वेदान्तकल्पतरुः

யத³ஜ்ஞாதம் ஜீவைர்ப³ஹுவித⁴ஜக³த்³விப்⁴ரமத⁴ரம் வியத்³யவத்³பா³லை ஸ்தலமலிநதாயோகி³ கலிதம்।
தது³ந்முத்³ரஜ்ஞாநப்ரததஸுக²ஸத்³ப்³ரஹ்ம பரமம் நமஸ்யாம: ப்ரத்யக்–ஶ்ருதிஶதஶிரோபி⁴: ப்ரகடிதம் ॥ 1॥

போ³தா⁴பீ⁴ஷுஶதைரபோ³த⁴திமிரம் ஹ்ருத்³வ்யோமக³ம் தா³ரயந் ப்ரஜ்ஞாவாரிதி⁴முந்நதிம் ச க³மயந் ஸோம: ஸதோ³தே³தி ய:।
தம் ஸம்ஸாரஸஹஸ்ரரஶ்மிஜநிதக்லேஶாபஹம் த³க்ஷிணாமூர்திம் நிர்மலயோகி³சிந்த்யசரணாம்போ⁴ஜம் ப⁴ஜே ஶங்கரம் ॥2॥

மாத்³யந்மோஹமஹேப⁴கும்ப⁴த³லநப்ரோத்³பூ⁴தஸந்மௌக்திகத்³யோதாலங்க்ருதஸத்ஸுகா²த்³வயவபு: ஶ்ரீமாந்ந்ருகண்டீ²ரவ:।
ப்ரஹ்லாதோ³க்தகி³ர: ப்ரமாணநவிதௌ⁴ தி³வ்யாக்ருதி: ஸ்தம்ப⁴தோ நிர்யாத: ப்ரகடீப⁴வேத்ஸ ஹ்ருத³யாம்போ⁴ஜே மமாக²ண்டி³தம் ॥ 3॥

லலிதை: பத³விந்யாஸைர்யா ந்ருத்யதி விபு³த⁴வத³நரங்கே³ஷு।
ஸச்சா²ஸ்த்ரவேத³வாத்³யை: ஸரஸ்வதீம் தாம் நமஸ்யாம: ॥ 4 ॥

ப⁴ஜமாநவிக்⁴நபி⁴த்திப்ரபி⁴த்திகுத்³தா³லமிவ கரேண ரத³ம்।
த³த⁴தம் மஹாக³ணேஶம் ப்ரணௌமி ஸகலேஷ்டஸம்பத³ம் த³த³தம் ॥ 5॥

யந்ந்யாயஸூத்ரப்ரதி²தாத்மபோ³த⁴ஸௌரப்⁴யக³ர்ப⁴ஶ்ருதிபத்³மமாலா।
ப்ரஸாத⁴யத்யத்³வயமாத்மதத்த்வம் தம் வ்யாஸமாத்³யம் கு³ருமாநதோ(அ)ஸ்மி ॥6॥

வேதா³ந்தார்த²ததா³பா⁴ஸக்ஷீரநீரவிவேகிநம்।
நமாமி ப⁴க³வத்பாத³ம் பரமஹம்ஸது⁴ரந்த⁴ரம் ॥ 7॥

ஸ்வயம்ப்ரப⁴ஸுக²ம் ப்³ரஹ்ம த³யாரசிதவிக்³ரஹம்।
யதா²ர்தா²நுப⁴வாநந்த³பத³கீ³தம் கு³ரும் நும: ॥ 8 ॥

வித்³யாப்ரஶ்ரயஸம்யமா: ஶுப⁴ப²லா யத்ஸந்நிதி⁴ஸ்தா²நத: பும்ஸாம் ஹஸ்தக³தா ப⁴வந்தி ஸஹஸா காருண்யவீக்ஷாவஶாத்।
ஆநந்தா³த்மயதீஶ்வரம் தமநிஶம் வந்தே³ கு³ரூணாம் கு³ரும் லப்³த⁴ம் யத்பத³பத்³மயுக்³மமநக⁴ம் புண்யைரநந்தைர்மயா ॥9॥

க்³ரந்த²க்³ரந்த்²யபி⁴தா⁴: ஸ்பு²டந்தி முகுலா யஸ்யோத³யே கௌமுதா³ வ்யாகுர்வத்யபி யத்ர மோஹதிமிரம் லோகஸ்ய ஸம்ஶாம்யதி।
ப்ரோத்³யத்தாரகதி³வ்யதீ³ப்தி பரமம் வ்யோமாபி நீராஜ்யதே கோ³பி⁴ர்யஸ்ய ஸுஸ்வப்ரகாஶஶஶிநம் தம் நௌமி வித்³யாகு³ரும் ॥ 10 ॥

வைதி³கமார்க³ம் வாசஸ்பதிரபி ஸம்யக் ஸுரக்ஷிதம் சக்ரே।
நயவிஜிதவாதி³தை³த்ய: ஸ ஜயதி விபு³தே⁴ஶ்வராசார்ய: ॥ 11॥

ரூடோ⁴(அ)யம் வேத³காண்டா³ந்நயமயவிடபோ பூ⁴ரிஶாகா²விசார: ஸத்³வர்ணாநந்தபர்ண: ஸமுதி³தபரமப்³ரஹ்மபோ³த⁴ப்ரஸூந:।
ஸாக்ஷாத்³த⁴ஸ்தாவசேயம் த³த³த³ம்ருதப²லம் ஜீவவிஶ்வேஶவீந்த்³ர: ஸம்ஸாரார்கோத்த²தாபப்ரமத²நநிபுணஸ்தந்யதே கல்பவ்ருக்ஷ: ॥ 12 ॥

கீர்த்யா யாத³வவம்ஶமுந்நமயதி ஶ்ரீஜைத்ரதே³வாத்மஜே க்ருஷ்ணே க்ஷ்மாப்⁴ரு்ருதி பூ⁴தத்வம் ஸஹ மஹாதே³வேந ஸம்பி³ப்⁴ரதி।
போ⁴கீ³ந்த்³ரே பரிமுஞ்சதி க்ஷிதிப⁴ரப்ரோத்³பூ⁴ததீ³ர்க⁴ஶ்ரமம் வேதா³ந்தோபவநஸ்ய மண்ட³நகரம் ப்ரஸ்தௌமி கல்பத்³ருமம் ॥ 13 ॥

ஶ்ரீமச்சா²ரீரகவ்யாக்²யாயா: ப்ராரிப்ஸிதாயா அவிக்⁴நஸமாப்த்யாதி³ஸித்³த⁴யே ஶாஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யாம் பராம் தே³வதாம் ப்ரணமந் ஶாஸ்த்ரீயவிஷயாதி³ த³ர்ஶயதி —

அநிர்வாச்யேதி ।

ஏகா ஹ்யவித்³யா அநாதி³: பா⁴வரூபா தே³வதாதி⁴கரணே (ப்³ர. அ.1 பா.3 ஸூ, 26 — 33) வக்ஷ்யதே, அந்யா பூர்வபூர்வவிப்⁴ரமஸம்ஸ்கார:, தத³வித்³யாத்³விதயம் ஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாமநிர்வாச்யம் ஸசிவம் ஸஹகாரி யஸ்ய தத்ததா² । தத்ஸசிவதா ப்³ரஹ்மண: தத்³விஷயதா, ததா³ஶ்ரயாஸ்து ஜீவா ஏவ இதி வக்ஷ்யதே ।

ந சாவித்³யாஸாசிவ்யே ப்³ரஹ்மணோ(அ)நீஶ்வரத்வம், உபகரணஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யாவிகா⁴தகத்வாத் இத்யாஹ —

ப்ரப⁴வத இதி ।

அதத்த்வதோ(அ)ந்யதா²பா⁴வோ விவர்த: ।

ந கேவலம் பூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மவிவர்தத்வம், அபி து ஜீவாநாமபி சராசரஶரீரோபாதி⁴காநாம் தத்ப்ரதிபி³ம்ப³த்வேந தத்³விவர்ததா இத்யாஹ —

யதஶ்சேதி ।

அத²வா பூ⁴தஸ்ருஷ்டிவத்³பௌ⁴திகஸ்ருஷ்டேரபி ஹிரண்யக³ர்ப⁴த்³வாரா ப்³ரஹ்மைவ கர்த்ரு இதி அநேநோக்தம் ।

ஏவமஜ்ஞாநவிபர்யஸ்தத்வாப்⁴யாம் விஷயத்வமுக்த்வா ப்ரயோஜநதாமாஹ —

அபரிமிதேதி ॥1॥

ஜக³த்³விவர்தாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ப்³ரஹ்மண: ஸர்வகர்த்ருத்வமுக்த்வா ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஜ்ஞாநபத³ஸூசிதம் வேத³கர்த்ருத்வாதி³நா ஸாத⁴யதி —

நி:ஶ்வஸிதமிதி ।

வீக்ஷணமாத்ரேண ஸ்ருஷ்டத்வாத், பூ⁴தாநி வீக்ஷிதம் । ஹிரண்யக³ர்ப⁴த்³வாரா ஸாத்⁴யம் சராசரம், வீக்ஷணாதி⁴கப்ரயத்நஸாத்⁴யஸ்மிதஸாம்யாத் ஸ்மிதம் ।

ஸர்வஜ்ஞத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் சேதநத⁴ர்மஸுப்திமத்த்வேந சேதநதாம் ஸம்பா⁴வயதி —

அஸ்ய சேதி ।

யத்³வா விநாயாஸேந நாமரூபஸ்ருஷ்டிப்ரலயகர்த்ருத்வாத்³ ப்³ரஹ்ம அநேந ஸ்துதம் ॥2॥

ஷட்³பி⁴ரிதி ।

ஈஶ்வரஸ்ய ஷட³ங்கா³நி புராணோக்தாநி 'ஸர்வஜ்ஞதா த்ருப்திரநாதி³போ³த⁴: ஸ்வதந்த்ரதா நித்யமலுப்தஶக்தி: । அசிந்த்யஶக்திஶ்ச விபோ⁴ர்விதி⁴ஜ்ஞா: ஷடா³ஹுரங்கா³நி மஹேஶ்வரஸ்ய ॥' இதி । அவ்யயாநி வாயுபுராணே பட்²யந்தே – 'ஜ்ஞாநம் விராக³தைஶ்வர்யம் தப: ஸத்யம் க்ஷமா த்⁴ருதி: । ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமாத்மஸம்போ³தோ⁴ ஹ்யதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வமேவ ச । அவ்யயாநி த³ஶைதாநி நித்யம் திஷ்ட²ந்தி ஶங்கரே ॥' இதி । வேத³ஸ்ய ஷட³ங்கா³நி நிருக்தாதீ³நி । அவ்யயாநி ச சாத³ய:॥3॥

திலகப்ரிய: ஸ்வாமீ திலகஸ்வாமீ । ஸர்வஸித்³தி⁴விதா⁴யித்வம் ஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴ம் । ஆதி³த்யஸ்ய ஸதா³ பூஜாம் திலகம் ஸ்வாமிநஸ்ததா² । மஹாக³ணபதேஶ்சைவ குர்வந் ஸித்³தி⁴மவாப்நுயாத் ॥' (யாஜ்ஞ. அ. 1 ஶ்லோ. 294) இதி ॥4॥

வேத⁴ஸே விதா⁴த்ரே ஈஶ்வராய । ஹரே: ஜ்ஞாநஶக்தேரவதார: ப்ராப்திர்யஸ்மிந் ஸ ததா² । ததா² சாஹ ஶ்ரீபராஶர: – 'த்³வாபரே த்³வாபரே விஷ்ணுர்வ்யாஸரூபீ மஹாமுநே । வேத³மேகம் ஸுப³ஹுதா⁴ குருதே ஜக³தோ ஹிதம் ॥' இதி ॥5॥

இஹ ப⁴க³வதா ஸூத்ரகாரேண ஸாத⁴ந சதுஷ்டயஸம்பத்த்யநந்தரம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாமுபதி³ஶதா ஜிஜ்ஞாஸ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸம்தி³க்³த⁴த்வஸப்ரயோஜநத்வே ஸமஸூசிஷாதாம் ।

ததா³க்ஷேபஸமாதா⁴நபரதாம் 'ஆஹ கோய'மித்யத: ப்ராக்தநஸ்ய பா⁴ஷ்யஸ்ய த³ர்ஶயதி —

அதே²த்யாதி³பரிஹரதீத்யந்தேந ।

அத²ஶப்³த³: ப்ரதிக்³ரந்த²ம் வ்யாக்²யாநப்ராரம்பா⁴ர்த²: ।

இஹ அஹம்ப்ரத்யயக³ம்யமாத்மாநமுபநிஷதத்ப்ரதிபாத்³யமாபாத்³ய ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வாக்ஷேப:, தத்புநர்ப்³ரஹ்மேத்யாதௌ³ து தத³திரிக்தம் ப்³ரஹ்ம உரரீக்ருத்ய தஸ்ய வேதா³ந்தேப்⁴ய ஏவ ஸித்³தே⁴: விசாரவிஷயத்வாக்ஷேப இதி பே⁴த³: । ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வவ்யாபகே ஸம்தி³க்³த⁴த்வ — ஸப்ரயோஜநத்வே, தத்³விருத்³தே⁴ ச அஸம்தி³க்³த⁴த்வ —நிஷ்ப்ரயோஜநத்வே, தயோருபலப்³தி⁴:, ததஶ்ச வ்யாபகாபா⁴வே வ்யாப்யஜிஜ்ஞாஸ்யத்வாபா⁴வ இத்யர்த²: । அத்ர ப்ரயோகௌ³ — முமுக்ஷுணா ப்³ரஹ்ம ந விசார்யம், தம் ப்ரத்யஸம்தி³க்³த⁴த்வாத், ததா²வித⁴கும்ப⁴வத் । ததா² அப்ரயோஜநத்வாத், காகத³ந்தவதி³தி । ஆத்³யம் ஹேதும் விவ்ருணோதி —

ததா² ஹி இத்யாதி³நா ।

ப்³ரும்ஹணத்வாத் தே³ஹாதீ³நாம் பரிணமயித்ருத்வாத் ।

நநு அஹம்ப்ரத்யயஸ்ய தே³ஹாதி³மிஶ்ரவிஷயத்வாத் கத²ம் விவிக்தவிஷயத்வம், அத ஆஹ —

ந சாஹமிதி ।

தே³ஹாலம்ப³ந இதி ।

ஆத்மைக்யாத்⁴யஸ்ததே³ஹாலம்ப³ந இத்யர்த²: ।

தே³ஹாதா³த்மநோ(அ)ஹம்ப்ரத்யயக³ம்யஸ்ய பே⁴த³க்³ரஹாத் நாத்⁴யாஸ இத்யாஹ —

ததா³லம்ப³நத்வே ஹீதி ।

பா³ல்யஸ்த²விரதே³ஹயோ: பரிமாணபே⁴தா³த் ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞேத்யுக்தம் ।

பரிமாணபே⁴தே³(அ)பி தே³ஹைக்யம் மந்வாநம் ப்ரத்யாஹ —

ஸ்வப்நாந்த இதி ।

ஜாக்³ரத்யப்யாஹ —

யோகே³தி ।

மநுஷ்ய: ஸந் க்ருத்ரிமம் வ்யாக்⁴ரஶரீரமபி⁴மந்யமாநோ யோக³வ்யாக்⁴ர: ।

நாஹம்காராலம்ப³நம் தே³ஹ இதி ।

அத்ராபி தே³ஹஶப்³த³ ஆத்மைக்யாத்⁴யஸ்ததே³ஹபர:, அந்யதா² ஹி ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வவாதி³நாபி தந்மாத்ராலம்ப³நத்வாநங்கீ³காராத் அநுக்த்தோபாலம்ப⁴: ஸ்யாதி³தி । அத²வா லோகாயதமதம் ப்ரஸங்கா³தா³ஶங்க்ய நிரஸ்யதே । ப்ரக்²யாநம் ஶப்³த³: । அஸத்யப்யாரோபிதே அபே⁴தே³ இத்யர்த²:, வாஸ்தவாபே⁴த³ஸ்யாத்⁴யாஸவாதி³நோ(அ)ப்யநிஷ்டே: । லோகாயதநிராஸே து யதா²ஶ்ருதோ(அ)ர்த²: ।

த்³விதீயம் ஹேதும் விப⁴ஜதே —

அப்ரயோஜநத்வாச்சேத்யாதி³நா ।

நநு கிமிதி நாஸ்த்யந்யதா³த்மயாதா²த்ம்யஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்ய உபநிஷத்³பி⁴: அவபோ³த⁴நாத், அத ஆஹ —

ந சாஹமிதீதி ।

யுக்தமிதி நிர்தே³ஶாத்பூர்வஸ்யைவ ஸித்³தா⁴ந்தத்வம் வ்யாவர்தயதி —

அத்ர சேதி ।

நநு புருஷாந்தரவசநோ யுஷ்மச்ச²ப்³த³: கத²மசேதநே தே³ஹாதௌ³ ப்ரயுக்த:, அத ஆஹ —

இத³மஸ்மதி³தி ।

நந்வித³ம்காரப்ரயோகே³(அ)பி ப்ரத்யக்பராக்³பா⁴வேந ப⁴வதி பே⁴த³ப்ரதீதி:, ஏதே வயமிதி து ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் கௌ³ணம், ததா² த்வங்காரப்ரயோகே³(அ)பீதி ந விஶேஷ: கஶ்சித், அத ஆஹ —

இதி ப³ஹுத்வம் ப்ரயோக³த³ர்ஶநாதி³தி ।

யத்³யப்யுப⁴யத்ர கௌ³ணத்வமவிஶிஷ்டம், ததா²பி விரலப்ரயோக³த்வாத் ஸ்பு²டம் த்வமஹமிதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யே கௌ³ணத்வம், ததஸ்தந்ந பே⁴த³ம் திரோத³தீ⁴த இத்யத்யந்தபே⁴த³ஸித்³தி⁴: । இமே வயமிதி து ப³ஹுலப்ரயோக³த்வேந நிரூட⁴மிதி திரோத³தீ⁴த பே⁴த³ம், அதோ நாத்யந்தபே⁴த³ஸித்³தி⁴: । த்³ருஶ்யேதே ச லாக்ஷணிகத்வாவிஶேஷே(அ)பி ப்ரயோக³பா³ஹுல்யாபா³ஹுல்யாப்⁴யாம் நிரூட⁴ஸாம்ப்ரதிகதே — யதா² பட: ஶுக்லோ ரதா²ங்க³நாமா சக்ரவாக இதி । ப்ரயுஞ்ஜதே ப³ஹுத்வம் வேதா³ஶ்ச கவயஶ்ச, 'அயமமஸ்மீதி' 'ஏதே வயமிமே தா³ரா: கந்யேயம் குலஜீவித'மித்யாதி³ ।

ந ஸஹாநவஸ்தா²நம் த்³ருஷ்டாந்தே விவக்ஷிதம் தா³ர்ஷ்டாந்திகே தத³பா⁴வாத், கிம்த்வந்யோந்யாத்மநா(அ)ஸ்பு²ரணமித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

பரஸ்பரேதி ।

நநு உலூகாதே³: ப்ரகாஶே(அ)ப்யஸ்தி தமஸ்த்வாரோபஸ்தத்ராஹ —

நஹீதி ।

ஸமுதா³சரந்த்யௌ பே⁴தே³ந பா⁴ஸமாநே வ்ருத்தீ வர்தநே யயோஸ்தே ததா² । உலூகாதே³ரவிவேகாதா³ரோப இத்யர்த²: ।

இதரேதரபா⁴வாநுபபத்தி: நாம இதரேதரபா⁴வப்ரதீத்யநுபபத்தி: விவக்ஷிதா, தந்மாத்ராநுபபத்திஸாத⁴நே(அ)த்⁴யாஸவாதி³நம் ப்ரதி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாத், இத்யபி⁴ப்ரேத்ய த்³ருஷ்டாந்தே ஸ்தி²த்வா வக்தி —

பரஸ்பராத்மதயா ப்ரதிபத்துமிதி ।

இதரஸ்யேதரத்ர பா⁴வ: இதி யோஜநே த⁴ர்மிணோரபி ஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸநிஷேத⁴: ஸ்யாத், ததா² ச ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம், தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸாப்⁴யுபக³மாத், தநிவ்ருத்த்யர்த²மாஹ —

இதரேதரத்வமிதி ।

விநிமயோ வ்யத்யாஸ: ।

ரூபவத இதி ।

க³க³நஸ்ய து ஸ்வக³தஸவித்ருகராதி³ப்ரதிபி³ம்ப³நத்³வாரா ஸலிலே ப்ரதிபி³ம்பி³தத்வவிப்⁴ரம: ।

ததஶ்ச ரூபவத ஏவம் ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வ இதி வ்யாப்தே: ந வ்யபி⁴சார:, ஆத்மநஸ்து நாஸ்தி ப்ரதிபி³ம்பி³தத்வப்⁴ரமகரம் கிம்சிதி³த்யர்த²: । த⁴ர்மாத்⁴யாஸோ ஹி த⁴ர்மிணோ: ஐக்யாரோபேண ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வேந வா த்³ருஷ்ட:, இஹ ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வே நிரஸ்தே ஆரோப: ஶிஷ்யத இத்யாஹ —

பாரிஶேஷ்யாதி³தி ।

அத்⁴யாஸாநுபபத்திமுக்த்வா தத³பா⁴வோபஸம்ஹாரார்த²ம், அதோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யயேத்யாதி³ பா⁴ஷ்யம் । அத²வா அஹம் மநுஷ்ய இத்யாதி³ப்ரதீதௌ அதஸ்மிம்ஸ்தத்ப்ரதீதித்வஸ்ய அத்⁴யாஸலக்ஷணஸ்யாபா⁴வே உக்தே லக்ஷ்யாத்⁴யாஸரூபத்வஸ்ய அபா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் விஷயவிபர்யயேணேதி । விஷயோ(அ)சேதந: தஸ்ய விபர்யய: சைதந்யம் । இத்த²ம்பா⁴வே த்ருதீயா, சிதா³த்மந ஐக்யாரோபே ஹி விஷயஸ்ய சேதநத்வமிவ ப⁴வதீதி ।

ததா²பீதி பா⁴ஷ்யஸூசிதாம் அத்⁴யாஸாபா⁴வஹேதோ: விவேகக்³ரஹஸ்ய அஸித்³தி⁴மாஹ —

இத³மத்ராக்ருதமித்யாதி³நா ।

யதா² ஶ்ருத்யாதி³ஷ்வாத்மதத்த்வம் கீ³யதே ததா²ஹமித்யநுப⁴வே யதி³ ப்ரகாஶேத, நத்வேதத³ஸ்தீதி யோஜநா । பராமர்ஶோ மத்⁴யே நிர்தே³ஶ: । க்ரியாஸமபி⁴ஹார: பௌந:புந்யம் । த³ர்ஶநீயா ஸுந்த³ரீ ।

நத்வேதத³ஸ்தீதி யது³க்தம் தத்ப்ரபஞ்சயதி —

அஹமநுப⁴வஸ்த்விதி ।

உபப்லவோ விபர்யாஸ: அஸ்ய நாஸ்தீத்யநுபப்லவ:, அஹமநுப⁴வ: கத²ம் விபர்யாஸஶூந்ய இத்யர்த²: । கத²மாத்மதத்த்வகோ³சர இத்யஜ்ஞாநம் ஸூசிதம் ।

ப்ரக்ரமாதி³நா தாத்பர்யஸித்³தா⁴வபி உபஜீவ்யவிரோதா⁴த³ப்ராமாண்யமாஶங்க்ய ஆஹ —

ந சேத்யாதி³நா ।

ஜ்யேஷ்ட²ஸ்யாபி பௌர்வாபர்யந்யாயேந (ஜை0 அ. 6 பா. 5 ஸூ. 54) பா³த⁴மாஶங்க்ய ஆஹ —

தத³பேக்ஷஸ்யேதி ।

ஆக³மஸ்ய கிம் ஸ்வஜந்யஜ்ஞாநக³தப்ரமிதித்வே ப்ரத்யக்ஷாபேக்ஷா, உத தது³த்பத்தௌ । ஆத்³யே, கிம் விபர்யாஸஶங்காநிராஸாய, ஸம்வாதா³ய வா ।

ஏதத்³வயம் நிரஸ்ய, த்³விதீயம் ஶங்கதே —

ப்ரமிதாவிதி ।

ஆக³மஸ்ய கிம் ப்ரத்யக்ஷக³தவ்யாவஹாரிகப்ராமாண்யேந விரோத⁴:, உத தத்த்வாவேத³கத்வேந ।

நாத்³ய இத்யாஹ —

நஹீதி ।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ —

ந ச ததி³தி ।

ஏவமப்ராமாண்யம் நிராக்ருத்ய உபசரிதார்த²த்வம் நிரஸ்யதி —

ந சாநந்யபரமிதி ।

பூர்வம் பே⁴தா³க்³ரஹஸித்³த்⁴யர்த²மித³முக்தம், இதா³நீமுபஜீவ்யவிரோதா⁴பா⁴வாய । விதா⁴யகே ஶப்³தே³ பரோ லக்ஷ்ய: ஶப்³தா³ர்தோ² ந ப⁴வதீதி ஶப³ரஸ்வாமிநோக்தம் தத்துல்யம் வேதா³ந்தேஷ்வபி, அநதி⁴க³தார்த²போ³தி⁴த்வேந தத்பரத்வஸாம்யாதி³தி ।

ஏவம் தாவது³பஜீவ்யத்வம் ப்ரத்யக்ஷஸ்ய நிராக்ருத்ய முக்²யத்வமாத்ரஸ்ய ப்ராப³ல்யஹேதுதாம் நிராகரோதி —

ஜ்யேஷ்ட²த்வம் சேதி ।

பௌர்வாபர்ய இதி ।

ஷஷ்டே² ஸ்தி²தம் (ஜை. அ.6 பா. 5 ஸூ. 54) ஜ்யோதிஷ்டோமே(அ)ந்யோந்யம் ஸம்ப³த்⁴ய யஜ்ஞஶாலாதோ நிர்க³ச்ச²தாம்ருத்விஜாம் விச்சே²த³நிமித்தம் ப்ராயஶ்சித்தம் ஶ்ரூயதே — யத்³யுத்³கா³தா விச்சி²ந்த்³யாத³த³க்ஷிணேந யஜேத, யதி³ ப்ரதிஹர்தா ஸர்வஸ்வத³க்ஷிணேநேதி । தத்ரோத்³கா³த்ருப்ரதிஹர்த்ரோ: க்ரமேண விச்சே²தே³ விருத்³த⁴ப்ராயஶ்சித்தயோ: ஸமுச்சயாஸம்ப⁴வாத், கிம் பூர்வம் கார்யமுத பரமிதி ˳ ப்ரக்ருதிவத், யதா² ஹி ப்ரக்ருதௌ க்ல்ருப்தோபகாரா: குஶா: ப்ரத²மமதிதே³ஶேந விக்ருதாவுபகாராகாங்க்ஷிண்யாம் ப்ராப்தா:, கல்ப்யோபகாரதயா சரமபா⁴விபி⁴ரபி ஶநை: நிரபேக்ஷை: பா³த்⁴யந்தே, தத்³வதி³த³மிதி । நுபஜாதவிரோதி⁴த்வாத் பூர்வமிதி பூர்வபக்ஷே, ராத்³தா⁴ந்த: — பௌர்வாபர்யே ஸதி நிமித்தயோ:, பூர்வஸ்ய நைமித்திகஸ்ய, தௌ³ர்ப³ல்யம்ம், உத்தரஸ்ய நிரபேக்ஷஸ்ய தத்³பா³த⁴கதயோதி³தத்வாத், பூர்வோத³யகாலே உத்தரஸ்யாப்ராப்தத்வேந பூர்வேண பா³த்⁴யத்வாயோகா³த் । உக்தம் ஹி – 'பூர்வம் பரமஜாதத்வாத் அபா³தி⁴த்வைவ ஜாயதே । பரஸ்யாநந்யதோ²த்பாதா³த் ந த்வபா³தே⁴ந ஸம்ப⁴வ:॥ இதி । ப்ரக்ருதிவத், யதா² ஹி ப்ரக்ருதௌ க்ல்ருப்தோபகாரா: குஶா: ப்ரத²மமதிதே³ஶேந விக்ருதாவுபகாராகாங்க்ஷிண்யாம் ப்ராப்தா:, கல்ப்யோபகாரதயா சரமபா⁴விபி⁴ரபி ஶநை: நிரபேக்ஷை: பா³த்⁴யந்தே, தத்³வதி³த³மிதி । ஏவம் தாவச்ச்²ருத்யாதி³க³ம்யாத்மதத்த்வஸ்ய அஹம்ப்ரத்யயே(அ)நவபா⁴ஸாத் அவிவிக்தவிஷயத்வமுக்தம் ।

ஸம்ப்ரதி வாதி³நிரூபிதஸ்ய ஆத்மநோ(அ)நவபா⁴ஸாத³பி ததா³ஹ —

அபி சேதி ।

ஸர்வக³தாத்மவாதி³நம் ப்ரத்யாஹ —

அஹமிஹேதி ।

ந ஹி ததை³வமிதி ।

தவ மதே அஹம்ப்ரத்யயஸ்ய விவிக்தாத்மவிஷயலாதி³த்யர்த²: ।

நநு தத்ர ஆத்மவசநோ(அ)ஹம்ஶப்³தோ³ தே³ஹே உபசர்யதே, அத ஆஹ —

கௌ³ணத்வே வேதி ।

ப⁴வதீத்யநுஷங்க³: । உபசரிதாத்மபா⁴வஸ்ய தே³ஹஸ்ய ஜ்ஞாத்ருத்வாநுபபத்தே: ஜாநாந இதி ப்ரதீதி: ந ஹி ப⁴வதீத்யர்த²: । ந ச ஜ்ஞாத்ருத்வமபி தே³ஹே உபசர்யத இதி வாச்யம் । வக்து: ஸ்வஜ்ஞாநப்ரகாஶநபரே வாக்யே தத்³விரோதா⁴த் ।

அத² அஹமாலம்ப³நே ஆத்மநி தே³ஹக³தப்ராதே³ஶிகத்வமேவ உபசர்யதே, தர்ஹி தே³ஹாத்மநோர்பே⁴தோ³ க்³ரஹீதவ்ய:, ந ச க்³ருஹ்யதே இத்யாஹ —

அபி சேத்யாதி³நா ।

அத்ர கௌ³ணவாதீ³ ப்ரஷ்டவ்ய:, கிம் ஸிம்ஹஶப்³த³ஸ்யேவ மாணவகே ஸாம்ப்ரதிகம் தே³ஹாதா³வஹம்ஶப்³த³ஸ்ய கௌ³ணத்வம், உத ஸார்ஷபரஸாதௌ³ தைலஶப்³த³ஸ்யேவ நிரூட⁴ம் ।நாத்³ய: இத்யாஹ —

பரேதி ।

ப்ரமாணலக்ஷணே ஸ்தி²தம் – 'தத்ப்ரக்²யம் சாந்யஶாஸ்த்ரம்' (ஜை. அ. 1 பா. 4 ஸூ. 4) ।

அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதீதி ஶ்ரூயதே, தத்ர ஸம்ஶய:, கிமக்³நிஹோத்ரஶப்³த³: அக்³நிதே³வதாகு³ணவிதி⁴:, உத கர்மநாமேதி ।

தத்ராக்³நயே ஹோத்ரம் ஹவிரஸ்மிந்நிதி ஸமாஸாந்தவர்திந்யா சதுர்த்²யா அக்³நே: ஹோமதே³வதாஸ்வப்ரதீதேர்கு³ணவிதி⁴ரிதி ப்ராப்தே, ராத்³தா⁴ந்த: – 'யத³க்³நயே ச ப்ரஜாபதயே ச ஸாயம் ஜுஹோதீ'த்யக்³நே: ஹோமே தே³வதாத்வப்ரக்²யாபநாத் ப்ராப்தே ச விதி⁴வையார்த்²யாத் நாமதே⁴யம் । ந சாத்ர சதுர்தீ²ஸமாஸஸம்ப⁴வ:, தாத³ர்த்²யப்ரக்ருதிவிகாரயோரபா⁴வாத் — இதி ।

ஏவம் நித்யாக்³நிஹோத்ரவாசிந: அக்³நிஹோத்ரஶப்³த³ஸ்ய கு³ணாத³ந்யத்ர வ்ருத்திம் வக்தும் முக்²யார்தா²த் க்³ருஹீதபே⁴த³ம் கர்மோதா³ஹரதி —

ப்ரகரணாந்தரேதி ।

பே⁴த³லக்ஷணே ஸ்தி²தம் – 'ப்ரகரணாந்தரே ப்ரயோஜநாந்யத்வம்' (ஜை. அ.2 பா. 3 ஸூ. 24) । குண்ட³பாயிநாமயநே மாஸமக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதீதி ஶ்ரூயதே । அத்ர கிம் நித்யாக்³நிஹோத்ரே மாஸகு³ணோ விதீ⁴யதே, உத கர்மாந்தரமிதி । தத்ர ஸத்யபி ப்ரதே³ஶபே⁴தே³ நாம்நா நித்யாக்³நிஹோத்ரஸ்ய பு³த்³தௌ⁴ ஸம்நிதா⁴பநாத் தத்ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதஸ்ய ஜுஹோதீத்யாக்²யாதஸ்ய தத்ஸம்நிதா⁴பிதார்த²பரத்வாத் நித்யாக்³நிஹோத்ராநுவாதே³ந மாஸோ விதீ⁴யதே இதி ப்ராப்தே, ராத்³தா⁴ந்த: — ந தாவத³த்ர ஆக்²யாதேந ஹோமாநுவாதே³ந மாஸ: ஶக்யோ விதா⁴தும், காத்வஸ்ய புருஷாநிஷ்பாத்³யத்வேந அநுபாதே³யத்வாத் । நாபி மாஸோத்³தே³ஶேந நித்யாக்³நிஹோத்ரவிதி⁴:, தஸ்யாஸந்நிதே⁴: । ந ச நாம தத்ஸம்நிதா⁴பயதி, அந்யத்ர ஜுஹோதீத்யாக்²யாதேந பூர்வாபரீபூ⁴ததயோக்தஸ்ய ஸித்³தா⁴ர்த²போ³தி⁴நா நாம்நா(அ)நுபஸ்தா²பநாத் । தஸ்மாத்ப்ரயோஜநாந்யத்வம் விதே⁴யபா⁴வநாந்யத்வமிதி ।

நநு அக்³நிஹோத்ரஶப்³த³ஸ்ய கௌண்ட³பாயிநே கர்மணி ப்ரயோகே³ கிம் ப்ரயோஜநம், ந தாவத் நித்யாக்³நிஹோத்ரேண ஸஹ க்ரியாத்வாதி³ஸாத்³ருஶ்யபோ³த⁴:, தஸ்ய வையர்த்²யாத், அத ஆஹ —

ஸாத்⁴யேதி ।

ஸப்தமே ஸ்தி²தம் – 'உக்தம் க்ரியாபி⁴தா⁴நம் தச்சு²தாவந்யத்ர விதி⁴ப்ரதே³ஶ: ஸ்யாத் (ஜை. அ. 7 பா. 3 ஸூ. 1) । மாஸமக்³நிஹோத்ரமித்யத்ராந்யா சிந்தா, கிமக்³நிஹோத்ரஶப்³த³: நித்யாக்³நிஹோத்ரத⁴ர்மாநிஹ அதிதி³ஶேத், ந வேதி । தத்ர யத்³யயம் கௌ³ண: ஸ்யாத், ததா³ அக்³நிஹோத்ரவஜ்ஜுஹோதீத்யதிதி³ஶேத் தத்³த⁴ர்மாந், ந த்வயம் கௌ³ண:, ஜுஹோதிஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய அத்ராபி துல்யத்வேந நாமதே⁴யத்வாத், அக்³நிதே³வதாவிதா⁴நார்த²த்வாத்³வா, அதோ நாதிதி³ஶேதி³தி ப்ராப்தே, ஸித்³தா⁴ந்த: — ந தாவத³த்ர அக்³நிதே³வதா விதா⁴தும் ஶக்யா, சதுர்தீ²ஸமாஸாஸம்ப⁴வஸ்யோக்தத்வாத் । தத்ர ஸித்³தே⁴ கர்மபே⁴தே³ அநேகார்த²ஸ்ய அந்யாய்யத்வாத், ஏகத்ர அக்³நிஹோத்ரஶப்³த³: முக்²ய: அபரத்ர கௌ³ண:, நித்யாக்³நிஹோத்ரே ச நாமப்ரவ்ருத்திநிமித்தஸ்ய அக்³நிதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய பா⁴வாத் தத்ரைவ முக்²யதா, அத: பரஶப்³த³: பரத்ர ஸாத்³ருஶ்யமுபாதா³ய ப்ரவர்ததே, தச்ச ஸாத்³ருஶ்யம் கர்தவ்யார்த²போ³த⁴காக்²யாதஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதநாம்நா அக்³நிஹோத்ரவஜ்ஜுஹோதீதி ஸாத்⁴யத்வேந விதே⁴யமிதி தத்ஸித்³த்⁴யர்த²ம் நித்யத⁴ர்மாநதிதி³ஶேதி³தி । அதஶ்ச நித்யாக்³நிஹோத்ரத⁴ர்மாணாம் த்³ரவ்யதே³வதாதீ³நாமதிதே³ஶ: கௌ³ணப்ரயோக³ப²லமித்யர்த²: । க்ரியாயா நித்யாக்³நிஹோத்ரஸ்ய, அபி⁴தா⁴நம் நாமதே⁴யமக்³நிஹோத்ரபத³முக்தம் தத்ப்ரக்²யாதி⁴கரணே (ஜை. அ. 1 பா. 4 ஸூ. 4), தஸ்ய அந்யத்ர ஶ்ரவணே, விதி⁴ப்ரதே³ஶ: விதே⁴யத⁴ர்மாதிதே³ஶ: ஸ்யாதி³தி ஸூத்ரார்த²: ।

லோகஸித்³த⁴ஸாத்³ருஶ்யாம் கௌ³ணீம் வ்ருத்திமாஹ —

மாணவகே இதி ।

ப்ரக்ருதே பே⁴த³க்³ரஹாபா⁴வமாஹ —

ந த்விதி ।

நிஷ்க்ருஷ்ய லுடி²த: ப்ரதிபா⁴ஸிதோ க³ர்போ⁴(அ)ஸாதா⁴ரணாகாரோ யஸ்ய ஸ ததா², தத்தயா நாநுபூ⁴யதே, அநுப⁴வே வா வாதி³விவாதோ³ ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஏவம் ஸாம்ப்ரதிகீம் கௌ³ணதாம் நிரஸ்ய நிரூடா⁴ம் நிராசஷ்டே —

ந சாத்யந்தேதி ।

நிரூட⁴த்வம் நாம ப்ரயோக³ப்ராசுர்யாத் முக்²யவத்³பா⁴நம் । நிரூடே⁴(அ)பி கௌ³ணப்ரயோகே³ நார்த²யோஸ்தாதா³த்ம்யம் ப்ரதீயதே, ப்ரதீயதே து ப்ரக்ருதே இதி வைஷம்யமித்யர்த²: । தத் தஸ்மாத்³கௌ³ணத்வவ்யாபகம் விவேகஜ்ஞாநமிஹ வ்யாவர்தமாநம் கௌ³ணதாமபி வ்யாவர்தயதி இத்யேதத்ஸித்³த⁴மித்யந்வய: ।

அபி⁴ஜ்ஞாரூபாஹம்ப்ரத்யயாத்³விவேகாஸித்³தா⁴வபி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாரூபாத் தத்ஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ —

ந ச பா³லஸ்த²விரேதி ।

ஆத்மைக்யம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞார்த²: । பி⁴ந்நாப்⁴யாமேகஸ்ய பே⁴த³ஸ்து அநுமாநாத், தச்ச ஶாஸ்த்ராத்³ருதே ந ஜ்ஞேயமித்யர்த²: ।

தர்ஹி பரீக்ஷகாணாம் தே³ஹாதௌ³ அஹம்ஶப்³தோ³ கௌ³ண:, நேத்யாஹ —

பரீக்ஷகா அபீதி ।

அபரோக்ஷப்⁴ரமோ ந யௌக்திகபா³தா⁴து³ச்சி²த்³யத இத்யர்த²: । தே³ஹபரிமாணாத்மபக்ஷே கிமாரப்³த⁴ ஆத்மா, உத அவயவஸமுதா³ய: ।

நாத்³ய: இத்யாஹ —

அநித்யத்வேதி ।

த்³விதீயே ஆத்மாவயவாநாம் சைதந்யம், ஸமுதா³யஸ்ய வா ।

நாத்³ய: இத்யாஹ —

ப்ரத்யேகமிதி ।

த்³விதீயே(அ)பி ஸமுதா³யாபத்தி: ஶரீரௌபாதி⁴கீ வா, ஸ்வத ஏவ வா, காகதாலீயா வா ।

ஆத்³யம் நிரஸ்ய, த்³விதீயம் நிரஸ்யதி —

ந ச ப³ஹூநாமிதி ।

ந த்ருதீய இத்யாஹ —

ய ஏவேதி ।

யாத்³ருச்சி²கஸம்ஶ்லேஷ இவ யாத்³ருச்சி²கவிஶ்லேஷோ(அ)பி ஸ்யாதி³தி ஸ்வஸ்தா²நாமேவ அகஸ்மாத³சைதந்யாபத்திரித்யர்த²: ।

யத் — கௌ³ணவாதி³நா விவேகக்³ரஹமுபபாத்³ய, க்ருஶோ(அ)ஹமித்யாதி³ப்ரத்யயாநாம் கௌ³ணத்வமுக்தம், தத³விவேகஸித்³தௌ⁴ நிரஸ்தமித்யாஹ —

ஏதேநேதி ।

அஹம்ப்ரத்யயஸ்ய அவிவிக்தவிஷயத்வே ஶாஸ்த்ரீயவிஷயஸித்³தி⁴மபி⁴தா⁴ய ப்ரயோஜநஸித்³தி⁴மப்யாஹ —

ததே³வமுக்தேதி ।

பூதி து³ர்க³ந்தி⁴ கூஷ்மாண்ட³ப²லமிவ க்ருதஸ்ததோ²க்த: ।

தாத்பர்யமுபவர்ண்ய பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி —

ததே³வம் ஸர்வப்ரவாதீ³த்யாதி³நா ।

ஸ்வரூபம் அந்யோந்யாத்மகதாந்யோந்யத⁴ர்மாத்⁴யாஸௌ । நிமித்தம் இதரேதராவிவேக: । ப²லம் வ்யவஹார: ।

அஹமித³ம் ஶரீரமிதி ப்ரதீத்யபா⁴வாத்³ பா⁴ஷ்யாயோக³மாஶங்க்யாஹ —

வஸ்துத இதி ।

அஹமிதி ப்ரதீதே(அ)பி வாஸ்தவமநாத்மத்வமஸ்தீதி இத³ம்ஶப்³த³ப்ரயோக³ இத்யர்த²: ।

த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸாபா⁴வாது³க்தம் த⁴ர்மாத்⁴யாஸாபா⁴வம் பரிஹரதி —

அத்⁴யஸ்ததே³ஹாதி³பா⁴வே இதி ।

த⁴ர்மிணோ: தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸகார்யம் அஹமித³மிதி வ்யவஹாரம் ப்ரத³ர்ஶ்ய, த⁴ர்மாத்⁴யாஸகார்யம் ப்ரத³ர்ஶயதி —

மமேத³மிதி ।

நநு அத்⁴யஸ்ய வ்யவஹார இத்யநுபபந்நம், பு⁴க்த்வா வ்ரஜதீதிவத் ஏகஸ்ய க்ரியாத்³வயே கர்த்ருத்வாநபி⁴தா⁴நாத், அத ஆஹ —

அத்ர சேதி ।

வ்யவஹாரக்ரியாக்ஷிப்தஸ்ய கர்துரத்⁴யாஸே(அ)பி கர்த்ருத்வாத் க்த்வாப்ரத்யய: ஸ்யாதி³த்யர்த²:॥

நநு — உபஸம்ஹாரபா⁴ஷ்யே நைஸர்கி³கோ(அ)த்⁴யாஸ இத்யபி⁴தா⁴நாத்⁴யவஹாரோ(அ)பி நைஸர்கி³கத்வவிஶிஷ்டோ(அ)த்⁴யாஸ ஏவ தத்கத²ம் க்ரியாபே⁴த³: — உச்யதே, இஹ கார்யபூ⁴தவ்யவஹாரநைஸர்கி³கத்வேந ஸாமர்த்²யஸித்³தா⁴த்⁴யாஸநைஸர்கி³கத்வோபஸம்ஹாராத³விரோத⁴:॥

அத்⁴யாஸாபி⁴தா⁴நக்ரியயோ: பூர்வாபரீபா⁴வோ ந யுக்த:, சிதோ பு³த்³த்⁴யாதி³தாதா³த்ம்யம் விநா க்ரியாந்வயாயோகா³த், அத்⁴யஸ்ய வ்யவஹார இத்யநேந அத்⁴யாஸஸ்ய வ்யவஹாரஹேதுதோக்தௌ மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த இத்யநேந பௌநருக்த்யம் சேதி — கேசித் । தந்ந, பூர்வபூர்வப்⁴ரமஸம்ஸ்க்ருதா(அ)வித்³யயா சித: ஸம்ப்ரதிதநாத்⁴யாஸக்ரியாஶ்ரயத்வாத் புநருக்திம் பரிஹரதி —

பூர்வகாலத்வேதி ।

ஸுப்த்வோத்திஷ்ட²தீதிவத்³ அஹேதுத்வப்⁴ரமம் வ்யாவர்த்ய ஸ்பு²டயதீத்யர்த²: । ஜாதிவ்யக்த்யோரிவார்த²க³தம் தாதா³த்ம்யமவிவேக இதி ப்⁴ரமம் வ்யாவர்தயதி —

விவேகாக்³ரஹேணேதி ।

பா⁴ஷ்யே — மிது²நீகரணஸ்ய வ்யவஹாரஹேதுத்வமாநந்தர்யாத்³பா⁴தி, ந து மித்²யாபூ⁴தப்ரதியோகி³ஸம்பாத³நேந விவேகாக்³ரஹஹேதுதேதி ஶங்காம் வ்யுத³ஸ்யந் யோஜயதி —

ஸத்யாந்ருதே இதி ।

மிது²நீகரணாத் விவேகாக்³ரஹ:, ததோ(அ)த்⁴யாஸ இத்யர்த²: । யுக³லீகரணம் நாம அதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யயோ: ஸ்வரூபேண பு³த்³தௌ⁴ பா⁴நம் ।

நநு மிது²நம் க்ருத்வேதி கிமிதி நோக்தம், அத ஆஹ —

ந ச ஸம்வ்ருதீதி ।

'அபூ⁴ததத்³தா⁴வே க்ருப்⁴வஸ்தியோகே³ ஸம்பத்³யமாநகர்தரி ச்வி:' । யஸ்ய யோ பா⁴வோ ந பூ⁴த: ஸ தத்³பா⁴வம் சேத்ஸம்பத்³யதே தஸ்மிந்நபூ⁴ததத்³பா⁴வே வர்தமாநாத், ப்ராதிபதி³காத், க்ருப்⁴வஸ்தீநாம் தா⁴தூநாம் யோகே³ ச்விப்ரத்யயோ ப⁴வதி । 'அஸ்ய ச்வௌ' (பா 0 7 ।4 ।32) இதீகார: । ததஶ்ச மிது²நபா⁴வோ(அ)பி அவாஸ்தவ இத்யர்த²: ।

ஸமாரோபப்ரதீத்யோ: இதரேதராஶ்ரயத்வே ஶங்கிதே வ்யவஹாராநாதி³த்வம் அஸாம்ப்ரதமித்யாஶங்க்யாஹ —

வ்யவஹாராநாதி³தயேதி ।

அநாதி³தயேத்யத்ரைகே பர்யநுயுஞ்ஜதே — ந மித்²யாஜ்ஞாநதத்ஸம்ஸ்காரவ்யக்த்யோ: அநாதி³த்வம், தஜ்ஜாத்யோஸ்து ந நிமித்தநைமித்திகபா⁴வ:, ந ச ப்ரவாஹோ வஸ்வஸ்தி — இதி । தத்ர ப்³ரூம: — ததா³க்ருத்யுபரக்தாநாம் வ்யக்தீநாமேகயா விநா । அநாதி³காலா வ்ருத்தி: யா ஸா கார்யா(அ)நாதி³தா மதா॥' மித்²யாஜ்ஞாநத்வ — தத்ஸம்ஸ்காரத்வஜாத்யாலிங்கி³தவ்யக்தீநாம் மத்⁴யே அந்யதமவ்யக்த்யா விநா யத³நாதி³காத்வஸ்ய அவர்தநமந்யதமயோக³நியம இதி யாவத் । தாஸாமநாதி³த்வம் । அத்ர ச நிமித்தநைமித்தகயோ: அநாதி³த்வமுக்தம் । ப்⁴ரமோபாதா³நம் து வக்ஷ்யதி தே³வதாதி⁴கரணே (ப்³ரஹ்ம. அ.1 பா.3 ஸூ. 24 — 33) ।

ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்யேத்யத்ர வஸ்துஸத்தாவர்ஜமாரோப்யஸ்ய ப்ரதீதிமாத்ரமுபயோகீ³த்யுக்தம், இதா³நீம் ப்ரதீதிரேவாந்ருதஸ்ய அயுக்தா இத்யாக்ஷேபாபி⁴ப்ராயமுத்தரபா⁴ஷ்யஸ்ய ஆஹ —

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³ஸ்து விவேகாக்³ரஹாதா³க்ஷேப இதி பே⁴த³: ।

ப்ரதீதிரேவ த்விதி ।

அபரோக்ஷேத்யர்த²: । ப்ரதீதிமாத்ரநிஷேதே⁴ த்வஸத்பத³ஸ்ய அபோ³த⁴கத்வாபத்தே: அநுவாதா³யோக³: ஸ்யாதி³தி॥

நநு நாத்யந்தாஸந் தே³ஹாதி³:, கிந்த்வநிர்வாச்ய:, தத: ப்ரதீதி: கிம் ந ஸ்யாத், அத ஆஹ —

ப்ரகாஶமாநத்வமிதி ।

அதிரிக்தஸத்தாமப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தம் ப்ரத்யாஹ —

த்³வைதேதி ।

த்³வைதாப்⁴யுபக³மே(அ)ப்யாஹ —

ஸத்தாயாஶ்சேதி ।

ஆத்மந்யத்⁴யாஸே ஆக்ஷிப்தே(அ)த்⁴யாஸ — ஸாமாந்யலக்ஷணகதா² வ்ருதே²த்யாஶங்க்யாஹ —

லோகஸித்³த⁴மிதி ।

பூர்வத்³ருஷ்டக்³ரஹணேநாக்ஷேபப்ரதிக்ஷேபோ ப⁴விஷ்யதீதி பா⁴வ: ।

அவபா⁴ஸபத³ஸ்ய அவயவார்த²மாதா³ய ஸம்க்ஷிப்தமத்⁴யாஸலக்ஷணமாஹ —

அவஸந்ந இதி ।

அவஸாத³ உச்சே²த³: । அவமாநோ யௌக்திகதிரஸ்கார: ।

அவபா⁴ஸபத³ஸ்ய ரூட⁴மர்த²மாதா³ய விஸ்த்ருதம் லக்ஷணம் பா⁴ஷ்யவாக்யார்த²த்வேநாஹ —

தஸ்யேதி ।

பரத்ரேத்யாதி³பதை³ரஸத்க்²யாதிநிராஸேந ப்ரபஞ்சநமித்யர்த²: ।

ஸ்வரூபேண ஸத³பீதி ।

அபிஶப்³தே³ந ஸ்வரூபேணாஸத்த்வமபி மருமரீசிகோத³கக்³ரந்தே² வக்ஷ்யாம இதி ஸூசிதம் ।

ஸ்ம்ருதிரூபவிஶேஷணவ்யாவர்த்யமாஹ —

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

பூர்வத்³ருஷ்டஸ்ய பரத்ர தாதா³த்ம்யாவபா⁴ஸ இதி த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸமபி⁴ப்ரேய லக்ஷணவாக்யார்தே²(அ)திவ்யாப்திமாஹ —

க²ஸ்திமத்யாமிதி । பரத்ர ஆஶ்ரயே பரத⁴ர்மாவபா⁴ஸ இதி த⁴ர்மாத்⁴யாஸம் விவக்ஷிலா(அ)(அ)ஹ பாடலிபுத்ரே இதி ।

அவபா⁴ஸபத³ஸ்ய ரூடா⁴ர்த²க்³ரஹணாத³திவ்யாப்திருபபந்நேத்யாஹ —

அவபா⁴ஸபத³ம் சேதி ।

'ஸக்ருச்ச்²ருதபத³ஸ்யார்த² தூ³யக்லப்திந து³ஷ்யதி । ஸம்க்ஷிப்தவிஸ்த்ருதாத்⁴யாஸலக்ஷணத்³வயலாப⁴த: ॥ ஏவம் ச மித்²யாஜ்ஞாநமத்⁴யாஸ இத்யவபா⁴ஸபதே³ந வ்யுத்பாத்³ய ப்ரத்ய பி⁴ஜ்ஞாயாமதிவ்யாப்த்யபி⁴தா⁴நம் ஶோப⁴தேதராமித்யுபஹாஸாநவஸர: ॥

நநு பூர்வத்³ருஷ்டமாரோபணீயமந்ருதமித்யுக்தம், கத²ம் தத்பதா³ங்கிதலக்ஷணஸ்ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாமதிவ்யாப்தி:, உச்யதே, ஸ்ம்ருதிரூபபதா³பி⁴தா⁴ஸ்யமாநா(அ)ஸம்நிதா⁴நஸித்³த⁴வத்காரேண தத³பி⁴தா⁴நம், ந து பூர்வத்³ருஷ்டபத³ஸாமர்த்²யேநேத்யதோ³ஷ: । ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா அபி ஸம்ஸ்காரஜந்யத்வேநாவ்யாவ்ருத்திமாஶங்க்யாஹ —

அஸம்நிஹிதேதி ।

ஸ்ம்ருதிரூபபதே³ந சாஸம்நிஹிதவிஷயத்வே விவக்ஷிதே, தாவதி சோக்தே ஸ்ம்ருதாவதிவ்யாப்திஸ்தந்நிவ்ருத்தயே பரத்ரேத்யுக்தமித்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । அநேநாஸம்நிஹிதஸ்ய பரத்ர ப்ரதீதிரத்⁴யாஸ இதி லக்ஷணமுக்தம் ।

அஸம்நிதா⁴நம் சாரோப்யஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நே பரமார்த²தோ(அ)ஸத்த்வம், ந தே³ஶாந்தரஸத்த்வமிதி நாபராத்³தா⁴ந்த: । 'அத²வா(அ)ஸம்நிதா⁴நேந ஸத்க்²யாதிரிஹ வாரிதா । அவபா⁴ஸாத³ஸத்க்²யாதி: ந்ருஶ்ருங்கே³ தத³த³ர்ஶநாத் । ।' இதி । அஸம்நிஹிதஸ்ய பரத்ர ப்ரதீயமாநஸ்ய பூர்வத்³ருஷ்டத்வே(அ)ர்த²ஸித்³தே⁴(அ)பி புநர்க்³ரஹணம் பூர்வப்ரமிதவவ்யாவர்தநப²லமித்யுக்தமேவ । ஸ்வப்நஜ்ஞாநே ப்ரமாணயோக்³யஶுக்த்யாத்³யதி⁴ஷ்டா²நாபா⁴வாத்பரத்ரேதி விஶேஷணாவ்யாப்திமாஶங்க்யாஹ —

நாபீதி ।

ஸ்ம்ருதௌ விப்⁴ரம: ஸ்ம்ருதிவிப்⁴ரம:, ஸ்மர்யமாணே ஸ்மர்யமாணரூபாந்தராரோப இதி யாவத் । அநுபூ⁴யமாநே பித்ராதௌ³ யத்ஸம்நிஹிதத்வம் பூர்வத்³ருஷ்டம் ததி³ஹாரோப்யம் ।

அந்யார்த²லக்ஷணவிஶேஷணதயா உக்தபூர்வத்³ருஷ்டத்வஸ்ய க்³ருஹ்யமாணவிஷயத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ப்⁴ரமேஷு அவ்யாப்திமாஶங்க்யாஹ —

ஏவமிதி ।

அத்ர பீதிமஶங்க²யோ: ஏகைகஶோ(அ)நுப⁴வகாலே த்³ருஷ்டபீதிம்ந: பஶ்சாச்ச²ங்கே² ஸமாரோப இதி வக்தவ்யே, ந ரூபமாரோப்யம், கிந்து ஸாமாநாதி⁴கரண்யமித்யாஶங்க்ய தஸ்யாபி பூர்வத்³ருஷ்டத்வமாஹ —

ததா²ஹீதி ।

பீதிமதபநீயயோ: ஸம்ஸர்க³க்³ரஹேணாஸம்ஸர்கோ³ ந க்³ருஹ்யதே, ததா² பீதத்வஶங்க²யோரபீதி ஸாரூப்யம் ।

ஆத³ர்ஶாதி³ஷ்வாரோப்யமுக²ஸ்ய ஸ்வசக்ஷுஷா பூர்வத்³ருஷ்டத்வாபா⁴வாத³வ்யாப்திமாஶங்க்யாஹ —

ஏவமிதி ।

பூர்வத்³ருஷ்டயோரபி⁴முக²யோராத³ர்ஶோத³கயோர்தே³ஶ ஏவ தே³ஶோ யஸ்ய தஸ்ய பா⁴வ: தத்தா । தயோரேவாபி⁴முக்²யம் சேத்யர்த²: । ஶீக்⁴ரப்⁴ரமிதாலாதஜ்வாலாஸு பூர்வத்³ருஷ்டசக்ராகாரதாயா ஆரோப: । அப்⁴ரேஷு க்³ரஹாதே³: । மண்டூ³கவஸாக்தாக்ஷக்³ராஹ்யவம்ஶேஷு வஸாவர்ணேஷு ச பூர்வத்³ருஷ்டோரக³தத்³வர்ணஸாமாநாதி⁴கரண்யாரோப இத்யர்த²: ।

ததா² ஸதீதி ।

ரஜ்வாதீ³நாம் ஸர்பாத்மத்வாதே³: ஸத்த்வே ஸதீத்யர்த²: । உச்சலந்தீ துங்க³தரங்க³ப⁴ங்கா³நாம் தரங்கா³வச்சே²தா³நாம் மாலா யஸ்யா: ஸா மந்தா³கிநீ ததா² । அப்⁴யர்ணம் நிகடம் ।

மரீசீநாம் தோயாத்மத்வம் ந ஸதி³த்யுக்தே யந்மரீசீநாம் தோயரூபேணாஸத்த்வம் தந்மரீசய ஏவாதோ நா(அ)ஸத்க்²யாதிரிதி ஶங்கதே —

யாச்யேதேதி ।

நிரஸ்தஸமஸ்தஸாமர்த்²யஸ்யேதி அர்த²க்ரியாகாரித்வஸத்த்வாயோக³ உக்த: । நிஸ்தத்த்வஸ்யேதி ஸ்வரூபஸத்தாபா⁴வ: । தத்³த்³வயம் அத்யந்தாஸத்த்வே ஹேது: ।

அநிர்வசநீயமதம் நிரஸ்ய ஶூந்யமதம் நிரஸ்யதி ஸத்³வாதீ³ —

ந ச விஷயஸ்யேதி ।

ஸ்வப்ரத்யய: — ஸ்வஸமாநாகார: பூர்வப்ரத்யய: । அத்³ருஷ்டாந்தஸித்³த⁴: — அஸாதா⁴ரண: । ஜ்ஞாநஸ்யாபி பூர்வஜ்ஞாநாதீ⁴நம் ஸத்த்வமதோ ந க்வாபி ஸ்வரூபஸத்வமித்யர்த²: ॥

நநு அவித்³யயா அஸத்ப்ரகாஶநமிதி பௌ³த்³தா⁴:, தத்கத²ம் விஜ்ஞாநமஸத்ப்ரகாஶநம் அத ஆஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஜ்ஞாநாந்தராநுபலப்³தே⁴ரிதி ।

ஶக்த்யாஶ்ரயத்வேநாபி⁴மதாத் ஜ்ஞாநாத் ஜ்ஞாநாந்தராநுபலப்³தே⁴ரித்யர்த²: । உபலப்³தௌ⁴ வா தஸ்யாபி ஜ்ஞாபகத்வேந ஜ்ஞாநாந்தராபேக்ஷாயாமநவஸ்தா²பாதாச்ச இத்யர்த²: । ஸதி ஹி கஸ்மிம்ஶ்சித் கஸ்யசிது³பகாரோ ப⁴வதி, ப்ரத்யயஸ்ய நிரூபணம் து அஸத்யப்யாயததே । ந ச ஸ்வோபகாரிண்யஸதி ப்ரத்யுபகாரம் கஞ்சித்கரோதி இத்யதோ(அ)திஸுஸ்வீ ப்ரத்யய இத்யுபஹாஸ: ।

அநாதா⁴நே ஹேதுமாஹ —

அஸத இதி ।

அஸத: ப்ரத்யயப்ரத²நஸ்ய சாவிநாபா⁴வம் ஸம்ப³ந்த⁴மாஶங்க்ய நிராசஷ்டே —

அஸத³ந்தரேணேதி ।

அஹோ ப³தேதி ।

கார்யகாரணபா⁴வ: ஸ்வபா⁴வஶ்ச பௌ³த்³தா⁴பி⁴மதமவிநாபா⁴வமூலமிஹ நாஸ்தீத்யர்த²: ।

ஏவம் ஸதே³வ பா⁴தீதி பூர்வவாதி³நோக்தே ஸித்³தா⁴ந்த்யாஹ —

அத்ர ப்³ரூம இதி ।

பூர்வபக்ஷ்யாஹ —

ந ஸதத்வா இதி ।

தோயாத்மநேத்யநுஷங்க³: ।

அத்ர ஹேதுமாஹ —

ததா³த்மநேதி ।

ததா³த்மநா(அ)ஸத்த்வஸ்ய மயா(அ)பீஷ்டத்வாதி³த்யர்த²: ।

தர்ஹி அஸத்க்²யாதி: ஸ்வீக்ருதா, நேத்யாஹ —

த்³விவித⁴ம் சேதி ।

தோயமபேக்ஷ்ய ஜ்ஞாதம் மரீசிரூபமேவ தோயரூபேணாஸத், தச்ச பா⁴வரூபமிதி நாஸத்க்²யாதிரித்யர்த²: ।

தோயரூபேணாஸத்த்வம் மரீசிரூபமேவ, தச்சாபா³த்⁴யம், தச்சேத்³ ப்⁴ரமகோ³சர:, தர்ஹி ந ப்⁴ரமபா³த⁴ப்ரஸித்³தி⁴: ஸ்யாதி³த்யுக்தே பூர்வவாத்³யாஹ —

அத்³தே⁴தி ।

பா³ட⁴ம் । மரீசீநாமதோயாத்மத்வம் ஸ்வரூபம் தத்ததா² ப்⁴ரமோ ந க்³ருஹ்ணாதி, கிந்து பா⁴வாந்தரதோயாத்மநா மரீசீந் தோயாபா⁴வரூபாந் க்³ருஹ்ணாதீதி ப்⁴ரமத்வமித்யர்த²: ।

தோயாபா⁴வாத்மகமரீசிரூபே யதா³ரோபிதம் தோயத்வம் தத்தத்ர ஸத³ஸத்³வேதி விகல்ப்ய ஆத்³யம் நிரஸ்யதி —

ஹந்தேதி ।

த்³விதீயே து கிம் துச்ச²மஸத் ஸத³ந்தரம் வா । நாத்³யோ(அ)பராத்³தா⁴ந்தாத் ।

ந த்³விதீய: இத்யாஹ —

வஸ்த்வந்தரமேவ ஹீதி ।

அஸ்மிந் ஹி ப்⁴ரமே மரீசயஸ்தோயம் சேதி த்³வே வஸ்துநீ பா⁴ஸேதே । தத்ர மரீசிதோயதாதா³த்ம்யம் யதி³ வஸ்து, தர்ஹி தோயாத்³வஸ்துநோ வஸ்த்வந்தரபூ⁴தா மரீசயோ வா ஸ்யு: மரீசிப்⁴யோ வஸ்த்வந்தரம் தோயம் வா ஸ்யாத், நாந்யத் ।

அந்யஸ்ய அஸ்மிந் ப்⁴ரமே(அ)நவபா⁴ஸநாத் உப⁴யத்ர தூ³ஷணமாஹ —

பூர்வஸ்மிந்நித்யாதி³நா ।

ஏவம் ஸத்க்²யாதிம் நிரஸ்ய அஸத்க்²யாதிநிராஸமப்யுக்தம் ஸ்மாரயதி —

ந சேத³மிதி ।

ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஏவம் மரீசிதோயதாதா³த்ம்யமநிர்வாச்யம் ப்ரஸாத்⁴ய ஸதே³வ பா⁴தீதி நியமமபா⁴ங்க்ஷீத் ।

ததா² ச ஸ்வரூபேணாநிர்வாச்யமபி தோயம் ப்⁴ரமே(அ)வபா⁴ஸிதுமர்ஹதீதி முதா⁴(அ)முஷ்ய தே³ஶாந்தராதௌ³ ஸத்த்வகல்பநேத்யாஹ —

தத³நேநேதி ।

நநு அபி⁴நவ — தோயாவபா⁴ஸாப்⁴யுபக³மே பூர்வத்³ருஷ்டத்வம் பா⁴ஷ்யோக்தம் விருத்⁴யேத, தத்ராஹ —

அத ஏவேதி ।

அபி⁴நவத்வே(அ)ப்யாரோப்யஸ்ய பூர்வத்³ருஷ்டக்³ரஹணமுபயுஜ்யதே, ஆரோபணீயஸமாநமித்²யாவஸ்த்வந்தரோபத³ர்ஶகஸ்ய பூர்வத³ர்ஶநஸம்ஸ்காரத்³வாரேண உபயோகா³தி³தி । 'ஸ்வரூபேண மரீச்யம்போ⁴ ம்ருஷா வாசஸ்பதே: மதம் । அந்யதா²க்²யாதிரிஷ்டா(அ)ஸ்யேத்யந்யதா² ஜக்³ருஹுர்ஜநா: ॥

ஏவம் தாவத்³தே³ஹாதி³:, ஸந், பா⁴ஸமாநத்வாத் ஆத்மவத் இத்யநுமாநஸ்ய மரீசிகோத³காதௌ³ அநேகாந்ததோபபாத³நேந தே³ஹாதே³ரநிர்வாச்யத்வமுக்த: ஸம்ப்ரத்யபா³தி⁴தத்வேந ஸோபாதி⁴கதாமாஹ —

தே³ஹேந்த்³ரியாதீ³தி ।

அபா³த்⁴யத்வமாத்மந: ஸத்த்வே உபாதி⁴: ந ப்ரதிபா⁴ஸமாநத்வம் । ந ச ஸாத⁴நவ்யாப்தி:, தே³ஹாதி³பா³த⁴ஸ்ய தத்ர தத்ர வக்ஷ்யமாணத்வாதி³த்யர்த²: । விபக்ஷஸ்ய மரீசிதோயாதே³: ஸத்த்வாந்ந பக்ஷேதரதா ।

நநு ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணார்பிததே³ஹாதி³: யதி³ மித்²யா, தர்ஹி ஆத்மநி கோ விஸ்ரம்ப⁴ஸ்தத்ராஹ —

சிதா³த்மா த்விதி ।

தத்த்வாவேத³கப்ரமாணப்ரமிதத்வாதா³த்மந: ஸத்த்வம் ந வ்யாவஹாரிகப்ரமாணஸித்³த⁴தே³ஹாதே³ரிதி வக்ஷ்யாம இதி பா⁴வ: ।

யது³க்தமாக்ஷேபவாதி³நா ப்ரகாஶமாநத்வமேவ சிதா³த்மநோ(அ)பி ஸத்த்வமிதி, தத³பி விஶேஷாப்⁴யுபக³மேந பரிஹரதி —

அபா³தி⁴தேதி ।

ஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வாத³பா³தி⁴தமாத்மந: ஸத்த்வம், ந த்³ருஶ்யஸ்ய தே³ஹாதே³:,த்³ருக்³த்³ருஶ்யஸம்ப³ந்தா⁴நிரூபணாதி³த்யர்த²: ।

ந ச ஸத்தாதத்³வத்³பே⁴தா³த³த்³வைதஹாநிரித்யாஹ —

ஸா சேதி ।

யத்து — ஸத்தாஸமவாயாதே³: ஸத்தாலக்ஷணத்வமக²ண்டி³, தத³நுமோத³தே —

ந த்விதி ।

யத்து — கஶ்சித்ப்ரலலாப — ஸம்ஸாரஸ்யாந்ருதத்வவசநம் ந தாவத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநநிவர்ஹணீயத்வாய, ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யாத் ஸத்யஸ்யாபி ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்தே:, ந ச ஸம்ஸாரிணோ(அ)ஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மைகத்வார்த²ம், ஔபாதி⁴கஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய ஸத்யஸ்யாபி உபாதி⁴நிவ்ருத்த்யா நிவ்ருத்தௌ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மைக்யஸம்ப⁴வாத் இதி । தந்ந, ஸத்யஸ்யாத்மவத³நிவ்ருத்தே: । யத்து — ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டமநுமாநம் — ஜ்யோதிஷ்டோமோ, ந ஸ்வர்க³ப²ல:, க்ரியாத்வாத், மத³நவத் இதி । தந்ந, தத்ர ஸ்வர்கோ³த்³தே³ஶேந யாக³விதி⁴நா விரோதே⁴ந காலாத்யயாத், அத்ர து ஸத்ய: ப்ரபஞ்சோ ஜ்ஞாநநிவர்த்ய இத்யாக³மாபா⁴வேந தத³பா⁴வாத், ப்ரத்யுத மித்²யாத்வஸ்ய ப³ந்த⁴ஸ்ய ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வஶ்ருத்யர்தா²பத்திஸித்³தே⁴: । யத³பி — தார்க்ஷ்யத்⁴யாநாதி³நா ஸத்யம் விஷாதி³ நஶ்யதி — இதி । தத³பி ந விஷாதே³: ஸத்யத்வாஸித்³தே⁴:, த்⁴யாநஸ்ய சாப்ரமாத்வேநாத்³ருஷ்டாந்தத்வாத் । ஸேதுத³ர்ஶநம் ச சோதி³தக்ரியாத்மநைவைநோநிவர்ஹகம், ந ப்ரமித்யாத்மநா, பஶ்யதாமபி ஸேதும் ம்லேச்சா²நாம் ஶ்ரத்³தா⁴விரஹிணாம் வா அகா⁴நுபகா⁴தாத், ஆத்மப்ரமா து த்³ருஷ்டத்³வாரேண ப³ந்த⁴நிவர்தநீ, ந விதி⁴த்³வாரா, தத்³விதே⁴: ஸமந்வயஸூத்ரே (ப்³ரஹ்ம. அ.1பா. 1 ஸூ. 4) பராகரிஷ்யமாணத்வாத் । யத்து — உபாதி⁴த்⁴வம்ஸாத் ஸம்ஸாரத்⁴வம்ஸ — இதி । தந்ந, ஸத்யோபாதே⁴ராரம்ப⁴ணாத்³யதி⁴கரணே (ப்³ரஹ்ம. அ.2 பா. 1 ஸூ. 14) வக்ஷ்யமாணநயேநாஸம்ப⁴வாத், மித்²யோபாதி⁴ஸ்வீகாரே சாவிவாதா³தி³தி । நநு அத்⁴யாஸலக்ஷணே மதாந்தரோபந்யாஸோ மதிஸம்வாதா³ய, தூ³ஷணாய வா । நாத்³ய:, விப்ரதிபத்தே: । ந த்³விதீய:, தூ³ஷணாநபி⁴தா⁴நாத், அத ஆஹ —

ஸ சாயமிதி ।

பரத்ர பராவபா⁴ஸ இத்யுக்தலக்ஷணே ஸதி ஸம்வாத³ ஏவம் க்ரியதே । ஏவம் லக்ஷணகத்வம் சாத்⁴யாஸஸ்யாநிர்வாச்யதயைவேதி மருமரீசிகோத³கநிரூபணே த³ர்ஶிதம் । விப்ரதிபத்திஸ்து அதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யவிஶேஷவிஷயேத்யர்த²: । அந்யத்ராந்யத⁴ர்மாத்⁴யாஸ இதி பா⁴ஷ்யம் த⁴ர்மக்³ரஹணேந பு³த்³த்⁴யாகாரத்வஸூசநாத் ஆத்மக்²யாத்யநுவாதா³ர்த²ம் ।

தத்ர பௌ³த்³தா⁴நாம் மதபே⁴தே³ந ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நவிஶேஷமாஹ —

ஸௌத்ராந்திகநயே இதி ।

யத்³யபி ஸௌத்ராந்திகஸ்ய வைபா⁴ஷிகவத³ர்தோ² ந ப்ரத்யக்ஷ: । ததா²பி ஜ்ஞாநக³தார்த²ஸாரூப்யேணாநுநீயமாநத்வாத³ஸ்தி தாவத³தி⁴ஷ்டா²நம், ஆரோப்யம் து ஜ்ஞாநாகார ஏவ, ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநாகாரஸத்³ருஶஸ்ய பா³ஹ்யார்த²ஸ்யாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । ஸஹோபலம்ப⁴நியமாத் இத்யாத்³யநுமாநமுபரிஷ்டாத்³வௌத்³தா⁴தி⁴கரணே (ப்³ரஹ்ம. அ. பா. 2 ஸூ. 28) நிராகரிஷ்யத இத்யர்த²: ।

ப்ரதிபத்து: ப்ரத்யயாதி³தி ।

ஸமாநாதி⁴கரணே பஞ்சம்யௌ । ஜ்ஞாநாத்மகாத்ப்ரதிபத்துரித்யர்த²: ।

வஸ்துதஸ்து அஹமுல்லேக²யோக்³யரஜதஸ்ய ப்⁴ரமாதி³த³ந்தயா ப்ரதீதிரிதி ஶங்கதே —

நாந்தமிதி ।

ப்⁴ராந்திரூபவிகல்பஸ்ய ஹி ஸ்வரூபமவிகல்பகம் க்³ராஹ்யம், ததே³வ பா³ஹ்யத்வேந ஸவிகல்பகத்வேந அத்⁴யவஸேயமித்யர்த²: ।

ஸித்³தே⁴ ஜ்ஞாநாகாரத்வே ஏவம் கல்பேத, ததே³வ குத:, தத்ராஹ —

ஜ்ஞாநாகாரதேதி ।

ப்ராகு³க்தந்யாயாத்ப்ரவேத³நீயேத்யர்த²: ।

பா³த⁴கப்ரத்யய: கிம் ஸாக்ஷாத் ஜ்ஞாநாகாரதாம் த³ர்ஶயதி, அர்தா²த்³வேதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் அநுப⁴வவிரோதே⁴ந நிரஸ்ய, த்³விதீயம் ஶங்கதே —

புரோவர்தித்வேதி ।

இத³ந்தாப்ரதிஷேதோ⁴(அ)நித³ந்தாம் க³மயேத்ஸ ச தே³ஶாந்தராதி³ஸத்த்வே(அ)பி ஸ்யாத் இத்யந்யதோ²பபத்திமாஹ —

அஸம்நிதா⁴நேதி ।

அக்²யாதிமதே ஹி ரஜதஸ்யாஸம்நிதா⁴நாக்³ரஹ: ஸம்நிஹிதத்வேந வ்யவஹாரஹேதுத்வாத்³ ப்⁴ரம: । தந்நிஷேதோ⁴(அ)ஸந்நிதா⁴நக்³ரஹரூபோ பா³த⁴:, ப்ராக³பா⁴வநிவ்ருத்திரூபத்வாத்³பா⁴வஸ்ய । தஸ்மாதா³ரோப்யோ(அ)ர்த²: ப்ரதிபத்துரஸம்நிஹிதோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

யது³க்தம் கல்பநாகௌ³ரவமிதி தத்ராஹ —

ந சைஷ இதி ।

ஸர்வஸம்மதஸ்ய வ்யவஹாரமாத்ரபா³த⁴ஸ்ய ஸ்வீகாராத்கஸ்யசித³ப்யர்த²ஸ்ய அபா³தா⁴த³திலாக⁴வமித்யர்த²: ।

நநு ந வ்யவஹார ஏவ நிஷேத்⁴ய:, கிம் து ஶுக்தௌ ப்ரதீதம் ரஜதமித்யந்யதா²க்²யாதிமாஶங்க்ய —

ந ச ரஜதமேவேத்யாதி³நா ।

நநு மா பா⁴து ரஜதஜ்ஞாநே ஶுக்தி:, புரோதே³ஶஸத்தாமாத்ரேண து ஆலம்ப³நம் கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ —

ந க²ல்விதி ।

ஸர்வேஷாம் புரோவர்திநாம் லோஷ்டாதீ³நாமித்யர்த²: ।

அத² ரஜதஸத்³ருஶஶுக்தே ரஜதஜ்ஞாநஹேதுஸம்ஸ்காரோத்³போ³த⁴கத்வேநாலம்ப³நத்வம், தத்ராஹ —

நாபீதி ।

ஏவமர்த²மாரோபிதம் ப்ரதிஷித்⁴ய, மித்²யாஜ்ஞாநமபி நிஹ்நுதே —

அபி சேதி ।

நநு மித்²யாத்வவ்யவஹாரஸித்³த்⁴யர்த²ம் விபர்யயோ வாச்யஸ்தத்ராஹ —

ததா² சேத்யாதி³நா ।

ஶுக்திஸ்வரூபஸ்ய இத³மாத்மகஸாமாந்யம் ப்ரதி விஶேஷஸ்யாக்³ரஹாதி³த³மிதி த்³ரவ்யமாத்ரக்³ரஹணம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

க்³ருஹீதக்³ரஹணஸ்வபா⁴வேதி ।

க்³ருஹீதமித³மிதி ப்ரகாஶநஸ்வபா⁴வேத்யர்த²: ।

ஸம்நிஹிதரஜதேதி ।

ஸம்நிஹிதரஜதகோ³சரம் ஹி ஜ்ஞாநமித³மிதி ரஜதமித்யாகாரயோரஸம்ஸர்க³ ந க்³ருஹ்ணாதி, தயோ: ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வேநாஸம்ஸர்கா³பா⁴வாத் । ந ச ஸ்வக³தம் விவேக:, ஏகஜ்ஞாநத்வாத், ஏவமேதே அபி க்³ரஹணஸ்மரணே பரஸ்பரம் பி⁴ந்நே அபி ஸ்வக³தபே⁴த³ம் ந க்³ருஹீத:, நாப்யஸம்ஸ்ருஷ்டௌ ஸ்வகோ³சரௌ ததை²வ நிவேத³யத இதி ஸாரூப்யம் । காசோ ஹரிதத்³ரவ்யவிஶேஷ: ।

நிஷேத்⁴யப்⁴ரமாபா⁴வே நிஷேதா⁴நுபபத்திமாஶங்க்யாஹ —

பே⁴தா³க்³ரஹேதி ।

இதரேதராபா⁴வபோ³தா⁴த் இதரேதராபா⁴வாக்³ரஹநிவ்ருத்தௌ தத்³தே⁴துகவ்யவஹாரநிவ்ருத்தி: பா³த⁴ப²லமித்யர்த²: ।

தஸ்மாத்³யதா²ர்தா² இதி ।

ஸர்வே விப்ரதிபந்நா இத்யேகோ த⁴ர்மிநிர்தே³ஶ: । ஸம்தே³ஹவிப்⁴ரமா இத்யபர: । அயதா²ர்த²வ்யவஹாரஹேதுத்வேந மதத்³வயஸம்மதா: ப்ரத்யயா த⁴ர்மிண இதி நாஶ்ரயாஸித்³தி⁴: ।

அந்யே விதி ।

புரோவர்திநி ரஜதமித³மிதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யவ்யபதே³ஶஸ்ததா²வித⁴ப்ரவ்ருத்திஶ்சாஸ்தீதி தாவத் ஸர்வஜநீநம் । தத் ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரத்யயாத் ரஜதமித³மித்யேவம்ரூபாத்³ப⁴வதி நாந்யதே²த்யர்த²: ।

அந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ —

ததே³ததி³தி ।

அக்³ருஹீதவிவேகம் ஸ்மரணக்³ரஹணத்³வயமயதா²ர்த²த்வவ்யவஹாரஹேது:, ஏகைகம் வா । நாத்³ய:, ஜ்ஞாநயோரயௌக³பத்³யாத் ।

ந த்³விதீய:, இத்யாஹ —

ந ஹி ரஜதப்ராதிபதி³கார்தே²தி ।

க்³ரஹணே(அ)பி துல்யமித³ம் । யதி³ ததி³ச்சே²த் தர்ஹ்யேவ ப்ரவர்ததேத்யர்த²: । ஜ்ஞாதஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய பும்ஸோ லிங்க³விஶிஷ்டத⁴ர்ம்யைகதே³ஶத³ர்ஶநால்லிங்கே³ விஶிஷ்டத⁴ர்ம்யேகதே³ஶே பு³த்³தி⁴ரநுமாநமிதி ஶப³ரஸ்வாமிந ஆஹு: । ஸமாரோபே து ப்ரமித்யபா⁴வே(அ)ப்யேகதே³ஶத³ர்ஶநமஸ்தீத்யர்த²: ।

புரோவர்திநி ஸாத⁴நே ப்ரவர்தகே ப²லஜ்ஞாநே(அ)நைகாந்திகதாநிவ்ருத்த்யர்த²மாஹ —

நியமேநேதி ।

ப²லஸ்ய ஹி நாநோபாயஸாத்⁴யத்வாந்ந தஜ்ஜ்ஞாநமுபாயே நியமேந ப்ரவர்தகம் ।

ஸ்மரணே வ்யபி⁴சாரநிவ்ருத்த்யர்த²மாஹ —

தத்ரேதி ।

வாய்வாதௌ³ வ்யபி⁴சாரமாஶங்க்யாஹ —

அர்தி²ந இதி ।

வாய்வாதி³: ஹி ப்ரஸஹ்ய ப்ரவர்தயதி ந த்வர்தி²தாமநுருந்தே⁴ ।

யச்சோக்தம் ஸமீசீநஜ்ஞாநஹேதுப்⁴யோ ந மித்²யாஜ்ஞாநஜந்மேதி தத்ராஹ —

த்³ருஷ்டம் சேதி ।

பரிஹ்ருதம் ந்யாயகணிகாயாமிதி ।

ஏவம் ஹி தத்ர வ்யுத்பாதி³தம் — கிமவ்யபி⁴சாரிதைவ ப்ராமாண்யம், உத தத்³தே⁴து:, அத² தத்³ய்வாபிகா । யேந க்வசித்³வ்யபி⁴சாரத³ஶநாத் ஜ்ஞாநாநாமப்ராமாண்யமாபதேத் । ஸர்வதா²ப்யஸம்ப⁴வ:, வ்யபி⁴சாரிணாமபி ஸிதநீலாதி³ஷு சக்ஷுராதீ³நாம் போ³த⁴கத்வேந ப்ராமாண்யாத³வ்யபி⁴சாரிணாமபி த³ஹநாதௌ³ தூ⁴மாதீ³நாம் குதஶ்சிந்நிமித்தாத³நுபஜநிதத³ஹநாதி³ஜ்ஞாநாநாம் அப்ராமாண்யாத் । ப⁴வது ஜ்ஞாநகாரணம் வ்யபி⁴சாரே(அ)பி போ³த⁴கம், ஜ்ஞாநேந த்வவ்யபி⁴சாரோ(அ)பேக்ஷ்ய: க²கார்யே இதி சேத், கிம் ஜ்ஞேயாவபா⁴ஸே(அ)பேக்ஷ்ய:, உத ப்ரவ்ருத்த்யாதி³கார்யே । ந ப்ரத²ம:, ஜந்மநைவ ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞேயாவபா⁴ஸாத்மகத்வாத் । ந சரம:, அவ்யபி⁴சாரக்³ராஹிண: அர்த²க்ரியாஸம்வாதா³தி³ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநாந்தராத் அவ்யபி⁴சாரநிஶ்சயே(அ)நவஸ்தா²பாதாத், அநிஶ்சயே சா(அ)நவத்⁴ருதப்ராமாண்யாத³ஸ்மாத் ப்ரத²மஜ்ஞாநப்ராமாண்யாஸித்³தே⁴:, ஸ்வத:ப்ராமாண்யே ச ப்ரத²மே(அ)பி ததா²த்வாபாதாதி³தி । நநு — கிம் ப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்வதஸ்த்வம், ஜ்ஞாநஸாமக்³ரீமாத்ரஜத்வம் சேத்³, ந, ப்ராமாண்யஸ்ய ஜாதித்வே ஸ்ம்ருதித்வாநதி⁴கரணஜ்ஞாநக³தபா³தா⁴த்யந்தாபா⁴வரூபோபாதி⁴த்வே வா த்³வயோரபி நித்யத்வேந ஜந்மாபா⁴வாதி³தி — தது³ச்யதே, இயம் ரூபப்ரமா, அர்த²ஸம்ப்ரயோக³த்வாநதி⁴கரணைதச்சக்ஷுர்க³தகு³ணஜந்யா ந ப⁴வதி, ப்ரமாத்வாத், ப்ரமாவத் । ததா² ஏஷா ப்ரமா, உக்தவித⁴கு³ணஜ்ஞாநாதீ⁴நஜ்ஞாநா ந ப⁴வதி, ததா²வித⁴கு³ணஜ்ஞாநாதீ⁴நப்ரவ்ருத்திகரீ ச ந ப⁴வதி, தத ஏவ, தத்³வதே³வேதி ஜ்ஞப்திவ்யவஹாரயோரபி ஸ்வதஸ்த்வஸித்³தி⁴ரிதி ।

பா⁴ஷ்யே(அ)ந்யதா²க்²யாதி: ஸ்வீக்ருதேதி ப்⁴ரமம் வ்யாவர்தயந் வ்யாசஷ்டே —

அந்யஸ்யாந்யத⁴ர்மகல்பநேதி ।

அவபா⁴ஸபத³வ்யாக்²யாநம் கல்பநேதி ।

ஸர்வதந்த்ராவிருத்³தோ⁴(அ)ர்த²: ஸர்வதந்த்ரஸித்³தா⁴ர்த²:, யதா² ப்ரமாணம் ப்ரமேயமிதி ।

ரஜதவதி³தி ந ஸாத்³ருஶ்யவிவக்ஷா, அபி து பா⁴ஸதே பரம் ரஜதவத், ந ஹி வஸ்துதோ ரஜதமிதி, மித்²யாத்வம் விவக்ஷிதமித்யாஹ —

ந புநரிதி ।

ஏவமாரோப்யஸித்³த்⁴யஸம்ப⁴வப்ரயுக்தே ஆக்ஷேபே பரிஹ்ருதே புநராத்மநோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நத்வாநுபபத்த்யா(அ)த்⁴யாஸ ஆக்ஷிப்யத இத்யாஹ —

புநரபீதி ।

ஆத்மநோ க்³ராஹ்யத்வே ஸ்வக்³ராஹ்யத்வம், பரக்³ராஹ்யத்வம் வா ।

நாத்³ய இத்யாஹ —

ந க²ல்விதி ।

ந த்³விதீய:, இத்யாஹ —

ஆத்மாந்தரேதி ।

ஸம்விதா³ஶ்ரயத்வேந ஸித்³தி⁴மாஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

ஸ்வப்ரகாஶப²லஸ்ய ஜந்மாதி³நிஷேதே⁴நாத்மத்வமுபபாத³யதி —

ததா² ஹீத்யாதி³நா ।

நநு அப்⁴யுபேயதே ஸம்வித³பராதீ⁴நப்ரகாஶேதி, ஆத்மா து ஜட³: கிம் ந ஸ்யாதி³தி மந்வாநம் ஸம்விதா³ஶ்ரயத்வவாதி³நம் ப்ரதி ஆத்மஸ்வப்ரகாஶத்வவாத்³யாஹ —

ததா²பீதி ।

அர்தா²த்மஸம்ப³ந்தி⁴ந்யாம் ஸம்வித்³யஜடா³யாமபி நார்தா²த்மநோ: ப்ரகாஶமாநதாஸித்³தி⁴:, பண்டி³தே(அ)பி புத்ரே பிதுரபாண்டி³ல்யவதி³த்யுக்தே வைஷம்யம் ஶங்கதே —

ஸ்வபா⁴வேதி ।

ஆஶ்ரயவிஷயயோ: பாரதந்த்ர்யநியமாத் ஸ்வபா⁴வஸம்ப³த்³தா⁴ ஸம்வித், ந புத்ர:, பித்ரபா⁴வே(அ)பி பா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

புத்ரக³தஜந்யத்வமபி நித்யம் பித்ருக³தஜநகத்வஸாபேக்ஷமிதி ஸாம்யமாஹ —

ஹந்தேதி ।

அர்தா²த்மநோ: ப்ரகாஶேந ஸஹ ஸம்வித்ப்ரகாஶ இத்யுக்தே ய: ஸம்வித³: ப்ரகாஶோ யஶ்சார்தா²த்மநோஸ்தௌ ஸம்வித³: ஸகாஶாத்³பி⁴ந்நௌ, அபி⁴ந்நௌ வா ।

நாத்³ய இத்யாஹ —

தத்கிமிதி ।

ஸம்வித³: ப்ரகாஶவ்யதிரேகே ஸம்வித³ப்ரகாஶரூபா ஸதீ க⁴டவத³ஸ்வப்ரகாஶா ஸ்யாத் । ஆத்மார்தீ²ப்ரகாஶயோ: ஸம்வித⁴திரேகே ஸம்வித³ர்தா²த்மப்ரகாஶரூபா ந ப⁴வேத் கிந்து ஜ்ஞாபிகா ஸ்யாத் ததா² சாநவஸ்தே²த்யாஶய: ।

அபே⁴த³மாஶங்கதே —

அதே²தி ।

ஸம்வித³ஶ்வார்தா²த்மநோஶ்ச ப்ரகாஶாவித்யர்த²: ।

கத²ம்பூ⁴தௌ தாவித்யபேக்ஷாயாம் ஸ ஏவாஹ —

ஸம்விதே³வேதி ।

தூ³ஷயதி —

ஏவமிதி ।

ஸம்வித³திரிக்தப்ரகாஶாநநீகாரே ஸம்விதா³த்மநாம் ஸாஹித்யமுக்தம் ஸ்யாத் । ததா² ச புத்ரபாண்டி³த்யதுல்யதேத்யர்த²: ।

அர்த²ஸம்விதோ³: ஸஹபா⁴வமங்கீ³க்ருத்யா(அ)நுபயோக³ உக்த:, ஸ ஏவ க்வசித³ஸித்³த⁴ இத்யாஹ —

ந சேதி ।

அதீதாதி³பு³த்³தி⁴: தத்ஸஹிதா, தத்³விஷயஹாநாதி³பு³த்³தி⁴ஜநகத்வாத் வர்தமாநபு³த்³தி⁴வத், இதி ஶங்கதே —

தத்³விஷயேதி ।

தத்³விஷயாஶ்ச தா ஹாநாதி³பு³த்³த⁴யஶ்ச இதி விக்³ரஹ: ।

தத்³விஷயஹாநாதி³பு³த்³தி⁴ஜநகத்வாதி³தி ஹேதௌ தத்³விஷயத்வவிஶேஷணஸ்யாஸித்³தி⁴மாஹ —

நேதி ।

தாம் பரிஹரதி —

ஹாநாதி³ஜநநாதி³தி ।

ஸித்³தே⁴ ச ஹேதௌ அதீதாதி³ஸம்விதா³மர்த²ஸஹபா⁴வஸித்³தே⁴: தத்³விஷயவஸித்³தி⁴: இத்யாஹ —

அர்த²விஷயேதி ।

அர்த²விஷயஹாநாதி³ப்ரவ்ருத்திஜநநாத்³தா⁴நாதி³பு³த்³தே⁴: அர்த²விஷயப்ரகாஶத்வே(அ)திப்ரஸங்க³ம் த³ர்ஶயந் விஶேஷணாஸித்³தி⁴ம் த்³ரட⁴யதி —

தத்கிமிதி ।

அர்த² இதி ஸப்தமீ ।

ப்ரயத்நவதா³த்மதே³ஹஸம்யோகோ³(அ)ர்த²விஷயப்ரவ்ருத்திஹேதுரபி ஜட³த்வாத் ந அர்த²விஷயப்ரகாஶஶ்சேத் ஸம்வித்ப்ரகாஶோ(அ)பி ஸ்வப்ரகாஶத்வாத் ஸ்வமாத்ரே ஸாக்ஷீ, அர்தே² து அப்ரகாஶநாத் ஜட³ ஏவ, அர்த²ஸ்யாபி ஸ்வப்ரகாஶரூபாந்தர்பா⁴வேந ஸித்³தி⁴ஶ்சேத் அர்த²ஸம்வித்³பே⁴தோ³ ந ஸ்யாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

நந்வயமிதி ।

மா பூ⁴த்³தே⁴த³ இதி வத³ந்தம் பௌ³த்³த⁴க³ந்தி⁴நமேகதே³ஶிநம் நிராகரோத்யாக்ஷேப்தா —

ந ச ப்ரகாஶஸ்யேதி ।

ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதாம் ஸம்வித்³விவர்ததயா தத³பே⁴தே³நார்த²ஸித்³தி⁴மத்⁴யாஸாஸம்ப⁴வம் வக்ஷ்யாமீதி மந்வாநோ(அ)நுவத³தி —

தஸ்மாதி³தி ।

ஏவம் ஸம்வித³: ஸ்வப்ரகாஶதாம் விஷயஸ்ய ச தத்³த்⁴யஸ்ததாமுக்த்வா தஸ்யா ஆத்மத்வஸித்³த்⁴யர்த²மத்³விதீயதாமாஹ —

ந சாஸ்யேதி ।

ஆஜாநத: ஸ்வபா⁴வத: ।

இத்த²ம் தர்கிதே ஆத்மஸ்வப்ரகாஶத்வே ப்ரயுஜ்யதே — தே³வத³த்தஸுப்திகால:, தே³வத³த்தாத்மாஸ்தீதி வ்யவஹாரஹேதுஸாக்ஷாத்காரவாந், காலத்வாத், இதரகாலவதி³தி । ந ச ஸுப்தாவஹம்வ்ருத்திரஸ்தி, ந ச புருஷாந்தரம் ஸாக்ஷாத்கர்துமர்ஹதி, ஈஶ்வரமதே யோகி³மதே வா(அ)நைஶ்வரேத்யயோக³ஜேதி ச விஶேஷணீயமிதி ஸ்வப்ரகாஶத்வஸித்³தி⁴ரிதி । ததே³வம் பக்ஷாந்தரநிராஸேந ஸ்வப்ரகாஶ ஆத்மேதி ஸ்தா²பிதம் । அஸ்மிந் பக்ஷே(அ)த்⁴யாஸாக்ஷேபகதயா பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி —

தத³யமிதி ।

ப்ரத்யக்ச²ப்³தா³ர்த²மாஹ —

அஶக்யேதி ।

ப்ரதீபம் ப்ராதிலோம்யேந ।

ததே³வ த³ர்ஶயதி —

நிர்வசநீயமிதி ।

கத²மிதி த²முப்ரத்யயாந்தஸ்ய கிம்ஶப்³த³ஸ்ய ரூபம் । தத்ர கிம்ஶப்³த³ ஆக்ஷேபார்த² இத்யர்த²: ।

அப்ரத²மாநத்வபக்ஷே தூ³ஷணம் —

ஸர்வோ ஹீதி ।

பா⁴ஷ்யோக்தமாஹ —

ஸதா³தநே(அ)பீதி ।

பா⁴ஷ்யகாரேண ஆத்மநோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷயத்வோபவர்ணநேந அவிஷயத்வஸ்யாஸித்³தி⁴ருக்தா, ஸா ந யுக்தா, ஸ்வப்ரகாஶஸ்ய விஷயத்வாயோகா³த் இத்யாஶங்க்ய ஔபாதி⁴கரூபேண விஷயதாமாஹ —

ஸத்யமித்யாதி³நா ।

பு³த்³தி⁴மந:ப்ராணேந்த்³ரியாணாம் பரலோகக³தோ ஆஶ்ரயபூ⁴தாநி பூ⁴தஸூக்ஷ்மாணி ஸூக்ஷ்மஶரீரம் । இந்த்³ரியாணி பா³ஹ்யாநி ।

நநு ஸ்வதோ(அ)விஷயத்வமௌபாதி⁴கரூபேண விஷயத்வமிதி கிமிதி வ்யவஸ்தா²ப்யதே, ஸ்வத ஏவ ஶுக்திவத்³க்³ரஹணாக்³ரஹணே கிம் ந ஸ்யாதாமித்யாஶங்க்ய நிரம்ஶத்வாந்நத்யாஹ —

ந ஹி சிதே³கரஸஸ்யேதி ।

நநு சித்³ரூபே பா⁴த்யப்யாநந்தா³தி³ ந பா⁴தீதி த்³ருஷ்டம், நேத்யாஹ —

ந க²ல்விதி ।

தர்ஹி ஸாக்ஷிப்ரதிபா⁴ஸே ஆநந்தா³த்³யுல்லேகோ²(அ)பி ஸ்யாதி³த்யாஶங்கயாஹ —

க்³ருஹீதா ஏவேதி ।

யதா² க²ல்வபி⁴ஜ்ஞாயாம் பா⁴ஸமாநமபி தே³வத³த்தைக்யம் தத்தத³ந்தோபாதி⁴த்³வாரகஸாமாநாதி⁴கரண்யாபராமர்ஶாத் விவிக்தம் நோல்லிக்²யதே, ஏவம் சித்³ரூபபா⁴நே(அ)பி து³:ஸ்வப்ரத்யநீகத்வாதி³ரூபேண அபராம்ருஷ்டா ஆநந்தா³த³யோ(அ)ப்யக்³ருஹீதா இவ பா⁴ந்தீத்யர்த²: ।

நநு சித்ப்ரதிபா⁴ஸே ததா³த்மத்வாதா³நந்தா³த³யோ பா⁴ந்தி சேத், தர்ஹி பு³த்³த்⁴யாதி³ப்⁴யஶ்சைதந்யஸ்ய பே⁴தோ³(அ)பி ப்ரதீயேத, தத்ர வித்³யமாநத்வாத், ததா² ச பு³த்³த்⁴யாத்³யத்⁴யாஸாயோக³ இத்யாஶங்கயாஹ —

ந சாத்மந இதி ।

ஆநந்தா³தீ³நாம் வாஸ்தவத்த்வாத் சைதந்யைகரஸதா ந பே⁴த³ஸ்யாபீத்யபா⁴நமித்யர்த²: ।

யது³க்தம் — விஷயத்வே யுஷ்மத்ப்ரத்யயவிஷயத்வாபத்தி: ததஶ்சாநாத்மத்வமிதி, தத்ராஹ —

தஸ்ய சேதி ।

இத³மாத்மகத்வேந விஷயத்வமநித³மாத்மகத்வேந அஸ்மது³ல்லேக²ஶ்சோபபத்³யதே இத்யர்த²: ।

இத³மநித³மாத்மகத்வம் ஜீவஸ்ய தத்³த⁴ர்மாந்வயப்ரத³ர்ஶநேநோபபாத³யதி —

ததா² ஹீதி ।

விச்சு²ரணாத் மிஶ்ரணாத் ।

நநு உபாதி⁴பரிச்சே²த³மந்தரேணாந்ய ஏவ பரமாத்மநோ ஜீவோ(அ)ஹம் ப்ரத்யயவிஷயயோஸ்து தத்ராஹ —

ந க²ல்விதி ।

அஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷயத்வமபி ஜீவஸ்யாஹம்ப்ரத்யயவிஶிஷ்டே(அ)ந்த:கரணே வ்யவஹாரயோக்³யத்வாபத்திர்ந கர்மத்வமதோ ந கர்மகர்த்ருத்வவிரோத⁴ இத்யுபஸம்ஹாரவ்யாஜேநாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஸ்வப்ரகாஶே யாவத்ஸத்த்வம் ப்ரகாஶநாத் ந ஆரோப இதி பக்ஷ: பூர்வபூர்வாத்⁴யாஸவஶாத³ப்ரகாஶஸமர்த²நேந நிரஸ்த: ।

இதா³நீமப்ரத²மாநே நாஸ்த்யாரோப இதி பக்ஷமுபந்யஸ்யதி —

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

அபரோக்ஷவாபா⁴வஶ்சாப்ரத²மாநதா । அபரோக்ஷப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வே ஹ்யபரோக்ஷேணாத்மநா ப⁴விதவ்யம், ஸ சேத் ந அபரோக்ஷ:, தஸ்மிந்நத்⁴யாஸோபயோகி³ப்ரத²நாபா⁴வாத் நாத்⁴யாஸ இத்யர்த²: ।

ரூபரஹிதத்³ரவ்யத்வாத் ஸ்பர்ஶரஹிதத்³ரவ்யத்வாதி³தி த்³வௌ ஹேதூ வக்தி —

நபோ⁴ ஹீதி ।

வாயு: ஸ்பார்ஶநப்ரத்யக்ஷ இதி பக்ஷே த்³விதீய ஏவ ஹேது: । து³:கா²கரோதி வஸ்துவ்ருத்தேநாது³:கி²நம் து³:கி²நம் கரோதீத்யர்த²: ।

வஸ்துஸ்வரூபம் ச தத³வதா⁴ரணம் சேதி கர்மதா⁴ரயமபி⁴ப்ரத்ய அபி⁴வ்யக்த ஸ்வரூபஜ்ஞாநமாஹ —

சிதா³த்மரூபமிதி ।

நிருபத்³ரவபூ⁴தார்தே²தி ।

பா⁴வநாப்ரகர்ஷாத்³விஶதா³ப⁴ம் ஸர்வவிஷயம் ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே । தேந விஷயீக்ருதஸ்ய நிருபத்³ரவபரமார்த²ஸ்வபா⁴வஸ்ய ஸம்ஸ்காரப³லாத³நுவர்தமாநவிபர்யயை: ந பா³த⁴:, க்ருத:? பு³த்³தே⁴: பரமார்த²பா⁴வநாஜந்யாயா வஸ்துபக்ஷபாதித்வேந ப்ராப³ல்யாத் । நநு — லங்க⁴நாப்⁴யாஸவத் நைராத்ம்யாதி³பா⁴வநாபி ஸாதிஶயமேவ கார்யம் ஜநயதி, கத²ம் ஸர்வவிஷயஜ்ஞாநலாப⁴:? இதி ஶங்காமபாகர்துமயத்நவத்த்வே(அ)பீத்யுக்தம் । லங்க⁴நாப்⁴யாஸே ஹி யோ யுக³மாத்ரதே³ஶலங்க⁴நே ப்ரயத்நஸ்ததோ(அ)தி⁴கோ த்³வியுக³தே³ஶலங்க⁴நே(அ)பேக்ஷ்யதே । நைராத்ம்யாதி³தத்த்வவிஷயப்ரத்யயாப்⁴யாஸே து யாத்³ருஶ: ப்ரத²மப்ரத்யயோத்பாதே³ ப்ரயத்ந: தாத்³ருஶ ஏவ த்³விதீயாதா³வபி வைஶத்³யாதி⁴க்யம் ச த்³ருஶ்யதே । தச்ச நிரதிஶயம் ப⁴விதுமர்ஹதி । யத்ர ஹி யோ(அ)ப்⁴யாஸ: கார்யோத்கர்ஷகர: ப்ராச: ப்ரயத்நாத³தி⁴கப்ரயத்நாநபேக்ஷஶ்ச, ஸ தத்ர நிரதிஶயகார்யோத்கர்ஷம் கரோதி, புடபாகாப்⁴யாஸ இவ ஸுவர்ணஸ்ய ரக்தஸாரதாமிதி । அயத்நவத்வே(அ)பி அதி⁴கப்ரயத்நாநபேக்ஷத்வே(அ)பி பு³த்³தே⁴ஸ்தத்பக்ஷபாதித்வேந உத³யாத் நிரதிஶயோத்கர்ஷஸித்³தி⁴ஶ்ச இத்யர்த²: ।

'தமேதமித்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்யாத்⁴யஸ்ய லோகவ்யவஹார' இதி பா⁴ஷ்யேண பௌநருக்த்யமாஶங்க்யாஹ —

யது³க்தமிதி ।

ப்ரமாகரணாநி ப்ரமாணாநி நாவித்³யாவந்தம் ப்ரேரகத்வேந ஆஶ்ரயந்தி அநுபயோகா³தி³த்யாக்ஷேபாபி⁴ப்ராயமாஹ —

தத்த்வபரிச்சே²தோ³ ஹீதி ।

விரோதா⁴பி⁴ப்ராயமாஹ —

நாவித்³யாவந்தமிதி ।

அஹமபி⁴மாநஹீநஸ்யேதி பா⁴ஷ்யபத³ம் வ்யாசஷ்டே —

தாதா³த்ம்யேதி ।

தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸோ தே³ஹாதி³த⁴ர்ம்யைக்யாத்⁴யாஸ: ।

மமாபி⁴மாநஹீநஸ்ய இத்யேதத்³வ்யாகரோதி —

தத்³த⁴ர்மேதி ।

அத்⁴யாஸஹீநஸ்ய ப்ரமாத்ருத்வாநுபபத்திமுபபாத³யதி —

ப்ரமாத்ருத்வம் ஹீதி ।

நிர்வ்யாபாரே ஹி சிதா³த்மநி ப்ரமாணப்ரேரணம் வ்யாபார: பரோபாதி⁴ரத்⁴யஸ்த இதி ப்ரமாணாநாம் அவித்³யாவத்ப்ரேர்யத்வமித்யர்த²: ।

த³ண்டி³ந இதி । யதா² த³ண்ட்³யத³ண்டி³ஸமுதா³யலக்ஷணத்³வாரேண ஸமூஹிபரோ த³ண்டி³ஶப்³த³:, ஏவமிந்த்³ரியஶப்³தோ³(அ)பி இந்த்³ரியா(அ)நிந்த்³ரியப்ரமாணபர இதி வ்யவஹார இதி ।

க்ரியாமாத்ரோபாதா³நாத் ஸமாநகர்த்ருகக்ரியாவயாபேக்ஷக்த்வாப்ரத்யயாயோக³மாஶங்க்ய ஆக்ஷிப்தகர்துருபாதா³நேந பரிஹரதி —

வ்யவஹாரக்ரியயேதி ।

வ்யவஹார்யாக்ஷேபாதி³தி ।

வ்யவஹாரிண ஆக்ஷேபாதி³த்யர்த²: ।

அநுபாதா³ய வ்யவஹாரோ ந ஸம்ப⁴வதீத்யநுபபந்நம், அநுபாதா³நஸ்ய ப்ரமாத்ருகர்த்ருகத்வந அஸம்ப⁴வநஸ்ய வ்யவஹாரகர்த்ருகத்வேந கர்த்ருபே⁴தா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ —

அநுபாதா³யேதி । நைவமிஹ ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)நுபாதா³ய ந ஸம்ப⁴வதீதி, கிம் தர்ஹி ? அநுபாதா³ய யோ வ்யவஹார: ஸ ந ஸம்ப⁴வதீதி ।

கிமிதி புநரிதி ஸாங்க்²யஸ்ய ஶங்கா । அத² ஸ்வயமேவேதி ஸ்வபா⁴வவாதி³ந: । அத² தே³ஹ ஏவேதி லௌகாயதிகஸ்ய ।

ஏவம் ப்ரமாணப்ரேரகத்வேநாத்⁴யாஸ ஸமர்த்²ய ப்ரமாஶ்ரயத்வேநாபி ஸமர்த²யதி —

ஆதஶ்சேதி ।

அவஶ்யம் சேத்யர்த²: । மா பூ⁴த் ப்ரமாத்ருத்வமந்தரேண ப்ரமாணப்ரவ்ருத்தி:, ஏதாவதா கத²ம் ப்ரமாணாநாமத்⁴யாஸாஶ்ரிதத்வமித்யாஶங்க்ய சித³சித்³ரூபஸம்வலிதப்ரமாயா ஆஶ்ரய: ப்ரமாதாபி ।

தத்ஸ்வபா⁴வோ ப⁴விதுமர்ஹதி, ந ச சித³சித்ஸம்வலநமத்⁴யாஸமந்தரேணேதி ஸம்ப⁴வந்தி ப்ரமாணாந்யாத்⁴யாஸாஶ்ரயாணீயாஹ —

ப்ரமாயாம் க²ல்விதி ।

பரிணாமவிஶேஷ உத்³பூ⁴தஸத்த்வ: ப்ரமேயப்ரவண இதி ஸுகா²தே³ர்வ்யவச்சி²நத்தி । பரிணாமதயா ச ஜாட்³யமுக்தம் । । யதி³ சிதா³த்மா தத்ராந்த:கரணே(அ)த்⁴யஸ்யேத, தர்ஹ்யேவ தத்பரிணாமஶ்சித்³ரூபோ ப⁴வேதி³த்யர்த²: ।

தத்ஸித்³தௌ⁴ சேதி ।

ப்ரமாஶ்ரயத்வம் ஹி ப்ரமாத்ருத்வமித்யர்த²: । அநேந நா(அ)வித்³யாவந்த இதி க்³ரந்த²ஸ்யாக்ஷேப: பரிஹ்ருத: ।

தத்த்வபரிச்சே²தோ³ ஹீதி க்³ரந்த²ஸ்த²ம் பரிஹரதி —

தாமேவ சேதி ।

ப்ரமாத்ருத்வேந சேதி ।

அநுபலக்ஷணே ஹி ப்ரேமாத்ருத்வஶக்தி: ஸ்வயமேவ கல்ப்யா நாத்⁴யாஸோபபாதி³கா, ப்ரமா து சித³சித்³ரூபக³ர்பி⁴ணீ கல்பயத்யத்⁴யாஸமிதி॥

ததா² ச பாரமர்ஷமிதி ।

ஶேஷலக்ஷணே(அ)பி⁴ஹிதம் — 'ஶாஸ்த்ரப²லம் ப்ரயோக்தரி தல்லக்ஷணத்வாத்தஸ்மாத்தத்ஸ்வயம் ப்ரயோகே³ ஸ்யாத் (ஜை. அ.3 பா.7 ஸூ. 18) । த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் ஸ்வர்க³காமோ யஜேத இத்யத்ர ஸம்ஶய:, கிம் ஸாங்கே³ ப்ரதா⁴நே யஜமாந ஏவ கர்தா, உத உத்³தே³ஶத்யாகா³த்மகப்ரதா⁴நே ஏவ யஜமாநஸ்ய கர்த்ருத்வம், அங்கே³ஷு யதா²யத²ம்ருவிஜாமிதி । தத்ரேத³ம் பூர்வபக்ஷஸூத்ரம் । ஸாங்க³ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ரயோகே³(அ)நுஷ்டா²நே ஸ்வயம் யஜமாந: கர்தா ஸ்யாத், யத: ஶாஸ்த்ரக³ம்யம் ப²லம் ப்ரயோக்தரி ப்ரதீயதே, குத:, தல்லக்ஷணத்வாத் ஶப்³த³ப்ரமாணகத்வாத³ர்த²ஸ்ய । ஸ்வர்க³காமோ யஜேதேதி ஸ்வர்கோ³த்³தே³ஶேந பா⁴வநாம் வித³த⁴தா³க்²யாதம் பா⁴வநாக்ஷிப்தகர்த்ருஸம்ப³த்³த⁴ம் ப²லமவக³மயதி । ஆத்மநேபதே³ந ச ப²லஸ்ய கர்த்ருகா³மிதா கீ³யதே । ஸாங்க³ம் ப்ரதா⁴நம் ப²லஸாத⁴நமிதி ஸர்வத்ர யாஜமாநத்வே ப்ராப்தே, ஸித்³தா⁴ந்த: — அந்யோ வா ஸ்யாத்பரிக்ரயாம்நாநாத் விப்ரதிஷேதா⁴த் ப்ரத்யகா³த்மநி (ஜை. அ. 3 பா. 7 ஸூ. 20) । யதி³ யஜமாந ஏவ ஸர்வத்ர கர்தா ஸ்யாத் தர்ஹி த³க்ஷிணாபி⁴: பரிக்ரயணம்ருத்விஜாமநர்த²கம் ஸ்யாத் । ஸ்வஸ்மிம்ஶ்ச பரிக்ரயோ விப்ரதிஷித்³த⁴: । தத ஆத்⁴வர்யவாதி³கம்ருத்விக்³பி⁴ரேவ கார்யம், தஸ்மிம்ஶ்ச பரிக்ரயத்³வாரா ப்ரயோஜககர்த்ருத்வாத்³யஜமாந ஏவ ஸாங்க³ப²லபா⁴கி³தி । அத்ர ச பூர்வபக்ஷஸித்³தா⁴ந்தயோ: கர்த்ருகா³மிநி ப²லே ந விகா³நமிதி பூர்வபக்ஷஸூத்ரமபி தாவத்யம்ஶே ப்ரமாணமித்யுதா³ஹ்ருதம் ।

அஶநாயாத்³யதீதபத³ஸூசிதாகர்த்ருத்வவைபரித்யமாஹ —

ப்ரயோக்தா ஹீதி ।

அஸம்ஸார்யாத்மபத³ஸூசிதாபோ⁴க்த்ருத்வவைபரீத்யமாஹ —

கர்மஜநிதேதி ।

அபேதப்³ரஹ்மேத்யாத்³யுக்தா(அ)நதி⁴காரரூபவைபரீத்யமாஹ —

அதி⁴காரீதி ।

அதி⁴காரித்வஸ்ய வ்யாக்²யாநம் ஸ்வாமீதி । அகர்தா கர்த்ருவஶக்திரஹித: ।

நநு ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந கர்ம வித⁴யோ யதி³ யதா³ கதா³பி பா³தி⁴ஷ்யந்தே, தர்ஹ்யப்ரமாணம் ஸ்யுஸ்தத்ராஹ —

ந ச பரஸ்பரேதி ।

மஹாபாதகேதி ।

மஹாபாதகம் ப்³ரஹ்மவதா⁴தி³ । உபபாதகம் கோ³வதா⁴தி³ । ஸம்கரீகரணாதீ³நி ச மநுநோக்தாநி । 'க²ராஶ்வோஷ்ட்ரவராஹாணாமஜாவிகவத⁴ஸ்ததா² । ஸம்கரீகரணம் ஜ்ஞேயம் மீநா(அ)ஹிமஹிஷஸ்ய ச॥ நிந்தி³தேப்⁴யோ த⁴நா(அ)(அ)தா³நம் வாணிஜ்யம் ஶூத்³ரஸேவநம் । அபாத்ரீகரணம் ஜ்ஞேயமஸத்யஸ்யாபி⁴பா⁴ஷணம் । । மநுஸ்ம்ருதி: (அ. 11 ஶ்லோ. 68 — 69) 'க்ருமிகீடவயோஹத்யா மத்³யாநுக³தபோ⁴ஜநம் । ப²லைத⁴:குஸுமஸ்தேயமதை⁴ர்யம் ச மலாவஹம் ॥

(மநு. அ. 11 ஶ்லோ. 70 ) இதி ।

ஆதி³ஶப்³தா³த்தது³க்தம் ஜாதிப்⁴ரம்ஶகராதி³ க்³ருஹ்யதே । 'ப்³ராஹ்மணஸ்ய ருஜ: க்ருத்யம் க்⁴ராதிரக்⁴ரேயமத்³யயோ: । ஜைஹ்ம்யம் பும்ஸி ச மைது²ந்யம் ஜாதிப்⁴ரம்ஶகரம் ஹி தத் ॥' (மநு. அ. 11 ஶ்லோ. 69) இதி ।

அப்⁴யர்ஹிதத்வாத் த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸ: ப்ரத²மம் வக்தவ்யம் இத்யாஶங்க்யாஹ —

தத்ராஹமிதி ।

க்³ருஹீதவிவேகத்வாத் புத்ராதீ³நாமாத்மநி தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸாஸம்ப⁴வமாஶங்க்ய ஆஹ —

தே³ஹதாதா³த்ம்யமிதி ।

தே³ஹக³தஸ்வாமித்வஸ்யாரோபே கத²ம் ஸாகல்யவைகல்யாரோபஸித்³தி⁴ஸ்தத்ராஹ —

ஸ்வஸ்ய க²ல்விதி ।

தே³ஹக³தஸ்வாமித்வஸ்ய யே ஸகலத்வவிகலத்வே தே சேதா³த்மந்யத்⁴யஸ்தே, கத²ம் பா³ஹ்யக்³ரஹணம் பா⁴ஷ்யே? தத்ராஹ —

பா³ஹ்யேதி ।

ஸாக்ஷிஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

சைதந்யோதா³ஸீநதாப்⁴யாமிதி ।

ஸக்ரியோபாதே⁴: ஆத்மந்யாரோபாதா³த்மநி கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வே உபபாதி³தே இத்யர்த²: ।

சைதந்யமிதி ।

அந்த:கரணாதி³க³தமித்யர்த²: ।

ஸாக்ஷிணி இதி நிர்தே³ஶாத் ஶுத்³தே⁴(அ)த்⁴யாஸ இதி ப்⁴ரமமபநயதி —

தத³நேநேதி ।

ப்ரக்ருதமிதி ।

உபோத்³தா⁴தரூபேணாத்⁴யாஸம் வர்ணயதோ பா⁴ஷ்யகாரஸ்ய ப்ரத²மம் பு³த்³தி⁴ஸ்த²த்வேந ப்ரக்ருதம் விஷயப்ரயோஜநமித்யர்த²: ।

ஏவமத்⁴யாஸே ஸமர்தி²தே ஸதி ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் அஜிஜ்ஞாஸ்யத்வஸமாக்ஷேபாவஸரோக்தம் நிரஸ்தமித்யாஹ —

ஏதது³க்தமிதி ।

பட்²யேரந்நிதி ।

பா⁴ஷ்யக³தாரப்⁴யந்த இதிபத³ஸ்ய வ்யாக்²யா ।

அதத்பரவேதா³ந்தப்ரத்யயோ யத்³யப்யப்ரமா, ததா²ப்யப்⁴யஸ்தோ வாஸ்தவகர்த்ருத்வாதி³நிவர்தக இத்யாஶங்க்ய ஆஹ —

ந சாஸாவிதி ।

அதி⁴கரணமாரசயதி —

ஏதாவாநிதி ।

வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரமநாரப்⁴யமாரப்⁴யம் வேதி விஷயப்ரயோஜநாஸம்ப⁴வஸம்ப⁴வாப்⁴யாம் ஸம்ஶய: । வேதா³ந்தை: அத்⁴யயநவிதி⁴நா ஸாமாந்யத: ப்ரயோஜநவத³ர்தா²வபோ³த⁴பரதாம் நீதைர்விஶேஷதஶ்ச ஸம்தி³ஹ்யமாநார்த²தயா விசாராகாராங்க்ஷை: ஆக்ஷேபாத³ஸ்ய அதி⁴கரணஸ்ய ஶ்ருதிஸங்க³தி: । ஸமந்வயாத்³யஶேஷவிசாரஹேதுத்வாத் ஶாஸ்த்ரப்ரத²மாத்⁴யாயப்ரத²மபாத³ஸங்க³தய: ।

ஆஶங்காபநயநபூர்வகம் பூர்வபக்ஷமாஹ —

யத்³யபீத்யாதி³நா ।

அவிவக்ஷிதார்த²த்வம் வேதா³ந்தாநாம் ஶங்கிதுமஶக்யம் । அத்⁴யயநவிதே⁴: த்³ருஷ்டார்த²த்வஸ்ய துல்யத்வாத் । ந ச கார்யபரத்வாத் ஸர்வவேத³ஸ்ய ஸித்³த⁴ரூபே ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தாநாம் அப்ராமாண்யஶங்கா, லோகவேத³யோ: வாக்யார்த²ஸ்ய அவிஶேஷேண ஸித்³த⁴ரூபே ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தாநாம் மந்த்ராணாமிவ தே³வதாதௌ³ ப்ராமாண்யஸம்ப⁴வாத் । நாப்யநுத்பத்திலக்ஷணாப்ராமாண்யம் ஶங்க்யம், ப்³ரஹ்மாத்மைக்யபோ³தி⁴த்வாத்³வேதா³ந்தாநாம் । அதோ நாநாரப்⁴யம் ஶாஸ்த்ரமித்யர்த²: ।

பரிஹரதி —

ததா²பீதி ।

ப்ரமாணஸ்வரூபபர்யாலோசநேந மீமாம்ஸா(அ)நாரம்ப⁴முக்த்வா ப்ரமேயஸ்வரூபாலோசநயாபி தமாஹ —

ந சேதி ।

வக்ஷ்யமாணேநேதி ।

தத்புநர்ப்³ரஹ்மத்யாதா³வித்யர்த²:॥

ஜிஜ்ஞாஸாதி⁴கரணவிஷயா:

அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா ॥1॥ வ்ருத்திவ்யக்தஸ்வரூபஜ்ஞாநமபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

தத்ர ஸாக்ஷாதி³தி ।

இஷ்யமாணத்வேந ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரயோஜநஸூசநமுபபாத்³ய ஸம்ஶயஸூசநமுபபாத³யதி —

ஜிஜ்ஞாஸாத்விதி ।

ஸா ஹீதி ।

ஸா ந்யாயாத்மிகா மீமாம்ஸா அநேந க்³ரந்தே²ந ஶிஷ்யத இத்யர்த²: । விஷயப்ரயோஜநப்³ரஹ்மஸ்வரூபப்ரமாணயுக்திஸாத⁴நப²லவிசாராணாம் ச ப்ரதிஜ்ஞாநாத் ப³ஹ்வர்த²ஸூசநதா । லகூ⁴நி அஸம்தி³க்³தா⁴ர்தா²நி । ஸாம்ஶயிகம் ஹி நாநார்த²ஸ்போ²ரகத்வேந கு³ரு । ஸூசிதார்த²த்வே ஹி முக்²யார்த²ஸ்யாபி அவஶ்யம்பா⁴வித்வாத் ப³ஹ்வர்த²ஸித்³தி⁴: ।

ப³ஹூநாமப்ரக்ருதத்வாத்தத்ரேதி நிர்தா⁴ரணாயோக³மாஶங்க்யாஹ —

தேஷ்விதி ।

அதை²ஷ ஜ்யோதிரித்யத்ராபூர்வஸம்ஜ்ஞாயோகி³விதா⁴ஸ்யமாநகர்மப்ராரம்பா⁴ர்தோ²(அ)த²ஶப்³த³: । அதி⁴கரணம் து (ஜை. அ.2 பா.2 ஸூ. 22) கு³ணோபஸம்ஹாரே(அ)நுக்ரமிஷ்யதே ।

ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜிஜ்ஞாஸாயா: ஶாஸ்த்ரேணாப்ரதிபாத்³யமாநத்வாத் தத்ப்ரதிபாத³நப்ராரம்பா⁴ர்தோ² மா பூ⁴த், ப்³ரஹ்மதஜ்ஜ்ஞாநப்ராரம்பா⁴ர்தோ² ப⁴வத்வித்யாஶங்க்யாஹ —

ந சேதி ।

'த³ண்டீ³ ப்ரைஷாநி"த்யத்ர ஹி 'மைத்ராவருண: ப்ரேஷ்யதி சாந்வாஹேதி' மைத்ராவருணஸ்ய ப்ரைஷாநுவசநே ப்ராப்தத்வாத³விவக்ஷா, இஹ து ஜிஜ்ஞாஸாயா நாவிவக்ஷா காரணம், ப்ரத்யுத தத³விவக்ஷாயாம் விஷயப்ரயோஜநஸூசநம் ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: । ।

நநு கிம் ஸம்ஶயஸூசநேந? நிர்தி³ஷ்டே ப்³ரஹ்மதஜ்ஜ்ஞாநே ஏவ விஷயப்ரயோஜநே ஸித்³த்⁴யதஸ்தத்ராஹ —

ந ஹீதி ।

அப்ரஸ்தூயமாநத்வாத் ப்ரத்யதி⁴கரணமப்ரதிபாத்³யமாநத்வாத் । 'மாந்ப³த⁴தா³ந்ஶாந்ப்⁴யோ தீ³ர்க⁴ஶ்சாப்⁴யாஸஸ்யே'தி ஸூத்ரே 'மாங்மாநே' இத்யஸ்ய ஙாநுப³ந்த⁴ஸ்ய தா⁴தோர்நாந்தத்வம் நிபாதிதம் । அஸ்ய ச பூஜிதவிசாரார்த²த்வம் ப்ரஸித்³தி⁴ப³லாத்வாத் ஸ்வதோ, நாந்தஸ்ய து தத³ர்த²த்வம் ஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴மிதி । மாநித்யாதி³தா⁴துப்⁴ய: ஸந் ப⁴வத்யப்⁴யாஸஸ்ய ச தீ³ர்க⁴ இத்யர்த²: । தா⁴தோ: கர்மண இத்யுத்தரஸூத்ரே இச்சா²ர்தே² ஸவிதா⁴நாத³யமநிச்சா²ர்த² இதி க³ம்யதே ।

லக்ஷிதவிசாரநாரம்பா⁴ர்தோ²(அ)த²ஶப்³தோ³(அ)ஸ்து நேத்யாஹ —

ந ச ஸ்வார்த²பரஸ்யேதி ।

வாச்யாயா ஜிஜ்ஞாஸாயா: ஸம்ஶயஸூசநேந வாக்யார்தா²ந்வயோபபத்தௌ ந லக்ஷணா, அதி⁴க³தவிஷயப்ரயோஜநஸ்து ஸ்வத ஏவ விசாரே ப்ரவர்த்யதீத்யர்த²: ।

அதா²தி⁴காரார்த² இத்யத்ர அத²ஶப்³த³ஸ்யாநந்தர்யார்த²த்வம் வத³ந் ப்ரஷ்டவ்ய:, கிம் பூர்வப்ரக்ருதாத³த²ஶப்³தா³த் ஆநந்தர்யம் உத நிரந்தராதா³நந்தர்யபக்ஷாத், நாத்³ய இத்யாஹ —

பூர்வப்ரக்ருதஸ்யேதி ।

த்³விதீயே, பூர்வப்ரக்ருதமத²ஶப்³த³மபேக்ஷ்ய கிம் நிரந்தராநந்தர்யார்த²த்வபக்ஷாத் ஆநந்தர்யம் ப்³ரூயாத்³, த்³விதீயோ(அ)த²ஶப்³தோ³(அ)தி⁴காரார்த²த்வபக்ஷஸ்ய, உத அநபேக்ஷ்யைவ । நாத்³ய:, அவஶ்யாபேக்ஷணீயத்வாத் பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷாயா அத²ஶப்³த³ஸ்ய தாத³ர்தே² ஸதி அர்தா²ந்தரகல்பநாநவகாஶாத் ।

ந த்³விதீய: இத்யாஹ —

ந ச ப்ரக்ருதாநபேக்ஷேதி ।

ஏகத⁴ர்ம்யபேக்ஷணே ஹி தந்நிரூபகயோ: பக்ஷயோ: துல்யார்த²த்வேந விகல்ப: கல்ப்யத இத்யர்த²: ।

நாநேந பா⁴ஷ்யேண பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷாயா ஆநந்தர்யரூபத்வமுச்யதே, ஆநந்தர்யரூபத்வபக்ஷே விகல்பாப்ரதிபா⁴நாத், கிம்தூப⁴யத்ராபி ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாஹேதுபூ⁴தப்ரக்ருதஸித்³தி⁴ரஸ்தி ப்ரயோஜநம் அத: ப²லத்³வாரேணாவ்யதிரேக இத்யுச்யதே, இத்யாஹ —

அஸ்யாயமர்த² இதி ।

நநு உப⁴யதா² ப²லாபே⁴தே³ கிமித்யாநந்தர்யாக்³ரஹ:, தத்ராஹ —

பரமார்த²தஸ்த்விதி ।

அந்யத³ப்யத்³ருஷ்டாதி³கமபேக்ஷ்ய ப⁴வந்தீ ஜிஜ்ஞாஸா யஸ்மிந் ஸதி ப⁴வத்யேவ இத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மேதி ।

ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநாநந்தரம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா ப⁴விதும் யோக்³யத்வாத் ததா³நந்தர்யமத²ஶப்³தே³ந வக்தும் யுக்தமித்யர்த²: ।

யோக்³யத்வே காரணமாஹ —

ப்³ரஹ்மணோ(அ)பீதி ।

அத்ர சேதி ।

ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய நித்யத்வாத் ததா³நந்தர்யமயுக்தமிதி தத்³விஷயமத்⁴யயநம் லக்ஷயதீத்யர்த²: ।

நநு த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரே ப்³ரஹ்மாநுபாதா³நாத் கத²ம் தேந க³தார்த²தா, தத்ராஹ —

த⁴ர்மஶப்³த³ஸ்யேதி ।

நநு இச்சா²யாம் விநியோகோ³ ந ஜ்ஞாநே இதி, தத்ராஹ —

ஜ்ஞாநஸ்யைவேதி ।

அர்த²த: ப்ராதா⁴ந்யாத்³ ஜ்ஞாநஸ்ய தத்ரைவ விநியோக³ இத்யர்த²: ।

ஸாக்ஷாத்காரோபயோக³ யஜ்ஞாதீ³நாமாஹ —

தத்ராபீத்யாதி³நா ।

விஶேஷஹேத்வபா⁴வோ(அ)ஸித்³த⁴ இத்யாஹ —

தத்த்வமஸீதி ।

யோக்³யதாவதா⁴ரணே கர்ம கிமப்ரமாணதயோபயுஜ்யதே, உத ப்ரமாணதயா ।

நாத்³ய:, அப்ரமாணாத் ப்ரமாணகார்யோத்பாத³வ்யாகா⁴தாதி³த்யாஹ —

தத்கிமிதி ।

ப்ரமாணம் காரணம் யஸ்ய தத்ததா² ।

ந த்³விதீய:, கர்மண: ப்ரமாணத்வப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாதி³த்யாஹ —

ப்ரத்யக்ஷாதீ³தி ।

பாதஜலஸூத்ரே ஸ இதி சித்தவ்ருத்திநிரோத⁴ உக்த: । த்³ருட⁴பூ⁴மி: தத்த்வப்ரதிபத்தௌ த்³ருட⁴ உபாய: இத்யர்த²: ।

நித்யாநாமேவ ஸம்ஸ்காரத்³வாரா பா⁴வநாங்க³த்வமுக்த்வா ஸர்வகர்மணாமுத்பத்திவிதி⁴விஹிதரூபமுபாதா³ய பா⁴வநாங்க³தாம் விநியோக³வசந — வஶேநாஹ —

அந்யே த்விதி ।

ஸம்யோக³: ஶேஷத்வபோ³த⁴நம் சதுர்தே² சிந்திதம் ।

ஏகஸ்ய த்விதி ।

'கா²தி³ரே பஶும் ப³த்⁴நாதி', 'கா²தி³ரம் வீர்யகாமஸ்ய யூபம் குர்வீதேதி ச ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்ஶய:, கிம் காம்யே இவ கா²தி³ரதா நித்யேபி ஸ்யாது³த நேதி, தத்ர ப²லார்த²த்வேந அநித்யாயா: நித்யப்ரயோகா³ங்க³தா ந யுக்தா । யத்து நித்யே(அ)பி கா²தி³ரத்வஶ்ரவணம், தத்காம்யஸ்யைவ பஶுப³ந்த⁴நயுக்தயூபரூபாஶ்ரயதா³நார்த²ம், ததோ ந நித்யே கா²தி³ரதேதி ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:, ஏகஸ்ய கா²தி³ரத்வஸ்ய உப⁴யத்வே க்ரத்வர்த² — புருஷார்த²லரூபோப⁴யாத்மகத்வே வசநத்³வயேந க்ரதுஶேஷத்வப²லஶேஷவத்வக்ஷணஸம்யோக³பே⁴தா³வக³மாத் ந நித்யாநித்யஸம்யோக³விதி⁴விரோத⁴: । ந சாஶ்ரயதா³நாய நித்யவாக்யம், ஸந்நிதா⁴நாதே³வாஶ்ரயலாபா⁴த் । தத உப⁴யார்தா² கா²தி³ரதேதி (ஜை. அ. 4 பா. 3 ஸூ. 5)

விஶேஷணத்ரயவதீதி ।

ஆத³ரநைரந்தர்யதீ³ர்க⁴காலத்வவதீத்யர்த²: ।

கர்மாபேக்ஷத்வேந ப்³ரஹ்மபா⁴வநாயா: தத³வபோ³தா⁴பேக்ஷாம் உபபாத³யந் கர்மாவபோ³தா⁴நந்தர்யமிதி பா⁴ஷ்யம் க⁴டயதி —

ந சேதி ।

த்³ருஷ்ட உபகார: துஷவிமோகாதி³:, அத்³ருஷ்ட: ப்ரோக்ஷணாதி³ஜ: ப்ரயாஜாதி³ஜஶ்ச । ஸ சாஸௌ யதா²யோக³ம் ஸாமவாயிக: க்ரதுஸ்வரூபஸமவாயீ, ஆராத்³ தூ³ரே ப²லாபூர்வஸித்³தௌ⁴ உபகாரஶ்ச, தஸ்ய ஹேதுபூ⁴தாநி ஔபதே³ஶிகாநி ப்ரத்யக்ஷவிஹிதாநி ஆதிதே³ஶிகாநி ப்ரக்ருதே: விக்ருதாவதிதே³ஶப்ராப்தாநி க்ரமபர்யந்தாநி க்ரமேணாபி அவச்சி²ந்நாந்யங்கா³நி தேஷாம் க்³ராம: ஸமூஹ:, தத்ஸஹிதம் பரஸ்பரவிபி⁴ந்நம் கர்மஸ்வரூபம், தத³பேக்ஷிதாதி⁴காரிவிஶேஷஶ்ச, தயோ: பரிஜ்ஞாநம் விநா கர்மாணி ந ஶக்யாநி அநுஷ்டா²துமித்யந்வய: । ஔபதே³ஶிகாதிதே³ஶிகேதி ஶேஷலக்ஷணாதா³ரப்⁴ய உபரிதநதந்த்ரஸ்ய அபேக்ஷோக்தா । க்ரமபர்யந்தேதி பஞ்சமநயஸ்ய । அங்க³க்³ராமேதி தார்தீயஸ்ய । ஸஹிதேதி சாதுர்தி²கஸ்ய ப்ரயோஜ்யப்ரயோஜகவிசாரஸ்ய । பரஸ்பரவிபி⁴ந்நஸ்யேதி த்³விதீயலக்ஷணார்த²ஸ்ய । தத³தி⁴காரீதி ஷஷ்டா²த்⁴யாயார்த²ஸ்ய । த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேதி ஸம்ஸ்காரகர்மவகு³ணகர்ம ஸ்வப்நதா⁴நகர்மத்வாதி³சிந்தாயாஶ்ச த்³விதீயாத்⁴யாயக³தாயா அபேக்ஷேத்யுக்தம் ।

த்³விரவத்தேதி ।

ஆக்³நேயயாக³: ஸ்வோத்பத்தயே 'த்³வ்யவதா³நம் ஜுஹோதீதி வசநாத்³ த்³விர்ஹவிஷோ(அ)வத்³யதீதி விஹிதம் த்³விரவத்தபுரோடா³ஶமபேக்ஷத இதி ।

பா⁴வநாஸாத்⁴யே ஸாக்ஷாத்காரே யதி³ கமாபேக்ஷா, தர்ஹி ஸ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம், அந்யோ வா ।

ஸ்வரூபத்வே ந கர்மாபேக்ஷேத்யாஹ —

ஸ சேத்யாதி³நா ।

பிஷ்டம் ஸம்யௌதீதி விஹிதமிஶ்ரணஸ்ய பிண்ட³ உத்பாத்³ய:, கா³ம் தோ³க்³தீ⁴தி விஹிததோ³ஹநேந ப்ராப்யம் பய: ।

ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாத்³பே⁴தே³ ப்³ரஹ்ம ஜட³ம் ஸ்யாத், தச்சேந்த்³ரியாத்³யகோ³சர: ஶப்³த³ஶ்ச பரோக்ஷப்ரமாஹேதுரிதி கேவலபா⁴வநாபூ⁴: ஸாக்ஷாத்கார: அப்ரமா ஸ்யாதி³த்யாஹ —

ததோ பி⁴ந்நஸ்ய சேதி ।

மந்த²ர: ஸ்திமித: । ஸ்பு²ரந்த்யோ ஜ்வாலா ஜடாகாரா அஸ்ய ஸந்தீதி ஜடில: ।

ந ச கூடஸ்தே²தி ।

கூடஸ்த²நித்யதயா பூர்வரூபாபாயலக்ஷணோ விகார: அபி⁴நவகு³ணோத³யரூபஸம்ஸ்காரஶ்ச ந ஸ்த:, ஸர்வவ்யாபிதயா ந ப்ராப்தி: ।

கூடஸ்த²நித்யத்வாவிருத்³த⁴ம் தோ³ஷவிகா⁴தஸம்ஸ்காரமாஹ —

அநிர்வசநீயேதி ।

ப்ரதிஸீரா திரஸ்கரிணீ । ரங்க³வ்யாவ்ருதோ நட: । ஆரோஹ உச்ச்²ரய: । விஸ்தாரபரிமாணம் பரிணாஹ: । உபாஸநா கிமாபாதஜ்ஞாநாப்⁴யாஸ:, நிஶ்சயாப்⁴யாஸோ வா ।

ஆத்³யம் ப⁴ங்க்த்வா த்³விதீயம் ஶங்கதே —

நந்விதி ।

நநு உபாஸநைவ அவித்³யாம் நிவர்தயது, கிம் ஸாக்ஷாத்காரேண, யத்ர கர்மோபயோக³ஸ்தத்ராஹ —

ந சேதி ।

நநு ரஜ்ஜுஸர்பாதி³ப்⁴ரமா அபரோக்ஷா அபி ஆப்தவசநாதி³ஜநிதபரோக்ஷஜ்ஞாநை: நிவர்தந்தே — ஸத்யம், தே நிருபாதி⁴கா:, கர்த்ருவாதி³ஸ்து ஸோபாதி⁴க இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ததா²வித⁴முதா³ஹரதி —

தி³ங்மோஹேதி ।

நௌஸ்த²ஸ்ய தடக³ததருஷு சலத்³வ்ருக்ஷப்⁴ரம: ।

அபரோக்ஷே ப்³ரஹ்மணி ஶப்³த³ ஏவ அபரோக்ஷஜ்ஞாநஹேது:, அந்யதா² து தத்ர பரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமத்வாபாதாதி³தி, தத்ராஹ —

ந சைஷ இதி ।

அயமபி⁴ஸந்தி⁴: — ஸ்வதோ(அ)பரோக்ஷஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண: பாரோக்ஷ்யம் ப்⁴ரமக்³ருஹீதம் । தத்ராபரோக்ஷப்ரமாகரணாதே³வ தத்ஸாக்ஷாத்கார: । அந்த:கரணம் ச ஸோபாதி⁴கே ஆத்மநி ஜநயத்யஹம்வ்ருத்திம் இதி ஸித்³த⁴ம் அஸ்ய ஆத்மநி அபரோக்ஷதீ⁴ஹேதுத்வம் । தத்து ஶப்³த³ஜநிதப்³ரஹ்மாத்மைக்யதீ⁴ஸந்ததிவாஸிதம் தத்பத³லக்ஷ்யப்³ரஹ்மாத்மதாம் ஜீவஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரயதி, அக்ஷமிவ பூர்வாநுப⁴வஸம்ஸ்காரவாஸிதம் தத்தேத³ந்தோபலக்ஷிதைக்யவிஷயப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாஹேது:, ஶப்³த³ஸ்து நாபரோக்ஷப்ரமாஹேது: க்ல்ருப்த:, ப்ரமேயாபரோக்ஷ்யயோக்³யத்வேந ப்ரமாயா: ஸாக்ஷாத்காரத்வே தே³ஹாத்மபே⁴த³விஷயாநுமிதேரபி ததா³பத்தி:, த³ஶமஸ்வமஸீத்யத்ராபி தத்ஸசிவாத³க்ஷாதே³வ ஸாக்ஷாத்கார:, அந்தா⁴தே³ஸ்து பரோக்ஷதீ⁴ரேவ । அபிச — வேதா³ந்தவாக்யஜஜ்ஞாநபா⁴வநாஜா(அ)பரோக்ஷதீ⁴: । மூலப்ர மாணதா³யந ந ப்⁴ரமத்வம் ப்ரபத்³யதே । 'ந ச ப்ராமாண்யபரதஸ்வாபாத: அபவாத³நிராஸாய மூலஶுத்³த்⁴யநுரோதா⁴த் । த்³ருஶ்யதே த்வக்³ரயா பு³த்³த்⁴யத்யாதே³ர்நயப்³ரும்ஹிதவசநாதி³த்த²முரரீகார: ।

ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாதி³த்யேவமாகாரைவ தீ⁴: ஶப்³தா³து³தே³தி, நது பரோக்ஷம் ப்³ரஹ்மதி, ஸா து கரண ஸ்வபா⁴வாத்பரோக்ஷா(அ)வதிஷ்ட²தே ந ப்⁴ரம இதி ஸர்வமவதா³தம் ॥ஸ்வரூபப்ரகாஶஸ்யாபி⁴வ்யக்திஸம்ஸ்காரமுபபாத்³ய வ்யஞ்ஜகாந்த:கரணவ்ருத்தேருத்பாத்³ய தாமாஹ —

நசேதி ।

வ்ருத்திவிஷயத்வே ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸ்வப்ரகாஶத்வமாஶங்க்யாஸமுச்சயமதேந கர்மோபயோகா³ய ஸாம்யமாஹ —

ந சைதாவதேதி ।

ஸ்வப்ரகாஶஸ்யைவ ஶாப்³த³ஜ்ஞாநவிஷயத்வம் த்வயா(அ)பீஷ்டமித்யர்த²: ।

பரிஹாரஸாம்யமாஹ —

ஸர்வேதி ।

நநு நிருபாதி⁴ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரகோ³சரே கத²முபஹிததேதி, தத்ராஹ —

நசாந்த:கரணேதி ।

நிருபாதி⁴ ப்³ரஹ்மேதி விஷயீகுர்வாணா வ்ருத்தி: ஸ்வஸ்வேதரோபாதி⁴நிவ்ருத்திஹேதுருத³யதே; ஸ்வஸ்யா அப்யுபாதே⁴ர்நிவர்தகாந்தராபேக்ஷேதி பா⁴வ: । நநு — வ்ருத்திவிஶிஷ்டஸ்ய ஶப³லதயா ந தத்த்வஸாக்ஷாத்காரகோ³சரதா;  வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நாத்மவிஷயத்வே ச வ்ருத்தே: ஸ்வவிஷயத்வாபாத:, விஶேஷணாக்³ரஹே விஶிஷ்டாக்³ரஹாத், உபலக்ஷிதஸ்ய து ந வ்ருத்த்யுபாதி⁴கதா — இதி । உச்யதே; வ்ருத்த்யுபராகோ³(அ)த்ர ஸத்தயோபயுஜ்யதே ந ப்ரதிபா⁴ஸ்யதயா(அ)தோ வ்ருத்திஸம்ஸர்கே³ ஸத்யாத்மா விஷயோ ப⁴வதி, ந து ஸ்வத இதி ந தோ³ஷ: ।

நநூபாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴த்³விஷயத்வம், விஷயத்வே சோபாதி⁴ஸம்ப³ந்தோ⁴ விஷயவிஷயித்வலக்ஷண இதீதரேதராஶ்ரயமத ஆஹ —

அந்யதே²தி ।

ந ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வப்ரயுக்தம் சைதந்யப்ரதிபி³ம்பி³தத்வம், கிம் து ஸ்வத:, க⁴டாதி³வ்ருத்திஷ்வபி ஸாம்யாத் । சைதந்யம் ச ப்³ரஹ்மேதி ஸ்வபா⁴விகோ வ்ருத்தேஸ்தத்ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: ।

யச்ச ஸ்வரூபவ்யதிரிக்தஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப்⁴ரமத்வமிதி தத்ராஹ —

நசேதி ।

விஷயவிஸம்வாதா³பா⁴வாத் ப்ரமாத்வமித்யர்த²: ।

ஜீவசைதந்யமாத்ராபரோக்ஷேபி ஶுத்³தா⁴நந்தா³த்மத்வாதே³: பாரோக்ஷ்யாந்ந ததா³காரஸாக்ஷாத்காரோ யதா²ர்த² இத்யாஶங்க்யாஹ —

ந ஹீதி ।

ஶுத்³தா⁴தீ³நாம் ஸ்வபா⁴வத்வே(அ)ப்யுபாதி⁴திரோதா⁴நாத³விபா⁴வநம் ।

வேதா³ந்தஜஜ்ஞாநேந தத்தது³பாத்⁴யபக³மே யதா²வத³பி⁴வ்யக்தோ ஜீவோ ப்³ரஹ்மேதி கீ³யதே, ஸ சேது³பாத்⁴யபா⁴வஸ்தர்ஹி தத³திரிக்த: பரோக்ஷ: கத²ம் ஸாக்ஷாத்காரே பா⁴யாத³த ஆஹ —

நசேதி ।

யதா² பரைரந்யோந்யாபா⁴வோ ந ப⁴வதி க⁴ட இதி வ்யபதி³ஶ்யமாநோபி க⁴டதத³ந்யோந்யாபா⁴வவ்யதிரிக்தோ நாபா⁴வ உபேயதே, ந ச க⁴டதத³ந்யோந்யாபா⁴வயோரேகதா, ஏவமஸ்மாகம் நிருபாதி⁴கம் ப்³ரஹ்ம, ந சோபத்⁴யபா⁴வஸ்ததோ(அ)ந்ய இத்யர்த²: ।

நநு சைதந்யாபி⁴ந்நாஶ்சேதா³நந்தா³த³யஸ்தத்³வத³வித்³யாத³ஶாயாம் விபா⁴வ்யேரந், உபாதி⁴ருத்³தா⁴ஶ்சேச்சைதந்யே(அ)பி நிரோத⁴ஸ்துல்யஸ்தத³பே⁴தா³தி³தி ஶங்காமுபஸம்ஹாரவ்யாஜேந பரிஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

யதா² ஷட³ஜாத³யோ க³ந்த⁴ர்வஶாஸ்த்ராப்⁴யாஸாத் ப்ராக³பி ஸ்பு²ரந்தஸ்தத்³ரூபேணாநுல்லிகி²தா ந ஶ்ரோத்ரேண வ்யஜ்யந்தே, வ்யஜ்யந்தே து ஶாஸ்த்ரவாஸிதேந தேந; ஏவம் வேதா³ந்தவாக்யஜந்யப்³ரஹ்மாத்மைகதாகாரஜ்ஞாநவாஸிதாந்த:கரணேந தத்³பா⁴வாபி⁴வ்யக்திர்ந ப்ராகி³தி ।

