आनन्दगिरिटीका (केन पदभाष्य)

யச்ச்²ரோத்ராதே³ரதி⁴ஷ்டா²நம் சக்ஷுர்வாகா³த்³யகோ³சரம் ।
ஸ்வதோ(அ)த்⁴யக்ஷம் பரம் ப்³ரஹ்ம நித்யமுக்தம் ப⁴வாமி தத் ॥ 1 ॥

கேநேஷிதமித்யாதி³காம் தலவகாரஶாகோ²பநிஷத³ம் வ்யாசிக்²யாஸுர்ப⁴க³வாந்பா⁴ஷ்யகாரோ(அ)ஹம்ப்ரத்யயகோ³சரஸ்யா(அ)(அ)த்மந: ஸம்ஸாரித்வாத³ஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மபா⁴வஸ்யோபநிஷத்ப்ரதிபாத்³யஸ்யாஸம்ப⁴வாந்நிர்விஷயத்வாத³வ்யாக்²யேயத்வமித்யாஶங்க்யாஹங்காரஸாக்ஷிண: ஸம்ஸாரித்வக்³ராஹகப்ரமாணாவிஷயத்வாத்³ப்³ரஹ்மத்வப்ரதிபாத³நே விரோதா⁴ஸம்ப⁴வாத்ஸவிஷயத்வாத்³வ்யாக்²யேயத்வம் ப்ரதிஜாநீதே –

கேநேஷிதமித்யாத்³யேதி ।

கஸ்தர்ஹிநவமஸ்யாத்⁴யாயஸ்யாஷ்டாத்⁴யாய்யா ஸஹ நியதபூர்வோத்தரபா⁴வாநுபபத்திலப்⁴ய: ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யாஶங்க்ய ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வலக்ஷணஸம்ப³ந்த⁴ம் த³ர்ஶயிதும் வ்ருத்தமநுவத³தி –

ப்ராகே³தஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

கர்மாங்க³ஸாம பாஞ்சப⁴க்திகம் ஸாப்தப⁴க்திகம் ச தத்³விஷயாண்யுபாஸநாநி ப்ருதி²வ்யாதி³த்³ருஷ்ட்யோக்தாநி । ப்ராணத்³ருஷ்ட்யா கா³யத்ரஸாமோபாஸநம் ச ।

ஶிஷ்யாசார்யஸந்தாநாவிச்சே²தோ³ வம்ஶஸ்தத³வஸாநேந க்³ரந்தே²ந கார்யரூபமேவ வஸ்தூக்தம் சேத்தர்ஹி ப்ராணாத்³யுபாஸநஸஹிதஸ்ய கர்மண: ஸம்ஸாரப²லத்வாத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாநுபயோகா³த்கத²ம் ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வ: ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி⁴தி⁴த்ஸித இத்யாஶங்க்ய நித்யகர்மணாம் தாவஜ்ஜ்ஞாநோபயோகி³த்வம் கத²யதி –

ஸர்வமேததி³தி ।

காம்யாநாம் ப்ரதிஷித்³தா⁴நாம் ச ப²லம் தத்³தோ³ஷத³ர்ஶநேந வைராக்³யார்த²ம் கத²யதி –

ஸகாமஸ்ய த்விதி ।

ஏதயோ: பதோ²ர்ஜ்ஞாநகர்ணணோர்மத்⁴யே கேநாபி மார்கே³ண யே ந ப்ரவ்ருத்தாஸ்தே ப்ரதிஷித்³தா⁴நுஷ்டா²யிந இத்யர்த²: ।

ஜாயஸ்வ ம்ரியஸ்வேதி ।

புந: புநர்ஜாயந்தே ம்ரியந்தே சேத்யர்த²: । திஸ்ர: ப்ரஜா ஜராயுஜாண்ட³ஜோத்³பி⁴ஜ்ஜலக்ஷணா: । பித்ருயாணதே³வயாநலக்ஷணமார்க³த்³வயக³மநமதீத்ய கஷ்டாமேவ க³திமீயு: ப்ராப்தா இத்யர்த²: ।

ஏவம் கர்மப²லமுக்த்வா ததோ விரக்தஸ்ய விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே(அ)தி⁴கார இதி த³ர்ஶயந்ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வமாஹ –

விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ய த்விதி ।

ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்தா⁴த்³விரக்தஸ்யேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

தத்ர நிமித்தஸ்யாத்³ருஷ்டஸ்யாநியத்வமாஹ –

இஹ க்ருதாதி³தி ।

கர்மப²லாத்³விரக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா ப⁴வதீத்யத்ராந்யஸம்வாத³மாஹ –

காட²கே சேதி ।

ஆவ்ருத்தசக்ஷுரிதி ।

ஸாத்⁴யஸாத⁴நபா⁴வாது³பரதகரணக்³ராம: சக்ஷுர்க்³ரஹணஸ்யோபலக்ஷணார்த²த்வாத் ।

அந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴த்வம் சா(அ)(அ)ஹ –

ஏவம் ஹீதி ।

நாந்யதே²தி ।

அவிரக்தஸ்ய ப³ர்ஹிர்விஷயாக்ஷிப்தசேதஸ ஆத்மஜிஜ்ஞாஸைவாநுபபந்நா கத²ஞ்சிஜ்ஜாதா(அ)பி ந ப²லாவஸாநா ஸ்யாச்சூ²த்³ரயாகா³தி³வதி³த்யர்த²: ।

யத்³யப்யேவமுபநிஷத³: கர்மகாண்ட³ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி ததா²(அ)ப்யுபநிஷஜ்ஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய நிஷ்ப்ரயோஜநத்வாந்நோபநிஷதோ³ வ்யாக்²யாரம்ப⁴: ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஏதஸ்மாச்சேதி ।

ஸமுச்சயவாதி³நோ(அ)பி⁴ப்ராயம் ஶங்கதே –

கர்மஸஹிதாத³பீதி ।

ஏகாத்⁴யயநவிதி⁴க்³ருஹீதத்வாத்கர்மஜ்ஞாநகாண்ட³யோரேகம் ப²லம் வாச்யம் தத: கர்மஸமுச்சிதாஜ்ஜ்ஞாநாத்ஸநிதா³நஸம்ஸாரநிவ்ருத்திலக்ஷணம் ப²லம் ஸித்⁴யதீதி ந கர்மஸு விரக்தஸ்யோபநிஷதா³ரம்ப⁴ இத்யர்த²: ।

அத்⁴யயநவிதி⁴பரிக்³ரஹமாத்ரேண கர்மகாண்ட³ஸ்ய ந மோக்ஷப²லத்வம் கல்பயிதும் ஶக்யம் ப²லாந்தராவக³மவிரோதா⁴தி³த்யாஹ –

ந வாஜாஸநேயக இதி ।

கிஞ்ச யதி³ ஶ்ருதே: கர்மஸமுச்சிதஜ்ஞாநம் விதி⁴த்ஸிதம் ஸ்யாத்ததா³ பாரிவ்ராஜ்யம் நோபதி³ஶ்யேத ஶ்ருத்யா ஹேத்வபி⁴தா⁴நேந, ததோ ந ஸமுச்சய: ஶ்ருத்யர்த² இத்யாஹ –

