आनन्दगिरिटीका (माण्डूक्य)

பரிபூர்ணபரிஜ்ஞாநபரித்ருப்திமதே ஸதே ।
விஷ்ணவே ஜிஷ்ணவே தஸ்யை க்ருஷ்ணநாமப்⁴ருதே நம: ॥1॥

ஶுத்³தா⁴நந்த³பதா³ம்போ⁴ஜத்³வந்த்³வமத்³வந்த்³வதாஸ்பத³ம் ।
நமஸ்குர்வே புரஸ்கர்தும் தத்த்வஜ்ஞாநமஹோத³யம் ॥2॥

கௌ³ட³பாதீ³யபா⁴ஷ்யம் ஹி ப்ரஸந்நமிவ லக்ஷ்யதே ।
தத³ர்த²தோ(அ)திக³ம்பீ⁴ரம் வ்யாகரிஷ்யே ஸ்வஶக்தித: ॥3॥

பூர்வே யத்³யபி வித்³வாம்ஸோ வ்யாக்²யாநமிவ சக்ரிரே ।
ததா²(அ)பி மந்த³பு³த்³தீ⁴நாமுபகாராய யத்யதே ॥4॥

ஶ்ரீ கௌ³ட³பாதா³சார்யஸ்ய நாராயணப்ரஸாத³த: ப்ரதிபந்நாந் மாண்டூ³க்யோபநிஷத³ர்தா²விஷ்கரணபராநபி ஶ்லோகாநாசார்யப்ரணீதாந் வ்யாசிக்²யாஸுர்ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகாரஶ்சிகீர்ஷிதஸ்ய பா⁴ஷ்யஸ்யாவிக்⁴நபரிஸமாப்த்யாதி³ஸித்³த⁴யே பரதே³வதாதத்த்வாநுஸ்மரணபூர்வகம் தந்நமஸ்காரரூபம் மம்க³லாசரணம் ஶிஷ்டாசாரப்ரமாணகம் முக²த: ஸமாசரந்நர்தா²த³பேக்ஷிதமபி⁴தே⁴யாத்³யநுப³ந்த⁴மபி ஸூசயதி –

ப்ரஜ்ஞாநேத்யாதி³நா ।

தத்ர விதி⁴முகே²ந வஸ்துப்ரதிபாத³நமிதி ப்ரக்ரியாம் ப்ரத³ர்ஶயதி –

ப்³ரஹ்ம யத்தந்நதோ(அ)ஸ்மீதி ।

அஸ்மத³ர்த²ஸ்ய ததை³க்யஸ்மரணரூபம் நமநம் ஸூசயதா ப்³ரஹ்மணஸ்தத³ர்த²ஸ்ய ப்ரத்யக்த்வம் ஸூசிதமிதி தத்த்வமர்த²யோரைக்யம் விஷயோ த்⁴வநித:। யச்ச²ப்³த³ஸ்ய ப்ரஸித்³தா⁴ர்தா²வத்³யோதகத்வாத்³ வேதா³ந்தப்ரஸித்³த⁴ம் யத்³ ப்³ரஹ்ம தந்நதோ(அ)ஸ்மீதி ஸம்ப³ந்தே⁴ந மங்க³லாசரணமபி ஶ்ருத்யா க்ரியதே । ப்³ரஹ்மணோ(அ)த்³விதீயத்வாதே³வ ஜநநமரணகாரணாபா⁴வாத³ம்ருதமஜமித்யுக்தம் । ஜநநமரணப்ரப³ந்த⁴ஸ்ய ஸம்ஸாரத்வாத் தந்நிஷேதே⁴ந ஸ்வதோ(அ)ஸம்ஸாரித்வம் த³ர்ஶயதா ஸம்ஸாராநர்த²நிவ்ருத்திரிஹ ப்ரயோஜநமிதி த்³யோதிதம் । யத்³யத்³விதீயம் ஸ்வதோ(அ)ஸம்ஸாரி ப்³ரஹ்ம வேதா³ந்தப்ரமாணகம் தர்ஹி கத²மவஸ்தா²த்ரயவிஶிஷ்டா ஜீவா போ⁴க்தாரோ(அ)நுபூ⁴யந்தே, போ⁴ஜயிதா சேஶ்வர: ஶ்ரூயதே, போ⁴ஜ்யம் ச விஷயஜாதம் ப்ருத²கு³பலப்⁴யதே ।

ததே³தத³த்³வைதே விருத்⁴யேதேத்யாஶங்க்ய ப்³ரஹ்மண்யேவ ஜீவா ஜக³தீ³ஶ்வரஶ்சேதி ஸர்வம் கால்பநிகம் ஸம்ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ப்ரஜ்ஞாநேதி ।

ப்ரக்ருஷ்டம் ஜந்மாதி³விக்ரியாவிரஹிதம் கூடஸ்த²ம் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞப்திரூபம் வஸ்து –

ப்ரஜ்ஞாநம் ।

தச்ச ப்³ரஹ்ம । “ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம”(ஐ. உ. 3 । 1 । 3) இதி ஹி ஶ்ரூயதே । தஸ்யாம்ஶவோ ரஶ்மயோ ஜீவாஶ்சிதா³பா⁴ஸா: ஸூர்யப்ரதிபி³ம்ப³கல்பா நிரூப்யமாணா பி³ம்ப³கல்பாத்³ ப்³ரஹ்மணோ பே⁴தே³நாஸந்தஸ்தேஷாம் ப்ரதாநா விஸ்தாராஸ்தைரபர்யாயமேவாஶேஷஶரீரவ்யாபிபி⁴: ।

ததே³வாஹ –

ஸ்தி²ரேதி ।

ஸ்தி²ரா வ்ருக்ஷாத³ய: । சரா மநுஷ்யாத³ய: । தேஷாம் நிகர: ஸமூஹஸ்தம் வ்யாப்தும் ஶீலமேஷாமிதி ததா², தைரிதி யாவத் ।

லோகா லோக்யமாநா விஷயாஸ்தாந் வ்யாப்யேதி விஷயஸம்ப³ந்தோ⁴க்திஸ்தத்ப²லம் கத²யதி –

பு⁴க்த்வேதி ।

போ⁴கா³: ஸுக²து³:கா²தி³ஸாக்ஷாத்காராஸ்தேஷாம் ஸ்த²விஷ்ட²த்வம் ஸ்தூ²லதமத்வம் தே³வதாநுக்³ருஹீதபா³ஹ்யேந்த்³ரியத்³வாரா பு³த்³தே⁴ஸ்தத்தத்³விஷயாகாரபரிணாமஜந்யத்வம் தாந்பு⁴க்த்வா ஸ்வபிதீதி ஸம்ப³ந்த⁴:। ஏதேந ஜாக³ரிதம் ப்³ரஹ்மணி கல்பிதமுக்தம் ।

தத்ரைவ ஸ்வப்நகல்பநாம் த³ர்ஶயதி –

புநரபீதி ।

ஜாக்³ரத்³தே⁴துத⁴ர்மாத⁴ர்மக்ஷயாநந்தர்யம் புந: ஶப்³தா³ர்த²: । ஸ்வப்நஹேதுகர்மோத்³ப⁴வே ச ஸதீத்யபிநோச்யதே । ந ச தத்ர பா³ஹ்யாநீந்த்³ரியாணி ஸ்தூ²லா விஷயாஶ்ச ஸந்தி; கிம் து தி⁴ஷணாஶப்³தி³தபு³த்³த்⁴யாத்மாநோ வாஸநாத்மநோ விஷயா பா⁴ஸந்தே, தாநநுபூ⁴ய ஸ்வபிதீத்யர்த²: ।

தேஷாம் ப்ராபகமுபந்யஸ்யதி –

காமஜந்யாநிதி ।

காமக்³ரஹணம் கர்மாவித்³யயோருபலக்ஷணார்த²ம் ।

அவஸ்தா²த்³வயகல்பநாம் ப்³ரஹ்மணி த³ர்ஶயித்வா தத்ரைவ ஸுஷுப்திகல்பநாம் த³ர்ஶயதி –

பீத்வேதி ।

ஸர்வே விஶேஷா: ஸர்வே விஷயா: ஸ்தூ²லா: ஸூக்ஷ்மாஶ்ச ஜாக³ரிதஸ்வப்நரூபாஸ்தாந் பீத்வா ஸ்வாத்மந்யஜ்ஞாதே ப்ரவிலாப்ய ஸ்வபிதி காரணபா⁴வேந திஷ்ட²தீத்யர்த²: ।

தத்ரா(அ)(அ)நந்த³ப்ராதா⁴ந்யமபி⁴ப்ரேத்ய விஶிநஷ்டி –

மது⁴ரபு⁴கி³தி ।

அவஸ்தா²த்ரயஸ்ய மாயாக்ருதஸ்ய மித்²யாபூ⁴தஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³கல்பேஷ்வஸ்மாஸு ஸம்ப³ந்தி⁴தாமிவா(அ)(அ)பாத்³யாஸ்மாந் போ⁴ஜயத்³ ப்³ரஹ்ம வர்ததே । அதோ ப்³ரஹ்மண்யேவாவஸ்தா²த்ரயம் ।

தத்³வந்தோ ஜீவா:, மாயாவி ப்³ரஹ்ம ச ப்³ரஹ்மணி பரிஶுத்³தே⁴ பரிகல்பிதம் ஸர்வமித்யாஹ –

மாயயேதி ।

தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மணோ(அ)வஸ்தா²த்ரயாதீதத்வேந விஜ்ஞப்திமாத்ரத்வம் த³ர்ஶயதி –

துரீயமிதி ।

சதுர்ணாம் பூரணம் துரீயமிதி வ்யுத்பத்தேர்ப்³ரஹ்மணஸ்துரீயத்வேந நிர்தே³ஶாத்ப்ராப்தம் ஸத்³விதீயத்வமித்யாஶங்க்ய கல்பிதஸ்தா²நத்ரயஸம்க்²யாபேக்ஷயா துரீயத்வம் ந ஸத்³விதீயத்வேநேத்யாஹ –

மாயேதி ।

மாயாவித்வேந நிக்ருஷ்டத்வமாஶங்க்யோக்தம் –

பரமிதி ।

மாயாத்³வாரா ப்³ரஹ்மணஸ்தத்ஸம்ப³ந்தே⁴(அ)பி ஸ்வரூபத்³வாரா ந தத்ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தீதி குதோ நிக்ருஷ்டதேத்யர்த²: ॥1॥

விதி⁴முகே²ந வஸ்துப்ரதிபாத³நப்ரக்ரியாமவலம்ப்³ய தத³ர்தே²நோபக்ரம்ய தஸ்ய த்வமர்த²ப்ரத்யகா³த்மமாத்ரத்வமுக்தம் । அபி⁴தே⁴யப²லோக்த்யா ஸம்ப³ந்தா⁴தி⁴காரிணௌ ச ஸூசிதௌ ।நிஷேத⁴த்³வாரா வஸ்துப்ரதிபாத³நப்ரக்ரியாமாஶ்ரித்ய த்வமர்தே²நோபக்ரம்ய தஸ்ய தத³ர்தா²ஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மமாத்ரத்வம் ப்ரத்யாயயதி –

யோ விஶ்வாத்மேதி ।

தத்ர த்வமர்த²: ஸ்வத: ஸித்³த⁴ஶ்சித்³தா⁴து: ஸர்வநாம்நா பராம்ருஶ்யதே ।

தஸ்மிஞ்ஜாக³ரிதமாரோபிதம் தமுதா³ஹரதி –

விஶ்வாத்மேதி ।

விஶ்வம் பஞ்சீக்ருதபஞ்சமஹாபூ⁴ததத்கார்யாத்மகம் ஸ்தூ²லம் ஜக³த்³ வைராஜம் ஶரீரம் । தஸ்மிஞ்ஜாக³ரிதே சாஹம்மமேத்யபி⁴மாநவாநித்யர்த²: ।

தஸ்யார்த²க்ரியாமுபந்யஸ்யதி –

விதி⁴ஜேதி ।

விதீ⁴யத இதி விதி⁴த⁴ர்மோ நஞாநுப³ந்தே⁴ந ததோ வ்யதிரிக்தோ(அ)விதி⁴ரத⁴ர்மஸ்தாப்⁴யாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாமவித்³யாகாமப்ரஸூதாப்⁴யாம் விஷயா: ஶப்³தா³த³யோ ஜந்யந்தே । தாந் போ⁴க³யோக்³யதயா போ⁴க³ஶப்³தி³தாநாதி³த்யாத்³யநுக்³ருஹீதபா³ஹ்யேந்த்³ரியத்³வாரகபு³த்³தி⁴பரிணாமகோ³சரதயா ஸ்தூ²லதமாந் ப்ராஶ்ய ஸாக்ஷாத³நுபூ⁴ய ஸ்தி²தோ(அ)யம் ப்ரத்யகா³த்மேத்யர்த²: ।

தத்ரைவ ஸ்வப்நாவஸ்தா²மத்⁴யஸ்யதி –

பஶ்சாச்சேதி ।

ஜாக்³ரத்³தே⁴துகர்மக்ஷயாநந்தரம் ஸ்வப்நஹேதுகர்மோத்³ப⁴வே ச ப்ரஸூதாநந்த:கரணாத்மநோ வாஸநாமயாநாதி³த்யாதி³ஜ்யோதிஷாமஸ்தமிதத்வாதா³த்மபூ⁴தேநைவ ஜ்யோதிஷா விஷயீக்ருதாநநுபூ⁴ய பஞ்சீக்ருதபஞ்சமஹாபூ⁴ததத்கார்யாத்மகம் ஸூக்ஷ்மப்ரபஞ்சம் ஹைரண்யக³ர்ப⁴ம் ஶரீரம் ஸ்வப்நஸ்தா²நம் சாபி⁴மந்யமாநஸ்தைஜஸோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ஸுஷுப்தகல்பநாம் த³ர்ஶயதி –

ஸர்வாநிதி ।

ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மவிபா⁴கே³ந ஸ்தா²நத்³வயாவிச்சி²ந்நாந் ப்ரக்ருதாநேதாநஶேஷாநபி விஶேஷாநுபாதி⁴த்³வயபூ⁴தாநுபாதி⁴த்³வயத்³வாரகஸ்தா²நத்³வயஸஞ்சாரப்ரயுக்தஶ்ரமோத்³ப⁴வாநந்தரம் தஸ்யாபி பரிஜிஹீர்ஷாயாம் ஶநைரநுக்ரமேணாக்ரமேண வா ஸ்வாத்மந்யஜ்ஞாதே காரணாத்மநி ஸ்தா²பயித்வோபஸம்ஹ்ருத்யாவ்யாக்ருதப்ரதா⁴ந: ஸந் ப்ராஜ்ஞோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

தஸ்யைவ ப்ரத்யகா³த்மந: ஸ்தா²நத்ரயவிஶிஷ்டஸ்ய ‘நாந்த: ப்ரஜ்ஞம் ந ப³ஹி: ப்ரஜ்ஞம்’(மா.உ. 1। 7) இத்யாதி³ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரப்ரஸூதப்ரமாணஜ்ஞாநஸமாரூட⁴ஸ்ய ஸர்வாநப்யநர்த²விஶேஷாந் கார்யகாரணரூபாந் ப்ரமாணஜ்ஞாநப்ரபா⁴வாதே³வ ஹித்வா நிருபாதி⁴கபரிபூர்ணபரிஜ்ஞாநபரமாத்மஸ்வரூபேண பரிநிஷ்பந்நம் தத்த்வம் கத²யதி –

ஹித்வேதி ।

ப்ரத²மஶ்லோகேந ப்ரத³ர்ஶிதப்ரணாமஸ்ய ப்ரத்யூஹப்ரவாஹப்ரஶமநாத்மகம் ப்ரயோஜநம் ஸ்தா²நத்ரயப்ரகல்பநாதீதபரவஸ்துப்ரயுக்தம் ப்ரார்த²யதே த்³விதீயோந –

பாத்விதி ।

நோ(அ)ஸ்மாந் வ்யாக்²யாத்ருத்வேந ஶ்ரோத்ருத்வேந ச வ்யவஸ்தி²தாந் புருஷார்த²பரிபந்தி²பூ⁴தகாரணநிராஸபுர:ஸரம் பரமாத்மா பராக்ருதாஶேஷகல்பநோ நித்யவிஜ்ஞப்திஸ்வபா⁴வோ மோக்ஷப்ரதா³நேந தத்³தே⁴துஜ்ஞாநப்ரதா³நேந ச பரிரக்ஷதாதி³த்யர்த²:। கேசித்து ப்ரகரணசதுஷ்டயாத்மநோ க்³ரந்த²ஸ்ய வேதா³ந்தைகதே³ஶஸம்ப³த்³த⁴த்வஜ்ஞாபநார்த²ம் நிஷ்ப்ரபஞ்சம் வாக்யப்ரதிபாத்³யம் ப்³ரஹ்ம ப்ரத²மஶ்லோகேந ஸூசிதம் । த்³விதீயேந மாண்டூ³க்யஶ்ருதிவ்யாக்²யாநரூபேணா(அ)(அ)த்³யப்ரகரணேந ப்ரணவமாத்ராணாமாத்மபாதா³நாம் சைகீகரணேந ப்ரதிபாத்³யம் ப்³ரஹ்ம ஸூசிதமிதி மந்யந்தே । ந ச த்³விதீயஶ்லோகே சதுர்த²பாதே³ வ்ருத்தலக்ஷணாபா⁴வாத³ஸாங்க³த்யமாஶங்கநீயம் । கா³தா²லக்ஷணஸ்ய தத்ர ஸுஸம்பாத³த்வாதி³தி த்³ரஷ்டவ்யம் । அந்யே த்வாத்³யஶ்லோகம் மூலஶ்லோகாந்தர்பூ⁴தமப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தோ த்³விதீயஶ்லோகம் பா⁴ஷ்யகாரப்ரணீதமப்⁴யுபயந்தி । தத³ஸத் । உத்தரஶ்லோகேஷ்விவா(அ)(அ)த்³யே(அ)பி ஶ்லோகே பா⁴ஷ்யக்ருதோ வ்யாக்²யாநப்ரணயநப்ரஸங்கா³த் । ஓமித்யேதத³க்ஷரமித்யாதி³பா⁴ஷ்யவிரோதா⁴ச்ச । அபரே புநராத்³யேந ஶ்லோகேந ஶாஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யபரதே³வதாதத்த்வாநுஸ்மரணத்³வாரேண நமநக்ரியாப்ரகரணப்ராரம்போ⁴பயோகி³த்வேந க்ரியதே । பரதே³வதாப⁴க்திவத³பரதே³வதாப⁴க்தேரபி வித்³யாப்ராப்தாவந்தரங்க³த்வஸ்ய ஶாஸ்த்ரீயஸ்ய ஶிஷ்யஶிக்ஷ்யாயை ஜ்ஞாபநார்த²மவஸ்தா²த்ரயாதீதாந்நித்யஸித்³த⁴விஜ்ஞாநமூர்தேராசார்யாந்மோக்ஷௌபயிகஜ்ஞாநப்ராப்தி: ‘ஆசார்யவாந்புருஷோ வேத³’(சா². உ. 6 । 14 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந முமுக்ஷுணா ப்ரார்த்²யதே த்³விதீயஶ்லோகேநேதி கல்பயந்தி॥2॥

யது³த்³தி³ஶ்ய மங்க³லாசரணம் க்ருதம் தந்நிர்தே³ஷ்டுமாதௌ³ வ்யாக்²யேயஸ்ய ப்ரதீகம் க்³ருஹ்ணாதி –

ஓமித்யேததி³தி ।

‘ஓமித்யேதத³க்ஷரம்’ (சா². உ. 1 । 1 । 1) இத்யாதி³ப்ரகரணசதுஷ்டயவிஶிஷ்டமித³மாரப்⁴யதே வ்யாக்²யாயதே(அ)ஸ்மாபி⁴ரித்யுத்³தே³ஶ்யம் ப்ரதிஜாநீதே । கிமித³ம் ஶாஸ்த்ரத்வேந வா ப்ரகரணத்வேந வா வ்யாசிக்²யாஸிதம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:, ஶாஸ்த்ரலக்ஷணாபா⁴வாத³ஸ்யாஶாஸ்த்ரத்வாத் । ஏகப்ரயோஜநோபநிப³த்³த⁴மஶேஷார்த²ப்ரதிபாத³கம் ஹி ஶாஸ்த்ரம் । அத்ர ச மோக்ஷலக்ஷணைகப்ரயோஜநவத்த்வே(அ)பி நாஶேஷார்த²ப்ரதிபாத³கத்வம் ।ந த்³விதீய:, ப்ரகரணலக்ஷணாபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்‍யா(அ)(அ)ஹ –

வேதா³ந்தேதி ।

ஶாஸ்த்ரம் வேதா³ந்தஶப்³தா³ர்த²: । தஸ்யார்தோ²(அ)தி⁴காரிநிர்ணயகு³ரூபஸத³நபதா³ர்த²த்³வயததை³க்யவிரோத⁴பரிஹாரஸாத⁴நப²லாக்²ய: ।தத்ர ஸாரோ ஜீவபரைக்யம், தஸ்ய ஸம்யக்³க்³ரஹ: ஸம்க்³ரஹ: ஸம்ஶயவிபர்யாஸாதி³ப்ரதிப³ந்த⁴வ்யுதா³ஸேந தது³பாயோபதே³ஶோ யஸ்மிந்ப்ரகரணே தத்ததே²தி யாவத் । ததா²ச – “ஶாஸ்த்ரைகதே³ஶஸம்ப³த்³த⁴ம் ஶாஸ்த்ரகார்யாந்தரே ஸ்தி²தம்” । இத³ம்ப்ரகரணத்வேந வ்யாக்²யாதுமிஷ்டம் । நிர்கு³ணவஸ்துமாத்ரப்ரதிபாத³கத்வாத்தத்ப்ரதிபாத³நஸம்க்ஷேபஸ்ய ச கார்யாந்தரத்வாத்ப்ரகரணலக்ஷணஸ்ய சாத்ர ஸம்பூர்ணத்வாதி³த்யர்த²: ।

ப்ரகரணத்வே(அ)பி நிர்விஷயத்வாதி³ப்ரயுக்தமவ்யாக்²யேயத்வமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அத ஏவேதி ।

ப்ரகரணத்வாதே³வ ப்ரக்ருதஶாஸ்த்ராத்³பே⁴தே³ந ஸம்ப³ந்தா⁴தீ³நாமவாத்³யத்வே(அ)பி ப்ரகரணப்ரவ்ருத்யங்க³தயா தாநி த்வவஶ்யம் வக்தவ்யாநீத்யாஶங்க்ய ஶாஸ்த்ரீயஸம்ப³ந்தா⁴தீ³நாம் ததீ³யே ப்ரகரணே(அ)ர்தா²த்ப்ராப்தத்வாந்நாஸ்தி வக்தவ்யத்வமர்த²புநருக்தேரித்யாஹ –

யாந்யேவேதி ।

ஶ்ரோதாரோ ஹி ஶாஸ்த்ரீயம் ப்ரகரணம் ப்ரதிபத்³யமாநா: ஶாஸ்த்ரீயாண்யேவ ஸம்ப³ந்தா⁴தீ³ந்யத்ர வசநாபா⁴வே(அ)பி பு³த்⁴யமாநா: ப்ரவ்ருத்திம் தஸ்மிந்ப்ரகுர்வந்தீத்யர்த²: ।

தர்ஹி ப்ரகரணகர்த்ருவதே³வ தத்³பா⁴ஷ்யக்ருதா(அ)பி விஷயாதீ³நாமத்ராவக்தவ்யத்வாத்³பா⁴ஷ்யக்ருதோ விஷயாத்³யுபந்யாஸாயாஸோ வ்ருதா² ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ததா²(அ)பீதி ।

ப்ரகரணகர்துரவக்தவ்யாந்யபி தத்³பா⁴ஷ்யக்ருதா தாநி ஸம்க்ஷேபதோ வக்தவ்யாநீதி வ்யாக்²யாத்ரூணாம் மதம் । த்³வாப்⁴யாமநுக்தத்வே தேஷ்வநாஶ்வாஸாஶங்காவகாஶாதி³த்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யக்ருதா ப்ரயோஜநாதீ³நாம் வக்தவ்யத்வே ஸித்³தே⁴ ஶாஸ்த்ரப்ரகரணயோர்மோக்ஷலக்ஷணப்ரயோஜநவத்த்வம் ப்ரதிஜாநீதே –

தத்ரேதி ।

ப்ரயோஜநவச்சா²ஸ்த்ரமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஶாஸ்த்ரக்³ரஹணம் ப்ரகரணோபலக்ஷணார்த²ம் ।

மோக்ஷலக்ஷணம் ப²லம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்யேஷ்யதே, ந ஶாஸ்த்ரப்ரகரணயோரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸாத⁴நேதி ।

ஸத்யம் மோக்ஷஸ்ய ஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வஜ்ஞாநம் । தஸ்ய ஜநகம் ஶாஸ்த்ராதி³ । தத்³பா⁴வேந ஜ்ஞாநவ்யவதா⁴நேந மோக்ஷப²லவத்³ப⁴வதி ஶாஸ்த்ராதீ³த்யர்த²: ।

ததா²(அ)பி ப்³ரஹ்மணா விஷயேண ஸம்ப³ந்தோ⁴ வேதா³ந்தாநாமேவேஷ்யதே, தத்கத²மபி⁴தே⁴யஸம்ப³த்³த⁴ம் ஶாஸ்த்ராதீ³த்யாஶங்க்ய ப்³ரஹ்மவிசாரமந்தரேண தஜ்ஜ்ஞாநஜநகத்வாயோகா³த்தஜ்ஜ்ஞாநஜநநத்³வாரா விஷயஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³தி⁴ரித்யாஹ –

அபி⁴தே⁴யேதி ।

உக்தம் ஜ்ஞாநவ்யவஹிதம் ப்ரயோஜநாதி³ஶாஸ்த்ராதே³ருபஸம்ஹரதி –

பாரம்பர்யேணேதி ।

தத்ர ஸம்ப³ந்தோ⁴ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ராதி³நா ஜந்யமேவேத்யயோக³வ்யவச்சே²தா³து³க்த: । ஶாஸ்த்ரதி³நைவ ஜந்யமித்யந்யயோக³வ்யவச்சே²தா³த்³விஷயோ(அ)பி த³ர்ஶித: ।

யது³க்தம் ப்ரயோஜநவத்த்வம் ததா³க்ஷிபதி –

கிம்புநரிதி ।

ஸாத்⁴யத்வே ஸ்வர்க³வத³நித்யத்வம், நித்யத்வே ஸாத⁴நாநதீ⁴நத்வாந்ந தாத³ர்த்²யேந ஶாஸ்த்ராதி³ ப்ரயோக்தவ்யமித்யர்த²: ।

மோக்ஷஸ்யா(அ)(அ)த்மஸ்வரூபத்வாந்நாநித்யத்வம்; நாபி ஸாத⁴நாநர்த²க்யம், ஸ்வரூபபூ⁴தமோக்ஷப்ரதிப³ந்த⁴நிவர்தகத்வேநார்த²வத்த்வாதி³த்யுத்தரமாஹ –

உச்யத இதி ।

யதா² தே³வத³த்தஸ்ய ஜ்வராதி³நா ரோகே³ணாபி⁴பூ⁴தஸ்ய ஸ்வஸ்த²தா ஸ்வரூபாத³ப்ரச்யுதிரூபா ஸ்வரூபபூ⁴தைவ ப்ராக³பி ஸதீ ரோக³ப்ரதிப³த்³தா⁴(அ)ஸதீவ ஸ்தி²தா சிகித்ஸாஶாஸ்த்ரீயோபாயப்ரயோக³வஶாத்ப்ரதிப³ந்த⁴பூ⁴தரோகா³பக³மே ஸத்யபி⁴வ்யஜ்யதே । ந ஹி தத்ரோபாயவையர்த்²யம் ப்ரதிப³ந்த⁴ப்ரத்⁴வம்ஸார்த²த்வாத் ।

ந சாநித்யத்வம் ஸ்வஸ்த²தாயா: ஶங்க்யேத, தஸ்யாஸ்தத³ஸாத்⁴யத்வாதி³த்யுக்தே(அ)ர்தே² த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ரோகா³ர்தஸ்யேவேதி ।

யதோ²தி³தத்³ருஷ்டாந்தாநுரோதா⁴தா³த்மந: ஸ்வத: ஸமுத்கா²தநிகி²லது³:க²ஸ்ய நிரதிஶயாநந்தை³கதாநஸ்யாபி ஸ்வாவித்³யாப்ரஸூதாஹங்காராதி³த்³வைதப்ரபஞ்சஸம்ப³ந்தா⁴தா³த்மநி து³:க²மாரோப்யாஹம் து³:கீ², ஸுக²ம் மயா ப்ராப்தவ்யமிதி ப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய பரமகாருணிகாசார்யோபதி³ஷ்டவாக்யோத்தா²த்³வைதவித்³யாதோ த்³வைதநிவ்ருத்தௌ ப்ரதிப³ந்த⁴ப்ரத்⁴வம்ஸே ஸ்வபா⁴வபூ⁴தா பரமாநந்த³தா நிரஸ்தஸமஸ்தாநர்த²தா ச ஸ்வாரஸ்யேநாபி⁴வ்யக்தா ப⁴வதி । ஸா ச ஸ்வஸ்த²தா பரிபூர்ணவஸ்துஸ்வபா⁴வாந்நாதிரிச்யதே । ததி³த³ம் ஶாஸ்த்ரீயம் ப்ரயோஜநம் । தஸ்ய ஸ்வரூபத்வேநாஸாத்⁴யத்வாந்நாநித்யத்வம் ஶங்கிதவ்யம் ।

ந ச ஸாதா⁴நவையர்த்²யம், ப்ரத³ர்ஶிதப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்திப²லத்வாதி³தி தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

ததே²தி ।

நநு த்³வைதஸ்யாஹங்காராத்³யாத்மநோ வஸ்துத்வாத்³வஸ்துநஶ்ச வித்³யாநபோஹ்யத்வாந்நித்யநைமித்திககர்மாயத்தத்வாத்தந்நிவ்ருத்தேரலம் வித்³யார்தே²ந ப்ரகரணாரம்பே⁴ணேதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

த்³வைதேதி ।

ஆத்மவித்³யாக்ருதஸ்ய த்³வைதஸ்யா(அ)(அ)த்மவித்³யயா காரணநிவ்ருத்த்யா நிவ்ருத்தேராத்மவித்³யாபி⁴வ்யக்தயே ஶாஸ்த்ராரம்போ⁴ யுஜ்யதே ।

ந ச த்³வைதஸ்யாவித்³யாக்ருதஸ்ய வித்³யமாநதே³ஹத்வே ப்ரமாணமஸ்தீத்யாஶங்க்யாந்வயவ்யதிரேகாநுவிதா⁴யிநீம் ஶ்ருதிமுதா³ஹரதி –

யத்ர ஹீதி ।

இவஶப்³தா³ப்⁴யாமவித்³யாவஸ்தா²யாம் ப்ரதிபா⁴தத்³வைதஸ்ய தத்ப்ரதிபா⁴நஸ்ய சா(அ)(அ)பா⁴ஸத்வேநாவித்³யாமயத்வமுச்யதே ।

ஆத்மைவாபூ⁴தி³தி ।

விது³ஷோ வித்³யாவஸ்தா²யாம் கர்த்ருகரணாதி³ஸர்வமாத்மமாத்ரம், நாதிரிக்தமஸ்தீத்யுக்த்யா வித்³யாத்³வாரா ஸர்வஸ்ய த்³வைதஸ்யா(அ)(அ)த்மமாத்ரத்வவசநாத்³வித்³யாநிமித்தாகார்யகரணாத்மகத்³வைதநிவ்ருத்திராத்மைவேத்யபி⁴லப்யதே । ததா² ச வித்³யாதோ த்³வைதநிவ்ருத்திநிர்தே³ஶாத்தஸ்யாவித்³யாத்வமவத்³யோத்யதே । ஆதி³ஶப்³தா³த் ‘நேஹ நாநா’(ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இத்யதி⁴ஷ்டா²நநிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வம் த்³வைதஸ்யாபி⁴த³த⁴த்³ வாக்யம் வாசாரம்ப⁴ணவாக்யம் ச க்³ருஹீதம் ।

அஸ்யார்த²ஸ்யேதி ।

த்³வைதக³தாவித்³யாக்ருதத்வஸ்யேத்யர்த²: ।

விஷயப்ரயோஜநாத்³யநுப³ந்தோ⁴பந்யாஸமுகே²ந க்³ரந்தா²ரம்பே⁴ ஸ்தி²தே ஸத்யாதௌ³ ப்ரகரணசதுஷ்டயஸ்ய ப்ரத்யேகமஸங்கீர்ணம் ப்ரமேயம் ப்ரதிபத்திஸௌகர்யார்த²ம் ஸூசயிதவ்யமித்யாஹ –

தத்ர தாவதி³தி ।

ஓங்காரப்ரகரணஸ்யாஸங்கீர்ணம் ப்ரமேயம் ஸம்க்³ருஹ்ணாதி –

ஓங்காரேதி ।

தந்நிர்ணயாய ப்ரகரணமாரப்³த⁴மித்யயுக்தம் । தந்நிர்ணயே ப்ரமாணாபா⁴வாத் தஸ்ய சாநுபயோகி³த்வாத் । ஆத்மப்ரதிபத்திர்ஹி புருஷார்தோ²பயோகி³நீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)க³மேத்யாதி³விஶேஷணத்³வயம் । தது³பதே³ஶப்ரதா⁴நம் மாண்டூ³க்யோபநிஷத்³வ்யாக்²யாநரூபம் । தேந தத்ர ப்ராமாண்யாது³க்தோ நிர்ணய: ஸேத்ஸ்யதி, ந த்வித³ம் யுக்திப்ரதா⁴நம் யுக்திலேஶஸ்ய ஸதோ(அ)பி கு³ணத்வாத³ப்ரதா⁴நத்வாத் । ந சாயமோங்காரநிர்ணயோ நோபயுஜ்யதே । யதா³த்மநஸ்தத்த்வமநாரோபிதரூபம் தத்ப்ரதிபத்தாவுபாயத்வாத் । தத்ப்ரதிபத்தேஶ்ச முக்திப²லத்வாத் । அதஶ்சா(அ)(அ)த்³யம் ப்ரகரணமோங்காரநிர்ணயாவாந்தரப²லத்³வாரேண தத்த்வஜ்ஞாநே பரமப²லே பர்யவஸ்யதீத்யுபதே³ஶவஶாத³தி⁴க³ந்தவ்யமித்யர்த²: ।

வைதத்²யப்ரகரணஸ்யாவாந்தரவிஷயவிஶேஷம் த³ர்ஶயதி –

யஸ்யேதி ।

ஆரோபிதநிஷேதே⁴ ஸத்யநாரோபிதப்ரதிபத்தி: ஸ்வாபா⁴விகீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ரஜ்ஜ்வாமிவேதி ।

ஹேதுதோ த்³ருஷ்யத்வாத்³யந்தவத்த்வாதி³யுக்திவஶதி³த்யர்த²: ।

அத்³வைதப்ரகரணஸ்யார்த²விஶேஷமுபந்யஸ்யதி –

ததா²(அ)த்³வைதஸ்யாபீதி ।

தஸ்யாபி த்³வைதவத்³ வ்யவஸ்தா²நுபபத்த்யா மித்²யாத்வப்ரஸங்க³: ஶங்க்யதே । தஸ்யாம் ஸத்யாமௌபாதி⁴கபே⁴தா³த்³வ்யவஸ்தா²யா: ஸுஸ்த²த்வாத³வ்யபி⁴சாராதி³யுக்திவஶாத³த்³வைதஸ்ய பரமார்த²த்வம் ப்ரதிபாத³யிதும் த்ருதீயம் ப்ரகரணமித்யர்த²: ।

அலாதஶாந்திப்ரகரணஸ்யார்த²விஶேஷம் கத²யதி –

அத்³வைதஸ்யேதி ।

தஸ்ய ததா²த்வமபா³தி⁴தத்வேந வஸ்துத்வம் தத்ப்ரதிபக்ஷத்வம் பக்ஷாந்தரணாமித்யத்ரஹேதுமாஹ –

அவைதி³காநீதி ।

தேஷாம் நிராகார்யத்வே ஹேதுமாஹ –

அதர்த²த்வேநேதி ।

மித்²யாத்³வைதநிஷ்ட²த்வேநேத்யர்த²: ।

தது³பபத்திபி⁴ரேவ நிராகரணே ஹேதுமாஹ –

அந்யோந்யேதி ।

பக்ஷாந்தரப்ரதிஷேத⁴முகே²நாத்³வைதமேவ த்³ரட⁴யிதுமந்த்யம் ப்ரகரணமித்யர்த²: । ஓங்காரநிர்ணயத்³வாரேணா(அ)(அ)த்மப்ரதிபத்த்யுபாயபூ⁴தமாத்³யம் ப்ரகரணமித்யயுக்தம் । தந்நிர்ணயஸ்ய தத்³தீ⁴ஹேதுத்வாயோகா³த் । ந க²ல்வர்தா²ந்தரஜ்ஞாநமர்தா²ந்தரஜ்ஞாநே வ்யாப்திமந்தரேணோபயுஜ்யதே । ந சாத்ர தூ⁴மாக்³ந்யோரிவ வ்யாப்திருபலப்⁴யதே । ந சாத்மகார்யத்வமோங்காரஸ்ய யுக்தம் । ஆகாஶாதே³ரவிஶேஷாத் ।

தஸ்ய ச ஸர்வாத்மத்வேநா(அ)(அ)த்மவத்தத்கார்யத்வவ்யாகா⁴தாதி³தி மந்வாந: ஸந் ப்ரத²மப்ரகரணார்த²ம் ப்ராகு³க்தமாக்ஷிபதி –

கத²மிதி ।

ந வயமநுமாநாவஷ்டம்பா⁴தோ³ங்காரநிர்ணயமாத்மப்ரதிபத்த்யுபாயமப்⁴யுபக³ச்சா²மோ யேந வ்யாப்த்யபா⁴வோ தோ³ஷமாவஹேத் ।

கிம் து ஶ்ருதிப்ராமாண்யாத்தந்நிர்ணயஸ்தத்³தீ⁴ஹேதுரிதி பரிஹரதி –

உச்யத இதி ।

தத்ர ம்ருத்யுநா நசிகேதஸம் ப்ரத்யோமித்யேததி³த்யநேந வாக்யேந ப்³ரஹ்மத்வேநோமித்யேதது³பதி³ஷ்டம் । ஸமாஹிதேநோங்காரோச்சாரணே யச்சைதந்யம் ஸ்பு²ரதி ததோ³ங்காரஸாமீப்யாதே³வ ஶாகா²சந்த்³ரந்யாயேநோங்காரஶப்³தே³ந லக்ஷ்யதே ।

யேந லக்ஷணயோங்காரநிர்ணயோ ப்³ரஹ்மதீ⁴ஹேதுரிதி விவக்ஷித்வா ஶ்ருதிமுதா³ஹரதி –

ஓமித்யேததி³தி ।

ப்ரதிமாயாம் விஷ்ணுபு³த்³தி⁴வதோ³ங்காரோ ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யோபஸ்யமாநோ ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யுபாயோ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய வாக்யாந்தரம் பட²தி –

ஏததா³லம்ப³நமிதி ।

கிம் சாயமோங்காரோ யதா³ பராபரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யோபாஸ்யதே ததா³ தஜ்ஜ்ஞாநோபாயதாமுபாரோஹதீதி மத்வா புந: ஶ்ருதிம ப்ரத³ர்ஶயதி –

ஏதத்³வா இதி ।

கிம் ச ஸமாதி⁴நிஷ்டோ² யதா³ ஓமித்யுச்சார்யா(அ)(அ)த்மாநமநுஸம்த⁴த்தே ததா³ ஸ்தூ²லமகாரமுகாரே ஸூக்ஷ்மே தம் ச காரணே மகாரே தமபி கார்யகாரணாதீதே ப்ரத்யகா³த்மந்யுபஸம்ஹ்ருத்ய தந்நிஷ்டோ² ப⁴வதீத்யநேந ப்ரகாரேணோங்காரஸ்ய தத்ப்ரதிபத்த்யுபாயதேதி விதா⁴ந்தரேணா(அ)(அ)ஹ –

ஓமித்யாத்மாநமிதி ।

கிம் ச யோ(அ)யம் ஸ்தா²ணு: ஸ புமாநிதிவத்³யதே³ததோ³மித்யுச்யதே தத்³ப்³ரஹ்மேதி பா³தா⁴யாம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ஸமாஹிதோ ப்³ரஹ்ம போ³த்⁴யதே ।

ததா² ச யுக்தமோங்காரஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஹேதுத்வமித்யாஹ –

ஓமிதி ப்³ரஹ்மேதி ।

கிம் ச ஸர்வாஸ்பத³த்வாதோ³ங்காரஸ்ய ப்³ரஹ்மணஶ்ச ததா²த்வாதே³கலக்ஷணத்வாத³ந்யத்வாஸித்³தே⁴ரோங்காரப்ரதிபத்திர்ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்தரேவேத்யாஹ –

ஓங்கார ஏவேதி ।

‘ஓமிதீத³ம் ஸர்வம்’(தை. உ. 1 । 8 । 1) இத்யாதி³வாக்யாந்தரஸம்க்³ரஹார்த²மாதி³பத³மித்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யோ ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யுபாயத்வமோங்காரஸ்ய ப்ரமிதமிதி ஶேஷ: ।

நநு ஸ்வாநுக³தப்ரதிபா⁴ஸே ஸந்மாத்ரே சிதா³த்மநி ப்ராணாதி³விகல்பஸ்ய கல்பிதத்வாதா³த்மந: ஸர்வாஸ்பத³த்வம், ந புநரோங்காரஸ்ய தத³ஸ்த்யநநுக³மாதி³தி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ரஜ்ஜ்வாதி³ரிவேதி ।

யதா² ரஜ்ஜு: ஶுக்திரித்யாதி³ரதி⁴ஷ்டா²நவிஶேஷ: ஸர்போ ரஜதமித்யாதி³விகல்பஸ்யா(அ)(அ)ஸ்பதோ³(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே யதை²ஷ த்³ருஷ்டாந்தஸ்ததை²வ ப்ராணாதி³ராத்மவிகல்போ யஸ்தத்³விஷய: ஸர்வோ வாக்ப்ரபஞ்சோ யதோ²க்தோங்காரமாத்ராத்மகஸ்ததா³ஸ்பதோ³ க³ம்யதே । ந ச ஜக³த்யோங்காரஸ்யாநநுக³ம: । ஓங்காரேண ஸர்வா வாக் ஸம்த்ருண்ணேதி ஶ்ருதே: । அதோ யுக்தமோங்காரஸ்ய ஸர்வாஸ்பத³த்வமித்யர்த²: ।

நந்வர்த²ஜாதஸ்யா(அ)(அ)த்மாஸ்பத³த்வாதோ³ங்காராஸ்பத³த்வாச்ச வாக்ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்ராப்தமாஸ்பத³த்³வயத்வமிதி, நேத்யாஹ –

ஸ சேதி ।

ஆத்மவாசகத்வே(அ)பி நாஸ்த்யோங்காரஸ்யா(அ)(அ)த்மமாத்ரத்வம் தத்³வாசகஸ்ய தந்மாத்ரத்வமிதி வ்யாப்த்யபா⁴வாத், ப்ராணாதே³ராத்மவிகல்பஸ்யாபி⁴தா⁴நவ்யதிரேகத³ர்ஶநாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஓங்காரேதி ।

தஸ்ய விகார: ஸர்வோ வாக்³விஶேஷ:, ‘அகாரோ வை ஸர்வா வாக்’(ஐ. ஆ. 2 । 3 । 7) இதி ஶ்ருதே:, ஓங்காரஸ்ய ச தத்ப்ரதா⁴நத்வாத், தேந ப்ராணாதி³ஶப்³தே³ந வாச்ய: ப்ரணாதி³ராத்மவிகல்ப: ஸர்வ: ஸ்வாபி⁴தா⁴நவ்யதிரேகேண நாஸ்தி; தச்சாபி⁴தா⁴நம் ப்ராணாதி³ஶப்³த³விஶேஷாத்மகமோங்காரவிகாபபூ⁴தமோங்காராதிரேகேண ந ஸம்ப⁴வதீத்யோங்காரமாத்ரம் ஸர்வமிதி நிஶ்சீயதே । ஆத்மநோ(அ)பி தத்³வாச்யஸ்ய தந்மாத்ரத்வாபி⁴தா⁴நாதி³த்யர்த²: ।

ஶப்³தா³திரிக்தார்தா²பா⁴வே ஶப்³த³ஸ்யார்த²வாசகத்வாநுபபத்தேரேகத்ர விஷயவிஷயித்வாயோகா³ந்நிர்விகல்பம் ஸந்மாத்ரம் வஸ்து வாச்யவாசகவிபா⁴க³ஶூந்யம் பர்யவஸ்யதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய கார்யஸ்ய வஸ்துதோ(அ)ஸத்வே ப்ரமாணமாஹ –

வாசாரம்ப⁴ணமிதி ।

கார்யஸ்ய ஸர்வஸ்யைவம் மித்²யாத்வே(அ)பி கத²மோங்காரநிர்ணயஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யுபாயத்வஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

தத³ஸ்யேதி ।

ததி³த³ம் விகாரஜாதமஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸம்ப³ந்தி⁴ வாசா ஸாமாந்யரூபயா தந்த்யா ப்ரஸாரிதரஜ்ஜுதுல்யயா ஸிதம் ப³த்³த⁴ம் வ்யாப்தமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஶப்³த³ஸாமாந்யேநார்த²ஸாமாந்யஸ்ய வ்யாப்தாவபி கத²மர்த²விஶேஷஸ்ய ஶப்³த³விஶேஷவ்யாப்திரித்யாஶங்கயா(அ)(அ)ஹ –

நாமபி⁴ரிதி ।

ஶப்³த³விஶேஷைர்தா³மபி⁴ர்தா³மஸ்தா²நீயைர்விஶேஷரூபமபீத³மர்த²ஜாதம் வ்யாப்தம் வக்தவ்யம் ந்யாஸஸ்ய துல்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

உக்தமர்த²ம் ஸமர்த²யதே –

ஸர்வம் ஹீதி ।

இத³ம் ஹி ஸர்வம் ஸாமாந்யவிஶேஷாத்மகமர்த²ஜாதம் ஸாமாந்யரூபேண நாம்நா நீயதே வ்யவஹாரபத²ம் ப்ராப்யதே தேந நாமநீத்யுச்யதே । ததே³வம் வாக³நுரக்தபு³த்³தி⁴போ³த்⁴யத்வாத்³வாங்மாத்ரம் ஸர்வம் । வாக்³ஜாதம் ச ஸர்வமோங்காராநுவித்³த⁴த்வாதோ³ங்காரமாத்ரம் । ஸ சோங்காரோ லக்ஷணாதி³நா(அ)(அ)த்மதீ⁴ஹேதுரித்யாத்³யப்ரகரணாரம்ப⁴: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । ‘தத்³யதா² ஶங்குநா’(சா². உ. 2 । 23 । 3) இதிஶ்ருதிஸம்க்³ரஹார்த²மாதி³பத³ம் । ப்ரதிஜ்ஞாதப்ரத²மப்ரகரணார்த²ஸித்³தி⁴ரிதி ஶேஷ: ।

அர்த²முபபாத்³ய தஸ்மிந்நர்தே² ஶ்ருதிமவதாரயதி –

அத ஆஹேதி ।

ஶ்ருதிம் வ்யாசஷ்டே –

யதி³த³மிதி ।

ததி³த³ம் ஸர்வமோங்கார ஏவேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

அபி⁴தா⁴நஸ்யாபி⁴தே⁴யதயா வ்யபஸ்தி²தமர்த²ஜாதமோங்கார ஏவேத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

தஸ்யேதி ।

ததா²(அ)பி ப்ருத²க³பி⁴தா⁴நபே⁴த³: ஸ்தா²ஸ்யதி, நேத்யாஹ –

அபி⁴தா⁴நஸ்யேதி ।

வாச்யம் வாசகம் ச ஸர்வமோங்காரமாத்ரமித்யப்⁴யுபக³மே(அ)பி பரம் ப்³ரஹ்ம பத²கே³வ ஸ்தா²ஸ்யதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

பரம் சேதி ।

யத்³தி⁴ பரம் காரணம் ப்³ரஹ்ம தச்சேத³மவக³ம்யதே ததா³ கிஞ்சித³பி⁴தா⁴நம் தேநேத³மபி⁴தே⁴யமித்யேவமாத்மகோபாயபூர்வகமேவ தத³தி⁴க³மோ(அ)பி⁴தே⁴யம் ச ஸ்வாபி⁴தா⁴நாவ்யதிரிக்தம் தத்புநரோங்காரமாத்ரமித்யுக்தத்வாத்³வாச்யம் ப்³ரஹ்மாபி வாசகாபி⁴ந்நம் தந்மாத்ரமேவ ப⁴விஷ்யதி । யத்ர து கார்யகாரணாதீதே சிந்மாத்ரே வாச்யவாசகவிபா⁴கோ³ வ்யாவர்ததே தத்ர நாஸ்த்யோங்காரமாத்ரத்வமோங்காரேண லக்ஷணயா தத³க³மாங்கீ³காராதி³த்யர்த²: ।

தஸ்யேத்யாதி³ஶ்ருதிமவதார்ய வ்யாகரோதி –

தஸ்யேதி ।

பூ⁴தமித்யாதி³ஶ்ருதிம் க்³ருஹீத்வா வ்யாசஷ்டே –

காலேதி ।

வாச்யஸ்ய வாசகாபே⁴தா³த்தஸ்ய சோங்காரமாத்ரத்வாதி³த்யுக்தோ ந்யாய: ।

காலத்ரயாதீதமோங்காராதிரிக்தம் ஜட³ம் வஸ்து நாஸ்த்யேவம் ப்ரமாணாபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

கார்யாதி⁴க³ம்யமிதி ।

அவ்யாக்ருதம் ஸாபா⁴ஸமஜ்ஞாநமநிர்வாச்யம், தந்ந காலேந பரிச்சி²த்³யதே காலம் ப்ரத்யபி காரணத்வாத் । கார்யஸ்ய காரணாத்பஶ்சாத்³பா⁴விநோ ந ப்ராக்³பா⁴விகாரணபரிச்சே²த³கத்வம் ஸங்க³ச்ச²தே । ஸூத்ரமாதி³பதே³ந க்³ருஹ்யதே தத³பி ந காலேந பரிச்சே²த்தும் ஶக்யதே । “ஸ ஸம்வத்ஸரோ(அ)ப⁴வந்ந ஹ புரா தத: ஸம்வத்ஸர ஆஸ”(ஶ.ப்³ரா. 10।6।5।4) இதி ஸூத்ராத்காலோத்பத்திஶ்ருதே: । தத³பி ஸர்வமோங்காரமாத்ரம் வாச்யஸ்ய வாசகாவ்யதிரேகந்யாயாதி³த்யர்த²: ॥1॥

அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோரேகஸ்மிந்நேவ ஸதி கல்பிதத்வேந ததே³கரூபத்வஸ்யோக்தத்வாத்கிமிதி புந: ‘ஸர்வம் ஹ்யேதத்³ ப்³ரஹ்ம’(மா.உ. 1। 2) இத்யுச்யதே । தத்ர வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமுத்தரவாக்யஸ்ய ஸப²லம் தாத்பர்யமாஹ –

அபி⁴தா⁴நேத்யாதி³நா ।

வாச்யஸ்ய வாசகத்வோக்த்யைவ தயோரேகத்வஸித்³தே⁴ர்வ்யதிஹாரநிர்தே³ஶோ வ்ருதே²த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

இதரதே²தி ।

வாச்யேந வாசகஸ்யைக்யமநுக்த்வா வாசகேநைவ வாச்யஸ்யைக்யவசநே ஸத்யுபாயோபேயப்ரயுக்தமேகத்வம், ந முக்²யமைக்யமித்யாஶங்க்யேத, தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் வ்யதிஹாரவசநமர்த²வதி³த்யர்த²: ।

பரஸ்பராபே⁴தோ³பதே³ஶாத³பி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோரேகத்வப்ரதிபத்திரஸ்து, ஸா(அ)பி விப²லா ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யநுபயோகி³த்வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஏகத்வேதி ।

அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோரேகத்வப்ரதிபத்தேஶ்சேத³ம் ப்ரயோஜநம் யதே³கேநைவ ப்ரயத்நேந த்³வயமபி விலாபயந்நுப⁴யவிலக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்³ய நிர்வ்ருணோதீதி யோஜநா ।

அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யயோர்வ்யதிஹாரோபதே³ஶே வாக்யஶேஷமநுகூலயதி –

ததா² சேதி ।

உக்தே வாசகஸ்ய வாச்யாபி⁴ந்நத்வே வாக்யமவதார்ய யோஜயதி –

ததா³ஹேதி ।

ஸர்வம் கார்யம் காரணம் சேத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மண: ஶ்ருத்யுபதி³ஷ்டஸ்ய பரோக்ஷத்வம் வ்யாவர்தயதி –

தச்சேதி ।

யத்³ப்³ரஹ்ம ஶ்ருத்யா ஸர்வாத்மகமுக்தம் தந்ந பரோக்ஷமிதி மந்தவ்யம் கிம் த்வயமாத்மேதி யோஜநா । சதுஷ்பாத்த்வேந விஶ்வதைஜஸப்ராஜ்ஞதுரீயத்வேநேத்யர்த²: । அபி⁴நயோ நாம விவக்ஷிதார்த²ப்ரதிபத்த்யர்த²மஸாதா⁴ரண: ஶாரீரோ வ்யாபார:, தேந ஹஸ்தாக்³ரம் ஹ்ருத³யதே³ஶமாநீய கத²யதீத்யர்த²: ।

ஸோ(அ)யமித்யாதி³வாக்யாந்தரமவதார்ய வ்யாகரோதி –

ஓங்காரேதி ।

ஸர்வாதி⁴ஷ்டா²நதயா பரோக்ஷரூபேண பரத்வம் ப்ரத்யக்³ரூபேண சாபரத்வம் தேந கார்யகாரணரூபேண ஸர்வாத்மநா வ்யவஸ்தி²த: ஸந்நாத்மா ப்ரதிபத்திஸௌகர்யார்த²ம் சதுஷ்பாத் கல்ப்யதே, தத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

கார்ஷாபணவதி³தி ।

தே³ஶவிஶேஷே கார்ஷாபணஶப்³த³: ஷோட³ஶபணாநாம் ஸம்ஜ்ஞா । தத்ர ததா² வ்யவஹாரப்ராசுர்யாய பாத³கல்பநா க்ரியதே ததே²ஹாபீத்யர்த²: ।

யதா² கௌ³ஶ்சதுஷ்பாது³ச்யதே ந ததா² சதுஷ்பாதா³தே³ஷ்டும் ஶக்யதே நிஷ்கலஶ்ருதிவ்யாகோபாதி³த்யாஹ –

ந கௌ³ரிவேதி ।

விஶ்வாதி³ஷு துர்யாந்தேஷு பாத³ஶப்³தோ³ யதி³ கரணவ்யுத்பத்திகஸ்ததா³ விஶ்வாதி³வத்துர்யஸ்யாபி கரணகோடிநிவேஶோ ஜ்ஞேயாஸித்³தி⁴: ।

யதி³ து பாத³ஶப்³த³: ஸர்வத்ர கர்மவ்யுத்பத்திகஸ்ததா³ ஸாத⁴நாஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்ய விப⁴ஜ்ய பாத³ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திம் ப்ரகடயதி –

த்ரயாணாமித்யாதி³நா ।

கரணஸாத⁴ந: கரணவ்யுத்பத்திக:, கர்மஸாத⁴ந: கர்மவ்யுத்பத்திக இதி யாவத் ॥2॥

ஆத்மநோ நிரவயவஸ்ய பாத³த்³வயமபி நோபபத்³யதே, பாத³சதுஷ்டயம் து தூ³ரோத்ஸாரிதமிதி ஶங்கதே –

கத²மிதி ।

பரமார்த²தஶ்சதுஷ்பாத்த்வாபா⁴வே(அ)பி கால்பநிகமுபாயோபேயபூ⁴தம் பாத³சதுஷ்டயமவிருத்³த⁴மித்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)த்³யம் பாத³ம் வ்யுத்பாத³யதி –

ஆஹேத்யாதி³நா ।

ஸ்தா²நமஸ்யேத்யபி⁴மாநஸ்ய விஷயபூ⁴தமித்யர்த²: ।

ப்ரஜ்ஞாயாஸ்தாவதா³ந்தரத்வப்ரஸித்³தே⁴ரயுக்தமித³ம் விஶேஷணமித்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே –

ப³ஹிரிதி ।

சைதந்யலக்ஷணா ப்ரஜ்ஞா ஸ்வரூபபூ⁴தா ந பா³ஹ்யே விஷயே ப்ரதிபா⁴ஸதே தஸ்யா விஷயாநபேக்ஷத்வாத், பா³ஹ்யஸ்ய ச விஷயஸ்ய வஸ்துதோ(அ)பா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ப³ஹிர்விஷயேவேதி ।

ந ஸ்வரூபப்ரஜ்ஞா வஸ்துதோ பா³ஹ்யவிஷயேஷ்யதே, பு³த்³தி⁴வ்ருத்திரூபா த்வஸாவஜ்ஞாநகல்பிதா தத்³விஷயா ப⁴வதி । ந ச ஸா(அ)பி வஸ்துதஸ்தத்³விஷயதாமநுப⁴வதி । வஸ்துத: ஸ்வயமபா⁴வாத்³, பா³ஹ்யஸ்ய விஷயஸ்ய கால்பநிகத்வாத் । அதஸ்தத்³விஷயத்வம் ப்ராதிபா⁴ஸிகமித்யர்த²: ।

பூர்வேண விஶேஷணேந விஶேஷணாந்தரம் ஸமுச்சிநோதி –

ததே²தி ।

ஸப்தாங்க³த்வம் ஶ்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந விஶ்வஸ்ய விஶத³யதி –

தஸ்யேத்யாதி³நா ।

ப்ரக்ருதஸ்ய ஸந்நிஹிதப்ரஸித்³த⁴ஸ்யைவா(அ)(அ)த்மநஸ்த்ரைலோக்யாத்மகஸ்ய வக்ஷ்யமாணரீத்யா வைஶ்வாநரஶப்³தி³தஸ்ய ஸுதேஜஸ்த்வகு³ணவிஶிஷ்டோ த்³யுலோகோ மூர்தை⁴வேதி து⁴லோகஸ்ய ஶிரஸ்த்வமுபதி³ஶ்யதே । விஶ்வரூபோ நாநாவித⁴: ஶ்வேதபீதாதி³கு³ணாத்மக: ஸூர்யஶ்சக்ஷுர்விவக்ஷ்யதே । ப்ருத²ங் நாநாவித⁴ம் வர்த்ம ஸஞ்சரணமாத்மா ஸ்வபா⁴வோ(அ)ஸ்யேதி வ்யுத்பத்த்யா வாயுஸ்ததோ²ச்யதே । ஸ ச ப்ராணஸ்தஸ்யேதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ப³ஹுலோ விஸ்தீர்ணகு³ணவாநாகாஶ: ஸந்தே³ஹோ தே³ஹஸ்ய மத்⁴யமோ பா⁴க³: । ரயிரந்நம் தத்³தே⁴துருத³கம் ப³ஸ்திரஸ்ய மூத்ரஸ்தா²நம் । ப்ருதி²வ்யேவ ப்ரதிஷ்டா²த்வகு³ணா வைஶ்வாநரஸ்ய பாதௌ³ । தத்³யத்³ப⁴க்தம் ப்ரத²மமாக³ச்சே²த்தத்³தோ⁴மீயமியமித்யக்³நிஹோத்ரகல்பநா ஶ்ருதா । தஸ்யா: ஶேஷத்வேநா(அ)(அ)ஹவநீயோ(அ)க்³நிரஸ்ய முக்²யத்வேநோக்த இதி யோஜநா ।

உக்தம் ஸப்தாங்க³த்வமுபஸம்ஹரதி –

இத்யேவமிதி ।

விஶேஷணாந்தரம் ஸமுச்சிநோதி –

ததே²தி ।

பு³த்³த்⁴யர்தா²நீந்த்³ரியாணி ஶ்ரோத்ரத்வக்சக்ஷுர்ஜிஹ்வாக்⁴ராணாநி । கர்மார்தா²நீந்த்³ரியாணி வாக்பாணிபாத³பாயூபாஸ்தா²நி । தாந்யேதாநி த்³விவிதா⁴நீந்தி³யாணி த³ஶ ப⁴வந்தி । ப்ராணாத³ய இத்யாதி³ஶப்³தே³நாபாநவ்யாநோதா³நஸமாநா க்³ருஹ்யந்தே । உபலப்³தி⁴த்³வாராணீத்யுபலப்³தி⁴பத³ம் கர்மோபலக்ஷணார்த²ம் । த்³வாரத்வம் கரணத்வம் । தத்ர பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணாம் மநஸோ பு³த்³தே⁴ஶ்ச ப்ரஸித்³த⁴முபலப்³தௌ⁴ கரணத்வம் । கர்மேந்த்³ரியாணாம் து வத³நாதௌ³ கர்மணி கரணத்வம் । ப்ராணாதீ³நாம் புநருப⁴யத்ர பாரம்பர்யேண கரணத்வம் । தேஷு ஸத்ஸ்வேவ ஜ்ஞாநகர்மணோருத்பத்தே:, அஸத்ஸு சாநுத்பத்தே: । மநோபு³த்³த்⁴யோஶ்ச ஸர்வத்ர ஸாதா⁴ரணம் கரணத்வம் । அஹங்காரஸ்யாபி ப்ராணாதி³வதே³வ கரணத்வம் மந்தவ்யம் । சித்தஸ்ய சைதந்யாபா⁴ஸோத³யே கரணத்வமுக்தமிதி விவேக்தவ்யம் । பூர்வோக்தைர்விஶேஷணைர்விஶிஷ்டஸ்ய வைஶ்வாநரஸ்ய ஸ்தூ²லபு⁴கி³தி விஶேஷணாந்தரம் ।

தத்³விப⁴ஜதே –

ஸ ஏவம்விஶ்ஷ்ட இதி ।

ஶப்³தா³தி³விஷயாணாம் ஸ்தூ²லத்வம் தி³கா³தி³தே³வதாநுக்³ருஹீதை: ஶ்ரோத்ராதி³பி⁴ர்க்³ருஹ்யமாணத்வம் ।

இதா³நீம் வைஶ்வாநரஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதவிஶ்வவிஷயத்வம் விஶத³யதி –

விஶ்வேஷாமிதி ।

கர்மணி ஷஷ்டீ² । விஶ்வே ச தே நராஶ்சேதி விஶ்வாநரா: । நிபாதாத்பூர்வபத³ஸ்ய தீ³ர்க⁴தா । விஶ்வாந் நராந் போ⁴க்த்ருத்வேந வ்யவஸ்தி²தாந் ப்ரத்யநேகதா⁴ த⁴ர்மாத⁴ர்மகர்மாநுஸாரேண ஸுக²து³:கா²தி³ப்ராபணாத³யம் கர்மப²லதா³தா வைஶ்வாநரஶப்³தி³தோ ப⁴வதீத்யர்த²: । அத² வா விஶ்வஶ்சாஸௌ நரஶ்சேதி விஶ்வாநர: ஸ ஏவ வைஶ்வாநர: ।

ஸ்வார்தே² தத்³தி⁴தோ ராக்ஷஸவாயஸவதி³த்யாஹ –

விஶ்வேதி ।

கத²ம் விஶ்வஶ்சாஸௌ நரஶ்சேதி விக்³ருஹ்யதே ? ஜாக்³ரதாம் நராணாமநேகத்வாத்தாத³த்ம்யாநுபபத்தேரித்யாஶங்க்யாஹ –

ஸர்வேதி ।

ஸர்வபிண்டா³த்மா ஸமஷ்டிரூபோ விராடு³ச்யதே । தேநா(அ)(அ)த்மநா விஶ்வேஷாமநந்யத்வாத்³யதோ²க்தஸமாஸஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

விஶ்வஸ்ய தைஜஸாது³த்பத்தேஸ்தஸ்யைவ ப்ராத²ம்யம் யுக்தம், கார்யஸ்ய து பஶ்சாத்³பா⁴வித்வமுசிதமித்யாஶங்க்யாஹ –

ஏததி³தி ।

ப்ரவிலாபநாபேக்ஷயா ப்ராத²ம்யம் ந ஸ்ருஷ்ட்யபேக்ஷயேத்யர்த²: ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோர்பே⁴த³மாதா³ய ப்ராகு³க்தம் ஸப்தாங்க³த்வமாக்ஷிபதி –

கத²மிதி ।

ப்³ரஹ்மணி ப்ரக்ருதே தஸ்ய பரோக்ஷத்வே ஶங்கிதே தந்நிராஸார்த²ம் ப்³ரஹ்மாயமாத்மேதி ப்ரத்யகா³த்மாநம் ப்ரக்ருத்ய ஸோ(அ)யமாத்மா சதுஷ்பாதி³தி சதுஷ்பாத்த்வே தஸ்ய ப்ரக்ராந்தே த்³யுலோகாதீ³நாம் மூர்தா⁴த்³யங்க³த்வஸப்தாங்க³த்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் யது³க்தம் தத³யுக்தம் ப்ரக்ரமவிரோதா⁴தி³த்யர்த²: ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோர்பே⁴தா³பா⁴வாந்ந ப்ரக்ரமவிரோதோ⁴(அ)ஸ்தீதி பரிஹரதி –

நைஷ தோ³ஷ இதி ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

ஸர்வஸ்யேதி ।

ஆத்⁴யாத்மிகஸ்யா(அ)(அ)தி⁴தை³விகேந ஸஹிதஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய ஸர்வஸ்யைவ ஸ்தூ²லஸ்ய பஞ்சீக்ருதபஞ்சமஹாபூ⁴ததத்கார்யாத்மகஸ்யாநேநா(அ)த்மநா விராஜா ப்ரத²மபாத³த்வம் । தஸ்யைவ ஸூக்ஷ்மஸ்யாபஞ்சீக்ருதபஞ்சமஹாபூ⁴ததத்கார்யாத்மநோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴த்மநா த்³விதீயபாத³த்வம் । தஸ்யைவ கார்யரூபதாம் த்யக்த்வா காரணரூபதாமாபந்நஸ்யாவ்யாக்ருதாத்மநா த்ருதீயபாத³த்வம் । தஸ்யைவ து கார்யகாரணரூபதாம் விஹாய ஸர்வகல்பநாதி⁴ஷ்டா²நதயா ஸ்தி²தஸ்ய ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தாநந்தா³த்மநா சதுர்த²பாத³த்வம் । ததே³வமத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரபே⁴த³மாத³யோக்தேந ப்ரகாரேண சதுஷ்பாத்த்வஸ்ய வக்துமிஷ்டத்வாத் பூர்வபூர்வபாத³ஸ்யோத்தரோத்தரபாதா³த்மநா ப்ரவிலாபநாத்துரீயநிஷ்டா²யாம் பர்யவஸாநம் ஸித்³த்⁴யதீத்யர்த²: ।

யதை³யம் துரீயே பர்யவஸாநம் ஜிஜ்ஞாஸோர்முமுக்ஷோரிஷ்யதே ததா³ தத்த்வஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்ய ப்ராதிபா⁴ஸிகத்³வைதஸ்யோபரமே ஸதி அத்³வைதபரிபூர்ணப்³ரஹ்மாஹமஸ்மீதி வாக்யார்த²ஸாக்ஷாத்கார: ஸித்⁴யதீதி ப²லிதமாஹ –

ஏவம் சேதி ।

உக்தந்யாயேந தத்த்வஸாக்ஷாத்காரே ஸம்க்³ருஹீதே ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷ்வாத்மைகோ(அ)த்³விதீயோ த்³ருஷ்ட: ஸ்யாத் । ‘ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு’(ஶ்வே. உ. 1 । 10) இதி தத்ர தத்ர ப்³ரஹ்மசைதந்யஸ்யைவ ப்ரத்யக்த்வேநாவஸ்தா²நாப்⁴யுபக³மாத் தாநி தாநி ச ஸர்வாணி ப்ராதிபா⁴ஸிகாநி பூ⁴தாநி தஸ்மிந்நேவாத்மநி கல்பிதாநி த்³ருஷ்டாநி ஸ்யு: । ததா² ச பூர்ணத்வமாத்மநோ பூ⁴தாந்தராணாம் ச தத³திரேகேண ஸத்தாஸ்பு²ரணவிரஹிதத்வம் ஸித்³த்⁴யதி ।

ததஶ்ச – “ஸர்வபூ⁴தஸ்த²மாத்மாநம் ஸர்வபூ⁴தாநி சா(அ)(அ)த்மநி । ஸம்பஶ்யந்நாத்மயாஜீ வை ஸ்வாராஜ்யமபி⁴க³ச்ச²தி॥”(மநு. ஸ்ம்ரு. 12 । 91) இதி ஸ்ம்ருதிரநுக்³ருஹீதா ப⁴வதீத்யாஹ –

ஸர்வபூ⁴தஸ்த²ஶ்சேதி ।

ந சேத³ம் மாநவம் வசநமமாநமிதி ஶங்கநீயம் । ‘யத்³வை கிஞ்ச மநுரவத³த்தத்³பே⁴ஷஜம்’ (தை. ஸம். 2 । 2 । 10 । 2) இதி ஶ்ருதேரித்யபி⁴ப்ரேத்ய த³ர்ஶிதஸ்ம்ருதிமூலபூ⁴தாம் ஶ்ருதிம் ஸூசயதி –

யஸ்த்விதி ।

யோ ஹி பாத³த்ரயம் ப்ராகு³க்தயா ப்ரக்ரியயா ப்ரவிலாப்ய துரீயே நித்யே விஜ்ஞப்திமாத்ரே ஸதா³நந்தை³கதாநே பரிபூர்ணே ப்ரதிஷ்டா²ம் ப்ரதிபத்³யதே ஸ ப்³ரஹ்மாஹமஸ்மீத்யாத்மாநம் ஜாநாந: ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாமதி⁴ஷ்டா²நாந்தரமநுபலப⁴மாந ஆத்மந்யேவ ப்ராதீதிகாநி தாநி ப்ரத்யேதி । தேஷு ஸர்வேஷ்வாத்மாநம் ஸத்தாஸ்பூ²ர்திப்ரத³மவக³ச்ச²தி । ததஶ்ச ந கிஞ்சித³பி கோ³பாயிதுமிச்ச²தீதி ஶ்ருத்யர்த²ஶ்ச யதோ²க்தரித்யா தத்த்வஸாக்ஷாத்காரே ஸங்க்³ருஹீதே ஸதி ஸ்வீக்ருத: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மத்³வாரேண ப்ராகு³க்தபரிபாட்யா தத்த்வஜ்ஞாநாநப்⁴யுபக³மே தோ³ஷமாஹ –

அந்யதே²தி ।

ஸாங்க்²யாதி³பக்ஷஸ்யாபி ப்ராமாணிகத்வாத்ததை²வ ப்ரதிதே³ஹம் பரிச்சி²ந்நஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மநோ த³ர்ஶநேந ப்ராமாணிகோ(அ)ர்தோ²(அ)ப்⁴யுபக³தோ ப⁴வதி ।

வ்யவஸ்தா²நுபபத்த்யா ச ப்ரதிஶரீரமாத்மபே⁴த³: ஸித்³த்⁴யதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ததா² சேதி ।

ஸாங்க்²யாதீ³நாம் த்³வைதவிஷயம் த³ர்ஶநமிஷ்டம் । தேந த்வதீ³யத³ர்ஶநஸ்யாத்³வைதவிஷயஸ்ய விஶேஷாபா⁴வாத³த்³வைதம் தத்த்வமிதி ஶ்ருதிஸித்³தோ⁴ விஶேஷஸ்த்வத்பக்ஷே ந ஸித்⁴யேத³த: ஶ்ருதிவிரோதோ⁴ பே⁴த³வாதே³ ப்ரஸஜ்யேத । வ்யவஸ்தா² த்வௌபாதி⁴கபே⁴த³மதி⁴க்ருத்ய ஸுஸ்தா² ப⁴விஷ்யதீத்யர்த²: । நநு பே⁴த³வாதே³(அ)பி நாத்³வைதஶ்ருதிர்விருத்⁴யதே ।

த்⁴யாநார்த²மந்நம் ப்³ரஹ்மேதிவத³த்³வைதம் தத்த்வமித்யுபதே³ஶஸித்³தே⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

இஷ்யதே சேதி ।

உபக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யாதி³நா ஸர்வாஸாமுபநிஷதா³ம் ஸர்வேஷு தே³ஹேஷ்வாத்மைக்யப்ரதிபாத³நபரத்வமிஷ்டமதோ ந த்⁴யாநார்த²த்வமத்³வைதஶ்ருதேரேஷ்டும் ஶக்யம் । வஸ்துபரத்வலிங்க³விரோதா⁴தி³த்யர்த²: ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரேகத்வமுபேத்யாத்³வைதபர்யவஸாநே ஸித்³தே⁴ ஸத்யாத்⁴யாத்மிகஸ்ய வ்யஷ்ட்யாத்மநோ விஶ்வஸ்ய த்ரைலோக்யாத்மகேநா(அ)(அ)தி⁴தை³விகேந விராஜா ஸஹைகத்வம் க்³ருஹீத்வா யத்தஸ்ய ஸப்தாங்க³த்வமுக்தம் தத³விருத்³த⁴மித்யுபஸம்ஹரதி –

அத இதி ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரைக்யே ஹேத்வந்தரமாஹ –

மூர்தே⁴தி ।

தி³வாதி³த்யாதி³கம் வைஶ்வாநராவயவம் வைஶ்வாநரபு³த்³த்⁴யா த்⁴யாயதோ ஜிஜ்ஞாஸயா புநரக²ண்ட³பக்ஷமுபக³தஸ்ய ‘மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யத்³யந்மாம் நா(அ)(அ)க³மிஷ்ய:’ (சா². உ. 5 । 12 । 2) இத்யந்தோ⁴(அ)ப⁴விஷ்யோ யந்மாமித்யாதி³வ்யஸ்தோபாஸநநிந்தா³ ஸமஸ்தோபாஸநவிதி⁴த்ஸயா த்³ருஶ்யதே । ந ச த்³யுலோகாதி³கம் விபரீதபு³த்³த்⁴யா க்³ருஹீதவத: ஸ்வகீயமூர்தா⁴தி³பரிபதநமுசிதம் யத்³யத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரேகத்வம் ந ப⁴வேத் தஸ்மாத்தயோரேகத்வமத்ர விவக்ஷிதம் ப⁴வதீத்யர்த²: । நநு விராஜோ விஶ்வேநைகத்வமேவ மூலக்³ரந்தே² த்³ருஶ்யதே ।

தத்கத²மவிஶேஷேணாத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரேகத்வம் விவக்ஷித்வா(அ)த்³வைதபர்யவஸாநம் பா⁴ஷ்யக்ருதோச்யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

விராஜேதி ।

யந்முக²தோ விராஜோ விஶ்வேநைகத்வம் த³ர்ஶிதம் தத்து ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய தைஜஸேநாந்தர்யாமிணஶ்சாவ்யாக்ருதோபஹிதஸ்ய ப்ராஜ்ஞேந ஸஹைகத்வஸ்யோபலக்ஷணார்த²மதோ மூலக்³ரந்தே²(அ)ப்யவிஶேஷேணாத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரேகத்வம் விவக்ஷிதமித்யத்³வைதபர்வயஸாநஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோர்யதே³கத்வமிஹோச்யதே தந்மது⁴ப்³ராஹ்மணே(அ)பி த³ர்ஶிதமித்யாஹ –

உக்தம் சேதி ।

அதி⁴தை³வமத்⁴யாத்மம் சைகரூபம் நிர்தே³ஶம் ப்ரதிபர்யாயமயமேவ ஸ இத்யபே⁴த³வசநாதே³கத்வமத்ர விவக்ஷிதமித்யர்த²: । நநு விஶ்வவிராஜோ: ஸ்தூ²லாபி⁴மாநித்வாத்தைஜஸஹிரண்யக³ர்ப⁴யோஶ்ச ஸூக்ஷ்மாபி⁴மாநித்வாதே³கத்வம் யுக்தம் ।

ப்ராஜ்ஞாவ்யாக்ருதயோஸ்து கேந ஸாதா⁴ர்ம்யேணைகத்வம், தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஸுஷுப்தேதி ।

ப்ராஜ்ஞோ ஹி ஸர்வம் விஶேஷமுபஸம்ஹ்ருத்ய நிர்விஶேஷ: ஸுஷுப்தே வர்ததே, ப்ரலயத³ஶாயாமவ்யாக்ருதம் ச நி:ஶேஷவிஶேஷம் ஸ்வாத்மந்யுபஸம்ஹ்ருத்ய நிர்விஶேஷரூபம் திஷ்ட²தி, தேநோக்தம் ஸாத⁴ர்ம்யம் புரோதா⁴ய தயோரைக்யமவிருத்³த⁴மித்யர்த²: ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரேகத்வே ப்ராகு³க்தந்யாயேந ப்ரஸித்³தே⁴ ஸத்யுபஸம்ஹாரப்ரக்ரியயா ஸித்³த⁴மத்³வைதமிதி ப²லிதமாஹ –

ஏவம் சேதி ।

தச்சாத்³வைதம் ப்ரதிப³ந்த⁴த்⁴வம்ஸமாத்ரேண ந ஸ்பு²ரதி, கிம் து வாக்யாதே³வா(அ)(அ)சார்யோபதி³ஷ்டாதி³தி வக்தும் சஶப்³த³: ॥3॥

த்³விதீயபாத³மதார்ய வ்யாசஷ்டே –

ஸ்வப்நேத்யாதி³நா ।

ஸ்தா²நம் பூர்வவத் । த்³ரஷ்டுர்மமாபி⁴மாநஸ்ய விஷயபூ⁴தமிதி யாவத் ।

ஸ்வப்நபதா³ர்த²ம் நிரூபயிதும் தத்காரணம் நிரூபயதி –

ஜக்³ரதி³த்யாதி³நா ।

தஸ்யா: ஸ்வப்நாத்³ வைத⁴ர்ம்யார்த²ம் விஶேஷணமாஹ –

அநேகேதி ।

அநேகாநி விவிதா⁴நி ஸாத⁴நாநி கரணாநி யஸ்யா: ஸா ததே²தி யாவத் ।

விஷயத்³வாரகமபி வைஷம்யம் த³ர்ஶயதி –

ப³ஹிரிதி ।

பா³ஹ்யஸ்ய ஶப்³தா³தே³ர்விஷயஸ்யாவித்³யாவிவர்தத்வேந வஸ்துதோ(அ)பா⁴வாந்ந தத்³விஷயத்வமபி யதோ²க்தப்ரஜ்ஞாயா வாஸ்தவம், கிம் து ப்ராதீதிகமித்யபி⁴ப்ரேத்யோக்தமிவேதி । ந ச யதோ²க்தா ப்ரஜ்ஞா ப்ரமாணஸித்³தா⁴, தஸ்யா அநவஸ்தா²நாத் ।

தேந ஸாக்ஷிவேத்³யா ஸேதி விவக்ஷித்வா(அ)(அ)ஹ –

அவபா⁴ஸமாநேதி ।

த்³வைததத்ப்ரதிபா⁴ஸயோர்வஸ்துதோ(அ)ஸத்த்வே ஹேதும் ஸூசயதி –

மந: ஸ்பந்த³நேதி ।

யதோ²க்தா ப்ரஜ்ஞா ஸ்வாநுரூபாம் வாஸநாம் ஸ்வஸமாநாதா⁴ராமுத்பாத³யதீத்யாஹ –

ததா²பூ⁴தமிதி ।

ஜாக்³ரத்³வாஸநாவாஸிதம் மநோ ஜாக³ரிதவத³வபா⁴ஸதே ஸ்வப்நத்³ரஷ்டுரித்யேஷ்டவ்யம் மநஸ ஏவ வாஸநாவத: ஸ்வப்நே விஷயத்வாத் அதிரிக்தவிஷயாபா⁴வாதி³த்யாஹ –

ததா² ஸம்ஸ்க்ருதமிதி ।

ஜாக்³ரத்³வாஸநாவாஸிதம் மநோ ஜாக³ரிதவத்³பா⁴தீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

சித்ரித இதி ।

யதா² படஶ்சித்ரிதஶ்சித்ரவத்³பா⁴தி ததா² மநோ ஜாக³ரிதஸம்ஸ்க்ருதம் தத்³வத்³பா⁴தீதி யுக்தமித்யர்த²: ।

ஸ்வப்நஸ்ய ஜாக³ரிதாத்³வைத⁴ர்ம்யம் ஸூசயதி –

பா³ஹ்யேதி ।

யதோ²க்தஸ்ய மநஸோ ஜாக³ரிதவத³நேகதா⁴ ப்ரதிபா⁴நே காரணாந்தரமாஹ –

அவித்³யேதி ।

யது³க்தம் ஸ்வப்நஸ்ய ஜாக³ரிதஜநிதவாஸநாஜந்யத்வம் தத்ர – ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி –

ததா² சேதி ।

அஸ்ய லோகஸ்யேதி ஜாக³ரிதோக்திஸ்தஸ்ய விஶேஷணம் ஸர்வாவதி³தி । ஸர்வா ஸாத⁴நஸம்பத்திரஸ்மிந்நஸ்தீதி ஸர்வவாந் ஸர்வவாநேவ ஸர்வாவாந், தஸ்ய மாத்ரா லேஶோ வாஸநா தாமபாதா³யாபச்சி²த்³ய க்³ருஹீத்வா ஸ்வபிதி வாஸநாப்ரதா⁴நம் ஸ்வப்நமநுப⁴வதீத்யர்த²: ।

யத்து ஸ்வப்நரூபேண பரிணதம் மந: ஸாக்ஷிணோ விஷயோ ப⁴வதீதி, தத்ர ஶ்ருத்யந்தரம் த³ர்ஶயதி –

ததே²தி ।

பரத்வம் மநஸஸ்தது³பாதி⁴த்வாத்³வா(அ)ஸாதா⁴ரணகாரணத்வாத்³வா, தே³வத்வம் த்³யோதநாத்மகத்வாத் தத் மநோ ஜ்யோதிரிதி ஜ்யோதி: ஶப்³தா³த், தஸ்மிந்நேகீப⁴வதி, ஸ்வப்நே த்³ரஷ்டா தத்ப்ரதா⁴நோ ப⁴வதீதி ஸ்வப்நம் ப்ரக்ருத்யாத்ர ஸ்வப்நே ஸ்வப்ரகாஶோ த்³ரஷ்டா மஹிமாநம் மநஸோ விபூ⁴திம் ஜ்ஞாநஜ்ஞேயபரிணாமத்வலக்ஷணாம் ஸாக்ஷாத்காரோதி । ததா² ச மநஸோ விஷயத்வாந்ந தத்ரா(அ)(அ)த்மக்³ராஹகத்வஶங்கேத்யர்த²: ।