நிஷாத³ர்ஷப⁴கா³ந்தா⁴ரஷட்³ஜமத்⁴யமதை⁴வதபஞ்சமா: ஸ்வரா: । ஏஷாம் ஸமுதா³யோ க்³ராம: । மூர்ச்ச²நா து தேஷாமாரோஹாவரோஹௌ ।˳

ஸமுச்சயபக்ஷமிதா³நீம் நிராகரோதி —

நேதி ।

தத்ர கிமிஹ வா ஜந்மாந்தரே வா(அ)நுஷ்டி²தம் கர்ம ஸம்ஸ்காரத்³வாரா ஜ்ஞாநோத்பத்தாவுபயுஜ்யதே, உதேஹைவாவக³தே ப்³ரஹ்மணி க்ருதகர்மணாம் பா⁴வநயா ஸமுச்சய இதி । த்³விதீயே கிம் பா⁴வநாப²லஸாக்ஷாத்காரே கர்மோபயோக³:, உத பா⁴வநாஸ்வரூபே இதி ।

ந தாவத்கார்ய இத்யாஹ —

தஸ்யா இத்யாதி³நா ।

தது³ச்சே²த³கஸ்ய கர்மண இதி ஸமாநாதி⁴கரணே ஷஷ்ட்²யௌ ।

ஸஜாதீயேதி ।

ஸஜாதீயாஶ்ச தே ஸ்வயம் ச பரே ச தேஷாம் விரோதி⁴நஸ்ததோ²க்தா: ।

அவக³தே தத்த்வே விபர்யாஸத³ர்ஶநேந கர்மாநுஷ்டா²நஸம்ப⁴வாத் ஸமுச்சய இதி ப்ரத்யவஸ்தா²நம் தூ³ஷயதி —

அத்ரோச்யத இதி ।

விது³ஷ இதி ।

க்ரியாகர்த்ராதி³ர்வாஸ்தவ இதி நிஶ்சயவத இத்யர்த²: ।

நநு விது³ஷஶ்சேத³தி⁴காரஸ்தர்ஹி க்ரியாகர்த்ராதே³ர்வாஸ்தவத்வமித்யாஶங்க்யாஹ —

க்ரியாகர்த்ராதீ³தி ।

வித்³வஸ்யமாந: அவித்³வாநேவ வித்³வாந்ப⁴வந்வித்³வதா³பா⁴ஸ இத்யர்த²: । லோஹிதாதி³டா³ஜ்ப்⁴ய: க்யஷிதி க்யஷந்தஸ்ய ரூபம் । அதஏவாவித்³வாந்கர்மகாண்டே³(அ)தி⁴கார்யபி⁴மத இதி । அவித்³வத்³விஷயத்வம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய வர்ணயாம்ப³பூ⁴வேதி । ப்ராக் சேத்யாதி³பா⁴ஷ்யேணேத்யர்த²: ।

யதி³ ப்ரதீயமாநாதி⁴காரநிமித்தஸ்ய ப்³ராஹ்மண்யாதே³: ஶாஸ்த்ரநிமித்தமித்²யாத்வப்ரத்யயாத³ஶ்ரத்³த³தா⁴நோ வித்⁴யநதி⁴காரீ, தர்ஹ்யதிப்ரஸங்க³ இதி ஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

பி⁴ந்நமுல்லங்கி³தம் ஶாஸ்த்ரநிஷித்³த⁴ம் கர்ம யேந ஸ ததா² தஸ்ய பா⁴வஸ்ததா அதிக்ராந்தநிஷேத⁴தேத்யர்த²: । அவக³தமித்²யாபா⁴வஸ்யாப்யதி⁴காரநிமித்தஸ்ய ப்ரதீயமாநத்வாந்நிஷேதா⁴தி⁴காரஹேதுதா । ந ச ஶ்ரத்³த⁴தா⁴நதா; இஹாதி⁴காரஹேதுரதத்த்வவிதோ³(அ)பி நாஸ்திகத்வேநாஶ்ரத்³த⁴த⁴தோ நிஷேதா⁴தி⁴காராத், இதரதா² நிஷேத⁴லங்கி³நஸ்தஸ்ய ப்ரத்யவாயாபா⁴வாபாதாத்³விதி⁴ஷு து ஶ்ரத்³தா⁴ப்யதி⁴காரஹேதுரிதி ।

ப்³ரஹ்மவிதோ³ நாதி⁴கார இத்யாஹ —

மைவமித்யாதி³நா ।

யத்³யபி யதே³வ வித்³யயா கரோதி ஶ்ரத்³த⁴யோபநிஷதா³ ததே³வ வீர்யவத்தரம் ப⁴வதீதி ஶ்ரத்³தா⁴ரஹிதமபி கர்ம வீர்யவதி³தி ஸ்தா²ஸ்யதி; ததா²பி ஸா ஶ்ரத்³தா⁴ ப⁴க்திரூபா, இயம் து ப்ரமாணத்³வாரா விஶ்வாஸாத்மிகைவ தத³பா⁴வே(அ)நதி⁴கார ஏவேதி ।

ந ஶ்ரத்³த⁴தா⁴ந இதி ।

நகாரோ(அ)யம் ப்ரதிஷேத⁴வாசீ । யத ஏவாவக³தப்³ரஹ்மபா⁴வோ விதி⁴ஷு நாதி⁴கார்யத ஏவ ।

ஜ்ஞாநாநந்தரம் கர்மாநுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வாந்நோபாஸநோத்பத்தௌ கர்மாபேக்ஷேதி த்³விதீயகல்பாநவகாஶ இத்யாஹ —

அதஏவேதி ।

ஏதத்³விப⁴ஜதே —

நிர்விசிகித்ஸேதி ।

பித்ருமநுஷ்யதே³வலோகாப்திஹேதுபி⁴: கர்மப்ரஜாத⁴நஶப்³த³வாச்யாபரவித்³யாபி⁴ர்நாம்ருதத்வமாப்தவந்த:, கிம்து த்யாக³ஸாத்⁴யஜ்ஞாநேநேத்யர்த²: । ததா² ஹி ஶ்ருத்யந்தரம் – ‘புத்ரேணைவாயம் லோகோ ஜய்யோ வித்³யயா தே³வலோக: கர்மணா பித்ருலோக’ இதி ।

இஹ ப⁴வாந்தரே வா(அ)நுஷ்டி²தம் கர்ம ஸத்த்வஶுத்³தி⁴த்³வாரேண ஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதுரிதி பக்ஷமங்கீ³கர்தும் ஶங்கதே —

தத்கிமிதி ।

ஆராத் தூ³ரே ।

இமம் பக்ஷமுபபாத³யதி —

ததா² ஹீதி । ப்ரதா⁴நேந ப்ரத்யயார்தே²நேச்ச²யா(அ)(அ)க்²யாதோபாத்தபா⁴வநாயா: கார்யஸ்ய ஸம்ப்ரத்யயாத்ஸமந்வயாதி³தி ।

அநேந கர்மணா இத³ம் மமாங்க³மந்த:கரணம் ஸம்ஸ்க்ரியதே புண்யேந சோபதீ⁴யத உபசீயத இதி யோ விதி³த்வா சரதி கர்ம, ஸ ஆத்மஶுத்³த்⁴யர்த²ம் யஜந்நாத்மயாஜீ, ஸ ச தே³வயாஜிந: காம்யகர்து: ஶ்ரேயாநிதி ஶாதபத²ஶ்ருத்யர்த²: । ஸ யதே³வ யஜேதேத்யத்ர ப்ரக்ருதம் யஜ்ஞாதி³ ।

ஶ்ருத்யந்தரமாஹ —

நித்யேதி ।

நித்யாநாம் ஸம்ஸ்காரத்³வாரா ஜ்ஞாநோத்பாத³கதோக்தா, இதா³நீம் யது³க்தம் ஸமுச்சயவாதி³நா ஸர்வேஷாம் கர்மணாம் ஜ்ஞாநகார்யே மோக்ஷே ஸமுச்சய இதி தத்ராஹ —

க்ல்ருப்தேநைவேதி ।

நித்யாநாம் ப²லம் பாபக்ஷயம் ஜ்ஞாநமாகாங்க்ஷதே, ந ஸ்வர்கா³தி³ । தத்ர யதா² ப்ரக்ருதௌ க்ல்ருப்தோபகாராணாம் அங்கா³நாமதிதே³ஶேந ந ப்ராக்ருதோபகாராதிரிக்தோபகாரகல்பநமேவம் ஜ்ஞாநே விநியுக்தயஜ்ஞாதீ³நாம் க்ல்ருப்தநித்யப²லபாபக்ஷயாதிரேகேண ந நித்யகாம்யகர்மஸாதா⁴ரணமோக்ஷோபயோக்³யுபகார: கல்ப்ய: । பாபக்ஷயஸ்ய ச ஜ்ஞாநோத்பத்தித்³வாரத்வம் ததஸ்து தமித்யாதி³ஶாஸ்த்ரஸித்³த⁴ம் । ந ச வாச்யம் — நித்யேப்⁴ய: பாபக்ஷயஸ்ய தஸ்மாச்ச ஜ்ஞாநோத்பத்தேரந்யத: ஸித்³தௌ⁴ கிம் யஜ்ஞேநேத்யாதி³நா — இதி; நித்யாநாம் ஜ்ஞாநோத்பத்திப்ரதிப³ந்த⁴கது³ரிதநிப³ர்ஹகத்வஸ்ய விஶேஷத: ஶாஸ்த்ராந்தராத³ஸித்³தே⁴: । அஸ்மிம்ஶ்ச விநியோகே³ ஸதி ஜ்ஞாநோத்³தே³ஶேந நித்யாந்யநுதிஷ்ட²தோ(அ)வஶ்யம் ஜ்ஞாநம் ப⁴வதி, இதரதா² ஶுத்³தி⁴மாத்ரமநியதா ச ஜ்ஞாநோத்பத்திரிதி விநியோகோ³பயோக³: । ‘ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே பும்ஸாம் க்ஷயாத்பாபஸ்ய கர்மண’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதேரியம் ஶ்ருதிர்மூலம் । ஶ்ருதிஸ்த்வேதாத்³ருஶீ துல்யத்வே நைதாமநுவாத³யதி । ந  ஸம்யோக³ப்ருத²க்த்வேந ஸாக்ஷாத³ங்க³பா⁴வ இத்யநேந ஸாக்ஷாத³ங்க³பா⁴வோ நிஷித்⁴யதே, ந ஸம்யோக³ப்ருத²க்த்வம்; ஸர்வாபேக்ஷாதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.3.பா.4.ஸூ.26.) ஸம்யோக³பே⁴த³ஸ்யாஶ்ரயிஷ்யமாணத்வாத் । தஸ்மாத³யமர்த²: — ஸம்யோக³ப்ருத²க்த்வமஸ்தீத்யேதாவதா ந ஸாக்ஷாத³ங்க³பா⁴வஸித்³தி⁴ராராத³ங்க³பா⁴வே(அ)பி தது³பபத்தேரிதி । நித்யாநாம் து³ரிதக்ஷயப²லத்வே நித்யகாம்யவைஷம்யாயோக³மாஶங்க்ய — நித்யேஹிதேநேயுக்தம் । சித்தஸத்த்வம் சித்தக³த: ஸத்த்வகு³ண: ।

ப்ரத்யக்ஷோபபத்தீதி ।

ஸம்ஸாரஸ்யாஸாரத்வம் த்³ருஷ்டிவிஷயே ப்ரத்யக்ஷக்³ராஹ்யமத்³ருஷ்டே தூபபத்த்யா । ப்ரத்யக்ஷோபபத்த்யோஶ்ச ப்ரவ்ருத்தித்³வாரம் சித்தக³தஸத்த்வம், தஸ்ய பாபகபாடநிவ்ருத்த்யபாவரணே உத்³தா⁴டநே ஸதீத்யர்த²: ।

த⁴ர்மப்³ரஹ்மாவபோ³த⁴யோர்ஹேதுமத்³பா⁴வாபா⁴வே(அ)பி க்த்வாஶ்ருத்யா பௌர்வாபர்யமாஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

அக்³நிஹோத்ரயவாகூ³பாகவதி³தி ।

பஞ்சமே ஸ்தி²தம் – ‘அர்தா²ச்ச’ (ஜை.அ.5.பா.1. ஸூ.2) அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி யவாகூ³ம் பசதீத்யத்ர கிம் ஹோமபாகயோர்யதா²பாட²ம் க்ரம:, உத பாக ஏவ ப்ரத²ம இதி ஸம்ஶயே, நியாமகஶ்ருத்யபா⁴வாத்³தோ⁴மநிர்வ்ருதேஶ்ச த்³ரவ்யாந்தரேண ஸம்ப⁴வாத்³யவாகூ³பாகஸ்ய சாராது³பகாரகத்வாத்³தோ⁴மப்ராத²ம்யே ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:; பதா³ர்த²: ப்ரயோஜநாபேக்ஷோ(அ)நுஷ்டா²நவிதி⁴ரேவ ப்ரயோஜநோபயோகி³நம் க்ரமவிஶேஷம் நியச்ச²தீதி பக்த்வைவ ஹோதவ்யம் । ந ச த்³ரவ்யாந்தராநயநம்; ஶ்ருதத்³ரவ்யவையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । ந ச த்³ருஷ்டார்த²த்வே ஸத்யாராது³பகாரகத்வம் பாகஸ்யேதி ।

பாட²ஸ்தா²நேதி ।

க்ரமேண வா நியம்யேத க்ரத்வேகத்வே தத்³கு³ணத்வாத் (ஜை.அ.5.பா.1.ஸூ.4) ஸமிதோ⁴ யஜதீத்யாதி³ஷு க்ரமபடி²தப்ரயாஜேஷு சிந்தா — கிம் யதா²பாட²மநுஷ்டா²நக்ரம:, உத ந । தத்ர வாக்யாநாம் ஸ்வார்த²மாத்ராவஸிதத்வாந்ந க்ரமபரதேத்யநியமப்ராப்தௌ ஸித்³தா⁴ந்த:; யதை²தாநி வாக்யாநி ஸ்வார்த²விதா⁴யீநி, ததா²நுஷ்டா²நாபேக்ஷிதஸ்ம்ருத்யுபயோகீ³ந்யபி । தாநி ச க்ரமவந்தி ஸ்வாத்⁴யாயவித்⁴யத்⁴யாபிதாநி க்ரமவந்த்யேவ ஸ்மரணாநி ஜநயந்தி, ஸ்ம்ருதஸ்ய சாநுஷ்டா²நமிதி ஸ்மரணக்ரமேணாநுஷ்டா²நம் நியம்யதே, ஏவம் க்ரமபாடோ²(அ)பி த்³ருஷ்டார்தோ² ப⁴விஷ்யதி । தஸ்மாத் பாட²க்ரமேண நியம இதி । ஸூத்ரார்த²ஸ்து ஏகஸ்மிந் க்ரதௌ ஶ்ரூயமாணாநாம் ப்ரயாஜாதீ³நாம் பாட²க்ரமேண ப்ரயோக³க்ரமோ நியம்யேத; தஸ்ய பாட²க்ரமஸ்யாநுஷ்டா²நே லோகே கு³ணத்வாவக³மாத், தத்³யதா² ஸ்நாயாத³நுலிம்பேத பு⁴ஞ்ஜீதேதி॥

‘ஸ்தா²நாச்சோத்பத்திஸம்யோகா³த்’ (ஜை.அ.5.பா1.ஸூ.13) । ஜ்யோதிஷ்டோமவிகாரே ஸாத்³யஸ்கஸம்ஜ்ஞே(அ)திதே³ஶப்ராப்தேஷ்வக்³நிஷோமீயாதி³பஶுஷு ஸஹத்வகு³ணவிதா⁴நார்த²ம் வசநம் ஶ்ரூயதே ‘ஸஹ பஶூநாலப⁴த’ இதி । தத்³விதா⁴நாச்ச ப்ராக்ருத: ப்ரத²மமக்³நீஷோமீயஸ்தத: ஸவநீய: ததோ(அ)நுப³ந்த்⁴ய இத்யேவம்ரூப: க்ரமோ நிவர்ததே । ஸஹத்வம் சேத³ம் ஸவநீயஸ்தா²நே; ததா² ஸதி ஹீதரயோஸ்துல்யவத் ஸ்தா²ந சலநம் ப⁴வதி । ஸவநீயஶ்சாஶ்விநக்³ரஹக்³ரஹணாநந்தரகால: ப்ரக்ருதாவாம்நாயதே; ஆஶ்விநம் க்³ரஹம் க்³ருஹீத்வா த்ரிவ்ருதா யூபம் பரிவீயாக்³நேயம் ஸவநீயம் பஶுமுபாகரோதீதி । தத்ரைக காலத்வலக்ஷணஸஹத்வாஸம்ப⁴வாத³வஶ்யம்பா⁴விநி க்ரமே க: ப்ரத²மம் ப்ரயுஜ்யதாமித்யபேக்ஷாயா கிமநியமேநைஷாம் ப்ராத²ம்யமுத ஸவநீயஸ்யேதி ஸம்ஶய: । தத்ர நியாமகஶ்ருத்யாத்³யபா⁴வாத³நியமே ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:; ஸ்தா²நாத்ஸவநீயப்ராத²ம்யம் நியம்யேத, குத:? உத்பத்திஸம்யோகா³த், ப்ரக்ருதௌ ஸவநீயஸ்யாஶ்விநக்³ரஹணாநந்தர்யமுத்பத்தாவவக³தம் விக்ருதௌ ச தேநைவ காலேந ஸ உபஸ்தா²பித:, அக்³நீஷோமீயஸ்து ஸஹத்வவசநேந ஸ்வஸ்தா²நாச்சாலிதஸ்தத: ப்ரத²மம் ஸவநீயஸ்யைவோபாகரணாதி³ப்ரயோக³: । இதரயோஸ்து தத்ஸாஹித்யவசநாத் ததா³நந்தர்யம், மித²ஸ்த்வநியம: । அத²வா ப்ரக்ருதித்³ருஷ்டபௌர்வாபர்யஸ்யாஸதி பா³த⁴கே த்யாகா³யோகா³த் ப்ரத²மமக்³நீஷோமீயமுபாக்ருத்யாநுப³ந்த்⁴ய உபாகர்தவ்ய இதி॥ முக்²யக்ரமேண சாங்கா³நாம் தத³ர்த²த்வாத்’ (ஜை.அ.5.பா.1.ஸூ.14) ‘ஸாரஸ்வதௌ ப⁴வத ஏதத்³வை தை³வ்யம் மிது²நம் யத்ஸரஸ்வதீ ஸரஸ்வாம்ஶ்சேதி’ ஸரஸ்வதீதை³வதம் ஸரஸ்வத்³தை³வதம் ச யுக³பத்கர்மத்³வயம் ஶ்ரூயதே । தத்ர ச ஸரஸ்வதீதை³வதஸ்ய யாஜ்யாநுவாக்யாயுக³லம் ப்ரத²மமாம்நாயதே, தத³நந்தரம் பும்தை³வதஸ்ய । தத்ர மந்த்ராணாம் ப்ரயோக³ஶேஷத்வாத்³யாஜ்யாநுவாக்யாபாட²க்ரமேண ப்ரதா⁴நக்ரமோ(அ)வக³த: । அங்க³விஶேஷே நிர்வாபாதௌ³ ஸம்ஶய:, கிமநியதோ(அ)ஸ்ய க்ரம; உத ப்ரதா⁴நக்ரமேண நியத இதி । தத்ர யாஜ்யாநுவாக்யாபாட²க்ரமஸ்ய ப்ரதா⁴நமாத்ரகோ³சரத்வாத³ங்கா³நாமநுஷ்டா²நக்ரமே ஶ்ருத்யாத்³யபா⁴வாந்முக்²யக்ரமஸ்ய ச ப்ரமேயத்வேந ப்ரமாணத்வாநுபபத்தேரநியமே ப்ராப்தே — ஸித்³தா⁴ந்த:; முக்²யக்ரமேணாங்கா³நாம் க்ரமோ நியம்யேத, தத³ர்த²த்வாத், ப்ரதா⁴நார்த²த்வாத³ங்கா³நாம் । யத்³யபி முக்²யக்ரமஸ்ய யாஜ்யாநுவாக்யாபாட²க்ரமாபேக்ஷயா ப்ரமேயத்வம்; ததா²பி ப்ரமிதஸ்யாஸ்ய தூ⁴மாதே³ரிவாந்யத்ர ப்ரமாணத்வமவிருத்³த⁴ம் । ப்ரதா⁴நஸ்ய ஹி ப்ரயோக³விதி⁴நா ஸாங்க³ஸ்யைவ ப்ரயோக³ஶ்சோதி³த:, ஸ சாவர்ஜநீயாத்³வ்யவதா⁴நாத³தி⁴கவ்யவதி⁴மங்கா³நாம் ந ஸஹதே । யதி³ து ப்ரதா⁴நாந்தரஸந்நிதா⁴ வந்யாங்கா³நுஷ்டா²நம், ததா³ தேநைவ ஸ்வப்ரதா⁴நாத³ங்கா³நி விப்ரக்ருஷ்யேரந் ; அதோ முக்²யக்ரமாத³ங்க³க்ரமநியம இதி॥

‘ப்ரவ்ருத்யா துல்யகாலாநாம் கு³ணாநாம் தது³பக்ரமாத்’ (ஜை.அ.5.பா.1.ஸூ.8) வாஜபேயே – ‘ஸப்தத³ஶ ப்ராஜாபத்யாந்பஶூநாலப⁴த’ இதி ஸப்தத³ஶ யாகா³ அங்க³த்வேந ஶ்ரூயந்தே ; தேஷாம் ச வைஶ்வதே³வீம் க்ருத்வா ஸஹ ப்ரசரந்தீதி ப்ரயோக³ஸாஹித்யஶ்ரவணாதே³கோபக்ரமோபஸம்ஹார ஏக ஏவாவாந்தரப்ரயோக³: । தேநைஷாமதிதே³ஶப்ராப்தா: ப்ரோக்ஷணாதி³த⁴ர்மா ந ஏகைகத்ர ஸமாபநீயா: , கிம் தர்ஹி , பஶுஷ்வேக ஏவ பதா³ர்த²: பரிஸமாபநீயஸ்ததோ(அ)ந்யஸ்ததோ(அ)ந்ய:; இதரதா² ஹ்யேகஸ்மிந்பஶௌ ஸர்வாங்கா³நுஷ்டா²நே ப்ரதா⁴நஸ்யாங்கை³ர்விப்ரகர்ஷ: ஸ்யாத் । தத்ர ப்ரத²மமேகபதா³ர்தா²நுஷ்டா²நே விஶேஷதோ வேதா³ப்⁴யநுஜ்ஞாபா⁴வாதி³ச்சை²வ நியாமிகா । ததே³வம்  ஸ்தி²தே த்³விதீயாதி³பதா³ர்த²ப்ரயோகே³ ஸம்ஶய:; கிம் ப்ரத²ம ஏவ த்³விதீயாதா³வபீச்சை²வ காரணமுத ப்ரத²மப்ரவ்ருத்த்யைவ நியம இதி । தத்ர பூர்வபக்ஷ: — ந தாவத் ஶ்ருத்யாத்³யஸ்தி நியாமகம்; ப்ரத²மாங்க³ப்ரவ்ருத்திஶ்ச பௌருஷேயீ வேதே³ந நாப்⁴யநுஜ்ஞாயத இதி ந தத்³வஶாது³க்தரநியம: । தேந ப்ரத²மதராங்கா³ஶ்ரிதபுருஷேச்சை²வ சரமதராங்க³நியாமிகா । ப்ரயோக³ஸௌகர்யம் சைவம் லப்⁴யதே; இதரதா² ஹி ப்ரத²மம் ப்ரயோகா³நுஸம்தா⁴நவ்யக்³ரமநஸ உபரிதநம் ச ப்ரயோக³ம் தத்³வஶேந தந்வாநஸ்ய மதிக்லேஶ: ஸ்யாத் ।

தஸ்மாத³நியம இதி ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:; ஏகப்ரயோக³தயா துல்யகாலாநாம் ப்ரோக்ஷணாத்³யங்கா³நாம் ப்ரவ்ருத்த்யா க்ரமநியம: ; குத:? தது³பக்ரமாத் தேந ப்ரதா⁴நேநாங்கா³நாமுபக்ரமாத், ததே³கப்ரயோக³த்வாதி³த்யர்த²: । ஸப்தத³ஶ யாகா³ங்கா³நி ஸஹ ப்ரயோஜ்யாநி ப்ரத²மாங்கா³நுஷ்டா²நே ஸதி த்³விதீயாதௌ³ ஷோட³ஶபி⁴ர்வ்யவதா⁴நமப்⁴யநுஜாநந்தி ந ததோ(அ)தி⁴கம்; ப்ராவ்ருத்திகக்ரமாஶ்ரயணே ச ஸப்தத³ஶஸு ப்ரத²மாங்கா³நுஷ்டா²நே த்³விதீயோ த⁴ர்ம: ப்ரத²மாதி³பஶுஷு க்ரியமாண: ஷோட³ஶபி⁴ரேவ வ்யவதீ⁴யதே, க்ரமாநந்தராஶ்ரயணே(அ)தி⁴கைரபி வ்யவதா⁴நம் ஸ்யாத்; அத: ப்ரயோக³வசநகோபபரிஹாராய ப்ரவ்ருத்த்யா நியம இதி ।  ஶேஷாணாம் ஶேஷிணாம் ச க்ரமாபேக்ஷாயாம் ஹேதுமாஹ —

யுக³பதி³தி ।

யுக³பத³நுஷ்டா²நப்ராப்தௌ க்ரம: ஸ்யாத்ததே³வ குதஸ்தத்ராஹ —

ஏகபௌர்ணமாஸீதி ।

ஷண்ணாம் மத்⁴யே த்ரய: பூர்ணமாஸ்யா ஸம்ப³த்³தா⁴ஸ்த்ரயோ(அ)மாவாஸ்யயா ।

காலைக்யே(அ)பி யதி³ கர்த்ருபே⁴த³: ஸ்யாத், ததா³ ந க்ரமோ(அ)பேக்ஷ்யேத தந்மாபூ⁴தி³த்யாஹ —

ஏகாதி⁴காரீதி ।

ஸ்வாமித்வேநாதி⁴காரித்வம் தஸ்யைவாநுஷ்டா²த்ருத்வேந கர்த்ருத்வம் ।

ஏகாதி⁴காரிகர்த்ருகத்வே ஹேதுமாஹ —

ஏகப்ரயோக³வசநேதி ।

யஜேதேத்யாக்²யாதே கர்த்ரைக்யஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத்ப்ரயோக³வசநே கர்த்ரைக்யம் ஸித்³த⁴ம் ।

ஏகப்ரயோக³வசநபரிக்³ரஹே ஹேதுமாஹ —

ஏகப²லவதி³தி ।

ஏகஶ்சாஸௌ ப²லவத: ப்ரதா⁴நஸ்ய உபகாரஶ்ச தஸ்மிந் ஸமுச்சித்ய ஸாத⁴நத்வேந உபநிப³த்³தா⁴: ஶேஷா:; ஏகேந ப²லேநாவச்சி²ந்நா: ஶேஷிணோ(அ)த ஏகப்ரயோக³வசநோபக்³ருஹீதா இதி ।

ஸௌர்யார்யமணேதி ।

ஏகாத³ஶே ஸ்தி²தம் – ‘அங்க³வத்க்ரதூநாமாநுபூர்வ்யம்’ (ஜை.அ.5.பா.3.ஸூ.32) ஸௌர்யம் சரும் நிர்வபேத்³ ப்³ரஹ்மவர்சஸகாம:’ ‘ஆர்யமணம் சரும் நிர்வபேத்ஸ்வர்க³காம:’ ‘ப்ராஜாபத்யம் சரும் நிர்வபேச்ச²தக்ருஷ்ணாலமாயுஷ்காம:’ இத்யாதி³ஷு க்ரமபடி²தக்ரதுஷு சிந்தா । கிம் பாட²க்ரமேண ப்ரயோஜ்யா, உதாநியமேநேதி । தத்ர யதா²ங்கா³நாம் ஸமிதா³தீ³நாமேகேந யுக³பத்கரணாஶக்தே: க்ரமாகாங்க்ஷாயாம் பாடா²த் க்ரமநியம:, ஏவம் க்ரதூநாமபீதி ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:; ‘ந வா(அ)ஸம்ப³ந்தா⁴த்’(ஜை.அ.5.பா.3 ஸூ.33) அங்கே³ஷ்வேகப்ரயோக³வசநபரிக்³ரஹாத³ஸ்தி க்ரமாகாங்க்ஷா, க்ரதுஷு நாநாப²லேஷு நைக: ப்ரயோக³வசநோ(அ)ஸ்தி, ந ச ஸர்வே மிலித்வா ப்ரயோஜயந்தி, தேநைஷாமேகப்ரயோக³வசநஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாந்நாஸ்தி க்ரமாகாங்க்ஷா, கிது புருஷஸ்ய । ந ச ததா³காங்க்ஷிதம் விதி⁴ப்ரதிபாத்³யமிதி ததி³ச்ச²யைவ க்ரம:, பாட²க்ரமஸ்த்வத்⁴யயநார்த² இதி । யுக³பத்பாடா²ஸம்ப⁴வேநாவர்ஜநீயதயா பாட²க்ரமஸ்யாக³தத்வாத்தந்நியமஸ்ய சாத்⁴யயநார்த²த்வாதி³த்யர்த²: । கோ³தோ³ஹநஸ்ய புருஷார்த²த்வம் சதுர்தே² சிந்திதம் — யஸ்மிந்ப்ரீதி: புருஷஸ்ய தஸ்ய லிப்ஸா(அ)ர்த²லக்ஷணா(அ)விப⁴க்தத்வாத் (ஜை.அ.4.பா.1.ஸூ.2) த³ர்ஶபூர்ணமாஸயோர்கோ³தோ³ஹநேந பஶுகாமஸ்ய ப்ரணயேதி³தி ஶ்ரூயதே । தத்ர கோ³தோ³ஹநே க்ரத்வர்த²த்வபுருஷார்த²த்வஸம்தே³ஹே பஶுகாமஸ்யேதி ஸமபி⁴வ்யாஹாராத்³வாக்யேந க்ரதூபகாரகத்வேந சோப⁴யார்த²மிதி ப்ராப்தே — ஸித்³தா⁴ந்த:; நோபகாரகத்வம் ஶேஷத்வம், கிம்து தாத³ர்த்²யம்; ததா²ச கோ³தோ³ஹநஸ்ய பஶுஶேஷத்வாந்ந க்ரத்வங்க³த்வம், அங்கா³பேக்ஷா ச க்ரதோருபகாராய; அந்யார்த²ஸ்யாபி க்ரதூபகாரகத்வமவிருத்³த⁴ம், தேந வாக்யாத்புருஷார்த²மேவேதி । யஸ்மிந்நிர்வ்ருத்தே பும்ஸ: ப்ரீதி: ப²லம் ப⁴வதி, தஸ்ய லிப்ஸா ப²லப்ரயுக்தா, ந விதி⁴த:; குத:? தஸ்ய ப²லஸாத⁴நஸ்ய ப்ரீத்யா விபா⁴கா³பா⁴வாதி³தி ஸூத்ரார்த²: ।

அஸ்ய சாப்ப்ரணயநாஶ்ரிதத்வாத்தத்க்ரம ஏவ க்ரம இதி கோ³தோ³ஹநஸ்ய ப்ரணயநாஶ்ரிதத்வமுபபாத³யதி —

நோ க²ல்விதி ।

கல்ப்யதாம் தர்ஹி வ்யாபாராந்தராவேஶஸ்தத்ராஹ —

அப்ப்ரணயநாஶ்ரிதமிதி ।

ப்ரணயநாந்தரவிஶிஷ்டவிதி⁴மாஶங்க்ய ப்ரதீயத இத்யுக்தம் । ஸந்நிஹிதலாபே⁴ந விஶிஷ்டவிதி⁴ரித்யர்த²: ।

ஸாமர்த்²யரூபாத்³ லிங்கா³ச்சாப்ப்ரணயநாஶ்ரிதத்வமாஹ —

யோக்³யத்வாச்சேதி ।

யதா² வா த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமிதி ।

சதுர்தே² சிந்திதம் — உத்பத்திகாலாங்க³விஶயே கால: ஸ்யாத்³வாக்யஸ்ய தத்ப்ரதா⁴நத்வாத் (ஜை.அ.4.பா.3.ஸூ.37) த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமிஷ்ட்வா ஸோமேந யஜேதேதி ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்தே³ஹ, கிமித³மங்க³ஸ்ய விதா⁴யகமுத காலஸ்யேதி । தத்ர க்த்வாஶ்ருதேரங்க³ஸ்ய, தச்சாங்க³த்வம் யஜேதேதி விதி⁴ப்ரத்யாஸத்தே: ஸோமஸ்யைவ । நநு த்³ரவ்யத்³வாரேணாந்யத்ர விஹிதஸோமயாக³ஸ்ய ப்ரத்யாபி⁴ஜ்ஞாநாத்கத²ம் தத்³விதி⁴: । உச்யதே; தத்கார்யஸ்யேஹாப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத்³வாஜபேயேநேஷ்ட்வா ப்³ருஹஸ்பதிஸவேந யஜேதேதிவத் । நஹ்யத்ர ப்³ரஹ்மவர்சஸம் ப்³ருஹஸ்பதிஸவகார்ய ப்ரதீதம், அதோ(அ)ங்க³ம் ப்³ருஹஸ்பதிஸவோ வாஜபேயஸ்ய । ஏவம்ச ஸோமயாகோ³(அ)பி த³ர்ஶபூர்ணமாஸேஷ்டிம் ப்ரத்யங்க³த்வேந விதீ⁴யத இதி ப்ராப்தே — உச்யதே ; அஸ்மிந்காலாங்க³விதி⁴ஸம்ஶயே காலோ விதே⁴ய: ஸ்யாத் । குத: , அஸ்ய வாக்யஸ்ய காலப்ரதா⁴நத்வாத் । யதி³ கர்மவிதி⁴ரேவ ஸ்யாத் , தர்ஹி ரூபேண த்³ரவ்யதே³வதேந பா⁴வ்யம் ; நசேஹ தே³வதாரூபமஸ்தி । அதா²வ்யக்தத்வேநோத்³பி⁴தா³தி³ஷ்விவ ஸௌமிகீ தே³வதா(அ)திதே³ஶேந ப்ராப்யேத, தர்ஹி ஸோமோ(அ)பி ப்ராப்யேதேதி ஸோமேநேதி வ்யர்த²ம் ஸ்யாத³த: ஸோமயாக³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞார்த²மேவ தத் । ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநே ச ந விதி⁴ஸம்ப⁴வ: ; ப்³ருஹஸ்பதிஸவஸ்து வாஜபேயப்ரகரணே ஶ்ருதஸ்தத்ர ப்ரகரணாந்தரந்யாயாத்கர்மாந்தரமேவ விதீ⁴யதே । நாமதே⁴யமபி யஜிபரதந்த்ரதயா ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபகம், கிம்து தத்ரைவ த⁴ர்மலக்ஷணயா வர்ததே । அதோ நாம்நைவ ப்ரஸித்³த⁴ப்³ருஹஸ்பதிஸவத⁴ர்மாணாம் ப்ராபிதத்வாத்³யுக்தம் கர்மவிதா⁴நமிதி ।

யதா²க்³நேயாதீ³நாமிதி ।

ஏகாத³ஶே சிந்திதம் — ப்ரயோஜநாபி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴த் ப்ருத²க்த்வம் தத: ஸ்யாதை³ககர்ம்யமேகஶப்³தா³பி⁴ஸம்யோகா³த் (ஜை.அ.11,பா.1,ஸூ.1) । ஆக்³நேயாதி³ஷு  ஸம்ஶய: கிம் தந்த்ரமேஷாம் ப²லமுத பே⁴தே³நேதி । தத்ர பரஸ்பரநிரபேக்ஷைருத்பத்திவிதி⁴பி⁴ர்விஹிதாநாம் ப்ரதா⁴நாநாம் ப்ருத²க்ப²லாகாங்க்ஷத்வாத்தத்ஸம்நிதௌ⁴ ஶ்ரூயமாணம் ப²லம் பே⁴தே³நாபி⁴ஸம்ப³த்⁴யதே; தத: ப்ரதிப்ரதா⁴நம் ப²லபே⁴தே³ இதி ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்த: । யத்³யப்யேஷாம் ப்ருத²க்த்வம் ப்ருத²கு³த்பத்திவிஹிததா; ததா²ப்யைககர்ம்யம், க்ரியத இதி வ்யுத்பத்த்யா ப²லம் கர்ம, ஏககர்ம்யமேகப²லத்வமித்யர்த²: । குத: , ப்ரயோஜநேந ஸமுச்சிதாநாம் ஸப³ந்தா⁴த்³தே⁴தோ: । ஸ ஏவ குத:, ஏகஶப்³தா³பி⁴ஸம்யோகா³த் । த³ர்ஶபூர்ணமாஸஶப்³தே³ந ஹி ஸமுதா³யவாசிநா நிர்தே³ஶ்ய ப²லே விதீ⁴யந்தே ஆக்³நேயாத³ய, யதா² க்³ராமேணோத³பாந கே²ய இதி ஸமுதா³யஶப்³த³நிர்தே³ஶாத்ஸமுதி³தை: பும்பி⁴ருத³பாந: க²ந்யதே, ந ப்ரதிபுருஷம் கூபபே⁴த³: ஏவமிஹாபி । நநு க³ணாயாநுலேபநமித்யாதௌ³ ஸமுதா³யஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டமப்யநுலேபநாதி³ ப்ரதிபுருஷமாவர்ததே தத்³வத் கிம் ந ஸ்யாத் । நேதி வதா³ம:; யுக்தமநுலேபநாதே³: ஸம்ஸ்காரத்வாத்³த்³ருஷ்டார்த²த்வாச்ச ப்ரதிஸம்ஸ்கார்யமாவ்ருத்திரிஹ ப²லமுத்³தி³ஶ்ய விதீ⁴யமாநாநாமுபாதீ³யமாநாநாமேவாக்³நேயாதீ³நாம் விவக்ஷிதம் ஸாஹித்யமிதி ப²லதந்த்ரதேதி ।

ஸம்க்³ரஹே ஜிஜ்ஞாஸயோ: ப²லாதி³பே⁴த³ம் நிர்தி³ஶ்ய விப⁴ஜநே ஜ்ஞாநயோஸ்தத்கத²நமயுக்தமித்யாஶங்க்யாஹ —

ஜிஜ்ஞாஸாயா இதி ।

இச்சா²யா ஜ்ஞாநபராதீ⁴நதயா ஜ்ஞாநப²லமேவ தத்ப²லமித்யர்த²: ।

ப²லபே⁴தே³ வக்தவ்யே காரணபே⁴த³கத²நம் பா⁴ஷ்யே அநுபயோகீ³த்யாஶங்க்யாஹ —

ந கேவலமிதி ।

விதே⁴யாவிதே⁴யக்ரியாஜ்ஞாநப²லயோருத்பாத்³யதா । வ்யங்க்³யதா ச பே⁴த³ இத்யர்த²: ।

அநுஷ்டா²நாந்தரேத்யத்ராந்தரஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

ஶாப்³த³ஜ்ஞாநேதி ।

க்வசித் ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பர’மித்யாதௌ³ ஜ்ஞாநப²லம் ஸாத்⁴யத்வேந ப்ரதீதமபி ந்யாயப³லாத்³வசநாந்தரவஶாச்சாபி⁴வ்யக்திபரத்வேந வ்யாக்²யாய ப²லபே⁴த³ உக்த:, ஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴த³ஸ்து ப்ரதீதிஸமய ஏவ ஸ்பு²ட இத்யாஹ —

ஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴த³மிதி ।

நநு ப⁴வதேரகர்மகத்வாத்³பா⁴வார்த²த்வே ச நம்புஸகத்வப்ரஸங்கா³த்³ப⁴வ்யஶப்³தே³ந கத²ம் ஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴த³ஸித்³தி⁴ரத ஆஹ —

ப⁴விதேதி ।

நநு ‘தயோரேவ க்ருத்யக்தக²லார்தா²:’ இதி க்ருத்யாநாம் பா⁴வகர்மணோ: ஸ்மரணாத் ‘அசோ யதி³’ தி ஸூத்ரவிஹிதயத்ப்ரத்யயாந்தஸ்ய ப⁴வ்யஶப்³த³ஸ்ய கர்த்ருவாசித்வமயுக்தமித்யாஶங்க்யாஹ —

கர்தரி க்ருத்ய இதி ।

‘ப⁴வ்யகே³யே’த்யாதி³நா ஹி ஸூத்ரேண பா⁴வகர்மவாசிதாநியமமபோத்³ய க்ருத்யப்ரத்யயாந்தா ஏவ ப⁴வ்யாதி³ஶப்³தா³ விகல்பேந கர்தரி நிபாத்யந்தே । அதோ ப⁴வதீதி வ்யுத்பத்த்யா ப⁴வ்யஶப்³த³: கர்த்ருவாசீ । பக்ஷே ச ‘பா⁴வகர்மணோ:’ । அஸ்ய ச ப⁴வதேரநுபஸர்க³த்வாத்ப்ராப்திவாசித்வாபா⁴வாச்ச கர்மாப்ராப்தி: । பா⁴வே து ப⁴வ்யமநேநேதி ஸ்யாத்³ நேஹ ஸ; பும்ல்லிங்க³நிர்தே³ஶாத், உத்பாத்³யத⁴ர்மாபேக்ஷணாச்ச ।

அத: கர்தரி க்ருத்ய இதி ।

நநு ப⁴விது: கத²ம் ஜ்ஞாநகாலே ஸத்த்வாபா⁴வ இத்யாஶங்க்ய ஜ்ஞாநோத்தரபா⁴விப்ரயோஜகவ்யாபாராபேக்ஷணாதி³த்யாஹ —

ப⁴விதா சேதி ।

ப⁴வதிர்ஹ்யஸித்³த⁴கர்த்ருகக்ரியாவாசீ ந பச்யாதி³வத்ஸித்³த⁴கர்த்ருகக்ரியஸ்ததோ ப⁴விதா ஸ்வதோ(அ)ஸித்³த⁴: ஸந்பா⁴வகவ்யாபாராபக்ஷநிஷ்பத்திரர்தா²த்ஸாத்⁴யோ பா⁴தீதி । அத ஏவாஹு: – ‘கரோத்யர்த²ஸ்ய ய: கர்தா ப⁴விது: ஸ ப்ரயோஜக: । ப⁴விதா தமபேக்ஷ்யாத² ப்ரயோஜ்யத்வம் ப்ரபத்³யதே॥‘ இதி ।

பா⁴ஷ்யே பூ⁴தஶப்³த³ஸ்யாதீதவாசித்வப்⁴ரமம் நிரஸ்யதி —

பூ⁴தமிதி ।

நந்வாஜ்ஞாப்⁴யர்த²நாநுஜ்ஞாநாம் லோகே சோத³நாத்வாத்கத²ம் வேதே³ சோத³நா? அத ஆஹ —

ஆஜ்ஞாதீ³நாமிதி ।

உத்க்ருஷ்டபும்ஸ ஸ்வாபி⁴லஷிதோபாயகார்யத்வாபி⁴தா⁴நமாஜ்ஞா, யதா² கா³மாநயேதி । ஏததே³வ ஹீநஸ்யாப்⁴யர்த²நா, யதா² மாணவக்ரமத்⁴யாபயேதி । ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ப்ரயோஜ்யஸ்ய தத்³தி⁴தோபாயோக்திரநுஜ்ஞா, ததா² குரு யதா² ஹிதமிதி । நைதாஸாம் ஸம்ப⁴வோ வேதே³ இத்யுபதே³ஶஶ்சோத³நா । உபதே³ஶோ ஹ்யப்ரவ்ருத்தநியோஜ்யஸ்ய ப்ரயோஜநோபாயபோ³த⁴கோ லோகே(அ)வக³தோ, யதா² கோ³பாலவசஸி ஸுபத²கத²நபரே(அ)நேந பதா² யாஹீதி । நஹீஹாஜ்ஞா; ப்ரயோக்துர்நிகர்ஷாத் । நாப்⁴யர்த²நா; ஸ்வப்ரயோஜநாபா⁴வாத் । நாப்யநுஜ்ஞா; ப்ரயோஜ்யஸ்யாப்ரவ்ருத்தத்வாத்ததி³ஹ நியோஜ்யஸ்யாப்ரவ்ருத்தஸ்ய ஹிதோபாயகர்தவ்யதோக்திரபௌருஷேயே(அ)பி வேதே³ ப⁴வத்யேவேதி । தஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய, ஜ்ஞாயதே(அ)நேநேதி ஜ்ஞாநம், ப்ரமாணமுபதே³ஶோ விதி⁴ரிதி ஜைமிநீயஸூத்ராவயவார்த²: ।

ஸ்வவிஷய இதி பா⁴ஷ்யே ஸ்வஶப்³தே³ந சோத³நாபி⁴தீ⁴யத இதி மத்வாஹ —

ஸ்வஸாத்⁴யே இதி ।

ஸ்வஸ்யா: ப்ரதிபாத்³யே விஷயே பா⁴வநாயாமித்யர்த²: ।

த⁴ர்மஸ்யேத்யுக்த்யா பா⁴வநோபஸர்ஜநபூ⁴தா(அ)பி ஶப்³த³தோ(அ)ர்த²த: ப்ராதா⁴ந்யாத் ஸ்வஶப்³தா³ர்த² இதி க்³ருஹீத்வா(அ)(அ)ஹ —

தத்³விஷயே இதி ।

நநு பா⁴வநாதா⁴த்வர்த²யோர்விதி⁴ஶப்³தே³ந புருஷப்ரவர்தநமஶக்யம்; ப்ரமாணஸ்ய வாய்வாதி³வத்ப்ரேரகத்வாயோகா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ —

பா⁴வநாயா இதி ।

ஸாக்ஷாத்³பா⁴வநாயாஸ்தத³வச்சே²த³கத்வத்³வாரேண சார்தா²த்³தா⁴த்வர்த²ஸ்யேஷ்டோபாயதாம் போ³த⁴யதி, விதி⁴ர்போ³த⁴யித்வா ச தத்ரேச்சா²முபாஹரதி, இச்ச²ம்ஶ்ச புருஷ: ப்ரவர்ததே, தத³நேந க்ரமேண நியுஞ்ஜாநா சோத³நா த⁴ர்மமவபோ³த⁴யதீத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மசோத³நா ப்³ரஹ்மவாக்யம் ।

யதா² த⁴ர்மசோத³நா ப்ரவ்ருத்திஹேதும் போ³த⁴ம் ஜநயதி, நைவம் ப்³ரஹ்மசோத³நேத்யாஹ —

அவபோ³த⁴ஸ்யேதி ।

ப்³ரஹ்மசோத³நயா ஸித்³த⁴வஸ்துவிஷயஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யஹேத்வர்த²மாத்ராவபோ³த⁴ஸ்ய ஜந்யத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

நநு — மா நாம ஜநித⁴ர்மபோ³த⁴வத்³ப்³ரஹ்மபோ³தா⁴த்³விஷயே ப்ரவ்ருத்தி:, ஸ ஏவ து விதி⁴த: கிம் ந ஸ்யாதி³தி ஶங்கதே —

நந்விதி ।

வித்⁴யேகவாக்யத்வேந வஸ்துபோ³த⁴நாத்³வேதா³ந்தாநாம் ந ஸித்³த⁴போ³த⁴மாத்ரபர்யவஸாநமித்யர்த²:॥

பா⁴ஷ்யே(அ)வபோ³த⁴நிர்தே³ஶ ஏவ வித்⁴யவிஷயத்வே ஹேதுக³ர்ப⁴ இதி வ்யாசஷ்டே —

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

யதா² விஶிஷ்டவிதௌ⁴ விஶேஷணவிதி⁴ரர்தா²த், ந விஶேஷணே தாத்பர்யம் , வாக்யபே⁴தா³தே³வம் விஷயவிஶிஷ்டப்ரதிபத்திவிதி⁴ஸாமர்த்²யாத்³ப்³ரஹ்மநிஶ்சய இத்யாஶங்க்யாஹ —

ந ச போ³த⁴ஸ்யேதி ।

விஶிஷ்டக்ரியாவிதா⁴நாத்³யுக்தா விஶேஷணஸ்ய ப்ரமா; வைஶிஷ்ட்²யஸ்ய வாஸ்தவத்வாத், ப்ரதிபத்திவிதி⁴ஸ்து ந விஶேஷணஸத்தாமாக்ஷிபதி; வாசம் தே⁴நுமுபாஸீதேத்யாதா³வாரோப்யஸ்யாபி விதே⁴யதீ⁴விஷயத்வாதி³த்யர்த²: । ஏவம் க்ரமப்ரமாணாபா⁴வஸித்³தௌ⁴ – ‘ப்³ரஹ்மதீ⁴ர்ந நியோகே³ந த⁴ர்மபு³த்³தே⁴ரநந்தரா ।

தத்க்ரமே மாநஹீநத்வாத்ஸ்நாநபு⁴ஜ்யாதி³தீ⁴ரிவ॥‘ நித்யாநித்யவஸ்துவிவேக இதி பா⁴ஷ்யமாக்ஷிபதி —

தத்³விஷயஶ்சேதி³தி ।

அநித்யாத³ப்³ரஹ்மணோ விவேக: கிம் நிஶ்சய:, உத ஜ்ஞாநமாத்ரம் ।

ஆத்³யம் தூ³ஷயதி —

க்ருதமிதி ।

த்³விதீயே விபர்யய:, ஸம்ஶயோ வா । நாத்³ய:; தத: ஶாஸ்த்ரஶ்ரவணே ப்ரவ்ருத்த்யயோகா³த் ।

ந த்³விதீய:; ப்ரபஞ்சாநித்யத்வாநிஶ்சயே தத்³வைராக்³யாயோகா³தி³த்யாஹ —

ததா²சேதி ।

ஸமாத⁴த்தே —

தஸ்மாதி³தி ।

நிஶ்சய ஏவ விவேக: । ந ச ஶாஸ்த்ராநாரம்ப⁴:; இத³ம் நித்யமித³மநித்யமித்யநிஶ்சயாத் । ஆத்மாநாத்மஸமுதா³யே நித்யத்வமநித்யத்வம் ச ஸ்தோ த⁴ர்மா தயோஶ்ச த⁴ர்மிப்⁴யாம் ப⁴விதவ்யமித்யேதாவந்மாத்ரம் நிஶ்சிதம் । யத்³யபி க⁴டாதே³ரநித்யதாவதா⁴ரிதா; ததா²பி ஸகலாநாத்மஸு நாவதா⁴ரிதேதி ।

நித்யத்வஸ்ய வ்யாக்²யா —

ருதமிதி ।

உக்தவிவேகஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ —

ததா²சேதி ।

ஸத்யாஸத்யயோருபாதே³யாநுபாதே³யத்வே ஹேதுமாஹ —

ததே³தேஷ்விதி ।

ஸுக²த்வாந்நித்யமுபாதே³யம் து³:க²த்வாத³நித்யம் த்யாஜ்யமித்யர்த²: । த்³ருஷ்டே(அ)நுப⁴வ:, உபபத்திஸ்த்வத்³ருஷ்டே ।

விகீ³தம், ஸத³தி⁴ஷ்டா²நம், அஸத்யத்வாத்³க³ந்த⁴ர்வபுரீவதி³த்யாதி³வ்யாப்த்யஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ —

ந க²ல்விதி ।

ந சேயதோ விவேகஸ்ய ஸ்வரஸத உத³யே ஶாஸ்த்ரவிப²லத; ஸகு³ணநிர்கு³ணவிவேகாக²ண்ட³ஸமந்வயாதே³ரஸித்³தே⁴ரிதி ।

ந நித்யாதி³விவேகமாத்ரம் வைராக்³யஹேது:, கிம்து தத³ப்⁴யாஸ இத்யாஹ —

அதா²ஸ்யேதி ।

அஸ்ய புருஷஶ்ரேஷ்ட²ஸ்ய ஸம்ஸாரஸமூஹே(அ) நித்யத்வாதி³விஷயம் ப்ரஸம்க்²யாநம் தீ⁴ஸந்ததிருபாவர்ததே இத்யந்வய: । அவீசி: நரகவிஶேஷ: ।

ஜாயஸ்வ ம்நியஸ்வேதி ।

புந: புநர்ஜாயதே ம்ரியதே சேத்யர்த²: । க்ரியாஸமபி⁴ஹாரே லோடி³தி பௌந:புந்யே ஸர்வலகாராபவாதே³ந லோட: ஸ்வாதே³ஶஸ்ய ச விதா⁴நாத் । ஆரப்⁴ய ப்³ரஹ்மலோகமவீசிபர்யந்தம் ஜநநமரணாப்⁴யாமாவர்தமாநம் க்ஷணாத்³யவாந்தரஸர்க³பர்யந்தை: காலை: ஸம்ஸாரஸாக³ரஸ்யோர்மிபூ⁴தைரநிஶமுஹ்யமாநமிதஸ்ததோ நீயமாநமாத்மாநமந்யம் ச ஜீவஸமூஹமவலோக்யேதி யோஜநா ।

உக்தபரிபா⁴வநாயா இஹாமுத்ரார்த²போ⁴க³விராக³ஹேதுதாமாஹ —

ததோ(அ)ஸ்யேதி ।

அநித்யஸம்ஸாரஸ்ய கிம்சித³தி⁴ஷ்டா²நமஸ்தீதி இயாந் விவேகோ ந து ப்³ரஹ்மேதி ।

தது³க்தம் —

ஈத்³ருஶாதி³தி ।

ஆபோ⁴கோ³ மநஸ்கார: । ஆத³ர இதி யாவத் । அததா³த்மிகா ।

வைராக்³யஸ்ய ஶமாதி³ஹேதுதாமாஹ —

தத இதி ।

ஜ்வாலா ஜடாகாரா அஸ்ய ஸந்தீதி ததோ²க்த: । ஶ்ரத்³தை⁴வ தத்த்வவிஷயா வித்தமஸ்ய ந க³வாதீ³தி ததா²(அ)பி⁴ஹித: ।

மோக்ஷேச்சா² ப⁴வது, குதஸ்தாவதா ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா? அத ஆஹ —

தஸ்ய சேதி ।

நித்யா(அ) நித்யவிவேகாதி³ஹேதுத்வஸ்யாத²ஶப்³தா³த³வக³தே: கிமத:ஶப்³தே³நேத்யாஶங்க்ய நாநேந ஜிஜ்ஞாஸாம் ப்ரதி ஸாத⁴நகலாபஸ்ய ஹேதுதோச்யதே, கிம்து தத்ஸ்வரூபா(அ)ஸித்³தி⁴பரிஹாரஹேதுரபி⁴தீ⁴யதே இத்யாஹ —

அத்ரைவமித்யாதி³நா ।

ஶல்கம் ஶகலம் । ஶுசி நரஶிர:கபாலம் ப்ராண்யங்க³த்வாச்ச²ங்க்ஷவதி³த்யஸ்ய ‘நாரம் ஸ்ப்ருஷ்ட்வா(அ)ஸ்தி² ஸஸ்நேஹம் ஸவாஸா ஜலமாவிஶே’தி³த்யாக³மவிரோத⁴: ।

க்ருதகத்வாநுமாநாநுக்³ருஹீதாத்தத்³யதே²தி வாக்யாத்³ ந்யாயஹீநம் அபாமேத்யாதி³வாக்யமாபேக்ஷிகாம்ருதத்வாதி³பரம் வ்யாக்²யேயமித்யாஹ —

க்ஷயிதேதி ।

யத்த்வபி⁴ஹிதம் பா⁴ஸ்கரேண நித்யாநித்யவிவேகாதே³ரப்ரக்ருதத்வாந்ந ததா³நந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்தோ²(அ)த ஏவ கர்மணாம் க்ஷயிஷ்ணுப²லத்வம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ச மோக்ஷஹேதுத்வமத:ஶப்³தே³ந ந பராம்ரஷ்டும் யுக்தமிதி தம் பா⁴ஷ்யபா⁴வவ்யாக்²யயா(அ)நுகம்பதே ।

அத்ர சேதி ।

தர்ஹி ஸகலா வேதா³ந்தா: பராம்ருஶ்யேரந் நேத்யாஹ —

யோக்³யத்வாதி³தி ।

அத²ஶப்³தோ³க்தஹேதுத்வஸமர்த²நயோக்³யத்வாதி³த்யர்த²: । ஹேதுமத்³ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா ஹேதூநாம் நித்யாநித்யவிவேகாதீ³நாம் ஸூத்ரகாரஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸ்த²த்வாத்ததா³நந்தர்யார்த²த்வமத²ஶப்³த³ஸ்ய யுக்தமேவ ।

சதுர்தீ²ஸமாஸாபா⁴வே ஹேதுமாஹ —

தாத³ர்த்²யேதி ।

பாணிநி: கில ‘சதுர்தீ² தத³ர்தா²ர்த²ப³லிஹிதஸுக²ரக்ஷிதை’ரிதி தாத³ர்த்²யஸமாஸம் ஸஸ்மார । சதுர்த்²யந்த: ஶப்³த³ஸ்தத³ர்த²வசநாதி³பி⁴: ஶப்³தை³: ஸமஸ்யதே । சதுர்த்²யந்தஶப்³தா³ர்த²ஸ்தச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶ்யதே । தஸ்மை இத³ம் தத³ர்த²ம் । யதா² குண்ட³லாய ஹிரண்யமித்யத்ர குண்ட³லம் சதுர்த்²யந்தஶப்³தா³ர்த²ஸ்தச்சே²ஷோ ஹிரண்யம், தத்ர குண்ட³லஶப்³த³ஶ்சதுர்த்²யந்த:, குண்ட³லஶேஷவாசிநா ஹிரண்யஶப்³தே³ந ஸமஸ்யதே, குண்ட³லஹிரண்யமிதி । ததா²(அ)ர்த²ஶப்³தா³தி³நாபி, ப்³ராஹ்மணார்த²ம் பய: இத்யாதி³ த்³ரஷ்டவ்யம் । காத்யாயநேந த்வயம் ஸமாஸ: ப்ரக்ருதிவிக்ருத்யோர்நியமித: – ‘சதுர்தீ² தத³ர்த²மாத்ரேணேதி சேத்தர்ஹி ஸர்வத்ர ப்ரஸங்கோ³(அ)விஶேஷாத், ‘ப்ரக்ருதிவிக்ருத்யோரிதி சேத³ஶ்வகா⁴ஸாதீ³நாமுபஸம்க்²யாநம்’ இதி ।

ஏவம் சார்தா²த்ப்ரஸ்துதே தந்நிஷேத⁴ஸித்³தி⁴ரித்யாஹ —

ப்ரக்ருதீதி ।

இத்யேவமாதௌ³ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேத்யேவமாதா³வித்யர்த²: ।

நந்வஶ்வார்தோ² கா⁴ஸோ(அ) ஶ்வகா⁴ஸ இத்யாதா³வப்ரக்ருதிவிகாரே(அ)பி தாத³ர்த்²யஸமாஸோ த்³ருஷ்ட இத்யாஶங்க்ய  காத்யாயநேநைவ ஸமாஸாந்தரமுபஸம்க்²யாதமித்யாஹ —

அஶ்வகா⁴ஸாத³ய இதி ।

நநு ஷஷ்டீ²ஸமாஸாப்⁴யுபக³மே ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸா(அ)வ்யாவர்தகத்வேந கு³ணத்வாத்ப்ரதா⁴நபரிக்³ரஹ இதி பா⁴ஷ்யஸ்த²ப்ராதா⁴ந்யப⁴ங்க³ஸ்தத்ராஹ —

ஷஷ்டீ²ஸமாஸே(அ)பீதி ।

ப்³ரஹ்மோஜ்ஜ²ம் வேத³த்யாக³: । ப்ரதிபத்தௌ விஶேஷணத்வேநாநுப³த்⁴யத இத்யநுப³ந்த⁴: । ஸ்வரூபேண நிரூபிதாயாம் ஜிஜ்ஞாஸாயாம் பஶ்சாத்ஸம்ப³ந்தி⁴ந்யபேக்ஷா, ப்³ரஹ்ம ச ஜ்ஞாநத்³வாரா ஜிஜ்ஞாஸாரூபநிரூபகமிதி ப்ரத²மோதி³தாகாங்க்ஷாவஶேந ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸாயா: கர்மத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே, நநு ஸம்ப³ந்தி⁴மாத்ரதயேத்யர்த²: ।

ஜிஜ்ஞாஸாஜ்ஞாநயோர்விஷயாதீ⁴நநிரூபணம் வைத⁴ர்ம்யத்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரபஞ்சயதி —

ந ஹீதி ।

நநு — ப்ரமாணயுக்த்யாதி³ ஜிஜ்ஞாஸாயா: கர்ம ப⁴விஷ்யதி, ப்³ரஹ்ம து ஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந நிர்தி³ஶ்யதாம் ।

ந; நிர்தி³ஷ்டகர்மலாபே⁴ கல்பநாநுபபத்தேரித்யாஹ —

நந்வித்யாதி³நா ।

ஸம்ப⁴ந்த்ஸ்யதே ஸம்ப³த்³த⁴ம் ப⁴விஷ்யதி ।

நநு ஶ்ருதகர்மத்யாகா³யோகே³ ஸ்தி²தே கத²ம் ஶேஷஷஷ்டீ² ஶங்க்யத இத்யத ஆஹ —

நிகூ³டா⁴பி⁴ப்ராய இதி ।

ப்ரமாணாதி³ப³ஹுப்ரதிஜ்ஞாநாம் ஶ்ரௌதத்வஸித்³தி⁴ரித்யபி⁴ப்ராயஸ்ய நிகூ³ட⁴தா ।

நநு ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தி⁴நீ ஜிஜ்ஞாஸேத்யுக்தே கர்மாநிர்தே³ஶாத³நிரூபிதரூபா ஜிஜ்ஞாஸா ஸ்யாத்³, நேத்யாஹ —

ஸாமாந்யேதி ।

ப³ஹுப்ரதிஜ்ஞாநாம் ஶ்ரௌதத்வலாபா⁴த்கத²ம் ப்ரயாஸவையர்த்²யேந பரிஹாரஸ்தத்ராஹ —

நிகூ³டே⁴தி ।

ஏகஸ்யாபி ப்ரதா⁴நஸ்ய ஶ்ரௌதத்வம் வரம், நது கு³ணாநாம் ப³ஹுநாமபீதி ।

வாச்யஸ்யேதி ।

ஶப்³தோ³பாத்தத்வேந ஸாக்ஷாத்ஸம்நிதி⁴: । ப்ரத²மாபேக்ஷிதஸ்யேத்யாகாங்க்ஷா । ப்ரத²மஸம்ப³ந்தா⁴ர்ஹஸ்யேதி யோக்³யதா । ஏதைர்யுக்தஸ்ய கர்மத்வஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரத²ம: ஸந்நபி ஜக⁴ந்ய: । ஏதை: ரஹிதஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴மாத்ரஸ்ய ஸம்ப³ந்தோ⁴ ஜக⁴ந்ய: ஸந் ப்ரத²ம இதி கல்பநம் வ்யாஹதமித்யர்த²: । ‘கர்த்ருகர்மணோ: க்ருதீ’தி க்ருத்³யோகே³ கர்மணி ஷஷ்டீ²ஸ்மரணாத்³வாச்யம் கர்மத்வம் । ஜிஜ்ஞாஸாபத³ஸ்ய சாகாரப்ரத்யயாந்தத்வாத் க்ருத்³யோக³: । யஸ்து ‘கர்மணிசே’தி கர்மணி ஷஷ்ட்²யா ஸமாஸப்ரதிஷேத⁴:, ஸ ச ‘உப⁴யப்ராப்தௌ கர்மணீ’தி யா கர்த்ருகர்மணோருப⁴யோரபி ஸாமர்த்²யாது³பாதா³நப்ராப்தௌ கர்மண்யேவேதி நியமிதா ஷஷ்டீ² தத்³விஷய: । யதா²(அ)(அ)ஶ்சர்யோ க³வாம் தோ³ஹோ(அ)கோ³பாலகேநேதி । ஏவம் ஹ்யத்ராஶ்சர்யம் வ்யஜ்யேத யதி³ து³ர்தோ³ஹாநாம் க³வாம் தோ³ஹே கர்மத்வமகுஶலஸ்ய சோகோ³பாலஸ்ய கர்த்ருத்வம், ப்ரஸ்துதே து ப்³ரஹ்மகர்மத்வமேவோபாதீ³யதே, ந கர்த்ருக³தோ(அ) திஶய இத்யுப⁴யப்ராப்த்யபா⁴வாத் ‘கர்த்ருகர்மணோ: க்ருதீ’த்யேவ ஷஷ்டீ²; தேந ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேத்யுபபந்ந: ஸமாஸ: இதி ।

பா⁴ஷ்யே ப்ரத்யக்ஷநிர்தே³ஶோ ந யுக்த ஶாப்³த³த்வாத்கர்மத்வஸ்ய, தத்ராஹ —

ப்ரத்யக்ஷேதி ।

அவிருத்³த⁴மபி பரோக்ஷத்வம் வ்யாக்²யேயப்ரத்யக்ஷத்வஸ்ய ப்ரதியோகி³த்வாத்³வ்யாக்²யாதம் । பரமதே கர்மத்வஸ்ய லாக்ஷணிகத்வம் சரமாந்வயப்ரஸஞ்ஜநார்த²ம் ।

நந்வயுக்தமபி ஜ்ஞாநஸ்யேச்சா²விஷயத்வம் ஸௌத்ரஜிஜ்ஞாஸாபதா³த்ப்ரமீயதாம்? ந; ந்யாயஸூத்ரே உபதே³ஶமாத்ரேணா(அ)விஶ்வாஸாதி³த்யாஹ —

நேதி ।

ஸாக்ஷாத்காரஸாத⁴நம் ஜ்ஞாநமிச்சா²விஷய இதி ப்ரதிஜ்ஞாய ப²லவிஷயத்வாதி³ச்சா²யா இதி ஹேதுரயுக்தோ வ்யதி⁴கரணத்வாத்தத்ராஹ —

தது³பாயமிதி ।

ப²லேச்சா²யா ஏவோபாயபர்யந்தம் ப்ரஸாராத³விரோத⁴ இத்யர்த²: ।

ப⁴வது ப்³ரஹ்மவிஷயாவக³திரிதி ।

ஸ்வரூபாவக³தி: ஸ்வவிஷயவ்யவஹாரஹேதுத்வேந தத்³விஷயோக்தா ।

ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி த⁴ர்மவத³ஸுக²த்வாந்ந தத³வக³தி: புமர்த² இத்யாஹ —

ஏவமபீதி ।

ஶ்ருதிஸ்வாநுப⁴வாவக³தநிர்து³:கா²நந்த³மபி⁴ப்ரேத்ய பரிஹார: —

ப்³ரஹ்மாவக³திர்ஹீதி ।

ப்ரதிபா⁴ந் ப்ரதிபா⁴ஸமாந: । அர்த்²யமாநத்வாத் ப்ரார்த்²யமாநத்வாத் ।

அவித்³யாநிவ்ருத்திர்ந ஸ்வரூபாவக³த்யா; நித்யநிவ்ருத்த்யாபாதாத், அபி து வ்ருத்தித இத்யாஹ —

அவித்³யேதி ।

விக³லித(நிகி²ல?) து³:கே²தி வ்ருத்திவ்யக்தஸ்வரூபாபி⁴ப்ராயம் ।பதா³ர்தா²ந்வ்யாக்²யாய ஸூத்ரதாத்பர்யமாஹ —

தஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

ஸூத்ரஸ்யாநுவாத³த்வவ்யாவ்ருத்தயே தவ்யப்ரத்யயமத்⁴யாஹரதி —

ஏஷிதவ்யமிதி ।

கிமிதி ஜ்ஞாநமேஷிதவ்யம் வேதா³ந்தேப்⁴ய ஏவ தத்ஸித்³தே⁴ரிதி ।

ந; ஸம்தே³ஹாதி³நா ப்ரதிப³ந்தா⁴தி³த்யாஹ —

தச்சேதி ।

நந்விச்சா²யா விஷயஸௌந்த³ர்யலப்⁴யத்வாத்கிம் தத்கர்தவ்யதோபதே³ஶேந? தத்ராஹ —

இச்சா²முகே²நேதி ।

ஜ்ஞாதுமிச்சா² ஹி ஸம்தி³க்³தே⁴ விஷயே நிர்ணயாய ப⁴வதி, நிர்ணயஶ்ச விசாரஸாத்⁴ய இதி தத்கர்தவ்யதா(அ)ர்தா²த்³க³ம்யத இத்யர்த²: । ஆர்தி²கே சாஸ்மிந்நர்தே² கர்தவ்யபதா³த்⁴யாஹார: । ஶ்ரௌதஸ்து முமுக்ஷாநந்தரம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேச்சா² ப⁴விதும் யுக்தா இத்யேஷ ஏவ । ததா² சாதி⁴காரார்த²த்வமத²ஶப்³த³ஸ்ய நிஷேத்³து⁴ம் ஜ்ஞாநேச்சா² ஜிஜ்ஞாஸாஶப்³தா³ர்த² இத்யுபபாத³நேந ந விரோத⁴ இதி ।

நநு த⁴ர்மக்³ரஹணாத்³விதீ⁴நாமர்த²விவக்ஷா தத்ர க்ருதா, ந வேதா³ந்தாநாம், நேத்யாஹ —

த⁴ர்மக்³ரஹணஸ்யேதி ।

உபலக்ஷணதயா வேதா³ந்தாநாமர்த²விவக்ஷாப்ரதிஜ்ஞாவத்³விசாரப்ரதிஜ்ஞாபி தத்ரைவாஸ்த்வித்யாஶங்க்யோபரி ப்ரதிபாத³நாத³ர்ஶநாந்நேத்யாஹ —

யத்³யபீதி ।

ப்³ரஹ்மவிசாரப்ரதிஜ்ஞாயாஸ்தத்ர ஸம்ப⁴வமங்கீ³க்ருத்ய பரிஹார உக்த:, இதா³நீம் ஸம்ப⁴வ ஏவ நாஸ்தீத்யாஹ —

நாபீதி ।

அவிரக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மவிசாரே ப்ரவ்ருத்த்யயோகா³தி³த்யர்த²: । ப்³ரஹ்மமீமாம்ஸாரம்பா⁴யேதி ப்ராசா தந்த்ரேணாக³ததோக்தா ।

நித்யாதி³விவேகாநந்தர்யாயேதி ।

தத்ரத்யப்ரத²மஸூத்ரேணேஹத்யப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய । யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³நா ஹ்யஹம்ப்ரத்யயே ஜீவஸ்ய ப்ரஸித்³தே⁴ரஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மாத்மத்வஸ்ய சாபா⁴வாத்³ விஷயமாசிக்ஷிபே ।

அத்ர தூபேத்ய ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வம் வேதா³ந்தேப்⁴யஸ்தத்ஸித்⁴யஸித்³தி⁴ப்⁴யாமாக்ஷேப இதி விபா⁴க³மாஹ —

வேதா³ந்தேப்⁴ய இதி ।

ஸம்தி³க்³த⁴ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வஸம்ப⁴வாதா³க்ஷேபாயோக³மாஶங்க்யாஹ —

நிஶ்சயஜ்ஞாநேநேதி ।

அநிஶ்சாயகத்வம் து வேதா³ந்தாநாமயுக்தம் நிர்தோ³ஷத்வாதி³த்யாஹ —

அபௌருஷேயதேதி ।

நிஷ்பாதி³தா ப்ரமிதிலக்ஷணா க்ரியா யஸ்ய கர்மணோ விஷயஸ்ய ஸ இஹ ததோ²க்த: ।

யத்³யபி நிர்தோ³ஷோ வேத³: ; ததா²பி ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டநிப³ந்த⁴நவசநவ்யக்த்யாபா⁴ஸப்ரதிப³த்³த⁴: ஸம்தி³க்³தா⁴ர்த²: ஸ்யாத³தோ விசாராத்ப்ராகா³பாதப்ரஸித்³தி⁴ம் த³ர்ஶயந்நப்ரஸித்³த⁴த்வபக்ஷோக்தம் தோ³ஷமுத்³த⁴ரதி —

ப்ராக³பி ப்³ரஹ்மமீமாம்ஸாயா இதி ।

பா⁴ஷ்யே ப்³ரஹ்மாஸ்தித்வப்ரதிஜ்ஞா பா⁴தி, கத²ம் ப்ரதீதிபரத்வவ்யாக்²யேத்யாஶங்க்ய ப்ரத்யாய்யேந ப்ரத்யயலக்ஷணாமாஹ —

அத்ரசேதி ।

முக்²யார்த²பரிக்³ரஹே பா³த⁴மாஹ —

தத³ஸ்தித்வஸ்யேதி ।

விமர்ஶே ஸம்ஶயே । தே³ஹாத்³யபே⁴தே³நேதி பே⁴தா³பே⁴த³மதேந ஶங்கா ।

தத்த்வமஸிவாக்யநிர்தி³ஷ்டதத்பத³லக்ஷ்யப்ரஸித்³தி⁴முக்த்வா வாச்யப்ரஸித்³தி⁴மாஹ —

அவித்³யோபாதி⁴கமிதி ।

அவித்³யாவிஷயீக்ருதமித்யர்த²: ।

ஶக்தீதி ।

ஶக்திஜ்ஞாநாப்⁴யாம் காரணம் லக்ஷ்யதே । யோ ஹி ஜாநாதி ஶக்நோதி ச ஸ கரோதி, நேதர இத்யநுவிதா⁴நாதி³த்யர்த²: ।

ஸதே³வேத்யாதி³வாக்யாத்ப்ரஸித்³தி⁴முக்த்வா பதா³த³பி ஸோச்யத இதி வக்தும் ப்ருச்ச²தி —

குத: புநரிதி ।

வாக்யாத்ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யைவ புநரபி குதோ ஹேத்வந்தராத்ப்ரஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

நநு ப்³ருஹதிதா⁴துரதிஶாயநே வர்ததாமாபேக்ஷிகம் து தத்³, ப்³ருஹத் கும்ப⁴ இதிவத்³ , நேத்யாஹ —

அநவச்சி²ந்நமிதி ।

ப்ரகரணாதி³ப்ரஸங்கோசகாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । பதா³ந்தரம் ஸாக்ஷாந்நித்யத்வாதி³போ³த⁴கம் நித்யாதி³பத³ம் । உக்தவிஶேஷணாநாமந்யதமேநாபி ரஹிதஸ்ய ந மஹத்த்வஸித்³தி⁴ரதோ ப்³ரஹ்மபதா³து³க்தவஸ்துஸித்³தி⁴ரிதி । தத்பதா³ர்த²ஸ்ய ஶுத்³த⁴த்வாதே³ரிதி ஸாமாநாதி⁴கரணே ஷஷ்ட்²யௌ । ஜீவஸ்ய ஹி  விஶுத்³த⁴த்வாத்³யேவ தத்பதே³ந ஸமர்ப்யதே, ந பதா³ர்தா²ந்தரமிதி । ப்ரஸித்³தி⁴ர்ஹி ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாதாரமாகாங்க்ஷதி, தேந வ்யவஹிதமபி ஸர்வஸ்யேத்யேதத³ஸ்தித்வப்ரஸித்³தி⁴ரித்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴நீயம் ।

ததா² ஸதி ப்ரதிஜ்ஞாவிஶேஷணம் ஸத்கைமுதிகந்யாயம் த்³யோதயிஷ்யதி, நது ஸர்வஸ்யாத்மத்வாதி³தி ஹேதுவிஶேஷணம், வையர்த்²யாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

ஸர்வஸ்யேதி ।

பாம்ஸுமந்தௌ பாதௌ³ யஸ்ய ஸ ததா² । ஹலம் வஹதீதி ஹாலிக: ।

ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மாஸ்தித்வப்ரஸித்³தி⁴:, ஸர்வோ ஹி தத்ப்ரத்யேதீதி ஸாத்⁴யஹேத்வோரவிஶேஷமாஶங்க்யாஹ —

ப்ரதீதிமேவேதி ।

அஹம் ந நாஸ்மீதி ப்ரத்யேதீதி யோஜநாயாம் அஸ்தீத்வம் ந ஸித்⁴த்³யேத்; அஸத்த்வநிஷேதே⁴(அ)ப்யநிர்வாச்யத்வஸ்யாநிவாரணாத், அதோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ப்ரத்யேதீதி யோஜநைவ ஸாத்⁴வீதி ।

அஹமிதி ப்ரதீதேரஹம்காரமாத்ரவிஷயத்வாந்நாத்மப்ரஸித்³தி⁴: ஸித்⁴யேதி³தி ஶங்கதே —

நந்வஹமிதி ।

ருஜுயோஜநாயாம் ஹ்யவ்யாப்யாத³வ்யாபகப்ரஸஞ்ஜநம் ஸ்யாத், நஹி ப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வோ நாஸ்தித்வப்ரதீத்யா வ்யாப்த:; ஸுஷுப்தௌ விஶ்வாபா⁴வப்ரதீதிப்ரஸங்கா³த், தந்மா பூ⁴தி³தி வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴யதி —

அஹமஸ்மீதி ந ப்ரதீயாதி³தி ।

ஶங்கிதுரநுஶயமபாகரோதி —

அஹம்காராஸ்பத³மிதி ।

அஹமிதி ப்ரதிபா⁴ஸஸ்ய சித³சித்ஸம்வலிதவிஷயத்வமத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யே ஸமர்தி²தம் । ததா²சாஹமிதி ப்ரதீதிராத்மவிஷயாபி, அத ஆத்மப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வே(அ)ஹமிதி ப்ரதீதிர்ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

தத³ஸ்த்வமேதி ।

‘தத்த்வமஸி’ வாக்யே தத்பத³ஸ்ய ப்ரக்ருதஸச்ச²ப்³த³வாச்யப்³ரஹ்மபராமர்ஶிநஸ்த்வம்பதே³ந ஸமாநாதி⁴கரண்யாதி³த்யர்த²: ।

நநு ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வஸ்ய வாக்யார்த²ஸ்யாப்ரஸித்³த⁴த்வேநாப்ரதிபாத்³யத்வாக்ஷேபே பதா³ர்த²ப்ரஸித்³தி⁴ப்ரத³ர்ஶநமநுபயோகீ³த்யாஶங்க்யாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

பதா³ர்த²யோரவத்⁴ருதயோஸ்தாப்⁴யாம் க்³ருஹீதஸம்ப³ந்த⁴பத³த்³வயஸமபி⁴வ்யாஹாராத³பூர்வோ வாக்யார்த²: ஸுஜ்ஞாந இத்யர்த²: ।

ஏவம் தாவதா³பாததோ வாக்யாத்பத³தஶ்ச ப்ரஸித்³தே⁴ர்ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரேண ஶக்யப்ரதிபாத³நத்வஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸாமர்த்²யாஸாதா⁴ரணரூபவிஷயத்வம் ஸமாதா⁴துமாக்ஷிபதீத்யாஹ —

ஆக்ஷேப்தேதி ।

ப்³ரஹ்மண ஆத்மத்வேந லோகப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத்³வாக்யீயப்ரஸித்³தி⁴ரநூத்³யத இத்யாஹ —

தத்த்வமஸீதி ।

நநு த்ருதீயாயா இத்த²ம்பா⁴வார்த²த்வம் விஹாயாத்மத்வேந ஹேதுநா ப்³ரஹ்ம யதி³ லோகே ப்ரஸித்³த⁴மாத்மா ச ப்³ரஹ்மேதி த்வயைவோக்தத்வாதி³தி வ்யாக்²யாயதாம், ததா³ ஹி லோகஶப்³தோ³ ரூடா⁴ர்த²: ஸ்யாத், உச்யதே; தத்பதா³ர்த²மாத்ரஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴ஸ்ததா³நூதி³தா ஸ்யாத், தஸ்யாஶ்சாஜிஜ்ஞாஸ்யத்வம் ப்ரதி ந ஹேதுத்வம்; ஜ்ஞாதே(அ)பி பதா³ர்தே² வாக்யார்த²ஸ்ய ஜிஜ்ஞாஸோபபத்தேரிதி ।

ஸ்யாதே³தத்³யதி³ ப்³ரஹ்மாத்மத்வேந ப்ரஸித்³த⁴மிதி பா⁴ஷ்யமநுபபந்நம்; நஹி மஹாவாக்யே ப்³ரஹ்மாநுவாதே³நாத்மத்வம் விதீ⁴யதே, கிம்து லோகஸித்³த⁴ஜீவாநுவாதே³நாக³மமாத்ரஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மத்வம், அத ஆஹ —

அபே⁴த³விவக்ஷயேதி ।

அந்யத்ர ஹி வாக்யார்த²போ³தோ⁴த்தரகாலம் பதா³ர்தா²நாமுத்³தே³ஶ்யோபாதே³யபா⁴வோ ந வ்யாவர்ததே, அத்ர த்வக²ண்ட³வாக்யார்த²ஸாக்ஷாத்காரே ஸ பா³த்⁴யத இதி த்³யோதயிதுமாத்மபதே³ ப்ரயோஜ்யே ப்³ரஹ்மபத³ம் ப்³ரஹ்மபதே³ சாத்மபத³ம் ப்ரயுக்தமித்யர்த²: ।

நநு விருத்³தா⁴ ப்ரதிபத்திர்விப்ரதிபத்தி:, ஸா ச வஸ்த்வபா⁴வஸாதி⁴கேதி கத²ம் விஷயலாப⁴:, தத்ராஹ —

தத³நேநேதி ।

ந விருத்³த⁴ப்ரதிபத்திமாத்ரேணாபா⁴வாவக³ம:, கிம்து ப்ரமாணமூலதயா; அத: ஸாத⁴கபா³த⁴கப்ரமாணபா⁴வே விப்ரதிபத்தி: ஸம்ஶயபீ³ஜமித்யர்த²: ।

நநு ஸாதா⁴ரணாகாரத்³ருஷ்டௌ ஸம்ஶயோ, நத்விஹ க்ஷணிகவிஜ்ஞாநஸ்தி²ரபோ⁴க்த்ராதா³வஸ்தி ஸாதா⁴ரணோ த⁴ர்மீ இத்யாஶங்க்ய விப்ரதிபத்த்யந்யதா²நுபபத்த்யா தம் ஸாத⁴யதி —

விவாதா³தி⁴கரணமிதி ।

தே³ஹ ஆத்மா இத்யாதி³விவாதா³ஶ்ரயோ த⁴ர்மீ பராக்³வ்யாவ்ருத்தோ(அ)ஹமாஸ்பத³ம் ஸர்வதந்த்ரேஷ்வப்⁴யுபக³த இதி மந்தவ்யம் ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

அந்யதே²தி ।

ஆஶ்ரயஶப்³தோ³ விஷயவாசீ । பி⁴ந்நவிஷயா விப்ரதிபத்தயோ ந ஸ்யுரதோ விவத³மாநாநாமப்யேகமாலம்ப³நமவிகீ³தம் ।

அத்ரோபபத்திமாஹ —

விருத்³தா⁴ ஹீதி ।

விப்ரதிபத்திஶப்³தா³வயவப்ரதிபத்திஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஸாலம்ப³நத்வாத் யத்கிம்சிதா³லம்ப³நம் ஸித்³த⁴ம்; வீத்யுபஸர்க³ப்ரதீதவிரோத⁴வஶாச்ச ததே³கமிதி ஸித்³த்⁴யதி ।

ஏகார்தோ²பநிபாதே ஹி தி⁴யாம் விரோத⁴:; அத்ர வைத⁴ர்ம்யோதா³ஹரணமாஹ —

ந ஹீதி ।

ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மிஸ்பு²ரணே(அ)பி ந ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்ய பு³த்³தி⁴ ஸமாரோஹ:, நஹி ஸாதா⁴ரண: ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்தத்ராஹ —

தஸ்மாதி³தி । 

யஸ்மாத்³விப்ரதிபத்திரேகாலம்ப³நா, யத்தஶ்சைகஸ்மிந்நாலம்ப³நே பூர்வதீ⁴விஷயநிஷேதே⁴ந விருத்³த⁴தீ⁴ருதே³தி; தஸ்மாத்ப்ரதியோகி³தயா விப்ரதிபத்த்யேகஸ்கந்த⁴த்வேந தத்த்வம்பதா³ர்த²ததே³கத்வப்ரதீதிர்லோகஶாஸ்த்ராப்⁴யாம் ஸர்வைரேஷ்டவ்யேதி ।

தர்ஹி க்வ விகா³நமத ஆஹ —

ததா³பா⁴ஸத்வேதி ।

லௌகாயதிகாதீ³நாம் ஸா ப்ரதீதிராபா⁴ஸ: । ஆஸ்திகாநாம் தத்பதா³ர்த²ப்ரதீதேஸ்தத்த்வமர்தை²கத்வப்ரதீதேஶ்ச கௌ³ணதாயாம் ததா² த்வம்பதா³ர்த²தி⁴யோ(அ) ஸங்க³ஸாக்ஷ்யாலம்ப³நத்வே ச விகா³நமிதி ।

த்வம்பதா³ர்த²விப்ரதிபத்திப்ரத³ர்ஶநஸ்ய வாக்யார்த²விப்ரதிபத்தௌ பர்யவஸாநமாஹ —

அத்ரேதி ।

தே³ஹாதி³க்ஷணிகவிஜ்ஞாநபர்யந்தாநாம் சைதந்யம் சேதநத்வமாத்மத்வமித்யர்த²: । போ⁴க்தைவாத்மேதி — பக்ஷே போ⁴க்த்ருத்வம் கிம் விக்ரியா, உத சிதா³த்மத்வம் । நாத்³ய: ।

கர்த்ருத்வபக்ஷாத³விஶேஷாதி³த்யாஹ —

கர்த்ருத்வே(அ)பீதி ।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ —

அபோ⁴க்த்ருத்வே(அ)பீதி ।

ஸக்ரியத்வரூபபோ⁴க்த்ருத்வாபா⁴வே(அ)பீத்யர்த²: । ஸம்க்²யா ஹி ஜநநமரணாதி³நியமாந்நிர்விஶேஷா அபி சேதநா: ப்ரதிதே³ஹம் பி⁴ந்நா இதி மேநிரே । பி⁴ந்நாநாம் ச கும்ப⁴வத்³விநாஶஜாட்³யாபத்திரதோ ந நித்யதத்பதா³ர்தை²கதேதி ।

அத²வா மைவாநுமாயி பே⁴தா³த³நித்யதா, ஆத்மபே⁴தா³ப்⁴யுபக³ம ஏவ ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிரோதீ⁴த்யாஹ —

அத்³வைதேதி ।

லௌகாயதிகாதி³நிரீஶ்வரமதாநுபா⁴ஷணேநைவ தத்பதா³ர்த²ம் ஈஶ்வரே(அ)பி விப்ரதிபத்தி: ஸூசிதா, அதஸ்தாத்³ருஶப்³ரஹ்மாத்மைக்யவாக்யார்தே²(அ)பி விப்ரதிபத்திரர்தா²த்³யுக்தேத்யாஹ —

த்வம்பதா³ர்தே²தி ।

வேத³ப்ராமாண்யவாதி³நோ மீமாம்ஸகாத³ய: । ஶரீராதி³ப்⁴ய இதி=ஶரீராதி³ஶூந்யபர்யந்தேப்⁴ய இதி । ஜீவாத்மப்⁴ய இதி= கர்த்ருபோ⁴க்த்ருப்⁴ய: ।

கேவலபோ⁴க்த்ருப்⁴ய இதி ।

ஸ்வாபா⁴விகமஸ்யேதி = நையாயிகாதி³மதேநேத்யர்த²: ।

யுக்திவாக்யேதி பா⁴ஷ்யஸ்த²தச்ச²ப்³த³ஸ்ய ப்ரத்யேகம் யுக்திவாக்யாப்⁴யாம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் கரோதி —

யுக்தீதி ।

ஆத்மா ஸ போ⁴க்துரிதி பக்ஷே மூலம் யுக்திவாக்யே, அந்யத்ர ததா³பா⁴ஸாவிதி ।

அநர்த²ம் சேயாதி³தி பா⁴ஷ்யார்த²மாஹ —

அபிசேதி ।

பா⁴ஷ்யே தர்கஸ்ய ப்ருத²கு³க்தேர்வேதா³ந்தமீமாம்ஸா கிம் ந தர்க:, நேத்யாஹ —

வேதா³ந்தமீமாம்ஸேதி ।

அர்தா²பத்திரநுமாநம் சாத்ர தர்கோபி⁴மத:, தத்³ரூபா வேதா³ந்தமீமாம்ஸா, தஸ்யா அவிரோதி⁴ந: ஶ்ருதிலிங்கா³த³யஸ்தார்தீயா: பாஞ்சமிகாஶ்ச ஶ்ருத்யர்தா²த³யோ வேத³ப்ராமாண்யபரிஶோத⁴கா: கர்மமீமாம்ஸாயாம் விசாரிதா: । வேத³ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் தத³ர்தா²தீ³நாம் ச லக்ஷணாதீ³நி ந்யாயஶாஸ்த்ரைர்விசாரிதாநி । ஸ்ம்ருத்யாதி³பி⁴ஶ்ச வேதா³நுமாநே(அ)நுமாநசிந்தோபயோக³: । தேந விஹிதஜாதிவ்யக்திபதா³ர்த²விவேகே வேத³ஸ்வரூபக்³ரஹணே ச ந்யாயஶாஸ்த்ரஸ்யோபயோக³: । ஸர்வே சைதே ப்ரமாணாநுக்³ராஹகத்வேந தர்கா உச்யந்த இதி॥ இதி ஜிஜ்ஞாஸாதி⁴கரணம்॥1॥

ஜந்மாத்³யதி⁴கரணவிஷயா:

ஜந்மாத்³யஸ்ய யத: ॥2॥ அநந்தராதி⁴கரணேந ப்ராரிப்ஸிதஸமஸ்த விசாரஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ —

ததே³வமிதி ।

ஸகலஶாஸ்த்ரம் ப்ரதீகேந ஸம்க்³ருஹீதம் । விஷயாதி³ஸத்³பா⁴வாத் ஸமர்தி²தே விசாராரம்மே தமுபஜீவ்யோத்தரவிசாரப்ரவ்ருத்தேர்ஹேதுஹேதுமல்லக்ஷண: ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: ।

ப்ரத²மஸூத்ரேண த்³விதீயஸூத்ரஸ்யாக்ஷேபலக்ஷணாம் ஸங்க³திமாஹ —

ஏதஸ்யேதி ।

முமுக்ஷுணா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய வேதா³ந்தவாக்யவிசார: கர்தவ்ய இதி ப்ரதிஜ்ஞாயாம் ப்³ரஹ்மக²ரூபவிசாரவத்ப்ரமாணயுக்திஸாத⁴நப²லவிசாராணாமர்தா²த் ப்ரதிபா⁴நே கத²ம் ப்ரத²மம் ப்³ரஹ்மைவ விசார்யதே(அ)த ஆஹ—

அத்ரேதி ।

அத்ர யதோ வேத்யாதி³வாக்யம் ப்³ரஹ்ம லக்ஷயதி, உத நேதி லக்ஷணஸ்ய லோகப்ரஸித்³த்⁴யப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴யாம் விஶயே பூர்வபக்ஷமாஹ —

தத்ர யத்³யாவதி³தி ।

பூர்வாதி⁴கரணாக்ஷேபபரிஹாரத்வாத³ஸ்ய தத்ரத்யப்³ரஹ்மலக்ஷணநிரூபகத்வாச்ச ததீ³யமேவ முமுக்ஷ்வபி⁴லஷிதமோக்ஷலாப⁴: ப்ரயோஜநமிதி ந ப்ருத²க்³வக்தவ்யம் । யதா³ஹாசார்ய: ஶப³ரஸ்வாமீ ஆக்ஷேபே சாபவாதே³ ச ப்ராப்த்யாம் லக்ஷணகர்மணி । ப்ரயோஜநம் ந வக்தவ்யம் யச்ச க்ருத்வா ப்ரவர்ததே॥‘ இதி । யத்ர பூர்வாதி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தாக்ஷேபேண பூர்வ:பக்ஷ: தத்ராக்ஷேபிகீ, யத்ர து பூர்வாதி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தேந பூர்வபக்ஷ: தத்ராபவாதி³கீ ஸங்க³தி: । ப்ராப்தி: தத³ர்த²சிந்தா, க்ருத்வா ப்ரவர்தநம் க்ருத்வாசிந்தா, ஸா சாப்⁴யுபக³மவாத³ இதி । ஸஜாதீயவிஜாதீயவ்யாவ்ருத்திப்ரயோஜநோ த⁴ர்மோ லக்ஷணம் நாம ।

ததி³ஹ பரித்³ருஶ்யமாநம் ஜக³தே³வ லக்ஷணம் ப்³ரஹ்மண:, உத நித்யஶுத்³த⁴த்வாதி³ஸ்வரூபமிதி விகல்ப்ய நாத்³ய இத்யுக்தே த்³விதீயமாஶங்க்யாஹ —

நசேதி ।

நநு லோகாஸித்³த⁴மபி வேதே³ந ஜ்ஞாப்யதாமத ஆஹ —

ஐவம் சேதி ।

ந ஜக³த்³ ப்³ரஹ்மலக்ஷணம், கிம்து தத்ப்ரதி காரணத்வம் , தச்ச ஜீவாவித்³யாவிஷயீக்ருதஸ்ய த⁴ர்ம இத்யுபலக்ஷணமுபபாத³யதி —

மாபூ⁴தி³தி ।

தாதா³த்ம்யேநேதி ।

ஐக்யேந ।

ததோ பே⁴தே³ந தத்³த⁴ர்மதயேதி ।

தது³த்பத்த்யா த்விதி ।

தது³த்பந்நத்வேந ஜக³த் ஸ்வகாரணம் லக்ஷயதி ஜ்ஞாபயதி, காரணத்வம் து ப்³ரஹ்மலக்ஷணமித்யர்த²: । வ்ரஜ்யாயா க³தே: । ஜந்ம ஆதி³ர்யயோ: ஸ்தி²திப⁴ங்க³யோஸ்தௌ ஜந்மாதீ³ இத்யந்யபதா³ர்தோ² யதி³ விஶேஷரூபேண விவக்ஷ்யதே, தர்ஹி ஜந்மாதீ³ அஸ்யேதி நிர்தே³ஶே கௌ³ரவம் ஸ்யாத்தந்மா பூ⁴தி³தி ஸாமாந்யவிவக்ஷயா நபும்ஸகப்ரயோக³: ஸூத்ரே க்ருத: ।

தத்ர நபும்ஸகைகவசநப்ரயோகா³ர்ஹம் ஸமாஹாரமாஹேத்யாஹ —

லாக⁴வாயேதி ।

‘ஶ்ருதீரவிஶதா³: காஶ்சித்³பா⁴ஷ்யாணி விஷமாணி ச । வாசஸ்பத்யுக்தபா⁴வாநி பத³ஶோ விப⁴ஜாமஹே’॥

தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாந இதி ।

தச்ச²ப்³தே³ந ப³ஹுவ்ரீஹ்யர்தோ²ந்யபதா³ர்த² உச்யதே । தஸ்ய கு³ணத்வேந ஸம்விஜ்ஞாநம் யஸ்மிந்ஸமாஸே ஸ: ததோ²க்த: । ஸர்வஸ்ய விஶேஷணத்வே ஸமாஸா(அ)ஸம்ப⁴வாத் ஸமாஸார்தை²கதே³ஶோ விஶேஷணமிதி லப்⁴யதே ।

அநாதௌ³ ஸம்ஸாரே கத²ம் ஜந்மாதி³ஸ்தத்ராஹ —

ஜந்மந இதி ।

ஶ்ருத்யா வா கத²மயுக்தம் நிர்தி³ஷ்டமத ஆஹ —

வஸ்த்விதி ।

நாநாதே³: ஸம்ஸாரஸ்யாதி³ர்ஜந்மோச்யதே, கிம் தர்ஹி ப்ரதிவஸ்து ।

க⁴டஸ்ய ஹி ஜந்மைவாதி³ரதி ।

இத³ம: ஸந்நிஹிதவசநத்வாத்ப்ரத்யக்ஷமாத்ரபராமர்ஶித்வமாஶங்க்ய ப்ரதீதிமாத்ரம் ஸந்நிதி⁴ரித்யாஹ —

அஸ்யேதீதி ।

ஸர்வஸ்ய ஜக³தோ ந ஜந்ம; ஆகாஶாதே³ரநாதி³த்வாத், தத்ராஹ —

ஷஷ்டீ²தி ।

வியத³தி⁴கரண (ப்³ர.அ.2.பா.3.ஸூ.1) ந்யாயாத்தஸ்யாப்யஸ்தி ஜந்மாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: ।

ஜக³தோ ஜந்மாதே³ர்வா ப்³ரஹ்மாஸம்ப³ந்தா⁴ந்ந லக்ஷணத்வமித்யாஶங்க்யாஹ —

யத இதி ।

வ்யாக்²யாதமேதத³த⁴ஸ்தாத் । ஏவம் ஸூத்ரபதா³நி வ்யாக்²யாய ப்ரத²மஸூத்ராத்³ ப்³ரஹ்மபதா³நுஷங்கே³ண தச்ச²ப்³தா³த்⁴யாஹாரேண ச வாக்யார்த²மாஹ — அஸ்ய ஜக³த இத்யாதி³நா பா⁴ஷ்யேண ।

தத்³க³தைர்விஶேஷணைர்லக்ஷணே(அ)திவ்யாப்தி: பரிஹ்ரியத இத்யாஹ —

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

ஸ்வபா⁴வ ஏவ நியந்தேதி ஸ்வபா⁴வபக்ஷ:, யத்³ருச்சா²பக்ஷஸ்து ந கிம்சிந்நியாமகமஸ்தீதி । வ்யாஸேத⁴தி=ப்ரதிஷேத⁴தி ।

உத்பத்தே: ப்ரக³ஸத: கத²ம் பு³த்³தா⁴வாலேக²நமத ஆஹ —

அத ஏவேதி ।

யத³ஸதி³தி ப்ரஸித்³த⁴ம் தத்³, பு³த்⁴த்³யாரூட⁴ரூபேண ஸதே³வ; அந்யதா² துரங்க³ஶ்ருங்க³வத்கர்மத்வநிர்தே³ஶாயோகா³தி³தி ஸத்கார்யவாதி³ந ஆஹு: ।

வைஶ்வாநரீயேஷ்ட்யாதி³ஷ்விதி ।

சதுர்தே² ஸ்தி²தம் — ப²லஸம்யோக³ஸ்த்வசோதி³தேந ஸ்யாத³ஶேஷபூ⁴தத்வாத்(ஜை.அ.4.பா.3.ஸூ.38) “வைஶ்வாநரம் த்³வாத³ஶகபாலம் நிர்வபேத்புத்ரே ஜாதே’’ இத்யுபக்ரம்ய ‘‘யஸ்மிந் ஜாத ஏதாபி⁴ஷ்டிம் நிர்வபதி பூத ஏவ ஸ தேஜஸ்வ்யந்நாத³ இந்த்³ரியாவீ பஶுமாந் ப⁴வதீ’’தி ஶ்ரூயதே । தத்ர கிம் பூதத்வாதி³ பிது: ப²லம், உத புத்ரஸ்யேதி ஸம்தே³ஹே, ப²லஸ்ய கர்த்ருகா³மித்வநியமாதி³தரதா² ப்ரேரணாநுபபத்தே: பிதுரிதி ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:; யஸ்மிந் ஜாதே ஏதாமிஷ்டிம் நிர்வபதி ஸ பூத இதி ஜாதகா³மித்வேந ப²லாம்நாநாத் ப²லபோ⁴க்த்ருத்வேநாசோதி³தே பிதரி ப²லஸம்யோகோ³ ந ஸ்யாத்³வசநஸ்ய தம் ப்ரத்யஶேஷபூ⁴தத்வாத் ।

யத்த்வப²லபா⁴கி³நோ ந ப்ரேரணேதி ।

தந்ந; பூதத்வாதி³கு³ணவத்புத்ரவத்தயைவ பிது: ப்ரீத்யுத்பத்தே: ப்ரேரணாவகல்பநாத் ।

அத: புத்ரகா³மி ப²லமிதி ।

அத்ராநேககர்த்ருபோ⁴க்த்ருஜீவாநாம் ஸ்ருஜ்யத்வேந நிர்தே³ஶாஜ்ஜக³த்கர்த்ருத்வாயோக்³யதோக்தா ।

மநஸாபீதி ।

ஜக³தஸ்தாந்ப்ரதி கார்யத்வாயோக்³யதேதி விஶேஷணத்³வயேந ஜீவகர்த்ருகத்வநிஷேத⁴: । வ்யாக்ருதஸ்ய இத்யநேநாநபி⁴வ்யக்தபீ³ஜாவஸ்த²ஜக³தோபி⁴வ்யக்த்யபி⁴தா⁴நாத³ணவ: ப்ராக³ஸத்³ த்³வ்யணுகாத்³யாரப⁴ந்த இதி மதவ்யுதா³ஸ: । ஶேஷம் விஶத³ம் டீகாயாம் । ததே³வ லிலக்ஷயிஷிதஜக³த்³யோநிப்³ரஹ்மஸஜாதீயயா பரப்⁴ரமபரிகல்பிதப்ரதா⁴நாதே³ருக்தவித⁴ஜக³த்ப்ரக்ருதித்வம் ப்³ரஹ்ம வ்யவச்சி²நத்தி । விஜாதீயாத்புந: கார்யாத்காரணத்வாதே³வ । ததா² ச ஸஜாதீயவிஜாதீயவ்யவச்சே²த³கத்வேந ஜக³த்ப்ரக்ருதித்வஸ்ய ஸித்³த⁴ம் லக்ஷணத்வம் ।

த⁴ர்மலக்ஷணேதி ।

த⁴ர்ம இதி லக்ஷணமிதி அவஸ்தே²தி த்ரீணி லக்ஷணாநி யஸ்ய பரிணாமஸ்ய ஸ ததோ²க்த: ।

ஸ சோத்பத்தாவந்தர்ப⁴வதீதி ।

த⁴ர்மபரிணாமம் விவ்ருணோதி —

த⁴ர்மிணோ ஹீதி ।

கநகாதே³ர்த⁴ர்மிணோ த⁴ர்மரூபபரிமாணோ நாம முகுடகடகாதி³ரிதி ஸாம்க்²யப்ரக்ரியா । தத்ர நிரூப்யமாணே பரிணாமஶப்³தா³லம்ப³நே தஸ்ய கடகாதே³ர்ஹேமாதி³த உத்பத்திரித்யர்த²: ।

லக்ஷணபரிணாமமுதா³ஹரதி —

ஏவமிதி ।

ப்ரத்யுத்பந்நத்வம் வர்தமாநத்வம் கடகாதி³கார்யஸ்ய வர்தமாநத்வாதீதத்வப⁴விஷ்யத்வரூபோ லக்ஷணபரிணாம: ஸோ(அ)ப்யுத்பத்திரித்யர்த²: ।

அவஸ்தா²பரிணாமமுதா³ஹரதி —

ஏவமவஸ்தே²தி ।

அதீதாதே³ரேவாதீதத்வாதீததரத்வாதீததமத்வாதி³ரூபோ நவபுராணத்வாத்³யாபத்திரவஸ்தா²பரிணாமோ நாம, ஸ சோத்பத்திரேவேத்யர்த²: ।

அபக்ஷயஸ்ய விநாஶாந்தர்பா⁴வமாஹ —

அபக்ஷயஸ்த்விதி ।

தச்ச ந மூலகாரணேதி ।

புருஷாணாம் ஶ்ருதிமந்தரேணாதீந்த்³ரியார்தே² த³ர்ஶநஸாமர்த்²யாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

ந ச வ்ருத்⁴த்³யாதி³விகாரகத²நாதே³வ மூலகாரணே த்³ரஷ்ட்ருத்வமநுமேயம் அந்யதா²ப்யுபபத்தேரித்யாஹ —

மஹாஸர்கா³தி³தி ।

பரமகாரணாது³த்பத்த்யாத³யோ ந க்³ருஹீதா இதி ஶங்காபநுத்தயே யோத்பத்திர்ப்³ரஹ்மணோ ‘யதோ வேதி’ வாக்யே ஜாயந்த இத்யுத்பத்திரபி⁴ஹிதா யா ச தத்ரைவ ஸ்தி²திஜீவந்தீத்யுக்தா, யஶ்ச தத்ரைவ ப்ரலயோ(அ)பி⁴ஸம்விஶந்தீத்யுக்தஸ்த உத்பத்த்யாத³ய: ஸூத்ரே க்³ருஹ்யந்த இதி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

தத்ரோத்பத்திமாத்ராதே³வ லக்ஷணஸ்யாலக்ஷ்யவ்யாவ்ருத்திஸித்³தௌ⁴ ஸ்தி²திலயோபாதா³நமாஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²மித்யாஹ —

உத்பத்திமாத்ரமிதி ।

உத்பாத³கத்வம் நிமித்தே(அ)பி த்³ருஷ்டமித்யுபாதா³நத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் லயாஶ்ரயத்வமுக்தமித்யர்த²: । நந்வேவமபி லயாதா⁴ரத்வாதே³வோபாதா³நத்வம் லப்⁴யதே, நஹி த³ண்டா³தி³ஷு கும்பா⁴த³யோ லீயந்தே(அ)த இதரவையர்த்²யம் — இதிசேத், மைவம்; உபாதா³நத்வமேவ ந குலத⁴ர்மதயோக்தம், கிம்து ப்ரக்ருதிவிகாராபே⁴த³ந்யாயேநாத்³வைதஸித்³த⁴யே । ஏவம் ச ப⁴வது ப்³ரஹ்ம ஜக³த உபாதா³நம், அதி⁴ஷ்டா²தா து உத்பத்திஸ்தி²த்யோரந்ய: ஸ்யாத் கும்ப⁴கார இவ கும்ப⁴ஸ்யோத்பத்தௌ ராஜேவ ச ராஜஸ்தே²ம்நீதி மா ஶங்கீத்யுத்பத்திஸ்தி²திக்³ரஹணமிதி ।

லக்ஷணாக்²யகேவலவ்யதிரேக்யநுமாநாதே³வ ப்ரதிஜ்ஞாதப்³ரஹ்மப்ரமிதே: ஶாஸ்த்ரயோநித்வ (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.3) ஸமந்வயாதி⁴கரண (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.4) யோர்வையர்த்²யேத்யாஶங்க்யாஹ —

தத³நேநேதி ।

ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய வேதா³ந்தவிசார ஆரப்⁴ய இதி ப்ரதிஜ்ஞாயாம் விஶேஷணத்வேந ப்³ரஹ்மவிஷய இதி ப்ரதிஜ்ஞாவிஷயஸ்யேத்யுக்தம் । லக்ஷணம் ஹி ஸித்³த⁴ஸ்ய வஸ்துதோ பே⁴த³மவக³மயதி, ஈத்³ருஶம் ததி³தி தத்ஸ்வரூபம் வா, ந ஸத்தாம் । கார்யேண ச காரணம் கிம்சித³ஸ்தீதி மிதம் । தத்த்வேகமநேகம் வேதி ஸம்தி³க்³த⁴ம் । தஸ்ய யதை³கத்வம் ஸேத்ஸ்யதி, ததா³ ப⁴வதி தத்ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்தி ச, நேதரதா² । அயமேவ ஸம்ஶய: கல்பநாலாக⁴வஸம்ஜ்ஞகதர்கேணோத்கடைககோடிகதாம் நீத: ஸம்பா⁴வநா ஸமப⁴வந்ந நிர்ணய: ।

விசித்ரப்ராஸாதா³தீ³நாம் ப³ஹுகர்த்ருகத்வஸ்ய ப்ராயேண த்³ருஷ்டத்வாத்ததி³த³முக்தம் —

ஸம்பா⁴வநோக்தேதி ।

ஏவம்ச வக்ஷ்யமாணாதி⁴கரணத்³வயேந ப்ரமாணம் வாச்யமித்யர்த²: ।

ஏததே³வேதி பா⁴ஷ்யேண யுக்தீநாமாஸாம் ஸம்பா⁴வநாஹேதுத்வம் த்³ருடீ⁴க்ரியத இத்யாஹ —

இத்த²ம் நாமேதி ।

நைய்யாயிகைரபி ப்ரமாணாத³மூஷாம் பே⁴தோ³ நாஜ்ஞாயி யுக்தீநாம் । தத: ஸ்தோகைவாஸாம் ப்ரமாணாதூ³நதைவம் ச ஸம்பா⁴வயந்திதராமித்யர்த²: ।

ஸுஹ்ருத்³பா⁴வேநேதி ।

உத்தராதி⁴கரணாரம்பா⁴த்ப்ராக் க்ஷணமபி ஶிஷ்யாணாமநுபபத்திஶங்கா மா பூ⁴தி³தி க்ருபயேத்யர்த²: ।

அத்ர ‘‘நாவேத³விந்மநுதே தம் ப்³ருஹந்தம்’’ ‘‘நைஷா தர்கேண மதிராபநேயே’’ த்யாதி³ஶாஸ்த்ராத்ப்ராகு³க்தயுக்த்யா ச வேதை³கக³ம்யம் ப்³ரஹ்மேதி ஸமாத⁴த்த இத்யாஹ —

பரிஹரதீதி ।

வாக்யார்த²விசாரணாஶப்³தே³ந ஶாப்³த³போ³த⁴ உபாஸநாஸஹித உக்த:, பரஸ்தாத³வக³திரேவேதி மத்⁴யே(அ)த்⁴யவஸாநஶப்³தோ³ ந யுக்த இத்யாஶங்க்ய நாயம் ஜ்ஞாநவசந: கிது ஸம்ஸ்காரஸஹிதலயவிக்ஷேபாவித்³யாஸமாப்திவசந இத்யாஹ —

ஸவாஸநேதி ।

வ்ருத்திரூபஸாக்ஷாத்காரஸ்யாவித்³யாத்⁴வம்ஸிநோ மத்⁴யே வித்³யாமாநத்வே(அ)பி ந ஸோ(அ)த்⁴யவஸாநஶப்³தே³ந க்³ருஹீத அவித்³யாநிவ்ருத்த்யா ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்திம் ப்ரதி வ்யவதா⁴நாதி³தி ।

விமதம், சேதநபூர்வகம், கார்யத்வாதி³த்யாதி³யுக்தி: ஶப்³தா³விரோதி⁴நீ வஸ்துவிஶேஷநிர்தா⁴ரணே தது³பஜீவிநீதி வக்தவ்யம், ப்³ரஹ்மாத்மத்வஸ்ய கேவலயுக்த்யகோ³சரத்வஸ்வாபா⁴வ்யாதி³த்யாஹ —

தது³பஜீவி  சேத்யபீதி ।

யதா²ஹி கில க³ந்தா⁴ரதே³ஶேப்⁴ய ஆநீய சௌரைரரண்யே கஶ்சித்³ப³த்³த⁴சக்ஷுர்நிஹித ஆப்தோபதே³ஶதஸ்தது³பதி³ஷ்டஸ்ய ஸாகல்யேந ந க்³ருஹீதத்வாத்பண்டி³த: ஸ்வயமூஹாபோஹக்ஷமதயா ச மேதா⁴வீ க³ந்தா⁴ராந்ப்ராப்நோதி, ஏவம் பரப்³ரஹ்மண ஆச்சி²த்³ய விவேகத்³ருஷ்டிம் நிருத்⁴யாவித்³யாதி³பி⁴: ஸம்ஸாராரண்யே நிஹிதோ ஜந்து: பரமகாருணிககு³ரூபதே³ஶத: ஸ்வஸ்வபா⁴வம் ப்ரதிபத்³யத இதி பா⁴ஷ்யஸ்த²ஶ்ருத்யர்த²: ।

யது³க்தம் ப்³ரஹ்மணோ மாநாந்தராவிஷயத்வே குதோ மநநமிதி, தத்ராஹ —

ஶப்³தா³விரோதி⁴ந்யேதி ।

காரணஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³ஸித்³தௌ⁴ யுக்தி: ஶப்³த³முபஜீவதி, ந ஸ்வதந்த்ரா; காரணமாத்ரம் து ஸம்பா⁴வயந்தீதிகர்தவ்யதா ந மாநாந்தரமித்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யஸ்தா²நுப⁴வஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

அந்த:கரணேதி ।

நநு கத²ம் வ்ருத்தி: ப்ரமாணமிதி பா⁴ஷ்யே உக்தம்? நிஷ்ப²லத்வாதி³த்யாஶங்க்ய தத்க்ருதாவித்³யாநிவ்ருத்தித்³வாரா ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்தி:, உபசாராத்ப²லமஸ்தீத்யாஹ —

தஸ்யேதி ।

த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயாம் ஶ்ருத்யாத³ய ஏவ ப்ரமாணமித்யயுக்தம், வேத³விஷயஶ்ரோத்ரப்ரத்யக்ஷாத்³யபேக்ஷணாதி³த்யாஶங்க்ய ஜ்ஞாதவ்யே த⁴ர்மே ந ஸாக்ஷாத்காரதது³பயோகி³யுக்த்யாதீ³நாம் ஸம்ப⁴வோ, ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா து ஸாக்ஷாத்காரபர்யந்தேத்யாஹ —

யத்³யபீத்யாதி³நா ।

ந கேவலம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயாமநுப⁴வாதீ³நாம் ஸம்ப⁴வ:, கிம்து தத்த்வஸாக்ஷாத்காரமந்தரேணாபரோக்ஷஸம்ஸாரப்⁴ரமநிவ்ருத்த்யயோகா³த்தேந விநா ந பர்யவஸாநம் சேத்யாஹ —

அநுப⁴வார்தே²தி ।

ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயாமிதி ஸப்தம்யந்தம் பத³ம் ஷஷ்ட்²யந்தத்வேந விபரிணமய்யாநுப⁴வாவஸாநத்வாத்³ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா இதி பா⁴ஷ்யம் யோஜ்யம் । அநுப⁴வோ(அ)வஸாநே ஸமாப்தௌ ப²லத்வேந யஸ்யா: ஸா ததோ²க்தா । த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயாம் த்வநுப⁴வ: காரணத்வேநோபக்ரமே உபயுக்த இத்யர்த²: ।

இஹாநுப⁴வ: ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்திர்ந வ்ருத்தி:, தத்ர ஹேதுமாஹ —

பரேதி ।

ந வ்ருத்திரநித்யத்வாத்³விசாரஸ்ய புஷ்கலம் ப²லமித்யர்த²: । தத³நுப⁴வ ஏவ த்வித்யத்ர வ்ருத்திருக்தா, ஏவகாரேண து தத்க்ருதாவித்³யாநிவ்ருத்தித்³வாரேண ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்திரஶக்யதரேதி ஸூசிதம் । பா⁴ஷ்யே — பூ⁴தஶப்³த³: பரமார்த²வசந:, சஶப்³த³: ஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²:, வ்யதிரேக: ப்ரபஞ்சாபா⁴வோபலக்ஷிதஸ்வரூபம், தத்³விஷயஸாக்ஷாத்காரஸ்ய விகல்பரூபோ ப்³ரஹ்மணா ஸஹ விஷயவிஷயிபா⁴வரூப: ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி, நது தத்த்வத: । உக்தம் ஹீத³ம் ப்ரத²மஸூத்ரே — வ்ருத்திவிஷயத்வமபி தயைவோபஹிதஸ்ய ந நிருபாதே⁴ரிதி, தத்ர ப்ரஸ்மர்தவ்யமித்யர்த²: । அந்யதா²கர்துமித்யத்ர கர்துமித்யஸ்யாநுஷங்கோ³ பா⁴ஷ்யே கார்ய:; கரணாபேக்ஷத்வாத³ந்யதா²கரணஸ்ய ।

உதி³தஹோம: கர்தும் ஶக்யோ(அ)நுதி³தே த்வந்யதே²தி ததா³ஹ —

கர்துமிதி ।

பா⁴ஷ்யஸ்த²வித்⁴யாதி³ஶப்³தா³நுதா³ஹ்ருதவாக்யேஷு யோஜயதி —

க்³ருஹ்ணாதீத்யாதி³நா ।

‘‘நாரம் ஸ்ப்ருஷ்ட்வா(அ)ஸ்தி² ஸஸ்நேஹம் ஸவாஸா ஜலமாவிஶேதி³’’தி நாராஸ்தி²ஸ்பர்ஶநிஷேத⁴: । ‘‘ஶிர:கபாலீ த்⁴வஜவாந் பி⁴க்ஷாஶீ கர்ம வேத³யந் । ப்³ரஹ்மஹா த்³வாத³ஶாப்³தா³நி மிதபு⁴க் ஶுத்³தி⁴மாப்நுயாத்’’ (யாஜ்ஞ0  அ.3 ஶ்லோ.243) இதி ப்³ரஹ்மக்⁴ந: ஶவஶிரஸோ நாராஸ்தோ² த்⁴வஜத்வேந தா⁴ரணவிதி⁴:॥

பா⁴ஷ்யே ப்ரதிஜ்ஞைவ பா⁴தி, ந ஹேதுரத ஆஹ —

ஏதது³க்தமிதி ।

ஸ்வாதந்த்ர்யேண கர்தும் ஸமர்தோ²(அ)பி ஹிதாஹிதோபாயத்வமஜாநந், தத்³போ³த⁴கவிதி⁴நிஷேதா⁴பேக்ஷ இத்யர்த²: ।

அந்த:கரணஜகல்பநாத்³வைவித்⁴யமாஹ —

ஸவாஸநேதி ।

ஜாக்³ரத்³வாஸநாவாஸிதம் மந ஏவ ஸ்வப்நகாரணம், ஜாக்³ரத்ஸம்ஶயவிபர்யயா: ஸம்ஸ்காரஸஹிதாந்தர்ப³ஹி:கரணஜா இத்யர்த²: । யதா²வஸ்துத்வம் வஸ்த்வநுஸாரித்வம் யாஸாம் நாஸ்தி தாஸ்ததோ²க்தா: ।

ந வஸ்த்விதி ।

ஸம்ஶயா ந விகல்பயந்தி, விபர்யயா நாந்யத²யந்தீத்யர்த²: ।

கா²நி=இந்த்³ரியாணி, வ்யத்ருணத்=ஹிம்ஸிதவாந், பராங் பஶ்யதி லோக: ப்ரத்யகா³த்மநஸ்த்வவிஷயத்வமிதி —

அபரோக்ஷத்வாத் ப்ரத்யகா³த்மப்ரஸித்³தே⁴ரித்யத்ரேதி ।

உபரிஷ்டாத் தர்கபாதே³ (அ.2.பா.2) உபபாதி³தம் சேதி । விமதம், தீ⁴மத்க்ருதம், கார்யத்வாதி³த்யநுமாநாந்நேஶ்வரஸித்³தி⁴:; ஜீவஜத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாத், உபகரணாத்³யபி⁴ஜ்ஞகர்த்ருகத்வஸாத⁴நே கதிபயதத³பி⁴ஜ்ஞதாயாம் ஸர்வஜ்ஞாஸித்³தே⁴:, ஸர்வதத³பி⁴ஜ்ஞகர்த்ருகத்வே ஸபக்ஷஸ்ய ஸாத்⁴யஹீநத்வாத், கும்ப⁴ம் நிர்மிதவத: கும்ப⁴காரஸ்ய சைத்ரக்ரய்யோ(அ)யமித்யநவபோ³தா⁴த், ஸாதா⁴ரணே(அ)பி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாத், மந:ஸம்யோக³ஹீநஸ்ய சோபலப்³தே⁴ரபா⁴வாத³மநஸ்கஸ்யாப்யைஶ்வர்யாது³பலப்³தி⁴ஸம்ப⁴வே தத ஏவ விநைவோபலப்³த்⁴யா ஜக³ந்நிர்மாணஸம்ப⁴வேநோபலப்³தி⁴மத்கர்த்ருகத்வஸ்யைவ விலோபேந வ்ருத்³தி⁴க்³ருஹ்ணதோ மூலச்சே²தா³தி³த்யாதி³ ந்யாயகணிகாயாம் வ்யுத³பாதி³தி । உபரிஷ்டாத் ஸமந்வயஸூத்ரே ।

ஜந்மாதி³ஸூத்ரேண யதோ வேத்யாதி³வாக்யம் லக்ஷ்யமிதி பா⁴ஷ்யே உக்தம், தத³ர்த²ம் ஶ்ருதிஸூத்ரயோரர்த²ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாம் த³ர்ஶயதி —

ஶ்ருதிரிதி ।

அத்ர ஸ்வரூபலக்ஷணபரத்வம் ஸூத்ரஸ்ய த³ர்ஶயிதும் தஸ்ய சேதி பா⁴ஷ்யம் ।

தத்³வ்யாசஷ்டே —

அத்ர சேதி ।

ஜக³த்³விஶேஷணை: பூர்வநிர்ணயே(அ)பி ஶ்ருதித இஹ நிர்ணீயதே । காரணம் ப்³ரஹ்மா(அ)நூத்³ய வாக்யேநாநந்த³த்வவிதா⁴நாத்ஸ்வரூபலக்ஷணஸித்³தி⁴: । ஆநந்த³: ஸத்யாதே³ருபலக்ஷணம் நநு — ஆநந்தா³தே³ர்பே⁴தே³ ந ப்³ரஹ்மலக்ஷணத்வம், அபே⁴தே³ வாக்யார்தா²ஸித்³தி⁴:, கு³ணபூ⁴தபதா³ர்த²விஶிஷ்ட: ப்ரதா⁴நபதா³ர்தோ² ஹி வாக்யார்த²: — அத்ரோச்யதே; யத்ர பதா³ர்த²: ப்ரமித: தத்ர ஸ ஏவேதரபதா³ர்த²விஶிஷ்ட: ப்ரதிபாத்³ய: । யஸ்த்வஜ்ஞாத: ஸ நாந்யை: ஶக்யோ விஶேஷ்டுமிதி ஸ ஏவ வாக்யேந ப்ரமேய: । ப்ரமிதே சைதஸ்மிந் வாக்யஸ்ய ஸமாப்தேர்ந விஶிஷ்டபரத்வம் । யதா² ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர இதி ப்ரகர்ஷப்ரகாஶத்³வாரா சந்த்³ரலக்ஷணாந்ந தத்³வைஶிஷ்ட்யம் ; மாநாந்தராதே³வ தத்ஸித்³தே⁴:, உபாயஸ்து வைஶிஷ்ட்யம் அக²ண்ட³சந்த்³ரஸித்³தௌ⁴ । தச்சாவிரோதா⁴ச்சந்த்³ரே(அ)நுஜ்ஞாயதே, ஸத்யாதி³வாக்யே த்வநந்தாதி³பதை³ர்பா³த்⁴யதே வைஶிஷ்ட்யம் । ஏவம்ச அவிஶிஷ்டமபர்யாயாநேகஶப்³த³ப்ரகாஶிதம் । ஏகம் வேதா³ந்தநிஷ்ணாதா அக²ண்ட³ம் ப்ரதிபேதி³ரே॥ நநு — சந்த்³ரலக்ஷணமித³ம்; ததஶ்சந்த்³ர:, இதரஸ்மாத்³பி⁴த்³யதே, சந்த்³ரஶப்³தே³ந வ்யவஹர்தவ்யோ வா, ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶத்வாத், வ்யதிரேகேண தமோவதி³தி வ்யாவ்ருத்திவிஶிஷ்டஸ்ய வாச்யத்வவிஶிஷ்டஸ்ய ச வாக்யேந ப்ரதிபாத்³யத்வம்  — இதி । தந்ந; அப்ரமிதே சந்த்³ரே வ்யாவ்ருத்தேரநவபோ³தா⁴த், ப்ரமிதே(அ)பி ப்ரமாணாந்தராத் ப்ரமிதிர்லக்ஷணவாக்யாத்³வா । ப்ரத²மே ஸாமாந்யத; ப்ரமிதிர்விஶேஷதோ வா । நாக்³ரிம:; ஸாமாந்யஸ்யைவ வ்யாவ்ருத்திஸித்³தௌ⁴ சந்த்³ரஸ்ய தத³ஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த், ந சரம:; விஶேஷக்³ராஹிப்ரமாணாதே³வ வ்யாவ்ருத்திஸித்³தௌ⁴ லக்ஷணவைப²ல்யாத் । ந த்³விதீய:; லக்ஷணவாக்யாச்சந்த்³ரப்ரமிதௌ தஸ்ய தத்ரைவ பர்யவஸாநே வ்யாவ்ருத்திபரத்வாநுபபத்தே: । ந ச சந்த்³ரஶப்³த³வாச்யத்வம் ஸாத்⁴யதே; அசந்த்³ரே சந்த்³ரஶப்³த³வாச்யத்வஸாத⁴நே வ்யாகா⁴தாத் । அத² சந்த்³ரத்வமப்யபி⁴ப்ரேத்ய சந்த்³ரஶப்³த³வாச்யத்வம் ஸாத்⁴யதே, தர்ஹி சந்த்³ரத்வமேவ ஸாத்⁴யதாமவஶ்யாபேக்ஷிதத்வாத்க்ருதமஶ்ருதவாச்யத்வகல்பநயா । தஸ்மாத்ப்ரக்ருஷ்டத்வே ஸதி ப்ரகாஶத்வமஜ்ஞாதசந்த்³ரஜ்ஞாபகம்; அர்தா²த்³வ்யாவ்ருத்த்யாதி³ஸித்³தி⁴: । ஏவம்சைதத³பாஸ்தத் — ஏகேந பதே³ந யாவது³க்தம் தாவதோ(அ)பரேணாபி⁴தா⁴நே பர்யாயத்வம், அதி⁴காபி⁴தா⁴நே விஶிஷ்டவாக்யார்த²த்வாபத்தி: — இதி; வாச்யார்த²நாநாத்வஸ்யேஷ்டத்வால்லக்ஷ்யஸ்ய சைகத்வாத் । நஹி சந்த்³ரத்³வயமஸ்தி, ந ச லக்ஷணஸ்ய விஶிஷ்டத்வால்லக்ஷ்யம் விஶிஷ்டம் ஸ்யாத் । மா பூ⁴த் ஸாமாந்யவத்த்வே ஸத்யஸ்மத்³பா³ஹ்யேந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வம் விஶிஷ்டமித்யநித்யத்வமபி விஶிஷ்டம், தர்ஹி அநித்யத்வஸ்யேவ லக்ஷணாநாத்மகத்வால்லக்ஷ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸத்யாத்³யாத்மகத்வம் ந ஸ்யாதி³தி சேத், நைதத³ஸ்தி; யத:; ‘ஸத்தாதீ³நாம் ஹி ஜாதீநாம் வ்யக்திதாதா³த்ம்யத³ர்ஶநாத் । லக்ஷ்யவ்யக்திரபி ப்³ரஹ்ம ஸத்த்வாதி³ ந ஜஹாதி ந:॥’‘ இஹ ஹி கல்பிதபே⁴த³வ்யக்த்யாஶ்ரிதை: ஸாமாந்யைர்யா வ்யக்தயோ லக்ஷ்யந்தே, தாஸ்தத்³ரூபத்வம் ந ஜஹதி; தரங்க³சந்த்³ராநுக³தசந்த்³ரத்வேந லக்ஷ்யசந்த்³ரவ்யக்திரிவ சந்த்³ராத்மத்வம், ஏவம் ப்³ரஹ்மாபி மாயாகார்யகும்பா⁴தி³கல்பிதவ்யக்தயநுக³தம் ஸத்தயா லக்ஷ்யமாணம் ஸத்த்வம் ந ஹாஸ்யதி । ததா² ஜ்ஞாநத்வாநந்த³த்வாப்⁴யாமப்யந்த:கரணவ்ருத்த்யுபதா⁴நலப்³த⁴பே⁴த³சிதா³நந்த³விஶேஷாநுக³தாப்⁴யாம் லக்ஷ்யமாணசிதா³நந்த³வ்யக்தயோரபி யோஜ்யம் । யதா² ச ஸத்³பே⁴த³ ஔபாதி⁴க:, ஏவம் ஸஜ்ஜ்ஞாநாநந்த³பே⁴தோ³(அ)பி, ஸத்த்வரஹிதஜ்ஞாநாநந்த³யோ: ஶூந்யத்வப்ரஸங்கா³த், போ³தா⁴த்மத்வரஹிதஸதஶ்ச பா⁴நாபா⁴வப்ரஸங்கா³த்³, த்³ருஶ்யத்வே கல்பிதத்வேந ஸத்த்வாயோகா³த்ஸத்³போ³தா⁴த்மகஸாக்ஷிணஶ்ச பரப்ரேமாஸ்பத³த்வேநாநந்த³ஸ்வாபா⁴வ்யாவக³மாதி³தி । ததா²ச கல்பிதபே⁴த³ஸாமாந்யதத³பேக்ஷவ்யக்த்யாகாரபா³தே⁴ந ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தா³த்மகம் ப்³ரஹ்ம நிஶ்சீயதே । ப்ரயோகோ³(அ)பி ஸத்யாதி³வாக்யம், விஶிஷ்டார்த²பரத்வரஹிதம், லக்ஷணவாக்யத்வாத்ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶாதி³வாக்யவதி³தி । ததா² — உபாதி⁴பே⁴த³பி⁴ந்நோ(அ)ர்தோ² யேநைக: ப்ரதிபாத்³யதே । தத³பி ஸ்யாத³க²ண்டா³ர்தே² மஹத்க²ம் கும்ப⁴கம் யதா²॥ நிரம்ஶஸ்ய ஹி ஜீவஸ்யாணுத்வமநந்தத்வம் வா ஸ்யாத் । தத்ர நாணுத்வம்; ஸகலதே³ஹவ்யாபி ஹ்லாதா³நுபலம்ப⁴ப்ரஸங்கா³த்³, விபோ⁴ஶ்ச நபோ⁴வத்³ த்³ரவ்யத்வாவாந்தரஜாத்யநாதா⁴ரஸ்யேஶ்வராத்³பே⁴தா³யோகா³த் । தஸ்மாத³நந்தப்³ரஹ்மாத்மநோ(அ)ஸ்ய பரிச்சே²த³ ஔபாதி⁴க: । ஶ்ரூயதே ச ஜீவஸ்ய பரஸ்மாதௌ³பாதி⁴கோ பே⁴த³: — யதா² ஹ்யயம் ஜ்யோதிராத்மா விவஸ்வாநபோ பி⁴ந்நா ப³ஹுதை⁴கோ(அ)நுக³ச்ச²ந் । உபாதி⁴நா க்ரியதே பே⁴த³ரூபோ தே³வ: க்ஷேத்ரேஷ்வேவமஜோ(அ)யமாத்மா॥இதி ।

நந்வேவம் பூ⁴தப்³ரஹ்மண: கத²ம் ஜக³த்³யோநித்வமத ஆஹ —

ஏததி³தி॥

இதி த்³விதீயம் ஜந்மாத்³யதி⁴கரணம்॥

ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதி⁴கரணவிஷயா:

ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத் ॥3॥ அத்ர ஹேதுமாத்ரம் ப்ரதிபா⁴தி, நைதஜ்ஜக³த்³யோநித்வே, ஸாத்⁴யாவிஶேஷாதி³த்யஸங்க³திமாஶங்க்யார்தி²கப்ரதிஜ்ஞயா ஸங்க³திமாஹ—

ஸூத்ராந்தரமிதி ।

அத² வா வேத³நித்யத்வாத்³ ப்³ரஹ்மணோ விஶ்வயோநிதா । நேதி ஶங்காமபாகர்தும் ஶாஸ்த்ரயோநித்வமுச்யதே ॥ அஸ்மிந்பக்ஷே ஶ்ரௌதப்ரதிஜ்ஞயைவ ஸங்க³தி: ।

அப்⁴யுச்சயார்த²த்வேந ஹேதுபௌநருக்த்யம் பரிஹரதி —

ந கேவலமிதி ।

ஹேத்வந்தரஸமர்த²நாச்சாதி⁴கரணாந்தரத்வம் । ‘அஸ்ய மஹத’ இத்யாதி³வாக்யம் ப்³ரஹ்மணோ வேத³கர்த்ருத்வேந ஸர்வஜ்ஞத்வம் ந ஸாத⁴யத்யுத ஸாத⁴யதீதி வேத³ஸ்ய ஸாபேக்ஷத்வப்ரஸங்கா³ப்ரஸங்கா³ப்⁴யாம் ஸம்ஶயே பூர்வபக்ஷாமாஶங்க்ய நிராகரிஷ்யதே ।

ஸித்³தா⁴ந்தோபக்ரமபா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே —

சாதுர்வர்ண்யேத்யாதி³நா ।

புராணந்யாயமீமாம்ஸா த⁴ர்மஶாஸ்த்ரம் ஷட³ங்கா³நி த³ஶ வித்³யாஸ்தா²நாநி ।

தயா தயா த்³வாரேதி ।

ஸ்ருஷ்டிவாக்யாபேக்ஷிதஸர்கா³தி³ப்ரபஞ்சநத்³வாரா புராணமத்³வைதபரம், ஜாதிவ்யக்திலக்ஷணநிரூபணேந ந்யாயோ வைதி³கபதா³ர்த²ஶுத்³த்⁴யர்த²:; ஶேஷோபயோக³ஸ்து வ்யக்த: ।

உக்தமர்த²ம் ப்ரமாணயதீதி ।

அத்ராயம் பா⁴ஷ்யவிபா⁴க³: — மஹத இத்யாரப்⁴ய ப்³ரஹ்மேத்யந்தேந நி:ஶ்வஸிதஶ்ருத்யா விப⁴க்தத்வஹேதூபக்ருதயா ப்³ரஹ்மகார்யம் வேத³ இத்யுக்தம் । நஹீத்³ருஶஸ்யேத்யாரப்⁴யாஸ்தீத்யந்தேந வ்யதிரேகமுகே²ந ஸர்வஜ்ஞத்வப்ரதிஜ்ஞா । யதி³த்யாதி³நா லோகே இத்யந்தேந வ்யாப்திருக்தேதி ।

விஸ்தரத்வம் ஶாஸ்த்ரவிஶேஷணம் வ்யாப்த்யநுபயோகா³த்³ வ்யர்த²மித்யாஶங்க்ய மஹாவிஷயத்வாத்³வேத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந துல்யவிஷயத்வப்⁴ரமநிவ்ருத்தி: ப்ரயோஜநமித்யாஹ —

விஸ்தரார்த²மிதி ।

யஸ்மாதி³த்யஸ்ய தஸ்யேத்யநேந வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ —

வேத³ஸ்யேதி ।

இத³மிஹாநுமாநம் —

ப்³ரஹ்ம வேத³விஷயாத³தி⁴கவிஷயஜ்ஞம் தத்கர்த்ருத்வாத், யோ யத்³வாக்யப்ரமாணகர்தா ஸ தத்³விஷயாத³தி⁴கவிஷயஜ்ஞ:, யதா² பாணிநிரிதி । ஸர்வாவபா⁴ஸகவேத³கர்த்ருத்வேந பக்ஷத⁴ர்மதாப³லாத்ஸர்வஜ்ஞத்வஸித்³தி⁴ரிதி ।

யத்³வா —

அயம் க⁴ட:, ஏதத³ந்யாஸர்வவித்கர்த்ருகத்வாநதி⁴கரணைதத³ந்யாவேத³த்வாநதி⁴கரணஸகர்த்ருகாந்ய:, க⁴டத்வாத்³, க⁴டாந்தரவதி³தி ।

ஈக்ஷணாதி³ப்ரயத்நாபேக்ஷணாத³ப்ரயத்நஶப்³த³: ஸௌகர்யாபேக்ஷ இத்யாஹ —

ஈஷதி³தி ।

அது⁴நா பூர்வபக்ஷமாஶங்க்ய நிராக்ரியதே । கர்த்ருமத்த்வேந வேத³ஸ்ய ஸாபேக்ஷத்வம் வத³ந் ப்ரஷ்டவ்ய: — ஸாபேக்ஷதா கிம் புருஷநிர்வர்த்யத்வமாத்ராத், அபி⁴நவாநுபூர்வீவிரசநாத்³வா, மாநாந்தரோபலப்³தா⁴ர்த²விஷயவசநரசநாத்³வா, கதிபயகாலவிரசிதஸர்வஸம்ப்ரதா³யஸ்ய வேத³ஸ்யைகபுருஷாந்நி:ஸரணாத்³வா ।

நாத்³ய:, தத்ராபி ஸம்மதத்வாதி³த்யாஹ —

யே(அ)பி தாவதி³தி ।

வ்யக்திரபி⁴வ்யக்தி: । த்³விதீயே க்ரமாந்யத்வமாத்ரமபி⁴நவத்வம், விஸத்³ருஶக்ரமத்வம் வா । ஆத்³யோ ப⁴வத்³பி⁴ரப்யங்கீ³க்ருத: ।

சரமஸ்து நாஸ்மாபி⁴ரபி ஸ்வீக்ருத இத்யாஹ —

தஸ்மாந்நித்யேதி ।

த்ருதீயஸ்த்வநப்⁴யுபக³மநிரஸ்த இத்யாஹ —

வையாஸிகம் த்விதி ।

அநுவர்தமாநா ஆசக்ஷத இத்யநுஷங்க³: ।

நநு விவர்தத்வே வேதா³ந்தாநாம் யாத்³ருச்சி²கத்வாபாதாந்ந க்ரமநியம ஸ்யாத்தத்ராஹ —

யதா²ஹீதி ।

ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஸர்வஶக்தேர்ப்³ரஹ்மணோ நோபாத்⁴யாயவத்க்ரமாநுரோதோ⁴ யுக்த இதி, தத்ராஹ —

யதா²த்ரேதி ।

‘

‘மந்த்ரோ ஹீந: ஸ்வரதோ வர்ணதோ வா மித்²யாப்ரயுக்தோ ந தமர்த²மாஹ । ஸ வாக்³வஜ்ரோ யஜமாநம் ஹிநஸ்தி யதே²ந்த்³ரஶத்ரு: ஸ்வரதோ(அ)பராதா⁴த் (பாணி 0 ஶிக்ஷா 0)॥‘ இதி ஶ்ரூயதே ।

சதுர்த²ம் நிராகரோதி —

நசைகஸ்யேதி ।

ஸர்வதா³ஸம்ப்ரதா³யாவிச்சே²த³மிச்ச²த்³பி⁴ரபி ஸம்ப்ரதா³யப்ரவர்தகேஷ்வாஷ்வாஸ ஆஸ்தே²ய:, ஸ வரமேகஸ்மிந்நேவ ப்³ரஹ்மண்யவக³தஸார்வஜ்ஞ்யே க்ருத இதி பா⁴வ: ।

நநு ந வயமீஶ்வரம் பஶ்யாம: , கத²ம் தத்கர்த்ருகே வேதே³ விஶ்வாஸஸ்தத்ராஹ —

ஸர்கா³தி³பு⁴வாமிதி ।

இதி த்ருதீயம் ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதி⁴கரணம் ॥

ஸமந்வயாதி⁴கரணவிஷயா:

தத்து ஸமந்வயாத்॥4॥ வேதா³ந்தா ப்³ரஹ்மணி ப்ரமாணம் ந வேதி ஸித்³த⁴வஸ்துபோ³தா⁴த்ப²லபா⁴வாபா⁴வாப்⁴யாம் ஸித்³த⁴ம் ரூபாதி³ஹீநம் வஸ்து போ³த⁴யதோ வாக்யஸ்ய மாநாந்தரஸாபேக்ஷத்வாநபேக்ஷத்வாப்⁴யாம் வா ஸம்ஶயே பூர்வாதி⁴கரணத்³விதீயவர்ணகேநாக்ஷேபிகீம் ஸங்க³திமுக்த்வா பூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே —

கிமாக்ஷேப இத்யாதி³நா ।

கத²மிதி த²முப்ரத்யயாந்த: கிம்ஶப்³த³ ஆக்ஷேபே ।

ஜைமிநிஸூத்ரோபந்யாஸோ ந வ்யுத்தி²தஸித்³தா⁴ந்திவிஶ்ரம்பா⁴யாபி து த்³ருட⁴பூர்வபக்ஷநிராஸார்த²ம் ஸித்³தா⁴ந்தாவஶ்யாரம்பா⁴யேத்யாஹ —

பாராமர்ஷேதி ।

அபி⁴தே⁴யாபா⁴வோ(அ)நுப⁴வவிரோதா⁴ந்ந யுக்தோ வக்துமித்யாஹ —

ஆநர்த²க்யம் சேதி ।

பா⁴ஷ்யே பௌநருக்த்யமாஶங்க்ய ஸம்க்³ரஹவிவரணத்வமாஹ —

அத இத்யாதீ³தி ।

வா(அ)ந்தமிதி ।

உபாஸநாதி³க்ரியாந்தரவிதா⁴நார்த²த்வம் வேத்யேதத³ந்தமித்யர்த²: ।

நநு கிமிதி வேதா³ந்தாநாமர்த²வாத³வத்³விதி⁴பதை³கவாக்யதா? மந்த்ரவத்பார்த²க³ர்த்²யமஸ்த்வித்யாஶங்க்ய தர்ஹி தத்³வத்³விதி⁴பி⁴ர்வாக்யைகவாக்யதா ஸ்யாதி³த்யாஹ பா⁴ஷ்யகார: —

மந்த்ராணாம் சேதி ।

இஷே த்வேத்யத்ர சி²நத்³மீத்யத்⁴யாஹாராச்சா²கா²ச்சே²த³: க்ரியா பா⁴தி, க்வசிச்சாக்³நிர்மூர்தே⁴த்யாதௌ³ தத்ஸாத⁴நம் தே³வதாதீ³தி । மந்த்ராஶ்ச ஶ்ருத்யாதி³பி⁴: க்ரதௌ விநியுக்தா: । தே கிம் — உச்சாரணமாத்ரேணாத்³ருஷ்டம் குர்வந்த: க்ரதாவுபகுர்வந்த்யுத த்³ருஷ்டேநைவார்த²ப்ரகாஶநேநேதி ஸம்தே³ஹ: । தத்ர ந தாவத்³ த்³ருஷ்டார்த²த்வமேவ மந்த்ராணாம் ஶக்யம் வக்தும்; உபாயாந்தரேணாபி மந்த்ரார்த²ஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயகாலாவக³தஸ்ய சிந்தாதி³நா ப்ரயோக³ஸமயே ஸ்ம்ருதிஸம்ப⁴வாத்தாவந்மாத்ரார்த²த்வே மந்த்ராணாம் நித்யவதா³ம்நாநவையர்த்²யாத் । அத² து மந்த்ரைரேவார்த²ப்ரத்யாயநநியமாத³த்³ருஷ்டம் கல்ப்யேத, தது³ச்சாரணாதே³வ கல்ப்யதாம்; தஸ்ய பும்வ்யாபாரகோ³சரத்வாத்ஸ்வவ்யாபாரே ச புருஷஸ்ய நியோகா³த்தத்ர ச ப²லாகாங்க்ஷணாதி³தி ப்ராபய்ய ப்ரமாணலக்ஷணே ராத்³தா⁴ந்திதம் – ‘யஸ்ய த்³ருஷ்டம் ந லப்⁴யேத தஸ்யாத்³ருஷ்டப்ரகல்பநா । லப்⁴யதே(அ)ர்த²ஸ்ம்ருதிர்த்³ருஷ்டா மந்த்ரோச்சாரணதஸ்த்விஹ॥ அர்த²ஸ்ம்ருதி: ப்ரயோகா³ர்தா² ப்ரயோகா³ச்ச ப²லோத³ய: । இதி த்³ருஷ்டார்த²ஸம்பத்தௌ நாத்³ருஷ்டமிஹ கல்ப்யதே॥‘ யஸ்து மந்த்ரைரேவ ஸ்மர்தவ்யமிதி நியமஸ்தஸ்ய ந கிம்சித்³த்³ருஷ்டமஸ்தீத்யத்³ருஷ்டம் கல்ப்யதே ।

தஸ்மாத்³த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தா² மந்த்ர இதி ।

உத்பத்திவிதே⁴ரிதி ।

அதி⁴காரவிதி⁴த: ப்ரவ்ருத்திலாபா⁴து³த்பத்திவிதி⁴ரஜ்ஞாதகர்மஸ்வரூபபோ³த⁴பர இத்யர்த²: ।

அநாக³தேதி ।

பா⁴வோ பா⁴வநா, தத்³விஷய: ஸர்வோ விதி⁴: । யத: ஸ உத்பாத்³ய:, உத்பாத்³யத்வே ஹேதுரநாக³தத்வம் । அதி⁴கார: ப²லஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴நம் । விநியோகோ³(அ)த்ர க்ரியாயா: ப²லஶேஷத்வஜ்ஞாபநம் । ப்ரயோக³: அநுஷ்டா²பநம் । கர்மஸ்வரூபஜ்ஞாநமுத்பத்தி: । ப²லஸம்ப³ந்த⁴: க்ரியாயா ந ஶேஷத்வமந்தரேண, தச்ச நாநுஷ்டா²நம் விநா, அநுஷ்டா²நம் ச நாஜ்ஞாதே இத்யவிநாபா⁴வ: । ஸித்³த⁴ம் சேத்பும்வ்யாபாராநபேக்ஷம் ப²லமாரபே⁴த, ஸதா³(அ)(அ)ரபே⁴தேதி நாதி⁴காராதி³ஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: ।

ஸர்வேஷாமவிநாபா⁴வே ஸர்வத்ர சாதூரூப்யமஸ்தீதி கத²மவாந்தரபே⁴த³ஸ்தத்ராஹ —

தத்³வாக்யாநாம் த்விதி ।

உதா³ஹரதி —

யதே²தி ।

ஸர்வவிதி⁴ஷூத்பத்த்யாத³ய: ப்ரதீயந்தே, அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹுயாதி³த்யத்ராப்யக்³நிஹோத்ரேணேஷ்டம் பா⁴வயேதி³த்யர்த²:, நத்வக்³நிஹோத்ரஸ்ய பா⁴வ்யத்வம் । அப²லத்வாத் । ந சாக்³நிஹோத்ரஸ்வரூபஸத்தா போ³த்⁴யா; அபூ⁴த்³ப⁴வதி ப⁴விஷ்யதீத்யாபத்தௌ வித்⁴யுத்கா²தாபாதாத் ।

தஸ்மாத³தி⁴காரவிதி⁴த: ப்ராப்தவிநியோகா³த்³யநுவாதே³நோத்பத்திர்விதி⁴: ஸ்வரூபபரோ ப⁴வதி, ப்³ரஹ்மணி து பா⁴வநாபா⁴வாத³நுவாத்³யஸ்யாபி விநியோகா³தே³ரபா⁴வாந்நோத்பத்திவிதி⁴ரித்யாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

விதி⁴பரத்வே வேதா³ந்தாநாம் ந கேவலமநுவாத³த்வாபா⁴வ:, அபி து விபரீதார்த²த்வம் ச ந ஸ்யாத், பக்ஷாந்தரே து ஸ்யாதி³த்யாஹ —

ஏவம்சேதி ।

யாத்³ருஶமிதி ।

ஜீவாத்³பி⁴ந்நமித்யர்த²: । ஜீவே ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யாரோபாந்ந பே⁴த³க்³ராஹிப்ரமாணவிரோத⁴ இத்யர்த²: ।

