आनन्दज्ञानविरचिता
पदच्छेदः पदार्थोक्तिर्विग्रहो वाक्ययोजना ।
आक्षेपोऽथ समाधानं व्याख्यानं षड्विधं मतम् ॥
ப்ரயத்நாத்³யந்தரேணைவ மநஆதே³: ப்ரவர்தகம் ।
விதி³தாவிதி³தாந்யத்வஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மாஹமத்³வயம் ॥ 1 ॥
கேநேஷிதமித்யாதி³காம் ஸாமவேத³ஶாகா²பே⁴த³ப்³ராஹ்மணோபநிஷத³ம் பத³ஶோ வ்யாக்²யாயாபி ந துதோஷ ப⁴க³வாந்பா⁴ஷ்யகார: ஶாரீரகைர்ந்யாயைரநிர்ணீதார்த²த்வாதி³தி ந்யாயப்ரதா⁴நஶ்ருத்யர்த²ஸங்க்³ராஹகைர்வாக்யைர்வ்யாசிக்²யாஸு: பூர்வகாண்டே³ந ஸம்ப³ந்த⁴மபி⁴தி⁴த்ஸு: பூர்வகாண்டா³ர்த²ம் ஸங்க்ஷேபதோ த³ர்ஶயதி –
ஸமாப்தமிதி ।
கர்மணாமாத்மபூ⁴த ஆஶ்ரயபூ⁴த: ப்ராணஸ்தஸ்ய ஶுத்³த⁴த்வாதி³கு³ணவிஶிஷ்டஸ்யோபாஸநம் பூர்வத்ராதிவ்ருத்தம் கர்ம ச நித்யநைமித்திகாத்³யநேகப்ரகாரமவிது³ஷாமதிக்ராந்தமித்யர்த²: ।
தாப்⁴யாம் ஜ்ஞாநகர்மப்⁴யாமேவ மோக்ஷஸித்³தே⁴ர்ந முமுக்ஷோ: ப்ருத²கு³பநிஷதா³ரப்⁴யேதிஶங்காநிராஸாய ஜ்ஞாநகர்மணீ விஶிநஷ்டி –
யயோரிதி ।
ஜ்ஞாநமநாத்³ருத்ய கர்மண ஏவ நிரபேக்ஷஸாத⁴நதயா(அ)நுஷ்டா²நம் விகல்பஸ்ததஶ்சந்த்³ரமண்ட³லம் ப்ராப்யா(அ)(அ)வர்ததே । கேவலஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய கர்மஸமுச்சிதஸ்ய வா(அ)நுஷ்டா²நாத்³ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்ய ஸ்தி²த ஏவ தஸ்மாந்நா(அ)(அ)வர்தத இத்யாபேக்ஷிக்யநாவ்ருத்திர்ப⁴வதி ந புநராத்யந்திகீ । க்ருதகத்வபரிச்சே²தா³ப்⁴யாமநித்யத்வாநுமாநாத் । அத: ஸம்ஸாரப²லகமேவ கர்மகாண்ட³மித்யர்த²: ।
அஸ்த்வயம் கர்மகாண்டா³ர்த²ஸ்ததா²(அ)பி நியதபூர்வோத்தரபா⁴வாநுபபத்திலப்⁴ய: கத²ம் ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வ: ஸம்ப³ந்த⁴: கர்மகாண்டே³ந ஜ்ஞாநகாண்ட³ஸ்யேத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –
அத ஊர்த்⁴வமிதி ।
காமிநா(அ)நுஷ்டி²தம் கர்ம யத்³யபி ஸம்ஸாராய ப⁴வதி ததே³வ து நிஷ்காமேநா[ணா]நுஷ்டி²தம் ஸத்த்வஶுத்³த⁴யே ஸ்யாத் । ஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ய சாநாத்மஜ்ஞாநாபி⁴முக்²யம் ந ஜாயதே । அநாத்மாபி⁴நிவேஶஸ்யாநர்த²ஸாத⁴நதயா(அ)வதா⁴ரிதத்வாதா³த்மவிஷயைவ ஜிஜ்ஞாஸா ஜாயதே । ஜீஜ்ஞாஸோஶ்சா(அ)(அ)த்மநிரூபணாயோபநிஷதா³ரப்⁴யத இதி ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வ இத்யர்த²: ।
ஆத்மஸ்வரூபப்³ரஹ்மதத்த்வவிஜ்ஞாநாயாயமத்⁴யாய ஆரப்⁴யதே சேத்கிம் தேந விஜ்ஞாநேந ப²லம் ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –
தேந சேதி ।
யதோ(அ)ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமஜ்ஞாநதந்த்ரா ஸம்ஸாரப்ரஸித்³தி⁴ஸ்தது³ச்சே²தே³நா(அ)(அ)த்யந்திகஸம்ஸாரோச்சே²த³: ப²லமித்யர்த²: ।
ம்ருத்யுகாரணமாத்மாஜ்ஞாநமுச்சே²த்துமிச்ச²த ஆத்மஜிஜ்ஞாஸா ஜாயத இத்யுக்தம் ; தத³ஸத் । அஹம்ப்ரத்யயேநைவா(அ)(அ)த்மநோ(அ)தி⁴க³தத்வாத³தி⁴க³தே ஜிஜ்ஞாஸாநுபபத்தேரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
அநதி⁴க³தத்வாதி³தி ।
அஹம்ப்ரத்யயஸ்ய மநுஷ்யத்வாதி³ஸமாநாதி⁴க்ருதஸ்ய வ்யதிரிக்தாத்மப்ரமாபகத்வாஸித்³தே⁴ர்வாதி³நாம் விப்ரதிபத்தித³ர்ஶநாச்ச யுக்தா ஜிஜ்ஞாஸேத்யர்த²: ।
ததா²(அ)பி கர்மகாண்டே³ தே³ஹவ்யதிரிக்தஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ வித்⁴யபேக்ஷிதத்வேந நிரூபிதத்வாத்புநர்ஜிஜ்ஞாஸாநுபபத்தௌ கத²ம் ஜிஜ்ஞாஸோருபநிஷதா³ரப்⁴யத இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
கர்மவிஷய இதி ।
அஸ்தி தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்த: பரலோகஸம்ப³ந்த்⁴யாத்மேத்யேதாவதே³வ ஸ்வர்க³காமாதி³சோத³நாபி⁴ரபேக்ஷிதம் நது ப்³ரஹ்மாத்மதத்த்வம் தஸ்ய கர்மவிருத்³த⁴த்வாத்ததஸ்தஜ்ஜிஜ்ஞாஸா யுக்தேத்யர்த²: ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –
அஸ்யேத்யாதி³நா ।
நிரதிஶயப்³ரஹ்மஸ்வரூப ஆத்மோபநிஷதி³ விஜிஜ்ஞாபயிஷிதோ(அ)ஸ்து ।
கத²மேதாவதா கர்மணா விரோத⁴ இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –
ந ஹீதி ।
தே³வதாராத⁴நரூபோ ஹி யாகோ³ ப்³ரஹ்மவிச்ச ஸர்வதே³வதாத்மபூ⁴த: பஶுபா⁴வாச்ச வ்யாவ்ருத்த: கத²ம் தே³வதாம் ப்ரணமேதி³த்யர்த²: ।
ப்³ரஹ்மாத்மதத்த்வஜ்ஞாநம் கர்மவிருத்³த⁴ம் சேத்தர்ஹி ஶ்ருத்யா ப்³ரஹ்மாத்மத்வோபதே³ஶேநார்தா²த்கர்ம தித்யாஜயிஷிதமித்யநநுஷ்டா²நமேவ ப்ரஸஜ்யேதாதோ ஜிஜ்ஞாஸாஹேதுத்வேநாபி⁴மத: கர்மகாண்டே³ந ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸங்க³த இத்யாஶங்காமுத்³பா⁴வ்யாபி⁴ஹிதம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸமர்த²யதி –
கர்மாநாரம்ப⁴ இத்யாதி³ஸூத்ரேண ।
உத்பத்திவிதி⁴விஹிதாநாம் கர்மணாம் ஸம்ஸ்காரார்த²த்வே ப்ரமாணமாஹ –
தே³வயாஜீ ஶ்ரேயாநித்யாதி³நா ।
ப²லகாமநயா தே³வாந்யோ யஜதே ஸ கிம் ஶ்ரேயாநுதா(அ)(அ)த்மஶுத்³த்⁴யர்த²மேவ ஸ்வர்கா³த்³யாஸங்க³ம் ஹித்வா யோ யஜதே ஸ ஆத்மயாஜீ ஶ்ரேயாநிதி ப்ரஶ்நம் க்ருத்வா(அ)(அ)த்மயாஜீ ஶ்ரேயாநிதி நிரூபிதம் ஶதபதே² காமாநுபகா⁴தஸஹிதம் மே மமாங்க³மநேந கர்மணா ஸம்ஸ்க்ரியத இதி ஸம்ஸ்காரார்த²த்வேநைவ கரோதி ந காமவஶக³ இத்யர்த²: । ப்³ராஹ்மீ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநார்ஹா । க்ரியதே தநுரிதி । தநுஸ்த² ஆத்மா லக்ஷ்யதே । நநு ப்ராணாத்³யுபாஸநம் ப்ராணாதி³பா⁴வப்ராப்த்யர்த²மேவ, “தேநோ ஏதஸ்யை தே³வதாயை ஸாயுஜ்யம் ஸலோகதாம் ஜயதி”(ப்³ரு. உ. 1।5।23) இதி ஶ்ருதே: ।
கத²முக்தம் கர்மநிர்வர்தகாஶ்ரயப்ராணோபாஸநஸஹிதாநி கர்மாணி ஸம்ஸ்காரார்தா²நீதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
ப்ராணாதி³விஜ்ஞாநம் சேதி ।
விவிதி³ஷாவாக்யேந யஜ்ஞாத்³யுபலக்ஷிதஸ்ய ஸர்வஸ்ய கர்மண ஆத்மஜ்ஞாநார்த²த்வேந விநியுக்தத்வாது³பாஸநஸ்ய ச மாநஸகர்மத்வாதா³த்மஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்ய கல்மஷஸ்ய நிப³ர்ஹணத்³வாரேண ஸ்யாதா³த்மஜ்ஞாநார்த²த்வமித்யர்த²: ।
அஜ்ஞாபி⁴ப்ராயேண ஸப்ரயோஜநத்வாத்தம் ப்ரத்யநாரம்ப⁴ப்ரஸங்க³ ஆஶ்ரயஹீந இத்யுக்தம் । ஜ்ஞாந்யபி⁴ப்ராயேண த்வநிஷ்டாபாத³நஸ்யேஷ்டாபாத³நரூபத்வாத்ப்ரஸங்க³ஸ்யா(அ)(அ)பா⁴ஸத்வமாஹ –
உத்பந்நாத்மவித்³யஸ்யேதி ।
ந கேவலம் ஶ்ருதிப்ராமாண்யாதே³வ விவேகிந: கர்மாநாரம்ப⁴: ஸாத்⁴யஸித்³தௌ⁴ ஸாத⁴நம் நா(அ)(அ)த்³ரியத இதிலௌகிகந்யாயாச்ச கர்மாநாரம்ப⁴: ஸித்³த⁴ இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநப²லே கைவல்யே(அ)நுபயோகா³ச்ச ஜ்ஞாநிந: கர்மாநாரம்ப⁴ இஷ்ட இத்யாஹ –
நஹி ஸ்வபா⁴வஸித்³த⁴மித்யாதி³நா ।
உத்பத்திராப்திர்விக்ருதி: ஸம்ஸ்க்ருதிஶ்சேதி சதுர்வித⁴ம் க்ரியாப²லம் ஸ்வரூபாவஸ்தா²நே கைவல்யே ந ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் । யதி³ ச பரமாநந்த³கு³ணஸ்யா(அ)(அ)த்மந்யாதா⁴நம் ப்³ரஹ்மாண்டா³த்³ப³ஹி:ஸ்தி²தப்³ரஹ்மப்ராப்திர்வா ஜீவஸ்ய கைவல்யம் கல்ப்யதே தர்ஹ்யநித்யத்வம் து³ர்வாரமித்யாஹ –
நச வஸ்த்வந்தராதா⁴நமிதி ।
ஏவமுபநிஷதா³ரம்ப⁴ம் ஸம்பா⁴வ்ய வாக்யஸ்யார்த²ம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி –
ப்ரவ்ருத்திலிங்கா³தி³தி ।
ஶிஷ்யாசார்யயோ: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநரூபா ஶ்ருதி: ஸுக²ப்ரதிபத்த்யர்தா² ப்ரவ்ருத்தா ।
தத்ர ப்ரஶ்ந: கிம் ஜ்ஞாதே(அ)ஜ்ஞாதே வேதிசோத்³யநிராஸாய ஸாமாந்யதோ ஜ்ஞாதே(அ)பி விஶேஷதஶ்சாஜ்ஞாதே ஸம்ப⁴வதி விகல்பகரணவிதி³தி ஸூத்ரிதமேதத்³விவ்ருணோதி –
ரதா²தீ³நாம் ஹீதி ।
