आनन्दगिरिटीका (प्रश्न)

ஆத²ர்வணே ப்³ரஹ்மா தே³வாநாமித்யாதி³மந்த்ரைரேவா(அ)(அ)த்மதத்த்வஸ்ய நிர்ணீதத்வாத்தத்ரைவ ப்³ராஹ்மணேந தத³பி⁴தா⁴நம் புநருக்தமித்யாஶங்க்ய தஸ்யைவேஹ விஸ்தரேண ப்ராணோபாஸநாதி³ஸாத⁴நஸாஹித்யேநாபி⁴தா⁴நாந்ந பௌநருக்த்யமிதி வத³ந்ப்³ராஹ்மணமவதாரயதி –

மந்த்ரேதி ।

விஸ்தரேதி ।

மந்த்ரே ஹி த்³வே வித்³யே வேதி³தவ்யே பரா சிவாபரா சேத்யுக்த்வா தத்ராபரர்க்³வேதா³த்³யபி⁴தே⁴யேத்யுக்தம் । ஸா ச வித்³யா கர்மரூபோபாஸநாரூபா ச । தத்ர த்³விதீயா த்³விதீயத்ருதீயப்ரஶ்நாப்⁴யாம் விவ்ரீயதே । ஆத்³யா கர்மகாண்டே³ விவ்ருதேதி நேஹ விவ்ரீயதே । உப⁴யோ: ப²லம் து ததோ வைராக்³யார்த²ம் ப்ரத²மப்ரஶ்நே ஸ்பஷ்டீக்ரியதே । பரவித்³யா சாத² பரா யயா தத³க்ஷரமதி⁴க³ம்யத இத்யுபக்ரம்ய க்ருத்ஸ்நேந முண்ட³கேந ப்ரதிபாதி³தா । தத்ராபி யதா² ஸுதீ³ப்தாதி³த்யாதி³மந்த்ரத்³வயோக்தார்த²ஸ்ய விஸ்தரார்த²ம் சதுர்த²: ப்ரஶ்ந: । ப்ரணவோ த⁴நுரித்யத்ரோக்தப்ரணவோபாஸநவிவரணார்த²ம் பஞ்சம: ப்ரஶ்ந: । ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண இத்யாதி³நா ஶேஷேண முண்ட³கேநோக்தஸ்யார்த²ஸ்ய ஸ்பஷ்டீகரணார்த²: ஷஷ்ட²: ப்ரஶ்ந இதீத³ம் ப்³ராஹ்மணம் தத்³விஸ்தராநுவாதீ³த்யர்த²: । அத ஏவ விஷயப்ரயோஜநாதி³கம் தத்ரைவோக்தமிதி நேஹ புநருச்யத இதி போ³த்⁴யம் ।

ஆக்²யாயிகாயா ப்³ரஹ்மசர்யதபஆதி³ஸாத⁴நவிதா⁴நம் புராகல்பஸ்வரூபேண ப்ரயோஜநாந்தரம் சாஸ்தீத்யாஹ –

ப்³ரஹ்மசர்யாதி³ஸாத⁴நேதி ।

ஸௌர்யாயணீதி ।

ஸௌர்யாயணிரிதி வக்தவ்யே தை³ர்க்⁴யம் சா²ந்த³ஸமித்யர்த²: ।

யுவப்ரத்யய இதி ।

கத்ய(த)ஸ்ய யுவாபத்யே விவக்ஷிதே ப²க்ப்ரத்யயே தஸ்யா(அ)(அ)யந்நாதே³ஶே ச காத்யாயந இதி ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மபராணாம் புநர்ப்³ரஹ்மாந்வேஷணமயுக்தமித்யத ஆஹ –

அபரம் ப்³ரஹ்மேதி ।

நந்வபரப்³ரஹ்மாந்வேஷணேநைவ புருஷார்த²ஸித்³தே⁴: கிம் பரப்³ரஹ்மாந்வேஷணேநேத்யாஶங்கதே ।

கிம் ததி³தி ।

தஸ்ய கோ(அ)திஶய இத்யர்த²: ।

தஸ்யாநித்யத்வேந தத்ப்ராப்தேரப்யநித்யஹேதுத்வேநாபுருஷார்த²த்வாத்பரஸ்யைவ நித்யத்வாத்தத்ப்ராப்தேஸ்தஜ்ஜ்ஞாநமாத்ரஸாத்⁴யத்வேநாபி நித்யத்வாச்ச தஸ்யைவாந்வேஷணீயத்வமிதி பரஸ்வரூபகத²நேநா(அ)(அ)ஹ –

யதி³தி ।

பரப்³ரஹ்மாந்வேஷமாணாநாம் கோ(அ)திஶய இத்யத ஆஹ –

தத்ப்ராப்த்யர்த²மிதி ।

தத்ப்ராப்த்யர்தே² தத³தி⁴க³மாய தத³ந்வேஷணம் குர்வந்தோ யதா²காமம் யதிஷ்யாம இத்யேவமபி⁴ப்ராயேணேத்யந்வய: ।

ஸமிதி³தி ।

ஸமித்³க்³ரஹணம் யதா²யோக்³யம் த³ந்தகாஷ்டா²த்³யுபஹாரோபலக்ஷணார்த²ம் ॥ 1 ॥

ததா²(அ)பீத்யஸ்ய தபஸேத்யத: பூர்வமந்வய: । விஶேஷத இத்யஸ்ய பூர்வத்ராப்யந்வய: । நிஷ்க்ருஷ்டமர்த²மாஹ –

யத்³விஷய இதி ।

அஜ்ஞாநாத்³யர்த²த்வாபா⁴வே ஹேதுமாஹ –

ப்ரஶ்நேதி ।

அத்ரேதிஶப்³தோ³(அ)த்⁴யாஹார்ய: । ஸர்வப்ரஶ்நாநாம் நிர்ணயாத³ஜ்ஞாநாத்³யஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: ॥ 2 ॥

பரம் ப்³ரஹ்மாந்வேஷமாணா இத்யுபக்ராந்தே(அ)ஸ்மிந்ப்³ரஹ்மப்ரகரணே ப்ரஜாபதிகர்த்ருகப்ரஜாஸ்ருஷ்டிவிஷயப்ரஶ்நப்ரத்யுக்த்யோரஸங்க³திமாஶங்க்ய ப்ரஶ்நப்ரத்யுக்திரூபாயா: ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யமாஹ –

அபரவித்³யேதி ।

தேஷாமஸௌ விரஜோ ப்³ரஹ்மலோக இதி ஸமுச்சிதகார்யஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகஸ்யாதோ²த்தரேணேதி தத்³க³தேர்தே³வயாநமார்க³ஸ்ய சேஹ வக்ஷ்யமாணத்வாதி³த்யர்த²: । இத³முபலக்ஷணம் கேவலகர்மணாம் சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । கேவலகர்மகார்யஸ்யாபி சந்த்³ரலோகஸ்ய தத்³க³தே: பித்ருயாணஸ்ய ச ’ தேஷாமேவைஷ ப்³ரஹ்மலோக: ’ ’ப்ரஜாகாமா த³க்ஷிணம் ப்ரதிபத்³யந்தே ’ இதி வக்ஷ்யமாணத்வாதி³தி । யத்³யபீத³மபி பரப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாவஸரே(அ)ஸங்க³தமேவ ததா²(அ)பி கேவலகர்மகார்யாத்ஸமுச்சிதகர்மகார்யாச்ச விரக்தஸ்யைவ தத்ராதி⁴கார இதி ததோ வைராக்³யார்த²மித³முச்யதே । யத்³யபி முக²த: ஸ்ருஷ்டி: ப்ரதீயதே ததா²(அ)பி தது³க்தௌ ப்ரயோஜநாபா⁴வாத்ஸ்ருஷ்ட்யுக்திவ்யாஜேந பரவித்³யாப²லமேவாத்ரோச்யத இதி பா⁴வ: । ப்ரஶ்ந இதி ப்ரதிவசநம் சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் தாப்⁴யாமேவ தது³க்தேரிதி ॥ 3 ॥

தஸ்மை ஸ ஹோவாசேதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் விஶேஷதோ த³ர்ஶயதி –

தத³பாகரணாயேதி ।

ஆத்³யஸ்ய ஸந்நித்யஸ்ய ப்ரஜாகாம: ஸந்நித்யந்வய: ।

யதோ²க்தகாரீதி ।

ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயகாரீத்யர்த²: ।

தத்³பா⁴வபா⁴வித இதி ।

ப்ரஜாபதிரஹம் ஸர்வாத்மேத்யுபாஸநகாலீநப்ரஜாபதிபா⁴வநாயுக்த இத்யர்த²: । பூர்வகல்பீயதத்³பா⁴வபா⁴வித ஏதத்கல்பாதௌ³ ஹிரண்யக³ர்பா⁴த்மநா நிர்வ்ருத: ப்ரஜாபதி: ஸந்பஶ்சாத்ப்ரஜாகாம: ஸம்ஸ்தபோ ஜந்மாந்தரபா⁴விதம் ஜ்ஞாநம் ஶ்ருதிப்ரகாஶிதார்த²விஷயமதப்யதாந்வாலோசயச்சிந்தாதி³நா தத்ஸம்ஸ்காரமுத்³போ³த்⁴ய ஜ்ஞாநமுத்பாதி³தவாநித்யந்வய: ।

தத்ர ப்ரத²மமாதி³த்யசந்த்³ரோத்பாத³நேந தத்³பா⁴வமாபத்³ய பஶ்சாச்சந்த்³ராதி³த்யஸாத்⁴யஸம்வத்ஸரபா⁴வமாபத்³யைவமேவ தத³வயவாயநத்³வயமாஸபக்ஷாஹோராத்ரபா⁴வமாபத்³ய ததஸ்தத்ஸாத்⁴யவ்ரீஹ்யாத்³யந்நபா⁴வம் ரேதோபா⁴வம் சா(அ)(அ)பத்³ய தேந ரேதஸா ப்ரஜா: ஸ்ருஜேயமித்யேவம் நிஶ்சித்ய ப்ரத²மம் ரயிப்ராணஶப்³தி³தசந்த்³ரஸூர்யத்³வந்த்³வமுத்பாதி³தவாநித்யாஹ –

ஸ ஏவமிதி ।

ரயிஶப்³தே³ந த⁴நவாசிநா போ⁴ஜ்யஜாதம் லக்ஷயித்வா போ⁴ஜ்யஸ்ய ஸோமகிரணாம்ருதயுக்தத்வாத்தத்³த்³வாரா ஸோமோ லக்ஷ்யத இத்யாஹ –

ரயிம் சேதி ।

ஏவம் ப்ராணஶப்³தே³நாபி । “அஹம் வைஶ்வாநரோ பூ⁴த்வா ப்ராணிநாம் தே³ஹமாஶ்ரித: । ப்ராணாபாநஸமாயுக்த: பசாம்யந்நம் சதுர்வித⁴ம்॥”(ப⁴. கீ³. 15। 14) இதி ஸ்ம்ருதேரக்³நே: ப்ராணஸம்ப³ந்தா⁴த³க்³நிர்போ⁴க்தா லக்ஷ்யத இத்யாஹ –

ப்ராணம் சேதி ।

அக்³நீஷோமயோரண்டா³ந்தர்க³தத்வேநாண்டோ³த்பத்த்யநந்தரமுத்பத்திரித்யாஶயேநா(அ)(அ)ஹ –

அண்டோ³த்பத்தீதி ।

உத்³யந்தம் வாவா(அ)(அ)தி³த்யமக்³நிரநுஸமாரோஹதீதி ஶ்ருதே: ஸூர்யாக்³ந்யோரேகத்வமபி⁴ப்ரேத்யாக்³நிம் ஸூர்யபதே³நா(அ)(அ)ஹ –

ஸூர்யசந்த்³ரமஸாவிதி॥ 4 ॥

ரயிப்ராணௌ ஶ்ருதி: ஸ்வயமேவ வ்யாசஷ்ட இத்யாஹ –

தத்ரா(அ)(அ)தி³த்ய இதி ।

ப்ரஜாபதேரேவ ஸம்வத்ஸராதி³ப்ரஜாபர்யந்தஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் வக்தும் ரயிப்ராணயோ: ஸம்வத்ஸரஸ்ரஷ்ட்ரோ: ப்ரஜாபத்யுபாதா³நத்வாத்ப்ரஜாபத்யாத்மத்வமாஹ –

ததே³ததே³கமிதி ।

கத²மேகஸ்யாத்தா(அ)ந்நம் சேதி பே⁴த³ இத்யாஶங்க்ய தஸ்யைவ கு³ணபா⁴வவிவக்ஷயா(அ)(அ)ந்நத்வம் ப்ராதா⁴ந்யவிவக்ஷயா சாத்த்ருத்வமிதி பே⁴த³ இத்யாஹ –

கு³ணேதி ।

ரயிப்ராணயோ: கத²ம் ப்ரஜாபத்யாத்மத்வமிதி ஶங்கதே ।

கத²மிதி ।

தத்ர ரயே: ஸர்வாத்மகத்வாத்ப்ரஜாபதித்வமித்யாஹ –

ரயிரிதி ।

அமூர்தஸ்யாபி வாய்வாதே³: கேநசித³த்³யமாநத்வாத்³ரயித்வமித்யர்த²: । நநு மூர்தாமூர்தயோரத்ரந்நயோருப⁴யோரபி ரயித்வே(அ)ந்நமேவ ரயிரிதி கத²முக்தமித்யாஶங்க்ய மூர்தாமூர்தத்வவிபா⁴க³மக்ருத்வா ஸர்வஸ்ய கு³ணபா⁴வமாத்ரவிவக்ஷயா ஸர்வம் ரயிரித்யுச்யதே ।

யதோ³பே⁴ விப⁴ஜ்ய கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வேந விவக்ஷ்யேதே ததா³(அ)மூர்தேந ப்ராணேந மூர்தஸ்யாத்³யமாநத்வாந்மூர்தஸ்யைவ ரயித்வமித்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ॥ 5 ॥

ரயிஶப்³தி³தஸ்யாந்நஸ்ய ப்ரஜாபதித்வார்த²ம் ஸர்வாத்மத்வமுக்த்வா ப்ராணஸ்யாபி தத³ர்த²மேவ ஸர்வாத்மத்வமுச்யதே(அ)தா²(அ)(அ)தி³த்ய இதிவாக்யேநேத்யாஹ –

ததே²த்யாதி³நா ।

யச்சா(அ)த்³யம் தத³பி ப்ராணோ(அ)தோ(அ)த்தா ப்ராணோ(அ)பி ஸர்வமேவேதி ஸர்வாத்மக இத்யர்த²: ।

ஸ்வப்ரகாஶேநேதி ।

ஸ்வகீயப்ரகாஶேந ஸ்வப்ரப⁴யேத்யர்த²: ।

அந்தர்பூ⁴தாநிதி ।

யத்³யபி ப்ராணஸ்யாத்த்ருத்வமுக்தம் ததா²(அ)பி ரயிர்வா ஏதத்ஸர்வமித்யத்ராமூர்தஸ்ய ப்ராணஸ்யாபி கு³ணபா⁴வவிவக்ஷயா(அ)ந்நத்வமுக்தமிதி ததோ²க்தம் ।

ஸ்வாத்மாபா⁴வபா⁴ஸரூபேஷ்விதி ।

ஸ்வாத்மப்ரபா⁴ரூபேஷு ரஶ்மிஷ்வித்யர்த²: ।

வ்யாப்தத்வாதி³தி ।

ஸம்ப³த்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ॥ 6 ॥

தஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வமாஹ –

ஸ ஏஷ இதி ।

வைஶ்வாநர இதி ।

நரா ஜீவா விஶ்வே ச தே நராஶ்ச விஶ்வாநரா: ஸ ஏவ வைஶ்வாநர: ஸர்வஜீவாத்மக இத்யர்த²: । விஶ்வரூப: ஸர்வப்ரபஞ்சாத்மக இதி பே⁴த³: ।

உக்தம் வஸ்த்விதி ।

ஆதி³த்யஸ்யோக்தம் மாஹாத்ம்யமித்யர்த²: ॥ 7 ॥

விஶ்வரூபமித்யாதி³த்³விதீயாந்தாநாம் ஸஹஸ்ரரஶ்மிரித்யாதி³ப்ரத²மாந்தாநாம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யேநாந்வயாயோகா³த³த்⁴யாஹாரம் க்ருத்வா வாக்யபே⁴தே³ந வ்யாசஷ்டே –

ஸ்வாத்மாநமித்யாதி³நா ॥ 8 ॥

ஸ மிது²நமுத்பாத³யத இத்யுபக்ராந்தம் மிது²நமுபஸம்ஹரதி –

யஶ்சாஸாவிதி ।

யஶ்சாஸௌ சந்த்³ரமா யஶ்சாமூர்த: ப்ராணஸ்ததே³கம் மிது²நம் ஸர்வம் ஸர்வாத்மகமித்யந்வய: ।

ஏதௌ மே ப³ஹுதா⁴ ப்ரஜா: கரிஷ்யத இத்யுக்தம் தத்கேந ப்ரகாரேணேதி ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

ரயிப்ராணயோ: ஸம்வத்ஸராதி³த்³வாரா ப்ரஜாஸ்ரஷ்ட்ருத்வமித்யாஹ –

உச்யத இதி ।

ததே³வ மிது²நமேவ ஸம்வத்ஸர: கால: ।

ஸ ச ப்ரஜாபதி: ப்ரஜாபத்யாத்மகமிது²நநிர்வர்த்யத்வாதி³த்யாஹ –

தந்நிர்வர்த்யத்வாதி³தி ।

தது³பபாத³யதி –

சந்த்³ரேதி ।

சந்த்³ரநிர்வர்த்யாஸ்தித²ய ஆதி³த்யநிர்வர்த்யாந்யஹோத்ராணீதி விபா⁴க³: ।

தந்நிர்வர்த்யத்வே(அ)பி காலஸ்ய கத²ம் ததா³த்மகதேத்யாஶங்க்ய கார்யகாரணயோரபே⁴தா³தி³த்யாஹ –

தத³நந்யத்வாதி³தி ।

ந கேவலம் தித்²யாதி³த்³வாரா சந்த்³ராதி³நிர்வர்த்யத்வம் ஸம்வத்ஸரஸ்ய கிம் த்வயநத்³வயத்³வாரா(அ)பீதி வக்தும் தஸ்யாயநே இத்யாதி³வாக்யம் தத்ப்ரஶ்நபூர்வகம் வ்யாசஷ்டே –

தத்கத²மிதி ।

சந்த்³ராதி³த்யநிர்வர்த்யத்வம் குதோ ஹேத்வந்தராதி³த்யர்த²: । கேவலகர்மிணாம் லோகாந்வித³த⁴த்³த³க்ஷிணேந யாதி । ஜ்ஞாநயுக்தகர்மவதாம் லோகாந்வித³த⁴து³த்தரேண யாதீத்யந்வய: । ஸவிதேத்யுபலக்ஷணம் சந்த்³ரஸ்யாபி । ஜ்யேஷ்டா²தி³ர்த³க்ஷிணாயநம் மார்க³ஶீர்ஷாதி³ருத்தராயணமிதி ஶ்ருதிஷு ப்ரஸித்³தே⁴: ததஶ்ச கர்மிணாம் லோகாந்விதா⁴தும் தயோர்த³க்ஷிணோத்தராப்⁴யாம் மார்கா³ப்⁴யாம் க³மநாத்தந்நிமித்தத்வாச்சாயநத்³வயப்ரஸித்³தே⁴ஸ்தந்நிர்வர்த்யத்வம் தயோரயநயோரிதி தத்³த்³வாரா ஸம்வத்ஸரஸ்யாபி தந்நிர்வர்த்யத்வமித்யர்த²: ।

சந்த்³ராதி³த்யயோ: கத²ம் லோகவிதா⁴யகத்வமிதி ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

சந்த்³ராதி³த்யநிர்வர்த்யத³க்ஷிணோத்தராயணத்³வாரா லோகப்ராப்தே: ப்ராப்யஸ்ய லோகஸ்யாபி சந்த்³ராதி³த்யாத்மகத்வாச்ச தயோஸ்தத்³விதா⁴யகத்வமிதி தத்³யே ஹ வா இத்யாதி³வாக்யேந பரிஹரதி –

தத்தத்ரேதி ।

இஷ்டம் சேதி ।

அக்³நிஹோத்ரம் தப: ஸத்யம் வேதா³நாம் சாநுபாலநம் । ஆதித்²யம் வைஶ்வதே³வஶ்ச இஷ்டமித்யபி⁴தீ⁴யதே ॥ வாபீகூபதடா³கா³தி³ தே³வதாயதநாநி ச । அந்நப்ரதா³நமாராம: பூர்தமித்யபி⁴தீ⁴யதே ॥ இதி தயோர்பே⁴த³: ।

க்ருதமித்யுபாஸத இதி க்ருதஶப்³தோ³பரிதநமிதிஶப்³த³மிஷ்டாபூர்தே இதி பூர்தஶப்³தோ³பர்யாக்ருஷ்யா(அ)(அ)தி³ஶப்³த³பர்யாயதயா வ்யாசஷ்டே –

இத்யாதீ³தி ।

த³த்தமாதி³ஶப்³தா³ர்த²: । க்ருதமேவோபாஸதே கார்யமேவாநுதிஷ்ட²ந்தீத்யர்த²: । இத³ம் ச விஶேஷணம் புநராவ்ருத்தௌ ஹேதுதயோக்தம் ।

க்ருதரூபேஷ்ட்யாதி³ஜந்யத்வாச்சந்த்³ரஸ்யாபி க்ருதத்வேநாநித்யத்வாத்புநராவ்ருத்திரித்யாஹ –

க்ருதரூபத்வாதி³தி ।

புநராவ்ருத்தௌ மந்த்ரவாக்யம் ப்ரமாணயதி –

இமம் லோகமிதி ॥ 9 ॥

அதே²தி ।

மார்கா³ந்தராரம்பா⁴ர்தோ²(அ)த²ஶப்³த³: ।

ப்ரஜாபத்யாத்மவிஷயேதி ।

தத்தாதா³த்ம்யவிஷயயேத்யர்த²: । ஆதி³த்யமபி⁴ஜயந்த இதி பூர்வமந்வயார்த²முக்தமிதா³நீம் வ்யாக்²யாநார்த²மிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஸாமாந்யமிதி ।

ஸமஷ்டிரூபமித்யர்த²: ।

வித்³யாவதாமிதி ।

கர்மாநதி⁴காரிணாமத ஏவ கேவலோபாஸநவதாமித்யர்த²: ।

கர்மிணாம் ச ஜ்ஞாநவதாமிதி ।

ஸமுச்சயவதாமித்யர்த²: ।

நநு கேவலகர்மிணாமப்யாதி³த்யப்ராப்தாவபுநராவ்ருத்திர்ப⁴வஷ்யதீத்யாஶங்க்ய தேஷாமாதி³த்யப்ராப்திரேவ நாஸ்தீதி வக்துமித்யேஷ இதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே –

இதி யஸ்மாதி³தி ।

தஸ்மாத்தேஷாமாதி³த்யப்ராப்திரநாஶங்க்யேதி ஶேஷ: ।

யத்³வா தஸ்யாயநே இத்யாரப்⁴யேத்யேஷ நிரோத⁴ இத்யந்தம் ஶ்ருதிவாக்யமயநயோ ரயிப்ராணத்வப்ரதிபாத³நபரதயா வ்யாக்²யேயம் । ததா² ஹி । ஸம்வத்ஸரஸ்ய ரயிப்ராணமிது²நநிர்வர்த்யத்வே ரயிப்ராணரூபத்வம் ச வக்தவ்யம் தத்கத²மிதி ப்ருச்ச²தி –

தத்கத²மிதி ।

தத³வயவயோரயநயோஸ்தத்³ரூபத்வம் வக்தும் தயோ: ப்ரத²மம் ப்ரஸித்³த⁴மாஹ –

தஸ்யேதி ।

ப்ரஸித்³தி⁴மேவா(அ)(அ)ஹ –

யாப்⁴யாமிதி ।

ஏவமபி கத²ம் தயோஸ்ததா³த்மகத்வமித்யாஹ –

கத²மிதி ।

த³க்ஷிணாயநஸ்ய ரயித்வம் வக்தும் கர்மிணாம் ரயிரூபசந்த்³ரநிர்வர்தகத்வமாஹ –

தத்தத்ரேதி ।

லோகமிதி ।

ஸோமரூபம் ஶரீரமித்யர்த²: ।

தஸ்ய கர்மக்ருதத்வம் புநராவ்ருத்த்யா ஸாத⁴யதி –

க்ருதரூபத்வாதி³தி ।

ரயிரூபசந்த்³ரஸ்ய த³க்ஷிணாயநத்³வாரா ப்ராப்யத்வாத்தஸ்யாயநஸ்ய தத³ந்தர்பா⁴வ இதி வக்தும் தஸ்ய கர்மபி⁴: ப்ராப்யத்வமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

ஏவம் ச தஸ்ய ரயித்வம் ஸித்³த⁴மித்யாஹ –

ஏஷ இதி ।

பித்ருயாணோபலக்ஷித இதி ।

தத்ப்ராப்ய இத்யர்த²: । ததஶ்ச தத்³விஶேஷணஸ்யாயநஸ்யாபி ரயித்வமித்யர்த²: ।

இதா³நீமுத்தராயணஸ்ய ப்ராணத்வமாஹ –

அதே²தி ।

ப்ராணரூபாதி³த்யப்ராபகத்வாது³த்தராயணஸ்ய தஸ்யாபி ப்ராணத்வமிதி ஸம்வத்ஸரஸ்ய ரயிப்ராணமிது²நாத்மகத்வமிதி தத்கார்யத்வம் யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

அஸ்ய கர்மஸாத்⁴யசந்த்³ரவைலக்ஷண்யமாஹ –

ஏதத்³வா இதி ।

இதரத்ஸர்வம் ஸமாநம் ।

அஸ்மிந்நர்த² இதி ।

ஸம்வத்ஸரஸ்வரூப இத்யர்த²: ॥ 10 ॥

இயம் கல்பநேதி ।

பஞ்சதா⁴ கர்மஸாத்⁴யசந்த்³ரவைலக்ஷண்யகல்பநேத்யர்த²: ।

ஜநயித்ருத்வாதி³தி ।

ஸம்வத்ஸராத்மககாலஸ்ய ஸர்வஜநகத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஸமாநாதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹிதயா வ்யாக்²யாய வ்யாதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹிர்வேத்யாஹ –

ஆகரணம் வேதி ।

அவயவிகரணமிதி ।

அவயவித்வேந கரணமித்யர்த²: । பக்ஷத்³வயே(அ)ப்யேக ஏவார்த²: ।

த்³யுலோகாதி³தி ।

ஆகாஶரூபாத³ந்தரிக்ஷலோகாதி³த்யர்த²: । அந்யதா² ஸ்வர்க³லோகாத்பரஸ்ய சதுர்த²த்வேந த்ருதீயஸ்யாமித்யநந்வயாபத்தே: ।

உத³கவந்தமிதி ।

ஆதி³த்யாஜ்ஜாயதே வ்ருஷ்டிரிதி ஸ்ம்ருதேரித்யர்த²: । அந்ய இத்யஸ்ய பூர்வார்த⁴க³தேநா(அ)(அ)ஹுரித்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴: । உ இதி துஶப்³த³ஸமாநார்தோ² நிபாத: । பரே து தமேவ விசக்ஷணமாஹுரித்யந்வய: ।

கிமாஹுரித்யத ஆஹ –

ஸப்தசக்ர இதி ।

தஸ்மிந்விசக்ஷணே ஸப்தசக்ராத்³யாத்மகே ஸர்வமித³ம் ஜக³த³ர்பிதமித்யாஹுரித்யர்த²: ।

மதத்³வயே(அ)பி கீத்³ருஶோ(அ)ர்த²பே⁴த³ இத்யத ஆஹ –

யதீ³தி ।

பூர்வமத ருதூநாம் பாத³த்வகல்பநயா மாஸாநாமவயவத்வகல்பநயா(அ)(அ)தி³த்யாத்மநா ஸம்வத்ஸர: கால ஏவோக்த: । த்³விதீயே து ஹேமந்தஶிஶிரௌ ப்ருத²க்க்ருத்ய ஷண்ணாம்ருதூநாமரத்வகல்பநயா ஸம்வத்ஸரஸ்ய பரிவர்தநகு³ணயோகே³ந சக்ரத்வகல்பநயா காலப்ராதா⁴ந்யேந ஸர்வாஶ்ரயத்வேந ச ஸ ஏவோக்த: । பக்ஷத்³வயே(அ)பி கு³ணபே⁴தே³ந கல்பநாபே⁴தே³ந ச பே⁴தோ³ ந த⁴ர்மிபே⁴த³ இத்யர்த²: ॥ 11 ॥

