आनन्दज्ञानविरचिता
पदच्छेदः पदार्थोक्तिर्विग्रहो वाक्ययोजना ।
आक्षेपोऽथ समाधानं व्याख्यानं षड्विधं मतम् ॥
ஆநந்த³கி³ரிடீகா
த்³ருஷ்டிம் மயி விஶிஷ்டார்தா²ம் க்ருபாபீயூஷவர்ஷிணீம் ।
ஹேரம்ப³ தே³ஹி ப்ரத்யூஹக்ஷ்வேட³வ்யூஹநிவாரிணீம் ॥ 1 ॥ யத்³வக்த்ரபங்கேருஹஸம்ப்ரஸூதம் நிஷ்டா²ம்ருதம் விஶ்வவிபா⁴க³நிஷ்ட²ம் ।
ஸாத்⁴யேதராப்⁴யாம் பரிநிஷ்டிதாந்தம் தம் வாஸுதே³வம் ஸததம் நதோ(அ)ஸ்மி ॥ 2 ॥ ப்ரத்யஞ்சமச்யுதம் நத்வா கு³ரூநபி க³ரீயஸ: ।
க்ரியதே ஶிஷ்யஶிக்ஷாயை கீ³தாபா⁴ஷ்யவிவேசநம் ॥ 3 ॥
கர்மநிஷ்டா²ஜ்ஞாநநிஷ்டே²த்யுபாயோபேயபூ⁴தம் நிஷ்டா²த்³வயமதி⁴க்ருத்ய ப்ரவ்ருத்த கீ³தாஶாஸ்த்ரம் வ்யாசிக்²யாஸுர்ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகாரோ விக்⁴நோபப்லவோபஶமநாதி³ப்ரயோஜநப்ரஸித்³த⁴யே ப்ராமாணிகவ்யவஹாரப்ரமாணகமிஷ்டதே³வதாதத்த்வாநுஸ்மரணம் மங்க³லாசரணம் ஸம்பாத³யந் அநவஶேஷேணேதிஹாஸபுராணயோர்வ்யாசிக்²யாஸிதகீ³தாஶாஸ்த்ரேணைகவாக்யதாமபி⁴ப்ரேத்ய பௌராணிகஶ்லோகமேவாந்தர்யாமிவிஷயமுதா³ஹரதி –
நாராயண இதி ।
‘ஆபோ நாரா இதி ப்ரோக்தா ஆபோ வை நரஸூநவ: ।
அயநம் தஸ்ய தா: பூர்வம் தேந நாராயண: ஸ்ம்ருத: ॥ ’ [மநு: 1.10] இதி ஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴: ஸ்தூ²லத்³ருஶாம் நாராயணஶப்³தா³ர்த²: । ஸூக்ஷ்மத³ர்ஶிந: புநராசக்ஷதே – நரஶப்³தே³ந சராசராத்மகம் ஶரீரஜாதமுச்யதே । தத்ர நித்யஸந்நிஹிதாஶ்சிதா³பா⁴ஸா ஜீவா நாரா இதி நிருச்யந்தே । தேஷாமயநமாஶ்ரயோ நியாமகோ(அ)ந்தர்யாமீ நாராயண இதி । யமதி⁴க்ருத்யாந்தர்யாமிப்³ராஹ்மணம் ஶ்ரீநாராயணாக்²யம் மந்த்ராம்நாயம் சாதீ⁴யதே । தத³நேந ஶாஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யம் விஶிஷ்டம் தத்த்வமாதி³ஷ்டம் ப⁴வதி ।
நநு பரஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ மாயாஸம்ப³ந்தா⁴த³ந்தர்யாமித்வம் ஶாஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யத்வம் ச வக்தவ்யம் । அந்யதா² கூடஸ்தா²ஸங்கா³விஷயாத்³விதீயஸ்ய தத³யோகா³த் । ததா² ச ஶுத்³த⁴தாஸித்³தௌ⁴ கத²ம் யதோ²க்தா பரதே³வதா ஶாஸ்த்ராதா³வநுஸ்மர்யதே ? ஶுத்³த⁴ஸ்ய ஹி தத்த்வஸ்யாநுஸ்மரணமபீ⁴ஷ்டப²லவத³பீ⁴ஷ்டம் । தத்ராஹ –
பரோ(அ)வ்யக்தாதி³தி ।
அவ்யக்தம் அவ்யாக்ருதம் மாயேத்யநர்தா²ந்தரம் । தஸ்மாத் பரோ – வ்யதிரிக்த ஸ்தேநாஸம்ஸ்ப்ருஷ்டோ(அ)யம் பர:, ‘அக்ஷராத் பரத: பர:’ (மு. உ. 2-1-2) இதி ஶ்ருதேர்க்³ருஹீத: । தத்த்வதோ மாயாஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே(அ)பி கல்பநயா ததீ³யஸங்க³திமங்கீ³க்ருத்யாந்தர்யாமித்வாதி³கமுந்நேயம் ।
யஸ்மாதீ³ஶ்வரஸ்ய வ்யதிரேகோ விவக்ஷிதஸ்தஸ்மிந்நவ்யக்தே ஸாக்ஷிஸித்³தே⁴(அ)பி, கார்யலிங்க³கமநுமாநமுபந்யஸ்யதி –
அண்ட³மிதி ।
அபஞ்சீக்ருதபஞ்சமஹாபூ⁴தாத்மகம் ஹைரண்யக³ர்ப⁴ம் தத்த்வமண்ட³மித்யபி⁴லப்யதே । தத³வ்யக்தாத் பூர்வோக்தாது³த்பத்³யதே । ப்ரஸித்³தா⁴ ஹி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவாதே³ஷு ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய மூலகாரணாது³த்பத்தி: । ததா² ச கார்யலிங்கா³த³வ்யக்தாத³பி⁴வ்யக்திரித்யர்த²: ।
ஹிரண்யக³ர்பே⁴ ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸமதி⁴க³தே(அ)பி கார்யலிங்க³கமநுமாநமஸ்தீதி மந்வாநோ விராடு³த்பத்திமுபத³ர்ஶயதி –
அண்ட³ஸ்யேதி ।
உக்தஸ்யாண்ட³ஸ்ய ஹிரண்யக³ர்பா⁴பி⁴தா⁴நீயஸ்யாந்தரிமே பூ⁴ராத³யோ லோகா விராடா³த்மகா வர்தந்தே । கார்யம் ஹி காரணஸ்யாந்தர்ப⁴வதி । தேந ஹிரண்யக³ர்பா⁴ந்தர்பூ⁴தா பூ⁴ராத³யோ லோகா விராடா³த்மாநஸ்தேந ஸ்ருஷ்டா இதி தல்லிங்கா³த்³தி⁴ரண்யக³ர்ப⁴ஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।
லோகாநேவ பஞ்சீக்ருதபஞ்சமஹாபூ⁴தாத்மகவிராடா³த்மத்வேந வ்யுத்பாத³யதி –
ஸப்தத்³வீபேதி ।
‘ஸா ப்ருதி²வ்யப⁴வத்’ [ப்³ரு.உ. 1.2.2] இதி ஶ்ருதௌ விராஜோ ஜந்ம ஸங்கீர்திதமித்யங்கீ³காராத³ஶேஷத்³வீபோபேதா ப்ருதி²வீத்யநேந ஸர்வலோகாத்மகோ விராடே³வோச்யதே । சஶப்³தே³ந விராஜோ ஹி ஹிரண்யக³ர்பே⁴ பூர்வோக்தாண்டா³த்மந்யந்தர்பா⁴வாத் , தத: ஸம்ப⁴வோ(அ)நுக்ருஷ்யதே । பரமாத்மா ஹி ஸ்வாஜ்ஞாநத்³வாரா ஜக³த³ஶேஷமுத்பாத்³ய ஸ்வாத்மந்யேவாந்தர்பா⁴வ்யாக²ண்டை³கரஸஸச்சிதா³நந்தா³த்மநா ஸ்வே மஹிம்நி திஷ்ட²தீத்யர்த²: । அத்ர ச நாராயணஶப்³தே³நாபி⁴தே⁴யமுக்தம் । நரா ஏவ நாரா ஜீவா:, த்வம்பத³வாச்யா:, தேஷாமயநமதி⁴ஷ்டா²நம் தத்பத³வாச்யம் பரம் ப்³ரஹ்ம । ததா² ச கல்பிதஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நாதிரிக்தஸ்வரூபாபா⁴வாத்³வாச்யஸ்ய கல்பிதத்வே(அ)பி லக்ஷ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மமாத்ரத்வாத்³ப்³ரஹ்மாத்மைக்யம் விஷயோ(அ)த்ர ஸூச்யதே । தேநார்தா²த்³விஷயவிஷயிபா⁴வ: ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி த்⁴வநித: । பரோ(அ)வ்யக்தாதி³த்யநேந மாயாஸம்ஸ்பர்ஶாபா⁴வோக்த்யா ஸர்வாநர்த²நிவ்ருத்த்யா பரமாநந்தா³விர்பா⁴வலக்ஷணோ மோக்ஷோ விவக்ஷித: । தேந ச தத்காமஸ்யாதி⁴காரோ த்³யோதித: । பரிஶிஷ்டேந து, ஶப்³தே³ந வஸ்துநோ வாஸ்தவமத்³விதீயத்வமாவேதி³தம் । தேந ச வஸ்துத்³வாரா பரமவிஷயவம் தஜ்ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாஸ்தது³பாயபூ⁴தகர்மநிஷ்டா²யாஶ்சாவாந்தரவிஷயத்வமித்யர்தா²து³க்தமித்யவதே⁴யம் ॥ 1 ॥
நநு நைவம் ஸாத்⁴யஸாத⁴நபூ⁴தம் நிஷ்டா²த்³வயமத்ர ப⁴க³வதா ப்ரதிபாத்³யதே, பூ⁴மிப்ரார்தி²தேந ப்³ரஹ்மணா(அ)ப்⁴யர்தி²தஸ்ய ப⁴க³வதோ பூ⁴மிபா⁴ராபஹாரார்த²ம் வஸுதே³வேந தே³வக்யாமாவிர்பூ⁴தஸ்ய தாத³ர்த்²யேந மத்⁴யமம் ப்ருதா²ஸுதம் ப்ரதி²தமஹிமாநம் ப்ரேரயிதும் த⁴ர்மயோரிஹாநூத்³யமாநத்வாத் , அதோ நாஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய நிஷ்டா²த்³வயம் பராபரவிஷயபா⁴வமநுப⁴விதுமலமிதி । தந்ந । ப⁴க³வதோ த⁴ர்மஸம்ஸ்தா²பநஸ்வாபா⁴வ்யத்⁴ரௌவ்யாத்³ த⁴ர்மத்³வயஸ்தா²பநார்த²மேவ ப்ராது³ர்பா⁴வாப்⁴யுபக³மாத்³பூ⁴பா⁴ரபரிஹாரஸ்ய சா(அ)(அ)ர்தி²கத்வாத் , அர்ஜுநம் நிமித்தீக்ருத்யாதி⁴காரிணம் ஸ்வத⁴ர்மப்ரவர்தநத்³வாரா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாமவதாரயிதும் கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ரணீதத்வாத் , உசிதமஸ்ய நிஷ்டா²த்³வயவிஷயத்வமிதி பரிஹரதி –
ஸ ப⁴க³வாந் இத்யாதி³நா த⁴ர்மத்³வயமர்ஜுநாயோபதி³தே³ஶ இத்யந்தேந பா⁴ஷ்யேண ।
தத்ர, நேத³ம் கீ³தாஶாஸ்த்ரம் வ்யாக்²யாதுமுசிதமாப்தப்ரணீதத்வாநிர்தா⁴ரணாத் ததா²வித⁴ஶாஸ்த்ராந்தரவதி³த்யாஶங்க்ய, மங்க³லாசரணஸ்யோத்³தே³ஶ்யம் த³ர்ஶயந் ஆதௌ³ ஶாஸ்த்ரப்ரணேதுராப்தத்வநிர்தா⁴ரணார்த²ம் ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³ப்ரதிஜ்ஞாபூர்வகம் ஸர்வஜக³ஜ்ஜநயித்ருத்வமாஹ –
ஸ ப⁴க³வாநிதி ।
ப்ரக்ருதோ நாராயணாக்²யோ தே³வ: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வேஶ்வர: ஸமஸ்தமபி ப்ரபஞ்சமுத்பாத்³ய வ்யவஸ்தி²த: । ந ச தஸ்யாநாப்தத்வம் , ஈஶ்வராநுக்³ருஹீதாநாமாப்தத்வப்ரஸித்³த்⁴யா தஸ்ய பரமாப்தத்வப்ரஸித்³தே⁴ரித்யர்த²: ।
நநு ப⁴க³வதா ஸ்ருஷ்டமபி சாதுர்வர்ண்யாதி³விஶிஷ்டம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³லக்ஷணம் ஜக³த் ந வ்யவஸ்தி²திமாஸ்தா²தும் ஶக்யதே வ்யவஸ்தா²பகாபா⁴வாத் , ந ச பரஸ்யைவேஶ்வரஸ்ய வ்யவஸ்தா²பகத்வம் வைஷம்யாதி³ப்ரஸங்கா³த் , தத்ராஹ –
தஸ்ய சேதி ।
ஸ்ருஷ்டஸ்ய ஜக³தோ மர்யாதா³விரஹிதத்வே ஶங்கிதே ததீ³யாம் வ்யவஸ்தா²ம் கர்துமிச்ச²ந் வ்யவஸ்தா²பகமாலோச்ய க்ஷத்ரஸ்யாபி க்ஷத்ரத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ம் த⁴ர்மம் ததா²வித⁴மதி⁴க³ம்ய ஸ்ருஷ்டவாநித்யர்த²: ।
ஸ்ருஷ்டஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய ஸாத்⁴யஸ்வபா⁴வதயா ஸாத⁴யிதாரமந்தரேணாஸம்பா⁴வத் தஸ்யைவ தத³நுஷ்டா²த்ருத்வாநப்⁴யுபக³மாத் ப்ராணிப்ரபே⁴தா³நாமத⁴ர்மப்ராயாணாம் தத³யோகா³த் குதஸ்ததீ³யா ஸ்ருஷ்டிரித்யாஶங்க்யாஹ –
மரீச்யாதீ³நிதி ।
தேஷாம் ப⁴க³வதா ஸ்ருஷ்டாநாம் ப்ரஜாஸ்ருஷ்டிஹேதூநாம் யாக³தா³நாதி³ப்ரவ்ருத்திஸாத்⁴யம் த⁴ர்மமநுஷ்டா²துமதி⁴க்ருதாநாம் ஸ்வகீயத்வேந தது³பாதா³நமுபபந்நமித்யர்த²: ।
சைத்யவந்த³நாதி³ப்⁴யோ விஶேஷார்த²ம் த⁴ர்மம் விஶிநஷ்டி –
வேதோ³க்தமிதி ।
நநு நைதாவதா ஜக³த³ஶேஷமபி வ்யவஸ்தா²பயிதும் ஶக்யதே, ப்ரவ்ருத்திமார்க³ஸ்ய பூர்வோக்தத⁴ர்மம் ப்ரதி நியதத்வே(அ)பி நிவ்ருத்திமார்க³ஸ்ய தேந வ்யவஸ்தா²பநாயோக்³யத்வாத் , தத்ராஹ –
ததோ(அ)ந்யாம்ஶ்சேதி ।
நிவ்ருத்திரூபஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய ஶமத³மாத்³யாத்மநோ க³மகமாஹ –
ஜ்ஞாநேதி ।
விவேகவைராக்³யாதிஶயே ஶமாத்³யதிஶயோ க³ம்யதே । ததோ விவேகாதி³ தஸ்ய க³மகமித்யர்த²: ।
த⁴ர்மே ப³ஹுவிதா³ம் விவாத³த³ர்ஶநாஜ்ஜக³த: ஸ்தே²ம்நே காரணீபூ⁴தத⁴ர்மாந்தரமபி ஸ்ரஷ்டவ்யமஸ்தீத்யாஶங்க்யாஹ –
த்³விவிதோ⁴ ஹீதி ।
அதிப்ரஸங்கா³ப்ரஸங்க³வ்யாவ்ருத்தயே ப்ரக்ருதம் த⁴ர்மம் லக்ஷயதி –
ப்ராணிநாமிதி ।
ப்ரவ்ருத்திலக்ஷணோ த⁴ர்மோ(அ)ப்⁴யுத³யார்தி²நாம் ஸாக்ஷாத³ப்⁴யுத³யஹேது:, நிஶ்ரேயஸார்தி²நாம் பரம்பரயா நி:ஶ்ரேயஸஹேது: । நிவ்ருத்திலக்ஷணஸ்து த⁴ர்ம: ஸாக்ஷாதே³வ நி:ஶ்ரேயஸஹேதுரிதி விபா⁴க³: । ஜ்ஞாநஸ்யைவ நி:ஶ்ரேயஸஹேதுத்வே(அ)பி ஶமாதீ³நாம் ஜ்ஞாநத்³வாரா மோக்ஷஹேதுத்வம், ஜ்ஞாநாதிரிக்தவ்யவதா⁴நாபா⁴வாச்ச ஸாக்ஷாதி³த்யுக்தம் ।
யத்³யேவம் த⁴ர்மோ லக்ஷ்யதே, தர்ஹி வர்ணித்வமாஶ்ரமித்வம் சோபேக்ஷ்ய ஸர்வைரேவ புருஷார்தா²ர்தி²பி⁴ர்த்³வாவபி த⁴ர்மௌ யதா²யோக்³யமநுஷ்டே²யாவித்யாநுஷ்டா²த்ருநியமாஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ –
ப்³ராஹ்மணாத்³யைரிதி ।
அர்தி²த்வாவிஶேஷே(அ)பி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிபர்யாலோசநயா(அ)நுஷ்டா²நாந்நியமஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।
நித்யநைமித்திகேஷு யாவஜ்ஜீவமநுஷ்டா²நம் காம்யேஷு கரணாம்ஶே ராகா³தீ⁴நா ப்ரவ்ருத்தி: இதிகர்தவ்யதாம்ஶே வைதீ⁴தி விபா⁴கே³(அ)பி கதா³சிதே³வாநுஷ்டா²நமிதி விபா⁴க³மபி⁴ப்ரேத்யாஹ –
தீ³ர்கே⁴ணேதி ।
அத² யதோ²க்தத⁴ர்மவஶாதே³வ ஜக³தோ விவக்ஷிதஸ்தி²திஸித்³தே⁴ர்ப⁴க³வதோ நாராயணஸ்யாதி³கர்துரநேகாநர்த²கலுஷிதஶரீரபரிக்³ரஹாஸம்ப⁴வாத³ந்யஸ்யைவ கஸ்யசித³நாப்தஸ்ய வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யவதோ நிக்³ரஹபரிக்³ரஹத்³வாரேண கீ³தாஶாஸ்த்ரப்ரணயநமிதி குதோ(அ)ஸ்ய ஆப்தப்ரணீதத்வம் , தத்ராஹ –
அநுஷ்டா²த்ரூணாமிதி ।
அத²வா யதோ²க்தஶங்காயாம் தீ³ர்கே⁴ணேத்யாரப்⁴யோத்தரம் । மஹதா காலேந க்ருதத்ரேதாத்யயே த்³வாபராவஸாநே ஸாத⁴காநாம் காமக்ரோதா⁴தி³பூர்வகாத³விவேகாத³த⁴ர்மபா³ஹுல்யாத்³த⁴ர்மாபி⁴ப⁴வாத³த⁴ர்மாபி⁴வ்ருத்³தே⁴ஶ்ச ஜக³தோ மர்யாதா³பே⁴தே³ ததீ³யாம் மர்யாதா³மாத்மநிர்மிதாம் பாலயிதுமிச்ச²ந் ப்ரக்ருதோ ப⁴க³வாந் ஏதத³ர்தே²ந சாதுர்வர்ண்யாதி³ஸம்ரக்ஷணார்த²ம் லீலாமயம் மாயாஶக்திப்ரயுக்தம் ஸ்வேச்சா²விக்³ரஹம் ஜக்³ராஹேத்யர்த²: ।
‘பௌ⁴மஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ கு³ப்த்யை வஸுதே³வாத³ஜீஜநத்’ [ம.பா⁴.ஶாம். 47.29] இதி ஸ்ம்ருதிமநுஸ்ருத்ய பத³த்³வயமநூத்³ய வ்யாசஷ்டே –
பௌ⁴மஸ்யேதி ।
அம்ஶேநேதி ।
ஸ்வேச்சா²நிர்மிதேந மாயாமயேந ஸ்வரூபேணேத்யர்த²: ।
கில இதி
கிலேத்யஸ்மிந்நர்தே² பௌராணிகீ ப்ரஸித்³தி⁴ரநூத்³யதே । ந ஹி ப⁴க³வதோ வ்யதிரிக்தஸ்யேத³ம் ஜந்மேதி யுஜ்யதே, ப³ஹுவிதா⁴க³மவிரோதா⁴தி³தி பா⁴வ: ।
நநு வைதி³கத⁴ர்மஸம்ரக்ஷணார்த²ம் ப⁴க³வதோ ஜந்ம, ‘யதா³ யதா³ ஹி த⁴ர்மஸ்ய’ [ப⁴. கீ³. 4.7] இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । கிமித³ம் ப்³ராஹ்மணத்வஸ்ய ரக்ஷணார்த²மிதி தத்ராஹ –
ப்³ராஹ்மணத்வஸ்ய ஹீதி ।
ததா²பி வர்ணாஶ்ரமபே⁴த³வ்யவஸ்தா²பநம் விநா கத²ம் யதோ²க்தத⁴ர்மரக்ஷணமித்யாஶங்க்யாஹ –
தத³தீ⁴நத்வாதி³தி ।
ப்³ராஹ்மணம் ஹி புரோதா⁴ய க்ஷத்ராதி³: ப்ரதிஷ்டா²ம் ப்ரதிபத்³யதே, யாஜநாத்⁴யாபநயோஸ்தத்³த⁴ர்மத்வாத் தத்³த்³வாரா ச வர்ணாஶ்ரமபே⁴த³வ்யவஸ்தா²பநாத் । அதோ ப்³ராஹ்மண்யே ரக்ஷிதே ஸர்வமபி ஸுரக்ஷிதம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।
நந்வேவமபி ப⁴க³வதோ நாராயணஸ்ய ஶரீராதி³மத்த்வே ஸத்யஸ்மதா³தி³பி⁴ரவிஶேஷாத³நீஶ்வரத்வப்ரஸக்திரித்யாஶங்க்ய ஜ்ஞாநாதி³க்ருதம் விஶேஷமாஹ –
ஸ சேதி ।
ஜ்ஞாநம் – ஜ்ஞப்தி: – அர்த²பரிச்சி²த்தி:, ஐஶ்வர்யம் – ஈஶ்வரத்வம் ஸ்வாதந்த்ர்யம், ஶக்தி: – தத³ர்த²நிர்வர்தநஸாமர்த்²யம் , ப³லம் – ஸஹாயஸம்பத்தி:, வீர்யம் – பராக்ரமவத்த்வம் , தேஜஸ்து ப்ராக³ல்ப்⁴யமத்⁴ருஷ்யத்வம் , ஏதே ச ஷட்³கு³ணா: ஸர்வவிஷயா: ஸர்வதா³ ப⁴க³வதி வர்தந்தே । ததா² ச தஸ்ய ஶரீராதி³மத்த்வே(அ)பி நாஸ்மதா³தி³ஸாம்யமித்யர்த²: ।
அதை²வமபி கத²மீஶ்வரஸ்யாநாதி³நித⁴நஸ்ய நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³வமுக்தஸ்வபா⁴வஸ்ய ஸ்வபா⁴வவிபரீதம் ஜந்மாதி³ ஸம்ப⁴வதி ? ந ஹி பூ⁴தாநாமீஶிதா ஸ்வதந்த்ர: ஸ்வாத்மநோ(அ)நர்த²ம் ஸ்வயமேவ ஸம்பாத³யிதுமர்ஹதி, ந சாஸ்ய தே³ஹாதி³க்³ரஹே கிமபி ப²லமுபலப்⁴யதே, தத்ராஹ –
த்ரிகு³ணாத்மிகாமிதி ।
ஸிஸ்ருக்ஷிததே³ஹாதி³க³தவைரூப்யஸித்³த்⁴யர்த²மித³ம் விஶேஷணம் । தஸ்யா வ்யாபகத்வம் வக்தும் வைஷ்ணவீமித்யுக்தம் ।
ஈஶ்வரபாரவஶ்யம் தஸ்யா த³ர்ஶயதி –
ஸ்வாமிதி ।
தஸ்யாஶ்ச ப்ரதிபா⁴ஸமாத்ரஶரீரத்வமேவ ந து வஸ்துத்வமித்யாஹ –
மாயாமிதி ।
தஸ்யா நாநாவித⁴கார்யாகாரேண பரிணாமித்வம் ஸூசயதி –
மூலப்ரக்ருதிமிதி ।
ஈஶ்வரஸ்ய ப்ரக்ருத்யதீ⁴நத்வம் வாரயதி –
வஶீக்ருத்யேதி ।
நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்த
நித்யத்வம் கார்யாகாரவிரஹிதத்வம் , ஶுத்³த⁴த்வமகாரணத்வம் , பு³த்³த⁴த்வம் அஜட³த்வம் , முக்தத்வம் அவித்³யாகாமகர்மபாரதந்த்ர்யராஹித்யம் ।
ந ச நித்யத்வாத³ய: ஸம்ஸாராவஸ்தா²யாமஸந்தோ மோக்ஷாவஸ்தா²யாம் ஸம்ப⁴வந்தீதி யுக்தமித்யாஹ –
ஸ்வபா⁴வ இதி ।
ஸ்வமாயயா ।
தே³ஹக்³ரஹே ப்ராதா⁴ந்யம் மாயாயா த³ர்ஶயிதும் புந: ஸ்வமாயயேத்யுக்தம் ।
‘ஸ வா அயம் புருஷோ ஜாயமாந: ஶரீரமபி⁴ஸம்பத்³யமாந:’ (ப்³ரு. உ. 14-3-8) இதி ஶ்ருதிமாஶ்ரித்யாஹ –
தே³ஹவாநிதி ।
இவ ஜாத இவ
இவகாராப்⁴யாம் தே³ஹாதே³ரவஸ்துத்வேந கல்பிதத்வம் த்³யோத்யதே ।
லோகாநுக்³ரஹமிதி
த⁴ர்மத்³வயோபதே³ஶத்³வாரா ப்ராணிவர்க³ஸ்யாப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸதத்பரத்வாபாத³நம் லோகாநுக்³ரஹ: । யத்³யபி கூடஸ்த²: ஸ்வதந்த்ரோ நித்யத்வாதி³லக்ஷணஶ்சாயமீஶ்வர: ஸ்வதோ த்³ருஶ்யதே, ததா²பி யதோ²க்தமாயாஶக்த்யா தே³ஹாதி³ க்³ருஹீத்வா ப்ராணிநாமநுக்³ரஹமாத³தா⁴நோ ந ஸ்வபா⁴வவிபர்யயம் பர்யேதீத்யர்த²: ।
நநு ‘ப்ரயோஜநமநுத்³தி³ஶ்ய ந மந்தோ³(அ)பி ப்ரவர்ததே ‘ இதி ந்யாயாதீ³ஶ்வரஸ்யா(அ)(அ)ப்தகாமதயா க்ருதக்ருத்யஸ்ய ப்ரயோஜநாபா⁴வாத³நுக்³ராஹ்யாணாம் சாத்³வைதவாதே³ வ்யதிரிக்தாநாமஸத்த்வாந்ந த⁴ர்மத்³வயமுபதே³ஷ்டுமுசிதமிதி, தத்ராஹ –
ஸ்வப்ரயோஜநேதி ।
கல்பிதபே⁴த³பா⁴ஞ்ஜி பூ⁴தாந்யுபாதா³ய தத³நுக்³ரஹேச்ச²யா சைத்யவந்த³நாதி³விலக்ஷணம் த⁴ர்மத்³வயமர்ஜுநம் நிமித்தீக்ருத்யா(அ)(அ)ப்தகாமோ(அ)பி ப⁴க³வாநுபதி³ஷ்டவாநித்யர்த²: ।
அர்ஜுநஸ்யோபதே³ஶாபேக்ஷாஸ்தீதி த³ர்ஶயிதும் விஶிநஷ்டி –
ஶோகேதி ।
நநு பூ⁴தாநுக்³ரஹே கர்தவ்யே கிமித்யர்ஜுநாய த⁴ர்மத்³வயம் ப⁴க³வதோபதி³ஶ்யதே, தத்ராஹ –
கு³ணாதி⁴கைரிதி ।
ப்ரசயம் க³மிஷ்யதீதி மத்வா த⁴ர்மத்³வயமர்ஜுநாயோபதி³தே³ஶேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
அத² ததா²பி ஸுக³தோபதி³ஷ்டத⁴ர்மவத³யமபி ப⁴க³வது³பதி³ஷ்டோ த⁴ர்மோ ந ப்ராமாணிகோபாதே³யதாமுபக³ச்சே²தி³த்யாஶங்க்ய வேதோ³க்தத்வாந்நாஸ்ய தத்துல்யத்வமித்யுக்தமித்யபி⁴ப்ரத்ய ஶிஷ்டபரிக்³ருஹீதத்வாச்ச மைவமித்யாஹ –
தம் த⁴ர்மமிதி ।
அத⁴ர்மே த⁴ர்மபு³த்³தி⁴ர்வேத³வ்யாஸஸ்ய ஜாதேத்யாஶங்க்யாஹ –
ஸர்வஜ்ஞ இதி ।
‘க்ருஷ்ணத்³வைபாயநம் வித்³தி⁴ வ்யாஸம் நாராயணம் ப்ரபு⁴ம்’ [வி.பு. 3.4.5] இதி ஸ்ம்ருதே: ஸஜ்ஜநோபகாரகப⁴க³வத³வதாரத்வாச்ச வ்யாஸஸ்ய நாந்யதா²பு³த்³தி⁴ரித்யாஹ –
ப⁴க³வாநிதி ।
கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்யாநாப்தப்ரணீதத்வமபாக்ருத்ய வ்யாக்²யேயத்வமுபபாதி³தமுபஸம்ஹரதி –
ததி³த³மிதி ।
பௌருஷேயஸ்ய வசஸோ மூலப்ரமாணாபா⁴வேநாப்ராமாண்யமிதி மத்வா விஶிநஷ்டி –
ஸமஸ்தேதி ।
ஶாஸ்த்ராக்ஷரைரேவ தத³ர்த²ப்ரதிபத்திஸம்ப⁴வே கிமிதி வ்யாக்²யாநமித்யாஶங்க்யாஹ –
து³ர்விஜ்ஞேயார்த²மிதி ।
‘பத³ச்சே²த³: பதா³ர்தோ²க்திர்விக்³ரஹோ வாக்யயோஜநா ।
ஆக்ஷேபஸ்ய ஸமாதா⁴நம் வ்யாக்யாநம் பஞ்சலக்ஷணம் ॥' இத்யாதி³க்ரமேணாஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய பூர்வாசார்யைர்வ்யாக்²யாதத்வாத் கிமர்த²மித³மாரப்⁴யதே க³தார்த²த்வாத் , தத்ராஹ –
தத³ர்தே²தி ।
கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்ய ப்ரகடீகரணார்த²ம் பத³விபா⁴க³ஸ்தத³ர்தோ²க்தி: ஸமாஸத்³வாரா வாக்யார்த²நிர்தே³ஶ:, தத்ராபேக்ஷிதோ ந்யாயஶ்சாக்ஷேபஸமாதா⁴நலக்ஷணோ வ்ருத்திகாரைர்த³ர்ஶித: ததா²பி ததா²வித⁴மேவ ஶாஸ்த்ரம் ஶாஸ்த்ரபரிசயஶூந்யை: ஸமுச்சயவாதி³பி⁴ர்விருத்³தா⁴ர்த²த்வேநாநேகார்த²த்வேந ச க்³ருஹீதமாலக்ஷ்ய தத்³பு³த்³தி⁴மநுரோத்³து⁴மித³மாரப்³த⁴வ்யமித்யர்த²: ।
யேஷாம் ப்ராசீநே வ்யாக்²யாநே பு³த்³தி⁴ரப்ரவிஷ்டா தேஷாம் ஸம்ப்ரதிதநே ஏதஸ்மிந்நஸௌ ப்ரவேக்ஷ்யதீதி குதோ நியமஸ்தத்ராஹ –
விவேகத இதி ।
பூர்வவ்யாக்²யாநே தத்தத³ர்த²நிர்தா⁴ரணார்தோ²பந்யாஸ: ஸங்கீர்ணவத்³பா⁴தீதி ந தத்ர கேஷாஞ்சிந்மநீஷா ஸமுந்மிஷதி, ப்ரக்ருதே த்வஸம்ப்ரகீர்ணதயா தத்தத்பதா³ர்த²நிர்ணயோபயோகி³ந்யாயோ விவ்ரியதே, தேநாத்ர மந்த³மத்⁴யமயோரபி பு³த்³தி⁴ரவதரதீத்யர்த²: । கிஞ்ச அநபேக்ஷிதாதி⁴கக்³ரந்த²ஸத்³பா⁴வாந்ந ப்ராசீநே வ்யாக்²யாநே ஶ்ரோத்ரூணாம் ப்ரவ்ருத்தி: । அத்ர த்வபேக்ஷிதால்பக்³ரந்தே² விவரணே ப்ராயஶ: ஸர்வேஷாம் ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்யாதி³தி மத்வாஹ –
ஸங்க்ஷேபத இதி ।
நநு அநாப்தப்ரணீதத்வாத்³யபா⁴வே(அ)பி நேத³ம் ஶாஸ்த்ரம் வ்யாக்²யேயம் விஷயாத்³யநுப³ந்த⁴ஸ்யாநபி⁴ஹிதத்வேந ஶாஸ்த்ரத்வாபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்ய ஸர்வவ்யாபாராணாம் ப்ரயோஜநார்த²த்வாதா³தௌ³ ப்ரயோஜநமாஹ –
தஸ்யேதி ।
ப்ரஸாதி⁴தப்ராமாண்யஸ்ய, வ்யாக்²யேயத்வேந மநஸி ஸம்நிஹிதஸ்ய கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸங்க்ஷேபத: ஸங்க்³ரஹ: ஸம்பிண்டி³தத்வமேகவாக்யத்வம், தேநேத³ம் பரமம் ப²லம் யந்நிஶ்சிதம் ஶ்ரேயோ நி:ஶ்ரேயஸம் கைவல்யம் । அவாந்தரப²லம் து தத்ரதத்ராவாந்தரவாக்யபே⁴தே³ந மநோநிக்³ரஹாதி³ விவக்ஷ்யதே ।
நி:ஶ்ரேயஸம் ச த்³விவித⁴ம் – நிரதிஶயஸுகா²விர்பா⁴வோ நி:ஶேஷாநர்தோ²ச்சி²த்திஶ்ச । தத்ராத்³யமுதா³ஹரதி –
பரமிதி ।
த்³விதீயம் த³ர்ஶயதி –
ஸஹேதுகஸ்யேதி ।
ஸம்ஸாரோபரமஸ்யாத்யந்திகத்வம் ப்ரதியோகி³ந: ஸம்ஸாரஸ்ய புநருத்பத்த்யயோக்³யத்வம் । தச்ச ஸ்வாபமூர்ச்சா²தி³வ்யவச்சே²தா³ர்த²ம் விஶேஷணம் । ததே³வ ஸாத⁴யிதும் ஸஹேதுகஸ்யேத்யுக்தம் ।
உக்தம் ப²லம் ஸமுச்சிதாதே³காகிநோ வா கர்மண: ஸ்யாதி³தி தஸ்யைவ ஶாஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யதேத்யாஶங்க்யாபி⁴தே⁴யமபி⁴தி⁴த்ஸமாந: ஸமாத⁴த்தே –
தச்சேதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஶேஷத்வேந கர்மநிஷ்டா² அத்ரோச்யதே । ப்ராதா⁴ந்யேந த்வாத்மஜ்ஞாநநிஷ்டை²வாத்ர ப்ரதிபாத்³யத இத்யர்த²: ।
நநு ஶேஷிணீ நிஷ்டா² குதோ ப⁴வதி ஸம்ந்யாஸாத் ? ந கர்மநிஷ்டா²யா: ஶேஷத்வாத் தத்ராஹ –
ஸர்வேதி ।
ஸம்ந்யாஸத்³வாரேணாஸக்ருத³நுஷ்டி²தஶ்ரவணாதே³: ஶேஷிணீ நிஷ்டா² ஸித்³த்⁴யதி, ஶேஷத்வம் ச கர்மண:, தத்ர பரஸ்பராஶ்ரயத்வமித்யர்த²: ।
நநு ‘யஜ்ஞதா³நதப:கர்ம ந த்யாஜ்யம் கார்யமேவ தத் ’ [ப⁴. கீ³. 18.5] இதி வாக்யஶேஷாத் ஸமுச்சிதமாத்மஜ்ஞாநமத்ர ப்ரதிபாத்³யதே, நேத்யாஹ –
ததே²தி ।
ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸபூர்வகமாத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²ரூபம் த⁴ர்மம் நி:ஶ்ரேயஸப்ரயோஜநம் ப்ராகு³க்தம் பராம்ருஶதி –
இமமேவேதி ।
வக்த்ருபே⁴தா³த³பி⁴ப்ராயபே⁴தா³ஶங்காம் வாரயதி –
ப⁴க³வதைவேதி ।
உக்தமநுகீ³தாஸ்விதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ப்³ரஹ்மண: பத³ம்
ப்³ரஹ்மண: பத³ம் – பூர்வோக்தம் நி:ஶ்ரேயஸம் । தஸ்ய வேத³நம் லாப⁴: । தத்ர விஶிஷ்டோ ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ரூபோ த⁴ர்ம: ஸமர்தோ² ப⁴வதீத்யர்த²: । யஜ்ஞதா³நாதி³வாக்யஸ்ய து தத்³வயாக்²யாநாவஸரே தாத்பர்யம் வக்ஷ்யதே ।
கர்மத்யாக³ஸ்ய ப⁴க³வதோ(அ)பி⁴ப்ரேதத்வே வாக்யாந்தரமநுகீ³தாக³தமேவோதா³ஹரதி –
தத்ரைவேதி ।
த⁴ர்மாத⁴ர்மாபூர்வாஸம்ஸர்கி³த்வே ஹேதுமாஹ –
நைவேதி ।
க்ரியாத்³வயஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் தந்நிர்வர்த்த்யாபூர்வாப்⁴யாமஸம்ப³ந்தே⁴ ப்ராப்தமர்த²மாஹ –
ய: ஸ்யாதி³தி ।
வாகா³தி³பா³ஹ்யகரணவ்யாபாரவிரஹிதத்வம் தூஷ்ணீமித்யுச்யதே । கிஞ்சித³சிந்தயந் இத்யந்த:கரணவ்யாபாராபா⁴வோ(அ)பி⁴ப்ரேத: । த்³விவித⁴கரணவ்யாபாரவிரஹித: ஸந் ப்ராகு³க்தோ யோ(அ)தி⁴காரீ கேவலமேகஸ்மிந் – அத்³விதீயே ப்³ரஹ்மணி ஆஸநமவஸ்தா²நம் , தத்ர லீந:, தஸ்மிந்நேவ ஸமாப்திபா⁴கீ³ ஸ்யாத் , தஸ்யாஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸமாதி⁴நிஷ்ட²ஸ்ய ஸர்வகர்மத்யாக³ஹேதுகம் ஜ்ஞாநம் முக்திஹேதுர்ப⁴வதீத்யர்த²: ।
ந கேவலமநுகீ³தாஸ்வேவ யதோ²க்தம் ஜ்ஞாநமுக்தம் । கிந்து ப்ரக்ருதே(அ)பி ஶாஸ்த்ரே ஸமாப்த்யவஸரே த³ர்ஶிதமித்யாஹ –
இஹாபீதி ।
நந்வத்ர நிவ்ருத்திலக்ஷணத⁴ர்மாத்மகம் ஸஸம்ந்யஸமாத்மஜ்ஞாநமேவ ந ப்ரதிபாத்³யதே, ‘குரு கர்மைவ தஸ்மாத் த்வம் ’ [ப⁴. கீ³. 4.15] இத்யாதௌ³ ப்ரவ்ருத்திலக்ஷணஸ்யாபி த⁴ர்மஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாத் , த⁴ர்மயோஶ்ச ப்ரக்ருதத்வாவிஶேஷாத் , தத்ராஹ –
அப்⁴யுத³யார்தோ²(அ)பீதி ।
நநு வர்ணிபி⁴ராஶ்ரமிபி⁴ஶ்சாநுஷ்டே²யத்வேநாந்யத்ர விஹிதஸ்யாபி தஸ்ய ந யுக்தம் மோக்ஷஸாத⁴நத்வாதி⁴காரே விதா⁴நம் , தே³வாதி³ஸ்தா²நப்ராப்திஹேதுத்வேந மோக்ஷம் ப்ரதி ப்ரதிபக்ஷத்வாத் । ஸத்யம் , ததா²பி ப²லாபி⁴லாஷமந்தரேணேஶ்வரார்பணதி⁴யா க்ருதஸ்ய பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴ஹேதுத்வாத் தஸ்யேஹ வசநமித்யாஹ –
ஸ தே³வாதீ³தி ।
ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴த்³வாரா க்ருத: ஸந்நிதி ஶேஷ: ।
ப்ரவ்ருத்திலக்ஷணத⁴ர்மஸ்யோக்தரீத்யா சித்தஶுத்³தி⁴ஹேதுத்வே(அ)பி மோக்ஷஹேதுத்வேந குதோ மோக்ஷாதி⁴காரே நிர்தே³ஶ: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –
ஶுத்³தே⁴தி ।
ப்ரதிபத்³யதே ப்ராகு³க்தோ த⁴ர்ம இதி ஶேஷ: ।
யது³க்தம் ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴வர்ஜிதமீஶ்வரார்பணபு³த்³த்⁴யா(அ)நுஷ்டி²தம் கர்ம பு³த்³தி⁴ஶுத்³த⁴யே ப⁴வதீதி, தத்ர வாக்யஷேஷமநுகூலயதி –
ததா² சேதி ।
ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ரயோஜநம் ஸஸாத⁴நமுக்தமநூத்³ய விஷயம் த³ர்ஶயதி –
இமமிதி ।
த³ர்ஶிதேந ப²லேந ஶாஸ்த்ரஸ்ய நிஷ்டா²த்³வயத்³வாரா ஸாத்⁴யஸாத⁴நபா⁴வ: ஸம்ப³ந்தோ⁴ விஷயேண விஷயவிஷயித்வமிதி விவக்ஷித்வாஹ –
விஶேஷத இதி ।
ஏவமநுப³ந்த⁴த்ரயவிஶிஷ்டம் ஶாஸ்த்ரம் வ்யாக்²யாநார்ஹமித்யுபஸம்ஹரதி –
விஶிஷ்டேதி ।
ஸித்³தே⁴ வ்யாக்²யாநயோக்³யத்வே வ்யாக்²யேயத்வம் ப²லிதமாஹ –
யத இதி ।
தத்ரைஷா(அ)க்ஷரயோஜநா -
த்⁴ருதராஷ்ட்ர உவாசேதி ।
த்⁴ருதராஷ்ட்ரோ ஹி ப்ரஜ்ஞாசக்ஷுர்பா³ஹ்யசக்ஷுரபா⁴வாத்³பா³ஹ்யமர்த²ம் ப்ரத்யக்ஷயிதுமநீஶ: ஸந் அப்⁴யாஶவர்திநம் ஸஞ்ஜயமாத்மநோ ஹிதோபதே³ஷ்டாரம் ப்ருச்ச²தி -
த⁴ர்மக்ஷேத்ர இதி ।
த⁴ர்மஸ்ய தத்³பு³த்³தே⁴ஶ்ச க்ஷேத்ரமபி⁴வ்ருத்³தி⁴காரணம் யது³ச்யதே குருக்ஷேத்ரமிதி, தத்ர ஸமவேதா: ஸங்க³தா:, யுயுத்ஸவோ யோத்³து⁴காமாஸ்தே ச கேசிந்மதீ³யா து³ர்யோத⁴நப்ரப்⁴ருதய: பாண்ட³வாஶ்சாபரே யுதி⁴ஷ்டி²ராத³ய:, தே ச ஸர்வே யுத்³த⁴பூ⁴மௌ ஸங்க³தா பூ⁴த்வா கிம் க்ருதவந்த: ॥ 1 ॥
‘கிமஸ்மதீ³யம் ப்ரப³லம் ப³லம் ப்ரதிலப்⁴ய தீ⁴ரபுருஷைர்பீ⁴ஷ்மாதி³பி⁴ரதி⁴ஷ்டி²தம் பரேஷாம் ப⁴யமாவிரபூ⁴த் , யத்³வா பக்ஷத்³வயஹிம்ஸாநிமித்தாத⁴ர்மப⁴யமாஸீத் , யேநைதே யுத்³தா⁴து³பரமேரந் ? ‘ இத்யேவம் புத்ரபரவஶஸ்ய புத்ரஸ்நேஹாபி⁴நிவிஷ்டஸ்ய த்⁴ருதராஷ்ட்ரஸ்ய ப்ரஶ்நே ஸஞ்ஜயஸ்ய ப்ரதிவசநம் -
த்³ருஷ்ட்வேத்யாதி³ ।
பாண்ட³வாநாம் ப⁴யப்ரஸங்கோ³ நாஸ்தீத்யேதத் துஶப்³தே³ந த்³யோத்யதே । ப்ரத்யுத து³ர்யோத⁴நஸ்யைவ ராஜ்ஞோ ப⁴யம் ப்ரபூ⁴தம் ப்ராது³ர்ப³பூ⁴வ । பாண்ட³வாநாம் - பாண்டு³ஸுதாநாம் யுதி⁴ஷ்டி²ராதீ³நாமநீகம் - ஸைந்யம் த்⁴ருஷ்டத்³யும்நாதி³பி⁴ரதித்⁴ருஷ்டைர்வ்யூஹாதி⁴ஷ்டி²தம் த்³ருஷ்ட்வா ப்ரத்யக்ஷேண ப்ரதீத்ய த்ரஸ்தஹ்ருத³யோ து³ர்யோத⁴நோ ராஜா ததா³ - தஸ்யாம் ஸங்க்³ராமோத்³யோகா³வஸ்தா²யாம் , ஆசார்யம் த்³ரோணநாமாநமாத்மந: ஶிக்ஷிதாரம் ரக்ஷிதாரம் ச ஶ்லாக⁴யந்நுபஸங்க³ம்ய - ததீ³யம் ஸமீபம் விநயேந ப்ராப்ய ப⁴யோத்³விக்³நஹ்ருத³யத்வே(அ)பி தேஜஸ்வித்வாதே³வ வசநமர்த²ஸஹிதம் வாக்யமுக்தவாநித்யர்த²: ॥ 2 ॥
ததே³வ வசநமுதா³ஹரதி -
பஶ்யேதி ।
ஏதாமஸ்மத³ப்⁴யாஶே மஹாபுருஷாநபி ப⁴வத்ப்ரமுகா²நபரிக³ணய்ய ப⁴யலேஶஶூந்யாமவஸ்தி²தாம் சமூமிமாம் ஸேநாம் பாண்டு³புத்ரைர்யுதி⁴ஷ்டி²ராதி³பி⁴ராநீதாம் மஹதீமநேகாக்ஷௌஹிணீஸஹிதாமக்ஷோப்⁴யாம், பஶ்யேத்யாசார்யம் து³ர்யோத⁴நோ நியுங்க்தே । நியோக³த்³வாரா ச தஸ்மிந் பரேஷாமவஜ்ஞாம் விஜ்ஞாபயந் க்ரோதா⁴திரேகமுத்பாத³யிதுமுத்ஸஹதே ।
பரகீயஸேநாயா வைஶிஷ்ட்யாபி⁴தா⁴நத்³வாரா பரபக்ஷே(அ)பி த்வதீ³யமேவ ப³லமிதி ஸூசயந் ஆசார்யஸ்ய தந்நிரஸநம் ஸுகரமிதி மந்வாந: ஸந்நாஹ -
வ்யூடா⁴மிதி ।
ராஜ்ஞோ த்³ருபத³ஸ்ய புத்ர: தவ ச ஶிஷ்யோ த்⁴ருஷ்டத்³யும்நோ லோகே க்²யாதிமுபக³த:, ஸ்வயம் ச ஶஸ்த்ராஸ்த்ரவித்³யாஸம்பந்நோ மஹாமஹிமா தேந வ்யூஹமாபாத்³யாதி⁴ஷ்டி²தாமிமாம் சமூம் கிமிதி ந ப்ரதிபத்³யஸே கிமிதி வா ம்ருஷ்யஸீத்யர்த²: ॥ 3 ॥
அந்யே(அ)பி ப்ரதிபக்ஷே பராக்ரமபா⁴ஜோ ப³ஹவ: ஸந்தீத்யநுபேக்ஷணீயத்வம் பரபக்ஷஸ்ய விவக்ஷயந்நாஹ -
அத்ரேதி ।
அஸ்யாம் ஹி ப்ரதிபக்ஷபூ⁴தாயாம் ஸேநாயாம் ஶூரா: - ஸ்வயமபீ⁴ரவ: ஶஸ்த்ராஸ்த்ரகுஶலா: பீ⁴மார்ஜுநாப்⁴யாம் ஸர்வஸம்ப்ரதிபந்நவீர்யாப்⁴யாம் துல்யா: யுத்³த⁴பூ⁴மாவுபலப்⁴யந்தே ।
தேஷாம் யுத்³த⁴ஶௌண்டீ³ர்யம் விஶதீ³கர்தும் விஶிநஷ்டி -
மஹேஷ்வாஸா இதி ।
இஷுரஸ்யதே(அ)ஸ்மிந்நிதி வ்யுத்பத்த்யா த⁴நுஸ்தது³ச்யதே । தச்ச மஹத் அந்யைரப்ரத்⁴ருஷ்யம் தத்³ யேஷாம் தே ராஜாநஸ்ததா² விவக்ஷ்யந்தே ।
தாநேவ பரஸேநாமத்⁴யமத்⁴யாஸீநாந் பரபக்ஷாநுராகி³ணோ ராஜ்ஞோ விஜ்ஞாபயதி -
யுயுதா⁴ந இத்யாதி³நா ஸௌப⁴த்³ரோ த்³ரௌபதே³யாஶ்சேத்யந்தேந ।
தேஷாம் ஸர்வேஷாமபி மஹாப³லபராக்ரமபா⁴க்த்வாத³நுபேக்ஷ்யத்வம் புநர்விவக்ஷதி -
ஸர்வ ஏவேதி
॥ 4, 5, 6 ॥
யத்³யேவம் பரகீயம் ப³லமதிப்ரபூ⁴தம் ப்ரதீத்யாதிபீ⁴தவத³பி⁴த³தா⁴ஸி, ஹந்த ஸந்தி⁴ரேவ பரைரிஷ்யதாம் , அலம் விக்³ரஹாக்³ரஹேண இத்யாசார்யாபி⁴ப்ராயமாஶங்க்ய ப்³ரவீதி -
அஸ்மாகமிதி ।
துஶப்³தே³நாந்தருத்பந்நமபி ஸ்வகீயம் ப⁴யம் திரோத³தா⁴நோ த்⁴ருஷ்டதாமாத்மநோ த்³யோதயதி । யே க²ல்வஸ்மத்பக்ஷே வ்யவஸ்தி²தா: ஸர்வேப்⁴ய: ஸமுத்கர்ஷஜுஷ: தாந் மயோச்யமாநாந் நிபோ³த⁴ - நிஶ்சயேந மத்³வசநாத³வதா⁴ரயேத்யர்த²: ।
யத்³யபி த்வமேவ த்ரைவர்ணிகேஷு த்ரைவித்³யவ்ருத்³தே⁴ஷு ப்ரதா⁴நத்வாத் ப்ரதிபத்தும் ப்ரப⁴வஸி, ததா²பி மதீ³யஸைந்யஸ்ய யே முக்²யாஸ்தாநஹம் தே துப்⁴யம் ஸம்ஜ்ஞார்த²மஸங்க்²யேஷு தேஷு மத்⁴யே கதிசிந்நாமபி⁴ர்க்³ருஹீத்வா பரிஶிஷ்டாநுபலக்ஷயிதும் விஜ்ஞாபநம் கரோமி, ந த்வஜ்ஞாதம் கிஞ்சித் தவ ஜ்ஞாபயாமீதி மத்வாஹ -
த்³விஜோத்தமேதி
॥ 7 ॥
தாநேவ ஸ்வஸேநாநிவிஷ்டாந் புருஷதௌ⁴ரேயாந் ஆத்மீயப⁴யபரிஹாரார்த²ம் பரிக³ணயதி -
ப⁴வாநித்யாதி³நா
॥ 8 ॥
த்³ரோணாதி³பரிக³ணநஸ்ய பரிஶிஷ்டபரிஸங்க்²யார்த²த்வம் வ்யாவர்தயதி -
அந்யே சேதி ।
ஸர்வே(அ)பி ப⁴வந்தமாரப்⁴ய மதீ³யப்ருதநாயாம் ப்ரவிஷ்டா: ஸ்வஜீவிதாத³பி மஹ்யம் ஸ்ப்ருஹயந்தீத்யாஹ -
மத³ர்த² இதி ।
யத்து தேஷாம் ஶூரத்வமுக்தம் ததி³தா³நீம் விஶத³யதி -
நாநேதி ।
நாநாவிதா⁴நி அநேகப்ரகாராணி ஶஸ்த்ராணி - ஆயுதா⁴நி ப்ரஹரணாநி - ப்ரஹரணஸாத⁴நாநி யேஷாம் தே ததா² ।
ப³ஹுவிதா⁴யுத⁴ஸம்பத்தாவபி தத்ப்ரயோகே³ நைபுண்யாபா⁴வே தத்³வைப²ல்யமிதி சேத் , நேத்யாஹ -
ஸர்வ இதி
॥ 9 ॥
ராஜா புநரபி ஸ்வகீயப⁴யாபா⁴வே ஹேத்வந்தரமாசார்யம் ப்ரத்யாவேத³யதி -
அபர்யாப்தமிதி ।
அஸ்மாகம் க²ல்வித³ம் ஏகாத³ஶஸங்க்²யாகாக்ஷௌஹிணீபரிக³ணிதமபரிமிதம் ப³லம் பீ⁴ஷ்மேண ச ப்ரதி²தமஹாமஹிம்நா ஸூக்ஷ்மபு³த்³தி⁴நா ஸர்வதோ ரக்ஷிதம் பர்யாப்தம் - பரோஷாம் பரிப⁴வே ஸமர்த²ம் । ஏதேஷாம் புநஸ்தத³ல்பம் - ஸப்தஸங்க்²யாகாக்ஷௌஹிணீபரிமிதம் ப³லம் பீ⁴மேந சபலபு³த்³தி⁴நா குஶலதாவிகலேந பரிபாலிதம் அபர்யாப்தம் - அஸ்மாநபி⁴ப⁴விதுமஸமர்த²மித்யர்த²: । அத²வா - ததி³த³மஸ்மாகம் ப³லம் பீ⁴ஷ்மாதி⁴ஷ்டி²தமபர்யாப்தம் - அபரிமிதம் அத்⁴ருஷ்யம் - அக்ஷோப்⁴யம் । ஏதேஷாம் து பாண்ட³வாநாம் ப³லம் பீ⁴மேநாபி⁴ரக்ஷிதம் பர்யாப்தம் - அபரிமிதம் ஸோடு⁴ம் ஶக்யமித்யர்த²: । அத²வா - தத் பாண்ட³வாநாம் ப³லமபர்யாப்தம் - நாலம் , அஸ்மாகம் - அஸ்மப்⁴யம் பீ⁴ஷ்மாபி⁴ரக்ஷிதம் பீ⁴ஷ்மோ(அ)பி⁴ரக்ஷிதோ(அ)ஸ்மை பரப³லநிவ்ருத்த்யர்த²மிதி ததே³வ ததோ²ச்யதே । இத³ம் புநரஸ்மதீ³யம் ப³லமேதேஷாம் - பாண்ட³வாநாம் பர்யாப்தம் - பரிப⁴வே ஸமர்த²ம் , பீ⁴மாபி⁴ரக்ஷிதம் பீ⁴மோ து³ர்ப³லஹ்ருத³யோ யஸ்மாத³ஸ்மை பரப³லநிவ்ருத்த்யர்த²மபி⁴ரக்ஷித: । தஸ்மாத³ஸ்மாகம் ந கிஞ்சித³பி ப⁴யகாரணமஸ்தீத்யர்த²: ॥ 10 ॥
ஸ்வகீயப³லஸ்ய பீ⁴ஷ்மாதி⁴ஷ்டி²தத்வேந ப³லிஷ்ட²த்வமுக்த்வா பீ⁴ஷ்மஶேஷத்வேந தத³நுகு³ணத்வம் த்³ரோணாதீ³நாம் ப்ரார்த²யதே -
அயநேஷ்விதி ।
கர்தவ்யவிஶேஷத்³யோதீ சஶப்³த³: । ஸமரஸமாரம்ப⁴ஸமயே யோதா⁴நாம் யதா²ப்ரதா⁴நம் யுத்³த⁴பூ⁴மௌ பூர்வாபராதி³தி³க்³விபா⁴கே³நாவஸ்தி²திஸ்தா²நாநி நியம்யந்தே । தாந்யத்ர அயநாந்யுச்யந்தே । ஸேநாபதிஶ்ச ஸர்வஸைந்யமதி⁴ஷ்டா²ய மத்⁴யே திஷ்ட²தி । தேஷு ஸர்வேஷு ப்ரக்ல்ருப்தம் ப்ரவிபா⁴க³மப்ரத்யாக்²யாய ப⁴வாந் அஶ்வத்தா²மா கர்ணஶ்சேத்யேவமாத³யோ ப⁴வந்த: ஸர்வே(அ)வஸ்தி²தா: ஸந்தோ பீ⁴ஷ்மமேவ ஸேநாபதிம் ஸர்வதோ ரக்ஷந்து । தஸ்ய ஹி ரக்ஷணே ஸர்வமஸ்மதீ³யம் ப³லம் ரக்ஷிதம் ஸ்யாத் , பரப³லநிவ்ருத்த்யர்த²த்வேந தஸ்யாஸ்மாபீ⁴ ரக்ஷிதத்வாதி³த்யர்த²: ॥ 11 ॥
தமேவமாசார்யம் ப்ரதி ஸம்வாத³ம் குர்வந்தம் ப⁴யாவிஷ்டம் ராஜாநம் த்³ருஷ்ட்வா தத³ப்⁴யாஶவர்தீ பிதாமஹஸ்தத்³ - பு³த்³த்⁴யநுரோதா⁴ர்த²மித்த²ம் க்ருதவாநித்யாஹ -
தஸ்யேதி ।
ராஜ்ஞோ து³ர்யோத⁴நஸ்ய ஹர்ஷம் - பு³த்³தி⁴க³தமுல்லாஸவிஶேஷம் பரபரிப⁴வத்³வாரா ஸ்வகீயவிஜயத்³வாரகம் ஸம்யகு³த்பாத³யந் ப⁴யம் ததீ³யமபநிநீஷுருச்சை: ஸிம்ஹநாத³ம் க்ருத்வா ஶங்க²மாபூரிதவாந் । கிமிதி து³ர்யோத⁴நஸ்ய ஹர்ஷமுத்பாத³யிதும் பிதாமஹோ யததே, குருவ்ருத்³த⁴த்வாத் தஸ்ய குருராஜத்வாத் பிதாமஹத்வாச்சாஸ்ய து³ர்யோத⁴நப⁴யாபநயநார்தா² ப்ரவ்ருத்திருசிதா, தது³பஜீவிதயா தத்³வஶத்வாச்ச । தஸ்ய ச ஸிம்ஹநாதே³ ஶங்க²ஶப்³தே³ ச பரேஷாம் ஹ்ருத³யவ்யதா² ஸம்பா⁴வ்யதே, தூ³ராதே³வ அரிநிவஹம் ப்ரதி ப⁴யஜநநலக்ஷணப்ரதாபத்வாதி³த்யர்த²: ॥ 12 ॥
ராஜாபி⁴ப்ராயம் ப்ரதீத்ய பீ⁴ஷ்மப்ரவ்ருத்த்யநந்தரம் தத்பக்ஷைஸ்தைஸ்தை ராஜபி⁴: ஶங்கா²த³யோ வாத்³யவிஶேஷா ஜ²டிதி ஶப்³த³வந்த: ஸம்பாதி³தா: । ஸ ச ஶங்கா²தி³ப்ரயுக்தஶப்³த³ஸ்துமுலோ ப³ஹுலம் ப⁴யம் பரேஷாம் பரித்³யோதயந்நாஸீதி³த்யாஹ -
தத இதி
॥13 ॥
ஏவம் து³ர்யோத⁴நபக்ஷே ப்ரவ்ருத்திமாலக்ஷ்ய பரிஸரவர்திநௌ கேஶவார்ஜுநௌ ஶ்வேதைர்ஹயைரதிப³லபராக்ரமைர்யுக்தே மஹதி - அப்ரத்⁴ருஷ்யே ரதே² வ்யவஸ்தி²தௌ அப்ராக்ருதௌ ஶங்கௌ² பூரிதவந்தாவித்யாஹ -
தத: ஶ்வேதைர்ஹயைரிதி
॥ 14 ॥
தயோ: ஶங்க²யோர்தி³வ்யத்வமேவாவேத³யதி -
பாஞ்சஜந்யமிதி ।
கேஶவார்ஜுநயோர்யுத்³தா⁴பி⁴முக்²யம் த்³ருஷ்ட்வா ஸம்ஹ்ருஷ்ட: ஸ்வாரஸ்யேந ஸமரரஸிகோ பீ⁴மஸேநோ(அ)பி யுத்³தா⁴பி⁴முகோ²(அ)பூ⁴தி³த்யாஹ -
பௌண்ட்³ரமிதி
॥ 15 ॥
ஏதேஷாமீத்³ருஶீம் ப்ரவ்ருத்திம் ப்ரதீத்ய பரிபாலநாவகாஶமாஸாத்³ய ராஜ்ஞோ யுதி⁴ஷ்டி²ரஸ்யாபி ப்ரவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி -
அநந்தேதி ।
ஜ்யாயஸாம் ப்⁴ராத்ரூணாமநுஸரணமாவஶ்யகமிதி மத்வா தயோர்யவீயஸோர்ப்⁴ராத்ரோரபி ப்ரவ்ருத்திமாஹ -
நகுல இதி
॥ 16 ॥
அந்யேஷாமபி தத்பக்ஷீயாணாம் ராஜ்ஞாமைகமத்யம் விஜ்ஞாபயந் த்⁴ருதராஷ்ட்ரஸ்ய து³ராஶாம் ஸஞ்ஜயோ வ்யுத³ஸ்யதி -
காஶ்யஶ்சேத்யாதி³நா
॥ 17 ॥
த்³ருபத³ இதி ।
பரமேஷ்வாஸாதி³விஶேஷணசதுஷ்டயம் ப்ரத்யேகம் ஸம்ப³த்⁴யதே ॥ 18 ॥
தைஸ்தை ராஜபி⁴: ஶங்கா²நாபூரயத்³பி⁴ராபாதி³தோ மஹாந் கோ⁴ஷ: துமுல: - அதிபை⁴ரவோ நப⁴ஶ்ச - அந்தரிக்ஷம் ப்ருதி²வீம் ச - பு⁴வநம் லோகத்ரயம் ஸர்வமேவ விஶேஷேணாநுக்ரமேண நாத³யந் - நாத³யுக்தம் குர்வந் தா⁴ர்தராஷ்ட்ராணாம் து³ர்யோத⁴நாதீ³நாம் ஹ்ருத³யாநி அந்த:கரணாநி வ்யதா³ரயத் - விதா³ரிதவாந் । யுஜ்யதே ஹி தத்ப்ரேரிதஶங்க²கோ⁴ஷஶ்ரவணாத் த்ரைம்லோக்யாக்ரோஶே தமுபஶ்ர்ருண்வதாம் தேஷாம் ஹ்ருத³யேஷு தோ³தூ⁴யமாநத்வம் । ததா³ஹ -
ஸ கோ⁴ஷ இதி
॥ 19 ॥
து³ர்யோத⁴நாதீ³நாம் தா⁴ர்தராஷ்ட்ராணாமேவம் ப⁴யப்ராப்திம் ப்ரத³ர்ஶ்ய பார்தா²தீ³நாம் பாண்ட³வாநாம் தத்³வைபரீத்யமிதா³நீமுதா³ஹரதி -
அதே²த்யாதி³நா ।
பீ⁴திப்ரத்யுபஸ்தி²தேரநந்தரம் பலாயநே ப்ராப்தே(அ)பி வைபரீத்யாத்³ வ்யவஸ்தி²தாந் அப்ரசலிதாநேவ பராந் ப்ரத்யக்ஷேணோபலப்⁴ய ஹநுமந்தம் வாநரவரம் த்⁴வஜலக்ஷணத்வேந ஆதா³யாவஸ்தி²தோ(அ)ர்ஜுநோ ப⁴க³வந்தமாஹேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கிமாஹேத்யபேக்ஷாயாமித³ம் - வக்ஷ்யமாணம் ஹேதுமத்³வசநமித்யாஹ -
வாக்யமித³மிதி ।
கஸ்யாமவஸ்தா²யாமித³முக்தவாநிதி தத்ராஹ -
ப்ரவ்ருத்த இதி ।
ஶஸ்த்ராணாம் - இஷுப்ராஸப்ரப்⁴ருதீநாம் ஸம்பாத: - ஸமுதா³ய: தஸ்மிந் ப்ரவ்ருத்தே - ப்ரயோகா³பி⁴முகே² ஸதீதி யாவத் ।
கிம் க்ருத்வா ப⁴க³வந்தம் ப்ரத்யுக்தவாநிதி ததா³ஹ –
த⁴நுரிதி ।
மஹீபதிஶப்³தே³ந ராஜா ப்ரஜ்ஞாசக்ஷு: ஸஞ்ஜயேந ஸம்போ³த்⁴யதே ॥ 20 ॥
ததே³வ கா³ண்டீ³வத⁴ந்வநோ வாக்யமநுக்ராமதி -
ஸேநயோரிதி ।
உப⁴யோரபி ஸேநயோ: ஸம்நிஹிதயோர்மத்⁴யே மதீ³யம் ரத²ம் ஸ்தா²பயேத்யர்ஜுநேந ஸாரத்²யே ஸர்வேஶ்வரோ நியுஜ்யதே । கிம் ஹி ப⁴க்தாநாமஶக்யம் யத்³ப⁴க³வாநபி தந்நியோக³மநுதிஷ்ட²தி ? யுக்தம் ஹி ப⁴க³வதோ ப⁴க்தபாரவஶ்யம் । அச்யுதேதி ஸம்போ³த⁴நதயா ப⁴க³வத: ஸ்வரூபம் ந கதா³சித³பி ப்ரச்யுதிம் ப்ராப்நோதீத்யுச்யதே ॥ 21 ॥
மத்⁴யே ரத²ம் ஸ்தா²பயேத்யுக்தம் । ததே³வ ரத²ஸ்தா²பநஸ்தா²நம் நிர்தா⁴ரயதி -
யாவதி³தி ।
ஏதாந் - ப்ரதிபக்ஷே ப்ரதிஷ்டி²தாந் பீ⁴ஷ்மத்³ரோணாதீ³ந் அஸ்மாபி⁴: ஸார்த⁴ம் யோத்³து⁴மபேக்ஷாவதோ யாவத்³ - க³த்வா நிரீக்ஷிதுமஹம் க்ஷம: ஸ்யாம் , தாவதி ப்ரதே³ஶே ரத²ஸ்ய ஸ்தா²பநம் கர்தவ்யமித்யர்த²: ।
கிஞ்ச, ப்ரவ்ரு்ருத்தே யுத்³த⁴ப்ராரம்பே⁴ ப³ஹவோ ராஜாநோ(அ)முஷ்யாம் யுத்³த⁴பூ⁴மாவுபலப்⁴யந்தே, தேஷாம் மத்⁴யே கை: ஸஹ மயா யோத்³த⁴வ்யம் ? ந ஹி க்வசித³பி மம க³திப்ரதிஹதிரஸ்தீத்யாஹ -
கைர்மயேதி
॥ 22 ॥
ப்ரதியோகி³நாமபா⁴வே கத²ம் தவ யுத்³தௌ⁴த்ஸுக்யம் ப²லவத்³ ப⁴வேதி³தி தத்ராஹ –
யோத்ஸ்யமாநாநிதி ।
யே கேசிதே³தே ராஜாநோ நாநாதே³ஶேப்⁴யோ(அ)த்ர குருக்ஷேத்ரே ஸமவேதாஸ்தாநஹம் யோத்ஸ்யமாநாந் - பரிக்³ருஹீதப்ரஹரணோபாயாந் அதிதராம் ஸங்க்³ராமஸமுத்ஸுகாநுபலபே⁴ । தேந ப்ரதியோகி³நாம் பா³ஹுல்யமித்யர்த²: ।
தேஷாமஸ்மாபி⁴: ஸஹ பூர்வவைராபா⁴வே கத²ம் ப்ரதியோகி³த்வம் ப்ரகல்பதே ? தத்ராஹ -
தா⁴ர்தராஷ்ட்ரஸ்யேதி ।
த்⁴ருதராஷ்ட்ரபுத்ரஸ்ய து³ர்யோத⁴நஸ்ய து³ர்பு³த்³தே⁴: - ஸ்வரக்ஷணோபாயமப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய யுத்³தா⁴ய ஸம்ரம்ப⁴ம் குர்வதோ யுத்³தே⁴ - யுத்³த⁴பூ⁴மௌ ஸ்தி²த்வா ப்ரியம் கர்துமிச்ச²வோ ராஜாந: ஸமாக³தா த்³ருஶ்யந்தே, தேந தேஷாமௌபாதி⁴கமஸ்மத்ப்ரதியோகி³த்வமுபபந்நமித்யர்த²: ॥ 23 ॥
ஏவமர்ஜுநேந ப்ரேரிதோ ப⁴க³வாந் அஹிம்ஸாரூபம் த⁴ர்மமாஶ்ரித்ய ப்ராயஶோ யுத்³தா⁴த் தம் நிவர்தயிஷ்யதீதி த்⁴ருதராஷ்ட்ரஸ்ய மநீஷாம் து³தூ³ஷயிஷு: ஸஞ்ஜயோ ராஜாநம் ப்ரத்யுக்தவாநித்யாஹ -
ஸஞ்ஜய இதி ।
ப⁴க³வதோ(அ)பி பூ⁴பா⁴ராபஹாரார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தஸ்ய அர்ஜுநாபி⁴ப்ராயப்ரதிபத்தித்³வாரேண ஸ்வாபி⁴ஸந்தி⁴ம் ப்ரதிலப⁴மாநஸ்ய பரோக்திமநுஸ்ருத்ய ஸ்வாபி⁴ப்ராயாநுகூலமநுஷ்டா²நமாத³ர்ஶயதி -
ஏவமிதி ।
॥ 24 ॥
பீ⁴ஷ்மத்³ரோணாதீ³நாமந்யேஷாம் ச ராஜ்ஞாமந்திகே ரத²ம் ஸ்தா²பயித்வா ப⁴க³வாந் கிம் க்ருதவாநிதி ததா³ஹ -
உவாசேதி ।
ஏதாந் - அப்⁴யாஶே வர்தமாநாந் , குரூந் - குருவம்ஶப்ரஸூதாந் ப⁴வத்³பி⁴: ஸார்த⁴ம் யுத்³தா⁴ர்த²ம் ஸங்க³தாந் பஶ்ய । த்³ருஷ்ட்வா ச யை: ஸஹாத்ர யுயுத்ஸா தவோபாவர்ததே தை: ஸாகம் யுத்³த⁴ம் குரு । நோ க²ல்வேதேஷாம் ஶஸ்த்ராஸ்த்ரஶிக்ஷாவதாம் மஹீக்ஷிதாமுபேக்ஷோபபத்³யதே, ஸாரத்²யே து ந மந: கே²த³நீயமித்யர்த²: ॥ 25 ॥
ஏவம் ஸ்தி²தே மஹாநத⁴ர்மோ ஹிம்ஸேதி விபரீதபு³த்³த்⁴யா யுத்³தா⁴து³பரிரம்ஸா பார்த²ஸ்ய ஸம்ப்ரவ்ருத்தேதி கத²யதி -
தத்ரேத்யாதி³நா ।
ஸப்தம்யா ப⁴க³வத³ப்⁴யநுஜ்ஞாநே ஸமரஸமாரம்பா⁴ய ஸம்ப்ரவ்ருத்தே ஸதீத்யேதது³ச்யதே । ஸேநயோருப⁴யோரபி ஸ்தி²தாந் பார்தோ²(அ)பஶ்யதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: । அத²ஶப்³த³: ததா²ஶப்³த³பர்யாய: । ஶ்வஶுரா: பா⁴ர்யாணாம் ஜநயிதார: । ஸுஹ்ருதோ³ மித்ராணி க்ருதவர்மப்ரப்⁴ருதய: ॥ 26 ॥
ஸேநாத்³வயே வ்யவஸ்தி²தாந் யதோ²க்தாந் பித்ருபிதாமஹாதீ³ந் ஆலோச்ய பரமக்ருபாபரவஶ: ஸந்நர்ஜுநோ ப⁴க³வந்தமுக்தவாநித்யாஹ -
தாநிதி ।
விஷீத³ந் - யதோ²க்தாநாம் பித்ராதீ³நாம் ஹிம்ஸாஸம்ரம்ப⁴நிப³ந்த⁴நம் விஷாத³முபதாபம் குர்வந்நித்யர்த²: ॥ 27 ॥
ததே³வ இத³ம்ஶப்³த³வாச்யம் வசநமுதா³ஹரதி -
த்³ருஷ்ட்வேதி ।
॥ 28 ॥
ஆத்மீயம் ப³ந்து⁴வர்க³ம் யுத்³தே⁴ச்ச²யா யுத்³த⁴பூ⁴மாவுபஸ்தி²தமுபலப்⁴ய ஶோகப்ரவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி -
ஸீத³ந்தீதி ।
தே³வாம்ஶஸ்யைவார்ஜுநஸ்யாநாத்மவித³: ஸ்வபரதே³ஹேஷ்வாத்மாத்மீயாபி⁴மாநவத: தத்ப்ரியஸ்ய யுத்³தா⁴ரம்பே⁴ தந்ம்ருத்யுப்ரஸங்க³த³ர்ஶிந: ஶோகோ மஹாநாஸீதி³த்யர்த²: ।
அங்கே³ஷு வ்யதா² முகே² பரிஶோஷஶ்சேத்யுப⁴யம் ஶோகலிங்க³முக்தம் । ஸம்ப்ரதி வேபது²ப்ரப்⁴ருதீநி பீ⁴திலிங்கா³ந்யுபந்யஸ்யதி -
வேபது²ஶ்சேதி ।
ரோமஹர்ஷ: - ரோம்ணாம் கா³த்ரேஷு புலகிதத்வம் ॥ 29 ॥
கிஞ்ச அதை⁴ர்யமபி ஸம்வ்ருத்தமித்யாஹ -
ந சேதி ।
மோஹோ(அ)பி மஹாந் ப⁴வதீத்யாஹ -
ப்⁴ரமதீவேதி ।
॥ 30 ॥
விபரீதநிமித்தப்ரதீதேரபி மோஹோ ப⁴வதீத்யாஹ –
நிமித்தாநீதி ।
தாநி விபரீதாநி நிமித்தாநி யாநி வாமநேத்ரஸ்பு²ரணாதீ³நி ।
யுத்³தே⁴ ஸ்வஜநஹிம்ஸயா ப²லாநுபலம்பா⁴த³பி தஸ்மாது³பரிரம்ஸா ஜாயதே இத்யாஹ -
ந சேதி ।
॥ 31 ॥
ப்ராப்தாநாம் யுயுத்ஸூநாம் ஹிம்ஸயா விஜயோ ராஜ்யம் ஸுகா²நி ச லப்³து⁴ம் ஶக்யாநீதி குதோ யுத்³தா⁴து³பரதிரித்யாஶங்க்யாஹ -
ந காங்க்ஷ இதி
கிமிதி ராஜ்யாதி³கம் ஸர்வாகாங்க்ஷிதத்வாந்ந காங்க்ஷ்யதே தேந ஹி புத்ரப்⁴ராத்ராதீ³நாம் ஸ்வாஸ்த்²யமாதா⁴தும் ஶக்யமித்யாஶங்க்யாஹ –
கிமிதி ।
॥ 32 ॥
ராஜ்யாதீ³நாமாக்ஷேபே ஹேதுமாஹ -
யேஷாமிதி
॥33 ॥
தாநேவ விஶிநஷ்டி -
ஆசார்யா இதி ।
ஸ்யாலா: - பா⁴ர்யாணாம் ப்⁴ராதரோ த்⁴ருஷ்டத்³யும்நப்ரப்⁴ருதய: ॥ 34 ॥
வத்⁴யேஷ்வபி ஸ்வராஜ்யபரிபந்தி²ஷ்வாததாயிஷு க்ருபாபு³த்³த்⁴யா ஸ்வத⁴ர்மாத்³யுத்³தா⁴த் பூர்வோக்தமோஹாதி³வஶாத் ப்ரச்யுதிம் ப்ரத³ர்ஶயதி -
ஏதாநிதி ।
ஜிகா⁴ம்ஸந்தம் ஜிகா⁴ம்ஸீயாத்’ (வஸிஷ்ட²த⁴ர்மஸூத்ரம் 3.17) இதி ந்யாயாதே³தேஷாம் ஹிம்ஸா ந தோ³ஷாயேத்யாஶங்க்யாஹ –
க்⁴நதோ(அ)பீதி ।
ப்ருதி²வீப்ராப்த்யர்த²ம் ஹி ஹநநமேதேஷாமிஷ்யதே ।
ந ச தத்ப்ராப்தி: ஸமீஹிதேதி கைமுதிகந்யாயேந த³ர்ஶயதி -
அபீதி ।
ந ஹி மஹத³பி த்ரைலோக்யலக்ஷணம் ராஜ்யம் லப்³து⁴ம் ஸ்வஜநஹிம்ஸாயை மநோ மதீ³யம் ஸ்ப்ருஹயதி । ப்ருதி²வீப்ராப்த்யர்த²ம் புநர்ப³ந்து⁴வத⁴ம் ந ஶ்ரத்³த³தா⁴மீதி கிம் வக்தவ்யமித்யர்த²: ॥ 35 ॥
து³ர்யோத⁴நாதீ³நாம் ஶத்ரூணாம் நிக்³ரஹே ப்ரீதிப்ராப்திஸம்ப⁴வாத்³யுத்³த⁴ம் கர்தவ்யமித்யாஶங்க்யாஹ –
நிஹத்யேதி ।
யதி³ புநரமீ து³ர்யோத⁴நாத³யோ ந நிக்³ருஹ்யேரந் ப⁴வந்தஸ்தர்ஹி தைர்நிக்³ருஹீதா து³:கி²தா: ஸ்யுரித்யாஶங்க்யாஹ -
பாபமேவேதி ।
யதீ³மே து³ர்யோத⁴நாத³யோ நிர்தோ³ஷாநேவாஸ்மாந் அகஸ்மாத்³யுத்³த⁴பூ⁴மௌ ஹந்யு:, ததை³தாந் ‘அக்³நிதோ³ க³ரத³ஶ்ச’ (மநு: 8.350) இத்யாதி³லக்ஷணோபேதாநாததாயிநோ நிர்தோ³ஷஸ்வஜநஹிம்ஸாப்ரயுக்தம் பாபம் பூர்வமேவ பாபிந: ஸமாஶ்ரயேதி³த்யர்த²: । அத²வா - யத்³யப்யேதே ப⁴வந்த்யாததாயிந:, ததா²ப்யேதாந் அதிஶோச்யாந் து³ர்யோத⁴நாதீ³ந் ஹிம்ஸித்வா ஹிம்ஸாக்ருதம் பாபமஸ்மாநேவாஶ்ரயேத் , அதோ நாஸ்மாபி⁴ரேதே ஹந்தவ்யா இத்யர்த²: । அத²வா - கு³ருப்⁴ராத்ருஸுஹ்ருத்ப்ரப்⁴ருதீநேதாந் ஹத்வா வயமாததாயிந: ஸ்யாம, ததஶ்சைதாந் ஹத்வா ஹிம்ஸாக்ருதம் பாபமாததாயிநோ(அ)ஸ்மாநேவ ஸமாஶ்ரயேத் இதி யுத்³தா⁴த் உபரமணமஸ்மாகம் ஶ்ரேயஸ்கரமித்யர்த²: ॥ 36 ॥
ப²லாபா⁴வாத³நர்த²ஸம்ப⁴வாச்ச பரஹிம்ஸா ந கர்தவ்யேத்யுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
கிஞ்ச ராஜ்யஸுக²முத்³தி³ஶ்ய யுத்³த⁴முபக்ரம்யதே, ந ச ஸ்வஜநபரிக்ஷயே ஸுக²முபபத்³யதே, தேந ந கர்தவ்யம் யுத்³த⁴மித்யாஹ -
ஸ்வஜநம் ஹீதி
॥ 37 ॥
கத²ம் தர்ஹி பரேஷாம் குலக்ஷயே ஸ்வஜநஹிம்ஸாயாம் ச ப்ரவ்ருத்திஸ்தத்ராஹ –
யத்³யபீதி ।
லோபோ⁴பஹதபு³த்³தி⁴த்வாத் தேஷாம் குலக்ஷயாதி³ப்ரயுக்ததோ³ஷப்ரதீத்யபா⁴வாத் ப்ரவ்ருத்திவிஸ்ரம்ப⁴: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ॥ 38 ॥
பரேஷாமிவ அஸ்மாகமபி ப்ரவ்ருத்திவிஸ்ரம்ப⁴: ஸம்ப⁴வேதி³தி சேத் , நேத்யாஹ –
கத²மிதி ।
குலக்ஷயே மித்ரத்³ரோஹே ச தோ³ஷம் ப்ரபஶ்யத்³பி⁴ரஸ்மாபி⁴: தத்³தோ³ஷஶப்³தி³தம் பாபம் கத²ம் ந ஜ்ஞாதவ்யம் ? தத³ஜ்ஞாநே தத்பரிஹாராஸம்ப⁴வாத் । அதோ(அ)ஸ்மாத் பாபாந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் தஜ்ஜ்ஞாநமபேக்ஷிதமிதி பாபபரிஹாரார்தி²நாமஸ்மாகம் ந யுக்தா யுத்³தே⁴ ப்ரவ்ருத்திரித்யர்த²: ॥ 39 ॥
கோ(அ)ஸௌ குலக்ஷயே தோ³ஷோ யத்³த³ர்ஶநாத்³யுஷ்மாகம் யுத்³தா⁴து³பரதிரபேக்ஷ்யதே ? தத்ராஹ –
குலேதி ।
குலஸ்ய ஹி க்ஷயே குலஸம்ப³ந்தி⁴ந: சிரந்தநா த⁴ர்மா: தத்தத³க்³நிஹோத்ராதி³க்ரியாஸாத்⁴யா நாஶமுபயாந்தி । கர்துரபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
த⁴ர்மநாஶே(அ)பி கிம் ஸ்யாத் இதி சேத் , தத்ராஹ -
த⁴ர்ம இதி ।
குலப்ரயுக்தே த⁴ர்மே குலநாஶாதே³வ நஷ்டே குலக்ஷயகரஸ்ய குலம் பரிஶிஷ்டமகி²லமபி ததீ³யோ(அ)த⁴ர்மோ(அ)பி⁴ப⁴வதி । அத⁴ர்மபூ⁴யிஷ்ட²ம் தஸ்ய குலம் ப⁴வதீத்யர்த²: ॥ 40 ॥
குலக்ஷயே க்ருதே அவஶிஷ்டகுலஸ்ய அத⁴ர்மப்ரவணத்வே கோ தோ³ஷ: ஸ்யாத் ? இதி தத்ராஹ –
அத⁴ர்மேதி ।
பாபப்ரசுரே குலே ப்ரஸூதாநாம் ஸ்த்ரீணாம் ப்ரது³ஷ்டத்வே கிம் து³ஷ்யதி ? தத்ராஹ -
ஸ்த்ரீஷ்விதி
॥ 41 ॥
வர்ணஸங்கரஸ்ய தோ³ஷபர்யவஸாயிதாமாத³ர்ஶயதி -
ஸங்கர இதி ।
குலக்ஷயகராணாம் தோ³ஷாந்தரம் ஸமுச்சிநோதி -
பதந்தீதி ।
குலக்ஷயக்ருதாம் பிதரோ நிரயகா³மிநோ ஸம்ப⁴வந்தீத்யத்ர ஹேதுமாஹ –
லுப்தேதி ।
புத்ராதீ³நாம் கர்த்ரூணாமபா⁴வாத் லுப்தா பிண்ட³ஸ்யோத³கஸ்ய ச க்ரியா யேஷாம் தே ததா² । ததஶ்ச ப்ரேதத்வபராவ்ருத்திகாரணாபா⁴வாத் நரகபதநமேவ ஆவஶ்யகமாபதேதி³த்யர்த²: ॥ 42 ॥
குலக்ஷயக்ருதாமேதைருதா³ஹ்ருதைர்தோ³ஷைர்வர்ணஸங்கரஹேதுபி⁴ர்ஜாதிப்ரயுக்தா வம்ஶப்ரயுக்தாஶ்ச த⁴ர்மா: ஸர்வே ஸமுத்ஸாத்³யந்தே । தேந குலக்ஷயகாரணாத்³ யுத்³தா⁴து³பரதிரேவ ஶ்ரேயஸீத்யாஹ -
தோ³ஷைரிதி
॥ 43 ॥
கிஞ்ச ஜாதித⁴ர்மேஷு குலத⁴ர்மேஷு சோத்ஸந்நேஷு தத்தத்³த⁴ர்மவர்ஜிதாநாம் மநுஷ்யாணாமநதி⁴க்ருதாநாம் நரகபதநத்⁴ரௌவ்யாத் அநர்த²கரமித³மேவ ஹேயமித்யாஹ –
உத்ஸந்நேதி ।
யதோ²க்தாநாம் மநுஷ்யாணாம் நரகபாதஸ்ய ஆவஶ்யகத்வே ப்ரமாணமாஹ -
இத்யநுஶுஶ்ருமேதி
॥ 44 ॥
ராஜ்யப்ராப்திப்ரயுக்தஸுகோ²பபோ⁴க³லுப்³த⁴தயா ஸ்வஜநஹிம்ஸாயாம் ப்ரவ்ருத்திரஸ்மாகம் கு³ணதோ³ஷவிபா⁴க³விஜ்ஞாநவதாமதிகஷ்டேதி பரிப்⁴ரஷ்டஹ்ருத³ய: ஸந்நாஹ -
அஹோ ப³தேதி
॥ 45 ॥
யத்³யேவம் யுத்³தே⁴ விமுக²: ஸந் பரபரிப⁴வப்ரதீகாரரஹிதோ வர்தேதா²:, தர்ஹி த்வாம் ஶஸ்த்ரபரிக்³ரஹரஹிதம் ஶத்ரும் ஶஸ்ரபாணயோ தா⁴ர்தராஷ்ட்ரா நிக்³ருஹ்ணீயுரித்யாஶங்க்யாஹ –
யதீ³தி ।
ப்ராணத்ராணாத³பி ப்ரக்ருஷ்டோ த⁴ர்ம: ப்ராணப்⁴ருதாமஹிம்ஸேதி பா⁴வ: ॥ 46 ॥
யதோ²க்தமர்ஜுநஸ்ய வ்ருத்தாந்தம் ஸஞ்ஜயோ த்⁴ருதராஷ்ட்ரம் ராஜாநம் ப்ரதி ப்ரவேதி³தவாந் । தமேவ ப்ரவேத³நப்ரகாரம் த³ர்ஶயதி -
ஏவமிதி ।
ப்ரத³ர்ஶிதேந ப்ரகாரேண ப⁴க³வந்தம் ப்ரதி விஜ்ஞாபநம் க்ருத்வா ஶோகமோஹாப்⁴யாம் பரிபூ⁴தமாநஸ: ஸந் அர்ஜுந: ஸங்க்²யே - யுத்³த⁴மத்⁴யே ஶரேண ஸஹிதம் கா³ண்டீ³வம் த்யக்த்வா ‘ந யோத்ஸ்யே(அ)ஹம்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-9) இதி ப்³ருவந் , மத்⁴யே ரத²ஸ்ய, ஸம்ந்யாஸமேவ ஶ்ரேயஸ்கரம் மத்வோபவிஷ்டவாநித்யர்த²: ॥ 47 ॥
‘அஹிம்ஸா பரமோ த⁴ர்மோ பி⁴க்ஷாஶநம் ச ‘ இத்யேவம்லக்ஷணயா பு³த்³த்⁴யா யுத்³த⁴வைமுக்²யமர்ஜுநஸ்ய ஶ்ருத்வா ஸ்வபுத்ராணாம் ராஜ்யைஶ்வர்யமப்ரசலிதமவதா⁴ர்ய ஸ்வஸ்த²ஹ்ருத³யம் த்⁴ருதராஷ்ட்ரம் த்³ருஷ்ட்வா தஸ்ய து³ராஶாமபநேஷ்யாமீதி மநீஷயா ஸஞ்ஜயஸ்தம் ப்ரத்யுக்தவாநித்யாஹ -
ஸஞ்ஜய இதி ।
பரமேஶ்வரேண ஸ்மார்யமாணோ(அ)பி க்ருத்யாக்ருத்யே ஸஹஸா நார்ஜுந: ஸஸ்மார, விபர்யயப்ரயுக்தஸ்ய ஶோகஸ்ய த்³ருட⁴தரமோஹஹேதுத்வாத் ।
ததா²பி தம் ப⁴க³வாந் நோபேக்ஷிதவாநித்யாஹ -
தம் ததே²தி ।
தம் - ப்ரக்ருதம் பார்த²ம், ததா² - ஸ்வஜநமரணப்ரஸங்க³த³ர்ஶநேந க்ருபயா - கருணயா ஆவிஷ்டம் - அதி⁴ஷ்டி²தம் , அஶ்ருபி⁴: பூர்ணே ஸமாகுலே சேக்ஷணே யஸ்ய தம் , அஶ்ருவ்யாப்ததரலாக்ஷம் விஷீத³ந்தம் - ஶோசந்தம் இத³ம் - வக்ஷ்யமாணம் வாக்யம் - ஸோபபத்திகம் வசநம் மது⁴நாமாநமஸுரம் ஸூதி³தவாநிதி மது⁴ஸூத³நோ ப⁴க³வாநுக்தவாந் , ந து யதோ²க்தமர்ஜுநமுபேக்ஷிதவாநித்யர்த²: ॥ 1 ॥
கிம் தத்³வாக்யமித்யபேக்ஷாயாமாஹ –
ஶ்ரீப⁴க³வாநிதி ।
குதோ - ஹேதோஸ்த்வா - த்வாம் ஸர்வக்ஷத்ரியப்ரவரம் கஶ்மலம் - மலிநம் ஶிஷ்டக³ர்ஹிதம் யுத்³தா⁴த் பராங்முக²த்வம் விஷமே - ஸப⁴யஸ்தா²நே ஸமுபஸ்தி²தம் - ப்ராப்தம் ? அநார்யை: - ஶாஸ்த்ரார்த²மவித்³வத்³பி⁴ர்ஜுஷ்டம் - ஸேவிதம் , அஸ்வர்க்³யம் - ஸ்வர்கா³நர்ஹம் - ப்ரத்யவாயகாரணம் , இஹ ச அகீர்திகரம் - அயஶஸ்கரம் । அர்ஜுநநாம்நா ப்ரக்²யாதஸ்ய தவ நைதத்³யுக்தமித்யர்த²: ॥ 2 ॥
புநரபி ப⁴க³வாநர்ஜுநம் ப்ரத்யாஹ -
க்லைப்³யமிதி ।
க்லைப்³யம் - க்லீப³பா⁴வமதை⁴ர்யம், மா ஸ்ம க³ம: - மா கா³: । ஹே பார்த² – ப்ருதா²தநய । ந ஹி த்வயி - மஹேஶ்வரேணாபி க்ருதாஹவே ப்ரக்²யாதபௌருஷே மஹாமஹிமநி ஏதது³பபத்³யதே । க்ஷுத்³ரம் - க்ஷுத்³ரத்வகாரணம் ஹ்ருத³யதௌ³ர்ப³ல்யம் - மநஸோ து³ர்ப³லத்வமதை⁴ர்யம் த்யக்த்வோத்திஷ்ட² - யுத்³தா⁴யோபக்ரமம் குரு । ஹே பரந்தப - பரம் ஶத்ரும் தாபயதீதி ததா² ஸம்போ³த்⁴யதே ॥ 3 ॥
ஏவம் ப⁴க³வதா ப்ரதிபோ³த்⁴யமாநோ(அ)பி ஶோகாபி⁴பூ⁴தசேதஸ்த்வாத் அப்ரதிபு³த்⁴யமாந: ஸந் அர்ஜுந: ஸ்வாபி⁴ப்ராயமேவ ப்ரக்ருதம் ப⁴க³வந்தம் ப்ரத்யுக்தவாந் -
கத²மித்யாதி³நா ।
பீ⁴ஷ்மம் பிதாமஹம் த்³ரோணம் சாசார்யம் ஸங்க்²யே - ரணே ஹே மது⁴ஸூத³ந, இஷுபி⁴:, யத்ர வாசாபி யோத்ஸ்யாமீதி வக்துமநுசிதம் தத்ர கத²ம் பா³ணைர்யோத்ஸ்யே இதி பா⁴வ: । ஸாயகைஸ்தௌ கத²ம் ப்ரதியோத்ஸ்யாமி - ப்ரதியோத்ஸ்யே ? தௌ ஹி பூஜார்ஹௌ - குஸுமாதி³பி⁴ரர்சநயோக்³யௌ । ஹே அரிஸூத³ந - ஸர்வாநேவ அரீந் அயத்நேந ஸூதி³தவாநிதி ப⁴க³வாநேவம் ஸம்போ³த்⁴யதே ॥ 4 ॥
ராஜ்ஞாம் த⁴ர்மே(அ)பி யுத்³தே⁴ கு³ர்வாதி³வதே⁴ வ்ருத்திமாத்ரப²லத்வம் க்³ருஹீத்வா பாபமாரோப்ய ப்³ரூதே -
கு³ரூநிதி ।
கு³ரூந் - பீ⁴ஷ்மத்³ரோணாதீ³ந் ப்⁴ராத்ராதீ³ம்ஶ்சாத்ர ப்ராப்தாநஹிம்ஸித்வா । மஹாநுபா⁴வாந் - மஹாமாஹாத்ம்யாந் ஶ்ருதாத்⁴யயநஸம்பந்நாந் । ஶ்ரேய: - ப்ரஶஸ்யதரம் யுக்தம் போ⁴க்தும் - அப்⁴யவஹர்தும் । பை⁴க்ஷம் - பி⁴க்ஷாணாம் ஸமூஹ: । பி⁴க்ஷாஶநம் ந்ருபாதீ³நாம் நிஷித்³த⁴மபி இஹ லோகே - வ்யவஹாரபூ⁴மௌ । ந ஹி கு³ர்வாதி³ஹிம்ஸயா ராஜ்யபோ⁴கோ³(அ)பேக்ஷ்யதே । கிஞ்ச ஹத்வா கு³ர்வாதீ³நர்த²காமாநேவ பு⁴ஞ்ஜீய, ந மோக்ஷமநுப⁴வேயம் । இஹைவ போ⁴க³:, ந ஸ்வர்கே³ ।
அர்த²காமாநேவ விஶிநஷ்டி -
போ⁴கா³நிதி ।
பு⁴ஜ்யந்தே இதி போ⁴கா³:, தாந் ருதி⁴ரப்ரதி³க்³தா⁴ந் - லோஹிதலிப்தாநிவ அத்யந்தக³ர்ஹிதாந் , அதோ போ⁴கா³ந் கு³ருவதா⁴தி³ஸாத்⁴யாந் பரித்யஜ்ய பி⁴க்ஷாஶநமேவ யுக்தமித்யர்த²: ॥ 5 ॥
க்ஷத்ரியாணாம் ஸ்வத⁴ர்மத்வாத்³யுத்³த⁴மேவ ஶ்ரேயஸ்கரமித்யாஶங்க்யாஹ -
ந சைததி³தி ।
ஏதத³பி ந ஜாநீமோ பை⁴க்ஷயுத்³த⁴யோ: கதரந்நோ(அ)ஸ்மாகம் க³ரீய: - ஶ்ரேஷ்ட²ம் , கிம் பை⁴க்ஷம் ஹிம்ஸாஶூந்யத்வாத் , உத யுத்³த⁴ம் ஸ்வவ்ருத்தித்வாத் ? இதி । ஸந்தி³க்³தா⁴ ச ஜயஸ்தி²தி: । கிம் ஸாம்யமேவோப⁴யேஷாம் யத்³வா வயம் ஜயேம - அதிஶயீமஹி, யதி³ வா நோ(அ)ஸ்மாந் தா⁴ர்தராஷ்ட்ரா: - து³ர்யோத⁴நாத³யோ ஜயேயு: ? ஜாதோ(அ)பி ஜயோ ந ப²லவாந் , யதோ யாந் ப³ந்தூ⁴ந் ஹத்வா ந ஜிஜீவிஷாம: - ஜீவிதும் நேச்சா²ம:, தே ஏவாவஸ்தி²தா:, ப்ரமுகே² - ஸம்முகே², தா⁴ர்தராஷ்ட்ரா: - த்⁴ருதராஷ்ட்ரஸ்யாபத்யாநி । தஸ்மாத்³பை⁴க்ஷாத்³யுத்³த⁴ஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வம் ந ஸித்³த⁴மித்யர்த²: ॥ 6 ॥
ஸமதி⁴க³தஸம்ஸாரதோ³ஷஜாதஸ்ய அதிதராம் நிர்விண்ணஸ்ய முமுக்ஷோருபஸந்நஸ்ய ஆத்மோபதே³ஶஸங்க்³ரஹணே(அ)தி⁴காரம் ஸூசயதி -
கார்பண்யேதி ।
யோ(அ)ல்பாம் - ஸ்வல்பாமபி ஸ்வக்ஷதிம் ந க்ஷமதே ஸ க்ருபண: । தத்³வித⁴த்வாத் , அகி²லோ(அ)நாத்மவித் அப்ராப்தபரமபுருஷார்த²தயா க்ருபணோ ப⁴வதி । ‘யோ வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யவிதி³த்வா(அ)ஸ்மால்லோகாத் ப்ரைதி ஸ க்ருபண:’ (ப்³ரு. உ. 3-8-10) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்ய பா⁴வ: கார்பண்யம் - தை³ந்யம், தேந தோ³ஷேணோபஹத: - தூ³ஷித: ஸ்வபா⁴வ: - சித்தமஸ்யேதி விக்³ரஹ: ஸோ(அ)ஹம் ப்ருச்சா²மி - அநுயுஞ்ஜே, த்வா - த்வாம் । த⁴ர்மஸம்மூட⁴சேதா: - த⁴ர்மோ தா⁴ரயதீதி பரம் ப்³ரஹ்ம, தஸ்மிந் ஸம்மூட⁴ம் - அவிவேகதாம் க³தம் சேதோ யஸ்ய மமேதி ததா²(அ)ஹமுக்த: । கிம் ப்ருச்ச²ஸி ? யந்நிஶ்சிதமைகாந்திகமநாபேக்ஷிகம் ஶ்ரேய: ஸ்யாத் , ந ரோக³நிவ்ருத்திவத³நைகாந்திகமநாத்யந்திகம் , ஸ்வர்க³வதா³பேக்ஷிகம் வா, தந்நி:ஶ்ரேயஸம் மே - மஹ்யம் ப்³ரூஹி । ‘நாபுத்ராயாஶிஷ்யாய’ (ஶ்வே. உ. 6-22) இதி நிஷேதா⁴ந்ந ப்ரவக்தவ்யமிதி மா மம்ஸ்தா²: । யத: ஶிஷ்யஸ்தே(அ)ஹம் ப⁴வாமி । ஶாதி⁴ - அநுஶாதி⁴ மாம் நி:ஶ்ரேயஸம் । த்வாமஹம் ப்ரபந்நோ(அ)ஸ்மி ॥ 7 ॥
குதோ நி:ஶ்ரேயஸமேவேச்ச²ஸி தத்ராஹ -
ந ஹீதி ।
யஸ்மாந்ந ப்ரபஶ்யாமி । கிம் ந பஶ்யஸி ? மமாபநுத்³யாத் - அபநயேத் । யத் ஶோகமுச்சோ²ஷணம் - ப்ரதபநமிந்த்³ரியாணாம் தந்ந பஶ்யாமி ।
நநு ஶத்ரூந் நிஹத்ய ராஜ்யே ப்ராப்தே ஶோகநிவ்ருத்திஸ்தே ப⁴விஷ்யதி, நேத்யாஹ -
அவாப்யேதி ।
அவித்³யமாந: ஸபத்ந: ஶத்ருர்யஸ்ய தத்³ த்³ருட⁴ம் ராஜ்யம் - ராஜ்ஞ: கர்ம ப்ரஜாரக்ஷணப்ரஶாஸநாதி³ । ததி³த³மஸ்யாம் பூ⁴மாவவாப்யாபி ஶோகாபநயகாரணம் ந பஶ்யாமீத்யர்த²: ।
தர்ஹி தே³வேந்த்³ரத்வாதி³ப்ராப்த்யா ஶோகாபநயஸ்தே ப⁴விஷ்யதி, நேத்யாஹ -
ஸுராணாமபீதி ।
தேஷாமாதி⁴பத்யம் - அதி⁴பதித்வம் ஸ்வாம்யமிந்த்³ரத்வம் ப்³ரஹ்மத்வம் வா, தத³வாப்யாபி மம ஶோகோ நாபக³ச்சே²தி³த்யர்த²: ॥ 8 ॥
ஏவமர்ஜுநேந ஸ்வாபி⁴ப்ராயம் ப⁴க³வந்தம் ப்ரதி ப்ரகாஶிதம் ஸஞ்ஜயோ ராஜாநமாவேதி³தவாநித்யாஹ -
ஸஞ்ஜய இதி ।
ஏவம் ப்ராகு³க்தப்ரகாரேண ப⁴க³வந்தம் ப்ரத்யுக்த்வா பரந்தபோ(அ)ர்ஜுநோ ந யோத்ஸ்யே - ந ஸம்ப்ரஹரிஷ்யே, அத்யந்தாஸஹ்யஶோகப்ரஸங்கா³த் இதி கோ³விந்த³முக்த்வா தூஷ்ணீம் - அப்³ருவந் ப³பூ⁴வ, ஹ கிலேத்யர்த²: ॥ 9 ॥
தமர்ஜுநம் ஸேநயோர்வாஹிந்யோருப⁴யோர்மத்⁴யே விஷீத³ந்தம் - விஷாத³ம் குர்வந்தமதிது³:கி²தம் ஶோகமோஹாப்⁴யாமபி⁴பூ⁴தம் ஸ்வத⁴ர்மாத் ப்ரச்யுதப்ராயம் ப்ரதீத்ய ப்ரஹஸந்நிவ - உபஹாஸம் குர்வந்நிவ, ததா³ஶ்வாஸார்த²ம் ஹே பா⁴ரத - ப⁴ரதாந்வய ! இத்யேவம் ஸம்போ³த்⁴ய, ப⁴க³வாநித³ம் - ப்ரஶ்நோத்தரம் நி:ஶ்ரேயஸாதி⁴க³மஸாத⁴நம் வசநமூசிவாநித்யாஹ -
தமுவாசேதி
॥ 10 ॥
அதீதஸந்த³ர்ப⁴ஸ்யேத்த²மக்ஷரோத்த²மர்த²ம் விவக்ஷித்வா தஸ்மிந்நேவ வாக்யவிபா⁴க³மவக³மயதி -
த்³ருஷ்ட்வா த்விதி ।
‘த⁴ர்மக்ஷேத்ரே குருக்ஷேத்ரே’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 1-1) இத்யாதி³ராத்³யஶ்லோகஸ்தாவதே³கம் வாக்யம் । ஶாஸ்ரஸ்ய கதா²ஸம்ப³ந்த⁴பரத்வேந பர்யவஸாநாத் । ‘த்³ருஷ்ட்வா’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 1-2) இத்யாரப்⁴ய யாவத் ‘தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வ ஹ’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-9) இதி தாவச்சைகம் வாக்யம் । இத ஆரப்⁴ய ‘இத³ம் வச:’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-10) இத்யேதத³ந்தோ க்³ரந்தோ² ப⁴வத்யபரம் வாக்யமிதி விபா⁴க³: ।
நநு - ஆத்³யஶ்லோகஸ்ய யுக்தமேகவாக்யத்வம் , ப்ரக்ருதஶாஸ்ரஸ்ய மஹாபா⁴ரதே(அ)வதாராவத்³யோதித்வாத் , அந்திமஸ்யாபி ஸம்ப⁴வத்யேகவாக்யத்வமர்ஜுநாஶ்வாஸார்த²தயா ப்ரவ்ருத்தத்வாத் , தந்மத்⁴யமஸ்ய து கத²மேகவாக்யத்வமித்யாஶங்க்யார்தை²கத்வாதி³த்யாஹ -
ப்ராணிநாமிதி ।
ஶோக: - மாநஸஸ்தாப:, மோஹ: - விவேகாபா⁴வ: । ஆதி³ஶப்³த³ஸ்தத³வாந்தரபே⁴தா³ர்த²: । ஸ ஏவ ஸம்ஸாரஸ்ய து³:கா²த்மநோ பீ³ஜபூ⁴தோ தோ³ஷ:, தஸ்யோத்³ப⁴வே காரணமஹங்காரோ மமகார: தத்³தே⁴துரவித்³யா ச தத்ப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வேநேதி யோஜநா ।
ஸங்க்³ருஹீதமர்த²ம் விவ்ருணோதி -
ததா² ஹீதி ।
ராஜ்யம் - ராஜ்ஞ: கர்ம பரிபாலநாதி³ । பூஜார்ஹா கு³ரவ: - பீ⁴ஷ்மத்³ரோணாத³ய: । புத்ரா: - ஸ்வயமுத்பாதி³தா: ஸௌப⁴த்³ராத³ய: । ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமந்தரேண ஸ்நேஹகோ³சரா கு³ருபுத்ரப்ரப்⁴ருதயோ மித்ரஶப்³தே³நோச்யந்தே । உபகாரநிரபேக்ஷதயா ஸ்வயமுபகாரிணோ ஹ்ருத³யாநுராக³பா⁴ஜோ ப⁴க³வத்ப்ரமுகா²: ஸுஹ்ருத³: । ஸ்வஜநா: - ஜ்ஞாதயோ து³ர்யோத⁴நாத³ய: । ஸம்ப³ந்தி⁴ந: - ஶ்வஶுரஸ்யாலப்ரப்⁴ருதயோ த்³ருபத³த்⁴ருஷ்டத்³யும்நாத³ய: । பரம்பரயா பித்ருபிதாமஹாதி³ஷ்வநுராக³பா⁴ஜோ ராஜாநோ பா³ந்த⁴வா: । தேஷு யதோ²க்தம் ப்ரத்யயம் நிமித்தீக்ருத்ய ய: ஸ்நேஹோ யஶ்ச தை: ஸஹ விச்சே²தோ³, யச்சைதேஷாமுபகா⁴தே பாதகம் யா ச லோகக³ர்ஹா ஸர்வம் தந்நிமித்தம் யயோராத்மந: ஶோகமோஹயோஸ்தாவேதௌ ஸம்ஸாரபீ³ஜபூ⁴தௌ ‘கத²ம் ? ‘ (ப⁴. கீ³. 2. 4) இத்யாதி³நா த³ர்ஶிதாவித்யர்த²: ।
கத²ம் புநரநயோ: ஸம்ஸாரபீ³ஜயோரர்ஜுநே ஸம்பா⁴வநோபபத்³யதே ? ந ஹி ப்ரதி²தமஹாமஹிம்நோ விவேகவிஜ்ஞாநவத: ஸ்வத⁴ர்மே ப்ரவ்ருத்தஸ்ய தஸ்ய ஶோகமோஹாவநர்த²ஹேதூ ஸம்பா⁴விதாவித்யாஶங்க்ய, விவேகதிரஸ்காரேண தயோர்விஹிதாகரணப்ரதிஷித்³தா⁴சரணகாரணத்வாத³நர்தா²தா⁴யகயோரஸ்தி தஸ்மிந் ஸம்பா⁴வநேத்யாஹ
ஶோகமோஹாப்⁴யாமிதி ।
பி⁴க்ஷயா ஜீவநம் ப்ராணதா⁴ரணம் । ஆதி³ஶப்³தா³த் அஶேஷகர்மஸம்ந்யாஸலக்ஷணம் பாரிவ்ராஜ்யமாத்மாபி⁴த்⁴யாநமித்யாதி³ க்³ருஹ்யதே ।
கிஞ்ச அர்ஜுநே த்³ருஶ்யமாநௌ ஶோகமோஹௌ ஸம்ஸாரபீ³ஜம், ஶோகமோஹத்வாத் , அஸ்மதா³தி³நிஷ்ட²ஶோகமோஹவத் , இதி உபலப்³தௌ⁴ ஶோகமோஹௌ ப்ரத்யேகம் பக்ஷீக்ருத்யாநுமாதவ்யமித்யாஹ -
ததா² சேதி ।
ஶோகமோஹாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந மித்²யாபி⁴மாநஸ்நேஹக³ர்ஹாத³யோ க்³ருஹ்யந்தே । ஸ்வபா⁴வத: சித்ததோ³ஷஸாமர்த்²யாதி³த்யர்த²: ।
அஸ்மதா³தீ³நாமபி ஸ்வத⁴ர்மே ப்ரவ்ருத்தாநாம் விஹிதாகரணாத்³யபா⁴வாத் ந ஶோகாதே³: ஸம்ஸாரபீ³ஜதேதி த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸாத்⁴யவிகலதேதி சேத் , தத்ராஹ -
ஸ்வத⁴ர்ம இதி
காயாதீ³நாமித்யாதி³ஶப்³தா³த³வஶிஷ்டாநீந்த்³ரியாண்யாதீ³யந்தே । ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴: - தத்³விஷயோ(அ)பி⁴லாஷ: । கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாபி⁴மாந: - அஹங்கார: ।
ப்ராகு³க்தப்ரகாரேண வாகா³தி³வ்யாபாரே ஸதி கிம் ஸித்⁴யதி ? தத்ராஹ -
தத்ரேதி ।
ஶுப⁴கர்மாநுஷ்டா²நேந த⁴ர்மோபசயாதி³ஷ்டம் தே³வாதி³ஜந்ம, தத: ஸுக²ப்ராப்தி:, அஶுப⁴கர்மாநுஷ்டா²நேந அத⁴ர்மோபசயாத³நிஷ்டம் திர்யகா³தி³ஜந்ம, ததோ து³:க²ப்ராப்தி:, வ்யாமிஶ்ரகர்மாநுஷ்டா²நாது³பா⁴ப்⁴யாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் மநுஷ்யஜந்ம, தத: ஸுக²து³:கே² ப⁴வத: । ஏவமாத்மக: ஸம்ஸார: ஸந்ததோ வர்தத இத்யர்த²: ।
அர்ஜுநஸ்யாந்யேஷாம் ச ஶோகமோஹயோ: ஸம்ஸாரபீ³ஜத்வமுபபாதி³தமுபஸம்ஹரதி -
இத்யத இதி ।
ததே³வம் ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீயாத்⁴யாயைகதே³ஶஸஹிதஸ்ய ஆத்மாஜ்ஞாநோத்த²நிவர்தநீயஶோகமோஹாக்²யஸம்ஸாரபீ³ஜப்ரத³ர்ஶநபரத்வம் த³ர்ஶயித்வா, வக்ஷ்யமாணஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய ஸஹேதுகஸம்ஸாரநிவர்தகஸம்யக்³ஜ்ஞாநோபதே³ஶே தாத்பர்யம் த³ர்ஶயதி -
தயோஶ்சேதி ।
தத் - யதோ²க்தம் ஜ்ஞாநம் , உபதி³தி³க்ஷு: - உபதே³ஷ்டுமிச்ச²ந் ப⁴க³வாநாஹேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஸர்வலோகாநுக்³ரஹார்த²ம் யதோ²க்தம் ஜ்ஞாநம் ப⁴க³வாநுபதி³தி³க்ஷதீத்யயுக்தம் , அர்ஜுநம் ப்ரத்யேவோபதே³ஶாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
அர்ஜுநமிதி ।
ந ஹி தஸ்யாமவஸ்தா²யாமர்ஜுநஸ்ய ப⁴க³வதா யதோ²க்தம் ஜ்ஞாநமுபதே³ஷ்டுமிஷ்டம் , கிந்து ஸ்வத⁴ர்மாநுஷ்டா²நாத்³ - பு³த்³தி⁴ஶுத்³த்⁴யுத்தரகாலமித்யபி⁴ப்ரேத்யோக்தம் -
நிமித்தீக்ருத்யேதி ।
ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸபூர்வகாதா³த்மஜ்ஞாநாதே³வ கேவலாத் கைவல்யப்ராப்திரிதி கீ³தாஶாஸ்த்ரார்த²: ஸ்வாபி⁴ப்ரேதோ வ்யாக்²யாத: । ஸம்ப்ரதி வ்ருத்திக்ருதாமபி⁴ப்ரேதம் நிரஸிதுமநுவத³தி -
அத்ரேதி।
நிர்தா⁴ரித: ஶாஸ்த்ரார்த²: ஸதிஸப்தம்யா பராம்ருஶ்யதே ।
தேஷாமுக்திமேவ விவ்ருண்வந் ஆதௌ³ ஸைத்³தா⁴ந்திகமப்⁴யுபக³மம் ப்ரத்யாதி³ஶதி -
ஸர்வகர்மேதி ।
வைதி³கேந கர்மணா ஸமுச்சயம் வ்யுத³ஸிதும் மாத்ரபத³ம் । ஸ்மார்தேந கர்மணா ஸமுச்சயம் நிரஸிதுமவதா⁴ரணம் ।
அப்⁴யாஸஸம்ப³ந்த⁴ம் து⁴நீதே -
கேவலாதி³தி ।
நைவேத்யேவகார: ஸம்ப³த்⁴யதே ।
கேந தர்ஹி ப்ரகாரேண ஜ்ஞாநம் கைவல்யப்ராப்திகாரணம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
கிம் தர்ஹீதி ।
கிம் தத்ர ப்ரமாபகம் ? இத்யாஶங்க்ய, இத³மேவ ஶாஸ்ரமித்யாஹ -
இதி ஸர்வாஸ்விதி ।
யதா² ப்ரயாஜாநுயாஜாத்³யுபக்ருதமேவ த³ர்ஶபௌர்ணமாஸாதி³ ஸ்வர்க³ஸாத⁴நம் , ததா² ஶ்ரௌதஸ்மார்தகர்மோபக்ருதமேவ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் கைவல்யம் ஸாத⁴யதி । விமதம் ஸேதிகர்தவ்யதாகமேவ ஸ்வப²லஸாத⁴கம் கரணத்வாத்³ த³ர்ஶபௌர்ணமாஸாதி³வத் । ததே³வம் ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயபரம் ஶாஸ்த்ரமித்யர்த²: ।
இதிபத³ம் - ஆஹுரித்யநேந பூர்வேண ஸம்ப³த்⁴யதே । பௌர்வாபர்யாலோசநாயாம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸமுச்சயபரத்வம் ந நிர்தா⁴ரிதமித்யாஶங்க்யாஹ -
ஜ்ஞாபகம் சேதி ।
ந கேவலம் ஜ்ஞாநம் முக்திஹேது:, அபிது ஸமுச்சிதமித்யஸ்யார்த²ஸ்ய ஸ்வத⁴ர்மாநநுஷ்டா²நே பாபப்ராப்திவசநஸாமர்த்²யலக்ஷணம் லிங்க³ம் க³மகமித்யர்த²: ।
ஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸமுச்சயபரத்வே லிங்க³வத்³வாக்யமபி ப்ரமாணமித்யாஹ -
கர்மண்யேவேதி ।
தத்ரைவ வாக்யாந்தரமுதா³ஹரதி -
குரு கர்மேதி ।
நநு - ‘ந ஹிம்ஸ்யாத் ஸர்வா பூ⁴தாநி’ இத்யாதி³நா ப்ரதிஷித்³த⁴த்வேந ஹிம்ஸாதே³ரநர்த²ஹேதுத்வாவக³மாத் தது³பேதம் வைதி³கம் கர்ம அத⁴ர்மாயேதி நாநுஷ்டா²தும் ஶக்யதே । ததா² ச தஸ்ய மோக்ஷே ஜ்ஞாநேந ஸமுச்சயோ ந ஸித்⁴யதீதி ஸாங்க்²யமதமாஶங்க்ய பரிஹரதி -
ஹிம்ஸாதீ³தி ।
ஆதி³ஶப்³தா³து³ச்சி²ஷ்டப⁴க்ஷணம் க்³ருஹ்யதே ।
யதோ²க்தா ஶங்கா ந கர்தவ்யேத்யத்ர ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் ஹேதுமாஹ -
கத²மித்யாதி³நா ।
ஸ்வஶப்³தே³ந க்ஷத்ரியோ விவக்ஷ்யதே ।
யுத்³தா⁴கரணே க்ஷத்ரியஸ்ய ப்ரத்யவாயஶ்ரவணாத் தஸ்ய தம் ப்ரதி நித்யத்வேந அவஶ்யகர்தவ்யத்வப்ரதீதேர்கு³ர்வாதி³ஹிம்ஸாயுக்தமதிக்ரூரமபி கர்ம ந அத⁴ர்மாயேதி ஹேத்வந்தரமாஹ -
தத³கரணே சேதி ।
ஆசார்யாதி³ஹிம்ஸாயுக்தமதிக்ரூரமபி யுத்³த⁴ம் ந அத⁴ர்மாயேதி ப்³ருவதா ப⁴க³வதா ஶ்ரௌதாநாம் ஹிம்ஸாதி³யுக்தாநாமபி கர்மணாம் தூ³ரதோ ந அத⁴ர்மத்வமிதி ஸ்பஷ்டமுபதி³ஷ்டம் ப⁴வதி । ஸாமாந்யஶாஸ்த்ரஸ்ய வ்யர்த²ஹிம்ஸாநிஷேதா⁴ர்த²த்வாத் க்ரதுவிஷயே சோதி³தஹிம்ஸாயாஸ்தத³விஷயத்வாத் குதோ வைதி³ககர்மாநுஷ்டா²நாநுபபத்திரித்யர்த²: । ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயாத் கைவல்யஸித்³தி⁴ரித்யுபஸம்ஹர்தும் இதிஶப்³த³: ।
யத் தாவத் ‘ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஸேதிகர்தவ்யதாகம், ஸ்வப²லஸாத⁴கம், கரணத்வாத்’ இத்யநுமாநம் தத்³தூ³ஷயதி -
தத³ஸதி³தி ।
ந ஹி ஶுக்திகாதி³ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ஸ்வப²லே ஸஹகாரி கிஞ்சித³பேக்ஷதே, ததா² ச வ்யபி⁴சாராத³ஸாத⁴கம் கரணத்வமித்யர்த²: ।
யத்து - கீ³தாஶாஸ்த்ரே ஸமுச்சயஸ்யைவ ப்ரதிபாத்³யதேதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் , தத³பி விபா⁴க³வசநவிருத்³த⁴மித்யாஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
ஸாங்க்²யபு³த்³தி⁴ர்யோக³பு³த்³தி⁴ஶ்சேதி பு³த்³தி⁴த்³வயம் । தத்ர ஸாங்க்²யபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ம் வ்யாக்²யாதும் ஸாங்க்²யஶப்³தா³ர்த²மாஹ -
அஶோச்யாநித்யாதி³நேதி ।
‘அஶோச்யாந்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-11) இத்யாதி³ ‘ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-31) இத்யேதத³ந்தம் வாக்யம் யாவத்³ப⁴விஷ்யதி தாவதா க்³ரந்தே²ந யத் பரமார்த²பூ⁴தமாத்மதத்த்வம் ப⁴க³வதா நிரூபிதம் , தத் யயா ஸம்யக் க்²யாயதே - ப்ரகாஶ்யதே ஸா வைதி³கீ ஸம்யக்³பு³த்³பி⁴: ஸங்க்²யா । தயா ப்ரகாஶ்யத்வேந ஸம்ப³ந்தி⁴ ப்ரக்ருதம் தத்த்வம் ஸாங்க்²யமித்யர்த²: ।
ஸாங்க்²யஶப்³தா³ர்த²முக்தவா தத்ப்ரகாஶிகாம் பு³த்³தி⁴ம் தத்³வதஶ்ச ஸாங்க்²யாந் வ்யாகரோதி -
தத்³விஷயேதி ।
தத்³விஷயா பு³த்³தி⁴: ஸாங்க்²யபு³த்³தி⁴ரிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தாமேவ ப்ரகடயதி -
ஆத்மந இதி ।
‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-20) இத்யாதி³ப்ரகரணார்த²நிரூபணத்³வாரேண ஆத்மந: ஷட்³பா⁴வவிக்ரியா(அ)ஸம்ப⁴வாத் கூடஸ்தோ²(அ)ஸாவிதி யா பு³த்³தி⁴ருத்பத்³யதே ஸா ஸாங்க்²யபு³த்³தி⁴:, தத்பரா: ஸம்ந்யாஸிந: ஸாங்க்²யா இத்யர்த²: ।
ஸம்ப்ரதி யோக³பு³த்³த்⁴யாஶ்ரயாம் கர்மநிஷ்டா²ம் வ்யாக்²யாதுகாமோ யோக³ஶப்³தா³ர்த²மாஹ -
ஏதஸ்யா இதி ।
யதோ²க்தபு³த்³த்⁴யுத்பத்தௌ விரோதா⁴தே³வாநுஷ்டா²நாயோகா³த் தஸ்யாஸ்தந்நிவர்தகத்வாத் பூர்வமேவ தது³த்பத்தேராத்மநோ தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தத்வாத்³யபேக்ஷயா த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ நிஷ்க்ருஷ்ய தேந ஈஶ்வராராத⁴நரூபேண கர்மணா புருஷோ மோக்ஷாய யுஜ்யதே - யோக்³ய: ஸம்பத்³யதே । தேந மோக்ஷஸித்³த⁴யே பரம்பரயா ஸாத⁴நீபூ⁴தப்ராகு³க்தத⁴ர்மாநுஷ்டா²நாத்மகோ யோக³ இத்யர்த²: ।
அத² யோக³பு³த்³தி⁴ம் விப⁴ஜந் யோகி³நோ விப⁴ஜதே -
தத்³விஷயேதி ।
உக்தே பு³த்³தி⁴த்³வயே ப⁴க³வதோ(அ)பி⁴மதிம் த³ர்ஶயதி -
ததா² சேதி ।
ஸாங்க்²யபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயா ஜ்ஞாநநிஷ்டே²த்யேதத³பி ப⁴க³வதோ(அ)பி⁴மதமித்யாஹ -
தயோஶ்சேதி ।
ஜ்ஞாநமேவ யோகோ³ ஜ்ஞாநயோக³: । தேந ஹி ப்³ரஹ்மணா யுஜ்யதே - தாதா³த்ம்யமாபத்³யதே । தேந ஸம்ந்யாஸிநாம் நிஷ்டா² - நிஶ்சயேந ஸ்தி²திஸ்தாத்பர்யேண பரிஸமாப்தி:, தாம் கர்மநிஷ்டா²தோ வ்யதிரிக்தாம் நிஷ்ட²யோர்மத்⁴யே நிஷ்க்ருஷ்ய ப⁴க³வாந் வக்ஷ்யதீதி யோஜநா । ‘லோகே(அ)ஸ்மிந் த்³விவிதா⁴ நிஷ்டா² புரா ப்ரோக்தா மயா(அ)நக⁴ । ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 3-3) இத்யேதத்³வாக்யமுக்தார்த²விஷயமர்த²தோ(அ)நுவத³தி -
புரேதி ।
யோக³பு³த்³த்⁴யாஶ்ரயா கர்மநிஷ்டே²த்யத்ராபி ப⁴க³வத³நுமதிமாத³ர்ஶயதி -
ததா² சேதி ।
கர்மைவ யோக³: கர்மயோக³: । தேந ஹி பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴த்³வாரா மோக்ஷஹேதுஜ்ஞாநாய புமாந் யுஜ்யதே । தேந நிஷ்டா²ம் கர்மிணாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²தோ விலக்ஷணாம் கர்மயோகே³நேத்யாதி³நா வக்ஷ்யதி ப⁴க³வாநிதி யோஜநா ।
நிஷ்டா²த்³வயம் பு³த்³தி⁴த்³வயாஶ்ரயம் ப⁴க³வதா விப⁴ஜ்யோக்தமுபஸம்ஹரதி -
ஏவமிதி ।
கயா புநரநுபபத்த்யா ப⁴க³வதா நிஷ்டா²த்³வயம் விப⁴ஜ்யோக்தம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஜ்ஞாநகர்மணோரிதி ।
கர்ம ஹி கர்த்ருத்வாநேகத்வபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயம் , ஜ்ஞாநம் புநரகர்த்ருத்வைகத்வபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயம் । தது³ப⁴யமித்த²ம் விருத்³த⁴ஸாத⁴நஸாத்⁴யத்வாத் ந ஏகாவஸ்த²ஸ்யைவ புருஷஸ்ய ஸம்ப⁴வதி । அதோ யுக்தமேவ தயோர்விபா⁴க³வசநமித்யர்த²: ।
ப⁴க³வது³க்தவிபா⁴க³வசநஸ்ய மூலத்வேந ஶ்ருதிமுதா³ஹரதி-
யதே²தி ।
தத்ர ஜ்ஞாநநிஷ்டா²விஷயம் வாக்யம் பட²தி -
ஏதமேவேதி ।
ப்ரக்ருதமாத்மாநம் நித்யவிஜ்ஞப்திஸ்வபா⁴வம் வேதி³துமிச்ச²ந்த: த்ரிவிதே⁴(அ)பி கர்மப²லே வைத்ருஷ்ண்யபா⁴ஜ: ஸர்வாணி கர்மாணி பரித்யஜ்ய ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ப⁴வந்தீதி பஞ்சமலகாரஸ்வீகாரேண ஸம்ந்யாஸவிதி⁴ம் விவக்ஷித்வா, தஸ்யைவ விதே⁴: ஶேஷேணார்த²வாதே³ந ‘கிம் ப்ரஜயா’ (ப்³ரு. உ. 4-4-22) இத்யாதி³நா மோக்ஷப²லம் ஜ்ஞாநமுக்தமித்யர்த²: ।
நநு - ப²லாபா⁴வாத் ப்ரஜாக்ஷேபோ நோபபத்³யதே, புத்ரேணைதல்லோகஜயஸ்ய வாக்யாந்தரஸித்³த⁴த்வாத் , இத்யாஶங்க்ய, விது³ஷாம் ப்ரஜாஸாத்⁴யமநுஷ்யலோகஸ்ய ஆத்மவ்யதிரேகேணாபா⁴வாத் , ஆத்மநஶ்சாஸாத்⁴யத்வாதா³க்ஷேபோ யுக்திமாநிதி விவக்ஷித்வாஹ -
யேஷாமிதி ।
இதி ஜ்ஞாநம் த³ர்ஶிதமிதி ஶேஷ: ।
தஸ்மிந்நேவ ப்³ராஹ்மணே கர்மநிஷ்டா²விஷயம் வாக்யம் த³ர்ஶயதி -
தத்ரைவேதி ।
ப்ராக்ருதத்வம் - அதத்த்வத³ர்ஶித்வேநாஜ்ஞத்வம் । ஸ ச ப்³ரஹ்மசாரீ ஸந் கு³ருஸமீபே யதா²விதி⁴ வேத³மதீ⁴த்ய அர்த²ஜ்ஞாநார்த²ம் த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாம் க்ருத்வா தது³த்தரகாலம் லோகத்ரயப்ராப்திஸாத⁴நம் புத்ராதி³த்ரயம் ‘ஸோ(அ)காமயத ஜாயா மே ஸ்யாத்’ (ப்³ரு. உ. 1-4-17) இத்யாதி³நா காமிதவாநிதி ஶ்ருதமித்யர்த²: ।
வித்தம் விப⁴ஜதே -
த்³விப்ரகாரமிதி ।
ததே³வ ப்ரகாரத்³வைரூப்யமாஹ -
மாநுஷமிதி ।
மாநுஷம் வித்தம் வ்யாசஷ்டே -
கர்மரூபமிதி ।
தஸ்ய ப²லபர்யவஸாயித்வமாஹ -
பித்ருலோகேதி ।
தை³வம் வித்தம் விப⁴ஜதே -
வித்³யாம் சேதி ।
தஸ்யாபி ப²லநிஷ்ட²த்வமாஹ -
தே³வேதி ।
கர்மநிஷ்டா²விஷயத்வேநோதா³ஹ்ருதஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யமாஹ -
அவித்³யேதி ।
அஜ்ஞஸ்ய காமநாவிஶிஷ்டஸ்யைவ கர்மாணி ‘ஸோ(அ)காமயத’ (ப்³ரு. உ. 1-4-17) இத்யாதி³நா த³ர்ஶிதாநீத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டா²விஷயத்வேந த³ர்ஶிதஶ்ருதேரபி தாத்பர்யம் த³ர்ஶயதி -
தேப்⁴ய இதி ।
கர்மஸு விரக்தஸ்யைவ ஸம்ந்யாஸ - பூர்விகா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ப்ராகு³தா³ஹ்ருதஶ்ருத்யா த³ர்ஶிதேத்யர்த²: ।
அவஸ்தா²பே⁴தே³ந ஜ்ஞாநகர்மணோர்பி⁴ந்நாதி⁴காரத்வஸ்ய ஶ்ருதத்வாத் தந்மூலேந ப⁴க³வதோ விபா⁴க³வசநேந ஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸமுச்சயபரத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாதமபபா³தி⁴தமிதி ஸாதி⁴தம் । கிஞ்ச ஸமுச்சயோ ஜ்ஞாநஸ்ய ஶ்ரௌதேந, ஸ்மார்தேந வா கர்மணா விவக்ஷ்யதே ? யதி³ ப்ரத²மஸ்தத்ராஹ -
ததே³ததி³தி ।
ஸமுச்சயே(அ)பி⁴ப்ரேதே ப்ரஶ்நாநுபபத்திம் தோ³ஷாந்தரமாஹ
ந சேதி ।
தாமேவாநுபபத்திம் ப்ரகடயதி-
ஏகபுருஷேதி ।
யதி³ ஸமுச்சய: ஶாஸ்த்ரார்தோ² ப⁴க³வதா விவக்ஷித: ததா³ ஜ்ஞாநகர்மணோரேகேந புருஷேணாநுஷ்டே²யத்வமேவ தேநோக்தமர்ஜுநேந ச ஶ்ருதம் । தத் கத²ம் தத³ஸம்ப⁴வமநுக்தமஶ்ருதம் ச மித்²யைவ ஶ்ரோதா ப⁴க³வத்யாரோபயேத் ? ந ச ததா³ரோபாத்³ருதே கிமிதி மாம் கர்மண்யேவ அதிக்ரூரே யுத்³த⁴லக்ஷணே நியோஜயஸீதி ப்ரஶ்நோ(அ)வகல்பதே । ததா² ச ப்ரஶ்நாலோசநயா ப்ரஷ்ட்ருப்ரதிவக்த்ரோ: ஶாஸ்த்ரார்த²தயா ஸமுச்சயோ(அ)பி⁴ப்ரேதோ ந ப⁴வதீதி ப்ரதிபா⁴தீத்யர்த²: ।
கிஞ்ச ஸமுச்சயபக்ஷே கர்மாபேக்ஷயா பு³த்³தே⁴ர்ஜ்யாயஸ்த்வம் ப⁴க³வதா பூர்வமநுக்தமர்ஜுநேந சாஶ்ருதம் கத²மஸௌ தஸ்மிந்நாரோபயிதுமர்ஹதி ? ததஶ்சாநுவாத³வசநம் ஶ்ரோதுரநுசிதமித்யாஹ -
பு³த்³தே⁴ஶ்சேதி ।
இதஶ்ச ஸமுச்சய: ஶாஸ்த்ரார்தோ² ந ஸம்ப⁴வதி, அந்யதா² பஞ்சமாதா³வர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நாநுபபத்தேரித்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
நநு - ஸர்வாந் ப்ரத்யுக்தே(அ)பி ஸமுச்சயே, நார்ஜுநம் ப்ரத்யுக்தோ(அ)ஸாவிதி ததீ³யப்ரஶ்நோபபத்திரித்யாஶங்க்யாஹ -
யதீ³தி ।
ஏதயோ: - கர்மதத்த்யாக³யோரிதி யாவத் ।
நநு - கர்மாபேக்ஷயா கர்மத்யாக³பூர்வகஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யாத் தஸ்ய ஶ்ரேயஸ்த்வாத் தத்³விஷயப்ரஶ்நோபபத்திரிதி சேத் , நேத்யாஹ -
ந ஹீதி ।
ததை²வ ஸமுச்சயே புருஷார்த²ஸாத⁴நே ப⁴க³வதா த³ர்ஶிதே ஸத்யந்யதரகோ³சரோ ந ப்ரஶ்நோ ப⁴வதீதி ஶேஷ: ।
ஸமுச்சயே ப⁴க³வதோக்தே(அ)பி தத³ஜ்ஞாநாத³ர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நோபபத்திரிதி ஶங்கதே -
அதே²தி ।
அஜ்ஞாநநிமித்தம் ப்ரஶ்நமங்கீ³க்ருத்யாபி ப்ரத்யாசஷ்டே -
ததா²பீதி ।
ப⁴க³வதோ ப்⁴ராந்த்யபா⁴வேந பூர்வாபராநுஸந்தா⁴நஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: ।
ப்ரஶ்நாநுரூபத்வமேவ ப்ரதிவசநஸ்ய ப்ரகடயதி -
மயேதி ।
வ்யாவர்த்யமம்ஶமாத³ர்ஶயதி -
ந த்விதி ।
ப்ரதிவசநஸ்ய ப்ரஶ்நாநநுரூபத்வமேவ ஸ்பஷ்டயதி -
ப்ருஷ்டாதி³தி ।
.ஶ்ரௌதேந கர்மணா ஸமுச்சயோ ஜ்ஞாநஸ்யேதி பக்ஷம் ப்ரதிக்ஷிப்ய பக்ஷாந்தரம் ப்ரதிக்ஷிபதி -
நாபீதி ।
ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோர்ஜ்ஞாநகர்மணோர்விபா⁴க³வசநம் ஆதி³ஶப்³த³க்³ருஹீதம் பு³த்³தே⁴ர்ஜ்யாயஸ்த்வம், பஞ்சமாதௌ³ ப்ரஶ்ந:, ப⁴க³வத்ப்ரதிவசநம், ஸர்வமித³ம் ஶ்ரௌதேநேவ ஸ்மார்தேநாபி கர்மணா பு³த்³தே⁴: ஸமுச்சயே விருத்³த⁴ம் ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।
த்³விதீயபக்ஷாஸம்ப⁴வே ஹேத்வந்தரமாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ஸமுச்சயபக்ஷே ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோரஸம்ப⁴வாத் நேத³ம் கீ³தாஶாஸ்த்ரம் தத்பரமித்யுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
விஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மாத்மஜ்ஞாநம் ஸ்வப²லஸித்³தௌ⁴ ந ஸஹகாரிஸாபேக்ஷம் , அஜ்ஞாநநிவ்ருத்திப²லத்வாத் , ரஜ்ஜ்வாதி³தத்த்வஜ்ஞாநவத் । அத²வா - ப³ந்த⁴: ஸஹாயாநபேக்ஷேண ஜ்ஞாநேந நிவர்த்யதே, அஜ்ஞாநாத்மகத்வாத் , ரஜ்ஜுஸர்பாதி³வதி³தி பா⁴வ: ।
நநு - ‘குர்யாத்³வித்³வாம்ஸ்ததா²(அ)ஸக்தஶ்சிகீர்ஷுர்லோகஸங்க்³ரஹம்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 3-25) இதி வக்ஷ்யமாணத்வாத் கத²ம் கீ³தாஶாஸ்த்ரே ஸமுச்சயோ நாஸ்தி ? தத்ராஹ -
யஸ்ய த்விதி ।
சோத³நாஸூத்ராநுஸாரேண விதி⁴தோ(அ)நுஷ்டே²யஸ்ய கர்மணோ த⁴ர்மத்வாத் , வ்யாபாரமாத்ரஸ்ய ததா²த்வாபா⁴வாத் தத்த்வவித³ஶ்ச வர்ணாஶ்ரமாபி⁴மாநஶூந்யஸ்ய அதி⁴காரப்ரதிபத்த்யபா⁴வாத் , யாகா³தி³ப்ரவ்ருத்தீநாமவித்³யாலேஶதோ ஜாயமாநாநாம் கர்மாபா⁴ஸத்வாத் , ‘குர்யாத்³வித்³வாந்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 3-25) இத்யாதி³வாக்யம் ந ஸமுச்சயப்ராபகமிதி பா⁴வ: । வாஶப்³த³ஶ்சார்தே² । த்³விதீயஸ்து விவிதி³ஷாவாக்யஸ்த²ஸாத⁴நாந்தரஸங்க்³ரஹார்த²: ।
ஸாம்ஸாரிகம் ஜ்ஞாநம் வ்யாவர்தயதி -
பரமார்தே²தி ।
ததே³வாபி⁴நயதி -
ஏகமிதி ।
ப்ரவ்ருத்திரூபமிதி ரூபக்³ரஹணமாபா⁴ஸத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । கர்மாபா⁴ஸஸமுச்சயஸ்து யாத்³ருச்சி²கத்வாத் ந மோக்ஷம் ப²லயதீதி ஶேஷ: ।
கிஞ்ச, ஜ்ஞாநிநோ யாகா³தி³ப்ரவ்ருத்திர்ந ஜ்ஞாநேந தத்ப²லேந ஸமுச்சீயதே, ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴விகலப்ரவ்ருத்தித்வாத் அஹங்காரவிது⁴ரப்ரவ்ருத்தித்வாத்³வா ப⁴க³வத்ப்ரவ்ருத்திவதி³த்யாஹ -
யதே²தி ।
ஹேதுத்³வயஸ்யாஸித்³தி⁴மாஶங்க்ய பரிஹரதி -
தத்த்வவிதி³தி ।
கூடஸ்த²ம் ப்³ரஹ்மைவாஹமிதி மந்வாநோ வித்³வாந் ப்ரவ்ருத்திம் தத்ப²லம் வா நைவ ஸ்வக³தத்வேந பஶ்யதி, ரூபாதி³வத்³ த்³ருஶ்யஸ்ய த்³ரஷ்ட்ருத⁴ர்மத்வாயோகா³த் । கிந்து கார்யகரணஸங்கா⁴தக³தத்வேநைவ ப்ரவ்ருத்த்யாதி³ ப்ரதிபத்³யதே । ததஸ்தத்த்வவிதோ³ வ்யாக்²யாநபி⁴க்ஷாடநாதா³வஹங்காரஸ்ய த்ருப்த்யாதி³ப²லாபி⁴ஸந்தே⁴ஶ்ச ஆபா⁴ஸத்வாத் நாஸித்³த⁴ம் ஹேதுத்³வயமித்யர்த²: ।
நநு - ஜ்ஞாநோத³யாத் ப்ராக³வஸ்தா²யாமிவோத்தரகாலே(அ)பி ப்ரதிநியதப்ரவ்ருத்த்யாதி³த³ர்ஶநாத் ந தத்த்வத³ர்ஶிநிஷ்ட²ப்ரவ்ருத்த்யாதே³ராபா⁴ஸத்வமிதி, தத்ராஹ -
யதா² சேதி ।
ஸ்வர்கா³தி³ரேவ காம்யமாநத்வாத் காம:, தத³ர்தி²ந: - ஸ்வர்கா³தி³காமஸ்ய அக்³நிஹோத்ராதே³ரபேக்ஷிதஸ்வர்கா³தி³ஸாத⁴நஸ்யாநுஷ்டா²நார்த²மக்³நிமாதா⁴ய வ்யவஸ்தி²தஸ்ய தஸ்மிந்நேவ காம்யே கர்மணி ப்ரவ்ருத்தஸ்ய அர்த⁴க்ருதே கேநாபி ஹேதுநா காமே விநஷ்டே ததே³வாக்³நிஹோத்ராதி³ நிர்வர்தயதோ ந தத் காம்யம் ப⁴வதி, நித்யகாம்யவிபா⁴க³ஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வாபா⁴வாத் , காமோபப³ந்தா⁴நுபப³ந்த⁴க்ருதத்வாத் । ததா² விது³ஷோ(அ)பி வித்⁴யதி⁴காராபா⁴வாத் யாகா³தி³ப்ரவ்ருத்தீநாம் கர்மாபா⁴ஸதேத்யர்த²: ।
வித்³வத்ப்ரவ்ருத்தீநாம் கர்மாபா⁴ஸத்வமித்யத்ர ப⁴க³வத³நுமதிமுபந்யஸ்யதி -
ததா² சேதி ।
நநு - வித்³வத்³வ்யாபாரே(அ)பி கர்மஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் தத்³வ்யாபாரஸ்ய கர்மாபா⁴ஸத்வாநுபபத்தே: ஸமுச்சயஸித்³தி⁴ரிதி, தத்ராஹ -
யச்சேதி ।
ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சித்யைவ ஸம்ஸித்³தி⁴ஹேதுத்வே ப்ரதிபந்நே குதோ விப⁴ஜ்ய அர்த²ஜ்ஞாநமிதி ப்ருச்ச²தி -
தத்கத²மிதி ।
தத்ர, ‘கிம் ஜநகாத³யோ(அ)பி தத்த்வவித³: ப்ரவ்ருத்தகர்மாண: ஸ்யு:, ஆஹோஸ்வித³தத்த்வவித³: ? ‘ இதி விக்ல்ப்ய, ப்ரத²மம் ப்ரத்யாஹ -
யதீ³தி ।
தத்த்வவித்த்வே கத²ம் ப்ரவ்ருத்தகர்மத்வம் , கர்மணாமகிஞ்சித்கரத்வாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
தே லோகேதி ।
தேஷாமுக்தப்ரயோஜநார்த²மபி ந ப்ரவ்ருத்திர்யுக்தா ஸர்வத்ராப்யுதா³ஸீநத்வாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
கு³ணா இதி ।
இந்த்³ரியாணாம் விஷயேஷு ப்ரவ்ருத்தித்³வாரா தத்த்வவிதா³ம் ப்ரவ்ருத்தகர்மத்வே(அ)பி ஜ்ஞாநேநைவ தேஷாம் முக்திரித்யாஹ -
ஜ்ஞாநேநேதி ।
உக்தமேவார்த²ம் ஸங்க்ஷிப்ய த³ர்ஶயதி -
கர்மேதி
கர்மணேத்யாதௌ³ பா³தி⁴தாநுவ்ருத்த்யா ப்ரவ்ருத்த்யாபா⁴ஸோ க்³ருஹ்யதே ।
த்³விதீயமநுவத³தி -
அதே²தி ।
தத்ர வாக்யார்த²ம் கத²யதி -
ஈஶ்வரேதி ।
விப⁴ஜ்ய விஜ்ஞேயத்வம் வாக்யார்த²ஸ்யோக்தமுபஸம்ஹரதி -
இதி வ்யாக்²யேயமிதி ।
கர்மணாம் சித்தஶுத்³தி⁴த்³வாரா ஜ்ஞாநஹேதுத்வமித்யுக்தே(அ)ர்தே² வாக்யஶேஷம் ப்ரமாணயதி -
ஏதமேவேதி ।
‘யோகி³ந: கர்ம குர்வந்தி’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 5-11) இத்யாதி³வாக்யமர்த²தோ(அ)நுவத³தி -
ஸத்த்வேதி ।
‘ஸ்வகர்மணா’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 18-46) இத்யாதௌ³ ஸாக்ஷாதே³வ மோக்ஷஹேதுத்வம் கர்மணாம் வக்ஷ்யதீத்யாஶங்க்யாஹ -
ஸ்வகர்மணேதி ।
ஸ்வகர்மாநுஷ்டா²நாதீ³ஶ்வரப்ரஸாத³த்³வாரா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதா லப்⁴யதே । ததோ ஜ்ஞாநநிஷ்ட²யா முக்தி: । தேந ந ஸாக்ஷாத் கர்மணாம் முக்திஹேதுதேத்யக்³ரே ஸ்பு²டீப⁴விஷ்யதீத்யர்த²: ।
தத்த்வஜ்ஞாநோத்தரகாலம் கர்மாஸம்ப⁴வே ப²லிதமுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
நநு - யத்³யபி கீ³தாஶாஸ்த்ரம் தத்த்வஜ்ஞாநப்ரதா⁴நமேகம் வாக்யம் , ததா²பி தந்மத்⁴யே ஶ்ரூயமாணம் கர்ம தத³ங்க³மங்கீ³கர்தவ்யம் , ப்ரகரணப்ராமாண்யாத் இதி ஸமுச்சயஸித்³தி⁴:, தத்ராஹ -
யதா² சேதி ।
அர்த²ஶப்³தே³ந ஆத்மஜ்ஞாநமேவ கேவலம் கைவல்யஹேதுரிதி க்³ருஹ்யதே ।
வ்ருத்திக்ருதாமபி⁴ப்ராயம் ப்ரத்யாக்²யாய, ஸ்வாபி⁴ப்ரேத: ஶாஸ்த்ரார்த²: ஸமர்தி²த: । ஸம்ப்ரதி ‘அஶோச்யாந்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-11) இத்யஸ்மாத் ப்ராக்தநக்³ரந்த²ஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய ப்ராகு³க்தம் தாத்பர்யார்த²மநூத்³ய ‘அஶோச்யாந்’ இத்யாதே³: ‘ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-31) இத்யேதத³ந்தஸ்ய ஸமுதா³யஸ்ய தாத்பர்யமாஹ -
தத்ரேதி ।
அத்ர ஹி ஶாஸ்த்ரே த்ரீணி காண்டா³நி । அஷ்டாத³ஶஸங்க்²யாகாநாமத்⁴யாயாநாம் ஷட்கத்ரிதயமுபாதா³ய த்ரைவித்⁴யாத் । தத்ர பூர்வஷட்காத்மகம் பூர்வகாண்ட³ம் த்வம்பதா³ர்த²ம் விஷயீகரோதி । மத்⁴யமஷட்கரூபம் மத்⁴யமகாண்ட³ம் தத்பதா³ர்த²ம் கோ³சரயதி । அந்திமஷட்கலக்ஷணமந்திமம் காண்ட³ம் பதா³ர்த²யோரைக்யம் வாக்யார்த²மதி⁴கரோதி । தஜ்ஜ்ஞாநஸாத⁴நாநி ச தத்ர தத்ர ப்ரஸங்கா³து³பந்யஸ்யந்தே, தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய தத³தீ⁴நத்வாத் । தத்த்வஜ்ஞாநமேவ கேவலம் கைவல்யஸாத⁴நமிதி ச ஸர்வத்ராவிகீ³தம் । ஏவம் பூர்வோக்தரீத்யா கீ³தாஶாஸ்த்ரார்தே² பரிநிஶ்சிதே ஸதீதி யாவத் । த⁴ர்மே ஸம்மூட⁴ம் - கர்தவ்யாகர்தவ்யவிவேகவிகலம் சேதோ யஸ்ய தஸ்ய, மித்²யாஜ்ஞாநவத: அஹங்காரமமகாரவத: ஶோகாக்²யஸாக³ரே து³ருத்தாரே ப்ரவிஶ்ய க்லிஶ்யதோ ப்³ரஹ்மாத்மைக்யலக்ஷணவாக்யார்த²ஜ்ஞாநம் ஆத்மஜ்ஞாநம், தத³திரேகேணோத்³த⁴ரணாஸித்³தே⁴: தம் அதிப⁴க்தமதிஸ்நிக்³த⁴ம் ஶோகாது³த்³த⁴ர்துமிச்ச²ந் ப⁴க³வாந் யதோ²க்தஜ்ஞாநார்த²ம் தமர்ஜுநமவதாரயந் - பதா³ர்த²பரிஶோத⁴நே ப்ரவர்தயந் , ஆதௌ³ த்வம்பதா³ர்த²ம் ஶோத⁴யிதுமஶோச்யாநித்யாதி³வாக்யமாஹேதி யோஜநா ।
ததே³வ வசநமுதா³ஹரதி -
ஶ்ரீப⁴க³வாநிதி ।
யஸ்ய அஜ்ஞாநம் தஸ்ய ப்⁴ரம:, யஸ்ய ப்⁴ரமஸ்தஸ்ய பதா³ர்த²பரிஶோத⁴நபூர்வகம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் வாக்யாது³தே³தீதி ஜ்ஞாநாதி⁴காரிணமபி⁴ப்ரேத்யாஹ -
அஶோச்யாநித்யாதீ³தி ।
யத்து - கைஶ்சித் , ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2-4-5) இத்யாத்³யாத்மயாதா²த்ம்யத³ர்ஶநவிதி⁴வாக்யார்த²மநேந ஶ்லோகேந வ்யாசஷ்டே ஸ்வயம் ஹரிரித்யுக்தம் , தத³யுக்தம் । க்ருதியோக்³யதைகார்த²ஸமவேதஶ்ரேய:ஸாத⁴நதாயா வா பராபி⁴மதநியோக³ஸ்ய வா வித்⁴யர்த²ஸ்ய அத்ர அப்ரதீயமாநஸ்ய கல்பநாஹேத்வபா⁴வாத் । ந ச த³ர்ஶநே புருஷதந்த்ரத்வரஹிதே விதே⁴யயாகா³தி³விலக்ஷணே விதி⁴ருபபத்³யதே । க்ருத்யாந்தர்பூ⁴தஸ்யார்ஹார்த²த்வாத் । தவ்யோ ந விதி⁴மதி⁴கரோதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய வ்யாசஷ்டே -
ந ஶோச்யா இதி ।
கத²ம் தேஷாமஶோச்யத்வமித்யுக்தே பீ⁴ஷ்மாதி³ஶப்³த³வாச்யாநாம் வா ஶோச்யத்வம் , தத்பத³லக்ஷ்யாணாம் வேதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் தூ³ஷயதி -
ஸத்³வ்ருத்தத்வாதி³தி ।
யே பீ⁴ஷ்மாதி³ஶப்³தை³ருச்யந்தே, தே ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யுதீ³ரிதாவிகீ³தாசாரவத்த்வாத் ந ஶோச்யதாமஶ்நுவீரந்நித்யர்த²: ।
த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ -
பரமார்தே²தி ।
அரஜதே ரஜதபு³த்³தி⁴வத் அஶோச்யேஷு ஶோச்யபு³த்³த்⁴யா ப்⁴ராந்தோ(அ)ஸீத்யாஹ -
தாநிதி ।
அநுஶோசநப்ரகாரமபி⁴நயந் ப்⁴ராந்திமேவ ப்ரகடயதி -
தே ம்ரியந்த இதி ।
புத்ரபா⁴ர்யாதி³ப்ரயுக்தம் ஸுக²மாதி³ஶப்³தே³ந க்³ருஹ்யதே । இத்யநுஶோசிதவாநஸீதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
விருத்³தா⁴ர்தா²பி⁴தா⁴யித்வேநாபி ப்⁴ராந்தத்வமர்ஜுநஸ்ய ஸாத⁴யதி -
ப்ரஜ்ஞாவதாமிதி ।
வசநாநி - ‘உத்ஸந்நகுலத⁴ர்மாணாம்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 1-44) இத்யாதீ³நி ।
கிமேதாவதா ப²லிதமிதி ததா³ஹ -
ததே³ததி³தி ।
தத் மௌட்⁴யம் - அஶோச்யேஷு ஶோச்யத்³ருஷ்டித்வம் । ஏதத் பாண்டி³த்யம் - பு³த்³தி⁴மதாம் வசநபா⁴ஷித்வமிதி யாவத் ।
அர்ஜுநஸ்ய பூர்வோக்தப்⁴ராந்திபா⁴க்த்வே நிமித்தமாத்மாஜ்ஞாநமித்யாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
நநு - ஸூக்ஷ்மபு³த்³தி⁴பா⁴க்த்வமேவ பாண்டி³த்யம் ந த்வாத்மஜ்ஞத்வம், ஹேத்வபா⁴வாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
தே ஹீதி ।
பாண்டி³த்யம் - பண்டி³தபா⁴வமாத்மஜ்ஞாநம், நிர்வித்³ய - நிஶ்சயேந லப்³த்⁴வா, ‘பா³ல்யேந திஷ்டா²ஸேத்’ (ப்³ரு. உ. 3-5-1) இதி ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதிமுக்தர்தா²முதா³ஹரதி -
பாண்டி³த்யமிதி ।
யதோ²க்தபாண்டி³த்யராஹித்யம் கத²ம் மமாவக³தமித்யாஶங்க்ய, கார்யத³ர்ஶநாதி³த்யாஹ -
பரமார்த²தஸ்த்விதி ।
யஸ்மாதி³த்யஸ்யாபேக்ஷிதம் த³ர்ஶயதி -
அத இதி
॥ 11 ॥
நித்யத்வமஶோச்யத்வே காரணமிதி ஸூசிதம் விவேசயிதும் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரதிஜாநீதே -
குத இத்யாதி³நா ।
நித்யத்வமஸித்³த⁴ம் ப்ரமாணாபா⁴வாத் இதி சோத³யதி -
கத²மிதி ।
ஆத்மா ந ஜாயதே ப்ராக³பா⁴வஶூந்யத்வாத் , நரவிஷாணவதி³தி பரிஹரதி -
ந த்வேவேதி ।
கிஞ்ச ஆத்மா நித்ய:, பா⁴வத்வே ஸத்யஜாதத்வாத் வ்யதிரேகேண க⁴டவத் இத்யநுமாநாந்தரமாஹ -
ந சைவேதி ।
யத்து - கைஶ்சித் ஆத்மயாதா²த்ம்யம் ஜிஜ்ஞாஸிதம் ப⁴க³வாநுபதி³ஶதி ந த்வித்யாதி³நா ஶ்லோகசதுஷ்டயேந இத்யாதி³ஷ்டம் , தத³ஸத் । விஶேஷவசநே ஹேத்வபா⁴வாத் , ஸர்வத்ரைவ ஆத்மயாதா²த்ம்யப்ரதிபாத³நாவிஶேஷாத் இத்யாஶயேந ।
‘பத³ச்சே²த³: பதா³ர்தோ²க்திர்வாக்யயோஜநா’ இதி த்ரிதயமபி வ்யாக்²யாநாங்க³ம் ஸம்பாத³யதி -
ந த்வித்யாதி³நா ।
நநு - ஆத்மநோ தே³ஹோத்பத்திவிநாஶயோருத்பத்திவிநாஶப்ரஸித்³தே⁴ருக்தமநுமாநத்³வயம் ப்ரஸித்³தி⁴விருத்³த⁴தயா காலாத்யயாபதி³ஷ்டமிதி, நேத்யாஹ -
அதீதேஷ்விதி ।
‘சராசரவ்யபாஶ்ரயஸ்து ஸ்யாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 2-3-16) இதி ந்யாயேந ஆத்மநோ ஜந்மவிநாஶப்ரஸித்³தே⁴ரௌபாதி⁴கஜந்யவிநாஶவிஷயத்வாத் நிருபாதி⁴கஸ்ய தஸ்ய ஜந்மாதி³ராஹித்யமிதி பா⁴வ: ।
யத்³யபி தவேஶ்வரஸ்ய ஜந்மராஹித்யம், ததா²பி கத²ம் மம ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ததே²தி ।
ததா²பி பீ⁴ஷ்மாதீ³நாம் கத²ம் ஜந்மாபா⁴வ: ?, தத்ராஹ -
‘ததா² நேமே’ இதி ।
த்³விதீயமநுமாநம் ப்ரபஞ்சயந்நுத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
ததே²த்யாதி³நா ।
நநு - தே³ஹோத்பத்திவிநாஶயோராத்மநோ ஜந்மநாஶாபா⁴வே(அ)பி மஹாஸர்க³மஹாப்ரலயயோஸ்தஸ்யாக்³நிவிஸ்பு²லிங்க³த்³ருஷ்டாந்தஶ்ர்ருத்யா ஜந்மவிநாஶாவேஷ்டவ்யாவித்யாஶங்க்ய, ‘நா(அ)(அ)த்மா(அ)ஶ்ருதே:’ (ப்³ர. ஸூ. 2. 3. 17) இதி ந்யாயேந பரிஹரதி -
த்ரிஷ்வபீதி ।
‘யாவத்³விகாரம் து விபா⁴கோ³ லோகவத்’ (ப்³ர. ஸூ. 2-3-7) இதி ந்யாயேந பி⁴ந்நத்வாத் விகாரித்வமாத்மநாமநுமீயதே । பி⁴ந்நத்வம் ச ப³ஹுவசநப்ரயோக³ப்ரமிதமித்யாஶங்க்யாஹ -
தே³ஹேதி
॥ 12 ॥
நநு - பூர்வம் தே³ஹம் விஹாய அபூர்வம் தே³ஹமுபாதா³நஸ்ய விக்ரியாவத்த்வேநோத்பத்திவிநாஶவத்த்வவிப்⁴ரம: ஸமுத்³ப⁴வேத் இதி ஶங்கதே -
தத்ரேதி ।
அஶோச்யத்வப்ரதிஜ்ஞாயாம் நித்யத்வே ஹேதூ க்ருதே ஸதீதி யாவத் ।
அவஸ்தா²பே⁴தே³ ஸத்யபி வஸ்துதோ விக்ரியாபா⁴வாதா³த்மநோ நித்யத்வமுபபந்நமித்யுத்தரஶ்லோகேந த்³ருஷ்டாந்தாவஷ்டம்பே⁴ந ப்ரதிபாத³யதீத்யாஹ -
த்³ருஷ்டாந்தமிதி ।
ந கேவலமாக³மாதே³வ ஆத்மநோ நித்யத்வம் , கிந்து அவஸ்தா²ந்தரவத் ஜந்மாந்தரே பூர்வஸம்ஸ்காராநுவ்ருத்தேஶ்சேத்யாஹ -
தே³ஹிந இதி ।
தே³ஹவத்த்வம் - தஸ்மிந்நஹம்மமாபி⁴மாநபா⁴க்த்வம் । தாஸாமிதி நிர்தா⁴ரணே ஷஷ்டீ² । ஆத்மந: ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யுபபத்திபி⁴ர்நித்யத்வஜ்ஞாநம் தீ⁴மாநித்யத்ர தீ⁴ர்விவக்ஷ்யதே ।
ஏவம் ஸதீதி ।
தத்த்வதோ விக்ரியாபா⁴வாத் நித்யத்வே ஸமதி⁴க³தே ஸதீத்யர்த²: ॥ 13 ॥
ஆத்மந: ஶ்ருத்யாதி³ப்ரமிதே நித்யத்வே தது³த்பத்திவிநாஶப்ரயுக்தஶோகமோஹாபா⁴வே(அ)பி, ப்ரகாராந்தரேண ஶோகமோஹௌ ஸ்யாதாம் , இத்யாஶங்காமநூத்³ய, உத்தரத்வேந ஶ்லோகமவதாரயதி -
யத்³யபீத்யாதி³நா ।
ஶீதோஷ்ணயோஸ்தாப்⁴யாம் ஸுக²து³:க²யோஶ்ச ப்ராப்திம் நிமித்தீக்ருத்ய யோ மோஹாதி³ர்த்³ருஶ்யதே, தஸ்ய அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் த்³ருஶ்யமாநத்வமாஶ்ரித்ய லௌகிகவிஶேஷணம் । ‘அஶோச்யாந்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-11) இத்யத்ர யோ வித்³யாதி⁴காரீ ஸூசித:, தஸ்ய ‘திதிக்ஷு: ஸமாஹிதோ பூ⁴த்வா’ (ப்³ரு. உ. 4-4-23) இதி ஶ்ருதேஸ்திதிக்ஷுத்வவிஶேஷணமிஹோபதி³ஶ்யதே।
வ்யாக்²யேயம் பத³முபாதா³ய கரணவ்யுத்பத்த்யா தஸ்யேந்த்³ரியவிஷயத்வம் த³ர்ஶயதி -
மாத்ராஸ்பர்ஶா இத்யாதி³நா ।
ஷஷ்டீ²ஸமாஸம் த³ர்ஶயந் பா⁴வவ்யுத்பத்த்யா ஸ்பர்ஶஶப்³தா³ர்த²மாஹ -
மாத்ராணாமிதி ।
தேஷாமர்த²க்ரியாமாத³ர்ஶயதி -
தே ஶீதேதி ।
ஸம்ப்ரதி ஸ்பர்ப்ரா ஶப்³த³ஸ்ய கர்மவ்யுத்பத்த்யா ஶப்³தா³தி³விஷயபரத்வமுபேத்ய ஸமாஸாந்தரம் த³ர்ஶயந் விஷயாணாம் கார்யம் கத²யதி -
அத²வேதி ।
நநு - ஶீதோஷ்ணப்ரத³த்வே ஸுக²து³:க²ப்ரத³த்வஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் கிமிதி ஶீதோஷ்ணயோ: ஸுக²து³:கா²ப்⁴யாம் ப்ருத²க்³க்³ரஹணம் ? இதி, தத்ராஹ -
ஶீதமிதி ।
விஷயேப்⁴யஸ்து ப்ருத²க்கத²நம் தத³ந்தர்பூ⁴தயோரேவ தயோ: ஸுக²து³:க²ஹேத்வோராநுகூல்யப்ராதிகூல்யயோருபலக்ஷணார்த²ம் । அவ்யாத்மம் ஹி ஶீதமுஷ்ணம் வா ஆநுகூலயம் ப்ராதிகூல்யம் வா ஸம்பாத்³ய பா³ஹ்யா விஷயா: ஸுகா²தி³ ஜநயந்தி ।
நநு - விஷயேந்த்³ரியஸம்யோக³ஸ்ய ஆத்மநி ஸதா³ ஸத்த்வாத் தத்ப்ரயுக்தஶீதாதே³ரபி ததா²த்வாத் தந்நிமித்தௌ ஹர்ஷவிஷாதௌ³ ததை²வ தஸ்மிந்நாபந்நௌ இத்யாஶங்க்யோத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
யஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।
அத்ர ச ‘கௌந்தேய, பா⁴ரத’ இதி ஸம்போ³த⁴நாப்⁴யாமுப⁴யகுலஶுத்³த⁴ஸ்யைவ வித்³யாதி⁴காரித்வமித்யேததே³வ த்³யோத்யதே ॥ 14 ॥
அதி⁴காரிவிஶேஷணம் திதிக்ஷுத்வம் நோபயுக்தம் , கேவலஸ்ய தஸ்ய புமர்தா²ஹேதுத்வாத் இதி ஶங்கதே -
ஶீதேதி ।
விவேகவைராக்³யாதி³ஸஹிதம் தந்மோக்ஷஹேதுஜ்ஞாநத்³வாரா தத³ர்த²மிதி பரிஹரதி -
ஶ்ர்ருண்விதி ।
திதிக்ஷமாணஸ்ய விவக்ஷிதம் லாப⁴முபலம்ப⁴யதி -
யம் ஹீதி ।
ஹர்ஷவிஷாத³ரஹிதமித்யத்ர ஶமாதி³ஸாத⁴நஸம்பந்நத்வமுச்யதே । தீ⁴மந்தமிதி - நித்யாநித்யாவிவேகபா⁴கி³த்வம் । ஏதச்சோப⁴யம் வைராக்³யாதே³ருபலக்ஷணம் ।
நித்யாத்மத³ர்ஶநம் - த்வமர்த²ஜ்ஞாநம் । ஸாத⁴நசதுஷ்டயவந்தமதி⁴காரிணமநூத்³ய த்வம்பதா³ர்த²ஜ்ஞாநவதஸ்தஸ்ய மோக்ஷௌபயிகவாக்யார்த²ஜ்ஞாநயோக்³யதாமாஹ -
ஸ நித்யேதி
॥ 15 ॥
அதி⁴காரிவிஶேஷணே திதிக்ஷுத்வே ஹேத்வந்தரபரத்வேந உத்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
இதஶ்சேதி ।
இத:ஶப்³தா³ர்த²மேவஸ்பு²டயதி -
யஸ்மாதி³தி ।
யத: ஶீதாதே³: ஶோகாதி³ஹேதோ:, அநாத்மநோ நாஸ்தி வஸ்துத்வம் , வஸ்துநஶ்ச ஆத்மநோ நிர்விகாரத்வேந ஏகரூபத்வம் , அதோ முமுக்ஷோர்விஶேஷணம் திதிக்ஷுத்வம் யுக்தமித்யாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
கார்யஸ்யாஸத்த்வே(அ)பி காரணஸ்ய ஸத்த்வேந அத்யந்தாஸத்த்வாஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்ய விஶிநஷ்டி -
ஸகாரணஸ்யேதி ।
நாஸத இத்யுபாதா³ய, புநர்நகாராநுகர்ஷணமந்வயார்த²ம் । அஸத: ஶூந்யஸ்ய அஸ்தித்வப்ரஸங்கா³பா⁴வாத் அப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴ப்ரஸக்திரித்யாஶங்க்யாஹ -
ந ஹீதி ।
விமதம் - அதாத்த்விகம் , அப்ராமணிகத்வாத்³ - ரஜ்ஜுஸர்பவத் । ந ஹி த⁴ர்மிக்³ராஹகஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதே³ஸ்தத்த்வாவேத³கம் ப்ராமாண்யம் கல்ப்யதே, விஷயஸ்ய து³ர்நிரூபத்வாத் , அதோ(அ)நிர்வாச்யம் த்³வைதமித்யர்த²: ।
கத²ம் புநரத்⁴யக்ஷாதி³விஷயஸ்ய ஶீதோஷ்ணாதி³த்³வைதஸ்ய து³ர்நிரூபத்வேந அநிர்வாச்யத்வம் ?, தத்ராஹ -
விகாரோஹீதி ।
ததஶ்ச விமதம் - மித்²யா ஆக³மாபாயித்வாத் ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³தி ।
ப²லிதமாஹ -
விகாரஶ்சேதி ।
வாசாரம்ப⁴ணஶ்ருதேர்த்³வைதமித்²யாத்வே அநுக்³ராஹகத்வம் த³ர்ஶயிதும் சகார: ।
கிஞ்ச கார்யம் காரணாத்³பி⁴ந்நம் , அபி⁴ந்நம் வா இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் தூ³ஷயதி -
யதே²தி ।
நிரூப்யமாணம் , அந்தர்ப³ஹிஶ்சேதி ஶேஷ: । விமதம் காரணாந்ந தத்த்வதோ பி⁴த்³யதே, கார்யத்வாத்³ - க⁴டவதி³த்யர்த²: ।
இதோ(அ)பி காரணாத்³பே⁴தே³ந நாஸ்தி கார்யம் , ‘ஆதா³வந்தே ச யந்நாஸ்தி வர்தமாநே(அ)பி தத் ததா²’ (மாம். கா. 2-6) இதி ந்யாயாதி³த்யாஹ -
ஜந்மேதி ।
யதி³ கார்யம் காரணாத³பி⁴ந்நம் , ததா³ தஸ்ய பே⁴தே³ந அஸத்த்வே பூர்வஸ்மாத³விஶேஷ: । தாதா³த்ம்யேநாவஸ்தா²நம் து ந யுக்தம் , தஸ்யாபி காரணவ்யதிரேகேணாபா⁴வாத் ।
கார்யகாரணவிபா⁴கா³விது⁴ரே வஸ்துநி கார்யகாரணபரம்பராயா விப்⁴ரமத்வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ -
ம்ருதா³தீ³தி ।
கார்யகாரணவிபா⁴க³விஹீநம் வஸ்த்வேவ நாஸ்தீதி மந்வாநஶ்சோத³யதி -
தத³ஸத்த்வ இதி ।
அநுவ்ருத்தவ்யாவ்ருத்தபு³த்³தி⁴த்³வயத³ர்ஶநாத³நுவ்ருத்தே ச வ்யாவ்ருத்தாநாம் கல்பிதத்வாத³கல்பிதம் ஸர்வபே⁴த³கல்பநாதி⁴ஷ்டா²நமகார்யகாரணம் வஸ்து ஸித்⁴யதீதி பரிஹரதி -
ந ; ஸர்வத்ரேதி ।
ஸம்ப்ரதி ஸதோ வஸ்துத்வே ப்ரமாணமநுமாநமுபந்யஸ்யதி -
யத்³விஷயேதி ।
யத்³வ்யாவ்ருத்தேஷ்வநுவ்ருத்தம் தத் பரமார்த²ஸத் யதா² - ஸர்பதா⁴ராதி³ஷ்வநுக³தோ ரஜ்ஜ்வாதே³ரித³மம்ஶ: । விமதம் ஸத்யமவ்யபி⁴சாரித்வாத் ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³த்யர்த²: ।
வ்யாவ்ருத்தஸ்ய கல்பிதத்வே ப்ரமாணமாஹ -
யத்³விஷயேத்யாதி³நா ।
யத் வ்யாவ்ருத்தம் தந்மித்²யா, யதா² - ஸர்பதா⁴ராதி³ । விமதம் மித்²யா, வ்யபி⁴சாரித்வாத் ஸம்ப்ரதிபந்நவதி³த்யர்த²: । இத்யநுமாநத்³வயமநுஸ்ருத்ய ஸதோ(அ)கல்பிதத்வம் , அஸதஶ்ச கல்பிதத்வம் , ஸ்தி²தமிதி ஶேஷ: ।
நநு - நேத³மநுமாநத்³வயமுபபத்³யதே, ஸமஸ்தத்³வைதவைதத்²யவாதி³நோ விபா⁴கா³பா⁴வாத் , அநுமாநாதி³வ்யவஹாராநுபபத்தே: தத்ராஹ -
ஸத³ஸதி³தி ।
உக்தே விபா⁴கே³ பு³த்³தி⁴த்³வயாதீ⁴நே ஸ்தி²தே ஸத்யநுமாநாதி³வ்யவஹாரோ நிர்வஹதி ப்ராதிப⁴ஸிகவிபா⁴கே³ந தத்³யோகா³த் பரமார்த²ஸ்யைவ தத்³தே⁴துத்வே கேவலவ்யதிரேகாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
குத: ? ஸத³ஸத்³விபா⁴க³ஸ்ய பு³த்³தி⁴த்³வயாதீ⁴நத்வம் பு³த்³தி⁴விபா⁴க³ஸ்யாபி தவாபா⁴வாத் , தத்ராஹ -
ஸர்வத்ரேதி ।
வ்யவஹாரபூ⁴மி: ஸப்தம்யர்த²: । பு³த்³தி⁴விபா⁴க³ஸ்யாபி கல்பிதஸ்யைவ போ³த்⁴யவிபா⁴க³ப்ரதிபா⁴ஸஹேதுதேதி பா⁴வ: ।
பு³த்³தி⁴த்³வயமநுருத்⁴ய ஸத³ஸத்³விபா⁴கே³, ஸத: ஸாமாந்யரூபதயா விஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் ஸாமாந்யவிஶேஷே த்³வே வஸ்துநீ வஸ்துபூ⁴தே ஸ்யாதாம் இதி சேத் , நேத்யாஹ -
ஸமாநாதி⁴கரணே இதி ।
பத³யோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் பு³த்³த்⁴யோருபசர்யதே । ஸோ(அ)யமிதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யவத்³க⁴ட: ஸந்நித்யாதி³ ஸாமாநாதி⁴கரண்யமேகவஸ்துநிஷ்ட²ம் வஸ்துபே⁴தே³ க⁴டபடயோரிவ தத³யோகா³தி³த்யர்த²: ।
நீலமுத்பலமிதிவத்³த⁴ர்மத⁴ர்மிவிஷயதயா ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய ஸுவசத்வாத் ந வஸ்த்வைக்யவிஷயத்வம் இதி சேத் , நேத்யாஹ -
ந நீலேதி ।
ந ஹி ஸாமாந்யவிஶேஷயோர்பே⁴தே³(அ)பே⁴தே³ ச தத்³பா⁴வ: பே⁴தா³பே⁴தௌ³ ச விருத்³தௌ⁴, அதோ ஜாதிவ்யக்த்யோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் நீலோத்பலயோரிவ ந கௌ³ணம் , கிந்து வ்யாவ்ருத்தமநுவ்ருத்தே கல்பிதமித்யேகநிஷ்ட²மித்யர்த²: ।
ஸாமாந்யவிஶேஷயோருக்தந்யாயம் கு³ணகு³ண்யாதா³வதிதி³ஶதி -
ஏவமிதி ।
துல்யௌ ஹி தத்ராபி விகல்பதோ³ஷாவிதி பா⁴வ: ।
ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுபபத்த்யா த்³வே வஸ்துநீ ஸாமாந்யவிஶேஷாவிதி பக்ஷம் ப்ரதிக்ஷிப்ய, விஶேஷா ஏவ வஸ்தூநீதி பக்ஷம் ப்ரதிக்ஷிபதி -
தயோரிதி ।
பு³த்³தி⁴வ்யபி⁴சாராத்³போ³த்⁴யவ்யபி⁴சாரேபி, கத²ம் வ்யாவ்ருத்தாநாம் விஶேஷாணாமவஸ்துத்வம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ததா² சேதி ।
விகாரோ ஹி ஸ இத்யாதா³விதி ஶேஷ: ।
ந சைகம் வஸ்து ஸாமாந்யவிஶேஷாத்மகமேகஸ்ய த்³வைரூப்யவிரோதா⁴தி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய, ஸாமாந்யமேகமேவ வஸ்து தத்³பு³த்³தே⁴ரவ்யபி⁴சாராத் , போ³த்⁴யஸ்யாபி ஸதஸ்ததா²த்வாதி³த்யாஹ -
ந த்விதி ।
வ்யபி⁴சரதீதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ।
விஶேஷாணாம் வ்யபி⁴சாரித்வே ஸதஶ்சாவ்யபி⁴சாரித்வே ப²லிதமுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
அஸத்த்வம் கல்பிதத்வம் । தச்ச²ப்³தா³ர்த²மேவ ஸ்போ²ரயதி -
வ்யபி⁴சாராதி³தி ।
ஸத்³பு³த்³தி⁴விஷயஸ்ய ஸதோ(அ)கல்பிதத்வே தச்ச²ப்³தோ³பாத்தமேவ ஹேதுமாஹ -
அவ்யபி⁴சாராதி³தி ।
ஸத்³பு³த்³தி⁴வ்யபி⁴சாரத்³வாரா போ³த்⁴யஸ்யாபி வ்யபி⁴சாராத் தத³வ்யபி⁴சாரித்வஹேதோரஸித்³தி⁴ரிதி ஶங்கதே -
க⁴டே விநஷ்ட இதி ।
ஸத்³பு³த்³தே⁴ர்க⁴டபு³த்³தி⁴வத்³க⁴டமாத்ரவிஷயத்வாபா⁴வாத் , ந க⁴டநாஶே வ்யபி⁴சாரோஸ்தீதி பரிஹரதி -
ந, படாதா³விதி ।
ஸத்³பு³த்³தே⁴ரக⁴டவியத்வே நிராலம்ப³நத்வாயோகா³த் விஷயாந்தரம் வக்தவ்யமித்யாஶங்க்யாஹ -
விஶேஷணேதி ।
ஸதோ(அ)கல்பிதத்வஹேதோரவ்யபி⁴சாரித்வஸ்யாஸித்³தி⁴முத்³த்⁴ருத்ய, விஶேஷாணாம் கல்பிதத்வஹேதோர்வ்யபி⁴சாரித்வஸ்யாஸித்³தி⁴ம் ஶங்கதே -
ஸதி³தி ।
யதா² ஸத்³பு³த்³தி⁴ர்க⁴டே நஷ்டே படாதௌ³ த்³ருஷ்டத்வாத³வ்யபி⁴சாரிணீதி அவ்யபி⁴சார: ஸதோ த³ர்ஶித:, ததா² க⁴டபு³த்³தி⁴ரபி க⁴டே நஷ்டே க⁴டாந்தரே த்³ருஷ்டேத்யவ்யபி⁴சாராத் க⁴டே வ்யபி⁴சாராஸித்³தௌ⁴ விஶேஷாந்தரேஷ்வபி கல்பிதத்வஹேதுர்வ்யபி⁴சாரோ ந ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।
க⁴டபு³த்³தே⁴ர்க⁴டாந்தரே த்³ருஷ்டத்வே(அ)பி படாதா³வத்³ருஷ்டத்வேந வ்யபி⁴சாராத் படாதி³விஶேஷேஷ்வபி வ்யபி⁴சாரித்வஸித்³தி⁴ரித்யுத்தரமாஹ -
ந, படாதா³விதி ।
விஶேஷாணாமேவம் வ்யபி⁴சாரித்வே ஸதோ(அ)பி தது³பபத்தேரவ்யபி⁴சாரித்வஹேத்வஸித்³தி⁴தாத³வஸ்த்²யமிதி ஶங்கதே -
ஸத்³பு³த்³தி⁴ரிதி ।
க⁴டாதி³நாஶதே³ஶே தது³பரக்தாகாரேண ஸத்த்வாபா⁴நே(அ)பி நாஸத்த்வம் , க⁴டாத்³யபா⁴வாதி⁴ஷ்டா²நதயா பா⁴நாதி³த்யாஹ -
ந விஶேஷ்யேதி ।
யதா² ஸர்வக³தா ஜாதிரித்யத்ர க²ண்ட³முண்டா³தி³வ்யக்த்யபா⁴வதே³ஶே கோ³த்வம் வ்யஞ்ஜகாபா⁴வாத் ந வ்யஜ்யதே, ந கோ³த்வாபா⁴வாத் , ததா² ஸத்த்வமபி க⁴டாதி³நாஶே வ்யஞ்ஜகாபா⁴வாத் ந பா⁴தி, ந ஸ்வரூபாபா⁴வாத் இத்யுக்தமேவ ப்ரபஞ்சயதி -
ஸதி³த்யாதி³நா ।
ஸப்ரதியோகி³கவிஶேஷணவ்யபி⁴சாரே(அ)பி ஸ்வரூபாவ்யபி⁴சாராத்³யுக்தம் ஸத: ஸத்யத்வமிதி பா⁴வ: ।
த்³வயோ: ஸதோரேவ விஶேஷணவிஶேஷ்யத்வத³ர்ஶநாத் க⁴டஸதோரபி விஶேஷணவிஶேஷ்யத்வே த்³வயோ: ஸத்த்வத்⁴ரௌவ்யாத் க⁴டாதி³கல்பிதத்வாநுமாநம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யதீ⁴பா³தி⁴தமிதி சோத³யதி -
ஏகேதி ।
அநுப⁴வமநுஸ்ருஸ்ய பா³தி⁴தவிஷயத்வமுக்தாநுமாநஸ்ய நிரஸ்யதி -
நேத்யாதி³நா ।
க⁴டாதே³: ஸதி கல்பிதத்வாநுமாநஸ்ய தோ³ஷராஹித்யே, ப²லிதமுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
ப்ரத²மபாத³வ்யாக்²யாநபரிஸாமாப்தாவிதிஶப்³த³: । நநு - நேத³ம் வ்யாக்²யாநம் பா⁴ஷ்யகாராபி⁴ப்ரேதம் , ஸர்வத்³வைதஶூந்யத்வவிவக்ஷாயாம் ஶாஸ்த்ரதத்³பா⁴ஷ்யவிரோதா⁴த் । கேநாபி புநர்து³ர்வித³க்³தே⁴ந ஸ்வமநீஷிகயோத்ப்ரேக்ஷிதமேதத் இதி சேத் , மைவம் । கிமித³ம் த்³வைதப்ரபஞ்சஸ்ய ஶூந்யத்வம் ? கிம் துச்ச²த்வம் ? கிம் வா ஸத்³விலக்ஷணத்வம் ? நாத்³ய:, அநப்⁴யுபக³மாத் । த்³விதீயாநப்⁴யுபக³மே து தவைவ ஶாஸ்த்ரவிரோதோ⁴ பா⁴ஷ்யவிரோத⁴ஶ்ச । ஸர்வம் ஹி ஶாஸ்த்ரம் தத்³பா⁴ஷ்யம் ச த்³வைதஸ்ய ஸத்யத்வாநதி⁴கரணத்வஸாத⁴நேந அத்³வைதஸத்யத்வே பர்யவஸிதமிதி த்ரைவித்³யவ்ருத்³தை⁴ஸ்தத்ர தத்ர ப்ரதிஷ்டா²பிதம் । ததா² ச ப்ரக்ஷேபாஶங்கா ஸம்ப்ரதா³யபரிசயாபா⁴வாத் இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
அநாத்மஜாதஸ்ய கல்பிதத்வேந அவஸ்துத்வப்ரதிபாத³நபரதயா ப்ரத²மபாத³ம் வ்யாக்²யாய, த்³விதீயபாத³மாத்மந: ஸர்வகல்பநாதி⁴ஷ்டா²நஸ்யாகல்பிதத்வேந வஸ்துத்வப்ரஸாத⁴நபரதயா வ்யாகரோதி -
ததே²தி ।
நநு - ஆத்மந: ஸதா³த்மநோ விஶேஷேஷு விநாஶிஷு தது³பரக்தஸ்ய விநாஶ: ஸ்யாத் இத்யாஶங்க்ய, விஶிஷ்டநாஶே(அ)பி ஸ்வரூபாநாஶஸ்யோக்தத்வாத் , மைவமித்யாஹ -
ஸர்வத்ரேதி ।
நநு - கதா³சித³ஸதே³வ புந: ஸத்த்வமாபத்³யதே, ப்ராக³ஸதோ க⁴டஸ்ய ஜந்மநா ஸத்த்வாப்⁴யுபக³மாத் । ஸச்ச கதா³சித³ஸத்த்வம் ப்ரதிபத்³யதே, ஸ்தி²திகாலே ஸதோ க⁴டஸ்ய புநர்நாஶேந அஸத்த்வாங்கீ³காராத் । ஏவம் ஸத³ஸதோரவ்யவஸ்தி²தத்வாவிஶேஷாத் உப⁴யோரபி ஹேயத்வமுபாதே³யத்வம் வா துல்யம் ஸ்யாத் இதி, தத்ராஹ -
ஏவமிதி ।
துஶப்³தோ³ த்³ருஷ்டஶப்³தே³ந ஸம்ப³த்⁴யமாநோ த்³ருஷ்டிமவதா⁴ரயதி । ந ஹி ப்ராக³ஸதோ க⁴டஸ்ய ஸத்த்வம் , அஸத்த்வே ஸ்தி²தே ஸத்த்வப்ராப்திவிரோதா⁴த் । அஸத்த்வநிவ்ருத்திஶ்ச ஸத்த்வப்ராப்த்யா சேத் , ப்ராப்தமிதரேதராஶ்ரயத்வம் , அந்தரேணைவ ஸத்த்வாபத்திமஸத்த்வநிவ்ருத்தௌ அஸத்த்வமநவகாஶி ப⁴வேத் । ஏதேந - ஸதோஸத்த்வாபத்திரபி ப்ரதிநீதேதி பா⁴வ: ।
கத²ம் தர்ஹி ஸதோ(அ)ஸத்த்வம் , அஸதஶ்ச ஸத்த்வம் ப்ரதிபா⁴தி ? இத்யாஶங்க்ய, தத்த்வத³ர்ஶநாபா⁴வாத் இத்யாஹ -
தத்த்வேதி ।
தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்த்வம் ।
ந ச தச்ச²ப்³தே³ந பராமர்ஶயோக்³யம் கிஞ்சித³ஸ்தி ப்ரக்ருதம் ப்ரதிநியதம் இத்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -
ததி³த்யாதி³நா ।
நநு - ஸத³ஸதோரந்யதா²த்வம் கேசித் ப்ரதிபத்³யந்தே । கேசித்து தயோருக்தநிர்ணயமநுஸ்ருத்ய ததா²த்வமேவாதி⁴க³ச்ச²ந்தி । தத்ர கேஷாம் மதமேஷிதவ்யம் ? இதி, தத்ராஹ -
த்வமபீதி
॥ 16 ॥
நநு ஸதி³தி ஸாமாந்யம் , ஸ்வரூபம் வா ? ப்ரத²மே, தஸ்ய விஶேஷஸாபேக்ஷதயா ப்ரலயத³ஶாயாமஶேஷவிஶேஷவிநாஶே விநாஶ: ஸ்யாத் । ந சாத்மாத³யோ விஶேஷாஸ்ததா³பி ஸந்தீதி வாச்யம் । ஆத்மாதிரிக்தாநாம் விஶேஷணாம் கார்யத்வாங்கீ³காராத் , ப்ரலயாவஸ்தா²யாமநவஸ்தா²நாத் , ஆத்மநஸ்து ஸாமாந்யாத்மநோ த⁴ர்மித்வாது³க்ததோ³ஷாத் । த்³விதீயே து, ஸ்வரூபஸ்ய வ்யாவ்ருத்தத்வே கல்பிதத்வாத்³விநாஶித்வம் , அநுவ்ருத்தத்வே தஸ்யைவ ஸாமாந்யதயா ப்ராகு³க்ததோ³ஷாநுஷக்திரிதி மந்வாநஶ்சோத³யதி -
கிம் புநரிதி ।
ஸாமாந்யவிஶேஷபா⁴வஶூந்யமக²ண்டை³கரஸம் ‘ஸதே³வ’ (சா². உ. 6-2-1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரமிதம் ஸர்வாவிக்ரியாரஹிதம் வஸ்து ப்ரக்ருதம் ஸத்³விவக்ஷிதமித்யுத்தரமாஹ -
உச்யத இதி ।
ஆத்மந: ஸதா³த்மநோ விநாஶராஹித்யவிஜ்ஞாநே ஸர்வஜக³த்³வ்யாபகத்வம் ஹேதுமாஹ -
யேநேதி ।
ஆத்மநோ விநாஶாபா⁴வே யுக்திமாஹ -
விநாஶமிதி ।
ஆத்மநோ விநாஶ மிச்ச²தா ஸ்வதோ வா பரதோ வா நாஶஸ்தஸ்யேஷ்யதே ? நாத்³ய இத்யாஹ -
அவிநாஶீதி ।
தே³ஹாதி³த்³வைதமஸது³ச்யதே । தத: ஸதோ விஶேஷணம் ஸ்வதோ நாஶராஹித்யம் । தஸ்ய த்³யோதகோ நிபாத இத்யாஹ -
துஶப்³த³ இதி ।
ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் விஶேஷ்யம் த³ர்ஶயதி -
கிமித்யாதி³நா ।
விமதம் - அவிநாஶி, வ்யாபகத்வாதா³காஶவத் । ந ஹி ப்ரமிதமேவோதா³ஹரணம் கிந்து ப்ரஸித்³த⁴மபீதி பா⁴வ: । ந த்³விதீய இத்யாஹ -
விநாஶமிதி ।
ந க²ல்வஸ்ய விநாஶம் கர்தும் கஶ்சித³ர்ஹதீதி ஸம்ப³ந்த⁴: । விநாஶஸ்ய ஸாவஶேஷத்வநிரவஶேஷத்வாப்⁴யாம் த்³வைராஶ்யமாஶ்ரித்ய வ்யாகரோதி -
அத³ர்ஶநமிதி ।
ந கஶ்சித³ஸ்யபா⁴வம் கர்தும் ஶக்நோதீத்யத்ர ஹேதுமாஹ -
அவ்யயஸ்யேதி ।
ப்³ரஹ்ம ஹி ஸ்வரூபேண வ்யேதி ஸ்வஸம்ப³ந்தி⁴நா வா ? இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் தூ³ஷயதி -
நைததி³தி ।
ந ஹி நிரவயவஸ்ய ஸ்வாவயவாபசயரூபவ்யய: ஸம்ப⁴வதீத்யத்ர வைத⁴ர்ம்யத்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
தே³ஹாதி³வதி³தி ।
த்³விதீயம் நிரஸ்யதி -
நாபீதி ।
ததே³வ வ்யதிரேகத்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி -
யதே²தி ।
த்³விவிதே⁴(அ)பி வ்யயாயோகே³ ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
கிஞ்ச ப்³ரஹ்ம பரதோ ந நஶ்யதி ஆத்மத்வாத் , க⁴டவதி³த்யாஹ -
ந கஶ்சிதி³தி ।
ஆத்மத்வஹேதோரஸித்³தி⁴முத்³த⁴ரதி -
ஆத்மா ஹீதி ।
தாதா³த்ம்யஶ்ருதி: அத்ர ஹீதி ஹேதூக்ரியதே ।
அஸ்து தர்ஹி ஸ்வயமேவ ப்³ரஹ்ம, ஆத்மநோ நாஶகமுத்³ப³ந்த⁴நாதி³த³ர்ஶநாத் , நேத்யாஹ -
ஸ்வாத்மநீதி
॥ 17 ॥
ஸத³ஸதோரநந்தரப்ரக்ருதயோ: ஸ்வரூபாவ்யபி⁴சாரித்வே பரமார்த²தயா ஸந்நிர்தா⁴ரிதம் । இதா³நீமஸந்நிர்தி³தா⁴ரயிஷயா ப்ருச்ச²தி -
கிம் புநரிதி ।
அஸத் அஸதே³வேதி நிர்தா⁴ரிதத்வாத் ப்ரஶ்நஸ்ய நிரவகாஶத்வமாஶங்க்ய ஶூந்யம் வ்யாவர்த்ய விவக்ஷிதமஸத் நிர்தா⁴ரயிதும் தஸ்ய ஸாவகாஶத்வமாஹ -
யத் ஸ்வாத்மேதி ।
தே³ஹாதே³ரநாத்மவர்க³ஸ்ய ப்ரக்ருதாஸச்ச²ப்³த³விஷயதேத்யாஹ -
உச்யத இதி ।
நநு - தே³ஹாதி³ஷு ஸத்³பு³த்³தே⁴ரநுவ்ருத்தேஸ்தஸ்யா விச்சே²தா³பா⁴வாத் கத²மந்தவத்த்வம் தேஷாமிஷ்யதே ? தத்ராஹ -
யதே²தி ।
ததே²மே தே³ஹா:, ஸத்³பு³பா⁴ஜோ(அ)பி ப்ரமாணதோ நிரூபணாயாமவஸாநே விச்சே²தா³த³ந்தவந்தோ ப⁴வந்தீதி ஶேஷ: ।
தே³ஹத்வாதி³நா ச ஜாக்³ரத்³தே³ஹாதே³ரந்தவத்த்வம் ஸம்ப்ரதிபந்நவத³நுமாதும் ஶக்யமித்யாஹ -
ஸ்வப்நேதி ।
தேஷாம் ஸ்வாதந்த்ர்யம் வ்யுத³ஸ்யதி -
நித்யஸ்யேதி ।
ஆகாஶாதி³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் விஶிநஷ்டி -
ஶரீரிண இதி ।
பரிணாமிநித்யத்வம் வ்யவச்சி²நதி -
அநாஶிந இதி ।
தஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாத்³யவிஷயத்வமாஹ -
அப்ரமேயஸ்யேதி ।
ப்ரவாஹஸ்ய ப்ரவாஹிவ்யதிரேகேண அநிரூபணாத் ந ததா³த்மந: தே³ஹாத்³யபா⁴வே ஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³தி⁴ரித்யபி⁴ஸந்தா⁴யோக்தம் -
விவேகிபி⁴ரிதி ।
ஶரீராதே³ரந்தவத்த்வே(அ)பி ப்ரவாஹரூபேண ஆத்மநஸ்தத்ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாநந்தவத்த்வமாஶங்க்யாஹ -
நித்யஸ்யேதி ।
நித்யத்வஸ்ய த்³வைவித்⁴யஸித்³த்⁴யர்த²ம் நாஶத்³வைவித்⁴யம் ப்ரகடயதி -
யதே²த்யாதி³நா ।
நாஶஸ்ய நிரவஶேஷத்வேந ஸாவஶேஷத்வேந ச ஸித்³தே⁴ த்³வைவித்⁴யே ப²லிதமாஹ -
தத்ரேதி ।
பத³த்³வயஸ்யைகார்த²த்வமாஶங்க்ய நிரஸ்யதி -
நித்யஸ்யேத்யாதி³நா ।
விஶேஷணாப்⁴யாம் கூடஸ்தா²நித்யத்வமாத்மநோ விவக்ஷிதமித்யர்த²: ।
அந்யதரவிஶேஷணமாத்ரோபாதா³நே பரிணாமிநித்யத்வமாத்மந: ஶங்க்யேத இத்யநிஷ்டாபத்திமாஶங்க்யாஹ -
அந்யதே²தி ।
ஔபநிஷத³த்வவிஶேஷணமாஶ்ரித்ய அப்ரமேயத்வமாக்ஷிபதி -
நந்விதி ।
இதஶ்ச ஆத்மநோ நாப்ரமேயத்வமித்யாஹ -
ப்ரத்யக்ஷாதி³நேதி ।
தேந ச ஆக³மப்ரவ்ருத்த்யபேக்ஷயா பூர்வாவஸ்தா²யாமாத்மைவ பரிச்சி²த்³யதே, தஸ்மிந்நேவ அஜ்ஞாதத்வஸம்ப⁴வாத் , ‘அஜ்ஞாதஜ்ஞாபகம் ப்ரமாணம்’ இதி ச ப்ரமாணலக்ஷணாதி³த்யர்த²: ।
‘ஏதத³ப்ரமேயம்’ (ப்³ரு. உ. 4. 4. 20) இத்யாதி³ஶ்ருதிமநுஸ்ருத்ய பரிஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
கத²ம் மாநமநபேக்ஷ்ய ஆத்மந: ஸித்³த⁴த்வமித்யாஶங்க்யோக்தம் விவ்ருணோதி -
ஸித்³தே⁴ ஹீதி ।
ப்ரமித்ஸோ: ப்ரமேயமிதி ஶேஷ: ।
ததே³வ வ்யதிரேகமுகே²ந விஶத³யதி -
ந ஹீதி ।
ஆத்மந: ஸர்வலோகப்ரஸித்³த⁴த்வாச்ச தஸ்மிந் ந ப்ரமாணமந்வேஷணீயமித்யாஹ -
ந ஹ்யாத்மேதி ।
ப்ரத்யக்ஷாதே³ரநாத்மவிஷயத்வாத் தத்ர சாஜ்ஞாததாயா வ்யவஹாரே ஸம்ப⁴வாத் தத்ப்ராமாண்யஸ்ய ச வ்யாவஹாரிகத்வாத் ।
விஶிஷ்டே தத்ப்ரவ்ருத்தாவபி கேவலே தத³ப்ரவ்ருத்தே: யத்³யபி நாத்மநி தத்ப்ராமாண்யம் , ததா²பி தத்³தி⁴தஶ்ருத்யா ஶாஸ்த்ரஸ்ய தத்ர ப்ரவ்ருத்திரவஶ்யம்பா⁴விநீத்யாஶங்க்யாஹ -
ஶாஸ்த்ரம் த்விதி ।
ஶாஸ்த்ரேண ப்ரத்யக்³பூ⁴தே ப்³ரஹ்மணி ப்ரதிபாதி³தே ப்ரமாத்ராதி³விபா⁴க³ஸ்ய வ்யாவ்ருத்தத்வாத் யுக்தமஸ்யாந்த்யத்வம் , அபௌருஷேயதயா நிர்தோ³ஷத்வாச்சாஸ்ய ப்ராமாண்யமித்யர்த²: । ததா²பி கத²மஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மநி ப்ராமாண்யம், தஸ்ய ஸ்வத:ஸித்³த⁴த்வேந அவிஷயத்வாத் , அஜ்ஞாதஜ்ஞாபநாயோகா³த் ? இத்யாஶங்க்ய, ஸ்வதோ பா⁴நே(அ)பி ப்ரதீசோ, ‘மநுஷ்யோ(அ)ஹம் கர்தாஹம்’ இத்யாதி³நா மநுஷ்யத்வகர்த்ருத்வாதீ³நாமதத்³த⁴ர்மாணாமத்⁴யாரோபணேந ஆத்மநி ப்ரதீயமாநத்வாத் தந்மாத்ரநிவர்தகத்வேந ஆத்மநோ விஷயத்வமநாபத்³யைவ ஶாஸ்த்ரம் ப்ராமாண்யம் ப்ரதிபத்³யதே, ‘ஸித்³த⁴ம் து நிவர்தகத்வாத்’ இதி ந்யாயாதி³த்யாஹ -
அதத்³த⁴ர்மேதி ।
க⁴டாதா³விவ ஸ்பு²ரணாதிஶயஜநகத்வேந கிமித்யாத்மநி ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யம் நேஷ்டமித்யாஶங்க்ய, ஜட³த்வாஜட³த்வாப்⁴யாம் விஶேஷாதி³தி மத்வாஹ -
ந த்விதி ।
ப்³ரஹ்மாத்மநோ மாநாபேக்ஷாமந்தரேண ஸ்வத: ஸ்பு²ரணே ப்ரமாணமாஹ -
ததா² சேதி ।
ஸாக்ஷாத் - அந்யாபேக்ஷாமந்தரேண அபரோக்ஷாத் - அபரோக்ஷஸ்பு²ரணாத்மகம் யத்³ப்³ரஹ்ம, ந ச தஸ்யாத்மநோ(அ)ர்தா²ந்தரத்வம் , ஸர்வாப்⁴யந்தரத்வேந ஸர்வவஸ்துஸாரத்வாத் தமாத்மாநம் வ்யாசக்ஷ்வேதி யோஜநா ।
அப்ரமேயத்வேந அவிநாஶித்வம் ப்ரதிபாத்³ய, ப²லிதம் நிக³மயதி -
யஸ்மாதி³தி ।
தே³ஹாதே³ரவஸ்துத்வாத் ஆத்மநஶ்சைகரூபத்வாத் யுத்³தே⁴ ஸ்வத⁴ர்மே ப்ரவ்ருத்தஸ்யாபி தவ ந ஹிம்ஸாதி³தோ³ஷஸம்பா⁴வநேத்யாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
ஸ்வத⁴ர்மநிவ்ருத்திஹேதுநிஷேதே⁴ தாத்பர்யம் த³ர்ஶயதி -
யுத்³தா⁴தி³தி ।
ஆத்மநோ நித்யத்வாதி³ஸ்வரூபமுபபாத்³ய யுத்³த⁴கர்தவ்யத்வவிதா⁴நாத் ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயோ(அ)த்ர பா⁴தீத்யாஶங்க்யாஹ -
ந ஹீதி ।
யுத்⁴யஸ்வேதி வசநாத் தத்கர்தவ்யத்வவிதி⁴ரஸ்தீத்யாஶங்க்யஹ -
யுத்³த⁴ இதி ।
கத²ம் தர்ஹி ‘கத²ம் பீ⁴ஷ்மமஹம்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-4) இத்யாத்³யர்ஜுநஸ்ய யுத்³தோ⁴பரமபரம் வசநம் ? இதி தத்ராஹ -
ஶோகேதி ।
யதி³ ஸ்வதோ யுத்³தே⁴ ப்ரவ்ருத்தி:, தர்ஹி ப⁴க³வத்³வசநஸ்ய கா க³திரித்யாஶங்க்யாஹ -
தஸ்யேதி ।
ப⁴க³வத்³வசநஸ்ய ப்ரதிப³ந்த⁴நிவர்தகத்வே ஸதி அர்ஜுநப்ரவ்ருத்தே: ஸ்வாபா⁴விகத்வே ப²லிதமாஹ -
தஸ்மாதி³தி
‘அவிநாஶி து தத்³ வித்³தி⁴’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-17) இத்யத்ர பூர்வார்தே⁴ந தத்பதா³ர்த²ஸமர்த²நம் , உத்தரார்தே⁴ந நிரீஶ்வரவாத³ஸ்ய பரிணாமவாத³ஸ்ய வா நிராகரணம் , ஆத்மநி ஜந்மாதி³ப்ரதிபா⁴நஸ்யௌபசாரிகத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ‘அந்தவந்த:’ (ப⁴. கீ³. 2-18) இத்யாதி³ வசநமிதி கேசித் । அஸ்து நாம அயமபி பந்தா²: ॥ 18 ॥
பூர்வோக்தஸ்ய கீ³தாஶாஸ்ரார்த²ஸ்யோத்ப்ரேக்ஷாமாத்ரமூலத்வம் நிராகர்தும் மந்த்ரத்³வயம் ப⁴க³வாந் ஆநீதவாநிதி ஶ்லோகத்³வயஸ்ய ஸங்க³திம் த³ர்ஶயதி -
ஶோகமோஹாதீ³தி ।
தத்ர ப்ரத²மமந்த்ரஸ்ய ஸங்க³திமாஹ -
யத்த்விதி ।
ப்ரத்யக்ஷநிப³ந்த⁴நத்வாத³முஷ்யா பு³த்³தே⁴ர்ம்ருஷாத்வமயுக்தமித்யாக்ஷிபதி -
கத²மிதி ।
ப்ரத்யக்ஷஸ்யாஜ்ஞாநப்ரஸூதத்வேந ஆபா⁴ஸத்வாத் தத்க்ருதா பு³த்³தி⁴ர்ந ப்ரமேதி பரிஹரதி -
ய ஏநமிதி ।
‘ஹந்தா சேந்மந்யதே ஹந்தும்’ (க. உ. 1-2-19) இத்யாத்³யாம்ருசமர்த²தோ த³ர்ஶயித்வா வ்யாசஷ்டே -
ய ஏநமிதி ।
ஹந்தாரம் ஹதம் வா ஆத்மாநம் மந்யமாநஸ்ய கத²மஜ்ஞாநமித்யஶங்க்யாஹ -
ஹந்தாஹமிதி ।
ஹந்த்ருத்வாதி³ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநமித்யத்ர ஹேதுமாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
ஆத்மநோ ஹநநம் ப்ரதி கர்த்ருத்வகர்மத்வயோரபா⁴வே ஹேதும் த³ர்ஶயதி -
அவிக்ரித்யவாதி³தி
॥ 19 ॥
ததே³வ ஸாத⁴யிதும் ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித்’ (க. உ. 1-2-18) இத்யாதி³மந்த்ராந்தரமவதாரயதி -
கத²மிதி ।
ஸர்வவிக்ரியாராஹித்யப்ரத³ர்ஶநேந ஹேதும் விஶத³யந் மந்த்ரமேவ பட²தி -
ந ஜாயத இதி ।
ஜந்மமரணவிக்ரியாத்³வயப்ரதிஷேத⁴ம் ஸாத⁴யதி -
நாயமிதி ।
அயமாத்மா பூ⁴த்வா நாப⁴விதா, ந வா அபூ⁴த்வா பூ⁴யோ ப⁴விதேதி யோஜநா ।
ந கேவலம் விக்ரியாத்³வயமேவாத்ர நிஷித்⁴யதே, கிந்து ஸர்வமேவ விக்ரியாஜாதமித்யாஹ -
அஜ இதி ।
வாச்யமர்த²முக்த்வா விவக்ஷிதமர்த²மாஹ -
ஜநிலக்ஷணேதி ।
விகல்பார்த²த்வம் வ்யாவர்தயதி -
வேதி ।
நிஷ்பந்நமர்த²ம் நிர்தி³ஶதி -
நேத்யாதி³நா ।
ஸம்ப³ந்த⁴மேவாபி⁴நயதி -
ந கதா³சிதி³தி ।
அந்த்யவிக்ரியாபா⁴வே ஹேதுத்வேந நாயமித்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
யஸ்மாதி³தி ।
உக்தமேவ வ்யநக்தி -
யோ ஹீதி ।
ஆத்மநி து பூ⁴த்வா புநரப⁴வநாபா⁴வாந்நாஸ்தி ம்ருத்யுரித்யர்த²: ।
ஆத்மநோ ஜந்மாபா⁴வே(அ)பி ஹேதுரிஹைவ விவக்ஷித:, இத்யாஹ -
வாஶப்³தா³தி³தி ।
அபூ⁴த்வேதி ச்சே²த³: । தே³ஹவதி³தி வ்யதிரேகோதா³ஹரணம் ।
உக்தமேவார்த²ம் ஸாத⁴யதி -
யோ ஹீதி ।
ஜந்மாபா⁴வே தத்பூர்விகாஸ்தித்வவிக்ரியா(அ)பி நாத்மநோ(அ)ஸ்தீத்யாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
ப்ராணவியோகா³தா³த்மநோ ம்ருதேரபா⁴வே ஸாவஶேஷநாஶாபா⁴வவந்நிரவஶேஷநாஶாபா⁴வோ(அ)பி ஸித்⁴யதி, இத்யாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
நநு - ஜந்மநாஶயோர்நிஷேதே⁴ தத³ந்தர்க³தாநாம் விக்ரியாந்தராணாமபி நிஷேத⁴ஸித்³தே⁴ஸ்தந்நிஷேதா⁴ர்த²ம் ந ப்ருத²க் ப்ரயதிதம்வ்யமிதி, தத்ராஹ -
யத்³யபீதி ।
ஸ்வஶப்³தை³: - மத்⁴யவர்திவிக்ரியாநிஷேத⁴வாசகைரிதி யாவத் ।
ஆர்தி²கே(அ)பி நிஷேதே⁴, நிஷேத⁴ஸ்ய ஸித்³த⁴தயா ஶாப்³தோ³ நிஷேதோ⁴ ந ப்ருத²க³ர்த²வாந் இத்யாஶங்க்யாஹ -
அநுக்தாநாமிதி ।
நித்யஶப்³தே³ந ஶாஶ்வதஶப்³த³ஸ்ய பௌநருக்த்யம் பரிஹரந் வ்யாகரோதி -
ஶாஶ்வத இத்யாதி³நா ।
அபக்ஷயோ ஹி ஸ்வரூபேண வா ஸ்யாத் ? கு³ணாபசயதோ வா ? இதி விகல்ப்ய, க்ரமேண தூ³ஷயதி -
நேத்யாதி³நா ।
புராணபத³ஸ்ய அக³தார்த²த்வம் கத²யதி -
அபக்ஷயேதி ।
ததே³வ ஸ்பு²டயதி -
யோ ஹீதி ।
‘ந ம்ரியதே வா’ இத்யநேந சதுர்த²பாத³ஸ்ய பௌநருக்த்யமாஶங்க்ய, வ்யாசஷ்டே -
ததே²த்யாதி³நா ।
நநு - ஹிம்ஸார்தோ² ஹந்தி: ஶ்ரூயதே, தத் கத²ம் விபரிணாமோ நிஷித்⁴யதே ? தத்ராஹ -
ஹந்திரிதி ।
ஹிம்ஸார்த²த்வஸம்ப⁴வே கிமித்யர்தா²ந்தரம் ஹந்தேரிஷ்யதே ? தத்ராஹ -
அபுநருக்ததாயை இதி ।
ஹிம்ஸார்த²த்வே ம்ருதிநிஷேதே⁴ந பௌநருக்த்யம் ஸ்யாத் , தந்நிஷேதா⁴ர்த²ம் விபரிணாமார்த²த்வமேஷ்டவ்யமித்யர்த²: ।
பூர்வாவஸ்தா²த்யாகே³ந அவஸ்தா²ந்தராப்ரபத்திர்விபரிணாம: । தத³ர்த²ஶ்சேத³த்ர ஹந்திரிஷ்யதே, ததா³ நிஷ்பந்நமர்த²மாஹ -
நேதி ।
‘ந ஜாயதே’ (க. உ. 1-2-18) இத்யாதி³மந்த்ரார்த²முபஸம்ஹரதி -
அஸ்மிந்நிதி ।
ஷண்ணாம் விகாராணாமாத்மநி ப்ரதிஷேதே⁴ ப²லிதமாஹ -
ஸர்வேதி ।
ஆத்மந: ஸர்வவிக்ரியாராஹித்யே(அ)பி கிமாயாதமித்யாஶங்க்யாஹ -
யஸ்மாதி³தி
॥ 20 ॥
பூர்வஶ்லோகார்த²ஸ்யைவோத்தரத்ராபி ப்ரதிபா⁴நாத் பௌநருக்த்யமாஶங்க்ய, வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமுத்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
ய ஏநமித்யாதி³நா ।
கர்த்ருத்வாத்³யபி⁴மாநவிரோதா⁴த் அத்³வைதகூடஸ்தா²த்மநிஶ்சயஸாமர்த்²யாத் ப்ராப்தம் விது³ஷ: ஸம்ந்யாஸம் வித்³யாபரிபாகார்த²மப்⁴யநுஜாநாதி -
வேதே³தி ।
பத³த்³வயஸ்ய பூர்வமேவ பௌநருக்த்யபரிஹாரே(அ)பி ப்ரகாராந்தரேணாபௌநருக்த்யமாஹ -
அவிநாஶிநமித்யாதி³நா ।
ப்ரஶ்நே(அ)பி ஸம்ப⁴வதி, கிமிதி நஞுல்லேகே²ந வ்யாக்²யாயதே, தத்ராஹ -
உப⁴யத்ரேதி ।
உத்தரத்ர ப்ரதிவசநாத³ர்ஶநாத் நாத்ர ப்ரஶ்ந: ஸம்ப⁴வதி இத்யர்த²: ।
விவக்ஷிதம் ப்ரகரணார்த²ம் நிக³மயதி -
ஹேத்வர்த²ஸ்யேதி ।
அவிக்ரியத்வம் ஹேத்வர்த²:, தஸ்ய விது³ஷ: ஸர்வகர்மநிஷேதே⁴ ஸமாநத்வாத் இதி யாவத் ।
யதி³ விது³ஷ: ஸர்வகர்மநிஷேதோ⁴(அ)பி⁴மத:, தர்ஹி கிமிதி ஹந்த்யர்த² ஏவ ஆக்ஷிப்யதே ? தத்ராஹ -
ஹந்தேரிதி ।
உக்தம் ஹேதுமாக்ஷேப்தும் ப்ருச்ச²தி -
விது³ஷ இதி ।
அபி⁴ப்ராயமப்ரதிபத்³யமாநோ ஹேதுவிஶேஷம் பூர்வோக்தம் ஸ்மாரயதி -
நந்விதி ।
உக்தமங்கீ³க்ருத்ய ஆக்ஷிபதி -
ஸத்யமிதி ।
விது³ஷ: - விஜ்ஞாநாத்மந: ப்³ரஹ்மணஶ்ச வேத்³யஸ்ய விருத்³த⁴த⁴ர்மத்வேந த³ஹநதுஹிநவத் பி⁴ந்நத்வாத் விது³ஷ: ஸர்வகர்மத்யாகே³, ந அஸோ காரணவிஶேஷ: ஸ்யாத் , இத்யாஹ -
அந்யத்வாதி³தி ।
அவிக்ரியாத் இதி ச்சே²த³: । ததா²பி கூடஸ்த²ம் அவிக்ரியம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய குதோ விக்ரியா ஸம்ப⁴வேத் , ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திவிரோதா⁴த் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ந ஹீதி ।
‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 2-5-19) இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ஸமாத⁴த்தே -
ந, விது³ஷ இதி ।
கிஞ்ச - வித்³வத்தா விஶிஷ்டஸ்ய வா கேவலஸ்ய வா ? நாத்³ய: । விஶிஷ்டஸ்ய வித்³வத்தாயாம் ஸவிஶேஷணஸ்யாபி தத்ப்ரஸங்கா³த் ।
ந ச விஶேஷணீபூ⁴தஸங்கா⁴தஸ்ய அசேதநத்வாத் வித்³வத்தா யுக்தா, இத்யாஹ -
ந தே³ஹாதீ³தி ।
த்³விதீயே து, ஜீவப்³ரஹ்மவிபா⁴கா³ஸித்³தி⁴: இத்யாஹ -
அஸம்ஹத இதி ।
கிஞ்ச ப்ராமாணிகவிருத்³த⁴த⁴ர்மவத்த்வஸ்ய அஸித்³த⁴த்வாத் ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்ய ச பி³ம்ப்³ரப்ரதிபி³ம்ப³யோரநைகாந்த்யாத் பே⁴தா³நுமாநாயோகா³த் , ஜீவப்³ரஹ்மணோரமேத³ஸித்³தி⁴ரித்யபி⁴ப்ரேத்ய, ப²லிதமாஹ -
இதி தஸ்யேதி ।
நநு - அவிக்ரியஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபதயா ஸர்வகர்மாஸம்ப⁴வே விது³ஷோ வித்³வத்தாபி கத²ம் ஸம்ப⁴வதி ? நாஹி ப்³ரஹ்மணோ(அ)விக்ரியஸ்ய வித்³யாலக்ஷணா விக்ரியா ஸ்வக்ரியா ப⁴விதுமர்ஹதி, தத்ராஹ -
யதே²தி ।
அத்³ருஷ்டேந்த்³ரியாதி³ஸஹக்ருதமந்த: கரணம் ப்ரதீ³பப்ரபா⁴வத்³விஷயபர்யந்தம் பரிணதம் பு³்த்³தி⁴வ்ருத்திருச்யதே । தத்ர ப்ரதிபி³ம்பி³தம் சைதந்யமபி⁴வ்யஞ்ஜகபு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யவிவேகாத்³விஷயஜ்ஞாநமிதி வ்யவஹ்நியதே । தேந - ஆத்மா உபலப்³தா⁴ கல்ப்யதே । தச்ச அவித்³யாப்ரயுக்தமித்²யாஸம்ப³ந்த⁴நிப³ந்த⁴நம் । ததை²வ ஆத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்தே⁴ந ப்³ரஹ்மாத்மைக்யாபி⁴வ்யஞ்ஜகவாக்யோத்த²பு³த்³தி⁴வ்ருத்தித்³வாரா வித்³வாநாத்மா வ்யபதி³ஶ்யதே । ந ச மித்²யாஸம்ப³ந்தே⁴ந பாரமார்தி²காவிக்ரியத்வவிஹதிரஸ்தீத்யர்த²: ।
‘அஹம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 1-4-10) இதி பு³த்³தி⁴வ்ருத்தேர்மோக்ஷாவஸ்தா²யாமபி பா⁴வாத் , ஆத்மந: ஸவிஶேஷத்வமாஶங்க்ய தஸ்யா யாவது³பாதி⁴ஸத்த்வமேவேத்யாஹ -
அஸத்யேதி ।
நநு - கூடஸ்த²ஸ்யாத்மநோ மித்²யாவித்³யாவத்த்வே(அ)பி தஸ்ய கர்மாதி⁴காரநிவ்ருத்தௌ, கஸ்ய கர்மாணி விதீ⁴யந்தே ? ந ஹி நிரதி⁴காராணாம் தேஷாம் விதி⁴:, இத்யாஶங்க்யாஹ -
விது³ஷ இதி ।
கர்மாணி அவிது³ஷோ விஹிதாநீதி விஶேஷமாக்ஷிபதி -
நந்விதி ।
கர்மவிதா⁴நமவிது³ஷ:, விது³ஷஶ்சவித்³யாவிகா⁴நமிதி விபா⁴கே³ கா ஹாநி: ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
விதி³தேதி ।
வித்³யாயா விதி³தத்வம் லப்³த⁴த்வம் ।
கர்மவிதி⁴ரவிது³ஷ:, விது³ஷோ வித்³யாவிதி⁴ரிதி விபா⁴கா³ஸம்ப⁴வே ப²லிதமாஹ -
தத்ரேதி ।
த⁴ர்மஜ்ஞாநாநந்தரம் அநுஷ்டே²யஸ்ய பா⁴வாத் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநோத்தரகாலம் ச தத³பா⁴வாத் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஹீநஸ்யைவ கர்மவிதி⁴ரிதி ஸமாத⁴த்தே -
ந ; அநுஷ்டே²யஸ்யேதி ।
விஶேஷோபபத்திமேவ ப்ரபஞ்சயதி -
அக்³நிஹோத்ராதீ³தி ।
நநு - தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநம் விநா பாரலௌகிகேஷு கர்மஸு ப்ரவ்ருத்தேரநுபபத்தே:, ததா²வித⁴ஜ்ஞாநவதா கர்ம அநுஷ்டே²யம் இதி சேத் , தத்ராஹ -
கர்தாஹமிதி ।
ஆத்மநி கர்தா போ⁴க்தா இத்யேவம் விஜ்ஞாநவதத்த்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநவிஹீநத்வேந அவிது³ஷோ(அ)நுஷ்டே²யம் கர்மேத்யர்த²: ।
தே³ஹாதி³வ்யதிரேகஜ்ஞாநவத் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபி ஜ்ஞாநத்வாவிஶேஷாத் கர்மப்ரவ்ருத்தௌ உபகரிஷ்யதீத்யாஶங்க்யாஹ -
ந த்விதி ।
அநுஷ்டே²யவிரோதி⁴த்வாத் அவிக்ரியாத்மஜ்ஞாநஸ்யேதி ஶேஷ: ।
நநு - ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வஜ்ஞாநாத் உத்தரகாலமபி கர்தா(அ)ஹமித்யாதி³ஜ்ஞாநோத்பத்தௌ கர்மவிதி⁴: ஸாவகாஶ: ஸ்யாத் இதி, நேத்யாஹ -
நாஹமிதி ।
காரணாபா⁴வாதி³தி ஶேஷ: । கர்த்ருத்வாதி³ஜ்ஞாநமந்யதி³த்யுக்தம் ।
அநுஷ்டா²நாநநுஷ்டா²நயோருக்தவிஶேஷாத் அவிது³ஷோ(அ)நுஷ்டா²நம் விது³ஷோ நேத்யுபஸம்ஹரதி -
இத்யேஷ இதி ।
நந்வாத்மவிதோ³ ந சேத³நுஷ்டே²யம் கிஞ்சித³ஸ்தி, கத²ம் தர்ஹி ‘வித்³வாந் யஜேத’ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ராத் தம் ப்ரதி கர்மாணி விதீ⁴யந்தே, தத்ராஹ -
ய: புநரிதி ।
ஆத்மநி கர்த்ருத்வாதி³ஜ்ஞாநாபேக்ஷாயா கர்மஸ்வதி⁴க்ருதத்வஜ்ஞாநே, ததா²வித⁴ம் புருஷம் ப்ரதி கர்மாணி விதீ⁴யந்தே । ஸ ச ப்ராசீநவசநாத் அவித்³வாநேவேதி நிஶ்சீயதே । ந க²லு அகர்துத்வாதி³ஜ்ஞாநவத: தத்³விபரீதகர்த்ருத்வாதி³ஜ்ஞாநத்³வாரா கர்மஸு ப்ரவ்ருத்திரித்யர்த²: ।
கர்மாஸம்ப⁴வே ப்³ரஹ்மவிதோ³ ஹேத்வந்தரமாஹ -
விஶேஷிதஸ்யேதி ।
‘வேதா³விநாஶிநம்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2. 23) இத்யாதி³நேதி ஶேஷ: ।
யத்³யபி விது³ஷோ நாஸ்தி கர்ம, ததா²பி விவிதி³ஷோ: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
வித்³யயாம் விருத்³த⁴த்வாத் , இஷ்யமாணமேக்ஷப்ரதிக்ஷத்வாச்ச கர்மணாமித்யர்த²: ।
யத்³யபி முமுக்ஷோராஶ்ரமகர்மாண்யபேக்ஷிதாநி, ததா²பி வித்³யாதத்ப²லாப்⁴யாமவிருத்³தா⁴ந்யேவ தாந்யப்⁴யுபக³தாநி । அந்யதா² விவிதி³ஷாஸம்ந்யாஸவிதி⁴விரோதா⁴த் இத்யபி⁴ப்ரேத்ய, உக்தே(அ)ர்தே² ப⁴க³வதோ(அ)நுமதிமாஹ -
அத ஏவேதி ।
விது³ஷோ விவிதி³ஷோஶ்ச ஸம்ந்யாஸே(அ)தி⁴கார:, அவிது³ஷஸ்து கர்மணீதி விபா⁴க³ஸ்யேஷ்டத்வாதி³த்யர்த²: ।
அதி⁴காரிபே⁴தே³ந நிஷ்டா²த்³வயம் ப⁴க³வதா வேத³வ்யாஸேநாபி த³ர்ஶிதமித்யாஹ -
ததா² சேதி ।
அத்⁴யயநவிதி⁴நா ஸ்வாத்⁴யாயபாடே² த்ரைவர்ணிகஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யநந்தரம் தத்ர க்ரியாமார்கோ³ ஜ்ஞாநமர்க³ஶ்சேதி த்³வௌமார்கௌ³ அதி⁴காரிபே⁴ேதே³நாவேதி³தாவித்யர்த²: । ஆதி³ஶப்³தா³த் ‘யத்ர வேதா³: ப்ரதிஷ்டி²தா:’ (மோ. த⁴. 241-6) இத்யாதி³ க்³ருஹ்யதே ।
உக்தயோர்மார்க³யோஸ்துல்யதாம் பரிஹர்துமுதா³ஹரணாந்தரமாஹ -
ததே²தி ।
பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴த்³வாரா கர்மதத்ப²லயோர்வைராக்³யோத³யாத் பூர்வம் கர்மமார்கோ³ விஹித: । விரக்தஸ்ய புந: ஸம்ந்யாஸபூர்வகோ ஜ்ஞாநமார்கோ³ த³ர்ஶித: । ஸ சேதரஸ்மாத³திஶயஶாலீதி ஶ்ருதமித்யர்த²: ।
உக்தே விபா⁴கே³ புநரபி வாக்யஶேஷாநுகூல்யமாத³ர்ஶயதி -
ஏதமேவேதி ।
‘அஹங்காரவிமூடா⁴த்மா’ (ப⁴. கீ³. 3-27) இத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் -
அதத்த்வவிதி³தி ।
‘தத்வவித் து’ இதி ஶ்லோகமவதார்ய தாத்பர்யார்த²ம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி -
நாஹமிதி ।
பூர்வேண க்ரியாபதே³ந இதிஶப்³த³: ஸம்ப³த்⁴யதே ।
விரக்தமகி⁴க்ருத்ய வாக்யாந்தரம் பட²தி -
ததா² சேதி ।
ஆதி³ஶப்³த³ஸ்தஸ்யைவ ஶ்லோகஸ்ய ஶேஷஸங்க்³ரஹார்த²: ।
அவிக்ரியாத்மஜ்ஞாநாத் கர்மஸம்ந்யாஸே த³ர்ஶிதே, மீமாம்ஸகமதமுத்தா²பயதி -
தத்ரேதி ।
ஆத்மநோ ஜ்ஞாநக்ரியாஶக்த்யாதா⁴ரத்வேந அவிக்ரியத்வாபா⁴வாத் அவிக்ரியாத்மஜ்ஞாநம் ஸம்ந்யாஸகாரணீபூ⁴தம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।
‘யதோ²க்தஜ்ஞாநாபா⁴வோ விஷயாபா⁴வாத்³வா ? மாநாபா⁴வாத்³வா ? ‘ இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் தூ³ஷயதி -
நேத்யாதி³நா ।
ந தாவத³விக்ரியாத்மாபா⁴வ: ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே’ (ப⁴. கீ³. 2-20) இத்யாதி³ஶாஸ்ரஸ்யாப்தவாக்யதயா ப்ரமணஸ்யாந்தரேண காரணமாநர்த²க்யாயோகா³தி³த்யர்த²: ।
த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ -
யதா² சேதி ।
பாரலௌகிககர்மவிதி⁴ஸாமர்த்²யஸித்³த⁴ம் விஜ்ஞாநமுதா³ஹரதி -
கர்துஶ்சேதி ।
கர்மகாண்டா³த³ஜ்ஞாதே த⁴ர்மாதௌ³ விஜ்ஞாநோத்பத்திவத் , ஜ்ஞாநகாண்டா³த³ஜ்ஞாதே ப்³ரஹ்மாத்மநி விஜ்ஞாநோத்பத்திரவிருத்³தா⁴, ப்ரமாணத்வாவிஶேஷாதி³த்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநஸ்ய மந:ஸம்யோக³ஜந்யத்வாத் , ஆத்மநஶ்ச ஶ்ருத்யா மநோகோ³சரத்வநிராஸாத் , ந ஆத்மஜ்ஞாநே ஸாத⁴நமஸ்தீதி ஶங்கதே -
கரணேதி ।
ஶ்ருதிமாஶ்ரித்ய பரிஹரதி -
ந, மநஸேதி ।
‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6-8-7) ஆதி³வாக்யோத்த²மநோவ்ருத்த்யைவ ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶமநுஸ்ருத்ய த்³ரஷ்டவ்யம் தத்த்வமிதி ஶ்ரூயதே । ஸ்வரூபேண ஸ்வப்ரகாஶமபி ப்³ரஹ்மாத்மவஸ்து வாக்யோத்த²பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தம் ஸவிகல்பகவ்யவஹாராலம்ப³நம் ப⁴வதீதி மநோகோ³சரத்வோபசாராத³ஸித்³த⁴ம் கரணாகோ³சரத்வமித்யர்த²: ।
கத²ம் தர்ஹி ப்³ரஹ்மாத்மநோ மநோவிஷயத்வநிஷேத⁴ஶ்ருதி: ? இத்யாஶங்க்ய, அஸம்ஸ்க்ருதமநோவ்ருத்த்யவிஷயத்வவிஷயா ஸேதி மந்வாந: ஸந்நாஹ -
ஶாஸ்த்ரேதி ।