ததி³தி ।

ஸூத்ரபதோ³க்தாம் ஸித்³தா⁴ந்தபக்ஷப்ரதிஜ்ஞாமித்யர்த²: ।

ஸம்யக³ந்வய இதி ।

தாத்பர்யம் ஸம்யக்த்வம் ।

நநு ஶாஸ்த்ரயோநித்வத்³விதீயவர்ணகாக்ஷேபஸமாதா⁴நரூபமித³மதி⁴கரணம் , தத்ர ச ‘யதோ வேதி’ வாக்யமுதா³ஹ்ருதமிஹ கிமிதி தது³பேக்ஷிதமத ஆஹ —

யதோ வேதி ।

தத்³ப்³ரஹ்ம ஸர்வஜ்ஞமித்யாதி³பா⁴ஷ்யே யத இத்யாதி³வாக்யப்ரமேயகீர்தநாத்தத்ப்ரமாணம் பு³த்³தி⁴ஸ்த²ம் ப⁴வதீதி நோதா³ஹ்ருதமித்யர்த²: ।

வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வே உபக்ரமோபஸம்ஹாரைக்யம் தாத்பர்யலிங்க³ம் ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

யேநேதி ।

பே⁴த³லக்ஷணே சிந்திதம் – ‘‘பௌர்ணமாஸீவது³பாம்ஶுயாஜ: ஸ்யாத்’’ । ‘‘ஜாமி வா ஏதத்³யஜ்ஞஸ்ய க்ரியதே யத³ந்வஞ்சௌ புரோடா³ஶௌ உபாம்ஶுயாஜமந்தரா யஜதி, விஷ்ணுருபாம்ஶு யஷ்டவ்யோ(அ)ஜாமித்வாய ப்ரஜாபதிருபாம்ஶு யஷ்டவ்யோ(அ)ஜாமித்வாயாக்³நிஷோமாவுபாம்ஶு யஷ்டவ்யாவஜாமித்வாயேதி’’ ஶ்ரூயதே । தத்ரோபாம்ஶுயாஜமந்தரா யஜதீதி கிம் ஸமுதா³யாநுவாத³:, உதாபூர்வயாக³விதி⁴ரிதி விஶயே யதா²க்³நேயாதி³யாகா³நாம் ‘ய ஏவம் வித்³வாந்பௌர்ணமாஸீ யஜதே’ ‘ய ஏவம் வித்³வாநமாவாஸ்யாம் யஜத’ இதி ஸமுதா³யாநுவாதௌ³ । ஏவமித³மபி விஷ்ண்வாதி³வாக்யவிஹிதயாகா³நாம் ஸமுதா³யாநுவாத³: । தத்ர ஹி விஷ்ண்வாத்³யா தே³வதா: ஶ்ரூயந்தே । ‘‘ஸர்வஸ்மை வா ஏதத்³யஜ்ஞாய க்³ருஹ்யதே யத்³த்⁴ருவாயாமாஜ்ய’’ மிதி த்⁴ரௌவாஜ்யத்³ரவ்யஸித்³தி⁴: । தவ்யப்ரத்யயாஶ்ச விதா⁴யகா: ஶ்ரூயந்தே । நத்வந்தராவாக்யே(அ)ஸ்தி த்³ரவ்யதை³வதம் ரூபம் । யஜதீதி ச வர்தமாநாபதே³ஶ: । தது³க்தம் – ‘யாகா³ந்விஷ்ண்வாதி³ஸம்யுக்தாந்விஹிதாந்ரூபவத்தயா । அரூபமந்தராவாக்யமக³த்யைவாவலம்ப³தே॥‘ இதி பூர்வபக்ஷ: ।

ஏதத³தி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தமாஹ —

அநூசோரிதி ।

நிரந்தரயோராக்³நேயாக்³நீஷோமீயயோ: புரோடா³ஶயோ: கரணே ஆலஸ்யம் ஸ்யாதி³தி தோ³ஷம் ஸம்கீர்த்ய தத³பநயார்த²முபாம்ஶுயாஜமாஜ்யத்³ரவ்யகம் விதா⁴யாநந்தரமஜாமித்வாயேதி தத்³விதா⁴நலப்³த⁴ம் ஜாமிதா தோ³ஷஸமாதா⁴நமுபஸம்ஹரதி । அத: ஸார்த²வாதோ³பக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யாதே³கமித³ம் வாக்யம் । ஏகவாக்யதா சோபாம்ஶுயாஜவிதௌ⁴ லப்⁴யதே நேதரத்ராநேகயாக³விதா⁴விதி ।

நநு தவ்யவிஹிதயாகா³நாம் ஸமுதா³யாநுவாதோ³(அ)யமிதி, தத்ராஹ —

அபூர்வேதி ।

ததா²ஹி — யஷ்டவ்ய இதி கர்மப்ராதா⁴ந்யம் விஷ்ண்வாதி³வாக்யே ப்ரதீயதே, யாக³ஸ்தூபஸர்ஜநம் । தத்ர கர்மத்வமப்ரதா⁴நீக்ருத்ய யாக³ப்ராதா⁴ந்யம் லக்ஷணீயம், கர்மதயா ச தே³வதாத்வம் ததோ கு³ருதரா கல்பநா । அந்தராவாக்யே து ஶ்ருதம் யாக³ப்ராதா⁴ந்யம் விதி⁴ஶ்ச பஞ்சமலகாரரூப: । யத்து ரூபாபா⁴வ இதி தந்ந; த்⁴ரௌவாஜ்யலாபா⁴த் । ஆக்³நேயாதீ³ந்யாகா³ந்க்ரமேணாம்நாய மந்த்ரகாண்டே³ தத்க்ரமேணைவ யாஜ்யாநுவாக்யா ஆம்நாதா:, தத்ரோபாம்ஶுயாஜஸ்தா²நே வைஷ்ணவப்ராஜாபத்யாக்³நீஷோமீயாஸ்திஸ்ர ருச: பட்²யந்தே; தாபி⁴ஸ்துல்யார்த²த்வேந விகல்ப்யமாநாபி⁴ர்விஷ்ண்வாதி³தை³வதாநாம் ஸமர்பிதத்வாத் । தஸ்மாத³பூர்வ உபாம்ஶுயாஜோ விதே⁴ய: । விஷ்ண்வாதி³வாக்யாநி த்வர்த²வாதா³ । இத்த²ம் மஹீயாநுபாம்ஶுயாஜோ யத³ஸ்மிந்விஷ்ண்வாத³யோ யஷ்டவ்யா இதி ।

ஏவம் வாக்யாந்தராணாமிதி ।

ऎதரேயகே – ‘‘ஆத்மா வா இத³மேக ஏவே’’ த்யுபக்ரம்ய ‘‘ஸ ஏதமேவ புருஷம் ப்³ரஹ்ம ததமபஶ்ய’’தி³தி ‘‘தமேவ ப்³ரஹ்மாத்மாந’’மபி⁴தா⁴ய ஸமாப்தௌ ‘‘ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மே’’ த்யுபஸம்ஹ்ருதம் । வாஜஸநேயகே(அ)பி – ‘‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யுபக்ரம்ய ‘‘ , ‘‘ அயமாத்மா ப்³ரஹ்மே’’த்யுபஸம்ஹ்ருதம் । ஆத²ர்வணே – ‘‘ கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி’’ ஸர்வாத்மகம் ப்³ரஹ்மோபக்ரம்ய ‘‘ப்³ரஹ்மைவேத³மம்ருதம்  புரஸ்தாதி³தி’’ ததே³வ நிக³மிதம்॥

வேதா³ந்தா யதி³ ஸித்³த⁴வஸ்துபராஸ்தர்ஹி மாநாந்தர ஸாபேக்ஷா: ஸ்யு: பும்வாக்யவதி³தி பூர்வவாத்³யபி⁴மதஸ்ய ப்ரஸங்கே³ ஹேதோ: பௌருஷேயத்வேந ஸோபாதி⁴கத்வம் பா⁴ஷ்யக³தாபிஶப்³தே³ந த்³யோத்யத இத்யாஹ —

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

தஸ்யைவாநைகாந்திகத்வமாஹ —

ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாமபீதி ।

வாக்யஸ்ய ஸத: ஸித்³த⁴வஸ்துபரத்வே பௌருஷேயத்வாபத்திரிதி ஸாத⁴நவ்யாப்திமுபாதே⁴: ஶங்கதே —

யத்³யுச்யேதேதி ।

வாக்யத்வாதி³ லிங்க³ம் யஸ்ய தத்ததா² ।

கார்யபரதாயாம் ஹி வேதா³ந்தாநாம் ந வாக்யத்வாதி³நா ஸாபேக்ஷத்வமநுமேயம், பௌருஷேயத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் ஏவம் ந ச ஸாத⁴நவ்யாப்திரித்யாஹ —

கார்யார்த²த்வ இதி ।

தத்த்வேந= யாதா²த்ம்யேந ।

கார்யே மாநாந்தராயோக்³யத்வஸ்யாஸித்³த⁴த்வாத்தத்பரத்வே(அ)பி வேதா³ந்தாநாம் பௌருஷேயத்வம் ஸம்ப⁴வதீதி ஸமா ஸாத⁴நவ்யாப்தி:, தஶ்ச து³ரபவாத³ம் வாக்யத்வாதி³லிங்க³கம் பௌருஷேயத்வமித்யாஶயேநாஹ —

அத்ர ப்³ரூம இத்யாதி³நா ।

கிம் புநரிதி ।

க்ருதியோக்³யஸ்ய கார்யத்வே பா⁴வார்த²ஸ்யாபி தத்த்வேந மாநாந்தரயோக்³யத்வமித்யர்த²: ।

தர்ஹ்யலௌகிகம் கார்யமிதி ஶங்கதே —

அபூர்வமிதி ।

தர்ஹி மாநாந்தராநவக³தே ஸம்க³திக்³ரஹாயோகா³ல்லிங்கா³தீ³நாமபோ³த⁴கத்வாபாத இத்யாஹ —

ஹந்தேதி ।

நநு யஜேதேதி ஶ்ருதே: கார்யதா பா⁴த்யதோ(அ)பூர்வஸித்³தி⁴ரிதி, தத்ராஹ —

லோகாநுஸாரத இதி ।

ஸ்வர்க³காமபத³ஸமபி⁴வ்யாஹாரஸம்ஜ்ஞகதர்காநுக்³ருஹீதவேதா³தே³வ க்ரியாவிலக்ஷணாபூர்வே லிங்கா³தீ³நாம் ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹ இதி ஶங்கதே —

ஸ்வர்க³காம இதி ।

அயம் தர்கோ(அ)திப்ரஸங்கீ³த்யாஹ —

சைத்யேதி ।

கர்த்ருஸ்மரணாத்ஸ்ப்ருஷ்டத்³ருஷ்டபௌருஷேயத்வேந பு³த்³தா⁴தே³வசைஷாமகார்யார்த²த்வே வேதா³நாமபி பௌருஷேயத்வஸ்ய வாக்யத்வாதி³நா(அ)நுமிதத்வாத³கார்யார்த²த்வம் ஸமாநமித்யர்த²: ।

ஸ்மர்யமாணகர்த்ருகத்வேந வாக்யத்வாதி³ ஸோபாதி⁴கமித்யாஶங்க்ய ஸித்³தா⁴ர்த²வேதா³ந்தேஷ்வபி தத்ஸமமத: கார்யார்த²த்வமநபேக்ஷதாயாமப்ரயோஜகமித்யாஹ —

அந்யதஸ்த்விதி ।

வர்தமாநஸம்ப்ரயோக³ஜப்ரத்யக்ஷஸ்ய கார்யரூபத⁴ர்மகோ³சரத்வாநுபபத்தேர்யோக³ஸாமர்த்²யஸ்யாபீந்த்³ரியவிஷயேஷ்வேவாதிஶயகாரித்வாந்ந த⁴ர்மஸ்ய ப்ரத்யக்ஷதா, லிங்கா³த்³யபா⁴வாச்ச நாநுமேயத்வாதி³, நசாஜ்ஞாதே பும்ஸாம் வசநரசநா ஸம்ப⁴விநீதி வைதி³கீ ரசநா ந பௌருஷேயீதி ந்யாயகணிகாயாம் வ்யுத்பாதி³தம் ।

நந்வபௌருஷேயதயா(அ)நபேக்ஷத்வேப்யக்³நிர்ஹிமஸ்ய பே⁴ஷஜமிதிவந்மாநாந்தரக்³ருஹீதக்³ராஹித்வமித்யாஶங்க்ய தத்த்வமஸீதி, ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்யேதி பா⁴ஷ்யஶேஷேண பரிஹ்ருதமித்யாஹ —

ந சாநதி⁴க³தேதி ।

ஸர்வஸ்மிந்நுபபாதி³தே(அ)ர்தே² பா⁴ஷ்யம் ஸம்வாத³யதி —

ததி³த³மிதி ।

ஸித்³தா⁴ர்த²த்வே ஸத்யபுருஷார்த²நிஷ்ட²த்வம் ஸ்யாதி³தி த்³விதீயபூர்வபக்ஷபீ³ஜம் ।

ஸர்வக்லேஶப்ரஹாணாதி³தி பா⁴ஷ்யஸ்த²ப்ரஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

ஸோ(அ) யமஸ்யேதி ।

பா³ஹ்யாநுஷ்டா²நாநபேக்ஷமஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யாநந்தா³விர்பா⁴வப²லமந்வயவ்யதிரேகிநித³ர்ஶநயுக³லத்³வயப்ரத³ர்ஶநபுர:ஸரம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய த³ர்ஶயதி —

ஏதது³க்தமித்யாதி³நா ।

க்³ரைவேயகம் க்³ரீவாலங்கார: ।

ஸமூலகா⁴தமிதி ।

கஷாதி³த்வாத³நுப்ரயோக³: । ஸஹ மூலேநோபஹந்தீத்யர்த²: ।

ஸமாரோபிதநிப³ந்த⁴ந இதி ।

ஸமாரோபிதா(அ)வித்³யா நிப³ந்த⁴நம் யஸ்ய ஜீவபா⁴வஸ்ய ஸ ததோ²க்த: । ஆத்மாநமேவ லோகம்=சைதந்யம் । தே³வதா=ஸகு³ணம் ப்³ரஹ்ம । ஆதி³ஶப்³தா³த் ப்ராணவிஶுத்⁴த்³யாதி³ க்³ருஹ்யதே ।

உபாஸநாவாக்யைகதே³ஶமுபாஸ்யஸமர்த²கம் விவிநக்தி —

ஆத்மேதீதி ।

யத³வாதி³ பூர்வபக்ஷிணா ந க்வசித³பி வேத³வாக்யாநாம் விதி⁴மந்தரேணார்த²வத்தேதி, தத்ர கிம் யதி³ வேதா³ந்தா விதி⁴மந்தரேண ப்ரமாணம், தர்ஹ்யர்த²வாதா³: கிம் ந ஸ்யுரிதி ப்ரதிப³ந்தீ³ மதா, அத²வா வேத³வாக்யஸ்ய ஸித்³த⁴பரஸ்யாந்யத்ராத³ர்ஶநாத்³வ்யாப்த்யபா⁴வேந ந வேதா³ந்தாநாம் ஸித்³த⁴வஸ்துபரத்வமிதி ।

ஆத்³யமர்த²வாதா³தி⁴கரணபூர்வபக்ஷம் ஸம்க்³ருஹ்ணந்நாஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

ருத³தோ யத³ஶ்ரு அஶீர்யத தத்³ரஜதமப⁴வத்தஸ்மாத்³ரஜதமத³க்ஷிண்யமிதி நிந்தா³ ।

ப³ர்ஹிஷி ப³ர்ஹி:ஸாத்⁴யே யாகே³, ரஜதம் ந தே³யமிதி நிஷேத⁴ஶேஷ இதி ஸித்³தா⁴ந்தம் த³ர்ஶயந்நர்த²வாதா³நாம் நோபேக்ஷாப²லத்வமிதி தாவதா³ஹ —

ஸ்வாத்⁴யாயேதி ।

ப்ரயோஜநபர்யவஸாயிபோ³த⁴ஜநகத்வதத³பா⁴வாப்⁴யாம் விஶேஷம் த³ர்ஶயந்ப்ரதிப³ந்தீ³ம் பரிஹரதி —

ந ச வேதா³ந்தேப்⁴ய இதி ।

நநு நிஷேத⁴ ஏவ ஸ்வநிஷேத⁴ஸ்யாநர்த²ஹேதுத்வாந்யதா²நுபபத்த்யா நிந்தா³ம் கல்பயிஷ்யதி, நேத்யாஹ —

தத்³யதீ³தி ।

அர்த²வாதா³தே³வ நிந்தா³லாபே⁴ நிஷேத⁴கஸ்ய நிஷேதே⁴ நிந்தா³யாம் ச தாத்பர்தம் ந கல்ப்யமித்யர்த²: ।

நநு ‘ஸோ(அ)ரோதீ³தி³தி’ வாக்யே நிந்தா³ ந பா⁴தி, கிது பூ⁴தாநுவாத³ இத்யாஶங்க்ய முக்²யார்தே² ப்ரயோஜநாபா⁴வாந்நிந்தா³ லக்ஷ்யத இத்யாஹ —

லக்ஷ்யமாணேதி ।

த்³விதீயமுத்³பா⁴வ்ய நிஷேத⁴தி —

நநு வித்⁴யஸம்ஸ்பர்ஶிந இத்யாதி³நா ।

தச்ச ஸ்வத இத்யுபபாதி³தம் ந்யாயகணிகாயாமித்யர்த²: ।

நநு ப்ரமாயா: கார்யேண ப்ரமாணாநாம் தஜ்ஜநகத்வமநுமேயம், கத²ம் நாநுமாநக³ம்யமிதி பா⁴ஷ்யமித்யாஶங்க்யாஹ —

யத்³யபீதி ।

கார்யார்தா²பத்த்யபரபர்யாயாநுமாநேந மாநாந்தரேண வா ப்ரமா நோத்பத்³யதே, கிம்தூதி³தாயாம் தஸ்யாமநுமாநம் ப்ரவர்தத இத்யர்த²: । ப்ரமாணாந்தரம் தாவத³பேக்ஷ்யமாணம் ந த்³ருஶ்யதே ।

ஏதத³ர்தா²பத்த்யபேக்ஷணே தூ³ஷணமாஹ —

நாபீதி ।

அபேக்ஷத இத்யநுஷங்க³: । உத்பந்நாயாம் ப்ரமாயாம் ப்ரமாணாநாம் ப்ரமாஜநகத்வஸ்யாநுமாநம், ததஶ்ச ப்ரமோத்பத்திரிதி பரஸ்பராஶ்ரயப்ரஸங்க³: । ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யமநுமாநக³ம்யத்வேந ந ப⁴வதீதி ச பா⁴ஷ்யார்தோ² ந புநரநுமாநேந ஜ்ஞேயமிதி ।

கார்யவிரஹிவேதா³ந்தேப்⁴ய: ப்ரமா யத்³யுத்பத்³யதே, ததா³ ஸ்வத: பரதோ வேதி சிந்தா, நநூத்பத்³யத இத்யத ஆஹ —

ஈத்³ருகி³தி ।

ஸித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தேப்⁴ய: ப்ரமோத்பத்திரநுப⁴வஸித்³தே⁴த்யர்த²: ।

யத்³யநுப⁴வஸித்³தா⁴ப்யந்யத்ர ஸித்³தா⁴ர்தா²ர்த²வாதா³தா³வத³ர்ஶநாத³பஹூயத, ததா³(அ)திப்ரஸங்க³ இத்யாஹ —

அந்யதே²தி ।

ஏவம் தாவத்ஸித்³தே⁴ர்தே²(அ)பி ப்ரமாணாந்தரபரதந்த்ராணாம் பௌருஷேயவாக்யாநாமங்கீ³க்ருத்ய ப்ராமாண்யம் வேதா³ந்தேஷு க்ரியாவிஷயதாமந்தரேண நைரபேக்ஷ்யபுருஷார்த²பர்யவஸாநே ந லப்⁴யேதே இதி மதம், ப்³ரஹ்மாத்மைக்யஸ்ய ப்ரமாணாந்தராக³ம்யத்வேந தத³வக³மமாத்ராயத்தப்ரயோஜநலாபே⁴ந ச பராணுத³த் ।

இதா³நீம் கார்யாந்விதபதா³ர்தே² பத³ஸங்க³திக்³ரஹேண ஸித்³த⁴ம் வஸ்து ந ஶப்³த³ப்ரமேயமிதி வேதா³ந்தாநுபாஸநநியோக³பராந் யே மந்யந்தே, தந்மதேந பூர்வபக்ஷமாஹ —

அஜ்ஞாதேதி ।

அத²வா ஆரோபிதப்³ரஹ்மபா⁴வஸ்ய ஜீவஸ்யோபாஸ்திபரா வேதா³ந்தா ந ப்³ரஹ்மாத்மத்வே ப்ரமாணமிதி பூர்வ: பக்ஷ: ॥

‘அயம் து — ஸந்து வேதா³ந்தா மாநம் ப்³ரஹ்மாத்மவஸ்துநி । கிம்து ஜ்ஞாநவிதி⁴த்³வாரேத்யேஷ பே⁴த³: ப்ரதீயதாம்॥‘ அதஏவ பா⁴ஷ்யம் யத்³யபி ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகம் ப்³ரஹ்மேதி । தத்ர கார்யவிஷயாத்³வாக்யாத்³ ப்³ரஹ்மநிஶ்சய இதி ப்ரதிஜ்ஞாஸாமர்த்²யாதே³வ, ந ஸித்³தா⁴ர்தா²தி³தி லப்⁴யதே ।

தத்ர ஹேது: —

ஸித்³தே⁴ வஸ்துந்யஜ்ஞாதஸங்க³தித்வேநேதி ।

யத்ர வ்ருத்³த⁴ப்ரயுக்தஶப்³த³விஷயத்வம் தத்ர ஸங்க³தி: ஶப்³த³ஸ்ய க்³ருஹ்யதே, ஸித்³தே⁴து தத்³வ்யாவர்தமாநம் ஸ்வவ்யாப்யம் ஸங்க³திக்³ரஹம் வ்யாவர்தயதீத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

யத்ர ஹீதி ।

லோகேநேதி ।

வ்ருத்³தே⁴: ப்ரயோக³வ்யாபகவக்த்ருவிவக்ஷாஶ்ரோத்ருப்ரதிபத்தீச்ச²யோரபா⁴வாத்ஸித்³தே⁴ ப்ரயோகா³பா⁴வமாஹ —

நசேதி ।

ரூபமாத்ரம்= வஸ்துமாத்ரம் ।

ஸர்வபதா³நாம் கார்யார்த²த்வே ஸதி பர்யாயத்வமாஶங்க்ய —

தத்ர கிம்சிதி³தி ।

கார்யார்த²:= கார்யஶேஷ: । அத்ர ப்ரயோக³: — கோ³பத³ம் ந கார்யாநந்விதே கோ³த்வே க்³ருஹீதஸம்ப³ந்த⁴ம், தத்ர வ்ருத்³தை⁴ரப்ரயுக்தத்வாத், துரக³பத³வத் ।

ஏவம் ஸர்வத்ர ஸித்³தே⁴ வஸ்துந்யுத்தமவ்ருத்³த⁴ஸ்ய ஶப்³த³ப்ரயோகா³பா⁴வமுக்த்வா மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ப்ரவ்ருத்தேர்வ்யுத்பத்திலிங்க³பூ⁴தாயாஸ்தத்ராபா⁴வாச்ச தத்ர ந வ்யுத்பத்திரித்யாஹ —

அபிசேதி ।

ஶாஸ்த்ரத்வேநேத்யாதி³ஹேதூந்வ்யாசஷ்டே —

அபிசேத்யாதி³நா ।

ந ச ரஜ்ஜுரிதி ।

நகாரோ(அ)யம் ‘ஸாம்ஸாரிகத⁴ர்மாணாம் ந ச நிவ்ருத்தி:’ இதி உபரி ஸப³ந்த⁴நீய: ।

யதா²கத²ம்சிதி³தி ।

ஸித்³த⁴பதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³ஸ்ய நியோகா³விநாபா⁴வாதி³ஹாபி மா பை⁴ஷீரிதி நியோக³ம் கல்பயித்வா(அ)ந்யபராதே³வ வாக்யாத்ஸித்³த⁴ரூபார்த²நிஶ்சய இத்யர்த²: ।

கிம்த்விதி ।

ஆத்மப்ரதிபத்திர்விஷயோ(அ)வச்சே²த³கோ யஸ்ய தத்ததா² ।

நநு நியோகோ³(அ)பூர்வமிதி ப்ராபா⁴கரைர்வாக்யார்தோ² வர்ண்யதே, ஸ கிமந்ய ஏவ கார்யோ நேத்யாஹ —

தச்சேதி ।

கார்யபரேப்⁴யோ வேதா³ந்தேப்⁴ய: கத²ம் வஸ்துஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்ய வித்⁴யாக்ஷேபலக்ஷணோபாதா³நப்ரமாணாதி³த்யாஹ —

நசேதி ।

ஸ்வப்ரதீத்யுபாதி⁴த்வேந விஷயஸ்ய, ஸ்வநிர்வர்தகத்வேந கரணஸ்ய, கார்யம் ஸ்வாவச்சே²த³கஜ்ஞாநநிரூபணாய ஜ்ஞாயமாநமாத்மாநமபேக்ஷதே சேத்தர்ஹி ந ஶ்ரௌதத்வமாத்மந இத்யாஶங்க்ய வித்⁴யாக்ஷிப்தஸ்ய ஶ்ரௌதத்வே கு³ருஸம்மதிமாஹ —

யதா²ஹுரிதி ।

தத்ஸித்³த்⁴யர்த²ம்= விதே⁴யஸித்³த்⁴யர்த²ம் ।

உபாதீ³யதே இத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் —

ஆக்ஷிப்யதே இதி ।

ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரமாத்வாத்ப்ரத்யக்ஷவந்ந விதே⁴யதா, ஆத்மநஶ்ச நித்யத்வாத்தத³யோக³ இத்யாஶங்க்யாஹ —

விதே⁴யதா சேதி ।

ஜ்ஞாநமிஹோபாஸநம் தச்ச க்ரியேத்யநுஷ்டே²யம் । ஆத்மநஸ்து ஸ்வரூபஸத்தாவிநிஶ்சிதிரஜ்ஞாதஜ்ஞாப்திர்விதே⁴யதேதி ந விரோத⁴ இத்யர்த²: ।

நநு வாக்³தே⁴நூபாஸ்த்யாதா³விசாரோப்யஸ்ய விதே⁴யதீ⁴விஷயத்வம் கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ —

ஆரோபிதேதி ।

ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ஜ்ஞாநே யாத்³ருக³ர்தோ² பா⁴தி தத்³பா⁴வ ஆரோபிதோ யஸ்ய ஸ ததா² । தஸ்யாந்யஸ்ய ஜ்ஞாநநிரூபகத்வே தேந ப்ரதிபா⁴ஸமாநார்தே²ந தஜ்ஜ்ஞாநம் நிரூபிதம் ந ஸ்யாத் । ந ச ஸத்யாம் க³தௌ யுக்த ஆரோப இதி । இயசம் ப்ரதிபத்திவிதி⁴விஷயதயேதி பா⁴ஷ்யஸ்ய வ்யாக்²யா । ப்ரதிபத்திவிதே⁴ர்நியோக³ஸ்ய விஷயபூ⁴தப்ரதிபத்திம் ப்ரத்யவச்சே²த³கத்வேந விஷயதயேதி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

ஏவமாஹவநீயாத³யோ(அ) பீதி ।

‘யதா³ஹவநீயே ஜுஹ்வதீ’தி விஹிதே க ஆஹவநீய இதி வீக்ஷாயாம் ‘வஸந்தே ப்³ராஹ்மணோ(அ)க்³நீநாத³தீ⁴தே’த்யாதி³விதி⁴பி⁴: ஸம்ஸ்காரவிஶிஷ்டோ(அ)க்³நிராஹவநீயோ க³ம்யதே, ததா²(அ)பூர்வதே³வதாஸ்வர்கா³தி³கம் விதி⁴பரேணைவ ஶாஸ்த்ரேண ஸமர்த்²யதே ।

ஶ்லோகோக்தஹேதுத்³வயம் பா⁴ஷ்யேண ஸங்க³மயதி —

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திபரஸ்யேதி ।

‘தத்³பூ⁴தாநாம்’ (ஜை.அ.1.பா.1.ஸூ,25) இதி ஸூத்ரோதா³ஹரணேந கார்யாந்விதே(அ)ர்தே² ஶப்³த³ஸங்க³திர்ந ஸித்³த⁴ இத்யுக்தம் । ‘ஆம்நாயஸ்ய’ (ஜை.அ.1.பா.2.ஸூ.15) இத்யேதத்³விஹாயேதரவாக்யை: ப்ரவ்ருத்த்யாதி³பரஸ்ய ஶாஸ்த்ரத்வமுக்தம் ।தேந து ஸித்³த⁴ரூபபரஸ்ய ந ஶாஸ்த்ரத்வமுக்தம் । தஸ்ய வேத³ஸ்ய, கர்மாவபோ³தோ⁴ நியோக³ஜ்ஞாநம் த்³ருஷ்டம் ப்ரயோஜநம் । சோத³நாஸூத்ரே (ஜை.அ.1.பா.1.ஸூ.2) சோத³நேதி ஶப்³தே³ந க்ரியாயா நியோக³ஸ்யாநுஷ்டா²பகம் வசநமாஹுரிதி । தத்தேஶ்ச பதா³ர்தே²ஷு பூ⁴தாநாம் வர்தமாநாநாம் க்ரியா  கார்யம், தத³ர்த²த்வேந ஸமாம்நாய: ஸமுச்சாரணமித்யர்த²: ।

நசேதி ।

நியோக³ஸ்ய ஸ்வகீயத்வேந போ³த்³தா⁴ரம் நியோஜ்யம் அதி⁴காரணம் கர்மணி ஸ்வாமிநம், தத்ரைவ கர்தாரம் அநுஷ்டா²தாரம் இதி । நியோஜ்யபே⁴தோ³ நியோஜ்யவிஶேஷ: ।

அம்ருதத்வகாம இதி அஶ்ரவணாந்நியோஜ்யஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ —

ப்³ரஹ்மவேதே³தி ।

ப⁴வதீதி ஸித்³த⁴ரூபேணாவக³தஸ்ய ப²லஸ்ய ஸாத்⁴யத்வாபி⁴வ்யக்த்யர்த²ம், ஏவம்காமஶப்³த³வாச்யநியோஜ்யவிஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் விபரிணாமேந ப்³ரஹ்ம பு³பூ⁴ஷுர்வித்³யாதி³தி வாக்யார்த²: ஸ்யாதி³த்யர்த²:॥

ராத்ரிஸத்ரேதி ।

சதுர்தே² சிந்திதம் – ‘க்ரதௌ ப²லார்த²வாத³மங்க³வத்கார்ஷ்ணாஜிநி:’ (ஜை.அ.4.பா.3.ஸூ.17) । ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி ஹ வா ஏ ஏதா ராத்ரீருபயந்தீ’தி ஶ்ரூயதே । தத்ர ராத்ரஶப்³தே³நாயுர்ஜ்யோதிரித்யாதி³வாவ்யவிஹிதா: ஸோமயாக³விஶேஷா உச்யந்தே ।  கிமத்ர ஸ்வர்க³ ஏவாதி⁴காரிவிஶேஷணமுத ப்ரதிஷ்டே²தி ஸம்ஶய: । தத்ரைவம்காம இத்யஶ்ரவணாத்³விதி⁴ஶக்திலப்⁴ய: ஸ்வர்க³ ஏவ விஶேஷணம், ஸம்தே³ஹே ஹி வாக்யஶேஷஸ்வீகார:, ந நிஶ்சயே । நிஶ்சிதஶ்சேஹ ஸர்வாபி⁴லஷித: ஸ்வர்கோ³ விதி⁴ஸாமர்த்²யாந்நியோஜ்யவிஶேஷணம் । யா து ப்ரதிஷ்டா²விஷயா ஶ்ருதி: ஸா(அ)பி லக்ஷணயா ஸ்வர்க³பரைவ கல்ப்யத இதி ப்ராப்தம் । க்ரதௌ ராத்ரிஸத்ராதௌ³ ந ப்ரதிஷ்டா²தி³ விவக்ஷிதமித்யேதாவந்மாத்ரேணாங்க³வதி³தி ஸூத்ரே ப்ராயாஜாத்³யங்க³ப²லார்த²வாதோ³தா³ஹரணம், நநு தத்³வத்பதா³ர்த²த்வமஸ்தி ராத்ரிஸத்ராணாம் । ஏவம் ப்ராப்தே — உச்யதே; ‘ப²லமாத்ரேயோ நிர்தே³ஶாத³ஶ்ருதௌ ஹ்யநுமாநம் ஸ்யாத்’ (ஜை.அ.4.பா.3.ஸூ.18) ப்ரதிஷ்டா²ப²லஸ்ய நிர்தே³ஶாத்ததே³வாதி⁴காரிவிஶேஷணம் । யத்து விதி⁴ஶக்த்யா ஸ்வர்க³ இதி । தந்ந; முக்²யார்த²ஶ்ருதிபதா³நுகு³ண்யேந விதி⁴ஶக்தௌ பர்யவஸிதாயாமாநுமாநிகஸ்வர்க³கல்பநா(அ)நவகாஶாத் ।

தஸ்மாத்³வாக்யஶேஷஸ்த²மேவ ப²லமிதி ।

விஶ்வஜிந்ந்யாயேநேதி வக்தவ்யே விஶ்வஜிதி நைமித்திகாதி⁴காரே ப²லகல்பநா க்ருத்வாசிந்தயேதி பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞ: ஸ்தி²ரோதா³ஹரணத்வேநோதா³ஹ்ருத: ।

அஸமவேதார்த²தயேதி ।

அஶ்ரூயமாணத்வேந ப்³ரஹ்மப⁴வநஶப்³தே³நாஸமவேத: ஸ்வர்கோ³(அ) ர்த²ஸ்தத்பரதயேத்யர்த²: । யத்³யபி ப்³ரஹ்மப⁴வநஸ்ய ப²லத்வே(அ)ப்யேவம்காம இதி லக்ஷணா(அ)ஸ்தீதி பரோக்ஷவ்ருத்திதா துல்யா; ததா²பி ஶ்ருதம் ப்³ரஹ்மப⁴வநம் ந ஹீயதே, ஹீயதே து பூர்வபக்ஷே ।

ததி³த³முக்தம் —

அத்யந்தேதி ।

பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞந்யாயோ (அ)நுக்ரம்யதே । சதுர்தே² ஏவம் நிரணாயி – “பித்ருயஜ்ஞ: ஸ்வகாலத்வாத³நங்க³ம் ஸ்யாத்’ । (ஜை.அ.4.பா.4.ஸூ.19) ‘அமாவாஸ்யாயாமபராஹ்ணே பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞேந சரந்தீ’த்யத்ராநாரப்⁴யாதீ⁴தவாக்யே ஶ்ருத: பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞ: க்ரத்வர்த²: புருஷார்தா² வேதி ஸம்ஶயே கர்மவாச்யமாவாஸ்யாஶப்³த³ஸமபி⁴வ்யாஹாராத்தத³ங்க³த்வம் । யத்³யபி காலஸ்யாபி ஸாதா⁴ரணோ(அ)யம் ஶப்³த³:; ததா²பி ப²லகல்பநாபரிஹாராய கர்மவாச்யேவ அத: க்ரத்வர்த² இதி ப்ராப்தே — ஸித்³தா⁴ந்த:; காலகர்மஸாதா⁴ரணோ(அ)ப்யமாவாஸ்யாஶப்³தோ³(அ)பராஹ்ணஶப்³த³ஸமாநாதி⁴க்ருத இஹ காலபர ஏவ । ந ச ஸாதா⁴ரண்யம்; காலே ரூட⁴த்வாத்கர்மணி ச தத்ஸம்ப³ந்தே⁴ந லாக்ஷணிகத்வாத் । தஸ்மாத்கர்மஸமபி⁴வ்யாஹாராபா⁴வாத்³விஶ்வஜிந்ந்யாயேந (ஜை.அ.4.பா.3 ஸூ.15) ஸ்வர்க³காமநியோஜ்யகல்பநயா ஸ்வர்க³ப²ல: பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞ இதி ।

நநு ஜ்ஞாநவிதி⁴ர்யதி³ ப்³ரஹ்மபா⁴வப²ல:, கத²ம் தர்ஹி பா⁴ஷ்யே(அ)ம்ருதத்வகாமஸ்யேத்யுக்தம்? தத்ராஹ —

ப்³ரஹ்மபா⁴வஶ்சேதி ।

அம்ருதத்வஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மபா⁴வநிர்தே³ஶஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ —

அம்ருதத்வம் சேதி ।

அத்ர பா⁴ஷ்யகாரேண ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் விதே⁴யமிதி நிர்தே³ஶாத்³, த்³ரஷ்டவ்ய இதி வித்⁴யுதா³ஹ்ருதேஶ்ச ப்ரமாணஜ்ஞாநவித்⁴யங்கீ³காரேண பூர்வபக்ஷ இதி ப்⁴ரம: ஸ்யாத், தந்நிவர்தயதி —

அத்ரசேத்யாதி³நா ।

த்³ருஶேரிதி ।

த்³ரஷ்டவ்ய இதி வாக்யோபாத்தத்³ருஶிதா⁴தோருபலப்³தி⁴வசநத்வேநோபாஸநா(அ) நபி⁴தா⁴யகத்வாதி³த்யர்த²: । ஸ்வாத்⁴யாயவிதே⁴ரர்தா²வபோ³த⁴பர்யந்தத்வாத்தேநைவ ஶ்ரவணஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய ப்ராபிதத்வாதி³த்யர்த²: । பா⁴வநயா விதே⁴யம் ஜந்யம் வைஶத்³யம் யஸ்ய தத்ப்ரத்யக்ஷம் ததா² ।

வாஜிநவதி³தி ।

யதா²(அ)மிக்ஷார்த²விஹிதத³த்⁴யாநயநாத்³வாஜிநமப்ரயோஜகமாநுஷங்கீ³கதயா ஜாயதே, ஏவமத்³ருஷ்டரூபாம்ருதத்வாய விஹிதாது³பாஸநாத்ஸாக்ஷாத்காரோ நாந்தரீயகதயா ஜாயத இதி தது³த்பாத³நம் ந விதே⁴யமித்யர்த²: । சதுர்தே² ஸ்தி²தம் – ‘ஏகநிஷ்பத்தே: ஸர்வம் ஸமம் ஸ்யாத்’ (ஜை.அ.4.பா.1.ஸூ.22) ‘‘தப்தே பயஸி த³த்⁴யாநயதி ஸா வைஶ்வதே³வ்யாமிக்ஷா வாஜிப்⁴யோ வாஜிநமிதி’’ ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்ஶய: । கிமாமிக்ஷைவ த³த்⁴யாநயநம் ப்ரயுஞ்ஜீதேதி வாஜிநமபீதி । தத்ரைகஸ்மாத்³த³த்⁴யாநயநாத்பயஸ: ஸகாஶாதா³மிக்ஷாவாஜிநயோர்நிஷ்பத்தே: ஸர்வமாமிக்ஷாதி³ ப்ரயோஜகம் ஸ்யாதி³தி ப்ராப்தே — ஸித்³தா⁴ந்த:, ‘ஸம்ஸர்க³ரஸநிஷ்பத்தேராமிக்ஷா வா ப்ரதா⁴நம் ஸ்யாத்’(ஜை.அ.4.பா.1.ஸூ.23) । அத்ர ஹி த³தி⁴ஸம்ஸ்ருஷ்டம் பய ஏவ ப்ரக்ருதம் தே³வதாஸப³ந்தி⁴ நிர்தி³ஶ்யதே ஸா வைஶ்வதே³வீதி, ந புநஸ்ததோ நிஷ்பந்நம் கிம்சித், தத்ர நயதேர்த்³விகர்மகத்வாத்³யத்ப்ரதி த³த்⁴யாநீயதே தத்பயஆநயநஸ்ய ஸம்ஸ்கார்யம் । ஸம்ஸ்கார்யமேவ ப்ரயோஜகம் । ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ச பயஸ ஆமிக்ஷாத்வாத் தஸ்யாஶ்ச ஸ்த்ரீத்வாஸ்த்ரீலிங்க³மவிருத்³த⁴ம் । நநு யதி³ த³தி⁴ஸம்ஸ்க்ருதம் பய ஏவ ரூபபே⁴தே³(அ)ப்யாமிக்ஷா பூ⁴த்வா த³த்⁴யாநயநம் ப்ரயுஞ்ஜீத, தர்ஹி வாஜிநமபி த³தி⁴ஸம்யுக்தம் பய ஏவேதி கிம் ந ப்ரயுஞ்ஜீத । நேத்யுச்யதே, ஸம்ஸர்க³ரஸநிஷ்பத்தே:; த³தி⁴ஸம்ஸ்ருஷ்டஸ்ய பயஸோ யோ ரஸ: தஸ்யாமிக்ஷாயாமுபலம்பா⁴த், ரூபபே⁴தே³(அ)பி தஸ்யாமஸ்தி ஸம்ஸ்ருஷ்டம் பய இத்யநுமீயதே; ரூபாபே⁴தே³(அ)பி தக்ரபயஸோரிவ ரஸபே⁴தோ³பலம்பா⁴த் ந வாஜிநேந ; தஸ்ய கடுதிக்தரஸத்வாதி³தி ।

ஹேதுத்³வயவிவரணேந பூர்வக்ருதேநோத்தரக்³ரந்த²ஸ்ய வ்யாக்²யாதத்வமாஹ —

அர்த²வத்தயேதி ।

‘வேதா³ந்தா யத்³யுபாஸாம் வித³த⁴தி, விதி⁴ஸம்ஶோதி⁴மீமாம்ஸயைவ ப்ராச்யா தர்ஹீரிதார்தா² இதி விப²லமித³ம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸநம் ஸ்யாத் ।

அப்யத்யுச்சாதிநீசோ ஜநிம்ருதிப⁴யபா⁴க்³வைத⁴தீ⁴ஸாத்⁴யமோக்ஷ: கர்மோத்தை²: ஸ்வர்க³பஶ்வாத்³யதிமது⁴ரப²லை: கோ(அ)பராத⁴: க்ருதோ ந:॥‘ வேதா³ந்தா யத்³யுபாஸநாவிதி⁴பரா:, தர்ஹி விஹிதோபாஸநாயா: பக்ஷமாஸாதி³காலமிததயா தத்ஸாத்⁴யப²லமபி ஸாதிஶயமநித்யம் ச ஸ்யாத³தோ ந விதி⁴பரத்வம் வேதா³ந்தாநாமிதி தாத்பர்யம் அதோ ந கர்தவ்யஶேஷத்வேந ப்³ரஹ்மோபதே³ஶோ யுக்த இத்யந்தஸ்ய பா⁴ஷ்யஸ்ய த³ர்ஶயதி —

புண்யாபுண்யேத்யாதி³நா ।

பா⁴ஷ்யே யத்³விஷயா ஜிஜ்ஞாஸேதி த⁴ர்மஸ்ய ப்ராசி தந்த்ரே விசாரிதத்வோக்திருபாஸ்தேரபி விஹிதாயா த⁴ர்மத்வேந புநரவிசார்யத்வாய । அத⁴ர்மோ(அ)பீத்யத³ர்மோக்தி: புண்யப²லபோ⁴கா³வஸாந இவோபாஸ்திப²லபோ⁴க³ஸமாப்தாவத⁴ர்மப²லம் போ⁴க்தவ்யமிதி த³ர்ஶநாய । சோத³நாலக்ஷணத்வோக்திர்யாக³வத்³விஹிதோபாஸ்தேர்த⁴ர்மத்வார்த²ம் । ஏவம் ஶரீரவாகி³த்யாதி³விஶேஷணாநி கர்மப²லவது³பாஸ்திப²லஸ்ய ஶரீரோபபோ⁴க்³யத்வாதி³ ப்ரஸஞ்ஜயிதும் । ஸம்பத்த்யநேநாஸ்மால்லோகாத³மும் லோகமிதி ஸம்பாத: கர்ம । இஷ்டம் ஶ்ரௌதம் । பூர்தம் ஸ்மார்தம் வாப்யாதி³ ।

த³த்தம் தா³நமிதி ।

ஆத்யந்திகமிதி ।

தே³வத³த்தஸ்யாத்யந்திகமஶரீரத்வம் தே³வத³த்தஶரீரப்ராக³பா⁴வாஸமாநகாலீநோ தே³வத³த்தஶரீரத்⁴வம்ஸ:, ஸர்வோபாதி⁴ப்ரத்யஸ்தமயோபலக்ஷிதம் ஸ்வரூபமிதி யாவத் ।

விதே⁴யோபாஸ்திவாதி³நம் ப்ரதி தத்ப²லஸ்ய மோக்ஷஸ்யாநித்யத்வாதி³ப்ரஸஞ்ஜநமிஷ்டப்ரஸங்க³ இத்யாஶங்க்யாஹ —

ஏதது³க்தமிதி ।

உபாஸ்திவிதே⁴: ப²லம் ப்³ரஹ்மாத்மத்வமுதாவித்³யாநிவ்ருத்திர்வித்³யோத³யோ வேதி விகல்ப்ய க்ரமேண நிராகரோதி —

த்வயாபீத்யாதி³நா ।

உபாஸநா(அ)பூர்வமபி சேத:ஸஹகார்யதஶ்ச வித்⁴யவகாஶ இத்யர்த²: ।

ऎஹிகஸ்ய மர்த³நஸுக²வந்ந விதி⁴ப²லத்வமித்யாஶங்க்யாஹ —

த்³ருஷ்டம் சேதி ।

காரீர்யாதி³நியோகா³ இஹ ஜந்மநி நியதஸஸ்யர்த்⁴த்³யாதி³ப²லா:, சித்ராதி³நியோக³ப²லம் பஶ்வாதி³ பு⁴வி போ⁴க்³யமபீஹ வா ஜந்மாந்தரே வா ப⁴வதி ।

தத்கார்யமிதி ।

தத³பூர்வகர்தவ்யத்வேநாவபோ³த்³த⁴ம் நார்ஹதீத்யர்த²: ।

அபூர்வம் சேந்ந ஸாக்ஷாத்காரோபயோகி³, தர்ஹ்யுபாஸநக்ரியைவ தத³ர்த²ம் விதீ⁴யதாம், நேத்யாஹ —

ந ச தத்காம இதி ।

நந்வவகா⁴தவது³பாஸ்தாவப்யஸ்து நியமாபூர்வம், நேத்யாஹ —

ந ச ப்³ரஹ்மபூ⁴யாதி³தி ।

நேஹ பரமாபூர்வவந்நியமாபூர்வஸாத்⁴யமஸ்தி; ப்³ரஹ்மபா⁴வஸ்ய நித்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

விஶ்வஜிந்ந்யாயேநேதி ।

‘விஶ்வஜிதா யஜேதே’த்யாத்³யஶ்ருதாதி⁴காரம் லிங்க³ப்ரகரணாலப்³தா⁴தி⁴காரம் சோதா³ஹரணம் । நிஷேதே⁴ ஹி ஸாமர்த்²யாத்ப்ரவ்ருத்திக்ரியோ(அ)தி⁴காரீ லப்⁴யதே, அங்க³விதி⁴ஷு து ப்ரகரணாதி³தி ந சிந்த்யோ(அ)தி⁴கார: । ஏவம் ஸதீஹ ஸம்தே³ஹ: கிம் நியோஜ்யோ(அ)த்⁴யாஹ்ரியதாம் ந வேதி । தத்ர லோகே த்³வாரம் த்³வாரமித்யாதௌ³ க்ரியயா விநா காரகாபி⁴தா⁴நாபர்யவஸாநாத்³யுக்தோ(அ)த்⁴யாஹார: । இஹ து விஷயேண கார்யஸ்யாந்விதாபி⁴தா⁴நபர்யவஸாநாத³நத்⁴யாஹாரே ப்ராப்தே, உச்யதே; அத்ராப்யபி⁴தே⁴யாபர்யவஸாநத்³வாராபி⁴தா⁴நாபர்யவஸாநமேவ । கார்யம் ஹி ஸாத்⁴யத்வேந க்ருதிநிரூப்யம் । நரவ்யாபாரரூபா ச க்ருதி:, ஸா ச யதா² ஸ்வஸாத்⁴யதா⁴த்வர்த²நிரூப்யைவம் ஸ்வாஶ்ரயநரநிரூப்யா । ததே³வம் க்ருதே: கர்தாபி கார்யே க்ருதித்³வாரா ஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந நிரூபக இதி தமந்தர்பா⁴வ்யைவ நியோக³தீ⁴: । நசாஸாவபு³த்³த்⁴வா(அ)(அ)த்மந: கார்யேண ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸ்வதஸ்தேந ஸம்ப³த்⁴யதே । ஸ்வஸம்ப³ந்தி⁴கார்யபோ³த்³தா⁴ ச நியோஜ்ய இதி ஸோ(அ)த்⁴யாஹார்ய இதி ஸ்தி²தே சிந்தா — கிம் ஸர்வேஷாமத்⁴யாஹார:, உத ஏகஸ்யேதி । தத்ராவிஶேஷாத்ஸர்வேஷாமிதி ப்ராப்தே — உச்யதே; ஏகேநாகாங்க்ஷாஶாந்தேரேகஸ்யேதி । ஏவம் ஸ்தி²தே விசார: கிம் யஸ்ய கஸ்யசிந்நியோஜ்யஸ்யாத்⁴யாஹார:, உத ஸ்வர்க³காமஸ்யேதி । தத்ராவிஶேஷாத³நியம இதி ப்ராப்தே — உச்யதே; ‘ஸ ஸ்வர்க³: ஸ்யாத்ஸர்வாத்ப்ரத்யவிஶிஷ்டத்வாத்’ । (ஜை.அ.4.பா.3. ஸூ.15) ஸ்வர்க³காம ஏவாத்⁴யாஹார்ய: । விஶேஷோ ஹி க³ம்யதே, புருஷாணாம் ஸுகா²பி⁴லாஷித்வாத் ।து³:க²நிவ்ருத்தேரபி தத்ரைவாந்தர்பா⁴வாத் । து³:க²நிவ்ருத்திஸ்து ந ஸுகா²விநாபூ⁴தா । ஸுஷுப்தே ஸத்யாமபி தஸ்யாம் ஸுக²ஜந்மாத³ர்ஶநாத், அநவச்சி²ந்நஸ்ய ஸுக²ஸ்ய ஸ்வர்க³த்வாத்தஸ்ய ச ஸர்வஸுக²விஶேஷாத் ப்ரத்யவிஶிஷ்டத்வாத்³விஶேஷே ச மாநாபா⁴வாத்ஸ்வர்க³ ஏவ நியோஜ்யவிஶேஷணம் ஸ்யாதி³தி । க்ருத்வாசிந்தேயம் । ய: ஸத்ராயாவகு³ரேத்ஸ விஶ்வஜிதா யஜேதேதி ஸத்ரப்ரவ்ருத்தஸ்யாவகு³ரணோபரமே நிமித்தே ப்ராயஶ்சித்ததயா விஹிதத்வேந ஸாதி⁴காரத்வாதி³தி ।

யத்கிலேதி ।

ஸ்வாபா⁴விகநித்யசைதந்யாத்மகஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மத்வஸ்ய ஸாத்⁴யத்வம் வ்யாஹதமித்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே கூடஸ்த²நித்யமிதி விஶேஷணம் ந பரிணாமிவ்யவச்சே²தா³ய, ஸித்³தா⁴ந்தே தந்நித்யத்வாஸம்மதே; அதோ வையர்த்²யமித்யாஶங்க்யாஹ —

பரே ஹீதி ।

பரப்⁴ராந்திர்வ்யவச்சே²த்³யேத்யர்த²: ।

இத³ம் து பாரமார்தி²கமிதி பா⁴ஷ்யே கூடஸ்த²நித்யத்வே பாரமார்தி²கத்வம் ஹேதூக்ருதம், தத்ததா³ க⁴டேத, யதி³ யத்பாரமார்தி²கம் தத³விக்ருதமிதி வ்யாப்தி: ஸ்யாத், தத³ர்த²ம் பரிணாமிநித்யஸ்ய ப்⁴ரமஸித்³த⁴த்வமாஹ —

பரிணாமீதி ।

பரிணாமோ ஹி பூர்வரூபத்யாகே³ந ரூபாந்தராபத்தி: ।

தத்ர பூர்வரூபஸ்ய ஸர்வாத்மநா த்யாகே³ந ரூபாந்தரோத்பத்தௌ ஜாதஸ்ய ப்ராக்தநரூபத்வம் வ்யாஹ்ருதமதோ(அ)நித்யத்வமித்யுக்தே ஶங்கதே —

ஏகதே³ஶேதி ।

ய ஏகதே³ஶோ நஶ்யதி ஸ த⁴ர்மிண: ஸகாஶாத்³பி⁴ந்ந இதி பக்ஷே ந த⁴ர்மிண: பரிணாம:, கிம்த்வேகதே³ஶஸ்ய ஸ சாநித்ய இதி ந பரிணாமிநித்யத்வஸித்³தி³ரித்யாஹ —

பி⁴ந்நஶ்சேதி³தி ।

நஶ்யதஶ்சைகதே³ஶஸ்ய த⁴ர்ம்யபே⁴தே³ ஸர்வாத்மநா வஸ்த்வபக³மாந்ந நித்யத்வமித்யாஹ —

அபே⁴தே³ இதி ।

பக்ஷத்³வயோக்ததோ³ஷபரிஹாராயைகமேவ கார்யகாரணாத்மகம் வஸ்து தஸ்ய கார்யாகாரேண பரிணாமித்வம், தாநி ச கார்யாணி பி⁴ந்நாநி, காரணாகாரேண ச நித்யத்வம் தச்சாபி⁴ந்நமிதி ஶங்கதே —

பி⁴ந்நாபி⁴ந்நமிதி ।

யத்ப்ராமாணவிபர்யயேண விரோதே⁴ந வர்ததே தத்ர விருத்³த⁴மிதி ஸம்ப்ரத்யய இத்யநுஷங்க³: ।

ஏகஸ்ய கார்யகாரணரூபேண த்³வ்யாத்மகத்வே ப்ரமாணமாஹ —

குண்ட³லமிதி ।

த்³விரவபா⁴ஸேதி ।

ஹேம ஹேமேதி வா குண்ட³லம் குண்ட³லமிதி வேத்யர்த²: ।

அபார்யாயாநேகஶப்³த³வாச்யத்வேந ஹேமகுண்ட³லயோர்பே⁴த³: ஸாமாநாதி⁴கரண்யாச்சாபே⁴த³ இத்யுக்தே ஹேமத்வஸ்ய குண்ட³லவ்யக்த்யாயாஶ்ரிதத்வாத்³வா குண்ட³லாகாரஸம்ஸ்தா²நஸ்ய கநகத்வஸ்ய சைகத்³ரவ்யாஶ்ரிதத்வேந வா ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் நாபே⁴தா³தி³த்யாஶங்க்ய வ்யபி⁴சாரயதி —

ஆதா⁴ரேதி ।

ஆதா⁴ரேதி த்³ருஷ்டாந்தே ஸித்³தௌ⁴ பே⁴தா³பே⁴தௌ³ தா³ர்ஷ்டாந்திகே யோஜயதி —

ததா²சேதி ।

லோகே கார்யஸ்ய குண்ட³லாதே³: காரணாத்மகத்வாத்பரமகாரணஸ்ய ச ஸத: ஸர்வத்ர ஹேமவத³நுக³மாத் ஸந் க⁴ட இத்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யவஶேந ஜக³த: கார்யஸ்ய ஸத்தா காரணரூபேணாபே⁴தோ³ வ்யாவ்ருத்தகார்யரூபேண ச பே⁴த³ இத்யர்த²: ।

பே⁴த³ இதி ।

கிம் ரூபாதி³வத்³பா⁴வரூபோ த⁴ர்ம: , உதைக்யாபா⁴வ: । நாத்³ய:; ऎகாந்திகாபே⁴தா³நிஷேதா⁴த் ।

த்³விதீயமாஶங்க்யாஹ —

கிமயம் கார்யேதி ।

தத்த்வேநேதி ।

கடகத்வவர்த⁴மாநகத்வரூபேண தயோரிதரேதராபே⁴த³ப்ரஸங்க³ இத்யர்த²: ।

கார்யஸ்ய காரணாபே⁴தே³ ச ஸர்வகார்யாணாமேககார்யாத்மகத்வப்ரஸங்க³: ; ஏககார்யஸ்ய ஸர்வகார்யாபி⁴ந்நேந காரணேநாபே⁴தா³தி³த்யாஹ —

அபிசேதி ।

ஏவமேககார்யாத்மகத்வாதி³தரகார்யாணாம் தஸ்ய ச காரணாத³பே⁴தா³த்³பே⁴தா³ஸித்³தா³வைகாந்திகாத்³வைதாபாத இத்யாஹ —

ததா²ச ஹாடகத்வமேவேதி ।

கடகஸ்ய ஹி த்³வே ரூபே ஸ்தோ ஹாடகத்வம் கடகத்வம் ச ।

தத்ர ஹாடகரூபேணாஸ்ய குண்ட³லாதி³பி⁴ரபே⁴த³ இஷ்ட ஏவ, ந கடகரூபேண; வ்யாவ்ருத்தத்வாத்தஸ்யேதி ப்ரஸ்ம்ருதபராபி⁴ஸம்தி⁴: ஸ்வப்ரக்ரியயா ஶங்கதே —

அதே²தி ।

ஸித்³தா⁴ந்தீ து கடகஹாடகயோரபே⁴தா³த்³தா⁴டகஸ்ய குண்ட³லாதி³ஷ்வநுவ்ருத்தேரபே⁴தே³ கடகஸ்யாபி தைரபே⁴த³: ஸ்யாதி³தி பூர்வோக்தமேவ பரிஹாரம் ஸ்மாரயதி —

யதி³ ஹாடகாதி³தி ।

கடகஸ்ய குண்ட³லாதி³ஷ்வநுவ்ருத்த்யநப்⁴யுபக³மே தேஷ்வநுவ்ருத்தஹாடகாத³பே⁴த³பா⁴வ: ஸ்யாதி³தி ப்ரதிஜாநீதே நாநுவர்ததே சேதி³தி ।

அநுவ்ருத்தாத்³வ்யாவ்ருத்தஸ்ய பே⁴தே³ வ்யாப்திமாஹ —

யேஹீதி ।

உபநயமாஹ —

நாநுவர்தந்தே இதி ।

அர்தா²த்³தே⁴துஸித்³தி⁴ர்த்³ரஷ்டவ்யா ।

நிக³மயதி —

தஸ்மாதி³தி ।

குண்ட³லாதி³ஷு ஹேமாநுவ்ருத்த்யா யதி³ தத³பே⁴தா³த்கடகாதீ³நாமநுக³ம:; ததா³ ஸத்தாநுவ்ருத்த்யா ஸர்வவஸ்தூநாமிதரேதராபே⁴தா³பத்தேர்வ்யவஹாரபரிப்லவ இத்யாஹ —

ஸத்தேதி ।

இதி விபா⁴கோ³ ந ஸ்யாத்³ இத்யஸ்ய ப்ரத்யேகம் ஸம்ப³ந்த⁴: । இஹ க்ஷீரே இத³ம் த³தி⁴ நேத³ம் தைலமிதி ஸம்ஸர்க³தத³பா⁴வவ்யவஸ்தா² ந ஸ்யாத் । இத³ம் படாதி³கமஸ்மாத்குட்³யாத்³பி⁴த்³யதே இத³ம் குட்³யமஸ்மாத்குட்³யாந்ந பி⁴த்³யதே இத்யஸம்கரோ ந ஸ்யாத் । இதா³நீம் வஸந்தே காலே இத³ம் கோகிலருதமஸ்தி இத³மம்பு³த³த்⁴வாநம் நேதி வ்யவஸ்தா² ந ஸ்யாத் । இத³ம் கும்பா⁴தி³ ஏவம் கம்பு³க்³ரீவத்வாதி³ப்ரகாரமித³ம் படாதி³ நைவமிதி ப்ரகாராஸங்கரோ ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

உக்தாஸ்வவஸ்தா²ஸு ஹேதுமாஹ —

கஸ்யசிதி³தி ।

குதஶ்சிதி³த்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

இதஶ்ச கார்யஸ்ய காரணேந ந வாஸ்தவமைக்யமித்யாஹ —

அபிசேதி ।

நிஶ்சிதகநகாத³பே⁴தா³ந்ந குண்ட³லாதி³ஷு ஸம்ஶய இத்யுக்தே ஸம்ஶயஸம்ப⁴வம் பே⁴த³ப்ரயுக்த்யா ஶங்கதே —

அதே²தி ।

ஸித்³தா⁴ந்த்யவிநிக³மமாஹ —

நந்விதி ।

ஹேமநிர்ணயேந கடகாதீ³நாம் நிர்ணயே தத³பே⁴த³: காரணம், தத³பா⁴வாத்³பே⁴த³ரூபாந்நிர்ணயகார்யாபா⁴வ ஔத்ஸர்கி³க: ப்ராப்த:, ஸ காரணஸ்யாபே⁴த³ஸ்ய பா⁴வாத³போத்³யதே, க⁴டஸாமக்³ரீத இவ தத்ப்ராக³பா⁴வஸ்தத: கநகநிஶ்சயே கடகாதி³நிஶ்சயாத³விநிக³ம ஏவ ந, கிம்து வைபரீத்யநிஶ்சய இத்யாஹ —

ப்ரத்யுதேதி ।

தேஷாம் குண்ட³லாதீ³நாம் ஜிஜ்ஞாஸா தத்³விஷயஜ்ஞாநாநி சேத்யர்த²: ।  வஸ்துத: கார்யகாரணயோரபே⁴தா³பா⁴வம் ஸப்ரமாணகமுபஸம்ஹரதி ।

தேநேதி ।

யதி³ ஹேமகுண்ட³லயோர்ந பே⁴தா³பே⁴தௌ³, தர்ஹி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ந ஸ்யாத், நஹ்யத்யந்தபே⁴தே³ தத்³ப⁴வதி; குண்ட³லகடகயோரத³ர்ஶநாத் ।

நாப்யத்யந்தாபே⁴தே³; ஹேம ஹேமேத்யநுபலம்பா⁴தி³தி பூர்வவாத்³யுக்தமநுவத³தி —

கத²ம் தர்ஹீதி ।

யதி³ ஹேம்ந: ஸகாஶாத் குண்ட³லாதீ³நாம் பே⁴தா³பே⁴தௌ³, தர்ஹி தேஷாமநுவ்ருத்தஹேம்ந: ஸகாஶாத்³ அபே⁴தா³தி³தரேதரவ்யாவ்ருத்திர்ந ஸ்யாந்ந ஹேம்நி நிர்ணீதே ஸம்ஶய இதி ப்ரதிதர்கேண மிதோ² விரோதா⁴க்²யேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுபபத்திதர்கம் தூ³ஷயதி —

அதே²தி ।

அத்யந்தாபே⁴தே³ மா நாமோபபாதி³ ஹேமாதே³ரநுவ்ருத்திவ்யாவ்ருத்திவ்யவஸ்தா², மாச க⁴டிஷ்ட ஹேம்நி ஜ்ஞாதே குண்ட³லாதி³ஜிஜ்ஞாஸா, பே⁴தா³பே⁴த³மதே தே கிம் ந ஸ்யாதாம் , இத்யாஶங்க்ய பூர்வோக்தமவிநிக³மமுத்ஸர்கா³பவாத³ம் ச ஸ்மாரயதி —

அநைகாந்திகே சேதி ।

ஏவம் நிருத்³தே⁴ (அ)நேகாந்தவாதி³நி ஸ்வமதேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யமுபபாத³யதி —

தஸ்மாதி³தி ।

விரோதா⁴த³ந்யதரபா³தே⁴(அ)ப்யபே⁴தோ³ பா³த்⁴ய இதி ஸௌக³தமதமாஶங்க்யாஹ —

அபே⁴தோ³பாதா³நேதி ।

பே⁴த³: கிம் த⁴ர்மிப்ரத்தியோகி³நோர்வ்யாஸஜ்ய வர்ததே, உத ப்ரதியோகி³நமபேக்ஷ்ய த⁴ர்மிண்யேவ ।

ஆத்³யே த⁴ர்மிப்ரதியோகி³நோ: ப்ரத்யேகவர்த்யேகத்வாபேக்ஷேத்யுக்த்வா த்³விதீயே த⁴ர்ம்யைக்யாபேக்ஷேத்யாஹ —

ஏகாபா⁴வே சேதி ।

தத: ஸ்வஸத்தாயாமபே⁴தா³பேக்ஷத்வாத்³பே⁴த³ஸ்ய ஸ ஏவாபே⁴தே³(அ)த்⁴யஸ்த இத்யர்த²: ।

ப்ரதீதாவபி பே⁴த³ஸ்யைவாபே⁴தா³பேக்ஷேத்யாஹ —

நாயமிதி ।

‘ம்ருத்திகேதி’ ஶ்ருதி:, காரணமேவ ஸத்யமித்யாஹ அத: —

அத்யந்தா பே⁴த³பரேதி ।

அநம்ஶத்வமாகாரபே⁴த³ராஹித்யம் । நித்யத்ருப்தத்வாதீ³நி ஶ்ருத்யுக்தாந்யேந பா⁴ஷ்யே(அ)நூதி³தாநீதி நாஸித்³தா⁴நி; கார்யவிலக்ஷணாநதி⁴க³தவிஷயலாபா⁴த் ஸ்வமதே ஶாஸ்த்ரப்ருத²க்த்வஸித்³தி⁴: அதஸ்தத்³ப்³ரஹ்மேதி பா⁴ஷ்யே உக்தா ।

ப்ராக்³விமோக்ஷநித்யத்வாந்நியோகா³யோக³ உக்த:, இதா³நீம் தத்ஸாத⁴நஜ்ஞாநஸ்ய கேவலத்³ருஷ்டார்த²த்வாச்ச ஸ உச்யத இத்யாஹ —

ததே³வமித்யாதி³நா ।

உபபாத்³ய இத்யஸ்ய நிவாரிகா இத்யாஹ இத்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஏவம் ப²லஸ்வபா⁴வேந நியோகா³பா⁴வமுக்த்வா ப²லிஜ்ஞாநஸ்வபா⁴வேநாப்யுச்யத இத்யாஹ —

அவித்³யாத்³வயேதி ।

ஸ்வத இதி ।

விஹிதக்ரியாரூபேணேத்யர்த²: । ந்யாயஸூத்ரே — தோ³ஷோ ராகா³தி³: । ப்ரவ்ருத்தி: கர்ம ।

ஆரோப்யத்வஸாம்யே(அ)ப்யத்⁴யாஸாத்ஸம்பதோ³ பே⁴த³மாஹ —

மந இதி ।

ஆரோப்யப்ரதா⁴நா ஸம்பத், அதி⁴ஷ்டா²நப்ரதா⁴நோ(அ)த்⁴யாஸ: । அரோபிதஸ்தத்³பா⁴வோ ப்³ரஹ்மாதி³பா⁴வோ யஸ்ய தந்மநஆதி³ ததா² । வஹ்நாதீ³நி । இத்யாதி³ஶப்³தா³த்ஸூர்யசந்த்³ராத³யோ க்³ருஹ்யந்தே ।

வாகா³தீ³நிதி ।

சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமநாம்ஸி ஸம்வ்ருஜ்ய உத்³யம்ய லயம் க³மயிதும் சாலயித்வேத்யர்த²: ।

ஸம்வரணாதி³தி ।

உத்³யமநாதி³த்யர்த²: । யோ ஹி யது³த்³யச்ச²தி தத்ஸ்வவஶதயா ஸம்வ்ருணோதீதி ।

ஸாத்மீபா⁴வாதி³தி ।

ஸாம்யேந காரணாத்மத்வோபக³மநாதி³த்யர்த²: । யத்³யபி ஶ்ருதௌ ஸ்வாபே ப்ராண: ஸம்வர்க³ உக்த:; ததா²பி ந்யாயஸாம்யால்லயஸ்ய சாத்ர ப்ரகடத்வாத்ப்ராயணமுதா³ஹ்ருதம் ।

அக்³ந்யாதே³ருபலக்ஷணத்வாத்ஸர்வாஶ்ரயத்வம் வாயுப்ராணயோருபாஸ்யமித்யாஹ —

ஸேயமிதி ।

த³ஶாஶாக³தம் த³ஶதி³க்³க³தம் ।

ஸம்வர்க³த்³ருஷ்டாந்தம் நிக³மயதி —

யதே²தி ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ —

ஏவமிதி ।

ப்³ரும்ஹணக்ரியயா தே³ஹாதி³பரிணமநக்ரியயா ।

ஆத்மத³ர்ஶநோபாஸநாத³ய இதி ।

த³ர்ஶநம் ப்ரமிதி: । ஏதச்ச ப்ரமாணஜ்ஞாநம் விதே⁴யமிதி மதமவலம்ப்³யோக்தம் ஆதி³ஶப்³தோ³ த்³ருஷ்டாந்தபூ⁴தமந ஆத்³யுபாஸ்த்யர்த²: ।

ஸ்துதஶஸ்த்ரவதி³தி ।

பே⁴த³லக்ஷணே(அ)பி⁴த³தே⁴ — ஸ்துதஶஸ்த்ரயோஸ்து ஸம்ஸ்காரோ வாஜ்யாவத்³தே³வதாபி⁴தா⁴நத்வாத் (ஜை.அ.2.பா.1.ஸூ.13) ‘ஆஜ்யை: ஸ்துவதே’ ‘ப்ரஉக³ம் ஶம்ஸதீதி’ ஸ்துதஶஸ்த்ரே ஸமாம்நாதே । ஆஜ்யப்ரஉக³ஶப்³தௌ³ ஸ்தோத்ரஶஸ்த்ரவிஶேஷநாமநீ । ப்ரகீ³தமந்த்ரஸாத்⁴யம் தே³வதாதி³கு³ணஸம்ப³ந்தா⁴பி⁴தா⁴நம் ஸ்தோத்ரம் । ஶஸ்த்ரமப்ரகீ³தமந்த்ரஸாத்⁴யம் । தே கிம் தே³வதாப்ரகாஶநாக்²யஸம்ஸ்காரார்த²த்வேந கு³ணகர்மணீ, உதாபூர்வார்த²த்வேந ப்ரதா⁴நகர்மணீ இதி ஸம்தே³ஹே, கு³ணஸம்ப³ந்தா⁴பி⁴தா⁴நாத்³கு³ணிந்யா தே³வதாயா அபி⁴தா⁴நேந யாஜ்யாவத்க்ரதூபயோகி³தே³வதாஸ்மரணஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாத்³கு³ணகர்மத்வே ப்ராப்தே — ஸித்³தா⁴ந்த:; ‘அபி வா ஸ்துதிஸம்யோகா³த்ப்ரகரணே ஸ்தௌதிஶம்ஸதீ க்ரியோத்பத்திம்  வித³த்⁴யாதாம்‘ (ஜை.அ.2.பா.1.ஸூ.24) ஸ்துதிரிஹ விஹிதா ஶ்ரூயதே ‘ஸ்தௌதி’ ‘ஸம்ஸதீதி’ । ஸ்துதிஶ்ச கு³ணாபி⁴தா⁴நேந ஸ்வரூபப்ரகாஶநம் । யதா² விஶாலவக்ஷா: க்ஷத்ரியயுவேதி । யத்ராபி⁴தா⁴நவிவக்ஷா ந தத்ர ஸ்துதிம் ப்ரதீமோ, யதா² யோ விஶாலவக்ஷாஸ்தமாநயேதி । தஸ்மாத் ஸ்தௌதிஶம்ஸதீ ஶ்ரௌதார்த²லாபா⁴ய ப்ரகரணே அபூர்வோத்பத்திம் ப்ரதி ஸ்தோத்ரஶஸ்த்ரே வித³த்⁴யாதாமிதி । ஏவமிஹாத்மோபாஸநம் ப்ரதா⁴நகர்ம ஆத்மா பூ⁴தோ ப⁴வ்யஶேஷ இதி । அவேக்ஷிதமிதி நிஷ்ட²யா ஆஜ்யே கர்மண்யவேக்ஷணம் கு³ணீக்ருதம் ।

பா⁴வ்யுபயோக³மாஜ்யஸ்யாஹ —

த³ர்ஶபூர்ணமாஸேதி ।

பூஷாநுமந்த்ரணமந்த்ரவது³த்கர்ஷம் வாரயதி —

ப்ரகரணிநா சேதி ।

க்³ரஹணே ஹேதுமாஹ —

உபாம்ஶ்விதி ।

‘ஸர்வஸ்மை வேதி’ வாக்யாத்ஸர்வார்த²மப்யாஜ்யமுத்பத்தாவவிஹிதத்³ரவ்யகோபாம்ஶுயாகா³ங்க³ம்; ஆக்³நேயாதீ³நாமுத்பத்திஶிஷ்டபுரோடா³ஶாத்³யவரோதா⁴த் ।

ஸத்யப்யத்ராஜ்யபா⁴கா³த்³யங்கே³ஷ்வாஜ்யநிவேஶே ந ப்ரதா⁴நஹவிஷ்ட்வமிதி ।

த்³ரவ்யஸம்ஸ்காரகஸ்ய கு³ணகர்மத்வே ஜைமிநீயஸூத்ரமுதா³ஹரதி —

யைஸ்த்விதி ।

(ஜை.அ.2. பா.1 ஸூ.8) யைரவகா⁴தாதி³பி⁴ர்த்³ரவ்யம் சிகீர்ஷ்யதே, ஸம்ஸ்கார்துமிஷ்யதே கு³ணஸ்தத்ர ப்ரதீயேத, த்³ரவ்யே கு³ணபூ⁴தம் கர்ம ப்ரதீயேதேத்யர்த²: ।

ஆத்மோபாஸ்த்யாதே³: ஸம்ஸ்காரகர்மத்வம் ப்ரகரணாத்³வாக்யாத்³வா ப⁴வத்³ப⁴வேத், நாத்³ய இத்யாஹ த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யபூர்வகம் —

த³ர்ஶபூர்ணமாஸேதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ —

ந சாநாரப்⁴யேதி ।

யத்³யயமிதி ।

விதி⁴த்வாபா⁴வோ ஹி பூர்வபக்ஷோபந்யாஸே வர்ணித இதி ।

ஸுவர்ணம் பா⁴ர்யமிதிவதி³தி ।

ஶேஷலக்ஷணே(அ)பி⁴ஹிதம் – ‘அத்³ரவ்யத்வாத்து ஶேஷ: ஸ்யாத்’ (ஜை.அ.3.பா.4.ஸூ.27) ‘தஸ்மாத்ஸுவர்ணம் ஹிரண்யம் பா⁴ர்யம் து³ர்வர்ணோ(அ)ஸ்ய ப்⁴ராத்ருவ்யோ ப⁴வதீ’த்யநாரப்⁴யாதீ⁴தே ஸம்ஶய: —

கிம் ஶோப⁴நவர்ணஹிரண்யதா⁴ரணம் க்ரத்வங்க³முத புருஷத⁴ர்ம: இதி । தத்ர ப²லகல்பநாப⁴யாத்க்ரதுநிவேஶ:, து³ர்வர்ண இத்யாதி³ த்வேவம்காமஶப்³த³விரஹாந்ந ப²லபரம் । ந ச ஸத்ரவத்³விபரிணாம:; க்ரத்வங்க³த்வேந க³திஸம்ப⁴வாத்॥ ததா²ச வைதி³ககர்மத்வஸாம்யாத³க்³நிஹோத்ராதி³ப்ரகரணநிவேஶ இதி ப்ராப்தே — அத்³ரவ்யத்வாத்³ த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ராஹித்யாந்ந ஸ்வதந்த்ரம் கர்ம, கிம்து க்ரதுஶேஷ இதி ஸூத்ரார்த²: । ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து – ‘அப்ரகரணே து தத்³த⁴ர்மஸ்ததோ விஶேஷாத்’ (ஜை.அ.3.பா.4.ஸூ.26) । தத்³த⁴ர்ம: புருஷத⁴ர்ம ஏவம் ஜாதீயக: । யதோ(அ)ப்ரகரணே(அ)யமாம்நாத: ப்ரகரணாதீ⁴தாத்³த⁴ர்மாத்³விஶிஷ்யதே । நசாஹவநீயே ஜுஹ்வதீதி ஹோமாநுவாதே³நாஹவநீயவிதா⁴நவத்க்ரத்வநுவாதே³ந தா⁴ரணம் விஹிதம், யேந ஸாக்ஷாத்³வாக்யேந க்ரதுஸம்ப³ந்தி⁴ ப⁴வேத் । நாப்யவ்யபி⁴சாரிக்ரதுஸம்ப³ந்தா⁴ஶ்ரயத்³வாரா வாக்யாத்பர்ணமயீ தாவத்க்ரதுமுபநிபதேத்; ஸுவர்ணதா⁴ரணஸ்ய லோகே(அ)பி வித்³யமாநத்வேந க்ரத்வவ்யபி⁴சாராபா⁴வாத் । தஸ்மாத்³விநியோக³ப⁴ங்கே³ந ஹிரண்யஸாத⁴நகம் தா⁴ரணம் வாக்யஶேஷக³தப²லாய விதீ⁴யதே இதி புருஷத⁴ர்ம இதி । ஏவமிஹாப்யாத்மஸாத⁴நகத³ர்ஶநேநாம்ருதத்வம் பா⁴வயேதி³தி விதா⁴நாத் ப்ரதா⁴நகர்மதைவேதி । அபூர்வம் விஷயோ ஜந்யமஸ்யேத்யபூர்வவிஷயம் । ந கேவலம் இக்ஷுக்ஷீராதி³ரஸவிஶேஷ ஏவாநபி⁴தே⁴ய: ப்ரதீயதே, அபி து ஸர்வவாக்யார்தோ²பி ।

ததா² ஸதி ப்³ரஹ்மாப்யநபி⁴தே⁴யமேவ வேதா³ந்ததாத்பர்யக³ம்யமித்யாஹ —

ஏவமந்யத்ராபீதி ।

கா³மாநயேதி ஹி வாக்யே க³வாநயநகர்தவ்யதார்த²:, ஸோ(அ)பி ஸாதா⁴ரண இதி ந விவக்ஷிதக³வாநயநம் வக்தி வாக்யம், ப்ரகரணாதி³வஶேந த்வர்தா²த்தத்ஸித்³தி⁴ரிதி ।

அதூ³ரவிப்ரகர்ஷேணேதி ।

ஸாக்ஷாத³நபி⁴தா⁴நாத³ஸ்தி விப்ரகர்ஷ: ।

ஸ சாதூ³ரே வஸ்துக³தத⁴ர்மபராமர்ஶத்³வாரா வஸ்துவிஶேஷஸ்ய லக்ஷணயா ப்ரதிபாத³நாதி³தி ப்ரத்யகா³த்மத்வேநாவிஷயதயா ப்ரதிபாத³யதி ।

பா⁴ஷ்யம் வ்யாசக்ஷாணோ வேதா³ந்தாநாமதூ³ரவிப்ரகர்ஷேண வஸ்துபோ³த⁴கத்வமுபபாத³யதி —

த்வம்பதா³ர்தோ²ஹீதி ।

வ்யாப்நோதீதி ।

யத்தத³வித்³யாவிலஸிதமித்யர்த²: । தத் தத்ர ஸதீத்யர்த²: । அவிஷயீபூ⁴தோதா³ஸீநதத்பதா³ர்த²ஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மநஶ்ச தத்த்வமஸீதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யேநாஸ்ய ஸம்ஸாரிண: ப்ரமாத்ருத்வாபா⁴வாத்தந்நிவ்ருத்தோ ப்ரமித்யா ப்ரமேயம் வ்யாப்நோதீத்யேவம்பா⁴வஸ்ய நிவ்ருத்தௌ த்ரய: ப்ரகாரா நிவர்தந்த இத்யர்த²: ।

விக³லிதேதி ।

விக³லிதா பராக்த்வேந வ்ருத்திர்வர்தநம் யஸ்ய ஸ விக³லிதபராக்³வ்ருத்திஸ்தாத்³ருஶ: ப்ரத்யக்த்வமாபந்நோ (அ)ர்தோ² யஸ்ய தத்³விக³லிதபராக்³வ்ருத்த்யர்த²ம் தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்த்வமேதத் । தத³: =தத்பத³ஸ்ய ।

ததா³ காலே ப⁴வதி । கதே³த்யத ஆஹ —

த்வமிதி ஹீதி ।

ததா³ தத்பதே³ந । ஏகார்த²ஸ்யைவ வ்யாக்²யா விஶுத்³தே⁴தி । ஆந்தரஶ்லோக:— மத்⁴யஶ்லோக: ।

பரபக்ஷே இதி ।

ஸாத்⁴யஶ்சேந்மோக்ஷோ(அ) ப்⁴யுபக³ம்யேதாநித்ய ஏவ ஸ்யாதி³தி பா⁴ஷ்யேணாபாதி³தைவாநித்யதா(அ)நூத்³யதே, நித்யே(அ)பி மோக்ஷே(அ)வித்³யாநிவ்ருத்திஸம்ஸ்கார: கர்மஸாத்⁴ய இதி பக்ஷப்ரதிக்ஷேபேணாநித்யத்வம் ஸ்தா²பயிதுமித்யர்த²: । உபவேலம் வேலாயா: ஸமீபே, விக்ருத: ।

தத்ர ஹேது: —

அதிப³ஹுலேதி ।

ஸமுல்லஸந்த: பே²நபுஞ்ஜஸ்தப³கா யஸ்ய  தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்தா । போதேந தீ³வ்யதி வ்யவஹரதீதி பௌதிக: । அஶுத்³தி⁴ர்ப்³ரஹ்மணி ஸதீ, உதாஸதீ । ப்ரத²மஸ்து பி⁴ந்நாபி⁴ந்நவிகல்பநாப்⁴யாம் நிரஸநீய: ।

சரமம் நிரஸ்யதி —

ந த்விதி ।

அநாத்³யவித்³யாமலேதி ।

ஶங்கிதுர்வாஸ்தவ்யவித்³யா(அ)பி⁴மதேதி ।

நநு நித்யஶுத்³த⁴த்வாதா³த்மநி ந ஹேயத்வஸம்ப⁴வ இத்யுக்தே கத²ம் ஶங்கா(அ)த ஆஹ —

ஏதது³க்தமிதி ।

ப்³ரஹ்மணி நாவித்³யா, கிம்து ஜீவே; ஸா சாநிர்வாச்யேத்யுக்தமத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யே । ததா²விதா⁴ ச ஜ்ஞாநநிரஸ்யேத்யுபாஸ்திர்விப²லேத்யர்த²: ।

நிக⁴ர்ஷணவ்யாக்²யாநம் —

இஷ்டகேதி ।

ஏதச்ச தா⁴த்வர்த²: ஸம்யோக³விபா⁴கா³வேவேதி மதமாஶ்ரித்ய ।

அந்யாஶ்ரயாத்விதி ।

யத்³யபி ஸ்பந்த³ரூபா பா⁴வநா சைத்ராஶ்ரிதா த³ர்பணஸ்யோபகரோதி; ததா²பி ஸம்யோக³விபா⁴கா³க்²யதா⁴த்வர்த²த்³வாரா தௌ ச நாத்மநீத்யர்த²: । ஸம்யோக³விபா⁴கா³திரிக்ததா⁴த்வர்தபக்ஷே(அ)பி ஸமாநம், தா⁴த்வர்த²ஸ்ய ஸம்யோக³விபா⁴க³த்³வாராதிஶயஜநகத்வாத் । நசாத்மநி க்ரியாஜந்யாதிஶயஸம்ப⁴வ இதி । ததா³ தச்ச²ப்³தே³ந, பா³த்⁴யேரந்நித்யுக்தம் பா³த⁴நம் பராம்ருஶதி, தத்³ அவ்யவஹிதம் । அநித்யத்வமாத்மந: ப்ரஸஜ்யேதேத்யுக்தம் த்வநித்யத்வம் வ்யவஹிதமிதி ।

நநு தே³ஹாதா³வஹம்விப்⁴ரமவத ஏவ ஸம்ஸ்கார்யத்வமிதி கத²ம், ஸ்வத ஏவ கிம் ந ஸ்யாத்? அத ஆஹ —

அநாத்³யநிர்வாச்யேதி ।

நநு நாவித்³யாமாத்ரோபஹிதே ஸுஷுப்தவத்³வ்யவஹாரஸித்³தி⁴ரத ஆஹ —

ஸ்தூ²லேதி ।

ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மாணி ச தாநி யதா²க்ரமம் ஶரீரேந்த்³ரியாணி । ஆதி³ஶப்³தா³த்ப்ராணாத³ய: ।

ஸம்ஹதத்வமபி ந தடஸ்த²த்வேந தத்ஸம்யோகி³த்வம், கிம்து தத்ர ப்ரவிஷ்டத்வமித்யாஹ —

தத்ஸம்கா⁴தேதி ।

ப்ரவேஶோ(அ)பி ந பே⁴தே³ந ப்ரதிபா⁴ஸமாநத்வேந, கிம்து ऎக்யாத்⁴யாஸேநேத்யாஹ —

தத³பே⁴தே³நிதி ।

அங்க³ராக³ஶ்சந்த³நாதி³: ।

ப²லிதமாஹ —

தேநேதி ।

தே³ஹாதா³வைக்யேநாத்⁴யஸ்தே ஆத்மநி க்ரியா(அ)ரோப்யதே, தஜ்ஜந்யஸம்ஸ்காரஶ்ச அதோ நாந்யாஶ்ரிதக்ரியாப²லபா⁴க்த்வமந்யஸ்யேதி ந வ்யபி⁴சார இத்யர்த²: ।

ஆரோபிதஸம்ஸ்காராந்ந ப²லபா⁴க்த்வமிதி ஶங்காமஹம்ப்ரத்யயஸ்ய ரூப்யாத்³யத்⁴யாஸவைலக்ஷண்யேந பரிஹரதி —

ஸாம்வ்யவஹாரிகேதி ।

ஸ்ரு ப்ரஸ்ரவணே இதி தா⁴துமபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

அவிக³லிதமிதி ।

க்ரியாநுப்ரவேஶத்³வாராந்தரம் மோக்ஷே ப⁴வத்விதி ஶங்காயாம் பா⁴ஷ்யே தத³பா⁴வப்ரதிஜ்ஞைவ பா⁴தி, ந ஹேதுரித்யாஶங்க்யாஹ —

ஏதது³க்தமிதி ।

ந ச விதி³க்ரியாவிஷயத்வேநேதி பா⁴ஷ்யே ஜ்ஞாநாவிஷயத்வஸ்யோக்தத்வாத்புந: ஶங்கோத்தரே வ்யர்தே² இத்யாஶங்க்ய பரிஹாராந்தராபி⁴ப்ராயதாமாஹ —

அயமர்த² இத்யாதி³நா ।

யத³வாதி³ பூர்வபக்ஷே ஜ்ஞாநஸ்ய பா⁴வார்த²த்வாத்³ விதே⁴யத்வமிதி தத்ர க்ரியாத்வமப்⁴யுபேத்ய விதே⁴யத்வம் நிராக்ரியத இத்யாஹ —

ஸத்யமிதி ।

வஸ்துதோ விதி³க்ரியாயா: கர்மபா⁴வாநுபபத்தேரித்யர்த²: । ஔபாதி⁴கம் து கர்மத்வமநிஷ்டம் நியோக³வாதி³நாம் । யதா³ து ஜ்ஞாநம் க்ரியைவ ந ப⁴வதீத்யேவம்பரதயா பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாயதே, ததா³ பசதீதிவஜ்ஜாநாதீதி பூர்வாபரீபா⁴வப்ரஸித்³தி⁴ர்து³ஶ்சிகித்ஸா ஸ்யாதி³தி ।

வைலக்ஷண்யாந்தரமிதி ।

ஜ்ஞேயவைலக்ஷண்யம் ப்ராகு³க்தமிதா³நீம்  ஜ்ஞாநஸ்யாவிதே⁴யத்வம் வைலக்ஷண்யமுச்யத இதி ।

யத்ர விஷயே யா வஸ்த்வநபேக்ஷா சோத்³யதே தத்ர ஸா க்ரியேதி தச்ச²ப்³தா³த்⁴யாஹாரேண யோஜயிதும் யத்ரஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

யத்ர விஷயே இதி ।

த்⁴யாநயஸ்ய வஸ்த்வநபேக்ஷாமுக்த்வா புருஷேச்சா²தீ⁴நத்வமுபபாத³யதி —

நஹி யஸ்யை இதி ।

வஷட் கரிஷ்யந் — ஹோதா । வித்⁴யர்தா²நுஷ்டா²நாத்ப்ராக் ப்ரமாணவஶாத்⁴த்³யாநே ந ஸித்³த்⁴யதி, தத: புருஷேச்சா²வஶவர்தீதி ।

ஶப்³த³ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸோ வா தஸ்யைவ ஸாக்ஷாத்காரபர்யந்ததா புருஷேச்சா²தீ⁴நேத்யாஶங்க்யாஹ —

நசேதி ।

உபாஸநாயா: ஸாக்ஷாத்காரே(அ) நுப⁴வபர்யந்ததாஶப்³தோ³க்தஸாக்ஷாத்காரஸ்யாவித்³யாபநயே ப்ராப்தத்வாதி³த்யர்த²: ।

க்ரியாயா: க்வசித்³வஸ்துஸ்வரூபவிரோதி⁴த்வம் ப்ரமாணஜ்ஞாநாத்³வைலக்ஷண்யமாஹ—

க்வசித்³வஸ்துஸ்வரூபவிரோதி⁴நீதி ।

வஸ்துதந்த்ரத்வமபாகரோதீதி ।

அநேந ‘ஜ்ஞாநமேவ தந்ந க்ரியா’ இதி பா⁴ஷ்யே க்ரியாஶப்³தே³ந க்ரியாக³தமவஸ்துதந்த்ரத்வம் லக்ஷயித்வா ப்ரதிஷித்⁴யத இதி வ்யாக்²யாதம் । அதஏவ ஹி பா⁴ஷ்யகாரோ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ந சோத³நாதந்த்ரமிதி தா³ர்ஷ்டாந்திகே சோத³நாதந்த்ரத்வம் ப்ரதிஷேத⁴தி, ந ப்³ரவீதி ந க்ரியேதி । அத: க்ரியாத்வமப்⁴யுபேத்ய ஜ்ஞாநே விதே⁴யத்வம் ந ம்ருஷ்யத இதி க³ம்யதே । ஸாம்ப்ரதா³யிகம் = கு³ருமுகா²த்³த்⁴யயநாதி³ । விதி⁴:— கார்யம் விஷயோ யேஷாம் தே விதி⁴விஷயா: । ய: ஸமர்த²: ஶக்த: ஸ கர்தா, ய: கர்தா ஸ கர்மண்யதி⁴க்ருத: ஸ்வாமீ, யோ(அ) தி⁴க்ருத: ஸ நியோக³ம் ஸ்வகீயதயா பு³த்³த்⁴யமாநோ நியோஜ்ய:, ஸ ச தத்ரைவ வர்ணிதரூபே விஷயே ப⁴வதி, தஸ்மிந்நஸதி ந ப⁴வதீத்யர்த²: ।

உக்தவிஷயத்வஸ்ய ஶ்ரவணாதா³வபா⁴வமாஹ —

நசைவமிதி ।

ஶ்ரவணம் ஹி ப்³ரஹ்மாத்மநி தத்த்வமஸிவாக்யஸ்ய தச்ச²ப்³த³ஶ்ருத்யாதி³பர்யாலோசநயா தாத்பர்யாவக³ம:; அஸ்ய ச விஷயவிஶேஷாவச்சி²ந்நப்ரத்யயஸ்யாநவக³மே தத்கர்தவ்யத்வபோ³தா⁴யோகா³த், அவக³மே ச ஶ்ரவணஸ்யைவ ஜாதத்வாத்புந: கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்துமஶக்யத்வாத் । ஏவம் மநநஸ்யாபி விஷயவிஶேஷநியதயுக்த்யாலோசநஸ்யாநவக³தஸ்ய கர்துமஶக்யத்வாதி³தி । உபாஸநஸ்யாபி யதா²ஶ்ரவணமநநம் ப்ரத்யயாவ்ருத்தேரவக³மே த்³வித்ரிவாராவ்ருத்தேரவஶ்யம்பா⁴வாத்³விதி⁴த்ஸிதார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாதஸ்ய ந புந: கர்தவ்யத்வம், த³ர்ஶநஸ்ய த்வஶக்யத்வம் ஸ்பு²டமிதி ।

அந்யத: ப்ராப்தா இதி ।

த³ர்ஶநார்த²ம் கர்தவ்யத்வேநாந்வயவ்யதிரேகாவக³தாந் ஶ்ரவணாதீ³நநுவத³ந்தி வசாம்ஸி தத்³க³தப்ராஶஸ்த்யலக்ஷணயா தேஷு ருசிமுத்பாத்³யாநாத்மசிந்தாயாமருசிம் குர்வந்தி, ப்ரவ்ருத்த்யதிஶயம் ஜநயந்தீத்யர்த²: । ப்ரக்ருதஸித்³த்⁴யர்த²ம்=ஸித்³தே⁴ வஸ்துநி வேதா³ந்தப்ராமாண்யஸித்³த்⁴யர்த²ம் । ஸித்³தே⁴ வஸ்துநி ஸங்க³திக்³ரஹவிரஹாதி³ தூ³ஷயிதுமித்யர்த²: ।

உபநிஷதா³ம் ஸித்³த⁴போ³த⁴கத்வே ஆக்ஷிப்தே புருஷஸ்யோபநிஷத்³க³ம்யத்வஸித்³த⁴வத்காரோ பா⁴ஷ்யே(அ)நுபபந்ந இத்யாஶங்க்ய தது³பயோகி³ந்யாய: ஸாமர்த்²யாத்³த³போதித இத்யாஹ —

இத³மத்ரேதி ।

பரநரவர்திஶப்³தா³ர்தா²வபோ³த⁴லிங்க³ஸ்ய ப்ரவ்ருத்தே: ஸித்³த⁴வஸ்துந்யஸம்ப⁴வாந்ந வ்யுத்பத்திரித்யுக்தம் —

அஜ்ஞாதஸங்க³தித்வேநேதி ।

தத்ராஹ —

கார்யபோ³தே⁴ இதி ।

யது³க்தமர்த²வத்தயேதி தத்ஸித்³த⁴புத்ரஜந்மாதி³போ³தே⁴(அ)பி ஹர்ஷாதி³ப்ரயோஜநலாபா⁴ந்ந ஶப்³தா³நாம் கார்யபரத்வம் நியச்ச²தீத்யாஹ —

அர்த²வத்தைவமிதி ।

ஆக²ண்ட³லாதீ³நாம்  இந்த்³ராதீ³நாம் । சக்ரவாலம் ஸமூஹ: । தௌ⁴தாநி ஶோதி⁴தாநி । கலதௌ⁴தமயாநி ஸௌவர்ணாநி ஶிலாதலாநி யஸ்ய ஸ ததா² । ப்ரமத³வநாநி ப்ரமதா³பி⁴: ஸஹ ந்ருபாணாம் க்ரீடா³வநாநி, தேஷு விஹாரிணாம் ஸம்சரணஶீலாநாம் । மணிமயஶகுந்தாநாம் ரத்நமயபக்ஷிணாம் । நிநத³: ஶப்³த³: । அப்⁴யர்ணம் நிகடம் । ப்ரதிபந்நம் ஜநகஸ்ய பிதுராநந்த³நிப³ந்த⁴நம் புத்ரஜந்ம யேந ஸ ததோக்த: । ஸிந்தூ³ரரஞ்ஜிதபுத்ரபதா³ங்கித: பட: படவாஸ: ஸ ஏவோபாயநமுபஹாரோ லாடாநாம் ப்ரஸித்³த⁴: । மஹோத்பலம் பத்³மம் ।

அர்த²வேத்தைவமிதி ஶ்லோகபா⁴க³ம் வ்யாசஷ்டே —

ததா²சேதி ।

அநேந ஸித்³த⁴ஸ்யாப்யப்ரதிபித்ஸிதத்வாப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வே ப்ரயுக்தே ।

ஶாஸ்த்ரத்வம் ஹிதஶாஸநாத்³ இத்யேதவ்த்³யாசஷ்டே —

ஏவம்சேதி ।

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யாஶ்ரவணம் ஹி ஶாஸ்த்ரே புருஷார்தா²ய, தம் து வேதா³ந்தாந்தரேணாப்யாயாஸம் ஜ்ஞாநாதே³வாநயந்தீதி ப⁴வந்திதராம் ஶாஸ்த்ராணீத்யர்த²: ।

தத்ஸித்³த⁴மிதி ।

தச்ச²ப்³தே³ந தஸ்மாத³ர்தே²ந ஸித்³த⁴ஶப்³த³வ்யுத்பத்த்யாதி³ பராம்ருஶதா வக்ஷ்யமாணஹேதோரஸித்³தி⁴ருத்³த்⁴ருதா ।

ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³வாக்யே பா³த⁴ம் பரிஹரதி —

விவாதே³தி ।

பூ⁴தார்த²விஷயாணீதி ।

ந கார்யவிஷயாணீத்யர்த²:; இதரதா² பூ⁴தார்த²ப்ரதீதிமாத்ரஜநகத்வஸாத⁴நே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத், ப்ரமிதிஜநகத்வஸ்ய ஸாத⁴நே ஹேதோ: ஸாத்⁴யஸமதாபாதாத் । யத்தச்ச²ப்³தா³வபி ப்ரஸ்துதபூ⁴தார்த²ம் பராம்ருஶத: । உபோபஸர்க³: ஸாமீப்யார்த²மாஹ । நீத்யயம் நிஶ்சயார்த²: ।

ஸதே³ரர்த²மாஹ —

ஸவாஸநாமிதி । 

வஸ்த்வக்ரியாஶேஷம் வேதா³ந்தவிஷயம் த³ர்ஶயிதும் பா⁴ஷ்யே விஶேஷணாநி ப்ரயுக்தாநி வ்யாசஷ்டே —

அஹம்ப்ரத்யயேத்யாதி³நா ।

பா⁴ஷ்யே ‘அஸம்ஸாரி’ இதி த்வம்பத³லக்ஷ்யநிர்தே³ஶ:, ப்³ரஹ்மேதி தஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வமுக்தம் । க்ரியாரஹிதத்வஸம்ஸாரித்வம் ।

வ்யவஹிதமப்யநந்யஶேஷத்வமுத்பாத்³யாத்³யபா⁴வே ஹேதுத்வேந ஸம்ப³ந்த⁴யதி  —

அதஶ்சேதி ।

உத்பத்த்யாதி³பி⁴ராப்யம் ஸாத்⁴யம் । ஸக்தவோ ஹி ப்ராட்³ ந விநியுக்தா: । ந ச ஹோமேந ப⁴ஸ்மஶேஷா உபயோக்ஷ்யந்தே, அதோ ந ஸம்ஸ்கார்யா இதி விநியோக³ப⁴ங்கே³ந ஹோமப்ராதா⁴ந்யமிதி ।

அநந்யஶேஷத்வே ஸ்வப்ரகரணஸ்த²த்வம் ஹேதுத்வேந யோஜயதி  —

கஸ்மாதி³தி ।

ஏவம் ஸித்³தா⁴ர்த²வ்யுத்பத்திஸமர்த²நேநோபநிஷதா³ம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யே ப்ராமாண்யமுக்தம், இதா³நீம் ப⁴வத்வந்யத்ர ஸித்³தே⁴ புத்ரஜந்மாதௌ³ ஸங்க³திக்³ரஹ:, ந ப்³ரஹ்மாணி; அவிஷயத்வாத்; அதோ ந தத்ரோபநிஷத்ப்ராமாண்யமித்யாஶங்க்ய தத்பரிஹாரபரத்வேந பா⁴ஷ்யமவதாரயதி —

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

ஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வேந ஸ்பு²ரத்யாத்மநி ஸமாரோபிதத்³ருஶ்யநிஷேதே⁴ந லக்ஷணயா ஶக்யம் ஶாஸ்த்ரேண நிரூபணமிதி பா⁴ஷ்யாபி⁴ப்ராயமாஹ —

யத்³யபீத்யாதி³நா ।

நநு ப்ரமாணாந்தரமிதி ததா²வித⁴ஸ்ய நிஷேதா⁴த்கத²மாத்மந்யுபாதி⁴நிஷேத⁴த்³வாரா லக்ஷணா(அ)த ஆஹ —

நஹி ப்ரகாஶ இதி ।

பா⁴ஸமாநே பா⁴ஸமாநம் நிஷேத்⁴யமித்யேதாவத், நது மாநேந பா⁴ஸமாநே இதி, வையர்த்²யாத், ததி³ஹ ஸ்வதோ பா⁴த்யாத்மநி தத்ஸாக்ஷிக உபாதி⁴: ஶக்யநிஷேத⁴ இதி தத³வச்சே²த³கோ(அ)பி ந ந பா⁴ஸத இத்யந்வய: ।

ந கேவலம் நிஷேத⁴முகே²நைவாவிஷயநிரூபணம், அபி த்வாத்மாதி³பதை³ரபி வ்யாப்த்யாத்³யபி⁴தா⁴நமுகே²ந பரிச்சே²தா³பா⁴வோபலக்ஷிதஸ்வப்ரப⁴ அத்மா லக்ஷணீய:, ஸ சாத்மபத³யுக்தாத் ‘‘நேதி’’ வாக்யாதா³த்மேதி நிரூப்யதே, ப்³ரஹ்மபத³யுக்தாச்சாயமாத்மா ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ர்ப்³ரஹ்மேதி நிரூப்யத இத்யாஹ —

தேநேதி ।

இதிரித³மர்தே², ய ஆத்மா இத³ம் ந இத³ம் நேதி சதுர்தே² வ்யாக்²யாத: । ஸ ஏஷ பஞ்சமாத்⁴யாயே நிரூப்யத இத்யர்த²: ।

ந கேவலமதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ப்ரபஞ்சஸத்தாப்ரத³த்வாதா³த்மஸத்யதா, அபி து தத்ஸ்பு²ரணப்ரத³த்வாச்சேத்யாஹ —

அபிசேதி ।

ஸம்ஸ்கார்யத்வநிராஸப்ரஸ்தாவே ‘ஸாக்ஷீ சேதா’ இதி மந்த்ரோதா³ஹரணேந ப்ரத்யுக்தத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

நஹ்யஹம்ப்ரத்யயவிஷயேத்யாதி³பா⁴ஷ்யமாத்மநோ(அ)நதி⁴க³தத்வேநௌபநிஷத³த்வோபபாத³நார்த²ம், தத³வதாரயதி —

ஏததே³வேதி ।

பா⁴ஷ்யே தத்ஸாக்ஷீதி விதி⁴காண்டா³நதி⁴க³தத்வமுக்தம் । ஸர்வபூ⁴தஸ்த²த்வேந பௌ³த்³த⁴ஸமயாநதி⁴க³தி: । விநஶ்யத்ஸு ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸ்தி²தோ ந விநஶ்யதீத்யர்த²: । ஸாவயவ ஆத்மேதி விவஸநஸமயாநதி⁴க³தி: । ஸமத்வேந ஜீவோத்பத்திவாதி³பஞ்சராத்ரதந்த்ராநதி⁴க³தி: । கூடஸ்த²நித்யத்வேந காணாதா³தி³தர்காநதி⁴க³தி: । ஏக: ஸர்வஸ்யாத்மேதி வர்ணித:, அந்யதோ(அ)நதி⁴க³திமுக்த்வா பா³தா⁴பா⁴வ உக்த: ।

அத இதி ।

அதி⁴க³தே ஹி பா³தோ⁴ நாநதி⁴க³த இத்யர்த²: । அத²வா ஸர்வஸ்யாத்மத்வேந ப்ரத்யாக்²யாதும் ந ஶக்யம் , ஔபநிஷத³ஸ்ய புருஷஸ்யாநந்யஶேஷத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யம் ‘தத்³யோஸாவுபநிஷத்ஸ்வித்யாதி³நா விவ்ருதம் । புநரபி⁴ஹிதவிஶேஷணஸ்யாத்மநோ(அ)ஹம்ப்ரத்யயவிரோத⁴மாஶங்க்ய தந்மித்²யாத்வேநௌபநிஷத³த்வம் விவ்ருதம் ।

அநந்யஶேஷத்வவிவரணாய விதி⁴ஶேஷத்வம் வேதி பா⁴ஷ்யம் தத³நுஷங்கே³ண வ்யாசஷ்டே —

ந ஶக்ய இதி ।

வித்⁴யஶேஷத்வே ஆத்மத்வாதி³தி ஹேதும் வ்யாசஷ்டே —

குத இத்யாதி³நா ।

மா பூ⁴த்³விதே⁴யகர்மஶேஷத்வேந விதி⁴விஷயத்வமாத்மந:, ஸ்வத ஏவ விதீ⁴யதாம் நிஷித்⁴யதாம் சேத்யாஶங்காமபநேதும் ந ஹேய இதி பா⁴ஷ்யம், தத்ராபி ஹேதுத்வேநாத்மத்வாதி³த்யேதத்³யோஜயதி —

அபிசேதி ।

அநந்யஶேஷத்வே ஸ்வதோ விதே⁴யத்வாபா⁴வே சாத்மத்வம் ஹேதுரிதி ‘அபிச’ ஶப்³தா³ர்த²: ।

அத இதி ।

பா⁴ஷ்யோக்தாதே³வ ஹேதோரித்யர்த²: ।

தமேவாஹ —

ஸர்வேஷாமிதி ।

நநு க⁴டாதி³விநாஶஸ்ய ம்ருதா³தௌ³ த³ர்ஶநாத்கத²ம் புருஷாவதி⁴: ஸர்வஸ்ய லயோ(அ)த ஆஹ —

புருஷோ ஹீதி ।

கல்பிதஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோகா³தா³த்மதத்த்வமேவ தத்தத³வச்சி²ந்நமநிர்வாச்யவிஶ்வோத³யாப்யயஹேதுரித்யர்த²: ।

நநு புருஷோ(அ)ப்யநிர்வாச்ய இதி நேத்யாஹ —

புருஷஸ்த்விதி ।

அநந்தோ(அ)நவதி⁴: । விகாரோ நாஸ்தீத்யுக்தம் பே⁴தா³பே⁴த³விசாரே ।

த⁴ர்மாந்யதா²த்வவிக்ரியாயா அபா⁴வமுக்த்வா தத்³தே⁴த்வபா⁴வமப்யாஹ —

அபிசேதி ।

பா⁴ஷ்யே — யத ஏவ த⁴ர்மாந்யதா²த்வாபா⁴வோ(அ)தஏவ நித்யஶுத்³தா⁴தி³ஸ்வபா⁴வ: ।

புருஷாவதி⁴: ஸர்வஸ்ய லய இத்யத்ர ஶ்ருதிமாஹ —

தஸ்மாத்புருஷாதி³தி ।

கல்பிதஸ்யாகல்பிதமதி⁴ஷ்டா²நமித்யுக்தயுக்திபராமர்ஶீ தஸ்மாச்ச²ப்³த³: ।i

நிரதிஶயஸ்வதந்த்ரதயா விதி⁴ஶேஷத்வாபா⁴வே ஶ்ருதிமுதா³ஹ்ருத்ய மாநாந்தராக³ம்யதயா வேதா³ந்தைகவேத்³யத்வே ஶ்ருதிமுதா³ஹரதி —

தம் த்வேதி ।

தஸ்ய வேத³ஸ்யேத்யர்த²: ।

நநு தர்ஹி த⁴ர்மாவபோ³த⁴நமிதி வக்தவ்யம், தத்ராஹ —

த⁴ர்மஸ்ய சேதி ।

நநு ப்ரதிஷேதா⁴நாமநுஷ்டே²யாபோ³த⁴கத்வாத்கத²ம் கர்மாவபோ³த⁴ப்ரயோஜநதா(அ)த ஆஹ —

ப்ரதிஷித்⁴யமாநேதி ।

ஶாப³ரவசநவதா³ம்நாயஸ்யேதி( ஜை.அ.1.பா.2.ஸூ.1) ஸூத்ரே ஆம்நாயஶப்³தோ³ விதி⁴நிஷேத⁴பர இதி ஸித்⁴யதி ।

விகல்பமுகே²ந பரிஹாராந்தரம் சாஹ —

அபிசேதி ।

த்³ரவ்யகு³ணகர்மணாம் தச்ச²ப்³தா³நாமித்யர்த²: ।

க்ரியார்த²த்வாதி³த்யத்ராநர்த²க்யமித்யத்ர சார்த²ஶப்³தோ³(அ)பி⁴தே⁴யபர:, ப்ரயோஜநபரோ வேதி விகல்ப்யாத்³யம் நிரஸ்ய த்³விதீயம் நிரஸ்யதி —

யத்³யுச்யேதேத்யாதி³நா ।

நநு சோத³நா ஹி பூ⁴தம் ப⁴வந்தம் ப⁴விஷ்யந்தமித்யேவம்ஜாதீயகம் ஶக்நோத்யவக³மயிதுமிதி ஶாப³ரவசஸி விதி⁴வாக்யஸ்ய பூ⁴தாதி³போ³தி⁴தா பா⁴தி, ந த்³ரவ்யாதி³ஶப்³தா³நாம் க்ரியாப்ரயோஜநதா(அ) த ஆஹ —

கார்யமர்த²மிதி ।

கார்யாந்விதபூ⁴தபோ³தி⁴த்வே  விதி⁴வாக்யஸ்ய கத²ம் தந்ந்யாயேந ப்³ரஹ்மவாக்யேஷ்வக்ரியாஶேஷபூ⁴தவஸ்துபோ³தி⁴த்வஸித்³தி⁴ரத ஆஹ —

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

கார்யாந்விதபோ³தி⁴த்வநியம: ஶப்³தா³நாம் கிம் வ்யுத்பத்திப³லாது³த ப்ரயோஜநார்த²ம் । தத்ர கேவலபூ⁴தவஸ்த்வவக³மாத³பி  ப்ரயோஜநஸித்³தி⁴முத்தரத்ர வக்ஷ்யதி ।

ந தாவத்³வ்யுத்பத்திப³லாதி³த்யாஹ —

ந தாவதி³தி ।

கார்யார்தே² கார்யஶேஷே ।

நநு கார்யாந்விதபரத்வநியமாபா⁴வே பதா³நாமதிலாக⁴வாயாந்விதபரத்வமபி த்யஜ்யதாமத ஆஹ —

நாபீதி ।

தத்கிமிதா³நீம் விஶிஷ்டே  பத³ஶக்திர்நேத்யாஹ —

ஸ்வார்த²மிதி ।

அயமபி⁴ஸம்தி⁴: — பதை³: பதா³ர்தா² ஏவாபி⁴தீ⁴யந்தே அர்தா²ந்தராந்விததயா உபலக்ஷ்யந்தே; அந்யதா² ஸ்வரூபமாத்ராதிரேகிவிஶிஷ்டாபி⁴தா⁴நே கௌ³ரவம் ஸ்யாத் । நநு — அபி⁴ஹிதார்த²ஸ்வரூபாணாம் விஶிஷ்டைரநவிநாபா⁴வாத்கத²ம் லக்ஷணா? நஹி க³வார்த²ஸ்யாநயத்யந்வயாவிநாபா⁴வ:, சாரயதிநாப்யந்வயாத், நசார்தா²ந்தரமாத்ராந்வயோ லக்ஷ்ய:; தஸ்ய வ்யவஹாராநுபயோகா³த் இதி — சேந்ந; அநவிநாபா⁴விபி⁴ரபி மஞ்சை: புருஷலக்ஷணாத் । நநு — மா பூ⁴த³நவிநாபா⁴வநியம:, ததா²பி வாச்யஸ்ய லக்ஷ்யேண ஸம்ப³ந்தோ⁴ வாக்யார்தே² சாநந்வயோ வாச்ய:, மஞ்சா ஹி ஸம்ப³த்³தா⁴: பும்பி⁴ர்ந ச வாக்யார்தே²(அ)ந்வீயந்தே, யதா²ஹ ஶாலிகநாத²: – ‘வாச்யார்த²ஸ்ய ச வாக்யார்தே² ஸம்ஸர்கா³நுபபத்தித: । தத்ஸம்ப³ந்த⁴வஶப்ராப்தஸ்யாந்வயால்லக்ஷணோச்யதே॥‘ இதி । ததி³ஹ கா³மாநயேத்யாதௌ³ ந ஶ்ரௌதார்த²ஸ்ய வாக்யார்தே²நாநந்வய: , நாப்யந்விதஸ்ய லக்ஷ்யஸ்யாஸ்த்யபி⁴தே⁴யேந ஸம்ப³ந்த⁴: அந்விதஸ்யாந்வயாந்தராபா⁴வாத், தத இஹ ந லக்ஷணா இதி । அத்ரோச்யதே; முக்²யார்த²பரிக்³ரஹே(அ)நுபபத்திஸ்தாவல்லக்ஷணாயா நிதா³நம், தத்ர யதா² பதே³ந பதா³ர்த²லக்ஷணாயாம் வாச்யார்த²ஸ்ய வாக்யார்தே² ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி:, ஏவம் வாக்யார்த²ப்ரத்யயோத்³தே³ஶேந ப்ரத்யுக்தஸ்ய பத³வ்ருந்த³ஸ்ய யே(அ)பி⁴தே⁴யா அநந்விதபதா³ர்தா²ஸ்தேஷாம் வாக்யார்தீ²பா⁴வாநுபபத்திரேவாந்விலக்ஷணாயா நிதா³நம் । நசாந்விதரூபஸ்யாபி⁴தே⁴யஸ்வரூபேண ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி:; விஶிஷ்டஸ்வரூபயோஸ்தாதா³த்ம்யஸ்ய கஸ்யாபி ஸ்வீகாராத் । நந்வேவமபி — அபி⁴ஹிதார்தை²ரர்தா²ந்தராந்விதலக்ஷணாயாம் கத²ம் நியம:? அர்தா²ந்தராணாமாநந்த்யாத், தது³ச்யதே – ‘ஆகாங்க்ஷாஸத்தியோக்³யத்வஸஹிதார்தா²ந்தராந்விதாந் । பதா³நி லக்ஷயந்த்யர்தா²நிதி நாதிப்ரஸங்கி³தா॥‘ ப்ரயோக³ஸ்து கோ³பத³ம், கா³மாநயேதி வாக்யேநாநயத்யந்விதகோ³த்வவாசகம், பத³த்வாத், துரக³பத³வதி³தி ।

ஏதத்ஸர்வமாஹ —

ஏகேதி ।

ஏகப்ரயோஜநஸித்⁴த்³யுபயோகி³த்வம் ஹி பதா³ர்தா²நாமிதரேதரவைஶிஷ்ட்யமந்தரேண ந க⁴டதே(அ)த: ப்ரயோஜநவத்த்வாயைகவாக்யத்வாய ச லக்ஷணயா(அ)ந்விதபரத்வம் பதா³நாம் வாச்யமித்யர்த²: ।

நநு விஶிஷ்டாநாமப்யர்தா²நாம் பே⁴தா³த்கத²மேகவாக்யதா? அத ஆஹ —

ததா²சேதி ।

கு³ணபூ⁴தநாநாபதா³ர்த²விஶிஷ்டப்ரதா⁴நார்த²ஸ்யைக்யாதே³கவாக்யத்வமித்யர்த²: ।

பதா³நாமநந்விதார்த²பர்யவஸாநே(அ) ந்விதபர்யவஸாநே ச ப⁴ட்டஸம்மதிமாஹ —

யதா²ஹுரிதி ।

யதா³ லக்ஷணயா யோக்³யேதராந்விதபரத்வம் பதா³நாம், பதா³ர்தா²நாம் ச லக்ஷணாயாம் த்³வாரத்வேந தத்பரத்வம், ததா³ வேதா³ந்தாநாம் கார்யாநந்விதப்³ரஹ்மபரத்வோபபத்திரித்யாஹ —

ஏவசம் ஸதீதி ।

பா⁴வ்யார்த²த்வேநேதிபா⁴ஷ்யே ப⁴வ்யஶப்³தோ³ ப⁴வநகர்த்ருவசநத்வாது³த்பாத்³யமாத்ரபரோ மா பூ⁴தி³த்யாஹ —

ப⁴வ்யமிதி ।

பா⁴ஷ்யே பூ⁴தஸ்ய க்ரியாத்வப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய ப்ரஸக்திமாஹ —

நந்விதி ।

ப⁴வ்யஸம்ஸர்கி³ணா ரூபேண பூ⁴தமபி ப⁴வ்யமித்யத்ர கிம் கார்யம் ப⁴வ்யம்? உத க்ரியா? உபா⁴ப்⁴யாமபி பூ⁴தார்த²ஸ்ய நைக்யமித்யாஹ —

ந தாதா³த்ம்யேதி ।

கார்யம் ஹி ஸாத்⁴யதயா ப்ரயோஜநம், பூ⁴தம் ஸாத⁴கதயா ப்ரயோஜநீதி ।

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவ்யதிரேகேணேத்யாதி³பா⁴ஷ்யேண கார்யாந்வயநியமப⁴ங்கே³ந கூடஸ்த²நித்யவஸ்தூபதே³ஶஸ்ய ஸமர்தி²தத்வே(அ)பி கார்யாந்விதே வ்யுத்பத்திநியமமப்⁴யுபேத்யாபி பரிஹாராந்தரம் வக்துமுக்தஶங்காமநுவத³தீத்யாஹ —

ஶங்கத இதி ।

அங்கீ³க்ருதே கார்யாந்விதவ்யுத்பத்திநியமே கூடஸ்த²நித்யோபதே³ஶாநுபபத்திரித்யாஹ —

ஏவம்சேதி ।

ப⁴வது கார்யாந்விதே பூ⁴தே ஸங்க³திக்³ரஹ:, ததா²பி ஸ்வரூபம் தத்ர ப்ரதீயத ஏவ; விஶிஷ்டே(அ)பி ஸ்வரூபஸத்³பா⁴வாத், தத: கிமத ஆஹ —

ததா²சேதி ।

ஸ்வநிஷ்ட²பூ⁴தவிஷயா இதி ।

கார்யாநந்விதபூ⁴தவிஷயா இத்யர்த²:, நத்வநந்விதவிஷயத்வமேவ; அந்விதே பதா³தாத்பர்யஸ்ய ஸமர்தி²தத்வாத் । தே ச வக்ஷ்யமாணோதா³ஹரணேஷு த்³ருஶ்யமாநா நாத்⁴யாஹாராதி³பி⁴: க்லேஶேநாந்யத²யிதவ்யா இத்யர்த²: ।

ஸ்யாதே³தத் — கார்யாந்விதே க்³ருஹீதஸங்க³தே: பத³ஸ்ய கத²ம் ஶுத்³த⁴ஸித்³தா⁴பி⁴தா⁴யிதா? நஹி கோ³த்வே க்³ருஹீதஶக்தி கோ³பத³மபி⁴த³தா⁴தி துரக³த்வமத ஆஹ —

ந ஹீதி ।

ஏவம் மந்மதே கார்யாந்வயோ ந ஶப்³தா³ர்த²:, கிம்தூபாதி⁴: । ததா²ஹி — கர்தவ்யதாதத³பா⁴வாவக³மாதீ⁴நத்வாத் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யோ:, ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஸாத்⁴யத்வாத்ப்ரயோஜநஸ்ய, தத³தீ⁴நத்வாச்ச விவக்ஷாப்ரயோக³யோ:, ப்ரயோகா³தீ⁴நத்வாச்ச வாக்யார்த²ப்ரதிபத்திவ்யுத்பத்த்யோ:, விவக்ஷாதி³வத்கார்யாந்வயஸ்யாபி ஶப்³தா³ர்தா²வக³த்யுபாயதாவக³ம்யதே, அதோ விரஹய்யாபி கார்யாந்வயம் ப்ரயோக³பே⁴தே³ ப⁴வதி பூ⁴தம் வஸ்து பத³வாச்யம்; கத²மபரதா² ப⁴வதாம் ப்ரமாணாந்தரக்³ருஹீதகார்யாந்விதக்³ருஹீதஸங்க³திகபத³வ்ருந்த³ஸ்ய வேதே³(அ)பூர்வாந்விதாபி⁴தா⁴யிதா? ததி³த³முக்தம் – ‘‘உபஹிதம் ஶதஶோ த்³ருஷ்டமபி ததே³வ க்வசித³நுபஹிதம் யதி³ த்³ருஷ்டம் ப⁴வதி, ததா³ தத³த்³ருஷ்டம் நஹி ப⁴வதி, கிம்து த்³ருஷ்டமேவ ப⁴வதீதி’’ ।

அடவீவர்ணகாத³ய இதி ।

தத்³யதா² — அஸ்தி கில ப்³ரஹ்மகி³ரிநாமா கி³ரிவர: । ‘த்ரையம்ப³கஜடாஜூடகலநாய விநிர்மிதா । பாண்டு³ரேவ படீ பா⁴தி யத்ர கோ³தா³வரீ நதீ³॥‘ யஸ்ய ச – ‘ஸகுஸுமப²லசூதருத்³த⁴க⁴ர்மத்³யுதிகரபாதவநாலிஷூபஜாதே । தமஸி ஹரகிரீடசந்த்³ரநுந்நே த⁴வமநிஶா இவ பா⁴ந்தி வாஸராணி॥‘ இத்யாத³ய இதி ।

க்ரியாநிஷ்டா² இதி ।

அகாரப்ரஶ்லேஷ: ।

அப்⁴யுபேத்ய கார்யாந்வயநியமம் பர்யஹார்ஷீத், இதா³நீமப்⁴யுபக³மம் த்யஜதி —

உபபாதி³தா சேதி ।

ஏவம் தாவத்³வ்யுத்பத்திவிரோத⁴ம் பரிஹ்ருத்ய நிஷ்ப்ரயோஜநத்வசோத்³யமுத்³பா⁴வ்ய பரிஹரதி —

யதி³ நாமேத்யாதி³நா ।

ஸமுச்சயாஸம்ப⁴வாத³ப்யர்த²ஶ்சகார: ஶங்காத்³யோதீ, தாமேவாஹ —

யத்³யபீதி ।

ஏவம் தாவத்³த்³ரவ்யகு³ணாதி³ஶப்³தா³நாம் விதி⁴வாக்யக³தாநாம் கேவலபூ⁴தார்த²தாமாபாத்³ய தத்³வத்³ப்³ரஹ்மாபி ஶப்³த³கோ³சர இத்யுக்தம், இதா³நீம் து நிஷேத⁴வாக்யவத்³வேதா³ந்தா: ஸித்³த⁴பரா இத்யாஹ —

அபிசேத்யாதி³நா ।

யத்ர க்ருதிஸ்தத்ரைவ கார்யம், நிஷேதே⁴ஷு க்ருதிநிவ்ருத்தௌ தத்³வ்யாப்தம் கார்யம் நிவர்தத இத்யுக்த்வா க்ருதேரபி தத்³வ்யாபகதா⁴த்வர்த²நிவ்ருத்த்யா நிவ்ருத்திமாஹ —

க்ருதிர்ஹீத்யாதி³நா ।

ந க⁴டவத்ப்ரதிக்ஷணம் ஸமாப்த:,  கிம்து பசதீதிவத்பூர்வாபரீபூ⁴த: । ஸச ப⁴வத்யாதா³விவ நாத்மலாப⁴:, கிம்து கர்துரந்யஸ்யோத்பாத்³யஸ்யௌத³நாதே³ருத்பாத³நாயாமநுகூல: ப்ரயத்நவிஷய: ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

ஸாத்⁴யேதி ।

ந த்³ரவ்யகு³ணௌ க்ருதிவிஷயாவித்யத்ர ஹேது: —

ஸாக்ஷ்யாதி³தி ।

தத்ராபி தது³த்பாத³நாநுகூலோ வ்யாபார: க்ருதிவிஷய இத்யர்த²: । பா⁴வார்தா²: கர்மஶப்³தா³ஸ்தேப்⁴ய: க்ரியா ப்ரதீயேதைஷ ஹ்யர்தோ² விதீ⁴யதே (ஜை.அ.2.பா.1.ஸூ.1) இதி த்³விதீயக³தமதி⁴கரணம் ।

அத்ர கு³ருமதேநார்த²ம் ஸம்கலயதி —

த்³ரவ்யேதி ।

அத்ராவமர்ஶே(அ)பீத்யந்த: பூர்வ: பக்ஷ: । அயமர்த²: — பத³ஸ்மாரிதாநந்விதார்தே²ஷு நிமித்தேஷு  பா⁴வாந்விதாவஸ்தா² நைமித்திகீ, தஸ்யாமஸ்தி ஸித்³த⁴யோரபி த்³ரவ்யகு³ணயோ: க்ரியாந்வயேந ஸாத்⁴யதா, அதோ த்³ரவ்யகு³ணபா⁴வார்த²வாசகஶப்³தா³நாமவிஶேஷேண ஸாத்⁴யார்த²வாசகத்வாத்ஸாத்⁴யார்த²விஷயத்வாச்ச நியோக³ஸ்யாவிஶேஷேண நியோக³விஷயஸமர்பகத்வமிதி॥

ராத்³தா⁴ந்தமாஹ —

பா⁴வஸ்யேதி ।

பா⁴வஶப்³த³ஸ்யேத்யர்த²: । கார்யாவமர்ஶ இத்யநுஷங்க³: । பா⁴வஶப்³தோ³ ஹி ஸ்வத ஏவ ஸாத்⁴யரூபாம் க்ரியாமவம்ருஶதி, த்³ரவ்யாதி³ஶப்³தா³ஸ்து க்ரியாயோக³த்³வாரா த்³ரவ்யாதீ³ந்ஸாத்⁴யதயா(அ)வம்ருஶந்தி ।

கிமித்யத ஆஹ —

பா⁴வார்தே²ப்⁴ய இதி ।

நியோகோ³ ஹி ஸாக்ஷாத்க்ருதேரவிஷய: ஸம்ஸ்தாத்³விஷயத்வாய ஸ்வாவச்சே²த³கத்வேந ஸாக்ஷாத்ஸாத்⁴யஸ்வபா⁴வம் பா⁴வார்த²மாகாங்க்ஷதி । தல்லாபே⁴ ச ந க்ரியாயோக³த்³வாரா ஸாத்⁴யஸ்ய த்³ரவ்யாதே³ஸ்தத்³விஷயதா யுக்தா । அதோ பா⁴வார்த²ஶப்³தே³ப்⁴ய ஏவ யஜதீத்யாதி³ப்⁴யோ விஷயவிஶிஷ்டா(அ)பூர்வாதி⁴க³திரிதி பா⁴வநாவாசிப்⁴யோ(அ) பி பா⁴வோ பா⁴வநேத்யாதி³ப்⁴யோ நாபூர்வாதி⁴க³திரிதி கர்மஶப்³தா³ இத்யுக்தம் । க்ரத்வர்த²வாசிப்⁴ய: கர்மஶப்³தே³ப்⁴யோ(அ)பி யாக³ இத்யாதி³ப்⁴யோ நைவாபூர்வாதி⁴க³திரிதி பா⁴வார்தா² இத்யுக்தம் । அதோ தா⁴த்வர்தோ²பரக்தாபா⁴வநா யேஷு பா⁴தி யஜேதேத்யாதி³ஷு தேப்⁴யோ(அ)பூர்வம் ப்ரதீயேதைஷ ஹி பா⁴வநாஸாத்⁴யோ(அ)பூர்வலக்ஷணோ(அ) ர்தோ² விதீ⁴யத இதி ஸூத்ரார்த²: ।

நநு த்³ரவ்யகு³ணௌ விதீ⁴யேதே த³தி⁴ஸாந்தத்யே, தத்ர தயோரேவ கார்யாவச்சே²த³கதா, அத ஆஹ —

ந சத³த்⁴நேதி ।

ஆகா⁴ர: க்ஷாரணம் । ஸாந்தத்யமவிச்சி²ந்நத்வம் ।

யதி³ த³த்⁴யாதா³வபி பா⁴வார்தோ² விதே⁴ய:, தர்ஹி ந்யாயவிரோத⁴ இத்யாஶங்க்யாஹ —

நசைதாவதேதி ।

ஜ்யோதிஷ்டோமே ஶ்ரூயதே – ‘ஸோமேந யஜேதே’தி । ததா² ‘ஐந்த்³ரவாயவம் க்³ருஹ்ணாதி, மைத்ராவருணம் க்³ருஹ்ணாதி, ஆஶ்விநம் க்³ருஹ்ணாதீ’தி । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமைந்த்³ரவாயவாதி³வாக்யே விஹிதாநாம் ஸோமரஸாநாம் யாகா³நாம் ச யதா²க்ரமம் ஸோமேந யஜேதேதி ஸோமயாக³ஶப்³தா³வநுவதி³தாரௌ, உத த்³ரவ்யயுக்தஸ்ய கர்மணோ விதா⁴தாராவிதி॥ தத்ரைந்த்³ரவாயவாதி³வாக்யேஷு த்³ரவ்யதே³வதாக்²யரூபப்ரதீதேர்யாகா³நுமாநாதி³தரத்ர ரூபாப்ரதீதே: ஸமுதா³யாநுவாத³ இதி ப்ராப்தே — த்³விதீயே (ஜை.அ.2.பா.2.ஸூ.17 — 20) ராத்³தா⁴ந்திதம், நாநுவாத³த்வம் அப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । லதாவசநோ ஹி ஸோமஶப்³தோ³ ந ரஸவசந:, ஐந்த்³ரவாயவாதி³ஶப்³தா³ஸ்து ரஸாநபி⁴த³த⁴தீதி ந தத³நுவாதீ³ ஸோமஶப்³த³: । ந ச யஜேதேதி ப்ரத்யக்ஷே யாகே³ தத³நுமா, அத: ப்ராப்த்யபா⁴வாந்ந யஜிரப்யநுவாதீ³ । தஸ்மாத்ஸோமவாக்யே யாக³விதி⁴ரிதரத்ர ரஸாநமிந்த்³ராதி³தே³வதாப்⁴யோ க்³ரஹணாந்யுபகல்பநாநி விதீ⁴யந்த இதி । । ஏவம் யதா² ஸோமேநேதி வாக்யே விஶிஷ்டவிதி⁴:, ஏவம் த³தி⁴ஸாந்தத்யாதி³வாக்யாநி யதி³ த்³ரவ்யகு³ணவிஶிஷ்டஹோமாகா⁴ரவிதா⁴யீநி, தர்ஹி அக்³நிஹோத்ராகா⁴ரவாக்யே தத்³விஹிதஹோமாநாமாகா⁴ராணாம் ச ஸமுதா³யாவநுவதே³தாம், ததா²சாதி⁴கரணாந்தரவிரோத⁴ இதி ஶங்கா॥ ததா²ஹி த்³விதீயே ஸ்தி²தம் — ஆகா⁴ராக்³நிஹோத்ரமரூபத்வாத்(ஜை.அ.2.பா.2.ஸூ.13) । ‘ஆகா⁴ரமாகா⁴ரயத்யூர்த்⁴வமாகா⁴ரயதி’ ‘ஸந்ததமாகா⁴ரயதி’ । ததா² ‘அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி’ ‘த³த்⁴நா ஜுஹோதி’ ‘பயஸா ஜுஹோதீதி’ ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்ஶய: — கிம் ஸந்ததத³த்⁴யாதி³வாக்யவிஹிதாநாமாகா⁴ரஹோமாநாமாகா⁴ராக்³நிஹோத்ரவாக்யே ஸுமுதா³யாநுவாதி³நீ, உதாபூர்வயோராகா⁴ரஹோமயோர்விதா⁴த்ருணீ இதி॥ தத்ராநுவாதி³நீ; அரூபத்வாத், நஹ்யத்ர த³தி⁴ஸாந்தத்யாதி³வாக்யவிஹிதஹோமாகா⁴ரேப்⁴யோ விஶிஷ்டம் ரூபமஸ்தி, ஹோமாகா⁴ரமாத்ரம் து ப்ரக்ருதமுபலப்⁴யதே, அதோ(அ)நுவாத³த்வே ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்த:; விதீ⁴ இமௌ ஸ்யாதாம் ; ஆதா⁴ரயதிஜுஹோதிஶப்³தா³ப்⁴யாமநுஷ்டே²யார்த²ப்ரதீதே:, தத்ஸம்நிதௌ⁴ ஶ்ருதஸ்ய ஸாந்தத்யவாக்யஸ்ய த³த்⁴யாதி³வாக்யஸ்ய ச விஶிஷ்டவிதி⁴த்வே கௌ³ரவப்ரஸங்கே³ந தத்³விஹிதபா⁴வார்தா²நுவாதே³ந கு³ணவிதா⁴நார்த²த்வாதி³தி॥ ஹந்த நைதேந விருத்⁴யதே ஸாந்தத்யத³த்⁴யாதி³வாக்யே பா⁴வார்த²விஷயம் கார்யமித்யப்⁴யுபக³ம: ।

அத்ர ஹேதுமாஹ —

யத்³யபீதி ।

யத்³யபி ஸந்ததாதி³வாக்யே ஸாக்ஷாத்க்ருதிவிஷயத்வாத்³பா⁴வார்த²ஸ்ய தத³வச்சி²ந்நமேவ கார்யம்; யத்³யபி ச கார்யம் ப்ரதி ஸாக்ஷாத³விஷயாவநவச்சே²த³கௌ த்³ரவ்யகு³ணௌ; ததா²பி பா⁴வார்த²ம் ப்ரத்யநுப³ந்த⁴தயாவச்சே²த³கதயா விதீ⁴யேதே ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

பா⁴வார்தோ² ஹீதி ।

தத்கிம் பா⁴வார்தோ² த்³ரவ்யாதி³ஶ்ச விதே⁴ய:, தர்ஹி வாக்யபே⁴த³:, நேத்யாஹ —

ததா²சேதி ।

தர்ஹி ஸந்ததாதி³வாக்யாநி விஶிஷ்டவித⁴ய: ஸ்யு:, ஸ்யாச்சாக்³நிஹோத்ராதி³வாக்யமநுவாத³:, தத்ராஹ —

ஏவம்சேதி ।

யத்³யப்யத்ர விஶிஷ்டவிஷயோ விதி⁴: ப்ரதீயதே; ததா²பி பா⁴வார்த²த்³வாரா த்³ரவ்யாதி³கமபி விஷயீகரோதி । தத்ர ஸம்க்ராந்தோ யதி³ பா⁴வார்த²மந்யதோ விஹிதம் ந லபே⁴த, தர்ஹி கௌ³ரவமப்யுரரீக்ருத்ய விஶிஷ்டம் வித³தீ⁴த; அத² லபே⁴த, தத உபபதா³க்ருஷ்டஶக்திர்த்³ரவ்யாதி³பரோ ப⁴வத்யநுவத³தி து பா⁴வார்த²ம் । ததா³ஹு: – ‘ஸர்வத்ராக்²யாதஸம்ப³த்³தே⁴ ஶ்ரூயமாணே பதா³ந்தரே । விதி⁴ஶக்தியுபஸம்ஸ்க்ராந்தே: ஸ்யாத்³தா⁴தோரநுவாத³தா॥‘ இதி । ததி³ஹாக்³நிஹோத்ராதி³வாக்யத ஏவ பா⁴வார்த²லாபா⁴த்³த்³ரவ்யாதி³பரதா । மீமாம்ஸகைகதே³ஶிந: ஆக்³நேய இத்யாதௌ³ த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தோ⁴ விதே⁴ய இத்யாஹு: ।

தத்ராபி ஸித்³த⁴ஸ்ய ந விதே⁴யத்வமித்யுக்தமதிதி³ஶதி —

ஏதேநேதி ।

ஏகதே³ஶீ ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய பா⁴வநா(அ)வச்சே²த³கத்வேந விதே⁴யத்வம் ஶங்கதே —

நந்வித்யாதி³நா ।

நநு யதா²ஶ்ருதப⁴வத்யர்த² ஏவ விதீ⁴யதாம், கிம் ஸம்ப³ந்த⁴விதி⁴நேத்யாஶங்க்ய ப⁴வத்யர்த²ஸ்ய கர்தா ஸித்³தோ⁴(அ)ஸித்³தோ⁴ வா ।

ப்ரத²மே விதி⁴வையர்த்²யம், சரமே நியோஜ்யாபா⁴வாத்³வித்⁴யபா⁴வ இத்யுக்த்வா கிம் தர்ஹி விதே⁴யமிதி வீக்ஷாயாமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ரயோஜ்ய: உத்பாத்³ய: । தத்³வ்யாபாரோ ஹி ப⁴வநம் ।

தஸ்ய ஹி வ்யாபாரம் ப⁴வதிதா⁴துர்விஶிநஷ்டி —

ப⁴வதீதி ।

ப⁴வநம் ச நோத்பாத³கவ்யாபாரமந்தரேணேதி ப⁴வநாவிநாபூ⁴தோ பா⁴வகவ்யாபாரோ விதே⁴ய இத்யர்த²: । நந்வித்யாதி³நா சோத்³யச்ச²லேந ஸித்³தா⁴ந்தீ மீமாம்ஸகைகதே³ஶிநம் தூ³ஷயதி । ப⁴வது லக்ஷிதபா⁴வநாயா விதா⁴நம், தஸ்யாஸ்து ந ஸம்ப³ந்தோ⁴ விஷய:, தஸ்ய த³த்⁴யாதி³வத்ஸாக்ஷாத்க்ருதிவிஷயத்வாயோகா³தி³த்யர்த²: ।

நந்வவ்யாபாரோ(அ)பி க⁴டாதி³: கரோத்யர்த²ரூபபா⁴வநாவிஷயோ த்³ருஶ்யதே, அத ஆஹ —

ந ஹீதி ।

யதி³ த³ண்டா³தி³விஷயோ ஹஸ்தாதி³வ்யாபார: க்ருதிவிஷய:, தர்ஹி கத²ம் க⁴டம் குர்விதி க⁴டஸ்ய க்ருதிகர்மதா பா⁴த்யத ஆஹ —

க⁴டார்தா²மிதி ।

க⁴டவிஷயவ்யாபார ஏவ க்ருதிஸாத்⁴யோ க⁴டஸ்தூத்³தே³ஶ்யதயா ப்ரயோஜநமிதி கர்மத்வநிர்தே³ஶ இத்யர்த²: ।

யதி³ ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந விதே⁴யஸ்தர்ஹ்யாக்³நேயவாக்யே கிம் விதே⁴யமத ஆஹ ஸித்³தா⁴ந்த்யேவ —

அதஏவேதி ।

அத்யக்தஸ்ய ஹவிஷோ தே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வாத்³யாக³: ஸம்ப³ந்தா⁴க்ஷிப்த: ।

நநு யஜேரப்யபுமர்த²த்வாத்கத²ம் விதே⁴யதா? அத ஆஹ —

ஆக்³நேயேநேதி ।

யாகே³நேத்யாக்³நேயபத³ஸ்ய லக்ஷ்யநிர்தே³ஶ:, பா⁴வயேதி³தி ப⁴வதிபத³ஸ்ய । யத ஏவாக்³நேயவாக்யே யாக³விதி⁴ரத ஏவாநுவாதே³ யஜேதேதி ஶ்ருதம்; அந்யதா² ஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ ஶ்ரூயேதேத்யர்த²: । உக்தம் த்³விதீயே — ப்ரகரணம் து பௌர்ணமாஸ்யாம் ரூபாவசநாத் (ஜை.அ.2.பா.2.ஸூ.3) । ஏவம் ஸமாமநந்தி ‘‘யதா³க்³நேயோ(அ)ஷ்டாகபாலோ(அ)மாவாஸ்யாயாம் பௌர்ணமாஸ்யாம் சாச்யுதோ ப⁴வதி’’ ‘‘உபாம்ஶுயாஜமந்தரா ப⁴வதி’’ ‘‘தாப்⁴யாமேதமக்³நீஷோமீயமேகாத³ஶகபாலம் பௌர்ணமாஸே ப்ராயச்ச²த்’’ ‘‘ஐந்த்³ரம் த³த்⁴யமாவாஸ்யாயாம்’’ ‘‘ऎந்த்³ர பயோ(அ)மாவாஸ்யாயாமி’’தி । ததா² ‘‘ய ஏவம் வித்³வாந் பௌர்ணமாஸீம் யஜதே’’ ‘‘ய ஏவம் வித்³வாநமாவாஸ்யாம் யஜதே’’ இதி । தத்ர ஸம்தே³ஹ: — கிமிமௌ யஜதீ கர்மணோரபூர்வயோர்விதா⁴தாராவுத ப்ரக்ருதாக்³நேயாதி³யாகா³நாம் ஸமுதா³யஸ்யாநுவதி³தாராவிதி॥ தத்ராப்⁴யாஸாத்கர்மாந்தரவிதீ⁴ । ந ச த்³ரவ்யதே³வதே ந ஸ்த:; த்⁴ரௌவாஜ்யஸ்ய ஸாதா⁴ரண்யாந்மாந்த்ரவர்ணிகதே³வதாலாபா⁴ச்ச । ஆஜ்யபா⁴க³க்ரமே ஹி சதஸ்த்ரோ(அ)நுவாக்யா: ஸந்தி । த்³வே ஆக்³நேய்யௌ, த்³வே ஸௌம்யே । தே ச க்ரமாத்³ப³லீயஸா வாக்யேநாஜ்யபா⁴கா³ப்⁴யாமபச்சி²த்³யாநயோ: கர்மணோர்விதா⁴ஸ்யேதே ।

ஏவம்ஹி ஸமாமநந்தி ।

‘‘வார்த்ரக்⁴நீ பௌர்ணமாஸ்யாமநூச்யேதே’’ “வ்ருத⁴ந்வதீ அமாவாஸ்யாயாமிதி’’ । வ்ருத்ரக்⁴நீபத³வத்யௌ வார்த்ரக்⁴நீ । வ்ருத⁴ந்வத்பத³வத்யௌ வ்ருத⁴ந்வதீ । தஸ்மாத்கர்மாந்தரவிதி⁴:; இத்யேவம் ப்ராப்தே — அபி⁴தீ⁴யதே । ப்ரக்ரியத இதி ப்ரகரணம் ப்ரக்ருதாநி கர்மாணி பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாஸம்யுக்தவாக்யயோராலம்ப³நம் । குத:? ரூபாவசநாத் । த்⁴ரௌவாஜ்யலாபே⁴(அ)பி தே³வதா ந லப்⁴யதே । ந ச மந்த்ரவர்ணேப்⁴யஸ்தல்லாப⁴:; தேஷாம் க்ரமாதா³ஜ்யபா⁴க³ஶேஷத்வாத் । யத்து வாக்யம் ப³லீய இதி, ஸத்யம்; ப³லவத³பி ந க்ரமஸ்ய பா³த⁴கமவிரோதா⁴த் । க்ரமாவக³தாஜ்யபா⁴கா³ங்க³பா⁴வஸ்யாநுவாக்யாயுக³லத்³வயஸ்ய பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாகாலயோர்விபா⁴கே³ந ப்ரயோக³வ்யவஸ்தா²பகத்வாத் । காலே ஹீமௌ ஶப்³தௌ³ ரூடௌ⁴, ந கர்மணி । காலத்³வயோபஹிதகர்மஸமுதா³யத்³வாயாநுவாத³ஸ்ய ச ப்ரயோஜநம் த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமித்யதி⁴காரவாக்யக³தத்³வித்வோபபாத³நம் ।

தஸ்மாத்ஸமுதா³யாநுவாதா³விதி ।

உத்பத்த்யதி⁴காரயோரவிஸம்வாதா³ர்த²மப்யாக்³நேயாதி³வாக்யே யாக³விதி⁴ரப்⁴யுபேய இத்யாஹ —

அதஏவேதி ।

அத்ராப்யதி⁴காரவிதௌ⁴ யஜேத இதி த³ர்ஶநாத்ப்ராக³பி யாக³விதி⁴ரித்யர்த²: ।

க்ருதிநிர்வர்த்யஸ்ய தா⁴த்வர்த²ஸ்யைவ நியோகா³வச்சே²த³கதேத்யுபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

விதி⁴ர்நியோக³: ।

ஏவம் நியோக³க்ருதிபா⁴வார்தா²நாம் வ்யாப்யவ்யாபகதாமுக்த்வா வ்யாபகநிவ்ருத்த்யா வ்யாப்யநிவ்ருத்திநிஷேதே⁴ஷ்வாஹ —

ததா²சேத்யாதி³நா ।

நிஷேதே⁴ஷு பா⁴வார்தா²பாத³நமிஷ்டப்ரஸங்க³ இத்யாஶங்க்யாப்⁴யுபக³மே பா³த⁴கமாஹ —

ஏவம்சேதி ।

நாமதா⁴த்வர்த²யோகே³ ஹி நஞ: பர்யுதா³ஸகதா, ந ஹந்யாதி³த்யாதௌ³ த்வாக்²யாதயோகா³த்ப்ரதிஷேதோ⁴ பா⁴தி । தத்ராநீக்ஷணவல்லக்ஷ்ய: பர்யுதா³ஸ இத்யேகோ தோ³ஷோ(அ)பரஶ்ச விதி⁴நிஷேத⁴விபா⁴க³லோப இத்யர்த²: ।

ப்ரஜாபதிவ்ரதந்யாயம் (ஜை.அ.4.பா.1.ஸூ.3 — 9) விப⁴ஜதே நிஷேதே⁴ஷு தத³பா⁴வாய —

நேக்ஷேதேதி ।

தத்ர ஹி தஸ்ய ப்³ரஹ்மசாரிணோ வ்ரதமித்யநுஷ்டே²யவாசிவ்ரதஶப்³தோ³பக்ரமாதே³கஸ்மிம்ஶ்ச வாக்யே ப்ரக்ரமாதீ⁴நத்வாது³பஸம்ஹாரஸ்யாக்²யாதயோகி³நா நஞ ப்ரதீதோ(அ)பி ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)நநுஷ்டே²யத்வாது³பேக்ஷ்யதே । தா⁴த்வர்த²யோகே³ந ச பர்யுதா³ஸோ லக்ஷணீய: । ததா² சேக்ஷணவிரோதி⁴நீ க்ரியா ஸாமாந்யேந ப்ராப்தா தத்³விஶேஷபு³பு⁴த்ஸாயாம் ச ஸர்வக்ரியாப்ரத்யாஸந்ந: ஸம்கல்ப இத்யவக³தம் । ஈக்ஷ இதி து ஸம்கல்ப: ஈக்ஷணாபர்யுதா³ஸேந நாத்³ரியதே; ததோ(அ)நீக்ஷணஸங்கல்பலக்ஷணா யுக்தா, நைவம் நிஷேதே⁴ஷு ஸம்கோசகமஸ்தீத்யர்த²: ।

ஏவம் நிஷேதே⁴ஷு ப⁴வார்தா²பா⁴வமபி⁴தா⁴ய தத்³வ்யாப்தக்ருதிநியோக³யோரபா⁴வமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

தத³யம் ப்ரயோக³: —

விமதம் ந நியோகா³வச்சே²த³கம், அபா⁴வத்வாத்ஸம்மதவதி³தி ।

க்ரியாஶப்³த³ இதி ।

விபா⁴க³பா⁴ஷ்யே(அ)க்ரியார்தா²நாமாநர்த²க்யாபி⁴தா⁴நாதி³ஹ க்ரியாஶப்³த³: கார்யவசந: । அகார்யார்தா²நாம் ஹ்யாநர்த²க்யம் நியோக³வாதி³நோ மதம், ந பா⁴வார்தா²விஷயாணாம்; நியோக³ஸ்யாப்யபா⁴வார்த²த்வாதி³தி ।