தத்ரைவ சேதி ।

ப்ரஜாஶப்³த³ஸ்யோபலக்ஷணார்த²த்வமாதா³ய ஹேத்வர்த²மாஹ –

தத்ராயமிதி ।

கிம் கரிஷ்யாமோ ந கிமப்யாத்மகாமத்வாதே³வேதி ஶேஷ: ।

தத்ப²லம் பு⁴க்த்வா க்ரமேண மோக்ஷஸம்ப⁴வாத்கிமிதி ப்ரஜாதி³ஷ்வநாத³ர இத்யாஶங்க்யாஹ –

ந சேதி ।

இஷ்டோ(அ)ப்யயமாத்மலோக: கர்மணா விநா ந லப்⁴யதே ப²லத்வாந்மோக்ஷஸ்யாந்யதா²ஸ்வபா⁴வமுக்தத்வே ப³ந்த⁴மோக்ஷாவஸ்த²யோரவிஶேஷாபாதாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸ சேதி ।

கர்மமோக்ஷே கார்யஸ்யோத்பாத்³யாதே³ரஸம்ப⁴வாத்ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத³வித்³யாநிவ்ருத்த்யா ப²லப்ரஸித்³த்⁴யுபபத்தேர்ந கர்மகார்யோ மோக்ஷ இத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்யாநுப⁴வாவஸாநதாஸித்³த⁴யே பரோக்ஷநிஶ்சயபூர்வக: ஸம்ந்யாஸ: கர்தவ்ய: । ஸித்³தே⁴ சாநுபா⁴வவஸாநே ப்³ரஹ்மாத்மஜ்ஞாநே ஸ்வபா⁴வப்ராப்த: ஸம்ந்யாஸ இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

இதஶ்ச ந கர்மப்³ரஹ்மாத்மதாநிஶ்சயஸமுச்சய: ஶாஸ்த்ரார்த² இத்யாஹ –

கர்மஸஹபா⁴வித்வேதி ।

நநு கர்மவத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய விதி⁴தோ(அ)நுஷ்டே²யத்வாத்³விதே⁴ஶ்ச நியோஜ்யாதி³பே⁴தா³பேக்ஷித்வாத்கத²ம் ஸர்வபே⁴த³த³ர்ஶநப்ரத்யஸ்தமய உச்யதே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே ஸதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

வஸ்துப்ராதா⁴ந்யே ஸதீதி ।

விதி⁴ஜந்யப்ரயத்நபா⁴வ்யோ ஹி விதி⁴விஷய உச்யதே ஜ்ஞாநம் ந ததே²தி தத்³விதே⁴ரஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

யஸ்மத்ப்ரத்யகா³த்மநோ ப்³ரஹ்மதாநிஶ்சயஸ்ய பரோக்ஷஸ்யாபரோக்ஷஸ்ய வா கர்மணா ஸமுச்சயோ ந ப்ராமாணிகஸ்தஸ்மாதி³த்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ரஶ்நப்ரதிவசநரூபேண ப்ரதிபாத³நஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

ஶிஷ்யாசார்யேதி ।

ஆபநேயா ப்ராபணீயா ஹந்தவ்யா வா ந ப⁴வதீத்யர்த²: । ஸாதி⁴ஷ்ட²ம் ஶோப⁴நதமம் ப²லம் ப்ராபயதீத்யர்த²: ।

இஷ ஆபீ⁴க்ஷ்ண்யே க³தௌ சேதி தா⁴த்வந்தரஸம்ப⁴வே கத²மிச்சா²ர்த²ஸ்யைவ வ்யாக்²யாநமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

இஷேரிதி ।

ஆபீ⁴க்ஷண்யம் பௌந:புந்யம் தத்³விஷயதாயா க³திவிஷயதாயா வா மநஸோ(அ)நபி⁴ப்ரேதத்வாந்மந:ப்ரவர்தகவிஶேஷஸ்யைவ பு³பு⁴த்ஸிதத்வாதி³த்யர்த²: । இட்ப்ரயோகே³ ஸதி கு³ணேந ப⁴விதவ்யம் । ததை³ஷிதமிதி ஸ்யாத்தத³பா⁴வாச்சா²ந்த³ஸத்வாபி⁴தா⁴நம் ந து தா⁴தோரநிட்த்வாத³நுப³ந்த⁴ஸ்ய விகல்பவிதா⁴நாத³ந்வேஷிதமந்விஷ்டம் வேதி வைகல்பிகப்ரயோகா³தி³த³ர்ஶநாதி³தி ।

இஷிதம் ப்ரேஷிதமிதி பத³த்³வயஸ்யார்த²வத்த்வமாஹ –

தத்ர ப்ரேஷிதமித்யாதி³நா ।

இச்சா²மாத்ரேணேதி ।

ப்ரயத்நமந்தரேண ஸந்நிதி⁴மாத்ரேணேதி வ்யாக்²யாதம் நேத³ம் வ்யாக்²யாநமபி ஶோப⁴தே அபர்யாயஶப்³த³பே⁴த³ஸ்யார்த²பே⁴தா³வ்யபி⁴சாராதி³த்யாஹ –

அபி சேதி ।

த்வது³க்தோ(அ)யமர்த²விஶேஷோ ந க⁴டதே ஸங்கா⁴தஸ்யைவேச்சா²தி³பி⁴: ப்ரவர்தகத்வஸித்³தே⁴: ப்ரஶ்நாநுபபத்திப்ரஸங்கா³தி³த்யாஹ –

ந ப்ரஶ்நேதி ।

மநஸ: ஸ்வாதந்த்ர்யாத்ஸ்வவ்யதிரிக்தப்ரவர்தகஸம்பா⁴வநாபா⁴வாத்ப்ரஶ்நோ ந க⁴டத இத்யாக்ஷிப்ய ஸமாத⁴த்தே –

நநு ஸ்வதந்த்ரமித்யாதி³நா ।

அத்யுக்³ரது³:கே² சேதி ।

அத்³யதநீநது³:கே² த்³யூதாதி³கார்யே ॥ 1 ॥

ப்ரதிவசநஸ்ய ப்ரஶ்நாநநுரூபத்வமாஶங்க்ய ஸமாத⁴த்தே –

அஸாவேவம்விஶிஷ்ட இத்யாதி³நா ।

ஶ்ரோத்ராத³ய: ஸ்வவிலக்ஷணஶேஷா: ஸம்ஹதத்வாத்³க்³ருஹாதி³வதி³த்யநுமாநேந ஶ்ரோத்ராதி³ஶேஷீ தாவத³வக³ம்யதே யதி³ ஸோ(அ)பி ஸம்ஹத: ஸ்யாத்தர்ஹி க்³ருஹாதி³வத³சேதந: ஸ்யாத் । ததஸ்தஸ்யாப்யந்ய: ஶேஷீ கல்ப்யஸ்தஸ்யாப்யந்ய இத்யநவஸ்தா²ப்ரஸங்க³பரிஹாராயாஸம்ஹதஶ்சேதநோ க³ம்யதே । அத: ஸர்வஸாக்ஷிணம் லக்ஷயிதும் யுக்தமேவ ப்ரதிவசநமித்யர்த²: । ப²லாவஸாநம் ப²லநிஷ்பத்திர்லிங்க³ம் யஸ்மிந் , அவக³த்யா ஹி கரணஸ்ய வ்யாபாரோ லிங்க்³யதே நித்யாவக³திவ்யஞ்ஜகத்வாத்³வா ப²லாவஸாநலிங்க³ம் வ்யாபாரஸ்தேந தச்சே²ஷீ லக்ஷ்யத இத்யர்த²: ।