நநு விஶ்வஸ்ய பா³ஹ்யேந்த்³ரியஜந்யப்ரஜ்ஞாயாஸ்தைஜஸஸ்ய மநோஜந்யப்ரஜ்ஞாயாஶ்சாந்த:ஸ்த²த்வாவிஶேஷாத³ந்த:ப்ரஜ்ஞத்வவிஶேஷணம் ந வ்யாவர்தகமிதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

இந்த்³ரியேதி ।

உபபாதி³தம் தாவத்³விஶ்வஸ்ய ப³ஹிஷ்ப்ரஜ்ஞத்வம் தைஜஸஸ்த்வந்த: ப்ரஜ்ஞோ விஜ்ஞாயதே பா³ஹ்யாநீந்த்³ரியாண்யபேக்ஷ்ய மநஸோ(அ)ந்த:ஸ்த²த்வாத் தத்பரிணாமத்வாச்ச ஸ்வப்நப்ரஜ்ஞாயாஸ்தத்³வாநந்த:ப்ரஜ்ஞோ யுஜ்யதே । கிம் ச மந:ஸ்வபா⁴வபூ⁴தா யா ஜாக³ரிதவாஸநா தத்³ரூபா ஸ்வப்நப்ரஜ்ஞேதி யுக்தம் தைஜஸஸ்யாந்த:ப்ரஜ்ஞத்வமித்யர்த²: ।

ஸ்வப்நாபி⁴மாநிநஸ்தேஜோவிகாரத்வாபா⁴வாத் குதஸ்தைஜஸத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

விஷயேதி ।

ஸ்தூ²லோ விஷயோ யஸ்யாம் வாஸநாமாய்யாம் ப்ரஜ்ஞாயாம் ந ஜ்ஞாயதே தஸ்யாம் விஷயஸம்ஸ்பர்ஶமந்தரேண ப்ரகாஶமாத்ரதயா ஸ்தி²தாயாமாஶ்ரயத்வேந ப⁴வதீதி ஸ்வப்நத்³ரஷ்டா தைஜஸோ விவக்ஷித: । தேஜ:ஶப்³தே³ந யதோ²க்தவாஸநாமய்யா: ப்ரஜ்ஞாயா நிர்தே³ஶாதி³த்யர்த²: । நநு விஶ்வதைஜஸயோரவிஶிஷ்டம் ப்ரவிவிக்தபு⁴கி³தி விஶேஷணம் । ப்ரஜ்ஞாயா போ⁴ஜ்யத்வஸ்ய துல்யத்வாத் । மைவம் । தஸ்யா போ⁴ஜ்யத்வாவிஶேஷே(அ)பி தஸ்யாமவாந்தரபே⁴தா³த் ஸவிஷயத்வாத்³விஶ்வஸ்ய போ⁴ஜ்யா ப்ரஜ்ஞா ஸ்தூ²லா லக்ஷ்யதே ।

தைஜஸே து ப்ரஜ்ஞா விஷயஸம்ஸ்பர்ஶஶூந்யா வாஸநாமாத்ரரூபேதி விவிக்தோ போ⁴க³: ஸித்⁴யதீத்யாஹ –

விஶ்வஸ்யேதி ।

ஸப்தாங்கை³கோநவிம்ஶதிமுக²த்வமித்யேதத³ந்யதி³த்யுச்யதே ॥4॥

பாத³த்³வயமேவம் வ்யாக்²யாய த்ருதீயம் பாத³ம் வ்யாக்²யாஸ்யந் வ்யாக்²யாயமாநஶ்ருதௌ ந கஞ்சநேத்யாதி³விஶேஷணஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

த³ர்ஶநேதி ।

த³ர்ஶநஸ்ய ஸ்தூ²லவிஷயஸ்ய வ்ருத்திரத்ராஸ்தீதி ஜாக³ரிதம் த³ர்ஶநவ்ருத்திரித்யுச்யதே, ஸ்தூ²லவிஷயத³ர்ஶநாத³ந்யத்³த³ர்ஶநமத³ர்ஶநம் வாஸநாமாத்ரம் தஸ்ய வ்ருத்திரத்ராஸ்தீத்யத³ர்ஶநவ்ருத்தி: ஸ்வப்நஸ்தயோ: ஸுஷுப்தவதே³வ ஸ்வாபஸ்ய தத்த்வாக்³ரஹணஸ்ய துல்யத்வாத் ‘யத்ர ஸுப்த’ இத்யுக்தே தயோரபி ப்ரஸக்தௌ தத்³வ்யவச்சே²தே³ந ஸுஷுப்தஸ்யைவ க்³ரஹணார்த²ம் ‘யத்ர ஸுப்த’(ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 19) இத்யாதி³வாக்யே ‘ந கஞ்சநே’ த்யாதி³விஶேஷணம் । தத்³தி⁴ ஸ்தா²நத்³வயம் வ்யவச்சி²த்³ய ஸுஷுப்தமேவ க்³ராஹயதீத்யர்த²: ।

ந கஞ்சந ஸ்வப்நம் பஶ்யதீத்யநேநைவ விஶேஷணேந ஸ்தா²நத்³வயவ்யவச்சே²த³ஸம்ப⁴வாத்³ விஶேஷணாந்தரமகிஞ்சித்கரமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அத² வேதி ।

தத்த்வாப்ரதிபோ³த⁴: ஸ்வாபஸ்தஸ்ய ஸ்தா²நத்ரயே(அ)பி துல்யத்வாஜ்ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நாப்⁴யாம் விப⁴ஜ்ய ஸுஷுப்தம் ஜ்ஞாபயிதும் விஶேஷணமித்யர்த²: ।

ஏகஸ்யைவ விஶேஷணஸ்ய வ்யவச்சே²த³கத்வஸம்ப⁴வாத³லம் விஶேஷணாப்⁴யாமித்யஸ்ய க: ஸமாதி⁴ரித்யாஶங்க்ய விஶேஷணயோர்விகல்பேந வ்யவச்சே²த³கத்வாந்நா(அ)நர்த²க்யமிதி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

யத்ரேத்யஸ்யாபேக்ஷிதார்த²ம் கத²யதி –

ததே³ததி³தி ।

அந்யதா²க்³ரஹணஶூந்யத்வம் காமஸம்ஸ்பர்ஶவிரஹிதத்வம் ச விஶேஷணாப்⁴யாம் விவக்ஷிதம் ।

கத²மஸ்ய ஸத்³விதீயஸ்யைகீபூ⁴தத்வவிஶேஷணமித்யாஶங்க்யாஹ –

ஸ்தா²நத்³வயேதி ।

ஜாக³ரிதம் ஸ்வப்நஶ்சேதி ஸ்தா²நத்³வயம் । தேந ப்ரவிப⁴க்தம் யத்³ த்³வைதம் ஸ்தூ²லம் ஸூக்ஷ்மம் ச தத்ஸர்வம் மந:ஸ்பந்தி³தமாத்ரமிதி வக்ஷ்யதே । தச்ச யதா² ஸ்வகீயரூபமாத்மநோ விப⁴க்தம் ததை²வ தஸ்யாத்யாகே³நாவ்யாக்ருதாக்²யம் காரணமாபந்நம் ஸ்வகீயஸர்வவிஸ்தாரஸஹிதம் காரணாத்மகம் ப⁴வதி । யதா²(அ)ஹர்நைஶேந தமஸா க்³ரஸ்தம் தமஸ்த்வேநைவ வ்யவஹ்ரியதே ததே²த³மபி கார்யஜாதம் காரணபா⁴வமாபந்நம் காரணமித்யேவ வ்யவஹ்ரியதே । தஸ்யாம் சாவஸ்தா²யாம் தது³பாதி⁴ராத்மைகீபூ⁴தவிஶேஷணபா⁴க்³ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ததா²(அ)பி காரணோபஹிதஸ்ய ப்ரஜ்ஞாநக⁴நவிஶேஷணமயுக்தம் நிருபாதி⁴கஸ்யைவ ததா² விஶேஷணஸம்ப⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

அத ஏவேதி ।

ஸர்வஸ்ய கார்யப்ரபஞ்சஸ்ய ஸமநஸ்கஸ்ய ஸுஷுப்தே காரணாத்மநா ஸ்தி²தத்வாதே³வேத்யர்த²: ।

ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாமுக்தப்ரஜ்ஞாநாநாமேகமூர்தித்வம் ந வாஸ்தவம், புநர்யதா²பூர்வவிபா⁴க³யோக்³யத்வாதி³தி மத்வோக்தம் –

இவேதி ।

ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²யா: காரணாத்மகத்வாஜ்ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நப்ரஜ்ஞாநாநாம் தத்ரைகீபா⁴வாத் ப்ரஜ்ஞாநக⁴நஶப்³த³வாச்யதேத்யுக்தமநுவத³தி –

ஸேயமிதி ।

உக்தமேவார்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந பு³த்³தா⁴வாவிர்பா⁴வயதி –

யதே²த்யாதி³நா ।

ஏவகாரஸ்ய நாயோக³வ்யவச்சி²த்திரர்த²: ।

கிம் து அந்யயோக³வ்யவச்சி²த்திரித்யாஹ –

ஏவஶப்³தா³தி³தி ।

ப்ரஜ்ஞஸ்யா(அ)(அ)நந்த³விகாரத்வாபா⁴வே கத²மாநந்த³மயத்வவிஶேஷணமித்யாஶங்க்ய ஸ்வரூபஸுகா²பி⁴வ்யக்திப்ரதிப³ந்த⁴கது³:கா²பா⁴வாத் ப்ராசுர்யார்த²த்வம் மயடோ க்³ருஹீத்வா விஶேஷணோபபத்திம் த³ர்ஶயதி –

மநஸ இதி ।

மயட: ஸ்வரூபார்த²த்வாதா³நந்த³மயத்வமாநந்த³த்வமேவ கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

நேத்யாதி³நா ।

ந ஹி ஸுஷுப்தே நிருபாதி⁴காநந்த³த்வம் ப்ராஜ்ஞஸ்யாப்⁴யுபக³ந்தும் ஶக்யம் தஸ்ய காரணோபஹிதத்வாத் । அந்யதா² முக்தத்வாத்புநருத்தா²நாயோகா³த் । தஸ்மாதா³நந்த³ப்ராசுர்யமேவாஸ்ய ஸ்வீகர்தும் யுக்தமித்யர்த²: ।

ஆநந்த³பு⁴கி³தி விஶேஷணம் ஸத்³ருஷ்டாந்தம் வ்யாசஷ்டே –

யதே²தி ।

ததா² ஸுஷுப்தோ(அ)பீதி ஶேஷ: ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகம் விவ்ருணோதி –

அத்யந்தேதி ।

இயம் ஸ்தி²திரிதி ஸுஷுப்திருக்தா । அநேநேதி ப்ராஜ்ஞோக்தி: ।

ஸௌஷுப்தஸ்ய புருஷஸ்ய தஸ்யாமவஸ்தா²யாம் ஸ்வரூபபூ⁴தாநதிஶயாநந்தா³பி⁴வ்யக்திரஸ்தீத்யத்ர ப்ரமாணமாஹ –

ஏஷோ(அ)ஸ்யேதி ।

ப்ராஜ்ஞஸ்யைவ சேதோமுக² இதி விஶேஷணாந்தரம் தத்³வ்யாசஷ்டே –

ஸ்வப்நாதீ³தி ।

ஸ்வப்நோ ஜாக³ரிதம் சேதி ப்ரதிபோ³த⁴ஶப்³தி³தம் சேதஸ்தத்ப்ரதி த்³வாரபூ⁴தத்வம் த்³வாரபா⁴வேந ஸ்தி²தத்வம் । ந ஹி ஸ்வப்நஸ்ய ஜாக³ரிதஸ்ய வா ஸுஷுப்தத்³வாரமந்தரேண ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி । தயோஸ்தத்கார்யத்வாத் । அத: ஸுஷுப்தாபி⁴மாநீ ப்ராஜ்ஞ: ஸ்தா²நத்³வயகாரணத்வாச்சேதோமுக²வ்யபதே³ஶபா⁴கி³த்யர்த²: । அத²வா ப்ராஜ்ஞஸ்ய ஸுஷுப்தாபி⁴மாநிந: ஸ்வப்நம் ஜாக³ரிதம் வா ப்ரதி க்ரமாக்ரமாப்⁴யாம் யதா³க³மநம் தத்ப்ரதி சைதந்யமேவ த்³வாரம் ।

ந ஹி தத்³ வ்யதிரேகேண கா(அ)பி சேஷ்டா ஸித்⁴யதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய பக்ஷாந்தமாஹ –

போ³தே⁴த்யாதி³நா ।

பூ⁴தே ப⁴விஷ்யதி ச விஷயே ஜ்ஞாத்ருத்வம் ததா² ஸர்வஸ்மிந்நபி வர்தமாநே விஷயே ஜ்ஞாத்ருத்வமஸ்யைவேதி ப்ரகர்ஷேண ஜாநாதீதி ப்ரஜ்ஞ: । ப்ரஜ்ஞ ஏவ ப்ராஜ்ஞ: ।

ததே³வ ப்ராஜ்ஞபத³ம் வ்யுத்பாத³யதி –

பூ⁴தேதி ।

ஸுஷுப்தே ஸமஸ்தவிஶேஷவிஜ்ஞாநோபரமாத் குதோ ஜ்ஞாத்ருத்வமித்யாஶங்க்யாஹ –

ஸுஷுப்தோ(அ)பீதி ।

யத்³யபி ஸுஷுப்தஸ்தஸ்யாமவஸ்தா²யாம் ஸமஸ்தவிஶேஷவிஜ்ஞாநவிரஹிதோ ப⁴வதி ததா²பி பூ⁴தா நிஷ்பந்நா யா ஜாக³ரிதே ஸ்வப்நே ச ஸர்வவிஷயஜ்ஞாத்ருத்வலக்ஷணா க³திஸ்தயா ப்ரகர்ஷேண ஸர்வம் ஆஸமந்தாஜ்ஜாநாதீதி ப்ராஜ்ஞஶப்³த³வாச்யோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

தர்ஹி ப்ராஜ்ஞஶப்³த³ஸ்ய முக்²யார்த²த்வம் ந ஸித்⁴யதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அத²வேதி ।

அஸாதா⁴ரணமிதிவிஶேஷணத்³யோதிதமர்த²ம் ஸ்பு²டயதி –

இதரயோரிதி ।

ஆத்⁴யாத்மிகஸ்ய த்ருதீயபாத³ஸ்ய வ்யாக்²யாமுபஸம்ஹரதி –

ஸோ(அ)யமிதி ॥ 5॥

ப்ராஜ்ஞஸ்யா(அ)(அ)தி⁴தை³விகேநாந்தர்யாமிணா ஸஹாபே⁴த³ம் க்³ருஹீத்வா விஶேஷணாந்தரம் த³ர்ஶயதி –

ஏஷ ஹீதி ।

ஸ்வரூபாவஸ்த²த்வமுபாதி⁴ப்ராதா⁴ந்யமவதூ⁴ய சைதந்யப்ராதா⁴ந்யம் । அந்யதா² ஸ்வாதந்த்ர்யாநுபபத்தே: ।

நையாயிகாத³யஸ்து தாடஸ்த்²யமீஶ்வரஸ்யா(அ)(அ)திஷ்ட²ந்தே, தத³யுக்தம், பத்யுரஸாமஞ்ஜஸ்யாதி³தி ந்யாயவிரோதா⁴தி³த்யாஹ –

நைதஸ்மாதி³தி ।

ஶ்ருதிவிரோதா⁴த³பி ந தஸ்ய தாடஸ்த்²யமாஸ்தே²யமித்யாஹ –

ப்ராணேதி ।

ப்ரக்ருதமஜ்ஞாதம் பரம் ப்³ரஹ்ம ஸதா³க்²யம் ப்ராணஶப்³தி³தம் தத்³ப³ந்த⁴நம் ப³த்⁴யதே(அ)ஸ்மிந் பர்யவஸ்யதீதி வ்யுத்பத்தே: । ந ஹி ஜீவஸ்ய பரமாத்மாதிரேகேண பர்யவஸாநமஸ்தி । மநஸ்தது³பஹிதம் ஜீவசைதந்யமாத்ரம் ப்ராணஶப்³த³ஸ்யா(அ)(அ)த்⁴யாத்மிகார்த²ஸ்ய பரஸ்மிந் ப்ரயோகா³ந்மந:ஶப்³தி³தஸ்ய ச ஜீவஸ்ய தஸ்மிந் பர்யவஸாநாபி⁴தா⁴நாத்³வஸ்துதோ பே⁴தோ³ நாஸ்தீதி த்³யோதிதமித்யர்த²: ।

ப்ராஜ்ஞஸ்யைவ விஶேஷணாந்தரம் ஸாத⁴யதி –

அயமேவேதி ।

நந்வவதா⁴ரணம் நோபபத்³யதே ।

வ்யாஸபராஶரப்ரப்⁴ருதீநாமந்யேஷாமபி ஸர்வஜ்ஞத்வப்ரஸித்³தே⁴ரித்யாஶங்க்ய விஶிநஷ்டி –

ஸர்வேதி ।

அந்தர்யாமித்வம் விஶேஷணாந்தரம் விஶத³யதி –

அந்தரிதி ।

அந்யஸ்ய கஸ்யசித³ந்தரநுப்ரவேஶே நியமநே ச ஸாமர்த்²யாபா⁴வாத³வதா⁴ரணம் ।

உக்தம் விஶேஷணத்ரயம் ஹேதும் க்ருத்வா ப்ரக்ருதஸ்ய ப்ராஜ்ஞஸ்ய ஸர்வஜக³த்காரணத்வம் விஶேஷணாந்தரமாஹ –

அத ஏவேதி ।

யதோ²க்தம் ஸ்வப்நஜாக³ரிதஸ்தா²நத்³வயப்ரவிப⁴க்தமித்யர்த²: । ஸபே⁴த³மத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வாதி⁴ப⁴தபே⁴த³ஸஹிதமிதி யாவத் ।

நிமித்தகாரணத்வநியமே(அ)பி ப்ராசீநாநி விஶேஷணாநி நிர்வஹந்தீத்யாஶங்க்ய ப்ரக்ருதிஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴தி³தி ந்யாயாந்நிமித்தோபாதா³நயோர்ஜக³தி ந பி⁴ந்நத்வமித்யேவம் நியமத: ஸித்³த⁴மதோ விஶேஷணாந்தரமித்யாஹ –

யத இதி ।

ப்ரப⁴வத்யஸ்மாதி³தி ப்ரப⁴வ: । அப்யேத்யஸ்மிந்நித்யப்யய:। ந சைதௌ பூ⁴தாநாமேகத்ரோபாதா³நாத்³ருதே ஸம்பா⁴விதாவித்யர்த²: ॥6॥

ஆசார்யைர்மாண்டூ³க்யோபநிஷத³ம் படி²த்வா தத்³வ்யாக்²யாநஶ்லோகாவதாரணமத்ரேத்யாதி³நா க்ருதம் தத³த்ரேத்யநூத்³ய பா⁴ஷ்யகாரோ வ்யாகரோதி –

ஏதஸ்மிந்நிதி ।

விஶ்வஸ்ய விபு⁴த்வம் ப்ராகு³க்தாதி⁴தை³விகாபே⁴தா³த³வதே⁴யம் । அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வாபே⁴தே³ பூர்வோதா³ஹ்ருதாம் ஶ்ருதிம் ஸூசயிதும் ஹிஶப்³த³: ।

ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மகாரணோபாதி⁴பே⁴தா³ஜ்ஜீவபே⁴த³மாஶங்க்ய ஸ்வரூபைக்யே(அ)பி ஸ்வதந்த்ரோபாதி⁴பே⁴த³மந்தரேண விஶேஷணமாத்ரபே⁴தா³த³வாந்தரபே⁴தோ³க்திரித்யாஹ –

ஏக ஏவேதி ।

பதா³ர்தா²நாம் பூர்வமேவோக்தத்வாத் தாத்பர்யம் ஶ்லோகஸ்ய வக்தவ்யமவஶிஷ்யதே ததா³ஹ –

பர்யாயேணேதி ।

யத்³யாத்மநஶ்சைதந்யமிவ ஸ்வாபா⁴விகம் ஸ்தா²நத்ரயம் ந தர்ஹி தத்³வதே³வ தம் வ்யபி⁴சரிதுமர்ஹதி, வ்யபி⁴சரதி சா(அ)(அ)த்மாநம் ஸ்தா²நத்ரயம் க்ரமாக்ரமாப்⁴யாம் தஸ்ய த்ரிஸ்தா²நத்வாத³தஸ்தத்³வ்யதிரிக்தத்வமாத்மந: ஸித்³த⁴ம் । ய: ஸுப்த: ஸோ(அ)ஹம் ஜாக³ர்மீத்யநுஸந்தா⁴நாதே³கத்வம் தஸ்யாவக³தம் । ஏகத்வேந ஹி ஸ்ம்ருத்யா க⁴டாதா³வேகத்வமிஷ்யதே । த⁴ர்மாத⁴ர்மராக³த்³வேஷாதி³மலஸ்யாவஸ்தா²த⁴ர்மத்வாத் தத³திரேகே ஶுத்³த⁴த்வமபி ஸித்⁴யதி । ஸங்க³ஸ்யாபி வேத்³யத்வேநாவஸ்தா²த⁴ர்மத்வாங்கீ³காராத் தத³திரேகிணஸ்தத்³த்³ரஷ்டுரஸங்க³த்வமபி ஸங்க³தமேவேத்யர்த²: ।

யுக்திஸித்³தே⁴(அ)ர்தே² ஶ்ருதிமுதா³ஹரதி –

மஹாமத்ஸ்யாதீ³தி ।

மஹாந்நாதே³யேந ஸ்ரோதஸா(அ)ப்ரகம்ப்யக³திரதிப³லீயாம்ஸ்திமிருபே⁴ கூலே நத்³யா: ஸஞ்சரந் க்ரமஸஞ்சரணாத்தாப்⁴யாமதிரிச்யதே । ந ச தஸ்ய கூலத்³வயக³ததோ³ஷகு³ணவத்த்வம் । ந சாஸௌ க்வசித³பி ஸஜ்ஜதே । ந ச ஶ்யேநோ வா ஸுபர்ணோ வா நப⁴ஸி பரிபதந் க்வசித³பி ப்ரதிஹந்யதே ததை²வாயமாத்மா க்ரமேண ஸ்தா²நத்ரயே ஸஞ்சரந்நுக்தலக்ஷணோ யுக்தோ(அ)ங்கீ³கர்துமித்யர்த²: ॥1॥

விஶ்வதைஜஸப்ராஜ்ஞாநாம் ஸ்தா²நத்ரயம் க்ரமேண ஸஞ்சரதாமைக்யமேவ வஸ்துதோ ப⁴வதீத்யத்ர ஹேத்வந்தரம் விவக்ஷந்நாஹ –

த³க்ஷிணேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யம் ஸம்க்³ருஹ்ணாதி –

ஜாக³ரிதேதி ।

ந சைகஸ்யாமவஸ்தா²யாமேகஸ்மிந்நேவ தே³ஹே பி⁴ந்நத்வமாத்மநஸ்தத்³வாதி³பி⁴ரபீஷ்யதே। ஜாக்³ரத³வஸ்தா²யாமிதி து தே³ஹே வ்யவஸ்தி²தத்வோக்த்யா விஶேஷணம் । தத்³தி⁴ தத்ர வ்யவஸ்தி²தத்வம் யதா³த்மந: ஸர்வக³தஸ்ய தத³பி⁴மாநித்வம் । தே³ஹாபி⁴மாநஶ்ச ஜாக³ரிதே பரம் ஸம்ப⁴வதி । தேந தஸ்யாமேவாவஸ்தா²யாமேகஸ்மிந்நேவ தே³ஹே த்ரயாணாமநுப⁴வாத்தேஷாம் மிதோ² பே⁴தோ³ நாஸ்தீதி ஸித்⁴யதீத்யர்த²: । முக²ம் த்³வாரமுபலப்³தி⁴ஸ்தா²நம் ஶரீரமாத்ரே த்³ருஶ்யமாநஸ்ய ।

கத²மித³முபலப்³தௌ⁴ விஶேஷாயதநமுபதி³ஶ்யதே ? ஸ்தா²நாந்தராபேக்ஷயா(அ)ஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யாதி³த்யாஹ –

ப்ராதா⁴ந்யேநேதி ।

அநுபூ⁴யதே த்⁴யாநநிஷ்டை²ரிதி ஶேஷ: ।

உக்தே(அ)ர்தே² ஶ்ருதிம் ஸம்வாத³யதி –

இந்த⁴ இதி ।

ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதேருதா³ஹ்ருதாயாஸ்தாத்பர்யார்த²மாஹ –

இந்த⁴ இத்யாதி³நா ।

வைராஜஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ யதோ²க்தகு³ணவத்த்வே(அ)பி த்³ரஷ்டுஶ்சாக்ஷுஷஸ்ய கிமாயாதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

சக்ஷுஷி சேதி ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரேகத்வாதா³தி⁴தை³விகோ கு³ணஶ்சாக்ஷுஷே(அ)ப்யாத்⁴யாத்மிகே ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

உக்தமேகத்வமாக்ஷிபதி –

நந்விதி ।

ஹிரண்யக³ர்ப⁴: ஸூக்ஷ்மப்ரபஞ்சாபி⁴மாநீ ஸூர்யமண்ட³லாந்தர்க³த: ஸூக்ஷ்மஸமஷ்டிதே³ஹோ லிங்கா³த்மா சக்ஷுர்கோ³லகாநுக³தேந்த்³ரியாநுக்³ராஹக: ஸம்ஸாரிணோ(அ)ர்தா²ந்தரம் । விராடா³த்மா(அ)பி ஸ்தூ²லப்ரபஞ்சாபி⁴மாநீ ஸூர்யமண்ட³லாத்மக: ஸமஷ்டிதே³ஹஶ்சக்ஷுர்கோ³லகத்³வயாநுக்³ராஹகஸ்ததோ(அ)ர்தா²ந்தரமேவ । க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்து வ்யஷ்டிதே³ஹோ த³க்ஷிணே சக்ஷுஷி வ்யவஸ்தி²தோ த்³ரஷ்டா சக்ஷுஷோ: கரணாநாம் நியந்தா கார்யகரணஸ்வாமீ தாப்⁴யாம் ஸமஷ்டிதே³ஹாப்⁴யாமந்யோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே । ததே³வம் ஸமஷ்டிவ்யஷ்டித்வேந வ்யவஸ்தி²தஜீவபே⁴தா³து³க்தமேகத்வமயுக்தமித்யர்த²: ।

கால்பநிகோ ஜிவபே⁴தோ³ வாஸ்தவோ வேதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யமங்கீ³க்ருத்ய த்³விதீயம் தூ³ஷயதி –

நேத்யாதி³நா ।

ஏகோ ஹி பரோ தே³வ: ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸமஷ்டித்வேந வ்யஷ்டித்வேந ச ஸமாவ்ருதஸ்திஷ்ட²தீதி ஶ்ரவணாத்³ வஸ்துதோ பே⁴தோ³ நாஸ்தீத்யுக்தம் ஹேதும் ஸாத⁴யதி –

ஏக இதி ।

ஸர்வேஷு க்ஷேத்ரேஷு வ்யவஸ்தி²தம் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் மாமீஶ்வரம் வித்³தீ⁴தி ப⁴க³வதோ வசநாச்ச தாத்த்விகபே⁴தா³ஸித்³தி⁴ரித்யாஹ –

க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சேதி ।

ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு க்ஷேத்ரஜ்ஞஶ்சேதா³த்மைக: கத²ம் தர்ஹி ப்ரதிபூ⁴தம் பே⁴த³ப்ரதே²த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அவிப⁴க்தம் சேதி ।

தத்த்வதோ(அ)விபா⁴கே³(அ)பி தே³ஹகல்பநயா பே⁴த³தீ⁴ரித்யர்த²: ।

நநு கரணேஷு ஸர்வேஷு விஶ்வஸ்யாவிஶேஷாந்ந த³க்ஷிணே சக்ஷுஷி விஶேஷநிர்தே³ஶோ யுஜ்யதே; யத்³யபி கரணாந்தரேப்⁴யஶ்சக்ஷுஷி ப்ராதா⁴ந்யமுக்தம் ததா²(அ)பி நார்தோ² த³க்ஷிணவிஶேஷணேநேதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வேஷ்விதி ।

ஶ்ருத்யநுப⁴வாப்⁴யாம் நிர்தே³ஶவிஶேஷஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

யத்³யபி தே³ஹதே³ஶபே⁴தே³ விஶ்வோ(அ)நுபூ⁴யதே ததா²(அ)பி கத²ம் ஜாக³ரிதே தைஜஸோ(அ)நுபூ⁴யத இத்யாஶங்க்ய த்³விதீயம் பாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

த³க்ஷிணேதி ।

யதா² ஸ்வப்நே ஜாக³ரிதவாஸநாரூபேணாபி⁴வ்யக்தமர்த²ஜாதம் த்³ரஷ்டா(அ)நுப⁴வதி ததை²வ ஜாக³ரிதே த³க்ஷிணே சக்ஷுஷி த்³ரஷ்ட்ருத்வேந வ்யவஸ்தி²த: ஸந்நிக்ருஷ்டம் ரூபம் த்³ருஷ்ட்வா புநர்நிமீலிதாக்ஷோ த்³ருஷ்டமேவ ரூபம் ரூபோபலப்³தி⁴ஜநிதமுத³பு³த்³த⁴வாஸநாத்மநா மநஸ்யந்தரபி⁴வ்யக்தம் ஸ்மரந்விஶ்வஸ்தைஜஸோ ப⁴வதி । ததா² ச தயோர்பே⁴தா³ஶங்கா நாவதரதீத்யர்த²: ।

ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோர்விலக்ஷணத்வாத்தத்³த்³ரஷ்ட்ரோர்விஶ்வ–தைஜஸயோரபி வைலக்ஷண்யமுசிதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதே²தி ।

ஜாக³ரிதே யதா²(அ)ர்த²ஜாதம் த்³ரஷ்டா பஶ்யதி ததை²வ ஸ்வப்நே(அ)பி தது³பலப⁴தே, ததோ ந தயோர்வைலக்ஷண்யஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

த்³விதீயபாத³ஸ்ய வ்யாக்²யாமுபஸம்ஹரதி –

அத இதி ।

ஸ்தா²நத்³வயே த்³ரஷ்டுர்பே⁴தா³ஶங்கா நிரவகாஶேதி த³ர்ஶயிதுமேவகார: ।

த்ருதீயம் பாத³ம் வ்யாகுர்வஞ்ஜாக்³ரத்யேவ ஸுஷுப்திம் த³ர்ஶயதி –

ஆகாஶே சேதி ।

யோ விஶ்வஸ்தைஜஸத்வமுபக³த: ஸ புந: ஸ்மரணாக்²யஸ்ய வ்யாபாரஸ்ய வ்யாவ்ருத்தௌ ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்நாகாஶே ஸ்தி²த: ஸந் ப்ராஜ்ஞோ பூ⁴த்வா தல்லக்ஷணலக்ஷிதோ ப⁴வதி । ந ஹி தஸ்ய ரூபவிஷயத³ர்ஶநஸ்மரணே பரிஹ்ருத்ய விஶிஷ்டாகாஶநிவிஷ்டஸ்ய ப்ராஜ்ஞாத³ர்தா²ந்தரத்வம் । அதஶ்ச ஸ ஏகீபூ⁴தோ விஷயவிஷய்யாகாரரஹித: யதோ க⁴நப்ரஜ்ஞோ விஶேஷவிஜ்ஞாநவிரஹீ ரூபாந்தரரஹிதஸ்திஷ்ட²தீத்யர்த²: ।

உக்தமர்த²ம் ப்ரபஞ்சயந் மநோவ்யாபாராபா⁴வாதி³தி ஹேதுமுக்த்வா வ்யாசஷ்டே –

த³ர்ஶநேத்யாதி³நா ।

அவிஶேஷேணாவ்யாக்ருதரூபேணேத்யர்த²: । அவஸ்தா²நம் ஜாக³ரிதே ஸுஷுப்தமிதி ஶேஷ: ।

யது³க்தமவ்யாக்ருதேந ப்ராணாத்மநா ஹ்ருத³யே(அ)வஸ்தா²நமிதி தத்ர ப்ரமாணமாஹ –

ப்ராணோ ஹீதி ।

யோ ஹி ப்ராணோ(அ)த்⁴யாத்மம் ப்ரஸித்³த⁴: ஸ வாகா³தீ³ந் ப்ராணாநாத்மநி ஸம்வ்ருங்க்தே ஸம்ஹரதீதி ப்ராணாஸ்யாத்⁴யாத்மம் வாகா³தி³ஸம்ஹர்த்ருத்வமுக்தம் । அதி⁴தை³வம் ச யோ வாயு: ஸூத்ராத்மா ஸோ(அ)க்³ந்யாதீ³நாத்மநி ஸம்ஹரதீத்யக்³ந்யாதி³ஸம்ஹர்த்ருத்வம் வாயோருக்தம் । அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோஶ்சைகத்வாத் ப்ராணஸ்ய வாயோஶ்ச வாகா³தி³ஷ்வக்³ந்யாதி³ஷு ச ஸம்ஹர்த்ருத்வேநாவ்யாக்ருதத்வஸ்ய ஸம்வர்க³வித்³யாயாம் ஸூசிதத்வாத³வ்யாக்ருதேந ப்ராணாத்மநா ஸுஷுப்தே ப்ராஜ்ஞஸ்யாவஸ்தா²நமிதி யுக்தமேவோக்தமித்யர்த²: ।

பூர்வமேவ விஶ்வவிராஜோரைக்யஸ்யாநந்தரம் ச ஸுஷுப்தாவ்யாக்ருதயோரேகத்வஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் தைஜஸஹிரண்யக³ர்ப⁴யோரநுக்தமபே⁴த³ம் வக்தவ்யமிதா³நீமுபந்யஸ்யதி –

தைஜஸ இதி ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

மந:ஸ்த²த்வாதி³தி ।

ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ஸமஷ்டிமநோநிஷ்ட²த்வாத் தைஜஸஸ்ய வ்யஷ்டிமநோக³தத்வாத் தயோஶ்ச ஸமஷ்டிவ்யஷ்டிமநஸோரேகத்வாத் தத்³க³தயோரபி தைஜஸஹிரண்யக³ர்ப⁴யோரேகத்வமுசிதமித்யர்த²: ।

கிம் ச ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய க்ரியாஶக்த்யுபாதௌ⁴ லிங்கா³த்மதயா ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் தஸ்ய ச ஸாமாநாதி⁴கரண்யஶ்ருத்யா மநஸா ஸஹாபே⁴தா³வக³மாந்மநோநிஷ்ட²ஸ்ய தைஜஸஸ்ய யுக்தம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴த்வமித்யாஹ –

லிங்க³மிதி ।

கிம் ச புருஷஸ்ய மநோமயத்வஶ்ரவணாத்புருஷவிஶேஷத்வாச்ச ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய தத்ப்ரதா⁴நத்வாதி⁴க³மாத் தந்நிஷ்ட²ஸ்தைஜஸோ ஹிரண்யக³ர்போ⁴ ப⁴விதுமர்ஹதீத்யாஹ –

மநோமய இதி ।

ப்ராணஸ்ய ப்ராகு³க்தமவ்யாக்ருதத்வமாக்ஷிபதி –

நந்விதி ।

ஸுஷுப்தே ஹி ப்ராணோ நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ருதோ யுக்தஸ்தத்³வ்யாபாரஸ்ய பார்ஶ்வஸ்தை²ரதிஸ்பஷ்டம் த்³ருஷ்டத்வாதி³த்யர்த²:। கிம் ச தஸ்யாமவஸ்தா²யாம் வாகா³தீ³நி கரணாநி ப்ராணாத்மகாநி ப⁴வந்தி । ‘த ஏதஸ்யைவ ஸர்வே ரூபமப⁴வந்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 21) இதி ஶ்ருதே: ।

அதோ(அ)பி ப்ராணஸ்ய வ்யாக்ருதத்வம் யுக்தமித்யாஹ –

ததா³த்மகாநீதி ।

உக்தந்யாயேந ப்ராணஸ்யாவ்யாக்ருதத்வாயோகா³த³வ்யாக்ருதேந ப்ராணாத்மநா ஸுஷுப்தஸ்யாவஸ்தா²நமயுக்தமிதி நிக³மயதி –

கத²மிதி ।

ஏகலக்ஷணத்வாத³வ்யாக்ருதப்ராணயோரேகத்வோபபத்திரித்யுத்தரமாஹ –

நைஷ தோ³ஷ இதி ।

அவ்யாக்ருதம் ஹி தே³ஶகாலவஸ்துபரிச்சே²த³ஶூந்யம் । ப்ராணோ(அ)பி ஸௌஷுப்தத்³ரஷ்டுஸ்ததா² । ந ஹி ஸௌஷுப்தத்³ருஷ்ட்யா தத்காலீநஸ்ய ப்ராணஸ்ய தே³ஶாதி³பரிச்சே²தோ³(அ)வக³ம்யதே । ததா² ச லக்ஷணாவிஶேஷாத³வ்யாக்ருதப்ராணயோரேகத்வமவிருத்³த⁴மித்யர்த²: ।

தஸ்யாயம் ப்ராணோ மமாயமிதி தே³ஶபரிச்சே²த³ப்ரதிபா⁴நாதே³கலக்ஷணத்வாபா⁴வாந்ந ப்ராணாஸ்யாவ்யாக்ருதத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யத்³யபீதி ।

பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநவதாம் மத்⁴யே ப்ரத்யேகம் மமாயமிதி ப்ரணாபி⁴மாநே ஸதி ப்ராணஸ்ய யத்³யபி வ்யாக்ருததைவ ப⁴வதி ததா²(அ)பி ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²யாம் பிண்டே³ந பரிச்சி²ந்நோ யோ விஶேஷஸ்தத்³விஷயோ மமேத்யபி⁴மாநஸ்தஸ்ய நிரோத⁴ஸ்தஸ்மிந் ப⁴வதீதி ப்ராணோ(அ)வ்யாக்ருத ஏவேதி யோஜநா । ப்ரதிபு³த்³த⁴த்³ருஷ்ட்யா விஶேஷாபி⁴மாநவிஷயத்வேந வ்யாக்ருதத்வே(அ)பி ஸுஷுப்தத்³ருஷ்ட்யா தது³பஸம்ஹாராத³வ்யாக்ருதத்வம் ப்ராணஸ்யாவிருத்³த⁴மிதி பா⁴வ: ।

விஶேஷாபி⁴மாநநிரோதே⁴ ப்ராணஸ்யாவ்யாக்ருதத்வம் க்வ த்³ருஷ்டமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதே²தி ।

பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநிநாம் ப்ராணலயோ மரணம், தத்ராபி⁴மாநநிரோதே⁴ ப்ராணோ நாமரூபாப்⁴யாமவ்யாக்ருதோ யதே²ஷ்யதே ததை²வ ப்ராணாபி⁴மாநிநோ(அ)பி தத³பி⁴மாநநிரோதே⁴நாவிஶேஷாபத்தி: ஸுஷுப்தி:, தத்ராவ்யாக்ருததா ப்ராணஸ்ய ப்ராகு³க்தத்³ருஷ்டாந்தேநாவிஶிஷ்டா । ததோ விஶேஷாபி⁴மாநநிரோதே⁴ ப்ராணஸ்யாவ்யாக்ருதத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மித்யர்த²:। கிம் ச யதா²(அ)(அ)தி⁴தை³விகமவ்யாக்ருதம் ஜக³த்ப்ரஸவபீ³ஜம் । ‘தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத் தந்நாமரூபாப்⁴யாமேவ வ்யாக்ரியத’(ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இதி ஶ்ருதே:। ததா² ப்ராணாக்²யம் ஸுஷுப்தம் ஜாக³ரிதஸ்வப்நயோர்ப⁴வதி பீ³ஜம் ।

ததா² ச கார்யம் ப்ரதி ப்ரஸவபீ³ஜரூபத்வமவிஶிஷ்டமுப⁴யோரிதி லக்ஷணாவிஶேஷாத³வ்யாக்ருதப்ராணயோரேகத்வஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴ரித்யாஹ –

ப்ரஸவேதி ।

ஸமாநமித்யநுகர்ஷார்த²ஶ்சகார: ।

உபாதி⁴ஸ்வபா⁴வாலோசநயா ஸுஷுப்தாவ்யாக்ருதயோரபே⁴த³மபி⁴தா⁴யோபஹிதஸ்வபா⁴வாலோசநயா(அ)பி தயோரபே⁴த³மாஹ –

தத³த்⁴யக்ஷஶ்சேதி ।

அவ்யாக்ருதாவஸ்த²: ஸுஷுப்தாவஸ்த²ஶ்ச தயோருபஹிதஸ்வபா⁴வயோராத்⁴யாத்மிகாதி⁴தை³விகயோரேகோ(அ)தி⁴ஷ்டா²தா சித்³தா⁴து: । அதோ(அ)பி தயோரேகத்வம் ஸித்³த்⁴யதீத்யர்த²: ।

ஸுஷுப்தாவ்யாக்ருதயோரேவமேகத்வம் ப்ரஸாத்⁴ய தஸ்மிந்நவ்யாக்ருதே ஸுஷுப்தே ப்ராகு³க்தம் விஶேஷணம் யுக்தமித்யாஹ –

பரிச்சி²ந்நேதி ।

யத்³யபி விஶேஷாநபி⁴வ்யக்திமாத்ரேணைகீபூ⁴தத்வாதி³ விஶேஷணமுபபாதி³திதம் ததா²(அ)பி பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநிநாமுபாதி⁴ப்ரதா⁴நாநாம் தத்ர தத்ராத்⁴யக்ஷாணாம் சோபஹிதாநாமவ்யாக்ருதேநைகத்வம் । அதோ(அ)பி ப்ராகு³க்தவிஶேஷணோபபத்திரித்யர்த²: ।

கிம் சாத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரேகத்வமிதி ப்ராகு³க்தஹேதுஸத்³பா⁴வாச்ச யுக்தம் ஸுஷுப்தே ப்ராஜ்ஞே ப்ராணாத்மந்யவ்யாக்ருதே யதோ²க்தம் விஶேஷணமித்யாஹ –

பூர்வோக்தமிதி ।

க்³ரந்த²க³தாதி³ஶப்³தே³ந ஸர்வேஶ்வரத்வாதி³விஶேஷணம் க்³ருஹ்யதே ।

ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய பஞ்சவ்ருத்தௌ வாயுவிகாரே ரூட⁴த்வாந்நாவ்யாக்ருதவிஷயத்வம் ரூடி⁴விரோதா⁴தி³தி ஶங்கதே –

கத²மிதி ।

அந்யத்ர ரூட⁴த்வே(அ)பி ஶ்ரௌதப்ரயோக³வஶாத³வ்யாக்ருதவிஷயத்வம் ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய யுக்தமிதி பரிஹரதி –

ப்ராணப³ந்த⁴நமிதி ।

ப்ரகரணஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வாத்³ ப்³ரஹ்மண்யேவ ப்ரக்ருதே வாக்யே ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயோகா³ந்நாவ்யாக்ருதவிஷயத்வம் தஸ்ய யுக்தம் ப்ரகரணவிரோதா⁴தி³தி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

ப்ரகரணஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மண: ஸல்லக்ஷணஸ்ய ஶப³லத்வாங்கீ³காராத³ஸ்மிந்நபி வாக்யே தத்ரைவ ப்ராணஶப்³த³ப்ரயோகா³த்³யுக்தம் தஸ்யாவ்யாக்ருதவிஷயத்வமித்யுத்தரமாஹ –

நைஷ தோ³ஷ இதி ।

ஸம்க்³ரஹவாக்யம் ப்ரபஞ்சயதி –

யத்³யபீதி ।

தத்ரேதி ப்ராணப³ந்த⁴நவாக்யம் பராம்ருஶ்யதே । ஜீவஶப்³த³: ஸர்வஸ்யைவ கார்யஜாதஸ்யோபலக்ஷணம் ।

ப்ரகரணவாக்யயோருப⁴யோரபி பரிஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மவிஷயத்வே கா க்ஷதிரித்யாஶங்க்ய பரிஶுத்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தாகோ³சரத்வாத் தத்ர ஶப்³த³வாச்யத்வாநுபபத்தேர்மைவமித்யாஹ –

யதி³ ஹீதி ।

ந கேவலம் நிருபதி⁴கம் நிர்விஶேஷம் ப்³ரஹ்ம வாங்மநஸயோரகோ³சரமிதி ஶ்ருதேரேவ நிர்தா⁴ர்யதே, கிம் து ஸ்ம்ருதேரபீத்யாஹ –

ந ஸதி³தி ।

கிம் ச கார்யஜாதம் ப்ரதி பீ³ஜபூ⁴தாஜ்ஞாநரஹிததயா ஶுத்³த⁴த்வேநைவாஸ்மிந் ப்ரகரணே ப்³ரஹ்ம விவக்ஷிதம் சேத் தர்ஹி ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி ஜீவாநாம் ஸத்ப்ராப்திஶ்ரவணாத்³ ப்³ரஹ்மண: ஸச்ச²த்³பி³தஸ்ய ஶுத்³த⁴த்வே ஸுஷுப்த்யாதௌ³ தத்ர லீநாநாமேகீபூ⁴தாநாம் ஜீவாநாம் புநருத்தா²நம் நோபபத்³யதே, த்³ருஶ்யதே ச புநருத்தா²நம் ।

தேந ஶப³லமேவ ப்³ரஹ்மாத்ர விவக்ஷிதமித்யாஹ –

நிர்பீ³ஜதயேதி ।

ஸுஷுப்த்யாதௌ³ ஶுத்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி ஸம்பந்நாநாமபி புநருத்தா²நே மோக்ஷாநுபபத்திதோ³ஷமாஹ –

முக்தாநாம் சேதி ।

ந தேஷாம் புநருத்தா²நம் ஹேத்வபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்ய ஸுஷுப்தாநாம் ப்ரலீநாநாம் ச ந தர்ஹி புநருத்தா²நம் ஹேத்வபா⁴வஸ்ய துல்யத்வாதி³த்யாஹ –

பீ³ஜாபா⁴வேதி ।

நந்வநாத்³யநிர்வாச்யமஜ்ஞாநம் ஸம்ஸாரஸ்ய பீ³ஜபூ⁴தம் நாஸ்த்யேவ யத்³ ப்³ரஹ்மணோ விஶேஷணம் ப⁴வதி ।

அக்³ரஹணமித்²யாஜ்ஞாநதத்ஸம்ஸ்காராணாமஜ்ஞாநஶப்³த³வாச்யத்வாத்தத்ரா(அ)ஹ –

ஜ்ஞாநேதி ।

அஜ்ஞோ(அ)ஹமித்யஜ்ஞாநமபரோக்ஷம் । அக்³ரஹணஸ்ய ச க்³ரஹணப்ராக³பா⁴வஸ்ய நாபரோக்ஷத்வமிந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாபா⁴வாத³நுபலப்³தி⁴க³ம்யத்வாச்ச । ப்⁴ராந்திதத்ஸம்ஸ்காரயோஶ்சாபா⁴வேதரகார்யத்வாது³பாதா³நாபேக்ஷணாதா³த்மநஶ்ச கேவலஸ்யாதத்³தே⁴துத்வாத்தது³பாதா³நத்வேநாநாத்³யஜ்ஞாநஸித்³தி⁴: । கிம் ச தே³வத³த்தப்ரமா தந்நிஷ்ட²ப்ரமாப்ராக³பா⁴வாதிரிக்தா‍நாதி³ப்ரத்⁴வம்ஸிநீ ப்ரமாத்வாத்³ யஜ்ஞத³த்தப்ரமாவத் । ந ச தத³பா⁴வே ஸம்யக்³ஜ்ஞாநார்த²வத்த்வம் । க்ஷணிகத்வேந ப்⁴ராந்தேஸ்தத³நிவர்த்யத்வாத் ஸம்ஸ்காரஸ்ய ச ஸத்யபி ஸம்யக்³ஜ்ஞாநே க்வசித³நுவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । ந சாக்³ரஹணஸ்ய தந்நிவர்த்யத்வம் । ஜ்ஞாநஸ்ய தந்நிவ்ருத்தித்வாத் । அதோ ஜ்ஞாநதா³ஹ்யம் ஸம்ஸாரபீ³ஜபூ⁴தமநாத்³யநிர்வாச்யமஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநஸ்யார்த²வத்த்வாயா(அ)(அ)ஸ்தே²யம் । அந்யதா² ததா³நர்த²க்யப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: ।

ஶுத்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ வாக்யப்ரகரணாப்⁴யாம் விவக்ஷிதத்வாபா⁴வே ப²லிதமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மண: ஶப³லஸ்யைவ ப்ராகரணிகத்வாத்³ வாக்யே(அ)பி தஸ்மிந் ப்ரணஶப்³தா³த்³ யுக்தம் ப்ராணஶப்³த³ஸ்யாவ்யாக்ருதவிஷயத்வமிதி பா⁴வ: । யதோ(அ)நாத்³யநிர்வாச்யாஜ்ஞாநஶப³லஸ்யைவ காரணத்வம் ப்³ரஹ்மணோ விவக்ஷ்யதே ।

அத ஏவ காரணத்வநிஷேதே⁴ந பரிஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்ம ஶ்ருதிஷூபதி³ஶ்யதே, ததே³ததா³ஹ –

அத ஏவேதி ।

அக்ஷரமவ்யாக்ருதம், தச்ச கார்யாபேக்ஷயா பரம் । தஸ்மாத்பரோ(அ)யம் பரமாத்மா । ஸ ஹி கார்யகாரணாப்⁴யாமஸ்ப்ருஷ்டோ வர்ததே । பா³ஹ்யம் கார்யமப்⁴யந்தரம் காரணமிதி தாப்⁴யாம் ஸஹ தத்கல்பநாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந வர்தமாநஶ்சித்³தா⁴து: । ததா² ச ஸ சித்³தா⁴துரஜோ ஜந்மாதி³ஸமஸ்தவிக்ரியாஶூந்யத்வேந கூடஸ்த²: ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோர்வ்யபதி³ஶ்யதே । யதோ ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத்³வாச: ஸர்வா மநஸா ஸஹாவகாஶமப்ராப்ய நிவர்தந்தே, தத்³ ப்³ரஹ்மா(அ)(அ)நந்த³ரூபம் வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி । நேதி நேதீதி வீப்ஸயா ஸர்வமாரோபிதமபாக்ரியதே । ஆதி³ஶப்³தே³நாஸ்தூ²லாதி³வாக்யம் க்³ருஹ்யதே । பீ³ஜத்வநிராஸேந ஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்ம வ்யபதி³ஶ்யதே சேத்³பீ³ஜத்வம் ஶப³லஸ்யைவேதி ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

ஆசார்யேணாநுக்தத்வாந்ந காரணாதிரிக்தம் ஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மாஸ்தீத்யாஶங்க்ய நாந்த:ப்ரஜ்ஞமித்யாதி³வாக்யஶேஷாந்மைவமித்யாஹ –

தாமிதி ।

உக்தந்யாயேந வஸ்துவ்யவஸ்தா²யாமவ்யாக்ருதஸ்ய தே³ஹே(அ)நுப⁴வாபா⁴வாத்த்ரிதா⁴ தே³ஹே வ்யவஸ்தி²த இதி கத²முக்தமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

பீ³ஜேதி ॥2॥

விஶ்வாதீ³நாம் த்ரயாணாம் த்ரிதா⁴ தே³ஹே வ்யவஸ்தி²திம் ப்ரதிபாத்³ய தேஷாமேவ த்ரிதா⁴ போ⁴க³ம் நிக³மயதி –

விஶ்வோ ஹீதி ॥3॥

போ⁴க³ப்ரயுக்தாம் த்ருப்திமது⁴நா த்ரேதா⁴ விப⁴ஜதே –

ஸ்தூ²லமிதி ।

உதா³ஹ்ருதஶ்லோகயோர்வ்யாக்²யாநாபேக்ஷாம் வாரயதி –

உக்தார்தா²விதி ॥4॥

ப்ரக்ருதபோ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யபதா³ர்த²த்³வயபரிஜ்ஞாநஸ்யாவாந்தரப²லமாஹ –

த்ரிஷ்விதி ।

பூர்வார்த²ம் வ்யாசஷ்டே –

ஜாக்³ரதா³தி³ஷ்விதி ।

போ⁴க்³யத்வேநைகத்வே(அ)பி த்ரைவித்⁴யமவாந்தரபே⁴தா³து³ந்நேயம் ।

போ⁴க்துரேகத்வே ஹேதுமாஹ –

ஸோ(அ)ஹமிதி ।

யோ(அ)ஹம் ஸுஷுப்த: ஸோ(அ)ஹம் ஸ்வப்நம் ப்ராப்த: । யஶ்ச ஸ்வப்நமத்³ராக்ஷம் ஸோ(அ)ஹமிதா³நீம் ஜாக³ர்மீத்யேகத்வம் ப்ரதிஸந்தீ⁴யதே । ந ச தத்ர பா³த⁴கமஸ்தி । தத்³ யுக்தம் போ⁴க்துரேகத்வமித்யர்த²: ।

கிம் சாஜ்ஞாநம் தத்கார்யம் ச ப்ரதி ப்ராஜ்ஞாதி³ஷு த்³ரஷ்ட்ருத்வஸ்யாவிஶிஷ்டத்வாத்³ த்³ரஷ்ட்ருபே⁴தே³ ச ப்ரமாணாபா⁴வாத்³ யுக்தம் ததே³கத்வமித்யாஹ –

த்³ரஷ்ட்ருத்வேதி ।

த்³விதீயார்த²ம் விப⁴ஜதே –

யோ வேதே³தி ।

கத²மேதாவதா போ⁴க³ப்ரயுக்ததோ³ஷராஹித்யம், தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

போ⁴ஜ்யஸ்யேதி ।

யத்³யபி போ⁴க்துரேகஸ்யைவ ஸர்வம் போ⁴க்³யமித்யவக³தம் ததா²(அ)பி கத²ம் ஸர்வம் பு⁴ஞ்ஜாநோ போ⁴க³ப்ரயுக்ததோ³ஷவாந்ந ப⁴வதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

உக்தமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி –

ந ஹ்யக்³நிரிதி ।

ஸ்வவிஷயாந் காஷ்டா²தீ³ந் த³க்³த்⁴வா ந ஹீயதே வர்த⁴தே வா(அ)க்³நிரிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ॥5॥

ஏஷ யோநிரித்யத்ர ப்ராஜ்ஞஸ்ய ப்ரபஞ்சகாரணத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாதம்; தத்ர ஸத்கார்யமஸத்கார்யம் ப்ரதி வா காரணத்வமிதி ஸந்தே³ஹே நிர்தா⁴ரயிதுமாரப⁴தே –

ப்ரப⁴வ இதி ।

தத்ராவாந்தரபே⁴த³மாஹ –

ஸர்வமிதி ।

புருஷோ ஹி ஸர்வமசேதநம் ஜக³து³பாதி⁴பூ⁴தம் தம: ப்ரதா⁴நம் க்³ருஹீத்வா ஜநயதி । அத ஏவ புருஷே காரணவாசி ப்ராணபத³ம் ப்ரயுஜ்யதே । ஏவம் ஸ ச சைதந்யப்ரதா⁴நஶ்சேதஸஶ்சைதந்யஸ்யாம்ஶுவத³வஸ்தி²தாந் ப்ரதிபி³ம்ப³கல்பாஞ்ஜீவாநாபா⁴ஸபூ⁴தாநுத்பாத³யதி । ஏவம் சேதநாசேதநாத்மகமஶேஷம் ஜக³த³ஸங்கீர்ணம் ஸம்பாத³யதீத்யர்த²: ।

நநு ஸதாம் பா⁴வாநாம் ஸத்த்வாதே³வ ப்ரப⁴வோ ந ஸம்ப⁴வத்யதிப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்ய பூர்வார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே–

ஸதாமிதி ।

ஸ்வேநாதி⁴ஷ்டா²நாத்மநா வித்³யமாநாநாமேவாவித்³யாக்ருதம் மாயாமயமாரோபிதஸ்வரூபம் தேந ப்ரப⁴வ: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

அஸஜ்ஜந்மநிரஸநமந்தரேண கத²ம் ஸஜ்ஜந்ம நிர்தா⁴ரயிதும் ஶக்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

வக்ஷ்யதீதி ।

ஜந்மந: பூர்வம் ஸர்வஸ்ய ஸத்த்வே ச காரணவ்யாபாரஸாத்⁴யத்வாஸித்³தே⁴ர்மித்²யாத்வே ச கத²ம் ஸதாமேவ ப்ரப⁴வோ பா⁴வாநாமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதீ³தி ।

கார்யப்ரபஞ்சஸ்யாஸத்த்வே காரணஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸ்வாரஸ்யேந வ்யவஹார்யத்வாபா⁴வாத் தஸ்ய க்³ரஹணே த்³வாரபூ⁴தஸ்ய லிங்க³ஸ்யாபா⁴வாத³ஸத்த்வமேவ ஸித்⁴யேத் । கார்யேண ஹி லிங்கே³ந காரணம் ப்³ரஹ்மாத்³ருஷ்டமபி ஸதி³த்யவக³ம்யதே । தச்சேத³ஸத்³ப⁴வேந்ந தஸ்ய காரணேந ஸம்ப³ந்த⁴தீ⁴ரித்யஸதே³வ காரணமபி ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

கார்யகாரணயோருப⁴யோரபி ப⁴வத்வஸத்த்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

த்³ருஷ்டம் சேதி ।

அவித்³யயா(அ)நாத்³யநிர்வாச்யயா க்ருதாஶ்ச தே மாயாபீ³ஜாது³த்பந்நாஶ்ச தேஷாமவித்³யைவ மாயேத்யங்கீ³காராத், தேஷாம் ரஜ்ஜ்வாதௌ³ கல்பிதஸர்பாதீ³நாமதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தரஜ்ஜ்வாதி³ரூபேண ஸத்த்வம் த்³ருஷ்டமிதி யோஜநா । விமதம் ஸது³பாதா³நம் கல்பிதத்வாத்³ரஜ்ஜுஸர்பவதி³த்யர்த²: ।

த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸாத்⁴யவிகலத்வம் ஶங்கித்வா பரிஹரதி –

ந ஹீதி ।

விவக்ஷிதம் த்³ருஷ்டாந்தமநூத்³ய தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

யதே²த்யாதி³நா ।

ப்ராணஶப்³தி³தம் பீ³ஜமஜ்ஞாதம் ப்³ரஹ்ம ஸல்லக்ஷணம் ததா³த்மநேதி யாவத் ।

ததே³வமசேதநம் ஸர்வம் ஜக³த் ப்ராகு³ப்தத்தேர்பீ³ஜாத்மநா ஸ்தி²தம் ப்ராணோ பீ³ஜாத்மா வ்யவஹாரயோக்³யதயா ஜநயதீத்யுபஸம்ஹரதி –

இத்யத இதி ।

சதுர்த²ம் பாத³ம் ப்ரதீகமாதா³ய வ்யாகரோதி –

சேதோம்ஶூநித்யாதி³நா ।

ரவேரம்ஶவோ யதா² வர்தந்தே ததா² புருஷஸ்ய ஸ்வயம்சைதந்யாத்மகஸ்ய சேதோரூபாஶ்சைதந்யாபா⁴ஸா ஜீவாஶ்சேதோம்ஶவோ நிர்தி³ஶ்யந்தே । தாந் புருஷோ ஜநயதீத்யுத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।

தேஷாம் சிதா³த்மகாத்புருஷாத் தத்த்வதோ பே⁴தா³பா⁴வம் விவக்ஷித்வா விஶிநஷ்டி –

ஜலார்கேதி ।

பே⁴த³தீ⁴ஸ்து தேஷாமுபாதி⁴பே⁴தா³தி³த்யாஹ –

ப்ராஜ்ஞேதி ।

ப்ருத²கி³தி ஸூசிதம் புருஷஸ்ய ஜீவஸர்ஜநே ஹேதும் கத²யதி –

விஷயேதி ।

யதா²(அ)க்³நிநா ஸமாநரூபா விஸ்பு²லிங்கா³ ஜந்யந்தே, ததா² சிதா³த்மநா ஸமாநஸ்வபா⁴வா ஜீவாஸ்தேநோத்பாத்³யந்தே । விஷயவிலக்ஷணத்வாத் । ந ப்ராணேந பீ³ஜாத்மநா தேஷாமுத்பாத³நம் । ந சோத்பாத்³யாநாம் ஜீவாநாமுத்பாத³காச்சிதா³த்மநஸ்தத்த்வதோ பி⁴ந்நத்வம் । ஜலபாத்ரப்ரதிபி³ம்பி³தாதி³த்யாதீ³நாம் பி³ம்ப³பூ⁴தாந் ததஸ்தத்த்வதோ பே⁴தா³பா⁴வாத் । தாந்விஶ்வாதீ³ந் புருஷஶ்சித்ப்ரதா⁴நோ ஜநயதீத்யர்த²: ।

விஷயபா⁴வேந வ்யவஸ்தி²தாந் புநர்பா⁴வாந் ப்ராணோ ஜநயதீதி த்ருதீயபாதா³ர்த²முபஸம்ஹரதி –

இதராநிதி ॥6॥

சேதநாசேதநாத்மகஸ்ய ஜக³த: ஸர்கே³ ப்ரஸ்துதே ஸ்வமதவிவேசநார்த²ம் மதாந்தரமுபந்யஸ்யதி –

விபூ⁴திம் ப்ரஸவமிதி ।

ஈஶ்வரஸ்ய விபூ⁴திர்விஸ்தார: ஸ்வகீயைஶ்வர்யக்²யாபநம் ஸ்ருஷ்டிரிதி பக்ஷே ஸ்ருஷ்டேர்வஸ்துத்வஶங்காயாம் பக்ஷாந்தரமாஹ –

ஸ்வப்நேதி ।

குத: ஸ்ருஷ்டிசிந்தகாநாமேதந்மதம், தத்த்வவிதா³மேவ கிம் ந ஸ்யாத், தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ந த்விதி ।

ஸ்ருஷ்டேரபி வஸ்துத்வாத்³ வஸ்துசிந்தகாநாமபி தத்ரா(அ)(அ)த³ரோ ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

இந்த்³ர இதி ।

மாயாமயீ ஸ்ருஷ்டிராத³ரவிஷயா ந ப⁴வதீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ந ஹீதி ।

மாயாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந தத்கார்யம் க்³ருஹ்யதே ।

த்³ருஷ்டாந்தநிவிஷ்டமர்த²: தா³ர்ஷ்டாந்திகே யோஜயதி –

ததை²வேதி ।

தர்ஹி பரமார்த²சிந்தகாநாம் குத்ரா(அ)(அ)த³ர இத்யாஶங்க்ய ஸத்³ருஷ்டாந்தமுத்தரமாஹ –

ஸூத்ரேத்யாதி³நா ।

மாயாச்ச²ந்நத்வமத்³ருஶ்யமாநத்வே ஹேது: । துரீயாக்²யம் ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நஸுஷுப்தேப்⁴யோ விஶ்வதைஜஸப்ராஜ்ஞேப்⁴யஶ்சாதிரிக்தம் தத³ஸ்ப்ருஷ்டமிதி ஶேஷ: । பரமார்த²தத்த்வசிந்தா ஹி ஸம்யக்³தீ⁴த்³வாரா ப²லவதீ, ந ஸ்ருஷ்டே: ।

தத: ஸ்ருஷ்டாவநாத³ரஸ்தத்த்வநிஷ்டா²நாமித்யாஹ –

நேதி ।

பரமார்த²சிந்தகாநாம் ஸ்ருஷ்டாவநாத³ராத³பரமார்த²நிஷ்டா²நாமேவ ஸ்ருஷ்டௌ விஶேஷசிந்தேத்யுக்தே(அ)ர்தே² த்³விதீயார்த²மவதாரயதி –

இத்யத இதி ।

ஜாக்³ரத்³ க³தாநாமர்தா²நாமேவ ஸ்வப்நே ப்ரத²நாத் தஸ்ய ஸத்யத்வம் மாயாயாஶ்ச மண்யாதி³லக்ஷணாயா: ஸத்யத்வாங்கீ³காராத³நயோர்விகல்பயோ: ஸித்³தா⁴ந்தாத்³ வைஷம்யமுந்நேயம் ॥7॥

ஸ்ருஷ்டிசிந்தகாநாமேவ ஸ்ருஷ்டிவிஷயே விகல்பாந்தரமுத்தா²பயதி –

இச்சா²மாத்ரமிதி ।

ஜ்யோதிர்விதா³ம் கல்பநாப்ரகாரமாஹ –

காலாதி³தி ।

பரமேஶ்வரஸ்யேச்சா²மாத்ரம் ஸ்ருஷ்டிரித்யத்ர ஹேதுமாஹ –

ஸத்யேதி ।

யதா² லோகே குலாலாதே³: ஸங்கல்பநாமாத்ரம் க⁴டாதி³கார்யம், ந தத³திரேகேண க⁴டாதி³கார்யஸ்ருஷ்டிரிஷ்டா । நாமரூபாப்⁴யாமந்தரேவ கார்யம் ஸங்கல்ப்ய ப³ஹிஸ்தந்நிர்மாணாப்⁴யுபக³மாத் । ததா² ப⁴க³வத: ஸ்ருஷ்டி: ஸங்கல்பநாமாத்ரா, ந தத³திரிக்தா காசித³ஸ்தீதி கேஷாஞ்சிதீ³ஶ்வரவாதி³நாம் மதமித்யர்த²: ॥8॥

யதா² ததா² வா(அ)ஸ்து ஸ்ருஷ்டிஸ்தஸ்யாஸ்து கிம் ப்ரயோஜநமித்யத்ர விகல்பத்³வயமாஹ –

போ⁴கா³ர்த²மிதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தமாஹ –

தே³வஸ்யேதி ।

க: ஸ்வபா⁴வோ நாமேத்யுக்தே நைஸர்கி³கோ(அ)பரோக்ஷோ மாயாஶப்³தா³ர்த²ஸ்தஸ்யேத்யாஹ –

அயமிதி ।

ஸர்வபக்ஷாணாமபவாத³ம் ஸூசயதி –

ஆப்தேதி ।

தே³வஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்ய ஸ்வபா⁴வ: ஸ்ருஷ்டிரிதி ஸ்வபா⁴வபக்ஷம் நைஸர்கி³கமாயாவிநிர்மிதா ஸ்ருஷ்டிரிதி மதம் ஸித்³தா⁴ந்தத்வேநா(அ)(அ)ஶ்ரித்ய சதுர்த²பாதே³ந தூ³ஷணமுச்யதே பக்ஷயோரநயோரிதி யோஜ்யம்। ஈஶ்வரஸ்யேஶ்வரத்வக்²யாபநம் ஸ்ருஷ்டிரித்யேக: பக்ஷ: । ஸ்வப்நஸரூபா மாயாஸரூபா வா ஸ்ருஷ்டிரிதி பக்ஷத்³வயமீஶ்வரஸ்ய ஸத்யஸங்கல்பஸ்ய ஸ்ருஷ்டிரிதி பக்ஷாந்தரம் । காலாதே³வ ஜக³த: ஸ்ருஷ்டிர்நேஶ்வராத் । ஈஶ்வரஸ்தூதா³ஸீந: । தத்ர விகல்பாந்தரம் போ⁴கா³ர்த²ம் க்ரீடா³ர்த²ம் வா ஸ்ருஷ்டிரிதி ப²லக³தம் ச விகல்பத்³வயம் ।

தேஷாமேதேஷாம் ஸர்வேஷாமேவ பக்ஷாணாம் தூ³ஷணம் சதுர்த²பாதே³நோக்தமிதி பக்ஷாந்தரமாஹ –

ஸர்வேஷாமிதி ।

நோ க²ல்வாப்தகாமஸ்ய பரஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ மாயாம் விநா விபூ⁴திக்²யாபநமுபயுஜ்யதே । ந ச ஸ்வப்நமாயாப்⁴யாம் ஸாரூப்யமந்தரேண ஸ்வப்நமாயாஸ்ருஷ்டிரேஷ்டும் ஶக்யதே । அவஸ்துநோரேவ தயோஸ்தச்ச²ப்³த³ப்ரயோகா³த் । ந ச பரமாநந்த³ஸ்வபா⁴வஸ்ய பரஸ்ய விநா மாயாமிச்சா² ஸங்க³ச்ச²தே । ந ஹி தஸ்ய ஸ்வதோ(அ)விக்ரியஸ்யேச்சா²தி³பா⁴க்த்வம் யுக்தம் । ந ச மாயாமந்தரேண போ⁴க³க்ரீடே³ தஸ்யோபபத்³யேதே । ததோ மாயாமயீ ப⁴க³வ: ஸ்ருஷ்டிரித்யர்த²: ।

யது³க்தம் காலாத்ப்ரஸூதிம் பூ⁴தாநாமிதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

அதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தரஜ்ஜ்வாதீ³நாம் ஸ்வபா⁴வஶப்³தி³தஸ்வாஜ்ஞாநாதே³வ ஸர்பாத்³யாபா⁴ஸத்வம் ததா² பரஸ்ய ஸ்வமாயாஶக்திவஶாதா³காஶாத்³யாபா⁴ஸத்வம்। ‘ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த’(தை. உ. 2 । 1। 1) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ந து காலஸ்ய பூ⁴தகாரணத்வம் ப்ரமாணாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ॥9॥

பாத³த்ரயே வ்யாக்²யாதே வ்யாக்²யேயத்வேந க்ரமவஶாத்ப்ராப்தம் சதுர்த²ம் பாத³ம் வ்யாக்²யாதுமுத்தரக்³ரந்த²ப்ரவ்ருத்திரித்யாஹ –

சதுர்த² இதி ।

நநு பாத³த்ரயவத்³விதி⁴முகே²நைவ சதுர்த²: பாதோ³(அ)பி வ்யாக்²யாயதாம் கிமிதி நிஷேத⁴முகே²ந வ்யாக்²யாயதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வேதி ।

ஸர்வாணி ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்தௌ நிமித்தாநி ஷஷ்டீ²கு³ணாதீ³நி, தை: ஶூந்யத்வாத் துரீயஸ்ய வாச்யத்வாயோகா³ந்நிஷேத⁴த்³வாரைவ தந்நிர்தே³ஶ: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । ஸாக்ஷாத்³வாச்யத்வாபா⁴வம் த்³யோதயிதும் நிர்தி³தி³க்ஷதீத்யுக்தம் । யதி³ சதுர்த²ம் விதி⁴முகே²ந நிர்தே³ஷ்டும் ந ஶக்யம் தர்ஹி ஶூந்யமேவ ததா³பத்³யேத தந்நிஷேதே⁴நைவ நிர்தி³ஶ்யமாநத்வாத் ।

ததா²வித⁴ம் நாஸ்த்யர்த²வதி³தி ஶங்கதே –

ஶூந்யமேவேதி ।

ந துரீயஸ்ய ஶூந்யத்வமநுமாதும் யுக்தம் ।

விமதம் ஸத³தி⁴ஷ்டா²நம் கல்பிதத்வாத் ததா²வித⁴ரஜதாதி³வதி³த்யநுமாநாத்துரீஸ்ய ஸத்த்வஸித்³தே⁴ரித்யுத்தரமாஹ –

தந்நேதி ।

த்³ருஷ்டாந்தம் ஸாத⁴யதி –

ந ஹீதி ।

ரஜதாதீ³நாம் ஸத³நுவித்³த⁴பு³த்³தி⁴போ³த்⁴யத்வாத³வஸ்த்வாஸ்பத³த்வாயோகா³த் தத்³வதே³வ ப்ராணாதி³விகல்பாநாமபி நாவஸ்த்வாஸ்பத³த்வம் ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

யத்³யதி⁴ஷ்டா²நத்வம் துரீயஸ்யேஷ்டம் தர்ஹி வாச்யத்வமதி⁴ஷ்டா²நத்வாத்³ க⁴டாதி³வதி³தி ப்ரக்ரமப⁴ங்க³: ஸ்யாதி³தி சோத³யதி –

ஏவம் தர்ஹீதி ।

கிம் ப்ராதிபா⁴ஸிகமதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ஹேதூக்ருதம் கிம் வா தாத்த்விகம் । நா(அ)(அ)த்³ய: । தஸ்ய தாத்த்விகவாச்யத்வாஸாத⁴கத்வாத் । அதாத்த்விகே து வாச்யத்வே ப்ரக்ரமோ ந விருத்⁴யேத ।

ந த்³விதீய:, ஶுக்த்யாதி³ஷு கல்பிதரஜதாதே³ரவஸ்துத்வவத் துரீயே(அ)பி கல்பிதப்ரணாதே³ரவஸ்துத்வாத் தத்ப்ரதியோகி³காதி⁴ஷ்டா²நத்வஸ்ய தாத்த்விகத்வாயோகா³தி³தி தூ³ஷயதி –

ந ப்ராணாதீ³தி ।

கிம் ச வாச்யத்வே துரீயஸ்ய நிருச்யமாநே தத்ர ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்தௌ நிமித்தம் வக்தவ்யம் ।

தச்ச ஷஷ்டீ² வா ரூடி⁴ர்வா ஜாதிர்வா க்ரியா வா கு³ணோ வேதி விகல்ப்ய ப்ரத²மம் ப்ரத்யாஹ –

ந ஹீதி ।

துரீயாதிரிக்தஸ்யாவஸ்துத்வாத் தஸ்ய துரீயஸ்ய ச வஸ்துபூ⁴தஸம்ப³ந்தா⁴ஸித்³தே⁴ர்விஷயாபா⁴வே குத: ஷஷ்டீ²த்யர்த²: ।

த்³விதீயம் தூ³ஷயதி –

நாபீதி ।

விஶிஷ்டரூபேண விஷயத்வே(அ)பி ஸ்வரூபேண நிருபாதி⁴காத்மநா தத³விஷயத்வாந்நாத்ர க³வாதா³விவ ரூடி⁴ரவதரதீத்யர்த²: ।

ந த்ருதீய:, க³வாதா³விவாத்³விதீயே துரீயே ஸாமாந்யவிஶேஷபா⁴வஸ்யாபி⁴தா⁴துமயோக்³யத்வாதி³தி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

க³வாதி³வதி³தி ।

ந சதுர்த²:, பாசகாதா³விவாக்ரியே துரீயே க்ரியாவத்த்வஸ்ய ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தஸ்ய வக்துமயுக்தத்வாதி³த்யாஹ –

நாபி க்ரியாவத்த்வமிதி ।

ந பஞ்சம: ।

உத்பலாதௌ³ நீலாதி³ஶப்³த³வந்நிர்கு³ணே துரீயே கு³ணவத்த்வஸ்ய ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தஸ்ய வக்துமயுக்தத்வாதி³த்யாஹ –

நாபீதி ।

ததே³வம் துரீயஸ்ய வாச்யத்வாநுமாநம் ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தாநுபலப்³தி⁴பா³தி⁴தமிதி ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

யதி³ த்ருரீயஸ்ய நாஸ்தி விஶிஷ்டஜாத்யாதி³மத்த்வம் தர்ஹி நரவிஷாணாதி³த்³ருஷ்டேரிவ தத்³ த்³ருஷ்டேரபி நிஷ்ப²லத்வம் ।

விஶிஷ்டஜாத்யாதி³மதோ ராஜாதே³ருபாஸநஸ்ய ப²லவத்த்வோபலம்பா⁴தி³தி ஶங்கதே –

ஶஶவிஷாணாதீ³தி ।

யதா² ஶுக்திரியமித்யவக³மே ரஜதாதி³விஷயத்ருஷ்ணா வ்யாவர்ததே, ததா² துரீயம் ப்³ரஹ்மாஹமித்யாத்மத்வேந துரீயஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரே ஸத்யநாத்மவிஷயா த்ருஷ்ணா வ்யவச்சி²த்³யதே ।

ததே³வமாத்மத்வேந துரீயாவக³மஸ்ய ஸர்வாகாங்க்ஷாநிவர்தகத்வாத³நர்த²கத்வஶங்கா ந யுக்தேதி பரிஹரதி –

நேத்யாதி³நா ।

துரீயஸ்யா(அ)(அ)த்மத்வாவக³மே ஸதி ஸர்வாநர்தே²ஹேதுத்ருஷ்ணாதி³தோ³ஷநிவ்ருத்திலக்ஷணம் ப²லமுக்தம் வித்³வத³நுப⁴வேந ஸாத⁴யதி –

ந ஹீதி ।

நநு துரீயமஶேஷவிஶேஷஶூந்யம் நா(அ)(அ)த்மத்வேநாவக³ந்தும் ஶக்யதே தத்³தே⁴த்வபா⁴வாதி³தி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ந சேதி ।

ஸர்வோபநிஷதா³மித்யுக்தமேவோதா³ஹரணலேஶேந த³ர்ஶயதி –

தத்த்வமஸீதி ।

நிஷேத⁴முகே²நைவ துரீயஸ்ய ப்ரதிபாத³நம் ந விதி⁴முகே²நேத்யுபபாத்³ய வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமுத்தரக்³ரந்த²மவதாரயதி –

ஸோ(அ)யமித்யாதி³நா ।

பீ³ஜாங்குரஸ்தா²நீயம் மிதோ² ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வேந வ்யவஸ்தி²தமித்யர்த²: । அபீ³ஜாத்மகம் கார்யகாரணவிநிர்முக்தமிதி ।

தத்ர ஹேதும் ஸூசயதி –

பரமார்தே²தி ।

தஸ்ய விதி⁴முகே²ந நிர்தே³ஶாநுபபத்திம் ப்ராகு³க்தாமபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்பாதீ³தி ।

கிமுத்தரேண க்³ரந்தே²ந துரீயம் ப்ரதிபாத்³யதே, கிம் வா தஸ்ய ஸ்தா²நத்ரயவைலக்ஷண்யம் விவக்ஷ்யதே । ப்ரத²மே ப்ரதிபாத³கஸ்ய விதா⁴நாவ்யதிரேகாத³ந்யநிஷேதா⁴நர்த²க்யம் । த்³விதீயே(அ)பி ததா³நர்த²க்யமாபத்³யேத ।

அநுக்த்யைவோக்தாத³ந்யத்வஸித்³தே⁴ரிதி மந்வாந: ஶங்கதே –

நந்விதி ।

ந தாவத்துரீயம் விதி⁴முகே²ந போ³த்⁴யம் । தஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶத்வாத் தஸ்மிந் ப்ரகாஶாத்³யநுத³யாத் । ததா²பி ஸமாரோபிதவிஶ்வாதி³ரூபேண ப்ரதிபந்நம் தந்நிஷேதே⁴ந போ³த்⁴யதே । தத³நிஷேதே⁴ தஸ்ய யதா²வத³ப்ரத²நாத் ।

அதோ ந நிஷேதா⁴நர்த²க்யமிதி பரிஹரதி –

ந, ஸர்பாதீ³தி ।

துரீயஸ்ய பாத³த்ரயவிலக்ஷணஸ்யார்தா²தே³வ ஸித்³தா⁴வபி ஜீவாத்மந: ஸ்தா²நத்ரயவிஶிஷ்டஸ்ய துரீயம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமிதி நோபதே³ஶமந்தரேண ஸித்³த்⁴யதீதி துரீயக்³ரந்தோ²(அ)ர்த²வாநித்யர்த²:।

யதா² விதி⁴முகே²ந ப்ரவ்ருத்தேந தத்த்வமஸீதி வாக்யேந ஸ்தா²நத்ரயஸாக்ஷிணஸ்த்வம்பத³லக்ஷ்யஸ்ய தத்பத³க்ஷ்யப்³ரஹ்மதா லக்ஷணயா போ³த்⁴யதே, ததா² நிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரேணாபி தாத்பர்யவ்ருத்த்யா ஜீவஸ்ய துரீயப்³ரஹ்மத்வம் ப்ரதிபாத³யிதும் த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

தத்த்வமஸீதி ।

நநு ஸ்தா²நத்ரயவிஶிஷ்டஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ நைவ துரீயாத்மத்வம் துரீயக்³ரந்தே²ந ப்ரதிபாத்³யதே ।

துரீயஸ்ய விஶிஷ்டாத்³விலக்ஷணத்வேநாத்யாந்தபி⁴ந்நத்வாத், தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

யதி³ ஹீதி ।

ப்ராதிபா⁴ஸிகவைலக்ஷண்யே(அ)பி விஶிஷ்டோபலக்ஷ்யயோராத்யந்திகவைலக்ஷண்யாபா⁴வாந்ந தாத்த்விகம் துரீயஸ்ய விஶிஷ்டாத³ந்யத்வம் । அந்யதா²(அ)த்யந்தபி⁴ந்நயோர்மித²: ஸம்ஸ்பர்ஶவிரஹிணோருபாயோபேயபா⁴வாயோகா³த் துரீயப்ரதிபத்தௌ விஶிஷ்டஸ்ய த்³வாரத்வாபா⁴வாத³ந்யஸ்ய ச தத்ப்ரதிபத்தித்³வாரஸ்யாத³ர்ஶநாத் துரீயாப்ரதிபத்திரேவ ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஶாஸ்த்ராத் தத்ப்ரதிபத்தி: ஸ்யாதி³தி சேந்நேத்யாஹ –

ஶாஸ்த்ரேதி ।

தத்³ விஶிஷ்டரூபமநூத்³ய விஶேஷணாம்ஶாபோஹேந தஸ்ய துரீயத்வமுபதி³ஶதி । பே⁴தே³ சா(அ)(அ)த்யந்திகே ததா³நர்த²க்யாந்ந ஶாஸ்த்ராத் தத்ப்ரதிபத்திரித்யர்த²: ।

மா தர்ஹி துரீயப்ரதிபத்திர்பூ⁴தி³தி சேத், தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஶூந்யேதி ।

விஶிஷ்டயைவ ப்ரதிபத்த்யா துரீயஸ்யாப்ரதிபத்தௌ ப்ரதிபந்நஸ்ய விஶ்வாதே³ர்விஶிஷ்டஸ்ய ப்ரத்யுத³ஸ்தத்வாத³ந்யஸ்ய சாப்ரதிபந்நத்வாந்நைராத்ம்யதீ⁴ரேவா(அ)(அ)பத்³யேதேத்யர்த²: । பே⁴த³பக்ஷஶ்சேத்³ யதோ²க்ததோ³ஷவஶாந்ந ஸம்ப⁴வதி, தர்ஹி மா பூ⁴த் ।

அபே⁴த³பக்ஷோ(அ)பி கத²ம் நிர்வஹதீதி சேத், தத்ர கிம் ப²லம் பர்யநுயுஜ்யதே கிம் வா ப்ரமாணாந்தரமத² வா ஸாத⁴நாந்தரமிதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யம் தூ³ஷயதி –