மநஆதீ³நாமேவ சேதநத்வாத³சேதநப்ரவ்ருத்தித்வாதி³த்யஸித்³தோ⁴ ஹேதுரிதி நா(அ)(அ)ஶங்கநீயமித்யாஹ –
கரணாநி ஹீதி ।
அந்யத்ரமநா அபூ⁴வம் நாத³ர்ஶமித்யாதி³லோகாநுப⁴வாந்மநஆதீ³நாம் கரணத்வம் ஸித்³த⁴ம் தத: ப்ரதீ³பவத³சேதநத்வம் ஸித்³த⁴மித்யர்த²: । இச்சா²மாத்ரேணேதி ப்ரயத்நாத்³யபா⁴வோ லக்ஷ்யதே நத்விச்சா²ஸ்தித்வம் நிர்விகாரதாயா விவக்ஷிதத்வாத் । ப்ரேஷிதமிவேதீவஶப்³தா³த்⁴யாஹாரேண கிமிதி வ்யாக்²யாதம் ।
யதா² ராஜ்ஞ இச்சா²மாத்ரேண காசித்³ப்⁴ருத்யப்ரவ்ருத்தி: காசிச்ச வாகா³தி³வ்யாபாரேண தத்³வதி³ஹ கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
ந த்விதி ।
ஸக்ரியஸ்ய ஸர்வஸ்யாநித்யதயா(அ)வதா⁴ரிதத்வாந்நிஷ்க்ரியம் வஸ்து பிப்ருச்சி²ஷிதம் ததோ நார்த²பே⁴த³: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । விஷயேப்⁴ய: । விஷயக்³ரஹணார்த²ம் ; நித்யசிகித்ஸாயாமதி⁴ஷ்டா²துஶ்சகோரஸ்ய ஸந்நிதி⁴மாத்ரேண யதா² ராஜபோ⁴ஜநாதி³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தத்வம் தத்³வதி³த்யர்த²: ।
ப்ரகரணாதி³தி ।
கரணஸந்நிதா⁴நாதி³த்யர்த²: ॥ 1 ॥
ப்ரதிவசநவாக்யார்த²ஸங்க்³ரஹம் விவ்ருணோதி –
விக்ரியாதீ³த்யாதி³நா ।
மநஆதீ³நாம் ய: ப்ரவர்தக: ஸ கிம்விஶேஷ இதி ப்ரஶ்நஸ்ய நிர்விஶேஷதைவ விஶேஷ இத்யுத்தரம் । க்ரியாயா கு³ணஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய வா விஶேஷஸ்ய வ்யாவர்தகத⁴ர்மஸ்ய த³ர்ஶயிதுமஶக்யத்வாத்க்ரியாதி³மத்த்வே க⁴டாதி³வத³நாத்மத்வப்ரஸங்கா³த³தோ நிர்விஶேஷசைதந்யாத்மகோ(அ)ஹமித்யேவம் ஜ்ஞாநம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் । ந சாபா⁴வேந ஸத்³வயத்வப்ரஸங்க³: । தஸ்ய ப்ருத²க்ஸத்த்வாபா⁴வாத்ஸ்வரூபேண வ்யவஹாராங்க³த்வாதி³த்யுக்தமந்யத்ர ; யதி³ ஶௌக்ல்யாதி³வத்கோ(அ)பி விஶேஷோ(அ)ப⁴விஷ்யத்ததா³ தமவக்ஷ்யத் ।
ஶ்ருதிஸ்தூபலக்ஷணவ்ருத்த்யைவ ப்ரதிவசநம் ப்³ருவாணா நிர்விஶேஷத்வம் மந்யத இதி ஶ்ருத்யக்ஷராநுஸாராத்³க³ம்யத இத்யாஹ –
அநுக³மாதி³தி ।
நிர்விஶேஷத்வவாசகபதா³பா⁴வாத்கத²ம் நிர்விஶேஷே(அ)க்ஷராநுக³ம இத்யாஹ –
கத²மிதி ।
நிர்விஶேஷஸ்ய வாசகஶக்த்யா வாக்யார்த²த்வாபா⁴வே(அ)ப்யுபலக்ஷணவ்ருத்த்யா ப⁴விஷ்யதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஶ்ரோத்ரஶப்³த³ஸ்ய தாவந்முக்²யார்த²மாஹ –
ஶ்ர்ருணோதீதி ।
ஶப்³தா³வபா⁴ஸகத்வம் ஸ்வஶக்த்யைவ ப⁴விஷ்யதி ஶ்ரோத்ரஸ்ய கத²ம் தஸ்ய ஶப்³தா³வபா⁴ஸகத்வேநா(அ)(அ)த்மோபலக்ஷயிதவ்ய இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –
ஶப்³தோ³பலப்³க்⁴ருரூபதயேதி ।
ஶக்தி: ஸத: ப்ரகாஶமாநஸ்யைவ வாச்யா நாஸதோ(அ)ப்ரகாஶமாநஸ்ய நரவிஷாணாயமாநத்வேந ஶக்திமத்த்வாநுபபத்தே: । ஸத்தா ப்ரகாஶஶ்சா(அ)(அ)த்மரூபம் தத்³பே⁴தே³ மாநாபா⁴வாத³த உபலப்³த்⁴ருதாதா³த்ம்யேநைவ ஶ்ரோத்ரஸ்யாவபா⁴ஸகத்வம் ந ஸ்வாதந்த்ர்யேண ஜட³த்வாத் । ஜட³ஸ்ய ச ஸத்தாஹீநத்வாச்சு²க்திரூப்யஸ்யேவேத்யர்த²: ।
ஶ்ரோத்ரஸ்யாவபா⁴ஸகத்வமுபலப்³த்⁴ருதாதா³த்ம்யேநேதி யத்³யுபலப்³தோ⁴பலக்ஷ்யதே தர்ஹ்யுபலப்³து⁴ரப்யவபா⁴ஸகத்வமந்யாதீ⁴நமித்யநவஸ்தா² ப்ராப்நோதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
ஆத்மநஶ்சேதி ।
ஸ்வப்ரகாஶத்வாது³பலப்³து⁴: ஸத்தாப்ரதீத்யோரநந்யாயத்தத்வாந்நாநவஸ்தே²த்யர்த²: । ப⁴வத்வேவமநவஸ்தா²பா⁴வ: ।
ததா²(அ)பி கத²ம் ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமித்யாத்மோச்யத இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
யச்ச்²ரோத்ரஸ்யேதி ।
ததா³த்மநிமித்தத்வாதி³தி ।
தஸ்யா(அ)(அ)த்மநிமித்தத்வாச்ச்²ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமித்யுபலக்ஷ்யதே நிர்விஶேஷம் சைதந்யமாத்ரமித்யர்த²: ।
யதா² க்ஷத்ரஸ்யேதி ।
க்ஷத்ரஜாதிநியாமகம் கர்ம க்ஷத்ரமித்யுச்யதே யதே²த்யர்த²: ।
யதி³ ஶ்ரோத்ராதி³ஸாக்ஷ்யாத்மா(அ)ஸ்தி கத²ம் லோகாயதிகாதே³: ஶ்ரோத்ராதி³ஷ்வேவோபலப்³த்⁴ருத்வவ்யவஹார இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
உத³கமபீதி ।
தத்³வது³பலப்³த்⁴ருஸம்ப³ந்தா⁴ச்ச்²ரோத்ராதி³ஷூபலப்³த்⁴ருத்வவ்யவஹார இத்யர்த²: । ப⁴வந்மதே தர்ஹி நித்யோபலப்³தி⁴ஸ்வபா⁴வ ஆத்மேதி ஶ்ரோத்ராதே³: கரணத்வம் ந ஸ்யாத் ।
க்ரியாயாம் ஹி கரணாபேக்ஷேத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –
அநித்யம் யதி³தி ।
ப்ரமாதுர்யத்ஸம்ப³ந்தா⁴த³நித்யமுபலப்³த்⁴ருத்வம் ப⁴வதி பு³த்³தி⁴பரிணாமைஸ்தச்ச்²ரோத்ராதி³ கரணம் பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யபேக்ஷயா ப⁴வதீத்யர்த²: ।
ஶ்ரோத்ராதி³ஸங்க³தே ப்ரமாதர்யநித்யோபலப்³த்⁴ருத்வஸம்ப⁴வே(அ)பி தவாஸங்க³ஸ்ய ஸாக்ஷிண: கத²முபலப்³த்⁴ருத்வவ்யபதே³ஶ இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
யத்ரத்விதி ।
உக்தமர்த²ம் ஸங்க்ஷிப்யா(அ)(அ)ஹ –
ஶ்ரோத்ராதி³ஷ்விதி ।
ஶ்ரோத்ராதி³ஷு நிமித்தேஷு ஸத்ஸு ஶ்ரோத்ராதி³ஸம்ஹதே ப்ரஸாதரி ஶ்ரோத்ருத்வாதி³ரூபோபலப்³தி⁴ரித்யுபலப்³த்⁴ருத்வமித்யர்த²: ।
மநஸோ மந இத்யாதி³ஷ்வேவமதிதி³ஶதி –
மநஆதி³ஷ்வேவமிதி ।
ந்யாயஸாமாந்யாத்³யதோ²க்தம் வ்யாக்²யாநம் த்³ரஷ்டவ்யம் । நஹி மநஸோ மநஸ்த்வம் வாசோ வாக்த்வம் வா ஸ்வாதந்த்ர்யேண ஸம்ப⁴வதி அத்⁴யஸ்தத்வாத³தோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நஸத்தாப்ரகாஶாப்⁴யாமேவ ஸத்தாப்ரகாஶத்வம் மநஆதே³: । தச்சாதி⁴ஷ்டா²நம் நிர்விஶேஷமேவோபலக்ஷயிதவ்யம் । ஸவிஶேஷத்வே(அ)த்⁴யஸ்தத்வப்ரஸங்கா³தி³தி பா⁴வ: ।
விப⁴க்தித்³வயநிர்தே³ஶதாத்பர்யமாஹ –
வாசோ ஹேத்யாதி³நா ।
மநஆதே³: ப்ரவர்தக: கிம்ஸ்வபா⁴வ இதி ப்ருஷ்டத்வாத்ஸ்வரூபநிர்தே³ஶ: கர்தவ்ய: । ஸ ச ப்ரத²மயா । “ நிர்தே³ஶே ப்ரத²மா ப்ரோக்தா” இதி ஸ்மரணாதி³த்யர்த²: ।
அதிமுச்ய தீ⁴ரா இத்யுத்தரம் வாக்யம் ஸாத்⁴யாஹாரம் யோஜயதி –
யதே³ததி³த்யாதி³நா ।
ஏதத்³பு³த்³த்⁴வா(அ)ம்ருதா ப⁴வந்தீதி ஸம்ப³ந்த⁴: । தாதா³த்ம்யேநாத்⁴யாரோபிதோ யோ பு³த்³த்⁴யாதி³ரநவபோ³த⁴நிமித்த: ஸம்ஸாரஸ்ததோ மோக்ஷணம் தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸநிவ்ருத்திர்த்³ருஷ்டம் ப²லம் । அம்ருதா ப⁴வந்தீதி விதே³ஹமுக்திரத்³ருஷ்டம் ப²லமித்யர்த²: । கர்மணாம் ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்திரிதி ஶேஷ: ।
நிமித்தாபா⁴வாச்ச²ரீராந்தராத்³யநாரம்பே⁴(அ)ம்ருதா ப⁴வந்தீதி ப்ரயோகா³தா³க³ந்துகத்வமம்ருதத்வஸ்யேதிஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²மாஹ –
ஶரீராதீ³தி ।
அநாதி³ப⁴வபரம்பரயா ஶரீர்யாஸம் பரஸ்தாச்ச ப⁴விஷ்யாமீதி ஶரீராதி³ஸந்தாநாவிச்சே²த³ஸ்ய ப்ரதிஸந்தா⁴நம் த⁴ர்மாத்³யதி⁴காரித்வாத்⁴யாஸ: காமாதி³தோ³ஷகல்பநம் சைதஸ்மாத³த்⁴யாரோபிதோ யோ ம்ருத்யுஸ்தத்³வியோகா³பேக்ஷயா(அ)ம்ருதத்வஸ்ய ப⁴வநமௌபசாரிகமித்யர்த²: ॥ 2 ॥
ந தத்ர சக்ஷுர்க³ச்ச²தீதிவாக்யார்த²ம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி –
ஆசார்யேணோக்தே(அ)பி தத்த்வே ஶிஷ்யஸ்யாப்ரதிபத்தேர்ஹேதோ: பர்யநுயோகே³ ஹேதுர்ந தத்ர சக்ஷுர்க³ச்ச²தீதி ।
ஏதத்³விவ்ருணோதி –
ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமித்யாதி³நா ।
ஆத்மா நேந்த்³ரியவிஷயோ(அ)பௌ⁴திகத்வாந்நரவிஷாணவத் ।
மநஶ்சேந்த்³ரியம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ததஸ்தஸ்யாப்யவிஷய இத்யாஹ –
இந்த்³ரியாவிஷயத்வாதி³தி ।
ந வித்³மாோ ந விஜாநீம இத்யாத்³யப்⁴யாஸ: ஸர்வதா²(அ)ந்த:கரணாவிஷயத்வக்²யாபநார்த²: ।