ப்ரதிவசநஸ்ய ஸங்க்ஷேபதஸ்தாத்பர்யமாஹ –

ஶ்ரோத்ராத்³யேவ ஸர்வஸ்யேதி ।

யஸ்மாத³ஸ்தி ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரம் தஸ்மாச்²ரோத்ராதா³வாத்மபு³த்³தி⁴: ஸந்த்யக்தவ்யேதிஶேஷ: ப்ராணசேஷ்டா சேதநாதி⁴ஷ்டா²நபூர்விகா அசேதநப்ரவ்ருத்தித்வாத் ரதா²தி³ப்ரவ்ருத்திவதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ந ஹ்யாத்மநா(அ)நதி⁴ஷ்டி²தஸ்யேதி ।

ஜ்ஞாத்வேதி பதா³த்⁴யாஹாரே காரணமாஹ –

ப்ரஷ்டு: ப்ருஷ்டஸ்யார்த²ஸ்யேதி ।

ஸாமர்த்²யாதி³தி ।

ஶ்ரோத்ராத்³யாத்மபா⁴வத்யாக³மந்தரேணாம்ருதத்வாஸம்ப⁴வாஜ்ஜ்ஞாநப³லாச்ச்²ரோத்ராத்³யாத்மபா⁴வம் த்யக்த்வா(அ)ம்ருதா ப⁴வந்தீதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஏதத்ஸ்பு²டயதி –

ஶ்ரோத்ராதௌ³ ஹீத்யாதி³நா ।

ம்ருத்வேதி ।

விதே³ஹமுக்திர்விவக்ஷிதா ப்ராரப்³த⁴போ⁴க³க்ஷயே ஶரீராந்தரோத்பாதே³ காரணாபா⁴வாத³வஶ்யம்பா⁴விநீ விது³ஷோ முக்திரித்யர்த²: ॥ 2 ॥

ஸர்பாத்³யத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நரஜ்ஜுவச்ச்²ரோத்ராத்³யத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யம் ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமித்யாதி³நா லக்ஷிதம் தர்ஹி ரஜ்ஜுவத³தி⁴ஷ்டா²நத்வாத்³விஷயத்வப்ரஸங்க³ இதி ஶங்காம் நிவர்தயதி –

யஸ்மாச்ச்²ரோத்ராதே³ரபீத்யாதி³நா ।

அத்⁴யஸ்தஸ்ய ஹ்யதி⁴ஷ்டா²நமேவ ஸ்வரூபமாத்³யந்தமத்⁴யேஷு தத³வ்யபி⁴சாராத்ஸ்வரூபவிஷயதா ச ந பதா³ர்த²த⁴ர்மஸ்ததோ(அ)ப்ரயோஜகோ(அ)யம் ஹேதுரித்யர்த²: ।

அவிஷயத்வாத்தர்ஹி ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶ்யத்வமபி ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய நாஸ்த்யேவ வாஸ்தவமித்யாஹ –

இந்த்³ரியமநோப்⁴யாம் ஹீதி ।

ப்³ராஹ்மணோ(அ)யமித்யாதி³ ஜாதித: க்ருஷ்ணோ(அ)யமித்யாதி³ கு³ணத: பாசகோ(அ)யமித்யாதி³ க்ரியாதோ ராஜபுருஷ இத்யாதி³ ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷத உபதி³ஶ்யதே । ப்³ரஹ்ம து ந ஜாத்யாதி³மத் । “கேவலோ நிர்கு³ணஶ்ச”(ஶ்வே. உ. 6 । 11) இத்யாதி³ஶ்ருதே: ।

அஜ்ஞேநா(அ)(அ)க³மஸ்ய பே⁴தே³ந ப்ரதிபந்நத்வாத்தத்³த்³ருஷ்ட்யா(அ)(அ)சார்யஸ்யாப்யவித்³யாலேஶோத்த²த்³ருஷ்ட்யா வ்யாவஹாரிக உபதே³ஶ உபபத்³யத ஆக³மதஸ்தஸ்யைவா(அ)(அ)த்மாநம் ப்³ரஹ்மரூபேண லக்ஷயிதும் யோக்³யதாதிஶயவத்த்வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

அத்யந்தமேவேதி ।

வாக்யஸ்ய பதா³ர்தா²ந்வ்யாக்²யாய தாத்பர்யம் த³ர்ஶயிதுமுபக்ரமதே –

யத்³விதி³தம் தத³ல்பமித்யாதி³நா ।

யத்³வேதி³துரந்யத்தத்³விதி³தமவிதி³தம் சேதி த்³வயீ க³தி: । ததோ விதி³தத்வாவிதி³தத்வநிஷேதே⁴ந வேதி³து: ஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்மேத்யத்ர தாத்பர்யமாக³மஸ்யேத்யாஹ –

ந ஹ்யந்யஸ்யேதி ॥ 3 ॥

உக்தவாக்யார்தே² லௌகிகதார்கிகமீமாம்ஸகப்ரதிபத்திவிரோத⁴மாஶங்க்ய பரிஹரதி விதி³தாத³ந்யத்வப்ரபஞ்சநாய –

அந்யதே³வ தத்³விதி³தாதி³த்யாதி³நா ।

அஷ்டஸு ஸ்தா²நேஷ்விதி ।

“அஷ்டௌ ஸ்தா²நாநி வர்ணாநாமுர: கண்ட²: ஶிரஸ்ததா² ।
ஜிஹ்வாமூலம் ச த³ந்தாஶ்ச நாஸிகோஷ்டௌ² ச தாலு ச ॥”(வாஸி़ஷ்ட²ஶிக்ஷா) இத்யேதேஷ்வாகாஶப்ரதே³ஶேஷ்வாஶ்ரிதமித்யநேநா(அ)(அ)காஶோபாதா³நத்வம் ஸூசிதம் ।

ஆக்³நேயமிதி ।

அக்³நிதே³வதாகமித்யர்த²: ।

ந கேவலம் கரணம் வாகு³ச்யதே வர்ணாஶ்சோச்யந்த இத்யாஹ –

வர்ணாஶ்சேதி ।

தது³க்தம் – “யாவந்தோ யாத்³ருஶா யே ச யத³ர்த²ப்ரதிபாத³கா: ।
வர்ணா: ப்ரஜ்ஞாதஸாமர்த்²யாஸ்தே ததை²வாவபோ³த⁴கா: ॥”(ந்யாயமஞ்ஜரீ) கௌ³ரிதி பத³ம் க³காரௌகாரவிஸர்ஜநீயா ஏவ க்ரமவிஶேஷாவச்சி²ந்நா இதி மீமாம்ஸகாத்³யநுஸாரேணோக்தம் ।