நிஷேதே⁴ஷு பா⁴வார்தா²பா⁴வாந்ந கார்யமித்யுக்தம், தத்ர ஹேத்வஸித்³தி⁴ம் ஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

விதி⁴ஶ்ருதிஸித்³தோ⁴ நியோகோ³ விஷயம் பா⁴வார்த²மாக்ஷிபது, ஸ ஏவ க:? ந தாவத்³த⁴நநாதி³:; தஸ்ய ராக³ப்ராப்தே:, அநுபாத்தக்ரியாவிதௌ⁴ ச லக்ஷணாப்ரஸங்கா³த், அத ஆஹ —

ந ச ராக³த இதி ।

லக்ஷணயா ஹநநவிரோதீ⁴ யத்நோ விதே⁴ய:, ப்ரயோஜநலாபே⁴ ச லக்ஷணா ந தோ³ஷாயேத்யர்த²: ।

இத்யாஹேதி ।

அஸ்யாம் ஶங்காயாமாஹேத்யர்த²: ।

வ்யவஹிதாந்வயேந வ்யாகுர்வந் பா⁴ஷ்யமுதா³ஹரதி —

நசேதி ।

பா⁴ஷ்யே நஞ இதி பத³ம் அநுராகே³ணேத்யத⁴ஸ்தநேநாப்ராப்தக்ரியார்த²த்வமித்யுபரிதநேந ச ஸம்ப³த்⁴யதே ।

ஸ்வபா⁴வப்ராப்தஹந்த்யர்தா²நுராகே³ணேதி ।

நேத³மநுவாத³ஸ்த²ம்; ததா² ஸதி  ஹி ஸர்வமேவ பா⁴ஷ்யம் ப்ரதிஜ்ஞாபரம் ஸ்யாத் – ‘ஸ்வபா⁴வப்ராப்தஹந்த்யர்தா²நுராகே³ண யந்நஞோ(அ)ப்ராப்தக்ரியார்த²த்வம் தந்நேதி’ ।

தச்ச ந யுக்தம்; நஞஶ்சேத்யுத்தரபா⁴ஷ்யஸ்ய சஶப்³த³யோகே³ந ஶங்காநிராஸித்வாத்³தே⁴த்வத³ர்ஶநாத், தந்மா பூ⁴தி³தி ப்ருத²க்க்ருத்ய ஹேதுபா⁴க³மாகாங்க்ஷாபூர்வகம் யோஜயதி —

கேநேதி ।

கிமிஹ விதே⁴யம் ஹநநாதி³ வா நஞர்தோ² வா விதா⁴ரகப்ரயத்நோ வேதி விகல்ப்ய க்ரமேண தூ³ஷயதி —

ஹநநேத்யாதி³நா ।

அத்ர விதா⁴ரப்ரயத்நவிதி⁴ராஶங்கித:, ஸ ஏவ ச நிராகர்தவ்ய:,  இதரத்து பக்ஷத்³வயம் பரஸ்ய ஶாகா²சம்த்³ரமநிராஸார்த²ம் தூ³ஷிதம் ।

நநு நஞர்த²ஶ்சேந்ந விதீ⁴யதே, தர்ஹி ஹநநம் நாஸ்தீத்யாதா³விவ ஸித்³த⁴தயா ப்ரதீயேதேத்யாஶங்க்யாஹ —

அபா⁴வஶ்சேதி ।

ராக³ப்ராப்தகர்தவ்யதாகஹநநலக்ஷணப்ரதியோகி³க³தம் ஸாத்⁴யத்வமபா⁴வே ஸமாரோப்யத இத்யர்த²: ।

கர்தவ்யத்வாபா⁴வபோ³த⁴ஸ்ய நிவர்தகத்வமயுக்தம்; ஸத்யபி தஸ்மிந்ஹநநக³தத்³ருஷ்டேஷ்டஸாத⁴நத்வப்ரயுக்தகர்தவ்யதாயா அநபாயாதி³த்யுத்தரபா⁴ஷ்யஸ்ய ஶங்காமாஹ —

நநு போ³த⁴யந்விதி ।

ஔதா³ஸீந்யஸ்ய ப்ராக³பா⁴வதயா காரணாநபேக்ஷத்வாத³த்⁴யாஹரதி —

பாலநேதி ।

நிஷேதே⁴ஷு  நஞ் ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதவிதி⁴ப்ரயத்நேந ப்ரக்ருத்யர்த²பூ⁴தஹநநாதி³க³தக்ஷுத்³ரேஷ்டோபாயதாமநபபா³த்⁴ய தத்³க³தகு³ருதராத்³ருஷ்டாநிஷ்டோபாயதா ஜ்ஞாப்யதே(அ)தோ நிவ்ருத்த்யுபபத்திரிதி வக்தும் லோகே விதி⁴நிஷேத⁴யோரிஷ்டாநிஷ்டோபாயத்வபோ³த⁴கத்வம் வ்யுத்பத்திப³லேந த³ர்ஶயதி —

அயமபி⁴ப்ராய இத்யாதி³நா ।

ப்ரவர்தகேஷு வாக்யேஷு இத்யத: ப்ராக்தநேந க்³ரந்தே²ந ।

இந்தூ³த³யக³தஹிதஸாத⁴நதாயாம் ந ப்ரவ்ருத்திஹேதுதா, ப்ராக்க்ருதபு⁴ஜங்கா³ங்கு³லிதா³நே ச நாது⁴நா நிவ்ருத்திஹேதுத்வம், ததோ விஶிநஷ்டி —

கர்தவ்யதேதி ।

கர்தவ்யதயா ஸஹைகஸ்மிந் தா⁴த்வர்தே² ஸமவேதாவிஷ்டாநிஷ்டஸாத⁴நபா⁴வௌ  தௌ ததோ²க்தௌ ।

ப²லேச்சா²த்³வேஷயோருக்தவித⁴ஸாத⁴நபா⁴வாவக³மபூர்வகத்வாபா⁴வாத³நைகாந்திகத்வமாஶங்க்யாஹ —

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஹேதுபூ⁴தேதி ।

த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவிகலதாமாஶங்க்யாஹ —

ந ஜாத்விதி ।

ஶப்³தா³தீ³நாமபூர்வபர்யந்தாநாம் யே ப்ரத்யயாஸ்தத்பூர்வாவிச்சா²த்³வேஷௌ பா³லஸ்ய மா பூ⁴தாம், ப்ரத்யக்ஷவ்யவஹாரே ஸர்வேஷாமபா⁴வாதி³த்யர்த²: । பசதீத்யாதௌ³ ப்ரதீதாபி பா⁴வநா ந ப்ரவர்திகேதி த்ரைகால்யாநவச்சி²ந்நேத்யுக்தம் । இத்யாநுபூர்வ்யா ஸித்³த⁴: கார்யகாரணபா⁴வ இத்யந்வயவ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநபரம் । இஷ்டேத்யாதி³ ஸித்³த⁴மித்யந்தமிஷ்டாநிஷ்டோபாயதாவக³மஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ ப்ரதி ஹேதுத்வப்ரத³ர்ஶநபரம் இதி விவேக்தவ்யம் ।

நநு கர்தவ்யதேஷ்டாஸாத⁴நத்வவிஶிஷ்டவ்யாபாரபர: ஶப்³தோ³(அ)ஸ்து, கிம் த⁴ர்மமாத்ரபரத்வேநாத ஆஹ —

அநந்யலப்⁴யத்வாதி³தி ।

வ்யாபாரோ லோகஸித்³த⁴ இதி ந ஶப்³தா³ர்த² இத்யர்த²: ।

நநு ஹநநாதி³ஷு ப்ரத்யக்ஷத்³ருஷ்டேஷ்டஸாத⁴நத்வகர்தவ்யத்வயோர்நிஷேத்³து⁴மஶக்யத்வாத்கத²மபா⁴வபு³த்³தி⁴ரிதி பா⁴ஷ்யமத ஆஹ —

நிஷேத்⁴யாநாம் சேதி ।

த்³ருஶ்யமாநமபீஷ்டம் ப³ஹ்வத்³ருஷ்டாநிஷ்டோத³யாவஹத்வாத³நிஷ்டமித்யநர்த²ஹேதுத்வஜ்ஞாபநபரம் வாக்யம் । ஏவம்ச பர்யுதா³ஸபக்ஷாத³ஸ்ய பக்ஷஸ்ய ந விஶேஷ இதி ந ஶங்க்யம்; ஶ்ருதேஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வோபபத்தயே(அ)நிஷ்டஸாத⁴நத்வகல்பநாத், த்வந்மதே ஶ்ருதம் பரித்யஜ்யாஶ்ருதவிதா⁴ரகப்ரயத்நவிதி⁴கல்பநாதி³தி । ஆயதிர்பா⁴விப²லம் ।

ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வமித்யஸ்ய வ்யாக்²யா —

நிவ்ருத்திமிதி ।

உத்³யமக்ரியாயா மயோபரந்தவ்யமிதி பு³த்³த்⁴யா நிவர்ததே, நது ப்ரவ்ருத்திப்ராக³பா⁴வமாத்ரமித்யர்த²: ।

யதோ²க்தாபா⁴வபு³த்³தே⁴ரௌதா³ஸீந்யஸ்தா²பகத்வே(அ)பி க்ஷணிகத்வாத்தத்³த்³வம்ஸே ஹநநோத்³யம: ஸ்யாச்ச²ஶ்வத்தத்ஸம்ததௌ ச விஷயாந்தரஜ்ஞாநாநுத³யப்ரஸங்க³ இதி ஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

யதா²க்³நி: புநர்ஜ்வாலோபஜநநநிதா³நமிந்த⁴நம் த³ஹந்நுஶாந்தோ(அ)பி ப⁴வதி பா⁴விநீநாம் ஜ்வாலாநாமுத³யவிரோதீ⁴, ஏவமபா⁴வபு³த்³தி⁴: க்ஷணிகதயா ஸ்வயமேவ ஶாம்யத்யபி ஹநநாத்³யஹிதோபாயதாநவபோ³த⁴ம் த³க்³த்⁴வா தந்நிதா³நா உபரிதநீ: ப்ரவ்ருத்தீ ருணத்³தீ⁴தி ।

பா⁴ஷ்யார்த²மாஹ —

தாவதே³வேதி ।

நஹ்யபா⁴வபு³த்³தி⁴ரௌதா³ஸீந்யஸ்யாநாதி³ந: ஸ்தா²பநகாரணம், யேந தத³பா⁴வே காரணாபா⁴வாதி³த³ம் ந ப⁴வேத், அபித்வபவாத³நிராஸிகேத்யாஹ —

ஏதது³க்தமிதி ।

அநாதி³த்வாதௌ³த்ஸர்கி³கமௌதா³ஸீந்யம், தத்ராபவாத³நிவர்தகாராந்நிதா⁴வப்யௌத்ஸர்கி³கஸ்தே²ம்நி த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

யதே²தி ।

கமட²: கூர்ம: ।

யதௌ³தா³ஸீந்யம் தத்ப்ராக³பா⁴வரூபத்வாது³க்தமபி ந நிவ்ருத்திஹேது:; தத: கர்தவ்யத்வேந ப்ரஸக்தக்ரியாப்ரதியோகி³கநிவ்ருத்திரூபேண விஶிஷ்டம் நிவ்ருத்த்யுபயோகி³, யத்³த⁴ந்யாத்தந்நேதி ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்திரூபதா சௌதா³ஸீந்யஸ்ய ந; ஸர்வதா³ க்ரியாப்ரஸங்கா³பா⁴வாத், அத: காகவது³பலக்ஷணம், தாத்³ருஶ்யா நிவ்ருத்த்யோபலக்ஷ்யௌதா³ஸீந்யம் விஶிநஷ்டி பா⁴ஷ்யகார இத்யாஹ —

ஔதா³ஸீந்யமிதி ।

நநு கேயம் ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்தி:? ந தாவத்³த⁴நநாதி³ப்ராக³பா⁴வ:, அநாதி³த்வாதே³வ தத்³போ³த⁴நஸ்யாநுபயோகா³த் । நாபி தத்³த்⁴வம்ஸ:; ப்ரஸக்தக்ரியாயா அநுத³யேந த்⁴வம்ஸாயோகா³த், உச்யதே, ‘ஹநநோத்³யதக²ங்கா³தே³: பராவர்தநமுச்யதே । நிவ்ருத்திரிதி தஸ்மிந்ஹி ஹநநம் ந ப⁴விஷ்யதி’॥ ஏஷா ச நிவ்ருத்தி: நஞர்த²போ³த⁴ப²லா, நஞர்த²ஸ்து ஹநநக³தேஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வ ஏவேதி ।

பா⁴ஷ்யே ஜைமிநீயமாநர்த²க்யாபி⁴தா⁴நம் க்ரியாஸந்நிதி⁴ஸ்யார்த²வாதா³தி³விஷயமித்யுக்தம், ததா³ம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாதி³தி ஹேதோஸ்தத்³ப³லேநாக்ரியார்தா²நாமப்ராமாண்யமிதி பூர்வபக்ஷஸ்ய வித்⁴யேகவாக்யத்வேந ப்ராமாண்யமிதி ஸித்³தா⁴ந்தஸ்ய ச தத்³விஷயத்வோபலக்ஷணார்த²மித்யாஹ —

புருஷார்தா²நுபயோகீ³தி ।

ஸ்வயம் புமர்த²ப்³ரஹ்மாவக³மபரத்வமுபநிஷதா³மஸித்³த⁴மித்யாஶங்க்ய பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாயா பரிஹரதி —

யத³பீத்யாதி³நா ।

அவக³தப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்யேதி பா⁴ஷ்யே(அ)வக³திஶப்³தா³பி⁴ப்ராயமாஹ —

ஸத்யமிதி ।

ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ஸ்வரூபத்வாந்ந நிவர்தகதேதி, தத்ராஹ —

ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஶ்சேதி ।

ஆத்மாநமபி ஸ்வம் ஸாக்ஷாத்காரமிதி ।

ஶ்ரவணாதி³ஸம்ஸ்க்ருதமநோஜந்யஶ்சேத்ஸாக்ஷாத்கார: கத²ம் தர்ஹி வேத³ப்ரமாணஜநிதேநி பா⁴ஷ்யமத ஆஹ —

அத்ரசேதி ।

அஶரீரத்வம் தே³ஹபாதோத்தரகாலமிதி ஶங்காயாம் ஸஶரீரத்வஸ்ய நிமித்தவர்ணநமயுக்தமித்யாஶங்க்யாஹ —

யதீ³தி ।

ஸஶரீரத்வம் மித்²யாத்வாஜ்ஜீவத ஏவ ஜ்ஞாநேந நிவர்த்யம், தர்ஹ்யஶரீரத்வமப்யபா⁴வத்வாத்ததே²த்யாஶங்க்ய ந தத்த்வத: ஶரீரஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வோபலக்ஷிதஸ்யாததா²த்த்வாதி³த்யாஹ —

யத்புநரிதி ।

பா⁴ஷ்யே தச்ச²ப்³தே³ந நஹ்யாத்மந இதி ப்ரஸ்துதாத்மபராமர்ஶ இத்யாஹ —

ததி³தீதி ।

ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யேத்யாத்³யஸித்³தே⁴ரித்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே —

ந தாவதி³தி ।

‘ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மயோரி’த்யாதி³ ‘ப்ரஸங்கா³’தி³த்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் விவ்ருணோதி —

தாப்⁴யாம் த்விதி ।

ஆத்மநி ஸ்வதோ(அ) ஸித்³தா⁴ப்⁴யாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் ஜந்யஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ம் ப்ரதி ப்ரீயமாணே வாதி³நீ ஸித்³தே⁴ ஶரீரஸம்ப³ந்தே⁴ த⁴ர்மாதி³ஸம்ப³ந்த⁴: தத்ஸித்³தௌ⁴ ஶரீராதி³ஸம்ப³ந்த⁴ இதி பரஸ்பராஶ்ரயம் ஸ்வபக்ஷே ப்ராபயதீத்யர்த²: ।

த⁴ர்மாத⁴ர்மவ்யக்த்யோ: ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴வ்யக்தேஶ்சேதரேதரஹேதுத்வே யத்³யபீதரேதராஶ்ரய:, ததா²பி ந தோ³ஷோ(அ)நாதி³த்வாதி³தி ஸத்கார்யவாதீ³ ஶங்கதே —

யத்³யுச்யேதேதி ।

தத்ர நித்யஸத்யோர்வ்யக்த்யோர்ந ஹேதுஹேதுமத்தா, அபி⁴வ்யக்த்யோஸ்து காதா³சித்க்யோரிதரேதராதீ⁴நத்வே ஏகஸ்யா அப்யஸித்³தே⁴ரந்த⁴பரம்பராதுல்யாநாதி³த்வகல்பநா ஸ்யாதி³த்யாஹ —

அந்த⁴பரம்பரேதி ।

அஸத்கார்யவாதீ³ வ்யக்திபே⁴தே³நேதரேதராஶ்ரயம் பரிஹரதீத்யாஹ —

யஸ்த்விதி ।

கிம் த்வேஷ இதி ।

இதா³நீந்தநஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஹேதுரித்யர்த²: ।

பூர்வ ஏவாத்மஶரீரஸம்ப³ந்தோ⁴ விஶேஷ்யதே —

பூர்வத⁴ர்மாத⁴ர்மபே⁴த³ஜந்மந இதி ।

பூர்வாப்⁴யாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மவிஶேஷாப்⁴யாம் ஜந்ம யஸ்ய ஸ ததோ²க்த: ।

ஏஷ த்விதி ।

வர்தமாந இத்யர்த²: ।

ஆத்மந்யத்⁴யாஸப்ரஸ்தாவோக்தயுக்திபி⁴ர்நைகோபி க்ரியாஸம்ப³ந்த⁴:, கத²மநந்தவ்யக்திஸம்ப⁴வ இதி பரிஹரதீத்யாஹ —

தம் ப்ரத்யாஹேதி ।

தே³ஹாத்மஸம்ப³ந்த⁴ஹேதுர்மித்²யாபி⁴மாந: ப்ரத்யக்ஷ இத்யுக்தம், ததா³க்ஷிப்ய ஸமாத⁴த்தே —

யே த்விதி ।

அப்ரஸித்³த⁴வஸ்துபே⁴த³ஸ்யாந்யத்ராந்யஶப்³த³ப்ரத்யயௌ ப்⁴ராந்திநிமித்தாவிதி ப்ரதிஜ்ஞாய ஸம்ஶயநிமித்தஶப்³த³ப்ரத்யயோதா³ஹரணம் பா⁴ஷ்யே(அ)நுபபந்நமித்யாஶங்க்ய ப்⁴ராந்திஶப்³தே³ந ஸமாரோப உக்த: ।

அஸ்தி ச ஸம்ஶயஸ்யாபி ஸமாரோபத்வமித்யாஹ —

தத்ர ஹி புருஷத்வமிதி ।

ப்⁴ராந்தேரப்யுசிதநிமித்தாபேக்ஷணாத³கஸ்மாதி³த்யயுக்தமித்யாஶங்க்யாஹ —

ஶுக்லபா⁴ஸ்வரஸ்யேதி ।

ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மிணீ த்³ருஷ்டே கிம் தந்மாத்ரம் விபர்யயகாரணமுத ஸாத்³ருஶ்யாதி³தோ³ஷமிலிதம் ।

நாத்³ய:; த⁴வலபா⁴ஸ்வரரூபஸ்ய ஶுக்திரஜதஸாதா⁴ரண்யே ஸதி வ்யவஹிதரஜதநிஶ்சயாத் ப்ராகே³வ ஸந்நிஹிதஶுக்திநிஶ்சயப்ரஸங்கா³தி³த்யபி⁴தா⁴ய த்³விதீயம் தூ³ஷயதி —

ஸம்ஶயோ வேதி ।

ஸமாநோ த⁴ர்மோ யஸ்ய ஸ ததோ²க்த: ।

த்³ருஷ்டே(அ)பி ஸாதா⁴ரணே த⁴ர்மிணி நிஶ்சய: ஸ்யாத்³யத்³யந்யதரகோடிநிர்ணாயகம் ப்ரமாணம் ஸ்யாத், ஸ்தா²ணுத்வ இவ ஶாகா²தி³த³ர்ஶநம், பா³த⁴கம் வா ப்ரமாணம் கோட்²யந்தரமுபலப்⁴யேத, யதா² தத்ரைவ புருஷத்வவிபரீதே நிஶ்சேஷ்டத்வாதி³, நைவமிஹேத்யாஹ —

உபலப்³தீ⁴தி ।

உபலப்³தி⁴: ஸாத⁴கம் ப்ரமாணம், அநுபலப்³தி⁴ர்பா³த⁴கம், தயோரபா⁴வோ(அ)த்ராவ்யவஸ்தா² । தத: ஸம்ஶயோ வா யுக்த இத்யத⁴ஸ்தநேநாந்வய: ।

நநு விஶேஷத்³வயஸ்ம்ருதௌ ஸம்ஶய:, இஹ து ரஜதமேவ ஸ்ம்ருதமிதி விபர்யய ஏவேதி, தத்ராஹ —

விஶேஷத்³வயேதி ।

அத்ர ஹேதுமாஹ —

ஸம்ஸ்காரேதி ।

இதிஶப்³தோ³ ஹேதௌ । உத்³பு³த்³த⁴: ஸம்ஸ்காரோ ஹி ஸ்ம்ருதிஹேது: தது³த்³போ³த⁴ஹேதுஶ்ச ஸாத்³ருஶ்யம், தஸ்ய த்³விஷ்டத்வேந ஶுக்திரஜதோப⁴யநிஷ்ட²த்வேந ஹேதுநோப⁴யத்ரைதத்ஸாத்³ருஶ்யம் துல்யமிதி யதோ(அ)த: ஸம்ஶய ஏவ யுக்த: । ந ச ராகா³த்³விபர்யய:; விரக்தஸ்யாபி ஶுக்தௌ ரஜதப்⁴ரமாதி³தி । ஏஷாத்ர ஸம்ஶயஸாமக்³ர்யக்ஷபாதே³ந வர்ணிதா – ‘‘ஸமாநாநேகத⁴ர்மோபபத்தேர்விப்ரதிபத்தேருபலப்³த்⁴யநுபலப்³த்⁴யவ்யவஸ்தா²தஶ்ச விஶேஷாபேக்ஷோ விமர்ஶ: ஸம்ஶய’’ இதி । ஸமாநத⁴ர்ம: ஸாதா⁴ரணத⁴ர்ம: । அநேகஸ்மாத்³வ்யாவ்ருத்தோ ஸாதா⁴ரணோ(அ)நேகத⁴ர்ம: ।

ஏவமிஹ விபர்யயநியாமகம் த்³ருஷ்டம் நாஸ்தீத்யுபபாத்³யாகஸ்மாச்ச²ப்³த³ ஏவமபி⁴ப்ராய இத்யாஹ —

அத இதி ।

கத²ம் தர்ஹி த்³ருஶ்யமாநவிபர்யயநியம: ? தத்ராஹ —

அநேநேதி ।

த்³ருஷ்டம் ஹேதும் ப்ரதிஷித்⁴ய கார்யநியமம் ப்ரதிஜாநதா பா⁴ஷ்யகாரேணாத்³ருஷ்டம் கர்ம ஹேதுத்வேநார்தா²து³க்தமிதி ।

நநு தத³பி ஸமம் கிம் ந ஸ்யாத்? தத்ராஹ —

தச்சேதி ।

ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீரிதி ।

ஶ்ருதிம் ஸ்ம்ருதிம் சேத்யர்த²: ।

ஸாக்ஷாத்காரோ ஹி த்³ருஷ்டம் ப²லம், தாத³ர்த்²யம் மநநாதே³ர்வத³ந்பா⁴ஷ்யகாரோ விதி⁴ம் ந ம்ருஷ்யத இத்யாஹ —

ததி³த³மிதி ।

அத்ரைகே வத³ந்தி — ந த்³ருஷ்டா ஶ்ரவணாதே³ரவக³த்யுபாயதா; க்ருதஶ்ரவணாதீ³நாமபி கேஷாம்சிதி³ஹ ஸாக்ஷாத்காராஸமுந்மேஷாத், தாத்காலிகஶ்ரவணாதி³விது⁴ரவாமதே³வாதே³ரப்யபரோக்ஷஜ்ஞாநஸமுத³யாச்ச, ஜந்மாந்தரக்ருதஸ்ய ச விதி⁴மந்தரேண ஸாத⁴நபா⁴வாநவகல்பநாத், ஶ்ரவணாதி³வித்⁴யநப்⁴யுபக³மே ச தத்³வித்⁴யுரரீகாரப்ரவ்ருத்தப்ரத²மஸூத்ரதத்³பா⁴ஷ்யகத³ர்த²நாத³யுக்தஸ்தத³நப்⁴யுபக³ம: —

இதி । ।

தத்ர ந தாவத³நுஷ்டி²தஸாத⁴நஸ்யேஹ ப²லாத³ர்ஶநம் தத்³விதி⁴வ்யாப்தம்; அநவரதம் வைஶேஷிகாத்³யஸச்சா²ஸ்த்ரஶ்ராவிணாமப்யபடுமதீநாம்  கேஷாம்சித்தச்சா²ஸ்த்ரார்தா²நவபோ³த⁴த³ர்ஶநே(அ)பி தச்ச்²ரவணவித்⁴யபா⁴வாத் । நாபி ப⁴வாந்தரக்ருதகர்மண இஹ ப²லஜநகதா தத்³விதி⁴வ்யாப்தா; ஜாதிஸ்மரஸ்ய ப்ராசி ப⁴வே த⁴நமுபார்ஜ்ய பு⁴வி நிக²ந்ய ப்ரமீதஸ்யேஹ ஜந்மநி ததா³தா³ய போ⁴கா³ந்பு⁴ஞ்ஜாநஸ்யாபி ப்ராக்³ப⁴வீயத⁴நோபார்ஜநாயா: ஸம்ப்ரதிதநப²லார்த²மவிஹிதாயா அபி ஹேதுபா⁴வோபலம்பா⁴த் । ப்ரத²மஸூத்ரம் து ஶாஸ்த்ரீயவிஷயப²லநிரூபகம் ந விதி⁴விசாரபரமிதி । கிம்ச — ப்ராதா⁴ந்யம் ஶ்ரவணாதே³ர்ந ப⁴வதாமபி ஸம்மதம் । கு³ணகர்மத்வமத்ரைவ பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴ர்நிஜுஹ்வுவே॥

‘யதி³ ஹ்யவக³தம் ப்³ரஹ்மாந்யத்ர விநியுஜ்யேதேத்யாதி³நேதி’

இத்யுக்தமத⁴ஸ்தாதி³தி ।

கா³ந்த⁴ர்வஶாஸ்த்ராப்⁴யாஸவத³பூர்வாநபேக்ஷயா ஸாக்ஷாத்காரஹேதுதோக்தேத்யர்த²: । கு³ணகர்ம ஹ்யுபயோக்ஷ்யமாணஶேஷ:; யதா²(அ)வகா⁴தாதி³, உபயுக்தஶேஷோ வா; யதா² க்ருதப்ரயோஜநப்ரயாஜஶேஷாஜ்யஸ்ய ஹவிஷ்ஷு க்ஷாரணம் ‘ப்ரயாஜஶேஷேண ஹவீம்ஷ்யபி⁴கா⁴ரயேதி³தி’ விஹிதம் ।

ததி³ஹாத்மந உபயுக்தோபயோக்ஷ்யமாணத்வாபா⁴வாந்ந தத்³விஷயம் மநநாதி³ கு³ணகர்மேத்யாஹ —

தத³பீதி ।

ந ச ஶ்ரவணாதி³ஸம்ஸ்க்ருதஸ்யாத்மந: ஸாக்ஷாத்காரஜந்மந்யஸ்தூபயோக³ இதி ஶ்ரவணாதி³கு³ணகர்மத்வஸித்³தி⁴:; அபூர்வோபயோகி³ந ஏவ கு³ணகர்மத்வாத்³, த்³ருஷ்டே து ஸாக்ஷாத்காரே(அ)பூர்வாபா⁴வேந தத³யோகா³தி³தி । நநு பா³ஹ்யக்ரியாவிதி⁴: ப்ரத²மகாண்டே³ க³தோ மாநஸஜ்ஞாநவிதி⁴விசாராய ப்ருத²கா³ரம்ப⁴ இதி ஶங்காபோஹார்த²மாரப்⁴யமாணம் சேதி பா⁴ஷ்யம்॥

அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி வாக்யஸ்ய தத³ர்த²ஸ்ய சேதரப்ரமாணாவஸாநத்வமயுக்தம், நித்யநிவ்ருத்திப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்ய ஜ்ஞாநபர இதிஶப்³த³ இத்யாஹ —

இதிகரணேநேதி ।

விதீ⁴நாமத்³வைதஜ்ஞாநவிரோத⁴ம் த³ர்ஶயதி —

வித⁴யோ ஹீதி ।

த்ர்யம்ஶா பா⁴வநா ஹி த⁴ர்ம: । தத்³விஷயா வித⁴ய: ஸாத்⁴யாதி³பே⁴தா³தி⁴ஷ்டா²நாஸ்தத்³விஷயா: ।

அபி சைதே(அ)நுஷ்டே²யம் த⁴ர்மமுபதி³ஶந்தஸ்தது³த்பாதி³ந: புருஷேண தமநுஷ்டா²பயந்தீதி ஸாத்⁴யத⁴ர்மாதி⁴ஷ்டா²நாஸ்தத்ப்ரமாணாநீதி யாவத், அதோ நித்யஸித்³தா⁴த்³வைதப்³ரஹ்மாவக³மே தேஷாம் விரோத⁴ இத்யாஹ —

த⁴ர்மோத்பாதி³ந இதி ।

நஹீதி ।

ஹேதுபா⁴ஷ்யஸ்ய ப்ரதீகோபாதா³நம் ।

நஹீத்யாதி³நிர்விஷயாணீத்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதி —

அத்³வைதே ஹீதி ।

விஷயநிஷேதோ⁴ வாக்யார்த²பே⁴த³: ஸாத்⁴யஸாத⁴நாதி³பதா³ர்த²பே⁴த³ஸ்தம்பா⁴த்³யர்த²பே⁴த³ஶ்சாத்³வைதாவக³தௌ ந ப⁴வதீதி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

அப்ரமாத்ருகாணீத்யேதத்³வ்யாசஷ்டே —

ந ச கர்த்ருத்வமிதி ।

ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வமித்யர்த²: । நிர்விஷயாண்யப்ரமாத்ருகாணீதி ப³ஹுவ்ரீஹீ விஶேஷணபரௌ । ததா² ஸதி ஹி விஷயப்ரமாத்ருநிஷேத⁴யோர்ஹேதுத்வஸித்³தி⁴: ।

பா⁴ஷ்யே சகார: கரணநிஷேதா⁴ர்த² இத்யாஹ —

ததி³த³மிதி ।

பா⁴ஷ்யஸ்த²ப்ரமாணஶப்³தோ³ பா⁴வஸாத⁴நத்வேந ஜ்ஞாநவாசீ ததஶ்சகாரேண கரணநிஷேத⁴: ।

புத்ராதா³வஹமித்யபி⁴மாநோ கௌ³ணாத்மா சேத்தர்ஹி முக்²யாத்மநா கிம் கு³ணஸாம்யமத ஆஹ —

யதே²தி ।

வாஹீகோ நாம தே³ஶவிஶேஷஸ்தந்நிவாஸீ தச்ச²ப்³தோ³க்த: ।

புத்ராதே³ருபகாரகத்வாரோபாத்³ய ஆத்மாபி⁴மாநஸ்தஸ்மிந்நிவ்ருத்தே மமத்வபா³த⁴நேத்யாஹ —

கௌ³ணாத்மந இதி ।

ஶ்ரவணாதி³ப்ரமாணபா³த⁴முக்த்வா ப்ரமித்யபா⁴வமாஹ —

ந கேவலமிதி ।

போ³தீ⁴தீநந்தபாடோ² வ்யாக்²யாத: । ஸப்தம்யந்தஸ்து நிக³த³வ்யாக்²யாத: ।

நியதப்ராக்ஸத்த்வம் ஹி காரணத்வம், ப்ரமாத்ராதி³ஶ்ச ஜ்ஞாநகாரணம், தஸ்மிந் ஸக்ருது³தி³ததத்த்வஸாக்ஷாத்காராந்நிவ்ருத்தே நோர்த்⁴வம் ஜ்ஞாநாநுவ்ருத்திரித்யர்த²பரத்வேந ப்ரத²மார்த⁴ம் வ்யாக்²யாய ப்ரமாத்ருலயே ப²லிநோ(அ)பா⁴வாத்³ மோக்ஷஸ்யாபுமர்த²தேதி ஶங்காம் த்³விதீயார்த⁴வ்யாக்²யயா நிரஸ்யதி —

ந ச ப்ரமாதுரிதி ।

அந்வேஷ்டவ்ய: பரமாத்மா(அ)ந்வேஷ்டு: ப்ரமாத்ருத்வோபலக்ஷிதாச்சிதே³கரஸாந்ந பி⁴ந்நஸ்ததோ(அ)த்⁴யஸ்தப்ரமாத்ருத்வபா³தே⁴(அ)ப்யுபலக்ஷித ஆத்மைவ பாபதோ³ஷாதி³ரஹிதோ(அ)ந்விஷ்டோ விதி³த: ஸ்யாத³தோ நோக்ததோ³ஷ இத்யர்த²: ।

நநு யத்³யந்வேஷ்டுராத்மபூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம, கிமிதி தர்ஹி ஸம்ஸாரே ந சகாஸ்தி? தத்ராஹ —

உக்தமிதி ।

ப்ரமாத்ராதே³ஸ்தத்த்வஜ்ஞாநஹேதுதாம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய ஜ்ஞாநாத்தந்நிவ்ருத்தௌ ஹேத்வபா⁴வாத்ப²லாபா⁴வ உக்த: ।

ஸ ந, பா³த்⁴யஸ்ய ப்ரமாத்ராதே³: ப்ரமாநுத்பாத³கத்வாபாதாத்³ இதி ஶங்கோத்தரத்வேந த்ருதீயஶ்லோகம் வ்யாக்²யாதி —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

யத³லீகம் தந்ந ப்ரமாஹேதுரிதி வ்யாப்திம் ப்ரஶிதி²லயதி —

ஏதது³க்தமிதி ।

ய உத்பத்³யதே(அ)நுப⁴வோ ந ஸ பாரமார்தி²கோ ய: பாரமார்தி²கோ ந ஸ உத்பத்³யதே(அ)தஶ்சாப்ரமாணாத்கத²ம் பாரமார்தி²காநுப⁴வோத்பத்திரித்யயமிஷ்டப்ரஸங்க³ இத்யாஹ —

நசாயமிதி ।

வ்ருத்தாவபி ப்ரதிபி³ம்பி³தசித³ம்ஶ: ஸத்யோ (அ)ஸ்தி, தத உக்தம் —

ஏகாந்தத இதி ।

நநு வ்ருத்திரூபஸாக்ஷாத்காரோ(அ)லீகத்வாத³வித்³யாத்மக: கத²மவித்³யாமுச்சி²ந்த்³யாத³வித்³யா வா கத²ம் ஸ்வவிரோதி⁴நம் தம் ஜநயேத³த ஆஹ —

அவித்³யா த்விதி ।

அலீகஸ்யாபி ஸத்யவிஷயத்வாத³வித்³யாநிவர்தகத்வோபபத்தி:, த்³ருஷ்டம் ச ஸ்வப்நோபலப்³த⁴வ்யாக்⁴நாதீ³நாம் ஸ்வோபாதா³நாவித்³யாநிவர்தகத்வமிதி பா⁴வ: । அவித்³யாமயீ வ்ருத்திர்யத்³யவித்³யாமுச்சி²ந்த்³யாத்தாமேவ ஸ்வநிவர்திகாமவித்³யாம் ஜநயேத்³வோப⁴யதா²ப்யுக்தமார்கே³ண ந காசித³நுபபத்திரித்யர்த²: । வித்³யாம் வ்ருத்திமவித்³யாம் ச கார்யகாரணபா⁴வேந ஸஹிதே யோ வேத³ ஸோ(அ)வித்³யோபாதா³நத்வேந தந்மய்யா வ்ருத்த்யா தது³பாதா³நம் ம்ருத்யுமவித்³யாம் தீர்த்வா ஸ்வரூபபூ⁴தவித்³யோபலக்ஷிதமம்ருதமநுத இதி ஶ்ருதேரர்த²:॥ பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதஶ்ருதயோ வ்யாக்²யாயந்தே । உத்தரத்ராபி தத்தத³தி⁴கரணஸமாப்தௌ ஶ்ருதயோ வ்யாக்²யாஸ்யந்தே ।

ஸதே³வேதி ।

ஸதி³த்யஸ்திதாமாத்ரமுக்தம் । ஏவஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: ।

கிம் தத³வத்⁴ரியத இத்யத ஆஹ —

இத³மிதி ।

யதி³த³ம் வ்யாக்ருதம் ஜக³து³பலப்⁴யதே தத், அக்³ரே ப்ராகு³த்பத்தே: விக்ருதரூபபரித்யாகே³ந ஸதே³வாஸீத், ஹே ஸௌம்ய ப்ரியத³ர்ஶநேதி ஶ்வேதகேது: பித்ரா ஸம்போ³த்⁴யதே ।

மா பூ⁴த்ஸ்தூ²லம் ப்ருதி²வீகோ³லகாதீ³த³ம்பு³த்³தி⁴க்³ராஹ்யம் ப்ராகு³த்பத்தே:, அந்யத்து மஹதா³தி³கம் கிமாஸீத்? நேத்யாஹ —

ஏகமேவேதி ।

ஸ்வகார்யபதிதமந்யந்நாஸீதி³த்யர்த²: ।

ம்ருதோ³ க⁴டாகாரேண பரிணமயித்ருகும்ப⁴காரவத் கிம் ஸதோ(அ)ந்யந்நிமித்தகாரணமாஸீத்? நேத்யாஹ —

அத்³விதீயமிதி ।

ஆப்நோதீத்யாத்மா பரமகாரணம், வை இதி ஜக³த: ப்ராக³வஸ்தா²ம் ஸ்மாரயதி । இத³மித்யாதி³பத³வ்யாக்²யா பூர்வவத் । ததி³தி ப்ரக்ருத ஆத்மா பராம்ருஶ்யதே, ய இந்த்³ரோ மாயாபி⁴: புருரூப ஈயத இத்யுக்த: । நபும்ஸகப்ரயோக³ஸ்து விதே⁴யப்³ரஹ்மாபேக்ஷ: ।

ததே³ததே³வ யத்³ப்³ரஹ்ம தத்³வா கிம்லக்ஷணமித்யத ஆஹ —

அபூர்வமிதி ।

நாஸ்ய பூர்வம் காரணம் வித்³யத இத்யபூர்வம், அகார்யமித்யர்த²: । ததா² நாஸ்யாபரம் கார்யம் வாஸ்தவம் வித்³யத இத்யநபரம், அகாரணமிதி யாவத் । நாஸ்யாந்தரம் ஜாத்யந்தரம் அந்தராலே வித்³யத இத்யநந்தரம், தா³டி³மாதி³வத்ஸ்வக³தரஸாந்தரவிது⁴ரமித்யர்த²: । ஏவம்வித⁴மந்யத³பி கூடஸ்த²மேதத³நாத்மகதயா பா³ஹ்யமஸ்ய ந வித்³யத இத்யபா³ஹ்யமிதி । யத்புரஸ்தாத்³ த்³ருஶ்யமவித்³யாத்³ருஷ்டீநாமப்³ரஹ்மேவ ப்ரதிபா⁴ஸதே, தத்ஸர்வமித³மம்ருதம் ப்³ரஹ்மைவ வஸ்துத இத்யர்த²: । ததா² பஶ்சாத்³த³க்ஷிணத: இத்யாதி³மந்த்ரஶேஷேண ஸர்வாத்மத்வமவக³ந்தவ்யம்॥ ஸம்பதத்யஸ்மாத³மும் லோகம் ப²லபோ⁴கா³யேதி ஸம்பாத: கர்ம, தத்³யாவத்தாவது³ஷித்வா ஆவர்தத இதி । இஷ்டம் ஶ்ரௌதம் । பூர்தம் ஸ்மார்தம் । த³த்தம் தா³நம்॥ பரமார்த²த: ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதம் வாவ ஏவ ஸந்தம் ப⁴வந்தம் தமாத்மாநம் வைஷயிகே ப்ரியாப்ரியே ந ஸ்ப்ருஶத: । । ஏவம் பரமார்த²தோ(அ)ஶரீரம் ஶரீரேஷ்வநவஸ்தே²ஷ்வநித்யேஷ்வவஸ்தி²தம் நித்யம், மஹாந்தம் ।

??மஹத்த்வமாபேக்ஷிகமித்யாஶங்க்யாஹ —

விபு⁴ம் ॥

மந்த்ருமந்தவ்யபே⁴த³நிஷேதா⁴ர்த²மாஹ —

ஆத்மாநமிதி ।

ஈத்³ருஶமாத்மாநம் மத்வா தீ⁴ரோ தீ⁴மாந்ந ஶோசதி॥ ப்ராண: க்ரியாஶக்தி: பரமார்த²தோ ந வித்³யதே யஸ்ய ஸோ(அ)ப்ராண: । ததா² ஜ்ஞாநஶக்திமந்மநோ யஸ்ய நாஸ்தி ஸோ(அ)மநா: । க்ரியாஶக்திமத்ப்ராணநிஷேதே⁴ந தத்ப்ரதா⁴நாநி கர்மேந்த்³ரியாணி, ஜ்ஞாநஶக்திமந்மநோநிஷேதே⁴ந தத்ப்ரதா⁴நாநி ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாணி ச ஸவிஷயாணி நிஷித்³தா⁴நி । யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாச்சு²ப்⁴ர: ஶுத்³த⁴ இதி । ஸ்வப்நாத்³யவஸ்தா²க்ருதகர்மஸ்வகர்தாத்மேத்யுக்தம் ஸ யத்தத்ர கிம்சித்பஶ்யத்யநந்வாக³தஸ்தேந ப⁴வதீதி பூர்வவாக்யே ।

தத்ர ஹேதுருச்யதே —

அஸங்கோ³ ஹீதி ।

மூர்தம் ஹி மூர்தாந்தரேண ஸம்ஸ்ருஜ்யமாநம் ஸ்ருஜ்யதே । ஆத்மா ஸ்வயம் புருஷோ ந மூர்த: । அதோ ந கேநசித்ஸ்ருஜ்யத இத்யஸங்க³: । அதோ ந கர்தேதி॥ த⁴ர்மாத³த⁴ர்மாத்தத்ப²லஸுக²து³:கா²ச்ச க்ருதாத் கார்யப்ரபஞ்சாத்³ அக்ருதாத்காரணாத்³ அந்யத்ர ப்ருத²க் பூ⁴தம் பூ⁴தாதே³: காலாத³ந்யத்ர தேநாநவச்சே²த்³யம், சேத்பஶ்யஸி தத்³வதே³தி ம்ருத்யும் ப்ரதி நசிகேதஸ: ப்ரஶ்ந:॥ அஸ்ய விது³ஷோ(அ)ப்ரவ்ருத்தப²லாநி கர்மாணி, தஸ்மிந் பராவரே ப்³ரஹ்மணி ஆத்மத்வேந த்³ருஷ்டே க்ஷீயந்தே । பரம் காரணம் । அவரம் கார்யம் । தத்³ரூபே தத³தி⁴ஷ்டா²நே ॥ ப்³ரஹ்மண: ஸ்வபா⁴வமாநந்த³ம் வித்³வாந் । யத³ஸ்மிந்தே³ஹே ஜலஸூர்யவத் ப்ரவிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம ஜீவாபி⁴த⁴ம் ததா³சார்யேண போ³த்⁴யமாநமாத்மாநமேவ விதூ⁴தகல்பநமவேத்³ விதி³தவத் । கிம் ஸாங்க்²யமத இவ த்³வைதமத்⁴யே? ந, அபி து அஹம் ப்³ரஹ்மாத்³விதீயமஸ்மீதி । தஸ்மாதே³வ விஜ்ஞாநாத³வித்³யாக்ருதாஸர்வத்வநிவ்ருத்த்யா தத்³ ப்³ரஹ்ம ஸர்வமப⁴வத்॥ யஸ்மிந் ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஆத்மைவாபூ⁴த்³விஜாநத இதி ய: ஸர்வாத்மபா⁴வோ வித்³யாபி⁴வ்யக்த உக்த:, தத்ராத்மநி தத்ர சாஜ்ஞாநகாலே ஆத்மைகத்வம் பஶ்யத: கோ மோஹ: । தத்பத³லக்ஷ்யம் ப்³ரஹ்ம ஏததா³த்மபா⁴வேநாவஸ்தி²தமஹமஸ்மீதி பஶ்யந்நேதஸ்மாதே³வ த³ர்ஶநாத்³ருஷ்டி: வாமதே³வாக்²ய: பரம் ப்³ரஹ்ம அவித்³யாநிவ்ருத்தித்³வாரா ப்ரதிபந்நவாந் கிலேதி । ஹஶப்³தோ³ வ்யவதா⁴நேந ஸம்ப³ந்த⁴நீய: । ஸ ஏதஸ்மிந்த³ர்ஶநே ஸ்தி²த: ஸர்வாத்மபா⁴வப்ரகாஶகாநஹம் மநுரித்யாதீ³ந்மந்த்ராம்ஶ்ச த³த³ர்ஶ॥ பா⁴ரத்³வாஜாத³ய: ஷட்³ருஷய: பரம் வித்³யாப்ரத³ம் பிப்பலாத³ம் கு³ரும் வித்³யாநிஷ்க்ரயார்த²மநுரூபமந்யத³பஶ்யந்த: பாத³யோ: ப்ரணம்ய ப்ரோசு: । த்வம் ஹ்யாஸ்மாகம் பிதா ப்³ரஹ்மஶரீரஸ்யாஜராமரஸ்ய வித்³யாயா ஜநயித்ருத்வாத்³, இதரௌ து ஶரீரமேவ ஜநயத: । ஜநயித்ருத்வமபி ஸித்³த⁴ஸ்யைவாவித்³யாநிவ்ருத்திமுகே²நேத்யாஹ — யஸ்த்வம் ந: । அஸ்மாநவித்³யாமஹோத³தே⁴: பரமபுநராவ்ருத்திலக்ஷணம் பாரம் தாரயஸி வித்³யாப³லேநேதி ப்ரஶ்நோபநிஷத்॥ ஶ்ருதம் ஹ்யேவ மே இத்யாதி³ச்ச²ந்தோ³க³ஶ்ருதி: ஸநத்குமாரநாரத³ஸம்வாத³ரூபா । தத்ராபி தாரயத்வித்யந்தமுபக்ரமஸ்த²ம் வாக்யம் ஶேஷமாக்²யாயிகோபஸம்ஹாரஸ்த²ம் வாக்யாந்தரம் । மே மம ப⁴க³வத்³த்³ருஶேப்⁴யோ ப⁴க³வத்ஸத்³ருஶேப்⁴ய: । இத³ம் ஶ்ருதம் । யத்தரதி ஶோகம் மநஸ்தாபமக்ருதார்த²பு³த்³தி⁴மாத்மவிதி³தி । ஸோ(அ)ஹமநாத்மவித்த்வாச்சோ²சாமி அதஸ்தம் மாம் ஶோகஸாக³ரஸ்ய பாரமந்தம் ப⁴க³வாம்ஸ்தாரயது ஆத்மஜ்ஞாநோடு³பேநேதி । வல்கலாதி³வச்சித்தரஞ்ஜகோ ராகா³தி³கஷாயோ ம்ருதி³த: க்ஷாலிதோ விநாஶிதோ யஸ்ய ஜ்ஞாநவைராக்³யாப்⁴யாஸக்ஷாரஜலேந தஸ்மை நாரதா³ய தமஸோ(அ)வித்³யாலக்ஷணஸ்ய பாரம் பரமார்த²தத்த்வம் த³ர்ஶிதவாந்॥ ஸம்வர்க³வித்³யாயாம் ஶ்ரூயதே । வாயுர்வாவ ஸம்வர்கோ³ யதா³ வா அக்³நிருத்³வாயதி உபஶாம்யதி வாயுமேவாப்யேதி ப்ரலீயதே யதா³ ஸூர்யோ(அ)ஸ்தமேதி வாயுமேவாப்யேதி । யதா³ சந்த்³ரோ(அ)ஸ்தமேதி வாயுமேவாப்யேதி । யதா³(அ)ப உச்சு²ஷ்யந்தி வாயுமேவாபியந்தி வாயுர்ஹ்யேவைதாந்ஸர்வாந்ஸம்வ்ருங்க்தே இத்யாதி⁴தை³வதம் । அதா²த்⁴யாத்மம் — ப்ராணோவாவ ஸம்வர்கோ³ யதா³ வை புருஷ: ஸ்வபிதி ப்ராணம் தர்ஹி வாக³ப்யேதி ப்ராணம் சக்ஷு: ப்ராணம் ஶ்ரோத்ரம் ப்ராணம் மந இதி । தத்³ ப்³ரஹ்மவிதி³ தத்கார்யாத³ந்யதே³வ । அதோ² அபி அவிதி³தாத்காரணாத் அதி⁴ உபரி அந்யதி³த்யர்த²: । யேந ப்ரமாத்ரா இத³ம் ஸர்வம் வஸ்து விஜாநாதி லோக:, தம் கேந கரணேந விஜாநீயாத்? கரணஸ்ய ஜ்ஞேயவிஷயத்வாத்ப்ரமாதரி வ்ருத்த்யநுபபத்தே: । தஸ்மாத்ப்ரமாதாபி ந ஜ்ஞேய: கிந்து தத்ஸாக்ஷீத்யர்த²: । யத்³வாசா ஶப்³தே³நாநப்⁴யுதி³தம் அப்ரகாஶிதம் ।

யேந ப்³ரஹ்மணா ஸா வாக³ப்⁴யுத்³யதே ப்ரகாஶ்யதே இத்யவிஷயத்வம் உபந்யஸ்யாஹ —

??।

ததே³வாத்மபூ⁴தம் ப்ரமாத்ருத்வாதி³கல்பநா அபோஹ்யேத்யேவகாரார்த²: । ப்³ரஹ்ம மஹத்தமமிதி த்வம் வித்³தி⁴, ஹே ஶிஷ்ய யது³பாதி⁴விஶிஷ்டம் தே³வதாதீ³த³மித்யுபாஸதே ஜநா: இத³ம் த்வம் ப்³ரஹ்ம ந வித்³தீ⁴தி । யஸ்ய ப்³ரஹ்மாமதமவிஷய இதி நிஶ்சய:, தஸ்ய தத்³ ப்³ரஹ்ம மதம் ஸம்யக்³ ஜ்ஞாதம் யஸ்ய புநர்மதம் விஷயதயா மதம் ப்³ரஹ்மேதி மதிர்ந, ஸ வேத³ ப்³ரஹ்மபே⁴த³பு³த்³தி⁴த்வாத் । ஏதௌ வித்³வத³வித்³வத்பக்ஷாவநுவத³தி — அநியமார்த²ம் । அவிஜ்ஞாதமிதி விஷயத்வேநாவிஜ்ஞாதமேவ ப்³ரஹ்ம ஸம்யக்³விஜாநதாம் விஜ்ஞாதமேவ விஷயதயா ப⁴வதி யதா²வத³விஜாநதாம் । த்³ருஷ்டேஶ்சக்ஷுர்ஜந்யாயா: கர்மபூ⁴தாயா த்³ரஷ்டாரம் ஸ்வபா⁴வபூ⁴தயா நித்யத்³ருஷ்ட்யா வ்யாப்தாரம் த்³ருஶ்யயா(அ)நயா ந பஶ்யே: । விஜ்ஞாதேர்பு³த்³தி⁴த⁴ர்மஸ்ய நிஶ்சயஸ்ய விஜ்ஞாதாரமிதி பூர்வவத் । தயோர்ஜீவபரயோர்மத்⁴யே ஏகோ ஜீவ: பிப்பலம் கர்மப²லம் அந்ய: பரமாத்மா(அ)பி⁴சாகஶீதி பஶ்யத்யேவ நாத்தி । ஆத்மீயம் ஶரீரம் ஆத்மா ஶரீராதி³ஸம்யுக்தமாத்மாநமித்யர்த²: । ஏகோ தே³வோ கூ³ட⁴: । ச²ந்ந: । ஸர்வவ்யாபித்வம் ந க³க³நவத், கிம்து ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா, கர்மாத்⁴யக்ஷ: கர்மப²லப்ரதா³தா, ஸர்வபூ⁴தாநாமதி⁴வாஸோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நம் ।

ஸாக்ஷித்வே ஹேதுஶ்சேதேதி ।

சைதந்யஸ்வபா⁴வ இத்யர்த²: । கேவலோ த்³ருஶ்யவர்ஜித: நிர்கு³ணோ ஜ்ஞாநாதி³கு³ணவாந் ந ப⁴வதி॥    ஸ ஆத்மா, பரித: ஸமந்தாத் அகா³த்ஸர்வக³த: ஶுக்ரமித்யாத³ய: ஶப்³தா³: புல்லிங்க³த்வேந பரிணேயா:; ஸ இத்யுபக்ரமாத் । அகாயோ லிங்க³ஶரீரவர்ஜித: । அவ்ரணோ(அ)க்ஷத: । அஸ்நாவிர: ஶிரரஹித: । அவ்ரணாஸ்நாவிரத்வாப்⁴யாம் ஸ்தூ²லதே³ஹராஹித்யமுக்தம் ।

ஶுக்ர இதி ।

பா³ஹ்யஶுத்³தி⁴விரஹஉக்த: । ஶுத்³த⁴ இத்யாந்தரராகா³த்³யபா⁴வ: । அபாபவித்³தோ⁴ த⁴ர்மா(அ)த⁴ர்மரஹித: । பா⁴ஷ்யே(அ)நாதே⁴யாதிஶயத்வநித்யஶுத்³த⁴த்வயோ: பூர்வஸித்³த⁴வது³க்தஹேத்வோ: ஸித்³தி⁴மேதௌ மந்த்ரௌ த³ர்ஶயத இதி போ³த்³த⁴வ்யம் । ஆத்மாநம் ஸாக்ஷிணமயம் பரமாத்மா(அ)ஸ்மீத்யபரோக்ஷதயா ஜாநீயாச்சேத், கஶ்சித்புருஷ: சேச்ச²ப்³த³: ஆத்மஸாக்ஷாத்காரஸ்ய து³ர்லப⁴த்வப்ரத³ர்ஶநார்த²: । ஸ ஸ்வவ்யதிரிக்தமாத்மந: கிம் ப²லமிச்சு²: கஸ்ய வா புத்ராதே³: காமாய ப்ரயோஜநாய, தத³லாப⁴நிமித்ததயா ஶரீரம் ஸம்தப்யமாநமநு தது³பாதி⁴: ஸந் ஸம்ஜ்வரேத் ஸம்தப்யேத । நிருபாத்⁴யாத்மத³ர்ஶிநோ நாந்யத³ஸ்தி ப்ரயோஜநம் நாப்யந்ய: புத்ராதி³ரித்யாக்ஷேப: । ய ஆத்மா சதுர்தே²(அ)தா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதீதி வாக்யேந விஶ்வத்³ருஶ்யநிஷேதே⁴ந வ்யாக்²யாத: ஸ ஏஷ பஞ்சமே(அ)த்⁴யாயே நிருப்யத இத்யர்த²: । யதே²ந்த்³ரியாதி³ப்⁴ய: பரம் பரமாஸீந்நைவம் புருஷாத³ஸ்தி கிம்சித்பரம் ஸா புருஷலக்ஷணா காஷ்டா²வதி⁴: ஸூக்ஷ்மத்வமஹத்வாதே³: ஸைவ க³தி: பர: புருஷார்த²: । யஸ்யோதா³ஹ்ருதஸவிஶேஷப்³ரஹ்மணா । ப்ருதி²வ்யேவ யஸ்யாயதநமித்யுபக்ரம்யோபந்யஸ்தாநாமதி⁴ஷ்டா²நம் தமௌபநிஷத³முபநிஷத்³பி⁴ரேவ விஜ்ஞேயம் । விஶேஷணஸ்ய வ்யாவர்தகத்வாத³யமர்தோ² லப்⁴யதே । புருஷம் த்வா த்வாம் ப்ருச்சா²மி ஹே ஶாகல்யேதி யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய ப்ரஶ்ந: । ‘அத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுத’ இதி  பூர்வவாக்யே ஜீவந்முக்திருக்தா । தத்ர தே³ஹே வர்தமாநோ(அ)பி பூர்வவந்ந ஸம்ஸாரீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்த: । தத்தத்ர யதா²(அ)ஹிநிர்ல்வயிநீ அஹித்வக்³ வல்மீகாதௌ³ ப்ரத்யஸ்தா ப்ரக்ஷிப்தா ம்ருதா ப்ராக்³வத³ஹிநாத்மத்வேநாநபி⁴மதா ஶயீத வர்தேத ஏவமேவேத³ம் வித்³வச்ச²ரீரம் முக்தேந பூர்வவதா³த்மத்வேநாநபி⁴மதம் ஶேதே । அதா²யம் ஸர்பஸ்தா²நீயோ ஜீவந்முக்த: ஶரீரே வர்தமாநோ(அ)ப்யஶரீர: । அஹிரபி ஹி த்யக்தத்வசா ஸம்யுக்தோ(அ)பி தாமஹமிதி நாபி⁴மந்யதே । அஶரீரத்வாதே³வாம்ருத: ப்ராணிதி ஜீவதீதி ப்ராண: நிருபாதி⁴: ஸந்நித்யர்த²: । ஏவம்ச ப்³ரஹ்மைவ தச்ச ப்³ரஹ்மதேஜ ஏவ விஜ்ஞாநஜ்யோதி: பரமார்த²விவேகதோ(அ)சக்ஷுரபி பா³தி⁴தாநுவ்ருத்த்யா ஸசக்ஷுரிவேத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரயோஜநா॥ இதி வேதா³ந்தகல்பதரௌ சதுஸ்ஸூத்ரீ ஸமாப்தா॥

ஈக்ஷத்யதி⁴கரணவிஷயா:

பரமா பரமாநந்த³போ³த⁴ஸல்லக்ஷணாஞ்சிதம் । யமாஶ்லிஷ்யதி ஸர்வஜ்ஞம் தம் வந்தே³ புருஷோத்தமம்॥

கார்யாந்வயமிதி ।

ஶ்லோகபூரணார்த² ஏவம்கார: । ஸ்வயம் புருஷார்தே² இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

யதி³ ஸர்வஜ்ஞே வேதா³ந்தப்ராமாண்யம் ஸித்³த⁴ம், கிமதி⁴கரணாந்தரேண? அத ஆஹ —

தச்சேதி ।

ஸர்வஜ்ஞே ஜக³த்காரணே ஸமந்வயப்ரத³ர்ஶநேந சேதநம் ததி³த்யுபக்ஷிப்தம் । ததா³க்ஷிப்ய ஸமர்த்²யத இதி ஸங்க³தி: । ப்ரயோஜநம் து ‘தத்த்வமஸீதி’ தச்ச²ப்³த³வாச்யப்ரதா⁴நைக்யஸம்பத்தி: பூர்வபக்ஷே ।

ஸித்³தா⁴ந்தே து சேதநஸ்ய ப்³ரஹ்மைக்யமிதி ।

ஜீவாணுவ்யதிரிக்தேதி  காரணஸ்ய ஜீவவ்யதிரேகேண ஜீவா ஏவ ஸ்வகர்மத்³வாரா கர்தார இதி மதம் நிரஸ்தம் । அணுவ்யதிரேகேணாணுஸங்கா⁴தவாத³: । சேதநக்³ரஹணேந ப்ரதா⁴நவாத³: । பரமாணவ இதி ஸித்³தா⁴ந்தாத்³பே⁴த³ இதி॥ ஆதி³க்³ரஹணேநேதி । ஸாம்க்²யாத³ய இதி  பா⁴ஷ்யே இதி । அநுமாநவாக்யேதி । ஸித்³தா⁴ந்தே அநுமாநாநி வாக்யாநி ச பீ³ஜம், அந்யத்ர து ததா³பா⁴ஸா இதி ।

ஜ்ஞாநேதி ।

ஸர்வஜநநஶக்திஸர்வவிஷயஜ்ஞாநே ப்³ரஹ்மணோ ந ஸ்த: குத:? தஸ்ய ஜ்ஞாநக்ரியாஶக்த்யபா⁴வாத், ஜ்ஞாநக்ரியயோ: ஶக்தீ ஜ்ஞாநக்ரியாஶக்தீ தயோரபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

யஸ்ய ஹி கிம்சிந்மாத்ரஜநநஶக்தி: கிம்சிந்மாத்ரஜ்ஞாநஶக்திர்வா ந ஸம்ப⁴வதி, குதஸ்தஸ்ய ஸர்வவிஷயஜநநஶக்தி: ஸர்வவிஷயஜ்ஞாநம் ச ப⁴வேதாம்? ஶக்தித்³வயாபா⁴வே ஹேதுமாஹ —

அபரிணாமிந இதி ।

கார்யோந்நேயே ஹி ஶக்தீ, கார்யே ச ஜ்ஞாநக்ரியே நாஸ்ய ஸ்தோ(அ)பரிணாமித்வாதி³த்யர்த²: । ப்ரதா⁴நே து பரிணாமித்வாத³ஸ்தி ஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: ।

நந்வபரிணாமிந்யபி ஜ்ஞாநகு³ண: ப்ரயத்நகு³ணஶ்ச கிம் ந ஸ்யாதாமத ஆஹ —

ஏகத்வாச்சேதி ।

ஏகரூபத்வாந்நிர்கு³ணத்வாதி³த்யர்த²: । அத²வா(அ)பரிணாமித்வம் ஸாத⁴யதி நிரவயவத்வாதி³தி  யாவத் ।

நநு சேதநத்வாத³பரிணாம்யபி ஸர்வஜ்ஞமத ஆஹ —

ஸ்வரூபேதி ।

அவ்ருத்திகம் ஸர்வவிஷயபரிணாமரஹிதம் ।

நந்வாவ்ருதஜ்ஞாநா ஜீவா:, ப்³ரஹ்ம து அநாவ்ருதம் கிம் ந ஸர்வஜ்ஞமத ஆஹ —

ந ச ஸ்வரூபேதி ।

ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் ஹி ஜ்ஞாத்ருத்வமித்யர்த²: ।

அங்கீ³க்ருத்யாபி ஸ்வரூபஸ்ய கார்யதாமாஹ —

கார்யத்வே சேதி ।

ஸ்யாதே³தத் — கத²மசேதநம் சேதநாநதி⁴ஷ்டி²தம் ப்ரவர்தேதாத ஆஹ —

போ⁴கே³தி ।

புருஷார்தே²ந ப்ரயுக்த ஆக்ஷிப்தஶ்சாஸாவநாதி³: ப்ரதா⁴நபுருஷஸம்யோக³: ப்ரதா⁴நஸ்ய புருஷம் ப்ரதி பாரார்த்²யலக்ஷண: ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தந்நிமித்த: ஸர்க³ இதி॥

கௌ³ணஶ்சேத் (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.6) இத்யாதி³ஸூத்ரநிரஸ்யா: ஶங்கா: ஸௌகர்யார்த²மேகத்ரலிக²தி —

ததை³க்ஷதேத்யாதி³நா ।

வ்ருத்³தா⁴: ஶப³ரஸ்வாமிந: ।

யஜ்ஞபுருஷஸ்ய ‘‘ஶிரோ ஹ வா ஆக்³நேயோ ஹ்ருத³யமுபாம்ஶுயாஜ’’ இதி ப்ரதா⁴நாக்³நேயப்ராயவசநாத் ப்ரதா⁴நகர்மோபாம்ஶுயாஜ இத்யுக்த்வா லோகே(அ)ப்யுதா³ஹரதி —

யதா²க்³நேத்யாதி³ ।

அக்³நய: ஶ்ரேஷ்ட²: ।

கத²ம் நித்யஸ்ய ஜீவஸ்ய ப்ரதா⁴நே லயோ(அ)த ஆஹ —

ப்ரதா⁴நாம்ஶேதி ।

ப்ரதா⁴நஸ்யாம்ஶஸ்தமோகு³ணஸ்தஸ்யோத்³ரேகே ஜீவோ நித்³ராம் குர்வம்ஸ்தத்ர மக்³ந இவ ப⁴வத்யதஶ்ச விவேகாபா⁴வால்லயோபசார: । ப்ரமாணவிபர்யயவிகல்பநித்³ராஸ்ம்ருதய: (பாதம்.யோ.அ.1.பா.1.ஸூ.6) இதி ஸூத்ரோக்தா நித்³ராதோ(அ)ந்யா வ்ருத்தயோ(அ)பா⁴வம் ப்ரத்யயந்தே ப்ரதிக³ச்ச²ந்த்யஸ்மிந்நித்யபா⁴வப்ரத்யயஸ்ததா³லம்ப³நா ஜீவஸ்ய யா வ்ருத்தி: ஸா நித்³ரேதி பாதஞ்ஜலஸூத்ரார்த²: ।

ஸர்வஜ்ஞம் ப்ரஸ்துத்யேதி ।

‘ஜ்ஞ: காலகாலோ கு³ணீ ஸர்வவித்³ய ‘ இதி ப்ரதா⁴நகாரணபக்ஷே(அ)பி யோஜயிதும் ஶக்யத இதி ।

ஸர்வஶக்தித்வம் தாவத்ப்ரதா⁴நஸ்யாப்யுபபத்³யதே இதி ச பா⁴ஷ்யே(அ)பிகாரத³ர்ஶநாத³நவதா⁴ரணேநாத்ர பூர்வபக்ஷ இதி கேசித்³வ்யாசக்ஷதே, தத்³வ்யாவர்தயதி —

அபிகாராவிதி ।

இஹ ஹி ‘கௌ³ணஶ்சே’தி³தீக்ஷணே கௌ³ணத்வஶங்கா முக்²யேக்ஷணவதோ ப்³ரஹ்மண: காரணத்வாஸம்ப⁴வநிஶ்சயவத ஏவ । ததா²ச நாநவதா⁴ரணம் । தத்பரதயைவ வேதா³ந்தவாக்யாநி யோஜயதீதி ச பா⁴ஷ்யம் விபர்யயேண பூர்வபக்ஷம் த்³யோதயதி । யதா³ யோகை³ஶ்வர்யாத் ஸத்த்வம் நிரதிஶயோத்கர்ஷம் ப⁴வதி, ததா³ தத்ஸர்வஜ்ஞத்வே பீ³ஜம் ப⁴வதீதி ஸூத்ரார்த²: ।

நிரதிஶயதாம் ஸத்த்வஸ்ய தத்கார்யஜ்ஞாநஸ்ய நிரதிஶயத்வஸாத⁴நேநோபபாத³யதி —

யத்க²ல்விதி ।

குவலம் ப³த³ரம் । ஜ்ஞாநத்வம், நிரதிஶயகிம்சிதா³ஶ்ரிதம், ஸாதிஶயவ்ருத்திஜாதித்வாத், பரிமாணத்வவதி³தி ஸமுதா³யார்த²: ।

நிரதிஶயத்வே கத²ம் ஸர்வவிஷயதா? ந ஹி நப⁴: பரிமாணம் ஸர்வவிஷயமத ஆஹ —

இத³மேவேதி ।

ஜ்ஞேயபூ⁴ம்நா ஹி ஜ்ஞாநபூ⁴மா, ததோ நிரதிஶயத்வம் , ஸர்வவிஷயத்வமாநயதீத்யர்த²: । அபிப்⁴யாம் ஏவகாரார்த²த்வேந வ்யாக்²யாதாப்⁴யாம் । ஸிம்ஹாவலோகிதேநேதி புநருக்திபரிஹார: । சகாரோ விஶேஷவாசீ துஶப்³த³ஸமாநார்த²:॥

நந்வநுமாநஸித்³தா⁴நுவாதி³ஷு வேதா³ந்தேஷு கத²மீக்ஷதிஶ்ரவணாத்³ ப்³ரஹ்மநிர்ணயஸ்தத்ராஹ —

நாமரூபேதி ।

ப்ரவேத³யிஷ்யதே தர்கபாதே³ (ப்³ர.அ.2.பா.2) ।

பௌர்வாபர்யேதி ।

பௌர்வாபர்யமுபக்ரமோபஸம்ஹாரௌ । பராமர்ஶோ மத்⁴யே நிர்தே³ஶ: । ஏபி⁴ர்யதா³ம்நாயோ முக்²யவ்ருத்த்யா வதே³த்ததே³வ ஜக³த்³பீ³ஜம், ஸ சாம்நாயஶ்சேதநே முக்²யோ ந ப்ரதா⁴ந இதி ।

ப⁴வது ப்³ரஹ்மணி ப்ரக்ருதிர்முக்²யா, ப்ரத்யய: கத²ம் முக்²ய இதி ஶங்கதே —

நந்விதி ।

அத ஏவ நித்யஜ்ஞாநத்வாதே³வ ।

யத³வாத்³யபரிணாமித்வாந்ந ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மண இதி , தத்ராஹ —

யத்³யபி சேதி ।

உபாத்⁴யபேக்ஷம் ஜ்ஞாத்ருத்வம் கௌ³ணமித்யாஶங்க்ய பாரமார்தி²கேக்ஷித்ருத்வாஸம்ப⁴வாதி³த³மேவ முக்²யமித்யாஹ —

பரைரபீதி ।

சைதந்யஸாமாநாதி⁴கரண்யேநேதி ।

யத்ராத்மநி ஸ்வரூபபூ⁴தம் சைதந்யம் தத்ரைவ ஜ்ஞாத்ருத்வோபலப்³தே⁴ஸ்தஸ்ய ச பரிணாமாநப்⁴யுபக³மாத்பரைரித்யர்த²: ।

நநு கிம் சிதிஶக்தேர்ஜ்ஞாத்ருத்வேந, ப்ரதா⁴நவிகாரா ஏவ ஜ்ஞாஸ்யந்தி? நேத்யாஹ —

ந ஹீதி ।

ப⁴வது காபிலே மதே(அ)லீகம் ஜ்ஞாத்ருத்வம், பா⁴ட்டே து தாத்த்விகம் தத³நப்⁴யுபக³ச்ச²தஸ்தவ கௌ³ணம் ஸ்யாத³த ஆஹ —

நித்யஸ்யேதி ।

அஸ்து தர்ஹி ந்யாயமதே வாஸ்தவமத ஆஹ —

கூடஸ்தே²தி ।

அவ்யாபாரவத இதி ச்சே²த³: । த⁴ர்மோ கு³ண: । உபரிஷ்டாத் ‘ஜ்ஞோ(அ)த ஏவ’(ப்³ர.அ.2.பா.3.ஸூ.18) இத்யாதௌ³ ।

ஔபாதி⁴கமீக்ஷணகர்த்ருத்வமித்யத்ர ஶ்ருதீ த³ர்ஶயதி —

ததா² சேதி ।

ஜ்ஞாநம் ஸாத⁴நேநோபலக்ஷிதம் தத்³விஷயநாமரூபவ்யாசிகீர்ஷாவத்³ப⁴வதி । அயம் த⁴ர்மத்³வயயோக³ உபசய: ।

ததோ(அ)ந்நமபி⁴ஜாயத இத்யேதத்³வ்யாசஷ்டே —

வ்யாசிகீர்ஷாயாம்  சேதி ।

உத்பந்நவ்யாசிகீர்ஷயா நாமரூபப்ரபஞ்சஸ்ய வ்யாப்திரபி⁴ஜாயத இத்யுக்த்வா(அ)ந்நஶப்³தே³ந நாமரூபமுச்யதே, தத்ர நிமித்தம் ப்ரஸித்³தா⁴ந்நகு³ணயோக³மாஹ —

ஸாதா⁴ரணமிதி ।

அந்நாதி³தி க்ரமார்தா² பஞ்சமீ । வ்யாசிகீர்ஷிதத்வாநந்தரமித்யர்த²: । ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ருஷ்டி: ஸூக்ஷ்மபூ⁴தஸ்ருஷ்ட்²யநந்தரமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் । மணீநாமிவ ஸூத்ரம் ஜக³தோ ஸூத்ரம் விதா⁴ரக: ஸூத்ராத்மா ।

ஸமுதா³யே ஸிஸ்ருக்ஷிதே ப்ரத²மமேகதே³ஶோத்பத்தௌ நித³ர்ஶநமாஹ —

யதே²தி ।

மந இத்யாதா³வபி பூர்வபூர்வஸர்கா³நந்தரமிதி த்³ரஷ்டவ்யமித்யாஹ —

தஸ்மாச்சேதி ।

மநஆக்²யமிதி ।

வ்யஷ்டி மந இத்யர்த²: । ஸங்கல்பாதி³வ்ருத்திவ்யக்தீகரணாத்மகம் தத்காரணமிதி யாவத் ।

ஸத்யமித்யஸ்யார்த²மாஹ —

ஆகாஶாதீ³நீதி ।

ஸ்தூ²லாநீத்யர்த²: । தேஷு ஹி ப்ருதி²வ்யாதி³பூ⁴தத்ரயம் அபரோக்ஷத்வாத்ஸத் வாய்வாகாஶௌ பரோக்ஷத்வாத்ஸத்யமிதி தத்த்வஶப்³த³ப்ரயோக³: ।

கர்மஸ்ருஷ்டிம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய ஶ்ருத்யா கர்மஸு சேத்யுக்தம், தாமாஹ —

தேஷ்விதி ।

ஸப்தமீ நிமித்தார்தா² । ஜ்ஞாநமயம் இத்யௌபாதி⁴கமீக்ஷணமுக்தம் ।

அந்நாத்ப்ராண இத்யத்ர பஞ்சம்யா: க்ரமார்த²த்வஸ்வீகாராதி³ஹாபி தத்ப்ரஸங்க³மாஶங்க்யாஹ —

பூர்வஸ்மாதி³தி ।

நியதபூர்வகாலவர்தித்வம் காரணத்வம் தச்ச²ப்³தா³ர்த² இத்யர்த²: ।

நியதபூர்வஸத: ஸர்வஜ்ஞாஜ்ஜாயமாநஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴ப்³ரஹ்மண: பரகாலவர்தித்வேந கார்யத்வமேதச்ச²ப்³தா³ர்த² இத்யாஹ —

ஏததி³தி ।

நாம தே³வத³த்த இத்யாதி³ । ரூபம் ஶுக்லாதி³ ।

முமுக்ஷோஶ்சேதி ।

‘தந்நிஷ்ட²ஸ்ய’ (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.7) இதி ஸூத்ரார்தா²நுகர்ஷ: । அயதா²பூ⁴தப்ரதா⁴நாத்மத்வோபதே³ஶஶ்ச முக்திவிரோதீ⁴ ।

யத³வாதி³ “யத்ப்ராயே ஶ்ரூயத’’ இதி, தத்ராஹ —

ஸம்ஶயே சேதி ।

த்³விதீயே ஸ்தி²தம் – ‘விஶயே ப்ராயத³ர்ஶநாத்’ (ஜை.அ.1.பா.3.ஸூ.16) । ‘‘வத்ஸமாலபே⁴த வத்ஸநிகாந்தா ஹி பஶவ’’ இத்யத்ர கிமாலப⁴திர்யஜிமத்கர்மாபி⁴தா⁴ந:, உத ஸ்பர்ஶமாத்ரவசந இதி ஸஶயே ‘வாயவ்யம் ஶ்வேதமாலபே⁴தே’த்யாதா³வாலப⁴தி: ப்ராணித்³ரவ்யஸம்யுக்தோ யஜிமத்கர்மாபி⁴தா⁴நோ த்³ருஷ்ட இதீஹாபி ததா²த்வே ப்ராப்தே — ராத்³தா⁴ந்த:, வாயவ்யாதௌ³ த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴த்³யாக³ப்ரதீதேர்யஜிமத்ஸம்ஜ்ஞபநாபி⁴தா⁴ய்யாலப⁴தி:, இஹ து ந, த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத், கிம்து கோ³தோ³ஹநாதி³ஸம்ஸ்காரகர்மஸந்நிதௌ⁴ ஶ்ரவணாத் ஸ்பர்ஶமாத்ரஸம்ஸ்காரகர்மவசந இதி॥

ப்ரக்ருதே வைஷம்யாமாஹ —

இஹத்விதி ।

ப்³ராஹ்மண அயநமாஶ்ரயோ யஸ்ய ஸ்வயம் த்வாபா⁴ஸ இதி । ஆரோபே ஸாத்³ருஶ்யநியமப⁴ங்கா³ய மரீச்யுதா³ஹரணம் । சேதநபே⁴தா³ரோபே சந்த்³ரபே⁴த³: ।

பாதஞ்ஜலாதி³மதே(அ)ப்யாஹ —

நசேதி ।

தந்மதே கார்யாணாமதி⁴ஷ்டா²துருபாதா³நாச்ச பே⁴தா³த் ஶ்ருதௌ ச தத³பா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

சேதநம் காரணமிதி ப்ரதிபாத்³யே தத்ஸத்த்வோக்திரநர்தி²கேத்யாஶங்க்யாஹ —

ஸதி³தி ।

அதி⁴கரணாநுக்ரமணே உக்தோ(அ)ர்தோ² பா⁴ஷ்யாரூட⁴: க்ரியதே —

ததா²பீக்ஷிதேதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)ப்யநிர்வாச்யா த்ரிகு³ணாஸ்தி மாயா, தத உக்தம் —

பாரமார்தி²கேதி ।

தேநாபீதி ।

சேதநகாரணேநாத்மந ஏவ ப³ஹுப⁴வநகத²நேநேத்யர்த²: ।

ஆகாஶோபக்ரமஸ்ருஷ்டிஶ்ருத்யா தேஜ: ப்ராத²ம்யஶ்ருதேர்வியத³தி⁴கரண (ப்³ர.அ.2.பா.3.ஸூ.1) ஸித்³தா⁴ந்தோ நாஸ்தீதி க்ருத்வாசிந்தயைவ விரோத⁴மாஹ —

யத்³யபீதி ।

ச²ந்தோ³க்³யே ஹி – ‘‘தாஸாம் த்ரிவ்ருதம் த்ரிவ்ருதமேகைகாமகரோதி³’’தி திஸ்ருணாம் தே³வதாநாம் தேஜோப³ந்நாநாமேவ த்ரிவ்ருத்கரணமநந்தரம் வக்ஷ்யதி, ந க³க³நபவநயோ:, தத்ர ச தேஜ: ப்ரத²மமிதி ஸ்வரூபோத்பத்தாவபி தது³பசார இதி॥ ஸம்ப்ரதா³யாத்⁴வநா பஞ்சோகரணம் யத்³யபி ஸ்தி²தம் । ததா²பி யுக்தியுக்தத்வாத்³வாசஸ்பதிமதம் ஶுப⁴ம்॥ ப்ருதி²வ்யப³நலாத்மத்வம் க³க³நே பவநே ச சேத் । ரூபவத்த்வமஹத்வாப்⁴யாம் சாக்ஷுஷத்வம் ப்ரஸஜ்யதே॥ அர்த⁴பூ⁴யஸ்த்வத: க்ஷித்யாத்³யவிபா⁴வநகல்பநே । வ்யவஹாரபதா² ப்ராப்தா முதா⁴ பஞ்சீக்ருதிர்ப⁴வேத்॥ அநபேக்ஷ்ய ப²லம் வேத³ஸித்³தே⁴த்யேஷேஷ்யதே யதி³ । த்ரிவ்ருத்க்ருதி: ஶ்ருதா பஞ்சீக்ருதிர்ந க்வசந ஶ்ருதா॥ தஸ்மாத்ஸுஷ்டூ²ச்யதே தேஜோ(அ)ப³ந்நாநாமேவ த்ரிவ்ருத்கரணஸ்ய விவக்ஷிதத்வாதி³தி । பஞ்சீகரணமேவம் — பஞ்சபூ⁴தாநி ப்ரத²மம் ப்ரத்யேகம் த்³விதா⁴ விப⁴ஜ்யந்தே தத ஏகைகமர்த⁴ம் சதுர்தா⁴ க்ரியதே । தே ச சத்வாரோ பா⁴கா³ இதரபூ⁴தேஷு சதுர்ஷு நிக்ஷிப்யந்தே । தத்ராகாஶஸ்ய ஸ்வார்தே⁴ந பூ⁴தாந்தராக³தபாத³சதுஷ்கேண ச பஞ்சீகரணம் । ஏவம் பூ⁴தாந்தரேஷு யோஜநா । த்ரிவ்ருத்கரணே து த்ரீணி பூ⁴தாநி த்³விதா⁴ விதா³ர்ய ப்ரதிபூ⁴தமேகைகமர்த⁴ம் த்³விதா⁴ ப்ரஸ்போ²ஷ்ட்²யேதரபூ⁴தத்³வயே யோஜநமிதி ।

அப்⁴யுச்சயாய ஶ்ருத்யாந்தரோதா³ஹரணமித்யாஹ —

ஏகமிதி ।

ப்³ரஹ்ம சதுஷ்பாதி³தி ।

க்வசிச்ச ஷோட³ஶகலம் புருஷம் ப்ரஸ்துத்யேத்யஸ்ய பா⁴ஷ்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் । பஶோ: பாதே³ஷு ஹி புரத: கு²ரௌ ப்ருஷ்ட²தஶ்ச த்³வௌ பார்ஷ்ணிஸ்தா²நீயாவவயவௌ த்³ருஶ்யேதே । தத்³வத்பரமாத்மந்யபி சதுஷ்பாத்த்வேந ஷோட³ஶகலத்வேந ச பஶுரூபகல்பநயோபாஸநம்॥ இத³முதா³ஹரணமத்ர ந ஸம்க³ச்ச²தே; ப்ரஶ்நோபநிஷதி³ ஹி – ‘‘இஹைவாந்த: ஶரீரே ஸோம்ய ஸ புருஷோ யஸ்மிந்நேதா: ஷோட³ஶ கலா: ப்ரப⁴வந்தீதி’’ ப்ரஸ்துத்ய ‘‘ஸ ஈக்ஷாம்சகே கஸ்மிந்ந்வஹமுத்காந்தே உத்காந்தோ ப⁴விஷ்யாமி கஸ்மிந்வா ப்ரதிஷ்டி²தே ப்ரதிஷ்டா²ஸ்யாமிதி ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத்ப்ராணாச்ச்²ரத்³தா⁴ம் ஸ்வம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீமிந்த்³ரியம் மநோ(அ)ந்நமந்நாத்³தீ⁴ர்யம் தபோ மந்த்ரா: கர்ம லோகா லோகேஷு நாம சேதி’’ பட்²யதே ।

சா²ந்தோ³க்³யே து —

தி³கா³த்³யவயவ: ஷோட³ஶகல உபாஸ்யோ, ந ச தத்ர ஸ ஈக்ஷாம்சகே இதி ஶ்ரவணமஸ்தி । தஸ்மாத்³ ந்யாயநிஷ்ட²ம் ஶாஸ்த்ரமிதி த்³யோதயிதுமநுதா³ஹரணமப்யுதா³ஹ்ருதம் । அத²வா — ஏவம் கத²ம் சித்ஸமர்த²நீயம் । பரப்³ரஹ்மப்ரமித்யர்தா²ம் ஸ்ருஷ்டிமாஶ்ரித்ய ஶாஸதி । உபாஸநாநி வேதா³ந்தாஸ்தத ஏதது³தா³ஹ்ருதம்॥ யா ஹி கலா: ப்ரஶ்நே பரமாத்மப்ரமிதிப்ரயோஜநாஸ்தத உத்பாந்நா இத்யுக்தாஸ்தபி⁴ர்விஶிஷ்ட: சா²ந்தோ³க்³யே ஸ ஏவோபாஸ்ய உக்த: । தத்ர யத்³யபி ஶ்ரத்³தா⁴த³யஶ்சா²ந்தோ³க்³யே ந படி²தா: நாபி தி³கா³த³ய: ப்ரஶ்நே, ந ச கு³ணॊபஸம்ஹார:, ஸகு³ணநிர்கு³ணத்வேந வித்³யாபே⁴தா³து³பஸம்ஹாரே சாதி⁴கஸம்க்²யாபத்தௌ ஷோட³ஶகலத்வப⁴ங்கா³த்; ததா²பி ப்ருதி²வீந்த்³ரியமந: ப்ராணாத³ய: கியந்த: ஸமா உப⁴யத்ராபி, தி³கா³த³யஸ்து லோகேஷ்வந்தர்ப⁴வந்தி, ந ச யாவத்ஸ்ருஷ்டாவுக்தம் தாவத்ஸர்வமுபாஸ்தாவுபஸம்ஹ்ரியதே; யேந ஸம்க்²யாதிரிச்யதே, உபயோகி³ து । தஸ்மாத்ப்ரஶ்நச்சா²ந்தோ³க்³யயோரேகத்வாத் ஷோட³ஶகலஸ்ய ஶக்யதே வக்தும் தி³கா³த்³யவயவம் ஷோட³ஶகலம் ப்ரஸ்துத்ய ஸ ஈக்ஷாம்சக்ரே இதி ஶ்ரூயத இதி । ஏவம்ச நிர்கு³ணப்ரகரணே கலாஶப்³த³ப்ரயோகோ³(அ)ந்யத்ரோபாஸ்யத்வாபி⁴ப்ராய: ஸந் ஸோபயோக³ இதி । கலா: ஷோட³ஶ பூ⁴தாநி ப்ராணோ(அ)க்ஷம் நாம கர்ம ச । ஶ்ரத்³தா⁴ லோகாஸ்தபோ மநோ வீர்யம் ஶரீரகம்॥

ப்ரஸித்³தே⁴தி ।

லக்ஷணாயா ஏவ நிருட⁴த்வார்த²ம் ப்ரயோகா³நுக³மோ ந வாசகத்வாயேத்யர்த²: । ஸப்தமே ஸ்தி²தம் — இதிகர்தவ்யதாவிதே⁴ர்யஜதே: பூர்வவத்த்வம் (ஜை.அ.7.பா.4.ஸூ.1) ஸௌர்யாதி³ஷ்வநாம்நாநாத³நிதிகர்தவ்யதாகத்வே ப்ராப்தே — உச்யதே; ததா² லோகே ஶாகாதி³ஷு ஸித்³தே⁴ஷு வத³த்யோத³நம் பசேதி, ததே²ஹ ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய ஸாமாந்யேநேதிகர்தவ்யதாம் கரணம் விஹிதம் । தஸ்யாஶ்ச விக்ருதிஷ்வவிதே⁴: ஸௌர்யாதீ³நாம் விக்ருதியாகா³நாம் த³ர்ஶாதி³ப்ரக்ருதிவிஹிதபூர்வேதிகர்தவ்யதாவத்த்வமிதி । । ஸமுதா³சரணம் வ்யக்தி: । தேஷாமபி ஹைரண்யக³ர்பா⁴ணாம் மதே க்லேஶைரவித்³யா(அ)ஸ்மிதாராக³த்³வேஷாபி⁴நிவேஶத⁴ர்மாத⁴ர்மகர்மணாம் விபாகேந தத்ப²லேந ஆஶயேந ப²லபோ⁴க³வாஸநயா அஸ்ப்ருஷ்டஸ்ய புருஷஸ்யைவ ப்ரக்ருஷ்டஸத்த்வோபாதா³நம் ஸர்வஜ்ஞத்வம், நாசேதநஸ்யேத்யர்த²: ।

நசைதத³பிபே⁴த³மதம் ஶ்ரத்³தே⁴யமித்யாஹ —

தத³பி சேதி ।

இத³ம் தாவதி³த்யாதி³தோ³ஷோ(அ)ஸ்தீத்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் ப்³ரஹ்மணி ப்ரக்ருத்யர்த²ஸ்யேக்ஷணஸ்யாஞ்ஜஸ்யப்ரத³ர்ஶநபரம் ।

ஜ்ஞாநநித்யத்வ இத்யாதி³நா ப்ரத்யயார்தா²நுபபத்திமாஶங்க்ய பரிஹ்ரியதே, தத³பி⁴ப்ராயமாஹ —

ஏதத³பீதி ।

அநுபஹிதநித்யசைதந்யே கர்த்ருத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । ஸவித்ருப்ரகாஶ்யஸ்ய ரூபாதே³ர்பா⁴வாத³ஸத்யபீதி பா⁴ஷ்யாயோக³மாஶங்க்ய விகல்பமுகே²நாவதாரயதி கிமிதி । ஸவிதரி கர்மாஸ்தி, இஹ து நேதி வஸ்துத ஏவ கர்மாபா⁴வ உதா³ஹரணாத்³வைஷம்யமபி⁴மதம், உத த்³ருஷ்டாந்தே கர்ம வித்³யதே விவக்ஷிதம் ச, தா³ர்ஷ்டாந்திகே து யத்³யபி வித்³யதே, ததா²ப்யவிவக்ஷிதம்; தவ மதே(அ)த்⁴யஸ்தத்வாத்³ருஶ்யஸ்யேதி மதம் । தத்ர த்³விதீயே விகல்பே கிம் ஸவிதா ப்ரகாஶயதீத்யஸ்மாதை³க்ஷதேத்யஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகஸ்ய வைஷம்யமுத ப்ரகாஶத இத்யஸ்மாத் ।

ஆத்³யமப்⁴யுபக³மேந பரிஹரதி —

ததா³ ப்ரகாஶயதீத்யநேநேதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ —

ப்ரகாஶதே இத்யநேநேதி ।

நஹ்யத்ரேதி ।

அகர்மகத்வாத்ப்ரகாஶதேரித்யர்த²: । ஏவம்ச ஸத்யைக்ஷதேத்யேதத³பீக்ஷணம் கரோதீத்யேவம்பரம், நத்வாலோசயதீத்யேவமர்த²மிதி । ப்ரகாஶத இதி கர்த்ருத்வவ்யபதே³ஶத³ர்ஶநாதி³த்யயமேவ பா⁴ஷ்யபாட²: ஸாது⁴ர்ந ணிஜந்த: ।

ஆத்³யவிகல்பயோர்மத்⁴யே ப்ரத²மம் ப்ரத்யாஹ —

அதே²தி ।

ஐக்ஷதேத்யத்ர கர்மாவிவக்ஷாமுபேத்ய ப்ரகாஶத இதிவத்கர்த்ருத்வநிர்தே³ஶ உபபாதி³த:, இதா³நீமவிவக்ஷாப்யஸித்³தே⁴த்யாஹ —

விவக்ஷிதத்வாச்சேதி ।

ந க²ல்வஸ்மாகம் க்வசித்³வாஸ்தவம் த்³ருஶ்யமஸ்த்யதோ(அ)ப்யஸ்ததயைவ கர்மத்வஸ்ய விவக்ஷேத்யர்த²: ।

யா து ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வே ஸாக்ஷிணீ ஸத்த்வோத்கர்ஷே யோகி³ஸார்வஜ்ஞப்ரஸித்³தி⁴ருக்தா, ஸா ஸமா ப்³ரஹ்மண்யபி; சேதநேஶ்வரப்ரஸாதா³யத்தயோகி³ஸர்வஜ்ஞத்வஸ்ய பாதஞ்ஜலதந்த்ரே ப்ரஸித்³த⁴த்வாத்³, இத்யேவமர்த² யத்ப்ரஸாதா³தி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யம், தத்³வ்யாசஷ்டே —

யஸ்யேதி ।

தத ஈஶ்வரப்ரணிதா⁴நாத்ப்ரத்யகா³த்மாதி⁴க³மோ(அ)ந்தராயஸ்ய ராகா³தே³ரப்யபா⁴வ இதி ஸூத்ரார்த²: ।

வஸ்துதோ நித்யஸ்யேதி ।

ஔபாதி⁴கத்வேநாநித்யத்வஸ்யோக்தத்வாதி³தி ।

காரணாநபேக்ஷாமிதி ।

கர்மமாத்ரமுபாதி⁴மீக்ஷணமபேக்ஷதே, ந ஶரீராதீ³திபா⁴வ: ।

ஸ்வரூபேணேதி ।

அந்வயேநேத்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநாபி⁴வ்யக்தயே கர்தவ்யம் நாஸ்தீத்யாஹ —

ஆவரணாதீ³தி ।

ஜ்ஞாநமேவ ப³லம் ஸாமர்த்²யமுபாத்⁴யவச்சி²ந்நப²லோத்பத்தௌ, தேந ப³லேந ப²லபூ⁴தாநுப⁴வஸ்ய கரணம் க்ரியா, ஸா ச ந ப்ரதா⁴நஸ்யேத்யாஹ —

ப்ரதா⁴நஸ்ய த்விதி ।

அபி⁴நிவேஶஸ்யைவ மித்²யாபு³த்³தி⁴த்வாத்கத²ம் தஸ்யைவ தம் ப்ரதி ஹேதுத்வமத ஆஹ —

பூர்வேணேதி ।

நநு லயலக்ஷணா(அ)வித்³யோபாதா³நமஸ்தி கத²ம் மாத்ரஶப்³தோ³(அ)த ஆஹ —

மாத்ரேதி ।5 ।6 ।

கௌ³ணஶ்சேதி³தி ।

(ப்³ர.அ.1.பா.1ஸூ.6) ஸூத்ரஸம்ப³ந்தி⁴பா⁴ஷ்யமநுக்ரமணிகாயாம் வ்யாக்²யாதமித்யுபரிதநபா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே —

ஶங்கோத்தரத்வேநேத்யாதி³நா॥

ய: ஸதா³க்²ய: । ஏஷோ(அ)ணிமா(அ)ணோர்பா⁴வ: । பா⁴வப⁴வித்ரோரபே⁴தா³த³ணு:॥ ஏதஸ்யாத்மநோ பா⁴வ ஐததா³த்ம்யம் । அயமபி ப்ரயோகோ³ ப⁴வித்ருபர: । ஏததா³த்மகம் ஜக³த்॥ ஸத்யேந தப்தபரஶும் க்³ருஹ்வதோ மோக்ஷவத்ஸத்யப்³ரஹ்மஜ்ஞஸ்ய மோக்ஷ உக்த: ‘தப்தம் பரஶும் க்³ருஹ்ணாதீ’த்யத்ர॥ உக்த²ம் ப்ராண: ।

அர்த²வாத³ப்ரகல்பிதேநேதி ।

‘

‘ஏதாநி வாவ தாநி ஜ்யோதீம்ஷி ய ஏதஸ்ய ஸ்தோமா’’ இதி ப்ரகாஶகத்வாஜ் ஜ்யோதிஷ்ட்வேந ரூபிதத்ரிவ்ருதா³தி³ஸ்துதிஸமுதா³யவத்த்வாத்க்ரதௌ ஜ்யோதி: ஶப்³த³:॥7॥ ஹே ஶ்வேதகேதோ புத்ர தமப்யாதே³ஶம் ஆதி³ஶ்யதே இதி ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶக³ம்யம் வஸ்த்வப்ராக்ஷீ: ப்ருஷ்டவாநஸித்வமாசார்யம் । யேந ஶ்ருதேந ஶாஸ்த்ரதோ(அ)ஶ்ருதமப்யந்யச்ச்²ருதம் ப⁴வதி, அமதமந்யந்மதம் தர்கதோ ஏந மதேந , அவிஜ்ஞாதமநிதி³த்⁴யாஸிதம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி யேந விஜ்ஞாதேநேதி ।

அந்யஜ்ஞாநாத³ந்யந்ந ஜ்ஞேயமிதி புத்ரப்ரஶ்ந: —

கத²ம் ந்விதி ।

நாந்யத்வம் கார்யஸ்ய காரணாதி³த்யாஹ —

யதா² ஸோம்யேதி ।

யோ விகார: ஸ வாசாரம்ப⁴ணம் வாகா³லம்ப³நம், உச்யதே பரம் । நாமதே⁴யம் நாமமாத்ரம், நார்த² இதி॥8॥

மந:ஶப்³த³வாச்யோ ப⁴வதீதி ।

லக்ஷ்யோ ப⁴வதி ।

‘‘ஏவமேவ க²லு ஸோம்ய தந்மந‘‘ இதி ஸ்வப்நோபந்யாஸவாக்யே அர்த²வாத³ஸ்யாபி ஸ்வபிதிநாமநிர்வசநஸ்ய யதா²ர்த²த்வாய ஹ்ருத³யாதி³நிருக்த்யுதா³ஹரணம் । தஸ்ய ஹ்ருத³யஶப்³த³ஸ்ய ।    ஏதந்நிருக்தம் நிர்வசநம் । ‘‘அஶநாயாபிபாஸே ஸோம்ய விஜாநீஹி’’ இத்யுபக்ரம்யாஷிதஸ்யாந்நஸ்ய த்³ரவீகரணேந நயநாஜ்ஜரணாதா³போ(அ)ஶநாயா । ஏகவசநம் சா²ந்த³ஸம் । த்³ராவகோத³காபநயதாச்சோ²ஷணாது³த³ந்யம் தேஜ: । ஆகாரஶ்சா²ந்த³ஸ:॥1॥ ப்ராணா: சக்ஷுராத³ய: । யதா²யதநம் யதா²கோ³லகம் । ப்ராணேப்⁴யோ(அ)நந்தரமாதி³த்யாத்³யா அநுக்³ராஹகா தே³வா: । லோக்யந்த இதி லோகா: விஷயா:॥10॥ கரணாதி⁴பாநாம் ஜீவநாமதி⁴ப:॥11॥

ஆநந்த³மயாதி⁴கரணவிஷயா:

பா⁴ஷ்யே ஜந்மாதி³ஸூத்ரமாரப்⁴ய வ்ருத்தாநுவாத³: ப்ரதிஜ்ஞாஸூத்ரஸித்³த⁴வத்காரேணேத்யாஹ —

ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமிதி ஹீதி ।

இதி பஞ்சமமீக்ஷத்யதி⁴கரணம்॥

வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மபரத்வே ஸித்³தே⁴(அ)பி ப்ரமாணாந்தரைரவிரோதா⁴ர்த²முத்தரஸூத்ராரம்ப⁴மாஶங்க்ய தேஷாம் ப்³ரஹ்மண்யப்ரவேஶமாஹ —

தச்சேதி ।

அத்ர பா⁴ஷ்யம் –‘த்³விரூபம் ஹீ’தி, தத³யுக்தம்; நிருபாதி⁴ந ஏவ ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ —

யத்³யபீதி ।

யதி³ ஸோபாதி⁴கரூபஸ்ய நிருபாதி⁴கோபதே³ஶஶேஷதா, கத²ம் தர்ஹி உபாஸ்திரிதி? தத்ராஹ —

க்வசிதி³தி ।

அவாந்தரவாக்யபே⁴தே³நோபாதி⁴விவக்ஷயோபாஸநவிதி⁴ரித்யர்த²: ।

உபாஸ்தீநாமபி மோக்ஷஸாத⁴நத்வவ்யாவ்ருத்தயே ப²லாந்தராண்யாஹ —

தது³பாஸநாநீதி ।

அப்⁴யுத³யார்தா²நி ப்ரதீகோபாஸநாநி । க்ரமமுக்த்யர்தா²நி த³ஹராதீ³நி । கர்மஸம்ருத்³த்⁴யர்தா²ந்யுத்³கீ³தா²தீ³நி । ஏதாநி விதே⁴யத்வாத்³யத்³யபி கர்மகாண்டே³ வக்தவ்யாநி; ததா²பி மாநஸத்வேந வித்³யாஸாம்யாதி³ஹாதீ⁴தாநீத்யர்த²: ।

கு³ணபே⁴தே³(அ)பி கு³ணிந ஏவகத்வாது³பாஸநாதத்ப²லபே⁴தா³பா⁴வ இதி ஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

ந விஶேஷணமாத்ரமுபாத⁴ய:, கிம்த்வப்பாத்ரமிவ ஸவிதுரவச்சே²த³கா: । தத உபஹிதபே⁴த³ இதி பா⁴ஷ்யாபி⁴ப்ராயமாஹ — ரூபாபே⁴தே³ நோபாஸநவிதி⁴ரர்த²வாந்நிரதிஶயேஶ்வரஸ்ய ப்ரத்யுபாத்⁴யவஸ்தா²நேநோபாஸகஸ்யாபி ஸ்வத ஏவைஶ்வர்யாத³த ஔபாதி⁴காநாம் மத்⁴யே ஏக உபாஸகோ(அ)பக்ருஷ்டோ(அ)பரமுபாஸ்யமுத்க்ருஷ்டமிதி தாரதம்யம் ஸூசயந்த்ய உபாஸநவிதி⁴ஶ்ருதய: கத²மித்யர்த²: ।

வஸ்துத: ஸ்வத:ஸித்³தை⁴ஶ்வர்யோ(அ)ப்யுபாஸக உபாதி⁴நிகர்ஷாத³நபி⁴வ்யக்தைஶ்வர்யஸ்தம் ப்ரத்யாவிர்பூ⁴தைஶ்வர்யம் விஶுத்³தோ⁴பாதி⁴மத்³ப்³ரஹ்மோபாஸ்யமிதி பரிஹாராபி⁴ப்ராயமாஹ —

யத்³யபீதி ।

ஸ்தா²வராதி³ஷ்வஸதி³வ ஜ்ஞாநாதி³ திர்யகா³தி³ஷு ஸத்தத்ரைவாத்யந்தாபக்ருஷ்டம் மநுஷ்யேஷ்வபக்ருஷ்டமாத்ரம், க³ந்த⁴ர்வாதி³ஷு ப்ரகர்ஷவத்³தே³வாதி³ஷ்வத்யந்தப்ரகர்ஷவதி³தி । அவிஶேஷேண வேதா³ந்தாநாம் நிர்விஶேஷே ப்³ரஹ்மணி ஸமந்வய: ஸாதி⁴த:, தஸ்ய க்வசித்³தி⁴ரண்மயவாக்யாதா³வபவாத³:, க்வசிதா³நந்த³மயவாக்யாதா³வபவாதா³பா⁴ஸப்ராப்தௌ தத³பவாத³ஶ்ச பதிபாத்³ய இத்யத்⁴யாயஶேஷ ஆரப்⁴யதே॥ ஆநந்த³மயோ(அ)ப்⁴யாஸாஇ ॥12॥

நநு ‘‘தா ஆப ஐக்ஷந்த’’ இத்யாத்³யப்³ரஹ்மஸந்நிதி⁴மபபா³த்⁴ய முக்²யேக்ஷித்ரு ப்³ரஹ்ம நிர்ணீதம், இஹ கத²மந்நமயாத்³யப்³ரஹ்மஸந்நிதி⁴பாடா²தா³நந்த³மயஸ்யாப்³ரஹ்மத்வஶங்கா? அத ஆஹ —

கௌ³ணேதி ।

அநாதி³கௌ³ணேக்ஷணப்ரவாஹபாதே(அ)பி ஜக³த்காரணே முக்²யமீக்ஷணமிதி யுஜ்யதே; முக்²யஸம்ப⁴வே கௌ³ணஸ்யாநவகாஶத்வாத் । அதஸ்தத்ர விஶயாநுத³யே ப்ராயபாடோ²(அ)கிம்சித்கர: । அத்ர து மயடோ விகாரப்ராசுர்யயோர்முக்²யத்வே ஸதி விகாரார்த²க்³ரஹணே ப்ராயத்³ருஷ்டிர்விஶேஷிகா ப்ராசுர்யார்த²த்வாத்³வ்யாவர்திகேத்யர்த²: । ஏவசம் பூர்வாதி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தாபா⁴வேந பூர்வபக்ஷோத்தா²நாத் ப்ரத்யுதா³ஹரணலக்ஷணஸம்க³திரபி ஸூசிதா । ஸம்ஶயபீ³ஜம் ச மயடோ விகாரப்ராசுர்யஸாதா⁴ரண்யமுக்தம் । ப்ரயோஜநே ச தத்தது³பாஸ்தி: ப்ரமிதிர்வேதி ஸர்வத்ர த்³ரஷ்டவ்யம் । ।

பா⁴ஸ்கரோக்தமாஶங்க்யாஹ —

நசேதி ।

விகாரோ ஹி த்³விப்ரகார: கஶ்சிச்சு²க்திரூப்யாதி³: ஸ்வரூபேணாத்⁴யஸ்த:, கஶ்சித்து ப்ரதிபி³ம்ப³க⁴டாகாஶாதி³ரூபாதி⁴தோ விப⁴க்த:, தத்ர ப்ராணாத்³யுபாதி⁴விப⁴க்த ஆத்மா தத்³விகார: ।

அத²வா —

ப்⁴ருகு³வல்ல்யுக்தாதி⁴தை³விகாந்நாதீ³ந்ப்ரத்யாத்⁴யாத்மிகா அந்நமயாத³ய: கோஶா விகாரா இதி ।

விகாரஸந்நிதே⁴: ஸர்வாந்தரத்வலிங்கே³ந பா³த⁴மாஶங்க்யாஹ —

சதுஷ்கோஶேதி ।

ஆநந்த³மயஸ்ய ஸர்வாந்தரத்வமந்நமயாத்³யாந்தரத்வமந்நமயாத்³யாந்தரத்வேநோக்தம் தஸ்மாத³ந்யஸ்யாந்தரஸ்யாஶ்ரவணாத் ।

ப்ரத²மம் நிரஸ்ய த்³விதீயம் நிராசஷ்டே  —

நசாஸ்மாதி³தி ।

யதா² ‘ப³லவாந்தே³வத³த்த’ இத்யுக்தே யஜ்ஞத³த்தாத்³யபேக்ஷமேவ ப³லவத்த்வம், ஸிம்ஹாதீ³நாம் ததோ(அ)பி ப³லவத்த்வமநுக்தமபி க³ம்யதே; ததா²நந்த³மயஸ்யேதரகோஶாபேக்ஷமாந்தரத்வம், ப்³ரஹ்ம து ததோ(அ)(அ)ப்யாந்தரமநுக்தமபி க³ம்யத இத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மத்வே லிங்கா³பா⁴ஸம் நிரஸ்ய ஜீவத்வே லிங்க³மாஹ —

ந ச நிஷ்கலஸ்யேதி ।

ஶ்ருதிமப்யாஹ —

நாபீதி ।

ஸஶரீரஸ்ய ப்ரியாதி³ து³ர்வாரமித்யேதாவதா கத²ம் மயட: ப்ராசுர்யார்த²த்வே ப்³ரஹ்மத்வாநுபபத்திருக்தா? தத்ராஹ —

அஶரீரஸ்யேதி ।

ஏவமுக்தே ஹ்யஶரீரே ப்³ரஹ்மணி நாப்ரியமித்யுக்தம் ப⁴வதி । ததா²ச து³:க²க³ந்தா⁴த்³யோதீ ப்ராசுர்யார்தோ² மயங் ந ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஆநந்த³ப்ராதிபதி³காப்⁴யாஸலிங்கா³த்கத²மாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம்? வையதி⁴கரண்யாதி³தி ஶங்காநிராகரணார்த²ம் பா⁴ஷ்யம்  —

ஆநந்த³மயம் ப்ரஸ்துத்யேதி ।

ததி³த³மநுபபந்நம் புச்ச²ப்³ரஹ்மண: ப்ராகரணிகத்வாத³த ஆஹ —

ஆநந்த³மயாவயவஸ்யேதி ।

நநு ஜ்யோதிஷேதி கர்மாந்தரவிதி⁴ர்நாப்⁴யாஸோ(அ)த ஆஹ —

காலேதி ।

வஸந்தகாலகு³ணஸம்க்ராந்தத்வாந்ந கர்மாந்தரவிதி⁴ரித்யர்த²: । தே³வத³த்தாத³பி ப³லவத்த்வம் ஸிம்ஹாதே³ர்மாநாந்தரஸித்³த⁴ம் ।

ஆநந்த³மயாதா³ந்தரே வஸ்துநி ந மாநாந்தரம், நாபி ஶ்ருதிரித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

ந ஹீதி ।

த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யம் ஶங்கதே —

தாத³ர்த்²யாதி³தி ।

முக்²யாருந்த⁴தீத³ர்ஶநாவிரோதே⁴நாநுகு³ண்யம் சேத³த்ராபி துல்யமித்யர்த²: ।

யோ(அ)பி பூர்வபக்ஷே ப்ராசுர்யார்த²த்வமுபேத்ய து³:க²லவயோக³ ஆபாதி³த: ஸோ(அ)ப்யுபாதி⁴வஶாதி³த்யர்தா²த்பரிஹ்ருத இத்யாஹ —

ப்ரியாதீ³தி॥12॥

ஏவம்ச விகாரஶப்³தா³த் (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.13) இதி ஸூத்ரம் வ்யாக்²யாதம் । ‘தத்ப்ரக்ருதவசநே மயட்’ ததி³தி ப்ரத²மாஸமர்தா²த்ப்ராசுர்யவிஶிஷ்டப்ரஸ்துதவசநாபி⁴தா⁴நே க³ம்யமாநே மயடி³தி ஸூத்ரார்த²: । வசநக்³ரஹணாத்ப்ராசுர்யவைஶிஷ்ட்யஸித்³தி⁴: । தாத்³ருஶஸ்யைவ லோகே மயடாபி⁴தா⁴நாதி³தி॥14॥ மாந்த்ரவர்ணிகம் (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.16) இதி ஸூத்ரம் — பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴: ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தமிதி மந்த்ரப்ரஸ்துதம் ப்³ரஹ்ம, ஆநந்த³மயவாக்யே நிர்தி³ஶ்யதே, ப்ரக்ருதத்வாத³ஸம்ப³த்³த⁴பத³வ்யவாயாபா⁴வாச்சேதி விவ்ருதம் ।

தத்ரேதரேதரத்ரார்த²ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வாத்³ மந்த்ரப்³ராஹ்மணயோர்வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயபா⁴வஸ்யாவிஶத³த்வாத்ப்ரகாராந்தரேண ஸூத்ரம் வ்யாசஷ்டே —

அபிச மந்த்ரேதி ।

யதா² மந்த்ர: ப்ரயோகோ³பாய:, ஏவம் கோஶசதுஷ்கவாக்யமாநந்த³மயப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யுபாயஸ்ய தே³ஹாதி³வ்யதிரேகஸ்ய ஸமர்பகத்வாத்³கௌ³ண்யா வ்ருத்த்யா மந்த்ர உச்யதே । ஆநந்த³மயவாக்யமுபேயப்ரயோக³விதா⁴யிப்³ராஹ்மணவது³பேயப்³ரஹ்மப்ரத்யாயகத்வாத்³ப்³ராஹ்மணம் விவக்ஷிதம் ।

தயோஶ்சேதரேதரத்ரார்த²ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமாஹ —

மந்த்ரே ஹீதி ।

பரப்³ரஹ்மணீதி ।

விஜ்ஞாநமயாதி³ஶப்³தை³ரபி ப்³ரஹ்மைவ தத்தது³பாதி⁴ப்⁴ய: ப்ரவிவிச்ய நிர்தி³ஷ்டமித்யர்த²: । நசைவம் ப்ராணமயாதா³ந்தராத்மநோ விஜ்ஞாநமயஸ்யாத்மத்வாபத்தி:; தஸ்மாதா³ந்தரோபதே³ஶாதி³தி பா⁴வ: । ஸூத்ரகாரக்³ரஹணம் வ்யாக்²யேயபா⁴ஷ்யாநபேக்ஷத்வஸூசநார்த²ம் । பா⁴ஷ்யே(அ)பி மஹாப்ரகரணோபந்யாஸ: ஸூத்ரார்தோ², ந மந்த்ரப்³ராஹ்மணதயா வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயபா⁴வ ।

அதஏவாஹ —

அந்யதா² ஹி ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியே ஸ்யாதாமிதி । மந்த்ரப்³ராஹ்மணயோஶ்சேத்யபி பா⁴ஷ்யம் ப்ரகரணப்ரத³ர்ஶநபரமேவேத்யவிருத்³த⁴ம் । ஸௌத்ரம் து மாந்த்ரவர்ணிகபத³ம் விவக்ஷிதம் க்ருதம் டீகாக்ருதா ।

நநு ஸர்வஸ்ரஷ்ட்ருத்வாத்³யநேகஹேதூபதே³ஶே வாக்யபே⁴த³: ஸ்யாத³த ஆஹ —

ஸூத்ரமிதி ।

ஸூத்ரஸ்ய விஶ்வதோமுக²த்வமலங்கார இத்யர்த²:॥

நநு ஜீவாத³ந்யத்வாந்நாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம்; க⁴டாதி³ஷ்வத³ர்ஶநாத், அத ஆஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஆநந்த³மயோ ஹ்யாத்மஶப்³தா³ச்சேதநஸ்தஸ்ய ச ஜீவத்வராஹித்யே ப்³ரஹ்மத்வம் ஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

ஏகத்வே(அ)பி பரஜீவயோரௌபாதி⁴கபே⁴தா³ல்லப்³த்⁴ருலப்³த⁴வ்யபா⁴வே ஜீவஸ்யாபி ஸ்வம் ப்ரதி ஸ்யாத்; தஸ்யாபி ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மாத்³யுபாதி⁴பே⁴தா³த், அத ஆஹ —

ந த்விதி ।

ஸ்வதந்த்ரோபாதி⁴பே⁴தே³ சேதநபே⁴த³:, பரப்³ரஹ்மணஸ்து ஜீவோ(அ)வித்³யாயாம் விப⁴க்த: ஸத்வவித்³யாவச்சி²ந்ந ஏவ ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மோபாதி⁴ப்⁴யாமவச்சி²த்³யத இதி ந ஸ்வஸ்மாதௌ³பாதி⁴கோ(அ)பி பே⁴த³ இத்யர்த²: ।

ஸூத்ராரூடோ⁴ ஹி ஸ்வரூபேணாபி மித்²யா, ஜீவே து பே⁴த³மாத்ரம் கல்பிதம், ந ஸ்வரூபமத: கல்பிதத்வமாத்ரே த்³ருஷ்டாந்த இத்யாஹ —

அத்ரைவேதி॥

ப்³ரஹ்மாநந்த³மயம் ப்ரத்யவயவ:, உத ப்ரதா⁴நமிதி புச்ச²ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ப்⁴யாம் ஸம்ஶயே முக்²யேக்ஷணாத்³ ப்³ரஹ்மநிர்ணயேந கௌ³ணப்ராயபாடோ² பா³தி⁴த:, இஹ து புச்ச²ஶப்³த³ஸ்யாவயவமாத்ரத்வே ஆதா⁴ரமாத்ரத்வே ச லாக்ஷணிகத்வஸாம்யே ஸத்யவயவப்ராயத³ர்ஶநாத³வயவ இதி ஸங்க³தி: ।

யது³க்தம் — ஆநந்த³மயஸ்யாங்க³ம் ப்³ரஹ்ம — இதி, தந்ந, ஶ்ருதிபா³த⁴ப்ரஸங்கா³தி³தி வத³ந் ஸித்³தா⁴ந்தஸ்ய பீ³ஜமாவபதி ப்³ரஹ்ம புச்ச²மிதி ।  ப³ல விவேகாய பூர்வோத்தரபக்ஷயுக்தீர்விப⁴ஜதே —

தத்ர கிமிதி ।

உபேக்ஷ்யாபி ப்ராயபாட²ம் கத²ம்சித்ப்ரசுராநந்த³வாசி சாநந்த³மயபத³ம் கல்பிதமபி ப்³ரஹ்மண்யப்ரஸித்³த⁴ம்; ஸ்தோகது³:க²நுவ்ருத்த்யாபத்தேரித்யர்த²: ।

கயாசித்³வ்ருத்த்யேதி ।

அல்பத்வநிவ்ருத்திலக்ஷணயேத்யர்த²: । நநு ப்ரசுரப்ரகாஶ: ஸவிதேதிவத³ல்பத்வநிவ்ருத்திபர: கி ந ஸ்யாத்³, உச்யதே; யத்ர ப்ராசுர்யவிஶிஷ்டபதா³ர்த²ப்ரதீதிஸ்தத்ரைவம் ப⁴வதி । யத்ர புந: ப்ராசுர்யமேவ பதா³ர்தே²ந விஶேஷ்யதே தத்ர விரோதி⁴ந ஈஷத³நுவ்ருத்தி: ப்ரதீயதே, ப்³ராஹ்மணப்ரசுரோ(அ)யம் க்³ராம இத்யாதௌ³ । ததா²ச ஆநந்த³மயபதே³(அ)பி ப்ரதா⁴நம் ப்ரத்யயார்த² ப்ராசுர்யம் ப்ரதி ஆநந்த³ஸ்ய விஶேஷணத்வாத்³ து³ர்நிவாரா து³:கா²நுவ்ருத்திரிதி॥ ‘தத்ராபிஶப்³த³ப³லாத்³விரோத்⁴யநுவ்ருத்தி: ப்ரதீயதே, மாநாந்தரேண து தத³பா⁴வாவக³மே ப்ராசுர்யமல்பத்வநிவ்ருத்திபரம் கல்ப்யதே । தஸ்மாந்மயட³ர்த²ஸ்ய முக்²யஸ்ய த்யாக³:’ । க்ருதபு³த்³த⁴ய: ஶிக்ஷிதபு³த்³த⁴ய: । விதா³ங்குர்வந்து விவேசயந்து । விபா⁴க³மாத்ரேணைவ ஸித்³தா⁴ந்தப்ராப³ல்யமுந்மீலயந்வித்யர்த²: ।

உக்தவிவேகம் ஸ்போ²ரயதி —

ப்ராயேதி ।

மயட்³விகாரே முக்²ய: ப்³ரஹ்மஶப்³த³: பரப்³ரஹ்மணி முக்²ய: அப்⁴யஸ்யமாநாநந்த³ஶப்³த³ஶ்ச ப்ரக்ருத்யர்த²ஏவ முக்²யோ ந மயட³ர்தே² । பூர்வபக்ஷே ஏதத்த்ரிதயலங்க⁴நம், ஆநந்த³மயபத³ஸ்யாந்நமயாதி³விகாரப்ராயபாட²பரித்யாக³ஶ்ச ஸ்யாத் । உத்தரே து பக்ஷே புச்ச²ஶப்³த³ஸ்யாவயவப்ராயபாட²ஸ்யைவ பா³த⁴நம், அநுகு³ணம் து முக்²யத்ரிதயமித்யர்த²: । நநு யதா² பூர்வபக்ஷே மயட் ச்ச்²ருதிபா³த⁴: ।

ஏவம் ஸித்³தா⁴ந்தே புச்ச²ஶ்ருதிபா³த⁴ஸ்தத்ராஹ —

புச்ச²பத³ம் ஹீதி ।

லாங்கூ³லே முக்²யம் புச்ச²பத³ம் , ந கரசரணாத்³யவயவமாத்ரே; ஆநந்த³மயஸ்ய சாத்மநோ ந முக்²யலாங்கூ³லஸம்ப⁴வ இதி ।

அபிச புச்ச²ஶப்³தே³நாதா⁴ரலக்ஷணா ப்ரதிஷ்டே²த்யுபபத³ஸாமர்த்²யாச்ச்²ருத்யநுமதா², நாவயவலக்ஷணேத்யாஹ —

ஆதா⁴ரபரத்வே சேதி ।

ஆநந்த³மயஸ்யகோஶஸ்யைவேதரகோஶாபேக்ஷயா(அ)ந்தரத்வம் சேத், தர்ஹி ததோ(அ)ப்⁴யந்தரம் ப்³ரஹ்ம கிமிதி நோ़க்தமத ஆஹ —

ப்³ரஹ்மணஸ்த்விதி ।

அர்தா²த்ப்ரதிஷ்டா²த்வஸாமர்த்²யாதி³த்யர்த²: ।

யது³க்தமுபாதி⁴வஶாத்ப்ரியாதி³யோக³: ப்ராசுர்யப்ரயுக்தது³:க²லேஶாந்வயஶ்சேதி, தத்ராஹ —

வாங்மாநஸேதி॥

கு³ணே த்விதி ।

யதா² ஹ்யக்³நீஷோமீயே பஶாவேகபாஶகே ‘‘அதி³தி: பாஶாந் ப்ரமுமோக்த்வேதாந்‘‘ இதி, ‘‘அதி³தி: பாஶம் ப்ரமுமோக்த்வேத’’மிதி ச மந்த்ரௌ ஶ்ருதௌ ।

தத்ர ப³ஹுவசநவாந்மந்த்ர: கிம் ப்ரகரணாது³த்க்ரஷ்ட²வ்யோ ந வேதி விஶயே ப³ஹுவசநஸ்யாஸமவேதார்த²த்வாது³த்கர்ஷே ப்ராப்தே விஶேஷப்ரதா⁴நபூ⁴தபாஶவாசிப்ராதிபதி³கஸ்யாக்³நீஷோமீயே ஸமவேதார்த²த்வாத் தத³நுரோதே⁴ந ப³ஹுவசநம் பாஶகு³ணத்வேந தத்³விஶேஷணபூ⁴தப³ஹுத்வவாசகமந்யாய்யயா லக்ஷணயா பாஶாவயவால்லக்ஷயதீதி நவமே நிர்தா⁴ரிதம் —

விப்ரதிபத்தௌ விகல்ப: ஸ்யாத்ஸமத்வாத்³ கு³ணே த்வந்யாய்யகல்பநைகதே³ஶத்வாத் (ஜை.அ.9.பா.3.ஸூ.15) இதி । உத்கர்ஷோ(அ)நுத்கர்ஷோ வேத்யஸ்யாம் விப்ரதிபத்தௌ பாஶம் பாஶாநிதி ச மந்த்ரயோர்விகல்ப: ஸ்யாத்; பாஶப்ராதிபதி³கஸ்யோப⁴யத்ர ஸமத்வாத் கு³ணே ப்ரத்யயார்தே² த்வந்யாய்யகல்பநா ந தத்³ப³லாந்மந்த்ரோத்கர்ஷ:; ப்ரத்யயஸ்ய பதை³கதே³ஶத்வாத்ப்ராதிபதி³கபாரதந்த்ர்யேணோத்கர்ஷகத்வாயோகா³தி³தி ஸூத்ரார்த²: । ஏவமிஹாபி ப்ரதா⁴நஶ்ருதிவிரோதே⁴ கு³ணபூ⁴தஸூத்ராண்யத்⁴யாஹாராதி³பி⁴ர்நேயாநீதி ।

ததா²சாசார்யஶப³ரஸ்வாமீ வர்ணயாம்ப³பூ⁴வ — லோகே யேஷ்வர்தே²ஷு ப்ரஸித்³தா⁴நி பதா³நி தாநி ஸதி வேதா³விரோத⁴ஸம்ப⁴வே தத³ர்தா²ந்யேவ ஸூத்ரேஷ்வித்யவக³ந்தவ்யமிதி॥அபராண்யபீதி பா⁴ஷ்யே யேஷு ஸூத்ரேஷு வ்யாக்²யா(அ)திதி³ஷ்டா தாந்யல்பவக்தவ்யத்வாத்ப்ரத²மம் யோஜயதி —

யத்ஸத்யமிதி ।

தத்³தே⁴துவ்யபதே³ஶாச்சேதி (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.14) ஸூத்ரவ்யாக்²யாநபரமதி⁴கரணஸமாப்திபா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதி —

விகாரஜாதஸ்யேதி ।

அவயவோ யதீ³தி ஶேஷ: ।

அவயவஶ்சேத் கத²ம் காரணமுச்யேத, தத்ர ஹேதுமாஹ —

ந ஹீதி ।

ஆநந்த³மயஸ்தாவத்³விகார:, தத³வயவோ ப்³ரஹ்மாபி விகார: ஸ்யாத்பரிச்சி²ந்நத்வாத் ததா²பூ⁴தம் ஸந்ந விஶ்வஹேதுரித்யர்த²: ।

சிந்தாப்ரயோஜநமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ஆநந்த³மயவிகாரஸ்யாவயவோ ப்³ரஹ்மேதி க்ருத்வேத்யர்த²: । தேந ப்³ரஹ்மணா(அ)வயவேந யோகோ³ யஸ்ய ஸ ததோ²க்த:॥ இதி ஷஷ்ட²ம் ஆநந்த³மயாதி⁴கரணம்॥

அந்தரதி⁴கரணவிஷயா:

அந்தஸ்தத்³தா⁴ர்மோபதே³ஶாத்॥20॥ நிர்விஶேஷம் பரம் ப்³ரஹ்ம ஸாக்ஷாத்கர்துமநீஶ்வரா: । யே மந்தா³ஸ்தே(அ)நுகம்ப்யந்தே ஸவிஶேஷநிரூபணை:॥1॥ வஶீக்ருதே மநஸ்யேஷாம் ஸகு³ணப்³ரஹ்மஶீலநாத் । ததே³வாவிர்ப⁴வேத்ஸாக்ஷாத³பேதோபாதி⁴கல்பநம்॥2॥ ஸமந்வயஸ்ய ஸவிஶேஷபரத்வமபோத்³யாநந்த³மயாதி⁴கரண உத்ஸர்க³: ஸ்தா²பித: । இதா³நீமபவாத³சிந்தார்த²த்வேநாதி⁴கரணமவதாரயந் ப்ரக⁴ட்டகஸங்கா³திமாஹ —

பூர்வஸ்மிந்நிதி ।

யத்³யப்யபவாதா³பவாத³த்வாத் புச்ச²ப்³ரஹ்மசிந்தா ப்ராதர்த³நவிசாரஸந்நிதௌ⁴ கர்தும் யுக்தா; ததா²ப்யவாந்தரஸங்க³திமாலோச்ய காமாச்ச நாநுமாநாபேக்ஷே (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.18) தி ப்ரதா⁴நநிராஸஸ்யேக்ஷத்யதி⁴கரணா(ப்³ர.அ.1.பா1.ஸூ.5) நந்தரம் பு³த்³தி⁴ஸ்த²தாம் சாபேக்ஷ்ய ப்ரத²மம் க்ருதா । உதாதி³த்யபத³வேத³நீயோ ஜீவ உபாஸ்யத்வேந ந தூபக்ஷிப்யத இத்யநுஷங்க³: ।

இஹ ரூபவத்வஸர்வபாப்மவிரஹாப்⁴யாம் ஸம்ஶயே பூர்வத்ர முக்²யத்ரிதயாக்²யப³ஹுப்ரமாணாநுஸாராந்நிர்விஶேஷநிர்ணயவத்³ ரூபவத்த்வாதி³ப³ஹுப்ரமாணவஶாத்ஸம்ஸாரீ ஹிரண்மய: புருஷ: இத்யவாந்தரஸங்க³திமபி⁴ப்ரேத்ய பூர்வபக்ஷம் ஸங்கலயதி —

மர்யாதே³தி ।

ஸர்வபாப்மவிரஹஸ்யாந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஹ —

கர்மேதி ।

இந்த்³ரஸ்ய வ்ருத்ரவதே⁴ந ப்³ரஹ்மஹத்யாஶ்ரவணாத³ஸ்தி தே³வாநாம் கர்மாதி⁴கார இதி பா⁴ரதிவிலாஸ: । தந்ந ; க³வாம் ஸத்ராஸநஶ்ரவணாத் (தாஸாம்) தேஷாமப்யதி⁴காரப்ரஸங்கா³த் । அஸம்ப⁴வஸ்தூப⁴யத்ர துல்ய: । நஹ்யைந்த்³ரே த³த⁴நி இந்த்³ரஸ்யாதி⁴காரஸம்ப⁴வ: । ந ச நிஷேதா⁴தி⁴கார:; ‘‘ந ஹ வை தே³வாந் பாபம் க³ச்ச²தீ’’ தி ஶ்ருதே: । அத²  ப்ராக்ருதஸ்யைவ । பாபஸ்ய ப²லாநாரம்ப⁴கத்வமேதச்ச்²ருத்யர்த²:, தர்ஹி ததே³வ பாப்மோத³யஸ்யாலம்ப³நமஸ்து, கர்மாநதி⁴க்ருதத்வோக்தே: தத்ப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வாதி³தி அமுஷ்மாதா³தி³த்யாத்பராஞ்ச: ।

நஹ்யநாதா⁴ரஸ்யேதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே —

அநாதா⁴ரத்வே சேதி ।

நித்யத்வமிதி ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்டி²தத்வஸ்ய வ்யாக்²யா ।

கத²ம் நித்யத்வேநா(அ)நாதா⁴ரத்வஸித்³தி⁴ஸ்தத்ராஹ —

அநித்யம் ஹீதி ।

தர்ஹி தத ஏவாநாதா⁴ரத்வஸித்³தௌ⁴ கிம் ஸர்வக³தத்வேநாத ஆஹ —

நித்யமபீதி ।

நித்யமபி அஸர்வக³தம் சேத்தந்ந ப⁴வத்யாதா⁴ரரஹிதம், யதோ யத்³வஸ்து தஸ்மாந்நித்யாத³த⁴ரபா⁴வேநாவஸ்தி²தம், ததே³வ தஸ்ய நித்யஸ்யோபரிஸ்தி²தஸ்யாதா⁴ரோ ப⁴வதி । தஸ்மாத்ஸர்வக³தத்வமபி நித்யத்வவிஶேஷணத்வேநாநாதா⁴ரத்வே ஹேதுர்வக்தவ்ய இத்யர்த²: ।

ஸர்வாத்மத்வஸர்வது³ரிதவிரஹயோ: ரூபவத்த்வாதி³ப்⁴ய: கிம் ப³லமத ஆஹ —

அவ்யபி⁴சாரிப்⁴யாமிதி ।

ந ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர தயோ: ஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மணி ஸர்வாத்மத்வஸம்ப⁴வமாஹ —

ஸர்வேதி ।

ரூபவத்த்வாதே³ர்ப்³ரஹ்மண்யபி ஸம்ப⁴வத்³வ்யபி⁴சாரமாஹ —

விகாரவதி³தி ।

கார்யோபஹிதமித்யர்த²: ।

ஸர்வது³ரிதவிரஹமுதா³ஹ்ருதவாக்யேநாபி ப்ரமிமீதே —

நாமேதி ।

பாப்மப்⁴ய இதி அபாதா³நே பஞ்சமீ । தத: ஸர்வே பாப்மநோ(அ)பாதா³நாம் யஸ்யோத³யஸ்ய தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்தா தத்³ரூபேணோத³ய உத்³க³ம உச்யத இதி । ரூபவத்த்வம் தாத்³ருஶேந ரூபவிஶேஷேணோபதி³ஶ்யத இத்யந்வய: ।

நநு ஹிரண்மயத்வம் கத²ம்? தத்³தி⁴ ஶரீரஸ்யாத ஆஹ —

விகாரஸ்ய சேதி ।

நந்வவிகாரிப்³ரஹ்மணோ மாயாமயம் ரூபம் வக்தவ்யம், தஶ்ச மித்²யார்த²ப்ரகாஶகதயா ஶாஸ்த்ராப்ராமாண்யமத ஆஹ —

நசேதி ।

யதா² லோகே மாயாவித³ர்ஶிதமாயாநுவாதி³வாக்யம் ப்ரமாணமேவம் ஶாஸ்த்ரமபி ।

அப்ராமாண்யம் தர்ஹி கதா³ ஸ்யாத³த ஆஹ —

அபித்விதி ।

மாயாம் மித்²யாபு³த்³தி⁴ம் குர்வத³ஶாஸ்த்ரம் ஸ்யாத்³, நது தாம் கரோதி; தஸ்யா: ப்ராகே³வ ஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

விபூ⁴திமத்ஸ்வேவேஶ்வராவஸ்தா²நே ஸார்வாத்ம்யவிரோத⁴மாஶங்க்யாபி⁴வ்யக்திமாத்ரம் தத்ர, ஸத்தா து ஸர்வத்ரேத்யாஹ —

ஸர்வேதி ।

லோககாமேஶித்ருத்வஶ்ரவணாத்³தே³வமநுஷ்யைரீஶ்வராஜ்ஞா விநா(அ)ஶிதுமபி ந ஶக்யமித்யந்த: பாரார்த்²யந்யாய: । ஸைவர்க் தத் ஸாமேதி தச்ச²ப்³தை³ஶ்சாக்ஷுஷபுருஷபராமர்ஶ: । ருகா³தி³விதே⁴யாபேக்ஷயா ஸ்த்ரீலிங்க³நிர்தே³ஶ: । உக்த²ம் ஶஸ்த்ரவிஶேஷ: । தத்ஸாஹசர்யாத்ஸாமஸ்தோத்ரம் ருகு³க்தா²த³ந்யச்ச²ஸ்த்ரம் ப்³ரஹ்ம த்ரயோ வேதா³: ப்ருதி²வ்யக்³ந்யாத்³யாத்மகே சேத்யாதி³பா⁴ஷ்யம் । தத்ர ருகா³தி⁴தை³வம் ப்ருதி²வ்யந்தரிக்ஷத்³யுநக்ஷத்ராதி³த்யக³தஶுக்லபா⁴ரூபா ஸாம சாக்³நிவாய்வாதி³த்யசந்த்³ரம ஆதி³த்யக³தபரக்ருஷ்ணாக்²யாதிக்ருஷ்ணரூபாதி³கமாம்நாதமியமேவர்க³க்³நி: ஸாமேத்யாதி³நா । அத்⁴யாத்மம் ச ருக்³வாக்சக்ஷு: ஶ்ரோத்ராதி³க³தஶுக்லபா⁴லக்ஷணா தாவது³க்தா ।

ஸாம ச ப்ராணச்சா²யாத்மமநோக்ஷிஸ்த²க்ருஷ்ணபா⁴ரூபமாம்நாதம் —

வாகே³வர்க் ப்ராண: ஸாமேத்யாதி³நா ।

ஏவமாத்மகே ருக்ஸாமே தஸ்ய கே³ஷ்ண்யௌ பர்வணீ॥ இதி ஸப்தமமந்தரதி⁴கரணம்॥

ஆகாஶாதி⁴கரணவிஷயா:

ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த்॥22॥ லிங்கா³த்³ ப்³ரஹ்மநிர்ணயஸ்ய துல்யத்வாத்புநருக்திமாஶங்க்யாஹ —

பூர்வஸ்மிந்நிதி ।

ஶ்ருதிப்ராப்தநப⁴ஸோ லிங்கே³ந பா³தா⁴ர்தோ² ந்யாயோ(அ)தி⁴க இத்யர்த²: ।

இத³முக்தம் —

ந பூ⁴தாகாஶ உபாஸ்யத்வேநேதி ।

யத்³யப்யஸ்மிந்க்³ரந்தே² பூர்வத்ர ஸோபாதி⁴ப்³ரஹ்மண உபாஸ்திசிந்தா, அத்ர து தஸ்யோத்³கீ³தே² ஸம்பத்திசிந்தேதி விஶேஷப்ரத³ர்ஶநபரம் பா⁴தி, ததா²பி ந ததா²ர்தோ² க்³ராஹ்ய:, ஹிரண்மயவாக்யே(அ)பி தஸ்மாது³த்³கீ³த² இத்யுத்³கீ³த²ஸம்பத்தேஸ்துல்யத்வாத் । தஸ்மாதே³தத³பி அஸாதா⁴ரணத⁴ர்மதுல்யமேவாநூதி³தம் । ஆகாஶஶப்³தோ³ நப⁴ பர, உத ப்³ரஹ்மபர இதி ரூடி⁴நிரூட⁴ப்ரயோகா³ப்⁴யாம் விஶயே பூர்வத்ராவ்யபி⁴சாரிலிங்கா³த³ந்யதா²ஸித்³த⁴ரூபவத்த்வாதி³ நீதம், இயம் து ஶ்ருதிர்லிங்கா³ந்நாந்யத²யிதவ்யேதி ப்ரத்யுதா³ஹரணலக்ஷணஸம்க³தி: ।

ப்ரதா⁴நத்வஹேதும் வ்யாசஷ்டே —

அஸ்யேதி ।

ததா³நுகு³ண்யேநேத்யேதத்³விவ்ருணோதி —

ஸர்வாணீதி ।

ப்ரத²மத்வே ஹேதும் வ்யாக்²யாதி —

அபிசேதி ।

நநு பரப³லீயஸ்த்வந்யாயேந ப்ரத²மமாகாஶம் பா³த்⁴யதாம், அத ஆஹ —

ஏகவாக்யக³தமிதி ।

நிரபேக்ஷம் பரம் பூர்வம் பா³த⁴தே, ஏகவாக்யநிவிஷ்டஶப்³தா³நாம் து பூர்வாநுரோதே⁴நோத்தரார்த²ப்ரதீதி:, தத்³விருத்³தா⁴ர்த²ஸமர்பணே வாக்யபே⁴தா³பத்தேரித்யர்த²: ।

‘‘யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்த³’’ இத்யாதௌ³ ப்³ரஹ்மண்யாகாஶஶப்³தோ³ கௌ³ணோ த்³ருஷ்ட:, தத்³வதி³ஹாபி ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ —

ந ச க்வசிதி³தி ।

யாதா³ம்ஸி ஜலசரா: ।

யாதா³ம்ஸீதி ப்ரயோகே³ க³ங்கா³பதா³பி⁴தே⁴யஸ்ய வாக்யார்தா²ந்வயஸம்ப⁴வாந்முக்²யத்வம், ந த்விஹ நப⁴ஸோ வாக்யார்தா²ந்வய:, ஆநந்த்யாத்³யயோகா³த³த ஆஹ —

ஸம்ப⁴வஶ்சேதி ।

முக்²யாநுகு³ண்யேந கு³ணாநாம் நயநஸ்யோக்தத்வாதி³த்யர்த²: । அஸ்து தர்ஹி ப்³ரஹ்மணி முக்²ய:, தத்ர வக்தவ்யம் கிம் ப்³ரஹ்மநப⁴ஸோர்முக்²ய:, உத ப்³ரஹ்மண்யேவேதி ।

நாத்³ய இத்யாஹ —

அநேகார்த²த்வஸ்யேதி ।

நஹி த்³விதீய இத்யாஹ —

ப⁴க்த்யா சேதி ।

நநு நப⁴ஸி கௌ³ண:, ப்³ரஹ்மணி ரூட⁴ கிம் ந ஸ்யாத்தத்ராஹ —

தத்பூர்வகத்வாச்சேதி ।

ப்ரஶ்நோத்தரயோரேகார்த²பர்யவஸாநஸாமர்த்²யலக்ஷணம் ஸூத்ரக³தலிங்க³ஶப்³தா³ர்த²மபி⁴ப்ரேத்ய ஸித்³த⁴ந்தயதி —

ஸாமாநாதி⁴கரண்யேநேதி ।

நந்வைகார்தே²(அ)பி ப்ரஶ்நோத்தரயோ: ப்ரதிவசநஸ்தா²காஶஶப்³தா³நுரோதா⁴த்ப்ரஶ்நோ(அ)பி முக்²யாகாஶபரோ(அ)ஸ்து, தத்ராஹ —

பௌர்வாபர்யேதி ।

ப்ரஶ்நோத்தரயோரர்த²த: ஶப்³த³தஶ்ச பூர்வாபரத்வேநாநுஸம்தா⁴நாத³ஸம்ஜாதவிரோத⁴ப்ரஶ்நாநுஸாரேண சரமமுத்தரம் நேயமித்யர்த²: । அநேந ப்ரத²மத்வஹேதோரஸித்³தி⁴ருக்தா, ப்ராதா⁴ந்யம் தூபக்ரமவிரோதே⁴ ஸத்யகிம்சித்கரமித்யுக்தம் ।

ப்ரதா⁴நத்வே(அ)பீதி ।

ஆகாஶபத³ஸ்ய ப்ரதா⁴நார்த²த்வே(அ)பி கௌ³ணதா, அபிஶப்³தா³ந்ந நப⁴ஸ: ப்ரதா⁴நத்வமபி து ப்ருஷ்டஸ்ய ஸர்வகாரணஸ்யைவேத்யர்த²: ।

ப்ரதா⁴நத்வே(அ)பீத்யேதத்³வ்யாசஷ்டே —

யத்³யபீதி ।

ஸாமாநாதி⁴கரண்யேநேத்யேதத்³விப⁴ஜதே —

யத்ப்ருஷ்டமிதி ।

அஸ்து ப்ரஶ்நோத்தரயோரேகவிஷயத்வம் ப்ரஶ்நவிஷயஸ்து நப⁴ இதி நேத்யாஹ —

ததி³ஹேதி॥

யத்து கஶ்சிதா³ஹ — தா³ல்ப்⁴யேந ஸ்வர்க³லோக: ஸாமப்ரதிஷ்டே²த்யுக்தே ஶாலவத்யோ(அ)ப்ரதிஷ்ட²த்வேந தத்³தூ³ஷயித்வா ப்ருதி²வீலோக: ஸாமாஶ்ரய இத்யூசே । ப்ரவாஹணஸ்து தமந்தவத்த்வேநாதூ³து³ஷத் । தர்ஹ்யஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி ஶாலாவத்யோ(அ)ப்ருச்ச²த் । தத்ர ப்ருதி²வீகாரணமாத்ரம் ப்ருஷ்டம், ந ஸர்வலோகக³தி:; தஸ்மாத் — பூர்வாபரபராமர்ஶரஹிதை: ப்ராஜ்ஞமாநிபி⁴: । கல்பிதேயம் க³திர்நைஷா விது³ஷாமநுரஞ்ஜிகா॥ இதி ॥ தச்ச்²ருதிபா⁴வாநவபோ³த⁴விஜ்ரும்பி⁴தம் । ததா² ஹி — ப்ருதி²வீமாத்ரகாரணஸ்யாபாம் ப்ரஸித்³த⁴த்வேந ப்ரஶ்நவையர்த்²யாத், அஸ்யேதி ச ஸர்வநாமஶ்ருதே: ப்ரகரணத்³ப³லீயஸ்யா: ஸர்வகார்யவிஷயத்வோபபத்தே: । யஸ்து ப்ரத²மப்ரஶ்நே தா³ல்ப்⁴யக்ருதே(அ)ஸ்யஶப்³த³:, ஸ ப்ருதி²வீபரோஸ்து; ந ப்ரதிஷ்டா² லோகமதிநயேதி³தி ப்ருதி²வ்யா ஏவ தது³த்தரே(அ)பி⁴தா⁴நாத் । த்³விதீயே து ஶாலாவத்யக்ருதே ந ததா² கிம்சித³ஸ்தி ஸம்கோசகம் । கிம்சாபி⁴த⁴த்தாமயமப்யஸ்யஶப்³த³: ப்ருதி²வீமேவ; ததா²ப்யந்தவத்த்வதோ³ஷாபநிநீஷயா ப்ரஶ்நப்ரவ்ருத்தே: ப்ருதி²வீமாத்ரகாரணநிரூபணே தத³ஸித்³தே⁴ காகேப்⁴யோ ரக்ஷதாமந்நமிதிவத³யமஸ்யஶப்³த³: ஸர்வகார்யபர: । ததா²ச பூர்வாபரேத்யாதி³ருபாலம்ப⁴ உஷ்ட்ரலகுடந்யாயமநுஸரதீதி॥

பௌர்வாபர்யேத்யேதச்ச²ங்கோத்தரத்வேந விவ்ருணோதி —

ந சோத்தரே இதி ।

யத்³யபி காரணவிஷயப்ரஶ்ந: ; ததா²பி தத்ர விஶேஷணதயா கார்யமப்யுபாத்தமிதி கார்யமேவ ப்ருஷ்டமித்யுக்தம் ।

கத²ம் ந யுக்தமத ஆஹ —

ப்ரஶ்நஸ்யேதி ।

யதா² ஹி ‘‘உச்சைரூசா க்ரியத‘‘ இத்யத்ர வித்⁴யுத்³தே⁴ஶக³தா அப்ய்ருகா³தி³ஶப்³தா³: ‘‘த்ரயோ வேதா³ அஜாயந்தே’’ — த்யுபக்ரமக³தமர்த²வாத³ஸ்த²மபி வேத³ஶப்³த³மேகவாக்யத்வஸித்³த்⁴யர்த²மநுருந்தா⁴நா ருகா³தி³ஜாதிவசநதாம் முஞ்சந்தோ வேத³லக்ஷணார்தா² இதி நிர்ணீதம் வேதோ³ வா ப்ராயத³ர்ஶநா(ஜை.அ.3.பா.3.ஸூ.2) தி³த்யத்ர, ஏவமத்ராப்யேகஸ்மிந்வாக்யே ‘‘அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி’’ ஸர்வாகாரணத்வாவருத்³தா⁴யாம் பு³த்³தௌ⁴ தத்³விருத்³தா⁴ர்த²ஸ்ய வாக்யைக்யவிநாஶிநோ நிவேஶாயோகா³தா³காஶபத³ம் பரமகாரணே கௌ³ணமித்யர்த²: ।

நநு நிர்ணீதார்த² உபக்ரம உபஸம்ஹாரமந்யத²யேத், ந ப்ரஶ்நோபக்ரம:; ஸம்தி³க்³தா⁴ர்த²த்வாதி³தி, தத்ராஹ —

நசேதி ।

ப்ரஶ்ந: ஸ்வவிஷயே வ்யவஸ்தி²த ஏவ ந சேத் தத்ர வக்தவ்யம் ஸ நிர்விஷய:, ப்ருஷ்டாத³ந்யவிஷயோ வா ।

நாத்³ய இத்யாஹ —

அநாலம்ப³நத்வேதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ —

வையதி⁴கரண்யேதி ।

ஏவம் தாவத்ப்ரஶ்நப்ரதிவசநவாக்யஸாமர்த்²யம் தல்லிங்கா³தி³தி ஸௌத்ரஹேதுவசநார்த² இதி வ்யாக்²யாய வாக்யஶேஷஸ்த²லிங்க³பரதயா வ்யாக்²யாந்தரமாஹ —

அபிசேத்யாதி³நா॥

ஸர்வேஷாம் லோகாநாமிதி ப்ரஶ்நோபக்ரமாதி³தி ।

உத்தரே —

ஸர்வாணீதி த³ர்ஶநாத் ப்ரஶ்நஸ்த²: ஷஷ்ட்²யந்தலோகஶப்³தோ³(அ)ஸ்யேதி ஸர்வநாமஸஹபடி²தோ வ்யாக்²யாய நிர்தி³ஷ்ட இதி । இத³ம்ச ப்ரஶ்நஸ்ய ஸர்வகாரணவிஷயத்வே லிங்க³ம், இதரதா² ஹ்யுத்தரே ப்ருதி²வ்யாகாஶாத் ஸமுத்பத்³யத இதி ஸ்யாத்தந்மாத்ரகாரணஸ்ய ப்ருஷ்டத்வாதி³தி । நநு ஸாம்யே விரோதி⁴நாம் பூ⁴யஸாமநுக்³ரஹோ ந்யாய்ய:, இஹ து ப்ரதா⁴நமாகாஶஶப்³தா³ர்தோ² நாப்ரதா⁴நைர்பூ⁴யோபி⁴ரபி பா³த்⁴யேத । யதா³ஹ கஶ்சித் — த்யஜேதே³கம் குலஸ்யார்தே² இதி ராத்³தா⁴ந்தயந்தி யே । ஶேஷிவாதே⁴ ந தைர்த்³ருஷ்டமாத்மார்தே² ப்ருதி²வீமிதி॥