ஆக்ஷேபபரதயா வ்யாக்²யாய ஶங்கோத்தரத்வேந வ்யாசஷ்டே –
அத²வேத்யாதி³நா ।
இத உபலக்ஷணப்ரகாராத³ந்யேந ப்ரகாரேண ந ஶக்யதே த³ர்ஶயிதும் க்ரியாகு³ணாதி³விஶேஷஶூந்யத்வாதி³த்யர்த²: । ஆக³மமித்யுபதே³ஶபாரம்பர்யமாஹேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ॥ 3 ॥
ஆக³மஸ்யார்த²மாஹ –
விதி³தாவிதி³தாப்⁴யாமந்யத்வமிதி ।
அந்யதா³த்மநோ விதி³தமவிதி³தம் வா ஸ்யாத³தோ விதி³தத்வாவிதி³தத்வநிஷேதே⁴நா(அ)(அ)த்மநோ(அ)ந்யத்ர ப்³ரஹ்மத்வம் விது³ஷாம் விநிவர்த்யா(அ)(அ)த்மா ப்³ரஹ்மேத்யுபதி³ஷ்டம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।
விதி³தாந்யத்வே யுக்திமாஹ –
யோ ஹீத்யாதி³நா ।
விதி³தாந்யத்வவசநஸ்யா(அ)(அ)ர்தி²கமர்த²மாஹ –
அபி சேதி ।
கார்யாத்³வ்யாவ்ருத்தி: ஸித்³த்⁴யதீத்யர்த²: ।
ஆத்மா யத்³யப்யந்யதோ விஜ்ஞாநம் நாபேக்ஷதே ததா²(அ)பி ஸ்வக்³ராஹகத்வாத்ஸ்வஸ்மாதே³வ விஜ்ஞாநமபேக்ஷதே தேந விஜ்ஞாநாநபேக்ஷத்வமஸித்³த⁴மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
ந ச ஸ்வத ஏவேதி ।
ஸ்வபா⁴வதயா(அ)நபேக்ஷமேவ ஸித்³த⁴த்வாத³பேக்ஷாஶப்³தா³ர்தோ² ந க⁴டதே ஸ்வக்³ராஹகத்வம் சாஸித்³த⁴ம் ஸ்வவ்ருத்திவிரோதா⁴தி³த்யர்த²: ।
விஜ்ஞாநம் ஸஜாதீயாநபேக்ஷம் ப்ரகாஶத்வாத்ப்ரதீ³பவதி³த்யநுமாநமபி⁴ப்ரேத்ய த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –
நஹீதி ।
தமோத்⁴வஸ்தயே ஹ்யாலோகாபேக்ஷா தத³பா⁴வஶ்சா(அ)(அ)லோகே ஸ்வத ஏவ ஸித்³த⁴ இத்யர்த²: ।
ப்ரதீ³பஸ்ய தைஜஸஸ்ய தைஜஸாந்தராநபேக்ஷத்வே(அ)பி விஜாதீயப்ரகாஶஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யாபேக்ஷா ஸ்வவ்யவஹாரே(அ)பி த்³ருஷ்டா ததா² ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி விஜாதீயஜ்ஞாநாபேக்ஷா ப⁴விஷ்யதீதி ந ச வாச்யமித்யாஹ –
ந சைவமாத்மந இதி ।
ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யஸ்ய ஸர்வஸ்யாஜ்ஞாநாத்மகத்வாத்³பா⁴நஸம்பா⁴வநைவ நாஸ்த்யந்யத்ர ததோ ந விஜாதீயஜ்ஞாநாபேக்ஷமபி ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநாநபேக்ஷத்வே லௌகிகாநுப⁴வவிரோத⁴ம் ஶாஸ்த்ரவிரோத⁴ம் சோத்³பா⁴வ்ய பரிஹரதி –
விரோத⁴ இதி சேந்நாந்யத்வாதி³தி ।
ஸூத்ரஸ்ய பூர்வபக்ஷபா⁴க³ம் விப⁴ஜதே –
ஸ்வரூபவிஜ்ஞாந இத்யாதி³நா ।
விஜ்ஞாநாநபேக்ஷத்வம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)பா⁴ணி ।
ஸாபேக்ஷத்வம் ஜீவஶப்³த³வாச்யஸ்யோபாதி⁴விஶிஷ்டஸ்யாநுபூ⁴யதே(அ)தோ பி⁴ந்நவிஷயத்வாந்ந விரோத⁴ இத்யாஹ –
ந கஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।
பு³த்³த்⁴யாதௌ³ கார்யகரணஸங்கா⁴தே ய ஆத்மாபி⁴மாநஸந்தாநோ(அ)நாதி³ப⁴வபரம்பராப்ராபிதஸ்தஸ்யாவிச்சே²த³ரூபமநிர்வாச்யமஜ்ஞாநலக்ஷணம் சிஹ்நம் யஸ்ய சித்ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய ஸ ததோ²க்த: । சித்தந்த்ரம் ஹ்யநிர்வாச்யமஜ்ஞாநம் சைதந்யமவச்சி²த்³ய ஸ்வாவச்சி²ந்நே யதா²ஸ்வரூபாவபா⁴ஸம் ப்ரதிப³த்⁴ய மௌட்⁴யாத்³யத்⁴யாஸஹேதுர்ப⁴வதி । தஸ்மாத³விவேகாத்மகோ ஜீவ இத்யுச்யதே பு³த்³தே⁴ரந்த:கரணஸ்ய யதா² யதா² நீலபீதாத்³யாகாராவபா⁴ஸா ஜாயந்தே ததா² ததா² சித்ப்ரதிபி³ம்ப³: ப்ரமாத்ருத்வாதி³ரூபேண பா⁴தீதி தத்ப்ரதா⁴நோ(அ)த்⁴யஸ்தஸ்ய விஶிஷ்டஸ்ய தத்ஸத்தயைவ ஸத்த்வாத்³விஶிஷ்டாந்தர்நிவிஷ்டோ ய ஆத்மா நித்யசித்ஸ்வரூப: ஸ ஏவ ஸாரோ யஸ்மிந்ஸ ததோ²க்த: । பு³த்³தி⁴பரிணாமரூபாணாம் நீலபீதாதி³ப்ரத்யயாநாமுத்பந்நவிநாஶவத்த்வாத்தது³பரக்தரூபேணாநித்யம் சைதந்யம் யத்ராவபா⁴ஸதே ஸோ(அ)ந்யோ ஜீவ: । ஸர்வாண்யேதாநி ஜீவவிஶேஷணாந்யந்யத்வஸ்பு²டீகரணார்தா²நி । ந கேவலமநித்யத்வம் விஶிஷ்டோபாதி⁴ரூட⁴தயா விஜ்ஞாநஸ்ய தத்³த⁴ர்மதைவாவபா⁴ஸதே மநுஷ்யோ(அ)ஹம் ஜாநாமீதி ப்ரதிஶரீரம் விலக்ஷணமபி சைதந்யமவபா⁴ஸதே விஶிஷ்டபே⁴தா³தி³த்யர்த²: ।
பரமார்த²த: கீத்³ருஶம் சைதந்யம் யஸ்ய விஶிஷ்டத⁴ர்மதா(அ)வபா⁴ஸதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
அந்த:கரணஸ்யேதி ।
நநு விஶேஷணஸம்ப³ந்தா⁴த்ஸ்வரூபே ஸமாரோபிதோ விஶிஷ்டோ பா⁴தி தஸ்ய மித்²யாத்வாத்கத²மாத்மத்வவ்யவஹாராஸ்பத³த்வம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
அந்தர்க³தேநேதி ।
விஶிஷ்டாந்தர்க³தேந சித்ஸ்வரூபேண தாதா³த்ம்யாத்³பா³ஹ்ய இத்யநாத்மா(அ)பி பு³த்³தி⁴விஶிஷ்ட ஆத்மேத்யுபக³தோ லௌகிகைரிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
அத இதி ।
உக்தத⁴ர்மவத்த்வாதி³த்யர்த²: । அஸ்து நித்யவிஜ்ஞாநாத்³விலக்ஷணோ ஜீவ: ।
கத²மேதாவதா விரோத⁴: பரிஹ்ருத இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –
தத்ர ஹீதி ।
ஏவம் லோகாநுப⁴வவிரோதே⁴ பரிஹ்ருதே(அ)பி ஶாஸ்த்ரவிரோதோ⁴ ந பரிஹ்ருத இத்யாஹ –
தத்த்வமஸீதி ।
விஶிஷ்டஸ்ய மித்²யாத்வாத்³ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யநுப⁴வாயோகா³ந்மோக்ஷார்ஹத்வாயோகா³ச்ச தத்த்வமஸீத்யுபதே³ஶோ ந க⁴டதே சேத்தர்ஹி ப்³ரஹ்மண ஏவோபதே³ஶோ(அ)ஸ்த்வித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
ஆத்மாநமேவாவேதி³தி ।
ஏவமாதீ³நி வாக்யாநி ப்³ரஹ்யோபதே³ஶபக்ஷே ந ஸங்க³ச்ச²ந்தே தஜ்ஜநிதப²லாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
விஶிஷ்டஸ்ய நிருபாதி⁴கஸ்ய ச ப்³ரஹ்மண உபதே³ஶாஸம்ப⁴வே(அ)ப்யுபாதி⁴விஶிஷ்டசித்ஸ்வரூபஜீவபத³லக்ஷ்யஸ்ய வைஶிஷ்ட்யத்³வாரேணோபதே³ஶோ ப⁴விஷ்யதி ப²லம் தஸ்யா(அ)(அ)ரோபிதப³ந்த⁴நிவ்ருத்திரித்யாஹ –
ந லோகேதி ।
நநு லோகஶப்³தே³நா(அ)(அ)த்மோச்யதே(அ)நாத்மா வா । நா(அ)(அ)த்³ய: । ஆத்மநோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நதயா(அ)த்⁴யாஸகர்த்ருத்வாஸம்ப⁴வாச்சைத்ரோ ஹி ஶுக்திகாயாம் ரஜதமத்⁴யஸ்யதி ந ஶுக்திகைவ । அத்⁴யாஸகர்த்ருத்வே சா(அ)(அ)த்மந: ப்ராகே³வாத்⁴யாஸாத்கர்த்ருத்வம் வாச்யம் । கர்த்ருத்வஸ்ய ப்ராக்³பா⁴வநியமாத்ததா² சாநிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³: । கர்த்ருத்வஸ்யாத்⁴யாஸத்வே ச ந கர்த்ருத்வமாத்மநஸ்தத்³விஷயகர்த்ருத்வாந்தராபா⁴வத் । பா⁴வே சாநவஸ்தா²நாத் । ந த்³விதீய: । ஜட³த்வாத³நாத்மநோ(அ)த்⁴யாஸகர்த்ருத்வாநுபபத்தே: । சேதநோ ஹி தே³வத³த்தோ(அ)த்⁴யஸ்யதீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । அத² ஜட³ஸ்யாத்⁴யாஸகர்த்ருத்வம் நாம ப்⁴ராந்த்யாஶ்ரயத்வம் யத்³யபி ந ஸம்ப⁴வதி ததா²(அ)பி ப்⁴ராந்திநிமித்தத்வம் த்³ருஷ்டம் ஜபாகுஸுமாதே³: । ந, தஸ்ய ஸத்யஸ்யோபாதி⁴த்வஸம்ப⁴வாத்³பா⁴ஷ்யகாரமதே ச ஜட³ஸ்ய ஸர்வஸ்யாத்⁴யாஸாத்மகத்வாத³த்⁴யாஸஹேதுத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி தஸ்மாத³ஸம்ப³த்³த⁴மித³ம் பா⁴ஷ்யம் லோகாத்⁴யாரோபாபோஹார்த²த்வாதி³தி । ந । லோகஶப்³தே³நாஹங்காராத³ய உச்யந்தே । தேஷாம் வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வஸ்யார்த²க்ரியாஸமர்த²த்வேநாப்⁴யுபக³மாத் । ஸ்வத⁴ர்மாரோபநிமித்தத்வேநோபாதி⁴த்வஸம்ப⁴வாத்பரமார்த²ஸத்யஸ்யைவோபாதி⁴த்வமித்யஸ்மாந்ப்ரதி த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வாத³ஹங்காராத³யஶ்ச சித்தந்த்ராநாத்³யநிர்வாச்யாவித்³யாமயபூ⁴தஸூக்ஷ்மவிகாரா அவித்³யாவச்சி²ந்ந ஏவ சைதந்யே நிபதந்தி । உபாதி⁴விகாராணாமுபஹிதே பக்ஷபாதிதாயா த³ர்ஶநாத் । யதா² ஜலசலநாதீ³நாம் । தஸ்மாந்நாஸங்க³தம் பா⁴ஷ்யம் । நநு போ³தா⁴த்மநோ நாபோ³த⁴: ஸமஞ்ஜஸ: ப்ரகாஶாப்ரகாஶயோர்விரோத⁴ப்ரஸித்³தே⁴: । போ³தோ⁴(அ)பி ச போ³தா⁴த்மநோ ந ஸமஞ்ஜஸ: । நிர்விகாரத்வாத் ।