ஸ்போ²டவாதி³நோ(அ)நுஸாரேணா(அ)(அ)ஹ –

தத³பி⁴வ்யங்க்³ய இதி ।

ஸ்பு²ட்யதே வ்யஜ்யதே வர்ணைரிதி ஸ்போ²ட: பதா³தி³பு³த்³தி⁴ப்ரமாணக: । ஏகரூபாயா பு³த்³தே⁴ரநேகவர்ணாவலம்ப³நத்வாஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

உக்தே வாக்யார்தே² ஶ்ருதிஸம்மதிமாஹ –

அகார இதி ।

அகாரப்ரதா⁴நோங்காரோபலக்ஷிதா ஸ்போ²டாக்²யா சிச்ச²க்தி: ஸர்வா வாக்ஸைஷா ஸ்பர்ஶாந்தஸ்தோ²ஷ்மபி⁴ர்வ்யஜ்யமாநா । காத³யோ மாவஸாநா: ஸ்பர்ஶா, யரலவா அந்தஸ்தா²:, ஶஷஸஹா ஊஷ்மாணஸ்தை: க்ரமவிஶேஷாவச்சி²ந்நைர்வ்யஜ்யமாநா நாநாரூபா விவர்ததே । மிதம்ருகா³தி³ பாதா³வஸாநநியதாக்ஷரத்வாத் । அமிதம் யஜுராத்³யநியதாக்ஷரபாதா³வஸாநத்வாத் । ஸ்வர: ஸாம । கீ³திப்ராதா⁴ந்யாத் । ஸத்யம் யதா²த்³ருஷ்டார்த²வசநம் । அந்ருதம் தத்³விபரீதம் । கரணம் வாகி³ந்த்³ரியம் கு³ண உபஸர்ஜநம் யஸ்யா: ஸா கரணகு³ணவதீ புருஷேஷு சேதநேஷு யா வாக்ஶக்தி: ஸா கோ⁴ஷேஷு வர்ணேஷு ப்ரதிஷ்டி²தா தத்³வ்யங்க்³யத்வாதி³த்யர்த²: ।

ததே³வேத்யேவகாரஸ்ய க்ருத்யமாஹ –

யைர்வாகா³த்³யுபாதி⁴பி⁴ரிதி ।

நியமார்த²மிதி ।

பக்ஷே(அ)நாத்மந்யபி ப்³ரஹ்மபு³த்³தௌ⁴ ப்ராப்தாயாமாத்மைவ ப்³ரஹ்மேதி பு³த்³தி⁴ம் நியந்துமித்யர்த²: । அந்யஸ்மிந்நுபாஸ்யே யா ப்³ரஹ்மபு³த்³தி⁴ஸ்தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் வா புநரப்³ரஹ்மத்வமுச்யத இத்யர்த²: । ஸர்வம் ஸ்பஷ்டமிதி ந வ்யாக்²யாதம் ॥ 5 - 6 – 7 - 8 ॥

வேதி³து: ஸ்வரூபத்வே ப்³ரஹ்மணோ மா பூ⁴த்³விஷயத்வம் । ஸ்வரூபத்வே மாநாபா⁴வாத் அதிரிக்தஸ்ய விஷயத்வே கிமநுபபந்நமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வஸ்ய ஹீதி ।

யதி³ஶப்³த³ப்ரயோகே³ கிம் காரணமித்யத ஆஹ –

கதா³சிதி³தி ।

அக்ஷிணி ஶரீரஸ்ய ப்ரதிச்சா²யா த்³ருஶ்யத இதி ப்ரஸித்³த⁴வது³பதே³ஶாச்ச²ரீரமாத்மேதி ப்ரதிபந்ந: । சா²யாயா அவ்யபி⁴சாரித்வம் பு³த்³த்⁴வேத்யர்த²: ।

ஸக்ருதி³தி ।

“ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே”(சா². உ. 1 । 7 । 5) இத்யேகவாரமுக்தம் , “ய ஏஷ ஸ்வப்நே மஹீயமாநஶ்சரதி”(சா². உ. 8 । 10 । 1) இதி த்³விதீயேநோக்தம் , “தத்³யத்ரைதத்ஸுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந:”(சா². உ. 8 । 11 । 1) இதி த்ரிருக்தமப்யாத்மாநமப்ரதிபத்³யமாந இந்த்³ரோ ப்³ரஹ்மசர்யேணாத⁴ர்மாதி³தோ³ஷக்ஷயமபேக்ஷ்ய சதுர்தே² பர்யாயே “ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய”(சா². உ. 8 । 3 । 4) இத்யத்ர ப்ரத²மபர்யாயோக்தமேவ ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபந்நவாநித்யர்த²: ।

அர்ப⁴காணி சேதி ।

அல்பாநி ।

ந ஸ்வதோ ரூபமஸ்தி ப்³ரஹ்மண இத்யுக்தம் ததா³க்ஷிபதி –

நநு யேநைவேதி ।

கேந தர்ஹி விஶேஷேண ப்³ரஹ்மணோ நிரூபணமித்யாகாங்க்ஷாயாம் சைதந்யரூபேணேத்யாஹ –

சைதந்யமிதி ।

பூ⁴தாநாம் ஸமஸ்தாநாம் வ்யஸ்தாநாம் வா தே³ஹாகாரபரிணதாநாம் சைதந்யம் த⁴ர்மோ ந ப⁴வதி ப³ஹிரநுபலம்பா⁴த்தத்³த⁴ர்மத்வே ரூபாதி³வத்தத்ஸாத⁴கத்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³ச்ச । ததா² ஶ்ரோத்ராதீ³நாமபி பௌ⁴திகத்வாவிஶேஷாச்சைதந்யம் த⁴ர்மோ ந ப⁴வதீதி பாரிஶேஷ்யாத்ஸ்வதந்த்ரசைதந்யம் ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் ।

தத்ர ஶ்ருதிஸம்மதிமாஹ –

ததா² சோக்தமிதி ।

ஸத்யமேவம் சைதந்யம் பாரமார்தி²கம் ப்³ரஹ்மரூபம் ஶ்ருதிதாத்பர்யக³ம்யம் ததா²(அ)பி யது³க்தம் ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் கத²ம் நாஸ்தீதி தது³பாதி⁴த்³வாரேணைவ ப்³ரஹ்மண: ஶப்³தே³ந நிரூபணம் நிர்தே³ஶநம் ந ஸ்வத இத்யபி⁴ப்ரேத்ய, அந்த: கரணாத்³யபி⁴வ்யக்திமுபலப்⁴ய ஹி யது³பாத்⁴யபி⁴வ்யக்திநிமித்தம் சைதந்யம் தத்³ப்³ரஹ்மேதி நிர்தி³ஶ்யத இத்யர்த²: ।

