್ದೇಽಪಿ ತ್ರಿತ್ವಂ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಚೇತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧಿವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನುಕೃತಿರಿತಿ ।
ದಶಬ್ದಾನುಕಾರಮಾತ್ರಮತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ನ ತು ಸ್ತನಯಿತ್ನುಶಬ್ದೇ ತ್ರಿತ್ವಂ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಕೃತಸ್ಯಾರ್ಥವಾದಸ್ಯ ವಿಧಿಪರ್ಯವಸಾಯಿತ್ವಂ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಪಾದಾನಪ್ರಕಾರಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ಪ್ರಜಾಪತೇರಿತಿ ।
ಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧವಿಧ್ಯನುಸಾರೇಣ ಭಗವದ್ವಾಕ್ಯಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ತದೇತತ್ತ್ರಯಂ ಶಿಕ್ಷೇದಿತ್ಯೇಷ ವಿಧಿಶ್ಚೇತ್ಕೃತಂ ತ್ರಯಾಃ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಾ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಗ್ರಂಥೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ಸೂಚಿತಮಾಹ —
ಅಸ್ಯೇತಿ ।
ಸರ್ವೈರೇವ ತ್ರಯಮನುಷ್ಠೇಯಂ ಚೇತ್ತರ್ಹಿ ದೇವಾದೀನುದ್ದಿಶ್ಯ ದಕಾರತ್ರಯೋಚ್ಚಾರಣಮನುಪಪನ್ನಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತಥೇತಿ ।
ದಮಾದಿತ್ರಯಸ್ಯ ಸರ್ವೈರನುಷ್ಠೇಯತ್ವೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕಿಂಚ ಪೃಥಕ್ಪೃಥಗನುಶಾಸನಾರ್ಥಿನೋ ದೇವಾದಯಸ್ತೇಭ್ಯೋ ದಕಾರಮಾತ್ರೋಚ್ಚಾರಣೇನಾಪೇಕ್ಷಿತಮನುಶಾಸನಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —
ಪೃಥಗಿತಿ ।
ಕಿಮರ್ಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ದಕಾರಮಾತ್ರಮುಚ್ಚಾರಯತೋಽಪಿ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ವಿಭಾಗೇನಾನುಶಾಸನಮಭಿಸಂಹಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇ ವೇತಿ ।
ತ್ರಯಂ ಸರ್ವೈರನುಷ್ಠೇಯಮಿತಿ ಪರಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಾಂತಿನೋಽಭಿಪ್ರಾಯಸ್ತದಭಿಜ್ಞಾಃ ಸಂತೋ ಯಥೋಕ್ತನೀತ್ಯಾ ವಿಕಲ್ಪಯಂತೀತಿ ಯೋಜನಾ । ಪರಾಭಿಪ್ರಾಯಜ್ಞಾ ಇತ್ಯುಪಹಾಸೋ ವಾ ಪರಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ಮನುಷ್ಯಾದೀನಾಂ ಚಾಭಿಪ್ರಾಯಜ್ಞಾ ಇತಿ । ನಞುಲ್ಲೇಖೀ ವಾ ಪಾಠಃ ।
ಏಕೀಯಂ ಪರಿಹಾರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಅಸ್ತು ತೇಷಾಮೇಷಾ ಶಂಕಾ ತಥಾಽಪಿ ದಕಾರಮಾತ್ರಾತ್ಕೀದೃಶೀ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇಷಾಂ ಚೇತಿ ।
ತದರ್ಥೋ ದಕಾರಾರ್ಥೋ ದಮಾದಿಸ್ತಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸ್ತದ್ದ್ವಾರೇಣಾದಾಂತತ್ವಾದಿನಿವೃತ್ತಿರಾಸೀದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮಿತಿ ಪ್ರಜಾಪತಿರ್ದೋಷಜ್ಞಾಪನದ್ವಾರೇಣ ತತೋ ದೇವಾದೀನನುಶಾಸ್ಯಾಂದೋಷಾನ್ನಿವರ್ತಯಿಷ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಲೋಕೇಽಪೀತಿ ।
ದಕಾರೋಚ್ಚಾರಣಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಯತ್ತೂಕ್ತಂ ತೇ ವಾ ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ದಮಾದೀತಿ ।
ಪ್ರತಿಪತ್ತುಂ ಚ ಯುಕ್ತಂ ದಮಾದೀತಿ ಶೇಷಃ । ಇತಿಶಬ್ದಃ ಸ್ವಯೂಥ್ಯಮತಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರೋಕ್ತಂ ಪರಿಹಾರಮಂಗೀಕೃತ್ಯಾಽಖ್ಯಾಯಿಕಾತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಬ್ರೂತೇ —
ಫಲಂ ತ್ವಿತಿ ।
ನಿರ್ಜ್ಞಾತದೋಷಾ ದೇವಾದಯೋ ಯಥಾ ದಕಾರಮಾತ್ರೇಣ ತತೋ ನಿವರ್ತ್ಯಂತ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ಇತಿಶಬ್ದೋ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಃ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಾನ್ಪ್ರತ್ಯನುಶಾಸನಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತತ್ವಾದಸ್ಮಾಕಂ ತದಭಾವಾದನುಪಾದೇಯಂ ದಮಾದೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ದೇವಾದಿಭಿರಪಿ ಪ್ರಾತಿಸ್ವಿಕಾನುಶಾಸನವಶಾದೇಕೈಕಮೇವ ದಮಾದ್ಯನುಷ್ಠೇಯಂ ನ ತತ್ತ್ರಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ದೇವಾದಿಭಿರಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ದೇವಾದಿಭಿರೇಕೈಕಮೇವೋಪಾದೇಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತಥಾ ವರ್ತಮಾನೇಽಪಿ ಕಾಲೇ ಮನುಷ್ಯೈರೇಕೈಕಮೇವ ಕರ್ತವ್ಯಂ ಪೂರ್ವಾಚಾರಾನುಸಾರಾನ್ನ ತು ತ್ರಯಂ ಶಿಕ್ಷಿತವ್ಯಂ ತಥಾ ಚ ಕಸ್ಯಾಯಂ ವಿಧಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಅದ್ಯತ್ವೇಽಪೀತಿ ।
ಆಚಾರಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಇತ್ಯೇಕೈಕಮೇವ ನೋಪಾದೇಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ದಯಾಲುತ್ವಸ್ಯಾನುಷ್ಠೇಯತ್ವಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಮಧ್ಯೇ ದಮಾದೀನಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅಸುರೈರನುಷ್ಠಿತತ್ವೇಽಪಿ ದಯಾಲುತ್ವಮನುಷ್ಠೇಯಂ ಹಿತಸಾಧನತ್ವಾದ್ದಾನಾದಿವದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ದೇವಾದಿಷು ಪ್ರಜಾಪತೇರವಿಶೇಷಾತ್ತೇಭ್ಯಸ್ತದುಪದಿಷ್ಟಮದ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಸರ್ವಮನುಷ್ಠೇಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಹಿತಸ್ಯೈವೋಪದೇಷ್ಟವ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ತದಜ್ಞಾನಾತ್ಪ್ರಜಾಪತಿರನ್ಯಥೋಪದಿಶತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಜಾಪತಿಶ್ಚೇತಿ ।
ಹಿತಜ್ಞಸ್ಯ ಪಿತುರಹಿತೋಪದೇಶಿತ್ವಾಭಾವಸ್ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯುಕ್ತಃ ।
ವಿಶಿಷ್ಟೈರನುಷ್ಠಿತಸ್ಯಾಸ್ಮದಾದಿಭಿರನುಷ್ಠೇಯತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಾ ದೇವಾದಯೋ ವಿಗ್ರಹವಂತಃ ಸಂತೀತ್ಯರ್ಥವಾದಸ್ಯ ಯಥಾಶ್ರುತೇಽರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಭ್ಯುಪಗಮ್ಯ ದಕಾರತ್ರಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಸಿದ್ಧಮಿತಿ । ವಕ್ತುಮಿತಿಶಬ್ದಃ ।
ಸಂಪ್ರತಿ ಕರ್ಮಮೀಮಾಂಸಕಮತಮನುಸೃತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಕಥಂ ಮನುಷ್ಯೇಷ್ವೇವ ದೇವಾಸುರತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಮನುಷ್ಯಾಣಾಮಿತಿ ।
ಅನ್ಯೇ ಗುಣಾ ಜ್ಞಾನಾದಯಃ ।
ಕಿಂ ಪುನರ್ಮನುಷ್ಯೇಷು ದೇವಾದಿಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತೌ ನಿಮಿತ್ತಂ ತದಾಹ —
ಅದಾಂತತ್ವಾದೀತಿ ।
ದೇವಾದಿಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತೌ ನಿಮಿತ್ತಾಂತರಮಾಹ —
ಇತರಾಂಶ್ಚೇತಿ ।
ಮನುಷ್ಯೇಷ್ವೇವ ದೇವಾದಿಶಬ್ದಪ್ರವೃತ್ತೌ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದೋ ವಿಧ್ಯುಪಪತ್ತಿಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಃ ।
ಮನುಷ್ಯೈರೇವ ತ್ರಯಂ ಶಿಕ್ಷಿತವ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ತದಪೇಕ್ಷಯೇತಿ ।
ಮನುಷ್ಯಾಣಾಮೇವ ದೇವಾದಿಭಾವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ತಥಾ ಹೀತಿ ।
ತ್ರಯಂ ಶಿಕ್ಷಿತವ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಸ್ಮೃತಿಮುದಾಹರತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ॥೩॥
ಸಾರ್ಥವಾದೇನ ವಿಧಿನಾ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮನುವದತಿ —
ದಮಾದೀತಿ ।
ಕಥಂ ತಸ್ಯ ಸರ್ವೋಪಾಸನಶೇಷತ್ವಂ ತದಾಹ —
ದಾಂತ ಇತಿ ।
ಅಲುಬ್ಧ ಇತಿ ಚ್ಛೇದಃ ಸಂಪ್ರತ್ಯುತ್ತರಸಂದರ್ಭಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ವಕ್ತುಂ ಭೂಮಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕಾಂಡದ್ವಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನಂತರಸಂದರ್ಭಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಪಾಪಕ್ಷಯಾದಿರಭ್ಯುದಯಸ್ತತ್ಫಲಾನ್ಯುಪಾಸನಾನೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅನಂತರಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಾದಾಯ ತಸ್ಯ ಸಂಗತಿಮಾಹ —
ಏಷ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಸ್ಯ ಹೃದಯಶಬ್ದಾರ್ಥಸ್ಯ ಪಾಂಚಮಿಕತ್ವಂ ದರ್ಶಯನ್ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಕಥಂ ಹೃದಯಸ್ಯ ಸರ್ವತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಉಕ್ತಮಿತಿ ।
ಸರ್ವತ್ವಸಂಕೀರ್ತನಫಲಮಾಹ —
ತತ್ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಹೃದಯಸ್ಯೋಪಾಸ್ಯತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸತೀತ್ಯೇತತ್ ।
ಫಲೋಕ್ತಿಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಭಿಹರಂತೀತಿ ।
ಯೋ ವೇದಾಸ್ಮೈ ವಿದುಷೇಽಭಿಹಂತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವೇದನಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಂ ಕಾರ್ಯಂ ರೂಪದರ್ಶನಾದಿ । ಹೃದಯಸ್ಯ ತು ಕಾರ್ಯಮ್ । ಸುಖಾದಿ । ಅಸಂಬದ್ಧಾ ಜ್ಞಾತಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾಃ ।
ಔಚಿತ್ಯಮುಕ್ತೇ ಫಲೇ ಕಥಯತಿ —
ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ।
ಅತ್ರಾಪೀತಿ ದಕಾರಾಕ್ಷರೋಪಾಸನೇಽಪಿ ಫಲಮುಚ್ಯತ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಾಮೇವ ಫಲೋಕ್ತಿಂ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಹೃದಯಾಯೇತಿ ।
ಅಸ್ಮೈ ವಿದುಷೇ ಸ್ವಾಶ್ಚಾನ್ಯೇ ಚ ದದತಿ । ಬಲಿಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ನಾಮಾಕ್ಷರೋಪಾಸನಾನಿ ತ್ರೀಣಿ ಹೃದಯಸ್ವರೂಪೋಪಾಸನಮೇಕಮಿತಿ ಚತ್ವಾರ್ಯುಪಾಸಾನಾನ್ಯತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಾನೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಮಿತಿ ॥೧॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮುತ್ಥಾಪ್ಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸತ್ಯಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ಸತ್ಯಜ್ಞಾನಾದಿವಾಕ್ಯೋಪಾತ್ತಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಸಚ್ಚೇತಿ ।
ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಸ್ಯ ಚತುರ್ಥೇ ಪ್ರಸ್ತುತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಮೂರ್ತಂ ಚೇತಿ ।
ವೇದನಮನೂದ್ಯ ಫಲೋಕ್ತಿಮವತಾರಯತಿ —
ಸ ಯ ಇತಿ ।
ಪ್ರಥಮಜತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಸರ್ವಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸ ಯಃ ಕಶ್ಚಿದ್ವೇದೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕೈಮುತಿಕಸಿದ್ಧಂ ಫಲಾಂತರಮಾಹ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ವಶೀಕೃತಸ್ಯ ಶತ್ರೋಃ ಸ್ವರೂಪೇಣ ಸತ್ತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ಅಸಚ್ಚೇತಿ ।
ಸ ಯೋ ಹೈತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ಯ ಏವಮೇತದಿತ್ಯಾದೇರೇಕಾರ್ಥಂ ವಾತ್ಪುರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಸ್ಯೈತದಿತಿ ।
ಕಥಮಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯೇದಂ ಫಲಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪಂಚಮೀಪರಾಮೃಷ್ಟಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಸತ್ಯಂ ಹೀತಿ ॥೧॥
ಇದಮಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಗೃಹ್ಯತೇ । ತಸ್ಯಾವಾಂತರಸಂಗತಿಮಾಹ —
ಮಹದಿತಿ ।
ಆಹುತೀನಾಮೇವ ಕರ್ಮಸಮವಾಯಿತ್ವಂ ನ ತ್ವಪಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀತಿ ।
ಯದ್ಯಪ್ಯಾಪಃ ಸೋಮಾದ್ಯಾ ಹೂಯಮಾನಾಃ ಕರ್ಮಸಮವಾಯಿನ್ಯಸ್ತಥಾಽಪ್ಯುತ್ತರಕಾಲೇ ಕಥಂ ತಾಸಾಂ ತಥಾತ್ವಂ ಕರ್ಮಣೋಽಸ್ಥಾಯಿತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಕರ್ಮಸಮವಾಯಿತ್ವಮಪರಿತ್ಯಜಂತ್ಯಸ್ತತ್ಸಂಬಂಧಿತ್ವೇನಾಽಽಪಃ ಪ್ರಥಮಂ ಪ್ರವೃತ್ತಾಸ್ತನ್ನಾಶೋತ್ತರಕಾಲಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮೇಣಾದೃಷ್ಟೇನಾಽಽತ್ಮನಾಽತೀಂದ್ರಿಯೇಣಾಽಽತ್ಮನಾ ತಿಷ್ಠಂತೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಆಪ ಇತಿ ವಿಶೇಷಣಂ ಭೂತಾಂತರವ್ಯಾಸೇಧಾರ್ಥಮಿತಿ ಮತಿಂ ವಾರಯತಿ —
ಇತರೇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಾಸಾಮೇವ ಶ್ರುತಾವುಪಾದಾನಂ ತದಾಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಇತಿ ತಾಸಾಮೇವಾತ್ರ ಗ್ರಹಣಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ವಿವಕ್ಷಿತಪದಾರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಸರ್ವಾಣ್ಯೇವೇತಿ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತಮನೂದ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ತಾ ಇತಿ ।
ಯಾಸ್ತಾ ಯಥೋಕ್ತಾ ಆಪಸ್ತಾ ಏವೇತಿ ಯಚ್ಛಬ್ದಾನುಬಂಧೇನ ಯೋಜನಾ ।
ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನಂತಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಶ್ರುತಂ ಭೂತಾಂತರಸಹಿತಾಭ್ಯೋಽದ್ಭ್ಯೋ ಜಾಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —
ತತ್ಸತ್ಯಮಿತಿ ।
ಸತ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಮಹತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ಸಾಧಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ರಷ್ಟೃತ್ವಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರೇಣ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಮಹತ್ತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಶೇಷಣತ್ರಯೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪೀತ್ಯಪಿಶಬ್ದೋ ಹೃದಯಬ್ರಹ್ಮದೃಷ್ಟಾಂತಾರ್ಥಃ ।
ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕಮನೃತಂ ವಿದುಷೋಽಪಿ ಬಾಧಕಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಪ್ರಮಾದೋಕ್ತಮಿತಿ ॥೧॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರಾಽಽಧಿದೈವಿಕಂ ಸ್ಥಾನವಿಶೇಷಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಂ ಸ್ಥಾನವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಶ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರದೇಶಭೇದವರ್ತಿನೋಃ ಸ್ಥಾನಭೇದೇನ ಭೇದಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ತಾವೇತಾವಿತಿ ।
ಅನ್ಯೋನ್ಯಮುಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕತ್ವೇನಾನ್ಯೋನ್ಯಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಾಣೈಶ್ಚಕ್ಷುರಾದಿಭಿರಿಂದ್ರಿಯೈರಿತಿ ಯಾವತ್ । ಅನುಗೃಹ್ಣನ್ನಾದಿತ್ಯಮಂಡಲಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಕಾಶಯನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಮುಪಾಸನಾಪ್ರಸಂಗಾಗತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ಪ್ರದರ್ಶನಸ್ಯ ಕಿಂ ಫಲಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಪುರುಷದ್ವಯಸ್ಯಾನ್ಯೋನ್ಯಮುಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕತ್ವಮುಕ್ತಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪುನಃಶಬ್ದೇನ ಮೃತೇರುತ್ತರಕಾಲೋ ಗೃಹ್ಯತೇ । ರಶ್ಮೀನಾಮಚೇತನತ್ವಾದಿಶಬ್ದಃ । ಪುನರ್ನಕಾರೋಚ್ಚಾರಣಮನ್ವಯಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಮ್ ॥೨॥
ತತ್ರ ಸ್ಥಾನದ್ವಯಸಂಬಂಧಿನಃ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಧ್ಯಾನೇ ಪ್ರಸ್ತುತೇ ಸತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ತತ್ರೇತಿ ಪ್ರಥಮವ್ಯಾಹೃತೌ ಶಿರೋದೃಷ್ಟ್ಯಾರೋಪೇ ವಿವಕ್ಷಿತೇ । ತಸ್ಯೋಪನಿಷದಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾ ಲೋಕೇ ಗವಾದಿಃ ಸ್ವೇನಾಭಿಧಾನೇನಾಭಿಧೀಯಮಾನಃ ಸಂಮುಖೀಭವತಿ ತದ್ವದಿತ್ಯಾಹ —
ಲೋಕವದಿತಿ ।
ನಾಮೋಪಾಸ್ತಿಫಲಮಾಹ —
ಅಹರಿತಿ ಚೇತಿ ॥೩॥
ಯಥಾ ಮಂಡಲಪುರುಷಸ್ಯ ವ್ಯಾಹೃತ್ಯವಯವಸ್ಯ ಸೋಪನಿಷತ್ಕಸ್ಯಾಧಿದೈವತಮುಪಾಸನಮುಕ್ತಂ ತಥಾಽಧ್ಯಾತ್ಮಂ ಚಾಕ್ಷುಷಪುರುಷಸ್ಯೋಕ್ತವಿಶೇಷಣಸ್ಯೋಪಾಸನಮುಚ್ಯತೇ ಇತ್ಯಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಚಾಕ್ಷುಷಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ಕಥಮಹಮಿತ್ಯುಪನಿಷದಿಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪ್ರತ್ಯಗಿತಿ ।
ಹಂತೇರ್ಜಹಾತೇಶ್ಚಾಹಮಿತ್ಯೇತದ್ರೂಪಮಿತಿ ಯೋ ವೇದ ಸ ಹಂತಿ ಪಾಪ್ಮಾನಂ ಜಹಾತಿ ಚೇತಿ ಪೂರ್ವವತ್ಫಲವಾಕ್ಯಂ ಯೋಜ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪೂರ್ವವದಿತಿ ॥೪॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಉಪಾಧೀನಾಮಿತಿ ।
ಅನೇಕವಿಶೇಷಣತ್ವಾಚ್ಚ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ತೇಷಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ಪ್ರಾಯತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಮನಸೀತಿ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ತತ್ಪ್ರಾಯತ್ವಮಾಹ —
ಮನಸಾ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಭಾಸ್ವರರೂಪತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಮನಸ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಧ್ಯಾನಾರ್ಥಂ ಸ್ಥಾನಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಔಪಾಧಿಕಮಿದಂ ಪರಿಮಾಣಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಂ ತ್ವಾನಂತ್ಯಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ಯದುಕ್ತಂ ಸರ್ವಸ್ಯೇಶಾನ ಇತಿ ತನ್ನಿಗಮಯತಿ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಯಥಾಽನ್ಯತ್ರ ತಥಾಽತ್ರಾಫಲಮಿದಮುಪಾಸನಮಕಾರ್ಯಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ॥೧॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮುದ್ಭಾವ್ಯ ವಿಭಜತೇ —
ತಥೈವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಮಸೋ ವಿದಾನಾದ್ವಿದ್ಯುದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಮೇಘೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಫಲಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಏನಮಿತಿ ॥೧॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ಪುನರಿತಿ ।