காரணத்வே ஶ்லோகோக்தம் ஜக³தா³ஶ்ரயத்வம் ஹேதுமாஹ –

யஸ்மிந்நிதி ।

ஸம்வத்ஸரஸ்யாபி மாஸாஹோராத்ரரூபவ்யதிரேகேணௌஷத்⁴யாதி³ஜநகத்வாபா⁴வாத்தஸ்ய மாஸாத்³யாத்மகத்வமாஹ –

ஸ ஏவேதி ।

யதோ²க்தேதி ।

ஸம்வத்ஸரரூபோ ரயிப்ராணமிது²நாத்மக இத்யர்த²: ।

ஶுக்லக்ருஷ்ணயோருப⁴யோரபி த³ர்ஶபூர்ணமாஸாதி³கர்மாநுஷ்டா²நத³ர்ஶநாத்தஸ்மாதே³த ருஷய இத்யாதி³ வாக்யமநுபபந்நமித்யாஶங்க்ய ஶுக்லஸ்ய ப்ராணாத்மத்வஜ்ஞாநஸ்துதிபரதயா வ்யாசஷ்டே –

யஸ்மாதி³தி ।

யஸ்மாத்ப்ராணம் ஸர்வமேவ ஸர்வாத்மகமேவ பஶ்யந்தி யஸ்மாச்ச ப்ராணவ்யதிரேகேண க்ருஷ்ணபக்ஷஸ்தைர்ந த்³ருஶ்யதே தஸ்மாதி³த்யந்வய: । ப்ராணஸ்ய ஶுக்லபக்ஷாத்மகத்வாத்க்ருஷ்ணபக்ஷாதி³ஸர்வஜக³த: ப்ராணாத்மத்வாத்ப்ராணத்³வாரா க்ருஷ்ணபக்ஷஸ்யாபி ஶுக்லபக்ஷத்வே ஸதி க்ருஷ்ணே குர்வந்தோ(அ)பி ப்ரகாஶாத்மகே ஶுக்ல ஏவ குர்வந்தீதி ஶுக்லபக்ஷே ப்ராணத்வஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்துதிரித்யர்த²: ।

ஏதத்ஸ்துத்யர்த²மேவ ஜ்ஞாநரஹிதாந்நிந்த³தி –

இதரே த்விதி ।

யே து ஸர்வாத்மாநம் ப்ராணம் ந பஶ்யந்த்யஜ்ஞத்வாத்தேஷாம் ஶுக்லபக்ஷ: ப்ராணத்வேநாஜ்ஞாயமாநத்வாத³ஜ்ஞாநாத்மக: ஸந்க்ருஷ்ணபக்ஷத்வமாபத்³யதே(அ)த: ஶுக்லே குர்வந்தோ(அ)ப்யத³ர்ஶநாத்மகத்வாத்ப்ரகாஶரஹிதே க்ருஷ்ண ஏவ குர்வந்தீதி தே நிந்த்³யந்த இத்யர்த²: ।

உக்தமர்த²ம் ஶ்ருத்யாரூட⁴ம் கரோதி –

இதர இதி ॥ 12 ॥

ரயி: பூர்வவதி³தி ।

ரயிரந்நம் சந்த்³ரமா இத்யர்த²: ।

அஹ்ந: ப்ராணத்வோக்திப்ரஸங்கா³த³ஹ்நி மைது²நம் நிஷேத⁴தி –

ப்ராணமிதி ।

ப்ரக்ருதமிதி ।

குதோ ஹ வா இமா: ப்ரஜா: ப்ரஜாயந்த இதி ப்ருஷ்டமித்யர்த²: । பூர்வோக்தம் ஸர்வமேதது³பயோகி³தயோக்தம் ந து ஸாக்ஷாத்ப்ரக்ருதமிதி பா⁴வ: ॥ 13 ॥

ஏவம் க்ரமேணேதி ।

ரயிப்ராணஸம்வத்ஸராதி³க்ரமேண பரிணம்ய வ்ரீஹ்யாத்³யாத்மநா வ்யவஸ்தி²த: ஸந்நந்நம் வை ப்ரஜாபதிரந்நாத்மகோ ஜாத: ப்ரஜாபதிரித்யந்வய: ।

கத²மிதி ।

அந்நரூபத்வே(அ)பி தஸ்ய கத²ம் ப்ரஜாஜநகத்வமித்யர்த²: ।

தத இதி ।

ப⁴க்ஷிதாத³ந்நாதி³த்யர்த²: ।

ரேத இதி ।

ஶோணிதஸ்யாப்யுபலக்ஷணம் துல்யத்வாதி³தி ॥ 14 ॥

ப்ரஜாபதிவ்ரதாசரணமாத்ரேண நாத்³ருஷ்டப²லம் சந்த்³ரலோக: ப்ராப்யதே மூர்கா²ணாமபி ப்ரஸங்கா³த³த ஆஹ –

இஷ்டாபூர்தேதி ।

சாந்த்³ரமஸோ ப்³ரஹ்மலோக இத்யபரப்³ரஹ்மண: ப்ரஜாபதேரம்ஶத்வாத்³ரயிரூபஸ்ய சந்த்³ரஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகத்வமித்யர்த²: ।

இஷ்டாதி³காரிணாம் தபஆதி³கமபி சந்த்³ரலோகப்ராப்த்யர்த²மபேக்ஷிதமித்யத ஆஹ –

யேஷாம் தப இதி ॥ 15 ॥

தேஷாமஸௌ விரஜ இத்யாதி³வாக்யம் வ்யாசஷ்டே –

யஸ்த்விதி ।

உத்தராயண இதி ।

தேந ப்ராப்ய இத்யர்த²: । ப்ராணாத்மபா⁴வோ(அ)பரப்³ரஹ்மதயா(அ)வஸ்தா²நமித்யர்த²: ।

அஸௌ கேஷாம் தேஷாமிதி ।

தேஷாமஸௌ விரஜ இத்யத்ர தேஷாமித்யநேந கேஷாம் நிர்தே³ஶ இதி ப்ரஶ்நார்த²: ।

ந யேஷு ஜிஹ்மமித்யத்ர ஜிஹ்மாதி³ஶப்³த³ம் வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநேந வ்யாசஷ்டே –

யதே²த்யாதி³நா ।

மாயாக்³ரஹணம் தாத்³ருஶாநாம் தோ³ஷாணாமுபலக்ஷணமிதி வத³ந்வாக்யார்த²ம் ஸங்க்³ருஹ்ய த³ர்ஶயதி –

மாயேத்யேவமிதி ।

பி⁴க்ஷுஷ்விதி பரமஹம்ஸவ்யதிரிக்தாநாம் குடீசகாதீ³நாம் க்³ரஹணம் । தேஷாம் ப்³ரஹ்மலோகாத³பி விரக்தத்வேந தத்ராநர்தி²த்வாத் ।

இதிஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

இத்யேஷேதி ॥ 16 ॥

ப்ரஶ்நாந்தரஸ்ய ப்ரத²மப்ரஶ்நேந ஸங்க³திமாஹ –

ப்ராணோ(அ)த்தேதி ।

அவதா⁴ரயிதவ்யமிதி ।

அத்தா விஶ்வஸ்ய ஸத்பதிரித்யத்த்ருத்வஸ்யைஷோ(அ)க்³நிஸ்தபதீத்யாரப்⁴யாரா இவ ரத²நாபௌ⁴ ப்ராணே ஸர்வம் ப்ரதிஷ்டி²தம் । ப்ரஜாபதிஶ்சரஸி க³ர்பே⁴ த்வமேவ ப்ரதிஜாயஸ இத்யாதி³நா ச ப்ரஜாபதித்வஸ்யோத்தரத்ர வக்ஷ்யமாணத்வாதி³த்யர்த²: । இத³முபலக்ஷணம் பூர்வம் க³திஶ்ரவணேந விரக்தஸ்யாபி சித்தைகாக்³ர்யம் விநா வக்ஷ்யமாணாத்மஜ்ஞாநாஸித்³தே⁴ஸ்தத³ர்தே² மந்தா³நாம் ப²லவிஶேஷார்த²ம் ச ப்ராணோபாஸநார்த²ம் ப்ரஶ்நத்³வயாரம்ப⁴: । தத்ராபி ஶ்ரேஷ்ட²த்வாத்த்ருத்வப்ரஜாபதித்வாதி³கு³ணநிர்தா⁴ரணார்த²ம் த்³விதீய: ப்ரஶ்ந: । தது³த்பத்த்யாதி³நிர்தா⁴ரணபூர்வகம் தது³பாஸநவிதா⁴நார்த²ம் த்ருதீய: ப்ரஶ்ந: இத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ப்ரஜாஶப்³தே³ந ஶரீரமேவ க்³ருஹ்யதே ந ஜீவஸ்தஸ்ய ப்ராணதா⁴ரகத்வேந தத்³தா⁴ர்யத்வாபா⁴வாதி³த்யாஹ –

ஶரீரேதி ।

விப⁴க்தாநாமிதி நிர்தா⁴ரணே ஷஷ்டீ² ।

ஸ்வமாஹாத்ம்யக்²யாபநமிதி ।

அவகாஶதா³நாதி³கமாகாஶாதீ³நாம் மாஹாத்ம்யம் தஸ்ய க்²யாபநம் தஸ்ய லோகாந்ப்ரதி ப்ரகடநம் தத்ப்ரகாஶயந்தே குர்வந்தீத்யர்த²: । பாகம் பசதீதிவத் । அவகாஶதா³நாதி³கம் ஸ்வஸ்வகார்யம் ஸர்வலோகப்ரகடநம் யதா² ததா² கதரே குர்வந்தீத்யர்த²: ॥ 1 ॥

ஏஷ தே³வ இதி ।

வக்ஷ்யமாணாபி⁴வத³நாதி³வ்யவஹாரஸித்³த்⁴யர்த²ம் சேதநத்வம் ஸம்பா⁴வயிதும் தே³வ இதி விஶேஷணம் “அபி⁴மாநிவ்யபதே³ஶஸ்து விஶேஷாநுக³திப்⁴யாம்”(ப்³ர.ஸூ. 2।1।5) இதி ந்யாயேநா(அ)(அ)காஶாத்³யபி⁴மாநிதே³வதாக்³ரஹணார்த²ம் । தச்ச விஶேஷணம் வாய்வாதி³ஷ்வபி ஸர்வத்ர ஸம்ப³த்⁴யதே ।

வாக்³க்³ரஹணம் கர்மேந்த்³ரியோபலக்ஷணார்த²ம் சக்ஷுராதி³க்³ரஹணம் ஜ்ஞாநேந்த்³ரியோபலக்ஷணார்த²மிதி மத்வா(அ)(அ)ஹ –

கர்மேந்த்³ரியேதி ।

கார்யலக்ஷணா: ஶரீராகாரேண பரிணதா ஆகாஶாத³ய: । கரணலக்ஷணாநீந்த்³ரியாணி ।

மாஹாத்ம்யமிதி ।

ஆகாஶாதீ³நாமவகாஶதா³நாதி³ரூபம் ஶரீரதா⁴ரணைகதே³ஶாத்மகம் ப்ரகாஶ்யம் ஸ்வகார்யம் ப்ரகாஶ்ய ஸர்வலோகப்ரகடம் யதா² ததா² க்ருத்வா(அ)பி⁴வத³ந்தி, அபி⁴த: ஸர்வத: க்ருத்ஸ்நம் ஶரீரதா⁴ரணம் ப்ரத்யேகம் வயமேவ குர்ம இதி வத³ந்தீத்யர்த²: ।

பா³ணமிதி ।

ப³வயோரபே⁴த³த்³வாதி குத்ஸிதம் க³ந்த⁴ம் வஹதீதி வா, விநாஶம் க³ச்ச²தீதி வா தே³ஶாத்³தே³ஶாந்தரம் க³ச்ச²தீதி வா ப³ணம் ப³ணமேவ பா³ணம் கார்யகரணஸம்கா⁴தம் ஶரீரமித்யர்த²: ॥ 2 ॥

கத²மேததி³தி ।

ஏதத³ஹமைவைததி³த்யாத்³யுக்தம் । ஏவம் யதா²பூ⁴தம் கத²மித்யர்த²: ॥ 3 ॥

உத்க்ராந்தவாநிவேதி ।

அத்யந்தோத்க்ராந்த்யபா⁴வாதி³வஶப்³த³: ।

நிரபேக்ஷ இதி ।

ஸ்வயமேவேத்யர்த²: ।

த்³ருஷ்டாந்தேநேதி ।

தத்³யதே²தி வக்ஷ்யமாணேநேத்யர்த²: ॥ 4 ॥

ஸூர்ய: ஸந்நிதி ।

தபதீத்யநுஷங்க³: ஸந்தாபயதீத்யர்த²: ।

ஆவஹப்ரவஹாதீ³தி ।

ஆவஹாத³ய: ஸப்த வாயுகு³ணாஸ்ததா²பூ⁴த: ஸந்மேகா⁴ஞ்ஜ்யோதிஶ்சக்ராதீ³ம்ஶ்ச வஹதீதி ஶேஷ: । ஏஷ தே³வ: ப்ருதி²வீ ஸந்ஸர்வஸ்ய ஜக³தோ தா⁴ரயிதா ரயிஶ்சந்த்³ர: ஸந்ஸர்வம் புஷ்ணாதீத்யர்த²: ॥ 5 ॥

ஶ்ரத்³தா⁴தீ³தி ।

ப்ராணாச்ச்²ரத்³தா⁴ம் க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப இத்யாதி³நா வக்ஷ்யமாணஷோட³ஶகலாத்மக இத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்ம சேதி ।

ப்³ராஹ்மணஜாதிரித்யர்த²: ।

சப்³தா³ர்த²மாஹ –

யஜ்ஞாதீ³தி ।

அதி⁴க்ருதம் ஸர்வமேவேத்யந்வய: ॥ 6 ॥

கிஞ்சேதி ।

ய: ப்ரஜாபதிர்விராட்ஸோ(அ)பி த்வமேவேத்யந்வய: । பிதுர்க³ர்பே⁴ ரேதோரூபேண மாதுர்க³ர்பே⁴ புத்ரரூபேண யஶ்சரதி பஶ்சாத்தயோரேவ ப்ரதிரூப: ஸந்ஸத்³ருஶ: ஸந்ய: ப்ரஜாயதே ஸ த்வமேவ ப்ரஜாயஸ இத்யந்வய: ।

ப்ரதிஶப்³தா³ர்த² உக்த: –

ப்ரதிரூப: ஸந்நிதி ।

நநு ப்ராணஸ்ய புத்ரரூபத்வமேவோக்தம் ந து பித்ருமாத்ருரூபத்வம் தத்கஸ்மாத³த ஆஹ –

ப்ரஜாபதித்வாதே³வேதி ।

தஸ்ய ஸர்வாத்மத்வாதி³த்யர்த²: ।

நிஷ்க்ருஷ்டார்த²மாஹ –

ஸர்வதே³ஹேதி ।

அத்ராபி நிஷ்க்ருஷ்டார்த²மாஹ –

போ⁴க்தா ஹீதி ।

அதஸ்தவைவேத்யத:ஶப்³தா³த்⁴யாஹாரேண யோஜ்யம் ॥ 7 ॥

ஹவிஷாம் ப்ராபயித்ருதம இதி ।

வஹ்நிஶப்³தோ³ வஹநாத்³வஹ்நிரிதி யௌகி³க இத்யர்த²: ।

ப்ரத²மா ப⁴வதீதி ।

யஜ்ஞாதி³தை³வே கர்மணி ப்ரத²மம் நாந்தீ³முக²ஶ்ராத்³த⁴ஸ்யாவஶ்யகர்தவ்யத்வாத்ஸா ப்ரத²மேத்யர்த²: । ருஷ க³தாவிதி தா⁴தோர்ஜ்ஞாநார்த²த்வாத்³ருஷிஶப்³த³ஸ்ய ஜ்ஞாநஜநகசக்ஷுராத்³யர்த²த்வமித்யர்த²: ।

அங்கீ³ரஸபூ⁴தாநாமிதி ।

ப்ராணாபா⁴வே(அ)ங்கா³நாம் ஶோஷத³ர்ஶநாத்தேஷாமங்கி³ரஸத்வமித்யர்த²: । முக்²யப்ராணஸ்யாத²ர்வத்த்வம் ஶ்ருத்யா(அ)பி⁴ஹிதம் யத்³யபி சக்ஷுராதீ³நாமபி தத³ம்ஶத்வாத³த²ர்வஶப்³தா³ர்த²த்வமிதி பா⁴வ: ॥ 8 ॥

இஹேந்த்³ரஶப்³தே³ந பரமேஶ்வரத்வமுச்யதே மக⁴வாநித்யநேந த்விந்த்³ர உக்த இதி பே⁴த³மாஹ –

இந்த்³ர: பரமேஶ்வர இதி ।

வீர்யேண ஸம்ஹாரஸாமர்த்²யேநேத்யர்த²: ।

ஸௌம்யேநேதி ।

விஷ்ண்வாதி³ரூபேணேத்யர்த²: ॥ 9 ॥

அஸம்ஸ்க்ருத இதி ।

ஸம்ஸ்காரஹீநோ வ்ராத்ய இதி ஸ்ம்ருதேரித்யர்த²: ।

அநேந ஸ்வத:ஶுத்³த⁴த்வம் விவக்ஷிதமித்யாஹ –

ஸ்வபா⁴வத ஏவேதி ।

மாதரிஶ்வேதி ।

மாதரிஶ்வ ந இத்யத்ர நலோபஶ்சா²ந்த³ஸ இத்யர்த²: ।

வாயோஸ்த்வமிதி ।

பிதேத்யநுஷங்க³: ।

அஸ்மிந்வ்யாக்²யாநே வாயுமாத்ரபித்ருத்வாத³ஸ்மதா³தி³ஸர்வபித்ருத்வமநுக்தம் ஸ்யாத³த ஆஹ –

அதஶ்சேதி ।

அஸ்மதா³தி³ஸர்வஜநகத்வாத்³வாயோஸ்தஜ்ஜநகஸ்யா(அ)(அ)காஶாத்மந: ப்ராணஸ்ய ஸர்வஜநகத்வம் ஸித்³த⁴மித்யர்த²: ॥10-11 ॥

வாசி ப்ரதிஷ்டி²தேதி ।

வாச்யமாநரூபா தநூ: ப்ரதிஷ்டி²தா । ஶ்ரோத்ரே வ்யாநரூபா । சக்ஷுஷி ப்ராணரூபா । மநஸி ஸமாநரூபா । ஸ ப்ராணஸ்தச்சக்ஷு: ஸ வ்யாநஸ்தச்ச்²ரோத்ரம் ஸோ(அ)பாந: ஸா வாக்ஸ ஸமாநஸ்தந்மந இதி ஶ்ருதேரித்யர்த²: ।

உத்க்ரமணேநேதி ।

ப்ராணோத்க்ரமணே ஸத்யபாநாத்³யாத்மிகா வாகா³தி³ரூபா தநூரஶிவா கார்யாயோக்³யா ஸ்யாதி³த்யர்த²: ॥ 12 ॥

ப்³ராஹ்ம்ய இதி ।

ருகா³தி³மந்த்ரரூபா ப்³ரஹ்ம்ய: ஶ்ரிய: । ருச: ஸாமாநி யஜூம்ஷி । ஸா ஹி ஶ்ரீரம்ருதா ஸதாமிதி ஶ்ருதே: । க்ஷாத்ர்ய: ப்ரஸித்³தா⁴ த⁴நாத்³யைஶ்வர்யரூபா: ।

அஸ்மிந்ப்ரஶ்நே நிர்தா⁴ரிதம் கு³ணம் ஸங்க்³ருஹ்யா(அ)(அ)ஹ –

இத்யேவமிதி ।

இத³ம் வரிஷ்ட²த்வாதே³ருபலக்ஷணம் ॥ 13 ॥

ஏவம் ப்ரஜாபதித்வாத்த்ருத்வாதி³கு³ணஜாதம் நிர்தா⁴ர்ய ப்ராணஸ்யோத்பத்த்யாதி³ நிர்தா⁴ரயம்ஸ்தது³பாஸநாம் விதா⁴தும் ப்ரஶ்நாந்தரமவதாரயதி –

அதே²தி ।

வைத³ர்பி⁴ப்ரஶ்நாநந்தரமித்யர்த²: ।

ப்ராணைரிதி ।

யைர்வாகா³தி³ப்ராணைராகாஶாதி³பி⁴ஶ்ச ப்ராணஸ்ய தத்த்வமுபலப்³த⁴ம் தைரித்யர்த²: ।

ப்ராணஸ்ய பூர்வோக்தமஹிமத்வாதே³வோத்பத்திஶங்காபா⁴வாத்குத இதி ப்ரஶ்நாநுபபத்திமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அபி ஸம்ஹதத்வாதி³தி ।

அநேகாத்மகத்வாத்ஸாவயவத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஶரீரக்³ரஹணமிதி ।

ஶரீரப்ரவேஶ இத்யர்த²: ।

ப்ராதிஷ்ட²த இதி ।

ஆங்ப்ரஶ்லேஷாத்³தீ³ர்க⁴த்வம் ॥ 1 ॥

விஷமேதி ।

விஷமம் து³ர்க⁴டம் யதா² ததா² ப்ரஶ்நார்ஹ இத்யர்த²: ।

அதிப்ரஶ்நாநிதி ।

த்வத³ந்யேஷாம் ப்ரஶ்நாநதிக்ராந்தாநந்யதீ³யப்ரஶ்நாகோ³சராந்ஸூக்ஷ்மப்ரஶ்நாந்ப்ரஷ்டவ்யார்தா²நித்யர்த²: ।

அதிஶயேநேதி ।

அபரப்³ரஹ்மாபேக்ஷயா(அ)திஶயிதமுக்²யப்³ரஹ்மவித³ஸி த்வமிதி ப்ரோத்ஸாஹார்த²ம் ஸ்தௌதீதி பா⁴வ: ॥ 2 ॥

“தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷ:, அக்ஷராத்பரத: பர:” (மு. உ. 2 । 1 । 2) “ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண:”(மு. உ. 2 । 1 । 3) இதி மந்த்ராவத்ர ஸம்வாத³யிதும் தத்³க³தவிஶேஷணாந்யாஹ –

பரஸ்மாதி³தி ।

அத்ர த்³ருஷ்டாந்த இதி ।

தஸ்யாந்ருதத்வார்த²ம் த்³ருஷ்டாந்த உச்யத இத்யர்த²: ।

சா²யேதி ।

ப்ரதிபி³ம்பா³தி³ரூபேத்யர்த²: ।

ஏதஸ்மிந்நிதி ।

ப்ரக்ருதே ஜநக ஆத்மநி ப்³ரஹ்மணீத்யர்த²: ।

கத²மாயாதீத்யஸ்யோத்தரமாஹ –

மநோக்ருதேநேதி ।

ஸம்தி⁴ரார்ஷ: ।

ததே³வ ஸக்த இதி ।

அஸ்ய கர்மணோ மநோ யஸ்மிந்ப²லே நிஷக்தம் ஸம்ஸக்த ஆஸக்த: ஸம்ஸ்ததே³வ ப²லம் கர்மணா ஸஹைதீதி ஶ்ருதௌ ச ஶரீரக்³ரஹணம் கர்மஸாத்⁴யமுக்தமித்யர்த²: ॥ 3 ॥

ஆத்மாநாம் வா ப்ரவிப⁴ஜ்யேத்யஸ்யோத்தரம் த்³ருஷ்டாந்தேநா(அ)(அ)ஹ –

யதே²தி ।

இதராநிதி ।

இதராம்ஶ்சக்ஷுராதீ³ந்யதா²ஸ்தா²நமக்ஷ்யாதி³கோ³லகஸ்தா²நே ஸந்நித⁴த்தே ஸந்நிதா⁴பயதி । ஆத்மபே⁴தா³ந்முக்²யப்ராணஸ்ய வ்ருத்திபே⁴தா³ந்ப்ராணாபாநாதீ³ந்பாய்வாதி³ஷு நியுங்க்த இதி । அத்ர ஶ்ருத்யா நேத்ராதீ³நாம் சக்ஷுராதி³ஸ்தா²நாநாம் ஸ்பஷ்டத்வாத்தாநி நோக்தாநீதி த்³ரஷ்டவ்யம் ॥ 4 ॥

ய: குர்வம்ஸ்திஷ்ட²தி தம் ஸந்நித⁴த்தே விநியுங்க்த இத்யர்த²: ।

மத்⁴ய இதி ।

ப்ராணாபாநயோர்மத்⁴யே யா நாபி⁴ஸ்தஸ்யாம் ஸமாந: ப்ரதிதிஷ்ட²தீத்யந்வய: ।

ஸமாநஶப்³தா³ர்த²முக்தம் ஶ்ருத்யாரூட⁴ம் கரோதி –

ஏஷ ஹீதி ।

ஆத்மாக்³நாவிதி ।

அத்மநி ஶரீரே(அ)க்³நிர்ஜாட²ராக்³நிஸ்தஸ்மிந்நித்யர்த²: ।

ஏவம் ஹுதபத³ப³லாத³ந்நஸ்ய ஹவிஷ்ட்வம் ஜாட²ராக்³நேராஹவநீயத்வம் ப்ரக்ஷேபஸ்ய ஹோமத்வம் சோக்த்வா ஶீர்ஷண்யஸப்தத்³வாராந்நிர்க³தாநாம் ஜ்ஞாநாநாமர்சிஷ்ட்வம் வக்தும் தஸ்மாதே³தா இதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே –

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ராப்தாதி³தி ।

அக்³நேரௌத³ர்யாத்³தே⁴தோ: ப்ராப்தபரிபாகாத³ந்நரஸாத³ந்நநாடீ³த்³வாரா தே³ஹம் ப்ராப்தம் நாடீ³ஸ்தா²நம் ஹ்ருத³யம் ப்ராப்தாத³ந்நரஸாதி³தி ஶேஷ: । த³ர்ஶநத்³வயம் ஶ்ரவணத்³வயம் ப்ராணத்³வயம் முக²ம் சைகம் ரஸநமிதி ஸப்தார்சிஷ: । ஜாட²ராக்³நிபாகஜந்யாந்நரஸப³லேந த³ர்ஶநாதீ³நாம் ப்ரவ்ருத்தேஸ்தேஷு தத³ர்சிஷ்ட்வாரோப இத்யர்த²: ॥ 5 ॥

வ்யாநஸ்ய நாடீ³ரூபம் ஸ்தா²நம் த³ர்ஶயிதும் நாடீ³நாமுத்பத்திஸ்தா²நம் வக்துமாஹ –

ஹ்ருதீ³த்யாதி³நா ।

ஹ்ருத³யஸ்ய லிங்கா³த்மஸ்தா²நத்வோக்தே: ப்ரயோஜநம் து கேசித்³யோகி³நோ நாபி⁴கந்த³ஸ்ய நாட்³யுத்பத்திஸ்தா²நத்வம் வத³ந்தி தந்நிராகரணம், தத்ரைவ லிங்கா³த்மந: ஸஞ்சரணார்தா² நாட்³ய: । நாடீ³பி⁴: ப்ரத்யவஸ்ருப்யேத்யாதி³ஶ்ருதே: । ததஶ்ச லிங்கா³த்மநோ ஹ்ருத³யஸ்தா²நத்வே தத்ஸஞ்சாரமார்க³பூ⁴தநாடீ³நாமபி ததே³வோத்பத்திஸ்தா²நமந்யதா² ப்ரதே³ஶாந்தரஸ்த²நாடீ³நாம் தந்மார்க³த்வாயோகா³த்³வாஸப்ததிஸஹஸ்ராணி ஹ்ருத³யாத்புரீததமபி⁴ப்ரதிஷ்ட²ந்த இதி ஶ்ருதேஶ்சேதி ।