கத²ம் போ³தா⁴த்மநோ போ³தோ⁴பதே³ஶ: ஸார்த²கஸ்தத்ராஹ –
தத்ர சேதி ।
போ³தா⁴த³ந்யஸ்யாபோ³தா⁴த்மகத்வேநாபோ³தா⁴ஶ்ரயத்வம் ந ஸமஞ்ஜஸம் । ஆத்மாஶ்ரயத்வப்ரஸங்கா³த³நிவ்ருத்திப்ரஸங்கா³ச்ச தஸ்ய போ³தா⁴ஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத்³போ³தா⁴த்மந ஏவாபோ³த⁴: ஸமஞ்ஜஸ: । பரிஶேஷாத்³விரோத⁴ஶ்ச்யாஸித்³த⁴: ஸாக்ஷிவேத்³யாத்வாத் । போ³தோ⁴(அ)பி தத்ரைவ ஸமஞ்ஜஸோ க⁴டாதே³ர்போ³த்³த்⁴ருத்வாப்ரஸித்³தே⁴: । சித்³வ்யாப்த ஏவ பு³த்³தி⁴பரிணாமே போ³த⁴ஶப்³த³வ்யுத்பத்தே: பரிணாம்யந்த:கரணோபஹிதஸ்ய போ³தா⁴த்மநோ போ³த⁴வத்த்வம் ஸமஞ்ஜஸமித்யர்த²: ।
ஸாமஞ்ஜஸ்யே ஹேத்வந்தரமாஹ –
அந்யநிமித்தத்வாதி³தி ।
அந்யத்ராஹங்காராதி³ஸங்கா⁴தே வாதி³நாம் லௌகிகாநாம் ச போ³தா⁴போ³தௌ⁴ ப்ரஸித்³தௌ⁴ தௌ சா(அ)(அ)த்மபோ³தா⁴போ³த⁴ஸம்ப³ந்தா⁴தி³த்யாத்மநோ ம்ருக்²யௌ போ³தா⁴போ³தௌ⁴ । யத்ஸம்ப³ந்தா⁴த³ந்யத்ர யது³பசர்யதே தத்தத்ர முக்²யம் யதா²(அ)க்³நிஸம்ப³ந்தா⁴து³த³கஸ்யௌஷ்ண்யமுபசாரேணாக்³நௌ தந்முக்²யமித்யர்த²: ।
ஆத்மநிமித்தௌ சேத³ந்யத்ர போ³தா⁴போ³தௌ⁴ தர்ஹி நிமித்தத்வாதா³த்மநோ வ்யாபாரவத்த்வப்ரஸங்க³ஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
ராத்ர்யஹநீ இவேதி ।
யதா²(அ)(அ)தி³த்யஸந்நித்⁴யஸந்நிதி⁴மாத்ரநிமித்தே லோகே ராத்ர்யஹநீ ப⁴வத: । நஹ்யாதி³த்ய: கஞ்சந ஸ்வாபயத்யுத்தா²பயதி வா । அதோ நிமித்தத்வம் ந வ்யாபாரவத்த்வாவிநாபூ⁴தமித்யர்த²: ।
நந்வாத்மநி போ³த⁴ஸ்ய நித்யத்வே கத²ம் காலாவச்சே²த³வ்யவஹார: ப்ராக³ஜ்ஞாஸிஷம் ஶாஸ்த்ரார்த²மிதா³நீம் ச ஜாநாமி புநர்ஜ்ஞாஸ்யாமீதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ த்³ருஷ்டாந்தம் –
நித்யாவௌஷ்ண்யப்ரகாஶாவிதி ।
தத்³வத்³விஷயஸ்ய காலாவச்சி²ந்நத்வேந காலாவச்சே²த³வ்யவஹார: ஸ்வரூபேண நித்யே(அ)பி போ³தே⁴ ந விருத்⁴யத இத்யர்த²: ।
ஆத்மநி போ³தா⁴போ³த⁴யோ: ஸாமஞ்ஜஸ்யே கிம் ஸித்³த⁴மித்யத ஆஹ –
ஏவம் சேதி ।
ஆக³ந்துகவிஷயஸம்ப³ந்தா⁴த்தது³பரக்தரூபேண போ³த⁴ஸ்யா(அ)(அ)க³ந்துகத்வே(அ)பீதா³நீம் மயா ஸ்வாத்மா பு³த்⁴யத இதி நித்யபோ³தா⁴த்மநி கத²ம் போ³த⁴கர்த்ருத்வவ்யபதே³ஶ இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)வரகாபநயஸ்யா(அ)(அ)க³ந்துகத்வேந ப⁴விஷ்யதீத்யாஹ –
யதா² ஸவிதா(அ)ஸாவிதி ।
யஸ்மாத³ந்யோபாதி⁴கமாத்மநி போ³த⁴கர்த்ருத்வம் । ஸ்வத: புநர்விஜ்ஞாநாநபேக்ஷத்வமேவ । தஸ்மாத்³விஜ்ஞாநாநபேக்ஷத்வாத³விதி³தாத³ந்யத்வம் ஸித்³த⁴ம் ।
கத²மந்யத்வவிவக்ஷாயாமதி⁴ஶப்³த³: ஸங்க³ச்ச²தே தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
அதி⁴ஶப்³த³ஶ்சேதி ।
நிபாதாநாமநேகார்த²த்வால்லக்ஷணயா சேத்யர்த²: ।
அவிதி³தாத³ந்யத்வஸ்யா(அ)(அ)ர்தி²கமர்த²மாஹ –
அவ்யக்தமேவேதி ।
விதி³தம் ந ப⁴வத்யவிதி³தம் ச ந ப⁴வதீத்யேகைகநிஷேத⁴ஸ்ய தாத்பர்யமுக்த்வா ஸமுதா³யார்த²மாஹ –
விதி³தமவிதி³தம் சேதி ।
வ்யாசசக்ஷிர இத்யஸ்வாதந்த்ர்யம் தர்கப்ரதிஷேதா⁴ர்த²மித்யேதத்ஸூத்ரம் விவ்ருணோதி –
யே நஸ்ததி³தி ॥ 4 ॥
யத்³வாசேதி மந்த்ராநுவாதோ³ த்³ருட⁴ப்ரதீதேரிதி । ஸூத்ரமேதத்³விப⁴ஜதே –
அந்யதே³வேத்யாதி³நா ।
யேந வாக³ப்⁴யுத்³யத இத்யநேந வாக்ப்ரகாஶே ஹேதுத்வோக்திர்ப்³ரஹ்மண: க்ரியத இதி யோஜநா ।
ஏதத்ஸூத்ரம் விவ்ருணோதி –
யேநேத்யாதி³நா ।
ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தீ⁴த்யாத்³யாம்நாய ஆத்மந்யேவ பு³த்³தே⁴ரவஸ்தா²பநார்த² உபஸம்ஹாரார்த²: । அவிஷயத்வேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)திரிக்தஸ்வரூபேண வேத்³யத்வாஸம்ப⁴வாதி³தி யோஜநா ।
ஏதத்ஸூத்ரம் விப⁴ஜதே –
யத்³வாசேத்யாதி³நா ॥ 5 ॥
மந்த்ரஸமுதா³யஸ்யார்த²மாஹ –
ஸர்வகரணாநாமித்யாதி³நா ।
யத்ஸர்வகரணாநாமவிஷயம் யேந நிர்விஶேஷேண ஸர்வாணி கரணாநி பா⁴ஸ்யந்தே தத்³ப்³ரஹ்மைவ த்வம் ததோ(அ)திரிக்தஜ்ஞாநாய யத்நோ ந கர்தவ்ய இதி யத்நோபரம ஏவ லக்ஷ்யதே । வித்³தீ⁴த்யநேநாதிரிக்தம் மா வித்³தீ⁴த்யபி⁴ப்ராய: ॥ 6 – 7 – 8 – 9 ॥
யதி³ மந்யஸே ஸுவேதே³த்யநேந வாக்யேந ஶிஷ்யபு³த்³தி⁴விசாலநா க்ரியதே ஸ்தூ²ணாநிக²நநந்யாயேந க்³ருஹீதஸ்ய தா³ர்ட்⁴யார்த²ம் । ஏதத்ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –
விதி³தாவிதி³தாப்⁴யாமித்யாதி³நா ।
அல்பமேவ ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் நூநம் த்வம் வேத்தே²தி கோ மந்யத இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –
மந்யத இத்யாசார்ய இதி ।
யதி³தி ।
யாத்³ருஶமஸ்யப்³ரஹ்மணோ ரூபம் த்வமமம்ஸ்தா²ஸ்தாத்³ருஶம் தே³வேஷ்வபி யோ மந்யதே ஸோ(அ)பி த³ஹரமேவ நூநம் மந்யத இதி யோஜநா ।
அத² ந்விதி ஹேதுர்மீமாம்ஸாயா இதி ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –
யஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।
ப்ரதிவசநஸ்யார்த²ம் ஸங்க்³ருஹீதம் விவ்ருணோதி –
ஸம்யகி³த்யாதி³நா ।
விசார்யேதி ।
மயா விதி³தம் ப்³ரஹ்மேதி கிம் ப்ரதிவசநம் த³தா³ம்யுதாவிதி³தமிதி வா । நா(அ)(அ)த்³ய: । ஆசார்யாக³மப்ரத்யயவிரோதா⁴த்³வேத³நவிஷயதயா ச க⁴டவத³ப்³ரஹ்மத்வப்ரஸங்கா³த்³வேதி³த்ருத்வேந மம விகாரித்வாபாதாச்ச । ந த்³விதீய: । கோ³பாலாதி³ப்⁴யோ(அ)விஶேஷப்ரஸங்கா³த்தூஷ்ணீமவஸ்தா²நே வா(அ)ப்ரதிபா⁴ப்ரஸங்கா³தி³தி விசார்யைகைகபக்ஷதோ³ஷபரிஜிஹீர்ஷயா விதி³தமவிதி³தம் சேதி ஸமுச்சிதம் வச்மி । அஜ்ஞாநஸம்ஶயாத்³யபா⁴வாத்³விதி³தம் வேத³நவிஷயத்வாபா⁴வாச்சாவிதி³தமிதி ஸுபரிநிஶ்சித: ஸந்ப்ரதிவசநமாஹேத்யர்த²: । ப்ரத்யயத்ரயஸ்ய ஸங்க³தி: ஸங்க⁴டநமேகஸ்மிந்விஷயே கிமர்த²முச்யதே । ஸம்வாதா³தீ⁴நம் ப்ராமாண்யமிதி தார்கிகஸ்தி²தேர்நிஶ்சயார்த²ம் । ஸ்வத: ப்ராமாண்யபக்ஷே த்வாக³மார்தே² ப்ரத்யயாந்தரஸம்வாத³ஸ்தாத்பர்யத்³யோதக: । ப்ரதிப³ந்த⁴நிராஸேநோபசாரேண நிஶ்சயஹேதுரிதி ஸர்வஸ்ய ப்ரதிவசநவாக்யஸ்ய தாத்பர்யமுக்த்வா மந்யேவிதி³தமித்யேகதே³ஶஸ்யார்த²ம் ஸங்க்³ருண்ஹாதி ॥ 10 - 1 ॥
ஸங்க்³ருஹீதம் ஸ்பு²டயதி –
பரிநிஷ்டி²தமித்யாதி³நா ।
விருத்³த⁴த்வாதி³தி ।
விபரீதப்ரத்யயஸ்ய ஸம்யக்³ஜ்ஞாநவிருத்³த⁴த்வாத்தது³த³யமாத்ராத்³விபரீதப்ரத்யயோ(அ)பக³த இத்யர்த²: ।
ந கேவலம் விபரீதப்ரத்யயஸ்ய ஸம்ஶயஸ்ய வா(அ)பா⁴வாந்மம நிஶ்சிதம் விஜ்ஞாநமஜ்ஞாநாபா⁴வாச்சேத்யாஹ –
யஸ்மாச்சேதி ।
அத²வா வேத³ சேத்யஸ்யாந்யோ(அ)ர்த²: கத்²யதே । யத்³யநித்யமாத்மவிஜ்ஞாநம் ஸ்யாத்தர்ஹி தஸ்ய ப்ராக³பா⁴வகாலே ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வகாலே வா(அ)ஜ்ஞாநம் ஸம்பா⁴வ்யேத நது தத³ஸ்தி । நித்யம் ஹி விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம மம ஸ்வரூபம் ததோ நோ ந வேத³ । யதி³ ச வேத³நம் மம விக்ரியா ப⁴வேத்ததா³ விக்ரியாயா: காதா³சித்கத்வாத்கதா³சித³ஹம் ந வேதே³தி ஶங்க்யேத நது தத³ஸ்தி ஸ்வரூபவிஜ்ஞாநஸ்யாந்யதா²த்வாஸம்ப⁴வாத்ஸதா³ வேதை³வாஹம் । யதா² ஸ்வாபா⁴விகாசலதயா பர்வதாஸ்திஷ்ட²ந்தீதி வ்யபதே³ஶஸ்தத்³வதி³த்யர்த²: । ஸ்வஸத்தாயாம் ஸ்வயம் ப்ரமேதி ஸ்வப்ரகாஶத்வமாதா³ய வ்யாக்²யாதம் ।
சஶப்³தா³ர்த²மாஹ –
விஶேஷவிஜ்ஞாநம் சேதி ।
ஆக³மாத்³விசாரஸஹக்ருதாஜ்ஜாதம் ப்³ரஹ்மாத்மகதாவ்யஞ்ஜகமந்த:கரணபரிணாமரூபம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி விஶேஷவிஜ்ஞாநம் தத்பரேணாந்த:கரணேநோபாதி⁴நா(அ)(அ)ந்மந்யத்⁴யஸ்தம் ந பரமார்த²தோ ஜ்ஞாநவத்த்வமாத்மந இதி ந வேத³ சேதி க⁴டத இத்யர்த²: ।
ப்ரகாராந்தரேணாபி ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்காநிராஸார்த²ம் வாக்யைகதே³ஶ இத்யாஹ –