நநூபாதி⁴ருபஹிதஸம்ப³த்³தோ⁴ ப⁴வதி சைதந்யஸ்ய த்வஸங்க³ஸ்ய கத²ம் தே³ஹாதி³ரூபாதி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

தத³நுகாரித்வாதி³த்யாதி³நா ।

யதா² ஜலே கம்பமாநே ஸவிதா கம்பத இவ பி⁴த்³யமாநே பி⁴த்³யத இவேதி மித்²யாதத்³த⁴ர்மபா⁴கி³த்வாத்ஸவிதுர்ஜலமுபாதி⁴ரித்யுச்யதே ந து ஸம்ப³ந்தா⁴த்³தூ³ரஸ்த²யோ: ஸம்யோகா³த்³யயோகா³த் । தத்³வத்³தே³ஹாதே³ர்வ்ருத்³தி⁴ஸங்கோசச்சே²தா³தி³ஷு தா³ஹாதி³ஷு நாஶேஷு சேதந்யஸ்ய மித்²யாதே³ஹத⁴ர்மபா⁴கி³த்வாத்³தே³ஹாதே³ருபாதி⁴த்வமபி⁴தீ⁴யதே இத்யர்த²: ।

நநு ந ஸ்வதஶ்சைதந்யதயா நிரூப்யதே ப்³ரஹ்ம கத²ம் தர்ஹி தத³நுப⁴வ இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸ்வதஸ்த்விதி ।

அவிஷயதயைவ விஷயாநுபரக்தசித்ஸ்பு²ரணம் ப்³ரஹ்மாநுப⁴வ இத்யர்த²: ।

தர்கதஶ்சேதி ।

வேத்³யத்வே க⁴டாதி³வத³நாத்மத்வாதி³ப்ரஸங்கா³தி³த்யாதி³தர்கத ஆத்மநோ வேத்³யம் ப்³ரஹ்ம ந ப⁴வத்யேவேதி நிர்தா⁴ர்யாஜ்ஞாநஸம்ஶயாத்³யபா⁴வேந ஸ்வாநுப⁴வம் க்ருத்வேத்யர்த²: ॥ 9 – 1 ॥

ஆசார்யவசநாத³ந்யதே³வ வசநம் ஶிஷ்ய உவாசேதி நா(அ)(அ)ஶங்கநீயமித்யாஹ –

யதே³வாந்யதே³வேதி ।

ததா² சேதி ।

ஆசார்யம்பு³த்³தி⁴ஸம்வாதே³ ஸத்யர்தா²ந்தராநபி⁴தா⁴நே ஸதீத்யர்த²: ॥ 10 - 2 ॥

அத²வா ஹேத்வர்த² இதி ।

லோேகே ஶுக்த்யாதி³தத்த்வம் விஜாநதாம் யதோ(அ)த்⁴யஸ்தம் ரூப்யாத்³யவிஜ்ஞாதம் ப⁴வதி । அஜாநதாமேவ த்வத்⁴யஸ்தம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । ததா² ப்³ரஹ்மணி ஜ்ஞேயத்வஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வாதே³வ தத்த்வவிதோ³ ந ஜ்ஞாதம் ப்³ரஹ்ம பஶ்யந்தீயர்த²: ॥ 11 - 3 ॥

ஜ்ஞாதப்³ரஹ்மத்வாத³ர்ஶநே ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி கத²ம் வ்யவஹரதீதி சேத்கிமநயேஷ்டகாவாஹகாநாம் ரத்நபேடகசிந்தயா । ஜ்ஞாதஸ்ய வ்யவஹாராங்க³த்வம் வத³தோ(அ)பி வஸ்துப்ரகாஶஸ்ய வ்யவஹாராங்க³த்வஸ்யேஷ்டத்வாத்³வாஸ்தவஜ்ஞாததாநபேக்ஷத்வாதி³த்யவ்யுத்பந்நவ்யுத்பாத³நாய சோத்³யமுத்³பா⁴வயதி –

அவிஜ்ஞாதமித்யாதி³நா ।

நீலபீதாத்³யாகாராணாம் பு³த்³தி⁴விகாராணாம் ஜடா³நாம் யச்சைதந்யவ்யாப்தத்வேநாஜட³வத³வபா⁴ஸஸ்தம் ஸாக்ஷிணமுபலக்ஷ்ய ஸோ(அ)ஹமாத்மா ப்³ரஹ்மேதி மஹாவாக்யாத³விஷயதயைவ யோ வேத்தி ஸ ப்³ரஹ்மவிது³ச்யதே । தேந நாவிஶேஷப்ரஸங்கா³தி³சோத்³யாவகாஶ இத்யாஹ –

ப்ரதிபோ³த⁴விதி³தமிதி ।

ப்ரத்யயேஷ்வவிஶிஷ்டதயா(அ)நுக³தரூபேணேத்யர்த²: ।

யேந சித்ஸ்வரூபேணாஹமத்ர ஸாக்ஷீ தஸ்ய ஸர்வத்ராவிஶேஷாந்நைகஸ்மிந்நேவ தே³ஹே(அ)ஹம் ஸாக்ஷீ பே⁴தோ³த்பத்த்யாதீ³நாம் ச ஸாக்ஷ்யக³தத்வேந ஸாக்ஷிண ஏகத்வநித்யத்வாதி³கமபி ஸித்⁴யதீத்யாஹ –

ஸர்வப்ரத்யயத³ர்ஶித்வே சேதி ।

விதி³தத்வாவிதி³தத்வயோ: ஸாக்ஷ்யக³தத்வேந தத³ந்யத்வமப்யஸ்மிந்பக்ஷே ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

விதி³தாவிதி³தாப்⁴யாமந்யதி³தி ।

ஏகதே³ஶிவ்யாக்²யாநமுத்³பா⁴வ்ய தூ³ஷயதி –

யதா³ புநரித்யாதி³நா ।

அக்³நிஸம்யோகா³த்³க⁴டே லௌஹித்யவந்மந:ஸம்யோகா³த³ஸமவாயிகாரணாதா³த்மம்ந்யசேதநே சைதந்யமுத்பத்³யத இத்யேதந்ந கேவலம் ஶ்ருதிவிருத்³த⁴மஸம்பா⁴விதம் சேத்யாஹ –

ஆத்மநோ நிரவயவத்வேநேதி ।

ப்ரதே³ஶவதா ப்ரதே³ஶவதோ லோகே ஸம்யோகோ³ த்³ருஷ்ட: ஆத்மநோ நிஷ்ப்ரதே³ஶத்வாந்மநஸா ஸம்யோகோ³ ந ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் தத³யுக்தம் , யுக³பத்ஸர்வமூர்தஸம்யோகி³த்வம் ஸர்வக³தத்வமாத்மநஸ்ததோ மநஸ: ஸம்யோகோ³(அ)பீதி சேத்தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