இதி, தத்ராஹ —

நசாகாஶஸ்ய ப்ரதா⁴ந்யமிதி ।

நநு ஶேஷ்யர்த²த்வாதா³காஶபத³ம் ப்ரதா⁴நார்த²மத ஆஹ —

ததா²சேதி ।

உபக்ராந்தம் ப்ரதா⁴நம் ப்³ரஹ்ம விஶிஷம்நாகாஶஶப்³த³: ப்ரதா⁴நார்தோ² நது க³க³நமபி⁴த³த⁴தி³த்யர்த²: ।

அபி சேதி பா⁴ஷ்யோக்தாந்தவத்த்வப்ரதிபாதி³கம் ஶ்ருதிமாஹ —

அந்தவதி³தி ।

ஆஸ்தாம் ப்ரஶ்நோபக்ரமாநுரோத⁴:, ப்ரதிவசநே(அ)பி வாக்யஶேஷக³தா(அ)நந்யதா²ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மலிங்கா³தா³காஶபத³ம் கௌ³ணார்த²மிதி பா⁴ஷ்யார்த²மாஹ —

தத்ரைவ சேதி ।

‘‘உத்³கீ³தே² குஶலாஸ்த்ரய: ஶாலாவத்யதா³ல்ப்⁴யஜைவலய: கத²மாரேபி⁴ரே ।

ஶாலாவத்யா தா³ல்ப்⁴யம் பப்ரச்ச² கா ஸாம்நோ க³தி:; காரணமிதி, இதர ஆஹ ஸ்வர இதி ।

ஸ்வரஸ்ய ப்ராண:, ப்ராணஸ்யாந்நம், அந்நஸ்யாப, அபாம் ஸ்வர்க³: வ்ருஷ்டேஸ்தத ஆக³தேரிதி’’ தா³ல்ப்⁴யே ப்ரத்யுக்தவதி ஸ்வர்க³ஸ்யாபி மநுஷ்யக்ருதஜ்ஞாத்³யதீ⁴நஸ்தி²திகத்வாத³ப்ரதிஷ்டி²தம் வ கில தே தா³ல்ப்⁴ய ஸாமேத்யுக்த்வா அயம் லோக: ஸ்வர்க³ஸ்ய க³திரிதி ஶாலாவத்ய ப்ரதிஜஜ்ஞே । தம் ராஜா ஜைவலிராஹ ‘அந்தவத்³தை⁴ கில தே ஶாலாவத்ய ஸாம காரணமிதி’ ‘தர்ஹ்யஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி’ ப்ருஷ்டோ ராஜா ‘ஆகாஶ’ இதி ஹோவாச । ஜ்யாயாந்மஹத்தர , பரமயநமாஶ்ரய: பராயணம் பரோவரேப்⁴ய: ஸ்வராதி³ப்⁴யோ(அ)திஶயேந வர: பரோவரீயாந் । ஸ சாகாஶ உத்³கீ³தே² ஸம்பாத்³யோபாஸ்யத்வாது³த்³கீ³த²:॥ இதி அஷ்டமமாகாஶாதி⁴கரணம்॥

ப்ராணாதி⁴கரணவிஷயா:

அத ஏவ ப்ராண:॥23॥ அதிதே³ஶத்வாத்ஸைவ ஸங்க³தி: । அத² வா அநந்தவஸ்துபரத்வாது³பக்ரமோபஸம்ஹாரயோரஸ்த்வாகாஶவாக்யம் ப்³ரஹ்மபரம், அத்ர து ப்³ரஹ்மாஸாதா⁴ரணத⁴ர்மபரோபக்ரமோபஸம்ஹாராத³ர்ஶநாந்ந ப்³ரஹ்மபரதேதி ஸங்க³தி: । அத²வா ஆகாஶவாக்யாநந்தர்யாத்ப்ராணவாக்யஸ்யேதி ஸங்க³தய: । விஷயப்ரத³ர்ஶகபா⁴ஷ்ய உத்³கீ³த² இத்யுக்தம் தது³த்³கீ³த²ப்ரகரணே ப்ராஸங்கி³கம் ப்ரஸ்தாவோபாஸநமிதி கத²யிதுமித்யாஹ —

உத்³கீ³தே²தி ।

புரஸ்தாத்³தி⁴ “பரோவரீயாஸமுத்³கீ³த²முபாஸ்த’’ இத்யுக்தம், ‘‘பரஸ்தாச்சாதா²த: ஶௌல்க உத்³கீ³த²’’ இதி , அத: ப்ரஸ்தாவவாக்யம் யத்³யபி விஷய:, ததா²பி ப்ரகரணஶுத்³த்⁴யர்த²முத்³கீ³த²க்³ரஹணமித்யர்த²: ।

ஶ்லோகஸ்ய பூர்வார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே —

ப்³ரஹ்மணோ வேதி ।

நஹ்யாகாஶாத்³வாயூத³ய: ப்ரத்யக்ஷாதி³யோக்³ய:, அதோ வாக்யஶேஷாத்³வ்யக்தோ ப்³ரஹ்மநிர்ணய: ।

உத்தரார்த⁴ம் விவ்ருணॊதி —

இஹ த்வித்யாதி³நா ।

இஹ ஸர்வாணி ஹ வேதி வாக்யே இத்யர்த²: । போ⁴க³ப்ரத்யாஸத்தேரிந்த்³ரியாணாம் பூ⁴தஸாரத்வம் தத: பதா⁴நேந ஸர்வபூ⁴தலக்ஷணயா பூ⁴தோத்பத்திலயௌ வாயாவிதி ப்ரத்யக்ஷாநுக்³ருஹீதயா ஶ்ருத்யோக்தம் தஸ்யா: ஸம்வாத³லப்³த⁴ப³லாயா ப³லாத்ஸர்வாணீதி வாக்யம் வாயுவிகாரபரம் வ்யாக்²யேயமிதி । ‘‘கதமா தே³வதோத்³கீ³த²மந்வாயத்தேத்யாதி³த்ய இதி ஹோவாச கதமா ப்ரதிஹாரமித்யந்நமிதி‘‘ தே³வதே அபி⁴ஹிதே ।

கார்யகாரணஸம்கா⁴தரூபே இதி ।

ஶரீரிண்யாவித்யர்த²: । அந்நமபி தத³பி⁴மாநிதே³வதா । ஸ்வத ஏவ நிஶ்சாயகத்வாத்ஸ்வவிஷயஜ்ஞாநோத்பாதே³ மாநாந்தரம் நாபேக்ஷதே, நிஶ்சயபூர்வகத்வாத்³வ்யவஹாரஸ்ய ஸ்வவிஷயவ்யவஹாரே நாபேக்ஷதே, அஸம்வாதி³நோ வாக்யஸ்ய ஸ்வவிஷயே நாதா³ர்ட்⁴யம் ரூப இவ சக்ஷுஷ: த்வகி³ந்த்³ரிய ஸம்வாதி³நோ ந தா³ர்ட்⁴யம் சக்ஷுஷ இவ த்³ரவ்யே இதி । யேந ப்ரமாணாநாம் ஸம்வாத³விஸம்வாதா³வப்ரயோஜகௌ தேந । யதா³ வை புருஷ இதி வாக்யாதி³ந்த்³ரியமாத்ரஸ்ய ஸுப்திஸமயே வாயுவிகாரே ஸம்வேஶநோத்³க³மநே ப⁴வேதாம், நத்வேதாவதா ஸர்வபூ⁴தோத்பத்திலயௌ ததா³ஶ்ரயௌ யோஜயிதும் ஶக்யௌ; தயோஸ்தத்ர வாக்யே ப்ரதீத்யபா⁴வாத் ।

அத² புநரிந்த்³ரியஸாரத்வாத்ஸர்வபூ⁴தலக்ஷணா, தத்ராஹ —

ப்ரதீதௌ வேதி ।

நநு கத²ம் ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வேத்³யாவதா ஸுப்தௌ வாயுவிகாரே லய: ப்ரமாணாந்தரஸித்³த⁴, தத்ராஹ —

நசேதி ।

இந்த்³ரியமாத்ரலய: ப்ரமாணாந்தரத்³ருஷ்டோ, ந பூ⁴தலயஸ்தேநாகாஶவாக்யவத்³ ‘யதா³ வை’ இதி வாக்யே(அ)பி யதி³ ஸர்வபூ⁴தலய: ப்ரதீயேத, தர்ஹி வாக்யஶேஷாத்³ ப்³ரஹ்மநிர்ணய இத்யர்த²: । ஏவம் தாவத்ஸ்வாபவாக்யஸ்ய பூ⁴தலயபரத்வமாஶ்ரித்ய தத³நுஸாரேண ஸர்வாணி ஹ வேதி வாக்யம் வாயுவிகாரே ஸர்வபூ⁴தலயம் வக்தீதி ஶங்கா நிரஸ்தா ।

இதா³நீம் தஸ்ய யதா²ஶ்ருதேந்த்³ரியலயமாத்ரபரத்வமாஶ்ரித்ய தத³நுரோதே⁴நேத³மபீந்த்³ரியலயபரம் வ்யாக்²யாயதே , ததா²ச ந ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ —

ந ச மாநாந்தரேதி ।

ஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநஸ்ய வாய்வாஶ்ரயத்வயோஜநாயாமுக்தம் தூ³ஷணமிந்த்³ரியமாத்ரலயபரத்வயோஜநாயாமபி ஸம்சாரயதி —

ஸ்வத:ஸித்³தே⁴தி ।

நநு வாக்யபே⁴த³மப்⁴யுபேத்ய ஸம்வாதி³வாக்யப³லாதி³தரஸங்கோசம் ந வதா³மோ(அ)பி த்வேகவாக்யதாமத ஆஹ —

நசாஸ்யேதி ।

‘யதா³ வை புருஷ’  இத்யஸ்ய ஸம்வர்க³வித்³யாக³தத்வாத் ஸர்வாணி ஹ வேத்யஸ்யோத்³கீ³த²வித்³யாக³தத்வாதி³த்யர்த²: ।

அப்⁴யுபேத்யாஹ —

ஏகவாக்யதாயாம் வேதி ।

நந்வேகவாக்யத்வே குதோ விநிக³மநா யதஸ்தத்³ ப்³ரஹ்மபரம், ந புநரித³மிந்த்³ரியமாத்ரலயபரமித்யத ஆஹ —

இந்த்³ரியேதி ।

அவயுத்யவாத³: — ஏகதே³ஶஸ்ய விப⁴ஜ்ய கத²நம் । ஸர்வோத்பத்திலயௌ ஹி ஸர்வாணி ஹ வேத்யத்ர ப்ரதீதௌ । தத்ரத்யஸர்வஶப்³தா³நுரோதே⁴ந இந்த்³ரியமாத்ரோத்பத்திலயகத²நமேகதே³ஶாநுவாத³த்வேந க⁴டிஷ்யதே॥ ஏகம் வ்ருணீத இத்யாதா³வர்ஷேயவரணே ஸர்வத்ராபூர்வத்வாத்³விதி⁴மாஶங்க்ய வர்தமாநாபதே³ஶத்வாத்³விதி⁴: கல்ப்ய: । ஸர்வத்ர ச தத்கல்பநே ஸக்ருச்ச்²ருதஸ்ய ‘ ந சதுரோ வ்ருணீத’ இத்யாத்³யர்த²வாத³ஸ்ய ப்ரதிவித்⁴யாவ்ருத்தி: ஸ்யாத், ஸா மா பூ⁴தி³த்யேகத்ர விதி⁴கல்பநா தத்ராபி த்ரீந் வ்ருணீத இத்யத்ரேவ । ததா² ஸதி ஹி ஶதே பஞ்சாஶதி³திவத்³ த்³வௌ வ்ருணீத இத்யாத்³யந்தர்பா⁴வாத³நுவாத³: ஸ்யாதி³தி ஷஷ்டே² (ஜை.ஸூ.அ.6.பா.1.ஸூ.43) ராத்³தா⁴ந்திதமேவமத்ராபீத்யர்த²: ।

சிந்தாப்ரயோஜநமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

பா⁴ஷ்யே — வாக்யஶேஷஶப்³த³: ஏகவாக்யத்வபர: ।

இஹஹி ஸ்வவாக்யே ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் த்³ருஶ்யதே, அந்நாதி³த்யஸந்நிதா⁴நம் வாக்யாந்தரஸாபேக்ஷமத: ஸ்வவாக்யஸ்த²லிங்க³ம் ப்ரப³லமிதி பா⁴ஷ்யார்த²மாஹ —

வாக்யாதி³தி ।

வாக்யஸ்ய ஸந்நிதா⁴நாத³த்ர ப்ராப³ல்யம் நிரூப்யத இதி ந ப்⁴ரமிதவ்யம்; அத்ர ப்³ரஹ்மவாசிபதா³பா⁴வேந வாக்யத்வாபா⁴வாத் । ‘கதமா ஸா தே³வதேதி’ சேதநவாசிதே³வதாஶப்³தோ³பக்ரமாத் ஸைஷா தே³வதேத்யுபஸம்ஹாராச்ச சேதநபரம் வாக்யம் ந வாயுவிகாரபரம் । அத² ப்ராணாபி⁴மாநிநீ தே³வதா லக்ஷ்யேத, தர்ஹி தவாபி ஸம: ஶ்ருதித்யாக³:, மம து வாக்யஶேஷ: ஸாக்ஷீத்யப்⁴யுச்சய:॥ சாக்ராயண: கில ருஷிர்த⁴நாய ராஜ்ஞோ யஜ்ஞமபி⁴க³ம்ய ஜ்ஞாநவைப⁴வமாத்மந: ப்ரகடயிதுகாம: ப்ரஸ்தோதாரமுவாச ஹே ப்ரஸ்தோத, யா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா தாம் சேத³வித்³வாந் மம விது³ஷ: ஸந்நிதௌ⁴ ப்ரஸ்தோஷ்யஸி மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி । ஸ பீ⁴த: பப்ரச்ச² கதமா ஸேதி, ப்ரத்யுக்தி: ப்ராண இதி । ப்ராணமபி⁴லக்ஷ்ய ஸம்விஶாந்தி லயகாலே , உத்பத்திகாலே உஜ்ஜிஹதே உத்³க³ச்ச²ந்தி । இதி நவமம் ப்ராணாதி⁴கரணம்॥

ஜ்யோதிஶ்சரணாதி⁴கரணவிஷயா:

ஜ்யோதிஶ்சரணாபி⁴தா⁴நாத்॥24॥ யதி³த³மித்யநுபூ⁴யமாநத்வமுக்தம்   தத்³வ்யாசஷ்டே —

த்வக்³க்³ராஹ்யேணேதி ।

தஸ்யைஷா த்³ருஷ்டிர்யத்ரைதத³ஸ்மி ஶரீரே ஸ்பர்ஶேநோஷ்ணிமாநம் விஜாநாதி, தஸ்யைஷா ஶ்ருதிர்யத்ரைதத்கர்ணாவபிதா⁴ய நிநத³மிவ ஶ்ருணோதீதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே —

தத்ர ஶாரீரஸ்யேதி ।

நந்வௌஷ்ண்யகோ⁴ஷோபலப்³த்⁴யோ: கத²ம் தஸ்யேதி ஜ்யோதி: ஸம்ப³ந்த⁴நிர்தே³ஶோ(அ)த ஆஹ —

தல்லிங்கே³நேதி ।

ஔஷ்ண்யகோ⁴ஷலிங்கே³நேத்யர்த²: । க³மகஸம்ப³ந்தி⁴நோர்க³ம்யஸம்ப³ந்தோ³பசார இத்யர்த²: ।

ஶ்லோகம் பூரயதி —

கௌ³ணேதி ।

நந்வௌத்ஸர்கி³கோ(அ)பி முக்²யஸம்ப்ரத்யய ஆகாஶப்ராணஶப்³த³வத³போத்³யதாமத ஆஹ —

வாக்யஸ்தே²தி ।

தத்ராஹி வாக்யஶேஷஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்கா³த்³கௌ³ணதா, அத்ர து வாக்யே ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் நோபலப்⁴யதே, ப்ரத்யுத தேஜோலிங்க³மேவோபலப்⁴யதே, அத உத்ஸர்கோ³(அ)நபோதி³த இத்யர்த²: । அநேந ஸங்க³திருக்தா ।

நநு பூர்வத்ர கா³யத்ரீவாக்யே தாவாநஸ்யேதி ப்³ரஹ்மலிங்க³மஸ்த்யத ஆஹ —

வாக்யாந்தரேணேதி ।

நஹி வாக்யாந்தரஸ்தா²லிங்கா³த்ஸ்வவாக்யஸ்தா² ஶ்ருதிர்முக்²யார்தா²த்ப்ரச்யாவயிதும் ஶக்யேத்யர்த²: ।

அப்⁴யுபேத்ய வாக்யாந்தரேண நியமமாஹ —

தத³ர்தே²தி ।

தி³வி தி³வ இதி ச ஸப்தமீபஞ்சமீப்⁴யாம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநவிச்சே²தா³ந்ந வாக்யாந்தரார்த² இஹ க்³ராஹ்ய இத்யர்த²: ।

வாக்யஸ்தே²த்யேதத்³வ்யாசஷ்டே —

ப³லவதி³தி ।

தேஜோலிங்க³மேவ த³ர்ஶயதி —

தீ³ப்யத இத்யாதி³நா ।

கிமுபோத்³ப³லநாய இஹ தந்நிராஸேதி । நிராஸகாரணம் ஹி ப்ராப்தி: । நசாந்தஸ்தத்³த⁴ர்மோபதே³ஶாத் (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.20) இதி நிரஸ்தஸ்யாத்ர ப்ராப்திரித்யர்த²: ।

ப⁴வத்வேகதே³ஶஸ்ய மர்யாதா³ ந ஸமஸ்தஸ்யேத்யாஶங்க்யாஹ —

தஸ்ய சேதி ।

ந ஸமஸ்தம் தேஜ உபாஸ்யம், கிம் த்வவயவ இத்யர்த²: ।

வாக்யாந்தரேணேத்யேதத்³வ்யாக்²யாதி —

ந ச பாதோ³(அ)ஸ்யேதி ।

தத³ர்தா²ப்ரதிஸந்தி⁴த இத்யேதத்³வ்யாசஷ்டே —

ந ச வாக்யாந்தரே இதி ।

அஸ்யைவ வ்யாக்²யாநாந்தரமாஹ —

அபிசேதி ।

கா³யத்ர்யாஶ்ச²ந்தோ³வசநத்வேந ஸந்தே³ஹாத்³வாக்யாந்தரஸ்ய ப்³ரஹ்மார்த²த்வம் ஸாத்⁴யம் ந ஸித்³த⁴ம் । அப்ரதிஸந்தி⁴த இத்யஸ்யாப்யநிஶ்சயாதி³த்யர்த²: । தேந வாக்யாந்தரேண யத³த: பர இதி வாக்யம் ப்³ரஹ்மபரதயா நியந்தும் கத²ம் ஶக்யமிதி யோஜநா ।

தமோ ஜ்யோதிரிதி பா⁴ஷ்யே தமோக்³ரஹணப்ரயோஜநமாஹ —

தேஜ இதி ।

அர்தா²வகரத்வேநேதி ।

அநுத்³பூ⁴தஸ்பர்ஶத்வேந தமஸோ நயநரஶ்மிநிர்க³மநப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாயோகா³த³ர்த²ப்ரகாஶநப்ரதிப³ந்த⁴கத்வேந நிரோத⁴கத்வம் தமஸ இத்யர்த²: । ஸித்³தா⁴ந்த்யேவ பூர்வபக்ஷாக்ஷேபக ஆக்ஷேப்தா । ஏகதே³ஶீ பூர்வபக்ஷ்யேகதே³ஶீ । ந ப்ரயோஜநாந்தரேதி பா⁴ஷ்யஸ்யாயமர்த²: । ப்ராணிகர்மநிமித்தா ஸ்ருஷ்டி: ஸப்ரயோஜநா தத்ராத்ரிவ்ருத்க்ருதம் தேஜ உபாஸ்த்யர்த²ம் ஸ்ருஷ்டமிதி ந ஶக்யம் வக்தும்; ப்ரயோஜநாந்தரப்ரயுக்தஸ்யைவாதி³த்யாதி³வது³பாஸ்யத்வஸம்ப⁴வே தஸ்ய ஸ்ருஷ்டிம் ப்ரத்யப்ரயோஜகத்வாத்³வாஜிநஸ்யேவ த³த்⁴யாநயநம் ப்ரதீதி ।

தாஸாம் த்ரிவ்ருதம் த்ரிவ்ருதமிதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே —

ஏகைகாமிதி ।

தேஜஆதி³பூ⁴தம் ப்ராதி ஸாமாந்யப்ரவ்ருத்தா த்ரிவ்ருத்கரணஶ்ருதிருபாஸ்யமாநதேஜோவிஷயத்வேந ஸம்கோசயிதும் ந யுக்தா; ததோ(அ)ந்யத்ர நேதுமயுக்தேத்யர்த²: । தேஜஆதீ³நி பரோக்ஷத்வஸாம்யாத்³தே³வதா: । த்ரிவ்ருதம் த்ரிவலிதம் ।

ந வயம் வாக்யாந்தரஸ்த²லிங்கா³த்தேஜ: ஶ்ருதிம் பா³தா⁴மஹே, அபி து தது³பப்³ரும்ஹிதஶ்ருத்யேத்யாஹ —

ஸர்வநாமேதி ।

ப்ரஸித்³த⁴ம் ப்ரஜ்ஞாதம் । ப்ரஸாத்⁴யம் நாத்³யாபி ஜ்ஞாதம் ।

யதா³ யச்ச²ப்³த³: ப்ரஜ்ஞாதவசநஸ்ததா³ கா³யத்ரீவாக்யநிர்தி³ஷ்டம் ப்³ரஹ்ம பராம்ருஶதீத்யாஹ —

ப்ரஸித்³தீ⁴தி ।

தத்³ப³லாதி³தி ।

யச்ச²ப்³த³ஶ்ருதிப³லாதி³த்யர்த²: ।

தேநேதி ।

யேந பூர்வவாக்யஸ்த²மபகர்ஷதி தேநேத்யர்த²: ।

நநு தி³வி தி³வ இதி ரூபபே⁴தா³ந்ந பூர்வவாக்யஸ்த²ப்³ரஹ்மண இஹ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா, அத: ஸர்வநாம தம் ந பராம்ருஶேத³த ஆஹ —

ப்ரதா⁴நம் ஹீதி ।

ப்ராதிபதி³கார்த²ம் இத்யத்⁴யாஹார்யம் । ப்ராதிபதி³கார்தோ² த்³யௌஸ்தாவது³ப⁴யத்ர ஸமா, ஸா ஹி ப்ரதா⁴நம், கு³ணஸ்து விப⁴க்த்யர்த²: । தஸ்மாத்³கு³ணே த்வந்யாய்யகல்பநேதி விப⁴க்திவைரூப்யம் நேயமித்யர்த²: ।

யத³வாதி³ ச²ந்தோ³பி⁴தா⁴நாத்ஸந்தி³க்³த⁴ம் ப்ராசி வாக்யே ப்³ரஹ்மேதி தத்ராஹ —

ப்³ரஹ்மேதி ।

தத்ர கா³யத்ரீவாக்யே த்ரிபாத்³ ப்³ரஹ்ம நது ச்ச²ந்த³ இத்யர்த²: । ‘‘யஸ்யாஹிதாக்³நேரக்³நிர்க்³ருஹாந் த³ஹேத³க்³நயே க்ஷாமவதே புரோடா³ஶமஷ்டாகபாலம் நிர்வபேதி³’’த்யத்ர த³ஹேதி³தி விதி⁴விப⁴க்தி: ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²யச்ச²ப்³தோ³பஹதா க்³ருஹதா³ஹலக்ஷணநிமித்தபரா । ஆர்ச்சே²தி³தி ச விதி⁴விப⁴க்தி: ஸ ஐந்த்³ரம் பஞ்சஶராவமோத³நம் நிர்வபேதி³தி விதா⁴ஸ்யமாநநிர்வாபநிமித்தம் ஹவிரார்திமநுவத³தி । உப⁴யம் த³தி⁴பயஸீ ।

வசநாநி த்விதி ।

ஜ்யோதிஷ்டோமக³தஸோமேஷு ஶேஷப⁴க்ஷோ வித்⁴யபா⁴வாந்ந வித்³யத இதி ப்ராப்தே ஸர்வத: பரிஹாரமாஶ்விநம் ப⁴க்ஷயதி தஸ்மாத்ஸர்வா தி³ஶ: ஶ்ருணோதீத்யாத்³யர்த²வாதா³ அப்ராப்தத்வாத்³ப⁴க்ஷாநுவாதா³யோகா³த்³விதா⁴யகாநி வசநாநீத்யுக்தம் த்ருதீயே । ஏவம் ப்ராப்த்யபா⁴வே ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²த்வம் ஸர்வநாம்நோ(அ)பநீயத இதி யதா³க்³நேய இதி துல்யந்யாயத்வாது³தா³ஹ்ருதம் ।

கார்யஜ்யோதிருபலக்ஷித இதி பா⁴ஷ்யோக்தலக்ஷணாயாம் ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ —

ப்³ரஹ்மவிகார இதி ।

நநு வாக்யஸ்த²ஜ்யோதிர்லாபே⁴ ப்ரக்ருதஹாநம் ந தோ³ஷோத ஆஹ —

ப்ரஸித்³த்⁴யபேக்ஷாயாமிதி ।

யச்ச்²ருதேர்விஷயக³வேஷணாயாம் ப்ரகரணப்ராப்தமபி ப்ரஸித்³த⁴ம் க்³ராஹ்யம், ந ஸ்வவாக்யக³தமபி ப்ரஸ்தோஷ்யாமாணமபூர்வம், அப்ரஸித்³தே⁴ரித்யர்த²: । ஶாஸ்த்ரவஶாத³ந்யத்³ருஷ்ட்²யாலம்ப³நம் ப்ரதீகம் ।

கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷோ ப்³ரஹ்மப்ரதீகத்வே ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்த⁴மாஹ —

கௌக்ஷேயம் ஹீதி॥24॥

ந ச பூ⁴தப்ருதி²வீதி ।

ஏவம் ஹி ஶ்ரூயதே । ‘‘கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் யதி³த³ம் கிம் ச வாக்³வை கா³யத்ரீ வாக்³வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் கா³யதி ச த்ராயதே ச யா வை ஸா கா³யத்ரீ, இயம் வாவ ஸா யேயம் ப்ருதி²வீ, யா வை ஸா ப்ருதி²வீயம் வாவ ஸா யதி³த³ம் ஶரீரமஸ்மிந் ஹீமே ப்ராணா: ப்ரதிஷ்டி²தா:, யத்³வை ஶரீரம் இத³ம் தத்³த்⁴ருத³யமஸ்மிந் ஹி ப்ராணா: ப்ரதிஷ்டி²தா’’ இதி । ப்ருதி²வ்யா பூ⁴தாதா⁴ரத்வாத்ஸர்வபூ⁴தப⁴யகா³யத்ரீத்வம் ஶரீரஹ்ருத³யயோர்பூ⁴தாத்மகப்ராணாஶ்ரயத்வாத்³கா³யத்ரீத்வம், ஏவமந்யர்தோ²க்தவாக்ப்ராணஸஹிதைர்பூ⁴தாதி³பி⁴: ஷட்³விதா⁴ கா³யத்ரீதி॥

கா³யத்ர்யா: ஸர்வச்ச²ந்த³ இதி ।

ஏவம் ஹி ஶ்ரூயதே — சதுரக்ஷராணி ச²ந்தா³ம்ஸ்யக்³ரே ஸமப⁴வந் தேஷு ஜக³தீ ஸோமாஹரணாய க³தா த்ரீண்யக்ஷராணி ஹித்வா  ஆக³ச்ச²த் । ஏகம் ஹித்வா த்ரிஷ்டுபா³க³தா । கா³யத்ரீ து க³த்வா தாநி க³லிதாநி சத்வார்யக்ஷராணி ஸோமம் சாஹ்ருதவதீ । தத: ஸா(அ)ஷ்டாக்ஷரா(அ)ப⁴வத்தயைவ ஸவநத்ரயமதந்வத யாஜ்ஞிகா: । மாத்⁴யந்தி³நே ஸவநே த்ரிஷ்டுபா⁴ ப்ரார்தி²தா கா³யத்ரீ தாமுபாஹ்வயத் । ஸா ச கா³யத்ர்யக்ஷரைரஷ்டபி⁴: ஸ்வீயைரேவ ஶிஷ்டைஸ்த்ரிபி⁴ரக்ஷரைரேகாத³ஶாக்ஷராப⁴வத் । ததோ ஜக³த்யா ப்ரார்தி²தா கா³யத்ரீ தாம் த்ருதீயஸவநே உபாஹ்வயத் । ஸா ச ஸ்வீயேநைகேந ப்ராசீநைஶ்சைகாத³ஶபி⁴ரக்ஷரைர்த்³வாத³ஶாக்ஷரா(அ)ப⁴வதி³த்யுக்த்வோபஸம்ஹ்ருதம் । தஸ்மாதா³ஹுர்கா³யத்ராணி வை ஸர்வாணி  ஸவநாநீதி । த்³விஜாதீநாம் த்³விதீயஜந்மஜநநீத்வம் ஶ்ருதம் கா³யத்ர்யா ப்³ராஹ்மணமஸ்ருஜத், த்ரிஷ்டுபா⁴ ராஜந்யம், ஜக³த்யா வைஶ்யம் இதி॥ கேநசித³த்ர ப்ரஸித்³தா⁴ த்ரிபாதா³ கா³யத்ரீ ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயதே; அஸ்யாஶ்சாதுஷ்பாத்த்வாதி³த்யுக்தம் । தந்ந; ஷட³க்ஷரைஶ்சதுஷ்பதோ³ப்யஷ்டாக்ஷரைஸ்த்ரிபாத்த்வோபபத்தேரிதி ।

ஸ்வாத்மநீதி ।

யாவத் ।

த்ரய: பாதா³ இதி ।

அல்பம் ப்ரபஞ்சம் பாத³மபேக்ஷ்ய ஸ்வரூபமபரிச்சி²ந்நத்வாத் த்ரய: பாதா³ இதி॥

தி³வீதி வாக்யஶேஷவஶாத் த்ரிபாதி³தி மந்த்ரபத³ஸ்ய வ்யாக்²யாந்தரமாஹ —

அத² வேதி ।

பத்³யதே ஜ்ஞாயதே ஏபி⁴ஸ்துரீயமிதி விஶ்வதைஜஸப்ராஜ்ஞாஸ்த்ரய: பாதா³: ஏதே யஸ்ய தஸ்த்ரிபாத்துரீயம் ஸ்வபாத³த்³வாரா க³க³நே(அ)வஸ்தி²தமிதி மந்த்ரார்த²: ।

நநு த்ரிபாத்³ ப்³ரஹ்மண: ‘‘அயம் வாவ ஸ’’ இதி கத²ம் பூ⁴தாகாஶைக்யோபதே³ஶோ(அ)த ஆஹ —

தத்³தீ⁴தி ।

உபலப்³தி⁴ஸ்தா²நஸ்துத்யர்த²ம் ப்³ரஹ்மத்வோக்திரித்யர்த²: ।

பா³ஹ்யாநிதி ।

ஶரீராத்³ப³ஹிஷ்டா²நிதி ।

நநு சதுஷ்பாத்த்வகு³ணயோகா³த்³கா³யத்ரீஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்ம க³மயதி, கத²மபி⁴ஹிதமிதி பா⁴ஷ்யநிர்தே³ஶோ(அ)த ஆஹ —

ப்³ரஹ்மபரத்வாதி³தி ।

நநு பூர்வத்ராபி விகாராநுக³தம் ப்³ரஹ்ம கா³யத்ரீபதே³ந லக்ஷணயா தாத்பர்யேண க³மிதமத: கோ விஶேஷ: । உச்யதே; கௌ³ணே ப்ரயோகே³(அ)பி⁴தே⁴யக³தோ கு³ணஸ்தாத்பர்யால்லப்⁴யதே, லக்ஷணாயாம் து ஸம்ப³ந்த⁴ம் நிமித்தீக்ருத்யார்தா²ந்தரே தாத்பர்யமிதி ।

கா³யத்ர்யாக்²யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஹ்ருதி³ ஸ்தி²தஸ்யோபாஸநாங்க³த்வேந த்³வாரபாலாநாதி³கு³ணவித்⁴யர்த²ம் தஸ்ய ஹேத்யாதி³ வாக்யம், தத³ர்த²தோ(அ)நுக்ராமதி —

ஹ்ருத³யஸ்யேத்யாதி³நா ।

ப்ராகா³தி³தி³க்³க³தா ஹ்ருத³யகமலஸுஷயோ த்³வாராணி தத்ஸ்தா²: ப்ராணாதி³வாயவோ த்³வாரபாலாஸ்தே ச சக்ஷுராதி³கரணயுக்தா ஆதி³த்யாதி³தே³வைரதி⁴ஷ்டி²தா இதி ஸமுதா³யார்த²: ।

ப்ராணஶப்³த³ம் நிர்வக்தி —

ப்ராயணகாலே இதி ।

ஸ ஆதி³த்ய இத்யநந்தரநிர்தி³ஷ்டசக்ஷுஷ ஆதி³த்யத்வம் நோச்யதே கிம்து ப்ராணஸ்யேத்யாஹ —

ஸ ஏவேதி ।

காரணமாஹ —

ஆதி³த்ய இதி ।

அதி⁴ஷ்டா²த்ரதி⁴ஷ்டே²யயோரைக்யோபசார: । ஶ்ரோத்ரத்³வாரா சந்த்³ரமா வ்யாநஸ்யாதி⁴ஷ்டா²தா । ஏவமுத்தரத்ராபி கரணத்³வாரா வாய்வதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வம்  தே³வதாநாம் த்³ரஷ்ட²வ்யம் । அத⁴:ஶ்வாஸஸ்யா(அ)பாநஸ்ய முகே² வாக்ஸம்ப³ந்தா⁴த்³வாக்த்வமித்யர்த²: ।

ஸோ(அ)க்³நிரிதி ஶ்ருதௌ வாசோக்³நித்வமுக்தம் , தத்ர ஹேதுமாஹ —

வாக்³வா இதி ।

தத்பர்ஜந்ய இதி ।

பர்ஜந்யோ வ்ருஷ்ட்யாத்மகோ தே³வஸ்தந்நிமித்தா ஆப: , ததா² மநோநிமித்தாஶ்ச ; “மநஸா ஸ்ருஷ்டா ஆபஶ்ச வருணஶ்சே’தி ஶ்ருதே: , அதோ மநஸ: பர்ஜந்யோ(அ)தி⁴ஷ்டா²தா । உதா³நவாயு: ; ஸாமாந்யாத்மக: ஸஹாயகத்வே வர்ததே , தஸ்ய ச வாய்வாதா⁴ர ஆகாஶ: பரமேஶ்வரோ தே³வதேத்யர்த²: । ஹார்த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: புருஷா: ப்ராணாத³ய: ।

யதா³தா³வுக்தம் ப்ரதா⁴நப்ரக்ருத்யர்த²ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநுரோதே⁴ந ப்ரத்யயார்த²வைஷம்யம் நேயமிதி, தது³பத³ர்ஶகம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே —

யதா³தா⁴ரத்வமிதி ।

அர்வாக்³பா⁴கே³தி ।

யதா³ முக்²யமாதா⁴ரத்வம் வ்ருக்ஷாக்³ரஸ்ய விவக்ஷிதம், ததா³ வ்ருக்ஷாக்³ராத்பரத: ஶ்யேந இதி ப்ரயோகே³ ஶ்யேநஶப்³தோ³ வ்ருக்ஷாக்³ரலக்³ரஶ்யேநாவயவாவச்சி²ந்நாவயவிலக்ஷக இத்யர்த²: ।

அஸ்மிந்பக்ஷே தா³ர்ஷ்டாந்திகே ப்³ரஹ்மண: ஶ்யேநவத³வயவாபா⁴வாத்³தி³வ இதி ஶ்ருதிம் லக்ஷணயா வ்யாசஷ்டே —

ஏவமிதி ।

ஶக்யதே ச த்³ருஷ்டாந்தே(அ)பி வ்ருக்ஷாக்³ராதி³த்யவதி⁴ஶ்ருதிர்லக்ஷணயா நேதும், அக்³ரபா⁴கா³தீ³ஷத³ர்வாக்³பா⁴க³பரத்வேந, ததா³ தா³ர்ஷ்டாந்திகேந ஸாம்யமிதி ।

யதா³ த்வநௌபாதி⁴கம் ப்³ரஹ்மாகாஶாஸ்ப்ருஷ்டம் விவக்ஷித்வா பஞ்சம்யேவ முக்²யா, ததா³ ஸப்தமீ ஸாமீப்யஸம்ப³ந்த⁴ம் லக்ஷயதீத்யாஹ —

யதா³ த்விதி ।

அதஏவேதி ।

யத: ஸர்வமர்யாதா³ முக்²யா, அத ஏவேத்யர்த²: । யா து தி³வி த்³யோதநவதீதி வ்யாக்²யா, தஸ்யாம் நாமீ வ்யாக்²யா விகல்பா: । அதஏவ தத³பரிதோஷாத³த²வேத்யுக்தமிதி॥

தாவாநஸ்ய மஹிமேதி ।

கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தமித்யாதி³நா பூ⁴தப்ருதி²வீஶரீரஹ்ருத³யவாக் ப்ராணமயீ ஷட்³விதா⁴ சதுஷ்பதா³ கா³யத்ரீத்யுக்தம் । அஸ்ய கா³யத்ர்யநுக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்தாவாந்மஹிமா விபூ⁴தி: । பரமார்த²தஸ்த்வயம் புருஷஸ்ததோ ஜ்யாயாந்மஹத்தர:, ததே³வாஹ — ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யஸ்ய பாத³: । அஸ்ய த்ரிபாத³ம்ருதம் தி³வி த்³யோதநவதி ஸ்வாத்மந்யேவ ஸ்தி²தம் । யதா² கார்ஷாபணஶ்சதுர்தா⁴ விப⁴க்த ஏகஸ்மாத் பாதா³த்பாத³த்ரயீக்ருதோ மஹாந், ஏவம் புருஷ: புருஷார்த²ரூப: ப்ரபஞ்சாந்மஹாநித்யர்த²:॥

தே வா ஏதே இதி ।

ஸம்வர்க³வித்³யாயாமதி⁴தை³வமக்³நிஸூர்யசந்த்³ராம்பா⁴ம்ஸி வாயௌ லீயந்தே । அத்⁴யாத்மம் ச வாக்யசக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமநாம்ஸி ப்ராணே ஸந்நியந்த இத்யுக்தம் । தே வாயுநா ஸஹ பஞ்ச ஆத்⁴யாத்மிகேப்⁴யோ(அ)ந்யே । ப்ராணேந ச ஸஹாதி⁴தை³விகே(அ)ப்⁴யோ(அ)ந்யே பஞ்ச । ஏவம் த³ஶஸந்தஸ்தத்க்ருதம் । அத்ராபி சதுரயகத்³யூதக³தசதுரங்கவ த்ஸந்தி சத்வார: பதா³ர்தா²: த்ர்யங்காயவத் த்ரய: த்³வ்யங்காயவத்³த்³வௌ ஏகாயவதே³க: । த்³யூதே ச சதுரங்க: க்ருதஸம்ஜ்ஞ: ஸ ச த³ஶாத்மக: । சதுர்ஷ்வங்கேஷு த்ரயோ(அ)ந்தர்ப⁴வந்தி; ஏவம் ஸப்த த்ரிஷு த்³வௌ , ததா² ஸதி நவ, த்³வயோரேக: இதி த³ஶ । வாய்வாத³யோபி த³ஶஸம்க்²யத்வாதே³வம் க்ருதம் । ஸைஷேதி விதே⁴யாபி⁴ப்ராய: ஸ்த்ரீலிங்க³நிர்தே³ஶ: । த³ஶஸம்க்²யத்வாத்³விராட் அந்நம் । ‘த³ஶாக்ஷரா விராட³ந்ந’மிதி ஹி ஶ்ருதி: । க்ருதத்வாத³ந்நாதீ³நி, க்ருதே ஹ்யந்நபூ⁴தா த³ஶஸம்க்²யாந்தர்பூ⁴தா । அதஸ்தாமத்தீவ, அதோ(அ)ந்நாத³த்வேநாபி கு³ணேந வாய்வாத³ய உபாஸ்யா இத்யர்த²: । இதி த³ஶமம் ஜ்யோதிரதி⁴கராணம்॥

ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணவிஷயா:

ப்ராணஸ்ததா²(அ)நுக³மாத்॥28॥

அநேகேதி ।

அநேகேஷாம் லிங்கா³ந்யநேகாநி ச தாநி லிங்க³நி வா ப்ரதிபதா³ர்த²மநேகாநீத்யர்த²: । தேஷாமேகத்வேந ப்ரதிபா⁴ஸமாநவாக்யே ஸமாவேஶே கிம் ப³லவத், கிமமூநி ஸர்வாணி ஸமப³லாநி, உதைகமேவ ப³லவத் யதா³ சைலமேவ ப³லவத்ததா³ கஸ்ய லிங்க³நோ லிங்க³ம்  ப³லவத், கிம் ப்³ரஹ்மண:, உத ப்ராணாதே³ரித்யேதத³த்ர சிந்த்யதே । ஏதச்ச ப்ராக் அதஏவ ப்ராண:(ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.8) இத்யத்ர ந சிந்திதம் । தத்ர ஹி ப்³ரஹ்மலிங்கா³த் ப்ராணஶ்ருதிர்நீதா, நது ப்³ரஹ்மாப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் ப³லாப³லமித்யர்த²: । ஜ்யோதிர்வாக்யே(அ)பி யச்ச²ப்³தே³ந ஸமாக்ருஷ்டே ப்³ரஹ்மணி தல்லிங்க³ம் தேஜோலிங்கா³த்³ப³லவதி³த்யுக்தம் । ந ததே²ஹ கிம்சிந்நிர்ணயகாரணமிதி தேநாப்யக³தா சிந்தா, அதஏவ ஸங்க³தி: । அத²வா — தி³வி தி³வ இத்யத்ர ப்ரதா⁴நப்ரக்ருத்யர்த²மநுருத்⁴ய ப்ரத்யயார்தோ² நீத:, ஏவமிஹாபி ஸ்வதந்த்ரப்ராணாதி³பதா³ர்த²பே⁴த³ப்ரதீதௌ தத்ஸாபேக்ஷத்வேந கு³ணபூ⁴தவாக்யார்த²ப்ரதீதேர்யுக்தமந்யதா²(அ)(அ)நயநமிதி பி⁴ந்நோபாஸநவித்⁴யுபக³மேந பூர்வபக்ஷோத்தா²நஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாத்ஸங்க³தி: ।

ப³ஹூநீதி ।

ப³ஹுக்³ரஹணமநேகாநி ச தாநி லிங்கா³நீதி ஸம்க்³ரஹே ஸமாஸப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । ஏவம்ச ப்ராணாதி³ஷு ப்ரத்யேகமபி ப³ஹுலிங்க³த³ர்ஶநாத்³ பூ⁴யஸாம் ந்யாயேநாப்யநிர்ணயாத், ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த் – (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.22) இத்யநேநாப்யக³தார்த²த்வமுக்தம் ।

அநந்யதா²ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மலிங்கா³நுஸாரேணேதரேஷாமந்யதா²ஸித்³தி⁴ம் வத³ந்நந்தஸ்தத்³தா⁴ர்மோபதே³ஶாத்(ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.20) இத்யநேந புநருக்திம் ஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

தே³வதாலிங்க³ஸ்யாந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஹ —

ததா²பீதி ।

ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா தூபதே³ஶ:(ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.30) இதி ஸூத்ரார்த²ம் மநஸி நிதா⁴யாஹ —

இந்த்³ரஸ்ய தே³வதாயா இதி ।

த்⁴யாநஜஸாக்ஷாத்காராப்⁴யுபக³மோ வாசஸ்பதேரேதத்ஸூத்ரார்தா²போ³தா⁴தி³தி கைஶ்சித³யுக்தமுக்தம் । யத: — அபி ஸம்ராத⁴நே ஸூத்ராச்சா²ஸ்த்ரார்த²த்⁴யாநஜா ப்ரமா । ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டிர்மதா தாம் து வேத்தி வாசஸ்பதி: பரம்॥

வஸத: இதி த்³விவசநஶ்ருத்யா ஸஹோத்க்ரமணாதி³லிங்கா³நுக்³ருஹீதயோபாஸ்யபே⁴த³ப்ரதீதேர்ந வாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மமாத்ரபரத்வநிர்ணய இதி வத³ந் பூர்வபக்ஷஸம்ப⁴வமாஹ —

அத்ரோச்யத இதி ।

தஸ்ய ப்ராணஸ்ய ப்ரஜ்ஞாத்மநா ஜீவேந ஸஹோபாஸ்யத்வமுக்தமித்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மணி ப்ராண இதி ।

ஸ ஏஷ ப்ராண ஆநந்தோ³(அ)ஜர இத்யத்ர ப்ராணஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மவாசீத்யர்த²: ।

ப⁴வது பதா³ர்தா²வக³மபூர்வகோ வாக்யார்தா²வக³ம:, ததா²பி கா³மாநயேத்யாதா³விவைகவாக்யதா கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ —

பதா³ர்தா²நாம் சேதி ।

கு³ணப்ரதா⁴நயோக்³யபதா³ர்தா²வக³மே ப⁴வத்வேகவாக்யதா, இஹது ஸஹோத்காமத இத்யாதி³பி⁴: ஸ்வாதந்த்ர்யாவக³தேர்வாக்யபே⁴த³ இத்யர்த²: । ஹேது: பதா³ர்தா²வபோ³தோ⁴ ஹி வாக்யார்த²போ³தே⁴, அதஏவ ஸ கு³ண: ।

உத்³தே³ஶ்யஸ்து வாக்யார்த²ப்ரத்யய: ப்ரதா⁴நம், அதோ ந ப்ரதீதைகவாக்யத்வப⁴ங்க³ இதி ஸித்³தா⁴ந்தயதி —

ஸத்யமித்யாதி³நா ।

ஜ்ஞாநஶக்திமதீ பு³த்³தி⁴:, க்ரியாஶக்திமாம்ஶ்ச ப்ராண: ।

யதி³ ப்ரத்யகா³த்மோபாதீ⁴ பே⁴தே³ந நிர்தி³ஷ்டௌ, நது ஜீவப்ராணௌ ஸ்வாதந்த்ர்யேண, கத²ம் தர்ஹி ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மேத்யுபக்ரம்யோபாஸ்வேதி தயோருபாஸ்யத்வநிர்தே³ஶ:, பே⁴தே³நோக்தயோர்வா கத²மபே⁴தே³ந நிர்தே³ஶ:, அத ஆஹ —

அதஏவேதி ।

நநு ஜீவப்ராணப்³ரஹ்மணாமுபாஸ்யத்வேந யதி³ பூர்வ: பக்ஷ:, கத²ம் தர்ஹி ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்க³ஸூத்ராவதாரகபூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்யே ப்³ரஹ்மபரத்வநிஷேதோ⁴(அ)த ஆஹ —

ப்³ரஹ்மவாக்யமேவேதி ।

ப்³ரஹ்மபரத்வநியமோ நிஷித்⁴யத இத்யர்த²: । ஏதத்ஸூத்ரபூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்ய ஏவ ப்ராணஸ்ய ப்ரஜ்ஞாத்வமுபபாத³யிதும் ப்ரஜ்ஞேத்யாதி³பா⁴ஷ்யம் ।

தத்ர ப்ராணாந்தரஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

ப்ராணாந்தராணீதி ।

முக்²யப்ராணஸ்தி²தௌ ஸ்தி²தேஸ்தது³த்க்ராந்தாவுத்க்ராந்தேஸ்தத்ப்ரதிஷ்டா²நீந்த்³ரியாணி ।

ஏதத்ஸூத்ரபூர்வபக்ஷோபஸம்ஹாரபா⁴ஷ்யம் — தஸ்மாதி³ஹ ஜீவமுக்²யப்ராணயோரந்யதர உபௌ⁴ வா ப்ரதீயேயாதாம் ந ப்³ரஹ்மேதி, தத³ப்யுபாஸநாத்ரயபரதயா நயதி —

ஜீவேதி ।

அந்யதரத்வம் உபக்ரமமாத்ரம் — அஸ்தி²ரமித்யர்த²: ।

நநு த்ரயாணாமுபாஸநே கத²முபா⁴விதி நிர்தே³ஶோ(அ)த ஆஹ —

ப்³ரஹ்ம த்விதி ।

உப⁴யோ: ப்ராப்த்யர்தோ²(அ)யம் நிர்தே³ஶோ ந ப்³ரஹ்மவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: ।

தர்ஹி ந ப்³ரஹ்மேதி கத²மத ஆஹ —

ந ப்³ரஹ்மைவேதி ।

ஏவமேதா பூ⁴தமாத்ரா இதி வாக்யஸ்யார்த²த உபாதா³நேந ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்யாநந்யதா²ஸித்³தி⁴ப்ரத³ர்ஶகம் ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்க³ஸூத்ர(ப்³ர.அ.1.பா.4.ஸூ.17) ஸித்³தா⁴ந்தபா⁴ஷ்யம் த³ஶாநாமித்யாதி³, தத்³வ்யாசஷ்டே பஞ்சேதி । ஶ்ருதௌ பூ⁴தமாத்ராஶப்³தே³ த்³வந்த்³வஸமாஸ:, பூ⁴தாநி ச மாத்ராஶ்சேதி । பூ⁴தாநி ப்ருதி²வ்யாதீ³நி பஞ்ச, மாத்ரா: ஶப்³தா³த³ய: ஸூக்ஷ்மபூ⁴தாநி ச பஞ்சேதி த³ஶேத்யர்த²: ।

ப்ரஜ்ஞாமாத்ராணாம் சேதி பா⁴ஷ்யே த³ஶாநாமித்யநுஷஞ்ஜநீயம், சஶப்³தா³தி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய வ்யாசஷ்டே —

பஞ்ச பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணீதி ।

பஞ்சபு³த்³த⁴ய இதி ।

பஞ்சேந்த்³ரியஜநிதா பு³த்³த⁴ய இத்யர்த²: । அத்ராபி த்³வந்த்³வ ஏவ । ப்ரஜ்ஞா: பு³த்³த⁴ய: । மீயந்தே ஶப்³தா³த³ய ஆபி⁴ரிதி மாத்ரா இந்த்³ரியாணி ।

பூர்வோத்தரவ்யாக்²யயோ: ஸூத்ரார்த²ம் விப⁴ஜதே —

பூர்வமிதி ।

உபாஸநாத்ரைவித்⁴யப்ரஸங்கா³தி³தி பூர்வத்ர வ்யாக்²யா, அத்ர த்வேகஸ்யா உபாஸநாயாஸ்த்ரிவித⁴த்வாத்³ ந வாக்யபே⁴தே³ இதி வ்யாக்²யேத்யர்த²: । கிமுபாஸநாத்ரயவிஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம விதீ⁴யதே, உத ப்³ரஹ்மவிஶிஷ்டமுபாஸநாத்ரயம், கிம் வா தத³நுவாதே³ந ததா³ஶ்ரிதோபாஸநாத்ரயமிதி ।

நாத்³ய இத்யாஹ —

யுக்தமிதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ —

வாக்யாந்தரேப்⁴யஶ்சேதி ।

விஶேஷணப்³ரஹ்மண: ஸந்நிதௌ⁴ ப்ராப்தத்வாத்³ ந தத்³விஶிஷ்டோபாஸ்திவிதி⁴ரித்யர்த²: ।

ததஸ்த்ருதீயபக்ஷ: பரிஶிஷ்யத இத்யாஹ —

தத³நூத்³யேதி ।

தம் தூ³ஷயதி —

தஸ்ய சேதி ।

ப்³ரஹ்மாநுவாதே³நோபாஸநவிதா⁴வேகவிஶேஷ்யாவஶீகாராது³பாஸநாநாம் ச பரஸ்பரமஸங்கா³த்ப்ரத்யுபாஸ்திவித்⁴யாவ்ருத்த்யாபாத இத்யர்த²: ।  — அத்ர கேசித் — ப்ரகரணித்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ(அ)வாந்தரவாக்யபே⁴தே³ந ஶ்ரவணாதி³வத்³யஜ்ஞாதி³வச்சோபாஸநாத்ரயம் விதே⁴யம், அத ஏகவாக்யத்வே(அ)பி நாநாவாக்யத்வமவிருத்³த⁴ம் । அபிச நைவ வாக்யபே⁴த³:; ப்ராணாதி³த்ரிதயத⁴ர்மவிஶிஷ்டைகோபாஸநவிதே⁴: — இத்யாஹு: । தந்ந ; । யத: அக³த்யாகல்ப்யோ(அ)பூர்வத்வாத்³வாக்யபே⁴தோ³ ஹி தா⁴ரணே ।  இஹ  ப்³ரஹ்மாதிரேகேண நாபூர்வார்தா²வதா⁴ரணா॥ உபக்ரமோபஸம்ஹாரைக்யாத³வக³தே ஏகவாக்யத்வே ஸர்வாத்மத்வவிவக்ஷயா ப்ராணஜீவத⁴ர்மா ப்³ரஹ்மணி ஸ்துத்யர்த²ம் நிர்தி³ஷ்டா இதி ஶக்யதே யோஜயிதும் । ஸர்வாத்மத்வம் ச ஸ்ருஷ்டிவாக்யஸித்³த⁴ம் ஶக்யமநுவதி³தும் நத்வேவமுபரிதா⁴ரணமந்யத: ப்ராப்தமித்யஶம்க்யாநுவாத³த்வாத்³வாக்யபே⁴த³ஸ்தத்ர கல்பித: । ஶ்ரவணாதி³விதி⁴ஸ்த்வநிஷ்ட²:, யஜ்ஞாதி³விதி⁴ரபூர்வத்வாத்³விஷம:॥ யச்ச த்ரிதயத⁴ர்மவிஶிஷ்டமேகமுபாஸநமிதி, தத³பி ந; இஹ ஹி கிம் ஜீவப்ராணௌ ஸ்வத⁴ர்மைர்விஶிஷ்ய புநஸ்தாப்⁴யாம்  விஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்மோபாஸ்யமிஷ்யதே, உதாருணைகஹாயநீவத்ஸர்வவிஶேஷணவிஶிஷ்டப்³ரஹ்மோபாஸநாம் விதா⁴ய பார்ஷ்டி²கோ ஜீவப்ராணயோஸ்தத்³த⁴ர்மாணாம் ச விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வோ விஶிஷ்டவிதி⁴ஸாமர்த்²யாத்ப்ரமீயதே இதி । நாத்³ய:; ஜீவப்ராணயோ: ஸ்வத⁴ர்மாந் ப்ரதி விஶேஷ்யத்வம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதி விஶேஷணத்வம் இதி வைரூப்யாத் । ந சரம:; ப்ராணாதீ³நாம் விப்ரகீர்ணத்வாதே³கவிஶிஷ்டப்ரதீத்யயோகா³தி³தி॥ தி³வோதா³ஸஸ்யாபத்யம் தை³வோதா³ஸி: । தா⁴ம க்³ருஹம் ।

அருந்முகா²நிதி ।

ரௌதி யதா²ர்த²ம் ஶப்³த³யதி இதி ருத்³ வேதா³ந்தவாக்யம் தத்ர முக²ம்  யேஷாம் தே ருந்முகா²: தேப்⁴யோ(அ)ந்யே அருந்முகா²: । ஶாலாவ்ருகேப்⁴ய: ஆரண்யஶ்வப்⁴ய: ।

அஸ்தித்வே சேதி ।

ப்ராணஶப்³த³வாச்யஸ்ய பரமாத்மநோ(அ)ஸ்தித்வே, ப்ராணாநாம் இந்த்³ரியாணாம் । நி:ஶ்ரேயஸம் ஜீவநாதி³புருஷார்த²ஸித்³தி⁴: ।

ஏவமேவைதா இதி ।

ப்ருதி²வ்யாதீ³நி ஶப்³தா³த³யஶ்சேந்த்³ரியேஷு தஜ்ஜந்யஜ்ஞாநேஷு ச விஷயத்வேநார்பிதா: । ப்ரஜ்ஞா: பு³த்³த⁴ய: । மாத்ரா: இந்த்³ரியாணி । ப்ராணே பரமாத்மநி அர்பிதாநி । நேமிவத்³விஷயா: । அரவதி³ந்த்³ரியபு³த்³த⁴ய: । நாபி⁴வதா³த்மா ।

தாந்வரிஷ்ட² இதி ।

ப்ராணா: கிலாஸ்மாஸு க: ஶ்ரேஷ்ட² இதி நிர்தி³தா⁴ரயிஷவ ப்ரஜாபதிம் ஜக்³மு:, ஸ ஆஹ யஸ்மிந் உத்க்ராந்தே இத³ம் ஶரீரம் பாபிஷ்ட²மிவ ப⁴வதி ஸ ஶ்ரேஷ்ட² இதி । ததே²தி வாகா³த³ய உச்சக்ரமு: । ததா²பி ஶரீரமவ்யக்³ரமவர்தத ப்ராணோச்சிக்ரமிஷாயாம் ஶரீரகரணேஷ்வநவஸ்தா²மாப்நுவத்ஸு தாந் ஶ்ரேஷ்ட²ம்மந்யாந் சக்ஷுராதீ³ந் ஶ்ரேஷ்ட²: ப்ராண உவாச । ப்ராணாபாநாதி³பி⁴: பஞ்சதா⁴த்மாநம் ஸ்வம் விப⁴ஜ்யைததி³தி க்ரியாவிஶேஷணமித்த²த்யர்த²: । வாதி க³ச்ச²தீதி வாநம் வாநமேவ வாணம் । வா க³திக³ந்த⁴நயோ: । அஸ்தி²ரம் ஶரீரமித்யர்த²: ।

தஸ்மாதே³ததே³வேதி ।

உத்தா²பயதி  ஶரீராதி³கமித்யுக்த²ம் ।

அத² யதே²தி ।

அஸ்யா ஜீவலக்ஷணாயா: ப்ரஜ்ஞாயா: ஸம்ப³ந்தீ⁴நி  பூ⁴த்வா ஸர்வா ஸர்வாணி பூ⁴தாநி தாத்³ருஶத்வேந கல்பிதாநி, வஸ்துத ஏகம் ப⁴வந்தி । அஸ்யா ஏகமங்க³ம் ப²லரூபம் சைதந்யம் ஸ்வவிஷயோபாதி⁴நா(அ)தூ³து³ஹத்³ரேசிதவதீ । தஸ்யா து³க்³தா⁴யா: ப்ரஜ்ஞாயா உபரி விஷயத்வேந நாமலக்ஷணம் பூ⁴தமாத்ரா பூ⁴தஸூக்ஷ்மம் ப்ரதிவிஹிதம் ।

உபஹிதசைதந்யத்³வாரா ஸ்வரூபே த்³ரஷ்ட்ருத்வாத்⁴யாஸமாஹ —

ப்ரஜ்ஞயா த்³வாரா வாசம் ஸமாருஹ்ய வாசம் கரணம் ப்ரதி கர்தேத்யத்⁴யாஸமநுபூ⁴ய தயா கரணேந ஸர்வாணி நாமாந்யாப்நோதீதி । வக்த்ருத்வேந கர்மேந்த்³ரியப்ரவ்ருத்திரபி சைதந்யாதீ⁴நேதி ப்ரஜ்ஞாதோ³ஹ உக்த: ।

தா வா இதி ।

பூ⁴தாநி ஶப்³தா³த³யஶ்சாதி⁴ப்ரஜ்ஞம் । ப்ரஜ்ஞாஶப்³த³ இந்த்³ரியாண்யப்யுபலக்ஷயதி॥ இந்த்³ரியேஷு தஜ்ஜஜ்ஞாநேஷு ச த³ஶ ப்ரஜ்ஞாமாத்ரா:, இந்த்³ரியதஜ்ஜப்ரஜ்ஞா: அதி⁴பூ⁴தம், பூ⁴தேஷு க்³ராஹ்யக்³ராஹகயோரந்யோந்யாபேக்ஷத்வாத் கல்பிதத்வமதோ(அ)த்³வைதம் தத்த்வமித்யர்த²:॥ இதி ஏகாத³ஶம்   ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணம் ।  இதி ஶ்ரீமத³நுப⁴வாநந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யபரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யப⁴க³வத³மலாநந்த³விரசிதே வேதா³ந்தகல்பதரௌ ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²ம: பாத³:॥

ஸர்வத்ரப்ரஸித்³த்⁴யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸர்வத்ர ப்ரஸித்³தோ⁴பதே³ஶாத்॥1॥ ப்ரத²மபாதே³ ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³வாக்யாந்யுதா³ஹரணம் । த்³விதீயத்ருதீயயோஸ்த்வஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்கா³நி । தயோஸ்து ப்ராயஶ: ஸவிஶேஷநிர்விஶேஷப்³ரஹ்மலிங்க³வாக்யவிஷயதயா வா யோக³ரூடி⁴விஷயதயா வா(அ)வாந்தரபே⁴த³: ।

அதி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தேதி ।

யத்ஸித்³தா⁴வர்தா²த³ந்யஸித்³தி⁴: ஸோ(அ)தி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்த: । யத்³யர்தா²ந்தரரூடா⁴ அபி ஶப்³தா³ ப்³ரஹ்மலிங்கா³த்³ப்³ரஹ்மபரதயா வ்யாக்²யாதா:, தர்ஹி கைவ கதா² மநோமயத்வாதி³லிங்கே³ஷு ।

அபிசேஹ ப்³ரஹ்மஶப்³த³ ஏவாஸ்தி, ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்மேதி, அஸ்தி ச வாக்யஶேஷே ஸர்வகர்மத்வாதி³ ப்³ரஹ்மலிங்க³ம், தத்கத²ம் ஜீவபரத்வஶங்கா வாக்யஸ்யாத ஆஹ —

பூர்வபக்ஷாபி⁴ப்ராயம் த்விதி ।

க்ரதுமித்யாதி³வாக்யேநேத்யாரப்⁴யேத்யர்த²: ।

தல்லமிதி ।

தல்லயமித்யர்த²: । தஸ்மிந்நநிதீதி தத³ந் । க்ரதுர்த்⁴யாநம் தத்ப்ரதா⁴நஸ்தந்மய: ।

மநோமயத்வாதீ³நாம் ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மநைரபேக்ஷ்யஸாபேக்ஷத்வாப்⁴யாம் ஸம்ஶயமாஹ —

தத்ரேதி ।

பாதா³ந்தரத்வாதே³வ நாவாந்தரஸங்க³தி: ।

ஸ்வவாக்யோபாத்தத⁴ர்மவிஶிஷ்டஜீவோபாஸநாநுவாதே³ந ஶமவிதி⁴பரத்வாந்ந ஸர்வம் க²ல்விதி வாக்யமுபாஸ்யஸமர்பகமித்யாஹ —

க்ரதுமிதி ।

ப்ராக³ப்ரதீதாயா: க்ரதுப்ரவ்ருத்தே: கத²முபாஸீதேத்யநுவாத³ஸ்தத்ராஹ —

ததா² சேதி ।

நநு ஸங்கல்பவிதே⁴ருபாஸ்யஸாபேக்ஷத்வாத்³ப்³ரஹ்மண உபாஸ்யத்வம், அத ஆஹ —

ஏவம்சேதி ।

ஸாபேக்ஷஸ்ய கு³ணவித்⁴யர்த²மாஶ்ரயதா³நாயோகா³ந்மநோமயத்வாதி³பி⁴ரேவாபேக்ஷாபூரணமித்யர்த²: ।

ஸ்யாதே³தத் — மநோமயத்வாதி³மத்³ப்³ரஹ்மைவாஸ்த்வித்யத ஆஹ —

மநோமயத்வாதி³ சேதி ।

உத்பத்திஶிஷ்டத்வம் கர்மஸ்வரூபப்ரதீதிஸமயாவக³தத்வம் ।

யதி³ ந ப்³ரஹ்மோபாஸ்யம், கிமர்த²ம் தர்ஹி ப்³ரஹ்மாபி⁴தா⁴நமித்யத ஆஹ —

நசேதி ।

ஹேதுவந்நிக³த்³யத இதி ததோ²க்த:॥ ஶூர்பேண ஜுஹோதீத்யாம்நாய தேந ஹீதி ஶ்ருதம் । தத்ர ஹிஶப்³த³ஶ்ருதே: ஸ்துதௌ ச லக்ஷணாப்ரஸங்கா³த³ந்நகரணத்வம் ஶூர்பஹோமே ஹேதுருபதி³ஷ்ட: । ததா²ச யத்³யத³ந்நகரணம் த³ர்வ்யாதி³ தேந தேந ஹோதவ்யமிதி ப்ராபய்ய ராத்³தா⁴ந்திதம் ப்ரமாணலக்ஷணே । ஶூர்பம் ஹி ஹோமகரணம் த்ருதீயாஶ்ருத்யா க³ம்யதே, வித்⁴யர்த²ஸ்ய ச ந ஹேத்வபேக்ஷா । தஸ்மாத் ஶூர்பஸ்துதி: ।

யத்து ஹேதௌ ஹிஶப்³த³ஶ்ருதிரிதி ।

தந்ந; நஹி ஸாக்ஷாத்³த³ர்வ்யாதி³நா ஶக்யமந்நம் கர்தும் । அத² ஶக்யம் ப்ரணாட்³யா, கத²ம் தர்ஹி ஶ்ருதிவ்ருத்திதா ஹேதுவசநஸ்ய । நநு ஶூர்பஸ்துதாவபி லக்ஷணா ஸ்யாத், நஹி தேநாபி ஸாக்ஷாத³ந்நம் க்ரியதே । அத்³தா⁴; ஸ்துதிர்ஹ்யநுவாத³த்வாத்³யதா²ப்ராப்தி லக்ஷணாம் ஸஹேத ந விதி⁴ரபூர்வார்த²த்வாதி³தி (ஜை.அ.1.பா.2.ஸூ.26 — 30)அத்ராயம் விஶேஷோ த்³ரஷ்டவ்ய: ।

ஸமாஸ இதி ।

ப்ராண: ஶரீரமஸ்யேதி ப³ஹுவ்ரீஹிர்விக்³ரஹவஶாத³ந்தர்க³ர்பி⁴தஸர்வநாமார்த²வாந், ஸர்வநாம ச ஸந்நிஹிதாவலம்பீ³தி ஸமாஸ: ஸந்நிக்ருஷ்டமபேக்ஷதே, தேந ஸர்வநாமஶ்ருதிர்ப்³ரஹ்மோபாஸ்யத்வே மாநமுக்தா ।

நநு ந ஜ்யோதிர்வாக்யவதி³ஹ வாக்யாந்தரோக்தப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸ்தி ஸந்நிதா⁴பிகா ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா, யத: ஸர்வநாம பராம்ருஶ்யேத, அத: ஸ்வவாக்யஸ்தே²ந மநோமய இதி மயட³ர்தே²நாகாங்க்ஷாஶாந்திரத ஆஹ —

தத்³தி⁴தார்தோ²(அ)பீதி ।

ஸோ(அ)பி விகாரப்ராசுர்யஸாதா⁴ரணத்வேந ஸாமாந்யம், அதோ நாகாங்க்ஷாஶமக:; ஸம்தி³க்³த⁴த்வாத் ।

ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

அந்யபராத³பி ஶமவிதி⁴ஸ்துதிபராத³பி இதி ।

ப்³ரஹ்மோபாதா³நே வாக்யஶேஷஸ்த²லிங்க³ஸாமஞ்ஜஸ்யமாஹ —

ததா²சேதி ।

தத³பி⁴தா⁴நம் ஸமாஸாபி⁴தா⁴நம் । தத்³தி⁴தார்த²: ।

இத்யேதத்³வ்யாசஷ்டே —

தத்ர மநோமயபத³மிதி ।

ஏஷ மநோமயஶப்³தோ³ ஜீவ ஏவ நிவிஷ்டாவயவார்த²:, நது ப்³ரஹ்மணி; தஸ்ய மந ஆதி³விரஹப்ரதிபாத³நாதி³த்யேதச்ச ந யுக்தம் ; குதோ ந யுக்தமத ஆஹ —

தஸ்யாபீதி ।

விகாராணாம் சேதி ।

விகாரவிஶேஷாணாம் ஜீவாநாமித்யர்த²: । விகாரத்வம் ஜீவாநாமவச்சே²தா³பேக்ஷம் ।

யதி³ ஜீவத்³வாரா ப்³ரஹ்மணோ மநோமயத்வம், தர்ஹி ஜீவே ஏவ மநோமயபத³ம் முக்²யமிதி ததே³வ ஸமாஸாகாங்க்ஷாயா: பரிபூரகமிதி ஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

ப³லாப³லவிவேகாய பக்ஷவிபா⁴க³ம் கரோதி —

ததே³ததி³தி ।

அதி⁴ஷ்டா²நலிங்கை³: ஸர்வகர்மத்வாதி³பி⁴ஸ்தத³பி⁴ந்நஜீவாநாம் தத்³வத்த்வபக்ஷே ப²லிதமாஹ —

ததா² ச ஜீவஸ்யேதி ।

வஸ்துதோ ப்³ரஹ்மா(அ)பி⁴ந்நஸ்யாபி ஜீவஸ்யாவச்சி²ந்நதயா ந ப்³ரஹ்மத⁴ர்மவத்தா, ப்³ரஹ்ம து ஸர்வாத்மத்வாஜ்ஜீவலிங்கை³ஸ்தத்³வத்³ ஜீவலிங்க³வதி³தி ।

பக்ஷே லாப⁴மாஹ —

ததா² ச ப்³ரஹ்மலிங்கா³நாமிதி ।

ஜ்ஞாயமாநேந ஸமாரோப்யரூபேணாதி⁴ஷ்டா²நம் விஷயோ ரூபவாந் ப⁴வேத், தஸ்யாஜ்ஞாயமாநத்வேந ஸமாரோபகாலே(அ)பி ஸத்த்வாத், விஷயஸ்ய து ரூபேணாஸாதா⁴ரணேந ஜ்ஞாயமாநேந ஸமாரோப்யம் ந ரூபவத³தி⁴ஷ்டா²நாஸாதா⁴ரணரூபஜ்ஞாநே ஸதி ஸமாரோப்யாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

ப்ரஸ்துதே(அ)தி⁴ஷ்டா²நாஸாதா⁴ரணரூபஜ்ஞாநமஸ்தீத்யாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

நநு யத்³யுக்தரீத்யா மநோமயவாக்யே(அ)பி ப்³ரஹ்மலிங்கா³த்தத்ப்ரதீதி:, தர்ஹி கத²ம் பா⁴ஷ்யகார: ஸூத்ரவிவரணாவஸரே ‘‘இஹ ச ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்மே’’தி வாக்யோபக்ரமே ஶ்ருதமித்யேவாஹ, ந புநர்வாக்யஶேஷே(அ)பி ஸர்வகாம இத்யாதி³த⁴ர்மவத்தயா ஶ்ருதமிதி, அதஆஹ —

ஏதது³பலக்ஷணாயேதி॥1॥

பா⁴ஷ்யே த்வபௌருஷேயஶப்³தே³ந ந கர்மபா⁴வ உக்த:, கிம் து பும்ஸ்வாதந்த்ர்யாபா⁴வ: ।

விவக்ஷாபா⁴வாபி⁴தா⁴நமபி ஸ்வாதந்த்ர்யநிஷேதா⁴ர்த²மித்யாஹ —

ததா²சேதி ।

உபாதா³நேந ப²லேநேதி பா⁴ஷ்யே உபாதா³நம் நாம பரிக்³ரஹோ நதூபாதே³யத்வமுத்³தே³ஶ்யத்வப்ரதியோகி³ ।

விபக்ஷே த³ண்ட³மாஹ —

அந்யதே²தி ।

கிம்சித்³விதா⁴தும் ஸித்³த⁴வந்நிர்தே³ஶ்யத்வமுத்³தே³ஶ்யத்வம் । அநுஷ்டே²யத்வேந நிர்தே³ஶ்யத்வமுபாதே³யத்வம் । உத்³தே³ஶ்யாவிவக்ஷாயாம் க்³ரஹம் ஸம்மார்ஷ்டீத்யத்ரோத்³தே³ஶ்யக்³ரஹஸ்யாவிவக்ஷா ஸ்யாத் । ததா²  ச சமஸாதே³ரபி ஸம்மார்க³ப்ரஸங்க³: ஸ சாயுக்த: । சமஸாதி⁴கரணே (ஜை.அ.3.பா.1.ஸூ.16 — 17) ஹி ப்ரக்ருதயாக³ஸம்ப³ந்தி⁴ஸோமாதா⁴ரத்வாவிஶேஷேண க்³ரஹபத³ஸ்ய சோபலக்ஷணார்த²த்வேந சமஸாநாமபி ஸம்மார்க³மாஶங்க்ய ஸித்³தா⁴ந்திதம் । கேவலம் ஸம்மார்க³வித்⁴யயோகா³து³த்³தே³ஶ்யேந பா⁴வ்யம்; தச்ச க்³ரஹஶப்³தே³ந ஸமர்பிதம் । ந ச சமஸலக்ஷணார்தோ² க்³ரஹஶப்³த³: ; க்³ரஹயாகா³வாந்தராபூர்வஸாத⁴நத்வஸ்யாந்தரங்க³ஸ்ய தேந லக்ஷ்யமாணத்வாத் । வ்ரீஹியவயோஸ்த்வவாந்தராபூர்வபே⁴தா³பா⁴வாத்³வ்ரீஹீந் ப்ரோக்ஷதீத்யத்ர வ்ரீஹிஶப்³தோ³ யவோபலக்ஷணார்த² இதி யுக்தம் ।  ததஶ்ச க்³ரஹேஷ்வேவ ஸம்மார்க³ இதி॥

நநு பரிக்³ரஹோ யதி³ உத்³தே³ஶ்யத்வேந விதி⁴பரிக்³ருஹீதஸ்தர்ஹி ததே³கத்வமபி பஶ்வேகத்வவத்³விவக்ஷிதம் ஸ்யாத³த ஆஹ —

தத்³க³தம் த்விதி ।

க்³ரஹக³தம் த்வேகத்வம் க்³ரஹாந்ப்ரத்யவச்சே²த³கத்வேந ரூபேண ந விவக்ஷிதம் । யுக்தா ஹி பஶுநா யஜேதேத்யத்ரோபாதே³யவிஶேஷணத்வாதே³கலவிவக்ஷா; ஏகப்ரஸரதயா ஏகபஶுவிஶிஷ்டயாக³விதி⁴ஸம்வாத், அத்ரது க்³ரஹத்வைகத்வோத்³தே³ஶேந ஸம்மார்க³விதா⁴பு³த்³தி³ஶ்யமாநயோ: பரஸ்பரமஸம்ப³ந்தா⁴த்³க்³ரஹே ஏவோத்³தே³ஶ்யத்வேந பர்யவஸாநாச்ச ப்ரத்யுத்³தே³ஶ்யம் வாக்யபரிஸமாப்தி: ஸ்யாத்³ , க்³ரஹம் ஸம்மார்டி தம் சைகமிதி, ததஶ்ச பா³க்யபே⁴த³ இத்யர்த²: ।

வேதே³(அ)ப்யுபாதே³யத்வேநாபி⁴மதம் விவக்ஷிதமித்யாதி³பா⁴ஷ்யே விவக்ஷிதாவிவக்ஷிதஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டேச்சா²நிச்சே² கௌ³ஷ்யா வ்ருத்த்யா இத்யாஹ —

இச்சா²நிச்சே² சேதி ।

கோ கு³ண: ? ஸ பா⁴ஷ்யோக்த இத்யாஹ —

ததி³த³மிதி ।

ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ பே⁴தா³பே⁴தா³ப்⁴யாமுப⁴யஶ்ருத்யுபபத்தேராக்ஷேபாயோக³மாஶங்க்²யாஹ —

ந தாவதி³தி ।

பே⁴தா³பே⁴த³யோரந்யதரபா³தே⁴ ஸ்தி²தே விநிக³மமாஹ—

தத்ரேதி ।

வேதா³ந்ததாத்பர்யாத³த்³வைதம் தத்வமிதி குத: ? ப்ரத்யக்ஷாதி³விரோதா⁴த்³ , அத ஆஹ—

த்³வைதக்³ராஹிணஶ்சேதி ।

விதி³மாத்ர வ்யாபாரத்வாத்ப்ரத்யக்ஷஸ்ய தத்பூர்வகத்வாச்சாந்யேஷாமித்யர்த²: ॥ தத்³பா³த⁴நாத் தைர்வேதா³ந்தைர்பா³த⁴நாத் ।

தஸ்மாஜ்ஜீவபே⁴தா³நுபபத்தே: ஸூத்ராநுபபத்திரித்யாஹ—

ததா²சேதி ।

ஔபாதி⁴கபே⁴தா³நுவாதி³த்வேந பே⁴த³ஶ்ருதீநாம் ஸூத்ரஸ்ய சோபபத்திமாஹ —

அநாத்³யவித்³யேதி ।

தாத்³ருஶாநாம் சேதி ।

அவித்³யாவச்சி²ந்நாநாமித்யர்த²: ॥

அநாதி³த்வேநேதி ।

ஜீவாவித்³யயோர்பீ³ஜாங்குரவத்³தே⁴துமத்த்வே ஜீவாநித்யத்வம் ஸ்யாத் — தஸ்மாது³த்தரோத்தரஜீவாபி⁴வ்யக்தீநாம் பூர்வபூர்வப்⁴ரமநிமித்தகத்வமத்ரோக்தம் । அநாதி³ஸ்த்வவித்³யா ஜீவோபாதி⁴ர்தே³வதாதி⁴கரணே வக்ஷ்யதே॥ அநாதி³ஜீவாவித்³யயோஶ்சேதரேதரதந்த்ரத்வமவித்³யாதத்ஸம்ப³ந்த⁴யோரிவாவிருத்³த⁴ம் । ஸ்வாஶ்ரிதாவித்³யாஶ்ரிதத்வே ஜீவஸ்யாத்மாஶ்ரயமிதி சேத், கிமத:? உத்பத்திஜ்ஞப்திப்ரதிப³ந்தே⁴ந ஹ்யாத்மாஶ்ரயஸ்ய தோ³ஷதா । நசாநயோருத்பத்தி:, அநாதி³த்வாத், ப்ரதீதிஸ்து ஜீவஸ்ய ஸ்வதஸ்தத்³ப³லாத³வித்³யாயா:, ததா²பி ஸ்வஸ்கந்தா⁴ரூடா⁴ரோஹவத்ஸ்வாஶ்ரிதாஶ்ரிதத்வம் விருத்³த⁴மிதி சேந்ந; ஸ்வாஶ்ரிதாஶ்ரிதத்வஸ்ய க்வசித்ப்ரமிதாவவிரோதா⁴த³ப்ரமிதாவவ்யாப்யாத³ஸ்மாத³வ்யாபகஸ்ய விரோத⁴ஸ்ய து³ஷ்ப்ரஸம்ஜநத்வாத் । அபிச நைவ குண்ட³ப³த³ரவத³த⁴ரோத்தரீபா⁴வ: ; ஜீவாவித்³யயோரமூர்தத்வாத், அவச்சே²த்³யாவச்சே²த³கத்வம் து தத்ரேதரேதராபேக்ஷம் ப்ரமாணப்ரமேயாதி³ஷு ஸுலபோ⁴தா³ஹரணம்॥ அதி⁴ஷ்டா²நம் விவர்தாநாமாஶ்ரயோ ப்³ரஹ்ம ஶுக்திவத் । ஜீவாவித்³யாதி³காநாம் ஸ்யாதி³தி ஸர்வமநாகுலம் ॥

ந வைஶேஷ்யாதி³தி ।

ஸூத்ரே ப்ரக்ருதிப்ரயோகா³தே³வேஷ்டஸித்³தௌ⁴ ப்ரத்யயப்ரயோகோ³(அ)திஶயத்³யோதநாய ।

தமேவாஹ —

ததா² ஹீதி ।

அதிஶயஸ்ய பா⁴வ: ப்ரத்யயார்தோ², நநு விஶேஷஸ்வரூபபா⁴வ இத்யர்த²: ॥ இதி ப்ரத²மம் ஸர்வத்ர ப்ரஸித்³தா⁴தி⁴கரணம்॥

அத்த்ரதி⁴கரணவிஷயா:

அத்தா சராசரக்³ரஹணாத்॥1॥ யஸ்ய ம்ருத்யுருபஸேசநமோத³நமிஶ்ரக்⁴ருதவத்³ । தம் நாவிரதோ து³ஶ்சரிதாதி³தி பூர்வமந்த்ரப்ரகாஶிதோபாயவாந்யதா² வேத³ இத்த²மந்யஸ்தத்³ரஹித:  கோ வேத³ । யத்ர ஸோ(அ)த்தா காரணரூபோ வர்ததே தம் நிர்விஶேஷமாத்மநம் கோ வேதே³த்யர்த²: । பூர்வாதி⁴கரணாந்தே பரமேஶ்வரஸ்யாபோ⁴க்த்ருதோக்தேரிஹ ந ஸோ(அ)த்தேதி ஸங்க³தி: । விஷயவாக்யே அத்துரஶ்ரவணாத³த்தேதி ஸூத்ராயோக³மாஶங்க்யாஹ —

அத்ரசேதி ।

போ⁴க்த்ருத்வலக்ஷணமத்த்ருத்வம் நாக்³நிபரமாத்மஸாதா⁴ரணம், கத²ம் ஸம்ஶய இத்யாஶங்க்யாஹ —

அத்த்ருத்வம் சேதி ।

யதா³ போ⁴க்த்ருத்வமத்த்ருத்வம், ததா³ ந பரமாத்மஶங்கேத்யாஹ —

ந ச ப்ரஸ்துதஸ்யேதி ।

தயோரந்ய இதி ।

ஜீவாத்மநோ போ⁴க்த்ருத்வப்ரதிபாத³நாச்ச ந பரமாத்மஶங்கேத்யர்த²: ।

ப²லிதமாஹ —

தத்³யதீ³தி ।

ப்³ரஹ்மக்ஷத்ராதி³நிர்தே³ஶாத்³போ⁴க்த்ருத்வமத்துரிஹ ந நிஶ்சிதமபி து ஜீவபூர்வபக்ஷவாதி³நா ப்ரஸாத்⁴யமித்யர்தோ² யதி³கார: ।

நநு ஜீவஸ்ய கத²ம் ப்³ரஹ்மக்ஷத்ராதி³போ⁴க்த்ருத்வம் பூர்வபக்ஷிணா ஸாத்⁴யமத ஆஹ —

ப்³ரஹ்மக்ஷத்ராதி³ சேதி ।

ஸ்வஶரீரம் போ⁴கா³யதநம் । சா²கா³தி³ கஸ்ய சித்³போ⁴க்³யம் ।

யதி³ ந போ⁴க்த்ருத்வாத்ஸம்ஶய:? குதஸ்தர்ஹ்யத ஆஹ —

அத²த்விதி ।

அதஏவ பூர்வம் முக்தஸம்ஶயமித்யுக்தம் । அத்ர ச ப⁴வதி ஸம்ஶய இதி உக்தம் ।

போ⁴க்த்ருதேதி ।  அத்த்ருதேத்யர்த²: ; வநிதாதி³ஷு போ⁴க்த்ருத்வே(அ)பி ஸம்ஹர்த்ருத்வாபா⁴வாத், அத்த்ருத்வஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வாத்மத்வப்ரஸாத⁴நேந பூர்வபக்ஷமுபபாத³யதி —

அத்ரௌத³நஸ்யேத்யாதி³நா॥

ஓத³நஸ்ய போ⁴க்³யத்வாத்ப்ரத²மம் போ⁴க்த்ருத்வப்ரதீதிரித்யத்ர ஸம்ப³ப்⁴ராம பா⁴ரதீவிலாஸ: — ந ஹி முக்²ய ஓத³நோ ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரே, ந சோபசரிதௌத³நாத்³போ⁴க்த்ருத்வப்ரதீதி: । யதா³ஹ — உபமைவ திரோபூ⁴தபே⁴தா³ ரூபகமிஷ்யதே । அலங்காரோ ரூபகாக்²ய: கட²வல்லீகவேரயம்॥ இதி॥ அத்ரோச்யதே — ஓத³நபோ⁴க்தர்யநோத³நயோர்ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரயோரோத³நத்வேந ரூபகமவகல்பதே । யதா² ’’யஸ்ய ம்ருக³யாவிநோதே³ ம்ருகா³: பரநரபதய’’ இத்யுக்தே க்ஷத்ரிய ஏவ ப்ரதீயதே, ந ஶ்ரோத்ரிய: கஶ்சித்³ ப்³ராஹ்மண ஏவமிஹேதி ।

நநு ப்ரலயே ஜீவநாஶாத்கத²மஜத்வமத ஆஹ —

ஸம்ஹாரேதி ।

ஸம்ஸ்கார உபலக்ஷணமவித்³யாயா: ।

அவிக்ரியஸ்ய பரமாத்மந: ஸம்ஹர்த்ருத்வாயோகா³த் அக்³நிரேவ ஸம்ஹ்ருதேத்யாஹ —

யதி³த்விதி ।

தவாபி பா⁴க்த ஓத³நஶப்³த³:, ஸ மமாபீத்யாஹ —

ந தர்ஹீதி ।

கஸ்தர்ஹ்யோத³நஸ்தத்ராஹ —

அபித்விதி ।

ஓத³ந இத்யநுஷங்க³: ।

அபிசௌத³நஶப்³த³ஸ்ய லாக்ஷணிகஸ்ய ஸந்நிஹிதம்ருத்யூபஸேசநபதா³நுஸாரேணௌத³நக³தவிநாஶித்வத⁴ர்மலக்ஷணார்த²த்வாத்³ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரோபலக்ஷிதஜக³த்³விநாஶகர்தேஶ்வர: ப்ரதீயதே, ந ஜீவ இத்யாஹ —

ந சேத்யாதி³நா ।

யத³வாத்³யோத³நபதா³த் ப்ரத²மம் போ⁴க்தா பா⁴தீதி, அத்ராஹ —

ந சௌத³நபதா³தி³த்யாதி³நா ।

ஓத³நபத³ஸ்ய ப⁴க்தவாசிநோ போ⁴க்³யமாத்ரபரத்வேந தவாபி ஜக⁴ந்யவ்ருத்த்யா(அ)(அ)ஶ்ரவணாத்தத்³ப³லாத்³ ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரம்ருத்யுஶ்ருதீநாம் ந ஸங்கோச இத்யர்த²: ।

யதி³ ம்ருத்யுபதா³த்³விநாஶிவஸ்துவிவக்ஷா, கத²ம் தர்ஹி ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரக்³ரஹணமத ஆஹ —

ப்ராணிஷ்விதி ।

நநு ப்³ரஹ்மக்ஷத்ராப்⁴யாமிதரவ்யாவ்ருத்த்யர்த²த்வம் வாக்யஸ்ய கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ —

அந்யநிவ்ருத்தேரிதி ।

பஞ்சபஞ்சநகா²தௌ³ ஹி மநுஷ்யாதி³நிவ்ருத்தி: பரிஸம்க்²யாப²லம் । தயா சாநர்த²நிவ்ருத்தி: । இஹாந்யநிவ்ருத்திரநர்தி²கா; புருஷார்த²விஶேஷாநவக³மாதி³த்யர்த²: । மாயோபாதே⁴: பரஸ்யாஸ்தி ஸம்ஹர்த்ருத்வமித்யாஹ –  ததா²சேதி இதி த்³விதீயமத்த்ரதி⁴கரணம்॥

கு³ஹாப்ரவிஷ்டாதி⁴கரணவிஷயா:

கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டாத்வாத்மாநௌ ஹி தத்³த³ர்ஶநாத்॥11॥ நநு — லக்ஷணயா பிப³த³பிப³தோ: பிப³ந்தாவிதி நிர்தே³ஶோபபத்தே: பூர்வபக்ஷஸித்³தா⁴ந்தபக்ஷாக்ஷேபே ச வாக்யஸ்ய நிர்விஷயத்வப்ரஸங்கா³த்³ ஆக்ஷேபாயோக³மாஶங்க்யாஹ —

ஔத்ஸர்கி³கஸ்யேதி ।

அயம் ஹி ஆக்ஷேப்தா பிப³ந்தாவித்யஸ்ய முக்²யமர்த²ம் ஔத்ஸர்கி³கமபா³த்⁴யம் மந்யதே, ப்ராக்ருதஸுபர்ணவிஷயத்வம் ச வாக்யஸ்ய பக்ஷாந்தரம் கல்பயிஷ்யத இதி மந்யதே, அத ஆக்ஷேப இத்யர்த²: ।

லக்ஷணாம் வக்தும் முக்²யார்தா²யோக³மாஹ —

அத்⁴யாத்மேத்யாதி³நா ।

அந்யௌ பாதாரௌ பக்ஷிணௌ ந ஶக்யௌ கல்பயிதும் சேத், தர்ஹி பு³த்³தி⁴ஜீவௌ ஜீவபரௌ ஸ்த:, நேத்யாஹ —

பு³த்³தே⁴ரித்யாதி³நா ।

ஸ்ருஷ்டீருபத³தா⁴தீதி ஸமாம்நாய ‘‘ஏகயாஸ்துவத ப்ரஜா அதீ⁴யந்த ப்ரஜாபதிரதி⁴பதிராஸீத்திஸ்ருபி⁴ரஸ்துவத ப்³ரஹ்மாஸ்ருஜதே’’த்யாத³ய: ஸ்ருஷ்ட்யஸ்ருஷ்டிமந்த்ரா ஆம்நாதா:, தத்ர ஸ்ருஷ்டீருபத³தா⁴தீதி யதி³ ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரகேஷ்டகாநாமுபதா⁴நே விதா⁴நம், தஹீர்ஷ்டகாஸு ஸ்ருஷ்ட்யஸ்ருஷ்டிமந்த்ரகத்வவிஶேஷஸ்யாத்³யாப்யநவக³மாத்ஸர்வா ஏவ ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரகா:, தத்ர ஸ்ருஷ்டிபத³ரஹிதமந்த்ராணாமாநர்த²க்யம் ஸ்யாத், தந்மா பூ⁴தி³தி ஸ்ருஷ்டிஶப்³த³: ஸ்ருஷ்ட்யஸ்ருஷ்டிஸமுதா³யம் லக்ஷயித்வா தத்ஸமுதா³யிந: ஸர்வாந்மந்த்ராந் லக்ஷயதி । ஏவமத்ராபி பிப³ச்ச²ப்³த³: ஸ்வார்த²ஸ்யாபிப³த்ஸம்ஸ்ருஷ்டதாம் பிப³த³பிப³த்ஸமுதா³யமிதி யாவந்தம் லக்ஷயந்த்ஸ்வார்த²ம் பிப³ந்தமஜஹதி³தரேதரயோக³லக்ஷணம் ஸமுதா³யம் ப்ரதி ஸமுதா³யீபூ⁴தபிப³த³பிப³த்பரோ ப⁴வதி, ந பிப³த்யேவ வர்ததே, நாபி லக்ஷயந் க³ங்கா³ஶப்³த³வத்ஸ்வார்த²ம் த்யஜேதி³த்யர்த²:॥

அஸ்து வேதி ।

ப்ரத்யயஸ்ய முக்²யத்வம் , ப்ரக்ருதிஸ்து பிப³தி: ஸ்ருஷ்டிந்யாயேந பாயநம் லக்ஷயதீத்யர்த²: ।

பு³த்³தி⁴க்ஷேத்ரஜ்ஞபக்ஷே து பு³த்³தௌ⁴ ப்ரக்ருதிர்முக்²யா ப்ரத்யயஸ்து பு³த்³தி⁴ஜீவக³தம் கர்த்ருகரணஸாதா⁴ரணகாரகத்வமாத்ரம் லக்ஷயதீத்யாஹ —

ஏவமிதி ।

அத்ர பூர்வோத்தரபக்ஷயோர்லக்ஷணாஸாம்யாத் ஸம்ஶய: । பூர்வத்ர ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரஶப்³த³ஸ்ய ஸந்நிஹிதம்ருத்யுபதா³நுஸாரேணாநித்யவஸ்துபரத்வவதி³ஹாபி பிப³ச்ச²ப்³த³ஸ்ய ஸந்நிஹிதகு³ஹாப்ரவிஷ்டாதி³பதா³நுஸாராத்³பு³த்³தி⁴க்ஷேத்ரஜ்ஞபரத்வமித்யாஹ –  நியதேதி ।

அஸ்ய ஜீவஸ்ய , யா த்³விதீயதா த்³வித்வாதா⁴ரதா ஸா ப்³ரஹ்மணைவ , தத்³தி⁴ சேதநத்வாத்ஸரூபம் , ந து பு³த்³வ்யா; தஸ்யா அசேதநத்வேந விஸத்³ருஶத்வாதி³த்யாஹ —

ருதபாநேநேதி ।

நநு ஸந்நிஹிதகு³ஹாப்ரவிஷ்டபதா³த்³பு³த்³தி⁴ர்த்³விதீயா கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ —

ப்ரத²மமிதி ।

வசநவிரோதே⁴ இதி ।

அத்தீத்யஸ்ய முக்²யகர்த்ருத்வஸம்ப⁴வே கரணே கர்த்ருத்வோபசாரோ ந யுக்த இதி ந்யாயஸ்ய பு³த்³தி⁴ஜீவபரத்வேந மந்த்ரவ்யாக்²யாயகப்³ராஹ்மணவிரோதே⁴ ஆபா⁴ஸத்வமித்யர்த²:॥

ஆத்⁴வம்ஸதே ஆக³ச்ச²தி ।

சேதநஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்யாபோ⁴க்த்ருத்வம் ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வதாம் வக்ஷ்யாமீதி ஶ்ருதி: ப்ரவ்ருத்தேதி பா⁴ஷ்யமுபபாத³யந்மந்த்ரார்த²மாஹ —

அநஶ்நந்நிதி ।

பு³த்³தே⁴ரந்யோ யோ ஜீவ: ஸோ(அ)நஶ்நந்நபோ⁴க்த்ரு ப்³ரஹ்ம ஸந்நபி⁴பஶ்யதீத்யர்த²: ।

அஸ்மிந்ஸ்வோக்தே(அ)ர்தே² ஸ்வயமேவ ஶ்ருதிரநுபபத்திம் ஶங்கதே, தாமாஹ —

யதீ³தி ।

சிதே: சா²யா சித்ப்ரதிபி³ம்ப³ம் ததா³பத்த்யேதி॥ ஸுக்ருதஸ்ய கர்மண:, ருதம் ஸத்யமவஶ்யம்பா⁴வித்வாத்ப²லம், பிப³ந்தாவிதி ஸம்ப³ந்த⁴: । லோகே ஶரீரே । கு³ஹாம் கு³ஹாயாம் பு³த்³தௌ⁴ । பரமே பா³ஹ்யாகாஶாபேக்ஷயா ப்ரக்ருஷ்டே ஹார்தே³ நப⁴ஸி பரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ர்தே⁴ ஸ்தா²நே, த்ரிர்நாசிகேதோ(அ)க்³நிஶ்சிதோ யைஸ்தே ததோ²க்தா: ।

தம் து³ர்த³ர்ஶமிதி ।

கூ³ட⁴ம் ச²ந்நம் யதா² ப⁴வதி ததா²(அ)நுப்ரவிஷ்டம் । க்வேத்யத ஆஹ — கு³ஹாஹிதம் பு³த்³தௌ⁴ ஸ்தி²தம், க³ஹ்வரே அநேகாநர்த²ஸம்கடே திஷ்ட²தீதி ததோ²க்த: । புராணம் சிரந்தநம் விஷயாத்³வ்யாவர்த்யாத்மநி மநஸோ யோஜநமத்⁴யாத்மயோக³:, தஸ்யாதி⁴க³மேந ப்ராப்த்யா, மத்வா ஸாக்ஷாத்க்ருத்ய ।

முண்ட³கே —

த்³வா ஸுபர்ணேதி ।

த்³வௌ ஸுபர்ணஸாம்யாத்ஸுபர்ணௌ ஸயுஜௌ ஸர்வதா³ ஸஹயுக்தௌ, ஸகா²யௌ ஸமாநாக்²யாநௌ, ஸ்வப்ரகாஶரூபத்வாத், ஸமாநமேகம், உச்சே²த்³யத்வாத் வ்ருக்ஷம் ஶரீரம் பரிஷ்வக்தவந்தௌ । அந்ய: ஏக:, பிப்பலம் கர்மப²லம்; ஸம்ஸாரஸ்யாஶ்வத்த²த்வேந ரூபிதத்வாத் । ஸமாநே வ்ருக்ஷ இதி — ந கஸ்யசித்ஸமர்தோ²(அ)ஹம் தீ³ந இதி ஸம்பா⁴வநா(அ)நீஶா, ஜுஷ்டம் அநேகைர்யோக³மார்கை³: ஸேவிதம் । அந்யம் ப்ரபஞ்சவிலக்ஷணம் । ஈஶம் யதா³ பஶ்யதி ப்ரபஞ்சம் ச மஹிமாநம் விபூ⁴திம் மாயாமயீம், அஸ்யைவேதி யதா³ பஶ்யதி ததா³ வீதஶோகோ ப⁴வதி॥ இதி த்ருதீயம் கு³ஹாதி⁴கரணம்॥

அந்தராதி⁴கரணவிஷயா:

அந்தர உபபத்தே:॥13॥ அத்ர ச த³ர்ஶநஸ்ய லௌகிகத்வஶாஸ்த்ரீயத்வாப்⁴யாம் ஸம்ஶய: । இயம் ச ஸுக²விஶிஷ்டப்³ரஹ்மப்ரகரணம் நாஸ்தீதி க்ருத்வாசிந்தா । அதஶ்ச வக்ஷ்யமாண: ஸர்வநாமார்த²: । ஸ ச மநோமயதத்³தி⁴தார்த²வத்³ ந ஸம்தி³க்³த⁴:; த்³ருஶ்யத இத்யஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³நிஶ்சாயகத்வாதி³த்யாஹ —

ஏஷ இதி ।

உபக்ரமவஶாதி³த்யநேந ஸங்க³திஶ்சோக்தா । ஏதம் ஶ்லோகம் விப⁴ஜதே —

ருதமிதி ।

கநீநிகா அக்ஷிதாரகம் ।

பி⁴ந்நவக்த்ருத்வேந வாக்யயோர்ந நியம்யநியாமகத்வம் சேத்கத²ம் தர்ஹ்யக்³நிபி⁴ர்க³திம் வக்ஷ்யதீதி ஶேஷோத்³தா⁴ர: க்ருதோ(அ)த ஆஹ —

ஆசார்யஸ்த்விதி ।

பா³த⁴காந்தரேதி ।

அநவஸ்தி²தேரஸம்ப⁴வாச்சேதி ஸூசிதபா³த⁴காந்தரத³ர்ஶநாய சேத்யர்த²: ।

நந்வக்ஷணீத்யாதா⁴ரநிர்தே³ஶாத்³ ஜீவதே³வதே கிம் ந ஸ்தாமத ஆஹ —

அந்தஸ்தத்³த⁴ர்மேதி ।

ய ஏஷ இத்யாதே³: ப்ரத²மஶ்ருதஸ்யாபி ஸாபேக்ஷத்வாந்ந சாக்ஷுஷத்வஸமர்பகத்வமித்யாஹ —

அநிஷ்பந்நேதி ।

ய ஏஷ இதி ஶ்லோக: பூரித: । ய இத்யேஷ இதி ச ஸர்வநாமநீ விஶேஷ்யாபேக்ஷத்வாத்ஸ்வதோ(அ)நிஷ்பந்நாபி⁴தா⁴நே । அநிஷ்பந்நமபர்யவஸிதமபி⁴தா⁴நம் யயோஸ்தே ததா² । ததஶ்ச ஸந்நிஹிதபுருஷாதி³பத³ஸ்யார்த²ம் விஶேஷ்யம் ப்ராப்யாபி⁴தா⁴த்ருணீ வாசகே ப⁴வேதாம் ।

கிமதோ(அ)த ஆஹ —

ஸந்நிஹிதாஶ்சேதி ।

குதஸ்தத³ர்த²ஸ்ய அபரோக்ஷதா சாக்ஷுஷதேத்யர்த²: ।

ஸ்வரஸத இதி ।

அநேந சா²யாத்மநி யோஜநாக்லேஶோ வாரித: ।

வ்யாக்²யாதம் சேதி ।

அதி⁴கரணாவஸாநபா⁴ஷ்யேணேத்யர்த²: ।

தது³பாத³த்தே —

ஸித்³த⁴வதி³தி ।

தத்³வ்யாக்²யாதி —

விது³ஷ இதி ।

விது³ஷோ விஷயஸ்தேந நிஷ்பாத்³யா ஶாஸ்த்ராத்³ யோபலப்³தி⁴: ஸா பரோக்ஷா(அ)பி ப்ரத்யக்ஷேதி ஸ்தூயத இத்யர்த²: ।

உபசாரே நிமித்தமாஹ —

த்³ருட⁴தயேதி ।

ஏதம் ஸம்யத்³வாம இத்யாசக்ஷதே, ஏதம் ஹி ஸர்வாணி வாமாந்யபி⁴ஸம்யந்தீதி ஶ்ருதிமீஶ்வரஸ்ய ப²லபோ⁴க்த்ருத்வப்⁴ரமவ்யாவர்தநேந வ்யாசஷ்டே —

வநநீயாநீதி ।

ஜீவாந்ப்ரதி ஸங்க³ச்ச²மாநாநி யாநி வாமாநி தாநி யேந ஹேதுநா ஸங்க³ச்ச²ந்தே ஸ ஸம்யத்³வாம: । ஏதம் ஹீத்யஸ்யைதம் நிமித்தீக்ருத்யேத்யர்த²: ।

ஏஷ உ ஏவ வாமநீரித்யஸ்யார்த²மாஹ —

ஸ ஏவேதி ।

ஸம்யத்³வாமத்வம் ப²லோத்பாத³கத்வமாத்ரம், வாமநீத்வம் ப²லப்ராபகத்வமிதி பே⁴த³: । ஏகஸ்தா²நநியம: ஸ்தா²நாந்தராவ்யாபகத்வம் । கமலஸ்ய கோ³த்ரம் காமலஸ்தஸ்யாபத்யம் காமலாயந: । தூ³நமாநஸம் பரிதப்தமாநஸம் ।

ப்ருதி²வ்யக்³நிரிதி ।

உபகோஸலம் கா³ர்ஹபத்யோ(அ)நுஶஶாஸ ப்ருதி²வ்யக்³நிரந்நமாதி³த்ய இதி இமாபி⁴ஶ்சதஸ்த்ரஸ்தநவோ ய ஏஷ ஆதி³த்யே புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஸோ (அ)ஹமஸ்மீதி । ததா²(அ)ந்வாஹார்யபசநோ(அ)நுஶஶாஸ ஆபோ தி³ஶோ நக்ஷத்ராணி சந்த்³ரமா இதி மம தநவோ ய ஏஷ சந்த்³ரமஸி புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஸோ(அ)ஹமஸ்மி, ததா²(அ)(அ)ஹவநீயோ(அ)நுஶஶாஸ ப்ராண ஆகாஶோ த்³யௌர்வித்³யுதி³தி மம தநவோ ய ஏஷ வித்³யுதி புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஸோ(அ)ஹமஸ்மீதி ।

நசைதத்ப்ரதீகத்வமிஷ்டமிதி ।

ஏஷா ஸோம்ய ஆத்மவித்³யேத்யக்³நிபி⁴: கம் க²ம் ப்³ரஹ்மேதி வித்³யாயா வித்³யாத்வேந பராமர்ஶாதி³த்யர்த²:॥

பா⁴ஷ்யக³தஸாமயஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

லௌகிகஸ்யேதி ।

விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வோ(அ)ர்த²யோ: ஶப்³த³யோஸ்து ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ।

ததா²ச பா⁴ஷ்யாயோக³மாஶங்க்யாஹ —

தத³ர்த²யோரிதி ।

ஸுக²ஸ்ய வாசக: ஶப்³த³: ஸுக²ஶப்³த³: ।

கிம்சித³தி⁴கமிதி ।

அக்ஷிஸ்தா²நஸம்யத்³வாமாதி³கு³ணம் ச பூரயித்வேத்யர்த²: । ஹ்ரீணோ லஜ்ஜாவாந் । அபஜ்ஞாயா(அ)பஹ்ருத்ய ।

ஆவர்தமிதி ।

ஜந்மாத்³யாவ்ருத்திம் பும்ஸாம் கரோதி இத்யாவர்தோ மநுஷ்யலோக உச்யத இத்யர்த²: ।

அதோ²த்தரேணேதி ।

ஆத்மாநம் ஜக³த: ஸூர்யம் தபஆதி³நா ஸஹ, அந்விஷ்யாஹமஸ்மீதி விதி³த்வா தமபி⁴ஜாயந்தே ப்ராப்நுவந்தி । ஏதத்ஸூர்யாக்²யம் ப்³ரஹ்ம ப்ராணாநாம் வ்யஷ்டிபூ⁴தாநாம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴பூ⁴தம் ஸத்³ ஆயதநம் । அக்³நிரர்சிர்தே³வதா ஜ்யோதி: ஸூர்ய: । அஹராத³யோ(அ)பி தே³வதா:॥15॥16॥17॥ இதி சதுர்த²ம் அந்தராதி⁴கரணம் ।

அந்தர்யாம்யதி⁴கரணவிஷயா:

அந்தர்யாம்யாதி⁴தை³வாதி³ஷு தத்³த⁴ர்மவ்யபதே³ஶாத்॥18॥ அஶரீரஸ்ய நியந்த்ருத்வாஸம்ப⁴வஸம்ப⁴வாப்⁴யாம் ஸம்ஶய: । பூர்வத்ர ஸ்தா²நநிர்தே³ஶோபபாத³நாய ப்ருதி²வ்யாதி³ஸ்தா²நநிர்தே³ஶோ த்³ருஷ்ட: , தஸ்யாக்ஷேபாத்ஸங்க³தி: । அஶரீர: பரமாத்மா நாந்தர்யாமீ க⁴டவத் । நநு — ஸ்வஶரீரநியந்தரி ஶரீராந்தரஹிதே தக்ஷணி அநைகாந்திகதா(அ)த ஆஹ —

ஸ்வகர்மேதி ।

ந நியம்யாதிரிக்தஶரீரராஹித்யம் ஹேது: கிம் து ஶரீரேண போ⁴க்த்ருத்வேநாநந்வய: । தக்ஷா து ஸ்வகர்மஜ்ஞதே³ஹேந தாத்³ருக் ஸம்ப³ந்த⁴வாநேவ தம் தே³ஹம் த்³வாரேணாந்யச்ச வாஸ்யாதி³ நியச்ச²தீதி ந வ்யபி⁴சார இத்யர்த²: ।

அசேதநத்வமுபாதி⁴மாஶங்க்ய முக்தே  சேதநே ஸாத்⁴யவத்யப்யுபாத்⁴யபா⁴வாத்ஸாத்⁴யாவ்யாப்திமபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

ப்ரவ்ருத்தீதி ।

நியமநம் ஶரீரிணோ, ந சேதநமாத்ரஸ்ய; முக்தே தத³பா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

விபக்ஷே த³ண்ட³மாஹ —

ந ஹீதி ।

நநு ஜந்மாதி³ஸூத்ரே உப⁴யகாரணத்வப்ரதிபாத³நாந்நியந்த்ருத்வம் ஸித்³த⁴மத ஆஹ —

தத³நேநேதி ।

பாரிஶேஷ்யாஜ்ஜீவ ஏவேதி ।

அந்தர்யாமீதி வக்ஷ்யமாணேந ஸம்ப³ந்த⁴: ।

பூர்வபக்ஷமுபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

கிமித³மஶரீரத்வம் யதோ நியந்த்ருத்வாபா⁴வ: । நியம்யாதிரிக்ததே³ஹரஹிதத்வம் வா, தே³ஹஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வோ வா, தே³ஹே போ⁴க்த்ருத்வாபா⁴வோ வா ।

நாத்³ய இத்யாஹ —

தே³ஹேதி ।

தே³ஹாதௌ³ நிர்தி³ஷ்டே தத்ஸ்வாமீ தக்ஷாதி³ர்பு³த்³தி⁴ஸ்தோ²(அ)ஸ்யேத்யுக்த: । அத²வா தஸ்மாஜ்ஜீவாத்மைவேத்யுபஸம்ஹாரஸ்தோ² ஜீவாத்மா பராம்ருஷ்ட: । அஸ்ய ஸ்வதே³ஹாதி³நியமே ந தே³ஹாத்³யந்தரமதோ(அ)நைகாந்திகதேத்யர்த²: ।

த்³விதீயம் ஶங்கதே —

ததி³தி ।

பரஸ்யாபி தே³ஹாதி³ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வோ(அ)ஸித்³த⁴ இத்யாஹ —

தத³வித்³யேதி ।

தத்³விஷயத்வாத³வித்³யாயாஸ்தத³வித்³யாத்வம் । த்ருதீயே து ஸோபாதி⁴கதைவ; முக்தஸ்ய பராபே⁴தே³ந பக்ஷத்வாந்ந ஸாத்⁴யாவ்யாப்தி: ।

அதீதகாலதாம் சாஹ —

ஶ்ருதீதி ।

யத³வாதி³ ஜீவஸ்ய நியந்த்ரந்தராப்⁴யுபக³மே(அ)நவஸ்தே²தி, தத்ராஹ —

நசேதி ।

ஔபாதி⁴கஸ்ய ஹ்யநௌபாதி⁴கேஶ்வரநியம்யத்வமப்⁴யுபேதம் நாநுபஹிதேஶ்வரஸ்ய நியந்த்ரந்தராபாத³கமித்யர்த²: ।

ஜீவபரபே⁴தா³பா⁴வே கத²ம் லௌகிகவைதி³கவ்யவஹாரோ(அ)த ஆஹ —

அவித்³யாகல்பிதேதி ।

ஏவம்சேதி ।

ப³ஹுத்வாஜ்ஜீவாநாம் நியம்யாதி⁴தை³வாதி³ஷு ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஏகத்வே(அ) ந்தர்யாமிண ஏகவசநஶ்ருதிமாஹ —

ஏகவசநமிதி ।

அபே⁴தே³பீதி ।

ஔபாதி⁴கபே⁴தா³பா⁴வே(அ)பீத்யர்த²: ।

அதி⁴கரணோபக்ரமே விஷயவிவேசகமதி⁴லோகமித்யாதி³ பா⁴ஷ்யம் தத்³விப⁴ஜதே —

ப்ருதி²வ்யாதீ³தி ।

ய: ப்ருதி²வ்யாம் திஷ்ட²ந்நித்யுபக்ரம்ய மாத்⁴யந்தி³நபாடே² ய: ஸ்தநயித்நௌ திஷ்ட²ந்நித்யந்தம்॥18॥19॥ ஶாரீரஶ்சோப⁴யே(அ)பீதி ஸூத்ரபாதநிகா । பா⁴ஷ்யே கர்தரீதி ஆத்மநீத்யர்த²: ।

லௌகிகே கர்தரி டி³த்தே² கார்யகரணஸம்கா⁴தே த³ர்ஶநாதி³வ்ருத்த்யவிரோதா⁴தி³த்யாஹ —

ஆத்மநீதி ।

ப்ருதி²வ்யாம் திஷ்ட²ந்நந்தர்யாமீத்யுக்தே ப்ருதி²வ்யவயவஸ்தா²வயவிநோ(அ)ந்தர்யாமித்வம் ஸ்யாத்தந்நிவ்ருத்தயே(அ)ந்தர இதி । ப்ருதி²வீக்ஷேத்ரஜ்ஞவாரணாய ந வேதே³தி । ஸ ஹ்யஹமஸ்மி ப்ருதி²வீதி ந வேத³ ।

நியம்யதே³ஹ ஏவாந்தர்யாமிணோ தே³ஹோ நாந்ய இத்யாஹ —

யஸ்யேதி ।

அப்ரதர்க்ய: தர்காவிஷய: । அவிஜ்ஞேயம் ப்ரமாணாவிஷய: । ஸர்வாஸு தி³க்ஷு ப்ரஸுப்தமிவ॥20॥ இதி பஞ்சமமந்தர்யாம்யதி⁴கரணம் ।

அத்³ருஶ்யத்வாதி⁴கரணவிஷயா:

அத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகோ த⁴ர்மோக்தே:॥21॥ அத்³ருஶ்யத்வாதி³ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மத³ர்ஶநாத்ஸம்ஶய: । பூர்வத்ர த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³ஶ்ரவணாந்ந ப்ரதா⁴நமந்தர்யாமீத்யுக்தமிஹ தத³ஶ்ரவணாத³க்ஷரம் ப்ரதா⁴நமிதி பா⁴ஷ்யோக்தைவ ஸங்க³தி: । பூர்வபக்ஷமாஹ —

பரிணாம இதி ।

யோநிஶப்³தோ³ நிமித்தம் சேதி³தி ।

ப்³ரூயாதி³த்யத்⁴யாஹார: । ந விலக்ஷணத்வாதி³த்யத்ர பரிணாமமதம் க்ருத்வாசிந்தயா பரிணாமஸாரூப்யயோர்வ்யாப்திர்நிராகரிஷ்யதே, அத்ர து விவர்தஸாத்³ருஶ்யயோ: । பரிணாமஸ்து தத்ரத்ய இஹாநூதி³த: । பூ⁴தயோநிர்ஜட³: பரிணமமாநத்வாத்³விவர்தமாநத்வாத்³வா ஸம்மதவதி³த்யர்த²: ।

நநு பரிணாமிந: கத²மக்ஷரஶப்³த³வாச்யத்வமத ஆஹ —

ஸ்வவிகாராநிதி ।

அநுமாநயோர்பா³த⁴மாஶங்க்யாஹ —

ய இதி ।

அக்ஷராத்பர இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ।

நாமரூபேதி ।

ஶப்³தா³ர்த²யோர்பீ³ஜமதி⁴ஷ்டா²நமாத்மா தத்³விஷயதயா தஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வே ஸஹகாரித்வேந ஶக்திபூ⁴தம் பூ⁴தாநாம் ஸூக்ஷ்மம் காரணம் தஸ்மிந், ஸம்தே³ஹபா⁴ஷ்யஸ்த²ப்ரதா⁴நஶப்³த³ம் வர்தயதி —

ப்ரதீ⁴யத இதி ।

க்ரியத இத்யர்த²: ।

அசேதநாநாமிதி பா⁴ஷ்யம் ந ப்ராயத³ர்ஶநமாத்ரபரமித்யாஹ —

ஸாரூப்யாதி³தி ।

நநு ந ச ஸ்மார்தமிதி ப்ராச்யதி⁴கரணே ப்ரதா⁴நம் தூ³ஷிதம், த்³ரஷ்ட்ருத்வாத்³யஸம்ப⁴வந்யாயஸாம்யாத³சேதநமவ்யாக்ருதம் தூ³ஷிதப்ராயமிதி தச்ச²ங்கா ந யுக்தா; ப்ரதா⁴நே த்வப்ராமாணிகத்வமதி⁴கமிதி ஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

பா³த⁴கம் த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³ ।

ஈக்ஷத்யாதி³சிந்தயாப்யபுநருக்திமாஹ —

தேநேதி ।

உபசர்யதாம் ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்³யோநித்வமித்யுக்தம் ।

உபசாரே நிமித்தமாஹ —

அவித்³யேதி ।

அவித்³யாஶக்த்யா விஷயீக்ருதத்வேந ததா³ஶ்ரய இதி ததோ²க்தம் ।

த்³விதீயஶ்லோகஸ்ய த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே —

அதே²தி ।

ஸதி சேதநபரத்வே வாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வம் து³ர்நிவாரமிதி பூர்வபக்ஷாபா⁴வமாஶங்க்யாஹ —

ப்³ரஹ்மைவேதி ।

யது³க்தம் அக்ஷராத்பரஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வமக்ஷரம் து ப்ரதா⁴நமிதி, தந்நேத்யாஹ —

அக்ஷரஸ்யேதி ।

யத்³பூ⁴தயோநிமித்யக்ஷரஸ்ய ஜக³த்³யோநிபா⁴வமுக்த்வா ய: ஸர்வஜ்ஞ இத்யுபக்ரம்ய தஸ்மாந்நாமரூபாதி³ ஜாயத இதி ஜக³த்³யோநிபா⁴வ உச்யதே । உபாதா³நப்ராயபாடா²ச்ச பஞ்சம்யா ந நிமித்தார்த²த்வம் தத்ர உபாதா³நத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாலிங்கே³நைகவாக்யத்வே ஸதி வாக்யப்ரமாணாத் ஸர்வஜ்ஞ ஏவ பூ⁴தயோநிரித்யர்த²: । விஶ்வயோநிர்யத³க்ஷரம் தத்ஸர்வவித்³ப⁴வேதி³தி விதீ⁴யதே ।

யத்³யக்ஷரஶப்³த³வாச்யபூ⁴தயோநே: ஸர்வஜ்ஞத்வம், கத²ம் தர்ஹி ஸர்வஜ்ஞஸ்யாக்ஷராத்பரத்வமுக்தம்? தத்ராஹ —

அக்ஷராதி³தி ।

யத்³ யஸ்மாத³ர்தே² । ந ச — அக்ஷரஶப்³த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத்³ பூ⁴தயோநிரேவாக்ஷராதி³தி நிர்தி³ஷ்டேதி — வாச்யம்; ப்ரத²மஶ்ருதே ய: ஸர்வஜ்ஞ இதி வாக்யே ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ஜக³து³பாதா³நத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா(அ)ஸ்ய பா³த்⁴யத்வாத், யேநாக்ஷரம் புருஷம் வேத³ ஸத்யமிதி புருஷஸ்யாக்ஷரஶப்³தே³ந நிர்தே³க்ஷ்யமாணத்வாச்ச ।

விவர்தஸ்த்விதி ஶ்லோகஸ்ய த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே —

அபி சேதி ।

ப்ரயோஜநமாஹ —

ஜ்ஞேயத்வேநேதி ।

போ⁴க்³யவ்யதிரிக்த இதி பா⁴ஷ்யஸ்ய வ்யாக்²யா —

போ⁴கா³ இதி ।

நநு ருதுஷு யஜந்தீதி கர்தரி க்விபி ஸம்ப்ரஸாரேண ருத்விக் ஶப்³த³: । யஜ்ஞஸம்யோகே³ க³ம்யமாநே பதிஶப்³த³ப்ராதிபதி³கஸ்ய நகாராதே³ஶ:, ஸ இகாரஸ்யாந்த்யஸ்ய, ததோ ஙீபி க்ருதே பத்நீ ।

உக்தாபி⁴ப்ராயமிதி ।

விவர்தத்வேந ஸாரூப்யாநபேக்ஷேத்யுக்தோ(அ)பி⁴ப்ராய: ॥21॥

ப்ரதா⁴நாதி³த்யபீதி ।

யத்³யபி பா⁴ஷ்யே ஶாரீரப்ரதா⁴நநிராகரணதயா ஹேதுத்³வயம் க்ரமேண வ்யாக்²யாதம்; ததா²பி புருஷஶப்³த³ஸ்ய ப்ரதா⁴நவ்யாவர்தகத்வாதா³த்³யஹேதுரபி ப்ரதா⁴நவாரணார்த² இதி । அக்ஷரமவ்யாக்ருதமித்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்யாயமர்த²: । ஶப்³தா³ர்த²யோர்பீ³ஜமதி⁴ஷ்டா²நம் தஸ்ய ஶக்தி: ஸஹகாரித்வாத் । ஸா சேஶ்வரமாஶ்ரயதே விஷயீகரோதீதி ஈஶ்வராஶ்ரயா । தஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வே உபாதி⁴பூ⁴தாவச்சே²தி³கா, ஶுக்தேரிவ தத்³விஷயமஜ்ஞாநம் । அவிகார இதி ச்சே²த³:, தஸ்மாத்³வாசஸ்பதிமதம் பா⁴ஷ்யவிருத்³த⁴மிதி கைஶ்சித³யுக்தமுக்தம் । கிம்ச — அஜ்ஞத்வப்⁴ராந்ததாதோ³ஷாத³ரக்ஷத்பரமேஶ்வரம் । ஏதத்³பா⁴ஷ்யார்த²தத்த்வஜ்ஞோ வாசஸ்பதிரகா³த⁴தீ⁴:॥ ப்ரதா⁴நஸ்யாக³மிகத்வே ப்ரக்ருதிவிகார ஸாரூப்யாதி³ ப³ஹு ஸமஞ்ஜஸம் ஸ்யாதி³த்யர்த²: । அஸமஞ்ஜஸமிதி பாடே² சேதநஸ்ய ஜக³து³பாதா³நத்வாதி³ அஸமம்ஜஸம் ஸ்யாதி³த்யர்த²:॥22॥ ரூபோபந்யாஸாச்ச । நேதராவித்யநுஷங்க³: । பா⁴ஷ்யே — அத்³ருஶ்யத்வாதி³த⁴ர்மகஸ்ய ந விக்³ரஹ இத்யாக்ஷேப: । ஸர்வாத்மத்வவிவக்ஷயேதி ஸமாதா⁴நம் ।

ஜாயமாநஸந்நிதி⁴லக்ஷணஸ்தா²நஸ்ய ப்ரகரணேந பா³த⁴மாஶங்க்ய விக்³ரஹவத்த்வலிங்கே³ந ப்ரகரணபா³த⁴மாஹ —

நேதி ।

ஈஶ்வரஸ்யாபி ஹிரண்யஶ்மஶ்ருத்வாதி³வத்³ மூர்தா⁴தி³ஸம்ப⁴வ இதி கஶ்சித் । தந்ந ; அபாணிபாத³மிதி நிர்விஶேஷஸ்ய ஜ்ஞேயத்வேந ப்ரக்ரமாத்³தி⁴ரண்மயஸ்யோபாஸ்யத்வேந விக்³ரஹாத்³யவிரோதா⁴த் । ப்ராக்ருதபாண்யாதி³நிஷேத⁴ ஏஷ இதி சேந்ந; ப்ரத²மஸ்ய சரமேணாஸம்கோசாதி³தி ।

லிங்க³ம் ஸார்வாத்ம்யபரம் ந ஶரீராதி³மத்வபரமித்யாஶங்க்ய ததா² ஸதி மூர்தா⁴தி³ப³ஹுஶ்ருதீநாம் பா³த⁴: ஸ்யாத், தாஸ்து ப்ரகரணாத்³ப³லீயஸ்ய இத்யாஹ —

ந சைதாவதேதி ।

ப்ரகரணமாத்ரேணேத்யர்த²: । ஏவம்ச ஹ்ருத³யம் விஶ்வமஸ்ய ஏஷ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மேதி சாத்ரத்யே ஸர்வநாமநீ ஸந்நிஹிததரம் விக்³ரஹவந்தம் க்³ருஹ்ணீதோ ந பூ⁴தயோநிமிதி ।

லிங்க³நிருத்³தே⁴ ப்ரகரணே ஸந்நிதி⁴ர்விஜயதே இத்யாஹ —

ஸித்³தே⁴ சேதி ।

புருஷ ஏவேத³மித்யாதி³ஸர்வரூபத்வோபந்யாஸோ(அ)பி த்³யுமூர்தா⁴தி³கஸ்யைவாஸ்து தஸ்ய ஸந்நிஹிததரத்வாத³த ஆஹ —

ப்ரகரணாதி³தி ।

ஸந்நிதே⁴: ப்ரகரணஸ்ய ப³லீயஸ்த்வாத்பூர்வவத்³பா³த⁴கலிங்கா³பா⁴வாச்சேத்யர்த²:॥ ஊர்ணநாபி⁴ர்லூதாகீடஸ்தந்தூந் ஸ்ருஜதே ஸம்ஹரதி ச । ஸதோ ஜீவத: । யேந ஜ்ஞாநேந அக்ஷரம் புருஷம் வேத³ தாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாமுபஸந்நாய ப்ரோவாச ப்ரப்³ரூயாத் । ஸர்வவித்³யாவேத்³யவஸ்த்வதி⁴ஷ்டா²நவிஷயத்வாத்ஸர்வவித்³யாப்ரதிஷ்டா² । கர்மநிர்மிதாந்பரீக்ஷ்ய ப்³ராஹ்மணோ நிர்வேத³மாயாத்குர்யாதி³த்யர்த²: । க³ச்சே²தி³தி வாக்யஶேஷாத்³வைராக்³யஹேதுமாஹ — இஹ ஸம்ஸாரே(அ)க்ருதோ லோகோ நாஸ்தி, கிம் க்ருதேந கர்மணேத்யத்⁴யாஹார: । அதோ(அ)க்ருதஜ்ஞாநார்த²ம் தி³வி ஸ்வாத்மநி ப்ரகாஶரூபே ப⁴வோ தி³வ்யோ பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரஸஹித: ஸர்வாத்மேதி யாவத் । க்ரியாவிஜ்ஞாநஶக்திமந்மந: ப்ராணரஹித: । பா³ஹ்யேந்த்³ரியநிஷேதோ⁴(அ)ப்யுபலக்ஷித: । அத ஏவ ஶுப்⁴ர ஶுத்³த⁴:; அக்³நித்³யௌ:, அஸௌ வாவ லோகோ கௌ³தமாக்³நிரிதி ஶ்ருதே:, ஸ மூர்தா⁴ அஸ்யேதி ஸர்வத்ர ஸம்ப³ந்த⁴: । யஸ்யேத்யர்தே² அஸ்யஶப்³த³: । விவ்ருதா உத்³கா⁴டிதா: ப்ரஸித்³தா⁴: வேதா³: யஸ்ய, வாக் வாயுர்யஸ்ய, ப்ராண: விஶ்வம் யஸ்ய, ஹ்ருத³யம் மநஸ்தந்மநஸா ஸ்ருஷ்டத்வாத்³ விஶ்வஸ்ய, பாத³ரூபேண ப்ருதி²வீ யஸ்ய ஜாதா, ஏஷ ஸர்வபூ⁴தக³தப்ராணாநாம் ஸமஷ்டிதயா ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா । ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே இத்யநுஷங்க³: । தஸ்மாத்பரமாத்மநோ(அ)க்³நிர்த்³யுலோகோ ஜாயதே யஸ்ய ஸூர்ய: ஸமித⁴:; அஸௌ வாவ லோகோ(அ)க்³நிஸ்தஸ்யாதி³த்ய ஏவ ஸமிதி³தி ஶ்ருதே: । ஸ த³தா⁴ர த³தா⁴ர । கஸ்மை ப்³ரஹ்மணே॥ இதி ஷஷ்ட²மத்³ருஶ்யத்வாதி⁴கரணம்॥

வைஶ்வாநராதி⁴கரணவிஷயா:

வைஶ்வாநர: ஸாதா⁴ரணஶப்³த³விஶேஷாத்॥24॥ அத்ர வைஶ்வாநர: கிமநாத்மா, கிம் வா ஆத்மா, அநாத்மத்வே ஜாட²ரோ(அ)ந்யோ வா, ஆத்மத்வே(அ)பி ஜீவ: பரோ வேதி ஸம்தே³ஹ: । ஸார்வாத்ம்யரூபோபந்யாஸாத³க்ஷரம்  ப்³ரஹ்ம வர்ணிதம் । ஜாட²ராதா³வநைகாந்த்யஶங்கா தஸ்ய நிரஸ்யதே॥ கோ ந ஆத்மேத்யுதா³ஹரணபா⁴ஷ்யம் சா²ந்தோ³க்³யாக்²யாயிகார்தா²நுஸந்தா⁴நேந வ்யாசஷ்டே —

ப்ராசீநஶாலேத்யாதி³நா ।

உத்³தா³லகோ(அ)ப்யுபலக்ஷ்யதே । ஜந இதி ருஷிநாமைவ ।

ஆத்மேத்யுக்தே இதி ।

ப்³ரஹ்மேத்யுக்தே தத்பரோக்ஷ்யநிவ்ருத்த்யர்த²மாத்மபத³மித்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । இக் ஸ்மரண இத்யஸ்ய ரூபமத்⁴யேஷீதி ।

த்³யுஸூர்யேத்யாதி³பா⁴ஷ்யமாதா³ய வ்யாசஷ்டே —

வைஶ்வாநரஸ்யேத்யாதி³நா ।

ஸுதேஜஸ்த்வகு³ணா த்³யௌர்வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தா⁴ விஶ்வரூபத்வகு³ண: ஸூர்ய:; ஏஷ ஶுக்ல ஏஷ நீல இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ஸ வைஶ்வாநரஸ்ய  சக்ஷு: । ப்ருத²க்³க³திமத்த்வகு³ணோ வாயு: ப்ராண: । ப³ஹுலத்வகு³ண ஆகாஶோ தே³ஹமத்⁴யம் । ரயிர்த⁴நம் । தத்³கு³ணா ஆபோ வஸ்திஸ்த²ம் உத³கம் ; தத்ர ப்ருதி²வ்யாம் வைஶ்வாநரஸ்ய ப்ரதிஷ்டா²நாத் । மூர்தா⁴பாதாதி³தூ³ஷணைருபாஸநாநாம் நிந்த³யேதி । மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யதி³த்யாதி³நைகைகோபாஸநநிந்த³யா தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யேத்யாதி³நா வைஶ்வாநரஸ்ய த்³யுலோகாத³யோ மூர்தா⁴த³ய இதி கத²நேநாவயவிந: ஸமஸ்தபா⁴வமுபதி³ஶ்யேத்யர்த²: । உபாஸக ஏவ வைஶ்வாநரோ(அ)ஹமிதி மந்யத இதி — வைஶ்வாநரஸ்ய போ⁴க்த்ருரித்யுக்தம் । ஹ்ருத³யாத்³தி⁴ மந: ப்ரணீதமிவ ।

இத: ப்ரணயநாவதி⁴த்வாத்³ ஹ்ருத³யம் கா³ர்ஹபத்ய:, அதஏவ தத³நந்தரத்வாந்மநோ(அ)ந்வாஹார்யபசந இத்யாஹ —

ஹ்ருத³யாநந்தரமிதி॥24॥

பூர்வபக்ஷமாக்ஷிபதி —

நந்வித்யாதி³நா ।

நிஶ்சிதார்த²ச்சா²ந்தோ³க்³யவாக்யேந ததே³கார்த²ம் வாஜஸநேயிவாக்யம் நிர்ணீயதே, ந விபர்யய இத்யத்ர ந்யாயமாஹ —

நிஶ்சிதார்தே²ந ஹீதி ।

யதா² ஹி தம் சதுர்தா⁴ க்ருத்வா ப³ர்ஹிஷத³ம் கரோதீதி புரோடா³ஶமாத்ரசதுர்தா⁴கரணவாக்யமேகார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴நா ஶாகா²ந்தரீயேணாக்³நேயம் சதுர்தா⁴ கரோதீதி விஶேஷவிஷயத்வேந நிஶ்சிதார்தே²நாக்³நேய ஏவ புரோடா³ஶோ வ்யவஸ்தா²ப்யதே, ஏவமத்ராபீத்யர்த²: ।

அத² த³ர்ஶபூர்ணமாஸகர்மண: ஶாகா²பே⁴தே³(அ) ப்யபே⁴தா³த்தத்ர ததா², தர்ஹ்யத்ராபி ஸமமித்யாஹ —

கர்மவதி³தி ।

ந கேவலமுபக்ரமாத்³ப்³ரஹ்மநிர்ணய:, உபஸம்ஹாராத³பீத்யாஹ —

ந ச த்³யுமூர்த⁴த்வாதி³கமித்யாதி³நா ।

ப்ரதீகோபதே³ஶமுபாத்⁴யவச்சி²ந்நஸ்யோபாஸ்த்யுபதே³ஶம் ச ப்ரபஞ்சயதி —

ததா²சேதி ।

பஞ்சபாதீ³க்ருதஸ்து வாஜஸநேயிவாக்யஸ்யாப்யாத்மோபக்ரமத்வலாபே⁴ கிம் ஶாகா²ந்தராலோசநயேதி பஶ்யந்த: புருஷமநூத்³ய வைஶ்வாநரத்வம் விதே⁴யமிதி வ்யாசக்ஷதே, தத்³தூ³ஷயதி —

அத ஏவேதி ।

யத ஏவாந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வேந ஸஹ ஸமுச்சய: ஸூத்ரக³தாபிஶப்³தா³ர்தோ²(அ)த ஏவாந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வவத்புருஷத்வமபி வைஶ்வாநரமுத்³தி³ஶ்ய விதே⁴யம் ந விபர்யய இத்யர்த²: ।

யதி³ புருஷமநூத்³ய வைஶ்வாநரோ விதீ⁴யதே, ததா³ புருஷஸ்ய த்³ருஷ்ட்யாஶ்ரயத்வம் ஸ்யாதி³த்யாஹ —

ததா²ஸதீதி ।

கிமதஸ்தத்ராஹ —

ஏவமிதி ।

ந கேவலம் ஸூத்ரவிரோதோ⁴(அ)பி து பா⁴ஷ்யவிரோதோ⁴(அ)பீத்யர்த²: । ஸ யோ ஹைதமிதி வாக்யே ப்ரத²மநிர்தி³ஷ்டாக்³ந்யுத்³தே³ஶேந புருஷத்வவேத³நம் ஸ ஏஷோ(அ)க்³நிரிதி வாக்யஸ்யார்த²த்வேநாநூத்³யதே । ததா² ச தஸ்யாயமேவார்த²: ஸ்தி²த இதி ஶ்ருதிவிரோத⁴ இத்யர்த²: ।

புருஷஸ்ய விதே⁴யத்வே யச்ச²ப்³தா³யோக³மாஶங்க்யாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

பஞ்சபாத்³யாம் து ஜாட²ரே ஈஶ்வரத்³ருஷ்டிபக்ஷமுக்த்வா யோகா³த³க்³நிவைஶ்வாநரஶப்³த³யோரீஶ்வரே வ்ருத்திரிதி பக்ஷாந்தரம் வக்துமயம் உத்³தே³ஶ்யவிதே⁴யபா⁴வவ்யத்யய ஆஶ்ரித இதி சிந்த்யமித³ம் தூ³ஷணமிதி॥24॥25॥26॥27॥

மூர்தா⁴தி³சிபு³காந்தாவயவேஷு ஸம்பாதி³தஸ்ய கத²ம் புருஷவித⁴த்வம்? தேஷாம் புருஷைகதே³ஶத்வாதி³த்யாஶங்க்ய வைஶ்வாநரபுருஷஸ்ய பாதா³தி³மூர்தா⁴ந்தாவயவாநாமேஷு ஸம்பாத³நாத்புருஷஸாத்³ருஶ்யமித்யாஹ —

அத்ராவயவஸம்பத்த்யேதி ।

மூர்த⁴சிபு³காந்தராலஸ்த²ஸ்ய புருஷாவயவஸ்த²த்வாத்கத²ம் புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வமித்யாஶங்க்யாஹ —

கார்யகரணேதி ।

கார்யகரணஸமுதா³ய ஏவ புருஷஸ்தஸ்யாவயவா மூர்தா⁴தி³சிபு³காந்தாஸ்தேஷ்வந்த:ப்ரதிஷ்டா²நாத்புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் ।

அத்ர ஹேது: —

ஸமுதா³யேதி ।

அவயவிந்யவயவஸ்யாந்தர்பா⁴வாத³வயவஸ்தோ²ப்யவயவ்யாஶ்ரித:, க்³ருஹஸ்த² இவ க்³ராமஸ்த² இத்யர்த²: ।

நநு — அவயவாஶ்ரிதஸ்யாவயவ்யாஶ்ரிதத்வவ்யபதே³ஶே த்³ருஷ்டாந்தோ வக்தவ்யோ பா⁴ஷ்யகாரஸ்த்வவயவஸ்யாவயவிநிஷ்ட²தாவ்யபதே³ஶமுதா³ஹரதி, ததோ ந நித³ர்ஶநதேத்யாஶங்க்யாஹ —

அத்ரைவேதி ।

ஶாகா²தீ³நாம் ஸமுதா³யே ப்ரதிஷ்டி²தா ஶாகா² ஸமுதா³யமத்⁴யபாதிநீ ப⁴வேத், தாவதே³ஷாம் ச மூர்தா⁴தி³சிபு³காந்தாவயவாநாம் கார்யகரணஸமுதா³யாந்தர்பா⁴வே நித³ர்ஶநம் । அவயவஸ்த²ஸ்ய து வைஶ்வாநரஸ்யாவயவிபுருஷாந்த:ஸ்த²த்வமர்தா²தே³வ ஸித்³த்⁴யதீத்யர்த²: । விஶ்வேஷாம் வா(அ)யம் நரோ நேதா காரணம்॥28॥29॥30॥31॥

பா⁴ஷ்யே —

வரணாநாஸீதி ।

நிருப்யேதி ।

இமாமேவ ப்ரஸித்³தா⁴ம் ப்⁴ரூஸஹிதாம் நாஸிகாம் வாரயதி நாஶ்யதீதி வரணாஸஹிதா நாஶீதி நிருச்யேத்யர்த²: ।

வரணாஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

ப்⁴ரூரிதி॥32॥

அத்ரி: கில யாஜ்ஞவல்க்யம் பப்ரச்ச² ய ஏஷோ(அ)நந்தோ(அ)வ்யக்த ஆத்மா தம் கத²ம் விஜாநீயாமிதி । ப்ரத்யுவாசேதர: ஸோ(அ)விமுக்தே ப்ரதிஷ்டி²த இதி ।

அவிமுக்தஸ்ய ஸ்தா²நபூ⁴தா கா வை வரணா கா ச நாஶீதி ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரத்யுக்தி: ஸர்வாநிந்த்³ரியக்ருதாந்தோ³ஷாந்வாரயதி —

தேந வரணேதி ।

ஸர்வாநிந்த்³ரியக்ருதாந்பாப்மநோ நாஶயதி இதி நாஶீதி । நியம்ய ஜீவாதி⁴ஷ்டா²நத்வத்³வாரேண நியந்துரீஶ்வரஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வாந்நாஸாப்⁴ருவோ: பாப்மவாகரத்வாத்³யுபபத்தி: । நாஸாப்⁴ருவோர்மத்⁴யே(அ)பி ஸ்தா²நவிஶேஷஜிஜ்ஞாஸயா ப்ரஶ்ந: கதமச்சேதி ।

ப்⁴ரூமத்⁴யமாஹேதரோ ப்⁴ருவோரிதி ।

ப்ராணஸ்ய நாஸிக்யஸ்ய । ஸ ச ஸம்தி⁴ர்த்³யுலோகஸ்ய ஸ்வர்க³ஸ்ய பரஸ்ய ச ப்³ரஹ்மலோகஸ்ய ஸம்தி⁴த்வேநோபாஸ்ய:॥ கேசித்து — உபாஸநாபு³த்³தி⁴ர்வாரகத்வேந நாஶகத்வேந ச வரணா நாஶீ । ஸா ஹி ப்ரக்ருதா, ந ப்⁴ரூ:, ப்⁴ருவோரிதி த்³விவசநேந வக்ஷ்யமாணாயா ஏகவசநாயோகா³ச்ச । அத: ஶ்ருத்யநபி⁴ஜ்ஞோ வாசஸ்பதி: — இதி வத³ந்தி । தந்ந; அத்ர ஹ்யுபாஸநா ஸ்வஶப்³தே³ந ந ப்ரக்ருதா । தம் கத²ம் விஜாதீயாமித்யுபஸர்ஜநம் விஜ்ஞாநம் ப்ரக்ருதமபி ந ஸ்த்ரீலிங்க³நிர்தே³ஶார்ஹம் । தத: ஶப்³தோ³பாத்தப்⁴ரூப்ராதிபதி³கர்த²ம் வக்தி வரணாஶப்³த³ இதி ஶ்ருத்யர்த²ஜ்ஞோ வாசஸ்பதிரேவ । வைஶ்வாநரமஹ்ணாம் கேதும் ஸூர்யம், வைஶ்வாநரஸ்ய ஶோப⁴நமதௌ விஷயா ப⁴வேம । ஸ ச கம் ஸுக²ம் । அபி⁴முகா² ஶ்ரீஶ்ச । யோ பா⁴நுரூபேண ரோத³ஸீ த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ அந்தரிக்ஷம் சாததாந வ்யாப்தவாந் ।

ரோத³ஸீ ஏவ த³ர்ஶயதி —

இமாம் ப்ருதி²வீம் த்³யாமிதி ।

ப்ராதே³ஶமாத்ரமிவ । தே³வா: ஸூர்யாத³ய: । அபி⁴ஸம்பந்நா: ப்ராப்தா உபாஸநயா யதா³ தே ஸுவிதி³தா ப⁴வந்தி । அஹம் கைகேயராஜோ யுஷ்மப்⁴யம் ஔபமந்யவாதி³ப்⁴ய: ஏதாந் தே³வாஸ்ததா² வக்ஷ்யாமி யதா² ப்ராதே³ஶமாத்ரமேவாபி⁴ஸம்பாத³யிஷ்யாமி । அதோ⁴லோகாநதீத்ய ஸ்தி²தா(அ)திஷ்டா² த்³யௌர்மூர்த்⁴ந்யாத்⁴யாத்மமாரோப்யா, ஏவம் ஸுதேஜஸ்த்வாதி³கு³ணவந்தோ வைஶ்வாநராவயவா ஆதி³த்யாத³யஶ்சக்ஷுராதி³ஷ்வாரோப்யா:॥ இதி ஸப்தமம் வைஶ்வாநராதி⁴கரணம்॥ இதி ஶ்ரீமத³நுப⁴வாநந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யபரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகப⁴க³வத³மலாநந்த³க்ருதே வேதா³ந்தகல்பதரௌ ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீய: பாத³:॥

த்³யுப்⁴வாத்³யதி⁴கரணவிஷயா:

அத² வேதா³ந்தகல்பதரௌ ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய த்ருதீய: பாத³:। த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ஸ்வஶப்³தா³த்॥1॥ நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மலிங்க³நிரூபணம் பாதா³ர்த²மாஹ –

இஹேதி ।

ஆத்³யாதி⁴கரணமவதாரயதி –

தத்ரேதி ।

ஆயதநத்வஸாதா⁴ரணத⁴ர்மாத் ஸம்தே³ஹே பூர்வபக்ஷம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி –

பாரவத்த்வேநேதி ।

அம்ருதம் யத்³ப்³ரஹ்ம தத்³ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் கர்ஹிசித் கதா³சித³பி ந யுக்தம்।

ஆயதநஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வபா⁴வே ஹேதுமாஹ –

பாரவத்த்வேநேதி ।

ஸேதுத்வஸ்ய பாரவத்த்வேந வ்யாப்தே: ப்³ரஹ்மணஶ்சாபரத்வாதி³த்யர்த²:।

அம்ருதத்வாபா⁴வே ஹேதுமாஹ –

பே⁴த³ இதி ।

பே⁴தே³ ஹி ஸதி ஸம்ப³ந்தா⁴ர்தா² ஷஷ்டீ² ப்ரயுஜ்யதே, ப்³ரஹ்ம சாம்ருதமிதி நாம்ருதஸ்யேதி ஷஷ்டீ² யுக்தேத்யர்த²:। பாரம் பரகூலம்। அவாரம் அர்வாக்கூலம்।

நநு ஷிஞோ ப³ந்த⁴நார்தா²த் ஸேதுஶப்³த³வ்யுத்பத்தேர்ஜந்மர்யாதா³யா ப³ந்த⁴ரி ப்³ரஹ்மணி ப்ரயோக³: கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

நத்விதி ।

யத்ர தா³ருணி ச்சி²த்³ரிதே நிக்³ராஹ்யாணாம் பாத³ப்ரோதநம் தத் ஹடி³:। நிக³ட³: ஶ்ருங்க²லா।

நநு அம்ருதமபி ப்³ரஹ்ம அம்ருதாந்தரஸம்ப³ந்தி⁴, நேத்யாஹ –

ந ச ப்³ரஹ்மண இதி ।

அதோ(அ)ந்யதா³ர்தமிதி ஶ்ருதேரித்யர்த²:। புருஷம் ப்ரதி யாவத்தாதா³த்ம்யம் தாவத³க³ச்ச²த்³வஸ்துத: பரிச்சி²ந்நம் ப⁴வதி பாரவத்।

அத² த்விதி ।

ஸாக்ஷாதா³யதநத்வேந ஶ்ருத்யுக்தமிதி யோஜநா। அவ்யாக்ருதம் ஹி காரணப்³ரஹ்மோபாதி⁴த்வேந ப்ரதிபாத்³யதே ந ப்ராதா⁴ந்யேநேதி।

தஸ்ய ஹி கார்யத்வேநேதி ।

தே³ஹாத்³யவச்சி²ந்நரூபேணேத்யர்த²:।

தா⁴ரணாத்³வேதி ।

அஸ்ய த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநஸ்யாஸ்ய வா தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய யதா²க்ரமமம்ருதத்வஸ்ய தா⁴ரணாத் ஸாத⁴நாத்³வா ஸேதுதா। யத்³யபி ப்³ரஹ்மைவாம்ருதம்; ததா²பி தத³ஜ்ஞாதம் ந மோக்ஷ இதி ஜ்ஞாயமாநத்வத³ஶாமபி⁴ப்ரேத்ய தா⁴ரயித்ருத்வம்। அத ஏவ ஷஷ்டீ²।

நந்வேவம் ரூடி⁴ர்க³தேத்யாஶங்க்ய ஸாம்யமாஹ –

பூர்வபக்ஷே(அ)பீதி ।

பாரவத்தாவர்ஜம் பாரவத்தாம் வர்ஜயித்வா।

யோக³மாத்ராதி³தி ।

ஷிஞ்தா⁴த்வர்த²யோகா³தி³த்யர்த²:॥ விதா⁴ரகத்வமேவ ஸேதுகு³ணோ(அ)பி ஸ்யாத், ததா² ச பாரவத்தயா கௌ³ணீ வ்ருத்தீ ரூட்⁴யத்யாகே³ந ப்ரவ்ருத்தா யோகா³த் ப³லிநீதி ச ந ஶங்க்யமிதி।

அம்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஹேத்வபா⁴வாத் ஸாத⁴நத்வம் ஜ்ஞாநஸ்யாயுக்தம் இத்யாஶங்க்ய அவித்³யாநிவ்ருத்தி: அம்ருதத்வஶப்³தா³ர்த² இத்யாஹ –

அம்ருதஶப்³த³ஶ்சேதி ।

த்³வயோரேகஸ்ய ச ஸம்க்²யேயாநாமுபாதா³நே தேஷாம் ப³ஹுத்வாத்³ த்³வ்யேகேஷ்விதி ஸ்யாத்। நாநார்த²ஸாதா⁴ரண்யேந ஸக்ருது³ச்சாரணமிஹ தந்த்ரம், ஏவம் சாவ்ருத்திலக்ஷணவாக்யபே⁴தோ³ வ்யுத³ஸ்த:। அஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸ்வீயா: ஶப்³தா³ ஏதே இத்யர்த²:।

தத்ர த்வாயதநவத்³பா⁴வஶ்ரவணாதி³தி பா⁴ஷ்யம் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே ஸித்³தே⁴ தஸ்ய ஸவிஶேஷத்வநிராஸார்த²ம்; தத்ப்ரதா⁴நவாத³நிராஸாநுபயோகி³த்வாத் ப்ரக்ருதாஸங்க³தம் இத்யாஶங்க்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴பூர்வபக்ஷநிராஸார்த²த்வேந ப்ரக்ருதேந ஸங்க³மயதி –