யோ நஸ்தத்³வேத³ தத்³வேதே³தி ।
இத³ம் ஸூத்ரவாக்யம் விவ்ருணோதி –
யோ நோ(அ)ஸ்மாகமிதி ।
யோ நோ(அ)ஸ்மாகம் மத்⁴யே தத்³விதி³தாவிதி³தாந்யத்வம் வேதே³தி ஶேஷ: । யதா²(அ)(அ)ஹம் வேதா³தோ(அ)ந்யேந ப்ரகாரேண விது³ஷ உபாஸ்யப்³ரஹ்மவித்த்வாதி³தி யோஜநா । உக்தாநுவாதா³தி³தி । அப்⁴யாஸாக்²யதாத்பர்யலிங்க³த³ர்ஶநாத³விஷயதயைவ ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் விவக்ஷிதமித்யர்த²: ॥ 11 – 2 ॥
யஸ்யாமதமிதிவாக்யார்த²ம் ஸங்க்³ருஹீதம் வ்யாக்²யாதி –
ஶிஷ்யாசார்யேத்யாதி³நா ।
ஶ்ரௌதமிதி ஶிஷ்யஸ்யா(அ)(அ)சார்யஸ்ய சோக்திர்ந ப⁴வதீதி க்²யாபநார்த²ம் ।
தேந ஶ்ரௌதேந வசநேந கத²முச்யத இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –
யது³க்தமிதி ।
யத்³ப்³ரஹ்ம விதி³தாத³ந்யது³க்தமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: । கோ³பாலாதீ³நாமிவா(அ)(அ)த்மதத்த்வம் ந விவக்ஷிதம் கிந்து ப்³ரஹ்மண ஆத்மத்வப²லாவஸாநோ யோ(அ)போ³தோ⁴ யஸ்ய ஸ ததோ²க்தஸ்தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்தா தயா பு³பு⁴த்ஸா நிவ்ருத்தா । விசார்யமாணே ப்³ரஹ்மண ஆத்மத்வேந பர்யவஸாநாத³திரிக்தமந்தவ்யாபா⁴வாத³மதமித்யர்த²: ।
அவிஜ்ஞாதம் விஜாநதாமித்யுத்தரார்த⁴ஸ்யார்த²ம் ஸங்க்³ருஹீதம் விவ்ருணோதி –
அநுவாத³மாத்ர இத்யாதி³நா ।
ஹேத்வர்த²த்வேநேதி ।
அயமர்த²: – பூர்வேஷாம் ப்³ரஹ்ம விஜாநதாமவிஜ்ஞாதத்வேநைவ ப்³ரஹ்மண: ப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³தா³நீமப்யவிஷயதயா ஜ்ஞாநம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் ததா² பூர்வேஷாமவிது³ஷாம் விஜ்ஞாதத்வேநைவ ப்³ரஹ்மண: ப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³தா³நீமபி விஷயதயா ஜ்ஞாநமஸம்யக்³ஜ்ஞாநமிதி । பு³த்³த்⁴யாதி³விஷயம் ஸத்³ரூபதயா பு³த்³தி⁴ராத்மா மந ஆத்மேந்த்³ரியமாத்மேதி விஜ்ஞாநம் வேத³பா³ஹ்யாநாம் ப்³ரஹ்ம பௌ³த்³தா⁴தீ³நாம் ப்ரஸித்³த⁴ம் தத இதா³நீமபி தந்மதாநுஸாரிணாம் ப்⁴ராந்தாநாமேவ பு³த்³த்⁴யாதி³விஷயமநாத்மரூபமாத்மதயா(அ)பி⁴மதமித்யர்த²: ॥ 12 - 3 ॥
கேந த்³வாரேண தர்ஹ்யவிஷயதயா(அ)(அ)த்மா(அ)வக³ம்யதாமித்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –
ப்ரதிபோ³தே⁴தி ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –
போ³த⁴ம் ப்ரதீத்யாதி³நா ।
யதா²(அ)ஸ்மிஞ்ஶரீரே பு³த்³தி⁴பரிணாமா ஜடா³ அபி சித்³வ்யாப்ததயா ஸம்வேத³நவத³வபா⁴ஸந்த இதி ஸம்பா⁴வ்யதே । ஜடா³நாம் ஸ்வாபா⁴விகப்ரகாஶாநுபபத்தே: ததா² ஸர்வஶரீரேஷு பௌ³த்³தா⁴: ப்ரத்யயா யத்³வ்யாப்ததயா ஸம்வேத³நவத்³பா⁴ஸந்தே ஸோ(அ)ஸ்தீதி ஸம்பா⁴வ்யதே । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி । ஶ்ரோத்ருஶரீராவச்சி²ந்நபௌ³த்³த⁴ப்ரத்யயஸாக்ஷ்யேகஸ்த்வமர்த²: । ததி³தரஸர்வஶரீராவச்சி²ந்நபௌ³த்³த⁴ப்ரத்யயஸாக்ஷ்யேகஸ்தத³ர்த²: । சிந்மாத்ரே வ்யாவர்தகத⁴ர்மாநுபலம்பா⁴த்³விப⁴க்தத்வே சாநாத்மத்வாதி³தோ³ஷப்ரஸங்கா³த்ஸம்பா⁴விதமேகத்வம் ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வமிதிவாக்யஜபு³த்³தி⁴வ்ருத்தாவவிஷயதயா ப்ரகாஶதே ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி । யஸ்மாத்தத³ந்யாஞ்ஜடா³நவபா⁴ஸயதீதி தத³ந்யாவபா⁴ஸ ஆத்மா ஸர்வஜட³விலக்ஷணோ(அ)வக³ந்தும் ஶக்யதே தஸ்மாதி³த்யுபஸம்ஹார: । ப்ரதிபோ³த⁴மவபா⁴ஸாஶ்சித்ப்ரதிபி³ம்பா³ஸ்தேஷாம் ப்ரத்யகா³த்மதயா(அ)வ்யபி⁴சரிதஸ்வரூபேண பி³ம்ப³ஸ்தா²நீயேநைகேந ரூபேண யத்³ப்³ரஹ்மவேத³நம் தத்ஸம்யக்³த³ர்ஶநமித்யர்த²: ।
விஷயவிஜ்ஞாநம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் ந ப⁴வதீத்யத்ர ஹேதுமாஹ –
ஆத்மத்வேநேதி ।
ப்³ரஹ்மண ஆத்மத்வேந விஷயத்வாஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: । அத்³வயாநந்த³ரூபஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³த⁴ர்மகஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரைகஸமதி⁴க³ம்யத்வாத்தடஸ்த²ஸ்யாபரோக்ஷத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி கிந்து ப்ரத்யக்³ரூபேணைவேத்யபி⁴ப்ரேத்ய காட²கே(அ)பி விஶேஷணமித்யர்த²: ।
ப்ரத்யக்தயா(அ)பரோக்ஷப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ததே³வ ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமித்யத்ர கோ ஹேதுரித்யாஶங்க்யாபரோக்ஷப³ந்தா⁴த்⁴யாஸஸ்ய பரோக்ஷஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வாத³பரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய ச தந்நிவர்தநேநாம்ருதத்வஸாத⁴நத்வாதி³த்யுத்தரவாக்யார்த²ம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி –
அம்ருதத்வம் ஹீதி ।
ஸூத்ரம் விப⁴ஜதே –
விஷயாத்மேதி ।
விஷயேஷு பு³த்³த்⁴யாதி³ஷ்வாத்மவிஜ்ஞாநே விஷயதயா வா வ்யதிரிக்தஸ்யோபாஸ்யதயா ஜ்ஞாநே ம்ருத்யு: ப்ராரப⁴தே ப⁴யமிதி ப்ரஸித்³த⁴ம் பு³த்³த்⁴யாதி³ஸங்கா⁴தமாத்மாநம் மந்யமாநஸ்யோபாஸகஸ்ய ச கர்த்ருத்வப்⁴ரமாநிவ்ருத்தே: । “அத² யே(அ)ந்யதா²(அ)தோ விது³ரந்யராஜாநஸ்தே க்ஷய்யலோகா ப⁴வந்தி”(சா². உ. 7 । 25 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச “தரதி ஶோகமாத்மவித்”(சா². உ. 7 । 1 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு சா(அ)(அ)த்மஜ்ஞாநமம்ருதத்வநிமித்தம் ப்ரஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।
நா(அ)(அ)லம்ப³நபூர்வகமிதி ।
கிஞ்சிது³பாஸ்யமாலம்ப³நீக்ருத்ய தது³பாஸநஸாத்⁴யதயா ந விந்த³த இத்யர்த²: ।
கத²ம் தர்ஹி விந்த³த இதி ப்ரயோக³ இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –
ஆத்மவிஜ்ஞாநாபேக்ஷமிதி ।
ஆத்மவிஜ்ஞாநேந மர்த்யத்வப்⁴ரமநிவ்ருத்திமபேக்ஷ்யாம்ருதத்வமுபசர்யத இத்யர்த²: ।
முக்²யார்தே² பா³த⁴மாஹ –
யதி³ ஹீத்யாதி³நா ।
அநாத்மா விஜ்ஞாயதே யேந தத³நாத்மவிஜ்ஞாநமநாத்³யநிர்வாச்யமாத்மாஜ்ஞாநமித்யர்த²: ।
புநரஜ்ஞாநாந்தரோத³யேந ப³ந்த⁴ஶங்காயாம் கத²ம் ஸக்ருத³ஜ்ஞாநநிவ்ருத்திமாத்ரேணாம்ருதத்வநிமித்தத்வம் ஜ்ஞாநஸ்யேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
யத ஆஹேதி ।
ஸ்வஸ்யாந்தோ(அ)வச்சே²தோ³ ப⁴வதி யேந த்⁴வாந்தேந தத்ஸ்வாந்தத்⁴வாந்தமநாத்மாத்⁴யாரோபோ மநுஷ்யத்வாத்³யபி⁴மாந: பாரமேஶ்வரீ ஶக்திர்மாயா ஜீவத்வநிமித்தமஜ்ஞாநம் ஸ்வாந்தத்⁴வாந்தம் । ஏதை: ஸர்வைரபி⁴ப⁴வநீயோ ந ப⁴வத்யாத்மா யேந வித்³யாக்ருதேநாதிஶயேந தத்³வீர்யம் வித்³வால்லம்ப⁴தே । பூர்வஸித்³த⁴ஸ்யாஜ்ஞாநாதே³ர்நாஶாந்மாயாயாஶ்ச ஸ்வதோ ஜீவப³ந்த⁴கத்வாபா⁴வாத³பி⁴நவஸ்யாஜ்ஞாநஸ்யோத்பத்தௌ காரணாபா⁴வாத் । ப்ரவ்ருத்தப²லகர்மாக்ஷிப்தஸ்ய சாஜ்ஞாநலேஶஸ்ய த்³வைதாவபா⁴ஸஸ்ய ச வித்³வத³நபி⁴பா⁴வகத்வாத்³து³ர்ப³லத்வாந்நிஶ்சீயதே ஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸ்யாம்ருதத்வஹேதுத்வமித்யர்த²: ।
நநு வித்³யாஜம் சேத்கத²மவிநாஶி க்ருதகஸ்ய விநாஶித்வநியமாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –
ந து வித்³யாயா இதி ।
யாவத்³தே³ஹபாதம் ஜாயமாநோ த்³வைதாவபா⁴ஸோ வித்³யயா பா³த்⁴யத ஏவ ந மாமபி⁴ப⁴விதும் ஶக்நோதீத்யவஷ்டம்போ⁴ வீர்யம் தஸ்யாவிநாஶோ(அ)ம்ருதத்வம் தத்காரணவித்³யாயா அபா³த்⁴யத்வாபி⁴ப்ராயேணோச்யதே ந ஸ்வரூபநாஶாபா⁴வாபி⁴ப்ராயேணேத்யர்த²: ।
ப்ரதிபோ³த⁴பத³ஸ்ய யௌகி³கமர்த²ம் வ்யாக்²யாய ரூட்⁴யபி⁴ப்ராயேண வ்யாசஷ்டே –
அத²வேதி ।