ஸத்யபி ஶ்ருத்யாதௌ³, தத³நுக்³ராஹகாபா⁴வாத் நாஸ்மாகமவிக்ரியாத்மகஜ்ஞாநமுத்பத்துமர்ஹதீத்யாஶங்க்யாஹ -
ததே²தி ।
தஸ்ய அவிக்ரியஸ்ய ஆத்மநோ(அ)தி⁴க³த்யர்த²ம், ‘விமதோ விகார:, நாத்மத⁴ர்ம:, விகாரத்வாத் , உப⁴யாபி⁴மதவிகாரவத்’ இத்யநுமாநே, பூர்வோக்தஶ்ருதிஸ்ம்ருதிரூபாக³மே ச ஸத்யேவ, தஸ்மிந்நோத்பத்³யதே ஜ்ஞாநம் , இதி வச: ஸாஹஸமாத்ரம், ஸத்யேவ மாநே மேயம் ந பா⁴தீதிவதி³த்யர்த²: ।
நநு - யதோ²க்தம் ஜ்ஞாநமுத்பந்நமபி ஹாநாய உபாதா³நாய வா ந ப⁴வதீதி குதோ(அ)ஸ்ய ப²லவத்த்வம் ? தத்ராஹ -
ஜ்ஞாநம் சேதி ।
அவஶ்யமிதி ।
ப்ரகாஶப்ரவ்ருத்தே: தமோநிவ்ருத்திவ்யதிரேகேண அநுபபத்திவத் , ஆத்மஜ்ஞாநநிவ்ருத்தமந்தரேண ஆத்மஜ்ஞாநோத்பத்தேரநுபபத்தேரித்யர்த²: ।
நநு - அஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநப்ராக³பா⁴வத்த்வாத் தந்நிவ்ருத்திரேவ ஜ்ஞாநம் , நது தந்நிவர்தகமிதி, தத்ராஹ -
தச்சேதி ।
கத²ம் புநர்ப⁴க³வதாபி ஜ்ஞாநாபா⁴வாதிரிக்தமஜ்ஞாநம் த³ர்ஶிதம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
அத்ர சேதி ।
‘விமதம், ஜ்ஞாநாபா⁴வோ ந ப⁴வதி, உபாதா³நத்வாத் , ம்ருதா³தி³வத்’ இதி பா⁴வ: ।
நநு - ஹநநக்ரியாயா: ‘ந ஹிம்ஸ்யாத்’ இதி நிஷித்³த⁴த்வாத் , தத்கர்த்ருத்வாதே³ரஜ்ஞாநக்ருதத்வே(அ)பி விஹிதக்ரியாகர்த்ருத்வாதே³ர்ந ததா²த்வமிதி, நேத்யாஹ -
தச்சேதி ।
ந தாவதா³த்மநி கர்த்ருத்வாதி³ । நித்யம் , அமுக்திப்ரஸங்கா³த் । ந சாநித்யமபி நிருபாதா³நம் , பா⁴வகார்யஸ்யோபாதா³நநியமாத் । ந ச அநாத்மா தது³பாதா³நம் , ஆத்மநி தத்ப்ரதிபா⁴நாத் । ந சாத்மைவ தது³பாதா³நம் , கூடஸ்த²ஸ்ய தஸ்யாவித்³யாம் விநா தத³யோகா³த் இத்யாஹ -
அவிக்ரியத்வாதி³தி ।
கர்த்ருத்வாபா⁴வே(அ)பி காரயித்ருத்வம் ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
விக்ரியாவாநிதி ।
ஆத்மநி கர்த்ருத்வாதி³ப்ரதிபா⁴நஸ்ய அநாத்³யநிர்வாச்யமஜ்ஞாநமுபாதா³நம் , தந்நிவ்ருத்திஶ்ச தத்த்வஜ்ஞாநாதி³த்யுக்தம் ।
இதா³நீம் கர்த்ருத்வகாரயித்ருத்வயோரவித்³யாக்ருதத்வே ப⁴க³வதோ(அ)நுமதிம் த³ர்ஶயதி -
ததே³ததி³தி ।
விது³ஷோ யதி³ கர்மாதி⁴காராபா⁴வோ ப⁴க³வதோ(அ)பி⁴மத:, தர்ஹி குத்ர தஸ்ய ஜீவதோ(அ)தி⁴கார: ஸ்யாத் ? இதி ப்ருச்ச²தி -
க்வ புநரிதி ।
‘ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாம்’ இத்யுக்தம் ஸ்மாரயதி -
உக்தமிதி ।
தத³ங்க³பூ⁴தே ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸே ச தஸ்யாதி⁴காரோ(அ)ஸ்தீத்யாஹ -
ததே²தி ।
வக்ஷ்யமாணே வாக்யே ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸோ ந ப்ரதிபா⁴தி, மாநஸாநாமேவ கர்மணாம் விஶேஷணவஶாத் த்யாகா³வக³மாத் இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
விஶேஷணாந்தரமாஶ்ரித்ய தூ³ஷயதி -
ந ; ஸர்வேதி ।
மநஸேதி விஶேஷணாத் மாநஸேஷ்வேவ கர்மஸு ஸர்வஶப்³த³: ஸங்குசித: ஸ்யாத் இதி ஶங்கதே -
மாநஸாநாமிதி ।
ஸர்வாத்மநா மநோவ்யாபாரத்யாகே³ வ்யாபாராந்தராணாமநுபபத்தே: ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸ: ஸித்⁴யதீதி பரிஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
மாநஸேஷ்வபி கர்மஸு ஸம்ந்யாஸே ஸங்கோசாத் ந வாகா³தி³வ்யாபாராநுபபத்திரிதி ஶங்கதே -
ஶாஸ்த்ரீயாணாமிதி ।
அந்யாநீதி ।
அஶாஸ்த்ரீயவாக்காயகர்மகாரணாநி அஶாஸ்த்ரீயாணி மாநஸாநி । தாநி ச ஸர்வாணி கர்மாணீத்யர்த²: ।
வாக்யஶேஷமாதா³ய தூ³ஷயதி -
ந ; நைவேதி ।
ந ஹி விவேகபு³த்³த்⁴யா ஸர்வாணி கர்மாண்யஶாஸ்த்ரீயாணி ஸம்ந்யஸ்ய திஷ்ட²தீதி யுக்தம் , ‘நைவ குர்வந்’ (ப⁴. கீ³. 5-13) இத்யாதி³விஶேஷணஸ்ய விவேகபு³த்³தே⁴ஶ்ச த்யாக³ஹேதோஸ்துல்யத்வாதி³த்யர்த²: ।
ப⁴க³வத³பி⁴மதஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸஸ்ய அவஸ்தா²விேஶேஷே ஸங்கோசம் த³ர்ஶயந்நாஶங்கதே -
மரிஷ்யத இதி ।
ஸம்ந்யாஸோ ஜீவத³வஸ்தா²யாமேவ அத்ர விவக்ஷித இத்யத்ர லிங்க³ம் த³ர்ஶயந்நுத்தரமாஹ -
ந ; நவேதி ।
அநுபபத்திமேவ ஸ்போ²ரயதி -
ந ஹீதி ।
அந்வயவிஶேஷாந்வாக்²யாநேந லிங்கா³ஸித்³தி⁴ம் சோத³யதி -
அகுர்வத இதி ।
விவேகவஶாத் அஶேஷாண்யபி கர்மாணி தே³ஹே யதோ²க்தே நிக்ஷிப்ய அகுர்வந் அகாரயம்ஶ்ச வித்³வாநவதிஷ்ட²தே । ததா² ச - தே³ஹே கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்ய அகுர்வதோ(அ)காரயதஶ்ச ஸுக²மாஸநமிதி ஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வாத் விஶேஷணஸ்ய ஸதி தே³ஹே, கர்மத்யாகா³விஷயத்வாபா⁴வாத் ஜீவத: ஸர்வகர்மத்யாகோ³ நாஸ்தீத்யர்த²: । அத²வா அகுர்வத இத்யாதி³ பூர்வத்ரைவ ஸம்ப³ந்த⁴நீயம் । லிங்கா³ஸித்³தி⁴சோத்³யம் து தே³ஹே ஸம்ந்யஸ்யேத்யாரப்⁴ய உந்நேயம் ।
ஆத்மந: ஸர்வத்ர அவிக்ரியத்வநிர்தா⁴ரணாத் தே³ஹஸம்ப³ந்த⁴மந்தரேண கர்த்ருத்வகாரயித்ருத்வாப்ராப்தே: அப்ராப்தப்ரதிஷேத⁴ப்ரஸங்க³பரிஹாரார்த²ம் அஸ்மது³க்த ஏவ ஸம்ப³ந்த⁴: ஸாதீ⁴யாநிதி ஸமாத⁴த்தே -
ந ; ஸர்வத்ரேதி ।
ஶ்ருதிஷு ஸ்ம்ருதிஷு சேத்யர்த²: ।
கிஞ்ச - ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஆகாங்க்ஷாஸம்நிதி⁴யோக்³யதாதீ⁴நத்வாத் ஆகாங்க்ஷாவஶாத் அஸ்மத³பி⁴மதஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³தி⁴ரித்யாஹ -
ஆஸநேதி ।
ப⁴வதி³ஷ்டஸ்து ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந ஸித்⁴யதி, ஆகாங்க்ஷாபா⁴வாத் , இத்யாஹ -
தத³நபேக்ஷத்வாச்சேதி ।
ஸம்ந்யாஸஶப்³த³ஸ்ய நிக்ஷேபார்த²த்வாத் தஸ்ய ச அகி⁴கரணஸாபேக்ஷத்வாத் அஸ்மதி³ஷ்டஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ -
ஸம்பூர்வஸ்த்விதி ।
அந்யதா² உபஸர்க³வையர்த்²யாத் இத்யர்த²: ।
மநஸா விவேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வகர்மாணி பரித்யஜ்ய ஆஸ்தே தே³ஹே வித்³வாந் இத்யஸ்யைவ ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸாது⁴த்வம் மத்வோபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
ஸர்வவ்யாபாரோபரமாத்மந: ஸம்ந்யாஸஸ்ய அவிக்ரியாத்மஜ்ஞாநாவிரோதி⁴த்வாத் ப்ரயோஜகஜ்ஞாநவதோ வைதே⁴ ஸம்ந்யாஸே(அ)தி⁴கார:, ஸம்யக்³ஜ்ஞாநவதஸ்து அவைதே⁴ ஸ்வாபா⁴விகே ப²லாத்மநி இதி விபா⁴க³மப்⁴யுபேத்ய உக்தே(அ)ர்தே² வாக்யஶேஷாநுகு³ண்யம் த³ர்ஶயதி -
இதி தத்ர தத்ரேதி
॥ 21 ॥
ஆத்மநோ(அ)விக்ரியத்வேந கர்மாஸம்ப⁴வம் ப்ரதிபாத்³ய அவிக்ரியத்வஹேதுஸமர்த²நார்த²மேவ உத்தரக்³ரந்த²மவதாரயதி -
ப்ரக்ருதம் த்விதி ।
கிம் தத்ப்ரக்ருதம் ? இதி ஶங்கமாநம் ப்ரத்யாஹ -
தத்ரேதி ।
அவிநாஶித்வமித்யுபலக்ஷணம் , அவிக்ரியத்வமித்யர்த²: ।
ததே³வ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயிதுமுத்தரஶ்லோகமுத்தா²பயதி -
ததி³த்யாதி³நா ।
ஆத்மந: ஸ்வதோ விக்ரியாபா⁴வே(அ)பி புராதநதே³ஹத்யாகே³ நூதநதே³ஹோபாதா³நே ச விக்ரியாவத்த்வத்⁴ரௌவ்யாத் அவிக்ரியத்வமஸித்³த⁴மிதி சேத் , தத்ராஹ -
வாஸாம்ஸீதி ।
ஶரீராணி ஜீர்ணாநி - வயோஹாநிம் க³தாநி, வலீபலிதாதி³ஸங்க³தாநீத்யர்த²: ।
வாஸஸாம் புராதநாநாம் பரித்யாகே³, நவாநாம் சோபாதா³நே த்யாகோ³பாதா³நகர்த்ருபூ⁴தலௌகிகபுருஷஸ்யாபி அவிகாரித்வேந ஏகரூபத்வவத் , ஆத்மநோ தே³ஹத்யாகோ³பாதா³நயோரவிருத்³த⁴ம் அவிக்ரியத்வமிதி வாக்யார்த²மாஹ -
புருஷவதி³தி
॥ 22 ॥
ப்ருதி²வ்யாதி³பூ⁴தசதுஷ்டயப்ரயுக்தவிக்ரியாபா⁴க்த்வாத் ஆத்மநோ(அ)ஸித்³த⁴ம் அவிக்ரியத்வமிதி ஶங்கதே -
கஸ்மாதி³தி ।
யதோ ந பூ⁴தாநி ஆத்மாநம் கோ³சரயிதுமர்ஹந்தி அதோ யுக்தமாகாஶவத் தஸ்ய அவிக்ரியத்வமிதி ஶங்கதே -
ஆஹேத்யாதி³நா
॥ 23 ॥
ப்ருதி²வ்யாதி³பூ⁴தப்ரயுக்தச்சே²த³நாத்³யர்த²க்ரியாபா⁴வே யோக்³யதாபா⁴வம் காரணமாஹ -
யத இதி ।
பூர்வார்த⁴மு்த்தரார்தே⁴ ஹேதுத்வேந யோஜயதி -
யஸ்மாதி³தி ।
நித்யத்வாதீ³நாமந்யோந்யம் ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வம் ஸூசயதி-
நித்யத்வாதி³த்யாதி³நா ।
ந ச நித்யத்வம் பரமாணுஷு வ்யபி⁴சாராத³ஸாத⁴கம் ஸர்வக³தத்வஸ்யேதி வாச்யம் । தேஷாமேவ அப்ராமாணிகத்வேந வ்யபி⁴சாராநவதாராத் । ந ச ஸர்வக³தத்வே(அ)பி விக்ரியாஶக்திமத்த்வமாத்மநோ(அ)ஸ்தீதி யுக்தம் , விபு⁴த்வேநாபி⁴மதே நப⁴ஸி தத³நுபலம்பா⁴த் । ந ச விக்ரியாஶக்திமத்வே ஸ்தை²ர்யமாஸ்தா²தும் ஶக்யம் , ததா²வித⁴ஸ்ய ம்ருதா³தே³ரஸ்தி²ரத்வத³ர்ஶநாத் , இத்யாஶயேநாஹ -
ஸ்தி²ரத்வாதி³தி ।
ஸ்வதோ நித்யத்வே(அ)பி காரணாந்நாஶஸம்ப⁴வாது³த்பத்திரபி ஸம்பா⁴விதேதி குதஶ்சிரந்தநத்வம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ந காரணாதி³தி ।
ஆத்மநோ(அ)விக்ரியத்வஸ்ய ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா’ (ப⁴. கீ³. 2-20) இத்யாதி³நா ஸாதி⁴தத்வாத் , தஸ்யைவ புந:புநரபி⁴தா⁴நே புநருக்திரித்யாஶங்க்யாஹ-
நைதேஷாமிதி ।
அநாஶங்கநீயஸ்ய சோத்³யஸ்ய ப்ரஸங்க³ம் த³ர்ஶயதி -
யத இதி ।
அதோ ‘வேதா³விநாஶிநம்’ (ப⁴. கீ³. 2. 21) இத்யாதௌ³ ஶங்க்யதே, பௌநருக்த்யமிதி ஶேஷ: ।
கத²ம் தத்ர பௌநருக்த்யாஶங்கா ஸமுந்மிஷதி ? தத்ராஹ -
தத்ரேதி ।
வேதா³விநாஶிநம் (ப⁴. கீ³. 2. 21) இத்யாதி³ஶ்லோக: ஸப்தம்யா பராம்ருஶ்யதே, ஶ்லோகஶப்³தே³ந ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா’ (ப⁴. கீ³. 2-20) இத்யாதி³ருச்யதே ।
நநு - இஹ ஶ்லோகே ஜந்மமரணாத்³யபா⁴வோ(அ)பி⁴லக்ஷ்யதே, ‘வேத³’ (ப⁴. கீ³. 2. 21) இத்யாதௌ³ புநரபக்ஷயாத்³யபா⁴வோ விவக்ஷ்யதே, தத்ர கத²மர்தா²திரேகாபா⁴வமாதா³ய பௌநருக்த்யம் சோத்³யதே ? தத்ராஹ -
கிஞ்சிதி³தி ।
கத²ம் தர்ஹி பௌநருக்த்யம் ந சோத³நீயமிதி மந்யஸே ? தத்ராஹ -
து³ர்போ³த⁴த்வாதி³தி ।
புந:புநர்விதா⁴நமேதே³ந வஸ்து நிரூபயதோ ப⁴க³வதோ(அ)பி⁴ப்ராயமாஹ -
கத²ம் ந்விதி
॥ 24 ॥
த்வம்பதா³ர்த²பரிஶோத⁴நஸ்ய ப்ரக்ருதத்வாத் தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ஆத்மநோ நித்யத்வாதி³லக்ஷணஸ்ய ததை²வ ப்ரதா² கிமிதி ந ப⁴வதி ? தத்ராஹ -
அவ்யக்த இதி ।
மா தர்ஹி ப்ரத்யக்ஷத்வம் பூ⁴த் , அநுமேயத்வம் து தஸ்ய கிம் ந ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
அத ஏவேதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
யத்³தீ⁴தி ।
அதீந்த்³ரியத்வே(அ)பி ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டவிஷயத்வம் ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்ய கூடஸ்தே²ந ஆத்மநா வ்யாப்தலிங்கா³பா⁴வாத் , மைவமித்யாஹ -
அவிகார்ய இதி ।
அவிகார்யத்வே வ்யதிரேகத்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
யதே²தி ।
கிஞ்ச ஆத்மா ந விக்ரியதே, நிரவயவத்³ரவ்யத்வாத் , க⁴டாதி³வத் - இதி வ்யதிரேக்யநுமாநமாஹ -
நிரவயவத்வாச்சேதி ।
நிரவயவத்வே(அ)பி விக்ரியாவத்த்வே கா க்ஷதி: ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
நஹீதி ।
ஸாவயவஸ்யைவ விக்ரியாவத்த்வத³ர்ஶநாத் விக்ரியாவத்த்வே நிரவயவத்வாநுபபத்திரித்யர்த²: ।
யத்³தி⁴ ஸாவயவம் ஸக்ரியம் க்ஷீராதி³, தத் த³த்⁴யாதி³நா விகாரமாபத்³யதே । ந ச ஆத்மந: ஶ்ருதிப்ரமிதநிரவயவத்வஸ்ய ஸாவயவத்வம் । அதோ(அ)விக்ரியத்வாந்நாயம் விகார்யோ ப⁴விதுமலமிதி ப²லிதமாஹ -
அவிக்ரியத்வாதி³தி ।
ஆத்மயாதா²த்ம்யோபதே³ஶம் ‘அஶோச்யாநந்வஶோசஸ்த்வம்’ (ப⁴. கீ³. 2-11) இத்யுபக்ரம்ய வ்யாக்²யாதமுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
அவ்யக்தத்வாசிந்த்யத்வாவிகார்யத்வநித்யத்வஸர்வக³தத்வாதி³ரூபோ யஸ்மாத் ஆத்மா நிர்தா⁴ரித:, தஸ்மாத் ததை²வ ஜ்ஞாதுமுசித:, தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய ப²லவத்த்வாதி³த்யர்த²: ।
ப்ரதிஷேத்⁴யமநுஶோகமேவாபி⁴நயதி -
ஹந்தாஹமிதி ॥ 25 ॥
ஆத்மநோ நித்யத்வஸ்ய ப்ராகே³வ ஸித்³த⁴த்வாத் உத்தரஶ்லோகாநுபபத்திரித்யாஶங்க்யஹ -
ஆத்மந இதி ।
‘அநித்யத்வம்’ இதி ச்சே²த³: । ஶாக்யாநாம் லோகாயதாநாம் வா மதம் இத³மா பராம்ருஶ்யதே ।
ஶ்ரோதுரர்ஜுநஸ்ய பூர்வோக்தமாத்மயாதா²த்ம்யம் ஶ்ருத்வாபி தஸ்மிந் நிர்தா⁴ரணாஸித்³தே⁴ர்த்³வயோர்மதயோரந்யதரமதாப்⁴யுபக³ம: ஶங்கித:, தத³ர்தோ² நிபாதத்³வயப்ரயோக³ இத்யாஹ -
அத² சேதி ।
ப்ரக்ருதஸ்ய ஆத்மநோ நித்யத்வாதி³லக்ஷணஸ்ய புந:புநர்ஜாதத்வாபி⁴மாநோ மாநாபா⁴வாத³ஸம்ப⁴வீ இத்யாஶங்க்யாஹ -
லோகேதி ।
நித்யஜாதத்வாபி⁴நிவேஶே பௌந:புந்யேந ம்ருதத்வாபி⁴நேவேஶோ வ்யாஹத: ஸ்யாதி³த்யஶங்க்யாஹ -
ததே²தி ।
பரகீயமதமநுபா⁴ஷிதமப்⁴யுபேத்ய, ‘அஹோ ப³த மஹத் பாபம் கர்தும் வ்யவஸிதா வயம்’ (ப⁴. கீ³. 1. 45) இத்யாதே³ஸ்ததீ³யஶோகஸ்ய நிரவகாஶத்வமித்யாஹ -
ததா²பீதி ।
ஏவமர்ஜுநஸ்ய த்³ருஶ்யமாநமநுஶோகப்ரகாரம் த³ர்ஶயித்வா தஸ்ய கர்துமயோக்³யத்வே ஹேதுமாஹ -
ஜந்மவத இதி ।
‘ஜந்மவதோ நாஶோ நாஶவதஶ்ச ஜந்ம’ இத்யேதௌ அவஶ்யம்பா⁴விநௌ - மிதோ² வ்யாப்தாவிதி யோஜநா ॥ 26 ॥
தயோரவஶ்யம்பா⁴வித்வே ஸதி அநுஶோகஸ்ய அகர்தவ்யத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ -
ததா² சேதி
॥ 27 ॥
ஆத்மாநமுத்³தி³ஶ்யாநுஶோகஸ்ய கர்துமயோக்³யத்வே(அ)பி பூ⁴தஸங்கா⁴தாத்மகாநி பூ⁴தாந்யுத்³தி³ஶ்ய தஸ்ய கர்தவ்யத்வமாஶங்க்ய, ஆஹ -
கார்யேதி ।
ஸமநந்தரஶ்லோக: தத்ர ஹேதுரித்யாஹ -
யத இதி ।
சாக்ஷுஷத³ர்ஶநமாத்ரவ்ருத்திம் வ்யாவர்தயதி -
அநுபலப்³தி⁴ரிதி ।
நஹி யதோ²க்தஸங்கா⁴தரூபாணி பூ⁴தாநி பூர்வமுத்பத்தே: உபலப்⁴யந்தே । தேந தாநி ததா² வ்யபதே³ஶபா⁴ஞ்ஜி ப⁴வந்தி இத்யர்த²: ।
கிம் தத் மத்⁴யம் , யதே³ஷாம் வ்யக்தமிஷ்யதே ? ததா³ஹ -
உத்பந்நாநீதி ।
உத்பத்தேரூர்த்⁴வம் மரணாச்ச பூர்வம் வ்யாவஹாரிகம் ஸத்த்வம் மத்⁴யமேஷாம் வ்யக்தமிதி ததோ²ச்யதே ।
ஜந்மாநுஸாரித்வம் விலயஸ்ய யுக்தம் இதி மத்வா தாத்பர்யார்த²மாஹ -
மரணாதி³தி ।
உக்தே(அ)ர்தே² பௌராணிகஸம்மதிமாஹ -
ததா² சேதி ।
தத்ரேத்யஸ்யார்த²மாஹ -
அத்³ருஷ்டேதி ।
பூர்வம் அத்³ருஷ்டாநி ஸந்தி, புநர்த்³ருஷ்டாநி, தாந்யேவ புநர்நஷ்டாநி, ததே³வம் ப்⁴ராந்திவிஷயதயா க⁴டிகாயந்த்ரவத் சக்ரீபூ⁴தேஷு பூ⁴தேஷு ஶோகநிமிதஸ்ய ப்ரலாபஸ்ய நாவகாஶோ(அ)ஸ்தீத்யர்த²: ॥ 28 ॥
அர்ஜுநம் ப்ரதி உபாலம்ப⁴ம் த³ர்ஶயித்வா ப்ரக்ருதஸ்ய ஆத்மநோ து³ர்விஜ்ஞேயத்வாத் தம் ப்ரதி உபாலம்போ⁴ ந ஸம்ப⁴வதீதி ஸந்வாந: ஸந் ஆஹ -
து³ர்விஜ்ஞேய இதி ।
ததா² ச ஆத்மாஜ்ஞாநநிமித்தவிப்ரலம்ப⁴ஸ்ய ஸாதா⁴ரணத்வாத் அஸாதா⁴ரணோபாலம்ப⁴ஸ்ய நிரவகாஶதா, இத்யாஹ -
கிம் த்வாமேவேதி ।
அஹம்ப்ரத்யயவேத்³யத்வாதா³த்மநோ து³ர்விஜ்ஞேயத்வம் அஸித்³த⁴மிதி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
விஶிஷ்டஸ்ய ஆத்மந: அஹம்ப்ரத்யயத்³ருஷ்டத்வே(அ)பி கேவலஸ்ய தத³பா⁴வாத் அஸ்தி து³ர்விஜ்ஞேயதா இதி ஶ்லோகமவதாரயதி -
ஆஹேதி ।
‘ஆஶ்சர்யவத்’ (ப⁴. கீ³. 2-29) இதி ஆத்³யேந பாதே³ந ஆத்மவிஷயத³ர்ஶநஸ்ய து³ர்லப⁴த்வம் த³ர்ஶயதா த்³ரஷ்டுர்தௌ³ர்லப்⁴யமுச்யதே । த்³விதீயேந ச தத்³விஷயவத³நஸ்ய து³ர்லப⁴த்வோக்தே: தது³பதே³ஷ்டுஸ்ததா²த்வம் கத்²யதே । த்ருதீயேந ததீ³யஶ்ரவணஸ்ய து³ர்லப⁴த்வத்³வாரா ஶ்ரோதுர்விரலதா விவக்ஷிதா । ஶ்ரவணத³ர்ஶநோக்தீநாம் பா⁴வே(அ)பி தத்³விஷயஸாக்ஷாத்காரஸ்ய அத்யந்தாயாஸலப்⁴யத்வம் சதுர்தே²நாபி⁴ப்ரேதம் இதி விபா⁴க³: । ஆத்மகோ³சரத³ர்ஶநாதி³து³ர்லப⁴த்வத்³வாரா து³ர்போ³த⁴த்வம் ஆத்மந: ஸாத⁴யதி -
ஆஶ்சர்யவதி³தி ।
ஸம்ப்ரத்யாத்மநி த்³ரஷ்டுர்வக்து: ஶ்ரோது: ஸாக்ஷாத்கர்துஶ்ச து³ர்லப⁴த்வாபி⁴தா⁴நேந ததீ³யம் து³ர்போ³த⁴த்வம் கத²யதி -
அத²வேதி ।
வ்யாக்²யாநத்³வயே(அ)பி ப²லிதமாஹ -
அத இதி
॥ 29 ॥
ஶ்லோகாந்தரமுத்தா²பயதி -
அதே²தி ।
ஆத்மநோ து³ர்ஜ்ஞாநத்வப்ரத³ர்ஶநாநந்தரமிதி யாவத் । வஸ்துவ்ருத்தாபேக்ஷயா ஶோகமோஹயோரகர்தவ்யத்வம் ப்ரகரணார்த²: ।
ஹேதுபா⁴க³ம் விப⁴ஜதே -
ஸர்வஸ்யேதி ।
தே³ஹே வத்⁴யமாநே(அ)பி தே³ஹிநோ வத்⁴யத்வாபா⁴வே ப²லிதமாஹ -
யஸ்மாத் இதி ।
ப²லிதப்ரத³ர்ஶநபரம் ஶ்லோகார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே-
தஸ்மாத்³பீ⁴ஷ்மாதீ³நீதி
॥ 30 ॥
ஶ்லோகாந்தரமவதாரயந் வ்ருத்தம் கீர்தயதி -
இஹேதி ।
பூர்வஶ்லோக: ஸப்தம்யர்த²: । யத் பாரமார்தி²கம் தத்த்வம் தத³பேக்ஷாயாமேவ கேவலம் ஶோகமோஹயோரஸம்ப⁴வோ ந ப⁴வதி, கிந்து ‘ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய’ (ப⁴. கீ³. 2-31) இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்வகீயம் க்ஷாத்ரத⁴ர்மமநுஸந்தா⁴ய ததஶ்சலநம் பரிஹர்தவ்யமித்யர்த²: ।
யத்³தி⁴ க்ஷத்ரியஸ்ய த⁴ர்மாத³நபேதம் ஶ்ரேய:ஸாத⁴நம் ததே³வ மயா அநுவர்திதவ்யமித்யாஶங்க்யாஹ -
த⁴ர்ம்யாதி³தி ।
ஜாதிப்ரயுக்தம் ஸ்வாபா⁴விகம் ஸ்வத⁴ர்மமேவ விஶிநஷ்டி -
க்ஷத்ரியஸ்யேதி ।
புநர்நகாரோபாதா³நமந்வயார்த²ம் ।
ப்ரசலிதுமயோக்³யத்வே ப்ரதியோகி³நம் த³ர்ஶயதி -
ஸ்வாபா⁴விகாதி³தி ।
ஸ்வாபா⁴விகத்வமஶாஸ்ரீயத்வமிதி ஶங்காம் வாரயிதும் தாத்பர்யமாஹ-
ஆத்மேதி ।
ஆத்மந: - ஸ்வஸ்யார்ஜுநஸ்ய ஸ்வாபா⁴வ்யம் க்ஷத்ரியஸ்வபா⁴வப்ரயுக்தம் வர்ணாஶ்ரமோசிதம் கர்ம, தஸ்மாதி³த்யர்த²: ।
த⁴ர்மார்த²ம் ப்ரஜாபரிபாலநார்த²ம் ச ப்ரயதமாநஸ்ய யுத்³தா⁴து³பரிரம்ஸா ஶ்ரத்³தா⁴தவ்யேத்யாஶங்க்யாஹ-
தச்சேதி ।
ததோ(அ)பி ஶ்ரேயஸ்கரம் கிஞ்சித³நுஷ்டா²தும் யுத்³தா⁴து³பரதிருசிதேத்யாஶங்க்யாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
தஸ்மாத் யுத்³தா⁴த் ப்ரசலநமநுசிதமிதி ஶேஷ: ॥ 31 ॥
யுத்³த⁴ஸ்ய கு³ர்வாத்³யநேகப்ராணிஹிம்ஸாத்மகஸ்ய அஹிம்ஸாஶாஸ்த்ரவிரோதா⁴த் நாஸ்தி கர்தவ்யதேதி ஶங்கதே -
குதஶ்சேதி ।
அக்³நீஷோமீயஹிம்ஸாதி³வத் யுத்³த⁴மபி க்ஷத்ரியஸ்ய விஹிதத்வாத³நுஷ்டே²யம் , ஸாமாந்யஶாஸ்த்ரதோ விஶேஷஶாஸ்த்ரஸ்ய ப³லீயஸ்த்வாத் இத்யாஹ-
உச்யத இதி ।
ததா²பி யுத்³தே⁴ ப்ரவ்ருத்தாநாமைஹிகாமுஷ்மிகஸ்தா²யிஸுகா²பா⁴வாது³பரதிரேவ ததோ யுக்தா ப்ரதிபா⁴தீத்யாஶங்க்யாஹ -
யத்³ருச்ச²யேதி ।
சிரேண சிரதரேண காலேந ச யாகா³த்³யநுஷ்டா²யிந: ஸ்வர்கா³தி³பா⁴ஜோ ப⁴வந்தி । யுத்⁴யமாநாஸ்து க்ஷத்ரியா ப³ஹிர்முக²தாவிஹீநா: ஸஹஸைவ ஸ்வர்கா³தி³ஸுக²போ⁴க்தார: । தேந தவ கர்தவ்யமேவ யுத்³த⁴மிதி வ்யாக்²யாநேந ஸ்பு²டயதி -
யத்³ருச்ச²யேத்யாதி³நா ।
இஹாமுத்ர ச பா⁴விஸுக²வதாமேவ க்ஷத்ரியாணாம் ஸ்வத⁴ர்மபூ⁴தயுத்³த⁴ஸித்³தே⁴ஸ்தாத³ர்த்²யேநோத்தா²நம் ஶோகமோஹௌஹித்வா கர்தவ்யமித்யர்த²: ॥ 32 ॥
ஸ்வத⁴ர்மஸ்ய யுத்³த⁴ஸ்ய ஶ்ரத்³த⁴யா கரணே ஸ்வர்கா³தி³மஹாப²லப்ராப்திம் ப்ரத³ர்ஶ்ய, தத³கரணே ப்ரத்யவாயப்ராப்திம் ப்ரத³ர்ஶயந் உத்தரஶ்லோகக³தாத²ஶப்³தா³ர்த²ம் கத²யதி -
ஏவமிதி ।
விஹிதத்வம் ப²லவத்த்வமித்யநேந ப்ரகாரேணேத்யர்த²: । அந்வயார்த²: புந: சேதி³த்யநூத்³யதே । மஹாதே³வாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந மஹேந்த்³ராத³யோ க்³ருஹ்யந்தே ॥ 33 ॥
யுத்³தா⁴கரணே க்ஷத்ரியஸ்ய ப்ரத்யவாயமாமுஷ்மிகமாபாத்³ய, ஶிஷ்டக³ர்ஹாலக்ஷணம் தீ³ர்க⁴காலபா⁴விநமைஹிகமபி ப்ரத்யவாயம் ப்ரதிலம்ப⁴யதி -
ந கேவலமிதி ।
யுத்³தே⁴ ஸ்வமரணஸந்தே³ஹாத் தத்பரிஹாரார்த²மகீர்திரபி ஸோட⁴வ்யா, ஆத்மஸம்ரக்ஷணஸ்ய ஶ்ரேயஸ்கரத்வாத் இத்யாஶங்க்யாஹ -
த⁴ர்மாத்மேதி ।
மாந்யாநாமகீர்திர்ப⁴வதி மரணாத³பி து³:ஸஹேதி தாத்பர்யார்த²மாஹ -
ஸம்பா⁴விதஸ்யேதி
॥ 34 ॥
இதஶ்ச த்வயா யுத்³த⁴ம் கர்தவ்யமித்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ப்ராணிஷு க்ருபயா நாஹம் யுத்³த⁴ம் கரிஷ்யாமீத்யாஶங்க்யாஹ -
ப⁴யாதி³தி ।
மஹாரதா²நேவ விஶிநஷ்டி -
யேஷாம் சேதி ।
து³ர்யோத⁴நாதி³பி⁴ஸ்தவ உபஹாஸ்யதாநிரஸநாய ஸங்க்³ராமே ப்ரவ்ருத்திரவஶ்யம்பா⁴விநீத்யர்த²: ॥ 35 ॥
இதஶ்ச மா த்வம் யுத்³தா⁴து³பரமம் கார்ஷீரித்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
நநு - பீ⁴ஷ்மத்³ரோணாதி³வத⁴ப்ரயுக்தம் கஷ்டதரம் து³:க²மஸஹமாநோ யுத்³தா⁴ந்நிவ்ருத்த: ஸ்வஸாமர்த்²யநிந்த³நாதி³ ஶத்ருக்ருதம் ஸோடு⁴ம் ஶக்ஷ்யாமீத்யாஶங்க்யாஹ-
தத இதி
॥ 36 ॥
தர்ஹி யுத்³தே⁴ கு³ர்வாதி³வத⁴வஶாத் மத்⁴யஸ்த²நிந்தா³, ததோ நிவ்ருத்தௌ ஶத்ருநிந்தா³ இத்யுப⁴யத: பாஶா ரஜ்ஜுரித்யாஶங்க்யாஹ -
யுத்³தே⁴ புநரிதி ।
ஜயே பராஜயே ச லாப⁴த்⁴ரௌவ்யாத் யுத்³தா⁴ர்த²முத்தா²நமாவஶ்யகமித்யாஹ-
தஸ்மாதி³தி ।
நஹி பரிஶுத்³த⁴குலஸ்ய க்ஷத்ரியஸ்ய யுத்³தா⁴யோத்³யுக்தஸ்ய தஸ்மாது³பரம: ஸாதீ⁴யாநித்யாஹ -
கௌந்தேயேதி ।
ஜயே பராஜயே சேத்யேதது³ப⁴யதே²த்யுச்யதே ।
ஜயாதி³நியமாபா⁴வோ(அ)பி லாப⁴நியமே ப²லிதமாஹ -
யத இதி ।
க்ருதநிஶ்சயத்வமேவ விஶத³யதி -
ஜேஷ்யாமீதி
॥ 37 ॥
பாபபீ⁴ருதயா யுத்³தா⁴ய நிஶ்சயம் க்ருத்வா நோத்தா²தும் ஶக்நோமீத்யாஶங்க்யாஹ -
தத்ரேதி ।
யுத்³த⁴ஸ்ய ஸ்வத⁴ர்மதயா கர்தவ்யத்வே ஸதீதி யாவத் ।
ஸுஹ்ருஞ்ஜீவநமரணாதி³நிமித்தயோ: ஸுக²து³:க²யோ: ஸமதாகரணம் கத²ம் ? இதி, தத்ராஹ -
ராக³த்³வேஷாவிதி ।
லாப⁴: - ஶத்ருகோஷாதி³ப்ராப்தி:, அலாப⁴: - தத்³விபர்யய: । ந்யாய்யேந யுத்³தே⁴நாபரிபூ⁴தேந பரஸ்ய பரிப⁴வோ ஜய:, தத்³விபர்யயஸ்த்வஜய:, தயோர்லாபா⁴லாப⁴யோர்ஜயாஜயயோஶ்ச ஸமதாகரணம் ஸமாநமேவ, ராக³த்³வேஷாவக்ருத்வேத்யேதத்³த³ர்ஶயிதும் ததே²த்யுக்தம் ।
யதோ²க்தோபதே³ஶவஶாத் பரமார்த²த³ர்ஶநப்ரகரணே யுத்³த⁴கர்தவ்யதோக்தே: ஸமுச்சயபரத்வம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ராப்தமித்யாஶங்க்யாஹ -
ஏஷ இதி ।
க்ஷத்ரியஸ்ய தவ த⁴ர்மபூ⁴தயுத்³த⁴கர்தவ்யதாநுவாத³ப்ரஸங்கா³க³தத்வாத் அஸ்யோபதே³ஶஸ்ய நாநேந மிஷேண ஸமுச்சய: ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ॥ 38 ॥
நநு - ‘ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய’ (ப⁴. கீ³. 2-31 ) இத்யாதி³ஶ்லோகைர்ந்யாயாவஷ்டம்பே⁴ந ஶோகமோஹாபநயநஸ்ய தாத்பர்யேணோக்தத்வாத் தஸ்மிந்நுபஸம்ஹர்தவ்யே கிமிதி பரமார்த²த³ர்ஶநமுபஸம்ஹ்நியதே ? தத்ராஹ -
ஶோகேதி ।
‘ஸ்வத⁴ர்மமபி’ (ப⁴. கீ³. 2-31) இத்யாதி³பி⁴ரதீதை: ஶ்லோகை: ஶோகமோஹயோ: ஸ்வஜநமரணகு³ர்வாதி³வத⁴ஶங்காநிமித்தயோ: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴கயோரபநயார்த²ம் வர்ணாஶ்ரமக்ருதம் த⁴ர்மமநுதிஷ்ட²த: ஸ்வர்கா³தி³ ஸித்⁴யதி, நாந்யதா², இத்யந்வயவ்யதிரேகாத்மகோ லோகப்ரஸித்³தோ⁴ ந்யாயோ யத்³யபி த³ர்ஶித:, ததா²பி நாஸௌ தாத்பர்யேணோக்த இத்யர்த²: ।
கிம் தர்ஹி தாத்பர்யேணோக்தம் ? ததா³ஹ -
பரமார்தே²தி ।
‘ந த்வேவாஹம் ஜாது நாஸம்’ (ப⁴. கீ³. 2-12) இத்யாதி³ ஸப்தம்யா பராம்ருஶ்யதே । உக்தம் - ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா கதா³சித்’ (ப⁴. கீ³. 2. 20) இத்யாதி³நோபபாதி³தமித்யர்த²: ।
உபஸம்ஹாரப்ரயோஜநமாஹ -
ஶாஸ்த்ரேதி ।
தஸ்ய வஸ்துத்³வாரா விஷயோ நிஷ்டா²த்³வயம் । தஸ்ய விப⁴க்தஸ்ய தேநைவ விபா⁴கே³ந ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் பரமார்த²த³ர்ஶநோபஸம்ஹார இத்யர்த²: ।
நநு - கிமித்யத்ர ஶாஸ்த்ரஸ்ய விஷயவிபா⁴க³: ப்ரத³ர்ஶ்யதே ? உத்தரத்ரைவ தத்³விபா⁴க³ப்ரவ்ருத்திப்ரதிபத்த்யோ: ஸம்ப⁴வாத் இதி, தத்ராஹ -
இஹ ஹீதி ।
ஶாஸ்த்ரப்ரவ்ருத்தே: ஶ்ரோத்ருபதிபத்தேஶ்ச ஸௌகர்யார்த²மாதௌ³ விஷயவிபா⁴க³ஸூசநமித்யர்த²: ।
உபஸம்ஹாரஸ்ய ப²லவத்த்வமேவமுக்த்வா தமேவோபஸம்ஹாரமவதாரயதி -
அத ஆஹேதி ।
பரமார்த²தத்த்வவிஷயாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²முக்தாமுபஸம்ஹ்ருத்ய வக்ஷ்யமாணாம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி -
யோகே³ த்விதி ।
தாமேவ பு³த்³தி⁴ம் விஶிஷ்டப²லவத்த்வேநாபி⁴ஷ்டௌதி -
பு³த்³த்⁴யேதி ।
தத்ரோபஸம்ஹாரபா⁴க³ம் விப⁴ஜதே-
ஏஷேத்யாதி³நா ।
பு³்த்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்யாந்த:கரணவிஷயத்வம் வ்யாவர்தயதி -
ஜ்ஞாநமிதி ।
தஸ்ய ஸஹகாரிநிரபேக்ஷஸ்ய விஶிஷ்டம் ப²லவத்த்வமாசஷ்டே -
ஸாக்ஷாதி³தி ।
ஶோகமோஹௌ ராக³த்³வேஷௌ கர்த்ருத்வம் போ⁴க்த்ருத்வமித்யாதி³ரநர்த²: ஸம்ஸார:, தஸ்ய ஹேதுர்தோ³ஷ: ஸ்வாஜ்ஞாநம் , தஸ்ய நிவ்ருத்தௌ நிரபேக்ஷம் காரணம் ஜ்ஞாநம் । அஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ஜ்ஞாநஸ்யாந்வயவ்யதிரேகஸமதி⁴க³தஸாத⁴நத்வாதி³த்யர்த²: ।
‘யோகே³ த்விமாம்’ (ப⁴. கீ³. 2-39) இத்யாதி³ வ்யாகுர்வந் யோக³ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதே சித்தவ்ருத்திநிரோத⁴விஷயத்வம் வ்யவச்சி²நத்தி -
தத்ப்ராப்தீதி ।
ப்ரக்ருதம் முக்த்யுபயுக்தம் ஜ்ஞாநம் தத்பதே³ந பராம்ருஶ்யதே ।
ஜ்ஞாநோத³யோபாயமேவ ப்ரகடயதி -
நி:ஸங்க³தயேதி ।
ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴வைது⁴ர்யம் நி:ஸங்க³த்வம் ।
பு³த்³தி⁴ஸ்துதிப்ரயோஜநமாஹ -
ப்ரரோசநார்த²மிதி ।
அபி⁴ஷ்டுதா ஹி பு³த்³தி⁴: ஶ்ரத்³தா⁴தவ்யா ஸத்யநுஷ்டா²தாரமதி⁴கரோதி । தேந ஸ்துதிரர்த²வதீத்யர்த²: ।
கர்மாநுஷ்டா²நவிஷயபு³த்³த்⁴யா கர்மப³ந்த⁴ஸ்ய குதோ நிவ்ருத்தி: ? நஹி தத்த்வஜ்ஞாநமந்தரேண ஸமூலம் கர்ம ஹாதும் ஶக்யமித்யாஶங்க்யஹ -
ஈஶ்வரேதி
॥ 39 ॥
நநு - கர்மாநுஷ்டா²நஸ்ய அநைகாம்ந்திகப²லத்வேந அகிஞ்சித்கரத்வாத் அநேகாநர்த²கலுஷிதத்வேந தோ³ஷவத்த்வாச்ச யோக³பு³த்³தி⁴ரபி ந ஶ்ரத்³தே⁴யேதி, தத்ராஹ -
கிஞ்சேதி ।
அந்யச்ச கிஞ்சிது³ச்யதே கர்மாநுஷ்டா²நஸ்யாவஶ்யகத்வே காரணமிதி யாவத் ।
கர்மணா ஸஹ ஸமாதே⁴ரநுஷ்டா²துமஶக்யத்வாத் , அநேகாந்தராயஸம்ப⁴வாத் , தத்ப²லஸ்ய ச ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய தீ³ர்க⁴காலாப்⁴யாஸஸாத்⁴யஸ்யைகஸ்மிந் ஜந்மந்யஸம்பா⁴வத் அர்தா²த் யோகீ³ ப்⁴ரஶ்யேத, அநர்தே² ச நிபதேத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
நேஹேதி ।
ப்ரதீகத்வேநோபாத்தஸ்ய நகாரஸ்ய புநரந்வயாநுகு³ணத்வேந நாஸ்தீத்யநுவாத³: ।
யத்து - கர்மாநுஷ்டா²நஸ்ய அநைகாந்திகப²லத்வேந அகிஞ்சித்கரத்வமுக்தம் தத்³தூ³ஷயதி -
யதே²தி ।
க்ருஷிவாணிஜ்யாதே³ராரம்ப⁴ஸ்ய அநியதம் ப²லம் , ஸம்பா⁴வநாமாத்ரோபநீதத்வாத் , ந ததா² கர்மணி வைதி³கே ப்ராரம்ப⁴ஸ்ய ப²லமநியதம் யுஜ்யதே, ஶாஸ்த்ரவிரோதா⁴தி³த்யர்த²: ।
யத்தூக்தம் - அநேகாநர்த²கலுஷிதத்வேந தோ³ஷவத³நுஷ்டா²நமிதி, தத்ராஹ -
கிஞ்சேதி ।
இதோ(அ)பி கர்மாநுஷ்டா²நமாவஶ்யகமிதி ப்ரதிஜ்ஞாய ஹேத்வந்தரமபி ஸ்பு²டயதி -
நாபீதி ।
சிகித்ஸாயாம் ஹி க்ரியமாணாயாம் வ்யாத்⁴யதிரேகோ வா மரணம் வா ப்ரத்யவாயோ(அ)பி ஸம்பா⁴வ்யதே, கர்மபரிபாகஸ்ய து³ர்விவேகத்வாத் । ந ததா² கர்மாநுஷ்டா²நே தோ³ஷோ(அ)ஸ்தி, விஹிதத்வாதி³த்யர்த²: ।
ஸம்ப்ரதி கர்மாநுஷ்டா²நஸ்ய ப²லம் ப்ருச்ச²தி -
கிம் ந்விதி ।
உத்தரார்த⁴ம் வ்யாகுர்வந் விவக்ஷிதம் ப²லம் கத²யதி -
ஸ்வல்பமபீதி ।
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநோத்பாத³நத்³வாரேண ரக்ஷணம் விவக்ஷிதம் - ‘ஸர்வபாபப்ரஸக்தோ(அ)பி த்⁴யாயந்நிமிஷமச்யுதம் । யதிஸ்தபஸ்வீ ப⁴வதி பங்க்திபாவநபாவந: ॥ ‘ இதி ஸ்ம்ருதேரித்யர்த²: ॥ 40 ॥
நநு - பு³த்³தி⁴த்³வயாதிரிக்தாநி பு³த்³த்⁴யந்தராண்யபி காணாதா³தி³ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³தா⁴நி வித்³யந்தே । ததா² ச கத²ம் பு³த்³தி⁴த்³வயமேவ ப⁴க³வதோபதி³ஷ்டமிதி, தத்ராஹ -
யேயமிதி ।
ஸைவைகா ப்ரமாணபூ⁴தா பு³த்³தி⁴ரித்யாஹ -
வ்யவஸாயாத்மிகேதி ।
பு³த்³த்⁴யந்தராணி அவிவேகமூலாநி, அப்ரமாணாநி, இத்யாஹ -
ப³ஹுஶாகா² ஹீதி ।
வ்யவஸாயாத்மிகாயா பு³த்³தே⁴: ஶ்ரேயோமார்கே³ ப்ரவ்ருத்தாயா விவக்ஷித ப²லமாஹ -
இதரேதி ।
ப்ரக்ருதபு³த்³தி⁴த்³வயாபேக்ஷயா இதரா: விபரீதாஶ்ச அப்ரமாணஜநிதா: ஸ்வகபோலகல்பிதா யா பு³த்³த⁴ய:, தாஸாம் ஶாகா²பே⁴தோ³ ய: ஸம்ஸாரஹேது:, தஸ்ய பா³தி⁴கேதி யாவத் ।
தத்ர ஹேது: -
ஸம்யகி³தி ।
நிர்தோ³ஷவேத³வாக்யஸமுத்த²த்வாத் உக்தமுபாயோபேயபூ⁴தம் பு³த்³தி⁴த்³வயம் ஸாக்ஷாத் பாரம்பர்யாப்⁴யாம் ஸம்ஸாரஹேதுபா³த⁴கமித்யர்த²: ।
உத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
யா: புநரிதி ।
ப்ரக்ருதபு³த்³தி⁴த்³வயாபேக்ஷயா அர்தா²ந்தரத்வம் - இதரத்வம் ।
தாஸாமநர்த²ஹேதுத்வம் த³ர்ஶயதி -
யாஸாமிதி ।
அப்ராமாணிகபு³த்³தீ⁴நாம் ப்ரஸக்தாநுப்ரஸக்த்யா ஜாயமாநாநாமதீவ பு³த்³தி⁴பரிணாமவிஶேஷா: ஶாகா²பே⁴தா³:, தேஷாம் ப்ரசார: - ப்ரவ்ருத்தி:, தத்³வஶாதி³த்யேதத் । அநந்தத்வம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமந்தரேண நிவ்ருத்திவிரஹிதத்வம் । அபாரத்வம் - கார்யஸ்யைவ ஸதோ வஸ்துபூ⁴தகாரணவிரஹிதத்வம் ।
அநுபரதத்வம் ஸ்போ²ரயதி -
நித்யேதி ।
கத²ம் தர்ஹி தந்நிவ்ருத்த்யா புருஷார்த²பரிஸமாப்தி: ? தத்ராஹ -
ப்ரமாணேதி ।
அந்வயவ்யதிரேகாக்²யேந அநுமாநேந ஆக³மேந ச பதா³ர்த²பரிஶோத⁴நபரிநிஷ்பந்நா விவேகாத்மிகா யா பு³த்³தி⁴:, தாம் நிமீத்தீக்ருத்ய ஸமுத்பந்நஸம்யக்³போ³தா⁴நுரோதா⁴த் ப்ரக்ருதா விபரீதபு³த்³த⁴யோ வ்யாவர்தந்தே । தாஸ்வஸங்க்²யாதாஸு வ்யாவ்ருத்தாஸு ஸதீஷு நிராலம்ப³நதயா ஸம்ஸாரோ(அ)பி ஸ்தா²துமஶக்நுவந் உபரதோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।
யா: புந: இத்யுபக்ராந்தாஸ்தத்த்வஜ்ஞாநாபநோத்³யா: ஸம்ஸாராஸ்பதீ³பூ⁴தா: விபரீதபு³த்³தீ⁴ரநுக்ராமதி -
தா பு³த்³த⁴ய இதி ।
பு³த்³தீ⁴நாம் வ்ருக்ஷஸ்யேவ குதோ ப³ஹுஶாகி²த்வம் ? தத்ராஹ -
ப³ஹுபே⁴தா³ இத்யேததி³தி ।
ஏகைகாம் பு³த்³தி⁴ம்ப்ரதி ஶாகா²பே⁴தோ³(அ)வாந்தரவிஶேஷ:, தேந பு³த்³தீ⁴நாமஸங்க்²யாத்வம் ப்ரக்²யாதமித்யாஹ -
ப்ரதிஶாகே²தி ।
பு³த்³தீ⁴நாமாநந்த்யப்ரஸித்³தி⁴ப்ரத்³யோதநார்தோ² ஹிஶப்³த³: ।
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநவதாம் யதோ²க்தபு³த்³தி⁴பே⁴த³பா⁴க்த்வமப்ரஸித்³த⁴மித்யாஶங்க்ய ப்ரத்யாஹ -
கேஷாமித்யாதி³நா
॥ 41 ॥
யதி³ ஸாங்க்²யயோக³ரூபா ஏகைவ ப்ரமாணபூ⁴தா பு³த்³தி⁴:, தர்ஹி ஸைவ ஸர்வேஷாம் சித்தே கிமிதி ஸ்தி²ரா ந ப⁴வதி ? தத்ராஹ -
யேஷாமிதி ।
தே யாமிமாம் புஷ்பிதாம் வாசம் ப்ரவத³ந்தி தயா அபஹ்ருதசேதஸாம் காமிநாம் காமவஶாத் நிஶ்சயாத்மிகா பு³த்³தி⁴ர்ந ப்ராய: ஸ்தி²ரா ப⁴வதீத்யாஹ -
தே । யாமிதி ।
‘இமாம்’ இத்யவ்யயநவித்⁴யுபாத்தத்வேந ப்ரஸித்³த⁴த்வம் கர்மகாண்ட³ரூபாயா வாசோ விவக்ஷ்யதே । வக்ஷ்யமாணத்வம் ‘க்ரியாவிஶேஷப³ஹுலாம்’ (ப⁴. கீ³. 2-43) இத்யாதௌ³ த்³ரஷ்டவ்யம் । கிம்ஶுகோ ஹி புஷ்பஶாலீ ஶோப⁴மாநோ(அ)நுபூ⁴யதே, ந புருஷபோ⁴க்³யப²லபா⁴கீ³ லக்ஷ்யதே ।
ததா², இயமபி கர்மகாண்டா³த்மிகா ஶ்ரூயமாணத³ஶாயாம் ரமணீயா வாகு³பலப்⁴யதே, ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதிபா⁴நாத் । ந த்வேஷா நிரதிஶயப²லபா⁴கி³நீ ப⁴வதி, கர்மாநுஷ்டா²நப²லஸ்ய அநித்யத்வாத் , இதி மத்வாஹ -
புஷ்பிதாமிதி ।
வாக்யத்வேந லக்ஷ்யதே(அ)ர்த²வத்த்வப்ரதிபா⁴நாத் । வஸ்துதஸ்து ந வாக்யம் , அர்தா²பா⁴ஸத்வாத் , இத்யாஹ -
வாக்யலக்ஷணாமிதி ।
ப்ரவக்த்ரூணாம் வேத³வாக்யதாத்பர்யபரிஜ்ஞாநாபா⁴வம் ஸூசயதி -
அவிபஶ்சித இதி ।
வேத³வாதா³: - வேத³வாக்யாநி, தாநி ச ப³ஹூநாமர்த²வாதா³நாம் ப²லாநாம் ஸாத⁴நாநாம் ச விதி⁴ஶேஷாணாம் ப்ரகாஶகாநி, தேஷு ரதி: - ஆஸக்தி:, தந்நிஷ்ட²த்வம் - தத்³வத்த்வமபி தேஷாம் விஶேஷணமித்யாஹ -
வேத³வாதே³தி ।
கர்மகாண்ட³நிஷ்ட²த்வப²லம் கத²யதி -
நாந்யதி³தி ।
ஈஶ்வரோ வா மோக்ஷோ வா நாஸ்தீத்யேவம் வத³ந்தோ நாஸ்திகா: ஸந்த: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநவந்தோ ந ப⁴வந்தீத்யர்த²: ॥ 42 ॥
ப்ரக்ருதாந் ப்ரவக்த்ரூநவிவேகிநோ வ்யவஸாயாத்மகபு³த்³தி⁴பா⁴க்த்வாஸம்ப⁴வஸித்³த்⁴யர்த²ம் விதா⁴ந்தரேண விஶிநஷ்டி -
தே சேதி ।
தேஷாம் ஸம்ஸாரபரிவர்தநபரித³ர்ஶநார்த²ம் ப்ரஸ்துதாம் வாசமேவ விஶிநஷ்டி -
ஜந்மேதி ।
நநு - பும்ஸாம் காமஸ்வபா⁴வத்வமயுக்தம் , சேதநஸ்யேச்சா²வதஸ்ததா³த்மத்வாநுபபத்தே:, இதி தத்ராஹ -
காமபரா இதி ।
தத்பரத்வம் - தத்தத்ப²லார்தி²த்வேந தத்தது³பாயேஷு கர்மஸ்வேவ ப்ரவ்ருத்ததயா கர்மஸம்ந்யாஸபூர்வகாத் ஜ்ஞாநாத்³ப³ஹிர்முக²த்வம் ।
நநு - கர்மநிஷ்டா²நாமபி பரமபுருஷார்தா²பேக்ஷயா மோக்ஷோபாயே ஜ்ஞாநே ப⁴வத்யாபி⁴முக்²யமிதி, நேத்யாஹ -
ஸ்வர்கே³தி ।
தத்பரத்வம் - தஸ்மிந்நேவாஸக்ததயா தத³திரிக்தபுருஷார்த²ராஹித்யநிஶ்சயவத்த்வம் । உச்சாவசமத்⁴யமதே³ஹப்ரபே⁴த³க்³ரஹணம் ஜந்ம । வாசோ யதோ²க்தப²லப்ரத³த்வம் அப்ராமாணிகம் இத்யாஶங்க்ய, அऩுஷ்டா²நத்³வாரா தது³பபத்திரித்யாஹ -
க்ரியேதி ।
க்ரியாணாம் - அநுஷ்டா²நாநாம் விஶேஷா: - தே³ஶகாலாதி⁴காரிப்ரயுக்த: ஸப்தாஹாநேகாஹலக்ஷணா:, தே க²ல்வஸ்யாம் வாசி ப்ராசுர்யேண ப்ரதிபா⁴ந்தீத்யர்த²: ।
கத²ம் யதோ²க்தாயாம் வாசி க்ரியாவிஶேஷாணாம் பா³ஹுல்யேந அவஸ்தா²நம் ? இத்யாஶங்க்ய, ப்ரகாஶ்யத்வேநேத்யேதத்³விஶத³யதி -
ஸ்வர்கே³தி ।
ததா²பி தேஷாம் மோக்ஷோபாயத்வோபபத்தே:, தந்நிஷ்டா²நாம் மோக்ஷாபி⁴முக்²யம் ப⁴விஷ்யதி, நேத்யாஹ -
போ⁴கே³தி ।
யதோ²க்தாம் வாசமபி⁴வத³தாம் பர்யவஸாநம் த³ர்ஶயதி -
தத்³ப³ஹுலாமிதி
॥ 43 ॥
நநு - கர்மகாண்ட³நிஷ்டா²நாம் கர்மாநுஷ்டா²யிநாமபி பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴த்³வாரேண அऩ்த:கரணே ஸாத்⁴யஸாத⁴நபூ⁴தபு³த்³தி⁴த்³வயஸமுத³யஸம்ப⁴வாத் , அதோ மோக்ஷோ ப⁴விஷ்யதி, நேத்யாஹ -
தேஷாம் சேதி ।
ததா³த்மபூ⁴தாநாம் - தயோரேவ போ⁴கை³ஶ்வர்யயோராத்மகர்தவ்யத்வேந ஆரோபிதயோ:, அபி⁴நிவிஷ்டே சேதஸி தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸவதாம் ப³ஹிர்முகா²நாமித்யர்த²: ।
ததா²பி ஶாஸ்த்ராநுஸாரிண்யா விவேகப்ரஜ்ஞயா வ்யவஸாயாத்மிகா பு³த்³தி⁴ஸ்தேஷாமுதே³ஷ்யதி, இத்யாஶங்க்யாஹ-
தயேதி ।
நநு - ஸமாதி⁴: ஸம்ப்ரஜ்ஞாதாஸம்ப்ரஜ்ஞாதபே⁴தே³ந த்³விதோ⁴ச்யதே, தத்ர பு³த்³தி⁴த்³வயவிதி⁴ரப்ரஸக்த: ஸந் கத²ம் நிஷித்⁴யதே ? தத்ராஹ -
ஸமாதீ⁴யத இதி
॥ 44 ॥
அவிவேகிநாமபி வேதா³ப்⁴யாஸவதாம் விவேகபு³த்³தி⁴ருதே³ஷ்யதி, இத்யாஶங்க்யாஹ -
ய ஏவமிதி ।
தர்ஹி வேதா³ர்த²தயா காமாத்மதா ப்ரஶஸ்தேத்யாஶங்க்யாஹ -
நிஸ்த்ரைகு³ண்ய இதி ।
ப⁴வேதி பத³ம் நிர்த்³வந்த்³வாதி³விஶேஷணேஷ்வபி ப்ரத்யேகம் ஸம்ப³த்⁴யதே ।
த்ரயாணாம் - ஸத்த்வாதீ³நாம், கு³ணாநாம் - புண்யபாபவ்யாமிஶ்ரகர்மதத்ப²லஸம்ப³ந்த⁴லக்ஷண: ஸமாஹார: - த்ரைகு³ண்யம் , இத்யங்கீ³க்ருத்ய வ்யாசஷ்டே -
ஸம்ஸார இதி ।
வேத³ஶப்³தே³நாத்ர கர்மகாண்ட³மேவ க்³ருஹ்யதே । தத³ப்⁴யாஸவதாம் தத³ர்தா²நுஷ்டா²நத்³வாரா ஸம்ஸாராத்⁴ரௌவ்யாந்ந விவேகாவஸரோ(அ)ஸ்தீத்யர்த²: ।
தர்ஹி ஸம்ஸாரபரிவர்ஜநார்த²ம் விவேகஸித்³த⁴யே கிம் கர்தவ்யம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
த்வம் த்விதி ।
கத²ம் நிஸ்த்ரைகு³ண்யோ ப⁴வேதி கு³ணத்ரயராஹித்யம் விதீ⁴யதே ? நித்யஸத்த்வஸ்தோ² ப⁴வேதி வாக்யஶேஷவிரோதா⁴த் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
நிஷ்காம இதி ।
ஸப்ரதிபக்ஷத்வம் - பரஸ்பரவிரோதி⁴த்வம் । பதா³ர்தௌ² - ஶீதோஷ்ணாதி³லக்ஷணௌ । நிஷ்காமத்வே த்³வந்த்³வாந்நிர்க³தத்வம் - ஶீதோஷ்ணாதி³ஸஹிஷ்ணுத்வம் ஹேதுமுக்த்வா, தத்ராபி ஹேத்வபேக்ஷாயாம் ஸதா³ ஸத்த்வகு³ணாஶ்ரிதத்வம் ஹேதுமாஹ -
நித்யேதி ।
யோக³க்ஷேமவ்யாப்ருதசேதஸோ ரஜஸ்தமோப்⁴யாமஸம்ஸ்ப்ருஷ்டே ஸத்த்வமாத்ரே ஸமாஶ்ரிதத்வமஶக்யம் இத்யாஶங்க்யாஹ -
ததே²தி ।
யோக³க்ஷேமயோர்ஜீவநஹேதுதயா புருஷார்த²ஸாத⁴நத்வாத் நிர்யோக³க்ஷேமோ ப⁴வேதி குதோ விதி⁴: ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
யோகே³தி ।
யோக³க்ஷேமப்ரதா⁴நத்வம் ஸர்வஸ்ய ஸ்வாரஸிகமிதி ததோ நிர்க³மநமஶக்யம் இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஆத்மவாநிதி ।
அப்ரமாத³: - மநஸோ விஷயபாரவஶ்யஶூந்யத்வம் । அத² யதோ²க்தோபதே³ஶஸ்ய முமுக்ஷுவிஷயத்வாத் அர்ஜுநஸ்ய முமுக்ஷுத்வமிஹ விவக்ஷிதமிதி, நேத்யாஹ -
ஏஷ இதி
॥ 45 ॥
ஈஶ்வரார்பணதி⁴யா ஸ்வத⁴ர்மாநுஷ்டா²நே(அ)பி ப²லகாமநாபா⁴வாத்³வைப²ல்யம் யோக³மார்க³ஸ்யேதி மந்வாந: ஶங்கதே -
ஸர்வேஷ்விதி ।
கர்மமார்க³ஸ்ய ப²லவத்த்வம் ப்ரதிஜாநீதே-
உச்யத இதி ।
கிம் தத்ப²லம் ? இத்யுக்தே தத்³விஷயம் ஶ்லோகமவதாரயதி -
ஶ்ர்ருண்விதி ।
யதா² உத³பாநே - கூபாதௌ³ பரிச்சி²ந்நோத³கே ஸ்நாநாசமநாதி³ர்யோ(அ)ர்தோ² யாவாந் உத்பத்³யதே ஸ தாவாந் அபரிச்சி²ந்நே ஸர்வத:ஸம்ப்லுதோத³கே ஸமுத்³ரே(அ)ந்தர்ப⁴வதி, பரிச்சி²ந்நோத³காநாம் அபரிச்சி²ந்நோத³காம்ஶத்வாத் । ததா², ஸர்வேஷு வேதோ³க்தேஷு கர்மஸு யாவாந் அர்தோ² விஷயவிஶேஷோபரக்த: ஸுக²விஶேஷோ ஜாயதே, ஸ தாவாந் ஆத்மவித³: ஸ்வரூபபூ⁴தே ஸுகே²(அ)ந்தர்ப⁴வதி, பரிச்சி²ந்நாநந்தா³நாம் அபரிச்சி²ந்நாநந்தா³ந்தர்பா⁴வாப்⁴யுபக³மாத் , ‘ஏதஸ்யைவாநந்த³ஸ்யாந்யாநி பூ⁴தாநி மாத்ராமுபஜீவந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4-3-32) இதி ஶ்ருதே: ।
ததா² ச அபரிச்சி²ந்நாத்மாநந்த³ப்ராப்திபர்யவஸாயிநோ யோக³மார்க³ஸ்ய நாஸ்தி வைப²ல்யமித்யாஹ -
யாவாநிதி ।
உக்தமர்த²மக்ஷரயோஜநயா ப்ரகடயதி -
யதே²தி ।
உத³கம் பீயதே(அ)ஸ்மிந்நிதி வ்யுத்பத்யா கூபாதி³பரிச்சி²ந்நோத³கவிஷயத்வமுத³பாநஶப்³த³ஸ்ய த³ர்ஶயதி -
கூபேதி ।
கூபாதி³க³தஸ்யாபி⁴தே⁴யஸ்ய ஸமுத்³ரே(அ)ந்தர்பா⁴வாஸம்ப⁴வாத் கத²மித³ம் ? இத்யாஶங்க்ய, அர்த²ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயோஜநவிஷயத்வம் வ்யுத்பாத³யதி -
ப²லமிதி ।
யத் ப²ல்கு³த்வேந லீயதே தத் ப²லமித்யுச்யதே, தத் கத²ம் தடா³கா³தி³க்ருதம் ஸ்நாநபாநாதி³ ததா² ? இத்யாஶங்க்ய, தஸ்ய அல்பீயஸோ நாஶோபபத்தே:, இத்யாஹ -
ப்ரயோஜநமிதி ।
தடா³கா³தி³ப்ரயுக்தப்ரயோஜநஸ்ய ஸமுத்³ரநிமித்தப்ரயோஜநமாத்ரத்வம் அயுக்தம் , அந்யஸ்ய அந்யாத்மத்வாநுபபத்தே:, இத்யாஶங்க்யாஹ -
தத்ரேதி ।
க⁴டாகாஶாதே³ரிவ மஹாகாஶே பரிச்சி²ந்நோத³ககார்யஸ்ய அபரிச்சி²ந்நோத³ககார்யாந்தர்பா⁴வ: ஸம்ப⁴வதி, தத்ப்ராப்தாவிதராபேக்ஷாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
பூர்வார்த⁴ம் த்³ருஷ்டாந்தபூ⁴தமேவம் வ்யாக்²யாய, தா³ர்ஷ்டாந்திகமுத்தரார்த⁴ம் வ்யாகரோதி -
ஏவமித்யாதி³நா ।
‘கர்மஸு யோ(அ)ர்த²:’ இத்யுக்தம் வ்யநக்தி -
யத் கர்மப²லமிதி ।
ஸோ(அ)ர்தோ² விஜாநதோ ப்³ராஹ்மணஸ்ய யோ(அ)ர்த²:, தாவாநேவ ஸம்பத்³யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி -
பவிஜ்ஞாநேதி ।
தஸ்மிநந்நந்தர்ப⁴வதீதி ஶேஷ: ।
ஸர்வம் கர்மப²லம் ஜ்ஞாநப²லே(அ)ந்தர்ப⁴வதீத்யத்ர ப்ரமாணமாஹ -
ஸர்வமிதி ।
யத் கிமபி ப்ரஜா: ஸாது⁴ கர்ம குர்வந்தி, தத் ஸர்வம் ஸ புருஷோ(அ)பி⁴ஸமேதி - ப்ராப்நோதி, ய: புருஷ:, தத்³வேத³ - விஜாநாதி, யத்³வஸ்து ஸ: - ரைக்கோ வேத³ தத்³வேத்³யமிதி ஶ்ருதேரர்த²: ।
கர்மப²லஸ்ய ஸகு³ணஜ்ஞாநப²லே(அ)ந்தர்பா⁴வ: ஸம்வர்க³வித்³யாயாம் ஶ்ரூயதே, கத²மேதாவதா நிர்கு³ணஜ்ஞாநப²லே கர்மப²லாந்தர்பா⁴வ: ஸம்ப⁴வதி ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஸர்வமிதி ।
தர்ஹி ஜ்ஞாநநிஷ்டை²வ கர்தவ்யா, தாவதைவ கர்மப²லஸ்ய லப்³த⁴தயா கர்மாநுஷ்டா²நாநபேக்ஷணாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
யோக³மர்க³ஸ்ய நிஷ்ப²லத்வாபா⁴வஸ்தச்ச²ப்³தா³ர்த²: ॥ 46 ॥
தர்ஹி பரம்பரயா புருஷார்த²ஸாத⁴நம் யோக³மார்க³ம் பரித்யஜ்ய ஸாக்ஷாதே³வ புருஷார்த²காரணமாத்மஜ்ஞாநம் தத³ர்த²முபதே³ஷ்டவ்யம் , தஸ்மை ஹி ஸ்ப்ருஹயதி மநோ மதீ³யம் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
தவ சேதி ।
தர்ஹி தத்ப²லாபி⁴லாஷோ(அ)பி ஸ்யாத் இதி, நேத்யாஹ -
மாப²லேஷ்விதி ।
பூர்வோக்தமேவார்த²ம் ப்ரபஞ்சயதி -
மா கர்மேதி ।
ப²லாபி⁴ஸந்த்⁴யஸம்ப⁴வே கர்மாகரணமேவ ஶ்ரத்³த³தா⁴மி, இத்யாஶங்க்யாஹ -
மா தே இதி ।
ஜ்ஞாநாநதி⁴காரிணோ(அ)பி கர்மத்யாக³ப்ரஸக்திம் நிவாரயதி -
கர்மண்யேவேதி ।
கர்மண்யேவேதி, ஏவகாரார்த²மாஹ -
ந ஜ்ஞாநேதி ।
நஹி தத்ர அப்³ராஹ்மணஸ்ய அபரிபக்வகஷாயஸ்ய முக்²யோ(அ)தி⁴கார: ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।
ப²லைஸ்தர்ஹி ஸம்ப³ந்தோ⁴ து³ர்வார: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
தத்ரேதி ।
கர்மண்யேவாதி⁴கரே ஸதீதி ஸப்தம்யர்த²: ।
ப²லேஷ்வதி⁴காராபா⁴வம் ஸ்போ²ரயதி -
கர்மேதி ।
கர்மாநுஷ்டா²நாத் ப்ராகூ³ர்த்⁴வம் தத்காலே சேத்யேதத் கதா³சநேதி விவக்ஷிதமித்யாஹ -
கஸ்யாஞ்சிதி³தி ।
ப²லாபி⁴ஸம்தா⁴நே தோ³ஷமாஹ -
யதே³தி ।
ஏவம் கர்மப²லத்ருஷ்ணாத்³வாரேணேத்யர்த²: ।
கர்மப²லஹேதுத்வம் விவ்ருணோதி -
யதா³ ஹீதி ।
தர்ஹி விப²லம் க்லேஶாத்மகம் கர்ம ந கர்தவ்யம் , இதி ஶங்காமநுபா⁴ஷ்ய தூ³ஷயதி -
யதீ³த்யாதி³நா ।
அகர்மணி தே ஸங்கோ³ மா பூ⁴த் , இத்யுக்தமேவ ஸ்பஷ்டயதி -
அகரண இதி
॥ 47 ॥
ஆஸக்திரகரணே ந யுக்தா சேத் , தர்ஹி க்லேஶாத்மகம் கர்ம கிமுத்³தி³ஶ்ய கர்தவ்யம் ? இத்யாஶங்காமநூத்³ய, ஶ்லோகாந்தரமவதாரயதி -
யதீ³த்யாதி³நா ।
வக்ஷ்யமாணயோக³முத்³தி³ஶ்ய தந்நிஷ்டோ² பூ⁴த்வா கர்மாணி க்லேஶாத்மகாந்யபி விஹிதத்வாத் அநுஷ்டே²யாநீத்யாஹ -
யோக³ஸ்த²: ஸந்நிதி ।
கர்மாநுஷ்டா²நஸ்யோத்³தே³ஶ்யம் த³ர்ஶயதி -
கேவலமிதி ।
ப²லாந்தராபேக்ஷாமந்தரேண ஈஶ்வரார்த²ம் - தத்ப்ரஸாத³நார்த²மநுஷ்டா²நமித்யர்த²: ।
தர்ஹி ஈஶ்வரஸந்தோஷோ(அ)பி⁴லாஷகோ³சரீபூ⁴தோ ப⁴விஷ்யதி, நேத்யாஹ -
தத்ராபீதி ।
ஈஶ்வரப்ரஸாத³நார்தே² கர்மாநுஷ்டா²நே ஸ்தி²தே(அ)பீத்யர்த²: । ஸங்க³ம் த்யக்த்வா குர்விதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஆகாங்க்ஷிதம் பூரயித்வா, ஸித்³தி⁴ஶப்³தா³ர்த²மாஹ -
ப²லேதி ।
தத்³விபர்யயஜா - ஸத்த்வாஶுத்³தி⁴ஜந்யா । ஜ்ஞாநாப்ராப்திலக்ஷணேதி யாவத் ।
கர்ம அநநுதிஷ்ட²தோ யோக³முத்³தி³ஶ்ய ஶேஷதயா ப்ரக்ருதமாகாங்க்ஷாபூர்வகம் ப்ரகடயதி -
கோ(அ)ஸாவித்யாதி³நா
॥ 48 ॥
கிமிதி யோக³ஸ்தே²ந தத்த்வஜ்ஞாநமுத்³தி³ஶ்ய கர்ம கர்தவ்யம் , ப²லாபி⁴லாஷே(அ)பி தத³நுஷ்டா²நஸ்ய ஸுலப⁴த்வாத் ? இத்யாஶங்க்ய, யதோ²க்தயோக³யுக்தம் கர்ம ஸ்துவந் , அநந்தரஶ்லோகமுத்தா²பயதி -
யத் புநரிதி ।
அவரம் கர்ம - பு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்த⁴விருத்³த⁴மிதி ஶேஷ: ।
பு³த்³தி⁴யுக்தஸ்ய பு³த்³தி⁴யோகா³தீ⁴நம் ப்ரகர்ஷம் ஸூசயதி -
பு³த்³தீ⁴தி ।
பு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴ஸம்ப³ந்தா⁴ப்⁴யாம் கர்மணி ப்ரகர்ஷநிகர்ஷயோர்பா⁴வே கரணீயம் நியச்ச²தி -
பு³த்³தா⁴விதி ।
யத்து ப²லேச்ச²யாபி கர்மாநுஷ்டா²நம் ஸுகரமிதி, தத்ராஹ -
க்ருபணேதி ।
நிக்ருஷ்டம் கர்மைவ விஶிநஷ்டி -
ப²லார்தி²நேதி ।
கஸ்மாத் ப்ரதியோகி³ந: ஸகாஶாதி³த³ம் நிக்ருஷ்டம் ? இத்யாஶங்க்ய, ப்ரதீகமுபாதா³ய வ்யாசஷ்டே -
பு³த்³தீ⁴த்யாதி³நா ।
ப²லாபி⁴லாஷேண க்ரியமாணஸ்ய கர்மணோ நிக்ருஷ்டத்வே ஹேதுமாஹ -
ஜந்மேதி ।
ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்தாத் கர்மண: தத்³தீ⁴நஸ்ய கர்மணோ ஜந்மாதி³ஹேதுத்வேந நிக்ருஷ்டத்வே ப²லிதமாஹ -
யத இதி ।
யோக³விஷயா பு³த்³தி⁴: ஸமத்வபு³த்³தி⁴: ।
பு³த்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்ய அர்தா²ந்தரமாஹ -
தத்பரிபாகேதி ।
தச்ச²ப்³தே³ந ஸமத்வபு³த்³தி⁴ஸமந்விதம் கர்ம க்³ருஹ்யதே । தஸ்ய பரிபாக: - தத்ப²லபூ⁴தா பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴: ।
ஶரணஶப்³த³ஸ்ய பர்யாயம் க்³ருஹீத்வா விவக்ஷிதமர்த²மாஹ -
அப⁴யேதி ।
ஸப்தமீமவிவக்ஷித்வா த்³விதீயம் பக்ஷம் க்³ருஹீத்வா வாக்யார்த²மாஹ -
பரமார்தே²தி ।
ததா²வித⁴ஜ்ஞாநஶரணத்வே ஹேதுமாஹ -
யத இதி ।
ப²லஹேதுத்வம் விவ்ருணோதி -
ப²லேதி ।
தேந பரமார்த²ஜ்ஞாநஶரணதைவ யுக்தேதி ஶேஷ: ।
பரமார்த²ஜ்ஞாநப³ஹிர்முகா²நாம் க்ருபணத்வே ஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி -
யோ வா இதி ।
அஸ்தூ²லாதி³விஶேஷணம் ஏததி³த்யுச்யதே ॥ 49 ॥
பூர்வோக்தஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்தஸ்ய ஸ்வத⁴ர்மாநுஷ்டா²நே ப்ரவ்ருத்தஸ்ய கிம் ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஸமத்வேதி ।
பு³த்³தி⁴யுக்த: ஸ்வத⁴ர்மாக்²யம் கர்ம அநுதிஷ்ட²ந்நிதி ஶேஷ: ।
பு³த்³தி⁴யோக³ஸ்ய ப²லவத்த்வே ப²லிதமாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
பூர்வார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
பு³த்³தீ⁴த்யாதி³நா ।
நநு - ஸமத்வபு³த்³தி⁴மாத்ராத் ந புண்யபாபநிவ்ருத்திர்யுக்தா, பரமார்த²த³ர்ஶநவதஸ்தந்நிவ்ருத்திப்ரஸித்³தே⁴:, இதி தத்ராஹ -
ஸத்த்வேதி ।
உத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
தஸ்மாதி³தி ।
ஸ்வத⁴ர்மமநுதிஷ்ட²தோ யதோ²க்தயோகா³ர்த²ம் கிமர்த²ம் மநோ யோஜநீயம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
யோகோ³ ஹீதி ।
தர்ஹி யதோ²க்தயோக³ஸாமர்த்²யாதே³வ த³ர்ஶிதப²லஸித்³தே⁴ரநாஸ்தா² ஸ்வத⁴ர்மாநுஷ்டா²நே ப்ராப்தா, இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஸ்வத⁴ர்மாக்²யேஷ்விதி ।
ஈஶ்வரார்பிதசேதஸ்தயா கர்மஸு வர்தமாநஸ்ய - அநுஷ்டா²நநிஷ்ட²ஸ்ய யா யதோ²க்தா பு³த்³தி⁴:, தத் தேஷு கௌஶலம் இதி யோஜநா ।
கர்மணாம் ப³ந்த⁴ஸ்வபா⁴வத்வாத் தத³நுஷ்டா²நே ப³ந்தா⁴நுப³ந்த⁴: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய கௌஶலமேவ விஶத³யதி -
தத்³தீ⁴தி ।
ஸமத்வபு³த்³தே⁴ரேவம்ப²லத்வே ஸ்தி²தே ப²லிதமுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி
॥ 50 ॥
ஸமத்வபு³த்³தி⁴யுக்தஸ்ய ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருததத்ப²லபரித்யாகே³(அ)பி கத²ம் மோக்ஷ: ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
ஸமத்வபு³த்³த்⁴யா யஸ்மாத் கர்மாநுஷ்டீ²யமாநம் து³ரிதாதி³ த்யாஜயதி, தஸ்மாத் பரம்பரயா அஸௌ முக்திஹேதுரித்யர்த²: ।
மநீஷிணோ ஹி ஜ்ஞாநாதிஶயவந்தோ பு³த்³தி⁴யுக்தா: ஸந்த: ஸ்வத⁴ர்மாக்²யம் கர்மாநுதிஷ்ட²ந்த:, ததோ ஜாதம் ப²லம் தே³ஹப்ரபே⁴த³ம் ஹித்வா ஜந்மலக்ஷணாத்³ப³ந்தா⁴த் விநிர்முக்தா: வைஷ்ணவம் பத³ம் ஸர்வஸம்ஸாரஸம்ஸ்பர்ஶஶூந்யம் ப்ராப்நுவந்தீதி ஶ்லோகோக்தமர்த²ம் ஶ்லோகயோஜநயா த³ர்ஶயதி -
கர்மஜமித்யாதி³நா ।
இஷ்டோ தே³ஹோ தே³வாதி³லக்ஷண:, அநிஷ்டோ தே³ஹ: திர்யகா³தி³லக்ஷண: । தத்ப்ராப்திரேவ கர்மணோ ஜாதம் ப²லம் । தத் யதோ²க்தபு³த்³தி⁴யுக்தா ஜ்ஞாநிநோ பூ⁴த்வா தத்³ப³லாதே³வ பரித்யஜ்ய ப³ந்த⁴விநிர்மோகபூர்வகம் ஜீவந்முக்தா: ஸந்தோ விதே³ஹகைவல்யபா⁴ஜோ ப⁴வந்தீத்யர்த²: ।
பு³த்³தி⁴யோகா³தி³த்யாதௌ³ பு³த்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்ய ஸமத்வபு³த்³தி⁴ரர்தோ² வ்யாக்²யாத:, ஸம்ப்ரதி பரம்பராம் பரிஹ்ருத்ய ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதப்ரஹாணஹேதுத்வஸ்ய ஸமத்வபு³த்³தா⁴வஸித்³தே⁴:, பு³த்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்ய யோக்³யமர்தா²ந்தரம் கத²யதி -
அத²வேதி ।
அநவச்சி²ந்நவஸ்துகோ³சரத்வேந அநவச்சி²ந்நத்வம் தஸ்யா: ஸூசயந் பு³த்³த்⁴யந்தராத்³விஶேஷம் த³ர்ஶயதி -
ஸர்வத இதி ।
அஸாதா⁴ரணம் நிமித்தந்தஸ்யா நிர்தி³ஶதி - கர்மேதி ।
யதோ²க்தபு³த்³தே⁴ர்பு³த்³தி⁴ஶப்³தா³ர்த²த்வே ஹேதுமாஹ -
ஸாக்ஷாதி³தி ।
ஜந்மப³ந்த⁴விநிர்மோகாதி³: ஆதி³ஶப்³தா³ர்த²: । யஸ்மிந் கர்மணி க்ரியமாணே பரமார்த²த³ர்ஶநலக்ஷணா பு³த்³தி⁴ருத்³தே³ஶ்யதயா யுஜ்யதே, தஸ்மாத் கர்மண:, ஸகாஶாதி³தரத் கர்ம ததா²விதோ⁴த்³தே³ஶ்யபூ⁴தபு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்த⁴விது⁴ரமதிஶயேந நிஷ்க்ருஷ்யதே । ததஶ்ச பரமார்த²பு³த்³தி⁴முத்³தே³ஶ்யத்வேநாஶ்ரித்ய கர்ம அநுஷ்டா²தவ்யம் , பரிச்சி²ந்நப²லாந்தரமுத்³தி³ஶ்ய தத³நுஷ்டா²நே கார்பண்யப்ரஸங்கா³த் । கிஞ்ச - பரமார்த²பு³த்³தி⁴முத்³தே³ஶ்யமாஶ்ரித்ய கர்ம அநுதிஷ்ட²ந் அந்த:கரணஶுத்³தி⁴த்³வாரா பரமார்த²த³ர்ஶநஸித்³தௌ⁴, ஜீவத்யேவ தே³ஹே ஸுக்ருதாதி³ ஹித்வா மோக்ஷமதி⁴க³ச்ச²தி । ததா²ச - பரமார்த²த³ர்ஶநலக்ஷணயோகா³ர்த²ம் மநோ தா⁴ரயிதவ்யம் । யோக³ஶப்³தி³தம் ஹி பரமார்த²த³ர்ஶநமுத்³தே³ஶ்யதயா கர்மஸ்வநுதிஷ்ட²தோ நைபுண்யமிஷ்யதே - யதி³ ச பரமார்த²த³ர்ஶநமுத்³தி³ஶ்ய தத்³யுதா: ஸந்த: ஸமாரபே⁴ரந் கர்மாணி, ததா³ தத³நுஷ்டா²நஜநிதபு³த்³தி⁴ஶுத்³த்⁴யா ஜ்ஞாநிநோ பூ⁴த்வா கர்மஜம் ப²லம் பரித்யஜ்ய, நிர்முக்தப³ந்த⁴நா: முக்திபா⁴ஜோ ப⁴வந்தி - இத்யேவமஸ்மிந் பக்ஷே ஶ்லோகத்ரயாக்ஷராணி வ்யாக்²யாதவ்யாநி ॥ 51 ॥
யதோ²க்தபு³த்³தி⁴ப்ராப்திகாலம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரகடயதி-
யோகே³தி ।
ஶ்ருதம் ஶ்ரோதவ்யம் த்³ருஷ்ட²ம் த்³ரஷ்டவ்யமித்யாதௌ³ ப²லாபி⁴லாஷப்ரதிப³ந்தா⁴த் நோக்தா பு³த்³தி⁴ருதே³ஷ்யதி, இத்யாஶங்க்யாஹ -
யதே³தி ।
விேவேகபரிபாகாவஸ்தா² காலஶப்³தே³நோச்யதே । காலுஷ்யஸ்ய தோ³ஷபர்யவஸாயித்வம் த³ர்ஶயந் விஶிநஷ்டி -
யேநேதி ।
தத் - அநர்த²ரூபம் காலுஷ்யம் । தவேத்யந்வயார்த²ம் புநர்வசநம் ।
பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴ப²லஸ்ய விவேகஸ்ய ப்ராப்த்யா வைராக்³யாப்திம் த³ர்ஶயதி -
ததே³தி ।
அத்⁴யாத்மஶாஸ்த்ராதிரிக்தம் ஶாஸ்த்ரம் ஶ்ரோதவ்யாதி³ஶப்³தே³ந க்³ருஹ்யதே ।
உக்தம் வைராக்³யமேவ ஸ்போ²ரயதி -
ஶ்ரோதவ்யமிதி ।
யதோ²க்தவிவேகஸித்³தௌ⁴ ஸர்வஸ்மிந் அநாத்மவிஷயே நைஷ்ப²ல்யம் ப்ரதிபா⁴தீத்யர்த²: ॥ 52 ॥
பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴விவேகவைராக்³யஸித்³தா⁴வபி பூர்வோக்தபு³த்³தி⁴ப்ராப்திகாலோ த³ர்ஶிதோ ந ப⁴வதீதி ஶங்கதே -
மோஹேதி ।
ப்ராகு³க்தவிவேகாதி³யுக்தபு³த்³தே⁴ராத்மநி ஸ்தை²ர்யாவஸ்தா²யாம் ப்ரக்ருதபு³த்³தி⁴ஸித்³தி⁴ரித்யாஹ -
தத் ஶ்ருண்விதி ।
ப்ருஷ்டம் காலவிஶேஷாக்²யம் வஸ்து தச்ச²ப்³தே³ந க்³ருஹ்யதே ।
பு³த்³தே⁴: ஶ்ர்ருதிவிப்ரதிபந்நத்வம் விஶத³யதி -
அநேகேதி ।
நாநாஶ்ருதிப்ரதிபந்நத்வமேவ ஸங்க்ஷிபதி-
விக்ஷிப்தேதி ।
உக்தம் ஹேதுத்³வயமநுருத்⁴ய வைராக்³யபரிபாகாவஸ்தா² காலஶப்³தா³ர்த²: । நைஶ்சல்யம் - விக்ஷேபராஹித்யம் , அசலத்வம் - விகல்பஶூந்யத்வம் , விக்ஷேப: - விபர்யய:, விகல்ப: - ஸம்ஶய: - இதி விவேக: । விவேகத்³வாரா ஜாதா ப்ரஜ்ஞா ப்ராகு³க்தா பு³த்³தி⁴: । ஸமாதி⁴: - தத்ரைவ நிஷ்டா² ॥ 53 ॥
ஸம்ந்யாஸிநோ ஜ்ஞாநநிஷ்டா²தத்ப்ராப்திவசநம் ப்ரஶ்நபீ³ஜம் । ப்ருச்ச²தோ(அ)ர்ஜுநஸ்யாபி⁴ப்ராயமாஹ -
லப்³தே⁴தி ।
லப்³தா⁴ ஸமாதௌ⁴ - ஆத்மநி, ஸமாதா⁴நேந வா ப்ரஜ்ஞா பரமார்த²த³ர்ஶநலக்ஷணா யேந தஸ்யேதி யாவத் ।
நநு - தஸ்ய பா⁴ஷா தத்கார்யாநுரோதி⁴நீ ப⁴விஷ்யதி, கிமித்யஸௌ விஜிஜ்ஞாஸ்யதே ? தத்ராஹ -
கத²மிதி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்ட²ஸ்ய லக்ஷணவிவக்ஷயா ப்ரஶ்நமவதார்ய தந்நிஷ்டா²ஸாத⁴நபு³பு⁴த்ஸயா விஶிநஷ்டி² -
ஸமாதி⁴ஸ்த²ஸ்யேதி ।
தஸ்யைவார்த²க்ரியாம் ப்ருச்ச²தி -
ஸ்தி²ததீ⁴ரிதி
॥ 54 ॥
ப்ரதிவசநமவதாரயிதும் பாதநிகாம் கரோதி -
யோ ஹீதி ।
ஹிஶப்³தே³ந கர்மஸம்ந்யாஸகாரணீபூ⁴தவிராக³தாஸம்பத்தி: ஸூச்யதே । ஆதி³த: - ப்³ரஹ்மசர்யாவஸ்தா²யாமிதி யாவத் । ஜ்ஞாநமேவ யோகோ³ ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வப்ராபகத்வாத் , தஸ்மிந் நிஷ்டா² - பரிஸமாப்தி:, தஸ்யாமித்யர்த²: । கர்மைவ யோக³ஸ்தேந, கர்மாண்யஸம்ந்யஸ்ய தந்நிஷ்டா²யாமேவ ப்ரவ்ருத்த இதி ஶேஷ: ।
நநு - தத் கத²மேகேந வாக்யேந அர்த²த்³வயமுபதி³ஶ்யதே ? த்³வையர்த்²யே வாக்யபே⁴தா³த் । நச லக்ஷணமேவ ஸாத⁴நம் , க்ருதார்த²லக்ஷணஸ்ய தத்ஸ்வரூபத்வேந ப²லத்வே ஸாத⁴நத்வாநுபபத்தே:, இதி தத்ராஹ-
ஸர்வத்ரைவேதி ।
யத்³யபி க்ருதார்த²ஸ்ய - ஜ்ஞாநிநோ லக்ஷணம் தத்³ரூபேண ப²லத்வாந்ந ஸாத⁴நத்வமதி⁴க³ச்ச²தி, ததா²பி ஜிஜ்ஞாஸோஸ்ததே³வ ப்ரயத்நஸாத்⁴யதயா ஸாத⁴நம் ஸம்பத்³யதே । லக்ஷணம் சாத்ர ஜ்ஞாநஸாமர்த்²யலப்³த⁴மநூத்³யதே । ந விதீ⁴யதே, விது³ஷோ விதி⁴நிஷேதா⁴கோ³சரத்வாத் । தேந ஜிஜ்ஞாஸோ: ஸாத⁴நாநுஷ்டா²நாய லக்ஷணாநுவாதா³த் ஏகஸ்மிந்நேவ ஸாத⁴நாநுஷ்டா²நே தாத்பர்யமித்யர்த²: ।
உக்தே(அ)ர்தே² ப⁴க³வத்³வாக்யமுத்தா²பயதி -
யாநீதி ।
லக்ஷணாநி ச ஜ்ஞாநஸாமர்த்²யலப்⁴யாநி, அயத்நஸாத்⁴யாநீதி ஶேஷ: ।
ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய கா பா⁴ஷா ? இதி ப்ரத²மப்ரஶ்நஸ்யோத்தரமாஹ -
ப்ரஜஹாதீதி ।
காமத்யாக³ஸ்ய ப்ரகர்ஷ: - வாஸநாராஹித்யம் । காமாநாமாத்மநிஷ்ட²த்வம் கைஶ்விதி³ஷ்யதே । தத³யுக்தம் , தேஷாம் மநோநிஷ்ட²த்வஶ்ருதே:, இத்யாஶயவாநாஹ -
மநோக³தாநிதி ।
‘ஆத்மந்யேவாத்மநா’ (ப⁴. கீ³. 2-55) இத்யாத்³யுத்தரபா⁴க³நிரஸ்யம் சோத்³யமநுவத³தி -
ஸர்வகாமேதி ।
தர்ஹி ப்ரவர்தகாபா⁴வாத்³விது³ஷ: ஸர்வப்ரவ்ருத்தேருபஶாந்திரிதி, நேத்யாஹ -
ஶரீரேதி ।
உந்மாத³வாந் உந்மத்த: - விவேகவிரஹிதபு³த்³தி⁴ப்⁴ரமபா⁴கீ³ । ப்ரகர்ஷேண மத³மநுப⁴வந் வித்³யமாநமபி விவேகம் நிரஸ்யந் ப்⁴ராந்தவத்³வ்யவஹரந் ப்ரமத்த: இதி விபா⁴க³: ।
உத்தரார்த⁴மவதார்ய வ்யாகரோதி -
உச்யத இதி ।
ஆத்மந்யேவ இத்யேவகாரஸ்ய ‘ஆத்மநா’ இத்யத்ராபி ஸம்ப³ந்த⁴ம் த்³யோதயதி -
ஸ்வேநைவேதி ।
பா³ஹ்மலாப⁴நிரபேக்ஷத்வேந துஷ்டிமேவ ஸ்பஷ்டயதி -
பரமார்தே²தி ।
ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞபத³ம் விப⁴ஜதே -
ஸ்தி²தேதி ।
ப்ரஜ்ஞாப்ரதிப³ந்க⁴கஸர்வகாமவிக³மாவஸ்தா² ததே³தி நிர்தி³ஶ்யதே ।
உக்தமேவ ப்ரபஞ்சயதி -
த்யக்தேதி ।
ஆத்மாநம் ஜிஜ்ஞாஸமாநோ வைராக்³யத்³வாரா ஸர்வைஷணாத்யாகா³த்மகம் ஸம்ந்யாஸமாஸாத்³ய, ஶ்ரவணாத்³யாவ்ருத்த்யா தஜ்ஜ்ஞாநம் ப்ராப்ய, தஸ்மிந்நேவ ஆஸக்த்யா விஷயவைமுக்²யேந தத்ப²லபூ⁴தாம் பரிதுஷ்டிம் தத்ரைவ ப்ரதிலப⁴மாந: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞவ்யபதே³ஶபா⁴க் இத்யர்த²: ॥ 55 ॥
லக்ஷணபே⁴தா³நுவாத³த்³வாரா விவிதி³ஷோரேவ கர்தவ்யாந்தரமுபதி³ஶதி -
கிஞ்சேதி ।
ஜ்வரஶிரோரோகா³தி³க்ருதாநி து³:கா²நி ஆத்⁴யாத்மிகாநி । ஆதி³ஶப்³தே³ந ஆதி⁴பௌ⁴திகாநி வ்யாக்⁴ரஸர்பாதி³ப்ரயுக்தாநி, ஆதி⁴தை³விகாநி ச அதிவாதவர்ஷாதி³நிமித்தாநி து³:கா²நி க்³ருஹ்யந்தே । தேஷூபலப்³தே⁴ஷ்வபி நோத்³விக்³நம் மநோ யஸ்ய ஸ ததே²தி ஸம்ப³ந்த⁴: । நோத்³விக்³நமித்யேதத்³வ்யாசஷ்டே -
ந ப்ரக்ஷுபி⁴தமிதி ।
து³:கா²நாமுக்தாநாம் ப்ராப்தௌ பரிஹாராக்ஷமஸ்ய தத³நுப⁴வபரிபா⁴விதம் து³:க²முத்³வேக³: । தேந ஸஹிதம் மநோ யஸ்ய ந ப⁴வதி, ஸ ததே²த்யாஹ -
து³:க²ப்ராப்தாவிதி ।
மநோ யஸ்ய நோத்³விக்³நமிதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸுகா²ந்யபி து³:க²வத் த்ரிவிதா⁴நீதி மத்வா ததே²த்யுக்தம் । தேஷு ப்ராப்தேஷு ஸத்ஸு தேப்⁴யோ விக³தா ஸ்ப்ருஹா த்ருஷ்ணா யஸ்ய ஸ: விக³தஸ்ப்ருஹ: - இதி யோஜநா ।
அஜ்ஞஸ்ய ஹி ப்ராப்தாநி ஸுகா²ந்யநு விவர்த⁴தே த்ருஷ்ணா । விது³ஷஸ்து நைவம் , இத்யத்ர வைத⁴ர்ம்யத்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
நாக்³நிரிவேதி ।
யதா² ஹி தா³ஹ்யஸ்ய இந்த⁴நாதே³: அப்⁴யாதா⁴நே வஹ்நிர்விவர்த⁴தே, ததா² அஜ்ஞஸ்ய ஸுகா²நி உபநதாநி அநுவிவர்க⁴மாநாபி த்ருஷ்ணா விது³ஷோ ந தாந்யநு விவர்த⁴தே । நஹி வஹ்நிரதா³ஹ்யமுபக³தமபி த³க்³து⁴ம் விவ்ருத்³தி⁴மதி⁴க³ச்ச²தி । தேந ஜிஜ்ஞாஸுநா ஸுக²து³:க²யோஸ்த்ருஷ்ணோத்³வேகௌ³ ந கர்தவ்யாவித்யர்த²: ।
ராகா³த³யஶ்ச தேந கர்தவ்யா ந ப⁴வந்தீத்யாஹ -
வீதேதி ।
அநுபூ⁴தாபி⁴நிவேஶே விஷயேஷு ரஞ்ஜநாத்மகஸ்த்ருஷ்ணாபே⁴தோ³ ராக³: । பரேணாபக்ருதஸ்ய கா³த்ரநேத்ராதி³விகாரகாரணம் ப⁴யம் । க்ரோத⁴ஸ்து பரவஶீக்ருத்ய ஆத்மாநம் ஸ்வபராபகாரப்ரவ்ருத்திஹேதுர்பு³த்³தி⁴வ்ருத்திவிஶேஷ: ।
மநுதே இதி முநி:, ஆத்மவித் இத்யங்கீ³க்ருத்யாஹ -
ஸம்ந்யாஸீதி ।
ஸுகா²தி³விஷயத்ருஷ்ணாதே³:, ராகா³தே³ஶ்ச அபா⁴வாவஸ்தா² ததே³த்யுச்யதே ॥ 56 ॥
லக்ஷணபே⁴தா³நுவாத³த்³வாரா விவிதி³ஷோரேவ கர்தவ்யாந்தரமுபதி³ஶதி -
கிஞ்சேதி ।
விவேகவதோ விது³ஷோ விவேகஜந்யா ப்ரஜ்ஞா கத²ம் ப்ரதிஷ்டா²ம் ப்ரதிபத்³யதாம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ய: ஸர்வத்ரேதி ।
நநு - தே³ஹஜீவநாதௌ³ ஸ்ப்ருஹா, ஶுபா⁴ஶுப⁴ப்ராப்தௌ ஹர்ஷவிஷாதௌ³ விது³ஷோ விவிதி³ஷோஶ்ச அவர்ஜநீயௌ ? இதி ப்ரஜ்ஞாஸ்தை²ர்யாஸித்³தி⁴:, தத்ராஹ -
யோ முநிரிதி ।
தத்ததி³தி ஶோப⁴நவத்த்வேந அஶோப⁴நவத்த்வேந வா ப்ரஸித்³த⁴த்வம் ப்ரதிநிர்தி³ஶ்யதே । ததே³வ விப⁴ஜதே -
ஶுப⁴மிதி ।
விஷயேஷு அபி⁴ஷங்கா³பா⁴வ: ஶுபா⁴தி³ப்ராப்தௌ ஹர்ஷாத்³யபா⁴வஶ்ச ப்ரஜ்ஞாஸ்தை²ர்யே காரணமித்யாஹ -
தஸ்யேதி
॥ 57 ॥
ஜிஜ்ஞாஸோரேவ கர்தவ்யாந்தரம் ஸூசயதி -
கிஞ்சேதி ।
இந்த்³ரியாணாம் விஷயேப்⁴யோ வைமுக்²யஸ்ய ப்ரஜ்ஞாஸ்தை²ர்யே காரணத்வாத் , ஆதௌ³ ஜிஜ்ஞாஸுநா தத³நுஷ்டே²யம் , இத்யாஹ -
யதே³தி ।
முமுக்ஷுணா - மோக்ஷஹேதும் ப்ரஜ்ஞாம் ப்ரார்த²யமாநேந ஸர்வேப்⁴யோ விஷயேப்⁴ய: ஸர்வாணீந்த்³ரியாணி விமுகா²நி கர்தவ்யாநி, இதி ஶ்லோகவ்யாக்²யாநேந கத²யதி -
யதே³த்யாதி³நா ।
உபஸம்ஹார: - ஸ்வவஶத்வாபாத³நம் । தஸ்ய ச ஸம்யக்த்வம் - அதித்³ருட⁴த்வம் ।
அயமிதி ப்ரக்ருதஸ்தி²தப்ரஜ்ஞக்³ரஹணம் வ்யாவர்தயதி -
ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாமிதி ।
இந்த்³ரியோபஸம்ஹாரஸ்ய ப்ரலயரூபத்வம் வ்யாவர்த்ய, ஸங்கோசாத்மகத்வம் த்³ருஷ்டாந்தேந த³ர்ஶயதி -
கூர்ம இதி ।
த்³ருஷ்டாந்தம் வ்யாகரோதி -
யதே²தி ।
தா³ர்ஷ்டாந்திகே யோஜயந் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²பத³ம் தத்ர ப்ரவர்தயதி -
ஏவமிதி ।
இந்த்³ரியாணாம் விஷயேப்⁴யோ வைமுக்²யகரணம் ப்ரஜ்ஞாஸ்தை²ர்யஹேது:, இத்யுக்தமுபஸம்ஹரதி -
தஸ்யேதி
॥ 58 ॥
இந்த்³ரியாணாம் விஷயேப்⁴யோ வைமுக்²யே(அ)பி தத்³விஷயராகா³நுவ்ருத்தௌ கத²ம் ப்ரஜ்ஞாலாப⁴: ஸ்யாத் ? இதி ஶங்கதே -
தத்ரேதி ।
வ்யவஹாரபூ⁴மி: ஸப்தம்யர்த²: । விஷயாந் அநாஹரத: - தது³பபோ⁴க³விமுக²ஸ்யேத்யர்த²: ।
ராக³ஶ்சேந்நோபஸம்ஹ்ரியதே, ந தர்ஹி ப்ரஜ்ஞாலாப⁴: ஸம்ப⁴வதி, ராக³ஸ்ய தத்பரிபந்தி²த்வாத் இதி மத்வா ஆஹ -
ஸ கத²மிதி ।
ராக³நிவ்ருத்த்யுபாயமுபதி³ஶந்நுத்தரமாஹ -
உச்யத இதி ।
விஷயோபபோ⁴க³பராங்முக²ஸ்ய குதோ விஷயபராவ்ருத்தி: ? தத்பராவ்ருத்திஶ்ச அப்ரஸ்துதா, இத்யாஶங்க்யாஹ -
யத்³யபீதி ।
நிராஹாரஸ்யேத்யஸ்ய வ்யாக்²யாாநம் - அநாஹ்ரியமாணவிஷயஸ்யேதி । யோ ஹி விஷயப்ரவணோ ந ப⁴வதி, தஸ்ய ஆத்யந்திகே தபஸி க்லேஶாத்மகே வ்யவஸ்தி²தஸ்ய வித்³யாஹீநஸ்யாபி இந்த்³ரியாணி விஷயேப்⁴ய: ஸகாஶாத்³ யத்³யபி ஸம்ஹ்ரியந்தே, ததா²பி ராகோ³(அ)வஶிஷ்யதே । ஸ ச தத்த்வஜ்ஞாநாது³ச்சி²த்³யத இத்யர்த²: ।
ரஸஶப்³த³ஸ்ய மாது⁴ர்யாதி³ஷங்வித⁴ரஸவிஷத்வம் நிஷேத⁴தி-
ரஸஶப்³த³ இதி ।
வ்ருத்³த⁴ப்ரயோக³மந்தரேண கத²ம் ப்ரஸித்³தி⁴: ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஸ்வரஸேநேதி ।
ஸ்வேச்ச²யேதி யாவத் । ரஸிக: - ஸ்வேச்சா²வஶவர்தீ । ரஸஜ்ஞ: - விவக்ஷிதாபேக்ஷிதஜ்ஞாதேத்யர்த²: ।
கத²ம் தர்ஹி தஸ்ய நிவ்ருத்தி: ? தத்ராஹ-
ஸோ(அ)பீதி ।
த்³ருஷ்டிமேவோபலப்³தி⁴பர்யாயாம் ஸ்பஷ்டயதி -
அஹமேவேதி ।
ராகா³பக³மே ஸித்³த⁴மர்த²மாஹ -
நிர்பீ³ஜமிதி ।
நநு - ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமந்தரேண ராகோ³ நாபக³ச்ச²தி இதி சேத் , தத³பக³மாத்³ருதே ராக³வத: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநோத³யாயோகா³த் இதரேதராஶ்ரயதா இதி, நேத்யாஹ -
நாஸதீதி ।
இந்த்³ரியாணாம் விஷயபாரவஶ்யே விவேகத்³வாரா பரிஹ்ருதே ஸ்தூ²லோ ராகோ³ வ்யாவர்ததே । ததஶ்ச ஸம்யக்³ஜ்ஞாநோத்பத்த்யா ஸூக்ஷ்மஸ்யாபி ராக³ஸ்ய ஸர்வாத்மநா நிவ்ருத்த்யுபபத்தே:, ந இதரேதராஶ்ரயதா - இத்யர்த²: ।
ப்ரஜ்ஞாஸ்தை²ர்யஸ்ய ஸப²லத்வே ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ -
தஸ்மாதி³தி
॥ 59 ॥
ஶ்லோகாந்தரமவதாரயதி -
ஸம்யக்³த³ர்ஶநேதி ।
மநஸ: ஸ்வவஶத்வாதே³வ ப்ரஜ்ஞாஸ்தை²ர்யஸம்ப⁴வே கிமர்த²மிந்த்³ரியாணாம் ஸ்வவஶத்வாபாத³நம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ-
யஸ்மாதி³தி ।
நநு - விவேகவதோ விஷயதோ³ஷத³ர்ஶிநோ விஷயேப்⁴ய: ஸ்வயமேவேந்த்³ரியாணி வ்யாவர்தந்தே, கிம் தத்ர ப்ரஜ்ஞாஸ்தை²ர்யம் சிகீர்ஷதா கர்தவ்யம் ? இதி, தத்ராஹ -
யததோ ஹீதி ।
விஷயேஷு பூ⁴யோ பூ⁴யோ தோ³ஷத³ர்ஶநமேவப்ரயத்ந: ।
அபிஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயத்நம் குர்வதோ(அ)பீதி ஸம்ப³ந்த⁴ம் க்³ருஹீத்வா, ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமாஹ -
புருஷஸ்யேதி ।
ப்ரமத²நஶீலத்வம் ப்ரகடயதி -
விஷயேதி ।
விக்ஷோப⁴ஸ்ய ஆகுலீகரணஸ்ய ப²லமாஹ -
ஆகுலீக்ருத்யேதி ।
ப்ரகாஶமேவேத்யுக்தம் விஶத³யதி -
பஶ்யத இதி ।
விபஶ்சித: - விது³ஷோ(அ)பி, ப்ரகாஶமேவ - ப்ரகாஶஶப்³தி³தவிவேகாக்²யவிஜ்ஞாநேந யுக்தமேவ மநோ ஹரந்தீந்த்³ரியாணீதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
॥ 60 ॥
இந்த்³ரியாணாம் ஸ்வவஶத்வஸம்பாத³நாநந்தரம் கர்தவ்யமர்த²மாஹ -
தாநீதி ।
ஏவமாஸீநஸ்ய கிம் ஸ்யாத் ? இதி ததா³ஹ -
வஶே ஹீதி ।
ஸமாஹிதஸ்ய - விக்ஷேபவிகலஸ்ய கத²மாஸநம் ? இத்யபேக்ஷாயாமாஹ -
மத்பர இதி ।
பராபரபே⁴த³ஶங்காமபாக்ருத்ய ஆஸநமேவ ஸ்போ²ரயதி - நாந்யோ(அ)ஹமிதி ।
உத்தரார்த⁴ம் வ்யாகரோதி -
ஏவமிதி ।
ஹிஶப்³தா³ர்த²ம் ஸ்பு²டயதி -
அப்⁴யாஸேதி ।
பரஸ்மாதா³த்மநோ நாஹமந்யோ(அ)ஸ்மீதி ப்ராகு³க்தாநுஸந்தா⁴நஸ்ய ஆத³ரேண நைரந்தர்யதீ³ர்க⁴காலாநுஷ்டா²நஸாமர்த்²யாதி³த்யர்த²: ।அத²வா - விஷயேஷு தோ³ஷத³ர்ஶநாப்⁴யாஸஸாமர்த்²யாத் இந்த்³ரியாணி ஸம்யதாநீத்யர்த²: ॥ 61 ॥
ஸமநந்தரஶ்லோகத்³வயதாத்பர்யமாஹ -
அதே²தி ।
புருஷார்தோ²பாயோபதே³ஶாநந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்த²: ।
தந்நிஷ்ட²த்வராஹித்யாவஸ்தா²ம் த³ர்ஶயதி -
இதா³நீமிதி ।
பராப⁴விஷ்யத: - மஹாந்தமநர்த²ம் க³மிஷ்யத: । விவேகவிஜ்ஞாநவிஹீநஸ்யேதி யாவத் । ஸர்வாநர்த²மூலம் விஷயாபி⁴த்⁴யாநம் தஸ்ய ததா²த்வமநுப⁴வஸித்³த⁴மிதி வக்துமித³மித்யுக்தம் । விஷயேஷு விஶேஷத்வமாரோபிதரமணீயத்வம் । ப்ரீதிராஸக்திரிதி ஸாதா⁴ரணாஸக்திமாத்ரம் க்³ருஹ்யதே । த்ருஷ்ணேதி உத்³ரிக்தா ஸக்திருக்தா । ப்ரதிப³ந்தே⁴ந ப்ரணாஶேந வா ப்ரதிஹதி: ॥ 62 ॥
க்ரோத⁴ஸ்ய ஸம்மோஹஹேதுத்வமநுப⁴வேந த்³ரட⁴யதி -
க்ருத்³தோ⁴ ஹீதி ।
ஆக்ரோஶதி - அதி⁴க்ஷிபதி । தத³யோக்³யத்வமபேரர்த²: ।
ஸம்மோஹகார்யம் கத²யதி -
ஸம்மோஹாதி³தி ।
ஸ்ம்ருதேர்நிமித்தநிவேத³நத்³வாரா ஸ்வரூபம் நிரூபயதி -
ஶாஸ்த்ரேதி ।
க்ஷணிகத்வாதே³வதஸ்யா: ஸ்வதோ நாஶஸம்ப⁴வாத் , ந ஸம்மோஹாதீ⁴நத்வம் தஸ்யேத்யாஶங்க்யாஹ -
ஸ்ம்ருதீதி ।
ஸ்ம்ருதிப்⁴ரம்ஶே(அ)பி கத²ம் பு³த்³தி⁴நாஶ: ஸ்வரூபத: ஸித்⁴யதி ? தத்ராஹ -
கார்யேதி ।
நநு - புருஷஸ்ய நித்யஸித்³த⁴ஸ்ய பு³த்³தி⁴நாஶே(அ)பி ப்ரணாஶோ ந கல்பதே, தத்ராஹ -
தாவதே³வேதி ।
கார்யாகார்யவிவேசநயோக்³யாந்த:கரணாபா⁴வே ஸதோ(அ)பி புருஷஸ்ய கரணாபா⁴வாத் , அபக³ததத்த்வவிவேகவிவக்ஷயா நஷ்டத்வவ்யபதே³ஶ: ।
ததே³ததா³ஹ -
புருஷார்தே²தி
॥ 63 ॥
விஷயாணாம் ஸ்மரணமபி சேத³நர்த²காரணம் , ஸுதராம் தர்ஹி போ⁴க³:, தேந ஜீவநார்த²ம் பு⁴ஞ்ஜாநோ விஷயாந் அநர்த²ம் கத²ம் ந ப்ரதிபத்³யதே ? இத்யாஶங்க்ய, வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமுத்தரஶ்லோகதாத்பர்யமாஹ -
ஸர்வாநர்த²ஸ்யேதி ।
அநர்த²மூலகத²நாநந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்த²: ।
பரிஹர்தவ்யே நிர்ணீதே தத்பரிஹாரோபாயஜிஜ்ஞாஸாம் த³ர்ஶயதி -
இதா³நீமிதி ।
ராக³த்³வேஷபூர்விகா ப்ரவ்ருத்தி:, இத்யத்ர அநுப⁴வத³ர்ஶநார்தோ² ஹிஶப்³த³: । ஶாஸ்த்ரீயப்ரவ்ருத்திவ்யாஸேதா⁴ர்த²ம் ஸ்வாபா⁴விகீ இத்யுக்தம் । தத்ரேத்யதி⁴க்ருதாந் அதி⁴க்ருத்ய ப்ரயோக³: । அவர்ஜநீயாந் அஶநபாநாதீ³ந் , தே³ஹஸ்தி²திஹேதூநிதி யாவத் ।
இந்த்³ரியாணாம் விஷயேஷு ப்ரவ்ருதிஶ்சேத் , நியமாநுபபத்த்யா வர்ஜநீயேஷ்வபி ஸா ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஆத்மேதி ।
அந்த:கரணாதீ⁴நத்வே(அ)பி இந்த்³ரியாணாம் தத³நியமாத் தேஷாமபி நியமாநுபபத்தி:, இத்யாஶங்க்யாஹ -
விதே⁴யாத்மேதி
॥ 64 ॥
ததா²பி நாநாவித⁴து³:கா²பி⁴பூ⁴தத்வாத் ந ஸ்வாஸ்த்²யமாஸ்தா²தும் ஶக்யம் , இத்யாஶயேந ப்ருச்ச²தி -
ப்ரஸாத³ இதி ।
ஶ்லோகார்தே⁴நோத்தரமாஹ -
உச்யத இதி ।
ஸர்வது³:க²ஹாந்யா பு³த்³தி⁴ஸ்வாஸ்த்²யே(அ)பி, ப்ரக்ருதம் ப்ரஜ்ஞாஸ்தை²ர்யம் கத²ம் ஸித்³த⁴ம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ப்ரஸந்நேதி ।
பு³த்³தி⁴ப்ரஸாத³ஸ்யைவ ப²லாந்தரமாஹ -
கிஞ்சேதி ।
தஸ்மாத் பு³த்³தி⁴ப்ரஸாதா³ர்த²ம் ப்ரயதிதவ்யமிதி ஶேஷ: ।
ஶ்லோகத்³வயஸ்ய அக்ஷரோத்த²மர்த²முக்த்வா, தாத்பர்யார்த²முபஸம்ஹரதி -
ஏவமிதி ।
யுக்த: - ஸமாஹித: - விஷயபாரவஶ்யஶூந்ய: ஸந்நிதி யாவத் ॥ 65 ॥
கிம் புந: ஸத்த்வஶுத்³த்⁴யைவ யதோ²க்தபு³த்³தி⁴: ஸித்⁴யதி ? நேத்யாஹ -
ஸேயமிதி ।
அஸமாஹிதஸ்யாபி பு³த்³தி⁴மாத்ரமுத்பத்³யமாநம் ப்ரதிபா⁴தி, இத்யாஶங்க்ய விஶிநஷ்டி -
ஆத்மஸ்வரூபேதி ।
நஹி விக்ஷிப்தசித்தஸ்ய ஆத்மஸ்வரூபவிஷயா பு³த்³தி⁴ருதே³துமர்ஹதி, இத்யத்ர ஹேதுமாஹ -
நசேதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநே ஶப்³தா³தா³பாததோ ஜாதே, ஸ்ம்ருதிஸந்தாநகரணம் ஸாக்ஷாத்காரார்த²மபி⁴நிவேஶோ பா⁴வநேதிசோச்யதே । ந சாஸௌ விக்ஷிப்தபு³த்³தே⁴: ஸித்⁴யதி, இதி ஹேத்வர்த²ம் விவக்ஷித்வாஹ -
ஆத்மஜ்ஞாநேதி ।
பா⁴வநாத்³வாரா ஸாக்ஷாத்காராபா⁴வே(அ)பி கா க்ஷதி: ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ததே²தி ।
அஸமாஹிதஸ்ய பா⁴வநாபா⁴வவதி³தி யாவத் ।
ஆத்மநி ஆபாததோ ஜ்ஞாதே ஶ்ரவணாத்³யாவ்ருத்திரூபாம் ஸ்ம்ருதிம் அநாதந்வாநஸ்ய அபரோக்ஷபு³த்³த்⁴யபா⁴வே, ந அநர்த²நிவ்ருத்தி: ஸித்⁴யதீத்யாஹ -
உபஶம இதி ।
அநிவ்ருத்தாநர்த²ஸ்ய பரமாநந்த³ஸாக³ராத்³விப⁴க்தஸ்ய ஸம்ஸாரவாரிதௌ⁴ நிமக்³நஸ்ய ஸுகா²விர்பா⁴வோ ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ -
அஶாந்தஸ்யேதி ।
தஸ்யாபி விஷயஸேவாதோ வைஷயிகம் ஸுக²ம் ஸம்ப⁴வதி, இத்யாஶங்க்யாஹ -
இந்த்³ரியாணாம் ஹீதி ।
த்ருஷ்ணாக்ஷயஸ்ய ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³த⁴மாநுப⁴விகம் ச ஸுக²த்வமிதி வக்தும் ஹிஶப்³த³: ।
விஷயஸேவாத்ருஷ்ணயாபி விஷயோபபோ⁴க³த்³வாரா ஸுக²முபலப்³த⁴ம் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
து³:க²மேவேதி ।
தத்ராபி ஹிஶப்³த³: அநுப⁴வத்³யோதீ ।
ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி -
நேத்யாதி³நா
॥ 66 ॥
ஆகாங்க்ஷாத்³வாரா ஶ்லோகாந்தரமுத்தா²பயதி -
அயுக்தஸ்யேதி ।
விக்ஷிப்தசேதஸோ பா⁴வநாபா⁴வே ஸாக்ஷாத்காரலக்ஷணா பு³த்³தி⁴ர்ந ப⁴வதீதி ஹேத்வந்தரேண ஸாத⁴யதி -
இந்த்³ரியாணாமிதி ।
யத்பதோ³பாத்தம் மந:, தத்பதே³நாபி க்³ருஹ்யதே । இந்த்³ரியாணாம் - ஶ்ரோத்ராதீ³நாம், விஷயா: - ஶப்³தா³த³ய:, தேஷாம் விகல்பநம் - மிதோ² விப⁴ஜ்ய க்³ரஹணம் , தேநேதி யாவத் ।
த்³ருஷ்டாந்தம் வ்யாகரோதி -
உத³க இதி ।
கரோதி யஸ்மாத் தஸ்மாத் அயுக்தஸ்ய நோத்பத்³யதே பு³த்³தி⁴ரிதி யோஜநா ॥ 67 ॥
‘யததோ ஹி’ (ப⁴. கீ³. 2-60) இத்யாதி³ஶ்லோகாப்⁴யாமுக்தஸ்யைவார்த²ஸ்ய ப்ரக்ருதஶ்லோகாப்⁴யாமபி கத்²யமாநத்வாத் அஸ்தி புநருக்தி:, இத்யாஶங்க்ய பரிஹரதி -
யததோ ஹீத்யாதீ³நா ।
‘த்⁴யாயதோ விஷயாந்’ (ப⁴. கீ³. 2-62) இத்யாதி³நா உபபத்திவசநமுந்நேயம் ।
தச்ச²ப்³தா³பேக்ஷிதார்தோ²க்தித்³வாரா ஶ்லோகமவதாரயதி -
இந்த்³ரியாணாமிதி ।
அஸமாஹிதேந மநஸா யஸ்மாத் அநுவிதீ⁴யமாநாநி இந்த்³ரியாணி ப்ரஸஹ்ய ப்ரஜ்ஞாமபஹரந்தி, தஸ்மாத் இதி யோஜநா ॥ 68 ॥
ஆத்மவித³: ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞஸ்ய ஸர்வகர்மபரித்யாகே³(அ)தி⁴கார:, தத்³விபரீதஸ்ய அஜ்ஞஸ்ய கர்மணி, இத்யேதஸ்மிந்நர்தே² ஸமநந்தரஶ்லோகமவதாரயதி-
யோ(அ)யமிதி ।
அவித்³யாநிவ்ருத்தௌ ஸர்வகர்மநிவ்ருத்திஶ்சேத் , தந்நிவ்ருத்திரேவ கத²ம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
அவித்³யாயாஶ்சேதி ।
ஸ்பு²டீகுர்வந் பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரகரணாநாம் பராக்ப்ரத்யக்ப்ரவ்ருத்திவத் ததா²விதே⁴ த³ர்ஶநே ச மிதோ² விருத்⁴யேதே, பராக்³த³ர்ஶநஸ்ய அநாத்³யாத்மாவரணாவித்³யாகார்யத்வாத் , ஆத்மத³ர்ஶநஸ்ய ச தந்நிவர்தகத்வாத் , ததஶ்ச ஆத்மத³ர்ஶநார்த²மிந்த்³ரியாண்யர்தே²ப்⁴யோ நிக்³ருஹ்ணீயாத் இத்யாஹேதி யோஜநா
ஸர்வப்ராணிநாம் நிஶா பதா³ர்தா²விவேககரீ இத்யத்ர ஹேதுமாஹ -
தம:ஸ்வபா⁴வத்வாதி³தி ।
ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணீம் ப்ரஸித்³தா⁴ம் நிஶாம் த³ர்ஶயித்வா, தாமேவ ப்ரக்ருதாநுகு³ணத்வேந ப்ரஶ்நபூர்வகம் விஶத³யதி -
கிம் ததி³த்யாதி³நா ।
ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞவிஷயஸ்ய பரமார்த²தத்த்வஸ்ய ப்ரகாஶைகஸ்வபா⁴வஸ்ய கத²மஜ்ஞாநம் ப்ரதி நிஶாத்வம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
யதே²தி ।
தத்ர ஹேதுமாஹ-
அகோ³சரத்வாதி³தி ।
அதத்³பு³த்³தீ⁴நாம் பரமார்த²தத்த்வாதிரிக்தே த்³வைதப்ரபஞ்சே ப்ரவ்ருத்தபு³த்³தீ⁴நாம் அப்ரதிபந்நத்வாத் பரமார்த²தத்த்வம் நிஶேவ அவிது³ஷாமித்யர்த²: ।
தஸ்யாமித்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
தஸ்யாமிதி ।
நிஶாவது³க்தாயாமவஸ்தா²யாமிதி யாவத் । யோகீ³தி ஜ்ஞாநீ கத்²யதே ।
த்³விதீயார்த⁴ம் விப⁴ஜதே -
யஸ்யாமிதி ।
ப்ரஸுப்தாநாம் ஜாக³ரணம் விருத்³த⁴ம் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
ப்ரஸுப்தா இவேதி ।
பரமார்த²தத்த்வமநுப⁴வதோ நிவ்ருத்தாவித்³யஸ்ய ஸம்ந்யாஸிநோ த்³வைதாவஸ்தா² நிஶா இத்யத்ர ஹேதுமாஹ -
அவித்³யாரூபத்வாதி³தி ।
பரமார்தா²வஸ்தா² நிஶேவ அவிது³ஷாம் , விது³ஷாம் து த்³வைதாவஸ்தா² ததா², இதி ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
அவித்³யாவஸ்தா²யாமேவ க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³ப்ரதிபா⁴நாதி³த்யர்த²: ।
வித்³யோத³யே(அ)பி தத்ப்ரதிபா⁴நாவிஶேஷாத் பூர்வமிவ கர்மாணி விதீ⁴யேரந் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
வித்³யாயாமிதி ।
அவித்³யாநிவ்ருத்தௌ பா³தி⁴தாநுவ்ருத்த்யா விபா⁴க³பா⁴நே(அ)பி நாஸ்தி கர்மவிதி⁴:, விபா⁴கா³பி⁴நிவேஶாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
அவித்³யாவஸ்தா²யாமேவ கர்மணீத்யுக்தம் வ்யக்தீகரோதி -
ப்ராகி³தி ।
வித்³யோத³யாத் பூர்வம் பா³த⁴காபா⁴வாத³பா³தி⁴தா வித்³யா க்ரியாதி³பே⁴த³மாபாத்³ய ப்ரமாணரூபயா பு³த்³த்⁴யா க்³ராஹ்யதாம் ப்ராப்ய கர்மஹேதுர்ப⁴வதி, க்ரியாதி³பே⁴தா³பி⁴மாநஸ்ய தத்³தே⁴துத்வாதி³த்யர்த²: ।
ந வித்³யாவஸ்தா²யாமித்யுக்தம் ப்ரபஞ்சயதி -
ந அப்ரமாணேதி ।
உத்பந்நாயாம் ச வித்³யாயாம் அவித்³யாயா நிவ்ருத்தத்வாத் க்ரியாதி³பே⁴த³பா⁴நமப்ரமாணமிதி பு³த்³தி⁴ருத்பத்³யதே, தயா க்³ருஹ்யமாணா யதோ²க்தவிபா⁴க³பா⁴கி³ந்யபி அவித்³யா ந கர்மஹேதுத்வம் ப்ரதிபத்³யதே, பா³தி⁴தத்வேந ஆபா⁴ஸதயா தத்³தே⁴துத்வாயோகா³தி³த்யர்த²: ।
வித்³யாவித்³யாவிபா⁴கே³நோக்தமேவ விஶேஷம் விவ்ருணோதி -
ப்ரமாணபூ⁴தேநேதி ।
யதோ²க்தேந வேதே³ந காமநாஜீவநாதி³மதோ மம கர்ம விஹிதம் , தேந மயா தத் கர்தவ்யம் இதி மந்வாந: ஸந் கர்மணி அஜ்ஞோ(அ)தி⁴க்ரியதே, தம் ப்ரதி ஸாத⁴நவிஶேஷவாதி³நோ வேத³ஸ்ய ப்ரவர்தகத்வாதி³த்யர்த²: ।
ஸர்வமேவேத³மவித்³யாமாத்ரம் த்³வைதம் நிஷேவேத இதி மந்வாநஸ்து ந ப்ரவர்ததே கர்மணி, இதி வ்யாவர்த்யமாஹ -
நாவித்³யேதி ।
விது³ஷோ ந கர்மண்யதி⁴காரஶ்சேத் தஸ்யாதி⁴காரஸ்தர்ஹி குத்ர ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
யஸ்யேதி ।
தஸ்ய ஆத்மஜ்ஞஸ்ய ப²லபூ⁴தஸம்ந்யாஸாதி⁴காரே வாக்யஶேஷம் ப்ரமாணயதி -
ததா² சேதி ।
ப்ரவர்தகம் ப்ரமாணம் விதி⁴:, தத³பா⁴வே கர்மஸ்விவ விது³ஷோ ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாமபி ப்ரவ்ருத்தேரநுபபத்தே:, ஆஶ்ரயணீயோ ஜ்ஞாநவதோ(அ)பி விதி⁴ரிதி ஶங்கதே -
தத்ராபீதி ।
கிமாத்மஜ்ஞாநம் விதி⁴மபேக்ஷதே ? கிம் வா ஆத்மா ? நாத்³ய: । தஸ்ய ஸ்வரூபவிஷயஸ்ய யதா²ப்ரமாணப்ரமேயமுத்பத்தேர்வித்⁴யநபேக்ஷத்வாதி³த்யாஹ -
ந ஸ்வாத்மேதி ।
ந த்³விதீய இத்யாஹ-
நஹீதி ।
ப்ரவர்தகப்ரமாணஶப்³தி³தஸ்ய விதே⁴: ஸாத்⁴யவிஷயத்வாத் ஆத்மநஶ்சாஸாத்⁴யத்வாதி³தி ஹேதுமாஹ -
ஆத்மத்வாதே³வேதி ।
ஆத்மதஜ்ஜ்ஞாநயோர்விக்⁴யநபேக்ஷத்வே(அ)பி ஜ்ஞாநிநோ மாநமேவ வ்யவஹாரம் ப்ரதி நியமார்த²ம் வித்⁴யபேக்ஷா ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
தத³ந்தத்வாச்சேதி ।
ஸர்வேஷாம் ப்ரமாணாநாம் ப்ராமாண்யஸ்ய ஆத்மஜ்ஞாநோத³யாவஸாநத்வாத் தஸ்மிந்நுத்பந்நே வ்யவஹாரஸ்ய நிரவகாஶத்வாத் , ந தத்ப்ரதி நியமாய ஜ்ஞாநிநோ விதி⁴ரித்யர்த²: ।
உக்தமேவ வ்யக்தீகரோதி -
நஹீதி ।
த⁴ர்மாதி⁴க³மவதா³த்மாதி⁴க³மே(அ)பி கிமிதி யதோ²க்தோ வ்யவஹாரோ ந ப⁴வதி ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ப்ரமாத்ருத்வம் ஹீதி ।
தந்நிவ்ருத்தௌ கத²மத்³வைதஜ்ஞாநஸ்ய ப்ராமாண்யம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
நிவர்தயதே³வேதி ।
நிவர்தயத் அத்³வைதஜ்ஞாநம் ஸ்வயம் நிவ்ருத்தேர்ந ப்ரமாணம் , இத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
ஸ்வப்நேதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய வித்⁴யநபேக்ஷத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ -
லோகே சேதி ।
வ்யவஹாரபூ⁴மௌ ஹி ப்ரமாணஸ்ய வஸ்துநிஶ்வயப²லபர்யந்தத்வே ஸதி ப்ரவர்தகவிதி⁴ஸாபேக்ஷத்வாநுபலம்பா⁴த் அத்³வைதஜ்ஞாநமபி ப்ரமாணத்வாத் ந விதி⁴மபேக்ஷதே, ரஜ்ஜ்வாதி³ஜ்ஞாநவதி³த்யர்த²: ।
ஆத்மஜ்ஞாநவதஸ்தந்நிஷ்டா²விதி⁴மந்தரேண ஜ்ஞாநமாஹத்ம்யேநைவ ஸித்³த⁴த்வாத் , தஸ்ய கர்மஸம்ந்யாஸே(அ)தி⁴கார:, ந கர்மணி, இத்யுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி
॥ 69 ॥
நநு - அஸம்ந்யாஸிநாபி வித்³யாவதாம் வித்³யாப²லஸ்ய மோக்ஷஸ்ய லப்³து⁴ம் ஶக்யத்வாத் கிமிதி விது³ஷ: ஸம்ந்யாஸோ நியம்யதே ? தத்ராஹ -
விது³ஷ இதி ।
ஆபாதஜ்ஞாநவதோ விவேகவைராக்³யாதி³விஶிஷ்டஸ்ய ஏஷணாப்⁴ய: ஸர்வாப்⁴யோ(அ)ப்⁴யுத்தி²தஸ்ய ஶ்ரவணாதி³த்³வாரா ஸமுத்பந்நஸாக்ஷாத்காரவதோ முக்²யஸ்ய ஸம்ந்யாஸிநோ மோக்ஷ:, ந அந்யஸ்ய விஷயத்ருஷ்ணாபரிபூ⁴தஸ்ய, இத்யேதத் த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரதிபாத³யிதுமிச்ச²ந் , ‘ராக³த்³வேஷவியுக்தைஸ்து’ (ப⁴. கீ³. 2. 64) இதி ஶ்லோகோக்தமேவார்த²ம் புநராஹேதி யோஜநா ।
அத்³பி⁴: ஸமுத்³ரஸ்ய ஸமந்தாத் பூர்யமாணத்வே வ்ருத்³தி⁴ஹ்ராஸவதீ ததீ³யா ஸ்தி²திராபதேத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
அசலேதி ।
நஹி ஸமுத்³ரஸ்யோத³காத்மகம் ப்ரதிநியதம் ரூபம் கதா³சித்³விவர்த⁴தே ஹ்ரஸதே வா । தேந ததீ³யா ஸ்தி²திரேகரூபைவேத்யர்த²: ।
தத்தந்நாதே³யாஶ்சேதா³ப: ஸமுத்³ராந்தர்க³ச்ச²ந்தி, தர்ஹி தஸ்ய விக்ரியாவத்த்வாத³ப்ரதிஷ்டா² ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஸ்வாத்மஸ்த²மிதி ।
இச்சா²விஶேஷா விஷயாணாமஸம்நிதௌ⁴ விது³ஷி நிர்விகாரே ப்ரவிஶந்தோ(அ)பி ஸம்நிதா⁴நே தஸ்மிந் ப்ரவிஶந்தோ விகாரமாபாத³யேயு:, இத்யாஶங்க்யாஹ -
விஷயேதி ।
ப்ரவேஶம் விஶத³யதி -
ஸர்வத இதி ।
‘யோ(அ)காம:’ (ப்³ரு. 4.4.6 ) இத்யாதி³ஶ்ருதே:, விஷயவிமுக²ஸ்ய நிஷ்காமஸ்ய மோக்ஷ:, ந காமகாமுகஸ்யேத்யாஹ -
ஸ ஶாந்திமிதி
॥ 70 ॥
யதி³ க்³ருஹஸ்தே²நாபி மநஸா ஸமஸ்தாபி⁴மாநம் ஹித்வா கூடஸ்த²ம் ப்³ரஹ்ம ஆத்மாநம் பரிபா⁴வயதா ப்³ரஹ்மநிர்வாணமாப்யதே, ப்ராப்தம் தர்ஹி மௌட்⁴யாதி³விட³ம்ப³நமேவ, இத்யாஶங்க்யாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
ஶப்³தா³தி³விஷயப்ரவணஸ்ய தததி³ச்சா²பே⁴த³மாநிநோ ந முக்தி:, இதி வ்யதிரேகஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் , பூர்வோக்தமந்வயம் நிக³மயிதுமநந்தரம் வாக்யமித்யர்த²: ।
அஶேஷவிஷயத்யாகே³ ஜீவநமபி கத²ம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஜீவநேதி ।
ஸம்ப⁴வத்³ராக³த்³வேஷாதி³கே தே³ஶே நிவாஸவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் சரதீத்யேதத்³ வ்யாசஷ்டே-
பர்யடதீதி ।
‘விஹாய காமாந்’ (ப⁴. கீ³. 2-71) இத்யநேந புநருக்திம் பரிஹரதி-
ஶரீரேதி ।
நி:ஸ்ப்ருஹத்வமுக்த்வா நிர்மமத்வம் புநர்வத³ந் , கத²ம் புநருக்திமார்தி²கீம் ந பஶ்யஸி ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஶரீரஜீவநேதி ।
ஸத்யஹங்காரே மமகாரஸ்ய ஆவஶ்யகத்வாத் நிரஹங்காரத்வம் வ்யாகரோதி -
வித்³யாவத்த்வாதீ³தி ।
‘ஸ ஶாந்திமாப்நோதி’ இத்யுக்தமுபஸம்ஹரதி -
ஸ ஏவம்பூ⁴த இதி ।
ஸம்ந்யாஸிநோ மோக்ஷமபேக்ஷமாணஸ்ய ஸர்வகாமபரித்யாகா³தீ³நி ஶ்லோகோக்தாநி விஶேஷணாநி யத்நஸாத்⁴யாநி, தத்ஸம்மதிப²லம் து கைவல்யமித்யர்த²: ॥ 71 ॥
தத்ர தத்ர ஸங்க்ஷேபவிஸ்தராப்⁴யாம் ப்ரத³ர்ஶிதாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²மதி⁴காரிப்ரவ்ருத்த்யர்த²த்வேந ஸ்தோதுமுத்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
ஸைஷேதி ।
க்³ருஹஸ்த²: ஸம்ந்யாஸீ இத்யுபா⁴வபி சேந்முக்திபோ⁴கி³நௌ, கிம் தர்ஹி கஷ்டேந ஸர்வதை²வ ஸம்ந்யாஸேந இத்யாஶங்க்ய, ஸம்ந்யாஸிவ்யதிரிக்தாநாமந்தராயஸம்ப⁴வாத் அபேக்ஷித: ஸம்ந்யாஸோ முமுக்ஷோ:, இத்யாஹ -
ஏஷேதி ।
ஸ்தி²திமேவ வ்யாசஷ்டே -
ஸர்வமிதி ।
ந விமுஹ்யதீதி புநர்நஞோ(அ)நுகர்ஷணமந்வயார்த²ம் । ஸம்ந்யாஸிநோ விமோஹாபா⁴வே(அ)பி க்³ருஹஸ்தோ² த⁴நஹாந்யாதி³நிமித்தம் ப்ராயேண விமுஹ்யதி । விக்ஷிப்த: ஸந் பரமார்த²விவேகரஹிதோ ப⁴வதீத்யர்த²: । யதோ²க்தா ப்³ராஹ்மீ ஸ்தி²தி: - ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸபூர்விகா ப்³ரஹ்மநிஷ்டா², தஸ்யாம் ஸ்தி²த்வா தாமிமாம் , ஆயுஷஶ்சதுர்தே²(அ)பி பா⁴கே³ க்ருத்வேத்யர்த²: ।
அபிஶப்³த³ஸூசிதம் கைமுதிகந்யாயமாஹ -
கிமு வக்தவ்யமிதி ।
ததே³வம் தத்த்வம்பதா³ர்தௌ², ததை³க்யம் , வாக்யார்த²:, தஜ்ஜ்ஞாநாதே³காகிநோ முக்தி:, தது³பாயஶ்ச - இத்யேதேஷாமேகைகத்ர ஶ்லோகே ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரத³ர்ஶிதமிதி நிஷ்டா²த்³வயமுபாயோபேயபூ⁴தமத்⁴யாயேந ஸித்³த⁴ம் ॥ 72 ॥
பூர்வோத்தராத்⁴யாயயோ: ஸம்ப³ந்த⁴ம் வக்தும் பூர்வஸ்மிந்நத்⁴யாயே வ்ருத்தமர்த²ம் ஸங்க்ஷிப்யாநுவத³தி -
ஶாஸ்த்ரஸ்யேதி ।
கீ³தாஶாஸ்த்ரப்ராரம்பா⁴பேக்ஷிதம் ஹேதுப²லபூ⁴தம் பு³த்³தி⁴த்³வயம் ப⁴க³வதோபதி³ஷ்டமித்யர்த²: ।
ப்ரஷ்டுரர்ஜுநஸ்யாபி⁴ப்ராயம் நிர்தே³ஷ்டும் ப்ரவ்ருத்தமர்தா²ந்தரமநுவத³தி -
தத்ரேதி ।
அத்⁴யாயோ பு³த்³தி⁴த்³வயநிர்தா⁴ரணம் வா ஸப்தம்யர்த²: । பாரமார்தி²கே தத்த்வே யஜ்ஜ்ஞாநம் தந்நிஷ்டா²நாமஶேஷகாமத்யாகி³நாம் காமயுக்தாநாம் கர்மிணாமபி ப்ரதிபத்திகர்மவத் த்யாக³ம் கர்தவ்யத்வேந ப⁴க³வாநுக்தவாநித்யர்த²: ।
ததா²(அ)பி மோக்ஷஸாத⁴நே விகல்பஸமுச்சயயோரந்யதரஸ்ய விவக்ஷிதத்வபு³த்³த்⁴யா ஸமநந்தரப்ரஶ்நப்ரவ்ருத்திரித்யாஶங்க்யாஹ -
உக்தேதி ।
அர்ஜுநஸ்ய மநஸி வ்யாகுலத்வம் ப்ரஶ்நபீ³ஜம் த³ர்ஶயிதுமுக்தமர்தா²ந்தரமநுபா⁴ஷதே -
அர்ஜுநாய சேதி ।
ஸாங்க்²யபு³த்³தி⁴மாஶ்ரித்ய கர்மத்யாக³முக்த்வா, புநஸ்தஸ்யைவ கர்தவ்யத்வம் கத²ம் மிதோ² விருத்³த⁴ம் ப்³ரவீதி ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
யோகே³தி ।
யதா² ஸாங்க்²யபு³த்³தி⁴மாஶ்ரிதாநாம் ஸம்ந்யாஸத்³வாரா தந்நிஷ்டா²நாம் க்ருதார்த²தோக்தா, ததா² யோக³பு³த்³தி⁴மாஶ்ரித்ய கர்ம குர்வதோ(அ)பி க்ருதார்த²த்வமுக்தமித்யாஶங்க்யாஹ -
ந தத ஏவேதி ।
‘தூ³ரேண ஹ்யவரம் கர்ம பு³த்³தி⁴யோகா³த்’ (ப⁴. கீ³. 2-49) இதி த³ர்ஶநாதி³தி ஶேஷ: ।
பு³த்³தி⁴வ்யாகுலத்வம் ப்ரஶ்நபீ³ஜம் ப்ரதிலப்⁴ய ப்ரஶ்நம் கரோதீத்யாஹ -
ததே³ததி³தி ।
ஸாக்ஷாதே³வ ஶ்ரேய:ஸாத⁴நம் ஜ்ஞாநமந்யேப்⁴யோ த³ர்ஶிதம் - ததி³த்யுச்யதே । தத்³விபரீதம் கர்ம ஸ்வஸ்யாநுஷ்டே²யத்வேநோக்தம் - ஏததி³தி நிர்தி³ஶ்யதே । ப⁴க³வது³க்தே(அ)ர்தே² ஸந்தி³ஹ்யமாநஸ்ய நிர்ணயாகாங்க்ஷயா ப்ரஶ்நப்ரவ்ருத்தேரஸ்தி பூர்வோத்தராத்⁴யாயயோருத்தா²ப்யோத்தா²பகலக்ஷணா ஸங்க³திரித்யர்த²: ।
அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நநிமித்தம் பர்யாகுலத்வம் ப்ரபஞ்சயதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
யத்³தி⁴ ஸாக்ஷாதே³வ ஶ்ரேய:ஸாத⁴நம் ஸாங்க்²யஶப்³தி³தபரமார்த²தத்த்வவிஷயபு³த்³தௌ⁴ நிஷ்டா²ரூபம், தத்³ அந்யஸ்மை ஶ்ரேயோ(அ)ர்தி²நே ப⁴க்தாய ஶ்ராவயித்வா, மாம் புநரப⁴க்தம் அஶ்ரேயோ(அ)ர்தி²நமிவ கர்மணி பூர்வோக்தவிபரீதே கத²ம் ப⁴க³வாந் நியோக்துமர்ஹதீத்யர்ஜுநஸ்ய பர்யாகுலீபா⁴வோ யுக்த இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டா²தோ வைபரீத்யம் ஸ்போ²ரயிதும் கர்ம விஶிநஷ்டி -
த்³ருஷ்டேதி ।
யுத்³தே⁴ ஹி க்ஷத்ரகர்மணி த்³ருஷ்டோ(அ)நேகோ(அ)நர்தோ² கு³ருப்⁴ராத்ருஹிம்ஸாதி³: தேந ஸம்ப³த்³தே⁴ பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴த்³வாரா(அ)பி வர்தமாநே ஜந்மந்யேவ ப²லமித்யநியதே । மம -ப⁴க்தஸ்ய ஶ்ரேயோ(அ)ர்தி²நோ நியோகோ³ ப⁴க³வதா யுக்தோ ந ப⁴வதீதி ஶேஷ: ।
யதோ²க்தம் நிமித்தம் ப்ரஶ்நஸ்ய யுக்தம் தத³நுகு³ணத்வாத் தஸ்யேதி த்³யோதகமாஹ -
தத³நுரூபஶ்சேதி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம் க்ருதார்த²தா, கர்மநிஷ்டா²நாம் து ந ததே²த்யுக்தம் ।
விபா⁴க³பா⁴கி³ ஶாஸ்த்ரமித்யத்ர ‘லோகே(அ)ஸ்மிந்’ (ப⁴. கீ³. 3-3) இத்யாதி³வாக்யஸ்யாபி த்³யோதகத்வம் த³ர்ஶயதி -
ப்ரஶ்நேதி ॥
ஸாக்ஷாதே³வ ஶ்ரேய:ஸாத⁴நமந்யேப்⁴யோ ப⁴க³வதோக்தம், ந து மஹ்யமிதி மத்வா வ்யாகுலீபூ⁴த: ஸந் ப்ருச்ச²தீதி ஸ்வாபி⁴ப்ராயேண ஸம்ப³ந்த⁴முக்த்வா வ்ருத்திகாராபி⁴ப்ராயம் தூ³ஷயதி -
கேசித்த்விதி ।
ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சயமவதா⁴ரயிதும் ப்ரஶ்நாங்கீ³காரே ஸமுச்சயாவதா⁴ரணேநைவ ப்ரதிவசநமுசிதம் । ந ச ததா² ப⁴க³வதா ப்ரதிவசநமுக்தம் । ததா² ச ப்ரஶ்நஸ்ய ஸமுச்சயவிஷயத்வோபக³மாத் ப்ரத்யுக்தேஶ்சாஸமுச்சயவிஷயத்வாத் தயோர்மிதோ² விரோதோ⁴ வ்ருத்திகாரமதே ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।
கிஞ்ச, கேவலம் ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோரேவ பரமதே பரஸ்பரவிரோதோ⁴ ந ப⁴வதி, அபி து பரேஷாம் ஸ்வக்³ரந்தே²(அ)பி பூர்வாபரவிரோதோ⁴(அ)ஸ்தீத்யாஹ -
யதா² சேதி ।
ஆத்மநா - வ்ருத்திகாரைரிதி யாவத் । ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்த²: - கீ³தாஶாஸ்ராரம்போ⁴போத்³கா⁴த: । இஹேதி த்ருதீயாத்⁴யாயாரம்ப⁴ம் பராம்ருஶதி । ததே³வ விவ்ருண்வந்நாகாங்க்ஷாமாஹ -
கத²மிதி ।
பூர்வாபரவிரோத⁴ம் ஸ்போ²ரயிதும் ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தோ²க்தமநுவத³தி -
தத்ரேதி ।
பரகீயா வ்ருத்தி: ஸப்தம்யா ஸமுல்லிக்²யதே । ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தே² தாவத³யமர்த² உக்த இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தமேவார்த²ம் விஶத³யதி -
ஸர்வேஷாமிதி ।
ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸபூர்வகஜ்ஞாநாதே³வ கேவலாத் கைவல்யமித்யஸ்மிந்நர்தே² ஶாஸ்த்ரஸ்ய பர்யவஸாநாந்ந ஸமுச்சயோ விவக்ஷிதஸ்தத்ரேத்யாஶங்க்யாஹ -
புநரிதி ।
உக்தகீ³தார்தோ² வ்ருத்திகாரைரேவ கர்மத்யாகா³யோகே³ந விஶேஷிதத்வாந்நாவிவக்ஷிதோ(அ)லம் ப⁴விதுமுத்ஸஹதே । ததா² ச ஶ்ரௌதாநி கர்மாணி த்யக்த்வா ஜ்ஞாநாதே³வ கேவலாந்முக்திர்ப⁴வதீத்யேதந்மதம் நியமேநைவ யாவஜ்ஜீவஶ்ருதிபி⁴ர்விப்ரதிஷித்³த⁴த்வாத் நாப்⁴யுபக³ந்துமுசிதமித்யர்த²:।
ததா²(அ)பி கத²ம் மிதோ² விரோத⁴தீ⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ -
இஹ த்விதி ।
ப்ரத²மதோ ஹி ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தே² ஸமுச்சயோ கீ³தார்த²ப்ரதிபாத்³யத்வேந வ்ருத்திக்ருதா ப்ரதிஜ்ஞாத: । ஶ்ரௌதகர்மபரித்யாக³ஶ்ச ஶ்ருதிவிரோதா⁴தே³வ ந ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் । த்ருதீயாத்⁴யாயாரம்பே⁴ புந: ஸம்ந்யாஸிநாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா², கர்மிணாம் கர்மநிஷ்டே²த்யாஶ்ரமவிபா⁴க³மபி⁴த³த⁴தா பூர்வப்ரதிஷித்³த⁴கர்மத்யாகா³ப்⁴யுபக³மாந்மிதோ² விரோதோ⁴ த³ர்ஶித: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।
நநு யதா² ப⁴க³வதா ப்ரதிபாதி³தம், ததை²வ வ்ருத்திக்ருதா வ்யாக்²யாதமிதி ந தஸ்யாபராதோ⁴(அ)ஸ்தீத்யாஶங்க்யாஹ -
தத்கத²மிதி ।
ந ஹீஹ ப⁴க³வாந் விருத்³த⁴மர்த²மபி⁴த⁴த்தே, ஸர்வஜ்ஞஸ்ய பரமாப்தஸ்ய விருத்³தா⁴ர்த²வாதி³த்வாயோகா³த் । கிந்து தத³பி⁴ப்ராயாபரிஜ்ஞாநாதே³வ வ்யாக்²யாதுர்விருத்³தா⁴ர்த²வாதி³தேத்யர்த²: ।
ப⁴க³வதோ விருத்³தா⁴ர்த²வாதி³த்வாபா⁴வே(அ)பி ஶ்ரோதுர்விருத்³தா⁴ர்த²ப்ரதிபத்திம் ப்ரதீத்ய வ்யாசக்ஷாணோ வ்ருத்திகாரோ நாபராத்⁴யதீத்யாஶங்க்யாஹ -
ஶ்ரோதா வேதி ।
அர்ஜுநோ ஹி ஶ்ரோதா । ஸோ(அ)பி பு³த்³தி⁴பூர்வகாரீ ப⁴க³வது³க்தமேவாவதா⁴ரயந் ந விருத்³த⁴மர்த²மவதா⁴ரயிதுமர்ஹதி । ததா² ச பரஸ்யைவ விருத்³தா⁴ர்த²வாதி³தேத்யர்த²: ॥
விரோத⁴ம் பரிஹரந் ஆஶங்கதே -
தத்ரேதி ।
ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தே² ஹி வ்ருத்திகாரஸ்யைதத³பி⁴ப்ரேதம் - க்³ருஹஸ்தா²நாமேவ ஸதாம் பரிபக்கஜ்ஞாநமந்தரேண யாவஜ்ஜீவஶ்ருதிசோதி³தாக்³நிஹோத்ராதி³த்யாகே³ந கேவலாதே³வாபாதிகாதா³த்மஜ்ஞாநாத் மோக்ஷமபேக்ஷமாணாநாம் யாவஜ்ஜீவாதி³ஶாஸ்ரைரஸௌ நிஷித்⁴யதே, ந து ஸ்வரூபேணைவ கர்மத்யாகோ³ ஜ்ஞாநாந்மோக்ஷோ வா நிஷேத்³து⁴மிஷ்யதே । த்ருதீயே புநரத்⁴யாயே கர்மத்யாகி³நாம் க்³ருஹஸ்தே²ப்⁴யோ வ்யதிரிக்தாநாமேவ கேவலாதா³த்மஜ்ஞாநாந்மோக்ஷோ விவக்ஷ்யதே । அதோ பி⁴ந்நாவிஷயத்வாந்நிஷேதா⁴ப்⁴யநுஜ்ஞாநயோர்நவிரோதா⁴ஶம்கேத்யர்த²:।
விரோதா⁴ந்தரேண விரோத⁴ம் த³ர்ஶயந்நுத்தரமாஹ -
ஏதத³பீதி ।
விரோத⁴மேவாகாங்க்ஷாத்³வாரா ஸாத⁴யதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
ஶ்ரௌதம் கர்ம க்³ருஹஸ்தா²நாமவஶ்யமநுஷ்டே²யமித்யநேநாபி⁴ப்ராயேண தேஷாம் கேவலாதா³த்மஜ்ஞாநாந்மோக்ஷோ நிஷித்⁴யதே । ந து க்³ருஹஸ்தா²நாம் ஜ்ஞாநமாத்ராயத்தம் மோக்ஷம் ப்ரதிஷித்⁴ய அந்யேஷாம் கேவலஜ்ஞாநாதீ⁴நோ மோக்ஷோ விவக்ஷ்யதே, ஆஶ்ரமாந்தராணாமபி ஸ்மார்தேந கர்மணா ஸமுச்சயாப்⁴யுபக³மாதி³தி சோத³யதி -
அதே²தி ।
ஏதத்பராம்ருஷ்டம் வசநமேவாபி⁴நயதி -
கேவலாதி³தி ।
நநு க்³ருஹஸ்தா²நாம் ஶ்ரௌதகர்மராஹித்யே(அ)பி, ஸதி ஸ்மார்தே கர்மணி குதோ ஜ்ஞாநஸ்ய கேவலத்வம் லப்⁴யதே ? யேந நிஷேதோ⁴க்திரர்த²வதீ, தத்ராஹ -
தத்ரேதி ।
ப்ரக்ருதவசநமேவ ஸப்தம்யர்த²:, ப்ரதா⁴நம் ஹி ஶ்ரௌதம் கர்ம । தத்³ராஹித்யே ஸதி, ஸ்மார்தஸ்ய கர்மண: ஸதோ(அ)ப்யஸத்³பா⁴வமபி⁴ப்ரேத்ய ஜ்ஞாநஸ்ய கேவலத்வமுக்தமிதி யுக்தா நிஷேதோ⁴க்திரித்யர்த²: ।
க்³ருஹஸ்தா²நாமேவ ஶ்ரௌதகர்மஸமுச்சயோ நாந்யேஷாம் , அந்யேஷாம் து ஸ்மார்தேநேதி பக்ஷபாதே ஹேத்வபா⁴வம் மந்வாந: ஸந் பரிஹரதி -
ஏதத³பீதி ।
தமேவ ஹேதபா⁴வம் ப்ரஶ்நத்³வாரா விவ்ருணோதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
க்³ருஹஸ்தா²நாம் ஶ்ரௌதஸ்மார்தகர்மஸமுச்சிதம் ஜ்ஞாநம் முக்திஹேதுரித்யப்⁴யுபக³மாத் கேவலஸ்மார்தகர்மஸமுச்சிதாத் ததோ ந முக்திரிதி நிஷேதோ⁴ யுஜ்யதே । ஊர்த்⁴வரேதஸாம் து ஸ்மார்தகர்மமாத்ரஸமுச்சிதாஜ்ஜ்ஞாநாந்முக்திரிதி விபா⁴கே³ நாஸ்தி ஹேதுரித்யர்த²: ।
பக்ஷபாதே காரணம் நாஸ்தீத்யுக்த்வா பக்ஷபாதபரித்யாகே³ காரணமஸ்தீத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
க்³ருஹஸ்தா²நாமபி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஸ்மார்தைரேவ கர்மபி⁴: ஸமுச்சிதம் மோக்ஷஸாத⁴நம், ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநத்வாதூ³ர்த்⁴வரேத:ஸு வ்யவஸ்தி²தப்³ரஹ்மஜ்ஞாநவதி³தி பக்ஷபாதத்யாகே³ ஹேதும் ஸ்பு²டயதி -
யதீ³த்யாதி³நா ॥
யதி³ க்³ருஹஸ்தா²நாம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஸ்மார்தைரேவ கர்மபி⁴: ஸமுச்சிதம் மோக்ஷஹேதுரிதி விவக்ஷிதம், ததா³ தாந் ப்ரதி யாவஜ்ஜீவஶ்ருதிர்விருத்⁴யேத । யதி³ ஸ்மார்தைரபி கர்மபி⁴: ஸமுச்சிதம் ததீ³யம் ஜ்ஞாநம் மோக்ஷஸாத⁴நம் விவக்ஷ்யதே, ததா³ ஸித்³த⁴ஸாத்⁴யதேதி ப்ராகு³க்தமபி⁴ப்ரேத்ய சோத³யதி -
அதே²தி ।
ஆஶ்ரமாந்தராணாம் தர்ஹி கேவலாதே³வ ஜ்ஞாநாந்முக்திரிதி ப்ராகு³க்தவிரோத⁴தாத³வஸ்த்²யமித்யாஶங்க்யாஹ -
ஊர்த்⁴வரேதஸாம் த்விதி ।
யதோ²க்தே விபா⁴கே³, கா³ர்ஹஸ்த்²யம் க்லேஶாத்மககர்மபா³ஹுல்யாத³நுபாதே³யமாபத்³யேதேதி தூ³ஷயதி -
தத்ரேதி ।
ஸாத⁴நபூ⁴யஸ்த்வே ப²லபூ⁴யஸ்த்வமிதி ந்யாயமாஶ்ரித்ய ஶங்கதே -
அதே²தி ।
க்லேஶபா³ஹுல்யோபேதம் ஶ்ரௌதம் ஸ்மார்தம் ச ப³ஹு கர்ம । தஸ்யாநுஷ்டா²நாத்³ க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய மோக்ஷ: ஸ்யாதே³வேத்யர்த²: ।
ஏவகாரநிரஸ்யம் த³ர்ஶயதி -
நாஶ்ரமாந்தராணாமிதி ।
தேஷாம் நாஸ்தி முக்திரித்யத்ர யாவஜ்ஜீவாதி³ஶ்ருதிவிஹிதாவஶ்யாநுஷ்டே²யகர்மராஹித்யம் ஹேதும் ஸூசயதி -
ஶ்ரௌதேதி ।
ஶாஸ்த்ரவிரோதி⁴ந்யாயஸ்ய நிரவகாஶத்வமபி⁴ப்ரேத்ய தூ³ஷயதி -
தத³பீதி ।
ஐகாஶ்ரம்யஸ்ம்ருத்யா கா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்யைவ ப்ராதா⁴ந்யாத³நதி⁴க்ருதாந்தா⁴தி³விஷயம் கர்மஸம்ந்யாஸவிதா⁴நமித்யாஶங்க்யாஹ -
ஜ்ஞாநாங்க³த்வேநேதி ।
ந க²ல்வநதி⁴க்ருதாநாமந்தா⁴தீ³நாம் ஸம்ந்யாஸ: ஶ்ரவணாத்³யாவ்ருத்தித்³வாரா ஜ்ஞாநாங்க³ம் ப⁴விதுமலம், தேஷாம் ஶ்ரவணாத்³யப்⁴யாஸாஸாமர்த்²யாத் । அத: ஶ்ருத்யாதீ³நாம் விரோதே⁴ நாஸ்தி கா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யமித்யர்த²: ।
தஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யாபா⁴வே ஹேத்வந்தரமாஹ -
ஆஶ்ரமேதி ।
‘ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸமாப்ய க்³ருஹீ ப⁴வேத்³ , க்³ருஹாத்³வநீ பூ⁴த்வா ப்ரவ்ரஜேத்³ , யதி³ வா இதரதா² ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ ப்ரவ்ரஜேத்³ க்³ருஹாத்³ வா வநாத்³ வா‘ (ஜா. உ. 4., யா. உ. 1 ) இதி ஶ்ருதௌ, ‘தஸ்யாஶ்ரமவிகல்பமேகே ப்³ருவதே’ (கௌ³. த⁴. 3-1) இதி ‘யமிச்சே²த் தமாவஸேத்’ (வ. 8-2 ?) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதௌ ச ஆஶ்ரமாணாம் ஸமுச்சயேந விகல்பேந சாஶ்ரமாந்தரமிச்ச²ந்தம் ப்ரதி விதா⁴நாந்ந கா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்ய ப்ரதா⁴நத்வமித்யர்த²: ॥
யதி³ ஸர்வேஷாமாஶ்ரமாணாம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிமூலத்வம், தர்ஹி தத்ததா³ஶ்ரமவிஹிதகர்மணாம் ஜ்ஞாநேந ஸமுச்சய: ஸித்⁴யதீதி ஶங்கதே -
ஸித்³த⁴ஸ்தர்ஹீதி ।
யத்³யபி ஜ்ஞாநோத்பத்தாவாஶ்ரமகர்மணாம் ஸாத⁴நத்வம், ததா²(அ)பி ஜ்ஞாநமுத்பந்நம் நைவ ப²லே ஸஹகாரித்வேந தாந்யபேக்ஷதே, அந்யதா² ஸம்ந்யாஸவித்⁴யநுபபத்தேரிதி தூ³ஷயதி -
ந முமுக்ஷோரிதி ।
ஸம்ந்யாஸவிதா⁴நமேவாநுக்ராமதி -
வ்யுத்தா²யேத்யாதி³நா ।
ஏஷணாப்⁴யோ வைமுக்²யேநோத்தா²நம் - தத்பரித்யாக³: ।
ஆஶ்ரமஸம்பத்த்யநந்தரம் தத்ர விஹிதத⁴ர்மகலாபாநுஷ்டா²நமபி கர்தவ்யமித்யாஹ -
அதே²தி ।
ப்ராகு³க்தாநாம் ஸத்யாதீ³நாமல்பப²லத்வாத்³ ந்யாஸஸ்ய ச ஜ்ஞாநத்³வாரா மோக்ஷப²லத்வாதி³த்யாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
அதிரிக்தம் -அதிஶயவந்தம், மஹாப²லமிதி யாவத் ।
ப்ரக்ருதகர்மப்⁴ய: ஸகாஶாந்ந்யாஸ ஏவாதிஶயவாந் ஆஸீதி³த்யுக்தே(அ)ர்தே² வாக்யாந்தரம் பட²தி -
ந்யாஸ ஏவேதி ।
லோகத்ரயஹேதும் ஸாத⁴நத்ரயம் பரித்யஜ்ய ஸம்ஸாராத்³ விரக்தா: ஸம்ந்யாஸபூர்வகாதா³த்மஜ்ஞாநாதே³வ ப்ராப்தவந்தோ மோக்ஷமித்யாஹ -
ந கர்மணேதி ।
ஸதி வைராக்³ய நாஸ்தி கர்மாபேக்ஷா, ஸத்யாம் ஸாமக்³ர்யாம் கார்யாக்ஷேபாநுபபத்தேரித்யாஹ -
ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வேதி ।
இத்யாத்³யா: - ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸவிதா⁴யிந்ய:, ஶ்ருதய:, ப⁴வந்தீதி ஶேஷ: ।
‘ஆத்மாநமேவ லோகமிச்ச²ந்த: ப்ரவ்ரஜந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4-4-22) இத்யாதி³வாக்யஸங்க்³ரஹார்த²மாதி³பத³ம் । தத்ரைவ ஸ்ம்ருதிமுதா³ஹரதி -
த்யஜேதி ।
த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: ஸத்யாந்ருதயோஶ்ச ஸம்ஸாராரம்ப்⁴கத்வாத்³ முமுக்ஷுணா தத்த்யாகே³ ப்ரயதிதவ்யமித்யர்த²: ।
த்யக்த்ருத்வாபி⁴மாநஸ்யாபி தத்த்வத: ஸ்வரூபஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் த்யாஜ்யத்வமவிஶிஷ்டமித்யாஹ -
யேநேதி ।
அநுப⁴வாநுஸாரேண ப்ரமாத்ருதாப்ரமுக²ரய ஸம்ஸாரஸ்ய து³:க²ப²லத்வமாலக்ஷ்ய மோக்ஷஹேதுஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸித்³த⁴யே ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ பாரிவ்ரஜ்யமநுஷ்டே²யமித்யுத்பத்திவிதி⁴முபந்யஸ்யதி -
ஸம்ஸாரமிதி ।
தத்த்வஜ்ஞாநமுத்³தி³ஶ்ய ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ கர்மஸம்ந்யாஸஸாமக்³ரீமபி⁴த³தா⁴நோ விநியோக³விதி⁴ம் ஸூசயதி -
பரமிதி ।
ஜ்ஞாநகர்மணோரஸமுச்சயார்த²ம் ப²லவிபா⁴க³ம் கத²யதி -
கர்மணேதி ।
உக்தம் ப²லவிபா⁴க³மநூத்³ய ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம் கர்மஸம்ந்யாஸஸ்ய கர்தவ்யத்வமாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
வாக்யஶேஷே(அ)பி ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸோ விவக்ஷிதோ(அ)ஸ்தீத்யாஹ -
இஹாபீதி ॥
ஜ்ஞாநார்தி²நோ முமுக்ஷோ: ஸம்ந்யாஸவித்⁴யநுபபத்திபா³தி⁴தம் ஸமுச்சயவிதி⁴வசநமித்யுக்தம் ; இதா³நாீம் மோக்ஷஸ்வபா⁴வாலோசநயா(அ)பி ஸமுச்சயவசநமநுசிதமித்யாஹ -
மோக்ஷஸ்ய சேதி ।
‘அகுர்வந் விஹிதம் கர்ம நிந்தி³தம் ச ஸமாசரந் । ப்ரஸஜ்ஜம்ஶ்சேந்த்³ரியார்தே²ஷு நர: பதநம்ருச்ச²தி ॥‘ (மநு 11 - 14) இதி ஸ்ம்ருதே: முமுக்ஷுணா(அ)பி ப்ரத்யவாயநிவ்ருத்தயே கர்தவ்யம் நித்யகர்மேதி ஶங்கதே -
நித்யாநீதி ।
யோ யஸ்மிந் கர்மண்யதி⁴க்ருதஸ்தஸ்ய தத³கரணாத் ப்ரத்யவாயோ ப⁴வதி, ந து கர்மாநதி⁴காரிண: ஸம்ந்யாஸிநஸ்தத³கரணாத் ப்ரத்யவாய: ஸம்ப⁴வதீதி தூ³ஷயதி -
நாஸம்ந்யாஸீதி ।
ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி -
ந ஹீதி ।
ஸமித்³தோ⁴மாத்⁴யயநாத்³யகரணாத் ப்ரத்யவாய: ஸம்ந்யாஸிநோ நாஸ்தீத்யர்த²: ।
தத்ர வ்யதிரேகோதா³ஹரணமாஹ -
யதே²தி ।
அகரணாத் ப்ரத்யவாயோத்பத்திமப்⁴யுபேத்யோக்தம் ; ஸம்ப்ரதி ப்ரதிஷித்³த⁴கரணாதே³வ ப்ரத்யவாயோ ந த்வகரணாத் அபா⁴வாத்³ பா⁴வோத்பத்தேர்லோகவேத³விருத்³த⁴த்வாதி³த்யாஹ -
ந தாவதி³தி ।
நநு நித்யகர்மவிதா⁴யீ வேத³ஸ்தத³கரணாத் ப்ரத்யவாயோ ப⁴வதீதி ப்³ரவீதி, தத் கத²மகரணாத் ப்ரத்யவாயோ ந ப⁴வதீதி ஶ்ருதிமாஶ்ரித்யோச்யதே, ஶ்ருத்யந்தரவிரோதா⁴தி³தி, தத்ராஹ -
யதீ³தி ।
விஹிதஸ்யாகரணே ஸதி அநர்த²ப்ராப்தேர்ந நித்யகர்மவிதா⁴யீ வேதோ³(அ)நர்த²கரத்வேநாப்ரமாணமித்யாஶங்க்யாஹ -
விஹிதஸ்யேதி ।
ந விஹிதஸ்ய கரணே பித்ருலோகப்ராப்திலக்ஷணம் ப²லம் ப⁴வதேஷ்யதே, தூ⁴மாதி³நா நயநபீடா³தி³து³:க²ம் து ப்ரத்யக்ஷமேவ, அகரணே ச ப்ரத்யவாயோத்பத்தி:, உப⁴யதா²(அ)பி புருஷஸ்யாநர்த²கரோ வேதோ³(அ)ப்ரமாணமேவ ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।
நந்வபா⁴வஸ்யாபி பா⁴வோத்பாத³நஸாமர்த்²யம் வேத³: ஸம்பாத³யிஷ்யதி, ததா² ச விஹிதாகரணப்ரத்யவாயபரிஹாரோ விஹிதகரணே ப²லிஷ்யதீதி, நேத்யாஹ -
ததா² சேதி ।
லோகப்ரஸித்³த⁴பதா³ர்த²ஶக்த்யாஶ்ரயணேந ஶாஸ்த்ரப்ரவ்ருத்த்யங்கீ³காராத் அபூர்வஶக்த்யாதா⁴நாயோகா³த்³ ஜ்ஞாபகமேவ ஶாஸ்த்ரமித்யர்த²: ।
காரகத்வே ச தஸ்யாப்ராமாண்யமப்ரத்யூஹம் ஸ்யாதி³த்யாஹ -
காரகமிதி ।
ப⁴வது ஶாஸ்த்ரஸ்யாப்ராமாண்யமித்யாஶங்க்யபௌருஷேயதயா ஶேஷதோ³ஷாநாகா³ந்தி⁴தத்வாத்³ மைவமித்யாஹ -
ந சேதி ।
அநிர்வாச்யாநுபலம்ப⁴ஸ்ய ஸம்வேத³நமபா⁴வஜ்ஞாநே காரணம், ஸமீஹிதஸாத⁴நஜ்ஞாநம் து சரணந்யாஸாதி³ ப்ரவ்ருத்திக்ராரணமித்யங்கீ³க்ருத்யோபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
அகரணாத் ப்ரத்யவாயோத்பத்யஸம்ப⁴வஸ்தச்ச²ப்³தா³ர்த²: ।
ஸம்ந்யாஸிநாம் - ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம், கர்மஸம்ந்யாஸித்வாதே³வ கர்மாஸம்ப⁴வே ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
ஸமுச்சயாநுபபத்தௌ ஹேத்வந்தரமாஹ -
ஜ்யாயஸீதி ।
ப்ரஶ்நாநுபபத்திமேவ ப்ரபஞ்சயதி -
யதி³ ஹீதி ।
ஸமுச்சயோபதே³ஶே ப்ரஶ்நைகதே³ஶாநுபபத்தேஶ்ச ந தது³பதே³ஶோபபத்திரித்யாஹ -
அர்ஜுநாயேதி ।
‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே மா ப²லேஷு கதா³சந’ (ப⁴. கீ³. 2-47) இத்யர்ஜுநம் ப்ரத்யுபதே³ஶாத் தம் ப்ரதி ஜ்யாயஸீ பு³த்³தி⁴ர்நோக்தேதி யுக்தம், ‘தத் கிம்’ (ப⁴. கீ³. 3-1) இத்யாத்³யுபாலம்ப⁴வசநமித்யாஶங்க்யாஹ -
நசேதி ।
யேந கல்பநேந ‘ஜ்யாயஸீ சேத்³’ (ப⁴. கீ³. 3-1) இத்யாரப்⁴யம் ‘தத்கிம் கர்மணி’ (ப⁴. கீ³. 3-1) இத்யுபாலம்பா⁴த்மா ப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் ததா² ந யுக்தம் கல்பயிதும் ‘ஏஷா தே(அ)பி⁴ஹிதா ஸாங்க்²யே பு³த்³தி⁴’ (ப⁴. கீ³. 2-39 ) இதி வசநவிரோதா⁴தி³தி யோஜநா ।
கஸ்மிந் பக்ஷே தர்ஹி ப்ரஶ்நஸ்யோபபத்திரித்யாஶங்க்யாஹ -
யதீ³தி ।
ப⁴க³வது³க்தே(அ)ர்தே² ப்ரஷ்டுர்விவேகாபா⁴வாத் ப்ரஶ்ந: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய பூர்வோக்தமேவாதி⁴கவிவக்ஷயா ஸ்மாரயதி -
அவிவேகத இதி ।
ப⁴க³வதோ(அ)பி ப்ரதிவசநம் அஜ்ஞாநநிமித்தம் ப்ரஶ்நாநநுரூபத்வாதி³த்யாஶங்க்ய அதி⁴கம் த³ர்ஶயதி -
நசேதி ।
ப⁴க³வத: ஸர்வஜ்ஞத்வப்ரஸித்³தி⁴விரோதா⁴த்³ அஜ்ஞாநாதீ⁴நப்ரதிவசநாயோகா³தி³த்யர்த²: ।
இதஶ்ச ஸமுச்சய: ஶாஸ்த்ரார்தோ² ந ப⁴வதீத்யாஹ -
அஸ்மாச்சேதி ।
கஸ்தர்ஹி ஶாஸ்த்ரார்தோ² விவக்ஷித: ? தத்ராஹ -
கேவலாதி³தி ।
ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சயாநுபபத்தௌ காரணாந்தரமாஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
வாக்யஶேஷவஶாத³பி ஸமுச்சயஸ்யாஶாஸ்த்ரார்த²தேத்யாஹ -
குரு கர்மைவேதி ।
ப்ராத²மிகேந ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தே²ந ஸமஸ்தஶாஸ்த்ரார்த²ஸங்க்³ராஹகேண தத்³விவரணாத்மநோ(அ)ஸ்ய ஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய நாஸ்தி பௌநருக்த்யாமிதி மத்வா, ப்ரதிபத³ம் வ்யாக்²யாதும் ப்ரஶ்நைகதே³ஶம் ஸமுத்தா²பயதி -
ஜ்யாயஸீ சேதி³தி ।
வேதா³ஶ்சேத் ப்ரமாணமிதிவத் சேதி³த்யஸ்ய நிஶ்சயார்த²த்வம் வ்யாவர்தயதி -
யதீ³தி ।
பு³த்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்யாந்த:கரணவிஷயத்வம் வ்யவச்சி²நத்தி -
ஜ்ஞாநமிதி ।
பூர்வார்த⁴ஸ்யாக்ஷரயோஜநாம் க்ருத்வா ஸமுச்சயாபா⁴வே தாத்பர்யமாஹ -
யதீ³தி ।
இஷ்டே,ப⁴க³வதேதி ஶேஷ: । ஏகம் ஜ்ஞாநம் கர்ம ச ஸமுச்சிதமிதி யாவத் । ஜ்ஞாநகர்மணோரபீ⁴ஷ்டே ஸமுச்சயே ஸமுச்சிதஸ்ய ஶ்ரேய:ஸாத⁴நஸ்யைகத்வாத் கர்மண: ஸகாஶாத்³ ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ருத²க்கரணமயுக்தமித்யர்த²: ।
ஏகமபி ஸாத⁴நம் ப²லதோ(அ)திரிக்தம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -
நஹீதி ।
நச கேவலாத் கர்மணோ ஜ்ஞாநஸ்ய கேவலஸ்ய ப²லதோ(அ)திரிக்தத்வம் விவக்ஷித்வா ப்ருத²க்கரணம், ஸமுச்சயபக்ஷே ப்ரத்யேகம் ஶ்ரேய: ஸாத⁴நத்வாநப்⁴யுபக³மாதி³தி பா⁴வ: ।
பூர்வார்த⁴ஸ்யேவோத்தரார்த⁴ஸ்யாபி ஸமுச்சயபக்ஷே துல்யாநுபபத்திரித்யாஹ -
ததே²தி ।
‘தூ³ரேண ஹ்யவரம் கர்ம ‘ (ப⁴. கீ³. 2-30) இத்யத்ர கர்மண: ஸகாஶாத்³ பு³த்³தி⁴: ஶ்ரேயஸ்கரீ ப⁴க³வதோக்தா । கர்ம ச பு³த்³தே⁴: ஸகாஶாத³ஶ்ரேயஸ்கரமுக்தம் । ததா²(அ)பி ததே³வ கர்ம ‘கர்மண்யேவாதி⁴காரஸ்தே மா ப²லேஷு’ (ப⁴. கீ³. 2-47) இதி ஸ்நிக்³த⁴ம் ப⁴க்தம் ச மாம் ப்ரதி குர்விதி ப⁴க³வாந் ப்ரதிபாத³யதி, தத்ர காரணாநுபலம்பா⁴த³யுக்தம் , அதிக்ரூரே கர்மணி ப⁴க³வதோ மந்நியோஜநமிதி யத³ர்ஜுநோ ப்³ரவீதி, தச்ச ஸமுச்சயபக்ஷே(அ)நுபபந்ந: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।
யத்து வ்ருத்திகாரைுருக்தம் ‘ஶ்ரௌதேந ஸ்மார்தேந ச கர்மணா ஸமுச்சயோ க்³ருஹஸ்தா²நாம் ஶ்ரேய:ஸாத⁴நம் , இதரேஷாம் ஸ்மார்தேநைவேதி ப⁴க³வதோக்தமர்ஜுநேந ச நிர்தா⁴ரிதம்’ இதி, ததே³தத³நுவத³தி –
அதே²தி ।
தத்ராபி ’தத்கிம்’இத்யாத்³யுபாலம்ப⁴வசநமநுபபந்நம், கர்மமாத்ரஸமுச்சயவாதி³நோ ப⁴க³வதோ நியோஜநாபா⁴வாதி³தி தூ³ஷயதி –
தத்கிமிதி
॥1॥
இதஶ்ச ப்ரஶ்ந: ஸமுச்சயாநுஸாரீ ந ப⁴வதீத்யாஹ –
கிஞ்சேதி ।
ப⁴க³வதோ விவிக்தார்த²வாதி³த்வாத³யுக்தம் வ்யாமிஶ்ரேணேத்யாதி³வசநமித்யாஶங்க்யாஹ –
யத்³யபீதி ।
யதி³ ப⁴க³வத்³வசநம் ஸங்கீர்ணமிவ தே பா⁴தி, தர்ஹி தேந த்வதீ³யபு³த்³தி⁴வ்யாமோஹநமேவ தஸ்ய விவக்ஷிதமிதி, கிமிதி மோஹயஸீவேத்யுச்யதே ? தத்ராஹ –
மமேதி ।
ஜ்ஞாநகர்மணி மிதோ² விரோதா⁴த்³ யுக³பதே³கபுருஷாநநுஷ்டே²யதயா பி⁴ந்நகர்த்ருகே கத்²யேதே, ததா² ச தயோரந்யதரஸ்மிந்நேவ த்வம் நியுக்த:, ந து தே பு³த்³தி⁴வ்யாமோஹநமபி⁴மதமிதி, ப⁴க³வதோ மதமநுவத³தி –
த்வம் த்விதி ।
ததே³கமித்யாதி³ஶ்லோகார்தே⁴நோத்தரமாஹ –
தத்ரேதி ।
உக்தம் பா⁴க³வதமதம் ஸப்தம்யா பராம்ருஶ்யதே । ஏகமித்யுக்தப்ரகாரோக்தி: ।
ஏகமித்யுக்தமேவ ஸ்பு²டயதி –
பு³த்³தி⁴மிதி ।
நிஶ்சயப்ரகாரம் ப்ரகடயதி –
இத³மிதி ।
யோக்³யத்வம் ஸ்பஷ்டயதி –
பு³த்³தீ⁴தி ।
அஸ்ய க்ஷத்ரியஸ்ய ஸதோ(அ)ந்த:கரணஸ்ய தே³ஹஶக்தே: ஸமரஸமாரம்பா⁴வஸ்தா²யாஶ்சேத³மேவ ஜ்ஞாநம் வா அநுகு³ணமிதி நிர்தா⁴ர்ய ப்³ரூஹீத்யர்த²: ।
நிஶ்சித்யாந்யதரோக்தௌ தேந ஶ்ரோது: ஶ்ரேயோ(அ)வாப்திம் ப²லமாஹ -
யேநேதி ।
ததே³கமித்யாதி³வாக்யஸ்யாக்ஷரோத்த²மர்த²முக்த்வா, ஸமுச்சயஸ்ய ஶாஸ்த்ரார்த²த்வாபா⁴வே தாத்பர்யமாஹ -
யதி³ ஹீதி ।
கு³ணபூ⁴தமபீத்யாதி³நா ப்ரதா⁴நபூ⁴தமபி வேதி விவக்ஷிதம் ।
நநு உப⁴யப்ராப்த்யஸம்ப⁴வமாத்மநோ மந்யமாநஸ்யார்ஜுநஸ்யாந்யதரவிஷயா ஶுஶ்ரூஷா ப⁴விஷ்யதி ? நேத்யாஹ -
ந ஹீதி ।
யதோ²க்தப⁴க³வத்³வசநாபா⁴வே த்³வயப்ராப்த்யஸம்ப⁴வபு³த்³த்⁴யா நாந்யதரப்ரார்த²நா ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ -
யேநேதி ।
நஹி ததா²வித⁴ம் ப⁴க³வத்³வசநம் ப⁴வதேஷ்டம், ப⁴க³வத: ஸமுச்சயவாதி³த்வாங்கீ³காராத் । அதஸ்தத³பா⁴வாது³க்தபு³த்³த்⁴யா ந யுக்தா(அ)ந்யதரப்ரார்த²நேத்யர்த²: ॥ 2 ॥
ஸம்முச்சயவிரோதி⁴தயா ப்ரஶ்நம் வ்யாக்²யாய தத்³விரோதி⁴த்வேநைவ ப்ரதிவசநமுத்தா²பயதி -
ப்ரஶ்நேதி।
யேயம் வ்யவஹாரபூ⁴மிருபலப்⁴யதே, தத்ர த்ரைவர்ணிகா: ஜ்ஞாநம் கர்ம வா ஶாஸ்த்ரீயமநுஷ்டா²துமதி⁴க்ரியந்தே। தேஷாம் த்³விதா⁴ ஸ்தி²திர்மயா ப்ரோக்தேதி பூர்வார்த⁴ம் யோஜயதி -
லோகே(அ)ஸ்மிந்நிதி।
ஸ்தி²திமேவ வ்யாகரோதி -
அநுஷ்டே²யேதி।
பூர்வம் ப்ரவசநப்ரஸங்க³ம் ப்ரத³ர்ஶயந் ப்ரவக்தாரம் விஶிநஷ்டி -
ஸர்கா³தா³விதி।
ப்ரவசநஸ்யாயதா²ர்த²த்வஶங்காம் வாரயதி -
ஸர்வஜ்ஞேநேதி।
அர்ஜுநஸ்ய ப⁴க³வது³பதே³ஶயோக்³யத்வம் ஸூசயதி -
அநகே⁴தி।
நிர்தா⁴ரணார்தே² தத்ரேதி ஸப்தமீ । ஜ்ஞாநம் - பரமார்த²வஸ்துவிஷயம் ததே³வ யோக³ஶப்³தி³தம், யுஜ்யதே(அ)நேந ப்³ரஹ்மணேதி வ்யுத்பத்தேஸ்தேந । நிஷ்டே²த்யநுவர்ததே।
உக்தஜ்ஞாநோபாயமுபதி³தி³க்ஷு: ஸாங்க்²யஶப்³தா³ர்த²மாஹ -
ஆத்மேதி।
தேஷாமேவ கர்மநிஷ்ட²த்வம் வ்யாவர்தயதி -
ப்³ரஹ்மசர்யேதி।
தேஷாம் ஜபாதி³பாரவஶ்யேந ஶ்ரவணாதி³பராங்முக²த்வம் பராகரோதி -
வேதா³ந்தேதி।
உக்தவிஶேஷணவதாம் முக்²யஸம்ந்யாஸித்வேந ப²லாவஸ்த²த்வம் த³ர்ஶயதி -
பரமஹம்ஸேதி।
கர்ம - வர்ணாஶ்ரமவிஹிதம் த⁴ர்மாக்²யம் ததே³வ யுஜ்யதே தேநாப்⁴யுத³யேநேதி யோக³ஸ்தே²ந நிஷ்டா² கர்மிணாம் ப்ரோக்தேத்யநுஷங்க³ம் த³ர்ஶயந்நாஹ -
கர்மைவேத்யாதி³நா ।
ஏவம் ப்ரதிவசநவாக்யஸ்தா²ந்யக்ஷராணி வ்யாக்²யாய தஸ்யைவ தாத்பர்யார்த²ம் கத²யதி -
யதி³ சேதி।
இஷ்டஸ்யாபி து³ர்போ³த⁴த்வமாஶங்க்யாஹ -
உக்தமிதி।
ஜ்ஞாநஸ்யாபி மூலவிகலதயா விப்⁴ரமத்சமாஶங்க்யாஹ -
வேதே³ஷ்விதி।
தஸ்யாஶிஷ்யத்வபு³த்³த்⁴யா அந்யதா²கத²நமித்யாஶங்க்யாஹ -
உபஸந்நாயேதி।
ததா²பி தஸ்மிந் ஔதா³ஸீந்யாத³ந்யதோ²க்திரித்யாஶங்க்யாஹ -
ப்ரியாயேதி।
ப்³ரவீதி ச பி⁴ந்நபுருஷகர்த்ருகம் நிஷ்டா²த்³வயம், தேந ஸமுச்சயோ ப⁴க³வத³பீ⁴ஷ்ட: ஶாஸ்த்ரார்தோ² ந ப⁴வதீதி ஶேஷ:।
நந்வர்ஜுநஸ்ய ப்ரேக்ஷாபூர்வகாரித்வாத்³ ஜ்ஞாநகர்மஶ்ரவணாநந்தரமுப⁴யநிர்தே³ஶாநுஉபபத்த்யா ஸமுச்சயாநுஷ்டா²நம் ஸம்பத்ஸ்யதே, தத்³வ்யதிரிக்தாநாம் து ஜ்ஞாநகர்மணோர்பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வம் ஶ்ருத்வா ப்ரத்யேகம் தத³நுஷ்டா²நம் ப⁴விஷ்யதீதி ப⁴க³வதோ மதம் கல்ப்யதே, தஸ்யார்ஜுநே(அ)நுராகா³திரேகாதி³தரேஷு ச தத³பா⁴வாதி³தி தத்ராஹ -
யதி³ புநரிதி।
அப்ரமாணபூ⁴தத்வம் - அநாப்தத்வம் ।ந ச ப⁴க³வதோ ராகா³தி³மத்த்வேநாப்தத்வம் யுக்தம், ’ஸமம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு திஷ்ட²ந்தம்’ இத்யாதி³விரோதா⁴தி³த்யாஹ -
தச்சேதி।
நிஷ்டா²த்³வயஸ்ய பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வநிர்தே³ஶப²லமுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி।
॥3॥
கிமிதி ப⁴க³வதா பு³த்³தே⁴ர்ஜ்யாயஸ்த்வம் ’ஜ்யாயஸீ சேத்³’ இத்யத்ரோக்தமுபேக்ஷிதமிதி, தத்ராஹ -
யத³ர்ஜுநேநேதி।
கிம் ச ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாம் ஸம்ந்யாஸிநாமேவாதி⁴காரோ ப⁴க³வதோ(அ)பி⁴ப்ரேத:, அந்யதா² ததீ³யவிபா⁴க³வசநவிரோதா⁴தி³தி விபா⁴க³வசநஸாமர்த்²யஸித்³த⁴மர்த²மாஹ -
தஸ்யாஶ்சேதி
॥3॥
தர்ஹி விபா⁴க³வசநாநுரோதா⁴த³ர்ஜுநஸ்யாபி ஸம்ந்யாஸபூர்விகாயாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாமேவாதி⁴காரோ ப⁴விஷ்யதி, நேத்யாஹ -
மாம் சேதி ।
பு³த்³தே⁴ர்ஜ்யாயஸ்த்வமுபேத்யாபீதி சகாரார்த²: । அர்ஜுநமாலக்ஷ்ய ப⁴க³வாநாஹேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
அந்தரேணாபி கர்மாணி, ஶ்ரவணாதி³பி⁴ர்ஜ்ஞாநாவாப்திர்ப⁴விஷ்யதீதி பரபு³த்³தி⁴மநுருத்⁴ய விஶிநஷ்டி -
கர்மேதி ।
விபா⁴க³வசநவஶாத³ஸமுச்சயஶ்சேத்³ உப⁴யோரபி ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸ்வாதந்த்ர்யேண புருஷார்த²ஹேதுத்வம் , அந்யதா² கர்மவத்³ ஜ்ஞாநமபி ந ஸ்வாதந்த்ர்யேண புருஷார்த²ம் ஸாத⁴யேத்³ இத்யாஶங்க்ய ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமாஹ -
அத²வேதி ।
தர்ஹி ஜ்ஞாநநிஷ்டா²(அ)பி கர்மநிஷ்டா²வந்நிஷ்டா²த்வாவிஶேஷாந்ந ஸ்வாதந்த்ர்யேண புருஷார்த²ஹேதுரிதி । ஸமுச்சயஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ -
ஜ்ஞாநநிஷ்டா² த்விதி ।
நஹி ரஜ்ஜுதத்த்வஜ்ஞாநமுத்பந்நம் ப²லஸித்³தௌ⁴ ஸஹகாரிஸாபேக்ஷமாலக்ஷ்யதே । ததே²த³மபி ச உத்பந்நம் மோக்ஷாய நாந்யத³பேக்ஷதே । ததா³ஹ -
அந்யேதி ।
‘யஸ்ய வா ஏதத் கர்ம’ (கௌ. உ. 4. 17) இதி ஶ்ருதாவிவ கர்மஶப்³த³ஸ்ய க்ரியமாணவஸ்துவிஷயத்வமாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -
க்ரியாணாமிதி ।
தாஶ்சநித்யநைமித்திகத்வேந விப⁴ஜதே -
யஜ்ஞாதீ³நாமிதி ।
அஸ்மிந்நேவ ஜந்மநி அநுஷ்டி²தாநாம் கர்மணாம் பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴த்³வாரா ஜ்ஞாநகாரணத்வே, ப்³ரஹ்மசாரிணாம் குதோ ஜ்ஞாநோத்பத்திர்ஜந்மாந்தரக்ருதாநாம் கர்மணாம் வா ததா²த்வே, க்³ருஹஸ்தா²தீ³நாமைஹிகாநி கர்மாணி ந ஜ்ஞாநஹேதவ: ஸ்யுரித்யாஶங்க்ய அநியமம் த³ர்ஶயதி -
இஹேதி ।
நேமாநி ஸத்த்வஶுத்³தி⁴காரணாநி உபாத்தது³ரிதப்ரதிப³ந்தா⁴தி³த்யாஶங்க்யாஹ -
உபாத்தேதி ।
தர்ஹி தாவதைவ க்ருதார்தா²நாம் குதோ ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஹேதுத்வம், தத்ராஹ -
தத்காரணத்வேநேதி ।
கர்மணாம் சித்தஶுத்³தி⁴த்³வாரா ஜ்ஞாநஹேதுத்வே மாநமாஹ -
ஜ்ஞாநமிதி ।
அநாரம்ப⁴ஶப்³த³ஸ்யோபக்ரமவிபரீதவிஷயத்வம் வ்யாவர்தயதி-
அநநுஷ்டா²நாதி³தி ।
நிஷ்கர்மண: ஸம்ந்யாஸிந: கர்மஜ்ஞாநம் நைஷ்கர்ம்யமிதி வ்யாசஷ்டே -
நிஷ்கர்மேதி ।
கர்மாபா⁴வாவஸ்தா²ம் வ்யவச்சி²நத்தி -
ஜ்ஞாநயோகே³நேதி ।
தஸ்யா: ஸாத⁴நபக்ஷபாதித்வம் வ்யாவர்தயதி -
நிஷ்க்ரியேதி ।
கர்மாநுஷ்டா²நோபாயலப்³தா⁴ ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ஸ்வதந்த்ரா புமர்த²ஹேதுரிதி ப்ரக்ருதார்த²ஸமர்த²நார்த²ம் வ்யதிரேகவசநஸ்யாந்வயே பர்யவஸாநம் மத்வா வ்யாசஷ்டே -
கர்மணாமிதி ।
தத்³விபர்யயமேவ வ்யாசஷ்டே -
தேஷாமிதி ।
உக்தே(அ)ர்தே² ஹேதும் ப்ருச்ச²தி -
கஸ்மாதி³தி ।
ஜிஜ்ஞாஸிதம் ஹேதுமாஹ -
உச்யத இதி ।
உபாயத்வே(அ)பி தத³பா⁴வே குதோ நைஷ்கர்ம்யாஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ -
நஹீதி ।
ஜ்ஞாநயோக³ம் ப்ரதி கர்மயோக³ஸ்யோபாயத்வே ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ ப்ரமாணயதி -
கர்மயோகே³தி ।
ஶ்ரௌதமுபாயோபேயத்வப்ரதிபாத³நம் ப்ரகடயதி -
ஶ்ருதாவிதி ।
யத்து கீ³தாஶாஸ்த்ரே கர்மயோக³ஸ்ய ஜ்ஞாநயோக³ம் ப்ரத்யுபாயத்வோபபாத³நம், ததி³தா³நீமுதா³ஹரதி -
இஹாபி சேதி ।
ந கர்மணாமித்யாதி³நா பூர்வார்த⁴ம் வ்யாக்²யாய, உத்தரார்த⁴ம் வ்யாக்²யாதுமாஶங்கயதி -
நந்விதி ।
ஆதி³ஶப்³தே³ந ‘ஶாந்தோ தா³ந்த உபரதஸ்திதிக்ஷு:’ (ப்³ரு. உ. 4-4-23), ‘ஸம்ந்யாஸயோகா³த்³ யதய: ஶுத்³த⁴ஸத்த்வா:’ (மு. உ. 3-2-6) இத்யாதி³ க்³ருஹ்யதே ।
தத்ரைவ லோகப்ரஸித்³தி⁴மநுகூலயதி -
லோகே சேதி ।
ப்ரஸித்³த⁴தரம், ‘யதோ யதோ நிவர்ததே ததஸ்ததோ விமுச்யதே । நிவர்தநாத்³தி⁴ ஸர்வதோ ந வேத்தி து³:க²மண்வபி ॥‘ (ஸம். ஶா. 3. 364) இத்யாதி³த³ர்ஶநாதி³தி ஶேஷ: ।
லௌகிகவைதி³கப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴யாம் ஸித்³த⁴மர்த²மாஹ -
அதஶ்சேதி ।
தத்ரோத்தரத்வேநோத்தரார்த⁴மவதார்ய, வ்யாகரோதி -
அத ஆஹேத்யாதி³நா ।
ஏவகாரார்த²மாஹ -
கேவலாதி³தி ।
ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி -
கர்மேதி ।
உக்தமேவ நஞமநுக்ருஷ்ய க்ரியாபதே³ந ஸங்க³திம் த³ர்ஶயதி -
ந ப்ராப்நோதீதி
॥ 4 ॥
உக்தே(அ)ர்தே² பு³பு⁴த்ஸிதம் ஹேதும் வக்துமுத்தரஶ்லோகமுத்தா²பயதி -
கஸ்மாதி³தி ।
கஸ்மாந்ந கர்மஸம்ந்யாஸாதே³வ ஸித்³தி⁴மதி⁴க³ச்ச²தீதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கதா³சித் - க்ஷணமாத்ரமபி, ந கஶ்சித³கர்மக்ருத் திஷ்ட²தீத்யத்ர ஹேதுத்வேநோத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
கஸ்மாதி³தி ।
ஸர்வஶப்³தா³த்³ ஜ்ஞாநவாநபி கு³ணைரவஶ: ஸந் கர்ம கார்யதே । ததஶ்ச ஜ்ஞாநவத: ஸம்ந்யாஸவசநமநவகாஶம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -
அஜ்ஞ இதீதி ।
தமேவ வாக்யஶேஷம் வாக்யஶேஷாவஷ்டம்பே⁴ந ஸ்பஷ்டயதி -
யத இதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநவதோ கு³ணைரவிசால்யதயா கு³ணாதீதத்வவசநாத³ஜ்ஞஸ்யைவ ஸத்த்வாதி³கு³ணைரிச்சா²பே⁴தே³ந கார்யகரணஸங்கா⁴தம் ப்ரவர்தயிதுமஶக்தஸ்ய அஜிதகார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்ய க்ரியாஸு ப்ரவர்தமாநத்வமித்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநயோகே³நேத்யாதி³நா உக்தந்யாயாச்ச வாக்யஶேஷோபபத்திரித்யாஹ -
ஸாங்க்²யாநாமிதி ।
ஜ்ஞாநிநாம் கு³ணப்ரயுக்தசலநாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வாபா⁴விகசலநப³லாத் கர்மயோகோ³ ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்யாஹ -
ஜ்ஞாநிநாம் த்விதி ।
ப்ரத்யகா³த்மநி ஸ்வாரஸிகசலநாஸம்ப⁴வே ப்ராகு³க்தம் ந்யாயம் ஸ்மாரயதி -
ததா² சேதி
॥ 5 ॥
ஆத்மஜ்ஞவத³நாத்மஜ்ஞஸ்யாபி தர்ஹி கர்மாகுர்வதோ ந ப்ரத்யவாய:, ஶரீரேந்த்³ரியஸங்கா⁴தம் நியந்துமஸமர்த²ஸ்ய மூர்க²ஸ்யாபி ஸம்ந்யாஸஸம்ப⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -
யஸ்த்விதி ।
தஸ்ய சோதி³தாகரணம் தச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶ்யதே -
தத³ஸதி³தி ।
மித்²யாசாரத்வாதி³தி பா⁴வ: ।
மித்²யாசாரதாமேவ வர்ணயதி -
கர்மேந்த்³ரியாணீதி
॥ 6 ॥
அநாத்மஜ்ஞஸ்ய சோதி³தமகுர்வதோ ஜாக்³ரதோ விஷயாந்தரத³ர்ஶநத்⁴ரௌவ்யாத் மித்²யாசாரத்வேந ப்ரத்யவாயித்வமுக்த்வா விஹிதமநுதிஷ்ட²தஸ்தஸ்யைவ ப²லாபி⁴லாஷவிகலஸ்ய ஸதா³சாரத்வேந வைஶிஷ்ட்யமாசஷ்டே -
யஸ்த்விந்த்³ரியாணீதி ।
விஹிதமநுதிஷ்ட²தோ, மூர்கா²த் கர்ம த்யஜதோ வைஶிஷ்ட்யமக்ஷரயோஜநயா ஸ்பஷ்டயதி -
யஸ்து புநரிதி
॥ 7 ॥
கர்மாநுஷ்டா²யிநோ வைஶிஷ்ட்யமுபதி³ஷ்டமநூத்³ய தத³நுஷ்டா²நமதி⁴க்ருதேந கர்தவ்யமிதி நிக³மயதி -
யத இதி ।
உக்தமேவ ஹேதும் ப⁴க³வத³நுமதிகத²நேந ஸ்பு²டயதி -
கர்மேதி ।
இதஶ்ச த்வயா கர்தவ்யம் கர்மேத்யாஹ -
ஶரீரேதி ।
தந்நியத தஸ்யாதி⁴க்ருதஸ்யேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஸ்வர்கா³தி³ப²லே த³ர்ஶபூர்ணமாஸாதா³வதி⁴க்ருதஸ்ய தஸ்ய தத³பி நித்யம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய விஶிநஷ்டி -
ப²லாயேதி ।
நித்யம் - நியமேந கர்தவ்யமித்யத்ர ஹேதுமாஹ -
யத இதி ।
ஹிஶப்³தோ³பாத்தமுக்தமேவ ஹேதுமநுவத³தி -
யஸ்மாதி³தி ।
கரணஸ்ய அகரணாஜ்ஜ்யாயஸ்த்வம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரகடயதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
ஸத்யேவ கர்மணி தே³ஹாதி³சேஷ்டாத்³வாரா ஶரீரம் ஸ்தா²தும் பாரயதி, தத³பா⁴வே ஜீவநமேவ து³ர்லப⁴ம் ப⁴வேதி³தி ப²லிதமாஹ -
அத இதி
॥ 8 ॥
‘கர்மணா ப³த்⁴யதே ஜந்து:’ (ம. பா⁴. 12-241-7) இதி ஸ்ம்ருதேர்ப³ந்தா⁴ர்த²ம் கர்ம, தத்ர ஶ்ரேயோ(அ)ர்தி²நா கர்தவ்யமித்யாஶங்காமநூத்³ய தூ³ஷயதி -
யச்சேத்யாதி³நா ।
கர்மாதி⁴க்ருதஸ்ய தத³கரணமயுக்தமிதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் விவ்ருணோதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴மந்தரேண யஜ்ஞார்த²ம் கர்ம குர்வாணஸ்ய ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் தாத³ர்த்²யேந கர்ம கர்தவ்யமித்யாஹ -
தத³ர்த²மிதி ।
யஜ்ஞார்த²ம் கர்மேத்யயுக்தம், நஹி கர்மார்த²மேவ கர்மேத்யாஶங்க்ய, வ்யாசஷ்டே -
யஜ்ஞோ வை விஷ்ணுரிதி ।
கத²ம் தர்ஹி ‘கர்மணா ப³த்⁴யதே ஜந்து:’ (ம. பா⁴. 12-241-7) இதி ஸ்ம்ருதி: ? தத்ராஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
ஈஶ்வரார்பணபு³த்³த்⁴யா க்ருதஸ்ய கர்மணோ ப³ந்தா⁴ர்த²த்வாபா⁴வே ப²லிதமாஹ -
அத இதி
॥ 9 ॥
நித்யஸ்ய கர்மணோ நைமித்திகஸஹிதஸ்ய அதி⁴க்ருதேந கர்தவ்யத்வே ஹேத்வந்தரபரத்வேநாநந்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
இதஶ்சேதி ।
கத²ம் புநரநேந யஜ்ஞேந வ்ருத்³தி⁴ரஸ்மாபி⁴: ஶக்யா கர்துமித்யாஶங்க்யாஹ -
ஏஷ இதி
॥ 10 ॥
கத²ம் புநரபீ⁴ஷ்டப²லவிஶேஷஹேதுத்வம் யஜ்ஞஸ்ய விஜ்ஞாயதே ? நஹி தே³வதாப்ரஸாதா³த்³ருதே ஸ்வர்கா³தி³ரப்⁴யுத³யோ லப்⁴யதே, நாபி ஸம்யக்³த³ர்ஶநமந்தரேண நிஶ்ஶ்ரேயஸம் ஸேத்³து⁴ம் பாரயதீதி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
தத்ர ஶ்லோகேநோத்தரமாஹ -
தே³வாநிதி ।
முமுக்ஷுத்வபு³பு⁴க்ஷுத்வவிபா⁴கே³ந ஶ்ரேயஸி விகல்ப: ॥ 11 ॥
இதஶ்சாதி⁴க்ருதேந கர்ம கர்தவ்யமித்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
கத²மஸ்மாபி⁴ர்பா⁴விதா: ஸந்தோ தே³வா பா⁴வயிஷ்யந்தி அஸ்மாநிதி, ததா³ஹ -
இஷ்டாநிதி ।
யஜ்ஞாநுஷ்டா²நேந பூர்வோக்தரீத்யா ஸ்வர்கா³பவர்க³யோர்பா⁴வே(அ)பி, கத²ம் ஸ்த்ரீபஶுபுத்ராதி³ஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்ய, பூர்வார்த⁴ம் வ்யாகரோதி -
இஷ்டாந் அபி⁴ப்ரேதாநிதி ।
பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்ச யஜ்ஞாநுஷ்டா²நத்³வாரா போ⁴கோ³ நிர்வர்தநீய:, அந்யதா² ப்ரத்யவாயப்ரஸங்கா³தி³த்யுத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
தைரிதி ।
ஆந்ருண்யமக்ருத்வா இத்யஸ்ய அயமர்த²: - தே³வாநாம்ருஷீணாம் பித்ருணாம் ச யஜ்ஞேந ப்³ரஹ்மசர்யேண ப்ரஜயா ச ஸந்தோஷமநாபாத்³ய, ஸ்வகீயம் கார்யகரணஸங்கா⁴தமேவ போஷ்டும் பு⁴ஞ்ஜாநஸ்தஸ்கரோ ப⁴வதீதி ॥ 12 ॥
தே³வாதி³ப்⁴ய: ஸம்விபா⁴க³மக்ருத்வா பு⁴ஞ்ஜாநாநாம் ப்ரத்யவாயித்வமுக்த்வா, தத³ந்யேஷாம் ஸர்வதோ³ஷராஹித்யம் த³ர்ஶயதி -
யே புநரிதி ।
யஜ்ஞஶிஷ்டாஶிநோ யே புநஸ்தே தாத்³ருஶா: ஸந்த: ஸர்வகில்பி³ஷைர்முச்யந்த இதி யோஜநா ।
தைர்த³த்தாநித்யாதி³நோக்தம் நிக³மயதி -
பு⁴ஞ்ஜத இதி ।
தே³வயஜ்ஞாதீ³ந் இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந பித்ருயஜ்ஞோ மநுஷ்யயஜ்ஞோ பூ⁴தயஜ்ஞோ ப்³ரஹ்மயஜ்ஞஶ்சேதி சத்வாரோ யஜ்ஞா: க்³ருஹ்யந்தே । சுல்லீஶப்³தே³ந பிட²ரதா⁴ரணாத்³யர்த²க்ரியாம் குர்வந்தோ விந்யாஸவிஶேஷவந்தஸ்த்ரயோ க்³ராவாணோ விவக்ஷ்யந்தே । ஆதி³ஶப்³தே³ந கண்ட³நீ பேஷணீ மார்ஜநீ உத³கும்ப⁴ஶ்சேத்யேதே ஹிம்ஸாஹேதவோ க்³ருஹீதா: । தாந்யேதாநி பஞ்ச, ப்ராணிநாம் ஸூநாஸ்தா²நாநி - ஹிம்ஸாகாரணாநி, தத்ப்ரயுக்தை: ஸர்வைரபி பு³த்³த்⁴யபு³த்³தி⁴பூர்வகது³ரிதைர்முச்யந்த இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ப்ரமாத³: -
விசாரவ்யதிரேகேணாபு³த்³தி⁴பூர்வகமுபநதம் பாத³பாதாதி³கர்ம, தேந ப்ராணிநாம் ஹிம்ஸா ஸம்பா⁴வ்யதே । ஆதி³ஶப்³தே³நாஶுசிஸம்ஸ்பர்ஶாதி³க்³ருஹீதம், தது³த்தை²ஶ்ச பாபைர்மஹாயஜ்ஞகாரிணோ முச்யந்தே । உக்தம் ஹி
‘கண்ட³நம் பேஷணம் சு்ல்லீ உத³கும்ப⁴ஶ்ச மார்ஜநீ ।பஞ்ச ஸூநா க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய பஞ்சயஜ்ஞாத் ப்ரணஶ்யதி ॥ ‘ (மநு: - 3 -68) இதி ।‘பஞ்ச ஸூநா க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய சுல்லீ பேஷண்யவஸ்கர: ।
கண்ட³நீ சைவ (சோத³) கும்மஶ்ச வத்⁴யந்தே யாம்ஸ்து வாஹயந்'
இதி ச । அஸ்யாயமர்த²: - யா யதோ²க்தா: பஞ்சஸங்க்²யாகா க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய ஸூநாஸ்தா யோ வாஹயந் - ஆபாத³யந் வர்ததே, தேந ப்ராணிநோ பு³த்³தி⁴பூர்வகமபு³த்³தி⁴பூர்வகம் ச வத்⁴யந்தே ।
தத்ப்ரயுக்தம் ஸர்வமபி பாபம் மஹாயஜ்ஞாநுஷ்டா²நாத் ப்ரணஶ்யதீதி மஹாயஜ்ஞாநுஷ்டா²நஸ்துத்யர்த²ம் தத³நுஷ்டா²நவிமுகா²ந் நிந்த³தி -
யே த்விதி ।
ஆத்மம்ப⁴ரித்வமேவ ஸ்போ²ரயதி -
யே பசந்தீதி ।
ஸ்வதே³ஹேந்த்³ரியபோஷணார்த²மேவ பாகம் குர்வதாம் தே³வயஜ்ஞாதி³பராங்முகா²நாம் பாபபூ⁴யஸ்த்வம் த³ர்ஶயதி -
பு⁴ஞ்ஜத இதி ।
பாட²க்ரமஸ்த்வர்த²க்ரமாத³பபா³த⁴நீய: ॥ 13 ॥
தே³வயஜ்ஞாதி³கம் கர்மாதி⁴க்ருதேந கர்தவ்யமித்யத்ர ஹேத்வந்தரமித:ஶப்³தோ³பாத்தமேவ த³ர்ஶயதி -
ஜக³தி³தி ।
நநு பு⁴க்தமந்நம் ரேதோலோஹிதபரிணதிக்ரமேண ப்ரஜாரூபேண ஜாயதே, தச்சாந்நம் வ்ருஷ்டிஸம்ப⁴வம் ப்ரத்யக்ஷத்³ருஷ்டம், தத் கத²ம் கர்மணோ ஜக³ச்சக்ரப்ரவர்தகத்வமிதி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
பாரம்பர்யேண கர்மணஸ்தத்³தே⁴துத்வம் ஸாத⁴யதி -
உச்யத இதி ।
உக்தே(அ)ர்தே² ஸ்ம்ருத்யந்தரம் ஸம்வாத³யதி -
அக்³நாவிதி ।
தத்ர ஹி தே³வதாபி⁴த்⁴யாநபூர்வகம் தது³த்³தே³ஶேந ப்ரஹிதாஹுதிரபூர்வதாம் க³தா ரஶ்மித்³வாரேணாதி³த்யமாருஹ்ய, வ்ருஷ்ட்யாத்மநா ப்ருதி²வீம் ப்ராப்ய, வ்ரிஹியவாத்³யந்நபா⁴வமாபத்³ய, ஸம்ஸ்க்ருதோபபு⁴க்தா ஶுக்ரஶோணிதரூபேண பரிணதா ப்ரஜாபா⁴வம் ப்ராப்நோதீத்யர்த²: ।
‘யஜ்ஞ: கர்மஸமுத்³ப⁴வ:’ (ப⁴. கீ³. 3-14) இத்யயுக்தம், ஸ்வஸ்யைவ ஸ்வோத்³ப⁴வே காரணத்வாயோகா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ -
ருத்விகி³தி ।
த்³ரவ்யதே³வதயோ: ஸங்க்³ராஹகஶ்சகார: ॥ 14 ॥
யத் அபூர்வஹேதுத்வேந கர்மோக்தம், தத் கிம் சைத்யவந்த³நாதி³ ? கிம் வா(அ)க்³நிஹோத்ராதீ³தி ஸந்தி³ஹாநம் ப்ரத்யாஹ -
கர்மேதி ।
கிமிதி கர்மணோ ப்³ரஹ்மோத்³ப⁴வத்வமுச்யதே ? ஸர்வஸ்ய தது³த்³ப⁴வத்வாவிஶேஷாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -
ப்³ரஹ்ம வேத³ இதி ।
ப்³ரஹ்ம தர்ஹி வேதா³க்²யமநாதி³நித⁴நமிதி, தத்ராஹ -
ப்³ரஹ்ம புநரிதி ।
அக்ஷராத்மநோ வேத³ஸ்ய புநரக்ஷரேப்⁴ய: ஸகாஶாதே³வ ஸமுத்³ப⁴வோ ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்யாஹ -
அக்ஷரமிதி ।
ப்³ரஹ்மேத்யக்ஷரமேவோக்தம், தத் கத²ம் தஸ்மாதே³வோத்³ப⁴வதீத்யாஶங்க்ய, ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்த²முக்தமேவ ஸ்மாரயதி -
ப்³ரஹ்ம வேத³ இதி ।
நநு ப்³ரஹ்மஶப்³தி³தஸ்ய வேத³ஸ்யாபி பௌருஷேயத்வாத் ப்ராமாண்யஸந்தே³ஹாத் கத²ம் தது³க்தமக்³நிஹோத்ராதி³கம் கர்ம நிர்தா⁴ரயிதும் ஶக்யதே ? தத்ராஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
கத²ம் தர்ஹி தஸ்ய யஜ்ஞே ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் ? ஸர்வக³தத்வே விஶேஷாயோகா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ -
ஸர்வக³தமபீதி
॥ 15 ॥
அதி⁴க்ருதேந அத்⁴யயநாதி³த்³வாரா ஜக³ச்சக்ரமநுவர்தநீயம் , அந்யதே²ஶ்வராஜ்ஞாதிலங்கி⁴நஸ்தஸ்ய ப்ரத்யவாய: ஸ்யாதி³த்யாஹ -
ஏவமிதி ।
‘ந கர்மணாமநாரம்பா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 3-4) இத்யாதி³நோக்தமுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
ஜக³ச்சக்ரஸ்ய ப்ராகு³க்தப்ரகாரேணாநுவர்தநே வ்ருதா² ஜீவநமக⁴ஸாத⁴நம் யஸ்மாத் தஸ்மாஜ்ஜீவதா நியதம் கர்ம கர்தவ்யமித்யர்த²: ।
யத்³யதி⁴க்ருதேந கர்தவ்யமேவ கர்ம, தர்ஹி கிமிதி அஜ்ஞேநேதி விஶிஷ்யதே ? ஜ்ஞாநநிஷ்டேநாபி தத் கர்தவ்யமேவாதி⁴க்ருதத்வாவிஶேஷாதி³த்யாஶ்ங்க்ய, பூர்வோக்தமநுவத³தி -
ப்ராகி³தி ।
நஹி ஜ்ஞாநகர்மணோர்விரோதா⁴ஜ்ஜ்ஞாநநிஷ்டே²ந கர்ம கர்தும் ஶக்யதே । ததா² சாநாத்மஜ்ஞேநைவ சித்தஶுத்³த்⁴யாதி³பரம்பரயா ஜ்ஞாநார்த²ம் கர்மாநு்ஷ்டே²யமிதி ப்ரதிபாதி³தமித்யர்த²: ।
தர்ஹி ‘யஜ்ஞார்தா²த்’ (ப⁴. கீ³. 3-9) இத்யாதி³ கிமர்த²ம், நஹி தத்ர ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ப்ரதிபாத்³யதே, கர்மநிஷ்டா² து பூர்வமேவோக்தத்வாந்நாத்ர வக்தவ்யேத்யாஶங்க்ய, வ்ருத்தமர்தா²ந்தரமநுவத³தி -
ப்ரதிபாத்³யேதி ।
ப்ராஸங்கி³கம் - அஜ்ஞஸ்ய கர்மகர்தவ்யதோக்திப்ரஸங்கா³தா³க³தமிதி யாவத் । ப³ஹுகாரணம் - ஈஶ்வரப்ரஸாதோ³ தே³வதாப்ரீதிஶ்சேத்யாதி³ । தோ³ஷஸங்கீர்தநம் - ‘தைர்த³த்தாந் அப்ரதா³ய’ (ப⁴. கீ³. 3-12) இத்யாதி³ ॥ 16 ॥
வ்ருத்தமர்த²மேவம் விப⁴ஜ்யாநூத்³ய அநந்தரஶ்லோகமாஶங்கோத்தரத்வேநாவதாரயதி -
ஏவமிதி ।
அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நமித்யேவமர்த²மாஶங்க்யாஹ ப⁴க³வாநிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
நந்வேஷா ஆஶங்கா நாவகாஶமாஸாத³யதி, அநாத்மஜ்ஞேந கர்தவ்யம் கர்மேதி ப³ஹுஶோ விஶேஷிதத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -
ஸ்வயமேவேதி ।
கிமர்த²ம் ஶ்ருத்யர்த²ம் ஸ்வயமேவ ப⁴க³வாநத்ர ப்ரதிபாத³யதீத்யாஶங்க்யாஹ -
ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்யேதி ।
கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸஸம்ந்யாஸம் ஜ்ஞாநமேவ முக்திஸாத⁴நமர்த²:, நார்தா²ந்தரமிதி விவேகார்த²மிஹ ஶ்ருத்யர்த²ம் கீர்தயதீத்யர்த²: ।
தமேவ ஶ்ருத்யர்த²ம் ஸங்க்ஷிபதி -
ஏதமிதி ।
ஸித்³த⁴ம் சேதா³த்மவேத³நம் , அநர்த²கம் தர்ஹி வ்யுத்தா²நாதி³, இத்யாஶங்க்யாபாதிகவிஜ்ஞாநப²லமாஹ -
நிவ்ருத்தேதி ।
ப்³ராஹ்மணக்³ரஹணம் தேஷாமேவ வ்யுத்தா²நே முக்²யமதி⁴காரித்வமிதி ஜ்ஞாபநார்த²ம் ।
க்லேஶாத்மகத்வாத் ஏஷணாநாம் தாப்⁴யோ வ்யுத்தா²நம் ஸர்வேஷாம் ஸ்வாபா⁴விகத்வாத் அவிதி⁴த்ஸிதமித்யாஶங்க்யாஹ -
மித்²யேதி ।
‘பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி’ (ப்³ரு. உ. 3-5-1) இதி வசநம் வ்யுத்தா²நவிருத்³த⁴மித்யாஶங்க்யாஹ -
ஶரீரேதி ।
தர்ஹி தத்³வதே³வ தேஷாமக்³நிஹோத்ராதி³ அபி கர்தவ்யமாபத்³யேத, இத்யாஶங்க்ய, வ்யுத்தா²யிநாமாஶ்ரமத⁴ர்மவத³க்³நிஹோத்ராதே³ரநுஷ்டா²பகாபா⁴வாத்³ மைவமித்யாஹ -
ந தேஷாமிதி ।
யதோ²க்தம் ஶ்ருத்யர்த²மஸ்மிந் கீ³தாஶாஸ்த்ரே பௌர்வாபர்யேண பர்யாலோச்யமாநே ப்ரதிபாத³யிதுமிஷ்டம் ப்ரகடீகுர்வந் கர்தவ்யமேவ கர்ம ஜீவதேதி நியமே ‘ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம்’ (ப⁴. கீ³. 3-3) இதி கத²முக்தமிதி பரிசோத்³யபரிஹாரமுத³ர்ஶயதீத்யாஹ -