ತಾಂ ಧೇನುಮುಪಾಸೀತೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಾಚೋ ಧೇನ್ವಾಶ್ಚ ಸಾದೃಶ್ಯಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ತನಚತುಷ್ಟಯಂ ಭೋಕ್ತೃತ್ರಯಂ ಚ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಕೇ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ದೇವಾ ಯಥೋಕ್ತೌ ಸ್ತನಾವುಪಜೀವಂತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆಭ್ಯಾಂ ಹೀತಿ ।
ಹಂತ ಯದ್ಯಪೇಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ಸ್ವಧಾಮನ್ನಮ್ । ಪ್ರಸ್ರಾವ್ಯತೇ ಪ್ರಸ್ರುತಾ ಕ್ಷರಣೋದ್ಯತಾ ಕ್ರಿಯತೇ ।
ಮನಸಾ ಹೀತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಮನಸೇತಿ ।
ಫಲಾಶ್ರವಣಾದೇತದುಪಾಸನಮಕಿಂಚಿತ್ಕರಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತಾದ್ಭಾವ್ಯಂ ಯಥೋಕ್ತವಾಗುಪಾಧಿಕಬ್ರಹ್ಮರೂಪತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಯಮಿತಿ ।
ಅನ್ನಪಾನಸ್ಯ ಪಕ್ತಾ ।
ತತ್ಸದ್ಭಾವೇ ಮಾನಮಾಹ —
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾಯಾಃ ಶ್ರವಣಸ್ಯ ತದಿತಿ ವಿಶೇಷಣಂ ತದ್ಯಥಾ ಭವತಿ ತಥೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕೌಕ್ಷೇಯಾಗ್ನ್ಯುಪಾಧಿಕಸ್ಯ ಪರಸ್ಯೋಪಾಸನೇ ಪ್ರಸ್ತುತೇ ಸತೀತ್ಯಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ॥೧॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।
ಫಲಂ ಚಾಶ್ರುತಫಲಾನಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಮಿತಿ ವಿದ್ವಾನ್ವಾಯುಮಾಗಚ್ಛತಿ ತಮುಪೇಕ್ಷ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಕುತೋ ನ ಗಚ್ಛತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಂತರಿಕ್ಷ ಇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಗಮನೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಆದಿತ್ಯ ಇತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಂ ಪಾತಯತಿ —
ತಸ್ಮಾ ಇತಿ ।
ಬಹೂನ್ಕಲ್ಪಾನಿತ್ಯವಾಂತರಕಲ್ಪೋಕ್ತಿಃ ॥೧॥
ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಪ್ರಸಂಗೇನ ಫಲವದಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಏತದಿತಿ ।
ಯದ್ವ್ಯಾಹಿತ ಇತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಜ್ವರಾದೀತಿ ।
ಕರ್ಮಕ್ಷಯಹೇತುರಿತ್ಯತ್ರ ಕರ್ಮಶಬ್ದೇನ ಪಾಪಮುಚ್ಯತೇ । ಪರಮಂ ಹೈವ ಲೋಕಮಿತ್ಯತ್ರ ತಪಸೋಽನುಕೂಲಂ ಫಲಂ ಲೋಕಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಅಸ್ತು ಗ್ರಾಮಾದರಣ್ಯಗಮನಂ ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ತಪಸ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಗ್ರಾಮಾದಿತಿ ॥೧॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅನ್ನಮಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಫಲವದಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಮುಕ್ತಂ ತದ್ವದಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಏತದಿತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯೋಕ್ತಿಃ ।
ಉಪಾಸ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನಿರ್ಧಾರಯಿತುಂ ವಿಚಾರಯತಿ —
ಅನ್ನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ನಸ್ಯ ವಿನಾಶಿತ್ವೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದತ ಆಹ —
ಬ್ರಹ್ಮ ಹೀತಿ ।
ಕಥಮನ್ನಂ ವಿನಾ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಶೋಷಪ್ರಾಪ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅತ್ತಾ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ನಾಶಿತ್ವಮತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಸ್ವಿದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಅನ್ನಪ್ರಾಣಾವಿತಿ ।
ಕಸ್ತ್ವಿತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏನಯೋರಿತಿ ।
ಯದ್ಯೇವಮುಕ್ತರೀತ್ಯಾ ಪರಮತ್ವಂ ಯದಿ ನಾಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮಸಂಕೀರ್ಣಂ ಗುಣದ್ವಯಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಭೂತೇತಿ ।
ಅನ್ನಗುಣಂ ವಿನಾ ಪ್ರಾಣಗುಣಾದೇತದ್ವ್ಯಾನಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಾಣಗುಣಸ್ಯಾಪ್ಯನ್ನಗುಣತ್ವಸಂಭವಾದಲಂ ಪ್ರಾಣೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಾಪೀತಿ ।
ಗುಣದ್ವಯಸ್ಯ ಪರಸ್ಪರಾಪೇಕ್ಷಾಮನುಭವಾನುಸಾರೇಣ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಯದಾ ತ್ವಿತಿ ।
ಆಯತನವತೋ ಬಲವತಶ್ಚ ಕೃತಾರ್ಥತೇತ್ಯತ್ರ ತೈತ್ತಿರೀಯಶ್ರುತಿಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ಯುವಾ ಸ್ಯಾದಿತಿ ।
ಆಶಿಷ್ಠೋ ದೃಢಿಷ್ಠೋ ಬಲಿಷ್ಠಸ್ತಸ್ಯೇಯಂ ಪೃಥಿವೀ ಸರ್ವಾ ವಿತ್ತಸ್ಯ ಪೂರ್ಣಾ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯೇತದಾದಿಶಬ್ದೇನ ಗೃಹ್ಯತೇ ॥೧॥
ಅನ್ನಪ್ರಾಣಯೋರ್ಗುಣದ್ವಯವಿಶಿಷ್ಟಯೋರ್ಮಿಲಿತಯೋರುಪಾಸನಮುಕ್ತಮಿದಾನೀಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮಾದಾಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಉಕ್ಥಮಿತಿ ।
ಸತ್ಸು ಶಸ್ತ್ರಾಂತರೇಷು ಕಿಮಿತ್ಯುಕ್ಥಮುಪಾಸ್ಯತ್ವೇನೋಪನ್ಯಸ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದ್ಧೀತಿ ।
ಕಸ್ಮಿನ್ಕಿಮಾರೋಪ್ಯ ಕಸ್ಯೋಪಾಸ್ಯತ್ವಮಿತಿ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ನುಕ್ಥದೃಷ್ಟೌ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣಶ್ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ನುಕ್ಥಶಬ್ದಸ್ಯ ಸಮವೇತಾರ್ಥತ್ವಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉತ್ಥಾನಸ್ಯ ಸ್ವತೋಽಪಿ ಸಂಭವಾನ್ನ ಪ್ರಾಣಕೃತತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಉಕ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೈತದ್ವಿಜ್ಞಾನತಾರತಮ್ಯಮಪೇಕ್ಷ್ಯ ಸಾಯುಜ್ಯಂ ಸಾಲೋಕ್ಯಂ ಚ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಮ್ ॥೧॥
ಯಜುಃಶಬ್ದಸ್ಯಾನ್ಯತ್ರ ರೂಢತ್ವಾದಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಾಣವಿಷಯತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಸತ್ಯಪಿ ಪ್ರಾಣೇ ಯೋಗಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಕರಣಾನುಗೃಹೀತಪ್ರಾಣಶಬ್ದಶ್ರುತ್ಯಾ ಯಜುಃಶಬ್ದಸ್ಯ ರೂಢಿಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಯೋಗೋಽಂಗೀಕ್ರಿಯತ ಇತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ॥೨॥
ಸಂಗಮನಾದಿತ್ಯೇತದೇವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸಾಮ್ಯೇತಿ ॥೩॥
ಶಾಖಾಂತರಶಬ್ದೇನ ಮಾಧ್ಯಂದಿನಶಾಖೋಚ್ಯತೇ ॥೪॥
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯ ಗಾಯತ್ರೀಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಛಂದೋಂತರೇಷ್ವಪಿ ವಿದ್ಯಮಾನೇಷು ಕಿಮಿತಿ ಗಾಯತ್ರ್ಯುಪಾಧಿಕಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸ್ಯಮಿಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸರ್ವಚ್ಛಂದಸಾಮಿತಿ ।
ತತ್ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ತತ್ಪ್ರಯೋಕ್ತ್ರಿತಿ ।
ತುಲ್ಯಂ ಪ್ರಯೋಕ್ತೃಪ್ರಾಣತ್ರಾಣಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಛಂದೋಽಂತರಾಣಾಮಪೀತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕಿಂಚ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮಭಾವೋ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ಪ್ರಾಣಶ್ಚ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಛಂದಸಾಂ ನಿರ್ವರ್ತಕತ್ವಾದಾತ್ಮಾ ತಥಾ ಚ ಸರ್ವಚ್ಛಂದೋವ್ಯಾಪಕಗಾಯತ್ರ್ಯುಪಾಧಿಕಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಮೇವಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಾಣಾತ್ಮೇತಿ ।
ತದಾತ್ಮಭೂತಾ ಗಾಯತ್ರೀತ್ಯುಕ್ತಂ ವ್ಯಕ್ತೀಕರೋತಿ —
ಪ್ರಾಣಶ್ಚೇತಿ ।
ತತ್ಪ್ರಯೋಕ್ತೃಗಯತ್ರಾಣಾದ್ಧಿ ಗಾಯತ್ರೀ । ಪ್ರಾಣಶ್ಚ ವಾಗಾದೀನಾಂ ತ್ರಾತಾ । ತತಶ್ಚೈಕಲಕ್ಷಣತ್ವಾತ್ತಯೋಸ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಣಗಾಯತ್ರ್ಯೋಸ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಗಾಯತ್ರೀಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ದ್ವಿಜೋತ್ತಮೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಗಾಯತ್ರ್ಯೇತಿ ।
ತತ್ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಇತಿ ।
ಕಥಮೇತಾವತಾ ಗಾಯತ್ರೀಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಅತೋ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರಾತಃ ಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಗಾಯತ್ರ್ಯಾ ಹೀತಿ ।
ಅಧಿಕಾರಿತ್ವಕೃತಂ ಕಾರ್ಯಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದೋ ಗಾಯತ್ರೀವಿಷಯಃ ।
ಗಾಯತ್ರೀವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಂ ಪರಾಮೃಶ್ಯ ಫಲಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಗಾಯತ್ರೀಪ್ರಥಮಪಾದಸ್ಯ ಸಪ್ತಾಕ್ಷರತ್ವಂ ಪ್ರತೀಯತೇ ನ ತ್ವಷ್ಟಾಕ್ಷರತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಕಾರೇಣೇತಿ ।
ಗಾಯತ್ರೀಪ್ರಥಮಪಾದಸ್ಯ ತ್ರೈಲೋಕ್ಯನಾಮ್ನಶ್ಚ ಸಂಖ್ಯಾಸಾಮಾನ್ಯಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಕಾರ್ಯಮಾಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ಗಾಯತ್ರೀಪ್ರಥಮಪಾದೇ ತ್ರೈಲೋಕ್ಯದೃಷ್ಟ್ಯಾರೋಪಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಪ್ರಥಮಪಾದಜ್ಞಾನೇ ವಿರಾಡಾತ್ಮಕತ್ವಂ ಫಲತೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧॥
ಪ್ರಥಮೇ ಪಾದೇ ತ್ರೈಲೋಕ್ಯದೃಷ್ಟಿವದ್ದ್ವಿತೀಯೇ ಪಾದೇ ಕರ್ತವ್ಯಾ ತ್ರೈವಿದ್ಯದೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಿವಿಧ್ಯುಪಯೋಗಿತ್ವೇನ ಸಂಖ್ಯಾಸಾಮಾನ್ಯಂ ಕಥಯತಿ —
ಋಚ ಇತಿ ।
ಸಂಖ್ಯಾಸಾಮಾನ್ಯಫಲಮಾಹ —
ಏತದಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸ ಯಾವತೀತಿ ॥೨॥
ಪ್ರಥಮದ್ವಿತೀಯಪಾದಯೋಸ್ತ್ರೈಲೋಕ್ಯವಿದ್ಯದೃಷ್ಟಿವತ್ತೃತೀಯೇ ಪಾದೇ ಪ್ರಾಣಾದಿದೃಷ್ಟಿಃ ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ನನು ತ್ರಿಪದಾ ಗಾಯತ್ರೀ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾ ಚೇತ್ಕಿಮುತ್ತರಗ್ರಂಥೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಶಬ್ದಾತ್ಮಕಗಾಯತ್ರೀಪ್ರಕರಣವಿಚ್ಛೇದಾರ್ಥೋಽಥಶಬ್ದಃ ।
ಯದ್ವೈ ಚತುರ್ಥಮಿತ್ಯಾದಿಗ್ರಂಥಸ್ಯ ಪೂರ್ವೇಣ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತುರೀಯಮಿತಿ ।
ಇಹೇತಿ ಪ್ರಕೃತವಾಕ್ಯೋಕ್ತಿಃ ।
ಯೋಗಿಭಿರ್ದೃಶ್ಯತ ಇವೇತಿ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ ನ ತು ಮುಖ್ಯಮೀಶ್ವರಸ್ಯ ದೃಶ್ಯತ್ವಮತೀಂದ್ರಿಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ದೃಶ್ಯತ ಇವೇತಿ ।
’ಲೋಕಾ ರಜಾಂಸ್ಯುಚ್ಯಂತೇ’ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಮಸ್ತಮಿತಿ ।
ಆಧಿಪತ್ಯಭಾವೇನೇತಿ ಕಥಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪರ್ಯುಪರೀತಿ ।
ವೀಪ್ಸಾಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಸರ್ವಂ ರಜಸ್ತಪತೀತ್ಯೇತಾವತೈವ ಸರ್ವಾಧಿಪತ್ಯಸ್ಯ ಸಿದ್ಧತ್ವಾದ್ಧ್ಯರ್ಥಾ ವೀಪ್ಸೇತಿ ಚೋದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಯೇಷಾಂ ಲೋಕಾನಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಮಂಡಲಪುರುಷಸ್ಯ ನಿರಂಕುಶಮಾಧಿಪತ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಚ್ಛಂದೋಗ್ಯಶ್ರುತಿಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಯೇ ಚೇತಿ ।
ವೀಪ್ಸಾರ್ಥವತ್ತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಚತುರ್ಥಪಾದಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಫಲವತ್ತ್ವಂ ಕಥಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ॥೩॥
ಅಭಿಧಾನಾಭಿಧೇಯಾತ್ಮಿಕಾಂ ಗಾಯತ್ರೀಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯಾಭಿಧಾನಸ್ಯಾಭಿಧೇಯತಂತ್ರತ್ವಮಾಹ —
ಸೈಷೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಾ ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಾತ್ಮಿಕಾ ಗಾಯತ್ರೀತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಮೂರ್ತೇತಿ ।
ಭವತು ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನುಸಾರೇಣಾಽಽದಿತ್ಯಸ್ಯ ತತ್ಸಾರತ್ವಂ ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾಸ್ತತ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಪೃಥಗೇವ ಸಾ ಮೂರ್ತಾದ್ಯಾತ್ಮಿಕಾ ಸ್ಥಾಸ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ರಸೇತಿ ।
ತದ್ವದಾದಿತ್ಯಸಂಬಂಧಾಭಾವೇ ಮೂರ್ತಾದ್ಯಾತ್ಮಿಕಾ ಗಾಯತ್ರೀ ಸ್ಯಾದಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸಾರಾದೃತೇ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣ ಮೂರ್ತಾದೇರ್ನ ಸ್ಥಿತಿರಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಂ ವಾರಯತಿ —
ತದ್ವಾ ಇತಿ ।
ಸತ್ಯಶಬ್ದಸ್ಯಾನೃತವಿಪರೀತವಾಗ್ವಿಷಯತ್ವಂ ಶಂಕಾದ್ವಾರಾ ವಾರಯತಿ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಚಕ್ಷುಷಃ ಸತ್ಯತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ದೂಷಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶ್ರೋತರಿ ಶ್ರದ್ಧಾಭಾವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಶ್ರೋತುರಿತಿ ।
ದ್ರಷ್ಟುರಪಿ ಮೃಷಾದರ್ಶನಂ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಕ್ವಚಿತ್ಕಥಂಚಿತ್ಸಂಭವೇಽಪಿ ಶ್ರೋತ್ರಪೇಕ್ಷಯಾ ದ್ರಷ್ಟರಿ ವಿಶ್ವಾಸೋ ದೃಷ್ಟೋ ಲೋಕಸ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ ।
ವಿಶ್ವಾಸಾತಿಶಯಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಸ್ಯ ಚಕ್ಷುಷಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಪಂಚಮೇಽಪಿ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಉಕ್ತಂ ಚೇತಿ ।
ಸತ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ತದ್ವಾ ಇತಿ ।
ಸತ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಚ ಪಾಂಚಮಿಕಮಿತ್ಯಾಹ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಸೂತ್ರಂ ಪ್ರಾಣೋ ವಾಯುಃ । ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಸತ್ಯಶಬ್ದಿತಸರ್ವಭೂತಗ್ರಹಣಮ್ ।
ಸತ್ಯಂ ಬಲೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮಿತ್ಯತ್ರ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತದೇವೋಪಪಾದಯತಿ —
ಲೋಕೇಽಪೀತಿ ।
ತದೇವ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಏತೇನ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾಃ ಸೂತ್ರಾತ್ಮತ್ವಂ ಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಂ ಯೋಜಯತಿ —
ಸೈಷೇತಿ ।
ಗಾಯತ್ರ್ಯಾಃ ಪ್ರಾಣತ್ವೇ ಕಿಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ ತದಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಗಾಯತ್ರೀನಾಮನಿರ್ವಚನೇನ ತಸ್ಯಾ ಜಗಜ್ಜೀವನಹೇತುತ್ವಮಾಹ —
ಸಾ ಹೈಷೇತಿ ।
ಪ್ರಯೋಕ್ತೃಶರೀರಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಗಾಯಂತೀತಿ ಗಯಾ ವಾಗುಪಲಕ್ಷಿತಾಶ್ಚಕ್ಷುರಾದಯಃ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಮೂಲತ್ವೇನ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಂ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾ ಏವ ಸಾವಿತ್ರೀತ್ವಮಾಹ —
ಸ ಆಚಾರ್ಯ ಇತಿ ।
ಪಚ್ಛಃ ಪಾದಶಃ ।
ಸಾವಿತ್ರ್ಯಾ ಗಾಯತ್ರೀತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಸ ಇತಿ ।
ಅತಃ ಸಾವಿತ್ರೀ ಗಾಯತ್ರೀತಿ ಶೇಷಃ ॥೪॥
ಮತಾಂತರಮುದ್ಭಾವಯತಿ —
ತಾಮೇತಾಮಿತಿ ।
’ತತ್ಸವಿತುರ್ವೃಣೀಮಹೇ ವಯಂ ದೇವಸ್ಯ ಭೋಜನಮ್ । ಶ್ರೇಷ್ಠಂ ಸರ್ವಧಾತಮಂ ತುರಂ ಭಾಗಸ್ಯ ಧೀಮಹಿ’ ಇತ್ಯನುಷ್ಟುಭಂ ಸಾವಿತ್ರೀಮಾಹುಃ । ಸವಿತೃದೇವತಾಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಉಪನೀತಸ್ಯ ಮಾಣವಕಸ್ಯ ಪ್ರಥಮತಃ ಸರಸ್ವತ್ಯಾಂ ವರ್ಣಾತ್ಮಿಕಾಯಾಂ ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಂ ದ್ಯೋತಯಿತುಂ ಹಿ ಶಬ್ದಃ ।
ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನ್ವಪೇಕ್ಷಿತವಾಗಾತ್ಮಕಸರಸ್ವತೀಸಮರ್ಪಣಂ ವಿನಾ ಗಾಯತ್ರೀಸಮರ್ಪಣಮುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯದಿ ಹೇತ್ಯಾದೇರುತ್ತರಸ್ಯ ಗ್ರಂಥಸ್ಯಾವ್ಯವಹಿತಪೂರ್ವಗ್ರಂಥಾಸಂಗತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂಚೇದಮಿತಿ ।
ಸಾವಿತ್ರ್ಯಾ ಗಾಯತ್ರೀತ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಇವಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಬಹು ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣಾತಿ ವಿದ್ವಾನಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ತಥಾಽಪಿ ನ ತೇನ ಪ್ರತಿಗ್ರಹಜಾತೇನೈಕಸ್ಯಾಪಿ ಗಾಯತ್ರೀಪದಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಫಲಂ ಭುಕ್ತಂ ಸ್ಯಾತ್ । ದೂರತಸ್ತು ದೋಷಾಧಾಯಕತ್ವಂ ತಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೫॥
ಗಾಯತ್ರೀವಿದಃ ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣತೋ ದೋಷಾಭಾವಂ ಸಾಮಾನ್ಯೇನೋಕ್ತ್ವಾ ವಿಶೇಷಸ್ತದಭಾವಮಾಹ —
ಸ ಯ ಇತಿ ।
ಯಥಾ ತ್ರೈಲೋಕ್ಯಾವಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಯ ತ್ರೈವಿದ್ಯಾವಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಯ ಚಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರತಿಗ್ರಹೇಣ ಪಾದದ್ವಯವಿಜ್ಞಾನಫಲಮೇವ ಭುಕ್ತಂ ನಾಧಿಕಂ ದೂಷಣಂ ತಥೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರತಿಗ್ರಹೀತಾ ದಾತಾ ವಾ ನೈವಂವಿಧಃ ಸಂಭಾವ್ಯತೇ ಕಿಂತು ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಂ ಶ್ರುತ್ಯೈತತ್ಕಲ್ಪಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಲ್ಪಯಿತ್ವೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಪಾದತ್ರಯೇತಿ ।