அஶேஷதயா விபரீதோ நிரஸ்த: ஸம்ஸ்காரோ யேந போ³தே⁴ந ஸ ப்ரதிபோ³தோ⁴ யுக³பத்க்ருத்ஸ்நாவித்³யாதத்கார்யநிவர்தக: ஸத்³யோமுக்திஹேதுரித்யர்த²: ।
ப்ரதிபோ³த⁴ஶப்³த³ஸ்த்ரேதா⁴ வ்யாக்²யாதஸ்தத்ரா(அ)(அ)த்³யம் வ்யாக்²யாநம் யுக்தமித்யாஹ –
பூர்வம் த்விதி ।
கு³ரூபதே³ஶே ஸத்யபி ப்ரதிபோ³த⁴வ்யாபகாத்மாநுஸந்தா⁴நம் விநா(அ)பரோக்ஷாவக³மாஸம்ப⁴வாத்ஸத்³யோமுக்தேஶ்சாஶாஸ்த்ரீயத்வாதி³த்யர்த²: ॥ 13 - 4 ॥
இஹ சேத³வேதீ³தி³த்யாதி³வாக்யார்த²ம் ஸங்க்³ருஹீதம் விவ்ருணோதி –
இஹ மநுஷ்யஜந்மநீத்யாதி³நா ।
விரோதா⁴தி³தி ।
ஏகஸ்மிந்நிரம்ஶே சிந்மாத்ரே சயநஸ்யோர்த்⁴வாதோ⁴தே³ஶநிவேஶநஸ்யேஷ்டகாநாமிவாஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: ॥ 14 - 5 ॥
“ய: ஸுராணாம் ஜயே ஹேதுரஸுராணாம் பராஜயே ।
ஸத்த்வப்ரதா⁴நயா ஶக்த்யா ஸம்பந்ந: ஸோ(அ)ஹமீஶ்வர: ॥” இதி । ப்³ரஹ்ம ஹேத்யாத்³யாக்²யாயிகாயாஸ்தாத்பர்யம் ஸங்க்³ருஹீதம் விவ்ருணோதி –
ஸமாப்தேத்யாதி³நா ।
தாத்பர்யாந்தரமாஹ –
ஶமாத்³யர்தோ² வேதி ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –
ஶமாதி³ வேதி ।
அபி⁴ப்ராயாந்தரமாக்²யாயிகாயா: ஸங்க்³ருஹ்ணாதி –
ஸகு³ணேதி ।
ஸங்க்³ருஹீதம் விவ்ருணோதி –
நேத³மித்யாதி³நா ।
க்ருத்ஸ்நாக்²யாயிகாயாஸ்தாத்பர்யமுக்த்வா ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்த²மாஹ –
ப்³ரஹ்மேதி பரோ லிங்கா³தி³தி ।
ஏதத்³வ்யாக்²யாதி –
நஹ்யந்யத்ரேத்யாதி³நா ।
கத²ம் தர்ஹீஶ்வரஸித்³தி⁴ரித்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –
தத்ஸித்³தி⁴ரிதி ।
நநு ஶ்ருத்யாதி³பி⁴ரேவேஶ்வரே ஸித்³தே⁴ கிமிதி ஜக³தோ நியதப்ரவ்ருத்திலிங்க³காநுமாநம் ஸூத்ரிதம் தத்ராஹ –
ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தி⁴பி⁴ரிதி ।
யாவத்தர்கேண ஸம்ப⁴வோ நாநுக்³ருஹ்யதே தாவச்சா²ஸ்த்ரப்ரதிபந்நோ(அ)பீஶ்வரோ ந நிஶ்சீயதே(அ)ர்த²வாத³த்வஶங்காப்ரதிப³ந்தா⁴த³த: ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்யேஶ்வரஸ்ய நிஶ்சயாய நியமாய ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டமநுமாநம் ஶாஸ்த்ராநுக்³ராஹகரூபம் ஸூத்ரேணோச்யதே ।
ஏதத்³வ்யாக்²யாதி –
தஸ்யேஶ்சரஸ்யேத்யாதி³நா ।
அநாதி³ப்ரஸித்³த⁴கர்த்ருவ்யதிரிக்தம் ஜக³த்³த⁴ர்மீக்ருத்ய யத்³யபீஶ்வர: ஸிஷாத⁴யிஷிதஸ்ததா²பி ஜக³தோ ப³ஹூநி விஶேஷணாநி ஸம்ஸாரிவிலக்ஷணகர்த்ருஸம்பா⁴வநாய, நையாயிகாஸ்து வ்யாப்யஸ்ய பக்ஷத⁴ர்மதாப³லாத்³வ்யாபகவிஶேஷ: பக்ஷத⁴ர்ம: ஸித்⁴யதி தத: ஸ்வதந்த்ரமநுமாநமீஶ்வரநிஶ்சாயகமாஹு: । தத்³தூ³ஷணம் ப்ரகடார்தே² த்³ரஷ்டவ்யம் । ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டம் ரசயதி । ஏதஜ்ஜக³த்³போ⁴க்த்ரூணாம் கர்மணாம் ச விபா⁴க³ம் யோ ஜாநாதி தத்பூர்வகம் ப⁴விதுமர்ஹதீதி ப்ரதிஜ்ஞா । அத்ர ஜக³ந்நிமித்தாத்³ருஷ்டநிஷ்பத்த்யர்தோ² யோ ஜீவாநாம் ப்ரயத்நஸ்தத்பூர்வகத்வம் ஜக³த: ஸித்³த⁴மிதி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வம் வத³தாம் நிரீஶ்வரவாதி³நாம் நிராஸாய விஶேஷணம் போ⁴க்த்ருகர்மவிபா⁴க³ஜ்ஞேதி । ந ஹி ஜீவாநாமேதே போ⁴க்தாரோ(அ)ஸ்மிந்தே³ஶே காலே வா(அ)ஸ்ய கர்மப²லஸ்யேதி விபா⁴க³ஜ்ஞாநம் ஸம்ப⁴வதி । விஶேஷாநபி⁴ஜ்ஞத்வாதி³த்யர்த²: ।
யதோ²க்தலக்ஷணத்வாதி³தி ।
விசித்ரத்வாதி³த்யுக்தே வ்யபி⁴சார: ஸ்யாத் । ஆத்மாதி³ஸ்வபா⁴வவைசித்ர்யஸ்ய ப்ரயத்நபூர்வகத்வாபா⁴வாத்தத³ர்த²ம் கார்யத்வே ஸதீதி விஶேஷணம் । கார்யத்வாதி³த்யுக்தே(அ)பு³த்³தி⁴பூர்வகாரிகார்யே விபா⁴க³ஜ்ஞப்ரயத்நபூர்வகத்வம் நாஸ்தீத்யநைகாந்திகத்வம் ஸ்யாத்தத³ர்த²ம் யதோ²க்தலக்ஷணத்வாதி³தி । யத்³விசித்ரம் தத்³விபா⁴க³ஜ்ஞப்ரயத்நபூர்வகம் யதா² க்³ருஹாதி³ । ஜாநாத்யேவ ஹி தக்ஷாதி³ரயம் க்³ருஹாதி³ரஸ்ய ஸ்வாமிநோ த்³ரவ்யதா³நாதி³பூர்வகம் சா(அ)ஸ்ய நிர்மாணமித்த²ம் சேதி । ததோ ந ஸாத்⁴யவைகல்யம் யதா²ஶப்³த³ம் ஹி ஸாத⁴நதூ³ஷணே । நாபி⁴ப்ராயவஶாத் । விபக்ஷே வ்யதிரேக ஆத்மாதி³வதி³த்யுதா³ஹரணம் । யத்³விபா⁴க³ஜ்ஞப்ரயத்நபூர்வகம் ந ப⁴வதி தத்³விஶிஷ்டகார்யமபி ந ப⁴வதி । யதா²(அ)(அ)த்மாகாஶாதீ³த்யந்வயவ்யதிரேகிப்ரயோக³ இத்யர்த²: ।
விசித்ரகார்யத்வமஸ்து விபா⁴க³ஜ்ஞப்ரயத்நபூர்வகத்வம் ந ப⁴விஷ்யதி கிம் பா³த⁴கம் ஜக³த்³தை⁴சித்ர்யஸ்ய கர்மவைசித்ர்யாதே³வ ஸம்ப⁴வாத³த: பக்ஷ ஏவ ஸாத்⁴யாபா⁴வஶங்க்யா ஶங்கிதவிபக்ஷே வர்தமாநோ ஹேது: ஶங்கிதவ்யபி⁴சார இத்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –
கர்மண ஏவேதி சேதி³தி ।
பரிஹரதி –
ந பரோதி ।
கர்த்ருபரதந்த்ரஸ்ய கர்மணோ நிமித்தமாத்ரத்வாத்ஸ்வாதந்த்ர்யேண நிமித்தத்வாஸம்ப⁴வாத்கார்யவைசித்ர்யஸ்ய ப⁴ங்க³ப்ரஸங்கோ³ பா³த⁴க: கர்தாரமந்தரேண । அத: பக்ஷே ஸாத்⁴யாபா⁴வஶங்காநுபபத்தேர்ந ஶங்கிதவ்யபி⁴சாரித்வமிதி பா⁴வ: ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யஸ்ய பூர்வபக்ஷபா⁴க³ம் விவ்ருணோதி –
யதி³த³மித்யாதி³நா ।
யதி³த³மீஶ்வரவாதி³பி⁴ரபி வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யதோ³ஷபரிஹாராய கர்மணோ ஜக³த்³வைசித்ர்யஹேதுத்வமிஷ்டம் தத்ஸம்ப்ரதிபந்நம் விஹாயாபூர்வ ஈஶ்வர: கல்ப்யதே த⁴ர்மீ தஸ்ய ப²லஹேதுத்வம் ச த⁴ர்ம: கல்பநீய இதி கௌ³ரவம் ஸ்யாதி³த்யாஹ –
ந நித்யஸ்யேஶ்வரஸ்யேதி ।
ஸதி லாக⁴வே கௌ³ரவம் தூ³ஷணம் ஸ்யாந்நேஹ தத³ஸ்தீத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஸித்³தா⁴ந்தம் விவ்ருணோதி –
ந கர்மண ஏவேத்யாதி³நா ।
ஆத்மநோ(அ)ந்யத்ப்ரவர்தகமநபேக்ஷ்ய கர்ம சேந்ந ப²லம் ஜநயதி தர்ஹி கர்தா ஜீவ ஏவ ப்ரயோஜகோ(அ)ஸ்த்விதி ஶங்கித்வா பரிஹரதி –
கர்தைவேத்யாதி³நா ।
அநிஷ்டப²லபோ⁴க³ஸித்³த்⁴யந்யதா²நுபபத்த்யா கர்து: கர்மநியோக்த்ருத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி சேத்தர்ஹி நிர்நிமித்தமேவ கர்ம ப²லாகாரேண பரிணமத இதி ஜரத்கர்மமீமாம்ஸகாநாம் மதமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
ந ச நிர்நிமித்தமிதி ।
கர்துரநிச்ச²யா கர்ம விகரோதீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வாச்சர்மணோ(அ)பி விகாரஸ்ய ஸநிமித்தத்வாதி³த்யர்த²: ।
யச்ச ஸௌக³தேநோச்யதே ப²லகாலபர்யந்தம் கர்துரவஸாநாபா⁴வாத் கர்த்ருஸமவேதம் கர்ம கிந்து க்ஷணிகவிஜ்ஞாநேநா(அ)(அ)த்மநா க்ருதம் கதா³சித்ப²லஸ்யா(அ)(அ)க்ரஷ்ட்ட ப⁴வதி । யதா²(அ)யஸ்காந்தோ மணி: கதா³சிச்சேதநேந ப்ரயுக்தோ(அ)ந்யதா³(அ)பி லோஹஸ்ய ப்ரேரகோ ப⁴வதி தத்³வதி³தி தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
ந சா(அ)(அ)த்மக்ருதமிதி ।
கரணாதீ³நி காரகாணி ய: ப்ரேரயந்கரோதி ஸ ப்ரதா⁴நகர்தா । தத்ஸமவேதம் கர்ம ப்ரஸித்³த⁴ம் தஸ்ய ச ப²லகாலபர்யந்தம் ஸ்தா²யித்வமேஷ்டவ்யம் । அந்யதா²(அ)க்ருதாப்⁴யாக³மக்ருதவிப்ரணாஶப்ரஸங்கா³த்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்ராமாண்யாச்சேத்யர்த²: ।
லோகாயதிகாபி⁴ப்ராயமுத்³பா⁴வ்ய தூ³ஷயதி –
பூ⁴தாஶ்ரயமித்யாதி³நா ।
ஆது⁴நிககர்மமீமாம்ஸகாநாம் மதமுத்³பா⁴வயதி –
ஶாஸ்த்ராதி³த்யாதி³நா ।
யஜேதேத்யாக்²யாதபதா³த்ஸாமாந்யேந ஸமீஹிதஸாத⁴நம் யாக³: ப்ரதீயதே । கஸ்ய ஸமீஹிதஸ்ய ஸாத⁴நமிதி விஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் ஸ்வர்க³காமபத³ஸந்நிதா⁴நாத்காம்யமாநஸ்வர்க³ஸாத⁴நத்வம் யத்³யப்யவக³ம்யதே ததா²(அ)பி க்ஷணிகஸ்ய யாக³ஸ்ய காலாந்தரீயஸ்வர்க³ஸாத⁴நத்வாஸம்ப⁴வாந்நிஷ்ப²லத்வஶங்கேத்யாஶங்க்யாஹ –
ந சேதி ।