இத்யேவமிதி ।
ஆத்மநிஷ்ட²ஸ்ய விஷயஸங்க³ராஹித்யம் த்³ருஷ்டம், தத³நாத்மஜ்ஞேந ஜிஜ்ஞாஸுநா கர்தவ்யமிதி மத்வா(அ)(அ)ஹ -
யஸ்து ஸாங்க்²ய இதி ।
கிஞ்ச, ஆத்மஜ்ஞஸ்ய ஜ்ஞாநேநாத்மநைவ பரித்ருப்தத்வாத் நாந்நபாநாதி³நா ஸாத்⁴யா த்ரு்ப்திரிஷ்டா । தேந வித்³யார்தி²நா ஸம்ந்யாஸிநா(அ)பி நாந்நரஸாதௌ³ ஆஸக்திர்யுக்தா கர்துமித்யாஹ -
ஆத்மத்ருப்த இதி ।
கிஞ்சாத்மவித³: ஸர்வதோ வைத்ருஷ்ண்யம் த்³ருஷ்டம், தத³நாத்மவிதா³ வித்³யார்தி²நா கர்தவ்யமித்யாஹ -
ஆத்மந்யேவேதி ।
ரதித்ருப்திஸந்தோஷாணாம் மோத³ப்ரமோதா³நந்த³வத் அவாந்தரபே⁴த³: । அத²வா ரதிர்விஷயாஸக்தி:, த்ருப்திர்விஷயவிஶேஷஸம்பர்கஜம் ஸுக²ம், ஸந்தோஷோ(அ)பீ⁴ஷ்டவிஷயமாத்ரலாபா⁴தீ⁴நம் ஸுக²ஸாமாந்யமிதி பே⁴த³: ।
நநு ஆத்மரதேராத்மத்ருப்தஸ்யாத்மந்யேவ ஸந்துஷ்டஸ்யாபி கிஞ்சித் கர்தவ்யம் முக்தயே ப⁴விஷ்யதீதி, நேத்யாஹ -
ய ஈத்³ருஶ இதி
॥ 17 ॥
இதஶ்சாத்மவிதோ³ ந கிஞ்சித் கர்தவ்யமித்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
அப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸயோரந்யதரத் ப்ரயோஜநம் க்ருதேந -ஸுக்ருதேநாத்மவிதோ³ ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்யாஹ -
நைவேதி ।
ப்ரத்யவாயநிவ்ருத்தயே ஸ்வரூபப்ரச்யுதிப்ரத்யாக்²யாநாய வா கர்ம ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
ப்³ரஹ்மாதி³ஷு ஸ்தா²வராந்தேஷு பூ⁴தேஷு கஞ்சித்³ பூ⁴தவிஶேஷமாஶ்ரித்ய கஶ்சித³ர்தோ² விது³ஷ: ஸாத்⁴யோ ப⁴விஷ்யதி, தத³ர்த²ம் தேந கர்தவ்யம் கர்மேத்யாஶங்க்யாஹ -
நசேதி ।
தத்ராத்³யம் பாத³மாத³த்தே -
நைவேதி ।
தம் வ்யாசஷ்டே -
தஸ்யேதி ।
ஆத்மவித³: ஸ்வர்கா³த்³யப்⁴யுத³யாநர்தி²த்வாத் நி:ஶ்ரேயஸஸ்ய ச ப்ராப்தத்வாந்ந க்ருதம் - கர்மார்த²வதி³த்யர்த²: ।
ஆத்மவிதா³ சேத் கர்ம ந க்ரியதே, தர்ஹி தேநாக்ருதேந தஸ்யாநர்தோ² ப⁴விஷ்யதீதி தத்ப்ரத்யாக்²யாநார்த²ம் தஸ்ய கர்தவ்யம் கர்மேதி ஶங்கதே -
தர்ஹீதி ।
த்³விதீயபாதே³நோத்தரமாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
அதோ ந தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் க்ருதமர்த²வதி³தி ஶேஷ: ।
த்³விதீயம் பா⁴க³ம் விப⁴ஜதே -
நசாஸ்யேதி ।
வ்யபாஶ்ரயணம் - ஆலம்ப³நம், நேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
பதா³ர்த²முக்த்வா வாக்யார்த²மாஹ -
கஞ்சிதி³தி ।
பூ⁴தவிஶேஷஸ்யாஶ்ரிதஸ்யாபி க்ரியாத்³வாரா ப்ரயோஜநப்ரஸவஹேதுத்வமிதி மத்வா(அ)(அ)ஹ -
யேநேதி ।
தர்ஹி மயா(அ)(அ)பி யதோ²க்தம் தத்த்வமாஶ்ரித்ய த்யாஜ்யமேவ கர்மேத்யர்ஜுநஸ்ய மதமாஶங்க்யாஹ -
ந த்வமிதி
॥ 18 ॥
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநநிஷ்ட²த்வாபா⁴வே கர்மாநுஷ்டா²நமாவஶ்யகமித்யாஹ -
யத இதி ।
தஸ்மாத்-ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ராஹித்யாதி³தி யாவத் ।
மோக்ஷமேவாபேக்ஷமாணஸ்ய கத²ம் கர்மணி ப²லந்தரவதி நியோக³: ஸ்யாதி³த்யஶங்க்யாஹ -
அஸக்தோ ஹீதி
॥ 19 ॥
யத்³யபி ஜிதந்த்³ரியோ(அ)பி விவேகீ ஶ்ரவணாதி³பி⁴ரஜஸ்ரம் ப்³ரஹ்மணி நிஷ்டா²தும் ஶக்நோதி, ததா²(அ)பி க்ஷத்ரியேண த்வயா விஹிதம் கர்ம ந த்யாஜ்யமித்யாஹ -
யஸ்மாச்சேதி ।
தஸ்மாத் த்வமபி கர்ம கர்துமர்ஹஸீதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
இதோ(அ)பி த்வயா விஹிதம் கர்ம கர்தவ்யமித்யாஹ -
லோகேதி
॥ 20 ॥
ஜ்ஞாநவதா க்ருதார்தே²ந லோகஸங்க்³ரஹார்த²மபி ந ப்ரவர்திதவ்யமித்யாஶங்காமுத்தா²ப்ய, பரிஹரதி -
லோகேத்யாதி³நா ।
ஶ்ருதாத்⁴யயநஸம்பந்நத்வேநாபி⁴மதோ யத்³யத்³ - விஹிதம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம் வா கர்மாநுதிஷ்ட²தி, தத்ததே³வ ப்ராக்ருதோ ஜநோ(அ)நுவர்ததே । தேந வித்³யாவதா(அ)பி லோகமர்யாதா³ஸ்தா²பநார்த²ம் விஹிதம் கர்ம கர்தவ்யமித்யர்த²: ।
ஶ்ரேஷ்டா²நுஸாரித்வமிதரேஷாமாசாரே த³ர்ஶயித்வா, ப்ரதிபத்தாவபி த³ர்ஶயதி -
கிஞ்சேதி
॥ 21 ॥
க்ருதார்த²ஸ்யாபி லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் விஹிதம் கர்ம கர்தவ்யமித்யுக்த்வா, தத்ரைவ ப⁴க³வந்தமுதா³ஹரணத்வேநோபந்யஸ்யதி -
யதீ³த்யாதி³நா ।
அப்ராப்தஸ்ய ப்ராப்தயே தவாபி கர்த்ருத்வஸம்ப⁴வாத்³ ந கிஞ்சித³பி வித்³யதே கர்தவ்யமிதி கத²முக்தமித்யாஶங்க்யாஹ -
நாநவாப்தமிதி ।
ப்ரதீகமுபாதா³ய வ்யாக்²யாநத்³வாரா வித்³யாவதோ(அ)பி கர்மப்ரவ்ருத்திம் ஸம்பா⁴வயதி -
நேத்யாதி³நா ।
அந்வயார்த²ம் புநர்நஞோ(அ)நுவாத³: ।
ப⁴க³வதோ நாஸ்தி கர்தவ்யமித்யேததா³காங்க்ஷாத்³வாரா ஸ்போ²ரயதி -
கஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।
ப்ரயோஜநாபா⁴வே த்வயா(அ)பி நாநுஷ்டே²யம் கர்மேத்யாஶங்க்ய லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் மமாபி கர்மாநுஷ்டா²நமிதி மத்வா(அ)(அ)ஹ -
ததா²பீதி ।
॥ 22 ॥
லோகஸங்க்³ரஹோ(அ)பி ந தே கர்தவ்யோ விப²லத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -
யதி³ ஹீதி
॥ 23 ॥
ஶ்ரேஷ்ட²ஸ்ய தவ மார்கா³நுவர்தித்வம் மநுஷ்யாணாமுசிதமேவேத்யாஶங்க்ய, தூ³ஷயதி -
ததா²சேத்யாதி³நா ।
ஈஶ்வரஸ்ய கர்மண்யப்ரவ்ருத்தௌ தத³நுவர்திநாமபி கர்மாநுபபத்தேரிதி ஹேதுமாஹ -
லோகஸ்தி²தீதி ।
இதஶ்சேஶ்வரேண கர்ம கர்தவ்யமித்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
யதி³ கர்ம ந குர்யாமிதி ஶேஷ: ।
ஸங்கரகரணஸ்ய கார்யம் கத²யதி -
தேநேதி ।
ப்ரஜோபஹதி: பரிப்ராப்யதே சேத் , கிம் தயா தவ ஸ்யாதி³தி, தத்ராஹ -
ப்ரஜாநாமிதி
॥ 24 ॥
த்வாமநாசரந்தமநுவர்ததாம் ஸர்வேஷாம் கோ தோ³ஷ: ஸ்யாத் ? இத்யபேக்ஷாயாமீஶ்வரஸ்ய க்ருதார்த²தயா கர்மாநுஷ்டா²நாபா⁴வே தத³நுவர்திநாமபி தத³பா⁴வாதே³வ ஸ்தி²திஹேத்வபா⁴வாத் , ப்ருதி²வ்யாதி³பூ⁴தாநாம் விநாஶப்ரஸங்கா³த்³ வர்ணாஶ்ரமத⁴ர்மவ்யவஸ்தா²நுபபத்தேஶ்சாதி⁴க்ருதாநாம் ப்ராணப்⁴ருதாம் பாபோபஹதத்வப்ரஸங்கா³த் பராநுக்³ரஹார்த²ம் ப்ரவ்ரு்த்திரீஶ்வரஸ்யேத்யுக்தம் । ஸம்ப்ரதி லோகஸங்க்³ரஹாய கர்ம குர்வாணஸ்ய கர்த்ருத்வாபி⁴மாநேந ஜ்ஞாநாபி⁴ப⁴வே ப்ராப்தே, ப்ரத்யாஹ -
யதி³ புநரிதி ।
க்ருதார்த²பு³த்³தி⁴த்வே ஹேதுமாஹ -
ஆத்மவிதி³தி ।
யதா²வதா³த்மாநமவக³ச்ச²ந் கர்த்ருத்வாத்³யபி⁴மாநாபா⁴வாத் க்ருதார்தோ² ப⁴வத்யேவேத்யர்த²: ।
அர்ஜுநாத³ந்யத்ராபி ஜ்ஞாநவதி க்ருதார்த²பு³த்³தி⁴த்வம் கர்தவ்யத்வாத்³யபி⁴மாநஹீநே துல்யமித்யாஹ -
அந்யோ வேதி ।
தஸ்ய தர்ஹி கர்மாநுஷ்டா²நமப²லத்வாத் அநவகாஶமித்யாஶங்க்யாஹ -
தஸ்யாபீதி ।
>கர்தவ்ய இதி ஆத்மவிதா³(அ)பி பராநுக்³ரஹாய கர்தவ்யமேவ கர்மேதி, ஆஹேதி ஶேஷ: ।
த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகரூபம் ஶ்லோகம் வ்யாகரோதி -
ஸக்தா இத்யாதி³நா ।
அஸக்த: ஸந் கர்த்ருத்வாபி⁴மாநம் ப²லபி⁴ஸந்தி⁴ம் வா குர்வந்நிதி யாவத் ॥ 25 ॥
வ்ருத்தமநூத்³யோத்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
ஏவமிதி ।
கர்தவ்யம்,கர்மேதி ஶேஷ: ।
பூர்வார்த⁴மேவம் வ்யாக்²யாயோத்தரார்த⁴ம் ப்ரஶ்நபூர்வகமவதார்ய வ்யாசஷ்டே -
கிம் நு குர்யாதி³தி ।
ஸர்வகர்மாணி காரயேத் , தேஷு ப்ரீதிம் குர்வந்நிதி ஶேஷ: ।
கத²ம் காரயேதி³த்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ -
ததே³வேதி
॥ 26 ॥
‘அஜ்ஞாநாம் கர்மஸங்கி³நாம்’ (ப⁴. கீ³. 3-26) இத்யுக்தம் ; தேநோத்தரஶ்லோகஸ்ய ஸங்க³திமாஹ -
அவித்³வாநிதி ।
கர்த்ருத்வமாத்மந: அவாஸ்தவம் இத்யப்⁴யுபக³மாத்³ வித்³வாந் கத²ம் குர்வந்நேவ தஸ்யாபா⁴வம் பஶ்யதீத்யாஶங்க்யாஹ -
ப்ரக்ருதேரிதி ।
கர்மஸு அவிது³ஷ: ஸக்திப்ரகாரம் ப்ரகடயந் வ்யாகரோதி -
ப்ரக்ருதேரித்யாதி³நா ।
ப்ரதா⁴ந ஶப்³தே³ந மாயாஶக்திருச்யதே । அவித்³யயேத்யுப⁴யத: ஸம்ப³த்⁴யதே ॥ 27 ॥
அஜ்ஞஸ்ய கர்மஸு ஸக்திமுக்த்வா விது³ஷஸ்தத³பா⁴வமபி⁴த³தா⁴தி -
ய: புநரிதி ।
தத்த்வம் யாதா²ர்த்²யம் வேத்தீதி வ்யுத்பத்த்யா தத்த்வவிதி³தி ।
துஶப்³தே³நாஜ்ஞாத்³ விஶிஷ்டே நிர்தி³ஷ்ட²ப்ரஶ்நபூர்வகம் த்³விதீயபாத³மவதார்ய வ்யாசஷ்டே -
கஸ்யேத்யாதி³நா ।
கு³ணாநாமேவ கு³ணேஷு வர்தமாநத்வமயுக்தம், நிர்கு³ணத்வாத் தேஷாமித்யாஶங்க்ய விப⁴ஜதே -
கு³ணா இதி ।
கார்யகரணாநாமேவ விஷயேஷு ப்ரவ்ருத்தி:, ஆத்மநஸ்து கூடஸ்த²த்வாத் மைவமிதி ஜ்ஞாத்வா, தத்த்வவித் கர்மஸு த்³ருட⁴தரம் கர்தவ்யாபி⁴மாநம் ந கரோதீத்யர்த²: ॥ 28 ॥
வித்³வாந் அவித்³வாநித்யுபா⁴வபி ப்ரக்ருத்ய, வித்³வாநவிது³ஷோ பு³த்³தி⁴பே⁴த³ம் ந குர்யாதி³த்யுபஸம்ஹரதி -
யே புநரிதி ।
ப்ரக்ருதேருக்தகு³ணைர்தே³ஹாதி³பி⁴ர்விகாரை: ஸம்மூடா⁴: - தாநேவ ஆத்மத்வேந மந்யமாநா யே தே ।
கு³ணாநாம் - தேஷாமேவ தே³ஹாதீ³நாம் கர்மஸு -வ்யாபாரேஷு, ஸஜ்ஜந்தே - ஸக்திம் த்³ருட⁴தராமாத்மீயபு³த்³தி⁴ம் குர்வந்தீத்யாஹ -
ப்ரக்ருதேரித்யாதி³நா ।
தேஷாமநாத்மவிதா³ம் ஸ்வயமாத்மவித்³ பு³த்³தி⁴பே⁴த³ம் நாபாத³யேதி³த்யாஹ -
தாநித்யாதி³நா
॥ 29 ॥
யத்³யபி கர்மண்யஜ்ஞோ(அ)தி⁴க்ரியதே, ததா²(அ)பி மோக்ஷமாணேந தேந கர்ம த்யக்தவ்யம், மோக்ஷஸ்ய கர்மாஸாத்⁴யத்வாத் , ந து தேந கர்ம கர்தும் ஶக்யா, கர்மண: ஸ்வாபேக்ஷிதவிரோதி⁴த்வாதி³தி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
ஶ்லோகேநோத்தரமாஹ -
உச்யத இதி ।
யதோ²க்தே பரஸ்மிந்நாத்மநி ஸர்வகர்மணாம் ஸமர்பணே காரணமாஹ -
அத்⁴யாத்மேதி ।
விவேகபு³த்³தி⁴மேவ வ்யாகரோதி -
அஹமிதி ।
த³ர்ஶிதரீத்யா கர்மஸு ப்ரவ்ருத்தஸ்ய கர்தவ்யாந்தரமாஹ -
கிஞ்சேதி ।
த்யக்தாஶீ: ப²லப்ரார்த²நாஹீந: ஸந்நித்யர்த²: । நிர்மமோபூ⁴த்வா , புத்ரப்⁴ராத்ராதி³ஷ்விதி ஶேஷ: ।
நநு யுத்³தே⁴ நியோகோ³ நோபபத்³யதே, புத்ரப்⁴ராத்ராதி³ஹிம்ஸாத்மநஸ்தஸ்ய ஸந்தாபஹேதோர்நியோக³விஷயத்வாயோகா³தி³தி, தத்ராஹ -
விக³தேதி
॥ 30 ॥
ப்ரக்ருதம் ப⁴க³வதோ மதமுக்தப்ரகாரமநுஸ்ருத்யைவாநுதிஷ்ட²தாம் க்ரமமுக்திப²லம் கத²யதி -
யதே³ததி³தி ।
ஶாஸ்த்ராசார்யோபதி³ஷ்டே(அ)த்³ருஷ்டா²ர்தே² விஶ்வாஸவத்த்வம் - ஶ்ரத்³த³தா⁴நத்வம் । கு³ணேஷு தோ³ஷாவிஷ்கரணம் - அஸூயா । அபிர்யதோ²க்தாயா முக்தேரமுக்²யத்வத்³யோதநார்த²: ॥ 31 ॥
ப⁴க³வந்மதாநநுவர்திநாம் ப்ரத்யவாயித்வம் ப்ரத்யாயயதி -
யே த்விதி ।
தத்³விபரீதத்வம் ப⁴க³வந்மதாநுவர்திப்⁴யோ வைபரீத்யம் । ததே³வ த³ர்ஶயதி -
ஏததி³த்யாதி³நா ।
அப்⁴யஸூயந்த: - தத்ராஸந்தமபி தோ³ஷமுத்³பா⁴வயந்த இத்யர்த²: । ஸர்வஜ்ஞாநாநி - ஸகு³ணநிர்கு³ணவிஷயாணி । ப்ரமாணப்ரமேயப்ரயோஜநவிபா⁴க³தோ விவித⁴த்வம் ॥ 32 ॥
ப⁴க³வந்மதாநுவர்தநமந்தரேண பரத⁴ர்மாநுஷ்டா²நே ஸ்வத⁴ர்மாநநுஷ்டா²நே ச காரணம் ப்ருச்ச²தி -
கஸ்மாதி³தி ।
ப⁴க³வத்ப்ரதிகூலத்வமேவ தத்ர காரணமித்யாஶங்க்யாஹ -
த்வத்ப்ரதிகூலா இதி ।
ராஜாநுஶாஸநாதிக்ரமே தோ³ஷத³ர்ஶநாத்³ ப⁴க³வத³நுஶாஸநாதிக்ரமே(அ)பி தோ³ஷஸம்ப⁴வாத் ப்ரதிகூலத்வம் ப⁴யகாரணமித்யர்த²: ।
உத்தரத்வேந ஶ்லோகமவதாரயதி -
ஸத்³ருஶமிதி । தத்ராஹேதி ।
ஸர்வஸ்ய ப்ராணிவர்க³ஸ்ய ப்ரக்ருதிவஶவர்தித்வே கைமுதிகந்யாயம் ஸூசயதி -
ஜ்ஞாநவாநபீதி ।
ஸர்வாண்யபி பூ⁴தாநி அநிச்ச²ந்த்யபி ப்ரக்ருதிஸத்³ருஶீம் சேஷ்டாம் க³ச்ச²ந்தீதி நிக³மயதி -
ப்ரக்ருதிமிதி ।
பூ⁴தாநாம் ப்ரக்ருத்யதீ⁴நத்வே(அ)பி, ப்ரக்ருதிர்ப⁴க³வதா நிக்³ராஹ்யேத்யாஶங்க்யாஹ -
நிக்³ரஹ இதி ।
கா புநரியம் ப்ரக்ருதி: ? யத³நுஸாரிணீ பூ⁴தாநாம் சேஷ்டேதி ப்ருச்ச²தி -
ப்ரக்ருதிர்நாமேதி ।
ப⁴க³வத³பி⁴ப்ரேதாம் ப்ரக்ருதிம் ப்ரகடயதி -
பூர்வேதி ।
ஆதி³ஶப்³தே³ந ஜ்ஞாநேச்சா²தி³ ஸங்க்³ருஹ்யதே ।
யதோ²க்த: ஸம்ஸ்கார: ஸ்வஸத்தயா ப்ரவர்தகஶ்வேத் , ப்ரலயே(அ)பி ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய, விஶிநஷ்டி -
வர்தமாநேதி ।
ஸர்வோ ஜந்துரித்யயுக்தம், விவேகிப்ரவ்ருத்தேரததா²த்வாதி³த்யாஶங்க்ய, ‘பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்சாவிஶேஷாத்’ இதி ந்யாயமநுஸரந்நாஹ -
ஜ்ஞாநவாநிதி ।
ஜ்ஞாநவதாமஜ்ஞாநவதாம் ச ப்ரக்ருத்யதீ⁴நத்வாவிஶேஷே ப²லிதமாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
ப்ரக்ருதிம் யாந்தி- ப்ரக்ருதிஸத்³ருஶீம் சேஷ்டாம் க³ச்ச²ந்தி, அநிச்ச²ந்த்யபி ஸர்வாணி பூ⁴தாநீத்யர்த²: ।
ப்ரக்ருதேர்ப⁴க³வதா தத்துல்யேந வா கேநசிந்நிக்³ரஹமாஶங்க்ய அவதாரிதசதுர்த²பாத³ஸ்யார்தா²பேக்ஷிதம் பூரயதி -
மம வேதி
॥ 33 ॥
ஸர்வஸ்ய பூ⁴தவர்க³ஸ்ய ப்ரக்ருதிவஶவர்தித்வே லௌகிகவைதி³கபுருஷகாரவிஷயாபா⁴வாத் விதி⁴நிஷேதா⁴நர்த²க்யமிதிஶங்கதே -
யதீ³தி ।
நநு யஸ்ய ந ப்ரக்ருதிரஸ்தி, தஸ்ய புருஷகாரஸம்ப⁴வாத³ர்த²வத்த்வம் தத்³விஷயே விதி⁴நிஷேத⁴யோர்ப⁴விஷ்யதி, நேத்யாஹ -
நசேதி ।
ஶங்கிததோ³ஷம் ஶ்லோகேந பரிஹரதி -
இத³மித்யாதி³நா ।
வீப்ஸாயா: ஸர்வகரணாகோ³சரத்வம் த³ர்ஶயதி -
ஸர்வேதி ।
ப்ரத்யர்த²ம் ராக³த்³வேஷயோரவ்யவஸ்தா²யா: ப்ராப்தௌ ப்ரத்யாதி³ஶதி -
இஷ்ட இதி ।
ப்ரதிவிஷயம் விபா⁴கே³ந தயோரந்யதரஸ்யாவஶ்யகத்வே(அ)பி புருஷகாரவிஷயாபா⁴வப்ரயுக்த்யா ப்ராகு³க்தம் தூ³ஷணம் கத²ம் ஸமாதே⁴யமித்யாஶங்க்யாஹ -
தத்ரேதி ।
தயோரித்யாத்³யவதாரிதம் பா⁴க³ம் விப⁴ஜதே -
ஶாஸ்த்ரார்த² இதி ।
ப்ரக்ருதிவஶத்வாத் ஜந்தோர்நைவ நியோஜ்யத்வமித்யாஶங்க்யாஹ -
யா ஹீதி ।
ராக³த்³வேஷத்³வாரா ப்ரக்ருதிவஶவர்தித்வே ஸ்வத⁴ர்மத்யாகா³தி³ து³ர்வாரமித்யுக்தம் , இதா³நீம் விவேகவிஜ்ஞாநேந ராகா³தி³நிவாரணே ஶாஸ்த்ரீயத்³ருஷ்ட்யா ப்ரக்ருதிபாரவஶ்யம் பரிஹர்தும் ஶக்யமித்யாஹ -
யதே³தி ।
மித்²யாஜ்ஞாநநிப³ந்த⁴நௌ ஹி ராக³த்³வேஷௌ । தத்ப்ரதிபக்ஷத்வம் விவேகவிஜ்ஞாநஸ்ய மித்²யாஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாத³வதே⁴யம் ।
ராக³த்³வேஷயோர்மூலநிவ்ருத்த்யா நிவ்ருத்தௌ ப்ரதிப³ந்த⁴த்⁴வம்ஸே கார்யஸித்³தி⁴மபி⁴ஸந்தா⁴யோக்தம் -
ததே³தி ।
ஏவகாரஸ்யாந்யயோக³வ்யவச்சே²த³கத்வம் த³ர்ஶயதி -
நேதி ।
பூர்வோக்தம் நியோக³முபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
தத்ர ஹேதுமாஹ -
யத இதி ।
ஹிஶப்³தோ³பாத்தாோ ஹேதுர்யத இதி ப்ரகடித: । ஸ ச பூர்வேண தச்ச²ப்³தே³ந ஸம்ப³ந்த⁴நீய: ।
புருஷபரிபந்தி²த்வமேவ தயோ: ஸோதா³ஹரணம் ஸ்போ²ரயதி -
ஶ்ரேயோமார்க³ஸ்யேதி
॥ 34 ॥
ராக³த்³வேஷயோ: ஶ்ரேயோமார்க³ப்ரதிபக்ஷத்வம் ப்ரகடயிதும் பரமதோபந்யாஸத்³வாரா ஸமநந்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
தத்ரேத்யாதி³நா ।
வ்யவஹாரபூ⁴மி: ஸப்தம்யர்த²: ।
ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்யாந்யதா²ப்ரதிபத்திமேவ ப்ரத்யாயயதி -
பரத⁴ர்மோ(அ)பீதி ।
ஸ்வத⁴ர்மவதி³த்யப்யர்த²: ।
அநுமாநம் தூ³ஷயந்நுத்தரத்வேந ஶ்லோகமுத்தா²பயதி -
தத³ஸதி³தி ।
க்ஷத்ரத⁴ர்மாத்³ யுத்³தா⁴த்³ து³ரநுஷ்டா²நாத் பரிவ்ராட்³த⁴ர்மஸ்ய பி⁴க்ஷாஶநாதி³லக்ஷணஸ்ய ஸ்வநுஷ்டே²யதயா(அ)பி கர்தவ்யத்வம் ப்ராப்தமித்யாஶங்க்ய, வ்யாசஷ்டே -
ஶ்ரேயாநிதி ।
உக்தே(அ)ர்தே² ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஹேதுமாஹ -
கஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।
ஸ்வத⁴ர்மமவதூ⁴ய பரத⁴ர்மமநுதிஷ்ட²த: ஸ்வத⁴ர்மாதிக்ரமக்ருததோ³ஷஸ்ய து³ஷ்பரிஹரத்வாந்ந தத்த்யாக³: ஸாதீ⁴யாநித்யர்த²: ॥ 35 ॥
ப்ராகே³வாநர்த²மூலஸ்யோக்தத்வாத் புநஸ்தஜ்ஜிஜ்ஞாஸயா ப்ரஶ்நாநுபபத்தி: - இத்யாஶங்க்யாஹ -
யத்³யபீதி ।
விக்ஷிப்தம்- விவிதே⁴ஷு ப்ரதே³ஶேஷு க்ஷிப்தம், த³ர்ஶிதமிதி யாவத் । அநவதா⁴ரிதம், அநேகத்ரோக்தாத்வாத³நேகதா⁴ அவிவேககாமாதி³பி⁴ர்விகல்பிதத்வாதி³த்யர்த²: ।
நந்வநர்த²மூலம் பரிஹர்தவ்யம், தத்கிமிதி ஜ்ஞாதுமிஷ்யதே ? தத்ராஹ -
ஜ்ஞாதே ஹீதி । குர்யாமிதி ।
தஜ்ஜ்ஞாநமர்த²வதி³தி ஶேஷ: ।
வாக்யாரம்பா⁴ர்த²த்வமத²ஶப்³த³ஸ்ய க்³ருஹீத்வா, ப்ரஶ்நவாக்யம் வ்யாகரோதி -
அதே²த்யாதி³நா ।
அநிச்ச²தோ(அ)பி ப³லாதே³வ து³ஶ்சரிதப்ரேரிதத்வே த்³ருஷ்டாந்தமாசஷ்டே -
ராஜ்ஞேவேதி ।
விநியோஜ்யத்வஸ்யேச்சா²ஸாபேக்ஷத்வாத் தத³பா⁴வே தத³ஸித்³தி⁴மாஶங்க்ய, ப்ராகு³க்தம் ஸ்மாரயதி -
ராஜ்ஞேவேத்யுக்த இதி
॥ 36 ॥
ஸம்ப்ரதி ப்ரதிவசநம் ப்ரஸ்தௌதி -
ஶ்ர்ருண்விதி ।
தஸ்ய வைரித்வம் ஸ்போ²ரயதி -
ஸர்வேதி ।
அப்ரஸ்துதம் கிமிதி ப்ரஸ்தூயதே ? தத்ராஹ -
யம் த்வமிதி ।
ப⁴க³வச்ச²ப்³தா³ர்த²ம் நிர்தா⁴ரயிதும் பௌராணிகம் வசநமுதா³ஹரதி -
ஐஶ்வர்யஸ்யேதி ।
ஸமக்³ரஸ்யேத்யேதத் ப்ரத்யேகம் விஶேஷணை: ஸம்ப³த்⁴யதே । அத² ஶப்³த³ஸ்ததா²ஶப்³த³பர்யாய: ஸமுச்சயார்த²: । மோக்ஷஶப்³தே³ந தது³பாயோ ஜ்ஞாநம் விவக்ஷ்யதே ।
உதா³ஹ்ருதவசஸஸ்தாத்பர்யமாஹ -
ஐஶ்வர்யாதீ³தி ।
ஸ வாச்யோ ப⁴க³வாநிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தத்ரைவ பௌராணிகம் வாக்யாந்தரம் பட²தி -
உத்பத்திமிதி ।
ப்⁴ருதாநாமிதி ப்ரத்யேகமுத்பத்த்யாதி³பி⁴: ஸம்ப³த்⁴யதே । காரணார்தௌ² ச உத்பத்திப்ரலயஶப்³தௌ³ । க்ரியாமாத்ரஸ்ய புருஷாந்தரகோ³சரத்வஸம்ப⁴வாத் । ஆக³திர்க³திஶ்சேத்யாகா³மிந்யௌ ஸம்பதா³பதௌ³ ஸூச்யேதே ।
வாக்யாந்தரஸ்யாபி தாத்பர்யமாஹ -
உத்பத்த்யாதீ³தி ।
வேத்தீத்யுக்த: ஸாக்ஷாத்காரோ விஜ்ஞாநமித்யுச்யதே । ஸமக்³ரைஶ்வர்யாதி³ஸம்பத்திஸமுச்சயார்த²ஶ்சகார: ।
உக்தலக்ஷணோ ப⁴க³வாந் கிமுக்தவாநிதி, ததா³ஹ -
காம இதி ।
காமஸ்ய ஸர்வலோகஶத்ருத்வம் விஶத³யதி -
யந்நிமித்தேதி ।
ததா²(அ)பி கத²ம் தஸ்யைவ கோத⁴த்வம், ததா³ஹ -
ஸ ஏஷ இதி ।
காமக்ரோத⁴யோரேவ ஹேயத்வத்³யோதநார்த²ம் காரணம் கத²யதி -
ரஜோகு³ணேதி ।
காரணத்³வாரா காமாதே³ரேவ ஹேயத்வமுக்த்வா, கார்யத்³வாரா(அ)பி தஸ்ய ஹேயத்வம் ஸூசயதி -
ரஜோகு³ணஸ்யேதி ।
காமஸ்ய புருஷப்ரவர்தகத்வமேவ, ந ரஜோகு³ணஜநகத்வம் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
காமோ ஹீதி ।
தத்ரைவாநுப⁴வாநுஸாரிணீம் லோகப்ரஸித்³தி⁴ ப்ரமாணயதி -
த்ருஷ்ணயா ஹீதி ।
தஸ்ய யோக்³யாயோக்³யவிபா⁴க³மந்தரேண ப³ஹுவிஷயத்வம் த³ர்ஶயதி -
மஹாஶந இதி ।
ப³ஹுவிஷயத்வப்ரயுக்தம் கர்ம நிர்தி³ஶதி -
அத இதி ।
ஸர்வவிஷயத்வே(அ)ஸ்ய பாபத்வமித்யாஶங்க்யாஹ -
காமேநேதி ।
காமஸ்யோக்தவிஶேஷணவத்த்வே ப²லிதமாஹ -
அத இதி
॥ 37 ॥
உத்தரஶ்லோகமவதாஸ்யதி -
கத²மிதி ।
அநேகத்³ருஷ்டாந்தோபாதா³நம் ப்ரதிபத்திஸௌகர்யார்த²ம் ।
ஸஹஜஸ்ய தூ⁴மஸ்ய ப்ரகாஶாத்மகவஹ்நிம் ப்ரதி ஆவரகத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் விஶிநஷ்டி -
அப்ரகாஶாத்மகேநேதி
॥ 38 ॥
ஸாமாந்யதோ நிர்தி³ஷ்டம் விஶேஷதோ நிர்தே³ஷ்டுமாகாங்க்ஷாபூர்வகமநந்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
கிம் புநரிதி ।
காமஸ்ய ஜ்ஞாநம் ப்ரதி ஆவரணஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஜ்ஞாநிநோ நித்யவைரிணேத்யாதி³விஶேஷணம் ।
ப்ரதீகமாதா³ய வ்யாகரோதி -
ஆவ்ருதமித்யாதி³நா ।
ஜ்ஞாநிநாம் ப்ரதி வைரித்வே(அ)பி, நித்யவைரித்வம் காமஸ்ய கத²மித்யாஶங்க்யாஹ -
ஜ்ஞாநீ ஹீதி ।
அநர்த²ப்ராப்திமந்தரேண காமஸ்ய ப்ரஸங்கா³வஸ்தா² பூர்வமேவேத்யுச்யதே । அத: ஶப்³தே³ந காமப்ரஸக்திரேவ பராம்ருஶ்யதே । நித்யமேவேத்யுத்பத்த்யவஸ்தா² ச காமஸ்ய கத்²யதே ।
நநு ஸர்வஸ்யாபி காமாத்மதா ऩ ப்ரஶஸ்தேதி காமோ நித்யவைரீ ப⁴வதி, தத: குதோ ஜ்ஞாநிவிஶேஷணமித்யாஶங்க்யாஹ -
ந த்விதி ।
அஜ்ஞஸ்ய நாஸௌ நித்யவைரீத்யேதது³பபாத³யதி -
ஸ ஹீதி ।
கார்யப்ராப்திப்ராக³வஸ்தா² பூர்வமித்யுக்தா ।
அஜ்ஞம்ப்ரதி வைரித்வே ஸத்யபி காமஸ்ய நித்யவைரித்வாபா⁴வே ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
ஸ்வரூபதோ நித்யவைரித்வாவிஶேஷே(அ)பி ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநாப்⁴யாமவாந்தரபே⁴த³ஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।
ஆகாங்க்ஷாத்³வாரா ப்ரக்ருதம் வைரிணமேவ ஸ்போ²ரயதி -
கிம்ரூபேணேத்யாதி³நா
॥ 39 ॥
காமஸ்ய நிராஶ்ரயஸ்ய கார்யகாரகத்வாபா⁴வம் மத்வா ப்ரஶ்நபூர்வகமாஶ்ரயம் த³ர்ஶயதி -
கிமதி⁴ஷ்டா²ந இதி ।
காமஸ்ய நித்யவைரித்வேந பரிஜிஹீர்ஷிதஸ்ய கிமித்யதி⁴ஷ்டா²நம் ஜ்ஞாப்யதே, தத்ராஹ -
இந்த்³ரியாதி³பி⁴ரிதி
॥ 40 ॥
தேஷாம் காமாஶ்ரயத்வே ஸித்³தே⁴, ஸாஶ்ரயஸ்ய தஸ்ய பரிஹர்தவ்யத்வமாஹ -
யத இதி ।
தஸ்மாத் - இந்த்³ரியாதீ³நாமாஶ்ரயத்வாதி³தி யாவத் । பூர்வம் - காமநிரோதா⁴த் ப்ராக³வஸ்தா²யாமித்யர்த²: । தேஷு நியமிதேஷு மநோபு³த்³த்⁴யோர்நியம: ஸித்⁴யதி, தத்ப்ரவ்ருத்தேரிதரப்ரவ்ருத்திவ்யதிரேகேணாப²லத்வாதி³தி பா⁴வ: ।
பாபமூலதயா காமஸ்ய தச்ச²ப்³த³வாச்யத்வமுந்நேயம் । காமஸ்ய பரித்யாஜ்யத்வே வைரித்வம் ஹேதும் ஸாத⁴யதி -
ஜ்ஞாநேதி ।
ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநஶப்³த³யோரர்த²பே⁴த³மாவேத³யதி -
ஜ்ஞாநமித்யாதி³நா
॥ 41 ॥
பூர்வோக்தமநூத்³ய காமத்யாக³ஸ்ய து³ஷ்கரத்வம் மந்வாநோ ‘ரஸோ(அ)ப்யஸ்ய’ (ப⁴. கீ³. 2-59) இத்யத்ரோக்தமேவ ஸ்பஷ்டீகர்தும் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஶ்லோகாந்தரமவதாரயதி -
இந்த்³ரியாணீத்யாதி³நா ।
பஞ்சேதி । ஜ்ஞாநேந்த்³ரியவத் । கர்மேந்த்³ரியாண்யபி வாகா³தீ³நி க்³ருஹ்யந்தே ।
கிமபேக்ஷயா தேஷாம் பரத்வம் ? தத்ராஹ -
தே³ஹமிதி ।
ததா²(அ)பி கேந ப்ரகாரேண பரத்வம் ? ததா³ஹ -
ஸௌக்ஷ்ம்யேதி ।
ஆதி³ஶப்³தே³ந காரணத்வாதி³ க்³ருஹ்யதே ।
இந்த்³ரியாபேக்ஷயா ஸூக்ஷ்மத்வாதி³நா மநஸ: ஸ்வரூபோக்திபூர்வகம் பரத்வம் கத²யதி -
ததே²தி ।
மநஸி த³ர்ஶிதம் ந்யாயம் பு³த்³தா⁴வதிதி³ஶதி -
ததா² மநஸஸ்த்விதி ।
‘யோ பு³த்³தே⁴:’ (ப⁴. கீ³. 3-42) இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
ததே²த்யாதி³நா ।
ஆத்மநோ யதோ²க்தவிஶேஷணஸ்யாப்ரக்ருதத்வமாஶங்க்யாஹ -
யம் தே³ஹிநமிதி
॥ 42 ॥
இந்த்³ரியாதி³ஸமாதா⁴நபூர்வகமாத்மஜ்ஞாநாத் காமஜயோ ப⁴வதீத்யுபஸம்ஹரதி -
ஏவமித்யாதி³நா ।
ஸம்ஸ்க்ருதம் மநோ மந: ஸமாதா⁴நே ஹேதுரிதி ஸூசயதி -
ஸம்ஸ்தப்⁴யேதி ।
ப்ரக்ருதம் ஶத்ருமேவ விஶிநஷ்டி -
காமரூபமிதி ।
தஸ்ய து³ராஸத³த்வே ஹேதுமாஹ -
தூ³ர்விஜ்ஞேயேதி ।
அநேகவிஶேஷோ(அ)தாத்³ருஶோ மஹாஶநத்வாதி³:, தத³நேநோபாயபூ⁴தா கர்மநிஷ்டா² ப்ராதா⁴ந்யேநோக்தா, உபேயா து ஜ்ஞாநநிஷ்டா² கு³ணத்வேநேதி விவேக்தவ்யம் ॥ 43 ॥
தத்ஸத் இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாநக்ருதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய: ॥ 3 ॥
பூர்வாப்⁴யாமத்⁴யாயாப்⁴யாம் நிஷ்டா²த்³வயாத்மநோ யோக³ஸ்ய கீ³தத்வாத்³ வேதா³ர்த²ஸ்ய ச ஸமாப்தத்வாத்³ வக்தவ்யஶேஷாபா⁴வாத்³ உக்தயோக³ஸ்ய க்ருத்ரிமத்வஶங்காநிவ்ருத்தயே வம்ஶகத²நபூர்விகாம் ஸ்துதிம் ப⁴க³வாந் உக்தவாநித்யாஹ -
ஶ்ரீப⁴க³வாநிதி ।
ததே³தத்³ப⁴க³வத்³வசநம் வ்ருத்தாநுவாத³த்³வாரேண ப்ரஸ்தௌதி -
யோ(அ)யமிதி ।
உக்தமேவ யோக³ம் விப⁴ஜ்யாநுவத³தி-
ஜ்ஞாநேதி ।
ஸம்ந்யாஸேந இதிகர்தவ்யதயா ஸஹிதஸ்ய ஜ்ஞாநாத்மநோ யோக³ஸ்ய கர்மாக்²யோ யோகோ³ ஹேது:, அதஶ்சோபாயோபேயபூ⁴தம் நிஷ்டா²த்³வயம் ப்ரதிஷ்டா²பிதமித்யர்த²: ।
உக்தே யோக³த்³வயே ப்ரமாணமுபந்யஸ்யதி -
யஸ்மிந்நிதி ।
அத²வா, ஜ்ஞாநயோக³ஸ்ய கர்மயோகோ³பாயத்வமேவ ஸ்ப்²ருடயதி -
யஸ்மிந்நிதி ।
ப்ரவ்ருத்த்யா லக்ஷ்யதே -ஜ்ஞாயதே கர்மயோக³:, நிவ்ருத்த்யா ச லக்ஷ்யதே ஜ்ஞாநயோக³ இதி விபா⁴க³: ।
யத்³யபி பூர்வஸ்மிந் அத்⁴யாயத்³வயே யதோ²க்தநிஷ்டா²த்³வயம் வ்யாக்²யாதம், ததா²(அ)பி வக்ஷ்யமாணாத்⁴யாயேஷு வக்தவ்யாந்தரமஸ்தீத்யாஶங்க்யாஹ -
கீ³தாஸு சேதி ।
கத²ம் தர்ஹி ஸமநந்தராத்⁴யாயஸ்ய ப்ரவ்ருத்தி: ? அத ஆஹ -
அத இதி ।
வம்ஶகத²நம் -ஸம்ப்ரதா³யோபந்யாஸ: । ஸம்ப்ரதா³யோபதே³ஶஶ்ச க்ருத்ரிமத்வஶங்காநிவ்ருத்த்யா யோக³ஸ்துதௌ பர்யவஸ்யதி ।
கு³ருஶிஷ்யபரம்பரோபந்யாஸமேவாநுக்ராமதி -
இமமிதி ।
இமமித்யஸ்ய ஸந்நிஹிதம் விஷயம் த³ர்ஶயதி -
அத்⁴யாயேதி ।
யோக³ம் - ஜ்ஞாநநிஷ்டா²லக்ஷணம், கர்மயோகோ³பாயலப்⁴யமித்யர்த²: ।
ஸ்வயம் அக்ருதார்தா²நாம் ப்ரயோஜநவ்யக்³ராணாம் பரார்த²ப்ரவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வாத்³ ப⁴க³வதஸ்ததா²வித⁴ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் க்ருதார்த²தா கல்பநீயேத்யாஹ -
விவஸ்வத இதி ।
அவ்யயவேத³மூலத்வாத³வ்யயத்வம் யோக³ஸ்ய க³மயிதவ்யம் ।
கிமிதி ப⁴க³வதா க்ருதார்தே²நாபி யோக³ப்ரவசநம் க்ருதமிதி, ததா³ஹ -
ஜக³தி³தி ।
கத²ம் யதோ²க்தேந யோகே³ந க்ஷத்ரியாணாம் ப³லாதா⁴நம் ? ததா³ஹ -
தேநேதி ।
யுக்தா:, க்ஷத்ரியா இதி ஶேஷ: ।
ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ப்³ராஹ்மணத்வஜாதிருச்யதே । யத்³யபி யோக³ப்ரவசநேந க்ஷத்ரம் ரக்ஷிதம், தேந ச ப்³ராஹ்மணத்வம், ததா²(அ)பி கத²ம் ரக்ஷணீயம் ஜக³த³ஶேஷம் ரக்ஷிதம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ப்³ரஹ்மேதி ।
தாப்⁴யாம் ஹி கர்மப²லபூ⁴தம் ஜக³த்³ அநுஷ்டா²நத்³வாரா ரக்ஷிதும் ஶக்யமித்யர்த²: ।
யோக³ஸ்யாவ்யயத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ -
அவ்யயப²லத்வாதி³தி ।
நநு கர்மப²லவத் உக்தயோக³ப²லஸ்யாபி ஸாத்⁴யத்வேந க்ஷயிஷ்ணுத்வமநுமீயதே, நேத்யாஹ -
நஹீதி ।
அபுநராவ்ருத்திஶ்ருதிப்ரதிஹதமநுமாநம் ந ப்ரமாணீப⁴வதீதி பா⁴வ: ।
ப⁴க³வதா விவஸ்வதே ப்ரோக்தோ யோக³ஸ்தத்ரைவ பர்யவஸ்யதி, இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஸ சேதி ।
ஸ்வபுத்ராயேத்யுப⁴யத்ர ஸம்ப³த்⁴யதே । ஆதி³ராஜாயேதி இக்ஷ்வாகோ: ஸூர்யவம்ஶப்ரவர்தகத்வேந வைஶிஷ்ட்யமுச்யதே ॥ 1 ॥
யதோ²க்தே யோகே³ பரம்பராக³தே விஶிஷ்டஜநஸம்மதிமுதா³ஹரதி -
ஏவமிதி ।
தஸ்ய கத²ம் ஸம்ப்ரதி வக்தவ்யத்வம், ததா³ஹ -
ஸ காலேநேதி ।
பூர்வார்த⁴ம் வ்யாகரோதி -
ஏவமித்யாதி³நா ।
ஐஶ்வர்யஸம்பத்தீ ராஜத்வம் யேஷாம், தேஷாமேவ ஸ்ருக்ஷ்மார்த²நிரீக்ஷணக்ஷமத்வம்ருஷித்வம் । இஹேதி ப⁴க³வதோ(அ)ர்ஜுநேந ஸஹ ஸம்வ்யவஹாரகாலோ க்³ருஹ்யதே ।
பரந்தபேதி ஸம்போ³த⁴நம் விப⁴ஜதே -
ஆத்மந இதி
॥ 2 ॥
கிமிதி வர்தமாநே காலே ப்ரக்ருதோ யோக³: ஸம்ப்ரதா³யரஹிதோ(அ)பூ⁴தி³த்யாஶங்க்ய, அதி⁴கார்யபா⁴வாதி³த்யாஹ -
து³ர்ப³லாநிதி ।
ததே³வ தௌ³ர்ப³ல்யம் ப்ரக்ருதோபயோகி³த்வேந வ்யாகரோதி -
அஜிதேந்த்³ரியாநிதி ।
யத்³யபி காமக்ரோதா⁴தி³ப்ரதா⁴நாந் புருஷாந் ப்ரதிலப்⁴ய காமக்ரோதா⁴தி³பி⁴ரபி⁴பூ⁴யமாநோ யோக³: நஷ்ட: - விச்சி²ந்நஸம்ப்ரதா³ய: ஸஞ்ஜாத:, ததா²(அ)பி யோகா³த்³ருதே புருஷார்தோ² லோகஸ்ய லப்⁴யதே சேத் - கிமநேந யோகோ³பதே³ஶேநேத்யாஶங்க்ய, யதோ²க்தயோகா³பா⁴பே³ பரமபுருஷார்தா²ப்ராப்தேர்மைவமித்யஹ -
லோகம் சேதி ।
பூர்வோ யோகோ³ விச்சி²ந்நஸம்ப்ரதா³ய:, அது⁴நா து அந்யோ யோகோ³ மத³ர்த²முச்யதே ப⁴க³வதா, இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஸ ஏவேதி ।
கஸ்மாத³ந்யஸ்மை யஸ்மைகஸ்மைசித் புராதநோ யோகோ³ நோக்தோ ப⁴க³வதேத்யாஶங்க்யாஹ -
ப⁴க்தோ(அ)ஸீதி ।
உக்தமதி⁴காரிணம் ப்ரதி யோக³ஸ்ய வக்தவ்யத்வே ஹேதுமாஹ -
ரஹஸ்யம் ஹீதி ।
அநாதி³வேத³மூலத்வாத்³ யோக³ஸ்ய புராதநத்வம் । ப⁴க்தி: - ஶரணபு³த்³த்⁴யா ப்ரீதி:, தயா யுக்த: । நிஜரூபமவேக்ஷ்ய ப⁴க்தோ விவக்ஷித: । ஸமாநவயா: ஸ்நிக்³த⁴: ஸஹாய: ஸகே²த்யுச்யதே ।
ஏததி³தி கத²ம் யோகோ³ விஶேஷ்யதே, தத்ராஹ -
ஜ்ஞாநமிதி
॥ 3 ॥
ப⁴க³வதி லோகஸ்யாநீஶ்வரத்வஶங்காம் நிவர்தயிதும் சோத்³யமுத்³பா⁴வயதி -
ப⁴க³வதேதி ।
பரிஹாரார்த²ம்ப⁴க³வதோ மநுஷ்யவத³வஸ்தி²தஸ்யாநீஶ்வரத்வமுபேத்ய தத்³வசநே ஶங்கிதவிப்ரதிஷேத⁴ஸ்யேதி ஶேஷ: । ப⁴க³வதோ நிஜரூபமுபேத்ய நேத³ம் சோத்³யம், கிந்து லீலாவிக்³ரஹம் க்³ரஹீத்வேதி வக்தும் சோத்³யமிவேத்யுக்தம் ।
ஏதச்ச²ப்³தா³ர்த²மேவ ஸ்பு²டயதி -
யஸ்த்வமிதி
॥ 4 ॥
ப⁴க³வத்யஜ்ஞாநாந்மநுஷ்யத்வஶங்காம் வாரயிதும் ப்ரதிவசநமவதாரயதி -
யா வாஸுதே³வ இதி ।
அந்யதா²ப்ரஶ்நே கத²மாஶங்காந்தரம் பரிஹர்தும் ப⁴க³வத்³வசநமித்யாஶங்க்ய, ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோரேகார்த²த்வமாஹ -
யத³ர்தோ² ஹீதி ।
யஸ்ய ஶங்கிதஸ்ய விரோத⁴ஸ்ய பரிஹாரார்தோ² யஸ்ய ப்ரஶ்ந:, தமேவ பரிஹாரம் வக்தும் ப⁴க³வத்³வசநமித்யர்த²: ।
அதீதாநேகஜந்மவத்த்வம் மமைவ நாஸாதா⁴ரணம், கிந்து ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணமித்யாஹ -
தவ சேதி ।
தாநி ப்ரமாணாபா⁴வாந்ந ப்ரதிபா⁴ந்தீத்யாஶங்க்யாஹ -
தாநீதி ।
ஈஶ்வரஸ்யாநாவ்ருதஜ்ஞாநத்வாதி³த்யர்த²: ।
கிமிதி தர்ஹி தாநி மம ந ப்ரதீயந்தே ? தவாவ்ருதஜ்ஞாநத்வாதி³த்யாஹ -
ந த்வமிதி ।
பராந் பரிகல்ப்ய தத்பரிப⁴வார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தத்வாத் தவ ஜ்ஞாநாவரணம் விஜ்ஞேயமித்யாஹ -
பரந்தபேதி ।
அர்ஜுநஸ்ய ப⁴க³வதா ஸஹாதீதாநேகஜந்மவத்த்வே துல்யே(அ)பி, ஜ்ஞாநவைஷம்யே ஹேதுமாஹ -
த⁴ர்மேதி ।
ஆதி³ஶப்³தே³ந ராக³லோபா⁴த³யோ க்³ருஹ்யந்தே ।
ஈஶ்வரஸ்யாதீதாநாக³தவர்தமாநஸர்வார்த²விஷயஜ்ஞாநவத்த்வே ஹேதுமாஹ -
அஹமிதி
॥ 5 ॥
ஈஶ்வரஸ்ய காரணாபா⁴வாத் ஜந்மைவாயுக்தம் , அதீதாநேகஜந்மவத்த்வம் து தூ³ரோத்ஸாரிதமிதி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
வஸ்துதோ ஜந்மாபா⁴வே(அ)பி மாயாவஶாஜ்ஜந்ம ஸம்ப⁴வதீத்யுத்தரமாஹ -
உச்யத இதி ।
பாரமார்தி²கஜந்மாயோகே³ காரணம் பூர்வார்தே⁴நாநூத்³ய, ப்ராதிபா⁴ஸிகஜந்மஸம்ப⁴வே காரணமாஹ -
ப்ரக்ருதிமிதி ।
ப்ரக்ருதிஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வரூபவிஷயத்வம் ப்ரத்யாதே³ஷ்டும் ஆத்மமாயயா இத்யுக்தம் ।
வஸ்துதோ ஜந்மாபா⁴வே காரணாநுவாத³பா⁴க³ம் விவ்ருணோதி -
அஜோ(அ)பீத்யாதி³நா ।
ப்ராதிபா⁴ஸிகஜந்மஸம்ப⁴வே காரணகத²நபரமுத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே -
ப்ரக்ருதிமித்யாதி³நா ।
ப்ரக்ருதிஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வரூபஶப்³த³பர்யாயத்வம் வாரயதி -
மாயாமிதி ।
தஸ்யா: ஸ்வாதந்த்ர்யம் நிராக்ருத்ய ப⁴க³வத³தீ⁴நத்வமாஹ -
மமேதி ।
தஸ்யாஶ்சாதி⁴கரணத்³வாரேணாவச்சி²ந்நத்வம் ஸூசயதி -
வைஷ்ணவீமிதி ।
மாயாஶப்³த³ஸ்யாபி ப்ரஜ்ஞாநாமஸு பாடா²த்³ விஜ்ஞாநஶக்திவிஷயத்வமாஶங்க்யாஹ -
த்ரிகு³ணாத்மிகாமிதி ।
தஸ்யா: கார்யலிங்க³கமநுமாநம் ஸூசயதி -
யஸ்யா இதி ।
ஜக³தோ மாயாவஶவர்தித்வமேவ ஸ்பு²டயதி -
யயேதி ।
யதா² லோகே கஶ்சிஜ்ஜாதோ தே³ஹவாநாலக்ஷ்யதே, ஏவமஹமபி மாயாமாஶ்ரித்யத்யா ஸ்வவஶயா ஸம்ப⁴வாமி - ஜந்மவ்யவஹாரமநுப⁴வாமி, தேந மாயாமயமீஶ்வரஸ்ய ஜந்மேத்யாஹ -
தாம் ப்ரக்ருதிமித்யாதி³நா ।
ஸம்ப⁴வாமீத்யுக்தமேவ விப⁴ஜதே -
தே³ஹவாநிதி ।
அஸ்மதா³தே³ரிவ தவாபி பரமார்த²த்வாபி⁴மாநோ ஜந்மாதி³விஷயே ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய, ப்ராகு³க்தஸ்வரூபபரிஜ்ஞாநவத்த்வாதீ³ஶ்வரஸ்ய மைவமித்யாஹ –
ந பரமார்த²த இதி ।
ஆவ்ருதஜ்ஞாநவதோ லோகஸ்ய ஜந்மாதி³விஷயே பரமார்த²த்வாபி⁴மாந: ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ -
லோகவதி³தி
॥ 6 ॥
யதீ³ஶ்வரஸ்ய மாயாநிப³ந்த⁴நம் ஜந்மேத்யுக்தம், தஸ்ய ப்ரஶ்நபூர்வகம் காலம் கத²யதி -
தச்சேத்யாதி³நா ।
சாதுரர்வர்ண்யே சாதுராஶ்ரம்யே ச யதா²வத³நுஷ்டீ²யமாநே நாஸ்தி த⁴ர்மஹாநிரிதி மந்வாநோ விஶிநஷ்டி -
வர்ணேதி ।
வர்ணைராஶ்ரமைஸ்ததா³சாரைஶ்ச லக்ஷ்யதே - ஜ்ஞாயதே த⁴ர்ம:, தஸ்யேதி யாவத் ।
த⁴ர்மஹாநௌ ஸமஸ்தபுருஷார்த²ப⁴ங்கோ³ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ -
ப்ராணிநாமிதி ।
நச யதோ²க்தஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய ஹாநிம் ஸோடு⁴ம் ஶக்தோ ப⁴வாநித்யாஹ -
பா⁴ரதேதி ।
ந கேவலம் ப்ராணிநாம் த⁴ர்மஹாநிரேவ ப⁴க³வதோ மாயாவிக்³ரஹஸ்ய பரிக்³ரஹே ஹேது:, அபி து தேஷாமத⁴ர்மப்ரவ்ருத்திரபி, இத்யாஹ -
அப்⁴யுத்தா²நமிதி ।
யதா³ யதே³தி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 7 ॥
யதோ²க்தே காலே க்ருதக்ருத்யஸ்ய ப⁴க³வதோ மாயாக்ருதே ஜந்மநி ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரயோஜநமாஹ -
கிமர்த²மித்யாதி³நா ।
யதா² ஸாதூ⁴நாம் ரக்ஷணம் , அஸாதூ⁴நாம் நிக்³ரஹஶ்ச ப⁴க³வத³வதாரப²லம், ததா² ப²லாந்தரமபி தஸ்யாஸ்தீத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
த⁴ர்மே ஹி ஸ்தா²பிதே ஜக³தே³வ ஸ்தா²பிதம் ப⁴வதி, அந்யதா² பி⁴ந்நமர்யாத³ம் ஜக³த³ஸந்க³தமாபத்³யேதேத்யர்த²:
॥ 8 ॥
மாயாமயமீஶ்வரஸ்ய ஜந்ம, ந வாஸ்தவம், தஸ்யைவ ச ஜக³த்பரிபாலநம் கர்ம, நாந்யஸ்ய, இதி ஜாநத: ஶ்ரேயோ(அ)வாப்திந்த³ர்ஶயந் , விபக்ஷே ப்ரத்யவாயம் ஸூசயதி -
தஜ்ஜந்மேத்யாதி³நா ।
யதோ²க்தம் - மாயாமயம், கல்பிதமிதி யாவத் । வேத³நஸ்ய யதா²வத்வம், வேத்³யஸ்ய ஜந்மாதே³ருக்தரூபாநதிவர்தித்வம் । யதி³ புநர்ப⁴க³வதோ வாஸ்தவம் ஜந்ம, ஸாது⁴ஜநபரிபாலநாதி³ சாந்யஸ்யைவ கர்ம க்ஷத்ரியஸ்யேதி விவக்ஷ்யதே, ததா³ தத்த்வாபரிஜ்ஞாநாப்ரயுக்தோ ஜந்மாதி³: ஸம்ஸாரோ து³ர்வார: ஸ்யாதி³தி பா⁴வ:
॥ 9 ॥
ஸம்ப்ரதி ப்ரஸ்துதமோக்ஷமார்க³ஸ்ய நூதநத்வேநாவ்யவஸ்தி²தத்வமாஶங்க்ய, பரிஹரதி -
நைஷ இதி ।
மந்மயத்வஸ்ய மத்³பா⁴வக³மநேநாபௌநருத்தயம் த³ர்ஶயதி -
ப்³ரஹ்மவித³ இதி ।
ஆத்மநோ பி⁴ந்நத்வேந, பி⁴ந்நாபி⁴ந்நத்வேந வா ப்³ரஹ்மணோ வேத³நம் வ்யாவர்தயதி -
ஈஶ்வரேதி ।
அபே⁴த³த³ர்ஶநேந ஸமுச்சித்ய கர்மாநுஷ்டா²நம் ப்ரத்யாசஷ்டே -
மாமேவேதி ।
தது³பாஶ்ரயத்வமேவ விஶத³யதி -
கேவலேதி ।
மாமுபாஶ்ரிதா இதி கேவலஜ்ஞாநநிஷ்ட²த்வமுக்த்வா, ‘ஜ்ஞாநதபஸா பூதா:’ (ப⁴. கீ³. 4-10) இதி கிமர்த²ம் புநருச்யதே ? தத்ராஹ -
இதரேதி
॥ 10 ॥
ஈஶ்வர: ஸர்வேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴யோ மோக்ஷம் ப்ரயச்ச²தி சேத் , ப்ராகு³க்தவிஶேஷணவையர்த்²யம் ; யதி³ து கேப்⁴யஶ்சிதே³வ மோக்ஷம் ப்ரயச்சே²த் , தர்ஹி, தஸ்ய ராகா³தி³மத்த்வாத³நீஶ்வரத்வாபத்தி:, இதி ஶங்கதே -
தவ தர்ஹீதி ।
யே முமுக்ஷவ:, தேப்⁴யோ மோக்ஷமீஶ்வரோ ஜ்ஞாநஸம்பாத³நத்³வாரா ப்ரயச்ச²தி, ப²லாந்தரார்தி²ப்⁴யஸ்து தத்தது³பாயாநுஷ்டா²நேந தத்ததே³வ த³தா³தீதி, நாஸ்ய ராக³த்³வேஷௌ இதி பரிஹரதி -
உச்யத இதி ।
முமுக்ஷூணாமீஶ்வராநுஸாரித்வே(அ)பி ப²லாந்தரார்தி²நாம் குதஸ்தத³நுஸாரித்வம் ? இத்யாஶங்க்ய ‘ப²லமத உபபத்தே’ (ப்³ர. ஸூ. 3-2-38) இதி ந்யாயேந தத்ப²லஸ்யேஶ்வராயத்தத்வாத் தத³நுவர்தித்வமாவஶ்யகம் , இத்யாஹ -
மமேதி ।
ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநபா⁴கி³நாம் ஸர்வேஷாமேவ கைவல்யமேகரூபம் கிமிதி நாநுக்³ருஹ்யதே ? தத்ராஹ -
தேஷாமிதி ।
அப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸார்தி²த்வம் ப்ரார்த²நாவைசித்ர்யாதே³கஸ்யைவ கிம் ந ஸ்யாத்³ ? இத்யாஶங்க்ய, பர்யாயேண தத³நுபபத்திம் ஸாத⁴யதி -
நஹீதி ।
முமுக்ஷூணாம் ப²லார்தி²நாம் ச விபா⁴கே³ ஸ்தி²தே ஸதி அநுக்³ரஹவிபா⁴க³ம் ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
ப²லப்ரதா³நேநாநுக்³ருஹ்ணாமீதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
நித்யநைமித்திககர்மாநுஷ்டா²யிநாமேவ ப²லார்தி²த்வாபா⁴வே ஸதி, முமுக்ஷுத்வே கத²ம் தேஷ்வநுக்³ரஹ: ஸ்யாத் ? இதி தத்ராஹ -
யே யதோ²க்தேதி ।
ஜ்ஞாநப்ரதா³நேந ப⁴ஜாமீத்யுத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஸந்தி கேசித் த்யக்தஸர்வகர்மாணோ ஜ்ஞாநிநோ மோக்ஷமேவாபேக்ஷமாணா:, தேஷ்வநுக்³ரஹப்ரகாரம் ப்ரகடயதி -
யே ஜ்ஞாநிந இதி ।
கேசிதா³ர்தா: ஸந்தோ ஜ்ஞாநாதி³ஸாத⁴நாந்தரரஹிதா ப⁴க³வந்தமேவார்திமபஹர்துமநுவர்தந்தே, தேஷு ப⁴க³வதோ(அ)நுக்³ரஹவிஶேஷம் த³ர்ஶயதி-
ததே²தி ।
பூர்வார்த⁴வ்யாக்²யாநமுபஸம்ஹரதி -
இத்யேவமிதி ।
ப⁴க³வதோ(அ)நுக்³ரஹே நிமித்தாந்தரம் நிவாரயதி -
ந புநரிதி ।
ப²லார்தி²த்வே முமுக்ஷுத்வே ச ஜந்தூநாம் ப⁴க³வத³நுஸரணமாவஶ்யகம் இத்யுத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே -
ஸர்வதா²(அ)பீதி ।
ஸர்வாவஸ்த²த்வம் - தேந தேநாத்மநா பரஸ்யைவேஶ்வரஸ்யாவஸ்தா²நம் ।
மார்க³: - ஜ்ஞாநகர்மலக்ஷண: । மநுஷ்யக்³ரஹணாத்³ இதரேஷாமீஶ்வரமார்கா³நுவர்தித்வபர்யுதா³ஸ: ஸ்யாத்³ , இத்யாஶங்க்யாஹ -
யத்ப²லேதி ।
ஸர்வப்ரகாரைர்மம மார்க³மநுவர்தந்த இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 11 ॥
அநுக்³ராஹ்யாணாம் ஜ்ஞாநகர்மாநுரோதே⁴ந ப⁴க³வதா தேஷ்வநுக்³ரஹவிதா⁴நாத் தஸ்ய ராக³த்³வேஷௌ யதி³ ந ப⁴வத:, தர்ஹி தஸ்ய ராகா³த்³யபா⁴வாதே³வ ஸர்வேஷு ப்ராணிஷ்வநுக்³ரஹேச்சா² துல்யா ப்ராப்தா, நச தஸ்யாம் ஸத்யாமேவ ப²லஸ்யால்பீயஸ: ஸம்பாத³நே ஸாமர்த்²யம், நது ப⁴க³வதோ மஹதோ மோக்ஷாக்²யஸ்ய ப²லஸ்ய ப்ரதா³நே(அ)ஶக்திரிதி யுக்தம் , அப்ரதிஹதஜ்ஞாநேச்சா²க்ரியாஶக்திமதஸ்தவ ஸர்வப²லப்ரதா³ந ஸாமர்த்²யாத் । ததா²ச யதோ²க்தாநுஜிக்⁴ருக்ஷாயாம் ஸத்யாம், த்வயி ச யதோ²க்தஸாமர்த்²யவதி ஸதி, ஸர்வே ப²ல்கு³ப²லாத்³ அப்⁴யுத³யாத்³விமுகா² மோக்ஷமேவாபேக்ஷமாணா ஜ்ஞாநேந த்வாமேவ கிமிதி ந ப்ரதிபத்³யேரந் ? இதி சோத³யதி -
யதீ³தி ।
மோக்ஷாபேக்ஷாபா⁴வாத் தது³பாயபூ⁴தஜ்ஞாநாத³பி வைமுக்²யாத்³ ப⁴க³வத்ப்ராப்த்யபா⁴வே ஹேதுமபி⁴த³தா⁴ந: ஸமாத⁴த்தே -
ஶ்ர்ருண்விதி ।
கர்மப²லஸித்³தி⁴மிச்ச²தா கிமிதி மாநுஷே லோகே தே³வதாபூஜநமிஷ்யதே ? தத்ராஹ -
க்ஷிப்ரம் ஹீதி ।
கர்மப²லஸம்பத்த்யர்தி²நாம் யஷ்ட்ருயஷ்டவ்யவிபா⁴க³த³ர்ஶிநாம் தத்³த³ர்ஶநே காரணமாத்மாஜ்ஞாநம் , இத்யத்ர ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதிமுதா³ஹரதி -
அதே²தி ।
அவித்³யாப்ரகரணோபக்ரமார்த²மதே²த்யுக்தம் ।
உபாஸநம் பே⁴த³த³ர்ஶநமித்யநூத்³ய, காரணமாத்மாஜ்ஞாநம் தத்ர, இதி த³ர்ஶயதி -
நேதி ।
யதா² அஸ்மதா³தீ³நாம் ஹலவஹநாதி³நா பஶுருபகரோதி, ஏவமஜ்ஞோ தே³வாதீ³நாம் யாகா³தி³பி⁴ருபகரோதி, இத்யாஹ -
யதே²தி ।
கிமிதி தே ப²லாகாஙூக்ஷிணோ பி⁴ந்நதே³வதாயாதி³நோ ஜ்ஞாநமார்க³ம் நாபேக்ஷந்தே ? தத்ரோத்தரார்த⁴முத்தரத்வேந யோஜயதி -
தேஷாமித்யாதி³நா ।
யஸ்மாத்³ யதோ²க்தாநாமதி⁴காரிணாம் கர்மப்ரயுக்தம் ப²லம் லோகவிஶிஷே ஜ²டிதி ஸித்⁴யதி, தஸ்மாத் தேஷாம்ம் மோக்ஷமார்கா³த³ஸ்தி வைமுக்²யமித்யர்த²: ।
மாநுஷலோகவிஶேஷணம் கிமர்த²ம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
மநுஷ்யலோகே ஹீதி ।
லோகாந்தரேஷு தர்ஹி கர்மப²லஸித்³தி⁴ர்நாஸ்தி, இத்யாஶங்க்ய, க்ஷிப்ரவிஶேஷணஸ்ய தாத்பர்யமாஹ -
க்ஷிப்ரமிதி ।
க்வசித் கர்மப²லஸித்³தி⁴ரவிலம்பே³ந ப⁴வதி, அந்யத்ர து விலம்பே³ந இதி விபா⁴கே³ கோ ஹேது: ? இத்யாஶங்க்ய, ஸாமக்³ராீபா⁴வாபா⁴வாப்⁴யாம் , இத்யாஹ -
மாநுஷ இதி ।
மநுஷ்யலோகே கர்மப²லஸித்³தே⁴: ஶைக்⁴ர்யாத் தத³பி⁴முகா²நாம் ஜ்ஞாநமார்க³வைமுக்²யம் ப்ராயிகமித்யுபஸம்ஹரதி -
தேஷாமிதி
॥ 12 ॥
மநுஷ்யலோகே ‘சாதுர்வர்ண்யம், சாதுராஶ்ரம்யம் ‘ இத்யநேந த்³வாரேண கர்மாதி⁴காரநியமே காரணம் ப்ருச்ச²தி -
மாநுஷ ஏவேதி ।
ஆதி³ஶப்³தே³நாவஸ்தா²விஶேஷா விவக்ஷ்யந்தே ।
ப்ரகாராந்தரேண வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகம் சோத்³யமுத்தா²பயதி -
அத²வேத்யாதி³நா ।
ப்ரஶ்நத்³வயம் பரிஹரதி -
உச்யத இதி ।
தர்ஹி, தவ கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வஸம்ப⁴வாத் அஸ்மதா³தி³துல்யத்வேநாநீஶ்வரத்வம் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
தஸ்யேதி ।
ஈஶ்வரஸ்ய விஷமஸ்ருஷ்டிம் வித³தா⁴நஸ்ய ஸ்ருஷ்டிவைஷம்யநிர்வாஹகம் கத²யதி -
கு³ணேதி ।
கு³ணவிபா⁴கே³ந கர்மவிபா⁴க³: । தேந சாதுர்வர்ண்யஸ்ய ஸ்ருஷ்டிமேவோபதி³ஷ்டாம் ஸ்பஷ்டயதி -
தத்ரேத்யாதி³நா ।
ப்ரஶ்நத்³வயப்ரதிவிதா⁴நம் ப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி -
தச்சேத³மிதி ।
மநுஷ்யலோகே பரம் வர்ணாஶ்ரமாதி³பூர்வகே கர்மண்யதி⁴கார:, தத்ரைவ வர்ணாதே³ரீஶ்வரேண ஸ்ருஷ்டத்வாத் , ந லோகாந்தரேஷு, தத்ர வர்ணாத்³யபா⁴வாத் , ஈஶ்வரமேவ சாதுர்வர்ண்யாஶ்ரமாதி³விபா⁴கி³நோ(அ)தி⁴காரிணோ(அ)நுவர்தந்தே, தேநைவ வர்ணாதே³ஸ்தத்³வ்யாபாரஸ்ய ச ஸ்ருஷ்டத்வாத் தத³நுவர்தநஸ்ய யுக்தத்வாதி³த்யர்த²: ।
தஸ்யேத்யாதி³ த்³விதீயபா⁴கா³போஹ்யம் சோத்³யமநுத்³ரவதி -
ஹந்தேதி ।
யதி³ சாதுர்வர்ண்யாதி³கர்த்ருத்வாதீ³ஶ்வரஸ்ய ப்ராகு³க்தோ நியமோ(அ)பி⁴மத:, தர்ஹி, தத்³விஷயஸ்ருஷ்ட்யாதே³: தந்நிஷ்ட²வ்யாபாரஸ்ய ச த⁴ர்மாதே³ர்நிவர்தகத்வாத் தத்ப²லஸ்ய கர்த்ருகா³மித்வாத் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வயோஸ்த்வயி ப்ரஸங்கா³த் நித்யமுக்தத்வாதி³ தே ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।
மாயயா கர்த்ருத்வம், பரமார்த²தஶ்சாகர்த்ருத்வம் , இத்யப்⁴யுபக³மாத் நித்யமுக்தத்வாதி³ ஸித்⁴யதி, இத்யுத்தரமாஹ -
உச்யத இதி ।
மாயாவ்ருத்த்யாதி³ஸம்வ்யவஹாரேண சாதுர்வணர்யாதே³ஸ்தத்கர்மணஶ்ச யத்³யபி கர்தா(அ)ஹம், ததா²(அ)பி ததா²வித⁴ம் மாம் பரமார்த²தோ(அ)கர்தாரம் வித்³தீ⁴தி யோஜநா ।
அகர்த்ருத்வாதே³வாபோ⁴க்த்ருத்வஸித்³தி⁴:, இத்யாஹ -
அத ஏவேதி
॥ 13 ॥
ஈஶ்வரஸ்ய கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வயோர்வஸ்துதோ(அ)பா⁴வே கர்மதத்ப²லஸம்ப³ந்த⁴வைது⁴ர்யம் ப²லதி, இத்யாஹ -
யேஷாம் த்விதி ।
கர்மதத்ப²லஸம்ஸ்பர்ஶஶூந்யமீஶ்வரம் பஶ்யதோ த³ர்ஶநாநுரூபம் ப²லம் த³ர்ஶயதி -
ந மாமிதி ।
தாநி கர்மாணீதி யேஷாம் கர்மணாமஹம் கர்தா தவாபி⁴மத:, தாநீதி யாவத் ।
தே³ஹேந்த்³ரியாத்³யாரம்ப⁴கத்வேந தேஷாம் கர்மணாமீஶ்வரே ஸம்ஸ்பர்ஶாபா⁴வே, தஸ்ய தத்கரணாவஸ்தா²யாமஹங்காராபா⁴வம் ஹேதும் கரோதி -
அஹங்காராபா⁴வாதி³தி ।
கர்மப²லத்ருஷ்ணாபா⁴வாச்சேஶ்வரம் கர்மாணி ந லிம்பந்தி, இத்யாஹ-
நசேதி ।
உக்தமேவ ப்ரபஞ்சயதி -
யேஷாம் த்விதி ।
தத³பா⁴வாத் -கர்மஸு ‘அஹம் கர்தா’ இத்யபி⁴மாநஸ்ய, தத்ப²லேஷு ஸ்ப்ருஹாயாஶ்சாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।
ஈஶ்வரஸ்ய கர்மநிர்லேபே(அ)பி, க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய கிமாயாதம் ? இத்யாஶங்க்ய, உத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
இத்யேவமிதி ।
அபி⁴ஜ்ஞாநப்ரகாரமபி⁴நயதி -
நாஹமிதி ।
ஜ்ஞாநப²லம் கத²யதி -
ஸ கர்மபி⁴ரிதி ।
கர்மாஸம்ப³ந்த⁴ம் விது³ஷி விஶத³யதி -
தஸ்யாபீதி
॥ 14 ॥
தவ கர்மதத்ப²லஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே, ததா² ஜ்ஞாநவதஶ்ச தத³ஸம்ப³ந்தே⁴, மமாபி கிம் கர்மணா இத்யாஶங்க்ய, கர்மணி கர்த்ருத்வாபி⁴மாநம், தத்ப²லே ஸ்ப்ருஹாம் சாக்ருத்வா, முமுக்ஷுவத் த்வயா கர்ம கர்தவ்யமேவ, இத்யாஹ -
நாஹமித்யாதி³நா ।
நாஹம் கர்தேத்யேவமாதி³ ஏவமா பராம்ருஶ்யதே । தேந - பூர்வைேர்முமுக்ஷுபி⁴ரநுஷ்டி²தத்வேந ஹேதுநேத்யர்த²: ।
கர்மைவேத்யேவகாரார்த²மாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
த்வம் ஶப்³த³ஸ்ய க்ரியாபதே³ந ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தஸ்மாதி³த்யுக்தமேவ ஸ்பு²டயதி -
பூர்வைரிதி ।
யது³க்தம் கிம் மம கர்மணேதி, தத்ர த்வமஜ்ஞோ வா, தத்த்வவித்³வா ? । யத்³யஜ்ஞ:, ததா³ சித்தஶுத்³த்⁴யர்த²ம் குரு கர்ம இத்யாஹ -
யதீ³தி ।
த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ -
தத்த்வவிதி³தி ।
குரு கர்மேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
பூர்வைர்மூடை⁴ராசரிதமித்யேதாவதா கிமிதி விவேகவதா மயா தத்கர்தவ்யம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஜநகாதி³பி⁴ரிதி ।
தே தாவத் ஏவம் ஸம்பாத்³ய கர்ம க்ருதவந்தோ, ந ததி³தா³நீமப்ராமாணிகத்வாத³நுஷ்டே²யம் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
பூர்வதரமிதி
॥ 15 ॥
கர்மவிஶேஷணமாக்ஷிபதி -
தத்ரேதி ।
மநுஷ்யலோக: ஸப்தம்யர்த²: ।
கர்மணி மஹதோ வைஷம்யஸ்ய வித்³யமாநத்வாத் தஸ்ய பூர்வைரநுஷ்டி²தத்வேந பூர்வதரத்வேந ச விஶேஷிதத்வே, தஸ்மிந் ப்ரவ்ருத்திஸ்தவ ஸுகரா, இதி யுக்தம் விஶேஷணம் , இதி பரிஹரதி -
உச்யத இதி ।
கர்மணி தே³ஹாதி³சேஷ்டாரூபே லோகப்ரஸித்³தே⁴ நாஸ்தி வைஷம்யம் , இதி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
விஜ்ஞாநவதாமபி கர்மாதி³விஷயே வ்யாமோஹோபபத்தே:, ஸுதராமேவ தவ தத்³விஷயே வ்யாமோஹஸம்ப⁴வாத் , தத³போஹார்த²மாப்தவாக்யாபேக்ஷணாத்³ , அஸ்தி கர்மணி வைஷம்யம் , இத்யுத்தரமாஹ -
கிம் கர்மேதி ।
‘தத் தே கர்ம’ (ப⁴. கீ³. 4-16) இத்யத்ர அகாராநுப³ந்தே⁴நாபி பத³ம் சே²த்தவ்யம் ।
கர்மாதி³ப்ரவசநஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ -
யஜ்ஜ்ஞாத்வேதி ।
தத் கர்மாகர்ம சேதி ஸம்ப³ந்த⁴: । அத: மேதா⁴விநாமபி யதோ²க்தே விஷயே வ்யாமோஹஸ்ய ஸத்த்வாதி³த்யர்த²: ।
॥ 16 ॥
கர்மணோ(அ)கர்மணஶ்ச ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் தத்³விஷயே ந கிஞ்சித்³ போ³த்³த⁴வ்யம் , இதி சோத்³யமநூத்³ய நிரஸ்யதி -
நசேதி
தத்ர ஹேத்வாகாஙூக்ஷாபூர்வகமநந்தரம் ஶ்லோகமவதாரயதி -
கஸ்மாதி³தி ।
த்ரிஷ்வபி கர்மாகர்மவிகர்மஸு போ³த்³த⁴வ்யமஸ்தீதி யஸ்மாத் அத்⁴யாஹார:, தஸ்மாத்³ மதீ³யம் ப்ரவசநமர்த²வதி³தி யோஜநா ।
போ³த்³த⁴வ்யஸத்³பா⁴வே ஹேதுமாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
த்ரிதயம் ப்ரக்ருத்ய அந்யதமஸ்ய க³ஹநத்வவசநமயுக்தமித்யாஶங்க்ய, அந்யதமக்³ரஹணஸ்யோபலக்ஷணார்த²த்வமுபேத்ய, விவக்ஷிதமர்த²மாஹ -
கர்மாதீ³நாமிதி
॥ 17 ॥
உத்தரஶ்லோகமாகாங்க்ஷாபூர்வகமுபாத³த்தே -
கிம் புநரிதி ।
ப்ரத²மபாத³ஸ்யாக்ஷரோத்த²மர்த²ம் கத²யதி -
கர்மணீத்யாதி³நா ।
த்³விதீயபாத³ஸ்யாபி ஶப்³த³ப்ரகாஶிதமர்த²ம் நிர்தி³ஶதி -
அகர்மணி சேதி ।
கர்மாபா⁴வே ய: கர்ம பஶ்யதீதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ப்ரவ்ருத்தேரேவ கர்மத்வாத் நிவ்ருத்தேஸ்தத³பா⁴வத்வாத் தத்ர கத²ம் கர்மத³ர்ஶநமித்யாஶங்க்ய, த்³வயோரபி காரகாதீ⁴நத்வேநாவிஶேஷமபி⁴ப்ரோயாஹ -
கர்த்ருதந்த்ரத்வாதி³தி ।
ப்ரவ்ருத்தாவிவ நிவ்ருத்தாவபி, கர்மத³ர்ஶநமவிருத்³த⁴மிதி ஶேஷ: ।
நநு நிவ்ருத்தேர்வஸ்த்வதீ⁴நத்வாத் காரகநிப³ந்த⁴நாபா⁴வாந்ந தத்ர கர்மத³ர்ஶநம் யுஜ்யதே, தத்ராஹ -
வஸ்த்விதி ।
க்ரியாகாரகப²லவ்யவஹாரஸ்ய ஸர்வஸ்யாவித்³யாவஸ்தா²யாமேவ ப்ரவ்ருத்தத்வாத்³ வஸ்துஸம்ஸ்பர்ஶஶூந்யத்வாத் ப்ரவ்ருத்திவந்நிவ்ருத்தாவபி ய: கர்ம பஶ்யதி, ஸ மநுஷ்யேஷு பு³த்³தி⁴மாநிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கர்மண்யகர்ம அகர்மணி ச கர்ம பஶ்யதோ பு³த்³தி⁴மத்த்வம், யுக்தத்வம் ஸமஸ்தகர்மக்ருத்த்வம் ச கத²மித்யாஶங்க்யாஹ -
இதி ஸ்தூயத இதி ।
ஶ்லோகஸ்ய ஶப்³தோ³த்தே²(அ)ர்தே² த³ர்ஶிதே, தாத்பர்யார்தா²பரிஜ்ஞாநாந்மிதோ² விரோத⁴ம் ஶங்க்ததே -
நந்விதி ।
கத²மித³ம் விருத்³த⁴ம் ? இத்யாஶங்க்ய, கர்மணீதி விஷயஸப்தமீ வா ஸ்யாத் ? அதி⁴கரணஸப்தமீ வா ? இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யே - அந்யாகாரம் ஜ்ஞாநமந்யாவலம்ப³நமிதி ஸ்பஷ்டோ விரோத⁴: ஸ்யாத்³ , இத்யாஹ -
நஹீதி ।
அந்யஸ்யாந்யாத்மதாயோகா³த் கர்மாகர்மணோரபே⁴தா³ஸம்ப⁴வாத³கர்மாகாரம் கர்மாவலம்ப³நம் ஜ்ஞாநம் அயுக்தமித்யர்த²: ।
த்³விதீயம் தூ³ஷயதி -
தத்ரேதி ।
கர்மண்யதி⁴கரணே ததோ விருத்³த⁴மகர்ம கத²மாதே⁴யம் த்³ரஷ்டா த்³ரஷ்டுமீஷ்டே । நஹி கர்மாகர்மணோர்மிதோ² விருத்³த⁴யோராதா⁴ராதே⁴யபா⁴வ: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।
விஷயஸப்தமீமப்⁴யுபேத்ய ஸித்³தா⁴ந்தீ பரிஹரதி -
நந்வகர்மைவேதி ।
லோகஸ்ய மூட⁴த்³ருஷ்டேர்விவேகவர்ஜிதஸ்ய பரமார்த²தோ ப்³ரஹ்ம அகர்ம அக்ரியமேவ ஸத்³ , ப்⁴ராந்த்யா, கர்மஸஹிதம் க்ரியாவதி³வ ப்ரதிபா⁴தீத்யக்ஷரார்த²: ।
பரஸ்பராத்⁴யஸமப்⁴யுபேத்யோக்தம் -
ததே²தி ।
யதா² க²ல்வகர்ம ப்³ரஹ்ம கர்மவது³பலப்⁴யதே ததா² கர்ம ஸக்ரியமேவ த்³வைதமக்ரியே ப்³ரஹ்மண்யதி⁴ஷ்டா²நே ஸம்ஸ்ருஷ்டம் தத்³வத்³ பா⁴தீத்யக்ஷரயோஜநா ।
கர்மாகர்மணோரிதரேதராத்⁴யாஸே ஸித்³தே⁴, ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸித்³த்⁴யர்த²ம் ப⁴க³வதோ வசநமுசிதம் , இத்யாஹ -
தத்ரேதி ।
யதா², யத் , இந்த³ம் ரஜதமிதி ப்ரதிபந்நம், தத் , இதா³நீம் ஶுக்திஶகலம் பஶ்யேதி ப்⁴ரமஸித்³த⁴ரஜதரூபவிஷயாநுவாதே³ந தத³தி⁴ஷ்டா²நம் ஶுக்திமாத்ரமுபதி³ஶ்யதே, ததா² ப்⁴ரமஸித்³த⁴கர்மாத்³யாத்மகவிஷயாநுவாதே³ந தத³தி⁴ஷ்டா²நம் கர்மாதி³ரஹிதம் கூடஸ்த²ம் ப்³ரஹ்ம ப⁴க³வதா வ்யபதி³ஶ்யதே । ததா²ச ப⁴க³வத்³வசநமவிருத்³த⁴மித்யஹ -
அத இதி ।
இதஶ்சாத்⁴யாரோபிதகர்மாத்³யநுவாத³பூர்வகம் தத³தி⁴ஷ்டா²நஸ்ய கர்மாதி³ரஹிதஸ்ய நிர்விஶோஷஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ப⁴க³வதா போ³த்⁴யமாநத்வாந்ந தத்ர விரோதா⁴ஶங்காவகாஶோ ப⁴வதீத்யாஹ -
பு³த்³தி⁴மத்த்வாதீ³தி ।
கூடஸ்தா²த்³ ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யஸ்ய ஸர்வஸ்ய மாயாமாத்ரத்வாத் அந்யஜ்ஞாநாத்³ பு³த்³தி⁴மத்த்வயுக்தத்வஸர்வகர்மக்ருத்த்வாநாமநுபபத்தே:, அத்ர ச ‘ஸ பு³த்³தி⁴மாந் ‘ இத்யாதி³நா பு³த்³தி⁴மத்த்வாதி³நிர்தே³ஶாத்³ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாதே³வ தது³பபத்தே:, ஸர்வவிக்ரியாரஹிதப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமேவ விவக்ஷிதமித்யர்த²: ।
போ³த⁴ஶப்³த³ஸ்ய ஸம்யக்³ஜ்ஞாநே ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் கர்மாகர்மவிகர்மணாம் ஸ்வரூபம் போ³த்³த⁴வ்யஸ்தீதி வத³தா ஸம்யக்³ஜ்ஞாநோபதே³ஶஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத³பி கூடஸ்த²ம் ப்³ரஹ்மத்ராபி⁴ப்ரேதம் இத்யாஹ -
போ³த்³த⁴வ்யமிதி சேதி ।
ப²லவசநபர்யாலோசநாயாமபி கூடஸ்த²ம் ப்³ரஹ்மாத்ராபி⁴ப்ரேதம் ப்ரதிபா⁴தி இத்யாஹ -
நசேதி ।
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாதீ⁴நப²லமத்ர ந ஶ்ருதம் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
யஜ்ஜ்ஞாத்வேதி ।
அத்⁴யாரோபாபவாதா³ர்த²ம் பா⁴க³வத்³வசநமவிருத்³த⁴ம் , இத்யுபபாதி³தமுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
‘தத்³விபர்யய’ இத்யத்ர தச்ச²ப்³தே³ந ப்ராணிநோ க்³ருஹ்யந்தே ।
விஷயமப்தமீபரிக்³ரஹேண பரிஹாரமபி⁴வாய, அதி⁴கரணஸப்தமீபக்ஷே த³ர்ஶித்ம் தூ³ஷணமநங்கீ³காரேண பரிஹரதி -
நசேதி ।
வ்யவஹாரபூ⁴மிரத்ரேத்யுச்யதே । யோக்³யத்வே ஸத்யநுபலப்³தே⁴ரித்யர்த²: ।
அகர்மாதி⁴கரணம் கர்ம ந ஸம்ப⁴வதி இத்யத்ர ஹேத்வந்தரமாஹ -
கர்மாபா⁴வத்வாதி³தி ।
நஹி துச்ச²ஸ்யாதி⁴கரணம் க்கசித்³ த்³ருஷ்டமிஷ்டம் சேத்யர்த²: ।
நிரூப்யமாணே கர்மாகர்மணோரதி⁴கரணாதி⁴கர்தவ்யபா⁴வாஸம்ப⁴வே ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
ஶாஸ்த்ரபரிசயவிரஹிணாமத்⁴யாரோபமுதா³ஹரதி -
யதே²தி ।
கர்மாகர்மணோராரோபிதத்வமுக்தமம்ருஷ்யமாணா: ஸந்நாஶங்கதே -
நந்விதி ।
கர்ம கர்மைவேத்யத்ர அகர்ம சாகர்மைவேதி த்³ரஷ்டவ்யம் । விமதம் ஸத்யமவ்யபி⁴சாரித்வாத்³ ப்³ரஹ்மவதி³த்யர்த²: ।
தத்ர கர்ம தத்த்வதோ நாவ்யபி⁴சாரி, கர்மத்வாத் , நௌஸ்த²ஸ்ய தடஸ்த²வ்ருக்ஷக³மநவத் ,இத்யவ்யபி⁴சாரித்வம் கர்மண்யஸித்³த⁴மிதி பரிஹரதி -
தந்நேதி ।
அகர்ம ச தத்த்வதோ நாவ்யபி⁴சாரி, கர்மாபா⁴வத்வாத்³, தூ³ரப்ரதே³ஶே சைத்ரமைத்ராதி³ஷு க³ச்ச²த்ஸ்வேவ சக்ஷுஷா ஸந்நிதா⁴நவிது⁴ரேஷு த்³ருஶ்யமாநக³த்யபா⁴வவத் , இத்யாஹ -
தூ³ரேஷ்விதி ।
தூ³ரத்வாதே³வ விஶேஷத: ஸந்நிகர்ஷவிரஹிதேஷு தேஷு ஸ்வரூபேண சக்ஷு: ஸம்நிக்ருஷ்டேஷு சக்ஷுஷா க³த்யபா⁴வத³ர்ஶநாதி³தி யோஜநா ।
கா³திரஹிதேஷு தருஷு க³தித³ர்ஶநவத் ப்ரக்ருதே ப்³ரஹ்மண்யவிக்ரியே கர்மத³ர்ஶநம், ஸக்ரியே ச த்³வைதப்ரபஞ்சே க³திமத்ஸு சைத்ராதி³ஷு க³த்யபா⁴வத³ர்ஶநவத் கர்மாபா⁴வஸ்ய விபரீதஸ்ய த³ர்ஶநம் யேந ஹேதுநா ஸம்ப⁴வதி, தேந தஸ்ய விபரீதத³ர்ஶநஸ்ய நிரஸநார்த²ம் ப⁴க³வத்³வசநமிதி தா³ர்ஷ்டாந்திகம் நிக³மயதி -
ஏவமித்யாதி³நா ।
நநு கர்மதத³பா⁴வயோராரோபிதத்வாத் அவிக்ரியஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநமத்ராபி⁴ப்ரேதம் சேத் ‘அவ்யக்தோ(அ)யமசிந்த்யோ(அ)யம்’(ப⁴. கீ³. 2-25) ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே’ (ப⁴. கீ³. 2 -18) இத்யாதி³நா பௌநருக்த்யம் ப்ராப்தம், தத்ரைவ ப்³ரஹ்மாத்மநோ நிர்விகாரத்வஸ்யோக்தத்வாதி³தி, தத்ராஹ -
ததே³ததி³தி ।
ததே³தத் -ஆத்மநி ஶங்கிதம் ஸக்ரியத்வம் அஸக்ருது³க்தப்ரதிவசநமபி நிர்விகாராத்மவஸ்த்வபேக்ஷயா அத்யந்தவிபரீதத³ர்ஶநம் - மித்²யாஜ்ஞாநம், தேந பா⁴விதத்வம் -தத்ஸம்ஸ்காரப்ரசயவத்த்வம், ததோ(அ)திஶயேந மோஹமாபத்³யமாநோ லோக: ஶ்ருதமபி தத்த்வம் விஸ்ம்ருத்ய புநர்யத்கிம்சித்ப்ரஸங்க³மாபாத்³ய, ஸக்ரியத்வமேவ ஆத்மந ஶ்சோத³யதீதி, புந: புநஸ்தத்த்வபூ⁴தமுத்தரம் ப⁴க³வாநபி⁴த⁴த்தே । வஸ்துநஶ்ச து³ர்விஜ்ஞேயத்வாத் புந:புந: ப்ரதிபாத³நம் தத்தத்³ப்⁴ரமநிராகரணார்த²முபயுஜ்யதே । ததா²ச நாஸ்தி புநருக்திரித்யர்த²: ।
அஸக்ருது³க்தப்ரதிவசநமேவாநுவத³தி -
அவ்யக்தோ(அ)யமிதி ।
கர்மாபா⁴வ உக்த இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
உக்தஸ்ய ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித் ‘ (க. 1.2. 18) இத்யாதி³ஶ்ருதௌ ப்ரக்ருதஸ்ம்ருதாவஸங்க³த்வாதி³ந்யாயேந ச ப்ரஸித்³த⁴த்வமஸ்தி, இத்யாஹ -
ஶ்ருதீதி ।
ந கேவலமுக்த: கர்மாபா⁴வ:, கிந்து, ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா ஸம்ந்யஸ்ய’ (ப⁴. கீ³. 5-13) இத்யாதௌ³ வக்ஷ்யமாணஶ்சேத்யாஹ -
வக்ஷ்யமாணஶ்சேதி ।
நநு கர்மணோ தே³ஹாதி³நிர்வர்த்யத்வேந த்ரைவித்⁴யாத் கூடஸ்த²ஸ்வபா⁴வஸ்யாத்மநோ(அ)ஸங்க³த்வாத் தத்³வ்யாபாரரூபஸ்ய கர்மணோ(அ)ப்ரஸித்³த⁴த்வாந்ந தஸ்மிந்நகர்மணி விபரீதஸ்ய கர்மணோ த³ர்ஶநம் ஸித்⁴யதி, இத்யாஶங்க்யாஹ -
தஸ்மிந்நிதி ।
கர்மைவ விபரீதம், தஸ்ய த³ர்ஶநமிதி யாவத் । அஹம் கர்தேத்யாத்மஸமாநாதி⁴கரணஸ்ய வ்யாபாரஸ்யாநுப⁴வாத் கர்மப்⁴ரமஸ்தாவத் ஆத்மந்யத்யந்தரூடோ⁴(அ)ஸ்தீத்யர்த²: ।
ஆத்மநி கர்மவிப்⁴ரமோ(அ)ஸ்தீத்யத்ர ஹேதுமாஹ -
யத இதி ।
ஆத்மநோ நிஷ்க்ரியத்வே குதஸ்தஸ்மிந் யதோ²க்தோ விப்⁴ரம: ஸம்ப⁴வேத ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
தே³ஹேதி ।
இதா³நீமாத்மநி அகர்மப்⁴ரமமுதா³ஹரதி -
ததே²த்யாதி³நா ।
யதா² ஶுக்தௌ ஸ்வாபா⁴விகமரூப்யத்வம், ரூப்யத்வமாரோபிதம், தத³பா⁴வோ(அ)ப்யாரோப்யாபா⁴வத்வாத் ஆரோபபக்ஷபாதீ । ததா² ஆத்மநோ(அ)பி ஸ்வாபா⁴விகமவிக்ரியத்வம், ஸக்ரியத்வம் புநரத்⁴யஸ்தம், தத³பா⁴வத்வாத் , கர்மபா⁴வோ(அ)ப்யத்⁴யஸ்த ஏவேதி மந்வாந: ஸந்நுபஸம்ஹரதி -
தத்ரேத³மிதி ।
ஆத்மநி கர்மாதி³விப்⁴ரமே லௌகிகே ஸித்³தே⁴ ஸதி இத³ம் - ‘கர்மாணி’ இத்யாதி³வசநம்ம், தத்பரிஹாரார்த²ம் ப⁴க³வாநுக்தவாநித்யர்த²: ।
ஸம்ப்ரத்யுக்தே(அ)ர்தே² ஶ்லோகாக்ஷரஸமந்வயம் த³ர்ஶயிதும் ‘கர்மணி’ இத்யாதி³ வ்யாசிக்²யாஸுர்பூ⁴மிகாம் கரோதி -
அத்ர சேதி ।
வ்யவஹாரபூ⁴மௌ கார்யகரணாதி⁴கரணம் கர்ம ஸ்வேநைவ ரூபேண வ்யவஸ்தி²தம் ஸத் , ஆத்மந்யவிக்ரியே கார்யகரணாரோபணத்³வாரேண ஸர்வைராரோபிதமித்யத்ர ஹேதுமாஹ -
யத இதி ।
அவிவேகிநாம் து கர்துத்வாபி⁴மாந: ஸுதராமிதி வக்துமபிஶப்³த³: । ஏவமாத்மநி கர்மாரோபமுபபாத்³ய ப்ரத²மபாத³ம் வ்யாடஷ்டே -
அத இதி ।
ஆத்மாநி கர்மரஹிதே கர்மாரோபே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
நதீ³தி ।
ஆரோபவஶாதா³த்மநிஷ்ட²த்வேந கர்மணி ஸர்வலோகப்ரஸித்³தே⁴ கர்மாபா⁴வம் ய: பஶ்யேத் , ஸ பு³த்³தி⁴மாநிதி ஸம்ப³ந்த⁴: । அகர்மத³ர்ஶநஸ்ய யதா²பூ⁴தத்வம் ஸம்யக்த்வம் । தத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
க³த்யபா⁴வமிவேதி ।
த்³விதீயபாத³ம் வ்யாகரோதி -
அகர்மணி சேதி ।
அத்⁴யரோபமபி⁴நயதி -
தூஷ்ணீமிதி ।
அகர்மணி கர்மத³ர்ஶநே யுக்திமாஹ -
அஹங்காரேதி ।
பூர்வார்தே⁴நோக்தமநூத்³ய, உத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே -
ய ஏவமிதி ।
ஆத்மநி கார்யகரணஸங்கா⁴தஸமாரோபத்³வாரேண தத்³வ்யாபாரமாத்ரே கர்மணி, ஶுக்திகாயாமிவ ரஜதஸமாரோபிதவிஷயே தத³பா⁴வம் - அகர்ம, வஸ்துதோ யோ ரஜதாபா⁴வவத³நுப⁴வதி, அகர்மணி ச ஸங்கா⁴தவ்யாபாரோபரமே தத்³த்³வாரா ஸ்வாத்மநி ‘அஹம் தூஷ்ணீமாஸே ஸுக²ம்’ இத்யாரோபித கோ³சரே கர்ம - அஹங்காரஹேதுகம் யஸ்தத்த்வதோ மந்யதே, ஸ ரூப்யதத³பா⁴வவிபா⁴க³ஹீநஶுக்திமாத்ரவத் ஆத்மமாத்ரம் கர்மதத³பா⁴வவிபா⁴க³ஶூந்யம் கூடஸ்த²ம் பரமார்த²தோ(அ)வக³ச்ச²ந் பு³த்³தி⁴மாந் இத்யாதி³ஸ்துதியோக்³யதாம் க³ச்ச²தி, இத்யேவம் ஸ்வாபி⁴ப்ராயேண ஶ்லோகம் வ்யாக்²யாய, அத்ர வ்ருத்திகாரவ்யாக்²யாநமுத்தா²பயதி -
அயமிதி ।
அந்யதா²வ்யாக்²யாநமேவ ப்ரஶ்நத்³வாரா ப்ரகடயதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
ஈஶ்வரார்தே²நாநுஷ்டா²நே ப²லாப⁴வவசநம் வ்யாஹதம் , இதி மத்வா(அ)(அ)ஹ -
கிலேதி ।
நித்யாநாமகர்மத்வமப்ரஸித்³த⁴ம் இ்த்யாஶங்க்ய, ப²லராஹித்யகு³ணயோகா³த் தேஷ்வகர்மத்வவ்யவஹார: ஸித்⁴யதீத்யாஹ -
கௌ³ண்யேதி ।
நித்யாநாமகாரணம் முக்²யவ்ருத்த்யைவாகர்ம வாச்யம் , இத்யாஹ -
தேஷாம் சேதி ।
தத்ர கர்மஶப்³த³ஸ்ய ப்ரத்யவாயாக்²யப²லஹேதுத்வகு³ணயோகா³த்³ கௌ³ண்யைவ வ்ருத்த்யா ப்ரவ்ருத்திரித்யாஹ -
தச்சேதி ।
பாதநிகாமேவம் க்ருத்வா ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே -
தத்ரேத்யாதி³நா
அகர்மணி சேத்யாதி³ வ்யாகரோதி -
ததே²தி ।
ஸ பு³த்³தி⁴மாநித்யாதி³ பூர்வவத் ।
பரகீயம் வ்யாக்²யாநம் வ்யுத³ஸ்யதி -
நைததி³தி ।
நித்யம் கர்மாகர்ம, நித்யாகரணம் கர்மேதி ஜ்ஞாநாத்³ து³ரிதநிவ்ருத்த்யநுபபத்தேர்ப⁴க³வத்³வசநம் வ்ருத்திகாரமதே பா³தி⁴தம் ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।
‘த⁴ர்மேண பாபமபநுத³தி’ (ம. நா. உ. 2-1) இதி ஶ்ரூதேர்நித்யாநுஷ்டா²நாத்³ து³ரிதநிப³ர்ஹணப்ரஸித்³தே⁴ஸ்தத³நுஷ்டா²நஸ்ய ப²லாந்தராபா⁴வாத் தத³கர்மேதி ஜ்ஞாத்வா அநுஷ்டா²நே க்ரியமாணே கத²மஶுப⁴க்ஷயோ நேதி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
‘க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்யேஶ்வரஜ்ஞாநாத்³விஶுத்³தி⁴: பரமா மதா’ (யா. ஸ்ம்ரு. 3-34) இதி ஸ்மரணாத் கர்மணாத்யந்திகாஶுப⁴க்ஷயாபா⁴வே(அ)ப்யங்கீ³க்ருத்ய பரிஹரதி -
நித்யாநாமிதி ।
நித்யாநுஷ்டா²நாத³ஶுப⁴க்ஷயே(அ)பி நாஸ்மிந் ப்ரகரணே தத்³விவக்ஷிதம் ; ‘யஜ்ஜ்ஞாத்வா மோக்ஷ்யஸே(அ)ஶுபா⁴த் ‘ (ப⁴. கீ³. 4-16) இதி ஜ்ஞாநாத³ஶுப⁴க்ஷயஸ்ய ப்ரதிஜ்ஞாதத்வாத் , நச தஜ்ஜ்ஞாநம் ப²லாபா⁴வவிஷயமேஷிதவ்யமித்யாஹ -
நத்விதி ।
அஶுப⁴ஸ்ய ப²லாபா⁴வஜ்ஞாநகார்யத்வாபா⁴வாந்ந ப²லாபா⁴வஜ்ஞாநாத் க்ஷய: ஸித்⁴யதீத்யர்த²: । கிஞ்சாதீந்த்³ரியோ(அ)ர்த²: ஶாஸ்த்ராந்நிஶ்சீயதே ।
நச நித்யகர்மணாம் ப²லாபா⁴வஜ்ஞாநாத³ஶுப⁴நிவ்ருத்திரித்யத்ர ஶாஸ்த்ரமஸ்தீத்யாஹ -
நஹீதி ।
நித்யாகரணம் கர்மேதி ஜ்ஞாநமபி, நாஶுப⁴நிவ்ருத்திப²லத்வேந சோதி³தமஸ்தீத்யாஹ -
நித்யகர்மேதி ।
ப⁴க³வத்³வசநமேவாத்ர ப்ரமாணமித்யாஶங்க்யாஹ -
நசேதி ।
ஸாதா⁴ரணமேவ ‘யஜ்ஜ்ஞாத்வா’ இத்யாதி³ ப⁴க³வதோ வசநம், நது நித்யாநாம் ப²லாபா⁴வம் ஜ்ஞாத்வேதி விஶேஷவிஷயமித்யர்த²: ।
அஶுப⁴மோக்ஷணாஸம்ப⁴வப்ரத³ர்ஶநேந கர்மண்யகர்மத³ர்ஶநநிராகரணந்யாயேந அகர்மணி கர்மத³ர்ஶநம் நிராகரோதி -
ஏதேநேதி ।
நாமாதி³ஷு ப²லாய ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவத் அகர்மண்யபி ப²லார்த²ம் கர்மத்³ருஷ்டிவிதா⁴நாந்நாஶுப⁴மோக்ஷணாநுபபத்திரித்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நஹீதி ।
அத்ர ஹி ஶ்லோகே நித்யஸ்ய கர்தவ்யதாமாத்ரம் பரமதே விவக்ஷிதம் । அதஶ்சாகர்மணி கர்மத³ர்ஶநம் விதீ⁴யதே தத்த்ப²லாயேதி கல்பநா பரஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தவிருத்³தே⁴த்யாஹ -
நித்யஸ்ய த்விதி ।
பரமதே(அ)பி நித்யஸ்ய கர்தவ்யதாமாத்ரமத்ர ஶ்லோகே ந விவக்ஷிதம், கிந்து நித்யாநுஷ்டா²நே ப்ரவ்ருத்திஸித்³த்⁴யர்த²ம் நித்யாகரணாத் ப்ரத்யவாயோ ப⁴வதீதி ஜ்ஞாநமபி கர்தவ்யத்வேநாத்ர விவக்ஷிதமேவேத்யாஶங்ய அஹ -
நசேதி ।
ந தாவத் ப்ரவ்ருத்திரஸ்ய விஜ்ஞாநஸ்ய ப²ல, நியோகா³தே³வ தது³பபத்தே: । நாபி ப²லாந்தரம் அநுபலம்பா⁴த் ; அதோ(அ)ப²லத்வாத³கரணாத் ப்ரத்யவாயோ ப⁴வதீதி ஜ்ஞாநம் நாத்ர கர்தவ்யத்வேந விவக்ஷிதமித்யர்த²: ।
கிஞ்சாகரணே கர்மத்³ருஷ்டிவிதா⁴வகரணஸ்யாலம்ப³நத்வேந ப்ரதா⁴நத்வாத் ஜ்ஞேயத்வம் வக்தவ்யம், தச்ச துச்ச²த்வாத³நுபபந்நமித்யாஹ-
நாபீதி ।
அகரணஸ்யாஸதோ நாமாதி³வதா³ஶ்ரயத்வேந த³ர்ஶநாஸம்ப⁴வே(அ)பி, ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந இத³ம் ரஜதமிதிவத்³ த³ர்ஶநம் ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்யாஹ -
நாபி கர்மேதி ।
ஆதி³ஶப்³தே³ந ஸர்வோத்கர்ஷாதி³ க்³ருஹ்யதே । ப²லவத்த்வம் ஸ்துதிர்வா ஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸ்ய யுக்தம், ந மித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய, அநுபபத்தேரித்யர்த²: ।
ஸ்வப்நே மித்²யாஜ்ஞாநமபி ப²லவது³பலப்³த⁴மித்யாஶங்க்ய, மித்²யாஜ்ஞாநஸ்யாஶுபா⁴விரோதி⁴த்வாந்ந தஸ்மாத் தந்நிவ்ருத்திரித்யாஹ -
மித்²யாஜ்ஞாநமேவேதி ।
அஶுபா⁴தே³வாஶுபா⁴நிவ்ருத்தௌ த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
நஹீதி ।
அவிவேகபூர்வகம் , இத³ம் ரஜதமிதி, ஸத³ஸதோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யாந்மித்²யாஜ்ஞாநம் யுக்தம், கர்மாகர்மணோஸ்து விவேகேந பா⁴ஸமாநயோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யாதீ⁴நம் ஜ்ஞாநம் -ஸிம்ஹதே³வத³த்தயோரிவ கௌ³ணம், ந மித்²யாஜ்ஞாநமிதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
கர்மாகர்மேதி த³ர்ஶநே ப²லாபா⁴வோ கு³ண:, அகர்ம கர்மேதி த³ர்ஶநே து ப²லாபா⁴வோ கு³ண:, தந்நிமித்தமித³ம் ஜ்ஞாநம் கௌ³ணமித்யாஹ -
ப²லேதி ।
யதோ²க்தஜ்ஞாநஸ்ய கௌ³பத்வே(அ)பி ப்ராமாணிகப²லாபா⁴வாந்ந தத்³நௌணதோசிதேதி தூ³ஷயதி -
நேத்யாதி³நா ।
கர்மாகர்மேத்யாதி³கௌ³ணவிஜ்ஞாநோபந்யாஸவ்யாஜேந நித்யாகர்மண: கர்தவ்யதாயா: விவக்ஷிதத்வாத்³நௌணஜ்ஞாநஸ்யாப²லத்வமதூ³ஷணமித்யாஶங்க்யாஹ -
நாபீதி ।
ஜ்ஞாநாத³ஶுப⁴மோக்ஷணஸ்ய ஶ்ருதஸ்ய ஹாநி:, அஶ்ருதஸ்ய நித்யாநுஷ்டா²நஸ்ய கல்பநேத்யநேந வ்யாபாரகௌ³ரவேண ந கஶ்சித்³விஶேஷ: ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।
உக்தமேவ ப்ரபஞ்சயதி -
ஸ்வஶப்³தே³நேதி ।
நரகபாத: ஸ்யாத³தோ விதே⁴ரேவாநுஷ்டே²யாநி தாநீதி ஶேஷ: ।
யதோ²க்தவாசகஶப்³த³ப்ரயோகா³தே³வ அபேக்ஷிதார்த²ஸித்³தி⁴ஸம்ப⁴வே ப⁴க³வதோ வ்யாஜவசநகல்பநமநுசிதமித்யாஹ -
தத்ரேதி ।
ப்ரக்ருதே ஶ்லோகே வ்ருத்திக்ருதாம் வ்யாக்²யாநேந பரமாப்தஸ்யைவ ப⁴க³வதோ விப்ரலம்ப⁴கத்வமாபாதி³தமிதி ததீ³யம் வ்யாக்²யாநமுபேக்ஷிதவ்யமிதி ப²லிதமாஹ -
தத்ரைவமிதி ।
நித்யகர்மாநுஷ்டா²நஸித்³த்⁴யர்த²ம் வ்யாஜரூபமிதி ப⁴க³வத்³வசநமுசிதமித்யாஶங்க்ய, ஸ்வஶப்³தே³நாபீத்யாதி³ப்ராகு³க்தபரிபாட்யா தத³நுஷ்டா²நபோ³த⁴நஸம்ப⁴வாத்³ மைவமித்யாஹ -
நசைததி³தி ।
வஸ்துஶப்³தே³ந நித்யகர்மாநுஷ்டா²நமுச்யதே । யதா²த்மப்ரதிபாத³நம் ஸுபோ³த⁴த்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் பௌந:புந்யேந க்ரியதே, ததா² நித்யாநாமபி கர்மணாமநுஷ்டா²நம் ‘கர்மண்யகர்ம’ (ப⁴. கீ³. 4-18) இத்யாதி³ஶப்³தா³ந்தரேணோச்யமாநம் ஸுபோ³த⁴ம் ஸ்யாதி³தி ப⁴க³வத: ஶப்³தா³ந்தரம் யுக்தமித்யாஶங்க்ய, தஸ்ய நித்யாநுஷ்டா²நவாசகத்வாபா⁴வாந்மைவமித்யாஹ -
நாபீதி ।
கிஞ்ச, பூர்வமேவ நித்யாநுஷ்டா²நஸ்ய ஸ்பஷ்டமுபதி³ஷ்டத்வாந்ந தஸ்ய ஸுபோ³த⁴நார்த²ம் ஶப்³தா³ந்தரமபேக்ஷிதமித்யஹ –
கர்மண்யேவேதி ।
கர்மாகர்மாதி³விஜ்ஞாநவ்யாஜேந நித்யாகர்மாநுஷ்டா²நகர்தவ்யதாயாம் தாத்பர்யமித்யேதந்நிராக்ருத்ய, கர்மாகர்மாதி³த³ர்ஶநம் கௌ³ணமிதி பக்ஷே தூ³ஷணாந்தரமாஹ -
ஸர்வத்ர சேதி ।
லோகே வேதே³ ச யதா² ப்ரஶஸ்தம் தே³வதாதி³தத்த்வம், யச்ச கர்தவ்யமநுஷ்டா²நார்ஹமக்³நிஹோத்ராதி³, ததே³வ போ³த்³த⁴வ்யமித்யுச்யதே ; ந நிஷ்ப²லம் காகத³ந்தாதி³ । கர்மணி அகர்மத³ர்ஶநமகர்மணி ச கர்மத³ர்ஶநம் கௌ³ணத்வாதே³வாப்ரஶஸ்தமகர்தவ்யம் ச । நாத: தத்³ போ³த்³த⁴வ்யமிதி வசநமர்ஹதீத்யர்த²: ।
கிஞ்ச, கர்மாதே³ர்மாயாமாத்ரத்வாத்³ கௌ³ணமபி தத்³விஷயம் ஜ்ஞாநம் மித்²யாஜ்ஞாநமிதி, ந தஸ்ய போ³த்³த⁴வ்யத்வஸித்³தி⁴ரித்யாஹ -
நசேதி ।
மித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய போ³த்³த⁴வ்யத்வாபா⁴வே(அ)பி தத்³விஷயஸ்ய போ³த்³த⁴வ்யதா ஸித்⁴யேதி³த்யாஶங்க்யாஹ வஸ்த்வாபா⁴ஸத்வாத் மைவமித்யாஹ -
தத்ப்ரத்யுபஸ்தா²பிதம் வேதி ।
யத்புநரகரணஸ்ய ப்ரத்யவாயஹேதுத்வம் , அகரணே கௌ³ண்யா வ்ருத்த்யா கர்மஶப்³த³ப்ரயோகே³ நிமித்தமிதி, தத்³ தூ³ஷயதி -
நாபீதி ।
அகரணாத் ப்ரத்யவாயோ ப⁴வதீத்யத்ர ஶ்ர்ருதிஸ்ம்ருதிவிரோத⁴மபி⁴த³தா⁴ய, யுக்திவிரோத⁴மபி⁴தா⁴தி -
அஸத இதி ।
அஸத: ஸத்³ரூபேண ப⁴வநமப⁴வநம் ச நி:ஸ்வரூபத்வாத³நுபபந்நம் - நிரஸ்தஸமஸ்ததத்த்வஸ்ய கிஞ்சித் தத்த்வாப்⁴யுபக³மே ஸர்வப்ரமாணாநாமப்ராமாண்யஸத்³ரூபேண ப⁴வநமப⁴வநம் ச நி: ஸ்வரூபத்வாத³நுபபந்நம் - நிரஸ்தஸமஸ்ததத்த்வஸ்ய கிஞ்சித் தத்த்வாப்⁴யுபக³மே ஸர்வப்ரமாணாநாமப்ராமாண்ய ப்ரஸங்கா³தி³த்யாஹ -
தச்சேதி ।
யத்து நித்யாநாம் ப²லராஹித்யம் தத்ராகர்மஶப்³த³ப்ரயோகே³ நிமித்தமிதி, தந்நிரஸ்யதி -
நசேதி ।
ந கேவலம் வித்⁴யுத்³தே³ஶே ஸ்வப²லாபா⁴வாந்நித்யாநாம் வித்⁴யநுபபத்தி:, அபிது தா⁴த்வர்த²ஸ்ய க்லேஶாத்மகத்வாத் தத்ர ஶ்ருதப²லாபா⁴வே நைவ விதி⁴ரவகாஶமாஸாத³யேதி³த்யாஹ -
து³:கே²தி ।
து³:க²ரூபஸ்யாபி தா⁴த்வர்த²ஸ்ய ஸாத்⁴யத்வேந கார்யத்வாத் தத்³விஷயோ விதி⁴: ஸ்யாதி³தி சேந்நேத்யாஹ -
து³:க²ஸ்ய சேதி ।
ஸ்வர்கா³தி³ப²லாபா⁴வே(அ)பி நித்யாநாமகரணநிமித்தநிரயநிராஸார்த²ம் து³:க²ரூபாணாமபி ஸ்யாத³நுஷ்டே²யத்வமித்யாஶங்க்ய ஆஹ -
தத³கரணே சேதி ।
ப²லாந்தராபா⁴வே(அ)பி மோக்ஷஸாத⁴நத்வாத்³ முமுக்ஷுணா நித்யாநி கர்மாண்யநுஷ்டே²யாநீத்யாஶங்க்யாஹ -
ஸ்வாப்⁴யுபக³மேதி ।
வ்ருத்திகாரவ்யாக்²யாநாஸத்³பா⁴வே ப²லிதமுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
கோ(அ)ஸௌ யதா²ஶ்ருதோ(அ)ர்த²: ஶ்லோகஸ்யேத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ததா²சேதி
॥ 18 ॥
கர்மண்யகர்மத³ர்ஶநம் பூர்வோக்தம் ஸ்தோதுமுத்தரஶ்லோகம் ப்ரஸ்தௌதி -
ததே³ததி³தி ।
யதோ²க்தத³ர்ஶித்வம் - பூர்வோக்தத³ர்ஶநஸம்பந்நத்வம் ।
ஸமாரம்ப⁴ஶப்³த³ஸ்ய கர்மவிஷயத்வம் ந ரூட்⁴யா, கிந்து வ்யுத்பத்த்யேத்யாஹ -
ஸமாரப்⁴யந்த இதீதி ।
காமஸங்கல்பவர்ஜிதத்வே கத²ம் கர்மணாமநுஷ்டா²நமித்யாஶங்க்யாஹ -
முதை⁴வேதி ।
உத்³தே³ஶ்யப²லாபா⁴வே தேஷாமநுஷ்டா²நம் யாத்³ருச்சி²கம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய, ப்ரவ்ருத்தேந நிவ்ருத்தேந வா தேஷாமநுஷ்டா²நம் யாத்³ருச்சி²கம் ஸ்யாதி³தி விகல்ப்ய, க்ரமேண நிரஸ்யதி -
ப்ரவ்ருத்தேநேத்யாதி³நா ।
ஜ்ஞாநக்³நீத்யாதி³ விப⁴ஜதே -
கர்மாதா³விதி ।
யதோ²க்தஜ்ஞாநம் யோக்³யமேவ த³ஹதி, நாயோக்³யமிதி விவக்ஷிதத்வாத் தஸ்மிந்நக்³நிபத³ம் ।
யதோ²க்தவிஜ்ஞாநவிரஹிணாமபி வைஶேஷிகாதீ³நாம் பண்டி³தத்வப்ரஸித்³தி⁴மாஶங்க்ய, தேஷாம் பண்டி³தாபா⁴ஸத்வம் விவக்ஷித்வா விஶிநஷ்டி -
பரமார்த²த இதி
॥ 19 ॥
விவேகாத் பூர்வம் கர்மணி ப்ரவ்ருத்தாவபி, ஸதி விவேகே தத்ர ந ப்ரவ்ருத்திரித்யாஶங்க்யாங்கீ³கரோதி -
யஸ்த்விதி ।
விவேகாத் பூர்வமபி⁴நிவேஶேந ப்ரவ்ருத்தஸ்ய விவேகாநந்தரமபி⁴நிவேஶாபா⁴வாத் ப்ரவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வே(அ)பி ஜீவநமாத்ரமுத்³தி³ஶ்ய ப்ரவ்ருத்த்யாபா⁴ஸ ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।
ஸத்யபி விவேகே தத்த்வஸாக்ஷாத்காராநுத³யாத் கர்மணி ப்ரவ்ருத்தஸ்ய கத²ம் தத்த்யாக³: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -
யஸ்து ப்ராரப்³தே⁴தி ।
த்யக்த்வா இத்யாதி³ ஸமநந்தரஶ்லோகமவதாரயிதும் பூ⁴மிகாம் க்ருத்வா, தத³வதாரணப்ரகாரம் த³ர்ஶயதி -
ஸ குதஶ்சிதி³தி ।
லோகஸங்க்³ரஹாதி³, நிமித்தம் விவக்ஷிதம் । கர்மபரித்யாகா³ஸம்ப⁴வே ஸதி தஸ்மிந் ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி நைவ கரோதி கிஞ்சிதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கர்மணி ப்ரவ்ருத்தோ ந கரோதி கர்மேதி கத²முச்யதே ? தத்ராஹ -
ஸ்வப்ரயோஜநாபா⁴வாதி³தி ।
கத²ம் தஹி கர்மணி ப்ரவர்ததே ? தத்ராஹ-
லோகேதி ।
ப்ரவ்ருத்தேரர்த²க்ரியாகாரித்வாபா⁴வம் ‘பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்சாவிஶேஷாத்’ இதி ந்யாயேந வ்யாவர்தயதி -
பூர்வவதி³தி ।
கத²ம் தர்ஹி விவேகிநாமவிவேகிநாம் ச விஶேஷ: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய, கர்மாதௌ³ ஸங்கா³ஸங்கா³ப்⁴யாமித்யாஹ -
கர்மணீதி ।
உக்தே(அ)ர்தே² ஸமநந்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
ஜ்ஞாநாக்³நீதி ।
ஏதமர்த²ம் த³ர்ஶயிஷ்யந்நிமம் ஶ்லோகமாஹேதி யோஜநா ।
யதோ²க்தம் ஜ்ஞாநம் கூடஸ்தா²த்மத³ர்ஶநம், தேந ஸ்வரூபபூ⁴தம் ஸுக²ம் ஸாக்ஷாத³நுபூ⁴ய, கர்மணி தத்ப²லே ச ஸங்க³மபாஸ்ய, விஷயேஷு நிரபேக்ஷஶ்சேஷ்டதே வித்³வாநித்யாஹ -
த்யக்த்வேத்யாதி³நா ।
இஷ்டஸாத⁴நஸாபேக்ஷஸ்ய குதோ நிரபேக்ஷத்வமித்யாஶங்க்ய, விஶிநஷ்டி -
நிராஶ்ரய இதி ।
யதா³ஶ்ரித்யேதி யச்ச²ப்³தே³ந ப²லஸாத⁴நமுச்யதே ।
ஆஶ்ரயரஹிதமித்யஸ்யார்த²ம் ஸ்பஷ்டயதி -
த்³ருஷ்டேதி ।
தேந ஜ்ஞாநவதா புருஷேண ஏவம்பூ⁴தேந - த்யகத்வா கர்மப²லாஸங்க³மித்யாதி³நா விஶேஷிதேநேத்யர்த²: । தத: - ஸஸாத⁴நாத் கர்மண: ஸகாஶாதி³தி யாவத் ।
நிர்க³மாஸம்ப⁴வே ஹேதுமாஹ -
லோகேத்யாதி³நா ।
பூர்வவத் -ஜ்ஞாநோத³யாத் - ப்ராக³வஸ்தா²யாமிவேத்யர்த²: । அபி⁴ப்ரவ்ருத்தோ(அ)பி லோகத்³ருஷ்ட்யேதி ஶேஷ: । நைவ கரோதி கிஞ்சிதி³தி ஸ்வத்³ருஷ்ட்யேதி த்³ரஷ்டவ்யம் ॥ 20 ॥
ஸத்யபி விக்ஷேபகே கர்மணி, கூடஸ்தா²த்மாநுஸந்தா⁴நஸ்ய ஸித்³தே⁴ கைவல்யஹேதுத்வே, விக்ஷேபாபா⁴வே ஸுதராம் தஸ்ய தத்³தே³துத்வஸித்³தி⁴ரித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ -
ய: புநரிதி ।
பூர்வோக்தவிபரீதத்வம் லோகஸங்க்³ரஹாதி³நிரபேக்ஷத்வம் । ததே³வ வைபரீத்யம் ஸ்போ²ரயதி -
ப்ராகே³வேதி ।
ஸஸாத⁴நஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸே ஶரீரஸ்தி²திரபி கத²ம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஶரீரேதி ।
தர்ஹி ததா²வித⁴சேஷ்டாநிவிஷ்டசேதஸ்தயா ஸம்யக்³ஜ்ஞாநப³ஹிர்முக²ஸ்ய குதோ முக்தி: ? இத்யாஶங்க்ய யதோ²பதி³ஷ்டசேஷ்டாயாமநாத³ராத் நைவமித்யாஹ -
ஜ்ஞாநநிஷ்ட² இதி ।
இதி த³ர்ஶயிதுமிமம் ஶ்லோகம் ப்ராஹேதி பூர்வவத் । ஆஶிஷ: ப்ரார்த²நாபே⁴தா³ஸ்த்ருஷ்ணாவிஶேஷா: ।
ஆஶிஷாம் விது³ஷோ நிர்க³தத்வே ஹேதுமாஹ -
யதேதி ।
சித்தவத் ஆத்மந: ஸந்யமநம் கத²ம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஆத்மா பா³ஹ்ய இதி ।
த்³வயோ: ஸம்யமநே ஸதி அர்த²ஸித்³த⁴மர்த²மாஹ -
த்யக்தேதி ।
ஸர்வபரிக்³ரஹபரித்யாகே³ தே³ஹஸ்தி²திரபி து³:ஸ்தா² ஸ்யாத் , இத்யாஶங்ர்யாஹ -
ஶரீரமிதி ।
மாத்ரஶப்³தே³ந பௌநருக்த்யாத³நர்த²கம் கேவலபத³ம் , இத்யாஶங்க்யாஹ-
தத்ராபீதி ।
ஶாரீரம் கேவலமித்யாதௌ³ ஶாரீரபதா³ர்த²ம் ஸ்பு²டீகர்துமுப⁴யதா² ஸம்பா⁴வநயா விகல்பயதி -
ஶாரீரமிதி ।
ஶரீரநிர்வர்த்யம் ஶாரீரமித்யஸ்மிந் பக்ஷே கிம் தூ³ஷணம் ? ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரப்ரயோஜநம் ஶாரீரமித்யஸ்மிந் வா பக்ஷே கிம் ப²லம் ? இதி பூர்வவாதீ³ ப்ருச்ச²தி -
கிஞ்சாத இதி ।
ஶரீரநிர்வர்த்யம் ஶாரீரமித்யஸ்மிந் பக்ஷே ஸித்³தா⁴ந்தீ தூ³ஷணமாஹ -
உச்யத இதி ।
ஶரீரேண யந்நிர்வர்த்யம், தத்கிம் ப்ரதிஷித்³த⁴ ? விஹிதம் வா ? ப்ரத²மே, விரோத⁴: ஸ்யாதி³த்யாஹ -
யதே³தி ।
ப்ரதிஷித்³தா⁴சரணே(அ)பி நாநிஷ்டப்ராப்திரித்யுக்தே ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்ரவிரோத⁴: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।
த்³விதீயே, விஹிதகரணே ஸதி அநிஷ்டப்ராப்த்யபா⁴வாத³ப்ராப்ததிஷேத⁴: ஸ்யாதி³த்யாஹ -
ஶாஸ்த்ரீயம் சேதி ।
த்³ருஷ்டப்ரயோஜநம் காரீர்யாதி³கம் கர்ம, அத்³ருஷ்டப்ரயோஜநம் ஸ்வர்க³ஸாத⁴நம் ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³கம் கர்மேதி விபா⁴க³: ।
ஶரீரநிர்வர்த்யம் கர்ம ஶாரீரமபி⁴மதம் , இதி பக்ஷே தூ³ஷணாந்தரமாஹ -
ஶாரீரமிதி ।
வாசா மநஸா சாகர்மணோ(அ)நுஷ்டா²நே ஸம்ந்யாஸிநோ ப⁴வத்யேவ கில்பி³ஷப்ராப்தி:, இத்யாஶங்க்யாஹ -
தத்ராபீதி ।
வாஙூமநஸாப்⁴யாம் விஹிதாநுஷ்டா²நே வா, ப்ரதிஷித்³த⁴கரணே வா கில்பி³ஷப்ராப்தி: ஸம்ந்யாஸிந: ஸ்யாத் , இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யே ஜபத்⁴யாநவிதி⁴ரோத⁴: ஸ்யாதி³த்யுக்த்வா, த்³விதீயம் தூ³ஷயதி -
ப்ரதிஷித்³தே⁴தி ।
ஶரீரநிர்வர்த்யம் கர்ம ஶாரீரமிதி பக்ஷமேவம் ப்ரதிக்ஷிப்ய, த்³விதீயபக்ஷே லாப⁴ம் த³ர்ஶயதி -
யதா³ த்விதி ।
அந்யத் தே³ஹஸ்தி²திப்ரயோஜநாத் கர்மண: ஸகாஶாத்³ இதி ஶேஷ: ।
தத்ராபி விது³ஷ: ஸ்வத்³ருஷ்ட்யா ந ப்ரவ்ருத்திரிதி ஸூசயதி -
லோகேதி ।
வித்³வாந் உக்தயா ரீத்யா வர்தமாநோ நாப்நோதி கில்பி³ஷமித்யத்ர விவக்ஷிதமர்த²மாஹ -
ஏவம்பூ⁴தஸ்யேதி ।
விதி⁴நிஷேத⁴க³ம்யம் கர்ம தே³ஹஸ்தி²திஹேதுவ்யதிரிக்தமகுர்வத இத்யர்த²: ।
‘ஶாரீரம் கேவலம் கர்ம குர்வந்நாப்நோதி கில்பி³ஷம்‘ (ப⁴. கீ³. 4-21) இத்யஸ்யோக்தேந ப்ரகாரேண பரிக்³ரஹே ‘ஶாரீரம் கேவல’ மிதி விஶேஷணத்³வயம் நிர்தோ³ஷம் ஸித்⁴யதீதி ப²லிதமாஹ -
ஏவமிதி
॥ 21 ॥
பூர்வஶ்லோகேந ஸங்க³திம் த³ர்ஶயந் உத்தரஶ்லோகமுத்தா²பயதி -
த்யக்தேதி ।
அந்நாதே³ரித்யாதி³ஶப்³தே³ந பாது³காச்சா²த³நாதி³ க்³ருஹ்யதே । யாசநாதி³நேத்யாதி³பதே³ந ஸேவாக்ருஷ்யாத்³யுபாதீ³யதே । பி⁴க்ஷாடநார்த²முத்³யோகா³த் ப்ராக்காலே கேநாபி யோக்³யேந நிவேதி³தம் பை⁴க்ஷ்யமயாசிதம் । அபி⁴ஶஸ்தம் பதிதம் ச வர்ஜயித்வா ஸங்கல்பமந்தரேண பஞ்சப்⁴ய: ஸப்தப்⁴யோ வா க்³ருஹேப்⁴ய: ஸமாநீதம் பை⁴க்ஷ்யம் அஸங்க்ல்ருப்தம் । ஸித்³த⁴மந்நம் ப⁴க்தஜநை: ஸ்வஸமீபமுபாநீதமுபபந்நம் । யத்³ருச்ச²யா - ஸ்வகீயப்ரயத்நவ்யதிரேகேணேதி யாவத் । ஆதி³ஶப்³தே³ந ‘மாதூ⁴கரமஸங்க்ல்ருப்தம் ப்ராக்ப்ரணீதமயாசிதம் ।
தத்தத்காலோபபந்நம் ச பை⁴க்ஷ்யம் பஞ்சவித⁴ம் ஸ்ம்ருதம் ॥ ‘ (ஸம். உ. 65)
இத்யாதி³ க்³ரு்ருஹ்யதே । ஆவிஷ்குர்வந்நித³ம் வாக்யமாஹேதி யோஜநீயம் ।
பரோத்கர்ஷாமர்ஷபூர்விகா ஸ்வஸ்யோத்கர்ஷாபி⁴வாஞ்சா² விக³தா யஸ்மாதி³தி வ்யுத்பத்திமாஶ்ரித்ய விவக்ஷிதமர்த²மாஹ -
நிர்வைரேதி ।
ஸங்க்ஷேபதோ த³ர்ஶிதமர்த²ம் விஶத³யதி -
ய ஏவம்பூ⁴த இதி ।
ததா²(அ)பி ப்ரக்ருதஸ்ய யதேர்பி⁴க்ஷாடநாதௌ³ கர்த்ருத்வம் ப்ரதிபா⁴தி, தத³பா⁴வே பி⁴க்ஷாடநாத்³யபா⁴வேந ஜீவநாபா⁴வப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ -
லோகேதி ।
லௌகிகைரவிவேகிபி⁴: ஸஹ வ்யவஹாரஸ்ய ஸ்நாநாசமநபோ⁴ஜநாதி³லக்ஷணஸ்ய விது³ஷா(அ)பி ஸாமாந்யேந த³ர்ஶநாத் தத³நுஸாரேண லௌகிகைரத்⁴யாரோபிதகர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாத்³ வித்³வாநபி லோகத்³ருஷ்ட்யா பி⁴க்ஷாடநாதௌ³ கர்த்ருத்வமநுப⁴வதீத்யர்த²: ।
கத²ம் தர்ஹி தஸ்யாகர்த்ருத்வம் ? தத்ராஹ -
ஸ்வாநுப⁴வேநேதி ।
யத்³ருச்சே²த்யாதி³பாத³த்ரயம் வ்யாக்²யாய, க்ருத்வா(அ)பீத்யாதி³சதுர்த²பாத³ம் வ்யாசஷ்டே -
ஸ ஏவமிதி ।
பி⁴க்ஷாடநாதி³நா ப்ராதிபா⁴ஸிகேந கர்மணா விது³ஷோ ப³த்³த⁴த்வாபா⁴வே(அ)பி கர்மாந்தரேண நிப³த்³த⁴த்வம் ப⁴விஷ்யதீத்யாஶங்க்யாஹ -
ப³ந்தே⁴தி ।
ஜ்ஞாநாக்³நித³க்³த⁴த்வாதி³த்யேவம் ‘ஶாரீரம் கேவலம்’ (ப⁴. கீ³. 4-21) இத்யாதா³வுக்தஸ்யாயமநுவாத³ இதி யோஜநா । யதோ²க்தஸ்ய கர்மணோ யுத்தயா மஹாவிரோதா⁴ப்⁴யுபக³மஸூசநார்த²: அபிஶப்³த³: ॥ 22 ॥
க³தஸங்க³ஸ்யேத்யாதி³ஶ்லோகஸ்ய வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴ம் வக்தும் வ்ருத்தம் கீர்தயதி -
த்யக்த்வேதி ।
அநேந ஶ்லோகேந ‘நைவ கிஞ்சித் கரோதி ஸ:’ (ப⁴. கீ³. 4-20) இத்யத்ர கர்மாபா⁴வ: ப்ரத³ர்ஶித: இதி ஸப³ந்த⁴: ।
கஸ்ய கர்மாபா⁴வப்ரத³ர்ஶநம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ய: ப்ராரப்³தே⁴தி ।
ப்ராரப்³த⁴கர்மா ஸந் யோ(அ)வதிஷ்ட²தே, தஸ்ய கர்மாபா⁴வ: ப்ரத³ர்ஶிதஶ்சேத் விரோத⁴: ஸ்யாத் இத்யாஶங்க்ய, அவஸ்தா²விஶேஷே தத்ப்ரத³ர்ஶநாந்மைவமித்யாஹ -
யதே³தி ।
நநு ஜ்ஞாநவத: க்ரியாகாரகப²லாபா⁴வத³ர்ஶிந: கர்மபரித்யாக³த்⁴ரௌவ்யாத் கர்மாபா⁴வவசநமப்ராப்தப்ரதிஷேத⁴: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஆத்மந இதி ।
லோகஸங்க்³ரஹாதி³ நிமித்தம் ப்ராகே³வோக்தம் । அவித்³யாவஸ்தா²யாமிவேதி பூர்வவதி³த்யுக்தம் । ஏவம் வ்ருத்தமநூத்³யோத்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
யஸ்யேதி ।
யதோ²க்தஸ்யாபி வித்³யாவதோ முக்தஸ்ய ப⁴க³வத்ப்ரீத்யர்த²ம் கர்மாநுஷ்டா²நோபலம்பா⁴த் ததோ ப³ந்தா⁴ரம்ப⁴: ஸம்பா⁴வ்யேத, இத்யாஶங்க்யாஹ -
யஜ்ஞாயேதி ।
த⁴ர்மாத⁴ர்மாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந ராக³த்³வேஷாதி³ஸங்க்³ரஹ: । தஸ்ய ப³ந்த⁴நத்வம் கரணவ்யுத்பத்த்யா ப்ரதிபத்தவ்யம் । யஜ்ஞநிர்வ்ருத்த்யர்த²ம் - யஜ்ஞஶப்³தி³தஸ்ய ப⁴க³வதோ விஷ்ணோர்நாராயணஸ்ய ப்ரீதிஸம்பத்த்யர்த²மிதி யாவத் ।
ஜ்ஞாநமேவ வாஞ்ச²தோ ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரதிப³ந்த⁴கம் கர்ம பரிஶங்கிதம் பரிஹரதி -
கர்மேதி ।
ஸமக்³ரேணேத்யங்கீ³க்ருத்ய வ்யாசஷ்டே -
ஸஹேத்யாதி³நா
॥ 23 ॥
‘நாபு⁴க்தம் க்ஷீயதே கர்ம’ (ப்³ரஹ்மவைவர்தபுராணே ? ) இதி ஸ்ம்ருதிமாஶ்ரித்ய ஶங்கதே -
கஸ்மாதி³தி ।
ஸமஸ்தஸ்ய - க்ரியாகாரகப²லாத்மகஸ்ய த்³வைதஸ்ய ப்³ரஹ்மமாத்ரத்வேந பா³தி⁴தத்வாத்³ ப்³ரஹ்மவிதோ³ ப்³ரஹ்மமாத்ரஸ்ய கர்ம ப்ரவிலீயதே ஸர்வம் , இதி யுக்தமித்யாஹ-
உச்யத இதி ।
ப்³ரஹ்மவிதோ³ ப்³ரஹ்மைவ ஸர்வக்ரியாகாரகப²லஜாதம் த்³வைதமித்யத்ர ஹேதுத்வேநாநந்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
யத இதி ।
அர்பணஶப்³த³ஸ்ய கரணவிஷயத்வம் த³ர்ஶயந்நர்பணம் ப்³ரஹ்மேதி பத³த்³வயபக்ஷே ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ஸாத⁴யதி -
யேநேதி ।
யத்³ரஜதம் ஸா ஶுக்திரிதிவத்³ பா³தா⁴யாமித³ம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யமித்யாஹ -
தஸ்யேதி ।
தத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
யதே²தி ।
உக்தே(அ)ர்தே² பத³த்³வயமவதாரயதி -
தத்³வது³ச்யத இதி ।
உக்தமேவார்த²ம் ஸ்பஷ்டயதி -
யதா² யதி³தி ।
ஸமாஸஶங்காம் வ்யாவர்தயதி -
ப்³ரஹ்மேதி ।
பத³த்³வயபக்ஷே விவக்ஷிதமர்த²ம் கத²யதி -
யத³ர்பணேதி ।
ப்³ரஹ்ம ஹவிரிதி பத³த்³வயமவதார்ய வ்யாசஷ்டே -
ப்³ரஹ்மேத்யாதி³நா ।
யத³ர்பணபு³த்³த்⁴யா க்³ருஹ்யதே தத்³ப்³ரஹ்மவிதோ³ ப்³ரஹ்மைவேதி யதோ²க்தம், ததே²ஹாபீத்யாஹ -
ததே²தி ।
அஸ்யேதி ஷஷ்டீ² ப்³ரஹ்மவித³மதி⁴கரோதி ।
பூர்வவத³ஸமாஸமாஶங்க்ய வ்யாவர்தயந் பதா³ந்தரமவதார்ய வ்யாகரோதி -
ததே²தி ।
ப்ராகு³க்தாஸமாஸவதி³தி வ்யதிரேக: ।
தத்ர விவக்ஷிதமர்த²மாஹ -
அக்³நிரபீதி ।
ப்³ரஹ்மணேதி பத³ஸ்யாபி⁴மதமர்த²மாஹ -
ப்³ரஹ்மணேதி ।
கர்த்ரா ஹூயத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கர்தா ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத்³ வ்யதிரிக்தோ நாஸ்தீத்யேதத³பி⁴மதம் , இத்யாஹ -
ப்³ரஹ்மைவேதி ।
ஹுதமித்யஸ்ய விவக்ஷிதமர்த²மாஹ -
யத்தேநேதி ।
ப்³ரஹ்மைவ தேநேத்யாதி³ பா⁴க³ம் விப⁴ஜதே -
ப்³ரஹ்மைவேத்யாதி³நா ।
‘ப்³ரஹ்ம கர்ம’ இத்யாத்³யவதார்ய வ்யாகரோதி -
ப்³ரஹ்மேதி ।
கர்மத்வம் ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞேயத்வாத் ப்ராப்யத்வாச்ச ப்ரதிபத்தவ்யம் ।
ஏவம் ப்³ரஹ்மார்பணமந்த்ரஸ்யாக்ஷரார்த²முக்த்வா தாத்பர்யார்த²மாஹ -
ஏவமிதி ।
நிவ்ருத்தகர்மாணம் ஸம்ந்யாஸிநம் ப்ரதி கத²மஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ப்ரவ்ருத்தி: ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
நிவ்ருத்தேதி ।
யதா² பா³ஹ்யயஜ்ஞாநுஷ்டா²நாஸமர்த²ஸ்யாஜ்ஞஸ்ய ஸங்கல்பாத்மகயஜ்ஞோ த்³ருஷ்ட:, ததா² ஜ்ஞாநஸ்ய யஜ்ஞத்வஸம்பாத³நம் ஸ்துத்யர்த²ம் ஸுதராமுபபத்³யதே, தேந ஸ்துதிலாபா⁴த் கல்பநாயா: ஸ்வாதீ⁴நத்வாச்சேத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநஸ்ய யஜ்ஞத்வஸம்பாத³நமபி⁴நயதி -
யத³ர்பணாதீ³தி ।
கேந ப்ரமாணேநாத்ர யஜ்ஞத்வஸம்பாத³நமவக³தம் ? இத்யாஶங்க்ய, அர்பணாதீ³நாம் விஶேஷதோ ப்³ரஹ்மத்வாபி⁴தா⁴நாநுபபத்த்யா, இத்வாஹ -
அந்யதே²தி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய யஜ்ஞத்வே ஸம்பாதி³தே ப²லிதமாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7-25-2) இத்யாத்மவ்யதிரேகேண ஸர்வஸ்யாவஸ்துத்வ ப்ரதிபாத்³யமாநஸ்ய கர்மாபா⁴வே ஹேத்வந்தரமாஹ -
காரகேதி ।
காரகபு³த்³தே⁴ஸ்தேஷ்வபி⁴மாநஸ்யாபா⁴வே(அ)பி கிமிதி கர்ம ந ஸ்யாத்³ ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
நஹீதி ।
உக்தமேவாந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் த்³ராட⁴யதி -
ஸர்வமேவேதி ।
‘இந்த்³ராய’ இத்யாதி³நா ஶப்³தே³ந ஸமர்பிதோ தே³வதாவிஶேஷ: ஸம்ப்ரதா³நம் காரகம் , ஆதி³ ஶப்³தா³த்³ வ்ரீஹ்யாதி³கரணகாரகம் தத்³விஷயபு³த்³தி⁴மத் , கர்தா(அ) ஸ்மீத்யபி⁴மாநபூர்வகம் போ⁴க்ஷ்யே ப²லமஸ்யேதி ப²லபி⁴ஸந்தி⁴மச்ச கர்ம த்³ருஷ்டமிதி யோஜநா ।
அந்வயமுக்த்வா வ்யதிரேகமாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
உபம்ருதி³தா க்ரியாதி³பே⁴த³விஷயா பு³த்³தி⁴ர்யஸ்ய தத்கர்ம । ததா² கர்த்ருத்வாபி⁴மாநபூர்வகோ போ⁴க்ஷ்யே ப²லமஸ்யேதி யோ(அ)பி⁴ஸந்தி⁴ஸ்தேந ரஹிதம் ச ந கர்ம த்³ருஷ்டமித்யந்வய: ।
ததா²(அ)பி ப்³ரஹ்மவிதோ³ பா⁴ஸமாநகர்மாபா⁴வே கிமாயாதம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
இத³மிதி ।
யதி³த³ம் ப்³ரஹ்மவிதோ³ த்³ருஶ்யமாநம் கர்ம, தத³ஹமஸ்மி ப்³ரஹ்மேதி பு³த்³த்⁴யா நிராக்ருதகாரகாதி³பே⁴த³விஷயபு³த்³தி⁴மத் । அதஶ்ச கர்மைவ ந ப⁴வதி । தத்த்வஜ்ஞாநே ஸதி வ்யாபகம் காரகாதி³, வ்யாவர்தமாநம் வ்யாப்யம் கர்மாபி வ்யாவர்தயதி । தத்த்வவித³: ஶரீராதி³சேஷ்டா, கர்மாபா⁴வ: கர்மவ்யாபகரஹிதத்வாத் ஸுஷுப்தசேஷ்டாவதி³த்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநவதோ த்³ருஶ்யமாநம் கர்ம அகர்மைவேத்யத்ர ப⁴க³வத³நுமதிமாஹ -
ததா²சேதி ।
ப்³ரஹ்மவிதோ³ த்³ருஷ்டம் கர்ம நாஸ்தீத்யுக்தே(அ)பி தத்காரணாநுபமர்தா³த் புநர்ப⁴விஷ்யதி இத்யாஶங்க்யாஹ -
ததா²ச த³ர்ஶயந்நிதி ।
அவித்³வாநிவ வித்³வாநபி கர்மணி ப்ரவர்தமாநோ த்³ருஶ்யதே । ததா²(அ)பி தஸ்ய கர்ம அகர்மைவ இத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
த்³ருஷ்டா சேதி ।
வித்³வத்கர்மாபி கர்மத்வாவிஶேஷாதி³தரகர்மவத் ப²லாரம்ப⁴கமித்யபி ஶங்கா ந யுக்தேத்யாஹ -
ததே²தி ।
இத³ம் கர்ம ஏவம் கர்தவ்யம் , அஸ்ய ச ப²லம் போ⁴க்தவ்யமிதிமதி:, தத்பூர்வகாணி அதத்பூர்வகாணி ச கர்மாணி । தேஷாமவாந்தரபே⁴த³ஸங்க்³ரஸந்க்³ரஹார்த²மாதி³பத³ம் । தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ -
ததே²தி ।
ஸப்தம்யா வித்³வத்ப்ரகரணம் பராம்ருஷ்டம் । ஷஷ்ட்²யௌ ஸமாநாதி⁴கரணே । உக்தே(அ)ர்தே² பூர்வவாக்யமநுகூலயதி -
அத இதி ।
ப்³ரஹ்மார்பணமந்த்ரஸ்ய ஸ்வவ்யாக்²யாநமுக்த்வா, ஸ்வயூத்²யவ்யாக்²யாநமநுவத³தி -
அத்ரேதி ।
ப்ரஸித்³தோ⁴த்³தே³ஶேநாப்ரஸித்³த⁴விதா⁴நஸ்ய ந்யாய்யத்வாத³ப்ரஸித்³தோ⁴த்³தே³ஶேந ப்ரஸித்³த⁴விதா⁴நம் கத²ம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ப்³ரஹ்மைவேதி ।
கிலேத்யஸ்மிந் வ்யாக்²யாநே ஸித்³தா⁴ந்திநோ(அ)ஸம்ப்ரதிபத்திம் ஸூசயதி । கர்த்ருகர்மகரணஸம்ப்ரதா³நாதி⁴கரணரூபேண பஞ்சவிேதே⁴ந ப்³ரஹ்மைவ வ்யவஸ்தி²தம் கர்ம கரோதீத்யங்கீ³காராத் தத³ப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத் தத³நுவாதே³நார்பணாதி³ஷ்வவிருத்³த⁴: தத்³த்³ருஷ்டிவிதி⁴ரித்யர்த²: ।
த்³ருஷ்டிவிதி⁴பக்ஷே ஸித்³தா⁴ந்தாத்³விஶேஷம் த³ர்ஶயதி -
தத்ரேதி ।
அர்பணாதி³ஷு கர்தவ்யாம் ப்³ரஹ்மபு³த்³தி⁴ம் த்³ருஷ்டாந்தாப்⁴யாம் ஸ்பஷ்டயதி -
யதே²த்யாதி³நா ।
த்³ருஷ்டிவிதா⁴நே விதே⁴யத்³ருஷ்டேர்மாநஸக்ரியாத்வேந ஸம்யக்³ஜ்ஞாநத்வாபா⁴வாத் ப்ரகரணப⁴ங்க³: ஸ்யாத் , இத்யபி⁴ப்ரேத்ய பரிஹரதி -
ஸத்யமேவமிதி ।
விதி⁴த்ஸிதத்³ருஷ்டிஸ்துதிபரமேவ ப்ரகரணம், ந ஜ்ஞாநஸ்துதிபரம் , இத்யாஶங்க்ய, ப்ரகரணபர்யாலோசநயா ஜ்ஞாநஸ்துதிரேவாத்ர ப்ரதிபா⁴தீதி ப்ரதிபாத³யதி -
அத்ர த்விதி ।
கிஞ்ச ப்³ரஹ்மார்பணமந்த்ரஸ்யாபி ஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸ்துதௌ ஸாமர்த்²யம் ப்ரதிப⁴தீத்யாஹ -
அத்ர சேதி ।
நநு அர்பணாதி³ஷு ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிம் குர்வதாமபி ப்³ரஹ்மவித்³யைவாத்ர விவக்ஷிதேதி பக்ஷபே⁴தா³ஸித்³தி⁴ரிதி சேத் , தத்ராஹ -
யே த்விதி ।
யதா² ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா நாமாதி³கமுபாஸ்யம், ததா²(அ)ர்பணாதி³ஷு ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிகரணே ஸதி அர்பணாதி³கமேவ ப்ராதா⁴ந்யேந ஜ்ஞேயமிதி, ப்³ரஹ்மவித்³யா யதோ²க்தேந வாக்யேந விவக்ஷிதா ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।
கிஞ்ச ‘ப்³ரஹ்மைவ தேந க³ந்தவ்யம் ‘இதி ப்³ரஹ்மப்ராப்திப²லாபி⁴தா⁴நாத³பி த்³ருஷ்டிவிதா⁴நமஶ்லிஷ்டமித்யாஹ -
நசேதி ।
நசார்பணாத்³யாலம்ப³நா த்³ருஷ்டிர்ப்³ரஹ்ம ப்ராபயதி, ‘அப்ரதீகாலம்ப³நாந் நயதி’ (ப்³ர. ஸூ. 4-3-15) இதி ந்யாயவிரோதா⁴தி³திபா⁴வ: ।
த்³ருஷ்டிவிதா⁴நே(அ)பி நியோக³ப³லாதே³ந ஸ்வர்க³வத³த்³ருஷ்டோ மோக்ஷோ ப⁴விஷ்யதி, இத்யாஶங்க்யாஹ -
விருத்³த⁴ம் சேதி ।
ஜ்ஞாநாதே³வ கைவல்யமுக்த்வா மார்கா³ந்தராபவாதி³ந்யா ஶ்ருத்யா விருத்³த⁴ம் மோக்ஷஸ்யாவித்³யாநிவ்ருத்திலக்ஷணஸ்ய த்³ருஷ்டஸ்ய நையோகி³கத்வவசநமித்யர்த²: ।
த்³ருஷ்டிநியோகா³ந்மோக்ஷோ ப⁴வதீத்யேதத் ப்ரகரணவிருத்³த⁴ம் ச இத்யாஹ-
ப்ரக்ருதேதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் சேதி ।
அந்தே ச ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ப்ரக்ருதமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: । தத்ர ஹேது: -
தஸ்யைவேதி ।
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேநோபக்ரம்ய தேநைவோபஸம்ஹாரே(அ)பி மத்⁴யே கிஞ்சித³ந்யது³க்தமிதி ப்ரகரணஸ்யாதத்³விஷயத்வம் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஶ்ரேயாநிதி ।
ப்ரகரணே ஸம்யக்³ஜ்ஞாநவிஷயே ஸதி அநுபபந்நோ த³ர்ஶநவிதி⁴ரிதி ப²லிதமாஹ -
தத்ரேதி ।
ப்³ரஹ்மார்பணமந்த்ரே பரகீயவ்யாக்²யாநாஸம்ப⁴வே ஸ்வகீயவ்யாக்²யாநம் வ்யவஸ்தி²தம் , இத்யுபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி
॥ 24 ॥
ஜ்ஞாநஸ்ய யஜ்ஞத்வம் ஸம்பாத்³ய பூர்வஶ்லோகே ஸ்தி²தே ஸதி, அது⁴நா தஸ்யைவ ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்துத்யர்த²ம் யஜ்ஞாந்தரநிர்தே³ஶார்த²முத்தரக்³ரந்த²ப்ரவ்ருத்தி:, இத்யாஹ -
தத்ரேதி ।
ஸர்வஸ்ய ஶ்ரேய:ஸாத⁴நஸ்ய முக்²யகௌ³ணவ்ருத்திப்⁴யாம் யஜ்ஞத்வம் த³ர்ஶயந்நாதௌ³ யஜ்ஞத்³வயமாத³ர்ஶயதி -
தை³வமேவேத்யாதி³நா ।
ப்ரதீகமாதா³ய தை³வயஜ்ஞம் வ்யாசஷ்டே -
தே³வா இதி ।
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாக்²யம் யஜ்ஞம் விப⁴ஜதே -
ப்³ரஹ்மாக்³நாவிதி ।
தத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்த²ம் ஶ்ர்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந ஸ்பஷ்டயதி -
ஸத்யமிதி ।
யத³ஜட³ம் அந்ருதவிபரீதம் அபரிச்சி²ந்நம் ப்³ரஹ்ம, தஸ்ய பரமாநந்த³த்வேந பரமபுருஷார்த²த்வமாஹ -
விஜ்ஞாநமிதி ।
தஸ்ய ஜ்ஞாநாதி⁴கரணத்வேந ஜ்ஞாநத்வமௌபசாரிகம் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
யத்ஸாக்ஷாதி³தி ।
ஜீவப்³ரஹ்மவிபா⁴கே³ கத²மபரிச்சி²ந்நத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய விஶிநஷ்டி -
ய ஆத்மேதி ।
பரஸ்யைவாத்மத்வம் ஸர்வஸ்மாத்³ தே³ஹாதே³ரவ்யாக்ருதாந்தாத் ஆந்தரத்வேந ஸாத⁴யதி -
ஸர்வாந்தர இதி ।
விதி⁴முக²ம் ஸர்வமேவோபநிஷத்³வாக்யம் ப்³ரஹ்மவிஷயமாதி³ஶப்³தா³ர்த²: ।
நிஷேத⁴முக²ம் ப்³ரஹ்மவிஷயமுபநிஷத்³வாக்யமஶேஷமேவார்த²தோ நிப³த்⁴நாதி -
அஶநாயேதி ।
ப்³ரஹ்மண்யக்³நிஶப்³த³ப்ரயோகே³ நிமித்தமாஹ -
ஸ ஹோமேதி ।
பு³த்³த்⁴யாரூட⁴தயா ஸர்வஸ்ய தா³ஹகத்வாத் விலயஸ்ய வா ஹேதுத்வாதி³தி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
யஜ்ஞஶப்³த³ஸ்யாத்மநி த்வம்பதா³ர்தே² ப்ரயோகே³ ஹேதுமாஹ -
ஆத்மநாமஸ்விதி ।
ஆதா⁴ராதே⁴யபா⁴வேந வாஸ்தவபே⁴த³ம் ப்³ரஹ்மாத்மநோர்வ்யாவர்தயதிம் -
பரமார்த²த இதி ।
கத²ம் தர்ஹி ஹோம: ? நஹி தஸ்யைவ தத்ர ஹோம: ஸம்ப⁴வதி, இத்யாஶங்க்யாஹ -
பு³த்³த்⁴யாதீ³தி ।
உபாதி⁴ஸம்யோக³ப²லம் கத²யதி -
அத்⁴யஸ்தேதி ।
உபாத்⁴யத்⁴யாஸத்³வாரா தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸே ப்ராப்தமர்த²ம் நிர்தி³ஶதி -
ஆஹுதீதி ।
இத்த²ம்பூ⁴தலக்ஷணாம் த்ருதீயாமேவ வ்யாகரோதி -
உக்தேதி ।
அஶநாயாதி³ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மவர்ஜிதேந நிர்விஶேஷேண ஸ்வரூபேணேதி யாவத் ।
ஆத்மநோ ப்³ரஹ்மணி ஹோமமேவ ப்ரகடயதி -
ஸோபாதி⁴கஸ்யேதி ।
அபர இத்யஸ்யார்த²ம் ஸ்போ²ரயதி -
ப்³ரஹ்மேதி ।
உக்தஸ்ய ஜ்ஞாநயஜ்ஞஸ்ய தை³வயஜ்ஞாதி³ஷு ‘ப்³ரஹ்மார்பணம்’ இத்யாதி³ஶ்லோகைரூபக்ஷிப்யமாணத்வம் த³ர்ஶயதி -
ஸோ(அ)யமிதி ।
உபக்ஷேபப்ரயோஜநமாஹ -
ஶ்ரேயாநிதி
॥ 25 ॥
ஸம்ப்ரதி யஜ்ஞத்³வயமுபந்யஸ்யதி -
ஶ்ரோத்ராதீ³நீதி ।
பா³ஹ்யாநாம் கரணாநாம் மநஸி ஸம்யமஸ்யைகத்வாத் கத²ம் ஸம்யமாக்³நிஷ்விதி ப³ஹுவசநம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ப்ரதீந்த்³ரியமிதி ।
ஸம்யமாநாம் ப்ரத்யாஹாராதி⁴கரணத்வேந வ்யவஸ்தி²தாநாம் மநோரூபாணாம் ஹோமாதா⁴ரத்வாத³க்³நித்வம் வ்யபதி³ஶதி -
ஸம்யமா இதி ।
விஷயேப்⁴யோ(அ)ந்தர்பா³ஹ்யாநீந்த்³ரியாணி ப்ரத்யாஹரந்தீதி ஸம்யமயஜ்ஞம் ஸந்க்ஷிப்ய த³ர்ஶயதி -
இந்த்³ரியேதி ।
ஶ்ரோத்ராதீ³ந்த்³ரியாக்³நிஷு ஶப்³தா³தி³விஷயஹோமஸ்ய தத்ததி³ந்த்³ரியைஸ்தத்தத்³விஷயோபபோ⁴க³லக்ஷணஸ்ய ஸர்வஸாதா⁴ரணத்வமாஶங்க்ய, ப்ரதிஷித்³தா⁴ந் வர்ஜயித்வா ராக³த்³வேஷரஹிதோ பூ⁴த்வா ப்ராப்தாந் விஷயாநுபபு⁴ஞ்ஜதே தைஸ்தைரிந்த்³ரியை: இதி விவக்ஷிதம் ஹோமம் விஶத³யதி-
ஶ்ரோத்ராதி³பி⁴ரிதி
॥ 26 ॥
யஜ்ஞாந்தரம் கத²யதி -
கிஞ்சேதி ।
இந்த்³ரியாணாம் கர்மாணி -ஶ்ரவணவத³நாதீ³நி, ஆத்மநி ஸம்யமோ தா⁴ரணாத்⁴யாநஸமாதி⁴லக்ஷண: । ஸர்வமபி வ்யாபாரம் நிருத்⁴ய ஆத்மநி சித்தஸமாதா⁴நம் குர்வந்தி, இத்யாஹ -
விவேகேதி
॥ 27 ॥
யஜ்ஞஷட்கமவதாரயதி -
த்³ரவ்யேதி ।
தத்ர த்³ரவ்யயஜ்ஞாந் புருஷாநுபாதா³ய விப⁴ஜதே -
தீர்தே²ஷ்விதி ।
தபஸ்விநாம் யஜ்ஞபு³த்³த்⁴யா தபோ(அ)நுதிஷ்ட²ந்தோ நியமவந்த இத்யர்த²: । ப்ரத்யாஹாராதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந யமநியமாஸநத்⁴யாநதா⁴ரணாஸமாத⁴யோ க்³ருஹ்யந்தே । யதா²விதி⁴ ப்ராமுக²த்வபவித்ரபாணித்வாத்³யங்க³விதி⁴மநதிக்ரம்யேதி யாவத் । வ்ரதாநாம் தீக்ஷ்ணீகரணமதித்³ருட⁴த்வம் ॥ 28 ॥
ப்ராணாயாமாக்²யம் யஜ்ஞமுதா³ஹரதி -
கிஞ்சேதி ।
ப்ராணாயாமபராயணா: ஸந்தோ ரேசகம் பூரகம் ச க்ருத்வா கும்ப⁴கம் குர்வந்தீத்யாஹ -
ப்ராணேதி
॥ 29 ॥
ப்ராணாபாநயோர்க³தீ - ஶ்வாஸப்ரஶ்வாஸௌ நிருத்⁴ய கிம் குர்வந்தி ? இத்யபேக்ஷாயாமாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ப்ராணாபாநக³திநிரோத⁴ரூபம் கும்ப⁴கம் க்ருத்வா புந:புநர்வாயுஜயம் குர்வந்தீத்யர்த²: । ஆஹாரஸ்ய பரிமிதத்வம் ஹிதத்வமேத்⁴யத்வோபலக்ஷணார்த²ம் ।
ப்ராணாநாம் ப்ராணேஷு ஹோமமேவ விப⁴ஜதே -
யஸ்யேதி ।
ஜிதேஷு வாயுபே⁴தே³ஷ்வஜிதாநாம் தேஷாம் ஹோமப்ரகாரம் ப்ரகடயதி -
தே தத்ரேதி ।
ப்ரக்ருதாந் யஜ்ஞாநுபஸம்ஹரதி -
ஸர்வே(அ)பீதி
॥ 30 ॥
யதோ²க்தயஜ்ஞநிர்வர்தநாநந்தரம் க்ஷீணே கல்மஷே கிம் ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ஏவமிதி ।
யதோ²க்தாநாம் யஜ்ஞாநாம் மத்⁴யே கேநசித³பி யஜ்ஞேந அவிஶேஷிதஸ்ய புருஷஸ்ய ப்ரத்யவாயம் த³ர்ஶயதி -
நாயமிதி ।
கத²ம் யதோ²க்தயஜ்ஞாநுஷ்டா²யிநாம் அவஶிஷ்டேந காலேந விஹிதாந்நபு⁴ஜாம் ப்³ரஹ்மப்ராப்தி: ? இத்யாஶங்க்ய, முமுக்ஷுத்வே ஸதி சித்தஶுத்³தி⁴த்³வாரா, இத்யாஹ - முமுக்ஷவஶ்சேதி³தி । தத்கிமிதா³நீம் ஸாக்ஷாதே³வ மோக்ஷோ விவிக்ஷித: ? ததா²ச க³திஶ்ருதிவிரோத⁴: ஸ்யாத்³ , இத்யாஶங்க்ய, க³திநிர்தே³ஶஸாமர்த்²யாத் க்ரமமுக்தி: அத்ராபி⁴ப்ரேதா, இத்யாஹ -
காலாதீதி ।
த்ருதீயம் பாத³ம் வ்யாசஷ்டே -
நாயமிதி ।
விவக்ஷிதம் கைமுதிகந்யாயமாஹ - குத இதி । ஸாதா⁴ரணலோகாபா⁴வே புநரஸாதா⁴ரணலோகப்ராப்தி: தூ³ரநிரஸ்தா இத்யர்த²: । யதோ²க்தே(அ)ர்தே² பு³த்³தி⁴ஸமாதா⁴நம் குருகுலப்ரதா⁴நஸ்ய அர்ஜுநஸ்ய அநாயாஸலப்⁴யமிதி வக்தும் குருஸத்தம இத்யுக்தம் ॥ 31 ॥
உக்தாநாம் யஜ்ஞாநாம் வேத³மூலகத்வேந உத்ப்ரேக்ஷாநிப³ந்த⁴நத்வம் நிரஸ்யதி -
ஏவமிதி ।
ஆத்மவ்யாபாரஸாத்⁴யத்வம் உக்தகர்மணாமாஶங்க்ய, தூ³ஷயதி -
கர்மஜாநிதி ।
ஆத்மநோ நிர்வ்யாபாரத்வஜ்ஞாநே ப²லமாஹ-
ஏவமிதி ।
கத²ம் யதோ²க்தாநாம் யஜ்ஞாநாம் வேத³ஸ்ய முகே² விஸ்தீர்ணத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
வேத³த்³வாரேணேதி ।
தேந அவக³ம்யமாநத்வமேவ உதா³ஹரதி - தத்³யதே²தி । ‘ஏதத்³த⁴ ஸ்ம வை தத்பூர்வே வித்³வாம்ஸ ஆஹு:’ (ப்³ரு. உ. 4-4-22) இத்யுபக்ரம்ய அத்⁴யயநாத்³யாக்ஷிப்ய, ஹேத்வாகாங்க்ஷாயாமுக்தம் -
வாசி ஹீதி ।
ஜ்ஞாநஶக்திமத்³விஷயே க்ரியாஶக்திமது³பம்ஸஹார: அத்ர விவக்ஷித:, ‘ப்ராணே வா வாசம் யோ ஹ்யேவ ப்ரப⁴வ: ஸ ஏவாப்யய:’ (ஏே. ஆ. 3-2-6) இதி வாக்யம் ஆதி³ஶப்³தா³ர்த²: ।
ஜ்ஞாநஶக்திமதாம் க்ரியாஶக்திமதாம் ச அந்யோந்யோத்பத்திப்ரலயத்வாத் தத³பா⁴வே நாத்⁴யயநாதி³ஸித்³தி⁴: இத்யர்த²: கர்மணாம் ஆத்மஜந்யத்வாபா⁴வே ஹேதுமாஹ -
நிர்வ்யாபாரோஹீதி ।
தஸ்ய ச நிர்வ்யாபாரத்வம் ப²லவத்த்வாத் ஜ்ஞாதவ்யம் , இத்யாஹ -
அத இதி ।
ஏவம் ஜ்ஞாநமேவ ஜ்ஞாபயந் உக்தம் வ்யநக்தி -
நேத்யாதி³நா
॥ 32 ॥
கர்மயோகே³(அ)நேகதா⁴ அபி⁴ஹிதே, ஸர்வஸ்வ ஶ்ரேய:ஸாத⁴நஸ்ய கர்மாத்மகத்வப்ரதிபத்த்யா கேவலம் ஜ்ஞாநம் அநாத்³ரியமாணம் அர்ஜுநமாலக்ஷ்ய, வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகம் உத்தரஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ -
ப்³ரஹ்மேத்யாதி³நா ।
ஸித்³தே⁴தி ।
ஸித்³த⁴ம் புருஷார்த²பூ⁴தம்புருஷாபேக்ஷித லக்ஷணம் ப்ரயோஜநம் யேஷாம் யஜ்ஞாநாம், தை: । அநந்தரோபதி³ஷ்டைரிதி யாவத் ।
ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஸ்துதிப்ரகாரம் ப்ரகடயதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
ஜ்ஞாநயஜ்ஞஸ்ய த்³ரவ்யஜ்ஞாத் ப்ரஶஸ்யதரத்வே ஹேதுமாஹ -
ஸர்வமிதி ।
த்³ரவ்யஸாத⁴நஸாத்⁴யாத்³ இத்யுபலக்ஷணம் ஸ்வாத்⁴யாயாதே³ரபி । ததோ(அ)பி ஜ்ஞாநயஜ்ஞஸ்ய ஶ்ரேயஸ்த்வாவிஶேஷாத் , த்³ரவ்யமயாதி³யஜ்ஞேப்⁴யோ ஜ்ஞாநயஜ்ஞஸ்ய ப்ரஶஸ்யதரத்வம் ப்ரபஞ்சயதி -
த்³ரவ்யமயோ ஹிதி ।
ப²லஸ்ய -அப்⁴யுத³யஸ்யேத்யர்த²: । ந ப²லாரம்ப⁴க: -ந கஸ்யசித்ப²லஸ்யோத்பாத³க: । கிந்து நித்யஸித்³த⁴ஸ்ய மோக்ஷஸ்யாபி⁴வ்யஞ்ஜக இத்யர்த²: ।
தஸ்ய ப்ரஶஸ்யதரத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ -
யத இதி ।
ஸபஸ்தம் கர்மேதி அக்³நிஹோத்ராதி³கமுச்யதே । அகி²லம் - அவித்³யமாநம் கி²லம் - ஶேஷ: அஸ்யேதி, அநல்பம் । மஹத்தரமிதி யாவத் ।
ஸர்வம் அகி²லம் - இதி பத³த்³வயோபாதா³நமஸங்கோசார்த²ம் । ஸர்வம் கர்ம ஜ்ஞாநே(அ)ந்தர்ப⁴வதி இத்யத்ர சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி -
யதே²தி ।
சதுராயகே ஹி த்³யூதே கஶ்சிதா³ய: சதுரங்கஸ்ஸந் க்ருதஶப்³தே³நோச்யதே - தஸ்மை விஜிதாய க்ருதாய தாத³ர்த்²யேந அத⁴ரேயா: தஸ்மாத் அத⁴ஸ்தாத்³பா⁴விந: த்ரித்³வ்யேகாங்கா: த்ரேதாத்³வாபரகலிநாமாந:, ஸம்யந்தி - ஆயா: ஸங்க³ச்ச²ந்தே । சதுரங்கே க²லு ஆயே த்ரித்³ வ்யகாங்காநாமாயாநாம் அந்தர்மாவோ ப⁴வதி । மஹாஸம்க்²யாயாமவாந்தரஸங்க்²யாந்தர்பா⁴வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । ஏவம் ஏநம் வித்³யாவந்தம் புருஷம், ஸர்வம் ததா³பி⁴முக்²யேந ஸமேதி - ஸங்க³ச்ச²தே । கிம் தத்ஸர்வம் ? யத்³விது³ஷி புருஷே(அ)ந்தர்ப⁴வதி, ததா³ஹ -
யத்கிஞ்சிதி³தி ।
ப்ரஜா: ஸர்வா: யத்கிம்சித³பி ஸாது⁴ கர்ம குர்வந்தி, தத்ஸர்வமித்யர்த²: ।
ஏநமபி⁴ஸமேதீத்யுக்தம், தமேவ வித்³யாவந்தம் புருஷம் விஶிநஷ்டி -
யஸ்ததி³தி ।
கிம் ததி³த்யுக்தம், ததே³வ விஶத³யதி -யத்ஸ இதி । ஸ ரைக்கோ யத் தத்த்வம் வேத³, தத் தத்த்வம் யோ(அ)ந்யோ(அ)பி ஜாநாதி, தமேநம் ஸர்வம் ஸாது⁴ கர்ம அபி⁴ஸமேதீதி யோஜநா ॥ 33 ॥
யத்³யேவம் ப்ரஶஸ்யதரமித³ம் ஜ்ஞாநம், தர்ஹி கேநோபாயேந தத்ப்ராப்தி:, இதி ப்ருச்ச²தி -
ததே³ததி³தி ।
ஜ்ஞாநப்ராப்தௌ ப்ரத்யாஸந்நமுபாயம் உபதி³ஶதி -
உச்யத இதி ।
தத்³விஜ்ஞாநம் கு³ருப்⁴யோ வித்³தி⁴, கு³ரவஶ்வ ப்ரணிபாதாதி³பி⁴ருபாயை: ஆவர்ஜிதசேதஸோவதி³ஷ்யந்தி, இத்யாஹ -
தத்³வித்³தீ⁴தி ।
உபதே³ஷ்ட்ருத்வம் - உபதே³ஶகர்துத்வம் । பரோக்ஷஜ்ஞாநமாத்ரேண ந ப⁴வதி, இத்யாஹ -
உபதே³க்ஷ்யந்தீதி ।
ததி³தி ப்ரேப்ஸிதம் ஜ்ஞாநஸாத⁴நம் க்³ருஹ்யதே । யேந விதி⁴நா இதி ஶேஷத³ர்ஶநாத் । யத்³வா, யேந ஆசார்யாவர்ஜநப்ரகாரேண தது³பதே³ஶவஶாத் அபேக்ஷிதம் ஜ்ஞாநம் லப்⁴யதே, ததா² தஜ்ஜ்ஞாநமாசார்யேப்⁴யோ லப⁴ஸ்வ இத்யர்த²: ।
ததே³வ ஸ்பு²டயதி -
ஆசார்யா இதி ।
ஏவமாதி³நா இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந ஶமாத³யோ க்³ருஹ்யந்தே, ஏவமாதி³நா வித்³தீ⁴தி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ।
உத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே-
ப்ரஶ்ரயேணேதி ।
ப்ரஶ்ரய: - ப⁴க்திஶ்ரத்³தா⁴பூர்வகோ நிரதிஶயோ நாதிவிஶேஷ: । யதோ²க்தவிஶேஷணம் பூர்வோக்தேந ப்ரகாரேண ப்ரஶஸ்யதமமித்யர்த²: ।
விஶேஷணஸ்ய பௌநருக்த்யபரிஹாரார்த²ம் அர்த²பே⁴த³ம் கத²யதி -
ஜ்ஞாநவந்தோ(அ)பீதி ।
ஜ்ஞநிந இத்யுக்த்வா புநஸ்தத்த்வத³ர்ஶிந இதி ப்³ருவதோ ப⁴க³வதோ(அ)பி⁴ப்ராயமாஹ -
யே ஸம்யகி³தி ।
ப³ஹுவசநம் சைதத் ஆசார்யவிஷயம், ப³ஹுப்⁴ய: ஶ்ரோதவ்யம் ப³ஹுதா⁴ சேதிஸாமாந்யாந்யாயாப்⁴யநுஜ்ஞாநார்த²ம் । ந த்வாத்மஜ்ஞாநமதி⁴க்ருத்ய ஆசார்யவஹுத்வம் விவக்ஷிதம் । தஸ்ய தத்த்வஸாக்ஷாத்காரவதா³சார்யமாத்ரோபதே³ஶாதே³வ உத³யஸம்ப⁴வாத் ॥ 34 ॥
விஶிஷ்டைராசார்யை: உபதி³ஷ்டே ஜ்ஞாநே கார்யக்ஷமே ப்ராப்தே ஸதி, ஸமநந்தரவசநமபி யோக்³யவிஷயம் அர்த²வத்³ப⁴வதி இத்யாஹ -
ததா²சேதி ।
அத:, தஸ்மிந்விஶிஷ்டே ஜ்ஞாநே கார்யக்ஷமே த்வதீ³யமோஹாபோஹஹேதௌ நிஷ்டா²வதா ப⁴விதவ்யம் , இதி ஶேஷ: ।
தத்ர நிஷ்டா²ப்ரதிஷ்டா²யை ததே³வ ஜ்ஞாநம் புநர்விஶிநஷ்டி -
யேநேதி ।
‘யஜ்ஜ்ஞாத்வா’ இத்யயுக்தம், ஜ்ஞாநே ஜ்ஞாநாயோகா³த் , இத்யாஶங்க்ய, ப்ராப்த்யர்த²த்வமதி⁴பூர்வஸ்ய க³மேரங்கீ³க்ருத்ய வ்யாகரோதி -
அதி⁴க³ம்யேதி ।
இதஶ்ச ஆசார்யோபதே³ஶலப்⁴யே ஜ்ஞாநே ப²லவதி ப்ரதிஷ்டா²வதா ப⁴விதவ்யம் , இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ஜீவே சேஶ்வரே சோப⁴யத்ர பூ⁴தாநாம் ப்ரதிஷ்டி²தத்வப்ரதிநிர்தே³ஶே மேத³வாதா³நுமதி: ஸ்யாத்³ ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
க்ஷேத்ரஜ்ஞேதி ।
மூலப்ரமாணாபா⁴வே கத²ம் ததே³த்வத³ர்ஶநம் ஸ்யாத்³ ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ஸர்வேதி
॥ 35 ॥
ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரகாராந்தரேண ப்ரஶம்ஸாம் ப்ரஸ்தௌதி -
கிஞ்சேதி ।
பாபகாரிப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴ய: ஸகாஶாத் அதிஶயேந பாபகாரித்வம் ஏகஸ்மிந் அஸம்பா⁴விதமபி ஜ்ஞாநமாஹாத்ம்யப்ரஸித்³யர்த²மங்கீ³க்ருத்ய, ப்³ரவீதி -
அபிசேதி³தி ।
ப்³ரஹ்மாத்மைக்யஜ்ஞாநஸ்ய ஸர்வபாபநிவர்தகத்வேந மாஹாத்ம்யம் இதா³நீம் ப்ரகடயதி -
ஸர்வமிதி ।
அத⁴ர்மே நிவ்ருத்தே(அ)பி த⁴ர்மப்ரதிப³ந்தா⁴த் ஜ்ஞாநவதோ(அ)பி ந மோக்ஷ: ஸம்ப⁴வதி இத்யாஶங்க்ய ஆஹ –
த⁴ர்மோ(அ)பீதி ।
இஹேதி அத்⁴யாத்மஶாஸ்த்ரம் க்³ருஹ்யதே ॥ 36 ॥
ஜ்ஞாநே ஸத்யபி த⁴ர்மாத⁴ர்மயோருபலம்பா⁴த் குதஸ்ததோ நிவ்ருத்தி: ? இத்யாஶங்க்ய, ஜ்ஞாநஸ்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மநிவர்தகத்வம் த்³ருஷ்டாந்தேந த³ர்ஶயிதும் அநந்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
ஜ்ஞாநமிதி ।
யோக்³யாயோக்³யவிபா⁴கே³ந நிவர்தகத்வாநிவர்தகத்வவிபா⁴க³முதா³ஹரதி -
யதே²தி ।
த்³ருஷ்டாந்தாநுரூபம் தா³ர்ஷ்டாந்திகமாசஷ்டே -
ஜ்ஞாநாக்³நிரிதி ।
யோக்³யவிஷயே(அ)பி தா³ஹகத்வம் அக்³நே: அப்ரதிப³ந்தா⁴பேக்ஷயா, இதி விவக்ஷித்வா விஶிநஷ்டி -
ஸம்யக் இதி ।
தா³ர்ஷ்டந்திகம் வ்யாசஷ்டே -
ஜ்ஞாநமேவேதி ।
நநு ஜ்ஞாநம் ஸாக்ஷாதே³வ கர்மதா³ஹகம் கிமிதி நோச்யதே, நீர்பீ³ஜீகரோதி கர்ம இதி கிமிதி வ்யாக்²யாநம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நஹீதி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வப்ரமேயாவரணாஜ்ஞாநாபாகரணே ஸாமர்த்²யஸ்ய லோகே த்³ருஷ்டத்வாத் அவிக்ரியப்³ரஹ்மாத்மஜ்ஞாநமபி தத³ஜ்ஞாநம் நிவர்தயத் தஜ்ஜந்யகர்த்ருத்வப்⁴ரமம் கர்மபீ³ஜபூ⁴தம் நிவர்தயதி । தந்நிவ்ருத்தௌ ச கர்மாணி ந ஸ்தா²தும் பாரயந்தி । நது ஸாக்ஷாத்கர்மணாம் நிவர்தகம் । ஜ்ஞநமஜ்ஞாநஸ்யைவ நிவர்தகமிதி வ்யாப்தே: தத³நிவ்ருத்தௌ து புநரபி கர்மோத்³ப⁴வஸம்ப⁴வாத் இத்யர்த²ம்: ।
ஜ்ஞாநஸ்ய ஸாக்ஷாத்கர்மநிவர்தகத்வாபா⁴வே ப²லிதமாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் மூலபூ⁴தாஜ்ஞாநநிவர்தநேந கர்மநிவர்தகம் இஷ்டம் சேத் , ஆரப்³வப²லஸ்யாபி கர்மணோ நிவ்ருத்திப்ரஸங்கா³த் ஜ்ஞாநோத³யஸமகாலமேவ ஶரீரபாத: ஸ்யாத் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸாமர்த்²யாதி³தி ।
ஜ்ஞாநோத³யஸமஸமயமேவ தே³ஹாபோஹே தத்த்வத³ர்ஶிபி⁴: உபதி³ஷ்டம் ஜ்ஞாநம் ப²லவத் இதி ப⁴க³வத³பி⁴ப்ராயஸ்ய பா³தி⁴தத்வப்ரஸங்கா³த் ஆசார்யலாபா⁴ந்யாதா²நுபபத்த்யா ப்ரவ்ருத்தப²லகர்மஸம்பாத³கமஜ்ஞாநலேஶம் ந நாஶயதி ஜ்ஞாநமித்யர்த²: ।
கத²ம் தர்ஹி ப்ராரப்³த⁴ப²லம் கர்ம நஶ்யதி ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யேநேதி ।
தர்ஹி கத²ம் ஜ்ஞாநாக்³நி: ஸர்வகர்மாணி ப⁴ஸ்மஸாத் கரோதீத்யுக்தம் ? தத்ராஹ -
அத இதி ।
ஜ்ஞாநாதா³ரப்³த⁴ப²லாநாம் கர்மணாம் நிவ்ருத்த்யநுபபத்தே: அநாரப்³த⁴ப²லாநி யாநி கர்மாணி பூர்வம் ஜ்ஞாநோத³யாத் அஸ்மிந்நேவ ஜந்மநி க்ருதாநி ஜ்ஞாநேந ச ஸஹ வர்தமாநாநி, ப்ரசீநேஷு சாநேகேஷு ஜந்மஸு அர்ஜிதாநி, தாநி ஸர்வாணி ஜ்ஞாநம் காரணநிவர்தநேந நிவர்தயதீத்யர்த²: ॥ 37 ॥
நநு அந்யேநைவ பரிஶுத்³தி⁴கரேண கேநசித³ஶ்வமேதா⁴தி³நா பரமபுருஷார்த²ஸித்³தே⁴: அலம் ஆத்மஜ்ஞாநேந, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யத இதி ।
ப்ருர்வோக்தேந ப்ரகாரேண ஜ்ஞாநமாஹாத்ம்யம் யத: ஸித்³த⁴ம் , அத: தேந ஜ்ஞாநேந துல்யம் பரிஶுத்³தி⁴கரம் பரமபுருஷார்தௌ²பயிகம் , இஹ - வ்யவஹாரபூ⁴மௌ, நாஸ்தீத்யர்த²: ।
தத்புநராத்மவிஷயம் ஜ்ஞாநம் ஸர்வேஷாம் கிமிதி ஜ²டிதி நோத்பத்³யதே ? தத்ராஹ -
தத்ஸ்வயமிதி ।
மஹதா காலேந யதோ²க்தேந ஸாத⁴நேந யோக்³யதாமாபந்ந: தத³தி⁴க்ருத: ஸ்வயம் தத் ஆத்மநி ஜ்ஞாநம் விந்த³தீதி யோஜநா । ஸர்வேஷாம் ஜ²டிதி ஜ்ஞாநாநுத³யோ யோக்³யதாவைது⁴ர்யாதி³தி பா⁴வ: ॥ 38 ॥
கர்மயோகே³ந ஸமாதி⁴யோகே³ந ச ஸம்பந்நஸ்ய ஜ்ஞாநோத்பத்தௌ அந்தரங்க³ம் ஸாத⁴நமுபதி³ஶதி -
யேநேதி ।
ஜ்ஞாநலாப⁴ப்ரயோஜநமாஹ -
ஜ்ஞாநமிதி ।
ந கேவலம் ஶ்ரத்³தா⁴லுத்வமேவாஸஹாயம் ஜ்ஞாநலாபே⁴ ஹேது:, அபி து தாத்பர்யமபி, இத்யாஹ -
ஶ்ரத்³தா⁴லுத்வே(அ)பீதி ।
மந்த³ப்ரஸ்தா²நத்வம் - தாத்பர்யவிது⁴ரத்வம் । நச தஸ்யோபதி³ஷ்டமபி ஜ்ஞாநமுத்பத்துமீஷ்டே । தேந தாத்பர்யமபி தத்ர காரணம் ப⁴வதி இத்யாஹ -
அத ஆஹேதி ।
அபி⁴யுக்த: - நிஷ்டா²வாந் । உபாஸநாதௌ³ - இத்யாதி³ஶப்³தே³ந ஶ்ரவணாதி³ க்³ருஹ்யதே । நச ஶ்ரத்³தா⁴ தாத்பர்யம் ச இத்யுப⁴யமேவ ஜ்ஞாநகாரணம், கிந்து ஸம்யதேந்த்³ரியத்வமபி । தத³பா⁴வே ஶ்ரத்³தா⁴தே³: அகிஞ்சித்கரத்வாத் இத்யாஶயேநாஹ -
ஶ்ரத்³தா⁴வாநிதி ।
உக்தஸாத⁴நாநாம் ஜ்ஞாநேந ஸஹ ஐகாந்திகத்வமாஹ -
ய ஏவம்பூ⁴த இதி ।
‘தத்³வித்³தி⁴ ப்ரணிபாதேந’ (ப⁴. கீ³. 4-34) இத்யாதௌ³ ப்ராகே³வ ப்ரணிபாதாதே³ர்ஜ்ஞாநஹேதோருக்தத்வாத் கிமிதீதா³நீம் ஹேத்வந்தரமுச்யதே ? தத்ராஹ -
ப்ரணிபாதாதி³ஸ்த்விதி ।
தத்³தி⁴ ப³ஹிரங்க³ம் , இத³ம் புநரந்தரங்க³ம், ந ச தத்ர ஜ்ஞாநே ப்ரதிநியம:, மநஸி அந்யதா² க்ருத்வா ப³ஹி: அந்யதா²ப்ரத³ர்ஶநாத்மநோ மாயாவித்வஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் । விப்ரலம்ப⁴கத்வாதே³ரபி ஸம்பா⁴வநோபநீதத்வாத் இத்யர்த²: ।
மாயாவித்வாதே³: ஶ்ரத்³தா⁴வத்த்வதாத்பர்யாதா³வபி ஸம்ப⁴வாத் அநைகாந்திகத்வமவிஶிஷ்டம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நத்விதி ।
நஹி மாயயா விப்ரலம்பே⁴ந வா ஶ்ரத்³தா⁴தாத்பர்யஸம்யமாபி⁴யோக³தோ(அ)நுஷ்டாதுமர்ஹந்தி இத்யர்த²: ।
உத்தரார்த⁴ம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் அவதார்ய வ்யாகரோதி -
கிம்புநரித்யாதி³நா ।
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத் அப்⁴யாஸாதி³ஸாக⁴நாநபேக்ஷாத் மேக்ஷோ ப⁴வதி இத்யத்ர ப்ரமாணமாஹ -
ஸம்யக்³த³ர்ஶநாதி³தி ।
ஶாஸ்த்ரஶப்³தே³ந தமேவ விதி³த்வா (ஶ்வே.உ. 3 - 8), ‘ஜ்ஞாநாதே³வ து கைவல்யம்’ இத்யாதி³ விவக்ஷிதம் । ந்யாயஸ்து ஜ்ஞாநாத³ஜ்ஞாநநிவ்ருத்தே: ரஜ்ஜ்வாதௌ³ ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ஆப்தஜ்ஞாநாத³பி நிரபேக்ஷாத் அஜ்ஞாநதத்கார்யப்ரக்ஷயலக்ஷணோ மோக்ஷ: ஸ்யாத் , இத்யேவம் லக்ஷண: ॥ 39 ॥
உதரஶ்லோகஸ்ய பாதநிகாம் கரோதி -
அத்ரேதி ।
யதோ²க்தஸாத⁴நவாந் உபதே³ஶமபேக்ஷ்ய அசிரேண ப்³ரஹ்ம ஸாக்ஷாத்கரோதி । ஸாக்ஷாத்க்ருதப்³ரஹ்மத்வே அசிரேணைவ மோக்ஷம் ப்ராப்நோதி இத்யேஷோ(அ)ர்த²: ஸப்தம்யா பராம்ருஶ்யதே ।
ஸம்ஶயஸ்யாகர்தவ்யத்வே ஹேதுமாஹ -
பாபிஷ்டோ² ஹீதி ।
உக்தம் ஹேதும் ப்ரஶ்நபூர்வகமுத்தரஶ்லோகேந ஸாத⁴யதி-
கத²மிதி ।
அஜ்ஞாத் அஶ்ரத்³த³தா⁴நாச்ச ஸம்ஶயசித்தஸ்ய விஶேஷமாத³ர்ஶயதி -
நாயமிதி ।
த்³விதீயவிபா⁴க³விப⁴ஜநார்த²ம் பூ⁴மிகாம் கரோதி -
அஜ்ஞேதி ।
அஜ்ஞாதீ³நாம் மத்⁴யே ஸம்ஶயாத்மாந: யத் பாபிஷ்ட²த்வம், தத் ப்ரஶ்நத்³வாரா ப்ரகடயதி -
கத²மிதி ।
லோகத்³வயஸ்ய தத்ப்ரயுக்தஸுக²ஸ்ய ச அபா⁴வே ஹேதுமாஹ -
தத்ராபீதி ।
ஸம்ஶயசித்தஸ்ய ஸர்வத்ர ஸம்ஶயப்ரவ்ருத்தேர்து³ர்நிவாரத்வாதி³த்யர்த²: ।
ஸம்ஶயஸ்யாநர்த²மூலத்வே ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ -
தஸ்மாதி³தி
॥ 40 ॥
யத்³யபி ஸம்ஶய: ஸர்வாநர்த²ஹேதுத்வாத் கர்தவ்யோ ந ப⁴வதி, ததா²(அ)பி நிவர்தகாபா⁴வே தத³கரணமஸ்வாதீ⁴நமிதி ஶங்கதே -
கஸ்மாதி³தி ।
ஶ்ருதியுக்திப்ரயுக்தமைக்யஜ்ஞாநம் தந்நிவர்தகம் இத்யுத்தரமாஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
ஸம்ஶயரஹிதஸ்யாபி கர்மாணி அநர்த²ஹேதவோ ப⁴வந்தீத்யாஶங்க்ய, ஆஹ-
யோகே³தி ।
விஷயபரவஶஸ்ய பும்ஸோ யோகா³யோகா³த் குதோ யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஆத்மவந்தமிதி ।
பரமார்த²த³ர்ஶநத: ஸம்ஶயோச்சி²த்தௌ தது³ச்சே²த³கஜ்ஞாநமாஹாத்ம்யாதே³வ கர்மணாம் ச நிவ்ருத்தௌ, அப்ரமத்தஸ்ய ப்ராதிபா⁴ஸிகாநி கர்மாணி ப³ந்த⁴ஹேதவோ ந ப⁴வந்தி இத்யாஹ -
ந கர்மாணீதி ।
கர்மயோகா³தே³வ கர்மஸம்ந்யாஸஸ்யாநுபபத்திம் ஆஶங்க்ய ஆத்³யம் பாத³ம் விப⁴ஜதே -
பரமார்தே²தி ।
தச்ச வைத⁴ஸம்ந்யாஸபக்ஷே பரோக்ஷம் , ப²லஸம்ந்யாஸபக்ஷே து அபரோக்ஷமிதி விவேக: ।
யதோ²க்தஜ்ஞாநேந ஸம்ந்யஸ்தகர்மத்வமேவ, ஸதி ஸம்ஶயே ந ஸித்⁴யதி, ஸம்ஶயவதஸ்தத³யோகா³த் , இதி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
த்³விதீய பாத³ம் வ்யாகுர்வந் பரிஹரதி -
ஆஹேத்யாதி³நா ।
பாட²க்ரமாத³ர்த²க்ரமஸ்ய ப³லீயஸ்த்வாத் ஆதௌ³ த்³விதீயம் பாத³ம் வ்யாக்²யாய பஶ்சாதா³த்³யம் பாத³ம் வ்யாசக்ஷீத இத்யாஹ -
ய ஏவமிதி ।
ஸர்வமித³ம் ப்ரமாத³வதோ விஷயபரவஶஸ்ய ந ஸித்⁴யதி, இத்யபி⁴ஸந்தா⁴ய, ஆத்மவந்தம் வ்யாகரோதி -
அப்ரமத்தமிதி ।
‘ந கர்மாணி’ இத்யாதி³ப²லோக்திம் வ்யாசஷ்டே -
கு³ணசேஷ்டேதி ।
‘அநிஷ்டாதி³’ இத்யாதி³ஶப்³தே³ந இஷ்டம் மிஶ்ரம் ச க்³ருஹ்யதே ॥ 41 ॥
தஸ்மாதி³த்யாதி³ஸமநந்தரஶ்லோகக³ததத்பதா³பேக்ஷிதமர்த²மாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
ஸதாம் கர்மணாமஸ்மதா³தி³ஷு ப²லாரம்ப⁴கத்வோபலம்பா⁴த்³ விது³ஷ்யபி தேஷாம் தத்³பா⁴வ்யமநபவாத⁴ம் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ஜ்ஞாநாக்³நீதி ।
நநு ஸந்தி³ஹாநஸ்ய தத்ப்ரதிப³ந்தா⁴த் ந கர்மயோகா³நுஷ்டா²நம், நாபி தத்³தே⁴துகஜ்ஞாநம், தத்ராபி ஸம்ஶயாவதாராத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யஸ்மாச்சேதி ।
ஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே -
தஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।
பாபிஷ்ட²மிதி ஸம்ஶயஸ்ய ஸர்வாநர்த²மூலத்வேந த்யாஜ்யத்வம் ஸூச்யதே । விவேகாக்³ரஹப்ரஸூதத்வாத³பி தஸ்யாவஹேயத்வம் , அவிவேகஸ்யாநர்த²கரத்வப்ரஸித்³தே⁴:, இத்யாஹ -
அவிவேகாதி³தி ।
நச தஸ்ய சைதந்யவதா³த்மநிஷ்ட²த்வாத் அத்யாஜ்யத்வம் ஶங்கிதவ்யம் , இத்யாஹ -
ஹ்ருதீ³தி ।
ஶோகமோஹாப்⁴யாமபி⁴ப்⁴ருதஸ்ய பும்ஸோ மநஸி ப்ராது³ர்ப⁴வத: ஸம்ஶயஸ்ய ப்ரப³லப்ரதிப³ந்த⁴காபா⁴வே நைவ ப்ரத்⁴வம்ஸ: ஸித்⁴யேத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஜ்ஞாநாஸிநேதி ।
ஸ்வாஶ்ரயஸ்ய ஸம்ஶயஸ்ய ஸ்வாஶ்ரயேணைவ ஜ்ஞாநேந ஸமுச்சே²த³ஸம்ப⁴வாத் கிமிதி ஸ்வஸ்யேதி விஶேஷணம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஆத்மவிஷயத்வாதி³தி ।
ஸ்தா²ண்வாதி³விஷய: ஸம்ஶய:, தத்³விஷயேண ஜ்ஞாநேந தே³வத³த்தநிஷ்டே²ந தந்நிஷ்ட²: வ்யாவர்த்யதே । ப்ரக்ருதே து ஆத்மவிஷய: ததா³ஶ்ரயஶ்ச ஸம்ஶய: ததா²விதே⁴ந ஜ்ஞாநேந அபநீயதே । தேந விஶேஷணமர்த²வதி³த்யர்த²: । ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
ந ஹீதி ।
ஆத்மாஶ்ரயத்வஸ்ய ப்ரக்ருதே ஸம்ஶயே ஸித்³த⁴த்வேநாவிவக்ஷிதத்வாத் , தத்³விஷயஸ்ய தத்³விஷயேணைவ தஸ்ய தேந நிவ்ருத்திர்விவக்ஷிதா, இத்யுபஸம்ஹரதி -
அத இதி ।
ஸம்ஶயஸமுச்சி²த்த்யநந்தரம் கர்தவ்யமுபதி³ஶதி -
சி²த்த்வைநமிதி ।
அக்³நிஹோத்ராதி³கம் கர்ம ப⁴க³வதா³ஜ்ஞயா க்ரமேண கரிஷ்யாமி, யுத்³தா⁴த்புந: உபரிரம்ஸ இவ, இத்யாஶங்க்யாஹ-
உத்திஷ்டே²தி ।
ப⁴ரதாந்வயே மஹதி க்ஷத்ரியவம்ஶே ப்ரஸூதஸ்ய ஸமுபஸ்தி²தஸமரவிமுக²த்வமநுசிதமிதி மந்வாந: ஸந் ஆஹ -
பா⁴ரதேதி ।
தத் அநேந யோக³ஸ்ய க்ருத்ரிமத்வம் ப⁴க³வதோ(அ)நீஶ்வரத்வம் ச நிராக்ருத்ய கர்மாதௌ³ அகர்மாதி³த³ர்ஶநாத்³ ஆத்மந: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத் ப்ரணிபாதாதே³ர்ப³ஹிரங்கா³த் அந்தரங்கா³ச்ச ஶ்ரத்³தா⁴தே³ருத்³பூ⁴தாத் , அஶேஷாநர்த²நிவ்ருத்த்யா ப்³ரஹ்மபா⁴வமபி⁴த³த⁴தா, ஸர்வஸ்மாது³த்க்ருஷ்டே தஸ்மிந் அஸம்ஶயாநஸ்யாதி⁴காராத³ஶேஷதோ³ஷவந்தம் । ஸம்ஶயம் ஹித்வா உத்தமஸ்ய ஜ்ஞாநநிஷ்டா², அபரஸ்ய கர்மநிஷ்டா², இதி ஸ்தா²பிதம் ॥ 42 ॥
இத்யாநந்த³கி³ரிக்ருதகீ³தாபா⁴ஷ்யடீகாயாம் சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய: ॥ 4 ॥
பூர்வோத்தராத்⁴யாயயோ: ஸம்ப³ந்த⁴மபி⁴த³தா⁴நோ வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகம் அர்ஜுநப்ரஶ்நஸ்யாபி⁴ப்ராயம் ப்ரத³ர்ஶயிதும் ப்ரக்ரமதே - கர்மணீத்யாதி³நா இத்யாரப்⁴ய கர்மண்யகர்மத³ர்ஶநமுக்த்வா தத்ப்ரஶம்ஸா ப்ரஸாரிதா, இத்யாஹ -
ஸ யுக்த இதி ।
ஜ்ஞாநவந்தம் ஸர்வாணி கர்மாணி லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் குர்வந்தம் ஜ்ஞாநலக்ஷணேநாக்³நிநா த³க்³த⁴ஸர்வகர்மாணம் - கர்மப்ரயுக்தப³ந்த⁴விது⁴ரம், விவேகவந்தோ வத³ந்தீதி, ஜ்ஞாநவதோ ஜ்ஞாநப²லபூ⁴தம் ஸம்ந்யாஸம் விவக்ஷந் விவிதி³ஷோ: ஸாத⁴நரூபமபி ஸம்ந்யாஸம் ப⁴க³வாந்விவக்ஷிதவாந் , இத்யாஹ -
ஜ்ஞாநாக்³நீதி ।
நிராஶீரித்யாரப்⁴ய ஶரீரஸ்தி²திமாத்ரகாரணம் கர்ம, ஶரீரஸ்தி²தாவபி ஸங்க³ரஹித: ஸந் ஆசரந் , த⁴ர்மாத⁴ர்மப²லபா⁴கீ³ ந ப⁴வதீத்யபி பூர்வோத்தராப்⁴யாமத்⁴யாயாப்⁴யாம் த்³விவித⁴ம் ஸம்ந்யாஸம் ஸூசிதவாந் , இத்யாஹ -
ஶாரீரமிதி ।
யத்³ருச்சே²த்யாதா³வபி ஸம்ந்யாஸ: ஸூசித: தத்³த⁴ர்மப²லாயோபதே³ஶாத் , இத்யாஹ -
யத்³ருச்சே²தி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய யஜ்ஞத்வஸம்பாத³நபூர்வகம் ப்ரஶம்ஸாவசநாத³பி கர்மஸம்ந்யாஸோ த³ர்ஶிதோ ஜ்ஞாநநிஷ்ட²ஸ்ய, இத்யாஹ -
ப்³ரஹ்மார்பணமிதி ।
ஜ்ஞாநயஜ்ஞஸ்துத்யர்த²ம் நாநாவிதா⁴ந் யஜ்ஞாந் அநூத்³ய தேஷாம் தே³ஹாதி³வ்யாபாரஜந்யத்வவசநேந ஆத்மநோ நிர்வ்யாபாரத்வவிஜ்ஞநப²லாபி⁴லாஷாத³பி யதோ²க்தமாத்மாநம் விவிதி³ஷோ: ஸர்வகர்மம்ஸந்யாஸே(அ)தி⁴காரோ த்⁴வநித, இத்யாஹ -
கர்மஜாநிதி ।
ஸமஸ்தஸ்யைவ அவஶேஷவர்ஜிதஸ்ய கர்மணோ ஜ்ஞாநே பர்யவஸாநாபி⁴தா⁴நாச்ச ஜிஜ்ஞாஸோ: ஸர்வகர்மஸந்யாஸ: ஸூசித:, இத்யாஹ –
ஸர்வமிதி ।
‘தத்³வித்³தி⁴’ இத்யாதி³நா ஜ்ஞாநப்ராப்த்யுபாயம் ப்ரணிபாதாதி³ ப்ரத³ர்ஶ்ய, ப்ராப்தேந ஜ்ஞாநேநாதிஶயப்ராஹாத்ம்யவதா ஸர்வகர்மணாம் நிவ்ருத்திரேவ, இதி வத³தா ச, ஜ்ஞாநார்தி²ந: ஸம்ந்யாஸே(அ)தி⁴காரோ த³ர்ஶிதோ ப⁴க³வதா, இத்யாஹ -
ஜ்ஞாநாக்³நிரிதி ।
ஜ்ஞாநேந ஸமுச்சி²ந்நஸம்ஶயம் தஸ்மாதே³வ ஜ்ஞாநாத்கர்மாணி ஸம்ந்யஸ்ய வ்யவஸ்தி²தமப்ரமத்தம் - வஶீக்ருதகார்யகரணஸங்கா⁴தவந்தம் ப்ராதிபா⁴ஸிகாநி கர்மாணி ந நிப³த்⁴நந்தி, இத்யபி த்³விவித⁴: ஸம்ந்யாஸோ ப⁴க³வதோக்த:, இத்யாஹ -
யோகே³தி ।
‘கர்மணீ’ த்யாரப்⁴ய ‘யோக³ஸம்ந்யஸ்தகர்மாணம்’ இத்யந்தைருதா³ஹ்ருதைர்வசநை: உக்தம் ஸம்ந்யாஸமுபஸம்ஹரதி -
இத்யந்தைரிதி ।
தர்ஹி கர்மஸம்ந்யாஸஸ்யைவ ஜிஜ்ஞாஸுநா ஜ்ஞாநவதா ச ஆத³ரணீயத்வாத் கர்மாநுஷ்டா²நம் அநாதே³யமாபந்நமித்யாஶங்க்ய, உக்தமர்தா²ந்தரமநுவத³தி -
சி²த்த்வைநமிதி ।
கர்மதத்த்யாக³யோருக்தயோ: ஏகேநைவ புுருஷேணாநுஷ்டே²யத்வஸம்ப⁴வாத் ந விரோதோ⁴(அ)ஸ்தி இத்யாஶங்க்ய, யுக³பத்³வா க்ரமேண வா அநுஷ்டா²நம் , இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் தூ³ஷயதி
உப⁴யோஶ்சேதி ।
த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ -
காலபே⁴தே³நேதி ।
உக்தயோர்த்³வயோரேகேந புருஷேணாநுஷ்டே²யத்வாஸம்ப⁴வே, கத²ம் கர்தவ்யத்வஸித்³தி⁴: ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
அர்தா²தி³தி ।
த்³வயோருக்தயோரேகேந யுக³பத்க்ரமாப்⁴யாம் அநுஷ்டா²நாநுபபத்தேரித்யர்த²: ।
அந்யதரஸ்ய கர்தவ்யத்வே, கதரஸ்யேதி குதோ நிர்ணய ? த்³வயோ: ஸம்நிதா⁴நாவிஶேஷாத் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யத்ப்ரஶஸ்யதரமிதி ।
ப⁴க³வதா கர்மணாம் ஸம்ந்யாஸோ யோக³ஶ்சோக்த:, நச தயோ ஸமுச்சித்யாநுஷ்டா²நம் । தேந அந்யதரஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²ஸ்ய அநுஷ்டே²யத்வே, தத்³பு³பு⁴த்ஸயா ப்ரஶ்நோபபத்தி:, இத்யுபஸம்ஹரதி -
இத்யேவமிதி ।
நாயம் ப்ரஷ்டுரபி⁴ப்ராய:, கர்மஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோர்பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வஸ்யோக்தத்வாத் , ஏகஸ்மிந்புருஷே ப்ராப்த்யபா⁴வாத் இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
சோத்³யமங்கீ³க்ருத்ய பரிஹரதி -
ஸத்யமேவேதி ।
கீத்³ருஶஸ்தர்ஹி ப்ரஷ்டு²ரபி⁴ப்ராய: ? யேந ப்ரஶ்நப்ரவ்ருத்தி: இதி ப்ருச்ச²தி -
கத²மிதி ।
ஏகஸ்மிந்புருஷே கர்மதத்த்யாக³யோ: அஸ்தி ப்ராப்தி:, இதி ப்ரஷ்டுரபி⁴ப்ராயம் ப்ரதிநிர்தே³ஷ்டம் ப்ராரப⁴தே -
பூர்வோதா³ஹ்ருதைரிதி ।
யதா² ‘ஸ்வர்க³காமோ யஜேத’ இதி ஸ்வர்க³காமோத்³தே³ஶேந யாகோ³ விதீ⁴யதே, நது தஸ்யைவாதி⁴காரோ நாந்யஸ்ய இத்யபி ப்ரதிபாத்³யதே, வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் ; ததா² அநாத்மவித் கர்தா ஸம்ந்யாஸே பக்ஷே ப்ராப்தோ(அ)நூத்³யதே, நசாத்மவித்கர்த்ருகத்வமேவ ஸம்ந்யாஸஸ்ய நியம்யதே, வைராக்³யமாத்ரேணாஜ்ஞஸ்யாபி ஸம்ந்யாஸவிதி⁴த³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் கர்ம தத்த்யாக³யோ: அவித்³வத்கர்த்ருகத்வமஸ்தி, இதி மந்வாநஸ்யார்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்ந: ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।
ப⁴வது ஸம்ந்யஸஸ்ய கர்தவ்யத்வவிவக்ஷா, ததா²பி கத²ம் ப்ரஶஸ்யதரபு³பு⁴த்ஸயா ப்ரஶ்நப்ரவ்ருத்தி: ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ப்ராதா⁴ந்யமிதி ।
ததா²பி கத²மேகஸ்மிந்புருஷே தயோரப்ராப்தௌ உக்தாபி⁴ப்ராயேண ப்ரஶ்நவசநம் ப்ரகல்ப்யதே ? தத்ராஹ -
அநாத்மவித³பீதி ।
ஆத்மவிதோ³ வித்³யாஸாமர்த்²யாத் கர்மத்யாக³த்⁴ரௌவ்யவத் இதரஸ்யாபி ஸதி வைராக்³யே, தத்த்யாக³ஸ்யாவஶ்யகத்வாத் தத்ர கர்தா(அ)ஸௌ ப்ராப்த: அத்ராநூத்³யதே । ததா²ச கர்மதத்த்யாக³யோ: ஏகஸ்மிந் அவிது³ஷி ப்ராப்தேர்வ்யக்தத்வாத் உக்தாபி⁴ப்ராயேண ப்ரஶ்நபவ்ருத்திரவிருத்³தா⁴ இத்யர்த²: ।
ஸம்ந்யாஸஸ்ய ஆத்மவித்கர்த்ருகத்வமேவாத்ர விவக்ஷித கிம் ந ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, கர்த்ரந்தரபர்யுதா³ஸ: ஸம்ந்யாஸவிதி⁴ஶ்ச இத்யர்த²பே⁴தே³ வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் மைவமித்யாஹ -
ந புநரிதி ।
இதிஶப்³த³: வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்க³ஹேதுத்³யோதநார்த²: ।
தத: கிம் ? இத்யாஶங்க்ய, ப²லிதமாஹ -
ஏவமிதி ।
கர்மாநுஷ்டா²நகர்மஸம்ந்யாஸயோ: அவித்³வத்கர்த்ருகத்வமப்யஸ்தி, இத்யேவம்மந்வாநஸ்யார்ஜுநஸ்ய ப்ரஶஸ்யதரவிவிதி³ஷயா ப்ரஶ்நோ நாநுபபந்ந இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தயோ: ஸமுச்சித்ய அநுஷ்டா²நஸம்ப⁴வே கத²ம் ப்ரஶஸ்யதரவிவிதி³ஷா ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
பூர்வோக்தேநேதி ।
உப⁴யோஶ்சேத்யாதௌ³ உக்சப்ரகாரேண கர்மதத்த்யாக³யோர்மிதோ² விரோதா⁴த் ந ஸமுச்சித்யாநுஷ்டா²நம் ஸாவகாஶமித்யர்த²: ।
ப⁴வது தார்ஹி யஸ்ய கஸ்யசித³ந்யதரஸ்யாநுஷ்டே²யத்வமிதி, குத உக்தாபி⁴ப்ராயேண ப்ரஶ்நப்ரவ்ருத்தி: ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
அந்யதரஸ்யேதி ।
உப⁴யப்ராப்தௌ ஸமுச்சயாநுபபத்தௌ அந்யதரபரிக்³ரஹே விஶேஷஸ்யாந்வேஷ்யத்வாத் உக்தாபி⁴ப்ராயேண ப்ரஶநோபபத்தி: இத்யர்த²: ।
இதஶ்ச அவித்³வத்கர்த்ருகயோ: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: கதர: ஶ்ரேயாந் ? இதி ப்ரஷ்டுரபி⁴ப்ராயோ பா⁴தி, இத்யாஹ -
ப்ரதிவசநேதி ।
கிம் தத்ப்ரதிவசநம் ? கத²ம் வா தந்நிரூபணம் ? இதி ப்ருச்ச²தி -
கத²மிதி ।
தத்ர ப்ரதிவசநம் த³ர்ஶயதி -
ஸம்ந்யாஸேதி ।
தந்நிரூபணம் கத²யதி -
ஏததி³தி ।
தது³ப⁴யமிதி நி:ஶ்ரேயஸகரத்வம் கர்மயோக³ஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வம் ச இத்யர்த²: ।
கு³ணதோ³ஷவிபா⁴க³விவேகார்த²ம் ப்ருச்ச²தி - கிஞ்சேதி । அத: அஸ்மிந் ஆத்³யே பக்ஷே கிம் தூ³ஷணம் ? அஸ்மிந்வா த்³விதீயே பக்ஷே கிம் ப²லம் ? இதி ப்ரஶ்நார்த²: । தத்ர ஸித்³தா⁴ந்தீ ப்ரத²மபக்ஷே தோ³ஷமாத³ர்ஶயதி -
அத்ரேத்யாதி³நா ।
ததே³வாநுபபந்நத்வம் வ்யதிரேகத்³வாரா விவ்ருணோதி -
யதீ³த்யாதி³நா ।
நி:ஶ்ரேயஸகரத்வோக்திரித்யத்ர பாரம்பர்யேணேதி த்³ரஷ்டவ்யம் । விஶிஷ்டத்வாபி⁴தா⁴நமிதி ப்ரதியோகி³நோ(அ)ஸஹாயத்வாத்³ அஸ்ய ச ஶுத்³தி⁴த்³வாரா ஜ்ஞாநார்த²த்வாத் இத்யர்த²: ।
ஆத்மஜ்ஞஸ்ய கர்மஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: அஸம்ப⁴வே த³ர்ஶிதே, சோத³யதி -
அத்ராஹேதி ।
சோத³யிதா நிர்தா⁴ரணார்த²ம் விம்ருஶதி -
கிமித்யாதி³நா ।
அந்யதராஸம்ப⁴வே(அ)பி ஸந்தே³ஹாத் ப்ரஶ்நோ(அ)வதரதி இத்யாஹ -
யதா³ சேதி ।
யஸ்ய கஸ்யசித³ந்யதரஸ்ய அஸம்ப⁴வோ ப⁴விஷ்யதி இத்யாஶங்க்ய, காரணமந்தரேணாஸம்ப⁴வோ ப⁴வந் அதிப்ரஸங்கீ³ ஸ்யாத் , இதி மந்வாந:ஸந் ஆஹ -
அஸம்ப⁴வ இதி ।
ஆத்மவித³: ஸகாரணம் கர்மயோகா³ஸம்ப⁴வம் ஸித்³தா⁴ந்தீ த³ர்ஶயதி -
அத்ரேதி ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருண்வந் ஆத்மாவித்த்வம் விவ்ருணோதி -
ஜந்மாதீ³தி ।
தஸ்ய யது³க்தம் நிவ்ருத்தமித்²யாஜ்ஞாநத்வம், ததி³தா³நீம் வ்யநக்தி ஸம்யகி³தி ।
விபர்யயஜ்ஞாநமூலஸ்யேத்யாதி³நா உக்தம் ப்ரபஞ்சயதி -
நிஷ்க்ரியேதி ।
யதோ²க்தஸம்ந்யாஸமுக்த்வா ததோ விபரீதஸ்ய கர்மயோக³ஸ்யாபா⁴வ: ப்ரதிபாத்³யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
வைபரீத்யம் ஸ்போ²ரயந் கர்மயோக³மேவ விஶிநஷ்டி -
மித்²யாஜ்ஞாநேதி ।
மித்²யா ச தத் அஜ்ஞாநம் சேதி அநாத்³யநிர்வாச்யமஜ்ஞாநம், தந்மூல: அஹம் கர்தா இத்யாத்மநி கர்த்ருத்வாபி⁴மாந: தஜ்ஜந்ய:, தஸ்யேதி யாவத் ।
யதோ²க்தம் ஸம்ந்யாஸமுக்த்வா யதோ²க்தகர்மயோக³ஸ்ய அஸம்ப⁴வப்ரதிபாத³நே ஹேதுமாஹ -
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேதி ।
குத்ர தத³பா⁴வப்ரதிபாத³நம் ? ததா³ஹ -
இஹேதி ।
உக்தம் ஹேதும் க்ருத்வா ஆத்மஜ்ஞஸ்ய கர்மயோகா³ஸம்ப⁴வே ப²லிதமாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
இஹ ஶாஸ்த்ரே தத்ர தத்ரேத்யாதௌ³ உக்தமேவ வ்யக்தீகர்தும் ப்ருச்ச²தி -
கேஷு கேஷ்விதி ।
தாநேவ ப்ரதே³ஶாந்த³ர்ஶயதி -
அத்ரேதி ।
ஆத்மஸ்வரூபநிரூபணப்ரதே³ஶேஷு ஸம்ந்யாஸப்ரதிபாத³நாத்³ ஆத்மவித³: ஸம்ந்யாஸோ விவக்ஷிதஶ்சேத் , தர்ஹி கர்மயோகோ³(அ)பி தஸ்ய கஸ்மாந்ந ப⁴வதி ? ப்ரகரணாவிஶேஷாத் , இதி ஶங்கதே -
நநு சேதி ।
ஆத்மவித்³யாப்ரகரணே கர்மயோக³ப்ரதிபாத³நமுதா³ஹரதி -
தத்³யதே²தி ।
ப்ரகரணாத் ஆத்மவிதோ³(அ)பி கர்மயோக³ஸ்ய ஸம்ப⁴வே ப²லிதமாஹ -
அதஶ்சேதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநோபாயத்வேநாபி ப்ரகரணபாட²ஸித்³தௌ⁴ ஜ்ஞாநாதூ³ர்த்⁴வம் ந்யாயவிருத்³த⁴ம் கர்ம கல்பயிதுமஶக்யமிதி பரிஹரதி -
அத்ரோச்யத இதி ।
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமித்²யாஜ்ஞாநயோ: தத்கார்யயோஶ்ச ப்⁴ரமநிவ்ருத்திப்⁴ரமஸத்³பா⁴வயோ: மிதோ² விரோதா⁴த்கர்த்ருத்வாதி³ப்⁴ரமமூலம் கர்ம ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாதூ³ர்த்⁴வம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।
ஆத்மஜ்ஞஸ்ய கர்மயோகா³ஸம்ப⁴வே ஹேத்வந்தரமாஹ -
ஜ்ஞாநயோகே³நேதி ।
இதஶ்சாத்மவிதோ³ ஜ்ஞாநாதூ³ர்த்⁴வம் கர்மயோகோ³ ந யுக்திமாந் , இத்யாஹ -
க்ருதக்ருத்யத்வேநேதி ।
ஜ்ஞாநவதோ நாஸ்தி கர்ம இத்யத்ர காரணாந்தரமாஹ -
தஸ்யேதி ।
தர்ஹி ஜ்ஞாநவதா கர்மயோக³ஸ்ய ஹேயத்வவத் ஜிஜ்ஞாஸுநாபி தஸ்ய த்யாஜ்யத்வம், ஜ்ஞாநப்ராப்த்யா தஸ்யாபி புருஷார்த²ஸித்³தே⁴:, இத்யாஶங்க்ய, ஜிஜ்ஞாஸோரஸ்தி கர்மயோகா³பேக்ஷா இத்யாஹ -
ந கர்மணாமிதி ।
ஸ்வரூபோபகார்யங்க³மந்தரேண அங்கி³ஸ்வரூபாநிஷ்பத்தே: । ஜ்ஞாநாநார்தி²நா கர்மயோக³ஸ்ய ஶுத்³த்⁴யாதி³த்³வாரா ஜ்ஞாநஹேதோராதே³யத்வமித்யர்த²: ।
தர்ஹி ஜ்ஞாநவதமபி ஜ்ஞாநப²லோபகாரித்வேந கர்மயோகோ³ ம்ருக்³யதாம் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
யோகா³ரூட⁴ஸ்யேதி ।
உத்பந்நஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸ்ய கர்மாபா⁴வே ஶரீரஸ்தி²திஹேதோரபி கர்மணோ(அ)ஸம்பா⁴வத் ந தஸ்ய ஶரீரஸ்தி²தி:, தத³ஸ்தி²தௌ ச குதோ ஜீவந்முக்தி: ? தத³பா⁴வே ச கஸ்யோபதே³ஷ்ட்ருத்வம் ? உபதே³ஶாபா⁴வே ச குதோ ஜ்ஞாநோத³ய: ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஶாரீரமிதி ।