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

அப்ரதா⁴நம் ஜ்ஞாநம் ந ஸர்வநாமபராமர்ஶார்ஹமிதி கஶ்சித், தம் ப்ரத்யாஹ –

ந சேதி ।

யத்து - கேநசிது³க்தம், ‘தம் ஜாநதே²தி ஜ்ஞேயம் ப்ரத்யுபஸர்ஜநம் ஜ்ஞாநமேஷ இதி பும்ல்லிங்க³நிர்தே³ஶாநர்ஹம் ச’ – இதி, தந்ந; ஸத்யபி ஜ்ஞேயப்ராதா⁴ந்யநிர்தே³ஶே ஜ்ஞாநஸ்ய ப²லஸாத⁴நத்வேந கு³ணகர்மத்வாபா⁴வாத் ப்ராதா⁴ந்யாத்।

பும்ல்லிங்க³ம் து விதே⁴யஸாபேக்ஷமிதி ந கிம்சிதே³தத்। ‘‘தப்தே பயஸி த³த்⁴யாநயதி ஸா வைஶ்வதே³வ்யாமிக்ஷா’’ இத்யாதௌ³ ஶப்³த³தோ(அ)ப்ரதா⁴நஸ்யாபி பய-ஆதே³: ஸர்வநாமநிர்தே³ஶாத், அநியதம் ஸர்வநாம்ந: ப்ரதா⁴நபராமர்ஶித்வம் இத்யாஹ –

ந சேதி॥ 1॥

அவித்³யாராக³த்³வேஷாதீ³தி பா⁴ஷ்யே ஆதி³க்³ரஹணேந ப்ராங்நிர்தி³ஷ்டப⁴யமோஹாவுக்தௌ।

ஏதே(அ)வித்³யாத³ய: ஶ்ருதௌ ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶப்³தா³ர்த² இத்யாஹ –

ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶ்சேதி ।

அஜ்ஞாநஸ்யாவித்³யாஶப்³தே³ந நிர்தி³ஷ்டத்வாத், மோஹஶ்ச விஷாத³:, ஶோக இதி ச விஷாத³வ்யாக்²யா।

பராவர இதி ஶ்ருதிபத³ம் வ்யாசஷ்டே –

பரமிதி ।

பா⁴ஷ்யே ஸூத்ரோபாத்தம் உக்தபத³வ்யாக்²யாநாய ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²:’ இதி மந்த்ரமுதா³ஹ்ருத்ய ஜ்ஞாநாத³ஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ப்³ரஹ்மண: ப்ராப்யத்வம், உபஸ்ருப்யபதா³ர்த²ம் இதி ச வக்தும் ‘‘ததா² வித்³வாநிதி’’ மந்த்ர உதா³ஹ்ருத: ததஶ்ச உத்தரமந்த்ரே வித்³வாநிதி அபி⁴தா⁴ஸ்யமாநம் ஜ்ஞாநம் பூர்வமந்த்ரே பி⁴த்³யத இத்யாதி³கர்மஸம்யோகே³ நிமித்தார்த²யா த்³ருஷ்டே இதி ஸப்தம்யா நிர்தி³ஷ்டம்। நிஷ்டா² ச பா⁴வே।

த³ர்ஶநார்த²ஶ்சாவித்³யாதே³: பரோக்ஷஜ்ஞாநாத் ஶிதி²லீபா⁴வோ பி⁴த்³யத இத்யாதி³நோக்த இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணீதி ।

உத்தரமந்த்ரஸ்த²நாமரூபஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

நாமேதி॥2॥

யத்து - கஶ்சிதா³ஹ - ஸூத்ரேணா(அ)நிரஸ்தத்வாத் ந வாய்வாதி³பூர்வபக்ஷ இதி, தத்ராஹ –

நாவ்யாக்ருதமித்யபீதி ।

ஸாதா⁴ரணஹேதுநிர்தே³ஶாத்³ அவ்யாக்ருதவாதா³த்³யபி பூர்வபக்ஷத்வேந ஸூசிதமித்யர்த²:॥3॥4॥5॥6॥ ந சோபாதி⁴பரிச்சி²ந்நஸ்யேதி பா⁴ஷ்யே சகாரப்ரயோகா³த் ஸௌத்ரசஶப்³த³வ்யாக்²யாத்வப்⁴ரமமபாகரோதி –

ந சேதி ।

ஜீவாத்மைவ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநமிதி ந வாச்யமித்யந்வய:।

ஜீவாத்மாதி⁴க³மயேதி ।

ப்ரஸித்³த⁴ம் ஜீவஸ்வரூபமநூத்³யாஜ்ஞஸ்ய பாரமார்தி²கஸ்வரூபாதி⁴க³மாயேத்யர்த²:। ப்ரகரணே ந படி²தமிதி க்ருத்வாசிந்தா ந யுக்தா; ப்ரகரணாதி³தி ஸூத்ராதி³தி கேநசித³யுக்தமுக்தம்; க்ருத்வாசிந்தா உத்³தா⁴டநார்த²த்வாத் ஸூத்ரஸ்ய। இத³ம் விஶ்வம் புருஷ ஏவ யஸ்மிந் ப்ருதி²வ்யாதி³ - ஓதம் ஸமாஶ்ரிதம் கிம் ததி³தி, அத ஆஹ - கர்ம - அக்³நிஹோத்ராதி³। தபோ ஜ்ஞாநம், அர்தா²த் தத்ப²லம் ச। ஸ ச புருஷ: பராம்ருதம் ப்³ரஹ்ம॥7॥

இதி ப்ரத²மம் த்³யுப்⁴வாத்³யதி⁴கரணம்॥

பூ⁴மாதி⁴கரணவிஷயா:

வாக்ப்ரேரகத்வாத் வாசோ மநோ பூ⁴ய:। குர்யாமிதி நிஶ்சயஸ்ய மநஸ: கர்தவ்யாதி³விவேக: ஸம்கல்ப: காரணம்। தஸ்ய சாதீதாதி³விஷயஸாத்⁴யப்ரயோஜநஜ்ஞாநம் சித்தம்। தஸ்மாத³பி லோகிகவிஷயாத் ஶாஸ்த்ரீயதே³வதாத்³யைகாக்³ர்யம் த்⁴யாநம் ப²லதோ பூ⁴ய:। த்⁴யாநஸ்ய விஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரீயம் காரணம் தஸ்ய மநோக³தம் ப³லம் ப்ரதிபா⁴நஸாமர்த்²யம் காரணம்। தஸ்யாத்³யமாநமந்நம்। தஸ்யாப:। ஏவமாகாஶபர்யந்தம் ஜ்ஞேயம்। ஆகாஶஸ்ய போ⁴க்³யத்வே ஸ்மர: ஸ்மரணம்। தஸ்யாஶா தயா ஹீஷ்டம் தாத்பர்யேண ஸ்மரதி। ப்ராணோ நாமாத்³யாஶாந்தஸர்வஹேதுதயா பூ⁴யாந் இத்யுத்தரபூ⁴யஸ்த்வம் த்³ரஷ்டவ்யம்। ப⁴வது ப்ராணே ப்ரஶ்நப்ரத்யுக்திபர்யவஸாநம்; ததா²பி ந தஸ்ய பூ⁴மத்வஶங்கா, ஏஷ த்விதி துஶப்³தே³ந க்³ரந்த²ம் விச்சி²த்³ய பூ⁴மோபதே³ஶாதி³த்யாஶங்க்ய விஷயப்ரத³ர்ஶநாவஸர ஏவ ஸம்ஶயோபயோகி³தயா பூர்வபக்ஷஸம்பா⁴வநமாஹ –

ப்ராணஸ்யேதி ।

ஸர்வாத்மத்வலிங்கா³த் ப்ராண ஏவ பூ⁴மா, துஶப்³த³ஸ்து ஸத்யப்ராணவேதி³ந ஏவ நாமாத்³யதிவாதி³த்வாத் விஶேஷார்த² இதி ஸம்ப⁴வ: பூர்வபக்ஷஸ்யேத்யர்த²:॥ ப்ராணஸ்ய பூ⁴மத்வே லிங்கா³ந்தரமாஹ –

அப்ருஷ்ட ஏவேதி ।

யதி³ ப்ராணாத³ந்யோ பூ⁴மா, தர்ஹி ப்ராக்³வத்ப்ரஶ்நேந பா⁴வ்யமித்யர்த²:।

பூ⁴மஶப்³த³ஸ்ய நிஷ்க்ருஷ்டப³ஹுத்வவசநத்வாத் கிம் ப்ராணோ பூ⁴மேதி பா⁴ஷ்யே ஸாமாநாதி⁴கரண்யாயோக³மாஶங்க்ய ஆஹ –

பா⁴வப⁴வித்ரோரிதி ।

பா⁴ஷ்யகாரேண ப்ராணஸந்நிதி⁴ராத்மப்ரகரணம் ச ஸம்ஶயபீ³ஜமுக்தமயுக்தம், ப்ரப³லது³ர்ப³லாப்⁴யாம் ஸம்ஶயாயோகா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஸம்ஶயஸ்யேதி ।

இத³ம் ஹி விஶுத்³த⁴விஜ்ஞாநேந பா⁴ஷ்யக்ருதோக்தம் அதோ யதா²ஶ்ருதாலோசிபி⁴: நாவஜ்ஞேயம்। உபபத்திம் த்வநந்தரமேவ வக்ஷ்யாம இதி பா⁴வ:।

பூர்வபக்ஷமாஹ –

ஏதஸ்மிந்நிதி ।

யோ வை பூ⁴மேத்யுக்தோ பூ⁴மா, ந ப்ராணாத³ந்ய:, அஸ்தி ப⁴க³வ ஆஶாயா பூ⁴ய இதி ப்ரஶ்நாதிரிக்தப்ரஶ்நாவிஷயத்வே ஸதி ஏதத்³க்³ரந்த²ஸ்த²பூ⁴மரூபத்வாத், ஆஶாபேக்ஷப்ராணபூ⁴மவத் இத்யநுமாநம் ஸூசிதம்। ஆர்திமாத்ரஸ்ய உத்³தே³ஶ்யத்வா(அ)பர்யஸாநாத் ஹவிஷா விஶேஷணம் ஸஹாமஹே, பர்யவஸிதஸ்ய ஹி உத்³தே³ஶ்யஸ்ய விஶேஷணம் வாக்யபே⁴தௌ³ அஹம்க்³ரஹஸ்யேவ ஏகத்வமிதி ஶப³ரஸ்வாமிந ஆஹு:।

ஸம்ஶயபீ³ஜோபபத்திமநந்தரமேவ வக்ஷ்யாம இத்யவாதி³ஷ்ம, தாமிதா³நீமாஹ –

ந சாத்மந இத்யாதி³நா॥

நிர்ணோதார்த²ப்ரதீகவிஷயோத்தரவஶாத் ப்ரஶ்நோ(அ)பி ப்ரதீகபர:, ஆத்மஶப்³த³ஶ்ச நாமாதி³ஷு ஆரோப்யமாணப்³ரஹ்மவிஷய:।

ப்ரஶ்நஸ்ய ஆரோப்யாவிஷயத்வே தூ³ஷணமாஹ –

அததி³தி ।

ப்ரஶ்நோ யத்³யாத்மவிஷய: ஸ்யாத் தத³ உத்தரஸ்ய ப்ரதீகவிஷயஸ்ய அதத்³விஷயத்வம் அப்ருஷ்டவிஷயத்வம் ஸ்யாத், ததா³ ச ப்ரஶ்நோத்தரயோ: வையதி⁴கரண்யமித்யர்த²:। ப்ரஶ்நஸ்யேதி யதி³ பாடோ² லப்⁴யதே ததா³ ஸுக³மமிதி॥

ததே³ததி³தி ।

ப்ரகரணாநுத்தா²நம்। ப்ரகரணமேவ ப்ராணஸந்நிதி⁴ஸமகக்ஷத்வேந ஸம்ஶயபீ³ஜம் த³ர்ஶயதா பா⁴ஷ்யகாரேண ப்ரகரணத்வமஸ்ய ந நிஶ்சிதம், ஸந்நிதி⁴மாத்ரமாத்மஶப்³த³ஸ்யேதி ஸூசிதம்। அத ஏவ பூர்வபக்ஷாவஸரே புநர்நோக்தமித்யர்த²:। பூர்வபக்ஷஸ்து ப்ராணஸ்ய ஆத்மஶப்³தா³த³பி அதிஸந்நிதா⁴நாத் உத்தி²த இத்யுக்தமபி ச பூ⁴மேதி பா⁴வ இத்யத்ர। அபி து இத்யஸ்ய நாமாத்³யதிவாதி³த்வாத் வ்யவச்சி²நத்தீதி வக்ஷ்யமாணேநாந்வய:।

ப²லிதமாஹ –

ததி³தி ।

வாக்யேந ப்ராணவ்ரதஸ்ய புநருக்தௌ ப்ரயோஜநமாஹ –

ந நாமேதி ।

ஸத்யாதி³பரம்பரயேதி பா⁴ஷ்யோக்தம் ஸத்யாதி³ த³ர்ஶயதி –

அத்ர சேதி ।

யத³வாதி³ ப்ரதீகவிஷயோ ப³ஹோர்பா⁴வ இதி விக்³ரஹே ‘ப்ருத்²வாதி³ப்⁴ய இமநிஜ்வா’ இதீமநிச்ப்ரத்யயே ப³ஹுஶப்³தோ³பரி க்ருதே ப³ஹோர்லோபோ பூ⁴ ச ப³ஹோரிதி ஸூத்ரேண ப³ஹோருத்தரேஷாமிமநாதீ³நாமிகாரஸ்ய லோபே ப³ஹோ: ஸ்தா²நே பூ⁴-ஆதே³ஶே ச பூ⁴மேதி ரூபம்। கா³ர்ஹபத்யோ ஹ வா ஏஷோ(அ)பாந இத்யாதி³நா அக்³நித்வேந நிரூபிதத்வாத் ப்ராணாக்³நய:। புரே ஶரீரே தே³வோ மந-உபாதி⁴கோ ஜீவ:। அத² ததா³ யத்ஸுக²ம் தத³ஸ்மிந் ஶரீரே ப⁴வதி ஸ வா ஏவ ஏதஸ்மிந் ஸம்ப்ரஸாதே³ ஸ்வப்ராந்தே பு³த்³தா⁴ந்தே இதி ஸ்வப்நஜாக்³ரத்³ப்⁴யாம் ஸஹ ஸுஷுப்தே ஸம்ப்ரஸாத³ஶப்³த³: படி²த:। உபக்ரமோபஸம்ஹாரயோ: ஶோகதமஸோ: அபி⁴தா⁴நாத் விஸம்வாத³ இதி ஶங்காயாம் உத்தரம் பா⁴ஷ்யம் - தம இதி ஶோகாதி³காரணமிதி॥9॥

இதி த்³விதீயம் பூ⁴மாதி⁴கரணம்॥

அக்ஷராதி⁴கரணவிஷயா:

அக்ஷரமம்ப³ராந்தத்⁴ருதே:॥10॥ அக்ஷரஶப்³த³ஸ்ய வர்ணப்³ரஹ்மணோ: ரூடி⁴நிரூடி⁴ப்⁴யாம் ஸம்ஶயே ப்ரணவஸர்வாத்ம்யம் ந கௌ³ணம் ப்ராணஸர்வாத்ம்யவதி³தி ப்ரத்யவஸ்தா²நநிரா ஸாத்ஸங்க³தி:। பூர்வபக்ஷமாஹ –

அக்ஷரஶப்³த³ இத்யாதி³நா ।

ரூப்யதே நிரூப்யதே இதி ரூபமபி⁴தே⁴யம் ஸ்வார்தே² தே⁴யப்ரத்யய:। அர்தே² ஶப்³தா³த்மகத்வாநுப⁴வோ ந தத்³க³ம்யத்வக்ருத:। தூ⁴மக³ம்யவஹ்நே: தாதா³த்ம்யாநவபா⁴ஸாதி³தி।

ஶப்³த³போ³தே⁴(அ)பி⁴த⁴யா மாநாந்தரக³ம்யார்த²போ³தே⁴ ய: ஶப்³த³போ³த⁴ஸ்தத்ரோபாயத்வப்ரயுக்தஶங்கா(அ)பி நேத்யாஹ –

அபி சேதி ।

க்³ரதி²தா: ஸம்ப³த்³தா⁴:। வித்³தா⁴: ததா³த்ம்யேந। ஶங்குநா பர்ணநாலேந। பர்ணாநி பர்ணாவயவா: ஸம்த்ருண்ணாநி வித்³தா⁴நி।

கிம் து பரமாத்மைவைதி ।

தா⁴ரயிதுமர்ஹதீத்யநுஷங்க³:।

ஸ்வரூபப்ரமாணார்த²க்ரியாபி⁴ர்பே⁴த³மாஹ –

ததா² ஹீதி ।

நநு டி³த்தோ²(அ)யமிதி நாமஸம்பே⁴தோ³(அ)நுபூ⁴யதே, தத ஆஹ –

ந ச டி³த்த² இதி ।

யத்³யர்தோ² ந ஶப்³தா³த்மா, தர்ஹி கத²மர்த²ப்ரத்யயே ஶப்³த³: ப்ரதிபா⁴தி, ந ஹி ஸ ததா³ ஸ்வேந பரேண வோச்சார்யதே(அ)த ஆஹ –

ஸம்ஜ்ஞா த்விதி ।

ஸம்ஸ்காரோத்³போ³த⁴ஸ்ய ஸம்பாத உத்பாத³ஸ்தேநாயாதா ப்ராப்தா க்³ருஹீதஸம்ப³ந்தை⁴: பும்பி⁴:।

யத்ஸம்ஜ்ஞாஸ்மரணமிதி ।

அந்யஹேதுகம் அர்தா²த்மத்வஹேதுகம்।

நநு ஸ்மர்யமாணஸம்ஜ்ஞாயா: பரோக்ஷத்வாத்தத்³விஶிஷ்டோ(அ)ர்த²: கத²ம் ப்ரத்யக்ஷ: ஸ்யாத³த ஆஹ –

ஸம்ஜ்ஞாஹீதி ।

ஸம்ஜ்ஞிந: ப்ரத்யக்ஷத்வம் ஸ்மர்யமாணா(அ)பி ஸம்ஜ்ஞா ந பா³த⁴தே।

ஸா ஹி தடஸ்தா² அர்தா²நிவிஷ்டா(அ)தோ நார்த²ஸ்வரூபாச்சா²த³நக்ஷமேதி॥ பா⁴ஸ்கரஸ்த்வஸ்தூ²லமித்யாதே³: வர்ணேஷு அப்ராப்தநிஷேத⁴த்வாநுபபத்தே: அதி⁴கரணமந்யத²யாமாஸ, தத³நூத்³ய தூ³ஷயதி –

யே த்வித்யாதி³நா ।

அம்ப³ராந்தத்⁴ருதே: ப்ரதா⁴நம் ந நிராகர்தும் ஶக்யம்; ஸாதா⁴ரணத்வாதி³த்யர்த²:। யத்து கஶ்சிதா³ஹ - பூ⁴தப⁴விஷ்யதா³த்³யாதா⁴ரத்வாத³வ்யாக்ருதமாகாஶம், ததா² ச ப்ரதா⁴நநிராக்ரியா - இதி। தந்ந; ததா² ஸத்யுத்தரஸூத்ரவையர்த்²யாத்। அத்ர ஸ ஏவாஹ ஆகாஶஶப்³த³ஸ்ய ரூடி⁴ப⁴ங்க³: ப²லம், நப⁴ ஆஶ்ரயஸ்யாவ்யாக்ருதஸ்ய ப்ரஶாஸித்ருத்வாயோகா³த³வ்யாக்ருதாஶ்ரயஸ்ய தது³பபத்தேரிதி। தச்ச ந; ஆத்மந ஆகாஶ இதி பூ⁴தாகாஶாஶ்ரயஸ்யாத்மத்வாவக³மாத்। அபி ச ப்ரதா⁴நஸ்யாபி நப⁴ ஆஶ்ரயத்வஸாதா⁴ரண்யாத் தத்³வ்யுதா³ஸாய ரூடி⁴ப⁴ங்க³ இதி வாச்யம்। தச்சாயுக்தம்; அப⁴க்³நாயாமபி ரூடௌ⁴ வாக்யஶேஷஸ்த²ப்ரஶாஸ்தேர்நிர்ணயலாபா⁴தி³தி।

ந ஹ்யவஶ்யமிதி ।

ப்ரௌட்⁴யைஷ வாத³:। ஸம்ப⁴வதி து ப்ராப்திரபி⁴தா⁴நாநுரக்தாபி⁴தே⁴யஸ்ய, தத்ப்ரக்ருதிகத்வே ப்ரக்ருதிவிகாராநந்யத்வேந ப்ரலயாவஸ்தா²வர்ணேஷு ஸ்தௌ²ல்யாதி³ப்ராப்தேரிதி॥ ப்ரபஞ்சாதி⁴ஷ்டா²நத்வமாத்ராப்⁴யுபக³மாத்³ ப்³ரஹ்மண: ப்ரஶாஸநாஶ்ரயத்வா(அ)யோகா³த்³வாசஸ்பதிமதே - ஸா ச ப்ரஶாஸநாதி³தி (வ்யா.ஸூ.அ.1.பா.3.ஸூ.11) ஸூத்ரமஸம்க³தமிதி கேசித்। தந்ந; ரஜ்ஜ்வாம் பு⁴ஜங்க³வத் ப்ரஶாஸநவ்யாபாரஸ்யாப்யாரோபாத்। ஹந்த ப்ரதா⁴நே(அ)பி தமாரோப்ய தத³பி ப்ரஶாஸித்ரு கிம் ந ஸ்யாதி³தி சேத், நைதத்; சேதநே த்³ருஷ்டஸ்ய நியந்த்ருத்வஸ்ய ஜக³தை³ஶ்வர்யரூபேண சேதந ஏவ ஸமாரோபஸம்ப⁴வாத்। ந ஹி க³ஜதுரக³பத்திவ்ருதே ராஜாமாத்யே ராஜத்வமாரோபிதமிதி குட்³யாதா³வாரோப்யதே। ஆரோபிதமபி நியந்த்ருத்வம் ப்³ரஹ்மணி முக்²யமேவ ப்ரபஞ்சஸ்தி²த்யர்த²க்ரியாகாரித்வாத³காரக³தஹ்ரஸ்வாதி³வத்। ப்ரதா⁴நே து கௌ³ணம்।

ததி³த³மாஹ –

ந ச முக்²யார்த²ஸம்ப⁴வே இதி॥12॥

இதி த்ருதீயமக்ஷராதி⁴கரணம்॥

ஈக்ஷதிகர்மாதி⁴கரணவிஷயா:

ஈக்ஷதிகர்மவ்யபதே³ஶாத்ஸ:॥13॥ அம்ப³ராவதி⁴காதா⁴ராத்ப்ரணவ: பர்யுதா³ஸி ய:। தத்³த்⁴யேயமபரம் கிம் வா பரமித்யத்ர சிந்த்யதே॥ ஏஷாம் பு³த்³தி⁴ஸந்நிதி⁴ஸம்க³தி:।

கார்யேதி ।

கார்யப்³ரஹ்ம ஹிரண்யக³ர்ப⁴ ஏவ ஜநோ ஜீவோ யஸ்மிந் ஸ ப்³ரஹ்மலோகஸ்ததா² தத்ப்ராப்தி: ப²லம் யஸ்ய த்⁴யாநஸ்ய தத்ததா² தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்த்வம் ததோ ஹேதோரபரம் ப்³ரஹ்ம த்⁴யேயமிதி க³ம்யதே।

நநு பரம் புருஷமபி⁴த்⁴யாயீத பராத் பரம் புருஷமீக்ஷத இதீக்ஷணத்⁴யாநயோ: ஏகவிஷயத்வாவக³மாத் ஈக்ஷணஸ்ய ச யதா²ர்த²த்வாத் பரமார்த² ப்³ரஹ்மைவ த்⁴யேயம், ந த்வபரமித்யத ஆஹ –

அர்த²பே⁴த³த இதி ।

த்⁴யாநஸ்ய பரவிஷயத்வாத் ஈக்ஷணஸ்ய பராத்பரோ யஸ்தத்³விஷயத்வாத் ஏகவிஷயத்வமஸித்³த⁴மித்யர்த²:।

ப்ரத²மஹேதும் வ்யாசஷ்டே –

ப்³ரஹ்ம வேதே³தி ।

அர்த²பே⁴த³த இத்யேதச்ச²ங்கோத்தரத்வேந வ்யாசஷ்டே –

ந சேதி ।

அங்கீ³க்ருத்ய த³ர்ஶநஸ்ய தத்த்வவிஷயத்வமீக்ஷணத்⁴யாநயோர்விஷயபே⁴த³ உக்தஸ்ததே³வாஸித்³த⁴மித்யாஹ –

ந சேதி ।

நநு யுக்த்யா பர்யாலோசநமிஹேக்ஷணம், தச்ச தத்த்வவிஷயமித்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச மநநமிதி ।

கிம் மநநத³ர்ஶநயோ: ஐக்யம் உதா(அ)த்ர மநநவிவக்ஷா।

நாத்³ய இத்யாஹ –

மநநாதி³தி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

ந சேதி ।

ஈக்ஷணத்⁴யாநயோரர்த²பே⁴த³ம் நிராகரோதி –

ஈக்ஷணேதி ।

ஏகோ(அ)ர்த² இத்யந்வய:।

யத³வாதி³ ந ஸர்வம் த³ர்ஶநம் தத்த்வவிஷயமிதி தத்ராஹ –

ஔத்ஸர்கி³கமிதி ।

ஈக்ஷதேரீக்ஷணஸ்ய தத்த்வவிஷயத்வமௌத்ஸர்கி³கம், ந சேஹாபவாத³: கஶ்சித், ததா² த்⁴யாநஸ்யாபி தத்காரணஸ்ய ஸ்யாத³ந்யதா²(அ)ந்யத்³ த்⁴யாயத்யந்யத்பஶ்யதீதி ஹேதுஹேதுமத்த்வாஸித்³தே⁴ரித்யர்த²:।

ப்ரகாராந்தரேணார்த²பே⁴த³ம் நிராகரோதி –

அபி சேதி ।

ஸமபி⁴வ்யாஹாராதி³தி ।

ஸ ஈக்ஷத இதி ப்ரக்ருதாபேக்ஷநிர்தே³ஶாதி³த்யர்த²:।

தத³நுரோதே⁴நேதி ।

ப்ரமாணத்³வயாநுரோதே⁴நேத்யர்த²:॥ ஹே ஸத்யகாம பரம் நிர்விஶேஷம் அபரம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யம் ச யத்³ ப்³ரஹ்ம ததே³ததே³வ। ஏதச்ச²ப்³தா³ர்த²மாஹ - யதோ³ங்கார: ஸ ஹி தஸ்ய ப்ரதீக:, ப்ரதிமேவ விஷ்ணோ:, தஸ்மாத்ப்ரணவம் ப்³ரஹ்மாத்மநா வித்³வாநேதேந ஓம்காரத்⁴யாநேநாயதநேந ப்ராப்திஸாத⁴நேந பராரயோரேகதரம் யதோ²பாஸநமநுக³ச்ச²தீதி ப்ரக்ருத்யைகமாத்ரத்³விமாத்ரோபாஸ்தீ உக்த்வா வக்தி பிப்பலாத³: - ய: புநரோமித்யேதத³க்ஷரம் த்ரிமாத்ரமிதி। த்ருதீயா த்³விதீயாத்வேந பரிணேயா; ப்³ரஹ்மோம்காராபே⁴தோ³பக்ரமாத்। ததா²வித⁴மக்ஷரம் ஸூர்யப்ரதிமம் பரம் புருஷமபி⁴த்⁴யாயீத ஸ ஸூர்யம் ப்ராப்த: ஸாமபி⁴ர்ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்யதே॥13॥

இதி சதுர்த²மீக்ஷதிகர்மாதி⁴கரணம்॥

த³ஹராதி⁴கரணவிஷயா:

த³ஹர உத்தரேப்⁴ய:॥14॥ ப்ராகு³தா³ஹ்ருதபரபுருஷஶப்³த³ஸ்ய த³ஹரவாக்யஶேஷக³தோத்தமபுருஷஶப்³த³வத் அப்³ரஹ்மவிஷயத்வஶங்காயாம், அஸ்யாபி ப்³ரஹ்மவிஷயத்வோபபாத³நாத்ஸம்க³தி: ॥

பூர்வேப்⁴ய இதி ।

ஶ்ரவணமநநத்⁴யாநேப்⁴ய இத்யர்த²:।

ஆதே⁴யத்வாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மபுரஶப்³தோ³க்தம் தே³ஹலக்ஷணம் புரம் ஜீவஸ்ய யுஜ்யதே। தஸ்ய பரிச்சி²ந்நத்வேநாதே⁴யத்வாத், ஸ்வகர்மோபார்ஜிதஶரீரேண ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷாச்ச ப்³ரஹ்மண: புரமிதி ஷஷ்டீ²ஸமாஸஸம்ப⁴வாத்। ப்³ரஹ்மணஸ்து ந யுக்தம் புரம்; உக்தஹேதுத்³வயாபா⁴வாதி³த்யர்த²:।

விஶேஷாதி³த்யேதத்³வ்யாக்²யாதி –

அஸாதா⁴ரணேநேத்யாதி³நா ।

ஜீவபே⁴தோ³ ஜீவவிஶேஷ:।

ஆதே⁴யத்வஹேதும் வ்யாசஷ்டே –

அபி சேத்யாதி³நா ।

தேநாதி⁴கரணேந ஸஹாநேந ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்தே²நாதே⁴யேந ஸம்ப³த்³த⁴வ்யம்; ஸமாஸாபி⁴ஹிதஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யஸ்ய ஆதா⁴ராதே⁴யபா⁴வ ஏவ விஶ்ரமாதி³த்யர்த²:। ப⁴க்திர்கு³ணஸ்தேந ஹி ஶப்³தோ³ முக்²யார்தா²த்³ப⁴ஜ்யதே ।

யதி³ சேதநத்வம் ஸமம் ஜீவப்³ரஹ்மணோஸ்தர்ஹி கோ விஶேஷஸ்தத்ராஹ –

உபதா⁴நேதி ।

ப⁴க்த்யா ச தஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³வாச்யத்வமிதி பா⁴ஷ்யே வாச்யத்வம் தாத்பர்யக³ம்யத்வம்; பா⁴க்தத்வே ஸத்யபி⁴தே⁴யத்வவிரோதா⁴தி³த்யர்த²:। அந்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண இத்யர்த²:।

அநிர்தி³ஷ்டாதே⁴யமிதி ।

வேஶ்மாதே⁴யதயா நிர்தி³ஷ்டஸ்யாப்யாகாஶஸ்ய ஸம்தி³க்³த⁴த்வாத³நிஶ்சய இத்யர்த²:।

உபமாநோக்தே: அந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ –

தேநேதி ।

ஹ்யஸ்தநாத்³யதநத்வாதி³நாயுத்³தே⁴ பே⁴தா³ரோப: க்ரியதே – க³க³நம் க³க³நாகாரம் ஸாக³ர: ஸாக³ரோபம:। ராமராவணயோர்யுத்³த⁴ம் ராமராவணயோரிவ॥ இத்யத்ர।

அஸ்து வோபாத்⁴யபேக்ஷயா(அ)(அ)காஶே பே⁴தா³ரோப:, ததா²பி ந பா³ஹ்யாகாஶதுல்யத்வம் ஹார்தா³காஶஸ்யேத்யாஹ –

ந சேதி ।

யதி³ ஊநத்வாத்³தா⁴ர்த⁴நப⁴ஸோ ந பா³ஹ்யேநோபமேயதா, ஹந்தாதி⁴கத்வாத்³ ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

ந பூ⁴தாகாஶேதி ।

ஆதே⁴யத்வாதி³த்யேதத்ப்ரத்யாஹ –

உபலப்³தே⁴ரிதி ।

விஶேஷாச்சேத்யேதந்நிராகரோதி –

தேநேதி ।

முக்²யாதே⁴யத்வத்யாகே³ ஹேதுமாஹ –

ததா² சேதி ।

நந்வநிர்ணீதாதே⁴யம் வேஶ்ம ஸந்நிஹிதபுரஸ்வாமிநா ஸம்ப³த்⁴யத இத்யுக்தத்வாத்கத²ம் ஜீவபுரே ப்³ரஹ்மஸத³நலாபோ⁴(அ)த ஆஹ –

உத்தரேப்⁴ய இதி ।

ஸந்நிதி⁴ர்லிங்கை³ர்பா³த்⁴யத இத்யர்த²:।

நநு லிங்கா³நி ப்³ரஹ்மாபே⁴த³பராணி, நேத்யாஹ –

ப்³ரஹ்மணோ ஹீதி ।

இஹ ப்³ரஹ்மணி பா³த⁴கம் ஜீவே ச ஸாத⁴கம் ப்ரமாணம் நாஸ்தி; ப்³ரஹ்மபா³த⁴கத்வேந ஜீவஸாத⁴கத்வேந சேஷ்டஸ்ய ஸந்நிதே⁴: லிங்கை³ர்பா³தா⁴தி³த்யர்த²:।

அபி சாஸித்³தோ⁴ ஜீவஸந்நிதி⁴:, புரஸ்ய ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தோ⁴பபாத³நாத்³ ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ஜீவா(அ)நபி⁴தா⁴நாதி³த்யாஹ –

ப்³ரஹ்மபுரவ்யபதே³ஶஶ்சேதி ।

‘அத² ய இஹாத்மாநம்’ இதி பா⁴ஷ்யஸ்த²ஶ்ருதாவநுஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ஶ்ரவணேதி ।

விதே³ரர்த²மாஹ –

அநுபூ⁴யேதி ।

ஸாக்ஷாத்க்ருத்யேத்யர்த²:।

காம்யந்த இதி

காமா: விஷயா:। சார: உபலப்³தி⁴:।

ஆத்³யஸம்ஶயஸ்த²பூர்வபக்ஷமநூத்³ய ஸித்³தா⁴ந்தயதி –

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

பா⁴ஷ்யே த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத்³யந்வேப்யத்வாபத்திரிஷ்டாபாத³நமிதி ஶங்கதே –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

தர்ஹி ‘‘அத² ய இஹாத்மாநம்’’ இத்யாத்மஶப்³த³: கத²மத ஆஹ –

தாப்⁴யாமிதி ।

ததா² ச பூ⁴தாகாஶஸ்ய த³ஹரத்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:।

அஸ்மிந்காமா இத்யஸ்மிந்-ஶப்³தே³ந த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதா⁴ர ஆகாஶ ஏவ பராம்ருஶ்யதே ஸமாநாதா⁴ரத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத்³, ந த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ, ததா² சைஷ இதி, ஆத்மேதி தது³பரிதநஶப்³தா³ப்⁴யாமப்யாகாஶ ஏவ நிர்தி³ஷ்ட இத்யாஹ –

அநேந ஹீதி ।

ஆக்ருஷ்யேதி பா⁴ஷ்யே வ்யவதா⁴நம் ஸூசிதம்।

வ்யவஹிதஸ்ய ஹ்யாகர்ஷணம் தத்கத²யதி –

த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதீ³தி ।

‘‘உபே⁴ அஸ்மிந் த்³யாவாப்ருதி²வீ அந்தரேவ ஸமாஹிதே’’ இதி பூர்வவாக்யே ஆகாஶநிர்தே³ஶாநந்தரம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³நிர்தே³ஶாத்³ வ்யவதா⁴நம்।

ஏதாம்ஶ்ச ஸத்யாந் காமாந் இத்யாத்மஶப்³தா³நந்தரம் காமநிர்தே³ஶாத், ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதீதி ப²லஶ்ரவணம் கு³ணவிஜ்ஞாநஸ்யைவேதி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

சகாராத்³கு³ணகு³ணிநோர்ஜ்ஞேயத்வே ஸமுச்சயாவக³மாத் ஸமுச்சிதோபாஸ்திப²லம் காமசார இதி பரிஹாரார்த²:।

பூர்வத்ர அவ்யவஹிதத்³யாவாப்ருதி²வ்யாவுபேக்ஷ்ய அஸ்மிந்-ஶப்³தே³ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாதா³காஶமேவ பராம்ருஶ்யத இத்யுக்தம், தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ –

அஸ்மிந்காமா இதி சேதி ।

லக்ஷிதாத்மந ஐக்யே(அ)பி பூர்வம் ஶப்³த³தோ(அ)நுபாத்தே நைகவசநபராம்ருஶ்யதா - இத்யர்த²:।

யதி³ த³ஹராகாஶஸ்ய விஜ்ஞேயத்வம், கத²ம் தர்ஹி ததா³தே⁴யஸ்ய விஜ்ஞேயத்வோபதே³ஶோ(அ)த ஆஹ –

தத³நேநேதி ।

ஏதமேவ த³ஹராகாஶம் ப்ரக்ரம்ய ஶ்ருதி: ப்ரவவ்ருத இத்யந்வய:। த⁴நாயத்³பி⁴: த⁴நேச்சா²வத்³பி⁴:।

யத்³யபி ஸுஷுப்தௌ ப்³ரஹ்மப்ராப்திர்ந லோகஸித்³தா⁴; ததா²பி வேத³ஸம்ஸ்க்ருதஜநப்ரஸித்³த்⁴யா வேத³ஸ்ய தத்ர தாத்பர்யம் க³ம்யத இத்யாஹ -

ததா²பீதி ।

கர்மதா⁴ரயஸ்ய ஷஷ்டீ²ஸமாஸாத் ப³லீயஸ்த்வாத் லிங்கோ³பந்யாஸவையர்த்²யமாஶங்க்ய, அப்⁴யுச்சயார்த²த்வேந பரிஹரதி –

அத்ர தாவதி³த்யாதி³நா ।

ஷஷ்டே² ஸ்தி²தம் – ஸ்த²பதி: நிஷாத³:, ஶப்³த³ஸாமர்த்²யாத் (ஜை.ஸூ.அ.6.பா.1.ஸூ.51) ரௌத்³ரீமிஷ்டிம் விதா⁴ய ஆம்நாயதே - ஏதயா நிஷாத³ஸ்த²பதிம் யாஜயேதி³தி। தத்ர நிஷாத³ஸ்த²பதி: த்ரைவர்ணிகாநாமந்யதம:, உதாந்ய: இதி ஸம்தே³ஹே, அக்³நிவித்³யாவத்த்வேந ஸமர்த²த்வாத் அநிஷாதே³(அ)பி நிஷாதா³நாம் ஸ்த²பதி: ஸ்வாமீதி ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத³ந்யதம இதி ப்ராப்தே(அ)பி⁴தீ⁴யதே। நிஷாத³ ஏவ ஸ்த²பதி: ஸ்யாத், கர்மதா⁴ரயஶ்ச ஸமாஸ:, நிஷாத³ஶப்³த³ஸ்ய ஶ்ரௌதார்த²லாபே⁴ந ஶப்³த³ஸாமர்த்²யாத்। ஷஷ்டீ²ஸமாஸே து ஸம்ப³ந்தோ⁴ லக்ஷ்யேத ஷஷ்ட்²யஶ்ரவணாத் ஸமாஸஸ்த²ஷஷ்டீ²லோபோ(அ)பி ஶப்³தா³பா⁴வத்வந்நைவ ஷஷ்ட்²யர்த²போ³தீ⁴ த்³விதீயாயாஶ்ச ப்ரத்யேகம் நிஷாத³ஸ்த²பதிஶப்³தா³ப்⁴யாம் ஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வே ஸதி நாஶ்ருதஷஷ்டீ² கல்ப்யா। தஸ்மாந்நிஷாத³ ஏவ ஸ்த²பதிரிதி। தத³ப்யாதி⁴க்யமுக்தம் ஸூத்ரகாரேண சகாரம் ப்ரயுஞ்ஜாநேநேத்யர்த²:।

ஸூத்ரார்த²மாஹ –

ததா² ஹீத்யாதி³நா ।

விபக்ஷாத்³வ்யாவ்ருத்தௌ ஹேதுமாஹ –

அஸம்ப⁴வாதி³தி॥15॥

ஸேதுர்வித்⁴ருதிரிதி ஶ்ருதௌ த்⁴ருதிஶப்³த³ ஆத்மஶப்³த³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத் யத்³யபி கர்த்ருவாசீ க்திஜந்தஸ்ததா²(அ)பி ஸூத்ரக³தத்⁴ருதிஶப்³தோ³ மஹிமஶப்³த³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத் க்திந்நந்தத்வேந பா⁴வவசந இத்யாஹ –

ஸௌத்ர இதி॥16॥

ப்ரஸித்³தி⁴ஶப்³த³ஸ்ய ரூடி⁴வாசித்வப்⁴ரமமபநயதி –

ந சேதி ।

ரதா²ங்க³மிதி நாம சக்ரவாகே லக்ஷணயா ஸம்ப்ரத்யேவ ப்ரயுஜ்யதே। ரதா²ங்க³ஶப்³த³பர்யாயஸ்ய சக்ரப்ராதிபதி³கஸ்ய சக்ரவாகஶப்³தா³வயவத்வேந நிவேஶாத்।

ஆகாஶஶப்³த³ஸ்ய து ப்³ரஹ்மண்யநாதி³காலே ப³ஹுக்ருத்வ: ப்ரயோகா³ந்நிரூட⁴லக்ஷணேத்யர்த²:॥ பஞ்சபாத்³யாம் து ரூடி⁴ருக்தா, தாம் தூ³ஷயதி –

யேத்விதி ।

நப⁴ஸி ப்³ரஹ்மணி ச ரூட்⁴யப்⁴யுபக³மே(அ)நேகார்த²த்வம், நாப⁴ஸகு³ணயோகா³த்³ ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்திஸம்ப⁴வே ச ஶக்திகல்பநாயாம் கௌ³ரவமித்யர்த²:। அத்ர கேசித் - ஆஸமந்தாத் காஶத இதி ஆகாஶஶப்³த³ஸ்ய அவயவவ்ருத்திஸம்ப⁴வே ஸேதுஶப்³த³ஸ்யேவ தத்³ப³ஹிர்பூ⁴தகு³ணவ்ருத்திரயுக்தா - இத்யாஹு:। தந்ந; அபஹ்ருத்ய யோக³ம் ரூட்⁴யர்தே² ப்ரத்யாயிதே ரூடி⁴ம் புரஸ்க்ருத்ய க்ல்ருப்தாதே³வ கு³ணயோகா³த³ந்யத்ர வ்ருத்திலாபே⁴(அ)நபேக்ஷ்ய ரூடி⁴மவயவவ்யுத்பத்திக்லேஶஸ்யாயுக்தத்வாத்। ஸேதுஶப்³தோ³(அ)பி ஸேதுகு³ணாத்³வித⁴ரணாதே³: ப்³ரஹ்மணி வர்ததே। பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴ஸ்து ஸேதுஶப்³த³வ்யுத்பத்திரப்⁴யுச்சயார்த²மாஶ்ரிதா।

அஸ்து தர்ஹ்யநேகார்த²த்வபரிஹாராய ப்³ரஹ்மண்யேவ முக்²யத்வமத ஆஹ –

ந சேதி ।

தேநைவ விபு⁴த்வாதி³கு³ணயோகே³ந। வர்த்ஸ்யதி வ்ருதோ ப⁴விஷ்யத்யாகாஶஶப்³த³ இதி ந வாச்யம்। தத்ர ஹேது: – வைதி³கபதா³ர்த²ப்ரத்யயஸ்ய லோகபூர்வகத்வாத்³வேதே³ ரூட்⁴யப்ரதீதேரிதி।

ஏதத்ஸித்³த்⁴யர்த²மாஹ –

லோகாதீ⁴நேதி ஸ்யாந்தேந ।

ரூடி⁴வாதீ³ து ப்ரஸித்³த⁴கு³ணவ்ருத்திவைஷம்யம் ஶங்கதே –

நந்விதி ।

வ்யதிரேகேண நிர்தே³ஶாதி³தி ।

அந்தர்ஹ்ருத³யஆகாஶ இதி ப்³ரஹ்மண்யாகாஶஶப்³த³ப்ரயோகா³தே³வாகாஶகு³ணயோக³ஸ்ய லக்ஷ்யஸ்ய ஸித்³தௌ⁴ லப்⁴யாயாமபி தத்³வ்யதிரேகேண யாவாந்வா அயமாகாஶ: தாவாந் இத்யாகாஶஸாத்³ருஶ்யஸ்ய நிர்தே³ஶாத் லக்ஷணா ந யுக்தேத்யர்த²:।

யத்ர லக்ஷணயா ஶப்³த³: ப்ரயுஜ்யதே தத்ர லக்ஷ்யாம்ஶஸ்ய ப்ருத²க் ந நிர்தே³ஶ இத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -

ந ஹி ப⁴வதீதி ।

க³ங்கா³பதே³ந க³ங்கா³யா: கூலமித்யர்தே² விவக்ஷிதே க³ங்கா³பத³மேவ ப்ரயுஜ்யதே, ந து க³ங்கா³யா இதி லக்ஷ்யஸம்ப³ந்த⁴ம் ப்ருத²கு³க்த்வா க³ங்கே³தி ப்ரயுஜ்யத இத்யர்த²:।

பரிஹரதி –

தத்கிமிதி ।

ஆக்³நேயாதௌ³ பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாஶப்³த³ப்ரயோகா³தே³வ லக்ஷ்யஸ்ய காலஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸித்³தா⁴வபி தத்³வ்யதிரேகேண பௌர்ணமாஸ்யாமமாவாஸ்யாயாமிதி ச காலஸம்ப³ந்த⁴நிர்தே³ஶாத் உக்தந்யாயோ(அ)நேகாந்த இத்யர்த²:।

த்³ருஷ்டாந்தா(அ)ஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ –

ந சேதி ।

முக்²யத்வே ஹ்யமாவாஸ்யாயாமபராஹ்ணே பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞேந சரந்தீத்யத்ராபி அமாவாஸ்யாஶப்³த³ஸ்ய கர்மணி ரூடி⁴: ஸ்யாத், ததா² ச பித்ருயஜ்ஞ: ஸ்வகாலத்வாத³நங்க³ம் ஸ்யாத் (ஜை.ஸூ.அ.4.பா.ஸூ.19) இத்யதி⁴கரணபா³த⁴ இதி।

அபரம் ரூடி⁴காரணமாஶங்கதே –

யச்சேதி ।

அந்யத்ர முக்²யத்வேந நிஶ்சிதஸ்ய ஶப்³த³ஸ்யாந்யத்ரார்தே² ப்ரயோகே³(அ)ர்த²ஶ்சேத³ந்யதோ(அ)தி⁴க³தஸ்தர்ஹி முக்²யத்வம், ந சேத³முக்²யத்த்வம்; க³ங்கா³யாம் கோ⁴ஷ இத்யத்ர ஹி க³ங்கா³பதா³தே³வ க³ங்கா³ஸம்ப³ந்தி⁴தீரமநுபபத்த்யா ஶ்ரோதா ஜாநாதி ததஸ்தத்ர லக்ஷணா, ஆகாஶஶப்³த³ஸ்து யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாதி³த்யத்ர ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தமிதி வாக்யநிஶ்சிதே ப்³ரஹ்மணி ப்ரயுக்த இதி வாசக:। ததா² ச த³ஹரவாக்யே(அ)பி ப்³ரஹ்மவாசக இத்யர்த²:।

ஶப்³தா³த³நதி⁴க³தார்த²ப்ரதீதௌ லக்ஷணேத்யேதத்³வ்யபி⁴சாரயதி –

ஸோமேநேதி ।

ஸோமஶப்³தோ³ ஹி லதாசந்த்³ரமஸோர்முக்²ய:, ஏதத்³வாக்யார்தா²ந்வயித்வேந ஸோமபதா³த³ந்யதோ(அ)நதி⁴க³தாயாம் லதாயாமத்ர வாக்யே ப்ரயுக்த இத்யர்த²:।

அந்யதோ நிஶ்சிதே ஶப்³த³ஸ்ய முக்²யத்வமித்யேதத³நேகாந்தயதி –

ந சேதி ।

அத்ர ஹி ஸமுதா³யாநுவாதி³வாக்யத்³வயே பௌர்ணமாஸ்யாமாவாஸ்யாஶப்³தௌ³ லாக்ஷணிகௌ ந ப⁴வத:, யாக³ஷட்கஶ்ச ப்ரக்ருதாதா³க்³நேயாதி³வாக்யாத்³ ஜ்ஞாத இதி ஜ்ஞாதார்த²விஷயத்வம் முக்²யத்வே(அ)நேகாந்தமித்யர்த²:॥17॥18॥ வரிவஸிதும் ஶுஶ்ரூஷிதும்। அபநிநீஷு: அபநேதுமிச்ச²ந்ப்ரஜாபதிருவாசேத்யந்வய:। யதா² ப்ராக்ப்ரதிபி³ம்பா³த்மத்வேந த்³ருஷ்டநக²லோம்நாம் சே²த³நாதூ³ர்த்⁴வமபா⁴வாத³நாத்மத்வம், ஏவம் ஸர்வஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய விவக்ஷிதம்। ஸாது⁴ அலம்காராத்³யுபந்யாஸேந।

ஏஷ ஆத்மேதி ।

தே³ஹாத்³யாக³மாபாயஸாக்ஷீத்யர்த²:।

தே³ஹாநுபாதித்வாச்சா²யாயா இதி ।

யதா² க²லு நீலாநீலபடயோராத³ர்ஶே த்³ருஶ்யமாநயோ: யந்நீலம் தந்மஹார்ஹமித்யுக்தே ந ச்சா²யாயா மஹார்ஹத்வமேவம் சா²யாகாரதே³ஹஸ்யைவாத்மத்வமிதி விரோசநோ மேநே। இந்த்³ரஸ்து அல்பபாபத்வாத் ஶ்ரத்³த³தா⁴நதயா ந ப்ரதிபி³ம்ப³மேவாத்மேதி ப்ரதிபேதே³। ஏவம்காரம் ஏவம் க்ருத்வா। ந நிர்வவார - நிவ்ருத்திம் ஸுக²ம் நாநுப³பூ⁴வ। அக்ஷிணி அக்ஷ்யுபலக்ஷிதே ஜாக்³ரதி। அபி⁴ப்ரதீத: அபி⁴ப்ரதீதிவாந்।

சதுர்த²பர்யாயம் ப்ரதீகத ஆத³த்தே -

ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³ இதி ।

வாக்³பு³த்³தி⁴ஶரீராணாம் கார்யபூ⁴தோ ய ஆரம்ப⁴: க்ரியா தத: ஸம்ப⁴வோ யஸ்ய பாப்மாதே³ரபூர்வஸ்ய ஸ ததா²। ஜீவவாதீ³ ப்ரஷ்டவ்ய: - கிமீஶ்வரமேவ மந்யதே, உத தஸ்ய ஜீவப்ரத்வகா³த்மத்வம் அத²வா(அ)ப்⁴யுபேத்யேஶ்வரஸ்ய ஜீவப்ரத்யக்த்வம் அத்ர வாக்யே ஈஶ்வரப்ரதிபாத³நம் ந மந்யத இதி।

நாத்³ய இத்யாஹ –

பௌர்வாபர்யேதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

தத³திரிக்தம் சேதி ।

ரஜ்ஜ்வாம் பு⁴ஜங்க³வஜ்ஜக³த்பரமாத்மநி விகல்பிதம் ஜீவோ(அ)பி த்³விதீயசந்த்³ரவத்³பே⁴தே³நாத்⁴யஸ்த இத்யாஹ –

ததா² சேதி ।

த்ருதீயம் ப்ரத்யாஹ –

ஏவம் ச ப்³ரஹ்மைவேதி ।

ஶ்ருத்யா ப்ரஜாபதிவாக்யே உக்தமித்யர்த²:।

பா⁴ஷ்யே(அ)ந்யாஸம்ஸர்கி³ண ஆத்மநோ(அ)பி⁴வ்யக்திஸம்ப⁴வே அந்யஸம்ஸர்கி³ஸ்ப²டிகத்³ருஷ்டாந்தவர்ணநமயுக்தமித்யாஶங்க்யாஹ –

யத்³யபி ஸ்ப²டிகாத³ய இதி ।

ஜபாகுஸுமாதி³நா ஸம்யுக்தம் பூ⁴தலம் தேந நிகட ஏவ ஸம்யோகோ³ யேஷாம் ஸ்ப²டிகாதீ³நாம் தே ஸம்யுக்தஸம்யோகா³:। தத்³ரூபத்வம் ததா³த்மத்வம்। ததா² ச வ்யவதா⁴நேந ஸம்யுக்தா இத்யர்த²:।

ப்ராக்³விவேகவிஜ்ஞாநோத்பத்தேரிதி பா⁴ஷ்யே வேத³நாஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

வேத³நா இதி ।

அநாவ்ருதஸ்வரூபஸ்பு²ரணமுபஸம்பத்திஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ததா² சேதி ।

நநு ஸ்வரூபாபி⁴நிஷ்பத்திர்வ்ருத்தி:, தயா(அ)பஸாரிதே ஆவரணே பஶ்சாஜ்ஜ்யோதிருபஸம்பத்தி:, தத்கத²ம் வ்யுத்க்ரமேண நிர்தே³ஶோ(அ)த ஆஹ –

அத்ர சேதி ।

யதா³ ச விவேகஸாக்ஷாத்கார இதி ।

பூர்வம் பரோக்ஷஜ்ஞாநம் ஶரீராத்ஸமுத்தா²நமுக்தம்। இதா³நீம் தஸ்ய ப²லபர்யந்தத்வாத்தத்ப²லம் ஸாக்ஷாத்காரோ(அ)பி ஶரீராத் ஸமுத்தா²நத்வேநாநூதோ³த இதி ந விரோத⁴:।

நாபி ப்ரதிச்சா²யாத்மா(அ)யம் இதி பா⁴ஷ்யம் ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய அக்ஷிபுருஷத்வேந நிர்தே³ஶவாரகமப்ராஸங்கி³கமிவ ப்ரதிபா⁴தி, தத்பூர்வபக்ஷிதஜீவத்³ருஷ்டாந்தநிராகரணபரத்வேந ப்ரக்ருதே ஸங்க³மயதி –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

அக்ஷிபர்யாயே சா²யாத்மா நிர்தி³ஷ்ட:, ஸ்வப்நஸுஷுப்திபர்யாயயோர்ஜீவோ(அ)த: சா²யாத்மத்³ருஷ்டாந்தேந ஜீவஶங்கா।

அஹேத்யத்ர பி³ந்து³மத்⁴யாஹ்ருத்ய வ்யாசஷ்டே –

அஹமாத்மாநமிதி ।

அஹமிதிஶப்³த³கோ³சரமித்யர்த²:। யதா²ஶ்ருதபாடே²(அ)ஹேத்யவதா⁴ரணார்தோ² நிபாத:। நைவ ஜாநாதீத்யர்த²:। ஸுப்தே சைதந்யஸ்ய ஸ்பு²ரணாத்ஸர்வதா²(அ)(அ)த்மபா⁴நநிஷேதோ⁴ ந யுக்தோ(அ)த ஔபாதி⁴கஸ்பூ²ர்திநிஷேதா⁴ய நிபாதஸ்யாவதா⁴ரணார்த²த்வம் ஜாநதைவ பி³ந்து³ரத்⁴யாஹ்ருத:।

அவிநாஶித்வாதி³தி ஹேதோ: ஸாத்⁴யாவிஶேஷமாஶங்க்யாஹ –

அநேநேதி ।

அஸித்³த⁴ஸ்யாபி ஹேதோ: ஸித்³தி⁴நிர்தே³ஶேந ஸித்³தி⁴ஹேதுபூ⁴தம் ப்ரமாணம் ஸூசிதமித்யர்த²:।

ததே³வ ப்ரமாணம் த³ர்ஶயதி –

ய ஏவாஹமிதி ।

ஆசார்யதே³ஶீயா: ஆசார்யகல்பா:। ந து ஸம்யகா³சார்யாஸ்தந்மதமித்யர்த²:।

ஏகதே³ஶிப்ரத்யவஸ்தா²நம் ஜீவோ த³ஹர இதி பூர்வபக்ஷே(அ)ந்தர்பா⁴வயதி -

யதீ³தி ।

உக்தம் ஹி பூர்வபக்ஷிணா சா²யாவத்³வா ஆரோபேண ஸ்வத ஏவ வா தே³ஹாதி³வியோக³மபேக்ஷ்ய அம்ருதாப⁴யத்வாதி³ ஜீவஸ்யைவேதி ஏதம் த்வேவ த இத்யாக்ஷிஸ்த²புருஷாநுகர்ஷணமங்கீ³க்ருத்ய, இதா³நீம் து பராமர்ஶஸ்யாந்யவிஷயத்வேந ஸ ஏவைகதே³ஶீ பூ⁴த்வா ப்ரத்யவதிஷ்ட²த இத்யர்த²:। நந்வேவம் பரமாத்மா சேதி³ஹ நிர்தி³ஷ்ட: ஸ ஏவேஹ த³ஹர: கிம் ந ஸ்யாத்। அஸ்து ஜீவோ(அ)பி கிம் ந ப⁴வேத்? அத ஏவ அவிநிக³மேந பூர்வபக்ஷ இத்யதீதாந்தரஸூத்ரோபக்ரமே வர்ணிதம் ததி³ஹாபி ஸூத்ரே(அ)நுஸம்தே⁴யம்। நந்வேதம் வ்யாக்²யாஸ்யாமீதி பரமாத்மாநம் ப்ரதிஜ்ஞாய கத²ம் ஸ்வப்நஸுஷுப்திபர்யாயயோர்ஜீவோ வ்யாக்²யாயதே। உச்யதே – ஸூக்ஷ்மே சதுர்த²பர்யாயே வக்ஷ்யமாணே பராத்மநி। தீ⁴நிவேஶாய ஜீவஸ்யாப்யுபாஸ்திரிஹ வர்ண்யதே॥ அத ஏவ வ்யாக்²யாஸ்யாமீதி ப⁴விஷ்யதா(அ)வக³ம:।

நநு பரமாத்மபராமர்ஶே ஜீவ: பராம்ருஷ்ட ஏவ தத³பே⁴தா³த³த ஆஹ –

ந க²ல்விதி ।

த்³ருஷ்டே ஸம்ப⁴வதி அத்³ருஷ்டகல்பநாநுபபத்தே: ஜீவாநுவாதே³ந ப்³ரஹ்மதா போ³த்⁴யதே நோபாஸ்திவிதி⁴:। இந்த்³ரப்³ரஹ்மசர்யாவஸாநாநந்தர்யார்தா² ப⁴விஷ்யோக்திரிதி பரிஹாராஶய:। அஸ்ய சௌபாதி⁴கோ ஜீவ:, அவச்சி²ந்நே ச நாபஹதபாப்மத்வாதி³ஸம்ப⁴வ இதி மதம்।

பாரமார்தி²கஜீவப்³ரஹ்மவிபா⁴க³மதமாஹ –

மதாந்தரமிதி ।

ஶாரீரகார்த²மாஹ –

ததா²ஹீதி ।

ஸூத்ரகோபம் பரிஹரதி –

ந ச வஸ்துஸத இதி ।

ஔபாதி⁴கபே⁴தே³ந கு³ணஸம்கர இத்யர்த²:।

கர்மவித்⁴யுபரோத⁴ம் வாரயதி –

அவித்³யாகல்பிதமிதி ।

அவித்³யாகல்பிதம் கர்த்ருத்வாத்³யாஶ்ரித்ய கர்மவித⁴ய: ப்ரவ்ருத்தா இத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

அவித்³யாவதி³தி ।

இத்யுக்தமத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யே॥19॥ அவிநிக³மபரிஹாரார்த²ம் ஜீவபராமர்ஶஸ்யாந்யதா²ஸித்³தி⁴ப்ரதிபாத³கம் ஸூத்ரமவதார்ய வ்யாசஷ்டே –

நந்வித்யாதி³நா॥20॥21॥

ஸ ஸ வா அயமிதி ।

ஸ வை ஈஶ்வரஸ்தத்த்வதோ(அ)யம் ஜீவ ஏவ ஔபாதி⁴கஸ்து பே⁴த³ இத்யாஹ –

புருஷ இதி ।

புருஷஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

புரிஶய இதி ।

பூ: உபாதி⁴:। கிமேகஸ்யாமேவ புரி ஶேதே, ந; அபி து ஸர்வாஸு பூர்ஷு। தமாசார்யம் ஶிஷ்யாஶ்சேத்³ ப்³ரூயு:।

தத்³யத்ரேதி ।

தத்தத்ர அவஸ்தா²த்³வயப்ராபககர்மோபரமே ஸதி யத்ர யஸ்மிந்காலே। ஏததி³தி க்ரியாவிஶேஷணம்। ஏதத்ஸ்வப்நம்। ஸுப்த: ஸ்வாபஸ்ய த்³விப்ரகாரத்வாத்।

ஸ்வப்நவ்யாவ்ருத்த்யர்த²மாஹ –

ஸமஸ்த இதி ।

உபஸம்ஹ்ருதஸர்வகரண இத்யர்த²:। அத ஏவ விஷயாஸம்பர்காத் ஸம்ப்ரஸந்ந:। ஸ்வப்நே மஹீயமாந: பூஜ்யமாந: சரதி பஶ்யதி போ⁴கா³ந்॥ இதி பஞ்சமம் த³ஹராதி⁴கரணம்॥

அநுக்ருத்யதி⁴கரணவிஷயா:

அநுக்ருதேஸ்தஸ்ய ச॥22॥ ஸப்தம்யா: ஸதி வாக்யே ச ஸாதா⁴ரண்யாத்ஸம்ஶய:। பூர்வம் ஏதம் த்வேத த இத்யேதச்ச²ப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதார்த²தாத்³ த³ஹரஸ்ய ஜீவதா நிராஸி, தத³ஸாது⁴:; தத்ரேத்யாதௌ³ ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதார்த²த்வாநியமாதி³தி ஶங்காநிராஸாத்ஸம்க³தி:। தத்ரேதி விஷயஸப்தமீஸ்வீகாரே தத்³பா⁴ஸயதீதி ணிஜத்⁴யாஹாரப்ரஸங்கா³த்ஸதிஸப்தமீமாதா³ய பூர்வபக்ஷமாஹ –

அபா⁴நமிதி ।

தஸ்மாத்தேஜ:ப்ரத்யபி⁴பா⁴வகத்வலிங்கா³த் அநுபா⁴நலக்ஷணாநுகாராச்ச தத்ரஶப்³தே³ந தேஜோரூபம் பதா³ர்தா²ந்தரம் க³ம்யத இதி த்³விதீயார்த⁴ஸ்யார்த²:।

ப்ரத²மார்த²ம் வ்யாசஷ்டே –

ப³லீயஸேதி ।

விமதம், தேஜ:, தத³பி⁴பா⁴வகத்வாத், ஸூர்யவதி³த்யநுமாநமஸூசி।

தஸ்யாநைகாந்திகத்வமாஶங்க்யாஹ –

யே(அ)பீதி ।

பா⁴ஸகத்வே ஸதி தேஜோ(அ)பி⁴பா⁴வகத்வம் ஹேதுரித்யர்த²:।

நந்விந்த்³ரியாதிரிக்தஸ்ய தேஜஸ: கத²ம் தேஜ:ப்ரகாஶத்வமத ஆஹ –

ஶ்ரூயதே சேதி ।

அஸ்ய தேஜஸோ(அ)யம் விஶேஷ: ஶ்ருதித ஆஶ்ரித இத்யர்த²:। அபி⁴ப⁴வாநுகாரயோரதேஜஸி ப்³ரஹ்மணி ஶ்ருதிவஶாதா³ஶ்ரயணே து கௌ³ரவமிதி பூர்வவாத்³யாஶய:।

நநு தஸ்ய பா⁴ஸேதி ஸர்வஜ்ஞத்வே ப்³ரஹ்மலிங்கே³ கத²ம் தேஜஶ்ஶங்கா, அத ஆஹ –

ஸர்வஶப்³த³ இதி ।

த்³விதீயார்த⁴ம் வ்யாக்²யாதி –

ந சேதி ।

நநு மந்த்ரஸ்த²தச்ச²ப்³தை³: ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம பராம்ருஶ்யதே(அ)த ஆஹ –

தத்ரேதி ।

உபரிஷ்டாத்ப்ரத³ர்ஶநீயம் வக்ஷ்யமாணமேவ அவம்ரக்ஷ்யந்தி தஸ்ய பராமர்ஶம் கரிஷ்யந்தி। ராக³வாசிந: ஶப்³தா³த்தேநேதி த்ருதீயஸமர்தா²த்³ரக்தம் இத்யர்தே²(அ)ண் ப்ரத்யயோ ப⁴வதி। யதா² காஷாய: பட இதி। தஸ்யேதி ஷஷ்டீ²ஸமர்தா²த³பத்யே(அ)ண் ப்ரத்யயோ ப⁴வதி யதௌ²பக³வ இதி। அநயோ: ஸூத்ரயோஸ்தச்ச²ப்³தௌ³ ந ப்ரக்ருதார்தௌ²; தத³த³ர்ஶநாத்।

ப்³ரஹ்மண்யேவேதி ।

யத³நுபா⁴நம் மந்த்ரே தத்³ ப்³ரஹ்மண்யேவ லிங்க³ம்। தஸ்ய பா⁴ரூப இத்யாதி³ஶ்ருதௌ சைதந்யப்ரகாஶத்வஸித்³தே⁴: தத³த்⁴யஸ்தஸூர்யாதே³ஸ்தத³நுபா⁴நஸம்ப⁴வாத்। ந தேஜஸ்யேவம்பூ⁴தே தஸ்யாலௌகிகத்வாத³நிஶ்சிதத்வாச்ச வேதே³।

அபி ச தேஜ:பக்ஷே உபாஸ்திகல்பநாத³த்³ருஷ்டார்த²ம் வாக்யம் ஸ்யாத்³, ப்³ரஹ்மபக்ஷே து ப்ரஸ்துதஸ்ய ஜ்யோதிஷ: ஸமர்பணாத் த்³ருஷ்டார்த²த்வமித்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

விரோத⁴மாஹேதி ।

அநபேக்ஷாத்³வாரகம் பா⁴ஸ்யபா⁴ஸகத்வவிரோத⁴மாஹேத்யர்த²:।

கிம் பா⁴நே(அ)நபேக்ஷா தேஜஸ:, உத பா⁴ஸகத்வே இதி விகல்ப்ய க்ரமேண தூ³ஷயித்வா ஸமாத⁴த்தே –

நஹீதி ।

பா⁴ஸமாநதேஜஸா ந தேஜோ பா⁴தீதி நியமாத்³விரோத⁴ இத்யர்த²:। ஆதி³த்யாதே³ர்ப்³ரஹ்மாநுகாராபா⁴வ: கிம் ஸ்வதோ விஸத்³ருஶத்வாத், உத ததீ³யக்ரியயா ஸமாநக்ரியாநாஶ்ரயத்வாத்।

ஆத்³யமநூத்³ய ப்ரத்யாஹ –

யதீ³தி ।

தூ⁴லிபவநயோ: அயோத³ஹநயோஶ்ச வ்யபி⁴சார இத்யர்த²:।

த்³விதீயமநூத்³ய தூ³ஷயதி –

அதே²தி ।

ப்³ரஹ்மண: ஸூர்யாதே³ஶ்ச க்ரியாஸாம்யாபா⁴வோ ஹேதுநா ஸாத்⁴ய:, தத்ர யதி³ ஸ்வரூபஸாம்யாபா⁴வோ ஹேதுத்வேநோச்யேத, ததா³ யத்ர ஸ்வரூபஸாம்யாபா⁴வஸ்தத்ர க்ரியாஸாம்யாபா⁴வோ(அ)ஸித்³த⁴ இத்யர்த²:।

நந்வயஸி ந த³ஹநக்ரியா கத²ம் வஹ்நிதுல்யாக்ரியத்வமத ஆஹ –

வஹ்நீதி ।

ஏகைவ த³ஹநக்ரியா வஹ்நௌ ஸ்வத:, ஸைவ தத்ஸம்ஶ்லேஷாத³யஸி ஸமாரோபிதா அத: க்ரியாஸாம்யமித்யர்த²:।

ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிரிதி பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதஶ்ருதிம் வ்யாசஷ்டே –

ஜ்யோதிஷாமிதி ।

தேஜோந்தரேண து ஸூர்யாதி³தேஜோ விபா⁴தீத்யப்ரஸித்³த⁴மிதி பா⁴ஷ்யே இந்த்³ரியத்வமநாபந்நேநேதி விஶேஷணீயம், இந்த்³ரியேண ஸூர்யாதி³பா⁴நாதி³த்யாஹ –

அநிந்த்³ரியபா⁴வமிதி ।

அத²வா ந ஸூர்யாதீ³நாமிதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –

ஸர்வஶப்³த³ஸ்ய ஹீதி ।

அலௌகிகே தேஜோதா⁴தௌ ஸ்வீக்ருதே ஸதி பா⁴ஸ்யவாசிஸர்வஶப்³த³ஸ்ய வ்ருத்தீ ரூபரூபிபைகார்த²ஸமவாயிஷு ஸம்குசேத³லௌகிகதேஜஸோ ரூபாதி³ஷு மத்⁴யே ரூபமாத்ரப்ரகாஶகத்வாதி³த்யர்த²:।

தேந ரக்தமிதி ।

ப்ரக்ருதே: பரோ ய: ப்ரத்யய: தஸ்மிந் யோ(அ)ர்த²விஶேஷ: தஸ்மிந் அந்வாக்²யாயமாநே ப்ரத்யயாத⁴ஸ்தநப்ரக்ருத்யர்த²ஸ்யாஸ்தி ப்ரஸ்துதத்வமித்யர்த²:।

ஏவமநுகாரலிங்க³ப்³ரஹ்மணி ஸாம்யர்த்²யமாநப்ரதிஷேத⁴ம் ஸமர்த²யதே –

ந தத்ரேதி ।

ணிஜத்⁴யாஹாரப்ரஸங்க³ம் பரிஹரதி –

தேநேதி ।

தத்ரேதி ।

விஷயே நிர்தி³ஷ்டே ஸூர்யாதே³ர்பா⁴நம் ப்ரகாஶகதயைவ ப்ராப்நோதி, தத: ப்ரகாஶகதயேதி நாத்⁴யாஹாராபி⁴ப்ராயமபி து வ்யாக்²யா। அக்³ருஹ்ய இதி ப்ரதிஜ்ஞாய ந ஹி க்³ருஹ்யத இதி ஹிஶப்³தே³ந அக்³ராஹ்யத்வஹேதுஸாத⁴கம் த்³ருக்³ரபத்வம் ஶ்ருத்யா ஸூசிதம்।

ந தத்ரேதி ।

ந தஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி பா⁴ஸ்யே ஸூர்யாத³யோ பா⁴ஸகத்வேந ந பா⁴ந்தி। குதோ(அ)யமஸ்மத்³கோ³சரோ(அ)ர்க்³நிர்பா⁴தி, கிம் ப³ஹுநா? ஸர்வம் ஜக³த்தமேவ பரமேஶ்வரம் ஸ்வதோ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி।

கிம் ப்³ரஹ்மபா⁴நாத³ந்யஜ்ஜட³பா⁴நம் யதா² தீ³பப்ரகாஶாத³ந்யத்³ க⁴டஜ்ஞாநம் நேத்யாஹ -

தஸ்ய பா⁴ஸேதி ।

யதா²க்³நிஸம்ஶ்லேஷாத³யோ த³ஹதீத்யுச்யதே, ஏவமதி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மபா⁴ஸைவ ஜக³த்³விபா⁴தி, நாந்யஜ்ஜக³த்³பா⁴நமித்யர்த²:॥13॥14॥

இதி ஷஷ்ட²மநுக்ருத்யதி⁴கரணம்॥

ப்ரமிதாதி⁴கரணவிஷயா:

ஶப்³தா³தே³வ ப்ரமித:॥24॥ அத்ர ஜீவபரயோ: ஸமாநத⁴ர்மாத³ர்ஶநே அபி ஶ்ருத்யோர்விப்ரதிபத்தி: ஸம்ஶயபீ³ஜமித்யாஹ –

நாஞ்ஜஸேதி ।

பரிமாணவிஶேஷவந்மாத்ரவாச்யங்கு³ஷ்ட²மாத்ரஶப்³த³: தத்³விஶேஷே ஶ்ருதிரேவ। யத்³யத்ர பரமாத்மா ப்ரதிபாத்³ய: தர்ஹி பரிமாணவிஶேஷோ ந முக்²ய: ஸ்யாத், ஜீவபக்ஷே ஈஶாநஶ்ருதிர்ந முக்²யா; அத ஏகத்ர கௌ³ணதா, ஸா ச க்வேத்யஜ்ஞாநாத்ஸம்ஶய இத்யர்த²:। ப்ராக் ஸதி விஷயே ச ஸாதா⁴ரணஸப்தமீ ந தத்³பா⁴ஸயத இதி விஷயத்வநிஷேத⁴கஸ்ம்ருத்யா விஷயே வ்யவஸ்தா²பிதா, தத்³வத்பரிமாணமபி ஜைவமைஶ்வரம் வேதி ஸம்ஶயே(அ)ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரம் நிஶ்சகர்ஷேதி நிர்ணீதார்த²ஸ்ம்ருத்யா ஜைவமிதி ப்ரத்யவஸ்தா²நாத்ஸம்க³தி:।

பூர்வபக்ஷமாஹ –

ப்ரத²மேதி ।

த³ஹரவிசாரேணாபுநருக்திமாஹ –

அபி சேதி ।

ஶங்காநிராஸ: ஸமுச்சயார்த²:। பரமாத்மநோ(அ)ல்பத்வே ஹ்ருத்புண்ட³ரீகஸ்தா²நத்வம் காரணம் யுக்தம், ஸ்தா²நவிஶேஷஸ்ய த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்மேதி நிர்தே³ஶாதி³தி யோஜநா। உபாதி⁴ம் ஸம்கீர்த்ய, அல்பத்வோக்தே: ஔபாதி⁴கம் தத்ஸ்வதஸ்த்வநந்த: பர இதி ஸித்³த்⁴யத்வித்யர்த²:। ஸ்வோ யோ ப⁴வதி ஸ ஸ்வப⁴விதா தத³நிர்ணயாத்ஸ்வபா⁴வாநிர்ணய:। ஜீவபரயோர்நிரம்ஶத்வாந்மத்⁴யாபா⁴வ:। பூர்வபக்ஷே து மத்⁴யே உதா³ஸீநே ஸ்வரூப இதி மத்⁴யாத்மஶப்³தௌ³ நேயௌ। ஸமுஷ்டி: ஸகநிஷ்டி²க: கர:, அரத்நி:।

ஏதத்³வை ததி³தி ।

யேயம் ப்ரேத இதி ஜீவஸ்யாபி ப்ரக்ருதத்வாத்தச்ச²ப்³தோ³பபத்திரபி த்³ரஷ்டவ்யா। யத³வாத்³யங்கு³ஷ்ட²வாக்யே ஜீவோபக்ரமாத³ஸ்ய தத்பரத்வமிதி।

தந்ந; ததோ(அ)பி ப்ராக் பரஸ்ய ப்ரஸ்துதத்வாத்தத்ஸாபேக்ஷத்வாச்சாஸ்ய வாக்யஸ்யேத்யாஹ –

ப்ரஶ்நேதி ।

அங்கு³ஷ்ட²வாக்யஸ்யாந்யத்ர த⁴ர்மாதி³தி ப்ரஸ்துதபரமாத்மப்ரஶ்நோத்தரத்வாத்ப்ராத²ம்யமஸித்³த⁴மித்யர்த²:।

ப்³ரஹ்மண: கத²ம் தர்ஹி பரிமாணநிர்தே³ஶோ(அ)த ஆஹ –

ஜீவஸ்யேதி ।

உபஹிதபரிமிதஜீவாநுவாதே³ந விருத்³தா⁴ம்ஶமபஹாய தஸ்யேஶ்வரைக்யபரம் வாக்யமித்யர்த²:॥24॥ ப்³ரஹ்மண: பரிமாணோபபாத³நமப²லமுபாதி⁴பரிமிதஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வபோ³தி⁴த்வாத்³வாக்யஸ்யேத்யாஶங்க்யாஹ –

ஜீவாபி⁴ப்ராயமிதி ।

ஜீவபா⁴வாபந்நப்³ரஹ்மாபி⁴ப்ராயமித்யர்த²:।

ஜீவநிர்தே³ஶவாரணமிஹ வாக்யே ந க்ரியதே, ததா² ஸத்யநுவாதா³பா⁴வப்ரஸங்கா³தி³த்யாஹ –

ந ஜீவபரமிதி ।

மநுஷ்யக்³ரஹணம் ஶூத்³ராதௌ³ மாதிப்ரஸஞ்ஜீதி ஸம்கோசயதி –

த்ரைவர்ணிகாநிதி ।

அந்த:ஸம்ஜ்ஞாநாம் ஸ்தா²வராணாம் மோக்ஷமிச்ச²தாம் சாநர்தி²த்வாத்கர்மண்யநதி⁴கார:। காம்யக்³ரஹணேந ஶுத்³த்⁴யர்த²ம் நித்யேஷு கஸ்யசிந்முமுக்ஷோரஸ்த்யதி⁴கார இதி ஸூசயதி। திரஶ்சாம் வேதா³ர்த²ஜ்ஞாநாதி³ஸாமக்³ர்யபா⁴வேநாஶக்தத்வம்। தே³வாநாம் ஸ்வதே³வத்யே கர்மணி ஆத்மோத்³தே³ஶேந ஸ்வகீயஸ்ய த்யாகா³யோகா³த³ஶக்தி:। ருஷீணாம் ஆர்ஷேயவரணே ருஷ்யந்தராபா⁴வாத³ஸாமர்த்²யம்। ஷஷ்டே² ஹி ப²லார்தே² கர்மணி ஸுக²காமஸ்ய (ஜை.அ.6.பா.1.ஸூ.4 - 5।25 - 38) திர்யகா³தே³ரப்யதி⁴கார: ஸ்வர்க³காமஶ்ருதேரவிஶேஷாச்சாதுர்வர்ண்யமதி⁴கரோதி ஶாஸ்த்ரமிதி ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்திதம்। த்ரயாணாமேவாதி⁴கார:। வஸந்தே ப்³ராஹ்மணோ (அ)க்³நீராத³தீ⁴த க்³ரீஷ்மே ராஜந்ய: ஶரதி³ வைஶ்ய இதி தேஷாமேவாக்³நிஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ரவணாதி³தி।

ஸித்³தா⁴ந்திநாப்யங்கு³ஷ்ட²மாத்ரஸம்ஸார்யநுவாதா³ப்⁴யுபக³மாத்ஸம்ஸார்யேவாயமங்கு³ஷ்ட²மாத்ர இதி பா⁴ஷ்யே இஷ்டப்ரஸங்க³தாமாஶங்க்யாஹ –

யத்³யேததி³தி ।

அங்க³ஷ்ட²மாத்ர இதி ।

தை⁴ர்யேண அப்ரமாதே³ந। ப்ரவ்ருஹேத் உத்³யுச்சே²த், ப்ருத²க் குர்யாத் முஞ்ஜந்த:ஸ்தே²ஷீகாமிவ। தம் ச விவேசிதம் ஶுக்ரம் ஶுத்³த⁴மம்ருதம் ப்³ரஹ்ம வித்³யாத்॥25॥

இதி ஸப்தமம் ப்ரமிதாதி⁴கரணம்॥

தே³வதாதி⁴கரணவிஷயா:

தது³பர்யபி பா³த³ராயண: ஸம்ப⁴வாத்॥26॥ அதி⁴காரசிந்தேயம் யத்³யபி ந தே³வாதி³ப்ரவ்ருத்யர்தா², ததா²பி க்ரமமுக்திப²லோபாஸ்திஷு போ⁴க³த்³வாரா மோக்ஷகாமமநுஷ்யப்ரவ்ருத்யர்தா² இந்த்³ரியார்தே²தி காமாதே³ருபலக்ஷணம்। நநு ஸ்வயம் ப்ரதிபா⁴நாவஸரே கு³ருமுகா²த்³வேத³க்³ரஹணாபா⁴வாத³புருஷார்த²த்வம் ஜ்ஞாநஸ்யாத ஆஹ –

ந க²ல்விதி ।

ஸ்மர்யமாண: ப²லவத்³ப்³ரஹ்மாவபோ³த⁴ஹேதுரித்யநுஷங்க³:॥26॥ சதுர்த்²யந்தஶப்³த³ப்ரதீதமாத்ரம் ஶப்³தோ³பஹிதம் தாத்³ருக³ர்த²நியமித: ஶப்³தோ³ வா தே³வதா। ஸ்வர்கா³தி³ஸாத⁴நத்வம் யாகா³தீ³நாம் லோகே அத்³ருஷ்டத்வாத்³வேதே³(அ)ப்யத்³ருஷ்டமிதி ப்ரஸஜ்யேத தந்மா பூ⁴தி³த்யர்த²:।

அத³ர்ஶநாத்³வாதா⁴த்³வேதி விகல்பயோ: ஆத்³யம் நிரஸ்ய, த்³விதீயம் ஶங்கதே -

மநுஷ்யேதி ।

தே³வாத³யோ ந ஶரீரிண:, மாதாபித்ருரஹிதத்வாத்³ க⁴டவத்।

விபக்ஷே த³ண்ட³மாஹ –

ஸம்ப⁴வே சேதி ।

யூகாதா³வநேகாந்தத்வமாஹ –

ஹந்தேதி ।

நநு யூகாதே³: ஸ்வேதா³த்³யஸ்தி தே³ஹஹேது:, ந து தே³வாநாம்; ததா² சேச்சா²மாத்ரம் ஹேதுர்வாச்ய:, ஸ சாயுக்த இத்யாஹ –

இச்சா²மாத்ரேதி ।

பூ⁴தாநாமதி⁴ஷ்டா²த்ரபா⁴வாத³நாரம்ப⁴கத்வமாஶங்க்யாஹ –

பூ⁴தவஶிநாம் ஹீதி ।

பர்வதாதி³வ்யவஹிதாநாம் தூ³ரஸ்த²த்வேந விப்ரக்ருஷ்டாநாம் ச பூ⁴தாநாமத³ர்ஶநாத் தே³வாதீ³நாமநதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வமிதி ந வாச்யம்; காசாக்²யதா⁴துநா மேக⁴ஸமூஹேந ச ச்ச²ந்நஸ்ய தூ³ரஸ்த²ஸ்யாபி த³ர்ஶநாதி³த்யர்த²:।

நநு ஸ்வச்ச²த்வாத் காசாதீ³நாமஸ்மதா³தி³த்³ருக³வ்யவதா⁴யகத்வம், ஶைலபூ⁴ம்யாத³யஸ்து தே³வாதீ³நாம் வ்யவதா⁴யகா இத்யாஶங்க்ய ப்ரபா⁴வவஶாந்நேத்யாஹ –

அஸக்தாஶ்சேதி ।

அப்ரதிப³த்³தா⁴ இத்யர்த²:। ப்ரப⁴வதாம் ஈஶ்வராணாம்। கதி தே³வா யாஜ்ஞவல்க்யேத்யேதாவாந் ப்ரஶ்ந: ஶாகல்யஸ்ய।

ஸ ஹைதயைவ நிவிதா³ ப்ரதிபேதே³ யாவந்தோ வைஶ்வதே³வஸ்ய நிவித்³யுச்யந்தே த்ரயஶ்ச த்ரீ ச ஶதேத்யாத்³யுத்தரே ஏவகாரத³ர்ஶநாத் ப்ரஶ்நே(அ)பி நிவிதி³ கதீதி விவக்ஷிதமித்யாஹ –

வைஶ்வதே³வேதி ।

ஶ்ருதிக³தவைஶ்வதே³வபத³ஸ்ய வ்யாக்²யா –

ஶஸ்த்ரஸ்யேதி ।

த்ரீ த்ரீணி ஸஹஸ்ராணி । நிவேத்³யதே ஜ்ஞாப்யதே ஸம்க்²யா(அ)நயேதி நிவித்।

ஏதாவந்த இதி ।

த்ர்யதி⁴கத்ரிஶதாநி த்ர்யதி⁴கத்ரிஸஹஸ்ராணி சேத்யர்த²:। மஹிமாநோ விஸ்தாரா:।

இந்த்³ரியேஷு ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்ரவ்ருத்தௌ நிமித்தமாஹ -

தத்³வ்ருத்தித்வாதி³தி ।

தஸ்மாத்ப்ராணாத்³வ்ருத்திர்வர்தநம் யேஷாம் தே ததா²।

ஶ்ருதௌ த்ரயஸ்த்ரிம்ஶதாம் பூரணௌ இந்த்³ரப்ரஜாபதீ உக்தௌ, தௌ ச ஸ்தநயித்நுயஜ்ஞத்வேந வ்யாக்²யாதௌ, புந: கதம: ஸ்தநயித்நு: கதமோ யஜ்ஞ இதி ப்ருஷ்ட்வா யதா²க்ரமமஶநிரிதி பஶவ இதி ச ப்ரயுக்தம் தது³பபாத³யதி –

அஶநிரிந்த்³ர இத்யாதி³நா ।

ஸா ஹ்யஶநிரிந்த்³ரஸ்ய பரமேஶநா பரமைஶ்வர்யம்। அரூபம் யஜ்ஞம் த்³ரவ்யதயா ரூபயந்தோ யஜ்ஞஸ்ய ரூபம் பஶவஸ்தே ப்ரஜாபதிரித்யர்த²:।

ஷடா³த்³யந்தர்பா⁴வக்ரமேணேதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –

ஏத ஏவேதி ।

பவதே புநாதி ஜக³த்। அத்⁴யர்த⁴ஶப்³த³ ஏகஸ்மிந்நபி யௌகி³க:।

ஸ ப்³ரஹ்ம த்யத்³ இத்யாசக்ஷத இதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே -

ஸ ஏவேதி ।

ப்ராப்தி: அங்கு³ல்யக்³ரேண சந்த்³ராதி³ஸ்பர்ஶ:। ப்ராகாம்யமிச்சா²நபி⁴கா⁴த:, யதா² பூ⁴மாவுத³க இவோந்மஜ்ஜநாதி³। ஈஶித்வம் பூ⁴தபௌ⁴திகாநாமுத்பத்திலயாதா³வைஶ்வர்யம்। வஶித்வம் தேஷாம் நியந்த்ருத்வம்। யத்ர காமாவஸாயிதா நாம ஸம்கல்பாதே³வ ஸகலவிஷயலாப⁴:। அநேகேஷாம் ஶரீராணாம் ப்ராப்திரிதி ப்ரத²மா வ்யாக்²யா।

த்³விதீயாம் விவிநக்தி –

அநேகத்ரேதி ॥27॥

கோ³த்வாதி³வதி³தி ।

ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ஹி பூர்வாவமர்ஶ:, ஸ ஹி ந வஸ்வாதா³வத்³ருஷ்டே ஸம்ப⁴வீ, ஏவ ஏவோபாத்⁴யபா⁴வ:। மந்த்ராதி³ஸித்³தே⁴ ‘வஸ்வாதா³வஸௌ வஸுரஸாவபி வஸுரிதி பராமர்ஶஸம்ப⁴வ:। த்ரிதி³வத்வாதி³ஜாத்யவச்சி²ந்நேஶ்வர்யேஷு பாகத்வாவச்சி²ந்நபாகயோகே³ஷ்விவ ஔபாதி⁴கத்வே(அ)பி ஶக்ய: ஸங்க³திக்³ரஹ இத்யுத்தரார்த²:। ஆக்ஷேபஸமாதா⁴நே நிக³த³வ்யாக்²யாதே இத்யர்த²:।

ப்ரமாணாந்தராபேக்ஷவாக்யத்வாதி³தி ।

ப்ரமாணாந்தராபேக்ஷத்வமேவ ஹேது:, ஶப்³த³ம் ப்ரதி ஸம்தே³ஹாத்ப்ரஶ்நே ஸ்போ²ட இதி பூர்வபக்ஷோ வர்ணத்வேந ஸித்³தா⁴ந்த இதி ந ப்⁴ரமிதவ்யம்। ஸ்போ²டவாதி³நா(அ)பி நித்யஶப்³தா³த் தே³வாத்³யுத்பத்த்யப்⁴யுபக³மேந ஸூத்ரவ்யாக்²யாநாத்। தஸ்மாத்³வர்ணாத்ஸ்போ²டாச்ச தே³வாத்³யுத்பத்த்யாக்ஷேப: க்ரியதே; வர்ணாநாமநித்யத்வாத்ஸ்போ²டஸ்ய ச அப்ராமாணிகத்வாதி³தி।

ஸ்போ²டபக்ஷஸ்த்வேகதே³ஶிந இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ஆக்ஷிபதீதி ।

நந்வநித்யத்வே(அ)பி வர்ணாநாம் மஹாபூ⁴தவத்³தே³வாதி³ஹேதுதேத்யாஶங்க்யாஹ –

அயமிதி ।

யதா²(அ)(அ)க்³நேயாதீ³நாம் ப²லகரணத்வாந்யதா²நுபபத்த்யவஸேயமபூர்வம், ஏவம் வர்ணாநாம் அர்த²தீ⁴ஹேதுத்வாந்யதா²நுபபத்திஸித்³த⁴: ஸம்ஸ்கார:, ஸ சார்தா²பத்தே: ப்ராக³ஜ்ஞாதத்வாத³பூர்வமுத வர்ணோபலம்ப⁴ஜோ வர்ணே ஸ்ம்ருதிகர இதி விகல்ப்ய க்ரமேண தூ³ஷயதி –

ந தாவதி³த்யாதி³நா ।

அர்த²தீ⁴ப்ரஸவாவஸேயஸம்ஸ்கார: கிமஜ்ஞாத: ஶப்³த³ஸஹகாரீ, உத ஜ்ஞாத:।

நாத்³ய இத்யாஹ –

ந ஹீதி ।

ஸ்வரூபேணாவிதி³தஸ்ய அர்த²தீ⁴ஹேதுத்வநிஷேதோ⁴ த்³ருஷ்டாந்தார்த²:। யதா² ஸ்வரூபேண விதி³தஸ்யார்த²பு³த்³த்⁴யா ஹேதுத்வமேவமங்க³தோ(அ)பீத்யர்த²:। அவிதி³தஸங்க³திரிதி ஹேத்வர்த²:। ஶப்³த³: ஸஹாங்கே³ந ஜ்ஞாதோ(அ)ர்த²தீ⁴ஹேது: ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹணமபேக்ஷ்ய போ³த⁴கத்வாத்³ தூ⁴மவதி³த்யர்த²:। இந்த்³ரியவதி³தி வைத⁴ர்ம்யோபமா। அப³தி⁴ரேண க்³ருஹீதஸ்ய சேத்யர்த²:।

அபூர்வஸம்ஸ்காரோ யதா³ ஜ்ஞாதவ்ய:, ததா³(அ)ர்த²தி⁴ய: ப்ராகே³வ ஜ்ஞேய:, காரணஸ்ய தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய கார்யாத்ப்ராக்³பா⁴வநியமாத், அத² ஜாதாயாமர்த²பு³த்³தௌ⁴ தத³வக³மஸ்ததே³தரேதராஶ்ரயமாஹ –

அர்த²ப்ரத்யயாதி³தி ।

ஆக்³நேயாதீ³நாம் த்வநாரப்³த⁴ப²லாநாமேவ வேதே³ந ப²லகரணபா⁴வாவக³மாத் ஶக்யமர்தா²பத்த்யா அபூர்வாவதா⁴ரணம், வர்ணாநாம் து நார்த²தீ⁴ஹேதுத்வே மாநமஸ்தீதி பா⁴வ:। பா⁴வநாக்²யஸ்து ய: ஸம்ஸ்கார: ஸ ஆத்மநோ வர்ணஸ்ய ஸ்வஸ்யைவ விஷயஸ்ய ஸ்ம்ருதிப்ரஸவஸாமர்த்²யம்। ததா² சாஸ்மாத்³வர்ணவிஷயா ஸ்ம்ருதிரேவ ஸ்யாத், யதி³ புநஸ்ததோ(அ)ர்த²தீ⁴: ஸ்யாத்। ததா³ வக்தவ்யம் கிம் ததே³வார்த²தீ⁴ஜநநஶக்திருத ததோ(அ)ர்த²ஶக்திருதே³தி।

ந த்³வாவபீத்யாஹ –

ந ச ததே³வேதி ।

உப⁴யத்ர க்ரமேண நித³ர்ஶநமாஹ –

ந ஹீதி ।

அபூர்வஸம்ஸ்காரபக்ஷே உக்த: பரஸ்பராஶ்ரய: ஸ்போ²டே(அ)ப்யுக்ததுல்யம், ஸ்போ²டே ஜ்ஞாதே(அ)ர்த²தீ⁴ஸ்ததஶ்ச ஸ்போ²டதீ⁴ரித்யர்த²:।

ஸத்தாயா ஹேதுத்வாந்நேதரேதராஶ்ரய இத்யாஶங்க்யாஹ –

ஸத்தேதி ।

நாநேதி ।

நாநாவர்ணாதிரிக்தைகபதா³வக³தே: நாநாபதா³திரிக்தைகவாக்யாவக³தேஶ்சேத்யர்த²:। ஸாஹித்யம் ஏகத்வம்। நந்வஜ்ஞாதேஷு வர்ணேஷு பத³வாக்யாப்ரதீதேர்ந ஶப்³தா³ந்தரகல்பநாவகாஶ:। நைதத்; ஸ்போ²டஸ்ய வர்ணாவ்யங்க்³யதோபபத்தே:। ஸ்யாதே³தத் - ஸ கிமேகைகவர்ணாத்ஸ்பு²டதி, கிம் வா மிலிதேப்⁴ய:। நாத்³ய:; ஏகவர்ணாதே³வ ஸ்போ²டவ்யக்தௌ தத ஏவார்த²தீ⁴ஸித்³தே⁴ரிதரவையர்த்²யாத்।

ந சரம:; வர்ணஸாஹித்யஸ்ய ப⁴வதைவ வ்யாஸேதா⁴த்³ அத ஆஹ –

தம் சேதி ।

ஸமுதி³தவ்யஞ்ஜகத்வமநப்⁴யுபேதம் ப்ரத்யேகபக்ஷே(அ)பி ந பரவையர்த்²யம்। யதா² ரத்நஸ்ய ப்ரதீந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷமபி⁴வ்யக்தாவபி த்³வாப்⁴யாம் திஸ்ருபி⁴: சதஸ்ருபி⁴: பஞ்சபி⁴: ஷட்³பி⁴ர்வா அபி⁴வ்யக்திபி⁴: ஜநிதஸம்ஸ்காரக்ருதபரிபாகரூபஸஹகாரிஸம்பந்நாந்த:கரணேந ஜநிதே சரமப்ரத்யயே விஶத³ம் சகாஸ்தி ரத்நதத்த்வம், ந ப்ராக்ஷு ப்ரத்யயேஷு, நாபி தைர்விரஹிதே சரமசேதஸி, ஏவம் ஸ்போ²ட: ப்ரத்யேகம் த்⁴வநிபி⁴ர்வ்யக்தோ(அ)பி த்⁴வந்யந்தரஜநிதாபி⁴ரபி⁴வ்யக்திபி⁴ர்யே ஸம்ஸ்காரா ஜாயந்தே தத்தத்பரிபாகவந்மந:பரிணாமே சரமே சகாஸ்தி தத³நந்தரம் சார்த²தீ⁴ர்ந ப்ராகி³த்யர்த²:।

யதி³ ப்ராசீநத்⁴வநிஜந்யாபி⁴வ்யக்திஜஸம்ஸ்காரஸஹிதசரமப்ரத்யய: ஸ்பு²டஸ்போ²டத³ர்ஶகோ ஹந்த தர்ஹ்யர்தோ²(அ)பி ப்ரத்யேகம் த்⁴வநிபி⁴ர்வ்யஜ்யதாம் பூர்வார்த²வ்யக்திஸம்ஸ்காரஸஹிதமந்த்யம் சேதஸ்தத்த்வமர்த²ஸ்ய வ்யநக்து தத்ராஹ –

ந ச பத³ப்ரத்யயவதி³தி ।

அபி⁴ஹிதஶ்சேத³ர்தோ² நாவ்யக்த:, ஸம்தி³க்³த⁴ஸ்து நாபி⁴ஹித: ஸ்யாத், ப்ரத்யக்ஷே து ப்ரதிஸந்நிகர்ஷம் விஶதா³விஶத³நிஶ்சயஸம்ப⁴வ இத்யர்த²:।

ஸ்போ²டே ப்ரமாணம் விகல்பயதி –

ஏவம் ஹீதி ।

வர்ணேஷு வாசகத்வா(அ)நுபபத்தௌ வாசகஶப்³த³ப்ரஸித்³த்⁴யந்யதா²நுபபத்தி: ஸ்போ²டே ப்ரமாணமுத ப்ரத்யக்ஷமித்யர்த²:।

வர்ணேஷு வாசகத்வாநுபபத்திமபி விகல்பயதி –

த்³விதே⁴தி ।

வ்யஸ்தாநாம் ஏகைகவர்ணாநாம் ஸமஸ்தாநாம் வா வாசகத்வமிதி யத்ப்ரகாரத்³வயம் தஸ்யாபா⁴வாத்³வேத்யர்த²:। ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரமாணாந்தரேண பா³தா⁴நுபபத்தேரிதி பா⁴ஷ்யம், தத்ர பா³த⁴கப்ரமாணாபா⁴வாதே³வ பா³தா⁴நுபபத்தேரித்யர்த²:।

தத்ர ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டஸ்யாதிப்ரஸங்கா³த³ப்ராமாண்யமபி⁴தா⁴ய வர்ணபே⁴த³க்³ராஹகம் ப்ரத்யக்ஷம் பா³த⁴கமாஶங்க்யாஹ –

ந சேத³மிதி ।

இத³ம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் க³காரத்வாதி³ஜாதிவிஷயம் ந க³காராதி³வ்யக்திவிஷயமித்யேதச்ச ந யுக்தமித்யந்வய:।

தாஸாம் வ்யக்தீநாம் ப்ரதிநரம் பே⁴தோ³பலம்பா⁴தி³தி ஶங்காயா ஏவ ஹேதுஸ்தஸ்ய ச ஸமர்த²நம் –

அத ஏவேதி ।

அயுக்தத்வே ஹேதுமாஹ –

யத இதி ।

ப³ஹுஷு க³காரமுச்சாரயத்ஸு யோ(அ)நுப⁴வோ ஜாயதே ஸ கிம் வ்யக்திபே⁴தா³வமர்ஶபுரஸ்ஸரம் ஜாதிவிஷய:, உத ஔபாதி⁴கபே⁴த³வதே³கவ்யக்திவிஷய இதி நிபுணம் நிரூப்யதாம்। தந்நிரூபணே ச த்⁴வந்யுபாதி⁴க்ருதபே⁴த³மந்தரேண ஸ்வபா⁴விகவ்யக்திபே⁴தோ³ ந பா⁴ஸத: இத்யர்த²:।

வ்யக்திபே⁴த³பக்ஷே ச கல்பநாகௌ³ரவமாஹ –

தத்ரேதி ।

யேந வர்ணேஷு வ்யக்திபே⁴தோ³ ந ஸ்பு²டஸ்தேநேத்யர்த²:। யத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் ஜாதே: ப்ரார்த்²யத இத்யர்த²:। வ்யக்திலப்⁴யம் பே⁴த³ஜ்ஞாநமித்யர்த²:।

வ்யக்த்யா ஜாதிபு³த்³த்⁴யுபபாத³நே கோ³த்வாத்³யுச்சே²த³மாஶங்க்யாஹ –

ந சேதி ।

த³ஶவாரமுச்சாரிதவாந் இத்யேகஸ்யைவ க³காரஸ்யோச்சாரணேஷ்வாவ்ருத்திப்ரதீதே:।

உக்தைக்யஸ்யாந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ –

ந சைஷ இதி ।

ஸோரஸ்தாட³ம் ஸாவிஷ்காரம்। ஏவம் தாவந்த ஏவேதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாதி³த்யாரப்⁴ய யத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமித்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதம்। அநந்தரம் கத²ம் ஹீதி பா⁴ஷ்யம் தத் ஹிஶப்³த³ஸம்யுக்தமபி ந பூர்வஹேத்வர்த²ம்। ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா ஹி பே⁴த³ப்ரத்யயபா³த⁴கத்வம் ப்ரஸ்துதம், தத்³தே⁴துத்வே ச பே⁴த³ ஏவ நிஷேத⁴:, நைகஸ்யாநேகரூபத்வம்; ஏகத்வஸ்ய ஸ்போ²டவாதி³நா(அ)நங்கீ³காராத்। யத்து கேசித்³வ்யாக்²யாதாரோ வர்ணேஷு பே⁴தா³பே⁴த³நிஷேதோ⁴(அ)யமிதி வத³ந்தி। தத்ப்ரக்ருதாஸங்க³தேரயுக்தம்।

தத இத³ம் பா⁴ஷ்யம் ப்ரக்ருதே ஸங்க³மயதி –

சோத³க இதி ।

உக்தமபி பா³த⁴கம் க³திநிரூபணாய புநருத்தா²பயதீத்யர்த²:। க³லகம்ப³ல: ஸாஸ்நா। உபக்ரமே உக்தகண்டா²தி³ஸ்தா²நக⁴டிதா வாயவோ(அ)ஶ்ராவணா இதி தத்³த⁴ர்மா வர்ணேஷ்வாரோபிதா ந ஶ்ராவணா: ஸ்யு:।

அத உதா³த்தாத³யோ வர்ணத⁴ர்மா இதி மதம் க்³ரந்தா²த்³ப³ஹிரேவ தூ³ஷயதி –

இத³ம் தாவதி³தி ।

ப⁴வந்த்வஶ்ராவணவாயுத⁴ர்மா: ஶ்ராவணா: கத²ம் தேஷாம் ஶப்³த³த⁴ர்மத்வப்ரதீதிரத ஆஹ –

தே சேதி ।

நநு கிமித்யாரோபேண? ஸ்வத உதா³த்தாத³ய: ஶப்³த³ஸ்ய ஸந்து, நேத்யாஹ –

ந சேதி ।

அநேந ஆவ்ருத்த்யா கத²ம் ஹீத்யேததே³வ பா⁴ஷ்யம் பரிஹாரபரதயா யோஜ்யதே।

வ்யஞ்ஜகத்⁴வநீதி ।

த்⁴வநயந்தி வ்யஞ்ஜயந்தீதி வாயவ ஏவ த்⁴வநய:। அஶப்³தா³த்மக: ஶ்ராவணோ த்⁴வநி: பதா³ர்தா²ந்தரம்; வர்ணவிஶேஷாப்ரதீதௌ ப்ரதீதேரித்யுக்தம் பா⁴ஷ்யே।

ஸா ஜாதிவிஷயத்வேநா(அ)ந்யதா²ஸித்³தே⁴த்யாஶங்க்ய பரிஹரதி –

ந சாயமிதி ।

தஸ்ய த்⁴வநேர்பி⁴ந்நத்வாந்ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமஸ்தி। அதோ த்⁴வந்யுல்லேகி²ப்ரத்யயஸ்ய ந ஜாதிவிஷயத்வமித்யர்த²:। அக்ஷு ஸ்வரேஷு। ஏவம் ச ஸதீதி தூ³ஷணாங்கீ³கரணவாத³:; தூ³ஷணாப்ராப்தேருக்தத்வாதி³த்யர்த²:।

பத³பு³த்³தௌ⁴ வர்ணோல்லேக²ஸ்யாந்யதா²ஸித்³தி⁴ம் ஶங்கதே –

பத³தத்த்வமிதி ।

ஏகமபா⁴க³மபி⁴வ்யஞ்ஜயந்தோ நாநேவ பா⁴க³வதி³வ பா⁴ஸயந்தீத்யந்வய:। நாநேவேத்யவயவிபே⁴த³பா⁴நாபி⁴ப்ராயம்। பா⁴க³வதி³த்யவயவப்ரதீத்யபி⁴ப்ராயம்।

விபா⁴கா³ரோபே ஹேதுமாஹ –

ஸாத்³ருஶ்யோபதா⁴நேதி ।

ஸாத்³ருஶ்யமேவோபதா⁴நமுபாதி⁴:।

ஸாத்³ருஶ்யே பே⁴த³முபபாத³யதி –

அந்யோந்யேதி ।

யே ஹி க³காரௌகாரவிஸர்ஜநீயா க³ங்கா³ ஔஷ்ண்யம் வ்ருக்ஷ: இதி ச விஸத்³ருஶபத³வ்யஞ்ஜகா:, தை: ஸத்³ருஶா அபரே க³காராத³யோ த்⁴வநயோ கௌ³ரித்யேகம் பத³ம் வ்யஞ்ஜயந்தி।

த்⁴வநீநாம் ஸாத்³ருஶே ஹேது: –

துல்யஸ்தா²நேதி ।

பி⁴ந்நபதா³வ்யஞ்ஜகத்⁴வநிஸத்³ருஶத்⁴வநிவ்யக்தே ஏகஸ்மிந்நபி பதே³ ஸந்தி பி⁴ந்நபத³ஸாத்³ருஶ்யாநீதி பே⁴த³ப்⁴ரம இத்யர்த²:।

நநு பதா³ந்தரேஷு கியதாம் த்⁴வநீநாம் விஸத்³ருஶத்வாத்கத²ம் வ்யஞ்ஜகஸாத்³ருஶ்யமத உக்த –

ப்ரத்யேகமிதி ।

க³காராதீ³நாமுப⁴யத்ர ப்ரத்யேகம் பத³வ்யஞ்ஜகத்வாத்³ கௌ³ரித்யத்ர க³காராதீ³நாமஸ்தி பி⁴ந்நபத³வ்யஞ்ஜகக³காராதி³ஸாத்³ருஶ்யமித்யர்த²:।

ஏகவித⁴ப்ரயத்நஜந்யத்⁴வநீநாம் ந பதே³ பே⁴தா³ரோபஹேதுதேதி –

ப்ரயத்நபே⁴தே³த்யுக்தம் ।

விபா⁴கா³ரோபே(அ)பி கத²ம் வர்ணரூபிதபத³ப்ரதிபா⁴நமத ஆஹ –

கல்பிதா ஏவேதி ।

வ்யஞ்ஜகவர்ணாத்மத்வம் வ்யங்க்³யபா⁴கே³ஷ்வாரோப்யத இத்யர்த²:।

ஏதத³பாகரோதி –

தத்கிமிதி ।

ஔபாதி⁴கத்வஸ்வாபா⁴விகத்வாப்⁴யாமேகத்வாநாநாத்வே வ்யவஸ்தா²பயதி –

அத²வேதி ।

நந்வத்ரோபாத்⁴யபா⁴வ உக்தஸ்தத்ராஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஏகப்ரத்யக்ஷாநாரோஹே(அ)ப்யேகஸ்ம்ருதிவிஷயத்வம் வர்ணாநாமுபாதி⁴ரித்யர்த²:। உபசாரே ஹி ஸதி நிமித்தாநுஸரணம், ந து நிமித்தாநுஸாரேணோபசார இதி ந த⁴வக²தி³ராதி³ஷ்வதிப்ரஸங்க³:। ஏதேந ஸமுதி³தாநாம் வர்ணாநாமர்த²தீ⁴ஹேதுத்வமுபபாதி³தம்।

பா³லேந ஸ்வஸ்யைகஸ்ம்ருத்யாரூட⁴வர்ணாநாம் மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ம் ப்ரத்யேகார்த²தீ⁴ஹேதுதாமநுமாய, ஏகபத³த்வாத்⁴யவஸாயாத் நேதரேதராஶ்ரயமித்யாஹ –

ந ஹீதி ।

ராஜேதி க்ரமப்ரயோகோ³ ஜாரேதி விபரீதக்ரம:। ப³ஹுப்⁴யோ யுக³பத³க்ரம: ப்ரயோக³:। யாவந்த: யத்ஸம்க்²யாகா:। யாத்³ருஶா: யத்க்ரமாதி³மந்த:। யே ச யத்ஸ்வரூபா:।

பா⁴ஷ்யே பங்க்திபு³த்³தௌ⁴ பிபீலிகாக்ரமவத் ஸ்ம்ருதௌ வர்ணக்ரமஸித்³தி⁴ரித்யுக்தம் ததா³க்ஷிப்ய ஸமாத⁴த்தே –

நந்வித்யாதி³நா ।

நித்யாநாம் ந காலதோ விபூ⁴நாம் வா ந தே³ஶத: க்ரம:।

பதா³வதா⁴ரணேதி ।

ராஜா ஜாரேத்யத்ர, க்ரம உபாய:। கௌ³ர்கோ³மாநித்யத்ர ந்யூநாதிரிக்தத்வே। ஸ்வரோ பா⁴ஷிகாதி³: பஞ்சஜநா இத்யாதௌ³। வாக்யம் பதா³ந்தரஸமபி⁴வ்யாஹார:, யதா²(அ)ஶ்வோ க³ச்ச²தீதி ந லுஙந்தமாக்²யாதம், க்ரியாந்தரோபாதா³நாத்। ஶ்ருதி: உத்³பி⁴தோ³ யாக³நாமபரத்வம் ஸமாநாதி⁴கரணஶ்ருதிக³ம்யம்। ஸ்ம்ருதிர்யுக³பத்ஸர்வவர்ணவிஷயா। வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரேத்யாதி³ கல்பநா ஸ்யாதி³த்யந்தம் பா⁴ஷ்யமதிரோஹிதார்த²மித்யர்த²:॥28॥
 ஶாஸ்த்ரயோநித்வாவிரோதா⁴யாஹ –

ஸ்வதந்த்ரஸ்யேதி ।

நித்யோ வேத³ இதி ।

அவாந்தரப்ரலயஸ்த²த்வம் நித்யத்வமதோ த்³ருஷ்டேந வ்யபி⁴சாரோ பா⁴ரதீவிலாஸோக்தோ(அ)நவகாஶ:। அத ஏவ ந ஹ்யநித்யாதி³தி வர்ணிதாநுகூலதர்கே(அ)பி அநித்யாத்ப்ரலயாவஸ்தா²யாமவித்³யமாநாந்ந ஜக³து³த்பத்துமர்ஹதி। ததா³நீமஸதோ நியதப்ராக்ஸத்த்வரூபகாரணத்வாயோகா³த் அந்யத உத்பத்தௌ தஸ்யாபி ததை³வோத்பாத்³யத்வேநாபர்யவஸாநாதி³த்யர்த²:। கர்துரஸ்மரணாத்ஸித்³த⁴மேவ நித்யத்வமநேநாநுமாநேந த்³ருடீ⁴க்ருதமித்யர்த²:॥29॥ ஸமாநநாமேதி ஸூத்ரம் (ப்³ர.ஸூ.அ.1.பா.3 ஸூ.30) மஹாப்ரலயே ஜாதேரபா⁴வாத் ஶப்³தா³ர்த²ஸம்ப³ந்தா⁴நித்யத்வமாஶங்க்ய பரிஹாரார்த²ம்। வேத³ஸ்ய வாக்யரூபஸ்யேத்யர்த²:।

நநு ஜீவாநவஸ்தா²நே(அ)பி ப்³ரஹ்ம அபி⁴தா⁴நாதி³வாஸிதமஸ்த்யத ஆஹ –

ந ச ப்³ரஹ்மண இதி ।

நிரவித்³யஸ்ய அவித்³யாஸித்³த⁴ப்ரமாணாநாஶ்ரயத்வாந்ந தஜ்ஜவாஸநாஶ்ரயத்வமித்யர்த²:।

அதா²நபேக்ஷ்ய வாஸநா: ப்³ரஹ்ம ஜக³த்ஸ்ருஜேத், தத்ராஹ –

ப்³ரஹ்மணஶ்சேதி ।

அத்⁴யாபகாத்⁴யேத்ரோ: உச்சாரயித்ருத்வாத்³பா⁴ஷ்யே அபி⁴தா⁴த்ருக்³ரஹணேநோக்திரித்யர்த²:। ஸூக்ஷ்மேணேத்யஸ்ய வ்யாக்²யா

ஶக்திரூபேணேதி ।

கர்மவிக்ஷேபிகா(அ)வித்³யாப்⁴ராந்தயஸ்தாஸாம் வாஸநாபி⁴ரித்யர்த²:। ப்⁴ரமாத்ஸம்ஸ்காரதஶ்சாந்யா மண்டூ³கம்ருது³தா³ஹ்ருதே:। பா⁴வரூபா மதா(அ)வித்³யா ஸ்ப்²டம் வாசஸ்பதேரிஹ॥ அப்ரஜ்ஞாதம் ப்ரத்யக்ஷத:। அலக்ஷணம் அநநுமேயம்। அப்ரதர்க்யம் தர்காகோ³சர:। அவிஜ்ஞேயம் ஆக³மத:। ஸாக்ஷிஸித்³த⁴ஸ்ய ஹ்யஜ்ஞாநஸ்யாக³மாதி³பி⁴ரஸத்த்வநிவ்ருத்தி: க்ரியதே। நநு - கிம் பா⁴வரூபயா(அ)வித்³யயா ப்ரயோஜநம்? அஜ்ஞாதஶுக்திப்³ரஹ்மவிவர்தத்வேந ரஜதஜக³த்³ப்⁴ரமஸித்³தே⁴:। அஜ்ஞாதத்வஸ்ய ச ஜ்ஞாநாபா⁴வாது³பபத்தே:। தந்ந; ஸ்வயம்ப்ரப⁴ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மண: ஸ்வவிஷயப்ரமாணாநுத³யே(அ)பி யதா²வத்ப்ரகாஶாபத்தௌ ஜக³த்³ப்⁴ரமாபா⁴வப்ரஸங்கா³த்। ந ஹி ஸ்வயம்ப்ரப⁴ம் ஸவேத³நம் ஸ்வவிஷயப்ரமாணாநுத³யாந்ந பா⁴தி। யத்³யபி ஶுக்திம் ஸ்வத ஏவ ஜடா³மவித்³யா நாவ்ருணோதி; ததா²பி தத்ஸ்தா²நிர்வாச்யபா⁴வரூபரஜதோபாதா³நத்வேந ஏஷ்டவ்யேதி பா⁴வரூபாவித்³யா ஸப்ரயோஜநா। ப்ரமாணம் து டி³த்த²ப்ரமா, டி³த்த²க³தத்வே ஸதி ய: ப்ரமாபா⁴வ: தத்த்வாநதி⁴கரணாநாதி³ஸ்வப்ராக³பா⁴வநிவர்திகா, ப்ரமாத்வாத்³, ட³பித்த²ப்ரமாவத்। யே து ப்ரமா ஸ்வப்ராக³பா⁴வநிவ்ருத்திரேவ, ந து நிவர்திகேதி மந்யந்தே, தாந் ப்ரதி நிவர்திகேத்யஸ்ய ஸ்தா²நே நிவ்ருத்திரிதி படி²தவ்யம்। ந சைதத³ஸமவேதத்வமேதத³ந்யஸமவேதத்வம் சோபாதி⁴:; ஏதத்ஸுகா²தீ³நாம் ஏதந்நிஷ்ட²ப்ரமாபா⁴வத்வரஹிதாநாதி³ஸ்வப்ராக³பா⁴வநிவர்தகத்வேந ஸாத்⁴யே வித்³யமாநே(அ)பி உபாத்⁴யபா⁴வேந ஸாத்⁴யாவ்யாப்தேரிதி। த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீதி வ்யவஹாராந்யதா²நுபபத்திஶ்ச மாநம்। ந ச ப்ரமாணதோ ந ஜாநாமி கிந்து ஜாநே இதி வ்யபதே³ஶார்த²:, ததா² ஸதி கோ மது³க்தோ(அ)ர்த² இத்யுக்தே(அ)நுவதே³ந்ந ச ஶக்நோதி। ந ச ஸாமாந்யேந ஜ்ஞாதே விஶேஷதோ(அ)ஜ்ஞாநம்; ஸாமாந்யஸ்ய ஜ்ஞாதத்வாத், விஶேஷஸ்ய சாபு³த்³த⁴ஸ்யாஜ்ஞாநவ்யாவர்தகத்வேந ப்ரதிபா⁴ஸாயோகா³த், ப்ரமிதத்வே சாஜ்ஞாதத்வவ்யாகா⁴தாத், ஸ்ம்ருதத்வே சாநுவாதா³பாதாத்। மம து பா⁴வரூபாஜ்ஞநஸ்ய ஸவிஷயஸ்ய ஸாக்ஷிண்யத்⁴யாஸாத்ப்ரதிபா⁴ஸோ ந மாநத இத்யவிரோத⁴:। ந ச - மாநாபா⁴வ ஏவ தஸ்மிந்நத்⁴யஸ்தோ பா⁴ஸத இதி - வாச்யம்; ஸ்வப்ரபே⁴ பா⁴வரூபாவித்³யாதிரோதா⁴நமந்தரேண அத்⁴யாஸாயோக³ஸ்யோக்தத்வாத்।

பராக்ராந்தம் சாத்ர ஸூரிபி⁴ரிதி ।

தே சாவதி⁴முசிதகாலம் ப்ராப்ய பூர்வஸமாநநாமரூபாணி பூ⁴த்வோத்பத்³யந்த இத்யந்வய:। பரமேஶ்வரேச்சா² ஈக்ஷணம்। ஈக்ஷிது: பரமேஶஸ்ய வாசஸ்பதிமுகோ²த்³க³தே:। நிஜுஹுவே பரேஶாநமஸாவித்யதிஸாஹஸம்॥ ஈக்ஷணம் ச ஜீவாஜ்ஞாதஸ்யேஶ்வரஸ்ய விவர்த ஆகாஶாதி³வதி³தி ந ப்ரமாத்ருத்வேந அவித்³யாவத்த்வப்ரஸங்க³:।

கூர்மாங்கா³நாம் த³ர்ஶநாத³ர்ஶநமாத்ரம் நோத்பத்திரித்யுதா³ஹரணாந்தரமாஹ –

யதா² வேதி ।

க⁴நா: நிபி³டா³:। க⁴நாக⁴நா: மேகா⁴:। தத்க்ருதாஸாரேண ஸந்தததா⁴ராவர்ஷேண ஸுஹிதாநி ப்³ரும்ஹிதாநி இத்யர்த²:।

அவித்³யாயா: பூர்வவாஸநாஸ்ரயத்வேந ஜக³த்காரணத்வே ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்காரணத்வவிரோத⁴மாஶங்க்யோபகரணஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யாவிகா⁴தகத்வேந பரிஹரதி –

ஏதது³க்தமிதி ।

ததஶ்சாநாதி³த்வம் ஸம்ஸாரஸ்யேத்யாஹ –

ந ச ஸர்கே³தி ।

உபபத்³யதே சோக்தந்யாயேநாநாதி³த்வமித்யர்த²:।

ஏவம் பத³பதா³ர்த²ஸம்ப³ந்தே⁴ விரோத⁴ம் பரிஹ்ருத்ய ஸம்ப்ரதா³யவிச்சே²தா³த்³வாக்யநித்யத்வவிரோத⁴முக்தமநுவத³தி –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

பா⁴ஷ்யஸ்யஸுஷுப்தித்³ருஷ்டாந்தஸ்ய வைஷம்யமாஶங்க்யாஹ –

யத்³யபீதி ।

லீயதே(அ)ஸ்யாம் ஸர்வகார்யமிதி லயலக்ஷணா(அ)வித்³யா। ஶ்லோகே உக்தோ யோ விரோத⁴:। யஜமாநோ பா⁴விந்யா வ்ருத்த்யா யதா³(அ)க்³நிரிதா³நீமக்³நயே விர்வபதி, ததா³ ப⁴விஷ்யத³த்³யதநாக்³ந்யோஸ்துல்யநாமதா।

நநு கிமிதி பா⁴விந்யா வ்ருத்த்யா யஜமாநோ(அ)க்³நிருச்யதே(அ)க்³நிதே³வதைவாக்³நயே நிர்வபது, நேத்யாஹ –

ந ஹீதி ।

ஸத்த்வே வா ஸ ஏவாஸ்மாபி⁴ருத்³தே³ஷ்டும் ஶக்யதே யாக³காலே இதி ப்ராசீநோ வ்ருதா² ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

தே³வாதீ³நாம் ஸ்வமிஶ்ரவித்³யாஸ்வநதி⁴காரே(அ)பி ப்³ரஹ்மவித்³யாதி⁴காரஸம்ப⁴வாத் ஆக்ஷேபாயோக³மாஶங்க்ய விகல்பமுகே²ந ஸூத்ரமவதாரயதி –

ப்³ரஹ்மவித்³யாஸ்விதி ।

மது⁴வித்³யாவாக்யம் ப்ரதீகத ஆத³த்தே –

அஸாவிதி ।

தத்³வ்யாசஷ்டே –

தே³வாநாமித்யாதி³நா ।

ப்⁴ரமரைர்நிர்வ்ருத்தம் ப்⁴ராமரம்। த்³யௌ: ஸ்வர்க³:, திர்யக்³க³தவம்ஶே இவாதி³த்யம் மது⁴ ஹி தத்ர லக்³நமித்யர்த²:।

அந்தரிக்ஷமபூப இதி ஶ்ருதிம் வ்யாசஷ்டே –

ஆதி³த்யஸ்ய அபூபவ்யாக்²யா –

படலமிதி ।

ப்ரஸித்³த⁴ம் மத்⁴வபூபஸாம்யமாஹ –

தத்ரேதி ।

ஶ்ருதிநிர்தி³ஷ்டபஞ்சாம்ருதாந்யாஹ –

யாநி சேதி ।

ஏவம் ஹ்யாமநந்தி ‘‘தஸ்யாதி³த்யஸ்ய யே ப்ராஞ்சோ ரஶ்மய:, தா ஏவாஸ்ய ப்ராச்யோ மது⁴நாட்³ய:, ருச ஏவ மது⁴க்ருத:, ருக்³வேத³ ஏவ புஷ்பம், தா அம்ருதா ஆப:, தா வா ஏதா ருச:, ஏதம்ருக்³வேத³மப்⁴யதப:, தஸ்யாபி⁴தப்தஸ்ய யஶஸ்தேஜ இந்த்³ரியம் வீர்யமந்நாத்³யம் ரஸோ(அ)ஜாயத, தத்³வ்யக்ஷரத் ததா³தி³த்யமபி⁴தோ(அ)ஶ்ரயத், தத்³வா ஏதத்³யதே³ததா³தி³த்யஸ்ய ரோஹிதம் ரூப’’மித்யாதி³। மது⁴நாட்³ய: மத்⁴வாதா⁴ரச்சி²த்³ராணீத்யர்த²:। வ்யக்ஷரத் விஶேஷேணாக³மத், க³த்வா சாதி³த்யஸ்ய பூர்வபா⁴க³மாஶ்ரிதவதி³த்யர்த²:।

தா அம்ருதா ஆப இத்யேதத்³வ்யாசஷ்டே –

யாநி சேதி ।

யாத்³ருங் மது⁴கரைர்நிர்வர்த்யதே மது⁴ ததா³ப:। தாஶ்சாம்ருதஸாத⁴நத்வாத³ம்ருதா இதி ஶ்ருத்யக்ஷரார்த²:।

ருச ஏவ மது⁴க்ருத இத்யேதத்³வ்யாசஷ்டே –

யதா² ஹி ப்⁴ரமரா இதி ।

மந்த்ரை: ப்ரயுக்தம் கர்மப²லாத்மகம் ரஸம் ஸ்ரவதீத்ய்ருசாம் மது⁴பஸாம்யம்।

அத² யே(அ)ஸ்ய த³க்ஷிணா இத்யாதி³ ஶ்ருதிம் வ்யாசஷ்டே –

அதா²ஸ்யேத்யாதி³நா ।

பர: க்ருஷ்ணமித்யம்ருதம் ஶ்ருதௌ நிர்தி³ஷ்டம் தத்³ரஶ்ம்யுபாதி⁴கமித்யபி⁴ப்ரேயாஹ –

அதிக்ருஷ்ணாபி⁴ரிதி ।

சதுர்த²பர்யாயே(அ)த²ர்வாங்கி³ரஸோ மது⁴க்ருத இதிஹாஸபுராணம் புஷ்பமித்யுக்தம்। தத்ராத²ர்வாங்கி³ரஸமந்த்ராணாம் மது⁴கரத்வாபி⁴தா⁴நாத்தை: ப்ரயோஜ்யம், அத²ர்வவைதி³கம் கர்ம புஷ்பம் ஸூசிதம்।

இதிஹாஸபுராணமந்த்ரா யத்ர ப்ரயுஜ்யந்தே தஸ்ய கர்மண: புஷ்பத்வேந நிர்தே³ஶாத் தந்மந்த்ரா மது⁴க்ருத இத்யர்தா²து³க்தமிதி மநஸி நிதா⁴யாஹ –

அத²ர்வாங்கி³ரஸேதி ।

கர்மகுஸுமேப்⁴ய ஆஹ்ருத்ய, அக்³நௌ ஹுதமம்ருதமத²ர்வமந்த்ரா ஆதி³த்யமண்ட³லம் நயந்தீத்யந்வய:।

இதிஹாஸபுராணமந்த்ரப்ரயோக³யோக்³யம் கர்மாஹ –

ததா²ஶ்வமேதே⁴தி ।

கர்மகுஸுமாதா³ஹ்ருத்யேத்யநுஷங்கா³ல்லப்⁴யதே।

நநு கத²மிதிஹாஸாதி³மந்த்ராணாம் வாசஸ்தோமஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)த ஆஹ –

அஶ்வமேதே⁴தி ।

பாரிப்லவ: யத்³ருச்ச²யா பு³த்³தி⁴ஸ்த²மந்த்ரஶம்ஸநம்। ஸர்வாண்யாக்²யாநாநி பாரிப்லவே ஶம்ஸந்தீதி ஶ்ரவணாதை³திஹாஸிகாந்யபி க்³ருஹ்யந்த இதி பா⁴வ:। விகல்பேநாத்ர விஜ்ஞேயம் புஷ்பப்⁴ரமரசிந்தநம்। இதிஹாஸபுராணஸ்த²மத² வா(அ)த²ர்வவேத³க³ம்॥ ந ச யதா²ஶ்ருதம் ஶக்யம் க⁴டயிதும்; இதிஹாஸபுராணாத²ர்வணமந்த்ரயோ: அஸாதா⁴ரணஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத³த: குஸுஸமது⁴கரசிந்தநைகப்ரயோஜநாநாம் கர்மமந்த்ராணாமக³த்யா விகல்ப இதி। அத² யே(அ)ஸ்யோர்த்⁴வா ரஶ்மயஸ்தா ஏவாஸ்யோர்த்⁴வா மது⁴நாட்³யோ கு³ஹ்யா ஏவாதே³ஶா மது⁴க்ருதோ ப்³ரஹ்மைவ புஷ்பமிதி।

பஞ்சமபர்யாயம் வ்யாசஷ்டே –

ஊர்த்⁴வா இதி ।

ஆதி³ஶ்யந்த இத்யாதே³ஶா உபாஸநாநி தேஷாம் ப்⁴ரமராணாம் கோ³ப்யாநாமாஶ்ரயத்வாந்நாடீ³நாம் கோ³ப்யத்வமுக்தம்।

வ்யாக்²யாதாம் மது⁴வித்³யாமுபஸம்ஹரதி –

தா ஏதா இதி ।

நாடீ³நிர்தே³ஶோ(அ)ம்ருதாத்³யுபலக்ஷணார்த²:।

யஶ ஆத்³யம்ருதஸ்யாசாக்ஷுஷத்வாத்³த்³ருஷ்ட்வேதி ஜ்ஞாநமாத்ர விவக்ஷேத்யாஹ –

உபலப்⁴யேதி ।

ஶ்ருதாவிந்த்³ரியமிதி தத்ஸாகல்யவிவக்ஷா, இந்த்³ரியமாத்ரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸித்³த⁴த்வேந ப²லத்வாபா⁴வாதி³த்யாஹ –

இந்த்³ரியஸாகல்யேதி ।

அந்நம் ச ததா³த்³யமத்தும் யோக்³யம் வஸ்வாத்³யுபஜீவ்யாந்யம்ருதாநி।

விஜாநதாமித்யாதி³பா⁴ஷ்யார்த²மாஹ –

ந கேவலமிதி ।

ஏகஸ்மிந்நாதி³த்யே உபாஸ்யோபாஸகபா⁴வோ விருத்³த⁴:, வஸ்வாதௌ³ து ஸ ச ப்ராப்யப்ராபகபா⁴வஶ்சேத்யர்த²:॥31॥ தே³வாதீ³நாம் ஸர்வேஷாம் ஸர்வாவித்³யாஸு கிமதி⁴கார:, உத யதா²ஸம்ப⁴வமிதி விகல்ப்ய ப்ரதமம் நிரஸ்ய த்³விதீயம் ஶங்கதே –

யத்³யுச்யேதேதி ।

பா⁴ஷ்யே வாக்யஶேஷப்ரஸித்³தி⁴:। புரஸ்தாது³தே³தா பஶ்சாத³ஸ்தமேதேத்யாதி³:। ஹே இந்த்³ர, தே த³க்ஷிணம் ஹஸ்தம் ஜக்³ருப்⁴ம க்³ருஹீதவந்தோ வயம் இமே ரோத³ஸீ இந்த்³ர யதி³ க்³ருஹ்ணஸி, தர்ஹி தே தவ காஶிர்முஷ்டி: முஷ்டௌ ஸம்மாத இத்யர்த²:।

முஷ்டிப்ரகாரமபி⁴நயதி –

இதி³தி ।

இத்த²மித்யர்த²:। துவிக்³ரீவ: ப்ருது²க்³ரீவ:। வபாச்சி²த்³ரம் ஸாவகாஶோத³ர இத்யர்த²:। அத ஏவ அந்த⁴ஸோ(அ)ந்நஸ்யோபயுக்தஸ்ய மதே³ ஹர்ஷே ஸதி இந்த்³ரோ வ்ருத்ராணி ஶத்ரூந் ஜிக்⁴நதே ஹதவாநிதி। ப்ரஸ்தி²தஸ்யோபகல்பிதஸ்ய பக்வஸ்ய ஹவிஷோ பா⁴க³மத்³தி⁴ ஸோமஸ்ய ஸுதஸ்ய பா⁴க³ம் பிப³ சேத்யர்த²:। ஈஶநாமைஶ்வர்யம் தே³வதாயா த³ர்ஶயதீத்யநுஷங்க³:। இந்த்³ரோ தி³வ: ஸ்வர்க³ஸ்யேஶே ஈஷ்டே இதி ஸர்வத்ராநுஷங்க³:। அபாம் பாதாலஸ்ய। வ்ருதா⁴ம் வீருதா⁴ம் ஸ்தா²வராணாம்। மேதி⁴ராணாம் மேதா⁴வதாம் ஜங்க³மாநாமிதி யாவத்। ப்ராப்தஸ்ய ரக்ஷணே க்ஷேமே யோகே³ சாப்ராப்தப்ராபணே இந்த்³ர ஈஷ்டே(அ)தோ ஹவ்ய இந்த்³ரோ யஷ்டவ்ய இத்யர்த²:। ஹே இந்த்³ர, ஜக³தோ ஜங்க³மஸ்ய தஸ்து²ஷ: ஸ்தா²வரஸ்ய சேஶாநம் ஸ்வர்த்³ருஶம் தி³வ்யஜ்ஞாநம் த்வாம் ஸ்தும இத்யர்த²:। வரிவஸிதாரம் பூஜயிதும்। ஆஹுதிபி⁴: ஹுதாதௌ³ தே³வாந் ப்ரீணயதி। ஹுதமத³ந்தீதி ஹுதாத³:। தஸ்மை ஹோத்ரே ப்ரீதா தே³வா இஷமந்நமூர்ஜம் ப³லம் ச ப்ரயச்ச²ந்தீதி। விக்³ரஹோ ஹவிஷாம் போ⁴க³ ஐஶ்வர்யம் ச ப்ரஸந்நதா।

ப²லப்ரதா³நமித்யேதத்பஞ்சகம் விக்³ரஹாதி³கம்॥ யே ஸித்³த⁴வாதி³நோ மந்த்ரா ந தே விதி⁴க்ஷமா இதி தத்ஸ்வரூபமேவ ஶ்ருத்யாதி³பி⁴: ஐந்த்³ர்யாத்யாதி³பி⁴ஸ்தத்ர தத்ர கர்மணி விநியுஜ்யதே, அதோ ந ப்ரமாணம் சேத்தர்ஹி கிமுச்சாரணமாத்ரோபயோகா³ அவிவக்ஷிதார்தா²:? நேத்யாஹ –

த்³ருஷ்டே ப்ரகாரே இதி ।

நந்வநதி⁴க³தமேயாபா⁴வே கத²ம் த்³ருஷ்டார்த²த்வம், அத ஆஹ –

த்³ருஷ்டஶ்சேதி ।

ப்ரயோக³ஸமவேதோ த்³ரவ்யதே³வதாதி³: ஸ ச விதி⁴பி⁴ர்ஜ்ஞாத இதி ஸ்மார்ய:। மந்த்ராஶ்ச வித⁴ய இவ நிரபேக்ஷா தே³வதாத்³யபி⁴த³த⁴தீதி நாப்ரமாணம்।

நநு ஸ்ம்ருதேரவிஹிதாயா: கத²ம் த்³வாரத்வமத ஆஹ –

ஸ்ம்ருத்வா சேதி ।

ஸாமர்த்²யாத்³ த்³வாரதேத்யர்த²:।

நநு யதா² தே³வதாஸ்மரணே மந்த்ராணாம் தாத்பர்யம், ஏவம் தே³வதாவிக்³ரஹாதா³வப்யஸ்து, விக்³ரஹாதே³ரபி மந்த்ரபதை³ரவக³மாத³த ஆஹ –

ஔத்ஸர்கி³கீ சேதி ।

உத்³தி³ஶ்ய த்யாக³ஸ்ய ஹி தே³வதாஸ்வரூபமேவாபேக்ஷிதம், ந விக்³ரஹாதி³, தத்³போ³த⁴கபதா³நாம் து உத்ஸர்க³ப்ராப்தமப்யர்த²பரத்வம் வித்⁴யநபேக்ஷிதத்வாத³போத்³யத இத்யர்த²:॥32॥ ஶ்வித்ரீ த்வகா³மயத்வாந்। நிர்ணேஜநம் ஶோத⁴நம்। ஶ்வேதோ வஸ்த்ரம் தா⁴வதி ஶோத⁴யதீதி விவக்ஷாயாமித: ஶ்வா தா⁴வதி க³ச்ச²தீதி நார்த²தீ⁴ரிதி।

வேதே³(அ)பி ந தாத்பர்யாத்³ விநா(அ)ர்த²தீ⁴ரித்யாஹ –

ந சேதி ।

யதி³ தாத்பர்யாச்சா²ப்³த³தீ⁴:, தர்ஹி ப்ரத்யக்ஷாதி³ஷ்வபி ததா² ஸ்யாத³த ஆஹ –

ந புநரிதி ।

பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴: நிஷேதே⁴ஷு பதா³ந்வயைக்யாத³வந்தரவாக்யஸ்ய அக்³ரஹணமித்யுக்தமயுக்தம்; ஸாத்⁴யாவிஶிஷ்டத்வாதி³த்யாஶங்க்யாந்வயபே⁴தே³ த³ண்ட³ம் நஞ்பத³வையர்த்²யாபத்திமாஹ –

அயமபி⁴ஸந்தி⁴ரிதி ।

அந்வயமுக்த்வா வ்யதிரேகமாஹ –

ந ஹீதி ।

உபஸம்ஹரதி –

வாக்யார்தே² த்விதி ।

மா பூ⁴த் ஸ்வார்த²மாத்ராபி⁴தா⁴நே பர்யவஸாநம், கிமத:? தத்ராஹ –

ந ச நஞ்வதீதி ।

ஏவம் பதை³கவாக்யதாம் ஸோதா³ஹரணம் த³ர்ஶயித்வா வித்⁴யர்த²வாதே³ஷு வாக்யைகவாக்யதாமாஹ –

யத்ர த்விதி ।

நநு - விதி⁴த்³வயஸ்யைஷா வாக்யைகவாக்யதா(அ)த ஆஹ –

லோகாநுஸாரத இதி ।

க்ரய்யா கௌ³ர்தே³வத³த்தீயா யதோ ப³ஹுக்ஷீரேத்யாதௌ³ ப³ஹுக்ஷீரத்வாதே³: ஆப்தவாக்யாவக³தே: வித்⁴யர்த²வாத³யோரப்யஸ்தி வாக்யைகவாக்யதேத்யர்த²:।

நநு கார்யாந்வித ஏவ பதா³ர்த²ஸ்தத்குதோ(அ)ர்த²வாத³பதா³நாம் ப்ருத²க³ந்வயோ(அ)த ஆஹ –

பூ⁴தார்தே²தி ।

குதஶ்சித்³தே⁴தோரிதி ।

யோ வாக்யஸ்ய வாக்யாந்தரைகவாக்யத்வே ஹேது: ஸூசிதஸ்தம் விவ்ருணோதி –

இஹ ஹீதி ।

அநேந பி⁴ந்நவாக்யார்த²பர்யவஸாயிநாம் பதா³நாம் கா நு க²ல்வபேக்ஷிதி ஶங்கா வார்யதே। ஸ்வாத்⁴யாயவிதி⁴: ஸ்வாத்⁴யாயஶப்³த³வாச்யம் வேத³ராஶிம் புருஷார்த²ப்ரகாஶகதாம் யதி³ நாநேஷ்யாத்³ ந ப்ராபயேத், ததோ பூ⁴தார்த²மாத்ரபர்யவஸிதா: ஸந்தோ(அ)ர்த²வாதா³ வித்⁴யுத்³தே³ஶேநேகவாக்யதாம் நாக³மிஷ்யந் ந க³ச்சே²யு:। ப்ராபயதி த்வத்⁴யயநவிதி⁴ர்வேத³ஸ்ய புருஷார்த²தாம், தஸ்மாதே³கவாக்யதாம் ப்ராப்நுயுரித்யர்த²:।

நநு யதி³ லக்ஷணாயாமபி⁴தே⁴யவிவக்ஷா, கத²ம் தர்ஹி விருத்³தா⁴ர்தா²ர்த²வாதே³ஷு ஸா ஸ்யாத்? தத்ராபி⁴தே⁴யஸ்ய விருத்³த⁴த்வாதே³வ விவக்ஷாநுபபத்தேஸ்தத்ராஹ –

அத ஏவேதி ।

அத²வா(அ)ர்த²வாதே³ஷு ஸ்வார்த²விவக்ஷாயா இத³ம் க³மகமுக்தம், இதரதா² ஹி கௌ³ணாலம்ப³நசிந்தா முதா⁴ ஸ்யாதி³தி। யதா² ப்ரமாணாந்தராவிரோத⁴: ததா²(அ)ஸூத்ரயத் கு³ணவாத³ஸ்த்விதி ஸூத்ரேண(ஜை.அ.1.பா.2.ஸூ.10)। யதா² ச ஸ்துத்யர்த²தா யேந கு³ணயோகே³ந ஸ்துத்யர்த²தேத்யர்த²:, ததா²(அ)ஸூத்ரயத்தத்ஸித்³தி⁴(ஜை.அ.1.பா.4.ஸூ.22) ரித்யநேநேத்யர்த²:॥ யஜமாந: ப்ரஸ்தர இதி கிம் விதி⁴ருதார்த²வாத³ இதி। விஶயே விதி⁴ரபூர்வார்த²லாபா⁴தி³தி ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்த:। யதி³ ப்ரஸ்தரகார்யே யஜமாநோ விதீ⁴யேத, ததா³ ‘‘ப்ரஸ்தரம் ப்ரஹரதீ’’தி ஶாஸ்த்ராத்³ யஜமாநோ(அ)க்³நௌ ஹூயேத, தத: ப்ரயோகோ³ ந ஸமாப்யேத। அத² யஜமாநகார்யே ப்ரஸ்தரோ விதீ⁴யேத, ததா³நீமஶக்யவிதி⁴:। ந ஹி ப்ரத²ம-லூநத³ர்ப⁴முஷ்டி: ப்ரஸ்தர: ஶக்நோதி சேதநயஜமாநகார்யம் கர்தும்। தஸ்மாத்ப்ரஸ்தரம் ப³ர்ஹிஷ உத்தரம் ஸாத³யதீத்யஸ்ய விதே⁴ரர்த²வாத³:। த்³விதீயாதி³முஷ்டிர்ப³ர்ஹி:।

கத²ம் தர்ஹி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம்? அத்ர ஸூத்ரம் –

கு³ணவாத³ஸ்த்விதி ।

(ஜை.அ.1.பா.2.ஸூ.10) கோ கு³ண:? இத்யபேக்ஷாயாம் ச தத்ஸித்³தி⁴ரிதி ஸூத்ரம்(ஜை.அ.1.பா.4.ஸூ.22)। தஸ்ய யஜமாநஸ்ய கார்யம் க்ரதுநிர்வ்ருத்தி: தத்ப்ரஸ்தராத³பி ஸித்³த்⁴யதி। ஸ ஹி ஜுஹ்வாதா⁴ரதயா க்ரதும் நிர்வர்தயதி இதி। ஆதி³த்யோ யூப இத்யத்ர தேஜஸ்வித்வம் கு³ண:; தேஜஸா க்⁴ருதேந யூபஸ்யோக்தத்வாதி³தி।

நநு விருத்³தா⁴ர்தா²ர்த²வாதே³ஷு கத²மபி⁴தே⁴யாவிநாபா⁴வநிமித்தா ப்ராஶஸ்த்யலக்ஷணா? விரோதா⁴தே³வாபி⁴தே⁴யாபா⁴வாத³த ஆஹ –

தஸ்மாத்³யத்ரேதி ।

யஜமாநாதி³ஶப்³தை³: தத்ஸித்³த்⁴யாதி³ லக்ஷ்யதே, ததஶ்ச ப்ராஶஸ்த்யமித்யர்த²:। லக்ஷிதேந யல்லக்ஷ்யம் தத³ப்யபி⁴தே⁴யேநாவிநாபூ⁴தமேவ; தத³விநாபூ⁴தம் ப்ரத்யவிநாபூ⁴தத்வாத்।

நந்வநுவாத³கார்த²வாதா³நாமப்ரமாணகத்வாத்கத²ம் விதி⁴பி⁴ர்வாக்யைகவாக்யதா(அ)த ஆஹ –

யத்ர த்விதி ।

ந ஸ்ம்ருதிவத்ஸாபேக்ஷத்வம்; கிம்து ப்ரத்யக்ஷாதி³பி⁴ஸ்துல்யவிஷயத்வம்। ந சைதாவதா ப⁴வத்யப்ரமாணதா; ப்ரத்யக்ஷாநுமாநயோரபி துல்யவிஷயத்வாதி³த்யர்த²:।

தர்ஹி கத²மநுவாத³கத்வப்ரஸித்³தி⁴ரத ஆஹ –

ப்ரமாத்ரபேக்ஷயேதி ।

ப்ரமாதரி சரமப்ரத்யயாதா⁴யகத்வாத் ஆஶ்ரயஸ்யாநுவாத³கத்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:।

யதி³ மாநாந்தரஸித்³தா⁴ர்த²த்வே(அ)ப்யர்த²வாதா³நாமநபேக்ஷத்வம், தர்ஹி விருத்³தா⁴ர்தா²நாமபி தத³ஸ்து; கௌ³ணார்த²த்வேந கிம்? இதி ஶங்கதே –

நந்வேவமிதி ।

தத்பரதயா நிரவகாஶா வேதா³ந்தா பா³த⁴ந்தே விரோதி⁴ ப்ரத்யக்ஷாதி³, நார்த²வாதா³:; அதத்பரத்வேந ஸாவகாஶத்வாதி³தி விஶேஷேண ப்ரதிப³ந்தீ³ம் பரிஹரதி –

அத்ரோச்யத இத்யாதி³நா ।

இஷ்டப்ரஸங்க³தாமாஹ –

அத்³தே⁴தி ।

வித்⁴யந்விதோ(அ)ர்த²வாதோ³ மஹாவாக்யீபூ⁴ய ப்ராஶஸ்த்யம் போ³த⁴யதி, ஸ்வரூபேண த்வவாந்தரவாக்யீபூ⁴ய விக்³ரஹாதி³ வக்தீத்யர்த²:। வாக்யத்³வித்வமேஷ்டுமஶக்யம்; ப்ரத்யர்த²ம் தாத்பர்யபே⁴தே³ந வாக்யவ்ருத்திப்ரஸங்கா³த்।

ஆவ்ருத்திம் ச பௌருஷேயீம் வேதோ³ நாநுமந்யேதேதி ஶங்கதே –

ததா² ஸதீதி ।

ந வஜ்ரஹஸ்தேந்த்³ரதே³வதாத்வாத் ப்ரஶஸ்தமைந்த்³ரம் த³தி⁴, வஜ்ரஹஸ்தஶ்ச ஸோ(அ)ஸ்தீத்யாவ்ருத்திம் ப்³ரூம:, கிந்து ஸ்தோதுமேவ யோ(அ)ர்தோ²(அ)ர்த²வாதே³நாஶ்ரிதஸ்தம் நோபேக்ஷாமஹ இதி பரிஹரதி –

நேதி ।

நநு தாத்பர்யாபா⁴வே ஶப்³தா³த்கத²ம் த்³வாரபூ⁴தவிக்³ரஹாதி³ப்ரமிதிரித்யாஶங்க்ய வ்யாப்திம் ப்ரஶிதி²லயதி –

ந சேதி ।

யத்³வாக்யம் யத்ரார்தே² ந தத்பரம் தத்ர தத³ப்ரமாணம் சேத், தர்ஹி விஶிஷ்டவிதே⁴ர்விஶிஷ்டபரத்வம் ந ஸ்யாத்। தஸ்ய ஹி, விஶேஷணேஷ்வபி நாக்³ருஹீதவிஶேஷணந்யாயேந ப்ராமாண்யம் வாச்யம்। ந ச தேஷு தாத்பர்யம்; ப்ரதிவிஶேஷணமாவ்ருத்த்யாபாதாத்। ததா² ச விஶேஷணப்ரமிதௌ விஶிஷ்டே(அ)ப்ராமாண்யாபாதாதி³தி। நநு விஶிஷ்டவிதி⁴ரபர்யதஸ்யந் விஶேஷணவிதீ⁴நாக்ஷிபதீத்யார்தி²கா விஶேஷணவித⁴ய: கல்ப்யந்தே, அதோ ந வாக்யபே⁴த³:। யதா²(அ)(அ)ஹு: - ஶ்ரூயமாணஸ்ய வாக்யஸ்ய ந்யூநாதி⁴கவிகல்பநே। லக்ஷணாவாக்யபே⁴தா³தி³தோ³ஷோ நாநுமிதே ஹ்யஸௌ’ இதி।