லிங்க³ஶரீரஸ்யா(அ)(அ)த்மத்வமாத்மோபாதி⁴த்வேந தத்³யோகா³தி³த்யாஹ –

ஆத்மநா ஸம்யுக்த இதி ।

யஸ்மால்லிங்கா³த்மா ஹ்ருதி³ வர்ததே தத்ஸஞ்சாரமார்க³பூ⁴தநாடீ³நாமபி ததே³வ ஸ்தா²நமித்யாஹ –

அத்ரேதி ।

நாடீ³நாம் ஶரீரவிதா⁴ரகத்வேந ப்ரஸித்³த⁴த்வம் வக்துமேததி³தி விஶேஷணம் । தஸ்ய ஸ்பஷ்டத்வாத்³பா⁴ஷ்யே ந வ்யாக்²யாதம் ।

ஏகைகஸ்யா நாட்³யா: ஶாகா²நாட்³ய: ஶதம் ஶதம் ப⁴வதீத்யாஹ –

தாஸாமிதி ।

ததஶ்ச ஶதோத்தரமயுதம் ஶாகா²நாட்³ய இத்யர்த²: ।

ஶாகா²நாடீ³நாம் ச ப்ரத்யேகம் த்³வ்யதி⁴கஸப்ததிஸஹஸ்ராணி ப்ரதிஶாகா²நாட்³ய: ஸந்தீத்யாஹ –

புநரபீதி ।

ஸப்ததிரிதிபத³ஸ்ய ஸங்க்²யாப்ரதா⁴நத்வே ஸஹஸ்ராணீத்யஸ்ய தேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யாயோகா³த்ஷஷ்ட்²யந்ததயா வ்யாசஷ்டே –

ஸஹஸ்ராணாமிதி ।

ப்ரதிஶாகே²தி ।

ப்ரதிஶாகா²ப்⁴யோ நிர்க³தா அல்பஶாகா²: ப்ரதிஶாகா²: ।

த்³வாஸப்ததிரித்யத்ர வீப்ஸார்த²மாஹ –

ப்ரதிப்ரதீதி ।

ப்ரதிப்ரதிநாடீ³ஶதமித்யநந்தரமேகைகஸ்யா இத்யநுஷங்க³: । ததா² ச ப்ரதிப்ரதிநாடீ³ஶதமேகைகஸ்யா நாட்³யா: ப்ரதிஶாகா²நாடீ³நாம் த்³வாஸப்ததிஸஹஸ்ராணி ப⁴வந்தீத்யர்த²: । ததா² ச மூலஶாகா²ப்ரதிஶாகா²நாட்³யோ மிலித்வா த்³வாஸப்ததிகோடயோ த்³வாஸப்ததிலக்ஷாணி த³ஶஸஹஸ்ரம் ச ஶதத்³வயமேகா ச ப⁴வந்தீதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஏவம் நாடீ³ருக்த்வா வ்யாநஸ்ய தத்ஸ்தா²நத்வமாஹ –

அஸ்த்விதி ।

ஸூக்ஷ்மாஸு நாடீ³ஷு வித்³யமாநஸ்ய வ்யாநஸ்ய கத²ம் வ்யாபகத்வமித்யாஶங்க்ய நாடீ³நாம் ஸர்வதே³ஹவ்யாப்தேஸ்தத்ஸ்த²ஸ்யாபி வ்யாநஸ்ய தத்³வாரா வ்யாப்திரித்யாஹ –

ஆதி³த்யாதி³வேதி ।

யதா²(அ)(அ)தி³த்யாத்³விநிர்க³த்ய ரஶ்மய: ஸர்வதோ க³தாஸ்ததா² ஹ்ருத³யாத்ஸர்வதோகா³மிந்யோ நாட்³யஸ்தாபி⁴ரிதி யோஜ்யம் ।

ஸாமாந்யேந ஸர்வஶரீரவ்யாப்தாவபி விஶேஷஸ்தா²நமாஹ –

ஸந்தீ⁴தி ।

ப்ராணேதி ।

உச்ச்²வாஸநிஶ்வாஸயோ: ப்ராணாபாநவ்ருத்த்யோரபா⁴வே வ்யாநவ்ருத்திருத்³ப⁴வதீத்யர்த²: ।

வீர்யவதி³தி ।

அத² ய: ப்ராணாபாநயோ: ஸந்தி⁴: ஸ வ்யாந இத்யுக்த்வா யாநி வீர்யவந்தி கர்மணி ப³லவதா புருஷேண ஸாத்⁴யாநி த⁴நுராயமநாதீ³நி தாந்யப்ராணந்நநபாநந்கரோதீதி ஶ்ருத்யந்தரோக்தேரித்யர்த²: ॥ 6 ॥

இதா³நீமுதா³நஸ்ய ஸ்தா²நம் வத³ந்கேநோத்க்ரமத இத்யஸ்யோத்தரமாஹ –

யா த்விதி ।

உபா⁴ப்⁴யாம் ஸமப்ரதா⁴நாப்⁴யாமிதி ।

அநேந புண்யாதி⁴க்யே தே³வலோகம் பாபாதி⁴க்யே நரகலோகம் நயதீதி பூர்வம் வ்யாக்²யாதம் ப⁴வதி ॥ 7 ॥

கத²ம் பா³ஹ்யமபி⁴த⁴த்தே கத²மத்⁴யாத்மமித்யஸ்யோத்தரமாஹ –

ஆதி³த்ய இதி ।

யா தே³வதா ப்ரஸித்³தே⁴தி ।

அக்³நிதே³வதா ப்ருதி²வ்யேவ யஸ்யா(அ)(அ)யதநமக்³நிர்லோக இதி ஶ்ருதேரக்³நிஸம்ப³த்³தா⁴வக³மாதி³த்யர்த²: ।

அவஷ்டப்⁴யேத்யநந்தரமத்⁴யாஹாரேண வாக்யம் பூரயதி –

அத⁴ ஏவாபகர்ஷணேநேதி ।

வ்ருத்தார்த²ம் ஸ்தம்பா⁴தே³ரூர்த்⁴வமுகே²ந நிகா²தஸ்ய பரிதோ வித்³யமாநரஜ்ஜுபி⁴ரத⁴ ஏவாபகர்ஷணேந பதநாபா⁴வவத³த⁴ ஏவாபகர்ஷணேந ஶரீரஸ்ய பதநாபா⁴வ: ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

அநுக்³ரஹமிதி ।

ஶரீரதா⁴ரணலக்ஷணமித்யர்த²: ।

அந்யதே²தி ।

ப்ருதி²வீதே³வதாயா விதா⁴ரணாகரணே கு³ருத்வாத³பாநேநாத⁴ ஆகர்ஷணாச்ச ஸாவகாஶே பூ⁴ம்யாதி³பதநப்ரதிப³ந்த⁴காபா⁴வஸ்த²லே பதேதி³த்யர்த²: ।

அந்தரா யதா³காஶ இதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே –

யதே³ததி³தி ।

யதி³தி க்லீப³த்வம் சா²ந்த³ஸமித்யாஹ –

ய ஆகாஶ இதி ।

மஞ்சஸ்த²வதி³தி ।

மஞ்சா: க்ரோஶந்தீத்யத்ர மஞ்சஶப்³தே³ந மஞ்சஸ்தா² யதா² லக்ஷ்யந்தே ததா²(அ)(அ)காஶஶப்³தே³ந தத்ஸ்தோ² வாயுர்லக்ஷ்யத இத்யர்த²: ।

ஸ ஸமாந இதி ।

ஸாமாநாடி⁴கர்ண்யமநுக்³ராஹ்யாநுக்³ராஹகயோரபே⁴தோ³பசாராதி³த்யாஹ –

ஸமாநமநுக்³ருஹ்ணாந இதி ।

ஏவமுத்தரத்ராப்யநுக்³ரஹே ஹேதுமாஹ –

ஸமாநஸ்யேதி ।

ஶரீராந்தராகாஶஸ்த²த்வம் ஸமாநஸ்ய த்³யாவாப்ருதி²விவ்யந்தராகாஶஸ்த²த்வம் பா³ஹ்யவாயோரித்யந்தராகாஶஸ்த²த்வம் தயோஸ்துல்யமித்யர்த²: ।

வாயுர்வ்யாந இத்யத்ர த்வந்தராகாஶஸ்த²த்வம் விஶேஷரஹிதம் வாயுஸாமாந்யேந ஸமுச்சீயத இதி ந பூர்வாபே⁴த³ இத்யாஹ –

ஸாமாந்யேநேதி ॥ 8 ॥

தேஜோ ஹ வா இதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே –

யத்³பா³ஹ்யமிதி ।

பூர்வமாதி³த்யாத்மகம் விஶேஷதேஜ உக்தமத்ர தேஜ:ஸாமாந்யமுச்யத இதி ந பௌநருக்த்யமித்யாஹ –

ஸாமாந்யம் தேஜ இதி ।

ஏவமாதி³த்யாதி³நா ரூபேண முக்²யப்ராணஸ்ய ப்ராணாபாநஸமாநோதா³நவ்யாநாநுக்³ராஹகத்வோக்த்யா(அ)த்⁴யாத்மம் ப்ராணாதி³வ்ருத்த்யநுக்³ராஹகத்வமுக்தம் । ஆதி³த்யாக்³ந்யாகாஶஸாமாந்யவாயுதேஜோரூபீ ஸந்பா³ஹ்யமதி⁴தை³வமாதி³த்யாதி³கம் தா⁴ரயதீத்யுக்தம் । தத்³ரூபேணாவஸ்தா²நமேவ தத்³தா⁴ரணம் ப்ராணாபாநாத்³யநுக்³ரஹேண சக்ஷுராத்³யநுக்³ரஹோக்தேஸ்தத்³வாரா தத்³க்³ராஹ்யாதி⁴பூ⁴தவிதா⁴ரகத்வமுக்தம் । ஸ ப்ராணஸ்தச்சக்ஷு: ஸோ(அ)பாந: ஸா வாக்ஸ வ்யாநஸ்தச்ச்²ரோத்ரம் ஸ ஸமாநஸ்தந்மந: ஸ உதா³ந: ஸ வாயுரிதி ஶ்ருத்யந்தரே சக்ஷுராதீ³நாம் ப்ராணாத்³யாத்மத்வோக்தேஶ்சக்ஷுராத்³யநுக்³ராஹகத்வோக்த்யா சக்ஷுராதி³ரூபாத்⁴யாத்மவிதா⁴ரகத்வம் சோக்தமிதி கத²ம் பா³ஹ்யமபி⁴த⁴த்தே கத²மத்⁴யாத்மமித்யஸ்யோத்தரமுக்தமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

தேஜஸ உதா³நவாய்வநுக்³ராஹகத்வம் வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநேந ஸாத⁴யதி –

யஸ்மாதி³தி ।

தஸ்மாத்தேஜ:ஸ்வபா⁴வ உத்க்ராந்திக்ருத³ப்யுதா³நவாயுர்பா³ஹ்யதேஜோநுக்³ருஹீத: ஸந்நேவ ஶரீரே வர்ததே தஸ்மாஜ்ஜீவஜீவநஹேதுகர்மோபரமே பா³ஹ்யதேஜோ(அ)நுக்³ரஹாபா⁴வேநோபஶாந்ததேஜா முமூர்ஷுர்ப⁴வதீத்யந்வய: ।

ஸ்வாபா⁴விகமிதி ।

ஜாட²ராக்³நிக்ருதம் ஹஸ்தாதி³நா ஸ்வஶரீரஸ்பர்ஶே ஸத்யுஷ்ணத்வேநோபலப்⁴யமாநம் தேஜ இத்யர்த²: । ப⁴வத்யுத்பத்³யத இதி ப⁴வ: ஶரீரமித்யர்த²: ।

ஶரீராந்தரப்ரதிபத்திராத்மநோ(அ)க்ரியஸ்ய ந ப⁴வதீதி ஶங்கதே –

கத²மிதி ।

இந்த்³ரியோபாதி⁴வஶாதி³யாஹ –

ஸஹேதி ।

மநஸி ஸம்பத்³யமாநைரிந்த்³ரியை: ஸஹ ஶரீராந்தரம் ப்ரதிபத்³யத இதி பூர்வேணாந்வய: ॥ 9 ॥

உக்தஶரீராந்தரப்ராப்திமேவோத்க்ராந்திக்ரமப்ரத³ர்ஶநேந ஸபஷ்டீகர்தும் யச்சித்த இத்யாதி³ வாக்யம் தத³பேக்ஷிதாத்⁴யாஹாரம் குர்வந்வ்யாசஷ்டே –

மரணேதி ।

யச்சித்த இதி ।

யதே³வ தே³வதிர்யகா³தி³ஶரீரம் ஸம்யகி³தி சித்தே யஸ்ய ஸ யச்சித்த இத்யர்த²: ।

ப்ராணம் ப்ரத்யாக³மநம் லோகவ்யவஹாரேண ப்ரத²யதி –

ததே³தி ।

தேஜஸா தேஜோ(அ)நுக்³ருஹீதயோதா³நவ்ருத்த்யேத்யர்த²: ।

ஏவம்பூ⁴தோ போ⁴க்தோதா³நஸம்யுக்த: ப்ராண: கம் நயதீத்யபேக்ஷாயாம் தமேவ போ⁴க்தாரம் நயதீதி வத³ந்வாக்யார்த²மாஹ –

ஸ ஏவமிதி ।

ஏவகாரஸ்ய தமேவேத்யந்வய: ।

யதா²ஸங்கல்பிதமிதி ।

கர்மஜ்ஞாநாதி³ஸாத⁴நாநுஷ்டா²நத³ஶாயாம் ஸங்கல்பிதம் மரணகாலே வாஸநாரூபேண புநரபி⁴வ்யக்தம் லோகம் தே³வாதி³ஶரீரமித்யர்த²: ॥ 10 ॥

ஏவம் ப்ராணஸ்வரூபம் நிர்தா⁴ர்ய தது³பாஸநம் வித⁴த்தே –

ய: கஶ்சிதி³தி ।

உத்பத்த்யாதி³பி⁴ர்யதோ²க்தவிஶேஷணைர்விஶிஷ்டம் । ஆத்மந: ப்ராணோ ஜாயதே, மந:க்ருதாப்⁴யாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் ஶரீரம் க்³ருஹ்ணாதி । அாத்மாநம் ச பஞ்சதா⁴ விப⁴ஜ்ய பாயூபஸ்த²யோரபாநம் ஸ்வஸ்வரூபம் ப்ராணம் சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரியோ:, நாபௌ⁴ ஸமாநம், நாடீ³ஸமூஹே வ்யாநம், உதா³நம் ச ஸுஷும்நாயாம் ஸ்தா²பயதி । உதா³நேநோத்க்ராமதி, பா³ஹ்யை: ப்ராணாபாநவ்யாநஸமாநோதா³நாநுக்³ராஹகைராதி³த்யப்ருதி²வீதே³வதாகாஶவாயுதேஜோரூபைரதி⁴தை³வமாதி³த்யாதி³கமாதி³த்யாதி³க்ருதாநுக்³ரஹைரத்⁴யாத்மம் சக்ஷுர்வாக்ஶ்ரோத்ரமநஸ்த்வக்சக்ஷுராதி³க்³ராஹ்யமதி⁴பூ⁴தம் ச தா⁴ரயதி । ஸ ஏவோதா³நவ்ருத்த்யா போ⁴க்த்ரா ச யுக்தோ போ⁴க்தாரம் லோகாந்தரம் நயதி । ஸ ஏவ ச வரிஷ்ட²: ப்ரஜாபதிரத்தா சேத்யேவம் ப்ராணம் வேதே³த்யர்த²: ।

ஐஹிகப²லமுக்த்வா(அ)(அ)முஷ்மிகப²லமாஹ –

பதித இதி ।

அம்ருதத்வம் ச நாத்ர முக்²யம் கிந்து ப்ராணஸாயுஜ்யமேவேத்யாஹ –

ப்ராணேதி ।

இத³ம் து காமிந:, நிஷ்காமஸ்ய து சித்தைகாக்³ர்யம் । தச்சு²த்³தி⁴த்³வாரா முக்²யமேவாம்ருதத்வம் ப⁴வதீதி த்³ரஷ்டவ்யம் ॥ 11 ॥

ஆயதிமிதி ।

ஆயாதிமித்யர்த²: । ஹ்ரஸ்வத்வம் சா²ந்த³ஸம் ॥ 12 ॥

ஏவம் கர்மவித்³யாக³திஶ்ரவணேந விரக்தஸ்ய ப்ராணவித்³யயா சித்தைகாக்³ர்யதச்சு²த்³தி⁴மதோ(அ)த ஏவ ஸாத⁴நசதுஷ்டயவதோ முக்²யாதி⁴காரிண: பரவித்³யோக்த்யர்த²ம் ப்ரஶ்நத்ரயமாரப⁴தே –

அத² ஹைநமிதி ।

பூர்வவித்³யயைவாம்ருதத்வோக்தேருத்தரப்ரஶ்நாரம்போ⁴ வ்யர்த² இத்யத ஆஹ –

ப்ரஶ்நத்ரயேணேதி ।

ஸம்ஸாரமிதி ।

அதோ ந தந்முக்²யமம்ருதத்வமித்யர்த²: ।

தஸ்ய ஸம்ஸாரத்வே வ்யாக்ருதத்வம் ஹேதுமாஹ –

வ்யாக்ருதவிஷயமிதி ।

வ்யாக்ருதாஶ்ரயம் தத³ந்தர்க³தமித்யர்த²: ।

ஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷணமிதி ।

ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்தே⁴ந லக்ஷ்யதே(அ)பி⁴வ்யஜத உத்பத்³யத இதி ததா² । யத்³வா(அ)பரப்³ரஹ்மண: ப்ராணஸ்ய ஸாத்⁴யஸாத⁴நோப⁴யாத்மகத்வாத்³வா ததா² । தஸ்மாத³நித்யமித்யதோ(அ)பி ஸம்ஸாரத்வமித்யர்த²: ।

வக்ஷ்யமாண ஆத்மா து ந ததே²த்யாஹ –

அஸாத்⁴யேத்யாதி³நா ।

அதீந்த்³ரியவிஷயமிதி ।

இந்த்³ரியவிஷயத்வமதிக்ராந்தமித்யவ்யாக்ருதமகார்யமித்யர்த²: ।

தத்ர ஹேது: –

அப்ராணமிதி ।

ப்ராணாகோ³சரத்வேந ததா³த்மககர்மேந்த்³ரியாகோ³சரத்வம் மநோகோ³சரத்வேந ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாகோ³சரத்வமுக்தம் ।

ஸுக²ரூபதாமாஹ –

ஶிவமிதி ।

நிவ்ருத்தாநர்த²த்வமாஹ –

ஶாந்தமிதி ।

தத்ர பா⁴வவிகாரரஹிதத்வம் ஹேதுமாஹ –

அவிக்ருதமிதி ।

அநேநோத்பத்திபரிணாமவ்ருத்³த⁴யோ நிஷித்³தா⁴: । அக்ஷரமித்யபக்ஷயவிநாஶௌ நிஷித்³தௌ⁴ । உத்பத்திநிஷேதே⁴ந தத³நந்தரபா⁴வ்யஸ்தித்வம் நிஷித்³த⁴ம் । அத்ர ஸர்வத்ர ஹேது: ।

ஸத்யமிதி ।

காலத்ரயே(அ)ப்யேகரூபமித்யர்த²: ।

தத்ர “அத² பரா யயா தத³க்ஷரமதி⁴க³ம்யதே”(மு. உ. 1 । 1 । 5) இத்யாதி³ வாக்யம் மாநமாஹ –

பரவித்³யாக³ம்யமிதி ।

தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷ இதி மந்த்ரமப்யாஹ –

புருஷாக்²யமிதி ।

கத²ம் புருஷஶப்³தோ³தி³தம் பூர்ணத்வம் பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரவஸ்துபே⁴தா³த³த ஆஹ –

ஸபா³ஹ்யேதி ।

ஸ ஏவ பா³ஹ்யாப்⁴யந்தராத்மகஸ்தத்³வ்யதிரேகேண தது³ப⁴யம் நாஸ்தித்யர்த²: ।

ப்ரஶ்நத்ரயமிதி ।

யத்³யபி பஞ்சம: ப்ரஶ்நோ(அ)பரவித்³யாவிஷய ஏவ ப்ரணவோபாஸநவிஷயத்வாத்ததா²(அ)பி தஸ்ய க்ரமமுக்திப²லத்வேந நிர்விஶேஷாத்மந்யேவ ஸவிஶேஷப்³ரஹ்மப்ராப்தித்³வாரா பர்யவஸநாத்ஸோ(அ)பி பரவிஷய ஏவேதி பா⁴வ: ।

ஏவம் ஸாமாந்யேந ப்ரஶ்நத்ரயஸ்யாபி ஸம்ப³ந்த⁴முக்த்வா சதுர்த²ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ராதிஸ்விகஸம்ப³ந்த⁴மாஹ –

தத்ரேதி ।

யஸ்மாதி³த்யஸ்ய கிம்லக்ஷணம் வா தத³க்ஷரமிதி தச்ச²ப்³தே³நாந்வய: ।

உக்தமிதி ।

யதா² ஸுதீ³ப்தாத்பாவகாத்³விஸ்பு²லிங்கா³: ஸஹஸ்ரஶ: ப்ரப⁴வந்தே ஸரூபாஸ்ததா²(அ)க்ஷராத்³விவிதா⁴: ஸோம்ய பா⁴வா: ப்ரஜாயந்தே தத்ர சைவாபியந்தீதி மந்த்ரேணேத்யர்த²: ।

ஏதத்³விவக்ஷயேதி ।

மந்த்ரோக்தார்த²விஸ்தாராநுவாதி³த்வாத³ஸ்ய ப்³ராஹ்மணஸ்யேதி பா⁴வ: । அத்ராக்ஷரஸ்வரூபஸ்யைவ விவக்ஷிதத்வாத்தந்நிர்ணயார்த²ம் காநி ஸ்வபந்தீத்யாதி³ப்ரஶ்நோ ஜாக³ரிதாதி³நா த⁴ர்மிவிஶேஷநிர்தா⁴ரணார்த²:, அந்யதா² தேஷாமாத்மத⁴ர்மத்வஶங்காயாம் தந்நிர்விஶேஷத்வநிர்ணயாஸித்³தே⁴: । பா⁴வாநாம் ஸ்வரூபவிபா⁴கா³தி³விவக்ஷா து தா: புந: புநருத³யத: ப்ரசரந்தீதி த்³ருஷ்டாந்தப³லாத்³யத்ரைகீபா⁴வஸ்ததோ விபா⁴கே³ந நிர்க³மநமித்யக்ஷர ஏகீபூ⁴தாநாம் ப்ருதி²வ்யாதி³கார்யகரணாநாமக்ஷராத்³விபா⁴க³ப்ரதீதேஸ்தாவந்மாத்ரேண பா⁴ஷ்ய உக்தேதி த்³ரஷ்டவ்யம் । தத்ரா(அ)(அ)த்³யப்ரஶ்நேந ஜாக³ரிதஸ்ய த⁴ர்மீ ப்ருஷ்ட: । ஸ்வப்நே யஸ்ய வ்யாபாரோபரமே ஜாக³ரிதம் நாஸ்தி ஸ தஸ்ய த⁴ர்ம இதி நிஶ்சேதும் ஶக்யத்வாத் । த்³விதீயேநாவஸ்தா²த்ரயே(அ)பி ஶரீரரக்ஷணம் கஸ்ய த⁴ர்ம இதி ப்ருஷ்டம் । ஜாக்³ரதோ(அ)நுபரதவ்யாபாரஸ்ய ப்ராணஸ்ய தே³ஹரக்ஷகத்வோபபத்தே: । த்ருதீயேந ஸ்வப்நஸ்ய த⁴ர்மீ ப்ருஷ்ட: । சதுர்தே²ந ஸுஷுப்தித⁴ர்மீ, ஸுக²மஹமஸ்வாப்ஸமிதி ஸுப்தோத்தி²தஸ்ய பராமர்ஶே ஸுக²ஸ்ய ஸுஷுப்திஸம்ப³ந்தா⁴வக³மாத் । பஞ்சமப்ரஶ்நேநாவஸ்தா²த்ரயவிநிர்முக்தமவஸ்தா²த்ரயபர்யவஸாநபூ⁴மிரூபம் துரீயமக்ஷரம் ப்ருஷ்டமிதி விவேக: ।

கார்யேதி ।

கார்யம் ஶரீரம் ப்ராணோ வா, கரணாநி மநஆதீ³நி ।

பதா³ர்தா²நுக்த்வா வாக்யார்த²ம் பிண்டீ³க்ருத்யா(அ)(அ)ஹ –

தத்கிமிதி ।

தத்பத³ம் பூர்வாபரயோ: ஸம்ப³த்⁴யதே ।

ப்ரஸந்நமிதி ।

விஷயஸம்பர்ககாலுஷ்யராஹித்யம் ।

நிராயாஸேதி ।

நிராயாஸேந விக்ஷேபாபா⁴வமாத்ரேண லக்ஷ்யதே(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே நிர்வாதஸ்தா²பிததீ³பாலோகவத³நாபா³த⁴ம் விநாஶரஹிதம் ஸத்யமாத்மஸ்வரூபமித்யர்த²: ।

ஏததி³தி ।

ஸுஷுப்தே ப்ரகாஶமாநம் ஸுக²மஹமஸ்வாப்ஸமிதிபராமர்ஶமூலபூ⁴தமித்யர்த²: ।

தஸ்மிந்கால இதி ।

யத்³யபி பஞ்சமேந ப்ரஶ்நேந துரீயம் ப்ருச்ச்²யதே ந ஸுஷுப்திஸ்ததா²(அ)பி ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் ஸர்வோபாதி⁴ரஹிததுரீயாவஸ்தா²பா⁴வேந விவேகத ஏவ தஸ்ய ப்ரத³ர்ஶநீயத்வாத்தத்ஸுஷுப்தாவஜ்ஞாநே ஸத்யபீதரோபாதி⁴ராஹித்யேந தத்ரைவ ஸர்வோபாதி⁴விவேககரணேந துரீயப்ரத³ர்ஶநஸ்ய ஸுகரத்வாத்தஸ்மிந்காலே துரீயப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ஸர்வஸம்ப்ரதிஷ்டோ²க்தேதி –

ஸம்யகே³கீபூ⁴தா இதி ।

ததா³த்மபா⁴வப்ராப்த்யா விலயம் க³தா இத்யர்த²: ।

மது⁴நி ரஸவதி³தி ।

யதா² நாநாபுஷ்பரஸா மது⁴ந்யேகீ ப⁴வந்தி தத்³வதி³த்யர்த²: ।

விவேகாபா⁴வமாத்ரேண த்³ருஷ்டாந்தாவுக்தௌ, தத்ர ஸர்வாத்மநா லயாபா⁴வாதி³த்யாஹ –

விவேகாநர்ஹா இதி ।

பூர்வம் விவேகாநர்ஹா: ஸந்த: பஞ்சாத்ஸம்ப்ரதிஷ்டி²தா இத்யர்த²: । ந சாநேநாபி ப்ரஶ்நேநாவித்³யாவாஸநாபி⁴ரவிவிக்த: ஸௌஷுப்த ஏவ ப்ருஷ்ட இதி ஶங்க்யம் । பர ஆத்மந்யக்ஷரே ஸம்ப்ரதிஷ்டா²நாதே³ஷ ஹி த்³ரஷ்டேத்யாத்³யஜ்ஞாநப்ரதிபி³ம்பி³தஸ்ய போ⁴க்துரபி ஸம்ப்ரதிஷ்டா²யா அபி⁴தா⁴ஸ்யமாநத்வாத³ச்சா²யமித்யஜ்ஞாநாபா⁴வோக்தேஶ்ச துரீயமேவ ப்ருஷ்டமிதி பா⁴வ: । நநு கார்யகாரணவ்யதிரிக்தே ஸம்ப்ரதிஷ்டா²நாதி⁴கரணே ஸாமாந்யேந கஸ்மிம்ஶ்சித³வக³தே கஸ்மிந்ஸம்ப்ரதிஷ்டி²தா இதி விஶேஷப்ரஶ்நோ க⁴டதே । ந ச தஸ்யாவக³திரஸ்தி । ந ச ஸம்ப்ரதிஷ்டா²நஸ்ய ஸாதி⁴கரணத்வேந ஸாமாந்யேநாதி⁴கரணாவக³திரஸ்தீதி வாச்யம் । தத்தது³பாதா³நாநாமேவாசேதநாநாம் தத³தி⁴கரணத்வேந தத³திரிக்தஸ்ய சேதநஸ்யாஸித்³தி⁴ரிதி ஶங்கதே ।