நித்யேதி ।

க்³ரஹணகாலாத³ந்யகால ஏவ ஸ்ம்ருதீநாம் க்ரமேணைவோத்பத்திரிதி நியமோ வைஶேஷிகஸ்ய நோபபத்³யதே க்³ரஹணகாலே(அ)பி ஸ்ம்ருத்யுத்பத்திப்ரஸங்கா³ச்ச ஸம்ஸ்காரவதா³த்மமந:ஸம்யோக³ஸ்யாவிஶேஷாதி³த்யர்த²: ।

ஸர்வக³தத்வம் ச ஸர்வாவ்யவதா⁴நமாத்ரம் ந து ஸம்யோகி³த்வம் கல்பநீயமித்யாஹ –

ஸம்ஸர்க³த⁴ர்மித்வம் சேதி ।

ந்யாயவிருத்³த⁴மித்யுக்தம் தத்ஸ்பு²டயதி –

ந்யாயஶ்சேதி ।

ஏகதே³ஶிவ்யாக்²யாநாந்தரமநூத்³ய தூ³ஷயதி –

யத்புநரித்யாதி³நா ।

யத்³வேத்³யம் தத்³வேதி³துர்வேத³நாச்ச பி⁴ந்நம் யதா² க⁴டாதீ³தி வ்யாப்திவிரோதா⁴த்ஸ்வஸம்வேத்³யத்வம் வாஸ்தவம் நோபபத்³யதே ததோ பு³த்³த்⁴யாதா³வாத்மபா⁴வமாரோப்யா(அ)(அ)த்மநா தஸ்ய வேத்³யத்வம் வாச்யமிதி நிருபாதி⁴கஸ்வரூபஸ்தி²திர்ந ஸ்யாதி³த்யாஹ –

தத்ர ப⁴வதி ஸோபாதி⁴கத்வமிதி ।

காணாத³ஸ்ய ஸ்வஸம்வேத்³யத்வாநங்கீ³காரப³லாத்பரவேத்³யத்வம் ப்ரஸஜ்யத இத்யபி ந வாச்யமித்யாஹ –

ஸம்வேத³நரூபத்வாதி³தி ।

பௌ³த்³தே⁴ந ஸ்வஸம்வேத்³யம் விஜ்ஞாநமிஷ்டம் தவ கிம் ந ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

பௌ³த்³த⁴பக்ஷ இதி ।

ப்ரத்யக்ஷஸ்ய வர்தமாநாவபா⁴ஸகத்வாத்க்ஷணாந்தரவிஶிஷ்டே ஸ்வாத்மநி க்ஷணாந்தரவிஶிஷ்டம் ததே³வ விஜ்ஞாநம் ப்ரத்யக்ஷம் ந ஸம்ப⁴வதி । அத: ஸ்வாத்மநி ஸ்வயமேவ விஜ்ஞாநம் ப்ரத்யக்ஷம் சேத்³வர்தமாநக்ஷணமாத்ரம் ஸத்த்வம் ஸ்யாத் । ஸ்வஸம்வேத்³யத்வேந ஸாக்ஷிணோ(அ)நங்கீ³காராந்நிராத்மத்வம் ச ஸ்யாதே³வ தச்ச்²ருதிவிருத்³த⁴மித்யர்த²: ।

ப்ரதிபோ³த⁴வாக்யஸ்யார்தா²ந்தரம் ஶங்கதே –

யத்புநரிதி ।

ப்³ரஹ்மாஹமஸ்மீதி சிந்தயதோ யாவச்சேதோவ்யாப்ருதிஸ்தாவத்ஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதி⁴ர்நிவ்ருத்தே சேதோவ்யாபாரே ய பரமாநந்த³ஸாக்ஷாத்கார: ஸௌஷுப்தாநந்த³ஸாக்ஷாத்காரவத்ஸோ(அ)ஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதி⁴: ப்ரதிபோ³த⁴ உச்யதே । தது³க்தம் வார்திகக்ருதா – “அபராயத்தபோ³தோ⁴ ஹி நிதி³த்⁴யாஸநமுச்யதே” இதி । அத²வா(அ)க்ரியப்³ரஹ்மாத்மத்வாநுப⁴வே ஸதி ப்ரமாத்ருத்வாநுபபத்தௌ புநர்ஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வாத்ஸத்³யோமுக்திகாரணம் ஸக்ருத்³விஜ்ஞாநம் ப்ரதிபோ³த⁴ உச்யதே । “ஸக்ருத்ப்ரவ்ருத்த்யா ம்ருத்³நாதி க்ரியாகாரகரூபப்⁴ருத் ।
அஜ்ஞாநமாக³மஜ்ஞாநம் ஸாங்க³த்யம் நாஸ்த்யதோ(அ)நயோ: ॥”(ப்³ருஹ.வா. 3.3.71)

பக்ஷத்³வயே(அ)ப்யருசிமாஹ –

நிர்நிமித்த இதி ।

அயமாஶய: – ந தாவத³வித்³யாநிவர்தகஸ்யா(அ)(அ)க³ந்துகஸ்ய போ³த⁴ஸ்ய நிர்நிமித்தத்வம் ஸம்ப⁴வதி । கார்யஸ்ய ஸநிமித்தத்வவ்யாப்தே: । ஸௌஷுப்தஸ்யாபி ந நிர்நிமித்தத்வமவித்³யாயா: பூர்வபூர்வநிரோதா⁴வஸ்தா²ஸம்ஸ்காரோத்³பூ⁴ததாத்³ருஶவ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தசைதந்யஸ்ய தத்ர ஸுக²ஸாக்ஷாத்காரோபக³மாத் । அத ஏவ வ்ருத்திவிஶிஷ்டஸ்ய விநாஶே ஸ்மரணமுபபத்³யதே । அத்ராபி தர்ஹ்யாவ்ருத்திஸம்ஸ்காரப்ரசயாந்நிவ்ருத்தே(அ)பி சித்தே ப்³ரஹ்மாபி⁴வ்யக்தம் ஸ்யாதி³தி சேந்ந । ததா² ஸத்யப்ரமாத்வேந விநஷ்டபுத்ராபரோக்ஷாதி³வாவித்³யாநிவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத் । ஶாப்³த³ஜ்ஞாநஸம்வாதா³த்ப்ரமாத்வே பரதந்த்ரத்வப்ரஸங்க³: ஶப்³த³மூலத்வாத்ப்ரமாத்வே ந நிர்நிமித்ததேதி । ப்ரவ்ருத்தப²லகர்மப்ரதிப³ந்தா⁴த்³வர்தமாநப்ரமாத்ருத்வாபா⁴ஸாநிவ்ருத்தேரஸக்ருத்³போ³தோ⁴(அ)பி ஸம்ப⁴வதீதி பக்ஷத்³ப³யே(அ)பி நா(அ)(அ)த³ர: । ஸர்வதா²(அ)பி பரமாத்மா ப்ரதிபோ³த⁴ ஏவ போ³த⁴ம் ப்ரதி போ³த⁴ம் ப்ரதி ஸாக்ஷிதயா பா⁴தீதி ।