ரஜ்ஜுரிவேதி ।

யதா² ரஜ்ஜுரதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தா ஸர்பதா⁴ராதி³பி⁴ர்விகல்ப்யதே ததை²க ஏவா(அ)(அ)த்மா ஸ்தா²நத்ரயே(அ)பி யதா³(அ)ந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதி³நா விகல்ப்யமாநோ ப³ஹுதா⁴ பா⁴ஸதே ததா³ தத³நுவாதே³நாந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதி³ப்ரதிஷேத⁴ஜநிதம் யத்ப்ரமாணரூபவிஜ்ஞாநம் தது³த்பத்திஸமாநகாலமேவா(அ)(அ)த்மந்யநர்த²நிவ்ருத்திரூபம் ப²லம் ஸித்³த⁴மிதி ந ப²லபர்யநுயோகோ³(அ)வகாஶவாநித்யர்த²: ।

ஶப்³த³ஸ்ய ஸம்ஸ்ருஷ்டபரோக்ஷஜ்ஞாநஹேதோரஸம்ஸ்ருஷ்டாபரோக்ஷஜ்ஞாநஹேதுத்வாயோகா³த் துரீயஜ்ஞாநே ப்ரமாணாந்தரமேஷ்டவ்யமிதி பக்ஷம் ப்ரத்யாஹ –

துரீயேதி ।

தஸ்ய ஹி ஸாக்ஷாத்காரே ந ஶப்³தா³திரிக்தம் ப்ரமாணமந்வேஷ்யம் । ஶப்³த³ஸ்ய விஷயாநுஸாரேண ப்ரமாஹேதுத்வாத் । விஷயஸ்ய துரீயஸ்யாஸம்ஸ்ருஷ்டாபரோக்ஷத்வாதி³த்யர்த²: ।

துரீயஸாக்ஷாத்காரே ப்ரஸம்க்²யாநாக்²யம் ஸாத⁴நாந்தரமேஷ்டவ்யமிதி பக்ஷம் ப்ரதிக்ஷிபதி –

ஸாத⁴நாந்தரம் வேதி ।

ப்ரஸம்க்²யாநஸ்யாப்ரமாணத்வாந்ந ப்ரமாரூபஸாக்ஷாத்காரம் ப்ரதி ஹேதுதேதி பா⁴வ: ।

யதா² ரஜ்ஜுரியம் ஸர்போ நேதி விவேகதீ⁴ஸமுத³யத³ஶாயாமேவ ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்பநிவ்ருத்திப²லே ஸித்³தே⁴ ரஜ்ஜுஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப²லாந்தரம் ப்ரமாணாந்தரம் ஸாத⁴நாந்தரம் வா ந ம்ருக்³யதே க்ல்ருப்தத்வாத்ததே²ஹாபீத்யாஹ –

ரஜ்ஜ்விதி ।

விஷயக³தம் ப்ராகட்யம் ப்ரமாணப²லம் நாத்⁴யஸ்தநிவ்ருத்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யோஷாமிதி ।

ஸ்வவிஷயாஜ்ஞாநாபநயநாய ப்ரவ்ருத்தா ப்ரமாணக்ரியா ஸ்வவிஷயே பா⁴வரூபமதிஶயமாத⁴த்தே சேத³பநயார்த²க்ரியாத்வாவிஶேஷாச்சி²தி³ரபி ச்சே²த்³யஸம்யோகா³பநயநாதிரிக்தமதிஶயமாத³த்⁴யாத் । ந ச ஸம்யோக³விநாஶாதிரிக்தே விபா⁴கே³ ஸம்ப்ரதிபத்திரஸ்தி । ப்ராகட்யஸ்ய ச ப்ரகாஶத்வே ஜ்ஞாநவந்நார்த²நிஷ்ட²த்வமப்ரகாஶத்வே தேநார்தே²ந நார்தோ²(அ)ஸ்தீதி பா⁴வ: ।

அஜ்ஞாநநிவர்தகமேவ ப்ரமாணமிதி பக்ஷே விஷயஸ்பு²ரணே காரணாபா⁴வாத்³விஷயஸம்வேத³நம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதே³தி ।

க⁴டோ ஹி தமஸா ஸமாவ்ருதோ வ்யவஹாராயோக்³யஸ்திஷ்ட²தி, தஸ்ய தமஸோ நிஷ்க்ரம்ய வ்யவஹாரயோக்³யத்வாபாத³நே ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணம் ப்ரவர்ததே । தச்சாநுபாதி³த்ஸிதஸ்யாநிஷ்டஸ்யாப்ரமேயஸ்ய தமஸோ நிவ்ருத்திலக்ஷணே யதா³ பர்யவஸ்யதி ததா³ க⁴டஸம்வேத³நமார்தி²கம் ப்ரமாணப²லம் ந ப⁴வதி । யதா² சி²தி³க்ரியா சே²த்³யஸ்ய தரோரவயவயோர்மித²: ஸம்யோக³நிரஸநே ப்ரவ்ருத்தா ஸதீ தயோரேவ ச்சே²த்³யாவயவயோர்தை³தீ⁴பா⁴வே ப²லே பர்யவஸ்யதி, ந த்வந்யதராவயவே(அ)பி ச்சி²தி³ர்வ்யாப்ரியதே । ததே²ஹாபி தமோநிவ்ருத்தௌ ப்ரமாணம் நிர்வ்ருணோதி க⁴டஸ்பு²ரணம் த்வார்தி²கம் । ந ச தஸ்ய ஸ்தா²யித்வமபி⁴வ்யஞ்ஜகப்ரமாத்ருவ்யாபாரஸ்யாஸ்தி²ரத்வாதி³த்யர்த²: ।

கிம் ச க⁴டாதே³ர்ஜட³ஸ்ய ஸம்வித³பேக்ஷத்வாத் தத்ர ஸம்விதோ³ மாநப²லத்வே(அ)பி நா(அ)(அ)த்மந்யஜடே³ ஸம்விதே³கதாநே மாநஸ்யா(அ)(அ)ரோபிதத⁴ர்மநிவர்தகத்வமந்தரேண ஸம்விஜ்ஜநகத்வவ்யாபார: ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

ந சேதி ।

துரீயாத்மநி ஸம்வேத³நஜநநவ்யாபாரோ ந ப்ரமாணஸ்ய ப்ரகல்ப்யதே । தஸ்ய ஸம்விதா³த்மகத்வாதா³ரோபிதநிவ்ருத்திவ்யதிரேகேண மாநஜந்யப²லஸம்வித³நபேக்ஷத்வாதி³த்யுக்தம் ।

தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ –

அந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதீ³தி ।

ஆஶ்ரயாபா⁴வேநா(அ)(அ)ஶ்ரிதப்ரமாணாபா⁴வாத³நந்தரக்ஷணே தஸ்ய வ்யாபாராநுபபத்திரித்யத்ர வாக்யஶேஷமநுகூலயதி –

ததா² சேதி ।

கிம் ச ஜ்ஞாநாதீ⁴நத்³வைதநிவ்ருத்த்யவச்சி²ந்நக்ஷணாதிரேகேண ந க்ஷணாந்தரே ஜ்ஞாநம் ஸ்தா²தும் பாரயதி, ந சாஸ்தி²ரம் ஜ்ஞாநம் வ்யாபாராய பர்யாப்தம் ।

ததா² ச ஜ்ஞாநஸ்ய த்³வைதநிவ்ருத்திவ்யதிரேகேண நா(அ)(அ)த்மநி வ்யாபாரோ(அ)ஸ்தீத்யாஹ –

ஜ்ஞாநஸ்யேதி ।

நநு ஜ்ஞாநம் த்³வைதநிவர்தகமபி ந ஸ்வாத்மாநம் நிவர்தயதி । நிவர்த்யநிவர்தகபா⁴வஸ்யைகத்ர விரோதா⁴த் ।

அதோ யாவந்நிவர்தகம் ஸ்தா²ஸ்யதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

அவஸ்தா²நே சேதி ।

நிவர்தகஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய த்³வைதநிவ்ருத்தேரநந்தரமபி நிவர்தகாந்தரமபேக்ஷ்யாவஸ்தா²நே ச தஸ்ய தஸ்ய நிவர்தகாந்தரஸவ்யபேக்ஷத்வாதா³த்³யஸ்யாபி விஜ்ஞாநஸ்ய நிவர்தகத்வாஸித்³தி⁴: । ந ச ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வநிவர்தகத்வாநுபபத்தி: ஸ்வபரவிரோதி⁴நாம் பா⁴வாநாம் ப³ஹுலமுபலம்பா⁴தி³த்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநஸ்ய ஜந்மாதிரிக்தவ்யாபாராபா⁴வாத் தஜ்ஜந்மநஶ்ச த்³வைதநிஷேதே⁴நைவோபக்ஷயாத் க்ஷணாந்தரே விஷயஸ்பு²ரணஜநநாயாநவஸ்தா²நாதா³ரோபிதாதத்³த⁴ர்மநிவ்ருத்த்யைவ ஜ்ஞாநம் பர்யவஸிதமித்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ரதிஷேத⁴ஜநிதம் விஜ்ஞாநமேவ ப்ரமாணம் । தஸ்ய வ்யாபாரோ ஜந்மைவ । தேந ஸமாநகாலைவாநர்த²நிவ்ருத்திரிதி யோஜநா ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

பீ³ஜபா⁴வேதி ।

ஸுஷுப்தம் ஹி ஸ்வப்நஜாக³ரிதே ப்ரதி பீ³ஜபா⁴வஸ்தஸ்யாஶேஷவிஶேஷவிஜ்ஞாநாபா⁴வரூபத்வாத்³ விஶேஷவிஜ்ஞாநாநாம் ஸர்வேஷாம் த⁴நமேகம் ஸாதா⁴ரணமவிப⁴க்தம் ஸுஷுப்தமிதி தத்ப்ரதிஷேதோ⁴ நேத்யாதி³நா ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । யுக்தம் ஸர்பாதீ³நாம் ரஜ்ஜ்வாதௌ³ ப்⁴ராந்திப்ரதிபந்நாநாம் ப்ரதிஷேதா⁴த³ஸத்த்வம் ।

ஆத்மநி து ப்ரமாணேந க³ம்யமாநாநாமந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதீ³நாம் ந ப்ரதிஷேதோ⁴ யுஜ்யதே மாநவிரோதா⁴தி³தி ஶங்கதே –

கத²மிதி ।

ப்ராமாணிகத்வஸ்யாஸித்³த⁴த்வாத்³ யுக்தமந்த:ப்ரஜ்ஞத்வாதி³நாமஸத்யத்வமிதி பரிஹரதி –

உச்யத இதி ।

விமதமஸத்யம் வ்யபி⁴சாரித்வாத் ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³த்யாஹ –

ஜ்ஞஸ்வரூபேதி ।

தஸ்யாவிஶேஷோ(அ)வ்யபி⁴சாரஸ்தத்ர ரஜ்ஜ்வாதா³விவேத்யுதா³ஹரணம் । அந்த: ப்ரஜ்ஞத்வாதீ³நாமிதரேதரவ்யபி⁴சாரே நித³ர்ஶநம் ஸர்பதா⁴ராதீ³தி ।

விமதம் ஸத்யமவ்யபி⁴சாரித்வாத்³ரஜ்ஜ்வாதி³வதி³த்யாஹ –

ஸர்வத்ரேதி ।

தஸ்ய ச ஸத்யத்வே ஸர்வகல்பநாதி⁴ஷ்டா²நத்வஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴வ: ।

அவ்யபி⁴சாரித்வஹேதோரஸித்³தி⁴ம் ஶங்கதே –

ஸுஷுப்த இதி ।

ந தத்ர சைதந்யஸ்ய வ்யபி⁴சார: ஸுஷுப்தஸ்ய ஸ்பு²ரணவ்யாப்ததயா ஸாத⁴கஸ்பு²ரணஸ்யாவஶ்யகத்வாதி³த்யாஹ –

ந ஸுஷுப்தஸ்யேதி ।

ஸுஷுப்தே ஸாத⁴கஸ்பு²ரணஸ்ய ஸத்த்வே ப்ரமாணமாஹ –

ந ஹீதி ।

நிஷேத⁴ஶாஸ்த்ராலோசநயா நிர்விஶேஷத்வம் துரீயஸ்யோக்தம், ததே³வ ஹேதூக்ருத்ய ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாவிஷயத்வமாஹ –

அத ஏவேதி ।

த்³ருஷ்டஸ்யைவார்த²க்ரியாத³ர்ஶநாத³த்³ருஷ்டத்வாத³ர்த²க்ரியாராஹித்யமிதி விஶேஷணாந்தரமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

அத்³ருஷ்டமித்யநேநாக்³ரஹ்யமித்யஸ்ய பௌநருக்த்யம் பரிஹரதி –

கர்மேந்த்³ரியைரிதி ।

அலக்ஷணமித்யயுக்தம் ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம்’(தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³லக்ஷணோபலம்பா⁴தி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அலிங்க³மிதி ।

‘கோ ஹ்யேவாந்யாத் க: ப்ராண்யாத்’(தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாதி³லிங்கோ³பந்யாஸவிருத்³த⁴மேததி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அநநுமேயமிதி ।

ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாவிஷயத்வப்ரயுக்தம் விஶேஷணாந்தரமாஹ –

அத ஏவேதி ।

மநோவிஷயத்வாபா⁴வாதே³வ ஶப்³தா³விஷயத்வம், ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்தேஸ்தத்ப்ரவ்ருத்திபூர்வகத்வாதி³த்யாஹ –

அத ஏவேதி ।

தர்ஹி யதோ²க்தம் வஸ்து நாஸ்த்யேவ ப்ரமாணாபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஏகாத்மேதி ।

பரோக்ஷார்த²விஷயதயா விஶேஷணம் வ்யாக்²யாயாபரோக்ஷார்த²தயா(அ)பி வ்யாகரோதி –

அத² வேதி ।

அபரோக்ஷாத்மப்ரத்யயஸ்யா(அ)(அ)த்மநி ப்ரமாணத்வே ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதிமுதா³ஹரதி –

ஆத்மேத்யேவேதி ।

‘யச்சாப்நோதி’ இத்யாதி³நா பரிபூர்ணத்வாதி³லக்ஷணஸ்தாவதா³த்மோக்த: । ஸ ச வாங்மநஸாதீத: ஶ்ருதிப்⁴யோ(அ)வக³தஸ்தமேவைகரஸம் பரமாத்மாநம் ப்ரத்யக்த்வேந க்³ருஹீத்வா தந்நிஷ்ட²ஸ்திஷ்ட²தீத்யாத்மநோ(அ)வஸ்தா²த்ரயாதீதஸ்ய துரீயஸ்யாபரோக்ஷநித்யத்³ருஷ்டித்வம் ஶ்ருதிதோ த்³ருஷ்டமித்யர்த²: ।

விஶேஷணாந்தரஸ்ய புநருக்திம் பரிஹரந்நர்த²பே⁴த³மாஹ –

அந்தரிதி ।

ஸ்தா²நித⁴ர்மஸ்ய ஸ்தா²நத⁴ர்மஸ்ய ச ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)ந்த:ஶப்³தே³ந பராம்ருஶ்யதே । ஶாந்தம் ராக³த்³வேஷாதி³ரஹிதமவிக்ரியம் கூடஸ்த²மித்யர்த²: । ஶிவம் பரிஶுத்³த⁴ம் பரமாநந்த³போ³த⁴ரூபமிதி யாவத் ।

யஸ்மாத்³ த்³வைதாபா⁴வோபலக்ஷிதம் தஸ்மாச்சதுர்த²மித்யாஹ–

யத இதி ।

அத்³வைதமித்யேதத்³ வ்யாசஷ்டே –

பே⁴தே³தி ।

ஸங்க்²யாவிஶேஷவிஷயத்வாபா⁴வே கத²ம் சதுர்த²த்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ப்ரதீயமாநேதி ।

சதுர்த²துரீயயோர்வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயத்வேநாபௌநருக்த்யம் ।

தஸ்யோக்தவிஶேஷணத்வே(அ)பி மம கிமாயாதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸ ஆத்மேதி ।

ஆத்மநி யதோ²க்தவிஶேஷணாநி ந ப்ரதிபா⁴ந்தீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸ விஜ்ஞேய இதி।

ததே³வ வ்யாசஷ்டே –

ப்ரதீயமாநேதி।

‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே(அ)விநாஶித்வாத்’(ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இத்யாதி³வாக்யாநி ப்ரதீகோபாதா³நேந த³ர்ஶயதி –

ந ஹி த்³ரஷ்டுரிதி ।

ஆத்மந்யவ்யவஹார்யே குதோ விஜ்ஞேயத்வமித்யாஶங்க்ய பூ⁴தபூர்வமவித்³யாவஸ்தா²யாம் யா ஜ்ஞேயத்வாக்²யா(அ)வக³திஸ்தயேதா³நீமபி விஜ்ஞேயத்வமுக்தமித்யாஹ –

பூ⁴தேதி ।

வித்³யாவஸ்தா²யாமேவ கிமிதி ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞாநஜ்ஞேயவிபா⁴கோ³ ந ப⁴வதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஜ்ஞாத இதி ।

ஜ்ஞாநேந தத்காரணஸ்யாஜ்ஞாநஸ்யாபநீதத்வாதி³த்யர்த²: ॥7॥

நாந்த:ப்ரஜ்ஞமித்யாதி³ஶ்ருத்யுக்தே(அ)ர்தே² தத்³விவரணரூபாஞ்ஶ்லோகாநவதாரயதி –

அத்ரேதி ।

விவித⁴ம் ஸ்தா²நத்ரயமஸ்மாத்³ப⁴வதீதி வ்யுப்தத்த்யா துரீயோ விபு⁴ருச்யதே । ந ஹி துரீயாதிரேகேண ஸ்தா²நத்ரயமாத்மாநம் தா⁴ரயதி । ஸர்வது³:கா²நாமாத்⁴யாத்மிகாதி³பே⁴த³பி⁴ந்நாநாம் தத்³தே⁴தூநாம் ததா³தா⁴ராணாமிதி யாவத் ।

ஈஶாநபத³ம் ப்ரயுஜ்ய ப்ரபு⁴பத³ம் ப்ரயுஞ்ஜாநஸ்ய பௌநருக்த்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஈஶாந இதி ।

துரீயஸ்ய து³:க²நிவ்ருத்திம் ப்ரதி ஸாமர்த்²யஸ்ய நித்யத்வாந்ந கதா³சித³பி து³:க²ம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

தத்³விஜ்ஞாநேதி ।

ஸம்ஸ்ருஷ்டரூபேண வ்யயோ(அ)ஸ்தீத்யாஶங்க்ய விஶிநஷ்டி –

ஸ்வரூபாதி³தி ।

தத்ர ப்ரஶ்நபூர்வகமத்³விதீயத்வம் ஹேதுமாஹ –

ஏதத் குத இதி ।

அதோ த்³விதீயஸ்ய வ்யயஹேதோரபா⁴வாதி³தி ஶேஷ: ।

விஶ்வாதீ³நாம் த்³ருஶ்யமாநத்வாத் துரீயஸ்யாத்³விதீயத்வாஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வபா⁴வாநாமிதி ।

அவஸ்தா²த்ரயாதீதஸ்ய துரீயஸ்யோக்தலக்ஷணத்வம் வித்³வத³நுப⁴வஸித்³த⁴மிதி ஸூசயதி –

ஸ்ம்ருத இதி ॥10॥

விஶ்வாதி³ஷ்வவாந்தரவிஶேஷநிரூபணத்³வாரேண துரீயமேவ நிர்தா⁴ரயதி –

கார்யேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

விஶ்வாதீ³நாமிதி ।

விஶ்வதைஜஸயோருப⁴யப³த்³த⁴த்வம் ஸாமாந்யம், ப்ராஜ்ஞஸ்ய காரணமாத்ரப³த்³த⁴த்வம் விஶேஷ: ।

அதே²த³ம் நிரூபணம் குத்ரோபயுஜ்யதே ? தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

துர்யேதி ।

ப்ராஜ்ஞஸ்ய காரணமாத்ரப³த்³த⁴த்வம் ஸாத⁴யதி –

தத்த்வாப்ரதிபோ³தே⁴தி ।

த்ரயாணாமவாந்தரவிஶேஷே ஸ்தி²தே ப்ரக்ருதேதுரீயே கிமாயாதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

தத இதி ।

தயோஸ்தஸ்மிந்நவித்³யமாநத்வம் சிதே³கதாநே தயோர்நிரூபயிதுமஶக்யத்வாதி³த்யாஹ –

ந ஸம்ப⁴வத இதி ॥11॥

ப்ராஜ்ஞஸ்ய காரணப³த்³த⁴த்வம் ஸாத⁴யதி –

நா(அ)(அ)த்மாநமிதி ।

துரீயஸ்ய கார்யகாரணாப்⁴யாமஸம்ஸ்ப்ருஷ்டத்வம் ஸ்பஷ்டயதி –

துர்யமிதி ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காமாஹ –

கத²மிதி ।

வாஶப்³தா³த் கத²மித்யஸ்யாநுவ்ருத்தி: ஸூச்யதே ।

ப்ரத²மசோத்³யோத்தரத்வேந பாத³த்ரயம் வ்யாசஷ்டே –

யஸ்மாதி³தி ।

விலக்ஷணமநாத்மாநமிதி யாவத் । அந்ருதமித்யஸ்ய வ்யாக்²யாநமவித்³யாபீ³ஜப்ரஸூதமிதி । த்³வைதம் த்³விதீயமஸத்யமித்யர்த²: ।

வைத⁴ம்யோதா³ஹரணம் –

யதே²தி ।

ப்ராஜ்ஞஸ்ய விபா⁴க³விஜ்ஞாநாபா⁴வே ப²லமாஹ –

ததஶ்சேதி ।

யதோ²க்தே தமஸி கார்யலிங்க³மநுமாநம் ஸூசயதி –

அந்யதே²தி ।

த்³விதீயம் சோத்³யம் சதுர்த²பாத³வ்யாக்²யாநேந ப்ரத்யாக்²யாதி –

யஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

ஸதை³வ துரீயாத³ந்யஸ்யாபா⁴வாத் துரீயமேவ ஸர்வம் தச்ச ஸதா³ த்³ருக்³ரூபமிதி யஸ்மாத் தஸ்மாதி³தி யோஜநா । தத்ரேதி பரிபூர்ணம் சிதே³கதாநம் துரீயம் பராம்ருஶ்யதே ।

அத ஏவேதி ।

காரணாபா⁴வே கார்யாநுபபத்தேரித்யர்த²: ।

துரீயே தத்த்வாக்³ரஹணாந்யதா²க்³ரஹணயோரஸம்ப⁴வம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாத⁴யதி –

ந ஹீதி ।

யத்து துரீயஸ்ய ஸதா³ த்³ருகா³த்மத்வமுக்தம் தத்ர ப்ரமாணமாஹ –

ந ஹி த்³ரஷ்டுரிதி ।

சதுர்த²பாத³ம் ப்ரகாராந்தரேண யோஜயதி –

அத² வேதி ।

தத்ராபி ஶ்ருதிமநுகூலயதி –

நாந்யதி³தி ॥12॥

அநுமாநப்ரயுக்தாம் துரீயே(அ)பி காரணப³த்³த⁴த்வாஶங்காம் பரிஹரதி –

த்³வைதஸ்யேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யம் க்³ருஹ்ணாதி –

நிமித்தாந்தரேதி ।

விமதம் காரணப³த்³த⁴ம் த்³வைதாக்³ரஹணவத்த்வாத் ப்ராஜ்ஞவதி³த்யநுமாநமேவ த³ர்ஶயந்நிமித்தாந்தரமேவ ஸ்போ²ரயதி –

கத²மிதி ।

அநுமாநக்ருதாஶங்காநிவர்தகத்வேந ஶ்லோகமவதாரயதி –

ப்ராப்தேதி ।

ப்ராஜ்ஞஸ்யோத்தரபா⁴விப்ரபோ³தா⁴தி³கார்யாபேக்ஷயா நியதபூர்வபா⁴வித்வம் காரணப³த்³த⁴த்வப்ரயோஜகம் ।

ந ச துரீயஸ்ய தத³ஸ்தீத்யப்ரயோஜகோ ஹேதுரித்யாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

கிம் ச துரீயஸ்ய விஶுத்³த⁴சித்³தா⁴துத்வப்ரஸாத⁴நப்ரமாணபா³தா⁴த் காலாத்யயாபதி³ஷ்டோ ஹேதுரித்யாஹ –

ஸதே³தி ।

ந ச பூர்வோக்தோபாதே⁴: ஸாத⁴நவ்யாப்திஸ்துரீயஸ்யோத்தரபா⁴விகார்யாபேக்ஷயா நியதப்ராக்³பா⁴வித்வாபா⁴வாதி³தி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

தத்த்வேதி ।

தோ³ஷத்³வயவத்த்வேநாநுமாநஸ்யாமாநத்வே ப²லிதமாஹ –

அதோ நேதி ॥13॥

கார்யகாரணப³த்³தௌ⁴ தாவித்யாதி³ஶ்லோகோக்தமர்த²மநுப⁴வாவஷ்டம்பே⁴ந ப்ரபஞ்ஜயதி –

ஸ்வப்நேதி ।

நநு தைஜஸஸ்யைவ ஸ்வப்நயுக்தத்வம் யுக்தம் ந து விஶ்வஸ்ய ப்ரபு³த்³த்⁴யமாநஸ்ய தத்³யோகோ³ யுஜ்யதே ப்ரபு³த்⁴யமாநத்வாவ்யாகா⁴தாத் । கத²மவிஶேஷேண விஶ்வதைஜஸௌ ஸ்வப்நநித்³ராயுதாவிதி ।

தத்ர ஸ்வப்நஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ஸ்வப்ந இதி ।

யதா² ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்போ க்³ருஹ்யமாணோ(அ)ந்யதா² க்³ருஹ்யதே ததா²(அ)(அ)த்மநி தே³ஹாதி³க்³ரஹணமந்யதா²க்³ரஹணம் । ஆத்மநோ தே³ஹாதி³வைலக்ஷண்யஸ்ய ஶ்ருதியுக்திஸித்³த⁴த்வாத், தேந ஸ்வப்நஶப்³தி³தேநாந்யதா²க்³ரஹணேந ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வம் விஶ்வதைஜஸயோரவிஶிஷ்டமித்யர்த²: ।

ததா² நித்³ராணஸ்யைவ நித்³ரா யுக்தா ந து ப்ரபோ³த⁴வதோ விஶ்வஸ்யேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

நித்³ரேதி ।

உக்தாப்⁴யாம் ஸ்வப்நநித்³ராப்⁴யாம் விஶ்வதைஜஸயோர்வைஶிஷ்ட்யம் நிக³மயதி –

தாப்⁴யாமிதி ।

தயோரந்யதா²க்³ரஹணேந அக்³ரஹணேந ச வைஶிஷ்ட்யம் ப்ராக³பி ஸூசிதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அத இதி ।

த்³விதீயம் பாத³ம் விப⁴ஜதே –

ப்ராஜ்ஞஸ்த்விதி ।

த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

நோப⁴யமிதி ।

துரீயே நித்³ராஸ்வப்நயோரத³ர்ஶநே ஹேதுமாஹ –

விருத்³த⁴த்வாதி³தி ।

அஜ்ஞாநதத்கார்யயோர்நித்யவிஜ்ஞப்திரூபே துரீயே விருத்³த⁴த்வாத³நுபலப்³தி⁴ரித்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ஸவிதரீவேதி ।

துரீயே வஸ்துதோ நாவித்³யாதத்கார்யயோ: ஸங்க³திரஸ்தீத்யங்கீ³க்ருத்ய ப்ராக³பி ஸூசிதமித்யாஹ –

அதோ நேதி ॥14॥

கதா³ தர்ஹி ஸ்வப்நோ ப⁴வதீத்யபேக்ஷாயாமாஹ –

அந்யதே²தி ।

நித்³ரா தர்ஹி கதே³தி ஸந்தி³ஹாநம் ப்ரத்யாஹ –

நித்³ரேதி ।

துரீயப்ரதிபத்திஸமயம் ஸங்கி³ரதே –

விபர்யாஸ இதி ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாகாங்க்ஷாம் த³ர்ஶயதி –

கதே³தி ।

கதா³ ஸ்வப்நநிஷ்டோ² ப⁴வதி, கதா³ நித்³ராநிஷ்ட²: ஸ்யாதி³த்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ப்ரஶ்நத்ரயஸ்யோத்தரம் ஶ்லோகேந த³ர்ஶயதி –

உச்யத இதி ।

தத்ர கதா³ ஸ்வப்நோ ப⁴வதீதி ப்ரஶ்நம் பரிஹரதி –

ஸ்வப்நேதி ।

அவஸ்தா²த்³வயே ஸ்வப்நத்³ரஷ்டுரித்யர்த²: ।

த்³விதீயம் ப்ரஶ்நம் ஸமாத⁴த்தே –

நித்³ரேதி।

விஶ்வாதி³ஷு த்ரிஷு தயோரிதி த்³விவசநம் கத²மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸ்வப்நநித்³ரயோரிதி ।

விஶ்வதைஜஸாவேகோ ராஶி: । ப்ராஜ்ஞோ த்³விதீய: । தத: ஶ்லோகே த்³விவசநமவிருத்³த⁴மித்யர்த²: ।

ப்ரத²மே ராஶௌ விபர்யாஸஸ்வரூபம் கத²யதி –

அந்யதே²தி ।

த்³விதீயே ராஶௌ விபர்யாஸவிஶேஷம் த³ர்ஶயதி –

த்ருதீயே த்விதி ।

த்³விதீயார்த⁴க³தாந்யக்ஷராணி வ்யாகரோதி –

அத இதி ।

த்³விவசநஸ்யோபபந்நத்வாத்³ விபர்யாஸஸ்ய ச விபா⁴கே³ந நிர்தா⁴ரிதத்வாதி³த்யர்த²: ।

த்ருதீயம் ப்ரஶ்நம் ப்ரதிவித⁴த்தே –

ததே³தி ।

தத்த்வப்ரபோ³தா⁴த்³விபர்யாஸக்ஷயாவஸ்தா²யாமித்யர்த²: ॥15॥

கதா³ தத்த்வப்ரதிபோ³தோ⁴ விபர்யாஸக்ஷயஹேதுர்ப⁴வதீத்யபேக்ஷாயாமாஹ –

அநாதீ³தி ।

ப்ரதிபு³த்³த்⁴யமாநம் தத்த்வமேவ விஶிநஷ்டி –

அஜமிதி ।

ஜீவஶப்³த³வாச்யமர்த²ம் நிர்தி³ஶதி –

யோ(அ)யமிதி ।

பரமாத்மைவ ஜீவபா⁴வமாபந்ந: ஸம்ஸரதீத்யர்த²: ।

தஸ்ய கத²ம் ஜீவபா⁴வாபத்திரித்யாஶங்க்ய கார்யகரணப³த்³த⁴த்வாதி³த்யாஹ –

ஸ இதி ।

பரமாத்மோப⁴யலக்ஷணேந ஸ்வாபேந ஸுப்தோ ஜீவோ ப⁴வதீத்யந்வய:।

ஸ்வாபஸ்யோப⁴யலக்ஷணத்வமேவ ப்ரகடயதி –

தத்த்வேத்யாதி³நா ।

மாயாலக்ஷணேநேத்யுப⁴யத்ர ஸம்ப³த்⁴யதே ।

ஸுப்தமேவ வ்யநக்தி –

மமேத்யாதி³நா ।

ஸ்வாபபரிக்³ருஹீதஸ்யைவ ப்ரதிபோ³த⁴நாவகாஶோ ப⁴வதீத்யாஹ –

யதே³தி ।

யதா³ ஸுஷுப்தஸ்ததா³ பு³த்⁴யத இதி ஶேஷ: ।

ப்ரதிபோ³த⁴கம் விஶிநஷ்டி –

வேதா³ந்தார்தே²தி ।

கத²ம் ப்ரதிபோ³த⁴நம், ததா³ஹ –

நாஸீதி ।

அநுபூ⁴யமாநத்வமேவமித்யுச்யதே । யதோ³க்தவிஶேஷணேந கு³ருணா ப்ரதிபோ³த்⁴யமாந: ஶிஷ்யஸ்ததா³(அ)ஸாவேவம் வக்ஷ்யமாணப்ரகாரேண ப்ரதிபு³த்³தோ⁴ ப⁴வதீத்யுக்தம் ।

தமேவ ப்ரகாரம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் த்³விதீயார்த⁴வ்யாக்²யாநேந விஶத³யதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

அஸ்மிந்நிதி ஸப்தம்யா போ³த்⁴யாத்மரூபம் பராம்ருஶ்யதே । பா³ஹ்யம் கார்யமாந்தரம் காரணம் தச்சோப⁴யமிஹ நாஸ்தி । ததோ ஜந்மாதே³ர்பா⁴வவிகாரஸ்ய நாத்ராவகாஶ: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

அவதாரிதம் விஶேஷணம் ஸப்ரமாணம் யோஜயதி –

ஸபா³ஹ்யேதி ।

அஜத்வாதே³வாநித்³ரம் கார்யாபா⁴வே காரணஸ்ய ப்ரமாணாபா⁴வேந வக்துமஶக்யத்வாதி³தி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

அநித்³ரத்வம் ஹேதும் க்ருத்வா விஶேஷணாந்தரம் த³ர்ஶயதி –

அத ஏவேதி ।

அக்³ரஹணாந்யதா²க்³ரஹணஸம்ப³ந்த⁴வைது⁴ர்யம் ஹேதும் க்ருத்வா விஶேஷணத்³வயமித்யாஹ –

யஸ்மாச்சேதி ।

தத்த்வமேவம்லக்ஷணமஸ்து, ஆத்மந: கிமாயாதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

??

ததா³ விஶிஷ்டேநா(அ)(அ)சார்யேண விஶிஷ்டம் ஶிஷ்யம் ப்ரதி போ³த⁴நாவஸ்தா²யாமித்யர்த²: ॥16॥

துரீயமத்³வைதமித்யுக்தம் தத³யுக்தம் ப்ரபஞ்சஸ்ய த்³விதீயஸ்ய ஸத்த்வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ப்ரபஞ்ச இதி ।

ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்த்யா துரீயப்ரதிபோ³தா⁴த்தத³த்³விதீயத்வமவிருத்³த⁴மிதி ஸைத்³தா⁴ந்திகீமாஶங்காம் பூர்வவாத்³யநுவத³தி –

ப்ரபஞ்சேதி ।

தர்ஹி பூர்வம் ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்தேரநிவ்ருத்தஸ்ய தஸ்ய ஸத்த்வாந்நாத்³வைதம் ஸேத்³து⁴மர்ஹதீதி பூர்வவாத்³யேவ ப்³ரவீதி –

அநிவ்ருத்த இதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தீ ஶ்லோகேநோத்தரமாஹ –

உச்யத இதி ।

கிம் ப்ரபஞ்சஸ்ய வஸ்துத்வமுபேத்யாத்³வைதாநுபபத்திருச்யதே, கிம் வா(அ)வஸ்துத்வமிதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யே(அ)த்³வைதாநுபபத்திமங்கீ³காரோதி –

ஸத்யமிதி ।

அத்³வைதம் தர்ஹி கத²முபபத்³யேதேத்யாஶங்க்ய ப்ரபஞ்சஸ்யாவஸ்துத்வபக்ஷே தது³பபத்திரித்யாஹ –

ரஜ்ஜ்வாமிதி ।

யதா² ஸர்போ ரஜ்ஜ்வாம் கல்பிதோ வஸ்துதோ நாஸ்தி ததா² ப்ரபஞ்சோ(அ)பி கல்பிதத்வாந்நைவ வஸ்துதோ வித்³யதே । ததா² ச தாத்த்விகமத்³வைதமவிருத்³த⁴மித்யர்த²: ।

உக்தமர்த²ம் வ்யதிரேகமுகே²ந ஸாத⁴யதி –

வித்³யமாநஶ்சேதி³தி ।

யத்³யாத்மநி காரணாதீ⁴ந: ஸந் ப்ரபஞ்சோ வித்³யேத ததா³ க்ருதகஸ்யாநித்யத்வநியமாத்தந்நிவ்ருத்திரவஶ்யம்பா⁴விநீ । கார்யஸ்ய ச நிவ்ருத்திர்நாம காரணஸம்ஸர்க³ஸ்தத: ஸதி காரணே ப்ரபஞ்சநிவ்ருத்தேரநாத்யந்திகத்வாத³த்³வைதாநுபபத்திராஶங்க்யேத । ந ச காரணாதீ⁴ந: ஸந் ப்ரபஞ்சோ(அ)ஸ்தி । தஸ்ய கல்பிதத்வேநாவஸ்துத்வாதி³த்யர்த²: ।

ப்ரபஞ்சஸ்ய மாயயா வித்³யமாநத்வம் ந து வஸ்துத்வமித்யுதா³ஹரணாப்⁴யாமுபபாத³யதி –

ந ஹீத்யாதி³நா ।

ஸர்போ ஹி ரஜ்ஜ்வாம் ப்⁴ராந்த்யா கல்பிதோ நாயம் ஸர்போ ரஜ்ஜுரேஷ ஏவேதி விவேகதி⁴யா நிவ்ருத்தோ நைவ வஸ்துதோ வித்³யதே । பா³தி⁴தஸ்ய காலத்ரயே(அ)பி ஸத்த்வாபா⁴வாத் । மாயா சேந்த்³ரஜாலஶப்³த³வாச்யா மாயாவிநா ப்ரத³ர்ஶிதா பார்ஶ்வஸ்தா²நாம் மாயாத³ர்ஶநவதாம் சக்ஷுர்க³தஸ்ய யதா²ர்த²த³ர்ஶநப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்யாபக³மே ஸதி ஸமுத்பந்நஸம்யக்³த³ர்ஶநதோ நிவ்ருத்தா ஸதீ நைவ வஸ்துதோ வித்³யமாந ப⁴விதுமுத்ஸஹதே । யதே²ஹமுதா³ஹரணத்³வயம் ததே²த³ம் த்³வைதம் ப்ரபஞ்சாக்²யம் மாயாமாத்ரம் ந பரமார்த²தோ(அ)ஸ்தீத்யர்த²: ।

ப்ரபஞ்சஸ்யாஸத்த்வே ஶூந்யவாத³: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ரஜ்ஜுவதி³தி ।

ப்ரபஞ்சஸ்ய காலத்ரயே(அ)பி ஸத்த்வாபா⁴வே தாத்த்விகமத்³வைதமவிருத்³த⁴மித்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ॥17॥

ப்ரகாராந்தரேணாத்³வைதாநுபபத்திமாஶங்க்ய பரிஹரதி –

விகல்ப இதி ।

யதி³ கேநசித்³தே⁴துநா தத்த்வஜ்ஞாநேந கார்யேண ஶாஸ்த்ராதி³விகல்போ ஹேதுதயா விகல்பிதஸ்ததா²(அ)ப்யஸௌ பா³தி⁴தோ நிவர்தேத, ந து தாத்த்விகமத்³வைதம் விரோத்³து⁴மர்ஹதி । தத்த்வஜ்ஞாநாத்ப்ராக³வஸ்தா²யாமேவ தத்த்வோபதே³ஶம் நிமித்தீக்ருத்ய யத: ஶாஸ்த்ராதி³பே⁴தோ³(அ)நூத்³யதே, உபதே³ஶப்ரயுக்தே து ஜ்ஞாநே நிவ்ருத்தே ந கிஞ்சித³பி த்³வைதமஸ்தீத்யத்³வைதவிருத்³த⁴மித்யர்த²: ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காமாஹ –

நந்விதி ।

தத³நிவ்ருத்தௌ நாத்³வைதஸித்³தி⁴ர்ந ச ஶாஸ்த்ராதி³பே⁴த³ஸ்ய கல்பிதத்வாத³விரோத⁴:, ததா² ஸதி தூ⁴மாபா⁴ஸவத்தத்த்வஜ்ஞாநஹேதுத்வாநுபபத்திரித்யர்த²: ।

தூ⁴மாபா⁴ஸஸ்யாவ்யாப்தஸ்யாதத்³தே⁴துத்வே(அ)பி கல்பிதஸ்ய ஶாஸ்த்ராதே³ஸ்தத்த்வஜ்ஞாநஹேதுத்வம் ப்ரதிபி³ம்பா³தி³வது³பபந்நமித்யுத்தரமாஹ –

உச்யத இதி ।

ஶிஷ்ய: ஶாஸ்தா ஶாஸ்த்ரமித்யயம் விகல்போ விபா⁴க³:, ஸோ(அ)பி நிவ்ருத்திப்ரதியோகி³த்வாத³வஸ்துத்வாஜ்ஞாநபா³த்⁴யத்வாத³த்³வைதாவிரோதீ⁴த்யர்த²: ।

ஶிஷ்யாதி³விபா⁴க³ஸ்ய கல்பிதத்வம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி –

யதே²தி ।

மாயாவிநா ப்ரயுக்தா மாயா யதா² கல்பிதேஷ்யதே யதா² ச ஸர்பதா⁴ராதி³ர்விகல்பிதஸ்ததா²(அ)யம் ப்ரபஞ்ச: ஸர்வோ(அ)பி கல்பிதோ வஸ்து ந ப⁴வதீதி ப்ரபஞ்சிதம் । ததை²வ ப்ரபஞ்சைகதே³ஶ: ஶிஷ்யாதி³ரபி ஜ்ஞாநாத்பாக்கல்பித: ஸந்நஜ்ஞாநக்ருதோ மித்²யேத்யர்த²: ।

கிமிதி ஜ்ஞாநாத்பூர்வமஸௌ கல்ப்யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

உபதே³ஶேதி ।

உபதே³ஶமுத்³தி³ஶ்ய யதோ²க்தவிபா⁴க³வசநமித்யுக்தமுபஸம்ஹரதி –

அத இதி।

உபதே³ஶாத்ப்ராகி³வ தஸ்மாதூ³ர்த்⁴வமபி பே⁴தோ³(அ)நுவர்ததாமித்யாஶங்க்ய விரோதி⁴ஸத்³பா⁴வாந்மைவமித்யாஹ –

உபதே³ஶேதி ॥18॥

தத்த்வஜ்ஞாநஸமர்தா²நாம் மத்⁴யமாநாமுத்தமாநாம் சாதி⁴காரிணாமத்⁴யாரோபாபவாதா³ப்⁴யாம் பாரமார்தி²கம் தத்த்வமுபதி³ஷ்டம் । இதா³நீம் தத்த்வக்³ரஹணாஸமர்தா²நாமத⁴மாதி⁴காரிணாமாத்⁴யாநவிதா⁴நாயா(அ)(அ)ரோபத்³ருஷ்டிமேவாவஷ்டப்⁴ய வ்யாசஷ்டே –

அபி⁴தே⁴யேத்யாதி³நா ।

அத்⁴யக்ஷரமித்யேதத்³ வ்யாகரோதி –

அக்ஷரமிதி ।

அத்⁴யக்ஷரமித்யத்ர கிம் புநஸ்தத³க்ஷரமிதி ப்ரஶ்நபூர்வகம் வ்யுத்பாத³யதி –

கிம் புநரித்யாதி³நா ।

தஸ்ய விஶேஷணாந்தரம் த³ர்ஶயதி –

ஸோ(அ)யமிதி ।

ஆத்மா ஹி பாத³ஶோ விபா⁴ஜ்யதே; மாத்ராமதி⁴க்ருத்ய புநரோங்காரோ வ்யவதிஷ்ட²தே, தத்கத²ம் பாத³ஶோ விப⁴ஜ்யமாநஸ்யாதி⁴மாத்ரத்வமிதி ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

பாதா³நாம் மாத்ராணாம் சைகத்வாதே³தத³விருத்³த⁴மித்யாஹ –

ஆத்மந இதி ॥8॥

பாதா³நாம் மாத்ராணாம் ச மத்⁴யே விஶ்வாக்²யவிஶேஷஸ்யாகாராக்²யவிஶேஷத்வம் நிக³மயதி –

தத்ரேதி ।

விஶ்வாகாரயோரேகத்வம் ஸாத்³ருஶ்யே ஸத்யாரோபயிதும் ஶக்யமந்யத்ர ஸத்யேவ தஸ்மிந்நாரோபஸம்த³ர்ஶநாத், ததா² ச கிம் ததா³ரோபப்ரயோஜகம் ஸாத்³ருஶ்யமிதி ப்ருச்ச²தி –

கேநேதி ।

ஸாமாந்யோபந்யாஸபராம் ஶ்ருதிமவதாரயதி –

ஆஹேதி ।

வ்யாப்திமேவாகாரஸ்ய ஶ்ருத்யுபந்யாஸேந வ்யநக்தி –

அகாரேணேதி ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³விகயோரேகத்வம் பூர்வமுக்தமுபேத்ய விஶ்வஸ்ய வைஶ்வாநரஸ்ய ஜக³த்³வ்யாப்திம் ஶ்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந ஸ்பஷ்டயதி –

ததே²தி ।

கிம் ச ஸாமாந்யத்³வாரா வாச்யவாசகயோரேகத்வமாரோப்யம் ந ப⁴வதி, தயோரேகத்வஸ்ய ப்ராகே³வோக்தத்வாதி³த்யாஹ –

அபி⁴தா⁴நேதி ।

ஸாமாந்யாந்தரமாஹ –

ஆதி³ரிதி ।

ததே³வ ஸ்பு²டயதி –

யதை²வேதி ।

உகாரோ மகாரஶ்சேத்யுப⁴யமபேக்ஷ்ய ப்ரத²மபாடா²தா³தி³மத்த்வமகாரஸ்ய த்³ரஷ்டவ்யம் । விஶ்வஸ்ய புநராதி³மத்த்வம் தைஜஸப்ராஜ்ஞாவபேக்ஷ்யா(அ)(அ)த்³யஸ்தா²நே வர்தமாநத்வாதி³த்யர்த²: ।

உக்தஸ்ய ஸாமந்யாந்தரஸ்ய ப²லம் த³ர்ஶயதி –

தஸ்மாதி³தி ।

கிமர்த²மித்த²ம் ஸாமாந்யத்³வாரா தயோரேகத்வமுச்யதே ? தத்³விஜ்ஞாநஸ்ய ப²லவத்த்வாதி³த்யாஹ –

ததே³கத்வேதி ।

ஸாத்³ருஶ்யவிகல்பாதே³வ ப²லவிகல்ப: ॥9॥

த்ருதீயபாத³ஸ்ய த்ருதீயமாத்ராயாஶ்சைகத்வமுபந்யஸ்யதி –

ஸுஷுப்தேதி ।

பூர்வவதே³கத்வப்ரயோஜகமத்ராபி ப்ரஶ்நபூர்வகமுபவர்ணயதி –

கேநேத்யாதி³நா ।

மாநமேவ விவ்ருணோதி –

மீயதே இதி ।

ஓமித்யோங்காரஸ்ய நைரந்தர்யேணோச்சாரணே ஸத்யகாரோகாரௌ ப்ரத²மம் மகாரே ப்ரவிஶ்ய புநஸ்தஸ்மாந்நிர்க³ச்ச²ந்தாவிவோபலப்⁴யேதே தேந மகாரே(அ)பி மாநஸாமாந்யமிதி வக்தவ்யமித்யர்த²: ।

ஏகீபா⁴வமேவ ஸ்போ²ரயதி –

ஓங்காரேதி ।

மகாரவத்ப்ராஜ்ஞே(அ)பி தத³ஸ்தி ஸாமாந்யமித்யாஹ –

ததே²தி ।

உக்தஸ்யாபி ஸாமாந்யஸ்ய ப²லமாஹ –

அதோ வேதி ।

ஸாமாந்யத்³வயத்³வாரேண ப்ராஜ்ஞமகாரயோரேகத்வஜ்ஞாநம் நாவிவக்ஷிதம் ப²லவத்த்வாதி³த்யாஹ –

வித்³வதி³தி ।

அவிது³ஷோ(அ)பி ஜக³த்³விஷயஜ்ஞாநமஸ்தீத்யாஶங்க்ய விஶிநஷ்டி –

ஜக³த்³யாதா²த்ம்யமிதி ।

தத்³யாதா²த்ம்யம் சாவ்யாக்ருதத்வம் ।

ப்ரலயப⁴வநமநிஷ்டத்வாந்ந ப²லமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஜக³தி³தி ।

தத்ர தத்ரைகத்வஜ்ஞாநே ப²லபே⁴த³கத²நாது³பாஸநாபே⁴த³மாஶங்க்யாங்கே³ஷு ப²லபே⁴த³ஶ்ருதேரர்த²வாத³த்வமுபேத்யா(அ)(அ)ஹ –

அத்ரேதி ।

பாதா³நாம் மாத்ராணாம் ச க்ரமாதே³கத்வவிஜ்ஞாநே ப²லகத²நம் ஸர்வாந் பாதா³ந் மாத்ராஶ்ச ஸர்வா: ஸ்வாத்மந்யந்தர்பா⁴வ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்³ரஹ்மத்⁴யாநஸ்ய ஸாத⁴நம் யதோ³ங்காராக்²யமக்ஷரம் தஸ்ய ஸ்துதாவுபயுஜ்யதே । தேந ச ததே³வைகமுபாஸநமிதரஸ்ய தத³ங்க³த்வாந்நோபாஸ்திபே⁴த³கத்வமித்யர்த²: ॥11॥

பாதா³நாம் மாத்ராணாம் ச யதே³கத்வம் ஸநிமித்தம் ஶ்ருத்யோபந்யஸ்தம் தத்ர ஶ்ருத்யர்த²விவரணரூபாந் பூர்வவதே³வ ஶ்லோகாநவதாரயதி –

அத்ரேதி ।

ப்ரத²மபாத³ஸ்ய ப்ரத²மமாத்ராயாஶ்சாபே⁴தா³ரோபார்த²முக்தம் ஸாமாந்யத்³வயம் விஶத³யதி –

விஶ்வஸ்யேதி ।

உக்தந்யாயேநா(அ)(அ)தி³ரஸ்யேத்யாதா³விதி ஶேஷ: ।

புநருக்திபரிஹாரத்³வாரா விவக்ஷிதமர்த²மாஹ –

அத்வேதி ।

அநுவ்ருத்தித்³யோதகம் த³ர்ஶயதி –

சஶப்³தா³தி³தி ॥19॥

த்³விதீயபாத³ஸ்ய த்³விதீயமாத்ராயாஶ்சைகத்வாரோபப்ரயோஜகத்³வயம் ஶ்ருத்யுக்தம் வ்யநக்தி –

தைஜஸஸ்யேதி ।

ஸ்பு²டமிதி க்ரியாவிஶேஷணம் ।

ததா²வித⁴மித்யஸ்யார்த²ம் ஸ்பு²டமித்யாஹ –

ஸ்பு²டமேவேதி ।

உத்வவிஜ்ஞாந இத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் மாத்ராஸம்ப்ரதிபத்தாவிதி ।

தஸ்ய வ்யாக்²யாநம் ஸர்வமித்யுச்யதே, தத்பூர்வவத்³ த்³ரஷ்டவ்யமித்யுச்யதே –

பூர்வவதி³தி ॥20॥

த்ருதீயபாத³ஸ்ய த்ருதீயமாத்ராயாஶ்சைகத்வாத்⁴யாஸே ஸாமாந்யத்³வயம் ஶ்ருத்யா த³ர்ஶிதம் விஶத³யதி –

மகாரேதி ।

அக்ஷரார்த²ஸ்ய பூர்வவதே³வ ஸுஜ்ஞாநத்வாத்தாத்பர்யார்த²மாஹ –

மகாரத்வ இதி ॥21॥

விஶ்வாதீ³நாமகாராதீ³நாம் ச யத்துல்யம் ஸாமாந்யமுக்தம் தத்³விஜ்ஞாநம் ஸ்தௌதி –

த்ரிஷ்விதி ।

யதோ²க்தஸ்தா²நத்ரயம் ஜக³ரிதம் ஸ்வப்ந: ஸுஷுப்தம் சேதி த்ரிதயம், துல்யம் பாதா³நாம் மாத்ராணாம் சேதி ஶேஷ: । உக்தம் ஸாமாந்யமாப்திருக்தர்ஷோ மிதிரித்யாதி³ ।

மஹாமுநிரித்யஸ்யார்த²மாஹ –

ப்³ரஹ்மவிதி³தி ॥22॥

பூர்வோக்தஸாமாந்யஜ்ஞாநவதோ த்⁴யாநநிஷ்ட²ஸ்ய ப²லவிபா⁴க³ம் த³ர்ஶயதி –

அகார இதி ।

யத்ர து பாதா³நாம் மாத்ராணாம் ச விபா⁴கோ³ நாஸ்தி தஸ்மிந்நோங்காரே துரீயாத்மநி வ்யவஸ்தி²தஸ்ய ப்ராப்த்ருப்ராப்தவ்யப்ராப்திவிபா⁴கோ³ நாஸ்தீத்யாஹ –

நாமாத்ர இதி ।

ஓங்காரத்⁴யாயிநமகாரோ விஶ்வம் ப்ராபயதீத்யுக்தமயுக்தம் । விஶ்வப்ராப்தேர்த்⁴யாநமந்தரேண ஸித்³த⁴த்வாத் ।

அகாரஸ்ய சாத்⁴யேயஸ்யோக்தப²லப்ராபகத்வாயோக³தி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அகாரேதி ।

ததா³லம்ப³நம் தத்ப்ரதா⁴நமிதி யாவத் ।

அகாரப்ரதா⁴நமோங்காரம் தா⁴யதோ யதா² வைஶ்வாநரப்ராப்திஸ்ததோ²காரப்ரதா⁴நம் தமேவ த்⁴யாயதஸ்தைஜஸஹிரண்யக³ர்ப⁴ப்ராப்திர்ப⁴வதீத்யாஹ –

யதே²தி ।

யஶ்ச மகாரப்ரதா⁴நமோங்காரம் த்⁴யாயதி தஸ்ய ப்ராஜ்ஞாவ்யாக்ருதப்ராப்திர்யுக்தேத்யாஹ –

மகாரஶ்சேதி ।

க்ரியாபதா³நுவ்ருத்திருப⁴யத்ர விவக்ஷிதா ।

சதுர்த²பாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

க்ஷீணே த்விதி ।

ஸ்தூ²லப்ரபஞ்சோ ஜாக³ரிதம் விஶ்வஶ்சேத்யேதத்த்ரிதயமகாரமாத்ரம், ஸூக்ஷ்மப்ரபஞ்ச: ஸ்வப்நஸ்தைஜஸஶ்சைதத்த்ரிதயமுகாரமாத்ரம், ப்ரபஞ்சத்³வயகாரணம் ஸுஷுப்தம் ப்ராஜ்ஞஶ்சேத்யேதத்த்ரிதயம் மகாரமாத்ரம் । தத்ராபி பூர்வம் பூர்வமுத்தரோத்தரபா⁴வமாபத்³யதே । ததே³தம் ஸர்வமோங்காரமாத்ரமிதி த்⁴யாத்வா ஸ்தி²தஸ்ய யதே³தாவந்தம் காலமோமிதிரூபேண ப்ரதிபந்நம் தத்பரிஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மைவேத்யாசார்யோபதே³ஶஸமுத்த²ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந பூர்வோக்தஸர்வவிபா⁴க³நிமித்தாஜ்ஞாநஸ்ய மகாரத்வேந க்³ருஹீதஸ்ய க்ஷயே ப்³ரஹ்மண்யேவ ஶுத்³தே⁴ பர்யவஸிதஸ்ய ந க்வசித்³ க³திருபபத்³யதே பரிச்சே²தா³பா⁴வாதி³த்யர்த²: ॥23॥

ப்ரத்யக்சைதந்யமோங்காரஸம்வேத³நம் த்ரிமாத்ரேணோங்காரேணாத்⁴யஸ்தேந தாதா³த்ம்யாதோ³ங்காரோ நிருச்யதே । தஸ்ய பரேண ப்³ரஹ்மணைக்யமமாத்ராதி³ஶ்ருத்யா விவக்ஷ்யதே । தமவதார்ய வ்யாகரோதி –

அமாத்ர இத்யாதி³நா ।

கேவலத்வமத்³விதீயத்வம் ।

விஶேஷணாந்தரமுபபாத³யதி –

அபி⁴தா⁴நேதி ।

அபி⁴தா⁴நம் வாக், அபி⁴தே⁴யம் மந: சித்தாதிரிக்தார்தா²பா⁴வஸ்யாபி⁴தா⁴ஸ்யமாநத்வாத் தயோர்மூலாஜ்ஞாநக்ஷயேண க்ஷீணத்வாதி³தி ஹேத்வர்த²: ।

அவ்யவஹார்யஶ்சேதா³த்மா நாஸ்த்யேவேத்யாஶங்க்ய விகாரஜாதவிநாஶாவதி⁴த்வேநா(அ)(அ)த்மநோ(அ)வஶேஷாந்நைவமித்யாஹ –

ப்ரபஞ்சேதி ।

தஸ்ய ச ஸர்வாநர்தா²பா⁴வோபலக்ஷிதஸ்ய பரமாநந்த³த்வேந பர்யவஸாநம் ஸூசயதி –

ஶிவ இதி ।

தஸ்யைவ ஸர்வத்³வைதகல்பநாதி⁴ஷ்டா²நத்வேநாவஸ்தா²நமபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –

அத்³வைத இதி ।

ஓங்காரஸ்துரீய: ஸந்நாத்மைவேதி யது³க்தம் தது³பஸம்ஹரதி –

ஏவமிதி ।

யதோ²க்தம் விஜ்ஞாநம் பாதா³நாம் மாத்ராணாம் சைகத்வம், ந ச பாதா³ மாத்ராஶ்ச துரீயாத்மந்யோங்காரே ஸந்தி, பூர்வபூர்வவிபா⁴க³ஶோத்தரோத்தராந்தர்பா⁴வேந க்ரமாதா³த்மநி பர்யவஸ்யதீத்யேவம்லக்ஷணதத்³வதா –

?

ப்ரயுக்த: ஸந்நோங்காரோ மாத்ரா: பாதா³ம்ஶ்ச ஸ்வஸ்மிந்நந்தர்பா⁴வ்யாவஸ்தி²தஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ பே⁴த³மஸஹமாநஸ்தத்³ரூபோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

உக்தைக்யஜ்ஞாநஸ்ய ப²லமாஹ –

ஸம்விஶதீதி ।

ஸுஷுப்தே ப்³ரஹ்மப்ராப்தஸ்ய புநருத்தா²நவந்முக்தஸ்யாபி புநர்ஜந்ம ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

பரமார்தே²தி ।

ஸுஷுப்தஸ்ய புநருத்த²நம் பீ³ஜபூ⁴தாஜ்ஞாநஸ்ய ஸத்த்வாது³பபத்³யதே । இஹ து பீ³ஜபூ⁴தமஜ்ஞாநம் த்ருதீயம் ஸுஷுப்தாக்²யம் த³க்³த்⁴வைவ தேஷாமாத்மாநம் துரீயம் ப்ரவிஷ்டோ வித்³வாநிதி நாஸௌ புநருத்தா²நமர்ஹதி । காரணமந்தரேண தத³யோகா³தி³த்யர்த²: ।

துரீயமேவ புநருத்த²நபீ³ஜபூ⁴தம் ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்ய கர்யகாரணவிநிர்முக்தஸ்ய தஸ்ய தத³யோகா³ந்மைவமித்யாஹ –

துரீயஸ்யேதி ।

முக்தஸ்யாபி பூர்வஸம்ஸ்காராத்புநருத்தா²நமாஶங்க்ய த்³ருஷ்டாந்தேந நிராசஷ்டே –

ந ஹீதி ।

பூர்வவதி³த்யவிவேகாவஸ்தா²யாமிவேத்யர்த²: । தத்³விவேகிநாம் ரஜ்ஜுஸர்பவிவேகவிஜ்ஞாநவதாமிதி யாவத் । பு³த்³தி⁴ஸம்ஸ்காராதி³த்யத்ர பு³த்³தி⁴ஶப்³தே³ந ஸர்பப்⁴ராந்திர்க்³ருஹ்யதே । உத்தமாதி⁴காரிணாமோங்காரத்³வாரேண பரிஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மாத்மைக்யவிதா³மபுநராவ்ருத்திலக்ஷணமுக்தம் ப²லம் ।

இதா³நீம் மந்தா³நாம் மத்⁴யமாநாம் ச கத²ம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யா ப²லப்ராப்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

மந்தே³தி ।

தேஷாமபி க்ரமமுக்திரவிருத்³தே⁴த்யர்த²: ।

தத்ரைவ வாக்யஶேஷாநுகூல்யம் கத²யதி –

ததா² சேதி ॥12॥

யதா² பூர்வமாசார்யேண ஶ்ருத்யர்த²ப்ரகாஶகா: ஶ்லோகா: ப்ரணீதாஸ்ததோ²த்தரே(அ)பி ஶ்லோகா: ஶ்ருத்யுக்தே(அ)ர்த² ஏவ ஸம்ப⁴வந்தீத்யாஹ –

பூர்வவதி³தி ।

ஓங்காரஸ்ய பாத³ஶோ வித்³யா கீத்³ருஶீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

பாதா³ இதி ।

பாதா³நாம் மாத்ராணாம் சாந்யோந்யமேகத்வம் க்ருத்வா தத்³விபா⁴க³விது⁴ரமோங்காரம் ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யா த்⁴யாயதோ ப⁴வதி க்ருதார்தே²தேதி த³ர்ஶயதி –

ஓங்காரமிதி ।

தஸ்மாத் பாதா³நாம் மாத்ராணாம் சாந்யோந்யமேகத்வாதி³த்யர்த²: ।

ததே³கத்வம் புரஸ்க்ருத்யோங்காரமுப⁴யவிபா⁴க³ஶூந்யம் ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யா ஜாநீயாதி³த்யாஹ –

ஓங்காரமிதி ।

உத்தரார்த⁴ஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

ஏவமிதி ॥24॥

ப்ரணவாநுஸந்தா⁴நகுஶலஸ்ய ப்ரணவஜ்ஞாநேநைவ ஸர்வத்³வைதாபவாத³கேந க்ருதார்த²தா ப⁴வதீத்யுக்தம் । இதா³நீம் தத³நபி⁴ஜ்ஞஸ்ய பரோபதே³ஶமாத்ரஶரணஸ்ய த்⁴யாநகர்தவ்யதாம் கத²யதி –

யுஞ்ஜீதேதி ।

நநு மந:ஸமாதா⁴நம் ப்³ரஹ்மணி கர்தவ்யம்; கிமிதி ப்ரணவே தத்கர்தவ்யதோச்யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ப்ரணவ இதி ।

ஸம்ப்ரதி ப்ரணவே ஸமாஹிதசித்தஸ்ய ப²லம் த³ர்ஶயதி –

ப்ரணவே நித்யேதி ।

ஸமாதா⁴நவிஷயமாஹ –

யதே²தி ।

துரீயரூபம் யதே²த்யுச்யதே ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

ததே³வ ஸாத⁴யதி –

ந ஹீதி ।

தத்ர தைத்திரீயகஶ்ருத்யாநுகூல்யமாஹ –

வித்³வாநிதி ॥25॥

கீத்³ருஶஸ்தர்ஹி ப்ரணவோ மந்தா³நாம் மத்⁴யமாநாம் சாதி⁴காரிணாம் த்⁴யேயோ ப⁴வதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ப்ரணவோ ஹீதி ।

உத்தமாதி⁴காரிணாம் கீத்³ருஶஸ்தர்ஹி ப்ரணவ: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநகோ³சரோ ப⁴வதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

அபூர்வ இதி ।

பராபரப்³ரஹ்மாத்மநா ப்ரணவோ மந்த³மத்⁴யமாதி⁴காரிணோர்த்⁴யேயதாமுபக³ச்ச²தீதி பூர்வார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

பரேதி ।

உத்தமாதி⁴காரிணஸ்து ஸர்வவிஶேஷஶூந்யமேகரஸம் ப்ரத்யக்³பூ⁴தம் யத்³ ப்³ரஹ்ம தத்³ரூபேண ப்ரணவ: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாதி⁴க³ம்யோ ப⁴வதீத்யுத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

பரமார்த²த இத்யதி³நா ।

உக்தே(அ)ர்தே² ப்ரமாணம் ஸூசயதி –

ஸபா³ஹ்யேதி ॥26॥

யதோ³ங்காரஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மத்வமாபந்நஸ்ய துரீயஸ்யாபூர்வத்வமநந்தரத்வமித்யாதி³விஶேஷணமுக்தம், தத்ர ஹேதுமாஹ –

ஸர்வஸ்யேதி ।

யதோ²க்தவிஶேஷணம் ப்ரணவம் ப்ரத்யஞ்சம் ப்ரதிபத்³ய க்ருதக்ருத்யோ ப⁴வதீத்யாஹ –

ஏவம் ஹீதி ।

பூர்வார்த⁴ம் வ்யாகரோதி –

ஆதீ³தி ।

ஸர்வஸ்யைவோத்பத்³யமாநஸ்யோத்பத்திஸ்தி²திலயா யதோ²க்தப்ரணவாதீ⁴நா ப⁴வந்தி । அதஸ்தஸ்யோக்தம் விஶேஷணம் யுக்தமித்யர்த²: ।

தத்ர பரிணாமவாத³ம் வ்யாவர்த்ய விவர்தவாத³ம் த்³யோதயிதுமுதா³ஹரதி –

மாயேதி ।

அநேகோதா³ஹரணமுத்பத்³யமாநஸ்யாநேகவிதா⁴த்வபோ³த⁴நார்த²ம் ।

ப்ரணவஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மத்வம் ப்ராப்தஸ்யாவிக்ருதஸ்யைவ ஸ்வமாயாஶக்திவஶாஜ்ஜக³த்³தே⁴துத்வமித்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ।

யதா² மாயாவீ ஸ்வக³தவிகாரமந்தரேண மாயாஹஸ்த்யாதே³ரிந்த்³ரஜாலஸ்ய ஸ்வமாயாவஶாதே³வ ஹேது:, யதா² வா ரஜ்ஜ்வாத³ய: ஸ்வக³தவிகாரவிரஹிண: ஸ்வாஜ்ஞாநாதே³வ ஸர்பாதி³ஹேதவஸ்ததா²(அ)யமாத்மா ப்ரணவபூ⁴தோ வ்யவஹாரத³ஶாயாம் ஸ்வாவித்³யயா ஸர்வஸ்ய ஹேதுர்ப⁴வதி । அதோ யுக்தம் தஸ்ய பரமார்தா²வஸ்தா²யாம் பூர்வோக்தவிஶேஷணவத்த்வமித்யர்த²: ।

த்³விதீயார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

ஏவம் ஹீதி ।

பூர்வோக்தவிஶேஷணஸம்பந்நமிதி யாவத் ।

ஜ்ஞாநஸ்ய முக்திஹேதோ: ஸஹாயாந்தராபேக்ஷா நாஸ்தீதி ஸூசயதி –

தத்க்ஷணாதே³வேதி ।

ததா³த்மபா⁴வமித்யத்ர தச்ச²ப்³தே³நாபூர்வாதி³விஶேஷணம் பரமார்த²வஸ்து பராம்ருஶ்யதே ॥27॥

ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யா ப்ரணவமபி⁴த்⁴யாயதோ ஹ்ருத³யாக்²யம் தே³ஶமுபதி³ஶதி –

ப்ரணவமிதி ।

பரமார்த²த³ர்ஶிநஸ்து தே³ஶாத்³யநவச்சி²ந்நவஸ்துத³ர்ஶநாதா³ர்தி²கம் ஶோகாபா⁴வம் ‘தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக’ (ஈ. உ. 7) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸித்³த⁴மநுவத³தி –

ஸர்வவ்யாபிநமிதி ।

ஹ்ருத³யதே³ஶே ப்ரணவபூ⁴தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ த்⁴யேயத்வே ஹேதும் ஸூசயதி –

ஸ்ம்ருதிப்ரத்யயேதி ।

பு³த்³தி⁴மாநிதி விவேகித்வமுச்யதே। மத்வேதி ஸாக்ஷாத்காரஸம்பத்திர்விவக்ஷ்யதே ।

விவேகத்³வாரா தத்த்வஸாக்ஷாத்காரே ஸதி ஶோகநிவ்ருத்தௌ ஹேதுமாஹ –

ஶோகேதி ।

தஸ்ய ஹி நிமித்தமாத்மாஜ்ஞாநம் ।

தஸ்யா(அ)(அ)த்மஸாக்ஷாத்காரதோ நிவ்ருத்தௌ ஶோகாநுபபத்திரித்யத்ர ப்ரமாணமாஹ –

தரதீதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) இத்யாதி³ஶ்ருதிர்க்³ருஹ்யதே ॥28॥

ஓங்காரம் துரீயபா⁴வமாபந்நம் ய: ப்ரதிபந்நஸ்தம் ஸ்தௌதி –

அமாத்ர இதி ।

யதோ²க்தப்ரணவப்ரதிபத்திவிஹீநஸ்து ஜநநமரணமாத்ரபா⁴கீ³ ந புருஷார்த²பா⁴க்³ ப⁴வதீதி வித்³யாரஹிதம் நிந்தி³தி –

நேதர இதி ।

பாத³விபா⁴க³ஸ்ய மாத்ராவிபா⁴க³ஸ்ய சாபா⁴வாதோ³ங்காரஸ்துரீய: ஸந்நமாத்ரோ ப⁴வதீத்யாஹ –

அமாத்ர இதி ।

நநு கத²மநந்தா பரிச்சி²த்திரோங்காரஸ்ய துரீயஸ்யோச்யதே ।

ந ஹி தத்ர பரிச்சி²த்திரேவாஸ்தீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

நைதாவத்த்வமிதி ।

அநர்தா²த்மகத்³வைதஸம்ஸ்பர்ஶாபா⁴வாத³ப்ரதிப³ந்தே⁴ந பரமாநந்த³த்வம் தஸ்மிந்நாவிர்ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வேதி ।

யதா²வ்யாக்²யாத: பூர்வார்தே⁴நோக்தவிஶேஷணவாநித்யர்த²: ।

நநு யதோ²க்தப்ரணவபரிஜ்ஞாநரஹிதஸ்யாபி ஶாஸ்த்ரபரிஜ்ஞாநவத்த்வாந்ந ஜந்மோபலக்ஷிதஸம்ஸாரபா⁴க்த்வேந புருஷார்தா²ஸித்³தி⁴: । மைவம் । ஶாஸ்த்ரவிதோ³(அ)பி தத்த்வஜ்ஞாநாபா⁴வே முக்²யபுருஷார்த²ஸித்³தி⁴[த்³தே⁴]ரித்யாபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –

நேதர இதி ।

ததே³வம் ப்ரணவத்³வாரேண நிருபாதி⁴கமாத்மாநமநுஸந்த³தா⁴நஸ்ய புருஷார்த²பரிஸமாப்திர்நேதரேஷாம் ப³ஹிர்முகா²ணாமிதி ஸ்தி²தம் ॥29॥

அாக³மப்ராதா⁴ந்யேநாத்³வைதம் ப்ரதிபாத³யதா தத்ப்ரத்யநீகஸ்ய த்³வைதஸ்ய மித்²யாத்வமர்தா²து³க்தம் । இதா³நீம் தந்மிதா²த்வமுபபத்திப்ராதா⁴ந்யேநாபி ப்ரதிபத்தும் ஸுஶகமிதி த³ர்ஶயிதும் ப்ரகரணாந்தரமவதாரயந்நாதௌ³ த்³ருஷ்டாந்தஸித்³த்⁴யர்த²ம் தஸ்மிந் வ்ருத்³த⁴ஸம்மதிமாஹ –

வைதத்²யமிதி ।

ந கேவலமாக³மோக்திவஶாதே³வ ஸ்வப்நமித்²யாத்வம், கிம் து யுக்திதோ(அ)பீத்யாஹ –

அந்த:ஸ்தா²நாதி³தி ।

பூர்வோத்தரப்ரகரணயோ: ஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³த்⁴யர்த²ம் பூர்வப்ரகரணே வ்ருத்தம் ஸம்க்ஷிப்யாநுவத³தி –

ஜ்ஞாத இதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி’(ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யாதி³ஶ்ருதிர்க்³ருஹ்யதே ।

தர்ஹி த்³வைதமித்²யாத்வஸ்ய ப்ராகே³வ ஸித்³த⁴த்வாது³த்தரம் ப்ரகரணமநர்த²கமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஆக³மேதி ।

யத்³த்³வைதமித்²யாத்வம் பூர்வமுக்தம் – ததா³க³மமாத்ரம் ஆக³மப்ராதா⁴ந்யேநாதி⁴க³தம் । ந ஹ்யுக்தித: ஸித்³த⁴ம் । தஸ்மிந்நாக³மதோ(அ)வக³தே யுக்திப்ராதா⁴ந்யேநாபி தந்மித்²யாத்வமவக³ந்தவ்யமிதி ப்ரகரணாந்தரம் ப்ராரப்³த⁴மித்யர்த²: । ப்ரமாணாநுக்³ராஹகத்வாத்தர்கஸ்யாநுக்³ராஹ்யப்ரமாணஸ்ய ப்ரதா⁴நத்வாத் தத³தீ⁴நவிசாராநந்தரம் தர்காதீ⁴நவிசாரஸ்ய ஸாவகாஶாத்³ யுக்தம் பௌர்வாபர்யம் பூர்வோத்தரப்ரகரணயோரித்யுக்தம் ।

ஸம்ப்ரதி ஶ்லோகாக்ஷராணி யோஜயதி –

விதத²ஸ்யேத்யாதி³நா ।

பா³ஹ்யக⁴டாத³ய:; ஸுகா²த³யஸ்த்வாத்⁴யாத்மிகா பா⁴வா: ।

ஶரீராந்தரவஸ்தா²நம் ஸ்வாப்நாநாம் பா⁴வாநாமித்யத்ராநுப⁴வம் ப்ரமாணயதி –

தத்ர ஹீதி ।

தேஷாமந்தருபலப்⁴யமாநத்வே(அ)பி ந வைதத்²யம் வ்யபி⁴சாராதி³த்யாஶங்காமநூத்³ய பரிஹரதி –

நந்வித்யாதி³நா ।

ஹேத்வாந்தரஶங்காம் வாரயதி –

அந்தரிதி ।

யத்³யபி தே³ஹாந்த: ஸங்குசிதே தே³ஶே ஸ்வாப்நா பா⁴வா ப⁴வந்தி ததா²(அ)பி கத²ம் தேஷாம் ம்ருஷாத்வமித்யத ஆஹ –

ந ஹீதி ।

அந்தரித்யுக்தம் ஸ்பு²டயதி –

ஸம்வ்ருத இதி ।

தமேவ ஸங்குசிதம் தே³ஶம் விஶேஷணாந்தரேண ஸ்போ²ரயதி –

தே³ஹாந்தர்நாடீ³ஷ்விதி ।

உக்தமர்த²ம் கைமுதிகந்யாயேந ஸ்பு²டயதி –

ந ஹீதி ।

யதா³ தே³ஹே(அ)பி பர்வதாத³யோ ந ஸம்பா⁴வ்யந்தே ததா³ தத³ந்தர்வர்திநீஷு நாடி³ஷ்வதிஸூக்ஷ்மாஸு தேஷாம் ஸம்பா⁴வநா நாஸ்தீதி கிமு வக்தவ்யமித்யர்த²: । ஸ்வாப்நா ப⁴வா: ஸத்யா ந ப⁴வந்தி, உசிததே³ஶஶூந்யத்வாத், ரஜதபு⁴ஜங்கா³தி³வதி³தி பா⁴வ: ॥1॥

தே³ஹாத்³ ப³ஹிரேவ தே³ஶாந்தரம் க³த்வா ஸ்வாப்நாநாம் பா⁴வாநாமுபலம்பா⁴த் தேஷாம் தே³ஹாந்த: ஸம்வ்ருதே நாடீ³ப்ரதே³ஶே த³ர்ஶநமஸம்ப்ரதிபந்நமித்யாஶங்க்ய பரிஹரதி –

அதீ³ர்க⁴த்வாச்சேதி ।

ப³ஹி: ஸ்வப்நோபலப்³தி⁴பக்ஷே தோ³ஷாந்தரமாஹ –

ப்ரதிபு³த்³த⁴ஶ்சேதி ।

வ்யாவர்த்யாமாஶங்காமநுவத³தி –

ஸ்வப்நேதி ।

தேஷாம் தே³ஹாந்த: ஸங்குசிதே நாடீ³தே³ஶே ஸ்தி²தித³ர்ஶநாந்மித்²யாத்வமித்யேதத³ப்யஸம்ப்ரதிபந்நமித்யத்ர ஹேதுமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

பஶ்யந்நிவேதி ஸ்வப்நத³ர்ஶநஸ்ய நிரூபணே ஸத்யாபா⁴ஸத்வமிவஶப்³தே³ந த்³யோத்யதே । ஏதச்ச²ப்³தே³ந சோத்³யம் பராம்ருஶ்யதே । ஸ்வப்நத்³ரஷ்டா க³த்வா ஸ்வப்நாந்ந பஶ்யதீத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

இவஶப்³த³ஸ்து பூர்வவத் ।

ததா²(அ)பி கத²ம் ப³ஹி: ஸ்வப்நோபலம்போ⁴ ந ப⁴வதீதி நிர்தா⁴ரிதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந சேதி ।

ஸ்வப்ந: ஸத்யோ ந ப⁴வதி உசிதகாலவிகலத்வாத் ஸம்ப்ரதிபந்நவிதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

இதஶ்ச ந தே³ஹாத்³ ப³ஹிர்தே³ஶாந்தரே ஸ்வப்நத³ர்ஶநமித்யாஹ –

கிம் சேதி ।

ஸர்வோ(அ)பி ஸ்வப்நத்³ரஷ்டா தே³ஶாந்தரே ஸ்வப்நாப்நஶ்யந்நகஸ்மாதே³வ ப்ரதிபு³த்³தோ⁴ ந தத்ராஸ்தி கிம் து ஶயநதே³ஶே வர்ததே ।

ததா²(அ)பி க³த்வா ஸ்வப்நத³ர்ஶநே கா(அ)நுபபத்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதி³ சேதி ।

அந்தரேவ ஸ்வப்நத³ர்ஶநமிதி ஸ்தி²தே ஸ்வப்நமித்²யாத்வமுசிதகாலஶூந்யத்வாதி³யுக்தம் ப்ரபஞ்சயதி –

ராத்ராவிதி ।

யத்³யபி ராத்ரௌ நித்³ராமுபக³தஸ்ததா²(அ)பி பா⁴வாநஹநி பஶ்யந்நிவ திஷ்ட²தி ஸுப்த: ஸம்ஹ்ருதசக்ஷுராதி³கரணோ(அ)பி பஶ்யதி । ஶயாநோ(அ)பி பர்யடநம் ப்ரதிபத்³யதே । யத்³யபி ஸஹாயவிஹீந: ஸுப்தஸ்ததா²(அ)பி ப³ஹுபி⁴: ஸஹாயை: ஸ்வப்நாநுபலப⁴தே । தஸ்மாது³சிதஸ்ய காலஸ்ய காரணஸ்ய ஸஹகாரிணஶ்சாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வப்நத³ர்ஶநாத் தஸ்மிந்மித்²யாத்வம் ஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

ஸ்வப்நமித்²யாத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ –

யைஶ்சேதி ।

ஸஹத³ர்ஶிபி⁴ரர்க்³ருஹ்யமாணத்வம் ஸ்வப்நத்³ரஷ்டுரஸம்ப்ரதிபந்நமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

க்³ருஹீதஶ்சேதி³தி ।

புருஷாந்தரஸம்வாதா³த³ர்ஶநாத்தத்³தே³ஶாந்தரப்ராப்தித்³வாரா ஸ்வப்நத³ர்ஶநமிதி வக்துமஶக்யத்வாத³ந்தரேவ ஸ்வப்நத³ர்ஶநமித்யுசிததே³ஶகாலாத்³யபா⁴வாத்தந்மித்²யாத்வம் ஸித்³த⁴மித்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாந்நேதி ॥2॥

ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாம் பா⁴வாநாம் மித்²யாத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ –

அபா⁴வஶ்சேதி ।

‘ந தத்ர ரதா² ந ரத²யோகா³ ந பந்தா²நோ ப⁴வந்தி’(ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 10) இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ஸ்வப்நே ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வமாத்மநோ த³ர்ஶயந்த்யா தத்ர த்³ருஶ்யாநாம் ரதா²தீ³நாமபா⁴வோ யோக்³யதே³ஶாத்³யபா⁴வத்³யோதகந்யாயபுர:ஸரம் ஶ்ரூயதே । அதஸ்தேந ந்யாயேந ப்ராப்தமேவ ஸ்வப்நத்³ருஶ்யபா⁴வாநாம் மித்²யாத்வமந்யபரயா ஶ்ருத்யா ப்ரகாஶிதமிதி ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி । ததா² ச ஸ்வப்நே பா⁴வாநாம் மித்²யாத்வம் ஶ்ருதியுக்திப்⁴யாம் ஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

ஹேத்வந்தரபரத்வம் ஶ்லோகஸ்ய த³ர்ஶயதி –

இதஶ்சேதி ।

இத: ஶப்³தா³ர்த²மேவ ஸ்பு²டயதி –

யத இதி ।

ஜ்ஞேயாபா⁴வே ஜ்ஞாநாபா⁴வாத³ர்தா²ஜ்ஜ்ஞாநஸ்யாபி ஶ்ருதமஸத்த்வமிதி வக்தும் சஶப்³த³: । ஶ்ரூயதே ‘ ந தத்ரே’ த்யாத்³யாயாம் ஶ்ருதாவிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ந்யாயபூர்வகமிதி வ்யசஷ்டே –

யுக்தித இதி ।

யோக்³யதே³ஶாத்³யபா⁴வோ யுக்தி: ।

தர்ஹி ந்யாயஸித்³தே⁴(அ)ர்தே² கிமந்யபரயா ஶ்ருத்யா க்ரியதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