ஏவம் ஶங்கித்வா பரிஹரதி –

விஶிஷ்டவிஷயத்வேநேதி ।

ப்ரதீதோ ஹி விஶிஷ்டவிதி⁴ர்விஶேஷணவிதீ⁴நாக்ஷிபேத், தத்ப்ரதீதிரேவ ந விஶேஷணப்ரதீதிமந்தரேணேதி இதரேதராஶ்ரய இதி பா⁴வ:। நநு பதை³: பதா³ர்தா² யோக்³யதாதி³வஶேந விஶேஷணவிஶேஷ்யபூ⁴தா லோகதோ(அ)வக³ம்யந்தே, தத³வக³தௌ ச ப்ரதீதோ விஶிஷ்டவிதி⁴ராக்ஷேப்தா விஶேஷணவிதீ⁴நாம்। ஸத்யம்; ந ஸர்வத்ர விஶேஷணம் லோகஸித்³த⁴மிதி ஶக்யம் வக்தும்। க்வசித்³தி⁴ வாக்யைகக³ம்யமபி விஶேஷணம் ப⁴வதி। ‘யதை²தஸ்யைவ ரேவதீஷு வாரவந்தீயமக்³நிஷ்டோமஸாம க்ருத்வா பஶுகாமோ ஹ்யேதேந யஜேதே’தி।

அத்ர ஹி விஶிஷ்டவிதௌ⁴ ரேவதீநாம்ருசாம் வாரவந்தீயஸாம்நஶ்ச ஸம்ப³ந்தோ⁴ விஶேஷணம் வாக்யைகக³ம்யம் இதி பா⁴வேநோபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

நந்வர்த²வாதா³ மாநந்தாராபேக்ஷா: ஸித்³தா⁴ர்த²த்வாத் பும்வாக்யவத்। ந ச தே³வதாவிக்³ரஹாதௌ³ மாநாந்தரமஸ்தீத்யப்ரமாண்யம்।

யத்³தி⁴ ஸாபேக்ஷம் தந்மூலமாநரஹிதமப்ரமாணமித்யத ஆஹ –

ந ச பூ⁴தார்த²மபீதி ।

வாக்யஸ்ய ஸத: ஸாபேக்ஷத்வே பௌருஷேயத்வமுபாதி⁴ரிதி ஸமந்வயஸூத்ரே (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.4) உக்தமித்யர்த²:।

யதி³ விதே⁴: ப்ராஶஸ்த்யபரா அப்யர்த²வாதா³ பி⁴ந்நம் வாக்யம், தர்ஹி ந்யாயவிரோத⁴ இத்யாஹ –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

த்³விதீயே ஸ்தி²தம் - ‘அர்தை²கத்வாதே³கம் வாக்யம் ஸாகாங்க்ஷம் சேத்³விபா⁴கே³’ ஸ்யாத் (ஜை.ஸூ.அ.2.பா.1.ஸூ.46)। தே³வஸ்ய த்வா ஸவிது: ப்ரஸவே இதி மந்த்ர ஏகம் வாக்யம் பி⁴ந்நம் வேதி ஸம்ஶயே பதா³நாமர்த²பே⁴தா³த்ஸமுதா³யஸ்யாவாசகத்வாத்³பி⁴ந்நமிதி ப்ராப்தே(அ)பி⁴தீ⁴யதே। ஏகப்ரயோஜநோபயோகி³விஶிஷ்டார்த²ஸ்யைக்யாத் தத்³போ³த⁴கபதா³ந்யேகம் வாக்யம்। தச்ச தர்ஹ்யேவ ஸ்யாத்³யத்³தி³ பத³விபா⁴கே³ ஸதி பத³வ்ருந்த³ம் ஸாகாங்க்ஷம் ப⁴வேத்। ‘‘ப⁴கோ³ வாம் விப⁴ஜத்வர்யமா வாம் விப⁴ஜ’’த்வித்யத்ர ஸத்யபி விப⁴ஜத்யர்தை²கத்வே அநாகாங்க்ஷத்வேந வாக்யபே⁴தா³த், ‘ஸ்யோநம் தே ஸத³நம் க்ருணோமி தஸ்மிந்ஸீதே³’த்யத்ர ஸத்யபி ஸாகாங்க்ஷாத்வே(அ)ர்த²பே⁴தே³ந வாக்யபே⁴தா³த்। ஏகத்ர ஹி ஸத³நகரணம் ப்ரகாஶ்யமந்யத்ர புரோடா³ஶப்ரதிஷ்டா²பநமிதி வாக்யபே⁴தோ³(அ)த உப⁴யம் ஸூசிதம்। தாத்பர்யைக்யே(அ)பி வாக்யபே⁴தா³ப்⁴யுபக³ம ஏதத³தி⁴கரணவிருத்³த⁴ இத்யர்த²:।

பரிஹரதி –

நேதி ।

யதா² ஹி ஸத்யபி வாக்யைக்யே ப்ரயாஜாதி³வாக்யாநாம் அவாந்தரபே⁴த³ ஏவமர்த²வாதா³நாமப்யஸ்து। த்வயா(அ)பி ஹி ஸ்துதிம் லக்ஷயிதும் தத்தத்பதா³ர்த²விஶிஷ்டைகபதா³ர்த²ப்ரதீதிரப்⁴யுபேயா, அந்யதா²(அ)பி⁴தே⁴யாவிநாபா⁴வோ ந ஸ்யாத்³ இத்யுக்தத்வாத்। ததா² ச தஸ்யாம் பர்யவஸ்யந்த்வர்த²வாதா³ஸ்ததோ வித்⁴யேகவாக்யதாம் ச யாந்த்விதி பா⁴வ:।

ஏவம் தர்ஹி ப்ரயாஜாதி³வாக்யாநாமர்த²வாத³வாக்யாநாம் ச கோ பே⁴தோ³(அ)த ஆஹ –

ஸ த்விதி ।

ஸ்துதிப்ரதிபத்தித்³வாரம் விக்³ரஹாதி³, ப்ரயாஜாதி³ து நாந்யப்ரதீதௌ த்³வாரம், கிந்து தத்³ த்³வாரி। ஸ்வயம் தாத்பர்யவிஷய இதி யாவத்।

யதி³ வித்⁴யேகவாக்யத்வே(அ)ப்யர்த²வாதே³ஷு ப்ருத²க்பதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³ப்ரதீதே: வாக்யபே⁴த³: தர்ஹ்யதிப்ரஸங்க³ இதி ஶங்கித்வா ப்ரதீதிபர்யவஸாநதத³பா⁴வாப்⁴யாம் வைஷம்யமாஹ –

நந்வேவம் ஸதீத்யாதி³நா ।

யத்³யர்த²வாதே³ஷு த்³வாரபூ⁴தார்த²பே⁴தா³த்³ வாக்யபே⁴த³ஸ்ததா³(அ)ப்யதிப்ரஸங்க³ இத்யாஶங்க்ய பரிஹரதி –

ந ச த்³வாப்⁴யாமித்யாதி³நா ।

பஞ்ச ஷட்³ வா பதா³ந்யஸ்யேதி பஞ்சஷட்பத³வத்। அருணயேத்யாதி³ வாக்யம்। அத்ர நாவாந்தரவாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்க³:; விஶேஷணாநாம் பே⁴தே³(அ)பி விஶேஷ்யகயாதே³: ஏகத்வாத்தஸ்ய ச கு³ணாநுரோதே⁴நாவ்ருத்த்யயோகா³த்। கு³ணா ஏவ தஸ்மிந் ஸமுச்சேயா இத்யேகவாக்யதேத்யர்த²:।

விஶேஷ்யைக்யே விஶேஷணபே⁴தே³(அ)பி ந வாக்யபே⁴த³ இத்யேதத்³வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநேநோபபாத³யதி –

ப்ரதா⁴நபே⁴தே³ த்விதி ।

‘‘ஆயுர்யஜ்ஞேந கல்பதாம் ப்ராணோ யஜ்ஞேந கல்பதா’’ மித்யாதௌ³ ஹி ப்ரதா⁴நபே⁴தா³த்³வாக்யபே⁴த³: தத³பா⁴வாத³ருணாதா³வேகவாக்யதோபபத்தேர்ந ப்ரதிப³ந்தா⁴வகாஶ இதி। நந்வதத்பராத³பி வேதா³த³ர்த²: ப்ரமீயேத, ஸ யதி³ தாத்பர்யக³ம்யார்தோ²பயோகீ³ விஶிஷ்டவிதா⁴விவ விஶேஷணம் தே³வதாவிக்³ரஹாதி³ து ந ததே²தி ஶங்காபநுத்த்யர்த²மபி சேத்யாதி³ பா⁴ஷ்யம்।

ததா³தா³ய வ்யாக்²யாதி –

தே³வதாமுத்³தி³ஶ்யேத்யாதி³நா ।

நநு தே³வதா ஆரோபிதோல்லிக்²யதாம் தத்ராஹ –

ரூபாந்தரேதி ।

அஸ்யைவ ப்ரபஞ்சோ நநூத்³தே³ஶ இத்யாதி³சோத்³யபரிஹாரௌ।

த்³ருஷ்டாநுஸாராச்ச சேதநா தே³வதேத்யாஹ –

ததே³வமிதி ।

ஶப்³த³மாத்ரத்வே து நைவமித்யாஹ –

அசேதநஸ்யேதி ।

தே³வதாத: ப²லோத்பத்தௌ ஶ்ருதஹாநிமாஶங்க்யாஹ –

ந சைவமிதி ।

யஜேத ஸ்வர்க³காம இத்யஸ்ய ஹி யாகே³ந ஸ்வர்க³ம் பா⁴வயேதி³த்யர்த²:। தத்ர யாக³பா⁴வநாயா: ப²லவத்த்வம் ஶ்ருதம்। அர்தா²ச்ச யாக³ஸ்ய பா⁴வநாம் ப்ரதி ததீ³யப²லாம்ஶம் வா ப்ரதி கரணத்வம் ஶ்ருதம் யத் தந்ந ஹாதவ்யம்।

அத்ர ஹேதுமாஹ –

யாகே³தி ।

நவமே ஸ்தி²தம் - ‘தே³வதா வா ப்ரயோஜயேத³திதி²வத்³போ⁴ஜநஸ்ய தத³ர்த²த்வாத்’ (ஜை.ஸூ.ஸ்.6.பா.1.ஸூ.6) தே³வதா த⁴ர்மாந் ப்ரயோஜயேத³திதி²வத்³போ⁴ஜநஸ்ய யாக³ஸ்ய தத³ர்த²த்வாத்³ யதா²(அ)திதி²ப்ரீத்யர்தா² த⁴ர்மா இதி ப்ராப்தே - அபி வேதி (ஜை.ஸூ.அ.6.பா.1.ஸூ.6) ராத்³தா⁴ந்த:। யஜ்ஞகர்ம ப்ரதா⁴நமங்க³க்³ராஹி , ந தே³வதா; யஜேந ஸ்வர்க³காம இதி யாக³க³தப²லஸாத⁴நதாயா: ஶப்³த³பூர்வத்வாத்। தே³வதா தூத்³தே³ஶ்யா பூ⁴தத்வாத்³ப⁴வ்யஸ்ய யாக³ஸ்ய கு³ண இதி தத்³கு³ணத்வே தே³வதாஶப்³தோ³ வர்தத இதி। தத³ஸ்மந்மதே (அ)ப்யவிருத்³த⁴ம்; கு³நத்வஸ்வீகாராதி³த்யர்த²:॥33॥ ஏத இதீதி ஸந்நிஹிதவாசி - ஏதஶப்³தோ³ தே³வாநாம் கரணேஷ்வநுக்³ராஹகத்வேந ஸந்நிஹிதாநா ஸ்மாரக:। அஸ்ருக்³ ருதி⁴ரம்। தத்ப்ரதா⁴நதே³ஹரமணாந்மநுஷ்யாணாமஸ்ருக்³ரஶப்³த³:। இந்து³மண்ட³லஸ்த²பித்ரூணாமிந்து³ஶப்³த³:। பவித்ரம் ஸோமம் ஸ்வாந்தஸ்திரஸ்குர்வதா க்³ரஹாணாம் திர:பவித்ரஶப்³த³:। ருசோ (அ)ஸ்துவதாம் ஸ்தோத்ராணாம் கீ³திரூபாணாம் ஶவஶப்³த³:। ஸ்தோத்ராநந்தரம் ப்ரயோக³ம் விஶதாம் ஶாஸ்த்ராணாம் விஶ்வஶப்³த³:। வ்யாபிவஸ்துவாச்யபி⁴ஶப்³த³யுக்தோ(அ)பி⁴ஸௌப⁴கே³திஶப்³தோ³(அ)ந்யாஸாம் ப்ரஜாநாம் ஸ்மாரக இதி॥ ஸ மநஸேதி। ஸ ப்ரஜாபதிர்மநஸா ஸஹ வாசம் மிது²நபா⁴வம் ஸமப⁴வத³பா⁴வயத்। த்ரயீப்ரகாஶிதாம் ஸ்ருஷ்டிம் மநஸா(அ)(அ)லோசிதவாநித்யர்த²:। நாம ரூபம் சேதி ஸ்ம்ருதௌ நிஷ்பந்நகர்மணாமநுஷ்டா²பநமுக்தம்। ஸர்வேஷாம் த்வித்யத்ர கர்மணாமேவ ஸ்ருஷ்டிரிதி விவேக:॥ யஜ்ஞேநேதி புண்யேந வாசோ வேத³ஸ்ய பத³வீயம்। பா⁴வப்ரதா⁴நோ நிர்தே³ஶ:। பத³வீயதாம் மார்க³யோக்³யதாம் வேத³க்³ரஹணயோக்³யதாமித்யேதத்। ஆயந் ஆப்தவந்த:। தத: ருஷிஷு ப்ரவிஷ்டாம் தாம் வாசமந்வவிந்த³ந் அநுலப்³த⁴வந்த:। யதா³। ஸுப்த இத்யத்ர ப்ராண: பரமாத்மா ஸர்வே ப்ராணாஶ்சக்ஷுராத³ய: தேப்⁴யோ(அ)நந்தரம் தத³நுக்³ராஹகா ஆதி³த்யாதி³தே³வா:। ததோ லோகா விஷயா:। இஹ வாக்யே கல்பிதஸ்ய அஜ்ஞாதஸத்த்வாபா⁴வாத் ப்ரதீத்யப்ரதீதிப்⁴யாமுத்பத்திலயாபி⁴தா⁴நம்। வ்யாவஹாரிகஸத்த்வே ஶ்ருதேரநாஸ்தா²॥

யோ ப்³ரஹ்மாணமிதி ।

ப்ரஹிணோதி ।

த³தா³தி ஆத்மாகாரபு³த்³தௌ⁴ ப்ரகாஶத இதி ததோ²க்த:। தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஜபு³த்³தி⁴விஷயமித்யேதத்। த³ஶதய்யோ த³ஶமண்ட³லாத்மக: ருக்³வேத³:, தத்ர ப⁴வா தா³ஶதய்ய:।

யோ ஹ வா இதி ।

ஆர்ஷேயம்ருஷிஸம்ப³ந்த⁴:। ப்³ராஹ்மணம் விநியோக³:। ஆர்ஷேயாதீ³ந்யவிதி³தாநி யஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ஸ ததா²(அ)த்⁴யாபயதி அத்⁴யயநம் காரயதி। ஸ்தா²ணும் ஸ்தா²வரம்। க³ர்தம் நரகம்। ஶர்வர்யந்தே ப்ரலயாந்தே। பர்யயே பர்யாயே। சக்ஷுராத்³யபி⁴மாநிநோ தே³வா: ஸாம்ப்ரதை: துல்யா:॥ ததி³தி தத்ர ப்³ரஹ்மவேத³நாத்ஸர்வபா⁴வ இதி ஸ்தி²தே யோ யோ தே³வாநாம் மத்⁴யே ப்ரதிபு³த்³த⁴வாநாத்மாநமஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ஸ ப்ரதிபோ³த்³தை⁴வ தத்³ ப்³ரஹ்மாப⁴வத்॥

தே ஹோசுரிதி ।

தே தே³வா அஸுராஶ்சோசு: கிலாந்யோந்யம் ஹந்த யத்³யநுமதிர்ப⁴வதாம், தர்ஹி தமாத்மாநம் விசாரயாம:, யமாத்மாநம் விசாரணாபூர்வம் ஜ்ஞாத்வா ஸர்வாந் லோகாந் காமாந் ப²லாநி சாப்நோதி இத்யுக்த்வா வித்³யாக்³ரஹணார்த²ம் இந்த்³ரவிரோசநௌ தே³வாஸுரராஜௌ ப்ரஜாபதிஸகாஶமாஜக்³மது:॥ ப்ருத்²வ்யாப்யேதி பாத³தலமாரப்⁴யாஜாநோ:, ஜாநோராரப்⁴யாநாபி⁴, நாபே⁴ராரப்⁴யாக்³ரீவம், க்³ரீவாயா ஆகேஶப்ரரோஹதே³ஶம் ததஶ்சாப்³ரஹ்மரந்த்⁴ரம் க்ரமேண ப்ருதி²வ்யாதி³பூ⁴ததா⁴ரணயா ப்ருதி²வ்யாதி³பஞ்சாத்மகே பூ⁴தக³ணே ஸமுத்தி²தே ஜிதே ஸதி யோக³கு³ணே ச அணிமாதௌ³ ப்ரவ்ருத்தே யோகா³பி⁴வ்யக்தாக்³நிமயம் தேஜோமயம் ப்³ரஹ்ம ஶரீரம் ப்ராப்தஸ்ய யோகி³நோ ந ஜராதீ³த்யர்த²:। ததா² சாவோசந்நாசார்யா: ப்ரபஞ்சஸாரே - அவநிஜலாநலமாருதவிஹாயஸாம் ஶக்திபி⁴ஶ்ச தத்³பி³ம்பை³:। ஸாரூப்யமாத்மநஶ்ச ப்ரதிநீத்வா தத்ததா³ஶு ஜயதி ஸுதீ⁴:॥ இதி। பி³ம்பா³நி பூ⁴தமண்ட³லாநி। தச்ச²க்தயஶ்ச நிவ்ருத்த்யாத்³யாஸ்தத்ரைவோக்தா:।

இதி அஷ்டமம் தே³வதாதி⁴கரணம்॥

அபஶூத்³ராதி⁴கரணவிஷயா:

ஶுக³ஸ்ய தத³நாத³ரஶ்ரவணாத்ததா³த்³ரவணாத்ஸூச்யதே ஹி॥34॥ ப்³ரஹ்மவித்³யா ஶூத்³ராதி⁴காரா ந வேத்யத்⁴யயநஸ்ய ப்ரதா⁴நகர்மத்வஸம்ஸ்காரகர்மத்வாப்⁴யாம் ஸம்ஶயே பூர்வம் அத்ரைவர்ணிகதே³வாநா தத்³யோ ய இதி லிங்கா³த³தி⁴கார உக்தஸ்தத்³வத்³வித்³யாதி⁴காரிண: ஶூத்³ரஶப்³தே³ந பராமர்ஶலிங்கா³ச்சூ²த்³ரஸ்யாப்யதி⁴கார இதி ஸங்க³திம் பா⁴ஷ்யாரூடா⁴மாஹ –

அவாந்தரேதி ।

பூர்வபக்ஷமாஹ –

நிர்ம்ருஷ்டேதி ।

ஆக³ந்துகம் ஶாஸ்த்ரீயம்।

அதி⁴காரலக்ஷண ஏவாவைத்³யத்வாத³பா⁴வ: கர்மணி ஸ்யாத் (ஜை.ஸூ.அ.6.பா.ஸூ.37) இத்யநதீ⁴யாநஸ்யாநதி⁴கார இதி ஸ்தி²தத்வாத்³க³தார்த²தாமாஶங்கதே –

அத்⁴யயநேதி ।

ஏதத்³ ந ஹி ஆஹவநீயாதி³ரஹிதேந வித்³யா வேதி³தும் ந ஶக்யத இதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாசக்ஷாண: பரிஹரதி –

ஹந்தேதி ।

தத்ராநக்³நேரக்³நிஸாத்⁴யே கர்மண்யநதி⁴கார ஸ்தி²தோ(அ)வைத்³யத்வம் அப்⁴யுச்சயமாத்ரம்; அப்⁴யுச்சயத்வம் சாத்⁴யயநவிதே⁴: புருஷார்த²த்வஶங்க்யாயா: தத்ராநிராஸாத், இஹ ஸம்ஸ்காரபராமர்ஶாதி³த்யாதி³ஸூத்ரைரத்⁴யயநவிதே⁴: ஸம்ஸ்காரகர்மவிஷயத்வஸமர்த²நாச்ச। அதோ(அ)நக்³நீநாமபி ஶூத்³ராணாமக்³ந்யஸாத்⁴யாயாம் வித்³யாயாமதி⁴கார இதி ஶங்காயா ந க³தார்த²த்வமித்யர்த²:।

நநு கர்மண்யக்³நிவத்³வித்³யாமத்⁴யயநம் ஹேதுரித்யாஶங்க்யாஹ –

ந சேதி ।

அக்³நி: கர்மஹேது:, ஸ ச ந ஶூத்³ரஸ்ய, அத்⁴யயநம் து வித்³யாயாமநியதோ ஹேது: ஸம்ப⁴வதி ச ஶூத்³ரஸ்யேத்யுபபாத³யதி –

யத இத்யாதி³நா ।

ஆஹவநீயாதி³ஸாத்⁴யே கர்மணி ஶூத்³ரஸ்ய நாதி⁴கார இத்யேதத்³யத: காரணாத்³ யுக்தம், யதஶ்ச வித்³யாயாம் ஶூத்³ரஸ்யாஸம்ப⁴விஸாத⁴நமலௌகிகம் நாஸ்தி, ததஸ்த்வது³க்தமஸாம்ப்ரதமிதி யோஜநா।

அக்³நே: கர்மஸூபயோக³மாஹ –

யதா³ஹவநீயே இதி ।

நநு வ்ரீஹிவதா³ஹவநீயோ(அ)ஸ்து ஶூத்³ரஸ்ய நேத்யாஹ –

தத்³ரூபஸ்யேதி ।

ஸம்ஸ்க்ருதோ(அ)க்³நிராஹவநீய:; ஸ சாலௌகிக இத்யப்ரகரணாதீ⁴தாத்³வாக்யவிஹிதாதா⁴நாதே³வ லப்⁴ய இத்யர்த²:। ஆதா⁴நமபி த்³விஜாதிஸம்ப³த்³த⁴ம் யதி³ க்ரதும் கஞ்சிதா³ரப்⁴ய விதீ⁴யேத, தர்ஹி க்ரத்வந்தரே ஶூத்³ரோ(அ)தி⁴க்ரியேத, ந த்வேதத³ஸ்தி; தஸ்யாக்³நித்³வாரா ஸர்வக்ரதுஸாதா⁴ரண்யாத் இத்யேவமநாரப்⁴யாதீ⁴தக்³ரஹணம்।

ஆதா⁴நமப்யஸ்து ஶூத்³ரஸ்ய, நேத்யாஹ –

ஆதா⁴நஸ்ய சேதி ।

வஸந்தாதி³வாக்யேநேத்யர்த²:।

வித்³யாயாமலௌகிகம் ஸாத⁴நம் நாஸ்தீத்யஸித்³த⁴மத்⁴யயநக்ரியாயா லௌகிகத்வே(அ)பி தந்நியமஸ்ய வைத⁴த்வாதி³தி ஶங்காம் பரிஹரதி –

ந விகல்பாஸஹத்வாதி³தி ।

நாநோபாயஸாத்⁴யே(அ)க்ஷராதி⁴க³மே(அ)த்⁴யயநம் நியம்யமாநம் புருஷார்தே² தஸ்மிந்நியம்யேதோத க்ரத்வர்தே² இதி விகல்ப்ய த்³விதீயம் நிரஸ்யதி –

ந தாவதி³தி ।

அத்⁴யயநியமஸ்ய க்ரத்வர்தா²ஶ்ரிதத்வம் ப்ரகரணாத்³வாக்யாத்³வேதி விகல்ப்யாத்³யம் நிரஸ்ய த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ –

ந சா(அ)நாரப்⁴யேதி ।

வ்யாப்தயா ஹி ஜுஹ்வா க்ரதௌ வ்யாபகே பு³த்³தி⁴ஸ்தீ²க்ருதே வாக்யம் பர்ணதாம் க்ரதுநா ஸம்ப³ந்த⁴யதி, ஸ்வாத்⁴யாயஸ்து ஸ்வஶாகா²த்மகோ(அ)வயவீ ந கர்மவிஶேஷேண வ்யாப்த இத்யநுபஸ்தா²பிதே கர்மணி கத²ம் வாக்யமத்⁴யயநஸ்ய கர்மஸப³ந்த⁴ம் ப்³ரூயாதி³த்யர்த²:।

நந்வஜ்ஞாதோபாயே கத²ம் புருஷேச்சா²த: ப்ரவ்ருத்திரத ஆஹ –

தது³பாயே(அ)பி ஹீதி ।

ப²லமபி⁴லஷஸ்தது³பாயமப்யநுஷ்டே²யம் மந்யதே, விஶேஷம் து ந வேதே³தி।

தர்ஹி கரணார்தே²திகர்தவ்யதாயாமபி ஸாமாந்யப்ரவ்ருத்திரிச்சா²தீ⁴நேத்யாஶங்க்யாஹ –

இதிகர்தவ்யதாஸ்விதி ।

அநதி⁴க³த: கரணவிஶேஷோ விதி⁴தோ யேந பும்ஸா ஸ இதிகர்தவ்யதாஸு ந க⁴டதே ந சேஷ்டதே। ந ஹி கரணஸாமாந்யமிதிகர்தவ்யதோபகார்யம், கிம் து விஹித: கத²ம்பா⁴வாகாங்க்ஷ: கரணவிஶேஷ:, தத்ர ய யத³ங்க³ம் ஸாமாந்யதோ யச்ச விஶேஷதஸ்தத்ர ஸர்வத்ர வித்⁴யதீ⁴நைவ ப்ரவ்ருத்திரித்யர்த²:।

நநு கத²ம் வித்⁴யதீ⁴நப்ரவ்ருத்திகதா க்ரத்வர்த²தா க்ரதுவித்⁴யோர்பே⁴தா³த³த ஆஹ –

க்ரதுரிதி ஹீதி ।

க்ரதுரிதி ஶப்³தோ³ விஷயேண க்ரதுநா தத³பி⁴தா⁴யகம் விஷயிணம் விதி⁴ஶப்³த³ம் பராம்ருஶதி லக்ஷணயேத்யர்த²:। அர்த்²யதே ஜ்ஞாயதே।

மா பூ⁴வந்நத்⁴யயநாத³ய: புமர்தா²:, மா பூ⁴ச்ச ததா³ஶ்ரிதோ(அ)த்³ருஷ்டநியமோ(அ)ர்தா²வபோ³தே⁴ து த்³ருஷ்டே ஏவாத்⁴யயநம் நியம்யதாமத ஆஹ –

யதி³ சேதி ।

யஸ்மாந்ந நியமவிதி⁴ரதோ(அ) பூர்வவிதி⁴ரித்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

யதோ³பநயநாங்க³காத்⁴யயநவிதி⁴: காம்ய:, ததா³ ஶூத்³ரஸ்ய லௌகிகாத்⁴யயநாதி³நா வேத³க்³ரஹணமித்யாஹ –

ததா² சேதி ।

த்³வௌ ஹீஹ பூர்வபக்ஷௌ – ஸர்வத்ர ஶூத்³ரஸ்யாதி⁴கார:, ஸம்வர்க³வித்³யாயாமேவ வேதி।

தத்ராத்³யம் ப்ரத³ர்ஶ்ய, ஸ்வாத்⁴யாயவிதே⁴ர்நியாமகத்வமுபேத்யைவ த்³விதீயமாஹ –

மா பூ⁴த்³வேதி ।

வாக்யப்ரகரணயோரபா⁴வே(அ)பி கல்பநாலாக⁴வேந ஸாமர்த்²யலக்ஷணலிங்கே³ந சாநுக்³ருஹீதஸ்தவ்யப்ரத்யய: கர்மப்ராதா⁴ந்யமவக³மயந்நத்⁴யயநஸ்ய ஸம்ஸ்காரகர்மதாமாபாத³யதீத்யாஹ –

ததா²பீத்யாதி³நா ।

விநியோக³: பதா³ந்வய:।

பரம்பரயேதி ।

அக்ஷராவாப்திபதா³ர்த²வ்யுத்பத்திவிசாரபரயேத்யர்த²:। அந்யதோ(அ)நுஷ்டா²நதோ(அ)பேக்ஷிதமர்த²போ³த⁴மித்யர்த²:।

அர்த²போ³தே⁴(அ)த்⁴யயநஸ்ய ஸாமர்த்²யம் த³ர்ஶயதி –

த்³ருஷ்டஶ்சேதி ।

ஸம்ஸ்காரோ(அ)வாப்தி:।

ஸைவ த³ர்ஶ்யதே –

தேந ஹீதி ।

விபரிவ்ருத்த்யேதி ।

ஶ்ருதவிநியோகா³த்³வ்யாவ்ருத்த்யேத்யர்த²:।

விநியோக³ப⁴ங்கே³நேதி ।

ஸுவர்ணதா⁴ரணேநேதி க்ருத்வேத்யர்த²:।

யத³வாதி³ லிகி²தபடி²தவேதா³ர்த²போ³த⁴ இதி, தத்ராஹ –

யதா³ சேதி ।

ஏவம் ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாயாமஸாமர்த்²யமுக்த்வா ஶாஸ்த்ரபர்யுதா³ஸமாஹ –

யஜ்ஞ இதி ।

அதத்பர: ஶப்³தோ³ நாஜ்ஞாதார்த²போ³தீ⁴தி மதே மா பூ⁴ல்லிங்கா³த³தி⁴காரஸித்³தி⁴:, ஸித்³தா⁴ந்தே து கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

அஸ்மாகம் த்விதி ।

அஸதி பா³த⁴கே(அ)வக³மாத³ர்த²ஸத்தாஸித்³தி⁴ருக்தா, விதி⁴நா சாபேக்ஷ்யத இதி ஸப்ரயோஜநதா।

ஶூத்³ரஶப்³த³ஸ்யாவயவ்ருத்திப்ரத³ர்ஶநாயாக்²யாயிகாம் ஶ்ரௌதீமநுக்ராமதி –

ஏவம் கிலேத்யாதி³நா ।

ஜநஶ்ருதஸ்யாபத்யம் ஜாநஶ்ருதி:। புத்ரஸம்ஜ்ஞஸ்யாபத்யம் பௌத்ர:। தஸ்யாபத்யம் பௌத்ராயண:। ஶ்ரத்³த⁴யார்தி²ப்⁴யோ தே³யம் யஸ்ய ஸ ததா²। பாக்யமந்நம் ப³ஹு யஸ்ய க்³ருஹே ஸ ததா²। ஶ்ருங்கா³டகாநி சதுஷ்பதா²:। ஶௌண்ட³ஸ்ய ஶூரஸ்ய। தத³நுக்³ரஹாய உத்தமவித்³யாஜிஜ்ஞாஸாம் கர்தும்। தோ³ஷேத்யவ்யயம் ராத்ராவித்யர்த²:। ப⁴ல்லாக்ஷ ப⁴ல்லாக்ஷ விருத்³த⁴லக்ஷணயா(அ)ந்தே⁴த்யுபாலம்ப⁴:। இத ஆரப்⁴ய த்³யுலோகே மா ப்ரஸாங்க்ஷீ: ப்ரஸக்திம் மா கார்ஷீ:, யதி³ கரோஷி, தர்ஹி தந்மத்⁴யப்ரவிஷ்டம் த்வாம் தந்மா தா⁴க்ஷீந்மா த³ஹது, தத்³த⁴க்ஷ்யதி வராகோ ஜாநஶ்ருதிரித்யேகதே³ஶத்³வாரோச்யதே। ஏஷ தாவத்³வராக: ஏநமல்பம் । ஸந்தம் கிமேதத்³வசநமாத்தே²த்யேதச்ச²ப்³தா³ந்வய:। யுஜேர்தா⁴தோ: கர்தரி அந்யேப்⁴யோ(அ)பி த்³ருஶ்யந்த இதி க்வநிபி க்ருதே யுக்³வா। ஸ்வாரூட⁴ம் புருஷம் தே³ஶாந்தரேண யுநக்தீத்யர்த²:। உத்³பே⁴லமபாரம்। சிந்தாவிஷ்ட்ஸ்ய ஹி ராத்ரிர்ப³ஹுர்ப⁴வதி। பிஶுந: ஸூசக:। வந்தா³ரவ: ஸ்தாவகாஸ்தேஷாம் வ்ருந்த³ம் ஸமூஹ:। ஏகபதே³ ஜ²டிதி। யந்தாரம் ஸாரதி²ம்। விபிநமரண்யம்। நக³நிகுஞ்ஜம் பர்வதகு³ஹா। புலிநம் ஸைகதம்। ப்³ராஹ்மணாயநம் ப்³ராஹ்மணவேஷம்। த⁴நாயா த⁴நேச்சா² ஶ்ருத்யுக்தநிஷ்கவ்யாக்²யா ஹாரமிதி। அஶ்வதரீப்⁴யாம் யுக்தோ ரத²ஸ்ததோ²க்த:। ஆடோப: ஸம்ப்⁴ரம:। அஹ ஹாரே த்வேதி பாடோ² வ்யாக்²யாத:। ஆஹரே த்வேதி பாடே² த்வா இத்யஸ்யாத்ர வாக்யே ந கேநாபி ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யாநர்த²க்யம்। ஶகடோக்தே: ப்ரா வ்யாக்²யாயாமஸ்தி ஸம்ப³ந்தீ⁴தி॥34॥ ஏவம் தாவந்ந்யாயப³லேந ஶூத்³ரஶப்³த³லிங்க³மந்யதா² நீதம்।

ஸம்ப்ரதி ஶூத்³ராதி⁴காரவாரகப³ஹுலிங்க³விரோதா⁴த³பி ததே²த்யாஹ –

க்ஷத்ரியத்வக³தேஶ்சேத்யாரப்⁴ய ஆ அதி⁴கரணஸமாப்தே:।

நநு காபேயவாஜ்யோ(அ)பி⁴ப்ரதாரீ சித்ரரத² ஏவ கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

ஏஷ சேதி ।

நாமபே⁴தா³த³ந்வத்வே ஸதி தத்³வம்ஶ்யத்வாத்தத்³யாஜகேந யாஜ்யத்வமித²ர்த²:। யத்³யபி க்ஷத்ரயஸமஹி ஹாரோ ந க்ஷத்ரியத்வவ்யாப்த: காபேய ஏவ வ்யபி⁴சாராத்ததா²பி த்³யோதகதயா ஸம்பா⁴வக:।

ஸர்வம் ச வைதி³கம் லிங்க³மேவப்⁴தே³த்யாஹ –

ஸம்பா⁴வ்யதே இதி ।

ஏவம் தாவத்³வாக்யோபக்ரமே ஸம்தே³ஹமப்⁴யுபேத்யைவ வாக்யஶேஷாந்நிர்ணய: க்ருத:, இதா³நீம் து நைவ ஸம்தே³ஹ:; ஶூத்³ரஶப்³த³பராமர்ஶாத்ப்ராகே³வ ஸ ஹ க்ஷத்தாரமுவாசேத்யமாத்யப்ரைஷாதி³நா க்ஷத்ரியத்வநிஶ்சயாதி³த்யாஹ –

இதஶ்சேதி ।

ப³ஹுதா³யீ ப³ஹுபாக்ய இதி ஹ்யர்த²ஸம்ப⁴வோ(அ)தி⁴க³த:। அந்யே வதா³ந்யா தா³நஶீலா: ப்ருஷ்டே² யஸ்ய ஸ ததா²।

அர்த²ஸம்ப⁴வே ச நிமித்தே யதை³ஶ்வர்யம் தஸ்ய ஜாநஶ்ருதேரவக³தம் தத் க்ஷத்ரியஸ்ய த்³ருஷ்டமித்யர்த²:॥35॥ ஆத்³யஸூத்ரே ஏவாத்⁴யயநநியமஸ்ய ஸூத்ரிதத்வாத் புநருக்திமாஶங்க்யாஹ –

ந கேவலமிதி ।

உபநீதஸ்ய யத³த்⁴யயநம் தத்³விதி⁴பராமர்ஶ ஆலோசநம்। உபநயநமத்⁴யயநாங்க³மேகம், அபரம் ச வித்³யாப்ராப்தயே உபஸத³நாபரபர்யாயமஸ்தி। ஹீநவர்ணே ராஜந்யாசார்யே ஔபமந்யவாதீ³நாம் ப்³ராஹ்மணாநாமுபநயநம் ‘‘தாந்ஹேதி’’ நிஷித்⁴யதே।

தத ஏவோத்தமவர்ணாசார்யலாபே⁴ தேஷாமுபநயநம் ப்ராப்நோத்யந்யதா²(அ)ஸ்யைவ அப்ராப்தநிஷேத⁴தாபாதாதி³த்யாஹ –

யேஷாமிதி ॥36॥37॥38॥

தே ஹைதே பா⁴ரத்³வாஜாத³ய: ஷட்³ ருஷயோ(அ)பரம் ப்³ரஹ்ம பரத்வேநாவக³தவந்த இதி ப்³ரஹ்மபரா:, தத்³த்⁴யாநாநுஷ்டா²நநிஷ்டா²ஶ்ச ப்³ரஹ்மநிஷ்டா²: பரம் ச பரமார்த²ம் ப்³ரஹ்ம அந்வேஷமாணா ஏவ பிப்பலாத³ஸ்தஜ்ஜிஜ்ஞாஸிதம் ஸர்வம் வக்ஷ்யதீதி ப்ரதிபேதி³ரே। தே ச தமேவ ப⁴க³வந்தமுபபஸந்நா: தாநௌபமந்யவாதீ³நநுபநீயைதத்³வைஶ்வாநரவிஜ்ஞாநமுவாச அஶ்வபதீ ராஜா। த்ரபுஜதுப்⁴யாம் வங்க³லாக்ஷாப்⁴யாம் தப்தாப்⁴யாம்। த்³விஜாதீநாம் தா³நம் ஸாதா⁴ரணம், ப்ரதிக்³ரஹஸ்து ப்³ராஹ்மணஸ்யைவேதி விவக்ஷிதம், ந து ஶூத்³ரஸ்யைவ தா³நம் வார்யதே॥

இதி நவமமபஶூத்³ராதி⁴கரணம்॥

கம்பநாதி⁴கரணவிஷயா:

கம்பநாத்॥39॥ அஸ்யாநுப்ரஸக்தேநாபஶூத்³ரவிசாரேண ந ஸங்க³திரிதி வ்யவஹிதேநோச்யதே। ஶப்³தா³தே³வ ப்ரமித இத்யத்ர ப்³ரஹ்மவாக்யே ஜீவாநுவாதோ³ ப்³ரஹ்மைக்யபோ³தே⁴த்யுக்தம்। இஹ து ப்ராணஸ்ய ஸ்வரூபேண கல்பிதஸ்ய ந ப்³ரஹ்மைக்யஸம்ப⁴வோ யதோ(அ)நூத்³யேத, ததஸ்தது³பாஸ்திவிதி⁴ரிதி ப்ரத்யவஸ்தீ²யதே। ப்ராணமேவாபி⁴ஸம்விஶந்தீத்யத்ர நிரவேக்ஷகாரணத்வபரைவகாரஶ்ரவணாத்³ ப்³ரஹ்மபரத்வம், இஹ தத³பா⁴வத³த ஏவ ப்ராண இத்யநேநாக³தார்த²த்வமோபஸம்ஹாரைகரூப்யஸ்யாஸ்பஷ்டத்வாச்ச ப்ராதர்த³நவிசாரேணபீதி। ஸ்யாதே³தத் - ததே³வ ஶுக்ரம் தத்³ ப்³ரஹ்மேதி ச ப⁴யாத³ஸ்யாக்³நிஸ்தபதீதி ச ப்ராசீநபராசீநவசநஸம்த³ஷ்டதயா (அ)ஸ்ய ததே³கவாக்யத்வாத³ந்யத்ர த⁴ர்மாதி³தி ப்³ரஹ்மப்ரகரணாச்ச ப்³ரஹ்மபரத்வாவக³தே: கத²ம் பூர்வபக்ஷோத்தா²நமத ஆஹ –

ப்ராணவஜ்ரேதி ।

வாயுபரிக்³ரஹே வஜ்ரஶப்³த³: ஶ்ருதிவ்ருத்த: ஸ்யாதி³தி ஶ்ருதி:। ப்ராணஶ்ருதிப³லாத்³வாயுராத்⁴யாத்மிக: ஶாரீரோ வஜ்ரஶ்ருதிப³லாத்³வாஹ்யஶ்ச வாயுரத்ர ப்ரதிபாத்³ய:। ந ஹி ப்ராணமாத்ரஸ்ய வஜ்ரோத்³யமநஹேதுநா। உப⁴யோஶ்ச சிந்தநமேகம் ஸம்வர்க³வித்³யாவதி³தி ந வாக்யபே⁴த³ இதி பா⁴வ:।

ஸர்வஶப்³த³ஶ்ருதிவிரோத⁴மாஶங்க்யாஹ பூர்வவாதீ³ –

யத்³யபி சேதி ।

மண்டூ³கப்லுத்யேதி ।

யதா² மண்டூ³கோ ப³ஹூந் விஹாய ஸ்வபங்க்திக³தமண்டூ³கம் ப்ரதி ப்லவதே ஏவம் ஶப்³தா³தி³தி ப்ரதிஜ்ஞா வ்யவஹிதா(அ)பி ஹேதுநா(அ)நுஷஜ்யதே இத்யர்த²:। ஶப்³தோ³(அ)த்ர ஸர்வஶப்³த³:।

ஸவாயுகஸ்ய ஜக³த: கம்பயித்ருத்வமுபபாத³யதி –

ப்³ரஹ்மணோ ஹீதி ।

நநு ப்ராணவஜ்ரஶ்ருத்யோ: ஸ்வார்த²த்யாக³ப⁴யாத்ஸர்வஶப்³த³ஸம்கோச உக்த:, கத²ம் ஸவாயுகஜக³த்ப்ரதீதிரத ஆஹ –

ஏதது³க்தமிதி ।

ப்ரதா⁴நஸ்யாங்க்ஷஸ்ய வசநம் ப்ரகரணமிதி ப்ரகரணலக்ஷணம் ப்ரஸ்துதே வர்தயதி –

யத்க²ல்விதி ।

ப்ருஷ்டம் ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வாத்ப்ரதா⁴நம் தஸ்ய நியந்த்ருத்வாதீ³நி ப்ரதிபத்தாவங்கா³நி ப்ரதிவசநேந நிருப்யந்த இதி ப்ரகரணஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:। யதி³த³ம் கிம் ச ஜக³த் தத்ஸர்வம் ப்ராணே நிமித்தே ஏஜதி சேஷ்டதே। தச்ச தத ஏவ நி:ஸ்ருதம் உத்பந்நம்। தச்ச ப்ராணஸம்ஜ்ஞம் ஜக³த்காரணம் மஹத்। விமேத்யஸ்மாஜ்ஜக³தி³தி ப⁴யம்।

ப⁴யஹேதுத்வம் ரூபயதி –

வஜ்ரமிதி ।

உத்³யதம் வஜ்ரமித்யர்த²:। பூர்வபக்ஷே து ப்ராணே நிமித்தே மஹத்³ப⁴யஹேதுர்வஜ்ரமுத்³யதம் ப⁴வதீதி வ்யாக்²யாதம்। ததா² ச முக்²யார்தோ² வஜ்ரஶப்³த³:। யதி³ து ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி நிமித்தே வஜ்ரமுத்³யதமிதி வ்யாக்²யாயேத, ததா³(அ)பி வஜ்ரஶப்³த³ உபலக்ஷணார்த²: ஸ்யாத்³; வஜ்ரப்³ரஹ்மணோரஸாதா⁴ரணஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாதி³தி। வாயுரேவ வ்யஷ்டிர்விஶேஷ:। ஸமஷ்டி: ஸாமாந்யம்। ஶுக்ரம் ஜ்யோதிஷ்மத்। அஸ்யேஶ்வரஸ்ய ப⁴யாத³க்³நிஸூர்யௌ தபத:। இந்த்³ராத³யஸ்து தா⁴வந்தி ஸ்வஸ்வகார்யேஷு। நிர்விஷ்டாநபேக்ஷ்ய ம்ருத்யு: பஞ்சம:। பீ⁴ஷா ப⁴யேந॥39॥

இதி த³ஶமம் கம்பநாதி⁴கரணம்॥39॥

ஜ்யோதிரதி⁴கரணவிஷயா:

ஜ்யோதித³ர்ஶநாத் ॥40॥ ஜ்யோதிராதி³த்யோ ப்³ரஹ்ம வேதி ஜ்யோதிஶ்ஶ்ருதே: பரஶ்ருதேஶ்ச ஸம்ஶய:। நநு ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிரிதி ப்³ரஹ்மாபி ஜ்யோதி:ஶப்³த³மத: கத²மாதி³த்ய இதி பூர்வபக்ஷஸ்தத்ராஹ –

அத்ரேதி ।

ப்ரகரணாத்ப்ராணஶப்³த³ம் ப்³ரஹ்மேதி யதோ²க்தம் ததா² ஜ்யோதிரப்யஸ்து, தத்ராஹ –

பூர்வமிதி ।

தத்ர ஹி ஸர்வஶப்³த³ஶ்ருதிஸம்கோசோ(அ)ஸ்தி, ந த்விஹ। பரமிதி து ஶ்ருதிர்விஶேஷணார்தே²தி ந ப்ரதா⁴நார்த²ஜ்யோதி:ஶ்ருதேர்பா³தி⁴கேத்யர்த²:। அத ஏவ ஸங்க³தி:। ஸமுத்தா²நஶ்ருதேஶ்ச பீட³நப்ரஸங்கா³தி³த்யநுஷங்க³:।

நநு ஸமுத்தா²நம் விவேக இதி த³ஹராதி⁴கரணே ( ப்³ர.அ.1.பா.3.ஸூ.14) வ்யாக்²யாதமத ஆஹ –

ததா² ஹீதி ।

அப்ரஸித்³தே⁴ரித்யர்த²:। பரமிதி விஶேஷணமாதி³த்யஸ்யார்சிஷ: பரத்வாதி³த்யர்த²:। ஆதி³த்யஸ்ய ஸமீபே ப்³ரஹ்மலோகே ஸ்தி²த்வா தத்ரோத்பந்நஜ்ஞாநாந்முச்யதே இத்யர்த²:।

ஏவமாதி³த்யே வாக்யா (அ)(அ) ஞ்ஜஸ்யமுக்த்வா ப்³ரஹ்மபக்ஷே க்த்வாஶ்ருதிபீடா³முக்தாம் ப்ரபஞ்சயதி –

ப்³ரஹ்மஜ்யோதிரிதி ।

ஶரீராத்ஸமுத்தா²யேதி வாக்யே ஜ்யோதி: ப்ராப்யாவஸ்தி²தே(அ)ஸ்ய ஸ்வரூபநிஷ்பத்திருச்யதே, ஸா ப்³ரஹ்மஜ்யோதிர்வாதி³நோ ந ஸ்யாத்³; ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸ்வரூபத்வாத், ஸ்வரூபம் ப்ராப்ய ஸ்வரூபம் ப்ராப்நோதீதி ஸங்க³திப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²:।

நந்வபி⁴நிஷ்பத்தி: ஸாக்ஷாத்கார இத்யத ஆஹ –

ந சேதி ।

ஸாக்ஷாத்காரரூபாபி⁴நிஷ்பத்திர்ஜ்யோதீரூபஸம்பத்தே: ப்ராப்தே: பூர்வா ஸதீ பரத்வேந ந வக்தவ்யா। யா ச முக²ம் வ்யாதா³ய ஸ்வபிதீதிவத்³வ்யத்யயயோஜநா த³ஹராதி⁴கரணே க்ருதா ஸா க்லிஷ்டேத்யர்த²:। ந சோபஸம்பத்திரேவ ஸாக்ஷாத்கார:; உத்கர்ஷவாசிபரஶப்³த³யோகா³து³பஸம்பத்தேரேவ ப்ராப்தித்வாவக³மாதி³தி। ஜ்யோதிரிதி ஸமுத்தா²தே²த்யுபஸம்பத்³யேதி திஸ்ருபி⁴: ஶ்ருதிபி⁴ர்ய ஆத்மேதி ப்ரகரணபா³த⁴:। அநேந விபக்ஷே ஶ்ருதிஸம்கோசாந்நாடீ³க²ண்ட³ப்ரஸ்துதாதி³த்யப்ரரகரணாச்ச தேஜோ ஜ்யோதிரிதி பூர்வாதி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தேந ப்ரத்யவஸ்தா²நாத் ஸம்க³திரபி த்⁴வநிதா।

உபக்ரமமத்⁴யோபஸம்ஹாரைகரூப்யாந்நிர்ணீதே ஆத்மநி ஜ்யோதிராதி³ஶ்ருதயஸ்தத³நுரோதே⁴ந நேதவ்யா இத்யாஹ –

யத்க²ல்விதி ।

அத்ர ஹி ய ஆத்மேத்யாத்மா ப்ரதிஜ்ஞாத ஏதம் த்வேவ த இதி பராம்ருஷ்ட: ஸ உத்தம: புருஷ இத்யுபஸம்ஹ்ருத:।

ப்ரகரணமநுருத்⁴ய ஶ்ருதிப⁴ங்கே³(அ)தி⁴கரணவிரோத⁴ம் ஶங்கதே –

ததி³தி ।

ஜ்யோதிஷ்டோமே ஶ்ரூயதே –

திஸ்ர ஏவேத்யாதி³ ।

உபஸத³ இஷ்டிவிஶேஷா:, தந்த்ரித்வம் ஜ்யோதிஷ்டோமஸ்யைவ, த்³வாத³ஶத்வம் து ஸாஹஸ்யோதா(அ)ஹீநஸ்யேதி சிந்தா। ஸாஹ ஏகாஹத்வாத்³ ஜ்யோதிஷ்டோம:, அஹீநோ(அ)ஹர்க³ணஸாத்⁴யத்வாத்³ த்³வாத³ஶாஹாதி³:; அஹ: க²: க்ரதுஸமூஹ இதி ஸ்ம்ருதே:, க²ஸ்யேநாதே³ஶாத்।

அத்ரத்யம் பூர்வபக்ஷம் ப்ரஸ்துதே(அ)திப்ரஸங்க³ப்ரத³ர்ஶநார்த²மாஹ –

ப்ரகரணேதி ।

அஹீநஶ்ருதிரஹர்க³ணே ரூடா⁴। ப⁴க³வாஸ்து பாணிநி: ஸ்வரார்த²ம் ப்ரத்யயமநுஶஶாஸ। ஸா ஜ்யோதி:ஶ்ருதிரிவ ப்³ரஹ்மப்ரகரணருத்³தா⁴ ஸாஹமபி⁴த³தீ⁴த, தத்ரைவ ச த்³வாத³ஶோபஸத்தாம் வித³தீ⁴த। தத்கிம் வித⁴த்தாம்। அயுக்தம் ஹி விதா⁴துமுத்கர்ஷஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்திதத்வாதி³த்யர்த²:।

அவயவவ்யுத்பத்த்யேத்யுக்தம், தாமாஹ –

ஸ ஹீதி ।

ஸர்வப்ரக்ருதித்வேந ஹீயதே குதஶ்ரிந்ந க்ருத்ஸ்நாங்க³விதா⁴நாத், ந ந்யூநோ ஜ்யோதிஷ்டோம இத்யர்த²:। அஹீநஶப்³த³ஸ்யாக³ர்ஹணே ரூட⁴த்வாந்ந து³ர்ப³லாவயவப்ரஸித்³த்⁴யா ஸாஹ்நவாசிதா(அ)தஶ்ச த்³வாத³ஶத்வஸ்ய ந ஸாஹ்நே நிவேஶ இதி த்³வாத³ஶாஹாதா³வுத்கர்ஷ இதி யதா²பா⁴ஷ்யம் ஸித்³தா⁴ந்த:।

அத்ர வார்திககாரபாத³ஸம்மதம் ஸித்³தா⁴ந்தமாத³ர்ஶ்ய விரோத⁴ம் பரிஜிஹீர்ஷுர்யதா²ஸ்தி²தஸித்³தா⁴ந்தமத்⁴யே ஏகதே³ஶமநுஜாநாதி –

அவயவேதி ।

த்³வாத³ஶோபஸத்தாயா: ப்ரகரணே விதா⁴நாபா⁴வே(அ)பி த்³வாத³ஶாஹீநஸ்யேதி வாக்யஸ்ய ந ப்ரகரணாது³த்கர்ஷ இத்யாஹ –

நாபீதி ।

ப்ரதிஜ்ஞாத்³வயமித³ம்। இத: ப்ரகரணாதி³த³ம் வாக்யம் நாபக்ருஷ்யேதாபக்ருஷ்டம் ச ஸத³ஹர்க³ணே த்³வாத³ஶோபஸத்தாம் ந வித⁴த்த இதி।

தத்ராத்³யாம் ப்ரதிஜ்ஞாமுபபாத³யதி –

பரேதி ।

யதி³ விதி⁴பரம் ஸதி³த³ம் வாக்யமக்ருஷ்யேத, ததோ(அ)ஹீநத⁴ர்மம் ஜ்யோதிஷ்டோமப்ரகரணே வித⁴த்த இதி ஸ்யாத், தச்சாந்யாயம்; குத:? இத்யத ஆஹ –

அஸம்ப³த்³தே⁴தி ।

மத்⁴யே ப்ரக்ருதாஸம்க³தவிதா⁴நே தத்பதை³: ப்ரகரணம் விச்சி²த்³யேத। புநஸ்தது³த்³தா⁴ரேணாநுஸந்தா⁴நே ஸதி க்லேஶ: ஸ்யாதி³தி।

யதி³ நாபகர்ஷோ வாக்யஸ்ய, கிம் தர்ஹி ப்ரயோஜநமத ஆஹ –

தேநேதி ।

த்³வாஶோபஸத³ இதி வாக்யேந த்³வாத³ஶாஹப்ரகரணே விஹிதா த்³வாத³ஶோபஸத்தா தத்³விக்ருதிஷு அதிதே³ஶப்ராப்தா(அ)நேந வாக்யேந ஜ்யோதிஷ்டோமே(அ)நூத்³யதே த்ரித்வவிதி⁴மௌசித்யேந ஸ்தோதும்। அஹீநோ ஹி மஹாம்ஸ்தஸ்ய த்³வாத³ஶ ஸாஹ்நஸ்து ஶிஶுஸ்தஸ்ய திஸ்ர இத்யர்த²:। அநேந த்³விதீயா(அ)பி ப்ரதிஜ்ஞா ஸமர்தி²தா ப்ராப்தத்வாந்ந விதி⁴ரிதி॥

நிவீதாதி³வதி³தி ।

‘‘நிவீதம் மநுஷ்யாணாம் ப்ராசீநாவீதம் பித்ரூணாமுபவீதம் தே³வாநாமி’’தி த³ர்ஶபூர்ணமாஸயோராம்நாயதே। தத்ரோபவீதம் விதீ⁴யதே ஏவ। இதரயோஸ்து விதி⁴ருதார்த²வாத³ இதி ஸம்ஶயே ஸத்யபூர்வார்த²லாபா⁴த்³ மநுஷ்யஶப்³த³ஸ்ய ச மநுஷ்யப்ராதா⁴ந்யாபி⁴தா⁴யித்வாத்தத்ப்ரதா⁴நே ஆதித்²யே கர்மணி நிவ்யாதவ்யம் பித்ர்யே ச ப்ராசீநமாவ்யாதவ்யம் இதி பூர்வபக்ஷே ராத்³தா⁴ந்த:। ப்ராப்தம் ஹி மநுஷ்யாணாம் க்ரியாஸு ஸௌகர்யாய கண்டா²லம்பி³வஸ்த்ரதா⁴ரணம் தே³ஹார்தே⁴ ப³ந்த⁴நம் வா நிவீதம்। ப்ராப்தம் ப்ராசீநாவீதம் வசநாந்தரேண பித்ருயஜ்ஞே। தத³நுவாதே³ந நிவீதமித்யாதி³ரர்த²வாத³ உபவீதம் ஸ்தோதுமிதி।

நநு யதி³ த்³வாத³ஶோபஸத்தாவாக்யஸ்ய ப்ரகரணாத³நுத்கர்ஷ: கத²ம் தர்ஹி ஜைமிநிரபக்ருஷ்யேதேத்யுத்கர்ஷமாஹாத ஆஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

த்³வாத³ஶோபஸத்தாயா: ப்ரகரணே(அ)ங்க³த்வேந நிவேஶாபா⁴வாபி⁴ப்ராயோ(அ)பகர்ஷஶப்³த³ இத்யர்த²:। ஜ்யோதிஷ்டோமப்ரகரணாம்நாதவாக்யஸ்ய நாபகர்ஷ இத்யத⁴ஸ்தாத³ந்வய:। ததே³வம் த்³வாத³ஶோபஸத்தாவாக்யஸ்ய ப்ரகரணநிவேஶஸமர்த²நேந ப்ரதிப³ந்தீ³ நிரஸ்தா।

நநு தர்ஹி பூஷ்ணோ(அ)ஹம் தே³வயஜ்யயா ப்ரஜயா ச பஶுபி⁴ரபி⁴ஜநிஷீயேத்யாதீ³நாம் இஷ்டதே³வதாநாமஸ்மரணாக்²யாநுமந்த்ரணார்த²மந்த்ராணாம் த³ர்ஶபூர்ணமாஸப்ரகரணாத் நோத்கர்ஷ: ஸ்யாத்தத்ராஹ –

பூஷாதீ³தி ।

த³ர்ஶபௌர்ணமாஸிகாக்³ந்யாதி³தே³வதாநுமந்த்ரணமந்த்ரநிரந்தரபாடா²த் பூஷாதி³மந்த்ராணாம் நாக்³நேயாதி³விதி⁴பி⁴ரர்த²வாத³த்வேந ஸமபி⁴வ்யாஹாராவக³தி:।

ததி³த³முக்தம் –

அக³த்யேதி ।

யத்ர நிநீஷ்யந்தே தத்ராந்யதோ ந ப்ராப்திரித்யாஹ –

பௌஷ்ணாதௌ³ சேதி ।

அஸ்து தர்ஹி ஜ்யோதிர்வாக்யேஷ்வபி ஶ்ருதிவஶாதா³தி³த்யவாதி³நோ நிர்கு³ணப்ரகரணாநுபயோகா³த³ர்சிராதி³மார்கே³ ச ஸோபயோக³த்வாது³த்கர்ஷஸ்தத்ராஹ –

இஹ த்விதி ।

துஶப்³தோ³ நேத்யர்தே²। இஹ ஜ்யோதிர்வாக்யே நோத்கர்ஷ: இத்யர்த²:।

ஹேதுமாஹ –

அபக்ருஷ்டஸ்யேதி ।

ப²லஸ்ய ப்³ராஹ்மலௌகிகபோ⁴க³ஸ்யோபாயோ மார்க³ஸ்தத்ப்ரதிபாத³க: அர்சிராதி³மார்கோ³பதே³ஶ: தே(அ)ர்சிஷமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தீத்யாதி³ரதிவிஶத³:। மார்க³பர்வத்வேநாதி³த்யஸ்தத்ர ஸ்வஶப்³தோ³பாத்த: ஸம்வத்ஸராதி³த்யமிதி। ஜ்யோதிர்வாக்யே து ஜ்யோதி: ஶப்³த³மாத்ரம் ஶ்ருதம் ந மார்கோ³(அ)தஶ்சாவிஶத³மித³மேகதே³ஶமாதி³த்யம் வத³த்³வதே³த்ததஶ்சாஸ்ய ஸம்பூர்ணமார்கோ³பதே³ஶகே(அ)ர்சிராத்³யுபதே³ஶேநோத்கர்ஷ:; நிஷ்ப்ரயோஜநத்வாதி³த்யர்த²:।

நநு யத்³யர்சிராதி³மார்கே³ ப்ராப்த ஆதி³த்யஸ்தர்ஹி மைவம் ஜ்யோதிர்வாக்யம் பூஷாதி³மந்த்ரவது³த்கர்ஷி, ஏகதே³ஶாபி⁴தா⁴நேந த்வர்சிராதி³மார்க³ம் நிர்கு³ணப்ரகரணே(அ)நுவத³த்³ ப்³ரஹ்மத்⁴யாநம் ஸ்தோதும் ஸாயாஸோ(அ)ர்சிராதி³பத²:, இத³ம் து நிராயாஸமிதீத்யத ஆஹ –

ந ச த்³வாத³ஶேதி ।

அஸ்து தர்ஹி த்³வாத³ஶத்வவாக்யே(அ)பி ஶ்ரௌதார்த²ஸம்ஸர்க³பரத்வலோபே⁴ந விதி⁴த்வமிதி சேத்தத்ர வக்தவ்யம்। கிமஹீநஶப்³தே³ ரூடி⁴மப⁴ங்க்த்வா வாக்யம் ஶ்ரௌதார்த²மாஶ்ரீயேதோத ப⁴ங்க்த்வா।

நாத்³ய இத்யாஹ –

த்³வாத³ஶேதி ।

அஹீநத⁴ர்மஸ்யேஹ விதௌ⁴ ப்ரகரணம் விச்சி²த்³யேத விச்சே²த³ஸ்ய சாயுக்தத்வம் த்³வாத³ஶாஹாதௌ³ ச ப்ராப்தத்³வாத³ஶோபஸத்தாநுவாத³ஸ்ய ச நிஷ்ப்ரயோஜநத்வாதி³த்யர்த²:।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

ந சைததி³தி ।

உபஸதோ³(அ)வச்சே²த்தும் விம்ஶதேஸ்த்ரித்வத்³வாத³ஶயோர்விகல்பாபத இத்யர்த²:। ஸமுச்சயே பஞ்சத³ஶோபஸத்தாபாதஸ்திஸ்ர ஏவேத்யேவகாரவிரோத⁴ஶ்சேதி।

அபி ச திஸ்ர உபஸதோ³ த்³வாத³ஶேத்யேதாவதா(அ)லம், யத்³யுப⁴யோ: ஸம்க்²யயோ: ப்ரகரணே நிவேஶ:, வ்ருதா² ஸாஹ்நாஹீநஶப்³தௌ³, ப்ரகரணாதே³வ ஸம்க்²யயோர்ஜ்யோதிஷ்டோமஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³தே⁴ரித்யாஹ –

ஸாஹ்நேதி ।

யதா³ த்வஹீநஶப்³தோ³(அ)ஹர்க³ணவாசீ, ததா³ ஸ தாவத³வஶ்யம் ப்ரயோக்தவ்யஸ்ததஸ்திஸ்ர இத்யேவோச்யமாநே த்ரித்வமப்யாநந்தர்யாத³ஹீநே ஸ்யாத்। தந்நிவ்ருத்தயே ஸாஹ்நஶப்³தோ³(அ)ப்யர்த²வாநிதி பா⁴வ:।

ஜ்யோதிர்வாக்யே து முக்²யார்தே²ந ப்ரகரணவிச்சே²தா³தி³ரித்யாஹ –

இஹ த்விதி ।

ப்ரகரணாத் ஶ்ருதேர்ப³லவத்த்வே(அ)ப்யாநர்த²க்யப்ரதிஹதாநாம் விபரீதம் ப³லாப³லமிதி ந்யாயாத் ஜ்யோதிஶ்ஶ்ருதேஶ்ச முக்²யார்த²த்வே ஆநர்த²க்யஸ்யோக்தத்வாத்। ப்ரகரணாநுகு³ண்யேந ஜ்யோதி: பரம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²:।

நந்வாதி³த்யஸ்யேத்யப்யஸ்தி ப்ரகரணம்; ‘ஸ யாவத் க்ஷிப்யேந்மநஸ்தாவதா³தி³த்யம் க³ச்ச²தீ’தி ப்ரஸ்தாவாதி³த்யுக்தமநுவதி³தி –

யத்த்விதி ।

பரிஹரதி –

நேதி ।

த³ஹரவித்³யாப²லம் ப்³ரஹ்மலோகாவாப்திராதி³த்யத்³வாரா உக்தா। இத³ம் து ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மேத்யாதி³நிர்கு³ணப்ரகரணமித்யர்த²:। த³ஹரவித்³யா ச நாடீ³க²ண்டா³த்பூர்வம் ப்ரஸ்துதேதி ந ப்ரகரணோத்கர்ஷஶங்கா। நந்வாத்யந்திகமோக்ஷோ(அ)பி ப்³ரஹ்மலோகத்³வாரா ப்ராப்யதாமிதி, தத்ர வக்தவ்யம் - கிம் மோக்ஷஸ்ய க³திபூர்வகாநாப்யதத்வமங்கீ³க்ருத்யைதத்³வாக்யம் க்ரமமுக்திபரமித்யபி⁴மதம்? உத நியமேந க³திபூர்வப்ராப்யத்வமிதி।

நாத்³ய இத்யாஹ –

ந சேதி ।

தஸ்மாத்³வித்³வச்ச²ரீராத்³ அத்ரைவ ப்³ரஹ்மணி ஸமவநீயந்தே லீயந்தே।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

ந ச தத்³த்³வாரேணேதி ।

தச்ச²ப்³தே³ந ப்³ரஹ்மலோகமாஹ।

யத்தூபஸம்பத்³யேதி க்த்வாஶ்ருத்யநுபபத்திரிதி, தத்ராஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஆதி³த்யமுபஸம்பத்³யேதி வ்யாசக்ஷாணாநாம் மத்⁴யே ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திவ்யவாயாங்கீ³காரேண க்த்வாஶ்ருத்யநாஞ்ஜஸ்யம் து துல்யமித்யர்த²:।

ததே³வம் ப்ரகரணாத் ஶ்ருதிப⁴ங்க³மபி⁴தா⁴ய ஶ்ருதிவஶாத³ப்யாஹ –

அபி சேதி ।

ந ச உத்தம:, புருஷம் ப்ராப்தா ந து ப்ராப்யம் ஜ்யோதிரிதி - வாச்யம்; பரத்வேந விஶேஷிதஸ்ய ஜ்யோதிஷ ஏவோத்தமத்வேந விஶேஷ்டும் யோக்³யத்வாதி³தி।

பா⁴ஷ்யே கரணாதி³தி ।

த்³யுஸம்ப³ந்த⁴ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ யச்ச²ப்³தே³ந பராமர்ஶாதி³த்யர்த²:। ‘அத² யா ஏதா ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³ய’ இதி நாடீ³க²ண்டே³। அத² விஶேஷவிஜ்ஞாநோபரமாநந்தரம், யத்ர காலே, ஏததி³தி க்ரியாவிஶேஷணம்। ஏதது³த்க்ரமணம் கரோதி। அத² ததை³தை ரஶ்மிபி⁴ரூர்த்⁴வம் ஆக்ரமதே உபரி க³ச்ச²தீத்யுபக்ரம்ய ஆதி³த்யம் க³ச்ச²தீதி ஶ்ருதம்।।40॥

இதி ஏகாத³ஶம் ஜ்யோதிரதி⁴கரணம்॥

அர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாதி⁴கரணவிஷயா:

ஆகாஶோ(அ)ர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாத்॥41॥ அத்ராகாஶப்³ரஹ்மஶ்ருதிப்⁴யாம் ஸம்ஶய:। ‘‘ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே’’ இத்யத்ர ஹி ஸர்வஜக³து³த்பத்தே:, ஏவகாராவக³தேர்நிரபேக்ஷகாரணத்வஸ்ய, ப்ரத்யுக்திஸாமாநாதி⁴கரண்யஸாமர்த்²யஸ்ய ச த³ர்ஶநாத்³ ப்³ரஹ்மபரத்வம், நைவமிஹேத்யக³தார்த²த்வமாஹ –

ததா²பீதி ।

ஹேதூநாம் ப்ரஸித்³தே⁴ர்பூ⁴தாகாஶோ ந து ப்³ரஹ்மேதி வக்ஷ்யமாணேநாந்வய:।

அநந்தராதி⁴கரணேநாக³தார்த²த்வஸம்க³திம் வக்தி –

அகஸ்மாச்சேதி ।

பூர்வத்ர ஹி ப்ரகரணாதா³நர்த²க்யஹதஶ்ருதிர்நீதா, இஹ து ந ப்³ரஹ்மப்ரகரணம்; நாப்யாகாஶஶ்ருதேராநர்த²க்யம், நாமரூபாதி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யர்த²த்வாத் ஆகாஶஸ்யேதி பா⁴வ:।

தர்ஹி நாமரூபாந்யத்வம் ப்³ரஹ்மணோ லிங்க³ம், ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஶ்ருதிஶ்ச நேத்யாஹ –

நாமரூபே இதி ।

நாமரூபே அந்தரா ப்³ரஹ்மேதி ஶ்ருதிர்நாமரூபயோர்நிர்வஹிதுராகாஶஸ்யாந்தராலத்வம் நாசஷ்டே, கிம்து ப்³ரஹ்மண:।

தத: கிமத ஆஹ –

தேநேதி ।

நிஷேத⁴முகே²நைததே³வ விஶத³யதி –

ந த்விதி ।

நிர்வோடா⁴ ய ஆகாஶ: ஸ நைவ ப்³ரஹ்ம। அந்தராலபூ⁴தம் வா யத்³ ப்³ரஹ்ம தத³பி நைவ நிர்வோட்⁴ரித்யர்த²:। ஏவம் ச ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஶ்ருதிரபி ப்³ரஹ்மண்யேவ நாகாஶ இத்யுக்தம்।

அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யநாமரூபநிர்வாஹகத்வம் நியந்த்ருத்வம், தந்ந நப⁴ஸி ஸத்யப்யவகாஶதா³த்ருத்வே க⁴டத இத்யாஹ –

ந சேதி ।

நாமரூபகர்த்ருத்வேந வாக்யாந்தரக³தப்³ரஹ்மப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாமாஹ –

அநேநேதி ।

நந்வநேந ஜீவநேத்யத்ராநுப்ரவேஶவ்யாகரணயோ: க்த்வாப்ரத்யயேநைககர்த்ருகத்வம் ப்ரதீயதே, அநுப்ரவேஶே ச ஜீவ: கர்தேதி ஸ ஏவ வ்யாகரணே(அ)பி கர்தா ஸ்யாத்ததா² ச ந வ்யாகர்த்ருத்வாதி³ஹ ப்³ரஹ்மப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா, அத ஆஹ –

ப்³ரஹ்மரூபதயா சேதி ।

ஜீவஸ்ய வ்யாகர்த்ருத்வப்ரதீதாவபி ந விரோத⁴ஸ்தஸ்ய ப்³ரஹ்மாபே⁴தா³தி³த்யர்த²:॥41॥

இதி த்³வாத³ஶம் அர்தா²ந்தரத்வாதி⁴கரணம்॥

ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யதி⁴கரணவிஷயௌ

ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யோர்பே⁴தே³ந॥42॥ அத்ர விஜ்ஞாநமயஶப்³தா³து³பஸம்ஹாரஸ்த²ஸர்வேஶாநாதி³ஶப்³தா³ச்ச விஶய:। அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர இத்யத்ர நோபக்ரமோபஸம்ஹாரௌ ஜீவே, அத்ர து ஸ்த இத்யக³ததா। பூர்வத்ர நாமபே⁴த³ரூபாப்⁴யாம் பே⁴த³வ்யபதே³ஶாகாஶம் ப்³ரஹ்மேத்யுக்தம், தத்ர பே⁴த³வ்யபதே³ஶோ(அ)நேகாந்தோ(அ)ஸத்யபி பே⁴தே³ ‘ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிப்வக்த’ இதி பே⁴தோ³பசாரத³ர்ஶநாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

(???)

அத்ராபி முக்²யபே⁴த³பரத்வஸாத்⁴யத்வாத்ஸங்க³தி: ।

பூர்வபக்ஷமாஹ –

ஆதீ³தி ।

ஆதா³வந்தே ச விஜ்ஞாநமயஶப்³தா³த்³ மத்⁴யே ஸ்வப்நாத்³யுக்தே: ஸம்ஸாரிபரே க்³ரந்தே² ஸதி ‘மஹாநஜ’ இத்யாதி³ ஸர்வம் ஸம்ஸாரிண்யேவ யோஜ்யத இத்யர்த²:। ஸம்பிண்டி³தா விஷயஸம்ப³ந்த⁴க்ருதவிக்ஷேபாபா⁴வாத்³ க⁴நீபூ⁴தா ப்ரஜ்ஞா யஸ்ய ஸ ததா², ஸம்ஸார்யேவாநூத்³யத இதி। அநுவாத³ப்ரயோஜநம் கர்மாபேக்ஷிதகர்த்ருஸ்துதி:।

நந்வஸித்³தே⁴ ஈஶ்வர த⁴ர்மிணி பே⁴த³வ்யபதே³ஶோ(அ)ஸித்³த⁴ இத்யாஶங்க்யாஹ –

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

த்³விதீயம் விகல்பம் நிராசஷ்டே –

ந சாத்ரேதி ।

நந்வாத்மஶப்³தோ³ ஜீவஸ்வபா⁴வவசந இத்யுக்தம், தத்கத²ம் தத³திரிக்தேஶ்வரவ்யபதே³ஶோ(அ)த ஆஹ –

ந ச ப்ராஜ்ஞஸ்யேதி ।

நநு ஜீவஸ்யாபி ஶாஸ்த்ராதி³விஷயப்ரஜ்ஞாப்ரகர்ஷோ(அ)ஸ்தி, அத ஆஹ –

அஸம்குசத்³வ்ருத்திரிதி ।

நநு பே⁴தே³ந ஜீவபரவ்யபதே³ஶே வாக்யம் பி⁴த்³யேதாத ஆஹ –

லோகஸித்³த⁴மநூத்³யேதி ।

நந்வதிலாக⁴வாத³நுவாத³ ஏவ ப⁴வது, நேத்யாஹ –

ந த்விதி ।

நந்வப்⁴யாஸாஜ்ஜீவபரத்வம் வாக்யஸ்ய, நேத்யாஹ –

அத ஏவேதி ।

யத ஏவாநுவாத³மாத்ரமநர்த²கமத ஏவ ப்ராணாதி³விவேகார்த²முபக்ரமே ஜீவவர்ணநம் ஸ்வப்நேதே³ர்வ்யபி⁴சாரித்வாத³நாத்மத⁴ர்மத்வார்த²ம் மத்⁴யே நிர்தே³ஶ:। அந்தே ச ஶோதி⁴தஜீவம் பராம்ருஶ்ய தஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் போ³த்⁴யத இதி விவேக:।

உபரிதநவாக்யஸம்த³ர்போ⁴(அ)த ஊர்த்⁴வம் விமோக்ஷாயைவ ப்³ரூஹீத்யாதி³:॥42॥ வஶிஶப்³த³ம் வ்யாக்²யாதி –

வஶ இதி ।

வஶ: ஶக்திரஸ்யாஸ்தீதி வஶீ। தத: ப²லிதமாஹ

ஸர்வஸ்ய ஜக³த இதி ।

அயமீஶ்வர: ஸர்வஸ்ய ஜக³த: ப்ரப⁴வதி ப்ரபு⁴ர்ப⁴வதி ப்ரபா⁴வம் ப்ரகடயதி।

வ்யூஹேதி ।

வ்யூஹேந விபா⁴கே³ந ஜக³தோ(அ)வஸ்தா²நே ஸாத்⁴யே ஸமர்த² இத்யர்த²:। ஶக்தஸ்ய ததை²வ கரணம் ஸர்வேஶாநபதா³ர்த²:। ப்ரக்ருதம் ஜக³த்ப்ரதி நியந்த்ருத்வம் ஸர்வாதி⁴பதித்வம்॥ விஜ்ஞாநமந்த:கரணம் தந்மய: தத்ப்ராய:। ப்ராணேஷு ஹ்ருதீ³தி வ்யதிரேகார்தே² ஸப்தம்யௌ, ப்ராணபு³த்³த்⁴யதிரிக்த இத்யர்த²:। அந்தரிதி பு³த்³தி⁴வ்ருத்தேர்விவிநக்தி, ஜ்யோதிரித்யஜ்ஞாநாத்³பி⁴நத்தி। புருஷ: பூர்ண:। யோ(அ)யமேவபூ⁴த: ஸ ஆத்மேதி யாஜ்ஞவல்கீயம் ப்ரதிவசநம் கதம ஆத்மேதி ஜநகப்ரஶ்நாநந்தரம்। அந்வாரூட⁴: அதி⁴ஷ்டி²த:। உத்ஸர்ஜத்³ வேத³நாத: ஶப்³த³ம் குர்வந் பு³த்³தௌ⁴ த்⁴யாயந்த்யாம் த்⁴யாயதீவ சலந்த்யாம் சலதீவ। பு³த்³தா⁴ந்தோ ஜாக்³ரத், அத: காமாதி³விவேகாநந்தரம், விமோக்ஷாய ப்³ரூஹீதி ஜநக: ப்ருச்ச²தி। தேந ஜாக்³ரத்³போ⁴கா³தி³நா, அநந்வாக³தோ ப⁴வத்யஸங்க³த்வாதி³தி ப்ரதிவக்தி யாஜ்ஞவல்க்ய:। ததா³ ஸுஷுப்தௌ, ஹ்ருத³யஸ்ய பு³த்³தே⁴: ஸம்ப³ந்தி⁴ந: ஶோகாம்ஸ்தீர்ணோ ப⁴வதி॥43॥

இதி த்ரயோத³ஶம் ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யதி⁴கரணம்॥ இதி ஶ்ரீமத³நுப⁴வாநந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யபரமஹம்ஸ-பரிவ்ராஜகாசார்ய-ப⁴க³வத³மலாநந்த³க்ருதே வேதா³ந்தகல்பதரௌ ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய த்ருதீய: பாத³: ஸமாப்த:॥ அஸ்மிந் பாதே³ ஆதி³த: அதி⁴கரணாநி 13 32 ஸூத்ராணி 43 106

ஆநுமாநிகாதி⁴கரணவிஷயா:

ஆநுமாநிகமப்யேகேஷாமிதி சேந்ந ஶரீரரூபகவிந்யஸ்தக்³ருஹீதேர்த³ர்ஶயதி ச॥1॥ அர்வாசீநமஹத்தத்த்வாபேக்ஷயா பூர்வகாலத்வமவிப்ரக்ருஷ்டமவ்யக்தஸ்ய பரஶப்³த³ ஆஹ –

ததா² ச காரணத்வஸித்³தி⁴: । நியதப்ரக்ஸத்த்வம் ஹி ததி³த்யர்த²:। நநு ஸித்³தே⁴ க³திஸாமாந்யே கா ஶங்கா? மஹத: பரமித்யாதி³வாக்யார்தா²நிர்ணயே வா கத²ம் க³திஸாமாந்யஸித்³தி⁴:? உச்யதே – அஸாதி⁴ ப்ரதிவேதா³ந்தம் ப்³ரஹ்மகாரணதாக³தி:। ப்ரதிவாக்யம் ந தத்ஸித்³தி⁴: க்வ சித³ந்யார்த²த³ர்ஶநாத்॥ பூர்வத்ர ஹி ப்ரதா⁴நாத்³யேவ ஸர்வவேதா³ந்தார்த² இதி ப்ரத்யவஸ்தி²தே தந்நிஷேதே⁴ந ஸர்வவேதா³ந்தேஷு ப்³ரஹ்மாவக³தி: ஸாதி⁴தா, இஹ து தாமுபேத்ய ப்ரதா⁴நாத்³யபி காரணத்வேந ஸமந்வயவிஷய:। ந சாநேககாரணவையர்த்²யம்; கல்பபே⁴தே³ந வ்யவஸ்தோ²பபத்தேரிதி ப்ரத்யவஸ்தீ²யதே। ஸூத்ரகாரோ(அ)ப்யபித⁴ப்³த³மேகஶப்³த³ம் ச ப்ரயுஞ்ஜாநோ ப்³ரஹ்மாங்கீ³காரேண பூர்வபக்ஷ: க்சாசித்கஶ்சாயம் விசார இதி ஸூசயாம்ப³பூ⁴வ। அவ்யக்தபத³ம் ப்ரதா⁴நபரம் ஶரீரபரம் வேதி ஸ்மார்தக்ரமஶ்ரௌதபாரிஶேப்யாப்⁴யாம் உப⁴யோ: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத்ஸம்ஶய:। ஸாம்க்²யாநாம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோரநுமாநஸித்³தா⁴நுவாதி³த்வேந துல்யதா।

பா⁴ஷ்யே ஸ்ம்ருதிஶப்³த³: ஸாம்க்²யஸ்ம்ருத்யபி⁴ப்ராய இத்யாஹ –

ஸாம்க்²யேதி ।

ஶப்³தா³தி³ஹீநத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யே கு³ணவைஷம்யோத்தரகாலபா⁴விஶப்³தா³தி³ஹீநத்வமுக்தம் ப்ரதா⁴நகாலே(அ)பி ஸூக்ஷ்மஶப்³தா³தி³பா⁴வாதி³த்யாஹ –

ஶாந்தேதி ।

ஶாந்த: ஸாத்த்விகோ கோ⁴ரோ ராஜஸோ மூட⁴ஸ்தாமஸ:।

ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயேதிபா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதி –

ஶ்ருதிரிதி ।

பே⁴தா³நாம் மஹதா³தி³விஶேஷாணாம் காரணமவ்யக்தமஸ்தீதி ஸம்ப³ந்த⁴:। குத:?

பரிமாணாத் ।

மஹதா³தி³, அவ்யக்தகாரணகம், அவ்யாபித்வாத்³ க⁴டவத்। ஸத்கார்யவாதே³ ப்ராக்கார்யோத்பத்தேரவ்யக்தகார்யத்வாத்காரணே(அ)வ்யக்தஶப்³த³ப்ரயோக³:। தாவேவ ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தௌ। ஸமந்வயாத்தத³நுராக³விஜ்ஞாநவேத³நீயத்வாத்। யத்³யேந ஸமந்விதமிதி ஸாமாந்யேநாத்ர வ்யாப்தி:। காரணஶக்தித: கார்யஸ்ய ப்ரவ்ருத்தே: காரணக³தாவ்யக்தகார்யம் ஹி ஶக்திரித்யர்த²:। இத³மஸ்ய காரணமித³மஸ்ய கார்யமிதி விபா⁴கா³த்। அவ்யக்தகார்யஸத்த்வரஹிதஸ்ய ந்ருஶ்ருங்க³வத்காரணத்வாயோகா³தி³த்யர்த²:। ப்ரலயாவஸ்தா²யாம் வைஶ்வரூப்யஸ்யாவிபா⁴த் லீநாநபி⁴வ்யக்தகார்யாஶ்ரயோ(அ)ஸ்த்யவ்யக்தமிதி॥ அவ்யக்தபதே³ந கிம் ரூடே⁴: ப்ரதா⁴நப்ரதீதிர்யோகா³த்³வா ஸ்மார்தக்ரமாநுக்³ருஹீதயோகா³த்³வா।

நாத்³ய இத்யாஹ –

லௌகிகீ ஹீதி ।

ய ஏவ லௌகிகா இதி ஶாப³ரம் வச:। லோகவேத³யோ: ஶப்³தா³ர்த²பே⁴த³:; லௌகிகா வைதி³கா இதி வ்யபதே³ஶபே⁴தா³தே³தத்³வை தை³வ்யம் மது⁴ யத்³ க்⁴ருதமிதி தே³வமது⁴நோ க்⁴ருதத்வாபி⁴தா⁴நாச்சேதி ப்ராபய்ய ராத்³தா⁴ந்திதம்। லோகாவக³தஸம்ப³ந்த⁴ஶப்³தா³நாம் வேதே³ போ³த⁴கத்வோபபத்தேரைக்யேந ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத்³ க்⁴ருதே மது⁴த்வஸ்ய ஸ்துத்யர்த²த்வாச்சைக்யம் ஶப்³தா³ர்த²யோரிதி।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ –

யோகா³ஸ்த்விதி ।

த்ருதீயம் நிராகரோதி –

ப்ரகரணேதி ।

அயம் பா⁴வ:, இஹ விஷ்ணோ: பத³ம் புருஷ: ப்ரதா⁴நம் தத்ப்ரதிபத்த்யங்கா³நி இந்த்³ரியாதீ³நி ‘‘இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா’’ இத்யாதி³நா நிர்தி³ஶ்யந்தே। தாநி ‘‘சாத்மாநம் ரதி²ந’’மிதி வாக்யே ரதா²தி³ரூபிதாந்யேவ க்³ருஹ்யந்தே। ஏவம் ஸ்தி²தே ‘‘மஹத: பரமவ்யக்தமித்யத்ர பௌருஷேயவாக்யஸ்த²பதா³ர்த²தத்க்ரமாபேக்ஷப்ரதா⁴நப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா து³ர்ப³லா। ப்ரகரணாதீ⁴தபதா³ர்தா²ஶ்ரயத்வாதி³பி⁴தே⁴யாகாங்க்ஷாஶ்ரயத்வாச்ச பாரிஶேஷ்யநிமித்தா ஶரீரப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ப்ரப³லா। ததா² ஹி - ரத²த்வேந ரூபிதம் ஶரீரம் புருஷபரத்வப்ரதிபாத³கவாக்யாந்வயமபேக்ஷதே; இதரதா² நிஷ்ப்ரயோஜநத்வாத், ந ச ஸ்வாபி⁴தே⁴யாவருத்³தா⁴ இந்த்³ரியாதி³ஶப்³தா³ஸ்தத³பி⁴த³த⁴தீதி அஸ்தி அவ்யக்தஶப்³தா³பேக்ஷா ஶரீரஸ்ய।

அவ்யக்தஶப்³தோ³(அ)பி யௌகி³கத்வாத³பி⁴தே⁴யவிஶேஷாகாங்க்ஷீ ஸ்வஶப்³தோ³பாத்தேந்த்³ரியாத்³யபி⁴தா⁴துமக்ஷம: ஶரீராகாங்க்ஷீதி ஶரீரமேவாவ்யக்தஶப்³தா³ர்த² இதி।। ‘‘விஷயாம்ஸ்தேஷு கோ³சரா’’ நிதி ஶ்ருதி வ்யாசஷ்டே –

தேஷ்விதி ।

விஷயாநுத்³தி³ஶ்ய மார்க³த்வம் விதே⁴யம்।

ஸ்வகோ³சரமாலம்ப்³ய சலந்தீதி விபரிணதாநுஷங்க³:। ‘‘ஆத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் போ⁴க்தேத்யாஹுர்மநீஷிண’’ இத்யேதத்³வ்யாசஷ்டே –

ஆத்மேதி ।

யுக்தமிதி பா⁴வே நிஷ்டா², க்ரியாவிஶேஷணம் சைதத்ததே³வ த³ர்ஶயதி –

யோக³ இதி ।

ப்ரகரணபரிஶேஷாப்⁴யாமித்வுக்தம்।

நநு ப்ரகரணம் கர்தவ்யஸ்யேதிகர்தவ்யாகாங்க்ஷஸ்ய வசநம், கத²மிஹ ததி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ப்ரதா⁴நஸ்யேதி ।

ப்ரதா⁴நஸ்யேத்யுக்தே(அ)ர்தா²தா³காங்க்ஷா(அ)ங்க³விஷயேதி ஸித்³த்⁴யதி। காண்ட³த்³வயாநுக³தம் லக்ஷணமித³மேவேத்யர்த²:।

கிம் ப்ரதா⁴நமத ஆஹ –

க³ந்தவ்யமிதி ।

இந்த்³ரியாத³யஶ்ச தஸ்ய பரத்வப்ரதிபத்தாவங்க³ம்। ஸம்யதோஶ்சேதத்ப்ராப்தாவபி।

யஸ்த்வவிஜ்ஞாநவாநித்யாதி³ஶ்ருதௌ பா⁴ஷ்யே சாஸம்யமாபி⁴தா⁴நமநுபயோகீ³த்யாஶங்க்யாஹ –

அஸம்யமேதி ।

ஸம்யமாபா⁴வே மோக்ஷாபா⁴வேந தத்³பா⁴வ ஏவ த்³ருடீ⁴க்ருத இத்யர்த²:।

யது³க்தம் பூர்வவாதி³நா மஹத: பரமித்யத்ர பரஶப்³த³: காரணவசந இதி, தத்ராஹ –

பரஶப்³த³ இதி ।

மந ஆதௌ³ அர்தா²தி³காரணத்வாஸம்ப⁴வாத³ஸ்மிந்ப்ரகரணே பரஶப்³த³: ஶ்ரைஷ்ட்²யவசந இத்யர்த²:।

இஹாத்⁴யாத்மப்ரகரணே ஆந்தரத்வாத் ஶ்ரைஷ்ட்²யம் வக்தவ்யம், தத³ர்தே²ஷு நாஸ்தீதி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

நாமைவ ஶப்³தோ³ வாக³பி⁴வ்யங்க்³ய:। ஸ ஏவ ஶ்ரோத்ரேண க்³ராஹ்ய இதி த்³விருபாத்த:। காமோ மநஸோ விஷய:, கர்ம ஹஸ்தயோ:।

நநு மநஸ இந்த்³ரியத்வேந அர்தே²ப்⁴யோ(அ)பரஸ்ய கத²ம் தேப்⁴ய ஏவ பரத்வம்? அத ஆஹ –

க்³ரஹத்வேநேதி ।

‘ஆத்மாநம் ரதி²நம்’ இத்யத்ர ய ஆத்மஶப்³த³: ஸ ஏவ ‘பு³த்³தே⁴ராத்மா’ இத்யத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயத இத்யபி⁴ப்ராயேணாத்மஶப்³தா³தி³தி பா⁴ஷ்யம், அந்யதா²(அ)(அ)த்மஶப்³த³மாத்ரஸ்ய ப்ரக்ருதரதி²க்³ரஹணஹேதுத்வாபா⁴வாதி³த்யாஹ –

தத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாதி³தி ।

இந்த்³ரியத்³வாரா பு³த்³தி⁴ஸ்தா² போ⁴க்³யாஸ்தத: புருஸ்வாம்யம் போ⁴க்³யாஶ்ரயத்வம்। ஆயநாத்³ வ்யாப்தே:। பு³த்³தி⁴மாத்ராத³ஸ்மதா³தி³பு³த்³தே⁴:।

நநு ரதி²ந: ஸம்ஸாரிண: கத²மஸம்ஸார்யாத்மத்வேந நிர்தே³ஶோ(அ)த ஆஹ –

ததா² ஹீதி ।

அஞ்சத்யவக³ச்ச²தி। பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதாயாம் ‘யச்சே²த்³வா நஸீ’ இதி ஶ்ருதௌ வாக்ச்ச²ப்³தே³ த்³விதீயாலோபஶ்சா²ந்த³ஸ இத்யர்த²:। ஶரீரமேவ ரூபகேண ரதே²ந விந்யஸ்தம் ரூபிதம் இதி ஸூத்ரபதா³ர்த²:॥1॥ அநுஶய: அஸம்தோஷ:। ப⁴த்ஸரம் ஸோமம், ஶ்ரீணீத மிஶ்ரயேத்। ஏவம் ஸதீதி। கார்யகாரணாபே⁴தே³ ஸதீத்யர்த²:। ஸேஶ்வராணாமீஶ்வராத்³, அநீஶ்வராணாம் ஜீவேப்⁴ய இதி ஸம்ப³ந்த⁴:। ப்ரமாணைர்ந வ்யஜ்யதே ந நிரூப்யத இத்யவ்யக்தத்வமித்யர்த²:॥2॥ ததா³ஶ்ரயத்வாத் தத்³விஷயத்வாதி³த்யர்த²:। ஆதா⁴ரவாசீ ஆஶ்ரயஶப்³த³:।

அவித்³யா(அ)ப்யேகேதி ப்⁴ரமாதா³ஶங்கதே –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

அவித்³யா ப்³ரஹ்மக³தா நிவர்ததே, ந வா।

ப்ரத²மே ஸர்வமுக்தி:, த்³விதீயே முக்தாநாம் புநர்ப³ந்த⁴ இதி அவித்³யாதா³ஹமுபேத்ய ஸர்வமுக்தேராபாத³நாத³பரிஹாரத்வமாஶங்க்ய பா⁴ஷ்யபா⁴வமாஹ –

அயமிதி ।

பூர்வப்⁴ரமக்ல்ருப்தேந அப்ரதா⁴நேநாத்மநோ(அ)விவேகஸம்ப⁴வாத³விவேகப்ரதியோகி³த்வேநாபி க்ருதம் ப்ரதா⁴நேநேத்யர்த²:।

யத்³யவித்³யா நாநா, கத²ம் தர்ஹி ஶ்ருதாவவ்யக்தமித்யேகவசநமித்யத ஆஹ –

அவித்³யாத்வேதி ।

நிமித்ததயேதி ।

ப்ரேரகதயா, அவித்³யாவிஷயத்வேந ச தத்ப்ரேரகத்வம் க³ந்த⁴ஸ்யேவ க்⁴ராணம் ப்ரதி।

உபாதா³நதயேதி ।

ஜக³த்³ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நதயேத்யர்த²:।

வித்³யாஸ்வபா⁴வே இதி ।

நிரவத்³யமிதி ।

ஶ்ருத்யவக³தநிர்தோ³ஷஜ்ஞாநாத்மத்வம் வித்³யாஸ்வபா⁴வத்வம்। ஏவம் சித்³ரூபத்வம் ஜீவோ(அ)பி ஸமம், வாக்யஜம் ப்ரமாரூபத்வமஸித்³த⁴மிதி கேஷாம் சிதா³க்ஷேபோ(அ)நவகாஶ:। ஸ்வரூபமவித்³யாஶ்ரயோ பி³ம்ப³ம் து ப்³ரஹ்மநிரவத்³யமிதி கிம் ந ஸ்யாதி³தி சேத்³, ந; பி³ம்ப³ஸ்ய ஸ்வரூபாதிரேகே கல்பிதத்வாத், அநதிரேகே ஸ்வரூபஸ்யைவ நிரவதி⁴த்வாத்। முக²மாத்ரஸ்ய தூபாதி⁴யோக³: பரிச்சி²ந்நத்வாத³விருத்³த⁴:। அபி ச த³ர்பணாத்³யுபாதே⁴ர்விஷய ஏவ முக²ம் நாஶ்ரய:। ந து நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்யாவித்³யாஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வ:, இத்யநாதி³ந்யௌ ஜீவாவித்³யே பரஸ்பராதீ⁴நதயா அவித்³யாதத்ஸம்ப³ந்த⁴வது³பேயே இதி। யே த்வாஹு: - ப்³ரஹ்மணோ ஜீவப்⁴ரமகோ³சரஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நதயோபாதா³நத்வே ஸோ(அ)காமயத ஸ்வயமகுருதேதி ச ந ஸ்யாத், ப்ரதிஜீவம் ச ப்⁴ரமாஸாதா⁴ரண்யாத்³ ஜக³த்ஸாதா⁴ரண்யாநுப⁴வவிரோத⁴:, ப்⁴ரமஜஸ்ய சாகாஶாதே³ரஜ்ஞாதஸத்த்வாயோக³:, தஸ்மாதீ³ஶ்வரஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³தா⁴ரிணீ ஸாதா⁴ரணீ மாயா। தத்³யஷ்டஶ்ச ஜீவோபாத⁴யோ(அ)வித்³யா மந்தவ்யா இதி। தாந் ப்ரதி ப்⁴ரூம:। அகாமயதாகுருதேதி ச காமக்ருதீ ஜீவாவித்³யாவிவர்த:। ந ச ப்³ரஹ்மவிக்ரியா; விவர்தஶ்ச விவர்தே ஹேது: ஸர்ப இவ விஸர்பணஸ்ய। ப்ரதிமாணவகவர்த்யவித்³யாபி⁴ர்வர்ணேஷு ஸ்வராதி³வைஶிஷ்ட்யேந க்ல்ருப்தோபாத்⁴யாயவக்ரோத்³வதவேத³ஸ்யேவ ப்ரபஞ்சஸாதா⁴ரண்யப்ரஸித்³தி⁴:। அதி⁴ஷ்டா²நவர்ணஸாதா⁴ரண்யத்தத்ஸாதா⁴ரண்யம் ப்ரஸ்துதே(அ)பி ஸமம் ஸர்வப்ரத்யக்த்வாத்³ ப்³ரஹ்மண:। அஜ்ஞாதஸத்த்வம் ப்ரபஞ்சஸ்ய வ்யாவஹாரிகஸத்த்வாத்। ந ச ஜீவாவித்³யாஜத்வே தத³யோக³:; ஸ்வேந்த்³ரியாதி³வது³பபத்தே:। யத்து ஜீவஸ்ய மநோவச்சி²ந்நத்வம் பூ⁴தஸூக்ஷ்மாவச்சி²ந்நத்வம் ச தூ³ஷிதம், தத³ஸ்மதி³ஷ்டமேவ சேஷ்டிதம்; அஸ்மாபி⁴ர்ஜீவஸ்யாநாத்³யவித்³யாவச்சே²தா³ப்⁴யுபக³மாதி³தி। அபி ச – ந மாயாப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய விமுக்தைருபஸ்ருப்யதா। அவச்சே²தா³ந்ந தஜ்ஜ்ஞாநாத்ஸர்வவிஜ்ஞாநஸம்ப⁴வ:।। அதி⁴ஷ்டா²நே து ஜைவீபி⁴ரவித்³யா பி⁴ரபாவ்ருதே। ஜக³த்³ப்⁴ரமப்ரஸித்³தௌ⁴ கிம் ஸாதா⁴ரண்யேஹ மாயயா।। க்³ரஹீத்ருஸ்தா²யா அப்யவித்³யாயா க்³ராஹ்யே ஸ்வஸமஜடா³வபா⁴ஸஹேதுத்வமவிருத்³த⁴ம், பித்தஸ்யேவ ஶங்கே² பீதிமப்ரதிபா⁴ஸஹேதுதேதி விஶத³மஶேஷம்। யத ஏவ ப்³ரஹ்மாவித்³யாவிஷயோ(அ)த ஏவ ப்³ரஹ்மவிஷயபோ³த⁴ராஹித்யம் ஜீவாநாமாஹேத்யர்த²:।

உபாதி⁴பூ⁴தாவித்³யைவாப்ரபோ³தே⁴(அ)பி ஹேதுரித்யாஹ –

ஸத்யாமிதி ।

ஜீவாவ்யக்தயோரநாதி³த்வேந நியதம் பௌர்வாபர்யம் நாஸ்தீதி ந பௌர்வாபர்யே ச தந்நியம இதி யத்³யபி; ததா²பி ஜீவத்வநியாமகே(அ)வ்யக்தே பூர்வத்வமுபசரிதமித்யர்த²:। யதா² ப³லீவர்த³மாநயேத்யுக்தே கா³மாநயேதி ப்ரயோகே³ கோ³பத³மிதரகோ³விஷயமேவமவ்யக்தபத³மித்யர்த²:।

ப்ரக்ருதேதி ।

அப்ரஸங்கே³நேதி ச்சே²த³:। அவ்யக்தபத³ஸ்ய ஸ்தூ²லே தே³ஹே முக்²யத்வாபா⁴வாதௌ³பசாரிகத்வம் ஸ்யாந்ந ச தத்³யுக்தம்।

ஸக்ருச்ச்²ருதஸ்ய ஸூக்ஷ்மஸ்தூ²லதே³ஹவிஷயதயா முக்²யகௌ³ணத்வேவைருப்யாபாதாத³த ஆஹ –

ந ச முக்²யயேதி ।

அதத்பரமிதி ச்சே²த³:। அந்நோபகா⁴திநிராகரணாகாங்க்ஷாயாம் வக்துஸ்தத்ப்ரயுக்தகாகபத³ம் காகக³தோபகா⁴தகத்வம் லக்ஷயத்³யதா² காகததி³தரஸாதா⁴ரணமேவம் புருஷபரத்வப்ரதிபத்த்யர்த²ம் துல்யவதா³காங்க்ஷிதப்ரஸ்துதஶரீரத்³வயம் ச²த்ரிந்யாயேந லக்ஷயத்யவ்யக்தபத³ம் ந ஸூக்ஷ்மமேவாபி⁴த⁴த்த இத்யர்த²:। பூர்வம் மாயா(அ)பி⁴தா⁴நத்³வாரா ஶரீரலக்ஷணோக்தா, இதா³நீம் து ஸூக்ஷ்மஶரீராபி⁴தா⁴நத்³வாரேண, ஏவமபி ஹி ப்ரதா⁴நம் நிரஸ்தம் ப⁴வதீதி।

த்வங்மாம்ஸருதி⁴ராணி மாத்ருத:, அஸ்தி²ஸ்த்ராயுமஜ்ஜாந: பித்ருத:, ஏதை: க⁴ட்கோஶைராரப்³த⁴ம் ஷாட்கௌஶிகம்॥3॥4॥5॥ வ்யவஹிதம் ஜீவவிஷயம் ப்ரதிவசநமிதி பா⁴ஷ்யஸ்த²வ்யவஹிதபதா³ர்த²மாஹ –

இத்யநேநேதி ।

ஹந்தேத்யாதி³ ஸநாதநமித்யந்தம் பரமாத்மப்ரதிவசநப்ரதிஜ்ஞாவாக்யம் தேந வ்யவஹிதம் யதே²த்யாதி³ ஜீவப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநமித்யர்த²:।

ப்ரஶ்நாபே⁴தே³ தூ³ஷணமாஹ –

ஏகத்வே இதி ।

அக்³ந்யாத்மவித்³யயோ: த்³வித்வாத்ஸூத்ரஸ்த²த்ரிஶப்³த³விரோத⁴ இத்யர்த²:। பரமாத்மப்ரஶ்நஸ்ய ஜீவப்ரஶ்நாத்³பே⁴தே³ பிது: ஸௌ ஸௌமநஸ்யாக்³நிஜ்ஞாநாத்மஜ்ஞாநவிஷயம் யத்³வரத்ரயப்ரதா³நம் தத்ராநந்தர்பா⁴வோ(அ)ந்யத்ர த⁴ர்மாதி³த்யாதே³: ஸ்யாச்சதுர்த²த்வாதி³த்யர்த²:।

அத² ப்ரஶ்நாந்யதா²நுபபத்த்யா வராந்தரம் கல்ப்யேத, தத்ராஹ –

துரீயேதி ।

ஸந்து த்ரயோ வரா: பரமாத்மப்ரஶ்ந: தேஷ்வநந்தர்பூ⁴தோ(அ)ஸ்து யதா² ஸ்ருங்காம் ச க்³ருஹாணேத்யவ்ருதாமபி ரத்நமாலாம் ப்ரீத்யா த³தௌ³ நேத்யாஹ –

வரப்ரதா³நாந்தர்பா⁴வே இதி ।

மஹத: பரமவ்யக்தமிதி ப்ரதா⁴நாக்²யாநமஸ்த்விதி யோஜநா। ஸ்ருங்காம் சேதி ச ஶப்³த³ ஏவா(அ)வ்ருதைவ மாலா த³த்தேதி க³மயதி, நைவம் மஹத: பரமித்யத்ர। அதோ வரப்ரதா³நாநுஸாரேணைவார்த²ப்ரதிபாத³நம்। ஏக ஏவ ஸந் தே³ஹாதி³வ்யதிரேகத⁴ர்மாத்³வ்யத்யயப்ரவ்ருத்த்யபே⁴தா³த்³ த்³வி:க்ருத: ப்ரஶ்ந இத்யர்த²:।

அத ஏவேதி ।

ஜீவபரயோரபே⁴தா³தி³த்யர்த²:। ஶதாயுஷ: புத்ரபௌத்ராந் வ்ருணீஷ்வேத்யாதி³ஸ்தத்தத்காம:। த்வாத்³ருங்நோ பூ⁴யாந்நசிகேத: ப்ரஷ்டேதி விஶேஷணபரத்வாத்ததீ³யப்ரஶ்நப்ரஶம்ஸா। ஜீவே ப்ருஷ்டே தம் து³ர்த³ர்ஶமிதி தத்³வ்யதிரிக்தபரமாத்மாத்மப்ரதிவசநம் ஆத்மப்ரஶ்நே கோசிதா³ரப்ரதிவசநவத³ஸங்க³தம்।

அத ஏவ ஜீவப்ரஶ்நதத்கர்த்ருப்ரஶம்ஸா(அ)பி ஜீவஸ்ய பரமாத்மாபே⁴த³ப்ரமித்யர்த²த்வேந த்³ருஷ்டார்தா² ஸ்யாதி³த்யாஹ –

யதி³ புநரிதி ।

ஏவம் ப்ரதிவக்த்ருப்ரவ்ருத்த்யா ஜீவபராபே⁴த³ம் ஸாத⁴யித்வா ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்யா(அ)பி ஸாத⁴யதி –

அபி சேத்யாதி³நா ।

தது³த்தரே தஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்யோத்தரே। தமேவ விஷயம் யத்³யவத³த்⁴யாஜ்ஜாநீயாதி³த்யர்த²:। யத்ப்ரஶ்நேதி பா⁴ஷ்யே யச்ச²ப்³தோ³ விஷயபரோ ந ப்ரஶ்நபர:।

விஷயகௌ³ரவாத்³தி⁴ ப்ரஶ்நப்ரஶம்ஸேத்யாஹ –

யஸ்மிந்நிதி ॥6॥

அதி⁴கரணாதா³வ்யக்தஶப்³த³ஸ்ய பௌருஷேயீ ரூடி⁴ர்வோதா³நுபயோகி³நீத்யுக்தம், இதா³நீம் மஹச்ச²ப்³த³ஸ்யேவ வேத³விரோதா⁴த்³பா³த்⁴யா ச।

அவ்யக்தஶப்³த³ஸ்ய ப்ரகரணாதி³நா வேதே³ ஶரீரபரத்வாவதா⁴ரணாதி³த்யுச்யத இத்யாஹ –

அநேநேதி ।

ஸாங்க்²யை: ஸத்தாமாத்ரே மஹச்ச²ப்³த³: ப்ரயுக்த இதி பா⁴ஷ்யமயுக்தம்; தைர்பு³த்³தே⁴ர்மஹத்த்வேந ஸ்வீகாராதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

புருஷார்தே²தி ।

அர்த²க்ரியாகாரிணி ஸச்ச²ப்³த³: ப்ரயுக்த:, புருஷாபேக்ஷிதப்ரயோஜநகாரி மஹத்தத்வம் ஸத்தத்ப்ரத்யயோ(அ)பி ஸ்வரூபபரோ ந ஸாமாந்யவாசீத்யர்த²:। கார்யாநுமேயம் மஹந்ந ப்ரத்யக்ஷமிதி மாத்ரஶப்³த³:॥7॥ கூ³ட⁴ ஆத்மா, அக்³ந்யா இவாக்³ந்யா, ஸூக்ஷ்மவஸ்துவிஷயத்வாத் ஸூக்ஷ்மா॥ அஶப்³த³மிதி। ஶப்³தா³தி³கு³ணரஹிதம்। அபூ⁴தபௌ⁴திகமித்யேதத்। அவ்யயமபக்ஷயரஹிதம்। ப்ராக் ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வவர்ஜிதம்। அநாத்³யநந்தம் அத ஏவ நித்யம்। மஹத: க்ஷேத்ரஜ்ஞாத்பரம்। த்⁴ருவமபரிணாமி। நிசாய்ய ஜ்ஞாத்வா। ம்ருத்யுரஜ்ஞாநம் தந்முக²ம் ஸம்ஸார:। ஸ்வர்கா³ய ஹிதம் ஸ்வர்க்³யம்। அத்⁴யேஷி ஜாநாஸி। லோககாரணவிராட்³ த்³ருஷ்ட்²யோபாஸ்யத்வால்லோகாதி³ஶ்ரித்யோ(அ)க்³நி:। யா: ஸ்வரூபத:, யாவதீ: ஸங்க்²யாத:, யதா² வா(அ)க்³நிஶ்சீயதே தத்ஸர்வம் தஸ்மை நசிகேதஸே உவாச। ஹந்த இதா³நீம் கு³ஹ்யம் கோ³ப்யம், ஸநாதநம் சிரந்தநம் ப்³ரஹ்ம ஹே கௌ³தம தே ப்ரவக்ஷ்யாமீதி ப்³ரஹ்மப்ரதிவசநம் ப்ரதிஜ்ஞாய ஜீவம் சாஹ। ஆத்மா மரணம் ப்ராப்ய யதா² ப⁴வதி ததா² ச ப்ரவக்ஷ்யாமீதி। யோநிமந்யே தே³ஹிந: ப்ராப்நுவந்தி மாநுஷாதி³ஶரீரக்³ரஹணாய அந்யே ஸ்தா²வரம் ஸ்தா²ணும் ஸம்யந்தி கர்மஜ்ஞாநாநுஸாரேண। ஸ்வப்நஜாக்³ரதோரந்தௌ மத்⁴யே உபே⁴ யேநாத்மநா(அ)நுபஶ்யதி லோக:। இஹ தே³ஹே யச்சைதந்யம் ததே³வாமுத்ர பரத்ர। அஸம்ஸாரி ப்³ரஹ்ம। யச்சாமுத்ர ததே³வேஹ தே³ஹே அநுப்ரவிஷ்டம் வர்ததே ய இஹ ப்³ரஹ்மாத்மநி நாநேவ மித்²யா பே⁴த³ம் பஶ்யதி ஸ மரணாந்மரணம் ப்ராப்நோதி। புந: புநர்ம்ரியதே। த்வாம் ப³ஹவ: காமா ந லோலுபந்த, லுப்ல்ரு ச்சே²த³நே ஶ்ரேயஸோ விச்சே²த³ம் ந க்ருதவந்த:, ததோ வித்³யார்தி²நம் த்வாம் மந்யே வேத³ ஜாநே(அ)ஹம் புருஷம்॥

இதி ப்ரத²மமாநுமாநிகா(அ)தி⁴கரணம்॥

சமஸாதி⁴கரணவிஷயா:

சமஸவத³விஶேஷாத்॥8॥ அஜாமந்த்ர: ப்ரதா⁴நபர:, உத தேஜோப³ந்நரூபாவாந்தரப்ரக்ருதிமாயாரூபபரமப்ரக்ருத்யோரந்யதரபர இதி ஸம்ஶய:; அஜாஶப்³த³ஸ்ய து சா²க³தோ(அ)பக்ருஷ்டஸ்ய ப்ரதா⁴நமாயயோஸ்தேஜோப³ந்நே ச கு³ணாத்³ வ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் பூர்வத்ரார்த²த: ப்ரதா⁴நப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா அபா⁴வாந்நாவ்யக்தபத³வாச்யதேத்யுக்தம், இஹ து த்ரிகு³ணத்வாதி³நா ப்ரதா⁴நப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் தத்பரோ மந்த்ர இதி பூர்வபக்ஷமாஹ –

ப்ரதா⁴நமேவேதி ।

ஏகா சேதி ।

அநேந மாயாயா: ப்ரதிஜீவம் பே⁴தா³தே³காமித்யேகத்வாநுபபத்திருக்தா।

ந ச கௌ³ணத்வம் தோ³ஷ:, ஸமத்வாதி³த்யாஹ –

பரேணாபீதி ।

உபசாரேண காரணே ரோஹிதத்வாத்³யஸ்திகல்பநே த்வஸ்தீதி விபா⁴க³:। தா³ரஶப்³தோ³ நித்யப³ஹுவசநாந்த:।

தாமேவாவித்³யயேதி பா⁴ஷ்யே தச்ச²ப்³தா³ர்தோ² விஷயஜ்ஞாநாதா⁴ர: ப்ரதா⁴நகார்யமந்த:கரணமித்யாஹ –

விஷயா ஹீதி ।

சிதிஶக்திராத்மா ஸ்வயம் ஸுகா²தி³ரூபேணாபரிணாமிநீ। பரிணாமிந்யாம் பு³த்³தௌ⁴ வஸ்துத: அப்ரவிஷ்டத்வாத³ப்ரதிஸங்க்ரமா।

அவித்³யயேத்யேதத்³வ்யாசஷ்டே –

விபர்யாஸேநேதி ।

ஸாம்க்²யாநாமப்யஸ்தி ப்⁴ரம:, ஸ து பு³த்³தா⁴வேவேதி விஶேஷ:।

ஆத்மத்வேநோபக³ம்யேத்யேதத்³விவ்ருணோதி –

பு³த்³தி⁴ஸ்தா²ந இதி ।

விபர்யாஸஸித்³த⁴பு³த்³த்⁴யைக்யேந பு³த்³தி⁴த⁴ர்மாநாத்மந்யபி⁴மந்யமாநேத்யர்த²:।

க்ருதத்வோபபத்தயே(அ)பவர்க³ஶப்³த³ஸ்தது³பாயபர இத்யாஹ –

கு³ணேதி ।

ந சாநுவாத³ஸாமர்த்²யாத் ப்ரமாணம் கல்ப்யம், விரோதா⁴தி³த்யாஹ –

ஸ சேதி।।8। ।

வ்யவதா⁴நாத் ஶாகா²ந்தரேணாநிர்ணயமாஶங்க்யாஹ –

ஸர்வேதி ।

கு³ணவசநரோஹிதாதி³ஶப்³தை³ர்லக்ஷணயா(அ)பி நிரூட்⁴யா முக்²யவத்ப்ரத்யாயகை: ப்ரதீதிமபி⁴ப்ரேத்ய ஸதி முக்²யார்த²ஸம்ப⁴வ இத்யுக்தம்।

நந்வஜாவத³ஜேதி கு³ணவ்ருத்த்யங்கீ³காராத் ரூடி⁴ஸ்த்யக்தா, நேத்யாஹ –

அத்ர த்விதி ।

ரூடே⁴ரபஹ்ருதே யோகே³ ரூடா⁴ர்த²கு³ணயோகா³த்ஸித்³தா⁴ வ்ருத்திராஶ்ரிதா இதி ரூடி⁴: ஸ்வீக்ருதா; இதரதா² கு³ணயோக³ஸ்யைவாஸித்³தே⁴ரிதி। ந கேவலம் ஶாகா²ந்தராந்நிர்ணய: ப்ரகரணாத³பீத்யவ்யாக்ருதபக்ஷம் ப்ரஸ்தௌதி।

அபி சேதி ।

யஸ்ய ஜக³து³த்பத்தௌ ஸாத்⁴யாயாம் கிம் ஸஹகாரிகாரணமிதி ப்ருச்ச்²யதே। தத்கிம் காரணமிதி ப³ஹுவ்ரீஹி:। த்⁴யாநமேவ யோகோ³ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மைக்யயோஜகத்வாத்। ஆத்மப்ராப்திஸ்த்வநாத்மவிரஹேண ஸ்தி²தி:। நாநேத்யுக்தமிதி । ஆநுமாநிகாதி⁴கரண இதி நாநாவித்³யாஸ்வப்யேகாமித்யேகத்வம் ஜாத்யாபி⁴ப்ராயம்; ப்ரகரணாத³வித்³யாநிஶ்சயாத்॥9॥10॥

தே³வாத்மஶக்திமிதி ।

தே³வாத்மவிஷயாம் மாயிநம் மாயாவிஷயம் மஹேஶ்வரம் இத்யர்த²:। பா⁴ஷ்யே ச - பாரமேஶ்வர்யா: ஶக்தேரிதி பரமேஶ்வரவிஷயாயா இத்யர்த²:। ஏவம் ச ஜீவஸ்தா²யா அவித்³யாயா விஷயம் ப்³ரஹ்ம ஶுக்திவத்। ஊசே வாசஸ்பதிர்பா⁴ஷ்யஶ்ருத்யோர்ஹ்ருத³யவேதி³தா॥

இதி த்³விதீயம் சமஸாதி⁴கரணம்॥

ஸங்க்²யோபஸங்க்³ரஹாதி⁴கரணவிஷயா:

ந ஸம்க்²யோபஸம்க்³ரஹாத³பி நாநாபா⁴வாத³திரேகாச்ச॥11॥ பஞ்ச பஞ்சஜநா இதி ஸாம்க்²யீயதத்த்வபரம் உத அர்தா²ந்தரபரமிதி யோக³ரூட்⁴யவிநிக³மாத்³விஶய:। பூர்வத்ராத்⁴யாத்மப்ரகரணே ரூட⁴ச்சா²கா³யா அஸம்ப³ந்தா⁴த்³ அஜா தேஜஆதி³கேத்யுக்தம் இஹாபி ரூடே⁴ர்மநுஷ்யக்³ரஹே வாக்யஸ்ய நிஸ்தாத்பர்யப்ரஸங்கா³த³வயவவ்ருத்த்யா ஸாம்க்²யஸ்ம்ருததத்த்வபரதேத்யவாந்தரஸங்க³திம் அதி⁴கரணஸங்க³திமாஹேத்யர்த²:। நநூபஸர்ஜநஸ்ய ஸம்க்²யாயா: ஸம்க்²யாந்தரேண விஶேஷணாயோகா³த் கத²ம் பஞ்சவிஶதிலாபோ⁴(அ)த ஆஹ –

பஞ்சஜநா இதி ।

ஹீதி விஶேஷ்யஜநை: ஸம்க்²யாந்தராந்வய இத்யர்த²:। ந ச பஞ்சஸம்க்²யாவச்சே²தா³த்³ ஜநாநாம் நைராகாங்க்ஷ்யம்; ஸம்க்²யாந்தரஶ்ரவணே ஸதி ரக்தபடந்யாயேந ஆகாங்க்ஷோத்தா²பநாதி³தி।

வாக்யஸ்ய நிஸ்தாத்பர்யே தாத்பர்யாபா⁴வே ஹேதுருக்த: –

ஸர்வஸ்யைவேதி ।

ஜாயந்த இதி வ்யுத்பத்யா ஜநஶப்³த³வ்யாக்²யா।

நநு ரூட்⁴யத்யாகே³ந மநுஷ்யஸம்ப³ந்தி⁴ந: ப்ராணாத³யோ லக்ஷ்யந்தே, ததா² ச ந நிஸ்தாத்பர்யமத ஆஹ –

தத்ராபீதி ।

ரூட்⁴யர்த²க்³ரஹே(அ)பீத்யர்த²:।

வாக்யவிரோத⁴ம் வ்யநக்தி –

ஏகத்ர ஹீதி ।

ஆத்மாகாஶவ்யதிரிக்தாநாம் த்ரயோவிம்ஶதிதத்த்வாநாமபி ப்ரதா⁴நஸ்ய த்ரிதா⁴கரணாத் பஞ்சவிம்ஶதித்வம் ஶ்ருதௌ।

ஸ்ம்ருதௌ து தத்த்வேஷ்வாத்மாகாஶாவந்தர்பா⁴வ்ய ப்ரதா⁴நம் சாபி⁴த்வா பஞ்சவிம்ஶதிதத்த்வக³ணநேத்யவிரோத⁴மாஹ –

ந சாதா⁴ரத்வேநேத்யாதி³நா ।

ஹிருக்³பா⁴வேந ப்ருத²க்³பா⁴வேந।

பா⁴ஷ்யே உதா³ஹ்ருதாம் மாயாம் வ்யாக்²யாதி–

மூலேதி ।

மஹாநித்யத்⁴யவஸாயாத்மிகா பு³த்³தி⁴ருச்யதே। அஹங்காரோ(அ)பி⁴மாநாலக்ஷண:। தந்மாத்ராணி ஸூக்ஷ்மபூ⁴தாநி, பஞ்ச பூ⁴தாநி ஸ்தூ²லாநி। அஹங்காரதத்த்வம் உத்³பூ⁴ததமஸ்கம்। ப்ரக்ருதிஸ்தந்மாத்ராணாம்। உத்கடஸத்த்வம் த்விந்த்³ரியாணாம்। ரஜஸ்த்வஹங்காரம்க³ம் கு³ணத்³வயப்ரவ்ருத்திஹேதுர்நாரம்ப⁴கமித்யர்த²:।

நநு ஷோட³ஶகோ விகார ஏவேதி கத²ம்? ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் க⁴டாதி³ப்ரக்ருதித்வாத³த ஆஹ –

யத்³யபீதி ।

ந தே ப்ருதி²வ்யாதி³ப்⁴ய: தத்த்வாந்தரமிதி ।

உப⁴யேஷாம் ஸ்தூ²லதேந்த்³ரியக்³ராஹ்யதா ச ஸமேதி ந தத்த்வாந்தரதேத்யர்த²:।

ஆகாஶாத்மநௌ விஹாய யா பஞ்சவிம்ஶதிருதி³தா தஸ்யாம் நாவந்தரத்வேந பஞ்சஸம்க்²யாநிவேஶ இத்யாஹ –

ந க²ல்விதி ।

உத்³ரிக்தாகாஶாநாம் ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் ஜ்ஞாநேந்த்³ரியேப்⁴யோ க்⁴ராணமாதா³ய பூரணமயுக்தம், தேஷாம் தஸ்ய ச ஸாதா⁴ரணோபாத்⁴யபா⁴வாதி³த்யாஹ –

நாபீதி ।

ததா² க்⁴ராணாதிரிக்தாநாம் ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாணாம் கர்மேந்த்³ரியேப்⁴யோ வாசமாஹ்ருத்ய ந பஞ்சஸம்க்²யா நிவேஶ்யேத்யாஹ –

நாபி ரஸநேதி ।

ததோ²த்³ரேசிதவாசாம் கர்மேந்த்³ரியாணாம் ந மநஸா பஞ்சத்வலாப⁴ இத்யாஹ –

நாபி பாணீதி ।

ஸமாஸார்த²ஸம்க்²யாந்தரேண விஶிஷ்யத இதி ।

ஸாக்ஷாத்பூர்வவாதி³நி நிரஸ்தே ஸமாஸம் பஞ்சஜநஶப்³தே³(அ)நப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தமுத்தா²பயதீத்யாஹ –

பூர்வபக்ஷைகதே³ஶிநமிதி ।

அஸ்யாயமபி⁴ப்ராய: - யத்³யப்யத்ர நாநாபா⁴வாந்ந ஸந்தி பஞ்ச ஸம்க்²யா:, ததா²பி பஞ்ச பஞ்ச பூல்ய இத்யாதௌ³ பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாயா: பஞ்சபி⁴: பஞ்சஸம்க்²யாபி⁴ரவிநாபா⁴வாதி³ஹ தா நிர்தி³ஶ்யமாநா: ஸ்வாவ்யாப்தாம் மஹாஸம்க்²யாம் லக்ஷயந்தீதி।

நநு தத்ராபி கத²ம் மஹாஸம்க்²யாயா அவாந்தரஸம்க்²யாபி⁴: ஸம்ப³ந்த⁴:? அபேக்ஷாபு³த்³தி⁴நாஶே தந்நாஶாதி³த்யாஶங்க்ய ஸாஹசர்யாபா⁴வே(அ)பி ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வோஸ்தி ஸம்ப³ந்தோ⁴ லக்ஷணாபீ³ஜமித்யாஹ –

யத்³யபீத்யாதி³நா ।

அபிஶப்³தே³ந வித்³யத ஏவ அர்தா²த்மநா மஹாஸம்க்²யாஸ்வவாந்தரஸம்க்²யா, பரம் த்வபரிச்சே²தி³கேதி ஸூசிதம்।

ஏவமஸமாஸமப்⁴யுபேத்ய லக்ஷணைவ தோ³ஷ இத்யபி⁴தா⁴யாப்⁴யுபக³மம் த்யஜதி –

ந ச பஞ்சஶப்³த³ இதி ।

பா⁴ஷ்யே பா⁴ஷிகேண ஸ்வரேணேதி ।

தஸ்யார்த²:; அத்ர மந்த்ரே ப்ரத²ம: பஞ்சஶப்³த³ ஆத்³யுதா³த்த:। த்³விதீய: ஸர்வாநுதா³த்த:। ஜநஶப்³த³ஶ்சாந்தோதா³த்த:। ததா² ந த்³விதீயபஞ்சஶப்³த³ஜநஶப்³த³யோ: ஸமாஸாத்³ருதே ஆகாரஸ்யாந்த்யஸ்யோதா³த்தத்வமிதரேஷாம் சாநுதா³த்தத்வம் க⁴டதே; ஸாமாஸஸ்யேதி ஸூத்ரேண ஸமாஸஸ்யாந்தோதா³த்தத்வவிதா⁴நாத், அநுதா³த்தம் பத³மேகவர்ஜமிதி ஸூத்ரேண யஸ்மிந் பதே³ உதா³த்த: ஸ்வரிதோ வா விதீ⁴யதே தமேகம் விஹாய ஶிஷ்டஸ்யாநுதா³த்தத்வஸ்மரணாச்ச। ஏவம் மந்த்ராந்தோதா³த்தஸ்வரப³லாத் ஸமாஸோ நிரணாயி। பா⁴ஷிகஸம்ஜ்ஞகே து ஶதபத²ப்³ராஹ்மணஸ்வரவிதா⁴யகக்³ரந்தே² ஸ்வரிதோ(அ)நுதா³த்தோ வேதி ஸூத்ரேண யோ மந்த்ரத³ஶாயாமநுதா³த்த: ஸ்வரிதோ வா ஸ ப்³ராஹ்மணே உதா³த்தோ ப⁴வதீத்யபவாத³ ஆஶ்ரித:। தத ஆகாராதி³தரேஷாமநுதா³த்தாநாம் ப்³ராஹ்மணே உதா³த்தத்வம்। உதா³த்தமநுதா³த்தமநந்த்யமிதி ஸூத்ரேண ச மந்த்ரத³ஶாயாமுதா³த்தஸ்யாநந்த்யஸ்ய பரலக்³நதயா உச்சார்யாஸ்யாநுதா³த்தத்வம் விஹிதம்। ததஶ்ச நகாரோபரிதந ஆகார ஆகாஶஶ்சேத்யநேந ஸம்லக்³நத்வேநோச்சார்யமாணோ(அ)நுதா³த்தோ ப⁴வதி। ஸதி சைவமந்தாநுதா³த்தஸ்வரோ பா⁴ஷிகக்³ரந்த²ஸித்³தோ⁴ இதி பா⁴ஷ்யே உக்தம்। யே து – ச²ந்தோ³கா³ ப³ஹ்வ்ருசாஶ்சைவ ததா² வாஜஸநேயிந:। உச்சநீசஸ்வரம் ப்ராஹு: ஸ வை பா⁴ஷிக உச்யதே॥ இதி வசநமுதா³ஹ்ருத்யாந்தோதா³த்தோ பா⁴ஷிக இதி வ்யாசக்ஷதே; தேஷாமத்⁴யயநவிரோத⁴:। அந்தாநுதா³த்தம் ஹி ஸமாம்நாதார: பஞ்சஜநபத³மதீ⁴யதே இதி॥ ஹே ஆஜ்ய த்வா பஞ்சஜநாநாம் க்ருதே க்³ருஹ்ணாமீதி மந்த்ரைகதே³ஶஸ்யார்த²:। அஸமாஸமப்⁴யுபேத்யைவ த்³வி: பஞ்சஶப்³த³ப்ரயோகே³ த³ஶாநாமேவ லாபா⁴ந்ந ஸாம்க்²யஸ்ம்ருதிப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமித்யாஹேதி யோஜநா।

அஸமாஸபக்ஷே ஏவ வீப்ஸாம் விஹாய விஶேஷணபக்ஷமாஶங்க்யாஹ –

ந சைகேதி ।

ஶுக்லாதி³ஶப்³த³வத் பஞ்சஶப்³த³ஸ்ய ஸம்க்²யாமுபஸர்ஜநம் க்ருத்வா ப்ராதா⁴ந்யேந த்³ரவ்யபரத்வாத் கு³ணீபூ⁴தஸம்க்²யாயா ந ஸம்க்²யாந்தரேண விஶேஷணம்। ததா² ஸதி விஶேஷ்யேண த்³ரவ்யேண விஶேஷணேந ச ஸம்க்²யயா யுக³பதா³க்ருஷ்யமாணா ஸம்க்²யா நைகேநாப்யந்வியாதி³த்யர்த²:।

ததே³வமிதி ।

நாநாபா⁴வேந தூ³ஷிதமபி பரமபூர்வபக்ஷிணம் ஸம்க்²யாந்தராநாகாங்க்ஷாநோபஸர்ஜநந்யாயாப்⁴யாம் தூ³ஷயிதும் புநருத்தா²பயதீத்யர்த²:।

ரூடௌ⁴ ஸத்யாமிதி ।

தத்³த்³வாரா ப்ராணாதி³ஷு லக்ஷணாயாம் ச ஸத்யாமித்யர்த²:।

அநாகாங்க்ஷாம் த³ர்ஶயதி –

பஞ்சபூலித்யத்ரேதி ।

ப்ருத²க்த்வைந ஸஹைகஸ்மிந்நர்தே² யா ஸமவைதி ஸா ததோ²க்தா। ஈப³ந்தத்³விகு³ஸமாஸேந ஸமாஹாராபி⁴தா⁴நாத் பதா³ந்தரோபாத்தஸம்க்²யயா ஸமாஹாரோ(அ)வச்சே²த்³ய:, உத்பத்திஶிஷ்டயா து ஸமாநபத³ஸ்த²யா ஸமாஹாரிண: பூலா அவச்சே²த்³யா இதி பஞ்சபூலீத்யத்ராஸ்த்யாகாங்க்ஷா, பஞ்சஜநா இத்யத்ர த்வீப³ந்தத்வாஶ்ரவணாத் ஸமாஹாராப்ரதீதேர்ஜநாநாம் ச ஸ்வபத³க³தஸம்க்²யாயா(அ)வச்சி²ந்நத்வாந்ந ஸம்க்²யாந்தராகாங்க்ஷேத்யர்த²:। விஜாதீயவிஶேஷணாந்தரப்ரயோகே³ ச ரக்தபடந்யாயோ ந ஸஜாதீயே ப்ரயோகே³, ந ஹி ப⁴வதி ரக்தபடோ ரக்த இதி।

இஹாபி பக்ஷே நோபஸர்ஜநந்யாயமவதாரயிஷ்யந்நாஶங்கதே –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

ந ஹி ஸாபீதி ।

ஆத்மாஶ்ரயப்ரஸங்கா³ந்ந ஸம்க்²யா தயா(அ)வச்சி²த்³யதே। அத: ஸம்க்²யாந்தராகாங்க்ஷேத்யர்த²:।

தத்ர சோக்தோ தோ³ஷ இதி பரிஹாரபா⁴ஷ்யார்த²மாஹ –

உக்த இதி ।

பஞ்சஶப்³த³ஸ்ய ஸம்க்²யோபஸர்ஜநத்³ரவ்யவாசகத்வாது³பஸர்ஜநஸம்க்²யாயா ந ஶப்³தா³ந்தரோக்தஸம்க்²யாஸம்ப³ந்த⁴ இத்யஸமாஸவத் ஸமாஸே(அ)பி தோ³ஷ:। ஸமாஸே து பஞ்சஶப்³தோ³பாத்தஸம்க்²யாயா ஜநஶப்³தா³ர்த²ம் ப்ரதி விஶேஷணதத்வாச்ச ந விஶேஷணாந்வய:।

நநூபஸர்ஜநஸ்யாபி விஶேஷணந்வய: கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

விஶேஷணாபேக்ஷாயாம் த்விதி ।

நைரபேக்ஷ்யம் ஹி ஸாமர்த்²யம், ஸாகாங்க்ஷத்வே ஸதி ஸ்வவிஶேஷணேநாக்ருஷ்யமாணஸ்ய ந விஶேஷ்யாந்தராந்வய இத்யஸமாஸ: ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

ஸாபேக்ஷஸ்யாஸமாஸே உதா³ஹரணமாஹ –

ந ஹி ப⁴வதீதி ।

ருத்³த⁴விஶேஷணாபேக்ஷஸ்ய ராஜ்ஞோ ந புருஷேண ஸமாஸ:, அபி து பத³வ்ருத்திரேவம்ப்ரகாரா ருத்³த⁴ஸ்ய ராஜ்ஞ இதீதி।

உதா³ஹ்ருதபா⁴ஷ்யஸ்யாயமர்த²: இத்யாஹ –

இத்யர்த² இதி ।

ப்ரதா⁴நம் த்ரிதா⁴ பி⁴த்த்வா அதிரேகஸமாதா⁴நாத³ப்⁴யுச்சயமாத்ரத்வமிதி சேத் கா தர்ஹி க³மநிகா(அ)த ஆஹ –

யதீ³தி ।

ப்ரதா⁴நம் பி⁴த்த்வா ஸம்க்²யோபபாத³நே(அ)பி தவ நோபாஸ்திபரம் வசநமிதி யதா²வஸ்து வக்தவ்யம்। தத்ராதா⁴ரத்வேந போ⁴க்துராத்மநோ போ⁴க்³யப்ரதிஷ்டா²ஹேதுத்வேந ப்ருத²க்காரே(அ)ப்யாகாஶப்ருத²க்காரோ நிஷ்ப்ரயோஜந இத்யர்த²:।

கத²ம் சேதி பா⁴ஷ்யமயுக்தம்; பஞ்சஸம்க்²யாத்³வயாத் பஞ்சவிம்ஶதிஸித்³தே⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ –

தி³க்ஸம்க்²யே இதி ।

தி³க்ஸம்க்²யாவாசிஶப்³தௌ³ ஸம்ஜ்ஞாயாம் க³ம்யமாநாயாம் உத்தரபதே³ந ஸமஸ்யேதே யதா² த³க்ஷிணாக்³நி: ஸப்தருஷய: இதி ஸூத்ரார்த²:। ஏவம் ச ஏகைவ பஞ்சஸம்க்²யா த்³விதீயபஞ்சஶப்³த³ஸ்ய ஸம்ஜ்ஞா ஸமாஸக³தஸ்ய ந ஸம்க்²யார்த²தேதி க்³ரந்தா²ர்த²:।

யத்³யப்யவயவாபி⁴தா⁴நஸாபேக்ஷயோகா³த் நிரபேக்ஷரூடி⁴ர்ப³லீயஸீ; ததா²பீஹ ரூட⁴மநுஷ்யக்³ரஹணம் நிஸ்தாத்பர்யமுக்தமித்யத ஆஹ –

தத்³யதீ³தி ।

இஹ மநுஷ்யா வாக்யே ந ஸம்ப³ந்தா⁴ர்ஹா அஜாமந்த்ரே த்வத்⁴யாத்மாதி⁴காராச்சா²கா³ பூர்வாபரவாக்யவிரோதி⁴நீதி।

ரூடே⁴ர்யோகே³ (அ)பஹ்ருதே ரூட்⁴யர்த²ஸம்ப³ந்தா⁴த் தத்³கு³ணாத்³வா அர்தா²ந்தரவ்ருத்திஸித்³தௌ⁴ ஶப்³த³ஸ்ய ந யோக³: கல்ப்ய இத்யத்ரோதா³ஹரணமாஹ –

யதே²தி ।

உக்தம் ஹ்யர்த²வாதே³ந யதா² வை ஶ்யேநோ நிபத்யாத³த்த ஏவமயம் த்³விஷந்தம் ப்⁴ராத்ருத்வம் நிபத்யாத³த்தே யமபி⁴சரதி ஶ்யேநேநேதி।

தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

ததே²தி ।

அவயவார்த²பூ⁴தபஞ்சஸம்க்²யாஸம்ப³ந்தா⁴நபேக்ஷ ஏகஸ்மிந்நபி மநுஷ்யே வர்ததே। ‘‘ஸ்யு: புமாம்ஸ: பஞ்சஜநா: புருஷா: நரா’’ இத்யமரோ ஹி ஜகௌ³। மநுஷ்யே ரூட⁴ஶ்ச பஞ்சஜநஶப்³த³ஸ்தத்ஸம்ப³ந்தா⁴த்ப்ராணாதி³ஷு லக்ஷணயா வர்த்ஸ்யதீதி வக்ஷ்யதீதி।

நநு ரூடி⁴ரபி தத்த்வேஷ்வஸ்து, கிம் லக்ஷணயா (அ)த ஆஹ ந சைஷ இதி॥11॥ அஸ்து தர்ஹி தத்த்வேஷு லாக்ஷணிக: பஞ்சஜநஶப்³தோ³ நேத்யாஹ –

ஏவம் சேதி ।

யச்சோக்தம் வாக்யஶேஷயோர்விரோதா⁴ந்ந ப்ராணாத³ய: பஞ்சஜநா இதி தத்ராஹ –

ந ச காண்வேதி ।

யச்ச வஸ்துநி ந விகல்ப இதி, தத்ராப்யாஹ –

ந சேயமிதி ।

உத்தரே மந்த்ரே விதி⁴ஶ்ரவணம், தத்ராந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴தயா(அ)நூதி³தா(அ)ப்யுபாஸ்தி: பும்ஸா விகல்பேந கர்தும் ஶக்யேத்யர்த²:।

ஜநாநாம் வாசகத்வேந ஸம்ப³ந்தீ⁴ ஶப்³தோ³ ஜநஶப்³த³ இதி வ்யாக்²யாநாபா⁴வே தோ³ஷமாஹ –

அந்யதே²தி ।

ப்ரத்யஸ்தமிதோ(அ)வயவார்தோ² யஸ்மிந் ஸமுதா³யஶப்³தா³ர்தே² ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதே ப்ராணாதௌ³ ஜநஶப்³த³ஸ்ய ஸமுதா³யைகதே³ஶஸ்யார்தோ² நாஸ்தீதி ஜநஶப்³த³ஸ்ய ப்ராணாதௌ³ கத²ம் ப்ரயோக³ இதி யச்சோத்³யம் தத³சோத்³யம் ஸ்யாத³நுக்தோபாலம்ப⁴த்வாதி³த்யர்த²:। பா⁴ஷ்யே ஸமாநே ரூட்⁴யதிக்ரமே வாக்யஶேஷவஶாத் ப்ராணாத³யோ க்³ரஹீதவ்யா இதி ப்ராணாதீ³நாம் லக்ஷணார்ஹத்வமுக்தம்। வாக்யக்³ரஹணம் தேஷாம் ப்ரமிதத்வார்த²ம்। ஶேஷக்³ரஹணம் ஸந்நிஹிதத்வாயேதி லக்ஷணாம் த³ர்ஶயதி।

ஜநஸம்ப³ந்தா⁴ச்சேதி பா⁴ஷ்யம் தஸ்ய பா⁴வமாஹ –

ரூட்⁴யபரித்யாகே³நேதி ।

ரூடா⁴ர்த²ஸம்ப³ந்தா⁴த³ர்தா²ந்தரப்ரதீதிஸித்³தௌ⁴ ந யோக³வ்ருத்தி: ப்ரதா⁴நாதௌ³ கல்ப்யேதி பா⁴ஷ்யார்த²:।

கல்ப்யா ரூடி⁴ர்யோகா³த்³ து³ர்ப³லேத்யாஶங்க்ய ஸூத்ராத் க்ல்ருப்திமாஹ –

நநு ஸத்யாமிதி ।

நோபஸர்ஜநந்யாயாதிரேகௌ கரேணாபிதா⁴ய ஸம்ப⁴வதி சேத்யுக்தம்।

ப்ரயோகா³நுஸாரித்வாத்³ வ்யாகரணஸ்ய தத³பா⁴வாந்ந ரூடி⁴ரித்யாஶங்கதே –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

மநுஷ்யேஷு பஞ்சஜநஶப்³த³ஸ்ய லோகே ஏவ ப்ரயோகா³த்தத்ஸம்ப³ந்தா⁴த்ப்ராணாதி³ஷு வ்ருத்த்யுபபத்திம் ஸ்பு²டாம் ஜநஸம்ப³ந்தா⁴ச்சேதி பா⁴ஷ்யாஸூசிதாம் ப்ருத²ங்ந வக்தி ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகார:, ப்ரௌட்⁴யா து ரூடி⁴ம் ஸமர்த²யதே இத்யாஹ –

ஜநேஷ்விதி ।

ஸ்த²வீயஸ்தயா ஸ்பு²டதயேத்யர்த²:। ஶக்யோத்³பி⁴தா³தி³வதி³தி பா⁴ஷ்யே - உத்³பி⁴த³தி⁴கரணம் (ஜை.ஸூ.அ.1 பா 4 ஸூ.2) உதா³ஹ்ருதம், ததே³வம் - உத்³பி⁴தா³ யஜேத பஶுகாம இத்யத்ரோத்³பி⁴த்பத³ம் கர்மநாமோத விதே⁴யகு³ணஸமர்பகமிதி ஸம்ஶயே உத்³பி⁴ச்ச²ப்³த³ஸ்ய க²நித்ராதௌ³ ப்ரஸித்³தே⁴:, நாமேவ ச யஜிஸமாநார்த²த்வேநாநர்த²க்யாத்³ ஜ்யோதிஷ்டோமே கு³ணவிதி⁴ரிதி ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்த:। அத்ர ஹி யஜேதேதி யாகே³ந பா⁴வயேதி³த்யர்த²:। ததா² சோத்³பி⁴தே³தி த்ருதீயாந்தபத³ம் யஜிஸாமாநாதி⁴கரண்யாத் யாக³நாம ஸ்யாத்। சேத³ம் வசநம் கு³ணம் ஶக்நோதி விதா⁴தும்; த்³ரவ்யயாக³யோர்பே⁴தா³து³த்³பி⁴தா³ யாகே³நேதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யா(அ)யோகா³த், உத்³பி⁴த்³வதேதி கல்பநே மத்த்வர்த²லக்ஷணாபாதாத், உத்³பி⁴தா³ யாக³ம் பா⁴வயேத்³யாகே³ந பஶுமிதி வையதி⁴கரண்யே ச யாக³ஸ்ய ப²லம் ப்ரதி ஸாத⁴நத்வம் கு³ணம் ப்ரதி ஸாத்⁴யத்வமிதி வைரூப்யாபாதாத், வித்⁴யாவ்ருத்த்யா வாக்யபே⁴தா³ச்ச। உத்³பி⁴நத்தி ஸாத⁴யதி பஶுமிதி யோகே³(அ)பி ப்ரஸித்³தி⁴: ஸ்யாத்। ந ச நாமவையர்த்²யம்; அத்ர நாமத்வஸித்³தா⁴வந்யத்ர ஸமே த³ர்ஶபௌர்ணமாஸாப்⁴யாம் யஜேத் த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் ஸ்வர்க³காமோ யஜேதேத்யாதௌ³ நாமவத்³யாகா³நுவாதே³ந கு³ணப²லவிதி⁴ஸம்ப⁴வாத்। ந ச ஜ்யோதிஷ்டோம: ப்ரக்ருதோ, யத்ர கு³ணோ விதீ⁴யதே। தஸ்மாந்நாமதே⁴யமிதி।। ஏவம் யதா² ஸந்நிஹிதயஜ்யநுரோதே⁴நோத்³பி⁴த்பத³ம் யாக³நாமதே⁴யமேவம் ஸந்நிஹிதவாக்யஶேஷாத் பஞ்சஜநஶப்³த³: ப்ராணாதி³ஷு ரூட⁴ இதி பா⁴ஷ்யார்த²:। யத்³யப்யுத்³பி⁴த்பத³ம் யௌகி³கம்; ததா²பி ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத³வக³தே நாமத்வே(அ)வயவாநுக³ம: க்ரியத இதி ரூடி⁴துல்யத்வாத்³பா⁴ஷ்யே ரூடி⁴த்வோக்தி:॥12॥13॥ யஸ்மிந்நவ்யாக்ருதாக்²ய ஆகாஶஶ்ச ப்ரதிஷ்டி²த:, தமேவ நிஷ்ப்ரபஞ்சம் ப்³ரஹ்மாத்மகமம்ருதமாத்மாநம் மந்யே। த்வம் கிம் வித்³வாந் மர்தவ்யாத³ந்யோ(அ)மர்த்ய:, ந; கிம் தர்ஹ்யஹமப்யவித்³யயா மர்த்ய:। வித்³வாம்ஸ்து ஸந்நம்ருதப்³ரஹ்மாத்மக இதி மந்த்ரத்³ருஶோ வசநம் ப்ராணாதீ³நாம் ஜீவநாதி³ஹேதூநாம் ஜீவநாதி³ப்ரத³ம் த்வம்பத³லக்ஷ்யம் யே விது³ஸ்தே தஸ்ய ஸ்வரூபம் புராணம் சிரந்தநம்। அக்³ரே கார்யத³ஶாயாமப்யலுப்தத்வேந ப⁴வமக்³ந்யம் ப்³ரஹ்ம நிஶ்சிக்யுர்நிஶ்சயேந ஜ்ஞாதவந்த:। பாஞ்சஜந்யயா ப்ரஜயா விஶதீதி விஶா மநுஷ்யரூபயா। இந்த்³ரே ஆஹ்வாதவ்யே கோ⁴ஷா அஸ்ருக்ஷத ஸ்ருஷ்டா। யத்பூர்வார்தே⁴ காலாநவச்சே²த்³யமுக்தம் தஜ்ஜ்யோதிஷாமாதி³த்யாதீ³நாம் பா⁴ஸகமம்ருதத்வேந ஆயுஷ்ட்வேந ஜீவநகு³ணவத்தயா ச தே³வா உபாஸதே தேந தத்ராயுஷ்மந்தோ ஜாதா:। அஸ்மிந்மந்த்ரே ஷஷ்ட்²யந்தஜ்யோதிஷா பஞ்சஸம்க்²யாபூரணம் நாத்மஜ்யோதிஷா ஏகஸ்யாதா⁴ரத்வாதே⁴யத்வாயோகா³தி³தி॥

இதி த்ருதீயம் ந ஸம்க்²யோபஸம்க்³ரஹாதி⁴கரணம்॥

காரணத்வாதி⁴கரணவிஷயா:

காரணத்வேந சாகாஶாதி³ஷு யதா²வ்யபதி³ஷ்டோக்தே:॥14॥ அகாண்டே³(அ)நவஸரே। ப⁴விதா ப⁴விஷ்யதி। மாநாந்தரவிரோத⁴பரிஹாரோ த்³விதீயாத்⁴யாயார்த²:। ஶ்ருதீநாம் இதரேதரவிரோத⁴பரிஹாரஸ்து நாநாஶாகா²க³தபூர்வாபரவாக்யபர்யாலோசநயா நாநாஶாகா²நாமந்யோந்யவாக்யாநாம் சேதரேதரவிரோத⁴பரிஹாரேண அத்³விதீயப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஸித்³த்⁴யா ஸமந்வயஸித்³த்⁴யர்த²த்வாதி³ஹ ஸங்க³த இத்யாஹ –

நாநேதி ।

நாநா பி⁴ந்நா ஏகா சேதி ததோ²க்தா।

யதி³ மநாந்தராவிரோதோ⁴ த்³விதீயாத்⁴யாயார்த²ஸ்தர்ஹி வியத்பாதா³தௌ³ (வ்யா.ஸூ.அ.2.ப.3) கத²ம் ஶ்ருதீநாமிதரேதராவிரோத⁴சிந்தா(அ)த ஆஹ –