ஔஷத⁴பாநாதே³: கர்மண: ஸ்தா²யிஸம்ஸ்காரத்³வாரேண காலாந்தரீயாரோக்³யாதி³ப²லஹேதுத்வப்ரஸித்³தே⁴ர்யாக³ஸ்ய ஶ்ருதஸாத⁴நத்வநிர்வாஹாய ஸ்தா²ய்யவாந்தராபூர்வம் பரிகல்ப்யதே தேந ந த்வாநர்த²க்யம் நிர்தோ³ஷவாக்யாதி⁴க³தத்வாதி³த்யர்த²: ।
ஶ்ருதஸாத⁴நத்வஸித்³த்⁴யந்யதா²நுபபத்த்யா கிமிதீஶ்வர ஏவ நேஷ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
ந சேஶ்வரேதி ।
நேயமர்தா²பத்திரீஶ்வராஸ்தித்வே ப்ரமாணமந்யதா²(அ)ப்யுபபந்நத்வாத் । ந ச மாநாந்தரமஸ்தி । தத்³விஷயஶ்ருத்யாதே³ரர்த²வாத³த்வாதி³த்யர்த²: । நாபூர்வத்³வாரேண ஶ்ருதநிர்வாஹ: கல்பநீய: ।
யத்³வ்யவஹிதப²லம் கர்ம தச்சைதந்யப்ரயுக்தப²லமிதி த்³ருஷ்டாயா வ்யாப்தேர்ஹாநிப்ரஸங்கா³த³த: ஶ்ருதஸாத⁴நத்வஸித்³த்⁴யந்யதா²நுபபத்த்யேஶ்வர: ப²லதா³தா கல்பநீய இத்யாஹ –
ந த்³ருஷ்டேதி ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –
க்ரியா ஹீத்யாதி³நா ।
ப²லோத³யேநாபவர்கோ³ நாஶோ யஸ்யா: ஸா ப²லாபவர்கி³ணீ ந ப²லதா³தாரம் ப்ருத²க³பேக்ஷத இத்யர்த²: ।
உத்பந்நப்ரத்⁴வம்ஸிநீதி ।
உத்பந்நா ஸதீ ப²லமத³த்த்வைவ ப்ரத்⁴வம்ஸதே ததஸ்தத்ர ப²லதா³தாரம் காலாந்தரே(அ)பேக்ஷத இத்யர்த²: ।
யாகா³தி³ப²லம் கர்மாத்³யபி⁴ஜ்ஞேந தீ³யமாநம் வ்யவஹிதப²லத்வாத்ஸேவாப²லவதி³த்யாஹ –
தஸ்மாச்சா²ந்தே யாகா³தீ³தி ।
நநு ஜீவஸ்தாவத்ஸ்வோபபோ⁴க³ஸாத⁴நநியந்தா, தஸ்யாபீஶ்வர: ப²லதா³நேந நித்யந்தா சேதி³ஷ்யதே தர்ஹி நியந்து: ஸ்வவ்யதிரிக்தநியம்யத்வாங்கீ³காராதீ³ஶ்வரஸ்யாப்யந்யோ நியந்தா ப்ரஸஜ்யேத நியந்த்ருத்வாவிஶேஷாத் । அதோ(அ)நவஸ்தா²ப்ரஸங்க³பா³தி⁴தமநுமாநமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
ஸ சா(அ)(அ)த்மபூ⁴த: ஸர்வஸ்யேதி ।
கல்பிதபே⁴த³மாத்ரேண நியம்யநியாமகபா⁴வோபபத்தேர்ந தாத்த்விகபே⁴தா³வகாஶ: । தாத்த்விகபே⁴த³வத்த்வே ச க⁴டாதி³வத்கார்யத்வாதி³ப்ரஸங்க³ஸ்ததோ(அ)திரிக்தநியம்யத்வவ்யாப்த்யபா⁴வாந்நாநவஸ்தா²ப்ரஸங்க³ இத்யர்த²: ।
ராஜவதீ³ஶ்வர: ப²லதா³தா சேத்தர்ஹி நிக்³ரஹாநுக்³ரஹகர்த்ருத்வாத்³ராகா³தி³மாந்ஸ்யாத்தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
ஸர்வக்ரியாப²லேதி ।
யதா² லௌகிகஸாக்ஷீ கஸ்யசிஜ்ஜயஹேதுரந்யஸ்ய பராஜயஹேதுரபி ந ராகா³தி³மாந்கத்²யதே । யதோ²பலப்³த⁴பா⁴ஷித்வாத் । ததே²ஶ்வர: க்ரியாதி³ஸாக்ஷீ ராகா³தி³மாந்ந ப⁴விஷ்யதி । அநநுரூபாதா³த்ருத்வாத் । ராஜா(அ)ப்யஸாதூ⁴ந்த³ண்ட³யந்ஸாதூ⁴ந்பரிரக்ஷந்ந ராகா³தி³மாந்கத்²யத இதி பா⁴வ: ।
ஸாக்ஷித்வே தர்ஹீஶ்வரஸ்யேக்ஷணக்ரியா ஸ்யாத்தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
நித்யேதி ।
நித்யவிஜ்ஞாநஸ்வபா⁴வஸ்யாநிர்வாச்யவிஷயாவச்சே²தே³ந ஸாக்ஷித்வம் கல்பிதமித்யர்த²: ।
ஸர்வஸ்ய ஜீவஸ்யா(அ)(அ)த்மபூ⁴தஶ்சேதீ³ஶ்வரஸ்தர்ஹி ஸம்ஸாரத⁴ர்மைர்லிப்யேத ஸம்ஸார்யபே⁴தா³தி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
ஸம்ஸாரேதி ।
ந கேவலமுபபத்தேரீஶ்வரஸித்³தி⁴: ஶ்ருதேரபீத்யுக்தம் தா: ஶ்ருதீருதா³ஹரதி –
ந லிப்யத இத்யாதி³நா ।
ஸ்ம்ருதயஶ்ச – “யதா² ஸர்வக³தம் ஸௌக்ஷ்ம்யாதா³காஶம் நோபலிப்யதே।”(ப⁴.கீ³. 13-32) “ஸமம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ।” (ப⁴. கீ³. 13 । 27) “ஈஶ்வர: ஸர்வபூ⁴தாநாம்”(ப⁴. கீ³. 18 । 61) இத்யாத்³யா: ।
யது³க்தமர்த²வாத³த்வாத³ப்ராமாண்யம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
ந சேதி ।
ஈஶ்வரவிஷயாணி வாக்யாநி ந கர்மவிதி⁴ஸந்நிதி⁴ஸமாம்நாதாநி । அதோ(அ)நந்யஶேஷத்வே ஸதி போ³த⁴கத்வாத்ஸ்வார்தே² ப்ரமாணாநி கர்மவிதி⁴வாக்யவதி³த்யர்த²: ।
கிஞ்சார்த²வாத³த்வேபி நாப்ராமாண்யம் பத³ஸமந்வயப³லேந ஜாயமாநஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய பா³தா⁴த³ர்ஶநாத்ஸ்வத:ப்ராமாண்யாத³ஸ்ய பா³த⁴யிதா நோபபத்³யத இத்யாஹ –
ந சோத்பந்நமிதி ।
இதஶ்ச நாப்ராமாண்யமித்யாஹ –
அப்ரதிஷேதா⁴ச்சேதி ।
யதா² “த்³வே வாவ ப்³ரஹ்மணோ ரூபே மூர்தம் சைவாமூர்தம் ச”(ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 1) இதி ப்ரஸ்துத்ய “நேதி நேதி”(ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இதி பரஸ்தாத்ப்ரதிஷேத⁴தி நைவமீஶ்வரம் ப்ரஸ்துத்ய ப்ரதிஷேத⁴ உபலப்⁴யத இத்யர்த²: ।
ப்ரதிஷேதா⁴பா⁴வ: ஸத்த்வாந்ந ப⁴வதி கிந்த்வப்ராப்தத்வாத் । யதா² ராக³த: ப்ராப்தா பூ⁴தஹிம்ஸா நிஷித்⁴யதே நைவமீஶ்வரஸ்ய ப்ராப்திரஸ்தீத்யந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஶங்க்ய பரிஹரதி –
ப்ராப்தீத்யாதி³நா ।
அப்ரதிஷேதா⁴தி³திஸங்க்³ரஹவாக்யம் ப்ரகாராந்தரேண வ்யாசஷ்டே –
அத²வேதி ।
ஸ்வர்க³காமோ யஜேதேத்யாதி³ஶாஸ்த்ரம் யாக³ஸ்ய ப²லதா³யிநீம் ஶக்திம் த்³யோதயதி ந ஸஹகார்யந்தரம் நிஷேத⁴யதி । வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: ।
இதஶ்ச ஶாஸ்த்ரமயோக³வ்யவச்சே²த³கம் வாச்யம் நாந்யயோக³வ்யவச்சே²த³கம் । ஸ்ரக்சந்த³நவநிதாதி³நிமித்தநிரபேக்ஷஸ்ய கர்மண: ப²லஹேதுத்வாநுபலம்பா⁴த் । அதோ யதா² மாநாந்தரஸித்³த⁴ம் ஸ்ரக்சந்த³நவநிதாதே³ர்நிமித்தத்வமிஷ்டம் ததே²ஶ்வரஸ்யாப்யேஷ்டவ்யமித்யாஹ –
ந ச நிமித்தாந்தரநிரபேக்ஷமிதி ।
இதஶ்சேஶ்வர: ப²லதா³தா வக்த்வ்ய: ப்ரத்⁴வஸ்தஸ்ய யாக³ஸ்ய காரணத்வாஸம்ப⁴வாத் । நியதபூர்வக்ஷணஸத்த்வம் ஹி காரணத்வம் । ந சாபூர்வத்³வாரேணோபபத்³யதே । அஸதி த்³வாரவதி த்³வாரத்வாநுபபத்தே: । ந சௌஷத⁴பாநாதி³த்³ருஷ்டாந்த: ।
ஔஷதா⁴த்³யவயவாநாம் ஸம்ஸ்க்ருதாநாம் ப²லகாலபர்யந்தமநுவர்தமாநாநாமேவ காலாந்தரீயப²லஹேதுத்வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –
ந ச விநஷ்ட இதி ।
கத²ம் தர்ஹீஶ்வரோ வா(அ)பி நஷ்டஸ்ய ப²லதா³தோபபத்³யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
ஸேவ்யபு³த்³தி⁴வதி³தி ।
ஏதத்கர்மாநேநாநுஷ்டி²தமிதி கர்மணேஶ்வரஸ்ய பு³த்³தா⁴வாரோஹ ஏவ கர்மணா ஸம்ஸ்காரஸ்தத்³வஶாத்³விநஷ்டே(அ)பி கர்மணீஶ்வராத்ப²லம் யுக்தம் । யதா²(அ)நேநாஹம் ஸேவித இதி ஸேவ்யபு³த்³தௌ⁴ ஸம்ஸ்க்ருதாயாம் காலாந்தரே விநஷ்டாயாமபி ஸேவாயாம் ஸேவ்யாத்³ராஜாதே³: ப²லம் ப⁴வதி தத்³வதி³த்யர்த²: ।
யத்³யபி லௌகிகாநாம் கர்மணாம் ப²லஸாத⁴நத்வம் சேதநாதீ⁴நம் த்³ருஷ்டம் ததா²(அ)பி வைதி³கஸ்ய யாகா³தே³: ப²லம் தா³தாரம் விநா(அ)பி வாக்யப்ராமாண்யாத்³ப⁴விஷ்யதீதி நா(அ)(அ)ஶங்கநீயமித்யாஹ –
ந து புநரிதி ।
அந்வயயோக்³யாநாம் பதா³ர்தா²நாம் ஸம்ஸர்க³போ³த⁴கமேவ வாக்யம் நது தத்³ப³லாத்³த்³ருஷ்ட: பதா³ர்த²ஸ்வபா⁴வஸ்த்யக்தும் ச விஜ்ஞாநவாந்ய: ஸேவ்யஸ்தத்³பு³த்³தி⁴ஸம்ஸ்காராபேக்ஷப²லம் த்³ருஷ்டம் । ததா² யாகா³தே³: கர்மண: காலாந்தரப²லத்வாத³விஜ்ஞாநவத்கர்த்ரபேக்ஷப²லத்வாநுபபத்தௌ கர்மாதி³விபா⁴க³ஜ்ஞகர்த்ரபேக்ஷப²லத்வம் ப⁴விதுமர்ஹதீத்யர்த²: ।
லௌகிககர்மஸ்வநேகவிதே⁴ஷ்வபி மத்⁴யே ஸேவாயாகா³தி³ரநுரூபோ த்³ருஷ்டாந்த இத்யபி⁴ப்ரேத்ய புநராஹ –
ஸேவாதீ³தி ।
ஸேவாதி³கர்மாநுரூபம் ப²லம் ஜாநாதி ய: ஸேவ்யஸ்தத்³பு³த்³தௌ⁴ ய: ஸம்ஸ்காரஸ்தத³பேக்ஷப²லஸ்ய ஸேவாதே³ர்யதா² ந ஸ்வாதந்த்ர்யம் தத்³வதி³த்யர்த²: ।
ஏவம் தாவந்நிரீஶ்வரவாதி³நம் ப்ரதீஶ்வரம் ப்ரஸாத்⁴ய ஸேஶ்வரவாதி³நாமபி⁴மதவாஸ்தவபே⁴த³நிராஸாய ப்ரக்ரமதே –
ஸ ஏவேதி ।
ஜீவ ஈஶ்வராத்³பி⁴ந்நஸ்தத்³விருத்³த⁴த⁴ர்மாக்ராந்தத்வாத் । யோ யத்³விருத்³த⁴த⁴ர்மாக்ராந்த: ஸ ததோ பி⁴ந்ந: । யதா²(அ)ஶ்வாந்மஹிஷ இத்யநுமாநமுத்³பா⁴வ்ய தஸ்ய பே⁴த³நிந்தா³நுபபத்த்யநுக்³ருஹீதாபே⁴த³ஶ்ருதிவிரோதா⁴த்காலாத்யயாபதி³ஷ்டத்வமாஹ –
ஜ்ஞாநஶக்தீத்யாதி³நா ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –
யது³க்தமித்யாதி³நா ।
ஸ்வாத்மநோ(அ)விக்ரியாரூபம் ஜக³து³பாதா³நாதி³லக்ஷணம் கர்மேஶ்வரஸ்யேத்யர்த²: ।
து³ஷணாந்தராபி⁴தி⁴த்ஸயா(அ)நுவத³தி –
யது³க்தமிதி ।
ஜீவா: கிம் பு³த்³த்⁴யாதி³விஶிஷ்டாஶ்சித்ப்ரதிபி³ம்பா³ த⁴ர்மித்வேந க்³ருஹ்யந்தே கிம்வா தே³வமநுஷ்யாதி³ஶப்³த³வாச்யா: ஸசிதிகா தே³ஹா: கிம்வா த்ருதீயோ விலக்ஷண: நிருபாதி⁴கபே⁴த³பி⁴ந்நஶ்சேதந: । ஆத்³யே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வமாஹ –
நாநப்⁴யுபக³மாதி³த்யாதி³நா ।
சித்தம் ஜ்ஞாநம் சைத்யா: ஸுகா²த³யோ பீ³ஜமவித்³யாதி³ பீ³ஜி ஶரீரம் தத்ஸ்வபா⁴வவிஶிஷ்டஸ்ய விஶேஷணதாதா³த்ம்யாதி³த்யர்த²: । யஸ்ய விஶிஷ்டரூபஸ்யாவிச்சே²தே³ தத்ப்ரவிஷ்டசித்ஸ்வரூபஸ்ய ஸம்ஸாரவ்யவஹாரோ யஸ்ய ச விச்சே²தே³ ப்ரதிபி³ம்ப³ரூபஸ்ய பி³ம்ப³ஸம்பத்த்யா மோக்ஷவ்யவஹாரோ ப⁴வதி ஸ கல்பிதரூப: ப்ருத²க³ப்⁴யுபக³ம்யதே(அ)த: ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமித்யர்த²: ।
த்³விதீயவிகல்பே(அ)பி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வமாஹ –
அந்யஶ்சேதி ।
த்ருதீயவிகல்பே பு³த்³த்⁴யாதி³கல்பிதேப்⁴யோ விஶிஷ்டாத்மப்⁴யோ வ்யதிரேகேண நிருபாதி⁴கஸ்வரூபாபி⁴ப்ராயேண பக்ஷீகரணே ஹேதுராஶ்ரயாஸித்³த⁴ஸ்தாத்³ருஶஸ்யா(அ)ஶ்ரயஸ்ய மாநவிகலத்வாதி³த்யர்த²: ।
ஈஶ்வராத³ந்ய ஆத்மா நாஸ்தீதி வத³தா ஸர்வோபாதி⁴ஸ்த² ஈஶ்வர ஏவா(அ)(அ)த்மேத்யுக்தம் ப⁴வதி । ததா³ ச ப³த்³த⁴த்வமுக்தத்வாதி³விருத்³த⁴த⁴ர்மத்வம் ஸுக²து³:கா²தி³யோக³ஶ்சாஸங்க³ஸ்ய விருத்³த⁴: ப்ரஸஜ்யேதேத்யதோ வாஸ்தவமஸம்ஸாரித்வம் கல்பிதேந ஸம்ஸாரித்வேந ந விருத்⁴யத இதி த³ர்ஶயிதும் யஸ்ய யஸ்யாந்த:கரணாதி³விகாரஸ்யோத³யாதே³: ஸந்நிதி⁴மாத்ரேணா(அ)(அ)த்மா நிமித்தம் தஸ்ய தஸ்ய லோகைரஹங்காராதி³பி⁴ர்விபரீதரூபஸ்யாத்⁴யாரோபணாதா³த்மந: ஸம்ஸாரித்வமித்யாஹ –
ந நிமித்தத்வே ஸதீத்யாதி³நா ।
ஈஶ்வரே ஸுகா²த்³யாரோப இத்யுக்தே மாயோபாதி⁴கே ப்³ரஹ்மணீஶ்வரஶப்³த³வாச்யே ஸுகா²த்³யத்⁴யாஸஶங்கா ஸ்யாத்தந்நிவ்ருத்த்யர்த²மாஹ –
நித்யவிஜ்ஞாநஶக்திரூப இதி ।
யதா²(அ)க்³ந்யாதி³ஶக்தி: ஶக்த்யந்தரமந்தரேண ஸ்வஸ்வபா⁴வாதே³வ கார்யோத்பாத³நாநுகூலா ததா² நித்யவிஜ்ஞாநம் ஸ்வபா⁴வஸந்நிதி⁴மாத்ரேணாந்த:கரணாதி³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தமிதி ஶக்திரூபமுச்யதே । தஸ்மிந்ஸ்வாதந்த்ர்யாதீ³ஶ்வரபத³லக்ஷ்யே விருத்³தா⁴நேகத⁴ர்மாத்⁴யாஸோ ந விருத்⁴யத இத்யர்த²: । லோகஸ்ய ஜ்ஞாநாபோஹோ விஸ்மரணம் ।
ந ஸ்வத இதி ।
ந பரமார்த²தோ விருத்³தா⁴நேகத⁴ர்மவத்த்வமித்யர்த²: ।
ப்⁴ராந்தஸ்ய ஸ்வத்³ருஷ்ட்யநுரூபாத்⁴யாஸாரோபத³ர்ஶநாச்ச நாத்⁴யாஸோ வஸ்துக்ஷதிகர இத்யாஹ –
ஆத்மத்³ருஷ்டீதி ।
பௌ³த்³தா⁴தி³வ்ருத்தீநாமுத்³ப⁴வாபி⁴ப⁴வாப்⁴யாமாகுலஸ்ய । வைசித்ர்யமாபந்நஸ்ய வ்ருத்தீநாமேவோத்³ப⁴வாபி⁴ப⁴வௌ ந தத்³வ்யாபகசைதந்யஸ்யேதி விவேகஶூந்யலோகஸ்ய ப்⁴ராந்த்யேதி யோஜநா । சைதந்யஸ்ய ஜ்ஞாநஸுகா²த்³யுத்பாதே³ நிமித்தத்வம் ந கேவலமந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴ம் । தத்ஸ்மரணாச்ச ப⁴க³வத்³வாக்யாச்ச ஸித்³த⁴மித்யர்த²: । ஈஶ்வரே ஸம்ஸாரித்வமீஶ்வர: ஸம்ஸாரீதிப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத்³விஶிஷ்டாநுக³தசித்ஸ்வரூப இதி வ்யாக்²யேயம் ।
ஏதேநேதி ।
ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாதி³தூ³ஷணேந ப்ரதிஶரீரம் ஜ்ஞாநஸுகா²தீ³நாமாஶ்ரயபே⁴த³ஸ்தாத்த்விக: ப்ரத்யுக்தோ மந்தவ்ய: । கிஞ்ச வ்யாவர்தகத⁴ர்மவஶாத்³வ்யாவ்ருத்தி: ஸித்⁴யதி । ஸாங்க்²யமதே ச புருஷாணாம் சைதந்யமாத்ரரூபாணாம் ந வ்யாவர்தகோ த⁴ர்மோ(அ)ஸ்தி । வைஶேஷிகமதே த்வந்த்யவிஶேஷகல்பநா(அ)ந்யோந்யாஶ்ரயபராஹதா ।
அதோ நிர்விஶேஷத்வாத்பும்ஸாம் ந பே⁴த³ஸ்தாத்த்விக இத்யாஹ –
ஸௌக்ஷ்ம்யேதி ।
கஶ்சித்³து³:கீ² கஶ்சித்ஸுகீ²தி து³:கா²தி³விக்ரியாவ்யவஸ்தா²ந்யதா²நுபபத்யா(அ)(அ)ஶ்ரயபே⁴த³ஸ்தாத்த்விக:கல்ப்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
விக்ரியாவத்த்வே சேதி ।
ஸுகா²தி³விக்ரியாணாமுபாதி⁴த⁴ர்மத்வாந்நா(அ)(அ)த்மபே⁴த³ஸாத⁴கத்வம் வ்யதி⁴கரணாஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।
கிஞ்ச ந ஸர்வைரேவ மோக்ஷே விக்ரியாதி³விஶேஷ இஷ்யதே । ஸ்வரூபாவஸ்தா²நம் ச மோக்ஷஸ்தத: ஸவிஶேஷத்வம் ந ஸ்வாபா⁴விகமித்யாஹ –
மோக்ஷே சேதி ।
கிஞ்ச ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோரவித்³யாவத்³பி⁴: ப்⁴ராந்தைருபலம்பா⁴த் ஸுஷுப்திஸமாத்⁴யோர்ப்⁴ராந்த்யபா⁴வே(அ)நுபலம்பா⁴த் மித்²யாத்வம் பே⁴த³ஸ்ய ஸித்³த⁴மித்யாஹ –
அவித்³யாவதி³தி ।
ஜீவாநாம் க்ரமேணாநேகஶரீராநுயாயித்வாத்ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்ய ஶரீராதி³ஸந்தாநஸ்ய மித்²யாபி⁴மாநவிஷயத்வாச்சு²க்திரூப்யவத³ஜ்ஞாநபீ³ஜஸ்ய விச்சே²த³ ஆத்மநோ மோக்ஷஸம்ஜ்ஞேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஆத்மந இதி கஸ்மாது³ச்யதே விஶிஷ்டஸ்ய ப³ந்த⁴மோக்ஷௌ கிம் நேஷ்யேதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
ஸ்வரூபாபேக்ஷத்வாதி³தி ।
விஶிஷ்டஸ்ய மோக்ஷே(அ)ந்வயாஸம்ப⁴வாத³ந்வயே வா ஸம்ஸாராநிவ்ருத்திப்ரஸங்கா³த³ந்யஸ்ய ச ப³ந்தே⁴(அ)ந்யஸ்ய ச மோக்ஷே ஸாத⁴நவையர்த்²யாது³பாதி⁴வைஶிஷ்ட்யத்³வாரேண ஸ்வரூபஸ்யைவோபாதி⁴ப்ரதிபி³ம்ப³கல்பஸ்ய ப³ந்த⁴மோக்ஷௌ । ப்ரதிபி³ம்போ³ ஹி வாச்யரூபேண மித்²யா லக்ஷ்யரூபேண து பி³ம்ப³மேவ ஸ்வரூபாவஸ்தா²நம் முக்திருபபத்³யதே । தது³க்தம் – “ உபாதி⁴நா ஸார்த⁴முபாதி⁴ஜந்யமௌபாதி⁴கம் ஸர்வமவேஹி மித்²யா ।
பா⁴க³ம் ம்ருஷா சித்ப்ரதிபி³ம்ப³கே(அ)பி பி³ம்ப³ம் புந: ஸத்யமஶேஷமேவ” இதி ச ॥ 15 - 1 ॥ த ஐக்ஷந்தேதி தே³வாநாமீக்ஷணஸ்ய மித்²யாப்ரத்யயத்வாந்மித்²யாபி⁴மாநஸ்ய ஹேயத்வக்²யாபநார்தோ² ப்³ரஹ்மண: ப்ராது³ர்பா⁴வ இதி யோஜநா ।
ஸூத்ரமித³ம் வ்யாக்²யாதி –
ஈஶ்வரநிமித்த இத்யாதி³நா ।
ஜயாதி³ ஶ்ரேஷ்ட²த்வே நிமித்தம் மந்யமாநா இதி ஶேஷ: ॥ 16 - 2 ॥ 17 - 3 ॥ 18 - 4 ॥ 19 - 5 ॥ 20 - 6 ॥ 21 - 7 ॥ 22 - 8 ॥ 23 - 9 ॥ 24 - 10 ॥ 25 - 11 ॥ 26 - 12 ॥
வித்³யேதி ஸத்த்வப்ரதா⁴நா ஶக்திஶ்சித்தாதா³த்ம்யாபத்த்யா போ³த⁴ஹேது: ॥ 27 - 1 ॥ 28 - 2 ॥ 29 - 3 ॥
தஸ்மாதி³த்யஸ்யாபேக்ஷிதம் பாட²வ்யத்யாஸேந வ்யாசஷ்டே –
யஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।
அர்தா²வாதோ³பஸம்ஹாரோ(அ)யம் வித்⁴யுபக்ரமார்த²ம் । வித்³யுத்³த்³ருஷ்டாந்தேநாத்யந்ததீ³ப்திமத்த்வம் நிமேஷணத்³ருஷ்டாந்தேந தே³வைரபி து³ர்ஜ்ஞேயத்வமிதி கு³ணத்³வயம் தே³வாநதி⁴க்ருத்ய விவக்ஷிதம் । அத ஏவ தத்³கு³ணத்³வயவிஶிஷ்டோபாஸநமாதி⁴தௌ³விகமுச்யதே ॥ 30 - 4 ॥
அஹங்க்³ரஹேணைவைதத்கர்தவ்யமித்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)த்⁴யாத்மிகப்³ரஹ்மரூபமாஹ –
ஆத்மேத்யாதி³நா ॥ 31 - 5 ॥
வநதேஸ்தத்கர்மண இதி ।
‘வந’ ஸம்ப⁴ஜந இத்யஸ்ய தா⁴தோ: ஸம்ப⁴ஜநார்த²ஸ்ய ரூபம் வநமிதி । தத்ப்ரஸித்³த⁴ம் வநம் ந க்³ருஹ்யத இத்யர்த²: ।
கௌ³ணமிதி ।
அவயவஶக்திலப்⁴யம் ந ரூட்⁴யா ஸமுதா³யஶக்த்யேத்யர்த²: ॥ 32 - 6 ॥
ப்³ராஹ்மணஜாதேருபநிஷத³மிதி ।
ப்³ராஹ்மணஜாத்யநுஷ்டே²யாம் வித்³யாமாத்மஜ்ஞாநஸாத⁴நபூ⁴தாமித்யர்த²: ॥ 33 - 7 ॥ ப்³ரஹ்மேதி வேத³ஸ்தந்மூலத்வாத்ததா³ஶ்ரயா ॥ 34 - 8 ॥ தபஆதீ³நி வேதா³ங்கா³ந்யந்யாங்கா³நி யஸ்யா: ॥ 35 - 9 ॥ ஸத்யகாம: ஸ்வயம்ஸித்³த⁴: ஸர்வேஶோ ய: ஸ்வஶக்தித: । ஸ ஏவாந்த:ப்ரவிஷ்டோ(அ)ஹமுபாஸ்ய: ஸர்வதே³ஹிநாம் ॥ 1 ॥