நந்விதி ।

தா³த்ரம் நாம ஸஸ்யாதி³லவணார்த²: ஶஸ்த்ரவிஶேஷ: ।

ஸ்வாத்மநீதி ।

ஸோபாதா³ந இத்யர்த²: ।

ஸுஷுப்தபுருஷாணாம் கரணாநாமிதி ।

ஸுஷுப்தபுருஷாணாம் யாநி கரணாநி தேஷாமித்யர்த²: । ஏஷ ஹி த்³ரஷ்டேத்யாதி³நா புருஷாணாமப்யேகீபா⁴வஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாத்³வா புருஷாணாமித்யுக்தம் । அஸ்மிந்பக்ஷே கரணாநாம் சேதி சகாரோ த்³ரஷ்டவ்ய: । ப்ரஷ்டு: ஶங்காயா: குத: ப்ராப்திரித்யந்வய: ।

ஸம்ஹதாநாம் பரார்த²த்வேந வ்யாப்ருதத்வாத்ஸம்ஹதத்வேந ஹேதுநா பரஸ்மிம்ஶ்சேதநே ஸாமாந்யேநாவக³தே ப்ரஷ்டுர்விஶேஷப்ரஶ்நோ யுக்த இத்யாஹ –

யுக்தைவ த்விதி ।

ஸ்வாம்யர்தா²நி ஸங்கா⁴தாபி⁴மாந்யர்தா²நீத்யர்த²: ।

ஆஶங்காநுரூப இதி ।

மநஸி வித்³யமாநாஶங்காநுரூபோ வாசிக: ப்ரஶ்ந இத்யர்த²: ।

அத்ர ஸம்ப்ரதிஷ்டா²நவிஶிஷ்ட ஆத்மா ந ப்ருஷ்ட: கிந்து தது³பலக்ஷித: கேவல ஆத்மா ப்ருஷ்ட இதி வ்யாக்யதாத்பர்யமாஹ –

அத்ர த்விதி ।

ப⁴வந்தீத்யநந்தரம் ப்ருஷ்டமிதி ஶேஷ: ॥ 1 ॥

யத்த்வயா ப்ருஷ்டம் தச்ச்²ருண்வித்யந்வய: । தஸ்யைவார்கஸ்ய தா மரீசய இத்யந்வய: ।

விகீர்யந்த இதி ।

த³ஶதி³க்ஷு க்ஷிப்யந்த இத்யர்த²: ।

ஸ்வப்நே(அ)பி சக்ஷுராதி³வ்யாபாரோபலப்³தே⁴ரேகீபா⁴வோ(அ)ஸித்³த⁴ இத்யாஶங்க்ய வாஸநாமயேந்த்³ரியவ்யாபரோபலப்³தா⁴வபி பா³ஹ்யஶப்³தா³தி³ஶ்ரவணாதி³வ்யாபாராபா⁴வேந தம் ஸாத⁴யிதும் தேநேதி வாக்யம் வ்யாக்²யாதி –

யஸ்மாதி³தி ।

ஶ்ரோத்ராதீ³நாமேகீபா⁴வோ நாம ஸ்வஸ்வவ்யாபாரம் விஹாய மநஸ்தந்த்ரதயா(அ)வஸ்தா²நமாத்ரம் ந து முக்²யமேகத்வம் தேஷாம் மந:ப்ரக்ருதிகத்வாபா⁴வேநாப்ரக்ருதௌ தத³நுபபத்தேரித்யபி⁴ப்ரேத்யேவகார: ப்ரயுக்த: ।

நேயாயத ।

இணோ க³த்யர்த²ஸ்ய யஙந்தஸ்ய ரூபமேதந்ந க³ச்ச²தீத்யர்த²: ॥ 2 ॥

காநி ஸ்வபந்தீத்யஸ்ய ஸவிஷயாணி பா³ஹ்யகாரணாநி ஸ்வபந்த்யுபரமந்தே(அ)தஸ்தேஷாமேவ ஜாக³ரணம் த⁴ர்ம இத்யுத்தரமுக்த்வா காநி ஜாக்³ரதீத்யஸ்யோத்தரமாஹ –

ஸுப்தவத்ஸ்விதி ।

ப்ராணாநாமக்³நித்வம் கௌ³ணமித்யாஹ –

அக்³நய இவேதி ।

அபாநஸ்ய கா³ர்ஹபத்யத்வே யத்³கா³ர்ஹபத்யாத்ப்ரணீயதே ப்ரணயநாதி³தீத³ம் வாக்யம் வ்யவஹிதாபி ஹேதுத்வேந யோஜயதி –

யஸ்மாதி³தி ।

ப்ரணாயநாதி³தி பத³ம் கா³ர்ஹபத்யவிஶேஷணமித்யாஹ –

ப்ரணயநோ கா³ர்ஹபத்ய இதி ।

தத்ஸத்³ருஶமாஹவநீய: ப்ராண இதி வாக்யம் ஸாத்³ருஶ்யாபி⁴த்⁴யாநபூர்வம் வ்யாசஷ்டே –

ததே²தி ।

கா³ர்ஹபத்யத்வேநோக்தே(அ)பாநே(அ)ந்தர்க³ச்ச²தி ஸதி ப³ஹிர்க³ச்ச²ந்ப்ராணஸ்ததோ நிர்க³ச்ச²த இவ லக்ஷ்யத இதி ப்ராண ஆவஹநீய இத்யர்த²: ।

பரித்யக்தம் வ்யாநோ(அ)ந்வாஹார்யபசந இதி வாக்யமிதா³நீம் வ்யாசஷ்டே –

வ்யாநஸ்த்விதி ।

சா²ந்தோ³க்³யே கா³யத்ரீவித்³யாயாம் தஸ்ய வா ஏதஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்ய பஞ்ச தே³வஸுஷய இத்யுபக்ரப்⁴யாத² யோ(அ)ஸ்ய த³க்ஷிண: ஸுஷி: ஸ வ்யாநஸ்தச்ச்²ரோத்ரமித்யநேந வ்யாநஸ்ய த³க்ஷிணஸுஷிதோ நிர்க³மநமுக்தமித்யஸ்யாநாஹார்யபசநஸாத்³ருஶ்யம் த³க்ஷிணதி³க்ஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் வ்யாநஸ்யேதி வ்யாநோ(அ)ந்வாஹார்யபசந இத்யர்த²: ॥ 3 ॥

அத்ர சேதி ।

அக்³நிஹோத்ரஸ்ய ஹோதா ஹோமஸ்ய கர்தா, ருத்விகு³ச்யதே உத்தரவாக்யேநேதி ஶேஷ: ।

அத்ரோச்ச்²வாஸநிஶ்வாஸயோராஹுதித்வஸ்ய பூர்வமஸித்³த⁴த்வேந ஸித்³த⁴வந்நிர்தே³ஶாயோகா³த்ஸ ஸமாந இதி தச்ச²ப்³தா³நந்வயாச்ச வாக்யத்ரயம் க்ருத்வா(அ)ந்வயத்ரயேண யோஜயதி –

யத்³யஸ்மாதி³தி ।

உச்ச்²வாஸநிஶ்வாஸாவித்யநந்தரமாஹுதீ இதி பத³ம் பா⁴ஷ்யே(அ)த்⁴யாஹ்ருத்யைதாவுச்ச்²வாத³நிஶ்வாதா³வாஹுதீ ஆஹவநீயாதி⁴கரணாக்³நிஹோத்ராஹுதீவ த்³வித்வஸாம்யாதே³வேத்யேகோ(அ)ந்வய: । அநந்தரம் பா⁴ஷ்யே துஶப்³த³ஶ்சார்தே² । ஶ்ருதிக³த இதிஶப்³த³ஸ்தஸ்மாதி³த்யர்தே² । யஸ்மாதே³தாவாஹுதீ யஸ்மாச்சைதௌ ஸமம் நயதி ஶரீரஸ்தி²திபா⁴வாய ஸாம்யேந நயதி ப்ரவர்தயதி யோ வாயுர்யதா²(அ)க்³நிஹோத்ரே ஹோமகர்தா(அ)(அ)ஹுதித்³வயமாஹவநீயம் ப்ரதி ஸமம் நயதி ப்ராபயதி தத்³வத்தஸ்மாதா³ஹுத்யோர்நேத்ருத்வாத்ஸ வாயுர்ஹோதேதி யச்ச²ப்³த³ஹோத்ருஶப்³தா³த்⁴யாஹாரேண த்³விதீயோ(அ)ந்வய: । கோ(அ)ஸௌ வாயுரிதி தத்³விஶேஷப்ரஶ்நே ஸ ஹோதா வாயு: ஸ ஸமாந இதி த்ருதீயோ(அ)ந்வய இதி விபா⁴க³: ।

நநு ப்ராணாக்³நய இத்யத்ர ஸர்வேஷாம் ப்ராணாநாமக்³நித்வோக்தே: கத²மிஹ ஸமாநஸ்ய ஹேத்ருத்வமுச்யத இத்யாஶங்க்யோக்தம் –

அக்³நிஸ்தா²நீயோ(அ)பீதி ।

அக்³நித்வேநோக்தோ(அ)பீதி பா⁴வ: ।

ஹோதா சேதி ।

சகாரோ(அ)வதா⁴ரணே, ஹோதைவேத்யர்த²: । ஆஹுதிநேத்ருத்வாத்³தோ⁴த்ருத்வே ஸ்தி²தே(அ)க்³நித்வோக்திஶ்ச²த்ரிந்யாயேநாக்³ந்யநக்³நிஸமுதா³யே லாக்ஷணிகீத்யர்த²: ।

அவஸ்தா²த்ரயவர்திநாமுச்ச்²வாஸநிஶ்வாஸப்ராணாநாம் சாக்³நிஹோத்ராவயவத்வஸம்பாதா³நஸ்ய நோபாஸநம் ப்ரயோஜநம் நிர்விஶேஷாத்மப்ரகரணத்வாத்தத்³வித்⁴யத³ர்ஶநாச்ச, கிம் த்விந்த்³ரியாண்யுபரமந்தே ப்ராணா ஜாக்³ரதீத்யேவம் த்வம்பதா³ர்த²ஶோத⁴நரூபஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்துதிரேவேத்யாஹ –

அதஶ்சேதி ।

ஸர்வதே³தி ।

வாஜஸநேயகே ஹி வாக்சித: ப்ராணஶ்சிதஶ்சக்ஷுஶ்சித இத்யாதி³நா ஸர்வப்ராணவ்யாபாரேஷு ப்ரத்யேகமக்³நிசிதத்வத்³ருஷ்டிம் விதா⁴யைவந்த்³ருஷ்டிமத: ஸர்வாணி பூ⁴தாந்தஸ்ய ஸ்வாபகாலே(அ)பி சயநம் குர்வந்தீதி ஸா த்³ருஷ்டி: ஸ்துதா தத்³வதி³ஹாபீத்யர்த²: ।

அத்ர ஹீதி ।

அத்ர மநோ யஜமாந: கல்ப்யத இதி வ்யவஹிதாந்வய: ।

தத்கல்பநாயாம் ஹேதுத்³வயமாஹ –

யஜமாநவதி³தி ।

ஹேதுத்³வயம் ஸாத⁴யதி ।

ஜாக்³ரத்ஸ்விதி ।

அத்ர ஸ்வப்நகாலே விஷயாந்கரணாநி சோபஸம்ஹ்ருத்ய மநோ ஜாக³ர்தி, ப்ராதா⁴ந்யேந ஸ்வவ்யாபாரம் குர்வத்³வர்ததே । அக்³நிஹோத்ரப²லம் ஸ்வர்க³ம் ஜிக³மிஷுர்யஜமாந இவ ஸுஷுப்திகாலே ஸ்வர்க³ரூபப்³ரஹ்ம ஜிக³மிஷு ச மந இத்யந்வய: । பா⁴ஷ்யே யஜமாந இத்யநந்தரமிவஶப்³தோ³ த்³ரஷ்டவ்ய: । ஹவாவஶப்³தே³ந தத்ப்ரஸித்³த⁴மித்யுக்தம் ।

இஷ்டேதி ।

உதா³நநிமித்தகமரணாந்தரம் யாகா³தி³ப²லப்ராப்தேஸ்தஸ்ய தந்நிமித்தத்வாத்காரணே கார்யோபசாராது³தா³ந இஷ்டப²லத்வேந கல்ப்யத இத்யர்த²: । ந கேவலம் மரணத்³வாரா யாக³ப²லப்ராபகத்வமுதா³நஸ்ய கிம் த்வேதஸ்யைவா(அ)(அ)நந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தீதி ஶ்ருதே: ஸர்வயாக³ப²லாநாமபி ப்³ரஹ்மாத்மகத்வாத்தத்³ப்³ரஹ்மப்ராபகத்வாத³பி ।

அஹரஹரிஷ்டப²லப்ராபகத்வமுதா³நஸ்யேதி ப்ரஶ்நபூர்வகமாஹ –

கத²மிதி ।

ஸ்வர்க³மிவேதி ।

ஸ்வர்க³மேவேத்யர்த²: । ஸ்வர்க³யாக³ப²லாத்மகஸ்வரூபமேவ ப்³ரஹ்மாக்ஷரம் க³மயதீத்யர்த²: । யத்³யப்யஹரஹர்ப்³ரஹ்மப்ராப்திர்ந யாக³ஸாத்⁴யா யாக³ரஹிதாநாமபி தத்ப்ராப்தேஸ்ததா²(அ)பி ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸர்வயாக³ப²லத்வேந தத்ப்ராபகஸ்யோதா³நஸ்யேஷ்டப²லப்ராபகத்வமஸ்தீதி பா⁴வ: । ந சோதா³நஸ்ய கத²ம் தத்ப்ராபகத்வமிதி ஶங்க்யம் । தஸ்ய ஸுஷும்நாநாடீ³சாரித்வேந ஸ மநஸ்தந்நாடீ³ம் ப்ரவேஶயம்ஸ்தத்³க³தம் ப்³ரஹ்ம ப்ராபயதீத்யுபபத்தே: ॥ 4 ॥

நநு கா³ர்ஹபத்யோ வா ஏஷோ(அ)பாந இத்யாரப்⁴ய மநோ ஹ வாவ யஜாமாந இத்யந்தேந க்³ரந்தே²ந வித்³வாநகர்மீ ந ப⁴வதீதி ஸ்தூயத இத்யுக்தமஸ்த்வேவம் தத்ராக்³நிஹோத்ராதி³கர்மப்ரதீதேருதா³நஸ்ய யாக³ப²லஸ்தா²நீயத்வோக்தேஸ்து ந தத்ப²லத்வம் தத்ர கர்மாப்ரதீதேரத ஆஹ –

ஏவம் விது³ஷ இதி ।

வித்³வத்தேதி ।

ஶ்ரோத்ராதீ³நி ஸ்வப்ந உபரமந்தே ப்ராணா ஏவ ஜாக்³ரதீத்யேவம்ரூபா வித்³யேத்யர்த²: । அஸ்யாஶ்ச வித்³யாயா ஜாக³ரணம் ஶ்ரோத்ராதி³பா³ஹ்யேந்த்³ரியத⁴ர்ம: ஶரீரரக்ஷணம் ப்ராணத⁴ர்மோ நா(அ)(அ)த்மத⁴ர்ம இத்யேவம் த்வம்பதா³ர்த²விவேகரூபத்வாத்ஸ்தோதவ்யத்வோபபத்தி: । அத ஏவ ப்ராணஜக³ரணஸ்யாவித்³வத்ஸாதா⁴ரணத்வாத்கத²ம் வித்³வத்தாஸ்துதிரித்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா தஸ்யைவம்பூ⁴தவிவேகாபா⁴வாதி³தி ।

நநு வித்³யாப்ரகரணத்வாத³ஸ்ய விது³ஷ: ஶ்ரோத்ராத்³யுபரமாதி³கம் ஸர்வம் ப⁴வதீதி விதீ⁴யதாம் கிம் ஸ்துத்யேத்யாஶங்க்ய வித்³வத³வித்³வத்ஸாதா⁴ரண்யேந ஸ்வயமேவ ப⁴வதோ ந விதே⁴யத்வமித்யாஹ –

ந ஹீதி ।

வித்³வத்தாஸ்துதிரேவேதி ।

ஶ்ரோத்ராதி³கம் பரே தே³வே மநஸ்யேகீ ப⁴வதி ப்ராணாக்³நயோ ஜாக்³ரதீத்யத்ர பதா³ர்த²விவேகரூபம் ஜ்ஞாநம் விவக்ஷிதம் தஜ்ஜ்ஞாநம் கா³ர்ஹபத்யோ வா ஏஷோ(அ)பாந இத்யாதி³நா ஸ்யூயத உக்தப்ரகாரேணேத்யர்த²: ।

த்ருதீயப்ரஶ்நோத்தரத்வேந கதர ஏஷ இத்யாதி³ ஸர்வ: பஶ்யந்தீத்யந்தம் வ்யாசஷ்டே –

உபரதேஷ்வித்யாதி³நா(அ)ந்தரால இத்யந்தேந ।

அநேகேதி ।

விஷயவிஷயாத்³யநேகபா⁴வக³மநமித்யர்த²: । இத³ம் ச மஹத்வவ்யாக்²யாநம் ।

ஸ்வப்நத்³ரஷ்டுர்ஜீவஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யே வக்தவ்யே தே³வஶப்³தி³தமநஸஸ்தது³க்தி: ஸ்வப்நோ மநோத⁴ர்மோ நா(அ)(அ)த்மத⁴ர்ம ஆத்மநி து ததா³ரோபமாத்ரம் லோகஸ்யேதி க்²யாபநார்தே²தி ஶங்காபரிஹாராப்⁴யாமாஹ –

நந்விதி ।

மநஉபாதி⁴க்ருதமிதி ।

பா³ஹ்யேந்த்³ரியயுக்தமநஉபாதி⁴க்ருதம் ஜாக³ரணம் கேவலமநஉபாதி⁴க்ருத: ஸ்வப்ந இத்யர்த²: । ஸ்வப்நஸ்ய தீ⁴ஶப்³த³வாச்யமந:பரிணாமத்வாத் । ஸ்வப்நோ பூ⁴த்வேதிஶ்ருதௌ ஸாமாநாதி⁴கரண்யநிர்தே³ஶ இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । நந்வியம் ஶ்ருதிர்விபூ⁴த்யநுப⁴வேந மந:ஸ்வாதந்த்ர்யம் வக்தும் ந ஶக்நோதி ஶ்ருத்யந்தரவிரோதா⁴பத்தே: । அதோ(அ)த்ர தே³வஶப்³தே³ந க்ஷேத்ரஜ்ஞ ஏவோச்யதே । தஸ்யைவ ஸ்வத: ஸ்வாதந்த்ர்யமிதி ஶங்கதே ।

மந இதி ।

ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வமிதி ।

ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வபோ³த⁴கஶ்ருதிரித்யர்த²: । அந்யதா² த்³விதீயஸத்வே(அ)பி தீ³பாதீ³நாமிவ வாஸ்தவஸ்ய தஸ்ய பா³தா⁴பா⁴வாதி³த்யத்ர கிம் மநஸ: ஸத்த்வே ஜ்யோதிரந்தரஸ்ய மநஸோ வித்³யமாநத்வாதா³த்மந: ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வபோ³த⁴நம் ந ஶக்யமிதி ஶ்ருதே: கார்யஸ்ய போ³த⁴நஸ்ய பா³தோ⁴(அ)பி⁴ப்ரத உத தத்³போ³த⁴நரூபகார்யஸித்⁴யர்த²ம் மநஸோ(அ)பா⁴வோ(அ)பி விவக்ஷித: ஶ்ருதௌ । ததஶ்ச தத்ஸத்த்வே ஶ்ருத்யர்த²பா³த⁴ இதி வா । நா(அ)(அ)த்³ய: ।

மநஸி ஸத்யப்யேவம் தர்ஹீதி வக்ஷ்யமாணரீத்யா மநஸோ த்³ருஶ்யத்வேந ஜ்யோதிஷ்ட்வாயோகே³நா(அ)(அ)த்மந ஏவ ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வஸ்ய போ³த⁴யிதும் ஶக்யத்வாதி³த்யாஹ –

தந்நேதி ।

ந த்³விதீய:, ததா³நீம் மநஸோ(அ)பா⁴வஸ்து ஶ்ருத்யர்த² ஏவ ந ப⁴வதீத்யாஹ –

ஶ்ருத்யர்தே²தி ।

ஆத்மநி ஜ்யோதிஷ்ட்வபோ³த⁴நாத்மகவ்யவஹாரஸ்ய ப்ராகாஶ்யாதி³ஸாபேக்ஷத்வாத்தஸ்மிந்ஸத்யேவ தத்³போ³த⁴ஸாத⁴நே மநஆதௌ³ ச ஸத்யேவ தத்³போ³த⁴யிதும் ஶக்யதே நாந்யதே²தி மநஆத்³யபா⁴வோ ந ஶ்ருதௌ விவக்ஷித:, ததா² ஸதி தத்³போ³த⁴நாஶக்தேரித்யாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

தத்ர மாநமாஹ –

யத்ர வேதி ।

த்³விதீயாபா⁴வே வ்யவஹாரோ நாஸ்தீத்யத்ராபி மாநமாஹ –

மாத்ரேதி ।

த்³ருஶ்யம் மாத்ராஶப்³தா³ர்த²: । அஸம்ஸர்க³ இதி ச்சே²த³: । த்³ருஶ்யாஸம்ஸர்கே³ ஸுஷுப்தௌ விஶேஷவிஜ்ஞாநாபா⁴வோக்த்யா த்³விதீயாபா⁴வே வ்யவஹாரோ நாஸ்தீத்யர்த²: ।

அதோ ந த்³விதீய: கல்ப: ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

அத இதி ।

நநு யதி³ ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வபோ³த⁴நார்த²ம் மநஆத்³யபா⁴வோ நாபேக்ஷிதோ ஜாக³ரிதே(அ)பி தர்ஹி தத்³போ³த⁴நஸம்ப⁴வாத³த்ரேதி ஸ்வப்நவாசிவிஶேஷணமநர்த²கமிதி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

கிம் விஶேஷணப³லாந்மநஸோ(அ)பா⁴வ: ஸிஷாத⁴யிஷித உத விஶேஷணஸ்ய க³திமாத்ரம் ப்ருச்ச்²யதே । நா(அ)(அ)த்³ய: ।

மநஸோ(அ)பா⁴வாங்கீ³காரே(அ)ப்யந்தர்ஹ்ருத³யாகாஶஸ்ய தத்க்ருதபரிச்சே²த³ஸ்ய ச ஶ்ருதிஸித்³த⁴த்வேந த்வந்மதே(அ)பி தத்ர ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வபோ³த⁴நாஸம்ப⁴வாத்³விஶேஷணாநர்த²க்யம் துல்யமித்யாஹ –

அத்ரோச்யத இதி ।

பரிச்சே²தோ³(அ)தி⁴கோந்நத இதி தரப: ப்ரயோக³: ।

ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வமிதி ।

தத்³போ³த⁴நமித்யர்த²: ।

யதா²ஶ்ருதே வாஸ்தவஸ்ய தஸ்ய பா³த⁴ஸ்யாநாஶங்க்யத்வாதி³தி । யத்³யபி ஸ்வப்நே(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யாகாஶஸத்த்வாத்ஸம்யக்ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் போ³த⁴யிதும் ந ஶக்யமிதி தோ³ஷஸ்துல்யஸ்ததா²(அ)பி ஸ்வப்நே மநஸோ(அ)பா⁴வேந தத்³போ³த⁴நப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்யாபா⁴வாத³தூ³ரவிப்ரகர்ஷேண ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் ஸ்வப்நே போ³த⁴யிதும் ஶக்யமிதி தத்³விஶேஷணமர்த²வதி³தி ஶங்கதே –

ஸத்யமிதி ।

ஸ்யாதி³த்யந்தரம் ததா²(அ)பீதி ஶேஷ: ।

கேவலதயேதி ।

மநஸோ(அ)பா⁴வேநேத்யர்த²: ।

பா⁴ரஸ்யேதி ।

ப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்யேத்யர்த²: । ஶேஷபோ³த⁴நம் து ஸுஷுப்தே ப⁴விஷ்யதீத்யபி⁴ப்ராய: । ஏவம் தர்ஹி ஸுஷுப்தே ஸர்வஸ்யாப்யபா⁴வமாஶ்ரித்ய ஸம்யக்³போ³த⁴நம் விவக்ஷணீயம் ந ச தத்ஸம்ப⁴வதி ।

தத்ராபி ப³ஹுப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்ய வித்³யமாநத்வாதி³த்யாஹ –

ந தத்ராபீதி ।

ஸுஷுப்தே(அ)பீத்யர்த²: ।

தத்ராபீதி ।

ஸ்வப்நே(அ)பீத்யர்த²: ।

ஸுஷுப்தே சேத்ஸர்வபா⁴ராபநய: ஸ்யாத்ததா³ ஸ்வப்நே(அ)ர்த⁴பா⁴ராபநயாபி⁴ப்ராயோ வர்ணயிதும் ஶக்யதே ந ச தத³ஸ்தி । அதோ(அ)த்ரேதி விஶேஷணம் ததா³(அ)ப்யநர்த²கமித்யர்த²: । தர்ஹி விஶேஷணஸ்ய க³திர்வக்தவ்யேதி த்³விதீயம் ஶங்கதே –

கத²ம் தர்ஹீதி ।

அத்ரைஷ தே³வ: ஸ்வப்நே மஹிமாநமநுப⁴வதீத்யத²ர்வஶாகா²வாக்யார்த²கத²நாவஸரே காண்வஶ்ருதிக³தவிஶேஷணஸ்ய க³திர்ந வக்தவ்யா ப்ரக்ருதாநுபயோகா³தி³தி ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶீ கஶ்சிந்மந்த³: ஶங்கதே –

அந்யேதி ।

ஸர்வவேதா³ந்தப்ரத்யயந்யாயேநாத²ர்வஶ்ருத்யவிரோதே⁴நைகவாக்யதயா ஶ்ருத்யர்த²ஸ்ய வர்ணநீயத்வாத்தத³விரோதோ⁴(அ)பி வக்தவ்ய இதி பூர்வவாத்³யாஹ –

நார்தை²கத்வஸ்யேதி ।

தர்ஹி காண்வஶ்ருதிரர்தா²பா⁴வாத்த்யஜ்யதாமத ஆஹ –

ஶ்ருதேர்யதா²ர்தே²தி ।

ஸ்வாத்⁴யாயோ(அ)த்⁴யேதவ்ய இத்யத்⁴யயநவிதே⁴ரர்தா²வபோ³த⁴ப²லகத்வாத்துல்யம் ச ஸாம்ப்ரதா³யிகமிதி ந்யாயாச்சாக்ஷரமாத்ரஸ்யாப்யாநர்த²க்யாயோகா³தி³த்யர்த²: ।