தேநேதி ।

அந்த:ஶரீரமத்⁴யஸ்தா²நம் நாடீ³லக்ஷணம் । தத்ராதிஸூக்ஷ்மே ஸம்வ்ருதத்வேந ஸங்குசிதத்வேநாவஸ்தா²நம் பர்வதாதீ³நாமுபலப்⁴யதே, ததஶ்சோசிததே³ஶாபா⁴வோ யோக்³யகாலாபா⁴வஶ்சேத்யாதி³நா ப்ராகு³க்தேந ஹேதுநா ப்ராப்தம் ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாம் பா⁴வாநாம் வைதத்²யம், ததே³வ தத³நுவாதி³ந்யா ஶ்ருத்யா(அ)பி ப்ரகாஶிதமித்யாஹுர்ப்³ரஹ்மவித³: । ஜாக்³ரத³வஸ்தா²யாமாதி³த்யாதி³ப்ரகாஶாநாம் வாகா³தி³ஜ்யோதிஷாம் ச வித்³யமாநத்வாதா³ஸநாதி³வ்யவஹாரஸ்ய தந்நிமித்தத்வஸம்ப⁴வாதா³த்மசைதந்யநிப³ந்த⁴நோ வ்யவஹாரோ ந நிர்தா⁴ரயிதும் ஶக்யதே । ஸ்வப்நே புந: ஸூர்யாத்³யபா⁴வே(அ)பி வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் தஸ்ய ச நிமித்தாபேக்ஷத்வாதா³த்மசைதந்யஸ்ய தந்நிமித்தத்வநிர்ணயாத் தத்ரா(அ)(அ)த்மந: ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் ப்ரதிபாத³யிதும் ‘ந தத்ர’ (மு. உ. 2 । 2 । 11) இத்யாத்³யா ஶ்ருதி: । தயா தத்பரயா ந்யாயஸித்³த⁴ம் ஸ்வப்நமித்²யாத்வமநுவத³ந்த்யா தத³ப்ரதிபாதி³தமபி ப்ரகாஶிதமிஷ்யதே । ததா² ச ஶ்ருதியுக்திப்⁴யாம் ப்ரதிபந்நம் ஸ்வப்நமித்²யாத்வமிதி த்³ருஷ்டாந்தஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ॥3॥

உக்தந்யாயேந த்³ருஷ்டாந்தே ஸித்³தே⁴ ப²லிதமநுமாநமாஹ –

அந்த:ஸ்தா²நாதி³தி ।

பே⁴தா³நாமித்யத்ர ஸூசிதமநுமாநமாரசயதி –

ஜாக்³ரதி³தி ।

த்ருதீயேந பாதே³ந பக்ஷத⁴ர்மத்வம் வ்யாப்தஸ்ய ஹேதோருச்யதே, தத்³ த³ர்ஶயதி –

யதே²தி ।

த்³விதீயேந பாதே³ந ப்ரதிகூலப்ரமாணாபா⁴வஸூசகம் ப்ரதிஜ்ஞோபஸம்ஹாரவசநம் நிக³மநம் ஸூத்ரிதமித்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஸர்வத்³வைதவைதத்²யவாதி³நாம் கேந விஶேஷேண பக்ஷஸபக்ஷவிபா⁴க³ஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யாந்த:ஸ்தா²நாத்து ஸம்வ்ருதத்வேந பி⁴த்³யத இத்யத்ர விவக்ஷிதமர்த²மாஹ –

அந்த:ஸ்தா²நாதி³தி ।

ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாமந்த:ஸ்தா²நம் ஸம்வ்ருதத்த்வம் ச, ந ததா² ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாம், தேநோசிததே³ஶாத்³யபா⁴வாத்தேஷாம் தேப்⁴யோ வைஷம்யம் ஸ்பு²டம் । ஸித்³த⁴ம் ஹி யோக்³யதே³ஶாத்³யபா⁴வேந ஸ்வப்நஸ்ய மித்²யாத்வமிதி ஸபக்ஷத்வம் । ஜாக³ரிதஸ்ய புநருசிததே³ஶாதி³ஸத்³பா⁴வாத³ஸ்பு²டம் மித்²யாத்வமிதி பக்ஷத்வமித்யர்த²: ।

தர்ஹி ஸர்வதா² வைஷம்யாத்³ த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகபா⁴வாஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

த்³ருஶ்யத்வமிதி ॥4॥

ஸ்வப்நவஜ்ஜாக³ரிதஸ்ய மித்²யாத்வே ஸ்வப்நநித்³ராயுதாவித்யாதௌ³ ஜாக³ரிதே ஸ்வப்நஶப்³த³ப்ரயோகோ³ யுக்தோ ப⁴வதீத்யாஹ –

ஸ்வப்நேதி ।

உப⁴யத்ரைகத்வம் வித்³வத³பி⁴மதமித்யத்ர ஹேதுமாஹ –

பே⁴தா³நாமிதி ।

பே⁴தா³ பி⁴த்³யமாநா பா⁴வா: । தேஷாமவஸ்தா²த்³வயவர்திநாம் க்³ராஹ்யத்வம் க்³ராஹகத்வமவிஶிஷ்டம் ।

தேந த்³ருஶ்யத்வேந ஹேதுநா ப்ரஸித்³த⁴மேவ தேஷாம் மித்²யாத்வேந ஸமத்வம் தேந ஸ்தா²நயோரேகரூபத்வம் விவேகிநாமபி⁴ப்ரேதமிதி யத்பூர்வமநுமாநாக்²யம் ப்ரமாணம் ஸித்³த⁴ம் தஸ்யைவ ப²லம் ஸாத⁴நஸ்தா²நத்³வயாவிஶேஷரூபமநேந ஶ்லோகேநோக்தமிதி ஶ்லோகயோஜநயா த³ர்ஶயதி –

ப்ரஸித்³தே⁴நைவேதி ॥5॥

ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாம் பா⁴வாநாம் மித்²யாத்வமித்யத்ராநுமாநாந்தரமாஹ –

ஆதா³விதி ।

யதி³ ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யா பா⁴வா மித்²யாத்வேந ப்ரஸித்³தை⁴: ஸ்வப்நாதி³பி⁴: ஸமத்வாநித்²யா, கத²ம் தர்ஹி தேஷாம் க⁴ட: ஸந் பட: ஸந்நித்யம்ருஷாத்வேந ப்ரதீதிரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

விததை²ரிதி ।

ப்ரக்ருதே ஜாக்³ரந்மித்²யாத்வே ஹேத்வந்தரபரத்வம் ஶ்லோகஸ்யோபந்யஸ்யதி –

இதஶ்சேதி ।

விமதம் மித்²யா(அ)(அ)தி³மத்த்வாத³ந்தவத்த்வாத் ஸ்வப்நாதி³வதி³த்யர்த²: ।

உக்தாநுமாநத்³ரடி⁴ம்நே வ்யாப்திம் கத²யதி –

யதா³தா³விதி ।

யதா³தி³மத³ந்தவச்ச தந்மித்²யா யதா² ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதீ³த்யார்த²: ।

வ்யாப்திமத: ஸாத⁴நஸ்ய பக்ஷத⁴ர்மதோபந்யாஸேந ப்ரதிஜ்ஞோபஸம்ஹாரவசநம் நிக³மநம் த³ர்ஶயதி –

ததே²தி ।

அநுமாநஸ்ய க⁴டாதி³ஷு ஸத்த்வக்³ராஹகப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴மாஶங்க்ய ஸத்³ க³ந்த⁴ர்வநக³ரமிதிவத் தஸ்யா(அ)(அ)பாதிகஸத்த்வவிஷயத்வாந்மைவமித்யாஹ –

ததா²(அ)பீதி ॥6॥

ஸ்வப்நஸ்ய மித்²யாத்வமாத்³யந்தவத்த்வாந்ந ப⁴வதி, கிம் து ப²லபர்யந்தத்வாபா⁴வாத் । ஜாக³ரிதஸ்ய ப²லபர்யந்தத்வாந்ந மித்²யாத்வமித்யாஶங்க்யாஹ –

ஸப்ரயோஜநதேதி ।

ப²லபர்யந்ததாராஹித்யோபாதே⁴: ஸாத⁴நவ்யாபகத்வே ப²லிதமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாபா⁴வா ப³ஹூக்த்யா க்³ருஹ்யந்தே ।

ஶ்லோகஸ்ய வ்யாவர்த்யாமுபாத்⁴யாஶங்காமுத்தா²பயதி –

ஸ்வப்நேதி ।

ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாமிவ ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாமபி துல்யம் ஸப்ரயோஜநத்வமித்யுபாதே⁴ரஸம்ப⁴வமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந த்விதி ।

அநுமாநஸ்ய ஸோபாதி⁴கத்வேநாஸாத⁴கத்வே ப²லிதமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஹேதோ: ஸோபாதி⁴கத்வம் தூ³ஷயதி –

தந்நேதி ।

ஸாத⁴நவ்யாப்த்யாதி³தோ³ஷாத்³ருதே நோபாதி⁴நிரஸநம் ஸுஶகமித்யாஹ –

கஸ்மாதி³தி ।

ப²லபர்யந்ததாவிரஹித்வோபாதே⁴: ஸாத⁴நவ்யாப்திமாஹ –

யஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

தாமேவ விப்ரதிபத்திம் ப்ரகடயதி –

ஜாக³ரிதே ஹீதி ।

உக்தமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி –

யதே²த்யாதி³நா ।

உபாதே⁴: ஸாத⁴நவ்யாப்திம் நிக³மயதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ஹேதோ: ஸோபாதி⁴கத்வாபா⁴வே ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

ஹேதுத்³வயமுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ॥7॥

த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸாத்⁴யவிகலத்வம் ஶங்கித்வா பரிஹரதி –

அபூர்வமிதி ।

யதா² ஸ்வர்க³நிவஸநஶீலாநாமிந்த்³ராதீ³நாம் ஸஹஸ்ராக்ஷத்வாதி³ த⁴ர்மஸ்ததா² யதி³த³மபூர்வஸ்வப்நத³ர்ஶநம் மந்யஸே தத³பி ஸ்தா²நிந: ஸ்வப்நஸ்தா²நவதோ த்³ரஷ்டுரேவ த⁴ர்ம: । தேந த்³ருஷ்டத்வாத் தஸ்ய மித்²யாத்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:।

கத²ம் தேநைவ த்³ருஷ்டத்வம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

தாநயமிதி ।

யதை²வேஹ வ்யவஹாரபூ⁴மௌ ஸுஶிக்ஷிதோ தே³ஶாந்தரப்ராப்திமார்க³ஸ்தேந மார்கே³ண தே³ஶாந்தரம் க³த்வா தத்ரத்யாந் பதா³ர்தா²ந் வீக்ஷதே ததா²(அ)யம் ஸ்வப்நத்³ரஷ்டா ஸ்வப்நக³தாந் பதா³ர்தா²ந் யதோ²க்தப்ரகாராந் ப்ரதிபத்³யதே । ததஶ்ச ஸ்வப்நஸ்ய ஸ்தா²நித⁴ர்மத்வாத்³ ரஜ்ஜுஸர்பாதி³வந்மித்²யாத்வமித்யர்த²:।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காமுபந்யஸ்யதி –

ஸ்வப்நேதி ।

ஸமத்வமாத்³யந்தவத்த்வாதி³ ।

அநுமாநஸித்³த⁴ஸ்யார்த²ஸ்யாநுமாநதோ³ஷோக்திமந்தரேணாஸத்த்வமயுக்தமிதி ப்ருச்ச²தி –

கஸ்மாதி³தி ।

வ்யாப்திபூ⁴மிம் தூ³ஷயந் வ்யாப்திப⁴ங்க³ம் தோ³ஷமாஹ –

த்³ருஷ்டாந்தஸ்யேதி ।

அஸித்³த⁴த்வம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் விஶத³யதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

அபூர்வத³ர்ஶநமேவ விவ்ருணோதி –

சதுர்த³ந்தமிதி ।

அந்யத³பி த்ரிநேத்ரத்வாதி³ ।

த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸாத்⁴யவிகலத்வே ஸித்³தே⁴ ப்ராகு³க்தாநுமாநாநுபபத்திரிதி ப²லிதமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தி⁴ம் தூ³ஷயந்நநுமாநம் ஸாத⁴யதி –

தந்நேதி ।

தத்கிம் ஸ்வபா⁴வத: ஸித்³த⁴ம் பரதோ வா ? நா(அ)(அ)த்³ய: ।

ஜட³ஸ்ய தத³யோகா³தி³த்யாஹ –

ந ததி³தி ।

த்³விதீயே தந்மித்²யாத்வமித்யபி⁴ப்ரேத்ய ப்ரஶ்நபூர்வகமாத்³யபாத³மவதாரயதி –

கிம் தர்ஹீதி ।

தத்³க³தாந்யக்ஷராணி வ்யாகரோதி –

ஸ்தா²நிந இதி ।

அபூர்வஸ்வப்நத³ர்ஶநஸ்ய ஸ்தா²நித⁴ர்மத்வம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாத⁴யதி –

யதே²த்யாதி³நா ।

அபூர்வத³ர்ஶநம் ஸ்வப்நத்³ரஷ்ட்ருத⁴ர்மோ(அ)பி சைதந்யவத் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய பா³தோ⁴பலப்³தே⁴ர்மைவமித்யாஹ –

ந ஸ்வத இதி ।

உத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

தாநித்யாதி³நா ।

அபூர்வாணாம் ஸ்வப்நத்³ருஶ்யாநாம் ஸ்தா²நித⁴ர்மத்வே(அ)பி கிமாயாதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஸ்வப்நத்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸாத்⁴யவிகலத்வாபா⁴வம் நிக³மயதி –

அதோ நேதி ।

பூர்வஸ்யாபுர்வஸ்ய வா ஸ்வப்நத³ர்ஶநஸ்ய ஸ்வப்நத்³ரஷ்ட்ருத⁴ர்மேத்வேந தத³வித்³யாவிலஸிதத்வாத்³ த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யஸம்ப்ரதிபத்தேஸ்ததை²வ ஜாக்³ரத்³பே⁴தா³நாம் மித்²யாத்வம் யுக்தமித்யர்த²: ॥8॥

ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாம் மித்²யாத்வம் தேஷு ஸத³ஸத்³விபா⁴க³ப்ரதிபா⁴நவிருத்³த⁴மித்யாஶங்க்ய த்³ருஷ்டாந்தேந ஸமாத⁴த்தே –

ஸ்வப்நவ்ருத்தாவிதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யார்த²மாஹ –

அபூர்வத்வேதி ।

ஸ்வப்நத்³ருஷ்டாந்தஸ்யாபூர்வத³ர்ஶநத்வப்ரத்யுக்தாம் ஸாத்⁴யவிகலத்வஶங்காம் பரிஹ்ருத்யேதி யாவத் । ஸ்வப்நஸ்தா²நே ஸர்வஸ்ய மித்²யாத்வாவிஶேஷே(அ)பீத்யர்த²: । அஸத்த்வம் பரமார்த²ஸத்³விலக்ஷணத்வேந மித்²யாத்வம் ।

தத்ராபி தர்ஹி விபா⁴க³ப்ரதிபா⁴ஸவிரோதா⁴த்குதோ மித்²யாத்வமித்யாஶங்க்ய பா³தா⁴விஶேஷாதி³த்யாஹ –

உப⁴யோரிதி ॥9॥

தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

ஜாக்³ரதி³தி ।

யுக்தத்வே ஹேதுமாஹ –

அந்தரிதி ।

ஶ்லோகஸ்தா²நாமக்ஷராணாம் வ்யாக்²யாநமநபேக்ஷிதம் வ்யாக்²யாதப்ராயத்வாதி³த்யாஹ –

வ்யாக்²யாதமிதி ॥10॥

ஸர்வமித்²யாத்வே ப்ரமாத்ருப்ரமாணாதி³வ்யவஹாராநுபபத்த்யா விஶேஷமாஶங்கதே –

உப⁴யோரிதி ।

கர்த்ருகரணவ்யவஸ்தா²நுபபத்த்யா(அ)பி விரோதோ⁴(அ)ஸ்தீத்யாஹ –

கோ வா இதி ।

விகல்பகோ நிர்மாதேதி யாவத் ।

ஶ்லோகஸ்ய சோத்³யபரத்வம் ப்ரதிஜாநீதே –

சோத³க இதி ।

அக்ஷரயோஜநயா ப்ரத²மார்தா²பத்திவிரோத⁴ம் ஸ்போ²ரயதி –

ஸ்வப்நேதி ।

சதுர்த²பாத³மவதார்யார்தா²பத்த்யந்தரவிரோத⁴ம் ஸ்பு²டயதி –

கோ வை தேஷாமிதி ।

கர்தா ஹி பூர்வாநுபூ⁴தம் ஸ்ம்ருத்வா தஜ்ஜாதீயாந்நிர்மிமீதே தேந ஸ்ம்ருத்யநுப⁴வாஶ்ரயாக்ஷேபேண கர்த்ராக்ஷேபோ விவக்ஷிதஸ்ததா² ச கர்தாதி³வ்யவஹாராநுபபத்தி: ஸர்வமித்²யாத்வே து³ர்வாரேத்யர்த²: ।

யோ(அ)த்⁴யாத்மம் ப்ரமாதா யஶ்சாதி⁴தை³வம் கர்தேஶ்வரஸ்தாவபா⁴வபி மித்²யேத்யங்கீ³காராத்ப்ரமாத்ராதே³ரஸத்த்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந சேதி³தி ।

யதி³ ப்ரமாதா கர்தா வா நேஷ்யதே தர்ஹி நைராத்ம்யமிஷ்டமேவா(அ)(அ)பத்³யதே । ந ச ததே³ஷ்டும் ஶக்யத ஆத்மநிராகரணஸ்ய து³ஷ்கரத்வாந்நிராகர்துரேவா(அ)(அ)த்மத்வாதி³த்யர்த²: ॥11॥

கர்த்ருகார்யாதி³வ்யவஸ்தா²நுபபத்திம் பரிஹரதி –

கல்பயதீதி ।

கரணாந்தரம் வ்யவச்சி²நத்தி –

ஆத்மநேதி ।

கர்மாந்தரம் வ்யாவர்தயதி –

ஆத்மாநமிதி ।

கர்த்ரந்தரம் நிவாரயதி –

ஆத்மேதி ।

தஸ்ய த்³யோதகாந்தராபேக்ஷாம் ப்ரதிக்ஷிபதி –

தே³வ இதி ।

விவர்தவாத³ம் த்³யோதயதி –

ஸ்வமாயயேதி ।

ஸர்வஸ்ய மித்²யாத்வே(அ)பி மாயயா விகல்பிதபே⁴தா³நுரோதே⁴ந கர்த்ருத்வாதி³வ்யவஸ்தா² ஸித்³த்⁴யதீதி பா⁴வ: ।

ப்ரமாத்ருப்ரமாணாதி³வ்யவஹாராநுபபத்திம் ப்ரத்யாஹ –

ஸ ஏவேதி ।

ஏகஸ்மிந்நேவாத்³விதீயே ப்ரதீசி வஸ்துநி கல்பநிகபே⁴த³நிப³ந்த⁴நா ஸர்வா வ்யவஸ்தே²த்யத்ர ப்ரமாணமாஹ –

இதி வேதா³ந்தேதி ।

யதா² க⁴டஸ்ரஷ்டா குலாலோ(அ)தி⁴ஷ்டா²தா ம்ருதோ³(அ)ந்யோ த்³ருஷ்டோ ந ததே²ஹாந்யோ(அ)தி⁴ஷ்டா²தா(அ)ஸ்தீத்யாஹ –

ஸ்வயமிதி ।

ததா² தத்ர ம்ருதா³க்²யமுபாதா³நமதி⁴ஷ்டா²துரந்யத³தி⁴க³தம் ந ததா²(அ)த்ராந்யது³பாதா³நமஸ்தீத்யாஹ –

ஸ்வமாத்மாநமிதி ।

தத்ர ச க⁴டம் குர்வதோ பூ⁴பா⁴கோ³ ப⁴வத்யாதா⁴ரோ ந ததே²ஹா(அ)(அ)தா⁴ரோ(அ)ந்யோ(அ)ஸ்தீத்யாஹ –

ஆத்மந்யேவேதி ।

பரிணாமவாத³ம் வ்யாவர்த்ய விவர்தவாத³ம் ப்ரகடயிதும் ஸ்வமாயயேத்யுக்தம், தத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ரஜ்ஜ்வாதா³விதி ।

மாயாத்³வாரேண சிதா³த்மநோ ஜக³ந்நிர்மாத்ருத்வமுக்த்வா தஸ்யைவ பு³த்³தி⁴ப்ரதிபி³ம்பி³தஸ்ய ப்ரமாத்ருத்வமித்யாஹ –

ஸ்வயமேவ சேதி ।

ந ச ப்ரமாத்ருத்வஸ்ய தாத்த்விகத்வம் ரஜ்ஜ்வாதௌ³ ஸர்பாதி³த³ர்ஶநவதே³வ மித்²யாத்வநிர்தா⁴ரணாதி³த்யாஹ –

தத்³வதி³தி ।

கர்த்ராதி³பே⁴த³ஸ்ய ப்ரமாத்ராதி³பே⁴த³ஸ்ய ச மித்²யாத்வே ‘நேஹ நாநா(அ)ஸ்தி’(ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இத்யாதி³ஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி –

இத்யேவமிதி ।

ஸ ஏவேத்யேவகாரார்த²மாஹ –

நாந்யோ(அ)ஸ்தீதி ।

யோ ஜக³த்ஸ்ரஷ்டா யஶ்ச ப்ரமாதா ததோ(அ)ந்யோ ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்ம்ருதேஶ்சா(அ)(அ)ஶ்ரயோ நாஸ்தி । சேதநபே⁴தே³ மாநாபா⁴வாத³நுப⁴வஸ்ம்ருத்யோஶ்சைகாஶ்ரயத்வஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநஸ்ம்ருத்யோராஶ்ரயாபேக்ஷா விஷயாபேக்ஷா வா நாஸ்தீத்யாஶங்க்யாபா³தி⁴தப்ரஸித்³தி⁴விரோதா⁴ந்மைவமித்யாஹ –

ந சேதி ॥12॥

ப்ரக்ருதாயாம் கல்பநாயாம் விவக்ஷிதம் க்ரமமுபந்யஸ்யதி –

விகரோதீதி ।

நியதாம்ஶ்சேதி சகாராத³நியதாம்ஶ்சேதி விவக்ஷ்யதே ।

ப்ரதிபித்ஸிதக்ரமப்ரதிபத்த்யர்த²ம் ப்ருச்ச²தி –

ஸ கல்பயந்நிதி ।

ஶ்லோகாக்ஷரயோஜநயா பு³பு⁴த்ஸிதம் க்ரமம் ப்ரத்யாயயதி –

உச்யத இத்யாதி³நா ।

அந்யாம்ஶ்சேதி ।

ஶாஸ்த்ரீயாநிதி யாவத் । சித்தமத்⁴யே வாஸநாரூபேண வ்யவஸ்தி²தாந் ।

அநபி⁴வ்யக்தநாமரூபத்வேந வ்யவஹாராயோக்³யத்வமாஹ –

அவ்யாக்ருதாநிதி ।

கல்பநாகாலந்வித்³யுதா³தீ³நஸ்தி²ராநித்யர்த²: । ப³ஹிஶ்சித்தோ ப³ஹிர்முகோ² பா³ஹ்யாந் வ்யவஹாரயோக்³யாந் பதா³ர்தா²ந் கல்பயதி । அந்தஶ்சித்தஸ்து தேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தபு³த்³தி⁴ர்மநோரதா²தி³லக்ஷணாநாத்மந்யேவ வ்யவஹாரயோக்³யதாயை கல்பயதீத்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி । யதா² லோகே குலாலோ வா தந்துவாயோ வா க⁴டம் படம் வா கார்யம் சிகீர்ஷுராதௌ³ வ்யவஹாராயோக்³யாம் வ்யக்திம் பு³த்³தா⁴வாவிர்பா⁴வ்ய பஶ்சாத்தாமேவ ப³ஹிர்நாமரூபாப்⁴யாம் ஸம்பாத³யதி ததை²வாயமாதி³கர்தா(அ)பி மாயாலக்ஷணே ஸ்வசித்தே நாமரூபாப்⁴யாமவ்யக்தரூபேண ஸ்தி²தாந்ஸ்ரஷ்டவ்யபதா³ர்தா²ந் ப்ரத²மம் ஸிஸ்ருக்ஷிதாகாரேணாந்தர்விபா⁴வ்ய பஶ்சாத்³ப³ஹி: ஸர்வப்ரதிபத்த்ருஸாதா⁴ரணரூபேண ஸம்பாத³யதீதி கல்பநாயாம் க்ரமாதி⁴க³திரிதி ॥13॥

கல்பிதாநாம் கல்பநாகாலாத³ந்யஸ்மிந் காலே ஸத்த்வாபா⁴வாஜ்ஜாக்³ரத்³பா⁴வாநாம் ச கல்பநாகாலாத்காலாந்தரே(அ)பி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா ஸத்த்வாவக³மாத³நுபபந்நம் தேஷாம் மித்²யாத்வமித்யஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

சித்தேதி ।

யே கல்பநாகாலபா⁴விநோ பா⁴வா மநஸ்யந்தர்வர்தந்தே யே ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநத்வேந பூர்வாபரகாலபா⁴விநோ ப³ஹிரேவ வ்யவஹாரயோக்³யா த்³ருஶ்யந்தே தே ஸர்வே கல்பிதா: ஸந்தோ மித்²யைவ ப⁴விதுமர்ஹந்தி। ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநத்வலக்ஷணோ விஶேஷஸ்து நாகல்பிதத்வப்ரயுக்த:, கல்பிதே(அ)பி தத்³த³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காம் த³ர்ஶயதி –

ஸ்வப்நவதி³தி ।

யதா² ஸ்வப்நே த்³ருஶ்யமாநம் ஸர்வம் கல்பிதம் மித்²யைவேஷ்யதே ததா² ஜாக³ரிதே(அ)பி த்³ருஷ்டம் ஸர்வம் சித்தஸ்பந்தி³தம் தேந கல்பிதம் மித்²யைவேத்யேதந்நாத்³யாபி நிர்தா⁴ரிதமித்யத்ர ஹேதுமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

ஆத்மாவித்³யாவிவர்தேந சித்தேந தாவத³ந்தர்விநிர்மிதா மநோரத²ரூபா மநஸ்யந்தர்வர்தமாநா ப³ஹி ரஜ்ஜுஸர்பாத³யஶ்ச தே சித்தேநைவ பரிச்சி²த்³யந்தே । தே ஹி கல்பநகாலமாத்ரபா⁴விநோ ந ப்ரமீயந்தே । தை: ஸஹ வைலக்ஷண்யம் மநஸோ ப³ஹிர்ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யமாநாநாம் பா⁴வாநாமந்யோந்யபரிச்சே²த்³யத்வம் காலத்³வயாவச்சி²ந்நத்வேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாகோ³சரத்வமிதி யஸ்மாது³பலப்⁴யதே தஸ்மாத³யுக்தம் ஜாக³ரிதஸ்ய ஸ்வப்நவந்மித்²யாத்வமித்யர்த²: ।

ஶ்லோகாக்ஷரைருத்தரமாஹ –

ஸா நேதி ।

யே மநஸ்யந்தர்மநோரத²ரூபா பா⁴வாஸ்தே சித்தகாலா ப⁴வந்தீத்யத்ர சித்தகாலத்வம் விஶத³யதி –

சித்தேத்யாதி³நா ।

வாச்யார்த²முக்த்வா விவக்ஷிதார்த²மாஹ –

கல்பநேதி ।

த்³விதீயபாத³மவதார்ய வ்யாகரோதி –

த்³வயேதி ।

யே மநஸோ ப³ஹிருபலப்⁴யந்தே தே பே⁴த³காலா: காலஸ்ய பே⁴தோ³ பே⁴த³கால: ஸ யேஷாம் தே ததே²தி வ்யுத்பத்தே: । ததஶ்சாந்யேந பூர்வேணாந்யேந சாபரேண பரிச்சே²த்³யா பி⁴ந்நகாலாவச்சி²ந்நத்வேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநா இத்யர்த²: ।

ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநத்வமுதா³ஹரணநிஷ்ட²தயா ஸ்பு²டயதி –

யதே²தி ।

ஆகோ³தோ³ஹநம் கோ³தோ³ஹநபர்யந்தமாஸ்தே தே³வத³த்தஸ்திஷ்ட²தீதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாஶேஷத்வேநாபி⁴ஜ்ஞோதா³ஹரணீயா ।

யாவதா காலேநாவச்சி²ந்நோ வர்ததே தாவதா காலேநாவச்சி²ந்நோ கோ³தோ³ஹநம் நிர்வர்தயதீத்யநேககாலாவஸ்தா²யித்வேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிஷயத்வம் தஸ்ய த³ர்ஶயதி –

யாவதி³தி ।

யாவதா காலேநாயாம் க⁴டோ(அ)ர்த²க்ரியாம் நிர்வர்தயிதும் ஶக்நோதி தாவதா காலேநாவச்சி²ந்ந: ஸந்நேஷ திஷ்ட²தீத்யுதா³ஹரணாந்தரமாஹ –

தாவாநிதி ।

பரோக்ஷதயா ஸ்தி²தோ யாவதா காலேநாவச்சி²ந்ந: ஸ்வகார்யம் நிர்வர்த்ய நிர்வ்ருணோத்யேதாவதா காலேநாவச்சி²ந்ந: ஸ திஷ்ட²தீத்யபரமுதா³ஹரணமாஹ –

ஏதாவாநிதி ।

உக்தேந ந்யாயேந தே ஸர்வே பா⁴வா ப³ஹிர்த்³ருஶ்யமாநா த்³வயகாலேந காலத்³வயேந பரிச்சே²த்³யா ப⁴வந்தீத்யர்த²: ।

த்ருதீயபாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

அந்தரிதி ।

சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

நேத்யாதி³நா ।

பா³ஹ்யோ ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யேஷு பா³ஹ்யபதா³ர்தே²ஷு வ்யவஸ்தி²தோ த்³வயகாலத்வேந காலத்³வயாவச்சே²தே³ந க்ருத: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநத்வரூபோ விஶேஷோ(அ)ந்யஹேதுகோ ந ப⁴வதி ।

கல்பிதே(அ)பி ததா²வித⁴விஶேஷஸம்ப⁴வாதி³த்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

அத்ராபி ஹீதி ।

யத்³யபி ஸர்வம் ஜாக்³ரத்³பே⁴த³ஜாதம் கல்பிதம் ததா²(அ)பி தத்ர யதோ²க்தோ விஶேஷ: ஸ்பு²ட: ஸித்⁴யதி ஸ்வப்நே ஸர்வஸ்ய பே⁴த³ஜாதஸ்ய கல்பிதத்வே(அ)பி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநத்வாஜ்ஜாக³ரிதே(அ)பி தது³பபத்தேரித்யர்த²: ॥14॥

ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோருப⁴யோரபி மித்²யாத்வே ஸ்பு²டஸ்பு²டாவபா⁴ஸவிபா⁴கா³நுபபத்தேர்நாவிஶேஷேண மித்²யாத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அவ்யக்தா இதி ।

யே மநஸ்யந்தர்பா⁴வநாரூபத்வாத³ஸ்பு²டா யே ச மநஸோ ப³ஹிருபலப்⁴யமாநா: ஸ்பு²டா ப⁴வந்தி தே ஸர்வே மந:ஸ்பந்த³நமாத்ரத்வேந கல்பிதா: । மித்²யைவாந்தர்ப³ஹிரிந்த்³ரியபே⁴த³நிமித்த: ஸ்பு²டத்வாஸ்பு²டத்வவிஶேஷ: । ந மித்²யாத்வமமித்²யாத்வம் வா தத்ரோபயுஜ்யதே । மித்²யாபூ⁴தேஷ்வபி தத்³த³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாகரோதி –

யத³பீத்யாதி³நா ।

மநஸ்யந்தர்மநோரத²ரூபாணாம் பா⁴வாநாமவ்யக்தத்வமஸ்பு²டத்வம் ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

மந இதி ।

சக்ஷுராதி³க்³ராஹ்யத்வேந மநஸோ ப³ஹிர்பா⁴வாநாம் ஸ்பு²டத்வம் த்³ருஷ்டம் ததே³ஷாமமித்²யாத்வக்ருதமிதி ஶங்காம் வாரயதி –

நாஸாவிதி ।

ஸர்வஸம்ப்ரதிபந்நமித்²யாத்வே(அ)பி ஸ்வப்நே ஸ்பு²டத்வாஸ்பு²டத்வவிஶேஷப்ரதிபா⁴நாந்நாஸௌ விஶேஷோ மித்²யாத்வமமித்²யாத்வம் வா ப்ரயோஜயிதும் ப்ரப⁴வதீத்யாஹ –

ஸ்வப்நே(அ)பீதி ।

அயம் விஶேஷஸ்தர்ஹி கேந ஸித்⁴யதீத்யாஶங்க்ய சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

கிம் தர்ஹீதி ।

மநோமாத்ரஸம்ப³ந்தா⁴த³ந்தர்பா⁴வாநாம் வாஸநாமாத்ரரூபாணாமஸ்பு²டத்வம்। ப³ஹிர்பா⁴வாநாம் து சக்ஷுராதி³ப³ஹிரிந்த்³ரியஸம்ப³ந்தா⁴த்³யுக்தம் ஸ்பு²டத்வம் ததே³ஷ விஶேஷோ மித்²யாத்வாவிஶேஷே(அ)பி ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

ஸ்பு²டத்வாஸ்பு²டத்வப்ரதிபா⁴ஸபே⁴த³ஸ்ய மித்²யாத்வே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் ப்ரகு³க்தமநுமாநமவிருத்³த⁴மித்யுபஸம்ஹரதி –

அத இதி ॥15॥

ப⁴வது ஸர்வஸ்ய கல்பிதத்வம் । ஸா புந: ஸர்வகல்பநா கேந த்³வாரேணதா²ஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஜீவமிதி ।

ஆத்மா ஹி ஸர்வம் மாயாவஶேந கல்பயந்நாதௌ³ விஶிஷ்டரூபேண ஜீவம் கல்பயதி ।

தத இதி ।

‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’(தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி ஶ்ருதே: ஸ்வயமேவ ஜீவபா⁴வமாபத்³யதே । தத்³த்³வாரேண புநர்நாநாவிதா⁴ந் பா⁴வந்நிர்மிமீதே । ஜ்ஞாநஸ்ம்ருதிவைஷம்யாத்தத்கல்பேஷு பா⁴வேஷு வைஷம்யோபபதிரித்யர்த²: ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யம் ப்ரஶ்நமுத்தா²பயதி –

பா³ஹ்யேதி ।

பதா³ர்தா²: ஸாத்⁴யஸாத⁴நதயா ஸ்தி²தா பா³ஹ்யா:, ஸுக²ம் து³:க²ம் ஜ்ஞாநம் ராக³ஶ்சேத்யேவமாத³யஸ்த்வாத்⁴யாத்மிகாஸ்தேஷாம் பரஸ்பரம் நிமித்தநைமித்திகதா(அ)ஸ்தி । பா³ஹ்யாந்நிமித்தீக்ருத்யா(அ)(அ)த்⁴யாத்மிகா ப⁴வந்தி । தாநபி நிமித்தீக்ருத்யேதரே ஜாயந்தே । ததே³வமிதரேதரநிமித்ததயா நைமித்திகதயா ச கல்பநாயாம் மூலம் வக்தவ்யம் । நிர்மூலகல்பநாயாமதிப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: ।

ஶ்லோகாக்ஷரயோஜநயா பரிஹரதி –

உச்யத இதி ।

ஹேதுப²லாத்மகமித்யுக்தமேவ வ்யநக்தி –

அஹமிதி ।

ஹேதுப²லபா⁴வவிகலம் பரிஶுத்³த⁴மாத்மரூபம் ஜீவகல்பநாதி⁴ஷ்டா²நம் த³ர்ஶயதி –

அநேவமிதி ।

ஆரோபஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நாபேக்ஷா(அ)(அ)ஸ்தீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ரஜ்ஜ்வாமிவேதி ।

த்³விதீயத்ருதீயபாதௌ³ விப⁴ஜதே –

தத இதி ।

தாத³ர்த்²யேந ப்ரத²மம் கல்பிதஸ்ய போ⁴க்துர்ஜீவஸ்ய ஶேஷத்வேநேத்யர்த²: ।

யத்³யபி ஜீவ: ஸர்வகல்பநாயாம் மூலபூ⁴தோ ஹேதுஸ்ததா²(அ)பி தஸ்ய தத்ர கல்பநாவிஶேஷோ விஶேஷஹேதுவ்யதிரேகேண ந ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்கதே –

தத்ரேதி ।

சதுர்த²பாதே³நோத்தரமாஹ –

உச்யத இதி ।

கல்பிதோ விஶிஷ்டரூபேணேதி ஶேஷ:। அதி⁴க்ருத: ஸ்வாமித்வேந ஸம்ப³த்³த⁴: இத்யர்த²:। இதிஶப்³த³: ஶ்லோகாக்ஷரயோஜநாஸமாப்தித்³யோதநார்த²:।

ப்ரக்ருதகல்பநாமேவ ப்ரபஞ்சயதி –

அத இத்யாதி³நா ।

ஸத்யந்நபாநாத்³யுபயோகே³ த்ருப்த்யாதி³ ப⁴வதி, அஸதி ந ப⁴வதீத்யந்வயவ்யதிரேகரூபாந்ந்யாயாத்³போ⁴ஜநாதி³கம் ஹேதுரிதி கல்பநாவிஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே। ததஸ்த்ருப்த்யாதி³கம் ப²லமிதி கல்பநாவிஜ்ஞாநம் ஜாயதே। ததோ(அ)பரேத்³யுருக்தயோருப⁴யோரபி ஹேதுப²லயோ: ஸ்ம்ருதிருத்³ப⁴வதி। ததஶ்ச ப²லஸாத⁴நஸமாநஜாதீயே கர்தவ்யதாவிஜ்ஞாநம் । ததஶ்சாபி⁴லஷிதத்ருப்த்யாதி³ப²லார்த²த்வேந பாகாதி³க்ரியா தத்காரகம் தண்டு³லாதி³ தத்ப²லாந்யந்நநிஷ்பத்த்யாதீ³நி விஶேஷவிஜ்ஞாநாதீ³நி ப⁴வந்தி। ததோ ஹேத்வாதி³ஸ்ம்ருதி:। ததஸ்தத³நுஷ்டா²நம்। ததஶ்ச ப²லம்। இத்யாநேந க்ரமேண மிதோ² ஹேதுஹேதுமத்தயா கல்பநா ப⁴வதீத்யர்த²:।

ப்ரக்ருதாம் கல்பநாமுபஸம்ஹரதி –

ஏவமிதி ॥ 16॥

இதா³நீம் ஜீவகல்பநாநிமித்தம் நிரூபயதி –

அநிஶ்சிதேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தத்பர்யம் த³ர்ஶயிதும் வ்ருத்தம் கீர்தயதி –

தத்ரேதி ।

பூர்வஶ்லோக: ஸப்தம்யர்த²:।

ஜீவகல்பநாயா நித்யத்வாயோகா³த் ஸநிமித்தத்வஸ்ய வக்தவ்யத்வாத்தஸ்ய ச வஸ்துத்வே நிவ்ருத்த்யநுபபத்தே: அவஸ்துத்வே ச நிமித்தத்வாஸித்³தே⁴ர்ஜீவகல்பநாயா து³ர்க⁴டத்வாத்தத்கார்யபூ⁴தா(அ)பி கல்பநா நாவகல்பத இத்யாஶங்கதே –

ஸைவேதி ।

உத்தரத்வேந ஶ்லோகாக்ஷராண்யவதார்ய வ்யாசஷ்டே –

த்³ருஷ்டாந்தேநேதி ।

ஸ்வம் அஸாதா⁴ரணம் ரூபம் ரஜ்ஜுத்வம் தேநேதி யாவத் ।

அநவதா⁴ரிதத்வமேவ ஸ்போ²ரயதி –

ஏவமேவேதி ।

ரஜ்ஜுரேவேயமித்யநேந ப்ரகாரேணேத்யர்த²:।

உக்தாவதா⁴ரணாராஹித்யே காரணம் ஸூசயதி –

மந்தே³தி ।

பூர்வம் ரஜ்ஜுஸ்வரூபநிஶ்சயாத்ப்ராக³வஸ்தா²யாமித்யர்த²:।

ஸர்பாதி³கல்பநாயாமந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴முபாதா³நமுபந்யஸ்யதி –

ஸ்வரூபேதி ।

ஏததே³வ வ்யதிரேகத்³வாரா விவ்ருணோதி –

யதி³ ஹீதி ।

தே³வத³த்தஸ்ய ஹஸ்தாத்³யவயவேஷு தத்³ரூபேணைவ நிஶ்சிதேஷு ஸர்பாதி³விகல்போ யதா² நோபலப்⁴யதே ததா² புரோவர்திந்யபி ரஜ்ஜுஸ்வரூபேண நிஶ்சிதே நாஸௌ யுக்தஸ்ததா² ச ரஜ்ஜ்வஜ்ஞாநாதே³வ ஸ ப⁴வதீத்யர்த²:।

உபபாதி³தம் த்³ருஷ்டாந்தமநூத்³ய தா³ர்ஷ்டாந்திகமபி⁴த³தா⁴நஶ்சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

ஏஷ இதி ।

ஹேதுப²லாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வராக³த்³வேஷாதி³ க்³ருஹ்யதே।

விலக்ஷணத்வமேவ ஸ்பு²டயதி –

ஸ்வேநேதி ।

அநாரோபிதேநேதி யாவத்। விஜ்ஞப்தேர்விஶுத்³த⁴த்வம் ஜந்மாதி³ராஹித்யமாகாராந்தரஶூந்யத்வம் தந்மாத்ரத்வம் சேத்யர்த²:।

தந்மாத்ரத்வமயுக்தம் ஸாமந்யவிஶேஷபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸத்தேதி ।

ந ச தத்ராந்யத³ஸ்தி ஸுக²மிதி மத்வா விஶிநஷ்டி –

அத்³வயேதி ।

ஸச்சிதா³நந்தா³த்³வயாத்மாவித்³யாவிலஸிதம் த்³வைதமித்யத்ர ப்ரமாணம் ஸூசயதி –

இத்யேஷ இதி ।

அத்³வைதஶ்ருதயஸ்தாவத்தத்ரோபலப்⁴யந்தே ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி’(ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யாத்³யாஶ்ச த்³வைததத்ப்ரதிபா⁴ஸயோர்ம்ருஷாத்வமாவேத³யந்த்ய: ஶ்ருதய: ஶ்ரூயந்தே தேநாத்³வைதம் தத்த்வம் த்³வைதமவித்³யாவிஜ்ரும்பி⁴தமிதி ப்ரமாணஸித்³த⁴மித்யர்த²:॥17॥

அவித்³யாக்ருதா ஜீவகல்பநேத்யந்வயமுகே²நோக்தம் ததே³வேதா³நீம் வ்யதிரேகமுகே²ந த³ர்ஶயதி –

நிஶ்சிதாயாமிதி ।

ரஜ்ஜுரேவேதி ரஜ்ஜ்வாம் நிஶ்சிதாயாம் தத³ஜ்ஞாநநிவ்ருத்தேஸ்தது³த்த²ஸர்பாதி³விகல்ப: ஸர்வதா² நிவர்ததே ரஜ்ஜுமாத்ரம் சாவிஶ்ஷ்யதே தத்³வதா³த்மநி ஶ்ரௌதோ நிஶ்சயோ யதா³ ஸம்பத்³யதே ததா³ ஸர்வஸ்யா(அ)(அ)த்மாவித்³யாகல்பிதஸ்ய ஜீவாதி³விகல்பஸ்ய வ்யாவ்ருத்தேரத்³வைதமேவா(அ)(அ)த்மதத்த்வம் பரிஶிஷ்யதே தஸ்மாதா³த்மாவித்³யாவிஜ்ரும்பி⁴தா ஜீவகல்பநேத்யர்த²:।

த்³ருஷ்டாந்தபா⁴க³ம் வ்யாசஷ்டே –

ரஜ்ஜுரிதி ।

தத்³வதி³த்யாதி³ வ்யாகரோதி –

ததே²தி ।

ஸர்வஸ்யாபி ஸம்ஸாராத்மநோ த⁴ர்மஸ்யா(அ)(அ)த்மந்யாரோபிதஸ்யாஸத்த்வாவேத³கம் யந்நிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரம் தேந ஜநிதம் விஜ்ஞாநமேவ ஸூர்யாலோகஸ்தத்க்ருதோ யோ(அ)யமாத்மவிநிஶ்சய: ஸ ஏவாத்³விதீய: ஶிஷ்யதே। த்³வைதம் புந: ஸர்வமேவ வ்யாவ்ருத்தம் ப⁴வதீத்யர்த²:।

ஆத்மவிநிஶ்சயமேவ விஶிநஷ்டி –

ஆத்மைவேதி ।

ஸர்வமித³மாத்மைவேத்யுக்தே: பூர்ணத்வம் தஸ்யோச்யதே பூர்வபா⁴விநா காரணேந ஸம்ஸ்பர்ஶஶூந்யோ(அ)பூர்வ: பஶ்சாத்³பா⁴விநா கார்யேண ஸம்ப³ந்த⁴விது⁴ரோ(அ)நபர: அந்தரம் சி²த்³ரம் தச்சூ²ந்யோ(அ)நந்தரஶ்சிதே³கரஸஸ்தஸ்யைவ ப்ரத்யக்த்வமபா³ஹ்யத்வம் கார்யகாரணாஸ்ப்ருஷ்டமுப⁴யகல்பநாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ததோ(அ)ர்தா²ந்தரத்வாதி³த்யாஹ –

ஸபா³ஹ்யேதி।

விஶேஷணத்ரயம் கௌடஸ்த்²யவ்யவஸ்தா²பநார்த²ம்।

ஜந்மாதி³ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே காரணமவித்³யாஸம்ப³ந்த⁴ராஹித்யம் த³ர்ஶயதி –

அப⁴ய இதி ।

ந க²ல்வவித்³யா தத்ர காரணத்வேந ஸம்ப³ந்த⁴மநுப⁴வதி।

தஸ்ய பூர்ணத்வேந காரணாநபக்ஷத்வாதி³த்யாஹ –

ஏக இதி ।

த்³வைதாத்³வைதவ்யாவ்ருத்த்யர்த²மவதா⁴ரணம்। நந்வவித்³யாயா: நிராஶ்ரயத்வோபபத்தே: ஆஶ்ரயாந்தரஸ்ய சாஸத்த்வாத் தத்ரைவ ஸா ப்ரவிஶதீதி சேத் ஸத்யம்।

அவித்³வத்³த்³ருஷ்ட்யா தஸ்யாஸ்தத்ர ப்ரவேஶே(அ)பி வஸ்துத்³ருஷ்ட்யா நாஸௌ தஸ்மிந் ப்ரவேஷ்டும் ப்ரப⁴வதீத்யாஹ –

அத்³வய இதி ॥18॥

ஆத்மநோ(அ)த்³விதீயத்வே கத²மநேகைர்பா⁴வைஸ்தஸ்ய விகல்பிதத்வமித்யபி⁴ப்ராயாப்ரதிபத்த்யா ப்ரத்யவதிஷ்ட²தே –

ப்ராணாதி³பி⁴ரிதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தீ ஸ்வாபி⁴ஸந்தி⁴முத்³கா⁴டயந்நுத்தரமாஹ –

மாயேதி ।

சோத்³யபா⁴க³ம் விப⁴ஜதே –

யதீ³தி ।

உத்தரார்த⁴முத்தரத்வே வ்யாகரோதி –

உச்யத இதி ।

மாயாமேவ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி –

யதே²தி ।

தாமேவ மாயாம் கார்யத்³வாரா ஸ்போ²ரயதி –

யயேதி ।

யதா² லௌகிகோ மோஹிதோ மோஹபரவஶோ த்³ருஶ்யதே ததா²(அ)யமாத்மா ஸ்வயமேவ மாயாஸம்ப³ந்தா⁴ந்மோஹிதோ ப⁴வதி। அதோ மோஹத்³வாரா(அ)(அ)த்மந்யேவ மாயாதி⁴க³திரித்யர்த²:।

மாயாயா மோஹஹேதுத்வம் ப⁴க³வதா(அ)பி ஸூசிதமித்யாஹ –

மமேதி ॥19॥

கே தே ப்ராணாத³யோ(அ)நாந்தா பா⁴வா யைராத்மா விகல்ப்யதே மாயயேத்யபேக்ஷாயாம் ப்ராணாதி³விகல்பநாமுதா³ஹரதி –

ப்ராண இதி ।

ப்ராணோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்தடஸ்தே²ஶ்வரோ வா ஸ ஜக³தோ ஹேதுரிதி ப்ராணவிதோ³ ஹைரண்யக³ர்பா⁴த்³யா வைஶேஷிகாத³யஶ்ச கல்பயந்தி। ததி³த³ம் கல்பநாமாத்ரம்। ஸ்வப்நதந்த்ரஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ஸர்வஜக³த்³தே⁴துத்வே மாநாபா⁴வாத்। பௌருஷேயாக³மஸ்யாபௌருஷேயஶ்ருதிவிரோதே⁴ ஸ்வார்தே² மாநத்வாயோகா³த், தடஸ்தே²ஶ்வரவாத³ஸ்ய ச ப்ரமாணயுக்திவிஹீநஸ்ய ப்ரதிபத்துமஶக்யத்வாதி³த்யர்த²:।

கல்பநாந்தரம் த³ர்ஶயதி –

பூ⁴தாநீதி சேதி ।

ப்ருதி²வ்யப்தேஜோவாயவஸ்தத்த்வாநி, தாநி ச சத்வாரி பூ⁴தாநி ஜக³த்காரணாநீதி – லோகாயதிகா: । தத³பி கல்பநாமாத்ரம்। ந ஹி பூ⁴தாநி ஸ்வத: ஸித்³தா⁴நி, ஜட³த்வவிரோதா⁴த்। நாபி பரத: ஸித்³தா⁴நி, ஸ்வகு³ணஸ்ய சைதந்யஸ்ய ஸ்வக்³ராஹகத்வாயோகா³த்³ வஹ்நிக³தௌஷ்ண்யஸ்ய வஹ்நிவிஷயத்வாத³ர்ஶநாத்। அதோ பூ⁴தாநி ஜக³த்கர்த்ரூணீதி கல்பநைவேத்யர்த²:। ஸத்த்வரஜஸ்தமாம்ஸி த்ரயோ கு³ணா: ஸாம்யேநாவஸ்தி²தா ஜக³தோ மஹதா³தி³லக்ஷணஸ்ய காரணமிதி – ஸாங்க்²யா: தத³பி கல்பநாமாத்ரம்। ஸாம்யேந ஸ்தி²தாநாம் காரணத்வே ப்ரலயாபா⁴வப்ரஸங்கா³த்। வைஷம்யப⁴ஜநஸ்ய ச நிர்ஹேதுகத்வே ஸதா³ ததா³பாதாத்।

ஸஹேதுகத்வே ஹேதோர்நித்யத்வே ப்ராசீநதோ³ஷாநுஷங்கா³த³நித்யத்வே ஹேத்வந்தராபேக்ஷாயாமநவஸ்தா²நாதி³த்யாஹ –

கு³ணா இதீதி ।

கல்பநாந்தரமாஹ –

தத்த்வாநீதி சேதி ।

ஆத்மா(அ)வித்³யா ஶிவ இதி ஸம்க்ஷேபதஸ்த்ரீணி தத்த்வாநி ஸர்வஜக³த்ப்ரவர்தகாநீதி – ஶைவா மந்யந்தே। தத³பி கல்பநாமாத்ரம்। ஆத்மநோ பி⁴ந்நத்வே ஶிவஸ்ய க⁴டாதி³துல்யத்வப்ரஸங்கா³த³பி⁴ந்நத்வே தத்த்வாநாம் த்ரித்வவ்யாகா⁴தாதி³த்யர்த²:॥20॥

ஏகஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ விஶ்வாத³ய: பாதா³: ஸர்வவ்யவஹாரஹேதவோ ப⁴வந்தீத்யபி கல்பநாமாத்ரம்। நிரம்ஶஸ்யா(அ)(அ)த்மநோம்(அ)ஶபே⁴தா³நுபபத்தேரித்யாஹ –

பாதா³ இதீதி ।

வாத்ஸ்யாயந ப்ரப்⁴ருதீநாம் கல்பநாம் கத²யதி –

விஷயா இதீதி ।

ஶப்³தா³த³யோ விஷயா பூ⁴யோ பூ⁴யோ பு⁴ஜ்யமாநாஸ்தத்த்வமிதி விப்⁴ரமமாத்ரம்। “விஷஸ்ய விஷயாணாம் ச தூ³ரமத்யந்தமந்தரம் । உபபு⁴க்தம் விஷம் ஹந்தி விஷயா: ஸ்மரணாத³பி” இதி விஷயாநுஸந்தா⁴நஸ்ய நிந்தி³தத்வாத்தேஷாம் பாரமார்தி²கதத்த்வபா⁴வாநுபபத்தேரித்யர்த²:।

பூ⁴ர்பு⁴வ: ஸ்வரிதி த்ரயோ லோகா வஸ்துபூ⁴தா: ஸந்தீதி –

பௌராணிகா: ।

தத³பி கல்பநாமாத்ரம்।

ஸ்தா²நபே⁴தே³ந த்ரித்வே ததா³நந்த்யஸ்ய து³ருத்தரத்வாத் ஸ்வாதந்த்ர்யஸ்ய சாஸித்³த⁴த்வாதி³த்யாஹ –

லோகா இதீதி ।

அக்³நீந்த்³ராத³யோ தே³வாஸ்தத்தத்ப²லதா³தாரோ நேஶ்வரஸ்ததே²தி – தே³வதாகாண்டீ³யா: । தத³பி கல்பநாமாத்ரம்। அஸ்மதா³தி³ப்ரயத்நமபேக்ஷ்ய ப²லதா³த்ருத்வே தேஷாம் ப்⁴ருத்யேப்⁴யோ விஶேஷாபா⁴வப்ரஸங்கா³த்। ஸ்வாதந்த்ர்யேணோபகாரகத்வே ததா³ராத⁴நவையர்த்²யாத்।

தத்³ப⁴க்தாநாமபி விபத்தித³ர்ஶநாத் தத்ப்ரஸாத³ஸ்யாகிஞ்சித்கரத்வாதி³த்யாஹ –

தே³வா இதி சேதி ॥21॥

ருக்³வேதா³த³யோ வேதா³ஶ்சத்வாரஸ்தத்த்வாநீதி – பாட²கா வத³ந்தி। தத³பி கல்பநாமாத்ரம்। ந ஹி வேதா³ லௌகிகவர்ணவ்யதிரிக்தா த்³ருஶ்யந்தே। க்ரமவதாமேவ வர்ணாநாம் வேத³ஶப்³த³வாச்யத்வாங்கீ³காராத்। க்ரமஶ்சோச்சாரணோபலப்³த்⁴யோரந்யதரக³தோ வர்ணேஷ்வாரோப்யதே। ததா² ச ததா²வித⁴க்ரமவதாம் வர்ணாநாமாரோபிதரூபேண வேத³ஶப்³த³வாச்யத்வாத் குதோ வேதா³நாம் பரமார்த²தேதா²ஹ –

வேதா³ இதி ।

ஜ்யோதிஷ்டோமாத³யோ யஜ்ஞா வஸ்துபூ⁴தா ப⁴வந்தீதி போ³தா⁴யந ப்ரப்⁴ருதயோ – யாஜ்ஞிகா மந்யந்தே। தத³பி ப்⁴ராந்திமாத்ரம்। ‘யஜ்ஞம் வ்யாக்²யாஸ்யாமோ த்³ரவ்யம் தே³வதா த்யாக³’ இத்யத்ரைகைகஸ்மிந் யஜ்ஞவிஜ்ஞாநாபா⁴வாத் ஸமுதா³யஸ்யாவஸ்துத்வாதி³த்யாஹ –

யஜ்ஞா இதி சேதி ।

போ⁴க்தைவா(அ)(அ)த்மா ந கர்தேதி –

ஸாங்க்²யா: ।

தத்ர போ⁴கோ³ யதி³ விக்ரியா ஸ்வீக்ரியதே, தர்ஹி கத²ம் நாநித்யத்வாதி³ப்ரஸங்க³: ? ஸ்வபா⁴வத்வே ஸதா³ ஸ்யாதி³தி விஷயஸந்நிதௌ⁴ போ⁴க்த்ருத்வம் ப்⁴ராந்திரேவேத்யாஹ –

போ⁴க்தேதி சேதி ।

ஸூபகாராஸ்து போ⁴ஜ்யம் வஸ்த்விதி ப்ரதிஜாநதே தத³பி ந। மது⁴ராதி³ரஸவ்யஞ்ஜநாதே³ஸ்ததை³வாந்யதா²த்வத³ர்ஶநாதை³கரூப்யாஸம்ப⁴வாதி³த்யாஹ –

போ⁴ஜ்யமிதி சேதி ॥22॥

ஆத்மா ஸூக்ஷ்மோ(அ)ணுபரிமாண: ஸ்யாதி³தி கேசித்। தந்ந। யுக³பத³ஶேஷஶரீரவ்யாபிவேத³நாநுஸந்தா⁴நாஸித்³தே⁴ரித்யாஹ –

ஸூக்ஷ்ம இதீதி ।

ஸ்தூ²லோ தே³ஹோ(அ)ஹம்ப்ரத்யயாதா³த்மேதி –

லோகாயதபே⁴த³: ।

தச்ச ந । ம்ருதஸுஷுப்தயோரபி ஸங்கா⁴தாவிஶேஷாச்சைதந்யப்ரஸங்கா³த் ।

ஏகைகஸ்ய ச பூ⁴தஸ்ய சைதந்யாத³ர்ஶநாத் ஸங்கா⁴தஸ்ய சாவஸ்துத்வாதி³த்யாஹ –

ஸ்தூ²ல இதி சேதி ।

மூர்தஸ்த்ரிஶூலாதி³தா⁴ரீ மஹேஶ்வரஶ்சக்ரதா⁴ரீ வா பரமார்தோ² ப⁴வதீத்யாக³மிகா: । தத³பி ப்⁴ராந்திமாத்ரம்। அஸ்மதா³தி³ஶரீரவத் தஸ்யாபி ஶரீரஸ்ய பாஞ்சபௌ⁴திகத்வாத்।

லீலாவிக்³ரஹகல்பநம் ச விக்³ரஹாபா⁴வே லீலாபா⁴வாத³யுக்தமித்யாஹ –

மூர்த இதி ।

அமூர்த: ஸர்வாகாரஶூந்யோ நி:ஸ்வபா⁴வ: பராமர்த² இதி – ஶூந்யவாதி³நஸ்தத³பி கல்பநாமாத்ரம்। பரமார்தோ² நி:ஸ்வபா⁴வாஶ்சேதி வ்யாகா⁴தாதி³த்யாஹ –

அமூர்த இதி சேதி ॥23॥

கால: பரமார்த² இதி – ஜ்யோதிர்வித³: । தச்ச ந। காலைக்யே முஹூர்தாதி³வ்யவஹாராயோகா³த்। தந்நாநாத்வே(அ)பி ந ஸ்வாதந்த்ர்யம்। அந்யவிஷயத்வேந ப்ரதீதே:। உத³யகால: இத்யாதி³நா க்ரியாத⁴ர்மத்வேந ப்ரதீதே: ஸ்பு²டத்வாத்। ந ச க்ரியாத⁴ர்மத்வம் காலே(அ)பி தது³த்பத்தித³ர்ஶநாத³ந்யதா² காலாநவச்சி²ந்நத்வேந க்ரியாநித்யத்வாபாதாதி³த்யாஹ –

கால இதீதி ।

ஸ்வாரோத³யவித³ஸ்து தி³ஶ: பரமார்தா² இத்யாஹு:। தத³பி ப்⁴ராந்திமாத்ரம்। தத்³விதா³மதி பராஜயத³ர்ஶநாதி³த்யாஹ –

தி³ஶ இதி சேதி ।

தா⁴துவாதோ³ மந்த்ரவாத³ஶ்சேத்யாத³யோ வாத³ வஸ்துபூ⁴தா ப⁴வந்தீதி கேசித்। தத³பி கல்பநாமாத்ரம்। தாம்ராதி³ஸ்வபா⁴வே ஸ்தி²தே நஷ்டே ச கநகாதி³ஸ்வபா⁴வாஸம்ப⁴வாத்।

மந்த்ரவாதே³(அ)பி காலத³ஷ்டோ ந ஜீவதி அகாலத³ஷ்ட: ஸ்வயமேவோத்தா²ஸ்யதீத்யப்⁴யுபக³மாத்³வ்யாமோஹ மாத்ரமித்யாஹ –

வாதா³ இதீதி ।

பு⁴வநாநி சதுர்த³ஶ வஸ்தூநீதி – பு⁴வநகோஶவித³: । தத³பி கல்பநாமாத்ரம்। தேஷாமத்³ருஷ்டத்வாத்। ந ச தேப்⁴யஸ்தத்³த³ர்ஶநம்। தேஷாம் மிதோ² விப்ரதிபத்தித³ர்ஶநாதி³த்யாஹ –

பு⁴வநாநீதி ॥24॥

மந ஏவா(அ)(அ)த்மேதி –

லோகாயதபே⁴த³: ।

தத³பி ப்⁴ராந்திமாத்ரம்। தஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யே க்லேஶப்ராப்த்யநுபபத்தே:।

அஸ்வாதந்த்ர்யே ச க⁴டவத³நாத்மத்வாத் கரணத்வாச்ச தீ³பவதா³த்மத்வாயோகா³தி³த்யாஹ –

மந இதி ।

பு³த்³தி⁴ரேவா(அ)(அ)த்மேதி பௌ³த்³தா⁴:।

தேஷாமபி ப்⁴ராந்திமாத்ரமேவ தத் ஸுஷுப்தே வ்யபி⁴சாராத்³ வேத்³யஸ்ய ச க⁴டவத³திரிக்தவேத்³யத்வாதி³த்யாஹ –

பு³த்³தி⁴ரிதி ।

சித்தமேவ பா³ஹ்யாகாரஶூந்யம் விஜ்ஞாநம்। ததே³வா(அ)(அ)த்மேத்யபரே।

தத்ராபி ப்ராகு³க்தந்யாயாவிஶேஷாத்துல்யம் ப்⁴ராந்தித்வமித்யாஹ –

சித்தமிதி ।

த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ விதி⁴நிஷேத⁴சோத³நாக³ம்யௌ பரமார்தா²விதி –

மீமாம்ஸகா: ।

தத³பி கல்பநாமாத்ரம்।

தே³ஶகாலாதி³ஷு த⁴ர்மாத⁴ர்மயோர்விப்ரதிபத்தித³ர்ஶநாதி³த்யாஹ –

த⁴ர்மேதி ॥25॥

ப்ரதா⁴நம் மூலப்ரக்ருதி:। மஹத³ஹங்காரதந்மாத்ராணீதி ஸப்த ப்ரக்ருதிவிக்ருதய:। பஞ்சஜ்ஞாநேந்த்³ரியாணி, பஞ்ச கர்மேந்த்³ரியாணி, பஞ்ச விஷயா:, மநஶ்சைகமிதி ஷோட³ஶ விகாரா:। புருஷஸ்து த்³ருஶிஸ்வபா⁴வ இதி பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாக: ப்ரபஞ்சோ வஸ்த்விதி –

ஸாங்க்²யா: ।

தச்ச கல்பநாமாத்ரம்।

பஞ்சவிம்ஶதிவிஶேஷணஸ்யாவ்யாவர்தகத்வே வையர்த்²யாத்³ வ்யாவர்தகத்வே ச வ்யாவர்த்யப்ரமித்யப்ரமித்யோரநுபபத்தேரித்யாஹ –

பஞ்சவிம்ஶக இதி ।

பாதஞ்ஜலா: புநரீஶ்வரமதி⁴கம் பஶ்யந்த: ஷட்³விம்ஶதி: பதா³ர்தா² இதி கல்பயந்தி। தத³யுக்தம்। ஈஶ்வரஸ்ய புருஷாந்தர்பா⁴வாத³தி⁴கத்வாநுபபத்தே:।

அநந்தர்பா⁴வே ச க⁴டவத³நீஶ்வரத்வப்ரஸங்கா³தி³த்யாஹ –

ஷட்³விம்ஶ இதி சேதி ।

பாஶுபதாஸ்து ராகா³வித்³யாநியதிகாலகலாமாயாதி⁴காஸ்த ஏவைகத்ரிஶம்த்பதா³ர்தா² இதி ப்³ருவதே। தந்ந। க்லேஶத்வே(அ)பி ராகா³வித்³யயோரவாந்தரபே⁴த³வத³ஸ்மிதாதே³ரபி தத்³பி⁴ந்நத்வேந ஸம்க்²யாதிரேகாத் தஸ்ய ராகோ³பலக்ஷிதத்வே தஸ்யாப்யவித்³யோபலக்ஷிதத்வேந ந்யூநதாபாதாத³வித்³யாமாயயோஶ்சைகத்வாத³வாந்தரபே⁴தே³ ச நியதாவபி தது³பபத்தே: ஸம்க்²யாதிரேகதாத³வஸ்த்²யம்।

காலகலாஸு ச தத்ப்ரஸித்³தே⁴ரித்யாஹ –

ஏகத்ரிம்ஶக இதி ।

அநந்த: பதா³ர்த²பே⁴தோ³ ந நியதோ(அ)ஸ்தீதி கேசித்। தத³பி ந। வாதி³நாம் விவாத³த³ர்ஶநாத்।

விவாத³ஸ்ய சாஜ்ஞாநமூலகத்வாதி³த்யாஹ –

அநந்த இதீதி ॥26॥

லோகாநுரஞ்ஜநமேவ தத்த்வமிதி –

லௌகிகா: ।

தத³பி விப்⁴ரமமாத்ரம்।

லோகஸ்ய பி⁴ந்நருசித்வாத் தத³நுரஞ்ஜநஸ்யேஶ்வரேணாபி கர்துமஶக்யத்வாதி³த்யாஹ –

லோகாநிதி ।

த³க்ஷப்ரப்⁴ருதயஸ்த்வாஶ்ரமா: பரமார்தா² இதி ஸமர்த²யந்தே। தத³ஸத்। வேஷஸ்யா(அ)(அ)ஶ்ரமஶப்³தா³ர்த²த்வே ஶூத்³ராதே³ரபி ப்ரஸங்கா³ஜ்ஜாதேஶ்ச து³ர்விவேசத்வாத்தந்மூலஸ்யா(அ)(அ)ஶ்ரமஸ்ய த³ர்ஶயிதுமஶக்யத்வாத் ஸம்ஸ்காரஸ்ய ச தே³ஹஸமவாயித்வே பாரலௌகிகத்வாயோகா³த³ஸங்கே³ சா(அ)(அ)த்மநி தத³ஸமவாயாதி³த்யாஹ –

ஆஶ்ரமா இதீதி ।

வையாகரணாஸ்து ஸ்த்ரீ பும்நபும்ஸகம் ஶப்³த³ஜாதம் தத்த்வமிதி வர்ணயந்தி। தத³ப்யயுக்தம்।

ஸ்த்ர்யாதே³: ஶப்³த³ஸ்வபா⁴வத்வே ஸர்வாதீ³நாம் த்ரிலிங்க³த்வாயோகா³தே³கஸ்யாநேகஸ்வபா⁴வத்வாஸம்ப⁴வாதௌ³பாதி⁴கத⁴ர்மத்வே ச தஸ்யாவஸ்துத்வப்ரஸங்கா³தி³த்யாஹ –

ஸ்த்ரீபும்நபும்ஸகமிதி ।

த்³வே ப்³ரஹ்மணீ வேதி³தவ்யே பரம் சாபரம் சேதி கேசித்। தச்ச ந।

பரிச்சே²தே³ க்வசித³பி ப்³ரஹ்மத்வாயோகா³த்³ வஸ்துதோ(அ)பரிச்சி²ந்நஸ்ய தத்³பா⁴வாதி³த்யாஹ –

பராபரமிதி ॥27॥

ஸ்ருஷ்டிர்வா லயோ வா ஸ்தி²திர்வா தத்த்வமிதி –

பௌராணிகா: ।

தத³பி கல்பநாமாத்ரம்।

ஸதோ(அ)ஸதஶ்சோத்பத்த்யாத்³யபா⁴வஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாதி³தி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

ஸ்ருஷ்டிரித்யாதி³நா ।

யதோ²க்தகல்பநாநாமதி⁴ஷ்டா²நம் ஸூசயதி –

ஸர்வே சேதி ।

உதா³ஹ்ருதாஶ்சாநுதா³ஹ்ருதாஶ்ச கல்பநாபே⁴தா³ யாவந்தோ வித்³யந்தே தே ஸர்வே(அ)பி ப்ரக்ருதாத்மந்யேவ கல்பநாவஸ்தா²யாம் கல்ப்யந்தே, நா(அ)(அ)த்மந: கல்பிதத்வம்। ஸர்வஸ்ய கல்பிதத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோகா³தி³த்யர்த²:।

ப்ராணாதி³ஶ்லோகேஷு ப்ராணஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ப்ராண இதி ।

தஸ்யைவ பீ³ஜாத்மநோ விகாரவிஶேஷத்வாதி³தரேஷாம் ந ததோ(அ)த்யந்தபி⁴ந்நதேத்யாஹ –

தத்கார்யேதி ।

அந்திமபதா³ர்த²ம் ஸ்பு²டயதி –

அந்ய இதி ।

குலத⁴ர்மோ க்³ராமத⁴ர்மோ தே³ஶத⁴ர்மஶ்சேத்யேதே ஸர்வஶப்³தே³ந க்³ருஹ்யந்தே।

தேஷாமாத்மநி தத³ஜ்ஞாநாதே³வ கல்பிதத்வம் ஸத்³ருஷ்டாந்தம் ஸ்பஷ்டயதி –

ரஜ்ஜ்வாமிதி ।

ஆத்மநோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நயோக்³யதார்த²ம் கல்பநாஶூந்யத்வமாஹ –

தச்சூ²ந்ய இதி ।

கிமிதி ஸமுதா³யார்த²: ஶ்லோகாநாமுச்யதே ஶ்லோகாந்தரேஷ்விவ ப்ரத்யேகம் பதா³ர்த²வ்யாக்²யாநமேதேஷு கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ப்ரத்யேகமிதி ॥28॥

லௌகிகாநாம் பரீக்ஷகாணாம் ச கதிபயகல்பநாபே⁴தா³நுதா³ஹ்ருத்யாநந்தத்வாத³ஶேஷதஸ்தேஷாமுதா³ஹர்துமஶக்யத்வம் த்³ருஷ்ட்வா ஸம்க்ஷேபமாத்ரமாசஷ்டே –

யம் பா⁴வமிதி ।

பாத³த்ரயம் விப⁴ஜதே –

கிம் ப³ஹுநேத்யாதி³நா ।

தமேவ பா⁴வம் விஶிநஷ்டி –

யோ த³ர்ஶித இதி ।

ஸ கத²ம் த்³ரஷ்டாரம் ரக்ஷதீத்யபேக்ஷாயாமாஹ –

அஸாவிதி ।

ஸாத⁴கபுருஷதாதா³த்ம்யமாபத்³யேத்யர்த²:।

ரக்ஷணப்ரகாரம் ப்ரகடயதி –

ஸ்வேநேதி ।

ஸாக்ஷாத³ஸாதா⁴ரணரூபத்வேந தத்ரைவ நிஷ்டா²மாபாத்³ய ததோ(அ)ந்யத்ர ப்ரவ்ருத்திமுபாஸகஸ்ய நிவாரயதீத்யர்த²:।

சதுர்த²பாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

தஸ்மிந்நிதி ॥29॥

ஏதேநாந்யத்ர ப்ரவ்ருத்திநிரோதே⁴ ஹேதுருக்த:। தர்ஹி ப்ராணாதீ³நாமாத்மவதே³வ தாத்த்விகத்வம் ப்ராப்தமித்யாஶங்க்ய கல்பிதாநாமதி⁴ஷ்டா²நாதிரேகேணாவஸ்துத்வாந்நைவமித்யாஹ –

ஏதைரிதி ।

உக்தஜ்ஞாநஸ்துத்யர்த²மாஹ –

ஏவமிதி ।

பூர்வார்த⁴ம் வ்யாகரோதி –

ஏதைரிதி ।

கல்பிதாநாமதி⁴ஷ்டா²நாதிரேகேண ஸத்தாஸ்பு²ரணயோரபா⁴வாத் தத்³த்³வாரேணா(அ)(அ)த்மநி பே⁴த³த³ர்ஶநமவிவேகிநாமஸ்து தத³ந்யேஷாம் கத²முபலப்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

விவேகிநாம் த்விதி ।

ப்ராணாதீ³நாமாத்மாதிரேகேணாஸத்த்வே ப்ரமாணமாஹ –

இத³மிதி ।

உத்தரார்த⁴ம் யோஜயதி –

ஏவமிதி ।

தத்த்வேநா(அ)(அ)த்மவேத³நோபாயம் ஸூசயதி –

தத்த்வேநேதி ।

ஸ்வப்நத்³ருஶ்யவஜ்ஜாக்³ரத்³த்³ருஶ்யாநாம் மித்²யாத்வஸாத⁴கோ த்³ருஶ்யத்வாதி³ஹேதுரத்ர யுக்திரித்யுச்யதே। ததோ²க்தவிஜ்ஞாநவாந் வேத³கிங்கரோ ந ப⁴வதி, கிம் து ஸ யம் வேதா³ர்த²ம் ப்³ரூதே ஸ ஏவ வேதா³ர்தோ² ப⁴வதீத்யர்த²:।

விபா⁴க³தோ வேதா³ர்த²வ்யாக்²யாநமபி⁴நயதி –

இத³மிதி ।

ஜ்ஞாநகாண்ட³ம் ஸாக்ஷாத³த்³வைதவஸ்துபரம்। கர்மகாண்ட³ம் து ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴நத்³வாரா பரம்பரயா தஸ்மிந் பர்யவஸிதம்। ‘ஸர்வே வேதா³ யத்பத³மாமநந்தி’(க. உ. 1 । 2 । 15) இதி ஶ்ருதேரித்யர்த²:।

ஆத்மவிதோ³ வேதா³ர்த²வித்தமுக்தம் வ்யநக்தி –

ந ஹீதி ।

ததே³வ ஹி வேதா³ர்த²தத்த்வம் யத்ப்ரத்யகா³த்மஸ்வரூபம், அதஶ்சாத்⁴யாத்மவிதே³வ யாதா²த்ம்யேந தத்த்வஜ்ஞாநே ப்ரப⁴வதீத்யர்த²:।

உக்தே(அ)ர்தே² ஸ்ம்ருதிமுதா³ஹரதி –

ந ஹீதி ।

க்ரியாஶப்³தே³ந ப்ரமாணமுச்யதே। தத்ப²லம் தத்த்வஜ்ஞாநம், அக்³நிஹோத்ராதி³க்ரியாயாஶ்ச ஶுத்³தி⁴த்³வாரா தஸ்மிந் பர்யவஸாநாதி³த்யர்த²:॥30॥

யாபி⁴ர்யுக்திபி⁴ரஸ்மிந் ப்ரகரணே த்³வைதஸ்ய மித்²யாத்வம் கத்²யதே தாஸாம் ப்ரமாணாநுக்³ரஹகத்வாத³நாபா⁴ஸத்வமவஸேயமித்யாஹ –

ஸ்வப்நேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யார்த²மாஹ –

யதே³தத்³ த்³வைதஸ்யேதி ।

அஸத்த்வே ஸத்த்வவத் ப்ரதிபா⁴நம் கத²மித்யாஶங்க்ய ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

ஸ்வப்நஶ்சேதி ।

ப்ரஸாரிதாநி தத்ர தத்ர ப்ரகடதாம் ப்ராபிதாநி பண்யாநி க்ரயவிக்ரயத்³ரவ்யாணி யேஷாமாபணேஷு ஹட்டேஷு தே ப்ரஸாரிதபண்யாபணாஸ்தே ச க்³ருஹாஶ்ச ப்ராஸாதா³ஶ்ச ஸ்த்ரீபுஞ்ஜநபதா³ஶ்சைதேஷாம் வ்யவஹாராஸ்தைராகீர்ணமிதி யோஜநா।

த்³ருஷ்டாந்தத்ரயமநூத்³ய தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

யதா² சேதி ।

க³ந்த⁴ர்வநக³ராகார: சகாரார்த²:। ‘நேஹ நாநா(அ)ஸ்தி கிஞ்ஜந’(ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இத்யாத³யோ வேதா³ந்தா:।

த்³வைதஸ்ய வஸ்துதோ(அ)ஸத்த்வே ஸ்ம்ருதிமபி த³ர்ஶயதி –

தம இதி ।

தமஸி மந்தா³ந்த⁴காரே ரஜ்ஜ்வாமதி⁴ஷ்டா²நே பூ⁴ச்சி²த்³ரமிதி யத்³ ப்⁴ராந்த்யா பா⁴தி தந்நிப⁴ம் தத்துல்யம் விவேகிபி⁴ர்விஶ்வம் த்³ருஷ்டம், தச்சாதீவ சஞ்சலமாலக்ஷிதம் நாஶப்ராயம் வர்தமாநகாலே(அ)பி தத்³யோக்³யதாஸத்த்வாத்। ந ச த்³வைதம் கதா³சித³பி ஸுக²கரமுபலப்⁴யதே, து³:கா²க்ராந்தம் து த்³ருஶ்யதே। தச்ச நாஶக்³ரஸ்தம்। நாஶாதூ³ர்த்⁴வமஸத்த்வமேவோபக³ச்ச²தி ந தர்ஹி தஸ்ய பரமார்த²த்வம் ப்ரமாணாபா⁴வாதி³த்யர்த²:॥31॥

ப்ரமாணயுக்திப்⁴யாம் த்³வைதமித்²யாத்வப்ரஸாத⁴நேநாத்³வைதமேவ பாரமார்தி²கமிதி ஸ்தி²தே நிர்தா⁴ரிதமர்த²ம் ஸம்க்³ருஹ்ணாதி –

நேத்யாதி³தா ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யார்த²மாஹ –

ப்ரகரணேதி ।

கோ(அ)ஸௌ ப்ரகரணார்த²ஸ்தஸ்ய வா ஸம்க்³ரஹே கிம் ஸித்⁴யதி, ததா³ஹ –

யதே³தி ।

வ்யவஹாரமாத்ரஸ்யாவித்³யாவிஷயத்வே(அ)பி கிம் ஸ்யாதி³தி சேத் ததா³ஹ –

ததே³தி ।

சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

உத்பத்தீதி ।

உக்தமேவார்த²ம் ப்ரஶ்நப்ரதிவசநாப்⁴யாம் ப்ரபஞ்சயதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

த்³வைதாஸத்த்வம் ஶ்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந ஸ்பஷ்டயதி –

யத்ர ஹீதி ।

த்³வைதஸ்யாஸத்த்வே கத²முத்பத்திப்ரலயௌ ந ஸ்யாதாமித்யாஶங்க்ய கிம் த்³வைதஸ்ய தௌ கிம் வா(அ)த்³வைதஸ்யேத்யாத்³யம் விகல்பம் தூ³ஷயதி –

ஸதோ ஹீதி ।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ –

நாபீதி ।

வ்யாவஹாரிகத்³வைதாங்கீ³காராத் தஸ்யைவோத்பத்திப்ரலயாவித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யஸ்த்விதி ।

விமதஸ்தத்த்வதோ நோத்பத்திப்ரலயவாந் கல்பிதத்வாத்³ரஜ்ஜுஸர்பவிதி³த்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தி⁴மாஶங்க்ய ரஜ்ஜுஸர்பஸ்ய ரஜ்ஜ்வாமுத்பத்திப்ரலயௌ மநஸி வா த்³வயோர்வேதி விகல்ப்ய ப்ரத²மம் ப்ரத்யாஹ –

ந ஹீதி ।

ரஜ்ஜும் பஶ்யதாம் ஸர்வேஷாமுபலப்³தி⁴ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²:।

த்³விதீயம் தூ³ஷயதி –

ந சேதி ।

ப³ஹிருபலப்³தி⁴விரோதா⁴தி³த்யர்த²:।

த்ருதீயம் நிரஸ்யதி –

ந சேதி ।

உப⁴யதோ மநோரஜ்ஜுலக்ஷணே ந ரஜ்ஜுஸர்பஸ்யோத்பத்திப்ரலயௌ யுக்தௌ த்³வயாதா⁴ரத்வாநுபலம்பா⁴தி³த்யர்த²:।

ரஜ்ஜுஸர்பவத்³ த்³வைதஸ்ய மாநஸத்வாவிஶேஷாந்ந தத்த்வதோ ஜந்மவிநாஶௌ த³ர்ஶயிதும் ஶக்த்யாவிதி தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

ததே²தி ।

த்³வைதஸ்ய ந குதஶ்சித் தாத்த்விகௌ ஜந்மவிநாஶாவிதி ஶேஷ:।

மாநஸத்வாஸித்³தி⁴மாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் த்³வைதம் மநோவிகல்பநாமாத்ரமிதி நிக³மயதி –

அத இதி ।

ந ச மநோ த்³வைதஸ்ய த³ர்ஶநமாத்ரே நிமித்தமிதி யுக்தம்।

ப்⁴ரமஸித்³த⁴ஸ்யாஜ்ஞாதஸத்தாயாம் ப்ரமாணாபா⁴வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய ப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

நிரோதா⁴த்³யபா⁴வஸ்ய பரமார்த²த்வே தத்ரைவ ஶாஸ்த்ரவ்யாபாராத³த்³வைதே தத³வ்யாபாராத³பா⁴வபோ³த⁴நே வ்யாப்ருதஸ்ய பா⁴வபோ³த⁴நே வ்யாபாரவிரோதா⁴த³த்³வைதமப்ராமாணிகம் ப்ராப்தமிதி ஶங்கதே –

யத்³யேவமிதி ।

அத்³வைதஸ்ய ப்ராமாணிகத்வாபா⁴வே கிம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ததா² சேதி ।

அத்³வைதஸ்யாப்ராமாணிகத்வே(அ)பி குத: ஶூந்யவாதோ³ த்³வைதஸ்ய ஸத்த்வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

த்³வைதஸ்யேதி ।

நாப்ராமாணிகஶூந்யவாதோ³ யுக்த:, யதா² ரஜ்ஜ்வாமாரோபிதஸர்பாதே³ ரஜ்ஜுரதி⁴ஷ்டா²நம்; ந ஹி நிரதி⁴ஷ்டா²நோ ப்⁴ரமோ(அ)ஸ்தி; ததா² த்³வைத கல்பநாயா நிரதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோகா³த்தத³தி⁴ஷ்டா²நத்வேநாத்³வைதமாஸ்தே²யமித்யோங்காரப்ரகரணே பரிஹ்ருதமேதச்சோத்³யம் கத²முத்³பா⁴வயஸீதி ஸித்³தா⁴ந்தவாத்³யாஹ –

நேத்யாதி³நா ।

தத்ர ஶூந்யவாதீ³ ஸ்வமதாநுஸாரேண த்³ருஷ்டாந்தாஸம்ப்ரதிபத்த்யா சோத³யதி –

ஆஹேதி ।

ஸ்வமதஸம்மதஸ்யைவ த்³ருஷ்டாந்ததேத்யநியமாத் ப்ரஸித்³தி⁴மாத்ரேண பரப்ரதிபோ³த⁴நஸம்ப⁴வாத்³ ப்⁴ரமபா³தே⁴ பரிஶிஷ்யமாணஸ்யாவதே⁴: ஸத்யதாயா ரஜ்ஜ்வாதௌ³ த்³ருஷ்டத்வாத்³ த்³வைதப்⁴ரமபா³த⁴ஸாக்ஷிதயா ஸ்பு²ரதஶ்சைதந்யஸ்யாகல்பிதத்வாதே³வ ஸத்த்வாந்ந ஶூந்யதாப்ரஸக்திரித்யுத்தரமாஹ –