லக்ஷ்யபதா³ர்த²விவேசநபூர்வகம் மஹாவாக்யோத்த²ம் பரமாத்மா(அ)ஸ்மீதி ஜ்ஞாநமேவ ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் யஸ்மாத்தத ஏவாம்ருதத்வம் லப⁴த இத்யாஹ –

அம்ருதத்வமிதி ।

உக்தமர்த²ம் ஸங்க்ஷிப்யா(அ)(அ)ஹ –

போ³த⁴ஸ்ய ஹீதி ।

பு³த்³தி⁴பரிணாமஸ்ய ஸர்வஸ்ய பா⁴ஸகம் ப்ரத்யக்சைதந்யம் பரமாத்மா ந ப⁴வதி கிந்து ப்³ரஹ்மாண்டா³த்³ப³ஹி: ஸ்தி²தஸ்தத்ப்ராப்திஶ்ச மோக்ஷ இத்யாஶங்க்யாஹ –

ந ஹீதி ।

அநாத்மப்ராப்தே: கர்மப²லவத³நித்யத்வேநாம்ருதத்வப்ரஸித்³தி⁴ர்ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

யத்³யுக்ததோ³ஷபரிஹாராயௌபாதி⁴கபே⁴தே³ந பி⁴ந்நத்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸ்வதஸ்த்வாத்மத்வமேவேதி மந்யஸே தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஆத்மத்வாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மண ஆத்மத்வாதே³வா(அ)(அ)த்மநோ(அ)ம்ருதத்வம் ஸ்வபா⁴வத ஏவ ஸித்³த⁴ம் ।

தர்ஹி வித்³யாயா ஆநர்த²க்யம் ப்ராப்தமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஏவம் மர்த்யத்வமிதி ।

அவித்³யயா தே³ஹாத்³யாத்மத்வப்ரதிபத்திரிதி யத்ததா³த்மநோ மர்த்யத்வம் தந்நிவ்ருத்திர்வித்³யாப²லமித்யர்த²: । வீர்யம் வித்³யாக்ருதமுக்தம் முக்தத்வே தா³ர்ட்⁴யம் தச்ச ஸ்வாபா⁴விகமேவ முக்தத்வம் வாஸ்தவம் ஸர்வஶரீராத்³யஸம்ஸர்கி³த்வாந்நபோ⁴வந்நிரவயவத்வாதே³வ । ததஶ்ச நித்யமுக்த ஏவாஹமித்யவஷ்டம்போ⁴ வித்³யாக்ருதம் ப³லமித்யர்த²: ॥ 12 - 4 ॥

உத்தரவாக்யஸ்யாபேக்ஷிதமர்த²மாஹ –

கஷ்டா க²ல்விதி ।

லௌகிகமபி ஸத்யம் । சிரம் ஜீவநம் த⁴நவத்த்வம் । ஸத்³பா⁴வ: ஸாது⁴பா⁴வ: க்²யாதி: । ஏதத³பி ஸர்வம் ப்³ரஹ்மவிதோ³ ப⁴வதீதி ஸ்துத்யர்த²முச்யதே । பரமார்த²தோ ப்³ரஹ்மரூபஸ்தி²திஸ்து ப²லமவஶ்யம் ப⁴வதீத்யர்த²: ॥ 13 - 5 ॥

உத்தரக்³ரந்த²ஸ்ய ப்ரதீகமாதா³ய தாத்பர்யமாஹ –

ப்³ரஹ்மேத்யாதி³நா ।

அபி⁴ப்ரேதம் தாத்பர்யமாஹ –

வக்ஷ்யமாணேதி ।

உத்தமாதி⁴காரிகோ³சரமவிஷயப்³ரஹ்மாத்மதாஜ்ஞாநம் பூர்வத்ரோக்தமுத்தரத்ர து மந்தா³தி⁴காரிகோ³சரம் ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸநம் வக்ஷ்யதே । தத்பரம் வக்ஷ்யமாணம் ஸர்வவாக்யஜாதம், ஸ்பஷ்டவிதி⁴த³ர்ஶநாத் । அதோ(அ)த்ரைவ தாத்பர்யமர்தா²ந்தரதாத்பர்யப்ரத³ர்ஶநம் து ஸம்பா⁴வநாமாத்ரேணேதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஈஶ்வரஸ்ய ஸேதவோ மர்யாதா³ வர்ணாஶ்ரமாதி³த⁴ர்மாஸ்தத்³பே⁴த³காந் । ஜக³த: ஸ்தே²ம்நே ஸ்தை²ர்யாய । ஸ்வயோக³மாஹாத்ம்யநிர்மிதேந ஸத்த்வரஜஸ்தமஸாம் த்ரயாணாம் கு³ணாநாம் யோகோ³ யுக்திர்க⁴டநம் மாயா தந்மாஹாத்ம்யேந நிர்மிதம் தேநேத்யர்த²: ॥ 14 - 1 ॥ 15 - 2 ॥ த்ருதீதக²ண்ட³ஶேஷபா⁴ஷ்யம் ஸ்பஷ்டமதோ ந விவ்ருதமிதி ॥ 16 - 3 ॥ 17 - 4 ॥ 18 - 5 ॥ 19 - 6 ॥ 20 - 7 ॥ 21 - 8 ॥ 22 - 9 ॥ 23 - 10 ॥ 24 - 11 ॥ 25 - 12 ॥ 26 - 1 ॥ 27 - 2 ॥ 28 - 3 ॥ வித்³யுத: ஸகாஶாத்³வித்³யோதநம் க்ருதவதி³த்யநுபபந்நம் ப்³ரஹ்மண: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வாத்பராதீ⁴நப்ரகாஶாநுபபத்தேர்வித்³யுத்ஸம்ப³ந்தி⁴ த்³யோதநம் க்ருதவதி³த்யநுபபந்நமந்யாஶ்ரயஸ்ய வித்³யோதநஸ்யாந்யகர்த்ருகத்வாநுபபத்தேரதோ யதா²ஶ்ருதாஸம்ப⁴வாத³ந்யத்ர தாத்பர்யம் வக்தவ்யமித்யர்த²: ।

ப்ரதிநிர்தே³ஶார்த² இதி ।

பராமர்ஶார்த²: । சக்ஷுஷோ நிமேஷணம் த்³ருதம் ப⁴வதீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் தத்³வத்³ப்³ரஹ்மணி க்ஷிப்ரகாரித்வம் ஸ்ருஷ்ட்யாதௌ³ ப்ரதிப³ந்தா⁴பா⁴வேநா(அ)(அ)யாஸாபா⁴வேந ச த்³ருதகாரித்வம் த⁴ர்மோ(அ)தி⁴தை³வதம் । யத்³த்⁴யேயம் ப்³ரஹ்ம தத்³யதா² வித்³யுத: ப்ரகாஶோ யுக³பத்³விஶ்வவ்யாபகஸ்ததா² நிரதிஶயஜ்யோதீரூபம் த்³ருதம் ஸகலஸ்ருஷ்ட்யாதி³காரி பாரமைஶ்வர்யஸம்பந்நமித்யபமாநோபதே³ேஶேநோக்தம் ॥ 29 - 4 ॥