விது³ஷோ(அ)பி ஶரீரஸ்தி²திராஸ்தி²தா சேத் , தந்மாத்ரப்ரயுக்தேஷு த³ர்ஶநஶ்ரவணாதி³ஷு கர்த்ருத்வாபி⁴மாநோ(அ)பி ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
நைவேதி ।
தத்த்வவித் இத்யநேந ச ஸமாஹிதசேதஸ்தயா கரோமீதி ப்ரத்யயஸ்ய ஸதை³வ அகர்தவ்யத்வோபதே³ஶாதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
யத்து விது³ஷ: ஶரீரஸ்தி²திநிமித்தகர்மாப்⁴யநுஜ்ஞாநே தஸ்மிந்கர்த்ருத்வாபி⁴மாநோ(அ)பி ஸ்யாதி³தி, தத்ராஹ -
ஶரீரேதி ।
ஆத்மயாதா²த்ம்யவித³: தேஷ்வபி நாஹம் கரோமீதி ப்ரத்யயஸ்ய நைவ கிஞ்சித்கரோமீத்யாதௌ³ அகர்த்ருத்வோபதே³ஶாத் ந கர்த்ருத்வாபி⁴மாநஸம்பா⁴வநா இத்யர்த²: ।
யதோ²க்தோபதே³ஶாநுஸந்தா⁴நாபா⁴வே விது³ஷோ(அ)பி கரோமீதி ஸ்வாபா⁴விகப்ரத்யயத்³வாரா கர்மயோக³: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஆத்மதத்த்வேதி ।
யத்³யபி வித்³வாந் யதோ²க்தமுபதே³ஶம் கதா³சித் நாநுஸந்த⁴த்தே, ததா²பி தத்த்வவித்³யாவிரோதா⁴த் மித்²யாஜ்ஞாநம் தந்நிமித்தம் கர்ம வா தஸ்ய ஸம்பா⁴வயிதுமஶக்யமித்யர்த²: ।
ஆத்மவித்கர்த்ருகயோ: ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோரயோகா³த் தயோர்நி: ஶ்ரேயஸகரத்வம் அந்யதரஸ்ய விஶிஷ்டத்வம் , இத்யேதத³யுக்தமிதி ஸித்³த⁴த்வாத் த்³விதீயம் பக்ஷமங்கீ³கரோதி -
யஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।
ததீ³யாஶ்ச கர்மஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வாபி⁴தா⁴நமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
நநு கர்மயோகே³ந ஶுத்³த⁴பு³த்³தே⁴: ஸம்ந்யாஸோ ஜாயமாந: தஸ்யாது³த்க்ருஷ்யதே, கத²ம் தஸ்மாத்கர்மயோக³ஸ்யோத்க்ருஷ்டத்வவாசோயுக்திர்யுக்தா ? இதி தத்ராஹ -
பூர்வோக்தேதி ।
வைலக்ஷண்யமேவ ஸ்பஷ்டயதி -
ஸத்யேவேதி ।
ஸ்வாஶ்ரமவிஹிதஶ்ரவணாதௌ³ கர்த்ருத்வவிஜ்ஞாநே ஸத்யேவ பூர்வாஶ்ரமோபாத்தகர்மைகதே³ஶ - விஷயஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோக³ஸ்ய ஶ்ரேயஸ்த்வவசநம் ‘நைதாத்³ருஶம் ப்³ராஹ்மணஸ்யாஸ்தி வித்தம் ‘(ம.பா⁴. 12 - 175 .37) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிவிருத்³த⁴ம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யமநியமாதீ³தி ।
‘ஆந்ருஶம்ஸ்யம் க்ஷமா ஸத்யமஹிம்ஸா த³ம ஆர்ஜவம் ।
ப்ரீதி: ப்ரஸாதோ³ மாது⁴ர்யமக்ரோத⁴ஶ்ச யமா த³ஶ ॥
தா³நமிஜ்யா தபோ த்⁴யாநம் ஸ்வாத்⁴யாயோபஸ்த²நிக்³ரஹௌ ।
வ்ரதோபவாஸௌ மௌநம் ச ஸ்நாநம் ச நியமா த³ஶ ॥ ‘
இத்யுக்தைர்யமநிய மை: அந்யைஶ்சாஶ்ரமத⁴ர்மை: விஶிஷ்டத்வேநாநுஷ்டா²துமஶக்யத்வாத் , உக்தஸம்ந்யாஸாத்கர்மயோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வோக்திர்யுக்தா இத்யர்த²: ।
நஹி கஶ்சிதி³தி ந்யாயேந கர்மயோக³ஸ்ய இதராபேக்ஷயா ஸுகரத்வாச்ச தஸ்ய விஶிஷ்டத்வவசநம் ஶ்லிஷ்டமித்யாஹ -
ஸுகரத்வேந சேதி ।
ப்ரதிவசநவாக்யார்தா²லோசநாத்ஸித்³த⁴மர்த²முபஸம்ஹரதி -
இத்யேவமிதி ।
ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோர்மிதோ²விருத்³த⁴யோ: ஸமுச்சித்யாநுஷ்டா²துமஶக்யயோ: அந்யதரஸ்ய கர்தவ்யத்வே, ப்ரஶஸ்யதரஸ்ய தத்³பா⁴வாத் தத்³பா⁴வஸ்ய சாநிர்தா⁴ரிதத்வாத் , தந்நிர்தி³தா⁴ரயிஷயா ப்ரஶ்ந: ஸ்யாதி³தி, ப்ரஶ்நவாக்யார்த²பர்யாலோசநயா ப்ரஷ்டுரபி⁴ப்ராயோ யதா² பூர்வமுபதி³ஷ்ட:, ததா² ப்ரதிவசநார்த²நிரூபணேநாபி தஸ்ய நிஶ்சிதத்வாத் ப்ரஶ்நோபபத்தி: ஸித்³தா⁴ இத்யர்த²: ।
நநு த்ருதீயே யதோ²க்தப்ரஶ்நஸ்ய ப⁴க³வதா நிர்ணீதத்வாத் நாத்ர ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோ: ஸாவகாஶத்வமித்யாஶங்க்ய, விஸ்தரேண உக்தமேவ ஸம்ப³ந்த⁴ம் புந: ஸங்க்ஷேபதோ த³ர்ஶயதி -
ஜ்யாயஸீ சேதி³தி ।
ஸாங்க்²யயோக³யோர்பி⁴ந்நபுருஷாநுஷ்டே²யத்வேந நிர்ணீதத்வாத் ந புந: ப்ரஶ்நயோக்³யத்வமித்யர்த²: ।
இதோ(அ)பி ந தயோ: ப்ரஶ்நவிஷயத்வம் , இத்யாஹ -
நசேதி ।
ஏவகாரவிஶேஷணாத் ஜ்ஞாநஸஹிஸம்ந்யாஸஸ்ய ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வம் ப⁴க³வதோ(அ)பி⁴மதம் । ‘சி²த்த்வைநம் ஸம்ஶயம் யோக³மாதிஷ்ட²'(ப⁴.கீ³.4 - 42) இதி ச கர்மயோக³ஸ்ய விதா⁴நாத் தஸ்யாபி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வமிஷ்டம் । ததஶ்ச நிர்ணீதத்வாத் ந ப்ரஶ்ந: தத்³விஷய: ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।
கேநாபி⁴ப்ராயேண தர்ஹி ப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஜ்ஞாநரஹிதஸம்ந்யாஸாத் கர்மயோக³ஸ்ய ப்ரஶஸ்யதரத்வபு³பு⁴த்ஸயா, இத்யாஹ -
ஜ்ஞாநரஹித இதி ।
ப்ரஷ்டுரபி⁴ப்ராயம் ஏவம் ப்ரத³ர்ஶ்ய ப்ரஶ்நோபபத்திமுக்த்வா ப்ரஶ்நமுத்தா²பயதி -
ஸம்ந்யாஸமிதி ।
தர்ஹி த்³வயம் த்வயாநுஷ்டே²யமித்யாஶங்க்ய, தத³ஶக்தேருக்தத்வாத் ப்ரஶஸ்யதரஸ்யாநுஷ்டா²நார்த²ம் ததி³த³ம் இதி நிஶ்சித்ய வக்தவ்யம் , இத்யாஹ -
யச்ச்²ரேய இதி ।
காம்யாநாம் ப்ரதிஷித்³தா⁴நாம் ச கர்மணாம் பரித்யாகோ³ மயோச்யதே, ந ஸர்வேஷாம் , இத்யாஶங்க்ய, கர்மண்யகர்ம (4 - 18) இத்யாதௌ³ விஶேஷத³ர்ஶநாத் , மைவம் இத்யாஹ -
ஶாஸ்த்ரீயாணாமிதி ।
அஸ்து தர்ஹி ஶாஸ்த்ரீயாஶாஸ்த்ரீயயோரஶேஷயோரபி கர்மணோ: த்யாக³:, நேத்யாஹ -
புநரிதி ।
தர்ஹி கர்மத்யாக³: தத்³யோக³ஶ்ச, இத்யுப⁴யமாஹர்தவ்யமித்யாஶங்க்ய, விரோதா⁴த் மைவம் இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
அத இதி ।
த்³வயோ: ஏகேந அநுஷ்டா²நாயோக³ஸ்யோக்தத்வாத் கர்தவ்யத்வோக்தேஶ்ச ஸம்ஶயோ ஜாயதே । தமேவ ஸம்ஶயம் விஶத³யதி -
கிம் கர்மேதி ।
ப்ரஶஸ்யதரபு³பு⁴த்ஸா கிமர்தா² ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ப்ரஶஸ்யதரம் சேதி ।
தஸ்யைவாநுஷ்டே²யத்வே ப்ரஶ்நஸ்ய ஸாவகாஶத்வமாஹ - அதஶ்சேதி । ததே³வ ப்ரஶஸ்யதரம் விஶிநஷ்டி -
யத³நுஷ்டா²நாதி³தி ।
ததே³கம் - அந்யதரத் , மேப்³ரூஹீதி । ஸப³ந்த⁴: ।
உப⁴யோருக்தத்வே ஸதி கிமித்யேகம் வக்தவ்யமிதி நியுஜ்யதே ? தத்ராஹ -
ஸஹேதி ।
கர்மதத்த்யாக³யோர்மிதோ² விரோதா⁴தி³த்யர்த²: ॥ 1 ॥
ப்ரஶ்நமேவமுத்தா²ப்ய, ப்ரதிவசநமுத்தா²பயதி -
ஸ்வாபி⁴ப்ராயமிதி ।
நிர்ணயாய தத்³வாரேண பரஸ்ய ஸம்ஶயநிவ்ருத்த்யர்த²மித்யர்த²: ।
ஏவம் ப்ரஶ்நே ப்ரவ்ருத்தே கர்மயோக³ஸ்ய ஸௌகர்யமபி⁴ப்ரேத்ய ப்ரஶஸ்யதரத்வமபி⁴தி⁴த்ஸு: ப⁴க³வாந் ப்ரதிவசநம் கிமுக்தவாந் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸம்ந்யாஸ இதி ।
உப⁴யோரபி துல்யத்வஶங்காம் வாரயதி -
தயோஸ்த்விதி ।
கத²ம் தர்ஹி ஜ்ஞாநஸ்யைவ மோக்ஷோபாயத்வம் விவக்ஷ்யதே ? தத்ராஹ -
ஜ்ஞாநோத்பத்தீதி ।
தர்ஹி த்³வயோரபி ப்ரஶஸ்யத்வம் அப்ரஶஸ்யத்வம் வா துல்யம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ –
உபா⁴விதி ।
ஜ்ஞாநஸஹாயஸ்ய கர்மஸம்ந்யாஸஸ்ய கர்மயோகா³பேக்ஷயா விஶிஷ்டத்வவிவக்ஷயா விஶிநஷ்டி -
கேவலாதி³தி
॥ 2 ॥
கர்ம ஹி ப³ந்த⁴காரணம் ப்ரஸித்³த⁴ம், தத்கத²ம் நி:ஶ்ரேயஸகரம் ஸ்யாத்³ ? இதி ஶங்கதே -
கஸ்மாதி³தி ।
அகர்த்ராத்மவிஜ்ஞாநாத்ப்ராக³பி ஸர்வதா³ அஸௌ ஸம்ந்யாஸீ ஜ்ஞேய:, யோ ராக³த்³வேஷௌ க்கசித³பி ந கரோதி, இத்யாஹ -
இத்யாஹேதி ।
யதா² அநுஷ்டீ²யமாநாநி கர்மாணி ஸம்ந்யாஸிநம் ந நிப³த்⁴நந்தி, க்ருதாநி ச வைராக்³யேந்த்³ரியஸம்யமாதி³நா நிவர்தந்தே ; ததை²வ அநபி⁴ஸம்ஹிதப²லாநி நித்யநைமித்திகாநி யோகி³நமபி ந நிப³த்⁴நந்தி, நிவர்தயந்தி ச ஸஞ்சிதம் து³ரிதம் , இத்யபி⁴ப்ரேத்ய, ஆஹ -
நிர்த்³வந்த்³வோ ஹீதி ।
கர்மயோகி³நோ நித்யஸம்ந்யாஸித்வஜ்ஞாநம் அந்யதா²ஜ்ஞாநத்வாத் மித்²யாஜ்ஞாநம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஏவம்வித⁴ இதி ।
கர்மிணோ(அ)பி ராக³த்³வேஷாபா⁴வேந ஸம்ந்யாஸித்வம் ஜ்ஞாதுமுசிதம் இத்யர்த²: ।
ராக³த்³வேஷரஹிதஸ்ய அநாயாஸேந ப³ந்த⁴ப்ரத்⁴வம்ஸஸித்³தே⁴ஶ்ச யுக்தம் தஸ்ய ஸம்ந்யாஸித்வம் , இத்யாஹ -
நிர்த்³வந்த்³வ இதி
॥ 3 ॥
யது³க்தம் ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோர்நி:ஶ்ரேயஸகரத்வம், தத்³ ஆக்ஷிபதி -
ஸம்ந்யாஸேதி ।
தத்ர உத்தரத்வேந உத்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
இதி ப்ராப்த இதி ।
விவேகிந: தர்ஹி கத²ம் வத³ந்தி ? இத்யாகாங்க்ஷாயாம் , ஆஹ -
ஏகமிதி ।
ஸம்ஸ்வ்யாம் ஆத்மஸமீக்ஷாம் அர்ஹதீதி ஸாங்க்²யம் - ஸம்ந்யாஸ:, யோக³ஸ்து கர்மயோக³:, தாவுபா⁴வபி । ப்ருத²கி³த்யஸ்ய அர்த²மாஹ -
விருத்³தே⁴தி ।
ஶாஸ்த்ரார்த²விவேகஶூந்யத்வம் பா³லத்வம் ।
உத்தரார்த⁴மவதாரயிதும் பூ⁴மிகாம் கரோதி -
பண்டி³தாஸ்த்விதி ।
ஜ்ஞாநிநோ யோகி³நஶ்சேதி ஶேஷ: ।
த்³வயோ: அவிருத்³த⁴ப²லத்வமேவ ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரகடயதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
ஏகம் ஸாத⁴நமநுஷ்டி²தவத: த்³வயோரபி ப²லம் ப⁴வதீதி விருத்³த⁴ம் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
உப⁴யோரிதி ।
ஸாங்க்²யயோக³யோ: ஸம்ந்யாஸகர்மாநுஷ்டா²நயோ: தத்த்வஜ்ஞாநத்³வாரா நி:ஶ்ரேயஸப²லத்வாத் ந விருத்³த⁴ப²லத்வஶங்கா இத்யர்த²: ।
ஸாங்க்²யாயோக³யோ: ஏகப²லத்வவசநம் ப்ரகரணாநநுகு³ணம் , இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
அப்ரக்ருதத்வமஸித்³த⁴ம் , இதி பரிஹரதி -
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
ஸம்ந்யாஸம் கர்மணாமித்யாதி³நா ஸம்ந்யாஸம் கர்மயோக³ம் சாங்கீ³க்ருத்ய ப்ரஶ்நே, ஸம்ந்யாஸ: கர்மயோக³ஶ்சேத்யாதி³நா ததை²வ ப்ரதிவசநே ச, கத²ம் ஸாங்க்²யயோக³யோ: ஏகப²லத்வம் அப்ரக்ருதம் ந ப⁴வதி ? இத்யுச்யதே, தத்ராஹ –
யத்³யபீதி ।
ப்ரதிவசநமபி தத³நுரூபமேவ ப⁴க³வதா நிரூபிதமிதி விஶேஷாநுபபத்தி:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ப⁴க³வாம்ஸ்த்விதி ।
தத³பரித்யாகே³ந இத்யத்ர தத்பதே³ந ப்ரஷ்ட்ர ப்ரதிநிர்தி³ஷ்டௌ கர்மம்ஸம்ந்யாஸகர்மயோகௌ³ உச்யேதே । ஸாங்க்²யயோகா³விதி ஶப்³தா³ந்தரவாச்யதயா தயோரேவ ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: அத்யாகே³ந ஸ்வாபி⁴ப்ரேதம் ச விஶேஷம் ஸம்யோஜ்ய ப⁴க³வாந் ப்ரதிவசநம் த³தௌ³, இதி யோஜநா ।
யது³க்தம் - ஸ்வாபி⁴ப்ரேதம் ச விஶேஷம் ஸம்யோஜ்ய - இதி, ததே³தத் வ்யாக்தீகரோதி -
தாவேவேதி ।
ஸமபு³த்³தி⁴த்வாதி³ இத்யாதி³ஶப்³தே³ந ஜ்ஞாநோபாயபூ⁴த: ஶமாதி³: ஆதீ³யதே ।
ப்ரக்ருதயோரேவ ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: உபாதா³நே ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
ஸாங்க்²யயோகௌ³ இத்யாதி³ஶ்லோகவ்யாக்²யாநஸமாப்தி: இதிஶப்³தா³ர்த²: ॥ 4 ॥
ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஶ்லோகாந்தரமவதாரயதி -
ஏகஸ்யாபீதி ।
கேசிதே³வ தயோரேகப²லத்வம் பஶ்யந்தி இத்யாஶங்ய, தேஷாமேவ ஸம்யக்³த³ர்ஶித்வம், நேதரேஷாம் , இத்யாஹ -
ஏகமிதி ।
திஷ்ட²த்யஸ்மிந் , ந ச்யவதே புந: இதி வ்யுத்பத்திமாஶ்ரித்ய ஆஹ -
மோக்ஷாக்²யமிதி ।
யோக³ஶப்³தா³ர்த²மாஹ -
ஜ்ஞாநப்ராப்தீதி ।
யே ஹி ஜிஜ்ஞாஸவ: ஸர்வாணி கர்மாணி ப⁴க³வத்ப்ரீத்யர்த²த்வேந தேஷாம் ப²லாபி⁴லாஷமக்ருத்வா ஜ்ஞாநப்ராப்தௌ பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴த்³வாரேண உபாயத்வேந அநுதிஷ்ட²ந்தி, தே அத்ர யோகா³: விவக்ஷ்யந்தே ।
அச்ப்ரத்யயஸ்ய மத்வர்த²த்வம் க்³ருஹீத்வா, உக்தம் -
யோகி³ந இதி ।
ஸர்வோ(அ)பி த்³வைதப்ரபஞ்சோ ந வஸ்துபூ⁴த:, மாயாவிலாஸத்வாத் , ஆத்மா து, அவிக்ரியோ அத்³விதீயோ வஸ்துஸந் இதி ப்ரயோஜகஜ்ஞாநம் பரமார்த²ஜ்ஞாநம், தத்பூர்வகஸம்ந்யாஸத்³வாரேண கர்மிபி⁴ரபி ததே³வ ஸ்தா²நம் ப்ராப்யாம் , இத்யேகப²லத்வம் ஸம்ந்யாஸகர்மயோக³யோ: அவிருத்³த⁴ம், இத்யாஹ -
தைரபீதி ।
ப²லைகத்வே ப²லிதமாஹ -
அத இதி
॥ 5 ॥
யதி³ யதோ²க்தஜ்ஞாநபூர்வகஸம்ந்யாஸத்³வாரா கர்மிணாமபி ஶ்ரேயே(அ)வாப்திரிஷ்டா, தர்ஹி ஸம்ந்யாஸஸ்யைவ ஶ்ரேயஸ்த்வம் ப்ராப்தம் , இதி சோத³யதி -
ஏவம் தர்ஹீதி ।
ஸம்ந்யாஸஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வே கர்மயோக³ஸ்ய ப்ரஶஸ்யத்வவசநமநுசிதம் , இத்யாஹ -
கத²ம் தர்ஹிதி ।
பூவோக்தமேவ அபி⁴ப்ராயம் ஸ்மாரயந் பரிஹரதி -
ஶ்ர்ருண்விதி ।
கர்மயோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வவசநம் தத்ரேதி பராம்ருஷ்டம் । ததே³வ காரணம் கத²யதி -
த்வயேத்யாதி³நா ।
கேவலம் விஜ்ஞாநரஹிதமிதி யாவத் । தயோரந்யதர: க: ஶ்ரேயாநிதி இதிஶப்³தோ³(அ)த்⁴யாஹர்தவ்ய: ।
த்வதீ³யம் ப்ரஶ்நமநுஸ்ருத்ய தத³நுகு³ணம் ப்ரதிவசநம் ஜ்ஞாநமநபேக்ஷ்ய, தத்³ரஹிதாத் கேவலாதே³வ ஸம்ந்யாஸாத் யோக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வமிதி யதோ²க்தம் , இத்யாஹ-
தத³நுரூபமிதி ।
ஜ்ஞாநாபேக்ஷ: ஸம்ந்யாஸ: தர்ஹி கீத்³ருக் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
தர்ஹி கர்மயோகே³ கத²ம் யோக³ஶப்³த³: ஸம்ந்யாஸஶப்³தோ³ வா ப்ரயுஜ்யதே ? தத்ராஹ -
யஸ்த்விதி ।
தாத³ர்த்²யாத் பரமார்த²ஜ்ஞாநஶேஷத்வாத் இதி யாவத் ।
ததே³வ தாத³ர்த்²யம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரஸாத⁴யதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
கர்மாநுஷ்டா²நாபா⁴வே பு³த்³தி⁴ஶுத்³த்⁴யபா⁴வாத் பரமார்த²ஸம்ந்யாஸஸ்ய ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத்மநோ ந ப்ராப்தி: இதி வ்யதிரேகமுபந்யஸ்ய, அந்வயமுபந்யஸ்யதி -
யோகே³தி ।
பாரமார்தி²க: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத்மக: । ஸாமக்³ர்யபா⁴வே கார்யப்ராப்திரயுக்தா, இதி மத்வா ஆஹ -
து³:க²மிதி ।
யோக³யுக்தத்வம் வ்யாசஷ்டே -
வைதி³கேநேதி ।
ஈஶ்வரஸ்வரூபஸ்ய ஸவிஶேஷஸ்யேதி ஶேஷ: ।
ப்³ரஹ்மேதி வ்யாக்²யேயம் பத³ம் உபாதா³ய வ்யாசஷ்டே -
ப்ரக்ருத இதி ।
தத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோகே³ ஹேதுமாஹ -
பரமாத்மேதி ।
லக்ஷணஶப்³தோ³ க³மகவிஷய: । ஸம்ந்யாஸே ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோேகே³ தைத்திரீயகஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி -
ந்யாஸ இதி ।
கத²ம் ஸம்ந்யாஸே ஹிரண்யக³ர்ப⁴வாசீ ப்³ரஹ்மஶப்³த³: ப்ரயுஜ்யதே ? த்³வயோரபி பரத்வாவிஶேஷாத் , இத்யாஹ -
ப்³ரஹ்மா ஹீதி ।
ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஸம்ந்யாஸவிஷயத்வே ப²லிதம் வாக்யார்த²மாஹ -
ப்³ரஹ்மேத்யாதி³நா ।
நத்³யா: ஸ்ரோதாம்ஸீவ நிம்நப்ரவணாநி கர்மபி⁴: அதிதராம் பரிபக்ககஷாயஸ்ய கரணாநி ஸர்வதோ வ்யாப்ருதாநி நிரஸ்தஶேஷகூடஸ்த²ப்ரத்யகா³த்மாந்வேஷணப்ரவணாநி ப⁴வந்தி இதி ।
கர்மயோக³ஸ்ய பரமார்த²ஸம்ந்யாஸப்ராப்த்யுபாயத்வே ப²லிதமாஹ -
அத இதி
॥ 6 ॥
நநு பாரிவ்ராஜ்யம் பரிக்³ருஹ்ய ஶ்ரவணாதி³ஸாத⁴நம் அஸக்ருத³நுதிஷ்ட²தோ லப்³த⁴ஸம்யக்³போ³த⁴ஸ்யாபி யதா²பூர்வம் கர்மாணி உபலப்⁴யந்தே । தாநி ச ப³ந்த⁴ஹேதவோ ப⁴விஷ்யந்தி, இத்யாஶங்க்ய, ஶ்லோகாந்தரம் அவதாரயதி -
யதா³ புநரிதி ।
ஸம்யக்³த³ர்ஶநப்ராப்த்யுபாயத்வேந யதா³ புந: அயம் புருஷோ யோக³யுக்தத்வாதி³விஶேஷண: ஸம்யக்³த³ர்ஶீ ஸம்பத்³யதே, ததா³ ப்ராதிபா⁴ஸிகீம் ப்ரவ்ருத்திம் அநுஸ்ருத்ய குர்வந்நபி ந லிப்யத இதி யோஜநா । யோகே³ந - நித்யநைமித்திககர்மாநுஷ்டா²நேந, இதி யாவத் ।
ஆதௌ³ நித்யாத்³யநுஷ்டா²நவதோ ரஜஸ்தமோமலாப்⁴யாம் அகலுஷிதம் ஸத்த்வம் ஸித்⁴யதி, இத்யாஹ -
விஶுத்³தே⁴தி ।
பு³த்³தி⁴ஶுத்³தௌ⁴, கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்யாபி ஸ்வாதீ⁴நத்வம் ப⁴வதி, இத்யாஹ -
விஜிதேதி ।
தஸ்ய யதோ²க்தவிஶேஷணவதோ ஜாயதே ஸம்யக்³த³ர்ஶித்வம் , இத்யாஹ -
ஸர்வபூ⁴தேதி ।
ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: தர்ஹி கர்மாநுஷ்டா²நம் குதஸ்த்யம் ? தத³நுஷ்டா²நே வா குதோ ப³ந்த⁴விஶ்லேஷஸித்³தி⁴: ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸ தத்ரேதி ।
ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஸப்தம்யர்த²:
॥ 7 ॥
கர்மாணி அங்கீ³க்ருத்ய தை: அஸ்ய விது³ஷோ ப³ந்தோ⁴ நாஸ்தி இத்யுக்தம் । இதா³நீம் வஸ்துத: தஸ்ய கர்மாண்யேவ ந ஸந்தி, இத்யாஹ -
நசேதி ।
॥ 8 ॥
லோகத்³ருஷ்ட்யா விது³ஷோ(அ)பி கர்மாணி ஸந்தி, இத்யாஶங்க்ய, ஸ்வத்³ருஷ்ட்யா தத³பா⁴வமபி⁴ப்ரேத்ய, ஆஹ -
நைவேதி
ஸார்த⁴ம் ஸமநந்தரஶ்லோகம் ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் உத்தா²பயதி -
கதே³த்யாதி³நா ।
சக்ஷுராதி³ஜ்ஞாநேந்த்³ரியை: வாகா³தி³கர்மேந்த்³ரியை: ப்ராணாதி³வாயுபே⁴தை³: அந்த:கரணசதுஷ்டயேந ச தத்தச்சேஷ்டாநிர்வர்தநாவஸ்தா²யாம் தத்தத³ர்தே²ஷு ஸர்வா ப்ரவ்ருத்தி: இந்த்³ரியாணாமேவ, இத்யநுஸந்த³தா⁴ந: நைவ கிஞ்சித்கரோமீதி வித்³வாந் ப்ரதிபத்³யதே, இத்யர்த²: ।
யதோ²க்தஸ்ய விது³ஷ: வித்⁴யபா⁴வே(அ)பி வித்³யாஸாமர்த்²யாத் ப்ரதிபத்திகர்மபூ⁴தம் கர்மஸம்ந்யாஸம் ப²லாத்மகம் அபி⁴லஷதி -
யஸ்யேதி ।
அஜ்ஞஸ்யேவ விது³ஷோ(அ)பி கர்மஸு ப்ரவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் , குத: ஸம்ந்யாஸே அதி⁴கார: ஸ்யாத்³ ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நஹீதி
॥ 9 ॥
தர்ஹி வித்³வாநிவ, அவித்³வாநபி கர்மணி ந ப்ரவர்தேத, பாபோபஹதிஸம்ப⁴வாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யஸ்த்விதி ।
யதா² ப்⁴ருத்ய: ஸ்வாம்யர்த²ம் கர்மாணி கரோதி ந ஸ்வப²லமபேக்ஷதே, ததை²வ யோ அவித்³வாந் மோக்ஷே(அ)பி ஸங்க³ம் த்யக்த்வா ப⁴க³வத³ர்த²மேவ ஸர்வாணி கர்மாணி கரோதி, ந ஸ ஸ்வகர்மணா ப³த்⁴யதே । நஹி பத்³மபத்ரம் அம்ப⁴ஸா ஸம்ப³த்⁴யதே, தத்³வத் இத்யர்த²: ॥ 10 ॥
விது³ஷ: தர்ஹி க்ருதேந கர்மணா கிம் ஸ்யாத்³ ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
கேவலமிதி ।
அஜ்ஞஸ்ய ஈஶ்வரார்பணபு³த்³த்⁴யா அநுஷ்டி²தம் கர்ம பு³த்³தி⁴ஶத்³தி⁴ப²லம் , இத்யத்ரைவ ஹேதுமாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
கேவலஶப்³த³ஸ்ய ப்ரத்யேகம் ஸம்ப³ந்தே⁴ ப்ரயோஜநம் ஆஹ -
ஸர்வவ்யாபாரேஷ்விதி ।
கர்மண: சித்தஶுத்³தி⁴ப²லத்வே தாத³ர்த்²யேந கர்மாநுஷ்டா²நமேவ தவ கர்தவ்யமிதி, யஸ்மாதி³த்யஸ்யாபேக்ஷிதம் வத³ந் ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி
॥ 11 ॥
இதஶ்ச ஸங்க³ம் த்யக்த்வா கர்மாநுஷ்டா²நம் த்வயா கர்தவ்யம் , இத்யாஹ -
யஸ்மாச்சேதி ।
யுக்த: ஸந் ப²லம் த்யக்த்வா கர்ம குர்வந் மோக்ஷாக்²யாம் ஶாந்திம் யஸ்யாதா³ப்நோதி, தஸ்மாச்ச த்வயா ஸங்க³ம் த்யக்த்வா கர்ம கர்தவ்யம் , இதி யோஜந । விபக்ஷே தோ³ஷமாஹ -
அயுக்த இதி ।
யுக்தத்வம் வ்யாகரோதி -
ஈஶ்வராயேதி ।
ப²லம் பரித்யஜ்ய கர்ம குர்வந் , இதி ஶேஷ: ।
நைஷ்டி²கீ ஶாந்தி: இத்யேததே³வ விஶத³யதி -
ஸத்த்வேதி ।
த்³விதீயம் அர்த⁴ம் விப⁴ஜதே -
யஸ்த்விதி ।
அஸமாதா⁴நே தோ³ஷாத் அர்ஜுநஸ்ய நியோக³ம் த³ர்ஶயதி -
அதஸ்த்வமிதி
॥ 12 ॥
தர்ஹி ப²லே ஸக்திம் த்யக்த்வா, ஸர்வைரபி கர்தவ்யமிதி கர்மஸம்ந்யாஸஸ்ய நிரவகாஶத்வம் இத்யாஶங்க்ய, அவிது³ஷ: ஸகாஶாத்³ விது³ஷோ விஶேஷம் த³ர்ஶயதி -
யஸ்த்விதி ।
ஸர்வகர்மபரித்யாகே³ ப்ராப்தம் மரணம் வ்யாவர்தயதி -
ஆஸ்த இதி ।
வ்ருத்திம் லப⁴மாநோ(அ)பி ஶரீரதாபேந ஆத்⁴யாத்மிகாதி³நா தப்யமாந: திஷ்ட²தி இதி சேத் , நேத்யாஹ -
ஸுக²மிதி ।
கார்யகரணஸங்கா⁴தபாரவஶ்யம் பர்யுத³ஸ்யதி -
வஶீதி ।
ஆஸநஸ்ய அபேக்ஷிதம் அதி⁴கரணம் நிர்தி³ஶதி -
நவேதி ।
தே³ஹஸம்ப³ந்தா⁴மிமாநாபா⁴ஸவத்த்வம் ஆஹ -
தே³ஹீதி ।
மநஸா ஸர்வகர்மஸந்யாஸே(அ)பி லோகஸங்க்³ரஹார்த²ம் ப³ஹி: ஸர்வம் கர்ம கர்தவ்யம் , இதி ப்ராப்தம் ப்ரத்யாஹ -
நைவேதி ।
தாந்யேவ ஸர்வாணி கர்மாணி பரித்யாஜ்யாநி விஶிநஷ்டி -
நித்யமிதி ।
தேஷாம் பரித்யாகே³ ஹேதுமாஹ -
தாநீதி ।
யது³க்தம் ஸுக²மாஸ்த இதி, தத்³ உபபாத³யதி -
த்யக்தேதி ।
ஜிதேந்த்³ரியத்வம் காயவஶீகாரஸ்யாபி உபலக்ஷணம் । த்³வே ஶ்ரோத்ரே, த்³வே சக்ஷுஷீ, த்³வே நாஸிகே, வாகே³கா, இதி ஸப்த ஶீர்ஷண்யாநி ஶிரோக³தாநி ஶப்³தா³த்³யுபலப்³தி⁴த்³வாராணி ।
அதா²பி கத²ம் நவத்³வாரத்வம் ? அதோ⁴க³தாப்⁴யாம் பாயூபஸ்தா²ப்⁴யாம் ஸஹ, இத்யாஹ -
அர்வாகி³தி ।
ஶரீரஸ்ய புரஸாம்யம் ஸ்வாமிநா பௌரைஶ்ச அதி⁴ஷ்டி²தத்வேந த³ர்ஶயதி -
ஆத்மேத்யாதி³நா ।
யத்³யபி தே³ஹே ஜீவநத்வாத் தே³ஹஸம்ப³ந்தா⁴பி⁴மாநாபா⁴ஸவாந் அவதிஷ்ட²தே, ததா²பி ப்ரவாஸீவ பரகே³ஹே தத்பூஜாபரிப⁴வாதி³பி⁴ரப்ரஹ்ருஷ்யந் அவிஷீத³ந் வ்யாமோஹாதி³ரஹிதஶ்ச திஷ்ட²தி, இதி மத்வா, ஆஹ -
தஸ்மிந்நிதி ।
விஶேஷணம் ஆக்ஷிபதி -
கிமிதி ।
தத³நுபபத்திமேவ த³ர்ஶயதி -
ஸர்வோ ஹீதி ।
ஸர்வஸாதா⁴ரணே தே³ஹாவஸ்தா²நே, ஸம்ந்யஸ்ய தே³ஹே திஷ்ட²தி வித்³வாந் , இதி விஶேஷணம் அகிஞ்சித்கரமிதி ப²லிதமாஹ -
தத்ரேதி ।
விஶேஷணப²லம் த³ர்ஶயந் உத்தரம் ப்ராஹ -
உச்யத இதி ।
கிமவிவேகிநம் ப்ரதி விஶேஷணாநர்த²க்யம் சோத்³யதே ! கிம் வா விவேகிநம் ப்ரதி ? இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் அங்கீ³கரோதி -
யஸ்த்விதி ।
அஜ்ஞத்வம் தே³ஹித்வே ஹேது: । ததே³வ தே³ஹித்வம் ஸ்பு²டயதி -
தே³ஹேதி ।
ஸங்கா⁴தாத்மத³ர்ஶிநோ(அ)பி தே³ஹே ஸ்தி²திப்ரதிபா⁴ஸ: ஸ்யாத்³ , இதி சேத் நேத்யாஹ -
நஹீதி ।
த்³விதீயம் தூ³ஷயதி -
தே³ஹாதீ³தி ।
க்³ருஹாதி³ஷு தே³ஸ்யாவஸ்தா²நேந ஆத்மாவஸ்தா²நப்⁴ரமவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் தே³ஹே வித்³வாந் ஆஸ்த இதி விஶேஷணம் உபபத்³யதே ; விவேகவதோ தே³ஹே அவஸ்தா²நப்ரதிபா⁴ஸஸம்ப⁴வாத் இத்யர்த²: ।
நநு விவேகிநோ தே³ஹாவஸ்தா²நப்ரதிபா⁴நே(அ)பி வாங்மநோதே³ஹவ்யாபாராத்மநாம் கர்மணாம் தஸ்மிந் ப்ரஸங்கா³பா⁴வாத் , தத்த்யாகே³ந குத: தஸ்ய தே³ஹே(அ)வஸ்தா²நம் உச்யதே ? தத்ராஹ -
பரகர்மணாம் சேதி ।
நநு விவேகிநோ தி³கா³த்³யநவச்சி²ந்நபா³ஹ்யாப்⁴யந்தராவிக்ரியப்³ரஹ்மாத்மதாம் மந்யமாநஸ்ய குதோ தே³ஹே அவஸ்தா²நம் ஆஸ்தா²தும் ஶக்யதே ? தத்ராஹ -
உத்பந்நேதி ।
தத்ர ஹேதுமாஹ -
ப்ராரப்³தே⁴தி ।
யதி³ ப்ராரப்³த⁴ப²லம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாத்மகம் கர்ம தஸ்யோபபு⁴க்தஸ்ய ஶேஷாத் அநுபபு⁴க்தாத்³தே³ஹாதி³ஸம்ஸ்காரோ(அ)நுவர்ததே தத³நுவ்ருத்த்யா ச தத்ரைவ தே³ஹே விஶேஷவிஜ்ஞாநம் அவஸ்தா²நவிஷயம் உபபத்³யதே ; அதோ விவேகவத: ஸம்ந்யாஸிநோ தே³ஹே அவஸ்தா²நவ்யபதே³ஶ: ஸம்ப⁴வதி, இத்யர்த²: ।
அவித்³வத்ப்ரத்யயாபேக்ஷயா விஶேஷணாஸம்ப⁴வே(அ)பி வித்³வத்ப்ரத்யயாபேக்ஷயா விஶேஷணம் அர்த²வத் , இதி உபஸம்ஹரதி -
தே³ஹ ஏவேதி ।
தே³ஹே ஸ்வாவஸ்தா²நவிஷயோ வித்³வத்ப்ரத்யய:, தத³விஷயஶ்சாவித்³வத்ப்ரத்யய:, தயோ ஏவம் பே⁴தே³ வித்³வத்ப்ரத்யயாபேக்ஷயா விஶேஷணம் அர்த²வத் , இதி உபஸம்ஹரந்நேவ ஹேதும் விஶத³யதி -
வித்³வதி³தி ।
ஆரோபிதகர்த்ருத்வாத்³யபா⁴வேபி ஸ்வக³தகர்த்ருத்வாதி³ து³ர்வாரம் , இதி ஆஶங்காமநூத்³ய, தூ³ஷயதி -
யத்³யபீத்யாதி³நா ।
க்ரியாஸு ப்ரவர்தயந் ஆஸ்த இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴:, பூர்வஸ்யாபி ஶது: ஏவமேவ ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கர்த்ருத்வம் காரயித்ருத்வம் ச ஆத்மநோ ந, இத்யத்ர விசாரயதி -
கிமிதி ।
யத்கர்த்ருத்வம் காரயித்ருத்வம் ச, தத்கிம் தே³ஹிந: ஸ்வாத்மஸமவாயி ஸதே³வ ஸம்ந்யாஸாத் ந ப⁴வதீத்யுச்யதே ? யதா² க³ச்ச²தோ தே³வத³த்தஸ்ய ஸ்வக³தைவ க³தி:, தத்ஸ்தி²த்யா த்யாகா³ந்ந ப⁴வதி, அத²வா ஸ்வாரஸ்யேந கர்த்ருத்வம் காரயித்ருத்வம் ச ஆத்மநோ நாஸ்தீதி வக்தவ்யம் ; ஆத்³யே ஸக்ரியத்வம், த்³விதீய கூடஸ்த²த்வமித்யர்த²: ।
த்³விதீயம் பக்ஷமாஶ்ரித்ய உத்தரமாஹ -
அத்ரேதி ।
உக்தே(அ)ர்தே² வாக்யோபக்ரமம் அநுகூலயதி -
உக்தம் ஹீதி ।
தத்ரைவ வாக்யஶேஷமபி ஸம்வாத³யதி -
ஶரீரஸ்தோ²(அ)பீதி ।
ஸ்ம்ருத்யுக்தே(அ)ர்தே² ஶ்ருதிமபி த³ர்ஶயதி -
த்⁴யாயதீவேதி ।
உபாதி⁴க³தைவ ஸர்வா விக்ரியா, ந ஆத்மநி ஸ்வதோ அஸ்தி, இத்யர்த²: ॥ 13 ॥
ஆத்மநோ யது³க்தம் காரயித்ருத்வம் நாஸ்தீதி, தத்ப்ரபஞ்சயதி -
நேத்யாதி³நா ।
யத்³யபி லோகஸ்ய கர்த்ருத்வம் ந ஸ்ருஜதி, இதி நாஸ்தி காரயித்ருத்வம், ததா²பி ரத²ஶகடாதீ³நி குர்வந் ப⁴வதி கர்தா, இத்யாஶங்ய, ஆஹ - ந கர்மாணீதி ।
ததா²பி போ⁴ஜயித்ருத்வேந விக்ரியாவத்த்வம் து³ஷ்பரிஹரம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ந கர்மாணீதி ।
கஸ்ய தர்ஹி ப்ரவர்தகத்வம் ? ததா³ஹ -
ஸ்வபா⁴வஸ்த்விதி ।
குர்விதி கர்த்ருத்வம் லோகஸ்ய ந ஸ்ருஜதி ஆத்மா, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ரதா²தீ³நாம் கர்மத்வம் ஸாத⁴யதி -
ஈப்ஸிதேதி ।
ஆத்மநோ தே³ஹாதி³ஸ்வாமித்வேந ப்ரபு⁴த்வம் ।
ரதா²தி³க்ருதவதோ லோகஸ்ய ரதா²தி³ப²லேந ஸம்ப³ந்த⁴மபி ந ஸ்ருஜதி ஆத்மா, இத்யாத்மநோ போ⁴ஜயித்ருத்வம் ப்ரத்யாசஷ்டே -
நாபீதி ।
சதுர்த²பாத³ம் ஶங்கோத்தரத்வேந அவதாரயதி -
யதீ³த்யாதி³நா ।
ஸ்வபா⁴வவாத³ஸ்தர்ஹி, இத்யாஶங்க்ய, வ்யாகரோதி -
அவித்³யாலக்ஷணேதி ।
ப்ரக்ருதே: வித்³யாபா⁴வத்வம் வ்யுத³ஸிதும் ‘மாயா’ இத்யுக்தம் ।
ஸா ச ஸப்தமே வக்ஷ்யதே । தேந ப்ரதா⁴நவிலக்ஷணா, இத்யாஹ -
தை³வீ ஹீதி
॥ 14 ॥
கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வைஶ்வர்யாணி ஆத்மந: அவித்³யாக்ருதாநி இத்யுக்தம் । இதா³நீமீஶ்வரே ஸம்ந்யஸ்தஸமஸ்தவ்யாபாரஸ்ய ததே³கஶரணஸ்ய து³ரிதம் ஸுக்ருதம் வா தத³நுக்³ரஹார்த²ம் ப⁴க³வாந் ஆத³த்தே, மதே³கஶரணோ மத்ப்ரீத்யர்த²ம் கர்ம குர்வாணோ து³ஷ்க்ருதாத்³யநுமோத³நேந அநுக்³ராஹ்யோ மயேதி ப்ரத்யயபா⁴க்த்வாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஸோ(அ)பி பரமார்த²தோ ந அஸ்ய அஸ்தி அவிக்ரியத்வாத் , இத்யாஹ -
பரமார்த²தஸ்த்விதி ।
பூர்வார்த⁴க³தாநி அக்ஷராணி வ்யாக்²யாய ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் உத்தரார்த⁴மவதார்த² வ்யாசஷ்டே -
கிமர்த²மித்யாதி³நா
॥ 15 ॥
தர்ஹி ஸர்வேஷாம் அநாத்³யஜ்ஞாநாவ்ருதஜ்ஞாநத்வாத் வ்யாமோஹாபா⁴வாச்ச குத: ஸம்ஸாரநிவ்ருத்தி: ? இதி ? தத்ராஹ -
ஜ்ஞாநேநேதி ।
ஸர்வமிதி பூர்ணத்வமுச்யதே ।
ஜ்ஞேயஸ்யைவ வஸ்துந: தத்பரமிதி விஶேஷணம் । தத்³வ்யாசஷ்டே -
பரமார்த²தத்த்வமிதி
॥ 16 ॥
விது³ஷாம் விவிதி³ஷூணாம் ச அந்தரங்கா³ணி வித்³யாபரிபாகஸாத⁴நாநி இதி உபதி³தி³க்ஷு: உத்தரஶ்லோகஸ்ய அபேக்ஷிதம் பூரயதி -
யத்பரமிதி ।
தஸ்மிந் பரமார்த²தத்த்வே பரஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி, பா³ஹ்யம் விஷயமபோஹ்ய, க³தா - ப்ரவ்ருத்தா ஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநை: அஸக்ருத³நுஷ்டி²தைர்பு³த்³தி⁴: - ஸாக்ஷாத்காரலக்ஷணா, யேஷாம் தே, ததா², இதி ப்ரத²மவிஶேஷணம் விப⁴ஜதே -
தஸ்மிந்நிதி ।
தர்ஹி போ³த்³தா⁴ - ஜீவ:, போ³த்³த⁴வ்யம் - ப்³ரஹ்ம இதி, ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴தா³ப்⁴யுபக³ம: ? நேத்யாஹ -
ததா³த்மாந இதி ।
கல்பிதம் போ³த்³த்⁴ருபோ³த்³த⁴வ்யத்வம் வஸ்துதஸ்து ந பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி இதி அங்கீ³க்ருத்ய வ்யாசஷ்டே -
ததே³வேதி ।
நநு தே³ஹாதௌ³ ஆத்மாபி⁴மாநமபநீய ப்³ரஹ்மண்யேவ ‘அஹமஸ்மி’ இத்யவஸ்தா²நம் தத்தத³நுஷ்டீ²யமாநகர்மப்ரதிப³ந்தா⁴த் ந ஸித்⁴யதி, இத்யாஶங்க்ய, விஶேஷணாந்தரமாத³த்தே -
தந்நிஷ்டா² இதி ।
தத்ர நிஷ்டா²ஶப்³தா³ர்த²ம் த³ர்ஶயந் விவக்ஷிதம் அர்த²மாஹ -
நிஷ்டே²த்யாதி³நா ।
ததா²பி புருஷார்தா²ந்தராபேக்ஷாப்ரதிப³ந்தா⁴த் கத²ம் யதோ²க்தே ப்³ரஹ்மண்யேவ அவஸ்தா²நம் ஸேத்³து⁴ம் பாரயதி ? தத்ராஹ -
தத்பராயணாஶ்சேதி ।
யதோ²க்தாநாமதி⁴காரிணாம் பரமபுருஷார்த²ஸ்ய உக்தப்³ரஹ்மாநதிரேகாத் நாந்யத்ராஸக்தி:, இதி தாத்பர்யார்த²மாஹ -
கேவலேதி ।
நநு யதோ²க்தவிஶேஷணவதாம் வர்தமாநதே³ஹபாதே(அ)பி தே³ஹாந்தரபரிக்³ரஹவ்யக்³ரதயா குதோ யதோ²க்தே ப்³ரஹ்மண்யவஸ்தா²நம் ஆஸ்தா²தும் ஶக்யதே ? தத்ராஹ -
தே க³ச்ச²ந்தீதி ।
ஸதி ஸம்ஸாரகாரணே து³ரிதாதௌ³, ஸம்ஸாரப்ரஸரஸ்ய து³ர்வாரத்வாத் ந அபுநராவ்ருத்திஸித்³தி⁴:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
உக்தவிஶேஷஸம்பத்த்யா த³ர்ஶிதப²லஶாலித்வம் ஆஶ்ரமாந்தரேஷ்வஸம்பா⁴விதம் , இதி மந்வாந: விஶிநஷ்டி -
யதய இதி
॥ 17 ॥
யத்³ அபுநராவ்ருத்திஸாத⁴நம் தத்த்வஜ்ஞாநம், ததே³வ ப்ரஶ்நத்³வாரேண விவ்ருணோதி -
யேஷாமித்யாதி³நா ।
வித்³யா - வேதா³ர்த²விஜ்ஞாநம் , இத்யங்கீ³க்ருத்ய விநயம் வ்யாசஷ்டே -
விநய இதி ।
உபஶம: - நிரஹங்காரத்வம் - அநௌத்³த⁴த்யம் । பதா³ர்த²ம் ஏவமுக்த்வா வாக்யார்த²ம் த³ர்ஶயதி -
வித்³வாநிதி ।
‘க³வி’ இத்யாதி³ அநூத்³ய வாக்யார்த²ம் கத²யதி-
வித்³யேதி ।
ஹஸ்த்யாதௌ³ பண்டி³தா: ‘ஸமத³ர்ஶிந’ இதி உத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தத்ர தத்ர ப்ராணிபே⁴தே³ஷு தத்தத்³கு³ணை: தத்தந்நிமித்தஸம்ஸ்காரைஶ்ச ஸம்ஸ்ப்ருஷ்டத்வஸம்ப⁴வாத் ந ப்³ரஹ்மண: ஸமத்வம் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ஸத்த்வாதீ³தி ।
‘தஜ்ஜைஶ்ச’ இத்யத்ர தச்ச²ப்³தே³ந ஸத்த்வமேவ க்³ருஹ்யதே ।
ஸாத்த்விகஸம்ஸ்காரைரிவ ராஜஸஸம்ஸ்காரரைபி ஸர்வதை²வாஸம்ஸ்ப்ருஷ்டம் ப்³ரஹ்ம இத்யாஹ -
ததே²தி ।
ராஜஸைரிவ தாமஸைரபி ஸம்ஸ்காரை: ப்³ரஹ்ம அத்யந்தமேவ அஸ்ப்ருஷ்டம் , இத்யாஹ -
ததா² தாமஸைரிதி ।
ப்³ரஹ்மணோ(அ)த்³விதீயத்வம் கூடஸ்த²த்வமஸங்க³த்வம் ச உக்தே(அ)ர்தே² ஹேது:, இதி மத்வா ஸமஶப்³தா³ர்த²மாஹ -
ஸமமிதி ।
ஸமத³ர்ஶித்வமேவ பாண்டி³த்யம் , தத்³வ்யாசஷ்டே -
ப்³ரஹ்மேதி
॥ 18 ॥
ஸாத்த்விகேஷு ராஜஸேஷு தாமஸேஷு ச ஸத்வேஷு ஸமத்வத³ர்ஶநம் அநுசிதம் , இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
ஸர்வத்ர ஸமத³ர்ஶிந: தச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶ்யந்தே ।
தேஷாம் தோ³ஷவத்த்வாத்³ அபோ⁴ஜ்யாந்நத்வம் இத்யத்ர ப்ரமாணமாஹ -
ஸமாஸமாப்⁴யாமிதி ।
ஸமாநாம் - அத்⁴யயநாதி³பி⁴: ஸமாநத⁴ர்மகாணாம், வஸ்ராலங்காராதி³பூஜயா விஷமே ப்ரதிபத்திவிஶேஷே க்ரியமாணே ஸதி, அஸமாநாஞ்ச அஸமாநத⁴ர்மகாணாம் - கஸ்யசித் ஏகவேத³த்வம் , அபரஸ்ய த்³விவேத³த்வமித்யாதி³த⁴ர்மவதாம், ப்ராகு³க்தயா பூஜயா ஸமே ப்ரதிபத்திவிஶேஷே, பூஜயிதா புருஷவிஶேஷம் ஜ்ஞாத்வா ப்ரதிபத்திமகுர்வந் , த⁴நாத் த⁴ர்மாச்ச ஹீயதே । தேந ஸாத்த்விகே ராஜஸதாமஸயோஶ்ச ஸமபு³த்³தி⁴ம் குர்வந் ப்ரத்யவைதி, இத்யர்த²: ।
உத்தரத்வேந உத்தரஶ்லோகமவதாரயதி -
ந தே தோ³ஷவந்த இதி ।
ஸ்ம்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந ஸர்வஸத்த்வேஷு ஸமத்வத³ர்ஶிநாம் தோ³ஷவத்த்வமுக்தம் கத²ம் நாஸ்தி ? இதி, ப்ரதிஜ்ஞாமாத்ரேண ஸித்⁴யதி, இதி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
ஸ்ம்ருதேர்க³திம் அக்³ரே வதி³ஷ்யந் நிர்தோ³ஷத்வம் ஸமத்வத³ர்ஶிநாம் விஶத³யதி -
இஹைவேதி ।
ஸர்வேஷாம் சேதநாநாம் ஸாம்யே ப்ரவணமநஸாம் ப்³ரஹ்மலோகக³மநமந்தரேண தஸ்மிந்நேவ தே³ஹே பரிபூ⁴தஜந்மநாம் அஶேஷதோ³ஷராஹித்யே ஹேதுமாஹ -
நிர்தோ³ஷம் ஹீதி ।
வர்தமாநோ தே³ஹ: ஸப்தம்யா பரிக்³ருஹ்யதே । தாநேவ ஸமத³ர்ஶிநோ விஶிநஷ்டி -
யேஷாமிதி ।
நநு ப்³ரஹ்மணோ நிர்தோ³ஷத்வமஸித்³த⁴ம், தோ³ஷவத்ஸு ஶ்வபாகாதி³ஷு தத்³தோ³ஷைர்தோ³ஷவத்த்வோபலம்ப⁴ஸம்ப⁴வாத் , தத்ராஹ -
யத்³யபீதி ।
யஸ்மாத் தத் நிர்தோ³ஷம், தஸ்மாத் தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²தை:நிர்தோ³ஷை: ஸர்கோ³ ஜித:, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ப்³ரஹ்மணோ கு³ணபூ⁴யஸ்த்வாத் அல்பீயாந்தோ³ஷோ(அ)பி ஸ்யாத் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நாபீதி ।
சேதநஸ்ய கு³ணவிஶேஷவிஶிஷ்டத்வமநிஷ்டம் நிர்கு³ணத்வஶ்ரவணாத் இத்யயுக்தம் , இச்சா²தீ³நாம் பரிஶேஷாத்³ ஆத்மத⁴ர்மத்வஸ்ய கைஶ்சித் நிஶ்சிதத்வாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
வக்ஷ்யதி சேதி ।
ஆத்மநோ நிர்கு³ணத்வே வாக்யஶேஷம் ப்ரமாணயதி -
அநாதி³த்வாதி³தி ।
சகார:, வக்ஷ்யதீத்யநேந ஸம்ப³ந்தா⁴ர்த²: ।
கு³ணதோ³ஷவஶாத்³ ஆத்மாநோ பே⁴தா³பா⁴வே(அ)பி பே⁴த³: அந்த்யவிஶேஷேப்⁴யோ ப⁴விஷ்யதி, இதி ப்ரஸங்கா³த் ஆஶங்க்ய, தூ³ஷயதி -
நாபீதி ।
ப்ரதிஶரீரம் ஆத்மபே⁴த³ஸித்³தௌ⁴ தத்³தே⁴துத்வேந தேஷாம் ஸத்த்வம், தேஷாம் ச ஸத்த்வே ப்ரதிஶரீரம் ஆத்மநோ பே⁴த³ஸித்³தி⁴:, இதி பரஸ்பராஶ்ரயத்வமபி⁴ப்ரேத்ய ஹேதுமாஹ -
ப்ரதிஶரீரமிதி ।
ஆத்மாநோ பே⁴த³காபா⁴வே ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
ஸமத்வமேவ வ்யாகரோதி -
ஏகம் சேதி ।
ப்³ரஹ்மணோ நிர்விஶேஷத்வேந ஏகத்வாஜ்ஜீவாநாம் ச பே⁴த³காபா⁴வேந ஏகத்வஸ்யோக்தத்வாத்³ ஏகலக்ஷணத்வாத் ஏகத்வம் ஜீவப்³ரஹ்மணோ: ஏஷ்டவ்யம் , இத்யாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
ஜீவப்³ரஹ்மணோ ஏகத்வே ஜீாவாநாம் ப்³ரஹ்மவத் நிர்தே³ஷத்வம் ஸித்⁴யதி, இத்யாஹ -
தஸ்மாந்நேதி ।
தச்ச²ப்³தா³ர்த²மேவ ஸ்போ²ரயதி -
தே³ஹாதீ³தி ।
யதி³ ஸர்வஸத்த்வேஷு ஸமத்வத³ர்ஶநமது³ஷ்டமிஷ்டம், தர்ஹி கத²ம் கௌ³தமஸூத்ரம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தேதி ।
ஸூத்ரஸ்ய யதோ²க்தாபி⁴மாநவத்³விஷயத்வே க³மகமாஹ -
பூஜேதி ।
யதி³ வா சதுர்வேதா³நாமேவ ஸப்தாம் பூஜயா வைஷம்யம், யதி³ வா சதுர்வேதா³நாம் ஷட³ங்க³விதா³ம் ச பூஜயா ஸாம்யம், ததா³, தேஷாம் உக்தபூஜாவிஷயாணாம் கேஷாஞ்சித் மநோவிகாரஸம்ப⁴வே கர்தா ப்ரத்யவைதி, இதி அவித்³வத்³விஷயத்வம் ஸூத்ரஸ்ய ப்ரதிபா⁴தி, இத்யர்த²: ।
தத்ரைவ ச அநுப⁴வம் அऩுகூலத்வேந உதா³ஹரதி -
த்³ருஶ்யதே ஹீதி ।
தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தாபி⁴மாநவதாம் கு³ணதோ³ஷஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வாத் தத்³விஷயம் ஸூத்ரம் , இத்யுக்தம் । இதா³நீம் ப்³ரஹ்மாத்மத³ர்ஶநாபி⁴மாநவதாம் கு³ணதோ³ஷாஸம்ப³ந்தா⁴த் ந தத்³விஷய ஸூத்ரம் , இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ -
ப்³ரஹ்ம த்விதி ।
இதஶ்ச நேத³ம் ஸூத்ரம் ப்³ரஹ்மவித்³விஷயம் , இத்யாஹ -
கர்மீதி ।
தத்ரைவ பூஜாபரிப⁴வஸம்ப⁴வாத் இத்யர்த²: ।
நநு யத்ர ஸமத்வத³ர்ஶநம், தத்ரைவ து இத³ம் ஸூத்ரம், நது கர்மிணி அகர்மிணி வா இதி விபா⁴கோ³(அ)ஸ்தி, தத்ராஹ -
இத³ம் த்விதி ।
ஸமத்வத³ர்ஶநஸ்ய ஸம்ந்யாஸிவிஷயத்வேந ப்ரஸ்துதத்வே ஹேதுமாஹ -
ஸர்வகர்மாணீதி ।
ஆ(அ)த்⁴யாயபரிஸமாப்தே: ‘ஸர்வகர்மாணி’ இத்யாரப்⁴ய தத்ர தத்ர ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸாபி⁴தா⁴நாத் தத்³விஷயம் இத³ம் ஸமத்வத³ர்ஶநம் க³ம்யதே । தத்ர தந்நிரஹங்காரே நிரவகாஶம் ஸூத்ரமித்யர்த²: ॥ 19 ॥
நநு - இஷ்டாநிஷ்டப்ராப்திப்⁴யாம் ஹர்ஷவிஷாதௌ³ வித்³வாநபி குர்வந் நிர்தோ³ஷே ப்³ரஹ்மணி கத²ம் ஸ்தி²திம் லபே⁴த ? இத்யாஶங்க்ய, ஆகாங்க்ஷிதம் பூரயந் உத்தரஶ்லோகமுத்தா²பயதி -
யஸ்மாதி³தி ।
ஆத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²வதோ விது³ஷோ ஹர்ஷவிஷாத³நிமித்தாபா⁴வாத் ந தௌ உசிதௌ, இத்யாஹ - ஸ்தி²ரபு³த்³தி⁴ரிதி ।
நநு ஹர்ஷவிஷாத³நிமித்தத்வம் ப்ரியாப்ரியயோ: ஸித்³த⁴ம் , இதி கத²ம் தத்ப்ராப்த்யா ஹர்ஷோத்³வேகௌ³ ந கர்தவ்யௌ ? இதி நியுஜ்யதே, தத்ராஹ -
தே³ஹேதி ।
விது³ஷோ(அ)பி ப்ரியாப்ரியப்ராப்திஸாமர்த்²யாதே³வ ஹர்ஷவிஷாதௌ³ து³ர்வாரௌ, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ந கேவலேதி ।
அத்³விதீயாத்மத³ர்ஶநஶீலஸ்ய வ்யதிரிக்தப்ரியாப்ரியப்ராப்த்யயோகா³த் ந தந்நிமித்தௌ ஹர்ஷவிஷாதௌ³ இத்யர்த²: ।
இதோ(அ)பி விது³ஷோ ஹர்ஷவிஷாதா³வஸம்பா⁴விதௌ இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
நிர்தோ³ஷே ப்³ரஹ்மணி ப்ராகு³க்தே த்³ருட⁴ப்ரதிபத்தி:, ஸம்மோஹேந ஹர்ஷாதி³ஹேதுநா ரஹித:, யதோ²க்தே ஸர்வதோ³ஷரஹிதே ப்³ரஹ்மணி ‘அஹம் அஸ்மி’ இதி வித்³யாவாந் , அஶேஷதோ³ஷஶூந்யே தஸ்மிந்நேவ ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²த: தத³நுரோதா⁴த் கர்மாணி அம்ருஷ்யமாண: நைவ ஹர்ஷவிஷாத³பா⁴கீ³ ப⁴விதுமலமித்யர்த²: ॥ 20 ॥
ஶப்³தா³தி³விஷயப்ரீதிப்ரதிப³ந்தா⁴த் ந கஸ்யசித³பி ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²தி: ஸித்⁴யேத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
கிஞ்சேதி ।
ந கேவலம் பூர்வோக்தரீத்யா ப்³ரஹ்மணி ஸ்தி²தோ ஹர்ஷவிஷாத³ரஹித:, கிந்து விதா⁴ந்தரேணாபி இத்யர்த²: ।
யாவத்³யாவத் விஷயேஷு ராக³ரூபமாவரணம் நிவர்ததே, தாவத்தாவத் ஆத்மஸ்வரூபஸுக²மபி⁴வ்யக்தம் ப⁴வதி, இத்யாஹ -
பா³ஹ்யேதி ।
ந கேவலம் அஸக்தாத்மா ஶமவஶாதே³வ ஸுக²ம் விந்த³தே, கிந்து ப்³ரஹ்மஸமாதி⁴நா ஸமாஹிதாந்த:கரண: ஸுக²மநந்தம் ப்ராப்நோதி, இத்யாஹ -
ஸ ப்³ரஹ்மேதி ।
தத்ர பூர்வார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
பா³ஹ்யாஶ்சேதி ।
ஸமாதி⁴ஸம்யக்³ஜ்ஞாநத்³வாரா நிரதிஶயஸுக²ப்ராப்திமுத்தரார்த⁴வ்யாக்²யாநேந கத²யதி -
ப்³ரஹ்யணீத்யாதி³நா ।
ஶப்³தா³தி³விஷயவிமுக²ஸ்ய அநந்தஸுகா²ப்திஸம்ப⁴வாத் தத³ர்தி²நா, ப்ரயத்நேந விஷயவைமுக்²யம் கர்தவ்யம் , இதி ஶிஷ்யஶிக்ஷார்த²ம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி
॥ 21 ॥
தத்ரைவ ஹேத்வந்தரபரத்வேந உத்தரஶ்லோகமுதா³ஹரதி -
இதஶ்சேதி ।
விஷயேப்⁴ய: ஸகாஶாத் இந்த்³ரியாணி, இதி ஶேஷ: ।
வைராக்³யார்த²மேவ வைஷயிகாணி ஸுகா²நி தூ³ஷயதி -
யே ஹீதி ।
நநு விஷயேந்த்³ரியஸம்ப்ரயோக³ஸம்ப்ரஸூதேஷு போ⁴கே³ஷு ஜந்தூமாம் அபி⁴ருசித³ர்ஶநாத் குதஸ்தேஷாம் து³:க²யோநித்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, அவிவேகிநாம் தேஷ்வாஸங்கே³(அ)பி ந விவேகிநாம் , இத்யாஹ -
ஆத்³யந்தவந்த இதி ।
யஸ்மாத் ஆதி⁴வ்யாதி⁴ஜராமரணாதி³ஸஹிதேப்⁴ய: ஸமாக³மநாதி³க்லேஶரூபபா⁴கி³ப்⁴யஶ்ச விஷயேந்த்³ரிய - ஸம்ப³ந்தே⁴ப்⁴யோ போ⁴கா³: ஸுக²லவாநுப⁴வா ஜாயந்தே, தஸ்மாத் தே து³:க²ஹேதவோ ப⁴வந்தி, இதி யோஜநா ।
அவித்³யாகார்யத்வாத் து³:கா²நாம் குதோ போ⁴க³ஜந்யத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, போ⁴கா³நாம் அவித்³யாப்ரயுக்தத்வாத் தந்நிப³ந்த⁴நத்வம் து³:கா²நாம் யுக்தம் , இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
அவித்³யேதி ।
போ⁴கா³நாம் து³:க²யோநித்வே மாநவமநுப⁴வம் உபந்யஸ்யதி -
த்³ருஶ்யந்தே ஹீதி ।
ஐஹிகாநாம் போ⁴கா³நாம் து³:க²நிமித்தத்வே(அ)பி ந ஆமுஷ்மிகாணாம் ததா²த்வம் , அநுப⁴வாபா⁴வாத் , இத்யாஶங்க்ய, அவதா⁴ரணஸாமர்த்²யஸித்³த⁴மர்த²ம் ஆஹ -
யதே²தி ।
பூர்வார்த⁴ஸ்ய அக்ஷரார்த²முக்த்வா தாத்பர்யார்த²மாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
இதஶ்ச விஷயேப்⁴ய: ஸகாஶாத் இந்த்³ரியாணி நிவர்தயித்வ்யாநி, இத்யாஹ -
ந கேவலமிதி ।
ஆத்³யந்தவத்த்வே மத்⁴யக்ஷணவர்தித்வேந க்ஷணப⁴ங்கு³ரத்வாத் உபேக்ஷணீயத்த்வம் போ⁴கா³நாம் ஸித்⁴யதி ।
அஸ்தி ஹி தேஷாம் க்ஷணப⁴ங்கு³ரத்வம் க்ஷணிகவிஷயாகாரமநோவ்ருத்திவ்யங்க்³யத்வாத் , இதி மந்வாந: ஸந் ஆஹ -
அத இதி ।
பு³த்³தி⁴பூர்வகாரிணாம் விவேகவதாம் போ⁴கே³ஷு உபேக்ஷோபலப்³தே⁴ஶ்ச தேஷாமாபா⁴ஸத்வம் ப்ரதிபா⁴தி, இத்யாஹ -
ந தேஷ்விதி ।
ப்ரதீகோபாதா³நமாத்³யமித³ம் புநர்வ்யாக்²யாநமிதி, ந புநருக்தி: ।
நநு கேஷாஞ்சித்³ போ⁴கே³ஷ்வபி⁴ருசி: உபலப்⁴யதே, தத்ராஹ -
அத்யந்தேதி
॥ 22 ॥
உத்தரஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யமாஹ -
அயம் சேதி ।
ஶ்ரேயோமார்க³ப்ரதிபக்ஷத்வம் கஷ்டதமத்வே ஹேது:, தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ -
ஸர்வேதி ।
ப்ரயத்நாதி⁴க்யஸ்ய கர்தவ்யத்வே ஹேதும் ஸூசயதி -
து³ர்நிவார்ய இதி ।
ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி காமக்ரோதோ⁴த்³ப⁴வஸ்ய வேக³ஸ்ய து³ர்நிவாரத்வம், யேந மாதரமபி சாதி⁴ரோஹதி, பிதரமபி ஹந்தி, தமவஶ்யம் பரிஹர்தவ்யம் த³ர்ஶயதி -
ஶக்நோதீதி ।
யதோ²க்தம் வேக³ம் ப³ஹிரநர்த²ரூபேண பரிணாமாத்ப்ராகே³வ தே³ஹாந்தருத்பந்நம் ய: ஸோடு⁴ம் க்ஷமதே, தம் ஸ்தௌதி -
ஸ யுக்த இதி ।
மரணஸீமாகரணஸ்ய தாத்பர்யமாஹ -
மரணேதி ।
ப்ரஸித்³தௌ⁴ ஹி ஶப்³த³: । தத்ர ஹேதுமாஹ -
அநந்தேதி ।
வ்யாத்⁴யுபஹதாநாம் வ்ருத்³தா⁴நாம் ச காமாதி³வேகோ³ ந ப⁴வதி, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யாவதி³தி ।
காமக்ரோதோ⁴த்³ப⁴வம் வேக³ம் வ்யாக்²யாதும் ஆதௌ³ காமம் மநோவிகாரவிஶேஷத்வேந வ்யாசஷ்டே -
காம இதி ।
கத²மஸ்ய மநோவிகாரவிஶேஷத்வம் ? ததா³ஹ -
இந்த்³ரியேதி ।
காம:, கா³ர்தி⁴:, த்ருஷ்ணா இதி பார்யாம்யா: ஸந்த: ஶப்³தா³: மநோவிகாரவிஶேஷே பர்யவஸ்யந்தி, இத்யர்த²: । க்ரோத⁴ஶ்ச மநோவிகாரவிஶேஷ: தத்³வத:, த்ருஷ்ணா இதி பர்யாயா: ஸந்த: ஶப்³தா³: மநோவிகாரவிஶேஷே பர்யவஸ்யந்தி, இத்யர்த²: ।
க்ரோத⁴ஶ்ச மநோவிகாரவிஶேஷ: தத்³வத் , இத்யாஹ -
க்ரோத⁴ஶ்சேதி ।
தமேவ க்ரோத⁴ம் ஸ்பஷ்டயதி -
ஆத்மந இதி ।
ஏவம் காமக்ரோதௌ⁴ வ்யாக்²யாய, தயோருத்கடத்வாவஸ்தா²த்மநோ வேக³ஸ்ய தாப்⁴யாமுத்பத்திமுபந்யஸ்யதி -
தாவிதி ।
யதோ²க்தவேகா³வக³மோபாயமுபதி³ஶதி -
ரோமாஞ்சநப்ரஹ்ருஷ்டநேத்ரேத்யாதி³நா ।
உப⁴யவித⁴வேக³ம் யோ ஜீவந்நேவ ஸோடு⁴ம் ஶக்நோதி, தம் புருஷதௌ⁴ரேயத்வேந ஸ்தௌதி - தமித்யாதி³நா ॥ 23 ॥
ஜ்ஞாநஸ்ய அத்யந்தமந்தரங்க³மாத்மநிஷ்ட²த்வம் த³ர்ஶயந் ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்மவித³மேவ விஶிநஷ்டி -
கத²ம்பூ⁴தஶ்சேதி ।
யதா² அந்தரேவ ஸுக²ம் ந பா³ஹ்யவிஷயை:, ததா² அந்தரேவ ஜ்யோதிர்ந ஶ்ரோத்ராதி³பி⁴: । அதோ விஷயாந்தரவிஜ்ஞாநரஹித:, இத்யாஹ -
ததே²தி ।
யதோ²க்தவிஶேஷணஸமாதி⁴மாந் ஜீவந்நேவ முக்திமதி⁴க³ச்ச²தி, இத்யாஹ -
ஸ யோகீ³தி ।
ஆத்மநி அந்த: - ஸுக²மிதி வாஹ்யவிஷயநிரபேக்ஷத்வம் விவக்ஷிதம் । அந்தராராமத்வம் ச ஸ்த்ர்யாதி³விஷயாபேக்ஷாமாந்தரேண க்ரீடா³ப்ரயுக்தப²லபா⁴க்த்வம் மதம் । இந்த்³ரியாதி³ஜந்யப்ரகாஶஶூந்யத்வம் ஆத்மஜ்யோதிஷ்ட்வம் இஷ்டம் । யதோ²க்தவிஶேஷணஸம்பந்ந: ஸமாஹிதஶ்ச ஜீவந்நேவ ப்³ரஹ்மபா⁴வம் ப்ராப்நோதி ।
ப்³ரஹ்மணி பரிபூர்ணே நிர்வ்ருதிம் - ஸர்வாநர்த²நிவ்ருத்த்யுபலக்ஷிதாம் ஸ்தி²திமநதிஶயாநந்தா³விர்பா⁴வலக்ஷணாம், ப்ராப்நோதி, இத்யாஹ -
ய ஈத்³ருஶ இதி
॥ 24 ॥
முக்திஹேதோர்ஜ்ஞாநஸ்ய ஸாத⁴நாந்தரமாஹ -
கிஞ்சேதி ।
யஜ்ஞாதி³நித்யகர்மாநுஷ்டா²நாத் பாபாதி³லக்ஷணம் கல்மஷம் க்ஷீயதே, ததஶ்ச ஶ்ரவணாத்³யாவ்ருத்தே: ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ஜாயதே ததோ முக்திரப்ரயத்நேந ப⁴வதி, இத்யாஹ -
லப⁴ந்த இதி ।
ஜ்ஞாநப்ராப்த்யுபாயாந்தரம் த³ர்ஶயதி -
சி²ந்நேதி ।
ஶ்ரவணாதி³நா ஸம்ஶயநிரஸநம் கார்யகரணநியமநம் ச, த³யாலுத்வேந அஹிம்ஸகத்வம் இத்யேதத³பி ஸம்யக்³ஜ்ஞாநப்ராப்தௌ காரணமித்யர்த²: । அக்ஷரவ்யாஸ்வ்யாநம் ஸ்பஷ்டத்வாத் ந வ்யாக்²யாயதே ॥ 25 ॥
பூர்வம் காமக்ரோத⁴யோர்வேக³: ஸோட⁴வ்யோ த³ர்ஶித: । ஸம்ப்ரதி தாவேவ த்யாஜ்யௌ இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
நநு - த³ர்ஶிதவிஶேஷணவதாம் ம்ருதாநாமேவ மோக்ஷ, நது ஜீவதாம் - இதி சேத் ; ந, இத்யாஹ -
அபி⁴த இதி ।
அஸ்மாதா³தீ³நாமபி தர்ஹி ப்ரபூ⁴தகாமாதி³ப்ரபா⁴வவிது⁴ராணாம் கிமிதி மோக்ஷோ ந ப⁴வதி ? இத்யாஶங்க்ய, ஸம்யக்³த³ர்ஶநவைஶேஷ்யாபா⁴வாத் , இத்யாஹ -
விதி³தேதி ।
உக்தே(அ)ர்தே² ஶ்லோகாக்ஷராணாமந்வயமாசஷ்டே -
காமக்ரோதே⁴த்யாதி³நா
॥ 26 ॥
வ்ருத்தம் அநூத்³ய உத்தரஶ்லோகத்ரயஸ்ய தாத்பர்யார்த²ம் ஆஹ -
ஸம்யக்³த³ர்ஶநேதி ।
ஈஶ்வரார்பிதஸர்வபா⁴வேநேதி । ப⁴க³வதி பரஸ்மிந் ஈஶ்வரே ஸமர்பித:, ஸர்வேஷாம் - தே³ஹேந்த்³ரியமநஸாம் , பா⁴வ: - சேஷ்டாவிஶேஷ:, ந க்கசித³பி ப³ஹி: தேஷாம் வ்யாபார:, தேந இத்யர்த²: । கர்மயோக³ஸ்ய தத்ப²லஸ்ய ச அபி⁴தா⁴நாநந்தரமிதி அத²ஶப்³தா³ர்த²: ।
॥ 27 ॥
ஸ்வதோ பா³ஹ்யாநாம் விஷயாணாம் குதோ ப³ஹிஷ்கரணம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஶ்ரோத்ராதீ³தி ।
தேஷாம் ப³ஹிஷ்கரணம் கீத்³ருக் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தாநிதி
விஷயப்ராவண்யம் பரித்யஜ்ய, சக்ஷுரபி ப்⁴ருவோர்மத்⁴யே விக்ஷேபபரிஹாரார்த²ம் க்ருத்வா, ப்ராணாபாநௌ நாஸாப்⁴யந்தரசரணஶீலௌ ஸமௌ - ந்யூநாதி⁴கம்வர்ஜிதௌ கும்ப⁴கேந நிருத்³தௌ⁴ க்ருத்வா, கரணாநி ஸர்வாணி ஏவம் ஸம்யம்ய ப்ராணாயாமபரோ ப⁴த்வா, கிம் குர்யாத் ? இத்யபேக்ஷாயாம் , ஆஹ -
யதேந்த்³ரியேதி ।
இந்த்³ரியாதி³ஸம்யமம் க்ருத்வா மோக்ஷமேவ அபேக்ஷமாணோ மநநஶீல: ஸ்யாத் , இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநாதிஶயநிஷ்ட²ஸ்ய ஸர்வதா³ இச்சா²தி³ஶூந்யஸ்ய ஸந்யாஸிநோ முக்தே: அநாயாஸஸித்³த⁴த்வாத் ந தஸ்ய கிஞ்சித³பி கர்தவ்யம் அஸ்தி, இத்யாஹ -
விக³தேதி ।
பூர்வார்தா⁴க்ஷராணி வ்யாகரோதி -
யதேத்யாதி³நா ।
த்³விதீயார்தா⁴க்ஷராணி வ்யாசஷ்டே -
விக³தேத்யாதி³நா
॥ 28 ॥
அதி⁴காரிணோ யதோ²க்தஸ்ய கர்தவ்யாபா⁴வே ஜ்ஞாதவ்யமபி நாஸ்தி, இத்யாஶங்க்ய, பரிஹரதி -
ஏவமித்யாதி³நா ।
ப்ரஸித்³த⁴ம் போ⁴க்தாரம் வ்யவச்சி²நத்தி -
ஸர்வலோகேதி ।
‘ததோ ஹ்யஸ்ய ப³ந்த⁴விபர்யயௌ’ (ப்³ர. ஸூ. 3-2-5) இதி ந்யாயேந ஸர்வப²லதா³த்ருத்வம் த³ர்ஶயதி -
ஸுஹ்ருத³மிதி ।
உக்தேஶ்வரஜ்ஞாநே ப²லம் கத²யதி -
ஜ்ஞாத்வேதி ।
யஜ்ஞேஷு தபஸ்ஸு ச த்³விதா⁴ போ⁴க்த்ருத்வம் வ்யநக்தி -
கர்த்ருரூபேணேதி ।
ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³வ்யவச்சே²தா³ர்த²ம் விஶிநஷ்டி -
மஹாந்தமிதி ।
ஸ்வபரிகரோபகாரிணம் ராஜாநம் வ்யாவர்தயதி -
ப்ரத்யுபகாரேதி ।
ஈஶ்வரஸ்ய தாடஸ்த்²யம் வ்யுத³ஸ்யதி -
ஸர்வபூ⁴தாநாமிதி ।
தர்ஹி தத்ர தத்ர வ்யவஸ்தி²தகர்மதத்ப²லஸம்ஸர்கி³த்வம் ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸர்வகர்மேதி ।
ந ச தஸ்ய பு³த்³தி⁴தத்³வ்ருத்திஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி வஸ்துதோ(அ)ஸ்தி, இத்யாஹ -
ஸர்வப்ரத்யயேதி ।
யதோ²க்தேஶ்வரபரிஜ்ஞாநப²லம் ஆபி⁴த³தா⁴தி -
மாம் நாராயணமிதி ।
ததே³வம் கர்மயோக³ஸ்ய அமுக்²ய ஸந்யாஸாபேக்ஷயா ப்ரஶஸ்தத்வே(அ)பி ததோ முக்²யஸம்ந்யாஸஸ்ய ஆதி⁴க்யாத் தத்³வதோ பு³த்³தி⁴ஶுத்³த்⁴யாதி³யுக்தஸ்ய காமக்ரோதோ⁴த்³ப⁴வம் வேக³ம் இஹைவ ஸோடு⁴ம் ஶக்தஸ்ய ஶமத³மாதி³மதோ யோகா³தி⁴க்ருதஸ்ய த்வம்பதா³ர்தா²பி⁴ஜ்ஞஸ்ய பரமாத்மாநம் ப்ரத்யக்த்வேந ஜாநதோ முக்தி: இதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 29 ॥
இதி ஆநந்த³கி³ரிக்ருதடீகாயாம் பஞ்சமோ(அ)த்⁴யாய: ॥ 5 ॥
த்⁴யாநயோக³ப்ரஸ்தாவாநந்தரம் தத்³யோக்³யதாஹேதுகர்மண: ஸ்துதிம் ப⁴க³வாந் உக்தவாந் , இத்யாஹ -
ஶ்ரீப⁴க³வாநிதி ।
பூர்வோத்தராத்⁴யாயயோ: ஸங்க³திம் அபி⁴த³தா⁴நோ வ்ருத்தம் அநூத்³ய, அத்⁴யாயாந்தரம் அவதாரயதி -
அதீதேதி ।
ஸம்யக்³த³ர்ஶநப்ரகரணே த்⁴யாநயோக³ஸ்ய ப்ரஸங்கா³பா⁴வம் வ்யுத³ஸ்யதி -
ஸம்யகி³தி ।
ஸங்க்³ரஹவிவரணயோ: அதீதாநந்தராத்⁴யாயயோ: யுக்தம் ஹேதுஹேதுமத்த்வம் , இதி பா⁴வ: ।
அத்⁴யாயஸம்ப³ந்த⁴ம் அபி⁴தா⁴ய ‘அநாஶ்ரித: கர்மப²லம் ‘ இத்யாதி³ஶ்லோகத்³வயஸ்ய தாத்பர்யம் ஆஹ -
தத்ரேதி ।
கர்மயோக³ஸ்ய ஸம்ந்யாஸஹேதோ: மர்யாதா³ம் த³ர்ஶயிதும் , ஸாங்க³ம் ச யோக³ம் விசாரயிதும் அத்⁴யாயே ப்ரவ்ருத்தே ஸதி, இதி ஸப்தம்யர்த²: । ஸம்ந்யாஸிநா கர்தவ்யம் கர்ம, இத்யேவம் ப்ரதிபா⁴ஸம் வ்யுத³ஸ்யதி -
க்³ருஹஸ்தே²நேதி ।
கர்தவ்யத்வம் ஸ்துதியோக்³யத்வம் அதஶ்ஶப்³தா³ர்த²: ।
ஸமுச்சயவாதீ³ ஸீமாகரணம் ஆக்ஷிபதி -
நந்விதி ।
யாவஜ்ஜீவஶ்ரதிவஶாத் த்⁴யாநாரோஹணஸாமர்த்²யே ஸத்யபி கர்மாநுஷ்டா²நஸ்ய து³ர்வாரத்வாத் , இதி ஹேதும் ஆஹ -
யாவதேதி ।
பா⁴ர்யாவியோகா³தி³ப்ரதிப³ந்தா⁴த் யாவஜ்ஜீவஶ்ருதிசோதி³தகர்மாநநுஷ்டா²நவத் வைராக்³யப்ரதிப³ந்தா⁴த³பி தத³நநுஷ்டா²நஸம்ப⁴வாத் ப⁴க³வதோ விஶேஷவசநாச்ச ந யாவஜ்ஜீவம் கர்மாநுஷ்டா²நப்ரஸக்தி:, இதி பரிஹரதி -
நாருருக்ஷோரிதி ।
உக்தமேவார்த²ம் வ்யதிரேகத்³வாரேண விவ்ருணோதி -
ஆருருக்ஷோரித்யாதி³நா ।
ஆரோடு⁴ம் இச்ச²தி இதி - ஆருருக்ஷு:, இத்யத்ர ஆரோஹணேச்சா² விஶேஷணம் , ஆரோஹணம் க்ருதவாந் இதி - ஆரூட⁴:, இத்யத்ர புந: இச்சா²விஷயபூ⁴தம் ஆரோஹணம் விஶேஷணம் । ஏவம் ஶமகர்மவிஷயயோ: பே⁴தே³ந விஶேஷணம் மர்யாதா³கரணாநங்கீ³கரணே விருத்³த⁴ம் ஆபத்³யதே । தயோரேவம் விபா⁴க³கரணம் ச பா⁴க³வதம் ஸீமாநங்கீ³காரே ந யுஜ்யேத, இத்யர்த²: ।
விஶேஷணவிபா⁴க³கரணயோ: அந்யதா² உபபத்திம் ஆஶங்கதே -
தத்ரேதி ।
வ்யவஹாரபூ⁴மி: ஸப்தம்யர்த²: । ஷஷ்டீ² நிர்தா⁴ரணே ।
ப⁴வது அதி⁴காரிணாம் த்ரைவித்⁴யம் , ததா²பி ப்ரக்ருதே விஶேஷணாதௌ³ கிமாயாதம் ? இத்யாஶங்க்ய, த்ருதீயாபேக்ஷயா தது³பபத்தி:, இத்யாஹ -
தாநபேக்ஷ்யேதி ।
ஆருருக்ஷோ: ஆரூட⁴ஸ்ய ச பே⁴தே³ ‘தஸ்யைவ ‘இதி ப்ரக்ருதபராமர்ஶாநுபபத்தி:, இதி தூ³ஷயதி -
ந தஸ்யேதி ।
யதி³ அநாருருக்ஷும் புருஷம் அபேக்ஷ்ய ‘அாருருக்ஷோ:’ இதி விஶேஷணம் , தஸ்ய ச கர்ம ஆரோஹணகாரணம் , அநாரூட⁴ம் ச புருஷம் அபேக்ஷ்ய ‘ஆரூட⁴ஸ்ய’ இதி விஶேஷணம் , தஸ்ய ச ஶம: ஸம்ந்யாஸ: யோக³ப²லப்ராப்தௌ காரணம் , இதி விஶேஷணவிபா⁴க³கரணயோ: உபபத்தி: ; ததா³ ஆருருக்ஷோ: ஆரூட⁴ஸ்ய ச பி⁴ந்நத்வாத் ப்ரக்ருதபராமர்ஶிந: தச்ச²ப்³த³ஸ்யாநுபபத்தே: ந யுக்தம் விஶேஷணாத்³யுபபாத³நம் , இத்யர்த²: ।
கிஞ்ச யோக³ம் ஆருருக்ஷோ: ததா³ரோஹணே காரணம் கர்ம இத்யுக்த்வா புந: ‘யோகா³ரூட⁴ஸ்ய’ இதி யோக³ஶப்³த³ப்ரயோகா³த் யோ யோக³ம் பூர்வம் ஆருருக்ஷு: ஆஸீத் , தஸ்யைவ அபேக்ஷிதம் யோக³ம் ஆரூட⁴ஸ்ய தத்ப²லப்ராப்தௌ கர்மஸம்ந்யாஸ: ஶமஶப்³த³வாச்யோ ஹேதுத்வேந கர்தவ்ய இதி வசநாத் ஆருருக்ஷோ: ஆரூட⁴ஸ்ய ச அபி⁴ந்நத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் ऩ தயோர்பி⁴ந்நத்வம் ஶங்கிதும் ஶக்யம் , இத்யாஹ -
புநரிதி ।
யத்து - யாவஜ்ஜீவஶ்ருதிவிரோதா⁴த் யோகா³ரோஹணஸீமாகரணம் கர்மணோ(அ)நுசிதம் - இதி, தத்ராஹ -
அத இதி ।
பூர்வோக்தரீத்யா கர்மதத்த்யாக³யோ: விபா⁴கோ³பபத்தௌ ஶ்ருதே: அந்யவிஷயத்வாத் யோக³ம் ஆரூட⁴ஸ்ய முமுக்ஷோ: ஜிஜ்ஞாஸமாநஸ்ய நித்யநைமித்திககர்மஸ்வபி பரித்யாக³ஸித்³தி⁴:, இத்யர்த²: ।
இதஶ்ச யாவஜ்ஜீவம் கர்ம கர்தவ்யம் ந ப⁴வதி, இத்யாஹ -
யோகே³தி ।
ஸம்ந்யாஸிநோ யோக³ப்⁴ரஷ்டஸ்ய விநாஶஶங்காவசநாத் ந யாவஜ்ஜீவம் கர்ம கர்தவ்யம் ப்ரதிபா⁴தி, இத்யர்த²: ।
நநு - யோக³ப்⁴ரஷ்டஶப்³தே³ந க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைவ அபி⁴தா⁴நாத் தஸ்யைவ அஸ்மிந்நத்⁴யாயே யோக³விதா⁴நாத் யோகா³ரோஹணயோக்³யத்வே ஸத்யபி யாவஜ்ஜீவம் கர்ம கர்தவ்யம் - இதி, நேத்யாஹ -
க்³ருஹஸ்த²ஸ்யேதி ।
தேநாபி முமுக்ஷுணா க்ருதஸ்ய கர்மணோ மோக்ஷாதிரிக்தப²லாநாரம்ப⁴கத்வாத் யோக³ப்⁴ரஷ்டோ(அ)ஸௌ சி²ந்நாப்⁴ரமிவ நஶ்யதி, இதி ஶங்கா ஸாவகாஶா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
அவஶ்யம் ஹீதி ।
அபௌருஷேயாத் நிர்தோ³ஷாத் வேதா³த் ப²லதா³யிநீ கர்மண: ஸ்வாபா⁴விகீ ஶக்தி அவக³தா । ப்³ரஹ்மபா⁴வஸ்ய ச ஸ்வதஸ்ஸித்³த⁴த்வாத் ந கர்மப²லத்வம் । அதோ மோக்ஷாதிரிக்தஸ்யேவ ப²லஸ்ய கர்மாரம்ப⁴கமிதி கர்மிணி யோக³ப்⁴ரஷ்டே(அ)பி கர்மக³திம் க³ச்ச²தி இதி நிரவகாஶா ஶங்கா, இத்யர்த²: ।
நநு - முமுக்ஷுணா காம்யப்ரதிஷித்³த⁴யோ: அகரணாத் க்ருதயோஶ்ச நித்யநைமித்திகயோ: அப²லத்வாத் - கத²ம் ததீ³யஸ்ய கர்மணோ நியமேந ப²லாரம்ப⁴கத்வம் ? தத்ர ஆஹ -
நித்யஸ்ய சேதி ।
சகாரேண நைமித்திகம் கர்ம அநுக்ருஷ்யதே ।
வேத³ப்ரமணகத்வே(அ)பி நித்யநைமித்திகயோ: அப²லத்வே தோ³ஷம் ஆஹ -
அந்யதே²தி ।
கர்மணோ(அ)நுஷ்டி²தஸ்ய ப²லாரம்ப⁴கத்வத்⁴ரௌவ்யாத் க்³ருஹஸ்தோ² யோக³ப்⁴ரஷ்டோ(அ)பி கர்மக³திம் க³ச்ச²தீதி ந தஸ்ய நாஶாஶங்கா, இதி ஶேஷ: ।
இதோ(அ)பி க்³ருஹஸ்தோ² யோக³ப்⁴ரஷ்டஶப்³த³வாச்யோ ந ப⁴வதி, இத்யாஹ -
ந சேதி ।
ஜ்ஞாநம் கர்ம ச இத்யுப⁴யம் , ததோ ப்⁴ரஷ்டோ(அ)யம் நஶ்யதி இதி வசநம் , க்³ருஹஸ்தே² கர்மிணி ஸதி நார்த²வத்³ ப⁴விதும் அலம் , தஸ்ய கர்மநிஷ்ட²ஸ்ய கர்மணோ விப்⁴ரம்ஶே ஹேத்வபா⁴வாத் தத்ப²லஸ்ய ஆவஶ்யகத்வாத் , இத்யர்த²: ।
க்ருதஸ்ய கர்மணோ முமுக்ஷுணா ப⁴க³வதி ஸமர்பணாத் கர்தரி ப²லாநாரம்ப⁴கத்வாத் அஸ்தி விப்⁴ரம்ஶகாரணம் , இதி ஶங்கதே -
கர்மேதி ।
ராஜாராத⁴நபு³த்³த்⁴யா த⁴நதா⁴ந்யாதி³ஸமர்பணஸ்ய அதி⁴கப²லஹேதுத்வோபலம்பா⁴த் ஈஶ்வரே ஸமர்பணம் ந ப்⁴ரம்ஶகாரணம் , இதி தூ³ஷயதி -
நேத்யாதி³நா ।
அதி⁴கப²லஹேதுத்வே(அ)பி மோக்ஷஹேதுத்வம் இஷ்யதாம் , இதி ஶங்கதே -
மோக்ஷாயேதி ।
ததே³வ சோத்³யம் விவ்ருணோதி -
ஸ்வகர்மணாமிதி ।
ஸஹகாரிஸாமர்த்²யாத் தஸ்ய ப²லாந்தரம் ப்ரதி உபாயத்வாஸித்³தி⁴:, இதி ஹேதும் ஸூசயதி -
யோகே³தி ।
த்⁴யாநஸஹிதஸ்ய ஸம்ந்யாஸஸ்ய மோக்ஷௌபயிகத்வே குதோ யோக³ப்⁴ரஷ்டம் அதி⁴ங்க்ருத்ய நாஶாஶங்கா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யோகா³ச்சேதி ।
ஸஹகார்யபா⁴வே ஸாமக்³ர்யபா⁴வத் ப²லாநுபபத்தே: யுக்தா நாஶாஶங்கா, இத்யர்த²: ।
த்⁴யாநஸஹிதம் ஈஶ்வரே கர்மஸமர்பணம் மோக்ஷாய, இத்யத்ர ப்ரமாணாபா⁴வாத் க்³ருஹஸ்தோ² யோக³ப்⁴ரஷ்டஶப்³த³வாச்யோ ந ப⁴வதி, இதி தூ³ஷயதி -
நேதி ।
க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய யோக³ப்⁴ரஷ்டஶப்³த³வாச்யத்வாபா⁴வே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
ஏகாகீதி ।
ந க²லு ஏதாநி விஶேஷணாநி க்³ருஹஸ்த²ஸமவாயீநி ஸம்ப⁴வந்தி । தேந தஸ்ய த்⁴யாநயோக³வித்⁴யபா⁴வாத் ந தம் ப்ரதி யோக³ப்⁴ரஷ்டஶப்³த³வசநம் உசிதம் , இத்யர்த²: ।
ஏகாகித்வவசநம் க்³ருஹஸ்த²ஸ்யாபி த்⁴யாநகாலே ஸ்த்ரீஸஹாயத்வாபா⁴வாபி⁴ப்ராயேண ப⁴விஷ்யதி, இத்யாஶங்க்ய, அக்³நிஹோத்ராதி³வத் த்⁴யாநஸ்ய பத்நீஸாத⁴நத்வாபா⁴வாத் அப்ராப்தப்ரதிஷேதா⁴த் மைவம் இத்யாஹ -
ந சாத்ரேதி ।
விஶேஷணாந்தரபர்யாலோசநயாபி நாயம் ஏகாகிஶப்³தோ³ க்³ருஹஸ்த²பரோ ப⁴விதும் அர்ஹதி, இத்யாஹ -
ந சேதி ।
கிஞ்ச க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைவ ஏகாகித்வாதி³ விவக்ஷித்வா த்⁴யாநயோக³விதௌ⁴ தம் ப்ரதி உப⁴யப்⁴ரஷ்டப்ரஶ்நோ நோபபத்³யதே, இத்யாஹ -
உப⁴யேதி ।
ந ஹி க்³ருஹஸ்த²ம் ப்ரதி உப⁴யஸ்மாத் ஜ்ஞாநாத் கர்மணஶ்ச விப்⁴ரஷ்டத்வம் உபேத்ய ப்ரஷ்டும் யுஜ்யதே, தஸ்ய ஜ்ஞாநாத்³ ப்⁴ரம்ஶே(அ)பி கர்மண: தத³பா⁴வாத் அநுஷ்டீ²யமாநகர்மப்⁴ரம்ஶே(அ)பி ப்ராக³நுஷ்டி²தகர்மவஶாத் ப²லப்ரதிலம்பா⁴த் । அத: யதோ²க்தப்ரஶ்நாலோசநயா ந க்³ருஹஸ்த²ம் ப்ரதி த்⁴யாநவிதா⁴நோபபத்தி: இத்யர்த²: ।
நநு - ப⁴க³வதா ஸம்ந்யாஸஸ்ய ப்ரதிஷித்³த⁴த்வாத் க்³ருஹஸ்த²ஸ்யைவ யோக³விதா⁴நாத் தஸ்யைவ யோக³ப்⁴ரஷ்டஶப்³த³வாச்யத்வம் , இதி ஶங்கதே -
அநாஶ்ரித இத்யநேநேதி ।
ப⁴க³வத்³வாக்யம் ந ப்ரதிஷேத⁴பரம் , இதி பரிஹரதி -
ந த்⁴யாநேதி ।
ஸ்துதிபரத்வமேவ ஸ்போ²ரயதி -
ந கேவலமிதி ।
ஸத்த்வஶுத்³த்⁴யர்த²ம் அநுதிஷ்ட²ந் , இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
வாக்யஸ்ய உப⁴யபரத்வம் ஆஶங்க்ய வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் மைவமித்யாஹ -
ந சேதி ।
இதோ(அ)பி ப⁴க³வத: ஸம்ந்யாஸாஶ்ரமப்ரதிஷேதோ⁴(அ)பி⁴ப்ரேதோ ந ப⁴வதி, இத்யாஹ -
ந ச ப்ரஸித்³த⁴மிதி ।
தஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ம் ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ப்ரஸித்³த⁴த்வமேவ வ்யாகரோதி -
ஶ்ருதீதி ।
இதோ(அ)பி ஸம்ந்யாஸாஶ்ரமம் ப⁴க³வாந் ந ப்ரதிஷேத⁴தி, இத்யாஹ -
ஸ்வவசநேதி ।
விரோத⁴மேவ ஸாத⁴யதி -
ஸர்வகர்மாணீத்யாதி³நா ।
‘அநாஶ்ரித:’ (ப⁴. கீ³. 6-1) இத்யாதி³வாக்யஸ்ய யதா²ஶ்ருதார்த²த்வாநுபபத்தே: ஸ்துதிபரத்வம் உபபாதி³தம் உபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
கர்மப²லஸம்ந்யாஸித்வம் , அத்ர முநிஶப்³தா³ர்த²: ।
ஸ்துதிபரம் வாக்யம் அக்ஷரயோஜநார்த²ம் உதா³ஹரதி -
அநாஶ்ரித இதி ।
கர்மப²லே(அ)பி⁴லாஷோ நாஸ்தி, இத்யேதாவதா கத²ம் தத³நாஶ்ரிதத்வவாசோயுக்தி: ? இத்யாஶங்க்ய வ்யதிரேகமுகே²ந விஶத³யதி -
யோ ஹீதி ।
‘கார்யம்’ இத்யாதி³ வ்யாகரோதி -
ஏவம்பூ⁴த: ஸந்நிதி ।
கத²ம் கர்மிண: ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச ? கர்மித்வவிரோதா⁴த் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஈத்³ருஶ இதி ।
ஸ்துதே: அத்ர விவக்ஷிதத்வாத் நாநுபபத்தி: சோத³நீயா, இதி மந்வாந: ஸந் , ஆஹ -
இத்யேவமிதி ।
‘ந நிரக்³நி:’ (ப⁴. கீ³. 6-1) இத்யாதே³: அர்த²ம் ஆஹ -
ந கேவலமிதி ।
அக்³நயோ கா³ர்ஹபத்யாஹவநீயாந்வஹார்த²பசநப்ரப்⁴ருதய: । நநு - அநக்³நித்வே ஸித்³த⁴ம் அக்ரியத்வம் அக்³நிஸாத்⁴யத்வாத் க்ரியாணாம் , ததா² ச ‘ந நிரக்³நி:’ (ப⁴. கீ³. 6-1) இத்யேதாவதைவ அபேக்ஷிதஸித்³தே⁴: ‘ந சாக்ரிய:’ (ப⁴. கீ³. 6-1) இத்யநர்த²கம் , அர்த²புநருக்தே: - இதி, தத்ர ஆஹ -
அநக்³நீதி
॥ 1 ॥
உத்தரஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யம் த³ர்ஶயிதும் வ்யாவர்த்யம் ஆஶங்காம் த³ர்ஶயதி -
நநு சேதி ।
ப்ரஸித்³தி⁴மபரித்யஜ்ய அப்ரஸித்³தி⁴: உபதீ³யமாநா ப்ரஸித்³தி⁴விருத்³தா⁴, இதி சோத்³யம் தூ³ஷயதி -
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
உப⁴யஸ்ய - ஸாக்³நௌ ஸக்ரியே ச ஸம்ந்யாஸித்வஸ்ய யோகி³த்வஸ்ய ச, இத்யர்த²: ।
கு³ணவ்ருத்த்யா உப⁴யஸம்பாத³நம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரகடயதி -
தத் கத²ம் இத்யாதி³நா ।
ஸம்ப⁴வதி முக்²யே ஸம்ந்யாஸித்வாதௌ³ கிமிதி கௌ³ணம் உப⁴யம் அபீ⁴ஷ்டம் ? இத்யாஶங்ய, முக்²யஸ்ய கர்மிணி அஸம்ப⁴வாத் கௌ³ணமேவ ஸ்துதிஸித்³த்⁴யர்த²ம் தத் இஷ்டம் , இத்யபி⁴ப்ரேத்ய, ஆஹ -
ந புநரிதி ।
சித்தவ்யாகுலத்வஹேதுகாமநாத்யாகா³த் சித்தஸமாதா⁴நஸித்³தே⁴: யோகி³த்வம் கர்மிணோ(அ)பி யுக்தம் , ஸம்ந்யாஸித்வம் து தஸ்ய விருத்³த⁴ம் , இதி ஶங்கமாநம் ப்ரதி உக்தே அர்தே² ஶ்லோகம் அவதாரயதி -
இத்யேதமிதி ।
பரமார்த²ஸம்ந்யாஸம் ப்ராஹு:, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । இதி இத்த²ம் ஸம்ந்யாஸஸ்ய ப்ராரமாணிகாப்⁴யுபக³தத்வாதி³தி, இதிஶப்³தோ³ யோஜ்ய: । யோக³ம் ப²லத்ருஷ்ணாம் பரித்யஜ்ய ஸமாஹிதசேதஸ்தயா, இதி ஶேஷ:
யது³க்தம் - ஸம்ந்யாஸித்வம் யோகி³த்வம் ச க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய கௌ³ணம் - இதி, தத்³ உத்தரார்த⁴யோஜநயா ப்ரகடயிதும் உத்தரார்த⁴ம் உத்தா²பயதி -
கர்மயோக³ஸ்யேதி ।
கர்மயோக³ஸ்ய பரமார்த²ஸம்ந்யாஸேந கர்த்ருத்³வாரகம் ஸாம்யம் உக்தம் வ்யக்தீகரோதி -
யோஹீதி ।
த்யக்தாநி ஸர்வாணி கர்மாணி ஸாத⁴நாநி ச யேந, ஸ ததோ²க்த:, தஸ்ய பா⁴வ: தத்தா, தயா । ஸர்வகர்மவிஷயம் தத்ப²லவிஷயம் ச ஸங்கல்பம் த்யஜதி, இத்யர்த²: ।
ஸங்கல்பத்யாகே³ தத்கார்யகாமத்யாக³:, தத்த்யாகே³ தஜ்ஜந்யப்ரவ்ருத்தித்யாக³ஶ்ச ஸித்³த்⁴யதி, இதி அபி⁴ஸந்தா⁴ய விஶிநஷ்டி -
ப்ரவ்ருத்தீதி ।
கர்மிண்யபி யதோ²க்தஸங்கல்பஸம்ந்யாஸித்வம் அஸ்தி, இத்யாஹ -
அயமபீதி ।
தத³பரித்யாகே³ வ்யாகுலசேதஸ்தயா கர்மாநுஷ்டா²நஸ்யைவ து³ஶ்ஶகத்வாத் , இத்யர்த²: ।
உக்தமேவ ஸாம்யம் வ்யக்தீகுர்வந் வ்யதிரேகம் த³ர்ஶயதி -
இத்யேதமிதி ।
ப²லஸங்கல்பாபரித்யாகே³ கிமிதி ஸமாதா⁴நவத்தாபா⁴வ: ? தத்ர ஆஹ -
ப²லேதி ।
வ்யதிரேகமுகே²ந உக்தம் அர்த²ம் , அந்வயமுகே²ந உபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
ஹிஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய ‘யஸ்மாத் ‘ இத்யுக்தஸ்ய ‘தஸ்மாத் ‘ இத்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கர்மிணம் ப்ரதி யதோ²க்தவிதௌ⁴ ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வம் அபி⁴ப்ரேத்ய, த்³விதீயவிதௌ⁴ ஹேதுமாஹ -
சித்தவிக்ஷேபேதி ।
॥ 2 ॥
பூர்வஶ்லோகே பூர்வோத்தரார்தா⁴ப்⁴யாம் உக்தம் அநுவத³தி -
ஏவமிதி
பரமார்த²ஸம்ந்யாஸஸ்ய கர்மயோகா³ந்தர்பா⁴வே கர்மயோக³ஸ்யைவ ஸதா³ கர்தவ்யத்வம் ஆபத்³யேத, தேந இதரஸ்யாபி க்ருதத்வஸித்³தே⁴:, இத்யாஶங்க்ய, உக்தாநுவாத³பூர்வகம் உத்தரஶ்லோகதாத்பர்யம் ஆஹ -
த்⁴யாநயோக³ஸ்யேதி ।
பா⁴விந்யா வ்ருத்த்யா முநேர்யோக³ம் ஆரோடு⁴ம் இச்சோ²: இஷ்யமாணஸ்ய யோகா³ரோஹணஸ்ய கர்மஹேதுஶ்சேத்³ அபேக்ஷிதம் யோக³ம் ஆரூட⁴ஸ்யபி தத்ப²லப்ராப்தௌ ததே³வ காரணம் ப⁴விஷ்யதி தஸ்ய காரணத்வே க்ல்ருப்தஶக்தித்வாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யோகா³ரூட⁴ஸ்யேதி ।
அநாரூட⁴ஸ்ய இத்யேதஸ்யைவ அர்த²ம் ஸ்பு²டயதி -
த்⁴யாநேதி ।
முநித்வம் கர்மப²லஸம்ந்யாஸிநி ஔபசாரிகம் , இத்யாஹ -
கர்மப²லேதி ।
ஸாத⁴நம் சித்தஶுத்³தி⁴த்³வாரா த்⁴யாநயோக³ப்ராப்தீச்சா²யாம் , இதி ஶேஷ: । ‘தஸ்ய’ இதி ப்ரக்ருதஸ்ய கர்மிணோ க்³ரஹணம் ।
ஏவகாரோ பி⁴ந்நக்ரம: ஶமஶப்³தே³ந ஸம்ப³த்⁴யதே । கஸ்ய அந்யயோக³வ்யவச்சே²தே³ந ஶமோ ஹேது: ? இதி, தத்ர ஆஹ -
யோகா³ரூட⁴த்வஸ்யேதி ।
ஸர்வவ்யாபாரோபரமரூபோபஶமஸ்ய யோகா³ரூட⁴த்வே காரணத்வம் விவ்ருணோதி -
யாவத்³யாவதி³தி ।
ஸர்வகர்மநிவ்ருத்தௌ ஆயாஸாபா⁴வாத் வஶீக்ருதஸ்ய இந்த்³ரியக்³ராமஸ்ய சித்தஸமாதா⁴நே யோகா³ரூட⁴த்வம் ஸித்⁴யதி, இத்யர்த²: ।
ஸர்வகர்மோபரமஸ்ய புருஷார்த²ஸாத⁴நத்வே பௌராணிகீம் ஸம்மதிம் ஆஹ -
ததா² சேதி ।
ஏகதா ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு வஸ்துநோ த்³வைதாபா⁴வோபலக்ஷிதத்வம் , இதி ப்ரதிபத்தி: । ஸமதா - தேஷ்வேவ ஔபாதி⁴கவிஶேஷே(அ)பி ஸ்வதோ நிர்விஶேஷத்வதீ⁴: । ஸத்யதா - தேஷாமேவ ஹிதவசநம் । ஶீலம் - ஸ்வபா⁴வஸம்பத்தி: । ஸ்தி²தி: - ஸ்தை²ர்யம் । த³ண்ட³நிதா⁴நம் - அஹிம்ஸநம் । ஆர்ஜவம் - அவக்ரத்வம் । க்ரியாப்⁴ய: ஸர்வாப்⁴ய: ஸகாஶாத் உபரதிஶ்ச இதி, ஏதது³க்தம் ஸர்வம் யதா² - யாத்³ருஶம் , ஏதாத்³ருஶம் நாந்யத்³ ப்³ராஹ்மணஸ்ய வித்தம் - புமர்த²ஸாத⁴நம் , அஸ்தி । தஸ்மாத் ஏததே³வ அஸ்ய நிரதிஶயம் புருஷார்த²ஸாத⁴நம் , இத்யர்த²: ॥ 3 ॥
யோக³ப்ராப்தௌ காரணகத²நாநந்தரம் தத்ப்ராப்திகாலம் த³ர்ஶயிதும் ஶ்லோகாந்தரம் அவதாரயதி -
அதே²தி ।
ஸமாதா⁴நாவஸ்தா² ‘யதா³’ இத்யுச்யதே । அத ஏவோக்தம் ஸமாதீ⁴யமாநசித்தோ யோகீ³, இதி । ஶப்³தா³தி³ஷு கர்மஸு ச அநுஷங்க³ஸ்ய யோகா³ரோஹணப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத் தத³பா⁴வஸ்ய தது³பாயத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் , இதி த்³யோதயிதும் ‘ஹி’ இத்யுக்தம் ।
ஸர்வேஷாம் அபி ஸங்கல்பாநாம் யோகா³ரோஹணப்ரதிப³ந்த⁴கத்வம் அபி⁴ப்ரேத்ய ஸர்வஸங்கல்பஸம்ந்யாஸீ இத்யத்ர விவக்ஷிதம் அர்த²ம் ஆஹ -
ஸர்வாநிதி ।
ஸர்வஸங்கல்பஸந்யாஸே(அ)பி ஸர்வேஷாம் காமாநாம் கர்மணாம் ச ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வஸம்ப⁴வே குதோ யோக³ப்ராப்தி: ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸர்வேதி ।
ஸர்வஸங்கல்பபரித்யகே³ யதோ²க்தவித்⁴யநுஷ்டா²நம் , அயத்நஸித்³த⁴ம் இதி மந்வாந: ஸந் ஆஹ -
ஸங்கல்பேதி ।
மூலோந்மூலநே ச தத்கார்யநிவ்ருத்தி: அயத்நஸுலபா⁴, இதி பா⁴வ: ।
தத்ர ப்ரமாணம் ஆஹ -
ஸங்கல்பமூல இதி ।
தத்ர அந்வயவ்யதிரேகௌ அபி⁴ப்ரேத்ய உக்தம் உபபாத³யதி -
காமேதி ।
ஸர்வஸங்கல்பாபா⁴வே காமாபா⁴வவத் கர்மாபா⁴வஸ்ய ஸித்³த⁴த்வே(அ)பி கர்மணாம் காமகார்யத்வாத் தந்நிவ்ருத்திப்ரயுக்தாமபி நிவ்ருத்திம் உபந்யஸ்யதி -
ஸர்வகாமேதி ।
யது³க்தம் கர்மணாம் காமகார்யத்வம் , தத்ர ஶ்ர்ருதிஸ்ம்ருதீ ப்ரபா⁴ணயதி -
ஸ யதே²தி ।
ஸ புருஷ: ஸ்வரூபம் அஜாநந் யத்ப²லகாமோ ப⁴வதி, தத்ஸாத⁴நம் அநுஷ்டே²யதயா பு³த்³தோ⁴ தா⁴ரயதி, இதி தத்க்ரதுகர்ப⁴வதி । யச்ச அநுஷ்டே²யதயா க்³ருஹ்ணாதி, ததே³வ கர்ம ப³ஹிரபி கரோதி, இதி காமாதீ⁴நம் கர்ம உக்தம் , இதி ஶ்ருத்யர்த²: । காமஜந்யம் கர்ம, இதி அந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴ம் , இதி த்³யோதயிதும் ஸ்ம்ருதௌ ‘ஹி’ ஶப்³த³: ।
ந்யாயமேவ த³ர்ஶயதி -
நஹி ஸர்வஸங்கல்பேதி ।
ஸ்வாபாதௌ³ அத³ர்ஶநாத் , இத்யர்த²: । நித்யநைமித்திககர்மாநுஷ்டா²நம் து³ரநிரஸ்தம் , இதி வக்தும் ‘அபி’ ஶப்³த³: ।
ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயஸித்³த⁴ம் அர்த²ம் உபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி
॥ 4 ॥
யோகா³ரூட⁴ஸ்ய கிம் ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யதை³வமிதி ।
யோகா³ரோஹஸ்ய த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டோ²பாயை: அவஶ்யகர்தவ்யதாயை முக்திஹேதுத்வம் , தத்³விபர்யயஸ்ய அத⁴:பதநஹேதுத்வம் ச, த³ர்ஶயதி -
அத இதி ।
தத்ர ஹேதும் ஆஹ -
ஆத்மைவ ஹீதி ।
உத்³த⁴ரணாபேக்ஷாம் ஆத்மந: ஸூசயதி -
ஸம்ஸாரேதி ।
ஸம்ஸாராத் ஊர்த்⁴வம் ஹரண கீத்³ருக் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யோகா³ரூட⁴தாமிதி ।
யோக³ப்ராப்தௌ அநாஸ்தா² து ந கர்தவ்யா, இத்யாஹ -
நாத்மாநமிதி ।
யோக³ப்ராப்த்யுபாயஶ்சேத் நாநுஷ்டீ²யதே, ததா³ யோகா³பா⁴வே ஸம்ஸாரபரிஹாராஸம்ப⁴வாத் ஆத்மா அதோ⁴ நீத: ஸ்யாத் , இத்யர்த²: ।
நநு - ஆத்மாநம் ஸம்ஸாரே நிமக்³நம் ததீ³யோ ப³ந்து⁴: தஸ்மாத் உத்³த⁴ரிஷ்யதி ; நேத்யாஹ -
ஆத்மைவ ஹீதி ।
குதோ(அ)வதா⁴ரணம் அந்யஸ்யாபி ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ப³ந்தோ⁴: ஸம்ப⁴வாத் , தத்ர ஆஹ -
ந ஹீதி ।
அந்யோ ப³ந்து⁴: ஸந் அபி ஸம்ஸாரமுக்தயே ந ப⁴வதி, இத்யேதத் உபபாத³யதி -
ப³ந்து⁴ரபீதி ।
‘ஸ்நேஹாதி³’ இதி ஆதி³ஶப்³தா³த் தத³நுகு³ணப்ரவ்ருத்திவிஷயத்வம் க்³ருஹ்யதே ।
ஆத்மாதிரிக்திஸ்யாபி ஶத்ரோ: அபகாரிண: ஸுப்ரஸித்³த⁴த்வாத் அவதா⁴ரணம் அநுசிதம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யோ(அ)ந்ய இதி
॥ 5 ॥
உக்தம் அநூத்³ய ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஶ்லோகாந்தரம் அவதாரயதி -
ஆத்மைவ இத்யாதி³நா ।
ஏகஸ்யைவ ஆத்மநோ மிதோ² விருத்³த⁴ம் ப³ந்து⁴த்வம் ரிபுத்வம் ச லக்ஷணபே⁴த³ம் அந்தரேண அயுக்தம் , இதி சோதி³தே, வஶீக்ருத ஸங்கா⁴தஸ்ய ஆத்மாநம் ப்ரதி ப³ந்து⁴த்வம் , இதரஸ்ய ஶத்ரத்வம் , அவிரோத⁴ம் த³ர்ஶயதி -
ப³ந்து⁴ரித்யாதி³நா ।
வஶீக்ருதஸங்கா⁴தஸ்ய விக்ஷேபாபா⁴வாத் ஆத்மநி ஸமாதா⁴நஸம்ப⁴வாத் , உபபந்நம் ஆத்மாநம் ப்ரதி ப³ந்து⁴த்வம் , இதி ஸாத⁴யதி -
தஸ்யேதி ।
அவஶீக்ருதஸங்கா⁴தஸ்ய புநர்விக்ஷேபோபபத்தே: ஆத்மநி ஸமாதா⁴நாயோகா³த் ஆத்மாநம் ப்ரதி ஶத்ருபா⁴வே ப்ரஸித்³த⁴ஶத்ருவத் ஆத்மைவ ஶத்ருத்வேந வர்தேத, இதி உத்தரார்த⁴ம் வ்யாகரோதி -
அநாத்மந இதி ।
த்³ருஷ்டாந்தம் வ்யாசஷ்டே -
யதே²தி ।
உக்தத்³ருஷ்டாந்தவஶாத் அவஶோக்ருதஸங்கா⁴த: ஸ்வஸ்ய ஹிதாநாசரணாத் ஆத்மாநம் ப்ரதி ஶத்ருரேவ, இதி தா³ர்ஷ்டாந்திகம் ஆஹ -
ததே²தி
॥ 6 ॥
கத²ம் ஸம்யதகார்யகரணஸ்ய ப³ந்து⁴ராத்மா ? இதி, தத்ர ஆஹ -
ஜிதாத்மந இதி ।
ஜிதகார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்ய ப்ரகர்ஷேண உபரதபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரகரணஸ்ய பரமாத்மா விக்ஷேபேண புந: புந: அநபி⁴பூ⁴யமாநோ நிரந்தரம் சித்தே ப்ரத²தே, இத்யர்த²: ।
ஜிதாத்மாநம் ஸம்ந்யஸ்தஸமஸ்தகர்மாணம் அதி⁴காரிணம் ப்ரத³ர்ஶ்ய, யோகா³ங்கா³நி த³ர்ஶயதி -
ஶீதேதி ।
ஸம: ஸ்யாத் , இதி அத்⁴யாஹார: ।
பூர்வார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
ஜிதேத்யாதி³நா ।
ந கேவலம் தஸ்ய பரமாத்மா ஸாக்ஷாத் ஆத்மபா⁴வேந வர்ததே, கிந்து ஶீதோஷ்ணாதி³பி⁴ரபி நாஸௌ சால்யதே தத்வஜ்ஞாநாத் , இதி உத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே -
கிஞ்சேதி ।
தேஷு, ஸம: ஸ்யாத் இதி ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 7 ॥
சித்தஸமாதா⁴நமேவ விஶிஷ்டப²லம் சேத் இஷ்டம் , தர்ஹி கத²ம்பூ⁴த: ஸமாஹிதோ வ்யவஹ்ரியதே, தத்ர ஆஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
பரோக்ஷாபரோக்ஷாப்⁴யாம் ஜ்ஞாநவிஜ்ஞாநாப்⁴யாம் ஸஞ்ஜாத: அலம்ப்ரத்யய: யஸ்ய அந்த:கரணே, ஸோ(அ)க்ரியோ ஹர்ஷவிஷாத³காமக்ரோதா⁴தி³ரஹிதோ யோகீ³, யுக்த:, ஸமாஹித இதி வ்யவஹாரபா⁴கீ³ ப⁴வதி, இதி பத³த்ரயவ்யாக்²யாநேந த³ர்ஶயதி -
ஜ்ஞாநமித்யாதி³நா ।
ஸ ச யோகீ³ பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜக: ஸர்வத்ர உபேக்ஷாபு³த்³தி⁴: அநதிஶயவைராக்³யபா⁴கீ³, இதி கத²யதி -
ஸ யோகீ³தி
॥ 8 ॥
யோகா³ரூட⁴ஸ்ய ப்ரஶஸ்தத்வம் அப்⁴யுபேத்ய யோக³ஸ்ய அங்கா³ந்தரம் த³ர்ஶயதி -
கிஞ்சேதி ।
பத³ச்சே²த³: பதா³ர்தோ²க்தி: இதி வ்யாக்²யாநாங்க³ம் ஸம்பாத³யதி -
ஸுஹ்ருதி³தீதி ।
அரிர்நாம பரோக்ஷம் அபகாரக:, ப்ரத்யக்ஷம் அப்ரியோ த்³வேஷ்ய:, இதி விபா⁴க³: । ஸமபு³த்³தி⁴: இதி வ்யாசஷ்டே -
க: கிமிதி ।
ப்ரத²மோ ஹி ப்ரஶ்நோ ஜாதிகோ³த்ராதி³விஷய:, த்³விதீயோ வ்யாபாரவிஷய: । உக்தப்ரகாரேண அவ்யாப்ருதபு³த்³தி⁴த்வே ஸர்வோத்கர்ஷோ வா ஸர்வபாபவிமோக்ஷோ வா ஸித்⁴யதி, இத்யாஹ -
விஶிஷ்யத இதி ।
பாட²த்³வயே(அ)பி ஸித்³த⁴ம் அர்த²ம் ஸங்க்³ருஹ்ய கத²யதி -
யோகா³ரூடா⁴நாமிதி
॥ 9 ॥
யதோ²க்தவிஶேஷணவதோ யோகா³ரூடே⁴ஷு உத்தமத்வே யோகா³நுஷ்டா²நே ப்ரயதிதவ்யம் , இதி அங்கா³பி⁴தா⁴நாநந்தரம் ப்ரதா⁴நம் அபி⁴த³தா⁴தி -
அத ஏவமிதி ।
ஆத³ரநைரந்தர்யதீ³ர்க⁴காலத்வம் விஶேஷணத்ரயம் யோக³ஸ்ய ஸூசயதி -
ஸததமிதி ।
தஸ்யைவ பஞ்ச அங்கா³நி உபந்யஸ்யதி -
ரஹஸி இத்யாதி³நா ।
ஸர்வதா³ இதி ஆத³ரதீ³ர்த⁴காலயோ: உபலக்ஷணம் ।
ப்ரத்யகா³த்மாநம் வ்யாவர்தயதி -
அந்த:கரணமிதி ।
கி³ரிகு³ஹாதௌ³ இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந யோக³ப்ரதிப³ந்த⁴கது³ர்ஜநாதி³விது⁴ரோ தே³ஶோ க்³ருஹ்யதே ।
விஶேஷணத்³வயஸ்ய தாத்பர்யம் ஆஹ -
ரஹஸீதி ।
யோக³ம் யுஞ்ஜாநஸ்ய ஸம்ந்யாஸிநோ விஶேஷணாந்தராணி த³ர்ஶயதி -
யதேதி ।
ஸதி ஸம்ந்யாஸித்வே கிமிதி அபரிக்³ரஹக்³ரஹணம் ? அர்த²புநருக்தே:, இத்யாஶங்க்ய கௌபீநாச்சா²த³நாதி³ஷ்வபி ஸக்திநிவ்ருத்த்யர்த²ம் , இத்யாஹ -
ஸம்ந்யாஸித்வே(அ)பீதி
॥ 10 ॥
யோக³ம் யோகா³ங்க³நி ச உபதி³ஶ்ய உத்தரஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய தாத்பர்யம் ஆஹ -
அதே²தி ।
யோக³ஸ்வரூபகதிபயதத³ங்க³ப்ரத³ர்ஶநாநந்தர்யம் அத²ஶப்³தா³ர்த²: ।
விஹாராதீ³நாம் இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந யதோ²க்தா(அ)(அ)ஸநாதி³க³தாவாந்தரபே⁴த³க்³ரஹணம் । தத்ப²லாதி³ ச இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந யோக³ப²லஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் ச தத்ப²லம் கைவல்யம் ததோ ப்⁴ரஷ்டஸ்ய ஆத்யந்திகாவிநஷ்டத்வம் இத்யாதி³ க்³ருஹ்யதே । ஏவம் ஸமுதா³யதாத்பர்யே த³ர்ஶிதே, கிம் ஆஸீந: ஶயாந: திஷ்ட²ந் க³ச்ச²ந் குர்வந் வா யுஞ்ஜீத ? இத்யபேக்ஷாயாம் , அநந்தரஶ்லோகதாத்பர்யம் ஆஹ -
தத்ரேதி ।
நிர்தா⁴ரணே ஸப்தமீ । ப்ரத²மம் யோகா³நுஷ்டா²நஸ்ய ப்ரதா⁴நம் , ‘ஆஸீந: ஸம்ப⁴வாத்’ (ப்³ர.ஸூ. 4-1-7) இதி ந்யாயாத் , இதி யாவத் ।
விவிக்தத்வம் த்³வேதா⁴ விப⁴ஜதே -
ஸ்வபா⁴வத இதி ।
ஆஸநஸ்ய அஸ்தை²ர்யே தத்ர உபவிஶ்ய யோக³ம் அநுதிஷ்ட²த: ஸமாதா⁴நாயோகா³த் யோகா³ஸித்³தி⁴:, இதி அபி⁴ஸந்தா⁴ய விஶிநஷ்டி -
அசலமிதி ।
ஆஸ்யதே அஸ்மிந் , இதி வ்யுத்பத்திம் அநுஸ்ருத்ய, ஆஹ -
ஆஸநமிதி ।
‘ஆத்மந’ இதி பரகீயாஸநவ்யுதா³ஸார்த²ம் । பதநப⁴யபரிஹாரார்த²ம் நாத்யுச்ச்²ரிதம் இத்யுக்தம் । நாப்யதிநீசம் , இதி பூ⁴தலபாஷாணாதி³ஸம்ஶ்லேஷே வாதக்ஷோபா⁴க்³நிமாந்த்³யாதி³ஸம்பா⁴விததோ³ஷநிராஸார்த²ம் । சைலம் - வஸ்ரம் , அஜிநம் - சர்ம பஶூநாம் , தச்ச ம்ருக³ஸ்ய, குஶா: - த³ர்பா⁴:, தே ச உத்தரே யஸ்மிந் உபரிஷ்டாத் ஆரப்⁴ய தத்ததோ²க்தம் । ப்ரத²மஞ்சைலம் , ததோ(அ)ஜிநம் , ததஶ்ச குஶா:, இதி ப்ரதிபந்நபாட²க்ரமம் ஆபாதிகம் க்ரமம் அதிக்ரம்ய, ஆதௌ³ குஶா: ததோ(அ)ஜிநம் , தத: சைலம் இதி க்ரமம் விவக்ஷித்வா, ஆஹ -
விபரீதோ(அ)த்ரேதி
॥ 11 ॥
யதோ²க்தம் ஆஸநம் ஸம்பாத்³ய கிம் கர்தவ்யம் ? இதி ப்ரஶ்நபூர்வகம் கர்தவ்யம் தத் நிர்தி³ஶதி -
ப்ரதிஷ்டா²ப்யேதி ।
யோக³ம் யுஞ்ஜாநஸ்ய இதிகர்தவ்யதாகலாபம் ப்ருச்ச²தி -
கத²மிதி ।
ஸர்வேப்⁴யோ விஷயேப்⁴ய: ஸகாஶாத் ப்ரத்யாஹ்ருத்ய மநஸோ யத் ஏகஸ்மிந்நேவ த்⁴யேயே விஷயே ஸாமாதா⁴நம் , யத் சித்தஸ்ய இந்த்³ரியாணாம் ச பா³ஹ்யக்ரியாணாம் ஸம்யமநம், தத் உப⁴யம் க்ருத்வா யோக³ம் அநுதிஷ்டே²த் , இத்யாஹ -
ஸர்வேதி ।
ஆஸநே யதோ²க்தே ஸ்தி²த்வா யதோ²க்தயா ரீத்யா யோகா³நுஷ்டா²நஸ்ய ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப²லம் ஆஹ -
ஸ கிமர்த²மித்யாதி³நா
॥ 12 ॥
உக்தம் அநூத்³ய அநந்தரஶ்லோகஸ்ய புநருக்தம் அர்த²ம் ஆஹ -
பா³ஹ்யேதி ।
ஸமத்வம் - ருஜுத்வம் , காய: - ஶரீரமத்⁴யம்
‘அசலம் ‘ விஶேஷணம் அவதார்ய தஸ்ய தாத்பர்யம் ஆஹ -
ஸமமிதி ।
கார்யகரணயோ: விஷயபாரவஶ்யஶூந்யத்வம் அசலத்வம் ஸ்தை²ர்யம் ।
கிமிதி இவஶப்³த³லோப: அத்ர கல்ப்யதே ? ஸ்வநாஸிகாக்³ரஸம்ப்ரேக்ஷணமேவ யோகா³ங்க³த்வேந அத்ர விதி⁴த்ஸிதம் கிம் ந ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நஹீதி ।
தர்ஹி கிமத்ர விவக்ஷிதம் ? இதி ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஆஹ -
கிம் தர்ஹி இதி ।
த்³ருஷ்டிஸந்நிபாத: - த்³ருஷ்டே: - சக்ஷுஷ:, ரூபாதி³விஷயப்ரவ்ருத்திராஹித்யம் ।
கத²ம் அஸௌ அநாயாஸேந ஸித்⁴யதி ? தத்ர ஆஹ -
ஸ சேதி ।
ஸமாதா⁴நஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யேந அத்ர விவக்ஷிதத்வாத் த்³ருஷ்டே: ப³ஹிர்விஷயத்வேந தத்³ப⁴ங்க³ப்ரஸங்கா³த் தஸ்யா விஷயேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்த்ய அந்தரே ச ஸந்நிபாதோ விவக்ஷிதோ ப⁴வதி, இத்யர்த²: ।
ததா²பி கத²ம் ஸ்வநாஸிகாக்³ரஸம்ப்ரேக்ஷணம் அத்ர ஶ்ருதம் அவிவக்ஷிதம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸ்வநாஸிகேதி ।
தத்ரைவ மந:ஸமாதா⁴நே கா ஹாநி: ? இத்யாஶங்க்ய, வாக்யஶேஷவிரோதா⁴த் மைவம் , இத்யாஹ -
ஆத்மநி ஹீதி ।
கிம் தர்ஹி ‘ஸம்ப்ரேக்ஷ்ய’ இத்யாதௌ³ விவக்ஷிதம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
த³க்ஷிணேதரசக்ஷுஷோ: யா த்³ருஷ்டி: தஸ்யா பா³ஹ்யாத்³விஷயாத் வைமுக்²யேந அந்தரேவ ஸந்நிபதநம் அத்ர ஸ்வகீயம் நாஸிகாக்³ரம் நாஸிகாந்தம் ஸம்ப்ரேக்ஷ்யேதி விவக்ஷிதம் , இத்யர்த²: ।
தத்ரைவ உத்தரம் அபி விஶேஷணம் அநுகூலம் இத்யாஹ -
தி³ஶஶ்சேதி ।
அநவலோகயந் ஆஸீத இதி உத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴:, அந்தராந்தரா தி³ஶாம் அவலோகநமபி யோக³ப்ரதிப³ந்த⁴கம் , இதி தத்ப்ரதிஷேத⁴:
॥ 13 ॥
யோக³ம் யுஞ்ஜாநஸ்ய விஶேஷணாந்தராணி த³ர்ஶயதி -
கிஞ்சேதி ।
அந்த:கரணஸ்ய ப்ரஶாந்தி ராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷராஹித்யம் , தஸ்யாஶ்ச ப்ரகர்ஷ: ராகா³தி³ஹேதோரபி நிவ்ருத்தி: । விக³தப⁴யத்வம் - ஸர்வகர்மபரித்யாகே³ ஶாஸ்த்ரீயநிஶ்சயவஶாத் நி:ஸந்தி³க்³த⁴பு³த்³தி⁴த்வம் । பி⁴க்ஷாபு⁴க்யாதி³ இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந த்ரிஷவணஸ்நாநஶௌசா(அ)(அ)சமநாதி³ க்³ருஹ்யதே ।
விஶேஷணாந்தரம் ஆஹ -
கிஞ்சேதி ।
உபஸம்ஹ்ருத்ய யோக³நிஷ்டோ² ப⁴வேத் , இதி ஶேஷ: ।
மநோவ்ருத்யுபஸம்ஹாரே த்⁴யாநமபி ந ஸித்⁴யேத் , தஸ்ய தத்³வ்ருத்யாவ்ருத்திரூபத்வாத் , இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
மச்சித்த இதி ।
விஷயாந்தரவிஷயமநோவ்ருத்த்யுபஸம்ஹாரேண ஆத்மந்யேவ தந்நியமநாத் ந த்⁴யாநாநுபபத்தி:, இத்யர்த²: ।
மச்சித்தத்வேநைவ மத்பரஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் மத்பர இதி ப்ருத²க்³விஶேஷணம் அநர்த²கம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ப⁴வதீதி ।
அந்த:கரணஶுத்³தி⁴: யோக³ஸ்ய அவாந்தரப²லம்
॥ 14 ॥
ஸம்ப்ரதி பரமப²லகத²நபரத்வேந அநந்தரஶ்லோகம் ஆத³த்தே -
அதே²தி ।
யோக³ஸ்வரூபம் தத³ங்க³ம் ஆஸநம் அபி தத் கர்த்ருவிஶேஷணம் இத்யஸ்ய அர்த²ஸ்ய ப்ரகத²நாநந்தரம் இதி அத² ஶப்³தா³ர்த²: । ஆத்மாநம் யுஞ்ஜந் இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஆத்மஶப்³த³: மநோவிஷய: । யதோ²க்த: விதி⁴: ஆஸநாதி³: । உக்தவிஶேஷணத்ரயத்³யோதநார்த²ம் ஸதா³ இத்யுக்தம் । யோகீ³ - த்⁴யாயீ ஸம்ந்யாஸீத்யர்த²: ।
மந: ஸம்யமஸ்ய லோகம் ப்ரதி அஸாதா⁴ரணத்வம் த³ர்ஶயதி -
நியதேதி ।
ஶாந்திஶப்³தி³தோபரதே: ஸர்வஸம்ஸாரநிவ்ருத்திபர்யவஸாயித்வம் மத்வா விஶிநஷ்டி -
நிர்வாணேதி ।
யதோ²க்தாயா: முக்தே: ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவஸ்தா²நாத் அநர்தா²ந்தரத்வம் ஆஹ -
மத்ஸம்ஸ்தா²மிதி ।
மத³தீ⁴நாம் - மதா³த்மிகாம் இத்யர்த²:
॥ 15 ॥
ஆஹாராதி³ இத்யாதி³ ஶப்³தே³ந விஹாரஜாக³ரிதாதி³ ச உச்யதே । ஆத்மஸம்மிதம் அந்நபரிமாணம் அஷ்டக்³ராஸாதி³ । ஆஹாரநியமே ஶதபத²ஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி -
யது³ஹ வா இதி ।
தத³ந்நம் பு⁴ஜ்யமாநம் யது³ஹ வா இதி ப்ரஸித்³த்⁴யா அநூதி³தம் அவதி - அநுஷ்டா²நயோக்³யதாம் ஆபாத்³ய அநுஷ்டா²நத்³வாரேண போ⁴க்தாரம் ரக்ஷதி । ந புந: தத் அந்நம் அஸ்ய அநர்தா²ய ப⁴வதி இத்யர்த²: । யத்புந: ஆத்மஸம்மிதாத் பூ⁴ய: - அதி⁴கதரம் ஶாஸ்த்ரமதிக்ரம்ய பு⁴ஜ்யதே, தத் ஆத்மாநம் ஹிநஸ்தி போ⁴க்து: அநர்தா²ய ப⁴வதி । யச்ச அந்நம் கநீய: - அல்பதரம் ஶாஸ்த்ரநிஶ்சயாபா⁴வாத் அத்³யதே தத் அந்நம் அநுஷ்டா²நயோக்³யதாதி³த்³வாரா ந ரக்ஷிதும் க்ஷமதே । தஸ்மாத் அத்யதி⁴கம் அத்யல்பஞ்ச அந்நம் யோக³மாருருக்ஷதா த்யாஜ்யம் இத்யர்த²: ।
ஶ்ருதிஸித்³த⁴மர்த²ம் நிக³மயதி -
தஸ்மாத் இதி ।
நேத்யாதே³: வ்யாக்²யாநாந்தரமாஹ -
அத²வேதி ।
கிம் தத் அந்நபரிமாணம் யோக³ஶாஸ்த்ரோக்தம், யத் அதி⁴கம் ந்யூநம் வா அப்⁴யவஹரத: யோகா³நுபபத்தி: இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
உக்தம் ஹீதி ।
‘ பூரயேத³ஶநேநார்த⁴ம் த்ருதீயமுத³கேந து ।
வாயோஸ்ஸஞ்சரணார்தா²ய சதுர்த²மவஶேஷயேத் ॥ ''
இதி வாக்யம் ஆதி³ஶப்³தா³ர்த²: । யதா² அத்யந்தமஶ்நத: அநஶ்நதஶ்ச யோக³: ந ஸம்ப⁴வதி ததா² அத்யந்தம் ஸ்வபத: ஜாக்³ரதஶ்ச ந யோக³ஸ்ஸம்ப⁴வதி, இத்யாஹ -
ததே²தி
॥ 16 ॥
ஆஹாரநித்³ராதி³நியமவிரஹிணோ யோக³வ்யதிரேகம் உக்த்வா தந்நியமவதோ யோகா³ந்வயம் வ்யாசஷ்டே -
கத²ம் புநரித்யாதி³நா ।
அந்நஸ்ய நியதத்வம் அர்த⁴ம் அஶநஸ்ய இத்யாதி³, விஹாரஸ்ய நியதத்வம் யோஜநாந்ந பரம் க³ச்சே²த் இத்யாதி³, கர்மஸு சேஷ்டாயா: நியதத்வம் வாங்நியமாதி³, ராத்ரௌ ப்ரத²மத: த³ஶக⁴டிகாபரிமிதே காலே ஜாக³ரணம் , மத்⁴யத: ஸ்வபநம் , புநரபி த³ஶக⁴டிகாபரிமிதே ஜாக³ரணம் இதி ஸ்வப்நாவபோ³த⁴யோ: நியதகாலத்வம் । ஏவம் ப்ரயதமாநஸ்ய யோகி³நோ ப⁴வத: யோக³ஸ்ய ப²லம் ஆஹ -
து³:க²ஹேதி ।
ஸர்வாணி இதி ஆத்⁴யாத்மிகாதி³பே⁴த³பி⁴ந்நாநி, இத்யர்த²: ।
யதோ²க்தயோக³மந்தரேணாபி ஸ்வப்நாதௌ³ து³:க²நிவ்ருத்திரஸ்தி, இதி விஶிநஷ்டி -
ஸர்வேதி ।
விஶுத்³த⁴விஜ்ஞாநத்³வாரா, இதி ஶேஷ:
॥ 17 ॥
ஸப²லஸ்ய ஸாங்க³ஸ்ய யோக³ஸ்ய உக்த்யநந்தரம் , ‘யதா³ ஹி’ (ப⁴. கீ³. 4-7) இத்யாதௌ³ உக்தகாலாநுவாதே³ந யுக்தம் லக்ஷயிதும் அநந்தரஶ்லோகப்ரவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி -
அத² அது⁴நேதி ।
விஶேஷேண ஸம்யதத்வமேவ ஸங்க்ஷிபதி -
ஏகாக்³ரதாமிதி ।
ஆத்மந்யேவ இதி ஏவகாரார்த²ம் கத²யதி -
ஹித்வேதி ।
கேவலத்வம் - அத்³விதீயத்வம் । தஸ்ய ஆத்மஸ்தி²திம் விவ்ருணோதி -
ஸ்வாத்மநீதி ।
சித்தஸ்ய ஹி கல்பிதஸ்ய ஆத்மைவ தத்த்வம் । தத்புந: அந்யத: ஸர்வதோ நிவாரிதம் அதி⁴ஷ்டா²நே நிமக்³நம் திஷ்ட²தி, இதி பா⁴வ: ।
தஸ்யாம் அவஸ்தா²யாம் ஸர்வேப்⁴யோ விஷயேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தத்ருஷ்ணோ யுக்தோ வ்யவஹ்ரியதே, இத்யாஹ -
நி:ஸ்ப்ருஹ இதி
॥ 18 ॥
உபமா - யோகி³ந: சித்தஸ்தை²ர்யஸ்ய உதா³ஹரணம் , இத்யர்த²: । உபமாஶப்³த³ஸ்ய ப்ரதீ³பவிஷயத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் கரணவ்யுத்பத்திம் த³ர்ஶயதி -
உபமீயத இதி ।
யோகி³ந: - யதோ²க்தவிஶேஷணவத: சித்தஸ்தை²ர்யஸ்ய, இதி ஶேஷ:
॥ 19 ॥
த்³விவித⁴: ஸமாதி⁴: ஸம்ப்ரஜ்ஞாத: அஸம்ப்ரஜ்ஞாதஶ்ச । த்⁴யேயைகாகாரஸத்வவ்ருத்தி: பே⁴தே³ந கத²ஞ்சித் ஜ்ஞாயமாநா ஸம்ப்ரஜ்ஞாத: ஸமாதி⁴: । கத²மபி ப்ருத²க் அஜ்ஞாயமாநா ஸைவ ஸத்வவ்ருத்தி: அஸம்ப்ரஜ்ஞாத: ஸமாதி⁴: । தத்ர ஸாமாந்யேந ஸமாதி⁴லக்ஷணமபி⁴தா⁴ய அஸம்ப்ரஜ்ஞாதஸ்ய ஸாமதே⁴: அது⁴நா லக்ஷணம் விவக்ஷந் ஆஹ -
ஏவமிதி ।
காலே ஸமாத்⁴யுபலக்ஷிதே । ஏவகார: துஷ்யதி இத்யநேந ஸம்ப³த்⁴யதே ।
சகாரஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ -
யஸ்மிம்ஶ்சேதி ।
காலஸ்து பூர்வவத் ।
கர்மகாரகத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் ஆத்மாநம் தத்பதா³ர்த²த்வேந வ்யாசஷ்டே -
பரமிதி ।
ஆத்மநி இத்யஸ்ய த்வம்பதா³ர்த²விஷயத்வமாஹ -
ஏவேதி ।
பரமாத்மாநம் ப்ரதீச்யேவ தத்³பா⁴வேந அபரோக்ஷீகுர்வந் அதுஷ்டிஹேத்வபா⁴வாத் துஷ்யத்யேவ இத்யர்த²: । தஸ்மிந் காலே யோக³ஸித்³தி⁴: ப⁴வதி இதி ஶேஷ:
॥ 20 ॥
யோக³ஸித்³தி⁴காலம் ப்ரகாராந்தரேண ப்ரகடயதி -
கிஞ்சேதி ।
பு³த்³தி⁴ஶப்³த³: ஸ்வாநுப⁴வவிஷய: ।
இந்த்³ரியநிரபேக்ஷஸ்வாநுப⁴வக³ம்யத்வோக்தே: ‘அதீந்த்³ரிய ‘மிதி புநருக்தம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
அவிஷயேதி ।
பத³ச்சே²த³: -
ந சேத்யாதி³ ।
அபேக்ஷிதபூரணம் -
ஆத்மஸ்வரூப இதி ।
தஸ்மாத் தத்த்வத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । நைவ இதி ஏவகாரஸம்ப³ந்தோ⁴க்தி: । சகார: ஸப்தம்யா ஸம்ப³ந்த⁴நீய: । இதி பூர்வவத் ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 21 ॥
ப்ரகாராந்தரேண ப்ரக்ருதம் யோக³ம் விஶிநஷ்டி -
கிஞ்சேதி ।
ஆத்மலாபா⁴த் ந பரம் வித்³யதே, இதி ஸ்ம்ருத்வா வ்யாசஷ்டே -
யம் ஆத்மலாப⁴மிதி ।
லாபா⁴ந்தரம் - புருஷார்த²பூ⁴தம் , தத: - தஸ்மாத் , ஆத்மலாபா⁴தி³தி யாவத் । தம் வித்³யாத் இதி உத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।
யஸ்மிந் இத்யாத்³யவதாரயதி -
கிஞ்சேதி ।
அபரிபக்வயோகோ³ யதா² த³ர்ஶிதேந து³:கே²ந ப்ரச்யாவ்யதே ந சைவம் விசால்யதே யஸ்மிந் ஸ்தி²தோ யோகீ³, தம் யோக³ம் வித்³யாத் , இதி பூர்வவத்
॥ 22 ॥
தம் வித்³யாத் இத்யாத்³யபேக்ஷிதம் பூரயந் அவதாரயதி -
யத்ரேதி ।
தமிதி ஆத்மாவஸ்தா²விஶேஷம் பராம்ருஶதி ।
து³:க²ஸம்யோக³ஸ்ய வியோக³: வியோக³ஸம்ஜ்ஞிதோ யுஜ்யதே, ஸ கத²ம் யோக³ஸம்ஜ்ஞித: ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
விபரீதேதி ।
இயம் ஹி யோகா³வஸ்தா² ஸமுத்கா²தநிகி²லது³:க²பே⁴தா³, இதி து³:க²ஸம்யோக³பா⁴வோ யோக³ஸம்ஜ்ஞாம் அர்ஹதி, இத்யர்த²: ।
உபஸம்ஹ்ருதே யோக³ப²லே கிமிதி புந: யோக³ஸ்ய கர்தவ்யத்வம் உச்யதே ? தத்ர ஆஹ -
யோக³ப²லமிதி ।
ப்ரகாராந்தரேண யோக³ஸ்ய கர்தவ்யத்வோபதே³ஶாரம்ப⁴: அத்ர அந்வாரம்ப⁴: ।
யோக³ம் யுஞ்ஜாந: தத்க்ஷணாத் உக்தாம் ஸம்ஸித்³தி⁴ம் அலப⁴மாந: ஸம்ஶயாநோ நிவர்தேத இதி, தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் புந: கர்தவ்யோபதே³ஶ: அர்த²வாந் , இதி மத்வா, ஆஹ -
நிஶ்சயேதி ।
தயோ: ஸாதா⁴நவிதா⁴நமேவ அக்ஷரயோஜநயா ஸாத⁴யதி -
ஸ யதே²தி ।
இஹ ஜந்மநி ஜந்மாந்தரே வா ஸேத்ஸ்யதி, இதி அத்⁴யவஸாயேந யோக்தவ்ய: - கர்தவ்ய:
॥ 23 ॥
இதஶ்ச யோக³ஸ்ய கர்தவ்யத்வம் , இதி ப்ரதிஜாநீதே -
கிஞ்சேதி ।
கேந க்ரமேண கர்தவ்யத்வம் இத்யபேக்ஷாயாம் , ஆஹ -
ஸங்கல்பேதி ।
ஸங்கல்ப: - ஶோப⁴நாத்⁴யாஸ: ।
ஸர்வாந் இத்யுக்த்வா புந: அஶேஷத இதி புநருக்தி:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நிர்லேபேநேதி ।
ததா² ஶேஷோ ந ப⁴வதி, ததா² ஸர்வேஷாம் காமாநாம் ஶோப⁴நாத்⁴யாஸாதீ⁴நாநாம் த்யாக³ஸ்ய யோகா³நுஷ்டா²நஶேஷத்வவத் விவேகயுக்தேந மநஸா கரணஸமுதா³யஸ்ய ஸர்வதோ நியமநமபி தத்ர ஶேஷத்வேந கர்தவ்யம் , இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி
॥ 24 ॥
காமத்யாக³த்³வாரேண இந்த்³ரியாணி ப்ரத்யாஹ்ருத்ய கிம் குர்யாதி³தி ஶங்கிதாரம் ப்ரதி ஆஹ -
ஶநை: ஶநைரிதி ।
ஸஹஸா விஷயேப்⁴ய: ஸகாஶாத் உபரமே மநஸோ ந ஸ்வாஸ்த்²யம் ஸம்ப⁴வதி, இத்யபி⁴ப்ரேத்ய, ஆஹ -
ந ஸஹஸேதி ।
தத்ர ஸாத⁴நம் தை⁴ர்யயுக்தா பு³த்³தி⁴:, இத்யாஹ -
கயேத்யாதி³நா ।
பூ⁴ம்யாதீ³: அவ்யாக்ருதபர்யந்தா: ப்ரக்ருதீ: அஷ்ட பூர்வத்ர பூர்வத்ர தா⁴ரணம் க்ருத்வா உத்தரோத்தரக்ரமேண ப்ரவிலாபயேத் , இதி பா⁴வ: ।
அவ்யக்தம் ஆத்மநி ப்ரவிலாப்ய, ஆத்மமாத்ரநிஷ்ட²ம் மநோ விதா⁴ய, சிந்தயிதவ்யாபா⁴வாத் அதிஸ்வஸ்தோ² ப⁴வேத் , இத்யாஹ -
ஆத்மேதி ।
தத்ர ஸம்ஸ்தி²திமேவ மநஸோ விவ்ருணோதி -
ஆத்மைவேதி ।
யோக³விதி⁴ம் உபக்ரம்ய, கிமித³ம் உக்தம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஏஷ இதி ।
யத் மநஸோ நைஶ்சல்யம் , இதி ஶேஷ:
॥ 25 ॥
நநு மநஸ: ஶப்³தா³தி³நிமித்தாநுரோதே⁴ந ராக³த்³வேஷவஶாத் அத்யந்தசஞ்சலஸ்ய அஸ்தி²ரஸ்ய தத்ர தத்ர ஸ்வபா⁴வேந ப்ரவ்ருத்தஸ்ய குதோ நைஶ்சல்யம் நைஶ்சிந்த்யம் ச ? இதி, தத்ர ஆஹ -
தத்ரேதி ।
யோக³ப்ராரம்ப⁴: ஸப்தம்யர்த²: । ஏவம் ஶப்³தே³ந ‘மநஸைவ’ இத்யாதி³: உக்தப்ரகாரோ க்³ருஹ்யதே । ஸ்வாபா⁴விகோ தோ³ஷோ மித்²யாஜ்ஞாநாதீ⁴நோ ராகா³தி³: ।
ஶப்³தா³தே³: மநஸோ நியமநம் கத²ம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தத்தந்நிமித்தமிதி ।
யாதா²த்ம்யநிரூபணம் - க்ஷயிஷ்ணுத்வது³:க²ஸம்மிஶ்ரத்வாத்³யாலோசநம் , தேந தத்ர தத்ர வைராக்³யபா⁴வநயா தத்தத் ஆபா⁴ஸீக்ருத்ய ததஸ்ததோ நியம்ய ஏதந்மந:, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
மநோவஶீகரணேந உபஶமே கிம் ஸ்யாத் ? இத்யாஹ -
ஏவமிதி ।
யோகா³ப்⁴யாஸ: - விஷயவிவேகத்³வாரா மநோநிக்³ரஹாத்³வ்யாவ்ருத்தி:, ப்ரஶாந்தம் - ஆத்மந்யேவ ப்ரலீநம் , இதி யாவத்
॥ 26 ॥
மநஸ்தத்³வ்ருத்த்யோ: அபா⁴வே ஸ்வரூபபூ⁴தஸுகா²விர்பா⁴வஸ்ய ஸ்வாபாதௌ³ ப்ரஸித்³தி⁴ம் த்³யோதயிதும் ‘ஹி ‘ஶப்³த³: । மோஹாதி³க்லேஶப்ரதிப³ந்தா⁴த் யோகி³நி யதோ²க்தஸுகா²ப்ராப்திம் ஆஶங்க்ய, மநோவிலயம் உபேத்ய பரிஹரதி -
ஶாந்தேதி ।
தஸ்ய அஸ்மதா³தி³விலக்ஷணத்வம் ஆஹ -
ப்³ரஹ்மபூ⁴தமிதி ।
அஸ்மதா³தே³ரபி ஸ்வதோ ப்³ரஹ்மபூ⁴தத்வேந துல்யம் ஜீவந்முக்தத்வம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ப்³ரஹ்மைவேதி ।
த⁴ர்மாத⁴ர்மப்ரதிப³ந்தா⁴த் அயுக்தா யதோ²க்தஸுக²ப்ரப்தி:, இத்யாஶங்க்ய உக்தம் -
அகல்மஷமிதி
॥ 27 ॥
உத்தமம் ஸுக²ம் யோகி³நோ ப⁴வதி இத்யுக்தம் , ததே³வ ஸ்பு²டயதி -
யுஞ்ஜந்நிதி ।
க்ரம: யதோ²க்தோ ‘மநஸைவேந்த்³ரியக்³ராமம் ‘ இத்யாதி³: । யோகா³ந்தராய: - ராக³த்³வேஷாதி³:, ஸதா³ ஆத்மாநம் யுஞ்ஜந்நிதி ஸம்ப³ந்த⁴: । பாபபத³ம் உபலக்ஷணம் புண்யஸ்யாபி । ஸம்ஸ்பர்ஶ: - தாதா³த்ம்யம் ஐகரஸ்யம் । உத்கர்ஷ: - விஷயாஸம்ஸ்பர்ஶ:
॥ 28 ॥
யோக³ம் அநுதிஷ்ட²தோ ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்ய ஸர்வாநர்த²நிவ்ருத்திநிரதிஶயஸுக²ப்ராப்திலக்ஷணோ த்³விவிதோ⁴மோக்ஷ: ஹேதுநா கேந ஸ்யாத் ? இதி ஶங்கமாநம் ப்ரதி ஆஹ -
இதா³நீமிதி ।
ஸ்வம் ஆத்மாநம் ஈக்ஷதே, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஸர்வபூ⁴தாந்யபி தத்³விஶேஷணத்வேந பஶ்யதி சேத் ந ஶுத்³த⁴வஸ்துஜ்ஞாநமிதி ந அவித்³யாநிவ்ருத்தி:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸர்வபூ⁴தாநீதி ।
உக்தே த³ர்ஶநே சித்தஸமாதா⁴நம் உபாயந்த³ர்ஶயதி -
யோகே³தி ।
விஷமேஷு உபாதி⁴ஷு தத³நுரோதா⁴த் விஷமமேவ த³ர்ஶநம் தது³பத³ர்ஶிதத³ர்ஶநப்ரதிப³ந்த⁴கம் ப்ரத்யுத³ஸ்யதி -
ஸர்வத்ரேதி
॥ 29 ॥
உக்தஸ்ய ஏகத்வஜ்ஞாநஸ்ய ப²லவிகல்பத்வஶங்காம் ஶிதி²லயதி -
ஏதஸ்யேதி ।
தத்ர ஏகத்வத³ர்ஶநம் அநுவத³தி -
யோ மாமிதி ।
தத்ப²லம் இதா³நீம் உபந்யஸ்யதி -
தஸ்யேதி ।
ஜ்ஞாநாநுவாத³பா⁴க³ம் விப⁴ஜதே -
யோ மாமிதி ।
தத்ப²லோக்திபா⁴க³ம் வ்யாசஷ்டே -
தஸ்யைவமிதி ।
அநேகத்வத³ர்ஶிநோ(அ)பி ஈஶ்வரோ நித்யத்வாத் ந ப்ரணஶ்யதி, இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
நேதி ।
அஹம் பரமாநந்த³:, ந தம் ப்ரதி பரோக்ஷோ ப⁴வாமி, இத்யர்த²: ।
‘ஸ ச’ இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
வித்³வாநிதி ।
வித்³வாநிவ அவித்³வாநபி ஈஶ்வரஸ்ய ந நஶ்யதி, இத்யாஶங்க்ய, உக்தம் -
நேத்யாதி³நா ।
அவிது³ஷஶ்ச ஸ்வரூபேண ஸதோ(அ)பி வ்யவஹிதத்வாத் அவித்³யயா, நஷ்டப்ராயதா இத்யர்த²: ।
ஈஶ்வரஸ்ய விது³ஷஶ்ச பரஸ்பரம் அபரோக்ஷத்வே ஹேதும் ஆஹ -
தஸ்ய சேதி ।
ஆத்மைகத்வே(அ)பி கத²ம் மிதோ²(அ)பரோக்ஷத்வம் , தத்ர ஆஹ -
ஸ்வாத்மேதி ।
வித்³வதீ³ஶ்வரயோ: ஏகத்வாநுவாதே³ந வித்³யாப²லம் விவ்ருணோதி -
யஸ்மாச்சேதி ।
தஸ்மாத் ஏகத்வத³ர்ஶநார்த²ம் ப்ரயதிதவ்யம் , இதி ஶேஷ:
॥ 30 ॥
பூர்வார்தே⁴ந அநூத்³ய உத்தரார்தே⁴ந ப²லவிதி⁴:, இதி மத்வா ஆஹ -
இத்யேததி³தி ।
ராகா³தி³ரஹிதஸ்ய யமநியமாதி³ஸம்ஸ்காரவத: ஸ்வைரப்ரவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வே(அ)பி, தாம் அங்கீ³க்ருத்ய ஜ்ஞாநம் ஸ்தௌதி -
ஸர்வதே²தி ।
ப்ரதிபா⁴ஸதோ(அ)பி யதே²ஷ்டசேஷ்டா(அ)ங்கீ³காரே குதோ ஜ்ஞாநவதோ நித்யமுக்தத்வம் , ப்ராதீதிகது³ராசாரப்ரதிப³ந்தா⁴த் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ந மோக்ஷமிதி
॥ 31 ॥
ஸ்வைராசரணஸ்ய அப்ரதிப³ந்த⁴கத்வகத²நாத் பரபீட³நஸ்ய யோகி³ந: ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ப்ரதி அப்ரதிப³ந்த⁴கத்வப்ரஸக்தௌ உக்தம் -
கிஞ்சேதி ।
அந்யத³பி கி़ஞ்சித் உச்யதே பரமயோகி³நோ நிர்தே³ஶத்³வாரா யோக³மாஹாத்ம்யம் , இத்யர்த²: ।
உபமேவ - ஔபம்யம் , ஆத்மா ச தத் ஔபம்யஞ்ச, தேந । ஸர்வபூ⁴தேஷு ய: ஸமம் பஶ்யதி இத்யுக்தே ததே³வ ஸமத³ர்ஶநம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் விவ்ருணோதி -
கிமித்யாதி³நா ।
விகல்பார்த²த்வம் வாரயதி -
வாஶப்³த³ இதி ।
உபத³ர்ஶிதஸமத³ர்ஶநப²லம் அபி⁴லஷதி -
ந கஸ்யசிதி³தி ।
கிமபேக்ஷயா தஸ்ய பரமத்வம் ? தத்ர ஆஹ -
ஸர்வேதி
॥ 32 ॥
“ மநஶ்சஞ்சலமஸ்தி²ரம் “, இத்யுபஶ்ர்ருத்ய நிர்விஶேஷே சித்தஸ்தை²ர்யம் து³ஶ்ஶகம் இதி மந்வாந: தது³பாயபு³பு⁴த்ஸயா ப்ருச்ச²தி, இதி ப்ரஶ்நம் உத்தா²பயதி -
ஏதஸ்யேதி ।
தத்ப்ராப்த்யுபாயம் ஶுஶ்ரூஷு:, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
॥ 33 ॥
மநஸஶ்சஞ்சலத்வே(அ)பி தந்நிக்³ரஹத்³வாரா யோக³ஸ்தை²ர்யம் ஸம்பாத்³யதாம் , இத்யாஶங்க்யா, ஆஹ -
ப்ரஸித்³த⁴மிதி
க்ருஷ்ணபத³பரிநிஷ்பத்திப்ரகாரம் ஸூடயதி -
க்ருஷ்ண இதீதி ।
கத²ம் கர்ஷகத்வம் ஆப்தகாமஸ்ய ப⁴க³வத: ஸம்ப⁴வதி இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ப⁴க்தேதி ।
ஐஹிகாமுஷ்மிகஸர்வஸம்பதா³ம் ஆகர்ஷணஶீலத்வாச்ச இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
ப்ரமத்²நாதி க்ஷோப⁴யதி । ததே³வ க்ஷோப⁴கத்வம் ப்ரகடயதி -
விக்ஷிபதீதி ।
து³ர்நிவாரத்வம் அபி⁴ப்ரேதாத் விஷயாத் ஆக்ரஷ்டும் அஶக்யத்வம் விஶேஷணாந்தரமாஹ - கிஞ்சேதி । அவச்சே²த்³யத்வம் விஶேஷணாந்தரமாஹ -
கிஞ்ச த்³ருட⁴ம் இதி ।
தந்துநாக³: வருணபாஶஶப்³தி³த: ஜலசாரீ பதா³ர்த²: அத்யந்தத்³ருட⁴தயா சே²த்துமஶக்யத்வேந ப்ரஸித்³த⁴: விவக்ஷித: ।
வாயோரித்யுக்தம் வ்யநக்தி -
யதே²தி
॥ 34 ॥
ப்ரஶ்நம் அங்கீ³க்ருத்ய ப்ரதிவசநம் உத்தா²பயதி -
ஶ்ரீப⁴க³வாநிதி ।
குத்ர ஸம்ஶயராஹித்யம் ? தத்ர ஆஹ -
மந இதி ।
கத²ம் தர்ஹி மநோநிரோதோ⁴ ப⁴வதி, தத்ர ஆஹ -
கிந்து இதி ।
அப்⁴யாஸஸ்வரூபம் ஸாமாந்யேந நித³ர்ஶயதி -
அப்⁴யாஸோ நாமேதி ।
கஸ்யாஞ்சித் சித்தபூ⁴மௌ இதி அவிஶேஷித: த்⁴யேயோ விஷயோ நிர்தி³ஶ்யதே, ஸமாநப்ரத்யயாவ்ருத்தி: விஜாதீயப்ரத்யயாநந்தரிதா இதி ஶேஷ: । சித்தஸ்யேதி ஷஷ்டீ² ப்ரத்யயஸ்ய தத்³விகாரத்வத்³யோதநார்தா² ।
வைராக்³யஸ்வரூபம் நிரூபயதி -
வைராக்³யமிதி ।
தேஷு வைத்ருஷ்ண்யம் வைராக்³யம் நாம, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தத்ர ஹேதும் ஸூசயதி -
தோ³ஷேதி ।
விஷயேஷுத்ருஷ்ணாவிஷயேஷு தோ³ஷத³ர்ஶநம் அப்⁴யஸ்யதே । தேந வைத்ருஷ்ண்யம் ஜாயதே ।
தேந நிக்³ருஹ்யமாணம் நிர்தி³ஶதி -
விக்ஷேபேதி ।
தஸ்மிந் க்³ருஹீதே - நிருத்³தே⁴ மநோநிரோதே⁴(அ)ஸ்ய கிம் ஸ்யாத் ? இத்யபேக்ஷாயாம் ஆஹ -
ஏவமிதி ।
அப்⁴யாஸஹேதுகவைராக்³யத்³வாரா சித்தப்ரசாரநிரோதே⁴ நிருத்³த⁴வ்ருத்திகம் மநோவிஷயவிமுக²ம் அந்தர்நிஷ்ட²ம் ப⁴வதி, இத்யர்த²:
॥ 35 ॥
ஸம்யதாத்மநோ யோக³ப்ராப்தி: ஸுலபா⁴, இத்யுக்த்வா, வ்யதிரேகம் த³ர்ஶயதி -
ய: புநரிதி ।
வ்யதிரேகோபந்யாஸபரம் பூர்வார்த⁴ம் அநூத்³ய வ்யாகரோதி - அஸம்யதேதி । பூர்வோக்தாந்வயவ்யாக்²யாநபரம் உத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
யஸ்த்வித்யாதி³நா ।
அந்த:கரணஸ்ய ஸ்வவஶத்வே ஸித்³தே⁴(அ)பி வைராக்³யாதௌ³ ஆஸ்தா²வதா ப⁴விதவ்யம் , இத்யாஹ -
யததேதி ।
உபாயோ வைராக்³யாதி³பூர்வகோ மநோநிரோத⁴:
॥ 36 ॥
ப்ரஶ்நாந்தரம் உத்தா²பயதி -
தத்ரேத்யாதி³நா ।
மநோநிரோத⁴ஸ்ய து³:க²ஸாத்⁴யத்வம் ஆஶங்க்ய பரிஹ்ருதே ஸதி, ப்ரஷ்டா புந: அவகாஶம் ப்ரதிலப்⁴ய உவாச, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
லோகத்³வயப்ராபககர்மஸம்ப⁴வே குதோ யோகி³நோ நாஶாஶங்கா ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யோகா³ப்⁴யாஸேதி ।
ததா²பி யோகா³நுஷ்டா²நபரிபாகபரிப்ராப்திஸம்யக்³த³ர்ஶநஸாமர்த்²யாத் மோக்ஷோபபத்தௌ குத: தஸ்ய நாஶாஶங்கா ? இதி சேத் , மைவம் , அநேகாந்தராயவத்த்வாத் யோக³ஸ்ய இஹ ஜந்மநி ப்ராயேண ஸம்ஸித்³தே⁴: அஸித்³தி⁴:, இத்யபி⁴ஸந்தா⁴ய ஆஹ -
யோக³ஸித்³தீ⁴தி ।
அப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸப³ஹிர்பா⁴வோ நாஶ: । யோக³மார்கே³ தத்ப²லஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநஸ்ய அத³ர்ஶநாத் , இதி ஶேஷ: ।
தர்ஹி ததோ ப³ஹிர்முக²த்வமேவ ஆத்யந்திகம் ஸம்வ்ருத்தம் , இத்யாஶ்க்ய, ஆஹ -
ஶ்ரத்³த⁴யேதி ।
தர்ஹி யோக³மார்க³ம் ஆஶ்ரயதே ? நேத்யாஹ -
யோகா³தி³தி ।
மரணகாலே வ்யாகுலேந்த்³ரியஸ்ய ஜ்ஞாநஸாத⁴நாநுஷ்டா²நாவகாஶாபா⁴வாத் யுக்தம் ததஶ்சலிதமாநஸத்வம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ப்⁴ரஷ்டேதி ।
க³ம்யத இதி க³தி: - புருஷார்த²:, ஸாமாந்யப்ரஶ்நம் அந்தர்பா⁴வ்யவிஶேஷப்ரஶ்நோ த்³ரஷ்டவ்ய:
॥ 37 ॥
ப்ரஶ்நமேவ விவ்ருணோதி -
கச்சிதி³தி ।
ப்ரஶஸ்தப்ரஶ்நார்த²த்வம் கச்சிதி³த்யஸ்ய அங்கீ³க்ருத்ய வ்யாசஷ்டே -
கிமிதி ।
உப⁴யவிப்⁴ரஷ்டத்வம் ஸ்பஷ்டயதி -
கர்மேத்யாதி³நா ।
வாயுநா சி²ந்நமு - விஶகலிதம் அப்⁴ரம் யதா² நஶ்யதி தத்³வத் , இத்யாஹ -
சி²ந்நேதி ।
நாஶாஶங்கநிமித்தம் ஆஹ -
நிராஶ்ரய இதி ।
கர்மமார்க³ரூபாவஷ்டம்பா⁴பா⁴வேபி ஜ்ஞாநமார்கா³வஷ்டம்ப⁴: தஸ்ய ப⁴விஷ்யதி, இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
விமூட⁴: ஸந் இதி ।
நஹி கர்மிணம் ப்ரதி இயம் ஆஶங்கா யுக்தா, அபி⁴லாஷம் த்யக்த்வா ஈஶ்வரே ஸமர்ப்ய வா கர்ம அநுதிஷ்ட²த:, நிருபசாரேண தத்³ப்⁴ரம்ஶவசநாஸம்ப⁴வாத் । ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸிந: து விஹிதாநாம் த்யாகா³த் ஜ்ஞாநோபாயாச்ச விச்யுதே: அநர்த²ப்ராப்திஶங்கா யுக்தா இதி பா⁴வ:
॥ 38 ॥
யதோ²பத³ர்ஶிதஸம்ஶயாபாகரணார்த²ம் அர்ஜுநோ ப⁴க³வந்தம் ப்ரேரயந் ஆஹ -
ஏததி³தி ।
மத்தோ(அ)ந்ய: கஶ்சித் ருஷிர்வா தே³வோ வா த்வதீ³யம் ஸம்ஶயம் சே²த்ஸ்யதி இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
த்வத³ந்ய இதி ।
அந்யஸ்ய ஸம்ஶயசே²த்து: அபா⁴வே ப²லிதம் ஆஹ -
அத இதி ।
॥ 39 ॥
யோகி³நோ நாஶாஶங்காம் பரிஹரந் உத்தரம் ஆஹ -
ப⁴க³வாநிதி ।
யது³க்தம் உப⁴யப்⁴ரஷ்டோ யோகீ³ நஶ்யதி, இதி, தத்ர ஆஹ -
பார்தே²தி ।
தத்ர ஹேதும் ஆஹ -
நஹீதி ।
யோகி³நோ மார்க³த்³வயாத் விப்⁴ரஷ்டஸ்ய ஐஹிகோ நாஶ: - ஶிஷ்டக³ர்ஹாலக்ஷணோ ந ப⁴வதீதி ஶ்ரத்³தா⁴தே³: ஸத்³பா⁴வாத் , ததா²பி கத²ம் ஆமுஷ்மிகநாஶஶூந்யத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, தத்³ரூபநிரூபணபூர்வகம் தத³பா⁴வம் ப்ரதிஜாநீதே -
நாஶோ நாமேதி ।
தத்ர ஹேதுபா⁴க³ம் விப⁴ஜதே -
நஹீத்யாதி³நா ।
உப⁴யப்⁴ரஷ்டஸ்யாபி ஶ்ரத்³தே⁴ந்த்³ரியஸம்யமாதே³: ஸாமிக்ருதஶ்ரவணாதே³ஶ்ச பா⁴வாத் உபபந்நம் ஶுப⁴க்ருத்த்வம் ।
தாதேதி கத²ம் புத்ரஸ்தா²நீயஶிஷ்ய: ஸம்போ³த்⁴யதே ? பிதுரேவ தாதஶப்³த³த்வாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தநோதீதி ।
தேந புத்ரஸ்தா²நீயஸ்ய ஶிஷ்யஸ்ய தாதேதி ஸம்போ³த⁴நம் அவிருத்³த⁴ம் , இத்யர்த²: । ந க³ச்ச²தி குத்ஸிதாம் க³திம் , கல்யாணகாரித்வாத் , இதி நாஶாபா⁴வ:
॥ 40 ॥
யோக³ப்⁴ரஷ்டஸ்ய லோகத்³வயே(அ)பி நாஶாபா⁴வே கிம் ப⁴வதி ? இதி ப்ருச்ச²தி -
கிந்த்விதி ।
தத்ர ஶ்லோகேந உத்தரம் ஆஹ -
ப்ராப்யேதி ।
கத²ம் ஸம்ந்யாஸீ இதி விஶேஷ்யதே ? தத்த்ர ஆஹ -
ஸாமர்த்²யாதி³தி ।
கர்மணி வ்யாப்ருதஸ்ய கர்மிணோ யோக³மார்க³ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தே:, தத்ப்ரவ்ருத்தாவபி ப²லாபி⁴லாஷவிகலஸ்ய ஈஶ்வரே ஸமர்பிதஸர்வகர்மண: தத்³ப்⁴ரம்ஶாஶங்காநவகாஶாத் , இத்யர்த²: । ஸமாநாம் நித்யத்வம் மாநுஷஸமாவிலக்ஷணத்வம் । வைராக்³யாபா⁴வவிவக்ஷயா விபூ⁴திமதாம் க்³ருஹே ஜந்ம, இதி விஶிஷ்யதே
॥ 41 ॥
ஶ்ரத்³தா⁴வைராக்³யாதி³கல்யாணாதி⁴க்யே பக்ஷாந்தரம் ஆஹ -
அதே²தி ।
யோகி³நாமிதி கர்மிணாம் க்³ரஹணம் மா பூ⁴த் , இதி விஶிநஷ்டி -
தீ⁴மதாமிதி ।
ப்³ரஹ்மவித்³யாவதாம் ஶுசீநாம் த³ரித்³ராணாம் குலேஜந்ம து³ர்லபா⁴த³பி து³ர்லப⁴ம் ப்ரமாத³காரணாபா⁴வாத் , இத்யாஹ -
ஏதத்³தீ⁴தி ।
கிமபேக்ஷ்ய அஸ்ய ஜந்மநோ து³:க²லப்⁴யாத³பி து³:க²லப்⁴யதரத்வம் ? ததா³ஹ -
பூர்வமிதி ।
யத்³யபி விபூ⁴திமதாமபி ஶுசீநாம் க்³ருஹே ஜந்ம து³:க²லப்⁴யம் , ததா²பி தத³பேக்ஷயா இத³ம் ஜந்ம து³:க²லப்⁴யதரம் , யத் ஈத்³ருஶம் ஶுசீநாம் த³ரித்³ராணாம் வித்³யாவதாம் , இதி விஶேஷணோபேதே குலே லோகே ஜந்ம வக்ஷ்யமாணம் , இத்யர்த²:
॥ 42 ॥
யத் உத்தமதரம் ஜந்ம உக்தம் , தஸ்ய உத்தமத்வே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
பு³த்³த்⁴யேதி ஆத்மவிஷயயா, இதி ஶேஷ: । பூர்வஸ்மிந் தே³ஹே ப⁴வம் - தத்ர அநுஷ்டி²தஸாத⁴நவிஶேஷயுக்தம் , இத்யர்த²: ।
தர்ஹி யதோ²க்தஜந்மநி ஸாத⁴நாநுஷ்டா²நம் அந்தரேணைவ பு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யததே சேதி ।
ப்ரயத்ந: ஶ்ரவணாத்³யநுஷ்டா²நவிஷய:
॥ 43 ॥
யதி³ பூர்வஸம்ஸ்கார: அஸ்ய இச்சா²ம் உபநயந் ந ப்ரவர்தயதி, ததா² ச ப்ரவ்ருத்தி: அநிச்ச²யா ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
பூர்வேதி ।
ஸ ஹி யோக³ப்⁴ரஷ்ட: ஸமநந்தரஜந்மக்ருதஸம்ஸ்காரவஶாத் உத்தரஸ்மிந் ஜந்மநி அநிச்ச²ந்நபி யோக³ம் ப்ரத்யேவ ஆக்ருஷ்டோ ப⁴வதி, இத்யர்த²: ।
தத்ர கோமுதிகந்யாயம் ஸூசயதி -
ஜிஜ்ஞாஸுரிதி ।
பூர்வார்த⁴ம் விப⁴ஜதே -
ய: பூர்வேதி ।
தஸ்மாத் , ந இச்ச²யா தஸ்ய ப்ரவ்ருத்தி:, இதி ஶேஷ: ।
யோக³ப்⁴ரஷ்டஸ்ய அத⁴ர்மாதி³ப்ரதிப³ந்தே⁴(அ)பி தர்ஹி பூர்வாப்⁴யாஸவஶாத் பு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நேத்யாதி³நா ।
யதி³ யோக³ப்⁴ரஷ்டேந யோகா³ப்⁴யாஸஜநிதஸம்ஸ்காரப்ராப³த்யாத் ப்ரப³லதராத⁴ர்மபே⁴த³ரூபம் கர்ம ந க்ருதம் ஸ்யாத் , ததா³ தேந ஸம்ஸ்காரேண வஶீக்ருத: ஸந் இச்சா²தி³ரஹிதோ(அ)பி பு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்த⁴பா⁴க் ப⁴வதி இத்யர்த²: ।
விபக்ஷே யோக³ஸம்ஸ்காரஸ்ய அபி⁴பூ⁴தத்வாத் ந கார்யாரம்ப⁴கத்வம் , இத்யாஹ -
அத⁴ர்மஶ்சேதி³தி ।
யோக³ஜஸம்ஸ்காரஸ்ய அத⁴ர்மாபி⁴பூ⁴தஸ்ய கார்யம் அக்ருத்வைவ அபி⁴பா⁴வகப்ராப³ல்யே ப்ரணாஶ: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தத்க்ஷயேத்விதி ।
காலவ்யவதா⁴நாத் நிவ்ருத்திம் ஶங்கித்வா உத்கம் -
நேதி ।
த்ருணஜலாயுகாத்³ருஷ்டாந்தஶ்ருத்யா ஸம்ஸ்காரஸ்ய தீ³ர்க⁴தாயா: ஸமாதி⁴க³தத்வாத் , இதி பா⁴வ: ।
கॊமுதிகந்யாயோக்திபரம் உத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே -
ஜிஜ்ஞாஸுரபீத்யாதி³நா ।
அத்ராபி ‘ஸம்ந்யாஸீ’ இதி விஶேஷணம் பூர்வவத் அவதே⁴யம் , இத்யாஹ -
ஸாமர்த்²யாதி³தி ।
ந ஹி கர்மீ கர்மமார்கே³ ப்ரவ்ருத்த: ததோ ப்⁴ரஷ்ட: ஶங்கிதும் ஶக்யதே, அத: ஸம்ந்யாஸீ பூர்வோக்தை: விஶேஷணை: விஶிஷ்டோ யோக³ப்⁴ரஷ்டோ(அ)பீ⁴ஷ்ட: । ஸோ(அ)பி வைதி³கம் கர்ம தத்ப²லம் ச அதிவர்ததே, கிமுத யோக³ம் பு³த்³த்⁴வா தந்நிஷ்ட²: - ஸதா³ அப்⁴யாஸம் குர்வந் கர்ம தத்ப²லம் ச அதிவர்தத இதி வக்தவ்யம் , இதி யோஜநா । யோக³நிஷ்ட²ஸ்ய கர்மதத்ப²லாதிவர்தநம் ததோ(அ)தி⁴கப²லாவாப்தி: விவக்ஷ்யதே
॥ 44 ॥
யோக³நிஷ்ட²ஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வே ஹேத்வந்தரம் வக்தும் உத்தரஶ்லோகம் அவதாரயதி -
குதஶ்சேதி ।
ம்ருது³ப்ரயத்நோ(அ)பி க்ரமேண மோக்ஷ்யதே சேத் அதி⁴கப்ரயத்நஸ்ய க்லேஶஹேதோ: அகிஞ்சித்கரத்வம் , இத்யாஶங்க்ய, ஹேத்வந்தரமேவ ப்ரகடயதி - ப்ரயத்நாதி³தி । தத்ர - யோக³விஷயே ப்ரயத்நாதிரேகே ஸதி, இத்யர்த²: । தத: - ஸஞ்சிதஸம்ஸ்காரஸமுதா³யாத் , இதி யாவத் । ஸமுத்பந்நஸம்யக்³த³ர்ஶநவஶாத் ப்ரக்ருஷ்டா க³தி: ஸம்ந்யாஸிநா லப்⁴யதே, தேந ஶீக்⁴ரம் முக்திம் இச்ச²ந் அதி⁴கப்ரயத்நோ ப⁴வேத் , அல்பப்ரயத்நஸ்து சிரேணைவ முக்திபா⁴கீ³, இத்யர்த²:
॥ 45 ॥
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநத்³வாரா மோக்ஷஹேதுத்வம் யோக³ஸ்ய உக்தம் அநூத்³ய யோகி³ந: ஸர்வாதி⁴கத்வம் ஆஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
யோக³ஸ்ய ஸர்வஸ்மாத் உத்கர்ஷாத் அவஶ்யகர்தவ்யத்வாய யோகி³ந: ஸர்வாதி⁴க்யம் ஸாத⁴யதி -
தபஸ்விப்⁴ய இதி ।
யோகி³நோ ஜ்ஞாநிநஶ்ச பர்யாயத்வாத் கத²ம் தஸ்ய ஜ்ஞாநிப்⁴ய: அதி⁴கத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஜ்ஞாநமிதி ।
யோகி³ந: ஸர்வாதி⁴கத்வே ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி
॥ 46 ॥
நநு ஆதி³த்யோ விராடா³த்மா ஸூத்ரம் காரணம் அக்ஷரம் இத்யேஷாம் உபாஸகா பூ⁴யாம்ஸோ யோகி³நோ க³ம்யந்தே, தேஷாம் கதம: ஶ்ரேயாந் இஷ்யதே ? தத்ர ஆஹ -
யோகி³நாமிதி ।
யோ ப⁴க³வந்தம் ஸகு³ணம் நிர்கு³ணம் வா யதோ²க்தேந சேதஸா ஶ்ரத்³த³தா⁴ந: ஸந் , அநவரதம் அநுஸந்த⁴த்தே ஸ யுக்தாநாம் மத்⁴யே அதிஶயேந யுக்த: - ஶ்ரேயாந் , ஈஶ்வரஸ்ய அபி⁴ப்ரேத:, ந ஹி ததீ³யோ அபி⁴ப்ராய: அந்யதா² ப⁴விதும் அர்ஹதி, இத்யர்த²: । தத³நேந அத்⁴யாயேந கர்மயோக³ஸ்ய ஸம்ந்யாஸஹேதோ: மர்யாதா³ம் த³ர்ஶயதா, ஸாங்க³ம் ச யோக³ம் விவ்ருண்வதா, மநோநிக்³ரஹோபாயோபதே³ஶேந யோக³ப்⁴ரஷ்டஸ்ய ஆத்யந்திகநாஶஶங்காவகாஶம் ஶிதி²லயதா, த்வம்பதா³ர்தா²பி⁴ஜ்ஞஸ்ய ஜ்ஞாநநிஷ்ட²த்வோக்த்யா வாக்யார்த²ஜ்ஞாநாத் முக்தி:, இதி ஸாதி⁴தம்
॥ 47 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ராஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநாந்த³ஜ்ஞாநவிரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே ஷஷ்டோ²(அ)த்⁴யாய: ॥
கர்மஸம்ந்யாஸாத்மகஸாத⁴நப்ரதா⁴நம் த்வம்பதா³ர்த²ப்ரதா⁴நம் ச ப்ரத²மஷட்கம் வ்யாக்²யாய, மத்⁴யமஷட்கம் உபாஸ்யநிஷ்ட²ம் தத்பதா³ர்த²நிஷ்ட²ம் ச வ்யாக்²யாதும் ஆரப⁴மாண:, ஸமநந்தராத்⁴யாயம் அவதாரயதி -
யோகி³நாமிதி ।
அதீதாத்⁴யாயாந்தே மத்³க³தேந அந்தராத்மநா யோ ப⁴ஜதே மாம் இதி ப்ரஶ்நபீ³ஜம் ப்ரத³ர்ஶ்ய, கீத்³ருஶம் ப⁴க³வதஸ்தத்த்வம் ? கத²ம் வா மதூ³க³தாந்தராத்மா ஸ்யாத் ? இதி அர்ஜுநஸ்ய ப்ரஶ்நத்³வயே ஜாதே, ஸ்வயமேவ ப⁴க³வாந் அப்ருஷ்டம் ஏதத்³வக்தும் இச்ச²ந் உக்தவாந் இத்யர்த²: ।
பரமேஶ்வரஸ்ய வக்ஷ்யமாணவிஶேஷணத்வம் ஸகலஜக³தா³யதநத்வாதி³நாநாவித⁴விபூ⁴திபா⁴கி³த்வம் , தத்ர ஆஸக்தி: - மநஸ: விஷயாந்தரபரிஹாரேண தந்நிஷ்ட²த்வம் । மநஸ: ப⁴க³வத்யேவ ஆஸக்தௌ ஹேதுமாஹ -
யோக³மிதி ।
விஷயாந்தரபரிஹாரே ஹி கோ³சரம் ஆலோச்யமாநே ப⁴க³வத்யேவ ப்ரதிஷ்டி²தம் ப⁴வதி இத்யர்த²: ।
ததா²பி ஸ்வாஶ்ரயே புருஷ: மந: ஸ்தா²பயதி, நாந்யத்ர, இத்யாஶங்க்ய, அாஹ -
மதா³ஶ்ரய இதி ।
யோகி³ந: யத்³ ஈஶ்வராஶ்ரயத்வேந தஸ்மிந்நேவ ஆஸக்தமநஸஸ்த்வம் உபந்யஸ்தம் , தத்³ உபபாத³யதி -
யோ ஹீதி ।
ஈஶ்வராக்²யாஶ்ரயஸ்ய ப்ரதிபத்திமேவ ப்ரகடயதி -
ஹித்வேதி ।
அஸ்து யோகி³ந: த்வதா³ஶ்ரயப்ரதிபத்த்யா மநஸ: த்வய்யேவ ஆஸக்தி:, ததா²பி மம கிமாயாதம் ? இத்யாஶங்க்ய, த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
யஸ்த்வமேவமிதி ।
ஏவம்பூ⁴த: - யதோ²க்தத்⁴யாநநிஷ்ட²புருஷவதே³வ மய்யாஸக்தமநா: ய: த்வம், ஸ த்வம் ததா²வித⁴ஸ்ஸந் , அஸம்ஶயம் - அவித்³யமாந: ஸம்ஶய: யத்ர ஜ்ஞாநே தத்³ யதா² ஸ்யாத் , ததா², மாம் ஸமக்³ரம் ஜ்ஞாஸ்யஸி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஸமக்³ரம் இத்யஸ்ய அர்த²மாஹ -
ஸமஸ்தமிதி ।
விபூ⁴தி: - நாநாவிதை⁴ஶ்வர்யோபாயஸம்பத்தி:, ப³லம் - ஶரீரக³தம் ஸாமர்த்²யம் , ஶக்தி: - மநோக³தம் ப்ராக³ல்ப்⁴யம், ஐஶ்வர்யம் - ஈஶிதவ்யவிஷயம் ஈஶநஸாமர்த்²யம் , ஆதி³ஶப்³தே³ந ஜ்ஞாநேச்சா²த³ய: க்³ருஹ்யந்தே ।
அஸம்ஶயமிதி பத³ஸ்ய க்ரியாவிஶேஷணத்வம் விஶத³யந் க்ரியாபதே³ந ஸம்ப³ந்த⁴ம் கத²யதி -
ஸம்ஶயமிதி ।
விநா ஸம்ஶயம் ப⁴க³வத்தத்த்வபரிஜ்ஞாநமேவ ஸ்போ²ரயதி -
ஏவமேவேதி ।
ப⁴க³வத்தத்த்வே ஜ்ஞாதவ்யே, கத²ம் மம ஜ்ஞாநமுதே³ஷ்யதி? ந ஹி த்வாம்ருதே தது³பதே³ஷ்டா கஶ்சித³ஸ்தி, இத்யாஶஙக்ய, ஆஹ -
தச்ச்²ருண்விதி
॥ 1 ॥
ஜ்ஞாஸ்யஸி இத்யுக்த்யா பரோக்ஷஜ்ஞாநஶங்காயாம் தந்நிவ்ருத்யர்த²ம் தது³க்திப்ரகாரமேவ விவ்ருணோதி -
தச்சேதி ।
இத³ம் - அபரோக்ஷம் ஜ்ஞாநம் சைதந்யம் । தஸ்ய ஸவிஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரதிலம்பே⁴ கிம் ஸ்யாத்? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யஜ்ஜ்ஞாத்வேதி ।
இத³மா சைதந்யஸ்ய பரோக்ஷத்வம் வ்யாவர்த்யதே । ததே³வ ஸவிஜ்ஞாநமிதி விஶேஷணேந ஸ்பு²டயதி ।
அநவஶேஷேண தத்³வேத³நப²லோபந்யாஸேந ஶ்ரோதாரம் தச்ச்²ரவணப்ரவணம் கரோதி -
தத்³ஜ்ஞாநமிதி ।
ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநஶ்ருதிமாஶ்ரித்ய உத்தரார்த⁴தாத்பர்யமாஹ -
யத்³ஜ்ஞாத்வேதி ।
ப⁴க³வத்தத்த்வஜ்ஞாநஸ்ய விஶிஷ்டப²லத்வமுக்த்வா ப²லிதமாஹ -
அத இதி
॥ 2 ॥
ஜ்ஞாநஸ்ய து³ர்லப⁴த்வம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரகடயதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
ஸஹஸ்ரஶப்³த³ஸ்ய ப³ஹுவாசகத்வம் உபேத்ய வ்யாகரோதி -
அநேகேஷ்விதி ।
ஸித்³த⁴யே - ஸத்த்வஶுத்³தி⁴த்³வாரா ஜ்ஞாநோத்பத்த்யர்த²ம் இத்யர்த²: ।
ஸித்³த்⁴யர்த²ம் யதமாநாநாம் கத²ம் ஸித்³த⁴த்த்வம்? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ஸித்³தா⁴ ஏவேதி ।
ஸர்வேஷாமேவ தேஷாம் ஜ்ஞாநோத³யாத் தஸ்ய ஸுலப⁴த்வம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தேஷாமிதி
॥ 3 ॥
ஜ்ஞாநார்த²ம் ப்ரயத்நஸ்ய, தத்³த்³வாரா ஜ்ஞாநலாப⁴ஸ்ய, தது³ப⁴யத்³வாரேண முக்தேஶ்ச, து³ர்லப⁴த்வாபி⁴தா⁴நஸ்ய ஶ்ரோத்ருப்ரரோசநம் ப²லம் , இதி மத்வா ஆஹ -
ஶ்ரோதாரமிதி ।
ஆத்மந: ஸர்வாத்மகத்வேந பரிபூர்ணத்வம் அவதாரயந் ஆதௌ³ அபராம் ப்ரக்ருதிம் உபந்யஸ்யதி -
ஆஹேதி ।
பூ⁴மிஶப்³த³ஸ்ய வ்யவஹாரயோக்³யஸ்தூ²லப்ருதி²வீவிஷயத்வம் வ்யாவர்தயதி -
பூ⁴மிரிதீதி ।
தத்ர ஹேதுமாஹ -
பி⁴ந்நேதி ।
ப்ரக்ருதிஸமபி⁴வ்யாஹாராத் க³ந்த⁴தந்மாத்ரம் ஸ்தூ²லப்ருதி²வீப்ரக்ருதி:, உத்தரவிகாரோ பூ⁴மிரிதி உச்யதே, ந விஶேஷ இத்யர்த²: ।
பூ⁴மிஶப்³த³வத் அபா³தி³ஶப்³தா³நாமபி ஸூக்ஷ்மபூ⁴தவிஷயத்வம் ஆஹ -
ததே²தி ।
தேஷாமபி ப்ரக்ருதிஸமாநாதி⁴க்ருதத்வாவிஶேஷாத் , தந்மாத்ராணாம் பூர்வபூர்வப்ரக்ருதீநாம் உத்தரோத்தரவிகாரணாம் ந விஶேஷத்வாஸித்³தி⁴: இத்யர்த²: ।
மந:ஶப்³த³ஸ்ய ஸங்கல்பவிகல்பாத்மககரணவிஷயத்வம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
மந இதீதி ।
ந க²லு அஹங்காராபா⁴வே ஸங்கல்பவிகல்பயோ: அஸம்ப⁴வாத் ததா³த்மகம் மந: ஸம்ப⁴வதி இத்யர்த²: ।
நிஶ்சயலக்ஷணா பு³த்³தி⁴: இதி அப்⁴யுபக³மாத் பு³த்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்ய நிஶ்சயாத்மககரணவிஷயத்வம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
பு³த்³தி⁴ரிதீதி ।
ந ஹி ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸமஷ்டிபு³த்³தி⁴ரூபம் அந்தரேண வ்யஷ்டிபு³த்³தி⁴: ஸித்³த்⁴யதி இத்யர்த²: ।
அஹங்காரஸ்ய அபி⁴மாநவிஶேஷணாத்மகத்வேந அந்த:கரணப்ரபே⁴த³த்வம் வ்யாவர்தயதி -
அஹங்கார இதி ।
அவித்³யாஸம்யுக்தமிதி - அவித்³யாத்மகம் இத்யர்த²: ।
கத²ம் மூலகாரணஸ்ய அஹங்காரஶப்³த³த்வம்? இத்யாஶங்க்ய, உக்தமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி -
யதே²த்யாதி³நா ।
மூலகாரணஸ்ய அஹங்காரஶப்³த³த்வே ஹேதுமாஹ -
ப்ரவர்தகத்வாதி³தி ।
தஸ்ய ப்ரவர்தகத்வம் ப்ரபஞ்சயதி -
அஹங்கார ஏவேதி ।
ஸத்யேவ அஹங்காரே, மமாகரோ ப⁴வதி, தயோஶ்ச பா⁴வே, ஸர்வா ப்ரவ்ருத்தி: இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் இத்யர்த²: ।
உக்தாம் ப்ரக்ருதிம் உபஸம்ஹரதி -
இதீயமிதி ।
இயமிதி அபரோக்ஷா, ஸாக்ஷித்³ருஶ்யா இதி யாவத் ।
ஐஶ்வரீ ததா³ஶ்ரயா ததை³ஶ்வர்யோபாதி⁴பூ⁴தா । ப்ரக்ரியதே மஹதா³த்³யாகாரேண இதி ப்ரக்ருதி: த்ரிகு³ணம் ஜக³து³பாதா³நம் ப்ரதா⁴நமிதி மதம் வ்யுத³ஸ்யதி -
மாயேதி ।
தஸ்யா: தத்கார்யாகாரேண பரிணாமயோக்³யத்வம் த்³யோதயதி -
ஶக்திரிதி ।
அஷ்டதே⁴தி ।
அஷ்டபி⁴: ப்ரகாரை: இதி யாவத்
॥ 4 ॥
அசேதநவர்க³ம் ஏகீகர்தும் ப்ரக்ருதே: அஷ்டதா⁴ பரிணாமம் அபி⁴தா⁴ய, விகாராவச்சி²ந்நகார்யகல்பம் சேதநவர்க³ம் ஏகீகர்தும் புருஷஸ்ய சைதந்யஸ்ய அவித்³யாஶக்த்யவச்சி²ந்நஸ்யாபி ப்ரக்ருதித்வம் கல்பயிதும் உக்தாம் ப்ரக்ருதிம் அநூத்³ய த³ர்ஶயதி -
அபரேதி ।
நிக்ருஷ்டத்வம் ஸ்பஷ்டயதி -
அநர்த²கரீதி ।
அநர்த²கத்வமேவ ஸ்போ²ரயதி -
ஸம்ஸாரேதி ।
கத²ஞ்சித³பி அநந்யத்வவ்யாவ்ருத்யர்த²: துஶப்³த³: । அந்யாம் அத்யந்தவிலக்ஷணாம் , இதி யாவத் ।
அந்யத்வமேவ ஸ்பஷ்டயதி -
விஶுத்³தா⁴மிதி ।
ப்ரக்ருதிஶப்³த³ஸ்ய அத்ர ப்ரயுக்தஸ்ய அர்தா²ந்தரம் ஆஹ -
மமேதி ।
ப்ரக்ருஷ்டத்வமேவ போ⁴க்த்ருத்வேந ஸ்பஷ்டயதி -
ஜீவபூ⁴தாமிதி ।
ப்ரக்ருத்யந்தராத் அஸ்யா: ப்ரக்ருதே: அவாந்தரவிஶேஷம் ஆஹ -
யயேதி ।
ந ஹி ஜீவரஹிதம் ஜக³த்³ தா⁴ரயிதும் ஶக்யம் இத்யாஶயேந ஆஹ -
அந்தரிதி
॥ 5 ॥
உக்தப்ரக்ருதித்³வயே கார்யலிங்க³கம் அநுமாநம் ப்ரமாணயதி -
ஏதத்³யோநீநீதி ।
ப்ரக்ருதித்³வயஸ்ய ஜக³த்காரணத்வே கத²ம் ஈஶ்வரஸ்ய ஜக³த்காரணத்வம் தது³பக³த³தம்? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ –
அஹமிதி ।
ஏதத்³யோநீநி இத்யுக்தே ஸமநந்தரப்ரக்ருதஜீவபூ⁴தப்ரக்ருதௌ ஏதச்ச²ப்³த³ஸ்ய அவ்யவதா⁴நாத் ப்ரவ்ருத்திம் ஆஶங்க்ய, வ்யாகரோதி -
ஏததி³தி ।
ஸர்வாணி சேதநாசேதநாநி, ஜநிமந்தி இத்யர்த²: ।
ஸர்வபூ⁴தகாரணத்வேந ப்ரக்ருதித்³வயம் அங்கீ³க்ருதம் சேத் , கத²ம் அஹமித்யாத்³யுக்தம்? இத்யாஶங்க்யாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
மம ப்ரக்ருதீ - பரமேஶ்வரஸ்ய உபாதி⁴தயா ஸ்தி²தே, இத்யர்த²: ।
தர்ஹி, ப்ரக்ருதித்³வயம் காரணம் ஈஶ்வரஶ்ச, இதி ஜக³த: அநேகவித⁴காரணாங்கீ³கரணம் ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ப்ரக்ருதீதி ।
அபரப்ரக்ருதே: அசேதநத்வாத் பரப்ரக்ருதே: சேதநத்வே(அ)பி கிஞ்சிம்ஜ்ஞத்வாத் ஈஶ்வரஸ்யைவ ஸர்வகாரணத்வம் யுக்தம் , இத்யாஹ -
ஸர்வஜ்ஞேதி
॥ 6 ॥
ப்ரதா⁴நாத் பரத: அக்ஷராத் புருஷவத் பரமாத்மநோ(அ)பி பராத் அந்யத் - பரம் ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ப்ரக்ருதித்³வயத்³வாரா ஸர்வகாரணத்வம் ஈஶ்வரஸ்ய உக்தம் உபஜீவ்ய பரிஹரதி -
யத: தஸ்மாதி³தி ।
நாந்யத³ஸ்தி பரம் , இத்யத்ர ஹேதும் ஆஹ -
மயீதி ।
பரதரஶப்³தா³ர்த²ம் ஆஹ -
அந்யதி³தி ।
ஸ்வாதந்த்ர்யவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் அந்தரஶப்³த³: ।
நிஷேத⁴ப²லம் கத²யதி -
அஹமேவேதி ।
ஸர்வஜக³த்காரணத்வேந ஸித்³த⁴ம் அர்த²ம் த்³வீதீயார்த⁴வ்யாக்²யாநேந விஶத³யதி -
யஸ்மாதி³தி ।
அதோ (யதா²) தீ³ர்கோ⁴ஷு திர்யக்ஷு ச படக⁴டிதேஷு தந்துஷு படஸ்ய அநுக³தி: அவக³ம்யதே, தத்³வத் மய்யேவ அநுக³தம் ஜக³த் , இத்யாஹ -
தீ³ர்கே⁴தி ।
யதா² ச மணய: ஸூத்ரே அநுஸ்யூதா: தேநைவ த்⁴ரியந்தே தத³பா⁴வே விப்ரகீர்யந்தே, ததா² மயைவ ஆத்மபூ⁴தேந ஸர்வம் வ்யாப்தம் ததோ நிஷ்க்ருஷ்டம் விநஷ்டமேவ ஸ்யாத் இதி ஶ்லோகோக்தம் த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
ஸூத்ர இதி
॥ 7 ॥
அபா³தீ³நாம் ரஸாதி³ஷு ப்ரோதத்வப்ரதீதே: ‘த்வய்யேவ ஸர்வம் ப்ரோதம் ‘ இதி அயுக்தம் , இதி மத்வா ப்ருச்ச²தி -
கேநேதி ।
தத்ர உத்தரம் உத்தரக்³ரந்தே²ந த³ர்ஶயதி -
உச்யத இதி ।
ஸாரோ மது⁴ரோ ஹேது:, இதி யாவத் ।
ரஸோ(அ)ஹமிதி கத²ம்? தத்ர ஆஹ -
தஸ்மிந்நிதி ।
அப்ஸு யோ ரஸ: - ஸார:, தஸ்மிந் மயி மது⁴ரரஸே காரணபூ⁴தே ப்ரோதா: ஆப இதிவத் , உத்தரத்ர ஸர்வத்ர வ்யாக்²யாநம் கர்தவ்யம் , இத்யாஹ -
ஏவமிதி ।
உக்தம் அர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தம் க்ருத்வா ப்ரபா⁴ஸ்மி இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
யதே²தி ।
சந்த்³ராதி³த்யயோ: யா ப்ரபா⁴, தத்³பூ⁴தே மயி தௌ ப்ரோதௌ, இத்யர்த²: ।
தத்ர வாக்யார்த²ம் கத²யதி -
தஸ்மிந்நிதி ।
ப்ரணவபூ⁴தே தஸ்மிந் வேதா³நாம் ப்ரோதத்வவத் ஆகாஶே ய: ஸாரபூ⁴த: ஶப்³த³: தத்³ரூபே பரமேஶ்வரே ப்ரோதம் ஆகாஶம் , இத்யாஹ -
ததே²தி ।
‘பௌருஷம் ந்ருஷு’ இதி பா⁴க³ம் பூர்வவத் விப⁴ஜதே -
ததே²த்யாதி³நா ।
புருஷத்வமேவ விஶத³யதி -
யத இதி ।
பும்ஸ்த்வஸாமாந்யாத்மகே பரஸ்மிந் ஈஶ்வரே ப்ரோதா: தத்³விஶேஷா:, தது³பாதா³நத்வேந தத்ஸ்வபா⁴வத்வாத் , இத்யர்த²:
॥ 8 ॥
‘மயி ஸர்வமித³ம் ப்ரோதம் ’ [ப⁴.கீ³.7 - 7] இத்யஸ்யைவ பரிமாணார்த²ம் ப்ரகாராந்தரம் ஆஹ -
புண்ய இதி ।
ப்ருதி²வ்யாம் புண்யஶப்³தி³தோ ய: ஸுரபி⁴க³ந்த⁴:, ஸோ(அ)ஹமஸ்மி, இத்யத்ர வாக்யார்த²ம் கத²யதி
தஸ்மிந்நிதி ।
கத²ம் ப்ருதி²வ்யாம் க³ந்த⁴ஸ்ய புண்யத்வம்? தத்ர ஆஹ-
புண்யத்வமிதி ।
யத்து ப்ருதி²வ்யாம் க³ந்த⁴ஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகம் புண்யத்வம் த³ர்ஶிதம், தத் அபா³தி³ஷு ரஸாதே³ரபி ஸ்வாபா⁴விகபுண்யத்வஸ்ய உபலக்ஷணார்த²ம், இத்யாஹ -
ப்ருதி²வ்யாமிதி ।
ப்ரத²மோத்பந்நா: பஞ்சாபி கு³ணா: புண்யா ஏவ, ஸித்³தா⁴தி³பி⁴ரேவ போ⁴க்³யத்வாத் , இதி பா⁴வ: ।
கத²ம் தர்ஹி க³ந்தா⁴தீ³நாம் அபுண்யத்வப்ரதிபா⁴நம்? தத்ர ஆஹ -
அபுண்யத்வம் த்விதி ।
ததே³வ ஸ்பு²டயதி -
ஸம்ஸாரிணாமிதி ।
க³ந்தா⁴த³ய: ஸ்வகார்யை: பூ⁴தை: ஸஹ பரிணமமாநா: ப்ராணிநாம் பாபாதி³வஶாத் அபுண்யா: ஸம்பத்³யந்தே, இத்யர்த²: ।
யச்ச அக்³நே: தேஜ:, தத்³பூ⁴தே மயி ப்ரோத: அக்³நி:, இத்யாஹ -
தேஜ இதி ।
ஜீவநபூ⁴தே ச மயி ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ப்ரோதாநி இத்யாஹ -
ததே²தி ।
ஜீவநஶப்³தா³ர்த²ம் ஆஹ -
யேநேதி ।
அந்நரஸேந அம்ருதாக்²யேந, இத்யர்த²: ।
‘தபஶ்சாஸ்மி’ இத்யாதே³: தாத்பர்யார்த²ம் ஆஹ -
தஸ்மிந்நிதி ।
சித்தைகாக்³ர்யம் அநாஶகாதி³ வா தப:, ததா³த்மநி ஈஶ்வரே ப்ரோதா: தபஸ்விந:, விஶேஷணாபா⁴வே விஶிஷ்டஸ்ய வஸ்துந: அபா⁴வாத் , இத்யர்த²:
॥ 9 ॥
நநு - ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஸ்வகாரணே ப்ரோதாநி, கத²ம் தேஷாம் த்வயி ப்ரோதத்வம்? தத்ர ஆஹ -
பீ³ஜமிதி ।
பீ³ஜாந்தராபேக்ஷயா அநவஸ்தா²ம் வாரயதி -
ஸநாதநமிதி ।
சைதந்யஸ்ய அபி⁴வ்யஞ்ஜகம் தத்வநிஶ்சயஸாமர்த்²யம் பு³த்³தி⁴:, தத்³வதாம் யா பு³த்³தி⁴: தத்³பூ⁴தே மயி ஸர்வே பு³த்³தி⁴மந்த: ப்ரோதா ப⁴வந்தி, இத்யாஹ -
கிம் சேதி ।
ப்ராக³ல்ப்⁴யவதாம் யத் ப்ராக³ல்ப்⁴யம் தத்³பூ⁴தே மதி தத்³வந்த: ப்ரோதா:, இத்யாஹ -
தேஜ இதி ।
தத்³தி⁴ ப்ராக³ல்ப்⁴யம் , யத் பராபி⁴ப⁴வஸாமர்த்²யம் பரைஶ்ச அப்ரத்⁴ருஷ்யத்வம்
॥ 10 ॥
யச்ச ப³லவதாம் ப³லம் , தத்³பூ⁴தே மயி தேஷாம் ப்ரோதத்வம் , இத்யாஹ -
ப³லமிதி ।
காம - க்ரோதா⁴தி³பூர்வகஸ்யாபி ப³லஸ்ய அநுமதிம் வாரயதி -
தச்சேதி ।
காமராக³யோ: ஏகார்த²த்வம் ஆஶங்க்ய அர்த²பே⁴த³ம் ஆவேத³யதி -
காம: - த்ருஷ்ணா, இத்யாதி³நா ।
விஶேஷணஸாமர்த்²யஸித்³த⁴ம் வ்யாவர்த்ய த³ர்ஶயதி -
ந து இதி ।
ஶாஸ்ரார்தா²விருத்³த⁴காமபூ⁴தே மயி ததா²வித⁴காமவதாம் பூ⁴தாநாம் ப்ரோதத்வம் விவக்ஷித்வா, ஆஹ -
கிம் சேதி ।
த⁴ர்மாவிருத்³த⁴ம் காமம் உதா³ஹரதி -
யதே²தி
॥ 11 ॥
சிதா³நந்த³யோ: அபி⁴வ்யஞ்ஜகாநாம் பா⁴வாநாம் ஈஶ்வராத்மத்வாபி⁴தா⁴நாத் அந்யேஷாம் அததா³த்மத்வப்ராப்தௌ உக்தம் -
கிஞ்சேதி ।
ப்ராணிநாம் த்ரைவித்⁴யே ஹேதும் த³ர்ஶயந் வாக்யார்த²ம் ஆஹ -
யே கேசிதி³தி ।
தர்ஹி பிதுரிவ புத்ராதீ⁴நத்வம் த்வத்த: ஜாயமாநாத் தத³தீ⁴நத்வம் தவாபி ஸ்யாத் , இதி விக்ரியாவத்த்வதூ³ஷ்யத்வப்ரஸக்தி:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யத்³யபீதி ।
மம பரமார்த²த்வாத் தேஷாம் கல்பிதத்வாத் ந ததூ³கு³ணதோ³ஷௌ மயி ஸ்யாதாம் , இத்யார்த²: தேஷாமபி தத்³வதே³வ ஸ்வதந்த்ரதாஸம்ப⁴வாத் கிமிதி கல்பிதத்வம்? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தே புநரிதி ।
த்ரிவிதா⁴நாம் பா⁴வாநாம் ந ஸ்வாதந்த்ர்யம் , ஈஶ்வரகார்யத்வேந தத³தீ⁴நத்வாத் । ததா² ச, கல்பிதஸ்ய அதி⁴ஷ்டா²நஸத்தாாப்ரதீதிப்⁴யாம் ஏவ தத்³வத்வாத் தந்மாத்ரத்வஸித்³தி⁴:, இத்யர்த²:
॥ 12 ॥
ஸதி ஈஶ்வரஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யே நித்யஶுத்³த⁴த்வாதௌ³ ச, குதோ ஜக³த: ததா³த்மகஸ்ய ஸம்ஸாரித்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, தத³ஜ்ஞாநாத் இத்யாஹ -
ஏவம்பூ⁴தமபீதி ।
யதி³ அப்ரபஞ்ச: அவிக்ரியஶ்ச த்வம் , கஸ்மாத் த்வாம் ஆத்மபூ⁴தம் ஸ்வயம்ப்ரகாஶம் ஸர்வோ ஜந: ததா² ந ஜாநாதி ? இதி மத்வா, ஶங்கதே -
தச்சேதி ।
ஶ்லோகேந உத்தரம் ஆஹ -
உச்யத இதி ।
‘ஏப்⁴ய: பரம் ‘ இதி அப்ரபஞ்சகத்வம் உச்யதே, ‘அவ்யயம் ‘ இதி ஸர்வவிக்ரியாராஹித்யம்
॥ 13 ॥
யதோ²க்தாநாதி³ஸித்³த⁴மாயாபாரவஶ்யபரிவர்ஜநாயோகா³த் ஜக³த: ந கதா³சித³பி தத்த்வபோ³த⁴ஸமுத³யஸம்பா⁴வநா, இதி ஆஶங்கதே -
கத²ம் புநரிதி ।
ப⁴க³வதே³கஶரணதயா தத்த்வஜ்ஞாநத்³வாரேண மாயாதிக்ரம: ஸம்ப⁴வதி, இதி பரிஹரதி -
உச்யத இதி ।
கத²ம் து³ரத்யயத்வேந தத³த்யய: ஸ்யாத் ? இதி, தத்ர ஆஹ -
மாமேவேேதி ।
ப்ரதா⁴நஸ்யேவ ஸ்வாதந்த்ர்யம் மாயாயா வ்யுத³ஸ்யதி -
தே³வஸ்யேதி ।
ஸ்வாதந்த்ர்யே மாயாத்வாநுபபத்திம் ஹிஶப்³த³த்³யோதிதாம் ஹேதூகரோதி -
யஸ்மாதி³தி ।
அநுப⁴வஸித்³தா⁴ ஸா ந அகஸ்மாத் அபலாபம் அர்ஹதி, இத்யாஹ -
ஏஷேதி ।
ஜக³த: தத்த்வப்ரதிபத்திப்ரதிப³ந்த⁴பூ⁴தா: கு³ணா: ஸத்வாத³ய: ।
‘மம’ இதி ப்ராகு³க்தமேவ மாயாயா: ஸம்ப³ந்த⁴ம் அநூத்³யவிதி⁴த்ஸிதம் து³ரத்யயத்வம் விப⁴ஜதே -
து³:கே²நேதி ।
‘மாமேவ’ இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே² -
தத்ரேதி ।
தஸ்மிந் மாயாரூபே யதோ²க்தரீத்யா து³ரத்யயே ஸதி, இதி யாவத் । ‘மாமேவ’ இதி ஏவகாரேண மாயாயா வேத்³யகோடிநிவேஶாபா⁴வ: விவக்ஷ்யதே । ஸர்வாத்மநா - கர்மாநுஷ்டா²நாதி³வ்யக்³ரதாமந்தரேண, இத்யர்த²: ।
மாயாதிக்ரமே மோஹாதிக்ரமோ ப⁴வதி, இதி மத்வா விஶிநஷ்டி -
ஸர்வேதி ।
மாயாதத்ப்ரயுக்தமோஹயோ: அதிக்ரமே(அ)பி கத²ம் புருஷார்த²ஸித்³தி⁴:? இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸம்ஸாரேதி
॥ 14 ॥
ப⁴க³வந்நிஷ்டா²யா மாயாதிக்ரமஹேதுத்வே ததே³கநிஷ்ட²த்வமேவ ஸர்வேஷாம் உசிதம் , இதி ப்ருச்ச²தி -
யதீ³தி ।
பாபகாரித்வேந அவிவேகபூ⁴யஸ்தயா ஹிம்ஸா(அ)ந்ருதாதி³பூ⁴யஸ்த்வாத் பூ⁴யஸாம் ஜந்தூநாம் ந ப⁴க³வந்நிஷ்ட²த்வஸித்³தி⁴:, இத்யாஹ -
உச்யத இதி ।
மௌட்⁴யம் பாபகாரித்வே ஹேது: । அத ஏவ நிகர்ஷ: । ஸம்முஷிதமிவ - திரஸ்க்ருதம் , ஜ்ஞாநம் - ஸ்வரூபசைதந்யம் யேஷாம் இதி, தே ததா²
॥ 15 ॥
கேஷாம் தர்ஹி தந்நிஷ்ட²தா ஸுகரா ? இதி, தத்ர ஆஹ -
யே புநரிதி ।
தே ப⁴ஜந்தே ப⁴க³வந்தம் , இதி ஶேஷ: ।
யே த்வாம் ப⁴ஜந்தே, தே கிம் ஸர்வே மாயாம் தரந்தி ? நைவம் , ப்ரார்த²நாவைசித்ர்யாத் இத்யாஹ -
சதுர்விதா⁴ இதி ।
ஆபந்ந: தந்நிவ்ருத்திம் இச்ச²ந் , இதி ஶேஷ: । தத்த்வவிதி³தி । ஶாப்³த³ஜ்ஞாநவாந் ஆத்மதத்த்வஸாக்ஷாத்காரமாத்ரார்தீ² முமுக்ஷு:, இத்யர்த²:
॥ 16 ॥
சதுர்விதா⁴நாம் தேஷாம் ஸுக்ருதிநாம் ப⁴க³வத³பி⁴முகா²நாம் துல்யத்வம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
தேஷாமிதி ।
தஸ்ய விஶிஷ்யமாணத்வே ஹேதும் ஆஹ -
ப்ரியோ ஹீதி ।
நித்யயுக்தத்வம் ப⁴க³வதி ஆத்மநி ஸதா³ ஸமாஹிதசேதஸ்த்வம் । அஸாரே ஸம்ஸாரே ப⁴க³வாநேவ ஸார:, ‘ஸோ(அ)ஹமஸ்மி’ இதி ஏகஸ்மிந் அத்³விதீயே ஸ்வஸ்மாத் அத்யந்தமபி⁴ந்நே ப⁴க³வதி ப⁴க்தி: ஸ்நேஹவிஶேஷ: அஸ்யேதி, ஏகப⁴க்தி: । தஸ்ய ஆதி⁴க்யே ஹேதும் விவ்ருணோதி -
ப்ரியோ ஹீத்யாதி³நா ।
ப⁴க³வதோ ஜ்ஞாநிநஶ்ச பரஸ்பரம் ப்ரேமாஸ்பத³த்வே ப்ரஸித்³தி⁴ம் ப்ரமாணயதி -
ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹீதி ।
ஆத்மநோ ஜ்ஞாநிநம் ப்ரதி ப்ரியத்வே(அ)பி ப⁴க³வதோ வாஸுதே³வஸ்ய கத²ம் தம் ப்ரதி ப்ரியத்வம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
அஹம் ஜ்ஞாநிநோ நிருபாதி⁴கப்ரேமாஸ்பத³ம், பரமபுருஷார்த²த்வேந ஆத்மத்வேந ச க்³ருஹீதத்வாத் , இத்யர்த²: । ஜ்ஞாநிநோ(அ)பி ப⁴க³வந்தம் ப்ரதி ப்ரியத்வம் ப்ரகடயதி - ஸ சேதி
॥ 17 ॥
ஜ்ஞாநீ சேத் அத்யர்த²ம் ஈஶ்வரஸ்ய ப்ரியோ ப⁴வதி, தர்ஹி விஶேஷணஸாமர்த்²யாத் இதரேஷாம் அப்ரியத்வம் ப்ராப்தம் , இதி ஶங்கதே -
ந தர்ஹீதி ।
தேஷாம் ப⁴க³வந்தம் ப்ரதி ப்ரியத்வம் , அத்ர விவக்ஷிதம் , இத்யாஹ -
நேதி ।
அத்யர்த²மிதி விஶேஷணஸ்ய தர்ஹி கிம் ப்ரயோஜநம் ? இதி ப்ருச்ச²தி -
கிம் தர்ஹீதி ।
ஸர்வேஷாம் ப⁴க³வத³பி⁴முக²த்வாத் உத்கர்ஷே(அ)பி ஜ்ஞாநிநி தத³திரேகம் அங்கீ³க்ருத்ய விஶேஷணம் , இ்த்யாஹ -
உதா³ரா இதி ।
கிம் தத்ர ப்ரமாணம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஈஶ்வரஜ்ஞாநம் , இத்யாஹ -
மே மதமிதி ।
ஜ்ஞாநீ து ஆத்மைவ இத்யத்ர ஹேதும் ஆஹ -
ஆஸ்தி²த இதி ।
ஸர்வஶப்³த³ஸ்ய ஜ்ஞாநிவ்யதிரிக்தவிஷயத்வம் ஆஹ -
த்ரயோ(அ)பீதி ।
ஜ்ஞாநிவ்யதிரிக்தாநாம் ப⁴க³வத³பி⁴முக²த்வே(அ)பி ஜ்ஞாநாபா⁴வாபராதா⁴த் ந ப⁴க³வத்ப்ரீதிவிஷயதா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ந ஹீதி ।
கஸ்தர்ஹி ஜ்ஞாநவதி விஶேஷ: । தத்ர ஆஹ -
ஜ்ஞாநீ த்விதி ।
தமேவ விஶேஷம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரகடயதி -
தத்கஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।
ஸர்வமாத்மாநம் பஶ்யதோ(அ)பி தஸ்ய தவ கத²ம் யதோ²க்தோ நிஶ்சய: ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஸ்தி²த இத்யேதத் வ்யாகரோதி -
ஆரோடு⁴மிதி ।
ஆரோஹே ஹேதும் ஸூசயதி -
ஸ ஜ்ஞாநீதி ।
ஆரோடு⁴ம் ப்ரவ்ருத்தத்வமேவ ஸ்பு²டயதி -
மாமேவேதி
॥ 18 ॥
உத்தரஶ்லோகஸ்ய க³தார்த²த்வம் பரிஹரதி -
ஜ்ஞாநீதி ।
ஜ்ஞாநார்த²ஸம்ஸ்கார: - வாஸநா தத்தஜ்ஜந்மநி புண்யகர்மாநுஷ்டா²நஜநிதா பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴:, ததா³ஶ்ரயாணாம் - தத்³வதாம் அநந்தாநாம் ஜந்மநாம் , இதி யாவத் ।
ஜ்ஞாநவத்வம் ப்ராக்தநேஷ்வபி ஜந்மஸு ஸம்பா⁴விதம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ப்ராப்தேதி ।
ஜ்ஞாநவதோ ப⁴க³வத்ப்ரதிபத்திம் ப்ரஶ்நத்³வாரா விவ்ருணோதி -
கத²மிதி ।
யதோ²க்தஜ்ஞாநஸ்ய தத்³வதஶ்ச து³ர்லப⁴த்வம் ஸூசயதி -
ய ஏவமிதி ।
மஹத் - ஸர்வோத்க்ருஷ்டம் ஆத்மஶப்³தி³தம் வைப⁴வம் அஸ்ய, இதி மஹாத்மா । மஹாத்மத்வே ப²லிதம் ஆஹ -
அத இதி ।
தத்ர வாக்யோபக்ரமாநுகூல்யம் கத²யதி -
மநுஷ்யாணாமிதி
॥ 19 ॥
கிமிதி தர்ஹி ஸர்வேஷாம் ப்ரத்யக்³பூ⁴தே ப⁴க³வதி யதோ²க்தஜ்ஞாநம் நோதோ³தி? இத்யாஶங்க்ய, ‘ந மாம் ‘ இத்யத்ர உக்தம் ஹ்ருதி³ நிதா⁴ய, ஜ்ஞாாநாநுத³யே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