நேத்யாதி³நா ।

அத்³வைதமஸத³ப்ராமாணிகத்வாத்³ரஜ்ஜுஸர்பவதி³தி தத³கல்பிதத்வாஸித்³தி⁴ம் ஶங்கதே –

ரஜ்ஜ்விதி ।

ரஜ்ஜுஸர்பஸ்யாஸத்த்வே ப்⁴ராந்திவிஷயத்வம் ப்ரயோஜகமாத்மநஸ்து ப்⁴ரமஸாக்ஷித்வாந்நியமேந ப்⁴ரமவிஷயத்வாந்நாஸத்த்வமித்யுத்தரமாஹ –

நைகாந்தேநேதி ।

அப்ராமாணிகத்வஹேதோரநைகாந்திகத்வம் தோ³ஷாந்தரமாஹ –

அவிகல்பிதேதி ।

நாயம் ஸர்போ ரஜ்ஜுரேவேதி ஸர்பாபா⁴வஜ்ஞாநபூர்வகபுரோவர்திரஜ்ஜுத்வநிஶ்சயாத்ப்ராக³வஸ்தா²யாம் ப்ராமாணிகத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸந்நேவாஜ்ஞாதோ ரஜ்ஜ்வம்ஶோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே। ததா² ஸதை³வ ப்ராமாணிகத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸந்நேவா(அ)(அ)த்மா ப⁴விஷ்யதீத்யர்த²:।

ஆத்மநோ(அ)ஸத்த்வாபா⁴வே ஹேத்வந்தரமாஹ –

விகல்பயிதுஶ்சேதி ।

ஆத்மநோ த்³வைதப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ஸம்பா⁴விதத்வாத்³ பா³த⁴ஸாக்ஷித்வேந பரிஶிஷ்டத்வாத் பூர்வம் ப்⁴ரமோத்பத்தே: ஸ்வத: ஸித்³த⁴த்வாச்ச ப்ரமாணாவிஷயத்வே(அ)பி நாஸ்தி ஶூந்யதேத்யுக்தம்।

இதா³நீம் ப்ரமிதே த⁴ர்மிணி ப்ரதிஷேத⁴த³ர்ஶநாதா³த்மநோ(அ)ப்ரமிதத்வே தத்ர த்³வைதாபா⁴வப்ரமாபகம் ஶாஸ்த்ரமயுக்தமிதி ஶங்கதே –

கத²மிதி ।

ப்ரதிபந்நே த⁴ர்மிணி ப்ரதிஷேதா⁴த் ப்ரமிதே ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய விஶேஷணவைப²ல்யாதே³வாநப்⁴யுபக³மாதா³த்மநஶ்ச ஸர்வகல்பநாஸ்வதி⁴ஷ்டா²நாகாரேண ஸ்பு²ரணாங்கீ³கரணாத் தஸ்மிந் ப்ரதிபந்நே த்³வைதப்ரதிஷேத⁴: ஸம்ப⁴வதீதி பரிஹரதி –

நைஷ தோ³ஷ இதி ।

ப்⁴ரமாவிஷயஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ(அ)த்⁴யாஸாநுக³ததயா ஸ்பு²ரணமக⁴டமாநமித்யாக்ஷிபதி –

கத²மிதி ।

ஸ்வப்ரகாஶத்வேந ஸ்வதோ நிர்விகல்பகஸ்பு²ரணே(அ)பி ஸவிகல்பகவ்யவஹாரே ஸமாரோபிதஸம்ஸ்ருஷ்டாகாரேண ப்⁴ரமவிஷயத்வமவிரூத்³த⁴மித்யாஹ –

ஸுக்²யஹமித்யாதி³நா ।

உக்தந்யாயேநா(அ)(அ)த்மப்ரதீதே: ஸித்³த⁴த்வாத் ப்ரதிபந்நே தஸ்மிந் த்³வைதப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய ஸுகரதேதி ப²லிதமாஹ –

யதா³ சேதி।

ந கேவலமாரோபிதவிஶேஷணைர்விஶேஷ்யஸ்யா(அ)(அ)த்மந: ஸ்வரூபஸ்பு²ரணஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாதே³வ ந ஶாஸ்த்ரேண கர்தவ்யத்வமநுவாத³த்வேநாப்ராமாண்யப்ரஸங்கா³ச்சைவமித்யாஹ –

அக்ருதேதி ।

ஸ்பு²ரத்யாத்மநி த்³வைதநிஷேத⁴கத்வே(அ)பி ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப²லாபா⁴வாத³ப்ராமாண்யம் தத³வஸ்த²மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அவித்³யேதி ।

ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ராத³பநீதே ப்ரதிப³ந்தே⁴ ஸ்வரூபாவஸ்தா²நம் ப²லதீத்யர்த²:।

நி:ஶேஷது³:க²நிவ்ருத்திர்நிரதிஶயாநந்தா³வாப்திஶ்ச பரம் ஶ்ரேயோ, ந ஸ்வரூபாவஸ்தா²நமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸ்வரூபேதி ।

இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் மோக்ஷஶாஸ்த்ரேஷ்விதி ஶேஷ:।

த்³வைதநிவர்தகத்வே ஶாஸ்த்ரஸ்ய காரகத்வம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸுகி²த்வாதீ³தி ।

அஸுகி²த்வாதே³: ஸ்வாபா⁴விகத்வாதா³த்மநி ஸ்பு²ரத்யஸ்பு²ரணமநுபபந்நமித்யாஶங்க்ய ப்⁴ரமவிஷயஶிக்தீத³மம்ஶாதே³ஶ்ச ஸ்வாபா⁴விகோ(அ)பி ரஜதாதி³பே⁴தோ³ தோ³ஷமாஹத்ம்யாத்³ யதா² ந ப்ரதிபா⁴தி ததா²(அ)சிந்த்யஶக்த்யவித்³யாப்ரபா⁴வாதா³த்மநி ஸ்பு²ரத்யபி ஸுகி²த்வாத்³யத்⁴யாஸவிரோத்⁴யஸுகி²த்வாதி³ ரூபேணாஸ்பு²ரணமவிருத்³த⁴மித்யாஹ –

ஆத்மேதி ।

விபக்ஷே ப்⁴ரமாநுபபத்திரித்யாஹ –

யதீ³தி ।

உக்தமர்த²ம் ஸம்க்ஷிப்ய நிக³மயதி –

தஸ்மாதி³தி ।

அஸுகி²த்வாதே³ரகல்பிதத்வமஸித்³த⁴மாஶங்க்ய நிரஸ்யதி –

யத்த்விதி ।

அஸ்தூ²லம் ஶோகாந்தரமித்யாதி³வாக்யம் ஶாஸ்த்ரஶப்³தே³ந க்³ருஹ்யதே।

உக்தே(அ)ர்தே² – த்³ரவிடா³சார்ய ஸம்மதிமாஹ –

ஸித்³த⁴ம் த்விதி ।

ப்³ரஹ்மணி பதா³நாம் வ்யுத்பத்த்யபா⁴வே(அ)பி ஸித்³த⁴மேவ ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யமபா⁴வபோ³த⁴நவ்யுத்பந்நநஞ்பத³ஸம்ஸ்ருஷ்டை: ஸ்தூ²லாதி³வ்யுத்பந்நபதை³: ஸ்வாபா⁴விகத்³வைதாபா⁴வபோ³த⁴நேநாத்⁴யஸ்தநிவர்தகத்வாதி³தி ஸூத்ரார்த²: ॥32॥

யது³க்தம் நிரோதா⁴த்³யபா⁴வஸ்ய பரமார்த²தேதி, தத³யுக்தம் । ஸாமாந்யவிஶேஷாத்மகம் வஸ்து நாநாரஸமிதி மதே நிரோதா⁴தே³: ஸுஸாத்⁴யத்வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

பா⁴வைரிதி ।

பா⁴வா வ்யாவ்ருத்தா விஶேஷா:। தே ச வ்யபி⁴சாரித்வாத³ஸந்தோ ரஜ்ஜுஸர்பவத்। அத்³வயமநுவ்ருத்தம் ஸாமாந்யம் விஶேஷாகாரைரவஸ்துபூ⁴தை: ஸாமாந்யாகாரேண ச தாத்³ருஶேநாயமவ்யாவ்ருத்தாநநுக³தபூர்ணஸத்தாசிதே³கதாந: ஸந்நாத்மைவ மூடை⁴ர்மோஹமாஹாத்ம்யாத் கல்ப்யதே। ந வஸ்துத: ஸாமாந்யவிஶேஷபா⁴வோ(அ)ஸ்தி, பரஸ்பராஶ்ரயத்வாதி³த்யர்த²:।

விஶேஷாணாமஸத்த்வே கத²ம் ஸத்த்வேந வ்யவஹார: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ஸத்தாததா³த்ம்யேந கல்பிதத்வாத் தேஷாம் ஸத்வேந வ்யவஹாரோபபத்திரித்யாஹ –

பா⁴வா இதி ।

அநுக³தஸத்தாகாரேண கல்பிதா: ஸத்த்வவ்யவஹாரா ப⁴வந்தீதி ஶேஷ:।

ஸாமாந்யவிஶேஷபா⁴வஸ்ய கல்பிதத்வாத³க²ண்டை³கரஸத்வே வஸ்துந: ஸித்³தே⁴ நிரோதா⁴தே³ர்து³:ஸாத⁴நத்வமுசிதமிதி ப²லிதமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஶ்லோகதாத்பர்யம் த³ர்ஶயதி –

பூர்வேதி ।

நிரோதா⁴தி³ஸர்வவிஶேஷாபா⁴வோபலக்ஷிதம் வஸ்து வஸ்துபூ⁴தமிதி பூர்வஶ்லோகார்த²ஸ்தஸ்ய ஸாமாந்யவிஶேஷாத்மகே வஸ்துநி விஶேஷாநாஶ்ரித்ய நிரோதா⁴தே³: ஸுஸாத⁴நத்வாத³ஸத்த்வமாஶங்க்யதே, தேந தஸ்ய ஸாத⁴நாபேக்ஷாயாம் தத்ப்ரத³ர்ஶநபரோ(அ)யம் ஶ்லோக இத்யர்த²:।

தத்ர பூர்வார்த⁴க³தாந்யக்ஷராணி த்³ருஷ்டாந்தாவஷ்டம்பே⁴ந வ்யாசஷ்டே –

யதே²த்யாதி³நா ।

ஸம்ஸ்ருஷ்டரூபேண கல்பிதத்வே(அ)பி ஸ்வரூபேணாநாரோபிதத்வாத்³ரஜ்ஜுத்³ரவ்யஸ்ய வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வமுந்நேயம்। அவித்³யமாநைரயமாத்மா கல்ப்யதே, ந பரமார்த²தஸ்தேஷாம் ஸத்த்வமிதி ஶேஷ:।

கத²ம் ப்ராணாதீ³நாம் பரமார்த²தோ(அ)ஸத்த்வமித்யாஶங்க்யாந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் தேஷாம் மந: ஸ்பந்தி³தமாத்ரத்வப்ரதீதேர்ம்ருஷாத்வம் ஸ்வப்நவிதி³த்யாஹ –

ந ஹீதி ।

ஆத்மபரிணாமத்வாந்மநஶ்சலநமந்தரேணாபி ப்ராணாதி³பா⁴வாநாம் பரமார்த²த: ஸத்த்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந சேதி ।

ந ஹி விபோ⁴ராத்மநோ நபோ⁴வச்சலநம் வாஸ்தவமவகல்பதே। ந ச தத³பா⁴வே நிரவயவஸ்ய பரிணாமஸம்பா⁴வநேத்யர்த²:।

ப்ராணாதீ³நாமாத்மபரிணாமத்வாஸம்ப⁴வே ப²லிதமாஹ –

ப்ரஜலிதஸ்யேதி ।

ப்ரக³தம் சலிதம் யஸ்ய ஸ ததா² । கூடஸ்த²ஸ்யைவா(அ)(அ)த்மநோ பா⁴ஸமாநா பா⁴வா ந பரமார்த²த: ஸந்தோ ப⁴விதுமுத்ஸஹந்தே। த்³ருஶ்யத்வஜட³த்வாதி³நா ஸ்வப்நவிந்மித்²யாத்வஸித்³தே⁴ரித்யர்த²:।

ஏவம் ப்ராணாதி³பா⁴வாநாம் மித்²யாத்வம் ப்ரஸாத்⁴ய ப²லிதம் த³ர்ஶயந் பூர்வார்தா⁴க்ஷராணாம் வ்யாக்²யாநமுபஸம்ஹரதி –

அத இதி ।

அத்³வயஸ்ய பரமார்த²த்வாத் ததா³த்மநா கத²மாத்மா கல்பித: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ஸ்வரூபேணாகல்பிதஸ்ய ஸம்ஸ்ருஷ்டரூபேண கல்பிதத்வமிஷ்டமித்யாஹ –

பரமார்த²ஸதேதி ।

அவித்³யாவஶாதி³ஷ்டா கல்பநா ந ஸ்வபா⁴வவஶாதி³த்யாஹ –

ஸதே³தி ।

ப்ராணாதீ³நாமஸத்த்வே ஸத்த்வேந கத²ம் வ்யவஹாரகோ³சரத்வமித்யாஶங்க்ய த்ருதீயபாதா³ர்த²மாஹ –

தே சேதி ।

கல்பிதாநாம் ப்ராணாதி³பா⁴வாநாமதி⁴ஷ்டா²நஸத்தயா ஸத்த்வேந ந ஸத்தா(அ)வகல்ப்யதே।

தேஷாமதி⁴ஷ்டா²நாபேக்ஷாநியமாபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

ஸர்வா விகல்பநா ஸாதி⁴ஷ்டா²நைவ த்³ருஶ்யதே। ந சாஸதோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நத்வமாரோபிதாநுவேதா⁴பா⁴வாத் தத³நுவேதா⁴த்து ஸதோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நத்வமேஷ்டவ்யம்। ததா² ச ப்ராணாதி³பா⁴வாநாம் வஸ்துதோ(அ)ஸத்த்வே(அ)பி ஸதி கல்பிதாநாம் ஸத்வேந வ்யவஹாரஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:।

சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

அத இதி ।

ஸ்வேநேதி விஶேஷணம் ஸம்ஸ்ருஷ்டரூபேண வ்யபி⁴சாராங்கீ³காரார்த²ம்।

கல்பநாராஹித்யத³ஶாயாமேவாத்³வயதா ஶிவேத்யாஶங்க்ய கல்பநாமாத்ரஸ்யாஶிவத்வாந்மைவமித்யாஹ –

கல்பநேதி ।

த்ராஸாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந ஹர்ஷஶோகாத³யோ க்³ருஹ்யந்தே।

யது³க்தமத்³வயதா ஶிவேதி தது³பபாத³யதி –

அத்³வயதேதி ॥33॥

கிம் ச கிமித³ம் நாநாபூ⁴தம் த்³வைதமாத்மதாதா³த்ம்யேந வா ஸித்³த்⁴யதி, ஸ்வாதந்த்ர்யேண வேதி விவேக்தவ்யம்। நா(அ)(அ)த்³ய இத்யாஹ –

நா(அ)(அ)த்மபா⁴வேநேதி ।

இத³ம் ஹி நாநாபூ⁴தம் த்³வைதம் நா(அ)(அ)த்மதாதா³த்ம்யேந ஸேத்³து⁴மர்ஹதி। ஜடா³ஜட³யோர்விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வயோஸ்தாதா³த்ம்யாயோகா³த்। பே⁴தா³தி³ஶூந்யாத்மதாதா³த்ம்யே ச த்³வைதஸ்ய நாநாத்வாஸித்³தே⁴ரித்யர்த²:।

த்³விதீயம் தூ³ஷயதி –

ந ஸ்வேநேதி ।

ஸ்வேந ஸத்தாப்ரதித்யோரந்யாநபேக்ஷதாலக்ஷணஸ்வாதந்த்ர்யேணாபி நேத³ம் த்³வைதம் ஸேத்³து⁴ம் பாரயதி। ததா² ஸ்வாதந்த்ர்யே ஸத்யாத்மத்வப்ரஸங்கா³த³நாத்மநோ(அ)த்³வைதத்வாபாதாதி³த்யர்த²:। கிம் ச கிமித³ம் த்³வைதமந்யோந்யம் ப்ருத²க³ப்ருத²க்³வேதி விவேக்தவ்யம்।

நா(அ)(அ)த்³ய இத்யாஹ –

ந ப்ருத²கி³தி ।

ந ஹி கிஞ்சித³பி த்³வைதம் பரஸ்பரம் ப்ருத²கே³வ ஸித்⁴யதி ப்ருத²க்த்வஸ்ய த⁴ர்மிப்ரதியோகி³ரூபாவச்சி²ந்நத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயத்வாத்³த⁴ர்மத்வஸ்வரூபத்வயோர்து³ர்வசநத்வாதி³த்யர்த²: । நாபி கிஞ்சித³ந்யோந்யமப்ருத²க்³பூ⁴த்வா ஸித்⁴யதி।

க⁴டபடாதி³ஶப்³தா³நாம் பர்யாயத்வப்ரஸங்கா³த்³ வ்யவஹாரலோபாபாதாதி³த்யாஹ –

நாப்ருத²கி³தி ।

அதோ வாஸ்தவாகாரேண ஸர்வதா² நிரூபணாஸஹமேவ த்³வைதமிதி ப²லிதமாஹ –

இதி தத்த்வேதி ।

யது³க்தமத்³வயதா ஶிவேதி; தத்ர ஹேத்வந்தரோபந்யாஸபரத்வம் ஶ்லோகஸ்ய த³ர்ஶயதி –

குதஶ்சேதி ।

ததே³வ ஸ்பு²டயதி –

நாநாபூ⁴தமித்யாதி³நா ।

நாநாபூ⁴தமித்யஸ்ய பர்யாயோபதா³நம் ப்ருத²க்த்வமிதி।

தஸ்ய ப⁴யகாரணத்வம் ப்ரகடயதி –

அந்யஸ்யேதி ।

தத்ர வ்யாக்⁴ரசோராதா³விதி யாவத்।

தத்³ப⁴யகாரணம் பே⁴த³த³ர்ஶநத்³வயே வஸ்துநி நாஸ்தீத்யாஹ –

ந ஹீதி ।

அத்⁴யஸ்தமதி⁴ஷ்டா²நரூபேண தத்த்வதோ நிரூப்யமாணமஸதே³வ ப⁴வதீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ।

ப்ரதீ³பப்ரகாஶேநாதி⁴ஷ்டா²நமாத்ரதயா ஸமாரோபித: ஸர்போ யதா³ நிரூப்யதே ததா³ நாஸௌ தத்³வ்யதிரேகேண ஸித்⁴யதி। ததா² ஜக³த³பீத³ம் ததா³த்மஸ்வரூபேண நிரூப்யமாணம் நாந்யத்வேந ஸித்⁴யேதி³த்யர்த²:।

ஏவம் ப்ரத²மபாத³ம் வ்யாக்²யாய த்³விதீயபாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

நாபீதி ।

கதா³சித³பீதி ।

கல்பநாவாஸ்தா²யா: ப்ராகூ³ர்த்⁴வம் சேத்யர்த²:।

ந ப்ருத²கி³த்யஸ்யார்த²மாஹ –

ததே²தி ।

ப்ருத²க்த்வஸ்யாந்யோந்யாஶ்ரயத்வேந து³ர்வசநத்வாத்। வைத⁴ர்ம்யோதா³ஹரணம் து ப்ராதீதிகம் ப்ருத²க்த்வமதி⁴க்ருத்யாவிருத்³த⁴ம்।

நாப்ருத²கி³த்யாதி³ வ்யாகரோதி –

அத இதி ।

த்³வைதஸ்ய ப்ராகு³க்தந்யாயேநாஸத்த்வாந்ந தத³ந்யோந்யம் வா பரேணா(அ)(அ)த்மநா வா ஸஹாப்ருத²க்³பூ⁴த்வா ஸேத்³து⁴மர்ஹதி। அதோ து³ர்நிரூபத்வாந்ந கிஞ்சித்³ த்³வைதம் நாமாஸ்தீதி ப்³ரஹ்மவிதா³ம் மதமித்யர்த²:।

த்³ருஷ்டம் ஹி த்³வைதம் ப⁴யஹேதுஸ்தத³ஸ்ப்ருஷ்டம் புநரத்³வைதமப⁴யமேவேத்யுபஸம்ஹரதி –

அத இதி ॥34॥

கிமிதி யதோ²க்தமத்³வைதம் ஸர்வேஷாம் ந ப்ரதீதிகோ³சரதாமாசரதீத்யஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

வீதேதி ।

ராகா³தி³ப்ரதிப³ந்த⁴விது⁴ராணாமேவ யதோ²க்தமத்³வைதத³ர்ஶநம் ந ஸர்வேஷாமித்யர்த²:।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

ததே³ததி³தி ।

ஸ்துதிஶ்ச தது³பாயப்ரவ்ருத்தாவபகரோதீதி ஶேஷ:। ஆதி³பதே³ந ஸம்யக்³த³ர்ஶநப்ரதிப³ந்த⁴கா: ஸர்வே தோ³ஷா: ஸம்க்³ருஹ்யந்தே।

ராகா³தி³விமோகோ யதா³ கதா³சித³நதி⁴காரிணாமபி ஸம்ப⁴வத்யதோ விஶிநஷ்டி –

ஸர்வதே³தி ।

ஸதா³ ராக³தி³வ்யாவ்ருத்தௌ விவேகம் ஹேதும் ப்ரபஞ்சயதி –

முநிபி⁴ரிதி ।

விவேகே ச பத³ஶக்தேர்வாக்யதாத்பர்யஸ்ய ச பரிஞ்ஞாநம் காரணமித்யாஹ –

வேதே³தி ।

ஏவம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாதி⁴காரிணம் ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நமுக்த்வா தத்³விஷயம் நிரூபயதி –

நிர்விகல்ப இதி ।

ஆத்மநஶ்சாக்ஷுஷத்வஶங்காம் வாரயதி –

உபலப்³த⁴ இதி ।

ஹிஶப்³த³த்³யோத்யமர்த²மாஹ –

வேதா³ந்தேதி ।

ஸர்வவிகல்பஶூந்யத்வமாத்மந: ஸ்பு²டயிதும் ப்ரபஞ்சோபஶமவிஶேஷணம்। ஆத்மநோ(அ)பா⁴வத்வம் ப்³ரஹுவ்ரீஹிணா ப்ரத்யுத³ஸ்யதே।

ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வேந புநருக்திம் விஶேஷயோர்வ்யோஸேத⁴தி –

அத ஏவேதி ।

ஸம்யக்³த³ர்ஶநாதி⁴காரிணோ த³ர்ஶிதாநுபஸம்ஹரதி –

விக³தேதி ।

அநதி⁴காரிணோ த³ர்ஶயந் வைஶேஷிகவைநாஶிகதி³ஶாஸ்த்ராபி⁴ஜ்ஞாநாமபி தத³ந்தர்பா⁴வம் ஸூசயதி –

நாந்யைரிதி ॥35॥

மித்²யாஜ்ஞாநப்ரசயஸம்ஸ்காராத்³வேதா³ந்தார்த²தாத்பர்யவதாம் பண்டி³தாநாமபி நாத்³வைதே ப்ரத்யயதா³ர்ட்⁴யம் ஸித்⁴யதீத்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஶாஸ்த்ராத³த்³வைதமவக³ம்ய ஸ்ம்ருதிஸந்ததிம் குர்வதோ லோகாநுவர்தநே விதி⁴நியமமாஹ –

அத்³வைதமிதி ।

தஸ்மாதி³த்யஸ்யார்த²மாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

ஏவமிதி நிர்விகல்பத்வாதி³பராமர்ஶ:। விதி³த்வா ஶாஸ்த்ரதோ(அ)வக³ம்யேத்யர்த²:।

அத்³வைதாவக³திதா³ர்ட்⁴யார்த²ம் ஸ்ம்ருதிஸந்ததிகர்தவ்யதாயாம் நியமவிதி⁴மப்⁴யநுஜாநாதி –

அத்³வைத இதி ।

அத்³வைதமித்யாத்³யுத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

தச்சேதி ।

ஜட³ஸத்³ருஶஸ்ய கத²ம் லோகாசரணமபு³த்³தி⁴பூர்வகாரித்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வலோகேதி ।

லௌகிகவ்யவஹாராநதீத்ய விது³ஷோ ஜட³வதா³சரணம் கித்³ருஶமித்யபேக்ஷாயாம் சதுர்த²ம் பாத³மநூத்³ய தாத்பர்யமாஹ –

ஜட³வதி³தி ।

ஏவம் விதோ⁴(அ)ஹமித்யாத்மாநம் வித்³யாபி⁴ஜநாதி³பி⁴ரப்ரக்²யாபயஞ்ஜட³வதே³வ வித்³வால்லோகமாசரேதி³தி யோஜநா ॥36॥

நநு பராபரதே³வயோ: ஸ்துதிபூர்வகப்ரணாமஸ்ய ஶ்ராத்³தா⁴தி³க்ரியாயாஶ்ச கர்தவ்யதயா ப்ரதிப³ந்தா⁴த் கத²ம் விது³ஷோ ஜட³வதா³சரணமிதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

நிஸ்ஸ்துதிரிதி ।

ததா²(அ)பி ஜீவதா க்வாபி ஸ்தா²தவ்யத்வாதா³ஶ்ரயமுத்³தி³ஶ்ய ப்ரவ்ருத்தேரவஶ்யகத்வாத் குதோ ஜட³ஸாத்³ருஶ்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

சலேதி ।

சலம் சாசலம் ச சலாசலே தே நிகேதோ யஸ்யா(அ)(அ)ஶய: ஸ ததே²தி யாவத்।

ததா²(அ)பி கௌபீநாச்சா²த³நாஶநபாநாதி³தே³ஹஸ்தி²திப்ரயோஜகாபேக்ஷயா ப்ரவ்ருத்தித்⁴ரௌவ்யாந்ந விது³ஷோ ஜட³துல்யதேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதிரிதி ।

ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் பூர்வார்தா⁴க்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

கயேத்யாதி³நா ।

வர்ணாஶ்ரமாபி⁴மாநவதஸ்தத்தத்கர்மஸு வர்த்தமாநஸ்ய கத²மித³ம் விஶேஷணமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

த்யக்தேதி ।

பாரமஹம்ஸபாரிவ்ராஜ்யம் ப்ரதிபத்துமஶக்யமப்ராமாணிகத்வாதி³தி சேந்மைவம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴த்வாதி³த்யாஹ –

ஏதமிதி ।

விதி³த்வேத்யாபாதிகம் வேத³நம் வ்யுத்தா²நஹேதுத்வேநோச்யதே। தஸ்மிந்நேவ பரஸ்மிந் வஸ்துநி விஷயாந்தரேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தா பு³த்³தி⁴ர்யேஷாமிதி ததா²। ததே³வ பரம் வஸ்த்வாத்மா நிருபசரிதம் ஸ்வரூபம் யேஷாம் தே ததோ²ச்யந்தே।

தஸ்மிந்நேவ பரஸ்மிந்நாத்மநி நிஷ்டா² நிஶ்சயேந ஸ்தி²திர்யேஷாம் தே ததே²த்யாஹ –

தந்நிஷ்டா² இதி ।

ததே³வா(அ)(அ)த்மபூ⁴தம் பரம் வஸ்து பரமயநம் பரா க³திர்யேஷாம் தே ததே²த்யாஹ –

தத்பராயணா இதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா’(ப⁴. கீ³. 5 । 13) இத்யாதி³வாக்யம்க்³ருஹ்யதே।

கதா³ புநஶ்சலோ தே³ஹோ விது³ஷோ நிகேதோ ப⁴வதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

யதே³தி ।

அவிவக்ஷிதே ஹி காலவிஶேஷே விவக்ஷிதம் வ்யவஹாரம் நிமித்தீக்ருத்யா(அ)(அ)த்மஸ்தி²திமுக்தவிஶேஷணவதீம் விஸ்ம்ருத்யாஹங்காரமமகாரபரவஶோ யதா³ வித்³வாநவதிஷ்ட²தே ததே³தி யோஜநா ।

ஸ்வபா⁴வதஸ்த்வசலமாத்மஸ்வரூபமேவாஸ்ய நிகேதநம், சலம் புந: ஶரீரமுபத³ர்ஶிதவிஸ்மரணத்³வாரேணேதி நிக³மயதி –

ஸோ(அ)யமிதி ।

அவிது³ஷோ விஶேஷார்த²ம் வ்யாவர்த்யம் கீர்தயதி –

ந புநரிதி ।

சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

ஸ சேதி ॥37॥

அஹமேவ பரம் ப்³ரஹ்ம ந மத்தோ(அ)ந்யத³ஸ்தி கிஞ்சிதி³தி ஸ்ம்ருதிஸந்ததிகரணமபி ந காலவிஶேஷநியதம் கிம் து நைரந்தர்யேண கர்தவ்யமித்யாஹ –

தத்த்வமிதி ।

ஆத்⁴யாத்மிகம் ஶரீராதி³ கல்பிதம் தத்த்வமதி⁴ஷ்டா²நமாத்ரம் த்³ருஷ்ட்வா பா³ஹ்யதோ தே³ஹாத்³ ப³ஹிரவஸ்தி²தம் ப்ருதி²வ்யாதி³ ச கல்பிதத்வேநாவஸ்துத்வாத³தி⁴ஷ்டா²நமாத்ரமேவேத்யநுபூ⁴ய ஸ்வயமபி த்³ரஷ்டா பரமார்த²வஸ்துஸ்வபா⁴வமாபந்நஸ்தத்ரைவா(அ)(அ)ஸக்தசேதா பா³ஹ்யேப்⁴யோ விஷயேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தபு³த்³தி⁴ஸ்தஸ்மிந்நேவ தத்த்வே பரமார்த²பூ⁴தே ப்ரதிஷ்டி²தஸ்தத்³த³ர்ஶநநிஷ்ட²: ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

ப்ருதி²வ்யாதே³ஶ்ச ப்ரத்யேகம் பரமார்த²த்வஸம்ப⁴வே கத²மத்³வைதநிஷ்டா² ஸித்³த்⁴யேதி³த்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே –

பா³ஹ்யமித்யாதி³நா ।

கிம் தது³ப⁴யோஸ்தத்த்வம் ததா³ஹ –

ரஜ்ஜுஸர்பவதி³தி ।

உக்தஸ்ய விகாரஜாதஸ்யாஸத்த்வே ப்ரமாணமாஹ –

வாசாரம்ப⁴ணமிதி ।

த்³ரஷ்டுராத்மநோ(அ)பி த்³ருஶ்யப்ரதியோகி³த்வாத்துல்யம் வாசாரம்ப⁴ணத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஆத்மா சேதி ।

ப⁴வது பரஸ்யா(அ)(அ)த்மநஸ்தத்ததா³க³மவசநநிர்தே³ஶாது³க்தலக்ஷணத்வம் ததா²(அ)பி த்³ரஷ்டுராத்மநோ ந யதோ²க்தரூபத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

தத்ஸத்யமிதி ।

விஶேஷணாநி து ப்ராசீநாநி தத்ததா³க³மோபாத்தாந்யபுநருக்தாநி।

த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

இத்யேவமிதி ।

ஆத்மாராமத்வம் கத²மித்யாஶங்க்ய பா³ஹ்யவிஷயாஸக்திம் த்யக்த்வா ப்ரத்யகா³த்மந்யேவ பரித்ருப்தத்வாதி³த்யாஹ –

ந பா³ஹ்யேதி ।

தத்த்வாத³ப்ரச்யுதோ ப⁴வதீத்யேதத்³வ்யதிரேகமுகே²ந வ்யாகரோதி –

யதே²த்யாதி³நா ।

அதத்த்வத³ர்ஶீதி ச்சே²த³:।

ஆத்மவிதோ³ நாவ்யவஸ்தி²தமாத்மத³ர்ஶநமித்யத்ர ஹேதுமாஹ –

ஆத்மந இதி ।

ஸதி ஸ்வரூபே ஸ்வரூபாத்ப்ரச்யுதேரப்ரஸக்தத்வாத்தத்ப்ரதிஷேதோ⁴ யுக்தோ ந ப⁴வதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸதே³தி ।

வஸ்துந: ஸதை³கரூபத்வே ஸ்ம்ருதிமுதா³ஹரதி –

ஶுநி சேதி ।

ஸமத³ர்ஶிந: ஸதை³கரூபவஸ்துத³ர்ஶிந ஏவ பண்டி³தா நாந்யே ததே²த்யர்த²:।

ஸ்வரூபாப்ரச்யவநே ச ஸ்ம்ருதிம் த³ர்ஶயதி –

ஸமமிதி ।

தத்ர ஹி விநஶ்யத்ஸ்வவிநஶ்யந்தமிதி ஸ்வரூபாப்ரச்யவநமுத்தம் ॥38॥

தர்காவஷ்டம்பே⁴ந த்³வைதவைதத்²யநிரூபணம் பரிஸமாப்யாத்³வைதம் பாரமார்தி²கமபி தர்கத: ஸம்பா⁴வயிதும் ப்ரகரணாந்தரம் ப்ராரிப்ஸுருபாஸ்யோபாஸகபே⁴த³த்³ருஷ்டிம் தாவத³பவத³தி –

உபாஸநேதி ।

தே³ஹஸ்ய தா⁴ரணாத்³த⁴ர்மோ ஜீவோ பூ⁴தஸங்கா⁴தாகாரேண ஜாதே ப்³ரஹ்மணி தத³பி⁴மாநித்வேந வர்ததே। ஸ ப்ராகு³த்பத்தேரஜம் ஸர்வமித்யேவம் காலாவச்சி²ந்நம் வஸ்து மந்யதே। ஸ புநருபாஸநாம் புருஷார்த²ஸாத⁴நத்வேநா(அ)(அ)ஶ்ரிதஸ்ததே³வ ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்ஸ்யே ஶரீரபாதாதூ³ர்த்⁴வமித்யேவம் யதோ மித்²யாஜ்ஞாநவாநவதிஷ்ட²தே தேநாஸௌ க்ருபணோ(அ)ல்பகோ ப்³ரஹ்மவித்³பி⁴: ஸ்ம்ருதஶ்சிந்தித இத்யர்த²:।

ப்ரகரணாந்தரமவதாரயந் வ்ருத்தமநுத்³ரவதி –

ஓங்காரேதி ।

தஸ்ய ஹி நிர்ணயே ப்ரத²மே ப்ரகரணே ப்ரபஞ்சோபஶம: ஶிவோ(அ)த்³வைத இதி விஶேஷணைராத்மா ப்ரதிஜ்ஞாமாத்ரேணாத்³விதீயோ வ்யாக்²யாத இத்யர்த²:।

த்³விதீயப்ரகரணார்த²ம் ஸம்க்ஷிப்யாநுவத³தி –

ஜ்ஞாத இதி ।

தத்ரைவா(அ)(அ)த்³யே ப்ரகரணே ‘ஜ்ஞாதே த்³வைதம் ந வித்³யத’(மா. கா. 1 । 18) இத்யத்ர ப்ரதிஜ்ஞாமாத்ரேண த்³வைதாபா⁴வ உக்த:। ஸ து த்³விதீயேந ப்ரகரணேந ஹேதுத்³ருஷ்டாந்தாத்மகேந தர்கேண ச ப்ரதிபாதி³தோ, நாத்ர ப்ரதிபாத³யிதவ்யமவஶிஷ்டமஸ்தீத்யர்த²:।

த்ருதீயம் ப்ரகரணமாகாங்க்ஷ்யாபூர்வகமவதாரயதி –

அத்³வைதமிதி ।

“நைஷா தர்கேண மதிராபநேயா”(க. உ. 1 । 2 । 9) இதி ஶ்ருதேரத்³வைதம் கத²ம் தர்கேண ஜ்ஞாதும் ஶக்யமித்யாக்ஷிபதி –

தத்கத²மிதி ।

ஸ்வதந்த்ரதர்காப்ரவேஶே(அ)பி தஸ்மிந்நாக³மிகதர்கஸ்ய ஸஹகாரிதயா ஸம்பா⁴வநாஹேதுத்வாத் தர்கேணாபி ஜ்ஞாதும் ஶக்யமிதி வ்யவஹாரோபபத்திரிதி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

அத்³வைதேதி ।

யதி³ தர்கேணாத்³வைதம் ஸம்பா⁴வயிதும் ப்ரகரணமாரப்⁴யதே தர்ஹி கிமித்யுபாஸகநிந்தா³ ப்ரத²மம் ப்ரஸ்தூயதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

உபாஸ்யேதி ।

உக்தவக்ஷ்யமாணவிரோதி⁴த்வாது³பாஸகஸ்ய தந்நிந்தா³ ப்ரக்ருதோபயோகி³நீத்யர்த²:।

கத²ம் தர்ஹி தத்ர தத்ராஜத்வமாத்மநோ த³ர்ஶயந்தீ ஶ்ருதிர்க⁴டிஷ்யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ப்ராகி³தி ।

ப்ராக³வஸ்தா²யாம் ஸர்வமித³மஜமஹம் ச ததே²த்யுபாஸகோ யதோ மந்யதே(அ)தஶ்ச ப்ராக³வஸ்த²ப்³ரஹ்மவிஷயா ப⁴விஷ்யத்யஜத்வஶ்ருதிரித்யர்த²:।

கார்யஸ்தி²த்யவஸ்தா²யாம் யதி³ ப்³ரஹ்ம தந்மாத்ரமிஷ்டம் தர்ஹி கிமுபாஸநயா ப்ராப்தவ்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதா³த்மக இதி ।

இதா³நீமுத்பத்த்யவஸ்தா²யாம் ஜாதோ ஜாதே ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²த்யவஸ்தா²யாம் வர்தமாநோ(அ)ஹம் ப்ராகு³த்பத்தேர்யதா³த்மக: ஸந்நாஸம் ததே³வ புந: ப்ரலயாவஸ்தா²யாமுபாஸநயா ப்ரதிபத்ஸ்யே, தத்க்ரதுந்யாயாதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴:।

தலவகாராணாம் ஶாகா²யாமுபாஸ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வநிஷேத⁴த³ர்ஶநாச்சோபாஸகநிந்தா³ யுக்தேத்யாஹ –

யத்³வாசேதி ।

அநப்⁴யுதி³தமநபி⁴ப்ரகாஶிதம், அப்⁴யுத்³யதே(அ)பி⁴ப்ராகாஶ்யதே, உபாஸதே வாசா விஷயீகுர்வந்தீத்யர்த²:। ஆதி³ஶப்³தே³ந ‘யந்மநஸா’ (கே. உ. 1 । 6) இத்யாதி³ க்³ருஹ்யதே॥1॥

பே⁴த³த³ர்ஶிநமுபாஸகமத்³வைதவிரோதி⁴நம் நிந்தி³த்வா ஸம்ப்ரத்யத்³வைதப்ரதிஜ்ஞாம் கரோதி –

அத இதி ।

ஜாதிர்ஜந்ம, தத்³ரஹிதமஜாதி।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

ஸமதாமிதி ।

ஜந்மராஹித்யம் ஸாத⁴யதி –

யதே²தி ।

அத: ஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ஸபா³ஹ்யேதி ।

ப்ரதிஜ்ஞாபா⁴க³ம் விப⁴ஜதே –

அக்ருபணேதி ।

ததே³வ வ்யதிரேகமுகே²ண ஸ்போ²ரயதி –

தத்³தீ⁴தி ।

த³ர்ஶநாதி³விஶேஷவ்யவஹாரகோ³சரீபூ⁴தம் கார்யஜாதம் பரிச்சி²ந்நம் நாஶி சோச்யதே। ததே³வ க்ருபணத்வாலம்ப³நமித்யர்த²:।

தச்ச மித்²யாபூ⁴தமித்யத்ர ப்ரமாணமாஹ –

வாசாரம்ப⁴ணமிதி ।

கார்பண்யமுக்த்வா தத³பா⁴வரூபமகார்பண்யம் ப்ரகடயதி –

தத்³விபரீதமிதி ।

ப்ராப்ய ஜ்ஞாத்வேதி யாவத்।

த்³விதீயபாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

தத³ஜாதீத்யாதி³நா ।

ஸர்வாத்மநா ஸாம்யம் நிர்விஶேஷத்வம் க³தமித்யத்ர ஹேதும் ப்ருச்ச²தி –

கஸ்மாதி³தி ।

நிர்விஶேஷத்வே ஹேதுமாஹ –

அவயவேதி ।

ஹேதுமேவ ப்ரகடயந் வ்யதிரேகமுகே²ணாஜத்வம் ப்ரபஞ்சயதி –

யத்³தீ⁴த்யாதி³நா ।

ஸமந்தத இதி பூர்ணத்வஸங்கீர்தநம்।

த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

யதே²த்யாதி³நா ।

யதா² ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்போ ப்⁴ராந்த்யா ஜாயதே ததா² ஸர்வம் ப்⁴ராந்தித்³ருஷ்ட்யா ஜாயமாநத்வேந பா⁴ஸமாநமபி யதா² யேந ப்ரகாரேண வஸ்துதோ ந ஜாயதே கிம் து ஸர்வதோ தே³ஶத: காலதோ வஸ்துதஶ்ச பூர்ணம் கூடஸ்த²மேவ வஸ்து ப⁴வதி ததா² தம் ப்ரகாரமிதி ஸம்ப³ந்த⁴:॥2॥

ப்ரதிஜ்ஞாவாக்யே ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந பரமாத்மா ப்ரக்ருத:, ஸ கீத்³ருகி³த்யபேக்ஷாயாமாஹ –

ஆத்மா ஹீதி ।

ஜீவபே⁴த³ப்ரதீதிஸ்தர்ஹி கத²மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஜீவைரிதி ।

யதா²(அ)(அ)காஶோ விபு⁴த்வாதி³த⁴ர்ம: ஸ்வக³ததாத்த்விகபே⁴த³வாந்ந ப⁴வதி ததா² பரமாத்மா விஶேஷாபா⁴வாத்। யதா² ச மஹாகாஶோ க⁴டாகாஶாகாரேண ப்ரதீயதே ததா² பரமாத்மா நாநாவித⁴ஜீவாகாரேண ப்ரதீதிகோ³சரோ ப⁴வதீத்யர்த²:।

கத²ம் ஸங்கா⁴தாநாம் பரஸ்மாது³த்பத்திரித்யாஶங்க்யாஹ –

க⁴டாதி³வதி³தி ।

யதா² ம்ருத³: ஸகாஶாத்³க⁴டாத³யோ ஜாயந்தே ததா² பரமாத்மைவ ப்ருதி²வ்யாதி³ஸங்கா⁴தாகாரேண ஜாயத இத்யர்த²:।

யதா³(அ)(அ)த்மநோ ஜீவாதீ³நாமுத்பத்திரிஷ்டா ததா³ தஸ்யாமுத்பத்தௌ த்³ருஷ்டாந்தவசநமேததி³த்யாஹ –

ஜாதாவிதி ।

ஶ்லோகஸ்ய வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகம் தாத்பர்யமாஹ –

அஜாதீத்யாதி³நா ।

ப்ரத²மபாத³ஸ்யாக்ஷரார்த²மாஹ –

ஆத்மேத்யாதி³நா ।

விமத: ஸ்வக³ததாத்த்விகபே⁴த³ஶூந்ய: ஸூக்ஷ்மத்வாந்நிரவயவத்வாத்³விபு⁴த்வாதா³காஶவத்। ந ச பரமாண்வாதௌ³ ஸூக்ஷ்மத்வாதே³ர்வ்யபி⁴சார:। தஸ்யைவாஸம்மதத்வாத்। க்வசித³பி தாத்த்விகபே⁴தா³ஸம்ப்ரதிபத்தேஶ்சேத்யர்த²:।

ஜீவைரித்யாதி³ வ்யசஷ்டே –

ஜீவைரிதி ।

ஜீவாகாரேண பரமாத்மைவோக்த:। “க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴”(ப⁴. கீ³. 13 । 2) இதி ஸ்ம்ருதேரித்யர்த²:।

உதி³தஶப்³த³ஶ்சேது³க்தார்த²ஸ்தர்ஹி பரஸ்யைவா(அ)(அ)த்மந: ஸங்கா⁴தரூபேணோக்தத்வே ஸப்ரபஞ்சத்வம் ப்ரஸஜ்யேதேத்யாஶங்க்யா‌ஹ –

அத² வேதி ।

தர்ஹி நாத்மா(அ)ஶ்ருதேரிதி ந்யாயவிரோத⁴: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஜீவாத்மநாமிதி ।

த்ருதீயபாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

தஸ்மாதே³வேதி ।

உக்தே(அ)ர்தே² வாக்யமவதாரயதி –

அத இதி ।

ஆகாஶஸ்யாவகாஶப்ரதா³நேந க⁴டாத்³யுத்பத்தௌ காரணத்வம் நிர்விகாரஸ்யைவ த்³ருஷ்டமிதி த்³ரஷ்டவ்யம்।

ஜாதாவித்யாதே³ரர்த²மாஹ –

யதே³தி ॥3॥

அத்³வைதஸ்ய ஜீவஸ்ருஷ்டிஶ்ருதிவிரோத⁴ம் பரிஹ்ருத்ய தஸ்யைவ ஜீவப்ரலயஶ்ருத்யா விரோத⁴மாஶங்க்ய பரிஹரதி –

க⁴டாதி³ஷ்விதி ।

ஔபாதி⁴கௌ ஜீவாநாமுத்பத்திப்ரலயௌ, ந ஸ்வாபா⁴விகௌ।

ததா² சோத்பத்திஶ்ருத்யா விரோதா⁴பா⁴வவத³த்³வைதஸ்ய ப்ரலயஶ்ருத்யா(அ)பி ந விரோதோ⁴(அ)ஸ்தீதி ஶ்லோகாக்ஷரவ்யாக்²யாநேந ப்ரகடயதி –

யதே²த்யாதி³நா ॥4॥

இதா³நீமத்³வைதஸ்ய வ்யவஸ்தா²நுபபத்த்யா விரோத⁴மாஶங்க்ய பரிஹததி –

யதை²கஸ்மிந்நிதி ।

உக்தத்³ருஷ்டாந்தவஶாதே³கஸ்மிஞ்ஜீவே ஸுகா²தி³ஸம்யுக்தே ஸத்யபரே ஜீவாஸ்தைரேவ ஸுகா²தி³பி⁴ர்ந ஸம்யுஜ்யந்த ஔபாதி⁴கபே⁴தா³தி³த்யாஹ –

தldத்வதி³தி ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காம் த³ர்ஶயதி –

ஸர்வதே³ஹேஷ்விதி ।

ஐகாத்ம்யே கர்தர்யேகஸ்மிந் கர்தார: ஸர்வே, போ⁴க்தரி சைகஸ்மிந் போ⁴க்தார: ஸர்வே ப⁴வேயுரித்யவ்யவஸ்தா²ந்தரமாஹ –

க்ரியேதி ।

வ்யவஸ்தா²நுபபத்த்யா த்³வைதமேஷ்டவ்யமிதி வத³ந்தம் ப்ரத்யுத்தரத்வேந ஶ்லோகமவதாரயதி –

தாந் ப்ரதீதி ।

கிமித³மைகாத்ம்யே ஸாங்கர்யம் ? கிமேகஸ்மிஞ்ஜீவே வ்யவஸ்தி²தேந ஸுகா²தி³நா ஜீவாந்தராணாம் தத்³வத்த்வம் ஸ்யாதி³த்யுச்யதே கிம் வா ஸர்வோபாதி⁴ஷ்வாத்மைக்யாத்தஸ்ய ஸ்வரூபேண ஸர்வஸுகா²தி³மத்த்வம் ஸ்யாதி³த்யாபாத்³யதே, தத்ரா(அ)(அ)த்³யம் ப்ரத்யாஹ –

தத்³வதி³தி ।

ஆத்மந: ஸர்வத்ரைகத்வாத்தஸ்ய ஸ்வரூபேண ஸர்வஸுகா²தி³மத்த்வமிதி த்³விதீயம் பக்ஷம் விவக்ஷந்நாஶங்கதே –

நந்விதி ।

ஸர்வத்ரா(அ)(அ)த்மைகத்வமுக்தமங்கீ³கரோதி –

பா³ட⁴மிதி ।

ததே³கத்வமுபபத்திஶூந்யம் கத²மங்கீ³க்ருதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

நநு நேதி ।

யதி³ ஸர்வத்ரைகத்வம் நியதமிஷ்யதே தர்ஹி தத்ர தத்ர ஸுகி²த்வம் து³:கி²த்வம் ச தஸ்யைவைகஸ்ய ப்ரப்தமிதி ந வ்யவஸ்தா²ஸித்³தி⁴ரிதி சோத³யதி –

யத்³யேக ஏவேதி ।

ஆத்மஸ்வரூபஸ்ய ஸர்வத்ரைகத்வே(அ)பி கல்பிதபே⁴தா³த்³ வ்யவஸ்தா²ஸித்³தி⁴ரித்யபி⁴ப்ரேத்ய கிமித³ம் ஸாங்க்²யஸ்ய சோத்³யம் கிம் வா வைஶேஷிகாதே³ரிதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யம் ப்ரத்யாஹ –

ந சேத³மிதி ।

கிம் சைகாத்ம்யம் தூ³ஷயதா ஸாங்க்²யேந தத்³பே⁴தோ³(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே।

ஸ ச நாப்⁴யுபக³ந்தும் ஶக்யதே தந்மாநாபா⁴வாதி³த்யாஹ –

ந சேதி ।

ப்ரதா⁴நம் ஹி கஸ்யாசித்³போ⁴க³மபவர்க³ம் ச கஸ்யசிதா³த³த⁴த் புருஷஶேஷமிஷ்யதே।

தச்ச புருஷபே⁴தா³பா⁴வே நோபபத்³யதே தேநார்தா²பத்த்யா புருஷபே⁴த³: ஸித்⁴யதீதி ஶங்கதே –

பே⁴தே³தி ।

அர்தா²பத்தேரநுத³யம் வத³ந்நுத்தரமாஹ –

நேத்யாதி³நா ।

ஸம்க்ஷிப்தமேவோக்தம் விவ்ருணோதி –

யதி³ ஹீதி ।

ப்ரதா⁴நஸ்ய பாரார்த்²யஸாமர்த்²யாதே³வ புருஷேஷு கஶ்சித³திஶயோ ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்யாபஸித்³தா⁴ந்தப்ரஸங்கா³ந்மைவமித்யாஹ –

நிர்விஶேஷா இதி ।

கிம் ச ப்ரதா⁴நஸ்ய பாரார்த்²யம் பரம் ஶேஷிணமபேக்ஷதே, ந தஸ்மிந் பே⁴த³மபி காங்க்ஷதே।

அதோ(அ)ந்யதா²(அ)ப்யுபபத்திரித்யாஹ –

அத இதி ।

ஜந்மமரணாதி³வ்யவஸ்தா²நுபபத்த்யா புருஷபே⁴த³கல்பநமபி ந யுக்தம் வ்யதி⁴கரணத்வாதி³தி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

ந சேதி ।

ந கேவலம் ப்ரமாணஶூந்யா புருஷபே⁴த³கல்பநா, கிம் து ப்ரயோஜநஶூந்யா சேத்யாஹ –

பரேதி ।

நநு ந புருஷஸத்தாமாத்ரம் நிமித்தீக்ருத்ய ப்ரதா⁴நம் ப்ரவர்ததே।

கிம் த்வீஶ்வராதி⁴ஷ்டை²தமிதி ஸேஶ்வரவாதி³மதமாஶங்க்ய தஸ்யாபி புருஷத்வாவிஶேஷாது³பலப்³தி⁴மாத்ரத்வமப்⁴யுபேத்யா(அ)(அ)ஹ –

பரஶ்சேதி ।

வேதா³ர்தோ² வேத³ப்ரதிபாத்³யமத்³வைதம்।

த்³விதீயமுத்தா²பயதி –

யே த்விதி ।

பு³த்³தி⁴ஸுக²து³:கே²ச்சா²த்³வேஷப்ரயத்நத⁴ர்மாத⁴ர்மஸம்ஸ்காரா நவ விஶேஷகு³ணா:। தே ச ப்ரத்யேகமாத்மஸு வ்யவஸ்த²யா ஸமவேதா: ஸ்வீக்ரியந்தே। தேஷாம் வ்யவஸ்தா²நுபபத்த்யா ப்ரதிதே³ஹமாத்மபே⁴த³ஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:। கிம் பு³த்³த்⁴யாத³யோ ரூபாதி³வதா³த்மவ்யாபிந:, கிம் வா ஸம்யோகா³தி³வதே³கதே³ஶவ்ருத்தய:। நா(அ)(அ)த்³ய:।

ஜ்ஞாநாதி³கு³ணாநாமாஶ்ரயவ்யாபிநாமாஶ்ரயஸம்யுக்தே ஸர்வஸ்மிந்நபர்யாயேண ஜ்ஞாததாதி³வ்யவஹாரஜநகத்வப்ரஸங்கா³தி³த்யாஹ –

தத³ப்யஸதி³தி ।

த்³விதீயே த்வேகதே³ஶ: ஸத்யோ(அ)ஸத்யோ வா। ப்ரத²மே க⁴டாதி³வதா³த்மந: ஸத்யைகதே³ஶத்வாத் கார்யத்வாதி³ப்ரஸங்க³:।

த்³விதீயே கல்பிதைகதே³ஶாநாமேவ ஜ்ஞாநாதி³கு³ணவத்த்வமாத்மநஸ்து ந தத்³வத்த்வம் ஸித்⁴யதீத்யாஹ –

ஸ்ம்ருதீதி ।

ஸ்ம்ருதிஹேதவ: ஸம்ஸ்காரா பா⁴வாநாக்²யா: தேஷாம் க்³ரஹணமிதரேஷாமுபலக்ஷணார்த²ம்। தேஷாமாத்மநி ஸமவாயாபா⁴வாத் ஸித்³தா⁴ந்தாஸித்³தி⁴ரிதி ஶேஷ:। கிம் சா(அ)(அ)த்மமந: ஸம்யோகா³த³ஸமவாயிகாரணாஜ்ஜ்ஞாநாநாமுத்பத்திரிஷ்டா।

ததா² ச ஸதி க்³ரஹணஸமயே ஸ்ம்ருதிர்ந ஸம்ப⁴வத்யேவேதி நியமோ நோபபத்³யதே, க்³ரஹணகாரணஸம்யோகே³நைவ ஸ்ம்ருத்யுத்பத்திஸம்ப⁴வாதி³த்யாஹ –

ஆத்மேதி ।

கிம் சா(அ)(அ)த்மமநஸோ: ஸம்யோகா³தே³கஸ்மாதே³கஸ்யா: ஸ்ம்ருதே: ஸமுத்பத்திஸமயே ஸ்ம்ருத்யந்தராண்யபி ஸமுத்பத்³யேரந்। அஸமவாயிகாரணஸ்ய துல்யத்வாத்। ந ச ஸமுத³பு³த்³த⁴ஸம்ஸ்காராயௌக³பத்³யாத்³யுக³பத³நுத்பத்தி:।

தேஷாம் தது³த்³தோ⁴த⁴ஸ்ய சா(அ)(அ)த்மநி விப்ரதிபந்நத்வேந ஸ்ம்ருதிஸாமக்³ர்யந்தர்பா⁴வாஸம்ப⁴வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

யுக³பத்³வேதி ।

கிம் ச ஸமாநஜாதீயாநாம் ஸ்பர்ஶாதி³மதாம் ச பரஸ்பரம் ஸம்ப³ந்தோ⁴ த்³ருஷ்ட:। யதா² மல்லாநாம் மேஷாணாம் ரஜ்ஜுக⁴டாதீ³நாம் ச।

தது³ப⁴யாபா⁴வாதா³த்மநாம் மநாஅதி³பி⁴: ஸம்ப³ந்தா⁴ஸித்³தே⁴ர்நோக்தாத³ஸமவாயிகாரணாது³பு³த்³த்⁴யாதி³கு³ணோத்பத்தி: ஸித்⁴யதீத்யாஹ –

ந சேதி ।

கு³ணாதீ³நாம் ஸாஜாத்யஸ்ய ஸ்பர்ஶாதி³மத்த்வஸ்ய சாபா⁴வே(அ)பி த்³ரவ்யேண ஸம்ப³ந்த⁴வதா³த்மநோ மநஆதி³பி⁴: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸித்⁴யேதி³தி சேந்நேத்யாஹ –

ந சேதி ।

ஸ்வதந்த்ரம் ஸந்மாத்ரம் த்³ரவ்யஶப்³தே³நாத்ர விவக்ஷிதம்। ந ததோ பே⁴தே³ந கு³ணாத³யோ வேதா³ந்திமதே வித்³யந்தே। ஶுக்ல: பட: க²ண்டோ³ கௌ³ரித்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யத³ர்ஶநாத்। த்³ரவ்யமேவ து கல்பநயா தத்ததா³காரேண பா⁴தீத்யப்⁴யுபக³மாத்। அதோ த்³ருஷ்டாந்தாஸம்ப்ரதிபத்திரித்யர்த²:।

விபக்ஷே தோ³ஷமாஹ –

யதி³ ஹீதி ।

கு³ணாத³யோ த்³ரவ்யாத³த்யந்தபி⁴ந்நா ஹிமவத்³விந்த்⁴யயோரிவ யதி³ ஸ்யுர்யதி³ சா(அ)(அ)த்மந: ஸகாஶாதி³ச்சா²த³யோ(அ)த்யந்தம் பி⁴ந்நா ப⁴வேயுஸ்ததா³ கு³ணாதீ³நாம் த்³ரவ்யேண தத்³வதே³வ ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தே:, இச்சா²தீ³நாம் சா(அ)(அ)மநா தத³யோகா³த் பாரதந்த்ர்யாஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:।

அத்யந்தபி⁴ந்நாநாமபி ஸமவாயஸம்ப³ந்தா⁴த் பாரதந்த்ர்யோபபத்திரிதி ஶங்கதே –

அயுதேதி ।

கிமித³மயுதஸித்³த⁴த்வமப்ருத²க்காலத்வம் கிம் வா(அ)ப்ருத²க்³தே³ஶத்வமுதாப்ருத²க்ஸ்வபா⁴வத்வமஹோஸ்வித் ஸம்யோக³விபா⁴கா³யோக்³யத்வம் ? நா(அ)(அ)த்³ய:। விகல்பாஸஹத்வாத்।

கிமிச்சா²த்³யபேக்ஷயா(அ)(அ)த்மநோ(அ)ப்ருத²க்காலத்வம் கிம் வா(அ)(அ)த்மாபேக்ஷயேச்சா²தீ³நாமிதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யம் தூ³ஷயதி –

நேத்யாதி³நா ।

யத்³யாத்மநா ஸஹாப்ருத²க்காலத்வமிச்சா²தீ³நாம் ததா³(அ)(அ)த்மநோ(அ)நாதி³த்வாத் தத்³ க³தமஹத்த்வவந்நித்யத்வம் தேஷாமாபததீத்யாஹ –

ஆத்மநேதி ।

ப்ரஸங்க³ஸ்யேஷ்டத்வமாஶங்க்ய நிராசஷ்டே –

ஸ சேதி ।

ந சாப்ருத²க்³தே³ஶத்வமயுதஸித்³த⁴த்வம்। தந்துபடாதீ³நாம் ப்ருத²க்³தே³ஶாநாமயுதஸித்³த்⁴யபா⁴வப்ரஸங்கா³த்। ந சாப்ருத²க்ஸ்வபா⁴வத்வமயுதஸித்³த⁴த்வம்। பே⁴த³பக்ஷபரிக்ஷயாத்। ந ச ஸம்யோக³விபா⁴கா³யோக்³யத்வமயுதஸித்³த⁴த்வம்।

தே³வத³த்தஸ்ய ஹஸ்தாதீ³நாம் சாயுதஸித்³த்⁴யபா⁴வாபாதாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய ஸமவாயஸ்ய த்³ரவ்யாத³நந்யத்வே தாவந்மாத்ரத்வேந தத்ஸம்ப³ந்த⁴த்வவ்யாகா⁴தாத்; ததோ(அ)ந்யத்வே தேந ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமஸ்தி ந வேதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யே ஸ்யாத³நவஸ்தே²தி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

ஸமவாயஸ்யேதி ।

த்³விதீயம் ஶங்கதே –

ஸமவாய இதி ।

ந வாச்யம் ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமிதி ஶேஷ:।

ஸமவாயஸ்ய நித்யஸம்ப³ந்த⁴த்வே ஸமவாயவதாம் த்³ரவ்யகு³ணாதீ³நாமபி தத்³வத்த்வாத்³பே⁴த³ஸ்ய கதா³சித³ப்யநுபலம்பா⁴த் ப்ருத²க்த்வப்ரதா²நுபபத்திரிதி தூ³ஷயதி –

ததா² சேதி ।

ஸம்யோக³ஸ்யாபி ஸமவாயஸாம்யம் சகாரேண ஸூச்யதே।

ஸமவாயஸ்ய ஸமவாயிபி⁴ர்கு³ணாதீ³நாம் ச த்³ரவ்யேணாத்யந்தபே⁴தே³ ஹிமவத்³விந்த்⁴யயோரிவ ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தேஸ்தேஷு பரதந்த்ரதாவ்யவஹாராஸித்³தி⁴ரித்யாஹ –

அத்யந்தேதி ।

கிம் சேச்சா²த³யோ நா(அ)(அ)த்மகு³ணா உபஜநாபாயவத்த்வாத்³ரூபாதி³வத்।

யத்³வா(அ)(அ)த்மா நாநித்யகு³ணவாந்நித்யத்வாத்³ வ்யதிரேகேண தே³ஹாதி³வதி³த்யாஹ –

இச்சா²தீ³தி ।

ந கேவலமாத்மநோ(அ)நித்யகு³ணத்வே(அ)நித்யத்வப்ரஸக்திரேவ தோ³ஷ:।

கிம் த்வந்யத³பி தோ³ஷத்³வயம் து³ஷ்பரிஹரமிதி பா³த⁴காந்தரமாஹ –

ஸாவயவத்வமிதி ।

யத்³யாத்மநோ நேச்சா²தி³கு³ணவத்த்வம் ததா³ தஸ்ய ப³ந்தா⁴பா⁴வாந்மோக்ஷோ ந ஸ்யாத³தோ ப³ந்த⁴மோக்ஷவ்யவஸ்தா²நுபபத்த்யா ப்ரதிதே³ஹம் ஸுக²து³:கா²தி³விஶிஷ்டாத்மபே⁴த³ஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதா² த்விதி ।

அவஸ்துத்வாத³வித்³யாயாஸ்தத்க்ருதவ்யவஹாராயோகா³த்³வ்யாவஹாரிகப³ந்தா⁴த்³யப்⁴யுபக³மாஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வவாதி³பி⁴ரிதி ।

அவித்³யாக்ருதமநுஷ்யத்வாத்⁴யாரோபேண லௌகிகவைதி³கவ்யவஹார: ஸர்வவாதி³பி⁴ரிஷ்யதே, தத்க்ருதா ச வ்யவஸ்தா²(அ)(அ)ஸ்தீ²யதே। தஸ்மாத³ஸ்மாகமபி ததை²வ ஸர்வமவிருத்³த⁴மித்யர்த²:। பரமார்தே² ச மோக்ஷே கேநாபி வாதி³நா வ்யவஹாரோ நாப்⁴யுபக³ம்யதே।

ததா² ச மோக்ஷே பரேஷாம் வ்யவஹாரஸ்யைவாபா⁴வாத்தந்நிர்வாஹகபாரமார்தி²கபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மோ வ்ருதே²த்யாஹ –

பரமார்தே²தி ।

கல்பிதபே⁴த³வஶாத³பி புர்வோக்தஸர்வவ்யவஸ்தா²ஸௌஸ்த்²யாத் பாரமார்தி²காத்மபே⁴த³கல்பநா ப்ரமாணப்ரயோஜநஶூந்யேத்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ॥5॥

அத்³வைதஸ்ய ஶ்ருத்யாதி³விரோதா⁴பா⁴வே(அ)ப்யநுமாநவிரோத⁴மாஶங்க்யாநைகாந்திகத்வேநாநுமாநம் தூ³ஷயதி –

ரூபேதி ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமஶங்காமாஹ –

கத²மிதி ।

யதா²(அ)(அ)த்மபே⁴த³வாதே³ தத்³பே⁴த³நிமித்தோ ரூபாதி³வ்யவஹாரஸ்ததை²கஸ்மிந்நேவாத்மந்யாத்மைக்யபக்ஷே ரூபாதி³வ்யவஹாரோ நோபபத்³யதே। ததா² ச விமதா ஜீவாஸ்தத்த்வதோ பி⁴த்³யந்தே பி⁴ந்நநாமகத்வாத்³பி⁴ந்நகார்யகரத்வாத் பி⁴ந்நரூபத்வாத்³ க⁴டபடாதி³வதி³த்யநுமாநவிருத்³த⁴மத்³வைதமித்யர்த²:।

க⁴டாகாஶதி³ஷ்வநைகாந்திகத்வம் விவக்ஷித்வா ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யுத்பாத³யதி –

உச்யத இத்யாதி³நா ।

ஶயநாதி³கார்யம் ஸமாக்²யாஶ்ச பி⁴த்³யந்த இதி ஸம்ப³ந்த⁴:। தத்க்ருதாஶ்சேத்யத்ர தச்ச²ப்³தே³ந விகல்பிதோ க⁴டாகாஶபே⁴தோ³ க்³ருஹ்யதே। சகாரோ(அ)வதா⁴ரணார்த²:।

க⁴டாகாஶாதீ³நாமுக்தஹேதுமத்த்வே(அ)பி விபக்ஷத்வாபா⁴வே கத²மநைகாந்திகத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வோ(அ)யமிதி ।

உக்தே(அ)ர்தே² த்ருதீயம் பாத³ம் விப⁴ஜதே –

ந சேதி ।

பரோபாதி⁴ஶப்³தே³ந க⁴டகரகாதி³ருச்யதே।

த்³ருஷ்டாந்தமநூத்³ய தா³ர்ஷ்டாந்திகம் வ்யாசஷ்டே –

யதை²ததி³த்யாதி³நா ॥6॥

க⁴டாகாஶாதீ³நாம் விபக்ஷத்வாபா⁴வமாஶங்க்ய பரிஹரதி –

நேத்யாதி³நா ।

க⁴டாகாஶாதி³ராகாஶஸ்ய விகாரோ(அ)வயவோ வேத்யங்கீ³காராத் தத்ராபி பே⁴த³ஸ்ய தாத்த்விகத்வாந்ந விபக்ஷதேதி ஶ்லோகஸ்ய வ்யாவர்த்யம் சோத்³யமுத்தா²பயதி –

நந்விதி ।

ஆகாஶஸ்ய நிர்விகாரத்வம் நிரவயவத்வம் ச லோகஸித்³த⁴ம் க்³ருஹீத்வா பரிஹரதி –

நைதத³ஸ்தீதி ।

தத்ர வைத⁴ர்ம்யோதா³ஹரணத்³வயமாஹ –

யதே²தி ।

க⁴டாகாஶாதி³ராகாஶாக்²யஸ்ய மஹாகாஶஸ்யாவயவோ ந ப⁴வதீத்யத்ர வ்யதிரேகத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதா² வ்ருக்ஷஸ்யேதி ।

உக்தத்³ருஷ்டாந்தாநாம் தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

ந ததே²தி ।

க⁴டாகாஶஸ்ய மஹாகாஶம் ப்ரதி விகாரத்வமவயவத்வம் ச நாஸ்தீத்யுக்தம் த்³ருஷ்டாந்தத்வேநாநூத்³ய தா³ர்ஷ்டாந்திகம் த³ர்ஶயந்நுத்தரார்த⁴ம் வ்யாகரோதி –

யதே²த்யாதி³நா ।

அநைகாந்திகத்வேநாநுமாநஸ்யாமாநத்வே ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ –

அத இதி ॥7॥

ஜீவோ ப்³ரஹ்மணோ நாம்ஶோ ந விகாரோ(அ)பி து ப்³ரஹ்மைவோபாத்⁴யநுப்ரவிஷ்டம் ஜீவஶப்³தி³தமித்யுக்தம், தத³யுக்தம், ப்³ரஹ்மண: ஶுத்³த⁴த்வாஜ்ஜீவஸ்ய ராகா³தி³மலவத்த்வாதே³கத்வாயோகா³தி³த்யாஶங்க்ய பரமார்த²தோ ஜீவஸ்யாபி நாஸ்தி மலவத்த்வமித்யாஹ –

யதே²தி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

க⁴டாகாஶோ மடா²காஶ: ஸூசீபாஶாகாஶஶ்சேத்யுபாதி⁴நிமித்தோ பே⁴த³ஸ்தத்³விஷயா பு³த்³தி⁴ஸ்தத்ப்ரயுக்தோ ரூபபே⁴தோ³(அ)ர்த²க்ரியாபே⁴தோ³ நாமபே⁴த³ஶ்சேதி வ்யவஹாரோ நப⁴ஸி யதோ²பலப்⁴யதே ததா² தே³ஹாத்³யுபாதி⁴பே⁴த³ப்ரயுக்தோ ஜீவபே⁴த³ஸ்தத்க்ருதோ ஜநநமரணஸுக²து³:கா²தி³வ்யவஹாரோ வ்யவஸ்தி²தோ யஸ்மாதா³ஸ்தீ²யதே தஸ்மாத் தேநாவித்³யாவித்³யமாநேந க்ருதமேவா(அ)(அ)த்மநோ ராகா³தி³மலவத்த்வம் ந வஸ்துதோ(அ)ஸ்தீத்யேதமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தத்³வாரா ப்ரதிபிபாத³யிஷந்நாதௌ³ த்³ருஷ்டாந்தமாஹேதி யோஜநா।

த்³ருஷ்டாந்தபா⁴க³நிவிஷ்டாந்யக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

யதே²த்யாதி³நா ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகபா⁴க³க³தாநாமக்ஷராணாமர்த²மாஹ –

ததே²தி ।

யோ ஹி ப்ரத்யகா³த்மா விஜ்ஞாதா ஸோ(அ)ப்யபு³த்³தா⁴நாம் மலிநோ ப⁴வதீதி ஸம்ப³ந்த⁴:।

அபு³த்³தா⁴நாமித்யேதத்³ வ்யாசஷ்டே –

ப்ரத்யகா³த்மேதி ।

அவிவேகிபி⁴ரத்⁴யாரோபிதே(அ)பி ப்ரத்யகா³த்மநோ மலவத்த்வே மலப்ரயுக்தம் ப²லம் தத்ர வாஸ்தவம் ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ॥8॥

நநு ஜீவோ மரணாநந்தரம் த⁴ர்மாநுரோதே⁴ந ஸ்வர்க³ம் க³ச்ச²தி। அத⁴ர்மவஶாச்ச நரகம் ப்ரதிபத்³யதே। த⁴ர்மாத⁴ர்மயோஶ்ச போ⁴கே³ந க்ஷயே புநராக³த்ய யோநிவிஶேஷே ஸம்ப⁴வதி। தத்ர யாவத்³போ⁴க³ம் ஸ்தி²த்வா புநரபி பரலோகாய ப்ரதிஷ்ட²தே। ஏவமிஹலோகபரலோகஸஞ்சரணவ்யவஹாரவிருத்³த⁴மத்³வைதமிதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

மரண இதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

புநரபீதி ।

ஆத்மநி ஸர்வோ வ்யவஹாரோ(அ)வித்³யாக்ருதோ வாஸ்தவோ நேத்யுக்தோ(அ)ர்த²:। ஆத்மநோ ஹி க³க³நோபமஸ்ய க³த்யாதே³ர்வஸ்துதோ(அ)ஸம்ப⁴வாத³வித்³யாக்ருதஸ்தஸ்மிந் க³த்யாதி³ரித்யர்த²:॥9॥

நநு ஸங்கா⁴தஶப்³தி³தாநாமுபாதீ⁴நாம் ஸத்யத்வாத் தத்ப்ரத்யுக்தபே⁴த³ஸ்யாபி ததா²த்வாத³த்³வைதாநுபபத்திதாத³வஸ்த்²யமிதி சேத்தத்த்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஸங்கா⁴தா இதி ।

தே³வாதி³தே³ஹாநாம் பூஜ்யதமத்வேநா(அ)(அ)தி⁴க்யாப்⁴யுபக³மாந்நாஸத்யத்வஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்ய தே³ஹபே⁴தே³ஷு கேஷுசிதா³தி⁴க்யே மூட⁴த்³ருஷ்ட்யா கல்பிதே(அ)பி விவேகித்³ருஷ்ட்யா ஸர்வதே³ஹாநாம் பஞ்சபூ⁴தாத்மகத்வாவிஶேஷாத³ஶேஷஸாம்யே வா ஸ்வீக்ருதே நாஸ்தி ஸங்கா⁴தேஷு ஸத்யத்வே காசிது³பபத்திரித்யாஹ –

ஆதி⁴க்ய இதி ।

பூர்வார்தா⁴க்ஷராணி யோஜயதி –

க⁴டாதீ³தி ।

மணிமந்த்ராதி³ரூபாம் மாயாமிந்த்³ரஜாலப்ரயோஜகபூ⁴தாம் வ்யாவர்தயதி –

அவித்³யேதி ।

விமதா தே³ஹா ந ஸத்யா தே³ஹத்வாத் ஸம்ப்ரதிபந்நவிதி³த்யர்த²:।

ப்³ரஹ்மதி³தே³ஹாநாமுத்க்ருஷ்டத்வாந்நாவித்³யாக்ருதத்வமித்யாஶங்க்ய த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

யதீ³த்யாதி³நா ॥10॥

ஜீவஸ்யாத்³விதீயப்³ரஹ்மத்வமுபபத்த்யவஷ்டம்பே⁴நோபபாதி³தம்। இதா³நீம் தத்ரைவ தைத்திரீயஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யமாஹ –

ரஸாத³யோ ஹீதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

உத்பத்த்யாதீ³தி ।

அக்ஷாரார்த²ம் கத²யதி –

ரஸாத³ய இதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந மநோமயவிஜ்ஞாநமயாநந்த³மயா க்³ருஹ்யந்தே। க²ட்³கா³தே³ர்யதா² கோஶாஸ்தத³பேக்ஷயா ப³ஹிர்ப⁴வந்தி தத்³வதே³தி பஞ்ச கோஶா வ்யபதி³ஶ்யந்தே।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

உத்தரோத்தரஸ்யேதி ।

பூர்வபூர்வஸ்யாந்நமயாதே³ருத்தரோத்தரப்ராணமயாத்³யபக்ஷ்ய ப³ஹிர்பா⁴வாத்³ ப்³ரஹ்ம ஸர்வாந்தரம் ப்ரதிஷ்டா²பூ⁴தமபேக்ஷ்யா(அ)(அ)நந்த³மயஸ்யாபி ப³ஹிர்பா⁴வாவிஶேஷாதி³விஶிஷ்டம் பஞ்சாநாமபி கோஶத்வமித்யர்த²:।

அவஶிஷ்டாந்யக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

வ்யாக்²யாதா இத்யாதி³நா ।

தத்ர ஜீவஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திம் வ்யுத்பாத³யதி –

ஸ ஹீதி ।

விஶிஷ்டம் ஜீவஶப்³தா³ர்த²மாகாங்க்ஷாத்³வாரா வ்யாவர்த்தயதி –

கோ(அ)ஸாவித்யாதி³நா ।

ப்ரகரணாவிச்சே²தா³ர்த²ம் ப்ரகரணமநுஸந்த⁴த்தே –

யஸ்மாதி³தி ।

ப்ரக்ருதஸ்ய பரஸ்யா(அ)(அ)த்மந: ஶ்ரௌதத்வே ப²லிதமாஹ –

நேத்யாதி³நா ॥11॥

மநுஷ்யோ(அ)ஹம் ப்ராண்யஹம் ப்ரமாதா(அ)ஹம் கர்தா(அ)ஹம் போ⁴க்தா(அ)ஹமிதி பஞ்சாநாம் விஶிஷ்டாநாம் யதே³கம் ஸ்வரூபமநுக³தம் ப்ரத்யக்சைதந்யம் தத்³ ப்³ரஹ்மைவேதி ஜீவபரயோரைக்யே தைத்திரீயஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யமுக்த்வா தத்ரைவ ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதேரபி தாத்பர்யமாஹ –

த்³வயோரிதி ।

மது⁴ப்³ராஹ்மணே ப³ஹுஷு பர்யாயேஷ்வதி⁴தை³வாத்⁴யாத்மவிப⁴க்தயோ: ஸ்தா²நயோரயமேவ ஸ இதி பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ரத்யக்ப்ரகாஶிதம்। அதோ(அ)ஸ்மிந் ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதேரபி ப்³ரஹ்மாத்மைக்யே தாத்பர்யமித்யர்த²:।

தத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ப்ருதி²வ்யாமிதி ।

ந கேவலமைக்யே தைத்திரீயஶ்ருதேரேவ தாத்பர்யம், கிம் து ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதேரபீத்யாஹ –

கிம் சேதி ।

அதி⁴தை³வம் ப்ருதி²வ்யாதா³வத்⁴யாத்மம் ச ஶரீரே தேஜோமயோ ஜ்யோதிர்மயஶ்சைதந்யப்ரதா⁴நோ(அ)ம்ருதமயோ(அ)மரணத⁴ர்மா புருஷ: பூர்ண: ப்ருதி²வ்யாதௌ³ ஶரீரே சாந்தர்க³தோ யோ விஜ்ஞாதா ஸ பர ஏவா(அ)(அ)த்மா। தேந ஸ விஜ்ஞாதா ஸர்வம் பூர்ணமபரிச்சி²ந்நம் ப்³ரஹ்மைவேதி பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ரகாஶிதமிதி ஸம்ப³ந்த⁴:।

அபவாதா³வஸ்தா²யாமத்⁴யாரோபாஸம்ப⁴வாத்³ த்³வயோர்த்³வயோரிதி கத²முச்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஆ த்³வைதக்ஷயாதி³தி ।

த்³வைதக்ஷயபர்யந்தம் ப்³ரஹ்ம ப்ரகாஶிதம்। த்³வஓர்த்³வயோரிதி புநரநுவாத³மாத்ரமித்யர்த²:।

மது⁴ஜ்ஞாநே மத்⁴வேவ ப்ரகாஶிதம் ந ப்³ரஹ்மேத்யாஶங்க்ய மது⁴ஜ்ஞாநஶப்³தா³ர்த²ம் வ்யுத்பாத³யதி –

க்வேத்யாதி³நா ।

ஶப்³த³ஸ்ய க்வசிதா³ஶ்ரிதத்வம் ரூபவத³நுமீயதே। தச்ச ஶப்³தா³தி⁴கரணம் ஸாமாந்யத: ஸித்³த⁴ம் பாரிஶேஷ்யாதா³காஶமிதி ஸித்³த⁴மிதி। தச்ச கல்பநாலாக⁴வாதே³கமேவேதி க³ம்யதே। ததா² ச ப³ஹிரந்தஶ்சைகமேவா(அ)(அ)காஶமநுமாநப்ராமாண்யாத³தி⁴க³தம்।

ததா²(அ)தி⁴தை³வமத்⁴யாத்மம் ச ப்³ரஹ்ம ப்ரத்யக்³பூ⁴தம் ஸித்³த⁴மித்யுத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

கிமிவேத்யாதி³நா ॥12॥

இதஶ்சைகத்வே ஶ்ருதீநாம் தாத்பர்யமித்யாஹ –

ஜீவாத்மநோரிதி ।

அபே⁴தே³ந “ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி”(மு. உ. 3 । 2 । 9) இத்யாதி³நா ப்³ரஹ்மபா⁴வப²லவாதே³நேத்யர்த²:। யத்ப்ரஶஸ்யதே தத்³விதே⁴யமித்யாதி³ந்யாயாதே³கத்வத³ர்ஶநே ப²லவாதோ³பபத்த்யுபலம்பா⁴தே³கத்வம் ப்ரஶஸ்தத்வாத்³ விவக்ஷிதமிதி பா⁴வ:। யச்சாநேகத்வம் ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணம் தந்நிந்த்³யமாநம் த்³ருஶ்யதே।

யந்நிந்த்³யதே தந்நிஷித்⁴யத இதி ந்யாயாந்நாநாத்வம் ஶாஸ்த்ரார்தோ² ந ப⁴வதீத்யாஹ –

நாநாத்வமிதி ।

தது³ப⁴யமேகத்வப்ரஶம்ஸநம் நாநாத்வநிந்த³நம் சைகத்வமேவ ஶாஸ்த்ரீயமித்யப்⁴யுபக³மே ஸதி யுக்தமிதி ப²லிதமாஹ –

ததே³வம் ஹீதி ।

ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

யதி³தி ।

அநந்யத்வாபா⁴வஶங்காம் வ்யாவர்த்யைகரஸத்வம் த³ர்ஶயதி –

அபே⁴தே³நேதி ।

தத்ப்ரஶஸ்யதே ஶாஸ்த்ரேணேதி தத்பத³மாதா³ய வ்யாக்²யேயம்। ஶாஸ்த்ரேணாபே⁴த³வேத³நேந ப²லவாதே³நேத்யர்த²:।

வ்யாஸபராஶராதி³பி⁴ஶ்ச வேதா³ர்த²ம் வ்யாசக்ஷாணைரேகத்வம் ஸ்தூயதே “வாஸுதே³வ: ஸர்வமிதி ஸ மஹாத்மா ஸுது³ர்லப⁴:”(ப⁴. கீ³. 7 । 19) , “அஹம் ஹரி: ஸர்வமித³ம் ஜநார்த³நோ நாந்யத்தத: காரணகார்யஜாதம்”(விஷ்ணுபுராணம் 1।22।87) இத்யாதி³வாக்யைரித்யாஹ –

வ்யாஸாதி³பி⁴ஶ்சேதி ।

த்³விதீயார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

யச்சேதி ।

தந்நிந்த்³யத இதி யச்ச²ப்³தே³நோபக்ரமாத்³ த்³ரஷ்டவ்யம்। “அவித்³யாமோஹிதாத்மாந: புருஷா பி⁴ந்நத³ர்ஶிந:”(விஷ்ணுபுராணம் 5।33।49) , “கிம் தேந ந க்ருதம் பாபம் சோரேணா(அ)(அ)த்மாபஹாரிணா” இத்யாதி³வாக்யைர்வ்யாஸாத³யோ(அ)பி த்³வைதத³ர்ஶநம் நிந்த³ந்தீத்யாஹ –