ಕಲ್ಪಯಿತ್ವೇದಮುಚ್ಯತ ಇತಿ ಕಿಮಿತಿ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಮುಖ್ಯಮೇವೈತತ್ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕಲ್ಪನಾಽಪಿ ತರ್ಹಿ ಕಿಮರ್ಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಗಾಯತ್ರೀತಿ ।
ಅಂಗೀಕೃತ್ಯೋತ್ತರವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ದಾತೇತಿ ।
ತದೇವಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಾಗಾತ್ಮಕಪದತ್ರಯವಿಜ್ಞಾನಫಲಭೋಗೋಕ್ತ್ಯಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ನೈವ ಪ್ರಾಪ್ಯಂ ಪ್ರತಿಗ್ರಹೇಣ ಕೇನಚಿದಪಿ ನೈವ ಮುಕ್ತಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರೈವ ವೈಧರ್ಮ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ತಾನಿ ಪ್ರತಿಗ್ರಹೇಣ ಯಥಾಽಽಪ್ಯಾನಿ ನ ತಥೈತದಾಪ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕುತ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಏತಾನ್ಯಪೀತಿ ।
ಗಾಯತ್ರೀವಿದಃ ಸ್ತುತಿರುಕ್ತಾ ತತ್ಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಏವಂಪ್ರಕಾರಾ ಪಾದಚತುಷ್ಟಯರೂಪಾ ಸರ್ವಾತ್ಮಿಕೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೬॥
ಪ್ರಕೃತಮುಪಾಸನಮೇವ ಮಂತ್ರೇಣ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ತಸ್ಯಾ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಧ್ಯೇಯಂ ರೂಪಮುಕ್ತ್ವಾ ಜ್ಞೇಯಂ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾ ರೂಪಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಅತಃಪರಮಿತಿ ।
ಚತುರ್ಥಸ್ಯ ಪಾದಸ್ಯ ಪಾದತ್ರಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತನಮಸ್ಕಾರಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನಮಾಹ —
ಅಸಾವಿತಿ ।
ದ್ವಿವಿಧಮುಪಸ್ಥಾನಮಾಭಿಚಾರಿಕಮಾಭ್ಯುದಯಿಕಂ ಚ ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಂ ದ್ವೇಧಾ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಯಂ ದ್ವಿಷ್ಯಾದಿತಿ ।
ನಾಮಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ತದೀಯಂ ನಾಮ ಗೃಹೀತ್ವಾ ಚ ತದಭಿಪ್ರೇತಂ ಮಾ ಪ್ರಾಪದಿತ್ಯನೇನೋಪಾಸ್ಥಾನಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಆಭ್ಯುದಯಿಕಮುಪಸ್ಥಾನಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಹಮಿತಿ ।
ಕೀದೃಗುಪಸ್ಥಾನಮತ್ರ ಮಂತ್ರಪದೇನ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಯಥಾರುಚಿ ವಿಕಲ್ಪಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಸಾವಿತಿ ॥೭॥
ಕಿಂ ತದ್ಗಾಯತ್ರೀವಿಜ್ಞಾನಪ್ರತಿಕೂಲಮುಪಲಭ್ಯತೇ ತದಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಪೂರ್ವಾಪರವಿರೋಧಾವದ್ಯೋತಕೋಽಥಶಬ್ದಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ಗಾಯತ್ರೀವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಫಲವತ್ತ್ವೇ ಸತಿ ಪ್ರತಿಕೂಲಮಿದಂ ಹಸ್ತೀಭೂತಸ್ಯ ತವ ಮಾಂ ಪ್ರತಿ ವಹನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ
ಏಕಾಂಗೇತಿ ।
ರಾಜಾ ಬ್ರೂತೇ
ಶ್ರುಣ್ವಿತಿ ।
ಮುಖವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ದೃಷ್ಟಾಂತಾವಷ್ಟಂಭೇನ ಫಲಮಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇವಶಬ್ದೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥಃ । ಪಾಪಸಂಸ್ಪರ್ಶರಾಹಿತ್ಯಂ ಶುದ್ಧಿಸ್ತತ್ಫಲಾಸಂಸ್ಪರ್ಶಸ್ತು ಪೂತತೇತಿ ಭೇದಃ ।
ಗಾಯತ್ರೀಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕ್ರಮಮುಕ್ತಿಫಲತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಗಾಯತ್ರ್ಯಾತ್ಮೇತಿ ॥೮॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಯೋ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮೇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯಸ್ಯಾಪ್ರಸ್ತುತತ್ವಾತ್ಕಥಂ ತತ್ಪ್ರಾರ್ಥನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸ್ತಿ ಚೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಸಂಗಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದುಪಸ್ಥಾನಮಿತಿ ।
ನಮಸ್ತೇ ತುರೀಯಾಯೇತಿ ಹಿ ದರ್ಶಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆದಿತ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಸಂಗೇ ಸತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಸಮಾಹಿತಚೇತಸಾಂ ಪ್ರಯತತಾಂ ದೃಶ್ಯತ್ವಾನ್ನಾಪಿಹಿತಮೇವ ಕಿಂತು ಪಿಹಿತಮಿವೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅಸಮಾಹಿತೇತಿ ।
ಜಗತಃ ಪೋಷಣಾದ್ಘರ್ಮಹಿಮವೃಷ್ಟ್ಯಾದಿದಾನೇನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅಪಾವರಣಕರಣಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ದರ್ಶನೇತಿ ।
ಸತ್ಯಂ ಪರಮಾರ್ಥಸ್ವರೂಪಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಧರ್ಮಸ್ವಭಾವ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ನನು ದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ತತ್ಪ್ರತಿಬಂಧಕನಿವೃತ್ತೌ ಪೂಷಣಿ ನಿಯುಕ್ತೇ ಕಿಮಿತ್ಯನ್ಯೇ ಸಂಬೋಧ್ಯ ನಿಯುಜ್ಯಂತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಪೂಷನ್ನಿತ್ಯಾದೀನೀತಿ ।
ದರ್ಶನಾದೃಷಿರಿತ್ಯುಕ್ತಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಸ ಹೀತಿ ।
’ಸೂರ್ಯ ಆತ್ಮಾ ಜಗತಸ್ತಸ್ಥುಷಶ್ಚ’ ಇತಿ ಮಂತ್ರವರ್ಣಮಾಶ್ರಿತ್ಯೋಕ್ತಮ್ —
ಜಗತ ಆತ್ಮೇತಿ ।
’ಚಕ್ಷುರ್ಮಿತ್ರಸ್ಯ ವರುಣಸ್ಯಾಗ್ನೇಃ’ ಇತ್ಯೇತದಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಚಕ್ಷುಶ್ಚೇತಿ ।
ಸ್ವಾಭಾವಿಕಾ ರಶ್ಮಯೋ ನ ನಿಗಮಯಿತುಂ ಶಕ್ಯಾ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಮೂಹೇತಿ ।
ಮದೀಯತೇಜಃ ಸಂಕ್ಷೇಪಂ ವಿನಾಽಪಿ ತೇ ಮತ್ಸ್ವರೂಪದರ್ಶನಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇಜಸಾ ಹೀತಿ ।
ವಿದ್ಯೋತನಂ ವಿದ್ಯುತ್ಪ್ರಕಾಶಸ್ತಸ್ಮಿನ್ಸತಿ ರೂಪಾಣಾಂ ಸ್ವರೂಪಮಂಜಸಾ ಚಕ್ಷುಷಾ ನ ಶಕ್ಯಂ ದ್ರಷ್ಟುಂ ತಸ್ಯ ಚಕ್ಷುರ್ಮೋಷಿತ್ವಾತ್ತಥೇತ್ಯಾಹ —
ವಿದ್ಯೋತನ ಇವೇತಿ ।
ತೇಜಃಸಂಕ್ಷೇಪಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನಮಾಹ —
ಯದಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ನಾಹಂ ತ್ವಾಂ ಭೃತ್ಯವದ್ಯಾಚೇಽಭೇದೇನ ಧ್ಯಾತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಯೋಽಸಾವಿತಿ ।
ವ್ಯಾಹೃತಿಶರೀರೇ ಕಥಮಹಮಿತಿ ಪ್ರಯೋಗೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಹರಿತಿ ।
ತದೇವೇದಮಿತ್ಯಹಂರೂಪಮುಚ್ಯತೇ ।
ನನು ತವ ಶರೀರಪಾತೇಽಪಿ ನಾಮೃತತ್ವಮಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕವಾಯ್ವಾದಿಪ್ರತಿಬಂಧಾದತ ಆಹ —
ಮಮೇತಿ ।
ವಾಯುಗ್ರಹಣಸ್ಯೋಪಲಕ್ಷಣತ್ವಂ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ದೇಹಸ್ಥದೇವತಾನಾಮಪ್ರತಿಬಂಧಕತ್ವೇಽಪಿ ದೇಹಸ್ಯೈವ ಸೂಕ್ಷ್ಮತಾಂ ಗತಸ್ಯ ಪ್ರತಿಬಂಧಕತ್ವಾನ್ನ ತವಾಮೃತತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಮಂತ್ರಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇದಾನೀಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅವತೀತ್ಯೋಮೀಶ್ವರಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ರಕ್ಷಕಸ್ತಸ್ಯ ಜಾಠರಾಗ್ನಿಪ್ರತೀಕತ್ವೇನ ಧ್ಯಾತತ್ವಾದಗ್ನಿಶಬ್ದೇನ ನಿರ್ದೇಶಃ ।
ಏವಮಗ್ನಿದೇವತಾಂ ಸಂಬೋಧ್ಯ ನಿಯುಂಕ್ತೇ —
ಸ್ಮರೇತಿ ।
ಇಷ್ಟಾಂ ಗತಿಂ ಜಿಗಮಿಷತಾ ಕಿಮಿತಿ ಸ್ಮರಣೇ ದೇವತಾ ನಿಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ್ಮರಣೇತಿ ।
ಪ್ರಾರ್ಥನಾಂತರಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅಸ್ಮಾನ್ನಯೇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ಪ್ರಜ್ಞಾನಗ್ರಹಣಂ ಕರ್ಮಾದೀನಾಮುಪಲಕ್ಷಣಮ್ ।
ಪ್ರಾರ್ಥನಾಂತರಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಪಾಪವಿಯೋಜನಫಲಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಭವದ್ಭಿರಾರಾಧಿತೋ ಭವತಾಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ಫಲಂ ಸಾಧಯಿಷ್ಯಾಮೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಿಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಬಹುತಮತ್ವಂ ಭಕ್ತಿಶ್ರದ್ಧಾತಿರೇಕಯುಕ್ತತ್ವಮ್ ।
ಯಾಗಾದಿನಾಽಪಿ ಪರಿಚರಣಂ ಕ್ರಿಯತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯದಿತಿ ।
ಸಂತತನಮಸ್ಕಾರೋಕ್ತ್ಯಾ ಪರಿಚರೇಮೇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ಅಶಕ್ತಿಶ್ಚ ಮುಮೂರ್ಷಾವಶಾದಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ಇತಿಶಬ್ದೋಽಧ್ಯಾಯಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧॥
ಓಂಕಾರೋ ದಮಾದಿತ್ರಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಾನಿ ತತ್ಫಲಂ ತದರ್ಥಾ ಗತಿರಾದಿತ್ಯಾದ್ಯುಪಸ್ಥಾನಮಿತ್ಯೇಷೋಽರ್ಥಃ ಸಪ್ತಮೇ ನಿವೃತ್ತಃ । ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇನಾಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸನಂ ಸಫಲಂ ಶ್ರೀಮಂಥಾದಿಕರ್ಮ ಚ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಷ್ಟಮಮಧ್ಯಾಯಮಾರಭಮಾಣೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸಂಗತಿಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣ ಇತಿ ।
ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಣೋ ಗಾಯತ್ರೀತಿ ಯುಕ್ತಮುಕ್ತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವಾದಿ ನಾದ್ಯಾಪಿ ನಿರ್ಧಾರಿತಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಪೂರ್ವೋತ್ತರಗ್ರಂಥಸಂಗತಿಮಾಹ —
ಅಥವೇತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದಾದನ್ನವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಾದಿನಿರ್ದೇಶಃ । ತತ್ರೇತಿ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೈವ ವಿಶಿಷ್ಟಗುಣಕಸ್ಯೋಪಾಸ್ಯತ್ವೋಕ್ತಿಃ । ಹೇತುರ್ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವಾದಿಸ್ತನ್ಮಾತ್ರಮಿಹಾನಂತರಗ್ರಂಥೇ ಕಥ್ಯತ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದೇವಂ ಪೂರ್ವಗ್ರಂಥಸ್ಯ ಹೇತುಮತ್ತ್ವಾದುತ್ತರಸ್ಯ ಚ ಹೇತುತ್ವಾದಾನಂತರ್ಯೇಣ ಪೌರ್ವಾಪರ್ಯೇಣ ಪೂರ್ವಗ್ರಂಥೇನ ಸಹೋತ್ತರಗ್ರಂಥಜಾತಂ ಸಂಬಧ್ಯತ ಇತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಆನಂತರ್ಯೇಣೇತಿ ।
ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಪ್ರಾಣೋಪಾಸನಸ್ಯ ಪೂರ್ವೋಕ್ತೋಕ್ಥಾದ್ಯುಪಾಸ್ತಿಶೇಷತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ಗುಣಭೇದಾತ್ಫಲಭೇದಾಚ್ಚ ನೈವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಪುನರಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಪ್ರಾಣೋಪಾಸನಮಿಹ ಸ್ವತಂತ್ರಮುಪದಿಶ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಖಿಲತ್ವಾದಿತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರಂಭೋಪಸಂಹಾರಾರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರಂಭಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಃ ಕಶ್ಚಿದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಚ್ಛಬ್ದಸ್ಯ ಪುನರುಪಾದಾನಮನ್ವಯಾರ್ಥಮ್ ।
ನಿಪಾತಯೋರರ್ಥಮವಧಾರಣಮೇವ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಭವತ್ಯೇವೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಾಯ ಕೋಽಸೌ ಜ್ಯೇಷ್ಠಶ್ಚ ಶ್ರೇಷ್ಠಶ್ಚೇತಿ ಪ್ರಶ್ನಸ್ತದರ್ಥಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವಾದಿಕಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಮಾಜ್ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವಾದಿಕಂ ತುಲ್ಯಮೇವೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸಂಬಂಧಾವಿಶೇಷಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸಾಧಯತಿ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ನಿಷೇಕಕಾಲಾದಿತಿ ।
ತತ್ರಾಪಿ ವಿಪ್ರತಿಪನ್ನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಾಣೇ ಹೀತಿ ।
ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವೇನೈವ ಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಕಿಮಿತಿ ಪುನರುಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಭವತಿ ತ್ವಿತಿ ।
ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವೇ ಸತ್ಯಪಿ ಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವಾಭಾವಮುಕ್ತ್ವಾ ತಸ್ಮಿನ್ಸತ್ಯಪಿ ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವಾಭಾವಮಾಹ —
ಮಧ್ಯಮ ಇತಿ ।
ಇಹೇತಿ ಪ್ರಾಣೋಕ್ತಿಃ ।
ಪ್ರಾಣಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಮಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮುಪಾಸ್ತಿಫಲಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಸರ್ವಥಾಽಪೀತಿ ।
ಆರೋಪೇಣಾನಾರೋಪೇಣ ವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಜ್ಯೇಷ್ಠಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಫಲತ್ತ್ವಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಫಲತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಇಚ್ಛಾತೋ ಜ್ಯೈಷ್ಠ್ಯಂ ದುಃಸಾಧ್ಯಮಿತಿ ದೋಷಸ್ಯಾಸತ್ತ್ವಮಾಹ —
ನೇತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪ್ರಾಣವದಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪ್ರಾಣಕೃತಾಶನಾದಿಪ್ರಯುಕ್ತಶ್ಚಕ್ಷುರಾದೀನಾಂ ವೃತ್ತಿಲಾಭಸ್ತಥಾ ಪ್ರಾಣೋಪಾಸಕಾಧೀನಂ ಜೀವನಮನ್ಯೇಷಾಂ ಸ್ವಾನಾಂ ಚ ಭವತೀತಿ ಪ್ರಾಣದರ್ಶಿನೋ ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವಂ ನ ವಯೋನಿಬಂಧನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧॥
ವಸಿಷ್ಠತ್ವಮಪಿ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೈವೇತಿ ವಕ್ತುಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯೋ ಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಫಲೇನ ಪ್ರಲೋಭಿತಂ ಶಿಷ್ಯಂ ಪ್ರಶ್ನಾಭಿಮುಖಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಉಚ್ಯತಾಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಾಚೋ ವಸಿಷ್ಠತ್ವಂ ದ್ವಿಧಾ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ —
ವಾಸಯತೀತಿ ।
ವಾಸಯತ್ಯತಿಶಯೇನೇತ್ಯುಕ್ತಂ ವಿಶದಯತಿ —
ವಾಗ್ಗ್ಮಿನೋ ಹೀತಿ ।
ವಾಸಯಂತಿ ಚೇತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ವಸ್ತೇ ವೇತ್ಯುಕ್ತಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಆಚ್ಛಾದನಾರ್ಥಸ್ಯ ವೇತಿ ।
ಆಚ್ಛಾದನಾರ್ಥತ್ವಮನುಭವೇನ ಸಾಧಯತಿ —
ಅಭಿಭವಂತೀತಿ ।
ಉಕ್ತಮುಪಾಸ್ತಿಫಲಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತೇನೇತಿ ॥೨॥
ಗುಣಾಂತರಂ ವಕ್ತುಂ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯೋ ಹ ವಾ ಇತಿ ।
ಸಮೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ವಿದ್ಯಾಂ ವಿನಾಽಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥೇತಿ ।
ವಿಷಮೇ ಚ ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಿಷಮಶವ್ದಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ದುರ್ಗಮನೇ ಚೇತಿ ।
ಇದಾನೀಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯದ್ಯೇವಮಿತಿ ।
ಪ್ರತಿಷ್ಠಾತ್ವಂ ಚಕ್ಷುಷೋ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।೩॥
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದಾಯ ವಿಭಜತೇ —
ಯೋ ಹ ವೈ ಸಂಪದಮಿತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಸಂಪದುತ್ಪತ್ತಿವಾಕ್ಯಮುಪಾದತ್ತೇ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಶ್ರೋತ್ರಸ್ಯ ಸಂಪದ್ಗುಣತ್ವಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಅಧ್ಯೇಯತ್ವಮಧ್ಯಯನಾರ್ಹತ್ವಮ್ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಶ್ರೋತ್ರಂ ಸಂಪದ್ಗುಣಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವೇದೇತಿ ।
ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಫಲಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ॥೪॥
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದಾಯ ವಿಭಜತೇ —
ಯೋ ಹ ವಾ ಆಯತನಮಿತಿ ।
ಸಾಮಾನ್ಯೇನೋಕ್ತಮಾಯತನಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಮನಸೋ ವಿಷಯಾಶ್ರಯತ್ವಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಮನ ಇತಿ ।
ಇಂದ್ರಿಯಾಶ್ರಯತ್ವಂ ತಸ್ಯ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಮನಃಸಂಕಲ್ಪೇತಿ ।
ಪೂರ್ವವತ್ಫಲಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಅತ ಇತಿ ॥೫॥
ಗುಣಾಂತರಂ ವಕ್ತುಂ ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಯೋ ಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಾಗಾದೀಂದ್ರಿಯಾಣಿ ತತ್ತದ್ಗುಣವಿಶಿಷ್ಟಾನಿ ಶಿಷ್ಟ್ವಾ ರೇತೋ ವಿಶಿಷ್ಟಗುಣಮಾಚಕ್ಷಾಣಸ್ಯ ಪ್ರಕರಣವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ರೇತಸೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಫಲಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತದ್ವಿಜ್ಞಾನೇತಿ ॥೬॥
ಉಕ್ತಾ ವಸಿಷ್ಠತ್ವಾದಿಗುಣಾ ನ ವಾಗಾದಿಗಾಮಿನಃ ಕಿಂತು ಮುಖ್ಯಪ್ರಾಣಗತಾ ಏವೇತಿ ದರ್ಶಯಿತುಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಂ ಕರೋತಿ —
ತೇ ಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಈಯಸುನ್ಪ್ರಯೋಗಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಶರೀರಂ ಹೀತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ಶರೀರಸ್ಯ ಪಾಪೀಯಸ್ತ್ವಮುಚ್ಯತೇ ತದಾಹ —
ವೈರಾಗ್ಯಾರ್ಥಮಿತಿ ।