அது⁴நா ப்ரத்யகா³த்மதயா ப்³ரஹ்மணோ யதா²(அ)பி⁴வ்யக்தி: ஸ்யாத்ததோ²பதி³ஶ்யத இத்யாஹ –

அதா²நந்தரமிதி ।

ஏதத்ப்ரக்ருதம் ஜ்யோதீரூபம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதி மதீ³யம் மநோ க³ச்ச²த்³வர்தத இதி சிந்தயேதி³தி ய உபதே³ஶ: ஸ ஆத்⁴யாத்மிகோ(அ)பீ⁴க்ஷ்ணம் பௌந:புந்யேந மம மநஸ: ஸங்கல்போ ப்³ரஹ்மவிஷய ஏவேதி த்⁴யாயத: ப்ரத்யக்³பூ⁴தப்³ரஹ்மாபி⁴வ்யக்தி: ஸ்யாதி³த்யாஹ –

மநஉபாதி⁴கத்வாத்³தீ⁴தி ।

உக்தமர்த²ம் ஸங்க்ஷிப்யா(அ)(அ)ஹ –

வித்³யுந்நிமேஷணவதி³தி ।

ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸநமைஶ்வர்யப²லகமுக்தம் ॥ 30 - 5 ॥ 31 - 6 ॥

தத்ர விரக்த உத்தமாதி⁴காரீ பரமரஹஸ்யம் ப்ருச்ச²தீத்யாஹ –

ஏவமநுஶிஷ்ட இதி ।

பரமரஹஸ்யம் ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமித்யாதி³நோக்தமேவோத்தரார்த²மித்யுத்தரக்³ரந்தே²ந வித்³யாப்ராப்த்யுபாயவிதா⁴நார்த²முக்தா வித்³யா நிரபேக்ஷைவேத்யவதா⁴ரயதி ।

அவதா⁴ரணார்த²த்வம் ப்ரதிவசநஸ்ய சோத்³யமுகே²ந ஸ்போ²டயதி –

பரமாத்மவிஷயாமித்யாதி³நா ।

கிம் பூர்வோக்தோபநிஷச்சே²ஷதயா(அ)ந்யத³பேக்ஷதே । ஶேஷஶப்³தே³ந ப²லோபகார்யங்க³ம் விவக்ஷிதம் । ஸஹகாரிஶப்³தே³நாநுபஸர்ஜநமபி ஸமுச்சயார்ஹம் விவக்ஷிதம் ।

ஏவம் ஶிஷ்யாபி⁴ப்ராயமுபவர்ண்ய ஸமாதா⁴நமாஹ –

ஏதது³பபந்நமிதி ।

வித்³யாங்க³த்வஹீநை: ஸஹ பாடா²த்தப:ப்ரப்⁴ருதீநாம் வித்³யாங்க³த்வம் நாஸ்தீத்யுக்தம் । தத்ர யோக்³யதாவஶேந ஶேஷஶேஷிபா⁴வ: ஸஹபாட²ஸ்த்வகிஞ்சித்கர இதி ஶங்கதே –

ஸஹபடி²தாநாமபீதி ।

“அக்³நிரித³ம் ஹவிரஜுஷதாவீவ்ருத⁴த மஹோ ஜ்யாயோ(அ)க்ருத । அக்³நீஷோமாவித³ம் ஹவிரஜுஷேதாமவீவ்ருதே⁴தாம் மஹோ ஜ்யாயோ(அ)க்ராதாம்”(ஶ.ப்³ரா.) இத்யாதி³நைவ ஸூக்தவாகேந ஸர்வயாக³ஸமாப்தௌ தே³வதாநுமந்த்ரணம் க்ரியதே । தத்ர யத்³யப்யஸ்மிந்ஸூக்தவாகே ப³ஹ்வ்யோ தே³வதா: பட்²யந்தே ததா²(அ)பி யஸ்மிந்யாகே³ யா தே³வதா(அ)(அ)ஹூதா தஸ்யா ஏவ விஸர்ஜநே யோக்³யதாவஶாத³ஸ்ய ஸூக்தவாகஸ்ய யதா² விநியோக³ஸ்ததா² தப:ப்ரப்⁴ருதீநாமேவ வித்³யாஶேஷத்வேந விநியோகோ³ ப⁴விஷ்யதீத்யர்த²: ।

ப⁴வேத்ஸூக்தவாகஸ்ய விநியோகோ³ யோக்³யதாஸம்ப⁴வாத் । ந கர்மணாம் வித்³யாவிருத்³த⁴த்வேந அயோக்³யத்வாதி³த்யாஹ –

நாயுக்தேரிதி ।

வித்³யயா விஷயபர்யாலோசநயா ப²லபர்யாலோசநயா ச நாஸ்தி தத்த்வத: ஸம்ப³ந்த⁴யோக்³யதா கர்மணாம் ப்ரத்யுத அநுபயோகா³த்கர்மணாம் த்யாக³ ஏவ முமுக்ஷுணா கர்தவ்ய இத்யாஹ –

ஸர்வவிஷயேதி ।

ஸர்வேப்⁴ய உத்பாத்³யாதி³ப்⁴ய: கர்மகோ³சரேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தோ ய: ப்ரத்யகா³த்மா ஸ ஏவ ப்³ரஹ்மரூபேண வித்³யாயா வ்யாவர்தகோ விஷயஸ்தந்நிஷ்ட²த்வாத்³வித்³யாயாஸ்தத்ப²லஸ்ய ச கர்மவைலக்ஷண்யாதி³த்யர்த²: ॥ 32 - 7 ॥

தச்ச²ப்³தா³பேக்ஷிதம் யச்ச²ப்³த³ம் பூரயதி –

யாமிமாமிதி ।

ப்ராப்தி: ஸகு³ணவிஷயா நிர்கு³ணப்³ரஹ்மாத்மவிஷயா சேத்யர்த²: ।

பாத³ரூபககல்பநேதி ।

ப்ரஸித்³த⁴பாத³ஸாமாந்யஸ்ய கல்பித்வாதி³தரைரப்யங்கை³: கல்பநாரூபைர்ப⁴விதவ்யமித்யர்த²: ।

தஸ்யை தபோ த³ம: கர்மேத்யத்ரத்யேதிஶப்³த³ஸ்யோபலக்ஷணார்த²த்வாத்ஸத்யமபி ஸங்க்³ரஹீதவ்யம் கத²ம் ப்ருத²கு³ச்யத இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

தபஆதி³ஷ்வேவேதி ॥ 33 - 8 ॥

ஸகு³ணவித்³யாயா: க்ரமமுக்த்யர்த²த்வாத்க்ரமேண ப்ராப்யம் யத்கைவல்யம் நிர்கு³ணவித்³யாப²லம் தத்பூர்வோக்தமிஹோபஸம்ஹ்ரியத இத்யாஹ –

யோ வா ஏதாமித்யாதி³நா ॥ 34 – 9 ॥