ஏவமேகதே³ஶிநி தூ³ஷிதே ஸித்³தா⁴ந்த்யுத்தரமாஹ –

ஏவம் தர்ஹீதி ।

தர்ஹ்யாதா³வேவ முக்²யஶ்ருத்யர்த² உச்யதாம் கிம் பூர்வோக்தரீத்யா பக்ஷாந்தராஶங்காதந்நிராகரணாப்⁴யாமித்யாஶங்க்ய பாண்டி³த்யாபி⁴மாநவதோ யதா²வத³ர்த²போ³தே⁴(அ)நதி⁴காராத்தஸ்ய தத³பி⁴மாநாவதாரசிகீர்ஷயா ததீ³யநாநாபக்ஷா நிராக்ருதா இதி வக்தும் ஸர்வமபி⁴மாநம் நிரஸ்யேத்யாத்³யுக்தம் । ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வஶ்ருதேரநதிஶங்க்யத்வாத்தத்³ப³லாத்ஸ்வப்நாதௌ³ ஹ்ருத³யாகாஶாதி³ஸத்வே(அ)பி தத்ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதீத்யபா⁴வாத்³வித்³யமாநஸ்யாப்யவித்³யமாநதுல்யத்வேநா(அ)(அ)த்மந: கேவலத்வாத்ப்ரகாஶத³ர்ஶநாச்ச ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வமிதி போ³த⁴நீயம் மநஸோ(அ)பா⁴வவாதி³நா(அ)ப்யேவம் மநஸி ஸத்யபி தஸ்ய வாஸநாமயக³ஜதுரகா³தி³விஷயதயா பரிணாமாத்³த்³ருஶ்யத்வாச்ச த்³ரஷ்டுஸ்ததோ பே⁴தே³ந விவேகத: ஶ்ருத்யா ஸ்வப்ரகாஶத்வம் போ³த்⁴யத இத்யாஹ –

யதே²த்யாதி³நா ।

மநஸீதி ।

ஸத்யபீதி ஶேஷ: ।

நநு மநஶ்சேத³வித்³யாதி³நிமித்தவஶாத்³க³ஜதுரகா³தி³ரூபேணாபி⁴வ்யக்தவாஸநாவத்தர்ஹி ஜாக்³ரதீவ தஸ்யாஹந்தயைவ ப்ரதீதி: ஸ்யாந்நேத³ந்தயா(அ)த ஆஹ –

கர்மநிமித்தேதி ।

ததா² ப்ரதீதிம் விநா ஸ்வப்நே போ⁴கா³ஸித்³தே⁴ ஸ்வப்நபோ⁴க³ப்ரத³கர்மநிமித்தவஶாஜ்ஜாக்³ரதி க³ஜாதீ³நாமித³ந்தயா(அ)நுப⁴வேந தத்³வாஸநாநாமபி ததை²வ அநுப⁴வார்ஹத்வேந தத்³வாஸநாரூபாவித்³யாவஶாச்ச வாஸநாஶ்ரயஸ்ய மநஸ இத³ந்தயைவ வஸ்த்வந்தரவத்ப்ரதீதிரித்யர்த²: । இத³ம் ச விஶேஷணம் மநஸோ விஷயத்வேந விஷயித்வாஸம்ப⁴வாத்³விஷயிண ஆத்மந ஏவ ப்ரகாஶரூபத்வமிதி வக்தும் । ஜாக்³ரத்யாதி³த்யாதி³கார்யஜ்யோதிஷாம் சக்ஷுராதி³கரணஜ்யோதிஷாம் ச ஸத்த்வேந தத்ஸங்கீர்ணத்வேநா(அ)(அ)த்மந: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வம் து³ர்போ³த⁴ம் ஸ்வப்நே து தத³பா⁴வாத்ஸுபோ³த⁴மிதி வக்தும் ஸர்வகார்யேத்யாதி³ விஶேஷணம் । ஸ்வப்ந ஆதி³த்யாதி³கார்யகரணஜ்யோதிஷாம் பா⁴ஸமாநத்வே(அ)பி தேஷாம் வாஸநாமாத்ரத்வாத்³த்³ருஶ்யத்வாச்ச விஷயப்ரகாஶநாஸாமர்த்²யமிதி வக்தும் வாஸநாப்⁴ய இத்யாதி³ விஶேஷணம் । ஏதைஶ்ச விஶேஷணை: ஸ்வப்ந ஏவைவம்பூ⁴தே ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வஸ்ய போ³த⁴யிதும் ஶக்யத்வாத³ந்யத்ராஸம்ப⁴வாத³த்ராயமிதிஶ்ருதௌ ஸ்வப்நவிஶேஷணக்³ரஹணமர்த²வதி³த்யுக்தமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வமிதி ।

ஸித்³த⁴மிதி ஶேஷ: । அத: காண்வஶ்ருதௌ ஸ்வப்நே மநஸோ(அ)பா⁴வவிவக்ஷாகாரணாபா⁴வேந தத்³விரோதா⁴பா⁴வாத³த்ர தே³வஶப்³தே³ந பரே தே³வே மநஸ்யேகீப⁴வதீத்யுக்தம் ।

மந ஏவோச்யத இத்யுக்தமுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

நந்விந்த்³ரியாணாமுபரதத்வாத்³விஷயஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத்கத²ம் மநஸோ மஹிமாநுப⁴வ இதி ஶங்கதே –

கத²மிதி ।

பூர்வம் ஜ்ஞாதஸ்யைவ ஸ்வப்நே ஜ்ஞாநாத்தஸ்ய வாஸநாமாத்ரத்வமதோ நேந்த்³ரியாபேக்ஷேத்யாஹ –

உச்யத இதி ।

யதி³தி ।

யந்மித்ரம் புத்ரம் வா பூர்வம் த்³ருஷ்டவாம்ஸ்ததே³வ த்³ருஷ்டம் புத்ரமித்ராதி³விஷயவாஸநாஸமுத்³பூ⁴தம் மித்ரம் புத்ரம் வா(அ)வித்³யயா பஶ்யதீதி த்³ருஷ்டவாநித்யாதி³பதா³த்⁴யாஹாரேண வாக்யம் யோஜ்யம் । அந்யதா² புத்ரமிதி த்³விதீயாயா யச்ச²ப்³த³ஸ்ய சாநந்வய: ஸ்யாதி³தி । சக்ஷுரபா⁴வேந த³ர்ஶநாயோகா³ந்மந்யத இத்யுக்தம் ।

ததே²தி ।

அத்ராபி யோ(அ)ர்த²: ஶ்ருதஸ்தமேவ ஶ்ருதமர்த²மித்யத்⁴யாஹாரேணைவ ஶ்ருதிர்யோஜ்யா । தே³ஶோ நதீ³தீராதி³: । தி³க்ப்ராச்யாதி³ரிதி பா⁴வ: । ப்ரத்யநுபூ⁴தம் ப்ரதிவாரமநுபூ⁴தம் புந: புநரநேகதி³நேஷ்வநேகஸ்வப்நேஷ்வநுப⁴வதீத்யர்த²: ।

ஜந்மாந்தரத்³ருஷ்டமிதி வ்யாக்²யாநே ஹேதுமாஹ –

அத்யந்தேதி ।

அநுபு⁴தம் சேத்யஸ்ய ப்ரத்யநுபூ⁴தமித்யநேந புநருக்திமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

கேவலேநேதி ।

பூர்வமிந்த்³ரியத்³வாரகாநுப⁴வ உக்த இத்யபௌநருக்த்யமித்யர்த²: ।

ஸர்வத³ர்ஶநே ஹேதுமாஹ –

ஸர்வ இதி ॥ 5 ॥

கஸ்யைதத்ஸுக²ம் ப⁴வதீத்யஸ்யோத்தரம் தத³பேக்ஷிதம் வத³ந்நாஹ –

ஸ யதே³தி ।

பித்தாக்²யேநேதி ।

இத³முபலக்ஷணம் சித்³ரூபேண ப்³ரஹ்மண சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । தந்மந: ப்ராணமேவோபஶ்ரயத இதி ஶ்ருத்யந்தரேண ப்ராணஶப்³தி³தே ப்³ரஹ்மணி தஸ்ய லயாபி⁴தா⁴நாத் ।

திரஸ்க்ருதேதி ।

வாஸநாபி⁴வ்யக்தௌ த்³வாரம் ஸ்வப்நபோ⁴க³ப்ரத³ம் கர்ம யத்தத்திரஸ்க்ருதம் தத்ரோபரதம் ப⁴வதி தேஜ:ஶப்³தி³தப்³ரஹ்மசைதந்யஸம்ப³ந்தா⁴தி³த்யர்த²: ।

ரஶ்மய இதி ।

வாஸநா இத்யர்த²: ।

அவிஶேஷவிஜ்ஞாநேதி ।

ஸாமாந்யசைதந்யரூபேணேத்யர்த²: । சேதநாஶப்³தி³தஸாமாந்யவ்ருத்திரூபேண வா ।

அநேந ஸுஷுப்த உக்த இத்யாஹ –

ததே³தி ।

நந்வதை²தத்ஸுக²ம் ப⁴வதீத்யயுக்தம் ஜந்யஸுக²ஸ்ய ததா³நீமஸம்ப⁴வாத்ஸ்வரூபஸுக²ஸ்ய பூர்வமபி ஸமத்வேந ததா³ ப⁴வதீத்யநுபபத்தேரித்யாஶங்க்ய ஸ்வரூபஸுக²மேவ விஶேஷவிஜ்ஞாநரூபவிக்ஷேபாபா⁴வே நிர்வாதஸ்த²தீ³பப்ரபா⁴வத்ஸம்யக்ப்ரகாஶதே தத³பேக்ஷமேதத்³வசநமித்யாஹ –

யத்³விஜ்ஞாநமிதி ।

விஜ்ஞாநரூபம் ஸ்வரூபஸுக²மித்யர்த²: ॥ 6 ॥

அநேநா(அ)(அ)நந்த³மயகோஶஶப்³தி³தமநபி⁴வ்யக்தமநஆதி³வாஸநாவத³ஜ்ஞாநம் ஸுஷுப்தத⁴ர்மீத்யுக்தம் பஞ்சமப்ரஶ்நஸ்யோத்தரம் துரீயஸ்வரூபம் விவேகஸௌகர்யாத்³விவிச்யாத்ரைவோச்யத இத்யாஹ –

ஏதஸ்மிந்நிதி ।

அந்யதே²தி ।

பூர்வமந்யதா² விபா⁴வ்யமாநமித்யர்த²: ।

மாத்ராநுப்ரவேஶேநேதி ।

மாத்ராணாம் விவேகதோ(அ)க்ஷரே(அ)நுப்ரவேஶேநேத்யர்த²: ॥ 7 ॥

ஆபோமாத்ரா இத்யத்ர விப⁴க்த்யலோபஶ்சா²ந்த³ஸ: ।

ஸ்தூ²லாநி சேதி ।

பஞ்சீக்ருதாநி சேத்யர்த²: । ததஶ்ச பஞ்சீகரணமேதத்ச்²ருதிஸித்³த⁴மித்யுக்தமந்யதா²(அ)(அ)காஶாகாஶமாத்ரயோ: ப்ருத²கு³க்த்யநுபபத்தேரிதி । யத்³யபி மந்தவ்யாத³யோ மநஆதி³சதுஷ்டயவிஷயா அபி த்³ரஷ்டவ்யாதி³விஷயா ஏவ ந ப்ருத²க்ததா²(அ)பி மந்தவ்யத்வாதி³ரூபேண ப்ருத²கி³தி ப்ருத²ங்நிர்தி³ஷ்டா இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ப்ரகாஶவிஶிஷ்டா யா த்வகி³தி ।

த்வகா³ஶ்ரயம் சர்ம தத்ப்ரகாஶநிர்பா⁴ஸ்யம் ச ததே³வேத்யர்த²: ।

ப்ருதி²வீ சேத்யாதி³நா விதா⁴ரயிதவ்யம் சேத்யந்தேநா(அ)(அ)த்மவ்யதிரிக்தம் தது³பாதி⁴பூ⁴தம் ஸர்வம் சோக்தமித்யாஹ –

ஸர்வம் ஹீதி ॥ 8 ॥

ஏஷ ஹி த்³ரஷ்டேத்யாதி³நோபஹிதஸ்வரூபமுச்யத இத்யாஹ –

அத: பரமிதி ।

த்³ரஷ்டேதி ।

உபாதி⁴க்ருதமபி த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³கமுபாதி⁴வ்யதிரிக்தே(அ)நுபஹித ஆத்மந்யாரோபிதம் ஸ்ப²டிகே லௌஹித்யவத³ஸ்தீத்யுபாதி⁴பி⁴ந்நோ(அ)ப்யாத்மா த்³ரஷ்டேத்யாதி³நோக்த: ।

விஜ்ஞாநாத்மேத்யத்ர த்³ரஷ்டேத்யாதா³விவ கர்த்ருவாசகத்ருசோ(அ)பா⁴வாத்³விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுத இத்யாதா³விவ பு³த்³தே⁴ரபி⁴தா⁴நே பௌநருக்த்யமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

விஜ்ஞாநமிதி ।

கரணபூ⁴தமிதி ।

விஜ்ஞாநமய இத்யாதா³வித்யர்த²: ।

ஏஷ ஹீதி ஹிஶப்³த³ஶ்சஶப்³தா³ர்த²க: ஸ ச ஸம்ப்ரதிஷ்டி²த இதி க்ரியநுகர்ஷணார்த² இதி வத³ந்த்³ரஷ்டுராத்மந: ப்ருதி²வ்யாதி³வத்ஸ்வரூபேணாக்ஷரே லயோ ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்யோபாதி⁴லய உபஹிதரூபாபா⁴வமேவாஸ்ய லய இத்யாஹ –

ஸ சேதி ॥ 9 ॥

ஏவம் ஜாக்³ரதா³தீ³நாமந்யத⁴ர்மத்வோக்த்யா ஶோதி⁴ததுர்யாத்மாநுவாதே³ந தஸ்யாக்ஷரைக்யாபி⁴தா⁴நபுர:ஸரம் தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய ப²லமுச்யத உத்தரவாக்யேநேத்யாஹ –

ததே³கத்வேதி ।

வக்ஷ்யமாணலக்ஷணமக்ஷரம் ப்ரதிபத்³யத இத்யேவம்ரூபம் ப²லமாஹேத்யந்வய: । உத்தரவாக்யமிதி ஶேஷ: ।

உக்தமர்த²: ஶ்ருத்யக்ஷராரூட⁴மாஹ –

ஏதது³ச்யத இதி ।

ஸ இத்யஸ்யார்த²மாஹ –

ஸர்வேதி ।

அத்ராதி⁴காரிணோ து³ர்லப⁴த்வம் ஸ யோ ஹ வா இத்யநேநோக்தம் । ஸ ய: கஶ்சிதே³வாபூர்வவத்தத³ச்சா²யாதி³விஶேஷணமக்ஷரம் வேத³யத இத்யேகம் வாக்யம் ஸமாபநீயம் । யஸ்து வேத³யதே ஸ ஸர்வஜ்ஞ இதி வாக்யாந்தரம் கார்யமந்யதா² யச்ச²ப்³த³த்³வயாநந்வயாத் । ஆத்³யவாக்யே(அ)ச்சா²யாதி³விஶேஷணத்ரயேண காரணஸூக்ஷ்மஸ்தூ²லஶரீரத்ரயநிராகரணேநாவஸ்தா²த்ரயநிராகரணேநாவஸ்தா²த்ரயராஹித்யமநூத்³யதே । லோஹிதாதி³கு³ணவர்ஜிதமித்யநேந தத்³கு³ணகஸ்தூ²லஶரீரவர்ஜிதமிதி ப்ரதீதே: । ஶுப்⁴ரமித்யநேந தமேவ துரீயமநூத்³ய தஸ்யாக்ஷரஸாமாநாதி⁴கரண்யேநைக்யமுக்தமிதி விவேக: ।

அத்ராக்ஷரமித்யநேநாக்ஷரம் புருஷம் வேத³ ஸத்யம் ஸ பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜோ(அ)ப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ர இதி மந்த்ரோக்தாநி ஸர்வாணி விஶேஷணாந்யாத்மோபலக்ஷணாந்யாத்மோபலக்ஷணார்த²ம் ஸங்க்³ருஹீதாநீத்யாஹ –

ஸத்யமித்யாதி³நா ।

யஸ்து ஸர்வத்யாகீ³த்யத்ராபி வாக்யே வேத³யத இத்யஸ்யாநுஷங்க³: । அத்ர ஸர்வஜ்ஞ இத்யநேந கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் ஸர்வவிஜ்ஞாநமுக்தம் ।

ஸர்வாத்மத்வஸ்ய ஜ்ஞாநஜந்யத்வே(அ)நித்யத்வம் ஸ்யாத³த ஆஹ –

பூர்வமிதி ।

ஏவம் சா(அ)(அ)ரோபநிவ்ருத்தித்³வாரா(அ)பூ⁴ததத்³பா⁴வோ விவக்ஷித இத்யாஹ –

ஸர்வோ ப⁴வதீதி ॥ 10 ॥

அக்³ந்யாதி³பி⁴ரிதி ।

ததஶ்ச சக்ஷுஶ்ச த்³ரஷ்டவ்யம் சேத்யத்ராபி சக்ஷுராதி³பி⁴ர்தே³வா அப்யுபலக்ஷிதா: இதி வ்யாக்²யாதம் ॥ 11 ॥

ஏவம் சதுர்த²ப்ரஶ்நேநோத்தமாதி⁴காரிண: பதா³ர்த²ஶோத⁴நபூர்வகவாக்யார்த²ஜ்ஞாநேநாக்ஷரப்ராப்திமுக்த்வா(அ)த்ராநதி⁴காரிணோ மந்த³வைராக்³யவத ஓமித்யேவம் த்⁴யாயத ஆத்மாநம் ப்ரணவோ த⁴நுதி³த்யாதி³மந்த்ரஸூசிதம் ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்தித்³வாரா க்ரமேணாக்ஷரப்ராப்த்யர்த²மோங்காரோபாஸநம் வக்தும் பஞ்சமப்ரஶ்நமவதாரயதி –

அத² ஹைநமிதி ।

இதா³நீமிதி ।

கா³ர்க்³யப்ரஶ்நநிர்ணயாநந்தரமித்யர்த²: ।

பரேதி ।

அபரப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திக்ரமேண பரப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திஸாத⁴நத்வேநேத்யர்த²: ।

தத³த்³பு⁴தமிவேதி ।

ததி³தி க்ரியாவிஶேஷணம் தாத்³ருஶமபி⁴த்⁴யாநமிதி, தேந விஶேஷணேநாத்³பு⁴தத்வம் து³ஷ்கரத்வம் பா⁴தீத்யர்த²: ।

அபி⁴த்⁴யாநேந தத்பூர்வகாலீநே ப்ரத்யாஹாரதா⁴ரணே ஸூசிதே இத்யாஹ –

பா³ஹ்யேதி ।

ப⁴க்த்யா(அ)(அ)த³ரேணோபசாரேணேவா(அ)(அ)வேஶித ஆரோபிதோ ப்³ரஹ்மபா⁴வோ யஸ்மிந்நோங்காரே தஸ்மிந்ஸமாஹிதசித்த இத்யந்வய: । அநேந தா⁴ரணோக்தா ।

த்⁴யாநஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ஆத்மேதி ।

ஸந்தாநாவிச்சே²த³ இத்யவிச்சி²ந்நஸந்தாந இத்யர்த²: । ப்ரத்யயாந்தரேண விஜாதீயப்ரத்யயேநாகி²லீக்ருதோ(அ)நந்தரித: ।

சித்தஸ்யா(அ)(அ)த்மவிஷயஸ்யைவ ஸத ஏகதே³ஶேந விக்ஷேபம் வாரயதி –

நிர்வாதேதி ।

த்⁴யாநேநைவ யமாதி³ஸாத⁴நஜாதமபி ஸூசிதமித்யாஹ –

ஸத்யேதி ।

கதமமிதிட³தமசோ(அ)ர்த²ம் ப³ஹுஷு நிர்தா⁴ரணம் த³ர்ஶயதி –

அநேகே ஹீதி ।

ஓங்காராபி⁴த்⁴யாநம் த்⁴யாநத்வாத்³த³ஹராத்³யுபாஸநவத³பரப்ராப்திஸாத⁴நமேவோத பரப்ராப்திஸாத⁴நமபீதி ப்ரஷ்டுரபி⁴ப்ராய: ॥ 1 ॥

தத³பி⁴ப்ராயஜ்ஞ: பிப்பலாதோ³(அ)பராலம்ப³நதயா த்⁴யாநம் சேத³பரப்ராப்திமாத்ரஸாத⁴நம் பராலம்ப³நத்வேந சேத்க்ரமேண பரப்ராப்திஸாத⁴நமித்யுத்தரமாஹ –

ஏதத்³வா இதி ।

ஏதத்³யச்ச²ப்³த³யோர்நபும்ஸகயோரோங்காரவிஶேஷணத்வாயோகா³த்³ப்³ரஹ்மவிஶேஷணத்வமாஹ –

ஏதத்³ப்³ரஹ்மேதி ।

கிம் தத்³ப்³ரஹ்மேத்யத ஆஹ –

பரம் சேதி ।

யதே³தத்பரம் சாபரம் ச ப்³ரஹ்மாஸ்தி தது³ப⁴யமோங்கார இதி வாக்யாந்வய இத்யர்த²: । ந சைவம் ப்³ரஹ்மோத்³தே³ஶேநோங்காரத்வவிதா⁴நே ப்³ரஹ்மண்யோங்காரத்³ருஷ்டி: ப்ரஸஜ்யேதேதி ஶங்க்யம் । ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிருத்கர்ஷாதி³தி ந்யாயேந லோகேஷு ஸாமோபாஸீதேத்யாதா³விவ நிக்ருஷ்ட ஓங்கார ஏவ ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டி: ஸித்⁴யதீதி பா⁴வ: ।

தயோர்பே⁴தா³த்கத²மைக்யமித்யாஶங்க்யோபசாராதி³த்யாஹ –

ஓங்காரப்ரதீகத்வாதி³தி ।

அநேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யேநோங்காரஸ்ய ப்ரதீகத்வமுபதி³ஶ்யத இதி பா⁴வ: ।

நநு கிம் ப்ரதீகோபதே³ஶேந ஸாக்ஷாதே³வ ப்³ரஹ்மாபி⁴தீ⁴யதாமத ஆஹ –

பரம் ஹீதி ।

ஶப்³தா³தீ³தி ।

ஶப்³தா³தி³பி⁴: ஸாக்ஷாத்³போ³த⁴நாநர்ஹமித்யர்த²: । ஆதி³ஶப்³தே³நாநுமாநாதி³ க்³ருஹ்யதே ।

ப்ரவ்ருத்திநிமித்தஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய லிங்க³ஸ்ய சாபா⁴வாதி³தி தத்ர ஹேதுமாஹ –

ஸர்வேதி ।

ந ஶக்யமித்யவகா³ஹிதுமித்யந்வய: ।

தர்ஹீந்த்³ரியைர்மநஸா வா தத்³க்³ரஹோ(அ)ஸ்த்வித்யத ஆஹ –

அதீந்த்³ரியேதி ।

மநஸேதீந்த்³ரியைர்வேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

தர்ஹி ததா²வித⁴ஸ்யோங்காரே(அ)ப்யாவேஶாஸம்ப⁴வாத்கிஞ்சித்³விஶேஷமாரோப்யா(அ)(அ)வேஶோ வக்தவ்ய: । அத ஏவ ஸூர்யாந்தர்க³தத்வம் விஶேஷம் வக்ஷ்யதி ஓங்காரதாதா³த்ம்யம் ச தத்கத²ம் நிர்விஶேஷலாபோ⁴(அ)த ஆஹ –

ஓங்காரே த்விதி ।

ப்ரஸீத³தீதி ।

தது³பாஸநேந சித்தஸ்ய நைர்மல்யே ஸதி நிர்விஶேஷம் ஸ்வயமேவ ப்ரகாஶத இத்யர்த²: ।

தத்ர மாநமாஹ –

ஶாஸ்த்ரேதி ।

அந்யதா² பரப்³ரஹ்மார்தி²நஸ்தது³க்திவையர்த்²யாதி³த்யர்த²: ।

ததா²(அ)பரம் சேதி ।

ப்ரஸீத³தீத்யந்வய: ।

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ரதீகத்வாதி³த்யர்த²: ।

தஸ்மாதே³வம் வித்³வாநிதி ।

ப்³ரஹ்மத்வாத்³ப்³ரஹ்மத்வார்ஹமிதி வித்³வாநித்யர்த²: । ஏதேநைவேத்யநந்தரமாயதேநாலம்ப³நேநேதி பத³த்³வயம் ப்ரமாத³தோ க³லிதமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

தஸ்ய பத³ஸ்ய பிண்டி³தார்த²மாஹ –

ஓங்காரேதி ।

ந த்வேதச்ச²ப்³தா³ர்த²கத²நமேததி³தி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

அபி⁴த்⁴யாநஸ்யா(அ)(அ)யதநத்வாபா⁴வாதி³தீதரோபாஸநாவத³ஸ்யாப்யுபாஸநத்வாத்பரப்ராபகத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யத ஆஹ –

நேதி³ஷ்ட²மிதி ।

மநஆத்³யபேக்ஷயேத³ம் நேதி³ஷ்ட²ம் ஸமீபவர்த்யந்தரங்க³ம் ஶ்ரேஷ்ட²மாலம்ப³நமேததா³லம்ப³நம் ஶ்ரேஷ்ட²மேததா³லம்ப³நம் பரமித்யாதி³ஶ்ருதேரித்யர்த²: ॥ 2 ॥

நேதி³ஷ்ட²த்வமேவ ஸம்ஸ்துவந்நுத்தரவாக்யேண ஸாத⁴யதி –

ஸ யதீ³தி ।

விகலஸ்யாபி ப²லஜநகத்வாந்நேதி³ஷ்ட²த்வமித்யர்த²: ।

ஸகலேதி ।

அகாராதி³மாத்ராத்ரயாத்மக ஓங்கார: ஸ சோபாஸிதவ்ய இதி ந ஜாநாதி கிம் த்வகாரமாத்ரமுபாஸிதவ்யம் ஜாநாதீத்யர்த²: । ததா²(அ)ப்யேகதே³ஶஜ்ஞாநவைகு³ண்யதயா து³ர்க³திம் ந க³ச்ச²தி கிம் தர்ஹ்யோங்காராபி⁴த்⁴யாநப்ரபா⁴வாத்ததே³கதே³ஶத்⁴யாநப்ரபா⁴வாத்³விஶிஷ்டாமேவ க³திம் க³ச்ச²தீத்யந்வய: ।

தாத்பர்யார்த²முக்த்வேதா³நீமக்ஷரார்த²மாஹ –

யத்³யப்யேவமிதி ।

யதி³ஶப்³தோ³ யத்³யபீத்யர்தே² வ்யாக்²யாத: । ஏவம் ச ஸ தேநைவேத்யத: ப்ராக்ததா²(அ)பீதி பத³ம் த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஏகமாத்ரமிதி ।

ஏகமாத்ராத்மஜமோங்காரமகாரமித்யர்த²: । ஏகமாத்ராவிஶிஷ்டேத்யத்ராப்யேகமாத்ராத்வவிஶிஷ்டேத்யர்த²: ।

ஓங்காரேதி ।

தத³வயவேத்யர்த²: । ஏகமாத்ராப்ரதா⁴நப்ரதா⁴நீபூ⁴தமாத்ராத்³வயம் க்ருத்ஸ்நமோங்காரமிதி கேசித்³வ்யாசக்ஷதே । தீ³பிகாயாம் வாசஸ்பத்யே சாகாரமாத்ரமித்யேவம் வ்யாக்²யாதம் ।

ஸம்போ⁴தி⁴த இதி ।

தந்மாத்ராத்⁴யாநேந தந்மாத்ராஸாக்ஷாத்காரவாநித்யர்த²: ।

ப்ருதி²வ்யாம் கிமபி⁴ஸம்பத்³யத இதி கர்மா(அ)(அ)காங்க்ஷதே ।

கிமிதி ।

மநுஷ்யலோகமிதிபத³மிஹாக்ருஷ்ய(அ)(அ)காங்க்ஷாம் பூரயதி –

மநுஷ்யலோகமிதி ।

மநுஷ்யஶரீரமித்யர்த²: ।

ப்ருதி²வ்யாம் மநுஷ்யலோகஸ்யைவ நியமாத்தது³க்திவையர்த்²யமத ஆஹ –

அநேகாநி ஹீதி ।

பஶ்வாதீ³நி ஹீத்யர்த²: ।

தர்ஹி தஸ்ய நியமேந கத²ம் மநுஷ்யத்வப்ராப்திரத ஆஹ –

தத்ர தமிதி ।

ருக்³வேத³ரூபா ஹீதி ।

ப்ருதி²வ்யகார: ஸ ருக்³வேத³ இதி ஶ்ருதேரகாரஸ்ய தத்³ரூபத்வமித்யர்த²: । அபி⁴த்⁴யாதா(அ)காரரூபா மாத்ரா ருக்³வேத³ரூபேத்யந்வய: ।