ಶರೀರೇ ವೈರಾಗ್ಯೋತ್ಪಾದನದ್ವಾರಾ ತಸ್ಮಿನ್ನಹಂಮಮಾಭಿಮಾನಪರಿಹಾರಾರ್ಥಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವಸಿಷ್ಠೋ ಭವತೀತ್ಯುಕ್ತವಾನಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಿಮಿತಿ ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ಮುಖ್ಯಂ ಪ್ರಾಣಂ ವಸಿಷ್ಠತ್ವಾದಿಗುಣಂ ನೋಕ್ತವಾನ್ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ಸ ಹಿ ಸರ್ವಜ್ಞ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಜಾನನ್ನಪೀತಿ ॥೭॥
ವಾಗ್ಘೋಚ್ಚಕ್ರಾಮೇತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತ ಏವಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಶ್ರುತ್ಯಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯಾದಿವಿಷಯಮಿತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನೋಪೇಕ್ಷಣೀಯಸಂಗ್ರಹಃ ।
ಚಕ್ಷುರಾದಿಭಿರ್ದತ್ತೋತ್ತರಾ ಪುನರ್ವಾಕ್ಕಿಮಕರೋದಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಆತ್ಮನ ಇತಿ ॥೮–೧೨॥
ವಾಗಾದಿಪ್ರಕರಣವಿಚ್ಛೇದಾರ್ಥೋಽಥಶಬ್ದಃ । ಉತ್ಕ್ರಮಣಂ ಕರಿಷ್ಯನ್ಯದಾ ಭವತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯನ್ನುತ್ತರವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —
ಕಿಮಿವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವಂ ವಾಗಾದಿಭಿರ್ನಿರ್ಧಾರಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ತೇ ವಾಗಾದಯ ಇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತತ್ಫಲೇನ ಭವಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯದ್ಯೇವಮಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸಂವಾದಸ್ಯ ಕಾಲ್ಪನಿಕತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಯಂ ಚೇತಿ ।
ಕಲ್ಪನಾಫಲಂ ಸೂಚಯತಿ —
ವಿದುಷ ಇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ ಅನೇನ ಹೀತಿ ।
ಉಪಾಸ್ಯಪರೀಕ್ಷಣಪ್ರಕಾರೋ ವಿವಕ್ಷಿತಶ್ಚೇತ್ಕಿಂ ಸಂವಾದೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ಸಂವಾದಸ್ಯ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾದಕಲ್ಪಿತತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಸಂವಾದಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಏವಂ ಪ್ರಾಣಸಂವಾದಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಕೃತಾಮಕ್ಷರವ್ಯಾಖ್ಯಾಮೇವಾನುವರ್ತಯತಿ —
ಬಲಿಮಿತಿ ॥೧೩॥
ಸಾ ಹ ವಾಗಿತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಪ್ರಥಮಮಿತಿ ।
ತೇನ ವಸಿಷ್ಠಗುಣೇನ ತ್ವಮೇವ ವಸಿಷ್ಠೋಽಸಿ ತಥಾ ಚ ತದ್ವಸಿಷ್ಠತ್ವಂ ತವೈವೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಬಲಿದಾನಮಂಗೀಕೃತ್ಯಾನ್ನವಾಸಸೀ ಪೃಚ್ಛಸಿ —
ಯದ್ಯೇವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏವಂಗುಣವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಜ್ಯೇಷ್ಠತ್ವಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವವಸಿಷ್ಠತ್ವಾದಿಸಂಬದ್ಧಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದಿದಮಿತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯದಿದಮಿತಿ ।
ಪ್ರಕೃತೇನ ಶುನಾಮನ್ನೇನ ಕೀಟಾದೀನಾಂ ಚಾನ್ನೇನ ಸಹಯತ್ಕಿಂಚಿತ್ಕೃಮ್ಯನ್ನಂ ದೃಶ್ಯತೇ ತತ್ಸರ್ವಮೇವ ತವಾನ್ನಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಯತ್ಕಿಂಚಿದಿತಿ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಅಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವಾಕ್ಯೇ ಪಕ್ಷಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಕೇಚಿತ್ತ್ವಿತಿ ।
ನ ಹ ವಾ ಅಸ್ಯೇತ್ಯಾದ್ಯರ್ಥವಾದದರ್ಶನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದ್ದೂಷಯತಿ —
ತದಸದಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾಂತರೇಣ ‘ಕ್ರಿಮಯೋ ಭವಂತ್ಯಭಕ್ಷ್ಯಭಕ್ಷಿಣ’ ಇತ್ಯಾದಿನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಣವಿದತಿರಿಕ್ತವಿಷಯಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾಂತರಂ ಸರ್ವಭಕ್ಷಣಂ ತು ಪ್ರಾಣದರ್ಶಿನೋ ವಿವಕ್ಷಿತಮತೋ ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಿಷಯತ್ವಾತ್ಪ್ರತಿಷೇಧೇನ ಸರ್ವಭಕ್ಷಣಸ್ಯೋದಿತಾನುದಿತಹೋಮವದ್ವಿಕಲ್ಪಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತೇನೇತಿ ।
ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣಂ ವಿಹಿತಂ ನ ವಾ ? ನ ಚೇನ್ನ ತಸ್ಯ ನಿಷಿದ್ಧಸ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಂ ಪ್ರಾಣವಿದಿ ತತ್ಪ್ರಾಪಕಾಭಾವಾದ್ವಿಹಿತಂ ಚೇತ್ತತ್ಕಿಂ ಯದಿದಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ನ ಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ವಾ ವಿಹಿತಂ ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನಾವಿಧಾಯಕತ್ವಾದಿತಿ ।
ಯದಿದಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ಹಿ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾನ್ನಮಿತಿ ಜ್ಞಾನಮೇವ ವಿಧೀಯತೇ ನ ತು ಪ್ರಾಣಾ[ನ್ನ]ವಿದಃ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣಂ ತದವದ್ಯೋತಿಪದಾಭಾವಾನ್ನ ವಿಕಲ್ಪೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಹ ವಾ ಇತಿ ।
ಅಸ್ಯೇತಿ ವಿದ್ವತ್ಪರಾಮರ್ಶಾನ್ನಿಪಾತಯೋರರ್ಥವಾದತ್ವಾವದ್ಯೋತಿನೋರ್ದರ್ಶನಾದೇಕವಾಕ್ಯತ್ವಸಂಭವೇ ವಾಕ್ಯಭೇದಸ್ಯಾನ್ಯಾಯ್ಯತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ಹೇತುಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಅರ್ಥವಾದಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ದೇವತಾಧಿಕರಣನ್ಯಾಯೇನ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ‘ನ ಕಲಂಜಂ ಭಕ್ಷಯೇದಿ’ತ್ಯಾದಿವಿಹಿತಸ್ಯ ಭಕ್ಷಣಾಭಾವಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಬಾಧೇನ ನ ಹೇತ್ಯಾದೇರ್ನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಿಪರತ್ವಾದಸ್ಯ ಮಾನಾಂತರವಿರೋಧೇ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಮಾನತ್ವಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ನ ಹೇತ್ಯಾದೇರನ್ಯಪರತ್ವಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಪ್ರಾಣಮಾತ್ರಸ್ಯೇತಿ ।
ತತ್ರ ದೋಷಾಭಾವಜ್ಞಾಪನಾತ್ತದೇವ ವಿಧಿತ್ಸಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಅರ್ಥವಾದಸ್ಯ ಮಾನಾಂತರವಿರೋಧೇ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಮಾನತ್ವಾಯೋಗಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಸ್ಯಾಸಿದ್ಧಿಮಾಶಂಕತೇ —
ವಿದುಷ ಇತಿ ।
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ಪ್ರಾಣಸ್ವರೂಪಬಲಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಅದೋಷಃ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣೇ ತಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅರ್ಥಾಪತ್ತಿಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನುಪಪತ್ತಿಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸತ್ಯಮಿತಿ ।
ಯೇನೇತ್ಯಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಕ್ತಥಾಽಪೀತಿ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ । ಯದ್ಯಪೀತ್ಯುಪಕ್ರಮಾತ್ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ವರೂಪಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದನುಪಪತ್ತಿರಪಿ ಶಾಮ್ಯತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಕಿಂ ಫಲಾತ್ಮನಾ ವಿದುಷಃ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣಂ ಸಾಧ್ಯತೇ ಕಿಂವಾ ಸಾಧಕತ್ವರೂಪೇಣೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣರೂಪೇಣ ಸರ್ವಭಕ್ಷಣಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಪ್ರತಿಷೇಧಾಭಾವೇ ಸದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಥಾ ಸ್ವಾರಸಿಕಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸರ್ವಭಕ್ಷಣಂ ತತ್ರ ಚಾಪ್ರತಿಷೇಧಾದ್ದೋಷರಾಹಿತ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದ್ರಾಹಿತ್ಯೇ ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್ತದಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪಂಚಮ್ಯರ್ಥಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಅಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣವಿದಃ ಸಾಧಕತ್ವಾಕಾರೇಣ ಸಾಧ್ಯತೇ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣಮಿತಿ ಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಯೇನ ತ್ವಿತಿ ।
ಇಹೇತಿ ಪ್ರಾಣವಿದುಚ್ಯತೇ । ನಿಮಿತ್ತಾಂತರಾದತ್ಯಂತಾಪ್ರಾಪ್ತವಿಷಯೋ ವಿಧಿಃ ಪ್ರತಿಪ್ರಸವೋ ಯಥಾ ಜ್ವರಿತಸ್ಯಾಶನಪ್ರತಿಷೇಧೇಽಪ್ಯೌಷಧಂ ಪಿಬೇದಿತಿ ತಥಾ ಶಾಸ್ತ್ರಾಧಿಕಾರಿಣಃ ಸರ್ವಾಭಕ್ಷ್ಯಭಕ್ಷಣನಿಷೇಧೇಽಪಿ ಪ್ರಾಣವಿದೋ ವಿಶೇಷವಿಧಿರ್ನೋಪಲಭ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚ ತಸ್ಯ ಭಕ್ಷಣಂ ದುಃಸಾಧ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತಿಪ್ರಸವಾಭಾವೇ ಲಬ್ಧಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅರ್ಥವಾದಸ್ಯ ತರ್ಹಿ ಕಾ ಗತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯವಿಷಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸ್ತುತಿಮಾತ್ರಾರ್ಥತ್ವಾನ್ನ ತದ್ವಶಾನ್ನಿಷೇಧಾತಿಕ್ರಮ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸರ್ವಾನ್ನತ್ವದರ್ಶನಮತ್ರ ವಿಧೀಯತೇ ತಥಾ ಚ ವಿದುಷೋಽಪಿ ತದಾತ್ಮನಃ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣೇ ನ ದೋಷೋ ಯಥಾದರ್ಶನಂ ಫಲಾಭ್ಯುಪಗಮಾದತ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಇತೋಽಪಿ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾನ್ನಮಿತ್ಯೇತದವಷ್ಟಂಭೇನ ಪ್ರಾಣವಿದಃ ಸರ್ವಭಕ್ಷಣಂ ನ ವಿಧೇಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯ ಸ್ವೀಕಾರೇಽಪಿ ಕಸ್ಯಚಿತ್ಕಿಂಚಿದನ್ನಂ ಜೀವನಹೇತುರಿತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ತಥಾ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಷು ವ್ಯವಸ್ಥಯಾಽನ್ನಸಂಬಂಧೇ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣವಿದೋಽಪಿ ಕಾರ್ಯಕರಣವತೋ ನಿಷೇಧಾತಿಕ್ರಮಾಯೋಗೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಆಪ ಇತಿ ।
ಸ್ಮಾರ್ತಾದಾಚಮನಾದನ್ಯದೇವ ಶ್ರೌತಮಾಚಮನಮನ್ಯತೋಽಪ್ರಾಪ್ತಂ ವಿಧೇಯಂ ತದರ್ಥಮಿದಂ ವಾಕ್ಯಮಿತಿ ಕೇಚಿತ್ತಾನ್ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ವಾಸಃಕಾರ್ಯಂ ಪರಿಧಾನಮ್ ।
ತತ್ರ ಸಾಕ್ಷಾದಪಾಂ ವಿನಿಯೋಗಾಯೋಗೇ ಪ್ರಾಪ್ತಮರ್ಥಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯದಿದಂ ಕಿಂಚೇತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಂ ದೃಷ್ಟಿವಿಧೇರರ್ಥವಾದಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪುನರ್ನಞನುಕರ್ಷಣಮನ್ವಯಾಯ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಅಭಕ್ಷ್ಯಭಕ್ಷಣಂ ತರ್ಹಿ ಸ್ವೀಕೃತಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಇತ್ಯೇತದಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪ್ರಾಣವಿದೋ ನಾನನ್ನಂ ಭುಕ್ತಂ ಭವತಿ ತಥೇತ್ಯೇತತ್ ।
ಅನುಮತಸ್ತರ್ಹಿ ಪ್ರಾಣವಿದೋ ದುಷ್ಪ್ರತಿಗ್ರಹೋಽಪೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಅಸತ್ಪ್ರತಿಗ್ರಹೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇಽಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮಿತ್ಯಯಂ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥವಾದಃ ಫಲವಾದ ಏವ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಫಲಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದಃ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾನ್ನಮಿತಿ ದೃಷ್ಟಿವಿಧೇಃ ಸಾರ್ಥವಾದಸ್ಯೋಪಸಂಹಾರಾರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಂ ಚೋದ್ಯಸಮಾಧಿಭ್ಯಾಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ನನ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾಪ್ರಾಪ್ತಂ ಪ್ರಕೃತವಾಕ್ಯವಶಾತ್ಪ್ರತಿಪನ್ನಂ ರೂಪಮನತಿಕ್ರಮ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತಿತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಯದುಕ್ತಮಾಪೋ ವಾಸ ಇತಿ ತಸ್ಯ ಶೇಷಭೂತಮುತ್ತರಗ್ರಂಥಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತತ್ರೇತ್ಯಶನಾತ್ಪ್ರಾಗೂರ್ಧ್ವಕಾಲೋಕ್ತಿಃ ।
ಉಕ್ತೇಽಭಿಪ್ರಾಯೇ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಅಸ್ತಿ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮಸ್ಯಾಽಽನುಕೂಲ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಪ್ರಾಣಸ್ಯೇತಿ ।
ಕಿಮರ್ಥಮಿದಂ ಸೋಪಕ್ರಮಂ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮತ್ರ ಚೇತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಯದಪ ಇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಿವಿಧಾನಮಸಹಮಾನಃ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಅಸ್ತು ಪ್ರಾಯತ್ಯಾರ್ಥಮಾಚಮನಂ ಪ್ರಾಣಪರಿಧಾನಾರ್ಥಂ ಚೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕುಲ್ಯಾಪ್ರಣಯನನ್ಯಾಯೇನ ದ್ವಿಕಾರ್ಯತ್ವಾವಿರೋಧಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯಭೇದಸ್ಯಾವಿರೋಧೇಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾದ್ದ್ವಿಕಾರ್ಯತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯೋಕ್ತಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಯದೀತಿ ।
ನನು ಸ್ಮಾರ್ತಾಚಮನಸ್ಯ ಪ್ರಾಯತ್ಯಾರ್ಥತ್ವಂ ತಥೈವಾನಗ್ನತಾರ್ಥತ್ವಂ ಪ್ರಕೃತವಾಕ್ಯಾಧಿಗತಂ ತಥಾ ಚ ಕಥಂ ದ್ವಿಕಾರ್ಯತ್ವಮಪ್ರಾಮಾಣಿಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿಷಯಾಂತರಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ದ್ವಿಕಾರ್ಯತ್ವದೋಷಮುಕ್ತಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಚ್ಚಾಽಽಚಮನಂ ದರ್ಶನನಿರಪೇಕ್ಷಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕ್ರಿಯಾಮಾತ್ರಮೇವೇತಿ ।
ನನ್ವಾಚಮನೇ ಫಲಭೂತಂ ಪ್ರಾಯತ್ಯಂ ದರ್ಶನಸಾಪೇಕ್ಷಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನತ್ವಿತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾಯಾ ಏವ ತದಾಧಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತತ್ರೇತ್ಯಾಚಮನೇ ಶುದ್ಧ್ಯರ್ಥೇ ಕ್ರಿಯಾಂತರೇ ಸತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಣವಿಜ್ಞಾನಪ್ರಕರಣೇ ವಾಸೋವಿಜ್ಞಾನಂ ಚೋದ್ಯತೇ ಚೇದ್ವಾಕ್ಯಭೇದಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣಸ್ಯೇತಿ ।
ಸರ್ವಾನ್ನವಿಜ್ಞಾನವದಿತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಆಚಮನೀಯಾಸ್ವಪ್ಸು ವಾಸೋವಿಜ್ಞಾನಂ ಕ್ರಿಯತೇ ಚೇತ್ಕಥಮಾಚಮನಸ್ಯ ಪ್ರಾಯತ್ಯಾರ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ದ್ವಿಕಾರ್ಯತ್ವದೋಷಾಭಾವೇ ಫಲಿತಂ ದರ್ಶನವಿಧಿಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾದ್ವಾಸೋದೃಷ್ಟೇರ್ವಿಧಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಾವಾದ್ದೃಷ್ಟೇಶ್ಚಾತ್ರ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯಾಖ್ಯಾನಾದಪೂರ್ವಮಿತಿ ಚ ನ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೪॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮಾದಾಯ ತಸ್ಯ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ —
ಶ್ವೇತಕೇತುರಿತಿ ।
ಕೋಽಸೌ ಸಂಬಂಧಸ್ತಮಾಹ —
ಖಿಲೇತಿ ।
ತತ್ರ ಕರ್ಮಕಾಂಡೇ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡೇ ವಾ ಯದ್ವಸ್ತು ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇನ ನೋಕ್ತಂ ತದಸ್ಮಿನ್ಕಾಂಡೇ ವಕ್ತವ್ಯಮಸ್ಯ ಖಿಲಾಧಿಕಾರತ್ವಾತ್ತಥಾ ಚ ಪೂರ್ವಮನುಕ್ತಂ ವಕ್ತುಮಿದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಕ್ತವ್ಯಶೇಷಂ ದರ್ಶಯಿತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸಪ್ತಮೇತಿ ।
ಸಮುಚ್ಚಯಕಾರಿಣೋ ಮುಮೂರ್ಷೋರಗ್ನಿಪ್ರಾರ್ಥನೇಽಪಿ ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಅಧ್ಯಾಯಾವಸಾನಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸುಪಥೇತೀತಿ ।
ವಿಶೇಷಣವಶಾದ್ಬಹವೋ ಮಾರ್ಗಾ ಭಾಂತು ಕಿಂ ಪುನಸ್ತೇಷಾಂ ಸ್ವರೂಪಂ ತದಾಹ —
ಪಂಥಾನಶ್ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಚೇತಿ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರಾ ಸಮನಂತರಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಉಪಸಂಹ್ರಿಯಮಾಣಾಂ ಸಂಸಾರಗತಿಮೇವ ಪರಿಚ್ಛಿನತ್ತಿ —
ಏತಾವತೀ ಹೀತಿ ।
ದಕ್ಷಿಣೋದಗಧೋಗತ್ಯಾತ್ಮಿಕೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕರ್ಮವಿಪಾಕಸ್ತರ್ಹಿ ಕುತ್ರೋಪಸಂಹ್ರಿಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತಾವಾನಿತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದೋ ಯಥೋಕ್ತಸಂಸಾರಗತ್ಯತಿರಿಕ್ತಕರ್ಮವಿಪಾಕಾಭಾವಾತ್ತದುಪಸಂಹಾರಾರ್ಥ ಏವಾಯಮಾರಂಭ ಇತ್ಯುಪಸಂಹಾರಾರ್ಥಃ ।
ಅಥೋದ್ಗೀಥಾಧಿಕಾರೇ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಕರ್ಮವಿಪಾಕೋಽನರ್ಥ ಏವೇತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾತ್ಪರಿಶಿಷ್ಟಸಂಸಾರಗತ್ಯಭಾವಾತ್ಕಥಂ ಖಿಲಕಾಂಡೇ ತನ್ನಿರ್ದೇಶಸಿದ್ಧಿರತ ಆಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಕಸ್ತರ್ಹಿ ವಿಪಾಕಸ್ತತ್ರೋಕ್ತಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಸ್ಯೇತಿ ।