ஆத்மைவேதி ।
காமை: நாநாவிதை⁴: அபஹ்ருதவிவேகவிஜ்ஞாநஸ்ய தே³வதாந்தரநிஷ்ட²த்வமேவ ப்ரத்யக்³பூ⁴தபரதே³வதாப்ரதிபத்த்யபா⁴வே காரணம் , இத்யாஹ -
காமைரிதி ।
தே³வதாந்தரநிஷ்ட²த்வே ஹேதும் ஆஹ -
தம் தமிதி ।
ப்ரஸித்³தோ⁴ நியம: ஜபோபவாஸப்ரத³க்ஷிணநமஸ்காராதி³: । நியமவிஶேஷாஶ்ரயணே காரணம் ஆஹ -
ப்ரக்ருத்யேதி
॥ 20 ॥
தத்தத்³தே³வதாப்ரஸாதா³த் காமிநாமபி ஸர்வேஶ்வரே ஸர்வாத்மகே வாஸுதே³வே க்ரமேண ப⁴க்திர்ப⁴விஷ்யதி, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தேஷாம் சேதி
॥ 21 ॥
ஸ்வபா⁴வத: - ஜந்மாந்தரீயஸம்ஸ்காரவஶாத் , இத்யர்த²: । ப⁴க³வத்³விஹிதயா ஸ்தி²ரயா ஶ்ரத்³த⁴யா ஸம்ஸ்காராதீ⁴நயா தே³வதாவிஶேஷம் ஆராத⁴யதோ(அ)பி ப⁴க³வத³நுக்³ரஹாதே³வ ப²லப்ராப்தி:, இத்யாஹ -
யோ யாம் இதி ।
ஈஹதே - நிர்வர்தயதி, இத்யர்த²: ।
ஆராதி⁴ததே³வதாப்ரஸாதா³த் ப²லப்ராப்தௌ கிம் ஈஶ்வரேண ? இத்யாஶங்க்ய, தஸ்ய ஸர்வஜ்ஞஸ்ய கர்மப²லவிபா⁴கா³பி⁴ஜ்ஞஸ்ய தத்தத்³தே³வதாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வாத் தஸ்யைவ ப²லதா³த்ருத்வம் , இத்யாஹ -
ஸர்வஜ்ஞேநேதி ।
‘ஏகோ ப³ஹூநாம் யோ வித³தா⁴தி காமாந் ‘ இத்யாதி³ஶ்ருதிம் ஆஶ்ரித்ய ஹி, தாந் இதி பத³த்³வயம் வ்யாசஷ்டே -
யஸ்மாதி³தி ।
ஹிதாந் இத்யேகம் பத³ம் இதி பக்ஷம் ப்ரத்யாஹ -
ஹிதாநிதி ।
முக்²யத்வஸம்ப⁴வே கிமிதி ஔபசாரிகத்வம் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ந ஹீதி
॥ 22 ॥
ப்ரேக்ஷாபூர்வகாரிணி காமாநாம் ஹிதத்வாபா⁴வே ஹேதுமாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
கிஞ்ச, யே காமிந: தே ந விவேகிந:, ததஶ்ச அவிவேகபூர்வகத்வாத் காமாநாம் குதோ ஹிதத்வாஶங்கா ? இத்யாஹ -
அவிவேகிந இதி ।
காமாநாம் ஆநந்த்யப²லத்வேந ஹிதத்வம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
அத இதி।
தேஷாம் அவிவேகபூர்வகத்வம் அதஶ்ஶப்³தா³ர்த²: । துஶப்³த³: அவதா⁴ரணார்த²: ।
காமப²லஸ்ய விநாஶித்வே கிமிதி காமநிஷ்ட²த்வம் ஜந்தூநாம் ? இத்யாஶங்க்ய, ப்ரஜ்ஞாமாந்த்³யாதி³த்யாஹ -
அல்பேதி ।
கிம் தர்ஹி ஸாத⁴நம் அநந்தப²லாய இத்யாஶங்க்ய, ப⁴க³வத்³ப⁴க்திரித்யாஹ -
மத்³ப⁴க்தா இதி ।
அக்ஷரார்த²ம் உக்த்வா ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யார்த²மாஹ -
ஏவமிதி ।
தே³வதாப்ராப்தௌ சேதி ஶேஷ: ।
மாமேவ இத்யாதௌ³ தே³வதாவிஶேஷம் ப்ரபத்³யந்தே அந்தவத்ப²லாய இதி வக்தவ்யம் । உக்தவைபரீத்யே காரணம் அவிவேகாதிரிக்தம் நாஸ்தி இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
அஹோ க²ல்விதி
॥ 23 ॥
ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநஸ்ய உத்தமப²லத்வே(அ)பி ப்ராணிநாம் ப்ராயேண தந்நிஷ்ட²த்வாபா⁴வே ப்ரஶ்நபூர்வகம் நிமித்தம் நிவேத³யதி -
கிம் நிமித்தமித்யாதி³நா ।
அப்ரகாஶம் , ஶரீரக்³ரஹணாத் பூர்வம் இதி ஶேஷ: । இதா³நீம் - லீலாவிக்³ரஹபரிக்³ரஹாவஸ்தா²யாம் , இத்யர்த²: ।
ப்ரகாஶஸ்ய தர்ஹி காதா³சித்கத்வம் ப⁴க³வதி ப்ராப்தம் , நேத்யாஹ -
நித்யேதி ।
கத²ம் தர்ஹி ப⁴க³வந்தம் ஆக³ந்துகப்ரகாஶம் மந்யந்தே தத்ர அபு³த்³த⁴ய இதி உத்தரம் । தத்³விவ்ருணோதி -
பரமிதி ।
பரம் , அநுத்தமம் இதி விஶேஷணத்³வயம் ஸோபாதி⁴கநிரூபாதி⁴கபா⁴வார்த²ம்
॥ 24 ॥
அவிவேகரூபம் அஜ்ஞாநம் ப⁴க³வந்நிஷ்டா²ப்ரதிப³ந்த⁴கம் உக்தம் । தஸ்மிந்நபி நிமித்தம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் அநாத்³யஜ்ஞாநம் உபந்யஸ்யதி -
ததீ³யம் அஜ்ஞாநம் இத்யாதி³நா ।
‘த்ரிபி⁴ர்கு³ணமயை:’ இதி அநௌபாதி⁴கரூபஸ்ய அப்ரதிபத்தௌ காரணம் உக்தம் , அத்ர து ஸோபாதி⁴கஸ்யாபி, இதி விஶேஷம் க்³ருஹீத்வா வ்யாசஷ்டே -
நாஹமிதி ।
தர்ஹி ப⁴க³வத்³ப⁴க்தி: அநுபயுக்தா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
கேஷாம்சிதி³தி ।
ஸர்வஸ்ய லோகஸ்ய ந ப்ரகாஶோ(அ)ஹம் , இத்யத்ர ஹேதும் ஆஹ -
யோகே³தி ।
அநாத்³யநிர்வாச்யாஜ்ஞாநாச்ச²ந்நத்வாதே³வ மத்³விஷயே லோகஸ்ய மௌட்⁴யம் , ததஶ்ச மதீ³யஸ்வரூபவிவேகாபா⁴வாத் மந்நிஷ்ட²த்வராஹித்யம் , இத்யாஹ-
அத ஏவேதி
மாயயா ப⁴க³வாந் ஆவ்ருதஶ்சேத் தஸ்யாபி லோகஸ்யேவ ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴: ஸ்யாத் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யயேதி ।
ந ஹி இயம் மாயா, மாயாவிநோ விஜ்ஞாநம் ப்ரதிப³த்⁴நாதி, மாயாத்வாத் , லோகிகமாயாவத் , அத²வா, ந, ஈஶ்வர:, மாயாப்ரதிப³த்³த⁴ஜ்ஞாந:, மாயாவித்வாத் , லௌகிகமாயாவிவத் இத்யர்த²: ।
॥ 25 ॥
ப⁴க³வதோ மாயாப்ரதிப³த்³த⁴ஜ்ஞாநத்வாபா⁴வேந ஸர்வஜ்ஞத்வம் அப்ரதிப³த்³த⁴ம் ஸித்³த⁴ம் , இத்யாஹ -
யத இதி ।
லோகஸ்ய மாயாப்ரதிப³த்³த⁴விஜ்ஞாநத்வாதே³வ ப⁴க³வதா³பி⁴முக்²யஶூந்யத்வம் , இத்யாஹ -
மாந்த்விதி ।
காலத்ரயபரிச்சி²ந்நஸமஸ்தவஸ்துபரிஜ்ஞாநே ப்ரதிப³ந்தோ⁴ ந ஈஶ்வரஸ்ய அஸ்தி, இதி த்³யோதநார்த²: துஶப்³த³: । ‘மாம் து’ இதி லோகஸ்ய ப⁴க³வத்தத்வவிஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴ம் த்³யோதயதி ।
தர்ஹி த்வத்³ப⁴க்தி: விப²லா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ-
மத்³ப⁴க்தமிதி ।
தர்ஹி ஸர்வோ(அ)பி த்வத்³ப⁴க்தித்³வாரா த்வாம் ஜ்ஞாஸ்யதி, நேத்யாஹ -
மத்தத்த்வேதி ।
விவேகவதோ மத்³ப⁴ஜநம் , ந து விவேகஶூந்யஸ்ய ஸர்வஸ்யாபி, இத்யர்த²:
॥ 26 ॥
ப⁴க³வத்தத்த்வவிஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴கம் மூலாஜ்ஞாநாதிரிக்தம் ப்ரஶ்நத்³வாரேண உதா³ஹரதி -
கேநேத்யாதி³நா ।
புநஶ்ஶப்³தா³த் ப்ரதிப³ந்த⁴காந்தரவிவக்ஷா க³ம்யதே । அபரோக்ஷம் அவாந்தரப்ரதிப³ந்த⁴கம் இத³மா க்³ருஹ்யதே ।
விஶேஷம் ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் நிக்ஷிபதி -
கேநேதி ।
விஶேஷாபேக்ஷாயாமிதி ।
த்³வந்த்³வஶப்³தே³ந க்³ருஹீதயோரபி இச்சா²த்³வேஷயோ: க்³ரஹணம் த்³வந்த்³வஶப்³தா³ர்தோ²பலக்ஷணார்த²ம் , இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
தாவேவேதி ।
தயோ: அபர்யாயம் ஏகத்ர அநுபபத்திம் க்³ருஹீத்வா விஶிநஷ்டி-
யதா²காலமிதி ।
ந ச தயோ: அநதி⁴கரணம் கிஞ்சித³பி பூ⁴தம் ஸம்ஸாரமண்ட³லே ஸம்ப⁴வதி, இத்யாஹ -
ஸர்வபூ⁴தைரிதி ।
ததா²பி கத²ம் தயோ: மோஹஹேதுத்வம்? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தத்ரேதி ।
தயோ: ஆஶ்ரய: ஸப்தம்யர்த²: ।
உக்தமேவார்த²ம் கைமுதிகந்யாயேந ப்ரபஞ்சயதி -
நஹீதி ।
பூர்வபா⁴கா³நுவாத³பூர்வகம் உத்தரபா⁴கே³ந ப²லிதம் ஆஹ -
அத இதி ।
ப்ரத்யகா³த்மநி அஹங்காராதி³ப்ரதிப³ந்த⁴ப்ரபா⁴வத: ஜ்ஞாநோத்பத்தே: அஸம்ப⁴வ: அதஶ்ஶப்³தா³ர்த²: ।
குலப்ரஸூத்யபி⁴மாநேந ஸ்வரூபஶக்த்யா ச யுக்தஸ்யைவ யதோ²க்தப்ரதிப³ந்த⁴ - ப்ரதிவிதா⁴நஸாமர்த்²யம் இதி த்³யோதநார்த²ம் , பா⁴ரத! பரந்தப! இதி ஸம்போ³த⁴நத்³வயம் । தத்த்வஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்தே⁴ ப்ரக்ருதம் அவாந்தரகாரணம் உபஸம்ஹரதி -
மோஹேதி ।
ஜாயமாநபூ⁴தாநாம் மோஹபரதந்த்ரத்வே ப²லிதம் ஆஹ -
யத இதி ।
ப⁴க³வதத்த்வவேத³நாபா⁴வே தந்நிஷ்ட²த்வவைது⁴ர்யம் ப²லதி, இத்யாஹ -
அத ஏவேதி
॥ 27 ॥
யதி³ ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஜந்ம ப்ரதிபத்³யமாநாநி ஸம்மூடா⁴நி ஸந்தி ப⁴க³வத்தத்த்வபரிஜ்ஞாநஶூந்யாநி ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநபராங்முகா²நி, தர்ஹி ஶாஸ்த்ராநுரோதே⁴ந ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநம் உச்யமாநம் அதி⁴கார்யபா⁴வாத் அநர்த²கம் ஆபத்³யேத, இதி ஶங்கதே -
கே புநரிதி ।
அநேகேஷு ஜந்மஸு ஸுக்ருதவஶாத் அபாக்ருதது³ரிதாநாம் த்³வந்த்³வப்ரயுக்தமோஹவிரஹிணாம் ப்³ரஹ்மசர்யாதி³நியமவதாம் ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநாதி⁴காரித்வாத் ந ஶாஸ்த்ரவிரோதோ⁴(அ)ஸ்தி, இதி பரிஹரதி -
உச்யத இதி ।
துஶப்³த³த்³யோத்யம் அர்த²ம் ஆஹ -
புநரிதி ।
உக்தார்த²மாத்ரஸித்⁴யர்த²ம் ஸமாப்தப்ராயம் , இத்யுக்தம் ।
ப்ரக்ருதோபயோக³ம் புண்யஸ்ய கர்மணோ த³ர்ஶயிதும் விஶிநஷ்டி -
ஸத்த்வேதி ।
உப⁴யவித⁴ஶுத்³தே⁴: த்³வந்த்³வநிமித்தமோஹநிவ்ருத்திப²லம் ஆஹ -
தே த்³வந்த்³வேதி ।
மோஹநிவ்ருத்தே: ப⁴க³வந்நிஷ்டா²பர்யந்தத்வம் ஆஹ -
ப⁴ஜந்த இதி ।
தேஷாம் நாநாபரிக்³ரஹவதாம் ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநப்ரதிஹதிம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
த்³ருடே⁴தி
॥ 28 ॥
யதோ²க்தாநாம் அதி⁴காரிணாம் ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநப²லம் ப்ரஶ்நத்³வாரா த³ர்ஶயதி -
தே கிமர்த²மிதி ।
ஜராமரணாதி³லக்ஷணோ யோ ப³ந்த⁴: தத்³விஶ்லேஷார்த²ம் ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநம் , இத்யர்த²: ।
ஸம்ப்ரதி ஸகு³ணஸ்ய ஸப்ரபஞ்சஸ்ய மத்⁴யமாநுக்³ரஹார்த²ம் த்⁴யேயத்வம் ஆஹ -
மாமாஶ்ரித்யேதி ।
ஜராதி³ஸம்ஸாரநிவ்ருத்த்யர்த²ம் நிர்கு³ணம் நிஷ்ப்ரபஞ்சம் மாம் உத்தமாதி⁴காரிணோ ஜாநந்தி இத்யுக்தம் ‘மாமேவ யே ப்ரபத்³யந்தே’ (ப⁴. கீ³. 7-14) இத்யாதௌ³, இத்யாஹ -
ஜரேதி ।
மத்⁴யமாதி⁴காரிண: ப்ரதி ஆஹ -
மாமேதி ।
பரமேஶ்வராஶ்ரயணம் நாம விஷயவிமுக²த்வேந ப⁴க³வதே³கநிஷ்ட²த்வம் , இத்யாஹ -
மத்ஸமாஹிதேதி ।
ப்ரயதநம் ப⁴வநந்நிஷ்டா²ஸித்³த்⁴யர்த²ம் ப³ஹிரங்கா³ணாம் யஜ்ஞாதீ³நாம் , அந்தரங்கா³ணாஞ்ச ஶ்ரவணாதீ³நாம் அநுஷ்டா²நம் ।
ப்ராகு³க்தம் ஜக³து³பாதா³நம் பரம் ப்³ரஹ்ம । கத²ம் ப்³ரஹ்ம விது³: ? இத்யபேக்ஷாயாம் , ஸமஸ்தாத்⁴யாத்மவஸ்துத்வேந ஸகலகர்மத்வேந ச தத்³விது³: இத்யாஹ -
க்ருத்ஸ்நமிதி
॥ 29 ॥
ந கேவலம் ப⁴க³வந்நிஷ்டா²நாம் ஸர்வாத்⁴யாத்மிககர்மாத்மகப்³ரஹ்மவித்த்வமேவ, கிந்து அதி⁴பூ⁴தாதி³ ஸஹிதம் தத்³வேதி³த்வமபி ஸித்⁴யதி, இத்யாஹ -
ஸாதி⁴பூ⁴தேதி ।
அத்⁴யாத்மம் , கர்ம, அதி⁴பூ⁴தம் , அதி⁴தை³வம் , அதி⁴யஜ்ஞஶ்ச இதி பஞ்சகம் ஏதத்³ப்³ரஹ்ம யே விது³:, தேஷாம் யதோ²க்தஜ்ஞாநவதாம் ஸமாஹிதசேதஸாம் ஆபத³வஸ்தா²யாமபி ப⁴க³வத்தத்த்வஜ்ஞாநம் அப்ரதிஹதம் திஷ்ட²தி, இத்யாஹ -
ப்ரயாணேதி ।
அபி, ச, இதி நிபாதாப்⁴யாம் , தஸ்யாம் அவஸ்தா²யாம் கரணக்³ராமஸ்ய வ்யக்³ரதயா ஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வே(அ)பி மயி ஸமாஹிதசித்தாநாம் உக்தஜ்ஞாநவதாம் ப⁴க³வத்தத்த்வஜ்ஞாநம் அயத்நலப்⁴யம் , இதி த்³யோத்யதே । தத்³ அநேந ஸப்தமேந உத்தமம் அதி⁴காரிணம் ப்ரதி ஜ்ஞேயம் நிரூபயதா தத³ர்த²மேவ ஸர்வாத்மகத்வாதி³கம் உபதி³ஶதா ப்ரக்ருதித்³வயத்³வாரேண ஸர்வகாரணத்வாத் இதி ச வத³தா தத்பத³வாச்யம் தல்லக்ஷ்யம் ச உபக்ஷிப்தம் ॥ 30 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ரஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாநவிரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே ஸப்தமோ(அ)த்⁴யாய: ॥ 7 ॥
ஸப்தமாத்⁴யாயாந்தே ‘யேஷாந்த்வந்தக³தம் பாபம் ‘ இத்யாதி³நா யேஷாம் ப்³ரஹ்மாதீ³நாம் அநுஸந்தா⁴நம் உக்தம் , யச்ச ப்ரயாணகாலே ப⁴க³வத: ஸ்மரணம் த³ர்ஶிதம் , ததி³த³ம் ஜிஜ்ஞாஸமாந: ஸந் ப்ருச்ச²தி, இதி ப்ரஶ்நஸமுதா³யம் அவதாரயதி -
தே ப்³ரஹ்ம இதி ।
ப்ரஶ்நபீ³ஜாநி - தத்³விஷயபூ⁴தாநி ப்³ரஹ்மாதீ³நி வஸ்தூநி, இதி யாவத் ।
பு³பு⁴த்ஸிதவிஷயப்ரதிலம்பா⁴நந்தரம் தேஷாம் ப்ரஶ்நத்³வாரா நிர்ணயார்த²ம் ஆஹ -
அத இதி ।
யது³க்தம் ‘தே ப்³ரஹ்ம தத்³விது³ரிதி’ தத் கிம் ஸோபாதி⁴கம்?நிருபாதி⁴கம் வா ?ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய உப⁴யத்ராபி ஸம்ப⁴வாத் , இதி மத்வா ஆஹ -
கிம் ததி³தி ।
யச்சோக்தம் ‘க்ருத்ஸ்நமத்⁴யாத்மமிதி’ தத்ர ஆத்மாநம் - தே³ஹம் , அதி⁴க்ருத்ய தஸ்மிந் அதி⁴ஷ்டா²நே திஷ்ட²தி இதி அத்⁴யாத்மஶப்³தே³ந ஶ்ரோத்ராதி³கரணக்³ராமோ வா ? ப்ரத்யக்³பூ⁴தம் ப்³ரஹ்மைவ வா விவக்ஷிதம் ? இத்யாஹ -
கிமத்⁴யாத்மமிதி ।
‘விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே । கர்மாணி தநுதே(அ)பி ச’ (தை. உ. 2-5-1) இதி ஶ்ருதௌ கர்மண:த்³வைவித்⁴யநிர்தா⁴ரணாத் ‘கர்ம சாகி²லம்’ (ப⁴. கீ³. 7-29) இத்யத்ர கீத்³ருக் கர்ம க்³ருஹீதம் இதி ப்ருச்ச²தி -
கிமிதி ।
‘க்ஷராக்ஷராப்⁴யாங்கார்யகாரணாப்⁴யாம் ‘ அதீதஸ்ய ப⁴க³வத: ந கிஞ்சித் வேத்³யமஸ்தி இதி ஸூசயதி -
புருஷோத்தம இதி ।
ஸாதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³வம் இத்யத்ர அதி⁴பூ⁴தஶப்³தே³ந ப்ருதி²வ்யாதி³ஷு பூ⁴தேஷு வர்தமாநம் கிஞ்சிதே³வ, கிம் வா ஸமஸ்தமேவ கார்யம் , இதி நிர்தி³தா⁴ரயிஷயா ப்ருச்ச²தி -
அதி⁴பூ⁴தமிதி ।
அதி⁴தை³வமிதி ச தை³வதவிஷயமநுத்⁴யாநம் வா ? தை³வதேஷு ஆதி³த்யமண்ட³லாதி³ஷு வர்தமாநம் சைதந்யம் வா ? ஜிக்⁴ருக்ஷிதம் இதி ப்ரஶ்நாந்தரம் ப்ரஸ்தॊதி -
அதி⁴தை³வமிதி
॥ 1 ॥
‘ஸாதி⁴யஜ்ஞம் ச’ (ப⁴. கீ³. 7-30) இத்யத்ர அதி⁴யஜ்ஞஶப்³தே³ந யஜ்ஞம் அதி⁴க்ருதோ விஜ்ஞாநாத்மா வா ? பரதே³வதா வா ? இதி ப்ரஶ்நாந்தரம் ப்ரகரோதி -
அதி⁴யஜ்ஞ இதி ।
ஸ ச, கத²ம் - கேந ப்ரகாரேண ப்³ரஹ்மத்வேந சிந்தநீய:, கிம் தாதா³த்ம்யேந ? கிம் வா அத்யந்தாபே⁴தே³ந ? இத்யாஹ -
கத²மிதி ।
ஸர்வதா²பி ஸ கிம் அஸ்மிந் தே³ஹே வர்ததே ? ததோ ப³ஹிர்வா ? தே³ஹே சேத் ஸ:, கோ(அ)த்ர - பு³த்³த்⁴யாதி³: ? தத்³வ்யதிரிக்தோ வா ? இதி ஜிஜ்ஞாஸயா ப்³ரூதே -
கோ(அ)த்ரேதி ।
‘அதி⁴யஜ்ஞ: கத²ம் கோ(அ)த்ர’ இதி ந ப்ரஶ்நபே⁴த³:, கத²ம் இதி து ப்ரகாரபே⁴த³விவக்ஷயா, இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
யத்து ஸமாஹிதசித்தாநாமுக்தம் ; யத் ப்ரயாணகாலே(அ)பி ப⁴க³வத³நுஸந்தா⁴நம் ஸித்⁴யதி இதி, தத் அயுக்தம் , உத்க்ரமணத³ஶாயாம் கரணக்³ராமவையக்³ர்யாத் சித்தஸமாதா⁴நாநுபபத்தி:, இத்யபி⁴ப்ரேத்ய, ஆஹ -
ப்ரயாணேதி
॥ 2 ॥
வ்யாக்²யாதப்ரஶ்நஸப்தகஸ்ய ப்ரதிவசநம் பா⁴க³வதம் அவதாரயதி -
ஏஷாமிதி ।
க்ரமேண க்ருதாநாம் ப்ரஶ்நாநாம் க்ரமேணைவ ப்ரதிவசநே ப்ரஷ்டு: அபீ⁴ஷ்டப்ரதிபத்திஸௌகர்யம் ஸித்⁴யதி, இதி பு³த்⁴யமாநோ விஶிநஷ்டி -
யதா²க்ரமமிதி ।
தத்ர ப்ரஶ்நத்ரயம் நிர்ணேதும் ப⁴க³வத்³வசநம் உதா³ஹரதி -
அக்ஷரமிதி ।
‘கிம் தத் ப்³ரஹ்ம’ (ப⁴. கீ³. 8-1) இதி ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் -
அக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம பரமமிதி ।
தத்ர அக்ஷரஶப்³த³ஸ்ய நிருபாதி⁴கே பரஸ்மிந் ஆத்மநி அவிநாஶித்வவ்யாப்திமத்வஸம்ப³ந்தா⁴த் ப்ரவ்ருத்திம் வ்யுத்பாத³யதி -
அக்ஷரமித்யாதி³நா ।
கத²ம் புந: அக்ஷரஶப்³த³ஸ்ய யதோ²க்தே பரமாத்மநி வ்ருத்³த⁴ப்ரயோக³ம் அந்தரேண வ்யுத்பத்த்யா ப்ரவ்ருத்தி: ஆஶ்ரீயதே ? வ்யுத்பத்தே: அர்தா²ந்தரே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் , இத்யாஶங்க்ய, த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³விஷயநிரங்குஶப்ரஶாஸநஸ்ய பரஸ்மாத் அந்யஸ்மிந் அஸம்ப⁴வாத் ததா²வித⁴ப்ரஶாஸநகர்த்ருத்வேந ஶ்ருதம் அக்ஷரம் ப்³ரஹ்மைவ, இத்யாஹ -
ஏதஸ்யேதி ।
‘ரூடி⁴ர்யோக³ம் அபஹரதி’ இதி ந்யாயாத் ஓங்காரே வர்ணஸமுதா³யாத்மநி அக்ஷரஶப்³த³ஸ்ய ரூட்⁴யா ப்ரவ்ருத்தி: ஆஶ்ரயிதும் உசிதா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஓங்காரஸ்யேதி ।
ப்ரதிவசநோபக்ரமே ப்ரக்ராந்தம் அோங்காராக்²யம் அக்ஷரமேவ உத்தரத்ர விஶேஷிதம் ப⁴விஷ்யதி, இத்யாஶங்க்ய, பரமவிஶேஷணவிரோதா⁴த் ந தஸ்ய ப்ரக்ரம: ஸம்ப⁴வதி, இத்யாஹ -
பரமமிதி சேதி ।
கிம் அத்⁴யாத்மம் இதி ப்ரஶ்நஸ்ய, உத்தரம் ‘ஸ்வபா⁴வோ(அ)த்⁴யாத்மம்’ இத்யாதி³ । தத்³வ்யாசஷ்டே -
தஸ்யைவேதி ।
ஸ்வகீயோ பா⁴வ: - ஸ்வபா⁴வ: ஶ்ரோத்ராதி³கரணக்³ராம:, ஸ ச ஆத்மநி தே³ஹே, அஹம்ப்ரத்யயவேத்³யோ வர்ததே, இதி அமும் ப்ரதிபா⁴ஸம் வ்யாவர்த்ய, ஸ்வபா⁴வபத³ம் க்³ருஹ்ணாதி -
ஸ்வோ பா⁴வ இதி ।
ஏவம் விக்³ரஹபரிக்³ரஹே ‘ஸ்வபா⁴வோ(அ)த்⁴யாத்மம் உச்யதே’ இத்யஸ்ய அயம் அர்தோ² நிஷ்பந்நோ ப⁴வதி, இதி அநுவாத³பூர்வகம் கத²யதி -
ஸ்வபா⁴வ இதி ।
தஸ்யைவ பரஸ்ய இத்யாதி³நா உக்தம் ந விஸ்மர்தவ்யம் , இதி விஶிநஷ்டி -
பரமார்தே²தி ।
பரமேவ ஹி ப்³ரஹ்ம தே³ஹாதௌ³ ப்ரவிஶ்ய ப்ரத்யகா³த்மபா⁴வம் அநுப⁴வதி ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத் ‘ (தை.உ. 2 - 6 - 1) இதி ஶ்ருதே:. இத்யர்த²: ।
‘கிம் கர்ம’ இதி ப்ரஶ்நஸ்ய உத்தரம் உபாத³த்தே -
பூ⁴தேதி ।
பூ⁴தாந்யேவ பா⁴வா:, தேஷாம் உத்³ப⁴வ: - ஸமுத்பத்தி:, தாம் கரோதீதி, வ்யுத்பத்திம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய, விதா⁴ந்தரேண வ்யுத்பாத³யதி -
பூ⁴தாநாமிதி ।
பா⁴வ: - ஸத்³பா⁴வ: - வஸ்துபா⁴வ: । அத ஏவ பூ⁴தவஸ்தூத்பத்திகர இதி வக்ஷ்யதி ।
வைதி³கம் கர்ம அத்ரஉக்தவிஶேஷணம் கர்மஶப்³தி³தம் இதி விஸர்க³ஶப்³தா³ர்த²ம் த³ர்ஶயந் விஶத³யதி -
விஸர்க³ இத்யாதி³நா ।
கத²ம் புந: யதோ²க்தஸ்ய யஜ்ஞஸ்ய ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திப்ரலயஹேதுத்வேந தது³த்³ப⁴வகரத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, ‘அக்³நௌ ப்ராஸ்தாஹுதி:’ (மநு. 3-76) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிம் அநுஸ்ம்ருத்ய, ஆஹ -
ஏதஸ்மாத்³தீ⁴தி
॥ 3 ॥
ஸம்ப்ரதிப்ரஶ்நத்ரயஸ்ய உத்தரம் ஆஹ -
அதி⁴பூ⁴தமிதி ।
‘அதி⁴பூ⁴தம் ச கிம் ப்ரோக்தம் ? ’ (ப⁴. கீ³. 8-1) இத்யஸ்ய ப்ரதிவசநம் -
அதி⁴பூ⁴தம் க்ஷரோ பா⁴வ இதி ।
தத்ர அதி⁴பூ⁴தபத³ம் அநூத்³ய வாச்யம் அர்த²ம் கத²யதி -
அதி⁴பூ⁴தமித்யாதி³நா ।
தஸ்ய நிர்தே³ஶம் அந்தரேண நிர்ஜ்ஞாதும் அஶக்யத்வாத் ப்ரஶ்நத்³வாரா தந்நிர்தி³ஶதி -
கோ(அ)ஸாவிதி ।
கார்யமாத்ரம் அத்ர ஸங்க்³ருஹீதம் , இதி வக்தும் உக்தமேவ வ்யநக்தி -
யத்கிஞ்சிதி³தி ।
‘அதி⁴தை³வம் கிம் ? ’ (ப⁴. கீ³. 8-1) இதி ப்ரஶ்நே, ‘புருஷஶ்ச’ இத்யாதி³ ப்ரதிவசநம் । தத்ர புருஷஶப்³த³ம் அநூத்³ய முக்²யம் அர்த²ம் தஸ்ய உபந்யஸ்யதி -
புருஷ இதி ।
தஸ்யைவ ஸம்பா⁴விதம் அர்தா²ந்தரம் ஆஹ -
புரி ஶயநாத்³வேதி ।
வைராஜம் தே³ஹம் ஆஸாத்³ய ஆதி³த்யமண்ட³லாதி³ஷு தை³வதேஷு அந்தரவஸ்தி²தோ லிங்கா³த்மா வ்யஷ்டிகரணாநுக்³ராஹகோ(அ)த்ர புருஷஶப்³தா³ர்த²: ।
ஸ ச அதி⁴தை³வதம் இதி ஸ்பு²டயதி -
ஆதி³த்யேதி ।
‘அதி⁴யஜ்ஞ: கத²ம் ? ’ (ப⁴. கீ³. 8-2) இத்யாதி³ப்ரஶ்நம் பரிஹரந் அதி⁴யஜ்ஞஶப்³தா³ர்த²ம் ஆஹ -
அதி⁴யஜ்ஞ இதி ।
கத²ம் உக்தாயாம் தே³வதாயாம் அதி⁴யஜ்ஞஶப்³த³: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஶ்ருதிம் அநுஸரந் ஆஹ -
யஜ்ஞோ வா இதி ।
பரைவ தே³வதா அதி⁴யஜ்ஞஶப்³தே³ந உச்யதே ।
ஸா ச ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத் அத்யந்தாபே⁴தே³ந ப்ரதிபத்தவ்யா, இத்யாஹ -
ஸ ஹி விஷ்ணுரிதி ।
ஶாஸ்த்ரீயவ்யவஹாரபூ⁴மி: ‘அத்ர’ இத்யுக்தா,தே³ஹஸாமாநாதி⁴கரண்யாத்³வா, ‘அத்ர’ இத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் -
அஸ்மிந் இதி ।
கிம் அதி⁴யஜ்ஞோ ப³ஹி: ? அந்தர்வா தே³ஹாதௌ³ ? இதி ஸந்தே³ஹோ மாபூ⁴த் , இத்யாஹ -
தே³ஹ இதி ।
நநு யஜ்ஞஸ்யதே³ஹாதி⁴கரணத்வாபா⁴வாத் கத²ம் ததா²வித⁴யஜ்ஞாபி⁴மாநிதே³வதாத்வம் ப⁴க³வதா விவக்ஷ்யதே ? தத்ர ஆஹ -
யஜ்ஞோ ஹீதி ।
ஏதேந தஸ்ய பு³த்³த்⁴யாதி³வ்யதிரிக்தத்வம் உக்தம் அவதே⁴யம் । ந ஹி பரா தே³வதா த³ர்ஶிதரீத்யா அதி⁴யஜ்ஞஶப்³தி³தா பு³த்³த்⁴யாதி³ஷு அந்தர்பா⁴வம் அநுபா⁴வயிதும் அலம் । தே³ஹாந் பி³ப்⁴ரதீதி - தே³ஹப்⁴ருத: ஸர்வே ப்ராணிந:, தேஷாமேவ வர: - ஶ்ரேஷ்ட²: । யுக்தம் ஹி ப⁴க³வதா ஸாக்ஷாதே³வ ப்ரதிக்ஷணம் ஸம்வாத³ம் வித³தா⁴நஸ்ய அர்ஜுநஸ்ய ஸர்வேப்⁴ய: ஶ்ரைஷ்ட்²யம்
॥ 4 ॥
யத்து - ‘ப்ரயாணகாலே ச’ (ப⁴. கீ³. 8-2) இத்யாதி³ - சோதி³தம் , தத்ர ஆஹ -
அந்தகாலே சேதி ।
‘மாமேவ’ இதி அவதா⁴ரணேேந அத்⁴யாத்மாதி³விஶிஷ்டத்வேந ஸ்மரணம் வ்யாவர்த்யதே । விஶிஷ்டஸ்மரணே ஹி சித்தவிக்ஷேபாத் ந ப்ரதா⁴நஸ்மரணமபி ஸ்யாத் । ந ச மரணகாலேகார்யகரணபாரவஶ்யாத் ப⁴க³வத³நுஸ்மரணாஸித்³தி⁴:, ஸர்வதை³வ நைரந்தர்யேண ஆத³ரதி⁴யா ப⁴க³வதி ஸமர்பிதசேதஸ: தத்காலே(அ)பி கார்யகரணஜாதம் அக³ணயதோ ப⁴க³வத³நுஸந்தா⁴நஸித்³தே⁴: । ஶரீரே தஸ்மிந் அஹம்மமாபி⁴மாநாபா⁴வாத் , இதி யாவத் ।
ப்ரயாதி இத்யத்ரப்ரக்ருதஶரீரம் அபாதா³நம் ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ இத்யாதி³ ஶ்ருுதிம் ஆஶ்ரித்ய, ஆஹ-
நாஸ்தீதி ।
வ்யாஸேத்⁴யம் ஸம்ஶயமேவ அபி⁴நயதி -
யாதி வேதி
॥ 5 ॥
அந்தகாலே ப⁴க³வந்தம் அநுத்⁴யாயத: ப⁴க³வத்ப்ராப்திநியமவத் அந்யஸ்யாபி தத்காலே தே³வாதி³விஶேஷம் த்⁴யாயத: தே³ஹம் த்யஜத: தத் ப்ரப்தி: அவஶ்யம்பா⁴விநீ, இதி த³ர்ஶயதி -
ந இத்யாதி³நா ।
கத²ம் புந: அந்தகாலே பரவஶஸ்ய நியதவிஷயஸ்ம்ருதி: ப⁴விதுமுத்ஸஹதே, தத்ராஹ -
ஸதா³ இதி ।
தே³வாதி³விஶேஷ: தஸ்மிந் இதி ஸப்தம்யர்த²: । பா⁴வ: - பா⁴வநா - வாஸநா, ஸ: பா⁴வ: பா⁴வித: ஸம்பாதி³த:, யேந பும்ஸா, ஸ: ததா²வித⁴: ஸந் யம் யம் பா⁴வம் ஸ்மரதி, தம் தம் ஏவ தே³ஹத்யாகா³தூ³ர்த்⁴வம் க³ச்ச²தி, இதி ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 6 ॥
ஸததபா⁴வநா ப்ரதிநியதப²லப்ராப்திநிமித்தாந்த்யப்ரத்யயஹேது:, இதி அங்கீ³க்ருத்ய அநந்தரஶ்லோகம் அவதாரயதி -
யஸ்மாதி³தி ।
விஶேஷணத்ரயவத: ப⁴க³வத³நுஸ்மரணஸ்ய ப⁴க³வத்ப்ராப்திஹேதுத்வ தஸ்மாத் இத்யுச்யதே । ஸர்வேஷு காலேஷு ஆத³ரநைரந்தர்யாப்⁴யாம் ஸஹ, இதி யாவத் । ப⁴க³வத³நுஸ்மரணேே விஶேஷணத்ரயஸாஹித்யம் யதா²ஶாஸ்த்ரமிதி த்³யோத்யதே ।
ப⁴க³வத³நுஸந்தா⁴நம் கர்தவ்யம் உக்த்வா, தேந ஸஹ ஸ்வத⁴ர்மமபி குரு யுத்³த⁴ம் இதி உபதி³ஶதா ப⁴க³வதா ஸமுச்சய: ஜ்ஞாநகர்மணோ: அங்கீ³க்ருதோ பா⁴தி, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
மயீதி ।
மநோபு³த்³தி⁴கோ³சரம் க்ரியாகாரகப²லஜாதம் ஸகலமபி ப்³ரஹ்மைவ, இதி பா⁴வயந் , யுத்⁴யஸ்வ இதி ப்³ருவதா க்ரியாதி³கலாபஸ்ய ப்³ரஹ்மாதிரிக்தஸ்ய அபா⁴வாபி⁴லாபாத் நாத்ர ஸமுச்சயோ விவக்ஷித:, இத்யர்த²: ।
உக்தரீத்யா ஸ்வத⁴ர்மம் அநுவர்தமாநஸ்ய ப்ரயோஜநம் ஆஹ –
மாமேவேதி ।
உக்தஸாத⁴நவஶாத் ப²லப்ராப்தௌ ப்ரதிப³ந்தா⁴பா⁴வம் ஸூசயதி -
அஸம்ஶய இதி
॥ 7 ॥
இதஶ்ச பூர்வஶ்லோகார்தா²நுஷ்டா²யீ ப⁴க³வந்தம் அந்தகாலே ப்ரப்நோதி, இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
அப்⁴யாஸம் விப⁴ஜதே -
மயீதி ।
ந ஹி சித்தஸமர்பணஸ்ய விஷயபூ⁴தம் ப⁴க³வதோ(அ)ர்தா²ந்தரம் வஸ்துஸத³ஸ்தி, இதி மந்வாநோ விஶிநஷ்டி -
சித்தேதி ।
அந்தராळகாலே(அ)பி விஜாதீயப்ரத்யயேஷு விச்சி²த்³ய விச்ச²த்³ய ஜாயமாநேஷ்வபி ஸஜாதீயப்ரத்யயாவ்ருத்தி: அயோகி³நோ(அ)பி ஸ்யாத் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
விலக்ஷணேதி ।
அப்⁴யாஸாக்²யேந யோகே³ந யுக்தத்வம் சேதஸோ விவ்ருணோதி -
தத்ரைவேதி ।
த்ருதீயயா பராம்ருஷ்டோ(அ)ப்⁴யாஸயோக³: ஸப்தம்யாபி பராம்ருஶ்யதே ।
நநு - ப்ராக்ருதாநாம் சேதஸ்ததா², இத்யாஶங்க்ய, விஶிநஷ்டி -
யோகி³ந இதி ।
தச்சேத் சேத: விஷயாந்தரம் பராம்ருஶேத் , ந தர்ஹி பரமபுருஷார்த² ப்ரப்திஹேது: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நாந்யகா³மிநேதி ।
ப்ராமாதி³கம் விஷயாந்தரபாரவஶ்யம் அப்⁴யநுஜ்ஞாதும்தாச்சீ²ல்யப்ரத்யய: । தேந தாத்பர்யாத் அபராம்ருஷ்டார்தா²ந்தரேண பரமபுருஷநிஷ்டே²ந, இத்யர்த²: । ததே³வ புருஷஸ்ய நிரதிஶயத்வம் , யத் அபராம்ருஷ்டாகி²லாநர்த²த்வம் அநதிஶயாநந்த³த்வம் ச । தச்ச ப்ராகே³வ வ்யாக்²யாதம் , நேஹ வ்யாக்²யாநம் அபேக்ஷதே ।
‘யஶ்சாஸாவாதி³த்யே’ (தை. உ. 2-8-5) இத்யாதி³ஶ்ருதிம் அநுஸ்ருத்ய, ஆஹ -
தி³வீதி ।
தத்ர விஶேஷதோ(அ)பி⁴வ்யக்திரேவ ப⁴வநம் । பூர்வோக்தேந சேதஸா யதோ²க்தம் புருஷம் அநுசிந்தயந் யாதி தமேவ, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
அநுசிந்தயந் இத்யத்ர அநுஶப்³தா³ர்த²ம் வ்யாசஷ்டே² -
ஶாஸ்த்ரேதி ।
சிந்தயந் இதி வ்யாகரோதி -
த்⁴யாயந்நிதி
॥ 8 ॥
புருஷம்அநுசிந்தயந்நிதி ஸம்ப³ந்த⁴: । சகாராத் கயா வா நாட்³யா உத்க்ராமந் , இதி அநுக்ருஷ்யதே । தத்ர த்⁴யாநத்³வாரா ப்ராப்யஸ்ய புருஷஸ்ய விஶேஷணாநி த³ர்ஶயதி -
உச்யத இதி ।
காந்தத³ர்ஶித்வம் - அதீதாதே³ரஶேஷஸ்ய வஸ்துநோ த³ர்ஶநஶாலித்வம் । தேந நிஷ்பந்நம் அர்த²ம் ஆஹ -
ஸர்வஜ்ஞமிதி ।
சிரந்தநம் - ஆதி³மத: ஸர்வஸ்ய காரணத்வாத் அநாதி³ம் , இத்யர்த²: । ஸூக்ஷ்மம் ஆகாஶாதி³, தத: ஸூக்ஷ்மதரம் , தது³பாதா³நத்வாத் , இத்யர்த²: । யோ யதோ²க்தம் அநுசிந்தயேத் , ஸ தமேவ அநுசிந்தயந் யாதி, இதி பூர்வேணைவ ஸம்ப³ந்த⁴ இதி யோஜநா ।
நநு - விஶிஷ்டஜாத்யாதி³மதோ யதோ²க்தம் அநுசிந்தநம் ப²லவத்³ப⁴வதி, ந து அஸ்மதா³தீ³நாம் , இத்யாஶங்க்य़, ஆஹ -
ய: கஶ்சிதி³தி ।
‘ப²லமத உபபத்தே:’ (ப்³ர. ஸூ. 3-2-38) இதி ந்யாயேந ஆஹ -
ஸர்வஸ்யேதி ।
‘ஏதத³ப்ரமேயம் த்⁴ருவம் ‘ (ப்³ரு0 உ0 4 - 4 - 20) இதி ஶ்ருதிம் ஆஶ்ரித்ய ஆஹ -
அசிந்த்யரூபமிதி ।
ந ஹி பரஸ்ய கிஞ்சித³பி ரூபாதி³ வஸ்துதோ(அ)ஸ்தி, ‘அரூபவதே³வ ஹி ‘ (ப்³ர. ஸூ. 3 - 2 - 14) இதி ந்யாயாத் ।
கல்பிதமபி ந அஸ்மதா³தி³பி⁴: ஶக்யதே சிந்தயிதும் , இத்யாஹ -
நாஸ்யேதி ।
மூலகாரணாத் அஜ்ஞாநாத் தத்க்ரார்யச்ச பரஸ்தாத் - உபரிஷ்டாத் வ்யவஸ்தி²தம் பரமார்த²தோ(அ)ஜ்ஞாநதத்கார்யாஸ்ப்ருஷ்ட²ம் இத்யாஹ -
தமஸ இதி
॥ 9 ॥
இதஶ்ச ப⁴க³வத³நுஸ்மரணம் ஸப²லத்வாத் அநுஷ்டே²யம் , இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
கதா³ தத³நுஸ்மரணே ப்ரயத்நாதிரேகோ(அ)ப்⁴யர்த்²யதே, தத்ர ஆஹ -
ப்ரயாணகால இதி ।
கத²ம் தத³நுஸ்மரணம் ? இதி உபகரணகலாபப்ரேக்ஷ்யமாணம் ப்ரதி ஆஹ -
மநஸேதி ।
யோ(அ)நுஸ்மரேத் , ஸ கிம் உபைதி ? தத்ர ஆஹ -
ஸ தமிதி ।
மரணகாலே க்லேஶபா³ஹுல்யே(அ)பி ப்ராசீநாப்⁴யாஸாதா³ஸாதி³தபு³த்³தி⁴வைப⁴வோ ப⁴க³வந்தம் அऩுஸ்மரந் யதா²ஸ்ம்ருதமேவ தே³ஹாபி⁴மாநவிக³மநாநந்தரம் உபாக³ச்ச²தி, இத்யர்த²: ।
ப⁴க³வத³நுஸ்மரணஸ்ய ஸாத⁴நம் ‘மநஸைவாநுத்³ரஷ்டவ்யம் ‘ இதி ஶ்ர்ருத்யுபதி³ஷ்டம் ஆசஷ்டே -
மநஸேதி ।
தஸ்ய சஞ்சலத்வாத் ந ஸ்தை²ர்யம் ஈஶ்வரே ஸித்⁴யதி, தத்கத²ம் தேத தத³நுஸ்மரணம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
அசலேநேதி ।
ஈஶ்வராநுஸ்மரணே ப்ரயத்நேந ப்ரவர்திதம் விஷயவிமுக²ம் , தஸ்மிந்நேவ அநுஸ்மரணயோக்³யபௌந:புந்யேந ப்ரவ்ருத்த்யா நிஶ்சலீக்ருதம் , தத: சலநவிகலம் , தேந, இதி வ்யாசஷ்டே -
அசலேநேதி ।
ஸம்ப்ரதி அऩுஸ்மரணாதி⁴காரிணம் விஶிநிஷ்டி -
ப⁴க்த்யேதி ।
பரமேஶ்வரே பரேண ப்ரேம்ணா ஸஹிதோ விஷயாந்தரவிமுகோ²(அ)நுஸ்மர்தவ்ய:, இத்யர்த²: ।
யோக³ப³லமேவ ஸ்போ²ரயதி -
ஸமாதி⁴ஜேதி ।
யோக³: - ஸமாதி⁴:, சித்தஸ்ய விஷயாந்தரவ்ருத்திநிரோதே⁴ந பரஸ்மிந்நேவ ஸ்தா²பநம் । தஸ்ய ப³லம் - ஸம்ஸ்காரப்ரசயோ த்⁴யேயைகாக்³ர்யகரணம் । தேந, தத்ரைவ ஸ்தை²ர்யம் , இத்யர்த²: ।
சகாரஸூசிதம் அந்வயம் அந்வாசஷ்டே -
தேந சேதி ।
யத்து கயா நாட்³யா உத்க்ராமந் யாதி, இதி, தத்ர ஆஹ -
பூர்வமிதி ।
சித்த ஹி ஸ்வபா⁴வதோ விஷயேஷு வ்யாப்ருதம், தேப்⁴யோ விமுகீ²க்ருத்ய ஹ்ருத³யே புண்ட³ரீகாகாரே பரமாத்மஸ்தா²நே யத்நத: ஸ்தா²பநீயம் ।
‘அத² யதி³த³மஸ்மிந் ப்³ரஹ்மபுரே ‘ இத்யாதி³ஶ்ருதே:, தத்ர சித்தம் வஶீக்ருத்ய ஆதௌ³, அநந்தரம் கர்தவ்யம் உபதி³ஶதி -
தத இதி ।
இடா³பிங்க³லே த³க்ஷிணோத்தரே நாட்³யௌ ஹ்ருத³யாந்நிஸ்ஸ்ருதே நிருத்⁴ய, தஸ்மாதே³வ ஹ்ருத³யாக்³ராத் ஊர்த்⁴வக³மநஶீலயா ஸுஷும்நயா நாட்³யா ஹார்த³ ப்ராணம் ஆநீய, கண்டா²வலம்பி³தஸ்தநஸத்³ருஶம் மாம்ஸக²ண்ட³ம் ப்ராப்ய, தேந அத்⁴வநா ப்⁴ருவோர்மத்⁴யே தம ஆவேஶ்ய அப்ரமாத³வாந் ப்³ரஹ்மரந்த்⁴ராத் விநிஷ்க்ரம்ய ‘கவிம் புராணம் ‘ இத்யாதி³விஶேஷணம் பரமபுருஷம் உபக³ச்ச²தி, இத்யர்த²: ।
‘பூ⁴மிஜயக்ரமேண ‘ இத்யத்ர பூ⁴ம்யாதீ³நாம் பஞ்சாநாம் பூ⁴தாநாம் , ஜய: - வஶீகரணாம் - தஸ்ய தஸ்ய பூ⁴தஸ்ய ஸ்வாதீ⁴நசேஷ்டாவைஶிஷ்ட்யம் , தத்³த்³வாரேண, இதி ஏதது³ச்யதே । ‘ஸ தம் ‘ இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
ஸ ஏவமிதி
॥ 10 ॥
யேந கேநசித் மந்த்ராதி³நா த்⁴யாநகாலே ப⁴க³வத³நுஸ்மரணே ப்ராப்தே ஸதி,அபி⁴தா⁴நத்வே நியந்தும் ஸ்மர்தவ்யத்வேந ப்ரக்ருதபரமபுருஷஸ்ய த்ரைவித்³யவ்ருத்³த⁴ப்ரஸித்³த்⁴யா ப்ராமாணிகத்வம் ஆஹ -
புநரபீதி ।
உபாய: - வக்ஷ்யமாண ஓங்கார: ।
அவிஷயே ப்ரதீசி ப்³ரஹ்மணி வேதா³ர்த²விதா³மபி கத²ம் வசநம் ? இத்யாஶங்க்ய, அவிஷயத்வம் அத்யக்த்வைவ இதி மத்வா, ஶ்ருதிம் உதா³ஹரதி -
தத்³வேதி ।
ததா²பி தஸ்மிந் அவிஷயே ஸர்வவிஶேஷஶூந்யே வசநம் அநுசிதம் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸர்வேதி ।
ந கேவலம் வித்³வத³நுப⁴வஸித்³த⁴ம் யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்ம, கிந்து முக்தோபஸ்ருப்யதயா முக்தாநாமபி ப்ரஸித்³த⁴ம் , இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
கேஷாம் புந: ஸம்ந்யாஸித்வம் ? ததா³ஹ -
வீதராகா³ இதி ।
ஜ்ஞாநார்த²ம் ப்³ரஹ்மசர்யவிதா⁴நாத³பி ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞேயத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ம் இத்யாஹ -
யச்சேதி ।
கத²ம் தர்ஹி யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்ம மம ஜ்ஞாதும் ஶக்யம் ? இதி ஆகுலிதசேதஸம் அர்ஜுநம் ப்ரதி ஆஹ -
தத்தே பத³மிதி
॥ 11 ॥
‘வக்ஷ்யமாணேந உபாயேந’ இத்யுக்தம் வ்யக்தீகுர்வந் ஓங்காரத்³வாரா ப்³ரஹ்மோபாஸநம் ஶ்ருத்யுக்தம் அநுக்ராமதி -
ஸயோ ஹேதி ।
ஸத்யகாமேந அபி⁴த்⁴யாநப²லம் ஜிஜ்ஞாஸுநா ப⁴க³வந்நிதி பிப்பலாத³: ஸம்போ³த்⁴ய அபி⁴முகீ²க்ரியதே ।நிபாதௌ து ப்ரஸித்³த⁴ம் அர்த²மேவ த்³யோதயந்தௌ அபி⁴த்⁴யாநஸ்ய ப²லவத்வேந கர்தவ்யத்வம் ஆவேத³யத: । மநுஷ்யேஷு மத்⁴யே ஸ:, யோ அதி⁴க்ருத: மநுஷ்ய:, தத் - ப்ரஸித்³த⁴ம் அபி⁴த்⁴யாநம் யதா² ஸித்³த்⁴யதி, ததா² ஸர்வவேத³ஸாரபூ⁴தம் ஓங்காரம் ஆபி⁴முக்²யேந த்⁴யாயீத । தச்ச அபி⁴த்⁴யாநம்‘ஆப்ராயணா ‘தி³தி ந்யாயேந மரணாந்தம் அநுஷ்டே²யம் । ஸ சைவம் அநுதிஷ்ட²ந்ப்ரக்ருதேந அபி⁴த்⁴யாநேந லோகாநாம் ஜேதவ்யாநாம் ப³ஹுத்வாத் , கதமம் லோகம் ஜயதி ? இதி ப்ரஶ்நம் ப்ருஷ்டவதே ஸத்யகாமாய பிப்பலாத³நாமா கில ஆசார்ய: ப்ரதிவசநம் ப்ரோவாச । தத்ர ப்ரத²மம் அபி⁴த்⁴யேயம் ஓங்காரம் பராபரப்³ரஹ்மத்வேந மஹீகரோதி -
ஏதத்³வா இதி ।
த்ரிமாத்ரேண - அகாரோகாரமகாராத்மகேந, இதி யாவத் । யோ(அ)பி⁴த்⁴யாயீத, தமேவ யதா²பி⁴த்⁴யாதம் புருஷம் அதி⁴க³ச்ச²தி, இத்யாதி³வசநேந உபாஸநம் ஓங்காரஸ்ய உக்தம் , இத்யர்த²: ।
ப்ரஶ்நஶ்நுதிவத் கட²வல்லீ ச தத்ரைவார்தே² ப்ரவ்ருத்தா, இத்யாஹ -
அந்யத்ரேதி ।
அவ்யவதா⁴நேந உபநிஷதா³ம் , வ்யவதா⁴நேந ச கர்மஶ்ருதீநாம் பரஸ்மிந் ஆத்மநி பர்யவஸாநம் த³ர்ஶயதி-
ஸர்வ இதி ।
தபஸாமபி ஸர்வேஷாம் சித்தஶுத்³தி⁴த்³வாரா தத்ரைவ பர்யவஸாநம் , இத்யாஹ -
தபாம்ஸீதி ।
தஸ்யைவ ச ஜ்ஞாநார்த²ம் அஷ்டாங்க³ம் ப்³ரஹ்மசர்ய தத்ர தத்ர விஹிதம் , இத்யாஹ -
யதி³ச்ச²ந்த இதி ।
தஸ்ய பத³நீயஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸங்க்ஷேபேண கத²நம் ஓங்காரத்³வாரகம் , இதி கத²யதி -
ஓமித்யேததி³தி ।
உதா³ஹ்ருதவசநாநாம் தாத்பர்யம் த³ர்ஶயதி-
பரஸ்யேதி ।
தஸ்ய வாசகரூபேண வா தஸ்யைவ ப்ரதீகரூபேண வா விவக்ஷிதஸ்ய உபாஸநம் யதோ²க்தை: வசநை: உக்தம் , இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
நநு - பரஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி தத்வமஸ்யாதி³வாக்யாதே³வ ப்ரதிபத்தி: அதி⁴காரிணோ ப⁴விஷ்யதி, கிமிதி உபாஸநம் ஓங்காரஸ்ய உபந்யஸ்யதே ? தத்ர ஆஹ -
பரேதி ।
யத்³யபி விஶிஷ்டாதி⁴காரிணோ விநைவ உபாஸநம் ப்³ரஹ்மணி ப்ரதிபத்தி: உத்பத்³யதே, ததா²பி மந்தா³நாம் மத்⁴யமாநாம் ச தத்³தீ⁴ஹேதுத்வேந ஓங்காரோ விவக்ஷித: । தச்ச உபாஸநம் ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா ஶ்ருதிபி⁴ருபதி³ஷ்டம் , இத்யர்த²: ।
தஸ்ய க்ரமமுக்திப²லத்வாத் அநுஷ்டே²யத்வம் ஸூசயதி -
காலாந்தரேதி ।
ப⁴வத்வேவம் ஶ்ருதீநாம் ப்ரவ்ருத்தி:, தாவதா ப்ரக்ருதே கிமாயாதம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
உக்தம் யதி³தி ।
ததே³வ இஹாபி வக்தவ்யம் , இதி உத்தரேண ஸம்ப³ந்த⁴: ।
உபாஸநமேவ உபாஸ்யோபந்யாஸத்³வாரா ஸ்போ²ரயதி -
கவிமித்யாதி³நா ।
பூர்வோக்தரூபேணேதி - அபி⁴தா⁴நத்வேந ப்ரதீகத்வேந ச, இத்யர்த²: ।
ஶ்ரௌதஸ்ய உபாஸநஸ்ய அநூத்³யமாநஸ்ய ஸோபஸ்கரத்வம் ஸங்கி³ரதே -
யோகே³தி ।
தர்ஹி கத²ம் - ‘அநந்யசேதா: ஸததம் ‘ இத்யாதி³ வக்ஷ்யதே தத்ர ஆஹ -
ப்ரஸக்தேதி ।
ஓங்காரோபஸநம் ப்ரஸக்தம் , தத³நந்தரம் தத்ப²லம் அநுப்ரஸக்தம் , தத்³ - த்³வாரா ச அபுநராவ்ருத்த்யாதி³ வக்தவ்யகோடிநிவிஷ்டம் , இத்யர்த²: ।
இத்யேவமர்த² இதி ।
ஶ்ரோத்ராதீ³நாம் குத்ர த்³வாரத்வம் ? தத்ர ஆஹ -
உபலப்³தா⁴விதி ।
தேஷாம் ஸம்யமநம் - விஷயேஷு ப்ரவ்ருத்தாநாம் தோ³ஷத³ர்ஶநத்³வாரா தேப்⁴யோ வைமுக்²யாபாத³நம் ।
கோ(அ)யம் மநஸோ ஹ்ருத³யே நிரோத⁴: ? தத்ர ஆஹ -
நிஷ்ப்ரசாரமிதி ।
மநஸோ விஷயாகாரவ்ருத்திம் நிருத்⁴ய ஹ்ருதி³ வஶீக்ருதஸ்ய காயம் த³ர்ஶயதி -
தத்ரேதி ।
‘ஊர்த்⁴வம் ‘ இத்யத்ராபி ஹ்ருத³யாத் இதி ஸம்ப³த்⁴யதே । ஸர்வாணி உபலப்³தி⁴த்³வாராணி ஶ்ரோத்ராதீ³நி ஸந்நிருத்⁴ய, வாயுமபி ஸர்வதோ நிக்³ருஹ்ய ஹ்ருத³யம் ஆநீய,ததோ நிர்க³தயா ஸுஷும்நயா கண்ட²ப்⁴ரூமத்⁴யலலாடக்ரமேண ப்ராணம் மூர்த⁴நி ஆதா⁴ய யோக³தா⁴ரணாம் ஆரூடோ⁴ப்³ரஹ்ம வ்யாஹரந் , மாம் ச தத³ர்த²ம் அநுஸ்மரந் , பரமாம் க³திம் யாதி, இதி ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 12 ॥
யதோ²க்தயோக³தா⁴ரணார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தோ மூர்த⁴நி ப்ராணம் ஆதா⁴ய - தா⁴ரயந் கிம் குர்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, அநந்தரஶ்லோகம் அவதாரயதி -
தத்ரைவேதி ।
ஏகம் ச தத் அக்ஷரம் ச இதி ஏகாக்ஷரம் - அோமித்யேவம்ரூபம் , தத்கத²ம்ப்³ரஹ்மேதி விஶிஷ்யதே ? தத்ர ஆஹ -
ப்³ரஹ்மண இதி ।
‘ய: ப்ரயாதி’ (ப⁴. கீ³. 8-5) இதி மரணம் உக்த்வா ‘த்யஜந் தே³ஹம் ‘ இதி ப்³ருவதா புநருக்தி: ஆஶ்ரிதா ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய,விஶேஷணார்த²ம் விவ்ருணோதி-
தே³ஹேேதி ।
ஏவம் ஓங்காரம் உச்சாரயந் அர்த²ம் ச அபி⁴த்⁴யாயந் த்⁴யாநநிஷ்ட²: ஸ புமாந் , இத்யர்த²: । பரமாமிதி க³திவிஶேஷணம் க்ரமமுக்திவிவக்ஷயா த்³ரஷ்டவ்யம்
॥ 13 ॥
நநு - வாயுநிரோத⁴விது⁴ராணாம் உதீ³ரிதயா ரீத்யா ஸ்வேச்சா²ப்ரயுக்தோத்க்ரமணாஸம்ப⁴வாத் து³ர்லபா⁴ பரமா க³தி: ஆபதேத் இதி, தத்ர ஆஹ -
கிம் சேதி ।
இதஶ்ச ப⁴க³வத³நுஸ்மரணே ப்ரயதிதவ்யம் , இத்யர்த²: ।
ஸததம் , நித்யஶ இதி விஶேஷணயோ: அபுநருக்தத்வம் ஆஹ -
ஸததமித்யாதி³நா ।
உக்தமேவ அபௌநரூக்த்யம் வ்யக்தீகரோதி -
நேத்யாதி³நா ।
ஜிதாஸு: இச்ச²யா தே³ஹம் த்யஜதி, ததி³தரஸ்து கர்மக்ஷயேணைவ இதி விஶேஷம் விவக்ஷயந் ஆஹ-
யத இதி ।
அநந்யசேதஸம் - ஸமாஹிதசேதஸம் ப்ரதி, ஈஶ்வரஸ்ய ஸௌலப்⁴யம்ஏவமித்யுச்யதே
॥ 14 ॥
கிம் த்வாம் ப்ராப்தா: த்வய்யேவ அவதிஷ்ட²ந்தே ? கிம் வா புநராவர்தந்தே சந்த்³ரலோகாதி³வ ? இதி ஸந்தே³ஹாத் ப்ருச்ச²தி -
தவேதி ।
தத்ர உத்தரஶ்லோகேந நிஶ்சயம் த³ர்ஶயதி -
உச்யத இதி ।
ஈஶ்வரோபக³மநம் ந ஸாமீப்யமாத்ரம் , இதி வ்யாசஷ்டே -
மத்³பா⁴வமிதி ।
புநர்ஜந்மந: அநிஷ்டத்வம் ப்ரஶ்நத்³வாரா ஸ்பஷ்டயதி -
கிமித்யாதி³நா ।
மஹாத்மத்வம் - ப்ரக்ருஷ்டஸத்வவைஶிஷ்ட்யம் । யதய: தஸ்மிந்நேவ ஈஶ்வரே ஸமுத்பந்நஸம்யக்³த³ர்ஶிநோ பூ⁴த்வா, இதி ஶேஷ: ।
ப⁴க³வந்தம் உபக³தாநாம் அபுநராவ்ரு்த்தௌ, ததோ விமுகா²நாம் அநுபஜாதஸம்யக்³தி⁴யாம் புநராவ்ருத்தி: அர்த²ஸித்³தா⁴, இத்யாஹ -
யே புநரிதி
॥ 15 ॥
‘அபாமஸோமமம்ருதா அபூ⁴ம’ (ருக் ஸம்ம். 6 - 4 - 11)இதி ஶ்ருதே: ஸ்வர்கா³தி³க³தாநாமபி ஸமாநைவ அநாவ்ருத்தி:, இத்யாஶங்க்யதே -
கிம் புநரிதி ।
அர்த²வாத³ஶ்ருதௌ கர்மிணாம் அம்ருதத்வஸ்ய ஆபேக்ஷிகத்வம் விவக்ஷித்வா பரிஹரதி-
உச்யத இதி ।
ஏதேந பூ⁴ராதி³லோகசதுஷ்டயம் ப்ரவிஷ்டாநாம் புநராவ்ருத்தாவபி ஜநஆதி³லோகத்ரயம் ப்ராப்தாநாம் அபுநராவ்ருத்தி:, இதி விபா⁴கோ³க்தி: அப்ராமாணிகத்வாதே³வ ஹேயா, இத்யவதே⁴யம் । தர்ஹி தத்³வதே³வ ஈஶ்வரம் ப்ராப்தாநாமபி புநராவ்ருத்தி: ஶங்க்யதே ? நேத்யாஹ-
மாமிதி ।
யாவத்ஸம்பாதஶ்ருதிவத் ஈஶ்வரம் ப்ராப்தாநாம் நிவ்ருத்தாவித்³யாநாம் புநராவ்ருத்தி: அப்ராமாணிகீ, இத்யர்த²: । யஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகீ வம்ஶப்ரயுக்தா ச ஶுத்³தி⁴: தஸ்யைவ உக்தே அர்தே² பு³த்³தி⁴ருதே³தி, இதி மத்வா ஸம்பு³த்³தி⁴த்³வயம்
॥ 16 ॥
ப்³ரஹ்மலோகஸஹிதாநாம் புநராவ்ருத்தௌ ஹேதும் ப்ரஶ்நத்³வாரா த³ர்ஶயதி -
ப்³ரஹ்மேதி ।
உக்தமேவ ஹேதும் ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் உத்தரஶ்லோகேந ஸாத⁴யதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
யதோ²க்தாஹோராத்ராவயவமாஸர்த்வயநஸம்வத்ஸராவயவஶதஸங்க்²யாயுரவச்சி²ந்நத்வாத் ப்ரஜாபதே: தத³ந்தர்வர்திநாமபி லோகாநாம் யதா²யோக்³யகாலபரிச்சி²ந்நத்வேந புநராவ்ருத்தி:, இத்யபி⁴ப்ரேத்ய வ்யாசஷ்டே -
ஸஹஸ்ரேத்யாதி³நா ।
அக்ஷரார்த²ம் உக்த்வா, தாத்பர்யார்த²ம் ஆஹ -
யத இதி
॥ 17 ॥
யத் ப்ரஜாபதே: அஹ:, தத்³ யுக³ஸஹஸ்ரபரிமிதம் , யா ச தஸ்ய ராத்ரி: ஸாபி ததா², இதி காலவிதா³ம் அபி⁴ப்ராயம் அநுஸ்ருத்ய ப்³ராஹ்மஸ்ய அஹோராத்ரஸ்ய காலபரிமாணம் த³ர்ஶயித்வா தத்ரைவ விப⁴ஜ்ய கார்யம் கத²யதி -
ப்ரஜாபதேரிதி ।
அவ்யக்தம் அவ்யாக்ருதம் இதிஶங்காம் வாரயதி -
அவ்யக்தமித்யாதி³நா ।
ஜாதிப்ரதியோகி³பூ⁴தா வ்யக்தீ: வ்யாவர்தயதி -
ஸ்தா²வரேதி ।
அஸது³த்பத்திப்ரஸக்திம் ப்ரத்யாதி³ஶதி -
அபி⁴வ்யஜ்யந்த இதி ।
பூர்வோக்தம் அவ்யக்தஸம்ஜ்ஞகம் ஸ்வாபாவஸ்த²ம் ப்³ரஹ்ம ப்ரஜாபதிஶப்³தி³தம் , தஸ்மிந்நிதி யாவத்
॥ 18 ॥
நநு - ப்ரபோ³த⁴காலே ப்³ரஹ்மண:, யோ பூ⁴தக்³ராமோ பூ⁴த்வா, தஸ்யைவ ஸ்வாபகாலே விலீயதே,தஸ்மாத்³ அந்யோ பூ⁴யோ ப்³ரஹ்மணோ அஹராக³மே பூ⁴த்வா, புந: ராத்ர்யாக³மே பரவஶோ விநஶ்யதி । ததே³வம் ப்ரத்யவாந்தரகல்பம்பூ⁴தக்³ராமவிபா⁴கோ³ ப⁴வேத் , இத்யாஶங்க்ய, அநந்தரஶ்லோகதாத்பர்யம் ஆஹ -
அக்ருதேதி ।
ப்ரதிகல்பம் ப்ராணிநிகாயஸ்ய பி⁴ந்நத்வே ஸதி அக்ருதாப்⁴யாக³மாதி³தோ³ஷப்ரஸங்கா³த் தத்பரிஹாரார்த²ம் பூ⁴தக்³ராமஸ்ய ப்ரதிகல்பம் ஐக்யம் ஆஸ்தே²யம் , இத்யர்த²: ।
யதி³ ஸ்தா²வரஜங்க³மலக்ஷணப்ராணிநிகாயஸ்ய ப்ரதிகல்பம் அந்யதா²த்வம் , ததா³ ஏகஸ்ய ப³ந்த⁴மோக்ஷாந்வயிநோ(அ)பா⁴வாத் காண்ட³த்³வயாத்மநோ ப³ந்த⁴மோக்ஷார்த²ஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ரவ்ருத்தி: அப²லா ப்ரஸஜ்யேத । அத: தத்ஸாப²ல்யார்த²மபி ப்ரதிகல்பம் ப்ராணிவர்க³ஸ்ய நவீநத்வாநுபபத்தி:, இத்யாஹ -
ப³ந்தே⁴தி ।
கத²ம் புந: பூ⁴தஸமுதா³ய: அஸ்வதந்த்ர: ஸந் அவஶோ பூ⁴த்வா ப்ரவிலீயதே ? தத்ர ஆஹ -
அவித்³யாதீ³தி ।
ஆதி³ஶப்³தே³ந அஸ்மிதாராக³த்³வேஷாபி⁴நிவேஶா க்³ருஹ்யந்தே । யதோ²க்தம்க்லேஶபஞ்சகம் மூலம் ப்ரதிலப்⁴ய த⁴ர்மாத⁴ர்மாத்மககர்மராஶி: உத்³ப⁴வதி । தத்³வஶாதே³வ அஸ்வதந்த்ரோ பூ⁴தஸமுதா³யோ ஜந்மவிநாஶௌ அநுப⁴வதி, இத்யர்த²: ।
ப்ராணிநிகாயஸ்ய ஜந்மநாஶாப்⁴யஸோக்தே:அர்த²ம் ஆஹ -
இத்யத இதி ।
ஸம்ஸாரே விபரிவர்தமாநாநாம் ப்ராணிநாம் அஸ்வாதந்த்ர்யாத் அவஶாநாமேவ ஜந்மமரணப்ரப³ந்தா⁴த் அலம் அநேந ஸம்ஸாரேண, இதி வைத்ருஷ்ண்யம் தஸ்மிந் ப்ரத³ர்ஶநீயம் । தத³ர்த²ம் ச இத³ம் பூ⁴தாநாம்அஹோராத்ரம் ஆவ்ருத்திவசநம் , இத்யர்த²: ।
ஸமநந்தரவாக்யம்இத³மா பராம்ருஶ்யதே । ராத்ர்யாக³மே ப்ரலயம் அநுப⁴வத: அஹராக³மே ச ப்ரப⁴வம் ப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய ப்ரணிவர்க³ஸ்ய துல்யம் பாரவஶ்யம் , இத்யாஶயவாந் ஆஹ -
அஹ்ந இதி
॥ 19 ॥
‘அக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம பரமம் ‘ இத்யுபக்ரம்ய, தத³நுபயுக்தம் கிமித³ம் அந்யது³க்தம் , இத்யாஶங்க்ய வ்ருத்தம் அநூத்³ய அநந்தரக்³ரந்த²ஸங்க³திம் ஆஹ -
யது³பந்யஸ்தமிதி ।
அக்ஷரஸ்வரூபே நிர்தி³தி³க்ஷிதே, தஸ்மிந் பூர்வோக்தயோக³மார்க³ஸ்ய கத²ம் உபயோக³: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, தத்ப்ராப்த்யுபாயத்வேந இத்யாஹ -
அநேநேதி ।
க³ந்தவ்யமிதி யோக³மார்கோ³க்தி: உபயுக்தா, இதி ஶேஷ: । பூர்வோக்தாம் அவ்யக்தாத் இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
பரஶப்³த³ஸ்ய வ்யதிரிக்தவிஷயத்வே துஶப்³தே³ந வைலக்ஷண்யம் உக்த்வா புந: அந்யஶப்³த³ப்ரயோகா³த் பௌநருக்த்யம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
வ்யதிரிக்தத்வ இதி ।
துநாத்³யோதிதம் வைலக்ஷண்யம் அந்யஶப்³தே³ந ப்ரகடிதம் । யதோ பி⁴ந்நேஷ்வபி பா⁴வபே⁴தே³ஷு ஸாலக்ஷண்யம் ஆலக்ஷ்யதே, ததஶ்ச அவ்யக்தாத் பி⁴ந்நத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மண: தேந ஸாத்³ருஶ்யம் ஆஶங்க்யதே, தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் அந்யபத³ம் , இத்யர்த²: । யத்³வா பரஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருஷ்டவாசிநோ பா⁴வவிஶேஷணார்த²த்வே புநருக்திஶங்கைவ நாஸ்தி, இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
அநாதி³பா⁴வஸ்ய அக்ஷரஸ்ய அவிநாஶித்வாம் அர்த²ஸித்³த⁴ம் ஸமர்த²யதே -
ய: ஸ பா⁴வ இதி ।
ஸர்வம் ஹி விநஶ்யத்³விகாரஜாதம் புருஷாந்தம் விநஶ்யதி, ஸ து விநாஶஹேத்வபா⁴வாந்ந விநஷ்டம் அர்ஹதி, இத்யர்த²:
॥ 20 ॥
யதோ²க்தே அவ்யக்தே பா⁴வே ஶ்ருதிஸம்மதிம் ஆஹ -
அவ்யக்த இதி ।
தஸ்ய பரமக³தித்வம் ஸாத⁴யதி-
யம் ப்ரப்யேதி ।
யோ(அ)ஸௌ அவ்யக்தோ பா⁴வோ(அ)த்ர த³ர்ஶித:, ஸ: ‘யேநாக்ஷரம் புருஷம் வேத³ ஸத்யம் ‘ (மு.உ. 1-2-13) இத்யாதி³ஶ்ருதௌ அக்ஷர இத்யுக்த: । தம் சாக்ஷரம் பா⁴வம் , பரமாம் க³திம் , ‘புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித் ஸா காஷ்டா² ஸா பரா க³தி:’ (க. உ. 1-3-11) இத்யாத்³யா: ஶ்ருதயோ வத³ந்தி, இத்யாஹ -
யோ(அ)ஸாவிதி ।
பரமபுருஷஸ்ய பரமக³தித்வம் உக்தம் வ்யநக்தி -
யம் பா⁴வமிதி ।
நநு அவ்யக்தாத் அதிரிக்தஸ்ய தத்³விலக்ஷணஸ்ய பரமபுருஷஸ்ய ப்ராப்தௌ கஶ்சித் அஸாதா⁴ரணோ ஹேது: ஏஷிதவ்ய:, யஸ்மிந் ப்ரேக்ஷாபூர்வகாரீ தத்ப்ரேக்ஷணா ப்ரவ்ருத்தோ நிர்வ்ருணோதி, தத்ர ஆஹ -
தல்லப்³தே⁴ரிதி ।
பரஸ்ய புருஷஸ்ய ஸர்வகாரணத்வம் ஸர்வவ்யாபகத்வம் ச விஶேஷணத்³வயம் உதா³ஹரதி -
யஸ்யேதி ।
நிரதிஶயத்வம் விஶத³யதி-
யஸ்மாதி³தி ।
துஶப்³த³: அவதா⁴ரணார்த²: ।
ப⁴க்தி: - ப⁴ஜநம் ஸேவா ப்ரத³க்ஷிணப்ரணாமாதி³லக்ஷணா, தாம் வ்யாவர்தயதி -
ஜ்ஞாநேதி ।
உக்தாயா ப⁴க்தே: விஷயதோ வைஶிஷ்ட்யம் ஆஹ -
அநந்யயேதி ।
கோ(அ)ஸௌ புருஷ: ? யத்³விஷயா ப⁴க்தி: தத்ப்ராப்தௌ பர்யாப்தா, இத்யாஶங்க்ய, உத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
யஸ்யேதி ।
கத²ம் பூ⁴தாநாம் தத³ந்தஸ்த²த்வம் ? தத்ர ஆஹ -
கார்யம் ஹீதி ।
நநு ஜ்ஞாநாயத்தா பரமபுருஷப்ராப்தி: உக்தா । ந ச ஜ்ஞாநம் மார்க³ம் அபேக்ஷ்ய ப²லாய கல்பதே, விது³ஷோ க³த்யுத்க்ராந்திநிஷேத⁴ஶ்ருதே: । ததா² ச மார்கோ³க்தி: அயுக்தா, இத்யாஶங்க்ய, ஸகு³ணஶரணாநாம் தது³பதே³ஶோ அர்த²வாந் , இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
ப்ரக்ருதாநாமிதி ।
வக்தவ்ய இதி, யத்ர காலே இத்யாத்³யுச்யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஸ சேத்³வக்தவ்ய:, தர்ஹி கிமிதி அத்⁴யாத்மாதி³பா⁴வேந ஸவிஶேஷம் ப்³ரஹ்ம த்⁴யாயதாம் ப²லாப்தயே மூர்த⁴ந்யநாடீ³ஸம்ப³த்³தே⁴ தே³வயாநே பதி² உபாஸ்யத்வாய வக்தவ்யே காலோ நிர்தி³ஶ்யதே ? தத்ர ஆஹ -
விவக்ஷிதேதி ।
ஸோ(அ)ர்தோ² மார்க³:, தது³க்திஶேஷத்வேந காலோக்தி: இத்யர்த²: ।
பித்ருயாணமார்கோ³பந்யாஸ: தர்ஹி கிமிதி க்ரியதே ? தத்ர ஆஹ-
ஆவ்ருத்தீதி ।
மார்கா³ந்தரஸ்ய ஆவ்ருத்திப²லத்வாத் , அஸ்ய ச அநாவ்ருத்திப²லத்வாத் தத³பேக்ஷயா மஹீயாந் அயம் , இதி ஸ்துதிர்விவக்ஷிதா இதி பா⁴வ: ।
யோகி³ந இதி த்⁴யாயிநாம் கர்மிணாம் ச தந்த்ரேண அபி⁴தா⁴நம் , இத்யாஹ -
யோகி³ந இதி ।
கத²ம் கர்மிஷு யோக³ஶப்³தோ³ வர்ததாம் ? , இத்யாஶங்க்ய, அநுஷ்டா²நகு³ணயோகா³த் இத்யாஹ-
கர்மிணஸ்த்விதி ।
கு³ணதோ யோகி³ந இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தத்ரைவ வாக்யோபக்ரமஸ்ய ஆநுகூல்யம் ஆஹ -
கர்மயோகே³நேதி ।
அவஶிஷ்டாநி அக்ஷராணி வ்யாசக்ஷாணோ வாக்யார்த²ம் ஆஹ -
யத்ரேதி ।
யோகி³நோ த்⁴யாயிநோ(அ)த்ர விவக்ஷிதா:, ஆவ்ருதௌ அதி⁴க்ருதா யோகி³ந: கர்மிண இதி விபா⁴க³: ।
கால - ப்ராதா⁴ந்யேந மார்க³த்³வயோபந்யாஸம் உபக்ரம்ய தமேவ ப்ரதா⁴நீக்ருத்ய தே³வயாநம் பந்தா²நம் அவதாரயதி -
தம் காலமிதி
॥ 23 ॥
யதோ²பக்ரமம் வ்யாக்²யாய யதா²ஶ்ருதம் வ்யாக்²யாதி -
அத²வேதி ।
கத²ம் தர்ஹி தே³வதாநாம் அதிநேத்ரீணாம் க்³ரஹணே காலப்ராதா⁴ந்யேந நிர்தே³ஶ: ஶ்லிஷ்யதே ? தத்ர ஆஹ -
பூ⁴யஸாம் த்விதி ।
மார்க³த்³வயே(அ)பி காலாத்³யபி⁴மாநிந்யோ தே³வதா: காலஶப்³தே³ந உச்யந்தே । காலாபி⁴மாநிநீநாம் பூ⁴யஸ்த்வாத் காலஶப்³தே³ந ஸர்வாஸாம் தே³வதாநாம் உபலக்ஷணத்வம் விவக்ஷித்வா காலகத²நம் இத்யர்த²: ।
யதா² ஆம்ராணாம் பூ⁴யஸ்த்வாத் வித்³யமாநேஷ்வபி த்³ருமாந்தரேஷு ஆம்ரைரேவ வநம் நிர்தி³ஶ்யதே, தத்³வத் இதி உதா³ஹரணம் ஆஹ -
ஆம்ரேதி ।
நநு மார்க³சிஹ்நாநாம் போ⁴க³பூ⁴மீநாம் வா தத்தச்ச²ப்³தை³: உபாதா³நஸம்ப⁴வே கிமிதி தே³வதாக்³ரஹணம் ? இத்யாஶங்க்ய, ‘அதிவாஹிகஸ்தல்லிங்கா³த்’ (ப்³ர.ஸூ. 4-3-4) இதி ந்யாயேந உத்தரம் ஆஹ -
இதி ஸ்தி²த இதி ।
தேஷாம் அக்³ந்யாதீ³நாம் ஸமீபம் , இதி ஸாமீப்யே ‘தத்ர’ இதி ஸப்தமீ । ப்³ரஹ்ம கார்யோபாதி⁴கம் , பரம் வா ப்³ரஹ்ம பரம்பரயா முக்த்யாலம்ப³நம் । அத ஏவ ‘க்ரமேண’ இத்யுக்தம் ।
நிர்கு³ணம் அப்ரபஞ்சம் ப்³ரஹ்மஸ்மி, இதி வித்³யாவதோ வ்யவச்சி²நத்தி -
ப்³ரஹ்மோபாஸநேதி ।
நநு ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய முக்²யார்த²த்வார்த²ம் பரப்³ரஹ்மவிதா³மேவ இயம் க³தி: உச்யதே, ந பா³த³ர்யதி⁴கரணவிரோதா⁴த் இத்யாஹ -
ந ஹீதி
॥ 24 ॥
ப்ரக்ருதம் தே³வயாநம் பந்தா²நம் ஸ்தோதும் பித்ருயாணம் உபந்யஸ்யதி-
தூ⁴ம இதி ।
அத்ராபி மார்க³சிஹ்நாநி போ⁴க³பூ⁴மீஶ்ச வ்யவச்சி²த்³ய ஆதிவாஹிகதே³வதாவிஷயத்வம் தூ⁴மாதி³பதா³நாம் விப⁴ஜதே -
தூ⁴மேத்யாதி³நா ।
தத்ரேதி ஸப்தமீ பூர்வவதே³வ ஸாமீப்யார்தா², ‘இஷ்டாதி³’ இத்யாதி³ஶப்³தே³நபூர்தத³த்தேக்³ருஹ்யேதே । ‘க்ருதாத்யயே(அ)நுஶயவாந் ‘(ப்³ர. ஸூ. 3 - 1 - 8) இதி ந்யாயம் ஸூசயதி -
தத்க்ஷயாதி³தி
॥25॥
ஆரோஹாவரோஹயோ: அப்⁴யாஸவாசிநா புநஶ்ஶப்³தே³ந ஸம்ஸாரஸ்ய அநாதி³த்வம் ஸூச்யதேே । ராத்ர்யாதௌ³ ம்ருதாநாம் ப்³ரஹ்மவிதா³ம் அப்³ரஹ்மப்ராப்திஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²ம் அபி⁴மாநிதே³வதாக்³ரஹணாய மார்க³யோ: நித்யத்வம் ஆஹ -
ஶுக்லேதி ।
ஜ்ஞாநப்ரகாஶகத்வாத் - வித்³யாப்ரப்யத்வாத் அர்சிராதி³ப்ரகாஶோபலக்ஷிதத்த்வாச்ச, ஶுக்லா தே³வயாநாக்²யா க³தி: । தத³பா⁴வாத் - ஜ்ஞாநப்ரகாஶகத்வாபா⁴வாத் தூ⁴மாத்³யப்ரகாஶோபலக்ஷிதத்வாத் அவித்³யாப்ராப்யத்வாச்ச, க்ருஷ்ணா பித்ருயாணலக்ஷணா க³தி: । தயோர்க³த்யோ: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³த்⁴யர்தோ² ஹிஶப்³த³: ।
ஜக³ச்ச²ப்³த³ஸ்ய ஜ்ஞாநகர்மாதி⁴க்ருதவிஷயத்வேந ஸங்கோசே ஹேதும் ஆஹ -
ந ஜக³த இதி ।
அந்யதா² ஜ்ஞாநகர்மோபதே³ஶாநர்த²க்யாத் , இத்யர்த²: ।
தயோர்நித்யத்வே ஹேதும் ஆஹ -
ஸம்ஸாரஸ்யேதி ।
மார்க³யோ: யாவத்ஸம்ஸாரபா⁴வித்வே ப²லிதம் ஆஹ -
தத்ரேதி ।
க்ரமமுக்தி: - அநாவ்ருதி: । பூ⁴ய: - போ⁴க்தவ்யகர்மக்ஷயே ஶேஷகர்மத³ஶாத் , இத்யர்த²:
॥ 26 ॥
க³தே: உபாஸ்யத்வாய தத்³விஜ்ஞாநம் ஸ்தௌதி -
நைதே இதி ।
யோக³ஸ்ய மோஹாபோஹகத்வே ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
ஜ்ஞாநப்ரகாரம் அநுவத³தி -
ஸம்ஸாராயேதி ।
மோக்ஷாய - க்ரமமுக்த்யர்த²ம் இத்யர்த²: । யோகீ³ த்⁴யாநநிஷ்ட²: க³திமபி த்⁴யாயந் நைவ முஹ்யதி, கேவலம் கர்மம் த³க்ஷிணமார்க³ப்ராபகம் கர்தவ்யத்வேந ந ப்ரத்யேதி இத்யர்த²: ।
யோக³ஸ்ய அபுநராவ்ருத்திப²லத்வே நித்யகதம்வ்யத்வம் ஸித்³த⁴ம் இதி உபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி
॥ 27 ॥
ஶ்ரத்³தா⁴விவ்ருத்³த்⁴யர்த²ம் யோக³ம் ஸ்தௌதி -
ஶ்ர்ருண்விதி ।
பவித்ரபாணித்வப்ராங்முக²த்வாதி³ஸாஹித்யம் அத்⁴யயநஸ்ய ஸம்யக்த்வம் । அங்கோ³பாங்கோ³பேதத்வம் அநுஷ்டா²நஸ்ய ஸாத்³கு³ண்யம் । தபஸாம் ஸுதப்தத்வம் மநோபு³த்³த்⁴யாத்³யைகாக்³ர்யபூர்வகத்வம் । தா³நஸ்ய ச ஸம்யகத்வம் தே³ஶகாலபாத்ராநுகு³ணத்வம் ।
‘இத³ம் விதி³த்வா’ இத்யத்ர இத³ம்ஶப்³தா³ர்த²மேவ ஸ்பு²டயதி-
ஸப்தேதி ।
யத்³யபி ‘கிம் தத்³ப்³ரஹ்ம’ (ப⁴. கீ³. 8-1) இத்யாதௌ³, ‘அதி⁴யஜ்ஞ: கத²ம் கோ(அ)த்ர’ (ப⁴. கீ³. 8-2) இத்யத்ர ப்ரஶ்நத்³வயம்ப்ரதிபா⁴ஸாநுஸாரேண கஶ்சித் உக்தம் , ததா²பி ப்ரதிவசநாலோசநாயாம் த்³வித்வப்ரதீத்யபா⁴வாத் ப்ரகாரபே⁴த³விவக்ஷயா சஶப்³த³த்³வயஸ்ய ப்ரதிநியதத்வாத் ந ஸப்தேதி விருத்⁴யதே ।
ந ச இத³ம் வேத³நம் ஆபாதிகம் கிந்து அநுஷ்டா²நபர்யந்தம் இத்யாஹ -
ஸம்யகி³தி ।
ப்ரக்ருதோ த்⁴யாநநிஷ்ட²: யோகீ³ இத்யுச்யதே । ஐஶ்வரம் - விஷ்ணோ: பரமம் பத³ம் , ததே³வ திஷ்ட²தி அஸ்மிந் அஶேஷம் இதி ஸ்தா²நம் । யோகா³நுஷ்டா²நாத் அஶேஷப²லாதிஶாயி மோக்ஷலக்ஷணம் ப²லம் க்ரமேண லப்³து⁴ம் ஶக்யம் இதி பா⁴வ: । தத³நேந ஸப்தப்ரஶ்நப்ரதிவசநேந யோக³மார்க³ம் த³ர்ஶயதா த்⁴யேயத்வேந தத்பதா³ர்தோ² வ்யாக்²யாத:
॥ 28 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ரஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாநவிரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே அஷ்டமோ(அ)த்⁴யாய: ॥ 8 ॥
அதீதேந ஆகா³மிநோ(அ)த்⁴யாயஸ்ய அக³தார்த²த்வம் வக்தும் வ்ருத்தமநுவத³தி -
அஷ்டம இதி ।
நாடீ³ - ஸுஷும்நாக்²யா । தா⁴ரணாக்²யேந அங்கே³ந யுக்தா யோகோ³ தா⁴ரணாயோக³: । ஸகு³ண: - ஸர்வத்³வாரஸம்யமநாதி³கு³ண:, தேந ஸஹித இத்யர்த²: ।
தத்ப²லோக்த்யர்த²ம் அநந்தராத்⁴யாயாரம்ப⁴ம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
தஸ்ய சேதி ।
‘அக்³நிரர்சி:’ இத்யாதி³நா உபலக்ஷிதேந க்ரமவதா, தே³வயாநேந பதா² இதி யாவத் ।
ஜ்ஞாநாநந்தரமேவ யதோ²க்தப²லலாபா⁴த் அலம் அநேந மார்கே³ண, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
காலாந்தர இதி ।
அர்சிராதி³மார்கே³ண ப்³ரஹ்மப்ராப்தௌ முக்தே: மார்கா³யத்தத்வாத் ‘ந தஸ்ய’ இத்யாதி³ஶ்ருதிவிரோத⁴: ஸ்யாத் , இத்யாஶயேந ஶங்கதே -
தத்ரேதி ।
வ்ருத்தோ(அ)ர்த²: ஸப்தம்யர்த²: ।
உக்தாஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²ம் அநந்தராத்⁴யாயம் உத்தா²பயதி -
ததா³ஶங்கேதி ।
ஸம்ப்ரயுக்தத்வேந அபரோக்ஷத்வாபா⁴வே(அ)பி பூர்வோத்தரக்³ரந்தா²லோசநயா பு³த்³தி⁴ஸந்நிதா⁴நாத் இத³ம்ஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் க்³ருஹீதம் ; இத்யாஹ -
தத்³ - பு³த்³தா⁴விதி ।
ப்ரக்ருதாத் த்⁴யாநாத் ஜ்ஞாநஸ்ய வைஶிஷ்ட்யாவத்³யோதீ துஶப்³த³:, இத்யாஹ -
துஶப்³த³இதி ।
நிபாதார்த²மேவ ஸ்பு²டயதி -
இத³மேவேதி ।
தஸ்மிந்நர்தே² ஸம்வாத³கத்வேந ஶ்ர்ருதிஸ்ம்ருதீ த³ர்ஶயதி -
வாஸுதே³வ இதி ।
அத்³வைதஜ்ஞாநவத் த்³வைதஜ்ஞாநமபி கேஷாஞ்சித் மோக்ஷஹேது:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நாந்யதி³தி ।
த்³வைதஜ்ஞாநம் மோக்ஷாய ந க்ஷமம் , இத்யத்ர ஶ்ருதிம் உதா³ஹரதி -
அதே²தி ।
அவித்³யாப்ரகரணோபக்ரமார்த²: அத²ஶப்³த³: । அத: - அத்³வைதாத் , அந்யதா² - பி⁴ந்நத்வேந, இத்யர்த²: । விது³:, தத்த்வமிதி ஶேஷ: । த்³வைதஸ்ய து³ர்நிரூபத்வேந கல்பிதத்வாத் தஜ்ஜ்ஞாநம் ரஜ்ஜுஸர்பாதி³ஜ்ஞாநதுல்யத்வாத் ந க்ஷேமமிதி ஶேஷ: । த்³வைதஸ்ய து³ர்நிரூபத்வேந கல்பிதத்வாத் தஜ்ஜ்ஞாநம் ரஜ்ஜுஸர்பாதி³ஜ்ஞாநதுல்யத்வாத் ந க்ஷேமப்ராப்திஹேது:, இதி சகாரார்த²: । அஸூயா - கு³ணேஷு தோ³ஷாவிஷ்கரணம் , தத்³ரஹிதாய, ஜ்ஞாநாதி⁴க்ருதாய இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநம் - ப்³ரஹ்மசைதந்யம், தத்³விஷயம் வா ப்ரமாணஜ்ஞாநம் , தஸ்ய தேநைவ விஶேஷிதத்வாநுபபத்திம் ஆஶங்க்ய, வ்யாகரோதி -
அநுப⁴வேதி ।
விஜ்ஞாநம் - அநுப⁴வ: - ஸாக்ஷாத்கார:, தேந ஸஹிதம் இத்யர்த²: ।
உக்தஜ்ஞாநம் ப்ராப்தஸ்ய கிம் ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யஜ்ஜ்ஞாநமிதி
॥ 1 ॥
ததா³பி⁴முக்²யஸித்³த⁴யே தஜ்ஜ்ஞாநம் ஸ்தௌதி -
தச்சேதி ।
ப்³ரஹ்மவித்³யா வித்³யாநாம் ராஜா ஶ்ரேஷ்டா² இத்யத்ர ஹேதுமாஹ -
தீ³ப்தீதி ।
குதோ ப்³ரஹ்மவித்³யாயா வித்³யாந்தரேப்⁴யோ தீ³ப்த்யதிஶயவத்த்வம் ? ததா³ஹ -
தீ³ப்யதே ஹீதி ।
த்³ருஶ்யதே ஹி வித்³வத³ந்தரேப்⁴யோ லோகே பூஜாதிரேகோ ப்³ரஹ்மவிதா³ம் , இதி பா⁴வ: ।
உத்க்ருஷ்டதமம் ஶுத்³தி⁴காரணம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் , இத்யேதத் உபபாத³யதி -
அநேகேதி ।
தத்ர ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ ப்ரமாணயிதவ்யே । ந ஶாஸ்த்ரேைகக³ம்யம் இத³ம் ஜ்ஞாநம் , கிந்து ப்ரத்யக்ஷப்ரமேயம் இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ப்ரத்யக்ஷம் , அவக³மோ மாநம் அஸ்மிந் இதி ததா², யத்³வா அவக³ம்யத இதி அவக³ம: ப²லம் , ப்ரத்யக்ஷ: அவக³ம: அஸ்ய, இதி த்³ருஷ்டப²லகத்வம் ஜ்ஞாநஸ்ய உச்யதே ।
த⁴ர்ம்யம் இத்யேதத்³ வ்யாகரோதி -
அநபேதமிதி ।
த⁴ர்மஸ்யேவ தஸ்ய க்லேஶஸாத்⁴யத்வம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ஏவமபீதி ।
தத்ர ரத்நவிஷயம் விவேகஜ்ஞாநம் ஸம்ப்ரயோகா³த் உபதே³ஶாபேக்ஷாத் அநாயாஸேந த்³ருஷ்டம் , ததா² இத³ம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் , இத்யாஹ -
ததே²தி ।
‘அவ்யயம் ‘ இதி விஶேஷணம் ஆஶங்காபூர்வகம் விவ்ருணோதி -
தத்ரேத்யாதி³நா ।
வ்யவஹாரபூ⁴மி: ஸப்தம்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநஸ்ய அக்ஷயப²லத்வே ப²லிதமாஹ -
அத இதி
॥ 2 ॥
ஆத்மஜ்ஞாநாக்²யே த⁴ர்மே ஶ்ரத்³தா⁴வதாம் தந்நிஷ்டா²நாம் பரமபத³ப்ராப்திமுக்த்வா, ததோ விமுகா²நாம் ஸம்ஸாரப்ராப்திம் ஆஹ -
யே புநரிதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநதத்ப²லயோ: நாஸ்திகாநேவ விஶிநஷ்டி -
பாபேதி ।
உக்தாநாம் ஆத்மம்ப⁴ரீணாம் ப⁴க³வத்ப்ராப்திஸம்பா⁴வநாபா⁴வாத் ‘ அப்ராப்ய மாம் ‘ இதி அப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ-
மத்ப்ராப்தாவிதி
॥ 3 ॥
ஸ்துதிநிந்தா³ப்⁴யாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ம் மஹீக்ருத்ய ஜ்ஞாநம் வ்யாக்²யாதுமாரப⁴தே -
ஸ்துத்யேதி ।
ஸோபாதி⁴கஸ்ய வ்யாப்த்யஸம்ப⁴வம் அபி⁴ப்ரேத்ய விஶிநஷ்டி -
மமேதி ।
அநவச்சி²ந்நஸ்ய ப⁴க³வத்³ரூபஸ்ய நிருபாதி⁴கத்வமேவ ஸாத⁴யதி -
கரணேதி ।
வ்யாப்யவ்யாபகத்வேந ஜக³தோ ப⁴க³வதஶ்ச பரிச்சே²த³மாஶங்க்ய, ஆஹ -
தஸ்மிந்நிதி ।
ததா²பி ப⁴க³வதோ பூ⁴தாநாஞ்ச ஆதா⁴ராதே⁴யத்வேந பே⁴த³: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நஹீதி ।
நிராத்மகஸ்ய வ்யவஹாராநர்ஹத்வே ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
ஈஶ்வரஸ்ய பூ⁴தாத்மத்வே தேஷு ஸ்தி²தி: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தேஷாமிதி ।
தஸ்ய தேஷு ஸ்தி²த்யபா⁴வம் வ்யவஸ்தா²பயதி -
மூர்தவதி³தி ।
ஸம்ஶ்லேஷாபா⁴வே(அ)பி கிமிதி ந ஆதே⁴யத்வம் , அத ஆஹ -
நஹீதி
॥ 4 ॥
பரமேஶ்வரஸ்ய பூ⁴தேஷு ஸ்தி²த்யபா⁴வே(அ)பி பூ⁴தாநாம் தத்ர ஸ்தி²தி: ஆஸ்தி²தா, இதி, குதோ(அ)ஸங்க³த்வம் ? தத்ராஹ -
அத ஏவேதி ।
‘ந ச ‘ இத்யத்ர சகார: அவதா⁴ரணார்த²: ।
பூ⁴தாநாம் ஈஶ்வரே நைவ ஸ்தி²தி:, இத்யத்ர ஹேதுமாஹ -
பஶ்யேதி ।
ஆத்மநோ(அ)ஸங்க³த்வம் ஸ்வரூபம் , இத்யத்ர ப்ரமாணமாஹ -
ததா² சேதி ।
அஸங்க³ஶ்சேத் ஈஶ்வர:, தர்ஹி கத²ம் ‘மத்ஸ்தா²நி பூ⁴தாநி’ (ப⁴. கீ³. 5-5) இத்யுக்தம் , கத²ஞ்ச ததோ²க்த்வா ‘ந ச ப⁴த்ஸ்தா²நி’ இதி தத்³விருத்³த⁴முதீ³ரிதம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
இத³ஞ்சேதி ।
தர்ஹி பூ⁴தஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்யாத் , இதி நேத்யாஹ -
நசேதி ।
யதோ²க்தேந ந்யாயேந - அஸங்க³த்வேந, இதி யாவத் । அஸங்க³தயா வஸ்துதோ பூ⁴தாஸம்ப³ந்தே⁴(அ)பி கல்பநயா தத³விரோதா⁴த் ந மிதோ² விரோதோ⁴(அ)ஸ்தி, இதி பா⁴வ: ।
ஆத்மந: ஸகாஶாத் ஆத்மநோ(அ)ந்யத்வாயோகா³த் குத: ஸம்ப³ந்தோ⁴க்தி: ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
அஸாவிதி ।
(விப⁴ஜ்யேதி) । யதா² லோகோ வஸ்துதத்த்வமஜாநந் பே⁴த³ம் ஆரோப்ய ‘மமாயம் ‘ இதி ஸம்ப³ந்த⁴மநுப⁴வதி, ந ததா² இஹ ஸம்ப³ந்த⁴வ்யபதே³ஶ:, ஆத்மநி ஸ்வதோ பே⁴தா³பா⁴வாத் । அதோ பே⁴தே³ அஸத்யேவ லோகே ஸம்ப³ந்த⁴பு³த்³தி⁴த³ர்ஶநம் அநுஸரந் ப⁴க³வாந் ஆத்மநோ தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தம் விப⁴ஜ்ய அஹங்காரம் தஸ்மிந் ஆரோப்ய ‘அஸௌ மமாத்மா’ இதி பே⁴த³ம் வ்யபதி³ஶதி । ததா² ச ஸங்கா⁴தஸ்ய ‘மம’ இதி வ்யபதே³ஶாத் ததோ நி(க்ரு)ஷ்க்ருஷ்டஸ்ய ஸ்வரூபஸ்ய ஆத்மஶப்³தே³ந நிர்தே³ஶாத் ந பூ⁴தஸ்தோ²(அ)ஸௌ, இத்யர்த²: ।
பூர்வோக்தாஸங்க³த்வாங்கீ³காரேணைவ ஆத்மா பூ⁴தாநி பா⁴வயதி, இத்யாஹ -
ததே²தி
॥ 5 ॥
ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாராணாம் அஸங்கா³த்மாதா⁴ரத்வம் ‘மயா ததமித³ம்‘ (ப⁴. கீ³. 9-4) இத்யாதி³ ஶ்லோகத்³வயேந உக்தோ(அ)ர்த²: । தம் த்³ருஷ்டாந்தேந உபபாத³யந் ஆதௌ³ த்³ருஷ்டாந்தமாஹ, இதி யோஜநா । ‘ஸதா³’ இதி உத்பத்திஸ்தி²திஸம்ஹாரகாலோ க்³ருஹ்யதே । ஆகாஶாதே³: மஹதோ(அ)ந்யாதா⁴ரத்வம் கத²ம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
மஹாநிதி ।
யதா² ஸர்வகா³மித்வாத் பரிமாணதோ மஹாந் வாயு: ஆகாஶே ஸதா³ திஷ்ட²தி, ததா² ஆகாஶாதீ³நி மஹாந்த்யபி ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஆகாஶகல்பே பூர்ணே ப்ரதீசி அஸங்கே³ பரஸ்மிந் ஆத்மநி ஸம்ஶ்லேஷமந்தரேண ஸ்தி²தாநி, இத்யர்த²:
॥ 6 ॥
ஆகாஶே வாய்வாதி³ஸ்தி²திவத் ஆகாஶாதீ³நி பூ⁴தாநி ஸ்தி²திகாலே பரமேஶ்வரே ஸ்தி²தாநி சேத் , தர்ஹி ப்ரळயகாலே ததோ(அ)ந்யத்ர திஷ்டே²யு:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஏவமிதி ।
ப்ரக்ருதிஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வபா⁴வவசநத்வம் வ்யாவர்தயதி -
த்ரிகு³ணாத்மிகாமிதி ।
ஸா ச அபரேயம், இதி ப்ராகே³வ ஸூசிதா, இத்யாஹ -
அபராமிதி ।
தஸ்யாஶ்ச ஈஶ்வராதீ⁴நத்வேந அஸ்வாதந்த்ர்யமாஹ –
மதீ³யாமிதி ।
ப்ரळயகாலே பூ⁴தாநி யதோ²க்தாம் ப்ரக்ருதிம் யாந்தி சேத் உத்பத்திகாலே(அ)பி ததஸ்தேஷாம் உத்பத்தே: ஈஶ்வராதீ⁴நத்வம் பூ⁴தஸ்ருஷ்டே: ந ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
புநரிதி
॥ 7 ॥
தர்ஹி கீத்³ருஶீ ப்ரக்ருதி: ? ஸா ச கத²ம் ஸ்ருஷ்டௌ உபயுக்தா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஏவமிதி ।
ஸம்ஸாரஸ்ய அநாதி³த்வத்³யோதநார்த²ம் புந: புந: இத்யுக்தம் ।
பூ⁴தஸமுதா³யஸ்ய அவித்³யாஸ்மிதாதி³தோ³ஷபரவஶத்வே ஹேதும் ஆஹ -
ஸ்வபா⁴வவஶாதி³தி
॥ 8 ॥
யதி³ ப்ரக்ருதம் பூ⁴தக்³ராமம் ஸ்வபா⁴வாத் அவித்³யாதந்த்ரம் விஷமம் விதா³தா⁴ஸி, தர்ஹி தவ விஷமஸ்ருஷ்டிப்ரயுக்தம் த⁴ர்மாதி³மத்த்வம் இதி அநீஶ்வரத்வாபத்தி: இதி ஶங்கதே -
தர்ஹிதி ।
‘தத்ர’ இதி ஸப்தம்யா பரமேஶ்வரோ நிருச்யதே । ஈஶ்வரஸ்ய ப²லாஸங்கா³பா⁴வாத் கர்த்ருத்வாபி⁴மாநாபா⁴வாச்ச கர்யாஸம்ப³ந்த⁴வத் ஈஶ்வராத் அந்யஸ்யாபி தது³ப⁴யாபா⁴வ: த⁴ர்மாத்³யஸம்ப³ந்தே⁴ காரணம் , இத்யாஹ-
அதோ(அ)ந்யஸ்யேதி ।
யதி³ கர்மஸு கர்த்ருத்வாபி⁴மாநோ வா கஸ்யசித் கர்மப²லஸங்கோ³ வா ஸ்யாத் , தத்ராஹ -
அந்யதே²தி
॥ 9 ॥
ஈஶ்வரே ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ஓதா³ஸீந்யம் ச விருத்³த⁴ம் , இதி ஶங்கதே -
தத்ரேதி ।
பூர்வக்³ரந்த²: ஸப்தம்யர்த²: ।
விரோத⁴பரிஹாரார்த²ம் உத்தரஶ்லோகம் அவதாரயதி -
ததி³தி ।
த்ருதீயாத்³வயம் ஸமாநாதி⁴கரணம் , இதி அப்⁴யுபேத்ய வ்யாசாஷ்டே -
மயேத்யாதி³நா ।
ப்ரக்ருதிஶப்³தா³ர்த²ம் ஆஹ -
மமேதி ।
தஸ்யா அபி ஜ்ஞாநத்வம் வ்யாவர்தயதி-
த்ரிகு³ணேதி ।
பராபி⁴ப்ரேதம் ப்ரதா⁴நம் வ்யுத³ஸ்யதி -
அவித்³யேதி ।
ஸாக்ஷித்வே ப்ரமாணம் ஆஹ -
ததா² சேதி ।
மூர்தித்ரயாத்மநா பே⁴த³ம் வாரயதி-
ஏக இதி ।
அக²ண்ட³ம் ஜா़ட்³யம் ப்ரத்யாஹ -
தே³வ இதி ।
ஆதி³த்யவத் தாடஸ்த்²யம் ப்ரத்யாதி³ஶதி -
ஸர்வபூ⁴தேஷ்விதி ।
கிமிதி தர்ஹி ஸர்வை: நோபலப்⁴யதே ? தத்ர ஆஹ -
கூ³ட⁴ இதி ।
பு³த்³த்⁴யாதி³வத் பரிச்சி²ந்நத்வம் வ்யவச்சி²நத்தி -
ஸர்வவ்யாபீதி ।
தர்ஹி நபோ⁴வத் அநாத்மத்வம் ? நேத்யாஹ -
ஸர்வபூ⁴தேதி ।
தர்ஹி தத்ர தத்ர கர்மதத்ப²லஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் ஸ்யாத் , தத்ர ஆஹ -
கர்மேதி ।
ஸர்வாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ஆஹ -
ஸர்வேதி ।
ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸத்தாஸ்பூ²்ர்திப்ரத³த்வேந ஸந்நிதி⁴: வாஸ: அத்ர உச்யதே ।
ந கேவலம் கர்மணாமேவ அயம் அத்⁴யக்ஷ: அபி து தத்³வதாமபி, இத்யாஹ -
ஸாக்ஷீதி ।
த³ர்ஶநகர்த்ருத்வஶங்காம் ஶாதயதி -
சேதேதி ।
அத்³விதீயத்வம் - கேவலத்வம் ।
த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³ராஹித்யம் ஆஹ -
நிர்கு³ண இதி ।
கிம் ப³ஹுநா ? ஸர்வவிஶேஷஶூந்ய இதி சகாரார்த²: ।
உதா³ஸீநஸ்யாபி ஈஶ்வரஸ்ய ஸாக்ஷித்வமாத்ரம் நிமித்தீக்ருத்ய ஜக³தே³தத் பௌந:புந்யேந ஸர்க³ஸம்ஹாரௌ அநுப⁴வதி, இத்யாஹ -
ஹேதுநேதி ।
கார்யவத் காரணஸ்யாபி ஸாக்ஷ்யதீ⁴நா ப்ரவ்ருத்தி:, இதி வக்தும் வ்யக்தாவ்யக்தாத்மகம் இத்யுக்தம் । ‘ஸர்வாவஸ்தா²ஸு’ இத்யநேந ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாராவஸ்தா² க்³ருஹ்யந்தே । ததா²பி ஜக³த: ஸர்கா³தி³ப்⁴யோ பி⁴ந்நா ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்வாபா⁴விகீ, ந ஈஶ்வராயத்தா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
த்³ருஶீதி ।
ந ஹி த்³ருஶி வ்யாப்யத்வம் விநா ஜட³வர்க³ஸ்ய காபி ப்ரவ்ருத்தி:, இதி ஹிஶப்³தா³ர்த²: । தாமேவ ப்ரவ்ருத்திம் உதா³ஹரதி -
அஹமித்யாதி³நா ।
போ⁴க³ஸ்ய விஷயோபலம்பா⁴பா⁴வே அஸம்ப⁴வாத் நாநாவிதா⁴ம் விஷயோபலப்³தி⁴ம் த³ர்ஶயதி -
பஶ்யாமீதி ।
போ⁴க³ப²லம் இதா³நீம் கத²யதி -
ஸுக²மிதி ।
விஹிதப்ரதிஷித்³தா⁴சரணநிமித்தம் ஸுக²ந்து³:க²ம் ச, இத்யாஹ -
தத³ர்த²மிதி ।
ந ச விமர்ஶபூர்வகம் விஜ்ஞாநம் விநா அநுஷ்டா²நம் , இத்யாஹ -
இத³மிதி ।
இத்யாத்³யா ப்ரவ்ருத்தி:, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸா ச ப்ரவ்ருத்தி: ஸர்வா த்³ருக்கர்மத்வம் உரரீக்ருத்யைவ இத்யுக்தம் நிக³மயதி -
அவக³தீதி ।
தத்ரைவ ச ப்ரவ்ருத்தே: அவஸாநம் , இத்யாஹ -
அவக³த்யவஸாநேதி ।
பரஸ்ய அத்⁴யக்ஷத்வமாத்ரேண ஜக³ச்சேஷ்டா, இத்யத்ர ப்ரமாணமாஹ -
யோ அஸ்யேதி ।
அஸ்ய - ஜக³த:, யோ அத்⁴யக்ஷ: - நிர்விகார:, ஸ பரமே - ப்ரக்ருஷ்டே, ஹார்தே³ வ்யோம்நி ஸ்தி²த:, து³ர்விஜ்ஞேய இத்யர்த²: ।
ஈஶ்வரஸ்ய ஸாக்ஷித்வமாத்ரேண ஸ்ரஷ்ட்ருத்வே ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ -
ததஶ்சேதி ।
கிம் நிமித்தா பரஸ்ய இயம் ஸ்ருஷ்டி: ? ந தாவத் போ⁴கா³ர்தா², பரஸ்ய பரமார்த²தோ போ⁴கா³ஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத் தஸ்ய ஸர்வஸாக்ஷிபூ⁴தசைதந்யமாத்ரத்வாத் । ந சாந்யோ போ⁴க்தா, சேதநாந்தராபா⁴வாத் ஈஶ்வரஸ்ய ஏகத்வாத் அசேதநஸ்ய அபோ⁴க்த்ருத்வாத் । ந ச ஸ்ரஷ்டு: அபவர்கா³ர்தா², தத்³விரோதி⁴த்வாத் । நைவம் ப்ரஶ்நோ வா தத³நுரூபம் ப்ரதிவசநம் வா யுக்தம் , பரஸ்ய மாயாநிப³ந்த⁴நே ஸர்கே³ தஸ்ய அநவகாஶத்வாத் , இத்யர்த²: ।
பரஸ்ய ஆத்மந: து³ர்விஜ்ஞேயத்வே ஶ்ருதிம் உதா³ஹரதி -
கோ அத்³தே⁴தி ।
தஸ்மிந் ப்ரவக்தாபி ஸம்ஸாரமண்ட³லே நாஸ்தி, இத்யாஹ -
க இஹேதி ।
ஜக³த: ஸ்ருஷ்டிகர்த்ருத்வேந பரஸ்ய ஜ்ஞேயத்வம் ஆஶங்க்ய கூடஸ்த²த்வாத் ததோ ந ஸ்ருஷ்டிர்ஜாதா, இத்யாஹ -
குத இதி ।
நஹி இயம் விவிதா⁴ ஸ்ருஷ்டி: அந்யஸ்மாத³பி கஸ்மாச்சித் உபபத்³யதே, அந்யஸ்ய வஸ்துநோ அபா⁴வாத் , இத்யாஹ-
குத இதி ।
கத²ம் தர்ஹி ஸ்ருஷ்டி: ? இத்யாஶங்க்ய, அஜ்ஞாநாதீ⁴நா, இத்யாஹ -
த³ர்ஶிதம் சேதி
॥ 10 ॥
ஸர்வாத்⁴யக்ஷ: ஸர்வபூ⁴தாதி⁴வாஸோ நித்யமுக்தஶ்சேத் த்வம் , தர்ஹி கிமிதி த்வாமேவ ஆத்மத்வேந பே⁴தே³ந வா ஸர்வே ந ப⁴ஜந்தே ? தத்ராஹ -
ஏவமிதி ।
விபர்யஸ்தபு³த்³தி⁴த்வம் ப⁴க³வத³வஜ்ஞாயாம் காரணம் , இத்யாஹ -
மூடா⁴ இதி ।
ப⁴க³வதோ மநுஷ்யதே³ஹஸம்ப³ந்தா⁴த் தஸ்மிந் விபர்யாஸ: ஸம்ப⁴வதி, இத்யாஹ -
மாநுஷீமிதி ।
அஸ்மதா³தி³வத் தே³ஹதாதா³த்ம்யாபி⁴மாநம் ப⁴க³வதோ வ்யாவர்தயதி -
மநுஷ்யேதி ।
ப⁴க³வந்தம் அவஜாநதாம் அவிவேகமூலாஜ்ஞாநம் ஹேதுமாஹ -
பரமிதி ।
ஈஶ்வராவஜ்ஞாநாத் கிம் ப⁴வதி ? இத்யபேக்ஷாயாம் தத³வஜ்ஞாநப்ரதிப³த்³த⁴பு³த்³த⁴ய: ஶோச்யா ப⁴வந்தி, இத்யாஹ -
ததஶ்சேதி ।
ப⁴க³வத³ஜ்ஞாநாதே³வ ஹேதோ: அவஜாநந்த:, தே - ஜந்தவ:, வராகா: - ஶோச்யா:, ஸர்வபுருஷார்த²பா³ஹ்யா: ஸ்யு: இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தத்ர ஹேதும் ஸூசயதி -
தஸ்யேதி ।
ப்ரக்ருதஸ்ய ப⁴க³வத: அவஜ்ஞாநம் அநாத³ரணம் நிந்த³நம் வா, தஸ்ய பா⁴வநம் பௌந:புந்யம் , தேந ஆஹதா: தஜ்ஜநிதது³ரிதப்ரபா⁴வாத் ப்ரதிப³த்³த⁴பு³த்³த⁴ய: இத்யர்த²:
॥ 11 ॥
ப⁴க³வந்தம் அவஜாநதாம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஶோச்யத்வம் விஶத³யதி -
கத²மிதி ।
ப⁴க³வந்நிந்தா³பராணாம் ந காசித³பி ப்ரார்த²நா அர்த²வதீ, இத்யாஹ -
வ்ருதே²தி ।
நநு ப⁴க³வந்தம் நிந்த³ந்தோ(அ)பி நித்யம் நைமித்திகம் வா கர்ம அநுதிஷ்ட²ந்தி, தத³நுஷ்டா²நாச்ச தேஷாம் ப்ரார்த²நா: ஸார்தா² ப⁴விஷ்யந்தி, இதி ; நேத்யாஹ -
ததே²தி ।
பரிப⁴வ: - திரஸ்கரணம் , அவஜ்ஞாநம் - அநாத³ரணம் । தேஷாமபி ஶாஸ்த்ரர்த²ஜ்ஞாநவதாம் தத்³த்³வாரா ப்ரார்த²நார்த²வத்வம், இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ததா² மோகே⁴தி ।
ததா²பி யௌக்திகவிவேகவஶாத் தத்ப்ரார்த²நாஸாப²ல்யம், இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
விசேதஸ இதி ।
ந கேவலம் உக்தவிஶேஷணவத்வமேவ தேஷாம், கிந்து வர்தமாநதே³ஹபாதாத் அநந்தரம் தத்தத³திக்ரூரயோநிப்ராப்திஶ்ச நிஶ்சிதா, இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
மோஹகரீம் இதி ப்ரக்ருதித்³வயே(அ)பி துல்யம் விஶேஷணம் , சி²ந்தி⁴ பி⁴ந்தி⁴, பிப³ கா²த³, இதி ப்ராணிஹிம்ஸாரூபோ ரக்ஷஸாம் ஸ்வபா⁴வ:, அஸுராணாம் ஸ்வபா⁴வஸ்து ந தே³ஹி, ந ஜுஹுதி⁴, பரஸ்வமேவ அபஹர, இத்யாதி³ரூப:, மோஹ: -மித்²யாஜ்ஞாநம் ।
உக்தமேவ ஸ்பு²டயதி -
சி²ந்தீ⁴தி
॥ 12 ॥
கே புந: ப⁴க³வந்தம் ப⁴ஜந்தே ? தாநாஹ -
யே புநரிதி ।
மஹாந் - ப்ரக்ருஷ்ட:, யஜ்ஞாதி³பி⁴: ஶோதி⁴த:, ஆத்மா - ஸத்வம், யேஷாம் , இதி வ்யுத்பத்திமாஶ்ரித்ய, ஆஹ -
அக்ஷுத்³ரேதி ।
துஶப்³த³: அவதா⁴ரணே ।
ப்ரக்ருதிம் விஶிநஷ்டி -
ஶமேதி ।
அநந்யஸ்மிந் - ப்ரத்யக்³பூ⁴தே மயி பரஸ்மிந்நேவ, மந: யேஷாம் இதி வ்யுத்பத்யா வ்யாகரோதி -
அநந்யசித்தா இதி ।
அஜ்ஞாதே ஸேவாநுபபத்தே: ஶாஸ்த்ரோபபத்திப்⁴யாம் ஆதௌ³ ஜ்ஞாத்வா தத: ஸேவந்தே, இத்யாஹ -
ஜ்ஞாத்வேதி ।
அவ்யயம் - அவிநாஶிநம்
॥ 13 ॥
ப⁴ஜநப்ரகாரம் ப்ருச்ச²தி -
கத²மிதி ।
தத்ப்ரகாரம் ஆஹ -
ஸததமிதி ।
“ ஸர்வதா³ “ இதி ஶ்ரவணாவஸ்தா² க்³ருஹ்யதே । கீர்தநம் - வேதா³ந்தஶ்ரவணம் ப்ரணவஜபஶ்ச, வ்ரதம் - ப்³ரஹ்மசர்யாதி³, நமஸ்யந்த: - மாம்ப்ரதி சேதஸா ப்ரஹ்வீப⁴வந்த:, ப⁴க்த்யா - பரேண ப்ரேம்ணா, நித்யயுக்தா: ஸந்த: - ஸதா³ ஸம்யுக்தா:
॥ 14 ॥
உபாஸநப்ரகாரபே⁴த³ப்ரதிபித்ஸயா ப்ருச்ச²தி -
தே கேநேதி ।
தத்ப்ரகாரபே⁴தோ³தீ³ரணார்த²ம் ஶ்லோகம் அவதாரயதி -
உச்யத இதி ।
இஜ்யதே பூஜ்யதே பரமேஶ்வர: அநேந, இதி, ப்ரக்ருதே ஜ்ஞாநே யஜ்ஞஶப்³த³: । ‘ஈஶ்வரஞ்ச’ இதி சகார: அவதா⁴ரணே ।
தே³வதாந்தரத்⁴யாநத்யாக³ம் அபிஶப்³த³ஸூசிதம் த³ர்ஶயதி -
அந்யாம் இதி ।
அந்யே - ப்³ரஹ்மநிஷ்டா² இதி யாவத் ।
ஜ்ஞாநயஜ்ஞமேவ விப⁴ஜதே -
தச்சேதி ।
உத்தமாதி⁴காரிணாம் உபாஸநம் உக்த்வா, மத்⁴யமாநாம் அதி⁴காரிணாம் உபாஸநப்ரகாரம் ஆஹ -
கேசிச்சேதி ।
தேஷாமேவாஹம் யஜ்ஞ: ஸ்மார்த: கிம்ச ஸ்வதா⁴ஹம் பித்ுப்⁴யோ யத்³தீ³யதே தத்ஸ்வதா⁴ । ததா²ஹமோஉஷத⁴ம் ஸர்வப்ர்ராணிபி⁴ர்யத³த்³யதே । ப்ரகாராந்தரேண உபாஸநம் உதீ³ரயதி -
கேசிதி³தி ।
ப³ஹுப்ரகாரேண அக்³நயாதி³த்யாதி³ரூபேண, இதி யாவத்
॥ 15 ॥
ப⁴க³வதே³கவிஷயம் உபாஸநம் தர்ஹி ந ஸித்³த்⁴யதி, இதி ஶங்கதே -
யதி³ இதி ।
ப்ரகாரபே⁴த³மாதா³ய த்⁴யாயந்தோ(அ)பி ப⁴க³வந்தமேவ த்⁴யாயந்தி, தஸ்ய ஸர்வாத்மகத்வாத் , இத்யாஹ -
அத ஆஹேதி ।
க்ரதுயஜ்ஞஶப்³த³யோ: அபௌநருக்த்யம் த³ர்ஶயந் வ்யாசஷ்டே -
ஶ்ரௌத இதி ।
க்ரியாகாரகப²லஜாதம் ப⁴க³வத³திரிக்தம் நாஸ்தி, இதி ஸமுதா³யார்த²:
॥ 16 ॥
இதஶ்ச ப⁴க³வத: ஸர்வாத்மகத்வம் அநுமந்தவ்யம் , இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
பவித்ரம் - பூயதே அநேந, இதி வ்யத்பத்யா பரிஶுத்³தி⁴காரணம் புண்யம் கர்ம, இத்யாஹ -
பாவநம் இதி ।
வேதி³தவ்யே ப்³ரஹ்மணி வேத³நஸாத⁴நம் ஓங்கார:, தத்ர ப்ரமாணம் ருகா³தி³ । சகாராத் அத²ர்வாங்கி³ரஸோ க்³ருஹ்யதே
॥ 17 ॥
ப⁴க³வத: ஸர்வாத்மகத்வே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
கிஞ்சேதி ।
க³ம்யத இதி ப்ரக்ருதிவிலயாந்தம் கர்மப²லம் க³தி: இத்யாஹ -
கர்மேதி ।
போஷ்டா - கர்மப²லஸ்ய ப்ரதா³தா ।
கார்யகாரணப்ரபஞ்சஸ்ய அதி⁴ஷ்டா²நம் இத்யாஹ -
நிவாஸ இதி ।
ஶீர்யதே து³:க²ம் அஸ்மிந் இதி வ்யுத்பத்திம் ஆஶ்ரித்ய ஆஹ -
ஶரணமிதி ।
ப்ரப⁴வதி அஸ்மாத் ஜக³த் இதி வ்யுத்பத்திம் ஆதா³ய உக்தம் -
உத்பத்திரிதி ।
காரணஸ்ய கத²ம் அவ்யயத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
யாவதி³தி ।
காரணம் அந்தரேணாபி கார்யம் கதா³சித் உதே³ஷ்யதி, கிம் காரணேந ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ந ஹீதி ।
மாபூ⁴த் தர்ஹி ஸம்ஸாரத³ஶாயாமேவ கதா³சித் கார்யோத்பத்தி: இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
நித்யம் சேதி ।
காரணவ்யக்தே: நாஶம் அங்கீ³க்ருத்ய தத³ந்யதமவ்யக்திஶூந்யத்வம் பூர்வகாலஸ்ய நாஸ்தீதி ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய விஶிநஷ்டி -
பீ³ஜேதி
॥ 18 ॥
இதஶ்ச ஸர்வாத்மத்வே ப⁴க³வதோ ந விவதி³தவ்யம் இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
“ஆதி³த்யாத் ஜாயதே வ்ருஷ்டி:“ (மநு: - 3 - 76 ॥ ) இதி ஸ்ம்ருதிம் அவஷ்டப்⁴ய வ்யாசஷ்டே -
கைஶ்சிதி³தி ।
வர்ஷோத்ஸர்க³நிக்³ரஹௌ ஏகஸ்ய ஏகஸ்மிந் காலே விருத்³தௌ⁴ இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
அஷ்டபி⁴ரிதி ।
ருதுபே⁴தே³ந வர்ஷஸ்ய நிக்³ரஹோத்ஸர்கௌ³ ஏககர்த்ருகௌ அவிருத்³தௌ⁴ இத்யர்த²: ।
யஸ்ய காரணஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந யத்கார்யம் அபி⁴வ்யஜ்யதே, ததி³ஹ ஸத் இத்யுச்யதே, காரணஸம்ப³ந்தே⁴ந அநபி⁴வ்யக்தம் காரணமேவ அநபி⁴வ்யக்தநாமரூபம் அஸத் இதி வ்யவஹ்ரியதே । ததே³தத் ஆஹ -
ஸதி³தி ।
ஶூந்யவாத³ம் வ்யுத³ஸ்யதி -
ந புநரிதி ।
ப⁴க³வத: அத்யந்தாஸத்வே கார்யகாரணகல்பநா நிரதி⁴ஷ்டா²நா ந திஷ்ட²தி இத்யர்த²: ।
தர்ஹி யதா²ஶ்ருதம் கார்யஸ்ய ஸத்வம் காரணஸ்ய ச அஸத்வம் ஆஸ்தே²யம் இத்யாஶங்க்ய, வாஶப்³தே³ந நிஷேத⁴தி -
கார்யேதி ।
ந ஹி கார்யஸ்ய ஆத்யந்திகம் ஸத்வம் , வாசாரம்ப⁴ணஶ்ருதே: (சா².உ. 6 - 1 - 4 - 6, 6 - 4 - 4 - 1 - 4) நாபி இதரஸ்ய ஆத்யந்திகம் அஸத்வம் “குதஸ்து க²லு “ (சா².உ.6 - 2 - 2) இத்யாதி³ ஶ்ர்ருதே: இத்யர்த²: ।
உக்தை ஜ்ஞாநயஜ்ஞை: ப⁴க³வத³பி⁴நிவிஷ்டபு³த்³தீ⁴நாம் கிம் ப²லம் இத்யாஶங்க்ய, ஸத்³யோ வா க்ரமேண வா முக்தி: இத்யாஹ -
ய இதி
॥ 19 ॥
ப⁴க³வத்³ப⁴க்தாநாம் அபி நிஷ்காமாநாம் ஏவ முக்தி: இதி த³ர்ஶயிதும் ஸகாமாநாம் பும்ஸாம் ஸம்ஸாரம் அவதாரயதி -
யே புநரிதி ।
திஸ்த்ர: வித்³யா: அதோ⁴யதே, வித³ந்தி இதி வா த்ரைவித்³யா: - வேத³வித³: । ததா³ஹ -
ருகி³தி ।
வஸ்வாதி³ இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந ஸவநத்³வயேஶாநாதி³த்யருத்³ராஶ்ச க்³ருஹ்யந்தே । ஶுத்³த⁴கில்பி³ஷா: - நிரஸ்தபாபா:, இதி யாவத்
॥ 20 ॥
தர்ஹி ஸ்வர்க³ப்ராப்திரபி ப⁴க³வத்ப்ராப்திதுல்யா இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
தே தமிதி ।
புண்யேஸ்வர்க³ப்ராப்திஹேதௌ, இதி யாவத் । ப்ரஸித்³த்⁴யர்தோ² ஹிஶப்³த³: । த்ரயாணாம் - ஹௌத்ராதீ³நாம் வேத³த்ரயவிஹிதாநாம் த⁴ர்மாணாம் ஸமாஹார: த்ரித⁴ர்மம் , ததே³வ த்ரயீத⁴ர்ம்யம் தத³நுப்ரபந்நா: । தத³நுக³தா:, இதி யாவத் ।
க³மநாக³மநத்³வாரா காமிதப²லாப்திஶ்சேத் இஷ்டமேவ சேஷ்டிதம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
க³தேதி
॥ 21 ॥
ப²லம் அநபி⁴ஸந்தா⁴ய த்வாமேவ ஆராத⁴யதாம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்டா²நாம் அத்யந்தநிஷ்காமாணாம் கத²ம் யோக³க்ஷேமௌ ஸ்யாதாம் ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
யே புநரிதி ।
தேஷாம் யோக³க்ஷேமம் வஹாமி இதி உத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।
யேப்⁴ய: அந்யோ ந வித்³யதே இதி வ்யுத்பத்திம் ஆஶ்ரித்ய ஆஹ -
அப்ருத²கி³தி ।
கார்யஸ்ய இவ காரணே தாதா³த்ம்யம் வ்யாவர்தயதி -
பரமிதி ।
அஹமேவ வாஸுதே³வ: ஸர்வாத்மா, ந மத்த: அந்யத்கிஞ்சித் அஸ்தி இதி ஜ்ஞாத்வா, தமேவ ப்ரத்யஞ்சம் ஸதா³ த்⁴யாயந்தே இத்யாஹ -
சிந்தயந்த இதி ।
ப்ராக்ருதாந் வ்யாவர்த்ய முக்²யாந் அதி⁴காரிண: நிர்தி³ஶதி -
ஸம்ந்யாஸிந இதி ।
பர்யுபாஸதே - பரித: - ஸர்வத: அநவச்சி²ந்நதயா பஶ்யந்தி, இத்யர்த²: ।
நித்யாபி⁴யுக்தாநாம் - நித்யம் - அநவரதம் ஆத³ரேண த்⁴யாநே வ்யாப்ருதாநாம் இத்யாஹ -
ஸததேதி ।
யோக³ஶ்ச க்ஷேமஶ்ச யோக³க்ஷேமம் । தத்ர அபுநருக்தம் அர்த²ம் ஆஹ -
யோக³ இதி ।
கிமர்த²ம் பரமார்த²த³ர்ஶிநாம் யோக³க்ஷேமம் வஹஸி ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஜ்ஞாநீ த்விதி ।
அத: தேஷாம் யோக³க்ஷேமம் வஹாமி, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிஷ்டா²நாமேவ யோக³க்ஷேமம் வஹதி ப⁴க³வாந் இதி விஶேஷணம் அம்ருஷ்யமாண: ஶங்கதே -
நந்விதி ।
அந்யேஷாமபி ப⁴க்தாநாம் ப⁴க³வாந் யோக³க்ஷேமம் வஹதி இத்யேதத்³ அங்கீ³கரோதி -
ஸத்யமிதி ।
தர்ஹி ப⁴க்தேஷு ஜ்ஞாநிஷு ச விஶேஷோ நாஸ்தி இதி ப்ருச்சா²தி -
கிந்த்விதி ।
தத்ர விஶேஷம் ப்ரதிஜ்ஞாய விவ்ருணோதி -
அயமித்யாதி³நா ।
யோக³க்ஷேமம் உத்³தி³ஶ்ய ஸ்வயம் ஈஹந்தே - சேஷ்டாம் குர்வந்தி, இதி யாவத் ।
ஆத்மவிதா³ம் ஸ்வார்த²ம் யோக³க்ஷேமம் உத்³தி³ஶ்ய சேஷ்டாபா⁴வம் ஸ்பஷ்டயதி -
ந ஹீதி ।
கு³த்³தி⁴: - அபேக்ஷா, காமநா । தாம் இத்யேதத் । ஜ்ஞாநிநாம் தர்ஹி ஸர்வத்ர அநாஸ்தா² இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
கேவலமிதி ।
தேஷாம் ததே³கஶரணத்வே ப²லிதம் ஆஹ -
அத இதி ।
இதிஶப்³தோ³ விஶேஷஶப்³தே³ந ஸம்ப³த்⁴யதே
॥ 22 ॥
தத்தத் தே³வதாத்மநா பரஸ்யைவ ஆத்மந: ஸ்தி²த்யப்⁴யுபக³மாத் தே³வதாந்தரபராணாமபி ப⁴க³வச்ச²ரணத்வாவிஶேஷாத் ததே³கநிஷ்ட²த்வம் அகிஞ்சித்கரமிதி மந்வாந: ஶங்கதே -
நந்விதி ।
உக்தம் அங்கீ³க்ருத்ய பரிஹரதி -
ஸத்யமித்யாதி³நா ।
தே³வதாந்தரயாஜிநாம் ப⁴க³வத்³யாஜிப்⁴யோ விஶேஷம் ஆஹ-
அவிதீ⁴தி ।
தத்³வ்யாகரோதி -
அவிதி⁴ரிதி
॥ 23 ॥
நநு வஸ்வாதி³த்யேந்த்³ராதி³ஜ்ஞாநபூர்வகமேவ தத்³ப⁴க்தா: - தத்³யாஜிந: ப⁴வந்தீதி, கத²ம் அவிதி⁴பூர்வகம் தேஷாம் யஜநம் ? இதி ஶங்கதே -
கஸ்மாதி³தி ।
தே³வதாந்தரயாஜிநாம் யஜநம் அவிதி⁴பூர்வகம் இத்யத்ர ஹேத்வர்த²த்வேந ஶ்லோகம் உத்தா²பயதி -
உச்யத இதி ।
ஸர்வேஷாம் த்³விவிதா⁴நாம் யஜ்ஞாநாம் வஸ்வாதி³தே³வதாத்வேந அஹமேவ போ⁴க்தா, ஸ்வேந அந்தர்யாமிரூபேண ப்ரபு⁴ஶ்ச, அஹமேவ இதி ப்ரஸித்³த⁴மேதத் இதி ஹிஶப்³த³: ।
ப்ரபு⁴ரேவ ச இத்யுக்தம் விவ்ருணோதி -
மத்ஸ்வாமிகோ ஹீதி ।
தத்ர பூர்வாத்⁴யாயக³தவாக்யம் ப்ரமாணயதி -
அதி⁴யஜ்ஞோ(அ)ஹமிதி ।
ததா²பி தே³வதாந்தரயாஜிநாம் யஜநம் அவிதி⁴பூர்வகம் இதி குதஸ்ஸித்³த⁴ம் ? தத்ர ஆஹ -
ததே²தி ।
மமைவ யஜ்ஞேஷு போ⁴க்த்ருத்வே ப்ரபு⁴த்வே ச ஸதி, இதி யாவத் ।
தயோ: போ⁴க்த்ருப்ரப்⁴வோ: பா⁴வ: தத்வம் । தேந - போ⁴க்த்ருத்வேந ப்ரபு⁴த்வேந ச, மாம் யதா²வத் யதோ ந ஜாநந்தி, அதோ போ⁴க்த்ருத்வாதி³நா மம அஜ்ஞாநாத் மய்யநர்பிதகர்மாண: ச்யவந்தே கர்மப²லாத் இத்யாஹ -
அதஶ்சேதி
॥ 24 ॥
யதி³ அந்யதே³வதாப⁴க்தா: ப⁴க³வத்தத்வாஜ்ஞாநாத் கர்மப²லாத் ச்யவந்தே, தர்ஹி தேஷாம் தே³வதாந்தர யஜநம் அகிஞ்சித்கரம் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யே(அ)பீதி ।
தே³வதாந்தரயாஜிநாம் அநாவ்ருத்திப²லாபா⁴வே(அ)பி தத்தத்³தே³வதாயாகா³நுரூபப²லப்ராப்தி த்⁴ரௌவ்யாத் ந தத் அகிஞ்சித்கரம் , இத்யர்த²: ।
தே³வதாந்தரயாஜிநாம் ஆவஶ்யகம் தத்ப²லம் ஆஶங்காபூர்வகம் உதா³ஹரதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
நியம: - ப³ல்யுபஹாரப்ரத³க்ஷிணப்ரஹ்வீபா⁴வாதி³:, இத்யர்த²: ।
தே³வதாந்தராராத⁴நஸ்ய அந்தவத் ப²லம் உக்த்வா, ப⁴க³வதா³ராத⁴நஸ்ய அநந்தப²லத்வம் ஆஹ -
யாந்தீதி ।
ப⁴க³வதா³ராத⁴நஸ்ய அநந்தப²லத்வே தே³வதாந்தராராத⁴நம் த்யக்த்வா ப⁴க³வதா³ராத⁴நமேவ யுக்தம் , ஆயாஸஸாம்யாத் , ப²லாதிரேகாச்ச, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸமாநே(அ)பீதி ।
அஜ்ஞாநாதீ⁴நத்வேந தே³வதாந்தராராத⁴நவதாம் ப²லதோ ந்யூநதாம் த³ர்ஶயதி -
தேநேதி
॥ 25 ॥
அநந்தப²லத்வாத் ப⁴க³வதா³ராத⁴நமேவ கர்தவ்யம் , இத்யுக்தம் । ஸுகரத்வாச்ச ததா², இத்யாஹ -
ந கேவலமிதி ।
ப⁴க³வதா³ராத⁴நஸ்ய ஸுகரத்வமேவ ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரபஞ்சயதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
யத்³தி⁴ புஷ்பாதி³கம் ப⁴க்திபூர்வகம் மத³ர்த²ம் அர்பிதம் , தேந அயம் ஶுத்³த⁴சேதா: தபஸ்வீ மாம் ஆராத⁴யதி இதி அஹம் அவதா⁴ரயாமி, இத்யாஹ-
பத்ரமித்யாதி³நா ।
॥ 26 ॥
ததா³ராத⁴நஸ்ய ஸுகரத்வே ததே³வ ஆவஶ்யகம் இத்யாஹ -
யத இதி ।
ஸ்வத: - ஶாஸ்த்ராத்³ருதே ப்ராப்தம் , க³மநாதி³ இதி யாவத் । யத³ஶ்நாஸி - யம் கஞ்சித் பா⁴க³ம் பு⁴ங்க்ஷே ।
ஹவநஸ்ய ஸ்வதஸ்த்வம் வாரயதி -
ஶ்ரௌதமிதி ।
மத்ஸமர்பணம் , தத்ஸர்வம் மஹ்யம் ஸமர்பய, இத்யர்த²:
॥ 27 ॥
கிம் அதோ ப⁴வதி ? ததா³ஹ -
ஏவம் இதி ।
ப⁴க³வத³ர்பணபு³த்³த்³யா ஸர்வகர்ம குர்வதோ ஜீவந்முக்தஸ்ய ப்ராரப்³த⁴கர்மாவஸாநே விதே³ஹகைவல்யமாவஶ்யகம் , இத்யாஹ -
ஶுபே⁴த்யாதி³நா ।
ப⁴க³வத³ர்பணகரணாத் முக்தி: ஸம்ந்யாஸயோகா³ச்ச, இதி ஸாத⁴நத்³வயஶங்காம் ஶாதயதி
ஸோ(அ)யமிதி
॥ 28 ॥
ப⁴க³வதோ ராக³த்³வேஷவத்வேந அநீஶ்வரத்வமாஶங்க்ய, பரிஹரதி -
ராகே³த்யாதி³நா ।
தர்ஹி, ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநம் அகிஞ்சித்கரம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
அக்³நிவதி³தி ।
தத் ப்ரபஞ்சயதி -
யதே²தி ।
ப⁴க்தாந் அப⁴க்தாம்ஶ்ச அநுக்³ருஹ்ண்த: । அநநுக்³ருஹ்ண்தஶ்ச ப⁴க³வதோ ந கத²ம் ராகா³தி³மத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யே ப⁴ஜந்தீதி ।
யே வர்ணாஶ்ரிமாதி³த⁴ர்மை: மாம் ப⁴ஜந்தி தே தேநைவ ப⁴ஜநேந அசிந்த்யமாஹாத்ம்யேந பரிஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴ய: மயி - மத்ஸபீபே, வர்தந்தே - மத³பி⁴வ்யக்தியோக்³யசித்தா ப⁴வந்தி । துஶப்³த³: அஸ்ய விஶேஷஸ்ய த்³யோதநார்த²: । தேஷு ச ஸமீபே தேஷாம் அஹமபி ஸ்வபா⁴வதோ வர்தமாந: தத³நுக்³ரஹபரோ ப⁴வாமி । யதா² வ்யாபகம் அபி ஸாவித்ரம் தேஜ: ஸ்வச்சே² த³ர்பணாதௌ³ ப்ரதிப²லதி, ததா² பரமேஶ்வர: அவர்ஜநீயதயா ப⁴க்திநிரஸ்தஸமஸ்தகலுஷஸத்த்வேஷு புருஷேஷு ஸந்நித⁴த்தே, தை³வீம் ப்ரக்ருதிம் ஆஶ்ரிதா: மாம் ப⁴ஜந்தி, இத்யுக்தத்வாத் - இத்யர்த²:
॥ 29 ॥
ப்ரக்ருதாம் ப⁴க³வத்³ப⁴க்திம் ஸ்துவந் , பாபீயஸாம் அபி தத்ர அதி⁴கார: அஸ்தி, இதி ஸூசயதி -
ஶ்ர்ருணு இதி ।
ஸப்⁴யக்³வ்ருத்த ஏவ ப⁴க³வத்³ப⁴க்தோ ஜ்ஞாதவ்ய:, இத்யத்ர ஹேதும் ஆஹ -
ஸம்யகி³தி
॥ 30 ॥
ஹேத்வர்த²மேவ ப்ரபஞ்சயதி -
உத்ஸ்ருஜ்யேதி ।
ப⁴க³வந்தம் ப⁴ஜமாநஸ்ய கத²ம் து³ராசாரதா பரித்யக்தா ப⁴வதி, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
க்ஷிப்ரமிதி ।
ஸதி து³ராசாரே கத²ம் த⁴ர்மசித்தத்வம் ? ததா³ஹ -
ஶஶ்வதி³தி ।
உபஶம: - து³ராசாராத் உபஶம: ।
கிமிதி த்வத்³ப⁴க்தஸ்ய து³ராசாராத் உபரதி: உச்யதே ? து³ராசாரோபஹதசேதஸ்தயா கிமித்யஸௌ ந நங்க்ஷ்யதி ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஶ்ர்ருணு இதி
॥ 31 ॥
இதஶ்ச ப⁴க³வத்³ப⁴க்தி: விதா⁴தவ்யா, இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
“ ந மே ப⁴க்த: ப்ரணஶ்யதி “ இத்யத்ர ஹேதும் ஆசக்ஷாண: ப⁴க்த்யதி⁴காரே ஜாதிநியமோ நாஸ்தி, இத்யாஹ -
மாம் ஹீதி
॥ 32 ॥
யதி³ பாபயோநி: பாபாசாரஶ்ச த்வத்³ப⁴க்த்யா பராம் க³திம் க³ச்ச²தி, தர்ஹி கிம் உத்தமஜாதிநிமித்தேந ஸம்ந்யாஸாதி³நா, கிம் வா ஸத்³ - வ்ருத்தேந, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
கிம் புநரிதி ।
உத்தமஜாதிமதாம் ப்³ரஹ்மணாதீ³நாம் அதிஶயேந பரா க³தி: யதோ லப்⁴யதே, அத: ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநம் தை: ஏகாந்தேந விதா⁴தவ்யம் , இத்யாஹ -
யத இதி ।
மநுஷ்யதே³ஹாதிரிக்தேஷு பஶ்வாதி³தே³ஹேஷு ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநயோக்³யதா பா⁴வாத் , ப்ராப்தே மநுஷ்யத்வே தத்³ப⁴ஜநே ப்ரயதிதவ்யம் , இத்யாஹ -
து³ர்லப⁴மிதி
॥ 33 ॥
ப⁴க³வத்³ப⁴க்தே: இத்த²ம்பா⁴வம் ப்ருச்ச²தி -
கத²மிதி ।
ஈஶ்வரப⁴ஜநே இதிகர்தவ்யதாம் த³ர்ஶயதி -
மந்மநா இதி ।
ஏவம் ப⁴க³வந்தம் ப⁴ஜமாநஸ்ய மம கிம் ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
மாமேவேதி ।
ஸமாதா⁴ய ப⁴க³வத்யேவ, இதி ஶேஷ: ।
ஏவமாத்மாநமித்யேதத்³ விவ்ருணோதி -
அஹம் ஹீதி ।
அஹமேவ பரம் அயநம் தவ - இதி மத்பராயண:, ததா²பூ⁴த: ஸந் , மாமேவ ஆத்மாநம் ஏஷ்யஸி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ததே³வம் மத்⁴யமாநாம் த்⁴யேயம் நிரூப்ய, நவமேந அத⁴மாநாம் ஆராத்⁴யாபி⁴தா⁴நமுகே²ந நிஜேந பாரமார்தி²கேந ரூபேண ப்ரத்யக்த்வேந ஜ்ஞாநம் பரமேஶ்வரஸ்ய பரம் ஆராத⁴நம் , இத்யபி⁴த³த⁴தா, ஸோபாதி⁴கம் தத்பத³வாச்யம் , நிருபாதி⁴கம் ச தத்பத³லக்ஷ்யம் வ்யாக்²யாதம்
॥ 34 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ரஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாந - விரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே நவமோ(அ)த்⁴யாய: ॥ 9 ॥
அத்⁴யாயத்³வயே ஸித்³த⁴ம் அர்த² ஸங்க்ஷேபதோ(அ)நுபா⁴ஷதே -
ஸப்தமேதி ।
தத்த்வம் ஸோபாதி⁴கம் நிருபாதி⁴கஞ்ச । விபூ⁴தய: - ஸவிஶேஷநிர்விஶேஷரூபப்ரதிபத்த்யுபயோகி³ந்ய: ।
உத்தராத்⁴யாயஸ்ய அத்⁴யாயத்³வயேந ஸம்ப³ந்த⁴ம் வத³ந் அத்⁴யாயாந்தரம் அவதாரயதி -
அதே²தி ।
வக்தவ்யா: ஸவிஶேஷத்⁴யாநே நிர்விஶேஷப்ரதிபத்தௌ ச ஶேஷத்வேந, இதி ஶேஷ: ।
நநு ஸவிஶேஷம் நிர்விஶேஷம் ச ப⁴க³வதோ ரூபம் ப்ராகே³வ தத்ர தத்ர உக்தம் । தத்கிமிதி புந: உச்யதே, தத்ர ஆஹ -
உக்தமபீதி ।
தத்³யதி³ தத்ர தத்ர தத்த்வம் உக்தம் , தயாபி புநர்வக்தவ்யம் து³ர்ஜ்ஞேயத்வாத் , இதி யத: மந்யதே, அத: இதி யோஜநா ।
ப்ரக்ருஷ்டத்வம் வசஸ: ஸ்பஷ்டயதி -
நிரதிஶயேதி ।
ததே³வ வச: விஶிநஷ்டி -
யத்பரமமிதி ।
ஸக்ருது³க்தே: அர்த²ஸித்³தே⁴: ஸக்ருது³க்தி: அநர்தி²கா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ப்ரீயமாணாயேதி ।
ததோ வக்ஷ்யாமி துப்⁴யம் , இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । ஹிதம் - து³ர்விஜ்ஞேயம் தத்த்வஜ்ஞாநம்
॥ 1 ॥
கஶ்சித் அந்யோ(அ)பி பரமம் வச: மஹ்யம் வக்ஷ்யதி । தேந ச மம தத்த்வஜ்ஞாநம் ப⁴விஷ்யதி । அத: ப⁴க³வத்³வசநம் அகிஞ்சித்கரம் , இதி ஶங்கித்வா பரிஹரதி -
கிமர்த²மித்யாதி³நா ।
இந்த்³ராத³ய: ப்⁴ருக்³வாத³யஶ்ச ப⁴க³வத்ப்ரபா⁴வம் ந விந்த³ந்தி இத்யத்ர ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஹேதும் ஆஹ -
கஸ்மாதி³தி ।
நிமித்தத்வேந உபாதா³நத்வேந ச யத: தே³வாநாம் ப⁴க³வாநேவ ஹேது:, தத: தத்³விகாரா: தே ந தஸ்ய ப்ரபா⁴வம் விது³: இத்யர்த²:
॥ 2 ॥
இதஶ்ச கஶ்சிதே³வ ப⁴க³வத்ப்ரபா⁴வம் வேத்தி இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
கோ(அ)ஸௌ ப்ரபா⁴வ: ப⁴க³வத: ? யம் ப³ஹவோ ந விது³:, இத்யபேக்ஷாயாம் பாரமார்தி²கம் ப்ரபா⁴வம் தத³தீ⁴நப²லம் ச கத²யதி -
யோ மாமிதி ।
பத³த்³வயாபௌநருக்த்யம் ஆஹ -
அநாதி³த்வமிதி
॥ 3 ॥
ப⁴க³வதோ லோகமஹேஶ்வரத்வே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
அதஶ்சேதி ।
இதஶ்சாஹம் முமுக்ஷுபி⁴: ஆராத்⁴யத்வஸித்³த⁴யே ப³ந்த⁴மோக்ஷஸாத⁴நம் புரஸ்க்ருத்ய அஶேஷம் ஜக³த்ப்ரக்ருத்யதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வலக்ஷணம் ஸோபாதி⁴கம் ப⁴க³வத்ப்ரபா⁴வம் அபி⁴த⁴த்தே-
பு³த்³தி⁴ரிதி ।
ஸூக்ஷ்மாதி³ இத்யாதி³ஶப்³தே³ந ஸூக்ஷ்மதர: ஸூக்ஷ்மதமஶ்ச அர்தோ² க்³ருஹ்யதே ।
உக்தம் ஸாமர்த்²யம் பு³த்³தி⁴:, இத்யஸ்மிந் அர்தே² ப்ரஸித்³தி⁴ம் ப்ரமாணயதி -
தத்³வந்தமிதி ।
ஆத்மாதீ³தி । தத³வபோ³த⁴வந்தம் ஹி ஜ்ஞாநிநம் வத³ந்தி । அந்த: கரணஸ்ய உபஶம: விஷயேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தி: இதி ஶேஷ:
॥ 4 ॥
யதா²ஶக்தீதி । பாத்ரே ஶ்ரத்³த⁴யா ஸ்வஶக்திம் அநதிக்ரம்ய அர்தா²நாம் தே³ஶகாலாநுகு³ண்யேந ப்ரதிபாத³நம் இத்யர்த²: । உக்தாநாம் பு³த்³த்⁴யாதீ³நாம் ஸாஶ்ரயாணாம் ஈஶ்வராத் உத்பத்திம் ப்ரதிஜாநீதே -
ப⁴வந்தீதி ।
நாநாவித⁴த்வே ஹேதுமாஹ -
ஸ்வகர்மேதி ।
கத²ஞ்சித³பி தேஷாம் ஆத்மவ்யதிரேகேண அபா⁴வாத் மத்த ஏவ இ்த்யுக்தம்
॥ 5 ॥
ந கேவலம் ப⁴க³வத: ஸர்வ ப்ரக்ருதித்வமேவ, கிந்து ஸர்வஜ்ஞத்வ - ஸர்வேஶ்வரத்வரூபம் அதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வம் அபி, இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ஆத்³யா ப்⁴ருக்³வாத³யோ வஸிஷ்டா²ந்தா: ஸர்வஜ்ஞா: வித்³யாஸம்ப்ரதா³யப்ரவர்தகா: ।
ததே²தி மநூநாமபி பூர்வத்வேந ஆத்³யத்வம் அநுக்ருஷ்யதே । கே தே மநவ:? தத்ர ஆஹ-
ஸாவர்ணா இதீதி ।
ப்ரஸித்³தா⁴: புராணேஷு, ப்ரஜாநாம் பாலகா:, ஸ்வயம் ஈஶ்வராஶ்ச இதி ஶேஷ: ।
மஹர்ஷீணாம் மநூநாம் ச துல்யம் விஶேஷணம் -
தே சேதி ।
மயி - ஸர்வஜ்ஞே ஸர்வேஶ்வரே, க³தா - பா⁴வநா யேஷாம், தே ததா² । பா⁴வநாப²லம் ஆஹ -
வைஷ்ணவேநேதி ।
வைஷ்ணவ்யா ஶக்த்யா அதி⁴ஷ்டி²தத்வேந ஜ்ஞாநைஶ்வர்யவந்த:, இத்யர்த²: ।
தேஷாம் ஜந்மநோ வைஶிஷ்ட்யம் ஆசஷ்டே -
மாநஸா இதி ।
மந்வாதீ³நேவ விஶிநஷ்டி-
யேஷாமிதி ।
வித்³யயா ஜந்மநா ச ஸந்ததிபூ⁴தா மந்வாதீ³நாம் அஸ்மிந் லோகே ஸர்வா: ப்ரஜா:, இத்யர்த²:
॥ 6 ॥
ஸோபாதி⁴கம் ப்ரபா⁴வம் ப⁴க³வதோ த³ர்ஶயித்வா தஜ்ஜ்ஞாநப²லம் ஆஹ -
ஏதாமிதி ।
பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதா³நத்வேந விவிதா⁴ பூ⁴தி: - ப⁴வநம் வைப⁴வம் ஸர்வாத்மகத்வம் , ததா³ஹ -
விஸ்தாரமிதி ।
ஈஶ்வரஸ்ய தத்தத³ர்த²ஸம்பாத³நஸாமர்த்²யம் யோக³:, ததா³ஹ -
ஆத்மந இதி ।
யோக³: - தத்ப²லம் ஐஶ்வர்யம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வேஶ்வரத்வம் ச மதீ³யம் ஶக்திஜ்ஞாநலேஶம் ஆஶ்ரித்ய மந்வாத³யோ ப்⁴ருக்³வாத³யஶ்ச ஈஶதே ஜாநதே ச ததா³ஹ -
அத²வேதி ।
யதா² தௌ விபூ⁴தியோகௌ³ ததா² வேத³நஸ்ய நிரங்குஶத்வம் த³ர்ஶயதி -
யதா²வதி³தி ।
ஸோபாதி⁴கம் ஜ்ஞாநம் நிரூபாதி⁴கஜ்ஞாநே த்³வாரம் , இத்யாஹ -
ஸோ(அ)விகம்பேநேதி ।
உக்தே அர்தே² ப்ரதிப³ந்தா⁴பா⁴வம் ஆஹ -
நாஸ்மிந் இதி
॥ 7 ॥
கத²ம் தாவக விபூ⁴த்த்யைஶ்வர்யஜ்ஞாநம் உக்தயோக³ஸ்ய ஹேது:? இதி மத்வா ப்ருச்ச²தி -
கீத்³ருஶேநேதி ।
உக்தஜ்ஞாநமாஹாத்ம்யாத் ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴க³வந்நிஷ்டா² ஸித்⁴யதி, இத்யாஹ -
உச்யத இதி ।
ப்ரப⁴வதி அஸ்மாத் , இதி ப்ரப⁴வ: ஸர்வப்ரக்ருதி: ஸர்வாத்மா, இத்யாஹ -
உத்பத்திரிதி ।
ஸர்வஜ்ஞாத் ஸர்வேஶ்வராத் மத்தோ நிமித்தாத் , ஸர்வம் - ஸ்தி²திநாஶாதி³ ப⁴வதி ।
மயா ச அந்தர்யாமிநா ப்ரேர்யமாணம் ஸர்வம் யதா²ஸ்வம் மர்யாதா³ம் அநதிக்ரம்ய சேஷ்டதே । ததா³ஹ -
மத்த இதி ।
இத்த²ம் மம ஸர்வாத்மத்வம் ஸர்வப்ரக்ருதித்வம் ஸர்வேஶ்வரத்வம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் ச மஹிமாநம் ஜ்ஞாத்வா மய்யேவ நிஷ்டா²வந்தோ ப⁴வந்தி, இத்யாஹ -
இத்யேவமிதி ।
ஸம்ஸாராஸாரதாஜ்ஞாநவதாம் ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநே அதி⁴காரம் த்³யோதயதி -
அவக³தேதி ।
பரமார்த²தத்த்வே பூர்வோக்தரீத்யா ஜ்ஞாதே ப்ரேமாத³ரௌ அபி⁴நிவேஶாக்²யௌ ப⁴வத: ।
தேந ஸம்யுக்தத்வம் ச ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநே ப⁴வதி ஹேது:, இத்யாஹ -
பா⁴வேதி
॥ 8 ॥
ந கேவலம் உக்தமேவ ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநே ஸாத⁴நம் , ஸாத⁴நாந்தரம் ச அஸ்தி, இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ஈஶ்வராத் ப்ரதீச: ப்ரகு³க்தாத் அந்யத்ர சித்தப்ரசாரராஹித்யம் ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநோபாயம் ஆஹ -
மயீதி ।
சக்ஷுராதீ³நாம் ப⁴க³வதி அப்ராப்தி:, தத³கோ³சரத்வாத் தஸ்ய, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
மய்யுபஸம்ஹ்ருதேதி ।
ப⁴க³வத³திரேகேண ஜீவநே(அ)பி ந ஆத³ர: । தத³பி மய்யேவ அர்பிதம் ப⁴க்தாநாம் , இத்யாஹ -
அத²வேதி ।
ஆசார்யேப்⁴ய: ஶ்ருத்வா, வாத³கத²யா பரஸ்பரம் ப⁴க³வந்தம் ஸப்³ரஹ்மசாரிணோ போ³த⁴யந்தி । தத³பி ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநஸாத⁴நம் , இத்யாஹ -
போ³த⁴யந்த இதி ।
ஆக³மோபபத்திப்⁴யாம் ப⁴க³வந்தமேவ விஶிஷ்டத⁴ர்மாணம் ஶிஷ்யேப்⁴யோ கு³ரவோ வ்யுபதி³ஶந்தி । தத³பி ப⁴க³வத்³ப⁴ஜநமேவ, இத்யாஹ -
கத²யந்த இதி ।
ப⁴க்தாநாம் துஷ்டிரதீ ஸ்வரஸத: ஸ்யாதாம் இத்யாஹ -
துஷ்யந்தீதி ।
மநோரத²பூர்த்யா ரதிப்ராப்தௌ காமுகஸம்மதம் உதா³ஹரணம் ஆஹ -
ப்ரியேதி
॥ 9 ॥
யது³க்தம் ‘ஸோ(அ)விகம்பேந’ (ப⁴. கீ³. 10-7) இத்யாதி³, தத³ர்த²ம் பூ⁴மிகாம் க்ருத்வா, தத்³ இதா³நீம் உதா³ஹரதி -
யே யதோ²க்தேதி ।
நித்யாபி⁴யுக்தாநாம் - அநவரதம் ப⁴க³வதி ஐகாக்³ர்யஸம்பந்நாநாம் , இத்யர்த²: ।
புத்ராதி³லோகத்ரயஹேத்வர்தி²த்வேந வா க³ர்ப⁴தா³ஸத்வேந வா, ப்ரத்யஹம் ஜீவநோபாயஸித்³த⁴யே வா, ப⁴ஜநம் இதி ஶங்கித்வா தூ³ஷயதி -
கிமித்யாதி³நா ।
ப்ராகு³க்தாம் ஜ்ஞாநாக்²யாம் ப⁴க்திம் ஸ்நேஹேந குர்வதாம் இத்யர்த²: ।
தேப்⁴யோ(அ)ஹம் தத்த்வஜ்ஞாநம் ப்ரயச்சா²மி, இத்யாஹ -
த³தா³மீதி ।
உக்தபு³த்³தி⁴ஸப³ந்த⁴ஸ்ய ப²லம் ஆஹ -
யேநேதி ।
த்⁴யாநஜந்யப்ரகர்ஷகாஷ்டா²க³தாந்த:கரணபரிணாமே நிரஸ்தாஶேபவிஶேஷப⁴க³வத்³ரூபப்ராப்திஹேதௌ பு³த்³தி⁴யோகே³ ப்ரஶ்நபூர்வகம் உக்தாந் அதி⁴காரிணோ த³ர்ஶயதி -
கே தே இதி ॥ 10 ॥
ப⁴க³வத்ப்ராப்தே: பு³த்³தி⁴ஸாத்⁴யத்வே ஸதி அநித்யத்வாபத்தே: த்வமபி ப⁴க்தேப்⁴ய: பு³த்³தி⁴யோக³ம் த³தா³ஸி இத்யயுக்தம் , இதி ஶங்கதே -
கிமர்த²மிதி ।
தேஷாம் பு³த்³தி⁴யோக³ம் கிமர்த²ம் த³தா³ஸி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ப⁴க³வத்ப்ராப்திப்ரதிப³ந்த⁴கநாஶகோ பு³த்³தி⁴யோக³:, தேந நாஸ்தி தத்ப்ராப்தே: அநித்யத்வம் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
கஸ்யேதி ।
ப⁴க்தாநாம் தத்ப்ராப்திப்ரதிப³ந்த⁴கம் விவிச்ய த³ர்ஶயதி -
இத்யாகாங்க்ஷாயாமிதி ।
அவிவேகோ நாம அஜ்ஞாநம் । ததோ ஜாதம் மித்²யாஜ்ஞாநம் । தது³ப⁴யம் ஏகீக்ருத்ய தமோ விவக்ஷ்யதே । ந ச தந்நாஶகத்வம் ஜட³ஸ்ய கஸ்யசித் தத³ந்தர்பூ⁴தஸ்ய யுக்தம் । தேந அஹம் நாஶயாமி, இத்யுக்தம் ।
கேவலசைதந்யஸ்ய ஜட³பு³த்³தி⁴வ்ருத்தேரிவ அஜ்ஞாநாத்³யநாஶகத்வம் ஆஶங்க்ய, விஶிநஷ்டி -
ஆத்மேதி ।
தஸ்ய ஆஶய: - தந்நிஷ்டோ² வ்ருத்திவிஶேஷ: । வாக்யோத்த²பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்த: சிதா³த்மா ஸஹாயஸாமர்த்²யாத் அஜ்ஞாநாதி³நிவ்ருத்திஹேது:, இத்யர்த²: ।
பு³த்³தீ⁴த்³த⁴போ³த⁴ஸ்ய அஜ்ஞாநாதி³நிவர்தகத்வம் உக்த்வா, போ³தே⁴த்³த⁴பு³த்³தே⁴: தந்நிவர்தகத்வம் , இதி பக்ஷாந்தரம் ஆஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
தே³ஹாத்³யவ்யக்தாந்தாநாத்மவர்கா³திரிக்தவஸ்து ஆஹ -
விவேகேதி ।
ப⁴க³வதி ஸதா³ விஹிதயா ப⁴க்த்யா, தஸ்ய ப்ரஸாத³: - அநுக்³ரஹ:, ஸ ஏவ ஸ்நேஹ:, தேந ஆஸேசநத்³வாரா அஸ்ய உத்பத்திம் ஆஹ -
ப⁴க்தீதி ।
மய்யேவ பா⁴வநாயாம் அபி⁴நிவேஶோ வாத:, தேந ப்ரேரிதோ(அ)யம் ஜாயதே । ந ஹி வாதப்ரேரணம் அந்தரேண தீ³பஸ்ய உத்பத்தி:, இத்யாஹ -
மத்³பா⁴வநேதி ।
ப்³ரஹ்மசர்யம் அஷ்டாங்க³ம் । ஆதி³ஶப்³தே³ந ஶமாதி³க்³ரஹ: । தேந ஹேதுநா ஆஹிதஸம்ஸ்காரவதி யா ப்ரஜ்ஞா, ததா²வித⁴வர்திநிஷ்ட²ஶ்ச அயம் , ந ஹி வர்த்யதிரேகேண நிர்வர்த்யதே, ததா³ஹ –
ப்³ரஹ்மசர்யேதி ।
ந ச ஆதா⁴ராத்³ ருதே தீ³பஸ்ய உத்பத்தி:, அத்³ருஷ்டத்வாத் , இத்யாஹ -
விரக்தேதி ।
யத்³ விஷயேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தம் சித்தம் ராகா³த்³யகலுஷிதம் , ததே³வ நிவாதம் அபவரகம் । தத்ர ஸ்தி²தத்வம் அஸ்ய த³ர்ஶயதி -
விஷயேதி ।
பா⁴ஸ்வதேதி விஶேஷணம் விஶத³யதி -
நித்யேதி ।
ஸதா³தநம் சித்தைகாக்³ர்யம் , தத்பூர்வகந்த்⁴யாநம் , தேந ஜநிதம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் ப²லம் , ததே³வ பா⁴: தத்³வதா தத்பர்யந்தேந, இத்யர்த²: ।
தேந அஜ்ஞாநே ஸகார்யே நிவ்ருத்தே, ப⁴க³வத்³பா⁴வ: ஸ்வயமேவ ப்ரகாஶீப⁴வதி இதி மத்வா, வ்யாக்²யாதமமேவ பத³ம் அநுவத³தி -
ஜ்ஞாநேதி
॥ 11 ॥
நிரஸ்தாஶேஷவிஶேஷம் நிரூபாதி⁴கம் ஸோபாதி⁴கம் ச ஸர்வாத்மத்வாதி³ ப⁴க³வதோ ரூபம் , தத்³தீ⁴ப²லம் ச ஶ்ருத்வா, நிருபாதி⁴கரூபஸ்ய ப்ராக்ருதபு³த்³த்⁴யநவகா³ஹ்யோக்திபூர்வகம் மந்தா³நுக்³ரஹார்த²ம் ஸர்வதா³ ஸர்வபு³த்³தி⁴க்³ராஹ்ய ஸோபாதி⁴கம் ரூபம் விஸ்தரேண ஶ்ரோதும் இச்ச²ந் ப்ருச்ச²தி, இத்யாஹ -
யதோ²க்தாமிதி ।
பரம் ப்³ரஹ்ம ப⁴வாந் லக்ஷ்யநிர்தே³ஶ: । தஸ்ய லக்ஷணார்த²ம் பரம் தா⁴ம இத்யாதி³ விஶேஷணத்ரயம் ।
தா⁴மஶப்³த³ஸ்ய ஸ்தா²நவாசித்வம் வ்யாவர்தயந் வ்யாசஷ்டே -
தேஜ இதி ।
தஸ்ய சைதந்யஸ்ய பரமத்வம் ஜந்மாதி³ராஹித்யேந கௌடஸ்த்²யம் । ப்ரக்ருஷ்டம் பாவநம் - அத்யந்தஶுத்³த⁴த்வம் உச்யதே । யதே³வம்லக்ஷணம் பர ப்³ரஹ்ம, தத்³ப⁴வாநேவ, நாந்ய: இத்யர்த²: ।
குத: த்வம் ஏவம் அஜ்ஞாஸீ:? இத்யாஶங்க்ய, ஆப்தவாக்யாத் , இத்யாஹ -
புருஷமிதி ।
தி³வி - பரமே வ்யோம்நி ப⁴வதீதி தி³வ்ய:, தம் ஸர்வப்ரபஞ்சாதீதம் தீ³வ்யதி - த்³யோததே இதி தே³வ:, ஸ சாதி³: ஸர்வமூலத்வாத் , அத ஏவ அஜ:, தம் த்வாம் ஸர்வக³தம் ஆஹு: இதி ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 12 ॥
உக்தவிஶேஷணம் த்வாம் ருஷய: ஸர்வே யஸ்மாத் ஆஹு:, தஸ்மாத் தத்³வசநாத் தவோக்தம் ப்³ரஹ்மத்வம் யுக்தம் , இத்யாஹ -
ஈத்³ருஶமிதி ।
ருஷிக்³ரஹணேந க்³ருஹீதாநாமபி நாரதா³தீ³நாம் விஶிஷ்டத்வாத் ப்ருத²க் க்³ரஹணம் । அஸிதோ தே³வலஸ்ய பிதா । கிம் அந்யை: । த்வம் ஸ்வயமேவ ஆத்மாநம் உக்தரூபம் மஹ்யம் உக்தவாந் இத்யாஹ -
ஸ்வயஞ்சேதி
॥ 13 ॥
ருஷிபி⁴: த்வயா ச உக்தத்வாத் உக்தம் ஸர்வம் ஸத்யமேவ இதி மம மநீஷா இத்யாஹ -
ஸர்வமிதி ।
கிம் தத் இத்யாஶங்க்ய ஆத்மரூபம் இத்யாஹ -
யந்மாம் இதி ।
தே³வாதி³பி⁴: ஸர்வை: உச்யமாநதயா த்வத்³ரூபே விஶிஷ்டவக்த்ருக்³ரஹணம் அநர்த²கம் இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
நஹீதி ।
ப்ரப⁴வோ நாம ப்ரபா⁴வ: நிரூபாதி⁴கஸ்வபா⁴வ:, யதா³ தே³வாதீ³நாமபி து³ர்விஜ்ஞேயம் தவ ரூப, ததா³ கா கதா² மநுஷ்யாணாம் இத்யர்த²:
॥ 14 ॥
கஶ்சிதே³வ மஹதா கஷ்டேந அநேகஜந்மஸம்ஸித்³த⁴: ஜாநாதி த்வத³நுக்³ருஹீத: த்வத்³ரூபம் இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
யத: இதி ।
ஸ்வயமேவ - உபதே³ஶம் அந்தரேண இத்யர்த²: । ஆத்மநா ப்ரத்யக்த்வேந அவிஷயதயா இதி யாவத் ।
ஆத்மாநம் நிருபாதி⁴கம் ரூபம் । ந ச தவ ஸோபாதி⁴கமபி ரூபம் அந்யஸ்ய கோ³சரே திஷ்ட²தி இத்யாஹ -
நிரதிஶயேதி ।
புருஷஶ்சாஸௌ உத்தமஶ்ச இதி க்ஷராக்ஷராதீதபூர்ணசைதந்யரூபத்வம் ஸம்போ³த⁴நேந போ³த்⁴யதே ।
ஸர்வப்ரக்ருதித்வம் ஸர்வகர்த்ருத்வஞ்ச கத²யதி -
பூ⁴தாநி இதி ।
ஸர்வேஶ்வரத்வம் ஆஹ -
பூ⁴தாநாம் இதி ।
உக்தம் தே ஸோபாதி⁴கம் ரூபம் தே³வாதீ³நாம் ஆராத்⁴யதாம் அதி⁴க³ச்ச²தி இத்யாஹ -
தே³வேதி ।
ஜக³த: ஸர்வஸ்ய ஸ்வாமித்வேந பாலயித்ருத்வம் ஆஹ -
ஜக³தி³தி
॥ 15 ॥
யஸ்மாத் அஸ்மாத்³ருஶாம் அகோ³சர: தவ ஆத்மா ஜிஜ்ஞாஸிதஶ்ச, தஸ்மாத் த்வயைவ தத்³ரூபம் வக்தவ்யம் இத்யாஹ -
வக்துமிதி ।
தி³வ்யத்வம் அப்ராக்ருதத்வம் । ஸம்ப்ரதி அந்வயம் அந்வாசஷ்டே -
ஆத்மந இதி ।
வக்தவ்யா: விபூ⁴தீ: விஶிநஷ்டி -
யாபி⁴ரிதி ।
யத்³த்³வாரா லோகாந் பூரயித்வா வர்தஸே தா: விபூ⁴தீ: அஶேஷேண வக்தும் அர்ஹஸி இத்யர்த²:
॥ 16 ॥
கிமர்த²ம் விபூ⁴தீ: ஶ்ரோதும் இச்ச²ஸி இத்யாஶங்க்ய, த்⁴யாநஸௌகர்யப்ரகாரப்ரஶ்நேந ப²லம் கத²யதி -
கத²மிதி ।
யோக³: நாம ஐஶ்வர்யம் தத் அஸ்ய அஸ்தீதி யோகோ³ ஹே யோகி³ந் , அஹம் ஸ்த²விஷ்டமாதி: த்வாம் கேந ப்ரகாரேண ஸததம் அநுஸந்த³தா⁴ந: விஶுத்³த⁴பு³த்³தி⁴ர்பூ⁴த்வா நிரூபாதி⁴கம் த்வாம் விஜாநீயாம் இதி ப்ரஶ்ந: ।
ப்ரஶ்நாநந்தரம் ப்ரஸ்தௌதி -
கேஷு கேஷு இதி ।
சேதநாசேதநபே⁴தா³த் உபாதி⁴ப³ஹுத்வாச்ச ப³ஹுவசநம்
॥ 17 ॥
ப்ரக்ருதம் ப்ரஶநம் உபஸம்ஹரதி -
விஸ்தரேணேதி ।
அர்த³தே: க³திகர்மண: ஜநார்த³நேதி ரூபம் , தத் வ்யுத்பாத³யதி -
அஸுராணாம் இதி ।
ப்ரகாராந்தரேண ஶப்³தா³ர்த²ம் வ்யுத்பாத³யதி -
அப்⁴யுத³யேதி ।
நநு பூர்வமேவ ஸப்தமே நவமே ச விபூ⁴தி: ஐஶ்வர்யஞ்ச ஈஶ்வரஸ்ய த³ர்ஶிதம் , தத்கிமிதி ஶ்ரோதும் இஷ்யதே தத்ராஹ -
பூ⁴ய இதி ।
அம்ருதம் - அம்ருதப்ரக்²யமித்யர்த²:
॥ 18 ॥
ப்ரஷ்டாரம் விஸ்ரம்ப⁴யிதும் ப⁴க³வாந் உக்தவாந் இத்யாஹ -
ஶ்ரீ ப⁴க³வாநிதி ।
ஹந்த இதி அநுமதிம் வ்யாவர்த்ய ஜிஜ்ஞாஸாவச்சி²நம் காலம் த³ர்ஶயதி-
இதா³நீம் இதி ।
தி³வி ப⁴வத்வம் - அப்ராக்ருதத்வம் - அஸ்மத³கோ³சரத்வம் ।
வாக்யாந்வயம் த்³யோதயதி -
யாஸ்தா இதி ।
ஸர்வவிபூ⁴தீநாம் வக்தவ்யத்வப்ராப்தௌ உக்தம் -
யத்ரேதி ।
கிமிதி அநவஶேஷத: விபூ⁴தய: ந உச்யந்தே தத்ராஹ -
அஶேஷதஸ்த்விதி ।
தத்ர ஹேது: யத: இதி
॥ 19 ॥
விபூ⁴திப்ரத³ர்ஶநே ப்ரஸ்துதே ஸதி ஆதா³வேவ பாரமார்தி²கம் பாரமேஶ்வரம் ரூபம் த³ர்ஶயிதும் ஶ்ரோது: அர்ஜுநஸ்ய மநஸ்ஸமாதா⁴நார்த²ம் யததே -
தத்ரேதி ।
ஸோபாதி⁴கமபி கால்பநிகம் பரஸ்ய ரூபம் பஶ்சாத் வக்ஷ்யமாணம் ஶ்ரோதும் சித்தஸமாதா⁴நம் கர்தவ்யம் ஏவ, இத்யாஹ -
தாவதி³தி ।
ஆஶேரதே அஸ்மிந் வித்³யாகர்மபூர்வப்ரஜ்ஞா இதி ஆஶய: - ஹ்ருத³யம் , ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் ஹ்ருத³யே அந்த:ஸ்தி²தோ ய: ப்ரத்யகா³த்மா ஸ: அஹமேவ இதி வாக்யார்த²ம் ஆஹ -
ஸர்வேஷாம் இதி ।
யஸ்து மந்தோ³ மத்⁴யமோ வா பரமாத்மாநம் ஆத்மத்வேந த்⁴யாதும் நாலம் , தம் ப்ரதி ஆஹ -
தத³ஶக்தேநேதி ।
வக்ஷ்யமாணாதி³த்யாதி³ஷு பரஸ்ய ந த்⁴யேயத்வம் அந்யதே³வ காரணம் கிஞ்சித் தத்ர தத்ர த்⁴யேயம் இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
யஸ்மாத் இதி ।
ஸர்வகாரணத்வேந ஸர்வஜ்ஞத்வேந ஸர்வேஶ்வரத்வேந ச பரஸ்ய த்⁴யேயத்வம் அத்ர ஈப்ஸிதம் , நாந்யஸ்ய கஸ்யசித் காரணஸ்ய ஆதி³த்யாதி³ஷு த்⁴யேயதா, இத்யர்த²:
॥ 20 ॥
உக்தத்⁴யாநாஶக்தேப்⁴யோ வக்தவ்யம் விபூ⁴தியோக³ம் உபதி³ஶதி -
ஏவஞ்சேதி ।
தத்ர தத்ர ப்ரதா⁴நத்வேந பரஸ்ய த்⁴யேயத்வம் । ஏவம்ஶப்³தா³ர்த²மேவ த³ர்ஶயதி -
ஆதி³த்யாநாம் இத்யாதி³நா
॥ 21 ॥
மந்த்ரப்³ராஹ்மணஸமுதா³யாநாம் ருகா³தீ³நாம் மத்⁴யே ஸாமவேதோ³(அ)ஸ்மி இதி த்⁴யாநாந்தரம் உதா³ஹரதி -
வேதா³நாமிதி ।
ஸங்கா⁴தே ஜீவதி⁴ஷ்டி²தே யாவத் பஞ்சத்வம் ஸர்வத்ர வ்யாபிநீ சைதந்யாபி⁴வ்யஞ்ஜிகா, இதி ஶேஷ:
॥ 22 ॥
புரோஹிதேஷு ப்³ருஹஸ்பதே: முக்²யத்வே ஹேதும் ஆஹ -
ஸ ஹீதி
॥ 24 ॥
ஏகம் இதி । ஓங்காரஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரதீகத்வேந தத³பி⁴தா⁴நத்வேந ச ப்ரதா⁴நத்வம் உச்யதே । ஜபயஜ்ஞஸ்ய யஜ்ஞாந்தரேப்⁴யோ ஹிம்ஸாதி³ராஹித்யேந ப்ராதா⁴ந்யம் உபேத்ய ஆஹ -
யஜ்ஞாநாமிதி ।
ஶிக²ரவதாம் - உச்ச்²ரிதாநாம் பர்வதாநாம் மத்⁴யே, மேரு: அஹம் இத்யுக்தே(அ)பி, ஸ்தி²திஶீலாநாம் தேஷாமேவ ஹிமவாந் - பர்வதராஜோ(அ)ஸ்மி, இதி அர்த²பே⁴த³ம் க்³ருஹீத்வா ஆஹ -
ஸ்தி²திமதாமிதி
॥ 25 ॥
“ ஸர்வவ்ருக்ஷாணாம் " இத்யத்ர ஸர்வஶப்³தே³ந வநஸ்பதயோ க்³ருஹ்யந்தே
॥ 26, 27 ॥
ப்ரஜநயதீதி வ்யுத்பத்திம் ஆஶ்ரித்ய ஆஹ -
ப்ரஜநயிதேதி ।
ஸர்பா நாகா³ஶ்ச ஜாதிபே⁴தா³த் பி⁴த்³யந்தே
॥ 28, 29, 30, 31 ॥
அஹமாதி³ஶ்ச இதி ஆதௌ³ உக்தமேவ புந: இஹ உச்யதே । ததா² ச ந புநருக்தி: இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
பூ⁴தாநாம் இதி ।
ஸர்க³ஶப்³தே³ந ஸ்ருஜ்யந்த இதி ஸர்வாணி கார்யாணி க்³ருஹ்யந்தே ।
அத்⁴யாத்மவித்³யேதி ।
ஆத்மநி அந்த:கரணபரிணதி: அவித்³யாநிவர்திகா க்³ருஹீதா ।
ப்ரவத³தாம் ஸம்ப³ந்தோ⁴ வாத³: - வீதராக³கதா² தத்த்வநிர்ணயாவஸாநா । யதா³ ப்ரவத³தாமிதி லக்ஷணயா கதா²பே⁴தோ³பாதா³நம் ததா³ நிர்தா⁴ரணே ஷஷ்டீ² இத்யாஹ -
ப்ரவக்த்ரு இதி
॥ 32 ॥
ஸர்வஹரஶப்³த³ஸ்ய முக்²யம் அர்தா²ந்தரம் ஆஹ -
அத²வேதி ।
பா⁴விகல்யாணாநாம் இத்யுக்தமேவஸ்பஷ்டயதி -
உத்கர்ஷேதி ।
கீர்தி: - தா⁴ர்மிகத்வநிமித்தா க்²யாதி: । ஶ்ரீ: - லக்ஷ்மீ:, காந்தி: - ஶோபா⁴ । வாக் - வாணீ ஸர்வஸ்ய ப்ரகாஶிகா, ஸ்ம்ருதி: - சிராநுபூ⁴தஸ்மரணஶக்தி:, மேதா⁴ - க்³ரந்த²தா⁴ரணஶக்தி:, த்⁴ருதி: - தை⁴ர்யம் , க்ஷமா - மாநாபமாநயோ: அவிக்ருதசித்ததா - ஸ்த்ரீஷு கீர்த்யாதீ³நாம் உத்தமத்வம் உபபாத³யதி -
யாஸாமிதி
॥ 34 ॥
வேதா³நாம் ஸாமவேதோ³(அ)ஸ்மி இத்யுக்தம் । தத்ராவாந்தரவிஶேஷமாஹ-
ப்³ருஹதி³தி ।
ச²ந்த³ஸாம் மத்⁴யே கா³யத்ரீ நாம யச்ச²ந்த³: தத³ஹம் இதி அயுக்தம் , ச²ந்த³ஸாம் ருக்³ப்⁴ய: அதிரேகேண ஸ்வரூபாஸம்பா⁴வத் । இத்யாஶஹ்க்ய, ஆஹ -
கா³யத்ர்யாதி³ இதி ।
த்³விஜாதே: த்³விதீயஜந்மஜநநீத்வாத் இத்யர்த²: ।
மார்க³ஶீர்ஷ: - ம்ருக³ஶீர்ஷேண யுக்தா பௌர்ணமாஸீ அஸ்மிந் இதி மார்க³ஶீர்ஷ: மாஸ: ஸோ(அ)ஹம் பக்வஸஸ்யாட்⁴யத்வாத் இத்யாஹ -
மாஸாநாமிதி ।
வஸந்த: ரமணீயத்வாதி³தி ஶேஷ: ।
॥ 35 ॥
த்³யூதம் உக்தலக்ஷணம் ஸர்வஸ்வாபஹாரகாரணம் அந்யாயாபதே³ஶேந பராபி⁴ப்ரேதம் நிக்⁴நதாம் , ஸ்வாபி⁴ப்ரேதம் வா ஸம்பாத³யதாம் இத்யாஹ -
ச²லஸ்யேதி ।
தேஜ: அப்ரதிஹதாஜ்ஞா, உத்கர்ஷ: ஜய:, வ்யவஸாய: ப²லஹேது: உத்³யம:, த⁴ர்மஜ்ஞாநவைராக்³யாதி³ ஸத்த்வகார்யம் ஸத்த்வம்
॥ 36 ॥
உஶநா - ஶுக்ர:, கவிஶப்³தோ³ே(அ)த்ர யோகி³க: ந ரூட⁴: பௌநருக்த்யாத்
॥ 37 ॥
அதா³ந்தாந் உத்பதா²ந் பதி² ப்ரவர்தயதாம் த³ண்ட³: அஹம் உத்பத²ப்ரவ்ருத்தௌ நிக்³ரஹே ஹேது: இத்யர்த²: । நீதி: ந்யாய: த⁴ர்மஸ்ய ஜயோபாயஸ்ய ப்ரகாஶக: । மௌநம் வாசம் யமத்வம் உத்தமா வா சதுர்தா²ஶ்ரமவ்ருத்தி: । ஶ்ரவணாதி³த்³வாரா பரிபக்வஸமாதி⁴ஜந்யம் ஸம்யக் ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநம்
॥ 38 ॥
ஜாட்³யமாத்ரப்ரதிபி³ம்பி³தம் சைதந்யம் பீ³ஜம் । கிமிதி ஸ்தா²வரம் ஜங்க³மம் வா த்வத³திரேகேண ந ப⁴வதீதி தத்ராஹ -
மயேதி ।
தஸ்யாபி ஸ்வரூபேண ஸத்த்வமாஶங்க்ய உக்தம் -
ஶூந்யம் ஹீதி ।
ஆத்மந: அபகர்ஷாத் இத்யர்த²: । மயைவ ஸச்சிதா³நந்த³ஸ்வரூபேண ஸர்வஸ்ய ஸித்³தே⁴: । இதி அதஶ்ஶப்³தா³ர்த²:
॥ 39 ॥
தி³வ்யாநாம் விபூ⁴தீநாம் பரிமிதத்வஶங்காம் வாரயதி -
நேத்யாதி³நா ।
ததே³வ உபபாத³யதி -
ந ஹி இதி ।
கத²ம் தர்ஹி விபூ⁴தே: விஸ்தரோ த³ர்ஶித: தத்ராஹ-
ஏஷ த்விதி
॥ 40 ॥
அநுக்த அபி பரஸ்ய விபூ⁴தீ: ஸங்க்³ரஹீதும் லக்ஷணமாஹ -
யத்³யதி³தி ।
வஸ்து - ப்ராணிஜாதம், ஶ்ரீமத் - ஸம்ருத்³தி⁴மத்³வா காந்திமத்³வா ஸப்ராணம் ப³லவதூ³ர்ஜிதம் ததா³ஹ -
உத்ஸாஹேதி ।
ஸம்ப⁴வதி அஸ்மாதி³தி ஸம்ப⁴வ: தேஜஸ: சைதந்யஸ்ய ஈஶ்வரஶக்தேர்வா அம்ஶ: தேஜோம்ஶ: ஸம்ப⁴வ: அஸ்ய இதி தேஜோம்ஶ ஸம்ப⁴வாத் । ததா³ஹ -
தேஜஸ இதி
॥ 41 ॥
ஸர்வேஷாம் ஸுக³மத்வாய அவயவஶ: விபூ⁴திமுக்த்வா ப⁴க்தாநுக்³ரஹார்த²ம் ஸாகல்யேந தமாஹ -
அத²வேதி ।
பக்ஷாந்தரபரிக்³ரஹார்த²ம் அத²வேத்யுக்தம் । ப³ஹுதா⁴ விஸ்தீர்ணேந ஏதேந ஸம்ஜ்ஞாதேந ஸாவஶேஷேண தவ ஶக்தஸ்ய ந கிஞ்சித் ப²லம் ஸ்யாத் இத்யாஹ -
ப³ஹுநேதி ।
ந ஹி விபூ⁴திஷு உக்தாஸு ஜ்ஞாதாஸு ஸர்வம் ஜ்ஞாயதே காஸாஞ்சிதே³வ விபூ⁴தீநாம் உக்தத்வாத் இத்யர்த²: ।
தர்ஹி கேநோபதே³ஶேந அல்பாக்ஷரேண ஸர்வோ(அ)ர்தோ² ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே । தத்ராஹ -
அஶேஷத இதி ।
விஶேஷத: ஸ்தம்ப⁴நம் வித⁴ரணம் ஸர்வபூ⁴தஸ்வரூபேண ஸர்வப்ரபஞ்சோபாதா³நஶக்த்யுபாதி⁴கேந ஏகேந பாதே³ந க்ருத்ஸ்நம் ஜக³த் வித்⁴ருத்ய ஸ்தி²தோ(அ)ஸ்மி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । தத்ரைவ ஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி -
ததா² சேதி ।
தத³நேந ப⁴க³வத: நாநாவிதா⁴: விபூ⁴தீ: த்⁴யேயத்வேந ஜ்ஞேயத்வேந ச உபதி³ஶ்யந்தே । ஸர்வப்ரபஞ்சாத்மகம் த்⁴யே ரூபம் த³ர்ஶயித்வா “த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி“ இதி ப்ரபஞ்சாதி⁴கம் நிருபாதி⁴கம் தத்த்வம் உபதி³ஶதா பரிபூர்ணஸச்சிதா³நந்தை³கதாந: தத்பத³லக்ஷ்யோ(அ)ர்தோ² நிர்தா⁴ரித:
॥ 42 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ரஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாந - விரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே த³ஶமோ(அ)த்⁴யாய:
தேந தேந ஆத்மநா ப⁴க³வத³நுஸந்தா⁴நார்த²ம் உக்தா: விபூ⁴தீ: அநுவத³தி-
ப⁴க³வத இதி ।
பரஸ்ய ஸோபாதி⁴கம் நிருபாதி⁴கம் ச சித்³ரூபம் த்⁴யேயத்வேத ஜ்ஞேயத்வேந ச உக்தம் , இத்யர்த²: ।
ஸோபாதி⁴கம் ஐஶ்வரம் ரூபம் அஶேஷஜக³தா³த்மகம் விஶ்வரூபாக்²யம் அதி⁴க்ருத்ய, அத்⁴யாயாந்தரம் அவதாரயந் அநந்தரப்ரஶ்நோபயோகி³த்வேந வ்ருத்தம் கீர்தபதி-
தத்ர சேதி ।
யதே³தத் அஶேஷப்ரபஞ்சாத்மகம் அகி²லஸ்ய ஏதஸ்ய ஜக³த: காரணம் ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வைஶ்வர்யவத்³ரூபம் உக்தம் , ததி³த³ம் ஶ்ருத்வா தஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரம் யியாசிஷ: ஆதௌ³ ப்ருஷ்டவாந் இத்யாஹ-
ஶ்ருத்வா இதி ।
மயி கருணாம் நிமித்தீக்ருத்ய உபகார: - அநுக்³ரஹ: । தத³ர்த²ம் இதி வசஸோ விஶேஷணம் । நிரதிஶயத்வம் பரமபுருஷார்த²ஸாத⁴நத்வம் । அஶோச்யாந் இத்யாதி³ த்வம்பதா³ர்த²ப்ரதா⁴நவாக்யம் । மோஹஸ்யாயமிதி ஆத்மஸாக்ஷிகத்வம் த³ர்ஶயதி । அவிவேகபு³த்³தி⁴: - அஜ்ஞாநவிபர்யாஸாத்மிகா
॥ 1 ॥
ஸப்தமாதா³ரப்⁴ய தத்பதா³ர்த²நிர்ணயார்த²மபி ப⁴க³வது³க்தம் வச: மயா ஶ்ருதம் , இத்யாஹ-
கிஞ்சேதி ।
த்வத்த: பூ⁴தாநாம் உத்பத்திப்ரலயௌ, த்வத்த: ஶ்ருதௌ இத்யாப்⁴யாம் ஸம்ப³த்⁴யதே, மஹாத்மந: தவ பா⁴வ: - மாஹாத்ம்யம் । பாரமார்தி²கம் ஸோபாதி⁴கம் வா ஸர்வாத்மத்வாதி³ரூபம் ஶ்ருதம் , இதி பரிணம்ய அநுவ்ருத்திம் த்³யோதயிதும் , அபி ச இத்யுக்தம்
॥ 2 ॥
த்வது³க்தே அர்தே² விஶ்வாஸாபா⁴வாத் ந தஸ்ய தி³த்³ருக்ஷா । கிந்து க்ருதார்தீ²பு³பூ⁴ஷயா இத்யாஹ-
ஏவமேததி³தி ।
யேந ப்ரகாரேண ஸோபாதி⁴கேந நிருபாதி⁴கேந ச இத்யர்த²: ।
யதி³ மம ஆப்தத்வம் நிஶ்சித்ய மத்³வாக்யம் தே மாநம் தர்ஹி கிமிதி மது³க்த தி³த்³ருக்ஷதே க்ருதார்தீ²பு³பூ⁴ஷயா இத்யுக்தம் மத்வா ஆஹ-
ததா²பீதி ।
சதுர்பு⁴ஜாதி³ரூபநிவ்ருத்த்யர்த²மாஹ-
ஏேஶ்வரமிதி ।
தத் வ்யாசஷ்டே ஜ்ஞாநேத்யாதி³நா ॥ 3 ॥
த்³ரஷ்டும் அயோக்³யே குதோ தி³த்³ருக்ஷா இத்யாஶங்க்ய ஆஹ-
மந்யஸே இதி ।
ப்ரப⁴வதி ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாரப்ரவேஶப்ரஶாஸநேப்⁴ய: இதி ப்ரபு⁴: ।
லக்ஷணயா யோக³ஶப்³தா³ர்த²மாஹ-
யோகி³ந இதி ।
தத: இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே-
யஸ்மாதி³தி
॥ 4 ॥
அர்ஜுநம் அதிப⁴க்தம் ஸகா²யம் ப்ரார்தி²தப்ரதிஶ்ரவணேந ஆஶ்வாஸயிதுமாஹ-
ஏவமிதி
॥ 5 ॥
தி³வ்யாநி ரூபாணி பஶ்ய இத்யுக்தம் । தாந்யேவ லேஶத: அநுக்ராமதி-
பஶ்யாதி³த்யாந் இதி ।
தாந் மருத: ததா² பஶ்ய இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
நாநாவிதா⁴நி இத்யுக்தம் , ததே³வ ஸ்பு²டயதி-
ப³ஹூநி இதி ।
அத்³ருஷ்டபூர்வாணி - பூர்வ அத்³ருஷ்டாநி । நாநாவர்ணாக்ருதீநி இத்யுக்தம் வ்யநக்தி-
ஆஶ்சர்யாணி இதி
॥ 6 ॥
ந கேவலம் ஆதி³த்யவஸ்வாத்³யேவ மத்³ரூபம் த்வயா த்³ரஷ்டும் ஶக்யம் , கிந்து ஸமஸ்தம் ஜக³த³பி மத்³தே³ஹஸ்த²ம் த்³ர்ஷ்டும் இச்ச²ஸி இத்யாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
ஸப்தமீத்³வயம் மித²: ஸம்ப³த்⁴யதே । ஸமாஸாந்தர்க³தாபி ஸப்தமீ -தத்ரைவாந்விதா ।யதி³ இச்ச²ஸி தர்ஹி இஹைவ பஶ்ய இதி ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 7 ॥
மந்யஸே யதி³ இத்யுக்தம் அநுவத³தி-
கிந்து இதி ।
ஸப்ரபஞ்சம் அநவச்சி²ந்நம் மாம் ஸ்வசக்ஷுஷா ந ஶக்நோஷி த்³ரஷ்டும் இத்யாஹ-
ந து இதி ।
கத²ம் தர்ஹி த்வாம் த்³ரஷ்டும் ஶக்நுயாம் இத்யாஶங்க்ய ஆஹ-
யேநேதி ।
தி³வ்யஸ்ய சக்ஷுஷ: வக்ஷ்யமாணயோக³ஶக்த்யநிஶயத³ர்ஶநே விநியோக³ம் த³ர்ஶயதி-
தேநேதி
॥ 8 ॥
இமம் வ்ருத்தாந்தம் த்⁴ருதராஷ்ட்ராய ஸஞ்ஜயோ நிவேதி³தவாத் இத்யாஹ-
ஸஞ்ஜய இதி ।
மதீ³யம் விஶ்வரூபாக்²யம் ரூபம் ந ப்ராக்ருதேந சக்ஷுஷா நிரீக்ஷிதும் க்ஷமம் । கிந்து தி³வ்யேந இத்யாதி³ யதோ²க்தப்ரகார: । அநந்தரம் - தி³வ்யசக்ஷுஷ: ப்ரதா³நாத் இதி ஶேஷ: । ஹரதி அவித்³யாம் ஸகார்யாம் இதி ஹரி: ।
யத் ஈஶ்வரஸ்ய மாயோபஹிதஸ்ய பரமம் உத்க்ருஷ்டம் ரூபம் தத் த³ர்ஶயாம்ப³பூ⁴வ இத்யாஹ-
பரமம் இதி
॥ 9 ॥
ததே³வ ரூபம் விஶிநாஷ்டி-
அநேகேதி ।
தி³வ்யாநி ஆப⁴ரணாதீ³நி - ஹாரகேயூராதீ³நி பூ⁴ஷணாநி, உத்³யதாநி - உச்ச்²ரிதாநி
॥ 10 ॥
உக்தரூபவந்தம் ப⁴க³வந்தம் ப்ரகாராந்தரேண விஶிநஷ்டி-
கிஞ்சேதி ।
“அர்ஜுந இதி“ அத்⁴யாஹாரே(அ)பி பத³ஸங்க⁴டநாஸம்ப⁴வாத்
॥ 11 ॥
நநு ப்ரக்ருஷ்டஸ்ய ப⁴க³வதோ ரூபஸ்ய தீ³ப்தி: அஸ்தி ? ந வா ? ந சேத் காஷ்டா²தி³ஸாம்யம் ; யதி³ அஸ்தி, கீத்³ருஶீ ஸா ? இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ-
யா புநரிதி ।
ஸா யதி³ ஸ்யாத் , தத்³பா⁴ஸ: ஸத்³ருஶீ ஸா, இதி யோஜநா । அஸம்பா⁴விதாப்⁴யுபக³மார்தோ² யதி³ஶப்³த³: । ஸ்யாச்ச²ப்³தோ³ நிஶ்சயார்த²: ।
ஸா கத²ஞ்சித் ஸத்³ருஶீ ஸம்ப⁴வதி, ந து ப⁴வத்யேவ, இதி விவக்ஷித்வா ஆஹ-
யதி³ வேதி
॥ 12 ॥
ந கேவலம் உக்தமேவ அர்ஜுநோ த்³ருஷ்டவாந் ; கிந்து, தத்ரைவ - விஶ்வரூபே ஸர்வம் ஜக³த் , ஏகஸ்மிந் அவஸ்தி²தம் அநுபூ⁴தவாந் , இத்யாஹ-
கிஞ்சேதி ।
ததா³ - விஶ்வரூபஸ்ய ப⁴க³வத்³ரூபஸ்ய த³ர்ஶநத³ஶாயாம் , இத்யர்த²:
॥ 13 ॥
விஶ்வரூபத⁴ரஸ்ய ப⁴க³வத:, தஸ்மிந் ஏகோபூ⁴தஜக³தஶ்ச உக்தவிஶேஷணஸ்ய த³ர்ஶநாநந்தரம் கிம் அகரோத் ? இத்யபேக்ஷாயாம் ஆஹ-
தத இதி ।
ஆஶ்சர்யபு³த்³தி⁴ர்விஸ்மய:, ரோம்ணாம் ஹ்ருஷ்டத்வம் புலகிதத்த்வம், ப்ரகர்ஷோ ப⁴க்திஶ்ரத்³த⁴யோரதிஶய:
॥ 14 ॥
கத²ம் ப⁴க³வந்தம் ப்ரதி அர்ஜுநோ பா⁴ஷிதவாந் ? இதி ப்ருச்ச²தி-
கத²மிதி ।
தத்ப்ரஶ்நம் அபேக்ஷிதம் பூரயந் அவதாரயதி-
யத் த்வயேதி ।
பூ⁴தவிஶேஷஸங்கே⁴ஷு தே³வாநாம் அந்தர்பா⁴வே(அ)பி ப்ருத²க் கரணம் உத்கர்ஷாத் । ப்³ரஹ்மண: ஸர்வதே³வதாத்மத்வே(அ)பி தேப்⁴யோ பே⁴த³கத²நம் தது³த்பாத³கத்வாத் , இதி மத்வா ஆஹ-
கிஞ்சேதி ।
ருஷீணாம் உரகா³ணாம் ச கிஞ்சித் வைஷம்யாத் ப்ருத²க்த்வம் । தி³வ்யாந் இதி உப⁴யேஷாம் விஶேஷணம்
॥ 15 ॥
யத்ர ப⁴க³வத்³தே³ஹே ஸர்வம் இத³ம் த்³ருஷ்டம் , தமேவ விஶிநஷ்டி-
அநேகேதி ।
ஆதி³ஶப்³தே³ந மூலம் உச்யதே । நாந்தம் ந மத்⁴யம் இத்யத்ராபி பஶ்யாமி இத்யஸ்ய ப்ரத்யேகம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸூசயதி-
நாந்தம் பஶ்யாமி இதி
॥ 16 ॥
விஶ்வரூபவந்தம் ப⁴க³வந்தம் ஏவ ப்ரகாராந்தரேண ப்ரபஞ்சயதி-
கிஞ்சேதி ।
பரிச்சி²ந்நத்வம் வ்யாவர்தயதி-
ஸர்வத இதி ।
து³ர்நிரீக்ஷ்யம் பஶ்யாமி - இதி அதி⁴காரிபே⁴தா³ந் அவிருத்³த⁴ம் । புரதோ வா ப்ருஷ்ட²தோ வா பார்ஶ்வதோ வா ந அஸ்ய த³ர்ஶநம் , கிந்து ஸர்வத்ர, இத்யாஹ-
ஸமந்தத இதி ।
தீ³ப்திமத்வம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி-
தீ³ப்தேதி
॥ 17 ॥
ஸப்ரபஞ்சே ப⁴க³வத்³ரூபே ப்ரக்ருதே, ப்ரகரணவிருத்³த⁴ம் த்வம் அக்ஷரம் இத்யாதி³ நிருபாதி⁴கவசநம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ-
இத ஏவேதி ।
யோக³ஶக்தி: - ஐஶ்வர்யாதிஶய: । ந க்ஷரதி இதி நிஷ்ப்ரபஞ்சத்வம் உச்யதே । பரமபுருஷார்த²த்வாத் பரமார்த²த்வாச்ச ஜ்ஞாதவ்யத்வம் । யஸ்மிந் த்³யௌ: ப்ருதி²வீ இத்யாதௌ³ ப்ரபஞ்சாயதநஸ்யைவ ததோ நிக்ருஷ்டஸ்ய ஜ்ஞாதவ்யத்வஶ்ரவணாத் ।
குதோ ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாதவ்யத்வம் ? தத்ர ஆஹ-
த்வமஸ்ய இதி ।
நிஷ்ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞேயத்வே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ-
கிஞ்சேதி ।
அவிநாஶித்வாத் , தவைவ ஜ்ஞாதவ்யத்வாத் அதிரிக்தஸ்ய நாஶித்வேந ஹேயத்வாத் , இத்யர்த²: । ஜ்ஞாநகர்மாத்மநோ த⁴ர்மஸ்ய நித்யத்வம் - வேத³ப்ரமாணகத்வம் । ‘த⁴ர்மஸம்ஸ்தா²பநார்தா²ய ஸம்ப⁴வாமி’ (ப⁴. கீ³. 4-8) இத்யுக்தத்வாத் கோ³ப்தா - ரக்ஷிதா
॥ 18 ॥
ப⁴க³வதோ விஶ்வரூபாக்²யம் ரூபமேவ புநர்விவ்ருணோதி-
கிஞ்சேதி ।
ஹுதம் அஶ்நாதி இதி ஹுதாஶ: - வஹ்நி:
॥ 19 ॥
ப்ரக்ருதப⁴க³வத்³ரூபஸ்ய வ்யாப்திம் வ்யநக்தி-
த்³யாவாப்ருதி²வ்யோரிதி ।
தஸ்யைவ ப⁴யங்கரத்வம் ஆசஷ்டே -
த்³ருஷ்ட்வேதி
॥ 20 ॥
அமீ ஹீத்யாதி³ஸமநந்தரக்³ரந்த²ஸ்ய தாத்பர்யம் ஆஹ-
அதே²தி ।
தம் ப⁴க³வந்தம் பாண்ட³வஜயம் ஐகாந்திகம் த³ர்ஶயந்தம் பஶ்யந் அர்ஜுநோ ப்³ரவீதி, இத்யாஹ-
தம் பஶ்யந் இதி ।
விஶ்வரூபஸ்யைவ ப்ரபஞ்சநார்த²ம் அநந்தரக்³ரந்த²ஜாதம் , இதி த³ர்ஶயதி-
கிஞ்சேதி ।
அஸுரஸங்கா⁴: இதி பத³ஞ்சி²த்வா பூ⁴பா⁴ரபூ⁴தா து³ர்யோத⁴நாத³ய: த்வாம் விஶந்தி இத்யபி வக்தவ்யம் । உப⁴யோரபி ஸேநயோ: அவஸ்தி²தேஷு யோத்³து⁴காமேஷு அவாந்தரவிஶேஷம் ஆஹ-
தத்ரேதி ।
ஸமரபூ⁴மௌ ஸமாக³தாநாம் த்³ரஷ்டுகாமாநாம் நாரத³ப்ரப்⁴ருதீநாம் விஶ்வவிநாஶம் ஆஶங்கமாநாநாம் தம் பரிஜிஹீர்ஷதாம் ஸ்துதிபதே³ஷு ப⁴க³வத்³விஷயேஷு ப்ரவ்ருத்திப்ரகாரம் த³ர்ஶயதி-
யுத்³தே⁴ இதி
॥ 21 ॥
த்³ருஶ்யமாநஸ்ய ப⁴க³வத்³ரூபஸ்ய விஸ்மயகரத்வே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ-
கிஞ்சேதி ।
தே ஏவ - உக்தா: ருத்³ராத³ய: ஸர்வே விஸ்மயம் ஆபந்நா: த்வாம் பஶ்யந்தி - இதி ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 22 ॥
லோகத்ரயம் ப்ரவ்யதி²தம் , இத்யுக்தம் உபஸம்ஹரதி-
யஸ்மாதி³தி ।
ஈத்³ருஶம் யஸ்மாத் தே ரூபம் , தஸ்மாத் தம் த்³ருஷ்ட்வா - இதி யோஜநா ।
ப⁴யேந லௌகிகவத் அஹமபி வ்யதி²த: - வ்யதா²ம் பீடா³ம் தே³ஹேந்த்³ரியப்ரசலநம் ப்ராப்தோ(அ)ஸ்மி, இத்யாஹ-
ததே²தி
॥ 23 ॥
அர்ஜுநஸ்ய விஶ்வரூபத³ர்ஶநேேந வ்யதி²தத்வே ஹேதும் ஆஹ -
தத்ரேதி
॥ 24 ॥
த்³ருஶ்யமாநே(அ)பி ப⁴க³வத்³தே³ஹே, பரிதோஷாத்³யபா⁴வே காரணாந்தரம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஆஹ-
கஸ்மாதி³தி ।
த்³ருஷ்ட்வைவ - இதி ஏவகாரேண ப்ராப்தி: வ்யாவர்த்யதேத்³ருஷ்ட்வைவ இதி ஏவகாரேண ப்ராப்தி: வ்யாவர்த்யதே
॥ 25 ॥
அஸ்மாகம் ஜயம் பரேஷாம் பராஜயம் ச (தி³த்³ருக்ஷந்தம்) தி³த்³ருக்ஷும் த்வாம் பஶ்யாமி இத்யாஹ-
யேப்⁴ய இதி ।
தத்ர ஹேதுத்வேந ஶ்லோகம் அவதாரயதி-
யத இதி ।
ந கேவலம் து³ர்யோத³நாதீ³நாமேவ பராஜய:, கிம் து பீ⁴ஷ்மாதீ³நாமபி, இத்யாஹ-
கிம் சேதி
॥ 26 ॥
ப⁴க³வத்³ரூபஸ்ய உக்³ரத்வே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ-
கிஞ்சேதி ।
ப்ரவிஷ்டாநாம் மத்⁴யே கேசித் - இதி ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 27 ॥
உப⁴யோரபி ஸேநயோ: அவஸ்தி²தாநாம் ராஜ்ஞாம் ப⁴க³வந்முக²ப்ரவேஶம் நித³ர்ஶநேந விஶத³யதி-
கத²மித்யாதி³நா
॥ 28 ॥
ப்ரவேஶப்ரயோஜநம் , தத்ப்ரகாரவிஶேஷஞ்ச உதா³ஹரணாந்தரேண ஸ்போ²டயதி-
தே கிமர்த²ம் இத்யாதி³நா
॥ 29 ॥
யோத்³து⁴காமாநாம் ராஜ்ஞாம் ப⁴க³வந்முக²ப்ரவேஶப்ரகாரம் ப்ரத³ர்ஶ்ய தஸ்யாம் த³ஶாயாம் ப⁴க³வத:, தத்³பா⁴ஸாம் ச ப்ரவ்ருத்திப்ரகாரம் ப்ரத்யாயயதி-
த்வம் புநரிதி ।
ப⁴க³வத்ப்ரவ்ருத்திமேவ ப்ரத்யாய்ய, ததீ³யபா⁴ஸாம் ப்ரவ்ருத்திம் ப்ரகடயதி-
கிஞ்சேதி
॥ 30 ॥
ப⁴க³வத்³ரூபஸ்ய அர்ஜுநேந த்³ருஷ்டபூர்வத்வாத் தஸ்ய தஸ்மிந் ந ஜிஜ்ஞாஸா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ-
யத இதி ।
உபதே³ஶம் ஶுஶ்ரூஷமாணேந உபதே³ஶகர்து: ப்ரஹ்வீப⁴வநம் கர்தவ்யம் , இதி ஸூசயதி-
நமோ(அ)ஸ்த்விதி ।
க்ரௌர்யத்யாக³ம் அர்த²யதே -
ப்ரஸாத³மிதி ।
த்வமேவ மாம் ஜாநீஷே, கிமர்த²ம் இத்த²ம் இதா³நீம் அர்த²யஸே ? மதீ³யாம் சேஷ்டாம் த்³ருஷ்ட்வா ததை²வ ப்ரதிபத்³யஸ்வ, இத்யாஶங்க்ய ஆஹ-
ந ஹீதி
॥ 31 ॥
ஸ்வயம் யத³ர்தா² ச ஸ்வப்ரவ்ருத்தி:, தத்ஸர்வம் ப⁴க³வாந் உக்தவாந் , இத்யாஹ-
ஶ்ரீ ப⁴க³வாநிதி ।
கால: - க்ரியாஶக்த்யுபஹித: பரமேஶ்வர:, அஸ்மிந் இதி வர்தமாநயுத்³தோ⁴பலக்ஷிதத்வம் காலஸ்ய விவக்ஷிதம் - லோகஸம்ஹாரார்த²ம் த்வத்ப்ரவ்ருத்தாவபி ந அஸௌ அர்த²வதீ, ப்ரதிபக்ஷாணாம் பீ⁴ஷ்மாதீ³நாம் மத்ப்ரவ்ருத்திம் விநா ஸம்ஹர்தும் அஶக்யத்வாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ-
ருதே(அ)பீதி
॥ 32 ॥
தவ அௌதா³ஸீந்யே(அ)பி ப்ரதிகூலாநீகஸ்தா²: மத்ப்ராதிகூல்யாதே³வ ந ப⁴விஷ்யந்தி, இத்யேவம் யஸ்மாந் நிஶ்சிதம் , தஸ்மாத் த்வதௌ³தா³ஸீந்யம் அகிஞ்சித்கரம் , இத்யாஹ-
யஸ்மாதி³தி ।
உத்திஷ்ட² - யுத்³தா⁴ய உந்முகீ² ப⁴வ, இத்யர்த²: ।
யஶோலாப⁴ம் அபி⁴நயதி-
பீ⁴ஷ்மேதி ।
கிம் தேந அபுமர்தே²ந ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ-
புண்யைரிதி ।
ராஜ்யபோ⁴ேகே³ அபேக்ஷிதே, கிம் அநபேக்ஷிதேந ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ-
ஜித்வேதி ।
பீ⁴ஷ்மாதி³ஷு அதிரதே²ஷு ஸத்ஸு, குதோ ஜயாஶங்கா ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ-
மயைவைதே இதி ।
தர்ஹி ம்ருதமாரணார்த²ம் ந மே ப்ரவ்ருத்தி:, தத்ர ஆஹ-
நிமித்தேதி ।
ஸவ்யஸாசீபத³ம் விப⁴ஜதே-
வாமேநேதி
॥ 33 ॥
‘மயா ஏவ’ இத்யாதி³நா உக்தம் ப்ரபஞ்சயதி-
த்³ரோணம் சேதி ।
கிமிதி கதிசிதே³வ அத்ர த்³ரோணாத³யோ க³ண்யந்தே ? தத்ர ஆஹ-
யேஷ்விதி ।
த்³ரோணாதி³ஷு குத: ஶங்கா ? இத்யாஶங்க்ய, த்³வயோ: ஶங்காநிமித்தம் ஆஹ-
தத்ரேத்யாதி³நா ।
ஜயத்³ரதே²(அ)பி ஶங்காநிமித்தம் ஆஹ-
ததே²தி ।
தி³வ்யாஸ்த்ரஸம்பந்ந: இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தத்ர ஶங்காயாம் காரணாந்தரம் ஆஹ-
யஸ்யேதி ।
கர்ணே(அ)பி தத்காரணத்வம் கத²யதி-
கர்ணே(அ)பீதி ।
பூர்வவதே³வ ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஹேத்வந்தரம் ஆஹ-
வாஸவேதி ।
ஸா க²லு அமோகா⁴ புருஷம் ஏகம் அத்யந்தஸமர்த²ம் கா⁴தயித்வைவ நிவர்ததே । ஜந்மநாபி தஸ்ய ஶங்கநீயத்வம் ஆஹ-
ஸூர்யேதி ।
குந்தீ ஹி கந்யாவஸ்தா²யாம் மந்த்ரப்ரபா⁴வம் ஜ்ஞாதும் ஆதி³த்யம் ஆஜுஹாவ । தத: தஸ்யாமேவ அவஸ்தா²யாம் அயம் உத்³ - ப³பூ⁴வ, ததா³ஹ-
காநீந இதி ।
ஏததே³வ அபி⁴ப்ரேத்ய கர்ணக்³ரஹணம் இத்யாஹ-
யத இதி ।
உக்தேஷு அந்யுேஷு ச ந த்வயா ஶங்கிதவ்யம் , இத்யாஹ-
மயேதி
॥ 34 ॥
பராஜயப⁴யாத் கரிஷ்யதி ஸந்தி⁴ம் , இதி பு³த்³த்⁴யா ஸஞ்ஜயோ ராஜ்ஞே வ்ருத்தாந்தம் உக்தவாந் , இத்யாஹ-
ஸஞ்ஜய இதி ।
பூர்வோக்தவசநம் - காலோ(அ)ஸ்மி, இத்யாதி³ ।
விஶ்வரூபத³ர்ஶநத³ஶாயாம் அர்ஜுநஸ்ய ப⁴க³வதா ஸம்வாத³வசநம் கிமிதி ஸஞ்ஜயோ ராஜ்ஞே வ்யஜிஜ்ஞபத் இதி ஆஶங்க்ய, தது³க்தே: தாத்பர்யம் ஆஹ-
அத்ரேதி ।
தமேவ அபி⁴ப்ராயம் ப்ரஶ்நத்³வாரா விஶத³யதி-
கத²ம் இத்யாதி³நா ।
தர்ஹி ஸஞ்ஜயவசநம் ஶ்ருத்வா, கிமிதி ராஜா ஸந்தி⁴ம் ந காரயாமாஸ ? இதி ஆஹ-
தத³பீதி
॥ 35 ॥
கிம் தத் அர்ஜுநோ ப⁴க³வந்தம் ப்ரதி ஸக³த்³க³த³ம் வசநம் உக்தவாந் ? இதி, ததா³ஹ-
அர்ஜுந இதி ।
விஷயவிஶேஷணத்வம் ஏவ வ்யநக்தி-
யுக்த இதி ।
ப⁴க³வதோ ஹர்ஷாதி³விஷயத்வம் யுக்தம் இத்யத்ர ஹேதும் ஆஹ-
யத இதி ।
தவ ப்ரகீர்த்யா ஹர்ஷவத் அநுராக³ம் ச க³ச்ச²தி ஜக³த் , இத்யாஹ-
ததே²தி ।
தச்சேதி அநுராக³க³மநம் ।
ரக்ஷ:ஸு ஜக³தே³கதே³ஶபூ⁴தேஷு ப்ரதிபக்ஷேஷு, குதோ ஜக³தோ ப⁴வதி ஹர்ஷாநுராகௌ³, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ-
கிம் சேதி ।
இதஶ்ச ஜக³தோ ப⁴க³வதி ஹர்ஷாதி³ யுக்தம் , இத்யாஹ-
ஸர்வ இதி
॥ 36 ॥
உக்தே அர்தே² ஹேத்வர்த²த்வேந உத்தரஶ்லோகம் அவதாரயதி-
ப⁴க³வத இதி ।
மஹாத்மத்வம் - அக்ஷுத்³ரசேதஸ்த்வம் । கு³ருதரத்வாத் நமஸ்காராதி³யோக்³யத்வம் ஆஹ-
கு³ருதராயேதி ।
தத்ரைவ ஹேத்வந்தரம் ஆஹ-
யத இதி ।
மஹாத்மத்வாதி³ஹேதூநாம்ம் முக்தாநாம் ப²லம் ஆஹ-
அத இதி ।
தத்ரைவ ஹேத்வந்தராணி ஸூசயதி-
ஹே அநந்தேதி ।
அநவச்சி²ந்நத்வம், ஸர்வதே³வநியந்த்ருத்வம், ஸர்வஜக³தா³ஶ்ரயத்வம் ச தவ நமஸ்காராதி³யோக்³யத்வே காரணம் , இத்யர்த²: ।
தத்ரைவ ஹேத்வந்தரம் ஆஹ-
த்வமிதி ।
தத்ர மாநம் ஆஹ-
யதி³தி ।
கத²ம் ஏகஸ்யைவ ஸத³ஸத்³ரூபத்வம் ? தத்ர ஆஹ-
தே இதி ।
கத²ம் ஸதோ(அ)ஸதஶ்ச அக்ஷரம் ப்ரதி உபாதி⁴த்வம் ? ததா³ஹ-
யத்³த்³வாரேணேதி ।
தத்பரம் யதி³த்யேதத் வ்யாசஷ்டே-
பரமார்த²தஸ்த்விதி ।
அநந்தத்வாதி³நா ப⁴க³வதோ நமஸ்காராதி³யோக்³யத்வம் உக்தம்
॥ 37 ॥
ஸம்ப்ரதி ஜக³த்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³நாபி தத்³யோக்³யத்வம் அஸ்தி, இதி ஸ்துதித்³வாரா த³ர்ஶயதி-
புநரபீதி ।
ஜக³த: ஸ்ரஷ்டா புருஷோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴:, இதி பக்ஷம் ப்ரத்யாஹ-
புராண இதி ।
ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் நிமித்தமேவ, இதி தடஸ்தே²ஶ்வரவாதி³ந: । தாந்ப்ரதி உக்தம்-
த்வமேவேதி ।
மஹாப்ரலயாதௌ³ இதி ஆதி³பத³ம் அவாந்தரப்ரலயார்த²ம் ।
ஈஶ்வரஸ்ய உப⁴யதா² காரணத்வம் ஸர்வஜ்ஞத்வேந ஸாத⁴யதி-
கிஞ்சேதி ।
வேத்³யவேதி³த்ருபா⁴வேந அத்³வைதாநுபபத்திம் ஆஶங்க்ய ஆஹ-
யச்சேதி ।
முக்த்யாலம்ப³நஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ர்தா²ந்தரத்வம் ஆஶங்கித்வா உக்தம்-
பரம் சேதி ।
யத் பரமம் பத³ம், தத³பி ச த்வமேவ, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தஸ்ய பூர்ணத்வம் ஆஹ-
த்வயேதி ।
வ்யாப்யவ்யாபகத்வேந பே⁴த³ம் ஶங்கித்வா, கல்பிதத்வாத் தஸ்ய மைவம் , இத்யாஹ-
அநந்தேதி
॥ 38 ॥
தஸ்ய ஸர்வாத்மத்வே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ-
கிம் சேதி ।
கஶ்யபாதி³: இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந விரட்³த³க்ஷாத³யோ க்³ருஹ்யந்தே ।
பிதாமஹ: - ப்³ரஹ்மா, தஸ்ய பிதா ஸூத்ராத்மா அந்தர்யாமீ ச, இத்யாஹ-
ப்³ரஹ்மணோ(அ)பீதி ।
ஸர்வதே³வதா: த்வமேவ இத்யுக்தே ப²லிதம் ஆஹ-
நம இதி ।