அந்யைஶ்சேதி ।

ஏவமநேகத்வத³ர்ஶநஸ்ய நிந்தி³தத்வேந நிஷித்³த⁴த்வாந்நாநேகத்வம் ஶாஸ்த்ரீயமித்யுக்த்வா சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

யச்சைததி³தி ।

விஷயபே⁴தே³ந ப்ரஶம்ஸநம் நிந்த³நம் சேத்யர்த²:।

ஏவம் ஹீதி ।

த்³வைதஸ்யாஶாஸ்த்ரீயத்வமத்³வைதஸ்யைவ தத்தாத்பர்யக³ம்யத்வமித்யங்கீ³காரே ஸதீத்யர்த²:।

பே⁴த³த்³ருஷ்டீநாமபி ந்யாய்யத்வாவிஶேஷாத்³பே⁴த³த³ர்ஶநநிந்த³நஸ்ய குதோ ந்யாய்யத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யாஸ்த்விதி ।

யா வேத³பா³ஹ்யா: ஸ்ம்ருதயோ யாஶ்ச காஶ்ச குத்³ருஷ்டய:। ஸர்வாஸ்தா நிஷ்ப²லா: ப்ரேத்ய தமோமூலா ஹி தா: ஸ்ம்ருதா:॥ இதி மநுவசநாதி³த்யர்த²: ।

ந்யாயவிரோதா⁴த³பி பே⁴த³வாதா³நாமஸமஞ்ஜஸத்வமித்யாஹ –

நிரூப்யமாணா இதி ।

வைஶேஷிகவைநாஶிகாதி³கல்பநா பே⁴தா³நுஸாரிண்யோ, பே⁴த³ஶ்ச பரஸ்பராஶ்ரயதாதி³தோ³ஷதூ³ஷிதோ ந ப்ரமீயதே। தேந பே⁴த³வாதா³நாமுத்ப்ரேக்ஷாமூலாநாமஸமஞ்ஜஸதேத்யர்த²:॥13॥

ந பே⁴த³வாதா³நாமுத்ப்ரேக்ஷாமாத்ரமூலத்வம் ஶ்ருதிமூலத்வாதி³த்யாஶங்க்ய பரிஹரதி –

ஜீவாத்மநோரிதி ।

உத்பத்திர்வ்யுத்பத்தி: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம், தத³ர்தோ²பநிஷதா³ம் ப்ரவ்ருத்த்யபேக்ஷயா ப்ராக்ப்ரவ்ருத்தகர்மகாண்டே³ந யத்பராபரயோர்நாநாத்வமுக்தம் ததோ³த³நம் பசதீதி ப⁴விஷ்யத்ப்ரவ்ருத்த்யா தண்டு³லேஷ்வோத³நத்வவத்³ கௌ³ணமேவ, ந முக்²யபே⁴தா³ர்த²த்வம் ஶ்ருதேர்யுஜ்யதே, பே⁴த³ஸ்யாபூர்வத்வபுருஷார்த²த்வயோரபா⁴வாதி³த்யர்த²:।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காமாஹ –

நந்விதி ।

ந கேவலமஸ்மாபி⁴ருத்ப்ரேக்ஷிதமித³ம், கிம் து ஶ்ருத்யா(அ)பி த³ர்ஶிதமித்யபேரர்த²:।

பே⁴த³ம் வத³ந்த்யா: ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யலிங்க³மப்⁴யாஸம் ஸூசயதி –

அநேகஶ இதி ।

கர்மகாண்டே³ தத்தத்காமநாபே⁴தே³ந நியோஜ்யபே⁴த³ஸித்³தா⁴வபி கத²ம் ஜீவபரயோர்பே⁴த³: ஸித்⁴யதி, பரஸ்ய தத்ராநுக்தத்வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

பரஶ்சேதி ।

‘ஹிரண்யக³ர்ப⁴: ஸமவர்ததாக்³ர’(ரு. ஸம். 10 । 121 । 1) இதி மந்த்ரே ப்ரக்ருதோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴: ஸர்வநாம்நா பராம்ருஶ்யதே। ஸ இமாம் ப்ருதி²வீம் த்³யாமபி த்⁴ருதவாந்। அந்யதா² கு³ருத்வாத்தயோரவஸ்தா²நாயோகா³த்। ந ச ஹிரண்யக³ர்பா⁴திரிக்தமீஶ்வரம் பரே பு³த்⁴யந்தே மந்த்ரவர்ணை:। பரஶ்ச ப்ரகீர்தித இதி ஸம்ப³ந்த⁴:।

கர்மகாண்டா³ர்த²ம் ஜ்ஞாநகாண்டே³நாபபா³த்⁴ய ஜ்ஞாநகாண்டா³ர்த²ஸ்யைவைகத்வஸ்ய ஸாமஞ்ஜஸ்யமவதா⁴ர்யதாமித்யாஶங்க்ய பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வநிர்தா⁴ரணே காரணாநவதா⁴ரணாந்மைவமித்யாஹ –

தத்ரேதி ।

ஶ்லோகாக்ஷரைருத்தரமாஹ –

அத்ரேத்யாதி³நா ।

ப்ருத²க்த்வஸ்ய கௌ³ணத்வே ப்ராகு³க்தமேவ த்³ருஷ்டந்தமாஹ –

மஹாகாஶேதி ।

தத்ரைவ ஶ்லோகஸூசிதமுதா³ஹரணமாஹ –

யதே²தி ।

முக்²யத்வம் ஹீத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே –

ந ஹீதி ।

பே⁴த³ஸ்யாபூர்வத்வாத்³யபா⁴வாந்ந வாக்யாநாம் தத்பரத்வம்; தத்பராதத்பரயோஶ்ச தத்பரம் வாக்யம் ப³லவதி³தி ந்யாயாத³க²ண்ட³வாக்யார்த²ஸ்யைவ ஸாமஞ்ஜஸ்யமித்யர்த²:।

அத்³வைதவாக்யாநாமபி கத²மத்³வைதே தாத்பர்யமித்யாஶங்க்யாபூர்வார்த²த்வாது³பபத்திமத்த்வாச்சேத்யாஹ –

இஹ சேதி ।

அத்³வைதம் தாவந்மாநாந்தராகோ³சரத்வாத³பூர்வமேகமேவாத்³விதீயமிதி ப்ராக³வஸ்தா²யாம் ப்³ரஹ்மாத்³விதீயம் ஶ்ருதம்। ததே³வேத³ம் ஸ்ருஷ்ட்வா ‘தத்ஸ்ருட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’(தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி ஶ்ருதேரநுப்ரவிஷ்டம் ஜீவோ(அ)பி⁴லப்யதே। தேந ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மதா ஸம்ப⁴வதீத்யுபபத்த்யா(அ)பி ஶ்ருதேரத்³வைதார்த²த்வம் க³ம்யதே। ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ஶ்ருதீநாமத்³வைதே தாத்பர்யம் ந ஸ்ருஷ்ட்யாதா³வித்யநந்தரமேவ வக்ஷ்யதே। தஸ்மாத³த்³வைதே ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யாத்தத³ர்த²ஸ்யைவ தாத்த்விகதேத்யர்த²:।

ந கேலலமுபபத்தேரேவாத்³வைதே ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யம் கிம் து நவக்ருத்வோ(அ)ப்⁴யாஸாத³பீத்யாஹ –

தத்த்வமிதி ।

பே⁴த³த்³ருஷ்டேரபவாதா³ச்ச ஶ்ருதேரத்³வைதே தாத்பர்யம் ப்ரதிபா⁴தீத்யாஹ –

அந்யோ(அ)ஸாவிதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³நாத்³வைதவாதீ³நி த்³வைதநிஷேதீ⁴நி ச வசநாந்தராணி க்³ருஹ்யந்தே। ஏகத்வமேவ ப்ரதிபிபாதி³ஷிதமிதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஏகத்வே ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யே ஸித்³தே⁴ த்ருதீயபாதா³வஷ்டம்பே⁴ந ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

ஶ்லோகஸ்ய ஸாத்⁴யாஹாரம் வ்யாக்²யாநாந்தரமாஹ –

அத²வேத்யாதி³நா ॥14॥

ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ஶ்ருதிஷு ஶப்³த³ஶக்திவஶாதே³வ ஸ்ருஷ்ட்யாதி³பே⁴த³த்³ருஷ்டேரத்³வைதாநுபபத்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ம்ருல்லோஹேதி ।

உத்பத்த்யாதி³ ஶ்ருதீநாம் ஸ்வார்த²நிஷ்ட²த்வமுபேத்ய வ்யாவர்த்யம் சோத்³யமுத்தா²பயதி –

நந்விதி ।

தாஸாம் ஸ்வார்த²நிஷ்ட²த்வாபா⁴வாந்நிரவகாஶம் சோத்³யமிதி பரிஹரதி –

மைவமிதி ।

பரிஹ்ருதத்வாச்ச நேத³ம் சோத்³யம் ஸாவகாஶமித்யாஹ –

பூர்வமபீதி ।

யதி³ ப்ரக்ருதோத்பத்த்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ஸகாஶாது³பக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யம் தாத்பர்யலிங்க³மாக்ருஷ்யோத்³பா⁴வ்ய ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ஶ்ருதே: ஸ்வார்த²பரத்வம் பரிஹ்ருதம் தர்ஹி புநருபந்யாஸோ வ்ருதா² ஸ்யாதி³த்யாஶங்கதே –

இத ஏவேதி ।

உத்பத்த்யாதி³ஶ்ருதீநாம் மித்²யாஸ்ருஷ்டிபரத்வம் பூர்வமுக்தம் ।

இஹ து தாஸாம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யே தாத்பர்யப்ரதிபாத³நேச்ச²யா புநருபந்யாஸ: ஸித்⁴யதீத்யுத்தரமாஹ –

இஹ புநரிதி ।

பாத³த்ரயக³தாந்யக்ஷராணி யோஜயதி –

ம்ருதி³த்யாதி³நா ।

ய: ஶப்³த³ஶக்த்யா ப்ரதீயதே ந ஸ ஶ்ருத்யர்தோ² ப⁴வதி, கிம் து தாத்பர்யக³ம்யஸ்யைவ ஶ்ருத்யர்த²தேத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ।

வாகா³தீ³நாம் ப்ராணாநாமஹம் ஶ்ரேயாநஹம் ஶ்ரேயாநிதி மித²: ஸம்க⁴ர்ஷ: ஸம்வாத³ஸ்தத்ர யா(அ)(அ)க்²யாயிகா ஶ்ரூயதே நாஸௌ ஶ்ருத்யர்தோ² ப⁴வதி வாகா³தீ³நாமசேதநத்வாத்। ததா² ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ஶ்ருதிரபி ந ஸ்வார்தே² தத்பர்யவதீத்யர்த²:।

உதா³ஹரணாந்தரம் ஸூசயதி –

வாகா³தீ³தி ।

தே³வாஸுரஸங்க்³ராமே தே³வாஸ்தாவத³ஸுராநபி⁴ப⁴விதும் யஜ்ஞமுபசக்ரமிரே। வாகா³தீ³ம்ஶ்சோத்³கா³த்ருத்வேந வவ்ரிரே। தாம்ஶ்ச வாகா³தீ³ந் கல்யாணாஸங்க³ஜேந பாப்மநா(அ)ஸுரா விவிது⁴ரித்யாத்³யாக்²யாயிகா ச ந யதா²ஶ்ருதார்தா² । வாகா³தீ³நாம் வாக³பா⁴வேநோத்³கா³நாஸாமர்த்²யாத் । கிம் த்வஸுரைரத⁴ர்ஷிதத்வாத்ப்ராணோத்க்ராந்தௌ தே³ஹபாதப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச ப்ராண: ஶ்ரேஷ்டோ² ப⁴வதீதி ப்ராணவைஶிஷ்ட்யநிஶ்சயே பு³த்³த்⁴யவதாரஶேஷத்வேந ஸா கல்பிதா। ததை²வ ப்ரக்ருதே(அ)பி ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ஶ்ருதே: ஸ்வார்தே² தாத்பர்யாபா⁴வாத்தத்கார்யஸ்ய தத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வாத் ததே³வாஸ்தீத்யத்³வைதபு³த்³த்⁴யவதாரோபாயத்வேந ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ப்ரக்ரியா கல்பிதேத்யர்த²:।

தே³வதாஶப்³த³ப்ரயோகா³ச்சேதநத்வம் வாகா³தீ³நாமிதி முக்²யார்த²த்வம் ஸம்வாதா³தி³ஶ்ரவணஸ்ய, அதோ(அ)ஸித்³த⁴முதா³ஹரணமிதி ஶங்கதே –

தத³பீதி ।

ஸம்வாத³விஸம்வாத³யோரஸதோ: ஶ்ருதே(அ)ர்தே² ப்ராமாண்யமர்த²வாதா³நாமித்யங்கீ³காராத³விரோதா⁴பேக்ஷமேவார்த²வாத³ப்ராமாண்யம்।

இஹ து பரஸ்பரவ்யாஹதித³ர்ஶநாந்ந ப்ராமாண்யமிதி பரிஹரதி –

ந, ஶாகா²பே⁴தே³ஷ்விதி ।

ப்ராணாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந முக்²யப்ராணாதிரிக்தா வாகா³த³யோ க்³ருஹ்யந்தே।

உக்தமேவ ஸமாதா⁴நம் வ்யதிரேகமுகே²ண விவ்ருணோதி –

யதி³ ஹீதி ।

க்வசித்³விவத³மாநாநாம் ப்ராணாநாம் ஸ்வயமேவ நிர்ணேதுமஶக்தாநாம் ப்ரஜாபதிமுபக³தாநாம் ‘யஸ்மிந்நுத்க்ராந்தே ஶரீரமித³ம் பாபிஷ்ட²தரமிவ திஷ்ட²தி ஸ வ: ஶ்ரேஷ்டோ² ப⁴வதி’ இதி தேநோக்தாநாம் ப்ரவாஸ: ஶ்ரூயதே। க்வசித்து ஸ்வாதந்த்ர்யேண யஸ்மிந்நுத்க்ராந்தே ஶரீரமித³ம் பததி ஸ ந: ஶ்ரேயாநித்யாலோச்ய ப்ரவாஸோ வ்யபதி³ஶ்யதே। க்வசித்புநர்வாக்சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமநாம்ஸீதி முக்²யப்ராணாதிரிக்தாஶ்சத்வார: ஶ்ரூயந்தே।

க்வசித்த்வகா³த³யோ(அ)பீத்யேவம் விருத்³தா⁴நேகப்ரகாரேண ஸம்வாத³ஶ்ரவணமஸ்தீத்யாஹ –

ஶ்ரூயதே த்விதி ।

ப்ராணஸம்வாத³ஶ்ருதீநாம் மிதோ² விரோதா⁴ந்நாஸ்தி ஸ்வார்தே² ப்ராமாண்யமித்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

உக்தத்³ருஷ்டாந்தாநுரோதா⁴து³த்பத்திவாக்யாந்யபி ந விவக்ஷிதார்தா²நி।

க்வசிதா³காஶாதி³க்ரமேண ஸ்ருஷ்டி: க்வசித³க்³ந்யாதி³க்ரமேண க்வசித்ப்ராணாதி³க்ரமேண க்வசித³க்ரமேணேத்யேவம் பரஸ்பரபராஹதித³ர்ஶநாதி³த்யாஹ –

ததே²தி ।

ப்ரதிகல்பம் ஸ்ருஷ்டிபே⁴த³ஸ்யேஷ்டத்வாது³க்தஶ்ருதீநாமபி ப்ரதிஸர்க³மந்யதா²த்வாத்³ வ்யவஸ்தா²யா(அ)ர்த²வத்த்வம் ஸ்யாதி³தி ஶங்கதே –

கல்பேதி ।

ஸித்³தே⁴ ப்ராமாண்யே வ்யவஸ்தா² கல்ப்யதே।

ததே³வ நாத்³யாபி ஸித்³த⁴மித்யுத்தரமாஹ –

நேத்யாதி³நா ।

தாஸாம் ப்ரயோஜநவத்த்வம் த்வயா(அ)பி ஸ்வீக்ருதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதோ²க்தேதி ।

ப்ரயோஜநாந்தராபா⁴வம் ப்ரகடயதி –

ந ஹீதி ।

ப்ராணாதி³பா⁴வப்ராப்தயே த்⁴யாநார்த²ம் ப்ராணாதி³ஸங்கீர்தநமிதி ஶங்கதே –

ததா²த்வேதி ।

‘தம் யதா² யதோ²பாஸதே ததே³வ ப⁴வதி’(ஶத. 10 । 5 । 2 । 20) இதி ஶ்ருதே: ந்யாயஸாம்யாத் கலஹாதி³த்⁴யாநாத்தத்ப்ரப்தி: ப²லம் ஸ்யாத், தச்சாநிஷ்டமிதி பரிஹரதி –

நேத்யாதி³நா ।

ப்ராணஸம்வாத³ஶ்ருதீநாம் ப்ராணவைஶிஷ்ட்யாவபோ³தா⁴வதாரார்த²த்வமுபபாத்³ய தா³ர்ஷ்டாந்திகமுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

உத்பத்த்யாதி³ஶ்ருதீநாமுத்பத்த்யாதி³பரத்வாபா⁴வே ப²லிதம் சதுர்த²பாதா³வஷ்டம்பே⁴ந ஸ்பஷ்டயதி –

அத இதி ॥15॥

உத்பத்யாதி³ஶ்ருதிவிரோத⁴மத்³வைதே பரிஹ்ருத்யோபாஸநவித்⁴யநுபபத்திவிரோத⁴ம் பரிஹரதி –

ஆஶ்ரமா இதி ।

ஆஶ்ரமிணோ வர்ணிநஶ்ச கார்யப்³ரஹ்மோபாஸகா ஹீநத்³ருஷ்டய:। காரணப்³ரஹ்மோபாஸகா மத்⁴யமத்³ருஷ்டய: । அத்³விதீயப்³ரஹ்மத³ர்ஶநஶீலாஸ்தூத்தமத்³ருஷ்டய:। ஏவமேதேஷு த்ரிவிதே⁴ஷு மத்⁴யே மந்தா³நாம் மத்⁴யமாநாம் சோத்தமத்³ருஷ்டிப்ரவேஶார்த²ம் த³யாலுநா வேதே³நோபாஸநோபதி³ஷ்டா। ததா² சோபாஸநாநுஷ்டா²நத்³வாரேணோத்தமாமேகத்வத்³ருஷ்டிம் க்ரமேண ப்ராப்தா உத்தமேஷ்வேவாந்தர்ப⁴விஷ்யதீத்யர்த²:।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காமாஹ –

யதீ³தி ।

தஸ்யைவ பரமார்த²த: ஸத்த்வே ப்ரமாணமாஹ –

ஏகமேவேதி ।

த்³வைதப்ரதீதேர்மித்²யாத்³வைதவிஷயத்வேநாவிரோத⁴மாஹ –

அஸதி³தி ।

அத்³வைதஸ்யைவ வஸ்துத்வே த்⁴யாநவிதி⁴விரோத⁴மாஹ –

கிமர்தே²தி ।

உபாஸநோபதே³ஶமேவ விஶத³யதி –

ஆத்மேதி ।

தத்ர ஹி நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய இத்யுபாஸநோபதி³ஶ்யதே। ‘ய ஆத்மே’ த்யாதௌ³ து ‘ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய’ இதி த்⁴யாநவிதி⁴:। ‘ஸ க்ரது’ மித்யத்ர ஸஶப்³தே³ந ஶமாதி³மாநதி⁴காரீ பராம்ருஶ்யதே।

அத்³வைதஸ்யைவ வஸ்துத்வே கர்மவிதி⁴விரோதோ⁴(அ)பி ப்ரஸரதீத்யாஹ –

கர்மாணி சேதி ।

கிமர்தா²ந்யுபதி³ஷ்டா²நீதி ஸம்ப³ந்த⁴:।

அத்³வைதாதி⁴காரிணோ(அ)தி⁴கார்யந்தரம் ப்ரதி விதி⁴த்³வயம் ஸாவகாஶமிதி பரிஹரதி –

ஶ்ருண்விதி ।

தத்ரேத்யுப்ராஸநோபதே³ஶ: கர்மோபதே³ஶஶ்ச க்³ருஹ்யதே।

ததே³வ காரணமக்ஷரயோஜநயா ப்ரகடயதி –

ஆஶ்ரமா இதி ।

ஆஶ்ரமஶப்³தே³நா(அ)(அ)ஶ்ரமிணோ க்³ருஹ்யந்தாம், வர்ணிநஸ்து கத²ம் க்³ருஹோரந்நித்யாஅஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஆஶ்ரமேதி ।

ஶூத்³ராந் வ்யாவர்த்ய த்ரைவர்ணிகாநாமேவ க்³ரஹணார்த²ம் மார்க³கா³ இதி விஶேஷணம்।

த்ரைவித்⁴யமேவா(அ)(அ)காங்க்ஷ்யாத்³வாரா ஸ்போ²ரயதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

கார்யப்³ரஹ்மவிஷயத்வாந்நிக்ருஷ்டத்வம்। மத்⁴யமத்வம் காரணப்³ரஹ்மவிஷயத்வாத்। உத்க்ருஷ்டத்வமத்³வைதவிஷயத்வாதி³தி த்³ரஷ்டவ்யம்।

ஏவம் பூர்வார்த⁴ம் வ்யாக்²யாயோத்தரார்த⁴ம் வ்யாகரோதி –

உபாஸநேதி ।

கர்மோபதே³ஶஸ்யாபி தத³ர்த²த்வமாஹ –

கர்மாணி சேதி ।

வ்யாவர்த்யாம் ஶங்காம் த³ர்ஶயதி –

ந சேதி ।

வேதே³நோபாஸநாத்³யுபதே³ஶே மந்தா³நாம் மத்⁴யமாநாம் ச கத²மநுக்³ரஹ: ஸித்⁴யதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸந்மார்க³கா³ இதி ।

ப்ராப்நுயுரித்யுபாஸநோபதி³ஷ்டா கர்மாணி சேதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴:।

உபாஸ்யம் ப்³ரஹ்மைவ ந ப⁴வதீதி ப்ரதிஷேதா⁴ந்மந்த³மத்⁴யமத்³ருஷ்டிவிஷயத்வமுபாஸநஸ்ய ப்ரதிபா⁴தீத்யாஹ –

யந்மநஸேதி ।

அத்³வைதத்³ருஷ்டீநாம் து வர்ணாஶ்ரமபே⁴தா³பி⁴மாநாபா⁴வாதே³வ நோபாஸநம் கர்ம வா ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

தத்த்வமஸீதி ॥16॥

அத்³வைதத³ர்ஶநஸ்யோபாஸநாதி³விதி⁴விரோதா⁴பா⁴வே(அ)பி மதாந்தரைர்விரோதோ⁴(அ)ஸ்தீத்யாஶங்க்ய தேஷாம் ப்⁴ராந்திமூலத்வாந்மைவமித்யாஹ –

ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யம் வக்தும் பூ⁴மிகாம் கரோதி –

ஶாஸ்த்ரேதி ।

தத்³வாஹ்யத்வாதி³த்யத்ர தச்ச²ப்³தே³ந ஶாஸ்த்ரோபபத்தீ க்³ருஹ்யேதே।

த்³வைதத³ர்ஶநஸ்ய மித்²யாத³ர்ஶநத்வே ஹேத்வந்தரபரத்வமவதாரிதஸ்ய ஶ்லோகஸ்ய த³ர்ஶயதி –

இதஶ்சேதி ।

இத: ஶப்³தா³ர்த²மேவ த³ர்ஶயதி –

த்³வைதிநாமிதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந மத³மாநாத³யோ க்³ருஹீதா:।

ஸ்வீயம் ஸ்வீயம் ஸித்³தா⁴ந்தம் வ்யவஸ்தா²பயிதும் தத்த்வஜ்ஞாநமதி⁴க்ருத்ய ப்ரவ்ருத்தாநாம் வாதி³நாம் குதோ தோ³ஷாஸ்பத³த்வமித்யாக்ஷிபதி –

கத²மிதி ।

ஶ்லோகாக்ஷரயோஜநயா பரிஹரதி –

ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தேத்யாதி³நா ।

நிஶ்சயமேவ ஸ்போ²ரயதி –

ஏவமேவேதி ।

ராகா³ஸ்பத³த்வே(அ)பி தேஷாம் த்³வேஷாஸ்பத³த்வம் கத²மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ப்ரதிபக்ஷமிதி ।

உத்தரார்த்³த⁴ம் விப⁴ஜதே –

ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தேதி ।

யத்³தி⁴ வாதி³நாம் ப்ரத்யேகம் ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தத்வேநோபஸம்க்³ருஹீதம் த³ர்ஶநம் தந்நிர்தா⁴ரணார்த²மந்யோந்யம் வாதி³நோ விரோத⁴மாசரந்தோ த்³ருஶ்யந்தே। ந ச தைரத்³வைதத³ர்ஶநம் விருத்⁴யமாநமத்⁴யவஸீயதே। யதா² ஸ்வகீயகரசரணாதி³பி⁴ராகா⁴தே கதா³சிதா³சரிதே(அ)பி த்³வேஷோ ந ஜாயதே, பரபு³த்³த்⁴யபா⁴வாத்। ததா² த்³வைதாபி⁴மாநிபி⁴ருபத்³ரவே க்ஷுத்³ரே க்ருதே(அ)பி நாத்³வைதத³ர்ஶிநஸ்தேஷு த்³வேஷோ ஜாயதே। ஸர்வாநந்யத்வாத் பரபு³த்³த்⁴யபா⁴வாதி³த்யர்த²:।

அத்³வைதத³ர்ஶநஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாதம் கத²ம் ப்ரத³ர்ஶிதயா ப்ரக்ரியயா ப்ரதிபந்நமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஏவமிதி ॥17॥

த்³வைதபக்ஷைரத்³வைதபக்ஷஸ்ய விஷயத்³வாரகே விரோதே⁴(அ)தி⁴க³ம்யமாநே கத²மவிரோத⁴வாசோயுக்திரித்யாஶங்க்ய ஸ்வமதபர்யாலோசநயா தாவத³விரோத⁴மாஹ –

அத்³வைதமிதி ।

மித்²யாபூ⁴தேந த்³வைதேநாத்³வைதஸ்யாவிரோதே⁴(அ)பி பரமார்த²பூ⁴தேந தேந விரோத⁴: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ததா²வித⁴ம் த்³வைதமேவ நாஸ்தீதி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

தேஷாமிதி ।

த்³வைதிநாம் பரமார்த²த்வேநாபரமார்த²த்வேந ச த்³வைதமேவ வ்யவஹாரகோ³சரீபூ⁴தம்। தச்ச ஸம்ப்ரதிபந்நத்³வைதவந்மித்²யேத்யேவம் ஸ்தி²தே ந த்³வைதேநாத்³வைதஸ்ய விரோத⁴: ஶக்யஶங்கோ ப⁴வதீத்யர்த²:।

ஶ்லோகப்ரதிஷேத்⁴யம் ப்ரஶ்நம் கரோதி –

கேநேதி ।

ஶ்லோகாக்ஷராணாமர்த²மாசக்ஷாணோ ஹேதுமாஹ –

உச்யத தி ।

த்³வைதஸ்யாத்³வைதகார்யத்வே ப்ரமாணமாஹ –

ஏகமேவேதி ।

ஶ்ருதிப்ராமாண்யாத்³ த்³வைதஸ்யாத்³வைதகார்யத்வாவக³மாத் கார்யஸ்ய ச காரணாத்³பே⁴தே³ந ஸத்த்வநிஷேதா⁴த் தத்ஸத்யமித்யவதா⁴ரணாந்நாத்³வைதத³ர்ஶநம் த்³வைதத³ர்ஶநேந விருத்³த⁴மித்யர்த²:।

அத்³வைதத³ர்ஶநம் த்³வைதத³ர்ஶநைரவிருத்³த⁴மித்யத்ரைவ யுக்திமாஹ –

உபபத்தேஶ்சேதி ।

தாமேவோபபத்திம் ஸம்க்ஷிப்ய த³ர்ஶயதி –

ஸ்வசித்தேதி ।

ஸுஷுப்த்யாத்³யவஸ்தா²யாம் ஸ்வகீயசித்தஸ்பந்த³நாபா⁴வே மித்²யாஜ்ஞாநோபரமே ஸதி த்³வைதத³ர்ஶநாபா⁴வாத³த்³வைதம் ஸித்³த⁴ம்। ததஶ்ச ஸ்வப்நவஜ்ஜாக்³ரத்³பே⁴தா³நாமுத்பத்தித³ர்ஶநாதி³த்யுபபத்தேர்த்³வைதமத்³வைதகார்யம், ந ச காரணம் தத்கார்யப்ரதிபா⁴ஸைர்விருத்⁴யதே கார்யஸ்ய வாசாரம்ப⁴ணமாத்ரத்வாத் காரணாதிரேகேணாபா⁴வாதி³த்யர்த²:।

தேஷாமித்யாதி³பா⁴க³ம் விப⁴ஜதே –

த்³வைதிநாம் த்விதி ।

பரமார்த²த்³வைதாம்ஶேநாத்³வைதவிரோத⁴மாஶங்க்ய த்³விதா⁴ வ்யவஹாரே(அ)பி விமதஸ்ய த்³வைதஸ்ய த்³வைதத்வாதே³வ ஸம்ப்ரதிபந்நவந்மித்²யாத்வஸித்³தே⁴ர்ந தேந விரோதோ⁴(அ)த்³வைதஸ்யேதி மந்வாந: ஸந்நாஹ –

யதி³ சேதி ।

ப்⁴ராந்திமூலத்³வைதத³ர்ஶநைரத்³வைதத³ர்ஶநம் ப்ரமாணமூலமவிருத்³த⁴மித்யேதத்³ த்³ருஷ்டாந்தேநோபபாத³யதி –

யதே²த்யாதி³நா ।

கார்யகாரணபூ⁴தயோர்த்³வைதாத்³வைதயோரவிரோதே⁴ ஸித்³தே⁴ ப²லிதமாஹ –

தத இதி ।

அத்³வைதிநாம் த்³வைதிநாம் ச ப்ராதிஸ்விகபக்ஷபர்யாலோசநாதோ த்³வைதபக்ஷைரத்³வைதபக்ஷோ விருத்³தோ⁴ ந ப⁴வதீதி ப²லிதமுபஸம்ஹரதி –

தேநேதி ॥18॥

அத்³வைதமேவ த்³வைதாத்மநா பரிணமதே சேத்³ த்³வைதமபி தாத்விகம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

மாயயேதி ।

விவர்தவாதா³நங்கீ³காரே தோ³ஷமாஹ –

தத்த்வத இதி ।

பூர்வார்த⁴வ்யாவர்த்யாமாஶங்காமாத³ர்ஶயதி –

த்³வைதமிதி ।

தத்ர பூர்வார்தா⁴க்ஷரண்யவதார்ய வ்யாகரோதி –

அத ஆஹேதி ।

விமதோ பே⁴தோ³ மித்²யா பே⁴த³த்வாச்சந்த்³ராதி³பே⁴த³வதி³த்யர்த²:।

விமதம் தத்த்வதோ பே⁴த³ரஹிதம், நிரவயத்வாந்நித்யத்வாத³ஜத்வாச்ச வ்யதிரேகேண ம்ருதா³தி³வதி³த்யாஹ –

நேத்யதி³நா ।

நிரவயவத்வே(அ)பி வஸ்துந: ஸ்பு²டநத⁴ர்மத்வமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸாவயவம் ஹீதி ।

உக்தமநுமாநம் நிக³மயதி –

தஸ்மாதி³தி ।

அந்யதா² பரமார்த²த்வேநேத்யர்த²:। புநர்நஞநுகர்ஷணமந்வயார்த²ம், கார்யத்வத⁴ர்மத்வாம்ஶத்வாதி³ரத்ர ப்ரகாரோ(அ)பி⁴ப்ரேத:।

விபக்ஷே தோ³ஷம் வத³ந் த்³விதீயார்த⁴ம் விவ்ருணோதி –

தத்த்வத இதி ।

ப்ரஸங்க³ஸ்யேஷ்டத்வமாஶங்க்ய நிராசஷ்டே –

தச்சேதி ।

விவர்தவாத³முபஸம்ஹரதி –

அஜமிதி ।

ஸ்தி²தே விவர்தவாதே³ ப²லிதமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ॥19॥

ஸ்வபக்ஷமுக்த்வா ஸ்வயூத்²யபக்ஷமநுபா⁴ஷ்ய து³ஷயதி –

அஜாதஸ்யேதி ।

அநுவாத³பா⁴க³ம் விப⁴ஜதே –

யே த்விதி ।

ஸ்வாபா⁴வத ஏவாஜாதஸ்ய ஸ்வபா⁴வத ஏவாம்ருதஸ்ய சா(அ)(அ)த்மதத்த்வஸ்ய பரமார்த²த ஏவ ஜாதிமுத்பத்திம் யே ஸ்வயூத்²யா: ஸ்வீகுர்வந்தீத்யர்த²:। “ஜாதஸ்ய ஹி த்⁴ருவோ ம்ருத்யு:”(ப⁴. கீ³. 2। 27) இதி ந்யாயேந தூ³ஷயதி –

தேஷாமிதி ।

அஜாதோ ஹீத்யாத்³யக்ஷராண்யுக்தே(அ)ர்தே² யோஜயதி –

ஸ சேதி ॥20॥

பதா³ர்தா²நாம் ஸ்வபா⁴வவைபரீத்யக³மநமநுபபந்நமித்யுக்தம் ப்ரபஞ்சயதி –

ந ப⁴வதீதி ।

தத்ர பூர்வார்த⁴ம் ஹேதுத்வேந வ்யாசஷ்டே –

யஸ்மாதி³தி ।

உத்தரார்த⁴ம் ஹேதுமத்த்வேந யோஜயதி –

தத இதி ।

யதா²(அ)க்³நே: ஸ்வபா⁴வபூ⁴தஸ்யோஷ்ணத்வஸ்யாந்யதா²த்வம் ஶைத்யக³மநமயுக்தம் ததா²(அ)ந்யத்ராபி ஸ்வபா⁴வஸ்யாந்யதா²த்வமநுசிதம் ஸ்வரூபநாஶப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²:॥21॥

நநு ப்³ரஹ்ம காரணரூபேண ப்ராகு³த்பத்தேரம்ருதமபி கார்யாகாரேணோத்பத்த்யுத்தரகாலம் மர்த்யதாம் க³மிஷ்யதி। ததோ ரூபபே⁴தா³து³ப⁴யமவிருத்³த⁴மிதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஸ்வபா⁴வேநேதி ।

பூர்வார்த⁴ம் ஸாத்⁴யாஹாரம் யோஜயதி –

யஸ்யேதி ।

ப்ராக³வஸ்தா²யாமபி காரணஸ்யைவ கார்யாகாரேண ஜந்மயோக்³யதயா மர்த்யத்வாவக³மாந்ம்ருஷைவ ப்ரதிஜ்ஞா ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

கத²ம் தர்ஹி தஸ்ய ப்ரதிஜ்ஞா யுக்தேத்யாஶங்க்ய க்ருதகேந மர்த்யவிலயேநாம்ருதஸ்தஸ்ய வாதி³ந: ஸ காரணாக்²யோ பா⁴வோ [ந] ப⁴வதீதி ப்ரதிஜ்ஞா யுக்தேத்யாஹ –

கத²மித்யாதி³நா ।

ப⁴வது ப்ரலயாவஸ்தா²யாமம்ருதாவஸ்தா²பரிணாமேநாம்ருதத்வம் ததோ [நித்யோ] வா கிம் [ந] ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

க்ருதகேநேதி ।

க்ருதகத்வஸ்ய யத்க்ருதகம் தத³நித்யமிதி விநாஶித்வேந வ்யாப்தத்வாதி³த்யர்த²:।

கிம் சாஸ்யாமவஸ்தா²யாம் கார்யமாத்ரம் வஸ்த்வித்யஜம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ஜ்ஞாநாபா⁴வாந்மோக்ஷோ ந ஸ்யாதி³த்யாஹ –

ஆத்மேதி ॥22॥

பரிணாமவாத³ஸ்ய ஸ்ருஷ்டிஶ்ருத்யநுஸாரேண ஸ்வீகார்யத்வமாஶங்க்ய நிரஸ்யதி –

பூ⁴தத இதி ।

பரிணாமவாதே³ விவர்தவாதே³ ச ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதேரவிஶேஷாத³த்³வைதாநுரோதி⁴ஶ்ருதியுக்திவஶாத்³ விவர்தவாத³ஸ்யைவ ஸ்வீகர்தவ்யதேதி பா⁴வ:।

ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதேரத்³வைதாநுகு³ண்யே ப்ரமாணயுக்த்யநுக்³ருஹீதமத்³வைதமேவாப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி ப²லிதமாஹ –

நிஶ்சிதமிதி ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாம் ஶங்காம் த³ர்ஶயதி –

நந்விதி ।

யத்³யாத்மா கார்யாகாரேண ந ஜாயதே தர்ஹி ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதிரஶ்லிஷ்டா ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

ஸ்ருஷ்ட்யநுவாதி³நீ ஶ்ருதிரஸ்தீத்யங்கீ³கரோதி –

பா³ட⁴மிதி ।

தஸ்யா மித்²யாஸ்ருஷ்ட்யநுவாதி³த்வேந கத²முபபத்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸாத்விதி ।

கத²மத்³வைதபரத்வேந ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதேருபபத்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

உபாய இதி ।

யதி³ ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதேரத்³வைதபரத்வேந தத்³விரோத⁴ஸமாதீ⁴ அத⁴ஸ்தாதே³வோக்தௌ தர்ஹி புநஶ்சோத்³யம் தத்பரிஹாரஶ்சாயுக்தௌ புநருக்தேரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

இதா³நீமிதி ।

மித்²யாஸ்ருஷ்டிவாதே³ ஶ்ருதிபதா³நாமஸ்ருஜதாப⁴வதி³த்யாதி³நாமஸாமஞ்ஜஸ்யவிரோதா⁴ஶங்காயாம் தாவந்மாத்ரம் பரிஹர்தும் புநஶ்சோத்³யபரிஹாராவித்யர்த²:।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமுக்த்வா பூர்வார்தா⁴க்ஷராணி வ்யாகரோதி –

பூ⁴தத இதி ।

மாயா ஹ்யேஷா மாயா ஸ்ருஷ்டேத்யாதி³வத் ’ தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜதே’ தி ஶ்ருதி:। ’ ஸச்ச த்யச்சாபா⁴வதி³’ தி ஶ்ருதிஸ்து தே³வத³த்தோ வ்யாக்⁴ரோ(அ)ப⁴வதி³திவத்। ந ச ஸத்யத்வம் விஶேஷணமத்ரோபலப்⁴யதே।

தேந மாயாமய்யாம் ஸ்ருஷ்டாவிஷ்டாயாமபி ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதி: ஶ்லிஷ்டேத்யர்த²:। ‘கௌ³ணமுக்²யயோர்முக்²யே ஸம்ப்ரத்யய’ இதி ந்யாயமாஶ்ரித்ய ஶங்கதே –

நந்விதி ।

அக்³நிர்மாணவக இத்யத்ர மாணவகே(அ)க்³நிஶப்³த³ப்ரயோகே³(அ)ப்யக்³நிமாநயேத்யாதி³ப்ரயோகே³ ப்ரத²மம் வஹ்நிப்ரதீதேர்முக்²யமேவ ப்ரத²மம் ப்ரதிபா⁴தீதி முக்²யே பத³வ்யுப்தத்தேர்முக்²யார்த²தயா ஸத்யா ஸ்ருஷ்டிரேஷ்டவ்யேத்யர்த²:। முக்²யஸ்ருஷ்ட்யங்கீ³காரே(அ)பி ஸத்யா ஸ்ருஷ்டிர்ந ஸித்⁴யதி।

அஸ்மத்பக்ஷே ஸத்யாயா: ஸ்ருஷ்டே: ஸ்ருஷ்டிஶப்³தா³ர்த²த்வேநாப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³தி பரிஹரதி –

நேத்யாதி³நா ।

லௌகிகாநாம் முக்²யஸ்ருஷ்டே: ஸத்யஸ்ருஷ்டித்வேந ப்ரஸித்³த⁴த்வே(அ)பி ப²லாபா⁴வாந்ந தத்ர ஶ்ருதிதாத்பர்யமித்யாஹ –

நிஷ்ப்ரயோஜநத்வாச்சேதி ।

அந்யதா² ஸ்ருஷ்டேரப்ரஸித்³த⁴த்வமேவ ஸ்பஷ்டயதி –

அவித்³யேதி ।

கௌ³ணீ ஸ்வப்நே ரதா²தி³ஸ்ருஷ்டி:। முக்²யா ஜாக³ரே க⁴டாதி³ஸ்ருஷ்டி:। ஸர்வா(அ)ப்யவித்³யாவஸ்தா²யாமேவ। தஸ்யாம் ஸத்யாமேவ பா⁴வாந்ந தத்த்வத்³ருஷ்ட்யா கா(அ)பி ஸ்ருஷ்டி: ஸம்ப⁴வதி। ததா²பூ⁴தஸ்யாந்யதா²பூ⁴தஸ்ய ஸ்வத: பரதோ வா வஸ்துநோ(அ)ந்யதா²பா⁴வாஸம்ப⁴வாத் தத³திரிகேண ச ஸ்ருஷ்டேரயோகா³தி³த்யர்த²:।

வஸ்துஸ்வரூபாலோசநயா வாஸ்தவ்யா: ஸ்ருஷ்டேரஶ்லிஷ்டத்வே ஶ்ருதிமநுகூலயதி –

ஸபா³ஹ்யேதி ।

ஸ்ருஷ்டேரவித்³யாவித்³யமாநத்வே(அ)பி கிம் வஸ்து விவக்ஷிதமித்யாஶங்க்யோத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

தஸ்மாதி³தி ।

நிரவயவத்வம் விபு⁴த்வமித்யாதி³யுக்தி:।

தேநாத்³வைதமேவ ஶ்ருதிதாத்பர்யக³ம்யம் ந த்³வைதமிதி ப²லிதமாஹ –

ததே³வேதி ॥23॥

ஸ்ருஷ்டேர்ம்ருஷாத்வஸ்பஷ்டீகரணத்³வாரேணாத்³வைதமேவ ஶ்ருத்யர்த²தயா நிர்தா⁴ரயிதும் ஶ்ரௌதநிஶ்சயமேவ விவ்ருணோதி –

நேஹேதி ।

ஆகாங்க்ஷாம் ப்ரத³ர்ஶ்ய ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாகரோதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

தத்ரா(அ)(அ)த்³யபாதே³ வ்யதிரேகம் த³ர்ஶயித்வா புநரந்வயாக்²யாநேந வ்யாசஷ்டே –

யதி³ ஹீதி ।

த்³வைதபா⁴வஶ்சேத்ப்ரதிஷித்⁴யதே கத²ம் தர்ஹி ஸ்ருஷ்டிருபதி³ஶ்யதே, தத்ராஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

யதா² ப்ராணவைஶிஷ்ட்யத்³ருஷ்ட்யர்த²ம் ப்ராணஸம்வாத³: ஶ்ருதிஷு கல்ப்யதே ததா² ஸ்ருஷ்டிரேகத்வப்ரதிபத்த்யர்த²த்வேந கல்பிதா। வாஸ்தவ்யா: ஸ்ருஷ்டேரயோக³ஸ்யோபதி³ஷ்டத்வாதி³த்யர்த²:।

கல்பிதா ஸ்ருஷ்டிரித்யத்ர ஹேத்வந்தரம் த³ர்ஶயந் த்³விதீயம் பாத³மவதார்ய தாத்பர்யமாஹ –

இந்த்³ர இதி ।

மாயாஶப்³தே³ந ஸ்ருஷ்டேர்வ்யபதே³ஶாத³ஸௌ கல்பிதாயுக்தேதி ஶேஷ:।

அபி⁴தா⁴நக்³ரந்தே² ப்ரஜ்ஞாநாமஸு பாடா²ந்மாயாஶப்³தோ³ மித்²யார்தோ² ந ப⁴வதீதி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

மாயாஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஜ்ஞாநாமஸு க்வாசித்கம் பாட²மங்கீ³கரோதி –

ஸத்யமிதி ।

கத²ம் தர்ஹி மித்²யார்த²த்வம், தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

இந்த்³ரியேதி ।

ந ஹி மாயாஶப்³தி³தா ப்ரஜ்ஞா ப்³ரஹ்மசைதந்யம்। ‘பூ⁴யஶ்சாந்தே விஶ்வமாயாநிவ்ருத்தி:’(ஶ்வே. உ. 1 । 10) இத்யாதௌ³ நிவ்ருத்திஶ்ரவணாத்। கிம் த்வஸாவிந்த்³ரியஜந்யா। தஸ்யாஶ்சாவித்³யாந்வயவ்யதிரேகாநுவிதா⁴யிதயா(அ)வித்³யாத்வேந மித்²யாத்வாந்மாயாஶப்³த³ஸ்ய மித்²யார்த²த்வே நாநுபபத்திரித்யர்த²:।

தாத்பர்யார்த²முக்த்வா தத்ரைவாக்ஷராநுகு³ண்யமாஹ –

மாயாபி⁴ரிதி ।

புருரூப: ஸந்நீயத இதி ஸம்ப³ந்த⁴:।

மாயாமயீ ஸ்ருஷ்டிரித்யத்ர ஹேத்வந்தரபரத்வேந த்ருதீயபாத³மவதாரயதி –

அஜாயமாந இதி ।

அஜாயமாநஸ்ய ப³ஹுதா⁴ விஜாயமாநத்வம் விருத்³த⁴மித்யாஶங்க்ய சதுர்த²பாத³முத்தா²பயதி –

தஸ்மாதி³தி ।

அஶ்ருதஸ்ய கத²மேவகாரஸ்யா(அ)(அ)வாப: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

துஶப்³த³ இதி ।

அவதா⁴ரணரூபமர்த²மேவாபி⁴நயதி –

மாயயைவேதி ।

கஸ்மாதி³த்த²மவதா⁴ர்யதே? வாஸ்தவே ஜந்மநி கா வஸ்துக்ஷதிரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹ்யஜேதி ।

ஆத்மைகத்வஜ்ஞாநமேவ ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதிதாத்பர்யக³ம்யம் ஸ்ருஷ்டிஸ்து தச்சே²ஷத்வாத³விவக்ஷிதேத்யத்ர ஹேத்வந்தரமாஹ –

ப²லவத்த்வாச்சேதி ।

தஸ்ய ப²லவத்த்வே ப்ரமாணமாஹ –

தத்ரேதி ।

ஏகத்வமாசார்யோபதே³ஶமநுபஶ்யத: ஸாக்ஷாத்குர்வதஸ்தத்ரைகத்வஸாக்ஷாத்காரே ஸதி ஶோகமோஹோபலக்ஷித: ஸம்ஸாரோ ந ப⁴வதீத்யர்த²:।

ந கேவலம் விப²லத்வாத்³பே⁴த³த்³ருஷ்டிரவிவக்ஷிதா கிம் து நிந்தி³தத்வேந நிஷித்³த⁴த்வாத³நர்த²கரத்வாச்சேத்யாஹ –

ம்ருத்யோரிதி ॥24॥

பே⁴த³த்³ருஷ்டேர்மித்²யாத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ –

ஸம்பூ⁴தேரிதி ।

ஸம்யக்³பூ⁴திரைஶ்வர்யம் யஸ்யா: ஸா ஸம்பூ⁴திர்தே³வதா ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யா। தஸ்யாஶ்ச கார்யமத்⁴யே ஶ்ரேஷ்டா²யா நிந்தி³தத்வாத் ப்ரதா⁴நமல்லநிப³ர்ஹணந்யாயேந ஸம்ப⁴வஶப்³தி³தம் கார்யமேவ நிஷித்⁴யதே। ததா² ச ஸித்³த⁴ம் தஸ்யாவஸ்துத்வமித்யர்த²:।

காரணப்ரதிஷேதே⁴ந தத³வஸ்துத்வஸித்³தே⁴ஶ்ச யதோ²க்தார்த²ஸித்³தி⁴ரித்யாஹ –

கோ ந்வேநமிதி ।

பூர்வார்த⁴ம் வ்யாகரோதி –

அந்த⁴மிதி ।

ஸம்பூ⁴த்யுபாஸநாயா மந்த்ரார்தே⁴நா(அ)(அ)த்³யேந நிந்தா³ம் விதா⁴ய ‘ததோ பூ⁴ய இவ’ இத்யாதி³நோத்தரார்தே⁴ந ஸம்பூ⁴தேருக்தாயா தே³வதாயா ஹேயத்வமுபபாத்³யதே। ததஶ்ச ப்ரதா⁴நபூ⁴ததே³வதோபாஸ்யத்வாபவாதா³த்ததோ(அ)ர்வாக்தநம் ஸர்வமேவ ஸம்ப⁴வஶப்³தி³தம் கார்யமாத்ரம் நிஷித்⁴யதே। ததா² ச தத³வஸ்துத்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:।

ஸம்பூ⁴தேரபவாதே³(அ)பி தஸ்மிந்மித்²யாத்வநியமாபா⁴வாந்ந கார்யமாத்ரஸ்ய மித்²யாத்வம் ஶக்யம் ப்ரதிஜ்ஞாதுமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

ஸம்பூ⁴திநிந்தா³ தத³வஸ்துத்வக்²யாபநார்தா² ந ப⁴வதி; கிம் து விநாஶேந கர்மணா தே³வதோபாஸநஸ்ய ஸமுச்சயவித்⁴யர்தா²; ஸமுச்சயவிதா⁴நஸ்ய ப²லவத்த்வாதி³தி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

அபவாத³ஸ்ய ஸமுச்சயவித்⁴யர்த²த்வே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ।

அத்ர க²ல்வவித்³யாஶப்³தி³தகர்மாபவாதோ³ வித்³யாகர்மணோ: ஸமுச்சயவித்⁴யர்த²: ஸ்தி²தோ ‘வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச யஸ்தத்³வேதோ³ப⁴யம் ஸஹ’(ஈ. உ. 11) இதி ஶ்ரவணாதி³த்யர்த²:।

உக்தம் சோத்³யமநுஜாநாதி –

ஸத்யமிதி ।

தர்ஹி ஸம்பூ⁴த்யபவாத³ஸ்தத³வஸ்துத்வக்²யாபகோ ந ப⁴வதீத்யுக்தம் ஸ்தி²தமேவேத்யாஶங்க்ய ஸமுச்சயஸ்யாவித்³யாவஸ்தா²யாமவஸ்தி²தப²லவத்த்வாத்³ யத³வஸ்துத்வம் ஸம்பூ⁴த்யாதே³ர்நிந்தா³தீ⁴நமுக்தம் தத் தத³வஸ்த²மேவேதி மந்வாந: ஸந்நாஹ –

ததா²(அ)பீதி ।

யதா²(அ)க்³நிஹோத்ராதே³: ஶஸ்த்ரீயஸ்ய கர்மணோ(அ)ஶாஸ்த்ரீயப்ரவ்ருத்திரூபம்ருத்யுதரணார்த²த்வம் ததா² ஸாத⁴நாத்³யேஷணாரூபம்ருத்யுதரணார்த²த்வம் ஸமுச்சயஸ்யாபி வாச்யம்। ததா² ச ஸம்பூ⁴த்யாதே³ரவஸ்துத்வமவிருத்³த⁴மித்யர்த²:।

ம்ருத்யுதரணார்த²த்வே ஸம்ஸ்காரார்த²த்வம் கத²மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஏவம் ஹீதி ।

காமசாரகாமவாத³காமப⁴க்ஷணாதி³லக்ஷணஸ்வாப⁴விகப்ரவ்ருத்திரூபாஶுத்³தி⁴வியோக³: ஸம்ஸ்காரோ யதா² நித்யாக்³நிஹோத்ராதி³ப²லம் ததா² நிஷ்காமேணாநுஷ்டி²தஸமுச்சயப²லம் காமாக்²யாஶுத்³தி⁴வ்யாவ்ருத்திரித்யர்த²:। ‘அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா’(ஈ. உ. 11) இதி மந்த்ரே ம்ருத்யுதரணஹேதுரவித்³யேதி ஶ்ரவணாத் ‘ஸம்பூ⁴த்யா(அ)ம்ருதமஶ்நுத’(ஈ. உ. 14) இதி ச ஸம்பூ⁴தேரம்ருதத்வப²லாபி⁴தா⁴நாத் கத²ம் ஸமுச்சயப²லம் ம்ருத்யோரதிதரணமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அத இதி ।

யதோ ந ஸமுச்சயாந்முக்²யமம்ருதத்வம் க⁴டதே, தஸ்ய ‘வித்³யயா(அ)ம்ருதமஶ்நுத’(ஈ. உ. 11) இதி வக்ஷ்யமாணத்வாத்। அத: ஸமுச்சயலக்ஷணா(அ)வித்³யா ‘அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா’(ஈ. உ. 11) த்யத்ர நிர்தி³ஶ்யதே। ஆபேக்ஷிகம்ருத்யுதரணஹேதுத்வஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²:। யத்³யவித்³யாஶப்³தே³ந ஸமுச்சயோ விவக்ஷ்யதே, கத²ம் தர்ஹி ‘வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச’ இத்யநேந வித்³யாவித்³யயோ: ஸமுச்சயோ நிர்தி³ஶ்யதே।

ந ஹி தே³வதாத³ர்ஶநகர்மஸமுச்சயஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யயா ஸமுச்சய: ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஏவமிதி ।

நாந்தரீயகத்வமவஶ்யம்பா⁴வித்வம்। ப்ரதிப³ந்த⁴காபா⁴வே கார்யோத்பத்தேருபபத்தேரித்யர்த²:।

ஏவம் மந்த்ரார்தே² ஸ்தி²தே ப்ரக்ருதே ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

அந்யார்த²த்வம் ஸமுச்சயஸ்யாஶுத்³தி⁴க்ஷயஹேதுத்வம்।

தச்சேதி³ஷ்டம் கிமித்யபவாத³ஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

யத்³யபீதி ।

ததா²(அ)ப்யதந்நிஷ்ட²த்வாத் ‘கோ ந்வேநம் ஜநயேத்புந:’(ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 7) இதி ஶ்ருத்யர்த²மாசக்ஷாணோ த்³விதீயார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

ஏவம் மாயேத்யாதி³நா ।

உக்தமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி –

ந ஹீதி ।

ந கஶ்சிதே³நம் ஜநயேதி³தி காரணம் ப்ரதிஷித்⁴யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴:।

ப்ரஶ்நார்தே² கிம்ஶப்³தே³ த்³ருஶ்யமாநே கத²ம் காரணப்ரதிஷேத⁴ஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

கோ ந்விதி ।

அக்ஷரார்த²முக்த்வா த்³விதீயார்த⁴ஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

அவித்³யேதி ।

ததஶ்சேது³த்³பூ⁴தோ ஜீவ: கத²ம் தஸ்ய ஜநயித்ரு காரணம் நேத்யுச்யதே வ்யாகா⁴தாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

நஷ்டஸ்யேதி ।

ஜீவஸ்ய ஜநயித்ருகாரணாபா⁴வே ப்ரமாணமாஹ –

நாயமிதி ।

தஸ்யாவித்³யாமந்தரேண ஸ்வதோ ஜந்மாபா⁴வம் ஸூசயதி –

ந ப³பூ⁴வேதி ॥25॥

இதோ(அ)பி த்³வைதம் வஸ்து ந ப⁴வதீத்யாஹ –

ஸ ஏஷ இதி ।

‘த்³வே வாவ’(ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 1) இத்யாதி³நா வ்யாக்²யாதம் மூர்தாமூர்தாதி³ ஸர்வமேவ த்யாஜ்யமக்³ராஹ்யம் நேதி நேதீதி வீப்ஸயா யதோ நிஷேத⁴தி ஶ்ருதிரத: ‘ஸ ஏஷ’(ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இத்யுபக்ரம்ய ப்ரதிபாதி³தஸ்யா(அ)(அ)த்மதத்த்வஸ்ய கூடஸ்த²ஸ்யாவிஷயத்வேந ப்ரதோ²பபத்திரித்யர்த²:।

நேதி நேதீதி வீப்ஸாதாத்பர்யமாஹ –

ஸர்வேதி ।

ரூபத்³வயோபந்யாஸாநந்தரம் தந்நிஷேத⁴மந்தரேண நிர்விஶேஷஸ்துப்ரதிபத்தேரயோகா³த்தத்ப்ரதிபத்த்யா ச புருஷார்த²பரிஸமாப்திஸம்ப⁴வாதா³தே³ஶோ நிர்விஶேஷஸ்யா(அ)த்மதத்த்வஸ்யோபதே³ஶஸ்தாவத் ப்ரஸ்தூயதே। ஏவம் ப்ரஸ்துத்ய நேதி நேதீதி வீப்ஸயா ஸர்வஸ்ய மூர்தாமூர்தாதி³விஶேஷஸ்யா(அ)(அ)ரோபிதஸ்ய நிஷேதோ⁴ த³ர்ஶிதஸ்தேந சா(அ)(அ)த்மா ஜிஜ்ஞாஸிதோ விஶிஷ்டோ நிர்தி³ஷ்ட இத்யர்த²:।

ஸ சேதே³வம் மூர்தாமூர்தாதி⁴காரே ப்ரதிபாதி³தஸ்தர்ஹி கிமிதி ப்ரதே³ஶாந்தரே புந: புநரேவம் ப்ரதிபாத்³யதே, புநருக்தேரித்யாஶங்க்ய வ்யாக்²யாதமித்யாதி³ வ்யாசஷ்டே –

ப்ரதிபாதி³தஸ்யேதி ।

யத்³யபி மூர்தாமூர்தப்ரகரணே ப்ரதிபாதி³தமாத்மதத்த்வம் ததா²(அ)பி தஸ்ய பரமஸூக்ஷ்மத்வாத்³ து³ர்ஜ்ஞாநத்வம் மந்யதே ஶ்ருதி:। ஸா புநருபாயவிஶேஷஸத்³பா⁴வாபி⁴ப்ராயேண தஸ்யைவ புந: புந: ப்ரதிபாத³நேச்ச²யா யத்³யதா³ரோபிதம் தத்தத³ஶேஷமபஹ்நுத்யாவஶிஷ்டமாத்மஸ்வரூபம் நிவேத³யதீத்யர்த²:।

ஸர்வமித்யாதி³ ஸ்பஷ்டீகுர்வாண: ஸ ஏஷ இதி வ்யாசஷ்டே –

க்³ராஹ்யமிதி ।

ஸ ஏஷ இத்யாத்³யா ஶ்ருதிரத்³ருஶ்யதாமாத்மநோ விஶேஷம் நிஷேத⁴முகே²ந த³ர்ஶயந்தீ யத்³ த்³ருஶ்யம் கார்யம் மநஸாம் வாசம் ச கோ³சரீபூ⁴தம் தத³ஶேஷமர்தா²த³பலபதி। ஸா ஹி பரமார்த²வஸ்த்வத்³ருஶ்யமிதி ப்³ருவாணா த்³ருஶ்யஸ்ய வஸ்துத்வே நோபபத்³யதே। ததா² சாநுபபத்தேர்த்³ருஶ்யவர்க³ஸ்யாவஸ்துத்வம் ஸித்³த⁴மித்யர்த²:।

நநு கிமிதி ஶ்ருதிர்வ்யாக்²யாதம் விஶேஷஜாதம் நிந்ஹுதே பங்கப்ரக்ஷாலநந்யாயாபாதாதி³த்யாஶங்க்யாக்³ராஹ்யபா⁴வேநேத்யாதி³ வ்யாகரோதி –

உபாயஸ்யேதி ।

‘த்³வே வாவ’(ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 1) இத்யாதி³நா வ்யாக்²யாதஸ்ய ரூபப்ரபஞ்சஸ்யாத்³விதீயப்³ரஹ்மாத்மமாத்ரபர்யவஸாயிதாமப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய ப்³ரஹ்மவதே³வோபாயத்வேநாபி⁴மதஸ்யாபி ப்ரபஞ்சஸ்ய வஸ்துத்வேந க்³ராஹ்யத்வாஶங்கா யா ஸா மா பூ⁴தி³த்யஶேஷவிஶேஷராஹித்யேநாத்³விதீயப்³ரஹ்மஸ்வரூபநிர்தா⁴ரணார்த²மாரோபிதம் ப்ரபஞ்சம் ப்ரதிஷேத⁴தி ஶ்ருதிரித்யர்த²:।

உபாயஸ்ய கல்பிதத்வேந வஸ்துத்வாபா⁴வாது³பேயஸ்ய ச ஸதை³கரூபத்வாத் கத²ம் ததா²வித⁴வஸ்துப்ரதிபத்திரித்யாஶங்க்யாஜமித்யாதி³ வ்யாசஷ்டே –

ததஶ்சேதி ।

ஸமாரோபிதஸ்ய ஸர்வஸ்ய நிஷேதா⁴தே³வ ஸ்வாதந்த்ர்யேண வஸ்துத்வாபா⁴வநிஶ்சயாதா³ரோபிதஸர்பாதே³ரதி⁴ஷ்டா²நாதிரேகேணாஸத்த்வவது³பாயஸ்ய மூர்தாதே³ருபேயாத்³விதீயப்³ரஹ்மமாத்ரதாமேவ ப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய ப்³ரஹ்மணஶ்ச ஸதை³கரூபத்வகூடஸ்த²நித்யத்³ருஷ்டிஸ்வபா⁴வத்வாதி³ ஜாநதஸ்தஸ்யோத்தமஸ்யாதி⁴காரிண: ஸ்வயமேவாந்யாபேக்ஷாமந்தரேணா(அ)(அ)த்மதத்த்வமுக்தவிஶேஷணம் ப்ரகாஶீப⁴வதி। கல்பிதஸ்ய சோபாயத்வம் ப்ரதிபி³ம்பா³தி³வத³விருத்³த⁴மித்யர்த²:॥26॥

ஆத்மதத்த்வமஜமத்³விதீயம் பரமார்த²பூ⁴தம்; த்³வைதம் து மாயாகல்பிதமஸதி³தி ப்ரதிபாதி³தம்। தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ –

ஸதோ ஹீதி ।

யதா³த்மதத்த்வம் ஸதா³ ஸதே³கரூபம் தஸ்ய மாயயா ஜக³தா³காரேண ஜந்ம யுக்தம், மாயாயா து³ர்நிரூபார்த²ஸமர்த²நபடீயஸ்த்வாத்। பரமார்த²தஸ்த்வேகரூபமநேகரூபதயா நோத்பத்தும் பாரயதி, விரோதா⁴தி³த்யர்த²:।

விபக்ஷே தோ³ஷமாஹ –

தத்த்வத இதி ।

யஸ்ய வாதி³நோ மதே ப்³ரஹ்மைவ பரமார்த²தோ ஜக³தா³த்மநா ஜாயதே தஸ்யாஜஸ்ய ஜாயமாநத்வப்ரதிஜ்ஞாயா வ்யாஹதத்வாஜ்ஜாதஸ்யைவ ஜாயமாநத்வே ஸ்யாத³நவஸ்தே²த்யர்த²:।

அத்³வைதமாவேத³யந்த்யா த்³வைதநிஷேத⁴கஶ்ருத்யா த்³ருஶ்யத்வஜட³த்வாதி³யுக்த்யா ச ததா²வித⁴யா நிர்தா⁴ரிதமர்த²ம் ஶ்லோகாக்ஷரார்த²கத²நார்த²மநுவத³தி –

ஏவமிதி ।

உக்தமேவ வஸ்து யுக்த்யந்தரேண புநர்நிர்தா⁴ரயிதுமுத்தரக்³ரந்த²ப்ரவ்ருத்திரித்யாஹ –

அது⁴நேதி ।

பூர்வார்த⁴ம் ஶங்கோத்தரத்வேந வ்யாக்²யாதும் ஶங்கயதி –

தத்ரேதி ।

ஶ்லோக: ஸப்தம்யா பராம்ருஶ்யதே। யந்ந கதா³சித³பி க்³ருஹ்யதே தத³த்யந்தாஸதே³வ ஶஶவிஷாணாதி³வதே³ஷ்டவ்யம், ப்ரமாணாபா⁴வே ப்ரமேயாஸித்³தே⁴ரித்யர்த²:।

கார்யலிங்க³காநுமாநவஶாதா³த்மதத்த்வஸ்ய காரணத்வேந ஸத்த்வநிர்ணயாந்நாஸத்த்வம் சோத்³யமிதி தூ³ஷயதி –

தந்நேதி ।

ஸம்க்³ருஹீதமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந விவ்ருணோதி –

யதே²தி ।

விமதம் ஸத³தி⁴ஷ்டா²நம் கார்யத்வாத் ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³த்யர்த²:।

உக்தே(அ)ர்தே² பூர்வார்தா⁴க்ஷராணி யோஜயதி –

யஸ்மாதி³தி ।

தஸ்மாத் காரணஸ்ய ஸத்த்வமவிவாத³மிதி ஶேஷ: ।

நாஸத இதி ।

தஸ்ய நி:ஸ்வபா⁴வத்வாத் காரணத்வாயோகா³தி³த்யர்த²: ।

ந த்விதி ।

ததா²பூ⁴தஸ்யாந்யதா²பூ⁴தஸ்ய ச ஜந்மாயோகா³தி³த்யர்த²:। ஸத இதி பஞ்சம்யந்தம் பத³ம் க்³ருஹீத்வா நிமித்தகாரணபரதயா வ்யாக்²யாதம்। ஸம்ப்ரதி ஸத இதி ஷஷ்ட்²யந்தம் பத³மாதா³யோபாதா³நபரதயா ஜக³தா³த்மநா ஜந்ம மாயாப்ரயுக்தம் ப்ரதிபத்தவ்யம்। ஜந்மரஹிதஸ்ய வஸ்துதோ ஜந்மவ்யாகா⁴தாதி³த்யர்த²:।

உத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

யஸ்யேத்யாதி³நா ।

மாயிகம் ஜந்ம ந தாத்த்விகமிதி ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ॥27॥

ஸத்பூர்வகம் கார்யமிதி ந வ்யாப்தி:। அஸத்³வாதி³பி⁴ரஸத: ஸஜ்ஜந்மாப்⁴யுபக³மாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அஸத இதி ।

தத்த்வதோ(அ)தத்த்வதோ வா நாஸத: ஸதா³காரேண ஜந்மேத்யர்த²:।

தத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

வந்த்⁴யேதி ।

பூர்வார்த⁴ம் வ்யாகரோதி –

அஸத்³வாதி³நாமிதி ।

அஸதோ நி:ஸ்வரூபஸ்ய ஸ்வரூபாபா⁴வாதே³வ தத்த்வதோ(அ)தத்த்வதோ வா கார்யாகாரேண ந யுக்தம் ஜந்மேத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

அத்³ருஷ்டத்வாதி³தி ।

உத்தரார்த⁴ம் வ்யாகுர்வந்நத்³ருஷ்டத்வமேவ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி –

ந ஹீதி ।

ஸத்³வாதோ³ மாயயா ஸம்ப⁴வதி।

அஸத்³வாத³ஸ்து தயா(அ)பி நேதி விஶேஷம் த³ர்ஶயந்நுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

கார்யகாரணநிரூபணமத்ரேதி பராம்ருஶ்யதே॥28॥

ஸத்தத்த்வஸ்யைவ மாயயா ஜந்மேத்யுக்தமுபபாத³யதி –

யதே²தி ।

ஸத ஏவ மாயயா ஜந்மேத்யயுக்தம்।

அவஸ்தா²த்³வயே(அ)பி த்³வைதஸ்ய மந: ஸ்பந்தி³தத்வஸ்வீகாராதி³தி ஶ்லோகவ்யாவர்த்யம் சோத்³யமுத்தா²பயதி –

கத²மிதி ।

அதி⁴ஷ்டா²நரூபேண மநோ(அ)பி ஸதி³தி ஸத்³ருஷ்டாந்தமுத்தரமாஹ –

உச்யத இதி ।

மநஸ: ஸந்மாத்ரத்வே(அ)பி கத²மநேகதா⁴ ஸ்பந்த³நமித்யாஶங்க்ய ஸ்வப்நத்³ருஷ்டாந்தம் வ்யாசஷ்டே –

க்³ராஹ்யேதி ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

ததே²த்யாதி³நா ।

மாயாதீ⁴நம் மந:ஸ்பந்த³நமவஸ்துபூ⁴தமிதி த்³யோதயிதுமிவேத்யுக்தம்॥29॥

மநோ ப்³ரஹ்ம சேதி காரணத்³வயம் தர்ஹி த்³வைதஸ்ய ஸ்வீக்ருதமித்யாஶங்க்ய த்³ருஷ்டாந்தேந நிராசஷ்டே –

அத்³வயம் சேதி ।

த்³ருஷ்டாந்தபா⁴க³ம் விப⁴ஜதே –

ரஜ்ஜ்விதி ।

த்³ருஷ்டாந்தே சைதந்யாதிரிக்தஸ்ய க்³ரஹ்யக்³ராஹகபே⁴த³ஸ்ய மந:ஸ்பந்தி³தஸ்யாஸத்த்வம் ஸாத⁴யதி –

ந ஹீதி ।

ததை²வ ஜாக³ரிதே(அ)பி பரமார்தா²த்மஸ்வரூபேணாத்³வயம் ஸந்மநோ க்³ராஹ்யக்³ராஹகத்³வைதாகாரேணாவபா⁴ஸதே।

ததா² ச பரமார்த²ஸதோ விஜ்ஞாநமாத்ரஸ்யாவஸ்தா²த்³வயே(அ)பி விஶேஷாபா⁴வாத் தஸ்மிந்நேவாதி⁴ஷ்டா²நே மாயாகல்பிதம் மந: ஸ்பந்த³தே த்³வயாகாரமித்யங்கீ³காராத் ந காரணத்³வயம் ஶங்கிதவ்யமித்யாஹ –

ஜாக்³ரத³பீதி ॥30॥

மநோமாத்ரம் த்³வைதமித்யத்ர ப்ரமாணமாஹ –

மநோத்³ருஶ்யமிதி ।

வ்ருத்தமநூத்³ய ஶ்லோகதாத்பர்யமாஹ –

ரஜ்ஜ்விதி ।

யதா² ரஜ்ஜு: ஸர்பரூபேண விகல்பதே ததா² மநோ த்³வைதரூபேண விகல்பநாத்மகம்। தச்சாவித்³யாகல்பிதமித்யுக்தே(அ)ர்தே² ப்ரமாணக³வேஷணாயாம் விஶிஷ்டமநுமாநமுபந்யஸ்யதீத்யர்த²:।

ததே³வ ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரகடயந் ப்ரத²மார்தா⁴க்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

கத²மித்யாதி³நா ।

விமதம் மநோமாத்ரம் தத்³பா⁴வநியதபா⁴வத்வாத்।

யதா² ம்ருத்³பா⁴வநியதபா⁴வோ ம்ருந்மாத்ரோ க⁴டாதி³ரித்யநுமாநமாரசயதி –

த்³வைதமிதி ।

உக்தமேவ வ்யதிரேகம் ஸ்போ²ரயந் த்³விதீயார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

மநஸோ ஹீதி ।

ஸாமாதி⁴ஸ்வாபயோர்த்³வைதஸ்யாநுபலம்பே⁴(அ)பி நாஸத்த்வமித்யாஶங்க்ய “மாநாதீ⁴நா மேயஸித்³தி⁴:”(சமத்காரசந்த்³ரிகா 5।29) இத்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –

இத்யபா⁴வாதி³தி ॥31॥

மநஸோ யத³மநஸ்த்வமுக்தம் தது³பபாத³யதி –

ஆத்மேதி ।

ஸமாதி⁴ஸ்வாபயோரநநுப⁴வே(அ)பி மநஸ: ஸ்வரூபேண நித்யத்வாந்நாமநஸ்த்வமித்யாக்ஷிபதி –

கத²மிதி ।

ஸங்கல்போ ஹி மநஸோ வ்யாவஹாரிகம் ரூபம்। ஸங்கல்பஶ்ச ஸங்கல்ப்யாபேக்ஷத்வாத் தத³பா⁴வே ந ப⁴வதி। ஸர்வமாத்மைவேத்யவக³மே ச ஸங்கல்ப்யாபா⁴வாந்மநஸோ மநஸ்த்வம் ந வர்ததே।

ததா²(அ)பி ஸ்பு²ரதி சேதா³த்மைவேதி ந விவேகித்³ருஷ்ட்யா மநோ நாமாஸ்தீதி ஶ்லோகாக்ஷரைருத்தரமாஹ –

உச்யத இதி ।

தஸ்யைவ ஸத்யத்வே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ம்ருத்திகாவதி³தி ।

ததா² க⁴டஶராவாதி³ஷ்வஸத்யேஷு ம்ருத்திகாமாத்ரமநுஸ்யூதம் ஸத்யமிஷ்யதே ததை²வாநாத்மஸ்வஸத்யேஷ்வாத்மமாத்ரம் ஸத்யமேஷ்டவ்யம்। தத்ஸத்யமித்யவதா⁴ரணாதே³வகாரஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தநிவிஷ்டஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகே(அ)நுஷங்கா³தி³த்யர்த²:।

உக்தே த்³ருஷ்டாந்தே ப்ரமாணமாஹ –

வாசாரம்ப⁴ணமிதி ।

அவஶிஷ்டாந்யக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

தஸ்யேத்யாதி³நா ।

தேந தத்த்வஜ்ஞாநேநா(அ)(அ)த்மாதிரிக்தார்தா²பா⁴வே நிஶ்சிதே ஸங்கல்பவிஷயாபா⁴வநிர்தா⁴ரணயா ஸங்கல்பாபா⁴வே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

தா³ஹ்யேதி ।

யதா²(அ)க்³நேர்தா³ஹ்யாபா⁴வே ஜ்வலநம் ந ப⁴வதி ததா² ஸங்கல்ப்யாபா⁴வே ஸங்கல்போ நிரவகாஶ: ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

ஸங்கல்ப்யாபா⁴வே கிம் மநஸோ ப⁴வதி, ததா³ஹ –

யதே³தி ॥32॥

மநஸஶ்சேந்மஸஸ்த்வம் வ்யாவர்ததே, தர்ஹி கத²மாத்மநோ(அ)வபோ³தோ⁴ வ்யஞ்ஜகாபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அகல்பகமிதி ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாம் ஶங்காமாஹ –

யதீ³தி ।

மநோமுக்²யஸ்ய த்³வைதஸ்யாஸத்த்வே வ்யஞ்ஜகாபா⁴வாந்நா(அ)(அ)த்மபோ³த⁴: ஸம்ப⁴வதி “மநஸைவாநுத்³ரஷ்டவ்யம்”(ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இதி ஶ்ருதே:; மநஸஶ்சாஸத்த்வாங்கீ³காராதி³த்யர்த²:।

ஸ்வரூபபூ⁴தேந ஜ்ஞாநேநைவா(அ)(அ)த்மநோ(அ)வபோ³த⁴ஸம்ப⁴வாந்நாதிரிக்தே மநஸ்யபேக்ஷேத்யுத்தரமாஹ –

உச்யத இதி ।

ஜ்ஞேயாபி⁴ந்நம் ஜ்ஞாநமித்யத்ர ஶ்ருதீருதா³ஹரதி –

ந ஹீதி ।

ஸத்யக்³நௌ ததா³த்மகமௌஷ்ண்யம் ந பரிலுப்யதே ததே²த்யுத்தரமாஹ –

அக்³ந்யுஷ்ணவதி³தி ।

“ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம”(ஐ. உ. 3 । 1 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸம்க்³ரஹார்த²மாதி³பத³ம்।

ஜ்ஞேயாபி⁴ந்நமித்யுக்தம் ஸ்பு²டயதி –

தஸ்யைவேதி ।

ஆத்மந: ஸ்வயமேவாவக³திரூபத்வாந்நார்தா²ந்தராபேக்ஷேத்யேதமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பு²டயதி –

நித்யேதி ॥33॥

மோக்ஷமாணஸ்ய ஜ்ஞாநப²லம் ஸ்வர்க³வந்ந பரோக்ஷம் கிம் து த்ருப்திவத்ப்ரத்யக்ஷம்। அதஶ்ச ப்ரக்ருதஜ்ஞாநப²லஸ்ய மநோநிரோத⁴ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வார்த²ம் ப்ரஸங்க³ம் ப்ரகரோதி –

நிக்³ருஹீதஸ்யேதி ।

ந தஸ்ய விஜ்ஞேயத்வம் ஸுஷுப்தே ப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸுஷுப்த இதி ।

ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாகர்தும் வ்ருத்தம் கீர்தயதி –

ஆத்மேதி ।

தஸ்ய ஸத்யஸ்ய ப்ராகு³க்தேநாநுபோ³தே⁴ந ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந பா³ஹ்யஸ்ய விஷயஸ்ய ஸங்கல்ப்யஸ்யாபா⁴வே நிராலம்ப³நஸ்ய ப்ரசாராஸம்ப⁴வே ச மந: ஸங்கல்பமகுர்வத்ப்ரஶாந்தம் நிருத்³த⁴ம் ச ப்ரப⁴வதீத்யந்வய:।

நிர்விஷயம் மந: ஶாம்யதீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

நிரிந்த⁴நேதி ।

நிருத்³தே⁴ மநஸி மநஸ்த்வவ்யாவ்ருத்தௌ மந: ஸ்பந்தி³தஸ்ய த்³வைதஸ்யாபா⁴வமுக்தம் ஸ்மாரயதி –

ஏவம் சேதி ।

ஏவம் வ்ருத்தமநூத்³ய பாத³த்ரயஸ்யார்த²மாஹ –

தஸ்யேதி ।

ஏவம் விஷயாபா⁴வேநேதி யாவத்। ஆத்மஸத்யாநுபோ³தோ⁴ விவேகஶப்³தா³ர்த²:। ப்ரத்யகா³த்மந்யேவ பர்யவஸாநம் ப்ரசார:, தஸ்ய வித்³வத்ப்ரத்யக்ஷத்வம் விவக்ஷித்வா யோகி³பி⁴ரித்யுக்தம்।

சதுர்த²பாத³வ்யாவர்த்யாமாஶங்காமாஹ –

நந்விதி ।

நிருத்³த⁴ஸ்யாபி மநஸ: ப்ரசார இதி ஸம்ப³ந்த⁴:। விஶேஷப்ரத்யயாபா⁴வஸ்ய நிரோதே⁴ ஸ்வாபே ச விஶேஷாபா⁴வாதி³தி ஹேத்வர்த²:। தத்ர ப்ரசாரே ப்ரஸித்³தே⁴ ஸதீதி யாவத்।

சதுர்த²பாத³முத்தரத்வேநாவதாரயதி –

அத்ரேதி ।

நிருத்³த⁴ஸ்ய மநஸ: ஸுஷுப்தஸ்யேவ ப்ரசாரஸ்ய ஸுஜ்ஞாநத்வாந்ந தத்ர ஜ்ஞாதவ்யமஸ்தீத்யுக்தம் ப்ரத்யாஹ –

நைவமிதி ।

வித்³யா(அ)பா⁴வவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் மோஹவிஶேஷணம்। சித்தப்⁴ரமம் வ்யாவர்தயிதும் தமோவிஶேஷணம்। அந்தர்லீநா கு³ப்தா அநேகாநர்த²ப²லாநாம் ப்ரவ்ருத்தீநாம் பீ³ஜபூ⁴தா வாஸநா யஸ்மிந் மநஸி தஸ்யேதி ஸுஷுப்தஸ்ய விஶேஷணம்। ஆத்மந: ஸத்யஸ்யாநுபோ³தோ⁴ யோ வ்யாக்²யாத: ஸ ஏவ ஹுதாஶோ(அ)க்³நிஸ்தேந விப்லுஷ்டாந்யவித்³யாதீ³ந்யநேகாநர்த²பர்யந்தப்ரவ்ருத்தீநாம் பீ³ஜாநி யஸ்ய தஸ்யேதி நிருத்³த⁴ஸ்ய விஶேஷணம், ப்ரகர்ஷேண ஶாந்தம் ஸர்வக்லேஶாத்மகம் ரஜோ யஸ்யேதி தஸ்யைவ விஶேஷணாந்தரம்। ஸ்வதந்த்ரோ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நாத்மக இத்யர்த²:।

யதோ²க்தஸ்ய ப்ரசாரஸ்ய ஸுஷுப்தப்ரசாரவிஸத்³ருஶஸ்ய து³ர்ஜ்ஞாநத்வே ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ॥34॥

மநஸ: ஸுஷுப்தஸ்ய ஸமாஹிதஸ்ய ச ப்ரசாரபே⁴தோ³(அ)ஸ்தீத்யுக்தம், தத்ர ஹேதுமாஹ –

லீயதே ஹீதி ।

ஸமாஹிதஸ்ய மநஸோ த்³வைதவர்ஜிதஸ்ய ஸ்வரூபம் கத²யதி –

ததே³வேதி ।

பூர்வார்த⁴ஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

ப்ரசாரேதி ।

மநஸ: ஸுஷுப்தஸ்ய ஸமாஹிதஸ்ய சேதி வக்தவ்யம்। யஸ்மாதி³த்யஸ்ய தஸ்மாதி³த்யுத்தரேண ஸம்ப³ந்த⁴:। அவித்³யாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³நாஸ்மிதாராகா³த³யோ க்³ருஹ்யந்தே।

ஸுஷுப்தே மநஸோ வாஸநாபி⁴: ஸஹ லயப்ரகாரம் கத²யதி –

தமோரூபமிதி ।

ஆபத்³யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴:।

ஜாட்³யம் ரூபமவஸ்தா²ந்தரே(அ)பி துல்யமித்யதோ விஶோநஷ்டி –

அவிஶேஷேத்யாதி³நா ।

ஏவமாத்³யம் பாத³ம் வ்யாக்²யாயாத்³விதீயம் பாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

ததி³தி ।

பூர்வவிபா⁴க³விப⁴ஜநேந ப²லிதமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ததே³வ நிர்ப⁴யம் ப்³ரஹ்மேத்யஸ்யார்த²மாஹ –

யதே³தி ।

ஸமாஹிதம் மநோ க்³ராஹ்யம் க்³ராஹகமித்யவித்³யாக்ருதம் யந்மூலத்³வயம் தேந வர்ஜிதம் யதா³ ததே³தி ஸம்ப³ந்த⁴:।

மநஸோ ப்³ரஹ்மத்வே நிர்ப⁴யத்வம் தஸ்ய ப²லிதமித்யாஹ –

இத்யத இதி ।

தத்ர ஹேதுமத:ஶப்³தே³ந ஸூசிதமாஹ –

த்³வைதேதி ।

யது³பஶாந்தம் ப்³ரஹ்மாப⁴யமித்யுக்தம் தஸ்யாப⁴யத்வே ப்ரமாணம் ஸூசயதி –

யத்³வித்³வாநிதி ।

நநு யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்ம ப்ரகாஶதே ந வா ப்ரகாஶதே? ப்ரகாஶதே சேது³பாயாபேக்ஷாயாமத்³வைதவ்யாகா⁴த:; ந சேத்ப்ரகாஶதே புருஷார்த²த்வாஸித்³தி⁴ரிதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ததே³வேதி ।

தஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வஸித்³த⁴யே பரிச்சி²ந்நத்வம் வ்யவச்சி²நத்தி –

ஸமந்தத இதி ॥35॥

ப்ரக்ருதமேவ ப்³ரஹ்ம ப்ரகாராந்தரேண நிரூபயதி –

அஜமித்யாதி³நா ।

ந ச தஸ்மிந்நிருபாதி⁴கே ப்³ரஹ்மணி ஜ்ஞாதே கர்தவ்யஶேஷ: ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

நேதி ।

அஜத்வமுபபாத³யதி –

ஜந்மேதி ।

கிம் தஜ்ஜந்மநிமித்தம் யத³பா⁴வாத³ஜத்வமுபபாத்³யதே, ததா³ஹ –

அவித்³யேதி ।

குதஸ்தர்ஹி தந்நிவ்ருத்த்யா(அ)ஜத்வஸித்³தி⁴ஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஸா சேதி ।

நிமித்தநிவ்ருத்த்யா(அ)ஜத்வஸித்³தே⁴ர்யுக்தமநித்³ரத்வம் நித்³ராஶப்³தே³நாவித்³யாபி⁴லாபாதி³த்யாஹ –

அத ஏவேதி ।

விஶேஷணாந்தரம் ஸாத⁴யதி –

அவித்³யாலக்ஷணேதி ।

உத்தரவிஶேஷணத்³வயம் விவ்ருணோதி –

அப்ரபோ³தே⁴தி ।

ப்³ரஹ்மணோ நாமரூபவத்த்வாபா⁴வே ப்ரமாணமாஹ –

யத இதி ।

விஶேஷணாந்தரமாஹ –

கிம் சேதி ।

ஸதா³ பா⁴ரூபத்வே ஹேதுமாஹ –

அக்³ரஹணேதி ।

ஜீவே ஹ்யுபாதி⁴ஸ்தே²(அ)ஹம்ரூபக்³ரஹணாநுத³யே திரோபா⁴வ:, கர்தா(அ)ஹமித்யந்யதா²க்³ரஹணோத³யே சா(அ)(அ)விர்பா⁴வோ ப⁴வதி தத³பா⁴வாத்³பா⁴ஸ்வரூபமேவ ஸதா³ ப்³ரஹ்மேத்யர்த²:।

ஶ்ருத்யாசார்யோபதே³ஶாத்பூர்வம் ப்³ரஹ்மண்யக்³ரஹணம் தது³பதே³ஶாதூ³ர்த்⁴வம் தத்³க்³ரஹணமிதி ப்ரஸித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மண்யபி க்³ரஹணாக்³ரஹணே ஸ்யாதாமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

க்³ரஹணேதி ।

யதா² ஸவித்ரபேக்ஷயா ராத்ர்யஹநீ ந ஸ்த:, கிந்தூத³யாஸ்தமயகல்பநயா கல்ப்யேதே; ததா² ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வாலோசநயா க்³ரஹணாக்³ரஹணே ந வித்³யேதே, கிம் தூபாதி⁴த்³வாரா கல்ப்யேதே। தேந ப்³ரஹ்மண: ஸதா³ பா⁴ரூபத்வமவிருத்³த⁴மித்யர்த²:।

இதஶ்ச நிருபாதி⁴கம் ப்³ரஹ்ம ஸதா³விபா⁴தமேஷிதவ்யமித்யாஹ –

தமஶ்சேதி ।

அப்ரபா⁴தத்வ இதி ச்சே²த³:। தத³பா⁴வோ ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா தம:ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வ:।

உக்தமேவ ஹேதூக்ருத்ய விஶேஷணாந்தரம் விஶத³யதி –

அத ஏவேதி ।

விது³ஷோ நிருத்³த⁴மநஸோ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நமுக்தம்।

யே து விது³ஷோ(அ)பி ஸமாத்⁴யாதி³ கர்தவ்யமாசக்ஷதே தாந்ப்ரத்யாஹ –

நேஹேதி ।

ஏவம் வித⁴த்வம் நிருபாதி⁴கத்வமுபசார: ஸமாத்⁴யாதி³:।

நிருபாதி⁴கே ப்³ரஹ்மணி விது³ஷோ ந கர்தவ்யஶேஷோ(அ)ஸ்தீத்யேதமர்த²ம் வைத⁴ர்ம்யோதா³ஹரணேந ஸாத⁴யதி –

யதே²த்யாதி³நா ।

அந்யேஷாமநாத்மவிதா³மிதி யாவத்। அவித்³யாத³ஶாயாமேவ ஸர்வோ வ்யவஹாரோ வித்³யாத³ஶாயாம் சாவித்³யாயா அஸத்த்வாந்ந கோ(அ)பி வ்யவஹார:। பா³தி⁴தாநுவ்ருத்த்யா து வ்யவஹாராபா⁴ஸஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:॥36॥

வித்³வாநேவ ப்³ரஹ்மேத்யங்கீ³க்ருத்ய ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம புல்லிங்க³த்வேந நிர்தி³ஶதி –

ஸர்வேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

அநாமேதி ।

அத்ரேதி ப்ரக்ருதபதோ³பாதா³நே।

தர்ஹி ஸர்வகரணவர்ஜிதத்வஸ்யாத்ரைவ ஸித்³த⁴த்வாது³த்தரவிஶேஷணமநர்த²கமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வபா³ஹ்யேதி ।

பா³ஹ்யகரணஸம்ப³ந்த⁴ராஹித்யவத³ந்த:கரணஸம்ப³ந்த⁴ராஹித்யம் த³ர்ஶயதி –

ததே²தி ।

உப⁴யவித⁴கரணஸம்ப³ந்த⁴வைது⁴ர்யேணா(அ)(அ)த்மந: ஶுத்³த⁴த்வே ப்ரமாணாமாஹ –

அப்ராண இதி ।

காரணஸம்ப³ந்த⁴ராஹித்யமாஹ –

அக்ஷராதி³தி ।

தஸ்ய பரத்வம் கார்யாபேக்ஷயா த்³ரஷ்டவ்யம்।

உக்தம் ஹேதூக்ருத்ய விஶேஷணாந்தரம் விஶத³யதி –

யஸ்மாதி³தி ।

அஸ்மிந் பரஸ்மிந்நாத்மநி ஸமாதீ⁴யதே நிக்ஷிப்யதே ஜீவஸ்தது³பாதி⁴ஶ்சேதி ஸமாதி⁴: பரமாத்மா। ஸமாதி⁴நிமித்தயா ப்ரஜ்ஞயா தஸ்யாவக³ம்யத்வாத்³வா ஸமாதி⁴த்வமவக³ந்தவ்யம்।

அத ஏவேத்யுக்தம் ஸ்பு²டயதி –

விக்ரியேதி ॥37॥

ப்ரக்ருதே ப்³ரஹ்மண்யவிக்ரியே விதி⁴நிஷேதா⁴தீ⁴நயோர்வைதி³கயோர்வா லௌகிகயோர்வா ஹாநோபாதா³நயோரநவகாஶத்வமித்யாஹ –

க்³ரஹோ நேதி ।

மநோவிஷயத்வாபா⁴வாச்ச ப்³ரஹ்மணி தயோரகாஶோ நாஸ்தீத்யாஹ –

சிந்தேதி ।

யதோ²க்தே ப்³ரஹ்மணி ஜ்ஞாதே ப²லிதமாஹ –

ஆத்மேதி ।

ப்ரகரணாதௌ³ ப்ரதிஜ்ஞாதமுபஸம்ஹரதி –

அஜாதீதி ।

கிமிதி லௌகிகௌ வைதி³கௌ வா க்³ரஹோத்ஸர்கௌ³ ப்³ரஹ்மணி ந ப⁴வதஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

உக்தமேவார்த²முபபாத³யதி –

யத்ர ஹீதி ।

ப்³ரஹ்மணி விக்ரியா(அ)பா⁴வே ஹேதுமாஹ –

விகாரேதி ।

தஸ்ய விக்ரியாவிஷயத்வாபா⁴வே(அ)பி ஹேதும் கத²யதி –

நிரவயவத்வாச்சேதி ।

விக்ரியாயாஸ்தத்³விஷயத்வஸ்ய சாபா⁴வே ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

த்³விதீயம் பாத³மவதார்ய வ்யாசஷ்டே –

சிந்தேத்யாதி³நா ।

த்ருதீயம் பாத³ம் விப⁴ஜதே –

யதை³வேதி ।

சதுர்த²பாத³ம் வ்யாகரோதி –

அஜாதீதி ।

நந்வித³ம் ப்ரகரணாதா³வுக்தம் கிமர்த²ம் புநரிஹோச்யதே, தத்ரா(அ)ஹ –

யதா³தா³விதி ।

நநு ‘க்³ரஹோ ந தத்ர’ இத்யாதௌ³ பூர்வத்ர தத்த்வஜ்ஞாநமுக்தம் ந த்வகார்பண்யம், தத்கத²மகார்பண்யம் வக்ஷ்யாமீத்யுபக்ராந்தஸ்யாத்ரோபஸம்ஹார: ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்ய தத்த்வஜ்ஞாநஸ்யைவாகார்பண்யரூபத்வாது³க்தோபஸம்ஹாரஸித்³தி⁴ரித்யாஹ –

ஏதஸ்மாதி³தி ।

தத்த்வஜ்ஞாநாதிரிக்தம் ஜ்ஞாநம் கார்பண்யவிஷயமித்யத்ர லிங்க³ம் த³ர்ஶயதி –

யோ வா இதி ।

தத்த்வஜ்ஞாநராஹித்யே க்ருபணத்வமுக்த்வா தத்³வத்த்வே ப²லிதமாஹ –

ப்ராப்யேதி ॥38॥

பரமார்த²ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நப²லகம் சேத³த்³வைதத³ர்ஶநம் கிமிதி தர்ஹி ஸர்வைரேவ நா(அ)(அ)த்³ரியதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

அஸ்பர்ஶேதி ।

பரமார்த²தத்த்வம் கர்மநிஷ்டா²நாம் ப³ஹிர்முகா²ணாம் து³ர்த³ர்ஶநமித்யத்ர ஹேதுமாஹ –

யோகி³ந இதி ।

யது³க்தம் தத்த்வஜ்ஞாநம் ஸ்வரூபாவஸ்தா²நப²லகமிதி, தத³ங்கீ³கரோதி –

யத்³யபீதி ।

பரமார்த²தத்த்வம் ப்³ரஹ்மேத³ம் ப்ரத்யக்³பூ⁴தம் இத்த²ம் ப்ராகு³க்தபரிபாட்யா கூடஸ்த²ஸச்சிதா³நந்தா³த்மகம் யத்³யபி தத்த்வஜ்ஞாநாத் ப்ராப்யதே ததா²(அ)பி மூடா⁴ஸ்தந்நிஷ்டா² ந ப⁴வந்தீதி ஶேஷ:।

யஸ்ய தத்த்வாநுப⁴வஸ்ய ஸ்வரூபாவஸ்தா²நம் ப²லமுக்தம் தமிதா³நீம் விஶிநஷ்டி –

அஸ்பர்ஶேதி ।

தத்ர வர்ணாஶ்ரமாதி³த⁴ர்மேண பாபாதி³மலேந ச ஸ்பர்ஶோ ந ப⁴வத்யஸ்மாதி³த்யத்³வைதாநுபா⁴வோ(அ)ஸ்பர்ஶ: ।

ஸ ஏவ யோகோ³ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வேந யோஜநாதி³த்யாஹ –

ஸர்வேதி ।

நாமேதி நிபாதஸ்ய பர்யாயம் க்³ருஹீத்வா விவக்ஷிதமர்த²மாஹ –

நாமேத்யாதி³நா ।

உபநிஷத்ஸு “ந லிப்யதே கர்மணா பாபகேந”(ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 23) இத்யாத்³யாஸு। து³:க²ம் ஶ்ரவணமநநாதி³லக்ஷணம்।

யோகி³ஶப்³த³ஸ்ய ஜ்ஞாநிவிஷயத்வம் வ்யாவர்தயதி –

வேதா³ந்தேதி ।

கைஸ்தர்ஹி யதோ²க்தஸ்யாநுப⁴வஸ்ய லப்⁴யத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஆத்மேதி ।

உத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

யோகி³ந இதி ।

கர்மிணோ ஹி ஶ்ரோத்ரியா ப்³ரஹ்மண்யாத்³யஸ்மாகம் நங்க்ஷதீதி மத்வா தத்த்வஜ்ஞாநாத்³ விப்⁴யதீத்யர்த²:।

அப⁴யநிமித்தமேவ தத்த்வஜ்ஞாநம் மித்²யாஜ்ஞாநவஶாத்³ப⁴யநிமித்தம் பஶ்யந்தீத்யாஹ –

ஸர்வேதி ।

ப⁴யத³ர்ஶித்வம் விஶத³யதி –

அப⁴யேதி ॥39॥

உத்தமத்³ருஷ்டீநாமத்³வைதத³ர்ஶநமத்³வைதத்³ருஷ்டிப²லம் ச மநோநிரோத⁴முக்த்வா மந்த³த்³ருஷ்டீநாம் மநோநிரோதா⁴தி⁴நமாத்மத³ர்ஶநமுபந்யஸ்யதி –

மநஸ இதி ।

அப⁴யமித்யஶேஷப⁴யநிவ்ருத்திஸாத⁴நமாத்மத³ர்ஶநமுச்யதே। ஸர்வயோகி³நாம் ஸர்வேஷாம் யோகி³நாம் கர்மாநுஷ்டா²நநிஷ்டா²நாம் பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴மதாமித்யர்த²:।

மநோநிரோதா⁴தீ⁴நம் ப்ரகு³க்தமநூத்³ய தத்ப²லம் கைவல்யம் கத²யதி –

து³:கே²தி ।

ஶ்லோகஸ்ய விஷயம் பரிஶிநஷ்டி–

யேஷாமிதி ।

அப⁴யம் ப⁴யராஹித்யமஸம்த்ராஸாத்மகமித்யர்த²:। உக்தலக்ஷணா – ஶாந்திர்நிரதிஶயாநந்தா³பி⁴வ்யக்தி:, ஸ்வபா⁴வதோ வித்³யாஸ்வரூபஸாமர்த்²யாதி³த்யர்த²:।

விது³ஷாம் ஜீவந்முக்தாநாம் முக்தே: ஸித்³த⁴த்வாந்ந ஸாத⁴நாபேக்ஷேத்யாஹ –

நாந்யாயத்தேதி ।

தத்ர வாக்யோபக்ரமமநுகூலயதி –

நேத்யாதி³நா ।

உத்தமேப்⁴யோ ஜ்ஞாநவத்³ப்⁴யோ(அ)தி⁴காரிப்⁴யோ வ்யதிரிக்தாநதி⁴காரிணோ(அ)வதாரயதி –

யே த்விதி ।

யோகி³ந: ஸுக்ருதாநுஷ்டா²யிநஸ்தத³நுஷ்டா²நாதே³வ ஸந்மார்க³கா³மிநஸ்தேஷாமபி தத்த்வஜ்ஞாநம் கத²ஞ்சிது³பஜாதம் சேத³லம் மநோநிக்³ரஹேணேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

தேஷாமிதி ।

அப⁴யம் ததே³வ தத்த்வஜ்ஞாநம்।

து³:க²நிவ்ருத்திரபி மநோநிக்³ரஹமபேக்ஷ்ய ப⁴வதீத்யாஹ –

கிம் சேதி ।

ததே³வ வ்யதிரேகமுகே²ண ஸ்போ²ரயதி –

ந ஹீதி ।

இதஶ்ச மநோ நிக்³ரஹீதவ்யமித்யாஹ –

கிம் சேதி ।

அப⁴யமித்யத்ர ஸூசிதம் ஸ்பஷ்டம் விவ்ருணோதி –

ஆத்மேதி ।

இதஶ்ச மநோநிக்³ரஹோ(அ)ர்த²வாநித்யாஹ –

ததே²தி ।

தேஷாம் ஸாத⁴காநாம் முமுக்ஷூணாமிதி யாவத் ॥40॥

கத²ம் முமுக்ஷூணாம் ஜிஜ்ஞாஸூநாம் மநோநிக்³ரஹ: ஸித்⁴யேதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

உத்ஸேக இதி ।

த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகபூ⁴தஶ்லோகநிவிஷ்டாக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

மநோநிக்³ரஹோ(அ)பீதி ।

தேஷாம் வ்யவஸாயவதாமுத்³யோக³பா⁴கி³நாமநுத்³வேக³வதாமிதி ஸம்ப³ந்த⁴:।

சக்ஷுஷோ நிமீலநே தமோ த்³ருஶ்யதே தஸ்ய சோந்மீலநே க⁴டாத்³யேவோபலக்ஷ்யதே ந கதா³சித³பி ப்³ரஹ்மேத்யுத்³வேக³பரிவர்ஜநாத் ப்ராகு³தீ³ரிதாநாம் மநோநிக்³ரஹ: ஸம்ப⁴வதி, ததா³ஹ –

அபரிகே²த³த இதி ॥41॥

ஸமாதி⁴ம் குர்வதஸ்தத்த்வஸாக்ஷாத்காரப்ரதிப³ந்த⁴கா லயவிக்ஷேபஸுக²ராகா³ஸ்தேப்⁴யோ மநஸோ வக்ஷ்யமாணோபாயேந நிக்³ரஹம் குர்யாத் । அந்யதா² ஸமாதி⁴ஸாப²ல்யாநுபபத்தேரித்யாஹ –

உபாயேநேதி ।

ப்ராகு³க்தாது³பாயாதே³வ மநோநிக்³ரஹபரிக்³ரஹே ஶ்ரவணாதி³வித்⁴யாநர்த²க்யமிதி மந்வாந: ஶங்கதே –

கிமிதி ।

பூர்வோக்தோபாயவத: ஶ்ரவணாத்³யநுதிஷ்ட²தோ மநோநிக்³ரஹத்³வாரா தத்த்வஜ்ஞாநஸித்³தி⁴ரித்யுத்தரமாஹ –

நேத்யுச்யத இதி ।

த்ருதீயபாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

கிம் சேதி ।

லீயதே ஸ்தா²நத்³வயமிதி ஶேஷ:।

சதுர்த²பாத³மாகாங்க்ஷாத்³வாரா விவ்ருணோதி –

ஸுப்ரஸந்நமித்யாதி³நா ॥42॥

உபாயேந நிக்³ருஹ்ணீயாதி³த்யுக்தம்। தமேவோபாயம் வைராக்³யரூபமுபதி³ஶதி –

து³:க²மிதி ।

ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸாக்²யமுபாயாந்தரமுபந்யஸ்யதி –

அஜமிதி ।

அக்ஷரவ்யாக்²யாநார்த²மாகாங்க்ஷாம் நிக்ஷிபதி –

க: ஸ இதி ।

தத்ர பூர்வார்த⁴ம் வ்யாகரோதி –

உச்யத இத்யாதி³நா ।

வைராக்³யபா⁴வநா தத்ர தத்ர த்³வைதவிஷயே தோ³ஷாநுஸந்தா⁴நேந வைத்ருஷ்ண்யாபா⁴வநா। தயா காமபோ⁴கா³ந்மநோ நிரோத்³த⁴வ்யமித்யர்த²:।

த்³விதீயார்த⁴ம் ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸவிஷயம் வ்யாகரோதி –

அஜமித்யாதி³நா ॥43॥

ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸவைராக்³யாப்⁴யாம் லயாத்³விக்ஷேபாச்ச வ்யாவர்திதம் மநோ ராக³ப்ரதிப³த்³த⁴ம் ஶ்ரவணமநநநிதி⁴த்⁴யாஸநாப்⁴யாஸப்ரஸூதஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதி⁴நா(அ)ஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதி⁴பர்யந்தேந [யோஜயிதும்] ததோ(அ)பி ப்ரதிப³ந்தா⁴த்³ வ்யாவர்தநீயமித்யாஹ –

லய இதி ।

ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாகரோதி –

ஏவமித்யாதி³நா ।

ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸ: ஶ்ரவணாத்³யாவ்ருத்திர்விஷயேஷு க்ஷயிஷ்ணுத்வாதி³தோ³ஷத³ர்ஶநேந வைத்ருஷ்ண்யம் வைராக்³யம், லயோ நித்³ரா।

ஸம்ப்ரபோ³த⁴நமேவாபி⁴நயதி –

ஆத்மேதி ।

மநஸி ப்ரக்ருதே கிமிதி சித்தமுச்யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

சித்தமிதி ।

விக்ஷிப்தம் விப்ரஸ்ருதம் ஶமயேத்³ வ்யாவர்தயேதி³தி யாவத்।

புநரித்யத்ர விவக்ஷிதமர்த²மாஹ –

ஏவமிதி ।

உப⁴யதோ வ்யாவர்திதம் நமஸ்தர்ஹி நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மரூபதாம் க³தமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

நாபீதி ।

அந்தராலாவஸ்த²மநஸ: ஸ்வரூபம் த்ருதீயபாதா³வஷ்டம்பே⁴ந ஸ்பஷ்டயதி –

ஸகஷாயமிதி ।

ராக³ஸ்ய பீ³ஜத்வம் பராசீநவிஷயப்ரவ்ருத்திம் ப்ரதி ப்ரதிபத்தவ்யம்।

யதோ²க்தம் மநோ ஜ்ஞாத்வா கிம் கர்தவ்யமித்யபேக்ஷாயாமாஹ –

ததோ(அ)பீதி ।

அந்தராலாவஸ்தா² பஞ்சம்யா பராம்ருஶ்யதே । லயாவஸ்தா²தி³ த்³ருஷ்டாந்தயிதுமபிஶப்³த³: । யத்நத: ஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதே⁴ரிதி யாவத்। ஸாம்யமஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதி⁴மித்யர்த²:।

சதுர்த²பாத³ஸ்யார்த²மாஹ –

யதா³ த்விதி ।

ஸமாதி⁴த்³வயத்³வாரேண ஸமம் நிர்விஶேஷம் பரிபூர்ணம் ப்³ரஹ்மரூபம் ப்ராப்ய மநஸ்தந்மாத்ரதயா ஸமாப்தம் சேத³ப்ராப்தப்ரதிஷேத⁴: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸமப்ராப்தீதி ।

ததோ நிர்விஶேஷவஸ்துப்ராப்த்யாபி⁴முக்²யாத³நந்தரமித்யர்த²:।

கிம் தந்மநஸஶ்சாலநம் யத்ப்ரதிஷித்⁴யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

விஷயேதி ॥44॥

ஸமாதி⁴த்ஸாயாம் யத்ஸுக²முத்பத்³யதே தத்³விஷயாபி⁴லாஷாத³பி மநோ நிரோத்³த⁴வ்யமித்யாஹ –

நா(அ)(அ)ஸ்வாத³யேதி³தி ।

தத்ரேதி ஸமாத்⁴யவஸ்தோ²ச்யதே।

கிம் து தஸ்யாமவஸ்தா²யாம் ஸுக²ம் யது³பலப்⁴யதே தத³ஜ்ஞாநவிஜ்ரும்பி⁴தம் மித்²யைவேதி ப்ரஜ்ஞயா விவேகஜ்ஞாநேந நி:ஸ்ப்ருஹ: ஸந் பா⁴வயேதி³த்யாஹ –

நிஸ்ஸங்க³ இதி ।

கிம் ச யச்சித்தம் ப்ராசீநவைராக்³யாத்³யுபாயேந நிஶ்சலம் ப்ரத்யகா³த்மப்ரவணம் ப்ரஸாதி⁴தம் தத்³யதி³ ஸ்வபா⁴வாநுஸாரேண ப³ஹிர்நிர்க³ந்துமிச்சே²த் ததா³ ஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதே⁴ரஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதி⁴பர்யந்தாத்ப்ரயத்நாத் ததா³த்மந்யேவைகீக்ருத்ய தந்மாத்ரமாபாத்³ய பரிஶுத்³த⁴பரிபூர்ணப்³ரஹ்மாத்மக: ஸ்வயம் திஷ்டே²தி³த்யாஹ –

நிஶ்சரதி³தி ।

ப்ரத²மபாதா³க்ஷராணி யோஜயதி –

ஸமாதி⁴த்ஸத இதி ।

தஸ்ய ஸமாத்⁴யவஸ்தா²யாமிதி ஶேஷ:।

த்³விதீயபாத³மாகாங்க்ஷாத்³வாரா விவ்ருணோதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

நி:ஸ்ப்ருஹோ யதோ²க்தே ஸுகே²(அ)நுராக³ரஹித: ஸந்நித்யர்த²:। விவேகரூபா பு³த்³தி⁴ராக³ந்துகஸ்ய ரஜ்ஜுஸர்பவத்கல்பிதத்வமித்யேவமாத்மிகா, தயா பா⁴வயேதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴:।

பா⁴வநாப்ரகாரமபி⁴நயதி –

யதி³த்யாதி³நா ।

ப்ரத²மார்த⁴ஸ்யாக்ஷரார்த²முக்த்வா தாத்பர்யார்த²ம் நிக³மயதி –

ததோ(அ)பீதி ।

உத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

யதே³த்யாதி³நா ।

பூர்வோக்தஸமாத்⁴யநுரோதா⁴தா³த்மந்யேவ நிஶ்சலஸ்வபா⁴வம் ஸச்சித்தம் யதோ²க்தம் ஸுக²ராக³நிமித்தம் தது³பாயராக³நிமித்தம் வா நிஶ்சரத்³ப⁴வதீதி ஸம்ப³ந்த⁴:। தச்ச சித்தம் பா³ஹ்யவிஷயாபி⁴முக்²யாது³க்தோபாயேந ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸாதி³நா வ்யாவர்த்யா(அ)(அ)த்மந்யேவ பரஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி ப்ரயத்நத: ஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதி⁴வஶாதே³கீகுர்யாத்। அஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதி⁴யுக்தம் பரிபூர்ணம் ப்³ரஹ்மைவா(அ)(அ)பாத³யேதி³த்யர்த²:।

ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி –

சித்ஸ்வரூபேதி ॥45॥

கதா³ புநரித³ம் சித்தம் ப்³ரஹ்மமாத்ரமாபத்³யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

யதே³தி ।

த்ரிவித⁴ப்ரதிப³ந்த⁴விது⁴ரம் விஷயாகாரரஹிதம் யதா³ சித்தமவதிஷ்ட²தே ததா³ ப்³ரஹ்ம ஸம்பந்நம் ப⁴வதீத்யர்த²:।

அக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

யதோ²க்தேநேத்யாதி³நா ।

உபாயோ ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸாதி³:। நிக்³ருஹீதம் விஷயேப்⁴யோ விமுகீ²க்ருதம் ந லீயதே, ந நித்³ராபாரவஶ்யேந காரணாத்மதாம் க³தமித்யர்த²:। அசலம் ராகா³தி³வாஸநாஶூந்யமித்யர்த²:।

அசலத்வே த்³ருஷ்டாந்த: –

நிவாதேதி ।

கிம் து ப்³ரஹ்மாகாரேணேத்யேவ லக்ஷணம் சித்தம் யதா³ ஸம்பத்³யதே ததே³தி யோஜநா।

நிஷ்பந்நம் ப்³ரஹ்மேத்யுக்தமேவ ஸ்பு²டயதி –

ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேணேதி ॥46॥

அஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாத்⁴யவஸ்தா²யாம் யேந ரூபேண சித்தமபி⁴நிஷ்பத்³யதே தத்³ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் விஶிநஷ்டி –

ஸ்வஸ்த²மிதி ।

ஜ்ஞேயேநாவ்யதிரிக்தமிதி ஶேஷ: ।

தத்ர விது³ஷாம் ஸம்மதிமுதா³ஹரதி –

ஸர்வஜ்ஞமிதி ।

யதோ²க்தமித்யஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதி⁴லக்ஷணம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²:।

தஸ்ய பரமபுருஷார்த²ரூபதாமாஹ –

ஸுக²மிதி ।

வைஷயிகம் ஸுக²ம் வ்யவச்சே²த்தும் பரமார்தே²தி விஶேஷணம்।

கிம் தத்ர ஜ்ஞாநேநேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஆத்மேதி ।

தஸ்ய ஸத்யஸ்யாக³மாசார்யாநுஸாரிணா போ³தே⁴ந லக்ஷ்யதே ப்ராப்யதே ப்³ரஹ்மேதி ததோ²ச்யதே।

தஸ்ய ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²த்வமாஹ –

ஸ்வாத்மநீதி ।

ஸர்வஸ்ய த்ரிவித⁴ஸ்யாநர்த²ஸ்யோபஶமேநோபலக்ஷிதத்வாத³பி புருஷார்த²த்வாஸித்³தி⁴ரித்யாஹ –

ஸர்வேதி ।

நிரதிஶயாநந்தா³பி⁴வ்யக்திர்நிரவஶேஷாநர்தோ²ச்சி²த்திஶ்சேத்யேவம்லக்ஷணம் மோக்ஷமாசக்ஷதே।

தத்கத²மித³ம் ப்³ரஹ்மேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸநிர்வாணமிதி ।

தஸ்ய க்ஷீரகு³டா³தி³மாது⁴ர்யபே⁴த³ஸ்யேவ ஸ்வாநுப⁴வமாத்ராதி⁴க³ம்யத்வாத³வாச்யத்வமாஹ –

தச்சேதி ।

யது³க்தம் பரமார்த²ஸுக²மிதி, ததி³தா³நீமுபபாத³யதி –

ஸுக²மிதி ।

தர்ஹி ஸர்வேஷாமேவ தத்³ பூ⁴யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யோகீ³தி ।

ஜ்ஞாநஸ்யாஜாதத்வே வைத⁴ர்ம்யத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ॥47॥

உக்தாநாமுபாயாநாம் பரமார்த²ஸத்யத்வே ஸத்யத்³வைதஹாநி:। அந்யதா² தத³ப்ரமிதிரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந கஶ்சிதி³தி ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்யேதி ।

ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாகர்தும் பூ⁴மிகாம் வ்யாகரோதி –

ஸர்வோ(அ)பீதி ।

வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வமேவோபாயாநாம் ந பரமார்த²ஸத்யத்வமித்யங்கீ³க்ருத்ய பாரமார்தி²கஸத்யஸ்ய ப்ரதிபத்த்யுபாயத்வேநைவோக்தேத்யாஹ –

ம்ருதி³தி ।

யது³க்தம் மநோநிக்³ரஹாதீ³நாம் பரமார்த²த்வே(அ)த்³வைதஹாநிரிதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

நேத்யாதி³நா ।

தேஷாமபரமார்த²த்வே கத²மத்³வைதப்ரதிபத்திரித்யபி ந, வ்யாவஹாரிகஸத்யாநாமபி தத்ப்ரமிதிஹேதுத்வஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³வது³பபத்தேரிதி பா⁴வ:।

உபாயாநாம் வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வேநைவ பாரமார்தி²கம் ஸத்யத்வம் கிம் ந ஸ்யாதி³தி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

பரமார்தே²தி ।

ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி –

கர்தேதி ।

ஸ்வபா⁴வதோ(அ)(அ)ஜத்வம் ஹேதூகர்தவ்யம்।

தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ –

அத இதி ।

ஹேத்வந்தரமேவ ஸ்பஷ்டயதி –

யஸ்மாதி³தி ।

உத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

பூர்வேஷ்விதி ।

பூர்வேஷு க்³ரந்தே²ஷ்விதி ஶேஷ: । இதிஶப்³தோ³(அ)த்³வைதப்ரகரணபரிஸமாப்திம் த்³யோதயதி॥48॥

ஆத்³யந்தமத்⁴யமங்க³லா க்³ரந்தா²: ப்ரசாரிணோ ப⁴வந்தீத்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)தா³வோங்காரோச்சாரணவத³ந்தே பரதே³வதாப்ரணாமவந்மத்⁴யே(அ)பி பரதே³வதாரூபமுபதே³ஷ்டாரம் ப்ரணமதி –

ஜ்ஞாநேநேதி ।

பூர்வோத்தரப்ரகரணஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³த்⁴யர்த²ம் பூர்வப்ரகரணத்ரயே வ்ருத்தமர்த²ம் க்ரமாத³நுத்³ரவதி –

ஓங்காரேதி ।

அத்³வைத இத்யத்³வைதோபலக்ஷிதம் த்ருதீயம் ப்ரகரணமுச்யதே।

சதுர்த²ம் ப்ரகரணமவதாரயிதுமுபயுக்தமர்தா²ந்தரமநுவத³தி –

தஸ்யேதி ।

த்³வைதிநோ பே⁴த³வாதி³நோ வைநாஶிகவ்யதிரிக்தா க்³ருஹ்யந்தே। வைநாஶிகா நைராத்ம்யவாதி³ந:। ராக³த்³வேஷாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³நாதிரிக்தக்லேஶோபாதா³நம்।

பக்ஷாந்தராணாம் மித்²யாத³ர்ஶநத்வஸூசநம் குத்ரோபயுஜ்யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

க்லேஶேதி ।

பாதநிகாமேவம் க்ருத்வா ஸமநந்தரப்ரகரணப்ரவ்ருத்திம் ப்ரதிஜாநீதே –

ததி³ஹேதி ।

தத³ஸம்யக்³த³ர்ஶநத்வமிதி ஸம்ப³ந்த⁴:। ஆவீதந்யாயோ வ்யதிரேகந்யாய:। யதா² யத்க்ருதகம் தத³நித்யமித்யந்வயாத³நித்யத்வே(அ)வக³தே(அ)பி யந்நாநித்யம் ந தத்க்ருதகமிதி வ்யதிரேகோ(அ)பி வ்யபி⁴சாரஶங்காநிராஸித்வேந வ்யாப்திநிஶ்சயார்த²மிஷ்யதே। ததா² தர்கத: ஸம்பா⁴விதஸ்யா(அ)(அ)க³மேநாவக³தஸ்யாபி ப்ரதிபக்ஷபூ⁴தவாதா³ந்தராபாகரணப்ரபஞ்சமந்தரேண பாக்ஷிகாஸம்யக்த்வஶங்கா ஸ்யாத³த்³வைதத³ர்ஶநஸ்யேதி தத்ப்ரதிஷேதே⁴ந தத்ஸித்³தி⁴ருபஸம்ஹர்தவ்யேத்யலாதஶாந்தித்³ருஷ்டாந்தோபலக்ஷிதமாரப்⁴யதே ப்ரகரணமித்யர்த²:। விஶேஷேண ஸ்பஷ்டமிதோ வீத:, ஸ ந ப⁴வதீத்யவீத:। அவீத ஏவா(அ)வீத:। தேந ந்யாயேந வ்யதிரேகேணேதி யாவத்।

ப்ரகரணஸ்ய தாத்பர்யமேவம் த³ர்ஶயித்வா ப்ரத²மஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

தத்ரேதி ।

தத்ர சதுர்த²ப்ரகரணம் ஸப்தம்யாம் பராம்ருஶ்யதே।

கிமித்யத்³வைதரூபேணா(அ)(அ)சார்யோ நமஸ்க்ரியதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஆசார்யேதி ।

அபி⁴ப்ரேதார்த²: ஶாஸ்த்ரஸ்யாவித்⁴நேந பரிஸமாப்திஸ்தத³ர்தே² விப்ரதிபத்த்யாதி³வ்யாவ்ருத்திஶ்ச। ஆகாஶஸ்ய ஜட³த்வாதி⁴க்யாஜ்ஜ்ஞாநம் ஸ்வப்ரகாஶமாகாஶேநேஷத³ஸமாப்தம் வக்தவ்யம்। விபு⁴த்வாதா³வுபமா த்³ரஷ்டவ்யா। ப³ஹுவசநமுபாதி⁴கல்பிதபே⁴தா³பி⁴ப்ராயம்।

தேஷாமபி சிந்மாத்ரத்வம் விவக்ஷித்வோக்தம் –

ஜ்ஞாநஸ்யைவேதி ।

தேநேத்யாதி³ புநரநுவாதே³நாந்வயமந்வாசஷ்டே। ஆசார்யோ ஹி புரா ப³த³ரிகாஶ்ரமே நரநாராயணாதி⁴ஷ்டி²தே நாராயணம் ப⁴க³வந்தமபி⁴ப்ரேத்ய தபோ மஹத³தப்யத। ததோ ப⁴க³வாநதிப்ரஸந்நஸ்தஸ்மை வித்³யாம் ப்ராதா³தி³தி ப்ரஸித்³த⁴ம் பரமகு³ருத்வம் பரமேஶ்வரஸ்யேதி பா⁴வ:।

நநு ப்ரகரணே ப்ராரப்⁴யமாணே ப்ரதிபாத்³யே ப்ரமேயே வக்தவ்யே கிமித்யுபதே³ஷ்டா நமஸ்க்ரியதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

உபதே³ஷ்ட்ரிதி ॥1॥

இதா³நீமத்³வைதத³ர்ஶநயோக³ஸ்துதயே தந்நமஸ்காரம் ப்ரஸ்தௌதி –

அஸ்பர்ஶேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

அது⁴நேதி ।

தஸ்ய ச ஸ்துதிஸ்தத்ஸாத⁴நேஷு ப்ரவ்ருத்தாவுபயுஜ்யதே।

ஸம்ப்ரத்யக்ஷராணி வ்யாகுர்வந்நஸ்பர்ஶயோக³ஶப்³த³ம் வ்யாகரோதி –

ஸ்பர்ஶநமிதி ।

யோக³ஸ்யாந்யஸம்ப³ந்த⁴ப்ரஸங்கா³பா⁴வாத் கத²மஸ்பர்ஶத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ப்³ரஹ்மேதி ।

நிபாதயோரர்த²ம் கத²யதி –

வை நாமேதி ।

ஸர்வேஷாம் ஸத்த்வாநாம் தே³ஹப்⁴ருதாம் ஸுக²யதீதி வ்யுத்பத்த்யா ஸுக²ஹேதுத்வம் ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வஸ்ய ஸுக²விஶேஷணேந த³ர்ஶயதி –

ஸ சேதி ।

ஸுக²ஹேதாவபி ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வே விவக்ஷிதம் விஶேஷம் த³ர்ஶயதி –

ப⁴வதீதி ।

ஹிதவிஶேஷணஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

ததே²ஹ ப⁴வதீத்யாதி³நா ।

தஸ்ய ஹிதத்வே ஹேதுமாஹ –

நித்யமிதி ।

தஸ்யைவ விஶேஷணாந்தரமாஹ –

கிம் சேதி ।

தத்ர ஹேதும் ப்ரஶ்நபூர்வகமாஹ –

கஸ்மாதி³தி ।

ஆத்மப்ரகாஶத்வாத்³ ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வஸ்யாவிருத்³த⁴த்வம்। ந ஹி கஸ்யாசிதா³த்மப்ரகாஶோ விருத்³தோ⁴ ப⁴வதீத்யர்த²:।

யதோ²க்தயோக³ஜ்ஞாநமார்க³ஸ்ய ஸம்ப்ரதா³யாக³தத்வமாஹ –

ய ஈத்³ருஶ இதி ।

தந்நமஸ்காரவ்யாஜேந தஸ்ய ஸ்துதிஸ்தது³பாயேஷு ஶ்ரோத்ருப்ரவ்ருத்த்யர்த²மத்ர விவக்ஷிதேத்யாஹ –

தம் நமாமீதி ॥2॥

அத்³வைதத³ர்ஶநஸ்யாவிருத்³த⁴த்வேநாவிவாத³த்வம் விஶதீ³கர்தும் த்³வைதிநாம் விவாத³ம் தாவது³தா³ஹரதி –

பூ⁴தஸ்யேதி ।

ஏவம் விருத்³த⁴ம் வத³ந்தோ மிதோ² ஜேதுமிச்ச²ந்தீத்யாஹ –

விவத³ந்த இதி ।

ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஶ்லோகாக்ஷராணி யோஜயதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

ஏவகாரார்தே² ஹேதுமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

ப்ராஜ்ஞாபி⁴மாநிநோ ஜாதிமிச்ச²ந்தீதி புர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴:।

சதுர்த²பாத³ம் ஸாத்⁴யாஹாரம் வ்யாகரோதி –

விவத³ந்த இதி ॥3॥

பக்ஷத்³வயநிஷேத⁴முகே²ந ஸித்³த⁴மர்த²ம் கத²யதி –

பூ⁴தமித்யாதி³நா ।

ஶ்லோகாக்ஷரவ்யாக்²யாநார்த²மாகாங்க்ஷாம் நிக்ஷிபதி –

தைரிதி ।

தத்ரா(அ)(அ)த்³யம் பாத³மவதார்ய வ்யாகரோதி –

உச்யத இதி ।

த்³விதீயபாத³ம் விப⁴ஜதே –

ததே²தி ।

த்³விதீயார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

விவத³ந்த இத்யாதி³நா ।

ஸத³ஸத³திரிக்தவஸ்த்வபா⁴வாத்³ வஸ்துத உத்பத்தேரநுபபத்திரித்யாஹ –

அர்தா²தி³தி ॥4॥

தர்ஹி ப்ரதிவாதி³பி⁴ருக்தத்வாத³ஜாதிரபி ப⁴வதா ப்ரத்யாக்²யேயேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

க்²யாப்யமாநாமிதி ।

ப்ரதிவாதி³பி⁴: ஸஹ விவாதா³பா⁴வே ப²லிதமாஹ –

அவிவாத³மிதி ।

அக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

தைரித்யாதி³நா ।

அத்³வைதவாதி³நோ த்³வைதவாதி³பி⁴ர்விவாதா³பா⁴வே வைத⁴ர்ம்யத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதா² த இதி ।

சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

அத இதி ॥5॥

ஜாதஸ்யைவ ஜந்மந ஆநர்த²க்யாத³நவஸ்தா²நாச்சாஜாதஸ்யைவ பதா³ர்த²ஸ்ய ஜந்ம ஸத்³வாதி³நோ(அ)ஸத்³வாதி³நஶ்ச ஸர்வே(அ)பி ஸ்வீகுர்வந்தீதி பரபக்ஷமநுவத³தி –

அஜாதஸ்யேதி ।

தத்ர ஶிஷ்டாபீ⁴ஷ்டதோ³ஷம் ப்ரத³ர்ஶ்யாப்⁴யநுஜாநாதி –

அஜாதோ ஹீதி ।

கே தே வாதி³நோ யைரேவமிஷ்யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஸத³ஸதி³தி ।

அவஶிஷ்டாநி ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாக்²யாதத்வாந்ந புநர்வ்யாக்²யாநஸாபேக்ஷாணீத்யாஹ –

புரஸ்தாதி³தி ॥6॥

பரிணாமிப்³ரஹ்மவாதே³ யத³ப்³ரஹ்மவாதி³பி⁴ர்தூ³ஷணமுச்யதே தத³ப்யநுஜ்ஞாதமேவேதி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

ந ப⁴வதீதி ।

அம்ருதம் ஹி ப்³ரஹ்ம ந தத்³ரூபே ஸ்தி²தே மர்த்யம் ப⁴விதுமர்ஹதி, ஸ்தி²தரூபவிரோதா⁴த்। ந ச மர்த்யம் கார்யம் ஸ்வரூபே ஸ்தி²தே ப்ரலயாவஸ்தா²யாமம்ருதம் ப்³ரஹ்ம ஸம்பத்³யதே।

நஷ்டே(அ)பி ஸ்வரூபே தஸ்யைவாபா⁴வாந்நாந்யதா²த்வமித்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –

ப்ரக்ருதேரிதி ।

கிம் ச தஸ்ய பரிணாமவாதி³ந: ஸ்வபா⁴வேநாம்ருத: ஸந் பரமாத்மாக்²யோ த⁴ர்மஶப்³தி³தோ பா⁴வோ மர்த்யதாம் கார்யபா⁴வாபத்த்யா க³ச்ச²தி தஸ்ய க்ருதகேந ஸமுச்சயாநுஷ்டா²நேநாம்ருதோ ஜாதோ முக்தோ வக்தவ்ய:। ஸ ச கத²ம் நிஶ்சல: ஸ்தா²தும் பாரயதி।

யத்க்ருதகம் தத³நித்யமிதி ந்யாயவிரோதா⁴தி³த்யாஹ –

ஸ்வபா⁴வேநேதி ।

புநருக்திமாஶங்க்ய ப்ரத்யாதி³ஶதி –

உக்தார்தா²நாமிதி ॥7–8॥

ப்ரக்ருதேரந்யதா²பா⁴வோ ந கத²ஞ்சிதி³த்யுக்தம் தத்ர ப்ரக்ருதிஶப்³தா³ர்த²ம் கத²யதி –

ஸாம்ஸித்³தி⁴கீதி ।

ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாகுர்வந் ப்ரக்ருதேரந்யதா²த்வாபா⁴வே ஹேதுமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

தஸ்மாத³ஜா(அ)ம்ருதஸ்வபா⁴வா ப்ரக்ருதிர்ந விபர்யேதீதி கிமு வக்தவ்யமிதி யோஜநா। கைமுதிகந்யாயத்³யோதநார்தோ²(அ)பிஶப்³த³:।

விவக்ஷிதம் ஹேதும் ஸ்பு²டயிதும் ப்ரஶ்நபூர்வகம் விப⁴ஜதே –

கா(அ)ஸாவித்யாதி³நா ।

ஸாங்க³யோக³மநுஷ்டா²ய பரிஸமாபநம் ஸம்ஸித்³தி⁴:। ஸித்³தா⁴நாமணிமாத்³யைஶ்வர்யப்ராப்தௌ ஸாமக்³ரீஸம்பந்நாநாம்। யா காசித் ஸ்வபா⁴வம் ந ஜஹாதி க⁴டஸ்ய க⁴டத்வம் படஸ்ய படத்வமித்யாதி³கேதி ஶேஷ:।

ப்ராஸங்கி³கம் ப்ரக்ருதிஶப்³தா³ர்த²முக்த்வா ப்ரக்ருதேரந்யதா²த்வாபா⁴வே ப்ராகு³க்தே ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தே யத்ப²லதி ததி³தா³நீம் கிம்புநர்ந்யாயேந கத²யதி –

மித்²யேதி ॥9॥

ப்ராஸங்கி³கீமேவ ஜீவாநாம் ப்ரக்ருதிம் த³ர்ஶயிதும் ப்ரக்ரமதே –

ஜரேதி ।

ஆத்மநோ ஹி ஸர்வவிக்ரியாரஹிதா: ஸ்வபா⁴வதோ ப⁴வந்தீத்யர்த²:।

தேஷாமுக்தப்ரக்ருதேரந்யதா²த்வே கா க்ஷதிரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஜராமரணமிதி ।

ஸர்வவிக்ரியாஶூந்யே ஸ்வாத்மநி விக்ரியாகல்பநாயாம் தத்³வாஸநயா ஸ்வபா⁴வஹாநி: ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாகர்துமாகாங்க்ஷாம் த³ர்ஶயதி –

கிம்விஷயேதி ।

ஆஶ்ரயவிஷயோ விஷயஶப்³த³:।

அப்ரக்ருதம் ப்ரக்ருதேராஶ்ரயநிரூபணமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யஸ்யா இதி ।

ப்ரஶ்நாந்தரம் ப்ரகரோதி –

கல்பநாயாமிதி ।

தத்ர பூர்வார்த⁴முத்தரத்வேந வ்யாகரோதி –

ஆஹேத்யாதி³நா ।

உத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

ஏவம்ஸ்வபா⁴வா இதி ॥10॥

ப்ராஸங்கி³கம் பரித்யஜ்ய ஸாங்க்²யபக்ஷே வைஶேஷிகாதி³பி⁴ருச்யமாநம் தூ³ஷணமப்⁴யநுஜ்ஞாதமநுபா⁴ஷதே –

காரணமிதி ।

காரணஸ்ய ஜாயமாநத்வே கா ஹாநிரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஜாயமாநமிதி ।

ஸாவயவத்வாச்ச ப்ரதா⁴நஸ்ய நித்யத்வாநுபபத்திரித்யாஹ –

பி⁴ந்நமிதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

கத²மிதி ।

யத்ர ப்ரத²மபாதா³க்ஷராணி யோஜயதி –

காரணமித்யாதி³நா ।

ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி –

காரணமேவேதி ।

த்³விதீயபாத³ம் விப⁴ஜதே –

தஸ்யேதி ।

ப்ரதா⁴நாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந தத³வயவா: ஸத்த்வாத³யோ க்³ருஹ்யந்தே । மஹதா³தீ³த்யாதி³ஶப்³தே³நாஹங்காராதி³க்³ரஹணம்।

த்ருதீயபாத³ம் வ்யாகரோதி –

மஹதா³தீ³தி ।

விப்ரதிஷேத⁴ம் விஶத³யதி –

ஜாயத இதி ।

சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

நித்யம் சேதி ।

விமதமநித்யம் ஸாவயவத்வாத்³ க⁴டாதி³வதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய த்³ருஷ்டாந்தம் ஸாத⁴யதி –

ந ஹீதி ।

ஸங்க்²யஸ்ம்ருதிவிருத்³த⁴மநுமாநமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

விதீ³ர்ணம் சேதி ॥11॥

கிம் ச கார்யகாரணயோரபே⁴தே³ கிம் காரணாபி⁴ந்நம் கார்யம்? கிம் வா கார்யபி⁴ந்நம் காரணமிதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யமநுவத³தி –

காரணாதி³தி ।

அதோ(அ)ஸ்மிந்பக்ஷே கார்யமஜம் ஸ்யாத், ததா²வித⁴காரணாபி⁴ந்நத்வாதி³தி தூ³ஷயதி –

அத இதி ।

த்³விதீயமநுத்³ரவதி –

யதீ³தி ।

ஜாயமாநாத்கார்யாத் காரணமபி⁴ந்நம் யதீ³தி யோஜநா।

ந தர்ஹி காரணம் த்⁴ருவம் ப⁴விதுமர்ஹதி கார்யாபி⁴ந்நத்வாத் தஸ்ய சாத்⁴ருவத்வாதி³தி தூ³ஷயதி –

காரணமிதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

உக்தஸ்யேதி ।

கார்யகாரணயோரபே⁴த³வாதே³ விப்ரதிஷேதோ⁴ த³ர்ஶித:। தஸ்யைவ த்³ருடீ⁴கரணார்த²மயம் ஶ்லோக இத்யர்த²:।

புர்வார்தா⁴க்ஷரோத்த²மர்த²மாஹ –

காரணாதி³தி ।

ப்ராப்தேரநிஷ்டபர்யவஸாயித்வமாஹ –

இத³ம் சேதி ।

ப்ரதா⁴நஸ்யாஜத்வம் ஜாயமாநத்வம் ச விப்ரதிஷித்³த⁴மித்யுக்தம்।

அந்யதி³த்யுக்தமேவ வ்யநக்தி –

கார்யமிதி ।

அபே⁴தே³(அ)பி மாயாவாதே³ நைஷ தோ³ஷ:, காரணஸ்ய கார்யாத³நந்யத்வாநப்⁴யுபக³மாத், கார்யஸ்யைவ காரணமாத்ரத்வாங்கீ³காராதி³தி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

தவேதி ।

த்³விதீயார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

கிம் சாந்யதி³தி ।

அபே⁴த³வாதே³(அ)பி கார்யஸ்யாநித்யத்வம் காரணஸ்ய நித்யத்வமிதி வ்யவஸ்தா² கிமிதி ந ப⁴வதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ॥12॥

கிம் ச யஸ்ய ப்ரதா⁴நவாதி³நோ மதே ப்ரதா⁴நாத³ஜாத³பி⁴ந்நம் கார்யம் ஜாயதே மஹாதா³தீ³த்யப்⁴யுபக³ம்யதே தஸ்ய பக்ஷே தஸ்மிந்நர்தே² த்³ருஷ்டாந்தோ வக்தவ்ய:, தத³வஷ்டம்பே⁴நைவ தேநார்த²வ்யவஸ்தா²பநாத்। ந சாத்ரோப⁴யஸம்ப்ரதிபந்நோ த்³ருஷ்டாந்தோ த்³ருஷ்டோ(அ)ஸ்தீத்யாஹ –

அஜாதி³தி ।

யத்³யஜாந்நித்யாத்³ வஸ்துநோ ஜாயமாநமப்⁴யுபக³ந்தும் ந ஶக்யதே தர்ஹி ஜாதாதே³வ ஜாயமாநமப்⁴யுபக³ம்யதாமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஜாதாச்சேதி ।

ஸாங்க்²யஸமயே தோ³ஷாந்தரப்ரத³ர்ஶநபரத்வம் ஶ்லோகஸ்ய ப்ரதிஜாநீதே –

கிம் சாந்யதி³தி ।

தத்ர பூர்வார்தா⁴க்ஷராணி யோஜயதி –

அஜாதி³தி ।

த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வே(அ)பி ப்ரமாணாந்தராத³ர்த²ப்ரதிபத்திர்ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்யா‌(அ)(அ)ஹ –

த்³ருஷ்டாந்தேதி ।

பரஸ்ய க²ல்வநுமாநாதீ⁴நமர்த²பரிஜ்ஞாநம்। ந ச த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வே(அ)நுமாநமவகல்பதே। தஸ்மாந்ந ஸாங்க்²யஸமய: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²:।

த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

யதா³ புநரித்யாதி³நா ॥13॥

த்³வைதவாதி³பி⁴ரந்யோந்யபக்ஷப்ரதிக்ஷேமுபகே²ந க்²யாபிதம் வஸ்துநோ(அ)ஜந்யத்வமத்³வைதவாதி³நா(அ)ப்⁴யநுஜ்ஞாதம்; இதா³நீம் த்³வைதநிரஸநமபி ஶ்ரௌதம் வித்³வத³நுப⁴வாநுஸாரித்வாத் தேநாப்⁴யநுஜ்ஞாதமேவேத்யாஹ –

ஹேதோரிதி ।

ஹேதுப²லாத்மக: ஸம்ஸாரோ(அ)நாதி³ரிதி வத³த்³பி⁴ஸ்தஸ்யாநாதி³த்வஸ்வபா⁴வோ நைவ வக்தும் ஶக்யதே। ஹேதுப²லயோராதி³மத்த்வஸ்ய கண்டோ²த்கத்வாத³தோ ஹேதுப²லாத்மகம் த்³வைதமநிரூபித ரூபமவஸ்துபூ⁴தமித்யர்த²:।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

யத்ர த்விதி ।

தமாஶ்ரித்ய கார்யகாரணாத்மகஸ்ய த்³வைதஸ்ய து³ர்நிரூபத்வமாஹேதி யோஜநா।

ஹேதுப²லயோராத்மபரிணாமத்வாதா³தி³மத்த்வமுபாதா³நரூபேண சாநாதி³த்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)த்மநோ நிரம்ஶஸ்ய கூடஸ்த²ஸ்ய நித்யஸ்ய பரிணாமாநுபபத்தேர்மைவமித்யாஹ –

ந ஹீதி ॥14॥

ஹேதுப²லயோரந்யோந்யமாதி³மத்த்வம் ப்³ருவதா ததா³த்மகஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்யாநாதி³த்வம் விப்ரதிஷித்³த⁴மித்யுபபாதி³தம்। ஸம்ப்ரதி கார்யகாரணபா⁴வோ(அ)பி தயோர்ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

ஹேதோரித்யாதி³நா ।

ஹேதுப²லயோரந்யோந்யம் காரணத்வமப்⁴யுபக³ச்ச²த்³பி⁴ரப்⁴யுபக³ம்யதே விருத்³த⁴மித்யேதத் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரகடயதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

ஈத்³ருஶத்வமேவ விஶத³யதி –

யதே²தி ॥15॥

ப்ரதீதிதோ ஹேதுப²லயோருத்பத்தேருபக³ந்தவ்யத்வாந்ந யுக்தம் தந்நிராகரணமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸம்ப⁴வ இதி ।

தயோருத³யே ப்ராதீதிகே நியதபூர்வபா⁴வீ ஹேதுர்நியதோத்தரபா⁴வி ப²லமித்யப்⁴யுபக³மே ஹேதுமாஹ –

யுக³பதி³தி ।

யதோ²க்தோ விரோதோ⁴ ஹேதுப²லபா⁴வஸ்யாஸம்ப⁴வ:, ஸ ந யுக்தோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தும் ப்ரதீதிவிரோதா⁴தி³தி வ்யாவர்த்யாம் ஶங்காமநுவத³தி –

யதே²தி ।

தத்ரோத்தரத்வேந ஶ்லோகாக்ஷராணி யோஜயதி –

ஸம்ப⁴வ இதி ।

ப்ரதீத்யா க்ரமஸ்வீகாரவது³பபத்தேஶ்சேத்யாஹ –

இதஶ்சேதி ।

தாமேவோபபத்திம் ஸ்போ²ரயதி –

யுக³பதி³தி ।

யயோர்யுக³பத்ஸம்ப⁴வஸ்தயோர்ந கார்யகாரணத்வம் யதா² விஷாணயோரிதி வ்யாப்தேர்வ்யக்தத்வாத் க்ரமஸ்யா(அ)(அ)வஶ்யகதேத்யர்த²:॥16॥

உக்தவ்யாப்தேரநுக்³ராஹகம் தர்கமுபந்யஸ்யதி –

ப²லாதி³தி ।

ஹேதுப²லயோர்மிதோ² ஹேதுப²லத்வம் ப்³ருவதோ மதே ஹேத்வதீ⁴நதயா(அ)லப்³தா⁴த்மகாத் ப²லாது³த்பத்³யமாநோ ஹேதுர்ந ததோ லப்³தா⁴த்மகோ ப⁴வத்யலப்³தா⁴த்மகஶ்சாஸத்த்வாந்ந ப²லமுத்பாத³யிதும் ஶக்நோதி। அதோ ஹேதுப²லபா⁴வஸ்யைவாஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:।

ஹேதுப²லயோரக்ரமவதோர்ந கார்யகாரணபா⁴வேந ஸம்ப⁴ந்த⁴: ஸித்⁴யதீத்யேததா³காங்க்ஷாபூர்வகம் ஸாத⁴யதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

ஸ்வதோ ஹேதுஸ்வரூபாஜ்ஜந்யம் ப²லம் தத³தீ⁴நத்வேந லப்³தா⁴த்மகம் ஸ்வதஶ்சாலப்³தா⁴த்மகம்। தத உத்பத்³யமாந: ஸந்நேஷ ஹேதுர்ந ப்ரஸித்⁴யதி। ந க²லு ஶஶவிஷாணாதே³ரஸத: ஸகாஶாத் கிஞ்சில்லப்³தா⁴த்மகமுபலப்⁴யதே। ஹேதுஶ்சேத³ப்ரஸித்³தோ⁴(அ)லப்³தா⁴த்மகோ(அ)ப்⁴யுபக³த: ஸ தர்ஹி ததா²விதோ⁴(அ)ஸத்³ரூப: ஸந்ந ப²லமுத்பாத³யிதுமுத்ஸஹதே। ந ஹி ஸத்³வாதி³மதே ப²லமஸத: ஸகாஶாது³பலப்³த⁴சரமித்யர்த²:।

ததா²(அ)பி கத²ம் ஹேதுப²லயோரஸம்ப³ந்த⁴: ஸித்⁴யதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

அந்யதா² வேத்யாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வாதி³கத²நம்॥17॥

ஹேதுப²லயோர்யௌக³பத்³யே ஸத்யந்யதரஸ்யாபி ந பூர்வக்ஷணே ஸத்தேத்யஸதோ: ஶஶவிஷாணயோரிவாந்யோந்யாபேக்ஷயா ஜந்யஜநகத்வம் நோபபத்³யதே, ஶஶவிஷாணாதி³ஷ்வபி ப்ரஸங்கா³தி³த்யுக்தம்। இதா³நீம் “புண்யோ வை புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி”(ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 13) இத்யாதி³ஶ்ருதேர்த⁴ர்மாதி³ஷு ஹேதுப²லபா⁴வமாஶங்க்ய ஶ்ருதேரஸம்பா⁴விதார்தே² ப்ராமாண்யாயோகா³த³வஶ்யம் பௌர்வாபர்யம் வக்தவ்யமித்யாஹ –

யதீ³தி ।

ஶ்லோகாக்ஷராணி யோஜயதி –

அஸம்ப³ந்த⁴தேத்யாதி³நா ॥18॥

ஹேதுப²லயோரித³ம் பூர்வமித³ம் பஶ்சாதி³தி ந ஜ்ஞாயதே, பரஸ்பராஶ்ரயாத்। அதஶ்சேத³ம் பூர்வநிஷ்பந்நமிதி வக்துமஶக்யமித்யாஹ –

அஶக்திரிதி ।

உத்தராவஸரே சேது³த்தராபரிஜ்ஞாநம் தர்ஹி கத²காஶக்திஸூசகம் தந்நிக்³ரஹஸ்தா²நமப்ரதிபா⁴பி⁴தா⁴நீயமாபததீத்யர்த²:। கிம் ச யதி³ க்ரமஸ்ய நியதபூர்வாபரபா⁴வாத்மநோ(அ)பரிஜ்ஞாநம் ஸதா³ பூர்வம் காரணமுத்தரம் கார்யமிதி ப்ரதிஜ்ஞா ஹீயேத।

ததா² ச ப்ரதிஜ்ஞாஹாநிர்நிக்³ரஹாந்தரமாபத்³யேதேத்யாஹ –

க்ரமேதி ।

அந்யோந்யபக்ஷப்ரதிக்ஷேபமுகே²ந ஸதோ(அ)ஸதஶ்ச ஜந்மநீ ப்ரத்யாக்²யாதே।

க்ரமாக்ரமாப்⁴யாமுத்பத்தேரநுபபத்தேரஜாதிரேவாஸ்மத³பி⁴ப்ரேதா வாதி³பி⁴ராத³ர்ஶிதா ப⁴வதீத்யுபஸம்ஹரதி –

ஏவம் ஹீதி ।

தத்ராத்³யம் பாத³ம் வ்யாகரோதி –

அதே²த்யாதி³நா ।

க்ரமபக்ஷே பூர்வநிஷ்பந்நமேதச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶ்யதே।

த்³விதீயபாத³ம் யோஜயதி –

அதே²வேத்யாதி³நா ।

த்³விதீயார்த⁴ம் விவ்ருணோதி –

ஏவமிதி ॥19॥

பீ³ஜாங்குரயோரிவ ஹேதுப²லயோரந்யோந்யம் கார்யகாரணபா⁴வாப்⁴யுபக³மாந்நாந்யோந்யாஶ்ரயத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

பி³ஜேதி ।

த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸாத்⁴யஸமத்வே(அ)பி ஸாத⁴கத்வமஸ்த்வித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

ஶ்லோகாபோத்³யம் சோத்³யமுத்³பா⁴வயதி –

நந்விதி ।

ஶப்³த³மாத்ரம் விவக்ஷிதார்த²ஶூந்யம்।

ஶப்³த³மாஶ்ரித்ய ச்ச²ல்ப்ரயோக³மேவோதா³ஹரதி –

புத்ராதி³தி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந ‘ப²லாது³த்பத்³யமாந: ஸந்ந தே ஹேது: ப்ரஸித்⁴யதி’(மா. கா. 4 । 17) இத்யாதி³ க்³ருஹ்யதே।

கார்யகாரணபா⁴வோ ஹேதுப²லயோரித்யத்ராநபி⁴ப்ரேதமர்த²ம் கத²யதி –

ந ஹீதி ।

தத்ரைவ ப்ரஶ்நபூர்வகமபி⁴ப்ரேதமர்த²முதா³ஹரதி –

கிம் தர்ஹீதி ।

த்³ருஷ்டாந்தாஸம்ப்ரதிபத்த்யா பரிஹரதி –

அத்ரேதி ।

மாயாவாதி³மதே க்வசித³பி கார்யகாரணபா⁴வஸ்ய வஸ்துபூ⁴தஸ்யாஸம்ப்ரதிபத்தேர்மமேத்யுக்தம் ।

ப்ரத்யக்ஷாவஷ்டம்பே⁴ந த்³ருஷ்டாந்தம் ஸாத⁴யந்நாஶங்கதே –

நந்விதி ।

கிம் பீ³ஜாங்குரவ்யக்த்யோரித³ம் கார்யகாரணத்வமிஷ்யதே கிம் வா பீ³ஜாங்குரஸந்தாநயோரிதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யம் தூ³ஷயதி –

ந பூர்வஸ்யேதி ।

ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி –

யதே²த்யாதி³நா ।

பீ³ஜவ்யக்தேரங்குரவ்யக்தேஶ்சோக்தப்ரகாரேணாநாதி³த்வஸ்யாந்யோந்யகாரணத்வஸ்ய சாநுபபத்திரிதி ஶேஷ:।

கல்பந்தரமுத்தா²பயதி –

அதே²தி ।

பீ³ஜஸந்ததேரங்குரஸந்ததேஶ்சாநாதி³த்வமந்யோந்யகாரணத்வம் சாவிருத்³த⁴ம் ஸித்⁴யதி। பீ³ஜஜாதீயாத³ங்குரஜாதீயமங்குரஜாதீயாத்³ பீ³ஜஜாதீயமுத்பத்³யமாநமுபலப்⁴யதே। ததை²வ ஹேதுஜாதீயாத்ப²லஜாதீயம் ப²லஜாதீஜாச்ச ஹேதுஜாதீயமவிருத்³த⁴மித்யர்த²:।

த்³ருஷ்டாந்தே தா³ர்ஷ்டாந்திகே ச ஸந்ததேரேகஸ்யா வ்யக்தேர்வ்யதிரேகேணாஸம்ப⁴வாந்மைவமிதி தூ³ஷயதி –

நேத்யாதி³நா ।

ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி –

ந ஹீதி ।

தத³நாதி³த்வவாதி³பி⁴: தாஸு வ்யக்திஷு மிதோ² ஹேதுத்வமநாதி³த்வம் தத்³வத³நஶீலைரிதி யாவத்।

அந்யோந்யாஶ்ரயத்வாத³நவஸ்தா²நாத்³வா ஹேதுப²லயோர்மிதோ² ஹேதுப²லபா⁴வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத்³ த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோரநுபபத்தி: ஸித்³தே⁴த்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

த்³ருஷ்டாந்தஸ்யாஸம்ப்ரதிபந்நத்வே ஸ்தி²தே கார்யகாரணஸ்ய க்வசித³பி ஸம்ப்ரதிபத்த்யபா⁴வாத் புத்ராஜ்ஜந்ம பிதுர்யதே²த்யாதி³ ந ச்ச²லப்ரயுக்தமிதி ப²லிதமாஹ –

ததா² சேதி ।

ஏவம் ஶ்லோகஸ்ய பூர்வார்த⁴ம் வ்யாக்²யாயோத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

ந சேதி ।

கிமிதி ஹேதுஶப்³த³ஸ்ய முக்²யமர்த²ம் த்யக்த்வா கௌ³ணோ(அ)ர்தோ² க்³ருஹ்யதே? ப்ரகரணஸாமர்த்²யாதி³த்யாஹ –

ப்ரக்ருதோ ஹீதி ।

ஹேதுப²லபா⁴வாநுபபத்திமுபபாதி³தாமுபஸம்ஹர்துமிதிஶப்³த³:॥20॥

யத்புநரந்யோந்யபக்ஷம் ப்ரதிக்ஷிபத்³பி⁴ரஜாதிர்வஸ்துதோ ஜ்ஞாபிதா பரீக்ஷகைரித்யுபக்ஷிப்தம் தத்ர கத²மஜாதிர்வஸ்துதோ ஜ்ஞாபிதேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

பூர்வாபரேதி ।

கார்யஸ்ய க்³ருஹ்யமாணத்வாத³ஜாதிரஸித்³தே⁴த்யாஶங்க்ய காரணஸ்யாபி தர்ஹி க்³ராஹ்யத்வாதி³தரேதராஶ்ரயாத³ஜாதிரபி⁴வ்யக்தா ஸித்⁴யதீத்யாஹ –

ஜாயமாநாதி³தி ।

தத்ர பூர்வார்த⁴ம் ப்ரஶ்நத்³வாரா விவ்ருணோதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

நியதே பௌர்வாபர்யே நிர்தா⁴ரிதே ஜாதி: ஸித்⁴யதி, தத³பா⁴வே தத³ஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:।

த்³விதீயார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

ஜாயமாநோ ஹீதி ।

கார்யக்³ரஹணே காரணம் க்³ரஹீதவ்யமிதி குதோ நியம்யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

அவஶ்யம் ஹீதி ।

கார்யகாரணயோர்நியதஸம்ப³ந்த⁴வதோரிதரேதராஶ்ரயாத்³ து³ர்க்³ரஹத்வாத³ஜாதிரேவ வஸ்துதோ ஜ்ஞாபிதேத்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

கார்யகாரணயோர்து³ர்ஜ்ஞாநத்வம் தச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶ்யதே॥21॥

வஸ்துநோ வஸ்துதோ ஜந்ம நாஸ்தீதி விகல்பபூர்வகம் ஸாத⁴யதி –

ஸ்வதோ வேத்யாதி³நா ।

கஸ்யசித³பி வஸ்துநோ ஜந்ம நாஸ்தீத்யஸ்மிந்நர்தே² ஹேத்வந்தரபரத்வம் ஶ்லோகஸ்ய த³ர்ஶயதி –

இதஶ்சேதி ।

இத:ஶப்³தா³ர்த²மேவ ஸ்போ²ரயிதும் ஜாயமாநமநூத்³ய ஷோடா⁴ விகல்பயதி –

யஜ்ஜாயமாநமிதி ।

ஸர்வேஷ்வபி பக்ஷேஷு தோ³ஷஸம்பா⁴வநாம் ஸூசயதி –

ந தஸ்யேதி ।

தத்ரா(அ)(அ)த்³யம் தூ³ஷயதி –

ந தாவதி³தி ।

ஸ்வயமேவ ஜாயமாநம் கார்யம் ஸ்வஸ்மாதே³வ ஸ்வரூபாந்ந தாவஜ்ஜாயதே, ஸ்வயமேவ ஸ்வாபேக்ஷாமந்தரேண ஸ்வகாரணாதீ⁴நதயா பரிநிஷந்நத்வாத்। அந்யதா² ஸ்வஸித்³தே⁴: ஸ்வஸித்³தி⁴ரித்யாத்மாஶ்ரயாத்। ந ஹி க⁴டாதே³வ க⁴டோ ஜாயமாநோ த்³ருஷ்டோ(அ)ஸ்தீத்யர்த²:।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ –

நாபீதி ।

ந க²ல்வந்யத்வம் ஜநகத்வே ப்ரயோஜகம்। க⁴டாத³பி படோத்பத்திப்ரஸங்கா³த்। ந சோத்பாத³கத்வயோக்³யத்வவிஶேஷிதமந்யத்வம் ததே²தி வாச்யம்। உத்பத்திமந்தரேண தத்³யோக்³யத்வஸ்ய து³ரவக³மத்வாதி³த்யர்த²:।

த்ருதீயம் நிரஸ்யதி –

ததே²தி ।

விரோத⁴மேவ த்³ருஷ்டாந்தத்³வாரா ஸ்பஷ்டயதி –

யதே²தி ।

ந ஹி க⁴டபடாப்⁴யாம் க⁴ட: படோ வா ஜாயமாநோ த்³ருஶ்யதே। ததா² ஜாயமாநம் ஸ்வஸ்மாத³ந்யஸ்மாச்ச ப⁴வதீத்யநுபபந்நமித்யர்த²:।

அந்யத்வே ஸத்யபி ஜந்யஜநகபா⁴வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வாந்நாஸௌ ஶக்யதே ப்ரதிக்ஷேப்துமிதி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

கிம் ப்ரத்யக்ஷாநுஸாரிணௌ ஶப்³த³ப்ரத்யயாவவிவேகிநாமிஷ்யேதே கிம் வா விவேகிநாமிதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யமங்கீ³கரோதி –

ஸத்யமிதி ।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ –

தாவேவேதி ।

ம்ருஷைவேதி பரீக்ஷ்யமாணே ஸதீதி ஸம்ப³ந்த⁴:। தச்ச ஜந்மஶப்³த³தீ⁴விஷயம் வஸ்து ஶப்³த³மாத்ரமேவ வாசாரம்ப⁴ணஶ்ரவணாந்ந பரமார்த²தோ யாவதா வித்³யதே, தஸ்மாத³ஸத்யாலம்ப³நத்வமேவ ஶப்³த³ப்ரத்யயயோரேஷ்டவ்யமிதி யோஜநா।

சதுர்த²ம் ஶிதி²லயதி –

ஸச்சேதி³தி ।

பஞ்சமம் நிராகரோதி –

யதீ³தி ।

ஷஷ்ட²ம் ப்ரத்யாதி³ஶதி –

அதே²த்யாதி³நா ।

ஷண்ணாம் விகல்பாநாம் நிராஸே ப²லிதம் நிக³மயதி –

அதோ நேதி ।

க்ரியாகாரகப²லநாநாத்வபக்ஷே ஜந்மாநுபபத்திதோ³ஷமுக்த்வா பக்ஷாந்தரமநூத்³ய தூ³ஷயதி –

யேஷாம் புநரிதி ।

பௌ³த்³தா⁴நாம் ந்யாயாவஷ்டம்பே⁴ந வஸ்து வ்யவஸ்தா²பயதாம் குதோ ந்யாயபா³ஹ்யத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

இத³மிதி ।

இத³மா வஸ்து பராம்ருஷ்டம்। இத்த²மிதி க்ஷணிகத்வம் விவக்ஷிதம்। ஏவமவதா⁴ரணாவச்சி²ந்நே க்ஷணே வஸ்த்வவச்சே²த³கக்ஷணாதிரிக்தே வஸ்துநோ(அ)வஸ்தா²நாபா⁴வாந்ந தஸ்மிந்நநுப⁴வ: ஸித்⁴யதீத்யர்த²:। ந ச தஸ்மிந்நநநுபூ⁴தே(அ)ர்தே² ஸ்ம்ருதிருத்பத்³யதே।

ததா² ச வஸ்துநி ப்ரத்யயத்³வயாஸித்³தௌ⁴ வ்யவஹாராஸித்³தி⁴ரித்யாஹ –

அநநுபூ⁴தஸ்யேதி ॥22॥

வஸ்துநோ வஸ்துதோ ஜந்மராஹித்யே ஹேத்வந்தரமாஹ –

ஹேதுர்நேதி ।

நாநாதே³: ப²லாத்³தே⁴துர்ஜாயதே। ந ஹி ப²லஸ்யாநாதி³த்வே ததோ ஹேதுஜந்ம யுக்தம் ஸதா³ தஜ்ஜந்மப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²:।

ப²லமபி ந ஹேதோரநாதே³ர்ஜாயதே தோ³ஷஸாம்யாதி³த்யாஹ –

ப²லம் சேதி ।

நாபி ஸ்வபா⁴வதோ நிமித்தமந்தரேண ப²லம் ஹேதுர்வா ஜாயதே।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

ஆதி³ரிதி ।

காரணரஹிதஸ்ய ஜந்மாநுபலப்³தே⁴ரித்யர்த²:।

வஸ்துநோ வஸ்துதோ ஜந்மாபா⁴வே ஹேத்வந்தரபரத்வம் ஶ்லோகஸ்ய ஸூசயதி –

கிம் சேதி ।

ஹேத்வந்தரமேவ த³ர்ஶயிதும் ப்ரத²மம் ப்ரதிஜ்ஞாம் கரோதி –

ஹேத்விதி ।

ப²லாத்³தே⁴துர்ஜாயதே, ததஶ்ச ப²லமித்யப்⁴யுபக³மாத் கத²மஜந்மாப்⁴யுபக³தமிதி ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

தத்ரா(அ)(அ)த்³யபாதா³க்ஷரயோஜநயா பரிஹரதி –

அநாதே³ரிதி ।

ததே³வோபபாத³யதி –

ந ஹீதி ।

ப²லம் கார்யகரணஸங்கா⁴த:। ஹேதுர்த⁴ர்மாதி³:।

ப²லம் சாபீதி பா⁴க³ம் விப⁴ஜதே –

ப²லம் சேதி ।

அஜாஜ்ஜாயத இதி நாப்⁴யுபக³ம்யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴:।

ஸ்வபா⁴வத இதி பத³ம் யோஜயதி –

ஸ்வபா⁴வத ஏவேதி ।

ப²லிதம் நிக³மயதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ந ஹேதுப²லயோர்ஜந்மவதோரநாதி³த்வமப்⁴யுபக³ந்தும் ஶக்யம்। அப்⁴யுபக³மே ச ஜந்மைவ தயோராகஸ்மிகம் ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

ஸ்வபா⁴வவாத³நிராகரணம் ப்ரதிஜ்ஞாதமுத்தரார்தா⁴வஷ்டம்பே⁴ந ப்ரதிபாத³யதி –

யஸ்மாதி³தி ॥23॥

வஸ்துநோ வஸ்துதோ ஜந்மாயோகா³த³ஜம் விஜ்ஞாநமாத்ரம் தத்த்வமித்யுக்தம்। இதா³நீம் பா³ஹ்யார்த²வாத³முத்தா²பயதி –

ப்ரஜ்ஞப்தேரிதி ।

ஜ்ஞாநஸ்ய நிர்விஷயத்வே ப்ரத்யயவைசித்ர்யாநுபபத்திம் ப்ரமாணயதி –

அந்யதே²தி ।

அக்³நிதா³ஹாதி³ப்ரயுக்தது³:கோ²பலப்³த்⁴யநுபபத்தேஶ்சாஸ்தி பா³ஹ்யார்த² இத்யாஹ –

ஸம்க்லேஶஸ்யேதி ।

பரதந்த்ரம் பரகீயம் ஶாஸ்த்ரம், தஸ்யாஸ்திதா தத்³விஷயஸ்ய பா³ஹ்யார்த²ஸ்ய வித்³யமாநதேதி யாவத்।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

உக்தஸ்யைவேதி ।

வஸ்துநோ நாஸ்தி வஸ்துதோ ஜந்மேத்யுக்தார்த²ஸ்தஸ்யைவ த்³ருடீ⁴கரணம் பூர்வோத்தரபக்ஷாப்⁴யாம் சிகீர்ஷ்யதே। தயா புநராக்ஷேபமுகே²ந பா³ஹ்யார்த²வாதி³நாம் ப்ரஸ்தா²நமுத்தா²பயதீத்யர்த²:।

ப்³ரஹ்மஸ்வரூபபூ⁴தாம் ப்ரஜ்ஞப்திம் ப்ரதிஷேத⁴தி –

ஶப்³த³தீ³தி ।

ஸாகாரவாத³ம் வ்யுத³ஸ்யதி –

ஸ்வாத்மேதி ।

ப்ரஜ்ஞப்தேர்விஷயநிரபேக்ஷத்வாந்ந ஸ்வாதிரிக்தவிஷயதேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

ஸநிமித்தத்வம் ஸவிஷயத்வேந ஸ்பு²ரணம்।

தமேவ ஹேதும் த்³விதீயபாத³யோஜநயா விஶத³யதி –

அந்யதே²தி ।

ப்ரஸங்க³ஸ்யேஷ்டத்வம் ப்ரத்யாசஷ்டே –

ந சேதி ।

ப்ரத்யயவைசித்ர்யாநுபபத்திப்ரயுக்தம் ப²லம் சதுர்த²பாத³வ்யாக்²யாநேந கத²யதி –

அத இதி ।

நநு ப்ரஜ்ஞப்தே: ஸ்வபா⁴வபே⁴தே³நைவ பா³ஹ்யாலம்ப³நம் வைசித்ர்யமந்தரேண ஸ்வக³தம் வைசித்ர்யம் க⁴டிஷ்யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

ஔபாதி⁴கம் தர்ஹி ப்ரத்யயவைசித்ர்யமித்யாஶங்க்ய பா³ஹ்யார்த²திரிக்தோபாத்⁴யநதி⁴க³மாந்மைவமித்யாஹ –

ஸ்ப²டிகஸ்யேதி ।

த்ருதீயபாத³ம் ஹேத்வந்தரபரத்வேநாவதாரயதி –

இதிஶ்சேதி ।

தஸ்யோபலப்³தி⁴முபபாத³யதி –

உபலப்⁴யதே ஹீதி ।

தது³பலம்பே⁴(அ)பி குதோ பா³ஹ்யார்த²ஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதீ³தி ।

உபலப்³தி⁴ரேவ தர்ஹி து³:க²ஸ்ய மா பூ⁴தி³தி சேந்ந।

ஸ்வாநுப⁴வவிரோதா⁴தி³த்யாஹ –

உபலப்⁴யதே த்விதி ।

விஶிஷ்டது³:கோ²பலப்³த்⁴யநுபபத்திஸித்³த⁴ம் ப²லமாஹ –

அத இதி ।

விஜ்ஞாநாதிரிக்தபா³ஹ்யார்தா²பா⁴வே(அ)பி க்லேஶோபலப்³தி⁴ரவிருத்³தே⁴த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

அந்யத்ர தா³ஹச்சே²தா³தி³வ்யதிரிக்தே சந்த³நபங்கலேபாதா³விதி யாவத் ॥24॥

த்³வாப்⁴யாமர்தா²பத்திப்⁴யாம் பா³ஹ்யார்த²வாதே³ ப்ராப்தே விஜ்ஞாநவாத³முத்³பா⁴வயதி –

ப்ரஜ்ஞப்தேரிதி ।

அஸ்து கா நாம வஸ்துக்ஷதிரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

நிமித்தஸ்யேதி ।

மதாந்தரே ப்ராப்தே தந்நிராகரணமுச்யதே நிஜ்ஞாநவாதி³நேதி ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

அத்ரேதி ।

தத்ர பூர்வார்த⁴ம் விப⁴ஜதே –

பா³ட⁴மித்யாதி³நா ।

த்³வைதிநஸ்தவ தர்கப்ரதா⁴நத்வாந்ந ப்ரதீதிமாத்ரஶரணதா யுக்தேதி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

ஸ்தி²ரீப⁴வேதி ।

வஸ்துநோ பா³ஹ்யஸ்யார்த²ஸ்ய ததா²த்வம் ப்ரஜ்ஞப்திவிஷயத்வம் தஸ்யாப்⁴யுபக³மே காரணம் ப்ராகு³க்தயுக்தித³ர்ஶநமித்யேதஸ்மிந்நர்தே² த்வம் ஸ்தி²ரீப⁴வேதி யோஜநா।

விசாரத்³ருஷ்டிமேவாவஷ்டப்⁴யாஹம் வர்தே, கிம் தத:, தூ³ஷணம் ப்³ரூஹீதி ப்ருச்ச²தி –

ப்³ரூஹீதி ।

தத்ரோத்தரார்த⁴ம் ஸித்³தா⁴ந்தீ வ்யாகுர்வந்நுத்தரமாஹ –

உச்யத இத்யாதி³நா ।

க⁴டாதே³ர்வைசித்ர்யாஹேதுத்வே ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஹேதுமாஹ –

கத²மித்யாதி³நா ।

பரமார்த²த³ர்ஶநம் ப்ரபஞ்சயதி –

ந ஹீதி ।

தத்ர வைத⁴ர்ம்யத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ।

க⁴டே த³ர்ஶிதம் ந்யாயம் படே(அ)பி த³ர்ஶயதி –

படோ வேதி ।

தந்துஷ்வபி ந்யாயஸாம்யமுதா³ஹரதி –

தந்தவ இதி ।

பரமார்த²த³ர்ஶநப²லமுபஸம்ஹரதி –

இத்யேவமிதி ।

க⁴டாதீ³நாம் ஸ்வகாரணவ்யதிரேகேணாஸதாம் ந ப்ரத்யயவைசித்ர்யஹேதுத்வமதோ க⁴டாதி³ப்ரத்யயவத்ப்ரத்யயாந்தராண்யபி ப்ரத்யயத்வாவிஶேஷாத்³ வாஸ்தவாலம்ப³நவர்ஜிதாநி மந்தவ்யாநீத்யர்த²:। பூ⁴தத³ர்ஶநம் யௌக்திகம் தத்த்வத³ர்ஶநம் ததோ நிமித்தஸ்யாநிமித்தத்வமிதி வ்யாக்²யாதம்।

இதா³நீமபூ⁴தத³ர்ஶநாதி³தி பத³ச்சே²தே³ந வ்யாக்²யாநாந்தரமாஹ –

அத²வேதி ।

யதா² ரஜ்ஜ்வாதா³வதி⁴ஷ்டா²நே ஸர்பாதே³ராரோபிதஸ்ய த³ர்ஶநாந்ந தஸ்ய வஸ்துதோ த³ர்ஶநம் ப்ரத்யாலம்ப³நத்வமிஷ்டம்। ததை²வாதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநாபேக்ஷயா பரமார்த²தோ த³ர்ஶநாத்³ பா³ஹ்யஸ்யார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநம் ப்ரத்யாலம்ப³நத்வம் வாஸ்தவமப்⁴யுபக³ந்துமஶக்யமித்யர்த²:।

கிஞ்ச விமதோ பா³ஹ்யார்தோ² ந தத்த்வதோ ஜ்ஞாநம் ப்ரத்யாலம்ப³நம் ப்⁴ராந்திவிஷயத்வாத்³ ரஜ்ஜ்வாம் ஸர்பாதி³வதி³த்யாஹ –

ப்⁴ராந்தீதி ।

ஹேதும் ஸாத⁴யதி –

தத³பா⁴வ இதி ।

ப்⁴ராந்த்யபா⁴வே பா³ஹ்யார்தோ² ந பா⁴தீத்யுக்தம் ஹேதும் ப்ரபஞ்சயதி –

ந ஹீதி ।

தே³ஹாபி⁴மாநவதோ பா³ஹ்யார்த²ப்ரதிபா⁴நத்⁴ரௌவ்யாத³த்³வைதத³ர்ஶிநோ(அ)பி தத்ப்ரதிபா⁴நமப்ரத்யூஹம் ப்ராப்நோதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹ்யுந்மத்தேதி ।

பா³ஹ்யார்த²ஸமர்த²நார்த²முக்தமர்தா²பத்தித்³வயம் கத²ம் நிரஸநீயமித்யாஹ –

ஏதேநேதி ।

தத்த்வத³ர்ஶிநாம் ஸ்பு²ரணாதிரிக்தவஸ்த்வநுபலம்ப⁴ப்ரத³ர்ஶநேந வைசித்ர்யத³ர்ஶநம் து³:கோ²பலப்³தி⁴ஶ்ச ப்ரத்யுக்தா। தேநாநுபபத்³யமாநார்தா²பத்தித்³வயஸ்யாநுத்தா²நம்। வ்யவஹாரத்³ருஷ்ட்யா து பூர்வப்⁴ரமஸமாரோபிதஸ்வப்நவதே³வ ஸம்வேத³நே வைசித்ர்யம் து³:க²ம் ச வ்யவஹாராங்க³மித்யந்யதா²(அ)ப்யுபபத்திரித்யர்த²:॥25॥

ஜ்ஞாநஸ்ய ஸாலம்ப³நத்வப்ரஸித்³தே⁴ஸ்தத்த்வத்³ருஷ்ட்யா ஜ்ஞேயாபா⁴வே ஜ்ஞாநமபி ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

சித்தமிதி ।

ந ஹி ஸ்பு²ரணம் ஸகர்மகம் தஸ்ய ஸகர்மகத்வப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத்। ஜாநாதேஸ்து ஸகர்மகத்வம் க்ரியாப²லத்வகல்பநயா ஸ்வீக்ருதமிதி பா⁴வ:।

சித்தஸ்யார்த²ஸ்பர்ஶித்வாபா⁴வே(அ)பி ததா³பா⁴ஸஸ்பர்ஶித்வம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

நார்தே²தி ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

அபூ⁴த இதி ।

ப்ரத²மபாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

யஸ்மாதி³தி ।

விமதம் சித்தமர்தா²பா⁴ஸமபி ந ஸ்ப்ருஶதி சித்தத்வாத் ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³தி த்³விதீயம் பாத³ம் விப⁴ஜதே –

நாபீதி ।

ந ஹி த்³ருஷ்டாந்தே தஸ்யார்தா²பா⁴ஸஸ்பர்ஶித்வம் தஸ்யைவ ததா³த்மநா பா⁴நாதி³த்யர்த²:।

த்ருதீயபாத³ம் வ்யாகரோதி –

அபூ⁴தோ ஹீதி ।

விமதோ(அ)ர்த²: ஸந்ந ப⁴வத்யர்த²த்வாத் ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³த்யநுமாநாந்ந ஜ்ஞாநஸ்யா(அ)(அ)லம்ப³நமித்யர்த²:।

விமதோ(அ)ர்த²: ஸ்வவிஷயஜ்ஞாநஜநகோ ந ப⁴வதி ப்⁴ராந்திவிஷயத்வாத் ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³த்யுக்தமநுமாநம் ஸ்மாரயதி –

உக்தேதி ।

அர்த²ஜந்யத்வாபா⁴வே(அ)பி ஜ்ஞாநஸ்யார்தா²பா⁴ஸஜந்யத்வம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

நாபீதி ॥26॥

ஜ்ஞாநஸ்ய ஸாலம்ப³நத்வாபா⁴வே தஸ்ய ததா²த்வப்ரதா² ப்⁴ராந்திர்ப⁴வேத்। ப்⁴ராந்திஶ்சாப்⁴ராந்திப்ரதியோகி³நீத்யந்யதா²க்²யாதிமாஶங்க்யா(அ)ஹ –

நிமித்தமிதி ।

காலத்ரயே(அ)பி ஜ்ஞாநஸ்ய வஸ்துதோ(அ)ர்த²ஸ்பர்ஶித்வாபா⁴வே தத்³வாஸநாபா⁴வாத் தஜ்ஜந்யா நாந்யதா²க்²யாதி: ஸித்⁴யதி।

ப்⁴ராந்திஸ்து விதா⁴ந்தரேணாபி ப⁴விஷ்யதீத்யாஹ –

அநிமித்த இதி ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காம் த³ர்ஶயதி –

நந்விதி ।

யதி³ க⁴டாதி³ர்பா³ஹ்யோ(அ)ர்தோ² ந க்³ருஹ்யதே தர்ஹி தஸ்மிந்நஸத்யேவ ததா³பா⁴ஸதா ஜ்ஞாநஸ்ய விபர்யாஸ:। அதஸ்மிம்ஸ்தத³பு³த்³தே⁴ஸ்ததா²த்வாத்। விபர்யாஸே ச ஸ்வீக்ருதே க்வசித³ப்யவிபர்யாஸோ வக்தவ்ய:, ப்⁴ராந்தேரப்⁴ராந்திபூர்வகத்வஸ்யாந்யதா²க்²யாதிவாதி³பி⁴ரிஷ்டத்வாதி³த்யர்த²:।

தத்ர புர்வார்த⁴யோஜநயா பரிஹரதி –

அத்ரேதி ।

உக்தமேவார்த²முத்தரார்த⁴யோஜநயா ஸாத⁴யதி –

யதீ³தி ।

அப்⁴ராந்தேரபா⁴வாத³ஸம்ப⁴வே ப்⁴ராந்தேரஸதி க⁴டாதௌ³ க⁴டாத்³யாபா⁴ஸதா ஜ்ஞாநஸ்ய கத²ம் நிர்வஹதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அயமேவேதி ।

ஸ்வபா⁴வஶப்³தே³நாவித்³யோச்யதே। ந ஹி ப்⁴ராந்திரப்⁴ராந்திபூர்விகேதி நியம:। ஸவிஷயாணாம் ப்⁴ரமாணாமவித்³யாத்வாப்⁴யுபக³மாதி³த்யர்த²:॥27॥

பா³ஹ்யார்த²வாதி³பக்ஷமேவம் விஜ்ஞாநவாதி³முகே²ந ப்ரதிக்ஷிப்ய விஜ்ஞாநவாத³மிதா³நீமபவத³தி –

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ரதிக்ஷணம் விஜ்ஞாநஸ்ய ஜந்ம த்³ருஶ்யதே விஜ்ஞாநவாதி³பி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

தஸ்யேதி ।

வ்ருத்தஸங்கீர்தநபூர்வகம் ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

ப்ரஜ்ஞப்தேரிதி ।

தச்ச பா³ஹ்யார்த²வாதி³நோ பா³ஹ்யோ(அ)ர்தோ² விஜ்ஞாநவத³ஸ்தீதி பக்ஷப்ரதிஷேத⁴முகே²ந ப்ரவ்ருத்தம், தத்புநராசார்யேண ப⁴வத்வேவமித்யநுஜ்ஞாதம், பா³ஹ்யார்த²வாத³தூ³ஷணஸ்ய ஸ்வமதே(அ)பி ஸம்மதத்வாதி³த்யாஹ –

பா³ஹ்யார்தே²தி ।

பா³ஹ்யார்த²வாத³தூ³ஷணாநுமோத³நப்ரயோஜநமாஹ –

ததே³வேதி ।

அஸத்யேவ க⁴டாதௌ³ க⁴டாத்³யாபா⁴ஸத்வம் விஜ்ஞாநஸ்ய யது³க்தம் ததே³வ ஹேதுத்வேநோபாதா³ய விஜ்ஞாநவாத³நிஷேதா⁴ர்த²ம் பா³ஹ்யார்த²பக்ஷதூ³ஷணமநுமோதி³தமித்யர்த²:।

ஸம்ப்ரதி விஜ்ஞாநவாத³தூ³ஷணமவதாரயதி –

ததி³த³மிதி ।

தஸ்மாதி³த்யாதி³ வ்யாசஷ்டே –

யஸ்மாதி³தி ।

பூ⁴தத³ர்ஶநாத்³க⁴டாதே³ர்ம்ருதா³தி³மாத்ரம் பூ⁴தம் வஸ்துதத்த்வம் தஸ்யாபி விஜ்ஞப்திமாத்ரம் தத்த்வம் தஸ்ய ஶாஸ்த்ரதோ த³ர்ஶநாதி³தி யாவத்।

த்³விதீயபாத³ம் த்³ருஷ்டாந்தத்வேந விப⁴ஜதே –

யதே²தி ।

விமதம் விஜ்ஞாநஜந்ம ந தாத்த்விகம் த்³ருஶ்யத்வாந்நீலபீதாதி³வதி³த்யர்த²:।

விபக்ஷே தோ³ஷமாஹ –

அத இதி ।

தத்த்வதோ விஜ்ஞாநஸ்ய ஜந்மாயோகா³த்³ யே தஸ்ய தாத்த்விகம் ஜந்ம பஶ்யந்தி தே பக்ஷ்யாதீ³நாம் கே²(அ)பி பத³ம் பஶ்யந்தீத்யந்வய:। அநாத்மத்வாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³நாந்யோந்யவிலக்ஷணத்வமந்யோந்யஸாத்³ருஶ்யம் ச க்³ருஹ்யதே।

தத்ர ஹேதும் ஸூசயதி –

தேநைவேதி ।

ஸ்வவ்ருத்தேரநுபபத்தேஸ்தத்³த்³ருஶ்யதாமந்தரேண ச தத்³த⁴ர்மத்³ருஶ்யதா(அ)ஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²:।

விஜ்ஞாநவாதே³ ப²லிதம் விஶேஷம் த³ர்ஶயதி –

அத இதி ।

ஶூந்யவாதி³நம் ப்ரதி விஶேஷம் கத²யதி –

யே(அ)பீதி ।

பஶ்யந்த ஏவேத்யவிலுப்தத்³ருக்³ரூபதா த்³யோத்யதே। த்³ருக்³ப³லாதே³வ ஸர்வாபா⁴வ: ஸித்⁴யதி। த்³ருக³பா⁴வஸ்து கத²ம் ஸித்⁴யேத்। ந ச தாவத்³ த்³ருகே³வ தத³பா⁴வம் ஸாத⁴யேத்। தயோரேககாலத்வாநுபபத்தேரித்யர்த²:। கிம் ச ஸர்வஶூந்யதாம் வத³ந்த: ஶூந்யதாத³ர்ஶநஸ்ய ஸ்வாத்மத³ர்ஶநஸ்ய ச ஶூந்யதாம் வத³ந்தி।

ததா² ச ஸ்வபக்ஷாஸித்³தி⁴ரித்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸ்வத³ர்ஶநஸ்யேதி ।

ததோ(அ)பீதி விஜ்ஞாநவாதி³ப்⁴யோ(அ)பீத்யர்த²:॥28॥

யதி³ விஜ்ஞாநஸ்ய பா³ஹ்யாலம்ப³நத்வம் க்ஷணிகத்வம் ஶூந்யத்வம் ச ந ஸம்ப⁴வதி கிம் தர்ஹி தத்த்வேமேகரூபம் ப⁴வதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அஜாதமிதி ।

தஸ்யாஶ்ச ப்ரக்ருதேரந்யதா²த்வம் புரஸ்தாதே³வ நிரஸ்தமித்யாஹ –

ப்ரக்ருதேரிதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

உக்தைரிதி ।

கூடஸ்த²மத்³விதீயம் ப்³ரஹ்மோதி யத்பூர்வத்ர ப்ரதிஜ்ஞாதம் தஜ்ஜந்மநோ து³ர்நிரூபத்வாது³க்தஹேதுபி⁴: ஸித்³த⁴ம்। தஸ்யைவ ஸித்³த⁴ஸ்யார்த²ஸ்ய ப²லமுபஸம்ஹர்துமேஷ ஶ்லோக இத்யர்த²:।

பூர்வார்த⁴ம் யோஜயதி –

அஜாதமிதி ।

யதி³ சித்தம் ஸ்பு²ரணமஜாதமபீ⁴ஷ்டம் தர்ஹி தத்³ ப்³ரஹ்மைவ, தஸ்ய கௌடஸ்த்²யைகஸ்வாபா⁴வ்யாத்தத்புநர்வஸ்துதோ ந ஜாதமேவ மாயயா ஜந்மவதி³தி கல்ப்யதே சேத் தஸ்யாஜாதிரேவாஜாதத்த்வாத் ப்ரக்ருதிர்ப⁴வதீத்யர்த²:।

த்³விதீயார்த⁴ம் யோஜயதி –

அஜாதரூபாயா இதி ।

தஸ்யாஶ்சேத³ந்யதா²த்வம் ஸ்வரூபஹாநிராபதேதி³த்யர்த²:॥29॥

கூடஸ்த²ம் தத்த்வம் தாத்த்விகமித்யத்ர ஹேத்வந்தரமாஹ –

அநாதே³ரிதி ।

விமத: ஸம்ஸாரோ நாந்தவாநநாதி³பா⁴வத்வாதா³த்மவதி³த்யர்த²:।

கிம் ச மோக்ஷோ(அ)நந்தோ ந பா⁴வத்வே ஸத்யாதி³மத்த்வாத்³ க⁴டவதி³த்யாஹ –

அநந்தேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

அயம் சேதி ।

தத்ர பூர்வார்த⁴ம் வ்யாகரோதி –

அநாதே³ரிதி ।

அதீதகோடிரஹிதஸ்ய பூர்வம் நா(அ)(அ)ஸீதி³த்யவச்சே²த³வர்ஜிதஸ்யேத்யர்த²:।

யோ(அ)நாதி³பா⁴வ: ஸோ(அ)ந்தவாந்நேதி வ்யாப்திராத்மநி வ்யக்தேத்யாஹ –

ந ஹீதி ।

பீ³ஜாங்குரயோர்ஹேதுப²லபா⁴வேந ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தஸ்ய நைரந்தர்யம் ஸந்தாநஸ்தஸ்யாநாதி³பா⁴வத்வே(அ)பி விச்சே²த³ஸ்யாந்தஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாத³நைகாந்திகதேதி ஶங்கதே –

பீ³ஜேதி ।

பா⁴வத்வவிஶேஷ்யாம்ஶஸ்ய தத்ராவர்தநாந்ந வ்யபி⁴சாரஶங்கேதி தூ³ஷயதி –

நைகேதி ।

த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

ததே²தி ।

யத்ரா(அ)(அ)தி³மத்த்வம் தத்ர நாநந்தத்வமிதி வ்யாப்திபூ⁴மிமாஹ –

க⁴டாதி³ஷ்விதி ।

யதா² க்ருதகோ(அ)பி க⁴டாதி³த்⁴வம்ஸோ நித்யஸ்ததா² ப³ந்த⁴த்⁴வம்ஸோ(அ)பி ப⁴வஷ்யதீத்யநைகாந்திகத்வமாஶங்கதே –

க⁴டாதீ³தி ।

மோக்ஷஸ்யாபா⁴வத்வே ஸதி பரமார்த²ஸத்த்வப்ரதிஜ்ஞா ப⁴ஜ்யேதேதி தூ³ஷயதி –

ததா² சேதி ।

கிம் ச ப்ராக³ஸத: ஸத்தாஸமவாயரூபம் கார்யத்வம் தத³பி மோக்ஷஸ்யாஸத்த்வே ந ஸித்³த்⁴யதீத்யாஹ –

அஸத்த்வாதே³வேதி ॥30॥

அஸ்து தர்ஹி மோக்ஷஸ்யா(அ)(அ)த்³யந்தவத்த்வம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஆதா³விதி ।

யதி³த்யூஷரோத³காதி³ க்³ருஹ்யதே। ததா² வஸ்துதோ நாஸ்த்யேவேதி யாவத்। விததை²ஸ்தைரேவ மரீச்யுத³காதி³பி⁴:। ஸாத்³ருஶ்யமாத்³யந்தவத்த்வம்। விமதா மோக்ஷாத³யோ ந பரமார்த²ஸந்தோ ப⁴விதுமர்ஹந்த்யாத்³யந்தவத்த்வாந்மரீச்யுத³காதி³வதி³த்யர்த²:।

கத²ம் தர்ஹி மோக்ஷாதீ³நாமபி ததா²த்வப்ரதே²த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அவிததா² இதி ।

லக்ஷிதா மூடை⁴ரவிசாரகைரிதி ஶேஷ:।

ஊஷரோத³காதீ³நாம் ஸ்நாநபாநாதி³ப்ரயோஜநாநுபலம்பா⁴ந்மோக்ஷஸ்வர்கா³தீ³நாம் து ஸுகா²தி³ப்ராப்திப்ரயோஜநப்ரதிலம்பா⁴ந்ந மோக்ஷாதி³வைதத்²யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸப்ரயோஜநதேதி ।

தேஷாம் மோக்ஷாதீ³நாமிதி யாவத்।

புநருக்திஶங்காம் வாரயதி –

வைதத்²ய இதி ॥31– 32॥

கிம் ச யேந ஹேதுநா ஸ்வப்நஸ்ய மித்²யாத்வமிஷ்டம் தஸ்ய ஜாக³ரிதே(அ)பி துல்யத்வாஜ்ஜந்மாதி³ரஹிதம் ஸம்விந்மாத்ரம் தத்த்வமேஷ்டவ்யமிதி விவக்ஷித்வா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வ இதி ।

யதி³ தே³ஹாந்தர்த³ர்ஶநாந்மித்²யாத்வம் ஸ்வப்நஸ்யேஷ்டம் தர்ஹி வைராஜதே³ஹே ஸர்வஸ்ய ஜாக³ரிதஸ்ய த³ர்ஶநாந்மித்²யாத்வம் து³ர்வாரமித்யர்த²: ।

கிஞ்ச யோக்³யதே³ஶவைது⁴ர்யாந்மித்²யாத்வம் ஸ்வப்நஸ்ய யத்³யபீ⁴ஷ்டம் தர்ஹி ஸம்வ்ருதே ப்ரதே³ஶே ப்ருத²க்³பூ⁴தே ப்³ரஹ்மண்யக²ண்டை³கரஸே பூ⁴தாநாம் வித்³யமாநாநாம் த³ர்ஶநம் ந குதோ(அ)பி ஸ்யாத்³ ப்³ரஹ்மணோ(அ)நவகாஶத்வாதி³த்யாஹ –

ஸம்வ்ருத இதி ।

அவதாரிதஶ்லோகஸஹிதாநாமுத்தரஶ்லோகாநாம் ‘ஜாத்யாபா⁴ஸம்’(மா. கா. 4 । 45) இத்யஸ்மாத்ப்ராக்தநாநாம் தாத்பர்யமாஹ –

நிமித்தஸ்யேதி ॥33॥

உக்தமேவார்த²ம் ப்ரபஞ்சயதி –

ந யுக்தமித்யாதி³நா ।

ஸ்வப்நே தே³ஶாந்தரக³தௌ நியதகாலாபா⁴வாந்ந க³த்வா த³ர்ஶநமிஷ்டம் ததா² மரணாதூ³ர்த்⁴வமர்சிராதி³மார்கே³ண க³த்வா ப்³ரஹ்மத³ர்ஶநமயுக்தம் காலாநவச்சி²ந்நத்வாதி³த்யர்த²:। கிம் ச யத்³தே³ஶஸ்த²: ஸ்வப்நம் பஶ்யதி ப்ரதிபு³த்³த⁴ஸ்தஸ்மிந் தே³ஶே நாஸ்தீதி மித்²யாத்வமபீ⁴ஷ்டம்।

ததா² யஸ்மிந் தே³ஶே ஸ்தி²த: ஸம்ஸாரமநுப⁴வதி ப்³ரஹ்மபா⁴வம் ப்ரதிபந்நஸ்தஸ்மிந் தே³ஹதே³ஶே நாஸ்தி பரிபூர்ணப்³ரஹ்மரூபேணாவஸ்தா²நாத³தோ ஜாக³ரிதஸ்யாபி மித்²யாத்வமேஷ்டவ்யமித்யாஹ –

ப்ரதிபு³த்³த⁴ஶ்சேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யார்த²ம் கத²யதி –

ஜாக³ரித இதி ॥34॥

கிம் ச யதா² ஸ்வப்நே விஸம்வாதா³த³ப்ராமாண்யமிஷ்டம் ததா² ஜாக³ரிதே(அ)பி பரம் ஶ்ரேயோ(அ)ஸ்மாபி⁴: ஸாத⁴நீயமிதி ஸ ப்³ரஹ்மவாதி³பி⁴: ஸஹ ஸமாலோச்யாவித்³யாநித்³ராத: ப்ரதிபு³த்³தோ⁴ நைவ ஶ்ரேய: ஸாத்⁴யத்வமாலோசிதம் ப்ரதிபத்³யதே। ஸர்வஸ்ய நித்யமுக்தத்வநிஶ்சயாத்। அதோ முமுக்ஷுத்வம் ஶ்ரவணாதி³கர்தவ்யதா ச ப்⁴ராந்த்யைவேத்யாஹ –

மித்ராத்³யைரிதி ।

கிம் ச ஸ்வப்நவதே³வ க்³ருஹீதமுபதே³ஶாதி³ வித்³வாந்ந பஶ்யதி தத்ஸாத்⁴யப²லாபா⁴வாதி³த்யாஹ –

க்³ருஹீதம் சேதி ।

அத² வா லோகத்³ருஷ்ட்யா யத்கிஞ்சித்³ க்³ருஹீதம் வஸ்த்ராந்நோத³காதி³ தத்³வித்³வாந்நைவ கிஞ்சித்கரோமீதி ப்ரதிபு³த்³தோ⁴(அ)ந்யப்ரத்யயபா³தா⁴ந்ந ஸ்வஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநாதி⁴க³ச்ச²தி।

தேந ததா³பா⁴ஸமாத்ரமேவsத்யாஹ –

க்³ருஹீதம் சேதி ।

உக்தமர்த²ம் விவக்ஷித்வா ஶ்லோகாக்ஷராணி யோஜயதி –

மித்ராத்³யைரித்யாதி³நா ॥35॥

கிம் ச ஸ்வப்நாவஸ்தா²யாம் யேந தே³ஹேந நாட்³யாதி³ஷு பர்யடதி ஸ மித்²யா ப்ருத²க்³பூ⁴தஸ்ய நிஶ்சலஸ்ய தே³ஹஸ்ய த³ர்ஶநாத்। ததா² ஜாக³ரிதே யேந பரிவ்ராஜகாதி³ஶரீரேண லோகஸ்ய பூஜ்யோ த்³வேஷ்யோ வா த்³ருஶ்யதே ஸ மித்²யா கத்²யதே। ப்ருத²கே³வ கூடஸ்த²ப்³ரஹ்மாக்²யஶரீரஸ்யாநுப⁴வாதி³த்யாஹ –

ஸ்வப்நே சேதி ।

கிம் ச யதா² ஸ்வப்நே தே³ஹோ மித்²யா ததா² சித்தத்³ருஶ்யம் ஜட³ம் ஸர்வமவஸ்துகம் மித்²யாபூ⁴தமேஷிதவ்யமித்யாஹ –

யதே²தி ।

பூர்வார்த⁴க³தாந்யக்ஷராணி யோஜயதி –

ஸ்வப்ந இதி ।

உத்தரார்த⁴க³தாநி வ்யாகரோதி –

யதே²த்யாதி³நா ।

ப்ரகரணார்த²முபஸம்ஹரதி –

ஸ்வப்நேதி ॥36॥

யதா² ஜாக³ரிதம் ததா² ஸ்வப்நோ க்³ருஹ்யதே। ததா² ச ஸ்வப்நஸ்ய ஜாக³ரிதகார்யத்வாத்³ ய: ஸ்வப்நத்³ரஷ்டா தஸ்யைவ ஜாக³ரிதம் ஸதி³தி ஸ்வப்நவத் தந்மித்²யாத்வமித்யாஹ –

க்³ரஹணாதி³தி ।

கிம் ச ஜாக³ரிதஸ்ய வித்³யமாநத்வமநேகஸாதா⁴ரணத்வம் ச வஸ்துதோ நாஸ்தி ஸ்வப்நகாரணத்வாத்கிம் து ததா² பா⁴ஸமாநத்வமித்யாஹ –

தத்³தே⁴துத்வாதி³தி ।

ஜாக³ரிதஸ்ய வஸ்துதோ(அ)ஸத்த்வே ஹேத்வந்தரபரத்வம் ஶ்லோகஸ்ய த³ர்ஶயதி –

இதஶ்சேதி ।

இத: ஶப்³தா³ர்த²மேவ ஸ்போ²ரயந் பூர்வார்த⁴ம் யோஜயதி –

ஜாக³ரிதவதி³தி ।

உத்தரார்த⁴ம் யோஜயதி –

தத்³தே⁴துத்வாதி³தி ।

ஸதி ப்ரமாதரி பா³த்⁴யத்வம் ஸ்வப்நஸ்ய மித்²யாத்வம், ஜாக³ரிதஸ்ய புநஸ்தத³நுபலம்பா⁴த் பரமார்த²த: ஸத்த்வம்। கார்யஸ்ய மித்²யாத்வே காரணஸ்யாபி மித்²யாத்வமிதி மாநாபா⁴வாத்।

ந ஹி ஸர்வஸாதா⁴ரணம் வித்³யமாநம் ஜாக³ரிதம் மித்²யா ப⁴விதும் யுக்தமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதே²த்யாதி³நா ॥37॥

கார்யகாரணபா⁴வே(அ)பி ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோர்ந மித்²யாத்வமவிஶிஷ்டமத்யந்தவைஷம்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

உத்பாத³ஸ்யேதி ।

யத்து கார்யகாரணத்வம் ஸத்யாஸத்யயோரிவ ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோரித்யுக்தம் தத்³ து³ருக்தமித்யாஹ –

ந சேதி ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காமாஹ –

நந்விதி ।

கிமித³ம் வைலக்ஷண்யமவிவேகிநாம் ப்ரதிபா⁴தி, கிம் வா விவேகிநாமிதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யமங்கீ³கரோதி –

ஸத்யமிதி ।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ –

விவேகிநாம் த்விதி ।

த்³விதீயபா⁴க³மாகாங்க்ஷாத்³வாரா விப⁴ஜதே –

யத³பீத்யாதி³நா ।

ஸம்ப⁴வோ நாஸதோ(அ)ஸ்தீத்யேதத்³ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாத⁴யதி –

ந ஹீதி ।

கத²ஞ்சித³பி ஸதோ(அ)ஸதோ வேத்யர்த²:॥38॥

யது³க்தமுத்பாத³ஸ்யாப்ரஸித்³த⁴த்வம் தத³யுக்தம், ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோஸ்த்வயா கார்யகாரணத்வாங்கீ³கரணாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அஸதி³தி ।

ஜாக³ரிதே த்³ருஷ்டஸ்ய ஸ்வப்நே த³ர்ஶநாஜ்ஜாக³ரிதஸ்ய ஸப்நம் ப்ரதி காரணத்வம் சேத் தர்ஹி ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டஸ்ய ஜாக³ரிதே(அ)பி த³ர்ஶநாத் தஸ்ய ஜாக³ரிதம் ப்ரதி காரணத்வம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அஸத்ஸ்வப்நேதி ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காமுத்தா²பயதி –

நந்விதி ।

பூர்வாபரவிரோதே⁴ சோதி³தே பரிஹாரே கத்²யமாநே மந:ஸமாதா⁴நம் ப்ரார்த²யதே –

ஶ்ருண்விதி ।

தமேவ ப்ரகாரம் ப்ரகடயந்நக்ஷராணி யோஜயதி –

அஸதி³தி ।

துச்ச²த்வம் வ்யவச்சி²நத்தி –

ரஜ்ஜ்விதி ।

த³ர்ஶநஸ்யா(அ)(அ)பா⁴ஸத்வம் ஸூசயதி –

விகல்பிதமிதி ।

யதா² ஜாக்³ரத்³த்³ருஷ்டஸ்ய விஶேஷஸ்ய ஸ்வப்நே த³ர்ஶநாஜ்ஜாக³ரிதவாஸநாதீ⁴ந: ஸ்வப்நோ ஜாக³ரிதகார்யத்வேந வ்யவஹ்ரியதே ததா² ஸ்வப்நே த்³ருஷ்டஸ்ய ஜாக³ரிதே(அ)பி த³ர்ஶநாத் தத்கார்யத்வம் ஜாக³ரிதஸ்ய ப்ராப்தமித்யாஶங்க்ய த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

ததே²தி ।

யத்து ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோருக்தம் கார்யகாரணத்வம் தத³பி ந நியதமிதி நிபாதார்த²ம் கத²யதி –

சஶப்³தா³தி³தி ।

தஸ்மாத்ப்ராயஶ: ஸ்வப்நஸ்ய ஜாக்³ரத்³வாஸநாதீ⁴நத்வாதி³தி யாவத்।

ஜாக³ரிதஸ்ய பரமார்த²ஸத்த்வாத் கார்யஸ்ய ஸ்வப்நஸ்யாபி தாதா³த்ம்யாத் ததா²த்வம் விவக்ஷித்வா கார்யகாரணத்வப்ரதா² கத²ம் ந ப⁴வதீதி வ்யாவர்த்யம் கத²யதி –

ந த்விதி ॥39॥

வ்யவஹாரத்³ருஷ்ட்யா கார்யகாரணத்வம் ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோருக்தம்। தத்த்வத்³ருஷ்ட்யா த்வப்ரஸித்³த⁴மேவ க்வசித³பி கார்யகாரணத்வமிதி வத³ந் வஸ்துநோ(அ)ஜ்ஞாநாத³வஸ்த்வேவ கார்யம் ப⁴வதீதி மதம் வ்யாவர்த்தயதி –

நாஸ்தீதி ।

ஶூந்யவாதி³நஸ்து ஸதே³வ கார்யம் ஜாயதே ஶூந்யாதி³தி மந்யதே, தாந்ப்ரத்யாஹ –

ஸதி³தி ।

ததே²த்யநேந நாஸ்தீத்யேதத³நுக்ருஷ்யதே।

ஸாங்க்²யாத³யஸ்து கார்யகரணயோர்த்³வயோரபி ஸத்த்வம் ஸங்கி³ரந்தே, தாந்ப்ரத்யுக்தம் –

ஸச்சேதி ।

ஸத்³ ப்³ரஹ்ம காரணம் மித்²யாப்ரபஞ்சஸ்ருஷ்டேரித்யேகே வர்ணயந்தி, தாந்நிராசஷ்டே –

ஸத்³தே⁴துகமிதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

பரமார்த²ஸ்த்விதி ।

ப்ரஸித்³த⁴ம் கார்யகாரணத்வம் யயா கயா ச ப்ரக்ரியயா ப்ரதிபாத³யிதுமுசிதமந்யதா² ப்ரஸித்³தி⁴ப்ரகோபாதி³த்யாக்ஷிபதி –

கத²மிதி ।

அநிர்வாச்யம் மாயாமயம் கார்யகாரணத்வம் ப்ரதீதிமாத்ரஸித்³த⁴மயௌக்திகமதி⁴க்ருத்ய ப்ரஸித்³தி⁴ரவிருத்³தே⁴த்யபி⁴ஸந்தா⁴யா(அ)(அ)த்³யம் பாத³ம் விப⁴ஜதே –

நாஸ்தீத்யாதி³நா ।

த்³விதீயம் பாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

ததே²த்யாதி³நா ।

த்ருதீயம் பாத³ம் வ்யாகரோதி –

ததா² ஸச்சேதி।

சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

அஸதி³தி ।

அஸ்து தர்ஹி ப்ரகாராந்தரேண கார்யகாரணபா⁴வ இத்யாஶங்க்ய யோக்³யாநுபலப்³தி⁴விருத்³த⁴த்வாந்மைவமித்யாஹ –

ந சேதி ॥40॥

ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோர்வஸ்துதோ நாஸ்தி கார்யகாரணத்வமித்யத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ –

விபர்யாஸாதி³தி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

புநரபீதி ।

அக்ஷரார்த²ம் கத²யதி –

விபர்யாஸாதி³த்யாதி³நா ।

கஶ்சிதி³த்யஸ்ய பூர்வேண க்ரியாபதே³ந ஸம்ப³ந்த⁴:।

த்³ருஷ்டாந்தமநூத்³ய தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

யதே²த்யாதி³நா ॥41॥

தத்த்வத்³ருஷ்ட்யா கார்யகாரணத்வஸ்யாப்ரஸித்³த⁴த்வே கத²ம் ஜந்மாதி³ஸூத்ரப்ரமுகை²: ஸூத்ரைர்ஜக³த்காரணத்வம் ப்³ரஹ்ம ஸூத்ரிதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

உபலம்பா⁴தி³தி ।

அவிவேகிநாம் விவேகோபாயத்வேந கார்யகாரணத்வமுபேத்ய ஸூத்ரகாரப்ரவ்ருத்திரித்யர்த²:।

ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

யா(அ)பீத்யாதி³நா ।

அஸ்தி வஸ்துபா⁴வோ த்³வைதஸ்யேதி ஶேஷ:।

கார்யகாரணபா⁴வமுபேத்ய ஜந்மோபதி³ஶதாமத்³வைதவாதி³நாம் மந்த³விவேகிஷு விவேகதா³ர்ட்⁴யோபாயத்வேந கத²ம் தது³பதே³ஶ: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

தாமிதி ।

யதா³ ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத³ஶேஷம் ஜக³த்³ப⁴வதீத்யப்⁴யுபேதம் ததா³ தத³திரேகேண ஜக³தோ(அ)பா⁴வாத்³ ப்³ரஹ்மைவ ஸர்வமிதி நிஶ்சிதம்। தத்³விஷயேஷு ச வேதா³ந்தேஷு பௌர்வாபர்யேணா(அ)(அ)லோசிதேஷு தத³ப்⁴யாஸிநாம் தேஷாம் தத³ப்⁴யாஸப்ரஸாதா³தே³வ கூடஸ்தா²த்³விதீயவஸ்துவிவேகதா³ர்ட்⁴யம் ஸேத்ஸ்யதீத்யபி⁴ப்ரேத்யாத்³வைதவாதி³பி⁴ர்ஜாதிருபதி³ஷ்டா, ந து த்³வைதஸ்ய ஶ்ருதிதோ ந்யாயதஶ்ச நிரூபயிதுமஶக்யஸ்ய பரமார்த²த்வம் க்³ருஹீத்வா ஜாதிருபதி³ஷ்டேத்யஜாதிரேவ பாரமார்தி²கீத்யர்த²:।

சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

தே ஹீதி ।

தேஷாம் விவேகோபாயத்வேந ஜாதிருபதி³ஷ்டேத்யத்ரோபக்ரமமநுகூலயதி –

உபாய இதி ॥42॥

“உத³ரமந்தரம் குருதே। அத² தஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதி” (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யோ ப்³ரஹ்மணி விகாரத³ர்ஶிநாம் ப⁴யப்ராப்தி: ஶ்ரூயதே। ததா² ச ஶ்ரோத்ரியாணாமபி பே⁴த³த³ர்ஶிநாம் நாநுக்³ராஹ்யதேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அஜாதேரிதி ।

“ந ஹி கல்யாணக்ருத் கஶ்சித்³ து³ர்க³திம் தாத க³ச்ச²தி” (ப⁴. கீ³. 6 । 40) இதி ஸ்ம்ருதேஸ்தேஷாமாத்யந்திகபதநாபா⁴வே(அ)பி நிந்தா³நுபபத்த்யா கஶ்சித்³தோ³ஷலேஶ: ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநாப்ராப்திப்ரயுக்தம் க³ர்ப⁴வாஸாதி³தோ³ஷமப்⁴யநுஜாநாதி –

தோ³ஷோ(அ)பீதி ।

அந்வயமாத³ர்ஶயந் பாத³த்ரயக³தாந்யக்ஷராணி யோஜயதி –

யே சேத்யாதி³நா ।

சதுர்த²பாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

யத்³யபீதி ।

கஶ்சிந்நிந்தா³நுபபத்திஸூசித இதி யாவத் ॥43॥

யத்து ஹேதுப்⁴யாம் த்³வைதஸ்யாஸ்தித்வமுக்தம் தத்³ தூ³ஷயதி –

உபலம்பா⁴தி³தி ।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காமநூத்³ய தூ³ஷயதி –

நந்வித்யாதி³நா ।

வ்யபி⁴சாரஸ்யாஸித்³தி⁴மாஶங்க்ய பரிஹரதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

உபலம்ப⁴ஸமாசாரௌ மாயாமயே ஹஸ்திநி வஸ்துத்வாபா⁴வே(அ)பி ப⁴வத:, ததா² த்³வைதே(அ)பி ந தயோரஸ்தி வஸ்துத்வஸாத⁴கத்வமித்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ॥44॥

பூ⁴தத³ர்ஶநாவஷ்டம்பே⁴ந நிமித்தஸ்யாநிமித்தத்வமுக்தமேதத³ந்தை: ஶ்லோகைர்விப்ரபஞ்சிதம்। ஸம்ப்ரதி பூ⁴தத³ர்ஶநமுபஸம்ஹரதி –

ஜாத்யாபா⁴ஸமிதி ।

ஶ்லோகாக்ஷராண்யாகாங்க்ஷாத்³வாரா விவ்ருணோதி –

கிம் புநரித்யாதி³நா ।

கௌ³ரத்வதீ³ர்க⁴த்வோக்த்யா தே³வத³த்தஸ்ய கு³ணவத்த்வேந த்³ரவ்யத்வம் ஸ்பு²டீக்ரியதே।

பூர்வார்தா⁴ர்தா²நுவாதே³நாபரார்த⁴ம் யோஜயதி –

ஜாயத இத்யாதி³நா ।

விஶேஷ்யம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் விஶத³யதி –

கிம் ததி³த்யாதி³நா ॥45॥

ப்³ரஹ்மணஶ்சித்³ரூபஸ்யாஜத்வமுபபாதி³தமுபஸம்ஹரதி –

ஏவம் நேதி ।

சித்ப்ரதிபி³ம்பா³நாம் ஜீவாநாம் பி³ம்ப³பூ⁴தப்³ரஹ்மமாத்ரத்வாத³ஜத்வமவிஶிஷ்டமித்யாஹ –

ஏவமிதி ।

உக்தப்³ரஹ்மாத்மைக்யஜ்ஞாநஸ்ய ப²லமாஹ –

ஏவமிதி ।

ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாகரோதி –

ஏவமித்யாதி³நா ।

கார்யகாரணபா⁴வஸ்ய து³ர்ப⁴ணத்வாத³யோ யதோ²க்தா ஹேதவ:। சித்த சைதந்யம் ப்³ரஹ்மேதி யாவத்।

ஏவமிதி ।

ப்ரதிபி³ம்பா³நாம் பி³ம்ப³மாத்ரத்வாத் ஜீவாநாமபி ப்ரதிபி³ம்ப³கல்பாநாம் பி³ம்ப³பூ⁴தப்³ரஹ்மமாத்ரத்வாதி³த்யர்த²:।

அத்³வயஸ்ய ப³ஹுவசநபா⁴க்த்வமயுக்தமித்யாங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

த⁴ர்மா இதீதி ।

உத்தரார்த⁴ம் யோஜயதி –

ஏவமேவேதி ।

விஜ்ஞாநம் விஜ்ஞப்திரூபம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²:।

யதோ²க்தஜ்ஞாநே முக்²யாநதி⁴காரிணோ வ்யபதி³ஶதி –

த்யக்தேதி ।

உக்தஜ்ஞாநவதாம் ஸம்ஸாரஸந்த்ராஸாபா⁴வே ப்ரமாணமாஹ –

தத்ரேதி ॥46॥

விஜ்ஞாநமஜமசலமேவ ஜாத்யாபா⁴ஸம் சலாபா⁴ஸம் சேத்யுக்தம், ததி³தா³நீம் த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரபஞ்சயதி –

ரூஜுவக்ராதி³கேதி ।

அப்ரச்யுதபூர்வஸ்வரூபஸ்யாஸத்யநாநாகாராவபா⁴ஸோ விவர்த:, தத³த்ர விஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்பந்தி³தத்வம்।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

யதோ²க்தமிதி ।

தத்ர த்³ருஷ்டாந்தபா⁴க³ம் வ்யாசஷ்டே –

யதா² ஹீதி ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகம் யோஜயதி –

ததே²தி ।

கிமித்யவித்³யாமந்தரேண முக்²யமேவ ஸ்பந்த³நம் விஜ்ஞாநஸ்ய நேஷ்யதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ந ஹீதி ।

நிரவயவஸ்ய விபு⁴நோ விஜ்ஞாநஸ்ய வஸ்துதஶ்சலநவிகலஸ்யாவித்³யமாநமேவ ஸ்பந்த³நமித்யத்ர வாக்யோபக்ரமாநுகூல்யம் கத²யதி –

அஜேதி ॥47॥

விஜ்ஞாநம் ஶாந்தமித்யுக்தம் த்³ருஷ்டாந்தே ஸ்பஷ்டயதி –

அஸ்பந்த³மாநமிதி ।

ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாகரோதி –

அஸ்பந்த³மாநமித்யாதி³நா ।

ததா²(அ)வித்³யயேத்யத்ராவித்³யயேதி ச்சே²த³:॥48॥

அலாதத்³ருஷ்டாந்தே கத²ம்ருஜுவக்ராதீ³நாமஸத்த்வமித்யாஶங்காயாம் நிரூபணாஸஹத்வாதி³த்யாஹ –

அலாத இதி ।

யதா³ க²ல்வலாதம் ஸ்பந்த³மாநமவதிஷ்ட²தே ததா³ தஸ்மிந்நந்யதோ தே³ஶாந்தராதா³க³த்யா(அ)(அ)பா⁴ஸா ப⁴வந்தீதி ந ஶக்யம் வக்தும்ருஜுவக்ராத்³யாபா⁴ஸாநாம் தே³ஶாந்தராதா³க³மநஸ்யாநவக³மாத்। யதா³ ததே³வாலாதம் நி:ஸ்பந்த³நம் ஸ்பந்த³நவர்ஜிதம் வர்ததே ததா³ ததோ(அ)ந்யத்ரா(அ)(அ)பா⁴ஸா ப⁴வந்தீத்யபி ந யுக்தம் வக்துமநுபலம்பா⁴விஶேஷாத்। ந சா(அ)(அ)பா⁴ஸாஸ்தஸ்மிந்நேவாலாதே லீயந்தே, தத³நுபாதா³நத்வாத்। யதி³ ஹி ஸ்பந்த³நம் நிமித்தமலாதமுபாதா³நம் ததா³ நிமித்தாபா⁴வமாத்ராந்நைமித்திகாபா⁴வாத³ர்ஶநாத்³ருஜுவக்ராத்³யாகாரா: ஸ்பந்த³நாபா⁴வே(அ)ப்யலாதே ப⁴வேயுரித்யர்த²:।

இதஶ்ச த்³ருஷ்டாந்தே த்³ருஷ்டாநாமாபா⁴ஸாநாம் மித்²யாத்வமேஷ்டவ்யமித்யாஹ –

கிம் சேதி ।

ஹேத்வந்தரமேவ ஸ்பஷ்டயந் பூர்வார்தா⁴க்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

தஸ்மிந்நேவேதி ।

ஆபா⁴ஸாநாம் தே³ஶாந்தராதா³க³மநஸ்யாநுபலம்போ⁴ ஹேது: கர்தவ்ய:।

அநுபலப்³தி⁴மேவ ஹேதூக்ருத்ய த்ருதீயபாதா³ர்த²மாஹ –

ந சேதி ।

சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

ந ச நிஸ்பந்த³மிதி ॥49॥

ரூஜுவக்ராத்³யாபா⁴ஸாநாம் த்³ருஷ்டாந்தே நிர்க³மநப்ரவேஶயோரஸம்ப⁴வம் ஸாத⁴யதி –

நேத்யாதி³நா ।

த்³ருஷ்டாந்தநிவிஷ்டாபா⁴ஸவத்³தா³ர்ஷ்டாந்திகே(அ)பி ஜந்மாத்³யாபா⁴ஸா மித்²யைவ ப⁴வேயுரித்யாஹ –

விஜ்ஞாநே(அ)பீதி ।

ரூஜுவக்ராத்³யாகாரேஷு ஜந்மாத்³யாகாரேஷு சா(அ)(அ)பா⁴ஸத்வஸ்ய துல்யத்வாதி³தி ஹேதுமாஹ –

ஆபா⁴ஸஸ்யேதி ।

இதஶ்ச த்³ருஷ்டாந்தே மித்²யாத்வமாபா⁴ஸாநாமேஷ்டவ்யமித்யாஹ –

கிம் சேதி ।

ததே³வ பூர்வார்த⁴யோஜநயா விஶத³யதி –

நேதி ।

ரூஜுவக்ராத்³யாபா⁴ஸாநாம் வஸ்துதோ(அ)பா⁴வே(அ)பி கிமிதி ப்ரவேஶாத்³யஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

வஸ்துநோ ஹீதி ।

த்³விதீயார்த⁴ம் யோஜயந் தா³ர்ஷ்டாந்திகமாசஷ்டே –

விஜ்ஞாநே(அ)பீதி ॥50॥

துல்யத்வம் ஸார்தே⁴நோத்தரஶ்லோகேந ஸாத⁴யதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

ந ஹி தஸ்மிந்விஜ்ஞாநே யதா² கத²ஞ்சிச்சலநவதி ததோ(அ)ந்யஸ்மாத்கஸ்மாச்சிதா³க³த்ய ஜந்மாத்³யாபா⁴ஸாஸ்தத்ர ப⁴விதுமர்ஹந்தி ததா² ப்ரதா²(அ)பா⁴வாத்। ந ச தஸ்மாத்³விஜ்ஞாநாத³சலதயா(அ)வஸ்தி²தாத³ந்யத்ரா(அ)(அ)பா⁴ஸா ப⁴விதுமுத்ஸஹந்தே ப்ரதீத்யபா⁴வஸ்ய துல்யத்வாத் நாபி ததே³வ விஜ்ஞாநம் ப்ரவிஶந்தி தஸ்ய கேவலஸ்ய தது³பாதா³நத்வாநுபக³மாத்। ந ச தே விஜ்ஞாநே ப்ரவேஷ்டும் ஸமர்தா²ஸ்ததோ நிர்க³ந்தும் வா பாரயந்தி, தேஷாமவஸ்துத்வாதி³த்யர்த²:।

கத²ம் தர்ஹி விஜ்ஞாநே ப்ரதா² தேஷாமித்யாஶங்க்ய ம்ருஷைவேத்யாஹ –

கார்யேதி ।

ஆபா⁴ஸாநாம் விஜ்ஞாநஸ்ய ச கார்யகாரணதாயா து³ர்வசத்வாதா³பா⁴ஸா: ஸர்வதை³வ நிரூபயிதுமஶக்யத்வாந்மாயாமயா: ஸந்தோ மித்²யைவ ப⁴வந்தீத்யர்த²:।

ஸார்த⁴ஶ்லோகதாத்பர்யமாஹ –

அலாதேநேதி ।

தர்ஹி ஸக்ரியத்வமபி விஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரஸஜ்யேதேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸதே³தி ।

யதி³ விஜ்ஞாநமசலமபீ⁴ஷ்டம் தர்ஹி தத்ர ஜாத்யாத்³யாபா⁴ஸா ஹேத்வபா⁴வாந்ந ஸ்யுரித்யாஶங்க்யாந்திமார்தே⁴ந பரிஹரதி –

ஜாத்யாத்³யாபா⁴ஸ। இத்யாதி³நா ।

யத: ஸதை³வாசிந்த்யா அதோ ம்ருஷைவேதி ஶேஷ:।

ஸம்க்ஷேபதஸ்தாத்பர்யமாஹ –

யதே²த்யாதி³நா ॥51– 52॥

யது³க்தம் கார்யகாரணதா(அ)பா⁴வாதி³தி ததி³தா³நீமுபபாத³யிதுமுபக்ரமதே –

த்³ரவ்யமிதி ।

அவயவத்³ரவ்யமவயவித்³ரவ்யஸ்யோபாதா³நம்। அவயவகு³ணாஶ்சாவயவிகு³ணேஷு ஸமாநஜாதீயேஷ்வஸமவாயிநோ த்³ருஷ்டா:। ந சைவமாத்மநோ த்³ரவ்யத்வம் யேந ஸமவாயித்வம்। ந ச தத்³ரூபாணாம் க்வசித³ஸமவாயித்வம் கு³ணகு³ணிபா⁴வஸ்யாந்யத்வஸ்ய தஸ்மிந் து³ர்வசநத்வாதி³த்யர்த²:।

ஶ்லோகாக்ஷராணி யோஜயதி –

அஜமித்யாதி³நா ।

அவயவாவயவிவிபா⁴க³விரஹித்வமஜத்வம்। ஏகத்வம் கு³ணகு³ணிபா⁴வஶூந்யத்வம்। தத்ரேத்யாத்மதத்த்வம் பராம்ருஶ்யதே।

தத்ர கார்யகாரணபா⁴வம் தூ³ஷயிதும் ஸாமாந்யந்யாயமாஹ –

தேஷாமிதி ।

அத்³ரவ்யஸ்யாபி ரூபாதே³ஸ்தந்த்வாதி³த்³வாரா படஶௌக்ல்யாதௌ³ காரணத்வம் த்³ருஷ்டமித்யதோ விஶிநஷ்டி –

ஸ்வதந்த்ரமிதி ।

அஸ்து தர்ஹி த்³ரவ்யத்வேநாந்யத்வேந சா(அ)(அ)த்மநி கார்யகாரணத்வம் நேத்யாஹ –

ந சேதி ।

நஹி தத்ர கு³ணவத்த்வேந த்³ரவ்யத்வம் நிர்கு³ணத்வாத், நாபி ஸமவாயித்வேந ததா²த்வமந்யோந்யாஶ்ரயத்வப்ரஸங்கா³த்। ந ச தத்ர குதஶ்சித³ந்யத்வம் ஸர்வஸ்ய ஸந்மாத்ரத்வேநைகரூபத்வப்ரதிபா⁴நாத்।

அதோ ந தத்ர காரணத்வம் கார்யத்வம் வா ப்ரதிபத்தும் ஶக்யமிதி ப²லிதமாஹ –

அத இதி ॥53॥

சிகீர்ஷிதகும்ப⁴ஸம்வேத³நஸமநந்தரம் கும்ப⁴: ஸம்ப⁴வதி। ஸம்பூ⁴தஶ்சாஸௌ கர்மதயா ஸ்வஸம்வித³ம் ஜநயதீதி வ்யவஹாரோ(அ)பி நோபபத்³யதே। கஸ்யசித³பி வித்³வத்³த்³ருஷ்ட்யநுரோதே⁴நாநந்யத்வாதி³த்யாஹ –

ஏவமிதி।

யஶ்ச த⁴ர்மாதே³: ஶரீராதே³ஶ்ச கார்யகாரணபா⁴வோ வித்³வத்³ த்³ருஷ்ட்யா புரஸ்தாந்நிரஸ்த: ஸோ(அ)ப்யந்யத்வாபா⁴வே ந ஸித்⁴யதீத்யாஹ –

ஏவம் ஹேத்விதி ।

தத்ர பூர்வார்த⁴ம் யோஜயதி –

ஏவமித்யாதி³நா ।

ஆத்மஸ்வரூபஸ்ய நிர்விகாரத்வமத்³ரவ்யத்வமப்ரஸித்³த⁴த்வமித்யாத³யோ யதோ²க்தா ஹேதவ:। பா³ஹ்யா த⁴ர்மா க⁴டாத³யோ நா(அ)(அ)த்மாந:। ந ச த⁴ர்மஶப்³தி³தாநாம் ஜீவாநாம் சித்தஶப்³தி³தாத்பரஸ்மாதா³த்மநோ ஜந்மேதி யுக்தம்।

தேஷாம் ப்ரதிபி³ம்ப³கல்பாநாம் பி³ம்ப³பூ⁴தப்³ரஹ்மமாத்ரத்வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –

விஜ்ஞாநேதி ।

உத்தரார்த⁴ம் யோஜயதி –

ஏவம் நேதி ॥54॥

ந ப²லாத்³தே⁴துர்ஜாயதே நாபி ப²லம் ஹேதோரிதி தத்த்வத்³ருஷ்ட்யோபதி³ஷ்டம்। இதா³நீம் முமுக்ஷூணாம் தத³பி⁴நிவேஶவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் தத³பி⁴நிவேஶபா⁴வாபா⁴வயோஸ்தது³த்³ப⁴வாநுத்³ப⁴வௌ த³ர்ஶயதி –

யாவதி³தி ।

ஶ்லோகாக்ஷரண்யாகாங்க்ஷாப்ரத³ர்ஶநபுர:ஸரம் விவ்ருணோதி –

யே புநரித்யாதி³நா ॥55॥

அபி⁴நிவேஶவஶாத்³தே⁴துப²லோத்³ப⁴வே கிம் ப⁴வதி, ததா³ஹ –

யாவதி³தி ।

அபி⁴நிவேஶநிவ்ருத்த்யா தத³நுத்³ப⁴வே வா கிம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

க்ஷீண இதி ।

ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் பூர்வார்த⁴ம் யோஜயதி –

யதீ³தி ।

உத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

க்ஷீணே புநரிதி ॥56॥

கூடஸ்த²மத்³விதீயமாத்மதத்த்வமிச்ச²தா குதோ ஜந்மநாஶௌ வ்யவஹ்ரியேதே, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஸம்வ்ருத்யேதி ।

அவித்³யயா ஸர்வஸ்ய ஜாயமாநத்வே ஸத்யவித்³யாவிஷயே நித்யம் நாம நாஸ்த்யேவேத்யாஹ –

ஶாஶ்வதமிதி ।

பரமார்த²தஸ்து ஸர்வமஜம் கூடஸ்த²மாஸ்தீ²யதே, தேந கல்பநாம் விநா விநாஶோ நாஸ்த்யேவ ஹேதுப²லாதே³ரித்யாஹ –

ஸத்³பா⁴வேநேதி ।

பூர்வாபரவிரோத⁴மாஶங்கதே –

நந்விதி ।

ந தாவதா³த்மநோ ஜந்மவிநாஶௌ தஸ்ய கூடஸ்த²த்வாந்நபி ததோ(அ)ந்யஸ்ய தௌ யுக்தௌ தஸ்யாத்³விதீயத்வாத்। ததா² ச ஹேத்வாதே³ர்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஜந்மநாஶௌ ந த்வயா வக்தவ்யாவித்யர்த²:।

உச்யமாநே ஸமாதா⁴நே மந:ஸமாதா⁴நமர்த²யதே –

ஶ்ருண்விதி ।

தத்ர பூர்வபா⁴கா³க்ஷரார்த²ம் கத²யதி –

ஸம்வ்ருதேத்யாதி³நா ।

அவித்³யாவிஷயே நித்யஸ்ய வஸ்துநோ(அ)பா⁴வே ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

த்³விதீயார்தா⁴க்ஷரார்த²மாஹ –

பரமார்தே²தி ।

ஜாத்யபா⁴வோ ஜந்மாதி³விக்ரியா(அ)பா⁴வஸ்தமேவோச்சே²தா³பா⁴வே ஹேதும் கத²யதி –

தேநேதி ।

யதா² புரேவர்திநி பு⁴ஜகா³பா⁴வமநுப⁴வந்விவேகீ ‘நாஸ்தி பு⁴ஜங்கோ³ ரஜ்ஜுரேஷா கத²ம் வ்ருதை²வ பி³பே⁴ஷீ’ தி ப்⁴ராந்தமபி⁴த³தா⁴தி। ப்⁴ராந்தஸ்து ஸ்வகீயாத³பராதா⁴தே³வ பு⁴ஜங்க³ம் பரிகல்ப்ய பீ⁴த: ஸந் பலாயதே ந ச தத்ர விவேகிநோ வசநம் மூட⁴த்³ருஷ்ட்யா விருத்⁴யதே। ததா² பரமார்த²கூடஸ்தா²த்மத³ர்ஶநம் வ்யாவஹாரிகஜந்மாதி³வசநேநாவிருத்³த⁴மிதி பா⁴வ:॥57॥

ஸம்வ்ருத்யா ஜாயதே ஸர்வமித்யுக்தம் ததி³தா³நீம் ப்ரபஞ்சயதி –

த⁴ர்மா இதி ।

தத்ரா(அ)(அ)த்³யம் பாத³ம் விப⁴ஜதே –

யே(அ)பீதி ।

ப்ரஸித்³தா⁴வத்³யோதகத்வமிதிஶப்³த³ஸ்ய த³ர்ஶயதி –

த இத்யேவம்ப்ரகாரா இதி ।

ஏவம்ப்ரகாரத்வமேவ ஸ்போ²ரயதி –

யதோ²க்தேதி ।

அநந்தரப்ரக்ருதா ஸம்வ்ருதிரிதிஶப்³தே³நோக்தா। ததா² ச ஸம்வ்ருத்யைவ தே த⁴ர்மா ஜாயந்தே ந து தேஷாம் தத்த்வதோ ஜந்மாஸ்தீத்யர்த²:।

ந தே தத்த்வத இத்யுக்தம் ப்ரபஞ்சயதி –

பரமார்த²த இதி ।

ஸம்வ்ருத்யா(அ)பி ஜந்ம பாரமார்தி²கமேவேத்யாஶங்க்ய த்ருதீயபாத³ம் யோஜயதி –

யத்புநரிதி ।

ப்ரத்யேதவ்யம் ஜந்மேதி ஶேஷ:।

சதுர்த²பாதா³ர்த²மாகாங்க்ஷாத்³வாரா ஸ்போ²ரயதி –

மாயேத்யாதி³நா ॥58॥

ஜந்ம மாயோபமம் தேஷாமித்யுக்தம், ததே³வ த்³ருஷ்டாந்தாவஷ்டம்பே⁴ந ஸாத⁴யதி –

யதே²த்யாதி³நா ।

ஶ்லோகாக்ஷாராண்யாகாங்க்ஷாம் த³ர்ஶயந் யோஜயதி –

கத²மித்யாதி³நா ॥59॥

யது³க்தம் ஸத்³பா⁴வேந ஹ்யஜம் ஸர்வமிதி தத் ப்ரபஞ்சயதி –

நாஜேஷ்விதி ।

ஆத்மஸு நித்யாநித்யகதா² நாவதரதீத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

யத்ரேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய பூர்வார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

பரமார்த²தஸ்த்விதி ।

த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாகரோதி –

யத்ரேத்யாதி³நா ।

தத்ரேதி ப்ரக்ருதேஷு த⁴ர்மேஷ்விதி யாவத்।

ஆத்மஸு நித்யாநித்யகதா²(அ)பா⁴வே ஶப்³தா³கோ³சரத்வம் ஹேதுஸ்தத்ர ப்ரமாணமாஹ –

யத இதி ॥60॥

ஆத்மந: ஶப்³தா³கோ³சரத்வே கத²மஸௌ வ்யாக்²யாத்ருபி⁴: ஶப்³தை³ரேவ ப்ரதிபாத்³யதாமாசரதீத்யாஶங்க்ய சித்தஸ்பந்த³நமாத்ரமவிசாரஸுந்த³ரம் ப்ரதிபாத்³யப்ரதிபாத³கரூபம் த்³வைதமிதி ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ।

ஸ்வப்நே ப்ரதிபாத்³யப்ரதிபாத³கத்³வைதஸ்ய சித்தஸ்பந்தி³தமாத்ரத்வே(அ)பி ஜாக³ரிதே கத²ம் ததா² ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அத்³வயம் சேதி ।

பௌநருக்த்யம் ஶ்லோகயோரஶங்க்ய ஶங்காந்தரநிராஸார்த²த்வாந்மைவமிதி மந்வாந: ஸந்நாஹ –

யத்புநரிதி ॥61– 62॥

வாசோ கோ³சரீபூ⁴தஸ்ய த்³வைதஸ்யாஸத்த்வே ஹேத்வந்தரமாசக்ஷாணோ த்³ருஷ்டாந்தமாசஷ்டே –

ஸ்வப்நத்³ருகி³தி ।

யாந் பஶ்யதி தே ந வித்³யந்தே ப்ருத²கி³த்யுத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴:।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

இதஶ்சேதி ।

இத:ஶப்³தா³ர்த²மேவ ஸ்பு²டயந்நக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

ஸ்வப்நாநிதி ।

ந தே வித்³யந்த இதி பூர்வவத³ந்வய:।

ஸ்வப்நத்³ருஶோ விஷயபூ⁴தாநாம் பே⁴தா³நாம் தத்ர த்³ருஶ்யமாநத்வே(அ)பி த்³வைதபே⁴த³மித்²யாத்வே கிமாயாதமிதி ப்ருச்ச²தி –

யதீ³தி ।

உத்தரஶ்லோகேநோத்தரமாஹ –

உச்யத இதி ॥63॥

ஶ்லோகாக்ஷராணி யோஜயந் கர்மதா⁴ரயம் வ்யாவர்தயதி –

ஸ்வப்நேதி ।

ஜீவாதி³பே⁴தா³நாம் ஸ்வப்நே த்³ருஶ்யமாநாநாமுக்தாநாம் சித்தாத்ப்ருத²க³ஸத்த்வம் ஸாத⁴யதி –

சித்தமேவேதி ।

தர்ஹி த்³ரஷ்டா சித்தம் சேதி த்³வயம் ஸ்வப்நே ஸ்வீக்ருதம், நேத்யாஹ –

ததே²தி ।

தச்ச²ப்³த³ஸ்ய சித்தவிஷயத்வம் வ்யாவர்தயதி –

தேநேதி ।

ஸ்வப்நாவஸ்த²ஸ்ய சித்தஸ்ய ஸ்வப்நத்³ருக்³விஷயத்வே ப²லிதமாஹ –

அத இதி ॥64॥

த்³ருஷ்டாந்தநிவிஷ்டமர்த²ம் தா³ர்ஷ்டாந்திகே யோஜயதி –

சரந்நித்யாதி³நா ।

ஜாக்³ரத³வஸ்தோ² ஹி புருஷோ யாஞ்சீவாந் பஶ்யதீத்யத்ர ஜீவஶப்³தே³ந கார்யகரணஸங்கா⁴தா க்³ருஹ்யந்தே, சேதநாநாம் த்³ருஶ்யத்வாபா⁴வாதி³தி த்³ரஷ்டவ்யம்।

ஶ்லோகத்³வயே விவக்ஷிதமநுமாநத்³வயமாரசயதி –

ஜாக்³ரத இதி ।

அக்ஷரவ்யாக்²யாநம் து த்³ருஷ்டாந்தவ்யாக்²யாநேநைவ ஸ்பஷ்டத்வாந்ந ப்ருத²க³பேக்ஷிதமிதி விவக்ஷித்வா(அ)(அ)ஹ –

உக்தார்த²மிதி ॥65– 66॥

த்³ருஶ்யத³ர்ஶநவ்யதிரேகக்³ராஹகப்ரமாணப்ரதிஹதம் ஹேதுத்³வயமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

உபே⁴ ஹீதி ।

த்³ருஶ்யத³ர்ஶநே பரஸ்பராபேக்ஷஸித்³தி⁴கே। த்³ருஶ்யே ஸித்³தே⁴ தத³வச்சி²ந்நம் த³ர்ஶநம் ஸித்⁴யதி, தஸ்ய ச ஸித்³தௌ⁴ தத³வச்சி²ந்நம் த்³ருஶ்யம் ஸித்⁴யதீத்யந்யோந்யாஶ்ரயாந்ந த்³ருஶ்யம் த³ர்ஶநம் வா ஸித்⁴யதீத்யதோ விபா⁴கா³வகா³ஹிப்ரமாணாபா⁴வாந்ந தத்³பா³தோ⁴ ஹேதுத்³வயஸ்யேத்யர்த²:। கிம் ச ஸம்பா⁴வநாயாம் ப்ரமாணப்ரவ்ருத்திர்வக்தவ்யா। ந ச த்³ருஶ்யத³ர்ஶநயோரந்யதரஸ்யாபி நைரபேக்ஷ்யேண ஸம்பா⁴வநா ப⁴வத்யந்யோந்யாஶ்ரயதோ³ஷாத்।

ததா² ச பரஸ்பரபுரஸ்காரேண ஸித்⁴யது³ப⁴யம் கல்பிதமேவ ஸ்யாதி³தி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

கிம் ததி³தி ।

தத்³ த்³ருஶ்யம் த³ர்ஶநம் வா கிமஸ்தீதி ப்ருஷ்டே விவேகிநா நாஸ்தீத்யேவோச்யதே ப்ராகு³க்ததோ³ஷாதி³த்யர்த²:। கிம் ச ப்ராமாணிகஸ்யைவ ப்ராமாணிகோ பே⁴த³: ஸம்ப⁴வதி।

ந ச த்³ருஶ்யத³ர்ஶநயோ: ஸ்வரூபே ப்ரமாணமஸ்தீத்யாஹ –

லக்ஷணேதி ।

கத²ம் தர்ஹி ப்ரமாணப்ரமேயவிபா⁴கோ³ வாதி³பி⁴ர்க்³ருஹ்யதே? தச்சித்ததாதோ³ஷேணேத்யாஹ –

தந்மதேநேதி ।

தத்ர ப்ரத²மம் பாத³ம் விப⁴ஜதே –

ஜீவேதி ।

தே ஜீவசித்தே இதி ஸம்ப³ந்த⁴:।

அந்யோந்யத்³ருஶ்யத்வமிதரேதரக்³ராஹ்யத்வம், ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி –

ஜீவாதீ³தி ।

த்³விதீயபாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

தஸ்மாதி³தி ।

ததே³வ ஸ்பு²டயதி –

சித்தம் வேதி ।

கிம் தத³ஸ்தீதி ப்ருஷ்டே ஸதி ந கிஞ்சித³ஸ்தீத்யுச்யதே விவேகிநேதி யோஜநா।

உக்தமேவார்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந விவ்ருணோதி –

ந ஹீதி ।

இஹேதி ஜாக³ரிதோக்தி:।

த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாசிக்²யாஸுதயா ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

ததே³வாவதார்ய வ்யாகரோதி –

லக்ஷணேத்யாதி³நா ।

யதஸ்ததோ ந தத்³பே⁴த³ஸ்ய ப்ராமாணிகத்வமிதி ஶேஷ:।

கத²ம் தர்ஹி லௌகிகாநாம் பரீக்ஷகாணாம் ச ப்ரமாணப்ரமேயவிபா⁴க³ப்ரவ்ருத்திரித்யாஶங்க்ய சதுர்த²பாதா³ர்த²மாஹ –

தந்மதேநேதி ।

ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி –

ந ஹீதி ।

க⁴டே கிம் ப்ரமாணமித்யுக்தே ஜ்ஞாநமித்யநுத்தரமதிப்ரஸங்கா³த், நாபி க⁴டஜ்ஞாநமந்யோந்யாஶ்ரயப்ரஸங்கா³த³தோ ந க⁴டதஜ்ஜ்ஞாநயோர்மாநமேயபா⁴வ: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²:॥67॥

த்³ருஶ்யாநாமண்ட³ஜாதீ³நாம் த³ர்ஶநாதிரிக்தாநாமஸத்த்வாநுமாநஸ்ய பே⁴த³க்³ராஹகப்ரமாணபா³த⁴ம் பரிஹ்ருத்ய த³ர்ஶநாதிரேகேண தேஷாமஸத்த்வே ஜந்மாதி³ப்ரத்யயபா³த⁴: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய பரிஹரதி –

யதே²த்யாதி³நா ।

மாயாமயஸ்ய நிர்மிதகஸ்ய ச ஜீவஸ்ய விஶேஷம் பு³பு⁴த்ஸமாநம் ப்ரத்யாஹ –

மாயேதி ।

ஸம்வித³திரேகேணாண்ட³ஜாதீ³நாம் பரமார்த²த: ஸத்த்வாபா⁴வாநுமாநஸ்ய ந ஜந்மாதி³ப்ரதிபா⁴ஸபா³த⁴:।

ஸத்த்வாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வப்நாதி³ஷு ஜந்மாதி³விகல்பபா³ஹுல்யோபலம்பா⁴தி³தி ஶ்லோகத்ரயஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

ஸ்வப்நேத்யாதி³நா ॥68–69–70॥

யஸ்யு ஜந்மாதி³ ஸத்யமிதி மந்யதே, தம் ப்ரதி ப்ராகு³க்தம் ஸ்மாரயதி –

ந கஶ்சிதி³தி ।

வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகம் ஶ்லோகதாத்பர்யமாஹ –

வ்யவஹாரேதி ।

அக்ஷராணி ந வ்யாக்²யேயாநி வ்யாக்²யாதத்வாதி³த்யாஹ –

உக்தார்த²மிதி ॥71॥

ஸம்வேத³நஸ்ய கல்பிதத்³ருஶ்யோபஹிதரூபேண த்³ருஶ்யத்வாந்ந த்³ரஷ்டுர்வ்யதிரேகேண ஸத்த்வமிதி ஸ்வப்நத்³ருஷ்டாந்தேநோக்தமிதா³நீம் தத்த்வத: ஸம்வேத³நஸ்ய விஷயஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாதா³த்மைவ ஸம்வேத³நமித்யாஹ –

சித்தேதி ।

அக்ஷரார்த²ம் கத²யதி –

ஸர்வமித்யாதி³நா ।

நிர்விஷயத்வேநாஸங்க³த்வே ஸித்³தே⁴ ஶ்ருதிமபி ஸம்வாத³யதி –

அஸங்கோ³ ஹீதி ।

ஶ்ருதியுக்திஸித்³த⁴மஸங்க³த்வம் ஸாத⁴யதி –

ஸவிஷயஸ்யேதி ॥72॥

நிர்விஷயத்வேந சித்தஸ்யாஸங்க³த்வம் ஸங்கீ³தம்; தத³ஸங்க³தம்; ஶாஸ்த்ராதே³ர்விஷயஸ்ய ஸத்த்வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யோ(அ)ஸ்தீதி ।

நநு பரமார்த²தோ வைஶேஷிகா: ஷட் பதா³ர்தா²ந் த்³ரவ்யாதி³ஸமவாயாந்தாநாதிஷ்ட²ந்தே, ததா² ச சித்தஸ்ய கத²மஸங்க³த்வம், தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

பரேதி ।

வைஶேஷிகபாரிபா⁴ஷிகவ்யவஹாராநுரோதே⁴ந பத³ர்தோ² யோ த்³ரவ்யாதி³: ஸமவாயாந்த: ஸ்யாந்ந ஸ பரமார்த²தோ(அ)ஸ்தி, கிம் து ஸம்வ்ருத்யா ப்ரதிபா⁴தி, தஸ்மாத³விருத்³த⁴மஸங்க³த்வமித்யர்த²:।

வ்யாவர்த்யம் சோத்³யமுத்தா²பயதி –

நந்விதி ।

தத்ர யஸ்மாதி³தி ஸாமாந்யேநோக்தம் ஹேதும் விஶேஷதோ வ்யநக்தி –

ஶாஸ்தேதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந ப்ரமாதா ப்ரமாணம் ப்ரமேயமித்யாதி³ க்³ருஹ்யதே।

அஸங்க³த்வாக்ஷேபம் பரிஹரதி –

நைஷ தோ³ஷ இதி ।

தத்ர நிர்விஷயத்வஹேதும் ப்ரஶ்நபூர்வகம் பூர்வார்த⁴யோஜநயா ஸாத⁴யதி –

கஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

பரமார்த²தோ த்³வைதஸ்யாஸத்த்வே வாக்யோபக்ரமமநுகு³ணமாத³ர்ஶயதி –

ஜ்ஞாத இதி ।

த்³விதீயார்த⁴ம் யோஜயதி –

யஶ்சேதி ।

ந ஹி த்³ரவ்யஸ்ய லக்ஷணம் கு³ணாதி³பஞ்சகஸ்ய ச ததோ வ்யாவர்தகப்ராதிஸ்விகலக்ஷணப்ரதிபத்திமந்தரேண ப்ரகல்பதே। ததா² ச தல்லக்ஷணதஸ்தத்ப்ரதிபத்தௌ ததி³தரப்ரதிபத்தி:, தத்ப்ரதிபத்தௌ ச தல்லக்ஷணஸ்தத்³வ்யாவ்ருத்ததத்தத்ப்ரதிபத்திரிதி பரஸ்பராஶ்ரயாந்ந கிஞ்சித³பி வஸ்துத: ஸித்⁴யேதி³த்யர்த²:।

வஸ்துதோ நிர்விஷயஸ்யைவ ஸித்³த⁴த்வாத³ஸங்க³த்வம் சித்தஸ்ய ப்ராகு³க்தம் ஸங்க³தமேவேத்யுபஸம்ஹரதி –

தேநேதி ॥73॥

ஶாஸ்த்ராதி³பே⁴த³கல்பநாயா: ஸம்வ்ருதிஸித்³த⁴த்வே தத³தீ⁴நா(அ)(அ)த்மந்யஜத்வகல்பநா(அ)பி ஸம்வ்ருதிஸித்³தை⁴வ ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாங்கீ³கரோதி –

அஜ இதி ।

கில்பிதமாத்மந்யஜத்வமித்யத்ர ஹேதுமாஹ –

பரதந்த்ரேதி ।

பரிணாமவாத³ப்ரஸித்³த⁴ஜந்மநா ப்⁴ராந்த்யைவா(அ)(அ)த்மா ஜாயதே, ஜந்மநஶ்ச விப்⁴ரமத்வே தந்நிஷேத⁴ஸ்யாஜத்வஸ்யாபி ததா²த்வம் யுக்தமித்யர்த²:।

ஶ்லோகவ்யாவர்த்யாமாஶங்காமாஹ –

நந்விதி ।

ஶாஸ்த்ராதி³பே⁴த³ஸ்ய கல்பிதத்வே தத்ப்ரயுக்தமாத்மந்யஜத்வமபி கல்பிதம் ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

கிமஜோ(அ)யமாத்மேதி வ்யவஹாரஸ்ய கல்பிதத்வம் கிம் வா தது³பலக்ஷிதஸ்ய ரூபஸ்யேதி விகல்ப்யா(அ)த்³யமங்கீ³கரோதி –

ஸத்யமிதி ।

அஜோ(அ)யமித்யபி⁴தா⁴நஸ்ய ஸம்வ்ருதிப்ரயுக்தத்வாத் தத்³ வ்யவஹாரஸ்ய கல்பிதத்வமிஷ்டமித்யர்த²:।

கைவல்யாவஸ்தா²யாமஜோ(அ)யமித்யபி⁴தா⁴நாபா⁴வமப்⁴யுபேத்ய வ்யாவர்த்யம் த³ர்ஶயதி –

பரமார்தே²நேதி ।

ஆத்மந்யஜத்வவ்யவஹாரஸ்ய கல்பிதத்வே த்³விதீயார்த⁴வ்யாக்²யாநேந ஹேதுமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

பரேஷாம் பரிணாமவாதி³நாம் ஶாஸ்த்ரே யா பரிணாமப்ரஸித்³தி⁴ஸ்தாமபேக்ஷ்ய தந்நிஷேதே⁴ந யோ(அ)ஜ இத்யாத்மோக்த: ஸ ஸம்வ்ருத்யைவ யதோ ஜாயதே(அ)தஶ்ச ப்ரதியோகி³நோ ஜந்மந: ஸம்வ்ருதிஸித்³த⁴த்வாத் தந்நிஷேத⁴ரூபமஜத்வமபி தாத்³ருகே³வேத்யர்த²:। அஜத்வாதி³வ்யவஹாரோபலக்ஷிதஸ்வரூபஸ்யாகல்பிதத்வம்। தஸ்ய கல்பநாதி⁴ஷ்டா²நத்வாத்। ந ச கல்பிதஸ்ய ஶாஸ்த்ராதே³ரகல்பிதே ந ப்ரமிதிஹேதுத்வம் ப்ரதிபி³ம்பா³தௌ³ பி³ம்பா³தி³ப்ரமிதிஹேதுத்வஸ்ய ஸம்ப்ரதிபந்நத்வாதி³தி த்³ரஷ்டவ்யம்॥74॥

நநு ஜ்ஞாநஸ்ய கல்பிதஶாஸ்த்ராதி³ஜந்யத்வே மித்²யாத்வாந்நாபுநராவ்ருத்திப²லஸாத⁴நத்வம், தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

அபூ⁴தேதி ।

யதி³ த்³விதீய: ஸம்ஸார: ஸத்ய: ஸ்யாத் ததா³ தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸாத⁴நமபி வஸ்துபூ⁴தமபி⁴தீ⁴யதே, மித்²யாபி⁴நிவேஶமாத்ரஸ்ய து மித்²யோபாயஜந்யேநாபி ஜ்ஞாநேந வஸ்துநிஷ்டே²ந நிவ்ருத்தி: ஸித்⁴யதீதி ஶ்லோகார்த²ம் கத²யதி –

யஸ்மாதி³த்யாதி³நா ॥75॥

நிர்நிமித்தோ ந ஜாயத இத்யுக்தம், ததே³தத்ப்ரபஞ்சயதி –

யதே³தி ।

உத்தமாந் ஹேதூந்விப⁴ஜதே –

ஜாதீதி ।

ஆஶீர்வர்ஜிதை: ப²லத்ருஷ்ணாரஹிதைரதி⁴காரிபி⁴ரிதி யாவத்। தே³வத்வாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³நோத்க்ருஷ்டம் ஜந்ம க்³ருஹ்யதே। கேவலத்வம் த⁴ர்மாணாம் ப்ராதா⁴ந்யம்। மநுஷ்யத்வாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந மத்⁴யமயோநயோ க்³ருஹ்யந்தே। திர்யகா³தீ³த்யாதி³ஶப்³தே³நாத⁴மம் ஜந்ம ஸம்க்³ருஹ்யதே।

வாக்யார்த²ஜ்ஞாநத³ஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ தந்நிவ்ருத்யர்த²ம் விஶிநஷ்டி –

அவித்³யேதி ।

அவிது³ஷாம் ப்ரதீயமாநா ஹேதவோ விது³ஷாம் ந ப்ரதிபா⁴ந்தீத்யேதத்³ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பு²டயதி –

யதே²தி ।

உக்தே(அ)ர்தே² ஹேதுத்வேந சதுர்த²பாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

ந ஹீதி ॥76॥

ததா³ ந ஜாயதே சித்தமிதி காலபரிச்சே²த³ப்ரதீதேராக³ந்துகத்வமாஶங்க்ய பரிஹரதி –

அநிமித்தஸ்யேதி ।

சித்தஸ்ய ஹி நிமித்தவர்ஜிதஸ்ய நித்யஸித்³த⁴ஸ்ய யா ஸர்வதா³(அ)நுத்பத்தி: ஸா நிர்விஶேஷா(அ)த்³விதீயா சேத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

அஜாதஸ்யேதி ।

ஸர்வஸ்ய த்³வைதஸ்ய சித்தத்³ருஶ்யத்வேந மித்²யாத்வாந்நித்யஸித்³த⁴ஸ்ய பரிபூர்ணஸ்ய சித்தாக்²யஸ்ய ஸ்பு²ரணஸ்ய ஜந்மாயோகா³த் தத³நுத்பத்திருக்தலக்ஷணா யுக்தேத்யர்த²:।

உக்தமநூத்³யா(அ)(அ)காங்க்ஷாபூர்வகம் ஶ்லோகமவதார்ய வ்யாகரோதி –

ஹேத்வபா⁴வ இத்யாதி³நா ।

யதா² ரூப்யகல்பநாகாலே(அ)பி ஶுக்தேரரூப்யத்வம் ஸ்வாபா⁴விகம் ததா² ஜந்மகல்பநாகாலே(அ)பி ஸம்விதோ³ நிர்விஶேஷாத்³விதீயப்³ரஹ்மதா ஸ்வாபா⁴விகீ, ஜந்மப்⁴ரமநிவ்ருத்த்யபேக்ஷயா து ததா³ ந ஜாயத இத்யுக்தமித்யாஹ –

ஸர்வதே³தி ।

ந கேவலம் மோக்ஷாவஸ்த²ஸ்யைவ சைதந்யஸ்யாஜத்வம், கிம் து க⁴டாத்³யுபரக்தஸ்யாபித்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வாவஸ்தா²ஸ்விதி ।

ஸர்வஸ்யைவ சித்தப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய பி³ம்ப³கல்பப்³ரஹ்மரூபத்வாதி³தி ஹேதுமபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ –

அத்³வயா சேதி ।

த்ருதீயபாதா³ர்த²ம் கத²யதி –

பூர்வமபீதி ।