ತತ್ರ ಸುಕೃತವಿಪಾಕಸ್ಯೈವೋಪನ್ಯಾಸೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಅನಿಷ್ಟವಿಪಾಕಾತ್ತು ವೈರಾಗ್ಯಂ ಸುಕೃತಾಭಿಮುಖ್ಯಾದೇವ ಸಿದ್ಧಮಿತಿ ನ ತತ್ರ ತದ್ವಿವಕ್ಷಾ । ಇಹ ಪುನಃ ಶಾಸ್ತ್ರಸಮಾಪ್ತೌ ಖಿಲಾಧಿಕಾರೇ ತದ್ವಿಪಾಕೋಽಪ್ಯುಪಸಂಹ್ರಿಯತ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಸಂಗತಿಂ ವಕ್ತುಮುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ತತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯವಿಪಾಕವಿಷಯೇಽಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉತ್ತರಗ್ರಂಥಸ್ಯ ವಿಷಯಪರಿಶೇಷಾರ್ಥಂ ಪಾತನಿಕಾಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಲೋಕದ್ವಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಗನುಕ್ತಮಪಿ ದೇವಯಾನಾದ್ಯತ್ರ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಕುತೋ ನಿಯಮಸಿದ್ಧಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ವಕ್ತವ್ಯಶೇಷಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಇತ್ಯತ ಇತಿ ।
ಯತ್ತರ್ಹಿ ಪ್ರಾಗನುಕ್ತಂ ತದ್ದೇವಯಾನಾದಿ ವಕ್ತವ್ಯಂ ಪ್ರಾಗೇವೋಕ್ತಂ ತು ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾದಿ ಕಸ್ಮಾದುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಂತೇ ಚೇತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾಂತೇ ಚೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಇತಶ್ಚೇದಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಗತಾರ್ಥತ್ವಾದಾರಭ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ಏತಾವದಿತ್ಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನೋಕ್ತಿಃ । ಅಮೃತತ್ವಂ ತತ್ಸಾಧನಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಚಕಾರಾದುಕ್ತಮಿತ್ಯನುಷಂಗಃ । ಜ್ಞಾನಮೇವಾಮೃತತ್ವೇ ಹೇತುರಿತ್ಯುಕ್ತೋಽರ್ಥಸ್ತತ್ರೇತಿ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ತದರ್ಥೋ ಹೇತ್ವಪದೇಶಾರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ಪುನರ್ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾ ಕರ್ಮಗತಿರ್ಜ್ಞಾನಮೇವಾಮೃತತ್ವಸಾಧನಮಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವ್ಯಾಪಾರೋಽಸ್ತಿ ಕರ್ಮಣ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾಜ್ಜ್ಞಾನಾತಿರಿಕ್ತಸ್ಯೋಪಾಯಸ್ಯ ಸಂಸಾರಹೇತುತ್ವನಿಯಮಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಂ ವಕ್ತುಮಗ್ನಿಹೋತ್ರವಿಷಯೇ ಜನಕಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಸಂವಾದಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮನುವದತಿ —
ಅಪಿ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏತಯೋರಗ್ನಿಹೋತ್ರಾಹುತ್ಯೋಃ ಸಾಯಂ ಪ್ರಾತಶ್ಚಾನುಷ್ಠಿತಯೋರಿತಿ ಯಾವತ್ । ಲೋಕಂ ಪ್ರತ್ಯುತ್ಥಾಯಿನಂ ಯಜಮಾನಂ ಪರಿವೇಷ್ಟ್ಯೇಮಂ ಲೋಕಂ ಪ್ರತ್ಯಾವೃತ್ತಯೋಸ್ತಯೋರನುಷ್ಠಾನೋಪಚಿತಯೋಃ ಪರಲೋಕಂ ಪ್ರತಿ ಸ್ವಾಶ್ರಯೋತ್ಥಾನಹೇತುಂ ಪರಿಣಾಮಮಿತ್ಯೇತದಿತಿ ಪ್ರಶ್ನಷಟ್ಕಮಗ್ನಿಹೋತ್ರವಿಷಯೇ ಜನಕೇನ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ತತ್ರೇತ್ಯಾಕ್ಷೇಪಗತಪ್ರಶ್ನಷಟ್ಕೋಕ್ತಿಃ ।
ನನು ಫಲವತೋಽಶ್ರವಣಾತ್ಕಸ್ಯೇದಮಾಹುತಿಫಲಂ ನ ಹಿ ತತ್ಸ್ವತಂತ್ರಂ ಸಂಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಕರ್ತೃವಾಚಿಪದಾಭಾವಾದಾಹುತ್ಯಪೂರ್ವಸ್ಯೈವೋತ್ಕ್ರಾಂತ್ಯಾದಿಕರ್ಯಾರಂಭಕತ್ವಾನ್ನ ತತ್ರ ಕರ್ತೃಗಾಮಿಕಫಲಮುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಕಿಂಚ ಕಾರಕಾಶ್ರಯವತ್ತ್ವಾತ್ಕರ್ಮಣೋ ಯುಕ್ತಂ ತತ್ಫಲಸ್ಯ ಕರ್ತೃಗಾಮಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸಾಧನೇತಿ ।
ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾಸಂಭವಾದಾಹುತ್ಯೋಃ ಸ್ವಕರ್ತೃಕಯೋರೇವಮಿತ್ಯಾದಿ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಚೇತ್ತರ್ಹಿ ಕಥಂ ತತ್ರ ಕೇವಲಾಹುತ್ಯೋರ್ಗತ್ಯಾದಿ ಗಮ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಪ್ರಕರಣಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವಾತ್ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನರೂಪಸ್ಯ ಸಂದರ್ಭಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಭವತ್ವೇವಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಪ್ರಕರಣಸ್ಥಿತಿಃ ಪ್ರಕೃತೇ ತು ಕಿಮಾಯಾತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಕರಣೇ ಕರ್ಮಫಲವಿಜ್ಞಾನಂ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದ್ದ್ವಾರೇಣೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾರಂಭಮುಪಪಾದಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಸಂಸಾರಗತ್ಯುಪಸಂಹಾರೇಣ ಕರ್ಮವಿಪಾಕಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯೈವೋಪಸಂಹಾರಃ ಸಿದ್ಧೋ ಭವತಿ ತದತಿರಿಕ್ತತದ್ವಿಪಾಕಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯೇತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಂ ವಸ್ತು ದರ್ಶಯಿತುಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಾರಭತೇ ಚೇತ್ತತ್ರ ಕಿಮಿತ್ಯಾಖ್ಯಾಯಿಕಾ ಪ್ರಣೀಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇತ್ಯೇತದ್ದ್ವಯಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಮೇವ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ವಸ್ತು ದರ್ಶಯಿತುಮಿಚ್ಛನ್ವೇದಃ ಸುಖಾವಬೋಧಾರ್ಥಮಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಂ ಕರೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದಾ ಕದಾಚಿದತಿಕ್ರಾಂತೇ ಕಾಲೇ ವೃತ್ತಾರ್ಥದ್ಯೋತಿತ್ವಂ ನಿಪಾತಸ್ಯ ದರ್ಶಯತಿ —
ಹಶಬ್ದ ಇತಿ ।
ಯಶಃಪ್ರಥನಂ ವಿದ್ವತ್ಸು ಸ್ವಕೀಯವಿದ್ಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಖ್ಯಾಪನಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಿದ್ವಜ್ಜನವಿಶಿಷ್ಟತ್ವೇನೇತಿ ಶೇಷಃ । ಕ್ವಚಿಜ್ಜಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಂ ಗರ್ವೇ ಹೇತುಃ ।
ಕಿಮಿತಿ ರಾಜಾ ಶ್ವೇತಕೇತುಮಾಗತಮಾತ್ರಂ ತದೀಯಾಭಿಪ್ರಾಯಮಪ್ರತಿಪದ್ಯ ತಿರಸ್ಕುರ್ವನ್ನಿವ ಸಂಬೋಧಿತವಾನಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ ರಾಜೇತಿ ।
ಸಂಬೋಧ್ಯ ಭರ್ತ್ಸನಂ ಕೃತವಾನಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದವದ್ಯೋತಿ ಪದಮಿಹ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಭರ್ತ್ಸನಾರ್ಥೇತಿ ।
ಭೋ ೩ ಇತಿ ಪ್ರತಿವಚನಮಾಚಾರ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯುಚಿತಂ ನ ಕ್ಷತ್ತ್ರಿಯಂ ಪ್ರತಿ ತಸ್ಯ ಹೀನತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಭೋ ೩ ಇತೀತಿ ।
ಅಪ್ರತಿರೂಪವಚನೇ ಕ್ರೋಧಂ ಹೇತೂಕರೋತಿ —
ಕ್ರುದ್ಧಃ ಸನ್ನಿತಿ ।
ಪಿತುಃ ಸಕಾಶಾತ್ತವ ಲಬ್ಧಾನುಶಾಸನತ್ವೇ ಲಿಂಗಂ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪೃಚ್ಛೇತಿ ॥೧॥
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಸಮಾನೇನೇತಿ ।
ನಾಡೀರೂಪೇಣ ಸಾಧಾರಣೇನ ಮಾರ್ಗೇಣಾಭ್ಯುದಯಂ ಗಚ್ಛತಾಂ ಯತ್ರ ಮಾರ್ಗವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸ್ತತ್ಕಿಂ ಜಾನಾಸೀತಿ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಃ ।
ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಅಧಿಕೃತಪ್ರಜಾನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಾ ಸಪ್ತಮೀ ।
ಪ್ರಥಮಪ್ರಶ್ನಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮಾದತ್ತೇ —
ತರ್ಹೀತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಪರಲೋಕಗತಾಃ ಪ್ರಜಾಃ ಪುನರಿಮಂ ಲೋಕಂ ಯಥಾಽಽಗಚ್ಛಂತಿ ತಥಾ ಕಿಂ ವೇತ್ಥೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಪ್ರತೀಕಮುಪಾದತ್ತೇ —
ವೇತ್ಥೇತಿ ।
ತದ್ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ನ್ಯಾಯೋ ಜರಾಜ್ವರಾದಿಮರಣಹೇತುಃ ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ವೇತ್ಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪುರುಷಶಬ್ದವಾಚ್ಯಾ ಭೂತ್ವಾ ಸಮುತ್ಥಾಯ ವದಂತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಥಮಪಾಂ ಪುರುಷಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಂ ತದಾಹ —
ಯದೇತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —
ಯದ್ಯೇವಂ ವೇತ್ಥೇತಿ ।
ಪಿತೃಯಾಣಸ್ಯ ವಾ ಪ್ರತಿಪದಂ ವೇತ್ಥೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಯತ್ಕೃತ್ವಾ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಂತೇ ಪಂಥಾನಂ ತತ್ಕರ್ಮ ಪ್ರತಿಪದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ದೇವಯಾನಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯಾಽಽಹ —
ದೇವಲೋಕೇತಿ ।
ಮಾರ್ಗದ್ವಯೇನ ನಾಸ್ತಿ ತ್ವಯಾ ತೂತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಾಮಾತ್ರೇಣ ಪೃಚ್ಛ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅಪೀತಿ ।
ಅತ್ರೇತಿ ಕರ್ಮವಿಪಾಕಪ್ರಕ್ರಿಯೋಕ್ತಿಃ । ಅಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಮಾರ್ಗದ್ವಯಸ್ಯೇತ್ಯೇತತ್ ।
ತೇಷಾಮೇವ ಮಾರ್ಗದ್ವಯೇಽಧಿಕೃತತ್ವಮಿತಿ ವಕ್ತುಂ ಹೀತ್ಯುಕ್ತಂ ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ತಾಭ್ಯಾಮಿತಿ ।
ವಿಶ್ವಂ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಾತ್ಮಕಂ ಸಂಗಚ್ಛತೇ ಗಂತವ್ಯತ್ವೇನ ಗಂತೃತ್ವೇನ ಚೇತಿ ಶೇಷಃ । ಪ್ರಕೃತಮಂತ್ರವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗ್ರಂಥೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಯದಂತರೇತ್ಯಾದೌ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಅಂಡಕಪಾಲಯೋರಿತಿ ॥೨॥
ಶ್ವೇತಕೇತೋರಭಿಮಾನನಿವೃತ್ತಿದ್ಯೋತನಾರ್ಥಂ ಬಹುವಚನಮ್ ।
ರಾಜನ್ಯದತ್ತವಸತ್ಯನಾದರೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಕುಮಾರ ಇತಿ ।
ಏವಂ ಕಿಲೇತಿ ರಾಜಪರಾಭವಲಿಂಗಕಂ ಪಿತೃವಚಸೋ ಮೃಷಾತ್ವಂ ದ್ಯೋತ್ಯತೇ ।
ಅಜ್ಞಾನಾಧೀನಂ ದುಃಖಂ ತವಾಸಂಭಾವಿತಮಿತಿ ಸೂಚಯತಿ —
ಸುಮೇಧ ಇತಿ ॥೩॥
ಸತ್ಯಂ ಕಿಂಚಿದುಕ್ತಂ ಕಿಂಚಿತ್ತು ವಿಜ್ಞಾನಮನ್ಯಸ್ಮೈ ಪ್ರಿಯತಮಾಯ ದಾತುಂ ರಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕೋಽನ್ಯ ಇತಿ ।
ರಾಜ್ಞಾ ಯತ್ಪೃಷ್ಟಂ ತನ್ಮಯಾ ನ ವಿಜ್ಞಾತಂ ತಥಾ ಚ ತಸ್ಮಿನ್ವಿಷಯೇ ತ್ವಯಾ ವಂಚಿತೋಽಸ್ಮೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಹಮಪೀತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಕಥಂ ಸಾಧ್ಯತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥೪॥
ವಿವಕ್ಷಿತವಿದ್ಯಾಗೌರವಂ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾಽಽಹ —
ಅಸ್ಯಾಮಿತಿ ।
ತದಿತಿ ಸಾಮಾನ್ಯೋಕ್ತ್ಯಾ ವರೋ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ ॥೫–೬॥
ಮಮಾಸ್ತಿ ಸ ಇತಿ ಯದುಕ್ತಂ ತದುಪಪಾದಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ಚ ಯನ್ಮಮೇತ್ಯತ್ರ ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಪಠಿತವ್ಯಮ್ ।
ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ಮಯಾ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಶ್ಚೇತಿ ।
ಯತ್ತವಾಭಿಪ್ರೇತಂ ತದಹಂ ನ ಕರೋಮೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಮಮೇತಿ ।
ಮಾ ಭೂದಿತ್ಯನ್ವಯಂ ದರ್ಶಯನ್ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನೋಽಸ್ಮಾನಿತಿ ।
ವದಂತ್ಯೋ ದಾನಶೀಲೋ ವಿಭವೇ ಸತ್ಯದಾತಾ ಕದರ್ಯ ಇತಿ ಭೇದಃ ।
ಪರಿಶಿಷ್ಟಂ ಭಾಗಂ ವ್ಯಾಕುರ್ವನ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಬಹೋರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಮಾಂ ಪ್ರತ್ಯೇವೇತಿ ನಿಯಮಸ್ಯ ಕೃತ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಕೋಽಸೌ ನ್ಯಾಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।
ಉಪಸದನವಾಕ್ಯಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ।
ಗೌತಮೋ ರಾಜಾನಂ ಪ್ರತಿ ಶಿಷ್ಯತ್ವವೃತ್ತಿಂ ಕುರ್ವಾಣಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥವಿರೋಧಮಾಚರತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಾಚಾ ಹೇತಿ ।
ಆಪದಿ ಸಮಾದಧಿಕಾದ್ವಾ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಸಂಭವಾವಸ್ಥಾಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಉಪನಯನಮುಪಗಮನಂ ಪದೋಪಸರ್ಪಣಮಿತಿ ಯಾವತ್ ॥೭॥
ವಿದ್ಯಾರಾಹಿತ್ಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ನಿಹೀನಶಿಷ್ಯಭಾವೋಪಗತಿರಾಪದಂತರಮ್ । ತಥಾಶಬ್ದಾರ್ಥಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ತವ ಚೇತಿ ।
ಸಂತು ಪಿತಾಮಹಾ ಯಥಾ ತಥಾ ಕಿಮಸ್ಮಾಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪಿತಾಮಹಾನಾಮಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ತರ್ಹೀಯಂ ವಿದ್ಯಾ ಝಟಿತಿ ಮಹ್ಯಂ ನೋಪದಿಶ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಕಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಭವತಾ ಸಾ ಸ್ಥಿತೀ ರಕ್ಷ್ಯತಾಮಹಂ ತು ಯಥಾಗತಂ ಗಮಿಷ್ಯಾಮೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇತಃ ಪರಮಿತಿ ।
ತವಾಹಂ ಶಿಷ್ಯೋಽಸ್ಮೀತ್ಯೇವಂ ಬ್ರುವಂತಂ ಮತ್ತೋಽನ್ಯೋಽಪಿ ನ ವಕ್ಷ್ಯಾಮೀತಿ ಯಸ್ಮಾನ್ನ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮರ್ಹತಿ ತಸ್ಮಾದಹಂ ಪುನಸ್ತುಭ್ಯಂ ಕಥಂ ನ ವಕ್ಷ್ಯೇ ಕಿಂತು ವಕ್ಷ್ಯಾಮ್ಯೇವ ವಿದ್ಯಾಮಿತ್ಯುಕ್ತಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಕೋ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ॥೮॥
ಅಸಾವಿತ್ಯಾದಿನಾ ಯತಿಥ್ಯಾಮಿತ್ಯಾದಿಚತುರ್ಥಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ಪ್ರಾಥಮ್ಯೇನ ನಿರ್ಣಯೇ ಕ್ರಮಭಂಗಃ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರ ಚ ಕಾರಣಂ ವಾಚ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ರಮಭಂಗಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಮನುಷ್ಯಜನ್ಮಸ್ಥಿತಿಲಯಾನಾಂ ಚತುರ್ಥಪ್ರಶ್ನನಿರ್ಣಯಾಧೀನತಯಾ ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾತ್ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇ ಸತ್ಯರ್ಥಕ್ರಮಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾವಿವಕ್ಷಿತಸ್ಯ ಪಾಠಕ್ರಮಸ್ಯ ಭಂಗ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇಂದ್ರಾದೀನಾಂ ಕರ್ಮಾನಧಿಕಾರಿತ್ವಾದ್ದ್ಯುಲೋಕಸ್ಯ ಚಾಽಽಹವನೀಯತ್ವಾಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಾ ಹೋಮಾಧಾರತ್ವಾಯೋಗಾತ್ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ಚ ಶ್ರದ್ಧಾಯಾ ಹೋಮ್ಯತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಹೋಮಕರ್ಮ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಸ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ಸಂಬಂಧಗ್ರಂಥೇ ಸಮಾಧಾನಮಸ್ಯ ಚೋದ್ಯಸ್ಯಾಸ್ಮಾಭಿರುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ತದೇವ ದರ್ಶಯಿತುಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಪ್ರಕರಣೇ ವೃತ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಕಿಂ ತದುಕ್ತಮಿತಿ ಚೇತ್ತದಾಹ —
ತೇ ವಾ ಇತಿ ।
ಆಹುತ್ಯೋಃ ಸ್ವತಂತ್ರಯೋರುತ್ಕ್ರಾಂತ್ಯಾದಿ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಯಜಮಾನಸ್ಯ ಮೃತಿಕಾಲಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಸಾಧನಯೋರೇವ ತಯೋರುತ್ಕ್ರಾಂತಿರ್ನ ಸ್ವತಂತ್ರಯೋರೇವೇತ್ಯೇತದುಪಪಾದಯತಿ —
ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಇಹೇತಿ ಜೀವದವಸ್ಥೋಚ್ಯತೇ ।
ನಷ್ಟಾನಾಮಗ್ನ್ಯಾದೀನಾಮವ್ಯಾಕೃತಭಾವಾಪನ್ನತ್ವೇನಾವಿಶೇಷಪ್ರಸಂಗಾನ್ನ ತೈಃ ಸಹಾಽಹುತ್ಯೋರುತ್ಕ್ರಾಂತ್ಯಾದಿಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರಾಗ್ನಿರಿತಿ ।
ನಾಶಾದೂರ್ಧ್ವಮಪಿ ಪ್ರಾತಿಸ್ವಿಕಶಕ್ತಿರೂಪೇಣಾಗ್ನ್ಯಾದಿರವತಿಷ್ಠತೇ ತಥಾ ಚಾವಿಶೇಷಪ್ರಸಂಗಾಭಾವಾದಾಹುತ್ಯೋಃ ಸಸಾಧನಯೋರೇವೋತ್ಕ್ರಾಂತ್ಯಾದಿಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥೋಕ್ತಯೋರಾಹುತ್ಯೋರುತ್ಕ್ರಾಂತ್ಯಾದಿಸಮರ್ಥನೇನಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದ್ಯಪೂರ್ವಸ್ಯ ಜಗದಾರಂಭಕತ್ವಮುಕ್ತಂ ಭವತೀತ್ಯಾಹ —
ತದ್ವಿದ್ಯಮಾನಮಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಮಾನಮೇವ ವಿಶದಯತಿ —
ಅಪೂರ್ಣೇತಿ ।
ಅಥ ಯಥೇತ್ಯಾದಿತಯಾ ವಿಧಯಾ ಕಥಮಪಿ ಪೂರ್ವಕಲ್ಪೀಯಂ ಕರ್ಮ ಪ್ರಲಯದಶಾಯಾಮವ್ಯಾಕೃತಾತ್ಮನಾ ಸ್ಥಿತಂ ಪುನರ್ಜಗದಾರಭತಾಂ ತಥಾಽಪೀದಾನೀಂತನಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಕಂ ಕರ್ಮ ಕಥಂ ಜಗದಾರಂಭಕಂ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಥೈವೇತಿ ।
ವಿಮತಮಾರಂಭಕಂ ತಚ್ಛಕ್ತಿಮತ್ತ್ವಾತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಪ್ರಕರಣಸ್ಯಾರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹೀತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮುಪಜೀವ್ಯಂ ಪ್ರಕೃತಬ್ರಾಹ್ಮಣಪ್ರವೃತ್ತಿಪ್ರಕಾರಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।
ಉತ್ತರಮಾರ್ಗಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸಾಧನಂ ವಿಧಿತ್ಸಿತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕಿಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾರ್ಗಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಿಶಿಷ್ಟೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪ್ರವೃತ್ತಿಮಭಿಧಾಯಾಸೌ ವೈ ಲೋಕೋಗ್ನಿರಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಪ್ರವೃತ್ತಿಪ್ರಕಾರಮಾಹ —
ಇತಿ ದ್ಯುಲೋಕೇತಿ ।
ಇತ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಸ್ಥಿತೇ ಸತೀತ್ಯೇತತ್ ।
ಭವತ್ವೇವಂ ತಥಾಽಪಿ ಕೇ ದೇವಾ ಇತಿ ಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ಕಿಮುತ್ತರಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಉಕ್ತನೀತ್ಯಾ ಪಂಚಾಗ್ನಿದರ್ಶನೇ ಪ್ರಸ್ತುತೇ ಸತೀತ್ಯೇತತ್ । ಇಹೇತಿ ವ್ಯವಹಾರಭೂಮಿಗ್ರಹಃ ।
ಕಥಂ ತೇಷಾಂ ತತ್ರ ಹೋತೃತ್ವಂ ತದಾಹ —
ತೇ ಚೇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ದ್ಯುಲೋಕೋಽಗ್ನೌ ತೇಷಾಂ ಹೋತೃತ್ವಂ ತದಾಹ —