ஸஹஸ்ரக்ருத்வ: இதி க்ருத்வஸுசோ விவக்ஷிதம் அர்த²ம் ஆஹ-
ப³ஹுஶ இதி ।
புநருக்திதாத்பர்யம் ஆஹ-
புநஶ்சேதி ।
ஶ்ரத்³தா⁴ப⁴க்த்யோ: அதிஶயாத் க்ருதே(அ)பி நமஸ்காரே பரிதோஷாபா⁴வோ பு³த்³தே⁴: - ஆத்மநோ அலம்ப்ரத்யயராஹித்யம், தத்³த³ர்ஶநார்த²ம் புநருக்தி: இத்யர்த²:
॥ 39 ॥
விதா⁴ந்தரேண ப⁴க³வந்தம் ஸ்துத்யா நமஸ்குர்வந் அபி⁴முகீ²கரோதி-
ததே²தி ।
யஸ்யாம் தி³ஶி ஸவிதா உதே³தி, ஸா பூர்வா தி³க் உச்யதே । தஸ்யாம் வ்யவஸ்தி²தம் ஸர்வம் த்வமேவ । தஸ்மை தே - துப்⁴யம் நமோ அஸ்து, இத்யாஹ-
நம இதி ।
அத²ஶப்³த³: ஸமுச்சயே ।
பஶ்சாத³பி ஸ்தி²தம் ஸர்வம் த்வமேவ । தஸ்மை தே - துப்⁴யம் நமோ அஸ்து இத்யாஹ-
அதே²தி ।
கிம் ப³ஹுநா ? யாவந்த்யோ தி³ஶ:, தத்ர ஸர்வத்ர யத் வர்ததே தத் அஶேஷம் த்வமேவ । தஸ்மை துப்⁴யம் ப்ரஹ்வீபா⁴வ: ஸ்யாத் இதி ஆஹ-
நமோ(அ)ஸ்த்விதி ।
ப²லிதம் ஸர்வாத்மத்வம் ஸூசயதி-
ஹே ஸர்வேதி ।
வீர்யவிக்ரமயோ: ந பௌநருக்த்யம் , இத்யாஹ-
வீர்யமித்யாதி³நா ।
வீர்யவதோ விக்ரமாவ்யபி⁴சாராத் அர்த²பௌநருக்த்யம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ-
வீர்யவாநிதி ।
ப⁴க³வதி லோகதோ விஶேஷம் ஆஹ-
த்வம் த்விதி ।
உக்தம் ஸர்வாத்மத்வம் ப்ரபஞ்சயதி-
ஸர்வமிதி ।
ஸப்ரபஞ்சத்வம் வாரயதி-
த்வயேதி
॥ 40 ॥
அஜ்ஞாநநிமித்தம் அபராத⁴ம் க்ஷமாபயதி-
யத இதி ।
இத³ம்ஶப்³தா³ர்த²ம் ஆஹ-
விஶ்வரூபமிதி ।
ந ஹி இத³மித்யஸ்ய மஹிமாநமித்யஸ்ய ச ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் , லிங்க³வ்யத்யயாத் , இத்யாஹ-
தவேதி ।
பாடா²ந்தரஸம்பா⁴வநாயாம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யோபபத்திம் ஆஹ-
தவேத்யாதி³நா ।
‘யது³க்தவாந் அஸ்மி, தத்³ அஹம் க்ஷாமயே த்வாம் ‘ இதி ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 41 ॥
யத் அயுக்தம் உக்தம் , தத் க்ஷந்தவ்யம் இத்யேவ ந, கிந்து யத் பரிஹாஸார்த²ம் க்ரீடா³தி³ஷு த்வயி திரஸ்கரணம் க்ருதம் , தத³பி ஸோட⁴வ்யம் , இத்யாஹ-
யச்சேதி ।
விஹரணம் - க்ரீடா³, வ்யாயாமோவா । ஶயநம் - தல்பாதி³கம் । ஆஸநம் - ஆஸ்தா²யிகா, ஸிம்ஹாஸநாதே³: உபலக்ஷணம் । ஏதேஷு விஷயபூ⁴தேஷு, இதி யாவத் ।
ஏகஶப்³தோ³ ரஹஸி ஸ்தி²தம் ஏகாகிநம் கத²யதி, இத்யாஹ-
பரோக்ஷ: ஸந் இதி ।
ப்ரத்யக்ஷம் , பரோக்ஷம் வா தத³ஸத்கரணம் - பரிப⁴வநம் யதா² ஸ்யாத் ததா², யத் மயா த்வம் அஸத்க்ருதோ(அ)ஸி, தத் ஸர்வமிதி யோஜநம் அங்கீ³க்ருத்ய, ஆஹ-
தச்ச²ப்³த³ இதி ।
க்ஷமா காரயிதவ்யா, இத்யத்ர அபரிமிதத்வம் ஹேதும் ஆஹ-
அப்ரமேயமிதி
॥ 42 ॥
வாசநிகம் மதீ³யம் அபராத⁴ஜாதம் த்வயா க்ஷந்தவ்யம் இத்யுக்தம் ; இதா³நீம் மதீ³யோ யோ(அ)பராதோ⁴ ந த்வயா க்³ருஹீதவ்ய:, க்³ருஹீதோ(அ)பி ஸோட⁴வ்ய:, இத்யாஹ-
யத இதி ।
கு³ணாதி⁴க்யாத் பூஜார்ஹத்வம் । த⁴ர்மாத்மஜ்ஞாநஸம்ப்ரதா³யப்ரவர்தகத்வேந ஶிக்ஷயித்ருத்வாத் கு³ருத்வம் । கு³ரூணாமபி - ஸூத்ராதீ³நாம் கு³ருத்வாத் க³ரீயஸ்த்வம் । ததே³வ ப்ரஶ்நத்³வாரா ஸாத⁴யதி-
கஸ்மாதி³தி ।
ஈஶ்வராந்தரம் துல்யம் ப⁴விஷ்யதி இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ-
ந ஹீதி ।
ஈஶ்வரபே⁴தே³ ப்ரத்யேகம் ஸ்வாதந்த்ர்யாத் ததை³கமத்யே ஹேத்வபா⁴வாத் , நாநாமதித்வே ச ஏகஸ்ய ஸிஸ்ருக்ஷாயாம் அந்யஸ்ய ஸஞ்ஜிஹீர்ஷாஸம்ப⁴வாத் வ்யவஹாரலோபாத் அயுக்தம் ஈஶ்வரநாநாத்வம் இத்யர்த²: ।
அப்⁴யதி⁴காஸத்வம் கைமுதிகந்யாயேந த³ர்ஶயதி-
த்வத்ஸம இதி ।
தத்ர ஹேதும் அவதார்ய, வ்யாகரோதி-
அப்ரதிமேத்யாதி³நா
॥ 43 ॥
நிரதிஶயப்ரபா⁴வம் ஹேதூக்ருத்ய அப்ரதிமேத்யாதி³நா, ப்ரஸாத³யே ப்ரணாமபூர்வகம் த்வாம் , இத்யாஹ -
யத இதி ।
ப்ரஸாத³நாநந்தரம் ப⁴க³வதா கர்தவ்யம் ப்ரார்த²யதே-
த்வம் புநரிதி ।
ப்ரிய இவ ப்ரியாயா:, இதி இவகாரோ(அ)நுஷஜ்யதே । ‘ ப்ரியாயார்ஹஸி’ இதி சா²ந்த³ஸ: ஸந்தி⁴: । க்ஷந்தும் மத³பராத⁴ஜாதம் , இதி ஶேஷ:
॥ 44 ॥
ஹேதூக்திபூர்வகம் விஶ்வரூபோபஸம்ஹாரம் ப்ரார்த²யதே-
அத்³ருஷ்டேதி ।
ஹ்ருஷித: - ஹ்ருஷ்ட:, துஷ்ட: - இதி யாவத் । ப⁴யேந - தத்³தே³துவிக்ருதத³ர்ஶநேந, இத்யர்த²: ।
॥ 45 ॥
ததே³வ த³ர்ஶய இத்யுக்தம் । கிம் தத் இத்யாபேக்ஷாயாம் ஆஹ-
கிரீடிநமிதி ।
சக்ரம் ஹஸ்தே யஸ்ய, தம் - இதி வ்யுத்பத்திம் க்³ருஹீத்வா, ஆஹ-
சக்ரேதி ।
மதீ³யேச்சா² ப²லபர்யந்தா கர்தவ்யா, இ்த்யாஹ-
யத இதி ।
சதுர்பு⁴ஜத்வே கத²ம் ஸஹஸ்ரபா³ஹுத்வம் ? தத்ர ஆஹ-
வார்தமாநிகேநேதி ।
ஸதி விஶ்வரூபே, கத²ம் பூர்வரூபபா⁴க்த்வம் ? தத்ர ஆஹ-
உபஸம்ஹ்ருத்யேதி
॥ 46 ॥
அர்ஜுநேந ‘ஸ்தா²நே ஹ்ருஷீகேஶ’ (ப⁴. கீ³. 11-36) இத்யாதி³நா உக்தஸ்ய ப⁴க³வதோ வசநம் அவதாரயதி-
அர்ஜுநமிதி ।
ப⁴க³வத்ப்ரஸாதை³கோபாயலப்⁴யம் தத்³த³ர்ஶநம் , இத்யாஶயேந ஆஹ-
மயேதி
॥ 47 ॥
தச்ச²ப்³தே³ந ப்ரக்ருதம் த³ர்ஶநம் பராம்ருஶ்யதே । வேதா³த்⁴யயநாத் ப்ருத²க் யஜ்ஞாத்⁴யயநக்³ரஹணம் புநருக்தே: அயுக்தம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ-
ந வேதே³தி ।
ந ச - வேதா³த்⁴யயநக்³ரஹணாதே³வ யஜ்ஞவிஜ்ஞாநமபி க்³ருஹீதம் , அத்⁴யயநஸ்ய அர்தா²வபோ³தா⁴ந்தத்வாத் - இதி வாச்யம் ; தஸ்ய அக்ஷரக்³ரஹணாந்ததயா வ்ருத்³தை⁴: ஸாதி⁴தத்வாத் , இதி பா⁴வ: । ஶ்லோகபூரணார்த²ம் அஸம்ஹிதகரணம் । த்வத்தோ(அ)ந்யேந, மத³நுக்³ரஹவிஹீநேந இதி ஶேஷ:
॥ 48 ॥
விஶ்வரூபத³ர்ஶநம் ஏவம் ஸ்துத்வா, யதி³ அஸ்மாத் த்³ருஶ்யமாநாத் பி³பே⁴ஷி, தர்ஹி தது³பஸம்ஹராமி, இத்யாஹ-
மா தே வ்யதே²தி ।
ப³ஹுவித⁴ம் அநுபூ⁴தத்வம் அபி⁴ப்ரேத்ய ஈத்³ருக் , இத்யுக்தம் இத³மிதி ப்ரத்யக்ஷயோக்³யத்வம் । ததே³வ இத்யுக்தம் இத³மிதி
॥ 49 ॥
ததி³த³ம் வ்ருத்தம் ராஜ்ஞே ஸூதோ நிவேதி³தவாந் , இத்யாஹ-
ஸஞ்ஜய இதி ।
ததா²பூ⁴தம் வசநம் - “ மயா ப்ரஸந்நேந “ இத்யாதி³ । சதுர்பு⁴ஜம் ரூபம் ।
கிம், தஸ்ய ரூபஸ்ய பரிசிதபூர்வஸ்ய ப்ரத³ர்ஶநேந ப்ரஸந்நதே³ஹத்வேந ச அர்ஜுநம் ப்ரதி ஆஶ்வாஸநம் ப⁴க³வதோ யுக்தம் இத்யத்ர ஹேதும் ஆஹ-
மஹாத்மேதி ।
॥ 50 ॥
ஏவம் ப⁴க³வதா³ஶ்வாஸித: ஸந் அர்ஜுந: தம் ப்ரதி உக்தவாந் , இத்யாஹ-
அர்ஜுந இதி
॥ 51 ॥
உபாஸ்யத்வாய விஶ்வரூபம் ஸ்தோதும் ப⁴க³வது³க்திம் உத்தா²பயதி-
ப⁴க³வாநிதி ।
த்வத்³ - வ்யதிரிக்தாநாம் இத³ம் ரூபம் த்³ரஷ்டும் அஶக்யம் இத்யேதத் விஶத³யதி-
தே³வாத³ய: இதி
॥ 52 ॥
த³ர்ஶநோபாயாபா⁴வாத் து³ர்த³ர்ஶத்வம் இதி ஶங்க்யதே-
கஸ்மாதி³தி ।
வேதா³தி³ஷு உபாயேஷு ஸத்ஸ்வபி ப⁴க³வாந் உக்தரூபோ ந ஶக்யோ த்³ரஷ்டும் இத்யாஹ-
நாஹமிதி ।
தர்ஹி த³ர்ஶநாயோக்³யத்வாத் த்³ரஷ்டும் அஶக்யத்வம் இத்யாஶங்க்ய ஆஹ-
த்³ருஷ்டவாந் இதி
॥ 53 ॥
கேந உபாயேந தர்ஹி த்³ரஷ்டும் ஶக்யோ ப⁴க³வாந் ? இதி ப்ருச்ச²தி-
கத²மிதி ।
ஶாஸ்த்ரீயஜ்ஞாநத்³வாரா தத்³த³ர்ஶநம் ஸப²லம் ஸித்⁴யதி, இத்யாஹ-
உச்யத இதி ।
ந ப⁴க்திமாத்ரம் தத்ர ஹேது:, இதி துஶப்³தா³ர்த²ம் ஸ்பு²டயதி-
கிமித்யாதி³நா ।
அநந்யாம் ப⁴க்திமேவ வ்யநக்தி-
ஸர்வைரிதி
॥ 54 ॥
ப⁴க்த்யா து இதி விஶேஷணாத் அந்யேஷாம் அஹேதுத்வம் ஆஶங்க்ய ஆஹ-
அது⁴நேதி ।
ஸமுச்சித்ய - ஸங்க்ஷிப்ய, புஞ்ஜீக்ருத்ய இதி யாவத் ।
மத்கர்மக்ருதி³த்யுக்தே, மத்பரமத்வம் ஆர்தி²கமிதி புநருக்தி:, இத்யாஶங்க்ய ஆஹ-
கரோதீதி ।
ப⁴க³வாநேவ பரமா க³தி: இதி நிஶ்சயவத: தத்ரைவ நிஷ்டா² ஸித்⁴யதி, இத்யாஹ-
ததே²தி ।
ந தத்ரைவ ஸர்வப்ரகாரை: ப⁴ஜநம் , த⁴நாதி³ஸ்நேஹாக்ருஷ்டத்வாத் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ-
ஸங்கே³தி ।
த்³வேஷபூர்வகாநிஷ்டாசரணம் வைரம் , அநபகாரிஷு தத³பா⁴வே(அ)பி ப⁴வத்யேவ அபகாரிஷு இதி ஶங்கித்வா ஆஹ-
ஆத்மந இதி ।
ஏதச்ச ஸர்வம் ஸங்க்ஷிப்ய அநுஷ்டா²நார்த²ம் உக்தம் । ஏவம் அநுதிஷ்ட²தோ ப⁴க³வத்ப்ராப்தி: அவஶ்யம் பா⁴விநீ, இத்யுபஸம்ஹரதி-
அயமிதி ।
ததே³வம் ப⁴க³வதோ விஶ்வரூபஸ்ய ஸர்வாத்மந: ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஸர்வேஶ்வரஸ்ய மத்கர்மக்ருதி³த்யாதி³ந்யாயேந க்ரமமுக்திப²லம் அபி⁴த்⁴யாநம் அபி⁴வத³தா தத்பத³வாச்யோ(அ)ர்தோ² வ்யவஸ்தா²பித:
॥ 55 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ரஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாந - விரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே ஏகாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥ 11 ॥
அஶோச்யாந் இத்யாதி³ஷு விபூ⁴த்யத்⁴யாயாவஸாநேஷு அத்⁴யாயேஷு நிருபாதி⁴கஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞேயத்வேந அநுஸந்தா⁴நம் உக்தம் இதி, வ்ருத்தம் கீர்தயதி -
த்³விதீயேதி ।
அதிக்ராந்தேஷு தத்தத³த்⁴யாயேஷு ஸோபாதி⁴கஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணோ த்⁴யேயத்வேந ப்ரதிபாத³நம் க்ருதம் இத்யாஹ -
ஸர்வேதி ।
ஸர்வஸ்யாபி ப்ரபஞ்சஸ்ய யோக³: - க⁴டநா ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³ப்ரவேஶநியமநாக்²யா, தத்ர ஐஶ்வர்யம் - ஸாமர்த்²யம் , தேந ஸர்வத்ர ஜ்ஞேயே ப்ரதிப³ந்த⁴விது⁴ரயா ஜ்ஞாநஶக்த்யா விஶிஷ்டஸ்ய ஸத்வாத்³யுபஹிதஸ்ய ப⁴க³வதோ த்⁴யாநம் தத்ர தத்ர பஸங்க³மாபாத்³ய, மந்த³மத்⁴யமயோ: அநுக்³ரஹார்த²ம் உக்தம் , இத்யர்த²: ।
ஏகாத³ஶே வ்ருத்தம் அநுவத³தி -
விஶ்வரூபேதி ।
அத்⁴யாயாந்தே ப⁴க³வது³பதே³ஶம் அநுவத³தி -
தச்சேதி ।
அதீதாநந்தரஶ்லோகேந உக்தம் அர்த²ம் பராம்ருஶதி -
மத்கர்மக்ருதி³தி ।
யதா²தி⁴காரம் தாரதம்யோபேதாநி ஸாத⁴நாநி நியந்தும் அத்⁴யாயாந்தரம் அவதாரயந் ஆதௌ³ ப்ரஶ்நம் உத்தா²பயதி -
அத இதி ।
ஸோபாதி⁴கத்⁴யாநஸ்ய நிருபாதி⁴கஜ்ஞாநஸ்ய ச உக்தத்வாத் இத்யர்த²: ।
ஏவம் ஶப்³தா³ர்த²ம் உக்த்வா தம் அநூத்³ய ஸததயுக்தா: இதி பா⁴க³ம் விப⁴ஜதே-
ஏவமிதி ।
யே ப⁴க்தா: இதி அநூத்³ய வ்யாசஷ்டே-
அநந்யேதி ।
மந்த³மத்⁴யமாதி⁴காரிண: ஸகு³ணஶரணாந் உக்த்வா நிர்கு³ணநிஷ்டா²ந் உத்தமாதி⁴காரிணோ நிர்தி³ஶதி -
யே சேதி ।
யதா² விஶேஷிதம் - அநிர்தே³ஶ்யம் ஸர்வத்ரக³ம் அசிந்த்யம் கூடஸ்த²ம் இத்யாதி³வக்ஷ்யமாணவிஶேஷணவிஶிஷ்டம் , இத்யர்த²: ।
ந க்ஷரதி, அஶ்நுதே வா, இதி அக்ஷரம் அவ்யக்தம் இத்யேதத் வ்யாசஷ்டே -
நிரஸ்தேதி ।
கரணாகோ³சரத்வம் வ்யதிரேகத்³வாரா ஸ்போ²ரயதி -
யத்³தீ⁴தி ।
யதா²விஶேஷிதம் இத்யுக்தம் ஸ்பஷ்டயதி -
ஶிஷ்டைஶ்சேதி ।
பூர்வார்த⁴க³தக்ரியாபத³ஸ்ய அநுஷங்க³ம் ஸூசயதி -
ததி³தி ।
ஸர்வே தாவத் ஏதே யோக³ம் - ஸமாதி⁴ம் விந்த³ந்தி, இதி யோக³வித³: । கே புந: அதிஶயேந ஏஷாம் மத்⁴யே யோக³விதோ³ யோகி³ந:? இதி ப்ருச்ச²தி -
கே அதிஶயேநேதி
॥ 1 ॥
கிம் அநயோ: யோக³யோர்மத்⁴யே ஸுஶக்யோ யோகோ³ வா ப்ருச்ச்²யதே? கிம் வா ஸாக்ஷாத் மோக்ஷஹேது:? இதி விகல்ப்ய க்ரமேண உத்தரம் ப⁴க³வாந் உக்தவாந் இத்யாஹ -
ஶ்ரீப⁴க³வாநிதி ।
யதி³ த்³விதீயா:, ததா²வித⁴யோக³ஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாத் ந ப்ரஷ்டவ்யதா, இத்யாஹ-
யே த்வக்ஷரேதி ।
யதி³ ஆத்³ய:, தத்ர ஆஹ -
யே த்விதி ।
ஸர்வயோகே³ஶ்வராணாம் - ஸர்வேபாம் யோக³ம் அதி⁴திஷ்ட²தாம் யோகி³நாம் , இத்யர்த²: ।
விமுக்தா - த்யக்தா ராகா³த்³யாக்²யா க்லேஶநிமித்தபூ⁴தா திமிரஶப்³தி³தாநாத்³யஜ்ஞாநக்ருதா த்³ருஷ்டி: அவித்³யா மித்²யாதீ⁴: யஸ்ய, தம் , இதி விஶிநஷ்டி -
விமுக்தேதி ।
நித்யயுக்தத்வம் மாத⁴யதி -
அதீதேதி ।
தத்ர உக்தோ யோ(அ)ர்த²: ‘மத்கர்மக்ருதி³’ த்யாதி³, தஸ்மிந் நிஶ்சயேந அயநம் - ஆய:, க³மநம் , தஸ்ய நியமேந அநுஷ்டா²நம் , தேந, இத்யர்த²: । உபாஸதே - மயி ஸ்ம்ருதிம் ஸதா³ குர்வந்தி இத்யர்த²: ।
உக்தோபாஸகாநாம் யுக்ததமத்வம் வ்யநக்தி -
நைரந்தர்யேணேதி ।
ததே³வ ஸ்பு²டயதி -
அஹோராத்ரமிதி ।
அஹ்நி ச - ராத்ரௌ ச அதிமாத்ரம் - அதிஶயேந மாமேவ விஷயாந்தரவிமுக்தா: சிந்தயந்தி, இத்யர்த²:
॥ 2 ॥
வக்ஷ்யாம: தது³பரிஷ்டாத் - இத்யுக்தம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரகடயதி -
கிமித்யாதி³நா ।
பூர்வேப்⁴ய: ப²லதோ விஶேஷார்த²: துஶப்³த³: ।
அவ்யக்தத்வம் அநிர்தே³ஶ்யத்வே ஹேது:, இத்யாஹ -
அவ்யக்தத்வாதி³தி ।
யதோ(அ)வ்யக்தம் , அத: அநிர்தே³ஶ்யம் , இதி யோஜநா ।
நிருபாதி⁴கே(அ)க்ஷரே கத²ம் உபாஸநா? இதி ப்ருச்ச²தி -
உபாஸநமிதி ।
ஶாஸ்ரதோ(அ)க்ஷரம் ஜ்ஞாத்வா, தது³பேத்ய, ஆத்மத்வேந உபக³ம்ய, ஆஸதே ததை²வ திஷ்ட²ந்தி - பூர்ணசிதே³கதாநம் அக்ஷரம் ஆத்மநாமேவ ஸதா³ பா⁴வயந்தி, இத்யேதத் இஹ விவக்ஷிதம் , இத்யாஹ -
யதே²தி ।
அவ்யக்தத்வம் ஏவ அசிந்த்யத்வே(அ)பி ஹேது:, இத்யாஹ -
யத்³தி⁴ இதி ।
கூடஸ்த²ஶப்³த³ஸ்ய உக்தார்த²த்வம் வ்ருத்³த⁴ப்ரயோக³த: ஸாத⁴யதி -
கூடரூபமிதி ।
ஆதி³பத³ம் அந்ருதார்த²ம் । ப்ரக்ருதே கிம் தத்³ அந்ருதம் கூடஶப்³தி³தம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ததா² சேதி ।
உக்தரீத்யா கூடஶப்³த³ஸ்ய அந்ருதார்த²த்வே ஸித்³தே⁴, யதூ³ அநேகஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய பீ³ஜம் நிரூப்யமாணம் நாநாவித⁴தோ³ஷோபேதம் , ‘தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதம்', (ப்³ரு. உ. 1-4-7), ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம்’ (ஶ்வே.உ. 4 - 10) ‘மம மாயா’ (ப⁴. கீ³. 7-14), இத்யாதௌ³ மாயாஶப்³தி³ததயா ப்ரஸித்³த⁴ம் அவித்³யாதி³, ததி³ஹ கூடஶப்³தி³தம் இத்யர்த²: ।
தத்ர அவஸ்தா²நம் கேந ரூபேண? இத்யாஶங்காயாம் ஆஹ -
தத³த்⁴யக்ஷதயா இதி ।
கூடஸ்த²ஶப்³த³ஸ்ய நிஷ்க்ரியத்வம் அர்தா²ந்தரம் ஆஹ -
அத²வேதி ।
பூர்வம் உபஜீவ்ய அநந்தரவிஷேஷணத்³வயப்ரவ்ருத்திம் ஆஹ-
அத ஏவேதி
॥ 3 ॥
கத²ம் அக்ஷரம் உபாஸதே? தது³பாஸநே வா கிம் ஸ்யாத் ? இதி ததா³ஹ -
ஸந்நியம்யேதி ।
துல்யா ஹர்ஷவிஷாத³ராக³த்³தே⁴ஷாதி³ரஹிதா ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந அஜ்ஞாநஸ்ய அபநீதத்வாத் ।
க்ரமபரம்பராபேக்ஷயோ: அஸம்ப⁴வம் விவக்ஷித்வா, ஆஹ -
தே ய இதி ।
ஸர்வேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴யோ ஹிதே ரதா: - ஸர்வேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴யோ ஹிதமேவ சிந்தயந்த:, ததே³வ ஆசரந்தி ।
ஜ்ஞாநவதாம் யதா²ஜ்ஞாநம் ப⁴க³வத்ப்ராப்தே: அர்த²ஸித்³த⁴த்வாத் அநுவாத³மாத்ரம் , இத்யாஹ -
ந த்விதி ।
ஜ்ஞாநிநோ ப⁴க³வத்ப்ராப்தி: ஸித்³தா⁴ ஏவ, இத்யத்ர ப்ரமாணம் ஆஹ -
ஜ்ஞாநீ த்விதி ।
ஜ்ஞாநவதாம் ப⁴க³வத்ப்ராப்தௌ த ஏவ யுக்ததமா: வக்தவ்யா:, கத²ம் ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸகாந் யுக்ததமாந் உக்தவாந் அஸி? இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ந ஹீதி
॥ 4 ॥
ஸகு³ணோபாஸகேஷ்வபி கத²ம் இத்யாஹ -
கிம் த்விதி ।
அக்ஷரோபாஸநஸ்ய து³ஷ்கரத்வாத் , உபாஸநாந்தரஸ்ய ஸுகரத்வாத் , இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
க்லேஶ இதி ।
அதி⁴க ஏவ இதரேப்⁴யோ த்³வைதத³ர்ஶிப்⁴ய: காமிப்⁴ய:, இதி ஶேஷ: ।
தேஷாம் க்லேஶஸ்ய அதி⁴கதரத்வே ஹேதும் மத்வா, விஶிநஷ்டி -
தே³ஹேதி ।
அவ்யக்தம் - அத்யந்தஸூக்ஷ்மம் , நிர்விஶேஷம் அக்ஷரம் , தஸ்மிந் ஆஸக்தம் - அபி⁴நிவிஷ்டம் சேதோ யேஷாம், தேஷாம் - இதி யாவத் ।
அக்ஷரோபாஸகாநாம் க்லேஶஸ்ய அதி⁴கதரத்வே ப⁴க³வாநேவ ஹேதும் ஆஹ -
அவ்யக்தேதி ।
து³:க²ம் - து³:கே²ந, க்ருச்ச்²ரேண இதி யாவத் ।
அத: தே³ஹாபி⁴மாநத்யாகா³த் , இத்யர்த²: । தே கத²ம் வர்தந்தே? தத்ர ஆஹ -
அக்ஷரேதி
॥ 5 ॥
யதி³ அக்ஷரோபாஸகா: மாம் ஏவ ஆப்நுவந்தி இதி விஶிஷ்யந்தே, தத் கிம் ஸகு³ணோபாஸகா: த்வாம் ந ஆப்நுவந்தி? ந, தேஷாமபி க்ரமேண மத்ப்ராப்தே: இத்யாஹ -
யே த்விதி ।
துஶப்³த³ ஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²:
॥ 6 ॥
தேஷாம் ப⁴க³வத்³த்⁴யாயிநாம் கிம் ப²லதி? இதி ஶங்காம் அநுபா⁴ஷ்ய, ப²லம் ஆஹ -
தேஷாம் இத்யாதி³நா ।
ஸமுத்³த⁴ர்தா - ஸம்யக் ஊர்த்⁴வம் நேதா, ஜ்ஞாநாவஷ்டம்ப⁴தா³நேந இத்யர்த²: । ம்ருத்யு: - அஜ்ஞாநம் மரணாத்³யநர்த²ஹேதுத்வாத் । தேந கார்யதயா யுக்த: ஸம்ஸார:
॥ 7 ॥
ப⁴க³வது³பாஸநா விஶிஷ்டப²லா இத்யேவம் யத: ஸித்³த⁴ம் , அதோ ப⁴க³வந்நிஷ்டா²யாம் ப்ரயதிதவ்யம் , இத்யாஹ-
யத இதி ।
அஸம்ஹிதாகரணம் ஶ்லோகபூரணார்த²ம் ।
மநோபு³த்³த்⁴யோ: ப⁴க³வதி அவஸ்தா²பநே ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப²லம் ஆஹ-
தத இதி ।
ப⁴க³வந்நிஷ்ட²ஸ்ய தத்ப்ராப்தௌ ப்ரதிப³ந்தா⁴பா⁴வம் ஸூசயதி-
ஸம்ஶயோ(அ)த்ரேதி
॥ 8 ॥
மதப்ரத³ர்ஶநபூர்வகம் ப⁴க³வத்ப்ராப்தௌ உபாயாந்தரம் ஆஹ -
அதே²த்யாதி³நா ।
ஏகம் ஆலம்ப³நம் - ஸ்தூ²லம் ப்ரதிமாதி³ । ஸமாதா⁴நம் தத: அப்⁴யந்தரே விஶ்வரூபே சித்தைகாக்³ர்யம்
॥ 9 ॥
த்³வைதாபி⁴நிவேஶாத் அப்⁴யாஸாதீ⁴நே யோகே³(அ)பி ஸாமர்த்²யாபா⁴வே புந:, உபாயாந்தரம் ஆஹ -
அப்⁴யாஸே(அ)பீதி ।
அப்⁴யாஸயோகே³ந விநா, ப⁴க³வத³ர்த²ம் கர்மாணி குர்வாணஸ்ய கிம் ஸ்யாத் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
அப்⁴யாஸேநேதி ।
ஸித்³தி⁴: - ப்³ரஹ்மபா⁴வ: । அபி: உக்தவ்யவதி⁴ஸூசநார்த²:
॥ 10 ॥
ப⁴க³வத்கர்மபரத்வம் அபி அஶக்யம் , இதி ஶங்கதே -
அதே²தி ।
ப³ஹிர்விஷயாக்ருஷ்டசேதஸ்த்வாத் , இத்யர்த²: ।
தர்ஹி ப⁴க³வத்ப்ராப்த்யுபாயத்வேந, ஸம்யதசித்தோ, பூ⁴த்வா கர்மப²லஸம்ந்யாஸம் குரு, இத்யாஹ-
மத்³யோக³மிதி
॥ 11 ॥
உத்தரஶ்லோகதாத்பர்யம் ஆஹ -
இதா³நீமிதி ।
ஜ்ஞாநம் - ஶப்³த³யுக்திப்⁴யாம் ஆத்மநிஶ்சய: அப்⁴யாஸ: - ஜ்ஞாநார்த²ஶ்ரவணாப்⁴யாஸ:, நிஶ்சயபூர்வக: த்⁴யாநாப்⁴யாஸோ வா । தஸ்ய விஶிஷ்யமாணத்வே ஸாக்ஷாத்காரஹேதுத்வம் ஹேது: ।
த்யாக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வே ஹேதும் ஆஹ -
ஏவமிதி ।
ப்ரீணாது ப⁴க³வாந் , இதி தஸ்மிந் கர்மஸம்ந்யாஸபூர்வகம் , இத்யர்த²: । பூர்வவிஶேஷணவத: - நியதசித்தஸ்ய பும்ஸ: யதோ²க்தத்யாகா³த் , இத்யர்த²: ।
‘அநந்தரமேவ’ இத்யுக்தம் வ்யநக்தி -
ந த்விதி ।
நநு, கர்மப²லத்யாக³ஸ்ய ஸத்³ய: ஶாந்திகரத்வே, ஸம்யக்³தீ⁴ரேவ ததா² இதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தி⁴: விருத்⁴யேத, தத்ர ஆஹ -
அஜ்ஞஸ்யேதி
தீ³ர்கே⁴ண காலேந ஆத³ரநைரந்தர்யாநுஷ்டி²தாத் த்⁴யாநாத் வஸ்துஸாக்ஷாத்காரத்³வாரா ஸம்ஸாரது³:கோ²பஶாந்தே: ததா²விதா⁴த் த்⁴யாநாத் த்யாக³ஸ்ய விஶிஷ்டத்வோக்தே: ததீ³யஸ்துதி: அத்ர இஷ்டா, இத்யாஹ -
அதஶ்சேதி ।
தத்ர ஹேதும் ஆஹ -
ஸம்பந்நேதி ।
ஸம்பந்நாநி ப்ராப்தாநி ஸாத⁴நாநி அக்ஷரோபாஸநாதீ³நி । தேஷாம் மத்⁴யே பூர்வபூர்வஸ்ய அநுஷ்டா²நாஶக்தௌ உத்தரோத்தரஸ்ய அநுஷ்டே²யத்வேந உபதே³ஶாது, த்யாகே³ ச உபதே³ஶபர்யவஸாநாத் , இத்யர்த²: ।
த்யாகே³ விஶிஷ்டத்வவசநஸ்ய கேந ஸாத⁴ர்ம்யேண தம் ப்ரதி ஸ்துதித்வம் ? இதி ப்ருச்ச²தி -
கேநேதி ।
உத்தரம் ஆஹ -
யதே³தி ।
அம்ருதத்வம் உக்தம் ‘அத² மர்த்யோ(அ)ம்ருதோ ப⁴வதி’ (ப்³ரு.உ. 4 - 4 - 7), (க. உ. 6 - 14, 15) இதி ஶேஷாத் , இதி ஶேஷ: ।
காமப்ரஹாணஸ்ய அம்ருதத்வார்த²த்வம் ‘அதா²காமயமாந:’ (ப்³ரு.உ. 4-4-6) இத்யாதா³வபி ஸித்³த⁴ம் , இத்யாஹ -
ததி³தி ।
காமத்யாக³ஸ்ய அம்ருதத்வஹேதுத்வே(அ)பி, கத²ம் கர்மப²லத்யாக³ஸ்ய தத்³தே⁴துத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
காமாஶ்சேதி ।
கர்மப²லத்யாகா³தே³வ ஶாந்திஶ்சேத் , ஜ்ஞாநநிஷ்டா² உபேக்ஷிதா, இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
தத்த்யாகே³ சேதி ।
ததா²பி கத²ம் அஜ்ஞஸ்ய கர்மப²லத்யாக³ஸ்துதி:? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
இதி ஸர்வேதி ।
வித்³யாவத: த்யாக³வத் , அவித்³வத்த்யாக³ஸ்யாபி த்யாக³த்வாவிஶேஷாத் விஶிஷ்டத்வோக்தி: யுக்தா, இதி ஸ்துதிம் உபஸம்ஹரதி -
இதி தத்ஸாமாந்யாதி³தி ।
கிமர்தா² ஸ்துதி:? இத்யாஶங்க்ய, த்யாகே³ ரூசிம் உத்பாத்³ய ப்ரவர்தயிதும் இத்யாஹ -
ப்ரரோசநார்தே²தி ।
த்யாக³ஸ்துதிம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி -
யதே²தி ।
ப²லத்யாக³: ஶ்ரேயோஹேதுஶ்சேத் , கர்மத்யாகா³த³பி ப²லத்யாக³ஸித்³தே⁴:, அலம் கர்மாநுஷ்டா²நேந: இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ஏவம் கர்மேதி ।
ப²லாபி⁴லாஷம் த்யக்த்வா கர்மாநுஷ்டா²நஸ்ய அர்பிதஸ்ய ஈஶ்வரே, ஶ்ரேயோஹேதுதயா விவக்ஷிதத்வாத் ந அநுஷ்டா²நாநர்த²க்யம் , இத்யர்த²:
॥ 12 ॥
ஸம்ப்ரதி ‘அத்³வேஷ்டா’ இத்யாத்³யவதாரயிதும் வ்ருத்தம் கீர்தயதி -
அத்ர சேதி ।
ஆத்யந்திகோ(அ)பே⁴த³:, ந தர்ஹி ஈஶ்வரே மந:ஸமாதா⁴நரூபோ யோக³: அத்யந்தாபே⁴தே³ த்⁴யா பா⁴வாத் , ந ச அத்யந்தாபே⁴தே³ கர்மாநுஷ்டா²நம், தத்ப²லத்யாகோ³ வா, பரஸ்பரம் தத³யாகா³த் , இத்யர்த²: ப⁴க³வது³க்திஸாமர்த்²யாத³பி கர்மயோகா³தி³ ந அபே⁴த³த்³ருஷ்டிமதோ ப⁴வதி, இத்யாஹ -
அதே²தி ।
அக்ஷரோபாஸகஸ்ய கர்மயோகா³யோக³வத் கர்மயோகி³நோ(அ)க்ஷரோபாஸநாநுபபத்திரபி த³ர்ஶிதா, இத்யாஹ -
ததே²தி ।
அக்ஷரோபாஸகா: ஸம்யக்³தீ⁴நிஷ்டா²: யதா²ஜ்ஞாநம் ப⁴க³வந்தமேவ ஆப்நுவந்தி । ந ததா² கர்மிண: ஸாக்ஷாத் ததா³ப்தௌ உசிதா: । ததா² ச கர்மிணோ ந அக்ஷரோபாஸநஸித்³தி⁴:, இத்யர்த²: ।
இதஶ்ச அக்ஷரோபாஸநம் கர்மாநுஷ்டா²நம் ச ந ஏகத்ர யுக்தம் , இத்யாஹ -
அக்ஷரேதி ।
நநு அக்ஷரோபாஸகவ அந்யேஷாமபி ஈஶ்வராத்மத்வாவிஶேஷாத் கது: தத³தீ⁴நத்வம் ? தத்ர ஆஹ -
யதீ³தி ।
கர்மயோக³ஸ்ய அக்ஷரோபாஸ்தேஶ்ச யுக³பத் ஏகத்ர அயோகே³ ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
யஸ்மாச்சேதி ।
‘குரு கர்மைவ’ இத்யாதௌ³ இதி ஶேஷ: ।
கிம் ச அக்ஷரோபாஸகோ வாக்யாத் ஈஶ்வரம் ஆத்மாநம் வேதி । நாஸௌ க்ரியாயாம் கு³ணத்வேந கர்த்ருத்வம் அநுப⁴வதி । கு³ணத்வேஶ்வரத்வயோ: ஏகத்ர வ்யாகா⁴தாத் , அதோ(அ)பி ந அக்ஷரோபாஸநம் கர்மாநுஷ்டா²நம் ச ஏகத்ர யுக்தம் , இத்யாஹ -
ந சேதி ।
அக்ஷரோபாஸ்திகர்மயோக³யோ: ஏகத்ர பர்யாயாயோகே³ ப²லிதம் ஆஹ-
தஸ்மாதி³தி ।
அஜ்ஞாநாம் கர்மிணாம் வக்ஷ்யமாணத⁴ர்மஜாதஸ்ய ஸாகல்யேந அயோகா³த் அக்ஷரநிஷ்டா²நாமிவ இத³ம் உச்யதே, அவிருத்³தா⁴ம்ஶஸ்ய து ஸர்வார்த²த்வம் இஷ்டமேவ, இத்யர்த²: ।
ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாம் மத்⁴யே யோ து³:க²ஹேது:, தம் வித்³வாநபி த்³வேஷ்ட்யேவ, இத்யாஶங்க்ய ஆஹ –
ஆத்மந: இதி ।
தத்ர ஹேது: -
ஸர்வாணீதி ।
‘ஸர்வபூ⁴தாநாம் ‘ இதி உப⁴யத: ஸம்ப³த்⁴யதே । மம - ப்ரத்யயர்ஜித:, தே³ஹே(அ)பி இதி ஶேஷ: ।
வ்ருத்தஸ்வாத்⁴யாயக்ருதாஹங்காராத் நிஷ்க்ராந்தத்வம் ஆஹ -
நிர்க³தேதி
॥ 13 ॥
அக்ஷரோபாஸகஸ்ய ஜ்ஞாநவதோ விஶேஷணாந்தராணி ஆஹ -
ஸந்துஷ்ட இதி ।
ஸததம் இதி ஸர்வத்ர ஸம்ப³த்⁴யதே । கார்யகரணஸங்கா⁴த: ஸ்வபா⁴வஶப்³தா³ர்த²: । ஸ்தி²ரத்வம் க்ருதர்காதி³நா அநபி⁴ப⁴வநீயத்வம் । மத்³ப⁴க்த: - மத்³ப⁴ஜநபர: ஜ்ஞாநவாந் இதி யாவத் ।
ஜ்ஞாநவதோ ப⁴க³வத்ப்ரியத்வே ப்ரமாணம் ஆஹ -
ப்ரியோ ஹீதி ।
கிமர்த²ம் தர்ஹி புநருச்யதே? தத்ர ஆஹ-
ததி³ஹேதி
॥ 14 ॥
உத்³வேகா³தி³ராஹித்யமபி ஜ்ஞாநவதோ விஶேஷணம் , இத்யாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
ந கேவலம் உத்³வேக³ம் ப்ரதி அபாதா³நத்வமேவ ஸம்ந்யாஸிநோ(அ)நுபபந்நம் , கிம் து தத்கர்த்ருத்வமபி, இத்யாஹ -
ததே²தி ।
அஸஹிஷ்ணுதா, பரகீயப்ரகர்ஷஸ்ய இதி ஶேஷ: । த்ராஸ: தஸ்கராதி³த³ர்ஶநாதீ⁴ந: உத்³தி⁴க்³நத்வம் அசேதநாத் , சேதநாதீ⁴நஸ்ய லோகாதி³தி க³தத்வாத் , இதி யாவத்
॥ 15 ॥
நிரபேக்ஷத்வாதி³கமபி ஜ்ஞாநிநோ விஶேஷணம் இத்யாஹ -
அநபேக்ஷ இதி ।
ஆதி³பத³ம் அபேக்ஷணீயஸர்வஸங்க்³ரஹார்த²ம் , ப்ரதிபத்தவ்யேஷு ப்ரதிபத்தும், கர்தவ்யேஷு கர்தும் ச இத்யர்த²: ।
பரை: தாடி³தஸ்யாபி க³தா வ்யதா² - ப⁴யம் அஸ்ய, இதி வ்யுத்பத்திம் ஆஶ்ரித்ய ஆஹ -
க³தேதி ।
ந ச க்ஷமீ இத்யநேநைவ பௌநருக்த்யம் ; ப்ரத்யுத்பந்நாயாமபி வ்யதா²யாம் அபகர்த்ருஷு அநபகர்த்ருத்வம் க்ஷமித்வம் , இதி அப்⁴யுபக³மாத்
॥ 16 ॥
த்³வேஷஹர்ஷாதி³ராஹித்யமபி ஜ்ஞாநிநோ லக்ஷணம் இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
‘ஸர்வாரம்ப⁴பரித்யாகீ³’ இத்யநேந விஹிதகாம்யத்யாக³ஸ்ய உக்தத்வாத் , விஹிதாத் அந்யத்ர மா ஸங்கோசீதி விஶிநஷ்டி -
ஶுபா⁴ஶுபே⁴தி
॥ 17 ॥
ஸம இதி ।
அத்³வேஷ்டேத்யாதி³நா த்³வேஷாதி³விஶேஷாபா⁴வ: உக்த:, ஸம்ப்ரதி ஸர்வத்ரைவ அவிக்ருதசித்தத்வம் உச்யதே । ஸர்வத்ர - சேதநே ஸ்த்ர்யாதௌ³, அசேதநே ச சந்த³நாதௌ³, இத்யர்த²:
॥ 18 ॥
வாக்³யதத்வாதி³விஶேஷணமபி ஜ்ஞாநநிஷ்ட²ஸ்ய அஸ்தி, இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
நிந்தா³ - தோ³பஸங்கீர்தநம் । ஸ்துதி: - கு³ணக³ணநம் ।
தே³ஹஸ்தி²திமாத்ரப²லேந அந்நாதி³நா ஜ்ஞாநிந: ஸந்துஷ்டத்வே ஸ்ம்ருதிம் ப்ரமாணயதி -
ததா² சேதி ।
நியதநிவாஸராஹித்யமபி ஜ்ஞாநவதோ விஶேஷணம் , இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி
‘ந குட்³யாம் நோத³கே ஸங்கோ³ ந சைலே ந த்ரிபுஷ்கரே ।
நாகா³ரே நாஸநே நாந்நே யஸ்ய வை மோக்ஷவித்து ஸ: ॥ ‘ இதி ஸ்ம்ருதிம் உக்தே(அ)ர்தே² ப்ரமாணயதி -
நேத்யாதி³நா ।
புந: புந: ப⁴க்தே: க்³ரஹணம் அபவர்க³மார்க³ஸ்ய பரமார்த²ஜ்ஞாநஸ்ய உபாயத்வார்த²ம்
॥ 19 ॥
‘அத்³வேஷ்டா’ இத்யாதி³த⁴ர்மஜாதம் ஜ்ஞாநவதோ லக்ஷணம் உக்தம் தத் உபபாதி³தம் அநூத்³ய, உபஸம்ஹாரஶ்லோகம் அவதாரயதி -
அத்³வேஷ்டேத்யாதி³நா ।
சதுர்த²பாரத³ஸ்ய தாத்பர்யம் ஆஹ -
ப்ரியோ ஹீதி ।
யத்³யபி யதோ²க்தம் த⁴ர்மஜாதம் ஜ்ஞாநவதோ லக்ஷணம் , ததா²பி ஜிஜ்ஞாஸூநாம் ஜ்ஞாநோபாயத்வேந யத்நாத் அநுஷ்டே²யம் , இதி வாக்யார்த²ம் உபஸம்ஹரதி
யஸ்மாதி³தி ।
ததே³வம் ஸோபாதி⁴காபி⁴த்⁴யாநபரிபாகாத் நிருபாதி⁴கம் அநுஸந்த³தா⁴நஸ்ய ‘அத்³வேஷ்டா ஸர்வபூ⁴தாநாம் ‘ இத்யாதி³த⁴ர்மவிஶிஷ்டஸ்ய முக்²யஸ்ய அதி⁴காரிண: ஶ்ரவணாத்³யாவர்தயத: தத்வஸாக்ஷாத்காரஸம்ப⁴வாத் , ததோ முக்த்யுபபத்தே:, தத்³தே⁴துவாக்யார்த²தோ⁴விஷ(யோ(அ)ந்வ) யயோக்³ய: தத்பதா³ர்தோ² அநுஸந்தே⁴ய:, இதி ஸித்³த⁴ம்
॥ 20 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ரஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாந - விரசிதேஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே த்³வாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥ 12 ॥
ப்ரத²மமத்⁴யமயோ: ஷட்கயோ: தத்த்வம்பதா³ர்தௌ² உக்தௌ । அந்திமஸ்து ஷட்க: வாக்யார்த²நிஷ்ட²: ஸம்யக்³தீ⁴ப்ரதா⁴ந: அது⁴நா ஆரப்⁴யதே । தத்ர க்ஷேத்ராத்⁴யாயம் அந்திமஷட்காத்³யம் அவதிதாரயிஷு: வ்யவஹிதம் வ்ருத்தம் கீர்தயதி-
ஸப்தம இதி ।
ப்ரக்ருதித்³வயஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யம் வாரயதி -
ஈஶ்வரஸ்யேதி ।
பூ⁴மிரித்யாதி³நா உக்தா ஸத்வாதி³ரூபா ப்ரக்ருதி: அபரா இத்யத்ர ஹேதுமாஹ -
ஸம்ஸாரேதி ।
இதஸ்த்வந்யா இத்யாதி³நா உக்தாம் ப்ரக்ருதிம் அநுக்ராமதி -
பரா சேதி ।
பரத்வே ஹேதும் மூசயநி -
ஈஶ்வராத்மிகேதி ।
கிமர்த²ம் ஈஶ்வரஸ்ய ப்ரக்ருதித்³வயம் ? இத்யாஶங்க்ய, காரணத்வார்த²ம் இத்யாஹ -
யாப்⁴யாமிதி ।
வ்ருத்தம் அநூத்³ய, வர்திஷ்யமாணாத்⁴யாயாரம்ப⁴ப்ரகாரம் ஆஹ -
தத்ரேதி ।
வ்யவஹிதேந மவந்த⁴ம் உக்த்வா, அவ்யவஹிதேந தம் விவக்ஷு: அவ்யவஹிதம் அநுவத³தி -
அதீதேதி ।
நிஷ்டா² உக்தா இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । நிஷ்டா²மேவ வ்யாசஷ்டே -
யதே²தி ।
வர்தந்தே - த⁴ர்மஜாதம் அநுதிஷ்ட²ந்தி, ததா² பூர்வோக்தேந ப்ரகாரேண ஸர்வமுக்தம் இதி யோஜநா ।
அவ்யவஹிதமேவ அநூத்³ய தேந உத்தரஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸங்கி³ரதே -
கேநேதி ।
தத்வஜ்ஞாநோக்தே: உக்தார்தே²ந ஸமுச்சயார்த²: சகார: ।
ஜீவாநாம் ஸுக²து³:கா²தி³ பே⁴த³பா⁴ஜாம் ப்ரதிக்ஷேத்ரம் பி⁴ந்நாநாம் ந அக்ஷரேண ஐக்யம் , இத்யாஶங்க்ய, ஸம்ஸாரஸ்ய ஆத்மத⁴ர்மத்வம் நிராக்ருத்ய ஸங்கா⁴தநிஷ்ட²த்வம் வக்தும், ஸங்கா⁴தோத்பத்திப்ரகாரம் ஆஹ -
ப்ரக்ருதிஶ்சேதி ।
போ⁴க³ஶ்ச அபவர்க³ஶ்ச அர்தௌ², தயோரேவ கர்தவ்யதயா, இதி யாவத் ।
நநு அநந்தரஶ்லாகே ஶரீரநிர்தே³ஶாத் தஸ்ய உத்பத்தி: வக்தவ்யா, கிமிதி ஸங்கா⁴தஸ்ய உச்யதே? தத்ராஹ -
ஸோ(அ)யமிதி ।
உக்தே(அ)ர்தே² ப⁴க³வத்³வசநம் அவதாரயதி -
ததே³ததி³தி ।
தத்ர த்³ர்ஷ்ட்ருத்வேந ஸங்கா⁴தத்³ருஶ்யாத் அந்யம் ஆத்மாநம் நிர்தி³ஶதி -
இத³மிதி ।
உக்தம் - ப்ரத்யக்ஷத்³ருஶ்யவிஶிஷ்டம் கிஞ்சித் இதி ஶேஷ: ।
ஶரீரஸ்ய ஆத்மந: அந்யத்வம் க்ஷேத்ரநாமநிருக்த்யா ப்³ரூதே -
க்ஷதேதி ।
க்ஷய: - நாஶ: । க்ஷரணம் - அபக்ஷய: ।
யதா² க்ஷேத்ரே பீ³ஜம் உப்தம் ப²லதி, தத்³வத்³ இத்யாஹ -
க்ஷேத்ரவத்³வேதி ।
க்ஷேத்ரபதா³த் உபரிஸ்தி²தம் இதிபத³ம் க்ஷேத்ரஶப்³த³விஷயம் , அந்யதா² வையர்த்²யாத் , இத்யாஹ -
இதிஶப்³த³ இதி ।
க்ஷேத்ரமித்யேவம் அநேந க்ஷேத்ரஶப்³தே³ந இத்யர்த²: ।
த்³ருஶ்யம் தே³ஹம் உக்த்வா தத: அதிரிக்தம் த்³ரஷ்டாரம் ஆஹ -
ஏததி³தி ।
ஸ்வாபா⁴விகம் ‘மநுஷ்யோ(அ)ஹம் ‘ இதி ஜ்ஞாநம் , அௌபதே³ஶிகம் ‘தே³ஹோ நா(அ)த்மா த்³ருஷ்யத்வாத் ‘ இத்யாதி³விபா⁴க³ஶ: - ஸ்வதோ(அ)திரிக்தத்வேந இத்யர்த²: ।
க்ஷேத்ரமித்யத்ர இதிஶப்³த³வத் அத்ராபி இதிஶப்³த³ஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞஶப்³த³விஷயத்வம் ஆஹ -
இதிஶப்³த³ இதி ।
க்ஷேத்ரஜ்ஞ இத்யேவம் - க்ஷேத்ரஜ்ஞஶப்³தே³ந தம் ப்ராஹு: இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ப்ரவக்த़்ருந் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஆஹ - க இத்யாதி³நா
॥ 1 ॥
த்³ருஶ்யாநாம் து³:கா²தீ³நாம் பே⁴த³காநாம் யாவத்³தே³ஹபா⁴விநாம் அநாத்மத⁴ர்மத்வஸித்³த⁴யே த்³ரஷ்டாரம் தே³ஹாத் அந்யம் உக்த்வா, ஸாங்க்²யாநாமிவ தந்மாத்ரேண முக்திநிவ்ருத்தயே தஸ்ய ஸர்வதே³ஹேஷு ஐக்யோக்திபூர்வகம் ஸ்வேந பரமார்தே²ந அக்ஷரேண ஐக்யம் வ்ருத்தம் அநூத்³ய ப்ரஶ்நத்³வாரா த³ர்ஶயதி-
ஏவமித்யாதி³நா ।
யதோ²க்த - லக்ஷணம் - த்³ருஶ்யாத் தே³ஹாத் நிஷ்க்ருஷ்டம் த்³ரஷ்டாரம் இத்யர்த²: । ச, அபி இதி நிபாதௌ ஜீவஸ்ய அக்ஷரத்வஜ்ஞாநஸ்ய தே³ஹாத் அந்யத்வஜ்ஞாநேந ஸமுச்சயார்தௌ² பி⁴ந்நக்ரமௌ ; ந க்ஷேத்ரஜ்ஞம் ஸாங்க்²யவத் த்³ருஶயாத் அந்யமேவ வித்³தி⁴ ; கிந்து மாம் சாபி வித்³தி⁴ இதி ஸம்ப³த்⁴யதே ।
ய: ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு ஏக: க்ஷேத்ரஜ்ஞ:, தம் மாமேவ வித்³தி⁴, இதி ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸூசயதி -
ஸர்வேதி ।
தத்தத்க்ஷேத்ரோபாதி⁴கபே⁴த³பா⁴ஜ: தத்தச்ச²ப்³த³தீ⁴கோ³சரஸ்ய கத²ம் தத்³விபரீதப்³ரஹ்மத்வதீ⁴:? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ப்³ரஹ்மாதீ³தி ।
உத்தரார்த⁴ம் விப⁴ஜதே -
யஸ்மாதி³தி ।
ததே³வ விஶிநஷ்டி -
க்ஷேத்ரேதி ।
ந ச பே⁴த³விஷயத்வாத் ந ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் தத்³ , இதி யுக்தம் , தஸ்ய விவேகஜ்ஞாநஸ்ய வாக்யார்த²ஜ்ஞாநத்³வாரா மோக்ஷௌபயிகத்வேந ஸம்யக்த்வஸித்³தே⁴: இதி பா⁴வ: । ஜீவேஶ்வரயோ: ஏகத்வமுக்தம் ஆக்ஷிபதி -
நந்விதி ।
ஜீவேஶ்வரயோ: ஏகத்வே, ஜீவஸ்ய ஈஶ்வரே வா, தஸ்ய ஜீவே வா, அந்தர்பா⁴வ:? நாத்³ய:, ஜீவஸ்ய பரஸ்மாத் அந்யத்வாபா⁴வே ஸம்ஸாரஸ்ய நிராலம்ப³நத்வாநுபபத்த்யா பரஸ்யைவ ததா³ஶ்ரயத்வப்ரஸங்கா³த் இத்யர்த²: ।
‘அநஶ்நந்நந்யோ அபி⁴சாகஶீதி’ (ஶ்வே. உ. 4-6) இதி ஶ்ருதே:, ந தஸ்ய ஸம்ஸாரிதா, இத்யாஶங்க்ய, த்³விதீயம் தூ³ஷயதி -
ஈஶ்வரேதி ।
ஜீவே சேத் ஈஶ்வர: அந்தர்ப⁴வதி, ததா³பி தத: அந்யஸம்ஸார்யபா⁴வாத் தஸ்ய ச ஸம்ஸார: அநிம்ஷ்ட:, இதி ஸம்ஸார: ஜக³தி அஸ்தங்க³ச்சே²த் , இத்யர்த²: ।
ப்ரஸங்க³த்³வயஸ்ய இஷ்டத்வம் நிராசஷ்டே-
தச்சேதி ।
ஸம்ஸாராபா⁴வே ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தி’ (ஶ்வே. உ. 4-6) இத்யாதி³ப³ந்த⁴ஶாஸ்ரஸ்ய தத்³தே⁴து கர்மவிஷயகர்மகாண்ட³ஸ்ய ச ஆநர்த²க்யம் , ஈஶ்வராஶ்ரிதே ச ஸம்ஸாரே தத³பா⁴க்த்ருத்வஶ்ருதே: ஜ்ஞாநகாண்ட³ஸ்ய மோக்ஷதத்³தே⁴துஜ்ஞாநார்த²ஸ்ய ஆநர்த²க்யம் , அதோ ந ப்ரஸங்க³யோ: இஷ்டதா இத்யர்த²: ।
ஸம்ஸாராபா⁴வப்ரஸங்க³ஸ்ய அநிஷ்டத்வே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
ப்ரத்யக்ஷாதீ³தி ।
தத்ர ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ம் ப்ரகடயதி -
ப்ரத்யக்ஷேணேதி ।
ஆதி³ஶப்³தோ³பாத்தம் அநுமாநவிரோத⁴ம் ஆஹ -
ஜக³தி³தி ।
விமதம் விசித்ரஹேதுகம் , விசித்ரகார்யத்வாத் , ப்ராஸாதா³தி³வத் , இத்யர்த²: ।
ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாக³மவிரோதா⁴த் அயுக்தம் ஐக்யம் இதி உபஸம்ஹரதி-
ஸர்வமிதி ।
ஐக்யே(அ)பி ஸம்ஸாரித்வம் அவித்³யாத:, வித்³யாத: அஸம்ஸாரித்வம் , இதி விபா⁴கா³த் ந அநுபபத்தி:, இதி உத்தரம் ஆஹ -
நேத்யாதி³நா ।
தயோ: ஸ்வரூபத: விலக்ஷணத்வே ஶ்ருதிம் ஆஹ -
தூ³ரமிதி ।
அவித்³யா, யா ச வித்³யா இதி ப்ரஸித்³தே⁴, ஏதே வித்³யாவித்³யே தூ³ரம் விபரீதே, அத்யந்தவிருத்³தே⁴ இத்யர்த²: । விஷூசீ நாநாக³தீ பி⁴ந்நப²லே இத்யர்த²: ।
ஸ்வரூபதோ விரோத⁴வத் ப²லதோ(அ)பி ஸோ(அ)ஸ்தி இத்யாஹ -
ததே²தி ।
ப²லபே⁴தோ³க்திமேவ வ்யநக்தி -
வித்³யேதி ।
தயோ: த்³விதா⁴ விலக்ஷணத்வே வேத³வ்யாஸஸ்யாபி ஸம்மதிம் ஆஹ -
ததா² சேதி ।
உக்தே அர்தே² ப⁴க³வதோபி ஸம்மதிம் உதா³ஹரதி -
இஹசேதி ।
த்³வயோரபி நிஷ்ட²யோ: துல்யம் உபாதே³யத்வம் இதி ஶங்காம் ஶாதயதி -
அவித்³யா சேதி ।
அவித்³யா கார்யா ஹாதவ்யா இத்யத்ர ஶ்ருதீ: உதா³ஹரதி -
ஶ்ருதயஸ்தாவதி³தி ।
இஹேதி - ஜீவத³வஸ்தா² உச்யதே, சேச்ச²ப்³த³: வித்³யோத³யதௌ³ர்லப்⁴யத்³யோதீ, அவேதீ³த் - அஹம் ப்³ரஹ்ம இதி விதி³தவாந் இத்யர்த²: ।
அத² - வித்³யாநந்தரமேவ, ஸத்யம் - அவிதத²ம் , புநராவ்ருத்திவர்ஜிதம் கைவல்யம் ஸ்யாத் இத்யாஹ -
அதே²தி ।
அவித்³யவிஷயே(அ)பி ஶ்ருதிம் ஆஹ -
ந சேதி³தி ।
ஜந்மமரணாதி³ரூபா ஸம்ஸ்ருதி: ‘வநஷ்டி:, தஸ்ய மஹத்த்வம் - ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் விநா நிவர்தயிதும் அஶ்க்யத்வம் । வித்³யாவிஷயே ஶ்ருத்யந்தரம் ஆஹ -
தமேவமிதி ।
பரமாத்மாநம் ப்ரத்யக்த்வேந ய: ஸாக்ஷாத்க்ருதவாந் , ஸ தே³ஹீ ஜீவந்நேவ முக்தோ ப⁴வதி இத்யர்த²: ।
வித்³யாம் விநாபி ஹேத்வந்தரத: முக்திம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
நேதி ।
ப⁴யஹேதும் அவித்³யாம் நிராகர்வதீ, தஜ்ஜம் ப⁴யமபி நிரஸ்யதி வித்³யா, இத்யத்ர வாக்யாந்தரமாஹ -
வித்³வாநிதி ।
அவித்³யாவிஷயே வாக்யாந்தரமாஹ -
அவிது³ஷ இதி ।
ப்ரதீசி ஏகரஸே ஸ்வல்பமபி பே⁴த³ம் மந்யமாநஸ்ய பே⁴த³த்³ருஷ்ட்யநந்தரமேவ ஸம்ஸாரத்⁴ரௌவ்யம் , இத்யர்த²: ।
தத்ரைவ ஶ்ருத்யந்தரம் ஆஹ -
அவித்³யாயாமிதி ।
தந்மத்⁴யே தத்பரவஶதயா ஸ்தி²தா: தத்த்வம் அஜாநந்த: தே³ஹாத்³யபி⁴மாநவந்த: மூடா⁴: ஸம்ஸரந்தி, இத்யர்த²: ।
வித்³யாவிஷயே ஶ்ருத்யந்தரம் ஆஹ -
ப்³ரஹ்மேதி ।
அவித்³யாவிஷயே ஶ்ருத்யந்தரம் ஆஹ -
அந்யோஸாவிதி ।
பே⁴த³த்³ருஷ்டிம் அநூத்³ய தந்நிதா³நம் அவித்³யா, இத்யாஹ -
நேதி ।
ஸ ச மநுஷ்யாணாம் பஶுவத் தே³வாதீ³நாம் ப்ரேஷ்யதாம் ப்ராப்நோதி, இத்யாஹ -
யதே²தி ।
வித்³யாவிஷயே வாக்யாந்தரம் ஆஹ -
ஆத்மவிதி³தி ।
இத³ம் ஸர்வம் ப்ரத்யக்³பூ⁴தம் பூர்ண வ்ரஹ்ம, இத்யர்த²: ।
‘ஜ்ஞாநாதே³வ து கைவல்யம் ‘ இத்யத்ர ஶ்ர்ருத்யந்தரம் ஆஹ -
யதே³தி ।
ந க²லு ஆகாஶம் சர்மவத் மாநவோ வேஷ்டயிதும் ஈஷ்டே, ததா² பரமாத்மாநாம் ப்ரத்யக்த்வேந அநநுபூ⁴ய ந முச்யத இத்யர்த²: ।
ஆதி³ஶப்³தே³ந அநுக்தா வித்³யாவித்³யாப²லபே⁴தா³ர்தா²: ஶ்ருதயோ க்³ருஹ்யந்தே । தாஸாம் பூ⁴யஸ்த்வேந ப்ராமாண்யம் ஸூசயதி -
ஸஹஸ்ரஶ இதி ।
வித்³யாவித்³யாவிஷயே ஸ்ம்ருதீ: உதா³ஹரதி-
ஸ்ம்ருதயஶ்சேதி ।
தத்ர அவித்³யாவிஷயம் வாக்யம் ஆஹ -
அஜ்ஞாநேநேதி ।
வித்³யாவிஷயம் வாக்யத்³வயம் த³ர்ஶயதி -
இஹேத்யாதி³நா ।
வித்³யாப²லம் அநர்த²த்⁴வஸ்தி:, அவித்³யாப²லம் அநர்தா²ப்தி:, இத்யேதத்³ அந்வயவ்யதிரேகாக்²யந்யாயாத³பி ஸித்⁴யதி, இத்யாஹ -
ந்யாயதஶ்சேதி ।
தத்ரைவ புராணஸம்மதிம் ஆஹ-
ஸர்பாநிதி ।
உத³பாநாம் - கூபம் , யதா² ஆத்மஜ்ஞாநே விஶிஷ்டம் ப²லம் ஸ்யாத் ததா² பஶ்ய, இதி யோஜநா ।
ந்யாயதஶ்ச இதி அந்வயவ்யதிரேகாக்²யம் ந்யாயம் உக்தம் விவ்ருணோதி -
ததா² சேதி ।
தத்ர ஆதௌ³ அந்வயம் ஆசஷ்டே-
தே³ஹாதி³ஷ்விதி ।
அநாத்³யாநிர்வாச்யாவித்³யாவ்ருத: சிதா³த்மா தே³ஹாதௌ³ அநாத்மநி ஆத்மபு³த்³தி⁴ம் ஆத³தா⁴தி, தத்³யுக்த: ராகா³தி³நா ப்ரேர்யதே, தத்ப்ரயுக்தஶ்ச கர்ம அநுதிஷ்ட²தி, தத்கர்தா ச யதா²கர்ம நூதநம் தே³ஹம் ஆத³த்தே, பூராதநம் த்யஜதி ; இத்யேவம் அவித்³யாவத்வே ஸம்ஸாரித்வம் ஸித்³த⁴ம் , இத்யர்த²: ।
வ்யதிரேகம் இதா³நீம் த³ர்ஶயதி -
தே³ஹாதீ³தி ।
ஶ்ருதியுக்திப்⁴யாம் பே⁴தே³ ஜ்ஞாதே ராகா³தி³த்⁴வஸ்த்யா கர்மோபரமாத் அஶேஷஸம்ஸாராஸித்³தி⁴:, இதி அவித்³யாராஹித்யே ப³ந்த⁴த்⁴வஸ்தி:, இத்யர்த²: ।
உக்தாந்வயாதே³: அந்யதா²ஸித்³தி⁴ம் ஶிதி²லயதி -
இதி நேதி ।
உக்தம் அந்வயாதி³வாதி³நா, கேநசித³பி ந்யாயத: ந ஶக்யம் ப்ரத்யாக்²யாதும் தத³ந்யதா²ஸித்³தி⁴ஸாத⁴காபா⁴வாத் , இத்யர்த²: ।
அந்வயாதே³: அநந்யதா²ஸித்³த⁴த்வே சோத்³யமபி ப்ராசீநம் ப்ரதிநீதம் , இத்யாஹ -
தத்ரேதி ।
ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோ: உக்தந்யாயேந ஸ்வரூபபே⁴தே³ கார்யபே⁴தே³ ச ஸ்வாரஸ்யேந பராபரயோ: ஏக்யே(அ)பி பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴பே⁴தா³த் ஆவித்³யகம் ஆத்மந: ஸம்ஸாரித்வம் ஆபா⁴ஸரூபம் ப்ராதிபா⁴ஸிகம் ஸித்⁴யதி, இத்யர்த²: ।
ஆத்மநோ ப்³ரஹ்மதா ஸ்வதஶ்சேத்³ , அஹமிதி ஆத்மபா⁴வேந ப்³ரஹ்மதாபி பா⁴யாத் , இத்யாஶஹ்க்ய, ஆஹ -
யதே²தி ।
தே³ஹாத்³யதிரிக்தத்வஸ்ய ஆத்மந: வைதி³கபக்ஷே ஸ்வதஸ்த்வே(அ)பி, தஸ்மிந் அஹமிதி பா⁴த்யேவ, தத³திரிக்தத்வம் ந பா⁴தி, கிந்து அவித்³யாத: தே³ஹாத்³யாத்மத்வமேவ விபரீதம் பா⁴ஸதே ; ததா² ஆத்மநோ ப்³ரஹ்மத்வே ஸ்வாபா⁴விகத்வே(அ)பி தஸ்மிந் பா⁴த்யேவ, ப்³ரஹ்மத்வம் ந பா⁴தி, அவித்³யாத: அப்³ரஹ்மத்வமேவ து அஸ்ய பா⁴ஸ்யதி, இத்யர்த²: ।
ஆத்மந: தே³ஹாத்³யாத்மத்வம் ஆவித்³யம் பா⁴தி இத்யுக்தம் அநுப⁴வேந ஸ்பஷ்டயதி -
ஸர்வேதி ।
அதஸ்மிந் தத்³பு³த்³தி⁴: அவித்³யாக்ருதா இத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
யதே²தி ।
புர:ஸ்தி²தே வஸ்துநி ஸ்தா²ணௌ அவித்³யயா புமாநிதி நிஶ்சயோ ஜாயதே, ததா² தே³ஹாதௌ³ அநாத்மநி ஆத்மதீ⁴: அவித்³யாதோ நிஶ்சிதா, இத்யர்த²: ।
தே³ஹாத்மநோ: ஐக்யஜ்ஞாநே தே³ஹத⁴ர்மஸ்ய ஜராதே³: ஆத்மநி, ஆத்மத⁴ர்மஸ்ய ச சைதந்யஸ்ய தே³ஹே விநிமய: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ந சேதி ।
ஸ்தா²ணௌ புருஷத்வம் ப்⁴ராந்த்யா பா⁴தி இதி ஏதாவதா புருஷத⁴ர்ம: - ஶிர:பாண்யாதி³: ந ஸ்தா²ணோ: ப⁴வதி, தத்³த⁴ர்மோ வா வக்ரத்வாதி³: ந பும்ஸோ த்³ருஶ்யதே, மித்²யாத்⁴யஸ்ததாதா³த்ம்யாத் வஸ்துதோ த⁴ர்மாவ்யதிகராத் , இதி । த்³ருஷ்டாந்தம் உக்த்வா தா³ர்ஷ்டந்திகம் ஆஹ -
ததே²தி ।
ஜராதே³: அநாத்மத⁴ர்மத்வே(அ)பி ஸுகா²தே³: ஆத்மத⁴ர்மத்வம் இதி கேசித் , தாந்ப்ரதி ஆஹ - ஸுகே²தி । காமஸங்கல்பாதி³ஶ்ருதே: அநாத்மத⁴ர்மத்வஜ்ஞாநாத் , இத்யர்த²: ।
கிஞ்ச, விமத:, ந ஆத்மத⁴ர்ம: அவித்³யாக்ருதத்வாத் , ஜராதி³வத் । ந ச ஹேத்வஸித்³தி⁴:, அதஸ்மிந் தத்³ - பு³த்³தி⁴விஷயத்வேந ஸ்தா²ணௌ புருஷத்வவத் அவித்³யாக்ருதத்வஸ்ய உக்தத்வாத் , இதி மத்வா ஆஹ -
அவித்³யேதி ।
ஸ்தா²ணௌ புருஷத்வவத் ஆவித்³யத்வம் தே³ஹாதே³: அயுக்தம் , த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோ: வைஷம்யாத் , இதி ஶங்கதே -
நேதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
ஸ்தா²ண்வித்யாதி³நா ।
ஜ்ஞேயஸ்ய ஜ்ஞேயாந்தரே அத்⁴யாஸாத் , அத்ர ச உப⁴யோ: ஜ்ஞேயத்வஸ்ய வ்யாபகஸ்ய வ்யாவ்ருத்த்யா வ்யாப்யாத்⁴யாஸஸ்யாபி வ்யாவ்ருத்தி: இத்யர்த²: ।
தே³ஹாத்மபு³த்³தே⁴: ப்⁴ரமத்வாபா⁴வே ப²லிதம் ஆஹ -
அத இதி ।
உபாதி⁴த⁴ர்மாணாம் ஸுகா²தீ³நாம் உபஹிதே ஜீேவே வஸ்துத்வம் அயுக்தம் , அதிப்ரஸங்கா³த் , இதி பரிஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
அதிப்ரஸங்க³மேவ ப்ரகடயதி -
யதீ³தி ।
ஜ்ஞேயஸ்ய ஜ்ஞேயாந்தரே அத்⁴யாஸாத் , அத்ர ச உப⁴யோ: ஜ்ஞேயத்வஸ்ய வ்யாபகஸ்ய வ்யாவ்ருத்த்யா வ்யாப்யாத்⁴யாஸஸ்யாபி வ்யாவ்ருத்தி: இத்யர்த²: ।
ஸுகா²தி³: ஆத்மத⁴ர்மோ ந இதி பக்ஷே(அ)பி நாஸ்தி விஶேஷஹேது:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நேதி ।
ததே³வ அநுமாநம் ஸாத⁴யதி -
அவித்³யேதி ।
விமதம் , ந ஆத்மத⁴ர்ம:, ஆக³மாயித்வாத் , ஸம்ஸாரவத் , இதி அநுமாநாந்தரம் ஆஹ -
ஹேயத்வாதி³தி ।
ஆதி³ஶப்³தா³த் த்³ருஶ்யத்வஜட³த்வாதி³ க்³ருஹ்யதே ।
ஸுகா²தீ³நாம் ஜராதி³வத்³ ஆத்மத⁴ர்மத்வாபா⁴வே, தஸ்ய வஸ்துத: அஸம்ஸாரிதா, இதி ப²லிதம் ஆஹ -
தத்ரேதி ।
ஆரோபிதேந அதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய வஸ்துத: அஸ்பர்ஶே த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
யதே²தி ।
பராபி⁴ந்நஸ்ய ஆத்மந: ஸம்ஸாரித்வம் அத்⁴யஸ்தம் இதி ஸ்தி²தே, யத் பரஸ்ய ஸம்ஸாரித்வாபாத³நம் , தத் அயுக்தம் இத்யாஹ -
ஏவம் சேதி ।
ஆத்மநி ஸம்ஸாரஸ்ய அாரோபிதத்வாத் தத³பி⁴ந்நே பரஸ்மிந் ந ஆஶங்கா தஸ்ய அயுக்தா இத்யேதத்³ உபபாத³யதி -
ந ஹீதி ।
ஸ்யாணௌ புருஷநிஶ்சயவத் ஆத்மநோ தே³ஹாத்³யாத்மத்வநிஶ்சயஸ்ய அத்⁴யஸ்ததா, இதி அயுக்தம் , த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஜ்ஞேயமாத்ரவிஷயத்வாத் , இதரஸ்ய ஜ்ஞேயஜ்ஞாத்ருவிஷயத்வாத் , இதி உக்தம் அநுவத³தி -
யத்த்விதி ।
வைஷம்யம் தூ³ஷயதி -
தத³ஸதி³தி ।
தர்ஹி கேந ஸாத⁴ர்ம்யம் , இதி ப்ருச்ச²தி -
கத²மிதி ।
அபீ⁴ஷ்டம் ஸாத⁴ர்ம்யம் த³ர்ஶயதி -
அவித்³யேதி ।
தஸ்ய உப⁴யத்ர அநுக³திம் ஆஹ -
தந்நேதி ।
ஜ்ஞேயாந்தரே ஜ்ஞேயஸ்ய ஆரோபநியமாத் ஜ்ஞாதரி ந ஆரோப: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
யத்த்விதி ।
நாயம் நியம:, ஜ்ஞாதரி ஜராத்³யாரோபஸ்ய உக்தத்வாத் , இத்யாஹ -
தஸ்யாபீதி ।
ஜ்ஞேயஸ்யைவ ஜ்ஞேயாந்தரே அத்⁴யாஸநியமஸ்ய இதி யாவத் । அதோ ஜ்ஞாதரி ந ஆரோபவ்யபி⁴சாரஶங்கா, இத்யர்த²: ।
ஆத்மநி அவித்³யாத்⁴யாஸே, தத்ர அவித்³யாயா: ஸ்வாபா⁴விகத்வாத் தத³தீ⁴நம் ஸம்ஸாரித்வமபி ததா² ஸ்யாத் , இதி ஶங்கதே -
அவித்³யாவத்த்வாதி³தி ।
கா அவித்³யா? விபரீதக்³ரஹாதி³ர்வா, அநாத்³யநிர்வாச்யாஜ்ஞாநம் வா? நாத்³ய: ; விபரீதக்³ரஹாதே³: தமஶ்ஶப்³தி³தாநிர்வாச்யாஜ்ஞாநகார்யத்வாத் தந்நிஷ்ட²ஸ்ய ஆத்மத⁴ர்மத்வாயோகா³த் , இத்யாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
தாமஸோ ஹீதி ।
ஆவரணாத்மகத்வம் - வஸ்துநி ஸம்யக்ப்ரகாஶப்ரதிப³ந்த⁴கத்வம் । விபரீதக்³ரஹணாதே³: அவித்³யாகார்யத்வம் வித்³யாபோஹ்யத்வேந ஸாத⁴யதி -
விவேகேதி ।
ந ச காரணாவித்³யா அநாத்³யநிர்வாச்யா ஆத்மத⁴ர்ம: ஸ்யாத் , இதி யுக்தம் , அநிர்வாச்யத்வாதே³வ தஸ்யா: தத்³த⁴ர்மத்வஸ்ய து³ர்வசத்வாத் , இதி பா⁴வ: ।
கிஞ்ச, விபரீதக்³ரஹாதே³: அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் தோ³ஷஜந்யத்வாவக³மாத³பி ந ஆத்மத⁴ர்மதா, இத்யாஹ -
தாமஸே சேதி ।
தமஶ்ஶப்³தி³தாஜ்ஞாநோத்த²வஸ்துப்ரகாஶப்ரதிப³ந்த⁴க: திமிரகாசாதி³தோ³ஷ:, தஸ்மிந் ஸதி அஜ்ஞாநம் மித்²யாதீ⁴: ஸம்ஶயஶ்ச இதி த்ரயஸ்ய உபலம்பா⁴த் , அஸதி தஸ்மிந் அப்ரதீதே:, அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் விபரீதஜ்ஞாநாதே³: தோ³ஷாதீ⁴நத்வாதி⁴க³மாத் ந கேவலாத்மத⁴ர்மதா, இத்யர்த²: ।
தோ³ஷஸ்ய நிமித்தத்வாத் பா⁴வகார்யஸ்ய உபாதா³நநியமாத் அநிர்வாச்யாவித்³யாயாஶ்ச அஸம்மதே: தஸ்யைவ விபர்யயாதே³: உபாதா³நத்வம் , இதி சோத³யதி -
அத்ராஹேதி ।
விபரீதக்³ரஹாதே³: தோ³ஷோத்த²த்வம் ஸப்தம்யர்த²: । அக்³ரஹாதி³த்ரிதயம் அவித்³யா । விபர்யயாதே³: ஸத்யோபாதா³நத்வே ஸத்யத்வப்ரஸங்கா³த் ந ஆத்மா தது³பாதா³நம் , கிந்து தோ³ஷஸ்ய சக்ஷுராதி³த⁴ர்மத்வக்³ரஹணாத் அக்³ரஹணாதே³ரபி தோ³ஷத்வாத் கரணத⁴ர்மத்வே, கரணம் அவித்³யோத்த²ம் அந்த:கரணம் ।
ந ச - தத்³தே⁴து: அவித்³யா அஸித்³தா⁴ இதி - வாச்யம் ; அஜ்ஞோ(அ)ஹமிதி அநுப⁴வாத் , ஸ்வாபே ச அஜ்ஞாநபராமர்ஶாத் தத³வக³மாத் கார்யலிங்க³காநுமாநாத் ஆக³மாச்ச தத்ப்ரஸித்³தே⁴:, இதி பரிஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
ஸங்க்³ருஹீதசோத்³யபரிஹாரயோ: சோத்³யம் விவ்ருணோதி -
யத்த்விதி ।
அவித்³யாவத்த்வே(அ)பி ஜ்ஞாது: அஸம்ஸாரித்வாத் உத்கா²தத³ம்ஷ்ட்ரோரக³வத் அவித்³யா கிம் கரிஷ்யதி? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ததே³வேதி ।
மித்²யாஜ்ஞாநாதி³மத்வமேவ ஆத்மந: ஸம்ஸாரித்வம் இதி ஸ்தி²தே, ப²லிதம் ஆஹ -
தத்ரேதி ।
ந கரணே சக்ஷுஷி இத்யாதி³நா உக்தமேவ பரிஹாரம் ப்ரபஞ்சயதி -
தந்நேத்யாதி³நா ।
திமிராதி³தோ³ஷ: தத்க்ருதோ விபரீதக்³ரஹாதி³ஶ்ச ந க்³ரஹீது: ஆத்மந: அஸ்தி இத்யத்ர ஹேதுமாஹ -
சக்ஷுஷ இதி ।
தத்³க³தேந அஞ்ஜநாதி³ஸம்ஸ்காரேண திமிராதௌ³ பராக்ருதே தே³வத³த்தஸ்ய க்³ரஹீது: தோ³ஷாத்³யநுபலம்பா⁴த் ந தஸ்ய தத்³த⁴ர்மத்வம்: அதோ விமதம் தத்வத: ந ஆத்மத⁴ர்ம:, தோ³ஷவத்த்வாத் தத்கார்யத்வாத்³வா, ஸம்மதவத் , இத்யர்த²: ।
கிஞ்ச விபரீதக்³ரஹாதி³:, தத்த்வதோ ந ஆத்மத⁴ர்ம:, வேத்³யத்வாத் , ஸம்ப்ரதிபந்நவத் , இத்யாஹ -
ஸம்வேத்³யத்த்வாச்சேதி ।
கிஞ்ச, யத் வேத்³யம் , தத் ஸ்வாதிரிக்தவேத்³யம் , யதா² தீ³பாதி³, இதி வ்யாப்தே: விபரீதக்³ரஹாதீ³நாமபி வேத்³யத்வாத் அதிரிக்தவேத்³யத்வே, ஸம்வேதி³தா ந ஸவேத்³யத⁴ர்மவாந் , வேதி³த்ருத்வாத் , யதா² தே³வத³த்தோ ந ஸ்வஸம்வேத்³யரூபாதி³மாந் , இதி அநுமாநாந்தரம் ஆஹ -
ஸம்வேத்³யத்வாதே³வேதி ।
கிஞ்ச, விபரீதக்³ரஹாத³ய:, தத்வதோ ந ஆத்மத⁴ர்மா:, வ்யபி⁴சாரித்வாத் , க்ருஶத்வாதி³வத் , இத்யாஹ -
ஸர்வேதி ।
உக்தமேவ விவ்ருண்வந் ஆத்மநோ விபரீதக்³ரஹாதி³: ஸ்வாபா⁴விகோ வா? ஆக³ந்துகோ வா? இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் தூ³ஷயதி -
ஆத்மந இதி ।
அதோ நிர்மோக்ஷ: அவித்³யாத़ஜ்ஜத்⁴வஸ்தே: அஸத்³பா⁴வாத் , இதி பா⁴வ: ।
ஆக³ந்துகோ(அ)பி ஸ்வதஶ்சேத³முக்தி:, பரதஶ்சேத் தத்ராஹ -
அவிக்ரியஸ்யேதி ।
விபு⁴த்வாத்³ அவிக்ரியத்வாத்³ அமூர்தத்வாச்ச ஆத்மா வ்யோமவத் ந கேநசித் ஸம்யோக³விபா⁴கௌ³ அநூப⁴வதி, ந ஹி விக்ரியாபா⁴வே வ்யோம்நி வஸ்துத: ஸம்யோக³விபா⁴கௌ³, அஸங்க³த்வாச்ச ஆத்மந: தத³ஸம்யோகா³த் ந பரதோ(அ)பி தஸ்மிந் விபரீதக்³ரஹாதி³, இத்யர்த²: ।
தஸ்ய ஆத்மத⁴ர்மத்வாபா⁴வே, ப²லிதம் ஆஹ -
ஸித்³த⁴மிதி ।
ஆத்மநோ நிர்த⁴ர்மகத்வே ப⁴க³வத³நுமதிம் ஆஹ -
அநாதி³த்வாதி³தி ।
ஈஶ்வரத்வே ஸதி ஆத்மந: அஸம்ஸாரித்வே விதி⁴ஶாஸ்ரஸ்ய அத்⁴யக்ஷாதே³ஶ்ச ஆநர்த²க்யாத் தாத்த்விகமேவ தஸ்ய ஸம்ஸாரித்வம் , இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
வித்³யாவஸ்தா²யாம் அவித்³யாவஸ்தா²யாம் வா ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யம் , இதி விகல்ப்ய ஆத்³யம் ப்ரத்யாஹ -
ந ஸர்வைரிதி ।
விது³ஷோ முக்தஸ்ய ஸம்ஸாரததா³தா⁴ரத்வயோ: அபா⁴வஸ்ய ஸர்வவாதி³ஸம்மதத்வாத் தத்ர ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யாதி³ சோத்³யம் மயைவ ந ப்ரதிவிதே⁴யம் இத்யர்த²: ।
ஸங்க்³ரஹவாக்ய விவ்ருணோதி -
ஸர்வைரிதி ।
அபி⁴ப்ராயாஜ்ஞாநாத் ப்ரஶ்நே ஸ்வாபி⁴ப்ராயம் ஆஹ -
கத²மித்யாதி³நா ।
தர்ஹி முக்தாந்ப்ரதி விதி⁴ஶாஸ்த்ரஸ்ய அத்⁴யக்ஷாதே³ஶ்ச ஆநர்த²க்யம் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ந சேதி ।
நஹி வ்யவஹாராதீதேஷு தேஷு கு³ணதோ³ஷஶங்கா, இத்யர்த²: ।
த்³வேைதிநாம் மதே, முக்தாத்மஸ்விவ அஸ்மத்பக்ஷே(அ)பி க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஈஶ்வரத்வே, தம் ப்ரதி ச ஶாஸ்த்ராத்³யாநர்த²க்யம் வித்³யாவஸ்தா²யாம் ஆஸ்தி²தமிதி, ப²லிதம் ஆஹ -
ததே²தி ।
த்³விதீயம் தூ³ஷயதி -
அவித்³யேதி ।
ததே³வ த்³ருஷ்டாந்தேந விவ்ருணோதி -
யதே²தி ।
ஏவம் - அத்³வேைதவாதி³நாமபி வித்³யோத³யாத் ப்ராக் அர்த²வத்வம் ஶாஸ்த்ராதே³:, இதி ஶேஷ: ।
த்³வைேதிபி⁴: அத்³வைதிநாம் ந ஸாம்யம் , இதி ஶம்கதே -
நந்விதி ।
அவஸ்த²யோ: வஸ்துத்வே தந்மதே ஶாஸ்த்ராத்³யர்த²வத்த்வம் ப²லிதம் ஆஹ -
அத இதி ।
ஸித்³தா⁴ந்தே து ந அவஸ்த²யோ: வஸ்துதா, இதி வைஷம்யம் ஆஹ -
அத்³வைதிநாமிதி ।
வ்யாவஹாரிகம் த்³வைதம் தந்மதே(அ)பி ஸ்வீக்ருதம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
அவித்³யேதி ।
கல்பிதத்³வைதேந வ்யவஹாராத் ந தஸ்ய வஸ்துதா, இத்யர்த²: ।
ப³ந்தா⁴வஸ்தா²யா: வஸ்துத்த்வாபா⁴வே தோ³ஷாந்தரம் ஆஹ-
ப³ந்தே⁴தி ।
ஆத்மந: தத்வத: அவஸ்தா²பே⁴த³: த்³வைதிநாமபி நாஸ்தி, இதி பரிஹரதி -
நேதி ।
அநுபபத்திம் த³ர்ஶயிதம் விகல்பயதி -
யதீ³தி ।
தத்ர அத்³யம் தூ³ஷயதி -
யுக³பதி³தி ।
த்³விதீயே(அ)பி க்ரமபா⁴விந்யோ: அவஸ்த²யோ: நிர்நிமித்தத்வம் ஸநிமித்தத்வம் வா, இதி விகல்ப்ய, அத்³யே ஸதா³ ப்ரஸங்கா³த் ப³ந்த⁴மோக்ஷயோ: அவ்யவஸ்தா² ஸ்யாத் ; இத்யாஹ -
க்ரமேதி ।
கல்பாந்தரம் நிரஸ்யதி -
அந்யேதி ।
ப³ந்த⁴மோக்ஷாவஸ்தே², ந பரமார்தே², அஸ்வாபா⁴விகத்வாத் , ஸ்ப²டிகலௌஹித்யவத் , இதி ஸ்தி²தே, ப²லிதம் ஆஹ -
ததா² சேதி ।
வஸ்துத்வம் இச்ச²தா அவஸ்த²யோ: வஸ்துத்வோபக³மாத் , இத்யர்த²: ।
இதஶ்ச அவஸ்த²யோ: ந வஸ்துத்வம் , இத்யாஹ -
கிஞ்சேேதி ।
அவஸ்த²யோ: வஸ்துத்த்வம் இச்ச²தா தயோ: யௌக³பத்³யாயோகா³த் வாச்யே க்ரமே, ப³ந்த⁴ஸ்ய பூர்வத்வம் முக்தேஶ்ச பாஶ்சாத்யம் இதி ஸ்தி²தே, ப³ந்த⁴ஸ்ய ஆதி³த்வக்ருதம் தோ³ஷம் ஆஹ -
ப³ந்தே⁴தி ।
தஸ்யாஶ்ச அக்ருதாப்⁴யாக³மக்ருதவிநாஶநிவ்ருத்தயே அநாதி³த்வம் ஏஷ்டவ்யம் அந்தவத்த்வஞ்ச முக்த்யர்த²ம் ஆஸ்தே²யம் ; தச்ச யத் அநாதி³பா⁴வரூபம் தத் நித்யம் , யதா² ஆத்மா, இதி வ்யாப்திவிருத்³த⁴ம் , இத்யர்த²: ।
மோக்ஷஸ்ய பாஶ்சாத்யக்ருதம் தோ³ஷம் ஆஹ -
ததே²தி ।
ஸா ஹி ஜ்ஞாநாதி³ஸாத்⁴யாத்வாத் ஆதி³மதீ, புநராவ்ருத்த்யநங்கீ³காராத் அநந்தா ச । தச்ச யத்³ ஸாதி³பா⁴வரூபம் தத்³ அந்தவத் , யதா² படாதி³, இதி வ்யாப்த்யந்தரவிருத்³த⁴ம் , இத்யர்த²: ।
கிஞ்ச, க்ரமபா⁴விநீப்⁴யாம் அவஸ்தா²ப்⁴யாம் ஆத்மா ஸம்ப³த்⁴யதே, ந வா, ப்ரத²மே, பூர்வாவஸ்த²யா ஸஹைவ உத்தராவஸ்தா²ம் க³ச்ச²தி சேத்³ , உத்தராவஸ்தா²யாமபி பூர்வாவஸ்தா²வஸ்தா²நாத்³ அநிர்மோக்ஷ: ; யதி³ பூர்வாவஸ்தா²ம் த்யக்த்வா உத்தராவஸ்தா²ம் க³ச்ச²தி, ததா³ பூர்வத்யாகோ³த்தராப்த்யோ: ஆத்மந: ஸாதிஶயத்வாத் நித்யத்வாநுபபத்தி:, இத்யாஹ -
ந சேதி ।
ஆத்மந: அவஸ்தா²த்³வயஸம்ப³ந்தோ⁴ நாஸ்தி இதி, த்³விதீயம் அநூத்³ய தூ³ஷயதி -
அதே²த்யாதி³நா ।
தர்ஹி, பக்ஷத்³வயே(அ)பி தோ³ஷாவிஶேஷாத் ந அத்³வைதமதாநுராகே³ ஹேது:, இத்யாஶங்க்ய, அவித்³யாவிஷயே ச இத்யுக்தம் விவ்ருணோதி -
ந சேதி ।
ததே³வ ஸ்பு²டயதி -
அவிது³ஷாம் ஹீதி ।
ப²லம் - போ⁴க்த்ருத்வம் , கர்த்ருத்வம் - ஹேது: யத்³வா ப²லம் - தே³ஹவிஶேஷ:. ஹேதும் - அத்³ருஷ்டம் ; தயோ: அऩாத்மநோ: ‘போ⁴க்தாஹம் ‘ ‘கர்தாஹம் ‘ ‘மநுஷ்யோ(அ)ஹம் ‘ இத்யாத்³யாத்மத³ர்ஶநம் அதி⁴காரகாரணம் , தேந அவித்³ப³த்³விஷயம் விதி⁴நிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரம் இத்யர்த²: ।
விது³ஷாமபி ‘மநுஷ்யோ(அ)ஹம் ‘ இத்யாதி³வ்யவஹாராத் தத்³விஷயம் ஶாஸ்த்ரம் கிம் ந ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நேதி ।
போ⁴க்த்ருத்வகர்த்ருத்வாப்⁴யாம் ப்³ராஹ்மண்யாதி³மத: தே³ஹாத் த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் ச ஆத்மந: அந்யத்வம் பஶ்யத: ந விதி⁴நிஷேதா⁴தி⁴காரித்வம் , உக்தப²லாதௌ³ ஆத்மீயாபி⁴மாநாஸம்ப⁴வாத் , இத்யர்த²: ।
ஆத்மந: தே³ஹாதே³: அந்யத்வத³ர்ஶிந: ந தே³ஹாதௌ³ ஆத்மதீ⁴:, இத்யேதத்³ உபபாத³யதி -
ந ஹீதி ।
விது³ஷோ ந விதி⁴நிஷேதா⁴காரிதா, இத்யுக்தம் உபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
ஶாஸ்த்ரஸ்ய அவித்³வத்³விஷயத்வமிவ வித்³வத்³விஷயத்வமபி மந்தவ்யம் , உப⁴யோரபி ஶாஸ்த்ரத²வணாவிஶேஷாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ந ஹீதி ।
தத்ரஸ்த²: - யஸ்மிந் தே³ஶே தே³வத³த்த: ஸ்தி²த:, தத்ரைவ வர்தமாந: ஸந் , இத்யர்த²: ।
நநு, தே³வத³த்தே நியுக்தே விஷ்ணுமித்ரோ(அ)பி கதா³சித் நியுக்தோ(அ)ஸ்மி இதி ப்ரதிபத்³யதே, ஸத்யம் , நியோக³விஷயாத் நியோஜ்யாத் ஆத்மநோ விவேகாக்³ரஹணாத் நியோஜ்யத்வப்⁴ராந்தே:, இத்யாஹ -
நியோகே³தி ।
அவிவேகிநோ நியோக³தீ⁴: ப⁴வதி இதி த்³ருஷ்டாந்தம் உக்த்வா, ப²லே ஹேதௌ ச ஆத்மத்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டஸ்ய அவிது³ஷ: ஸம்ப⁴வத்யேவ விதி⁴நிபேதா⁴தி⁴காரித்வம் இதி தா³ர்ஷ்டாந்திகம் ஆஹ -
ததே²தி ।
விதி⁴நிஷேத⁴ஶாஸ்ரம் அவித்³வத்³விஷயம் இதி வத³தா ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யம் ஸமாஹிதம் , ஸம்ப்ரதி ஶாஸ்த்ரஸ்ய வித்³வத்³விஷயத்வேநைவ அர்த²வத்வம் ஶக்யஸமர்த²நம் இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
ப்ரக்ருதி: - அவத்³யா, ததோ ஜாதோ யோ தே³ஹாதௌ³ அபி⁴மாதாத்மா ஸம்ப³ந்த⁴: வித்³யோத³யாத் ப்ராக் அநுபூ⁴த:, தத³பேக்ஷயா விதி⁴நா ப்ரவர்திதோ(அ)ம்மி, நிபேதே⁴ந நவர்திதோ(அ)ஸ்மி, இதி விதி⁴நிஷேத⁴விஷயா ஸத்யாமபி வித்³யாயாம் தீ⁴: யுக்தைவ, இத்யர்த²: ।
விது³ஷோ(அ)பி பூர்வம் ஆவித்³யம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் அபேக்ஷ்ய விதி⁴நிஷேத⁴விஷயாம் தி⁴யம் உக்தாமேவ வ்யக்தாகரோதி -
இஷ்டேதி ।
நநு, அவிது³ஷ: மித்²யாபி⁴மாநவத் ந விது³ஷ: ஸோ(அ)நுவர்ததே, ததா² ச அவித்³யாஸம்ப³ந்தா⁴பேக்ஷயா ந யுக்தா விது³ஷோ யதோ²க்தா தீ⁴: இதி தத்ராஹ -
யதே²தி ।
பிதா, புத்ரோ, ப்⁴ராதா, இத்யாதீ³நாம் மித²: அந்யத்வத்³ருஷ்டாவபி அந்யோந்யநியோகா³ர்த²ஸ்ய நிஷேதா⁴ர்யஸ்ய ச தீ⁴: இஷ்டா, ‘அதா²ந: ஸம்பத்திர்யதா³ பைஷ்யந்மந்யதே(அ)த² புத்ரமாஹ த்வம் ப்³ரஹ்ம த்வம் யஜ்ஞஸ்த்வம் லோக:’ (ப்³ரு. உ. 1-5-17) இத்யாதி³ஸம்ப்ரத்திஶ்ருத்யா அஶேஷாநுஷ்டா²நஸ்ய புவகார்யதா ப்ரதிபாத³நாத் । புத்ரஞ்ச அதி⁴க்ருத்ய விதி⁴நிஷேத⁴ ப்ரவ்ருத்தௌ தஸ்ய தத³ஶக்தௌ பிது: தத³ர்தா² தோ⁴: உபக³தா । ததா² ப்⁴ராத்ராதி³ஷ்வபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஏவம் விது³ஷ: ஹேதுப²லாப்⁴யாம் அந்யத்வத³ர்ஶநே(அ)பி ப்ராக்காலீநாவித்³யதே³ஹாதி³ஸம்ப³ந்தா⁴த் அவிருத்³தா⁴ விதி⁴நிஷேதா⁴ தீ⁴:, இத்யர்த²: ।
புத்ராதீ³நாம் மித்²யாபி⁴மாநாத் மித²: நியோக³தீ⁴: யுக்தா, தத்த்வத³ர்ஶிநஸ்து தத³பா⁴வாத் ந தே³ஹாதி³ஸம்ப³ந்தா⁴தீ⁴நா நியோக³தீ⁴: இதி பரஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
கிஞ்ச ‘ஸர்வாபேக்ஷா ச யஜ்ஞாதி³ஶ்ருதேரஶ்வவத் ‘ இதி ஸர்வாபேக்ஷாதி⁴கரணே ஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸ்ய அத்³ருஷ்டஸாத்⁴யத்வோக்தே: விதி⁴நிஷேதா⁴ர்தா²நுஷ்டா²நம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத்பூர்வமிதி, குதோ விது³ஷ: தத³நுஷ்டா²நம் ? இத்யாஹ -
ப்ரதிபந்நேதி ।
ஸதி அத்³ருஷ்டே ஸம்யக்³தீ⁴த்³ருஷ்டே:, அஸதி ச அஶுத்³த⁴பு³த்³தே⁴: தத³பா⁴வாத் , அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் , விவிதி³ஷாவாக்யாச்ச விதி⁴நிஷேதா⁴நுஷ்டா²நாத் பூர்வம் ந ஸம்யக்³தீ⁴:, இத்யாஹ -
ந பூர்வமிதி ।
விதி⁴நிஷேத⁴யோ: வித்³வத்³விஷயத்வாயோகே³ ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
ஶாஸ்த்ரஸ்ய அவித்³வத்³விஷயத்வேந உக்தம் அர்த²வத்த்வம் ஆக்ஷேபஸமாதி⁴ப்⁴யாம் ப்ரபஞ்சயிதும் ஆக்ஷிபதி -
நந்விதி ।
சகாராத் ஊர்த்⁴வம் அப்ரவ்ருத்திரிதி ஸம்ப³த்⁴யதே । ஆத்மநோ தே³ஹாத்³வ்யதிரேகம் பஶ்யதாம் தே³ஹாத்³யபி⁴மாநரூபாதி⁴காரஹேத்வபா⁴வாத் விதி⁴தோ யாகா³தௌ³ அப்ரவ்ருத்தி:, நிஷேதா⁴ச்ச அப⁴க்ஷ்யப⁴க்ஷணாதே³: ந நிவ்ருத்தி: । அத: தேஷாம் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யோ: அபா⁴வே, தே³ஹாதௌ³ ஆத்மத்வம் அநுப⁴வதாமபி ந தே யுக்தே தேஷாம் பாரலௌகிகபோ⁴க்த்ருப்ரதிபத்த்யபா⁴வாத் , இத்யர்த²: ।
விது³ஷாம் அவிது³ஷாம் ச ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யபா⁴வே ப²லிதம் ஆஹ-
அத இதி ।
ஆத்மநோ தே³ஹாத்³யதிரேகம் பரோக்ஷம் அபரோக்ஷம் ச தே³ஹாத்³யாத்மத்வம் பஶ்யத: ஶாஸ்த்ராநுரோதா⁴தே³வ ப்ரவ்ருத்திமிவ்ருத்த்யுபபத்தே: ந ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யம் , இதி உத்தரம் ஆஹ -
நேத்யாதி³நா ।
ப்ரஸித்³தி⁴: அத்ர ஶாஸ்த்ரீயா அபி⁴மதா ।
ஏததே³வ விவ்ருண்வந் ப்³ரஹ்மவிதோ³ வா, நைராத்ம்யவாதி³நோ வா, பரோக்ஷஜ்ஞாநவதோ வா, ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ விவக்ஷஸி, இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் தூ³ஷயதி -
ஈஶ்வரேதி ।
ந நிவர்ததே ச இத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
த்³விதீயம் நிரஸ்யதி -
ததே²தி ।
பூர்வவத் அத்ராபி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
த்ருதீயம் அங்கீ³கரோதி -
யதே²தி ।
விதி⁴நிஷேதா⁴தீ³நாம் ப்ரஸித்³தி⁴ம் அநுருந்தா⁴ந: ஸந் இதி யாவத் । சகாராத் நிவர்நதே ச இதி அऩுக்ருஷ்யதே ।
ப்³ரஹ்மவித³ம் நைராத்ம்யவாதி³நம் ச த்யகத்வா தே³ஹாத்³யதிரிக்தம் ஆத்மாநாம் பரோக்ஷம் , அபரோக்ஷம் ச தே³ஹாத்³யாத்மத்வம் பஶ்யத:, விதி⁴நிஷேதா⁴தி⁴காரித்வே ஸித்³தே⁴ ப²லம் ஆஹ -
அத இதி ।
விதா⁴ந்தரேண ஶஸ்ரார்தா²நர்த²க்ய சோத³யதி -
விவேகிநாமிதி ।
த்³ருஷ்டா ஹி தேஷாம் விதி⁴நிஷேத⁴யோ: அப்ரவ்ருத்தி:, ந ஹி தே³ஹாதி³ப்⁴யோ நிஷ்க்ருஷ்டம் ஆத்மாநம் த்³ருஷ்டவதாம் தயோ: அதி⁴கார:, தேந தாந் ப்ரதி ஶாஸ்த்ரம் ந அர்த²வத் । ந ச தே³ஹாத்³யாத்மத்வத்³ருஶ: தத்ர அதி⁴க்ரியந்தே, தேஷாம் ‘யத்³யதா³சரதி’ (ப⁴. கீ³. 3-21) இதி ந்யாயேந விவேகிந: அநுக³ச்ச²தாம் வித்⁴யாதௌ³ அப்ரவ்ருத்தே: ; அத: அதி⁴கார்யபா⁴வாத் வித்⁴யாதி³ஶாஸ்த்ரஸ்ய தத³நுஸாரிஶிஷ்டாசாரஸ்ய ச ஆநர்தக்யம் , இத்யர்த²: ।
கிம் ஸர்வேஷாம் விவேகித்வாத் அதி⁴கார்யபா⁴வாத் ஆநர்த²க்யம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய உச்யதே? கிம் வா கஸ்யசிதே³வ விவேகித்வே(அ)பி தத³நுவர்த்தித்வாத் அந்யேஷாம் அப்ரவ்ருத்தே: ஆநர்த²க்யம் சோத்³யதே? தத்ர ப்ரத²மம் ப்ரத்யாஹ -
ந கஸ்யசிதி³தி ।
‘மநுஷ்யாணாம் ஸஹஸ்ரேஷு’ (ப⁴. கீ³. 7-3) இதி ந்யாயேந உக்தமேவ ஸ்பு²டயதி -
அநேகேஷ்விதி ।
தத்ர அநுப⁴வாநுரோதே⁴ந த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
யதே²தி ।
த்³விதீயம் தூ³ஷயதி -
ந சேதி ।
கிஞ்ச, விவேகிநாம் அப்ரவ்ருத்தௌ அந்யேஷாமபி அப்ரவ்ருத்தி:, இதி ஆஶங்காம் நிரஸிதும் , ஶ்யேநாதௌ³ தத³ப்ரவ்ருத்தாவபி இதரப்ரவ்ருத்தே:, இத்யாஹ -
அபி⁴சரணாதௌ³ சேதி ।
அவிவேகிநாம் ராகா³தி³ஶரா ப்ரவ்ருத்த்யாஸ்பத³ம் ஸர்வம் ஸங்க்³ரஹீதும் ஆதி³பத³ம் । இதஶ்ச விவேகிநாம் ப்ரவ்ருத்த்யாபா⁴வே(அ)பி ந அஜ்ஞஸ்ய அப்ரவ்ருநி:, இத்யாஹ -
ஸ்வாபா⁴வ்யாச்சேதி ।
ப்ரவ்ருத்தே: ஸ்வபா⁴வாக்²யாஜ்ஞாநகார்யத்வே ப⁴க³வத்³வாக்யம் அநுகுலயதி -
ஸ்வபா⁴வஸ்த்விதி ।
ப்ரவ்ருத்தே: அஜ்ஞாநஜத்வே விதி⁴நிஷேதா⁴தீ⁴ந வ்ருத்திநிவ்ருத்த்யாத்மக ஸந்த⁴ம்ய அவித்³யாமாத்ரத்வாத் அவித்³வத்³விஷயத்வம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸித்³த⁴ம் , இதி ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
த்³ருஷ்டமேவ அநுமரந் அவித்³வாந் , யதா²த்³ருஷ்ட: ; தத்³விஷய: - ததா³ஶ்ரய: ஸம்ஸார:, ததா² ச ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யாத்மகஸம்ஸாரஸ்ய அவித்³வத்³விஷயத்வாத் தத்³தே⁴துவிதி⁴ஶாஸ்ரஸ்யாபி தத்³விஷயத்வாம் , இத்யர்த²: ।
நநு, அவித்³யா க்ஷேத்ரஜ்ஞம் ஆஶ்ரயந்தீ ஸ்வகார்யம் ஸம்ஸாரமபி தஸ்மிந் ஆத⁴த்தே, தேந தஸ்யைவ ஶாஸ்ராத்⁴ரிகாரித்வம் ; நேத்யாஹ -
நேதி ।
அவித்³யாதே³: ஶுத்³கே⁴ க்ஷேத்ரஜ்ஞே வஸ்துத: அஸம்ப³ந்தே⁴(அ)பி, தஸ்மிந் ஆரோபிதம் தமேவ து³:கீ²கரோதி, இதி, அத்ராஹ -
ந சேதி ।
ததே³வ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி -
ந ஹீதி ।
க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய வஸ்துத: அவித்³யா(அ)ஸம்ப³ந்தே⁴ ப⁴க³வவ்ருசோ(அ)பி த்³யோதகம் , இத்யாஹ -
அத இதி ।
க்ஷேத்ரஜ்ஞேஶ்வரயோ: ஐக்யே கிமிதி அஸௌ ஆத்மாநம் அஹமிதி பு³த்⁴யமாநோ(அ)பி ஸ்வஸ்ய ஈஶ்வரத்வம் ஈஶ்வரோ(அ)ஸ்மி இதி ந பு³த்⁴யதே, தத்ராஹ -
அஜ்ஞாநேநேதி ।
ஆரமநோ வஸ்துத: ஸம்ஸாராஸம்ஸ்பர்ஶே வித்³வத³நுப⁴வவிரோத⁴: ஸ்யாத் , இதி, சோத³யதி -
அதே²தி ।
ஏவமிதி - ஆபி⁴ஜாத்யாதி³வைஶிஷ்ட்யம் உக்தம் । இத³மா க்ஷேத்ரகலத்ராதி³ । பண்டி³தாநாமபி ப்ரதீலம் ஸம்ஸாரித்வம் இதி ஶேஷ: ।
கிம் பாண்டி³த்யம் தே³ஹாதௌ³ ஆத்மத³ர்ஶநம் ? கிம் வா கூடஸ்தா²த்மத்³ருஷ்டி:? ஆஹோ ஸம்ஸாரித்வாதி³தீ⁴:? இதி விகல்ப்ய ஆத்³யம் நிராகுர்வந் ஆஹ -
ஶ்ர்ருண்விதி ।
தச்ச வஸ்துத: அஸம்ஸாரித்வாவிரோதி⁴ । ப்ராதிபா⁴ஸிகம் து ஸம்ஸாரித்வம் இஷ்டம் , இதி ஶேஷ: ।
த்³விதீயம் தூ³ஷயதி -
யதீ³தி ।
ந ஹி கூடஸ்தா²த்மவிஷயம் ஸம்ஸாரித்வம் ப்ரதீயதே, யேந வஸ்துத: அஸம்ஸாரித்வாம் விருத்⁴யேத ; கூடஸ்தா²த்மதீ⁴விருத்³தா⁴யா: ஸம்ஸாரித்வபு³த்³தே⁴: அநவகாஶித்வாத் , இத்யர்த²: ।
ஆத்மாநம் அக்ரியம் பஶ்யதோ(அ)பி குதோ போ⁴க³கர்மணீ ந ஸ்யாதாம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
விக்ரியேதி ।
அவிக்ரியாத்மபு³த்³தே⁴: போ⁴க³கர்மகாங்க்ஷயோ: அபா⁴வே, கஸ்ய ஶாஸ்த்ரே ப்ரவ்ருத்தி:, இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
அதே²தி ।
ப²லார்தி²த்வாபா⁴வாத் விது³ஷ: ந கர்மணி ப்ரவ்ருத்தி: இத்யேவம் ஸ்தி²தே ஸதி அநந்தரம் அவித்³வாந் ப²லார்தி²த்வாத் தது³பாயே கர்மணி ப்ரவர்த்ததே ஶாஸ்த்ராதி⁴காரீ, இத்யர்த²: ।
விது³ஷ: வைத⁴ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வே(அ)பி நிஷேதா⁴தீ⁴நநிவ்ருத்தேரபி து³ர்வசத்வாத் தஸ்ய நிவ்ருத்திநிஷ்ட²த்வாஸித்³தி⁴:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
விது³ஷ இதி ।
த்ருதீயம் உத்தா²பயதி -
இத³ம் சேதி ।
ஸித்³தா⁴ந்தாத் அவிஶேஷம் ஆஶங்க்ய, க்ஷேத்ரஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞாத் வஸ்துதோ பி⁴ந்நத்வேந தத்³விஷயத்வாங்கீ³காராத் , மைவம் , இத்யாஹ-
க்ஷேத்ரம் சேதி ।
அஹந்தீ⁴வேத்³யஸ்ய ஆத்மநோ வஸ்துத: ஸம்ஸாரித்வஸ்வீகாராச்ச ஸித்³தா⁴ந்தாத் பே⁴தோ³ அஸ்தி, இத்யாஹ -
அஹந்த்விதி ।
ஸம்ஸாரித்வமேவ ஸ்போ²ரயதி -
ஸுகீ²தி ।
ஸம்ஸாரித்வாஸ்ய வஸ்துத்வே தத³நிவ்ருத்த்யா புமர்தா²ஸித்³தி⁴:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸம்ஸாரேதி ।
கத²ம் தது³பரமஸ்ய ஹேதும் விநா கர்தவ்யத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
க்ஷேத்ரேதி ।
க்ஷேத்ரம் ஜ்ஞாத்வா ததோ நிஷ்க்ருஷ்டஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஜ்ஞாநம் கத²ம் ஸம்ஸாரோபரதிம் உத்பாத³யேத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
த்⁴யாநேநேதி ।
ஸம்ஸாரித்வம் ஆத்மநோ பு³த்⁴யமாநஸ்ய தத்³ரஹிதாத் ஈஶ்வராத் அந்யத்வம் இதி வக்தும் இதிஶப்³த³: । ததே³வ அந்யத்வம் உபபாத³யதி -
யஶ்சேதி ।
மம ஸம்ஸாரிண: அஸம்ஸாரீஶ்வரத்வம் கர்தவ்யம் இத்யேவம் யோ பு³த்⁴யதே, யோ வா ததா²வித⁴ம் ஜ்ஞாநம் தவ கர்தவ்யம் இதி உபதி³ஶதி ; ஸ க்ஷேத்ரஜ்ஞாத் ஈஶ்வராத் அந்யோ ஜ்ஞேய: அந்யதா² உபதே³ஶாநர்த²க்யாத் , இத்யர்த²: ।
ஆத்மா ஸம்ஸாரீ பரஸ்மாத் ஆத்மந: அந்ய:, தஸ்ய த்⁴யாநாதீ⁴நஜ்ஞாநேந ஈஶ்வரத்வம் கர்தவ்யம் , இத்யேதத்³ ஜ்ஞாநம் பாண்டி³த்யம் , இதி மதம் தூ³ஷயதி -
ஏவமிதி ।
‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 2-5-19) இதி ஆத்மநோ ப்³ரஹ்மத்வஶ்ருதிவிரோதா⁴த் , இத்யர்த²: ।
நநு, ஸம்ஸாரஸ்ய வஸ்துத்வாங்கீ³காராத் தத்ப்ரதீத்யவஸ்தா²யாம் கர்மகாண்ட³ஸ்ய அர்த²வத்த்வம் , ஸம்ஸாரித்வநிராஸேந ஆத்மநோ ப்³ரஹ்மத்வே த்⁴யாநாதி³நா ஸாதி⁴தே, மோக்ஷாவஸ்தா²யாம் ஜ்ஞாநகாண்ட³ஸ்ய அர்த²வத்த்வம் , தத்கத²ம் யதோ²க்தஜ்ஞாநவாந் பண்டி³தாபஸத³த்வேந ஆக்ஷிப்யதே? தத்ராஹ -
ஸம்ஸாரேதி ।
கரோமி இதி மந்யமாநோ ய:, ஸ பண்டி³தாபஸத³ இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । கர்மகாண்ட³ம் ஹி கல்பிதம் ஸம்ஸாரித்வம் அதி⁴க்ருத்ய ஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴ம் போ³த⁴யத் அர்த²வத் இஷ்டம் । ஜ்ஞாநகாண்ட³மபி ததா²பித⁴ம் ஸம்ஸாரித்வம் பராக்ருத்ய அக²ண்டை³கரஸே ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸ்யது³ அர்த²வத் ப⁴வேத் , இத்யர்த²: ।
கிம் ச, ஆத்மந: ஶாஸ்த்ரஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மத்வம் த்யக்த்வா அப்³ரஹ்மத்வம் கல்பயந் ஆத்மஹா பூ⁴த்வா லோகத்³வயப³ஹிர்பூ⁴த: ஸ்யாத் , இத்யாஹ -
ஆத்மஹேதி ।
நநு, ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴’ இத்யநேந ஸர்வத்ர அந்தர்யாமீ பர: ஜீவாத³ந்ய: நிருச்யதே, ந ஜீவஸ்ய ஈஶ்வரத்வம் அத்ர ப்ரதிபாத்³யதே । தத் கத²ம் இத்த²ம் ஆக்ஷிப்யதே ? தத்ராஹ -
ஸ்வயமிதி ।
கிஞ்ச, தத்வமஸீதிவத் ப்ரஸித்³த⁴க்ஷேத்ரஜ்ஞாநுவாதே³ந அப்ரஸித்³த⁴ம் தஸ்ய ஈஶ்வரத்வம் இஹ உபதே³ஶத: த்⁴ருதம் தஸ்ய ஹாநிம் , அஶ்ருதஸ்ய ச ஜீவேஶ்வேரயோ: தாத்விகபே⁴த³ஸ்ய கல்பநாம் குர்வந் கத²ம் வ்யாமூடோ⁴ ந ஸ்யாத் ? இத்யாஹ -
ஶ்ருதேதி ।
நநு, கேசந வ்யாக்²யாதார: யதோ²க்தம் பாண்டி³த்யம் புரஸ்க்ருத்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞே சாபி இத்யாதி³ஶ்லோகம் வ்யாக்²யாதவந்த: ; தத்கத²ம் உக்தபாண்டி³த்யம் ஆஸ்தா²து: வ்யாஸூ़டத்வம் ? தத்ராஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி’ இத்யத்ர க்ஷேத்ரஜ்ஞேஶ்வரயோ: ஐக்யம் ஸ்வாபீ⁴ஷ்டம் ஸ்பஷ்டயிதும் ப்ரத்யுக்தமேவ சோத்³யம் அநுத்³ரவதி -
யத்தூக்தமிதி ।
தாத்த்விகம் ஏகத்வம் , அதாத்த்விகம் ஸம்ஸாரித்வம் , இத்யங்கீ³க்ருத்ய உக்தமேவ ஸமாதி⁴ம் ஸ்மாரயதி -
ஏதாவிதி ।
ஈஶ்வரஸ்ய ஸம்ஸாரித்வம் ஸம்மார்யபா⁴வேந ஸம்ஸாராபா⁴வஶ்ச இத்யுக்தௌ தோ³ஷௌ, வித்³யாவித்³யயோ: வைலக்ஷண்யே(அ)பி கத²ம் ப்ரத்யுக்தௌ, இதி த்³ருச்ச²தி-
கத²மிதி ।
கல்பிதஸம்ஸாரேண கல்பநாதி⁴ஷ்டா²நம் அத்³வயம் வஸ்து வஸ்துதோ ந ஸம்ப³த்³த⁴ம் , இதி பரிஹரதி-
அவித்³யேதி ।
தத்³விஷயம் - கல்பநாஸ்பத³ம் அதி⁴ஷ்டா²நம் , இதி யாவத் ।
கல்பிதேந அதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய வஸ்துத: அஸம்ஸ்பர்ஶே த்³ருஷ்டாந்தம் ஸ்மாரயதி-
ததா² சேதி ।
ஈஶ்வரஸ்ய நம்ஸாரித்வாப்ரஸங்க³ம் ப்ரகடோக்ருத்ய ப்ரஸங்கா³ந்தரநிராஸம் அநுஸ்மாரயதி -
ஸம்ஸாரிண இதி ।
ந தாவத்³ அவித்³ய ஸம்ஸாரம் ஸம்ஸாரிணம் ச கல்பயதி ஸ்வதந்த்ரா, தத்வவ்யாதா⁴தாத் ; பாரதந்த்ர்யே ச ஆஶ்ரயாந்தராபா⁴வாத் க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய தத்³வத்த்வே ஸம்ஸாரித்வம் , இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
ந ச அவித்³யாவத்த்வம் அவித்³யாக்ருதம் அநவஸ்தா²நாத் , இதி பா⁴வ: ।
யத்து - உத்கா²தர்த³ஷ்ட்வோரக³வத் அவித்³யா கிம் கரிஷ்யதி - இதி, தத்ராஹ -
தத்க்ருதம் சேதி ।
அவித்³யாதஜ்ஜயோ: ஜ்ஞேயத்வாத் ந ஆத்மத⁴ர்மதா இதி உத்தரம் ஆஹ -
நேத்யாதி³நா ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
யாவதி³தி ।
ஜ்ஞேயஸ்ய க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வே(அ)பி க்ஷேத்ரத்³வாரா க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய தத்க்ருததோ³ஷவத்தா, இத்யாஶங்கய, ஆஹ -
ந சேதி ।
க்ஷேவஸ்யாபி ஜ்ஞேயத்வாத் ந தேந சித: வஸ்துத: ஸ்பர்ஶோ(அ)ஸ்தி, இதி உபபாத³யதி -
யதீ³தி ।
த⁴ர்மர்தா⁴மத்வேந ஸம்ஸர்கே³(அ)பி ஜ்ஞேயத்வே கா க்ஷதி:? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யதீ³தி ।
ஆத்மத⁴ர்மஸ்ய ஆத்மநா ஜ்ஞேயத்வே, ஸ்வஸ்யாபி ஜ்ஞேயத்வாபத்த்யா கர்த்ருகர்மவிரோத⁴: ஸ்யாத் , இத்யர்த²: ।
கிம் ச, விமதம் , ந க்ஷேத்ரஜ்ஞாஶ்ரிதம் , தத்³வேத்³யத்வாத் , ரூபாதி³வத் , இத்யஹ -
கத²ம் வேதி ।
கிம் ச, ‘மஹாபூ⁴தாநி’ இத்யாதி³நா ஜ்ஞேயமாத்ரஸ்ய க்ஷேத்ராந்தர்பா⁴வாத் ந அவித்³யாதே³: ஜ்ஞாத்ருத⁴ர்மதா இத்யாஹ -
ஜ்ஞேயம் சேதி ।
கிஞ்ச, ‘ஏதத்³யோ வேத்தி’ (ப⁴. கீ³. 13-1) இத்யுக்தத்வாத் க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஜ்ஞாத்ருத்வநிர்ணயாத் , ந நத்ர ஜ்ஞேயம் கிஞ்சித் ப்ரவிஶதி, இத்யாஹ -
ஜ்ஞாதைவேதி ।
க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோ: ஏவம்ஸ்வாபா⁴வ்யே ஸித்³தே⁴ஸித்³த⁴ம் க்ஷேவத⁴ர்மத்வம் அவித்³யாதே³:, இதி ப²லிதம் ஆஹ -
இத்யவதா⁴ரித இதி ।
விரோதா⁴ச்ச ந க்ஷேத்ரஜ்ஞத⁴ர்மத்வம் அவித்³யாதே³:, இத்யாஹ -
க்ஷேத்ரஜ்ஞேதி ।
விரூத்³த⁴வாதி³த்வே மூலம் த³ர்ஶயதி -
அவித்³யேதி ।
மாத்ரபத³ஸ்ய வ்யாவர்த்ய மாநயுக்த்யாக்²யம் அவஷ்டம்பா⁴ந்தரம் இதி வக்தும் கேவலபத³ம் । யயா அவித்³யயா விருத்³த⁴மபி நிர்வோடு⁴ம் ஶக்யதே, தஸ்யா: ஸ்வாதந்த்ர்யாபா⁴வாத் சித: அந்யஸ்ய அவித்³யமாநத்வேந அததா³ஶ்ரயத்வாத் , -தஸ்யா: வித்³யாஸ்வபா⁴வதயா ததா³ஶ்ரயத்வவ்யாகா⁴தாத் , ஆஶ்ரயஜிஜ்ஞாஸயா ப்ருச்ச²தி -
அத்ராஹேதி ।
ஆஶ்ரயமாத்ரம் ப்ருச்ச்²யதே? தத்³விஶேஷோ வா? ப்ரத²மே, ப்ரஶ்நஸ்ய அநவகாஶத்வம் மத்வா ஆஹ -
யஸ்யேதி ।
அவித்³யா த்³ருஶ்யா? அத்³ருஶ்யா வா? த்³ருஶ்யத்வே, பாரதந்த்ர்யாத் கிஞ்சிந்நிஷ்ட²த்வேநைவ ததூ³த்³ருஷ்டே: ந ஆஶ்ரயமாத்ரம் ப்ரஷ்டவ்யம் , அத்³ருஶ்யத்வே வா, அப்ரகாஶத்வாத்³ அஸித்³தி⁴ரேவ ஸ்யாத் , இத்யர்த²: ।
த்³வீதீயம் ஆலம்ப³தே -
கஸ்யேதி ।
அவித்³யாயா: த்³ருஶ்யமாநத்வாத் ஆஶ்ரயவிஶேஷஸ்ய ஆத்மநோ(அ)பி ஸ்வாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத் ப்ரஶ்நஸ்ய நிரவகாஶதா, இதி உத்தரம் ஆஹ -
அத்ரேதி ।
ப்ரஶ்நாநர்த²க்யம் ப்ரஶ்நத்³வாரா ஸ்போ²ரயதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
ததா²பி கத²ம் ப்ரஶ்நாஸித்³தி⁴:? தத்ராஹ -
ந சேதி ।
ததே³வ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி -
நஹீதி ।
த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோ: வைஷம்யம் சோத³யதி -
நந்விதி ।
அஜ்ஞாநாஶ்ரயஸ்ய பரோக்ஷத்வே(அ)பி ப்ரஶ்நநைரர்த²க்யம் , இ்த்யாஹ -
அப்ரத்யக்ஷேணேதி ।
அவித்³யாவத: அப்ரத்யக்ஷத்வே(அ)பி தேந அவித்³யாஸம்ப³ந்தே⁴ ஸித்³தே⁴ப்ரஷ்டு: தவ ப்ரஶ்நாநர்த²க்யஸமாதி⁴: ந கஶ்சித் , இத்யர்த²: ।
அபு³த்³த⁴பராபி⁴ஸந்தி⁴: ஶங்கதே -
அவித்³யாயா இதி ।
அவித்³யாவத: தத்பரிஹாராத் ந அந்யேந ப்ரயதிதவ்யம் , இத்யாஹ -
யஸ்யேதி ।
மமைவ அவித்³யாவத்வாத் தத்பரிஹாரே மயா ப்ரயதிதவ்யம் , இதி ஶஹ்கதே -
நந்விதி ।
தர்ஹி ப்ரஶ்நாநர்த²க்யம் , இதி ஸித்³தி⁴ாந்தீ ஸ்வாபி⁴ஸந்தி⁴ம் ஆஹ -
ஜாநாஸீதி ।
ஆத்மாநம் அவித்³யாவந்தம் ஜாநந்நபி தத்³பி³ஷயாத்⁴யக்ஷாபா⁴வத் ப்ருச்சா²மி, இதி ஶங்கதே -
ஜாநாமீதி ।
அவித்³யாவத: அப்ரத்யக்ஷத்வம் வத³தா - தஸ்ய ‘அஹமவித்³யாவாந் ‘ அவித்³யாகார்யாவத்த்வாத் , வ்யதிரேகேண முக்தாத்மவத, இதி அநுமேயத்வம் இஷ்டம் , இதி அப்⁴யுபேத்ய தூ³ஷயதி -
அநுமாநேநேதி ।
ஆத்மந: அவித்³யாஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹே கா அநுபபத்தி:? இதி ஆஶங்க்ய, ஜ்ஞாதைவ ஆத்மா ஸ்வஸ்ய அவித்³யாஸம்ப³ந்த⁴ம் பு³த்⁴யதே? அந்யோ வா ஜ்ஞாதா? இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் தூ³ஷயதி -
ந ஹீதி ।
தத்காலே ஸ்வஸ்ய அவித்³யாம் ப்ரதி ஜ்ஞாத்ருத்வாவஸ்தா²யாம் , இதி யாவத் ।
அவித்³யாம் விஷயத்வேந க்³ருஹேத்வா தஜ்ஜ்ஞாத்ருத்வேநைவ உபயுக்தஸ்ய ஆத்மந: தஸ்யா: ஸ்வாத்மநி குத: ஸம்ப³ந்த⁴ஜ்ஞாத்ருத்வம் ? ஏகஸ்ய கர்மகர்த்ருத்வவிரோதா⁴த் , இத்யாஹ -
அவித்³யாயா இதி ।
தீ³தீயம் நிரஸ்யதி -
ந சேதி ।
யோ க்³ரஹீதா, ஸ ந ஸம்ப⁴வதி, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । தத்³விஷயமிதி । ஜ்ஞாது: அவித்³யாயாஶ்ச ஸம்ப³ந்த⁴: தச்ச²ப்³தா³ர்த²: ।
அநவஸ்தா²மேவ ப்ரபஞ்சயதி -
யதீ³தி ।
ஆத்மந: ஸ்வபரஜ்ஞேயத்வாயோகா³த் தஸ்மிந் அவித்³யாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய அப்ராமாணிகத்வாத் நித்யாநுப⁴வக³ம்யத்வே ஸ்தி²தே, ப²லிதம் ஆஹ -
யதி³ புநரிதி ।
யதா³ ச ஏவம், ததா³ இத்யத்⁴யாஹார்யம் ।
ஜ்ஞாது: ஆத்மந: ந கிஞ்சித்³ - து³ஷ்யதி இதி, ஏதத்³ அம்ருஷ்யமாண: ஶங்கதே -
நந்விதி ।
கிம் ஜ்ஞாத்ருத்வம் ஜ்ஞாநக்ரியாகர்த்ருத்வம் ? ஜ்ஞாநஸ்வரூபத்வம் வா? நாத்³ய:, தத³நப்⁴யுபக³மாத் தத்ப்ரயுக்ததோ³ஷாபா⁴வாத் । த்³வீதீயே ஜ்ஞாத்ருத்வஸ்ய ஔபசரிகத்வாத் ந தத்க்ருதோ தோ³ஷோ(அ)ஸ்தி, இத்யாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
அஸத்யாமபி க்ரியாயாம் க்ரியோபசாரம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பு²டயதி -
யதே²தி ।
ஆத்மநி வஸ்துத: விக்ரியாபா⁴வே ப⁴க³வத³நுமதிம் த³ர்ஶயதி -
யதா²த்ரேதி ।
கீ³தாஶாஸ்த்ரம் ஸப்தம்யர்த²: । ஸ்வத ஏவ ஆத்மநி க்ரியாத்³யாத்மத்வாபா⁴வ: ப⁴க³வதா ஶாஸ்த்ரே யதோ²க்த:, ததை²வ வ்யாக்²யாதம் அஸ்மாபி⁴:, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கத²ம் தர்ஹி க்ரியாதி³: ஆத்மநி பா⁴தி? தத்ராஹ -
அவித்³யேதி ।
யதா² வஸ்துதோ நாஸ்தி ஆத்மநி க்ரியாதி³:, உபசாராத்து பா⁴தி, ததா² தத்ர தத்ர அதீதப்ரகரணேஷு ப⁴க³வதா க்ருதோ யத்ந:, இத்யாஹ -
ததே²தி ।
ந கேவலம் அதீதேஷ்வேவ ப்ரகரணேஷு வாஸ்தவக்ரியாத்³யபா⁴வாத் ஆத்மநி ஆத்³யாஸிகீ தத்³தீ⁴: உக்தா, கிந்து வக்ஷ்யமாணப்ரகரணேஷ்வபி ததை²வ ப⁴க³வத³பி⁴ப்ராயத³ர்ஶநம் ப⁴விஷ்யதி, இத்யாஹ -
உத்தரேஷு சேதி ।
ஆத்மநி வாஸ்தவக்ரியாத்³யபா⁴வே அத்⁴யாஸாச்ச தத்ஸித்³தௌ⁴, கர்மகாண்ட³ஸ்ய அவித்³வத³தி⁴காரித்வப்ராப்தௌ, ‘வித்³வாந் யஜேத’ ‘ஜ்ஞாத்வா கர்மாரபே⁴த’ இத்யாதி³ஶாஸ்ரவிரோத⁴: ஸ்யாத் , இதி ஶங்க்தே -
ஹந்தேதி ।
ஶாஸ்ரஸ்ய வ்யதிரேகவிஜ்ஞாநாபி⁴ப்ராயத்வாத் அஶநாயாத்³யதீதாத்மதீ⁴வித⁴ரஸ்யைவ கர்மகாண்டா³தி⁴காரிதா, இதி அங்கீ³கரோதி -
ஸத்யமிதி ।
கத²ம் அஜ்ஞஸ்யைைவ கர்மதி⁴காரித்வம் உபபந்நம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஏததே³வ சேதி ।
ஜ்ஞாநிந: ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாமேவ அதி⁴கார:, நிஷ்டா²ந்தரே து அஜ்ஞஸ்யைவ, இதி உபஸம்ஹாரப்ரகரணே விஶேஷத: ப⁴விஷ்யதி, இத்யாஹ -
ஸர்வேதி ।
ததே³வ அநுக்ராமதி -
ஸமாஸேநேதி ।
ஜீவப்³ரஹ்மணோ: ஐக்யாப்⁴யுபக³மே ந கிஞ்சித்³ அவத்³யம் , இதி உபஸம்ஹரதி -
அலமிதி
॥ 2 ॥
ஏவம் ஶ்லோகத்³வயம் வ்யாக்²யாய ஶ்லோகாந்தரம் அவதாரயதி -
இத³மிதி ।
குத்ர ஸங்க்³ரஹோக்தி: உபயுஜ்யேதே? தத்ராஹ -
வ்யாசிக்²யாஸிதஸ்யேதி ।
ப்ரதிபத்திஸௌகர்யார்த²ம் ஸங்க்³ரஹேக்தி: அர்த²வதீ, இத்யர்த²: ।
வக்ஷ்யமாணே(அ)ர்தே² ஶ்ரோது: மந:ஸமாதா⁴நார்த²ம் ஸூத்ரிதவாக்யார்தோ²பாயவிவரணப்ரதிஜ்ஞாம் அபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
யந்நிர்தி³ஶஷ்டமிதி ।
‘இத³ம் ஶரீரம் ‘ இதி யந்நிர்தி³ஷ்டம் தச்ச²ரீரம் தச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶதி, ப்ரக்ருதார்த²த்வாத் தஸ்ய இதி யோஜநா । தத் க்ஷேத்ரம் ஜ்ஞாதவ்யம் இதி அத்⁴யாஹார: । யச்சேதி - யேந ரூபேண ரூபவதி³தி, ததே³வ க்ஷேத்ரம் விஷேஷ்யதே । தஸ்ய க்ஷேத்ரஸ்ய ஸ்வகீயா: த⁴ர்மா: ஜந்மாத³ய:, தைர்விஶிஷ்டஸ்ய ஜ்ஞேயத்வே ஹேயத்வம் ப²லதி ।
சஶப்³த³பஞ்சகஸ்ய இதரேதரஸமுச்சயார்த²த்வம் ஆஹ -
சஶப்³தே³தி ।
விகாரித்வேநாபி ஹேயத்வம் ஸூசயதி -
யத்³விகாரீதி ।
யத் கார்யம்ம் , தத் ஸர்வம் யஸ்மாத் உத்பத்³யதே, தத் காரணத்வாத் ஜ்ஞாதவ்யம் , இத்யாஹ -
யத இதி ।
க்ஷேத்ரமிவ க்ஷேத்ரஜ்ஞம் ஜ்ஞாதவ்யம் த³ர்ஶயதி-
ஸ சேதி ।
ஸ ஜ்ஞாதவ்ய இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
சக்ஷுராத்³யுபாதி⁴க்ருதத்³ருஷ்ட்யாதி³ஶக்திவஶாத் தஸ்ய ஜ்ஞாதவ்யத்வம் ஸூசயதி -
யே ப்ரபா⁴வ இதி ।
தேந உக்தேந ப்ரபா⁴வேண தஸ்ய ஜ்ஞாதவ்யதா இதி ஶேப: ।
கத²ம் யதா² விஶேஷிதம் க்ஷேத்ரம் க்ஷேத்ரஜ்ஞோ வா ஶக்யோ ஜ்ஞாதும் ? இத்யாஶங்க்ய, ப⁴க³வத்³வாக்யாத் இத்யாஹ -
ததி³தி
॥ 3 ॥
ஶ்லோகாந்தரஸ்ய தாத்பர்யமாஹ -
ததி³த்யாதி³நா ।
விவக்ஷிதம் - ஜிஜ்ஞாஸிதம் இத்யர்த²: ।
ஸ்துதிப²லமாஹ -
ஶ்ரோத்ரிதி ।
ந கேவலம் ஆப்தோக்தேரேவ க்ஷேத்ராதி³யாதா²த்ம்யம் ஸம்பா⁴விதம் , கிந்து வேத³வாக்யாத³பி, இத்யாஹ -
ச²ந்தோ³பி⁴ஶ்சேதி ।
ருகா³தீ³நாம் சதுர்ணாணபி வேதா³நாம் நாநாப்ரகாரத்வம் ஶாகா²பே⁴தா³த் இஷ்டம் ।
ந கேவலம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴ம் உக்தம் யாதா²த்ம்யம் , கிந்து யௌக்திகம் ச, இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
காநி தாநி ஸூத்ராணி? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ஆத்மேத்யேவேதி ।
ஆதி³பதே³ந ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம் ‘, ‘அத² யோ(அ)ந்யாம் தே³வதாம் ‘ இத்யாதீ³நி வித்³யாவித்³யாஸூத்ராணி உக்தாநி । ஆத்மேதி க்ஷேத்ரஜ்ஞோபாதா³நம் , தச்ச க்ஷேத்ரோபலக்ஷணம் , தச்ச க்ஷேத்ரஜ்ஞோபாதா³நம் ।
‘அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா’ (ப்³ர. ஸூ. 1-1-1) இத்யாதீ³ந்யபி ஸூத்ராணி அத்ர க்³ருஹீதாநி அந்யதா² ச²ந்தோ³பி⁴: இத்யாதி³நா பௌநருக்த்யாத் , இதி மத்வா விஶிநஷ்டி -
ஹேதுமத்³பி⁴ரிதி
॥ 4 ॥
க்ஷேத்ராதி³யாதா²த்ம்யஸ்துத்யா ப்ரலோபி⁴தாய, கிம் தத் ? இதி ஜிஜ்ஞாஸவே யதோ²த்³தே³ஶம் க்ஷேத்ரம் நிர்தி³ஶதி ஸ்துத்யேதி மஹத்வே ஹேதுமாஹ-
ஸர்வேதி ।
பூ⁴தஶப்³தே³ந ஸ்தூ²லாநாமபி விஶேஷாபா⁴வாத் க்³ரஹே கா ஹாநி:? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸ்தூ²லாநீதி ।
அஹங்கார: - அஹம்ப்ரத்யயலக்ஷண இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
பூ⁴தாநாம் ப்ரதீதிகத்வேந அபி⁴மாநமாத்ராத்மத்வம் மத்வா அஹங்காரம், விஶிநஷ்டி -
மஹாபூ⁴தேதி ।
‘மஹத: பரம் ‘ இத்யாதௌ³ ப்ரஸித்³த⁴ம் மஹச்ச²ப்³தா³ர்த²ம் அஹங்காரஹேதுமாஹ -
அஹங்காரேதி ।
ஈஶ்வரஶக்தி: இத்யுக்தே சைதந்யமபி ஶங்க்யேத, தத³ர்யமாஹ -
மமேதி ।
அவதா⁴ரணரூபம் அர்த²மேவ ஸ்பு²டயதி -
ஏதாவத்யேவேதி ।
பஞ்சதந்மாத்ராணி அஹங்கார: மஹத் அவ்யாக்ருதம் இதி அஷ்டதா⁴ பி⁴ந்நத்வம் । மூலப்ரக்ருத்யா ஸஹ தந்மாத்ராதி³பே⁴தா³நாம் ஸமுச்சய: சகாரார்த²: ।
த³ஶ இந்த்³ரியாண்யேவ விப⁴ஜ்ய வ்யுத்பாத³யதி -
ஶ்ரோத்ரேத்யாதி³நா ।
ததே³வ ப்ரஶ்நத்³வாரா ஸ்பு²டயதி -
கிந்ததி³தி ।
ஶப்³தா³தி³விஷயஶப்³தே³ந ஸ்தூ²லாநி பூ⁴தாநி க்³ருஹ்யந்தே ।
உக்தேஷு தந்மாத்ராதி³ஷு தந்த்ராந்தரீயஸம்மதிமாஹ -
தாநீதி ।
‘மூலப்ரக்ருதிரவிக்ருதி: மஹதா³த்³யா: ப்ரக்ருதிவிக்ருதய: ஸப்த । ஷோட³ஶகஶ்ச விகார:’ இதி பட²ந்தி
॥ 5 ॥
அவ்யக்தாஹங்காராதீ³நாம் த்ரைகு³ண்யாபி⁴மாநாதி³த⁴ர்மகத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி, ஶப்³தா³தீ³நாமேவ க்³ரஹணே கர்மேந்த்³ரியாணாம் விஷயாநுக்தே: வைரூப்யப்ரஸங்கா³த் , க்ஷேத்ரநிரூபணஸ்ய ச ப்ரக்ருதத்வாத் , ஸ்வரூபநிர்தே³ஶேநைவ தத்க்ஷேத்ரம் ‘யச்ச யாத்³ருக்சே’ தி வ்யாக்²யாதம் । இதா³நீம் இச்சா²தீ³நாம் ஆத்மவிகாரத்வநிவ்ருத்தயே க்ஷேத்ரவிகாரத்வநிரூபணேந ‘யத்³விகாரி’ இத்யேதந்நிரூபயந் மதாந்தரநிவ்ருத்திபரத்வேந ஶ்லோகமவதாரயதி -
அதே²தி ।
ஸர்வஜ்ஞோக்திவிரோதா⁴த் ஹேயம் வைஶேஷிகம் மதம் இதி மத்வா உக்தம் -
ப⁴க³வாநிதி ।
உபலப்³த⁴ஜாதீயஸ்ய உபலப்⁴யமாநஸ்ய ஆதா³நேச்சா²யாம் ஹேதுமாஹ -
ஸுகே²தி ।
இதிஶப்³த³: ஹேத்வர்த²: । ஸுக²ஹேதுத்வாத் தஸ்மிந் இச்சா², இத்யர்த²: ।
இச்சா²ம் ஸுக²தத்³தே⁴துவிஷயத்வேந வ்யாக்²யாய ஆத்மத⁴ர்மத்வம் தஸ்ய வ்யுத³ஸ்யதி -
ஸேயமிதி ।
ததா²பி கத²ம் க்ஷேத்ராந்தர்பூ⁴தத்வம் ? தத்ராஹ -
ஜ்ஞேயத்வாதி³தி ।
இச்சா²வத் த்³வேஷோ(அ)பி த⁴ர்ம: பு³த்³தே⁴:, இத்யாஹ -
ததே²தி ।
கோ(அ)ஸௌ த்³வேஷ:? யஸ்ய பு³த்³தி⁴த⁴ர்மத்வம் , தத்ராஹ -
யஜ்ஜாதீயமிதி ।
தஸ்யாபி இச்சா²வத் க்ஷேத்ராந்தர்பா⁴வமாஹ ஸோ(அ)யிமிதி ।
இச்சா²த்³வேஷவத் பு³த்³தி⁴த⁴ர்ம: ஸுக²மபி, இத்யாஹ -
ததே²தி ।
தஸ்யாபி ஸ்வரூபோக்த்யா க்ஷேத்ராந்த:பாதித்வமாஹ -
அநுகூலமிதி ।
து³:க²ஸ்யாபி ஸ்வரூபோக்த்யா க்ஷேத்ரமத்⁴யவர்தித்வமாஹ -
து³:க²மிதி ।
தே³ஹேந்த்³ரியாத்மவாதௌ³ வ்யுத³ஸிதும் க்ஷேத்ராந்தர்பூ⁴தமேவ ஸங்கா⁴தம் விப⁴ஜதே -
தே³ஹேதி ।
விஜ்ஞாநவாத³ம் ப்ரத்யாஹ -
தஸ்யாமிதி ।
தப்தே லோஹபிண்டே³ வஹ்ரே: அபி⁴வ்யக்திவத் உக்தஸம்ஹதௌ பு³த்³தி⁴வ்ருத்தி: அபி⁴வ்யஜ்யதே । தத்ர ச அக்³நி: அபி⁴வ்யக்த: லோஹபிண்ட³மேவ அக்³நிபு³த்³த்⁴யா க்³ராஹயதி । ததா² ஆத்மசைதந்யம் பு³த்³தி⁴வ்ருத்தௌ அபி⁴வ்யக்தம் தாமேவ ஆத்மதயா போ³த⁴யதி । அத: ததா³பா⁴ஸாநுவித்³தா⁴ ஸைவ சேதநா இத்யுச்யதே । ஸா ச முக்²யசேதநம் ப்ரதி ஜ்ஞேயத்வாத் அதத்³ரூபத்வாத் க்ஷேத்ரமேவ இத்யர்த²: ।
த்⁴ருதிஸ்வரூபோக்த்யா க்ஷேத்ரத்வம் தஸ்யா த³ர்ஶயதி -
த்⁴ருதிரித்யாதி³நா ।
நநு - அऩ்யே(அ)பி ஸங்கல்பாத³யோ மநோத⁴ர்மா: ஸந்தி, தே கிமிதி அத்ர க்ஷேத்ரத்வேந நோச்யந்தே? தத்ராஹ -
ஸர்வேதி ।
தஸ்ய உபலக்ஷணார்த²த்வே ஹேதுமாஹ -
யத இதி ।
இச்சா²தி³வத் அஸ்மிந்நவஸரே ஸங்கல்பாதீ³நாமபி த³ர்ஶிதத்வம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய, ப்ரகரணவிபா⁴கா³ர்த²ம் யதோ ப⁴க³வது³க்தம் க்ஷேத்ரமுபஸம்ஹரதி, அத: யுக்தம் இச்சா²தி³க்³ரஹஸ்ய ஸர்வாநு்க்தபு³த்³தி⁴த⁴ர்மோபலக்ஷணார்த²த்வம் இத்யர்த²: ।
விரக்தஸ்ய ஜ்ஞாநாதி⁴காராய வைராக்³யார்த²ம் க்ஷேத்ரம் வ்யாக்²யாதம் , இதி அநுவத³தி -
யஸ்யேதி ।
க்ஷேத்ரபே⁴த³ஜாதஸ்ய வ்யஷ்டிதே³ஹவிபா⁴க³ஸ்ய ஸர்வஸ்ய இத்யர்த²: । ஸம்ஹதி: - ஸமஷ்டிஶரீரம்
॥ 6 ॥
நநு - உக்தே க்ஷேத்ரே, க்ஷேத்ரஜ்ஞோ வக்தவ்ய:, தம் ஹித்வா கிமிதி அந்யத் உச்யதே? தத்ராஹ -
க்ஷேத்ரஜ்ஞ இதி ।
‘அநாதி³மத் ‘ இத்யாதி³நா வக்ஷ்யமாணவிஶேஷணம் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் ஸ்வயமேவ ப⁴க³வாந் விவக்ஷிதவிஶேஷணஸஹிதம் ‘ஜ்ஞேயம் யத்தத் ‘ இத்யாதி³நா வக்ஷ்யதி, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கிமிதி க்ஷேத்ரஜ்ஞோ வக்ஷ்யதே? தத்ராஹ -
யஸ்யேதி ।
‘ஜ்ஞேயம் யத்தத் ‘ இத்யத: ப்ராக்தநக்³ரந்த²ஸ்ய தாத்பர்யமாஹ -
அது⁴நேதி ।
அமாநித்வாதி³லக்ஷணம் வித³தா⁴தி, இதி உத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஜ்ஞாநஸாத⁴நஸமுதா³யபோ³த⁴நம் குத்ர உபயுஜ்யதே? தத்ராஹ -
யஸ்மிந்நிதி ।
யோக்³யமவிக்ருதமேவ விவ்ருணோதி -
யத்பர இதி ।
‘ஏதஜ்ஜ்ஞாந ‘மிதி வசநாத் கத²மித³ம் ஜ்ஞாநஸாத⁴நம் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தமிதி ।
தத்³விதா⁴நஸ்ய வக்த்ருத்³வாரா தா³ர்ட்⁴யம் ஸூசயதி -
ப⁴க³வாநிதி ।
அமாநித்வாதி³நிஷ்ட²ஸ்ய அந்தர்தி⁴யோ ஜ்ஞாநம் , இதி நியமார்த²மாஹ -
அமாநித்வமிதி ।
மாந: - திரோஹிதோ(அ)வலேப: । ஸ ச ஆத்மநி உத்கர்ஷாரோபஹேது:, ஸோ(அ)ஸ்ய இதி மாநீ, ந மாநீ அமாநீ, தஸ்ய பா⁴வ: அமாநித்வம் , இதி வ்யாகரோதி -
அமாநித்வமித்யாதி³நா ।
ப்ரதியோகி³முகே²ந அத³ம்பி⁴த்வம் விவ்ருணோதி-
அத³ம்பி⁴த்வமிதி ।
வாங்மநோதே³ஹை: அபீட³நம் ப்ராணிநாம் - அஹிம்ஸநம் , ததே³வ அஹிம்ஸா இத்யாஹ -
அஹிம்ஸேதி ।
பராபராத⁴ஸ்ய சித்தவிகாரகாரணஸ்ய ப்ராப்தாவேவ அவிக்ருதசித்தத்வேந அபகாரஸஹிஷ்ணுத்வம் க்ஷாந்தி:, இத்யாஹ-
க்ஷாந்திரிதி ।
அவக்ரத்வம் - அகௌடில்யம் , யதா²ஹ்ருத³யவ்யவஹார: ஸதா³ ஏகரூபப்ரவ்ருத்திநிமித்தத்வம் ச, இத்யர்த²: ।
‘உபநீய து ய: ஶிஷ்யம் ‘ இத்யாதி³நா உக்தம் ஆசார்யம் வ்யவச்சி²நத்தி -
மோக்ஷேதி ।
ஶுஶ்ரூஷாதி³, இதி ஆதி³பத³ம் நமஸ்காராதி³விஷயம் । பா³ஹ்யம் ஆப்⁴யந்தரம் ச த்³விப்ரகாரம் ஶௌசம் க்ரமேண விப⁴ஜதே -
ஶௌசமித்யாதி³நா ।
மநஸோ ராகா³தி³ மலாநாம் , இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தத³பநயோபாயம் உபதி³ஶதி -
ப்ரதிபக்ஷேதி ।
ராகா³தி³ப்ரதிகூலஸ்ய பா⁴வநாவிஷயேஷு தோ³ஷத்³ருஷ்ட்யா வ்ருத்தி:, தயா இதி யாவத் ।
ஸ்தி²ரபா⁴வமேவ விஶத³யதி -
மோக்ஷேதி ।
ஆத்மநோ நித்யஸித்³த⁴ஸ்ய அநாதே⁴யாதிஶயஸ்ய குதோ விநிக்³ரஹ:? தத்ராஹ -
ஆத்மந இதி
॥ 7 ॥
ந கேவலம் அமாநித்வாதீ³ந்யேவ ஜ்ஞாநஸ்ய அந்தரங்க³ஸாத⁴நாநி, கிந்து வைராக்³யாதீ³ந்யபி ததா²விதா⁴நி ஸந்தி, இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேஷு அநேகார்தே²ஷு ராகே³ தத்ப்ரதிப³த்³த⁴ம் ஜ்ஞாநம் நோத்பத்³யேத, இதி மத்வா வ்யாகரோதி -
இந்த்³ரியேதி ।
ஆவிர்பூ⁴தோ க³ர்வ: அஹங்கார:, தத³பா⁴வோ(அ)பி ஜ்ஞாநஹேது:, இத்யாஹ -
அநஹங்கார இதி ।
இந்த்³ரியார்தே²ஷு வைராக்³யம் உக்தம் உபபாத³யதி -
ஜந்மேதி ।
ப்ரத்யேகம் தோ³ஷோநுத³ர்ஶநமித்யுக்தம் , தத்ர ஜந்மநி தோ³ஷாநுத³ர்ஶநம் விஶத³யதி -
ஜந்மநீதி ।
யதா² ஜந்மநி தோ³ஷாநுஸதா⁴நம் , ததா² ம்ருத்யௌ தோ³ஷஸ்ய ஸர்வமர்மநிக்ருந்தநாதே³: ஆலோசநம் கார்யம் , இத்யாஹ -
ததே²தி ।
ஜந்மநி ம்ருத்யௌ ச தோ³ஷாநுஸந்தா⁴நவத் , ஜராதி³ஷ்வபி தோ³ஷாநுஸந்தா⁴நம் கர்தவ்யம் , இத்யாஹ -
ததே²தி ।
வ்யாதி⁴ஷு தோ³ஷஸ்ய அஸஹ்யதாரூபஸ்ய அநுஸந்தா⁴நம் , து³:கே²ஷு த்ரிவிதே⁴ஷ்வபி தோ³ஷாநுஸந்தா⁴நம் ப்ரஸித்³த⁴ம் । வ்யாக்²யாநாந்தரமாஹ -
அத²வேதி ।
யதா² ஜந்மாதி³ஷு து³:கா²ந்தேஷு தோ³ஷத³ர்ஶநம் உக்தம் , ததா² தேஷ்வேவ து³:கா²க்²யதோ³ஷஸ்ய த³ர்ஶநம் ஸ்பு²டயதி -
து³:க²மித்யாதி³நா ।
கத²ம் ஜந்மாதீ³நாம் பா³ஹ்யேந்த்³ரியக்³ராஹ்யாணாம் து³:க²த்வம் ? தத்ராஹ -
து³:கே²தி ।
ஜந்மாதி³ஷு தோ³ஷாநுத³ர்ஶநக்ருதம் ப²லமாஹ -
ஏவமிதி ।
வைராக்³யே ஸதி ஆத்மத்³ருஷ்ட்யர்த²ம் கரணாநாம் த தா³பி⁴முக்²யேந ப்ரவ்ருத்திரிதி, வைராக்³யப²லமாஹ -
தத இதி ।
ஜந்மதி³து³:க²தோ³ஷாநுத³ர்ஶநம் ஜ்ஞாநஹேதுஷு கிமிதி உபஸங்க்²யாதம் ? இத்யாஶங்க்ய, வைராக்³யத்³வாரா தீ⁴ஹேதுத்வாத் இத்யாஹ -
ஏவமிதி
॥ 8 ॥
ஜ்ஞாநஸ்ய அந்தரங்க³மேவ ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
கிஞ்சேதி ।
நநு - அஸக்திரேவ அபி⁴ஷ்வங்கா³பா⁴வ:, ததா² ச புநருக்தி: ‘இத்யாஶங்க்ய’ அபி⁴ஷ்வங்கோ³க்தித்³வாரா நிரஸ்யாதி-
அபி⁴ஷ்வங்கோ³நாமேதி ।
அந்யஸ்மிந்நேஷ புத்ராதௌ³ அநந்யத்வதி⁴யா தத்³க³தே ஸுகா²தௌ³ ஆத்மநி தத்³பா⁴வநாக்²யம் ஸக்திவிஶேஷமேவ உதா³ஹரதி -
யதே²தி ।
உக்தவிஶேஷணயோ: ஆகாங்க்ஷாத்³பா³ரா விஷயமாஹ -
க்வேத்யாதி³நா ।
உக்தவிஶேஷணயோ: ஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய உபபத்திமாஹ -
தச்சேதி ।
ஸதா³ ஹர்ஷவிஷாத³ஶூந்யப⁴நஸ்த்வமபி ஜ்ஞாநஹேது:, இத்யாஹ -
நித்யம் சேதி ।
ததே³வ விப⁴ஜதே-
இஷ்டேதி ।
தஸ்ய ஜ்ஞாநஹேதுத்வம் நிக³மயதி - தச்தசைதி³தி
॥ 9 ॥
ஸாத⁴நாந்தரமாஹ -
கிஞ்சேதி
அநந்யயோக³மேவ ஸங்க்ஷிப்தம் வ்யநக்தி -
நேத்யாதி³நா ।
உக்ததீ⁴த்³வாரா ஜாதாயா ப⁴க்தே: ப⁴க³வதி ஸ்தை²ர்யம் த³ர்ஶயதி -
நேதி ।
தத்ராபி ஜ்ஞாநஶப்³த³: தத்³தே⁴துத்வாத் , இத்யாஹ -
ஸா சேதி ।
தே³ஶஸ்ய விவிக்தத்வம் த்³விவித⁴முதா³ஹரதி-
விவிக்த இதி ।
ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி -
அரண்யேதி ।
உக்ததே³ஶஸேவித்வம் கத²ம் ஜ்ஞாநே ஹேது:? தத்ராஹ -
விவிக்தேஷ்விதி ।
ஆத்மாதி³, இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந பரமாத்மா வாக்யார்த²ஶ்ச உச்யதே ।
நநு - அரதிவிஷயத்வேந அவிஶேஷதோ ஜநஸம்ஸந்மாத்ரம் கிமிதி ந க்³ருஹ்யதே? தத்ராஹ -
தஸ்யா இதி ।
"ஸந்த: ஸங்க³ஸ்ய பே⁴ஷஜம்" இதி உபலம்பா⁴த் இத்யர்த²: ॥ 10 ॥
ஸாத⁴நாந்தரமாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ஆத்மாதி³, இதி ஆதி³ஶப்³த³: அநாத்மார்த²: । தத்³விஷயம் ஜ்ஞாநம் விவேக: தந்நித்யத்வம் - தத்ரைவ நிஷ்டா²வத்த்வம் , விவேகநிஷ்டோ² ஹி வாக்யார்த²ஜ்ஞாநஸமர்தோ² ப⁴வதி । தேஷாம் பா⁴வநாபரிபாகோ நாம யத்நேந ஸாதி⁴தாநாம் ப்ரகர்ஷபர்யந்தத்வம் । தந்நிமித்தம் தத்த்வஜ்ஞாநம் - ஐக்யஸாக்ஷாத்கார: । தத்ப²லாலோசநம் கிமர்த²ம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தத்த்வேதி ।
ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்யாதி³தி । அத: தத்த்வஜ்ஞாநார்த²த³ர்ஶநம் அர்த²வத் , இதி ஶேஷ: ।
ஜ்ஞாநஸ்ய அந்தரங்க³ஹேதும் உக்தம் உபஸம்ஹரதி -
ஏததி³தி ।
கிமிதி தஸ்ய விஜ்ஞேயத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
பரிஹரணாயேதி ।
தத்ர ஹேது: -
ஸம்ஸாரேதி ।
தஸ்ய ப்ரவ்ருத்தி: - உத்பத்தி:, தத்³தே⁴துத்வாத் மாநித்வாதி³ த்யாஜ்யம் , ஜ்ஞாதே ச த்யாஜ்யத்வே தேந தஸ்ய ஜ்ஞேயதா, இத்யர்த²: । இதிஶப்³த³: ஸாத⁴நாதி⁴காரஸமஸாப்த்யர்த²:
॥ 11 ॥
உத்தரக்³ரந்த²மவதாரயதி -
யதோ²க்தேதி ।
அமாநித்வாதீ³நாம் ஜ்ஞாநத்வம் ஆக்ஷிபதி -
நந்விதி ।
வஸ்துபரிச்சே²த³கத்வாத் ஜ்ஞாநத்வம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
நஹீதி ।
பரிச்சே²த³கத்வாத் ஜ்ஞாநத்வம் , ஜ்ஞாநத்வாத் பரிச்சே²த³கத்வம் , இதி அந்யோந்யாஶ்ரயாத் , இத்யபி⁴ப்ரேத்ய, ஆஹ -
ஸர்வத்ரேதி ।
ஸ்வார்த²ஸ்யைவ ஜ்ஞாநம் பரிச்சே²த³கம் , இத்யேதத் வ்யதிரேகத்³வாரா விஶத³யதி -
நஹீதி ।
த்ர்யதிரேகத்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
யதே²தி ।
அமாநித்வாதீ³நாம் ஜ்ஞாநத்வமாக்ஷிப்தம் ப்ரதிக்ஷிபதி -
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
தத்ர ஹேதுத்வேந உக்தம் ஸ்மாரயதி -
ஜ்ஞாநேதி ।
தேஷு ஜ்ஞாநஶப்³தே³ ஹேத்வந்தரமாஹ்ரு -
ஜ்ஞாநேதி ।
அமாநித்வாதோ³நாம் ஜ்ஞாநத்வமுக்த்வா ஜ்ஞாதவ்யமவதாரயதி -
ஜ்ஞேயமிதி ।
ப்ரஶ்நத்³வாரா ஜ்ஞேயப்ரவசநஸ்ய ப²லமுக்த்வா ப்ரரோசநம் க்ருத்வா தேந ஶ்ரோது: ஆபி⁴முக்²யமாபாத³யிதும் ப்ரரோசநப²லோக்திபரம் அநந்தரவாக்யம் , இத்யாஹ -
கிமித்யாதி³நா ।
ததே³வ விஶிநஷ்டி -
அநாதி³மதி³தி ।
ஆதி³மத்வராஹித்யம் அவ்யாக்ருதஸ்யாப்யஸ்தி, அதோ விஶேஷம் த³ர்ஶயதி -
கிம் ததி³தி ।
போ⁴க்துரபி போ⁴க்³யாத் பரத்வம் , இத்யதோ விஶிநஷ்டி -
ப்³ரஹ்மேதி ।
‘அநாதி³’ இத்யேகம் பத³ம் , ‘மத்பரம் ‘ இதி சாபரம் , இதி பத³ச்சே²தா³த் ந புநருக்திரிதி மதாந்தரம் உத்தா²பயதி -
அத்ரேதி ।
ஏகபத³த்வஸம்ப⁴வே கிமிதி பத³த்³வயம் ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ப³ஹுவ்ரீஹிணேதி ।
ஆதி³: அஸ்ய நாஸ்தீதி யோ ப³ஹுவ்ரீஹிணா உக்த: அர்த²:, தஸ்மிந் ஆதி³மத்வநிஷேதே⁴, நாஸ்தி மதுப: அர்த²வத்வமிதி । மதுபா³நர்த²க்யம் அநிஷ்டம் ஸ்யாத் , இதி மத்வா பத³ம் சி²ந்த³ந்தி, இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஆதி³: அஸ்ய நாஸ்தீதி, ‘அநாதி³’ இத்யுக்த்வா ‘ப்தத்பரம் ‘ இதி உச்யமாநே கோ(அ)ர்த²: ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
அர்தே²தி ।
உக்தவ்யாக்²யாநஸ்ய அயுக்தத்வாத் நாயம் புநருக்திஸமாதி⁴:, இத்யாஹ -
ஸத்யமிதி ।
அர்தா²ஸம்ப⁴வம் ஸமர்த²யதே -
ப்³ரஹ்மண இதி ।
ததா²பி விஶிஷ்டஶக்திமத்வம் கிம் ந ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
விஶிஷ்டேதி ।
ததா²பி மதுபோ ப³ஹுவ்ரீஹிணா துல்யஸ்யார்த²ஸ்ய கத²ம் நாந ர்த²க்யம் ? தத்ராஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
அநாதி³மத்பரம் ப்³ரஹ்ம, இத்யத்ர பக்ஷாந்தரம் ப்ரதிக்ஷிப்ய ஸ்வபக்ஷ: ஸமர்தி²த:, ஸம்ப்ரதி ப்³ரஹ்மணோ ப்³ரஹ்மத்வாதே³வ கார்யகாரணாத்மகத்வப்ராப்தௌ உக்தாநுவாத³த்³வாரா ‘ந ஸத் ‘ இத்யாதி³ அவதாரயதி -
அம்ருதத்வேதி ।
ஸத் - கார்யம் , அபி⁴வ்யக்தநாமரூபத்வாத் , அஸத் - காரணம் , தத்³விபர்யயாத் , இதி விபா⁴க³: ।
ஜ்ஞேயப்ரவசநம் அநிர்வாச்யவிஷயத்வாத் ப்ரக்ரமப்ரதிகூலம் , இதி ஆக்ஷிபதி -
நந்விதி ।
நிர்விஶேஷஸ்ய வஸ்துநோ ஜ்ஞேயத்வாத் தத்³விஷயம் ப்ரவசநம் ப்ரக்ரமாநுகூலம் இதி, உத்தரமாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
அநிர்வாச்யத்வேந ‘ந ஸத்தந்நாஸத் ‘ இதி உச்யமாநே கத²மித³ம் அநுரூபம் ? இதி ப்ருச்ச²தி -
கத²மிதி ।
ப்³ரஹ்மாத்மப்ரகாஶஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் தத³ர்த²ம் விதி⁴முகே²ந உபதே³ஶாயோகா³த் அத்⁴யஸ்ததத்³த⁴ர்மநிவ்ருத்தயே நிஷேத⁴த்³வாரா உபதே³ஶஸ்ய வேதா³ந்தேஷு ப்ரஸித்³தே⁴: ஆரோபிதவிஶேஷநிஷேத⁴ரூபம் இத³ம் ப்ரவசநமுசிதம் , இதி பரிஹரதி -
ஸர்வாஸ்விதி ।
ஜ்ஞேயஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ விதி⁴முகோ²பதே³ஶாயோகே³ ஹேதுமாஹ -
வாச இதி ।
ப்³ரஹ்மண: அஸ்திஶப்³தா³வாச்யத்வே நரவிஷாணவத் நாஸ்தித்வம் , இதி அऩிஷ்டமாஶங்கதே -
நநு இதி ।
ஏவம் உக்தே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி கிமாயாதம் ? இத்யாஶங்க்யா, ஆஹ -
அதே²தி ।
ஜ்ஞேயஸ்ய அஸ்திஶப்³தா³வாச்யத்வே வ்யாகா⁴தஶ்ச, இத்யாஹ -
விப்ரதிஷித்³த⁴ம் சேதி ।
அஸ்திஶப்³தா³வாசயத்வாத் அவஸ்து ப்³ரஹ்ம இத்யத்ர அப்ரயோஜகத்வம் ஆஹ -
ந தாவதி³தி ।
நாஸ்திபு³த்³தி⁴விஷயத்வமேவ அவஸ்துத்வே நிமித்தம் । அத: தத³பா⁴வாத் ப்³ரஹ்மண: நாவஸ்துதா, இத்யேததே³வ வ்யக்தீகர்தும் சோத³யதி -
நந்விதி ।
ஸர்வாஸாம் தி⁴யாம் அஸ்திதீ⁴த்வேந நாஸ்திதீ⁴த்வேந வா அऩுக³தத்வே அந்யதரதீ⁴கோ³சரத்வாபா⁴வே ப்³ரஹ்மணோ(அ)நிர்வாச்யத்வம் து³ர்வாரம் , இதி ப²லிதமாஹ -
தத்ரேதி ।
ப்³ரஹ்மணோ க⁴டாதி³வைலக்ஷண்யாத் - உப⁴யபு³த்³த்⁴யவிஷயத்வே(அ)பி ந அநிர்வாச்யதா, இத்யாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
க⁴டாதே³: । இந்த்³ரியக்³ராஹ்யஸ்ய உப⁴யபு³த்³தி⁴விஷயத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மண: தத³க்³ராஹ்யஸ்ய ऩோப⁴யதீ⁴விஷயத்வம் ததா²(அ)பி நாநிர்வாச்யத்வம் , ஸச்சிதே³கதாநஸ்ய ஶப்³த³ப்ரமாணாத் அவிஷயத்வேந த்³ருஷ்டத்வாத் , இதி உக்தமேவ ப்ரபஞ்சயதி -
யத்³தீ⁴தி ।
பரீக்தம் விரோத⁴ம் அநுவத³தி -
யத்த்விதி ।
ஶ்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந நிராசஷ்டே -
ந விருத்³த⁴மிதி ।
ஸாபி விருத்³தா⁴ர்த²த்வாத் ந மாநம் , போ³த⁴கஸ்ய அவிரோதா⁴பேக்ஷத்வாத் , இதி ஶங்கதே -
ஶ்ருதிரிதி ।
தஸ்யா விருத்³தா⁴ர்த²த்வேந அப்ராமாண்யே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
யதே²தி ।
ப்ராசீநவம்ஶம் கரோதி, இதி பாரலௌகிகப²லயஜ்ஞாநுஷ்டா²நார்த²ம் ஶாலாநிர்மாணம் ப்ரஸ்துத்ய, ‘கோ ஹி தத்³வேத³’ இத்யாத்³யா பரலோகஸத்வே ஸந்தி³ஹாநா யதா² வி்ருத்³தா⁴ர்தா² ஶ்ருதிரப்ரமாணம் , ஏவம் விதி³தாவிதி³தாந்யத்வஶ்ருதிரபி இத்யர்த²: ।
நேயம் ஶ்ருதி: விருத்³த⁴த்வேந அமாநதயா ஹாதவ்யா, ப்³ரஹ்மணி அத்³விதீயே ப்ரத்யக்தாப்ரதிபாத³நேந மாநத்வாத் , இதி உத்தரமாஹ -
ந விதி³தேதி ।
யத்து விருத்³தா⁴ர்த²த்வே ‘கோ ஹி’ இதி ிஉதா³ஹ்ருதம் ; தத³ஸத் , அர்த²வாத³ஸ்ய விதி⁴ஶேஷஸ்ய ஸ்வார்தே அதாத்பர்யாத் , இத்யாஹ -
யதீ³தி ।
யத்ர ஜாத்யாதி³மத்வம் தத்ர வாச்யத்வம் யதா² க³வாதௌ³, ந ப்³ரஹ்மணி ஜதிமத்வம் , அத: தஸ்யாவாச்யத்வாத் நிஷேதே⁴நைவ போ³த்⁴யத்வம் , இத்யாஹ-
உபபத்தேஶ்சேதி ।
நீச்யத இதி நிஷேதே⁴நைவ தஸ்ய உபதே³ஶ இதி ஶேஷ: ।
ஜாத்யாதி³மதோ(அ)ர்த²ஸ்யைவ வாச்யத்வம் தத்ரைவ ஸங்க³திக்³ரஹாத் இதி ப்ரபஞ்சயதி -
ஸர்வோ ஹீதி ।
அஶ்ருதஸ்ய, ஜாத்யாதி³த்³வாரேண அஜ்ஞாதஸங்க³தேர்வா ஶப்³த³ஸ்ய ந போ³த⁴கத்வம் , அத்³ருஷ்டே:, இத்யாஹ -
நாந்யதே²தி ।
ஜாத்யாதே³: ஸச்ச²ப்³த³விஷயத்வம் உதா³ஹரதி -
தத்³யதே²த்யாதி³நா ।
ப்³ரஹ்மணஸ்து ‘அகோ³த்ரமவர்ணம் ‘ இத்யாதி³ஶ்ருதே: ஜாத்யாதி³மத்வாம்பா⁴வாத் ந ஶப்³த³வாச்யதா, இத்யாஹ-
நத்விதி ।
‘கேவலோ நிர்கு³ணஶ்ச’ (ஶ்வே. உ. 6-11) இதி ஶ்ருதே: கு³ணத்³வாரா ப்³ரஹ்மணோ ந வாச்யதா, இத்யாஹ -
நாபீதி ।
நிஷ்க்ரியத்வே மாநமாஹ -
நிஷ்கலமிதி ।
ப்³ரஹ்மண: அத்³விதீயத்வஸ்ய அஶேஷோபநிஷத்ஸு ஸித்³த⁴த்வாத் த்³விநிஷ்ட²ஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய தஸ்மிந்நஸித்³தே⁴: ந தத்³ - த்³வாராபி தஸ்ய வாச்யதா, இத்யாஹ-
ந சேதி ।
ப்³ரஹ்மணி அபி⁴தா⁴வ்ருத்யா ஶப்³தா³ப்ரவ்ருத்தௌ ஹேத்வந்தராண்யாஹ -
அத்³வயத்வாதி³தி ।
ப்³ரஹ்மணோ(அ)வாச்யத்வே ஶ்ருதிமபி ஸம்வாத³யதி-
யத இதி
॥ 12 ॥
ஸர்வவிஶேஷரஹிதஸ்ய அவாங்மநஸகோ³சரஸ்ய அத்³ருஷ்டே: த்³ருஷ்டேஶ்ச விபரீதஸ்ய, ப்ரப்தே ப³ஹ்மண: ஶூந்யத்வே, ப்ரத்யக்த்வேந இந்த்³ரியப்ரவ்ருத்த்யாதி³ஹேதுத்வேந கல்பிதத்³வைதஸ்யத்தாஸ்பூ²ர்திப்ரத³த்வேந, ஈஶ்வரத்வேந ச ஸத்த்வம் த³ர்ஶயந் ஆதௌ³ தே³ஹாதீ³நாம் ப்ரவ்ருத்திமதாம் ஸ்தா²தி³வத் அசேதநாநாம் ப்ரேக்ஷாபூர்வகப்ரவ்ருத்திமத்வாத் சேதநாதி⁴ஷ்டி²தத்த்வம் அநுமிமாந:, தத்ப்ரத்யக்சேதநம் ப்³ரஹ்ம, இத்யாஹ -
ஸச்ச²ப்³தே³தி ।
தத³ஸ்தித்வமிதி தச்ச²ப்³த³: ஜ்ஞேயப்³ரஹ்மார்த²: । ததா³ஶங்கேதி । தச்ச²ப்³தே³ந அஸத்வமுச்யதே ।
நநு - ஸர்வதே³ஹேஷு பாணிபாத³ம் அஸ்யேதி, கத²ம் பாணீநாம் ச பாதா³நாம் ச தே³ஹஸ்த²த்வேந ஆத்மத⁴ர்மத்வம் ? தத்ராஹ -
ஸர்வேதி ।
கரணப்ரவ்ருத்தி: ரதா²தி³ப்ரவ்ருத்திவத் ப்ரேக்ஷாபூர்வகப்ரவ்ருத்தித்வாத் சேதநாதி⁴ஷ்டா²த்ருபூர்விகா, இத்யர்த²: ।
உக்தப்ரவ்ருத்யா சேதநாஸ்தித்வஸித்³தா⁴வபி கத²ம் க்ஷேத்ரஜ்ஞாஸ்தித்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, சேதநஸ்யைவ க்ஷேத்ரோபாதி⁴நா க்ஷேத்ரஜ்ஞத்வாத் சேதநாஸ்தித்வம் தத³ஸ்தித்வமேவ, இத்யாஹ -
க்ஷேத்ரஜ்ஞஶ்சேதி ।
தஸ்ய க்ஷேத்ரோபாதி⁴த்வே(அ)பி கத²ம் பாணிபாதா³க்ஷிஶிரோமுகா²தி³மத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
க்ஷேத்ரம் சேதி ।
அதஶ்ச உபாதி⁴த: தஸ்மிந் விஶேஷோக்த:, இதி ஶேஷ: ।
கத²ம் தர்ஹி ‘ந ஸத்தந்நாஸந் ‘ இதி நிர்விஶேஷோக்தி? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
க்ஷேத்ரேதி ।
பாணிபாதா³தி³மத்வம் ஔபாதி⁴கம் மித்²யா சேத் , ஜ்ஞேயப்ரவசநாதி⁴காரே கத²ம் தது³க்தி:? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
உபாதீ⁴தி ।
மித்²யாரூபமபி ஜ்ஞேயவஸ்துஜ்ஞாநோபயோகி³ இத்யத்ர வ்ருத்³த⁴ஸம்மதிமாஹ -
ததா² ஹீதி ।
பாணிபாதா³தீ³நாம் அந்யக³தாநாம் ஆத்மத⁴ர்மத்வேந ஆரோப்ய வ்யபதே³ஶே கோ ஹேது:? இதி, சேத் , தத்ராஹ -
ஸர்வத்ரேதி ।
ஜ்ஞேயஸ்ய ப்³ரஹ்மண:, ஶக்தி: - ஸந்நிதி⁴மாத்ரேண ப்ரவர்தநஸாமர்த்²யம் , தத் ஸத்த்வம் நிமித்தீக்ருத்ய ஸ்வகார்யவந்தோ ப⁴வந்தி பாண்யாத³ய: இதி க்ருத்வா, இதி யோஜநா ।
‘ஸர்வதோ(அ)க்ஷி’ (ப⁴. கீ³. 3-13) இத்யாதௌ³ உக்தமதிதி³ஶதி -
ததே²தி ।
தத் ஜ்ஞேயம் யதா² ஸர்வத: பாணிபாத³ம் இதி வ்யாக்²யாதம் ததா², இதி உக்தமேவ ஸ்பு²டயதி -
ஸர்வத இதி ।
‘ஸர்வதோ(அ)க்ஷி’ இத்யாதே³: அக்ஷரார்த²மாஹ -
ஸர்வதோ(அ)க்ஷீதி ।
அக்ஷிஶ்ரவணவத்வம் அவஶிஷ்டஜ்ஞாநேந்த்³ரியவத்த்வஸ்ய, பாணிபாத³முக²வத்வம் ச அவிஶிஷ்டகர்மேந்த்³ரயவத்த்வஸ்ய மநோபு³த்³த்⁴யாதி³மத்த்வஸ்ய ச உபலக்ஷணம் । ஏகஸ்ய ஸர்வத்ர பாண்யாதி³மத்வம் ஸாத⁴யதி -
ஸர்வமிதி
॥ 13 ॥
ஆரோபாத்³ருதே ஸாக்ஷாதே³வ ஜ்ஞேயஸ்ய பாண்யாதி³மத்த்வமாஶங்க்ய, ஆஹ -
உபாதீ⁴தி ।
இந்த்³ரியவிஶேஷணீபூ⁴தஸர்வஶப்³தா³த் ஜ்ஞேயோபாதி⁴த்வந்யாயாவிஶேஷாச்ச அத்ர பு³த்³த்⁴யாதே³ரபி க்³ரஹணம் , இத்யாஹ -
அந்த:கரணே சேதி ।
ஶ்ரோத்ராதீ³நாம் ஜ்ஞேயோபாதி⁴த்வஸ்ய மநோபு³த்³தி⁴த்³வாராத்வாத³பி தயோ: இஹ க்³ரஹணம் , இத்யாஹ -
அபி சேதி ।
தயோரபி இஹ உபாதா³நே ப²லிதமாஹ -
இத்யத இதி ।
அக்ஷரார்த²முக்த்வா வாக்யார்த²மாஹ -
ஸர்வேதி ।
உபாதி⁴த்³வாரா கல்பிதவ்யாபாரவத்வே மாநமாஹ-
த்⁴யாயதீதி ।
கல்பிதமேவ அஸ்ய வ்யாபாரவத்வம் , ந வாஸ்தவம் , இத்யத்ர ப⁴க³வதோ(அ)பி ஸம்மதிம் ஆகாங்க்ஷாத்³வாரா த³ர்ஶயதி -
கஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।
ஸர்வகரணராஹித்யே ப²லமாஹ -
அத இதி ।
ஸாக்ஷாதே³வ ஜ்ஞேயஸ்ய வேக³வத்³விஹரணாதி³க்ரியாவத்தாயா மாந்த்ரவர்ணிகத்வாத் , குதோ(அ)ஸ்ய கரணவ்யாபாரை: அவ்யாப்ருதத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, அநுவாத³பூர்வகம் மந்த்ரஸ்ய ப்ரக்ருதாநுகு³ணத்வமாஹ -
யஸ்த்விதி ।
கரணகு³ணாநுகு³ண்யப⁴ஜநமந்தரேண ஸாக்ஷாதே³வ ஜவநாதி³க்ரியாவத்த்வப்ரத³ர்ஶநபரத்வே மந்த்ரஸ்ய முக்²யார்த²த்வம் ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, தத³ஸம்பா⁴வத் நைவம் இத்யாஹ -
அந்த⁴ இதி ।
அர்த²வாத³ஸ்ய ஶ்ருதே அர்தே² தாத்பர்யாபா⁴வாத் ந ப்ரக்ருதப்ரதிகூலதா, இத்யர்த²: ।
ஸர்வகரணராஹித்யம் ததூ³வ்யாபாரராஹித்யஸ்ய உபலக்ஷணம் , இத்யங்கீ³க்ருத்ய, உக்தமேவ ஹேதும் க்ருத்வா வஸ்துத: ஸர்வஸங்க³விவர்ஜிதத்வம் ஆஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
வஸ்துத: ஸர்வஸங்கா³பா⁴வே(அ)பி ஸர்வாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் ஆஹ -
யத்³யபீதி ।
ஸ்வஸத்தாமாத்ரேண அதி⁴ஷ்டா²நதயா ஸர்வம் புஷ்ணாதி, இத்யேதத் உபபாத³யதி -
ஸதி³தி ।
விமதம் , ஸதி கல்பிதம் , ப்ரத்யேகம் ஸத³நுவித்³த⁴தீ⁴போ³த்⁴யத்வாத் , ப்ரத்யேகம் சந்த்³ரபே⁴தா³நுவித்³த⁴தீ⁴போ³த்⁴யசந்த்³ரபே⁴த³வத் , இத்யர்த²: ।
ஸர்வம் ஸதா³ஸ்பத³ம் , இத்யயுக்தம் , ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதீ³நாம் தத³பா⁴வாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நஹீதி ।
தேஷாமபி கல்பிதத்வே நிரதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோகா³த் நிரூப்யமாணே தத³தி⁴ஷ்டா²நம் ஸதே³வேதி, ஸர்வஸ்ய ஸதி கல்பிதத்வம் அவிருத்³த⁴ம் , இத்யர்த²: ।
ஸர்வாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந, ஜ்ஞேயஸ்ய ப்³ரஹ்மண: அஸ்தித்வமுக்தம் உபஸம்ஹரதி -
அத இதி ।
இதஶ்ச ஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்மாஸ்தி, இத்யாஹ -
ஸ்யாதி³த³ம் சேதி ।
நஹி தஸ்ய உபலப்³த்⁴ருத்வம் அஸத்வே ஸித்⁴யதி, இத்யர்த²:
॥ 14 ॥
இதோபி ஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்மாஸ்தி, இத்யாஹ-
கிஞ்சேதி ।
‘ப³ஹி:’ இதி வ்யாக்²யேயமாதா³ய வ்யாசஷ்டே -
த்வகி³தி ।
பூ⁴தேப்⁴யோ ப³ஹி: - பா³ஹ்யவிஷயாத்³யாத்மகம் , இத்யர்த²: ।
கத²ம் அநாத்மந ஏவ ஆத்மத்வம் ? கல்பநயா இத்யாஹ -
ஆத்மத்வேநேதி ।
அந்த:ஶப்³தா³ர்த²மாஹ -
ததே²தி ।
பூ⁴தாநாம் - சராசராணாம் , அந்த: மத்⁴யே, ப்ரத்யக்³பூ⁴தமித்யர்த²: ।
த்³விதீயம் பாத³மவதார்த² வ்யாசஷ்டே -
ப³ஹிரித்யாதி³நா ।
யத் மத்⁴யே பூ⁴தாத்மகம் நாநாவித⁴தே³ஹாத்மநா பா⁴ஸமாநம் , தத³பி ஜ்ஞேயாந்தர்பூ⁴தம் தத்த்வம் ஸத் , இத்யர்த²: ।
கத²ம் சராசராத்மநோ பூ⁴தஜாதஸ்ய ஜ்ஞேயத்வம் ? தத்ராஹ -
யதே²தி ।
அதி⁴ஷ்டா²நே ரஜஜ்வாம் கல்பிதஸர்பாதே³: அந்தர்பா⁴வவத் தே³ஹாபா⁴ஸஸ்யாபி ஜ்ஞேயாந்தர்பா⁴வாத் , நாஸத்த்வம் மத்⁴யேஜ்ஞேயஸ்ய ஶங்கிதவ்யம் , இத்யர்த²: ।
ஸர்வாத்மகம் சேத் ஜ்ஞேயம் , ஸர்வை: இத³மிதி । கிமிதி । ந க்³ருஹ்யேத? இதி ஶங்கதே -
யதீ³தி ।
இத³மிதி । க்³ராஹ்யத்வயோக்³யத்வாபா⁴வாத் , நேத்யாஹ -
உச்யதஇதி ।
ஸர்வவஸ்த்வாத்மநா பா⁴ஸதே, தத³யோக்³யத்வம் கத²ம் ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ஸத்யமிதி ।
ஸூக்ஷ்மத்வே(அ)பி கிம் ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
அத இதி ।
ஸூக்ஷ்மத்வம் - அதீந்த்³ரியத்வம் । தஸ்ய அவிஜ்ஞேயத்வே குத: தஜ்ஜ்ஞாநாந்முக்த:? தத்ராஹ -
அவிது³ஷாமிதி ।
விஶேஷணப²லமாஹ-
விது³ஷாம் த்விதி ।
தேஷாமாத்மத்வேந ஜ்ஞாதம் சேத் , தத²ம் தூ³ரஸ்த²த்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
அவிஜ்ஞாததயேதி ।
கத²ம் தர்ஹி தஸ்ய ப்ரத்யக்த்வம் ? தத்ராஹ -
அந்திகே சேதி ।
வித்³வத³வித்³வதூ³பே⁴தா³பேக்ஷயா ‘தூ³ராத்ஸுதூ³ரே ததி³ஹாந்திகே ச’ (மு. உ. 3-1-7) இதி ஶ்ருதி: । தத³ர்த²: அத்ர ப்ரஸங்கா³த் அநூதி³த இத்யர்த²:
॥ 15 ॥
ஜ்ஞேயஸ்யாஸ்தித்வே ஹேத்வந்தரமாஹ-
கிஞ்சேதி ।
தத்³தி⁴ ப்ரதிதே³ஹம் நபோ⁴வத் ஏகம் , தத்³ - பே⁴தே³மாநாபா⁴வாத் , பி⁴ந்நத்வே ச க⁴டவத் அநாத்மத்வாபாதாத் அத: அத்³விதீயம் , ஸர்வத்ர ப்ரத்யக்³பூ⁴தம் ஜ்ஞேயம் நாஸ்தீதி அதிஸாஹஸம் இத்யாஹ -
அவிப⁴க்தம் சேதி ।
கத²ம் தர்ஹி தே³ஹாதே³: பே⁴த³தீ⁴:? இத்யாஶங்க்ய கல்பநயா இத்யாஹ - பூ⁴தேஷ்விதி । தத்ர ஹேது:-
தே³ஹேஷ்விதி ।
கார்யாணாம் ஸ்தி²திஹேதுத்வாச்ச ஜ்ஞேயமஸ்தி, இத்யாஹ -
பூ⁴தேதி ।
நிமித்தோபாதா³நதயா தேஷாம் ப்ரலயே ப்ரப⁴வே ச காரணத்வாச்ச தத³ஸ்தி, இத்யாஹ -
ப்ரலயேதி ।
தஹி கார்யகாரணத்வஸ்ய வஸ்துத்வாத் நாத்³வைதம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ - யதே²தி
॥ 16 ॥
இதோ(அ)பி ஜ்ஞேயஸ்யாஸ்தித்வம் , இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ஹேத்வந்தரமேவ ஸ்போ²ரயிதும் ஶங்கதே -
ஸர்வத்ரேதி ।
ந தத் தமோ மந்தவ்யம் , இத்யாஹ -
நேதி ।
தர்ஹி கிம் தஸ்ய ரூபம் ? இதி ப்ருச்ச²தி - கிம் தர்ஹீதி । தத்ரோத்தரம் -
ஜ்யோதிஷாமிதி ।
ஸூர்யாதீ³நாம் ச ப்ரகாஶகத்வாத் அஸ்தி ஜ்ஞேயம் ப்³ரஹ்ம, இத்யாஹ -
ஜ்யோதிஷாமிதி ।
ததே³வ உபபாத³யதி -
ஆத்மேதி ।
தத்ர ஶ்ருதித்³வயம் ப்ரமாணயதி -
யேநேதி ।
உக்தே(அ)ர்தே² வாக்யஶேஷமபி த³ர்ஶயதி -
ஸ்ம்ருதேஶ்சேதி ।
ஜ்ஞேயஸ்ய அதமஸ்த்வேபி தம:ஸ்ப்ருஷ்டத்வம் ஆஶங்க்ய உக்தம் -
தமஸ இதி ।
உத்தரார்த⁴ஸ்ய தாத்பர்யமாஹ -
ஜ்ஞாநாதே³ரிதி ।
உத்தம்ப⁴நம் - உத்³தீ³பநம் - ப்ரகடீகரணம் , இதி யாவத் । ஜ்ஞாநம் அமாநித்வாதி³, கரணவ்யுத்பத்த்யா, இதி ஶேஷ: ।
ஜ்ஞாநக³ம்யம் - ஜ்ஞேயமிதி புநருக்திம் ஶங்கித்வா உக்தம் -
ஜ்ஞேயமிதி ।
உக்தத்ரயஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸ்த²தயா ப்ராகட்யம் ப்ரகடயதி -
ததே³ததி³தி ।
தத்ர அநுப⁴வம் அநுகூலயதி -
தத்ரைவேதி
॥ 17 ॥
த்வமர்த²ஶுத்³த்⁴யர்த²ம் ஸவிகாரம் க்ஷேத்ரம் , பத³வாக்யார்த²விவேகஸாத⁴நம் ச அமாநித்வாதி³, தத்பதா³ர்த² ச ஶுத்³த⁴ம் , தத்³பா⁴வோக்த்யர்த²ம் உக்த்வா தேஷாம் ப²லம் உபஸம்ஹரதி-
யதோ²க்தேதி ।
பூர்வாத⁴ம் விப⁴ஜதே -
இத்யேவமிதி ।
வக்தவ்யாந்தரே ஸதி, கிமிதி த்ரிதயமேவ ஸங்க்ஷிப்ய உபஸம்ஹ்ருதம் , தத்ராஹ -
ஏதாவாநிதி ।
உத்தரார்த⁴ம் ஆகாங்க்ஷாத்³வாரா அவதாரயதி -
அஸ்மிந்நிதி ।
ஈஶ்வரே ஸமர்பித ஸர்வாத்மபா⁴வமேவ அபி⁴நயதி -
யத்பஶ்யதீதி ।
விஜ்ஞாய - லப்³த்⁴வா, இத்யர்த²:
॥ 18 ॥
‘ப்ரக்ருதிம் ‘இத்யாதி³ வக்ஷ்யமாணம் அநந்தரபூர்வக்³ரந்த²ஸம்ப³ந்தி⁴, இத்யாஶங்க்ய வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴ர்த²ம் வ்யவஹிதமநுவத³தி -
தத்ரேதி ।
தயோஶ்ச ப்ரக்ருத்யோ: உக்தம் பூ⁴தகாரணத்வம் இத்யாஹ -
ஏததி³தி ।
பூ⁴தாநாமிவ ப்ரக்ருத்யோரபி ப்ரக்ருத்யந்தராபேக்ஷயா அநவஸ்தா²நாத் , ந பூ⁴தயோநிதா, இதி ஶங்க்தே -
க்ஷேத்ரேதி ।
தத்ர அக்ருதாப்⁴யாக³மாதி³வாரணாய ப³ந்த⁴ஸ்ய நிதா³நஜ்ஞாநார்த²ம் ஆத்மநோ விக்ரியாவத்வாதி³தோ³ஷநிராஸார்த²ம் ச ப்ரக்ருதிபுருஷயோ: அநாதி³த்வம் க்ஷேத்ரத்வேநோக்தாநாம் ப்ரக்ருதிம் ப்ரதி விகாரபா⁴வம் ச த³ர்ஶயதி -
அயமர்த² இதி ।
‘ஸ ச யோ யத்ஸ்வபா⁴வஶ்ச’ இதி உத்³தி³ஷ்டம் வ்யாசஷ்டே -
ப்ரக்ருதிமிதி ।
ஈஶ்வரஸ்ய அபரா ப்ரக்ருதி: அத்ர ப்ரக்ருதிஶப்³தே³ந உக்தா, பரா து ப்ரக்ருதி: ஜீவாக்²யா புருஷஶப்³தே³ந விவக்ஷிதா, இதி வ்யாகரோதி -
ஈஶ்வரஸ்யேதி ।
தயோரநாதி³த்வம் வ்யுத்பாத³யதி -
நேத்யாதி³நா ।
தத்ர யுக்திமாஹ -
நித்யத்வாதீ³ஶ்வரஸ்யேதி ।
ஈஶ்வரஸ்ய உக்தப்ரக்ருதித்³வயவத்வம் கத²ம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ப்ரக்ருதீதி ।
தஸ்ய ஜக³ஜ்ஜந்மாதௌ³ ஸ்வாதந்த்ர்யமேவ ஈஶ்வரத்வம் , ந ப்ரக்ருதித்³வயவத்வம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யாப்⁴யாமிதி ।
ப்ரக்ருத்யோ: அநாதி³த்வம் குத்ரோபயுக்தம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தே இதி ।
மதாந்தரமாஹ -
நேத்யாதி³நா ।
தயோர்மூலகாரணத்வாபா⁴வே கஸ்ய ததே³ஷ்டவ்யம் ? இத்யாஶங்க்யா, ஆஹ -
தேந ஹீதி ।
ப்ரக்ருத்யோரேவ மூலகாரணத்வே ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴ம் ஈஶ்வரஸ்ய ததா²த்வம் ந ஸ்யாத் , இத்யாஹ -
யதீ³தி ।
ப்ரக்ருதித்³ப³யஸ்ய கார்யத்வபக்ஷம் ப்ரத்யாஹ -
தத³ஸதி³தி ।
கிம் ச ப்ரக்ருதித்³வயமநபேக்ஷ்ய ஈஶ்வரஸ்ய ஸம்ஸாரஹேதுத்வே ஸ்வாதந்த்ர்யாத் முக்தாநாமபி தத: ஸம்ஸாராப்தே: அநிஷேதா⁴த் மோக்ஷஶாஸ்த்ராப்ராமாண்யாத் ந தஸ்யைவ ஸம்ஸாரஹேதுதா, இத்யாஹ -
ஸம்ஸாரஸ்யேதி ।
நிர்நிமித்தத்வம் ப்ரக்ருதித்³வயாபேக்ஷாம்ருதே பரஸ்யைவ நிமித்தத்வம் , இதி யாவத் ।
கிம் ச கார்யத்வே ப்ரக்ருத்யோ: தது³த³யாத்பூர்வம் ப³ந்தா⁴பா⁴வே தத்³விஶ்லேஷாத்மநோ மோக்ஷஸ்யாபா⁴வாத் கதா³சித் உப⁴யாபா⁴வே புநஸ்தத³ப்ரஸங்கா³த் ந ப்ரக்ருதித்³வயஸ்ய கார்யதா, இத்யாஹ -
ப³ந்தே⁴தி ।
ப்ரக்ருத்யோ: மூலகாரணத்வே நாநுபபத்தி:, இத்யாஹ -
நித்யத்வ இதி ।
ஸ்வபக்ஷே தோ³ஷாபா⁴வம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரபஞ்சயதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
ஸங்க்ஷவ: - ஸத்தாப்ராபகோ ஹேது: । ப்ரக்ருதேரநாதி³த்வே விகாராணாம் கு³ணாநாம் ச தஸ்கார்யத்வாத் ஆத்மநோ நிர்விகாரத்வம் நிர்கு³ணத்வம் ச ஸித்⁴யதி, இதி பா⁴வ:
॥ 19 ॥
விகாராணாம் கு³ணாநாம் ப்ரக்ருதேஶ்ச ஸ்வரூபம் ஆகாங்க்ஷாத்³வாரா நிர்ணேதும் உத்தரஶ்லோகபூர்வார்த⁴ம் பாதயதி -
கே புநரிதி ।
புருஷஸ்ய அநாதி³த்வக்ருதம் ப³ந்த⁴ஹேதுத்வமாஹ -
புருஷ இதி ।
பூர்வார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே - கார்யமித்யாதி³நா । ஜ்ஞாநேந்த்³ரியபஞ்சகம் , கர்மேந்த்³ரியபஞ்சகம் , மந:, பு³த்³தி⁴:, அஹங்காரஶ்ச இதி த்ரயோத³ஶ கரணாநி । ததா²பி, பூ⁴தாநாம் விஷயாணாம் ச க்³ரஹணாத் கத²ம் தேஷாம் ப்ரக்ருதிகார்யதா? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
தே³ஹேதி ।
ததா²பி, கு³ணாநாம் இஹாக்³ரஹணாத் ந ப்ரக்ருதிகார்யத்வம் , தத்ராஹ -
கு³ணாஶ்சேதி ।
உக்தரீத்யா நிஷ்பந்நமர்த²மாஹ -
ஏவமிதி ।
பாடா²ந்தரமநூத்³ய வ்யாக்²யாபூர்வகம் அர்தா²பே⁴த³மாஹ -
கார்யேத்யாதி³நா ।
வ்யாக்²யாந்தரமாஹ -
அத²வேதி ।
ஏகாத³ஶ இந்த்³ரியாணி, பஞ்சவிஷயா இதி ஷோட³ஶஸங்க்²யாகவிகார: அத்ர கார்யஶப்³தா³ர்த²:, மஹாந் , அஹங்கார:, பூ⁴ததந்மாத்ராணி, மூலப்ரக்ருதி: இத்யர்த²: ।
உத்தரார்த⁴ஸ்ய தாத்பர்யம் ஆஹ -
புருஷஶ்சேதி ।
தஸ்ய பரமாத்மத்வம் வ்யவச்சி²நத்தி -
ஜீவ இதி ।
தஸ்ய ப்ராணதா⁴ரணநிமித்தஸ்ய தத³ர்த²ம் சேதநத்வமாஹ -
க்ஷேத்ரஜ்ஞ இதி ।
தஸ்ய அநௌபாதி⁴கத்வம் வாரயதி - -
போ⁴க்தேதி ।
தயோ: ஸம்ஸாரகாரண்த்வம் உபபாத³யிதும் ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் தயோ ததா²த்வம் இத்யாஹ -
அத்ரேதி
। தத்ர வ்யதிரேகம் த³ர்ஶயதி-
கார்யேதி ।
ந ஹி நித்யமுக்தஸ்யாத்மந: ஸ்வத: ஸம்ஸாரோ(அ)ஸ்தி, இத்யர்த²: ।
இதா³நீம் அந்வயமாஹ -
யதே³தி ।
அந்வயாதி³ப²லம் உபஸம்ஹரதி-
அத இதி ।
ஆத்மநோ(அ)விக்ரியஸ்ய ஸம்ஸரணம் நோசிதம் , இத்யாக்ஷிபதி -
க: புநரிதி ।
ஸுக²த³:கா²ந்யதரஸாக்ஷாத்காரோ போ⁴க³:, ஸ ச அவிக்ரியஸ்யைவ த்³ரஷ்டு: ஸம்ஸார:, ததா²வித⁴போ⁴க்த்ருத்வம் அஸ்ய ஸம்ஸாரித்வம் , இதி உத்தரமாஹ -
ஸுகே²தி ।
ஶ்லோகவ்யாக்²யாஸமாப்தௌ இதி ஶப்³த³:
॥ 20 ॥
ஶ்லோகாந்தரம் ப்ரஶ்நோத்தரத்வேந அவதாரயதி-
யதி³தி ।
நிமித்தம் வக்தும் ஆதௌ³ ஸம்ஸாரித்வமஸ்ய அவித்³யௌக்யாத்⁴யாஸாத் , இத்யாஹ -
புருஷ இதி ।
யஸ்மாத் ப்ரக்ருதிம் ஆத்மத்வேந க³த:, தஸ்மாத் பு⁴ங்கதே, இதி யோஜநா ।
கு³ணவிஷயம் போ⁴க³ம் அபி⁴நயதி -
ஸுகீ²தி ।
அவித்³யாயா: போ⁴க³ஹேதுத்வாத் கிம் காரணாந்வேஷணயா, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸத்யாமபீதி ।
ஸங்க³ஸ்ய ஜந்மாதௌ³ ஸம்ஸாரே ப்ரதா⁴நஹேதுத்வே மாநமாஹ -
ஸ யதே²தி ।
உக்தே அர்தே² த்³விதீயார்த⁴மவதார்ய வ்யாசஷ்டே -
ததே³ததி³த்யாதி³நா ।
ஸாத்⁴யாஹாரம் யோஜநாந்தாரமாஹ -
அத²வேதி ।
ஸத³ஸத்³யோநீ: விவிச்ய வ்யாசஷ்டே -
ஸத்³யோநய இதி ।
யோநித்³வயநிர்தே³ஶாத் மத்⁴யமவர்திந்யோ மநுஷ்யயோநயோ(அ)பி த்⁴வநிதா இத்யாஹ -
ஸாமர்த்²யாதி³தி ।
ஸங்க³ஸ்ய ஸம்ஸாரகாரணத்வே, ऩ அவித்³யாயா: தத்காரணத்வம் , ஏகஸ்மாதே³வ ஹேதோ: தது³பபத்தே:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஏததி³தி ।
அவித்³யா உபாதா³நம் , ஸங்கோ³ நிமித்தம் , இதி உப⁴யோரபி காரணத்வம் ஸித்⁴யதி, இத்யர்த²: ।
த்³விவித⁴ஹேதூக்தே: விவக்ஷிதம் ப²லமாஹ -
தச்சேதி ।
ஸாஸங்க³ஸ்ய அஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வதோ(அ)நிவ்ருத்தே: தந்நிவர்தகம் வாச்யம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
அஸ்யேதி ।
வைராக்³யே ஸதி ஸம்ந்யாஸ:, தத்பூர்வகம் ச ஜ்ஞாநம் ஸாஸங்கா³ஜ்ஞாநநிவர்தகம் ; இத்யர்த²: ।
உக்தே ஜ்ஞாநே மாநமாஹ -
கீ³தேதி ।
அத்⁴யாயாதௌ³ ச உக்தம் ஜ்ஞாநம் , உதா³ஹ்ருதம் , இத்யாஹ-
தச்சேதி ।
ததே³வ ஜ்ஞாநம் ‘யஜ்ஜ்ஞாத்வா’ இத்யாதி³நா ‘ந ஸத்தந்நாஸத் ‘ இத்யந்தேந அந்யநிஷேதே⁴ऩ, ‘ஸர்வத: பாணிபாத³ம் ‘ இத்யாதி³நா ச அதத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸேந உக்தம் , இத்யாஹ -
யஜ்ஜ்ஞாத்வேதி
॥ 21 ॥
ப்ரக்ருதஸ்யைவ மோக்ஷஹேதோர்ஜ்ஞாநஸ்ய ஸாக்ஷாந்நிர்தே³ஶாய உத்தரஶ்லோகம் உத்தா²பயதி -
தஸ்யேதி ।
கார்யகாரணாநாம் வ்யாபாரவதாம் ஸமீபே ஸ்தி²த: ஸந்நிதி⁴மாத்ரேண தேஷாம் ஸாக்ஷீ இத்யேவமர்த²த்வேந உபத்³ரஷ்டா இதி பத³ம் வ்யாசஷ்டே -
ஸமீபஸ்த² இதி ।
லோகிகஸ்யேவ த்³ரஷ்டு: அஸ்யாபி ஸ்வவ்யாபாரவிஶிஷ்டதயா நிஷ்க்ரியத்வவிரோத⁴மாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸ்வயமிதி ।
ஸ்வாவ்யாபாராத்³ருதே ஸந்நிதி⁴ரேவ த்³ரஷ்ட்ரத்வம் ।
த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி -
யதே²தி ।
உபத்³ரஷ்டா இத்யஸ்ய அர்தா²ந்தரமாஹ -
அத²வேதி ।
ப³ஹூநாம் த்³ரஷ்ட்ருத்வே(அ)பி கஸ்ய உபத்³ரஷ்ட்வத்வம் ? தத்ராஹ -
தேஷாமிதி ।
உபோபஸர்க³ஸ்ய ஸாமீப்யார்த²த்வேந ப்ரத்யக³ர்த²த்வாத் , தத்ரைவ ஸாமீப்யாவஸாநாத் , ப்ரத்யகா³த்மா ச த்³ரஷ்டா ச இதி, உபத்³ரஷ்டா ஸர்வஸாக்ஷீ, ப்ரத்யகா³த்மா இத்யர்த²: ।
உக்தமேவ வ்யநக்தி -
யத இதி ।
யதா² யஜமாநஸ்ய ருத்விஜாம் ச யஜ்ஞகர்மணி கு³ணம் தோ³ஷம் வா ஸர்வயஜ்ஞாபி⁴ஜ்ஞ: ஸந் உபத்³ரஷ்டா விஷயீகரோதி, ததா² அயமாத்மா சிந்மாத்ரஸ்வபா⁴வ: ஸர்வம் கோ³சரயதீதி, உபத்³ரஷ்டேதி பக்ஷாந்தரமாஹ –
யஜ்ஞேதி ।
‘அநுமந்தா ச’ இத்யேதத் வ்யாகரோதி -
அநுமந்தேதி ।
யே ஸ்வயம் குர்வந்தோ வ்யாபாரயந்தோ ப⁴வந்தி. தேஷு குர்வத்ஸு ஸத்ஸு, யா: தேபாம் க்ரியா:, தாஸு பார்ஶ்வஸ்த²ஸ்ய பரிதோஷ: அநுமநநம் । தச்ச அநுமோத³நம், தஸ்ய ஸந்நிதி⁴மாத்ரேண கர்தா ய:, ஸோ(அ)நுமந்தா இத்யர்த²: ।
வ்யாக்²யாந்தரமாஹ -
அத²வேதி ।
ததே³வ ஸ்பு²டயதி -
கார்யேதி ।
அர்தா²ந்தரமாஹ -
அத²வேத்யாதி³ ।
ப⁴ர்தா இதி பத³மாதா³ய, கிம் ப⁴ரணம் நாம? இதி ப்ருச்ச²தி -
ப⁴ர்தேதி ।
தத்³ரூபம் நிரூபயந் ஆத்மநோ ப⁴ர்த்ருத்வம் ஸாத⁴யதி -
தே³ஹேதி ।
போ⁴க்தா இத்யுக்தே க்ரியாவத்வே ப்ராப்தே, போ⁴க³: சித³வஸாநதா இதி ந்யாயேந விப⁴ஜதே -
அக்³நீதி ।
விஶேஷணாந்தரமாதா³ய வ்யாசஷ்டே -
மஹேஶ்வர இதி ।
பரமாத்மத்வம் உபபாத³யதி -
தே³ஹாதீ³நாமிதி ।
அவித்³யயா கல்பிதாநாம் , இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
பரமத்வம் - ப்ரக்ருஷ்டத்வம் , ஸ: பூர்வேக்தவிஶேஷணவாந் , இதி யாவத் பரமாத்மஶப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதாத்மவிஷயத்வே ஶ்ருதிமநுகூலயதி -
அந்த இதி ।
தஸ்ய தாடஸ்த்²யம் ப்ரஶ்நத்³வாரா ப்ரத்யாசஷ்டே-
க்வேதி ।
கஸ்மாத் பரத்வம் ? ததா³ஹ -
அவ்யக்தாதி³தி ।
தத்ரைவ வாக்யஶேஷாநுகூல்யம் ஆஹ -
உத்தம இதி ।
ஸோ(அ)ஸ்மிந் தே³ஹே பர: புருஷ:, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஶோதி⁴தார்த²யோ: ஐக்யஜ்ஞாநம் ப்ராகு³க்தம் ப²லோக்த்யா ஸ்தௌதி -
க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சேதி
॥ 22 ॥
யதோ²க்தப்ரகாரேண - ஜீவேஶ்வராதி³ ஸர்வகல்பநாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந, இத்யர்த²:, ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷத்வேந, இதி யாவத் । யதோ²க்தாம் - அநாதி³ம் அநிர்வாச்யாம், ஸர்வாநர்தோ²பாதி⁴பூ⁴தாம் , இத்யர்த²: । வித்³யயாப்ராகு³க்தைகத்வகோ³சரயா ப்ரக்ருதிம் அவித்³யாரூபாம் ஸகார்யாம் அபா⁴வமாபாதி³தாம் யோ வேத்தி, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ஸர்வப்ரகாரேண - விஹிதேந நிஷித்³தே⁴ந ச இத்யர்த²: । புநர்நகார: அந்வயார்த²: । நிபாதஸூசிதம் ந்யாயமாஹ -
அபீதி ।
‘ந ஸ பூ⁴யோ(அ)பி⁴ஜாயதே’ இத்யுக்தமாக்ஷிபதி-
நந்விதி ।
ஜ்ஞாநோத்பத்த்யநந்தரம் ஜந்மாபா⁴வஸ்யோக்தத்வாத் புநர்தே³ஹாரம்ப⁴முபேத்ய நாக்ஷேப: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யத்³யபீதி ।
ததா²பி ஸ்யுஸ்த்ரீணி ஜந்மாமி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
வர்தமாநதே³ஹே ஜ்ஞாநாத்பூர்வோத்தரகாலாநாம் கர்மணஆம் ப²லமத³த்வா நாஶாயோகா³த் ஜந்மத்³வயமாவஶ்யகம் । அதீதாநேகதே³ஹேஷ்வபி க்ருதகர்மணாம் ‘நாபு⁴க்தம் க்ஷீயதே கர்ம’ இத்யேவ ஸ்ம்ருதே: அத³த்வா ப²லமநாஶாத் அஸ்தி த்ருதீயமபிஜந்ம, இத்யாஹ -
ப்ராகி³தி ।
ப²லதா³நம் விநாபி கர்மநாஶே தோ³ஷமாஹ-
க்ருதேதி ।
ந யுக்த இதி க்ருத்வா ப²லமத³த்வா கர்மநாஶோ ந, இதி ஶேஷ: ।
விமதாநி கர்மாணி, ப²லமத³த்வா ந க்ஷீயந்தே, வைதி³ககர்மத்வாத் , ஆரப்³த⁴கர்மவத் , இதி மத்வா ஆஹ-
யதே²தி ।
நாஶோ ந ஜ்ஞாநாத் இதி ஶேஷ: ।
நநு அநாரப்³த⁴கர்மணாம் ஜ்ஞாநாத் நாஶோ யுக்த: அப்ரவ்ருத்தப²லத்வாத் । ஆரப்³த⁴கர்மணாம் து ப்ரவ்ருத்தப²லத்வேந ப³லவத்வாத் ந ஜ்ஞாநாத் தந்நிவ்ருத்தி: இதி । நேத்யாஹ -
ந சேதி ।
அஜ்ஞாநோத்த²த்வேந ஜ்ஞாநவிரோதி⁴த்வாவிஶேஷாத் ப்ரவ்ருத்தாப்ரவ்ருத்தப²லத்வம் அநுபயுக்தம் இதி பா⁴வ: ।
கர்மணாம் ப²லமத³த்வா நாஶாபா⁴வே ப²லிதமாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
நநு - கர்மணாம் பு³ஹுத்வாத் தத்ப²லேஷு ஜந்மஸு குத: த்ரித்வம் ? ஆரம்ப⁴ககர்மணாம் த்ரிப்ரகாரகத்வாத் இதி சேத் , ந, அநாரப்³த⁴த்வேந ஏக ப்ரராரத்வஸம்ப⁴வாத் , தத்ராஹ -
ஸம்ஹதாநீதி ।
நாஸ்தி ஜ்ஞாநஸ்ய ஐகாந்திகப²லத்வம் இதி ஶேஷ: ।
உக்தகர்மணாம் ஜந்மாநாரம்ப⁴கத்வே ப்ராகு³க்தம் தோ³ஷம் அநுபா⁴ஷ்ய, தஸ்ய அதிப்ரஸஞ்ஜகத்வமாஹ -
அந்யதே²தி ।
ஸர்வத்ரேதி - ஆரப்³த⁴கர்மஸ்வபி, இதி யாவத் । ப²லஜநகத்வாநிஶ்சய: அநாஶ்வாஸ: ।
கர்மணாம் ஜந்மாநாரம்ப⁴கத்வே கர்மகாண்டா³நர்த²க்யம் தோ³ஷாந்தரமாஹ -
ஶாஸ்ரேதி ।
அநாரப்³த⁴கர்மணாம் ஸத்யபி ஜ்ஞாநே ஜந்மாந்தராரம்ப⁴கத்வத்⁴ரௌவ்யே ப²லிதமாஹ-
இத்யத இதி ।
ஶ்ருத்யவஷ்டபே⁴ந பரிஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
ஜ்ஞாநாத் அநாரப்³த⁴கர்மதா³ஹே ப⁴க³வதோ(அ)பி ஸம்மதிமாஹ -
இஹாபீதி ।
ஜ்ஞாநாதீ⁴நஸர்வகர்மதா³ஹே ‘ஸர்வத⁴ர்மாந் பரித்யஜ்ய’ (ப⁴. கீ³. 18-66) இதி வாக்யஶேஷோ(அ)பி ப்ரமாணீப⁴வதி, இத்யாஹ -
வக்ஷ்யதி சேதி ।
ஜ்ஞாநாத் அநாரப்³தா⁴ஶேஷகர்மக்ஷயே யுக்திரபி வக்தும் ஶக்யா இத்யாஹ -
உபபத்தேஶ்சேதி ।
தாமேவ விவ்ருணோதி -
அவித்³யேதி ।
அஜ்ஞஸ்ய அவித்³யாஸ்மிதாராக³த்³வேஷாபி⁴நிவேஶாக்²யக்லேஶாத்மகாநி ஸர்வாநர்த²பீ³ஜாநி, தாநி நிமித்தீக்ருத்ய யாநி த⁴ர்மாத⁴ர்மகர்மாணி தாநி ஜந்மாந்தராரம்ப⁴காணி । யாநி து விது³ஷோ வித்³யாத³க்³த⁴க்லேஶபீ³ஜஸ்ய ப்ரதிபா⁴ஸமாத்ரஶரீராணி கர்மாணி ந தாநி ஶரீராரம்ப⁴காணி த³க்³த⁴படவத் அர்த²க்ரியாஸாமர்த்²யாபா⁴வாத் இத்யர்த²: ।
ப்ரதீதமாத்ரதே³ஹாநாம் கர்மாபா⁴ஸாநாம் ந ப²லாரம்ப⁴கதா, இத்யஸ்மிந்நர்தே² ப⁴க³வதோ(அ)பி ஸம்மதிமாஹ -
இஹாபீதி ।
தத்த்வஜ்ஞாநாதூ³ர்த்⁴வம் ப்ராதீதிகக்லேஶாநாம் கர்மத்³வாரா தே³ஹாநாரம்ப⁴கத்வே வாக்யாந்தரமபி ப்ரமாணயதி -
பீ³ஜாநீதி ।
ஜ்ஞாநாநந்தரபா⁴விகர்மணாம் ஜ்ஞாநேந தா³ஹமங்கீ³கரோதி -
அஸ்த்விதி ।
விரோதி⁴க்³ரஸ்தாநாமேவ உத்பத்தி: இதி ஹேதுமாஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
அஸ்மிந் ஜந்மநி ஜந்மாந்தரே வா ஜ்ஞாநாத் பூர்வபா⁴விகர்மணாம் ந ததோ தா³ஹ:, விகே³தி⁴ந விநா ப்ரவ்ருத்தே:, இத்யாஹ -
நத்விதி ।
ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவிரோதா⁴த் நைவமிதி பரிஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
ஸர்வஶப்³த³ஶ்ருதே: ஸங்கோசம் ஶங்கதே -
ஜ்ஞாநேதி ।
ப்ரகாரணாதி³ஸங்கோசகாபா⁴வாந் நைவமித்யாஹ -
நேதி ।
ஆக்ஷேபத³ஶாயாம் உக்தமநுமாநம் அநுவத³தி -
யத்த்விதி ।
ஆபா⁴ஸாத்வாத் இத³மஸாத⁴கம் இதி தூ³ஷயதி -
தத³ஸதி³தி ।
வ்யாப்த்யாதி³ஸத்வே கத²ம் ஆபா⁴ப்தத்வம் ? இதி ப்ருச்ச²தி -
கத²மிதி ।
ப்ரவ்ருத்தப²லத்வோபாதி⁴நா ஹேதோர்வ்யாப்திப⁴ங்கா³த் ஆபா⁴ஸத்வதீ⁴: இத்யாஹ -
தேஷாமிதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
யதே²த்யாதி³நா ।
த⁴நுப: ஸகாஶாத் இஷுர்முக்தோ ப³லவத்ப்ரதிப³ந்த⁴காபா⁴வே மத்⁴யே நம் பததி । ததா² ப்ரப³லப்ரதிப³ந்த⁴கம் விநா ப்ரவ்ருத்தப²லாநாம் கர்மணாம் போ⁴கா³த்³ருதே ந க்ஷய: । ந ச தத்த்வஜ்ஞாநம் தாத்³ருக் ப்ரதிப³ந்த⁴கம் , உத்பத்தாவேவ பூர்வப்ரவ்ருத்தேந கர்மணா ப்ரதிப³த்³த⁴ஶக்தித்வாத் இத்யர்த²: ।
யத்ர ஜ்ஞாநேந அதா³ஹ்யத்வம் , தத்ர ப்ரவ்ருத்தப²லத்வம் , இத்யந்த³யே(அ)பி, யத்ர அப்ரவ்ருத்தப²லத்வம் , தத்ர ஜ்ஞாநதா³ஹ்யத்வம் , இதி ந வ்யதிரேகஸித்³தி⁴:, இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ஸ ஏவேதி ।
ப்ரவ்ருத்தௌ நிமித்தபூ⁴தோ(அ)நாரப்³தோ⁴ வேகோ³(அ)நேநேதி விக்³ரஹ: । ஸ்வாஶ்ரயஸ்தா²நி - ஸாபா⁴ஸாந்த:கரணாநஷ்டா²நி, இதி யாவத் । விமதாநி, தத்த்வதீ⁴நிமித்தநிவ்ருத்தீநி, தத்க்ருதகாரணநிவ்ருத்தித்வாத் ரஜ்ஜுஸர்பதி³வத் , இதி வ்யதிரேகஸித்³தி⁴:, இதி பா⁴வ: ।
விது³ஷோ வர்தமாநதே³ஹபாதே தே³ஹஹேத்வபா⁴வாத் தத்த்வதீ⁴: ஐகாந்திகப²லா, இதி உபஸம்ஹரதி -
பதித இதி
॥ 23 ॥
‘ஜ்ஞேயம் யத்தத்‘ (ப⁴. கீ³. 13-12) இத்யாதி³நா தத்பதா³ர்த²: த்வம்பதா³ர்த²ஶ்ச அநந்தரமேவ ஶோதி⁴தௌ, தயோரைக்யம் ச ‘க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴’ (ப⁴. கீ³. 13-2) இத்யுக்தம் । இதா³நீம் தத்³ - த்³ருஷ்டிஹேதூந் யதா²தி⁴காரம் கத²யதி -
அத்ரேதி ।
க்⁴யாநாக்²யம் ஸாத⁴நம் கிம் ரூபம் ? இதி ப்ருச்ச²தி-
த்⁴யாநம் நாமேதி ।
தத்³ரூபம் வத³ந் உத்தரமாஹ -
ஶப்³தா³தி³ப்⁴ய இதி ।
ஏகாக்³ரதயா உபஸஹ்ருத்ய, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
யச்சிந்தநம் ப்ரத்யக்சேதயிதரி, இதி பூர்வேணாந்வய: । கிம் தச்சிந்தநம் ? இத்யுக்தே த்³ருஷ்டாந்தத்³வாரா ஶ்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந த்⁴யாநம் ப்ரபஞ்சயதி -
ததே²தி ।
விவக்ஷிதத்⁴யாநாநுரோதே⁴ந இதி யாவத் , ஆத்மாநம் பஶ்யந்தி பரமாத்மதயா இதி ஶேஷ: ।
கேசிதி³தி உத்தமாதி⁴காரிணோ க்³ருஹ்யந்தே । மத்⁴யமாதி⁴காரிணோ நிர்தி³ஶதி -
அந்ய இதி ।
ஸாக்²யஶப்³தி³தம் ஸாத⁴நம் கிந்நாம? இத்யுக்தே, விசாரஜந்யம் ஜ்ஞாநம் , ததே³வ ஜ்ஞாநம் ஹேதுதயா யோக³துல்யத்வாத் யோக³ஶப்³தி³தம் , இத்யாஹ -
ஸாங்க்²யமிதி ।
அத⁴மாந் அதி⁴காரிண: ஸங்கி³ரதே -
கர்மேதி ।
சித்தைகாக்³ரா்யம் யோக³:, தாத³ர்த்²யம் கர்மண: ஶுத்³தி⁴ஹேதோரஸ்தி । தேந கௌ³ண்யா வ்ருத்த்யா யோக³ஶப்³தி³தம் கர்ம, இத்யாஹ -
கு³ணத இதி ।
அபரே ‘பஶ்யந்த்யாத்மாநமாத்மநா’ இதி பூர்வவத் அநுஷங்க³மங்கீ³க்ருத்ய ஆஹ -
தேநேதி
॥ 24 ॥
அத⁴மதமாந் அதி⁴காரிணோ மோக்ஷமார்கே³ ப்ரவ்ருத்திம் ப்ரதிலம்ப⁴யதி -
அந்யே த்விதி ।
ஆசார்யாதீ⁴நாம் ஶ்ருதிமேவ அபி⁴நயதி -
இத³மிதி ।
உபாஸநமேவ விவ்ருணோதி -
ஶ்ரத்³த³தா⁴நா இதி ।
பரோபதே³ஶாத் ப்ரவ்ருத்தாநாமபி ப்ரவ்ருத்தே: ஸாப²ல்யமாஹ-