தேநேதி ।

யேநர்க்³வேத³ரூபத்வம் தஸ்ய தேநர்சோ மநுஷ்யலோகமுபநயந்த இத்யர்த²: ।

வீதஶ்ரத்³த⁴ இதி ।

ஶ்ரத்³தா⁴விரஹித: ஸந்நித்யர்த²: ।

யோக³ப்⁴ரஷ்ட இதி ।

ஏகதே³ஶஜ்ஞாநவிகல இத்யர்த²: । அநேந ந ஹி கல்யாணக்ருத்கஶ்சிதி³தி கீ³தாவாக்யஸம்வாத³: ஸூசித: ॥ 3 ॥

த்³விமாத்ரேண விஶிஷ்டமிதி ।

த்³விதீயமாத்ரத்வேந விஶிஷ்டமோங்காரம் தத்³க³தமுகாரமித்யர்த²: । ந து மாத்ராத்³வயமகாரஸ்ய பூர்வமேவோக்தத்வாத³த ஏவ த்³விதீயமாத்ராரூபமிதி வக்ஷ்யதி । ஶ்ருதௌ த்ருதீயா த்³விதீயார்தே², ஓங்காரமபி⁴த்⁴யாயீதேத்யுபக்ரமாதி³தி பா⁴வ: । அத்ராபி⁴த்⁴யாநம் தாதா³த்ம்யாபி⁴மாநபர்யந்தமிதி வக்தும் மநஸி ஸம்பத்³யத இதி வாக்யம் தத்ர ஸாக்ஷாந்மந:ஸம்பத்தே: ।

ஸாத⁴நத்வேந வா ப²லத்வேந வா(அ)நந்வயாந்மந:ஶப்³தே³ந தத்பரிணாமஸ்வப்நாதி³லக்ஷணத்³வாரா ஸ்வப்நயஜுராத்³யாத்மத்வேந ஶ்ருத்யந்தரே ஶ்ருதோங்கார ஏவ லக்ஷ்யத இத்யாஹ –

ஸ்வப்நாத்மக இதி ।

உகாரே ஸம்பத்திபர்யந்தமபி⁴த்⁴யாநம் ய: கரோதீதி வாக்யார்த² இத்யர்த²: । அத்ர கேசித்ஸ யதீ³த்யாதி³ர்ய: புநரித்யந்தம் ந ஸ்துதி: । கிம் தூக்தப²லாயாகாரே விஶ்வாபி⁴ந்நவிராடு³பாஸநமுகாரே தைஜஸாபி⁴ந்நஹிரண்யக³ர்போ⁴பாஸநம் ச விவக்ஷிதமித்யாஹு: । தந்மதே மந:ஶப்³தே³நாண்ட³பரிணாமஸ்வப்நாபி⁴மாநீ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ உச்யத இதி வக்தும் ஸ்வப்நாத்மக இத்யாதி³விஶேஷணாநீதி போ³த்⁴யம் । தீ³பிகாயாம் து மாத்ராத்³வயஸ்ய மிலிதஸ்யோபாஸநம் மநஸி ஸம்பத்திஶ்ச மநஸ்யைகாக்³ரதயா சிந்தநமிதி ச வ்யாக்²யாதம் ॥ 4 ॥

ஏவமோங்காரம் ஸ்துத்வா தது³பாஸநம் பரப்³ரஹ்மவிஷயம் வித⁴த்தே –

ய: புநரிதி ।

விஜ்ஞாநவிஶிஷ்டேநேதி ।

விஜ்ஞாநவிஷயீக்ருதேநேத்யர்த²: । மாத்ராத்ரயாத்மகஜ்ஞாநேநேதி யாவத் । பூர்வவத³த்ராபி த்ரிமாத்ரேணேத்யத்ர த்ருதீயா மாத்ரா மகார உச்யத இதி ப்⁴ரமம் வாரயிதுமோமித்யேதேநைவாக்ஷரேணேத்யுக்தம் ।

பூர்வத்ர தத்தந்மாத்ராப்ரதா⁴ந ஓங்கார ஏவோச்யத இதி மத இஹைவேத³ம் விஶேஷணமநுபபந்நம் பூர்வத்ராப்யோங்காரஸ்யைவோக்தத்வாதி³தி தந்மதமநுபபந்நமிவ பா⁴தீதி த்ரிமாத்ரேணேதி த்ருதீயாஶ்ரவணாதோ³ங்காரோ ந ப்ரதீகம் ததா² ஸதி விஷயத்வேந கர்மதயா த்³விதீயா ஸ்யாத்கிம் த்வபி⁴த்⁴யாயகத்வேந கரணத்வமேவ த்ருதீயாப³லாதி³தி ப்⁴ரமம் வாரயதி –

ப்ரதீகேநேதி ।

தஸ்ய கர்மத்வே(அ)பி காரகத்வேநாபி⁴த்⁴யாநக்ரியாநிர்வர்தகத்வேந ஹேதுத்வாத்தந்மாத்ரவிவக்ஷயா த்ருதீயோபபத்³யத இத்யர்த²: ।

ஏவம் வ்யாக்²யாநே ஹேதுமாஹ –

ப்ரதீகத்வேநேதி ।

அபே⁴தே³தி ।

ப்ரதீகத்வே ஹ்யதி⁴ஷ்டா²நாத்⁴யஸ்யமாநஸ்யோஸ்தாதா³த்ம்யாரோபாத³பே⁴த³ஶ்ரவணமுபபத்³யதே கரணத்வே து ந தது³பபத்³யத இத்யர்த²: ।

அநேகஶ இதி ।

ஓங்காரமபி⁴த்⁴யாயீத ஸ யத்³யேகமாத்ரமபி⁴த்⁴யாயீதேதி த்³விவாரம் ஶ்ருதேத்யர்த²: । அந்யதே²த்யஸ்ய பா³த்⁴யேதேத்யநேநாந்வய: ।

அத² யதி³ த்³விமாத்ரேண ய: புநரேதம் த்ரிமாத்ரேணேதி ச த்ருதீயா(அ)பி த்³விவாரம் ஶ்ருதா ஹேதுத்வாபேக்ஷயா கரணத்வேந ஸ்வரஸா ச காரகவிப⁴க்தித்வாத்ததஸ்தஸ்யா அபி பா³தோ⁴ ந யுக்த இதி ஶங்கதே –

யத்³யபீதி ।

த்³விதீயாத்³வயஸ்யாபி கர்மத்வே ஸ்வாரஸ்யாது³பக்ரமஸ்த²த்வாச்ச தஸ்யைவ ப்ராப³ல்யமித்யாஹ –

ததா²(அ)பீதி ।

ப்ரக்ருதேதி ।

ப்ரக்ரமாநுரோதா⁴தி³த்யர்த²: । கிஞ்ச த்³விதீயாத்³வயமுக்தா பே⁴த³ஶ்ருதி: । ஏதேநைவா(அ)(அ)யதநேநைகதரமந்வேதி ।

ஆயதநேநைவாந்வேதீத்யாலம்ப³நவாச்யாயதநஶ்ருதித்³வயம் சேதி ப³ஹுஶ்ருத்யநுரோதே⁴ந த்ருதீயாத்³வயம் த்யாஜ்யமித்யாஹ –

த்யஜேதே³கமிதி ।

த்ருதீயமாத்ராரூப இதி ।

யத்³யபி மாத்ராத்ரயத்⁴யாநாந்மாத்ராத்ரயரூபித்வமேவ தஸ்ய ததா²(அ)பி த்ருதீயமாத்ராயா ஏவேஹாஸாதா⁴ரண்யாத்தத்ப்ராதா⁴ந்யேந நிர்தே³ஶ இதி போ³த்⁴யம் । த்ருதீயமாத்ரரூப இதி ஸப்தம்யந்தபாடே² தத்ஸூர்யவிஶேஷணம் மகாரஸ்யா(அ)(அ)தி³த்யாத்மகத்வாதி³தி ।

ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ஜீவக⁴நத்வமநாக³தாவேக்ஷணந்யாயேநோபபாத³யதி –

ஸ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ இதி ।

லிங்க³ரூபேணேதி ।

ஸமஷ்டிலிங்க³ரூபேணேத்யர்த²: ।

தஸ்மிந்ஹீதி ।

ஸமஷ்டிலிங்கா³த்மநி ஹிரண்யக³ர்பே⁴ வ்யஷ்டிலிங்கா³பி⁴மாநிந: ஸர்வே ஜீவா கோ³த்வஸாமாந்யே க²ண்ட³முண்டா³த³ய இவ ஸம்ஹதா இத்யர்த²: ।

இதா³நீம் வாக்யம் யோஜயதி –

ஸ வித்³வாநிதி ।

ஸ வித்³வாநிதா³நீம் த்⁴யாயமாந: பஶ்சாத்³ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்த: । தத்ர ப்³ரஹ்மலோகே ஸ்தா²வரஜங்க³மேப்⁴ய: பராஜ்ஜீவக⁴நாத்பரம் புருஷம் பஶ்யதி ததோ முக்தோ ப⁴வதீத்யந்வய: ॥ 5 ॥

தத்ர ய: புநரேதமித்யாதி³நோக்தே(அ)ர்தே² ஆத்³யம் மந்த்ரம் யோஜயதி –

திஸ்ர இதி ।

ம்ருத்யுகோ³சர இதி ।

ப்ரத்யேகம் ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிம் ச விநா தது³பாஸகாநாம் ம்ருத்ய்வநதிக்ரமாதி³த்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா ஸம்ஶ்லிஷ்டத்வேந ச ஸம்பூ⁴ய ச ப்ரயுக்தாஶ்சேந்நாயம் தோ³ஷ இத்யாஹ –

கிஞ்சேதி ।

ஜாக்³ரதி³தி ।

ஜாக்³ரத்புருஷோ வைஶ்வாநராபி⁴ந்நோ விஶ்வஸ்தஸ்தா²நம் ஸ்தூ²லஶரீரம் ஜாக³ரிதம் ச । ஸ்வப்நபுருஷஸ்து ஹிரண்யக³ர்பா⁴பி⁴ந்நஸ்தைஜஸஸ்தத்ஸ்தா²நம் லிங்க³ஶரீரம் ஸ்வப்நஶ்ச । ஸுஷுப்தாவீஶ்வராத்மா ப்ராஜ்ஞஸ்தத்ஸ்தா²நமவ்யாக்ருதம் ஸுஷுப்திஶ்ச । தேஷாமகாராதி³தாதா³த்ம்யேந யத³பி⁴த்⁴யாநம் தல்லக்ஷணாஸு யோக³க்ரியாஸு ப்ரயுக்தாஸ்வந்யோந்யஸக்தா அநவிப்ரயுக்தாஸ்திஸ்ரோ மாத்ரா: ப்ரயுக்தாஶ்சேந்ந கம்பத இத்யந்வய: । அநேந ஸர்வாத்மகே பரப்³ரஹ்மணீஶ்வர ஓங்காராபே⁴தே³ந த்⁴யாநமுக்தம் ।

யதோ²க்தேதி ।

திஸ்ரோ மாத்ரா இதி ஶ்லோகோக்தவிபா⁴க³ இத்யர்த²: ।

குதோ வேதி ।

சலநம் விக்ஷேப: ஸ்வஸ்ய ஸர்வாத்மத்வேந ஸ்வவ்யதிரிக்தாபா⁴வாச்சலநம் ந ஸம்ப⁴வதீதி குதோ ஹேதோ: கஸ்மிந்வா விஷயே சலேதி³த்யர்த²: ॥ 6 ॥

அபரப்³ரஹ்மப்ராப்த்யர்த²ம் ய ஓங்கார: ப்ரயுக்தஸ்தேநைவ ந ப்ருத²க்ப்ரயுக்த: பரமபி ப்ராப்நோதி ப்³ரஹ்மலோக உத்பந்நநிர்விஶேஷப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரேணோக்தஸ்யோங்காரஸ்ய க்ரமமுக்திப²லத்வாதி³த்யாஹ –

தேநைவேதி ।

யேநாபரமந்வேதி தேநைவ பரமப்யந்வேதீத்யேவகாரார்த² இத்யர்த²: । தத³ப்யோங்காரேணேத்யாயதநவிஶேஷணார்த²ம் புநரோங்காரக்³ர்ஹணமிதி ந புநருக்திரிதி போ³த்⁴யம் ॥ 7 ॥

க³தா: காலா: பஞ்சத³ஶ ப்ரதிஷ்டா²: கர்மணி விஜ்ஞாநமயஶ்சேதி மந்த்ரே கர்மபி⁴: ஸஹ ஷோட³ஶகாலாநாம் பரஸ்மிம்ல்லயமுக்த்வா யதா² நத்³ய: ஸ்யந்த³மாநா இதி மந்த்ரேண த்³ருஷ்டாந்தோக்தித்³வாரா பரப்ராப்திருக்தா தந்மந்த்ரயோர்விஸ்தராபி⁴தா⁴நார்த²ம் ஷஷ்ட²ம் ப்ரஶ்நமாரப⁴தே –

அத² ஹைநமிதி ।

தஸ்ய பூர்வேண ஸங்க³திமுக்தார்தா²நுவாத³பூர்வகமாஹ –

ஸமஸ்தமித்யாதி³நா ।

அக்ஷரஸ்ய காரணத்வஸித்³த்⁴யர்தே² ப்ரலயே(அ)பி தஸ்மிந்நேவ லயமாஹ –

ஸாமர்த்²யாதி³தி ।

லயாதா⁴ரத்வேந காரணத்வமாஹ –

தத இதி ।

தது³க்தே: ப்ரயோஜநமாஹ –

ஜக³த இதி ।

யத்³யப்யத்³விதீயாத்மஜ்ஞாநாந்முக்திர்ந காரணஜ்ஞாநாத்ததா²(அ)பி தஸ்ய காரணத்வே தத்³வ்யதிரேகேண கார்யாபா⁴வாத்தத³த்³விதீயத்வஜ்ஞாநம் ஸித்⁴யதீதி தாத்³ருஶாத்மஜ்ஞாநாத்பரம் ஶ்ரேய இதி । ஆத்மா வா இத³மேக ஏவ । ஸ ஏதமேவ புருஷம் ப்³ரஹ்ம ததமமபஶ்யத் । ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம । ஸ ஏதேந ப்ரஜ்ஞேநா(அ)(அ)த்மநா(அ)ம்ருத: ஸமப⁴வத் । ஸதே³வைகமேவாத்³விதீயமித்யுபக்ரம்யா(அ)(அ)சார்யவாந்புருஷோ வேத³, அத² ஸம்பத்ஸ்யே, தமேவைகம் ஜாநத² । அம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:, அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி । தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வதி³த்யாதி³ஷு நிஶ்சிதமித்யர்த²: ।

இஹாபி தாத்³ருகா³த்மஜ்ஞாநாதே³வ ஸர்வாத்மபா⁴வ: ஶ்ரேய உக்த இத்யாஹ –

அநந்தரமிதி ।

வ்ருத்தமநூத்³ய வர்திஷ்யமாணமாஹ –

வக்தவ்யமிதி ।

தத³ர்தோ²(அ)யமிதி ।

தஸ்ய ஶரீராந்தஸ்த²த்வோக்தித்³வாரா தஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மத்வஜ்ஞாநார்த²மித்யர்த²: ।

ப்ரஶ்நமிதி ।

ப்ரஷ்டவ்யமித்யர்த²: ।

அஜ்ஞாநே காரணமிதி ।

அஜ்ஞாநஸம்பா⁴வநாயாம் காரணமித்யர்த²: ।

அப்ரத்யயமிதி ।

அவிஶ்வாஸமித்யர்த²: ।

அந்யதா² ஸந்தமிதி ।

ஜ்ஞாநிநம் ஸந்தமந்யதா² குர்வந்நஜ்ஞாநிநம் குர்வந்நாரோபயந்நித்யர்த²: ।

கத²ம் தே நாவக்ஷ்யமித்யநேந ஸூசிதமர்த²மாஹ –

அத இதி ।

ஸமூலோ வா இத்யநேந ஸூசிதமாஹ –

அந்ருதம் சேதி ।

ஸ்வரூபேண ஶல்யத்வாபா⁴வாதா³ஹ –

விஜ்ஞேயத்வேநேதி ।

யாவஜ்ஜிஜ்ஞாஸிதம் ந ஜ்ஞாயதே தாவத்தத்³த்⁴ருதி³ ஶல்யவத்³பா⁴ஸத இதி ஶல்யமிவேத்யுக்தம் ॥ 1 ॥

புருஷஸ்ய ஷோட³ஶகலத்வம் ந ஸாக்ஷாத்ஸாவயவத்வேந கிந்து கலாஜநகத்வே தது³பாதி⁴மத்த்வாதி³தி வக்தும் யஸ்மிந்நேதா இதி வாக்யமிதி தத்தாத்பர்யமாஹ –

ஷோட³ஶகலாபி⁴ரிதி ।

நநு கேவல ஆத்மா ப்ரத³ர்ஶ்யதாம் கிம் வக்ஷ்யமாணகலோக்த்யேத்யத ஆஹ –

தது³பாதீ⁴தி ।

ததை²வ ஸ ப்ரத³ர்ஶநீய இத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

அத்யந்தேதி ।

அவித்³யாவிஷயா இதி ।

அவித்³யாதீ⁴நா இத்யர்த²: ।

காலத்ரயே(அ)பி தாஸாம் சைதந்யரூபாதி⁴ஷ்டா²நாவ்யதிரேகாத்³ரஜ்ஜுஸர்பவந்ம்ருஷாத்வமித்யவித்³யாவிஷயத்வம் ஸாத⁴யதி –

சைதந்யேதி ।

சைதந்யாவ்யதிரேகேண லக்ஷ்யமாணத்வம் ஹேதும் விஜ்ஞாநவாதி³ப்⁴ராந்த்யா த்³ருடீ⁴கரோதி –

அத ஏவேதி ।

க்⁴ருதம் யதா²(அ)க்³நிஸம்யோகா³த்³த்³ரவாவஸ்தா²ம் ப்ரதிபத்³யத ஏவமஹமாகாரமாலயவிஜ்ஞாநமேவ வாஸநாவஶாத்³விஷயாகாரேண ஜாயத இதி வத³தாம் தேஷாம் ப்⁴ரமோ விஷயஸ்ய சைதந்யாவ்யதிரேகே ப்ரத்யயம் க³மயதி, அந்யதா² ததா²ப்⁴ரமாநுபபத்தேரித்யர்த²: ।

விஷயாணாம் சைதந்யாவ்யதிரேகேண ப்ரதீதிநியமாதே³வ விஷயவிஜ்ஞாநரூபேண சைதந்யாபா⁴வே ஸுஷுப்த்யாதௌ³ ஶூந்யப்⁴ரமோ ஜாத: கேஷாஞ்சிதி³தி ததீ³யப்⁴ராந்த்யா(அ)பி சைதந்யாவ்யதிரிக்தப்ரதீதிம் த்³ருடீ⁴ கரோதி –

தந்நிரோத⁴ இதி ।

சைதந்யஸ்யாநித்யஸ்ய கலாரோபாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி கலாகார்யத்வாதி³தி நையாயிகபக்ஷோக்திவ்யாஜேந ஶங்கதே –

க⁴டாதீ³தி ।

பூ⁴தத⁴ர்ம இதி ।

தே³ஹாகாரேண ஸம்ஹதபூ⁴தத⁴ர்ம இத்யர்த²: ।

சைதந்யஸ்யா(அ)(அ)ரோபாதி⁴ஷ்டா²நத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் நித்யத்வமேகத்வம் ச வத³ம்ஸ்தாந்நிராகரோதி –

அநபாயேதி ।

ப்ரத்யவபா⁴ஸத இதி ।

நாநாத்வேந கார்யத்வேந சேதி ஶேஷ: ।

ஸத்யம் ஜ்ஞாநமிதி ।

ததா² ச ஶ்ருதிவிரோதா⁴த்தே பக்ஷா ஹேயா இத்யர்த²: ।

கிஞ்ச ஜ்ஞாநகாலே விஷயாணாம் ஸத்³பா⁴வநியமாபா⁴வாத்³விஷயகாலே ச ஜ்ஞாநஸ்ய ஸத்³பா⁴வநியமாத்தயோர்பே⁴த³ம் இதி விஜ்ஞாநவாதி³பக்ஷம் நிராகுர்வந்நவ்யபி⁴சாராதே³வ ஜ்ஞாநஸ்ய நித்யத்வம் ஸாத⁴யந்நையாயிகாதி³பக்ஷமபி நிராகரோதி –

ஸ்வரூபேதி ।

க⁴டஜ்ஞாநகாலே க⁴டாபா⁴வஸம்ப⁴வாத்³விஷயாணாம் ஜ்ஞாநவ்யபி⁴சாரித்வம் ஜ்ஞாநஸ்ய து விஷயகாலே(அ)வஶ்யம்பா⁴வநியமாத³வ்யபி⁴சாரித்வமித்யர்த²: । படகாலே க⁴டஜ்ஞாநமபி நாஸ்தீதி க⁴டஜ்ஞாநஸ்யாபி படவிஷயவ்யபி⁴சாரித்வம் துல்யமித்யாஶங்க்ய ஸ்வரூபேத்யுக்தம் । ஜ்ஞாநஸ்ய விஷயவிஶிஷ்டத்வரூபேணைவ வ்யபி⁴சார: । விஷயஸ்ய து ஸ்வரூபேணைவேதி விஶேஷ இத்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநஸ்யாவ்யபி⁴சாரித்வமுபபாத³யதி –

யதா² யதே²தி ।

நநூத்பந்நவிநஷ்டாதே³ர்மேருகு³ஹாந்தர்வர்திநஶ்சாஜ்ஞாயமாநத்வாஜ்ஜ்ஞாநஸ்யாபி ஜ்ஞேயாவ்யபி⁴சாரோ(அ)ஸித்³த⁴ இத்யாஶங்க்ய தஸ்யாஜ்ஞாநே தத்ஸத்³பா⁴வாஸித்³தே⁴ஸ்ததா²பூ⁴தபதா³ர்தோ²(அ)ஸித்³த⁴ இத்யாஹ –

வஸ்துதத்த்வேதி ।

அநுபபத்திமேவ த்³ருஷ்டாந்தேதி ஸ்பு²டீ கரோதி –

ரூபம் சேதி ।

ஜ்ஞேயஸ்ய ஜ்ஞாநவ்யபி⁴சாரித்வம் ஜ்ஞாநகாலே ஸத்த்வநியமாபா⁴வரூபம் ஸ்பஷ்டமித்யாஹ –

வ்யபி⁴சரதி த்விதி ।

க⁴டஜ்ஞாநகாலே கதா³சித்³கா⁴டாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

படகாலே க⁴டஜ்ஞாநஸ்யாபி வ்யபி⁴சாரஸ்துல்ய இத்யாஶங்க்ய விஶிஷ்டரூபேண வ்யபி⁴சாரே(அ)பி ஸ்வரூபேணாவ்யபி⁴சாரம் பூர்வவத்ஸூசிதமாஹ –

ந வ்யபி⁴சரதீதி ।

ஜ்ஞாநமித்யஸ்யேஹாப்யநுஷங்க³: । பூர்வவாக்யே த்³விதீயாந்தமிஹ து ப்ரத²மாந்தமிதி விஶேஷ: ।

பா⁴வாதி³தி ।

ஸ்வரூபேணேத்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வரூபேண ஸத்தாமேவ ஜ்ஞேயாந்தரஸ்ய ஜ்ஞேயத்வாதே³வ ஸாத⁴யதி –

ந ஹீதி ।

ஸ்வரூபேணாப்யபா⁴வம் ஶங்கதே –

ஸுஷுப்த இதி ।

கிம் ததா³நீம் ஜ்ஞேயாபா⁴வேந ஜ்ஞாநாபா⁴வ: ஸாத்⁴யத உத ஜ்ஞாநஸ்யாத³ர்ஶநாத்³வா(அ)(அ)த்³யே(அ)பி ஜ்ஞேயஸ்ய வ்யங்க்³யத்வாத்தத³பா⁴வாத்³வ்யஞ்ஜகாபா⁴வ இதி வோத தயோரைக்யாதே³காபா⁴வ இதராபா⁴வ இதி ।

நா(அ)(அ)த்³யோ வ்யபி⁴சாராதி³த்யாஹ –

ந ஜ்ஞேயேதி ।

வ்யங்க்³யஜ்ஞாநைககல்பஸ்ய வ்யங்க்³யாபா⁴வே(அ)பா⁴வ உச்யத ஆலோகஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வாந்நைவமிதி ஜ்ஞாநாநுமேயத்வவாதி³நம் ப்ரதி த்³ருஷ்டாந்தாந்தரமாஹ –

ந ஹீதி ।

வைநாஶிகமதே விஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தாகாலோகாத்³யபா⁴வாந்ந தத்ர வ்யபி⁴சார இதி ஶங்கதே –

வைநாஶிக இதி ।

கல்பயத்யேவேதி ।

உக்தவ்யபி⁴சாரஸ்த²லாபா⁴வேந வ்யபி⁴சாராபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

ஏவமபி ஜ்ஞாநாபா⁴வகல்பகஸ்ய ஜ்ஞேயாபா⁴வஸ்ய ஜ்ஞாநமங்கீ³க்ரியதே ந வா ।ஆத்³யே ந ஜ்ஞாநாபா⁴வஸித்³தி⁴ஸ்தஸ்யைவாபா⁴வஜ்ஞாநஸ்ய ஸத்த்வாதி³த்யாஹ –

யேநேதி ।

யேந ஜ்ஞேயாபா⁴வஜ்ஞாநேந தத³பா⁴வம் ஜ்ஞாநாபா⁴வம் கல்பயேத்தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யாபா⁴வ: கேந கல்ப்யதே ந கேநாபி கல்பயிதும் ஶக்ய இத்யர்த²: ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

தத³பா⁴வஸ்யாபீதி ।

ஜ்ஞேயாபா⁴வஸ்யாப்யஜ்ஞாதஸ்ய ஜ்ஞாநாபா⁴வகல்பகத்வாஸம்ப⁴வாத³வஶ்யம் ஜ்ஞேயத்வாத்தஜ்ஞாநாபா⁴வே தத³நுபபத்தே: கல்பநாநுபபத்தேர்ஜ்ஞாநாநங்கீ³காரபக்ஷோ ந யுக்த இத்யர்த²: ।

ஆத்³யகோடௌ த்³விதீயகல்பம் ஶங்கதே –

ஜ்ஞேயேதி ।

வைநாஶிகமதே(அ)ப்யபா⁴வஸ்ய ஜ்ஞேயத்வாப்⁴யுபக³மாத்³பு³த்³தி⁴போ³த்⁴யம் த்ரயாத³ந்யத்ஸம்ஸ்க்ருதம் க்ஷணிகம் ச ததி³தி ப்ரதிஸங்க்²யா(அ)ப்ரதிஸங்க்²யா நிரோதா⁴காஶரூபத்ரயவ்யதிரிக்தஸ்யைவ க்ஷணிகத்வேந நிரோத⁴ஶப்³தி³தஸ்யாபா⁴வஸ்ய நித்யத்வாங்கீ³காரேண தத³விஜ்ஞாநஸந்ததேர்நித்யத்வாங்கீ³காரேண த்வயா ததா³(அ)பி தத³பா⁴வோ வக்தும் ந ஶக்யத இத்யாஹ –

ந ஸுஷுப்த இதி ।

அஸ்தித்வமிதி ।

ததா² ச ஜ்ஞாநஸ்யாத³ர்ஶநமஸித்³த⁴ம் ஸுஷுப்தே(அ)பி தத³ங்கீ³காராதி³த்யர்த²: ।

நநு ஜ்ஞேயாபா⁴வேந தந்நிரூப்யஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யாத³ர்ஶநமித்யுச்யதே மயா ஸுஷுப்தே ச ஸ்வஸ்யைவ ஸ்வஜ்ஞேயத்வாஜ்ஜ்ஞாநத³ர்ஶநமுபபத்³யதே(அ)ஸ்மந்மதே । த்வந்மதே து ஸ்வஜ்ஞேயத்வாநங்கீ³காராத்ஸுஷுப்தே சாந்யஸ்யாபா⁴வாந்நிரூபகாபா⁴வாந்ந ஜ்ஞாநத³ர்ஶநாஸ்தித்வமுபபத்³யத இதி ஶங்கதே –