ತ ಏವೇತಿ ।
ತತ್ಫಲಭೋಕ್ತೃತ್ವಾದಿತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೋಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಕರ್ಮವಿಷಯಸ್ತದ್ಭೋಕ್ತೃತ್ವಂ ಚ ಪ್ರಾಣಾನಾಂ ಜೀವೋಪಾಧಿತ್ವಾದವಧೇಯಮ್ । ತಥಾ ತಥಾ ದ್ಯುಪರ್ಜನ್ಯಾದಿಸಂಬಂಧಯೋಗ್ಯಾಕಾರೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಕೇ ದೇವಾ ಇತಿ ಪ್ರಶ್ನೋ ನಿರ್ಣೀತಃ ಸಂಪ್ರತ್ಯವಶಿಷ್ಟಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಯಂ ನಿರ್ಣೇತುಮಾಹ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಜೀವದವಸ್ಥಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಸಹ ಕರ್ತ್ರೇತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ । ಅಮುಂ ಲೋಕಮಾವಿಶತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಆವೇಶಪ್ರಕಾರಮಾಹ —
ಧೂಮಾದೀತಿ ।
ಕಥಮೇತಾವತಾ ಕಿಂ ಪುನಃ ಶ್ರದ್ಧಾಖ್ಯಂ ಹವಿರಿತಿ ಪ್ರಶ್ನೋ ನಿರ್ಣೀತಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಾಃ ಸೂಕ್ಷ್ಮಾ ಇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಜುಹ್ವತೀತಿ ಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ಕಥಂ ನಿರ್ಣಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸೋಮಲೋಕ ಇತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ತಸ್ಯಾ ಆಹುತೇಃ ಸೋಮೋ ರಾಜಾ ಸಂಭವತೀತಿ ಕಥಮುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಾಸ್ತತ್ರೇತಿ ।
ನಿರ್ಣೀತೇಽರ್ಥೇ ಶ್ರುತಿಮವತಾರಯತಿ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನರಾಪಃ ಶ್ರದ್ಧಾಶಬ್ದವಾಚ್ಯಾ ನ ಹಿ ಲೋಕೇ ಶ್ರದ್ಧಾಶಬ್ದಂ ತಾಸು ಪ್ರಯುಂಜತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಶ್ರದ್ಧೇತಿ ।
ಉಪಕ್ರಮವಶಾದಪ್ಯಾಪೋಽತ್ರ ಶ್ರದ್ಧಾಶಬ್ದವಾಚ್ಯಾ ಇತ್ಯಾಹ —
ವೇತ್ಥೇತಿ ।
ಅಪಾಮೇವ ಪುರುಷಶಬ್ದವಾಚ್ಯಾನಾಂ ಶರೀರಾರಂಭಕತ್ವಾನ್ನ ಭೂತಾಂತರಾಣಾಮಿತಿ ಕೃತ್ವಾ ತಸ್ಯ ಪಂಚಭೂತಾರಬ್ಧತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮಭಂಗಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಭೂಯಸ್ತ್ವಾದಿತಿ ।
ಅಪಾಂ ಪುರುಷಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಅಥಾಕರ್ಮಪ್ರಯುಕ್ತಮಪಿ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಂ ಜನ್ಮಾಸ್ತಿ ತತ್ಕಥಮಪಾಂ ಸರ್ವತ್ರ ಪುರುಷಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮಕೃತೋ ಹೀತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾ ತತ್ರ ತತ್ರ ಸುಖದುಃಖಪ್ರಭೇದೋಪಭೋಗಾಸಂಭವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಯದಿ ಕರ್ಮಾಪೂರ್ವಶಬ್ದವಾಚ್ಯಂ ಭೂತಸೂಕ್ಷ್ಮಂ ಸರ್ವತ್ರ ಶರೀರಾರಂಭಕಂ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಪೂರ್ವಮಗ್ನಿಹೋತ್ರಾಹುತ್ಯೋರೇವ ವ್ಯಕ್ತಜಗದಾರಂಭಕತ್ವಮುಕ್ತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಲಕ್ಷ್ಯಂತೇಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಾಹುತ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಲಕ್ಷಣಾಯಾಂ ಪೂರ್ವೋತ್ತರವಾಕ್ಯಯೋರ್ಗಮಕಮಾಹ —
ದಾರಾಗ್ನೀತಿ ॥೯॥
ಆದ್ಯಮಾಹುತ್ಯಾಧಾರಮೇವಂ ನಿರೂಪ್ಯಾಽಽಹುತ್ಯಾಧಾರಾಂತರಾಣಿ ಕ್ರಮೇಣ ನಿರೂಪಯತಿ —
ಪರ್ಜನ್ಯೋ ವಾ ಅಗ್ನಿರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕುತೋಽಸ್ಯ ದ್ವಿತೀಯತ್ವಮಿತಿ ಶಂಕಿತ್ವೋಕ್ತಮ್ —
ಆಹುತ್ಯೋರಿತಿ ।
ಅಸ್ತಿ ಖಲ್ವಭ್ರಾಣಾಂ ಧೂಮಪ್ರಭವತ್ವೇ ಗಾಥಾ ‘ಧೂಮಜ್ಯೋತಿಃಸಲಿಲಮರುತಾಂ ಸನ್ನಿಪಾತಃ ಕ್ವ ಮೇಘಃ’(ಮೇಘಸಂದೇಶಃ ೧-೫) ಇತಿ ॥೧೦॥
ಏತಲ್ಲೋಕಪೃಥಿವ್ಯೋರ್ದೇಹದೇಹಿಭಾವೇನ ಭೇದ ಇತ್ಯಾಹ —
ಪೃಥಿವೀಚ್ಛಾಯಾಂ ಹೀತಿ ।
‘ಏತಾನಿ ಹಿ ಚಂದ್ರಂ ರಾತ್ರೇಸ್ತಮಸೋ ಮೃತ್ಯೋರ್ಬಿಭ್ಯತಮತ್ಯಪಾರಯನ್’ ಇತಿ ಶ್ರುತೇರಾತ್ರೇಸ್ತಮತ್ವಾವಗಮಾತ್ತಸ್ಯ ಚ ಮೃತ್ಯುರ್ವೈ ತಮಶ್ಛಾಯಾ ಮೃತ್ಯುಮೇವ ತತ್ತಮಶ್ಛಾಯಾಂ ತರತೀತಿ ಭೂಛಾಯಾತ್ವಂ ಶ್ರುತಮ್ । ತಮೋ ರಾಹುಸ್ಥಾನಂ ತಚ್ಚ ಭೂಚ್ಛಾಯೇತಿ ಹಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ –
“ಉಧೃತ್ಯ ಪೃಥಿವೀಚ್ಛಾಯಾಂ ನಿರ್ಮಿತಂ ಮಂಡಲಾಕೃತಿ । ಸ್ವರ್ಭಾನೋಸ್ತು ಬೃಹತ್ಸ್ಥಾನಂ ತೃತೀಯಂ ಯತ್ತಮೋಮಯಮ್ ॥“
ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸೋಮಚಂದ್ರಮಸೋರಾಶ್ರಯಾಶ್ರಯಿಭಾವೇನ ಭೇದಃ ॥೧೧॥
ಯೋಗ್ಯಾನುಪಲಬ್ಧಿವಿರೋಧಮಾಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಇಹೇತಿ ಪುರುಷಾಗ್ನಿನಿರ್ದೇಶಃ ।
ಶಂಕಿತಂ ವಿರೋಧಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।
ಉಪಪತ್ತಿಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಧಿದೈವಮಿತಿ ॥೧೨॥
ತಸ್ಯಾ ಆಹುತ್ಯೈ ಪುರುಷಃ ಸಂಭವತೀತಿ ವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಪಂಚಾಗ್ನಿದರ್ಶನಸ್ಯ ಚತುರ್ಥಪ್ರಶ್ನನಿರ್ಣಾಯಕತ್ವೇನ ಪ್ರಕೃತೋಪಯೋಗಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಃ ಪ್ರಶ್ನ ಇತಿ ।
ನಿರ್ಣಯಪ್ರಕಾರಮನುವದತಿ —
ಪಂಚಮ್ಯಾಮಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತನೀತ್ಯಾ ಜಾತೇ ದೇಹೇ ಕಥಂ ಪುರುಷಸ್ಯ ಜೀವನಕಾಲೋ ನಿಯಮ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ ಪುರುಷ ಇತಿ ।
ಪಂಚಾಗ್ನಿಕ್ರಮೇಣ ಜಾತೋಽಗ್ನಿಲಯಶ್ಚಾಹಂ ತೇನಾಗ್ನ್ಯಾತ್ಮೇತಿ ಧ್ಯಾನಸಿದ್ಧಯೇ ಷಷ್ಠಮಗ್ನಿಮಂತ್ಯಾಹುತ್ಯಧಿಕರಣಂ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಜೀವನನಿಮಿತ್ತಕರ್ಮವಿಷಯಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಃ ॥೧೩॥
ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಕೀಟಾದಿದೇಹವ್ಯಾವೃತ್ತಯೇ ಭಾಸ್ವರವರ್ಣವಿಶೇಷಣಮ್ । ದೀಪ್ತ್ಯತಿಶಯವತ್ತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ನಿಷೇಕಾದಿಭಿರಿತಿ ॥೧೪॥
ಪಂಚಾಗ್ನಿವಿದೋ ಗತಿಂ ವಿವಕ್ಷುರುತ್ತರಗ್ರಂಥಮವತಾಯತಿ —
ಇದಾನೀಮಿತಿ ।
ಯೇ ವಿದುಸ್ತೇಽರ್ಚಿಷಮಭಿಸಂಭವಂತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಏವಂಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಪಂಚಾಗ್ನಿಪರಾಮರ್ಶಿತ್ವಂ ಸ್ಫುಟೀಕರ್ತುಂ ಚೋದಯತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಏವಮೇತದ್ವಿದುರಿತಿ ಶ್ರುತಮೇತದ್ದರ್ಶನಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತದೇವೇದಮಿತಿ ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಪಕಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರ ಹೀತಿ ।
ಆದಿಪದಮಾದಿತ್ಯಂ ಸಮಿಧಮಿತ್ಯಾದಿ ಸಂಗ್ರಹೀತುಮ್ , ರಶ್ಮೀನಾಂ ಧೂಮತ್ವಮಹ್ನೋಽರ್ಚಿಷ್ಟ್ವಮಿತ್ಯಾದಿ ಗ್ರಹೀತುಂ ದ್ವಿತೀಯಮಾದಿಪದಮ್ ।
ಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನವಿಷಯಸ್ಯೈವ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯೈವಂಶಬ್ದಸ್ಯ ಪರಾಮರ್ಶಾನ್ನ ಷಟ್ಪ್ರಶ್ನೀಯಂ ದರ್ಶನಮಿಹ ಪರಾಮೃಷ್ಟಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಂಗೃಹೀತಂ ಪರಿಹಾರಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಯತಿಥ್ಯಾಮಿತ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ವ್ಯಧಿಕರಣೇ ಷಷ್ಟ್ಯೌ । ಯಾವದೇವ ವಸ್ತುಪರಿಗ್ರಹೋ ವಿಷಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಷಟ್ಪ್ರಶ್ನೀಯಮೇವ ವ್ಯವಹಿತಂ ದರ್ಶನಮತ್ರ ಪರಾಮೃಷ್ಟಂ ಚೇತ್ತದಾ ಯತಿಥ್ಯಾಮಿತಿ ಪ್ರಶ್ನೋ ವ್ಯರ್ಥಃ ಸ್ಯಾತ್ । ಷಟ್ಪ್ರಶ್ನೀನಿರ್ಣೀತದರ್ಶನಶೇಷಭೂತದರ್ಶನಸ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಾದೃತೇ ಪ್ರತಿವಚನಸಂಭವಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಕಿಂಚ ಪೂರ್ವಸ್ಮಿನ್ಗ್ರಂಥೇ ಪ್ರಚಯಶಿಷ್ಟತಯಾ ಪಂಚತ್ವಸಂಖ್ಯಾಯಾ ನಿಶ್ಚಿತತ್ವಾತ್ತದವಚ್ಛಿನ್ನಾಃ ಸಾಂಪಾದಿಕಾಗ್ನಯ ಏವಾತ್ರೈವಂಶಬ್ದೇನ ಪರಾಮ್ರಷ್ಟುಮುಚಿತಾ ಇತ್ಯಾಹ —
ನಿರ್ಜ್ಞಾತತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಪ್ರಕರಣೇ ನಿರ್ಜ್ಞಾತಮೇವಾಗ್ನ್ಯಾದಿ ಪೂರ್ವಗ್ರಂಥೇಽಪ್ಯನೂದ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚಾಗ್ನಿಹೋತ್ರದರ್ಶನಮವ್ಯವಹಿತಮೇವಂಶಬ್ದೇನ ಕಿಂ ನ ಪರಾಮೃಷ್ಟಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಥೇತಿ ।
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರದರ್ಶನಂ ಪೂರ್ವಗ್ರಂಥೇಽನೂದ್ಯತೇ ಚೇತ್ತತ್ಪ್ರಕರಣೇ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ರೂಪಮನತಿಕ್ರಮ್ಯೈವಾಂತರಿಕ್ಷಾದೇರಪ್ಯತ್ರಾನುವದನಂ ಸ್ಯಾನ್ನ ತು ತದ್ವೈಪರೀತ್ಯೇನಾನುವದನಂ ಯುಕ್ತಮ್ । ಅನುವಾದಸ್ಯ ಪುರೋವಾದಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾತ್ । ನ ಚಾತ್ರಾಂತರಿಕ್ಷಾದ್ಯನೂದ್ಯತೇ । ತಸ್ಮಾದೇವಂಶಬ್ದೋ ನಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಪರಾಮರ್ಶೀತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಯಥಾ ಪ್ರಾಪ್ತಸ್ಯೇತಿ ।
ದ್ಯುಲೋಕಾದಿವಾದಸ್ಯಾಂತರಿಕ್ಷಾದ್ಯುಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥತ್ವಾತ್ಪೂರ್ವಸ್ಯಾನುವಾದತ್ವಸಂಭವಾದೇವಂಶಬ್ದಸ್ಯಾಗ್ನಿಹೋತ್ರವಿಷಯತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಚೋದಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಪ್ರಾಪಕಾಭಾವಾದುಪಲಕ್ಷಣಪಕ್ಷಾಯೋಗೇಽಪ್ಯಂಗೀಕೃತ್ಯ ಪಂಚಾಗ್ನಿನಿರ್ದೇಶವೈಯರ್ಥ್ಯೇನ ದೂಷಯತಿ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಸ್ವತಂತ್ರಮೇವ ಪಂಚಾಗ್ನಿದರ್ಶನಮೇವಂಶಬ್ದಪರಾಮೃಷ್ಟಮಿತ್ಯಾಹ —
ಶ್ರುತ್ಯಂತರಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಸಮಿದಾದಿಸಾಮ್ಯದರ್ಶನಾದಗ್ನಿಹೋತ್ರದರ್ಶನಶೇಷಭೂತಮೇವೈತದ್ದರ್ಶನಮಿತ್ಯುಕ್ತಮನೂದ್ಯ ದೂಷಯತಿ —
ಯತ್ತ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅವೋಚಾಮಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವಾದಗ್ನಿಹೋತ್ರಸ್ಯೈವ ಕಾರ್ಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯತ್ರೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಏವಂಶಬ್ದೇನಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಪರಾಮರ್ಶಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಏವಮಿತೀತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಂ ಪಂಚಾಗ್ನಿದರ್ಶನಂ ತಚ್ಚ ಸ್ವತಂತ್ರಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ತದ್ವತಾಮರ್ಚಿರಾದಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿರ್ನ ಕೇವಲಕರ್ಮಿಣಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವೇದಿತೃವಿಶೇಷಂ ನಿರ್ದಿಶತಿ —
ಕೇ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಗೃಹಸ್ಥಾನಾಂ ಯಜ್ಞಾದಿನಾ ಪಿತೃಯಾಣಪ್ರತಿಪತ್ತೇರ್ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾನ್ನ ದೇವಯಾನೇ ಪಥಿ ಪ್ರವೇಶೋಽಸ್ತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಪಂಚಾಗ್ನಿವಿದಾಂ ಗೃಹಸ್ಥಾನಾಂ ದೇವಯಾನೇ ಪಥ್ಯಧಿಕಾರಸ್ತದ್ರಹಿತಾನಾಂ ತು ತೇಷಾಮೇವ ಯಜ್ಞಾದಿನಾ ಪಿತೃಯಾಣಪ್ರಾಪ್ತಿರಿತಿ ವಿಭಾಗೋಪಪತ್ತೇರ್ನ ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಏವಂ ವಿದುರಿತಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಚನಾತ್ಪರಿವ್ರಾಜಕಾದೇರಪ್ಯತ್ರ ಗ್ರಹಣಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಭಿಕ್ಷುವಾನಪ್ರಸ್ಥಯೋಶ್ಚೇತಿ ।
ವಿಧಾಂತರೇಣ ತಯೋರುತ್ತರಮಾರ್ಗೇ ಪ್ರವೇಶಾನ್ನ ಪಂಚಾಗ್ನಿವಿಷಯತ್ವೇನ ಗ್ರಹಣಂ ಪುನರುಕ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಗೃಹಸ್ಥಾನಾಮೇವ ಪಂಚಾಗ್ನಿವಿದಾಂ ತತ್ರ ಗ್ರಹಣಮಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಗ್ರಹಸ್ಥೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಣಾಂ ತರ್ಹೀಹ ಗ್ರಹಣಂ ಭವಿಷ್ಯತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪಂಚಾಗ್ನಿದರ್ಶನಸ್ಯ ಗೃಹಸ್ಥಕರ್ಮಸಂಬಂಧಾದೇವೇತ್ಯೇತತ್ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ನೈಷ್ಠಿಕಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಣಾಂ ದೇವಯಾನೇ ಪಥಿ ಪ್ರವೇಶಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತೇಷಾಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಅರ್ಯಮ್ಣಃ ಸಂಬಂಧೀ ಯಃ ಪಂಥಾಸ್ತಮಾಸಾದ್ಯ ತೇನೋತ್ತರೇಣ ಪಥಾ ತೇ ಯಥೋಕ್ತಸಂಖ್ಯಾ ಋಷಯಃ ಸಾಪೇಕ್ಷಮಮೃತತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾ ಇತಿ ಸ್ಮೃತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಶ್ರಮಾಂತರಾಣಾಂ ಪಂಚಾಗ್ನಿವಿಷಯತ್ವೇನಾಗ್ರಹಣೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಗ್ನಿಜತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅಗ್ನ್ಯಪತ್ಯಮಿತಿ ।
ಅಗ್ನಿಜತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಅಗ್ನ್ಯಪತ್ಯತ್ವೇ ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಾಹ —
ಅಗ್ನೀತಿ ।
ಇತ್ಯೇವಂ ಯೇ ಗೃಹಸ್ಥಾ ವಿದುಸ್ತೇ ಚೇತಿ ಯೋಜನಾ । ಅರಣ್ಯಂ ಸ್ತ್ರೀಜನಾಸಂಕೀರ್ಣೋ ದೇಶಃ । ಪರಿವ್ರಾಜಕಾಶ್ಚೇತಿ ತ್ರಿದಂಡಿನೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇಽನ್ಯೇಷಾಮೇಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ಥಿತಾನಾಂ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾನಾಂ ದೇವಯಾನೇ ಪಥ್ಯಪ್ರವೇಶಾದಾಶ್ರಮಮಾತ್ರನಿಷ್ಠಾ ವಾ ತೇಽಪಿ ಗೃಹ್ಯೇರನ್ನಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಶ್ರದ್ಧಾಽಪಿ ಸ್ವಯಮುಪಾಸ್ಯಾ ಕರ್ಮತ್ವಶ್ರವಣಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಯಮಾತ್ರಸ್ಯ ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾದುಪಾಸ್ಯತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇರ್ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಪುನರಿತಿ ।
ಸರ್ವೇ ಪಂಚಾಗ್ನಿವಿದಃ ಸತ್ಯಬ್ರಹ್ಮವಿದಶ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿನಾಽಪಿ ವಿದ್ಯಾಬಲಮರ್ಚಿರಭಿಸಂಪತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಯಾವದಿತಿ ।
ಕರ್ಮ ಕೃತ್ವಾ ಲೋಕಂ ಪ್ರತ್ಯುತ್ಥಾಯಿನ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕೇವಲಕರ್ಮಿಣಾಂ ದೇವಯಾನಮಾರ್ಗಪ್ರಾಪ್ತಿರ್ನಾಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ಇತ್ಯೇವಮೇವೇತಿ ।
ವಿದುಷಾಮೇವ ದೇವಯಾನಪ್ರಾಪ್ತಿಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಯದಾ ತ್ವಿತಿ ।
ನನ್ವರ್ಚಿಷೋ ಜ್ವಾಲಾತ್ಮನೋಽಸ್ಥೈರ್ಯಾತ್ತದಭಿಸಂಪತ್ತಿರ್ನ ಫಲಾಯ ಕಲ್ಪತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಅರ್ಚಿರಿತೀತಿ ।
ಅರ್ಚಿಃಶಬ್ದೇನ ಯಥೋಕ್ತದೇವತಾಗ್ರಹೇ ಲಿಂಗಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅತೋಽರ್ಚಿರ್ದೇವತಾಯಾಃ ಸಕಾಶಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅಹಃಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಾಲವಿಷಯತ್ವಮುಕ್ತದೋಷಾಭಾವಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಮರಣೇತಿ ।
ನಿಯಮಾಭಾವಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ಆಯುಷ ಇತಿ ।
ವಿದ್ವದ್ವಿಷಯೇ ನಿಯಮಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ನನು ರಾತ್ರೌ ಮೃತೋಽಪಿ ವಿದ್ವಾನಹರಪೇಕ್ಷ್ಯ ಫಲೀ ಸಂಪತ್ಸ್ಯತೇ ನೇತ್ಯಾಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಏಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಕಥಂ ಬಹುವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾನಿತಿ ಬಹುವಚನಪ್ರಯೋಗಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಅತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ವಿಶೇಷ್ಯತ್ವೇನ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ।
ಬಹುವಚನೋಪಪತ್ತೌ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಉಪಾಸನೇತಿ ।
ಕಲ್ಪಶಬ್ದೋಽತ್ರಾವಾಂತರಕಲ್ಪವಿಷಯಃ ।
ತೇಷಾಮಿಹ ನ ಪುನರಾವೃತ್ತಿರಿತಿ ಕ್ವಚಿತ್ಪಾಠಾದಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಾದಿವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಇಹೇತಿ ।
ಯಥಾ “ಶ್ವೋಭೂತೇ ಪೌರ್ಣಮಾಸೀಂ ಯಜೇತೇ”ತ್ಯತ್ರಾಕೃತಿಃ ಪೌರ್ಣಮಾಸೀಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ಶ್ವೋಭೂತತ್ವಂ ಚ ನ ವ್ಯಾವರ್ತಕಂ ಪೌರ್ಣಮಾಸೀಪದಲಕ್ಷ್ಯೇಷ್ಟೇಃ ಪ್ರತಿಪದ್ಯೇವ ಕರ್ತವ್ಯತಾನಿಯಮಾತ್ತಥೇಹಾಽಽಕೃತೇರಿಹಶಬ್ದಾರ್ಥತ್ವಾನ್ನಿರಂಕುಶೈವಾನಾವೃತ್ತಿರತ್ರ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪರೋಕ್ತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವಿಘಟಯತಿ —
ಶ್ವೋಭೂತ ಇತಿ ।
ಕೃತಸಂಭಾರದಿವಸಾಪೇಕ್ಷಂ ಹಿ ಶ್ವೋಭೂತತ್ವಂ ಪೌರ್ಣಮಾಸೀದಿನೇ ಚಾತುರ್ಮಾಸ್ಯೇಷ್ಟೌ ಕೃತಾಯಾಂ ಕದಾ ಪೌರ್ಣಮಾಸೀಷ್ಟಿಃ ಕರ್ತವ್ಯೇತಿ ವಿನಾ ವಚನಂ ನ ಜ್ಞಾಯತೇ ತತ್ರ ಶ್ವೋಭೂತತ್ವಂ ವಿಶೇಷಣಂ ಭವತ್ಯನ್ಯವ್ಯಾವರ್ತಕಂ ತದ್ವದಿಹೇತಿ ವಿಶೇಷಣಮಪಿ ವ್ಯಾವರ್ತಕಮೇವೇತಿ ನಾಽಽತ್ಯಂತಿಕಾನಾವೃತ್ತಿಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯತ್ತು ಪೌರ್ಣಮಾಸೀಶಬ್ದವದಿಹಶಬ್ದಸ್ಯಾಽಽಕೃತಿವಾಚಿತ್ವಾದವ್ಯಾವರ್ತಕತ್ವಮಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ವಾಕ್ಯೇ ಪೌರ್ಣಮಾಸೀಶಬ್ದೋ ಭವತ್ಯಾಕೃತಿವಚನಸ್ತಥಾಽಪಿ ಶ್ವಃಶಬ್ದಾರ್ಥೋಽಪಿ ಕಾಚಿದಾಕೃತಿರಸ್ತೀತ್ಯಂಗೀಕೃತ್ಯಾವ್ಯಾವರ್ತಕಃ ಶ್ವೋಭೂತಶಬ್ದೋ ನೈವ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ । ತಥಾಽತ್ರಾಪಿ ವಿಶೇಷಣಶಬ್ದಸ್ಯ ವ್ಯಾವರ್ತಕತ್ವಮಾವಶ್ಯಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸುಷಿರಮಾಕಾಶಮಿತ್ಯಾದೌ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಭಾವೇಽಪಿ ವಿಶೇಷಣಪ್ರಯೋಗವದತ್ರಾಪಿ ವಿಶೇಷಣಂ ಸ್ವರೂಪಾನುವಾದಮಾತ್ರಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ್ರ ತ್ವಿತಿ ।
ವಿಶೇಷಣಫಲಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ॥೧೫॥
ದೇವಯಾನಂ ಪಂಥಾನಮುಕ್ತ್ವಾ ಪಥ್ಯಂತರಂ ವಕ್ತುಂ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದಾಯ ಪದದ್ವಯಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ತೇ ಫಲಭಾಗಿನೋ ಭವಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಜ್ಞೇನೇತಿ ।
ನನು ದಾನತಪಸೀ ಯಜ್ಞಗ್ರಹಣೇನೈವ ಗೃಹೀತೇ ನ ಪೃಥಗ್ಗ್ರಹೀತವ್ಯೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಬಹಿರ್ವೇದೀತಿ ।