தே(அ)பீதி ।
தேஷாம் முக்²யாதி⁴காரித்வம் வ்யாவர்தயதி -
ஶ்ருதீதி ।
‘தே(அ)பி’ இதி அபிநா ஸூசிதமர்த²ம் ஆஹ -
கிமிதி
॥ 25 ॥
ஐக்யதீ⁴: முக்திகே³து:, இதி ப்ராகு³க்தமநூத்³ய ப்ரஶ்நபூர்வக ஜிஜ்ஞாஸிதஹேதுபரத்வேந ஶ்லோகமவதாரயதி -
க்ஷேத்ரேதி ।
ஸர்வஸ்ய ப்ராணிஜாதஸ்ய க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்ப³ந்தா⁴தீ⁴நா யஸ்மாது³த்பத்தி:, தஸ்மாத் க்ஷேத்ரஜ்ஞாத்மகபரமாத்மாதிரேகேண ப்ராணிநிகாயஸ்யாபா⁴வாத் , ஐக்யஜ்ஞாநாதே³வ முக்தி:, இத்யாஹ -
கஸ்மாதி³தி ।
க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்ப³ந்த⁴முக்தம் ஆக்ஷிபதி-
க: புநரிதி ।
க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய க்ஷேத்ரண ஸம்ப³ந்த⁴: ஸம்யோகோ³ வா ஸமவாயோ வா? இதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் தூ³ஷயதி -
ந தாவதி³தி ।
த்³விதீயம் நிரஸ்யதி -
நாபீதி ।
வாஸ்தவஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே(அ)பி தயோரத்⁴யாஸஸ்வரூப: ஸோ(அ)ஸ்தி, இதி பரிஹரதி -
உச்யத இதி ।
பி⁴ந்நஸ்வபா⁴வத்வே ஹேதுமாஹ -
விஷயேதி ।
இதரேதரவத் , க்ஷேத்ரே க்ஷேத்ரஜ்ஞே வா தத்³த⁴ர்மஸ்ய க்ஷேத்ராநதி⁴கரணஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞக³தஸ்ய சைதந்யஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞாநாதா⁴ரஸ்ய ச க்ஷேத்ரநிஷ்ட²ஸ்ய ஜாட்³யாதே³: ஆரோபரூபோ யோக³ஸ்தயோ:, இத்யாஹ -
இதரேதி ।
தடு⁴ நிமித்தமாஹ -
க்ஷேத்ரேதி ।
அவிவேகாத் ஆரோபிதஸம்யோகே³ த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
ரஜ்ஜ்விதி ।
உக்தம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் நிக³மயதி -
ஸோ(அ)யமிதி ।
தஸ்ய நிவ்ருத்தியோக்³யத்வம் ஸூசயதி-
மித்²யேதி ।
கத²ம் தர்ஹி மித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய நிவ்ருத்தி:? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யதே²தி ।
யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு இத்யாதி³ த்வம்பதா³ர்த²விஷயம் ஶாஸ்த்ரமநுஸ்ருத்ய விவேகஜ்ஞாநமாபாத்³ய மஹாபூ⁴தாதி³த்⁴ருத்யந்தாத் க்ஷேத்ராத் உப²த்³ரஷ்ட்டத்வாதி³லக்ஷணம் ப்ராகு³க்தம் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் முஞ்ஜேஷீகாந்யாயேந விவிச்ய ஸர்வோபாதி⁴விநிர்முக்தம் ப்³ரஹ்ம ஸ்வரூபேண ஜ்ஞேயம் யோ(அ)நுப⁴வதி, தஸ்ய மித்²யாஜ்ஞாநமபக³ச்ச²தி, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கத²மஸ்ய நிர்விஶேஷத்வம் ? க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஸவிஶேஷத்வஹேதோ: ஸத்த்வாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
க்ஷேத்ரம் சேதி ।
ப³ஹுத்³ருஷ்டாந்தோக்தே: ப³ஹுவித⁴த்வம் க்ஷேத்ரஸ்யத்³யோத்யதே ।
உக்தஜ்ஞாநாத் மித்²யாஜ்ஞாநாபக³மே ஹேதுமாஹ-
யதோ²க்தேதி ।
ததா²பி கத²ம் புருஷார்த²ஸித்³தி⁴:? காலாந்தரே துல்யஜாதீயமித்²யாஜ்ஞாநோத³யஸம் ப⁴வாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ-
தஸ்யேதி ।
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத் அஜ்ஞாநதத்கார்யநிவ்ருத்த்யா முக்தி:, இதி ஸ்தி²தே, ப²லிதமாஹ-
ய ஏவமிதி
॥ 26 ॥
உத்தரக்³ரந்த²மவதாரயிதும் வ்யவஹிதம் வ்ருத்தம் கீர்தயதி -
நேத்யாதி³நா ।
அவித்³யா அநாத்³யநிர்வாச்யமஜ்ஞாநம் , மித்²யாஜ்ஞாநம் தத்ஸம்ஸ்காரஶ்ச ஆதி³ஶப்³தா³ர்த²: ।
வ்யவஹிதமநூத்³ய அவ்யவஹிதமநுவத³தி -
ஜந்மேதி ।
வ்யவதா⁴நாவ்யவதா⁴நாப்⁴யாம் ஸர்வாநர்த²மூலத்வாத் அஜ்ஞாநஸ்ய, தந்நிவர்தகம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் வக்தவ்யம் , இத்யாஹ -
அத இதி ।
தஸ்ய அஸக்ருது³க்தத்வாத் உக்தார்த²ப்ரவ்ருத்தி: வ்ருதா², இத்யாஶங்க்ய அதிஸூக்ஷ்மார்த²ஸ்ய ஶப்³த³பே⁴தே³ந புந: புநர்வசநம் அதி⁴காரிபே⁴தா³நுக்³ரஹாய, இதி மத்வா ஆஹ -
உக்தமிதி ।
ஸர்வத்ர பரஸ்ய ஏகத்வாத் ந உத்கர்ஷாபகர்ஷவத்வம் , இத்யாஹ -
ஸமமிதி ।
பரமத்வம் ஈஶ்வரத்வம் ச உபபாத³யதி-
தே³ஹேதி ।
ஆத்மா - ஜீவ:, தமித்யாதி³நா அந்வயோக்தி: ஆஶ்ரயநாஶாத் ஆஶ்ரிதஸ்யாபி நாஶமாஶங்க்ய, ஆஹ -
தம் சேதி ।
அவிநஶ்யந்தமிதி விஶிநஷ்டி, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
உப⁴யத்ர விஶேஷணத்³வயஸ்ய தாத்பர்யமாஹ -
பூ⁴தாநாமிதி ।
நாஶாநாஶாப்⁴யாம் வைலக்ஷ்ண்யே(அ)பி கத²மத்யந்தவைலக்ஷண்யம் ? ஸவிஶேஷத்வபி⁴ந்நத்வயோ: துல்யத்வாத் , இதி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
பூ⁴தாநாம் ஸம்விஶேஷத்வாதி³பா⁴வே(அ)பி பரஸ்ய தத³பா⁴வாத் ஆத்யந்தவைலக்ஷண்யம் , இதி வக்தும் ஜந்மநோ பா⁴வவிகாரேஷு ஆதி³த்வமாஹ -
ஸர்வேஷாமிதி ।
தத்ர ஹேதுமாஹ -
ஜந்மேதி ।
ந ஹி ஜந்ம அந்தரேண உத்தரே விகாரா யுஜ்யந்தே, ஜந்மவத: தது³பலம்பா⁴த் , இத்யர்த²: ।
விநாஶாநந்தரபா⁴விநோ(அ)பி விகாரஸ்ய கஸ்யசிது³பபத்தே: ந தஸ்ய அந்த்யவிகாரத்வம் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
விநாஶாதி³தி ।
தஸ்ய அந்த்யவிகாரத்வே ஸித்³தே⁴ ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
தேஷாம் ஜந்மாதீ³நாம் கார்யாணி காதா³சித்கமத்வாநி தத³தி⁴கரணாநி, தை: ஸஹ இதி யாவத் ।
பரமேஶ்வரஸ்ய பூ⁴தேப்⁴ய: அத்யந்தவைலக்ஷண்யமுக்தம் உபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
நிர்விஶேஷத்வம் - ஸர்வ பா⁴வவிகாரவிரஹிதத்வம் கூடஸ்தா²த்வம் । ஏகத்வம் - அத்³விதீயத்வம் । ‘ய: பஶ்யதி’ இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
ய ஏவமிதி ।
உக்தவிஶேஷணம் ஈஶ்வரம் ‘பஶ்யந்நேவ பஶ்யதி’ இத்யுக்தமாக்ஷிபதி -
நந்விதி ।
ஈஶ்வ ரபராட³முக²ஸ்ய அநாத்மநிஷ்ட²ஸ்ய தத்³த³ர்ஶித்வே(அ)பி விபரீதத³ர்ஶித்வாத் ஈஶ்வரப்ரவணஸ்யைவ யஸம்க் த³ர்ஶித்வம் , இதி விவக்ஷித்வா விஶேஷணம் இதி பரிஹரதி-
ஸத்யமிதி ।
உக்தமேவ த்³ருஷ்டாந்தேந விவ்ருணோதி -
த²தே²த்யாதி³நா ।
‘ய: பஶ்யதி’ இத்யாதே³: அர்த²முபஸம்ஹரதி -
இதரே இதி ।
பரவஸ்து நிஷ்டே²ப்⁴ய: வ்யதிரிக்தா இத்யர்த²:
॥ 27 ॥
ப்ரக்ருதஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந கிம் ? இத்யபேக்ஷாயாம் தத்ப²லோக்த்யா தஸ்யைவ ஸ்துத்யா தத்³தே⁴தௌ புருஷம் ப்ரவர்தயிதும் ஶ்லோகாந்தரம் இத்யாஹ -
யதோ²க்தஸ்யேதி ।
யஸ்மாதி³த்யஸ்ய தத:ஶப்³தே³ந ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸர்வபூ⁴தேஷு துல்யதயாவஸ்தி²தம் பூர்வோக்தலக்ஷணமீஶ்வரம் நிர்விஶேஷம் பஶ்யந் ஆத்மாநமாத்மநா யஸ்மாத் ந ஹிநஸ்தி, தத: - தஸ்மாத் , மோக்ஷாக்²யாம் பராம் க³திம் யாதி, இதி யோஜநா । தத்ர பாத³த்ரயேண ஜ்ஞாநாத் அஜ்ஞாநத்⁴வஸ்த்யா த்⁴வஸ்திரநர்த²ஸ்ய உக்தா । அஜ்ஞாநமித்²யாஜ்ஞாநயோ: ஆவரணயோர்நாஶே ஸர்வோத்க்ருஷ்டாம் க³திம் பரமபுருஷார்த²ம் பரமாநந்த³மநுப⁴வதி வித்³வாந் , இதி சதுர்த²பாதா³ர்த²: ।
‘ந ஹிநஸ்த்யாத்மநாத்மாநம் ‘ இதி யதா²ஶ்ருதமாதா³ய சோத³யதி -
நந்விதி ।
‘ந ப்ருதி²வ்யாம் ‘ இதி ப்ரப்தித்³வாரா நிஷேத⁴வத் ‘நாந்தரிக்ஷே ந தி³வி’ இதி ப்ராப்த்யபா⁴வாச்ச அயம் நிஷேதோ⁴ முக்²யோ நேஷ்யதே, ததா² இஹாபி ப்ராப்திம் விநா நிஷேதோ⁴ ந யுக்திமாந் , இத்யாஹ -
யதே²தி ।
அஜ்ஞாநாம் ஆத்மநைவ ஆத்மஹிஸாஸம்ப⁴வாத் விது³ஷாம் தத³பா⁴வோக்தி: யுக்தா, இதி ஸமாத³த்தே -
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
ஸங்க்³ராஹவாக்யம் விவ்ருணோதி -
ஸர்வோ ஹீதி ।
அநாத்மஶப்³தோ³ தே³ஹாதி³விஷய: அவிது³ஷாம் ஆரோபிதாத்மஹந்த்ருத்வம் நிக³மயதி -
இத்யாத்மஹேதி ।
ததா²பி பாரமார்தி²கஸ்ய ஆத்மநோ ஹநநாபா⁴வாத் ந தேஷாம் ஸர்வேஷாம் ஆத்மஹந்த்ருத்வம் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
யஸ்த்விதி ।
உக்தரீத்யா ஸர்வேஷாம் அவிது³ஷாம் ஆத்மஹந்த்ருத்வம் ஸித்³த⁴ம் , இதி உபஸம்ஹரதி -
ஸர்வ இதி ।
ஆத்மநைவ ஆத்மஹநநம் அவிது³ஷாம் த்³ருஷ்டம் , ததி³ஹ வித்³வத்³விஷயே ஶக்யம் நிஷேத்³ - து⁴ம் , இத்யாஹ -
யஸ்த்விதர இதி ।
ஆரோபாநாரோபாப்⁴யாம் , இத்யர்த²: ।
உப⁴யதா²பீதி ।
ஆரோபாநாரோபாப்⁴யாம் , இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநாத் அநர்த²ப்⁴ரம்ஶே பூர்வோக்தபரமாநந்த³ப்ராப்த்யா பரித்ருப்தத்வம் யுக்தம் , இத்யாஹ -
தத இதி
॥ 28 ॥
ஶ்லோகாந்தரம் ஶங்கோத்தரத்வேந அவதாரயிதும் அநுவத³தி -
ஸர்வேதி ।
ப்ரதிதே³ஹம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாதி³மத்வேந ஆத்மநோ பே⁴த³பா⁴நாத் ந ஸம்யக்³த³ர்ஶநம் , இதி ஶங்கதே -
ததி³தி ।
ஸ்வகு³ணை: - ஸுக²து³:கா²தி³பி⁴:, ஸ்வகர்மபி⁴ஶ்ச - த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யை: வைலக்ஷண்யாத் ப்ரதிதே³ஹம் பே⁴தே³, தத்³விஶிஷ்டேஷு ஆத்மஸு கத²ம் ஸாம்யேந த³ர்ஶநம் ? இத்யேததா³ஶங்க்ய, பரிஹரதி இத்யாஹ -
ஏததி³தி ।
ப்ரக்ருதிஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வபா⁴வவாசித்வம் வ்யாவர்தயதி -
ப்ரக்ருதிரிதி ।
மாயாஶப்³த³ஸ்ய ஸம்வித்பர்யாயத்வம் ப்ரத்யாஹ -
த்ரிகு³ணேதி ।
உக்தா பரஸ்ய ஶக்தி: - மாயா, இத்யத்ர ஶ்ருதிஸம்மதிமாஹ -
மாயாம் த்விதி ।
அந்யேந கேநசித் க்ரியமாணாநி ந ப⁴வந்தி கர்மாணி, இதி ஏவகாரார்த²மாஹ -
நாந்யேநேதி ।
கிம் தத் அந்யத் நிஷேத்⁴யம் ? இத்யுக்தே, ஸாங்க்²யாபி⁴ப்ரேதா ப்ரதா⁴நாக்²யா ப்ரக்ருதி:, இத்யாஹ -
மஹதா³தீ³தி ।
ஸர்வப்ரகாரத்வம் - காம்யத்வநிஷித்³த⁴த்வாதி³நா ப்ரகாரபா³ஹுல்யம் । ஆத்மாநம் உக்தவிஶேஷணம் ய: பஶ்யதி, இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ।
‘ஸ பஶ்யதி’ (ப⁴. கீ³. 13-27) இதி அயுக்தம் , புநருக்தே:, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸ பரமார்தே²தி ।
ஆத்மநாம் ப்ரதிதே³ஹம் பி⁴ந்நத்வே தேஷு ஸமத³ர்ஶநம் அயு்க்தம் , இத்யுக்தஸ்ய க: ஸமாதி⁴:? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
நிர்கு³ணஸ்யேதி
॥ 29 ॥
ப்ரக்ருதேர்விகாராணாம் ச ஸாங்க்²யவத் புருஷாத் அந்யத்வப்ரஸக்தௌ ப்ரத்யாஹ -
புநரபீதி ।
உபதே³ஶஜநிதம் ப்ரத்யக்ஷத³ர்ஶநமநுவத³தி -
ஆத்மைவேதி ।
பூ⁴தாநாம் விகாராணாம் நாநாத்வம் ப்ரக்ருத்யா ஸஹ ஆத்மமாத்ரதயா ப்ரலீநம் பஶ்யதி । நஹி பூ⁴தப்ருத²க்த்வம் ஸத்யாம் ப்ரக்ருதௌ, கேவலே பரஸ்மிந் விலாபயிதும் ஶக்யத இத்யர்த²: ।
பரிபூர்ணாத் ஆத்மந ஏவ ப்ரக்ருத்யாதே³: விஶேஷாந்தஸ்ய ஸ்வரூபலாப⁴ம் உபலப்⁴ய தந்மாத்ரதாம் பஶ்யதி, இத்யாஹ -
தத ஏவேதி ।
உக்தமேவ விஸ்தாரம் ஶ்ரத்யவஷ்டம்பே⁴ந ஸ்பஷ்டயதி -
ஆத்மத இதி ।
ப்³ரஹ்மஸம்பத்திர்நாம பூர்ணத்வேந அபி⁴வ்யக்தி:, அபூர்ணத்வஹேதோ: ஸர்வஸ்ய ஆத்மஸாக்ருதத்வாத் , இத்யாஹ -
ப்³ரஹ்மைவேதி ।
ஜ்ஞாநஸமாநகாலைவ முக்தி:, இதி ஸூசயதி -
ததே³தி
॥ 30 ॥
பரிபூர்ணத்வேந ஸர்வாத்மத்வே ப்ராப்தம் ஆத்மநோ தே³ஹாதி³, தேந கர்த்ருத்வாதி³நா தத்³வத்த்வம் , த்³ருஷ்டம் ஹி யவித்ரஸ்யாபி பஞ்சக³வ்யாதே³: அவவித்ரஸம்ஸஹீத் தத்³தோ³ஷேண து³ஷ்டத்வப்⁴ , இத்யாஶங்காமநூத்³ய, உத்தரத்வேத ஶ்லோக்மவதாரயதி -
ஏகஸ்யேதி ।
அநாதி³த்வமேவ ஸாத⁴யதி -
ஆதி³ரிதி ।
ததா⁴பி கிம் ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, கார்யவத்வக்ருதவ்யயாபா⁴வ: ஸித்⁴யதி, இத்யாஹ -
யத்³தீ⁴தி ।
ததா²பி கு³ணாபகர்ஷத்³வாரகோ வ்யயோ ப⁴விஷ்யதி, நேத்யாஹ -
ததே²தி ।
நிரவயவத்வாதே³வ ஸாவயவத்³வாரகஸ்ய நிர்கு³ணத்வாத் கு³ணத்³வாரகஸ்ய ச வ்யயஸ்யாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வபா⁴வதோ வ்யய: ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
பரமாத்மேதி ।
பரமாத்மந: ஸ்வத: பரதோ வா வ்யயாபா⁴வே ப²லிதமாஹ -
யத இதி ।
ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²ஸ்ய கத²ம் ஶரீரஸ்த²த்வம் ? தத்ராஹ -
ஶரீரேஷ்விதி ।
ஸர்வக³தத்வேந ஸர்வாத்மத்வேந ச தே³ஹாதௌ³ ஸ்தி²தோ(அ)பி ஸ்வதோ தே³ஹாத்³யாத்மநா வா ந கரோதி கூடஸ்த²த்வாத் , தே³ஹாதே³ஶ்ச கல்பிதத்வாத் இத்யர்த²: ।
கர்த்ருத்வாபா⁴வே(அ)பி போ⁴க்த்ருத்வம் ஸ்யாத் , இத்யாஶஹ்க்ய, ஆஹ -
தத³கரணாதி³தி ।
ததே³வ உபபாத³யதி -
யோ ஹீதி ।
பரஸ்ய கர்த்ருத்வாதே³ரபா⁴வே கஸ்ய ததி³ஷ்டம் ? இதி ப்ருச்ச²தி -
க: புநரிதி ।
பரஸ்மாத் அந்யஸ்ய கஸ்யசித் ஜீவஸ்ய கர்த்ருத்வாதி³, இதி ஆஶங்காமநுவத³தி -
யதீ³தி ।
தஸ்மிந் பக்ஷே ப்ரக்ரமப⁴ங்க³: ஸ்யாத் , இதி தூ³ஷயதி -
தத இதி ।
ஈஶ்வராதிரிக்தஜீவாநங்கீ³காராத் நோபக்ரமவிரோதோ⁴(அ)ஸ்தி, இதி ஶங்கதே -
அதே²தி ।
தர்ஹி ப்ரதீதகர்த்ருத்வாதே³: அதி⁴கரணம் வக்தவ்யம் ; இதி பூர்வவாதீ³ ஆஹ -
க இதி ।
பரஸ்யைவ கர்த்ருத்வாத்³யாதா⁴ரத்வாத் நாஸ்திம் வக்தவ்யம் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
பரோ வேதி ।
நாஸ்தீதி வாச்யம் , இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । நஹி கர்த்ருத்வாதி³பா⁴வத்வே பரஸ்ய அஸ்மதா³தி³வத் ஈஶ்வரத்வம் , இதி பா⁴வ: ।
பரஸ்ய அந்யஸ்ய வா கர்த்ருத்வாதௌ³ அவிஶிஷ்டே ‘ஶரீரஸ்தோ²(அ)பி’ இத்யாதி³ ஶ்ருதிமூலமபி ஜ்ஞாதும் வக்தும் ச அஶக்யத்வாத் த்யாஜ்யமேவேதி பரீக்ஷகஸம்மத்யா உபஸம்ஹரதி -
ஸர்வதே²தி ।
பரஸ்ய வஸ்துந: அகர்து: அபோ⁴க்துஶ்ச அவித்³யயா ததா³ரோபாத் ஆதே³யமேவ ப⁴க³வந்மதம் , இதி பரிஹரதி -
தத்ரேதி ।
தமேவ பரிஹாரம் ப்ரபஞ்சயதி -
அவித்³யேதி ।
வ்யாவஹாரிகே கர்த்ருத்வாதௌ³ இஷ்டே பரமார்தி²கமேவ கிம் நேஷ்யதே? தத்ராஹ -
நத்விதி ।
வாஸ்தவகர்த்ருத்வாத்³யபா⁴வே லிங்க³ம் உபந்யஸ்யதி -
அத இதி
॥ 31 ॥
ஸூக்ஷ்மபா⁴வாத் - அப்ரதிஹதஸ்வபா⁴வாத் , இத்யர்த²: । ந ஸம்ப³த்⁴யதே, பங்காதி³பி⁴: இதி ஶேஷ: ॥ கர்த்ருத்வாபா⁴வாத் ந லிப்யத இத்யுக்தம் , தத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
யதே²தி ।
ஸர்வத்ர - தே³ஹாதௌ³மதம் - ஸ்தி²தமபி, ஆகாஶம் - க²ம் , யதா² ஸௌக்ஷ்மத்வாத் அஸங்க³ஸ்வபா⁴வத்வாத் , தே³ஹாதி³க³தகர்த்ருத்வாதி³பி⁴: ந லிப்யதே - ந ஸம்ப³த்⁴யதே ததா² ஸர்வத்ர - ஸர்வஸ்மிந் , அவஸ்தி²த ஆத்மா தே³ஹே தே³ஹத⁴ர்மை: ந லிப்யதே, இத்யர்த²:
॥ 32 ॥
‘ந கரோதி ந லிப்யதே ச’ (ப⁴. கீ³. 13-31) இத்யத்ர த்³ரஷ்ட்ருத்வேந த்³ருஶ்யத⁴ர்மஶூந்யத்வம் ஹேதுமாஹ -
கிம் சேதி ।
த்³ருஷ்டாந்தேந விவக்ஷிதமர்த²ம் த³ர்ஶயதி -
ரவீதி ।
உப⁴யவித⁴மர்த²மேவ ஸ்பு²டயதி-
ரவிவதி³தி
॥ 33 ॥
அத்⁴யாயார்த²ம் ஸகலம் உபஸம்ஹரதி -
ஸமஸ்தேதி ।
விஶேஷம் - கௌடஸ்த்²யபரிணாமாதி³லக்ஷணம் । ததே³வம் அமாநித்வாதி³நிஷ்ட²தயா க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயாதா²த்ம்யவிஜ்ஞாநவத: ஸர்வாநர்த²நிவ்ருத்யா பரிபூர்ணபரமாநந்தா³விர்பா⁴வலக்ஷணபுருஷார்த²ஸித்³தி⁴:, இதி ஸித்³த⁴ம்
॥ 34 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ரஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாந - விரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே த்ரயோஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥ 13 ॥
க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்யோக³ஸ்ய ஸர்வோத்பத்திநிமித்தத்வம் அஜ்ஞாதம் ஜ்ஞாபயிதும் அத்⁴யாயாந்தரம் அவதாரயந் , அத்⁴யாயயோ: உத்தா²ப்யோத்தா²பகத்வரூபாம் ஸங்க³திம் ஆஹ -
ஸர்வமிதி ।
விதா⁴ந்தரேண அத்⁴யாயாரம்ப⁴ம் ஸூசயதி -
அத²வேதி ।
ததே³வ வக்தும் உக்தம் அநுவத³தி -
ஈஶ்வரேதி ।
ப்ரக்ருதிஸ்த²த்வம் - புருஷஸ்ய ப்ரக்ருத்யா ஸஹ ஐக்யாத்⁴யாஸ: । தஸ்யைவ கு³ணேஷு - ஶப்³தா³தி³விஷயேஷு ஸங்க³: - அபி⁴நிவேஶ: । ஷட்³விதா⁴ம் ஆகாங்க்ஷாம் நிக்ஷிப்ய, தது³த்தரத்வேந அத்⁴யாயாரம்பே⁴ பூர்வவதே³வ பூர்வாத்⁴யாயஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³தி⁴:, இத்யாஹ -
கஸ்மிந்நிதி ।
பூர்வோக்தேந அர்தே²ந அஸ்ய அத்⁴யாயஸ்ய ஸமுச்சயார்த²: சகார: । ‘பரம் ‘ இத்யஸ்ய பா⁴விகாலார்த²த்வம் வ்யாவர்தயிதும் ஸங்க³திம் ஆஹ -
பரமிதி ।
‘ பூ⁴ய:’ ஶப்³த³ஸ்ய அதி⁴கார்த²த்வம் இஹ நாஸ்தி ; இத்யாஹ -
புநரிதி ।
புந:ஶப்³தா³ர்த²மேவ விவ்ருணோதி -
பூர்வேஷ்விதி ।
பூநருக்தி: தர்ஹி ? இத்யாஶங்க்ய ஸூக்ஷ்மத்வேந து³ர்போ³த⁴த்வாத் புநர்வசநம் அர்த²வத் இத்யாஹ -
தச்சேதி ।
விஶேஷ்யம் ப்ரஶ்நத்³வாரா நிர்தி³ஶதி -
கிம் ததி³தி ।
நிர்தா⁴ரணார்தா²ம் ஷஷ்டீ²ம் ஆதா³ய தஸ்ய ப்ரகர்ஷம் த³ர்ஶயதி -
ஸர்வேஷாமிதி ।
‘பரம் ‘ ‘உத்தமம் ‘ இதி புநருக்திம் ஆஶங்க்ய, விஷயப²லபே⁴தா³த் மைவம் , இத்யாஹ -
உத்தமேதி ।
ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞேயம் இத்யாதௌ³ ஜ்ஞாநஶப்³தே³ந அமாநித்வாதீ³நாம் உக்தத்வாத் , தந்மத்⁴யே ச ஜ்ஞாநஸ்ய ஸாத்⁴யத்வேந உத்தமத்வாத் ந தஸ்ய வக்தவ்யதா, இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஜ்ஞாநாநாமிதி ।
ந அமாநித்வாதீ³நாம், ‘க்³ரஹணம் ‘ இதி ஶேஷ: ।
இதிஶப்³தா³த் ஊர்த்⁴வம் பூர்வவதே³வ ஶேஷோ த்³ரஷ்டவ்ய: யதோ²க்தஜ்ஞாநாபேக்ஷயா குத: தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரகர்ஷ: ? தத்ர ஆஹ -
தாநி இதி ।
ஸ்துதிப²லம் ஆஹ -
ஶ்ரோத்ருபு³த்³தீ⁴தி ।
ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாத்வா - ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞேயத்வோபக³மாத் அநவஸ்தா², இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ப்ராப்யேதி ।
முநிஶப்³த³ஸ்ய சதுர்தா²ஶ்ரமவிஷயத்வே தந்மாத்ராதே³வ ஜ்ஞாநாயோகா³த் குத: தேஷாம் முக்தி: ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
மநநேதி ।
ஸித்³தே⁴: ஜ்ஞாநத்வம் பராம் இதி விஶேஷணாத் வ்யாவர்த்ய, முக்தித்வம் ஆஹ -
மோக்ஷாக்²யாமிதி ।
தே³ஹாக்²யஸ்ய ப³ந்த⁴நஸ்ய அத்⁴யக்ஷத்வம் ஆஹ -
அஸ்மாதி³தி
॥ 1 ॥
ஜ்ஞாநப²லஸ்ய கர்மப²லவைலக்ஷண்யம் ஆஹ -
அஸ்யாஶ்சேதி ।
கத²ம் ஜ்ஞாநாஶ்ரயணம் ? தத்³தே⁴துஶ்ரவணாதி³ஸாமக்³ரீஸம்பத்தித்³வாரா, இத்யாஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
ஸாத⁴ர்ம்யே கோ³க³வயயோரிவ, வித்³வதீ³ஶ்வரயோ: அபி பே⁴த³: ஸ்யாத் , இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
மத்ஸ்வரூபதாமிதி ।
ஸாத⁴ர்ம்யஸ்ய முக்²யத்வே பே⁴த³த்⁴ரௌவ்யாத் கீ³தாஶாஸ்த்ரவிரோத⁴:, இத்யாஹ -
ந த்விதி ।
ஜ்ஞாநஸ்துதயே தத்ப²லஸ்ய விவக்ஷிதத்வாச்ச ந அத்ர ஸாரூப்யம் இஷ்டம் , இத்யாஹ -
ப²லேதி ।
ஸாரூப்யே தீ⁴ப²லம் ஹித்வா த்⁴யாநப²லம் அப்ரஸ்துதம் ப்ரஸஜ்யேத, இத்யர்த²: ।
ஈஶ்வராத்மதாம் க³தாநாமேவ அவாந்தரஸர்கா³தௌ³ ஜந்மாத்³யபா⁴வே(அ)பி மஹாஸர்கா³தௌ³ தத்³ப⁴விஷ்யதி, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ-
ஸர்கே³(அ)பீதி
॥ 2 ॥
ஜ்ஞாநஸ்துத்யா தத³பி⁴முகா²ய அவஹிதசேதஸே விவக்ஷிதம் அர்த²ம் ஆஹ -
க்ஷேத்ரேதி ।
ஸ்வரூபத்வேந ஸ்வபூ⁴தத்வம் வாரயதி -
மதீ³யேதி ।
ஈஶ்வரீம் சிச்ச²க்திம் வ்யாவர்தயதி -
த்ரிகு³ணாத்மிகேதி ।
ஸாங்க்²யீயப்ரக்ருதிரபி மதீ³யா, இதி வ்யாவர்திதா ।
யோநிஶப்³தே³ந ஸர்வாணி ப⁴வநயோக்³யாநி கார்யாணி ப்ரதி உபாதா³நத்வம் அபி⁴ப்ரேதம் , இத்யாஹ -
ஸர்வபூ⁴தாநாம் இதி ।
ப்ரக்ருதே: மஹத்வம் ஸாத⁴யதி -
ஸர்வேதி ।
ஸர்வகார்யவ்யாப்திம் ஆதா³ய, யோநாவேவ ப்³ரஹ்மஶப்³த³: ।
லிங்க³வைஷம்யாத் மஹத்³ப்³ரஹ்ம இதி அர்தா²ந்தரம் கிஞ்சித் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
யோநிரிதி ।
தஸ்மிந்நித்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
தஸ்மிந்நிதி ।
ஈத்³ருஶஸ்ய க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்யோக³ஸ்ய பூ⁴தகாரணத்வம் இதி வக்தும் உபக்ரம்ய, கிமித³ம் அந்யத் ஆத³ர்ஶிதம் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
க்ஷேத்ரேதி ।
க³ர்ப⁴ஶப்³தே³ந உக்தஸம்யோக³ஸ்ய ப²லம் த³ர்ஶயதி -
ஸம்ப⁴வ இதி ।
‘ஆதி³கர்தா ஸ பூ⁴தாநாம் ‘ இதி ஸ்ம்ருத்யா ஹிரண்யக³ர்ப⁴கார்யத்வாவக³மாத் பூ⁴தாநாம், கத²ம் யதோ²க்தக³ர்பா⁴தா⁴நநிமித்தத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ஹிரண்யக³ர்பே⁴தி
॥ 3 ॥
நநு, கத²ம் உக்தகாரணாநுரோதே⁴ந ஹிரண்யக³ர்போ⁴த்³ப⁴வம் அப்⁴யுபேத்ய பூ⁴தாநாம் உத்பத்தி: உச்யதே ? தே³வாதி³ஜாதிவிஶேஷேஷு தே³ஹவிஶேஷாணாம் காரணாந்தரஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் ; தத்ர ஆஹ -
ஸர்வயோநிஷ்விதி ।
தத்ர தத்ர ஹேத்வந்தரப்ரதிபா⁴ஸே, குதோ(அ)ஸ்ய ஹேதுத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய, தத்³ரூபேண அஸ்யைவ அவஸ்தா²நாத் , இத்யாஹ -
ஸர்வாவஸ்தா²மிதி
॥ 4 ॥
ஏவம் க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்யோகா³த் ஜக³து³த்பத்திம் த³ர்ஶயதா ப்³ரஹ்மைவ அவித்³யயா ஸம்ஸரதி இத்யுக்தம் , இதா³நீம் அத்⁴யாயாதௌ³ உக்தம் ஆகாங்க்ஷாத்³வயம் பூர்வம் அநூத்³ய அநந்தரஶ்லோகேந உத்தரம் ஆஹ -
கே கு³ணா இதி ।
ஸத்த்வாதி³ஷு கத²ம் கு³ணஶப்³த³ப்ரவ்ருத்தி: ? இத்யாஶங்க்ய, பரதந்த்ரத்வாத் இத்யாஹ -
கு³ணா இதி ।
ரூபாதி³ஷ்விவ கு³ணஶப்³த³: ஸத்த்வாதி³ஷு த்³ரவ்யாஶ்ரிதத்வம் நிமித்தீக்ருத்ய கிம் ந ஸ்யாத் ? இத்யாஶங்க்ய, ப்ரக்ருத்யாத்மகாநாம் தேஷாம் ஸர்வாஶ்ரயத்வாத் நைவம் இத்யாஹ -
ந ரூபாதி³வதி³தி ।
கு³ணாநாம் ப்ரக்ருதேஶ்ச ப்ருத²கு³க்தே: அந்யத்வே, குத: தேஷாம் ப்ரக்ருத்யாத்மத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ந ச கு³ணேதி ।
அத்யந்தபே⁴தே³ க³வாஶ்வவத் தத்³பா⁴வாஸம்ப⁴வாத் , இத்யர்த²: ।
பே⁴தா³பே⁴தே³ ச தத்³பா⁴வாஸம்பா⁴வத் , விஶேஷாத் குத: தேஷு கு³ணபரிபா⁴ஷா ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
க்ஷேத்ரஜ்ஞம் ப்ரதி நித்யபாரதந்த்ர்யே ஹேதும் ஆஹ -
அவித்³யேதி ।
கே கு³ணா: ? இத்யஸ்ய உத்தரம் உக்தம் । கத²ம் ப³த்⁴நந்தி ? இத்யஸ்ய உத்தரம் ஆஹ -
க்ஷேத்ரஜ்ஞம் இதி ।
ததே³வ உபபாத³யதி -
தம் ஆஸ்பதீ³க்ருத்யேதி ।
ப்ராக்ருதாநாம் கு³ணாநாம் ப்ரக்ருத்யாத்மகத்வம் ஆஹ -
தே சேதி ।
ஸம்ப⁴வதி அஸ்மாதி³தி ஸம்ப⁴வ: । ப்ரக்ருதி: ஸம்ப⁴வோ யேஷாம், தே ததா² இதி ।
ஸாங்க்²யீயாம் ப்ரக்ருதிம் ப்ரதா⁴நாக்²யாம் வ்யாவர்தயதி -
ப⁴க³வதி³தி ।
இவகாராநுப³ந்தே⁴ந நிதராம் ப³த்⁴நந்தி - ஸ்வவிகாரவத்தயா உபத³ர்ஶயந்தி இதி க்ரியாபத³ம் வ்யாக்²யாய, மஹாபா³ஹுஶப்³த³ம் வ்யாசஷ்டே -
மஹாந்தாவிதி ।
தே³ஹவந்தம் - தே³ஹம் ஆத்மாநம் மந்யமாநம் தே³ஹஸ்வாமிநம் இத்யர்த²: ।
கூடஸ்த²ஸ்ய கத²ம் ப³த்⁴யமாநத்வம் ? இத்யாஶங்க்ய ‘குர்யாந்மேராவணுதி⁴யம்’ இதி ந்யாயேந மாயாமாஹாத்ம்யம் இத³ம் , இத்யாஹ -
அவ்யயமிதி ।
ஸ்வதோ த⁴ர்மதோ வா வ்யயராஹித்யம் ? இத்யபேக்ஷாயாம் ஆஹ -
அவ்யயத்வம் சேதி ।
‘லிப்யதே ந ஸ பாபேந’ (ப⁴. கீ³. 5-10) இத்யநேந விருத்³த⁴ம் இத³ம் நிப³த்⁴நந்தி இதி வசநம் , இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
இவகாராநுப³ந்தே⁴ந க்ரியாபத³ம் வ்யாசக்ஷாணை: அஸ்மாபி⁴: அஸ்ய சோத்³யஸ்ய பரிஹ்ருதத்வாத் நைவம் , இத்யாஹ -
பரிஹ்ருதமிதி
॥ 5 ॥
கிம்லக்ஷணோ கு³ண: கேந ப³த்⁴நாதி ? இதி அபேக்ஷாயாம் , ஆஹ -
தத்ரேதி ।
நிர்தா⁴ரணார்த²தயா ஸப்தமீம் வ்யாசஷ்டே -
தத்ர ஸத்த்வாதீ³நாமிதி ।
புந: தத்ர இதி அநுவாத³மாத்ரம் । நிர்மலத்வம் - ஸ்வச்ச²த்வம் , ஆவரணவாரணக்ஷமத்வம் । தஸ்மாத் ப்ரகாஶகம் - சைதந்யாபி⁴வ்யஞ்ஜகம் , நிருபத்³ரவமிதி - நிர்மலம் ஸத் ஸுக²ஸ்ய அபி⁴வ்யஞ்ஜகம் , இத்யர்த²: ।
கேந த்³வாரேண தத் ஆத்மாநம் நிப³த்⁴நாதி ? இதி ப்ருச்ச²தி -
கத²மிதி ।
ஸுக²ஸங்கே³ந ப³த்⁴நாதி, இதி உத்தரம் । ததே³வ விவ்ருணோதி -
ஸுகீ² அஹம் இத்யாதி³நா ।
முக்²யஸுக²ஸ்ய அபி⁴வ்யஞ்ஜகஸத்த்வபரிணாம: அத்ர விஷயஸம்பூ⁴தம் ஸுக²ம் உச்யதே ।
ஸம்ஶ்லேஷாபாத³நமேவ விஶத³யதி -
ம்ருஷைவேதி ।
கிமிதி ம்ருஷைவேதி விஶேஷணம் ? ஸங்க³ஸ்ய வஸ்துத்வஸம்பா⁴வத் , இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸைஷேதி ।
நநு இச்சா² ஸங்கோ³ அபி⁴நிவேஶஶ்ச இதி ஏக: அர்த²: । தத்ர இச்சா²தே³: ஆத்மத⁴ர்மத்வாத் கிம் அவித்³யயா ? இத்யாஶங்க்ய, மநோத⁴ர்மத்வாத் இச்சா²தே³: ந ஆத்மத⁴ர்மதா, இத்யாஹ -
ந ஹீதி ।
இச்சா²தே³: அநாத்மத⁴ர்மத்வே கிம் ப்ரமாணம் ? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
இச்சா²தி³ சேதி ।
தஸ்ய ஆத்மத⁴ர்மத்வாஸம்ப⁴வே ப²லிதம் ஆஹ -
அத இதி ।
ஸஞ்ஜயதீவ ; ஸத்த்வமிதி ஶேஷ: ।
இவகாரப்ரயோகே³ ஹேதும் ஆஹ -
அவித்³யயேதி ।
தஸ்யா: வஸ்துத: ந ஆத்மஸம்ப³ந்த⁴:, ததா²பி ஸம்ப³ந்த்⁴யந்தராபா⁴வாத் , அஸ்வாதந்த்ர்யாச்ச ஆத்மத⁴ர்மத்வம் ஆபாத்³ய, த்³ருஷ்டத்வம் ஆசஷ்டே -
ஸ்வகீயேதி ।
வ்ருத்திமத³ந்த:கரணஸ்ய விஷயத்வாத் ஆத்மந: ஸாத⁴கத்வேந தத்³விஷயத்வே(அ)பி தத³விவேகரூபாவித்³யா, இதி தஸ்த்வரூபம் ஆஹ -
விஷயேதி ।
யதோ²க்தாவித்³யாமாஹாத்ம்யம் இத³ம் யத் அஸ்வரூபே அதத்³த⁴ர்மே ச ஸக்திஸம்பாத³நம் இத்யாஹ -
அஸ்வேதி ।
ததே³வ ஸ்பு²டயதி -
ஸக்தமிவேதி ।
ப்ரகாராந்தரேண ஸத்த்வஸ்ய நிப³ந்த⁴நத்வம் ஆஹ -
ததே²தி ।
ஜ்ஞாயதே அநேந இதி ஸத்த்வபரிணாமோ ஜ்ஞாநம் । தேந ஜ்ஞாநீ அஹம் இதி விபரீதாபி⁴மாநேந ஸத்த்வம் ஆத்மாநம் நிப³த்⁴நாதி, இத்யாஹ -
ஜ்ஞாநமித்யாதி³நா ।
விபக்ஷே தோ³ஷம் ஆஹ -
ஆத்மேதி ।
ஸ்வாபா⁴விகத்வேந ப்ராப்தத்வாத் , தத்ர ஸ்வத: ஸம்யோகா³த் , தத்³த்³வாரா ப³ந்தே⁴ ச தந்நிவ்ருத்த்யநுபபத்தே: ந ஆத்மத⁴ர்மத்வம் இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநைஶ்வர்யாதா³வபி க்ஷேத்ரத⁴ர்மே ஸங்க³ஸ்ய பூர்வவத் ஆவித்³யகத்வம் ஸூசயதி -
ஸுக² இவேதி ।
பாபாதி³தோ³ஷஹீநஸ்யைவ அத்ர ஶாஸ்த்ரே அதி⁴கார:, இதி த்³யோதயதி -
அநகே⁴தி
॥ 6 ॥
ரஜஸ்தர்ஹி கிம்லக்ஷணம் ? கத²ம் வா புருஷம் நிப³த்⁴நாதி இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ரஜ இதி ।
ரஜ்யதே - ஸம்ஸ்ருஜ்யதே அநேந புருஷ: த்³ருஶ்யை:, இதி ராக³:, அஸௌ ஆத்மா அஸ்ய, இதி ராகா³த்மகம் ரஜோ ஜாநீஹி, இத்யாஹ -
ரஞ்ஜநாதி³தி ।
ஸமுத்³ப⁴வதி அஸ்மாத் , இதி ஸமுத்³ப⁴வ: । த்ருஷ்ணா ச ஆஸங்க³ஶ்ச த்ருஷ்ணாஸங்கௌ³, தயோ: ஸமுத்³ப⁴வ:, தம் இதி விக்³ரஹம் க்³ருஹீத்வா, கார்யத்³வாரா ரஜோவிவக்ஷு:, த்ருஷ்ணாஸங்க³யோ: அர்த²பே⁴த³ம் ஆஹ -
த்ருஷ்ணேத்யாதி³நா ।
ரஜஸோ லக்ஷணம் உக்த்வா நிப³ந்த்⁴ருத்வப்ரகாரம் ஆஹ -
தத்³ரஜ இதி ।
கர்மஸங்க³ம் விப⁴ஜதே -
த்³ருஷ்டேதி ।
அகர்தாரமேவ புருஷம் கரோமி இத்யபி⁴மாநேந ப்ரவர்தயதி இத்யர்த²:
॥ 7 ॥
தமஸ்தர்ஹி கிம்லக்ஷணம் ? கத²ம் வா புருஷம் நிப³த்⁴நாதி ? தத்ர ஆஹ -
தமஸ்த்விதி ।
கு³ணாநாம் ப்ரக்ருதிஸம்ப⁴வத்வாவிஶேஷே(அ)பி தமஸோ அஜ்ஞாநஜத்வவிஶேஷணம், தத்³விபரீதஸ்வபா⁴வாநாபத்தே:, இதி மத்வா ஆஹ -
அஜ்ஞாநாதி³தி ।
முஹ்யதி அநேந, இதி மோஹநம் ; விவேகப்ரதிப³ந்த⁴கம் இதி, கார்யத்³வாரா தமோ நிர்தி³ஶதி -
மோஹநமித்யாதி³நா ।
லக்ஷணம் உக்த்வா தமஸோ ப³ந்த⁴நகரத்வம் த³ர்ஶயதி -
ப்ரமாதே³தி ।
கார்யாந்திராஸக்ததயா சிகீர்ஷிதஸ்ய கர்தவ்யஸ்ய அகரணம் - ப்ரமாத³:, நிரீஹதயா உத்ஸாஹப்ரதிப³ந்த⁴ஸ்து - ஆலஸ்யம் , ஸ்வாப: - நித்³ரா । தாபி⁴: ஆத்மாநம் அவிகாரமேவ தமோ(அ)பி விகாரயதி, இத்யர்த²:
॥ 8 ॥
உக்தாநாம் மத்⁴யே கஸ்மிந் மார்கே³ கஸ்ய கு³ணஸ்ய உத்கர்ஷ: ? தத்ர ஆஹ -
புநரிதி ।
ஸுகே² ஸாத்⁴யே விஷயே ஸமுத்க்ருஷ்யதே ஸத்த்வம் , இத்யாஹ -
ஸத்த்வமிதி ।
‘ஸஞ்ஜயதி’ இத்யஸ்ய அர்த²ம் ஆஹ -
ஸம்ஶ்லேஷயதி இதி ।
கர்மணி ஸாத்⁴யே ரஜ: ஸமுத்க்ருஷ்யதே, இத்யாஹ -
ரஜ இதி ।
ப்ரமாதே³ ப்ராதா⁴ந்யம் தமஸோ த³ர்ஶயதி -
ஜ்ஞாநமிதி
॥ 9 ॥
இதரேதராவிரோதே⁴ந வா ஸத்த்வாத³யோ கு³ணா: யுக³பத் உத்க்ருஷ்யந்தே ? விரோதே⁴ந வா ? க்ரமேண வா ? இதி, ஸந்தே³ஹாத் ப்ருச்ச²தி -
உக்தமிதி ।
ஸத்த்வோத்கர்ஷார்தி²நாம் இதராபி⁴ப⁴வார்த²ம் க்ரமபக்ஷம் ஆஶ்ரித்ய உத்தரம் ஆஹ -
உச்யத இதி ।
ஸத்த்வாபி⁴வ்ருத்³தி⁴மேவ விவ்ருணோதி -
ததே³தி ।
ரஜஸ்தமஸோ: திரோதா⁴நத³ஶாயாம் , இதி யாவத் ।
ரஜஸோ வ்ருத்³தி⁴ப்ரகாரம், தத்கார்யம் ச கத²யதி -
ததே²தி ।
தமஸோ(அ)பி விவ்ருத்³தி⁴ம், தத்கார்யம் ச நிர்தி³ஶதி -
தம இதி
॥ 10 ॥
உத்தரஶ்லோகத்ரயஸ்ய ஆகாங்க்ஷாம் த³ர்ஶயதி -
யதே³தி ।
ஸத்த்வோத்³ப⁴வலிங்க³த³ர்ஶநார்த²ம் அநந்தரம் ஶ்லோகம் உத்தா²பயதி -
உச்யத இதி ।
ஸர்வத்³வாரேஷு இத்யாதி³ஸப்தமீ நிமித்தே நேதவ்யா । உத்தஶப்³தோ³ அபிஶப்³த³பர்யாயோ(அ)பி அதிஶயார்த²:
॥ 11 ॥
அதிஶயேந உத்³பூ⁴தஸ்ய ரஜஸோ லிங்க³ம் ஆஹ -
ரஜஸ இதி ।
உபக்ரமபர்யாயஸ்ய ஆரம்ப⁴ஸ்ய விஷயம் ப்ருச்ச²தி -
கஸ்யேதி ।
காம்யாநி நிஷித்³தா⁴நி ச லௌகிகாநி கர்மாணி விஷயத்வேந நிர்தி³ஶதி -
கர்மணாமிதி ।
அநுபஶம:, பா³ஹ்யாந்த:கரணாநாம் , இதி ஶேஷ: । லோபா⁴த்³யுபலம்பா⁴த் ரஜோவ்ருத்³தி⁴: போ³த்³த⁴வ்யா, இதி பா⁴வ:
॥ 12 ॥
உத்³பூ⁴தஸ்ய தமஸோ லிங்க³ம் ஆஹ -
அப்ரகாஶ இதி ।
ஸர்வதை²வ ஜ்ஞாநகர்மணோ: அபா⁴வோ விஶேஷணாப்⁴யாம் உக்த: -
தத்கார்யமிதி ।
தச்ச²ப்³தோ³ த³ர்ஶிதாவிவேகார்த²: ।
ப்ரமாதோ³ வ்யாக்²யாத: । மோஹோ வேதி³தவ்யஸ்ய அந்யதா² வேத³நம் । தஸ்யைவ மௌட்⁴யாந்தம்ம் ஆஹ -
அவிவேக இதி ।
அவிவேகாதிஶயாதி³நா ப்ரவ்ருத்³த⁴ம் தமோ ஜ்ஞேயம் , இதி பா⁴வ:
॥ 13 ॥
ஸாத்த்விகாதீ³நாம் பா⁴வாநாம் பாரலௌகிகம் ப²லவிபா⁴க³ம் உதா³ஹரதி -
மரணேதி ।
ஸங்க³: - ஸக்தி:, ராக³:, த்ருஷ்ணா, தத்³ப³லாத் அநுஷ்டா²நத்³வாரா லப்⁴யமாநம் ; இத்யர்த²: । கௌ³ணம் - ஸத்த்வாதி³கு³ணப்ரயுக்தம் , இதி யாவத் ।
தத்ர ஸத்த்வகு³ணவ்ருத்³தி⁴க்ருதப²லவிஶேஷம் ஆஹ -
யதே³தி ।
மலரஹிதாந் - ரஜஸ்தமஸோ: அந்யதரஸ்ய உத்³ப⁴வோ மலம் , தேந ரஹிதாந் , ஆக³மஸித்³தா⁴ந் ப்³ரஹ்மலோகாதீ³ந் இத்யர்த²:
॥ 14 ॥
ரஜஸ்ஸமுத்³ரேகே ம்ருதஸ்ய ப²லவிஶேஷம் த³ர்ஶயதி -
ரஜஸீதி ।
ஜாயதே, ஶரீரம் க்³ருஹ்ணாதி, இத்யர்த²: ।
யதா² ஸத்த்வே ரஜஸி ச ப்ரவ்ருத்³தே⁴ ம்ருதோ ப்³ரஹ்மலோகாதி³ஷு மநுஷ்யலோகே ச, தே³வாதி³ஷு மநுஷ்யேஷு ச ஜாயதே, ததை²வ இத்யாஹ -
தத்³வதி³தி
॥ 15 ॥
பா⁴வாநாம் ப²லம் உக்த்வா, ஸாத்த்விகாதீ³நாம் கர்மணாம் ப²லம் ஆஹ -
அதீதேதி ।
ஸுக்ருதஸ்ய - ஶோப⁴நஸ்ய, க்ருதஸ்ய புண்யஸ்ய இத்யர்த²: । ஸாத்த்விகஸ்ய - அஶுத்³தி⁴ரஹிதஸ்ய இதி யாவத் । ஸாத்த்விகம் - ஸத்த்வேந நிர்வ்ருத்தம் நிர்மலம் - ரஜஸ்தமஸ்ஸமுத்³ப⁴வாத் மலாத் நிஷ்க்ராந்தம் ।
ரஜஶ்ஶப்³த³ஸ்ய ராஜஸே கர்மணி குதோ வ்ருத்தி: ? தத்ர ஆஹ -
கர்மேதி ।
து³:க²மேவ - து³:க²ப³ஹுலம் , கத²ம் இத்த²ம் வ்யாக்²யாயதே ? தத்ர ஆஹ -
காரணேதி ।
பாபமிஶ்ரஸ்ய புண்யஸ்ய ரஜோநிமித்தஸ்ய காரணத்வாத் தத³நுரோதா⁴த் ப²லமிதி ரஜோநிமித்தம் யதோ²க்தம் யுக்தம் , இத்யர்த²: ।
அஜ்ஞாநம் அவிவேகப்ராயம் து³:க²ம் தாமஸாத⁴ர்மப²லம் , இத்யாஹ -
ததே²தி
॥ 16 ॥
விஹிதப்ரதிஷித்³த⁴ஜ்ஞாநகர்மணி ஸத்த்வாதீ³நாம் லக்ஷணாநி ஸங்க்ஷிப்ய த³ர்ஶயதி -
கிஞ்சேதி ।
ஜ்ஞாநம் ஸர்வகரணத்³வாரகம் । அஜ்ஞாநம் - விவேகாபா⁴வ:
॥ 17 ॥
ஸாத்த்விகாதி³ஜ்ஞாநகர்மப²லாநி உக்த்வா, அநுக்தஸங்க்³ரஹார்த²ம் ஸாமாந்யேந உபஸம்ஹரதி -
கிம் சேதி ।
வக்ஷ்யமாணப²லத்³வாராபி ஸத்த்வாதி³ஜ்ஞாநம் , இத்யர்த²: । ஸத்த்வகு³ணஸ்ய வ்ருத்தம் - ஶோப⁴நம் ஜ்ஞாநம் கர்ம வா, தத்ர திஷ்ட²ந்தி இதி ததா² । ராஜஸா: - ரஜோகு³ணநிமித்தே ஜ்ஞாநே, கர்மணி வா நிரதா:
॥ 18 ॥
‘கஸ்மிந் கு³ணே ? கத²ம் ? ’இத்யாதி³ப்ரஶ்நாந் ப்ரத்யாக்²யாய, கு³ணேப்⁴யோ மோக்ஷணம் கத²ம் ? இதி ப்ரத்யாக்²யாநார்த²ம், வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகம் மித்²யாஜ்ஞாநநிவர்தகம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் ப்ரஸ்தௌதி -
புருஷஸ்யேத்யாதி³நா ।
புருஷஸ்ய யா க³தி:, ஸா ச இதி ஶேஷ: । மோக்ஷ: - கு³ணேப்⁴யோ விஶ்லேஷபூர்வகோ ப்³ரஹ்மபா⁴வ: ।
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநோக்திபரம் ஶ்லோகம் வ்யாக்²யாதும் ப்ரதீகம் ஆத³த்தே -
நாந்யமிதி ।
ஸத்த்வாதி³கார்யவிஷயஸ்ய கு³ணஶப்³த³ஸ்ய விவக்ஷிதம் அர்த²ம் ஆஹ -
கார்யேதி ।
வித்³யாநந்தர்யம் அநுஶப்³தா³ர்த²: ।
அக்ஷரார்த²ம் உக்த்வா, பூர்வார்த⁴ஸ்ய ஆர்தி²கம் அர்த²ம் ஆஹ -
கு³ணா ஏவேேதி ।
ஸர்வாவஸ்தா²:, தத்தத்கார்யகரணாகாரபரிணதா:, இதி யாவத் । ஸர்வகர்மணாம் - காயிகவாசிகமாநஸாநாம், விஹிதப்ரதிஷித்³தா⁴நாம் இத்யர்த²: ।
பரம் - வ்யதிரிக்தம் । வ்யதிரேகமேவ ஸ்போ²ரயதி -
கு³ணேதி ।
நிர்கு³ணப³ஹ்மாத்மாநம் , இத்யர்த²: । மத்³பா⁴வம் - ப்³ரஹ்மாத்மதாம் , அஸௌை ப்ராப்நோதி । ப்³ரஹ்மபா⁴வோ அஸ்ய அபி⁴வ்யஜ்யதே, இத்யர்த²:
॥ 19 ॥
அநர்த²வ்ராதரூபம் அபோஹ்ய வித்³வாந் ப்³ரஹ்மத்வம் ப்ராப்நோதி இத்யேதத் ப்ரஶ்நத்³வாரா விவ்ருணோதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
யதோ²க்தாந் இத்யேததே³வ வ்யாசஷ்டே² -
மாயேதி ।
மாயா ஏவ உபாதி⁴:, தத்³பூ⁴தாந் - ததா³த்மந: ஸத்த்வாதீ³ந் அநர்த²ரூபாந் , இத்யர்த²: ।
ஏப்⁴ய: ஸமுத்³ப⁴வந்தி ஸமுத்³ப⁴வா: தே³ஹஸ்ய ஸமுத்³ப⁴வா:, தாந் இதி வ்யுத்பத்திம் க்³ருஹீத்வா வ்யாசஷ்டே -
தே³ஹோத்பத்தீதி ।
யோ வித்³வாந் அவித்³யாமயாந் கு³ணாந் ஜீவந்நேவ அதிக்ரம்ய ஸ்தி²த:, தமேவ விஶிநஷ்டி -
ஜந்மேதி ।
புரஸ்தாத் விஸ்தரேண உக்தஸ்ய ப்ரஸங்கா³த் அத்ர ஸங்க்ஷிப்தஸ்ய ஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸ்ய ப²லம் உபஸம்ஹரதி -
ஏவமிதி
॥ 20 ॥
ஸம்யக்³தீ⁴ப²லம் கு³ணாதிக்ரமபூர்வகம் அம்ருதத்வம் உக்தம் ஶ்ருத்வா, முக்தஸ்ய லக்ஷணம் வக்தவ்யம் , இதி ப்ரக்ருதம் விவக்ஷித்வா, ப்ரஶ்நம் உத்தா²பயதி -
ஜீவந்நேவேதி ।
யே வ்யாக்²யாதா: ஸத்த்வாத³யோ கு³ணா:, தத்பரிணாமபூ⁴தாந் அத்⁴யாஸாந் அதிக்ராந்த: ஸந் , கைர்லிங்கை³: ஜ்ஞாதோ ப⁴வதி, இதி தாநி வக்தவ்யாநி ஸித்³த்⁴யர்த²ம் பூர்வம் அநுஷ்டே²யாநி, பஶ்சாத் அயத்நலப்⁴யாநி லிங்கா³நி, காநி தாநி ? இதி ப்ருச்ச²தி -
கைரிதி ।
யதே²ஷ்டசேஷ்டாவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ப்ரஶ்நாந்தரம் -
கிமாசார இதி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய கு³ணாத்யயோபாயஸ்ய உக்தத்வாத் உபாயப்ரகாரஜிஜ்ஞாஸயா ப்ரஶ்நாந்தரம் -
கத²மிதி
॥ 21 ॥
ப்ரஶ்நஸ்வரூபம் அநூத்³ய, தது³த்தரம் த³ர்ஶயதி -
கு³ணாதீதஸ்யேதி ।
ப்ருஷ்டோ ப⁴க³வாந் இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கிம் வ்ருத்தஸ்ய த்ரிதா⁴ ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் ப்ரஶ்நத்³வயார்த²ம் இத்யுபலக்ஷணம் ப்ரஶ்நத்ரயார்த²ம் இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । உத்தரம் அவதார்ய, அநந்தரஶ்லோகதாத்பர்யம் ஆஹ -
யத்தாவதி³தி ।
தாநி ஸம்யக்³த³ர்ஶீ ந த்³வேஷ்டி, இத்யுக்தமேவ ஸ்பஷ்டயிதும் நிஷேத்⁴யம் அஸம்யக்³த³ர்ஶிநோ த்³வேஷம் தேஷு ப்ரகடயதி -
மமேத்யாதி³நா ।
ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: ஸம்ப்ரவ்ருத்தேஷு ப்ரகாஶாதி³ஷு த்³வேஷாபா⁴வம் உபஸம்ஹரதி -
ததே³வமிதி ।
ந நிவ்ருத்தாநி இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
யதா² சேதி ।
தேஷாம் அநாத்மீயத்வம் ஸம்யக் பஶ்யந் ஆத்மாநுகூலப்ரதிகூலதாரோபணேந ந உத்³விஜதே தேப்⁴யஶ்ச ந ஸ்ப்ருஹயதி, இத்யர்த²: ।
ஸ்வாநுப⁴வஸித்³த⁴ம் கு³ணாதீதஸ்ய லக்ஷணம் உக்தம் இத்யாஹ -
ஏதந்நேதி ।
பரப்ரத்யக்ஷத்வாபா⁴வம் ப்ரபஞ்சயதி -
ந ஹீதி ।
ஆஶ்ரயோ விஷய:
॥ 22 ॥
கை: லிங்கை³: இத்யாதி³ பரிஹ்ருத்ய, த்³விதீயம் ப்ரஶ்நம் பரிஹரதி -
அதே²தி ।
த்³ருஷ்டாந்தம் வ்யாசஷ்டே -
யதே²தி ।
உபேக்ஷகஸ்ய பக்ஷபாதே தத்த்வாயோகா³த் , இத்யர்த²: ।
ஆத்மவித் ஆத்மகௌடஸ்த்²யஜ்ஞாநேந ஆஸீநோ நிவ்ருத்தகர்மத்வாபி⁴மாந: அப்ரயதமாநோ ப⁴வதி இதி தா³ர்ஷ்டாந்திகம் ஆஹ -
ததே²தி ।
கு³ணாதீதத்வோபாயமார்க³: ஜ்ஞாநமேவ । ஶப்³தா³தி³பி⁴: விஷயை: அஸ்ய கூடஸ்த²த்வஜ்ஞாநாத் ப்ரச்யவநம் ஆஶங்க்ய ஆஹ -
கு³ணைரிதி ।
உபநதாநாம் விஷயாணாம் ராக³த்³வேஷத்³வாரா ப்ரவர்தகத்வம் இத்யேதத் ப்ரபஞ்சயதி -
ததே³ததி³தி ।
யோ(அ)வதிஷ்ட²தி, ஸ: கு³ணாதீத: - இதி உத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।
அவபூர்வஸ்ய திஷ்ட²தே: ஆத்மநேபதே³ ப்ரயோக்தவ்யே, கத²ம் பரஸ்மைபத³ம் ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ச²ந்தோ³ப⁴ங்கே³தி ।
பாடா²ந்தரே து பா³தி⁴தாநுவ்ருத்திமாத்ரம் அநுஷ்டா²நம் ।
கரணாகாரபரிணதாநாம் கு³ணாநாம் விஷயாகாரபரிணதேஷு தேஷு ப்ரவ்ருத்தி:, ந மம - இதி பஶ்யந் அசலதயா கூடஸ்த²த்³ருஷ்டிம் ஆத்மநோ ந ஜஹாதி இத்யாஹ -
நேங்க³த இதி
॥ 23 ॥
கு³ணாதீதஸ்ய லிங்கா³ந்தரம் ஆஹ -
கிம் சேதி ।
தயோ: ஸமத்வம் ராக³த்³வேஷாநுத்பாத³கதயா । ஸ்வகீயத்வாபி⁴மாநாநாஸ்பத³த்வம் ப்ரஸந்நத்வம் । ஸ்வாஸ்த்²யாத் அப்ரச்யுதி: அவிக்ரியத்வம் ।
வித்³வத்³த்³ருஷ்ட்யா ப்ரியாப்ரியயோ: அஸம்ப⁴வே(அ)பி லோகத்³ருஷ்டிம் ஆஶ்ரித்ய ஆஹ -
ப்ரியம் சேதி ।
ப்ரியாப்ரியக்³ரஹணேந க்³ருஹீதாநாம் காஞ்சநாதீ³நாம் ப்³ராஹ்மணபரிவ்ராஜகவத் ப்ருத²க்³க்³ரஹணம் । நிந்தா³ தோ³ஷோக்தி: । ஆத்மஸம்ஸ்துதி: - ஆத்மநோ கு³ணகீர்தநம்
॥ 24 ॥
இதஶ்ச கு³ணாதீத: ஶக்யோ ஜ்ஞாதும் , இத்யாஹ -
கிம் சேதி ।
மாந: - ஸத்கார: । திரஸ்கார: - அபமாந: । பரத்³ருஷ்ட்யா யௌ ஸகி²ஶத்ரூ தயோ: பக்ஷயோ: நிர்விஶேஷ: - ந கஸ்யசித் பக்ஷே திஷ்ட²தி இத்யாஹ -
துல்ய இதி ।
விது³ஷோ மித்ராதி³பு³த்³த்⁴யபா⁴வாத் துல்யோ மித்ராரிபக்ஷயோ: இதி அயுக்தம் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
யத்³யபீதி ।
ஸர்வகர்மத்யாகே³ தே³ஹதா⁴ரணமபி நிமித்தாபா⁴வாத் ந ஸ்யாத் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
தே³ஹேதி ।
உக்தவிஶேஷணோ கு³ணாதீதோ ஜ்ஞாதவ்ய:, இத்யாஹ -
கு³ணேதி ।
யது³க்தம் உபேக்ஷகத்வாதி³, தத் வித்³யோத³யாத் பூர்வம் யத்நஸாத்⁴யம் வித்³யாதி⁴காரிணா ஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வேந அநுஷ்டே²யம், உத்பந்நாயாம் து வித்³யாயாம் ஜீவந்முக்தஸ்ய உக்தத⁴ர்மஜாதம் ஸ்தி²ரீபூ⁴தம் ஸ்வாநுப⁴வஸித்³த⁴லக்ஷணத்வேந திஷ்ட²தி, இதி உக்தே த⁴ர்மஜாதே விபா⁴க³ம் த³ர்ஶயதி -
உதா³ஸீநவதி³த்யாதி³நா
॥ 25 ॥
ப்ரஶ்நத்³வயம் ஏவம் பரிஹ்ருத்ய, த்ருதீயம் ப்ரஶ்நம் பரிஹரதி -
அது⁴நேதி ।
மச்ச²ப்³த³ஸ்ய ஸம்ஸாரிவிஷயத்வம் வ்யாவர்தயதி -
ஈஶ்வரமிதி ।
தத்ரைவ நாராயணஶப்³தா³த் மூர்திபே⁴தோ³ வ்யாவர்த்யதே ।
தஸ்ய தாடஸ்த்²யம் வ்யவச்சி²நத்தி -
ஸர்வேதி ।
முக்²யாமுக்²யாதி⁴காரிபே⁴தே³நே விகல்ப: । ப⁴க்தியோக³ஸ்ய யாத்³ருச்சி²கத்வம் வ்யவச்சே²த்தும் ‘அவ்யபி⁴சாரேண’ இத்யுக்தம் । தத்³வ்யாசஷ்டே -
நேதி ।
ப⁴ஜநம் - பரமப்ரேமா । ஸ ஏவ யுஜ்யதே அநேந இதி யோக³: । ஸேவதே - பராக்சித்ததாம் விநா ஸதா³ அநுஸந்த³தா⁴தி, இத்யர்த²: । ஸ: ப⁴க³வத³நுக்³ரஹக்ருதஸம்யக்³தீ⁴ஸம்பந்நோ வித்³வாந் ஜீவந்நேவ இத்யர்த²:
॥ 26 ॥
வித்³வாந் ப்³ரஹ்மைவ இத்யத்ர ஹேதும் ப்ருச்ச²தி -
குத இதி ।
தத்ர உத்தரம் ஆஹ -
உச்யத இதி ।
ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய அஸதி பா³த⁴கே முக்²யார்த²த³க்³ரணம் அபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
பரமாத்மந இதி ।
தம் ப்ரதி ப்ரத்யகா³த்மநோ யத் ப்ரதிஷ்டா²த்வம் தத் உபபாத³யதி -
ப்ரதிதிஷ்ட²தீதி ।
யத் ப்³ரஹ்ம ப்ரத்யகா³த்மநி ப்ரதிதிஷ்ட²தி, தத் கிம்விஶேஷணம் இத்யபேக்ஷாயாம் உக்தம் -
அம்ருதஸ்யேத்யாதி³ ।
தத்ர அம்ருதஶப்³தே³ந அவ்யயஶப்³த³ஸ்ய புநருக்திம் பரிஹரதி -
அவிகாரிண இதி ।
நித்யத்வம் - அபக்ஷயராஹித்யம் । தேந பூர்வாப்⁴யாம் அபௌநருக்த்யம் ।
ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²ஸ்ய த⁴ர்மஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி அநுபபத்திம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
அத² இந்த்³ரியஸம்ப³ந்தோ⁴த்த²ம் ஸுக²ம் வ்யாவர்தயிதும் ‘ஐகாந்திகஸ்ய’ இத்யுக்தம் । அக்ஷரார்த²ம் உக்த்வா, வாக்யார்த²ம் ஆஹ -
அம்ருதாதீ³தி ।
ப்ரதிஷ்டா² யஸ்மாத் இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । தஸ்மாத் ப்ரத்யகா³த்மா பரமாத்மதயா நிஶ்சீயதே ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந, இதி யோஜநா ।
அஸ்ய ஶ்லோகஸ்ய, பூர்வஶ்லோகேந ஏகவாக்யாதாம் ஆஹ -
ததே³ததி³தி ।
விவக்ஷிதம் வாக்யார்த²ம் ப்ரபஞ்சயதி -
யயேதி ।
ஸா ஶக்தி: ப்³ரஹ்மைவ, இதி கத²ம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ? தத்ர ஆஹ -
ஶக்தீதி ।
வ்யாக்²யாந்தரம் ஆஹ -
அத²வேதி ।
விஶேஷணாநி பூர்வவத் அபௌநருக்த்யாநி நேதவ்யாநி । தத³நேந அத்⁴யாயேந க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞஸம்யோக³ஸ்ய ஸம்ஸாரகாரணத்வம் பஞ்சப்ரஶ்நநிரூபணத்³வாரேண ச ஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸ்ய ஸகலஸம்ஸாரநிவர்தகத்வம் , இத்யேதத் உபபாத³யதா முமுக்ஷோ: யத்நஸாத்⁴யம் கு³ணை: அசால்யத்வாதி³ முக்தஸ்ய அயத்நஸித்³த⁴ம் லக்ஷணம் இதி நிர்தா⁴ரிதம்
॥ 27 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ரஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாந - விரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே சதுர்த³ஶோ(அ)த்⁴யாய:
॥ 14 ॥
ப⁴க்தியோகே³ந கு³ணாத்யயே த³ர்ஶிதே, நாஶித்வே தேஷாம்,விநா ஜ்ஞாநேந அநத்யயாத் அநாஶித்வேந,தேநாபி தத³யோக்³யத்வாத் ந ஜ்ஞாநம் கு³ணாத்யயஹேது: இதி ஆஶங்காம் நிரஸ்ய, ஸாக்ஷாதே³வ ஶ்ரவணாதி³ஹேதும் ஸம்ந்யாஸம் விதி⁴த்ஸு: ப்³ரஹ்மத்வஸ்ய பரமபுருஷார்த²தாம் விவக்ஷு: அத்⁴யாயாந்தரமாரப⁴தே -
யஸ்மாதி³தி ।
கர்மிணோ ஜ்ஞாநிநஶ்ச ஶாஸ்த்ரே அதி⁴க்ருதா: । தத்ர கர்மிணாம் கர்மாநுகூலம் ப²லம் ஈஶ்வராயத்தம் , “ப²லமத உபபத்தே:“ (ப்³ர. ஸூ. 3 - 2 - 37) இதி ந்யாயாத் । ஜ்ஞாநிநாமபி தத் ப²லம் ஈஶ்வராயத்தமேவ, “ததோ ஹ்யஸ்ய ப³ந்த⁴விபர்யயௌ “ (ப்³ர. ஸூ.3 - 2 - 5) இத்யுக்தத்வாத் । யஸ்மாத் ஏவம், தஸ்மாத் , யே ப⁴க்த்யாக்²யேந யோகே³ந மாமேவ ஸேவம்தே, தே மத்ப்ரஸாத³த்³வாரா ஜ்ஞாநம் ப்ராப்ய தேந கு³ணாதீதா: முக்தா: ப⁴வந்தீதி ஸ்தி²தம் , இத்யர்த²: ।
யே து ஆத்மந: தத்த்வமேவ ஸந்தே³ஹாத்³யபோஹேந ஜாநந்தி தே தேந ஜ்ஞாநேந கு³ணாதீதா: ஸந்த: முக்திம் க³ச்ச²ந்தீதி கிமு வக்தவ்யம் , இதி அர்த²ஸித்³த⁴மர்த²ம் ஆஹ -
கிமுவக்தவ்யமிதி ।
ஆத்மதத்த்வாஜ்ஞாநம் யத: ஸம்ஸாரஹேது:, ஜ்ஞாநம் மோக்ஷாநுுகூலம் , அத: அர்ஜுநேந கிம் தத் ? இதி அப்ருஷ்டமபி தத்த்வம் ப⁴க³வாந் உக்தவாந் , ப்ரஶ்நாபா⁴வே(அ)பி தஸ்ய தத்³வ்யுத்பாத³நாபி⁴மாநாத் இத்யாஹ -
அத இதி ।
தத்த்வே விவக்ஷிதே கிமிதி ஸம்ஸாரோ வர்ண்யதே ? தத்ர ஆஹ -
தத்ரேதி ।
அத்⁴யாயாதி³: ஸப்தம்யர்த²: ।
வைராக்³யமபி கிமிதி ம்ருக்³யதே? தத்ர ஆஹ -
விரக்தஸ்யேதி ।
இதி வைராக்³யாய ஸம்ஸாரவர்ணநம் , இதி ஶேஷ: ।
நாஶஸம்பா⁴வநாயை வ்ருக்ஷரூபகம் ப³ந்த⁴ஹேதோ: த³ர்ஶயதி -
ஊர்த்⁴வமூலமிதி ।
கத²ம் காலத: ஸூக்ஷ்யத்வம் ? ததா³ஹ -
காரணத்வாதி³தி ।
ததே³வ கத²ம்? கார்யாபேக்ஷயா நியதபூர்வபா⁴வித்வாத் , இத்யாஹ -
நித்யத்வாதி³தி ।
ஸர்வவ்யாபித்வாச்ச உத்கர்ஷம் ஸம்பா⁴வயதி -
மஹத்வாச்சேதி ।
ஊர்த்⁴வம் - உச்ச்²ரிதம் - உத்க்ருஷ்டம் இதி யாவத் ।
தஸ்ய கூடஸ்த²ஸ்ய கத²ம் மூலத்வம் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
அவ்யக்தேதி ।
ஸ்ம்ருதிமூலத்வேந ஶ்ருதிமுதா³ஹரதி -
ஶ்ருதேஶ்சேதி ।
அவாஞ்ச்ய: - நிக்ருஷ்டா:, ஶாகா² இவ மஹாதா³த்³யா யஸ்ய, ஸ:, ததா² ப்ரக்ருதே ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷே புராணஸம்மதிம் ஆஹ -
புராணே சேதி ।
அவ்யக்தம் - அவ்யாக்ருதம், ததே³வ மூலம், தஸ்மாத் ப்ரப⁴வநம் - ப்ரப⁴வ: யஸ்ய, ஸ ததா² । தஸ்யைவ மூலஸ்ய அவ்யக்தஸ்ய அநுக்³ரஹாத் - அதித்³ருட⁴த்வாத் ,உத்தி²த: - ஸம்வர்தி⁴த: । தஸ்ய லௌகிகவ்ருக்ஷஸாத⁴ர்ம்யம் ஆஹ -
பு³த்³தீ⁴த்யாதி³நா ।
வ்ருக்ஷஸ்ய ஹி ஶாகா²: ஸ்கந்தா⁴த் உத்³ப⁴வந்தி, ஸம்ஸாரஸ்ய ச பு³த்³தே⁴: ஸகாஶாத் நாநாபரிணாமா ஜாயந்தே । தேந பு³த்³தி⁴ரேவ ஸ்கந்த⁴: தந்மய: - தத்ப்ரசுர:, அயம் ஸம்ஸாரதரு: । இந்த்³ரியாணாமந்தராணி - சி²த்³ராணி கோடராணி யஸ்ய, ஸ ததா² । மஹாந்தி பூ⁴தாநி - ப்ருதி²வ்யாதீ³நி ஆகாஶாந்தாநி, விஶாகா²: ஸ்தம்பா⁴ யஸ்ய ஸ ததா² । ஆஜீவ்யத்வம் உபஜீவ்யத்வம் । ப்³ரஹ்மணா அதி⁴ஷ்டி²தோ வ்ருக்ஷ: ப்³ரஹ்மவ்ருக்ஷ: ॥ ததா²பி ஜ்ஞாநம் விநா சே²த்தும் அஶக்யதயா ஸநாதந: - சிரந்தந: ஏதச்ச ப்³ரஹ்மண: பரஸ்ய ஆத்மந:, வநம் - வநநீயம், ஸம்ப⁴ஜநீயம் । அத்ர ஹி ப்³ரஹ்ம ப்ரதிஷ்டி²தம் , தஸ்ய வ்ருக்ஷஸ்ய ஸம்ஸாராக்²யஸ்ய ததே³வ ப்³ரஹ்ம ஸாரபூ⁴தம் ।அத²வா அஸ்ய ப்³ரஹ்மவ்ருக்ஷஸ்ய அநவச்சி²ந்நஸ்ய ஸம்ஸாரமண்ட³லஸ்ய ததே³தத் ப்³ரஹ்ம, வநமிவ வநம் - வநநீயம் - ஸம்ப⁴ஜநீயம் । ந ஹி ப்³ரஹ்மாதிரிக்தம் ஸம்ஸாரஸ்ய ஆஸ்பத³ம் அஸ்தி ப்³ரஹ்மைவ அவித்³யயா ஸம்ஸராதி இதி அப்⁴யுபக³மாத் இத்யர்த²: ।
“அஹம் ப்³ரஹ்ம“ இதி த்³ருட⁴ஜ்ஞாநேந உக்தம் ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷம் சி²த்வா ப்ரதிப³ந்த⁴காபா⁴வாத் ஆத்மநிஷ்டோ² பூ⁴த்வா, புநராவ்ருத்திரஹிதம் கைவல்யம் ப்ராப்நோதி, இத்யாஹ -
ஏததி³தி ।
அத⁴:ஶாக²ம் , இத்யேதத்³ வ்யாசஷ்டே -
மஹதி³தி ।
ஆதி³ஶப்³தே³ந இந்த்³ரியாதி³ஸங்க்³ரஹ: ।
ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய அதிசஞ்சலத்வே ப்ரமாணமாஹ -
ப்ராஹுரிதி ।
க்ஷணத்⁴வம்ஸிந: அவ்யயத்வம் விருத்³த⁴ம் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸம்ஸாரேதி ।
ததே³வோபபாத³யதி -
அநாதீ³தி ।
சா²த³நம் - ரக்ஷணம் , ப்ராவரணம் வா । கர்மகாண்டா³நி க²லு ஆரோஹாவரோஹப²லாநி நாநாவிதா⁴ர்த²வாத³யுக்தாநி ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷம் ரக்ஷந்தி, தந்நிஷ்ட²ம் தோ³ஷம் ச ஆவ்ருண்வந்தி । தே தாநி ச²ந்தா³ம்ஸி பர்ணாநீவ ப⁴வந்தி இதி அர்த²: ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
யதே²தி ।
உக்தே(அ)ர்தே² ஹேதுமாஹ -
த⁴ர்மேதி ।
கர்மகாண்டா³நாம் வேதா³நாம் இதி ஶேஷ: ।
கர்மப்³ரஹ்மாக்²யஸர்வவேதா³ர்த²ஸ்ய தத்ர அந்தர்பா⁴வம் உபேத்ய வ்யாசஷ்டே -
வேதா³ர்தே²தி ।
ஸமூலஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஜ்ஞாநே அமூலம் ஹித்வா மூலமேவ நிஷ்க்ருஷ்ய ஜ்ஞாதும் ஶக்யமிதி தஜ்ஜ்ஞாநார்த²ம் ப்ரயதிதவ்யம் இதி மத்வா தஜ்ஜ்ஞாநஸ்துதி: அத்ர விவக்ஷிதா இத்யாஹ -
ந ஹீதி
॥ 1 ॥
அவயவஸம்ப³ந்தி⁴நீ அபரா - ப்ராகு³க்தாத் அதிரிக்தா கல்பநா இதி யாவத் । ஆமநுஷ்யலோகாத்ஆவிரிஞ்சேே: இதி அத⁴ஶ்ஶப்³தா³ர்த²மாஹ -
மநுஷ்யாதி³ப்⁴ய இதி ।
தஸ்மாதே³வ ஆரப்⁴ய ஆஸத்யலோகாத் இதி ஊர்த்⁴வஶப்³தா³ர்த²ம் ஆஹ -
யாவதி³தி ।
ஶாகா²ஶப்³தா³ர்த²ம் த³ர்ஶயதி -
ஜ்ஞாநேதி ।
தேஷாம் ஹேத்வநுகு³ணத்வேந ப³ஹுவித⁴த்வம் ஸூசயதி -
யதே²தி ।
ப்ரத்யக்ஷாணாம் ஶப்³தா³தி³விஷயாணாம் ப்ரவாலத்வம் ஶாகா²ஸு பல்லவத்வம் । அங்குரத்வம் ஸ்போ²ரயதி -
தே³ஹாதீ³தி ।
“ஊர்த்⁴வமூலம்“ இத்யத்ர ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய மூலமுக்தம், கிமிதா³நீம் “அத⁴ஶ்ச மூலாநி“ இதி உச்யதே ? தத்ர ஆஹ -
ஸம்ஸாரேதி ।
அநுப்ரவிஷ்டத்வம் - ஸர்வேஷு லிங்கே³ஷு அநுக³ததயா ஸந்ததத்வம் , அவிச்சி²ந்நத்வம் ।
ராகா³தீ³நாம் கர்மப²லஜந்யத்வம் ப்ரகடயதி -
கர்மேதி ।
கர்மணாம் ராகா³தீ³நாம் மிதோ² ஹேதுஹேதுமத்த்வம் । தேஷாம் ததா²த்வேநஅநவச்சி²ந்நதயா ப்ரவ்ருத்தி: விஶேஷதோ மநுஷ்யலோேகே ப⁴வதி இத்யத்ர ஹேதுமாஹ -
அத்ர ஹீதி ।
கர்மவ்யுத்பத்த்யா ப்ராணிநிகாயோ லோக: । மநுஷ்யஶ்சாஸௌ லோகஶ்ச இதி அதி⁴க்ருதோ ப்³ராஹ்மண்யாதி³விஶிஷ்டோ தே³ஹோ மநுஷ்யலோக:
॥ 2 ॥
புந: புந: ராகா³தி³நா ப்ரவ்ருத்தத்வேந அநாதி³த்வாத் ந ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷ: ஸ்வயம் உச்சி²த்³யதே, ந ச உச்சே²த்தும் ஶக்யதே கேநாபி, இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யஸ்த்விதி ।
யதா² பூர்வம் வர்ணிதம், யதா² ச லோகே ப்ரஸித்³த⁴ம் ததா² அஸ்ய ரூபமிஹ ஶாஸ்த்ராத் அநுமீயதே । ததா² ச அஸ்ய ஜ்ஞாநாபநோத்³யத்வம் யுக்தம் இத்யாஹ -
யதே²தி ।
தஸ்ய அப்ரமிதத்வே ஹேதும் ஆஹ -
ஸ்வப்நேதி ।
தஸ்ய ஸ்வப்நதி³ஸமத்வே த்³ருஷ்டநஷ்டஸ்வரூபத்வம் ஹேதும் கரோதி -
த்³ருஷ்டேதி ।
இதி அமேயதா இதி ஶேஷ: ।
தமேவ அமேயத்வம் ஹேதும் க்ருத்வா அவஸாநமபி தஸ்ய ந பா⁴தி இத்யாஹ -
அத ஏவேதி ।
ஜ்ஞாநம் விநா ப்⁴ராந்திவாஸநாகர்மணாம் அந்யோந்யநிமித்தத்வாத் ந அவஸாநமஸ்தி இத்யர்த²: ।
இத³ம்ப்ரத²மத்வமபி நாஸ்ய பரிச்சே²த்தும் ஶக்யம் இத்யாஹ -
ததே²தி ।
ஆத்³யந்தவத் மத்⁴யமபி நாஸ்ய ப்ராமாணிகம் இத்யாஹ -
மத்⁴யமிதி ।
ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய அஶ்வத்த²ஶப்³தி³தஸ்ய க்ஷணப⁴ங்கு³ரஸ்ய ஸ்வயமேவ உச்சே²த³ஸம்ப⁴வாத் தது³ச்சே²தா³ர்த²ம் ந ப்ரயதிதவ்யம் , இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
அஶ்வத்த²மிதி ।
வ்யுத்தா²நம் - வைராக்³யபூர்வகம் பாரிவ்ராஜ்யம் । த்³ருடீ⁴க்ருதத்வமேவ விவேகபூர்வகத்வேந ஸ்பு²டயதி -
புந: புநரிதி
॥ 3 ॥
உத்³த்⁴ருத்ய கிம் கர்தவ்யம் ? ததா³ஹ -
தத இதி ।
பஶ்சாத் - அஶ்வத்தா²த் ஊர்த்⁴வம் வ்யவஸ்தி²தம் இத்யர்த²: ।
கிம் தத்பத³ம் ? யத³ந்விஷ்ய ஜ்ஞாதவ்யம் , ததா³ஹ -
யஸ்மிந்நிதி ।
யேந ஸர்வம் பூர்ணம் பூர்ஷு வா ஶயாநம் புருஷம், ப்ரபத்³யே - ஶரணம் க³தோ(அ)ஸ்மி, இத்யர்த²: ।
விவர்தவாதா³நுரோதி⁴நம் த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
ஐந்த்³ரேதி
॥ 4 ॥
பரிமார்க³ணபூர்வகம் வைஷ்ணவம் பத³ம் க³ச்ச²தாம் அங்கா³ந்தராணி ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் கத²யதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
மாந: - அஹங்கார:, மோஹஸ்து அவிவேக:, ஜிதஸங்க³தோ³ஷா: - ஶத்ருமித்ரஸந்நிதா⁴வபி த்³வேஷப்ரீதிவர்ஜிதா: இத்யர்த²: । தத்பரத்வம் - ஶ்ரவணாதி³நிஷ்ட²த்வம் । ஸம்ந்யாஸிந: - வைராக்³யத்³வாரா த்யக்தஸர்வகர்மாண இத்யர்த²: । ஆதி³ஶப்³தே³ந தத்³தே⁴துபரிக்³ரஹ: ।மோஹவர்ஜிதத்வம் - உக்தஹேதுத: ஸஞ்ஜாதஸம்யக்³தீ⁴த்வம்
॥ 5 ॥
தச்சேத்பத³ம் வேத்³யம், குர்து: அந்யத்கர்ம இதி த்³வைதாபாத:, அவேத்³யம் சேத் அபுமர்த²த்வாத் ப்ரேப்ஸிதத்வாஸித்³தி⁴: இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ததே³வேதி
॥ 6 ॥
உக்தமநூத்³ய ஆக்ஷிபதி -
யத்³க³த்வேதி ।
தத்ர ப்ரஸித்³தி⁴ம் ப்ரமாணயதி -
ஸம்யோகா³ இதி ।
க³மநஸ்ய ஆக³மநாந்தத்வப்ரஸித்³தே⁴: அயுக்தம்யத்³க³த்வேத்யாதி³, இத்யுபஸம்ஹரதி -
கத²மிதி ।
ஆக்ஷேபம் பரிஹரதி -
ஶ்ர்ருண்விதி ।
ப⁴க³வத்ப்ராப்தே: நிவ்ருத்யந்தத்வாபா⁴வ:ஸப்தம்யர்த²: ।
ஜீவஸ்ய பராம்ஶத்வே(அ)பி கத²ம் உக்ததோ³ஷஸமாதி⁴:? இத்யாஶங்க்ய, ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷமாதா³ய த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரத்யாசஷ்டே-
யதே²தி ।
அவச்சே²த³பக்ஷமாஶ்ரித்ய த்³ருஷ்டாந்தாந்தரேண உக்ததோ³ஷஸமாதி⁴ம் த³ர்ஶயதி -
யதா²வேதி ।
ஆக்ஷேபஸமாதி⁴முபஸம்ஹரதி -
அத இதி ।
பரஸ்ய நிரவயவத்வாத் தத³ம்ஶத்வம் ஜீவஸ்யாயுக்தமிதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
தஸ்ய நிரவயவத்வம் ஸாத⁴யதி -
ஸாவயவத்வே சேதி ।
வஸ்துதோ நிரம்ஶஸ்யாபி பரஸ்ய கல்பநயா ஜீவ: அம்ஶ: ப⁴விஷ்யதி இதி பரிஹரதி -
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
வஸ்துதஸ்து ஜீவஸ்ய ந அம்ஶத்வம் பரமாத்மநா தாவந்மாத்ரதாயா: த³ர்ஶிதத்வாத் இத்யாஹ -
த³ர்ஶிதஶ்சேதி ।
யதி³ பரஸ்ய அம்ஶத்வேந கல்பிதோ ஜீவ: வஸ்துத: ததா³த்மைவ, ந தர்ஹி தஸ்ய ஸம்ஸாரித்வம் உத்க்ராந்திர்வேதி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
ஜீவஸ்ய ஸம்ஸரணம் உத்க்ரமணஞ்ச உபபாத³யிதும் உபக்ரமதே -
உச்யத இதி
॥ 7 ॥
ஸ்வஸ்தா²நே ஸ்தி²தாநாம் இந்த்³ரியாணாம் ஜீவேந ஆகர்ஷணஸ்ய காலம் ப்ருச்ச²தி -
கஸ்மிந்நிதி ।
ஜீவஸ்ய உத்க்ராந்தி: ந ஈஶ்வரஸ்ய இத்யாஶங்க்ய, ஈஶ்வரஶப்³தா³ர்த²மாஹ -
தே³ஹாதீ³தி ।
உத்க்ராந்த்யநந்தரபா⁴விநீ க³தி: இத்யேதத் அர்த²வஶாத் இத்யுக்தம் ।
அவஶிஷ்டாநி ஶ்லோகாக்ஷராணி ஆசஷ்டே -
யதா³சேதி
॥ 8 ॥
மந:ஷஷ்டா²நி இந்த்³ரியாண்யேவ ப்ரஶ்நத்³வாரா விஶேஷதோ த³ர்ஶயதி -
காநீதி
॥ 9 ॥
ஶரீரமித்யாதி³ஶ்லோகே தே³ஹாத் ஆத்மந: அதிரேகம் உக்த்வா, ஶ்ரோத்ரம் சக்ஷு: இத்யாதௌ³ ஸ்வாபி⁴லஷிதே விஷயே யதா²யத²ம் கரணாநாம் ப்ரவர்தகத்வாத் தேப்⁴ய: அதிரிக்தஶ்ச ஆத்மா இத்யுக்தம் । தர்ஹி தம் உத்க்ராந்த்யாதி³ குர்வந்தம் ஸ்வரூபத்வாத் கிமிதி ஸர்வே ந பஶ்யந்தி? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ஏவமிதி ।
ஸந்நிஹிததமத்வேந த³ர்ஶநயோக்³யமபி விஷயபாரவஶாத் ஆத்மாநம் ஸர்வே ந பஶ்யந்தி, இதி ப⁴க³வதோ(அ)நுக்ரோஶம் த³ர்ஶயதி -
ஏவம்பூ⁴தமிதி ।
தர்ஹி கேஷாம் ஆத்மத³ர்ஶநம் ? ததா³ஹ -
யே து புநரிதி
॥ 10 ॥
ஜ்ஞாநசக்ஷுஶ்ஶப்³தே³ந ந்யாயாநுக்³ருஹீதம் ஶாஸ்த்ரம் ஜ்ஞாநஸாத⁴நமுக்தம் । தத் கிம் இதா³நீம் ஶாஸ்த்ரமாத்ரேண ந்யாயாநுக்³ருஹீதேந ஆத்மாநம் பஶ்யந்தி? நேத்யாஹ -
கேசித்விதி ।
ப்ரயத்ந: - ஶ்ரவணமநநாத்மக: । ஶாஸ்த்ராதி³ப்ரமாணை: யதந்தோ(அ)பி, இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
அஸம்ஸ்க்ருதாத்மத்வம் ப்ரகடயதி -
தபஸேதி ।
து³ஶ்சரிதாத் அவிரதிப²லம் கத²யதி -
அஶாந்தேதி ।
அஶுத்³த⁴பு³த்³தீ⁴நாம் - அவிவேகிநாம் ஸத³பி ஶ்ரவணாதி³ ந ப²லவத் , இதி மத்வா ஆஹ -
ப்ரயத்நமிதி
॥ 11 ॥
அநந்தரஶ்லோகசதுஷ்டயஸ்ய வ்ரு்த்தாநுவாத³த்³வாரா தாத்பர்யார்த²மாஹ -
யத்பத³மிதி ।
ஜீவாத்மத்வே ந சித்³ரூபத்வம் உக்த்வா ததீ³யசைதந்யேந ஆதி³த்யாதீ³நாம் அவபா⁴ஸகத்வாச்ச ப்³ரஹ்மண: சித்³ரூபத்வம் இத்யாஹ -
யதா³தி³த்யேதி ।
சித்³ரூபஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாத்மகத்வப்ரதிபாத³கத்வேந ஶ்லோகம் வ்யாசஷ்டே -
யதி³த்யாதி³நா ।
ஆதி³த்யாதௌ³ தத்ர தத்ர ஸ்தி²தம் ப்³ரஹ்மசைதந்யஜ்யோதி: ஸர்வாவபா⁴ஸகம் இத்யர்த²: ।
ப்³ரஹ்மண ஸர்வஜ்ஞத்வேந சித்³ரூபத்வம் அத்ர விவக்ஷிதம் , இதி வ்யாக்²யாந்தரம் ஆஹ -
அத²வேதி ।
சைதந்யஜ்யோதிஷ: ஸர்வத்ர அவிஶேஷாத் ஆதி³த்யாதி³க³தத்வவிஶேஷணம் அயுக்தமிதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
ஸர்வத்ர ஸத்வே(அ)பி க்வசிதே³வ அபி⁴வ்யக்திவிஶேஷாத் விஶேஷணமிதி பரிஹரதி -
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
ஆதி³த்யாதி³ஷ்விதி ।
ஸர்வத்ர சைதந்யஜ்யோதிஷ: துல்யத்வே(அ)பி க்வசிதே³வ அபி⁴வ்யக்த்யா விஶேஷணோபபத்திம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி -
யதா²ஹீதி
॥ 12 ॥
இதஶ்ச ஸர்வாத்மத்வம்ப்ரக்ருதபத³ஸ்ய யுக்தம் இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ஈஶ்வரோ ஹி ப்ருதி²வீதே³வதாரூபேண ப்ருதி²வீம் ப்ரவிஶ்ய பூ⁴தஶப்³தி³தம் ஜக³த் ஐஶ்வரேணைவ ப³லேந பி³ப⁴ர்தி । ததோ கு³ர்வீ அபி ப்ருதி²வீ விதீ³ர்ய ந அதோ⁴ நிபததி இத்யத்ர ப்ரமாணமாஹ -
ததா² சேதி ।
பரஸ்யைவ ஹிரண்யக³ர்பா⁴த்மநா அவஸ்தா²நாத் ந மந்த்ரயோ: அந்யபரதா இதி பா⁴வ: । தே³வதாத்மநா த்³யாவாப்ருதி²வ்யோ: உக்³ரத்வம் உத்³த⁴ரணஸாமர்த்²யம் , ததா²பி ஈஶ்வராயத்தமேவ ஸ்வரூபதா⁴ரணம், தத³பேக்ஷயா து³ர்ப³லத்வாத் இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।
ஈஶ்வரஸ்ய ஸர்வாத்மத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ரஸாத்மகஸோமரூபதாபத்தாவபி, கத²ம் ஓஷதீ⁴: ஈஶ்வர: ஸர்வா: புஷ்ணாதி? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ -
ஸர்வேதி
॥ 13 ॥
ப⁴க³வத: ஸர்வாத்மத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ -
கிஞ்சேதி ।
அஹமேவேதி அஹம்ஶப்³தே³ந பரோ லக்ஷ்யதே, பூ⁴த்வா பசாமி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
பரஸ்யைவ ஜாட²ராத்மநா ஸ்தி²தௌ ஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி -
அயமிதி ।
பா³ஹ்யம் பௌ⁴மம் அக்³நிம் வ்யாவர்தயதி -
யோ(அ)யமிதி ।
தே³ஹாந்தராரம்ப⁴கம் த்ருதீயம் பூ⁴தம் வ்யவச்சி²நத்தி -
யேநேதி ।
ஜாட²ராத்மநா பர: ஸ்தி²தஶ்சேத் தஸ்ய தே³ஹாஶ்ரிதத்வம் ஸித்³த⁴ம் இதி ந ப்ருத²க் வக்தவ்யம் இத்யாஶங்க்ய, “புருஷவித⁴ம் புருஷே(அ)ந்த: ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³“ இதி ஶ்ருதிமாஶ்ரித்ய ஆஹ -
ப்ரவிஷ்ட இதி ।
பரஸ்ய ஜாட²ராத்மந: அந்நபாகே ஸஹகாரிகாரணமாஹ -
ப்ராணேதி ।
ஸம்யுக்தத்வம் - ஸந்து⁴க்ஷிதத்வம் । அந்நஸ்ய சாதுர்வித்⁴யம் ப்ரகடயதி -
போ⁴ஜ்யமிதி ।
போ⁴க்தரி வைஶ்வாநரத்³ருஷ்டி:, போ⁴ஜ்யே ஸோமத்³ருஷ்டி: ஏவம் போ⁴க்த்ருபோ⁴ஜ்யரூபம் ஸர்வம் ஜக³த் அக்³நீஷோமாத்மநா பு⁴க்திகாலே த்⁴யாயதோ போ⁴க்து: அந்நக்ருதோ தோ³ஷோ ந இதி ப்ராஸங்கி³கம் ஸப²லம் த்⁴யாநம் த³ர்ஶயதி -
போ⁴க்தேதி
॥ 14 ॥
இதஶ்ச ஸர்வாத்மத்வேந ஸர்வவ்யவஹாராஸ்பத³த்வம் ஈஶ்வரஸ்ய இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ப்ராணிஜாதம் ப்³ரஹ்மாதி³புத்திகாந்தம் । ஆத்மதயா பு³த்³தௌ⁴ ஸம்நிவிஷ்டத்வம் - தத்³கு³ணதோ³ஷாணாம் அஶேஷேண - த்³ரஷ்ட்ருத்வம் । அத: பு³த்³தி⁴மத்⁴யஸ்த²ஸ்ய கு³ணதோ³ஷத்³ரஷ்ட்ருத்வாத் இதி யாவத் । மத்த: - ஸர்வகர்மாத்⁴யக்ஷாத் ஜக³த்³யந்த்ரஸூத்ரதா⁴ராத் இத்யர்த²: ।
ப்ராணிநாம் ஸ்ம்ருதிஜ்ஞாநயோ: தது³பாயஸ்ய ச ப⁴க³வத³தீ⁴நத்வே ப⁴க³வதோ வைஷம்யம் ஸ்யாத் இத்யாஶங்க்யாஹ -
யேஷாமிதி ।
ஸ்ம்ருதி: ஜந்மாந்தராதௌ³ அநுபூ⁴தஸ்ய பராமர்ஶ: । தே³ஶகாலஸ்வபா⁴வவிப்ரக்ருஷ்டஸ்யாபி ஜ்ஞாநம் அநுப⁴வ: । த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் விசித்ரம் குர்வத: ந ஈஶ்வரஸ்ய வைஷம்யம் இதி பா⁴வ: ।
வேத³வேத்³யம் பரம் ப்³ரஹ்ம ப⁴க³வத: அந்யதி³தி ஶங்காம் வாரயதி -
வேதை³ரிதி ।
வேதா³ந்தாநாம் பௌருஷேயத்வம் பரிஹரதி -
வேதே³தி ।
தத³ர்த²ஸம்ப்ரதா³யப்ரவர்தகத்வார்த²ம் தத³ர்த²யாதா²தத்²யஜ்ஞாநவத்வமாஹ -
வேதா³ர்தே²தி
॥ 15 ॥
உத்தரஶ்லோகாநாம் தாத்பர்யம் வக்தும் வ்ருத்தம் கீர்தயதி -
ப⁴க³வத இதி ।
விஶிஷ்டோபாதி⁴: ஆதி³த்யாதி³: ।
ஸம்ப்ரதி அத்⁴யாயஸமப்தே: உத்தரஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய தாத்பர்யமாஹ -
அதே²தி ।
ந கேவலம் நிருபாதி⁴காத்மஸ்வரூபநிர்தா⁴ரணாய உத்தரக்³ரந்த²:, கிந்து ஸர்வஸ்யைவ கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்ய அர்த²நிர்ணயார்த²மித்யாஹ -
தத்ரேதி ।
க்ஷராக்ஷரோபாதி⁴ப்⁴யாம் பரமாத்மநா சராஶித்ரயம் । உக்தேந ஸர்வாத்மத்வேந அஶுத்³த்⁴யாதி³தோ³ஷப்ரஸக்தௌ உக்தம் -
த்³வாவிமாவிதி ।
புருஷோபாதி⁴த்வாத் புருஷத்வம் ந ஸாக்ஷாத் இதி விவக்ஷிதத்வாத் ஆஹ -
புருஷாவிதி ।
பரம் புருஷம் வ்யாவர்தயதி -
ப⁴க³வத இதி ।
தத்ர கார்யலிங்க³கம் அநுமாநம் ஸூசயதி -
க்ஷராக்²யஸ்யேதி ।
மாயாஶக்திம் விநா போ⁴க்த்ரூணாம் கர்மாதி³ஸம்ஸ்காராதே³வ உக்தகார்யோத்பத்தி: இத்யாஶங்க்ய, தஸ்ய நிமித்தத்வே(அ)பி மாயாஶக்தி: உபாதா³நம் இதி மத்வா ஆஹ -
அநேகேதி ।
காமகர்மாதீ³தி ஆதி³ஶப்³தே³ந ஜ்ஞாநம் க்³ருஹ்யதே ।
ப்ரக்ருதிம் புருஷம் சைவேதி ப்ரக்ருதயோ: இஹ க்³ரஹணம் இதி ஶங்காம் ஆகாங்க்ஷாத்³வாரா வாரயதி -
கௌ தாவிதி ।
கூடஶப்³தா³ர்த²முக்த்வா தேந ஸ்தி²தஸ்ய கூடஸ்த²தேதி ஸம்பிண்டி³தார்த²மாஹ -
அநேகேதி ।
தஸ்ய கத²ம் அக்ஷரத்வம் விநா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் அநாஶாதி³த்யாஹ -
ஸம்ஸாரேதி
॥ 16 ॥
கார்யகாரணாக்²யௌ ராஶீ த³ர்ஶயித்வா ராஶ்யந்தரம் த³ர்ஶயதி -
ஆப்⁴யாமிதி ।
வைலக்ஷண்யப²லமாஹ -
க்ஷரேதி ।
உபாதி⁴த்³வயக்ருதகு³ணதோ³ஷாஸ்பர்ஶே ப²லிதமாஹ -
நித்யேதி ।
ஆப்⁴யாம் க்ஷராக்ஷராப்⁴யாமிதி யாவத் । உத்தம:, அந்ய: இதி பத³த்³வயம் வஸ்துத: ஸர்வதை²வ க்ஷராக்ஷராத்மத்வாபா⁴வத்³ருஷ்ட்யர்த²ம் ।
ஜட³வர்க³ஸ்ய அந்யத்வக்ருதம் ஸ்வாதந்த்ர்யம் நிரஸ்யதி -
ஸ ஏவேதி ।
லோகத்ரயம் இதி உபலக்ஷணம் , ஸர்வம் ஜக³த³பி விவக்ஷிதம் । சைதந்யமேவ ப³லம் தத்ர - ஶக்தி: - மாயா தயேதி யாவத் ।
ஜக³த்³தா⁴ரணே பரஸ்ய வ்யாபாராந்தரம் வாரயதி -
ஸ்வரூபேதி ।
ந ச அஸ்ய அந்யோ தா⁴ரயிதா, ஸ்வத: அசலத்வாத் இத்யாஹ -
அவ்யய இதி ।
“ஸம்யுக்தமேதத் க்ஷரமக்ஷரம் ச வ்யக்தாவ்யக்தம் ப⁴ரதே விஶ்வமீஶ:“ இதி ஶ்ருத்யர்த²ம் க்³ருஹீத்வா ஆஹ -
ஈஶ்வர இதி
॥ 17 ॥
கிஞ்ச லோகவேத³யோ: ப⁴க³வதோ நாமப்ரஸித்³த்⁴யா ஸித்³த⁴ம்அப்ரபஞ்சத்வம் இத்யாஹ -
யதே²தி ।
அஶ்வகர்ணாதி³வத் அஸ்ய நாம்ந: ரூட⁴த்வாத் அர்த²விஶேஷாபா⁴வாத் ப⁴க³வதோ(அ)பிலௌகிகேஶ்வரவத் ஈஶ்வரத்வம் ஸாதிஶயம் இதி, நேத்யாஹ -
தஸ்யேதி ।
யஸ்மாதி³த்யஸ்ய அபேக்ஷிதம் நிக்ஷிபதி -
அத இதி ।
உத்தம: புருஷ: இதி வாக்யஶேஷ:
॥ 18 ॥
ஆத்மந: அப்ரபஞ்சத்வம் ஜ்ஞாநப²லோக்த்யா ஸ்தௌதி -
அதே²தி ।
யதோ²க்தவிஶேஷணம் ஸர்வாத்மத்வாதி³விஶேஷணோபேதமிதி யாவத் । க்ஷராக்ஷராதீதத்வம் யதோ²க்தப்ரகார: । ஸம்மோஹவர்ஜித: - ஸம்மோஹேந தே³ஹாதி³ஷு ஆத்மாத்மீயத்வபு³த்³த்⁴யா ரஹித: இத்யர்த²: ।
ப⁴க³வந்தம் ஜாநத: ஸர்வவித்த்வம், தஸ்யைவ ஸர்வாத்மநா மேயத்வாதி³த்யாஹ -
ஸ ஸர்வவிதி³தி ।
ஸர்வாத்மநி மய்யேவ ஆஸக்தசித்தத்வேந இத்யர்த²:
॥ 19 ॥
அத்⁴யாயார்த²மநூத்³ய உபஸம்ஹாரஶ்லோகம் அவதாரயதி -
அஸ்மிந்நிதி ।
ஸர்வஸ்யாம் கீ³தாயாம் ஶாஸ்த்ரஶப்³தே³ வக்தவ்யே கத²மஸ்மிந் அத்⁴யாயே தத்ப்ரயோக³: ஸ்யாத் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
யத்³யபீதி ।
ஸம்நிஹிதம் அத்⁴யாயம் ஸ்தோதுமபி குத: தத்ர ஶாஸ்த்ரஶப்³த³:? தத³ர்தா²பா⁴வாத் । தத்ராஹ -
ஸர்வோ ஹீதி ।
கீ³தாஶாஸ்ரார்த²ஸ்ய ஸர்வஸ்ய அத்ர ஸங்க்ஷிப்தத்வாதே³வ கேவலம் ஶாஸ்த்ரஶப்³தோ³ ந ப⁴வதி, கிந்து வேதா³ர்த²ஸ்யாபி ஸர்வஸ்ய அத்ர ஸமாப்தே: யுக்தம் ஶாஸ்த்ரபத³ம் இத்யாஹ -
நேதி ।
தத்ர க³மகமாஹ -
யஸ்தமிதி ।
ப⁴க³வத்தத்த்வஜ்ஞாநே க்ருதக்ருத்யதா இத்யேதத் உபபாத³யதி -
விஶிஷ்டேதி ।
“நாந்யதா²“ இத்யுக்தம் ப்ரபஞ்சயதி -
ந சேதி ।
ஸத்யபி தத்த்வஜ்ஞாநே கர்மணாம் கர்தவ்யத்வாத் ந கர்தவ்யஸமாப்தி: இதி ஆஶங்க்யாஹ -
ஸர்வமிதி ।
தத்த்வஜ்ஞாநே க்ருதார்த²தேதி தத்ர மநோரபி ஸம்மதிமாஹ -
ஏதத்³தீ⁴தி ।
பா⁴ரதேதி ஸம்போ³த⁴நதாத்பர்யமாஹ -
யத இதி ।
தத³நேந ஆத்மநோ தே³ஹாத்³யதிரிக்தத்வம் சித்³ரூபத்வம் ஸர்வாத்மத்வம் கார்யகாரணவிநிர்முக்தத்வேந அப்ரபஞ்சத்வம் தஸ்ய அக²ண்டை³கரஸப்³ரஹ்மாத்மத்வஜ்ஞாநாத் அஶேஷபுருஷார்த²பரிஸமாப்திரித்யுக்தம்
॥ 20 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ரஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாந - விரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே பஞ்சத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:
॥ 15 ॥
வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴ம் வத³ந் அத்⁴யாயாந்தரம் அவதாரயதி-
தை³வீதி ।
தை³வீ ஸூசிதா, “ராக்ஷஸீம் ஆஸுரீம் சைவ ப்ரக்ருதிம் மோஹிநீம்" இத்யாதௌ³ இதி ஶேஷ: ।
ப்ரக்ருதீநாம் விஸ்தரேண த³ர்ஶநம் குத்ர உபயோகி³ இதி ஆஶங்க்ய, விப⁴ஜ்ய உபயோக³ம் ஆஹ -
ஸம்ஸாரேதி ।
அதீதே ச அத்⁴யாயே “கர்மாநுப³ந்தீ⁴நி அத⁴ஶ்ச மூலாநி அநுஸந்ததாநி" இத்யத்ர கர்மவ்யங்க்³யா: வாஸநா: ஸம்ஸாரஸ்ய அவாந்தரமூலத்வேந உக்தா: । தா: மநுஷ்யதே³ஹே ப்ராக்³ப⁴வீயகர்மாநுஸாரேண வ்யஜ்யமாநா: ஸாத்த்விகாதி³பே⁴தே³ந தை³வ்யாதி³ப்ரக்ருதித்ரயத்வேந விப⁴க்தா: விஸ்திதீர்ஷு: ப⁴க³வாந் உக்தவாந் இத்யாஹ -
ப⁴க³வாநிதி ।
அபீ⁴ருதா - ஶாஸ்த்ரோபதி³ஷ்டே அர்தே² ஸந்தே³ஹம் ஹித்வா அநுஷ்டா²நநிஷ்ட²த்வம் । பரவஞ்சநா - பரஸ்ய வ்யாஜேந வஶீகரணம் । மாயா - ஹ்ருத³யே அந்யதா² க்ருத்வா ப³ஹி: அந்யதா² வ்யவஹரணம் । அந்ருதம் - அயதா²த்³ருஷ்டகத²நம் । ஆதி³பதே³ந விப்ரலம்பா⁴தி³க்³ரஹ: உக்தம் அர்த²ம் ஸங்க்ஷிப்ய ஆஹ -
ஶுத்³தே⁴தி ।
ஏஷா இதி அப⁴யாத்³யா ஜ்ஞாநாதி³ஸ்தி²த்யந்தா த்ரிதா⁴ உக்தா இதி யாவத் ।
தாமேவ ஸாத்த்விகீம் ப்ரக்ருதிம் ப்ரகடயதி -
யத்ரேதி ।
ஜ்ஞாநே கர்மணி வா அதி⁴க்ருதாநாம் அபீ⁴ருதாத்³யா யா ப்ரக்ருதி: ஸா தேஷாம் தத்ர ஸாத்த்விகீ ஸம்பத் இத்யர்த²: ।
மஹாபா⁴க்³யாநாம் அத்யுத்தமா தை³வீ ஸம்பத் உக்தா । ஸம்ப்ரதி ஸர்வேஷாம் யதா²ஸம்ப⁴வம் ஸம்பத³ம் வ்யபதி³ஶதி -
தா³நமிதி ।
பா³ஹ்யகரணவிஶேஷே காரணம் ஆஹ -
அந்த:கரணஸ்யேதி ।
தே³வயஜ்ஞாதி³: இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந பித்ருயஜ்ஞோ பூ⁴தயஜ்ஞோ மநுஷ்யயஜ்ஞஶ்ச இதி த்ரயம் உக்தம் । ப³ஹ்மயஜ்ஞஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயேந ப்ருத²க்கரணாத்
॥ 1 ॥
தை³வீம் ஸம்பத³மபி⁴ஜாதஸ்ய விஶேஷணாந்தராணி த³ர்ஶயதி -
கிம் சேதி ।
த்யாக³ஶப்³தே³ந தா³நம் கஸ்மாத் ந உச்யதே ? தத்ர ஆஹ -
பூர்வமிதி ।
லஜ்ஜா - அகார்யநிவ்ருத்திஹேதுக³ர்ஹாநிமித்தா மநோவ்ருத்தி:
॥ 2 ॥
தை³வீ ஸம்பத³ம் ப்ராப்தஸ்ய விஶேஷணாந்தராணி அபி ஸந்தி இதி ஆஹ -
கிஞ்சேதி ।
வ்யாவர்த்யம் கீர்தயதி -
நேதி ।
அத்⁴யாத்மாதி⁴காராத் இதி ஶேஷ: ।
க்ஷமா(அ)க்ரோத⁴யோ: ஏகார்த²த்வேந பௌநருக்த்யம் ஆஶங்க்ய பரிஹரதி -
உத்பந்நாயாம் இதி ।
தயோ: ஏவம் விஶேஷாத் அபௌநருக்த்யம் ப²லதி இதி ஆஹ -
இத்த²ம் இதி ।
வ்ருத்திவிஶேஷமேவ விஶத³யதி -
யேநேதி ।
ஶௌசஸ்ய த்³வைவித்⁴யமேவ ப்ரகடயதி -
ம்ருஜ்ஜலேத்யாதி³நா ।
நைர்மல்யமேவ ஸ்போ²ரயதி -
மாயேதி ।
உக்தம் உபஸம்ஹரதி -
ஏவமிதி ।
அதிமாநித்வாபா⁴வமேவ வ்யநக்தி -
ஆத்மந: இதி ।
கஸ்ய ஏதாநி விஶேஷணாநி இதி அபேக்ஷாயாம் ஆஹ -
ப⁴வந்தீதி ।
ஸாத⁴கஸ்ய மநுஷ்யதே³ஹஸ்த²ஸ்யைவ கத²ம் தை³வீம் ஸம்பத³ம் அபி⁴லக்ஷ்ய ஜாதத்வம் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
தை³வீதி
॥ 3 ॥
ஆதே³யத்வேந தை³வீம் ஸம்பத³ம் உக்த்வா ஹேயத்வேந ஆஸுரீம் ஸம்பத³ம் ஆஹ -
அதே²தி ।
உத்ஸேக: - மத³: மஹத³வதீ⁴ரணாஹேது: । ஆத்மநி உத்க்ருஷ்டத்வாத்⁴யாரோப: அதிமாந: । க்ரோத⁴ஸ்து கோபாபரபர்யாய: ஸ்வபராபகாரப்ரவ்ருத்திஹேது: நேத்ராதி³விகாரலிங்க³: அந்த:கரணவ்ருத்திவிஶேஷ: । பருஷ: நிஷ்டு²ர: ப்ரத்யக்ஷரூக்ஷவாக் , தஸ்ய பா⁴வ: பாருஷ்யம் । தத் உதா³ஹரதி -
யதே²தி ।
தாம் அபி⁴ஜாதஸ்ய த³ம்பா⁴தீ³நி அஜ்ஞாநாந்தாநி ப⁴வந்தி இதி அநுஷஜ்யதே
॥ 4 ॥
கார்யம் ப²லவிபா⁴க³: । ஆஸுரீ இதி உபலக்ஷணம் ராக்ஷஸீ சேதி த்³ரஷ்டவ்யம் இத்யாஹ -
ததே²தி ।
ப²லவிபா⁴கே³ ஸம்பதோ³: ஏவம் உக்தே, ப்ரதீத்ய அர்ஜுநஸ்ய அபி⁴ப்ராயம், ப⁴க³வதோ வசநம் இத்யாஹ -
தத்ரேதி ।
தத்ர ஆபி⁴ஜாத்யம் ஹேதும் கரோதி -
பாண்ட³வேதி
॥ 5 ॥
நிர்த³யாநாம் ரக்ஷஸாம் ஸம்பத் த்ருதீயா அஸ்தி, ஸா கஸ்மாத் ந உக்தா இதி ஆஶங்க்ய ஆஸுர்யாம் அந்தர்பா⁴வாத் இத்யாஹ -
த்³வாவிதி ।
பூ⁴தாநாம் த்³வைவித்⁴யே மாநத்வேந உதூ³கீ³த²ப்³ராஹ்மணம் உதா³ஹரதி -
த்³வயா ஹேதி ।
ஸம்பத்³த்³வயயுதேப்⁴ய: அதிரிக்தாநாம் அபி ப்ராணிபே⁴தா³நாம் ஸம்ப⁴வாத் குத: பூ⁴தாநாம் த்³வித்வநியதி: ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஸர்வேஷாமிதி
॥ 6 ॥
நநு அத்⁴யாயஶேஷேண ஆஸுரஸம்பத்³த³ர்ஶநம் அயுக்தம், தஸ்யா: த்யாஜ்யத்வேநபங்கப்ரக்ஷாலநந்யாயாவதாராத் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ப்ரத்யக்ஷீகரணேநேதி ।
வர்ஜநீயாம் ஆஸுரீம் ஸம்பத³ம் விவ்ருணோதி -
ப்ரவ்ருத்திம் சேதி ।
தாம் விஹிதாம் ப்ரவ்ருத்திம் ந ஜாநந்தி இத்யர்த²: । தாம் ச நிஷித்³தா⁴ம் க்ரியாம் ந ஜாநந்தி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ந ஶௌசம் இத்யாதே³: தாத்பர்யம் ஆஹ -
அநாசாரா இதி ।
ஶௌசஸத்யயோ: ஆசாராந்தர்பா⁴வே(அ)பி பா³ஹ்மணபரிவ்ராஜகந்யாயேந ப்ருத²க் உபாதா³நம்
॥ 7 ॥
ஆஸுராணாம் ஜநாநாம் விஶேஷணாந்தராண்யபி ஸந்தி இத்யாஹ -
கிம் சேதி ।
வித்³யதே இத்யாஹு: இதி பூர்வேண ஸப³ந்த⁴: ।
ஶாஸ்த்ரைகக³ம்யம் அத்³ருஷ்டம் நிமித்தீக்ருத்யப்ரக்ருத்யதி⁴ஷ்டா²த்ராத்மகேந ப்³ரஹ்மணா ரஹிதம் ஜக³த் இஷ்யதே சேத் , கத²ம் தது³த்பத்தி: இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
கிம் சேதி ।
கிமந்யத் இத்யாதே³: ஆக்ஷேபஸ்ய தாத்பர்யம் ஆஹ -
ந கிஞ்சிதி³தி
॥ 8 ॥
யதா² உக்தா த்³ருஷ்டி: ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவத் இஷ்டைவ இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஏதாமிதி ।
ப்ராக் உபதி³ஷ்டாம் ஏதாம் லோகாயதிகத்³ருஷ்டிம் அவலம்ப்³ய இதி யாவத் ।
நஷ்டஸ்வபா⁴வத்வம் ஏவ ஸ்பஷ்டயதி -
விப்⁴ரஷ்டேதி ।
விஷயபு³த்³தே⁴: அல்பத்வம் த்³ருஷ்டமாத்ரோத்³தே³ஶேந ப்ரவ்ருத்தத்வம் । ஜக³த: ப்ராணிஜாதஸ்ய இதி யாவத்
॥ 9 ॥
தாநேவ து³ராசாராந் ஆஸுராந் ப்ரகாராந்தரேண விஶிநஷ்டி -
தே சேதி
॥ 10 ॥
தாநேவ விதா⁴ந்தரேண விஶிநஷ்டி -
கிம் சேதி ।
சிந்தாம் - ஆத்மீயயோக³க்ஷேமோபாயாலோசநாத்மிகாம் அபரிமேயவிஷயத்வாத் பரிமாதும் அஶக்யாம் ஆஶ்ரிதா: இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஏஷ: காமோபபோ⁴க³: பரம் அயநம் ஸுக²ஸ்ய இதி ஏதாவத் , பாரத்ரிகம் து நாஸ்தி ஸுக²ம் இதி நிஶ்சயவந்த: இத்யாஹ -
ஏதாவதி³தி
॥ 11 ॥
ஆஸுராநேவ புந: விஶிநஷ்டி -
ஆஶேதி ।
அஶக்யோபாயார்த²விஷயா: அநவக³தோபாயார்த²விஷயா: வா ப்ரார்த²நா: ஆஶா:, தா: பாஶ: இவ பாஶா:, தேஷாம் ஶதை: ப³த்³தா⁴: இவ, ஶ்ரேயஸ: ப்ரச்யாவ்ய இத: தத: நீயமாநா: இத்யாஹ -
ஆஶா ஏவேதி
॥ 12 ॥
தேஷாம் அபி⁴ப்ராயோ(அ)பி விவேகவிரோதீ⁴ இத்யாஹ -
ஈத்³ருஶஶ்சேதி ।
த்³ரவ்யம் கோ³ஹிரண்யாதி³ । இத³ம் - அந்யத் பு³த்³தௌ⁴ ப்ரார்த்²யமாநத்வேந விபரிவர்தமாநம் இதி ஏதத்
॥ 13 ॥
யதோ²க்தே மத³பி⁴ப்ராயே ப்ரதிப³ந்த⁴க: ஶத்ரு: அபி ந ஸம்ப⁴வதி இத்யாஹ -
அஸாவிதி ।
த்வத்தோ விஹீநாநாம் த்வயா பரிப⁴வே(அ)பி, த்வத்துல்யாநாம் ஶத்ரூணாம் பரிப⁴வோ நிஶ்சிதோ ந ப⁴வதி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஸர்வதே²தி ।
ஐஶ்வர்யாதிரேகே(அ)பி குத: தேஷாம் போ⁴க³ஸாமர்த்²யம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
அஹமிதி ।
ஸித்³த⁴த்வமேவ ஸ்பு²டயதி -
ஸம்பந்ந இதி ।
ப³லவாந் - ஓஜஸ்வீ । ஸுகீ² - ரோக³ரஹித:
॥ 14 ॥
வித்³யாவ்ருத்தத⁴நாபி⁴ஜநை: மத்துல்ய: நாஸ்தி இத்யாஹ -
ஆட்⁴ய: இதி ।
ததா²பி யாக³தா³நாப்⁴யாம் தத்ப²லேந வா கஶ்சித் அதி⁴க: ப⁴விஷ்யதி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
கிஞ்சேதி ।
ந ச தேஷாம் ஏஷ: அபி⁴ப்ராய: ஸாதீ⁴யாந் இத்யாஹ -
இத்யேவமிதி
॥ 15 ॥
உக்தப்ரகாரவிபர்யயேண க்ருத்யாக்ருத்யவிவேகவிகலாநாம் கிம் ஸ்யாத் ? இதி அபேக்ஷாயாம் ஆஹ -
அநேகேதி ।
காமா: - விஷயா:, தேஷாம் போ⁴கே³ஷு - தத்ப்ரயுக்தேஷு உபபோ⁴கே³ஷு இதி யாவத்
॥ 16 ॥
நநு தேஷாமபி கேஷாஞ்சித் வைதி³கே கர்மணி யாக³தா³நாதௌ³ ப்ரவ்ருத்திப்ரதிபத்தே: அயுக்தம் வைதரண்யாதௌ³ பதநம் இதி சேத் , தத்ர ஆஹ -
ஆத்மேதி
॥ 17 ॥
ஆஸுரீஸம்பத³ம் அபி⁴ஜாதை: அத⁴ர்மஜாதமேவ ஸஞ்சீயதே, ப்ரவ்ருத்தைரபி வைதி³கே கர்மணி, நைவ புண்யம் இதி உக்தம் । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத் புந: ஆஸுரா: தூ³ராதே³வ உத்³விஜந்தே இதி ஆஹ -
அஹங்காரமிதி ।
அஹங்காரமேவ ஸ்போ²ரயதி -
வித்³யமாநைரிதி ।
அத்⁴யாரோபிதவைஶிஷ்ட்யவிஷயத்வாத் அஹங்காரஸ்ய அவித்³யாமூலத்வேந அவித்³யாத்மத்வம் ஆஹ -
அவித்³யாக்²ய இதி ।
விவேகிபி⁴: தஸ்ய அதியத்நாதே³வ ஹேயத்வம் ஸூசயதி -
கஷ்டதம இதி ।
ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி -
ஸர்வேதி ।
தம் ஸம்ஶ்ரிதா: இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கர்யாகரணஸாமர்த்²யம் உக்தவிஶேஷணம் ப³லம் । அஹங்கார ஏவ மஹத³வதீ⁴ரணாபர்யந்தத்வேந பரிணத: த³ர்ப: । தம் வ்யாகரோதி -
நாமேத்யாதி³நா ।
அந்யாம்ஶ்ச தோ³ஷாந் மாத்ஸர்யாதீ³ந் । ந கேவலம் உக்தமேவ தேஷாம் விஶேஷணம் , கிந்து கஷ்டதமம் அஸ்தி விஶேஷணாந்தரம் இதி ஆஹ -
கிஞ்சேதி ।
யத்³யபி ஈஶ்வரம் ப்ரதி த்³வேஷ: தேஷாம் ஸம்பா⁴வ்யதே, ததா²பி கத²ம் ஸ்வதே³ஹே பரதே³ஹேஷு ச தம் ப்ரதி த்³வேஷ: ? ந ஹி தத்ர போ⁴க்தாரம் அந்தரேண ஈஶ்வரஸ்ய அவஸ்தா²நம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ-
தத்³பு³த்³தீ⁴தி ।
தேஷாம் ஈஶ்வரம் ப்ரதி த்³வேஷமேவ ப்ரகடயதி -
மச்சா²ஸநேதி ।
ஈஶ்வரஸ்ய ஶாஸநம் - ஶ்ருதிஸம்ருதிரூபம் தத³திவர்தித்வம் - தது³க்தார்த²ஜ்ஞாநாநுஷ்டா²நபராங்முக²த்வம்
॥ 18 ॥
தேஷாம் உக்தவிஶேஷணவதாம் ஆஸுராணாம் கிம் ஸ்யாத் இதி தத் ஆஹ -
தாநிதி ।
ப⁴க³வத: நைர்க்⁴ருண்யப்ரஸங்க³ம் ப்ரத்யாதி³ஶதி -
அத⁴ர்மேதி
॥ 19 ॥
நநு தேஷாமபி க்ரமேண ப³ஹூநாம் ஜந்மநாம் அந்தே ஶ்ரேய: ப⁴விஷ்யதி ? ந இதி ஆஹ -
ஆஸுரீமிதி ।
தேஷாம் ஈஶ்வரப்ராப்திஶங்காபா⁴வே கத²ம் தந்நிஷேத⁴: ஸ்யாத் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
மாமித்யாதி³நா ।
யஸ்மாத் ஆஸுரீ ஸம்பத் அநர்த²பரம்பரயா ஸர்வபுருஷார்த²பரிபந்தி²நீ, தஸ்மாத் யாவத் புருஷ: ஸ்வதந்த்ர: ந காஞ்சித் பாரவஶ்யகரீம் யோநிம் ஆபந்ந:, தாவதே³வ தேந அஸௌ பரிஹரணீயா இதி ஸமுதா³யார்த²:
॥ 20 ॥
கத²ம் ஆஸுரீ ஸம்பத் அநந்தபே⁴த³வதீ புருஷாயுஷேணாபி பரிஹர்தும் ஶக்யேத இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஸர்வஸ்யா இதி ।
ஸங்க்ஷேபோக்திப²லம் ஆஹ -
யஸ்மிந்நிதி ।
காமாதௌ³ த்ரிவிதே⁴ ஸர்வஸ்ய ஆஸுரஸம்பத்³பே⁴த³ஸ்ய அந்தர்பா⁴வே(அ)பி, கத²ம் அஸௌ பரிஹ்ரியதே ? தத்ர ஆஹ -
யத்பரிஹாரேணேதி ।
காமாதி³பரிஹாரேண ஆஸுரீஸம்பத்³பே⁴த³பரிஹாரே(அ)பி கத²ம் ஸர்வாநர்த²பரிவர்ஜநம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
யந்மூலமிதி ।
கத²ம் ஆத்மந: நித்யஸ்ய நாஶஶங்கா ? இதி, தத்ர ஆஹ -
கஸ்மைசிதி³தி ।
த்ரிவித⁴மபி ஸாமாந்யத: த³ர்ஶிதம் ஆகாங்க்ஷாத்³வாரா விஶேஷத: த³ர்ஶயதி -
கிம் ததி³தி ।
தஸ்மாத் இதி வ்யாசஷ்டே -
யத இதி ।
காமாதி³த்யாகே³ ஸதி, அநர்தா²சரணஶ்ரேய:ப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்தீ ஸ்யாதாம் இதி பா⁴வ:
॥ 21 ॥
ந கேவலம் ஶ்ரேய: ஸமாசரந் ஆஸுரீம் ச ஸம்பத³ம் வர்ஜயந் மோக்ஷமேவ ஸம்யக்³தீ⁴த்³வாரா லப⁴தே கிந்து லௌகிகமபி ஸுக²ம் இதிஅபே: அர்த²:
॥ 22 ॥
ஆஸுர்யா: ஸம்பத³: வர்ஜநே ஶ்ரேயஸஶ்ச கரணே கிம் காரணம் ? தத் ஆஹ -
ஸர்வஸ்யேதி ।
தஸ்ய காரணத்வம் ஸாத⁴யதி -
ஶாஸ்த்ரேதி ।
உக்தம் உபஜீவ்ய அநந்தரஶ்லோகம் ப்ரவர்தயதி -
அத இதி ।
ஶிஷ்யதே - அநுஶிஷ்யதே போ³த்⁴யதே அநேந அபூர்வ: அர்த²: இதி ஶாஸ்த்ரம் । தச்ச விதி⁴நிஷேதா⁴த்மகம் இதி உபேத்ய வ்யாசஷ்டே -
கர்தவ்யேதி ।
காமஸ்ய கரணம் காமகார:, தஸ்மாத் ஹேதோ: இதி உபேத்ய காமாதீ⁴நா ஶாஸ்த்ரவிமுக²ஸ்ய ப்ரவ்ருத்தி: இதி ஆஹ -
காமேதி ।
காமாதீ⁴நப்ரவ்ருத்தே: ஸதா³ புமர்த²யோக்³யஸ்ய ஸர்வபுருஷார்த²ஸித்³தி⁴: இத்யாஹ -
நாபீதி
॥ 23 ॥
ஶாஸ்த்ராத் ருதே கர்மண: நிஷ்ப²லத்வே ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
கர்தவ்யாகர்தவ்யௌ த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ தத்ர ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ரமாணத்வே(அ)பி மம கிம் கர்தவ்யம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
அத இதி ।
ஸ்வகர்ம - க்ஷத்ரியஸ்ய யுத்³தா⁴தி³ । இதிஶப்³த³: அத்⁴யாயஸமாப்த்யர்த²: । தத் அநேந அத்⁴யாயேந ப்ராக³ப⁴வீயகர்மவாஸநாநுஸாரேண அபி⁴வ்யஜ்யமாநஸாத்த்விகாதி³ப்ரக்ருதித்ரயவிபா⁴கே³ந தை³வீ ஆஸுரீ இதி ஸம்பத்³த்³வயம் ஆதா³நஹாநாப்⁴யாம் உபதி³ஶ்ய காமக்ரோத⁴லோபா⁴ந் அபஹாய புருஷர்தி²நா ஶாஸ்த்ரஶ்ரவணேந தது³க்தகாரிணா ப⁴விதவ்யமிதி நிர்தா⁴ரிதம்
॥ 24 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ராஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாந - வி ரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே ஷோட³ஶோ(அ)த்⁴யாய:
॥ 16 ॥
ஆஸ்திகாநாம் நாஸ்திகாநாம் ச ஶாஸ்த்ரைகசக்ஷுஷாம் க³தி: உக்தா । ஸம்ப்ரதி ஆஸ்திகாநாமேவ ஶாஸ்ராநபி⁴ஜ்ஞாநாம் க³திம் ஜிஜ்ஞாஸயா ப்ருச்ச²தி இதி ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
யஜந்தே இதி யாக³க்³ரஹணம் தா³நாதே³: உபலக்ஷணம் । யதி³ வேதோ³க்தம் விதி⁴ம் அபஶ்யந்த: தம் உத்ஸ்ருஜந்தி, கத²ம் தர்ஹி ஶ்ரத்³த⁴கா⁴நா: யாகா³தி³ குர்வந்தி ? ந ஹி மாநம் விநா ஶ்ரத்³த⁴யா யாகா³தி³ கர்தும் ஶக்யம் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஶ்ருதீதி ।
நநு ஶாஸ்த்ரீயம் விதி⁴ம் பஶ்யந்தோ(அ)பி கேசித் தம் உபேக்ஷ்ய ஸ்வோத்ப்ரேக்ஷயா யாகா³தி³ குர்வந்த: த்³ருஶ்யந்தே, தேஷாம் இஹ யே ஶாஸ்த்ரவிதி⁴முத்ஸ்ருஜ்ய இதி க்³ராஹ: ப⁴விஷ்யதி ? ந இத்யாஹ -
யே புநரிதி ।
தேஷாம் அத்ர அபரிக்³ரஹே ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஹேதும் ஆஹ -
கஸ்மாதி³தி ।
ஶாஸ்த்ரஜ்ஞாநம் தது³பேக்ஷாவதாம் க்³ரஹே(அ)பி விஶேஷணம் அவிருத்³த⁴ம் இதி ஆஶங்க்ய வ்யாகா⁴தாத் மா ஏவம் இதி ஆஹ -
தே³வாதீ³தி ।
அஶ்ரத்³த⁴தா⁴நதயா தத் உத்ஸ்ருஜ்ய இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஶாஸ்த்ரோக்தம் விதி⁴ம் அதி⁴க³ச்ச²தாமபி, தம் அவதீ⁴ர்ய, ஸ்வேச்ச²யா தே³வபூஜாதௌ³ ப்ரவ்ருத்தாநாம் ஆஸுரேஷ்வேவ அந்தர்பா⁴வ:, யஸ்மாத் அநந்தராத்⁴யாயே ஸித்³த⁴:, தஸ்மாத் ஆஸ்திகாதி⁴காரே தேஷாம் ப்ரஸங்கோ³ நாஸ்தி இதி உபஸம்ஹரதி -
யஸ்மாதி³தி ।
பூர்வோக்தா: ஶாஸ்த்ராநபி⁴ஜ்ஞா: । வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாராநுஸாரிண: இதி யாவத் ।
தை: ஶ்ரத்³த⁴யா க்ரியமாணம் கர்ம குத்ர பர்யவஸ்யதி ? இதி ப்ருச்ச²தி -
தேஷாமிதி ।
கா நிஷ்டா² ? இதி ஏதத் விவ்ருணோதி -
ஸத்த்வமிதி ।
கார்யாணாம் காரணை: வ்யபதே³ஶம் ஆஶ்ரித்ய தாத்பர்யம் ஆஹ -
ஏததி³தி
॥ 1 ॥
விஶேஷநிஷ்ட²ம் உத்தரம் ஸாமாந்யேந வக்தும் ந ஶக்யம் , இதி ஆஶயேந பரிஹரதி -
ஸாமாந்யேதி ।
கிமிதி ஶ்ரத்³தா⁴த்ரைவித்⁴யம் ப்ரஶ்நாநுபயுக்தம் உச்யதே, தத்ராஹ -
யஸ்யாமிதி ।
ஶ்ராத்³த⁴பூர்விகாயாம் க்ரியாயாம் இதி யாவத் ।
ஶ்ரத்³தா⁴த்ரைவித்⁴யே ஹேதும் ஆஹ -
ஸா ஸ்வபா⁴வஜேதி ।
ஸ்வபா⁴வஶப்³தா³ர்த²ம் ப்ரக்ருதோபயோகி³தயா கத²யதி -
ஜந்மாந்தரேதி ।
கத²ம் த்ரிவிதா⁴ ? இதி அபேக்ஷாயாம் ஆஹ -
ஸாத்த்விகீத்யாதி³நா ।
கத²ம் உக்தா ஶ்ரத்³தா⁴ ஸ்வபா⁴வஜா ? இதி தத்ர ஆஹ -
தாமிதி
॥ 2 ॥
ப்ராசீநகர்மோத்³போ³தி⁴தா த்ரிவிதா⁴ வாஸநா ஸ்வபா⁴வஶப்³தி³தா த்ரிவிதா⁴யா: ஶ்ரத்³தா⁴யா: நிமித்தம் இத்யுக்தம் । இதா³நீம் உபாதா³நம் தஸ்யா: த³ர்ஶயதி -
ஸத்த்வமிதி ।
விஶிஷ்டசித்தோபாதா³நா ஶ்ரத்³தா⁴ தத்த்ரைவித்⁴யே த்ரிவிதா⁴ இதி பூர்வார்த⁴ஸ்ய அர்த²: ।
கத²ம் நிஷ்டா²யா: ஸாத்த்விகாதி³ப்ரஶ்நத்³வாரா ஶ்ரத்³தா⁴யா: த்ரைவித்⁴யநிரூபணம் உபயுக்தம் இதி மந்வாந: ஶங்கதே -
யத்³யேவமிதி ।
ஶ்ரத்³தே⁴யம் விஷயம் அபி⁴த்⁴யாயந் தயா தத்ரைவ வர்ததே இதி மந்வாந: பரிஹரதி -
உச்யதே இதி ।
ஶ்ரத்³தா⁴மயத்வம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் கத²யதி -
கத²மிதி ।
ஶ்ரத்³தா⁴ க²லு அதி⁴க்ருதே புருஷே ப்ராசுர்யேண ப்ரக்ருதா இதி தஸ்ய ஶ்ரத்³தா⁴மயத்வஸித்³தி⁴: இத்யர்த²:
॥ 3 ॥
ததா²பி கத²ம் ஸத்த்வாதி³நிஷ்டா² யதோ²க்தஸ்ய புருஷஸ்ய ஜ்ஞாதும் ஶக்யா இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ததஶ்சேதி ।
அதி⁴க்ருதஸ்ய புருஷஸ்ய ஶ்ரத்³தா⁴ப்ரதா⁴நத்வாத் இதி யாவத் । தே³வா: - வஸ்வாத³ய:, யக்ஷா: - குபே³ராத³ய:, ரக்ஷாம்ஸி நைர்ருதாத³ய: । ஸ்வத⁴ர்மாத் ப்ரச்யுதா: விப்ராத³ய: தே³ஹபாதாத் ஊர்த்⁴வம் வாயுதே³ஹம் ஆபந்நா: ப்ரேதா: । ஏப்⁴யஶ்ச யதா²யத²ம் ஆராத்⁴யதே³வாத³ய: ஸாத்த்விகராஜஸதாமஸாந் ப்ரகாமாந் ப்ரயச்ச²ந்தீதி ஸாமர்த்²யாத் அவக³ந்தவ்யம்
॥ 4 ॥
நநு ஸத்த்வாதி³நிஷ்டா²: ஶாஸ்த்ரேண ஜ்ஞாதும் ஶக்யந்தே, குத:, கார்யலிங்க³காநுமாநேந இதி, தத்ர ஆஹ -
ஏவமிதி ।
ஸத்த்வாதி³நிஷ்டா²நாம் ஜந்தூதாம் அவாந்தரவிஶேஷம் ப்ரசுரத்வாப்ரசுரத்வரூபம் த³ர்ஶயதி -
தத்ரேத்யாதி³நா ।
ராஜஸாநாம் தாமஸாநாம் ச ப்ராசுர்யம் ப்ரஶ்நத்³வாரா விவ்ருணோதி -
கத²மித்யாதி³நா ।
காமஶ்ச காம்யமாநவிஷய: । ராக³ஶ்ச தத்³விஷயபோ⁴கா³பி⁴லாஷ: । தத்க்ருதம் - தத்ப்ரயுக்தம் தந்நிமித்தமிதி யாவத்
॥ 5 ॥
ரஜோநிஷ்டா²ந் ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரத³ர்ஶ்ய, தமோநிஷ்டா²ந் ப்ராதா⁴ந்யேந த³ர்ஶயதி -
கர்ஶயந்த: இதி ।
கத²ம் ஶரீராதி³ஸாக்ஷிணம் ஈஶ்வரம் ப்ரதி க்ருஶீகரணம் ப்ராணிநாம் ப்ரகல்ப்யதே ? தத்ராஹ -
மத³நுஶாஸநேதி ।
தேஷாம் விபர்யாஸநிஶ்சயவதாம் பரிஜ்ஞாநம் குத்ர உபயுஜ்யதே ? தத்ராஹ -
பரிஹரணார்த²மிதி
॥ 6 ॥
உத்தரஶ்லோகபூர்வார்த⁴தாத்பர்யம் ஆஹ -
ஆஹாராணாமிதி ।
ரஸ்யாதி³வர்க³ஸ்ய ஸாத்த்விகபுருஷப்ரியத்வம், கட்வாதி³வர்க³ஸ்ய ராஜஸப்ரியத்வம், யாதயாமாதி³வர்க³ஸ்ய தாமஸப்ரியத்வமிதி த³ர்ஶநம் குத்ர உபயுஜ்யதே ? தத்ர ஆஹ -
ரஸ்யேதி ।
ஶ்லோகோத்தரார்த⁴தாத்பர்யம் ஆஹ -
ததே²தி ।
ஆஹாரத்ரைவித்⁴யவத் இதி யாவத் ।
கத²ம் ஏதேஷாம் ப்ரத்யேகம் த்ரைவித்⁴யம் ? தத்ர ஆஹ -
தேஷாம் இதி
॥ 7 ॥
ஸாத்த்விகப்ரீதிவிஷயம் ஆஹாரவிஶேஷம் உதா³ஹரதி -
ஆயுரிதி ।
ஆயு: - ஜீவநம், ஸத்த்வம் - சித்தஸ்தை²ர்யம் , வீர்யம் வா, ப³லம் - கார்யகரணஸாமர்த்²யம், ஆரோக்³யம் - நீரோக³தா, ஸுக²ம் - அந்த: ஆஹ்லாத³:, ப்ரீதி: - பரேஷாமபி ஸம்பந்நாநாம் த³ர்ஶநாத் பரம: ஹர்ஷ:, தாஸாம் விவர்த⁴நா:, விவர்த⁴யந்தீதி வ்யுத்பத்தே: । ரஸோபேதா: - ரஸயிதவ்யா: ஸரஸா: । தே³ஹே சிரகாலஸ்தா²யித்வம் - சிரஶரீரோபகாரஹேதுத்வமு
॥ 8 ॥
ராஜஸப்ரீதிவிஷயம் ஆஹாரவிஶேஷம் த³ர்ஶயதி -
கட்விதி ।
கடு: - திக்த:, கடுகஸ்ய தீக்ஷ்ணஶப்³தே³ந உக்தத்வாத் ।
ரூக்ஷ: - ந ஸ்நேஹ:, விதா³ஹீ - ஸந்தாபக: । அதிஶப்³த³ஸ்ய ஸர்வத்ர யோஜநமேவ அபி⁴நயதி -
அதிகடுரிதி ।
து³:க²ம் - தாத்காலிகீ பீடா³, இஷ்டவியோக³ஜம் து³:க²ம் - ஶோக:, ஆமய: - ரோக³:
॥ 9 ॥
தாமஸப்ரியம் ஆஹாரம் உதா³ஹரதி -
யாதயாமமிதி ।
நநு நிர்வீர்யம் யாதயாமம் உச்யதே, ந புந: ஸாமிபக்வமிதி ? ந இத்யாஹ -
நிர்வீர்யஸ்யேதி
॥ 10 ॥
ஹாநாதா³நார்த²ம் ஆஹாரத்ரைவித்⁴யம் ஏவம் விப⁴ஜ்ய க்ரமப்ராப்தம் யஜ்ஞத்ரைவித்⁴யம் கத²யதி -
அதே²தி ।
தத்ர ஸாத்த்விகம் யஜ்ஞம் ஜ்ஞாபயதி -
அப²லேதி ।
ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴ம் விநா யஜ்ஞஸ்வரூபமேவ பா⁴வ்யம் இதி பு³த்³த்⁴யா ஶாஸ்த்ரத: அநுஷ்டீ²யமாந: யஜ்ஞ: ஸாத்த்விக: இத்யர்த²:
॥ 11 ॥
ராஜஸம் யஜ்ஞம் ஹாநார்த²ம் த³ர்ஶயதி -
அபி⁴ஸந்தா⁴யேதி ।
ஸ்வர்கா³தி³ உத்³தி³ஶ்ய, தா⁴ர்மிகத்வக்²யாபாநார்த²ம் ச யத் யஜநம் க்ரியதே, தம் யஜ்ஞம் ரஜஸா நிர்வ்ருத்தம் த்யாஜ்யம் அவக³ச்ச² இத்யர்த²:
॥ 12 ॥
தாமஸம் யஜ்ஞம் ஹாநார்த²மேவ உதா³ஹரதி -
விதீ⁴தி
॥ 13 ॥
ஸாத்த்விகாதி³பா⁴வம் நிரூபயிதும் ஸர்வஸ்ய தபஸ: ஸ்வரூபம் த்ரிவித⁴ம் நிரூபயதி -
அதே²தி ।
தத்ர ஶாரீரம் தப: நிர்தி³ஶதி -
தே³வேதி ।
தே³வா: - ப்³ரஹ்மவிஷ்ணுஶிவாத³ய:, த்³விஜா: - பூஜ்யத்வாத் த்³விஜோத்தமா:, கு³ரவ: - பித்ராத³ய:, ப்ராஜ்ஞா: - பண்டி³தா: விதி³தவேதி³தவ்யா:, தேஷாம் பூஜநம் - ப்ரணாமஶுஶ்ரூஷாதி³ । ஶௌசம் - ம்ருஜ்ஜலாப்⁴யாம் ஶரீரஶோத⁴நம் । ஆர்ஜவம் - ருஜுத்வம், விஹிதப்ரதிஷித்³த⁴யோ: ஏகரூபப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திமத்வம், ப்³ரஹ்மசர்யம் - மைது²நாஸமாசரணம், அஹிம்ஸா - ப்ராணிநாம் அபீட³நம் । ஶரீரமாத்ரநிர்வர்த்யத்வம் அஸ்ய தபஸ: ஸம்ப⁴வதி இதி மத்வா விஶிநஷ்டி -
ஶரீரேதி ।
கத²ம் கர்த்ராதி³ - ஸாத்⁴யத்வே தபஸ: ஶாரீரத்வம் ? ஶாரீரத்வே வா கத²ம் கர்த்ராதி³ஸாத்⁴யத்வம் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
பஞ்சேதி
॥ 14 ॥
ஸம்ப்ரதி வாங்மயம் தபோ வ்யபதி³ஶதி -
அநுத்³வேக³கரமிதி ।
ஸத்யம் - யதா²த்³ருஷ்டார்த²வசநம், ப்ரியம் - ஶ்ருதிஸுக²ம், ஹிதம் - பரிணாமபத்²யம் । ப்ரியஹிதயோ: விதா⁴ந்தரேண விபா⁴க³ம் ஆஹ -
ப்ரியேதி ।
கத²ம் அத்ர விஶேஷணவிஶேஷ்யத்வம் ? ததா³ஹ -
அநுத்³வேகே³தி ।
விஶேஷணாநாம் த⁴ர்மாணாம் அநுத்³வேக³கரத்வாதீ³நாம் விஶேஷ்யேண வாக்யேந ஸமுதி³தாநாம் பரஸ்பரமபி ஸமுச்சயத்³யோதீ சகார: இத்யாஹ -
விஶேஷணேதி ।
கிமிதி வாக்யம் ஏதை: விஶேஷ்யதே ? கிமிதி வா தேஷாம் மித²: ஸமுச்சய: ? தத்ர ஆஹ -
பரேதி ।
யத்³யபி வாக்யமாத்ரஸ்ய அவிஶேஷிதஸ்ய வாங்மயதபஸ்த்வாநுபபத்தி:, ததா²பி ஸத்யவாக்யஸ்ய வாக்யவிஶேஷணாந்தராபா⁴வே(அ)பி வாங்மயத்வம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ததே²தி ।
ததா²பி பரிணாமபத்²யம் வக்யமாத்ரம் ததா² ப⁴விஷ்யதி, ந இத்யாஹ -
ததா² ஹிதேதி ।
கீத்³ருக் தர்ஹி தப: வாங்மயமிதி ப்ரஶ்நபூர்வகம் விஶத³யதி -
கிம் புநரிதி ।
விஶிஷ்டே வாங்மயே தபஸி த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
யதே²தி ।
ப்ராங்முக²த்வம் பவித்ரபாணித்வம் இத்யாதி³விதா⁴நம் அநதிக்ரம்ய ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய ஆவர்தநமபி வாங்மயே தபஸி அந்தர்ப⁴வதி இத்யாஹ -
ஸ்வாத்⁴யாயேதி ।
வாக் ப்ராசுர்யேண ப்ரஸ்துதா அஸ்மிந் இதி வாங்மயம் வாகப்ரதா⁴நம் இத்யர்த²:
॥ 15 ॥
மாநஸம் தப: ஸங்க்ஷிபதி -
மந: இதி ।
ப்ரஶாந்திப²லமேவ வ்யநக்தி -
ஸ்வச்ச²தேதி ।
மநஸ: ஸ்வாச்ச்²யம் அநாகுலதா நைஶ்சிந்த்யம் இத்யர்த²: ।
ஸௌமநஸ்யம் - ஸர்வேப்⁴ய: ஹிதைஷித்வம் அஹிதாசிந்தநம் ச । தத் கத²ம் க³ம்யதே ? தத்ர ஆஹ -
முகா²தீ³தி ।
தஸ்ய ஸ்வரூபம் ஆஹ -
அந்த:கரணஸ்யேதி ।
நநு மௌநம் வாங்நியமநம் வாங்மயே தபஸி அந்தர்ப⁴வதி । தத் கத²ம் மாநஸே தபஸி வ்யபதி³ஶ்யதே ? தத்ர வாச: ஸம்யமஸ்ய கார்யத்வாத் , மநஸ்ஸம்யமஸ்ய காரணத்வாத் , கார்யேண காரணக்³ரஹணாத் , மாநஸே தபஸி மௌநம் உக்தம் இத்யாஹ -
வாகி³தி ।
யத்³வா மௌநம் முநிபா⁴வ:, மநஸ: ஆத்மநோ மநஸ: விநிக்³ரஹ: நிரோத⁴: ।
நந்வேவம் மௌநஸ்ய மநோநிக்³ரஹஸ்ய ச மந:ஸம்யமத்வேந ஏகத்வாத் பௌநருக்த்யம் ? நேத்யாஹ -
ஸர்வத இதி ।
பா⁴வஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்ய ஸம்ஶுத்³தி⁴:, ராகா³தி³மலவிகலதா இதி வ்யாசஷ்டே -
பரைரிதி ।
மாநஸம் - மநஸா ப்ரதா⁴நேந நிர்வர்த்யம் இதி அர்த²:
॥ 16 ॥
த்ரிவித⁴ஸ்ய தபஸ: யதா²ஸம்ப⁴வம் ஸாத்த்விகாதி³பா⁴வேந தத் த்ரைவித்⁴யம் ஆகாங்க்ஷாத்³வாரா நிக்ஷிபதி -
யதோ²க்தமிதி ।
த்ர்யதி⁴ஷ்டா²நம் - தே³ஹவாங்மநோநிர்வர்த்யம் இத்யர்த²: । ஸமாஹிதை: - ஸித்³த்⁴யஸித்³த்⁴யோ: நிர்விகாரை: இதி யாவத்
॥ 17 ॥
ராஜஸம் தப: நிர்தி³ஶதி -
ஸத்காரேதி ।
ஸாது⁴காரமேவ ஆஸ்போ²ரயதி । ஸாது⁴ரிதி- த³ம்பே⁴ந சைவ - நாஸ்திக்யேந, கேவலத⁴ர்மத்⁴வஜித்வேந இத்யர்த²: । தத் இஹ ப்ரோக்தம் - அஸ்மிந்நேவ லோகே ப²லப்ரத³ம் இத்யர்த²: । காதா³சித்கப²லத்வம் - க்ஷணிகப²லத்வம் । அத்⁴ருவம் - அநியதம், அநைகாந்திகப²லம் இதி யாவத்
॥ 18 ॥
தாமஸம் தப: ஸங்க்³ருஹ்ணாதி -
மூடே⁴தி ।
மூட⁴: அத்யந்தாவிவேகீ, தஸ்ய க்³ராஹோ நாம ஆக்³ரஹ: - அபி⁴நிவேஶ:, தேந இத்யாஹ -
அவிவேகேதி ।
ஆத்மந: - ஸ்வஸ்ய தே³ஹாதே³: இத்யர்த²:
॥ 19 ॥
க்ரமப்ராப்தம் தா³தஸ்ய கு³ணநிமித்தபே⁴த³ம் ஆஹ -
இதா³நாீமிதி ।
தா³தவ்யம் இதி ஏவம் மந: க்ருத்வா - ‘தா³நமேவ மயா பா⁴வ்யம், ந ப²லம் ‘ இதி அபி⁴ஸந்தா⁴ய இத்யர்த²:
॥ 20 ॥
ராஜஸதாமஸதா³நவிப⁴ஜநம் ஸ்பஷ்டார்த²ம்
॥ 21 - 22 ॥
விஹிதாநாம் கர்மணாம் ப்ரமாத³யுக்தே வைகு³ண்யே கத²ம் பரிஹார: ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
யஜ்ஞேதி ।
‘ஓமிதி ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 1-8-1) இத்யாதி³ஶ்ருதே: ஓமிதி தாவத் ப்³ரஹ்மண: நாமநிர்தே³ஶ: । ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6-8-7) இதி ஶ்ருதே: தத் இத்யபி ப்³ரஹ்மண: நாமநிர்தே³ஶ: । ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³ம் ‘ இதி ஶ்ருதே: ஸதி³த்யபி தஸ்ய நாம இதி மத்வா ஆஹ -
ஓமிதி ।
கத²ம் நிர்தே³ஶேந தேஷாம் விதா⁴நம் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
நிர்தி³ஶ்யத இதி ।
யஜ்ஞாதீ³நாம் வைகு³ண்யப்ரதீதிகாலே யதோ²க்தநாம்நாம் அந்யதமோச்சாரணாத் அவைகு³ண்யம் ஸித்⁴யதீதி பா⁴வ: ।
கர்மஸாத்³கு³ண்யகாரணம் த்ரிவித⁴நாம ஸ்தௌதி -
ப்³ராஹ்மணா: இதி ।
பூர்வம் - ஸர்கா³தௌ³ நிர்மாணம் ச ப்ரஜாபதிகர்த்ருகம்
॥ 23 ॥
யஸ்மாத் ப்³ராஹ்மணாதீ³நாம் காரணம், யஸ்மாச்ச ப்³ரஹ்மண: நிர்தே³ஶ:, தஸ்மாத் இதி உபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
ப்³ரஹ்மவாதி³நாம் இத்யத்ர ப்³ரஹ்ம வேத³:
॥ 24 ॥
ஓம்ஶப்³த³ஸ்ய விநியோக³ம் உக்த்வா தச்ச²ப்³த³ஸ்ய விநியோக³ம் ஆஹ -
ததி³த்யாதி³நா
॥ 25 ॥
வ்ருத்தம் அநூத்³ய அநந்தரஶ்லோகதாத்பர்யம் ஆஹ -
ஓந்தச்ச²ப்³த³யோரிதி
॥ 26 ॥
ப்ரகாராந்தரேண ஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய விநியோக³ம் ஆஹ -
யஜ்ஞே இதி ।
நாமத்ரயோச்சாரணேந ஸாத்³கு³ண்யம் ஸித்³த்⁴யதி இதி ப்ரகரணார்த²ம் உபஸம்ஹரதி -
ததே³ததி³தி
॥ 27 ॥
அஶ்ரத்³தா⁴ந்விதஸ்யாபி கர்மண: நாமத்ரயோச்சாரணாத் அவைகு³ண்யே ஶ்ரத்³தா⁴ப்ராதா⁴ந்யம் ந ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
தத்ர சேதி ।
ஸப்தமீப்⁴யாம் ப்ரக்ருதம் யஜ்ஞாதி³ க்³ருஹ்யதே । ஸர்வம் யஜ்ஞாதி³ ஸகு³ணம் இதி ஶேஷ: ।
தஸ்ய அஸத்த்வம் ஸாத⁴யதி -
மத்ப்ராப்தீதி ।
ஐஹிகாமுஷ்மிகம் வா ப²லம் அஶ்ரத்³தி⁴தேநாபி கர்மணா ஸம்பத்ஸ்யதே । குத: அஸ்ய அஸத்த்வமிதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ந சேதி ।
தஸ்ய உப⁴யவித⁴ப²லாஹேதுத்வே ஹேதும் ஆஹ -
ஸாது⁴பி⁴ரிதி ।
நிந்த³ந்தி ஹி ஸாத⁴வ: ஶ்ரத்³தா⁴ரஹிதம் கர்ம । அத: ந ஏதத் உப⁴யப²லௌபயிகம் இத்யர்த²: । தத் அநேந ஶாஸ்த்ராநபி⁴ஜ்ஞாநாமபி ஶ்ரத்³தா⁴வதாம் ஶ்ரத்³த⁴யா ஸாத்த்விகத்வாதி³த்ரைவித்⁴யபா⁴ஜாம் ராஜஸதாமஸாஹாராதி³த்யாகே³ந ஸாத்த்விகாஹாராதி³ஸேவயா ஸத்த்வைகஶரணாநாம் ப்ராப்தமபி யஜ்ஞாதி³வைகு³ண்யம் ப்³ரஹ்மநாமநிர்தே³ஶேந பரிஹரதாம் பரிஶுத்³த⁴பு³த்³தீ⁴நாம் ஶ்ரவணாதி³ஸாமக்³ரீஸஞ்ஜாததத்த்வஸாக்ஷாத்காரவதாம் மோக்ஷோபபத்திரிதி ஸ்தி²தம்
॥ 28 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ராஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாந - விரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வது³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே ஸப்தத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:
॥ 27 ॥
பூர்வை: அத்⁴யாயை: விஸ்தரேண யதஸ்தத: விக்ஷிப்ததயா உக்தம் அர்த²ம் ஸுக²ப்ரதிபத்த்யர்த²ம் ஸங்க்ஷேபேண உபஸம்ஹ்ருத்ய அபி⁴தா⁴தும் அத்⁴யாயாந்தரம் அவதாரயதி -
ஸர்வஸ்யைவேதி ।
உபஸம்ஹ்ருத்ய வக்தவ்ய: இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கிஞ்ச உபநிஷத்ஸு யதஸ்தத: விஸ்த்ருதஸ்ய அர்த²ஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸௌகர்யார்த²ம் அஸ்மிந் அத்⁴யாயே ஸங்க்ஷிப்தாபி⁴தா⁴நம் கர்தவ்யம் , உபநிஷதா³ம் கீ³தாநாம் ச ஏகார்த²த்வாத் இத்யாஹ -
ஸர்வஶ்சேதி ।
கத²ம் ஸர்வோ(அ)பி ஶாஸ்த்ரார்த²: அஸ்மிந் அத்⁴யாயே ஸங்க்ஷிப்ய உபஸம்ஹ்ரியதே ? தத்ர ஆஹ -
ஸர்வேஷு ஹீதி ।
நநு வேதா³ர்த²ஶ்சேத் அஶேஷத: அத்ர உபஸஞ்ஜிஹீர்ஷித:, தர்ஹி கிமிதி ‘த்யாகே³நைகே’ ‘ஸம்ந்யாஸயோகா³த் ‘ இதி வேதா³ர்தை²கதே³ஶவிஷயம் ப்ரஶ்நப்ரதிவசநம் ? தத்ர ஆஹ -
அர்ஜுநஸ்த்விதி ।
ப்ருத²க் அநயோ: தத்த்வம் வேதி³தும் இச்சா²மி இதி விஶேஷணாத் அப்ருத²க³ர்த²: தயோ: அஸ்தீதி க³ம்யதே । பு³பு⁴த்ஸிதஸ்ய ப்ரஷ்டவ்யத்வாத் ஏகதே³ஶே தத்³பா⁴வாத் உக்தப்ரஶ்நோபபத்தி: இதி பா⁴வ:
॥ 1 ॥
நநு பூர்வேஷு அத்⁴யாயேஷு தத்ர தத்ர ஸம்ந்யாஸத்யாக³யோ: உக்தத்வாத் கிமிதி புந: தௌ ப்ருசச்²யதே ? ஜ்ஞாதே தத³யோகா³த் । தத்ராஹ -
தத்ர தத்ரேதி ।
ந நிர்லுண்டி²தார்தௌ² - ந நிஷ்க்ருஷ்டார்தௌ² ந விவிக்தார்தௌ² இத்யர்த²: ।
பு³பு⁴த்ஸயா ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரவ்ருத்தத்வாத் , ப்ரஷ்டு: அபி⁴பாயம் ப்ரஶ்நேந ப்ரதிபத்³ய ப⁴க³வாந் உத்தரம் உக்தவாந் இத்யாஹ -
அத இதி ।
பக்ஷத்³வயோபந்யாஸேந ஸம்ந்யாஸத்யாக³ஶப்³த³யோ: அர்த²பே⁴த³ம் கத²யதி -
காம்யாநாம் இதி ।
தத் கிம் இதா³நீம் ஸம்ந்யாஸத்யாக³ஶப்³த³யோ: ஆத்யந்திகம் பி⁴ந்நார்த²த்வம் ? ததா³ ப்ரஸித்³தி⁴விரோத⁴: ஸ்யாத் இதி அஶங்க்ய அவாந்தரபே⁴தே³(அ)பி ந ஆத்யந்திகபே⁴த³: அஸ்தி இத்யாஹ -
யதீ³தி ।
புத்ராபா⁴வாத் வந்த்⁴யாயா: தத்த்யாகா³யோக³வத் , நித்யநைமித்திககர்மணாம் அப²லாநாம் ப²லத்யாகா³நுபபத்தே: உக்த: த்யாக³ஶப்³தா³ர்த²: ந ஸித்³த்⁴யதி இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
நித்யநைமித்திககர்மப²லஸ்ய வந்த்⁴யாபுத்ரஸாத்³ருஶ்யாபா⁴வாத் தத்த்யாக³ஸம்ப⁴வாத் உக்த: த்யாக³ஶப்³தா³ர்த²: ஸம்ப⁴வதி இதி ஸமாத⁴த்தே -
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
ப⁴க³வதா தேஷாம் ப²லவத்த்வம் இஷ்டம் இத்யத்ர வாக்யஶேஷம் அநுகூலயதி -
வக்ஷ்யதீதி ।
தர்ஹி ஸம்ந்யாஸிநாம் அஸம்ந்யாஸிநாம் ச நித்யாத்³யநுஷ்டா²யிநாம் அவிஶேஷேண தத்ப²லம் ஸ்யாத் இதி சேத் , நைவ இத்யாஹ -
ந த்விதி ।
வக்ஷ்யதி இதி அநுகர்ஷணம் சகாரார்த²: ।
ப்ரஸக்தஸ்ய வசஸ: அர்த²ம் ப்ரக்ருதோபயோகி³த்வேந ஸங்க்³ருஹ்ய ஸ்மாரயதி -
ஸம்ந்யாஸிநாம் இதி
॥ 2 ॥
காம்யாநி வர்ஜயித்வா நித்யநைமித்திகாநி ப²லாபி⁴லாபாத் ருதே, கர்தவ்யாநி இதி அக்தம் பக்ஷம் ப்ரதிபக்ஷநிராஸேந த்³ரட⁴யிதும் விப்ரதிபத்திம் ஆஹ -
த்யாஜ்யமிதி ।
கர்மண: ஸர்வஸ்ய தோ³ஷவத்த்வே ஹேதும் ஆஹ -
ப³ந்தே⁴தி ।
தோ³ஷவத் இத்யேதத் த்³ருஷ்டாந்தத்வேந வ்யாசஷ்டே -
அத²வேதி ।
கர்மணி அநதி⁴க்ருதாநாம் அகர்மிணாமேவ கர்ம த்யாஜ்யம், கர்மிணாம் தத்த்யாகே³ ப்ரத்யவாயாத் , இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
அதி⁴க்ருதாநாமிதி ।
ந ஹி தேஷாமபி கர்ம த்யஜதாம் ப்ரத்யவாய:, ஹிம்ஸாதி³யுக்தஸ்ய கர்மண: அநுஷ்டா²நே பரம் ப்ரத்யவாயாத் இதி பா⁴வ: । ஸாங்க்²யாதி³பக்ஷஸமாப்தௌ இதிஶப்³த³: ।
மீமாம்ஸகபக்ஷமாஹ -
தத்ரைவேதி ।
கர்மாதி⁴க்ருதேஷ்வேவ இதி யாவத் ।
கர்ம நித்யம் நைமித்திகம் ச । காம்பாநாம் கர்மணாம் இதி ஆரப்⁴ய ஶ்லோகாப்⁴யாம் கர்மிண: அகர்மிண: அதி⁴க்ருதாந் அநதி⁴க்ருதாம்ஶ்ச அபேக்ஷ்ய த³ர்ஶிதவிகல்பாநாம் ப்ரவ்ருத்தி: இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
கர்மிண: இதி ।
ஏவகாரவ்யவச்சே²த்³யம் ஆஹ -
ந த்விதி ।
ததே³வ ஸ்பு²டயதி -
ஜ்ஞாநேதி ।
கர்மாதி⁴க்ருதாநாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²த: விப⁴க்தநிஷ்டா²வத்த்வேந பூர்வோக்தாநாமபி ஶாஸ்த்ரார்தோ²பஸம்ஹாரே புந: விசார்யத்வவத் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம் அபி விசார்யத்வம் அத்ர அவிருத்³த⁴ம் இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
ஸாங்க்²யாநாம் - பரமார்த²ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம், ந அத்ர விசார்யதா இதி உத்தரம் ஆஹ -
ந தேஷாமிதி ।
நநு தேஷாமபி ஸ்வாத்மநி க்லேஶது³:கா²தி³ பஶ்யதாம் தத³நுரோதே⁴ந ராஜஸகர்மத்யாக³ஸித்³தே⁴: விசார்யத்வம் ? ந இத்யாஹ -
ந காயேதி ।
தத்ர க்ஷேத்ராத்⁴யாயோக்தம் ஹேதூகரோதி -
இச்சா²தீ³நாமிதி ।
ஸ்வாத்மநி ஸாங்க்²யாதீ³நாம் க்லேஶாத்³யப்ரதிபத்தௌ ப²லிதம் ஆஹ -
அத இதி ।
நநு தேஷாம் க்லேஶாத்³யத³ர்ஶநே(அ)பி ஸ்வாத்மநி கர்மாணி பஶ்யதாம் தத்த்யாக³: யுக்த:, தேஷாம் காயக்லேஶாதி³கரத்வாத் । ந இத்யாஹ-
நாபீதி ।
அஜ்ஞாநாம் மோஹமாஹாத்ம்யாத் நியதமபி கர்ம த்யக்தும் ஶக்யம், ந தத்த்வவிதா³ம், ஸ்வாத்மநி கர்மாத³ர்ஶநேந தத்த்யாகே³ ஹேத்வபா⁴வாத் , இதி மத்வா ஆஹ -
மோஹாதி³தி ।
கத²ம் தர்ஹி தேஷாம் ஆத்மநி கர்மாணி அபஶ்யதாம் ப்ராப்த்யபா⁴வே தத்த்யாக³: ஸம்ந்யாஸ: ? தத்ர ஆஹ -
கு³ணாநாமிதி ।
அவிவேகப்ராப்தாநாம் கர்மணாம், த்யாக³: தத்த்வவிதா³ம் இத்யுக்தம் ஸ்மாரயந் , அப்ராப்தப்ரதிஷேத⁴ம் ப்ரத்யாதி³ஶதி -
ஸர்வேதி ।
தத்த்வவிதா³ம் அத்ர அவிசார்யத்வே ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
யே அநாத்மவித³:, தே ஏவ இதி உத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।
கர்மணி அதி⁴க்ருதாநாம் அநாத்மவிதா³ம் கர்மத்யாக³ஸம்பா⁴வநாம் த³ர்ஶயதி -
யேஷாம் சேதி ।
தந்நிந்தா³ குத்ர உபயுக்தா ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
கர்மிணாமிதி ।
கிஞ்ச பரமார்த²ஸம்ந்யாஸிநாம் ப்ரஶஸ்யத்வோபலம்பா⁴த் ந நிந்தா³விஷயத்வம் இத்யாஹ -
ஸர்வேதி ।
கிஞ்ச அத்ராபி ‘ஸித்³தி⁴ம் ப்ராப்தோ யதா²’ (ப⁴. கீ³. 18-50) இத்யாதி³நா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யா: வக்ஷ்யமாணத்வாத் தத்³வதாம் ந இஹ விசார்யத இத்யாஹ -
வக்ஷ்யதீதி ।
கர்மாதி⁴க்ருதாநாமேவ அத்ர விவக்ஷிதத்வம், ந ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம் , இதி உபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி ।
நநு ஸம்ந்யாஸஶப்³தே³ந ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸஸ்ய க்³ராஹ்யத்வாத் ததா²வித⁴ஸம்ந்யாஸிநாம் இஹ விவக்ஷிதத்வம் ப்ரதிபா⁴தி ? தத்ர ஆஹ -
கர்மேதி ।
ஸம்ந்யாஸஶப்³தே³ந முக்²யஸ்யைவ ஸம்ந்யாஸஸ்ய க்³ரஹணம் , கௌ³ணமுக்²யயோ: முக்²யே கார்யஸம்ப்ரத்யயாத் , அந்யதா² தத³ஸம்ப⁴வே ஹேதூக்திவையர்த்²யேதி, அப்ராப்ததிஷேதா⁴த் , இதி ஶங்கதே -
ஸர்வேதி ।
நேத³ம் ஹேதுவசநம் ஸர்வகர்மஸந்யாம்ஸஸம்ப⁴வஸாத⁴கம், கர்மப²லத்யாக³ஸ்துதிபரத்வாத் இதி பரிஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
ஏததே³வ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி -
யதே²தி ।
த்³ருஷ்டாந்தே(அ)பி யதா²ஶ்ருதார்த²த்வம் கிம் ந ஸ்யாத் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
யதோ²க்தேதி ।
ந ஹி ப²லத்யாகா³தே³வ ஜ்ஞாநம் விநா முக்தி: யுக்தா, முக்தே: ஜ்ஞாநைகாதீ⁴நத்வாஸாத⁴கஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவிரோதா⁴த் , ‘அத்³வேஷ்டா’ (ப⁴. கீ³. 12-13) இத்யாதி³நா ச அநந்தரமேவ ஜ்ஞாநஸாத⁴நவிதா⁴நாநர்த²க்யாத் । அத: த்யாக³ஸ்துதிரேவ அத்ர க்³ராஹ்யா இத்யர்த²: । த்³ருஷ்டாந்தக³தம் அர்த²ம் தா³ர்ஷ்டாந்திகே யோஜயதி -
ததே²தி ।
ப்ராகு³க்தபக்ஷாபவாத³விவக்ஷயா ஹேதூக்தே: முக்²யார்த²த்வமேவ கிம் ந ஸ்யாத் ? இதி ஆஶங்க்ய தத³பவாதே³ ஹேத்வபா⁴வாத் மைவம் இத்யாஹ -
ந ஸர்வேதி ।
ந ச இயமேவ ஹேதூக்தி: தத³பவாதி³கா, அந்யதா²ஸித்³தே⁴: உக்தத்வாத் இதி பா⁴வ: ।
முக்²யஸம்ந்யாஸாபவாதா³ஸம்ப⁴வே ஸம்ந்யாஸத்யாக³விகல்பஸ்ய கத²ம் ஸாவகாஶதா ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ந் ப்ரதி உக்தவிகல்பாநுபபத்தௌ, குத்ர தேஷாம் அதி⁴கார: ? தத்ர ஆஹ -
யே த்விதி ।
ஸம்ந்யாஸிநாம் விகல்பாநர்ஹத்வேந ஜ்ஞாநநிஷ்ட²யாம் ஏவ அதி⁴காரஸ்ய பூ⁴யஸ்ஸு ப்ரதே³ஶேஷு ஸாதி⁴தத்வாத் ந ஸாத⁴தீயத்வாபேக்ஷா இத்யாஹ -
ததே²தி
॥ 3 ॥
கர்மாதி⁴கதாந் ப்ரத்யேவ உக்தவிகல்பப்ரவ்ருத்தாவபி குதோ நிர்தா⁴ரணஸித்³தி⁴: ? தத்ர ஆஹ -
தத்ரேதி ।
தமேவ நிஶ்சயம் த³ர்ஶயிதும் ஆதௌ³ த்யாக³க³தம் அவாந்தரவிபா⁴க³ம் ஆஹ -
த்யாகோ³ ஹீதி ।
நநு த்யாக³ஸம்ந்யாஸயோ: உப⁴யோரபி ப்ரக்ருதத்வாவிஶேஷே த்யாக³ஸ்யைவ அவாந்தரவிபா⁴கா³பி⁴தா⁴நே ஸம்ந்யாஸஸ்ய உபேக்ஷிதத்வம் ஆபத்³யேத ? ந இத்யாஹ -
த்யாகே³தி ।
ஸாத்விக: ராஜஸ: தாமஸஶ்ச இதி உக்தே அர்தே² த்ரைவித்⁴யே(அ)பி ஸ்வயமேவ நிஶ்சயஸம்ப⁴வாத் கிம் அத்ர பா⁴க³வதேந நிஶ்சயேந இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
ப⁴க³வத: அந்யேந உக்தவிபா⁴கே³ தத்த்வாநிஶ்சயாத் பா⁴க³வதநிஶ்சயஸ்ய ஶ்ரோதவ்யதா இதி நிக³மயதி -
தஸ்மாதி³தி
॥ 4 ॥
தமேவ ப⁴க³வத: நிஶ்சயம் விஶேஷத: நிர்தா⁴ரயிதும் ப்ரஶ்நபூர்வகம் அநந்தரஶ்லோகப்ரவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி -
க: புநரிதி ।
யஜ்ஞாதீ³நாம் கர்தவ்யத்வே ஹேதும் ஆஹ -
யஜ்ஞ இதி ।
ந கேவலம் அத்யாஜ்யம், கிந்து கர்தவ்யமேவ இத்யாஹ -
கார்யமிதி ।
ப்ரதிஜ்ஞாதம் ஏவம் விப⁴ஜ்ய ஹேதும் விப⁴ஜதே -
கஸ்மாதி³தி ।
॥ 5 ॥
ப்ரதிஜ்ஞாதம் அர்த²ம் உபஸம்ஹரதி -
ஏதாந்யபீதி ।
உபஸம்ஹாரஶ்லோகாக்ஷராணி வ்யாகரோதி - ஏதாநீத்யாதி³நா । அக்ஷரார்த²ம் உக்த்வா தாத்பர்யார்த²மாஹ -
நிஶ்சயமிதி ।
ப்ரக்ருதார்தோ²பஸம்ஹாரே க³மகமாஹ -
ஏதாந்யபீதி ।
அபிஶப்³த³ஸ்ய விவக்ஷிதம் அர்த²ம் த³ர்ஶயதி -
ஸாஸங்க³ஸ்யேதி ।
வ்யாவர்த்யம் கீர்தயதி -
ந த்விதி ।
ஏதாந்யபி இத்யாதி³வாக்யம் ந நித்யகர்மவிஷயம் இதி மதம் உபந்யஸ்யதி -
அந்ய இதி ।
ந சேத் இத³ம் நித்யகர்மவிஷயம், கிம்விஷயம் தர்ஹி ? இத்யாஶங்க்ய, வாக்யமவதார்ய வ்யாகரோதி-
ஏதாநீத்யாதி³நா ।
நித்யாநாம் அப²லத்வம் உபேத்ய யத் சோத்³யம் தத் அயுக்தம் இதி தூ³ஷயதி-
தத³ஸதி³தி ।
யத்து காம்யாந்யபி கர்தவ்யாநி இதி தத் நிரஸ்யதி-
நித்யாந்யபீதி ।
கிஞ்ச காம்யாநாம் ப⁴க³வதா நிந்தி³தத்வாத் ந தேஷு முமுக்ஷோ: அநுஷ்டா²நம் இதி ஆஹ -
தூ³ரேணேதி ।
கிஞ்ச முமுக்ஷோ: அபேக்ஷிதமோக்ஷாபேக்ஷயா விருத்³த⁴ப²லத்வாத் காம்யகர்மணாம் ந தேஷு தஸ்ய அநுஷ்டா²நம் இத்யாஹ -
யஜ்ஞார்தா²தி³தி ।
காம்யாநாம் ப³த⁴ஹேதுத்வம் நிஶ்சிதம் இதி அத்ரைவ பூர்வோத்தரவாக்யாநுகூல்யம் த³ர்ஶயதி -
த்ரைகு³ண்யேதி ।
கிஞ்ச பூர்வஶ்லோகே யஜ்ஞாதி³நித்ய கர்மணாம் ப்ரக்ருதத்வாத் ஏதச்ச²ப்³தே³ந ஸந்நிஹிதவாசிநா பராமர்ஶாத் காம்யகர்மணாம் ச ‘காம்யாநாம் கர்மணாம்’ இதி வ்யவஹிதாநாம் ஸந்நிஹிதபராமர்ஶகைதச்ச²ப்³தா³விஷயத்வாத் ந காம்யக்ரர்மாணி ‘ஏதாந்யபி’ இதி வ்யபதே³ஶம் அர்ஹந்தி இத்யாஹ-
தூ³ரேதி
॥ 6 ॥
நித்யகர்மணாம் அவஶ்யகர்தவ்யத்வம் உக்தம் உபஜீவ்ய அபேக்ஷிதம் பூரயந் அநந்தரஶ்லோகம் அவதாரயதி -
தஸ்மாதி³தி ।
நநு கஶ்சித் நியதமபி கர்ம த்யஜந் உபலப்⁴யதே ? தத்ர ஆஹ -
மோஹாதி³தி ।
அஜ்ஞாநம் - பாவநத்வாபரிஜ்ஞாநம் । அஜ்ஞஸ்ய நித்யகர்மபரித்யாக³: மோஹாத் , இதி ஏதத் உபபாத³யதி -
நியதம் சேதி ।
நித்யகர்மத்யாக³ஸ்ய மோஹக்ருதத்வே குத: தாமஸத்வம் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
மோஹஶ்சேதி
॥ 7 ॥
இதஶ்ச நித்யகர்மத்யாக³: ந அஜ்ஞஸ்ய ஸம்ப⁴வதி இத்யாஹ -
கிம் சேதி ।
நநு மோஹம் விநைவ து³:கா²த்மகம் கர்ம காயக்லேஶப⁴யாத் த்யஜதி । கரணாநி ஹி கார்யம் ஜநயந்தி ச । ததா² ச ந தத்த்யாக³: தாமஸோ யுக்த: । தத்ர ஆஹ -
து³:க²மித்யேவேதி ।
யத் கர்ம து³:கா²த்மகம் அஶக்யம் அஸாத்⁴யம் இத்யேவ ஆலோச்ய ததோ நிவர்ததே, தே³ஹஸ்ய இந்த்³ரியாணாம் ச க்லேஶாத்மநோ ப⁴யாத் த்யஜதி, ஸ: தத் த்யக்த்வா - ரஜோநிமித்தம் த்யாக³ம் க்ருத்வாபி, ந தத்ப²லம் மோக்ஷம் லப⁴தே, கிந்து க்ருதேநைவ ராஜஸேந த்யாகே³ந தத³நுரூபம் நரகம் ப்ரதிபத்³யதே இத்யாஹ -
து³:க²மித்யேவேத்யாதி³நா
॥ 8 ॥
கர்மத்யாக³: தாமஸ: ராஜஸஶ்ச இதி த்³விவித⁴: த³ர்ஶித: । ஸம்ப்ரதி ஸாத்த்விகம் த்யாக³ம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் வர்ணயதி -
க: புநரிதி ।
கர்தவ்யம் இத்யேவ இதி ஏவகாரேண நித்யஸ்ய பா⁴வ்யாந்தரம் நிஷித்⁴யதே । நித்யாநாம் வித்⁴யுத்³தே³ஶே ப²லாஶ்ரவணாத் , தேஷாம் ப²லம் த்யக்த்வா இதி அயுக்தம் , இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ-
நித்யாநாமிதி ।
ப²லம் த்யகத்வா இத்யஸ்ய விதா⁴ந்தரேண தாத்பர்யம் ஆஹ -
அத²வேதி ।
ந ஹி விதி⁴நா க்ருதம் கர்ம அநர்த²கம், வித்⁴யாநர்த²க்யாத் । தேந ஶ்ரௌதப²லாபா⁴வே(அ)பி நித்யம் கர்ம விதி⁴த: அநுதிஷ்ட²ந் , ஆத்மாநம் அஜாநந் அநுபஹதமநஸ்த்வோக்த்யா தஸ்மிந் கர்மணி ஆத்மஸம்ஸ்காரம் ப²லம் கல்பயதி, தத³கரணே ப்ரத்யவாயஸ்ம்ருத்யா தத்கரணம், கர்து: ஆத்மந: தந்நிவ்ருத்திம் கரோதி இதி வா நித்யே கர்மணி உக்தாம் கல்பநாம் அநு நிஷ்பாதி³தப²லகல்பநாம் ச ‘ப²லம் த்யக்த்வா’ இதி அஸ்ய ப⁴க³வாந் நிவாரயதி இத்யர்த²: ।
நித்யகர்மஸு ப²லத்யாகோ³க்தே: ஸம்ப⁴வே ப²லிதமாஹ -
அத இதி ।
கர்மதத்ப²லத்யாக³ஸ்ய த்யாக³ஸம்ந்யாஸஶப்³தா³ப்⁴யாம் ப்ரக்ருதஸ்ய, ‘த்யாகோ³ ஹி’ (ப⁴. கீ³. 18-4) இதி த்ரைவித்⁴யம் ப்ரதிஜ்ஞாய, ப்ரதிஜ்ஞாநுரோதே⁴ த்³வே விதே⁴ வ்யுத்பாத்³ய, த்ருதீயாம் விதா⁴ம் தத்³விரோதே⁴ந த்ர்யுத்பாத³யத: ப⁴க³வத: அகௌஶலம் ஆபதிதம் இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
ப்ரக்ரமப்ரதிகூலம் உபஸம்ஹாரவசநம் அநுசிதம் இதி அத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ-
யதே²தி ।
பூர்வோத்தரவிரோதே⁴ந ப்ரப்தம் அகௌஶலம் ப்ரத்யாதி³ஶதி -
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
கர்மத்யக³ப²லத்யாக³யோ: த்யாக³த்வேந ஸாத்³ருஶ்யாத் , கர்மத்யாக³நிந்த³யா தத்ப²லத்யாக³ஸ்துத்யர்த²ம் இத³ம் வசநம் இதி உபக³மாத் ந விரோத⁴: அஸ்தி இதி உக்தமேவ வ்யக்தீகுர்வந் ஆதௌ³ த்யக³ஸாமாந்யம் விஶத³யதி -
அஸ்தீதி ।
ஸதி ஸாமாந்யே நிர்தே³ஶஸ்ய ஸ்துத்யர்த²த்வம் ஸமர்த²யதே -
தத்ரேதி
॥ 9 ॥
ஏவம் பூர்வாபரவிரோத⁴ம் பராக்ருத்ய அநந்தரஶ்லோகதாத்பர்யம் ஆஹ -
யஸ்த்விதி ।
ப²லராகா³தி³நா இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந கர்மஸ்வரூபாஸங்க³: க்³ருஹ்யதே ।
அந்த:கரணம் அகலுஷீக்ரியமாணம் இதி சே²த³: । விஶுத்³தே⁴ அந்த:கரணே கிம் ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ-
விஶுத்³த⁴மிதி ।
மலவிகலத்வம் விஶுத்³த⁴த்வம், ஸம்ஸ்க்ரியமாணத்வம் - ப்ரஸந்நத்வம் இதி பே⁴த³: । க்ரமேண - ஶ்ரவணாத்³யாவ்ருத்தித்³வாரேண இத்யர்த²: । தந்நிஷ்டா² இதி ஆத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா² உக்தா ।
காம்யகர்மணி த்யாஜ்யத்வேந த்³வேஷம் அபி⁴நயதி -
கிமிதி ।
உப⁴யத்ர த்³வேஷம் ப்ரீதிம் ச ந கரோதி இதி ஸாமாந்யேந உக்தம் கர்தாரம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் விஶேஷத: நிர்தி³ஶதி -
க: புநரிதி ।
த்யாகீ³ இதி உக்தம் த்யாகி³நம் அபி⁴வ்யநக்தி -
பூர்வோக்தேநேதி ।
கர்மணி ஸங்க³ஸ்ய தத்ப²லஸ்ய ச த்யாகே³ந இதி யாவத் ।
உக்தமேவ த்யாகி³நம் விவ்ருணோதி -
ய: கர்மணி இதி ।
தத்ப²லம் த்யக்த்வா இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । காம்யே நிஷித்³தே⁴ ச கர்மணி ப³ந்த⁴ஹேது: இதி ந த்³வேஷ்டி, நித்யே நைமித்திகே ச மோக்ஷஹேது: இதி ந ப்ரீயதே ।
தத்ர காலவிஶேஷம் ப்ருச்ச²தி -
கதே³தி ।
நித்யாதி³கர்மணா ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴வர்ஜிதேந க்ஷபிதகல்மஷஸ்ய ஸத்த்வம் - யதா²ர்த²க்³ரஹணஸாமர்த்²யம் உத்³பு³த்⁴யதே, தேந ஸமாவேஶத³ஶாயாம் உக்தப்ரீதித்³வேஷயோ: அபா⁴வ: ப⁴வதி இத்யாஹ -
உச்யதே இதி ।
அத ஏவேதி -
ஸமுத்³பு³த்³த⁴யதா²ர்யக்³ரஹணஸமர்த²ஸமாவிஷ்டத்வாத் இத்யர்த²: ।
சி²ந்நஸம்ஶயத்வமேவ விஶத³யதி -
ஆத்மேதி ।
பரம் நி:ஶ்ரேயஸம் தஸ்ய ச ஸாத⁴நம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமேவ இதி யோஜநா ।
ந த்³வேஷ்டி இத்யாதி³நா ஶ்லோகேந உக்தம் அர்த²ம் ஸங்க்ஷிப்ய அநுவத³தி -
யோ(அ)தி⁴க்ருத இதி ।
பூர்வோக்தப்ரகாரேண இதி கர்மணி தத்ப²லே ச ஸங்க³த்யாகே³ந இத்யர்த²: । கர்மாத்மயோக³ஸ்ய அநுஷ்டா²நேந ஸம்ஸ்க்ருதாத்மா ஸந் க்ரமேண ஶ்ரவணாத்³யநுஷ்டா²நத்³வாரேண கூடஸ்த²ம் ப்³ரஹ்ம ப்ரத்யக்த்வேந ஸம்பு³த்³த⁴: இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
பரஸ்ய நிஷ்க்ரியத்வே ஹேதும் ஆஹ -
ஜந்மாதீ³தி ।
உக்தஜ்ஞாநவத: ஸர்வகர்மத்யாக³த்³வாரா முக்திபா⁴க்த்வம் த³ர்ஶயதி -
ஸ ஸர்வேதி
॥ 10 ॥
ஆத்மஜ்ஞாநவத: ஸர்வகர்மத்யாக³ஸம்பா⁴வநாம் உக்த்வா தத்³தீ⁴நஸ்ய தத³ஸம்ப⁴வே ஹேதுவசநத்வேந அநந்தரஶ்லோகம் அவதாரயதி -
ய: புநரிதி ।
ந பா³தி⁴தம் ஆத்மநி கர்த்ருத்வவிஜ்ஞாநம் அஸ்ய இதி அஜ்ஞ:, ததா² தஸ்ய பா⁴வ: தத்தா, தயேதி யாவத் । ஏவம் அர்த²ம் த³ர்ஶயிதும் அஜ்ஞஸ்ய ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸாஸம்ப⁴வே ஹேதும் ஆஹ இதி யோஜநா । யஸ்மாத் இத்யஸ்ய தஸ்மாத் இத்யுத்தரேண ஸம்ப³ந்த⁴: ।
விவேகிநோ(அ)பி தே³ஹதா⁴ரிதயா தே³ஹப்⁴ருத்த்வாவிஶேஷே கர்மாதி⁴கார: ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ந ஹீதி ।
கர்த்ருத்வாதி⁴கார: தத்பூர்வகம் கர்மாநுஷ்டா²நம் தஸ்மாத் இதி யாவத் । ஜ்ஞாநவத: தே³ஹதா⁴ரணே(அ)பி தத³பி⁴மாநித்வாபா⁴வ: அத:ஶப்³தா³ர்த²: ।
அஜ்ஞஸ்ய ஸர்வகர்மத்யாகா³யோக³ம் உக்தம் ஹேதூக்ருத்ய ப²லிதமாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
கர்மாநுஷ்டா²யிந: த்யாகி³த்வோக்தி: அயுக்தா இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
கர்ம்யபீதி ।
கர்மிணாபி ப²லத்யாகே³ந த்யாகி³த்வவசநம் ப²லத்யாக³ஸ்துத்யர்த²ம் இத்யர்த²: ।
கஸ்ய தர்ஹி ஸர்வகர்மத்யாக³: ஸம்ப⁴வதி ? இதி ஆஶங்க்ய விவேகவைராக்³யாதி³மத: தே³ஹாபி⁴மாநஹீநஸ்ய இத்யுக்தம் நிக³மயதி -
தஸ்மாதி³தி
॥ 11 ॥
உக்தாதி⁴காரிண: ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸாஸம்ப⁴வே(அ)பி ப²லாபா⁴வே குத: தஸ்ய கர்தவ்யதா இதி ஶங்கதே -
கிம் புநரிதி ।
கௌ³ணஸ்ய முக்²யஸ்ய வா ஸம்ந்யாஸஸ்ய ப²லம் பிப்ருச்சி²ஷிதம் ? இதி விகல்பயதி -
உச்யத இதி ।
ஸர்வகர்மத்யாகோ³ நாம தத³நுஷ்டா²நே(அ)பி தத்ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴த்யாக³: ஸ ச அமுக்²யஸம்ந்யாஸ: । தஸ்ய ப²லம் ஆஹ -
அநிஷ்டமிதி ।
முக்²யே து ஸம்ந்யாஸே ஸர்வகர்மத்யாகே³ ஸம்யக்³தீ⁴த்³வாரா ஸர்வஸம்ஸாரோச்சி²த்திரேவ ப²லம் இத்யாஹ -
ந த்விதி ।
பாத³த்ரயம் வ்யாகரோதி -
அநிஷ்டமித்யாதி³நா ।
திர்யகா³தீ³த்யாதி³பத³ம் அவஶிஷ்டநிக்ருஷ்டயோநிஸங்க்³ரஹார்த²ம், தே³வாதீ³த்யாதி³பத³ம் அவஶிஷ்டோத்க்ருஷ்டயோநிக்³ரஹணாய இதி விபா⁴க³: ।
ப²லஶப்³த³ம் வ்யுத்பாத³யதி-
பா³ஹ்யேதி ।
கரணத்³வாரகம் அநேகவித⁴த்வம் உகத்வா மித்²யாத்வம் ஆஹ -
அவித்³யேதி ।
தத்க்ருதத்வேந த்³ருஷ்டிமாத்ரதே³ஹத்வே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
இந்த்³ரேதி ।
ப்ரதீதித: ரமணீயத்வம் ஸூசயதி -
மஹாமோஹேதி ।
அவித்³யோத்த²ஸ்ய அவித்³யாஶ்ரிதத்வாத் ஆத்மாஶ்ரிதத்வம் வஸ்துத: நாஸ்தி இதி ஆஹ -
ப்ரத்யகி³தி ।
உக்தம் ப²லம் கர்மிணாம் இஷ்யதே சேத் அமுக்²யஸம்ந்யாஸப²லோக்திபரத்வம் பாத³த்ரயஸ்ய கத²ம் இஷ்டம் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
அபரமார்தே²தி ।
ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴விகலாநாம் கர்மிணாம் தே³ஹபாதாத் ஊர்த்⁴வம் கர்மாநுரோதி⁴ப²லம் ஆவஶ்யகம் இத்யர்த²: ।
கர்மிணாமேவ ஸதாம் அப²லாபி⁴ஸந்தீ⁴நாம் அமுக்²யஸம்ந்யாஸித்வாத் ததீ³யாமுக்²யஸம்ந்யாஸஸ்ய ப²லம் உக்த்வா சதுர்த²பாத³ம் வ்யாசஷ்டே-
ந த்விதி ।
அமுக்²யஸம்ந்யாஸம் அநந்தரப்ரக்ருதம் வ்யவச்சி²நத்தி -
பரமார்தே²தி ।
தேஷாம் ப்ரதா⁴நம் த⁴ர்மம் உபதி³ஶதி -
கேவலேதி ।
க்வசித் தே³ஶே காலே வா நாஸ்தி யதோ²க்தம் ப²லம் தேஷாமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தர்ஹி பரமார்த²ஸம்ந்யாஸ: அப²லத்வாத் ந அநுஷ்டீ²யேத இதி ஆஶங்க்ய தஸ்ய மோக்ஷாவஸாயித்வாத் மைவம் இத்யாஹ -
ந ஹீதி
॥ 12 ॥
நநு அபரமார்த²ஸம்ந்யாஸவத் அவிஶேஷாத் அஜ்ஞாநாம் பரமார்த²ஸம்ந்யாஸோ(அ)பி கிம் ந ஸ்யாத் ? த்யாக³ஸ்ய ஸுகரத்வாத் । தத்ர ஆஹ -
அத: பரமார்தே²தி ।
தஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத் அவித்³யாநிவ்ருத்தௌ ததா³ரோபிதக்ரியாகாரகாதி³நிவ்ருத்தே: இதி ஹேத்வர்த²: ।
வித்³யாவத: ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸித்வஸம்பா⁴வநாம் உக்த்வா ஏவகாரவ்யாவர்த்யம் த³ர்ஶயதி -
ந த்விதி ।
அவிது³ஷ: அஶேஷகர்மணாம் தத்³தே⁴தூநாம் ச ராகா³தீ³நாம் த்யாகா³யோகே³ காரகேஷு அதி⁴ஷ்டா²நாதி³ஷு ஆத்மத்வத³ர்ஶநம் ஹேதும் ஆஹ -
க்ரியேதி ।
கத²ம் அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் க்ரியாகர்த்ருதத்வம் ? கத²ம் வா அவிது³ஷ: தேஷு ஆத்மத்வதீ⁴: ? இதி ஆஶங்க்ய அநந்தரஶ்லோகசதுஷ்டயஸ்ய தாத்பர்யம் ஆஹ -
ததே³ததி³தி ।
கர்மார்தா²நாம் அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் அப்ராமாணிகத்வாஶங்காம் ஆதௌ³ உத்³த⁴ரதி-
பஞ்சேதி ।
உத்தரத்ர இதி அதி⁴ஷ்டா²நாதி³ஷு வக்ஷ்யமாணேஷு இத்யர்த²: ।
வஸ்தூநாம் தேஷாமேவ வைஷம்யம் தி³த³ர்ஶயிஷிதம் ந ஹி சேதஸ்ஸமாதா⁴நாத் ருதே ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே । ஸாங்க்²யஶப்³த³ம் வ்யுத்பாத³யதி -
ஜ்ஞாதவ்யா இதி ।
ஆத்மா த்வம்பதா³ர்த²:, தத்பதா³ர்த²: ப்³ரஹ்ம, தயோ: ஐக்யதீ⁴: தது³பயோகி³நஶ்ச ஶ்ரவணாத³ய: பதா³ர்தா²:, தே ஸங்க்²யாயந்தே - வ்யுத்பாத்³யந்தே ।
க்ருதாந்தஶப்³த³ஸ்ய வேதா³ந்தவிஷயத்வம் விப⁴ஜதே -
க்ருதமித்யாதி³நா ।
வேதா³ந்தஸ்ய தத்த்வதீ⁴த்³வாரா கர்மாவஸாநபூ⁴மித்வே வாக்யோபக்ரமாநுகூல்யம் த³ர்ஶயதி -
யாவாநிதி ।
உத³பாநே - கூபாதௌ³ யாவாந் அர்த²: - ஸ்நாநாதி³:, தாவாந் அர்த²: ஸமுத்³ரே ஸம்பத்³யதே । அத: யதா² குபாதி³க்ருதம் கார்ய ஸர்வம் ஸமுத்³ரே அந்தர்ப⁴வதி ததா² ஸர்வேஷு வேதே³ஷு கர்மார்தே²ஷு யாவத் ப²லம் தாவத் ஜ்ஞாதவத: ப்³ராஹ்மணஸ்ய ஜ்ஞாநே அந்தர்ப⁴வதி । ஜ்ஞாநம் ப்ராப்தஸ்ய கர்தவ்யாநவஶேஷாத் இத்யர்த²: ।
தத்ரைவ வாக்யாந்தரம் அநுக்ராமதி -
ஸர்வமிதி ।
உதா³ஹ்ருதவாக்யயோ: தாத்பர்யம் ஆஹ-
ஆத்மேதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநே ஸதி ஸர்வகர்மநிவ்ருத்தாவபி கத²ம் வேதா³ந்தஸ்ய க்ருதாந்தத்வம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
அத இதி ।
தாநி மத்³வசநத: நிபோ³த⁴ இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 13 ॥
கர்மார்தா²நி அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நி மாநமூலத்வாத் ஜ்ஞேயாநி, இதி உக்தம் இதா³நீம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் விஶேஷத: தாநி நிர்தி³ஶதி -
காநீத்யாதி³நா ।
ப்ரதீகம் ஆதா³ய வ்யாகரோதி -
அதி⁴ஷ்டா²நமிதி ।
உபாதி⁴லக்ஷண: - பு³த்³த்⁴யாதி³: உபாதி⁴:, தல்லக்ஷண: - தத்ஸ்வபா⁴வ:, பு³த்³த்⁴யாத்³யநுவிதா⁴யீ - தத்³த⁴ர்மாந் ஆத்மநி பஶ்யந் உபஹித: தத்ப்ரதா⁴ந: இத்யர்த²: ।
தத்ர கார்யலிங்க³கம் அநுமாநம் ஸூசயதி -
ஶப்³தா³தீ³தி ।
ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாணி பஞ்ச, பஞ்ச கர்மேந்த்³ரியாணி, மந:, பு³த்³தி⁴ஶ்ச, இதி த்³வாத³ஶஸங்க்²யத்வம் । சேஷ்டாயா: விவித⁴த்வாத் நாநாப்ரகாரகத்வம் । ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி -
வாயவீயா இதி ।
ப்ருத²க்த்வம் - அஸங்கீர்ணத்வம் । ந ஹி ப்ராணாபாநாதி³சேஷ்டாநாம் மித²: ஸங்கர: அஸ்தி । தை³வமேவ இதி விஶத³யதி -
ஆதி³த்யாதீ³தி
॥ 14 ॥
பஞ்சாநாம் அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் உக்தாநாம் ஸர்வகர்மஸித்³த்⁴யர்த²த்வம் ஸ்பு²டயதி -
ஶரீரேதி ।
நநு ஜீவநக்ருதம் நிமோஷோந்மேபாதி³ கர்மாந்தரம் ஸாதா⁴ரணம் அஸ்தி । தத் கத²ம் ராஶித்³வயகாரணம் ? இதி, தத்ர ஆஹ -
யச்சேதி ।
அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் கர்மமாத்ரஹேதுத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாய, ஶரீராதி³த்ரிவித⁴கர்மஹேதுத்வோக்தி: அயுக்தா இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
பூர்வாபரவிரோத⁴ம் பரிஹரதி -
நைஷ தோ³ஷ: இதி ।
நநு ஜீவநக்ருதாநி ஸ்வாபா⁴விகாநி கர்மாணி த³ர்ஶநாதீ³நி விதி⁴நிஷேத⁴பா³ஹ்யத்வாத் ந தே³ஹாதி³நிர்வர்த்யாநி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
தத³ங்க³தயேதி ।
தஸ்ய தே³ஹாதி³த்ரயஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய அங்க³ம் சக்ஷுராதி³, தந்நிஷ்பாத்³யத்வேந ஜாவநக்ருதம் த³ர்ஶநாதி³ ப்ரதா⁴நகர்மணி அந்தர்பூ⁴தம் இதி த்ரைவித்⁴யம் அவிருத்³த⁴ம் இத்யர்த²: ।
தே³ஹாத்³யாரப்⁴யே த்ரிவிதே⁴ கர்மணி ஸர்வகர்மாந்தர்பா⁴வே(அ)பி கத²ம் பஞ்சாநாமேவ அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் தத்ர ஹேதுத்வம் , ப²லோபபோ⁴க³காலே காரணாந்தராபேக்ஷாஸம்ப⁴வாத் ? இதி ஆஶங்க்ய, ஜந்மகாலபா⁴விந: போ⁴க³காலபா⁴விதஶ்ச ஸர்வஸ்ய காரணஸ்ய தேஷ்வேவ அந்தர்பா⁴வாத் மைவ இத்யாஹ -
ப²லேதி
॥ 15 ॥
க்ரியாகர்த்ருத்வம் அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் ஆபாத்³ய, அவிது³ஷ: தேஷு ஆத்மத்³ருஷ்டிம் அநுவத³தி -
தத்ரேதி ।
தத்பத³பராமர்ஶயோக்³யம் ப்ரக்ருதம் ஸர்வம் கர்ம ।
ப்ரதீகம் ஆதா³ய பூர்வேண ஸஹ அக்ஷரார்த²ம் கத²யதி -
ஏவமிதி ।
அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் உக்தரீத்யா கர்த்ருத்வே ஸதி அந்யக³தம் கர்த்ருத்வம் ஆந்மந:, யத அத்⁴யாரோப்ய பஶ்யதி, அத: து³ர்மதிரிதி ஆத்மநி கர்த்ருத்வம் பஶ்யந் இத்யாஹ-
தத்ரைவமிதி ।
கர்தாரம் இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
தத்ரேத்யாதி³நா ।
தேஷு அதி⁴ஷ்டா²நாதி³ஷு, தை: அதி⁴ஷ்டா²நாதி³பி⁴: ஆரோபிதாத்மபா⁴வை: இத்யர்த²: ।
அகர்தாரம் ஆத்மாநம் கர்தாரம் பஶ்யதி இத்யத்ர ப்ரஶ்நத்³வாரா ஹேதும் ஆஹ -
கஸ்மாதி³தி ।
நநு ஶாஸ்த்ரஸம்ஸ்க்ருதபு³த்³தி⁴ரேவ அதிரிக்தாத்மவாதீ³ கர்த்ருத்வம் தஸ்ய அநுமந்யதே । நாஸௌ கர்த்ருத்வம் ஆத்மநி பஶ்யந்நபி ப⁴வதி அக்ருதபு³த்³தி⁴: । தத்ர ஆஹ -
யோ(அ)பீதி ।
தஸ்யாபி ஶாஸ்த்ரீபூர்வகம் ஆசார்யோபதே³ேஶேந தத³நுஸாரிந்யாயைஶ்ச அநாஹிதபு³த்³தி⁴த்வாத் அக்ருதபு³த்³தி⁴த்வம் ஸித்³த⁴ம் இத்யர்த²: ।
கௌடஸ்த்²யம் ஆத்மந: தத்த்வம் - யாதா²த்ம்யம் கர்மணோ(அ)பி தத்த்வம் - அவித்³யாக்ருதாதி⁴ஷ்டா²நாதி³க்ருதத்வேந ஆத்மாஸ்பர்ஶித்வம் । ஆத்மகர்மணோ: தத்த்வத³ர்ஶநாபா⁴வ: அத:ஶப்³த³ர்த²: । து³ஷ்டத்வம் ஸ்பஷ்டீகர்தும் து³ர்மதித்வம் விவ்ருணோதி -
ஜநநேதி ।
அஹம் கர்தா இதி ஆத்மத³ர்ஶநவதோ(அ)பி ந அவிது³ஷ: தத்³த³ர்ஶநம் அஸ்தீதி, அத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
யதே²தி ।
திமிரோபஹதசக்ஷு: அநேகம் சந்த்³ரம் பஶ்யந்நபி, தத்த்வத: ந தம் பஶ்யதி । ஏவம் அவித்³வாந் ஆத்மாநம் கர்தாரம் பஶ்யந்நபி தத்த்வத: ந தம் பஶ்யதி இத்யர்த²: ।
அதி⁴ஷ்டா²நாதி³ஷு அவித்³யயா ஸம்ப³த்³தா⁴த்மந: ஸ்வாத்மநி தத்³க³தக்ரியாரோபே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
யதா² வேதி ।
அந்யேஷு - வாஹகேஷு புருஷேஷு தா⁴வநகர்த்ருஷு வாஹநே ஸ்தி²த: ஸ்வாத்மாநம் ப்ரதா⁴வநகர்தாரம் அவிவேகாத் அபி⁴மந்யதே । ததா² அதி⁴ஷ்டா²நாதி³ஷு க்ரியாகர்த்ருஷு தத்³க³தம் ஸ்வாத்மாநம் கர்தாரம் மந்யமாந: து³ர்மதி: இத்யர்த²:
॥ 16 ॥
விபரீதத்³ருஷ்டே: து³ர்மதித்வம் ஶிஷ்ட்வா ஸம்யக்³த்³ருஷ்டே: ஸுமதித்வம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஆஹ -
க: புநரித்யாதி³நா ।
அஹம் கர்தா இதி ஆத்மநி கர்த்ருத்வப்ரத்யயாபா⁴வே குத்ர கர்த்ருத்வதீ⁴: இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ-
ஏதே இதி ।
கத²ம் தர்ஹி கர்த்ருத்வதீ⁴: ஆத்மநி ? இதி ஆஶங்க்ய, அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் தத்³வ்யாபாராணாம் ச ஸாக்ஷித்வாத் இதி ஆஹ -
அஹம் த்விதி ।
ஆத்மந: ந ஸ்வத: அஸ்தி க்ரியாஶக்திமத்த்வம் இதி அத்ர ப்ரமாணம் ஆஹ -
அப்ராணோ ஹீதி ।
நாபி தஸ்ய ஸ்வத: ஜ்ஞாநஶக்திமத்த்வம் இதி ஆஹ -
அமநா இதி ।
உபாதி⁴த்³வயாஸம்ப³ந்தே⁴ ஶுத்³த⁴த்வம் ப²லிதம் ஆஹ -
ஶுப்⁴ர இதி ।
காரணஸம்ப³ந்தா⁴த் அஶுத்³தி⁴ம் ஆஶங்க்ய உக்தம் -
அக்ஷராதி³தி ।
கார்யகாரணயோ: ஆத்மாஸ்பர்ஶித்வேந பார்த²க்யே, ஸத்³விதீயத்வம் ஆஶங்க்ய, தயோ: அவஸ்துத்வாத் மைவம் இத்யாஹ -
கேவல இதி ।
ஜந்மாதி³ ஸர்வவிக்ரியாரஹிதத்வேந கௌடஸ்த்²யம் ஆஹ -
அவிக்ரிய இதி ।
பு³த்³தி⁴ர்யஸ்யேத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
பு³த்³தி⁴ரிதி ।
ந அநுஶாயிநீ - ந அநுஶயவதீ, ந க்லேஶஶாலிநீ இத்யர்த²: ।
த்³விதீயபாத³ஸ்ய அக்ஷரார்த²ம் உக்தவா வாக்யார்த²மாஹ -
இத³மிதி ।
பாபம் கர்ம இத³மா பராம்ருஶ்யதே ।
லோகாநாம் ப்ராணஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே குத: ஹிம்ஸா இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ப்ராணிந: இதி ।
விருத்³தா⁴ர்தோ²க்த்யா ஸ்துதிரபி ந யுக்தா இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
விரோத⁴ம் பரிஹரதி -
ந ஏஷ: தோ³ஷ இதி ।
லௌகிகத்³ருஷ்டிமவஷ்டப்⁴ய ஹத்வாபீதி நிர்தே³ஶம் விஶத³யதி -
தே³ஹாதீ³தி ।
தாத்த்விகீம் த்³ருஷ்டி ஆஸ்தா²ய ந ஹந்தி இத்யாதி³நிர்தே³ஶம் உபபாத³யதி -
யதே²தி ।
நாஹம் கர்தா, கிந்து கர்த்ருதத்³வ்யாபாரயோ: ஸாக்ஷீ க்ரியாஜ்ஞாநஶக்திமது³பாதி⁴த்³வயவிநிர்முக்த: ஶுத்³த⁴: ஸந் கார்யகாரணாஸம்ப³த்³த⁴: அத்³விதீய: அவிக்ரிய: இத்யேவம் பாரமார்தி²கத்³ருஷ்டே: யதா²த³ர்ஶிதத்வம் த்³ரஷ்டவ்யம் ।
‘ஹத்வாபி’ இத்யேதத் ‘ந ஹந்தி’ இத்யாதி³ ச உப⁴யம் த்³ருஷ்டித்³வயாவஷ்டம்பா⁴த் உபபந்நம் இதி உபஸம்ஹரதி -
தது³ப⁴யமிதி ।
கேவலமேவ ஆத்மாநம் கர்தாரம் பஶ்யந் து³ர்மதி: இத்யத்ர ஆத்மவிஶேஷணஸமர்பககேவலஶப்³த³ஸாமர்த்²யாத் ஆத்மந: விஶிஷ்டஸ்ய கர்த்ருத்வம் இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
ஆத்மந: வைஶிஷ்ட்யாயோகா³த் ந விஶிஷ்டஸ்யாபி கர்த்ருத்வம் இதி தூ³ஷயதி-
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
அவிக்ரியஸ்வாபா⁴வ்யே(அ)பி கத²ம் ஆத்மந: அஸம்ஹதத்வம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
விக்ரியேதி ।
அதி⁴ஷ்டா²நாதி³பி⁴: ஆத்மந: ஸம்ஹநநே(அ)பி ந கர்த்ருத்வம் அவிக்ரியஸ்ய க்ரியாந்வயவ்யாகா⁴தாத் இத்யாஹ-
ஸம்ஹத்யேதி ।
ஸம்ஹதத்வாநுபபத்திம் வ்யக்தீகரோதி -
ந த்விதி ।
அஸம்ஹதத்வே ப²லிதம் ஆஹ -
இதி நேதி ।
கத²ம் தர்ஹி கேவலத்வம் ஆத்மநி கேவலஶப்³தா³த் உக்தம் ? ததா³ஹ -
அத இதி ।
அகர்த்ருத்வம் ஆத்மந: அப்⁴யுபபந்நம், ந அஸ்ய அவிக்ரியத்வம் உபைதி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
அவிக்ரியத்வம் சேதி ।
தத்ர ஸ்ம்ருதிவாக்யாநி உதா³ஹரதி -
அவிகார்யோ(அ)யமிதி ।
‘நாயம் ஹந்தி ந ஹந்யதே’ (ப⁴. கீ³. 2-19) இத்யாதி³வாக்யம் ஆதி³ஶப்³தா³ர்த²: ।
உக்தவாக்யாநாம் ஆத்மாவிக்ரியத்வே தாத்பர்யம் ஸூசயதி -
அஸக்ருதி³தி ।
‘நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம் இத்யாதி³வாக்யம் ஶ்ருதௌ ஆதி³ஶப்³தா³ர்த²: । யாநி வாக்யாநி தை: ஆத்மந: அவிக்ரியத்வம் த³ர்ஶிதம் இதி யோஜநா ।
ந்யாயதஶ்ச தத் த³ர்ஶிதம் இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: ந்யாயமேவ த³ர்ஶயதி -
நிரவயவமிதி ।
ந தாவத் ஆத்மா ஸ்வத: விக்ரியதே நிரவயவத்வாத் ஆகாஶவத் , நாபி பரத: அஸங்க³ஸ்ய அகார்யஸ்ய பராதீ⁴நத்வாயோகா³த் இத்யர்த²: ।
கிம் ச ஆத்மந: ஸ்வநிஷ்டா² வா விக்ரியா ? அதி⁴ஷ்டா²நாதி³நிஷ்டா² வா ? ந ஆத்³ய: । ஸ்வநிஷ்ட²விக்ரியாநுபபத்தே: ஆத்மந: த³ர்ஶிதத்வாத் இதி ஆஶயேந ஆஹ -
விக்ரியாவத்த்வேதி ।
ஸா ச அயுக்தா இதி உக்தம் இதி ஶேஷ: ।
த்³விதீயம் தூ³ஷயதி -
நேத்யாதி³நா ।
அதி⁴ஷ்டா²நாதி³க்ருதமபி கர்ம தத்³யோகா³த் ஆத்மநி ஆக³ச்ச²தி இதி ஆஶங்க்ய, ததா³க³மநம் வாஸ்தவம் ஆவித்³யம் வா இதி விகல்ப்ய ஆத்³யம் தூ³ஷயதி -
நஹீதி ।
த்³விதீயம் நிரஸ்யதி -
யத்த்விதி ।
ஆத்மநி அவித்³யாப்ராபிதம் கர்ம ந ஆத்மீயம் இதி ஏதத் த்³ருஷ்டாந்தாப்⁴யாம் உபபாத³யதி -
யதே²த்யாதி³நா ।
ஆத்மந: அவிக்ரியத்வேந கர்த்ருத்வாபா⁴வே ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
நநு ப்ராகே³வ ஆத்மந: அவிக்ரியத்வம் ப்ரதிபாதி³தம் । தத் இஹ கஸ்மாத் உச்யதே ? தத்ர ஆஹ -