தத்ராபீதி ।

அபா⁴வஸ்த²லே ஜ்ஞாநஜ்ஞேயயோர்பே⁴த³ஸ்ய ஸாதி⁴தத்வாத்தத்³த்³ருஷ்டாந்தேந ஸர்வத்ர ஜ்ஞாநஜ்ஞேயயோர்பே⁴த³ஸாத⁴நாந்ந ஸ்வஜ்ஞேயத்வம் ஜ்ஞாநஸ்யேத்யாஹ –

ந பே⁴த³ஸ்யேதி ।

அபா⁴வரூபோ ஜ்ஞேயோ விஷயோ யஸ்ய தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யாபா⁴வரூபோ யோ ஜ்ஞேயஸ்தத்³வ்யதிரேகாதி³த்யர்த²: ।

அபா⁴வஸ்த²லே பே⁴தே³(அ)பி ந ஸர்வத்ரேத்யாஶங்க்ய ந்யாயஸ்ய துல்யத்வாந்ந தத³ந்யதா² கர்தும் ஶக்யமித்யாஹ –

ந ஹீதி ।

ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வவ்யதிரிக்தஜ்ஞேயத்வநியமபக்ஷே(அ)நவஸ்தா²ம் வைநாஶிக: ஶங்கதே –

ஜ்ஞாநஸ்யேதி ।

ஜ்ஞேயஸ்ய ஸ்வவ்யதிரிக்தஜ்ஞேயத்வநியமாங்கீ³காராத³ஸ்மந்மதே ச ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞேயத்வாநங்கீ³காராந்ந தோ³ஷ இத்யாஹ –

ந ததி³தி ।

ஸர்வஸ்ய வஸ்துஜாதஸ்ய விபா⁴கோ³(அ)ஸங்கரோ ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநமேவ ந ஜ்ஞேயம் ஜ்ஞேயமபி ஜ்ஞேயமேவ ந கதா³சித³பி ஜ்ஞாநமித்யேவம்ரூபஸ்தஸ்யோபபத்தேரித்யர்த²: । அத²வா த்³விபா⁴கோ³பபத்தேரிதி ச்சே²த³: । ஜ்ஞாநஜ்ஞேயரூபபா⁴க³த்³வயமேவ ராஶித்³வயமேவாங்கீ³ க்ரியதே ந த்ருதீயோ ஜ்ஞாநவிஷயகஜ்ஞாநரூபோ பா⁴வராஶிரங்கீ³ க்ரியத இத்யர்த²: ।

தாமேவா(அ)(அ)ஹ –

யதா³ ஹீதி ।

யஸ்மிந்பக்ஷே ஜ்ஞேயம் ஸர்வம் ஸ்வவ்யதிரிக்தஸ்ய கஸ்யசிஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞேயமித்யங்கீ³ க்ரியத இதி ஜ்ஞேயபதா³வ்ருத்த்யா ஸ்வவ்யதிரிக்தஸ்யேதிபதா³த்⁴யாஹாரேண ச யதா³ ஹீதி வாக்யம் யோஜ்யம் । அவைநாஶிகைரிதி ச்சே²த³: ।

தத்³விஷய இதி ।

ஜ்ஞாநவிஷயகஜ்ஞாநாத்மக இத்யர்த²: ।

தர்ஹி த்வத்பக்ஷே ஜ்ஞாநாத்மகஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜ்ஞத்வம் ந ஸ்யாத்ஸ்வேந ஸ்வஸ்யாஜ்ஞாநாதி³தி ஶங்கதே –

ஜ்ஞாநஸ்யேதி ।

ஜ்ஞாதும் யோக்³யஸ்ய ஸர்வஸ்யாஜ்ஞாநே ஹி ஸர்வஜ்ஞத்வஹாநி:, அந்யதா² ஶஶவிஷாணாதே³ரஜ்ஞாநாத்ஸர்வஜ்ஞத்வம் கஸ்யாபி மதே ந ஸ்யாத³தோ நாஸ்மந்மதே தஸ்ய தோ³ஷஸ்ய ப்ராப்தி: கிந்து வைநாஶிகஸ்யைவ, தேந ஜ்ஞாநஸ்யாவஶ்யஜ்ஞேயத்வாங்கீ³காராத்ஸ்வேந ஸ்வஸ்ய ஜ்ஞேயத்வஸ்ய ஸித்³த⁴ம் ஹீதி பூர்வக்³ரந்தே² தூ³ஷிதத்வாத³ந்யஜ்ஞேயத்வஸ்ய சாநங்கீ³காராத்ஸர்வஜ்ஞத்வாயோகா³தி³த்யாஹ –

ஸோ(அ)பீதி ।

தர்ஹி தவ மதே கத²ம் ஸர்வஜ்ஞத்வநிர்வாஹ இத்யாஶங்க்யாஸ்மந்மதே தஸ்ய மாயிகத்வேந தத³நிர்வாஹே(அ)பி ந தோ³ஷ இத்யாஹ –

கிம் ததி³தி ।

வஸ்துதஸ்து ஸர்வஸ்ய வ்யவஹாரஹேதுஜ்ஞாநவத்வம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் தத்து ஜ்ஞாநஸ்யாபி ஸ்வப்ரகாஶத்வேந ஸ்வவ்யவஹாரஹேதுத்வாத³ஸ்தி ஜ்ஞாதும் யோக்³யம் ஸர்வஜ்ஞாநாத்³வா தத³ஸ்தீதி பா⁴வ: ।

பூர்வோக்தாநவஸ்தா²தோ³ஷோ(அ)பி தஸ்யைவேத்யாஹ –

அநவஸ்தே²தி ।

நநு தேந ஸ்வேநைவ ஜ்ஞேயத்வாங்கீ³காராந்நாநவஸ்தே²த்யத ஆஹ –

ஸ்வாத்மநா சேதி ।

ஸித்³த⁴ம் ஹீத்யத்ர ஸ்வஜ்ஞேயத்வாஸம்ப⁴வஸ்யோக்தத்வாத்பரிஶேஷாத³ந்யஜ்ஞேயத்வே தஸ்ய தஸ்யாப்யேவமித்யநவஸ்தா²(அ)நிவார்யேத்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞேயத்வே தத்³வ்யவஹாராஸித்³த⁴ர்ஜ்ஞாநாந்தரஜ்ஞேயத்வே சாநவஸ்தா² தவாபி ஸ்யாதி³தி ஶங்கதே –

ஸமாந ஏவேதி ।

ஸ்வப்ரகாஶத்வேந ஸ்வவ்யவஹாரஸித்³தே⁴ர்ஜ்ஞாநபே⁴த³ஸ்யைவாஸ்மாபி⁴ரநங்கீ³காராத³நவஸ்தா²யா: ப்ரஸக்திரேவ நாஸ்தீதி பரிஹரதி –

ந ஜ்ஞாநஸ்யேதி ।

ஏகத்வபக்ஷே பே⁴த³ப்ரதீதிமுபபாத³யதி –

நாமரூபேதி ।

ஏவம் ச சைதந்யஸ்யைகத்வேந நித்யத்வாஜ்ஜக³த்³பி⁴ந்நத்வேந தஸ்ய ஸத்யத்வாச்சாதி⁴ஷ்டா²நத்வோபபத்தேஸ்தஸ்மிந்கலாநாமத்⁴யாரோப ஆத்மப்ரதிபத்த்யர்த²மிஹோச்யத இத்யாஹ –

ததா² சேஹேதி ।

சைதந்யஸ்ய நித்யத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நத்வே ஸதீஹ ஶ்ருதாவித³ம் கலாநாமத்⁴யாரோபணமுச்யத இத்யர்த²: ।

நநு சைதந்யஸ்ய ந நித்யத்வம் பரிச்சே²த³ஶ்ருதே: பரிச்சி²ந்நஸ்ய ச க⁴டாதி³வத³நித்யத்வாதி³தி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

ஶரீராந்த:ஸ்த²த்வம் ப்ரத்யக்த்வவிவக்ஷயோச்யதே ந பரிச்சே²த³விவக்ஷயா ததா² ஸத்யுத்தரவாக்யவிரோதா⁴தி³த்யாஹ –

நேதி ।

அயோக்³யத்வாத³பி ஸோ(அ)ர்தோ² ந விவக்ஷித இத்யாஹ –

கலேதி ।

ஸ்வோத்பத்தே: பூர்வம் ஸ்வஸ்யாபா⁴வாத்தத்காலீநபுருஷம் பரிச்சே²த்தும் ந ஶக்நோதீத்யர்த²: ।

பீ³ஜகார்யஸ்ய வ்ருக்ஷஸ்ய கார்யம் ப²லம் ஸ்வகாரணவ்ருக்ஷகாரணம் பீ³ஜமப்⁴யந்தரீகரோதீதி த்³ருஷ்டமிதி நாயோக்³யத்வமிதி ஶங்கதே –

பீ³ஜவ்ருக்ஷாதி³வதி³தி ।

தத்³விவ்ருணோதி –

யதே²தி ।

த்³ருஷ்டாநே பீ³ஜவ்யக்திபே⁴தா³த³விரோதே⁴(அ)பீஹ புருஷவ்யக்த்யைக்யாத்காரணத்வாப்⁴யந்தரீபா⁴வயோர்விரோத⁴ இத்யாஹ –

நேதி ।

நநு காரணீபூ⁴தபீ³ஜஸ்யைவ வ்ருக்ஷப²லதத³ந்தர்க³தபீ³ஜரூபேண பரிணாமாத்தயோ: காரணகார்யயோர்பீ³ஜயோரைக்யமாஶங்க்யைவமபி தஸ்ய ஸாவயவத்வாத்³வ்ருக்ஷவத்ப²லாகாரேண பரிணதாவயவேப்⁴யோ பி⁴ந்நாவயவாநாமேவ தத³ந்தர்க³தபீ³ஜரூபேண பரிணாமாத்தயோர்பே⁴தே³நா(அ)(அ)தா⁴ராதே⁴யபா⁴வ: ஸ்யாதி³ஹ து நிரவயவத்வாந்ந ததா²த்வமித்யாஹ –

ஸாவயவத்வாச்சேதி ।

ஆத்³யம் ஹேதும் விவ்ருணோதி –

த்³ருஷ்டாந்த இதி ।

ஶ்ரூயத இதி ।

யஸ்மிந்நேதா: ஷோட³ஶ கலா இதி யச்ச²ப்³தோ³க்தஸ்யைவ புருஷஸ்யாந்த:ஶரீரே ஸோம்ய ஸ புருஷ இதி தச்ச²ப்³தே³நாபி⁴தா⁴நாதி³த்யர்த²: ।

த்³விதீயம் ஹேதும் விவ்ருணோதி –

பீ³ஜேதி ।

நிரவயவஶ்சேதி ।

ததா² சைகதே³ஶேந கலாதி³ரூபேண பரிணாம ஏகதே³ஶேந தத்ராவஸ்தா²நம் பீ³ஜவந்ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

கிஞ்ச கலாநாம் ஸாவயவத்வேந பரிச்சே²தா³த்புருஷஸ்ய தத்³விபரீதத்வாத³பரிச்சி²ந்நஸ்ய ந பரிச்சி²ந்நாதா⁴ரகத்வம் ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

ஸாவயவாஶ்சேதி ।

யத்³வா ஸாவயவத்வேந கார்யதயா ம்ருஷாத்வாந்நிரவயவதயா பரமார்த²ஸத்யபுருஷாதா⁴ரத்வம் நோபபத்³யத இத்யாஹ –

ஸாவயவாஶ்சேதி ।

நந்வாகாஶகார்யஶரீர ஆகாஶஸ்யாபரிச்சி²ந்நஸ்யாப்⁴யந்தரீபா⁴வோ த்³ருஷ்ட இத்யாஶங்க்ய தஸ்யாபி ஶரீராகாரேணாவஸ்தா²நமேவ ச்சி²த்³ராதி³விஶிஷ்டஸ்யைவ ஶரீரத்வாந்ந து தத³ந்த:ஸ்த²த்வமித்யாஹ –

ஏதேநேதி ।

யுக்த்யஸஹமபி வசநப்ராமாண்யாத³ங்கீ³கார்யமிதி ஶங்கதே –

கிம் த்³ருஷ்டாந்தேநேதி ।

வசநஸ்யாபி வஸ்துநோ(அ)ந்யதா²கரணே ஸாமர்த்²யாபா⁴வாத்³வஸ்துஸ்வரூபாவிரோதே⁴நைவ போ³த⁴கத்வாத³ந்யதா² விசாரவையர்த்²யாத்³விருத்³தா⁴ர்தோ² ந போ³தா⁴ர்ஹ இத்யாஹ –

வசநஸ்யேதி ।

தர்ஹ்யந்த:ஶரீர இதி ஶ்ருதே: கத²முபபத்திரித்யாஶங்க்ய புருஷஸ்ய ஶரீரோபாதா³நத்வேந தத³நுஸ்யூதஸ்ய தத³ந்தர்க³தவத்ப்ரதீதேஸ்தத³பி⁴ப்ரயேயம் ஶ்ருதிரிதி ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

அண்டே³தி ।

அண்ட³காரணஸ்ய வ்யோம்நோ யதா² தத³நுஸ்யூதத்வேந தத³ந்தர்க³தத்வப்ரதீதிஸ்தத்³வதி³த்யர்த²: ।

யத்³வா லோகப்⁴ரமஸித்³த⁴ம் பரிச்சி²ந்நத்வமநூத்³யதே ஶ்ருத்யேத்யாஹ –

உபலப்³தீ⁴தி ।

தத்ராபி⁴வ்யக்தேர்வா தத³ந்தர்க³தத்வவ்யபதே³ஶ இத்யாஹ –

உபலப்⁴யதே சேதி ॥ 2 ॥

நநு யஸ்மிந்நேதா: ஷோட³ஶ கலா: ப்ரப⁴வந்தீத்யநேநாத்⁴யாரோபஸ்யோக்தத்வாத்ஸ ஈக்ஷாமித்யாதி³நா புந: ஸ்ருஷ்டிகத²நமதி⁴கமித்யத ஆஹ –

யஸ்மிந்நிதி ।

அத இதி ।

க்ரமப்ரதிபத்த்யர்த²ம் ஸ ஈக்ஷாமித்யாத்³யுச்யத இத்யர்த²: । தத்ப்ரதிபத்திஶ்ச கலோத்பத்திப்ரதிபத்திஸௌகர்யார்த²ம் விபர்யயேண து க்ரமோ(அ)த உபபத்³யதே சேதி ந்யாயேந கார்யஸ்ய ஸ்வஸ்வகாரணக்ரமேணாபவாத³ஸௌகர்யார்த²ம் சேத்யர்த²: ।

ஈக்ஷணோக்தே: ப்ரயோஜநமாஹ –

சேதநேதி ।

ஸ்ருஷ்டீதி ।

ஸ்ருஷ்டி: ப்ராணாதே³: ஸ்ருஷ்டி:, தஸ்யா உத்க்ராந்த்யாதி³ ப²லம், க்ரம: ப்ராணாச்ச்²ரத்³தா⁴மித்யாத்³யுக்தாநந்தர்யம் । ஆதி³ஶப்³தே³ந லோகேஷு நாம சேத்யாதா⁴ராதே⁴யவிஶேஷோ க்³ருஹ்யதே ।

நந்வீக்ஷணோக்த்யா ந சேதநபூர்வகத்வஸித்³தி⁴ர்ந்யாயேந சேதநஸ்யாகர்த்ருத்வேநாஹேதுத்வே(அ)சேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நாதே³ர்விக்ரியாவத்வேந ஹேதுத்வே ச ஸதீக்ஷணஸ்யாந்யதா² நேயத்வாதி³தி ஸாங்க்²யா: ஶங்கதே –

நந்வாத்மேதி ।

அகர்தேத்யஸ்ய தத்ரேத³மித்யநேநாந்வய: । ஆத்மா(அ)கர்தா தத்ர ததா² ஸதீத³ம் கர்த்ருத்வவசநமநுபபந்நமித்யர்த²: ।

கிஞ்ச தஸ்ய கர்த்ருத்வாங்கீ³காரே(அ)பி கர்து: குலாலாதே³ரிவ ஸஹகாரிஸாத⁴நாந்தராபா⁴வாதா³த்மநோ து³:கா²த்³யநர்த²ஹேதுப்ராணாதி³ஸம்ஸாரகர்த்ருத்வாநுபபத்தேஶ்சாநுபபந்நம் ஸ்ரஷ்ட்ருத்வவசநமித்யாஹ –

ஆத்மநோ(அ)பீதி ।

கர்த்ருத்வே(அ)பீத்யபிஶப்³தா³ந்வய: ।

தர்ஹி கிம் கர்த்ரத ஆஹ –

ப்ரதா⁴நமிதி ।

கர்த்ரிதி ।

க்ரியாஶக்திமத³த: ப்ரவர்தத இத்யந்வய: ।

நநு ப்ரதா⁴நஸ்யாசேதநஸ்ய ப்ரயோஜநாபேக்ஷாபா⁴வாத்ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்திரித்யத ஆஹ –

புருஷார்த²மிதி ।

புருஷஸ்ய சேதநஸ்ய போ⁴கா³பவர்க³ரூபமர்த²ம் ப்ரயோஜநமுத்³தி³ஶ்ய ப்ரவர்ததே வத்ஸவிவ்ருத்³த்⁴யர்த²மசேதநஸ்ய தே⁴நுதே³ஹக³தக்ஷீரஸ்ய ஸஸ்யாதி³விவ்ருத்³த்⁴யர்த²மம்பு³நஶ்சாசேதநஸ்ய ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

நநு ப்ரதா⁴நஸ்யாப்யேகத்வேந ஸஹகார்யபா⁴வாத்காரணத்வாநுபபத்தாவக³த்யா சேதநஸ்யைவ கத²ஞ்சித்கர்த்ருத்வம் வாச்யமித்யத ஆஹ –

ஸத்த்வாதி³தி ।

ஸத்த்வாதி³கு³ணத்ரயஸ்ய ஸாம்யாவஸ்தா² ப்ரதா⁴நமிதி ஸாங்க்²யமதம் । தத்ர ஸத்த்வாதி³கு³ணைரநேகாத்மகே ப்ரதா⁴நே காரணே ஸதி புருஷஸ்ய கர்த்ருத்வவசநமக³தேரபா⁴வாத³நுபபந்நமித்யந்வய: ।

யதி³ சேதநாநதி⁴ஷ்டி²தஸ்யாசேதநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திர்ந த்³ருஷ்டேதி மந்யஸே தர்ஹி பரமாணுகாரணவாதோ³(அ)ஸ்து தத்ரேஶ்வரஸ்யாதி⁴ஷ்டா²து: ஸத்த்வாதி³த்யாஹ –

ஈஶ்வரேச்சே²தி ।

அத்ராபி ஸத்ஸ்வித்யஸ்யாநுபபந்நமிதி பூர்வேணாந்வய: ।

தர்ஹீக்ஷணஶ்ரவணஸ்ய கா க³திரத ஆஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

புருஷார்தே²நேதி ।

புருஷஸ்ய போ⁴கா³பவர்கா³ர்தே²நேத்யர்த²: । முக்²ய ஈக்ஷிதரி வித்³யமாநேந நியதக்ரமேண ப்ரவர்தமாநத்வேந கு³ணேந யோகா³தை³க்ஷதேதி கௌ³ண: ப்ரயோகோ³ மாணவகே பைங்க³ல்யகு³ணயோகே³நாக்³நிஶப்³த³ப்ரயோக³வதி³த்யர்த²: ।

நந்வேவமபீக்ஷிதரி ப்ரதா⁴நே புருஷஶப்³த³: கத²மத ஆஹ –

யதா² ராஜ்ஞ இதி ।

தத்³வதி³தி ।

புருஷஸ்ய போ⁴கா³பவர்க³காரிணி ப்ரதா⁴நே புருஷஶப்³த³ ஔபசாரிக இத்யர்த²: ।

ஸ்வதோ(அ)கர்துரப்யாத்மநோ மாயோபாதி⁴ககர்த்ருத்வம் ஸம்ப⁴வதீதி ஹ்ருதி³ நிதா⁴ய ப்ரத²மமாபாதத: ப்ரதிப³ந்த்³யா பரிஹரதி –

நேதி ।

பு³த்³தி⁴: கர்த்ரீ போ⁴க்தா புருஷ இதி வத³த்³பி⁴: ஸாங்க்²யைராத்மநோ போ⁴க்த்ருத்வமுக்தமித்யர்த²: ।

ஶ்ருதிப்ராமாண்யாதி³தி ।

ஶ்ருத்யுக்தஜக³த்கர்த்ருத்வமவிகாரிணோ(அ)பி கத²ஞ்சிந்நிர்வாஹ்யமித்யர்த²: ।

ஸாங்க்²ய: ப்ரதிப³ந்தி³பரிஹாரம் ஶங்கதே ।

தத்த்வாந்தரேதி ।

போ⁴கோ³ நாம ஸுக²து³:கா²நுப⁴வ: ஸ ச புருஷஸ்ய ஸ்வரூபபூ⁴த இதி ந தத்த்வாந்தராபத்திலக்ஷணபரிணாம இத்யர்த²: । பரிணாமோ ஹி பூர்வரூபபரித்யாகே³ந ரூபாந்தராபத்தி: । ஸா ச ஸஜாதீயரூபாந்தராபத்தௌ விஜாதீயரூபாந்தராபத்தௌ வா(அ)நித்யத்வாதி³கமாவஹேதே³வேதி போ⁴ஜ்யாவிவேகோபாதி⁴கம் போ⁴க்த்ருத்வமங்கீ³கர்தவ்யம் ।

தேந ததா³த்மககர்த்ருத்வே(அ)பி துல்யமித்யபி⁴ப்ரேத்ய முக்²யபரிஹாரமாஹ –

நேதி ।

ஏகஸ்ய வஸ்துதோ(அ)ஸஹாயஸ்யாகர்துராப்தகாமஸ்யாபீத்யபரேர்த²: । உபாதி⁴க்ருதகர்த்ருத்வஸம்ப⁴வாத³வித்³யாரூபஸஹாயஸ்ய ஸம்ப⁴வாத்³ப்⁴ராந்த்யா ஸ்வஸ்மாத்³பி⁴ந்நஜீவாநாமநாப்தகாமாநாம் ஸம்ப⁴வாத்தத்புருஷார்தா²ர்த²ம் ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ததா²விதி⁴ஸ்யாப்யுபபத்³யத இதி நாசேதநஸ்ய சேதநாதி⁴ஷ்டி²தஸ்ய தத்³யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

நாமரூபேதி ।

அநபி⁴வ்யக்தநாமரூபேத்யர்த²: । ப³ந்த⁴மோக்ஷாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந தத்ஸாத⁴நமுச்யதே । மோக்ஷஸ்யாபி ப³ந்த⁴ப்ரதியோகி³த்வேந ஸோபாதி⁴கத்வமுக்தம் ।

பரமார்த²ஸ்ய ஶ்ருத்யேகக³ம்யத்வமாஹ –

ஸர்வேதி ।

ஏவம்பூ⁴தஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ ந ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமித்யாஹ –

தத்ரேதி ।

கல்பயித்வேதி ।

கல்பயிதும் ப்ரவ்ருத்தா இத்யர்த²: । புருஷஸ்ய நிர்விஶேஷத்வேந தஸ்மிந்வஸ்துத: கர்த்ருத்வாத்³யயோகா³த்ததா³ரோபிதமேவேதி கல்பயிதும் ப்ரவ்ருத்தா அபி ஸர்வவிரோத⁴நிராஸகாக³மப்ரமாணைகஶரணத்வாபா⁴வாத்ப்ரத்யக்ஷாதி³விரோதா⁴பத்த்யா(அ)(அ)ரோபிதத்வாங்கீ³காராச்ச த்ரஸ்யந்த: ஸர்வே பரமார்த²த ஏவேச்ச²ந்தி । தத்ராப்யசேதநஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வாயோகா³த்தந்மாத்ரமாத்மநோ(அ)ங்கீ³குர்வந்தி । கர்த்ருத்வாதி³கம் து ப்ரதா⁴நஸ்யாங்கீ³குர்வந்தீத்யர்த²: ।

தர்ஹி கஸ்ய தார்கிகஸ்ய மதம் க்³ராஹ்யமித்யாஶங்க்ய ந கஸ்யாபீத்யாஹ –

இத்யேவமிதி ।

தர்ஹி தஸ்ய கோ தோ³ஷ இத்யாஶங்க்ய போ⁴க்த்ருத்வாங்கீ³காரே ததை²வ தஸ்யைவ கர்த்ருத்வமபி ஸ்யாதி³த்யந்யை: ஶிக்ஷிதா: ஸந்த: ஸ்வமதாத்ப்ரச்யவந்த இத்யாஹ –

அந்யேதி ।

க்ருதாயா: ஶிக்ஷிதாயா பு³த்³தே⁴ர்விஷயா அதீ⁴நா: ஶிக்ஷிதபு³த்³த⁴ய இத்யர்த²: ।

தர்ஹி ஸாங்க்²யஶிக்ஷகஸ்ய தார்கிகஸ்ய மதம் க்³ராஹ்யமத ஆஹ –

ததே²தி ।

தஸ்யாபி ஸாங்க்²யேந ஶிக்ஷிதத்வாந்ந தத³பி க்³ராஹ்யமித்யர்த²: । தர்ஹி த்வயா தார்கிகமதம் கிமர்த²ம் தூ³ஷ்யதே ।

பரஸ்பரமேவ தைர்தூ³ஷிதத்வாத்தவ தத்³வதே³வ த்³வேஷாதி³மத்த்வப்ரஸங்கா³ச்சேத்யத ஆஹ –

அத இதி ।

விரோதோ⁴த்³ப⁴வகாரணமிதி ।

பாரமார்தி²கதயா பே⁴த³த³ர்ஶநமித்யர்த²: ।

ஸம்ரக்ஷிதேதி ।

பே⁴த³த³ர்ஶநஸ்ய பரஸ்பரோக்ததோ³ஷக்³ரஸ்தத்வாத³த்³வைதமேவ நிர்து³ஷ்டமிதி நிஶ்சிதபு³த்³தி⁴: ஸந்நிர்வாதி ஸர்வவிகல்பேப்⁴ய: உபஶாந்தோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

தோ³ஷப்ரத³ர்ஶநம் கிஞ்சித்க்ரியத இதி யது³க்தம் ததே³வ ப்ரபஞ்சயந்கர்த்ருத்வாதே³ராரோபிதத்வமேவ பரேணாபி வக்தவ்யமித்யாஹ –

கிஞ்சேத்யாதி³நா ।

தத்ரா(அ)(அ)தௌ³ போ⁴க்த்ருத்வகர்த்ருத்வயோர்விஶேஷஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத்தயோராஶ்ரயவ்யவஸ்தா² ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

போ⁴க்த்ருத்வேதி ।

ஆஶயமவித்³வாஞ்ஶங்காவஸரோக்தம் விஶேஷம் ஶங்கதே –

நந்விதி ।

ஸ்வாத்மஸ்தீ² விக்ரியத இதி ।

சித்³ரூபேண விக்ரியத இத்யர்த²: ।

தத்த்வந்தரேதி ।

அநேகத்வாஶுத்³த்⁴யாதி³யுக்தஸ்வவிலக்ஷணமஹதா³தி³ரூபேணேத்யர்த²: । புருஷஸ்ய சித்³ரூபேணைவ பரிணாமாந்ந ரூபாந்தராபத்திரஶுத்³த்⁴யாதி³கம் வா । ப்ரதா⁴நஸ்ய த்வாகாராந்தரேண பரிணாமாத்பூர்வரூபத்யாகா³த³ஶுத்³த்⁴யாதி³கம் ஸ்யாதி³த்யர்த²: । கிஞ்சித்³ரூபேண பரிணாம ஆக³ந்துகோ வா ந வா । ஆத்³ய ஆக³ந்துகவிஶேஷவத்த்வேநாநித்யத்வாத்³யாபத்த்யா ப்ரதா⁴நாத³விஶேஷ: ।