ದೀಕ್ಷಾದೀತ್ಯಾದಿಪದೇನ ಪಯೋವ್ರತಾದಿಯಜ್ಞಾಂಗಸಂಗ್ರಹಃ । ತತ್ರೇತಿ ಪಿತೃಲೋಕೋಕ್ತಿಃ ಅಪಿಶಬ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕದೃಷ್ಟಾಂತಾರ್ಥಃ ।
ಧೂಮಸಂಪತ್ತೇರಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯೋಕ್ತಮ್ —
ಉತ್ತರಮಾರ್ಗ ಇವೇತಿ ।
ಇಹಾಪೀತಿ ಪಿತೃಯಾಣಮಾರ್ಗೇಽಪೀತ್ಯರ್ಥಃ । ತದ್ವದೇವೇತ್ಯುತ್ತರಮಾರ್ಗಗಾಮಿನೀನಾಂ ದೇವತಾನಾಮಿವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ತತ್ರೇತಿ ಪ್ರಕೃತಲೋಕೋಕ್ತಿಃ ।
ಕರ್ಮಿಣಾಂ ತರ್ಹಿ ದೇವೈರ್ಭಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾನಾಂ ಚಂದ್ರಲೋಕಪ್ರಾಪ್ತಿರನರ್ಥಾಯೈವೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉಪಭುಂಜತ ಇತಿ ।
ಅನ್ಯಥಾಪ್ರತಿಭಾಸಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —
ಆಪ್ಯಾಯಸ್ವೇತಿ ।
ಏವಂ ದೇವಾ ಅಪೀತಿ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತಂ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸೋಮಲೋಕ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ಪೌನಃಪುನ್ಯೇನ ವಿಶ್ರಾಂತಿಃ ಸಂಪಾದ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮಾನುರೂಪಮಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತವದ್ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇ ಕಿಮಿತ್ಯಾಪ್ಯಾಯನಂ ನೋಕ್ತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತದ್ಧೀತಿ ।
ಪುನಃ ಪುನರ್ವಿಶ್ರಾಮಾಭ್ಯನುಜ್ಞಾನಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಲೋಕದ್ವಯಪ್ರಾಪಕೌ ಪಂಥಾನಾವಿತ್ಥಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಪುನರೇತಲ್ಲೋಕಪ್ರಾಪ್ತಿಪ್ರಕಾರಮಾಹ —
ತೇಷಾಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ಚಂದ್ರಸ್ಥಲಸ್ಖಲಿತಾನಾಂ ಕರ್ಮಿಣಾಮಾಕಾಶತಾದಾತ್ಮ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಾಸ್ತಾ ಇತಿ ।
ಸೋಮಾಕಾರಪರಿಣತತ್ವಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಯಾಭಿರಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಝಟಿತಿ ದ್ರವೀಭವನಯೋಗ್ಯತಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಮ್ಮಯಮಿತಿ ।
ಸಾಭಾವ್ಯಾಪತ್ತಿರುಪಪತ್ತೇರಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನಾಽಽಹ —
ಆಕಾಶಭೂತಾ ಇತಿ ।
ಆಕಾಶಾದ್ವಾಯುಪ್ರಾಪ್ತಿಪ್ರಕಾರಮಾಹ —
ತೇ ಪುನರಿತಿ ।
ಅನ್ಯಾಧಿಷ್ಠಿತೇ ಪೂರ್ವವದಭಿಲಾಪಾದಿತಿ ನ್ಯಾಯೇನಾಽಽಹ —
ತೇ ಪೃಥಿವೀಮಿತಿ ।
ರೇತಃಸಿಗ್ಯೋಗೋಽಥೇತಿ ನ್ಯಾಯಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇ ಪುನರಿತಿ ।
ಯೋನೇಃ ಶರೀರಮಿತಿ ನ್ಯಾಯಮನುಸೃತ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ ಇತಿ ।
ಉತ್ಪನ್ನಾನಾಂ ಕೇಷಾಂಚಿದಿಷ್ಟಾದಿಕಾರಿತ್ವಮಾಹ —
ಲೋಕಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಾನಂತರಂ ತತ್ಫಲಭಾಗಿತ್ವಮಾಹ —
ತತೋ ಧೂಮಾದಿನೇತಿ ।
ಸೋಮಲೋಕೇ ಫಲಭೋಗಾನಂತರಂ ಪುನರೇತಲ್ಲೋಕಪ್ರಾಪ್ತಿಮಾಹ —
ಪುನರಿತಿ ।
ಪೌನಃಪುನ್ಯೇನ ವಿಪರಿವರ್ತನಸ್ಯಾವಧಿಂ ಸೂಚಯತಿ —
ಉತ್ತರಮಾರ್ಗಾಯೇತಿ ।
ಪ್ರಾಗ್ಜ್ಞಾನಾತ್ಸಂಸರಣಂ ಷಷ್ಠೇಽಪಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಇತಿ ನ್ವಿತಿ ।
ಸ್ಥಾನದ್ವಯಮಾವೃತ್ತಿಸಹಿತಮುಕ್ತ್ವಾ ಸ್ಥಾನಾಂತರಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ಥಾನದ್ವಯಾತ್ತೃತೀಯೇ ಸ್ಥಾನೇ ವಿಶೇಷಂ ಕಥಯತಿ —
ಏವಮಿತಿ ।
ತೃತೀಯೇ ಸ್ಥಾನೇ ಛಾಂದೋಗ್ಯಶ್ರುತಿಂ ಸಂವಾದಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಅಮುಷ್ಯಾ ಗತೇರತಿಕಷ್ಟತ್ವೇ ಪರಿಶಿಷ್ಟಂ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಚಷ್ಟೇ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸರ್ವೋತ್ಸಾಹೋ ವಾಕ್ಯಕಾಯಚೇತಸಾಂ ಪ್ರಯತ್ನಃ ।
ಯದುಕ್ತಮಸ್ಯಾಂ ನಿಮಗ್ನಸ್ಯ ಪುನರುದ್ಧಾರೋ ದುರ್ಲಭೋ ಭವತೀತಿ ತತ್ರ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮನುಕೂಲಯತಿ —
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಅತೋ ವ್ರೀಹ್ಯಾದಿಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯತಿಕಷ್ಟಾತ್ಸಂಸಾರಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದಕ್ಷಿಣೋತ್ತರಮಾರ್ಗಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನೇ ಯತ್ನಸಾಮ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಪಂಚ ಪ್ರಶ್ನಾನ್ಪ್ರಸ್ತುತ್ಯ ಕಿಮಿತಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ತೇಷಾಂ ನಿರ್ಣಯೋ ನ ಕೃತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ನಿರ್ಣೀತಂ ಪ್ರಕಾರಮೇವ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —
ಅಸಾವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಾಥಮ್ಯೇನ ನಿರ್ಣೀತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ದೇವಯಾನಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿಃ ಪಂಚಮಃ ಪ್ರಶ್ನಃ । ಸ ತು ದ್ವಿತೀಯತ್ವೇನ ದಕ್ಷಿಣಾದಿಮಾರ್ಗಾಪತ್ತಿಸಾಧನೋಕ್ತ್ಯಾ ನಿರ್ಣೀತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ತೇನೈವ ಮಾರ್ಗದ್ವಯಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನೋಪದೇಶೇನೈವೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಮೃತಾನಾಂ ಪ್ರಜಾನಾಂ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ಪ್ರಥಮಪ್ರಶ್ನಸ್ತಸ್ಯ ನಿರ್ಣಯಪ್ರಕಾರಮಾಹ —
ಅಗ್ನೇರಿತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಪ್ರಶ್ನಸ್ವರೂಪಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಯ ನಿರ್ಣೀತತ್ವಪ್ರಕಾರಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ಪುನರಾವೃತ್ತಿಶ್ಚೇತಿ ।
ಆಗಚ್ಛಂತೀತಿ ನಿರ್ಣೀತ ಇತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ । ತೇನೈವ ಪುನರಾವೃತ್ತೇಃ ಸತ್ತ್ವೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಮುಷ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯಾಸಂಪೂರ್ತಿರ್ಹಿ ತೃತೀಯಃ ಪ್ರಶ್ನಃ। ಸ ಚ ದ್ವಾಭ್ಯಾಂ ಹೇತುಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಾಭ್ಯಾಂ ನಿರ್ಧಾರಿತೋ ಭವತೀತಿ ಭಾವಃ ॥೧೬॥
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮಾವತಾರ್ಯ ಸಂಗತಿಮಾಹ —
ಸ ಯ ಇತಿ ।
ತತ್ರೇತಿ ನಿರ್ಧಾರಣೇ ಸಪ್ತಮೀ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ವಿತ್ತೋಪಾರ್ಜನಂ ಸಂಭವತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ತದರ್ಥಂ ವಿತ್ತಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ನನು ಮಹತ್ತ್ವಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮಿದಂ ಕರ್ಮಾಽಽರಭ್ಯತೇ ಮಹತ್ಪ್ರಾಪ್ನುಯಾಮಿತಿ ಶ್ರುತೇಸ್ತತ್ಕಥಮನ್ಯಥಾ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಮಹತ್ತ್ವೇತಿ ।
ಪರಿಹರತಿ —
ಮಹತ್ತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಶ್ರುತ್ಯಕ್ಷರಾಣಿ ಯೋಜಯತಿ —
ತದುಚ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ ಯೋ ವಿತ್ತಾರ್ಥೀ ಕಾಮಯೇತ ತಸ್ಯೇದಂ ಕರ್ಮೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿದ್ವಿತ್ತಾರ್ಥಿನಸ್ತರ್ಹೀದಂ ಕರ್ಮ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕರ್ಮಣ್ಯಧಿಕೃತ ಇತಿ ।
ತತ್ರ ವಿತ್ತಾರ್ಥಿನಿ ಪುಂಸೀತಿ ಯಾವತ್ । ಉಪಸದೋ ನಾಮೇಷ್ಟಿವಿಶೇಷಾಃ । ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮೇ ಪ್ರವರ್ಗ್ಯಾಹಸ್ತ್ವಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಂ ಪುನಸ್ತಾಸು ವ್ರತಮಿತಿ ತದಾಹ —
ತತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಯದುಪಸತ್ಸು ಸ್ತನೋಪಚಯಾಪಚಯಾಭ್ಯಾಂ ಪಯೋಭಕ್ಷಣಂ ಯಜಮಾನಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ತದತ್ರೋಪಸದ್ವ್ರತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಕೃತೇಽಪಿ ತರ್ಹಿ ಸ್ತನೋಪಚಯಾಪಚಯಾಭ್ಯಾಂ ಪಯೋಭಕ್ಷಣಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಮಂಥಾಖ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ತತ್ಕರ್ಮೇತ್ಯುಪಸದ್ರೂಪಕರ್ಮೋಕ್ತಿಃ ।
ಕೇವಲಮಿತ್ಯಸ್ಯೈವಾರ್ಥಮಾಹ —
ಇತಿ ಕರ್ತವ್ಯತಾಶೂನ್ಯಮಿತಿ ।
ಸಮಾಸಾಂತರಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಕರ್ಮಧಾರಯರೂಪಂ ಸಮಾಸವಾಕ್ಯಂ ತದಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಮಂಥಾಖ್ಯಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ಸ್ಮಾರ್ತತ್ವಾದತ್ರ ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತಾನಾಮುಪಸದಾಮುಪಸಂಗ್ರಹಾಭಾವಾನ್ನ ಕರ್ಮಧಾರಯಃ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಮಂಥಕರ್ಮಣಃ ಸ್ಮಾರ್ತತ್ವಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಪರಿಸಮೂಹನಪರಿಲೇಪನಾಗ್ನ್ಯುಪಸಮಾಧಾನಾದೇಃ ಸ್ಮಾರ್ತಾರ್ಥಸ್ಯಾತ್ರೋಚ್ಯಮಾನತ್ವಾದಿಯಂ ಶ್ರುತಿಃ ಸ್ಮೃತ್ಯನುವಾದಿನೀ ಯುಕ್ತಾ । ತಥಾ ಚೈತತ್ಕರ್ಮ ಭವತ್ಯೇವ ಸ್ಮಾರ್ತಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಸ್ಮೃತೀತಿ ।
ನನು ಶ್ರುತೇರ್ನ ಸ್ಮೃತ್ಯನುವಾದಿನೀತ್ವಂ ವೈಪರೀತ್ಯಾದತೋ ಭವತೀದಂ ಶ್ರೌತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಶ್ರೌತತ್ವೇ ಹೀತಿ ।
ಯದೀದಂ ಕರ್ಮ ಶ್ರೌತಂ ತದಾ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮೇನಾಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಿವಿಕೃತಿಭಾವಃ ಸ್ಯಾತ್ । ಸಮಗ್ರಾಂಗಸಂಯುಕ್ತಾ ಪ್ರಕೃತಿರ್ವಿಕಲಾಂಗಸಂಯುಕ್ತಾ ಚ ವಿಕೃತಿಃ । ಪ್ರಕೃತಿವಿಕೃತಿಭಾವೇ ಚ ವಿಕೃತಿಕರ್ಮಣಃ ಪ್ರಾಕೃತಧರ್ಮಗ್ರಾಹಿತ್ವಾದುಪಸದ ಏವ ವ್ರತಮಿತಿ ವಿಗೃಹ್ಯ ಸರ್ವಮಿತಿಕರ್ತವ್ಯತಾರೂಪಂ ಶಕ್ಯಂ ಗ್ರಹೀತುಂ ನ ಚಾತ್ರ ಶ್ರೌತತ್ವಮಸ್ತಿ ಪರಿಲೇಪನಾದಿಸಂಬಂಧಾತ್ । ನ ಚ ಪೂರ್ವಭಾವಿನ್ಯಾಃ ಶ್ರುತೇರುತ್ತರಭಾವಿಸ್ಮೃತ್ಯನುವಾದಿತ್ವಾಸಿದ್ಧಿಸ್ತಸ್ಯಾಸ್ತ್ರೈಕಾಲ್ಯವಿಷಯತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಮಂಥಕರ್ಮಣಃ ಸ್ಮಾರ್ತತ್ವೇ ಲಿಂಗಮಾಹ —
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಸರ್ವಾ ಚೇತಿ ।
ಮಂಥಗತೇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾಽತ್ರಾಽವೃದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಉಪಸದ ಏವ ವ್ರತಮಿತಿ ವಿಗ್ರಹಾಸಂಭವಾದುಪಸತ್ಸು ವ್ರತಮಿತ್ಯಸ್ಮದುಕ್ತಂ ಸಿದ್ಧಮುಪಸಂಹರ್ತುಮಿತಿಶಬ್ದಃ । ಪಯೋವ್ರತೀ ಸನ್ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೇನ ಕ್ರಮೇಣ ಜುಹೋತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತಾಮ್ರಮೌದುಂಬರಮಿತಿ ಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ —
ಉದುಂಬರವೃಕ್ಷಮಯ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯೈವೇತಿ ಪ್ರಕೃತಮಾತ್ರಪರಾಮರ್ಶಃ ।
ಔದುಂಬರತ್ವೇ ವಿಕಲ್ಪಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಆಕಾರ ಇತಿ ।
ಅತ್ರೇತಿ ಪಾತ್ರನಿರ್ದೇಶಃ ।
ಅಸಂಭವಾದಶಕ್ಯತ್ವಾಚ್ಚ ಸರ್ವೌಷಧಂ ಸಮಾಹೃತ್ಯೇತ್ಯಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಥಾಸಂಭವಮಿತಿ ।
ಓಷಧಿಷು ನಿಯಮಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪರಿಸಂಖ್ಯಾಂ ವಾರಯತಿ —
ಅಧಿಕೇತಿ ।
ಇತಿ ಸಂಭೃತ್ಯಾತ್ರೇತಿಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥತ್ವೇ ಫಲಿತಂ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಅನ್ಯದಪೀತಿ ।
ಓಷಧೀನಾಂ ಸಂಭರಣಾನಂತರಂ ಪರಿಸಮೂಹನಾದಿಕ್ರಮೇ ಕಿಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕ್ರಮ ಇತಿ ।
ತತ್ರೇತಿ ಪರಿಸಮೂಹನಾದ್ಯುಕ್ತಿಃ ।
ಹೋಮಾಧಾರತ್ವೇನ ತ್ರೇತಾಗ್ನಿಪರಿಗ್ರಹಂ ವಾರಯತಿ —
ಅಗ್ನಿಮಿತಿ ।
ಆವಸಥ್ಯೇಽಗ್ನೌ ಹೋಮ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಥಮೇತಾವತಾ ತ್ರೇತಾಗ್ನಿಪರಿತ್ಯಾಗಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏಕವಚನಾದಿತಿ ।
ಕಥಮುಪಸಮಾಧಾನಶ್ರವಣಂ ತ್ರೇತಾಗ್ನಿನಿವಾರಕಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ವಿದ್ಯಮಾನಸ್ಯೇತಿ ।
ಆಹವನೀಯಾದೇಶ್ಚಾಽಽಧೇಯತ್ವಾನ್ನ ಪ್ರಾಗೇವ ಸತ್ತ್ವಮಿತಿ ಭಾವಃ । ಮಧ್ಯೇ ಸ್ವಸ್ಯಾಗ್ನೇಶ್ಚೇತಿ ಶೇಷಃ । ಆವಾಪಸ್ಥಾನಮಾಹುತಿವಿಶೇಷಪ್ರಕ್ಷೇಪಪ್ರದೇಶಃ । ಭೋ ಜಾತವೇದಸ್ತ್ವದಧೀನಾ ಯಾವಂತೋ ದೇವಾ ವಕ್ರಮತಯಃ ಸಂತೋ ಮಮಾರ್ಥಾನ್ಪ್ರತಿಬಧ್ನಂತಿ ತೇಭ್ಯೋಽಹಮಾಜ್ಯಭಾಗಂ ತ್ವಯ್ಯರ್ಪಯಾಮಿ ತೇ ಚ ತೇನ ತೃಪ್ತಾ ಭೂತ್ವಾ ಸರ್ವೈರಪಿ ಪುರುಷಾರ್ಥೈರ್ಮಾಂ ತರ್ಪಯಂತು । ಅಹಂ ಚ ತ್ವದಧೀನೋಽರ್ಪಿತ ಇತ್ಯಾದ್ಯಮಂತ್ರಸ್ಯಾರ್ಥಃ । ಜಾತಂ ಜಾತಂ ವೇತ್ತೀತಿ ವಾ ಜಾತೇ ಜಾತೇ ವಿದ್ಯತ ಇತಿ ವಾ ಜಾತವೇದಾಃ । ಯಾ ದೇವತಾ ಕುಟಿಲಮತಿರ್ಭೂತ್ವಾ ಸರ್ವಸ್ಯೈವಾಹಮೇವ ಧಾರಯಂತೀತಿ ಮತ್ವಾ ತ್ವಾಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ವರ್ತತೇ ತಾಂ ಸರ್ವಸಾಧನೀಂ ದೇವತಾಮಹಂ ಘೃತಸ್ಯ ಧಾರಯಾ ಯಜೇ ಸ್ವಾಹೇತಿ ಪೂರ್ವವದೇವ ದ್ವಿತೀಯಮಂತ್ರಾರ್ಥಃ ॥೧॥
ಜ್ಯೇಷ್ಠಾಯೇತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರೇಷು ಧ್ವನಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ಏತಸ್ಮಾದೇವೇತಿ ।
ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಆಹುತೀ ಹುತ್ವೇತ್ಯುಕ್ತಂ ತತ್ರ ಸರ್ವತ್ರ ದ್ವಿತ್ವಪ್ರಸಂಗಂ ಪ್ರತ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ರೇತಸ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯೇತಿ ।
ಸಂಸ್ರವಃ ಸ್ರುವಾವಲಿಪ್ತಮಾಜ್ಯಮ್ ॥೨ – ೩ ॥
ಮಂಥದ್ರವ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಣದೇವತಾಕತ್ವಾತ್ಪ್ರಾಣೇನೈಕೀಕೃತ್ಯ ಸರ್ವಾತ್ಮಕತ್ವಂ ತಥಾ ಚ ಸರ್ವದೇಹೇಷು ಪ್ರಾಣರೂಪೇಣ ತ್ವಂ ಭ್ರಮದಸಿ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಚಲನಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ತದ್ರೂಪತ್ವಾಚ್ಚ । ತತ್ರಾಗ್ನಿರೂಪೇಣ ಚ ತ್ವಂ ಜ್ವಲದಸಿ ಪ್ರಕಾಶಾತ್ಮಕತ್ವಾದಗ್ನೇಸ್ತದ್ರೂಪತ್ವಾಚ್ಚ । ತದನು ಬ್ರಹ್ಮರೂಪೇಣ ತ್ವಂ ಪೂರ್ಣಮಸಿ । ನಭೋರೂಪೇಣ ಪ್ರಸ್ತಬ್ಧಂ ನಿಷ್ಕಂಪಮಸಿ ಸರ್ವೈರವಿರೋಧಿತ್ವಾತ್ಸರ್ವಮಪಿ ಜಗದೇಕಸಂಭವದಾತ್ಮನ್ಯಂತರ್ಭಾವ್ಯಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಯಾ ಸ್ಥಿತಂ ವಸ್ತು ತ್ವಮಸಿ । ಪ್ರಸ್ತೋತ್ರಾ ಯಜ್ಞಾರಂಭೇ ತ್ವಮೇವ ಹಿಂಕೃತಮಸಿ । ತೇನೈವ ಯಜ್ಞಮಧ್ಯೇ ಹಿಂಕ್ರಿಯಮಾಣಂ ಚಾಸಿ । ಉದ್ಗಾತ್ರಾ ಚ ಯಜ್ಞಾರಂಭೇ ತನ್ಮಧ್ಯೇ ಚೋದ್ಗೀಥಮುದ್ಗೀಯಮಾನಂ ಚಾಸಿ । ಅಧ್ವರ್ಯುಣಾ ತ್ವಂ ಶ್ರಾವಿತಮಸಿ । ಆಗ್ನೀಧ್ರೇಣ ಚ ಪ್ರತ್ಯಾಶ್ರಾವಿತಮಸಿ । ಆರ್ದ್ರೇ ಮೇಘೋದರೇ ಸಮ್ಯಗ್ದೀಪ್ತಮಸಿ । ವಿವಿಧಂ ಭವತೀತಿ ವಿಭುಃ । ಪ್ರಭುಃ ಸಮರ್ಥೋ ಭೋಗ್ಯರೂಪೇಣ ಸೋಮಾತ್ಮನಾ ಸ್ಥಿತತ್ವಾದನ್ನಂ ಭೋಕ್ತೃರೂಪೇಣಾಗ್ನ್ಯಾತ್ಮನಾ ಜ್ಯೋತಿಃಕಾರಣತ್ವಾನ್ನಿಧನಂ ಲಯೋಽಧ್ಯಾತ್ಮಾಧಿದೈವಯೋರ್ವಾಗಾದೀನಾಮಗ್ನ್ಯಾದೀನಾಂ ಚ ಸಂಹರಣಾತ್ತ್ವಂ ಸಂವರ್ಗೋಽಸೀತ್ಯಭಿಮರ್ಶನಮಂತ್ರಸ್ಯಾರ್ಥಃ ॥೪॥
ಆಮಂಸಿ ತ್ವಂ ಸರ್ವಂ ವಿಜಾನಾಸಿ ವಯಂ ಚ ತೇ ತವ ಮಹಿ ಮಹತ್ತರಂ ರೂಪಮಮಾಂಹಿ ಮನ್ಯಾಮಹೇ । ಸ ಹಿ ಪ್ರಾಣೋ ರಾಜಾದಿಗುಣಃ ಸ ಚ ಮಾಂ ತಥಾಭೂತಂ ಕರೋತ್ವಿತ್ಯುದ್ಯಮನಮಂತ್ರಸ್ಯಾರ್ಥಃ ॥೫॥
ತತ್ಸವಿತುರ್ವರೇಣ್ಯಂ ವರಣೀಯಂ ಶ್ರೇಷ್ಠಂ ಪದಂ ಧೀಮಹೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ವಾತಾ ವಾಯುಭೇದಾ ಮಧು ಸುಖಮೃತಾಯತೇ ವಹಂತಿ । ಸಿಂಧವೋ ನದ್ಯೋ ಮಧು ಕ್ಷರಂತಿ ಮಧುರರಸಾನ್ಸ್ರವಂತಿ । ಓಷಧೀಶ್ಚಾಸ್ಮಾನ್ಪ್ರತಿ ಮಾಧ್ವೀರ್ಮಧುರಸಾಃ ಸಂತು । ದೇವಸ್ಯ ಸವಿತುರ್ಭರ್ಗಸ್ತೇಜೋಽನ್ನಂ ವಾ ಪ್ರಸ್ತುತಂ ಪದಂ ಚಿಂತಯಾಮಃ । ನಕ್ತಂ ರಾತ್ರಿರುತೋಷತೋ ದಿವಸಾಶ್ಚ ಮಧು ಪ್ರೀತಿಕರಾಃ ಸಂತು । ಪಾರ್ಥಿವಂ ರಜೋ ಮಧುಮದನುದ್ವೇಗಕರಮಸ್ತು । ದ್ಯೌಶ್ಚ ಪಿತಾ ನೋಽಸ್ಮಾಕಂ ಮಧು ಸುಖಕರೋಽಸ್ತು । ಯಃ ಸವಿತಾ ನೋಽಸ್ಮಾಕಂ ಧಿಯೋ ಬುದ್ಧೀಃ ಪ್ರಚೋದಯಾತ್ಪ್ರೇರಯೇತ್ತಸ್ಯ ತದ್ವರೇಣ್ಯಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ವನಸ್ಪತಿಃ ಸೋಮೋಽಸ್ಮಾಕಂ ಮಧುಮಾನಸ್ತು । ಗಾವೋ ರಶ್ಮಯೋ ದಿಶೋ ವಾ ಮಾಧ್ವೀಃ ಸುಖಕರಾಃ ಸಂತು । ಅಂತಶಬ್ದಾದಿತಿಶಬ್ದಾಚ್ಚೋಪರಿಷ್ಟಾದುಕ್ತ್ವೇತ್ಯನುಷಂಗಃ । ಏವಂ ಗ್ರಾಸಚತುಷ್ಟಯೇ ನಿವೃತ್ತೇ ಸತ್ಯವಶಿಷ್ಟೇ ದ್ರವ್ಯೇ ಕಿಂ ಕರ್ತವ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಪಾತ್ರಾವಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಪರಿತ್ಯಾಗಂ ವಾರಯತಿ —
ಯದಿತಿ ।
ನಿರ್ಣಿಜ್ಯ ಪ್ರಕ್ಷಾಲ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪಾಣಿಪ್ರಕ್ಷಾಲನವಚನಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಶುದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಸ್ಮಾರ್ತಮಾಚಮನಮನುಜಾನಾತಿ —
ಅಪ ಆಚಮ್ಯೇತಿ ।
ಏಕಪುಂಡರೀಕಶಬ್ದೋಽಖಂಡಶ್ರೇಷ್ಠವಾಚೀ ॥೬॥
ತಮೇತಂ ನಾಪುತ್ರಾಯೇತ್ಯಾದೇರರ್ಥಮಾಹ —
ವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಶಿಷ್ಯಃ ಶ್ರೋತ್ರಿಯೋ ಮೇಧಾವೀ ಧನದಾಯೀ ಪ್ರಿಯಃ ಪುತ್ರೋ ವಿದ್ಯಯಾ ವಿದ್ಯಾದಾತೇತಿ ಷಟ್ ತೀರ್ಥಾನಿ ಸಂಪ್ರದಾನಾನಿ ॥೭ – ೧೩ ॥
ಪ್ರಾಣೋಪಾಸಕಸ್ಯ ವಿತ್ತಾರ್ಥಿನೋ ಮಂಥಾಖ್ಯಂ ಕರ್ಮೋಕ್ತ್ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಯಾದೃಗಿತಿ ।
ಉಕ್ತಗುಣಃ ಸ ಕಥಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ತಚ್ಛಬ್ದೋ ಯಥೋಕ್ತಪುತ್ರವಿಷಯಃ ।
ಯದಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಪುತ್ರಮಂಥಾಖ್ಯಂ ಕರ್ಮ ವಕ್ಷ್ಯತೇ ತದ್ಭವತಿ ಸರ್ವಾಧಿಕಾರವಿಷಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣೇತಿ ।
ಪುತ್ರಮಂಥಸ್ಯ ಕಾಲನಿಯಾಮಾಭಾವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯದೇತಿ ।
ಕಿಮತ್ರ ಗಮಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ರೇತಃಸ್ತುತಿರಿತ್ಯಾಹ —
ಇತ್ಯೇತದಿತಿ ।
ಪೃಥಿವ್ಯಾಃ ಸರ್ವಭೂತಸಾರತ್ವೇ ಮಧುಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ಸರ್ವಭೂತಾನಾಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಗಾರ್ಗಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅಪ್ಸು ಹೀತಿ ।
ಅಪಾಂ ಪೃಥಿವ್ಯಾಶ್ಚ ರಸತ್ವಂ ಕಾರಣತ್ವಾದ್ಯುಕ್ತಮೋಷಧ್ಯಾದೀನಾಂ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಾರ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ರೇತೋಽಸೃಜತೇತಿ ಪ್ರಸ್ತುತ್ಯ ರೇತಸಸ್ತತ್ರ ತೇಜಃಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಾತ್ತಸ್ಯ ಪುರುಷೇ ಸಾರತ್ವಮೈತರೇಯಕೇ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವೇಭ್ಯ ಇತಿ ॥೧॥