நாயமிதி ।
ஶாஸ்த்ராதௌ³ ப்ரதிஜ்ஞாதம் ஹேதுபூர்வகம் ஸங்க்ஷிப்ய உக்த்வா மத்⁴யே தத்ர தத்ர ப்ரஸங்க³ம் க்ருத்வா ப்ரஸாரிதாம் கர்மாதி⁴காரநிவ்ருத்திம் இஹ உபஸம்ஹரதி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ப்ரதிஜ்ஞாதஸ்ய ஹேதுநா உபபாதி³தஸ்ய அந்தே நிக³மநம் கிமர்த²ம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ-
ஶாஸ்த்ரார்தே²தி ।
கர்மாதி⁴காரோ விது³ஷ: ந, இதி ஸ்தி²தே, தஸ்ய தே³ஹாபி⁴மாநாபா⁴வே ஸதி, அவித்³யோத்த²ஸர்வகர்மத்யாக³ஸித்³தே⁴: அநிஷ்டம் இஷ்டம் மிஶ்ரம் சேதி த்ரிவித⁴ம் கர்மப²லம் ஸம்ந்யாஸிநாம் ந, இதி ப்ராகு³க்தம் யுக்தமேவ, இதி பரமப்ரக்ருதம் உபஸம்ஹரதி -
ஏவம் சேதி ।
யே புந: அவித்³வாஸம்: தே³ஹாபி⁴மாநிந:, தேஷாம் த்ரிவித⁴ம் கர்மப²லம் ஸம்ப⁴வத்யேவ, இதி ஹேதுவசநஸித்³த⁴ம் அர்த²ம் நிக³மயதி -
தத்³விபர்யயாச்ச இதி ।
அதி⁴ஷ்டா²நாதி³க்ருதம் கர்ம ந ஆத்மக்ருதம் , அவிது³ஷாமேவ கர்மாதி⁴கார:, தே³ஹாபி⁴மாநித்வேந தத்த்யாகா³யோகா³த் , தே³ஹாபி⁴மாநாபா⁴வாத்து விது³ஷாம் கர்மாதி⁴காரநிவ்ருத்தி:, இதி உபஸம்ஹ்ருதம் அர்த²ம் ஸங்க்ஷிப்ய ஆஹ -
இத்யேஷ இதி ।
உக்தஶ்ச கீ³தார்த²: வேதா³ர்த²த்வாத் உபாதே³ய: இத்யாஹ -
ஸ ஏஷ இதி ।
கத²ம் அயம் அர்த²: வேதா³ர்தோ²(அ)பி ப்ரதிபத்தும் ஶக்யதே ? தத்ர ஆஹ -
நிபுணேதி ।
பா⁴ஷ்யக்ருதா மாநயுக்திப்⁴யாம் விப⁴ஜ்ய அநுக்தத்வாத் ந அஸ்ய அர்த²ஸ்ய உபாதே³யத்வம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
தத்ரேதி
॥ 17 ॥
ஶாஸ்த்ரார்தோ²பஸம்ஹாராநந்தர்யம் அத² இத்யுக்தம் । இதா³நீமிதி ப்ரவர்தகோபதே³ஶாபேக்ஷாவஸ்தா² உக்தா । கர்மணாம் யேஷு விது³ஷாம் ந அதி⁴கார:, அவிது³ஷாம் ச அதி⁴கார:, தேஷாம் இத்யர்த²: । ஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய கரணவ்யுத்பத்த்யா ஜ்ஞாநமாத்ரார்த²த்வம் ஆஹ -
ஜ்ஞாநமிதி ।
ஜ்ஞேயஶப்³த³ஸ்யாபி தத்³வதே³வ ஜ்ஞாதவ்யமாத்ரார்த²த்வம் ஆஹ-
ததே²தி ।
உபாதி⁴லக்ஷணத்வம் - தத்ப்ரதா⁴நத்வம் உபஹிதத்வம் । தஸ்ய அவஸ்துத்வார்த²ம் அவித்³யாகல்பிதவிஶேபணம் । ஏததே³வ த்ரயம் ஸர்வகர்மப்ரவர்தகம் இத்யாஹ -
இத்யேததி³தி ।
ஸர்வகர்மணாம் ப்ரவர்தகம் இதி அத்⁴யாஹர்தவ்யம் ।
சோத³நேதி க்ரியாயா: ப்ரவர்தகம் வசநம் இதி பா⁴ஷ்யாநுஸாரேண சோத³நாஶப்³தா³ர்த²ம் ஆஹ -
ப்ரவர்திகேதி ।
ஸர்வகர்மணாம் இதி பூர்வேணஸம்ப³ந்த⁴: । த்ரைவித்⁴யம் ஜ்ஞாநாதி³நா ப்ராக் உக்தம் । கர்மணாம் சோத³நா இதி விக்³ரஹ: ।
தேஷாம் ஸர்வகர்மப்ரவர்தகத்வம் அநுப⁴வேந ஸாத⁴யதி -
ஜ்ஞாநாதீ³நாமிதி ।
ஹாநோபாதா³நாதி³ இதி ஆதி³பதே³ந உபேக்ஷா விவக்ஷிதா ।
கரணம் இத்யாதே³: தாத்பர்யம் ஆஹ -
தத இதி ।
ஜ்ஞாநாதீ³நாம் ப்ரவர்தகத்வாத் இத்யர்த²: ।
உக்தே(அ)ர்தே² ஶ்லோகபா⁴க³ம் அவதாரயதி -
இத்யேததி³தி ।
பா³ஹ்யம் அந்தஸ்த²ம் ச த்³விவித⁴ம் கரணம் கரணவ்யுத்பத்த்யா கத²யதி -
கரணமிதி ।
உக்தலக்ஷணம் கர்மைவ ஸ்பு²டயதி -
கர்துரிதி ।
ஸ்வதந்த்ரோ ஹி கர்தா ।
ஸ்வாதந்த்ர்யம் ச காரகாப்ரயோஜ்யஸ்ய தத்ப்ரயோக்த்ருத்வம் இத்யாஹ -
கர்தேதி ।
கத²ம் உக்தே த்ரிவிதே⁴ கர்ம ஸங்க்³ருஹ்யதே ? தத்ராஹ -
கர்மேதி ।
கர்மணோ ஹி ப்ரஸித்³த⁴ம் காரகாஶ்ரயத்வம் இதி பா⁴வ:
॥ 18 ॥
அநந்தரஶ்லோகத³ஶகதாத்பர்யமாஹ -
அதே²தி ।
ஜ்ஞாநாதி³ப்ரஸ்தாவாநந்தர்யம் அத²ஶப்³தா³ர்த²: । இதா³நீம் - ப்ரஸ்துதஜ்ஞாநாத்³யவாந்தரபே⁴தா³பேக்ஷாயாம் இத்யர்த²: ।
தேஷாம் கு³ணபே⁴தா³த் த்ரைவித்⁴யே ஹேதும் ஆஹ -
கு³ணாத்மகத்வாத் இதி ।
வக்தவ்ய: - வக்ஷ்யமாணஶ்லோகநவகேந இதி ஶேஷ: ।
ஏவம் ஸ்தி²தே ப்ரத²மம் அவாந்தரபே⁴த³ப்ரதிஜ்ஞா க்ரியதே இத்யாஹ -
இத்யாரப்⁴யத இதி ।
கர்து: ஈப்ஸிததமம் கர்ம இதி யத் தத் பரிபா⁴ஷ்யதே, தத் ந அத்ர கர்மஶப்³த³வாச்யம் இதி ஆஹ -
நேதி ।
கு³ணாதிரேகேண விதா⁴ந்தரம் ஜ்ஞாநாதி³ஷு ந இதி நிர்தா⁴ரயிதும் அவதா⁴ரணம் இதி ஆஹ -
கு³ணேதி ।
ஜ்ஞாநாதீ³நாம் ப்ரத்யேகம் கு³ணபே⁴த³ப்ரயுக்தே த்ரைவித்⁴யே ப்ரமாணம் ஆஹ -
ப்ரோச்யத இதி ।
ந து காபிலம் பாதஞ்ஜலம் இத்யாதி³ ஶாஸ்த்ரீம் விருத்³தா⁴ர்த²த்வாத் அப்ரமாணம், கத²ம் இஹ ப்ரமணீக்ரியதே ? தத்ர ஆஹ -
தத³பீதி ।
விஷயவிஶேஷே விரோதே⁴(அ)பி ப்ரக்ருதே அர்தே² ப்ராமாண்யம் அவிருத்³த⁴ம் இத்யர்த²: ।
யத்³யபி காபிலாத³ய: கு³ணவ்ருத்திவிசாரே கௌ³ணவ்யாபாரஸ்ய போ⁴கா³தே³: நிரூபணே ச நிபுணா:, ததா²பி கத²ம் ததீ³யம் ஶாஸ்த்ரம் அத்ர ப்ரமாணீக்ருதம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
தே ஹீதி ।
ஜ்ஞாநாதி³ஷு ப்ரத்யேகம் அவாந்தரபே⁴த³: வக்ஷ்யமாண: அர்த²: தஸ்ய தந்த்ராந்தரே(அ)பி ப்ரஸித்³தி⁴கத²நம் ஸ்துதி:, தாத³ர்த்²யேந காபிலாதி³மதோபாதா³நம் இஹ உபயோகி³ இத்யர்த²: ।
த்ருதீயபாத³ஸ்ய அவிருத்³தா⁴ர்த²த்வம் நிக³மயதி-
நேதி ।
யதா²வத் இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -
யதா²ந்யாயமிதி
॥ 19 ॥
ஜ்ஞாநாதீ³நாம் ப்ரத்யேகம் ஜ்ஞாதவ்யம் ப்ரதிஜ்ஞாய, ஜ்ஞாநத்ரைவித்⁴யார்த²ம் ஶ்லோகத்ரயம் அவதாரயதி -
ஜ்ஞாநஸ்யேதி ।
தத்ர ஸாத்த்விகம் ஜ்ஞாநம் உபந்யஸ்யதி -
ஸர்வேதி ।
பூ⁴தாநி - கார்யகாரணாத்மகாநி உபாதி⁴ஜாதாநி ।
அத்³விதீயம் அக²ண்டை³கரஸம் ப்ரத்யகா³த்மபூ⁴தம் அபா³தி⁴தம் தத்த்வம் ஜ்ஞேயத்வேந விவக்ஷிதம் இத்யாஹ -
ஏகமிதி ।
விவக்ஷிதம் அவ்யயத்வம் ஸங்க்ஷிபதி -
கூடஸ்தே²தி ।
ப்ரதிதே³ஹம் அவிப⁴க்தம் இதி உக்தம் வ்யநக்தி -
விப⁴க்தேஷ்விதி ।
தத் ஜ்ஞாநம் இத்யாதி³ வ்யாகரோதி -
அத்³வைதேதி
॥ 20 ॥
த்³வைதத³ர்ஶநாந்யபி காநிசித் ப⁴வந்தி ஸத்வநிர்வ்ருத்தாநி ஸம்யஞ்சி, இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
யாநீதி ।
தேஷாம் அஸம்யக்த்வே ஹேதும் ஆஹ -
ராஜஸாநீதி ।
ப்ரதிதே³ஹம் அந்யத்வேந பி⁴ந்நாத்மந: யேந ஜ்ஞாநேந ஜாநாதி, தத் ஜ்ஞாநம் ராஜஸம் இதி வ்யாசஷ்டே -
பே⁴தே³நேதி ।
ப்ருத²க்த்வம் ப்ருத²க்³வித⁴த்வம் ச புநருக்தம் இதி ஆஶங்க்ய, ஹேதுஹேதுமத்த்வேந விபா⁴க³ம் விவக்ஷித்வா ஆஹ -
பி⁴ந்நேதி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் அயுக்தம் இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
யேநேதி
॥ 21 ॥
ஸக்தத்வமேவ வ்யநக்தி -
ஏதாவாநிதி ।
ஏகஸ்மிந் கார்யே ஜ்ஞாநஸ்ய ஸக்தத்வமேவ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாத⁴யதி -
யதே²த்யாதி³நா ।
யத் நிர்யுக்திகத்வம், ததே³வ ஜ்ஞாநஸ்ய ஆபா⁴ஸத்வே காரணம் இத்யாஹ -
அஹைதுகத்வாதி³தி ।
ஸ்வரூபதோ விஷயதஶ்ச ஆபா⁴ஸத்வம் ப²லதோ வா இத்யாஹ -
அல்பேதி ।
தாமஸம் ஜ்ஞாநம் உக்தலக்ஷணம் இத்யத்ர அநுப⁴வம் ப்ரமாணயதி -
தாமஸாநாம் ஹீதி
॥ 22 ॥
த்ரிவித⁴ம் கர்ம வக்தும் அநந்தரஶ்லோகத்ரயம் இத்யாஹ -
அதே²தி ।
தத்ர ஸாத்த்விகம் கர்ம நிரூபயதி -
நியதமிதி
॥ 23 ॥
ராஜஸம் கர்ம நிர்தி³ஶதி -
யத்த்விதி ।
ப²லப்ரேப்ஸுநா கர்த்ரா யத் கர்ம க்ரியதே, தத் ராஜஸம் இதி உத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।
தத்த்வஜ்ஞாநவதா நிரம்ஹங்காரேண, ஸாஹங்காரேண து அஜ்ஞேந க்ரியதே கர்ம இதி விவக்ஷாம் வாரயதி -
ஸாஹங்காரேணேதி ।
தத்த்வாஜ்ஞாநவதா நிரஹங்காரேண க்ருதம் கர்ம அபேக்ஷ்ய, ஸாஹங்காரேண அஜ்ஞேந க்ருதம் ஏதத் கர்ம இதி ந விவக்ஷ்யதே சேத் தர்ஹி கிம் அத்ர விவக்ஷிதம் ? இதி ப்ருச்ச²தி -
கிம் தர்ஹி இதி ।
யோ ஹி து³ரிதரஹித: ஶ்ரோத்ரிய: லோகாத் அநபேத: தஸ்ய யத் அஹங்காரவர்ஜிதம் கர்ம, தத³பேக்ஷயா இத³ம் ஸாஹங்காரேண க்ருதம் கர்ம இதி உக்தம் இத்யாஹ -
லௌகிகேதி ।
நநு தத்த்வஜ்ஞாநவத: நிரஹங்காரஸ்ய கர்மகர்த்ருத்வம் அபேக்ஷ்ய ஸாஹங்காரேண இத்யாதி³ கிம் ந இஷ்யதே ? தத்ர ஆஹ -
யோ ஹீதி ।
விஶேஷணாந்தரவஶாதே³வ தத்த்வவித³: நிவாரிதத்வாத் ந தத³பேக்ஷம் இத³ம் விஶேஷணம் இத்யர்த²: ।
ஸாஹங்காரஸ்யைவ ராஜஸே கர்மணி கர்த்ருத்வம் இத்யேதத் கைமுதிகந்யாயேந ஸாத⁴யதி -
ஸாத்த்விகஸ்யேதி ।
நநு ஆத்மவித³: அந்யஸ்ய நிரஹங்காரத்வாயோகா³த் கத²ம் தத³பேக்ஷயா ஸாஹங்காரேண இதி உக்தம் ? தத்ர ஆஹ -
லோக இதி
॥ 24 ॥
ஸம்ப்ரதி தாபஸம் கர்ம உதா³ஹரதி-
அநுப³ந்த⁴மித்யாதி³நா
॥ 25 ॥
இதா³நீம் கர்த்ருத்ரைவித்⁴யம் ப்³ருவந் ஆதௌ³ ஸாத்த்விகம் கர்தாரம் த³ர்ஶயதி -
முக்தேதி ।
ஸாங்கோ³ நாம ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴ர்வா கர்த்ருத்வாபி⁴மாநோ வா । நாஹம் வத³நஶீல: - கர்தா அஹமிதி வத³நஶீல: ந ப⁴வதி இத்யர்த²: ।
தா⁴ரணம் - தை⁴ர்யம் । க்ரியமாணஸ்ய கர்மண: யதி³ ப²லாநபி⁴ஸந்தி⁴:, தர்ஹி ந அநுஷ்டா²நவிஶ்ரம்ப⁴: ஸம்ப⁴வேத் , இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
கேவலமிதி ।
ப²லராகா³தி³நா இதி ஆதி³ஶப்³தே³ந கர்மராக³: க்³ருஹ்யதே । அயுக்த: இதி சே²த³:
॥ 26 ॥
ராஜஸம் கர்தாரம் கத²யதி -
ராகீ³தி ।
கர்மவிஷய: ராக³:, கர்மப²லப்ரேப்ஸுரிதி ப²லராக³ஸ்ய ப்ருத²க் கத²நாத் । ஸ்வாபி⁴ப்ராயாப்ரகடீகரணபூர்வகம் பரபீட³நம் பரவிச்சே²த³நம் தேந ஸ்வார்த²பர: இத்யர்த²:
॥ 27 ॥
தீ³ர்க⁴ம் ஸூத்ரயிதும் ஶீலம் அஸ்ய இதி வ்யுத்பத்திம் க்³ருஹீத்வா விவக்ஷிதம் அர்த² ஆஹ -
கர்தவ்யாநாமிதி ।
ஏவம் க்ரியமாணே ஸதி அநிஷ்டம் இத³ம் கத²ஞ்சித் ஆபத்³யேத ; யதா³ புந: ஏவம் க்ரியதே ததா³ து அநிஷ்டமேவ ஸம்பா⁴வநோபநீதம் இதி சிந்தாபரம்பராயாம் மந்த²ரப்ரவ்ருத்தி: இத்யர்த²: ।
ததே³வ ஸ்பஷ்டயதி -
யத³த்³யேதி
॥ 28 ॥
ஜ்ஞாநாதீ³நாம் ப்ரத்யேகம் த்ரைவித்⁴யம் உக்த்வா, வ்ருத்திமத்த்யா: பு³த்³தே⁴: தத்³வ்ருத்தேஶ்ச த்⁴ருத்யாக்²யாயா: த்ரைவித்⁴யம் ஸூசயதி -
பு³த்³தே⁴ரிதி ।
ஸூத்ரவிவரணம் ப்ரதிஜாநீதே-
ப்ரோச்யமாநமிதி ।
அர்ஜுநஸ்ய த⁴நஞ்ஜயத்வம் வ்யுத்பாத³யதி -
தி³கி³தி
॥ 29 ॥
தத்ராதௌ³ ஸாத்த்விகீம் பு³த்³தி⁴ம் நிர்தி³ஶதி -
ப்ரவ்ருத்திம் சேதி ।
ப்ரவ்ருத்தி: ஆசரணமாத்ரம் அநாசரணமாத்ரம் ச நிவ்ருத்தி: இதி கிம் ந இஷ்யதே ? தத்ர ஆஹ -
ப³ந்தே⁴தி ।
யஸ்மிந் வாக்யே ப³ந்த⁴மோக்ஷௌ உச்யதே, தஸ்மிந்நேவ ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யாோ: உக்தத்வாத் , கர்மமார்க³ஸ்ய ப³ந்த⁴ஹேதுத்வாத் , மோக்ஷஹேதுத்வாச்ச ஸம்ந்யாஸமார்க³ஸ்ய, தாவேவ அத்ர க்³ராஹ்யௌ இத்யர்த²: ।
கரணாகரணயோ: நிர்விஷயத்வாயோகா³த் விஷயாபேக்ஷாம் அவதார்ய யோக்³யம் விஷயம் நிர்தி³ஶதி-
கஸ்யேதி ।
அநிஷ்டஸாத⁴நம் ப⁴யம் , இஷ்டஸாத⁴நம் அப⁴யம் இதி விப⁴ஜதே -
ப⁴யேதி ।
ப³ந்தா⁴தி³மாத்ரஜ்ஞாநஸ்ய பு³த்³த்⁴யந்தரே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் விஶேஷணம் ।
நநு பு³த்³தி³ஶப்³தி³தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ராகே³வ த்ரைவித்⁴யப்ரதிபாத³நாத் கிமிதி பு³த்³தே⁴: இதா³நீம் த்ரைவித்⁴யம் ப்ரதிஜ்ஞாய வ்யுத்பாத்³யதே ? தத்ர ஆஹ -
ஜ்ஞாநமிதி ।
தர்ஹி ஜ்ஞாநேந க³தத்வாத் ந புந: த்⁴ருதி: வ்யுத்பாத³நீயா இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
த்⁴ருதிரபீதி ।
விஶேஷஶப்³தே³ந ஜ்ஞாநாத் வ்யாவ்ருத்தி: இஷ்டா
॥ 30 ॥
கார்யாகார்யயோ: த⁴ர்மாக⁴ர்மாப்⁴யாம் பௌநருக்த்யம் பரிஹரதி -
பூர்வோக்தே இதி ।
பூர்வஶ்லோகே கார்யாகார்யஶப்³தா³ப்⁴யாம் த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தா²நாம் கர்மணாம் கரணாகரணே நிர்தி³ஷ்டே । தயோரேவ அத்ர க்³ரஹணாத் ந த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் பூர்வபர்யாயாப்⁴யாம் க³தார்த²தா இதி அர்த²: । யா (ஸா) பு³த்³தி⁴:, யயா பு³த்³த்⁴யா போ³த்³தா⁴ நிர்ணயேந ந ஜாநாதி இத்யர்த²:
॥ 31 ॥
த⁴ர்மஶப்³தோ³ நபும்ஸகலிங்கோ³(அ)பி இதி அபி⁴ப்ரேத்ய த⁴ர்மம் இதி உக்தம் । தமஸாவ்ருதா - அவிவேகேந வேஷ்டிதா இத்யர்த²: । கார்யாகார்யாதீ³ந் உக்தாந் அநுக்தாம்ஶ்ச ஸங்க்³ரஹீதும் ஸர்வார்தா²ந் இத்யுக்தம் । தத் வ்யாசஷ்டே -
ஸர்வாநேவேதி ।
விபரீதாம்ஶ்சேதி சகாரம் அவதா⁴ரணே க்³ருஹீத்வா விபரீதாநேவ இத்யுக்தம்
॥ 32 ॥
இத³நீம் த்⁴ருதித்ரைவித்⁴யம் வ்யுத்பிபாத³யிஷு: ஆதௌ³ ஸாத்விகீம் த்⁴ருதிம் வ்யுத்பாத³யதி -
த்⁴ருத்யேதி ।
நிர்தி³ஷ்டாநாம் சேஷ்டாநாம் கத²ம் த்⁴ருத்யா தா⁴ரணம் ? தத்ர ஆஹ-
தா: இதி ।
ததே³வ அநுப⁴வேந ஸாத⁴யதி -
த்⁴ருத்யா ஹீதி ।
த்⁴ரியதே அநயா இதி த்⁴ருதி: - யத்நவிஶேஷ: தயா த்⁴ருத்யா தா⁴ர்யமாணா: மிதோ²பதி³ஷ்டா: சேஷ்டா: ஶாஸ்த்ரம் அதிக்ரம்ய ந அர்தா²ந்தராவகா³ஹிந்ய: ப⁴வந்தி இதி அர்த²: ।
த்⁴ருதிமேவ ஸமாத்⁴யவிநாபூ⁴தத்வேந விஶிநஷ்டி -
யோகே³நேதி ।
நநு த்⁴ருதே: நியமேந ஸமாத்⁴யநுக³தத்வம் கத²ம் உக்தக்ரியாதா⁴ரணோபயோகீ³ ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஏததி³தி ।
உக்தக்ரியா: தா⁴ரயமாணோ யோகே³ந ப்³ரஹ்மணி ஸமாதா⁴நேந ஐகாக்³ர்யேண அவ்யபி⁴சாரிண்யா அவிநாபூ⁴தயா த்⁴ருத்யா தா⁴ரயதி । அந்யதா² தத³விநாபா⁴வாபா⁴வே நியமேந தத்³தா⁴ரணாஸித்³தே⁴: இத்யர்த²:
॥ 33 ॥
ராஜஸீம் த்⁴ருதிம் த³ர்ஶயதி -
யயா த்விதி ।
தேஷாம் தா⁴ரணப்ரகாரம் அபி⁴நயதி -
மநஸீதி ।
ப²லாகாங்க்ஷீதி கஸ்ய விஶேஷணம் ? தத்ர ஆஹ -
ய: புருஷ இதி
॥ 34 ॥
தமாஸீம் த்⁴ருதிம் வ்யாசஷ்டே -
யயேதி ।
ஶோகம் - ப்ரியவியோக³நிமித்தம் ஸந்தாபம் । விஷண்ணதாம் - இந்த்³ரியாணாம் க்³லாநிம் । விஷயஸேவா குமார்க³ப்ரவ்ருத்தே: உபலக்ஷணம் உக்தம் । ஸ்வப்நாதி³ மதா³ந்தம் ஸர்வமேவ கர்தவ்யதயா ஆத்மந: ப³ஹு மந்யமாந: - மநஸி நித்யமேவ குர்வந் து³ர்மேதா⁴: ந விமுஞ்சதி, கிந்து தா⁴ரயத்யேவ இதி யோஜநா
॥ 35 ॥
வ்ருத்தம் அநூத்³ய அநந்தரஶ்லோகதாத்பர்யம் ஆஹ -
கு³ணேத்யாதி³நா ।
க்ரியாகாரகாணாம் கு³ணத: த்ரைவித்⁴யோக்த்யநந்தரம் ப²லஸ்ய ஸுக²ஸ்ய த்ரைவித்⁴யோக்த்யவஸரே ஸதி, இதி ஆஹ -
இதா³நீமிதி ।
ஹேயோபாதே³யபே⁴தா³ர்த²ம் த்ரைவித்⁴யம் । ஸமாதா⁴நம் - ஐகாக்³ர்யம் மம வசநாத் இதி ஶேஷ: । யத்ர இதி உப⁴யத்ர ஸம்ப³த்⁴யதே । தத் த்ரிவித⁴ம் ஸுக²மிதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 36 ॥
தத்ர ஸாத்த்விகம் ஸுக²ம் ஆதே³யத்வேந த³ர்ஶயதி -
யத்ததி³தி ।
ப்ரத²மஸந்நிபாதம் விப⁴ஜதே -
ஜ்ஞாநேதி ।
குத: தஸ்ய து³:கா²த்மகத்வம் ? தத்ர ஆஹ -
அத்யந்தேதி ।
து³:கா²த்மகத்வே த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
விஷமிவேதி ।
ஜ்ஞாநாதி³பரிபாகாவஸ்தா² பரிணாம:, தஸ்மிந் ஸதி ததோ ஜாதம் இதி யோஜநா ।
தத்ரைவ ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
ஆத்மந இதி ।
ஆத்மபு³த்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்ய அர்தா²ந்தரம் ஆஹ -
ஆத்மவிஷயேதி ।
அந்த:கரணநைர்மல்யாத்³வா ஸம்யக்³ஜ்ஞாநப்ரகர்ஷாத்³வா ஜாதத்வாத் இதி தச்ச²ப்³தா³ர்த²:
॥ 37 ॥
ராஜஸம் ஸுக²ம் ஹேயத்வாய கத²யதி -
விஷயேதி ।
ப³லம் - ஸங்கா⁴தஸாமர்த்²யம், வீர்யம் - பராக்ரமக்ருதம் யஶ:, ரூபம் - ஶரீரஸௌந்த³ர்யம், ப்ரஜ்ஞா - ஶ்ருதார்த²க்³ரஹணஸாமர்த்²யம், மேதா⁴ - க்³ருஹீதார்த²ஸ்ய அவிஸ்மரணேந கா⁴ரணஶக்தி:, த⁴நம் - கோ³ஹிரண்யாதி³, உத்ஸாஹஸ்து - கார்யம் ப்ரதி உபக்ரமாதி³:, ஏதேஷாம் நாஶகத்வாத் வைஷயிகம் ஸுக²ம் விஷஸமம் இதி அர்த²: ।
தத்ரைவ ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
அத⁴ர்மேதி
॥ 38 ॥
தாமஸம் ஸுக²ம் த்யாகா³ர்த²மேவ உதா³ஹரதி -
யத³க்³ரே சேதி ।
அநுப³ந்த⁴ஶப்³தா³ர்த²ம் ஆஹ -
அவஸாநேதி ।
மோஹநம் - மோஹகரம் ।
தது³த்பத்திஹேதும் ஆஹ -
நித்³ரேதி
॥ 39 ॥
க்ரியாகாரகப²லாத்மந: ஸம்ஸாரஸ்ய ப்ரத்யேகம் ஸாத்த்விகாதி³பே⁴தே³ந த்ரைவித்⁴யம் உக்த்வா ஸம்ஸாராந்தர்பூ⁴தமேவ கிஞ்சித் கு³ணத்ரயாஸ்ப்ருஷ்டமபி க்வசித் ப⁴விஷ்யதி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
அதே²தி ।
ஸம்ஸாரஸ்ய ஸர்வஸ்யைவ கு³ணத்ரயஸம்ஸ்ப்ருஷ்டத்வம் ப்ரகரணம் । அந்யத்³வா அப்ராணி இத்யத்ர அப்ராணிஶப்³தே³ந ப்ரஸித்³த்⁴யா ஸ்தா²வராதி³ க்³ருஹ்யதே
॥ 40 ॥
ப்ரகரணார்த²ம் உபஸம்ஹ்ருதம் அநுவத³தி -
ஸர்வ இதி ।
தஸ்ய அநேகாத்மத்வேந ஹேயத்வம் ஸூசயதி -
க்ரியேதி ।
நிர்கு³ணாத் ஆத்மந: வைலக்ஷண்யாச்ச தஸ்யா ஹேயதா, இதி ஆஹ -
ஸத்த்வேதி ।
அநர்த²த்வாச்ச தஸ்ய த்யாஜ்யத்வம் , அநர்த²த்வம் ச அவித்³யாகல்பிதத்வேந, அவஸ்துநோ வஸ்துவத் பா⁴நாத் இத்யாஹ -
அவித்³யேதி ।
ந கேவலம் அஷ்டாத³ஶே ஸம்ஸாரோ த³ர்ஶித:, கிந்து பஞ்சத³ஶே(அ)பீத்யாஹ -
வ்ருக்ஷேதி ।
சகாராத் உக்த: ஸம்ஸார: அநுக்ருஷ்யதே ।
ஸம்ஸாரத்⁴வஸ்திஸாத⁴நம் ஸம்யக் ஜ்ஞாநம் ச தத்ரைவ உக்தம் இத்யாஹ -
அஸங்கே³தி ।
வ்ருத்தம் அநூத்³ய அநந்தரஸந்த³ர்ப⁴தாத்பர்யம் ஆஹ -
தத்ர சேதி ।
உக்த: நிவர்தயிஷித: ஸம்ஸார: ஸதிஸப்தம்யா பராம்ருஶ்யதே । ஸர்வோ ஹி ஸம்ஸாரோ கு³ணத்ரயாத்மக: । ந ச கு³ணாநாம் ப்ரக்ருத்யாத்மகாநாம் ஸம்ஸாரகாரணீபூ⁴தாநாம் நிவ்ருத்தி: யுக்தா, ப்ரக்ருதே: நித்யத்வாத் இதி ஆஶங்காயாம், ஸ்வத⁴ர்மாநுஷ்டா²நாத் தத்த்வஜ்ஞாநோத்பத்த்யா கு³ணாநாம் அஜ்ஞாநாத்மகாநாம் நிவ்ருத்திர்யதா² ப⁴வதி, ததா² ஸ்வத⁴ர்மஜாதம் வக்தவ்யம் இதி உத்தரக்³ரந்த²ப்ரவ்ருத்தி: இத்யர்த²: ।
தத்தத்³வர்ணப்ரயுக்தத⁴ர்மஜாதாநுபதே³ஶே ச உபஸம்ஹாரப்ரகரணப்ரகோப: ஸ்யாத் , இதி ஆஹ -
ஸர்வஶ்சேதி ।
உபஸம்ஹ்ருதே கீ³தாஶாஸ்த்ரே யத்³யபி ஸர்வோ வேதா³ர்த²: ஸ்ம்ருத்யர்த²ஶ்ச ஸர்வ: உபஸம்ஹ்ருத:, ததா²பி முமுக்ஷுபி⁴: அநுஷ்டே²யம் அஸ்தி வக்தவயம் அவஶிஷ்டம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஏதாவாநிதி ।
அநுஷ்டே²யபரிமாணநிர்தா⁴ரணவத் உக்தஶங்காநிவர்தநம் ஶாஸ்த்ரார்தோ²பஸம்ஹாரஶ்ச இதி ஏதத் உப⁴யம் சகாரார்த²: ।
ஸம்ப்ரதி வர்ணசதுஷ்டயஸ்ய அநுஷ்டே²யம் த⁴ர்மஜாதம் அஸங்கீர்ணம் இதி ஸூத்ரம் உபந்யஸ்யதி-
ப்³ராஹ்மணேதி ।
உபநயநஸம்ஸ்காரவத்த்வே ஸதி வேதா³தி⁴காரித்வம் ஸமாநம் இதி த்ரயாணாம் ஸமாஸகரணம் ।
இதரேஷாம் அஸமாஸே ஹேதும் ஆஹ -
ஶூத்³ராணாம் இதி ।
ஏகஜாதித்வம் உபநயநவர்ஜிதத்வம் ।
கர்மணாம் அஸங்கீர்ணத்வேந வ்யவஸ்தா²பகம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரகடயதி -
கேந இத்யாதி³நா ।
ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வை: கு³ணை: இத்யஸ்ய அர்தா²ந்தரம் ஆஹ -
அத²வேதி ।
உக்தவ்யவஸ்தா²யாம் கார்யத³ர்ஶநம் ப்ரமாணயதி -
ப்ரஶாந்தீதி ।
ஸ்வபா⁴வஶப்³த³ஸ்ய அர்தா²ந்தரம் ஆஹ -
அத²வேதி ।
கிமிதி கு³ணாபி⁴வ்யக்தே: உக்தவாஸநாதீ⁴நத்வம் ? தத்ர ஆஹ -
கு³ணேதி ।
நநு ऩாஸ்தி கு³ணப்ராது³ர்பா⁴வஸ்ய நிஷ்காரணத்வம், ப்ரக்ருதிஜை: கு³ணை: இதி ப்ரக்ருதே: கு³ணகாரணத்வாபி⁴தா⁴நாத் , அத: ஆஹ -
ஸ்வபா⁴வ இதி ।
வாஸநா காரணம் இதி கு³ணவ்யக்தே: நிமித்தகாரணத்வம் விவக்ஷிதம் । ப்ரக்ருதிஸ்து உபாதா³ந இதி பா⁴வ: ।
உக்தம் உபஸம்ஹரதி -
ஏவமிதி ।
ஸ்வபா⁴வப்ரப⁴வை: ஸத்த்வாதி³கு³ணை: ப்³ராஹ்மணாதீ³நாம் கர்மாணி ப்ரவிப⁴க்தாநி இதி உக்தம் ஆக்ஷிபதி-
நந்விதி ।
ஶாஸ்த்ரஸ்ய த⁴ர்மவிபா⁴க³ஹேதோ: ஸத்த்வாதி³விஶேஷாபேக்ஷயைவ விபா⁴க³ஜ்ஞாபகத்வாத் உப⁴யத்ர விபா⁴க³ஹேதுத்வோக்தி: அவிருத்³தா⁴ இதி பரிஹரதி -
நைஷ தோ³ஷ இதி
॥ 41 ॥
ப்ரவிப⁴க்தாநி கர்மாண்யேவ ப்ரஶ்நத்³வாரா விவிச்ய த³ர்ஶயதி -
காநீத்யாதி³நா ।
‘அந்த:கரணோபஶம: - ஶம:', த³ம: - பா³ஹ்யகரணோபரதி: இத்யக்தம் ஸ்மாரயதி-
யதே²தி ।
த்ரிவித⁴ம் தப: ஸப்தத³ஶே த³ர்ஶிதம் இத்யாஹ - தப இதி ।
ஶௌசமபி பா³ஹ்யாந்தரபே⁴தே³ந ப்ராகே³வ உக்தம் இத்யாஹ -
ஶௌசமிதி ।
க்ஷமா நாம ஆக்ருஷ்டஸ்ய தாடி³தஸ்ய வா மநஸி விகாரராஹித்யம் । ஜ்ஞாநம் - ஶாஸ்த்ரீயபதா³ர்த²ஜ்ஞாநம் । விஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்ய ஸ்வாநுப⁴வாயத்தத்வாபாத³நம் ।
த்ரிதா⁴ வ்யாக்²யாதம் ஸ்வபா⁴வஶப்³தா³ர்த²ம் உபேத்ய ஆஹ -
யது³க்தமிதி
॥ 42 ॥
ஶௌர்யமிதி ।
ஶூரஸ்ய பா⁴வ: விக்ரம: - ப³லவத்தராநபி ப்ரஹர்தும் ப்ரவ்ருத்தி: । ப்ராக³ல்ப்⁴யம் - பரை: அக⁴ர்ஷணீயத்வம் ।
மஹத்யாமபி விபதி³ தே³ஹேந்த்³ரியோத்தம்ப⁴நீ சித்தவ்ருத்தி: த்⁴ருதி: இதி வ்யாசஷ்டே -
ஸர்வாவஸ்தா²ஸ்விதி ।
த³க்ஷஸ்ய பா⁴வமேவ விப⁴ஜதே-
ஸஹஸேதி ।
ஸ்வபா⁴வஸ்து பூர்வவத்
॥ 43 ॥
வைஶ்யஶூத்³ரயோ: கர்ம விவக்ஷயா அநுவத³தி -
க்ருஷீதி ।
ஸ்பஷ்டார்த²:
॥ 44 ॥
ஶமாதி³பரிசர்யாந்தகர்மணாம் விப⁴ஜ்ய உக்தாநாம் அப்⁴யுத³யம் ப²லம் ஆதௌ³ உபந்யஸ்யதி-
ஏதேஷாமிதி ।
ஸ்வபா⁴வத: - விஹிதத்வாதே³வ மோக்ஷாபேக்ஷாம் அந்தரேண அநுஷ்டா²நாத் இத்யர்த²: ।
தத்ர ப்ரமாணம் ஆஹ -
வர்ணா: இதி ।
ஶேஷஶப்³தே³ந பு⁴க்தகர்மண: அதிரிக்தம் கர்ம அநுஶயஶப்³தி³தம் உச்யதே । ப்ரத்யேகம் தே³ஶாதி³பி⁴: விஶிஷ்டஶப்³த³: ஸம்ப³த்⁴யதே । ஆதி³ஶப்³தே³ந ‘தத்³யதா² ஆம்ரே ப²லார்தே² நிர்மிதே சா²யாக³ந்தௌ⁴ அநூத்பத்³யேதே, ஏவம் த⁴ர்மம் சர்யமாணம் அர்தா²: அநூத்பத்³யந்தே । ந த⁴ர்ம ஹாநி: ப⁴வதி । ‘ இதி ஸ்ம்ருதி: க்³ருஹ்யதே ।
இதஶ்ச உக்தாநாம் கர்மணாம் ஸ்வர்க³ப²லத்வம் யுக்தம் இத்யாஹ -
புராணே சேதி ।
உக்தம் ஹி -
“யஸ்து ஸம்யக் கரோத்யேவம் க்³ருஹஸ்த²: பரமம் விதி⁴ம் ।
தத்³வர்ணப³ந்த⁴முக்தோ(அ)ஸௌ லோகாந் ஆப்நோத்யநுத்தமாந்“ இதி ।
“ யஸ்த்வேதாம் நியத: சர்யாம் வாநப்ரஸ்த²ஶ்சரேந்முநி: ।
ஸ த³ஹத்யக்³நிவத்³தோ³ஷாந் ஜயேல்லோகாம்ஶ்ச ஶாஶ்வதாந் ॥“ இதி ।
“மோக்ஷாஶ்ரமோ யஶ்சரதே யதோ²க்தம் ஶுசி: ஸுஸங்கல்பிதபு³த்³தி⁴யுக்த: ।
அநிந்த⁴நஜ்யோதிரிவ ப்ரஶாந்தம் ஸ ப்³ரஹ்மலோகம் ஶ்ரயதே த்³விஜாதி: ॥ “
இதி ச । “ஸர்வ ஏதே புண்யலோகா ப⁴வந்தி" இதி ஶ்ருதி: சகாரார்த²: ।
யதி³ புந: மோக்ஷாபேக்ஷயா உக்தாநி கர்மாணி அநுஷ்டீ²யேரந் , ததா³ மோக்ஷப²லத்வம் தேஷாம் ஸேத்ஸ்யதி இத்யாஹ-
காரணாந்தராதி³தி ।
ததே³வ காரணாந்தரம், யத் மோக்ஷாபேக்ஷயா தேஷாம் அநுஷ்டா²நம் ।
மோக்ஷோபாயேஷு ஶமதி³ஷு ஸாத்த்விகேஷு ப்³ராஹ்மணத⁴ர்மேஷு க்ஷத்ரியாதீ³நாம் அநதி⁴காராத் ப்³ராஹ்மணாநாமேவ மோக்ஷ:, ந க்ஷத்ரியாதீ³நாம் , இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஸ்வே ஸ்வே இதி ।
யதா² ஸ்வே கர்மணி அபி⁴ரதஸ்ய பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴த்³வாரா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதயா ப்ராப்தஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷோபபத்தே: ப்³ராஹ்மணாதிரிக்தஸ்யாபி ஜ்ஞாநவத: முக்தி: இதி மத்வா பூர்வார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
ஸ்வே ஸ்வே இத்யாதி³நா ।
ஸம்ஸித்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்ய மோக்ஷார்த²த்வம் க்³ருஹீத்வா ஸ்வத⁴ர்மநிஷ்ட²த்வமாத்ரேண தல்லாபே⁴, தாத³ர்த்²யேந ஸம்ந்யாஸாதி³விதா⁴நாநர்த²க்யம் இதி மந்வாந: ஶங்கதே -
கிமிதி ।
ந தாவந்மாத்ரேண ஸாக்ஷாந்மோக்ஷ:, ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதா வா இதி பரிஹரதி -
நேதி ।
தர்ஹி கத²ம் ஸ்வத⁴ர்மநிஷ்ட²ஸ்ய ஸம்ஸித்³தி⁴ரிதி ப்ருச்ச²தி -
கத²ம் தர்ஹி இதி ।
உத்தரார்தே⁴ந உத்தரம் ஆஹ -
ஸ்வகர்மேதி ।
தத் ஶ்ர்ருணு - தம் ப்ரகாரம் ஏகாக்³ரசேதா பூ⁴த்வா ஶ்ருத்வா, அவதா⁴ரய இத்யர்த²:
॥ 45 ॥
தமேவ ப்ரகாரம் ஸ்பு²டயதி -
யத இதி ।
யத:ஶப்³தா³ர்த²ம் யஸ்மாத் இத்யுக்தம் வ்யக்தீகரோதி -
யஸ்மாதி³தி ।
ப்ராணிநாம் உத்பத்தி: யஸ்மாத் - ஈஶ்வராத் தேஷாம் சேஷ்டா ச யஸ்மாத் அந்தர்யாமிண:, யேந ச ஸர்வம் வ்யாப்தம், ம்ருதா³ இவ க⁴டாதி³, கார்யஸ்ய காரணாதிரிக்தஸ்வரூபாபா⁴வாத் , தம் ஸ்வகர்மணா அப்⁴யர்ச்ய மாநவ: ஸம்ஸித்³தி⁴ம் விந்த³தி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ந ஹி ப்³ராஹ்மணாதீ³நாம் யதோ²க்தத⁴ர்மநிஷ்ட²யா ஸாக்ஷாத் மோக்ஷ: லப்⁴யதே, தஸ்ய ஜ்ஞாநைகலப்⁴யத்வாத் ।
கிந்து, தந்நிஷ்டா²நாம் ஶுத்³த⁴பு³த்³தீ⁴நாம் கர்மஸு ப²லம் அபஶ்யதாம் ஈஶ்வரப்ரஸாதா³ஸாதி³தவிவேகவைராக்³யவதாம் ஸம்ந்யாஸிநாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாவதாம் ஜ்ஞாநப்ராப்த்யா முக்தி: இதி அபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
கேவலமிதி
॥ 46 ॥
ஸ்வத⁴ர்மாநுஷ்டா²நஸ்ய பு³த்³தி⁴ஶுத்³த்⁴யாதி³த்³வாரா மோக்ஷாவஸாயித்வாத் , தத³நுஷ்டா²நம் ஆவஶ்யகம் இத்யாஹ -
யத இதி ।
நநு யுத்³தா⁴தி³லக்ஷணம் ஸ்வத⁴ர்மம் குர்வந்நபி ஹிம்ஸாதீ⁴நம் பாபம் ப்ராப்நோதி தத் கத²ம் ஸ்வத⁴ர்ம: ஶ்ரேயாந் இதி ? தத்ர ஆஹ -
ஸ்வபா⁴வேதி ।
ஸ்வகீயம் வர்ணாஶ்ரமம் நிமித்தீக்ருத்ய விஹிதம் ஸ்வபா⁴வஜம் இதி அத⁴ஸ்தாத் உக்தம் இத்யாஹ -
யது³க்தமிதி ।
விக்³ரஹாத்மகமபி விஹிதம் கர்ம குர்வந் பாபம் ந ஆப்நோதி இதி அத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
யதே²தி
॥ 47 ॥
இதஶ்ச விஹிதம் கர்ம தோ³ஷவத³பி கர்தவ்யம், ப்ரகாராந்தராஸம்ப⁴வாத் , இதி உக்தாநுவாத³பூர்வகம் கத²யதி-
ஸ்வபா⁴வேத்யாதி³நா ।
ந ஹி க்ருமி: விஷஜ: விஷநிமித்தம் மரணம் ப்ரதிபத்³யதே । ததா² அயம் அதி⁴க்ருத: புருஷ: தோ³ஷவத³பி விஹிதம் கர்ம குர்வந் பாபம் ந ஆப்நோதி இதி உக்தம் இத்யர்த²: । தர்ஹி தோ³ஷரஹிதமேவ பி⁴க்ஷாடநாதி³ ஸர்வை: அநுஷ்டீ²யதாம் ।
அத: ந பாபப்ராப்த்யாஶங்கா இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
பரேதி ।
உக்தம் இதி அநுவர்ததே ।
தர்ஹி பாபப்ராப்திஶங்காம் பரிஹர்தும் அகர்மநிஷ்ட²த்வமேவ ஸர்வேஷாம் ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய, ஜ்ஞாநாபா⁴வாத் நைவம் இத்யாஹ -
அநாத்மஜ்ஞ இதி ।
பூர்வவத் அத்ராபி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ப்ரகாராந்தராஸம்ப⁴வக்ருதம் ப²லம் ஆஹ -
அத இதி ।
ஸஹ ஜாயதே இதி ஸஹஜம் - ஸ்வபா⁴வநியதம் நித்யம் கர்ம ।
தத் விஹிதத்வாத் ऩிர்தே³ஷமபி ஹிம்ஸாத்மகதயா ஸதோ³ஷம் இத்யத்ர ஹேதும் ஆஹ -
த்ரிகு³ணேதி ।
ஸத்த்வாதி³கு³ணத்ரயாரப்³த⁴தயா ஹிம்ஸாதி³தோ³ஷவத³பி கர்ம விஹிதம் அத்யாஜ்யம் இத்யர்த²: ।
கர்மணாம் தோ³ஷவத்த்வம் ப்ரபஞ்சயதி -
ஸர்வேதி ।
ஆரம்ப⁴ஶப்³த³ஸ்ய கர்மவ்யுத்பத்த்யா ஸ்வபரஸர்வகர்மார்த²த்வே கர்மணாம் ப்ரக்ருதத்வம் ஹேதும் ஆஹ -
ப்ரகரணாதி³தி ।
தோ³ஷேண இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே² -
யே கேசிதி³தி ।
தே ஸர்வே தோ³ஷேண ஆவ்ருதா: இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஸர்வகர்மணாம் தோ³ஷாவ்ருதத்வே ஹிஶப்³தோ³பாத்தம் யஸ்மாத் இத்யுக்தம் ஹேதுமேவ அபி⁴நயதி -
த்ரிகு³ணாத்மகத்வமிதி ।
ஸ்வபா⁴வநியதஸ்ய கர்மண: தோ³ஷவத்த்வாத் , தத்த்யாக³த்³வாரா பரத⁴ர்மம் ஆதிஷ்ட²மாநஸ்யாபி நைவ தோ³ஷாத் விமோக: ஸம்ப⁴வதி । ந ச பரத⁴ர்ம: அநுஷ்டா²தும் ஶக்யதே ப⁴யாவஹத்வாத் । ந ச தர்ஹி கர்மண: அஶேஷத: அநநுஷ்டா²நமேவ, அஜ்ஞஸ்ய அஶேஷகர்மத்யாகா³யோகா³த் ।
அத: ஸஹஜம் கர்ம ஸதோ³ஷமபி ந த்யாஜ்யம் இதி வாக்யர்த²ம் ஆஹ-
ஸஹஜஸ்யேதி ।
ஸஹஜம் கர்ம ஸதோ³ஷமபி ந த்யஜேத் இத்யத்ர விசாரம் அவதாரயதி -
கிமிதி ।
ந ஹி கஶ்சிதி³தி ந்யாயாத் இதி ஶேஷ: । தோ³ஷ: - விஹிதநித்யத்யாகே³ ப்ரத்யவாய: ।
ஸந்தி³க்³த⁴ஸ்ய ஸப்ரயோஜநஸ்ய விசார்யத்வாத் , உக்தே ஸந்தே³ஹே ப்ரயோஜநம் ப்ருச்ச²தி -
கிம் சாத இதி ।
தத்ர ஆத்³யம் அऩூத்³ய ப²லம் த³ர்ஶயதி -
யதீ³தி ।
அஶக்யார்தா²நுஷ்டா²நஸ்ய கு³ணத்வேந ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹி மஹோத³தி⁴ம் அக³ஸ்த்யஸ்ய சுலுகீக்ருத்ய பிப³தோ கு³ணவத்த்வம் । ததா³ஹ -
ஏவம் தர்ஹி இதி ।
அஶேஷகர்மத்யாக³ஸ்ய கு³ணவத்த்வே(அ)பி ப்ராகு³க்தந்யாயேந தத³யோகா³த் தஸ்ய அஶக்யாநுஷ்டா²நதா இதி ஶங்கதே -
ஸத்யமிதி ।
சோத்³யமேவ விவ்ருண்வந் ஆத்³யம் விப⁴ஜதே -
கிமிதி ।
ஸத்த்வாதி³கு³ணவத் ஆத்மந: நித்யப்ரசலிதத்வேந அஶேஷத: தேந ந கர்ம த்யக்தும் ஶக்யம் ; நாபி ரூபவிஜ்ஞாநவேத³நாஸம்ஜ்ஞாஸம்ஸ்காரஸம்ஜ்ஞாநாம் க்ஷணத்⁴வம்ஸிநாம் ஸ்கந்தா⁴நாம் இவ க்ரியாகாரகபே⁴தா³பா⁴வாத் காரகஸ்யைவ ஆத்மந: க்ரியாத்வம் இத்யுக்தே கர்ம அஶேஷத: த்யக்தும் ஶக்யம் , உப⁴யத்ராபி ஸ்வபா⁴வப⁴ங்கா³த் இத்யாஹ -
உப⁴யதே²தி ।
பக்ஷத்³வயாநுரோதே⁴ந அஶேஷகர்மத்யாகா³யோகே³, வைஶேஷிக: சோத³யதி -
அதே²தி ।
கதா³சித் ஆத்மா ஸக்ரிய:, நிஷ்க்ரியஶ்ச கதா³சித் , இதி ஸ்தி²தே ப²லிதம் ஆஹ -
தத்ரேதி ।
உக்தமேவ பக்ஷம் பூர்வோக்தபக்ஷத்³வயாத் விஶேஷத³ர்ஶநேந விஶத³யதி -
அயம் த்விதி ।
ஆக³மாபாயித்வே க்ரியாயா:, தத்³வத: த்³ரவ்யஸ்ய கத²ம் ஸ்தா²யிதா ? இதி அஶங்க்ய, ஆஹ -
ஶுத்³த⁴மிதி ।
க்ரியாஶக்திமத்த்வே(அ)பி க்ரியாவத்த்வாபா⁴வே கத²ம் காரகத்வம் ? க்ரியாம் குர்வத் காரணம் காரகம் இதி அப்⁴யுபக³பா⁴த் இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ததே³வேதி ।
க்ரியாஶக்திமதே³வ காரகம் ந க்ரியாதி⁴கரணம், பரஸ்பராஶ்ரயாத் இத்யர்த²: ।
வைஶேஷிகபக்ஷே தோ³ஷாபா⁴வாத் அஸ்தி ஸர்வை: ஸ்வீகார்யதா இதி உபஸம்ஹரதி -
இத்யஸ்மிந்நிதி ।
ப⁴க³வந்மதாநுஸாரித்வாபா⁴வாத் அஸ்ய பக்ஷஸ்ய த்யாஜ்யதா இதி தூ³ஷயதி-
அயமேவேதி ।
ப⁴க³வந்மதாநநுஸாரித்வம் அஸ்ய அப்ராமாணகம் இதி ஶங்கதே-
கத²மிதி ।
ப⁴க³வத்³வசநம் உதா³ஹரந் பரபக்ஷஸ்ய தத³நுகு³ணத்வாபா⁴வம் ஆஹ -
யத இதி ।
பரேஷாமபி மதம் ஏதத³நுகு³ணமேவ கிம் ந ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
காணாதா³நாம் ஹீதி ।
ப⁴க³வந்மதாநுகு³ணத்வாபா⁴வே(அ)பி ந்யாயாநுகு³ணத்வேந தோ³ஷரஹிதம் காணாதா³நாம் மதம் உபாதே³யமேவ தர்ஹி காணாத³மதவிரோதா⁴த் உபேக்ஷ்யதே ப⁴க³வந்மதம் இதி ஶங்கதே -
அபா⁴க³வதத்வே(அ)பி இதி ।
ந்யாயவத்த்வம் அஸித்³த⁴ம் இதி தூ³ஷயதி -
உச்யத இதி ।
ஸர்வப்ரமாணாநுஸாரிண: மதஸ்ய ந தத்³விரோதி⁴தா இதி ஆக்ஷிபதி -
கத²மிதி ।
வைஶேஷிகமதஸ்ய ஸர்வப்ரமாணவிரோத⁴ம் ப்ரகடயந் ஆதௌ³ தந்மதம் அநுவத³தி-
யதீ³தி ।
அஸத: ஜந்ம, ஸதஶ்ச நாஶ: இதி ஸ்தி²தே ப²லிதம் ஆஹ -
ததா² சேதி ।
உக்தமேவ வாக்யம் வ்யாகரோதி -
அபா⁴வ இதி ।
ஸதே³வ அஸத்த்வம் ஆபத்³யதே இத்யுக்தம் வ்யாசஷ்டே -
பா⁴வஶ்சேதி ।
இதி மதமிதி ஶேஷ: ।
தத்ரைவ அப்⁴யுக³மாந்தரம் ஆஹ -
தத்ரேதி ।
ப்ரக்ருதம் மதம் ஸப்தம்யர்த²: । இதி அப்⁴யுபக³ம்யதே இதி ஶேஷ: ।
பரகீயம் அப்⁴யுபக³மம் தூ³ஷயதி -
ந சேதி ।
ஏவமிதி - பரபரிபா⁴ஷாநுஸாரேண இத்யர்த²: । அத³ர்ஶநாத் - உத்பத்தே: அபேக்ஷாயாஶ்ச இதி ஶேஷ: ।
கத²ம் தர்ஹி த்வந்மதே(அ)பி க⁴டாதீ³நாம் காரணாபேக்ஷாணாம் உத்பத்தி:, ந ஹி பா⁴வாநாம் காரணாபேக்ஷா உத்பத்திர்வா யுக்தா, இதி தத்ராஹ -
பா⁴வேதி ।
த⁴டாதீ³நாம் அஸ்மத்பக்ஷே ப்ராக³பி காரணாத்மநா ஸதாமேவ அவ்யக்தநாமரூபாணாம் அபி⁴வ்யக்திஸாமக்³ரீம் அபேக்ஷ்ய ப்ருத²க் அபி⁴வ்யக்திஸம்ப⁴வாத் ந கிஞ்சித் அவத்³யம் இத்யர்த²: ।
அஸத்கார்யவாதே³ தோ³ஷாந்தரம் ஆஹ -
கிஞ்சேதி ।
பரமதே மாநமேயவ்யவஹாரே க்வசித³பி விஶ்வாஸ: ந கஸ்யசித் இத்யத்ர ஹேதுமாஹ -
ஸத்ஸதே³வேதி ।
ந ஹி ஸத் ததை²வ இதி நிஶ்சிதம், தஸ்யைவ புந: அஸத்த்வப்ராப்தே: இஷ்டத்வாத் , ந ச அஸத் ததை²வேதி நிஶ்சய:, தஸ்யைவ ஸத்த்வப்ராப்தே: உபக³மாத் । அத: யத் மாநேந ஸத் அஸத்³வா நிர்ணீதம் தத் ததே²தி விஶ்வாஸாபா⁴வாத் மாநவைப²ல்யம் இத்யர்த²: ।
இதஶ்ச அஸத்கார்யவாத³: ந யுக்திமாந் இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ததே³வ ஹேத்வந்தரம் ஸ்போ²ரயிதும் பரமதம் அநுவத³தி -
உத்பத்³யத இதீதி ।
பரகீயம் வசநமேவ வ்யாசஷ்டே -
ப்ராகி³தி ।
ஸம்ப³த்³த⁴ம் ஸத் இதி அநேந காரணஸம்ப³ந்தே⁴ ஸதி கார்யஸ்ய ஸத்தாஸம்ப³ந்த⁴: ப⁴வதி இதி உக்தம் ।
ததே³வ ஸ்பு²டயதி -
காரணேதி ।
பரமதமேவ அநுபா⁴ஷ்ய தூ³ஷயதி -
தத்ரேதி ।
கார்யஸ்ய அஸதோ(அ)பி காரணம் ஸம்ப⁴வதி ।
தஸ்ய ச கார்யேண ஸம்ப³ந்த⁴: ஸித்³த்⁴யதி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ந ஹீதி ।
அஸத்த்வாதே³வ அஸத: ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே கரணஸ்ய ஸதோ(அ)பி ந தேந ஸம்ப³ந்த⁴: அநுமாதும் ஶக்யதே ; ஸத³ஸதோ: ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் இத்யர்த²: ।
கார்யஸ்ய அத்யந்தாஸத்த்வாநப்⁴யுபக³மாத் காரணஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்யாத் இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
ஸதாமேவ த்³வ்யணுகாதீ³நாம் காரணஸம்ப³ந்த⁴ம் ஶங்கிதம் தூ³ஷயதி -
ந ஸம்ப³ந்தா⁴தி³தி ।
அநப்⁴யுபக³மமேவ விஶத³யதி -
நஹீதி ।
ஸதே³வ காரணம் கார்யாகாரம் ஆபத்³ய கார்யவ்யவஹாரம் நிர்வஹதி இதி அப்⁴யுபக³மாத் நாஸ்தி ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி: இதி ஆஶங்க்ய அபராத்³வாந்தாத் மைவம் இத்யாஹ -
ந சேதி ।
கார்யஸ்ய காரணஸம்ப³ந்தா⁴த் பூர்வம் ஸத்த்வாபா⁴வே பரிஶேஷஸித்³த⁴ம் அர்த²ம் த³ர்ஶயதி -
ததஶ்சேதி ।
தத்ர ச அநுபபத்தி: உக்தா இதி ஶேஷ: ।
ஸம்ப³ந்தி⁴நோ: ஸத³ஸதோரேவ அஸம்யோகே³(அ)பி ஸமவாய: ஸத³ஸதோ: ஸம்ப⁴வேத் இதி, தஸ்ய நித்யத்வாத் அந்யதரஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே(அ)பி ஸ்தி²தே: ஆவஶ்யகத்வாத் இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
ஸத³ஸதோ: மித²: ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய அத்³ருஷ்டத்வாத் ந இதி நிராசஷ்டே -
ந வந்த்⁴யேதி ।
க⁴டாதி³ப்ராக³பா⁴வஸ்ய அத்யந்தாபா⁴வத்வாபா⁴வாத் வந்த்⁴யாபுத்ராதி³விலக்ஷணதயா ஸ்வகாரணஸம்ப³ந்த⁴: ஸித்⁴யதி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
க⁴டாதே³ரிதி ।
உப⁴யத்ர அபா⁴வஸ்வபா⁴வாவிஶேஷே(அ)பி, கஸ்யாசித் காரணஸம்ப³ந்த⁴:, ந இதரஸ்ய, இதி விஶேஷே, ஹேத்வபா⁴வாத் ந ப்ராக³பா⁴வஸ்ய காரணஸம்ப³ந்த⁴: ஸம்ப⁴வதி இத்யர்த²: ।
க⁴டாதி³ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ஸப்ரதியோகி³கத்வம், வந்த்⁴யாபுத்ராதே³: நைவம் இதி விஶேஷம் ஆஶங்க்ய தூ³ஷயதி-
ஏகஸ்யேதி ।
ப்ராக³பா⁴வஸ்யேவ ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வாதே³ரபி ஸப்ரதியோகி³கத்வாவிஶேஷே ஸ்வகாரணேந ஸம்ப³ந்தா⁴விஶேஷ: ஸ்யாத் இத்யர்த²: ।
ப்ராக³பா⁴வப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வயோ: விஶேஷாபா⁴வே ப²லிதம் ஆஹ -
அஸதி சேதி ।
கபாலஶப்³த³: த⁴டகாரணீபூ⁴தம்ருத³வயவவிஷய: । ஸர்வ: வ்யவஹார: க⁴டாஶ்ரித: ஜந்மநாஶாதி³வ்யவஹார: । ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வஸ்து க⁴டஸ்யைவ அபா⁴வத்வே ஸத்யபி ந க⁴டத்வம் ஆபத்³யதே । நாபி காரணேந ஸம்ப³த்⁴யதே ।
ந ச உத்பத்த்யாதி³வ்யவஹாரயோக்³ய: ப⁴வதி, இதி ஏதத் அயுக்தம், ப்ராக³பா⁴வேந அஸ்ய விஶேஷாபா⁴வாத் இத்யாஹ -
ந த்விதி ।
அஸமஞ்ஜஸம் இத்யநேந இதிஶப்³த³: ஸம்ப³த்⁴யதே ।
அஸமஞ்ஜஸாந்தரம் ஆஹ -
ப்ரத்⁴வம்ஸாதீ³தி ।
அந்யோந்யாபா⁴வாத்யந்தாபா⁴வௌ அதி³பதா³ர்தௌ² । க்கசித் இதி தே³ஶகாலயோ: க்³ரஹணம் । வ்யவஹார: ஜந்மாதி³ரேவ । ப்ராக³பா⁴வ: ந உத்பத்த்யாதி³வ்யவஹாரயோக்³ய:, அபா⁴வத்வாத் , ப்ரத்⁴வம்ஸாதி³வத் இத்யர்த²: ।
ப்ராக³பா⁴வஸ்ய க⁴டபா⁴வாநப்⁴யுபக³மாத் அநுமாநம் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
அபா⁴வஸ்ய பா⁴வாபத்த்யநப்⁴யுபக³மே பா⁴வஸ்யைவ பா⁴வாபத்தி: இதி அநிஷ்டம் ஸ்யாத் இதி தூ³ஷயதி -
பா⁴வஸ்யைவேதி ।
தஸ்ய ததா³பத்தே: அயோக்³யத்வே த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
யதே²தி ।
அபா⁴வஸ்ய பா⁴வாபத்தி: அநிஷ்டா இதி தா³ர்ஷ்டாந்திகம் ஸ்பஷ்டயதி -
ஏதத³பீதி ।
ஆரம்ப⁴வாதோ³க்தம் தோ³ஷம் பரிணாமவாதே³(அ)பி ஸஞ்சாரயதி -
ஸாங்க்²யஸ்யேதி ।
த⁴ர்ம: - பரிணாம: । அஸத: அபூர்வபரிணாமஸ்ய உத்பத்தே:, ஸதஶ்ச பூர்வபரிணாமஸ்ய நாஶாத் , அஸத் அஸதே³வ, ஸச்ச ஸதே³வ இதி வ்யவஸ்தா² அத்ராபி து³ர்க⁴டா இத்யர்த²: । நநு கார்யம் காரணாத்மநா ப்ராக³பி ஸதே³வ அவ்யக்தம் காரகவ்யாபாராத் வ்யஜ்யதே । தேந வ்யக்த்யவ்யக்த்யோ: ஜந்மநாஶவ்யவஹாராத் மதாந்தராத் விஶேஷஸித்³தி⁴: ।
தத்ர ஆஹ -
அபி⁴வ்யக்தீதி ।
காரகவ்யாபாராத் ப்ராக் அநபி⁴வ்யக்திவத் அபி⁴வ்யக்தே: ஸத்த்வம் அஸத்த்வம் வா ? ஸத்த்வே காரகவ்யாபாரவையர்த்²யாத் தத்³விஷயப்ரமாணவிரோத⁴: । த்³விதோயே பக்ஷாந்தரவத் அத்யந்தாஸத: தந்நிர்வர்த்யத்வாயோகே³ ஸ ஏவ தோ³ஷ: । காரகவ்யாபாராத் ஊர்த்⁴வம் வ்யக்திவத் அவ்யக்தேரபி ஸத்த்வே ஸ ஏவ தோ³ஷ: । அஸத்த்வே(அ)பி ஸதோ அஸத்த்வாநங்கீ³காராத் மாநமேயவ்யவஹாரே ந க்காபி விஶ்வாஸ: । ஸத் ஸதே³வ, அஸத் அஸதே³வ இதி அநிர்தா⁴ரணாத் இத்யர்த²: ।
ஸாங்க்²யபக்ஷப்ரதிக்ஷேபந்யாயேந பக்ஷாந்தரமபி ப்ரதிக்ஷிப்தம் இத்யாஹ -
ஏதேநேதி ।
காரணஸ்யைவ கார்யரூபாபத்தி: உத்பத்தி: । தஸ்யைவ தத்³ரூபத்யாகே³ந ஸ்வரூபாபத்தி: நாஶ: இதி ஏதத³பி ந । பூர்வரூபே ஸ்தி²தே நஷ்டே ச, பரஸ்ய பரரூபாபத்தே: அநுபபத்தே: । ந ச ப்ராப்தம் ரூபம் ஸ்தி²தேந நஷ்டேந வா த்யக்தும் ஶக்யம் இத்யர்த²: ।
ஆரம்ப⁴வாதே³ பரிணாமவாதே³ ச உத்பத்த்யாதி³வ்யவஹாராநுபபத்தௌ பரிஶேஷாயாதம் த³ர்ஶயதி-
பாரிஶேஷ்யாதி³தி ।
ஏகஸ்ய அநேகவித⁴விகல்பாநுபபத்திம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
அவித்³யயேதி ।
அஸ்யாபி மதஸ்ய ப⁴க³வந்மதாநுரோதி⁴த்வாபா⁴வாத் அவிஶிஷ்டா த்யாஜ்யதா இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
இதீத³மிதி ।
உக்தமேவ ப⁴க³வந்மதம் விஶத³யதி -
ஸத்ப்ரத்யயஸ்யேதி ।
ஸத் ஏகமேவ வஸ்து ஸ்யாத் இதி ஶேஷ: ।
இதரேஷாம் விகாரப்ரத்யயாநாம் ரஜதாதி³தீ⁴வத் அர்த²வ்யபி⁴சாராத் , அவித்³யயா ததே³வ ஸத்³வஸ்து அநேகதா⁴ விகல்ப்யதே இத்யாஹ -
வ்யபி⁴சாராச்சேதி ।
இதி மதம் ஶ்லோகே த³ர்ஶிதம் இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஆத்மநஶ்சேத் அவிக்ரியத்வம் ப⁴க³வதா இஷ்டம், தர்ஹி ஸர்வகர்மபரித்யாகோ³பபத்தே:, ஸஹஜஸ்யாபி கர்மண: த்யாக³ஸித்³தி⁴: இதி ஶங்கதே -
கத²மிதி ।
கிம் கார்யகாரணாத்மநாம் கு³ணாநாம் அகல்பிதாநாம் கல்பிதாநாம் வா கர்ம த⁴ர்மத்வேந இஷ்டம் ? த்³விதா⁴பி நிஶ்ஶேஷகர்மத்யாக³: விது³ஷ: அவிது³ஷோ வா ? ந ஆத்³ய: இத்யாஹ -
யதீ³த்யாதி³நா ।
அவித்³யாரோபிதமேவ கு³ணஶப்³தி³தகார்யகாரணாரோபத்³வாரா கர்ம இதி ஶேஷ: ।
த்³விதீயம் ப்ரதி ஆஹ -
வித்³வாம்ஸ்த்விதி ।
ஆரோபஶேஷவஶாத் விது³ஷோ(அ)பி ந அஶேஷகர்மத்யாக³ஸித்³தி⁴: இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
அவித்³யேதி ।
தாமேவ அநுபபத்திம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பஷ்டயதி -
ந ஹீதி ।
விது³ஷ: அஶேஷகர்மத்யாகே³ பாஞ்சமிகமபி வச: அநுகூலம் இத்யாஹ -
ஏவம் சேதி ।
அவிது³ஷ: ஸர்வகர்மத்யாகா³யோகே³ ச ப்ரக்ருதாத்⁴யாயஸ்த²மேவ வாக்யம் அநுகு³ணம் இதி ஆஹ -
ஸ்வே ஸ்வே இதி ।
வாக்யாந்தரமபி தத்ரைவ அர்தே² யுக்தார்த²ம் இத்யாஹ -
ஸ்வகர்மணேதி
॥ 48 ॥
விது³ஷ: ஸர்வகர்மத்யாகே³(அ)பி, ந அவிது³ஷ: ததா², இதி, உக்தம் । இதா³நீம் உக்தம் அநூத்³ய அநந்தரஶ்லோகதாத்பர்யம் ஆஹ -
யா ச கர்மஜேதி ।
ச: அவதா⁴ரணார்த²: பி⁴ந்நக்ரம:, வக்தவ்ய: இத்யத்ர ஸம்ப³த்⁴யதே ।
ஸாத⁴நாநி உபதி³ஶந் நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴ம் வ்யபதி³ஶதி -
அஸக்தேதி ।
புத்ராதி³விஷயே சேதஸ: ஸங்கா³பா⁴வே(அ)பி தஸ்ய அஸ்வாதீ⁴நத்வம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ-
ஜிதாத்மேதி ।
அஸக்திம் உக்த்வா ஸ்ப்ருஹாபா⁴வம் வத³தா புநருக்தி: இஷ்டா இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ-
தே³ஹேதி ।
உக்தம் அநூத்³யதத்ப²லம் லம்ப⁴யதி -
ய ஏவமிதி ।
கர்மணாம் நிர்க³தௌ ஹேதும் ஆஹ - நிஷ்க்ரியேதி ।
ஸம்யக்³ஜ்ஞாநார்த²த்வேந நைஷ்கர்ம்யஸித்³தி⁴ஶப்³த³ம் வ்யாக்²யாய அர்தா²ந்தரம் ஆஹ -
நைஷ்கர்ம்யஸ்யேதி ।
ப்ரகர்ஷமேவ ப்ரகடயதி -
கர்மஜேதி ।
ஸம்ந்யாஸஸ்ய ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: ஸம்யக்³த³ர்ஶநத்வாப்ரஸித்³தே⁴: அயுக்தம் தாதா³த்ம்யம் இதி ஆஶங்க்ய, பக்ஷாந்தரம் ஆஹ -
தத்பூர்வகேணேதி ।
ஸம்ந்யாஸாத் நைஷ்கர்ம்யப்ராப்தி: இத்யத்ர வாக்யோபக்ரமாநுகூல்யம் ஆஹ -
ததா² சேதி
॥ 49 ॥
ஜ்ஞாநப்ராப்தியோக்³யதாவத: ஜாதஸம்யக்³தி⁴ய: தத்ப²லப்ராப்தௌ முக்தௌ உக்தாயாம், வக்தவ்யஶேஷ: நாஸ்தி இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
பூர்வோக்தேநேதி ।
க்ரமாக்²யம் வஸ்து தத் உச்யதே ।
ஸித்³தி⁴ம்ப்ராப்த: இதி உக்தமேவ கஸ்மாத் அநூத்³யதே ? தத்ர ஆஹ -
தத³நுவாத³ இதி ।
உத்தரமேவ ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஸ்போ²ரயதி -
கிம் ததி³த்யாதி³நா ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ப்ராப்திக்ரமஸ்ய விஸ்தரேண உக்தௌ து³ர்போ³த⁴த்வம் ஆஶங்க்ய பரிஹரதி -
கிமிதி ।
சதுர்த²பாத³ஸ்ய பூர்வேண அஸங்க³திம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
யதே²தி ।
நிஷ்டா²யா: ஸாபேக்ஷத்வாத் ப்ரதிஸம்ப³ந்தி⁴ ப்ரதிநிர்தே³ஷ்டவ்யம் இத்யாஹ -
கஸ்யேதி ।
யா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய பரா நிஷ்டா², ஸா ப்ரக்ருதஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய நிஷ்டா² இத்யாஹ -
ப்³ரஹ்மேதி ।
தஸ்ய பரா நிஷ்டா² ந ப்ரஸித்³தா⁴ இதி க்ருத்வா ஸாத⁴நாநுஷ்டா²நாதீ⁴நதயா ஸாத்⁴யா இதி மத்வா ப்ருச்ச²தி -
கீத்³ருஶீதி ।
ப்ரஸித்³த⁴ம் ஆத்மஜ்ஞாநம் அநுருத்⁴ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநநிஷ்டா² ஸுஜ்ஞாநா இத்யாஹ -
யாத்³ருஶமிதி ।
தத்ராபி ப்ரஸித்³தி⁴: அப்ரஸித்³தா⁴ இதி ஶங்கதே -
கீத்³ருகி³தி ।
அர்தே²நைவ விஶேஷோ ஹி இதி ந்யாயேந உத்தரம் ஆஹ -
யாத்³ருஶ: இதி ।
தஸ்மிந்நபி விப்ரதிபத்தே: அப்ரஸித்³தி⁴ம் அபி⁴ஸந்தா⁴ய ப்ருச்ச²தி -
கீத்³ருஶ: இதி ।
ப⁴க³வத்³வாக்யாநி உபநிஷத்³வாக்யாநி ச ஆஶ்ரித்ய பரிஹரதி -
யாத்³ருஶ: இதி ।
ந ஜாயதே ம்ரியதே வேத்யாதீ³நி வாக்யாநி । கூடஸ்த²த்வம் அஸங்க³த்வம் இத்யாதி³ ந்யாய: ।
ஜ்ஞாநஸ்ய விஷயாகாரத்வாத் , ஆத்மநஶ்ச அவிஷயத்வாத் அநாகாரத்வாச்ச ததா³காரஜ்ஞாநாயோகா³த் , ஆத்மப்ரஸித்³தா⁴வபி ந ஆத்மஜ்ஞாநப்ரஸித்³தி⁴: இதி ஶங்கதே -
நந்விதி ।
ஆகாரவத்த்வம் ஆத்மந: ஶ்ருதிஸித்³த⁴ம் இதி ஸித்³தா⁴ந்தீ ஶங்கதே-
நந்வாதி³த்யேதி ।
உக்தவாக்யாநாம் அந்யார்த²த்வத³ர்ஶநேந பூர்வவாதீ³ பரிஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யம் ப்ரபஞ்சயதி -
த்³ரவ்யேதி ।
இதஶ்ச ஆகாரவத்த்வம் ஆத்மந: நாஸ்தி இதி ஆஹ-
அரூபமிதி ।
யத் ஆத்மந: விஷயத்வாபா⁴வாத் தத்³விஷயம் ஜ்ஞாநம் ந ஸம்ப⁴வதி இதி உக்தம் தத் உபபாத³யதி-
அவிஷயத்வாச்சேதி ।
ஆத்மந: அவிஷயத்வே ஶ்ருதிம் உதா³ஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
ஸந்த்³ருஶே - ஸம்யக்³த³ர்ஶநவிஷயத்வாய, அஸ்ய - ஆத்மந:, ரூபம் ந திஷ்ட²தி இத்யர்த²: ।
ததே³வ கரணாகோ³சரத்வேந உபபாத³யதி -
நேதி ।
ஶப்³தா³தி³ஶூந்யத்வாச்ச ஆத்மா விஷய: ந ப⁴வதி, இத்யாஹ -
அஶப்³த³மிதி ।
ஆத்மந: விஷயத்வாகாரவத்த்வயோ: அபா⁴வே ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய ஆத்மாகாரத்வாபா⁴வே ஸதி ஆத்மஜ்ஞாநமிதி வ்யபதே³ஶாஸித்³தி⁴: இதி ஏகதே³ஶீ ஶங்கதே -
கத²ம் தர்ஹீதி ।
கா அத்ர அநுபபத்தி: இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஸர்வம் ஹீதி ।
ஆத்மநோ(அ)பி தர்ஹி விஷயத்வேந ஜ்ஞாநஸ்ய ததா³காரத்வம் ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
நிராகாரஶ்சேதி ।
ஆத்மநோ விஷயத்வராஹித்யம் சகாரார்த²: ।
ஆத்மவத் தஜ்ஜ்ஞாநஸ்யாபி தர்ஹி நிராகாரத்வம் ப⁴விஷ்யதி இத்யத்ர ஆஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
தச்ச²ப்³தே³ந ஆத்மஜ்ஞாநம் க்³ருஹ்யதே । தஸ்ய பா⁴வநா - பௌந:புந்யேந அநுஸந்தா⁴நம் । தஸ்யா: நிஷ்டா² - ஸமாப்தி: ஆத்மஸாக்ஷாத்காரதா³ர்ட்⁴யம்ம் । ந ச ஏதத் ஸர்வம் ஆத்மந: ஜ்ஞாநஸ்ய வா நிராகாரத்வே ஸித்⁴யதி இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநாத்மநோ: ஸாம்யோபந்யாஸேந ஸித்³தா⁴ந்தீ ஸமாத⁴த்தே-
நேத்யாதி³நா ।
யதோ²க்தஸாம்யாநுஸாராத் ஆத்மசைதந்யாபா⁴ஸவ்யாப்தா ஜ்ஞாநபரிணாமவதீ பு³த்³தி⁴: । ஸாபா⁴ஸபு³த்³தி⁴வ்யாப்தம் மந: ஸாபா⁴ஸமநோ வ்யாப்தாநி இந்த்³ரியாணி । ஸாபா⁴ஸேந்த்³ரியவ்யாப்த: ஸ்தூ²ல: தே³ஹ: ।
தத்ர லௌகிகப்⁴ராந்திம் ப்ரமாணயதி -
அத இதி ।
ஆத்மத்³ருஷ்டே: தே³ஹமாத்ரே த்³ருஷ்டத்வாத் , தத்ர சைதந்யாபா⁴ஸவ்யாப்தி: இந்த்³ரியத்³வாரா கல்ப்யதே । இந்த்³ரியேஷு ச தத்³த்³ருஷ்டித³ர்ஶநாத் சைதந்யாபா⁴ஸவத்த்வம் மநோத்³வாரா ஸித்³த்⁴யதி । மநஸி ச ஆத்மத்³ருஷ்டே: சைதந்யாபா⁴ஸவத்த்வம் பு³த்³தி⁴த்³வாரா லப்⁴யதே । பு³த்³தௌ⁴ ச ஆத்மத்³ருஷ்டே: அஜ்ஞாநத்³வாரா சைதந்யாபா⁴ஸஸித்³தி⁴: இத்யர்த²: ।
தே³ஹே லௌகிகம் ஆத்மத்வத³ர்ஶநம் ந்யாயாபா⁴வாத் உபேக்ஷிதம் இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ-
தே³ஹேதி ।
ததா²பி கத²ம் இந்த்³ரியாணாம் ந்யாயஹீநம் ஆத்மத்வம் இஷ்டம் இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -
ததே²தி ।
ததா²பி மநஸ: யத் ஆத்மத்வம், தத் ந்யாயஶூந்யம் இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
அந்ய இதி ।
பு³த்³தே⁴: ஆத்மத்வம் அபி ந்யாயோபேதம் இதி ஸூசயதி -
அந்யே பு³த்³தீ⁴தி ।
தே³ஹாதௌ³ பு³த்³த்⁴யந்தே பரம் ஆத்மத்வபு³த்³தி⁴:, ந அந்யத்ர, இதி ந़ியமம் வாரயதி -
ததோ(அ)பீதி ।
தத்ர ஹி ஸாபா⁴ஸே அந்தர்யாமிணி காரணோபாஸகாநாம் ஆத்மத்வதீ⁴: அஸ்தி இத்யர்த²: ।
பு³த்³த்⁴யாதௌ³ தே³ஹாந்தே லௌகிகபரீக்ஷகாணாம் ஆத்மத்வப்⁴ராந்தௌ ஸாதா⁴ரணம் காரணம் ஆஹ -
ஸர்வத்ரேதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய லௌகிகபரீக்ஷகப்ரஸித்³த⁴த்வாதே³வ விதி⁴விஷயத்வமபி பரேஷ்டம் பராஸ்தம் இத்யாஹ -
இத்யத இதி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய விதே⁴யத்வாபா⁴வே, கிம் கர்தவ்யம் த்³ரஷ்டவ்யாதி³வாக்யை: ? இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
கிம் தர்ஹிதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய அவிதே⁴யத்வே ப்ராகு³க்தம் அத:ஶப்³தி³தம் ஹேதும் விவ்ருணோதி -
அவித்³யேதி ।
தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³த்⁴யவ்யக்தை: உபலப்⁴யமாநை: ஸஹ உபலப்⁴யதே சைதந்யம் ।
ந அந்யதா² தேஷாம் உபலம்ப⁴: ஜட³த்வாத் இத்யத்ர விஜ்ஞாநவாதி³ப்⁴ராந்திம் ப்ரமாணயதி-
அத ஏவேதி ।
ஸர்வம் ஜ்ஞேயம் ஜ்ஞாநவ்யாப்தமேவ ஜ்ஞாயதே । தேந ஜ்ஞாநாதிரிக்தம் நாஸ்த்யேவ வஸ்து । ஸம்மதம் ஹி ஸ்வப்நத்³ருஷ்டம் வஸ்து ஜ்ஞாநாதிரிக்தம் நாஸ்தி இதி தே ப்⁴ராம்யந்தி இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநஸ்யாபி ஜ்ஞேயத்வாத் ஜ்ஞாத்ரு வஸ்த்வந்தரம் ஏஷ்டவ்யம் இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ப்ரமாணாந்தரேதி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வேநைவ ஜ்ஞேயத்வோபக³மேந அதிரிக்தப்ரமாணநிரபேக்ஷதாம் ச ப்ரதிபந்நா: இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ப்³ரஹ்மாத்மநி ஜ்ஞாநஸ்ய ஸித்³த⁴த்வேந அவிதே⁴யத்வே ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
யத்ந: அத்ர பா⁴வநா ।
ப்³ரஹ்மண: தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய ச அத்யந்தப்ரஸித்³த⁴த்வே, கத²ம் ப்³ரஹ்மணி அந்யதா² ப்ரதா² லௌகிகாநாம் ? இத்யத்ர ஆஹ -
அவித்³யேதி ।
யதா²ப்ரதிபா⁴ஸம் து³ர்விஜ்ஞேயத்வாதி³ரூபமேவ ப்³ரஹ்ம கிம் ந ஸ்யாத் ? தத்ர ஆஹ -
பா³ஹ்யேதி ।
கு³ருப்ரஸாத³: - ஶுஶ்ரூஷயா தோஷிதபு³த்³தே⁴: ஆசார்யஸ்ய கருணாதிரேகாதே³வ ‘தத்த்வம் பு³த்⁴யதாம்’ இதி நிரவக்³ரஹ: அநுக்³ரஹ: । ஆத்மப்ரஸாத³ஸ்து - அதி⁴க³தபத³ஶக்திவாக்யதாத்பர்யஸ்ய ஶ்ரௌதயுக்த்யநுஸந்தா⁴நாத் ஆத்மந: மநஸ: விஷயவ்யாவ்ருத்தஸ்ய, ப்ரத்யகே³காக்³ரதயா தத்ப்ராவண்யம் இதி விவேக: ।
ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய ஆத்மத்³வாரா ப்ரஸித்³த⁴த்வே வாக்யோபக்ரமம் ப்ரமாணயதி-
ததா² சேதி ।
ஆத்மந: நிராகாரத்வாத் தஸ்மிந் பு³த்³த⁴: அப்ரவ்ருத்தே: ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாநிஷ்டா² ந ஸுஸம்பாத்³யா இதி மதம் உபஸ்தா²பயதி -
கேசித்த்விதி ।
ப³ஹிர்முகா²நாம் அந்தர்முகா²நாம் வா ப்³ரஹ்மணி ஸம்யக் ஜ்ஞாநநிஷ்டா² து³:ஸாத்⁴யா இதி விகல்ப்ய ஆத்³யம் அநூத்³ய அங்கீ³கரோதி -
ஸத்யமிதி ।
பூர்வபூர்வவிஶேஷணம் உத்தரோத்தரவிஶேஷணே ஹேதுத்வேந யோஜநீயம் ।
த்³விதீயம் தூ³ஷயதி -
தத்³விபரீதாநாமிதி ।
அத்³வைதநிஷ்டா²நாம் த்³வைதவிஷயே ஸம்யக்³பு³த்³தே⁴: அதிஶயேந து³:ஸம்பாத்³யத்வே ஹேதும் ஆஹ -
ஆத்மேதி ।
தத்³வ்யதிரேகேண வஸ்த்வந்தரஸ்ய அஸத்த்வம் கத²ம் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
யதா² ச இதி ।
அத்³வைதமேவ வஸ்து, த்³வைதம் து ஆவித்³யகம், ந அந்யயா தாத்த்விகம் இதி ஏதத் ஏவமேவ யயா ஸ்யாத் ததா² உக்தவந்த: வயம் தத்ர தத்ர அத்⁴யாயேஷு இதி யோஜநா ।
அந்தர்நிஷ்டா²நாம் அத்³வைதத³ர்ஶிநாம் த்³வைதம் நாஸ்தி ஸத்³பு³த்³தி⁴: இத்யத்ர ப⁴க³வதோ(அ)பி ஸம்மதிம் ஆஹ -
உக்தஞ்சேதி ।
பரமதம் நிராக்ருத்ய ப்ரக்ருத உபஸம்ஹரந் ஆத்மந: நிராகாரத்வே ஜ்ஞாநஸ்ய ததா³லம்ப³நத்வே கிம் காரணம் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
நநு ஆத்மா கத²ஞ்சித் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநக்ரியாஸாத்⁴யஶ்சேத் தஸ்ய ஹேயோபாதே³யாந்யதரகோடிநிவேஶாத் ப்ராப்தம் ஸ்வர்கா³தி³வத் க்ரியாஸாத்⁴யத்வேந அப்ரஸித்³த⁴த்வம் । ந, இத்யாஹ -
நஹீதி ।
ஆத்மத்வாதே³வ ப்ரஸித்³த⁴த்வேந ப்ராப்தத்வாத் அநாத்மவத் தஸ்ய ஹேயோபாதே³யத்வயோ: அயோகா³த் ந க்ரியாஸாத்⁴யதா இத்யர்த²: ।
ஆத்மநஶ்சேத் ருதே க்ரியாம் அஸித்³த⁴த்வம், ததா³ ஸர்வப்ரவ்ருத்தீநாம் அப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸார்தா²நாம் ஆத்மார்த²த்வாயோகா³த் அர்தி²ந: அபா⁴வே ஸ்வார்த²த்வம் அப்ராமாணிகம் ஸ்யாத் இத்யாஹ -
அப்ரஸித்³தே⁴ ஹீதி ।
நநு ப்ரவ்ருத்தீநாம் ஸ்வார்த²த்வம் தே³ஹாதீ³நாம் அந்யதமஸ்ய அர்தி²த்வேந தாத³ர்த்²யாத், இதி ஆஶங்க்ய க⁴டாதி³வத் அசேதநஸ்ய அர்தி²த்வாயோகா³த் ந ஏவம் இத்யாஹ -
ந சேதி ।
நநு ப்ரவ்ருத்தீநாம் ப²லாவஸாயிதயா ஸுக²து³:க²யோ: அந்யதரார்த²த்வாத் ந ஸ்வார்த²த்வம் ? தத்ராஹ -
ந சேதி ।
ப்ரவ்ருத்தீநாம் ஸுக²து³:கா²ர்த²த்வே(அ)பி தயோ: ஸ்வார்த²த்வாஸித்³தே⁴: அர்தி²த்வேந ஆத்மா ஸித்⁴யதி இத்யர்த²: ।
கிஞ்ச ஸர்வாபேக்ஷாந்யாயாத் ஆத்மாவக³த்யவஸாந: ஸர்வ: வ்யவஹார: । ந ச ஆத்மநி அப்ரஸித்³தே⁴ யஜ்ஞாதி³வ்யவஹாரஸ்ய தஜ்ஜ்ஞாநார்த²த்வம், தேந ஆத்மப்ரஸித்³தி⁴: ஏஷ்டவ்யா இத்யாஹ -
ஆத்மேதி ।
நநு ஆத்மா அப்ரஸித்³தே⁴(அ)பி ப்ரமாணத்³வாரா ப்ரஸித்⁴யதி । யத் ஸித்⁴யதி, தத் ப்ரமாணாதே³வ இதி ந்யாயாத் । தத்ராஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
மாநமேயாதி³ஸர்வவ்யவஹாரஸ்ய ஆத்மாவக³த்யத்வோபக³மாத் ப்ராகே³வ ப்ரமாணப்ரவ்ருத்தே:, ஆத்மப்ரஸித்³தே⁴: ஏஷ்டவ்யத்வாத் இத்யர்த²: ।
ஆத்மாவக³தே: ஏவம் ஸ்வாபா⁴விகத்வே விவேகவதாம் ஆரோபநிவ்ருத்த்யா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ஸுப்ரஸித்³தா⁴ இதி உபஸம்ஹரதி -
இத்யாத்மேதி ।
நநு அநாகாராமேவ அநுமிமீமஹே பு³த்³தி⁴ம் இதி வத³தாம் அநாகாரம் அப்ரத்யக்ஷம் இச்ச²தாம் ப்ராக் அர்தா²வக³தே: அப்ரஸித்³த⁴மேவ ஜ்ஞாநம் ? ந, இத்யாஹ -
யேஷாமிதி ।
ஸுகா²தி³வத் ऩித்யாநுப⁴வக³ம்யம் ஜ்ஞாநம் ந அநுமேயம் விஷயாவக³த்யா தத³நுமிதௌ இதரேதராஶ்ரயாத் இதி பா⁴வ: ।
இதஶ்ச ஜ்ஞாநம் ப்ரஸித்³த⁴ம் , அந்யதா² தத்ர ஜிஜ்ஞாஸாப்ரஸங்கா³த் । ந ச ஜ்ஞாநே ஜிஜ்ஞாஸா ப்ரஸித்³தா⁴ । ப்ரஸித்³தே⁴ ச தத³யோகா³த் , இத்யாஹ -
ஜிஜ்ஞாஸேதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
அப்ரஸித்³த⁴ம் சேதி³தி ।
த்³ருஷ்டாந்தமேவ வ்யாசஷ்டே-
யதே²தி ।
தா³ர்ஷ்டாந்திகம் விவ்ருணோதி -
ததே²தி ।
இஷ்டாபத்திம் நிராசஷ்டே -
ந சேதி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநாந்தரேண ஜ்ஞேயத்வம் ஏதச்ச²ப்³தா³ர்த²: । அநவஸ்தா²பத்தே: இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநே ஜிஜ்ஞாஸாநுபபத்தௌ ப²லிதம் ஆஹ -
அத இதி ।
ப்ரஸித்³தே⁴(அ)பி, ஜ்ஞாநே, ஜ்ஞாதரி ஆத்மநி கிம் ஆயாதம் ? ததா³ஹ -
ஜ்ஞாதாபீதி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய, விநா ஜ்ஞாதாரம் , அபர்யவஸாநாத் இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வே தவ பா⁴வநாபர்யாய: விதி⁴: நாஸ்தி இத்யாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
குத்ர தர்ஹி ப்ரயத்நாக்²யா பா⁴வநா இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
கிம் த்விதி ।
அவிஷயே நிராகாரே ச ஆத்மநி ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யா: து³ஸ்ஸம்பாத்³யத்வாபா⁴வே ப²லிதம் நிக³மயதி -
தஸ்மாதி³தி
॥ 50 ॥
ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய பராம் நிஷ்டா²ம் ப்ரதிஷ்டா²பிதாம் அநூத்³ய ஶ்லோகாந்தரம் ப்ருச்ச²தி -
ஸேயமிதி ।
யா இயம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய பரா நிஷ்டா² - ஸமாரோபிதாதத்³த⁴ர்மநிவ்ருத்தித்³வாரா ப்³ரஹ்மணி பரிஸமாப்தி: ஜ்ஞாநஸந்தாநரூபா உச்யதே, ஸா கார்யா ஸுஸம்பாத்³யா இதி யத் உக்தம் தத் கத²ம் கேந உபாயேந ? இதி ப்ரஶ்நார்த²: ।
ப்ருஷ்டம் உபாயபே⁴த³ம் உதா³ஹரதி -
பு³த்³த்⁴யேதி ।
அத்⁴யவஸாய: - ப்³ரஹ்மாத்மத்வநிஶ்சய: । மாயாரஹிதத்வம் - ஸம்ஶயவிபர்யயஶூந்யத்வம் ।
ஶப்³தா³தி³ஸமஸ்தவிஷயத்யாகே³ தே³ஹஸ்தி²திரபி து³:ஸ்தா² ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸாமர்த்²யாதி³தி ।
விஷயமாத்ரத்யாகே³ தே³ஹஸ்தி²த்யநுபபத்தே: ஜ்ஞாநநிஷ்டா²(அ)ஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் இத்யர்த²: ।
தே³ஹஸ்தி²த்யர்த²த்வேந அநுஜ்ஞாதேஷு அர்தே²ஷு ப்ராப்தம் ராகா³தி³ ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ப்ரதிப³ந்த⁴கம் வ்யுத³ஸ்யதி -
ஶரீரேதி ।
பரித்யஜ்ய விவிக்தஸேவீ ஸ்யாத் இதி ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 51 ॥
பு³த்³தே⁴: வைஶாரத்³யம் யத்நேந கார்யகரணநியமநம், தே³ஹஸ்தி²திஹேத்வதிரிக்தவிஷயத்யாக³:, தே³ஹஸ்தி²த்யர்தே²ஷ்வபி தேஷு ராக³த்³வேஷவர்ஜநம் , உபாயபே⁴தே³ ஸித்³தே⁴, ஸந்தி உபாயாந்தராண்யபி யத்நஸாத்⁴யாநி இத்யாஹ -
தத இதி ।
சித்தைகாக்³ர்யப்ரஸாதா³ர்த²ம் விவிக்தஸேவித்வம் வ்யாகரோதி -
அரண்யேதி ।
நித்³ராதி³தோ³ஷநிவ்ருத்த்யர்த²ம் லக்⁴வாஶித்வம் விஶத³யதி -
லக்⁴விதி ।
லகு⁴ - பரிமிதம் ஹிதம் மேத்⁴யம் ச அஶிதும் ஶீலம் அஸ்ய இதி ததா² உச்யதே ।
விஶேஷணயோ: தாத்பர்யம் விவ்ருணோதி -
விவிக்தேதி ।
நித்³ராதீ³தி ஆதி³ஶப்³தா³த் ஆலஸ்யப்ரமாதா³த³ய: பு³த்³தி⁴விக்ஷேபகா: விவக்ஷிதா: ।
வக்ஷ்யமாணத்⁴யாநயோக³யோ: உபாயத்வேந விஶேஷணாந்தரம் விப⁴ஜதே -
வாக் சேதி ।
வாகா³தி³ஸம்யமஸ்ய ஆவஶ்யகத்வத்³யோதநார்த²ம் ஸ்யாத் இத்யுக்தம் ।
ஸம்யதவாகா³தி³கரணக்³ராமஸ்ய அநாயாஸேந கர்தவ்யம் உபதி³ஶதி -
ஏவமிதி ।
மந்த்ரஜபாதி³ இதி ஆதி³பதே³ந ப்ரத³க்ஷிணப்ரணாமாத³ய: த்⁴யாநயோக³ப்ரதிப³ந்த⁴கா: க்³ருஹீதா: ।
உக்தயோரேவ த்⁴யாநயோக³யோ: உபாயத்வேந உக்தம் விராக³பா⁴வம் விப⁴ஜதே -
த்³ருஷ்டேதி ।
ஸம்யக்த்வமேவ வ்யநக்தி -
நித்யமிதி
॥ 52 ॥
ஜ்ஞாநநிஷ்ட²ஸ்ய யதே: விஶேஷணாந்தரம் ஸமுச்சிநோதி -
கிம் சேதி ।
நித்யம் த்⁴யாநயோக³பரத்வே ஸமுச்சிதம் காரணாந்தரம் விவ்ருணோதி -
அஹங்கரணமிதி ।
ஸாமர்த்²யமாத்ரே ப³லஶப்³தா³த் உபலப்⁴யமாநே கிமிதி விஶேஷவசநம் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஸ்வாபா⁴விகத்வேநேதி ।
உக்தே அர்த²ம் மாநம் ஆஹ-
ஹ்ருஷ்ட இதி ।
வைராக்³யஶப்³தே³ந லப்³த⁴ஸ்யாபி காமத்யாக³ஸ்ய புந: வசநம் ப்ரக்ருஷ்டத்வக்²யாபநார்த²ம் ।
அஹங்காராதி³த்யாகே³ பரிக்³ரஹப்ராப்த்யபா⁴வாத் தத்த்யாகோ³க்தி: அயுக்தா இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
இந்த்³ரியேதி ।
பரிக்³ரஹாபா⁴வே மமத்வவிஷயாபா⁴வாத் நிர்மமத்வம் கத²ம் ? இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
தே³ஹேதி ।
அஹங்காரமமகாரயோ: அபா⁴வேந ப்ராப்தாம் அந்த:கரணோபரதிம் அநுவத³தி -
அத ஏவேதி ।
உக்தம் அநூத்³ய ஜீவந்நேவ அஸௌ ப்³ரஹ்ம ப⁴வதி இதி ப²லிதம் ஆஹ -
ய: ஸம்ஹ்ருதேதி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்ட²பதா³த் ஊர்த்⁴வம் ஸஶப்³தோ³ த்³ரஷ்டவ்ய: । ப்³ரஹ்மண: ப⁴வநம் அநுஸந்தா⁴நபரிபாகபர்யந்தம் ஸாக்ஷாத்கரணம் தத³ர்த²ம் இதி யாவத்
॥ 53 ॥
அபேக்ஷிதம் பூரயந் உத்தரஶ்லோகம் அவதாரயதி -
அநேநேதி ।
‘பு³த்³த்⁴யா விஶுத்³த⁴யா’ (ப⁴. கீ³. 18-51) இத்யாதி³: அத்ர க்ரம: ப்³ரஹ்மப்ராப்த: ஜீவந்நேவ நிவ்ருத்தாஶேஷாநர்த²: நிரதிஶயாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம ஆத்மத்வேந அநுப⁴வந் இத்யர்த²: । அத்⁴யாத்மம் - ப்ரத்யகா³த்மா, தஸ்மிந் ப்ரஸாத³: - ஸர்வாநர்த²நிவ்ருத்த்யா பரமாநந்தா³விர்பா⁴வ:, ஸ: லப்³தோ⁴ யேந ஜீவந்முக்தேந, ஸ: ததா² ।
ந ஶோசதீத்யாதௌ³ தாத்பர்யம் ஆஹ -
ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்யேதி ।
ப்ராப்தவ்யபரிஹார்யாபா⁴வநிஶ்சயாத் இத்யர்த²: ।
ஸ்வபா⁴வாநுவாத³ம் உபபாத³யதி -
ந ஹீதி ।
தஸ்ய அப்ராப்தவிஷயாபா⁴வாத் நாபி பரிஹார்யாபரிஹாரப்ரயுக்த: ஶோக:, பரிஹார்யஸ்யைவ அபா⁴வாத் இத்யர்த²: । பாடா²ந்தரே து, ரமணீயம் ப்ராப்ய ந ப்ரமோத³தே தத³பா⁴வாத் இத்யர்த²: ।
விவக்ஷிதம் ஸமத³ர்ஶநம் விஶத³யதி -
ஆத்மேதி ।
நநு ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஆத்மந: ஸமஸ்ய நிர்விஶேஷஸ்ய த³ர்ஶநம் அத்ர அபி⁴ப்ரைதம் கிம் ந இஷ்யதே ? தத்ர ஆஹ-
நாத்மேதி ।
உக்தவிஶேஷணவத: ஜீவந்முக்தஸ்ய ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ப்ராகு³க்தக்ரமேண ப்ராப்தா ஸுப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வதி இத்யாஹ -
ஏவம்பூ⁴த: இதி ।
ஶ்ரவணமநநிதி³த்⁴யாஸநவத: ஶமாதி³யுக்தஸ்ய அப்⁴யஸ்தை: ஶ்ரவணாதி³பி⁴: ப்³ரஹ்மாத்மநி அபரோக்ஷம் மோக்ஷப²லம் ஜ்ஞாநம் ஸித்³த்⁴யதி இத்யர்த²: । ஆர்தாதி³ப⁴க்தத்ரயாபேக்ஷயா ஜ்ஞாநலக்ஷணா ப⁴க்தி: சதுர்தீ² இத்யுக்தா ।
தத்ர ஸப்தமஸ்த²வாக்யம் அநுகூலயதி -
சதுர்விதா⁴ இதி
॥ 54 ॥
நநு ஸமாதி⁴ஸாத்⁴யேந பரமப⁴க்த்யாத்மகேந ஜ்ஞாநேந கிம் அபூர்வம் அவாப்யதே ? தத்ர ஆஹ -
தத இதி ।
ப⁴க்த்யா ஸமாதி⁴ஜந்யயா மாம் ப்³ரஹ்ம ஆபி⁴முக்²யேந ப்ரத்யக்தயா ஜாநாதி வ்யாப்நோதி இத்யர்த²: ।
ததே³வ ஜ்ஞாநம் ப⁴க்திபராதீ⁴நம் விவ்ருணோதி -
யாவாநிதி ।
ஆகாஶகல்பத்வம் அநவச்சி²ந்நத்வம் அஸங்க³த்வம் ச ।
சைதந்யஸ்ய விஷயஸாபேக்ஷத்வம் ப்ரதிக்ஷிபதி -
அத்³வைதமிதி ।
யே து த்³ரவ்யபோ³தா⁴த்மத்வம் ஆத்மந: மந்யந்தே, தாந் ப்ரதி உக்தம் -
சைதந்யமாத்ரேதி ।
ஆத்மநி தந்மாத்ரே(அ)பி த⁴ர்மாந்தரம் உபேத்ய த⁴ர்மத⁴ர்மித்வம் ப்ரத்யாஹ -
ஏகரஸமிதி ।
ஸர்வவிக்ரியாராஹித்யோக்த்யா கௌடஸ்த்²யம் ஆத்மந: வ்யவஸ்தா²பயதி -
அஜமிதி ।
உக்தவிக்ரியாபா⁴வே தத்³தே⁴த்வஜ்ஞாநாஸம்ப³ந்த⁴ம் ஹேதும் ஆஹ -
அப⁴யமிதி ।
தத்த்வஜ்ஞாநம் அநூத்³ய தத்ப²லம் விதே³ஹகைவல்யம் லம்ப⁴யதி -
தத இதி ।
தத்த்வஜ்ஞாநஸ்ய தஸ்மாத் அநந்தரப்ரவேஶக்ரியாயாஶ்ச பி⁴ந்நத்வம் ப்ராப்தம் ப்ரத்யாஹ -
நாத்ரேதி ।
பி⁴ந்நத்வாபா⁴வே கா க³தி: பே⁴தோ³க்தே:, இதி ஆஶங்க்ய, ஔபசாரிகத்வம் ஆஹ-
கிம் தர்ஹீதி ।
ப்ரவேஶ: இதி ஶேஷ: ।
ப்³ரஹ்மப்ராப்திரேவ ப²லாந்தரம் இதி ஆஶங்க்ய ப்³ரஹ்மாத்மநோ: பே⁴தா³பா⁴வாத் ந ஜ்ஞாநாதிரிக்தா தத்ப்ராப்தி: இத்யாஹ -
க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சேதி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்ட²யா பரயா ப⁴க்த்யா மாம் அபி⁴ஜாநாதி இத்யுக்தம் ஆக்ஷிபதி -
நந்விதி ।
விருத்³த⁴த்வம் ஸ்போ²ரயிதும் ப்ருச்ச²தி -
கத²மிதி ।
விரோத⁴ஸ்பு²டீகரணம் ப்ரதிஜாநீதே-
உச்யதே இதி ।
தத்ர ஜ்ஞாநஸ்ய உத்பத்திரேவ விஷயாபி⁴வ்யக்தி: இத்யாஹ -
யதே³தி ।
ஏவகாரநிரஸ்யம் த³ர்ஶயதி -
ந ஜ்ஞாநேதி ।
இதி ஆவயோ: ஸித்³த⁴ம் இதி ஶேஷ: ।
ஜ்ஞாநஸ்ய உத்பத்தேரேவ விஷயாபி⁴வ்யக்தித்வே கத²ம் ப்ரக்ருதே விரோத⁴தீ⁴: இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ததஶ்சேதி ।
விருத்³த⁴மிதி ஶேஷ: ।
ஶங்கிதம் விரோத⁴ம் நிரஸ்யதி -
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
உக்தமேவ ஹேதும் ப்ரபஞ்சயதி -
ஶாஸ்த்ரேதி ।
யோ ஹி ஶாஸ்த்ராநுஸாரீ ஆசார்யோபதே³ஶ:, தேந ஜ்ஞாநோத்பத்தி: । ‘ஆசார்யவாந் புருஷோ வேத³’ (சா². உ. 6-14-2) இதி ஶ்ருதே: । தஸ்யாஶ்ச பரிபாக: ஸம்ஶயாதி³ப்ரதிப³ந்த⁴த்⁴வம்ஸ: தத்ர ஹேதுபூ⁴தம் உபதே³ஶஸ்யைவ ஸஹகாரிகாரணம் யத் பு³த்³தி⁴ஶுத்³த்⁴யாதி³, தத் அபேக்ஷ்ய, தஸ்மாதே³வ உபதே³ஶாத் ஜநிதம் யத் ஐக்யஜ்ஞாநம் தஸ்ய காரகபே⁴த³பு³த்³தி⁴நிப³ந்த⁴நாநி யாநி ஸர்வாணி கர்மாணி, தேஷாம் ஸம்ந்யாஸேந ஸஹிதஸ்ய, ப²லரூபேண ஸ்வாத்மந்யேவ ஸர்வப்ரகல்பநாரஹிதே யத் அவஸ்தா²நம், ஸா ஜ்ஞாநஸ்ய பரா நிஷ்டா² இதி வ்யவஹ்ரியதே ப்ராமாணிகை: இதி அர்த²: ।
யதி³ யதோ²க்தா பரா ஜ்ஞாநஷ்டி²ா, கத²ம் தர்ஹி ஸா சதுர்தீ² ப⁴க்தி: இதி உக்தா ? இதி, தத்ராஹ -
ஸேயமிதி ।
யதோ²க்தயா ப⁴க்த்யா ப⁴க³வத்தத்த்வஜ்ஞாநம் ஸித்³த்⁴யதி இத்யாஹ -
தயேதி ।
தத்த்வஜ்ஞாநஸ்ய ப²லம் ஆஹ -
யத³நந்தரமிதி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ரூபாயா: ப⁴க³வத்³ப⁴க்தே: தத்த்வஜ்ஞாநாநதிரேகாத் தத்ப²லஸ்ய ச அஜ்ஞாநநிவ்ருத்தே: தந்மாத்ரத்வாத் பே⁴தோ³க்தேஶ்ச ஔபசாரிகத்வாத் ப்ரக்ருதம் வாக்யம் அவிருத்³த⁴ம் இதி உபஸம்ஹரதி -
அத இதி ।
ஔபதே³ஶிகைக்யஜ்ஞாநஸ்ய ஸர்வகர்மஸம்ந்யாஸஸஹிதஸ்ய ஸ்வரூபாவஸ்தா²நாத்மகஸ்ய பரமபுருஷார்தௌ²பயிகத்வம் இதி அஸ்மிந் அர்தே² மாநம் ஆஹ -
அத்ர சேதி ।
ததே³வ ஶாஸ்த்ரம் உதா³ஹரதி -
விதி³த்வேத்யாதி³நா ।
த³ர்ஶிதாநி வாக்யாநி - ‘ஸர்வகர்மாணி மநஸா’ (ப⁴. கீ³. 5-13) இத்யாதீ³நி ।
நநு ஏஷாம் வாக்யாநாம் அவிவக்ஷிதார்த²த்வத் நாஸ்தி ஸ்வார்தே² ப்ராமாண்யம் இதி ஆஶங்க்ய அத்⁴யயநவித்⁴யுபாத்தத்வாத் வேத³வாக்யாந்தம் தத³நுரோதி⁴த்வாச்ச இதரேஷாம் நைவம் இத்யாஹ -
ந சேதி ।
ததா²பி ‘ஸோ(அ)ரோதீ³த் ‘ இத்யாதி³வத் ந ஸ்வார்தே² மாநதா இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ந சார்த²வாத³த்வமிதி ।
இதஶ்ச முமுக்ஷோ: அபேக்ஷிதமோக்ஷௌபயிகஜ்ஞாநநிஷ்ட²ஸ்ய ஸம்ந்யாஸே அதி⁴கார:, ந கர்மநிஷ்டா²யாம் இத்யாஹ -
ப்ரத்யகி³தி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்ட²ஸ்ய கர்மநிஷ்டா² விருத்³தா⁴ இத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
ந ஹீதி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஸ்வரூபாநுவாத³பூர்வகம் கர்மநிஷ்ட²யா தஸ்யா: ஸஹபா⁴வித்வம் விருத்³த⁴ம் இதி தா³ர்ஷ்டாந்திகம் ஆஹ -
ப்ரத்யகா³த்மேதி ।
கத²ம் ஜ்ஞாநகர்மணோ: விரோத⁴தீ⁴: ? இதி ஆஶங்க்ய, கர்மணாம் ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வஸ்ய ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴த்வாத் இத்யாஹ -
பர்வதேதி ।
அந்தரவாந் உப⁴யோ: ஏகத⁴ர்மிநிஷ்ட²த்வேந ஸாங்கர்யாபா⁴வஸம்பாத³கபே⁴த³வாந் இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநகர்மணோ: அஸமுச்சயே ப²லிதம் உபஸம்ஹரதி -
தஸ்மாதி³தி
॥ 55 ॥
தர்ஹி ஜ்ஞாநநிஷ்ட²ஸ்யைவ மோக்ஷஸம்ப⁴வாத் , ந கர்மாநுஷ்டா²நஸித்³தி⁴: இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸ்வகர்மணேதி ।
தாமேவ ஸித்³தி⁴ப்ராப்திம் விஶிநஷ்டி -
ஜ்ஞாநேதி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாயை ஸ்வகர்மாநுஷ்டா²நம் ப⁴க³வத³ர்சநரூபம் கர்தவ்யம் இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாபி கிமர்தா² ? இதி ஆஶங்க்ய, ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஸித்³த்⁴யர்தா² இத்யாஹ -
யந்நிமித்தேதி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டா²பி குத்ர உபயுக்தா ? இத்யத்ர ஆஹ -
மோக்ஷேதி ।
ஸ்வகர்மணா ப⁴க³வத³ர்சநாத்மந: ப⁴க்தியோக³ஸ்ய பரம்பரயா மோக்ஷப²லஸ்ய கார்யத்வேந விதே⁴யத்வே வித்⁴யபேக்ஷிதாம் ஸ்துதிம் அவதாரயதி -
ஸ ப⁴க³வதி³தி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டா² கர்மநிஷ்டா² இதி உப⁴யம் ப்ரதிஜ்ஞாய தத்ர தத்ர விபா⁴கே³ந ப்ரதிபாதி³தம் ।
கிமிதி இதா³நீம் கர்மநிஷ்டா² புந: ஸ்துத்யா கர்தவ்யதயா உச்யதே ? தத்ர ஆஹ-
ஶாஸ்த்ரார்தே²தி ।
தத்ர தத்ர உக்தஸ்யைவ கர்மாநுஷ்டா²நஸ்ய ப்ரகரணவஶாத் இஹ உபஸம்ஹார: । ஸ ச ஶாஸ்த்ரீார்த²நிஶ்சயஸ்ய த்³ருட⁴தாம் த்³யோதயதி இத்யர்த²: ।
யத்³யபி கஸ்யசித் கர்மாநுஷ்டா²யிந: பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴த்³வாரா கைவல்யம் ஸித்³த்⁴யதி, ததா²பி பாபபா³ஹுல்யாத் கர்மாநுஷ்டா²யிநோ(அ)பி கஸ்யசித் பு³த்³தி⁴ஶுத்³த்⁴யபா⁴வே, கைவல்யாஸித்³தி⁴: இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ஸர்வகர்மாணீதி ।
ஸர்வஶப்³தா³நுரோதா⁴த் ஈஶ்வராராத⁴நஸ்துதிபரத்வேந ஶ்லோகம் வ்யாசஷ்டே -
ப்ரதிஷித்³தா⁴ந்யபீதி ।
நித்யநைமித்திகவத் இதி அபே: அர்த²: ।
நிஷித்³தா⁴சரணஸ்ய ப்ராமாதி³கத்வம் வ்யாவர்தயதி -
ஸதே³தி ।
அநுதிஷ்ட²ந் வைஷ்ணவம் பத³ம் ஆப்நோதி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
பாபகர்மகாரிண: யதோ²க்தபத³ப்ராப்தௌ, பாபஸ்யாபி மோக்ஷப²லத்வம் உபக³தம் ஸ்யாத் , இத்யத்ர ஆஹ -
மத்³வ்யபாஶ்ரய இதி ।
தஸ்யைவ தாத்பர்யம் ஆஹ -
மயீதி ।
தர்ஹி ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷஹேதுத்வம் உபேக்ஷிதம் ஸ்யாத் , இத்யத்ர ஆஹ -
ஸோ(அ)பீதி ।
ப்ரஸாத³: - அநுக்³ரஹ: - ஸம்யக்³ஜ்ஞாநோத³ய: । பத³ம் - பத³மீயம் உபநிஷத்தாத்பர்யக³ம்யம் , அவ்யயம் - அக்ஷயரஹிதம்
॥ 56 ॥
பரமேஶ்வரப்ரஸாத³ஸ்ய ஏவம் மாஹ்யத்ம்யம் யத: ஸித்³த⁴ம், தத்மாத் தத்ப்ரஸாதா³ர்த²ம் ப⁴வதா ப்ரயதிதவ்யம் இத்யாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
ப⁴க³வத்ப்ரஸாதா³த் ஆஸாதி³தஸம்யக்³ஜ்ஞாநாதே³வ முக்தி:, ந கர்மமாத்ராத் இதி ஜ்ஞாநம் விவேகபு³த்³தி⁴: ।
ஆஶ்ரயஶப்³தா³ர்த²ம் ஆஹ -
அநந்யேதி
॥ 57 ॥
கிம் அத: ப⁴வதி ? தத் ஆஹ -
மச்சித்த: இதி ।
பீ⁴த்யாபி ப்ரவர்தேத இதி மந்வாந: விபர்யயே தோ³ஷம் ஆஹ -
அத² சேதி³தி
॥ 58 ॥
ஸ்வாதந்த்ர்யே ஸதி பீ⁴தே: அவகாஶ: நாஸ்தி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
இத³ம் சேதி
॥ 59 ॥
இதஶ்ச த்வயா யுத்³தா⁴த் ந வைமுக்²யம் கர்தும் உசிதம் இத்யாஹ -
யஸ்மாச்சேதி ।
ஸ்வபா⁴வஜேந ஸ்வேந கர்மணா நிப³த்³த⁴: த்வம் இதி ஸம்ப³ந்த⁴:
॥ 60 ॥
இதோ(அ)பி த்வயா யுத்³த⁴ம் கர்தவ்யமேவ, இத்யாஹ -
யஸ்மாதி³தி ।
அர்ஜுநஶப்³த³ஸ்ய உக்தார்த²த்வே ஶ்ருதிம் உதா³ஹரதி -
அஹஶ்சேதி ।
‘அஹஶ்ச க்ருஷ்ணம் அஹரர்ஜுநம் ச விவர்தேதே ரஜஸீ வேத்³யாபி⁴: । ‘ இத்யத்ர கிஞ்சித் அஹ: தாவத் க்ருஷ்ணம் - அஸ்வச்ச²ம் கலுஷிதமிவ லக்ஷ்யதே, கிஞ்சித் புந: அஹ: அர்ஜுநம் - அதிஸ்வச்ச²ம் ஶுத்³த⁴ஸ்வபா⁴வம் உபலப்⁴யதே । ஏவம் அர்ஜுநஶப்³த³ஸ்ய ஶுக்லஶப்³த³பர்யாயதயா ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் உக்தார்த²த்வம் உசிதம் இத்யர்த²: ।
யந்த்ராரூடா⁴நீவ இதி கத²ம் உச்யதே ? தத்ராஹ -
இவ ஶப்³த³ இதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
யதே²தி ।
தா³ருமயாநி யந்த்ராணி யதா² லௌகிக: மாயாவீ மாயயா ப்⁴ராமயந் வர்ததே, ததா² ஈஶ்வரோ(அ)பி ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ப்⁴ராமயந்நேவ ஹ்ருத³யே திஷ்ட²தி இத்யர்த²: ॥ 61 ॥
ஈஶ்வர: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ப்ரேரயதி சேத் ப்ராப்தகைவல்யஸ்யாபி புருஷகாரஸ்ய ஆநர்த²க்யம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
தமேவேதி ।
ஸர்வாத்மநா - மநோவ்ருத்த்யா வாசா கர்மணா ச இத்யர்த²: । ஈஶ்வரஸ்ய அநுக்³ரஹாத் தத்த்வஜ்ஞாநோத்பத்திபர்யந்தாத் இதி ஶேஷ: । முக்தா: திஷ்ட²ந்தி அஸ்மிந் இதி ஸ்தா²நம்
॥ 62 ॥
ஶாஸ்த்ரம் உபஸம்ஹர்தும் இச்ச²ந் ஆஹ -
இதி தே ஜ்ஞாநமிதி ।
ஜ்ஞாநம் - கரணவ்யுத்பத்த்யா கீ³தாஶாஸ்த்ரீம், யதா² இச்ச²ஸி, ததா² குரு, ஜ்ஞாநம் கர்ம வா யத் இஷ்டம் தத் அநுதிஷ்ட² இத்யர்த²:
॥ 63 ॥
கீ³தாஶாஸ்த்ரஸ்ய பௌர்வாபர்யேண விமர்ஶநத்³வாரா தாத்பர்யார்த²ம் ப்ரதிபத்தும் அஸமர்த²ம் ப்ரதி ஆஹ -
பூ⁴யோ(அ)பீதி ।
கிமர்த²ம் இச்ச²ந் புந: புந: அபி⁴த³தா⁴ஸி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ந ப⁴யாதி³தி ।
ஹிதமிதி ஸாதா⁴ரணநிர்தே³ஶே, கத²ம் பரமம் இத்யாதி³விஶேஷணம் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
தத்³தீ⁴தி
॥ 64 ॥
ததே³வ ப்ரஶ்நத்³வாரா விவ்ருணோதி -
கிம் ததி³த்யாதி³நா ।
உத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே -
தத்ரேதி ।
ஏவம் உக்தயா ரீத்யா வர்தமாந: த்வம் தஸ்மிந்நேவ வாஸுதே³வே ப⁴க³வதி அர்பிதஸர்வபா⁴வ: மாமேவ ஆக³மிஷ்யஸி இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஸத்யப்ரதிஜ்ஞாகரணே ஹேதும் ஆஹ -
யத இதி ।
இதா³நீம் வாக்யார்த²ம் ஶ்ரேயோ(அ)தி²நாம் ப்ரவ்ருத்த்யுபயோகி³த்வேந ஸங்க்³ருஹ்ணாதி -
ஏவமிதி ।
॥ 65 ॥
வ்ருத்தம் அநூத்³ய அநந்தரஶ்லோகதாத்பர்யம் ஆஹ-
கர்மயோகே³தி ।
த⁴ர்மவிஶேஷணாத் அத⁴ர்மாநுஜ்ஞாம் வாரயதி -
த⁴ர்மேதி ।
ஜ்ஞாநநிஷ்டே²ந முமுக்ஷுணா த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: த்யாஜ்யத்வே ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ உதா³ஹரதி -
நாவிரத இதி ।
‘மாமேகம்’ இத்யாதே³: தாத்பர்யம் ஆஹ -
ந மத்த: அந்யதி³தி ।
அர்ஜுநஸ்ய க்ஷத்ரியத்வாத் உக்தஸம்ந்யாஸத்³வாரா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாம் முக்²யாநதி⁴காரே(அ)பி தம் புரஸ்க்ருத்ய அதி⁴காரிப்⁴ய: தஸ்ய உபதி³தி³க்ஷிதத்வாத் அவிரோத⁴ம் அபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
அஹம் த்வேதி ।
உக்தே(அ)ர்தே² தா³ஶமிகம் வாக்யம் அநுகூலயதி -
உக்தம் சேதி ।
ஈஶ்வரஸ்ய த்வதீ³யப³ந்த⁴நிரஸநத்³வாரா த்வத்பாலயித்ருத்வாத் ந தே ஶோகாவகாஶ: அஸ்தி இத்யாஹ -
அத இதி
பூர்வாபராலோசநாத: கீ³தாஶாஸ்த்ரம் வ்யாக்²யாய உபஸம்ஹ்ருத்ய, தத்தாத்பர்யார்த²ம் நிர்தா⁴ரிதம் அபி விசாரத்³வாரா நிர்தா⁴ரயிதும் விசாரம் அவதாரயதி -
அஸ்மிந்நிதி ।
கிம்ஶப்³தா³ர்த²மேவ த்ரேதா⁴ விப⁴ஜதே -
ஜ்ஞாநமிதி ।
நிமித்தாபா⁴வே ஸம்ஶயஸ்ய ஆபா⁴ஸத்வாத் ந நிரஸ்யதேதி மத்வா ப்ருச்ச²தி -
குத இதி ।
தத்தத³ர்தா²வத்³யோதகாநேகவாக்யத³ர்ஶநம் தந்நிமித்தம் இத்யாஹ -
யஜ்ஜ்ஞாத்வேதி ।
கர்மணாம் அவஶ்யகர்தவ்யத்வோபலம்பா⁴த் தேப்⁴யோ(அ)பி நி:ஶ்ரேயஸப்ராப்தி: பா⁴தி இத்யாஹ -
கர்மண்யேவேதி ।
ததா²பி ஸமுச்சப்ராபகம் நாஸ்தி இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ஏவமிதி ।
ஸத்யாம் ஸாமக்³ர்யாம் கார்யம் அவஶ்யம்பா⁴வி இதி உபஸம்ஹரதி -
இதி ப⁴வேதி³தி ।
ஸந்தி³க்³த⁴ம் ஸப²லம் ச விசார்யம் இதி ஸ்தி²தே:, அஸதி ப²லே ஸந்தி³க்³த⁴மபி ந விசார்யம் இதி பு³த்³த்⁴யா ப்ருச்ச²தி -
கிம் புநரிதி ।
ப்ரத்யேகம் ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸமுச்சிதயோர்வா முக்திம் ப்ரதி பரமஸாத⁴நதா ? இதி அவதா⁴ரணமேவ விசாரப²லமிதி பரிஹரதி -
நந்விதி ।
ஸந்தே³ஹப்ரயோஜநயோ: விசாரப்ரயோஜகயோ: பா⁴வாத் விசாரத்³வாரா பரமமுக்திஸாத⁴நம் நிர்தா⁴ரணீயம் இதி நிக³மயதி -
அத இதி ।
ஏவம் விசாரம் அவதார்ய ஸித்³தா⁴ந்தம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி -
ஆத்மேதி ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருண்வந் ஆதௌ³ ஆத்மஜ்ஞாநாபோஹ்யாம் அவித்³யாம் த³ர்ஶயதி-
க்ரியேதி ।
ஆஶ்ரயோக்த்யா தத³நாதி³த்வம் ஆஹ -
ஆத்மநீதி ।
தமேவ அவித்³யாம் அநாத்³யவித்³யோத்தா²ம் அநர்தா²த்மிகாம் ப்ரபஞ்சயதி -
மமேதி ।
அநாத்³யவித்³யாகார்யத்வாத் ப்ரவாஹரூபேண அநாதி³த்வம் அஸ்யா: விவக்ஷித்வா விஶிநஷ்டி -
அநாதீ³தி ।
தத்ர காரணாவித்³யாநிவர்தகத்வம் ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய உபந்யஸ்யதி-
அஸ்யா இதி ।
நநு ந இத³ம் உத்பந்நம் ஜ்ஞாநம் நிவர்தயதி, அவிரோதே⁴ந உத்பந்நத்வாத் । ந ச அநுத்பந்நம் , அலப்³தா⁴த்மகஸ்ய அர்த²க்ரியாகாரித்வாபா⁴வத் । தத்ர ஆஹ -
உத்பத்³யமாநம் இதி ।
கத²ம் தஸ்ய காரணாவித்³யாநிவர்தகத்வம் இதி ஆஶஙக்ய கார்யாவித்³யாநிவர்தகத்வத்³ருஷ்டே: இத்யாஹ -
கர்மேதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய இத்யாதி³ஸங்க்³ரஹவாக்யே துஶப்³த³த்³யோத்யவிஶேஷாபா⁴வாத் ததா³நர்த²க்யம் ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
துஶப்³த³ இதி ।
பக்ஷத்³வயவ்யாவர்தகத்வம் ஏவ அஸ்ய ஸ்பு²டயதி -
நேத்யாதி³நா ।
இதஶ்ச கர்மாஸாத்⁴யதா முக்தே: இத்யாஹ -
அகார்யத்வாச்சேதி ।
‘ஏஷ நித்யோ மஹிமா’ இதி ஶ்ருதே: நித்யத்வேந மோக்ஷஸ்ய அகார்யத்வாத் ந தத்ர ஹேத்வபேக்ஷா இதி உபபாத³யதி -
ந ஹீதி ।
ஜ்ஞாநேநாபி மோக்ஷ: ந க்ரியதே சேத் , தர்ஹி கேவலமபி ஜ்ஞாநம் முக்த்யநுபயுக்தம் இதி, குத: தஸ்ய ஹேதுத்வதீ⁴: ? இதி ஆஶங்கதே-
கேவலேதி ।
ஜ்ஞாநாநர்த²க்யம் தூ³ஷயதி -
நேதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
அவித்³யேதி ।
யத் உக்தம் அவித்³யாநிவர்தகஜ்ஞாநஸ்ய கைவல்யப²லாவஸாயித்வம் த்³ருஷ்டம் இதி, தத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
ரஜ்ஜ்வாதீ³தி ।
உக்தே விஷயே தமோநிவர்தகப்ரகாஶஸ்ய கஸ்மிந் ப²லே பர்யவஸாநம் ? தத்ர ஆஹ-
விநிவ்ருத்தேதி ।
ப்ரதீ³பப்ரகாஶஸ்ய ஸர்பப்⁴ரமநிவ்ருத்தித்³வாரா ரஜ்ஜுமாத்ரே பர்யவஸாநவத் ஆத்மஜ்ஞாநஸ்யாபி தத³வித்³யாநிவ்ருத்த்யாத்மகைவல்யாவஸாநமிதி தா³ர்ஷ்டாந்திகம் ஆஹ -
ததே²தி ।
ஜ்ஞாத்ராதீ³நாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஹேதூநாம் கர்மாந்தரே ப்ரவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் , கர்மஸஹிதைவ ஸா கைவல்யாவஸாயிநீ, இதி சேத் தத்ர ஆஹ -
த்³ருஷ்டார்தா²யாமிதி ।
கர்மஸாஹித்யம், ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யா:, த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாத⁴யந் ஆஶங்கதே -
பு⁴ஜீதி ।
பு⁴ஜிக்ரிாயா: லௌகிக்யா:, வைதி³க்யாஶ்ச அக்³நிஹோத்ராதி³க்ரியாயா: ஸஹாநுஷ்டா²நவத் அக்³நிஹோத்ராதி³க்ரியாயா: ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாஶ்ச ஸாஹித்யம் இத்யர்த²: । பு⁴ஜிப²லே த்ருப்த்யாக்²யே ப்ராப்தே(அ)பி, ஸ்வர்கா³தௌ³ ச அக்³நிஹோத்ராதௌ³ அர்தி²த்வத்³ருஷ்டே: யுக்தம் தத்ர ஸாஹித்யம் । ந ததா² முக்திப²லஜ்ஞாநநிஷ்டா²லாபே⁴, ஸ்வர்கா³தௌ³ தத்³தே⁴தௌ வா கர்மணி அர்தி²த்வம் ।
தேந ஜ்ஞாநநிஷ்டா²கர்மணோ: ந ஸாஹித்யம் இதி பரிஹரதி -
நேத்யாதி³நா ।
ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி -
கைவல்யேதி ।
ஜ்ஞாநே ப²லவதி லப்³தே⁴, ப²லாந்தரே தத்³தே⁴தௌ ச ந அர்தி²தா, இத்யத்ர த்³ருஷ்டா²ந்தம் ஆஹ -
ஸர்வத இதி ।
ஸர்வத்ர ஸம்ப்லுதம் வ்யாப்தம் உத³கம் இதி ஸமு்த்³ரோக்தி: । தத்ப²லம் ஸ்நாநாதி³ । தஸ்மிந் ப்ராப்தே, ந தடா³கா³தி³நிர்மாணக்ரியாயாம், தத³தீ⁴நே ச ஸ்நாநாதௌ³ கஸ்யசித் அர்தி²த்வம் , ததா² ப்ரக்ருதே(அ)பி, இத்யர்த²: ।
நிரதிஶயப²லே ஜ்ஞாநே லப்³தே⁴, ஸாதிஶயப²லே கர்மணி ந அர்தி²த்வம் இத்யேதத் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸ்பு²டயதி-
ந ஹீதி ।
கர்மண: ஸாதிஶயப²லத்வம் உக்தம் உபஜீவ்ய ப²லிதம் ஆஹ-
தஸ்மாந்நேதி ।
ஜ்ஞாநகர்மணோ: ஸாஹித்யாஸம்ப⁴வமபி பூர்வோக்தம் நிக³மயதி -
ந சேதி ।
ந ஹி ப்ரகாஶதமஸோரிவ மித²: விருத்³த⁴யோ: தயோ: ஸாக்ஷாத் ஏகஸ்மிந் ப²லே ஸாஹித்யம் இத்யர்த²: ।
நநு ஜ்ஞாநமேவ மோக்ஷம் ஸாத⁴யத் ஆத்மஸஹாயத்வேந கர்ம அபேக்ஷதே, கரணஸ்ய உபகரணாபேக்ஷத்வாத் । தத்ர ஆஹ -
நாபீதி ।
ஜ்ஞாநம் உத்பத்தௌ யஜ்ஞாத்³யபேக்ஷமபி, ந உத்பந்நம் ப²லே தத³பேக்ஷம் । ஸ்வோத்பத்திநாந்தரீயகத்வேந முக்தே: தந்மாத்ராயத்தத்வாத் இத்யர்த²: ।
யத் உக்தம் இதிகர்தவ்யத்வேந ஜ்ஞாநம் கர்மாபேக்ஷம் இதி, தத்ர ஆஹ -
அவித்³யேதி ।
ஜ்ஞாநஸ்ய அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வாத் , தத்ர கர்மண: விருத்³த⁴தயா ஸஹகாரித்வாயோகா³த் ந ப²லே தத³பேக்ஷா இத்யர்த²: ।
கர்மணோ(அ)பி ஜ்ஞாநவத் அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வே குத: விருத்³த⁴தா ? இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
ந ஹீதி ।
கேவலஸ்ய ஸமுச்சிதஸ்ய வா கர்மம்ண: மோக்ஷே ஸாக்ஷாத் அநந்வயே ப²லிதம் ஆஹ -
அத இதி ।
கேவலம் ஜ்ஞாநம் முக்திஸாத⁴நம் இதி உக்தம் । தத் நிஷேத⁴யந் ஆஶங்கதே -
நேத்யாதி³நா ।
நிஷேத்⁴யம் அநூத்³ய நஞர்த²ம் ஆஹ -
யத்தாவதி³தி ।
நித்யாநுஷ்டா²நஸ்ய ஆவஶ்யகத்வாத் ந கேவலஜ்ஞாநஸ்ய கைவல்யஹேதுதா இத்யர்த²: ।
கைவல்யஸ்ய ச நித்யத்வாத் இத்யஸ்ய வ்யாவர்த்யம் த³ர்ஶயதி -
நந்விதி ।
யதி³ நித்யநைமித்திககர்மாணி ஶ்ரௌதாநி, அகரணே ப்ரத்யவாயகாரீணி அவஶ்யாநுஷ்டே²யாநி, ஏவம் தர்ஹி தேப்⁴ய: ஸமுச்சிதேப்⁴ய: அஸமுச்சிதேப்⁴யஶ்ச மோக்ஷ: ந இதி உக்தத்வாத் கேவலஜ்ஞாநஸ்ய ச அதத்³தே⁴துத்வாத் அநிப³ந்த⁴நா முக்தி: ந ஸித்⁴யேத் இத்யர்த²: ।
கைவல்யஸ்ய ச இத்யாதி³ வ்யாகுர்வந் அநிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³ம் ப்ரத்யாதி³ஶதி-
நைஷ தோ³ஷ இதி ।
முக்தே: நித்யத்வேந அயத்நஸித்³தே⁴: ந தத³பா⁴வஶங்கா இத்யுக்தம் ப்ரபஞ்சயதி -
நித்யாநாமிதி ।
காம்யகர்மவஶாத் இஷ்டஶரீராபத்திம் ஶங்கித்வா உக்தம் -
காம்யாநாம் சேதி ।
ஆரப்³த⁴கர்மவஶாத் தர்ஹி தே³ஹாந்தரம் ந இத்யாஹ -
வர்தமாநேதி ।
தர்ஹி தே³ஹாந்தரம் ஶேஷகர்மணா ஸ்யாத் , இதி ஆஶங்க்ய கர்மாஶயஸ்ய ஐகப⁴விகத்வாத் ந இத்யாஹ -
பதிதே(அ)ஸ்மிந் இதி ।
ராகா³தி³நா கர்மாந்தரம், தத: தே³ஹாந்தரம் ச ப⁴விஷ்யதி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ராகா³தீ³நாம் சேதி ।
ஆத்மந: ஸ்வரூபாவஸ்தா²நம் இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
அதீதாஸங்க்²யஜந்மபே⁴தே³ஷு அர்ஜிதஸ்ய கர்மண: நாநாப²லஸ்ய அநாரப்³த⁴ஸ்ய போ⁴கே³ந விநா அக்ஷயாத் , தத: தே³ஹாந்தராரம்பா⁴த் , ஐகப⁴விகத்வஸ்ய அப்ராமாணிகத்வாத் ந முக்தே: அயத்நஸித்³த⁴தா இதி சோத³யதி -
அதிக்ராந்தேதி ।
ந உக்தகர்மநிமித்தம் தே³ஹாந்தரம் ஶங்கிதவ்யம் இத்யாஹ -
நேதி ।
நித்யநைமித்திககர்மாணி ஶ்ரௌதாநி அவஶ்யம் அநுஷ்டே²யாநி । தத³நுஷ்டா²நே ச மஹாந் ஆயாஸ: । தத: து³:கோ²பபோ⁴க³: ।
தஸ்ய உக்தாநாரப்³த⁴கர்மப²லபோ⁴க³த்வோபக³மாத் ந தத: தே³ஹாந்தரம் இத்யாஹ-
நித்யேதி ।
நித்யாதி³நா து³ரிதநிவ்ருத்தாவபி அவிரோதா⁴த் ந ஸுக்ருதநிவ்ருத்தி:, தத: தே³ஹாந்தரம் இதி ஆஶங்க்ய, ஸுக்ருதஸ்ய நித்யாதே³: அந்யத்வே அநாரப்³த⁴த்வே ச, ந்யாயவிருத்³த⁴ஸ்ய தஸ்ய அஸித்³த⁴த்வாத் தத: தே³ஹாந்தராயோகா³த் நித்யாதே³: அநந்யத்வே ச ந தஸ்ய ப²லாந்தரம் இதி மத்வா, யதா² ப்ராயஶ்சித்தம் உபாத்தது³ரிதநிப³ர்ஹணார்த²ம், ந ப²லாந்தராபேக்ஷம், ததா² இத³ம் ஸர்வமபி நித்யாதி³கர்ம உபாத்தபாபநிராகரணார்த²ம் தஸ்மிந்நேவ பர்யவஸ்யத் ந தே³ஹாந்தராரம்ப⁴கம் இதி பக்ஷாந்தரம் ஆஹ -
ப்ராயஶ்சித்தவதி³தி ।
ததா²பி ப்ராரப்³த⁴வஶாதே³வ தே³ஹாந்தரம் ஶங்க்யதே, நாநாஜந்மாரம்ப⁴காணாமபி தேஷாம் யாவத³தி⁴காரந்யாயேந ஸம்ப⁴வாத் , இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஆரப்³தா⁴நாம் சேதி ।
பூர்வார்ஜிதகர்மணாம் ஏவம் க்ஷீணத்வே(அ)பி, காநிசித் அபூர்வகர்மாணி தே³ஹாந்தரம் ஆரபே⁴ரந் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
அபூர்வாணாம் சேதி ।
விநா ஜ்ஞாநம் கர்மணைவ முக்தி: இதி பக்ஷம் ஶ்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந நிராசஷ்டே²-
நேத்யாதி³நா ।
வித்³யதே அயநாய இதி ஶ்ருதே: இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ஏவகாரார்த²ம் விவ்ருண்வந் நேத்யாதி³பா⁴க³ம் வ்யாகரோதி -
அந்யஇதி ।
“யதா³ சர்மவதா³காஶம் வேஷ்டயிஷ்யந்தி மாநவா: ।
ததா³ தே³வமவிஜ்ஞாய து³:க²ஸ்யாந்தோ ப⁴விஷ்யதி ।“
இதி ஶ்ருதிம் அர்த²த: அநுவத³தி -
சர்மவதி³தி ।
ஶ்ரௌதார்தே² ஸ்ம்ருதிம் ஸம்வாத³யதி -
ஜ்ஞாநாதி³தி ।
கிஞ்ச த்வதீ³யந்யாயஸ்ய அநுக்³ராஹ்யமாநஹீநத்வேந ஆபா⁴ஸதயா புண்யகர்மணாம் அநாரப்³த⁴ப²லாநாம் க்ஷயாபா⁴வே தே³ஹாந்தராரம்ப⁴ஸம்பா⁴வத் ந ஜ்ஞாநம் விநா முக்தி: இத்யாஹ -
அநாரப்³தே⁴தி ।
ததா²விதா⁴நாம் கர்மணாம் நாஸ்தி ஸம்பா⁴வநா இதி ஆஶங்க்ய அஹ -
யதே²தி ।
அநாரப்³த⁴ப²லபுண்யகர்மாபா⁴வே(அ)பி கத²ம் மோக்ஷாநுபபத்தி: ? இதி தத்ர ஆஹ -
தேஷாம் சேதி ।
இதஶ்ச கர்மக்ஷயாநுபபத்த்யா மோக்ஷாநுபபத்தி:, இதி தத்ர ஆஹ -
த⁴ர்மேதி ।
‘கர்மணா பித்ருலோக:’ (ப்³ரு. உ. 1-5-16) இதி ஶ்ருதிம் ஆஶ்ரித்ய கர்மாக்ஷயே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
நித்யாநாமிதி ।
ஸ்ம்ருத்யாபி யதோ²க்தம் அர்த²ம் ஸமர்த²யதி -
வர்ணா இதி ।
ப்ரேத்ய கர்மப²லம் அநுபூ⁴ய, தத: ஶேஷேண விஶிஷ்டஜாத்யாதி³பா⁴ஜ: ஜந்ம ப்ரதிபத்³யந்தே இதி ஏததா³தி³பதா³ர்த²: ।
யத்து நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²போ⁴க³ஸ்ய தத்ப²லபோ⁴க³த்வம் இதி தத் இதா³நீம் அநுவத³தி-
யே த்விதி ।
நித்யாநி அநுஷ்டீ²யமாநாநி ஆயாஸபர்யந்தாநி இதி ஶேஷ: ।
ததா²பி நித்யாநாம் காம்யாநாமிவ ஸ்வரூபாதிரிக்தம் ப²லம் ஆஶங்க்ய வித்⁴யுத்³தே³ஶே தத³ஶ்ரவணாத் , மைவம் இத்யாஹ -
ந த்விதி ।
வித்⁴யுத்³தே³ஶே ப²லாஶ்ருதௌ தத்காமாயா: நிமித்தஸ்ய அபா⁴வாத் ந நித்யாநி விதீ⁴யேரந் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஜீவநாதீ³தி ।
ந நித்யாநாம் வித்⁴யஸித்³தி⁴: இதி ஶேஷ: ।
அநுபா⁴ஷிதம் தூ³ஷயதி-
நேத்யாதி³நா ।
ததே³வ விவ்ருண்வந் நிஷேத்⁴யம் அநூத்³ய நஞர்த²ம் ஆஹ-
யது³க்தமிதி ।
அப்ரவ்ருத்தாநாம் இத்யாதி³ஹேதும் ப்ரபஞ்சயதி -
ந ஹீதி ।
கர்மாந்தராரப்³தே⁴(அ)பி தே³ஹே து³ரிதப²லம் நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் பு⁴ஜ்யதாம் கா அநுபபத்தி: இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
அந்யதே²தி ।
யத் உக்தம் து³:க²ப²லவிஶேஷாநுபபத்திஶ்ச ஸ்யாத் இதி, தத் உபபாத³யதி -
தஸ்யேதி ।
ஸம்பா⁴விதாநி தாவத் அநந்தாநி ஸஞ்சிதாநி து³ரிதாநி । தாநி ச நாநாது³:க²ப²லாநி । யதி³ தாநி நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸரூபம் து³:க²ம், தந்மாத்ரப²லாநி கல்ப்யேரந் , ததா³ தேஷு ஏவம் கல்ப்யமாநேஷு ஸத்ஸு, நித்யஸ்ய அநுஷ்டி²தஸ்ய ஆயாஸம் ஆஸாத³யத: ய: து³ரதிக்ருத: து³:க²விஶேஷ: ந தத்ப²லம் து³ரிதப²லாநாம் து³:கா²நாம் ப³ஹுத்வாத் , அத: நித்யம் கர்ம யதா²விஶேஷிதம் து³ரிதக்ருதது³:க²விஶேஷப²லகம் இதி அயுக்தம் இத்யர்த²: ।
கிஞ்ச நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மாத்ரப²லாநி சேத் து³ரிதாநி கல்ப்யந்தே, ததா³ த்³வந்த்³வஶப்³தி³தராகா³தி³பா³த⁴ஸ்ய ரோகா³தி³பா³தா⁴யாஶ்ச து³ரிதநிமித்தத்வாநுபபத்தே:, ஸுக்ருதக்ருதத்வஸ்ய ச அஸம்ப⁴வாத் அநுபபத்திரேவ உதீ³ரிதபா³தா⁴யா: ஸ்யாத் இத்யாஹ -
த்³வந்த்³வேதி ।
இதஶ்ச நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மேவ து³ரிதப²லம் இதி அயுக்தம் இத்யாஹ -
நித்யேதி ।
து³:க²மிதி ந ஶக்யதே கல்பயிதும் இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । யதி³ ததே³வ தத்ப²லம், ந தர்ஹி ஶிரஸா பாஷாணவஹநாதி³து³:க²ம் து³ரிதக்ருதம், ந ச தத்காரணம் ஸுக்ருதம், து³:க²ஸ்ய அதத்கார்யத்வத் , அத: தத் ஆகஸ்மிகம் ஸ்யாத் இத்யர்த²: ।
நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் உபாத்தது³ரிதப²லம் இதி ஏதத் அப்ரக்ருதத்வாச்ச அயுக்தம் வக்தும் இதி ஆஹ -
அப்ரக்ருதம் சேதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயிதும் ப்ருச்ச²தி -
கத²மிதி ।
தத்ர ஆதௌ³ ப்ரக்ருதம் ஆஹ -
அப்ரஸூதேதி ।
ததா²பி கத²ம் அஸ்மாகம் அப்ரக்ருதவாதி³த்வம் ? தத்ர அாஹ -
தத்ரேதி ।
ப்ரஸூதப²லத்வம் அப்ரஸூதப²லத்வம் இதி ப்ராசீநது³ரிதக³தவிஶேஷாநுபக³மாத் அவிஶேஷேண ஸர்வஸ்யைவ தஸ்ய ப்ரஸூதப²லத்வாத் நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ப²லத்வஸம்ப⁴வாத் ந அப்ராக்ருதவாதி³தா இதி ஶங்கதே -
அதே²தி ।
பூர்வோபாத்தது³ரிதஸ்ய அவிஶேஷேண ஆரப்³த⁴ப²லத்வே விஶேஷணாநர்த²க்யம் இதி பரிஹரதி -
தத: இதி ।
து³ரிதமாத்ரஸ்ய ஆரப்³த⁴ப²லத்வேந அநாரப்³த⁴ப²லஸ்ய தஸ்ய உக்தப²லவிஶேஷவத்த்வாநுபபத்தே: இத்யர்த²: ।
பூர்வோபாத்தது³ரிதம் ஆரப்³த⁴ப²லம் சேத் , போ⁴கே³நைவ தத்க்ஷயஸம்ப⁴வாத் தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் நித்யம் கர்ம ந விதா⁴தவ்யம் இதி தோ³ஷாந்தரம் ஆஹ -
நித்யேதி ।
இதஶ்ச நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் ந உபாத்தது³ரிதப²லம் இத்யாஹ -
கிஞ்சேதி ।
ததே³வ ஸ்போ²ரயதி-
ஶ்ருதஸ்யேதி ।
யதா² வ்யாயாமக³மநாதி³க்ருதம் து³:க²ம் ந அந்யஸ்ய து³ரிதஸ்ய இஷ்யதே, தத்ப²லத்வஸம்ப⁴வாத் , ததா² நித்யஸ்யாபி ஶ்ருத்யுக்தஸ்ய அநுஷ்டி²தஸ்ய ஆயாஸபர்யந்தஸ்ய ப²லாந்தராநுபக³மாத் , அநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மேவ சேத் ப²லம், தர்ஹி தஸ்மாதே³வ தத்³த³ர்ஶநாத் தஸ்ய ந து³ரிதப²லத்வம் கல்ப்யம், நித்யப²லத்வஸம்ப⁴வாத் இத்யர்த²: ।
து³:க²ப²லத்வே நித்யாநாம் அநநுஷ்டா²நமேவ ஶ்ரேய: ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ஜீவநாதி³தி ।
நித்யாநாம் து³ரிதப²லத்வாநுபபத்தௌ ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
ப்ராயஶ்சித்தவதி³தி ।
த்³ருஷ்டாந்தம் ப்ரபஞ்சயதி -
யஸ்மிந்நிதி ।
ததா² ஜீவநாதி³நிமித்தே விஹிதாநாம் நித்யாநாம் து³ரிதப²லத்வாஸித்³தி⁴: இதி ஶேஷ: । ஸத்யம் ப்ராயஶ்சித்தம் ந நிமித்தஸ்ய பாபஸ்ய ப²லம் ।
கிந்து தத³நுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் தஸ்ய பாபஸ்ய ப²லம் இதி ஶங்கதே -
அதே²தி ।
ப்ராயஶ்சித்தாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ஸ்ய நிமித்தபூ⁴தபாபப²லத்வே, ஜீவநாதி³நிமித்தநித்யாத்³யநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மபி ஜீவநாதே³ரேவ ப²லம் ஸ்யாத் , ந உபாத்தது³ரிதஸ்ய, இதி பரிஹரதி -
ஜீவநாதீ³தி ।
ப்ராயஶ்சித்தது³:க²ஸ்ய தந்நிமித்தபாபப²லத்வவத் ஜீவநாதி³நிமித்தகர்மக்ருதமபி து³:க²ம் ஜீவநாதி³ப²லம் இதி அத்ர ஹேதும் ஆஹ -
நித்யேதி ।
இதஶ்ச நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மேவ உபாத்தது³ரிதப²லம் இதி அஶக்யம் வக்தும் இதி ஆஹ -
கிஞ்சேதி ।
காம்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மபி து³ரிதப²லம் இதி உபக³மாத் ப்ரஸங்க³ஸ்ய இஷ்டத்வம் ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ததா²சேதி ।
விஹிதாநி தாவத் நித்யாநி । ந ச தேஷு ப²லம் ஶ்ருதம் । ந ச விநா ப²லம் விதி⁴: । தேந து³ரிதநிப³ர்ஹணார்தா²நி நித்யாநி, இதி அர்தா²பத்த்யா கல்ப்யதே । ந ச ஸா யுக்தா । காம்யாநுஷ்டா²நாத³பி து³ரிதநிவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் இத்யர்த²: ।
கிஞ்ச நித்யாநி அநுஷ்டா²நாயாஸாதிரிக்தப²லாநி, விஹிதத்வாத் , காம்யவத் , இதி அநுமாநாத் ந தேஷாம் து³ரிதநிவ்ருத்த்யர்த²தா இதி ஆஹ -
ஏவமிதி ।
காம்யாதி³கர்ம த்³ருஷ்டாந்தயிதும் ஏவம் இத்யுக்தம் । ஸ்வோக்திவ்யாகா⁴தாச்ச நித்யாநுஷ்டா²நாத் து³ரிதப²லபோ⁴கோ³க்தி: அயுக்தா இத்யாஹ -
விரோதா⁴ச்சேதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
விருத்³த⁴ம் சேதி ।
இத³ம்ஶப்³தா³ர்த²மேவ விஶத³யதி -
நித்யேதி ।
அந்யஸ்ய கர்மண: து³ரிதஸ்ய இதி யாவத் ।
ஸ ஏவேதி ।
யத³நந்தரம் யத் ப⁴வதி, தத் தஸ்ய கார்யம் இதி நியமாத் இத்யர்த²: ।
இதஶ்ச நித்யாநுஷ்டா²நே து³ரிதப²லபோ⁴க³: ந ஸித்⁴யதி இதி ஆஹ -
கிஞ்சேதி ।
காம்யாநுஷ்டா²நஸ்ய நித்யாநுஷ்டா²நஸ்ய ச யௌக³பத்³யாத் நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:கே²ந து³ரிதப²லபோ⁴க³வத் காம்யப²லஸ்யாபி பு⁴க்தத்வஸம்ப⁴வாத் இதி ஹேதும் ஆஹ -
தத்தந்த்ரத்வாதி³தி ।
நித்யகாம்யாநுஷ்டா²நயோ: யௌக³பத்³யே(அ)பி, நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:கா²த் அந்யதே³வ காம்யாநுஷ்டா²நப²லம், ஶ்ருதத்வாத் இதி ஶங்கதே -
அதே²தி ।
காம்யாநுஷ்டா²நப²லம் நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:கா²த் பி⁴ந்நம் சேத் , தர்ஹி காம்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் நித்யாநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²ம் ச மித²: பி⁴ந்நம் ஸ்யாத் இத்யாஹ -
தத³நுஷ்டா²நேதி ।
ப்ரஸங்க³ஸ்ய இஷ்டத்வம் ஆஶங்க்ய நிராசஷ்டே -
ந சேதி ।
த்³ருஷ்டவிரோத⁴மேவ ஸ்பஷ்டயதி -
ந ஹீதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநவத் அக்³நிஹோத்ராதீ³நாம் மோக்ஷே ஸாக்ஷாத் அந்வய: ந இத்யத்ர அऩ்யத³பி காரணம் அஸ்தி இத்யாஹ -
கிஞ்சாந்யதி³தி ।
ததே³வ காரணம் விவ்ருணோதி -
அவிஹிதமிதி ।
யத் கர்ம மர்த³நபோ⁴ஜநாதி³, தத் ந ஶாஸ்த்ரேண விஹிதம் நிஷித்³த⁴ம் வா, தத் அநந்தரப²லம், ததா² அநுபா⁴வத் இத்யர்த²: ।
ஶாஸ்த்ரீயம் கர்ம து ந அநந்தரப²லம், ஆநந்தர்யஸ்ய அசோதி³தத்வாத் । அத: ஜ்ஞாநே த்³ருஷ்டப²லே ந அத்³ருஷ்டப²லம் கர்ம ஸஹகாரி ப⁴வதி நாபி ஸ்வயமேவ த்³ருஷ்டப²லே மோக்ஷே கர்ம ப்ரவ்ருத்திக்ஷமம் , இதி விவக்ஷித்வா ஆஹ -
ந த்விதி ।
ஶாஸ்த்ரீயஸ்ய அக்³நிஹோத்ராதே³ரபி ப²லாநந்தர்யே ஸ்வர்கா³தீ³நாம் அநந்தரம் அநுபலப்³தி⁴: விருத்³த்⁴யேத । தத: தேஷு அத்³ருஷ்டே(அ)பி ததா²வித⁴ப²லாபேக்ஷயா ப்ரவ்ருத்தி: அக்³நிஹோத்ராதி³ஷு ந ஸ்யாத் இத்யாஹ -
ததே³தி ।
கிஞ்ச நித்யாநாம் அக்³நிஹோத்ராதீ³நாம் ந அத்³ருஷ்டம் ப²லம், தேஷாமேவ காம்யாநாம் தாத்³ருக் ப²லம் , ந ச ஹேதும் விநா அயம் விபா⁴க³: பா⁴வீ, இத்யாஹ -
அக்³நிஹோத்ராதீ³நாமிதி ।
ப²லகாமித்வமாத்ரேணேதி ।
ந ஸ்யாத் இதி பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴: । யாநி நித்யாநி அக்³நிஹோத்ராதீ³நி, யாநி ச காம்யாநி, தேஷாம் உப⁴யேஷாமேவ கர்மஸ்வரூபவிஶேஷாபா⁴வே(அ)பி நித்யாநாம் தேஷாம் அநுஷ்டா²நாயாஸது³:க²மாத்ரேண க்ஷய:, ந ப²லாந்தரம் அஸ்தி । தேஷாமேவ காம்யாநாம் அங்கா³த்³யாதி⁴க்யாபா⁴வே(அ)பி ப²லகாமித்வம் அதி⁴காரிணி அஸ்தி இதி ஏதாவந்மாத்ரேண ஸ்வர்கா³தி³மஹாப²லத்வம் இதி அயம் விபா⁴க³: ந ப்ரமாணவாந் இத்யர்த²: ।
உக்தவிபா⁴கா³யோகே³ ப²லிதம் ஆஹ-
தஸ்மாந்நேதி ।
காம்யவத் நித்யாநாமபி பித்ருலோகாத்³யத்³ருஷ்டப²லவத்த்வே து³ரிதநிவ்ருத்த்யர்த²த்வாயோகா³த் தாத³ர்த்²யேந ஆத்மவித்³யைவ அப்⁴யுபக³ந்தவ்யா இத்யாஹ -
அதஶ்சேதி ।
ஶுபா⁴ஶுபா⁴த்மகம் கர்ம ஸர்வம் அவித்³யாபூர்வகம் சேத் அஶேஷத: தர்ஹி தஸ்ய க்ஷயகாரணம் வித்³யா இதி உபபத்³யதே । ந து ஸர்வம் கர்ம அவித்³யாபூர்வகம் இதி ஸித்³த⁴ம் , இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ –
அவித்³யேதி ।
தத்ர ஹிஶப்³த³த்³யோதிதாம் யுக்திம் த³ர்ஶயதி -
ததே²தி ।
இதஶ்ச அவித்³வத்³விஷயம் கர்ம இதி ஆஹ -
அவித்³வதி³தி ।
அதி⁴காரிபே⁴தே³ந நிஷ்டா²த்³வயம் இத்யத்ர வாக்யோபக்ரமம் அநுகூலயந் , ஆத்மநி கர்த்ருத்வம் கர்மத்வம் ச ஆரோபயந் , ந ஜாநாதி ஆத்மாநம் இதி வத³தா கர்ம அஜ்ஞாநமூலம் இதி த³ர்ஶிதம் இதி ஆஹ -
உபா⁴விதி ।
ஆத்மாநம் யாதா²ர்த்²யேந ஜாநந் கர்த்ருத்வாதி³ரஹித: ப⁴வதி இதி ப்³ருவதா, கர்மஸம்ந்யாஸே ஜ்ஞாநவத: அதி⁴காரித்வம் ஸூசிதம் இதி ஆஹ -
வேதே³தி ।
நிஷ்டா²த்³வயம் அதி⁴காரிபே⁴தே³ந போ³த்³த⁴வ்யம் இதி அத்ரைவ வாக்யந்தரம் ஆஹ -
ஜ்ஞாநேதி ।
‘ந பு³த்³தி⁴பே⁴த³ம் ஜநயேத் ‘ இத்யத்ர ச அவித்³யாமூலத்வம் கர்மண: ஸூசயதா கர்மநிஷ்டா² அவித்³ப³த்³விஷயா அநுமோதி³தா இத்யாஹ -
அஜ்ஞாநாமிதி ।
யத் உக்தம் வித்³வத்³விஷயா ஸம்ந்யாஸபூர்வேிகா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² இதி, தத்ர ‘தத்த்வவித்து மஹாபா³ஹோ கு³ணகர்மவிபா⁴க³யோ: । ‘ இத்யாதி³ வாக்யம் உதா³ஹரதி -
தத்த்வவித்த்விதி ।
தத்ரைவ வாக்யாந்தரம் பட²தி -
ஸர்வேதி ।
விது³ஷ: ஜ்ஞாநநஷ்டா² இத்யத்ரைவ பாஞ்சமிகம் வாக்யாந்தரம் ஆஹ-
நைவேதி ।
தத்ரைவ அர்த²ஸித்³த⁴ம் அர்த²ம் கத²யதி -
அஜ்ஞ இதி ।
மந்யதே இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
அஜ்ஞஸ்ய சித்தஶுத்³த்⁴யர்த²ங்கர்ம, ஶுத்³த⁴சித்தஸ்ய கர்மஸம்ந்யாஸ: ஜ்ஞாநப்ராப்தௌ ஹேது: இத்யத்ர வாக்யாந்தரம் ஆஹ -
ஆருருக்ஷோரிதி ।
யதோ²க்தே விபா⁴கே³ ஸாப்தமிகம் வாக்யம் அநுகு³ணம் இதி ஆஹ -
உதா³ரா: இதி ।
ஏவம் த்ரயீத⁴ர்ம இத்யாதி³ நாவமிகம் வாக்யம் அவித்³வத்³விஷயம் கர்ம இத்யத்ர ப்ரமாணயதி -
அஜ்ஞா இதி ।
விது³ஷ: ஸம்ந்யாஸபூர்விகா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² இதி அத்ரைவ நாவமிகம் வாக்யாந்தரம் ஆஹ -
அநந்யா இதி ।
மாம் இதி ஏதத் வ்யாசஷ்டே-
யதோ²க்தமிதி ।
தேஷாம் ஸததயுக்தாநாம் இத்யாதி³ தா³ஶமிகம் வாக்யம் தத்ரைவ ப்ரமாணயதி -
த³தா³மீதி ।
வித்³யாவதாமேவ ப⁴க³வத்ப்ராப்திநிர்தே³ஶாத் இதரேஷாம் தத³ப்ராப்தி: ஸூசிதா இதி அர்த²ஸித்³த⁴ம் அர்த²ம் ஆஹ -
அர்தா²தி³தி ।
நநு ப⁴க³வத்கர்மகாரிணாம் யுக்ததமத்வாத் , கர்மிணோ(அ)பி ப⁴க³வந்தம் யாந்தி இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ப⁴க³வதி³தி ।
யே மத்கர்மக்ருத் இத்யாதி³ந்யாயேந ப⁴க³வத்கர்மகாரிண:, தே யத்³யபி யுக்ததமா:, ததா²பி கர்மிண: அஜ்ஞா: ஸந்த: ந ப⁴க³வந்தம் ஸஹஸா க³ந்தும் அர்ஹந்தி இத்யர்த²: ।
தேஷாம் அஜ்ஞத்வே க³மகம் த³ர்ஶயதி -
உத்தரோத்தரேதி ।
சித்தஸமாதா⁴நம் ஆரப்⁴ய ப²லத்யாக³பர்யந்தம் பாட²க்ரமேண உத்தரோத்தரம் ஹீநஸாத⁴நோபாதா³நாத் அப்⁴யாஸஸாமர்த²ஸ்ய ப⁴க³வத்கர்மகாரித்வாபி⁴தா⁴நாத் ப⁴க³வத்கர்மகாரிணாம் அஜ்ஞத்வம் விஜ்ஞாதம் இத்யர்த²: ।
‘யே த்வக்ஷரமநிர்தே³ஶ்யம்’ (ப⁴. கீ³. 12-3) இத்யாதி³வாக்யாவஷ்டம்பே⁴ந வித்³வத்³விஷயத்வம் ஸம்ந்யாஸபூர்வகஜ்ஞாநநிஷ்டா²யா: நிர்தா⁴ரயதி-
அநிர்தே³ஶ்யேதி ।
உக்தஸாத⁴நா: தேந தே ஸம்ந்யாஸபூர்வகஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாம் அதி⁴க்ரியேரந் இதி ஶேஷ: ।
கிஞ்ச த்ரயோத³ஶே யாநி அமாநித்வாதீ³நி சதுர்த³ஶே ச ப்ரகாஶம் ச ப்ரவ்ருத்திம் ச இத்யாதீ³நி யாநி, பஞ்சத³ஶே ச யாநி அஸங்க³த்வாதீ³நி உக்தாநி, தை: ஸர்வை: ஸாத⁴நை: ஸஹிதா: ப⁴வந்தி அநிர்தே³ஶ்யாக்ஷரோபாஸகா: । ததோ(அ)பி தே ஜ்ஞாநநிஷ்டா²யாமேவ அதி⁴க்ரியேரந் இத்யாஹ -
க்ஷேத்ரேதி ।
நிஷ்டா²த்³வயம் அதி⁴காரிபே⁴தே³ந ப்ரதிஷ்டா²ப்ய, ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நாம் அநிஷ்டம் இஷ்டம் மிஶ்ரம் இதி த்ரிவித⁴ம் கர்மப²லம் ந ப⁴வதி, கிந்து முக்திரேவ । கர்மநிஷ்டா²நாம் து த்ரிவித⁴ம் கர்மப²லம் ந முக்தி:, இதி ஶாஸ்த்ரார்த²விபா⁴க³ம் அபி⁴ப்ரேதம் உபஸம்ஹரதி -
அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³தி ।
யத் உக்தம் அவித்³யாகாமபீ³ஜம் ஸர்வம் கர்ம இதி, தத் ந, ஶாஸ்த்ராவக³தஸ்ய கர்மண: அவித்³யாபூர்வகத்வாநுபபத்தே: இதி ஆக்ஷிபதி -
அவித்³யேதி ।
த்³ருஷ்டாந்தேந ஸமாத⁴த்தே -
நேதி ।
தத்ர அபி⁴மதாம் ப்ரதிஜ்ஞாம் விப⁴ஜதே -
யத்³யபீதி ।
உக்தம் த்³ருஷ்டாந்தம் வ்யாசஷ்டே-
யதே²தி ।
அவித்³யாதி³மத: ப்³ரஹ்மஹத்யாதி³ கர்ம இத்யத்ர ஹேதும் ஆஹ -
அந்யதே²தி ।
தா³ர்ஷ்டாந்திகம் க்³ருஹ்ணாதி -
ததே²தி ।
தாந்யபி அவித்³யாதி³மத: ப⁴வந்தி இதி அவித்³யாதி³பூர்வகத்வம் தேஷாம் ஏஷிதவ்யம் இத்யர்த²: ।
பாரலௌகிககர்மஸு தே³ஹாத்³யதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநம் விநா ப்ரவ்ருத்த்யயோகா³த் , ந தேஷாம் அவித்³யாபூர்வகதா இதி ஶங்கதே -
வ்யதிரிக்த இதி ।
ஸத்யபி வ்யதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநே, பாரமார்தி²காத்மஜ்ஞாநாபா⁴வாத் , மித்²யாஜ்ஞாநாதே³வ நித்யாதி³கர்மஸு ப்ரவ்ருத்தே: அவித்³யாபூர்வகத்வம் தேஷாம் அப்ரதிஹதம் இதி பரிஹரதி-
நேத்யாதி³நா ।
கர்மண: சலநாத்மகத்வாத் ந ஆத்மகர்த்ருகத்வம் । தஸ்ய நிஷ்க்ரியத்வாத் தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தஸ்ய து ஸக்ரியத்வாத் தத்கர்த்ருகம் கர்ம யுக்தம் । ததா²பி ஸங்கா⁴தே அஹமபி⁴மாநத்³வாரா அஹம் கரோமி இதி ஆத்மந: மித்²யாதீ⁴பூர்விகா கர்மணி ப்ரவ்ருத்தி: த்³ருஷ்டா । தேந அவித்³யாபூர்வகத்வம் தஸ்ய யுக்தம் இத்யர்த²: ।
யது³க்தம் தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹமபி⁴மாநஸ்ய பி⁴த்²யாஜ்ஞாநத்வம், தத் ஆக்ஷிபதி -
தே³ஹாதீ³தி ।
அஹந்தி⁴ய: கௌ³ணத்வே, தத்பூர்வககர்மஸ்வபி கௌ³ணத்வாபத்தே:, ஆத்மந: அநர்தா²பா⁴வாத் , தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் ஹேத்வந்வேஷணம் ந ஸ்யாத் இதி தூ³ஷயதி -
நேதி ।
ஏததே³வ ப்ரபஞ்சயந் ஆதௌ³ சோத்³யம் ப்ரபஞ்சயதி -
ஆத்மீயேதி ।
தத்ர ஶ்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ-
யதே²தி ।
த³ர்ஶிதஶ்ருதே: ஆத்மீயே புத்ரே அஹம்ப்ரத்யய: கௌ³ண:, யதா² ஸங்கா⁴தே(அ)பி ஆத்மீயே அஹம்ப்ரத்யய: ததா² யுக்த: இத்யர்த²: ।
பே⁴த³தீ⁴பூர்வகத்வம் கௌ³ணதி⁴ய: லோகே ப்ரஸித்³த⁴ம் இத்யாஹ -
லோகே ச இதி ।
லோகவேதா³நுரோதே⁴ந ஆத்மீயே ஸங்கா⁴தே அஹந்தா⁴ரபி கௌ³ண: ஸ்யாத் , இதி தா³ர்ஷ்டாந்திகம் ஆஹ -
தத்³வதி³தி ।
மித்²யாதி⁴யோ(அ)பி பே⁴த³தீ⁴பூர்வகத்வஸம்ப⁴வாத் ஆத்மநி அஹந்தி⁴ய: மித்²யாத்வமேவ கிம் ந ஸ்யாத் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ-
நைவாயமிதி ।
பே⁴த³தீ⁴பூர்வகத்வாபா⁴வே கத²ம் மித்²யாதீ⁴: உதே³தி ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ-
மித்²யேதி ।
அதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யயோ: விவேகாக்³ரஹாத் தது³த்பத்தி: இத்யர்த²: ।
தே³ஹாதௌ³ அஹந்தி⁴ய: கௌ³ணதா இதி சாத்³யே விவ்ருதே, தத்கார்யேஷ்வபி இத்யாதி³ பரிஹாரம் விவ்ருணோதி -
நேத்யாதி³நா ।
ஹேதுபா⁴க³ம் விப⁴ஜதே -
யதே²தி ।
ஸிம்ஹ: தே³வத³த்த: இதி வாக்யம், தே³வத³த்த: ஸிம்ஹ: இவ இதி உபமயா, தே³வத³த்தம் க்ரௌர்யாத்³யதி⁴கரணம் ஸ்தோதும் ப்ரவ்ருத்தம் । ‘அக்³நி: மாணவக:’ இத்யபி வாக்யம், மாணவக: அக்³நி: இவ இதி உபமயா, மாணவகஸ்ய பைங்க³ல்யாதி⁴கரணஸ்ய ஸ்துத்யர்த²மேவ । ந ததா² ‘மநுஷ்ய: அஹம்’ இதி வாக்யஸ்ய அதி⁴கரணஸ்துத்யர்த²தா பா⁴தி இத்யர்த²: ।
தே³வத³த்தமாணவகயோ: அதி⁴கரணத்வம் கத²ம் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
க்ரௌர்யேதி ।
கிஞ்ச கௌ³ணஶப்³த³ம் தத்ப்ரத்யயம் ச நிமித்தம் க்ருத்வா ஸிம்ஹகார்யம் ந கிஞ்சித் தே³வத³த்தே ஸாத்⁴யதே । நாபி மாணவகே கிஞ்சித் அக்³நிகார்யம் । மித்²யாதீ⁴கார்யம் து அநர்த²ம் ஆத்மா அநுப⁴வதி । அத: ந தே³ஹாதௌ³ அஹம் தீ⁴: கௌ³ணீ, இத்யாஹ -
ந த்விதி ।
இதோ(அ)பி தே³ஹாதௌ³ ந அஹந்தீ⁴: கௌ³ணீ இத்யாஹ -
கௌ³ணேதி ।
ய: தே³வத³த்த: மாணவகோ வா கௌ³ண்யா: தி⁴ய: விஷய:, தம் பர: ந ஏஷ: ஸிம்ஹ:, ந அயம் அக்³நி: இதி ஜாநாதி । ந ஏவம் அவித்³வாந் ஆத்மந: ஸங்கா⁴தஸ்ய ச ஸத்யபி பே⁴தே³, ஸங்கா⁴தஸ்ய அநாத்மத்வம் ப்ரத்யேதி । அத: ந ஸம்ங்கா⁴தே அஹம்ஶப்³த³ப்ரத்யயௌ கௌ³ணௌ இத்யர்த²: ।
ஸங்கா⁴தே தயோ: கௌ³ணத்வே தோ³ஷாந்தரம் ஸமுச்சிநோதி -
ததே²தி ।
ததா² ஸதி, ஆத்மநி கர்த்ருத்வாதி³ப்ரதிபா⁴ஸாஸித்³தி⁴: இதி ஶேஷ: ।
கௌ³ணேந க்ருதம், ந முக்²யேந க்ருதம் , இதி உதா³ஹரணேந ஸ்பு²டயதி -
ந ஹீதி ।
யத்³யபி தே³வத³த்தமாணவகாப்⁴யாம் க்ருதம் கார்யம் முக்²யாப்⁴யாம் ஸிம்ஹாக்³நிப்⁴யாம் ந க்ரியதே, ததா²பி தே³வத³த்தக³தக்ரௌர்யேண முக்²யஸிம்ஹஸ்ய, மாணவகநிஷ்ட²பைங்க³ல்யேந முக்²யாக்³நேரிவ ச ஸங்கா⁴தக³தேநாபி ஜட³த்வேந ஆத்மந: முக்²யஸ்ய கிஞ்சித் கார்யம் க்ருதம் ப⁴விஷ்யதி, இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ந சேதி ।
தே³ஹாதௌ³ அஹந்தி⁴ய: கௌ³ணத்வாயோகே³ ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
ஸ்தூயமாநாவிதி ।
தே³வத³த்தமாணவகயோ: ஸிம்ஹாக்³நிப்⁴யாம் பே⁴த³தீ⁴பூர்வகம் தத்³வ்யாபாரவத்த்வாபா⁴வதீ⁴வத் ஆத்மநோ(அ)பி முக்²யஸ்ய ஸங்கா⁴தாத் பே⁴த³தீ⁴த்³வாரா ததீ³யவ்யாபாரராஹித்யம் ஆத்மநி த்³ருஷ்டம் ஸ்யாத் இத்யர்த²: ।
வ்யாவர்த்யம் த³ர்ஶயதி -
ந புநரிதி ।
ஸங்கா⁴தே அஹந்தி⁴ய: மித்²யாதீ⁴த்வே(அ)பி ந தத்க்ருதம் ஆத்மநி கர்த்ருத்வம், கிந்து ஆத்மீயை: ஜ்ஞாநேச்சா²ப்ரயத்நை: அஸ்ய கர்த்ருத்வம் வாஸ்தவம் , இதி மதம் அநுவத³தி -
யச்சேதி ।
ஜ்ஞாநாதி³க்ருதமபி கர்த்ருத்வம் மித்²யாதீ⁴க்ருதமேவ, ஜ்ஞாநாதீ³நாம் மித்²யாதீ⁴கார்யத்வாத் , இதி தூ³ஷயதி -
ந தேஷாமிதி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
மித்²யேதி ।
மித்²யாஜ்ஞாநம் நிமித்தம் க்ருத்வா, கிஞ்சித் இஷ்டம், கிஞ்சித் அநிஷ்டம் இதி ஆரோப்ய தத்³த்³வாரா அநுபூ⁴தே தஸ்மிந் , ப்ரேப்ஸாஜிஹாஸாப்⁴யாம் க்ரியாம் நிர்வர்த்ய, தயா இஷ்டம் அநிஷ்டம் ச ப²லம் பு⁴க்த்வா, தேந ஸம்ஸ்காரேண தத்பூர்விகா: ஸ்ம்ருத்யாத³ய: ஸ்வாத்மநி க்ரியாம் குர்வந்தி இதி, யுக்தம் கர்த்ருத்வஸ்ய மித்²யாத்வம் இத்யர்த²: ।
அதீதாநாக³தஜந்மநோரிவ வர்தமாநே(அ)பி ஜந்மநி கர்த்ருத்வாதி³ஸம்ஸாரஸ்ய வஸ்துத்வம் ஆஶங்க்ய ஆஹ-
யதே²தி ।
விமதௌ காலௌ அவித்³யாக்ருதஸம்ஸாரவந்தௌ, காலத்வாத் , வர்தமாநகாலவத் , இத்யர்த²: ।
ஸம்ஸாரஸ்ய அவித்³யாக்ருதத்வே ப²லிதம் ஆஹ -
ததஶ்சேதி ।
தஸ்ய ஆவித்³யத்வேந வித்³யாபோஹ்யத்வே ஹேத்வந்தரம் ஆஹ -
அவித்³யேதி ।
குத: அஸ்ய அவித்³யாக்ருதத்வம், த⁴ர்மாத⁴ர்மக்ருதத்வஸம்ப⁴வாத் ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
தே³ஹாதீ³தி ।
ஆத்மந: த⁴ர்மாதி³கர்த்ருத்வஸ்ய ஆவித்³யத்வாத் , ந அவித்³யாம் விநா கர்மிணாம் தே³ஹாபி⁴மாந: ஸம்ப⁴வதி । அதஶ்ச ஆத்மந: ஸங்கா⁴தே அஹமபி⁴மாநஸ்ய ஆவித்³யா வித்³யமாநதா இத்யர்த²: ।
ஆத்மந: தே³ஹாத்³யபி⁴மாநஸ்ய ஆவித்³யகத்வம் அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஸாத⁴யந் , வ்யதிரேகம் த³ர்ஶயதி -
நஹீதி ।
அந்வயம் த³ர்ஶயந் வ்யதிரேகம் அநுவத³தி-
அஜாநந்நிதி ।
புத்ரே பிது: அஹந்தீ⁴வத் ஆத்மீயே தே³ஹாதௌ³ அஹந்தீ⁴: கௌ³ணீ இதி உக்தம் அநுவத³தி -
யஸ்த்விதி ।
தத்ர த்³ருஷ்டாந்தஶ்ருதே: கௌ³ணாத்மவிஷயத்வம் உக்தம் அங்கீ³கரோதி -
ஸ த்விதி ।
தர்ஹி தே³ஹாதா³வபி ததை²வ ஸ்வகீயே ஸ்யாத் அஹந்தீ⁴: கௌ³ணீ இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
கௌ³ணேநேதி ।
ந ஹி ஸ்வகீயேந புத்ராதி³நா கௌ³ணாத்மநா பித்ருபோ⁴ஜநாதி³கார்யம் க்ரியதே । ததா² தே³ஹாதே³ரபி கௌ³ணாத்மத்வே, தேந கர்த்ருத்வாதி³கார்யம் ஆத்மந: ந வாஸ்தவம் ஸித்³த்⁴யதி இத்யர்த²: ।
கௌ³ணாத்மநா முக்²யாத்மந: நாஸ்தி வாஸ்தவம் கார்யம் இத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ-
கௌ³ணேதி ।
ந ஹி கௌ³ணஸிம்ஹேந தே³வத³த்தேந, முக்²யஸிம்ஹகார்யம் க்ரியதே । நாபி கௌ³ணாக்³நிநா மாணவகேந முக்²யாக்³நிகார்யம் தா³ஹபாகாதி³ । ததா² தே³ஹாதி³நா கௌ³ணாத்மநா முக்²யாத்மந: ந வாஸ்தவம் கார்யம் கர்த்ருத்வாதி³ கர்தும் ஶக்யம் இத்யர்த²: ।
ஸ்வர்க³காமாதி³வாக்யப்ராமாண்யாத் , ஆத்மந: தே³ஹாத்³யதிரேகஜ்ஞாநாத் , தஸ்ய ச கேவலஸ்ய அகர்த்ருத்வாத் , தத்கர்தவ்யம் கர்ம கௌ³ணைரேவ தே³ஹாத்³யாத்மபி⁴: ஸம்பாத்³யதே । ந ஹி ஸத்யேவ ஶ்ரௌதாதிரேகஜ்ஞாநே, தே³ஹாதௌ³ ஆத்மத்வம் ஆத்மநோ முக்²யம் யுக்தம் , இதி சீத³யதி -
அத்³ருஷ்டேதி ।
ந தே³ஹாதீ³நாம் ஆத்மத்வம் கௌ³ணம், ததீ³யாத்மத்வஸ்ய ஆவித்³யத்வேந முக்²யத்வாத் , அத: ந கௌ³ணாத்மபி⁴: ஆத்மகர்தவ்யம் கர்ம க்ரியதே, கிந்து மித்²யாத்மபி⁴:, இதி பரிஹரதி -
நாவித்³யேதி ।
ததே³வ விவ்ருண்வந் நஞர்த²ம் ஸ்பு²டயதி -
ந ச கௌ³ணா: இதி ।
கத²ம் தர்ஹி தே³ஹாதி³விஷயாத்மத்வப்ரதா² ? இதி ஆஶங்க்ய அவித்³யாக்ருதா இத்யாதி³ஹேதும் விப⁴ஜதே -
கத²ம் தர்ஹீதி ।
தே³ஹாதீ³நாம் அநாத்மநாமேவ ஸதாம் ஆத்மத்வம் மித்²யாப்ரத்யயக்ருதம் , இத்யத்ர அந்வயவ்யதிரேகௌ உதா³ஹரதி -
தத்³பா⁴வ இதி ।
உக்தே அந்வயே, ஶாஸ்த்ரீயஸம்ஸ்காரஶூந்யாநாம் அநுப⁴வம் ப்ரமாணயதி -
அவிவேகிநாம் இதி ।
வ்யதிரேகே(அ)பி த³ர்ஶிதே ஶாஸ்த்ராபி⁴ஜ்ஞாநாம் அநுப⁴வம் அநுகூலயதி -
ந த்விதி ।
அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் அநுப⁴வாநுஸாரிணாம் ஸித்³த⁴ம் அர்த²ம் உபஸம்ஹரதி-
தஸ்மாதி³தி ।
தத்க்ருத ஏவ தே³ஹாதௌ³ அஹம்ப்ரத்யய: இதி ஶேஷ: ।
கிஞ்ச வ்யவஹாரபூ⁴மௌ பே⁴த³க்³ரஹஸ்ய கௌ³ணத்வவ்யாபகத்வாத் , தஸ்ய ப்ரக்ருதே அபா⁴வாத் , ந தே³ஹாதௌ³ அஹம்ஶப்³த³ப்ரத்யயௌ கௌ³ணௌ இத்யாஹ –
ப்ருத²கி³தி ।
அத்³ருஷ்டவிஷயசோத³நாப்ராமாண்யாத் , கர்து: ஆத்மந: வ்யதிரேகாவதா⁴ரணாத் , தஸ்ய தே³ஹாதௌ³ அஹமபி⁴மாநஸ்ய கௌ³ணதா, இத்யுக்தம் அநுவத³தி -
யத்த்விதி ।
ஶ்ருதிப்ராமாண்யஸ்ய அஜ்ஞாதார்த²விஷயத்வாத் , மாநாந்தரஸித்³தே⁴ வ்யதிரிக்தாத்மநி சோத³நாப்ராமாண்யாபா⁴வாத் , ந தத³வஷ்டம்பே⁴ந தே³ஹாதௌ³ ஆத்மாபி⁴மாநஸ்ய கௌ³ணதா, இதி உத்தரம் ஆஹ -
ந ததி³தி ।
ஶ்ருதிப்ராமாண்யஸ்ய அத்³ருஷ்டவிஷயத்வம் ஸ்பஷ்டயதி -
ப்ரத்யக்ஷாதீ³தி ।
அஜ்ஞாதார்த²ஜ்ஞாபகம் ப்ரமாணம் , இதி ஸ்தி²தே:, ந ஜ்ஞாதே ஶ்ருதிப்ராமாண்யம் , இத்யாஹ -
அத்³ருஷ்டேதி ।
அஜ்ஞாதஸாத்⁴யஸாத⁴நஸம்ப³ந்த⁴போ³தி⁴ந: ஶாஸ்த்ரஸ்ய அதிரிக்தாத்மநி ஔதா³ஸீந்யே ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் த்³ருஷ்ட: மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த: தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தே அஹம்ப்ரத்யய:, தஸ்ய இதி யாவத் ।
அந்யவிஷயத்வாத் சோத³நாயா:, ந அதிரிக்தாத்மவிஷயதா, இதி உக்தம் । இதா³நாீம் தத்³விஷயத்வாங்கீ³காரே(அ)பி ந தத் நிர்வோடு⁴ம் ஶக்யம் ப்ரத்யக்ஷவிரோதா⁴த் இத்யாஹ-
ந ஹீதி ।
அபௌருஷேயாயா: ஶ்ருதே: அஸம்பா⁴விததோ³ஷாயா: மாநாந்தரவிரோதே⁴(அ)பி ப்ராமாண்யம் அப்ரத்யாக்²யேயம் , இதி அபி⁴ப்ரேத்ய ஆஹ -
யதீ³தி ।
ஸ்வார்த²ம் போ³த⁴யந்த்யா: ஶ்ருதே: அவிரோதா⁴பேக்ஷத்வாத் , விருத்³தா⁴ர்த²வாதி³த்வே, தத்பரிஹாராய, விவக்ஷிதம் அர்தா²ந்தரம் அவிருத்³த⁴ம் தஸ்யா: ஸ்வீகர்தவ்யம் , விரோதே⁴ தத்ப்ராமாண்யாநுபபத்தே:, இத்யாஹ -
ததா²பீதி ।
அவிரோத⁴ம் அவதா⁴ர்ய ஶ்ருத்யர்த²கல்பநா ந யுக்தா, இதி வ்யாவர்த்யம் ஆஹ -
நத்விதி ।
அவித்³யாவத்கர்த்ருகம் கர்ம இதி த்வயா உபக³மாத் உத்பந்நாயாம் வித்³யாயாம் அவித்³யாபா⁴வே தத³தீ⁴நகர்து: அபா⁴வாத் , அந்தரேண கர்தாரம் அநுஷ்டா²நாஸித்³தௌ⁴ கர்மகாண்டா³ப்ராமாண்யம் இதி அத்⁴யயநவிதி⁴விரோத⁴: ஸ்யாத் , இதி ஶங்கதே -
கர்மண இதி ।
கர்மகாண்ட³ஶ்ருதே: வித்³யோத³யாத் பூர்வம் வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யஸ்ய தாத்த்விகப்ராமாண்யாபா⁴வே(அ)பி ஸம்பா⁴வத் , ப்³ரஹ்மகாண்ட³ஶ்ருதேஶ்ச தாத்த்விகப்ராமாண்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யாஜநகத்வேந உபபந்நத்வாத் ந அத்⁴யயநவிதி⁴விரோத⁴: இதி பரிஹரதி -
ந ப்³ரஹ்மேதி ।
கர்மகாண்ட³ஶ்ருதே: தாத்த்விகப்ராமாண்யாபா⁴வே, ப்³ரஹ்மகாண்ட³ஶ்ருதேரபி தத³ஸித்³தி⁴:, அவிஶேஷாத் , இதி ஶங்கதே -
கர்மேதி ।
உத்பந்நாயா: ப்³ரஹ்மவித்³யாயா: பா³த⁴காபா⁴வேந ப்ரமாணத்வாத் , தத்³தே⁴துஶ்ருதே: தாத்விகம் ப்ராமாண்யம் , இதி தூ³ஷயதி -
ந பா³த⁴கேதி ।
ப்³ரஹ்மவித்³யாயா: பா³த⁴காநுபபத்திம் த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாத⁴யதி -
யதே²தி ।
தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தவத் இதி அபே: அர்த²: ।
லௌகிகாவக³தேரிவ ஆத்மாவக³தேரபி ப²லாவ்யதிரேகம் உதா³ஹரணேந ஸ்போ²ரயதி -
யதே²தி ।
கர்மவிதி⁴ஶ்ருதிவத் இதி உக்தம் த்³ருஷ்டாந்தம் விக⁴டயதி -
ந சேதி ।
அநாதி³காலப்ரவ்ருத்தஸ்வாபா⁴விகப்ரவ்ருத்திவ்யக்தீநாம் ப்ரதிப³ந்தே⁴ந யாகா³த்³யலௌகிகப்ரவ்ருத்திவ்யக்தீ: ஜநயதி கர்மகாண்ட³ஶ்ருதி: । தஜ்ஜநநம் ச சித்தஶுத்³தி⁴த்³வாரா ப்ரத்யகா³த்மாபி⁴முக்²யப்ரவ்ருத்திம் உத்பாத³யதி । ததா² ச கர்மவிதி⁴ஶ்ருதீநாம் பாரம்பர்யேண ப்ரத்யகா³த்மஜ்ஞாநார்த²த்வாத் தாத்த்விகப்ராமாண்யஸித்³தி⁴: இத்யர்த²: ।
ऩநு ஏவமபி ஶ்ருதே: மித்²யாத்வாத் தூ⁴மாபா⁴ஸவத் அப்ராமாண்யம் , இதி சேத் , ந, இத்யாஹ -
மித்²யாத்வே(அ)பி இதி ।
ஸ்வரூபேண அஸத்யத்வே(அ)பி ஸத்யோபேயத்³வாரா ப்ராமாண்யம் , இத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
யதே²தி ।
மந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணாநாம் ஶ்ருதே அர்தே² ப்ராமாண்யாபா⁴வே(அ)பி ஶேஷிவித்⁴யநுரோதே⁴ந ப்ராமாண்யவத் , ப்ரக்ருதே(அ)பி, ஶ்ருதே: ஸ்வரூபேண அஸத்யாயா: விஷயஸத்யதயா ஸத்யத்வே ப்ராமாண்யம் அவிருத்³த⁴ம் இத்யர்த²: ।
வாக்யஸ்ய ஶேஷிவித்⁴யநுரோதே⁴ந ப்ராமாண்யம் ந அலௌகிகம் , இத்யாஹ -
லோகே(அ)பிதி ।
கர்மகாண்ட³ஶ்ருதீநாம் உக்தரீத்யா பரம்பரயா ப்ராமாண்யே(அ)பி, ஸாக்ஷாத் ப்ராமாண்யம் உபேக்ஷிதம் , இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ப்ரகாராந்தரேதி ।
ஆத்மஜ்ஞாநோத³யாத் ப்ராக³வஸ்தா² ப்ரகாராந்தரம் । தத்ர ஸ்தி²தாநாம் கர்மஶ்ருதீநாம் அஜ்ஞாதம் ஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴கத்வேந ஸாக்ஷாதே³வ ப்ராமாண்யம் இஷ்டம் , இத்யர்த²: ।
ஜ்ஞாநாத் பூர்வம் கர்மஶ்ருதீநாம் வ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யே த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ-
ப்ராகி³தி ।
ப்ராதீதிககர்த்ருத்வஸ்ய ஆவித்³யகத்வே(அ)பி ஶ்ருதிப்ராமாண்யம் அப்ரத்யூஹம் இத்யுக்தம் ।
ஸம்ப்ரதி கர்த்ருத்வஸ்ய ப்ரகாராந்தரேண பாரமார்தி²கத்வம் உத்தா²பயதி -
யத்த்விதி ।
ஸ்வவ்யாபாராபா⁴வே ஸந்நிதி⁴மாத்ரேண குத: முக்²யம் கர்த்ருத்வம் ? இதி ஆஶங்க்ய த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
யதே²தி ।
ஸ்வயம் அயுத்⁴யமாநத்வே கத²ம் தத்ப²லவத்த்வம் ? இதி ஆஶங்க்ய, ப்ரஸித்³தி⁴வஶாத் இத்யாஹ -
ஜித இதி ।
காயிகவ்யாபாராபா⁴வே(அ)பி கர்த்ருத்வஸ்ய முக்²யத்வே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -
ஸேநாபதிரிதி ।
தஸ்யாபி ப²லவத்த்வம் ராஜவத் அவிஶிஷ்டம் , இத்யாஹ -
க்ரியேதி ।
அந்யகர்மணா அந்யஸ்ய ஸந்நிஹிதஸ்ய முக்²யே கர்த்ருத்வே வைதி³கம் உதா³ஹரணம் ஆஹ -
யதா² சேதி ।
கத²ம் ருத்விஜாம் கர்ம யஜமாநஸ்ய ? இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
தத்ப²லஸ்யேதி ।
ஸ்வவ்யாபாராத்³ருதே ஸந்நிதே⁴ரேவ அந்யவ்யாபாரஹேதோ: முக்²யகர்த்ருத்வே த்³ருஷ்டாந்தாந்தரம் ஆஹ-
யதா² வேதி ।
க்ரியாம் குர்வத் காரணம் காரகம் இதி அங்கீ³காரவிகே³தா⁴த் ந ஏதத் இதி தூ³ஷயதி -
தத³ஸதி³தி ।
காரகவிஶேஷவிஷயத்வேந அங்கீ³காரோபபத்தி: இதி ஶங்கதே -
காரகமிதி ।
ஸ்வவ்யாபாரம் அந்தரேண ந கிஞ்சித³பி காரகம் இதி பரிஹரதி -
ந ராஜேதி ।
த³ர்ஶநமேவ விஶத³யதி -
ராஜேதி ।
யதா² ராஜ்ஞ: யுத்³தே⁴ யோத⁴யித்ருத்வேந த⁴நதா³நேந ச முக்²யம் கர்த்ருத்வம், ததா² ப²லபோ⁴கே³(அ)பி முக்²யமேவ தஸ்ய கர்த்ருத்வம் , இத்யாஹ -
ததே²தி ।
யத் உக்தம் , ருத்விக்கர்ம யஜமாநஸ்ய இதி, தத்ர ஆஹ -
யஜமாநஸ்யாபீதி ।
ஸ்வவ்யாபாராதே³வ முக்²யம் கர்த்ருத்வம் இதி ஸ்தி²தே ப²லிதம் ஆஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -
யதீ³தி ।
தர்ஹி ஸந்நிதா⁴நாதே³வ முக்²யம் கர்த்ருத்வம் ராஜாதீ³நாம் உபக³தம் இதி ? ந இத்யாஹ -
ந ததே²தி ।
ராஜாதீ³நாம் ஸ்வவ்யாபாரவத்த்வே பூர்வோக்தம் ஸித்³த⁴ம் இத்யாஹ -
தஸ்மாதி³தி ।
ராஜப்ரப்⁴ருதீநாம் ஸந்நிதே⁴ரேவ கர்த்ருத்வஸ்ய கௌ³ணத்வே ஜயாதி³ப²லவத்த்வஸ்யாபி ஸித்³த⁴ம் கௌ³ணத்வம் , இத்யாஹ -
ததா² சேதி ।
தத்ர பூர்வோக்தம் ஹேதுத்வேந ஸ்மாரயதி-
நேதி ।
அந்யவ்யாபாரேண அந்யஸ்ய முக்²யகர்த்ருத்வாபா⁴வே ப²லிதம் உபஸம்ஹரதி-
தஸ்மாதி³தி ।
கத²ம் தர்ஹி த்வயா ஆத்மநி கர்த்ருத்வாதி³ ஸ்வீக்ருதம் ? ந ஹி பு³த்³தே⁴: தத் இஷ்டம் , கர்தா ஶாஸ்த்ரார்த²வத்த்வாத் இதி ந்யாயாத் । தத்ர ஆஹ -
ப்⁴ராந்தீதி ।
கர்த்ருத்வாதி³ ஆத்மநி ப்⁴ராந்தம் இதி ஏதத் உதா³ஹரணேந ஸ்போ²ரயதி -
யதே²தி ।
மித்²யாஜ்ஞாநக்ருதம் ஆத்மாநி கர்த்ருத்வாதி³, இத்யத்ர வ்யதிரேகம் த³ர்ஶயதி - ந சேதி । உக்தாவ்யதிரேகப²லம் கத²யதி -
தஸ்மாதி³தி ।
ஸம்ஸாரப்⁴ரமஸ்ய அவித்³யாக்ருதத்வே ஸித்³தே⁴ பரமப்ரக்ருதம் உபஸம்ஹரதி-
இதி ஸம்யக் இதி ।
॥ 66 ॥
ஶாஸ்த்ரீதாத்பர்யார்த²ம் விசாரத்³வாரா நிர்தா⁴ர்ய அநந்தரஶ்லோகம் அவதாரயதி -
ஸர்வமிதி ।
ப்ரக்ருதே க²லு அஷ்டாத³ஶாத்⁴யாயே கீ³தாஶாஸ்த்ரீார்த²ம் ஸர்வம் ப்ரதிபத்திஸௌகர்யார்த²ம் உபஸம்ஹ்ருத்ய, அந்தே ச ஸர்வத⁴ர்மாந் பரித்யஜ்ய இத்யாதௌ³ விஶேஷத: தஸ்ய ஸங்க்ஷேபேண உபஸம்ஹாரம் க்ருத்வா ஸம்ப்ரதா³யவிதி⁴வசநஸ்யாவஸரே ஸதி இதா³நீம் இதி யோஜநா ।
கிமிதி விஸ்தரேண உபஸம்ஹ்ருத: ஶாஸ்த்ரார்த²: ஸங்க்ஷிப்ய உபஸம்ஹ்ரியதே ? தத்ராஹ -
ஶாஸ்த்ரார்தே²தி ।
ஸங்க்ஷேபவிஸ்தராப்⁴யாம் உக்த: அர்த²: ஸர்வேஷாம் த்³ருட⁴தயா பு³த்³தி⁴ம் அதி⁴ரோஹதி இத்யர்த²: ।
ஹிதாய இதி ஏததே³வ வ்யாசஷ்டே² -
ஸம்ஸாரேதி ।
கதா³சந இதி ஸர்வை: ஸம்ப³த்⁴யதே ।
ப்ரதிஷேத⁴ஸாமர்த்²யஸித்³த⁴ம் அர்த²ம் கத²யதி-
ப⁴க³வதீதி ।
அர்த²ஸித்³தே⁴ அர்தே² ஸ்ம்ருத்யந்தரம் அநுஸ்ருத்ய மேதா⁴வித்வம் அந்தர்பா⁴வயதி -
தத்ரேதி ।
விகல்பத³ர்ஶநாத் தேஷு உக்தேஷு விஶேஷணேஷு மேதா⁴வித்வமபி ப்ரவிஶதி இத்யர்த²: ।
விகல்பபக்ஷே கத²ம் அதி⁴காரிப்ரதிபத்தி: ? இதி, தத்ராஹ -
ஶுஶ்ரூஷேதி ।
தாப்⁴யாம் யுக்தாய ப⁴க³வதி அஸூயாரஹிதாய தபஸ்விநே வாச்யம் இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । தத்³யுக்தாய - ஶுஶ்ரூஷாப⁴க்த்யநஸூயாஸஹிதாய இத்யர்த²: ।
தபஸ்வித்வம் மேதா⁴வித்வம் வா நிரபேக்ஷம் அதி⁴காரிவிஶேஷணம் இதி ஶங்காம் ஶாதயதி -
ஶுஶ்ருஷேதி ।
ப⁴க³வத்³விஷயாஸூயாராஹித்யே தாத்பர்யம் ஸூசயதி-
ப⁴க³வதீதி ।
கஸ்மை தர்ஹி வாச்யம் ஏதத் ? இதி ஆஶங்க்ய, பூர்வோக்தஸர்வகு³ணஸம்பந்நாய, இத்யாஹ -
கு³ருஶுஶ்ரூஷேதி ।
அநுக்தேதரவிஶேஷணோபலக்ஷணார்த²ம் உப⁴யக்³ரஹணம் । மேதா⁴விந: தபஸ்வித்வம் ந அதீவ அபேக்ஷதே । ஸர்வமந்யத் பா³த⁴காபா⁴வாத் அபேக்ஷிதமேவ இதி பா⁴வ: ॥ 67 ॥
ஶாஸ்த்ரஸம்ப்ரதா³யப்ரவ்ருத்த்யர்த²ம் உத்தரஶ்லோகப்ரவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி -
ஸம்ப்ரதா³யஸ்யேதி ।
ய: இதி அத்⁴யாபக: நிர்தி³ஶ்யதே ।
பரமத்வம் க்³ரந்த²ஸ்ய நிரதிஶயபுருஷார்த²ஸாத⁴நத்வம் இத்யாஹ-
பரமமிதி ।
கோ³ப்யத்வம் அஸ்ய ரஹஸ்யார்த²விஷயத்வாத் ।
யதோ²க்தஸம்வாத³ஸ்ய க்³ரந்த²த: அர்த²தஶ்ச ப⁴க்தேஷு ஸ்தா²பநே த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -
யதே²தி ।
மயி - வாஸுதே³வே ப⁴க³வதி, அநந்யப⁴க்தே த்வயி யதா² மயா க்³ரந்த²: அர்த²த: ஸ்தா²பித:, ததா² மத்³ப⁴க்தேஷு அந்யேஷ்வபி ய: க்³ரந்த²ம் இமம் ஸ்தா²பயிஷ்யதி, தஸ்ய இத³ம் ப²லம் இதி உத்தரத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: ।
ந அப⁴க்தாய இதி ப⁴க்தே: அதி⁴காரிவிஶேஷணத்வோக்தே: மத்³ப⁴க்தேஷு இதி புந: ப⁴க்திக்³ரஹணம் அநர்த²கம் இதி ஆஶங்க்ய ஆஹ -
ப⁴க்தேரிதி ।
ஶுஶ்ரூஷாதி³ஸஹகாரிராஹித்யம் கேவலஶப்³தா³ர்த²: । யத்³யபி மாத்ரஶப்³தே³ந ஸூசிதம் ஏதத் , ததா²பி இதரேண ஸ்பு²டீக்ருதம் இதி அவிரோத⁴: ।
ப்ரஶ்நபூர்வகம் அபி⁴தா⁴நப்ரகாரம் அபி⁴நயதி -
கத²ம் இத்யாதி³நா ।
ப⁴க³வதி ப⁴க்திகரணப்ரகாரம் ப்ரகடயதி -
ப⁴க³வத இதி ।
யச்ச²ப்³தா³பேக்ஷிதம் பூரயதி -
தஸ்யேதி ।
மாம் ஏஷ்யத்யேவ இதி அந்வயம் க்³ருஹீத்வா வ்யாசஷ்டே² -
முச்யத ஏவேதி
॥ 68 ॥
நநு ஸர்வேஷாம் முக்திஸாத⁴நாநாம் த்⁴யாநஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வாத் , தந்நிஷ்ட²ஸ்ய முமுக்ஷோ: நாஸ்தி வித்³யாஸம்ப்ரதா³நே ப்ரவ்ருத்தி:, இதி தத்ராஹ -
கிம் சேதி ।
இதஶ்ச வித்³யாஸம்ப்ரதா³நம் முமுக்ஷுணா யதோ²க்தவிஶேஷணவதே கர்தவ்யம் இத்யர்த²: । வர்தமாநேஷு மத்⁴யே தத: அந்ய: நாஸ்த்யேவ ப்ரியக்ருத்தம: । நாபி ஆதீதேஷு தாத்³ருக் கஶ்சித் ஆஸீத் இதி ஶேஷ: । தஸ்மாத் வித்³யாஸம்ப்ரதா³யகர்து: ஸகாஶாத் இத்யர்த²: । த்⁴யாநநிஷ்ட²ஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வே(அ)பி ஸ்வஸம்ப்ரதா³யப்ரவக்து: ஶ்ரேஷ்ட²தமத்வாத் உசிதா வித்³யாஸம்ப்ரதா³நே ப்ரவ்ருத்தி: இதி பா⁴வ:
॥ 69 ॥
ஸம்ப்ரதா³யவக்து: ஸர்வாதி⁴கம் ப²லம் ‘ஸ வக்தா விஷ்ணுரித்யுக்தோ ந ஸ விஶ்வாதி⁴தை³வதம் । ‘இதி ந்யாயேந உக்த்வா ஸம்ப்ரதி அத்⁴யேது: விவக்ஷிதம் ப²லம் ஆஹ -
யோ(அ)பீதி ।
யதோ²க்தஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய யோ(அ)பி அத்⁴யேதா, தேந இத³ம் க்ருதம் ஸ்யாத் இதி ஸம்ப³ந்த⁴:, ததே³வ ஆஹ-
அத்⁴யேஷ்யதே இதி ।
தேந இத³ம் க்ருதம் இத்யத்ர இத³ம்ஶப்³தா³ர்த²ம் விஶத³யதி -
ஜ்ஞாநேதி ।
தேந அஹம் இஷ்ட: ஸ்யாம் இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
சதுர்விதா⁴நாம் யஜ்ஞாநாம் மத்⁴யே ஜ்ஞாநயஜ்ஞஸ்ய ‘ஶ்ரேயாந் த்³ரவ்யமயாத் யஜ்ஞாத் ஜ்ஞாநயஜ்ஞ:’ (ப⁴. கீ³. 4-33) இதி விஶிஷ்டத்வாபி⁴தா⁴நாத் , தேந அஹம் இஷ்ட: ஸ்யாம் இதி அத்⁴யயநஸ்ய ஸ்துதி: அபி⁴மதா இத்யாஹ -
விதீ⁴தி ।
பக்ஷாந்தரம் ஆஹ -
ப²லேதி ।
ப²லவிதி⁴மேவ ப்ரகடயதி -
தே³வதாதீ³தி ।
யத்³தி⁴ ஜ்ஞாநயஜ்ஞஸ்ய ப²லம் கைவல்யம் தேந துல்யம் அஸ்ய அத்⁴யேது: ஸம்பத்³யதே । தச்ச தே³வதாத்³யாத்மத்வம் இத்யர்த²: ।
கத²ம் அத்⁴யயநாதே³வ ஸர்வாத்மத்வம் ப²லம் லப்⁴யதே ? ‘தஸ்மாத்ஸர்வமப⁴வத் ‘ இதி ஶ்ருதே: । தத்ராஹ -
தேநேதி ।
தேந அத்⁴யேத்ரா ஜ்ஞாநயஜ்ஞதுல்யேந அத்⁴யயநேந ப⁴க³வாந் இஷ்ட: । ததா² ச தஜ்ஜ்ஞாநாத் உக்தம் ப²லம் அவிருத்³த⁴ம் இத்யர்த²:
॥ 70 ॥
ப்ரவக்து: அத்⁴யேதுஶ்ச ப²லம் உக்த்வா ஶ்ரோது: இதா³நீம் ப²லம் கத²யதி -
அதே²தி
॥ 71 ॥
ஆசார்யேண ஶிஷ்யாய, யாவத் அஜ்ஞாநஸம்ஶயவிபர்யாஸ:, தாவத் அநேகதா⁴ உபதே³ஷ்டவ்யம் இதி த³ர்ஶயிதும் ப⁴க³வந் அர்ஜுநம் ப்ருஷ்டவாந் இத்யாஹ-
ஶிஷ்யஸ்யேதி ।
ப்ரஷ்டு: அபி⁴ப்ராயம் ப்ரகடயதி -
தத³க்³ரஹண இதி ।
ஶிஷ்யஶ்சேத் உக்தம் க்³ருஹீதும் ந ஈஷ்டே, தர்ஹி தம் ப்ரதி ஔதா³ஸீந்யம் ஆசார்யஸ்ய உசிதம் , தஸ்ய மந்த³பு³த்³தி⁴த்வாத் , இதி ஆஶங்க்ய, ஆஹ -
யத்நாந்தரமிதி ।
கச்சிதி³தி கோமலப்ரஶ்நே ।
தமேவ வ்யாசஷ்டே -
கிம் ஏததி³தி ।
த்³விதீயம் கிம்பத³ம் பூர்வஸ்ய வ்யாக்²யாநதயா ஸம்ப³த்⁴யதே ।
கச்சித் இதி த்³விதீயம் ப்ரஶ்நம் விப⁴ஜதே -
கிம் ப்ரணஷ்ட இதி ।
மோஹப்ரணாஶஸ்ய ப்ரஸங்க³ம் த³ர்ஶயதி -
யத³ர்த² இதி
॥ 72 ॥
ப்ரேமோபதி³ஷ்டாத்மஜ்ஞாநஸ்ய அஜ்ஞாநஸந்தே³ஹவிபர்யாஸரஹிதஸ்ய ப்ருஷ்டஸ்ய ப⁴க³வத³நுக்³ரஹப்ராப்திகத²நேந ப⁴க³வந்தம் பரிதோஷயிஷ்யந் அர்ஜுந: விஜ்ஞாபிதவாந் இத்யாஹ -
அர்ஜுந இதி ।
அஜ்ஞாநோத்த²ஸ்ய அவிவேகஸ்ய நஷ்டத்வமேவ ஸ்பஷ்டயதி -
ஸமஸ்த இதி ।
ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷி ப்ரதீசி ப்³ரஹ்மணி அவித்³யாப்⁴ரமம் வித்³யா அபநயதி
। ந அவிதி³தம் ப்ரகாஶயதி இதி மத்வா ஆஹ-
ஸ்ம்ருதிஶ்சேதி ।
ஸ்ம்ருதிலாபே⁴ கிம் ஸ்யாத் ? இதி சேத் தத் ஆஹ -
யஸ்யா இதி ।
மோஹநாஶே ஸ்ம்ருதிப்ரதிலம்பே⁴ ச அஸாதா⁴ரணம் காரணம் ஆஹ -
த்வத்ப்ரஸாதா³தி³தி ।
ப்ரக்ருதேந ப்ரஶ்நப்ரதிவசநேந லப்³த⁴ம் அர்த²ம் கத²யதி -
அநேநேதி ।
யத் உக்தம் ஸ்ம்ருதிப்ரதிலம்பா⁴த் அஶேஷத: ஹ்ருத³யக்³ரந்தீ²நாம் விப்ரமோக்ஷ: ஸ்யாத் இதி தத்ர ப்ரமாணம் ஆஹ -
ததா² சேதி ।
ஜ்ஞாநாத் அஜ்ஞாநதத்கார்யநிவ்ருத்தௌ ஶ்ருத்யந்தரமபி ஸம்வாத³யதி -
பி⁴த்³யதே இதி ।
ப⁴க³வத³நுக்³ரஹாத் அஜ்ஞாநக்ருதமோஹதா³ஹாநந்தரம் ஆத்மஜ்ஞாநே ப்ரதிலப்³தே⁴ த்வதா³ஜ்ஞாப்ரதீக்ஷ: அஹம் இதி உத்தரார்த⁴ம் வ்யாகரோதி -
அதே²தி ।
தவ வசநம் கரிஷ்யே அஹம் இத்யத்ர தாத்பர்யம் ஆஹ -
அஹமிதி ।
॥ 73 ॥
ஶாஸ்த்ரீார்தே² ஸமாப்தே ஸதி, அஸ்யாம் அவஸ்தா²யாம் ஸஞ்ஜயவசநம் குத்ர உபயுக்தம் இதி தத் ஆஹ -
பரிஸமாப்த இதி ।
வாஸுதே³வஸ்ய - ஸர்வஜ்ஞஸ்ய, க்ருதார்த²ஸ்ய பார்த²ஸ்ய - ப்ருதா²ஸுதஸ்ய அர்ஜுநஸ்ய மஹாத்மந: - அக்ஷுத்³ரபு³த்³தே⁴: ஸர்வாதி⁴காரிகு³ணஸம்பந்நஸ்ய ஸம்யஞ்சம் வாத³ம் - ஸம்வாத³ம், கு³ருஶிஷ்யபா⁴வேந ப்ரஶ்நப்ரதிவசநாபி⁴தா⁴நம் இமம் - அநுக்ராந்தம் அத்³பு⁴தம் - விஸ்மயகரம், ரோமாணி ஹ்ருஷ்யந்தி புலகீப⁴வந்தி அநேந இதி ரோமஹர்ஷணம் - ஆஹ்லாத³கரம் யதோ²க்தம் ஶ்ருதவாந் அஸ்மி இதி ஆஹ -
இத்யேவமிதி
॥ 74 ॥
ப்ரக்ருஷ்டம் ஸம்வாத³ம் கத²ம் அஶ்ரௌஷீ: இதி சேத் தத்ர ஆஹ -
தம் சேதி ।
ஏதத்பத³ம் ஸம்வாத³பரத்வாத் புல்லிங்க³த்வேந நேதவ்யம் இத்யாஹ -
ஏதமிதி ।
பரமபுருஷார்தோ²பயிகத்வாத் பரத்வம் । பரம் கு³ஹ்யம் அதிஶயேந கு³ஹ்யம் ரஹஸ்யம் இதி வா । யோக³: - ஜ்ஞாநம் கர்ம ச, தத³ர்த²த்வாத் அயம் ஸம்வாத³: யோக³: உக்த: ।
அத²வா சித்தவ்ருத்திநிரோத⁴ஸ்ய யோக³ஸ்ய அங்க³த்வாத் அயம் ஸம்வாத³: யோக³: இத்யாஹ -
ஸம்வாத³மிதி ।
யோகா³நாம் ஈஶ்வர: யோகே³ஶ்வர:, தத³நுக்³ரஹஹேதுத்வாத் யோக³தத்ப²லயோ:, தத: ஸாக்ஷாத் - அவ்யவதா⁴நேந ஶ்ருதவாந் , ந பரம்பரயா, இத்யாஹ -
யோகே³ஶ்வராதி³தி ।
ஸ்வயம் - ஸ்வேந பரமேஶ்வரேண அதிரஸ்க்ருதாநைஶ்வர்யரூபேண, கத²யத: - வ்யாசக்ஷாணாத் இத்யர்த²: ॥ 75 ॥
யதோ²க்தம் ஸம்வாத³ம் ப⁴க³வத: ஶ்ருத்வா கிம் உபேக்ஷஸே ? ந இத்யாஹ -
ராஜந்நிதி ।
புண்யத்வம் ஸாத⁴யதி -
ஶ்ரவணாத³பீதி
॥ 76 ॥
யத்து விஶ்வரூபாக்²யம் ரூபம் ஸ்வகு³ணம் அர்ஜுநாய ப⁴க³வாந் த³ர்ஶிதவாந் த்⁴யாநார்த²ம், தத் இதா³நீம் ஸ்தௌதி-
தச்சேதி
॥ 77 ॥
த்³வயோரபி க்ருஷ்ணார்ஜுநயோ: நரநாராயணயோ: ஸம்வாத³ஸ்ய ப்ராமாண்யார்த²ம் பரமம் உத்கர்ஷம் த³ர்ஶயதி -
கிம் ப³ஹுநேதி ।
கத²ம் ஸர்வேஷாம் யோகா³நாம் ஈஶ்வர: ப⁴க³வாந் ? இதி தத்ர ஆஹ-
தத்ப்ரப⁴வத்வாதி³தி ।
ராஜ்ஞ: த்⁴ருதராஷ்ட்ரஸ்ய ஸ்வபுத்ரேஷு விஜயாஶாம் ஶிதி²லீக்ருத்ய, பாண்ட³வேஷு ஜயப்ராப்திம் ஐகாந்திகீம் உபஸம்ஹரதி -
இத்யேவமிதி ।
உபாயோபேயபா⁴வேந நிஷ்டா²த்³வயஸ்ய ப்ரதிஷ்டா²பிதத்வாத் , கர்மநிஷ்டா² பரம்பரயா ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ஹேது:, ஜ்ஞாநநிஷ்டா² து ஸாக்ஷாதே³வ மோக்ஷஹேது: இதி ஶாஸ்த்ரார்த²ம் உபஸம்ஹர்தும் இதி இத்யுக்தம்
॥ 78 ॥
காண்ட³த்ரயாத்மகம் ஶாஸ்த்ரம் பத³வாக்யார்த²கோ³சரம் ।
ஆதி³மத்⁴யாந்தஷட்கேஷு வ்யாக்²யாயா கோ³சரீக்ருதம் ॥ 1 ॥
ஸங்க்ஷேபவிஸ்தராப்⁴யாம் யோ லக்ஷணைருபபாதி³த: ।
ஸோ(அ)ர்தோ²ந்திமேந ஸங்க்ஷிப்ய லக்ஷணேந விவக்ஷித: ॥ 2 ॥
கீ³தாஶாஸ்த்ரமஹார்ணவோத்த²மம்ருதம் வைகுண்ட²கண்டோ²த்³ப⁴வம்
ஶ்ரீகண்டா²பரநாமவந்முநிக்ருதம் நிஷ்டா²த்³வயத்³யோதிதம் ।
நிஷ்டா² யத்ர மதிப்ரஸாத³ஜநநீ ஸாக்ஷாத்க்ருதம் குர்வதீ
மோக்ஷே பர்யவஸாஸ்யதி ப்ரதிதி³நம் ஸேவத்⁴வமேதது³பு³தா⁴: ॥ 3 ॥
ப்ராசாமாசார்யபாதா³நாம் பத³வீமநுக³ச்ச²தா ।
கீ³தாபா⁴ஷ்யே க்ருதா டீகா டீகதாம் புருஷோத்தமம் ॥ 4 ॥
இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸ - பரிவ்ராஜகாசார்ய - ஶ்ரீமச்சு²த்³தா⁴நந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யாநந்த³ஜ்ஞாந - விரசிதே ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வது³கீ³தாஶாங்கரபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே அஷ்டாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய: ॥ 18 ॥