போ⁴கா³நந்தரம் புந: ஸ்வரூபாவஸ்தா²நாந்நாநித்யத்வாதி³தோ³ஷஶ்சேத்ப்ரதா⁴நஸ்யாபி ப்ரலயே ததா²த்வாங்கீ³காராந்ந தயோர்விஶேஷ: ஸ்யாதி³தி தூ³ஷயதி –

நாஸாவிதி ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –

ப்ராகி³தி ।

அஸ்யாம் கல்பநாயாமிதி ।

சித்³ரூபேண தத்த்வாந்தரரூபேண விக்ரியாகல்பநாயாமபி விசார்யமாணே(அ)ர்த²தோ ந கஶ்சித³பி விஶேஷோ லப்⁴யத இதி தயோர்விஶிஷ்டவிக்ரியேதி வாங்மாத்ரேணைவ கல்ப்யத உச்யத இத்யர்த²: ।

த்³விதீயம் ஶங்கதே –

அதே²தி ।

சிந்மாத்ர ஏவேதி ।

ந த்வாக³ந்துகம் ரூபாந்தரமித்யர்த²: ।

தர்ஹி கர்மஜந்ய: காதா³சித்கோ போ⁴கோ³ ந ஸித்⁴யேதி³த்யாஹ –

ந தர்ஹீதி ।

ஏதத்³தோ³ஷபரிஹாராயா(அ)(அ)க³ந்துகம் பரிணாமமங்கீ³க்ருத்ய போ⁴க³காலீநவிக்ரியாமாத்ரம் போ⁴க³: ஸ ச புருஷஸ்யைவ ந ப்ரதா⁴நஸ்யேதி போ⁴க³ஸத³ஸத்த்வவிஶேஷமாத்ரேண ஶங்கதே –

போ⁴க³கால இதி ।

தத்ராபி கிம் போ⁴க³காலீநவிக்ரியாமாத்ரம் போ⁴க³ உத தத்காலீநசிந்மாத்ரக³தவிக்ரியா போ⁴க³ இதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யே போ⁴க³காலே ப்ரதா⁴நஸ்யாபி ஸுகா²த்³யாகாரேண விக்ரியாவத்த்வாத்³போ⁴க³: ஸ்யாதி³த்யாஹ –

நேதி ।

த்³விதீயம் ஶங்கதே –

சிந்மாத்ரஸ்யைவேதி ।

சிந்மாத்ரஸ்யைவ விக்ரியேத்யேவகாரேண த⁴ர்ம்யந்தரக³தவிக்ரியாநபேக்ஷா சைதந்யவிக்ரியா போ⁴க³ இத்யுச்யதே வா சைதந்யமாத்ரக³தா தத³ஸாதா⁴ரணா விக்ரியா போ⁴க³ இதி வா । நா(அ)(அ)த்³ய: । ஸுகா²தி³ரூபப்ரதா⁴நவிக்ரியாம் விநா போ⁴கா³ஸித்³தே⁴: । ந த்³விதீய: । சைதந்யாஸாதா⁴ரணவிக்ரியைவ போ⁴க³ இத்யத்ர ஹேத்வபா⁴வாத்ஸ்வாஸாதா⁴ரணவிக்ரியா போ⁴க³ இதி வக்தவ்யம் । ததா² சாதிப்ரஸங்க³: । ஸர்வஸ்யாபி ஸ்வாஸாதா⁴ரணவிக்ரியாவத்த்வாத் । போ⁴க³காலீநாஸாதா⁴ரணவிக்ரியாவத்த்வம் து ப்ரதா⁴நஸ்யாப்யஸ்தி ।

தத்காலீநஸுகா²தி³விக்ரியாவத்த்வாதி³தி தூ³ஷயதி –

ஔஷ்ண்யேதி ।

நநு போ⁴க³காலீந ஸாதா⁴ரணவிக்ரியைவ போ⁴க³: । ந சாக்³ந்யாதே³ஸ்தத்காலே நியமேந விக்ரியா(அ)ஸ்தி । ந ச ப்ரதா⁴நஸ்யாபி ப்ரஸங்க³ இஷ்டாபத்திரிதி ஶங்கதே –

ப்ரதா⁴நேதி ।

போ⁴க்தா ஹி ஶேஷீ, உப⁴யோரபி போ⁴க்த்ருத்வே ஶேஷஶேஷிபா⁴வோ ந ஸ்யாதி³த்யாஹ –

நேதி ।

நநு போ⁴க³: ஸத்த்வகு³ணப்ரதா⁴நசேதோரூபேண பரிணதப்ரக்ருதேரேவ த⁴ர்மஸ்தஸ்யா விக்ரியோபபத்தேர்ந புருஷஸ்ய தஸ்யாவிக்ரியத்வாத் । ந ச தஸ்ய போ⁴கா³பா⁴வப்ரஸங்க³ஸ்தஸ்ய ததா²வித⁴சித்தப்ரதிபி³ம்பி³தத்வமாத்ரேண போ⁴க்த்ருத்வவ்யபதே³ஶ இதி ஶங்கதே –

போ⁴க³த⁴ர்மவதீதி ।

ஸத்த்வாங்கி³நீதி ।

ஸத்வகு³ணோ(அ)ங்கீ³ ப்ரதா⁴நம் யஸ்ய தஸ்மிம்ஶ்சேதஸீத்யர்த²: ।

தர்ஹி சித்தக³தபோ⁴கே³ந சைதந்யே விஶேஷோ ஜாயதே வா ந வேதி விகல்ப்ய ந த்³விதீய இத்யாஹ –

நேதி ।

கிஞ்சாஸ்மிந்பக்ஷே ஸ்வகீயஶாஸ்த்ரப்ரணயநம் ச வ்யர்த²ம் ஸ்யாதி³த்யாஹ –

போ⁴க³ரூபஶ்சேதி³தி ।

ஆத்³யே ஸ விஶேஷ: ஸத்யோ வா(அ)ஸத்யோ வேதி விகல்ப்ய ஸத்யவிஶேஷவத்த்வே புருஷஸ்ய விகாரித்வம் ஸ்யாதி³தி மநஸி ஸந்நிதா⁴யாஸ்யா(அ)(அ)ரோபிதவிஶேஷவத்த்வமஸ்தீத்யாத³ ஶங்கதே –

அவித்³யேதி ।

அநர்தே²தி ।

போ⁴க³ரூபேத்யர்த²: । தர்ஹி போ⁴க்த்ருத்வவிஶேஷவத்கர்த்ருத்வாதி³விஶேஷஸ்ய ப்ரதா⁴நாதே³ஶ்சா(அ)(அ)ரோபத்வமேவாங்கீ³கர்தும் யுக்தம் நார்த⁴வைஶஸமஸ்மது³க்தரீத்யா ப³ந்த⁴மோக்ஷவ்யவஹாரஸித்⁴யுபபத்தே: ।

ததா² கல்பநாயாம் ப்ரயோஜநாபா⁴வாத்ப்ரமாணாபா⁴வாத்ப்ரத்யுத ஸர்வஶ்ருதிவிரோதா⁴பத்தேஶ்சேத்யாஹ –

பரமார்த²த இதி ।

புருஷாத்³வஸ்த்வந்தரம் ச ப்ரதா⁴நமித்யந்வய: ।

உக்ததோ³ஷஜாதம் ஸாங்க்²யஸ்ய மதம் மோக்ஷகாமிணா நா(அ)(அ)த³ர்தவ்யமிதி ஜ்ஞாபநார்த²முக்தம் ந து த்³வேஷபக்ஷபாதாதி³த்யாஶயேநா(அ)(அ)ஹ –

இதி நா(அ)(அ)த³ர்தவ்யேதி ।

ஆத்மைகத்வபக்ஷே(அ)பி நிரஸநீயப³ந்தா⁴பா⁴வாச்சா²ஸ்த்ரப்ரணயநாநர்த²க்யமிதி ஶங்கதே –

ஏகத்வே(அ)பீதி ।

கிமாத்மைகத்வநிஶ்சயவந்தம் ப்ரதி தஸ்யா(அ)(அ)நர்த²க்யமுச்யதே தத்³விபரீதம் ப்ரதி வேதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யம் ப்ரதி ப்ரணயநாபா⁴வாதா³நர்த²க்யதோ³ஷாபா⁴வமாஹ –

நாபா⁴வாதி³தி ।

தோ³ஷாபாத³நாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –

ந ஹ்யாத்மைகத்வ இதி ।

நிஶ்சித இதி ஶேஷ: । தத³பா⁴வே ஶாஸ்த்ரப்ரணேத்ராத்³யபா⁴வ இயம் கல்பநைவார்ஹவத³நர்த²கம் சேதி விகல்பநைவாநுபபந்நேத்யர்த²: । நைவாநுபபந்நேதி பாடே² து தத³பா⁴வ இத்யநேநைகத்வநிஶ்சயாபா⁴வோ(அ)பி⁴தீ⁴யதே ।

ததா³நீம் நிரஸநீயப³ந்தா⁴தி³ஸத்வாதி³யம் கல்பநா ப³ந்த⁴நிவ்ருத்த்யர்த²ம் ஶாஸ்த்ரப்ரணயநகல்பநா நாநுபபந்நேதி யோஜ்யம் । கிஞ்ச அாத்மைகத்வநிஶ்சயே ஜாதே தந்நிஶ்சயஜநகத்வேந ஶாஸ்த்ரார்த²வத்த்வஸ்ய ஸ்வாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத்தேநேயம் ஶங்கா கர்துமபி ந ஶக்யேத்யாஹ –

அப்⁴யுபக³த இதி ।

ப்ரமாணார்த² இதி ।

ப்ரமாணஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்யார்த²: ப்ரயோஜநமித்யர்த²: ।

ஏகத்வநிஶ்சயவந்தம் ப்ரதி ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யகல்பநாபா⁴வ: ஶ்ருத்யா(அ)ப்யுக்த இத்யாஹ –

தத³ப்⁴யுபக³மே சேதி ।

அத்ராப்⁴யுபக³மோ நிஶ்சய: ।

ஏகத்வநிஶ்சயாபா⁴வத³ஶாயாம் து நிரஸநீயாரோபிதப³ந்த⁴ஸத்த்வாந்நா(அ)(அ)நர்த²க்யம் தத³பி ஶ்ருத்யோக்தமித்யாஹ –

ஶாஸ்த்ரப்ரணயநேதி ।

அநேந த்³விதீயகல்போ நிரஸ்த: ।

ஶ்ருதிக³தம் யத்ரபத³ம் வ்யாசஷ்டே –

அந்யத்ரேதி ।

அத²ர்வணீயமந்த்ரோபநிஷதி³ த்³வே வித்³யே வேதி³தவ்யே இத்யுபக்ரம்யாபரவித்³யா ருக்³வேதா³தி³ரூபா பரா த்வத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகப்ரத்யஸ்தமிதஸர்வத்³வைதவஸ்துவிஷயேத்யுக்த்யா வித்³யாவித்³யயோர்விஷயபே⁴த³: ஶாஸ்த்ரஸ்யா(அ)(அ)தா³வேவ ஸூசித இத்யாஹ –

அத்ர சேதி ।

அத்³வைதவாதே³ ஸர்வஶங்காநாம் ஶ்ருதிப்ராமாண்யேநைவ நிராஸாத்தார்கிகோத்ப்ரேக்ஷிதஶங்காஶூகஸ்யாபி நாத்ர ப்ரவேஶ இத்யுபஸம்ஹரதி –

அத இதி ।

ராஜப்ரமாணேதி ।

ப்ரமாணராஜேத்யர்த²: । ராஜத³ந்தாதி³த்வாத்பரநிபாத: । வேதா³ந்தப்ரமாணமேவ ராஜேவ ராஜா தத்³பா³ஹவஸ்தது³க்தந்யாயாஸ்தைர்கு³ப்த ஆத்மைகத்வமேவ விஷய இவ தே³ஶ இவ தே³ஶோ ரக்ஷணீயத்வாத்ஸ தார்கிகப⁴டைர்யோதை⁴ர்ந ப்ரவேஶ்ய இத்யந்வய: ।

பூர்வவாத்³யுக்தம் தோ³ஷம் நிராகரோதி –

ஏதேநேதி ।

உபாதி⁴க்ருதா அநேகா: ஶக்தய: ஸாத⁴நாநி ச தத்க்ருதஸ்ய பே⁴த³ஸ்யாநேகத்வஸ்ய ஸத்த்வாதி³த்யர்த²: ।

ஆத்மேதி ।

ஆத்மநோ யோ(அ)நர்த²: ஸம்ஸாரஸ்தத்கர்த்ருத்வமித்யர்த²: । ஆதி³ஶப்³தே³நா(அ)(அ)ப்தகாமத்வேந ப்ரயோஜநாபேக்ஷாநுபபத்தி: ஸங்க்³ருஹீதா । கல்பநயா ஸ்வவ்யதிரிக்தஸ்ய ஜீவஸ்ய ஸத்த்வாத்தஸ்ய ஸம்ஸாரோ நா(அ)(அ)த்மந: । ததீ³யகர்மப²லதா³நார்த²ம் சா(அ)(அ)ப்தகாமஸ்யாபி ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ப்ரவ்ருத்தி: ஸம்ப⁴வதி । ஸர்வவ்யவஹாரஸ்யாபி ஸ்வப்நதுல்யத்வாத்³வா ஸ்வப்ந இவ ஸர்வமப்யுபபத்³யத இதி ஸூத்ரபா⁴ஷ்யாதா³வேவ பரிஹ்ருத இத்யர்த²: ।

ஸாங்க்²யேந ஸ்வபக்ஷே புருஷஶப்³த³ஸ்யேக்ஷணஸ்ய சோபபத்திருக்தா தாமநூத்³ய நிராகரோதி –

யஸ்த்விதி ।

யஜமாந: ப்ரஸ்தர இத்யாதா³வுபசாரோ த்³ருஷ்ட இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

தத்ர ஹி கௌ³ணீதி ।

ப்ரதா⁴நபக்ஷே ந கேவலமீக்ஷணஶ்ருத்யநுபபத்திர்வஸ்துதஸ்தஸ்ய ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமபி ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

இஹ த்விதி ।

முக்தாந்வர்ஜயித்வா ப³த்³தா⁴ந்ப்ரத்யேவ ப்ரவ்ருத்தி: கர்த்ருகர்மாத்³யபேக்ஷயா ப³ந்த⁴மோக்ஷாதி³ஶப்³தி³தபோ⁴கா³பவர்கா³ர்தா² வ்யவஸ்தி²தா ப்ரவ்ருத்திர்நோபபத்³யத இத்யர்த²: । அநேந புருஷார்த²ம் ப்ரயோஜநமுரரீக்ருத்ய ப்ரதா⁴நம் ப்ரவர்தத இதி யது³க்தம் ஶங்காவஸரே தந்நிரஸ்தம் ।

ஈஶ்வரகாரணவாதே³ து ந கோ(அ)பி தோ³ஷ இத்யாஹ –

யதோ²க்தேதி ॥ 3 ॥

ஏவம் பரபக்ஷம் நிராக்ருத்ய ப்ரக்ருதஶ்ருதிவ்யாக்²யாநம் குர்வந்ஸ ப்ராணமஸ்ருஜதேத்யஸ்ய தாத்பர்யார்த²மாஹ –

ஈஶ்வரேணேவேதி ।

ராஜ்ஞேவேத்யர்த²: ।

அக்ஷரார்த²ம் ப்ரஶ்நபூர்வகமாஹ –

கத²மிதி ।

ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யமிதி ।

ஹிரண்யக³ர்ப⁴ இத்யாக்²யா யேநோபாதி⁴நா(அ)(அ)த்மநோ ப⁴வதி தம் பு³த்³த்⁴யபி⁴ந்நம் ஸர்வப்ராணம் ஸமஷ்டிப்ராணமித்யர்த²: । யதா²ஶ்ருதே கஸ்மிந்நஹமுத்க்ராந்த இத்யாதி³நா(அ)(அ)த்மந உத்க்ராந்த்யாத்³யுபாதி⁴ஸ்ருஷ்டே: ப்ரஸ்துதத்வாத்³தி⁴ரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ஜீவஸ்யாததா²த்வாது³பக்ரமவிரோதா⁴பத்தே: । ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யமித்யுக்திஸ்த்வாத்மநோ ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³ஸம்ஸாரிபா⁴வோ(அ)ப்யேதது³பாதி⁴க இதி ஸூசயிதுமிதி போ³த்⁴யம் ।

தஸ்ய ஸமஷ்டித்வமாஹ –

ஸர்வேதி ।

அந்தராத்மாநமிதி ।

ஸர்வஸ்தூ²லஶரீராந்தரத்வாதா³த்மபு³த்³தி⁴கோ³சரத்வாச்சாந்தராத்மா ஸ இத்யர்த²: । தத இத்யாநந்தர்யார்தே²யம் பஞ்சமீ । ஏவமுத்தரத்ராபி । ந ச பூ⁴தகார்யத்வாத்ப்ராணஸ்ய கத²ம் தத: பூர்வகாலீநத்வமிதி வாச்யம் । ஸத்யம் । ஸூக்ஷ்மபூ⁴தஸ்ருஷ்ட்யந்தரம் ப்ராணமஸ்ருஜதேதி கல்பநீயத்வாத் । ந சைதத³ந்தரம் பூ⁴தஸ்ருஷ்ட்யுக்திவிரோத⁴ஶங்கா । தஸ்யா: பஞ்சீக்ருதஸ்தா²லபூ⁴தவிஷயத்வோபபத்தே: । அத ஏவ போ⁴க³ஸாத⁴நாதி⁴ஷ்டா²நாநீத்யுக்தம் । ஸூக்ஷ்மாணாம் ததா²த்வாயோகா³த் । ந சைவமபி ஸ்தூ²லபூ⁴தஸ்ருஷ்ட்யநந்தரமிந்த்³ரியமந:ஸ்ருஷ்ட்யுக்திவிரோத⁴: । பூ⁴தாரப்³த⁴தே³ஹாதி⁴ஷ்டி²தாநாமேவ தேஷாம் கார்யக்ஷமத்வேந தேஷாம் தத³நந்தரத்வோக்திரிதி பா⁴வ: ।

போ⁴க³ஸாத⁴நாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் பூ⁴தாநாம் தத்காரணத்வாதி³த்யாஹ –

காரணபூ⁴தாநீதி ।

தேஷாம் பூ⁴தாநாம் லக்ஷணதயா க²ம் ஶப்³த³கு³ணமித்யாதி³நா(அ)ஸாதா⁴ரணகு³ணா உக்தா: । பூர்வபூர்வகு³ணாநுவ்ருத்திஸ்து பூர்வபூர்வஸ்யோத்தரோத்தரோபாதா³நத்வஸூசநார்த²ம் ஸ்தௌ²ல்யதாரதம்யஸித்³த்⁴யர்த²ம் சோக்தேதி போ³த்⁴யம் ।

வாயுமிதி ।

ஶ்ருதௌ வாயுரித்யாதி³ப்ரத²மா த்³விதீயார்தா²: । ப்ராணமஸ்ருஜதேதி த்³விதீயயோபக்ரமாத் ।

தைரேவேதி ।

அபஞ்சீக்ருதாவஸ்தா²யாமித்யர்த²: ।

தஸ்ய சேஶ்வரமிதி ।

நியாமகமித்யர்த²: ।

ஸங்கீர்யமாணாநாமிதி ।

அவிஶுத்³த⁴ஸத்த்வதயா பாபாசரணேந தை: பாபை: ஸங்கீர்யமாணாநாம் ஸங்கரபரிஹாராய சித்தஶுத்³தி⁴ஸாத⁴நம் தபோ(அ)ஸ்ருஜதேத்யர்த²: ।

ப²லமிதி ।

லோக்யதே பு⁴ஜ்யத இதி லோக: ப²லமித்யர்த²: ।

நாம சேதி ।

ப்³ராஹ்மணாதி³நாம்நோக்தவ்யவஹாராஸங்கரார்த²மித்யர்த²: । நந்வீஶ்வரஸ்ருஷ்டத்வோக்த்யா கலாநாம் ஸத்யத்வமங்கீ³கர்தவ்யம் । ஆரோபே ஶுக்திரஜதாதௌ³ ஸ்ருஷ்டத்வவ்யவஹாரபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாங்குல்யவஷ்டம்ப⁴நேத்ரமர்த³நாதி³நா ப்ரயத்நேந ஸ்ருஷ்டஸ்ய த்³விசந்த்³ரமஶகமக்ஷிகாதே³ராரோபத்வத³ர்ஶநாத் ।

அத² ரதா²ந்ரத²யோகா³ந்பத²: ஸ்ருஜத இதி ஸ்ருஷ்டத்வேநோக்தஸ்வப்நபதா³ர்த²ஸ்ய ச ப்⁴ரமத்வத³ர்ஶநாந்மைவமித்யாஹ –

ஏவமேதா இதி ।

அவித்³யாகாமகர்மாதி³தோ³ஷரூபம் யத்³பீ³ஜம் தத³பேக்ஷயா தத்ஸாத⁴நீக்ருத்யேத்யர்த²: । தைமிரிகஶப்³தோ³ நேத்ரே(அ)ங்கு³ல்யவஷ்டம்பா⁴த்³யுபலக்ஷணார்த²: ।

ஏவமாத்மப்ரதிபத்த்யர்த²மப்யாரோபமுக்த்வா தத³பவாத³மவதாரயதி –

புநஸ்தஸ்மிந்நேவேதி ॥ 4 ॥

க்³ராமாதி³வத்³பே⁴தே³ந க³ந்தவ்யத்வப்⁴ரமம் வாரயதி –

ஆத்மபா⁴வ இதி ।

அஸ்தஶப்³தே³ந நாஶோ நாபி⁴தீ⁴யதே பே⁴த³கோபாதி⁴நாமரூபயோர்நாஶே(அ)பி ஸ்வரூபஸ்ய ஸமுத்³ராத்மநா வித்³யமாநத்வாதி³த்யாஹ –

நாமரூபதிரஸ்காரமிதி ।

பூர்வரூபதிரஸ்காரமித்யர்த²: ।

தத்³வஸ்த்விதி ।

நாமரூபநாஶாநந்தரம் பரிஶிஷ்டமுத³கலக்ஷணம் வஸ்து ஸமுத்³ர இத்யேவோச்யத இத்யந்வய: । புருஷஸ்யேதி கர்மணி ஷஷ்டீ² । புருஷம் ஸ்வாத்மரூபம் । பரித: ஸர்வம் ஸ்வரூபத்வேந பஶ்யத இத்யர்த²: ।

த்³ரஷ்டுரித்யுக்த ஆக³ந்துகஸ்ய த³ர்ஶநஸ்ய கர்தா ப்ரதீயத இத்யத ஆஹ –

த³ர்ஶநஸ்ய கர்து: ஸ்வரூபபூ⁴தஸ்யேதி ।

ஸ்வரூபத்வே த³ர்ஶநஸ்ய தத்ர கர்த்ருத்வாநுபபத்தேஸ்தத³ர்த²கத்ருச்ப்ரத்யயவிரோத⁴ இத்யாஶங்க்யார்க: ஸர்வத: ஸ்வப்ரகாஶக இத்யத்ர யதா² கர்த்ரர்த²கஸ்ய ப்ரத்யயஸ்யோபசரிதத்வம் தத்³வதி³ஹாபீத்யாஹ –

யதா²(அ)ர்க இதி ।

நதீ³நாமிவேதி ।

இவஶப்³த³ஸ்ததா²ஶப்³தா³ர்தே² । யதா² நதீ³நாம் ஸமுத்³ரோ(அ)யநம் ததா² புருஷோ(அ)யநமித்யந்வய: ।

அஸ்தக³மநஸ்வரூபமாஹ –

பி⁴த்³யதே இதி ।

நாமரூபபே⁴த³ ஏவாஸ்தக³மநமிஹேத்யர்த²: ।

யதா²ஸ்வமிதி ।

யஸ்ய யத்ஸ்வரூபம் ப்ராணாத்³யாத்மகம் தத³பி பி⁴த்³யத இத்யந்வய: ।

புருஷ இத்யேவம் ப்ரோச்யத இத்யஸ்யார்த²மாஹ –

பே⁴தே³ சேதி ।

யத³நஷ்டமிதி ।

கலாநாம் ஹி ரூபமாரோப்யாதி⁴ஷ்டா²நோப⁴யாத்மகம் ஸத்யாந்ருதமிது²நரூபம், தத்ரா(அ)(அ)ரோப்யஸ்ய நாமரூபாத்மகஸ்ய பே⁴தே³(அ)தி⁴ஷ்டா²நாத்மகம் ரூபம் புருஷாத்மநோச்யத இத்யர்த²: । யதா² ஸமுத்³ரஸ்வரூபபூ⁴தம் ஜலம் மேகை⁴ராக்ருஷ்யாபி⁴வ்ருஷ்டம் க³ங்கா³தி³நாமரூபோபாதி⁴நா ஸமுத்³ராத்³பி⁴ந்நமிவ வ்யவஹ்ரியமாணம் தது³பாதி⁴விக³மே ஸமுத்³ரஸ்வரூபமேவ ப்ரதிபத்³யத ஏவமவித்³யாக்ருதநாமரூபோபாதி⁴வஶாதா³த்மநோ பி⁴ந்நமிவ ஸ்தி²தம் ஸர்வம் ஜக³த்³வித்³யயா(அ)வித்³யாக்ருதநாமரூபவிக³மே ப்³ரஹ்மமாத்ரதயா(அ)வஶிஷ்யத இத்யர்த²: ।

ஏவம் ப்ராணாதி³கலோபாதி⁴க ஆத்மந உத்க்ரமணாதி³ஶப்³தி³தமரணாதி³வ்யவஹார இத்யுக்தே: ப்ரயோஜநம் ப்ராணாதி³நிவ்ருத்தாவுத்க்ரமணாதி³ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மரஹிதாத்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நரூபம் த³ர்ஶயிதும் ஸ ஏஷ இதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே –

ய ஏவம் வித்³வாநித்யாதி³நா ॥ 5 ॥

பரிவாரா இதி ।

நாபே⁴: பரிதோ நாபௌ⁴ நேம்யாம் ச ப்ரோதாஸ்திர்யக்காஷ்ட²விஶேஷா இத்யர்த²: ।

யதா²ப்ரவேஶிதா இதி ।

யதா²வத்ஸம்யக்ப்ரவேஶிதா இத்யர்த²: ।

மாஙோ(அ)ர்த²ம் வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநேந ஸ்பஷ்டயதி –

ந சேதி³தி ॥ 6 ॥

ஶிஷ்யாணாம் க்ருதார்த²தாபு³த்³தி⁴ஜநநார்த²ம் தாநித்யதி³ வாக்யம் வ்யாசஷ்டே –

தாநேவமிதி ॥ 7 ॥

ப்ரகிரணேநேதி ।

ப்ரக்ஷேபேணேத்யர்த²: ।

அத: பித்ருத்வம் தவேதி ।

“ஜநகஶ்சோபநேதா ச யஶ்ச வித்³யாம் ப்ரயச்ச²தி । அந்நதா³தா ப⁴யத்ராதா பஞ்சைதே பிதர: ஸ்ம்ருதா:” ॥ இதி ஸ்ம்ருதேரித்யர்த²: ।

யோ(அ)ஸ்மாகமிதிஹேதூக்தேஸ்தாத்பர்யம் வத³ந்பித்ருத்வோக்திமாத்ரேண வித்³யாநிஷ்க்ரயார்த²ம் கிம் த³த்தமித்யபேக்ஷாயாம் ஸ்வஶரீரமேவ பரிசாரகதயா தா³ஸபா⁴வேந கு³ரவே த³த்தமித்யாஹ –

இதரஸ்மாதி³தி ।

பித்ருத்வாதே³வ கிம் பூஜ்யதரத்வம் பரிசார்யத்வம் ஸ்வாமித்வம் கிமு வக்தவ்யமித்யர்த²: । அத ஏவ வாஜஸநேயகே மாம் சாபி ஸஹ தா³ஸ்யாயேதீத்யுக்தமிதி பா⁴வ: ॥ 8 ॥