ಶ್ರೇಷ್ಠಮನುಶ್ರಯಂತೇಽನುಸರಂತೀತಿ ಶ್ರೇಷ್ಠಾನುಶ್ರಯಣಾಃ ।
ಪಶುಕರ್ಮಣಿ ಸ್ವಾರಸ್ಯೇನ ಪ್ರಾಣಿಮಾತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತೇರ್ವೃಥಾ ವಿಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅತ್ರೇತಿ ।
ಅವಾಚ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ॥೨॥
ಮುಷ್ಕೌ ವೃಷಣೌ ಯೋನಿಪಾರ್ಶ್ವಯೋಃ ಕಠಿನೌ ಮಾಂಸಖಂಡೌ ತತ್ರಾಧಿಷವಣಶಬ್ದಿತಸೋಮಫಲಕದೃಷ್ಟಿಃ । ಯಚ್ಚಾಽಽನಡುಹಂ ಚರ್ಮ ಸೋಮಖಂಡನಾರ್ಥಂ ತದ್ದೃಷ್ಟೀ ರಹಸ್ಯದೇಶಸ್ಯ ಚರ್ಮಣಿ ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಹ —
ತಾವಿತಿ ।
ಉಪಾಸ್ತಿಪ್ರಕಾರಮುಕ್ತ್ವಾ ಫಲೋಕ್ತೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ವಾಜಪೇಯೇತಿ ।
ಸ್ತೂಯತೇ ಮೈಥುನಾಖ್ಯಂ ಕರ್ಮೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಸ್ತುತಿಫಲಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದಃ ಸ್ತುತಿಫಲದರ್ಶನಾರ್ಥಃ ।
ಉಪಾಸ್ತೇರಧಿಕಂ ಫಲಮಾಹ —
ಯ ಏವಮಿತಿ ।
ಅವಿದುಷೋ ದುರ್ವ್ಯಾಪಾರನಿರತಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯವಾಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ॥೩॥
ಅವಿದುಷಾಮತಿಗರ್ಹಿತಮಿದಂ ಕರ್ಮೇತ್ಯತ್ರಾಽಽಚಾರ್ಯಪರಂಪರಾಸಮ್ಮತಿಮಾಹ —
ಏತದ್ಧೇತಿ ।
ಪಶುಕರ್ಮಣೋ ವಾಜಪೇಯಸಂಪನ್ನತ್ವಮಿದಂಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಅವಿದುಷಾಮವಾಚ್ಯೇ ಕರ್ಮಣಿ ಪ್ರವೃತ್ತಾನಾಂ ದೋಷಿತ್ವಮುಪಸಂಹರ್ತುಮಿತಿಶಬ್ದಃ ।
ವಿದುಷೋ ಲಾಭಮವಿದುಷಶ್ಚ ದೋಷಂ ದರ್ಶಯಿತ್ವಾ ಕ್ರಿಯಾಕಾಲಾತ್ಪ್ರಾಗೇವ ರೇತಃಸ್ಖಲನೇ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಶ್ರೀಮಂಥಮಿತಿ ।
ಯಃ ಪ್ರತೀಕ್ಷತೇ ತಸ್ಯ ರೇತೋ ಯದಿ ಸ್ಕಂದತೀತಿ ಯೋಜನಾ ॥೪॥
ಮೇ ಮಮಾದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತಕಾಲೇ ಯದ್ರೇತಃ ಪೃಥಿವೀಂ ಪ್ರತ್ಯಸ್ಕಾಂತ್ಸೀದ್ರಾಗಾತಿರೇಕೇಣ ಸ್ಕನ್ನಮಾಸೀದೋಷಧೀಃ ಪ್ರತ್ಯಪ್ಯಸರದಗಮದ್ಯಚ್ಚಾಪಃ ಸ್ವಯೋನಿಂ ಪ್ರತಿ ಗತಮಭೂತ್ತದಿದಂ ರೇತಃ ಸಂಪ್ರತ್ಯಾದದೇಽಹಮಿತ್ಯಾದಾನಮಂತ್ರಾರ್ಥಃ । ಕೇನಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ತದಾದಾನಂ ತದಾಹ —
ಪುನರಿತಿ ।
ತತ್ಪುನಾ ರೇತೋರೂಪೇಣ ಬಹಿರ್ನಿರ್ಗತಮಿಂದ್ರಿಯಂ ಮಾಂ ಪ್ರತ್ಯೇತು ಸಮಾಗಚ್ಛತು । ತೇಜಸ್ತ್ವಗ್ಗತಾ ಕಾಂತಿಃ । ಭಗಃ ಸೌಭಾಗ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಂ ವಾ । ತದಪಿ ಸರ್ವಂ ರೇತೋನಿರ್ಗಮಾತ್ತದಾತ್ಮನಾ ಬಹಿರ್ನಿರ್ಗತಂ ಸನ್ಮಾಂ ಪ್ರತ್ಯಾಗಚ್ಛತು । ಅಗ್ನಿರ್ಧಿಷ್ಣ್ಯಂ ಸ್ಥಾನಂ ಯೇಷಾಂ ತೇ ದೇವಾಸ್ತದ್ರೇತೋ ಯಥಾಸ್ಥಾನಂ ಕಲ್ಪಯಂತ್ವಿತಿ ಮಾರ್ಜನಮಂತ್ರಾರ್ಥಃ ॥೫॥
ಅಯೋನೌ ರೇತಃಸ್ಖಲನೇ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಮುಕ್ತಂ ರೇತೋಯೋನಾವುದಕೇ ರೇತಃಸಿಚಶ್ಛಾಯಾದರ್ಶನೇ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಿಮಿತ್ತಾಂತರೇ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಾಂತರಪ್ರದರ್ಶನಪ್ರಕ್ರಮಾರ್ಥೋಽಥಶಬ್ದಃ । ಮಯಿ ತೇಜಃಪ್ರಭೃತಿ ದೇವಾಃ ಕಲ್ಪಯಂತ್ವಿತಿ ಮಂತ್ರಯೋಜನಾ ।
ಪ್ರಕೃತೇನ ರೇತಃಸಿಚಾ ಯಸ್ಯಾಂ ಪುತ್ರೋ ಜನಯಿತವ್ಯಸ್ತಾಂ ಸ್ತ್ರಿಯಂ ಸ್ತೌತಿ —
ಶ್ರೀರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಥಂ ಸಾ ಯಶಸ್ವಿನೀ ನ ಹಿ ತಸ್ಯಾಃ ಖ್ಯಾತಿರಸ್ತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯದಿತಿ ।
ರಜಸ್ವಲಾಭಿಗಮನಾದಿ ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ತ್ರಿರಾತ್ರೇತಿ ॥೬॥
ಜ್ಞಾಪಯೇದಾತ್ಮೀಯಂ ಪ್ರೇಮಾತಿರೇಕಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಬಲಾದೇವ ವಶೀಕೃತಾಂ ಭಾರ್ಯಾಂ ಪಶುಕರ್ಮಾರ್ಥಂ ಕಥಮುಪಗಚ್ಛೇದಿತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ಶಪ್ಸ್ಯಾಮೀತಿ ॥೭ – ೮॥
ಭರ್ತುರ್ಭಾರ್ಯಾವಶೀಕರಣಪ್ರಕಾರಮುಕ್ತ್ವಾ ಪುರುಷದ್ವೇಷಿಣ್ಯಾಸ್ತಸ್ಯಾಸ್ತದ್ವಿಷಯೇ ಪ್ರೀತಿಸಂಪಾದನಪ್ರಕ್ರಿಯಾಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸ ಯಾಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಹೇ ರೇತಸ್ತ್ವಂ ಮದೀಯಾತ್ಸರ್ವಸ್ಮಾದಂಗಾತ್ಸಮುತ್ಪದ್ಯಸೇ ವಿಶೇಷತಶ್ಚ ಹೃದಯಾದನ್ನರಸದ್ವಾರೇಣ ಜಾಯಸೇ ಸ ತ್ವಮಂಗಾನಾಂ ಕಷಾಯೋ ರಸಃ ಸನ್ವಿಷಲಿಪ್ತಶರವಿದ್ಧಾಂ ಮೃಗೀಮಿವಾಮೂಂ ಮದೀಯಾಂ ಸ್ತ್ರಿಯಂ ಮೇ ಮಾದಯ ಮದ್ವಶಾಂ ಕುರ್ವಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೯॥
ತಸ್ಯಾಃ ಸ್ವವಿಷಯೇ ಪ್ರೀತಿಮಾಪಾದ್ಯಾವಾಚ್ಯಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನದಶಾಯಾಮಭಿಪ್ರಾಯವಿಶೇಷಾನುಸಾರೇಣಾನುಷ್ಠಾನವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ತತ್ರಾಥಶಬ್ದಸ್ತತ್ತದುಪಕ್ರಮಾರ್ಥೋ ನೇತವ್ಯಃ ।
ಪಶುಕರ್ಮಕಾಲೇ ಪ್ರಥಮಂ ಸ್ವಕೀಯಪುಂಸ್ತ್ವದ್ವಾರಾ ತದೀಯಸ್ತ್ರೀತ್ವೇ ವಾಯುಂ ವಿಸೃಜ್ಯ ತೇನೈವ ದ್ವಾರೇಣ ತತಸ್ತದಾದಾನಾಭಿಮಾನಂ ಕುರ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಅಭಿಪ್ರಾಣ್ಯೇತಿ ॥೧೦॥
ಭರ್ತುರೇವಾಭಿಪ್ರಾಯಾಂತರಾನುಸಾರಿಣಂ ವಿಧಿಮಾಹ —
ಅಥ ಯಾಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸ್ವಕೀಯಪಂಚಮೇಂದ್ರಿಯೇಣ ತದೀಯಪಂಚಮೇಂದ್ರಿಯಾದ್ರೇತಃ ಸ್ವೀಕೃತ್ಯ ತತ್ಪುತ್ರೋತ್ಪತ್ತಿಸಮರ್ಥಂ ಕೃತಮಿತಿ ಮತ್ವಾ ಸ್ವಕೀಯರೇತಸಾ ಸಹ ತಸ್ಮಿನ್ನಿಕ್ಷಿಪೇತ್ತದಿದಮಪಾನನಂ ಪ್ರಾಣನಂ ಚ ತತ್ಪೂರ್ವಕಂ ರೇತಃಸೇಚನಮ್ ॥೧೧॥
ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಮಾಭಿಚಾರಿಕಂ ಕರ್ಮ ಕಥಯತಿ —
ಅಥ ಪುನರಿತಿ ।
ದ್ವೇಷವತಾಽನುಷ್ಠಿತಮಿದಂ ಕರ್ಮ ಫಲವದಿತಿ ವಕ್ತುಂ ದ್ವಿಷ್ಯಾದಿತ್ಯಧಿಕಾರಿವಿಶೇಷಣಮ್ । ಆಮವಿಶೇಷಣಂ ಪಾತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಕರ್ಮಯೋಗ್ಯತ್ವಖ್ಯಾಪನಾರ್ಥಮ್ । ಅಗ್ನಿಮಿತ್ಯೇಕವಚನಾದುಪಸಮಾಧಾನವಚನಾಚ್ಚಾಽವಸಥ್ಯಾಗ್ನಿರತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಃ । ಸರ್ವಂ ಪರಿಸ್ತರಣಾದಿ ತಸ್ಯ ಪ್ರತಿಲೋಮತ್ವೇ ಕರ್ಮಣಃ ಪ್ರತಿಲೋಮತ್ವಂ ಹೇತೂಕರ್ತವ್ಯಮ್ । ಮಮ ಸ್ವಭೂತೇ ಯೋಷಾಗ್ನೌ ಯೌವನಾದಿನಾ ಸಮಿದ್ಧೇ ರೇತೋ ಹುತವಾನಸಿ ತತೋಽಪರಾಧಿನಸ್ತವ ಪ್ರಾಣಾಪಾನಾವಾದದೇ ಫಡಿತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ಹೋಮೋ ನಿರ್ವರ್ತಯಿತವ್ಯಃ । ತದಂತೇ ಚಾಸಾವಿತ್ಯಾತ್ಮನಃ ಶತ್ರೋರ್ವಾ ನಾಮ ಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ । ಇಷ್ಟಂ ಶ್ರೌತಂ ಕರ್ಮ ಸುಕೃತಂ ಸ್ಮಾರ್ತಮ್ । ಆಶಾ ಪ್ರಾರ್ಥನಾ ವಾಚಾ ಯತ್ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಂ ಕರ್ಮಣಾ ನೋಪಪಾದಿತಂ ತಸ್ಯ ಪ್ರತೀಕ್ಷಾ ಪರಾಕಾಶಃ ।
ಯಥೋಕ್ತಹೋಮದ್ವಾರಾ ಶಾಪದಾನಸ್ಯ ಫಲಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಸ ಏಷ ಇತಿ ।
ಏವಂವಿತ್ತ್ವಂ ಮಂಥಕರ್ಮದ್ವಾರಾ ಪ್ರಾಣವಿದ್ಯಾವತ್ತ್ವಮ್ । ತಸ್ಮಾದೇವಂವಿತ್ತ್ವಂ ಪರದಾರಗಮನೇ ಯಥೋಕ್ತದೋಷಜ್ಞಾತೃತ್ವಮ್ ।
ತಚ್ಛಬ್ದೋಪಾತ್ತಂ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಏವಂವಿದಪೀತಿ ॥೧೨॥
ಆಭಿಚಾರಿಕಂ ಕರ್ಮ ಪ್ರಸಂಗಾಗತಮುಕ್ತ್ವಾ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮೃತಕಾಲಂ ಜ್ಞಾಪಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಶ್ರೀರ್ಹ ವಾ ಏಷಾ ಸ್ತ್ರೀಣಾಮಿತ್ಯೇತದಪೇಕ್ಷಯಾ ಪೂರ್ವತ್ವಮ್ । ಪಾಠಕ್ರಮಾದರ್ಥಕ್ರಮಸ್ಯ ಬಲವತ್ತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ಅರ್ಥವಶಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ॥೧೩॥
ಕಿಂ ಪುನರವಘಾತನಿಷ್ಪನ್ನೈಸ್ತಂಡುಲೈರನುಷ್ಠೇಯಂ ತದಾಹ —
ಸ ಯ ಇತಿ ।
ಬಲದೇವಸಾದೃಶ್ಯಂ ವಾ ಶುದ್ಧತ್ವಂ ವಾ ಶುಕ್ಲತ್ವಮ್ ॥೧೪-೧೫॥
ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮೋದನಂ ಪಾಚಯತಿ ಚೇತ್ಕಿಮರ್ಥಮುದಗ್ರಹಣಂ ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣೌದನಪಾಕಾಸಂಭವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಉದಗ್ರಹಣಮಿತಿ ।
ಕ್ಷೀರಾದೇರಿತಿ ಶೇಷಃ ॥೧೬॥
ವೇದವಿಷಯಮೇವ ತತ್ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದತ ಆಹ —
ವೇದ ಇತಿ ॥೧೭॥
ಸಮಿತಿರ್ವಿದ್ವತ್ಸಭಾ ತಾಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವಿದ್ವಾನೇವೋಚ್ಯತಾಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಪಾಂಡಿತ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಸರ್ವಶಬ್ದೋ ವೇದಚತುಷ್ಟಯವಿಷಯಃ । ಔಕ್ಷೇಣೇತ್ಯಾದಿತೃತೀಯಾ ಸಹಾರ್ಥೇ । ದೇಶವಿಶೇಷಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಕಾಲವಿಶೇಷಾಪೇಕ್ಷಯಾ ವಾ ಮಾಂಸನಿಯಮಃ । ಅಥಶಬ್ದಸ್ತು ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯೇಷು ಯಥಾರುಚಿ ವಿಕಲ್ಪಾರ್ಥಃ ॥೧೮॥
ಕದಾ ಪುನರಿದಮೋದನಪಾಕಾದಿ ಕರ್ತವ್ಯಂ ತದಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ಕೋಽಸೌ ಸ್ಥಾಲೀಪಾಕವಿಧಿಃ ಕಥಂ ವಾ ತತ್ರ ಹೋಮಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಗಾರ್ಹ್ಯ ಇತಿ ।
ಗೃಹೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಗಾರ್ಹ್ಯಃ । ಅತ್ರೇತಿ ಪುತ್ರಮಂಥಕರ್ಮೋಕ್ತಿಃ । ಅತೋ ಮದ್ಭಾರ್ಯಾತಃ ಸಕಾಶಾದ್ಭೋ ವಿಶ್ವಾವಸೋ ಗಂಧರ್ವತ್ವಮುತ್ತಿಷ್ಠಾನ್ಯಾಂ ಚ ಜಾಯಾಂ ಪ್ರಪೂರ್ವ್ಯಾಂ ತರುಣೀಂ ಪತ್ಯಾ ಸಹ ಸಂಕ್ರೀಡಮಾನಾಮಿಚ್ಛಾಹಂ ಪುನಃ ಸ್ವಾಮಿಮಾಂ ಜಾಯಾಂ ಸಮುಪೈಮೀತಿ ಮಂತ್ರಾರ್ಥಃ ॥೧೯॥
ಅಭಿಪತ್ತಿರಾಲಿಂಗನಮ್ । ಕದಾ ಕ್ಷೀರೌದನಾದಿಭೋಜನಂ ತದಾಹ —
ಕ್ಷೀರೇತಿ ।
ಭುಕ್ತ್ವಾಽಭಿಪದ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಅಹಂ ಪತಿರಮಃ ಪ್ರಾಣೋಽಸ್ಮಿ ಸಾ ತ್ವಂ ವಾಗಸಿ ಕಥಂ ತವ ಪ್ರಾಣತ್ವಂ ಮಮ ವಾಕ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಾಚಃ ಪ್ರಾಣಾಧೀನತ್ವವತ್ತವ ಮದಧೀನತ್ವಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಸಾ ತ್ವಮಿತ್ಯಾದಿ ಪುನರ್ವಚನಮ್ । ಋಗಾಧಾರಂ ಹಿ ಸಾಮ ಗೀಯತೇ । ಅಸ್ತಿ ಚ ಮದಾಧಾರತ್ವಂ ತವ । ತಥಾ ಚ ಮಮ ಸಾಮತ್ವಮೃಕ್ತ್ವಂ ಚ ತವ । ದ್ಯೌರಹಂ ಪಿತೃತ್ವಾತ್ಪೃಥಿವೀ ತ್ವಂ ಮಾತೃತ್ವಾತ್ತಯೋರ್ಮಾತಾಪಿತೃತ್ವಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತಾವಾವಾಂ ಸಂರಭಾವಹೈ ಸಂರಂಭಮುದ್ಯಮಂ ಕರವಾವಹೈ । ಏಹಿ ತ್ವಮಾಗಚ್ಛ ।
ಕೋಽಸೌ ಸಂರಂಭಸ್ತಮಾಹ —
ಸಹೇತಿ ।
ಪುಂಸ್ತ್ವಯುಕ್ತಪುತ್ರಲಾಭಾಯ ರೇತೋಧಾರಣಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೨೦॥
ಊರ್ವೋಃ ಸಂಬೋಧನಂ ದ್ಯಾವಾಪೃಥಿವೀ ಇತಿ । ವಿಜಿಹೀಥಾಂ ವಿಶ್ಲಿಷ್ಟೇ ಭವೇತಂ ಯುವಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿಷ್ಣುರ್ವ್ಯಾಪನಶೀಲೋ ಭಗವಾನ್ಭವತ್ಯಾ ಯೋನಿಂ ಕಲ್ಪಯತು ಪುತ್ರೋತ್ಪತ್ತಿಸಮರ್ಥಾಂ ಕರೋತು । ತ್ವಷ್ಟಾ ಸವಿತಾ ತವ ರೂಪಾಣಿ ಪಿಂಶತು ವಿಭಾಗೇನ ದರ್ಶನಯೋಗ್ಯಾನಿ ಕರೋತು । ಪ್ರಜಾಪತಿರ್ವಿರಾಡಾತ್ಮಾ ಮದಾತ್ಮನಾ ಸ್ಥಿತ್ವಾ ತ್ವಯಿ ರೇತಃ ಸಮಾಸಿಂಚತು ಪ್ರಕ್ಷಿಪತು । ಧಾತಾ ಪುನಃ ಸೂತ್ರಾತ್ಮಾ ತ್ವದೀಯಂ ಗರ್ಭಂ ತ್ವದಾತ್ಮನಾ ಸ್ಥಿತ್ವಾ ದಧಾತು ಧಾರಯತು ಪುಷ್ಣಾತು ಚ । ಸಿನೀವಾಲೀ ದರ್ಶಾಹರ್ದೇವತಾ ತ್ವದಾತ್ಮನಾ ವರ್ತತೇ । ಸಾ ಚ ಪೃಥುಷ್ಟುಕಾ ವಿಸ್ತೀರ್ಣಸ್ತುತಿರ್ಭೋಃ ಸಿನೀವಾಲಿ ಪೃಥುಷ್ಟುಕೇ ಗರ್ಭಮಿಮಂ ಧೇಹಿ ಧಾರಯ । ಅಶ್ವಿನೋ ದೇವೌ ಸೂರ್ಯಾಚಂದ್ರಮಸೌ ಸ್ವಕೀಯರಶ್ಮಿಮಾಲಿನೌ ತವ ಗರ್ಭಂ ತ್ವದಾತ್ಮನಾ ಸ್ಥಿತ್ವಾ ಸಮಾಧತ್ತಾಮ್ ॥೨೧॥
ಜ್ಯೋತಿರ್ಮಯ್ಯಾವರಣೀ ಪ್ರಾಗಾಸತುರ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಗರ್ಭಮಶ್ವಿನೌ ನಿರ್ಮಥಿತವಂತೌ ತಂ ತಥಾಭೂತಂ ಗರ್ಭಂ ತೇ ಜಠರೇ ದಧಾವಹೈ ದಶಮೇ ಮಾಸಿ ಪ್ರಸವಾರ್ಥಮ್ । ಆಧೀಯಮಾನಂ ಗರ್ಭಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ।
ಇಂದ್ರೇಣ ಸೂರ್ಯೇಣೇತಿ ಯಾವತ್ । ಅಸಾವಿತಿ ಪತ್ಯುರ್ವಾ ನಿರ್ದೇಶಃ । ತಸ್ಯಾ ನಾಮ ಗೃಹ್ಣಾತೀತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ॥೨೨॥
ಸಮಿಂಗಯತಿ ಸ್ವರೂಪೋಪಘಾತಮಕೃತ್ವೈವ ಚಾಲಯತೀತ್ಯೇತತ್ । ಏವಾ ತ ಏವಮೇವ ತವ ಸ್ವರೂಪೋಪಘಾತಮಕುರ್ವನ್ನೇಜತು ಗರ್ಭಶ್ಚಲತು । ಜರಾಯುಣಾ ಗರ್ಭವೇಷ್ಟನಮಾಂಸಖಂಡೇನ ಸಹಾವೈತು ನಿರ್ಗಚ್ಛತು । ಇಂದ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಯಂ ವ್ರಜೋ ಮಾರ್ಗಃ ಸರ್ವಕಾಲೇ ಗರ್ಭಾಧಾನಕಾಲೇ ವಾ ಕೃತಃ । ಸಾರ್ಗಲ ಇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾ ಸಪರಿಶ್ರಯ ಇತಿ । ಪರಿವೇಷ್ಟನೇನ ಜರಾಯುಣಾ ಸಹಿತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ತಂ ಮಾರ್ಗಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ತ್ವಮಿಂದ್ರ ಗರ್ಭೇಣ ಸಹ ನಿರ್ಜಹಿ ನಿರ್ಗಚ್ಛ । ಗರ್ಭನಿಃಸರಣಾನಂತರಂ ಯಾ ಮಾಂಸಪೇಶೀ ನಿರ್ಗಚ್ಛತಿ ಸಾವರಾ ತಾಂ ಚ ನಿರ್ಗಮಯೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೨೩॥
ಘೃತಮಿಶ್ರಂ ದಧಿ ಪೃಷದಾಜ್ಯಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಉಪಘಾತಮಿತ್ಯಾಭೀಷ್ಣ್ಯಂ ಪೌನಃಪುನ್ಯಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ । ಪೃಷದಾಜ್ಯಸ್ಯಾಲ್ಪಮಲ್ಪಮಾದಾಯ ಪುನಃ ಪುನರ್ಜುಹೋತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಸ್ಮಿನ್ಸ್ವೇ ಗೃಹೇ ಪುತ್ರರೂಪೇಣ ವರ್ಧಮಾನೋ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಸಹಸ್ರಂ ಪುಷ್ಯಾಸಮನೇಕಮನುಷ್ಯಪೋಷಕೋ ಭೂಯಾಸಮಸ್ಯ ಮತ್ಪುತ್ರಸ್ಯೋಪಸಂದ್ಯಾಂ ಸಂತತೀ ಪ್ರಜಯಾ ಪಶುಭಿಶ್ಚ ಸಹ ಶ್ರೀರ್ಮಾ ವಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಭೂಯಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಅಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಮಯಿ ಪಿತರಿ ಯೇ ಪ್ರಾಣಾಃ ಸಂತಿ ತಾನ್ಪುತ್ರೇ ತ್ವಯಿ ಮನಸಾ ಸಮರ್ಪಯಾಮೀತ್ಯಾಹ —
ಮಯೀತಿ ।
ಅತ್ಯರೀಚಿಮಿತ್ಯತಿರಿಕ್ತಂ ಕೃತವಾನಸ್ಮೀಹ ಕರ್ಮಣ್ಯಕರಮಕರವಂ ತತ್ಸರ್ವಂ ವಿದ್ವಾನಗ್ನಿಃ ಸ್ವಿಷ್ಟಂ ಕರೋತೀತಿ ಸ್ವಿಷ್ಟಕೃತ್ ಭೂತ್ವಾ ಸ್ವಿಷ್ಟಮನಧಿಕಂ ಸುಹುತಮನ್ಯೂನಂ ಚಾಸ್ಮಾಕಂ ಕರೋತ್ವಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೨೪॥
ಅಸ್ಯ ಜಾತಸ್ಯ ಶಿಶೋರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತ್ರಯೀಲಕ್ಷಣಾ ವಾಕ್ತ್ವಯಿ ಪ್ರವಿಶತ್ವಿತಿ ಜಪತೋಽಭಿಪ್ರಾಯಃ । ಏತೈರ್ಮಂತ್ರೈರ್ಭೂಸ್ತೇ ದಧಾಮೀತ್ಯಾದಿಭಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ॥೨೫॥
ವೇದನಾಮ್ನಾ ವ್ಯವಹಾರೋ ಲೋಕೇ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದಸ್ಯೇತಿ ।
ಯತ್ತದ್ವೇದ ಇತಿ ನಾಮ ತದಸ್ಯ ಗುಹ್ಯಂ ಭವತಿ । ವೇದನಂ ವೇದೋಽನುಭವಃ ಸರ್ವಸ್ಯ ನಿಜಂ ಸ್ವರೂಪಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೨೬॥
ಹೇ ಸರಸ್ವತಿ ಯಸ್ತೇ ಸ್ತನಃ ಶ[ಸ]ಶಯಃ ಶಯಃ ಫಲಂ ತೇನ ಸಹ ವರ್ತಮಾನೋ ಯಶ್ಚ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಸ್ಥಿತಿಹೇತ್ವನ್ನಭಾವೇನ ಜಾತೋ ಯಶ್ಚ ರತ್ನಧಾ ಅನ್ನಸ್ಯ ಪಯಸೋ ವಾ ಧಾತಾ ಯಶ್ಚ ವಸು ಕರ್ಮಫಲಂ ತದ್ವಿಂದತೀತಿ ವಸುವಿತ್ । ಯಶ್ಚ ಸುಷ್ಠು ದದಾತೀತಿ ಸುದತ್ರೋ ಯೇನ ಚ ಸ್ತನೇನ ವಿಶ್ವಾ ವಿಶ್ವಾನಿ ವಾರ್ಯಾಣಿ ವರಣೀಯಾನಿ ದೇವಾದೀನಿ ಭೂತಾನಿ ತ್ವಂ ಪುಷ್ಯಸಿ ತಂ ಸ್ತನಂ ಮದೀಯಪುತ್ರಸ್ಯ ಧಾತವೇ ಪಾನಾಯ ಮದೀಯಭಾರ್ಯಾಸ್ತನೇ ಪ್ರವಿಷ್ಟಂ ಕುರ್ವಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೨೭॥
ಇಲಾ ಸ್ತುತ್ಯಾ ಭೋಗ್ಯಾಽಸಿ । ಮಿತ್ರಾವರುಣಾಭ್ಯಾಂ ಸಂಭೂತೋ ಮೈತ್ರಾವರುಣೋ ವಸಿಷ್ಠಸ್ತಸ್ಯ ಭಾರ್ಯಾ ಮೈತ್ರಾವರುಣೀ ಸಾ ಚಾರುಂಧತೀ ತದ್ವತ್ತ್ವಂ ತಿಷ್ಠಸೀತಿ ಭಾರ್ಯಾ ಸಂಬೋಧಯತಿ —
ಮೈತ್ರಾವರುಣೀತಿ ।
ವೀರೇ ಪುರುಷೇ ಮಯಿ ನಿಮಿತ್ತಭೂತೇ ಭವತೀ ವೀರಂ ಪುತ್ರಮಜೀಜನತ್ । ಸಾ ತ್ವಂ ವೀರವತೀ ಜೀವಬಹುಪುತ್ರಾ ಭವ । ಯಾ ಭವತೀ ವೀರವತಃ ಪುತ್ರಸಂಪನ್ನಾನಸ್ಮಾನಕರತ್ಕೃತವತೀತಿ ಮಂತ್ರಾರ್ಥಃ । ಪಿತರಮತೀತ್ಯ ವರ್ತತ ಇತ್ಯತಿಪಿತಾ । ಅಹೋ ಮಹಾನೇವ ವಿಸ್ಮಯೋ ಯತ್ಪಿತರಂ ಪಿತಾಮಹಂ ಚ ಸರ್ವಮೇವ ವಂಶಮತೀತ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಮಾದಧಿಕಸ್ತಂ ಜಾತೋಽಸೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಪುತ್ರಸ್ಯೈವೇಯಂ ಸ್ತುತಿರಿತಿ ತು ಯಥೋಕ್ತಪುತ್ರಸಂಪನ್ನಸ್ಯ ಪಿತುರಪೀತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ಯೇತಿ ॥೨೮॥
ಸಾನ್ನಿಧ್ಯಾತ್ಖಿಲಕಾಂಡಸ್ಯ ವಂಶೋಽಯಮಿತಿ ಶಂಕಾಂ ನಿವರ್ತಯನ್ವಂಶಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅಥೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಭೇದಾದತೀತಸ್ಯ ಕಾಂಡದ್ವಯಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ವಂಶಭಾಕ್ತ್ವೇಽಪಿ ನಾಸ್ಯ ಪೃಥಕ್ತ್ವಭಾಗಿತ್ವಂ ಖಿಲತ್ವೇನ ತಚ್ಛೇಷತ್ವಾತ್ । ತಥಾ ಚ ಸಮಾಪ್ತೌ ಪಠಿತೋ ವಂಶಃ ಸಮಸ್ತಸ್ಯೈವ ಪ್ರವಚನಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪೂರ್ವೌ ವಂಶೌ ಪುರುಷವಿಶೇಷಿತೌ ತೃತೀಯಸ್ತು ಸ್ತ್ರೀವಿಶೇಷಿತಸ್ತತ್ರ ಕಿಂ ಕರಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ತ್ರೀಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾದಿತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ಗುಣವಾನಿತಿ ।
ಕೀರ್ತ್ಯತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಶುಕ್ಲಾನಿ ಯಜೂಂಷೀತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮವ್ಯಾಮಿಶ್ರಾಣೀತಿ । ದೋಷೈರಸಂಕೀರ್ಣಾನಿ ಪೌರುಷೇಯತ್ವದೋಷದ್ವಾರಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಯಾತಯಾಮಾನ್ಯದುಷ್ಟಾನ್ಯಗತಾರ್ಥಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಪಾಠಕ್ರಮೇಣ ಮನುಷ್ಯಾದಿಃ ಪ್ರಜಾಪತಿಪರ್ಯಂತೋ ವಂಶೋ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಃ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯರ್ಥಕ್ರಮಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಜಾಪತಿಮಿತಿ ।
ಅಧೋಮುಖತ್ವಂ ಪಾಠಕ್ರಮಾಪೇಕ್ಷಯೋಚ್ಯತೇ ।
ತತ್ರಾಪಿ ಪ್ರಜಾಪತಿಮಾರಭ್ಯ ಸಾಂಜೀವೀಪುತ್ರಪರ್ಯಂತಂ ವಾಜಸನೇಯಿಶಾಖಾಸು ಸರ್ವಾಸ್ವೇಕೋ ವಂಶ ಇತ್ಯಾಹ —
ಸಮಾನಮಿತಿ ।
ಪ್ರವಚನಾಖ್ಯಸ್ಯ ವಂಶಾತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಂಬಂಧಾತ್ಪ್ರಜಾಪತಿರ್ವಿದ್ಯಾಂ ಲಬ್ಧವಾನಿತ್ಯಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯಾಧಿಕಾರಿಭೇದಾದವಾಂತರಭೇದಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತಿಮುಖಪ್ರಬಂಧಃ ಪ್ರಪಂಚಃ ಸೈವ ಪರಂಪರಾ ತಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮರೂಪಂ ಸ್ವಯಂಭೂತ್ವಮಭಿದಧಾತಿ —
ಅನಾದೀತಿ ।
ತಸ್ಯಾಪೌರುಷೇಯತ್ವೇನಾಸಂಭಾವಿತದೋಷತಯಾ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ನಿತ್ಯಮಿತಿ ।
ಆದಿಮಧ್ಯಾಂತರೇಷು ಕೃತಮಂಗಲಾ ಗ್ರಂಥಾಃ ಪ್ರಚಾರಿಣೋ ಭವಂತೀತಿ ಮನ್ವಾನಃ ಸನ್ನಾಹ —
ತಸ್ಮೈ ಬ್ರಹ್ಮಣೇ ನಮ ಇತಿ ॥೧ – ೪॥
ನಮೋ ಜನ್ಮಾದಿಸಂಬಂಧಹೇತುವಿಧ್ವಂಸಹೇತವೇ ।
ಹರಯೇ ಪರಮಾನಂದಪರಿಜ್ಞಾನವಪುರ್ಭೃತೇ ॥೧॥
ನಮಸ್ತ್ರಯ್ಯಂತಸಂದೋಹಸರಸೀರುಹಭಾನವೇ ।
ಗುರವೇ ಪರಪಕ್ಷೌಘಧ್ವಾಂತಧ್ವಂಸಪಟೀಯಸೇ ॥೨॥