ப்ராஸங்கி³கம் த்விதி ।

விப்ரதிஷேதா⁴த் பரபக்ஷாணாமநபேக்ஷ்யத்வே உக்தே ஸ்வபக்ஷஸ்யாபி தத்ப்ரஸங்கே³ தந்நிவ்ருத்தி: ப்ரயோஜநம் தத்ரைவ ப்ரதிபாத³யிஷ்யத இத்யர்த²:। பரைருத்³பா⁴விதோ தோ³ஷ உத்³த⁴ர்தவ்ய: ஸ்வத³ர்ஶநே। இதி ஶிக்ஷார்த²மத்ரத்யசிந்தாம் தத்ராகரோந்முநி:॥ க்வாசித்கஸ்யாஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய கர்மகர்த்ருப்ரயோக³ஸ்ய சாஸத்³வாத³பரத்வம் ஸ்வபா⁴வவாத³பரத்வம் ச வ்யுத³ஸ்ய க³திஸாமாந்யவ்யவஸ்தா²பநாத்பாத³ஸங்க³தி:। அத²வா ஏததா³ரப்⁴ய த்ரீண்யதி⁴கரணாநி பாதா³ந்தரஸங்க³தாந்யபி அவாந்தரஸங்க³திலோபா⁴தி³ஹ லிகி²தாநி। ப்ரக்ருதிஶ்சேத்யஸ்ய த்வத்⁴யாயாவஸாநே லேகே² நிமித்தம் வக்ஷ்யதே। ஏதேநேத்யஸ்யாபி ஸர்வந்யாயாதிதே³ஶத்வாத³த்⁴யாயாவஸாந ஏவ நிவேஶ:। ஜக³த்காரணவாதி³வாக்யாநி ப்³ரஹ்மணி ப்ரமாணம் ந வேதி விப்ரதிபத்தேர்விஶயே பூர்வத்ராந்நஜ்யோதிஷோர்விகல்பேநோபாஸ்தௌ நிவேஶாத³விரோத⁴ உக்த:।

இஹ து ஸித்³தே⁴ காரணே த்ரைகால்யாயோகா³த்³விரோதே⁴ ஸத்யப்ராமாண்யமிதி பூர்வபக்ஷமாஹ –

வாக்யாநாமிதி ।

வாக்யாநாம் கார்யே விரோதா⁴த்கார்யத்³வாரக³ம்யே ஜக³த்³யோநௌ ந ஸமந்வயோ வேதா³ந்தாநாம் காரணே விகா³நாத் தது³பலக்ஷ்ய பரமாத்மநி ச ந ஸித்³த்⁴யதீத்யர்த²:। விபி⁴ந்நக்ரமா அக்ரமா ச யுக³பத்³பா⁴விநீ யா உத்பத்திஸ்தத்ப்ரதிபாத³காநாமித்யர்த²:। ஆத்மந ஆகாஶஸ்தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜதேத்யத்ர பி⁴ந்ந: க்ரம:। ஸ இமால்லோகாந ஸ்ருஜதேத்யக்ரம இதி। தந்நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ரியதேத்யாதீ³நி கர்மகத்ரபி⁴தா⁴நாத்ஸ்வயம்கர்த்ருகத்வஶம்ஸீநீதி।

நநு கார்யவிகா³நே ப்³ரஹ்மணி கிமாயாதமத ஆஹ –

ஸ்ருஷ்ட்யா சேதி ।

தூ⁴மதூ⁴லிஸம்தே³ஹே தத்³க³ம்யாக்³நிஸம்தே³ஹவத்³ க³மககார்யஸம்தே³ஹாத்³ க³ம்யப்³ரஹ்மஸந்தே³ஹ இத்யர்த²:।

கார்யவிகா³நமப்⁴யுபேத்யாஹ –

ஸர்கே³தி ।

ஸ்வயம்கர்த்ருகத்வாந்யகர்த்ருகத்வாப்⁴யாம் ஸர்கே³ க்ரமாக்ரமவ்யுத்க்ரமைஸ்தத்க்ரமே ச விவாதே³(அ)பி ஸ்ரஷ்டரி ஸ விவாதோ³ ந வித்³யதே, ஸர்க³ஸ்ய ச அவிவக்ஷிதத்வாத் தத்³விவாதோ³(அ)கிஞ்சித்கர இத்யர்த²:।

காரணவிகா³நம் பரிஹரதி –

ஸதஸ்த்விதி ।

அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீதி³த்யாதௌ³ அஸத்³வசோ ப⁴க்த்யா। அநபி⁴வ்யக்திஶ்ச ப⁴க்தி:। தத்³தை⁴க ஆஹுரித்யத்ர நிராகரணீயத்வேநாநுவாதோ³(அ)ஸத்³வச இத்யர்த²:। அபிஶப்³தா³த்ஸர்கே³ க்ரமே ச ந விவாத³ இதி ஸூசிதம்।

தத்ப்ரகடயதி –

ந தாவதி³த்யாதி³நா ।

தத்ர விபி⁴ந்நக்ரமத்வம் தாவத்பரிஹரதி –

அநேகஶில்பேதி ।

பர்யவதா³த: குஶல:। ஸம்யவநம் மிஶ்ரணம், க்⁴ருதபூர்ணம் பக்வாந்நவிஶேஷ:। க்ரமேண நாநா கார்யாணி குர்வாணே தே³வத³த்தே ப்ரத²மஸ்யேவ சரமஸ்யாபி தேந ஸாக்ஷாத்ஸ்ருஷ்டத்வாத்ததோ நிஷ்பத்திர்வக்தும் ஶக்யா। ததா² பூர்வகார்யஸ்யோத்தரகார்யநிமித்தத்வாத்கார்யாத்கார்யாந்தரஸர்க³ஸ்ய ஶக்யவசந:।

த்³ருஷ்டாந்தமுக்த்வா ஏவம் ப்³ரஹ்மைக்யாதா³காஶாதே³ர்வாய்வாத்³யுபாதா³நத்வமிதி தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

ததே²ஹாபீதி ।

அநலா(அ)நிலேதி தேஜஸ: ப்ராத²ம்யநிர்தே³ஶ:, தத்ப்ராத²ம்யக⁴டநஸ்ய ப்ரஸ்துதத்வாத்।

தர்ஹி கதா³ நிர்தே³ஶவிரோத⁴ஸ்தத்ராஹ –

யதி³ த்விதி ।

ஆகாஶவாயுதேஜஸாம் க்ரமேணோத்பத்திமுக்த்வா வ்யுத்க்ரமாபி⁴தா⁴நே ஹி விரோத⁴: ஸ்யாந்ந து தேஜஸ: ஸாக்ஷாத்³ ப்³ரஹ்மண: ஸ்ருஷ்டிமாத்ராபி⁴தா⁴நே। ந ஹ்யநேந க்ரமோ பா³த்⁴யத இத்யர்த²:।

ஏவமபிஶப்³த³ஸ்ய பா⁴வமுக்த்வா ந ஸ ஸ்ரஷ்டரீதி ஶ்லோகபா⁴க³ம் வ்யாசஷ்டே –

அப்⁴யுபேத்யேதி ।

யத³வாதி³ தூ⁴மஸந்தே³ஹேந த³ஹநஸந்தே³ஹவத்ஸ்ருஷ்டிஸந்தே³ஹ இதி தத³நூத்³யாபநுத³தி –

ந ச ஸ்ருஷ்டிவிகா³நமிதி ।

ஸத்யாதி³லக்ஷணம் ப்³ரஹ்மாவக³மய்ய ததா³நந்த்யோபபிபாத³யிஷயா ஜக³தஸ்தத்ராரோப: ஶ்ருத்யா ஸ்ருஷ்டிருச்யதே, ந து ஸ்ருஷ்டௌ தாத்பர்யம், அதோ மித்²யாபூ⁴தாயாம் ஸ்ருஷ்டௌ விகா³நம் ந தோ³ஷோ(அ)பி த்வலம்கார இத்யர்த²:।

நநு ஸ்ருஷ்டே: குத ஆத்மப்ரமித்யர்த²தா? விபரீததா கஸ்மாந்ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

தஜ்ஜ்ஞாநம் சேதி ।

தத³நுகு³ணதயேதி ।

வ்யாக்²யாதம் ச க்⁴ருதபூர்ணடீகாயாமித்யர்த²:।

ஸதஸ்த்வஸத்³வசோ ப⁴த்தயேதி ஶ்லோகபா⁴க³ம் வ்யாசஷ்டே –

யச்ச காரணஇத்யாதி³நா ।

தத³ப்யேஷ இத்யாதி³: பரிஹார:। அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேதே³தி ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம தத்ரஶப்³த³ஸமாநார்த²தச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶ்ய ஶ்லோகேநாஸத³பி⁴தா⁴நே ஶ்லோகவாக்யமஸம்ப³த்³த⁴ம் ஸ்யாதி³த்யர்த²:। ஶ்ருத்யந்தரம் ஸதே³வ ஸோம்யேத்யாதி³। மாநாந்தரம் விமதம், ஸஜ்ஜந்யம், கார்யத்வாத், கும்ப⁴வதி³த்யாதி³।

நிராகார்யதயா க்வசிதி³தி ஶ்லோகபா⁴க³ம் விப⁴ஜதே –

தத்³தை⁴க இதி ।

யதா³ கார்யே விகா³நமுபேத்ய காரணே தத³பா⁴வ உச்யதே, ததா³ ஸமுச்சயாபா⁴வாத் சகாரஸ்துஶப்³த³ஸமாநார்த²தயா ஸமந்வயோ ந ஸித்³த்⁴யதி பராத்மநீத்யேவம்ரூபபூர்வபக்ஷநிஷேதா⁴ர்த² இத்யர்த²:।

காரணத்வ இதி ஸப்தமீமாதா³ய ஸூத்ரைகதே³ஶேந வாக்யாநாம் காரணே பரஸ்பரவிரோத⁴ இதி பூர்வபக்ஷோக்தஹேதோ: அஸித்³தி⁴ரவிகா³நப்ரதிஜ்ஞயோச்யத இத்யாஹ –

ஆகாஶாதி³ஷ்வித்யாதி³நா ।

ப்ரதிஜ்ஞாதவிகா³நபா⁴வே ஹேதுபரம் ஸூத்ராவயவம் வ்யாசஷ்டே –

குத இதி ।

புநராவ்ருத்த்யா காரணத்வேநேதி த்ருதீயாந்தமித்த²ம்பா⁴வார்த²ம் விவக்ஷித்வா யதா²வ்யபதி³ஷ்டபதா³ர்த²விவரணபரத்வேந வ்யாக்²யாதி –

கேநேதி ।

ஏவம் காரணவிகா³நநிஷேத⁴பரத்வேந ஸூத்ரம் வ்யாக்²யாய ஸம்ப்ரதி கார்யவிகா³நபரிஹாரபரதயா யோஜயதி –

அபர இதி ।

கல்ப: ப்ரகார:। அஸ்யாம் வ்யாக்²யாயாம் சகார: ஸமுச்சயே।

தது³க்தம் –

ந ஸ்ருஷ்டாவபீதி।

காரணத்வேந விகா³நம் ந ச கார்யக்ரமே இதி ஸூத்ரே த்³வே ப்ரதிஜ்ஞே।

ஆத்³யா ப்ராகு³பபாதி³தா, த்³விதீயாயாம் ஹேதும் யோஜயதி –

யதா²வ்யபதி³ஷ்ட இதி ।

யதா²ஶப்³தோ³(அ)நதிக்ரமார்த²:। ப்³ரஹ்மணஸ்தேஜ:ஸ்ருஷ்டிமாத்ரமுக்தம், ந க்ரமோ ப⁴க்³ந இத்யர்த²:।

பரஸ்து கார்யாந்தரவ்யவதா⁴நமந்தரேண தேஜஸோ ப்³ரஹ்மப்ரப⁴வத்வாபி⁴தா⁴நாத் ப்ரத²மோத்பத்திரபி⁴ப்ரேதா(அ)த: க்ரமப⁴ங்கா³த்³யதா²வ்யபதி³ஷ்டோக்திரஸித்³தே⁴தி ஶங்கதே –

நந்வேகத்ரேதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தீ து ஸாக்ஷாத்³ ப்³ரஹ்மஸ்ருஜ்யத்வமவ்யவதா⁴நநிர்தே³ஶஸ்ய ப்ரயோஜநம் ந து கார்யாந்தரஸ்யாஸர்க³ இதி மந்வாந: பூர்வவதா³வ்ருத்த்யா த்ருதீயாந்ததாமாதா³ய ஸாக்ஷாத்பத³ம் சாத்⁴யாஹ்ருத்ய ஸூத்ராவயவவ்யாக்²யயா பரிஹரதி –

அத ஆஹேதி ।

பூர்வத்ரேத்த²ம்பா⁴வே வ்யாக்²யாதத்வாத்தத்³ப்⁴ரமாபநுத்த்யர்த²மாஹ –

ஹேதாவிதி ।

அத⁴ஸ்தாத்³ க்⁴ருதபூர்ணடீகாயாம்। நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ரியதேதி கர்மகர்தரி கர்மணி வா லகார:।

ஆத்³யே கர்த்ரப்ரதிக்ஷேபஸ்தத்ர ஹேதுமாஹ –

ந ஹீதி ।

லூயதே கேதா³ர: ஸ்வயமேவேதி பி⁴ந்நகர்த்ருகமேவ ஸௌகர்யாபேக்ஷயா கர்மகர்த்ரு இத்யுச்யதே இத்யர்த²:। த்³விதீயே ஸ்பு²டைவாந்யகர்த்ரபேக்ஷேத்யர்த²:॥15॥ இத³மஸதி³வாவ்யக்தமாஸீத், தத்³யதா³த்மநா ஆஸீத் தத்காரணஸத³ர்த²க்ரியோந்முக²ம் ஆஸீத்। கார்யரூபேண ச ஸமப⁴வத்।

தத்தத்ர காரணவிஷயே ஏக ஆஹுஸ்தேஷாம் மதம் தூ³ஷயதி –

குதஸ்த்விதி ।

ததே³வாஹ –

கத²மிதி ।

வ்யதிரேகமுக்த்வா(அ)ந்வயமாஹ –

ஸதே³வேதி ।

இத³ம் ஜக³த்। தர்ஹி ததா³நீம், அவ்யாக்ருதம் காரணமாஸீத்। ஹ கில தத்காரணம் ஶப்³தா³ர்தா²த்மநா வ்யாக்ரியத வ்யக்தமப⁴வத்। பா⁴ஷ்யே - தத்³விஷயேண காமயித்ருத்வவசநேநேதி ஸோ(அ)காமயதேத்யநேநேத்யர்த²:। அபரப்ரேஷ்யத்வமித³ம் ஸர்வமஸ்ருஜதேதி ஸ்வாதத்³ருயம் தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந இதி தத்³விஷய ஆத்மஶப்³த³:। ஸம்ப்ரதா³யவிதா³ம் வசநே அந்யதா² அந்யதே²தி வீப்ஸா த்³ரஷ்டவ்யா। லோஹம் ஸுவர்ணம்। அவதாராய ப்³ரஹ்மாத்மைக்யபு³த்³தே⁴ரிதி ஶேஷ:। ப்ரதிபாத்³யே ப்³ரஹ்மணி நாஸ்தி பே⁴தோ³ ந விகா³நமித்யர்த²:। ம்ருத்யுமத்யேதீத்யந்வய:। அஸத்³ ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத³ஸாது⁴: ஸ்யாத்। பஶ்யந்நாத்மாசஷ்டே உபலப⁴த இதி சக்ஷு: ஶ்ருணோதி மநுத இதி ச ஶ்ரோத்ராத்³யாக்²யோ ப⁴வதி॥

இதி சதுர்த²ம் காரணத்வாதி⁴கரணம்॥15॥

பா³லாக்யதி⁴கரணவிஷயா:/ஜக³த்³வாசித்வாதி⁴கரணவிஷயா:

ஜக³த்³வாசித்வாத்॥16॥ அத்ர க்வசித்கஹைரண்யக³ர்ப⁴மதத்³யோதககர்மஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மாநுகு³ண்யவர்ணநாத்பாத³ஸம்க³தி:। இஹோபக்ரமாநுரோதா⁴த் ப்³ரஹ்ம பா⁴தி, உபஸம்ஹாராநுரோதே⁴ந ஜீவ:। ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஸ ப்³ரஹ்ம த்யதி³த்யாசக்ஷத இதி ப்ராணே(அ)பி ப்ரயுக்த இதி ஸம்ஶய:। ஏகவாக்யே த்யச்ச²ப்³தா³த³ஸச்ச²ப்³தோ³ நீயதாம் வாக்யபே⁴தே³ து ந ப்³ரஹ்மஶப்³தா³த்கர்மஶப்³தோ³ நேய இதி ஸம்ங்க³தி:। யதா³ க²ல்வத்ராப்யேகவாக்யத்வம் ததா² யதோ²த்தரஸச்ச²ப்³தா³நுஸாரேண ப்ராசீந்நோ(அ)ஸச்ச²ப்³தோ³ நீத ஏவமுத்தரஸ்மாத்கர்மஶப்³தா³த்ப்ராசோ ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய நயநமிதி ஸங்க³தி:। ப்ராதர்த³ந(ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.28) விசாரேண க³தத்வம் ஶங்கதே –

நந்விதி ।

தத்ர ஹ்யுபக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யாதே³கவாக்யேத்வே ஸதி ஜீவப்ராணலிங்க³யோர்ப்³ரஹ்மபரதயா நயநம் க்ருதம், ததி³ஹாபி ஸமமித்யர்த²:। மத்⁴யே(அ)பி ப்³ரஹ்மபராமர்ஶமாஹ - ஆதி³த்யேதி। புருஷகர்த்ருத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ராஸம்ப⁴வாதி³த்யந்வய:। அவச்சே²த³கே ப்ரகரணாதா³வஸதி ஸர்வநாம்நா ப்ரமாணமாத்ரஸித்³த⁴ஜக³த: பராமர்ஶே ஸதி யஜ்ஜக³த்கர்த்ருத்வமவக³தம் தஸ்ய ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ராஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²:। ஜக³த்கர்த்ருத்வமந்யத்ர ப்³ரஹ்மணோ நேதி து³ஷ்யதி। வாசஸ்பதாவுபாலம்ப⁴மநாலோச்யோசிரே பரே॥ ஜீவாஜ்ஜஜ்ஞே ஜக³த்ஸர்வம் ஸகாரணமிதி ப்³ருவந்। க்ஷிபந் ஸமந்வயம் ஜீவே ந லேஜே வாக்பதி: கத²ம்?॥ இதி। அதி⁴ஷ்டா²நம் ஹி ப்³ரஹ்ம ந ஜீவா:। அதி⁴ஷ்டா²நே ச ஸமந்வய இத்யநவத்³யம்।

இஹ வாக்யபே⁴தா³பாத³நேந தாவத³க³தார்த²தாமாஹ –

உச்யத இத்யாதி³நா ।

அத்ர பா³லாகிவாக்யாத்³ ப்³ரஹ்ம மந்யதே ஸித்³தா⁴ந்தீ ராஜவாக்யாத்³வா।

நாத்³ய இத்யாஹ –

ப்³ரஹ்ம தே இதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

யஸ்ய சேதி ।

நநு பா³லாகிவாக்யக³தப்³ரஹ்மப்ரதிஜ்ஞயா ராஜவாக்யம் ப்³ரஹ்மபரமஸ்த்வக்³நிவாக்யாதி³வாசார்யவாக்யமித்யாஶங்க்யாஹ –

ந சேதி ।

தத்ர ஹி வக்த்ருபே⁴தே³(அ)ப்யேகவாக்யதா(அ)க்³நிபி⁴: த³ர்ஶிதா(அ)(அ)சார்யஸ்து தே க³தி வக்தேதி, இஹ து தத³பா⁴வாத்³வாக்யபே⁴த³ இத்யர்த²:।

நநு பா³லாகிவசநே ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய கா க³தி:? அத ஆஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ராஜவாக்யார்த² ஏவ க்³ராஹ்ய:, ராத்³தா⁴ந்தத்வாத்। ப்⁴ராந்தகா³க்³ர்யோக்திஸ்து பூர்வபக்ஷத்வாத³ஸத்³வாத³வத³க்³ராஹ்யேத்யர்த²:।

நநு ராஜவாக்யே(அ)பி க்ரியமாணஸர்வஜக³த் ப்ரதி கர்தவ்யத்வம் ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் க³ம்யதே(அ)த ஆஹ –

அத்ர சேதி ।

ப்³ரஹ்மகார்யே ஜக³தி யோக³ஸம்ப⁴வமங்கீ³க்ருத்ய ரூட்⁴யா(அ)பஹாரமுக்த்வா யோகா³ஸம்ப⁴வமாஹ –

ந ச ப்³ரஹ்மண இதி ।

உதா³ஸீநஸ்யேத்யஸ்பந்த³தோக்தா। ப்³ரஹ்மணி க்ருத்யபா⁴வாஜ்ஜக³தஸ்தத்க்ருதத்வாயோக³ இத்யர்த²:। ப்³ரஹ்மணோ யதி³ ந வ்யாபாரவத்தா, கஸ்ய தர்ஹி? நநு ப்ராணஸ்யாஸ்து।

நநு ஸோ(அ)பி கத²ம் வேதி³தவ்யதயோச்யதே? ப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³த்யாஶங்க்ய தஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴ரூபேண வேத்³யத்வோபபத்தே:, வாக்யஶேஷஸ்ய ப்ராணஶ்ருதே: கர்மஶப்³த³ஸ்ய ரூடா⁴ர்த²லாபா⁴ச்ச ப்ராண ஏவ கர்மஸம்ப³ந்தீ⁴த்யாஹ –

வாக்யஶேஷே சேதி ।

த்ரயஸ்த்ரிம்ஶதா³தி³தே³வாநாம் காரணபூ⁴த ஏகோ தே³வ: கதம இதி ப்ருஷ்டே ப்ராண இத்யுத்தராத்³தி⁴ரண்யக³ர்பா⁴த்மகப்ராணகார்யத்வாமாதி³த்யாதே³ரித்யர்த²:। பாப்மஸு பூ⁴தேஷு சாபேக்ஷிகவ்ருத்தி: ஸங்குசிதவ்ருத்தி: ஸர்வஶப்³த³:।

ஸங்கோசமேவாஹ –

ப³ஹூநிதி ।

ஸம்ப்ரதி விப்ரந்ருபவசநயோரேகத்வமுபேத்யாபி பூர்வபக்ஷஸம்ப⁴வமாஹ –

யதி³ த்விதி ।

யத்³யபி கா³ர்க்³யோ ப்⁴ராந்த:; ததா²பி ந ப்⁴ராந்தோ ப்³ரஹ்மோபக்ரம:। ஸஹஸ்ரமேதஸ்யாம் வாசி த³த்³ம இதி ப்³ரஹ்மப்ரதிஜ்ஞாயாம் ராஜ்ஞா கோ³ஸஹஸ்ரஸ்ய த³த்தத்வாத்। அத உபக்ராந்தம் ப்³ரஹ்மைவ கா³ர்க்³யம் ப்ரதி விஶேஷதோ நிரூப்யமிதி யதி³ மந்யேதாநாரம்ப⁴வாதீ³ ததா²பி நைதத்பரப்³ரஹ்மாபி⁴தா⁴நம்; உபஸம்ஹாரே ஜீவநிர்ணயாதி³த்யர்த²:। உபேதம் ஶிஷ்யபா⁴வேந க³தம்। ப்ராணோ ஹி ஸுஷுப்தௌ வ்யாப்ரியதே, ஸ சேதநஶ்சேத்³ ப்³ருஹத்பாண்டு³ரவாஸ இத்யாதி³ ஸ்வநாம ஜாநீயாத்³, ந ச ஜஜ்ஞிவாநத: ஸுஷுப்தஸ்ய யஷ்டிகா⁴தேநோத்தா²பநாத் ப்ராணாதி³வ்யதிரிக்தம் போ³த⁴யதீத்யர்த²:।

உபஸம்ஹாரோ(அ)பி ஜீவபர இத்யாஹ –

பரஸ்தாத³பீதி ।

நநு ஜீவஸ்யாபி ஸர்வக³தஸ்ய நிரவயஸ்ய பரிஸ்பந்த³பரிணாமயோரஸம்ப⁴வாத் கத²ம் யஸ்ய வைதத்கர்மேதி நிர்தே³ஶஸ்தத்ராஹ –

யஸ்ய வை ததி³தி ।

ஜீவப்ரேர்யதே³ஹாதி³ஸம்ப³ந்தி⁴கர்மஷஷ்ட்²யா ஜீவஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந உபசர்ய்யத இத்யர்த²:।

ஸாக்ஷாஜ்ஜீவஸம்ப³ந்தி⁴த⁴ர்மாதௌ³ கர்மஶப்³தோ³ லாக்ஷணிக இத்யாஹ –

கர்மஜந்யத்வாத்³வேதி ।

நநு யோக³வ்ருத்த்யா ஜக³த³பி⁴தீ⁴யதாம், நேத்யாஹ –

ரூட்⁴யநுஸாராதி³தி ।

ரூட்⁴யர்த²ம் க்³ருஹீத்வா தத³விநாபூ⁴தலக்ஷணாதி³த்யர்த²:। அக்³ரஹே ஹி ந தத்ஸம்ப³ந்தி⁴நி லக்ஷணா।

யத்³யபி ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ஶ்ரவணாத்ஸ்பஷ்டம் ப்³ரஹ்மாபி⁴தா⁴நம் நோபலப்⁴யதே; ததா²பி ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோ: க்வைஷ இதி ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதீதி ச ஸப்தமீப்ரத²மாப்⁴யாம் ஜீவப்ராணயோர்பே⁴தோ³ க³ம்யதே(அ)த ஆஹ –

ஜீவவ்யதிரேகஶ்சேதி ।

ஜீவாதிரிக்தஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ப்ராணத்வாந்ந ப்³ரஹ்மஸித்³தி⁴ரித்யஸ்மாகமிஷ்டஸித்³தி⁴ரித்யர்த²:।

ம்ருஷேதி ।

ஆதி³த்யாதீ³நப்³ரஹ்மணோ ப்³ரஹ்மேதி ம்ருஷாவாதி³நம் பா³லாகிம் ம்ருஷா வை க²லு மா ஸம்வதி³ஷ்டா² இத்யபோத்³ய நிரஸ்ய ஸத்யம் ப்³ரஹ்மாபி⁴தி⁴த்ஸந் ராஜா யதி³ ஸ்வரூபேண ஜீவம் ப்ராணம் வா ப்³ரூயாத், ததோ(அ)ஸம்ப³த்³த⁴வாதீ³ ஸ்யாத்। யதி³ ஜீவாதி³ ப்³ரஹ்மத்வேந வதே³த், ததோ மித்²யா வதே³த், தச்சாநுபபந்நம்। தஸ்மாத்³ ப்³ரஹ்மைவ வத³தீத்யர்த²:। காச இந்த்³ரநீலஸமாநவர்ணா ம்ருத்। மித்²யாவத்³யம் மித்²யாவத³நம்। ஏவம் ச பி⁴ந்நவக்த்ருகவாக்யத்³வயஸ்யாபி ப்⁴ரமப்ரஸக்திஸ்தந்நிராஸபரதயைகவாக்யத்வாத்³ ப்³ரஹ்மோபக்ரம: ஸித்³த⁴:।

ஸித்³த⁴ம் சாஸ்யோபஸம்ஹாரேண ஸங்கா³நமிதி ப்³ரஹ்மபரத்வம் ஸர்வஸ்ய ஸம்த³ர்ப⁴ஸ்யேத்யாஹ –

தஸ்மாத்³ ப்³ரஹ்ம தே இதி ।

ஹேதூநாம் ப்³ரஹ்மபரத்வம் நிஶ்சீயத இத்யுபரிதநப்ரதிஜ்ஞயைவாந்வய:। ஸர்வஶ்ருதேரஸங்கோசே நிரதிஶயப²லேநோபஸம்ஹாரோ ஹேது:।

யத³வாதி³ வ்யதிரேகநிர்தே³ஶோ ஹிரண்யக³ர்பே⁴ ஸ்யாதி³தி, தத்ராஹ –

க்கைஷ இதி ।

ஹே பா³லாகே ஏஷ புருஷ: க்கைதத³ஶயிஷ்ட। ஏததி³தி க்ரியாவிஶேஷணம்। இத்த²மித²ர்த²:। ஏஷ ஜீவாஶ்ரயப்ரஶ்ந:। க்வ வா ஏதத³பூ⁴தி³தி ப⁴வநப்ரஶ்ந:। ப⁴வநம் தாதா³த்ம்யேந வர்தநம்। ஶயநமஸம்போ³த⁴:। குத ஏததா³கா³தி³த்யபாதா³நப்ரஶ்ந:। ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதீதி ப⁴வநப்ரஶ்நோத்தரம்। ஆதி³ஶப்³தா³த்ததை³நம் வாக்யஸர்வைர்நாமபி⁴: ஸஹாப்யேதி இத்யாதி³ ஶயநப்ரஶ்நோத்தரம்। ‘‘யதா²(அ)க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³ வ்யுச்சரந்த்யேவமேவாஸ்மாத்ஸர்வே ப்ராணா யதா²யதநம் விப்ரதிஷ்ட²ந்தே’’ இத்யாதே³: க்ரமயாநப்ரஶ்நோத்தரம் ச த்³ரஷ்டவ்யம்। ஏதாநி ச ந ஹிரண்யக³ர்பே⁴ ஸம்ப⁴வந்தி, ஜீவஸ்ய ஜீவாந்தராத்மத்வாயோகா³தி³த்யர்த²:। ப்ரஶ்நஸ்யோத்தரஸ்யேதி சைகவசநம் ப³ஹுஷ்வேவ ஜாத்யபேக்ஷம்।

ந கேவலமநுபபத்த்யா ப்ரஶ்நோத்தரயோர்ப்³ரஹ்மார்த²த்வம், அபி த்வாத்மஶப்³தா³த³பீதி வக்தும் ப்ருச்ச²தி –

அத² கஸ்மாதி³தி ।

நிர்ணீதார்த²வாக்யே ரூடி⁴ர்பா³த்⁴யேத்யாஹ –

ததே³வமிதி ।

வ்யாபாராபி⁴தா⁴நே ஸதீத்யர்த²:।

நநு தவாபி ஸர்வகர்த்ருத்வே ஸித்³தே⁴ ஆதி³த்யாதி³கர்த்ருத்வம் புநருக்தமத ஆஹ –

ஏதது³க்தமிதி ।

ந தாவத்³வ்யாபகோக்திரேகதே³ஶோத்தயா புநருக்தா ப⁴வேத்³, நாப்யேகதே³ஶோக்தி: வ்யாபகோத்தயா(அ)(அ)தி³த்யாதே³ரந்யத்ராவிஶேஷோக்தேரஸ்து ஸங்கோச இதி பா³லாகிப்⁴ரமாபோஹார்த²த்வாதி³த்யர்த²:।

கத²ம் தர்ஹி ப்³ரஹ்மபரே வாக்யே ஜீவவாசீ புருஷஶப்³த³: ப்ராணஶப்³த³ஶ்சாத ஆஹ –

ஜீவேதி।

ப்ராணயதீதி யோகா³த்³விஶ்வஸத்தாஸ்பத³ம் ப்³ரஹ்ம ப்ராணஶப்³தோ³ வக்தி। ஜீவவாசீ து புருஷஶப்³தோ³ ஜீவஸுப்திஸ்தா²நபூ⁴தப்³ரஹ்மலக்ஷணார்த²ம் இத்யர்த²:। ப்³ரஹ்மபா⁴வாபேக்ஷயா ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ஜீவோபலக்ஷணே ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³பக்ரமோ ம்ருஷாவாதி³பா³லாக்யபவாதோ³ விஶ்வகர்த்ருத்வம் சாஸமஞ்ஜஸமித்யர்த²:।

ப்ரத்யக்ஷத்வாஜ்ஜீவஸ்ய ந ப்ரதிபாத்³யதா(அ)பீத்யாஹ –

ந சாநதி⁴க³தேதி ।

ஸ்வரஸ: ஸ்வபா⁴வ:। ப்³ரஹ்மணா லோகாநதி⁴க³தேநாதி⁴க³தஜீவோபலக்ஷணம் சாநுபபந்நமித்யர்த²:।

நநு கிம் ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மோபலக்ஷகத்வேந ப்ரஸித்³தா⁴வபி ஜீவப்ராணாவநூத்³ய நாமாதி³வது³பாஸ்திர்விதீ⁴யதாம்? இதி ஶங்காம் நிராகுர்வந் ஜீவமுக்²யேதி ஸூத்ரம் (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.31) வ்யாசஷ்டே –

ந ச ஸம்ப⁴வத்யேகவாக்யத்வ இத்யாதி³நா ।

ஏவம் ப்ரஸங்கா³க³தம் ஜீவமுக்²யேதி ஸூத்ரம் வ்யாக்²யாயாதி⁴கரணாத்³யஸூத்ரவ்யாக்²யாமேவாநுஸரதி –

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

பூர்வத்ர யஸ்ய சைதத்கர்மேத்யேதச்ச²ப்³தே³ந நாதி³த்யாதி³புருஷாணாம் பராமர்ஶ ஏதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தேத்யநேந புநருக்திரித்யுக்தம்।

தத்ர பூர்வவாதி³ந: புநருக்திபரிஹாரமாஶங்க்ய பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யயா பரிஹரதி –

நிர்தி³ஶ்யந்தாமித்யாதி³நா ।

க்ருதிரநிர்தி³ஷ்டேதி ।

யத்³யபி கர்தேதி க்ருதரபி பா⁴தி:, ததா²பி ப்ராதா⁴ந்யேநார்நிர்தி³ஷ்டேத்யர்த²:। கார்யோத்பத்தி: கர்தவ்யாபாரஸ்ய ஸாத்⁴யதயா ப²லம்।

பா⁴ஷ்யே உபாத்தத்வம் நாபி⁴தே⁴யத்வம், கிம் த்வநுபபத்திக³ம்யத்வம், ததே³வம் த³ர்ஶயதி –

ந ஹீதி ।

ஶப்³தோ³க்தபுருஷாணாம் ஏதச்ச²ப்³தா³பராமர்ஶேந அர்த²ஸந்நிதி⁴நா ஜக³ந்மாத்ரபராமர்ஶே ஸ்வேநைவ க்ருதப்ரதிவசநமபி பௌநருக்தயசோத்³யம்।

பா⁴ஷ்யே க்ரமப்ராப்தம் வ்யாசஷ்டே –

நநு யதீ³தி ।

இதா³நீமந்யார்த²ம் து ஜைமிநி (ப்³ர.அ.1.பா.4.18) ரிதி ஸூத்ரஸ்த²பா⁴ஷ்யாணி வ்யாசஷ்டே –

நநு ப்ராண ஏவேத்யாதி³நா ।

ப்ராணஶப்³தோ³ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் வக்தி, குதோ ப்³ரஹ்மப்ரதீதிரிதி ஶங்கார்த²:। ஆத்மஶப்³தா³த்³க³ம்யத இதி பரிஹார:।

ஏதஸ்மாதி³தி வாக்யோதா³ஹ்ருதேரேவ வேதா³ந்தார்த²த்வஸித்³தே⁴ருதரபா⁴ஷ்யவையர்த்²யமாஶங்க்ய ஸர்வவேதா³ந்தாநுக³திஸ்தேந த³ர்ஶ்யத இத்யாஹ –

அபி சேதி ।

ப்⁴ரமஸம்ஸ்காரே ஸத்யபி ப்ரோத்³பூ⁴தப்⁴ரமாபா⁴வாந்முக்தயோபமாநம் ஸுஷுப்தே ரூபஶப்³தே³ந பா⁴ஷ்யே க்ருதமித்யர்த²:।

விப⁴ஜதே ।

உபாதி⁴ஜநிதவிஶேஷேத்யாதி³பா⁴ஷ்யேணேதி ஶேஷ:।

தத்³வ்யாசஷ்டே –

உபாதி⁴பி⁴ரிதி ।

நநு விஜ்ஞாநமித்யேவாஸ்து கிம் விஶேஷேதி விஶேஷணேநாத ஆஹ –

யதி³தி ।

ஏதத்³விஶேஷணா(அ)விஶிஷ்டம் விஜ்ஞாநம் யத்தத³நவச்சி²ந்நம் ஸத்³ரூபம் ப்³ரஹ்மைவ ஸ்யாத்தச்ச நித்யமிதி க்ருத்வா நோபாதி⁴ஜநிதம்। நாபி தேந ப்³ரஹ்மரூபேண ரஹிதமாத்மந: ஸ்வரூபம்। அதோ விஶேஷபதே³ந ப்³ரஹ்ம வ்யவச்சே²த்³யம்।

ராஹித்யாபா⁴வேஹேதுமாஹ –

ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வஸ்யாப்ரஹாணாதி³தி ।

யதஸ்தத்³ப்⁴ரம்ஶரூபமாக³மநமிதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாசக்ஷாண: ஸுஷுப்தௌ ப்³ரஹ்மபா⁴வம் த்³ருடீ⁴கர்தும் தத்³வ்யதிரேகே ஸம்ஸாரமாஹ –

யதா³ த்விதி ।

நநு ஹிதா(அ)ஹிதப²லப்ரதா³ நாம நாட்³யோ த்³வாஸப்ததிஸஹஸ்ராணி தாபி⁴: ப்ரத்யவஸ்ருப்ய புரீததி ஶேத இத்யத்ர புரீதத்³யதா²(அ)(அ)த்மாதா⁴ர உக்த:, ஏவமாகாஶ: கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

யத³பீதி ।

மந்த³தி⁴யாமிதி । ஜீவநிராஸஹேதுப்ரஶ்நோத்தராத⁴: ஸ்தி²தயஷ்டிகா⁴தாதே³: ஸூத்ரே(அ)ர்தா²த்ஸூசநா(அ)ஜ்ஞாநாத் தீ⁴மாந்த்³யம்।

பா⁴ஷ்யோக்தப்ராணாதி³வ்யதிரிக்தோபதே³ஶம் த³ர்ஶயதி –

தௌ ஹேதி ।

மஹத்த்வாத் ஹே ப்³ருஹத் பாண்டு³ரா ஆபோ வாஸஸ்த்வேநாஸ்ய சிந்த்யந்த இதி ததோ²க்த:। ப்ராணஸ்யைவ சந்த்³ராத்மத்வாத்ஸோமராஜத்வம்; அதை²தஸ்ய ப்ராணஸ்யாப: ஶரீரம் ஜ்யோதீரூபமஸௌ சந்த்³ர இதி ஶ்ருதே:॥18॥ ஆபிஷம் ஆபிஷ்யாபிஷ்ய। யத்ர ஸுப்தஸ்தத்ஸ்தா²நம் கிமிதி ப்ரஶ்ந:। யதா³ புருஷ: ஸ்வபிதி அத² ததா³ ப்ராணே ஏகீப⁴வதி ப்ராண: ஸர்வதே³வாநாமாத்மத்வேந மஹத்த்வாத்³ ப்³ரஹ்ம தச்ச ப்³ரஹ்ம த்யதி³தி பரோக்ஷேணாசக்ஷதே பரோக்ஷப்ரியத்வாத்³தே³வாநாம்। அஸ்மாத்³ ப்³ரஹ்மஶப்³தா³த் பூர்வபக்ஷே ப்³ரஹ்மோபக்ரம: ப்ராணே க⁴டித:। ஸர்வேஷாம் ஶ்ரைஷ்ட்²யம் கு³ணோத்கர்ஷம் ஆதி⁴பத்யமைஶ்வர்யம் ஸ்வராஜ்யம் அநந்யாதீ⁴நத்வம்। மநோ மநௌபாதி⁴கோ ஜீவ:। ப்ராணப³ந்த⁴ந: ப்ராணாஶ்ரய:।

இதி பஞ்சமம் பா³லாக்யதி⁴கரணம்॥

வாக்யாந்வயாதி⁴கரணவிஷயா:

வாக்யாந்வயாத்॥19॥ அத்ர ஜீவப்³ரஹ்மாலிங்கா³ப்⁴யாம் விஶய:। பூர்வத்ர ப்³ரஹ்மோபக்ரமாத் தத்பரத்வதி³ஹாபி ஜீவோபக்ரமாத்தத்பரதேதி ஸங்க³தி:। க்வசித்ஸமந்வயஸ்ய ஜீவமாத்ரபர்யவஸாநநிஷேதா⁴த்பாத³ஸங்க³தி:। மைத்ரேயீப்³ராஹ்மாணார்த²மநுக்ராமந் ப்ராதர்த³நநயேந க³தார்த²தாமாஶங்கதே –

நந்வித்யாதி³நா।

யியாஸதா க³ந்துமிச்ச²தா। காத்யாயந்யா த்³விதீயபா⁴ர்யயா। யத் யதி³। ப⁴கோ³: ப⁴க³வந் தேநாம்ருதா கிம் ஸ்யாமிதி ப்ரஶ்ந:। உபகரணவதாம் அஶநவஸநாதி³மதாம்।

ஸித்³த⁴ரூபஸ்ய வித்தஸ்ய அம்ருதத்வஸாத⁴நபா⁴வாப்ராப்தே: ப்ரதிஷேதா⁴யோக³மாஶங்க்ய தத்ஸாத்⁴யகர்மத்³வாரா ப்ராப்திமுபபாத³யதி –

ஏவமிதி ।

ஶ்ருதௌ தச்ச²ப்³தா³ர்த²மாஹ –

அம்ருதத்வேதி ।

அம்ருதத்வஸாத⁴நஜ்ஞாநோபந்யாஸாய வைராக்³யமுத்பாத³யிதும் வாக்யஸந்த³ர்ப⁴முவாசேத்யந்வய:।

வாக்யஸந்த³ர்ப⁴ம் வ்யாக்²யாதி –

ஆத்மேதி ।

ஆத்மா வா அரே இதி க்ருதஸந்தி⁴கோ வைஶப்³தோ³(அ)நுகாராத்³வாத³ஶப்³த³ உக்த:। விஹிதாநி விதி⁴வந்நிக³தை³ர்போ³தி⁴தாநீத்யர்த²:। கஸ்மாதி³த்யத்ர த்³ரஷ்டவ்ய இத்யநுஷங்க³: ஶ்ரவணாதீ³நி ஸாத⁴நாநி யஸ்ய தத்ததோ²க்தம்। ஆத்மநோ வேத்யாதி³வாக்யே விதி³தமித்யஸ்யாநந்தரம் ப⁴வதீதி ஶேஷோ த்³ரஷ்டவ்ய இத்யர்த²:। மதிர்மநநம்। விஜ்ஞாநம் நிதி³த்⁴யாஸநம்। ஶ்ரவணாதி³நா யத்³த³ர்ஶநம் தேநேத்யர்த²:।

ஆத்மத³ர்ஶநப²லமுக்த்வா(அ)நாத்மத்³ருஷ்டௌ தோ³ஷத³ர்ஶகம் வாக்யமவதாரயதி –

குத இதி ।

ப்³ராஹ்மண்யாத்³யபி⁴மாநோ நியோஜ்யத்வாவிர்பா⁴வநேநாத்மதத்த்வாத்³ ப்⁴ரம்ஶயேதி³த்யர்த²:।

ஸ யதா² து³ந்து³பே⁴ர்ஹந்யமாநஸ்ய ந ப்³ராஹ்யாந் ஶப்³தா³ந் ஶக்நுயாத்³க்³ரஹணாய து³ந்து³பே⁴ஸ்து க்³ரஹணேந து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴தஸ்ய வா ஶப்³தோ³ க்³ருஹீத இத்யாதி³ஶ்ருதிஸூசிதமநுமாநம் விஶத³யதி –

யத்க²ல்விதி ।

ஸ த்³ருஷ்டாந்தோ யதா² லோகே து³ந்து³பே⁴ர்ஹந்யமாநஸ்ய லக்ஷணயா ஹந்யமாநது³ந்து³ப்⁴யபி⁴வ்யக்தஶப்³த³த்வஸாமாந்யஸ்ய விஶேஷபூ⁴தாந் ஸாமாந்யாத்³பா³ஹ்யத்வேந க்³ரஹீதும் ந ஶக்நுயாதி³தி வ்யதிரேக:। ஏவமந்வயோ(அ)பி। து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³ஸ்ய க்³ரஹணேந தத்³விஶேஷஶப்³தோ³ து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴தஸம்ஜ்ஞகோ க்³ருஹீத:, ஆகா⁴தஸ்ய வா க்³ரஹணேந தத³வாந்தரவிஶேஷஶப்³தோ³ க்³ருஹீத இதி ஶ்ருத்யர்த²:। ஆர்த்³ரைரேதோ⁴பி⁴ரித்³த⁴ ஆர்த்³ரைதா⁴:। அப்⁴யாஹித: உபசித:। பஞ்சம்யர்தே² ஷஷ்ட்²யௌ। தூ⁴மக்³ரஹணம் விஸ்பு²லிங்கா³த்³யுபலக்ஷணார்த²ம்। கிம் தந்நி: ஶ்வஸிதம் ததா³ஹ ஶ்ருதி: - யத்³ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³: ஸாமவேதோ³(அ)த²ர்வாங்கி³ரஸ இதிஹாஸ: புராணம் வித்³யா உபநிஷத³: ஶ்லோகா: ஸூத்ராண்யநுவ்யாக்²யாநாநி வ்யாக்²யாநாநீதி। அத²ர்வாங்கி³ரஸோந்தஶ்சதுர்விதோ⁴ மந்த்ர:। இதிஹாஸ: - உர்வஶீ ஹாப்ஸரா: புரூரவஸமைலம் சகமே இத்யாதி³। புராணம் – ஸாதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதி³த்யாதி³ ஸர்கா³தி³கத²கம்। வித்³யா: - தே³வயஜநவித்³யாத்³யா:। உபநிஷத³: - ப்ரியமித்யேதது³பாஸீதேத்யாத்³யா ரஹஸ்யோபாஸநா:। ஶ்லோகா: - ப்³ராஹ்மணப்ரப⁴வா மந்த்ராஸ்ததே³தே ஶ்லோகா இத்யாதௌ³ நிர்தி³ஷ்டா:। ஸூத்ராண்யாத்மேத்யேவோபாஸீதேத்யாதி³வஸ்துஸக்³ரஹவாக்யாநி। அநுவ்யாக்²யாநாநி ஸம்க்³ரஹவிவராணாநி। வ்யாக்²யாநாநி மந்த்ரவ்யாக்²யா:। இத்யஷ்டவித⁴ம் ப்³ராஹ்மணமித்யர்த²:।

ஶ்ருதௌ ஶப்³த³ஸ்ருஷ்ட்²யர்தா²த³ர்த²ஸ்ருஷ்டிருக்தேதி வத³ந்நாமரூபப்ரபஞ்சகாரணதாம் வ்யாசக்ஷண இதி பா⁴ஷ்யாபி⁴ப்ராயமாஹ –

யதா³ சேதி ।

ஸித்³தா⁴ந்த ஏவ ப்ரகட இதி க³தார்த²த்வம் ஶங்க்யதே(அ)த: ஶங்காவஸரே(அ)பி யுக்தா ஸித்³தா⁴ந்தபா⁴ப்யவ்யாக்²யா। ஸ யதா² ஸைந்த⁴வகி²ல்ய இதி வாக்யேந ஜ்ஞாநநிமித்த ஆத்யந்திக: ப்ரலய: ப்ரபஞ்சஸ்யோக்தஸ்தமாஹ - யதா² ஸாமுத்³ரமிதி। கி²ல்யோ க⁴ந:।

ஆத்யந்திகப்ரலயே பராக்ருதோ லயோ த்³ருஷ்டாந்தத்வேநோச்யத இத்யாஹ –

ஏததி³தி ।

ஸமுத்³ரே(அ)பாம் லய: ப்ராக்ருதலயே த்³ருஷ்டாந்தோ ந த்வாத்யந்திகலயே। ஸர்வேஷாம் ஸ்பர்ஶாநாம் த்வகே³காயநமித்யாதி³த்³ருஷ்டாந்தப்ரப³ந்த⁴:।

தத்ர ஹி மஹாப்ரலயஸமயே த்வகா³தி³ஶப்³த³லக்ஷ்யஸ்பர்ஶத்வாதி³ஸாமாந்யேஷு தத்³விஶேஷாணாம் தேஷாம் ச ஸாமாந்யாநாம் க்ரமேண ப்³ரஹ்மணி லய உச்யதே இதி। ‘ஏவம் வா அரே இத³ம் மஹ’தி³தி ஶ்ருதிம் வ்யாசக்ஷாண உதா³ஹரதி –

தா³ர்ஷ்டாந்திகே இதி ।

அவச்சே²தோ³(அ)ல்பத்வம்। ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி ததி³தர இதரம் பஶ்ய’தீதி வாக்யம் விப⁴ஜதே –

ஸ ஹோவாசேதி ।

‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந விஜாநீயா’தி³தி வாக்யம் விவ்ருணோதி –

ஆநந்தே³தி ।

விஷயாபா⁴வே(அ)ப்யாத்மபூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம ஜாநீயாதி³தி ஶங்காபநுத்தயே விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயா’தி³தி வாக்யம், தத்³வ்யாசஷ்டே –

ப்³ரஹ்ம வேதி ।

யேநாஹம் நாம்ருதா ஸ்யாமித்யம்ருதத்வோபக்ரமாத்³ து³ந்து³ப்⁴யாதி³பி⁴ஸ்தது³பபாத³நாத்। ப்³ரஹ்ம தம் பராதா³தி³த்யாதி³ த்³வைதநிந்தா³। இத³ம் ப்³ரஹ்மேத³ம் க்ஷத்ரமித்யாரப்⁴யேத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மேத்யந்தமத்³வைதகு³ணகீர்தநம்। அஸ்தீத்யாக்²யாதப்ரதிரூபகமவ்யயம்। வித்³யாமாநபூர்வபக்ஷமித்யர்த²:। யத்³யபீஹ ஜீவப்³ரஹ்மலிங்க³ஸம்தே³ஹே ஸர்வாத்மப்³ரஹ்மண்யந்தர்ப⁴வந்தோ ஜீவத⁴ர்மா ந ப்³ரஹ்மபரதயா யோஜ்யந்தே।

ப்ராதர்த³நாதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.26) ஏவ தத்ஸித்³தே⁴: நாபி ப்ரஸித்³த⁴ஜீவாநுவாதே³நாப்ரஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மாத்மபோ³த⁴நபரதா(அ)வதா⁴ர்யதே, ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யாதி⁴கரணே(ப்³ர.அ.1.பா.3.ஸூ.44) தத்ஸித்³தே⁴:; ததா²பி ஜீவமநூத்³ய ப்³ரஹ்மத்வாபோ³த⁴நாத³நுவாத்³யவிதே⁴யயோர்பே⁴தா³பே⁴தா³விதி மதநிராஸேந ஐகாந்திகமத்³வைதம் ப்ரதிபாத்³யத இத்யாஹ –

அத்ரோச்யத இதி ।

மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணவிஷயே ஜீவமாத்ரபரத்வபூர்வபக்ஷேண ப்ரஸ்தாவமாத்ரம் க்ருதம், தத்கிமர்த²மத ஆஹ –

போ⁴க்த்ருத்வேதி ।

போ⁴க்த்ருத்வாதீ³நாம் பே⁴த³பரத்வேந ஶங்க்யமாநாநாம் ஸமாத⁴யே இத்யர்த²:।

போ⁴க்த்ருத்வம் விப⁴ஜதே –

பதீதி ।

ஆத்மநஸ்து காமாய பதி: ப்ரியோ ப⁴வதி, ஆத்மநஸ்து காமாய ஜாயா ப்ரியேத்யாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²:।

ஜ்ஞாத்ருதாமாஹ –

நாபீதி ।

விஜ்ஞாதாரமரே கேந விஜாநீயாதி³தி ஶ்ருதமித்யர்த²:।

ஜீவரூபேண ப்³ரஹ்மண உத்தா²நமுத்பத்திமாஹ –

ஸாக்ஷாச்சேதி ।

போ⁴க்த்ருத்வாதே³ரர்தா²பத்த்யா ஜீவதீ⁴:, இஹ து ப்³ரஹ்மண உத்பத்த்யா முக²த ஏவேதி ஸாக்ஷாத்³க்³ரஹணம்। பா⁴ஷ்யே போ⁴க்த்ரர்த²த்வாத்³போ⁴க்³யஜாதஸ்ய ஜீவஜ்ஞாநாத் ஸர்வஜ்ஞாநோபசார இதி ஜீவபக்ஷஸ்யோபப்³ரும்ஹணாபா⁴ஸோ து³ந்து³ப்⁴யாதி³பி⁴: ஸர்வஜ்ஞாநோபபாத³நாது³பசாரா(அ)யோகா³தி³த்யர்த²:।

ஸித்³தா⁴ந்தபா⁴ஷ்யம் க³தார்த²த்வவர்ணநச்ச²லேந விவ்ருதமித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்த்விதி ।

லிங்க³த்ரயஸமாதி⁴ம் ஶ்லோகோக்தம் த³ர்ஶயதி –

ததே³வமித்யாதி³நா ।

பூர்வபக்ஷமாஹ –

ஆசார்யதே³ஶீயேதி ।

ப்ரதிஜ்ஞேதி ।

தத்³ரூபேண வஹ்நிரூபேண நிரூபணம் யேஷாம் தே ததா²। அத்யந்தமபே⁴தே³ ப்³ரஹ்மவத்பரஸ்பரமவ்யாவ்ருத்திப்ரஸங்கா³த் ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தஜீவாபா⁴வே ச தஸ்யைவோபதே³ஶ: ஸ்யாத் தஸ்ய சாயுக்தத்வாதி³த்யர்த²:। பரமாத்மநி த³ர்ஶயிதவ்யே யோ விஜ்ஞாநாத்மநோபக்ரம: ஸ தயோரபே⁴த³மாதா³ய।

ஸ சாபே⁴த³: ப்ரதிஜ்ஞாஸித்³த⁴யே இதி யோஜநா॥20॥ ஆஶ்மரத்²யமதாத்³பி⁴நத்தி –

ஜீவோ ஹீதி ।

உபாதி⁴ஸம்பர்கோ ஹேது: காலுஷ்யே, ந ஜீவபரபே⁴தே³। ஸர்வதே³தி அநாதி³காலே। பே⁴த³ஹேதோ: க³மகஸ்ய ஸம்ஸாரித்வாதே³ரீஶ்வரவிருத்³த⁴த⁴ர்மஸ்யேத்யர்த²:। வ்ருத்³த⁴வைஶேஷிகத்³ருஷ்ட்யா(அ)நாத்³யணுஶ்யாமதோதா³ஹ்ருதா। யதா² நத்³ய: ஸ்யாந்த³மாநா: ஸமுத்³ரே(அ)ஸ்தம் க³ச்ச²ந்தி நாமரூபே விஹாயேத்யுதா³ஹர்தவ்யம்। தத்³தி⁴ ததா² வித்³வாநித்யஸ்ய பூர்வார்த⁴ம்।

அர்த²ஸாம்யாத்து யதா² ஸோம்யேமா நத்³ய: ஸ்யந்த³மாநா: ஸமுத்³ரம் ப்ராப்யாஸ்தம் க³ச்ச²ந்தீத்யுதா³ஹரத்॥21॥ அநேந ஜீவேநாத்மநேதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் கார்யகாரணபா⁴வேந பே⁴தா³பே⁴த³பரமிதி ஶங்கிதே பரிஹரதி –

ந ச தேஜ இதி ।

ஆஶ்மரத்²யமதே கார்யகரணபா⁴வஸ்ய வாஸ்தவத்வேநாந்யூநத்வாத்கியாநபீதி பா⁴ஷ்யநிர்தே³ஶாயோக³மாஶங்க்யாஹ –

ஆத்யந்திகே இதி ।

அபே⁴தே³ ஆத்யந்திகே ஸதி வித்³யமாந இதி ச்சே²த³:। ஆஸ்தி²தே கத²ம்சித³பே⁴தே³(அ)பீஷத்³பே⁴த³ ஆபததீதி ஸ கார்யகாரணபா⁴வநிர்வாஹக இதி லக்ஷணயா ததோ²க்த இத்யர்த²:। நநூச்சே²தா³பி⁴தா⁴நமேததி³தி ஶேஷம் பா⁴ஷ்யம் ந ஸம்ஜ்ஞாமாத்ரம் வ்யாஸேதீ⁴த்யாதி³க்³ரந்தே²ந வ்யாக்²யாதார்த²மித்யர்த²:।

பா⁴ஷ்யே - விஜ்ஞாதாரமிதி கர்த்ருநிர்தே³ஶலிங்க³ம் காஶக்ருத்ஸ்நமதேநைவ பரிஹரணீயமித்யேவகாரஸ்யாபி⁴ப்ராயமாஹ –

காஶக்ருத்ஸ்நீயேநைவேதி ।

ஶக்யநிராகரணத்வமேவ த³ர்ஶயதி –

ஐகாந்திகே ஹீதி ।

‘‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத் கேந கம் பஶ்யே’’ தி³த்யாத்மநோ(அ)ந்யகர்மகரணே நிஷித்³தே⁴ தத ஆத்மநம் ஜாநாத்விதி ஶங்காயாம் ஸ்வப்ரகாஶம் விஜ்ஞாதாரம் கேந விஜாநீயாதி³தி தத்கர்மத்வம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம்। ஏதாநி பே⁴த³பக்ஷே பே⁴தா³பே⁴த³பக்ஷே ச நிஷேத்³து⁴ம் ந ஶக்யாநி ப்ரமாணாதே³: ஸத்த்வாதி³த்யர்த²:। அத்யந்தபி⁴ந்நஸ்ய தத்கேநேதி ப்ரதிஷேதோ⁴ விஜ்ஞாதாரமிதி வ்யாவ்ருத்தத்வேந ஜீவக்³ரஹணா(அ)நிஷேத⁴ இதி கேநசித³யுக்தமுக்தம், ஆத்மைவாபூ⁴தி³தி பே⁴தா³பே⁴த³ப்ரதிஷேதா⁴த் யத்ர ஹி த்³வைதமிவேதி இவகாரேண த்³வைதவைதத்²யோபக்ரமாச்ச। ஶ்ருத்யநுஸாரிகாஶக்ருத்ஸ்நமதாத³த்யந்தாத்³வைதஸித்³தௌ⁴ ஜீவஸ்ய யத் ஜ்ஞாத்ருத்வமவித்³யாவஸ்தா²யாம் பூ⁴தம் ததா³லோசநேந தந்நிர்தே³ஶ இத்யர்தா²த்ஸ்தி²தம்।

இதா³நீம் பௌருஷேயீம் காஶக்ருத்ஸ்நத்³ருஷ்டிமநபேக்ஷ்ய ஶ்ருதித ஏவ நிர்தா⁴ர்யதே இத்யாஹ –

ந கேவலமிதி ।

யதி³ ஶ்ருதிவித்காஶக்ருத்ஸ்ந இதி தந்மதமாத்³ருதம், ஹந்த கிம் ந ஶ்ருதிவித³ இதரே ஆசார்யா:? இதி ஶங்கதே –

கஸ்மாத்புநரிதி ।

பும்கௌ³ரவேண ஶ்ருத்யநுமாநாத்³வரம் ப்ரத்யக்ஷஶ்ருதித்³ருஷ்டம் மதம் க்³ருஹீதமிதி பரிஹாரார்த²:। த³ர்ஶிதம் து புரஸ்தாத்³ । யத்ர ஹீத்யாதி³ஶ்ருதிமத்த்வமித்யர்த²:।

உக்தஶ்ருத்யுதா³ஹரணபா⁴ஷ்யஸ்ய பௌநருக்த்யமாஶங்க்ய ப³ஹுவாக்யப்ரத³ர்ஶகத்வேந பரிஹரதி –

ஶ்ருதிப்ரப³ந்தே⁴தி ।

ஸ்ம்ருதிமத்த்வம் ச ஸ்ம்ருத்யுபந்யாஸேநேதி ஶேஷ:। பா⁴ஷ்யக³த உபஸம்ஹார உபக்ரமே யஸ்ய தச்சு²திமத்த்வம் ததோ²க்தம்। உபஸம்ஹாரோக்திஸ்தத்³த்³வாராப்யஜாமித்வாய। அதஶ்சேத்யாத்³யப்⁴யுபக³ந்தவ்ய இத்யந்தம் பா⁴ஷ்யமுபஸம்ஹாரார்த²ம், தத: பரம் ஶ்ருதிப்ரப³ந்தோ⁴பந்யஸாய। ஆதஶ்சேதி பாடே² ப³ஹுப்ரமாணத்³ருஷ்டிரவஶ்யதயா ஸூசிதா।

பா⁴ஷ்யகாரேண ஸ வா ஏஷ இதி ஶ்ருதிமுதா³ஹ்ருத்ய ஸர்வவிக்ரியாப்ரதிஷேதா⁴தி³தி தாத்பர்யமபா⁴ணி தத்³விஶத³யதி –

ஜநநேதி ।

ஶ்ருதாவமர இத்யபக்ஷயப்ரதிஷேத⁴:।

பா⁴ஷ்யஸ்த²ஶ்ருதீநாமநந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஹ –

பரிணாமேதி ।

அந்யதா² நிரபவாத³விஜ்ஞாநாநுபபத்தேரிதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாகரோதி –

அபி சேதி ।

பே⁴தா³பே⁴தா³வவிருத்³தா⁴வுத விருத்³தௌ⁴, நாத்³ய இத்யாஹ –

விரோதா⁴தி³தி ।

அவிரோத⁴ஶ்சேத்³பே⁴தே³(அ)ப்யத்யந்தாபே⁴தா³விரோதா⁴ந்ந பே⁴தா³பே⁴தா³வகாஶ இதி பா⁴வ:।

த்³விதீயே விஷமப³லௌ, ஸமப³லௌ வா; ஆத்³யமநூத்³ய ப்ரத்யாஹ –

நாத்மநீதி ।

பா⁴ஷ்யே - நிரபவாத³த்வமபா³த்⁴யத்வம்।

த்³விதீயமநுபா⁴ஷ்ய தூ³ஷயந் ஸுநிஶ்சிதார்த²த்வாநுபபத்தேஶ்சேதி பா⁴ஷ்யபா⁴வமாஹ –

அத² த்விதி ।

ஸமப³லபோ³தி⁴தவிபர்யயே விஷயே ஸம்ஶய: ஸத்ப்ரதிபக்ஷாநுமாநவதி³த்யர்த²:। பே⁴தா³பே⁴த³வ்யவஸ்தா² சேத்³தி⁴ம்ஸாவிதி⁴நிஷேத⁴வத்। கார்யகாரணயோஸ்தர்ஹி நைகத்ர ஸ்தோ பி⁴தா³பி⁴தே³॥ யதா²க்³நீஷோமீயஹிம்ஸாயாம் விதி⁴:, வ்ருதா²ஹிம்ஸாயாம் நிஷேத⁴:, நைகத்ரைவ; ஏவம் காரணமேகம் கார்யாணி நாநேதி பே⁴த³வாத³ ஏவ ஸ்யாத்। ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் யத்³தே⁴மகுண்ட³லக³ம் ந தத்।

பே⁴தா³பே⁴தா³வகா³ஹீதி ப்ராக்³வாசஸ்பதிநேரிதம்॥ பா⁴ஷ்யஸ்த²ஶ்ருத்யா பே⁴தா³பே⁴தௌ³ நிரஸ்தாவித்யாஹ –

ஏகத்வமிதி ।

ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞேதி பா⁴ஷ்யே ஸ்தி²திர்நிஸ்ஸம்ஶயதா।

லோகப்ரஸித்³த்⁴யா ஜீவேஶ்வரபே⁴த³மாஹ –

கத²ம் தர்ஹீதி ।

அநுமாநாத³ப்யாஹ –

கத²ம் சேதி ।

யத்³விருத்³த⁴ர்மவத்தயா த³ஹநதுஹிநவத்தயா ச ஜீவேஶாவித்யர்த²:।

ஸ்வாபா⁴விகம் விருத்³த⁴த⁴ர்மவத்த்வமஸித்³த⁴மௌபாதி⁴கம் து பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³யோரநேகாந்தமிதி ஶங்கித்வா பரிஹரதி பே⁴த³வாதீ³ –

அவித்³யேத்யாதி³நா ।

பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴: ஶ்ரௌதாபே⁴த³ஸித்³தௌ⁴ ம்ருஷா பே⁴த³ இதி ப்ரதிபாதி³தம் தத³யுக்தம்।

பே⁴தா³பே⁴த³ஸம்ப⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ந தாவத்³பே⁴தா³பே⁴தா³விதி ।

அவித்³யாஶ்ரயம் த்வவித்³யோபதா⁴நம் சேத்யாதி³நா வக்ஷ்யாம இதி தாவச்ச²ப்³த³:।

மா பூ⁴தாமேகத்ர பே⁴தா³பே⁴தௌ³, பே⁴த³ ஏவாஸ்து, நேத்யாஹ –

த்³வைதேதி ।

லோகப்ரஸித்³தி⁴ம் அந்யதா²ஸித்³த⁴யத்யநுமாநம் வா(அ)நேகாந்தயதி –

தத்ர யதே²த்யாதி³நா ।

பரஸ்மிந்நுச்யதே ப்ராசீநைராசார்யைரவித்³யா ப்³ரஹ்மணீதி வத³த்³பி⁴ரித்யர்த²:। அநாதி³த்வமாத்ரே பீ³ஜாங்குரத்³ருஷ்டாந்தோ ந து ஜீவாவித்³யாவ்யக்திபே⁴தே³। உத்பத்தௌ ஹீதரேதாஶ்ரயதோ³ஷ: அநாத்³யோர்ஜீவாவித்³யயோஶ்ச நோத்பத்தி:। இதரேதராதீ⁴நத்வம் து ஸ்யாத்। தச்ச த்³ருஷ்டமவித்³யாதத்ஸம்ப³ந்த⁴யோர்வாச்யவாசகத்வாதீ³நாம் சேத்யர்த²:। யத³த்ராஹ கேஶவ: - யத்³யுபாதி⁴விஶிஷ்டஸ்ய ஸம்ஸாரோ நாஶிதாத்மந:। தல்லக்ஷிதஸ்ய சேத்³ ப்³ரஹ்ம முக்த்வா தத்³ரூபமுச்யதாம்॥ இதி। தந்ந; யதோ ந விஶேஷணம் அவித்³யா, நாப்யுபலக்ஷணம், கிம் தூபாதி⁴:। க: புநரேஷாம் பே⁴த³:? உச்யதே। கார்யாந்வயித்வேந விபே⁴த³கம் ஹி விஶேஷணம் நைல்யமிவோத்பலஸ்ய। அநந்வயித்வேந து பே⁴த³காநாம் உபாதி⁴தா உபலக்ஷணதா ச ஸித்³தா⁴। தத்ர ச - யாவத்கார்யமவஸ்தா²ய பே⁴த³ஹேதோருபாதி⁴தா। காதா³சித்கதயா பே⁴த³தீ⁴ஹேதுருபலக்ஷணம்॥ நீலோத்பலமாநயேத்யத்ர ஹி நைல்யம் வ்யாவ்ருத்திப்ரயுக்தாநயநகார்யாந்வயி ஸது³த்பலம் ரக்தாத்³வ்யாவர்தயதி। அலக்தககாகௌ து ஸ்பு²டிகக்³ருஹகார்யயோர்நாந்வீயேதே। அலக்தகம் து யாவத்³ரக்தஸ்ப²டிகாநயநமநுவர்ததே। காகஸ்து ந சைத்ரக்³ருஹக³மநம் யாவத³நுவர்ததே। ததி³ஹா(அ)வித்³யா ந விஶேஷணமிதி ந தந்நாஶே ஜீவநாஶ:। ந சோபலக்ஷணமிதி ந ப்³ரஹ்மணி ஸம்ஸாரோ யாவத்ஸம்ஸாரம் சாநுவர்திஷ்யதே। தந்நிவ்ருத்தௌ ச ஜீவ: ஸ்வம் ப்³ரஹ்மபா⁴வமேஷ்யதி। த்வயாபி லிங்க³ரீராவச்சே²தா³ப்⁴யுபக³மாத் ஸமௌ பர்யநுயோக³பரிஹாரௌ। ந சௌபாதி⁴கஸ்ய ஸத்யத்வமித்யநந்தரமேவ வக்ஷ்யத இதி।

அத ஏவேத்யேதத்³விவ்ருணோதி –

ந க²ல்விதி ।

அவித்³யாதீ⁴நஜீவவிபா⁴க³ஸ்யாநாதி³த்வாது³த்³தே³ஶ்யாபா⁴வோ(அ)ஸித்³த⁴:। அநாதி³த்வாச்ச மாயாயா ஆரசநாபா⁴வ:। ஸம்ஸாரஸ்யாநாதி³த்வாத்ஸம்ஸாரிணம் கத²ம் குர்யாதி³த்யசோத்³யமித்யர்த²:। ந மாயாக்ருதஸம்ஸாரே ப்ரயோஜநாநுயோகோ³ க³ந்த⁴ர்வநக³ராதி³ப்⁴ரமவதி³த்யாதி³ஶப்³தா³ர்த²:।

அவித்³யோபாதி⁴வர்ணநம் நாமமாத்ரபே⁴தா³தி³தி பா⁴ஷ்யவிருத்³த⁴மித்யாஶங்க்யாஹ –

அத்ர சேதி ।

நாமேத்யவஸ்துத்வேநாவித்³யோக்திரித்யர்த²:।

யதா³ த³ர்பணாத³யோ(அ)பி முகா²தா³வவதா³தத்வாதே³ர்பா⁴நாபா⁴நே தந்வதே, ததா³ கைவாவித்³யாயா: கதே²த்யாஹ –

யதா² ஹீதி ।

அவித்³யா கு³ஹா ந கி³ரித³ரீ। ஸா சைகஸ்மிந் ஸ்வயம்ப்ரபே⁴நிரம்ஶே(அ)பி பா⁴நாபா⁴நே வர்தயத்யஸம்பா⁴வநீயாவபா⁴ஸசதுரத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யடீகயோர்பா⁴வ:।

நந்வைக்யஸித்³தா⁴வுபாதி⁴நா பா⁴நாபா⁴நஸமர்த²நம், ததே³வாஸித்³த⁴மிதி ஶங்கதே –

அஸ்து தர்ஹீதி ।

யே து நிர்ப³ந்த⁴ம் குர்வந்தீதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாநபூர்வகம் ப்ரதீகத ஆத³த்தே –

அபி த்வித்யாதி³நா இதீத்யந்தேந ।

ஆஶ்மரத்²யஸ்ய வேதா³ந்தார்த²பா³த⁴கத்வம் பா⁴ஷ்யோக்தம் ஸ்பு²டயதி –

ப்³ரஹ்மண இதி ।

பா⁴க³ஶ: பரிணாமே கார்யத்வம் ஸாவயவத்வாத்ததஶ்சாநித்யத்வம் ஸர்வாத்மநா பரிணாமே ச ஸர்வாபா⁴வாத³நித்யத்வம் ஸாக்ஷாதி³த்யர்த²:। அநேந க்ருதகமநித்யமிதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதம்। ந்யாயேநாஸங்க³திர்வ்யாகா⁴தாத்।

ஔடு³லோமேர்ந்யாயாஸங்க³திமாஹ –

ஏவமிதி ।

பி⁴ந்நயோரைக்யாயோகா³தே³கத்வஶாஸ்த்ரவிகத்த²நமஸங்க³தமித்யர்த²:। ஸம்ஸ்தா²நபே⁴தோ³ நைரந்தர்யேணாவஸ்தா²நம்।

அத² நதீ³பாத²:பரமாணவ: ஸமுத்³ராவயவிநைக்யம் யாந்தி தத்ராஹ –

ஏவம் ஸமுத்³ராத³பீதி ।

பா⁴ஸ்கரஸ்ய மதமநூத்³ய தூ³ஷயதி –

யே த்வித்யாதி³நா ।

ஸாவயவத்வமவயவாரப்³த⁴த்வம் ஸாம்ஶத்வம் பா⁴க³வத்த்வமாத்ரமிதி பரோ மேநே। ஶப்³த³ஶ்ரவணயோக்³யமித்யாஜ்ஞாநத³ஶாயாம் கார்யகரத்வாத் ஸத்யத்வமித்யுக்தம்।

தி³கா³ரப்⁴யம் ஶ்ரோத்ரமிதி மதே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

வாயோரிதி ।

நேம்யாகாரகர்ணவலயதத்ஸம்யோக³யோ: ப்ராப்தயோராகாஶாம்ஶநிர்தே³ஶாத³ந்யதா² சாநிர்தே³ஶாத் கல்பிதநபோ⁴(அ)வச்சே²தா³நப்⁴யுபக³மாச்ச கர்ணஸ்தத்ஸம்யோகோ³ வா ஆகாஶாஶம் இத்யுக்தம் ஸ்யாதி³த்யர்த²:। கிம் வ்யாபீ ஸம்யோகோ³ ந வா।

ஆத்³யமநுபலம்பா⁴ந்நிரஸ்ய த்³விதீயம் நிரஸ்யதி –

ந ஹீதி ।

வ்யாப்திபக்ஷமாதா³யா (அ)நுபலம்ப⁴ஸ்ய அந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ –

வ்யாப்யைவேதி ।

கர்ணஸ்ய பரிச்சே²தா³த்க்வாசித்கப்ரதே²த்யர்த²:।

பரிஹ்ருதே(அ)பி ஸர்வத்ர ப்ரத²நப்ரஸங்கே³ தத்கார்யஸ்ய ஸர்வத்ராபத்திமாஹ –

ந நாமேதி ।

அஜ்ஞாதஸ்ய தஸ்ய ஶப்³த³தீ⁴ஹேதுத்வாதி³த்யர்த²:।

இதா³நீமம்ஶமாத்ரே ஸாதா⁴ரணம் தூ³ஷணமாஹ –

ந சேதி ।

பி⁴ந்நயோ: நாஶாம்ஶித்வமஶ்வமஹிஷவந்நாபி⁴ந்நஸ்யைகைவந்நாபி பி⁴ந்நாபி⁴ந்நயோஸ்தத்³விரோத⁴ஸ்ய ஸமந்வயஸூத்ரே (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.4) உக்தத்வாதி³த்யர்த²:।

நர்போ⁴ஶஸ்யாவித்³யாகல்பிதத்வமாக்ஷிப்ய ஸமாத⁴த்தே –

ந ச கால்பநிக இதி ।

யத்கால்பநிகம் ந தத³ஜ்ஞாதத³ஶாயாமஸ்தி ரஜ்ஜுபு⁴ஜங்க³வச்ச்²ரோத்ரலக்ஷணாம்ஶோ யதி³ கால்பநிகத்வேந ஜ்ஞாநமாத்ரப்ராப்தஜீவிக: ப்ரதீதஸத்தாகஸ்தர்ஹி கத²மஜ்ஞாயமாநே(அ)ஸ்தி।

இஷ்டப்ரஸங்க³த்தாமாஶங்க்யாஹ –

அஸம்ஶ்சேதி ।

அஜ்ஞாதத்வேந ஹி ஶ்ரோத்ரம் ஶப்³த³தீ⁴ஹேதுஸ்தத³ஜ்ஞாதத³ஶாயாம் யத்³யஸத்ஸ்யாத்தத: ஶப்³த³தீ⁴ர்ந ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

அஜ்ஞாதத்வம் ததா³நீமஸித்³த⁴மித்யாபாத³காஸித்³தி⁴மாஹ –

அஜ்ஞாதத்வேதி ।

குதோ(அ)ஸித்³தி⁴ரத ஆஹ –

கார்யேதி ।

நிகூ³டோ⁴(அ)த்ராபி⁴ஸந்தி⁴ஸ்தமஜாநந் ஶங்கதே –

கார்யோத்பாதா³தி³தி ।

ஶப்³தோ³பலப்³தி⁴கார்யலிங்க³காநுமாநாத்³யா ஶ்ரோத்ரஸ்யாபி⁴வ்யக்தி: ஸா கார்யாத்பராசீதி ப்ராக் கார்யாத³ஸச்ச்²ரோத்ரம் ஸ்யாத்தத்³ப³லாத்து தத்ஸத்த்வே சக்ரகம் ஸதி ஶ்ரோத்ரே தத்கார்யம் தஸ்மிந்ஸந்தி ஶ்ரோத்ராநுமாநம் ததஶ்ச ஶ்ரோத்ரஸத்த்வமிதி ததா² ச நியதப்ராக்ஸத்த்வாத்மககாரணத்வமஸ்ய ந ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

நிகூ³டா⁴பி⁴ஸந்தி⁴ம் ப்ரகடயதி –

ந பூர்வேதி ।

பூர்வபூர்வகார்யலிங்க³காநுமித்யுபாதி⁴கஸத்த்வவத: ஶ்ரோத்ராதி³தா³நீந்தநகார்யோத³ய இத்யுக்தம்; அஜாநதாமபி ஶ்ரோத்ரம் ஶப்³தோ³பலம்பா⁴தி³தி சேத்தத்ராஹ –

அஸத்யபீதி ।

யதா² கல்பிதப்ரதீதி: ஸத்த்வாபாதி⁴ஸ்ததா² தத்ஸம்ஸ்காரோ(அ)பீத்யர்த²:। ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - அபா⁴ஸமாநம் கார்யகரம் ஶ்ரோத்ரமிதி ந வாஸ்தவம் ஸத்த்வம் கல்ப்யம்; ப்⁴ரமஸம்ஸ்காரோபாதி⁴கஸத்வஸம்ப⁴வாதி³தி।

அத² ஸம்ஸ்கார: குத:? ப்ராக்தநாநுமிதேரிதி சேத் தர்ஹி அநவஸ்தே²தி ஶங்காம் பரிஹரதி –

அநாதி³த்வாச்சேதி ।

அத² நைகைகஸ்யாநாதி³த்வம் ந ச ப்ரவாஹோ நாம வஸ்த்வத ஆஹ –

அஸ்து வேதி ।

நோபபத்³யதே(அ)ர்த²: பரமார்த²த்வம் யஸ்யாஸ்தஸ்யா பா⁴வஸ்தத்த்வம்। கர்ணநேமிமண்ட³லோபாத்⁴யதீ⁴நம் ஸத்த்வம் ஶ்ரோத்ரஸ்யேதி நாஜ்ஞாதஸத்த்வவிரோதோ⁴ நிருபாதி⁴கப்⁴ரமேஷு ப்ரதீதிகஸத்தா இதி வா பரிஹார:। கிம் ச - ஆரப்⁴யம் ஶ்ரோத்ரமஸ்மாகம் நப⁴ஸா தி³க்³பி⁴ரேவ வா। வாயோ: ஸாம்ஶத்வத: ப்ராணோ பா⁴க³: ஸத்யஶ்ச ஸம்ப⁴வேத்॥ ரூபாணி ஶரீராணி விசித்ய நிர்மாய தேஷாம் நாமாநி க்ருத்வா தேஷு ப்ரவிஶ்யாபி⁴வத³ந் ய ஆஸ்தே ஏதம் மஹாந்தம் புருஷமஹம் வேதே³த்யர்த²:॥22॥

இதி ஷஷ்ட²ம் வாக்யாந்வயாதி⁴கரணம்॥

ப்ரக்ருத்யதி⁴கரணவிஷயா:

ப்ரக்ருதிஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴த்॥23॥ மத்⁴யே பாத³ம் வ்ருத்தகீர்தநஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

வ்யவஹிதஸம்ப³ந்தா⁴பௌநருக்தயே ப²லே இத்யர்த²:।

ஜந்மாதி³ஸூத்ர (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.2) ஸங்க³த்யபி⁴தி⁴த்ஸாயாம் ப்ரத²மஸூத்ரார்தா²நுவாதே³ந யதா²ப்⁴யுத³யஹேதுத்வாதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யோக்தேந கிம் ப்ரயோஜநமத ஆஹ –

அத்ர சேதி ।

ப்³ரஹ்மலக்ஷணஸ்ய காரணத்வஸ்ய விசாரப்ரதிஜ்ஞயா ஸங்க³திமுக்த்வா தேநாஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய காரணவிஶேஷவிசாரபரஸ்ய ஸங்க³திருக்தா। ஆகஸ்மிகே ஹி லக்ஷணே தத்³விஶேஷசிந்தாப்யாகஸ்மிகீ ஸ்யாதி³த்யர்த²:। அத ஏவாத்⁴யாயஸங்க³திஶ்ச। ப்³ரஹ்மகாரணத்வாப்⁴யுபக³மேந விஶேஷவிப்ரதிபத்திநிராஸஸாம்யாத்பாத³ஸங்க³தி:।

அவஶேஷமாஹேத்யுக்தே தமவஶிஷ்யமாணமர்த²மாஹ –

ஏதது³க்தமிதி ।

காரணத்வமாத்ரம் லக்ஷணமுக்த்வா யதி³ ப்³ரஹ்ம நிமித்தமேவேதி பக்ஷ ஆஶ்ரீயேத, ததா³ ஜக³து³பாதா³நமப்⁴யுபேயம் ந வா।

ஆத்³யம் நிரஸ்ய த்³விதீயம் நிரஸ்யதி –

அஸம்ப⁴வாத்³வேதி ।

பா⁴வகார்யஸ்ய க³க³நாதே³ரவஶ்யாஶ்ரயணீயே உபாதா³நே தத³தி⁴ஷ்டா²த்ருத்வேந நிமித்தத்வம் வக்தவ்யம் தத³நப்⁴யுபக³மே தந்ந ஸ்யாதி³த்யர்த²:। உப⁴யகாரணத்வபக்ஷே ப்ரதா⁴நாநந்யுபக³மாந்நாதிவ்யாப்தி:। அத்³வைதா(அ)வ்யாஸேத⁴கத்வாச்ச ஏவம்வித⁴காரணத்வஸ்ய ந லக்ஷ்யாவ்யாப்திர்நாஸம்ப⁴வ இத்யர்த²:। ஏதத³தி⁴கரணஸித்³த⁴வத்காரேண ச ஜந்மாதி³ஸூத்ரே உப⁴யகாரணத்வவ்யவஹார:। யத்³யபி தத³நந்தரமித³மாரப்³த⁴வ்யம்; ததா²பி நிர்ணீததாத்பர்யைர்வேதா³ந்தை: நிமித்தத்வமாத்ரஸாத⁴காநுமாநஸ்ய காலாதீதத்வம் முவசமிதி ஸமந்வயாவஸாநே லிலிகே²।

அப்ரத³ர்ஶிதே து விஷயே ஸமந்வயோ து³ஷ்ப்ரதிபாத³ இதி காரணதாமாத்ரம் தத்ரோக்தம்। ஈக்ஷத்ருத்வஶ்ருதேரேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநாச்ச ப்³ரஹ்ம நிமித்தமேவோதோபாதா³நமபீதி ஸம்ஶயே பூர்வத்ர ப்ரதிஜ்ஞாம் முக்²யாமாஶ்ரித்ய ஜீவபரத்வம் வாக்யஸ்ய நிரஸ்தம், இஹ து நிமித்தோபாதா³நபே⁴தா³த்³கௌ³ணீ ஸேதி ஸங்க³திமபி⁴ஸந்தா⁴ய பூர்வபக்ஷமாஹ –

ஈக்ஷேதி ।

ப்³ரஹ்ம ந த்³ரவ்யப்ரக்ருதி: ஈக்ஷித்ருத்வாத், கர்த்ருத்வாத் ஸ்வதந்த்ரத்வாதி³தி யாவத்। ப்ரபு⁴த்வாச்ச ராஜவத்। ஸுகா²த்³யுபாதே³ந ராஜ்ஞி ஸாத்⁴யவைகல்யவ்யாவ்ருத்தயே ப்ரதிஜ்ஞாயாம் த்³ரவ்யபத³ம்।

ப்³ரஹ்ம ந ப்ருதி²வீப்ரக்ருதி: நிர்க³ந்த⁴த்வாத் அபா⁴வவதி³த்யப்ரயோகா³ந்மத்வா(அ)(அ)ஹ –

அஸரூபதேதி ।

ஏதேஷாமநுமாநாநாமாஶங்க்யாதீதகாலதாம் விஷயவ்யவஸ்த²யா பரிஹரதி –

ஆக³மஸ்யேதி ।

ஆக³மே ஹி யத இதி பஞ்சமீ ந ப்ரக்ருதாவபி து ஹேதுத்வமாத்ரே ‘ஹேதுமநுஷ்யேப்⁴யோ(அ)ந்யதரஸ்யாம் ரூப்ய’ இதி ஹேதோர்மநுஷ்யாச்ச ரூப்யாப்ரத்யயவிதௌ⁴ ‘தத ஆக³த’ இதி ப்ரக்ருதஸ்ய பஞ்சம்யர்த²ஸ்ய ஹேதோரிதி விஶேஷணேந ஹேதாவபி பஞ்சமீஜ்ஞாபநாத்। அதோ ந விரோத⁴ இத்யர்த²:।

நநு நிமித்தோபாதா³நபே⁴தே³ கத²ம் ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தயோஜநா தத்ராஹ –

ஏகேதி ।

இத்யாதி³நா யத்ப்ரதிஜ்ஞாதமித்யந்வய:।

நநு ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தௌ ப்ராதா⁴ந்யபரௌ, நேத்யாஹ –

ந முக்²யே இதி।

நந்வநுமாநவாதா⁴த்³கௌ³ணதா(அ)த ஆஹ -

ந சேதி ।

அஸ்த்வாக³மோ நிமித்தத்வபரஸ்தத்ராஹ –

ஸர்வே ஹீதி ।

கத²மைகாந்திகா(அ)த்³வைதபரத்வம் ப்ரக்ருதிவிகாராபி⁴தா⁴யிவேதா³ந்தாநாமத ஆஹ –

த்³வைதேதி ।

கார்யஸ்ய விவர்தத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நந்யதிரேணாபா⁴வே வேதா³ந்தாநாம் தாத்பர்யமித்யர்த²:।

யதி³ தஜ்ஜ்ஞாநாத்ஸர்வகார்யஜ்ஞாநார்த²ம் ப்³ரஹ்மோபாதா³நம், அஸ்து தர்ஹி ததோ(அ)ந்யந்நிமித்தமத ஆஹ –

ந சேதி ।

ந கேவலமநுமாநஸ்ய ப்ரதிஜ்ஞாதி³லிங்கை³ர்பா³தோ⁴(அ)பி து ஶ்ருத்யா(அ)பீத்யாஹ –

யத இதீதி ।

யத்து ஜ்ஞாபகாத்³தே⁴தௌ பஞ்சமீதி, தத்ராஹ –

ந காரணமாத்ர இதி ।

ஜ்ஞாபநேந வித்⁴யுந்நயநாத்³வரமிஹ ப்ரத்யக்ஷவிதி⁴ப்ராப்தப்ரக்ருதித்வோபாதா³நமிதி பா⁴வ:। அபி ச கு³ணவசநேஷு ஹேதுபஞ்சமீ த்³ருஶ்யதே ஜாட்³யாத்³வத்³த⁴ இத்யாதி³ஷு। ந ச ப்³ரஹ்ம கு³ணோ(அ)நாஶ்ரிதத்வாத்³, யேந ‘யத’ இத்யஸ்ய கு³ணவசநதா ஸ்யாதி³தி ஜநிகர்துர்ஜாயமாநஸ்ய ப்ரக்ருதிரபாதா³நஸம்ஜ்ஞா ப⁴வதி ததோ(அ)பாதா³நே பஞ்சமீதி ஸூத்ரேண ப்ரக்ருதௌ ஸ்மர்யத இத்யர்த²:।

பா⁴ஷ்யஸ்த²ஶ்ருதிம் வ்யாசஷ்டே -

து³ந்து³மீதி॥23॥

ஸௌத்ர்யபி⁴த்⁴யா (அ)நாக³தவஸ்துநீச்சா², தஸ்யா வ்யாக்²யா –

ஸம்கல்ப இதி ।

ஏதயா(அ)பி⁴ஷ்யயா த்வாத யம் த³ர்ஶிதம் தேந ச நிமித்தத்வம் ஶ்ருதௌ த³ர்ஶிதமித்யர்த²:।

ப³ஹு ஸ்யாமித்யாபி⁴த்⁴யாயா ஈஶ்வரவிஷயத்வேந கார்யகாரணா(அ) பே⁴த³ஸூசநாது³பாதா³நத்வமுக்தமித்யர்த²:॥24॥ ஸாக்ஷாச்சேதி ஸூத்ரோதா³ஹ்ருதஶ்ருதாவாகாஶஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மவசந இத்யாஹ –

ப்³ரஹ்மண இதி ।

வ்யாசஷ்டே இதி ।

உபாதா³நாந்தரேத்யாதி³நேதி ஶேஷ:।

ஆகாஶாதே³வேதி ।

ஶ்ரௌதாவதா⁴ரணோக்தோபாதா³நாந்தராபா⁴வம் ஸாக்ஷாதி³தி ஸூத்ரபதே³ந த³ர்ஶயதி இத்யேவம் வ்யவஹிதாந்வயேந பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி –

ஆகாஶாதே³வேதி ॥25॥

பா⁴ஷ்யே ப்ரக்ருதிக்³ரஹணமுபலக்ஷணார்த²மித்யர்த²:।

நிமித்தோபாதா³நத்வேஹேதுபரம் யத்காரணமித்யாதி³பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –

கர்மத்வேநேதி ।

பூர்வஸித்³த⁴ஸ்யேதி ।

பே⁴தே³நாநிர்வசநாதி³பி⁴ந்ந இவேதி யோஜநா। ஸாமாந்யேந த்³ரவ்யத்வாதி³நா விஶேஷேண ப்ருதி²வீத்வாதி³நா நிர்வாச்யமிதி நிருக்தபத³வ்யாக்²யா।

த்³வே வா வ ப்³ரஹ்மணோ ரூபே இதி மூர்தாமூர்தம் ப்³ரஹ்மாபே⁴தே³ந ஶ்ருதம் தத்கத²ம் ஸ்யாத்³யதி³ ப்³ரஹ்மோபாதா³நம் ந ஸ்யாதி³தி வ்யதிரேகம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்யாந்வயமாஹ –

யதீ³தி ।

தர்ஹ்யேவம்ரூபம் ஸ்யாதி³தி ஶேஷ:॥26॥

விஶேஷ்யேதி ।

ஸாத்⁴யம் ப்ரதி விஶேஷ்யஸ்ய ஹேதும் ப்ரத்யாஶ்ரயஸ்ய ச க்³ராஹகதயோபஜீவ்யாக³மவிரோதா⁴தி³த்யர்த²:।

பா⁴ஸ்கரஸ்த்விஹ ப³ப்⁴ராம யோநிரிதி பரிணாமாதி³தி ச ஸூத்ரநிர்தே³ஶாச்சா²ந்தோ³க்³யவாக்யகாரேண ப்³ரஹ்மநந்தி³நா பரிணாமஸ்து ஸ்யாதி³த்யபி⁴தா⁴நாச்ச பரிணாமவாதோ³ வ்ருத்³த⁴ஸம்மத இதி, தம் ப்ரதிபோ³த⁴யதி –

யம் சேதி ।

ப்³ரஹ்மநந்தி³நா ஹி நாஸதோ(அ)நிஷ்பாத்³யத்வாத்ப்ரவ்ருத்த்யாநர்த²க்யம் து ஸத்த்வாவிஶேஷாதி³தி ஸத³ஸத்பக்ஷப்ரதிக்ஷேபேண பூர்வபக்ஷமாத³ர்ஶ்ய ந ஸம்வ்யவஹாரமாத்ரத்வாதி³தி அநிர்வசநீயதா ஸித்³தா⁴ந்திதா அத: பரிணாமஸ்த்விதி மித்²யாபரிணாமாபி⁴ப்ராயம், ஸூத்ரம் த்வேதத³பி⁴ப்ராயமேவேத்யர்த²:।

உதா³ஹரிஷ்யமாணஶ்ருதிஸம்மதாம் யுக்திமாஹ –

ந க²ல்விதி ।

பரிணாம: ஸர்வாத்மநா ஏகதே³ஶேந வா। நாத்³ய: ஸர்வாத்மநா ப்ராக்தநரூபத்யாகா³த³நித்யத்வாபத்தௌ ஶ்ரௌதநித்யவிரோதா⁴த்। ந த்³விதீய:; நிஷ்கலஶ்ருத்யவக³தாநம்ஶத்வவிரோதா⁴தி³த்யர்த²:। நித்யத்வாதி³தி ஹேதுக³ர்ப⁴நிர்தே³ஶயோர்விவரணம்। ஏவம் ஸௌத்ரபரிணாமஶப்³தோ³ விவர்தபரதயா யோஜித:।

இதா³நீம் து யதா²ஶ்ருதமாஶ்ரித்ய பரிணாமத்வேந லோகஸித்³த⁴ஸ்ய யுக்தயஸஹத்வேந விவர்ததாமாஹ –

ந ச ம்ருத³ இதி ।

ம்ருத³ ஏவ ஸத்யத்வாவதா⁴ரணாத்கார்யமித்²யாத்வம் ஶ்ருதிராஹ - ஏகமேவாத்³விதீயமித்யாதௌ³ ஸாக்ஷாந்நேதி நேதீத்யாதௌ³ நிஷேதே⁴ந।

நநு ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதே: ஸப்ரபஞ்சதா(அ)ஸ்து, நேத்யாஹ –

ந ஹீதி ।

உபக்ரமாத்³யவக³ததாத்பர்யமஹாவாக்யமத்⁴யஸ்தா²வாந்தரவாக்யஸ்ய ப்ரதா⁴நாநுரோதே⁴ந மாயாமயஸ்ருஷ்டிவிஷயத்வமித்யர்த²:। அத்ர கஶ்சிதா³ஹ - ப்⁴ராந்தே ப்³ரஹ்மோபாதா³நத்வே பூர்வபக்ஷ ஏவ ஸமர்தி²த: ஸ்யாத்³, நிர்விகாரத்வஶ்ருதய: ப்ராக் ஸ்ருஷ்டேரவிகாரிதாமாஹு: - இதி। தந்ந; வாக்யாபா⁴ஸோத்த²ப்⁴ரமமாத்ரஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மோபாதா³நத்வமிதி ஹி பூர்வபக்ஷாஶய:; ஸ்வப்நவத³ர்த²க்ரியாஸமர்த²ப்ரபஞ்சாஸ்பத³த்வம் ஸித்³தா⁴ந்தஸம்மதமிதி பே⁴தோ³பபத்தே:। ப்ரலயஶ்ருதிபி⁴ரேவ ப்ராக³விகாரித்வஸித்³தி⁴ர்ந நிர்விகாரஶ்ருதிஸ்தத்பரா, நிர்விகாரித்வம் விகாராத்யந்தாபா⁴வோ ப்³ரஹ்மத⁴ர்ம: ஸ சாநிர்வாச்யோ விகாரமநிர்வாச்யம் ந ஸஹதே ஸத்ய இவ தவ க⁴டாபா⁴வ: ஸத்யக⁴டம் ந சாத்³வைதம் வ்யாஹந்தீதி॥27॥

இதி ஸப்தமம் ப்ரக்ருத்யதி⁴கரணம்॥ 27॥

ஸர்வவ்யாக்²யாநாதி⁴கரணவிஷயா:

ஏதேந ஸர்வே வ்யாக்²யாதா வ்யாக்²யாதா:॥28॥ அஸ்வாதிதே³ஶஸ்ய ஜந்மாதி³ஸூத்ரேணாக்ஷேபஸங்க³தி: த³ர்ஶயந் அத்⁴யாயஸங்க³திமாஹ –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

ப்³ரஹ்மோரரீக்ருத்ய காரணாந்தரப்ரத்யவஸ்தா²நாத் பாத³ஸங்க³தி:। உபப்லவமாநத்வாத் பு³த்³தௌ⁴ ப்ரதிபா⁴ஸமாநத்வாத்। ஜக³த: ப்ரக்ருதிர்ப்³ரஹ்ம யதி³ ஸ்யாந்ம்ருந்நித³ர்ஶநாத்। அண்வாத³யோ(அ)பி கிம் ந ஸ்யுர்வடதா⁴நாநித³ர்ஶநாத்॥ இத்யவாந்தரஸங்க³த்யதி⁴கஶங்கே। ந்யக்³ரோத⁴ப²லமாஹரேதி பி⁴ந்தீ⁴தி கிமத்ர பஶ்யஸீதி அண்வ்ய இமா தா⁴நா இதி ஆஸாமேகாம் பி⁴ந்தீ⁴தி கிமத்ர பஶ்யஸீதி ந கிம்சந ப⁴க³வ இதி ஏதஸ்ய ஸோம்யையோ(அ)ணிம்ந ஏவம் மஹாந்ந்யாக்³ரோத⁴ஸ்திஷ்ட²தீதி ஜக³த: ப்ராக³வஸ்தா²யா த்³ருஷ்டாந்த: ஶ்ரூயதே। அத்ர ந கிம்சநேதி ஶூந்யஸ்வபா⁴வவாதா³வணிம்ந இத்யத்³ருஶ்யமாநாணுநிர்தே³ஶாத³ணுவாத³ஶ்ச பா⁴ந்தி தா³ர்ஷ்டாந்திகா இதி। ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து - ம்ருதா³த³யோ ஹி த்³ருஷ்டாந்தா: ப்ரதிஜ்ஞாமஸுருந்த⁴தே। தா⁴நாஸ்தாமுபருந்தா⁴நா ப⁴க்திமார்க³ம் ப்ரபேதி³ரே॥ இஹ க²ல்வேகவிஜ்ஞாநாத்ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநம் ப்ரதா⁴நம் நாஸதா³ரிபக்ஷேஷு கல்பதே, அதோ ந கிம்சநேத்யநபி⁴வ்யக்திரணிம்ந இதி ஸூக்ஷ்மதா சோக்தேதி।

அத்⁴யாயார்த²ம் ஸங்கலயதி –

ப்ரதிஜ்ஞேதி ।

ப்ரத²ம ஸூத்ரே விசாரப்ரதிஜ்ஞா। லக்ஷணம் த்³விதீயே। லக்ஷ்யமாணே ஸமந்வய: சதுர்தே²। ஸ ச தத்ரைவேதி ஶிஷ்டாயாம் த்ரிபாத்³யாம், நாந்யத்ரேதி சதுர்த²பாதே³। இத்யேதத்ஸர்வமத்ராத்⁴யாயே ஸாதி⁴தமித்யர்த²:। இத்யஷ்டமம் ஸர்வவ்யாக்²யாநாதி⁴கரணம்॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய-ஶ்ரீமத³நுப⁴வாநந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்ய-ப⁴க³வத³மலாநந்த³விரசிதே வேதா³ந்தகல்பதரௌ ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய சதுர்த²: பாத³: ஸமாப்த:॥

இதி கல்பதரௌ ஸமந்வயாக்²ய: ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:॥

ஸ்ம்ருத்யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸ்ம்ருத்யநவகாஶதோ³ஷப்ரஸங்க³ இதி சேந்நாந்யஸ்ம்ருத்யநவகாஶதோ³ஷப்ரஸங்கா³த்॥1॥ சேதநஜக³து³பாதா³நஸமந்வய: ஸாங்க்²யஸ்ம்ருத்யா ஸங்கோச்யதா ந வேதி ஸர்வஜ்ஞபா⁴ஷிதத்வஸாம்யேந ப³லாப³லாவிநிக³மாத்ஸம்தே³ஹே பூர்வபக்ஷமாஹ –

ந க²ல்விதி ।

விரோதே⁴ த்விதி ।

ஔது³ம்ப³ரீம் ஸ்ப்ருஷ்ட்வோத்³கா³யேதி³தி ப்ரத்யக்ஷஶ்ருதிவிருத்³தா⁴ ஸர்வாமாவேஷ்டேதேதி ஸ்ம்ருதிர்மாநம் வேதி ஸந்தே³ஹே வேதா³ர்தா²நுஷ்டா²த்ரூணாம் ஸ்ம்ருதிபி⁴ர்மூலஶ்ருத்யநுமாநாத்ப்ரத்யக்ஷாநுமிதஶ்ருத்யோஶ்ச ஸ்வபராதீ⁴தஶ்ருதிவத்ஸமப³லத்வாது³தி³தாநுதி³தாதி³வத்³விகல்பாதி³ஸம்ப⁴வாந்மாநமிதி ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்த: । ஶ்ருதிவிருத்³த⁴ஸ்ம்ருதீநாம் ப்ராமாண்யமநபேக்ஷமபேக்ஷாவர்ஜிதம் ஹேயமிதி யாவத் । யதோ(அ)ஸதி விரோதே⁴ மூலஶ்ருத்யநுமாநம் ஸ்வபராதீ⁴தஶ்ருத்யோஸ்துல்யவத்ப்ரமிதத்வாத்ஸமப³லதா । ப்ரத்யக்ஷஶ்ருதிவிருத்³தே⁴(அ)ர்தே² து ந ஶ்ருத்யநுமாநம் ; அர்தா²பஹாரேண மாநஸ்யாப்யபஹாராத் ।

அதோ மூலாபா⁴வாத³ப்ரமாணமிதி ।

பூர்வபக்ஷீ பூர்வபக்ஷோபபாத³க: । அதி⁴கரணாரம்ப⁴வாதீ³த்யர்த²: ।

ஆர்ஷப்ரத்யக்ஷமூலாபி ஸ்ம்ருதி: ஸாபேக்ஷா , வேத³ஸ்த்வபௌருஷேயத்வாத³நபேக்ஷ இத்யாஶங்க்யாஹ –

அயமஸ்யாபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

ஆஜாநஸித்³தா⁴ ஸ்வபா⁴வஸித்³தா⁴ ச ஸா(அ)நாவரணபூ⁴தார்த²மாத்ரகோ³சரா ச ।

ப்⁴ரமவத்ஸத்யாந்ருதகோ³சரத்வம் வாரயதி – 

மாத்ரேதி ।

ஏவம்பூ⁴தா தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ யா பு³த்³தி⁴ஸ்தத்பூர்வகோ வேத³ராஶிரித்யர்த²: ।

பௌருஷேயத்வேந துல்யத்வமுக்த்வா ஸ்ம்ருதேர்நிரவகாஶத்வம் ப்ராப³ல்யஹேதுமாஹ –

ந சைதா இதி ।

அநந்யபரத்வம் ஸ்பு²டதரத்வம் । ஶ்ருதிரநுஷ்டா²நபரா ।

அந்யஸ்ம்ருத்யநவகாஶமாத்ராந்ந ஸித்³தா⁴ந்தஸித்³தி⁴: ஸம்தே³ஹாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

யதா² ஹீத்யாதி³நா ।

தே³வதாதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.1.பா.3.ஸூ.24–33) யோகி³ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸமர்தி²தத்வாத்³பா⁴ஷ்யமஸ்மதா³த்³யபி⁴ப்ராயமித்யாஹ –

அர்வாகி³தி ।

கபிலாத³யோ(அ)ர்வாசீநபுருஷவிலக்ஷணா இத்யாஶங்க்யாஹ –

ந தாவத்கபிலாத³ய இதி ।

ப்ராசி ப⁴வே தத³நுஷ்டா²நவதாம் இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । தச்ச²ப்³தே³ந வேதா³ர்தோ² விவக்ஷித: ।

பூர்வோக்தமிதி ।

விப்ரதிபத்தௌ சேத்யாதி³பா⁴ஷ்யேண பூர்வோக்தம் ஸ்மாரயதீத்யர்த²: ।

ஶ்ருதிஸாமாந்யமாத்ரேணேதி ।

ஸக³ரபுத்ரப்ரதப்து:  ஸாங்க்²யப்ரணேதுஶ்ச கபில இதி ஶப்³த³ஸாம்யமாத்ரேணேத்யர்த²: ।

யதா² ந்ருத்யம் குர்வத்யபி நர்தகீ நர்தகத³ர்ஶிதக்ரமேணைவ ந்ருத்யந்தீ ந ஸ்வதந்த்ரா ,  ஏவமீஶ்வர: ப்ராசீநக்ரமமநுருத்⁴ய விரசயந்வேத³ம் ந ஸ்வதந்த்ர: , க்ரமோபக்³ருஹீதவர்ணாத்மா ச வேதோ³(அ)ர்த²ப்ரமிதிகர இதி ந வக்ரபேக்ஷமஸ்ய ப்ராமாண்யமித்யாஹ –

ஸத்யமிதி ।

ப²லிதமாஹ –

தேநேதி ।

யேநாநாதி³: கார்யகாரணபா⁴வஸ்தேந ந ப்ராக³பூ⁴தஸ்ய  ஶாஸ்த்ரஸ்ய தத³ர்த²பா⁴நபூர்விகா(அ)பி⁴நவா க்ரியா , கிம்து நியதக்ரமஸ்ய தஸ்ய ஸம்ஸ்காரரூபேணாநுவர்தமாநஸ்ய ஸ்மாரணேந வ்யதீகார இத்யர்த²: ।

நநு ந நர்தக்யாதி³வத³ஜ்ஞ ஈஶ்வரஸ்தத: ஶாஸ்த்ரக்ரியாத: ப்ராகே³வ தத³ர்த²ஜ்ஞாநவத்த்வாத்கபிலதுல்ய: கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

ஶாஸ்த்ரார்த²ஜ்ஞாநம் சேதி ।

பூர்வவர்ணாநுபூர்வீ ஹி ஶாஸ்த்ரம் । ததா² ச யதா³ தத³ர்த²: ஸ்பு²ரதி ததை³வாநுபூர்வ்யபி ஸம்ஸ்காராரூடா⁴  ஸ்பு²ரதீத்யாத³ர்ஶாத்மகஶாஸ்த்ரஸ்வரூபமாத்ரஜ்ஞாநாத்தத்கரணோபபத்தௌ ந ஶாஸ்த்ரார்த²ஜ்ஞாநஸ்ய ஹேதுதேத்யர்த²: । ஸ்வக்ருதப்ராசீநாத³ர்ஶாபேக்ஷத்வாச்ச மாணவகவைலக்ஷண்யமீஶ்வரஸ்ய । ஶாஸ்த்ரஸ்ய வக்த்ருஜ்ஞாநா(அ)ஜந்யத்வே(அ)பி நாந்தரீயகத்வேந ஶாஸ்த்ரஸ்பு²ரணே தத³ர்த²ஸ்பு²ரணாத்ஸர்வஜ்ஞேஶ்வரஸித்³தி⁴: । தத³ர்த²ஜ்ஞாநவத்தா ச ப்ரலயாந்தரிதஶ்ருதே: ஜ்ஞாத்ருத்வாத்ஸித்⁴யதீஶஸ்ய । ந ஹி மாணவகே(அ)ஸ்தி தத் । ஸதி சைவம் ஶாஸ்த்ரயோநித்வஶாஸ்த்ரவிஷயாதி⁴கவிஜ்ஞாநவத்த்வயோர்வ்யாப்தி: க்ருத்திகோத³யரோஹிண்யாஸத்திவத் தத்³பா⁴வநியதபா⁴வத்வரூபா ந து ஶாஸ்த்ரார்த²ஜ்ஞாநஶாஸ்த்ரகரணயோர்ஹேதுஹேதுமத்த்வக்ருதா ।

நநு - கு³ணவத்³வக்த்ருஜ்ஞாநஜந்யத்வாபா⁴வே கத²ம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ராமாண்யமிதி - சேத் ; ஸ்வத இத்யாஹ –

ஶாஸ்த்ரம் சேதி ।

ப்ரமாணாநாம் ப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்வதஸ்த்வாத்கபிலாதி³வசஸ்ததா² கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

கபிலாதி³வசாம்ஸி த்விதி ।

தேஷாம் கபிலாதி³வசஸாமர்தா² ஏவார்தா² யாஸாம் தாஸ்ததோ²க்தா: । தாஸாம் ஸ்ம்ருதீநாமர்தா² ஏவார்தா² யேஷாமநுப⁴வாதீ³நாம் தே  தத³ர்தா²நுப⁴வாஸ்தே பூர்வா யாஸாம் தா: ஸ்ம்ருதயஸ்ததா² । யதா²(அ)நபேக்ஷத்வேந ஶீக்⁴ரதரப்ரவ்ருத்தஶ்ருத்யா தத்³விருத்³த⁴லிங்க³ஸ்ய ஶ்ருதிகல்பநாபேக்ஷத்வேந விலம்பி³தப்ரவ்ருத்தே: பரிச்சே²த³கத்வமபஹ்ரியதே , ஏவமநபேக்ஷஶ்ருத்யா தத்³விருத்³த⁴காபிலவசஸ: ஸாபேக்ஷத்வேந விலம்பி³ந: ப்ராமாண்யமபஹ்ரியதே இத்யர்த²: ।

யாவதி³தி ।

கத²ம்சிதி³த்யர்த²:॥1॥ தௌ³ஹித்ரஸ்ய கர்ம தௌ³ஹித்ர்யம் ।

வந்த்⁴யா சேத்ஸ்மரேதி³த³ம் மே தௌ³ஹித்ரேண க்ருதமிதி ஸா ஸ்ம்ருதிரப்ரமாணம் மூலஸ்ய து³ஹிதுரபா⁴வாத் , ஏவமத்ராபி மூலபூ⁴தாநுப⁴வாபா⁴வாத் ஸ்மரணாபா⁴வ இத்யாஹ –

வந்த்⁴யாயா இவேதி ।

ந சார்ஷமிதி ।

உபஜீவ்யவேத³விரோத⁴ஸ்யோக்தத்வாதி³த்யர்த²: ॥2॥ அவ்யக்தம் ஜ்ஞாநால்லீயதே ।

அஹம் ஸர்வஸ்யேதி ।

ப்ரப⁴வத்யஸ்மாதி³தி ப்ரலீயதே(அ)ஸ்மிந்நிதி ச ப்ரப⁴வப்ரலயௌ । தஸ்மாதா³த்மநோ(அ)தி⁴ஷ்டா²து: ப்ரப⁴வந்தி ஸ மூலமுபாதா³நம் । ஶாஶ்வதிக: அநாதி³: । நித்யோத்⁴வம்ஸவர்ஜித: । ஜ்ஞாநை: பூரயதி ய: ஸ ஸர்வேஷாமாத்மா । புருஷா ஜீவா: ।  ப³ஹூநாம் தே³ஹிநாம் யோநி: ப்ருதி²வீ । விஶ்வம் பூர்ணம் । கு³ணை: ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³பி⁴ரதி⁴கம் । ஸர்வாத்மகத்வாத்³விஶ்வமூர்தா⁴தி³த்வம் ॥

இதி ப்ரத²மம் ஸ்ம்ருத்யதி⁴கரணம்॥

யோக³ப்ரத்யுக்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

ஏதேந யோக³: ப்ரத்யுக்த:॥3॥ ஏஷாம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³ஶாஸ்த்ராணாம் । யோக³ஸ்வரூபம் சித்தவ்ருத்திநிரோத⁴ஸ்தத்ஸாத⁴நம் யமாதி³ தத³வாந்தரப²லம் விபூ⁴திரணிமாதி³: ।

கிம்சிந்நிமித்தீக்ருத்யேதி ।

சித்தநிரோதோ⁴ ஹி க்வசிதா³லம்ப³நே நிவேஶாத்³ப⁴வதி । புருஷே ச ஸூக்ஷ்மே த்³ராட்³நிவேஶாஸம்ப⁴வாத்ப்ரதா⁴நாதி³ சித்தாலம்ப³நத்வேந வ்யுத்பாத்³யத இத்யர்த²: । ப்ரதிஸர்க³: ப்ரலய: । வம்ஶாநுசரிதம் தத்கர்ம ।

தத்ப்ரதிபாத³நேதி ।

தச்ச²ப்³தே³ந கைவல்யாதி³பராமர்ஶ: ।

தே³வதாதி⁴கரணந்யாயேந (ப்³ர.அ.1.பா.2.ஸூ.24 –33) ப்ரதா⁴நாதௌ³ ப்ராமாண்யமாஶங்க்யாஹ –

அந்யபராத³பீதி ।

யத ஏவ ப்ரதா⁴நாதே³ரவிவக்ஷா(அ)த ஏவ கு³ணாநாம் ஸத்த்வாதீ³நாம் பரமம் ரூபமதி⁴ஷ்டா²நமாத்மா , த்³ருஷ்டிபத²ப்ராப்தம்  த்³ருஶ்யம் ப்ரதா⁴நாதி³ , மாயைவ மித்²யா । தத்ஸுதுச்ச²கம் ஸுஷ்டு² துச்ச²கமிதி।

ப்ரதா⁴நாதா³வதாத்பர்யே யோக³ஶாஸ்த்ரஸ்யாநுவாத³கத்வம் வக்தவ்யம் , தத்கத²ம் ? ப்ராப்த்யபா⁴வாதி³த்யத ஆஹ –

அலோகஸித்³தா⁴நாமிதி ।

வைதி³கலிங்கா³நாம் ந்யாயாபா⁴ஸஸித்³தா⁴நாம் அநுவாத்³யத்வமித்யர்த²: ।

அஷ்டகாதி³ஸ்ம்ருதிவதி³தி ।

அஷ்டகா: கர்தவ்யா: , தடாகம் க²நிதவ்யமித்யாதி³ஸ்ம்ருதயோ ந ப்ரமாணம் ; த⁴ர்மஸ்ய வேதை³கப்ரமாணத்வாத³ஷ்டகாதி³ஶ்ரேய:ஸாத⁴நத்வே வேதா³நுபலம்பா⁴த் ஸ்ம்ருதேஶ்ச ப்⁴ராந்த்யாபி ஸம்ப⁴வாதி³தி  ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்திதம் । வேதா³ர்தா²நுஷ்டா²த்ரூணாமேவ ஸ்ம்ருதிஷு ஸநிப³ந்த⁴நாஸு கர்த்ருத்வாத்³ மூலபூ⁴தவேத³மநுமாபயந்த்ய: ஸ்ம்ருதய: ப்ரமாணமிதி।

‘’தத்காரணம் ஸாம்க்²யயோகா³பி⁴பந்நம்’’ இதி ஶ்ருதௌ ஸாம்க்²யயோக³ஶப்³தா³ப்⁴யாம் ஜ்ஞாநத்⁴யாநே நிர்தி³ஷ்டே இத்யுக்தம் பா⁴ஷ்யே , தது³பபாத³யதி –

ஸம்க்²யேதி ।

கத²ம் சித்தவ்ருத்திநிரோத⁴வாசியோக³ஶப்³தே³ந சிந்தாரூபம் த்⁴யாநமுச்யதே ? தத்ராஹ –

உபாயேதி ।

ஶரீரக்³ரீவாஶிராம்ஸி த்ரீண்யுந்நதாநி யஸ்மிம்ஸ்தத்ததா² ஏதாம் ப்³ரஹ்மவிஷயாம் வித்³யாம் யோக³ப்ரகாரம் ச ம்ருத்யோர்லப்³த்⁴வா நசிகேதா ப்³ரஹ்ம ப்ராப்தோ(அ)பூ⁴த் । ‘ஏகோ ப³ஹூநாம் யோ வித³தா⁴தி காமாநி’த்யுபக்ரம்ய ஶ்ருதம் தத்காரணம் இதி தேஷாம் காமாநாம் காரணம் ஜ்ஞாநிபி⁴ர்த்⁴யாநிபி⁴ஶ்ச ப்ராப்தம் தே³வம் ஜ்ஞாத்வா முச்யதே ॥3॥

இதி த்³விதீயம் யோக³ப்ரத்யுக்த்யதி⁴கரணம்॥

நவிலக்ஷணத்வாதி⁴கரணமவிஷயா:

ந விலக்ஷணத்வாத³ஸ்ய ததா²த்வம் ச ஶப்³தா³த்॥4॥ சேதநோபாதா³நகஜக³த்³வாதி³ஸமாந்வயஸ்ய க³க³நாதி³ , அசேதநப்ரக்ருதிகம் , த்³ரவ்யத்வாத்³ , க⁴டவதி³த்யநுமாநேந ஸம்கோசஸம்தே³ஹே வேத³விருத்³த⁴ஸ்ம்ருதேர்மூலாபா⁴வாத³மாநத்வமுக்தம் । அநுமாநமூலம் து வ்யாப்திபக்ஷத⁴ர்மதே லோகஸித்³தே⁴ இத்யுத்தராதி⁴கரணஸ்தோமஸ்ய ஸ்ம்ருத்யதி⁴கரணேந ஸங்க³திமாஹ –

அவாந்தரஸங்க³திமிதி ।

வேத³விருத்³தா⁴ர்த²த்வேந ஸ்ம்ருதேஸ்தத்³வைலக்ஷண்யாத³தந்மூலத்வவத்³ ப்³ரஹ்மவைலக்ஷண்யாஜ்ஜக³த³ப்யேதந்மூலமிதி நிரந்தரஸங்க³தி: ।

ஏகஶ்ருத்யநுஸாரேணேதரஶ்ருதிநயநத்³ருஷ்டாந்தமாத்ராத்தர்கவஶேந ஶ்ருதிஸம்கோசோ ந யுக்த: , வைபரீத்யஸ்யாபி ஸம்ப⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஸாவகாஶா இதி ।

ஶ்ருதீநாம் நிமித்தகாரணே ஸாவகாஶத்வம் , தர்கஸ்யாநௌபாதி⁴கத்வேநாநவகாஶத்வம் ।

த்³ருஷ்டஸாத⁴ர்ம்யேணேதி ।

ப்ரத்யக்ஷத்³ருஷ்டாந்ததுல்யத்வேநாநுமாநாத்பக்ஷே ஸாத்⁴யே க³மிதே தஸ்யாபி ப்ரத்யக்ஷதா ஸம்பா⁴வ்யத இத்யர்த²: ।

தர்கமாஹ –

ப்ரக்ருத்யேதி ।

ப்³ரஹ்மாஸாரூப்யம் ஜக³தோ த³ர்ஶயதி –

விஶுத்³த⁴மிதி ।

ப்ரதா⁴நஸாரூப்யமுபபாத³யதி –

ஏக இதி ।

ஆநுஶ்ரவிகே(அ)பி ஸுகா²த்³யாத்மத்வமாஹ –

ஸ்வர்கே³தி ।

நிரதிஶயத்வாத் ஆக³மாபாயித⁴ர்மரஹிதத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஜக³தோ(அ)சேதநத்வஶ்ரவணமபி சைதந்யாநபி⁴வ்யக்திபரமிதி ஶங்காபாகரணார்த²ம் பா⁴ஷ்யே(அ)நவக³ம்யமாநக்³ரஹணம் , தத்³வ்யாசஷ்டே –

ஶப்³தா³ர்தா²தி³தி ।

ஆர்த²ஸ்ய ஜக³ச்சேதநத்வஸ்ய ஶ்ருதாசேதநத்வபா³த⁴கத்வாயோபப்³ரும்ஹகலோகாநுப⁴வாபா⁴வோ(அ)நவக³ம்யமாநபத³த்³யோதித இத்யர்த²: ।

ஆர்த²த்வே உபோத்³ப³லகாபேக்ஷா , ததே³வ நேத்யாஹ –

ந ப்ருதி²வ்யாதீ³நாமிதி ।

ஶ்ருதார்தா²பத்த்யநுக்³ருஹீதஶ்ருதிபி⁴ர்ஜக³த³சேதநத்வஶ்ருதயஶ்சைதந்யாநபி⁴வ்யக்திபரத்வேந வ்யாக்²யேயா இத்யர்த²:॥4॥ ப்ரத²மே(அ)த்⁴யாயே ஈக்ஷத்யதி⁴கரணே இதி।

முக்²யதயேதி ।

ஐக்ஷதேத்யஸ்ய முக்²யத்வம் தேஜஆதி³ஶப்³தா³ லாக்ஷணிகா ஏவ ததி³த³முக்தம் –

கத²ம்சிதி³தி॥5॥

ஸாத்⁴யாஸாத⁴க: பக்ஷே ஏவ வர்தமாநோ(அ)ஸாதா⁴ரண: । யதா² ஸர்வம் க்ஷணிகம் ஸத்த்வாதி³தி।

ஏவம் சைதந்யாநந்விதத்வமபீத்யாஹ –

த்ருதீயஸ்த்விதி ।

ப்ரமாணேதி ।

ப்ரமாணவிஷயஸ்ய வசநயுக்த்யாபா⁴ஸநிராஸேந விவேசகதயேத்யர்த²: ।

ஶ்ரவணபாஶ்சாத்யாஸம்பா⁴வநாநிராஸகவாசாரம்ப⁴ணத்வாதி³தர்காபி⁴ப்ராயம் மநநஸ்ய ஸாக்ஷாத்காராங்க³த்வம் த்⁴யாநவ்யவதா⁴நேநேத்யாஹ –

மதோ ஹீதி ।

அசேதநஸ்ய ஜக³த்காரணஸ்ய ஸர்கோ³த்தரகாலம் விஜ்ஞாநாத்மகஜீவரூபதா ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ॥6॥

ப்ராகு³த்பத்தே: காரணஸ்ய ஸத்த்வாத்தத³பி⁴ந்நம் கார்யம் கத²மஸத³த ஆஹ –

ந காரணாதி³தி ।

யது³க்தம் ந காரணாத்கார்யமபி⁴ந்நமிதி , தத்ராஹ –

ப்ரதிபாத³யிஷ்யதி ஹீதி ।

ப்ருது²பு³த்⁴நோத³ராகாராதி³ஸ்வரூபேண கார்யம் காரணாந்ந பி⁴ந்நம் , நாப்யபி⁴ந்நம் , ந ஸந்ந சாஸத³தஸ்தத்³ரூபேண ஸத்தா து³:ஸாத்⁴யேத்யர்த²: ।

ப²லிதமாஹ –

ஏவம் சேதி ।

ந கேவலமுத்பத்தே: ப்ராகே³வ ஸ்வரூபேண கார்யஸ்யாஸத்த்வமபி து ஸர்வதே³த்யாஹ –

ஸ்வரூபேண த்விதி ॥7॥

யூஷ: ஶாகரஸ: । ரூஷயதி மிஶ்ரயதி।

நநு க⁴டாதி³லயே யதா² ம்ருதோ³ ந தத்தத்³ரூஷணமேவாமிஹேத்யத ஆஹ –

ந சாந்யதே²தி ।

நிரந்வயநாஶாநப்⁴யுபக³மாதீ³ஷத³நுவர்தமாநஸ்யாந்யதா²லயோ ந லோகஸித்³த⁴ இத்யர்த²: ॥8॥

நிரந்வயநாஶவாதி³ந: கார்யத⁴ர்மரூபணம் காரணே ஸ்யாந்ந தவேதி ஆஶங்கதே –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

கார்யஸ்ய காரணதாவந்மாத்ரத்வாத்காரணாநுவ்ருத்த்யா ஸாந்வயநாஶோக்திராகஸ்மிகீத்யாஹ –

யதா² ரஜதஸ்யேதி ।

லௌகிக: புருஷோ ஜீவோ(அ)தஶ்ச ந ஸாத்⁴யஸமத்வமித்யர்த²: ।

ஜக³த்காரணஸ்ய ஜாக்³ரதா³த்³யபா⁴வாத்³வ்யாசஷ்டே –

உத்பத்தீதி॥9॥

உபரிஷ்டாதி³தி ।

அநந்தர ஏவ ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹாதி⁴கரணபூர்வபக்ஷே॥10॥

ஸர்வஸ்தர்கோ(அ)ப்ரதிஷ்டி²த உத கஶ்சித்³ , ந சரம இத்யாஹ –

நாநுமாநாபா⁴ஸேதி ।

ஸ்வாபா⁴விகப்ரதிப³ந்தோ⁴ வ்யாப்தி: ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

அபி சேதி ।

சரமோ ந கேவலமவிருத்³த⁴: ப்ரத்யுதாநுகு³ண இத்யாஹ –

அபி ச விசாரேதி ॥11॥

நைஷேதி ।

ஏஷா ப்³ரஹ்மவிஷயா மதிஸ்தர்கேண நாபநேயா ப்ராபணீயேத்யர்த²: । அத²வா – குத: தர்கேணாபநேயா நிரஸ்யா ந ப⁴வதி , கிம் தர்ஹ்யாந்யேநைவாசார்யேண ப்ரோக்தா ஸதீ ஸுஜ்ஞாநாய ப²லபர்யந்தஸாக்ஷாத்காராய ப⁴வதி। ஹே ப்ரேஷ்ட² ப்ரியதமேதி நசிகேதஸம் ப்ரதி ம்ருத்யோர்வசநம் । க: அத்³தா⁴ ஸாக்ஷாத்³வேத³ ப்³ரஹ்ம கோ வா ப்ராவோசத் ச²ந்த³ஸி காலாநியமாத் ப்ரப்³ரூயாதி³த்யர்த²: । இயம் விஸ்ருஷ்டிர்யத ஆப³பூ⁴வ ஸ ஏவ ஸ்வரூபம் வேத³ நாந்ய இதி மந்த்ரப்ரதீகயோரர்த²: । தம் ஸர்வம் பராதா³ந்நிராகுர்யாத்³ யோ(அ)ந்யத்ராத்மந: ஆத்மவ்யதிரேகேண ஸர்வம் வேதே³த்யர்த²: । அஜம் ஜந்மரஹிதம் । அநித்³ரம் அஜ்ஞாநரஹிதம் । அஸ்வப்நம் ப்⁴ரமரஹிதம் । அத ஏவாத்³வைதம் ததா³ பு³த்⁴யத இதி ஸம்ப்ரதா³யவித்³வசநார்த²:॥

இதி த்ருதீயம் நவிலக்ஷணத்வாதி⁴கரணம் ॥

ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹாதி⁴கரணவிஷயா:

ஏதேந ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹா அபி வ்யாக்²யாதா:॥12॥ அதிதே³ஶஸ்யோபதே³ஶவத்ஸங்க³தி: । யதா² ஹி வேத³விபரீதத்வாத்ஸாம்க்²யாதி³ஸ்ம்ருதிரதந்மூல , ஏவம் ப்³ரஹ்மகாரணவைபரீத்யாஜ்ஜக³ந்ந தந்மூலம் । தந்மூலத்வே ஹி ததோ மஹத்ஸ்யாந்நால்பமிதி அதுல்யத்வாஶங்காயாமதிதே³ஶ: ஸ்யாதி³தி , தாமாஹ –

ந கார்யமிதி ।

இயமாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே(ப்³ர.அ.2.பா.1.ஸூ.14) நிரஸிஷ்யமாணா(அ)ப்யப்⁴யுச்சயத்வேநேஹ நிர்தே³ஶ்யதே । யத்து வக்ஷ்யதே உபாதா³நத்வம் ச காரணஸ்ய கார்யாத³ல்பபரிமாணஸ்யைவ த்³ருஷ்டமிதி ஸைவைதத³தி⁴கரணே நிரஸ்யேதி। அஸ்ய கார்யஸ்யேத்யர்த²: ।

குலாலாதி³வ்யாபாராத்ப்ராக் ம்ருத்³ , க⁴டரஹிதா , ததா³நீம் யோக்³யத்வே ஸத்யநுபலப்⁴யமாநக⁴டத்வாத்³ , க³க³நவத் , ததஶ்ச ஸத்த்வவிரோதா⁴ந்ந கார்யகாரணயோரைக்யமித்யாஹ –

கிம்சேதி ।

யேநேதி ।

அர்த²க³தப்ரத்யக்ஷபரோக்ஷத்வேநேத்யர்த²: । க⁴டாதி³கார்யஸ்ய ப்ராகு³த்பத்தே: ஸத்த்வே மாநம் ‘அஸத³கரணா’ தி³த்யாத்³யநுமாநஜ உபலம்போ⁴(அ)நுமிதிரித்யநுமாநம் । ஜக³தஸ்து ப்ராக³வஸ்தா²யாமாக³மஜ உபலம்ப⁴ ஆக³ம: ।

க⁴டோ யதி³ பி⁴ந்நோ ம்ருத³: தர்ஹி தத்கார்யம் ந ஸ்யாத³ஶ்வவதி³தி தர்கஸ்ய , ஸ ததோ யத்³யபி⁴ந்ந: , தர்ஹி தத்கார்யம் ந ஸ்யாந்ம்ருத்³வதி³தி ப்ரதிரோத⁴முக்த்வா மூலஶைதி²ல்யமாஹ –

அத்யந்தேதி ।

நநு யதி³ கும்பா⁴த் கும்ப⁴காரம்ருதோ³ரத்யந்தபே⁴த³: , தர்ஹி கத²முபாதா³நநிமித்தவ்யவஸ்தா²(அ)தா ஆஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

பரமாணோரபி மூர்தத்வாத் க்ஷுத்³ரதராந்தராப்⁴யத்வமதோ ந க்ஷுத்³ரத்வவிஶ்ராந்திரத ஆஹ –

க்ஷோதீ³யோ(அ)ந்தரேதி ।

ஸஹஸ்ரஸம்வத்ஸரேதி ।

‘‘பஞ்சபஞ்சாஶதஸ்த்ரிவ்ருத: ஸம்வத்ஸரா: பஞ்சபஞ்சாஶத: பஞ்சத³ஶா: பஞ்சபஞ்சாஶத: ஸப்தத³ஶா: பஞ்சபஞ்சாஶத ஏகவிம்ஶா விஶ்வஸ்ருஜாமயநே ஸஹஸ்ரஸம்வத்ஸரமுபயந்தீ’’த்யத்ர ஸம்வத்ஸரஶப்³த³ஸ்ய ஹ்யுத்பத்திவாக்யே முக்²யார்த²லாபா⁴த் தாவதா³யுஷ்கரரஸாதி³ஸித்³த⁴மநுஷ்யாத்³யதி⁴காரதாமாஶங்க்ய ஷஷ்டே² ஸித்³தா⁴ந்திதம் । ப்ரக்ருதௌ ஹி ‘’த்³வாத³ஶாஹே த்ரயஸ்த்ரிவ்ருதோ ப⁴வந்தி த்ரய: பஞ்சத³ஶாஸ்த்ரய: ஸப்தத³ஶாஸ்த்ரய ஏகவிம்ஶா’’ இதி த்ரிவ்ருதா³தி³ஶப்³தா³ஸ்த்ரிவ்ருதா³தி³ஸ்தோத்ரவிஶிஷ்டாஹ பரா: ஸமதி⁴க³தா: । ஏவம் சாத்ராபி பஞ்சபஞ்சாஶதஸ்த்ரிவ்ருத: ஸம்வத்ஸரா இத்யாத்³யுத்பத்திவாக்யேஷ்வஹ:பரத்ரிவ்ருதா³தி³ஶப்³தை³ர்நிஶ்சிதார்தை²: ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத்ஸம்வத்ஸரஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வயம் ஸௌரசாந்த்³ராதி³நாநோபாதி⁴த்வேநாநிர்தா⁴ரிதார்த²ஸ்யாஹ:பரதைவ । ஏவம் சோத்பத்திமாலோச்ய ஸஹஸ்ரஸம்வத்ஸரஶப்³தோ³(அ)பி ஸஹஸ்ரதி³வஸஸாத்⁴யகர்மபர: । ஔஷதா⁴தி³ஸித்³தி⁴கல்பநாப்யேவம் ந ப⁴வதி।

தஸ்மாந்மநுஷ்யோ(அ)தி⁴காரீதி ।

ஆரம்பே⁴ ஹி ந்யூநபரிமாணாந்மஹது³த³யநியமோ ந நிவர்ததே , உந்நததரகி³ரிஶிக²ரவர்திமஹாதருஷு பூ⁴மிஷ்ட²ஸ்ய தூ³ர்வாகாரநிர்பா⁴ஸப்ரதிபா⁴ஸோபலம்பா⁴தி³த்யாஹ –

அவித்³யாஸமாரோபேணேதி॥

இதி சதுர்த²ம் ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹாதி⁴கரணம்॥

போ⁴க்த்ராபத்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

போ⁴க்த்ராபத்தேரவிபா⁴க³ஶ்சேத்ஸ்யால்லோகவத்॥13॥ அத்³வயப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்ஸர்க³வாதி³ந: ஸமந்வயஸ்ய பே⁴த³க்³ராஹிமாநவிரோத⁴ஸம்தே³ஹே ஸங்க³திக³ர்ப⁴மக³தார்த²த்வமாஹ –

ப்ரவ்ருத்தா ஹீதி ।

பூர்வத்ர ஜக³த்காரணே தர்கோ(அ)ப்ரதிஷ்டி²த இத்யுக்தம் , தர்ஹி ஜக³த்³பே⁴தே³ தர்க: ப்ரதிஷ்டி²த இத்யத்³வைதவிரோதே⁴ந ப்ரத்யவஸ்தா²நாத்ஸங்க³தி: । அத ஏவ லப்³த⁴ப்ரதிஷ்ட²தர்கேண ஶ்ருதேர்முக²நிரோதா⁴த³க³தார்த²த்வம் சேத்யர்த²: ।

ப்ரவர்தமாநேதி ।

ஸ்வவிஷயப்ரதிஷ்ட²விரோதி⁴தர்கேண ஸஹோந்மஜ்ஜநநிமஜ்ஜநமநுப⁴வந்தீ ப³லாப³லவிவேகமபேக்ஷமாணேத்யர்த²: । ஏதத்³வைத⁴ர்ம்யம் ச ப்ரவ்ருத்தத்வம் ।

தர்கஸ்ய ப்ராப³ல்யமாஹ –

ஸ்பு²டதரேதி ।

ஸ்தூ²லநீலாதி³பே⁴த³கோ³சரத்வாத்ஸ்பு²டதரத்வம் । ப்ரதிஷ்டி²தத்வமநுபசரிதத்வம் ।

ஆம்நாயோ ஹ்யுபசாரேணாபி ஸாவகாஶ இதி வர்தமாநவிபா⁴கே³நாபி விரோத⁴ஸித்³தே⁴ர்வர்தமாநஸாம்யோபபாத³நமதீதாநாக³தயோர்பா⁴ஷ்யே(அ)நுபயோகீ³த்யாஶங்க்ய வர்தமாநவிபா⁴க³ஸத்யத்வம் ப²லிதமாஹ –

யதீ³தி॥13॥

இதி பஞ்சமம் போ⁴க்த்ராபத்த்யதி⁴கரணம்॥

ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணவிஷயா:

தத³நந்யத்வமாரம்ப⁴ணஶப்³தா³தி³ப்⁴ய:॥14॥ பூர்வாதி⁴கரணே(அ)பி பே⁴த³க்³ராஹிமாநவிரோதோ⁴க்தே: புநருக்திமாஶங்க்யாஹ –

பூர்வஸ்மாதி³தி ।

அங்கீ³க்ருத்ய ஹி பே⁴த³க்³ராஹிமாநஸ்ய ப்ராமாண்யம் பே⁴தா³பே⁴த³யோ ரூபபே⁴தே³ந விரோத⁴: பரிஹ்ருத: , இதா³நீம் த்வஸ்வீக்ருத்ய ப்ராமாண்யம் தத்த்வாவேத³கத்வாத்ப்ரச்யாவ்ய வ்யாவஹாரிகத்வே வ்யவஸ்தா²ப்யதே । ஏவம்பூ⁴தவிஶேஷாபி⁴தா⁴நேநோபக்ரமோ யஸ்ய விரோத⁴பரிஹாரஸ்ய ஸ ததோ²க்த: । தத³நந்யத்வபதே³ந த்³வைதமித்²யாத்வோக்தேரேவமுபக்ரமத்வம் । ஶ்ருதௌ பரிணாமிம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தோபாதா³நாந்ந பே⁴தா³பே⁴த³விவக்ஷேதி மந்தவ்யம் ।

ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாயாம் ப்ரதா⁴நஸ்யாநுரோதே⁴ந கு³ணபூ⁴தத்³ருஷ்டாந்தஸ்ய விவர்தபரத்வேந நேயத்வாதி³த்யாஹ –

ஏவம் ஹீதி ।

நநு பரிணாமபக்ஷே(அ)ப்யபே⁴தா³ம்ஶேந ஸர்வஜ்ஞாநம் ஸ்யாத³த ஆஹ –

தத்த்வஜ்ஞாநம் சேதி ।

பே⁴தா³லீகதாயா உக்தத்வாதி³த்யர்த²: ।

உபபாதி³தமத⁴ஸ்தாதி³தி ।

ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹாதி⁴கரண(ப்³ர.அ.1 பா3 ஸூ.24 –33) பூர்வபக்ஷ இத்யர்த²: ।

த்³ருஷ்டாந்தமாத்ராந்நார்த²ஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴ஷ்யே ஹேதுருக்த –

த்³ருஷ்டேதி ।

தம் வ்யாசஷ்டே –

யே ஹீதி ।

க்வசித்³த்³ருஷ்டம் புநர்நஷ்டமநித்யமித்யர்த²: । த்³ருஷ்டக்³ரஹணம்  ப்ரதீதஸமயே(அ)பி ஸத்த்வவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ।

வ்யதிரேகவ்யாப்திமாஹ –

யத³ஸ்தீதி ।

விமதம் மித்²யா , ஸாவதி⁴கத்வாத்³வ்யதிரேகே சிதா³த்மவதி³த்யநுமாநஸ்ய விபக்ஷே பா³த⁴கதாமாஹ –

ஸத்ஸ்வபா⁴வம் சேதே³தி ।

ஸத்த்வாஸத்த்வே விகாரஸ்ய ஸ்வரூபமுத த⁴ர்மௌ , அதா²ர்தா²ந்தரமலீகம் வேதி விகல்ப்ய க்ரமேண நிராகுர்வந்நநுமாநஸ்யாநுகூலதர்கமாஹ –

அஸத்ஸ்வபா⁴வம் சேத்யாதி³நா ।

அர்தா²ந்தரத்வே(அ)பி விரோதி⁴த்வம் ஶங்கதே –

அஸத்த்வமிதி ।

விரோதி⁴பூ⁴தமஸத்த்வம் பா⁴வஸ்ய கிமகிம்சித்கரமுதாஸத்வ கரம் ஸ்வரூபம் வேதி விகல்ப்ய க்ரமேண தூ³ஷயதி –

நேத்யாதி³நா ।

கிம்சித்கரத்வே யத்கிம்சித³ஸத்த்வம் க்ரியதே தத³பி ஸ்வரூபம் த⁴ர்மோ வேத்யாதி³ விகல்ப்ய தத்³தூ³ஷணாநாம் ஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: । அஸத்த்வவத்ஸத்த்வே(அ)பி அர்தா²ந்தரத்வாதி³விகல்பா த்³ரஷ்டவ்யா: ।  அர்தா²ந்தரத்வாத³பி விகாரே ப²லாபா⁴வாத்ஸத்த்வாந்தரஜந்மநி சாநவஸ்தா²நாத்³ விகாரே ஸத்த்வாந்தரம் ந ப⁴வதி , கிந்து ஸ ஏவ ஸந் ப⁴வதீத்யுக்தே(அ)பி த்ஸ்வபா⁴வஸ்யாஸத்த்வவிரோதே⁴ந விகாரநித்யத்வாபாதாதி³தி।

நநு கார்யமித்²யாத்வம் காரணஸத்யத்வம் சாநுமாநஸித்³த⁴ம் ஶ்ருத்யா த்³ருஷ்டாந்தீகர்துமயுக்தம் , லோகஸித்³த⁴ஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தத்வோக்தேரித்யாஶங்க்யாஹ –

யத்ரேதி ।

ம்ருதே³கா ஶராவாதா³ய: பரஸ்பரம் பி⁴ந்நா இத்யப்⁴யுபக³மே(அ)த்யந்தபே⁴த³ ஏவ ஸ்யாத் ।

அத² ம்ருதா³த்மநா ஶராவாதீ³நாமேகத்வம் ம்ருத³ஶ்ச ஶராவாத்³யாத்மநா நாநாத்வமிதி மதம் , தத்³ விகல்ப்ய தூ³ஷயதி –

இத³ம் தாவதி³த்யாதி³நா ।

அத்யந்தாபே⁴தே³ ஹ்யபுநருக்தஶப்³த³த்³வயப்ரயோகோ³ பே⁴தா³பே⁴த³யோ: கார்யகாரணாத்மநா வ்யவஸ்தா² ச ந ஸ்யாதி³த்யாஹ –

தத்ரேதி ।

ந சாநேகாந்தவாத³ இதி ।

பே⁴த³பக்ஷே(அ)நேகாந்தவாத³ஶ்ச ந ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ந ப⁴வேத³பீதி ।

அநேகாந்தத்வாந்ந ப⁴வேத³பீத்யபேரர்த²: । ஸத்யவாதி³நஸ்தஸ்கரத்வேநாரோபிதஸ்ய மோக்ஷவத்ஸத்யப்³ரஹ்மாத்மத்வவேதி³நோ மோக்ஷ இதி தஸ்கரத்³ருஷ்டாந்த: ।

அஹம்மமாபி⁴மாநயோரேகத்ர  வ்யாகா⁴த: ஸ்யாதி³தி ப்ரவிப⁴ஜ்ய யோஜயதி –

ஶரீராதீ³நீதி ।

நநு மித்²யாத்வே ஶ்ரவணாதீ³நாமவித்³யாநிவ்ருத்திஸமர்த²ஸாக்ஷாத்காரஹேதுத்வம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

ஸாம்வ்யவஹாரிகம் த்விதி ।

அஸத்யாத³பி கார்யக்ஷமபதா³ர்தோ²த்பத்திமநந்தரமேவ வக்ஷ்யாம இத்யர்த²: ।

யத்³யஸத்யாத்ஸத்யதீ⁴: ஸ்யாத் , தர்ஹி தூ⁴மாபா⁴ஸாத³பி வஹ்நிதீ⁴: ஸமீசீநா ஸ்யாதி³த்யுக்தம் , இத்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச ப்³ரூம இதி ।

தூ⁴மமஹிஷீ தூ⁴மீ । ஸா ச பா³ஷ்ப: । அஸத்யாத³பி ஸத்யமுத்பத்³யத இத்யுச்யதே ந புநரஸத்யாத்ஸத்யோத்பாத³நியம இத்யர்த²: ।

யதி³ புந: குதஶ்சித³ஸத்யாத்ஸத்யம் ஜாதமிதி ஸர்வம் ஸ்மாத³ஸத்யாத்ஸத்யஜந்மாபாத்³யதே , தர்ஹி கிம்சித்ஸத்யம் கஸ்யசித்ஸத்யஸ்ய ஜநகமிதி தத ஏவ ஸர்வம் ஸத்யம் ஸ்யாதி³தி ப்ரதிப³ந்தீ³மாஹ –

ந ஹீதி ।

சோத்³யஸாம்யமுக்த்வா பரிஹாரஸாம்யமாஹ –

யத இதி ।

யதோ நியமாதி³த்யர்த²: । ஜ்யா வயோஹாநாவித்யஸ்ய நிஷ்டா²யாம் ஸம்ப்ரஸாரணே நஞ்ஸமாஸே சா(அ)ஜீநமிதி ரூபம் । அஸ்மாத³த்⁴யஸ்ததீ³ர்க⁴பா⁴வாத்³யத்³யபி ஜ்யோநேர்வயோஹாநேரபா⁴வம் ஸத்யமவக³ச்ச²தி।

வக்தா து ஹ்ரஸ்வத்வேநாஜிநமிதி உச்சரிதே ப்⁴ரமாத³ஜீநமிதி க்³ருஹீதாத³ஸ்மாச்ச²ப்³தா³த்³யா வயோஹாநிப்ரதீதி: ஸா ப்⁴ராந்திரஜிநஶப்³தோ³ ஹி சர்மவசந இதி ।

அத்ர யதா² ஆரோபிதத்வாவிஶேஷே(அ)பி கிம்சித்³தை³ர்த்⁴யம் ஸத்யபோ³த⁴கம் கிம்சித³ஸத்யபோ³த⁴கமேவமஸ்மாகமபீத்யர்த²: । பாயம் பாயம் பீத்வா பீத்வா । தாரக்ஷவீம் வ்யாக்⁴ரமயீம் தநுமாஸ்தா²யேத்யந்வய: । வ்யாப்தம் விவ்ருதம் விகடாப்⁴யாம் வக்த்ரப்⁴யாம் த³ம்ஷ்ட்ராப்⁴யாம் கராலம் ப⁴யாநகம் ஆநநம் யஸ்யா: ஸா ததோ²க்தா । உத்தப்³த⁴ம் உந்நமய்ய த்⁴ருதம் । ப³ம்ப்⁴ரமத³த்யர்த²ம் ப்⁴ரமந்மஸ்தகாவசும்பி³ லாங்கூ³லம் யஸ்யா: ஸா ததா² । த்⁴வஸ்தே இதஸ்ததோ விக்ஷிப்தே லோசநே யஸ்யா: ஸா ததா² । அமித்ரமபி⁴ ப்ரதியோத்³து⁴ம் க³தாம் அப்⁴யமித்ரீணாம் । ஸ்ப²டிகஶைலப்ரதிபி³ம்பி³தாம் ஹ்யமித்ரமிதி ப்⁴ரமாதா³த்மதநும் தா⁴வந்தீம் ஸுப்தோ வ்யாக்⁴ரதநுமாஸ்தி²த: பஶ்யதீதி। யதி³ ஸ்வப்நத்³ருஶோ(அ)வக³திரபா³தி⁴தா ஸ்யாத் , தர்ஹ்யேவோபபத்³யத இத்யர்த²: । பே⁴தா³பே⁴த³வ்யவஹாரௌ பே⁴தா³பே⁴தோ³பபாத³காவிதி வத³ந் ப்ரஷ்டவ்ய: கிம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத்ப்ராசீநௌ தது³பபாத³கௌ பராசீநௌ வேதி।

நாத்³ய இத்யுக்தம் –

நாநாத்வாம்ஶேந கர்மகாண்டா³ஶ்ரய இத்யாதி³நா ।

தத்த்வஜ்ஞாநாத்ப்ராக³பே⁴த³வ்யவஹாரஸ்யாப்ராப்தத்வாந்ந ஸ உபந்யஸ்த: ।

த்³விதீயமிதா³நீம் ஶங்கதே –

யச்சோக்தமிதி ।

ஏகத்வஜ்ஞாநோத்தரகாலம் ஏகத்வவ்யவஹாரோ(அ)பி நாஸ்தி , நதராமநேகத்வவ்யவஹார இதி பரிஹரதி –

யதி³ க²ல்விதி ।

டு³லி: கச்ச²பீ । ந தஸ்யா: க்ஷீரமஸ்தி , ஸ்ம்ருத்யா ஹி ஸா(அ)பத்யாநி போஷயதி। அவக³திர்வ்ருத்தி வ்யக்தம் ஸ்வரூபம் ।

யதா² க²லு க⁴டத்⁴வம்ஸோ க⁴டவிரோதி⁴கார்யோத³ய ஏவ , நாபா⁴வஸ்தஸ்ய துச்ச²த்வேந கார்யத்வாயோகா³தே³வமவித்³யாநிவ்ருத்திரபி விரோதி⁴வித்³யாபி⁴வ்யக்திரித்யாஹ –

அவித்³யாவிரோதி⁴ஸ்வபா⁴வதயேதி ।

அவித்³யாநிவ்ருத்திர்யதி³ வித்³யாயா: ஸ்வரூபம் , கத²ம் தர்ஹி வித்³யாப²லமத ஆஹ –

அவித்³யாநிவ்ருத்திஶ்சேதி ।

ந வயம் ஜ்ஞாநாத்பராசீநவ்யவஹாராய த்³வைதஸத்யத்வம் கல்பயாம: , கிந்து ப்ராசீநஸித்⁴த்³யர்த²மேவேதி ஶங்கதே –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

ஏகத்வநிப³ந்த⁴நோ வ்யவஹாரோ மா பூ⁴த் । த்³வைதஸத்யத்வாக்ஷேபக இதி ஶேஷ: । பூர்வம் நாநாத்வாம்ஶேந கர்மகாண்டா³ஶ்ரய இதி க்³ரந்தே² ப்ரமாணஸித்³தா⁴த்³பே⁴த³வ்யவஹாராத்³பே⁴த³ஸத்யத்வமாஶங்க்ய பரிஹ்ருதம் , இதா³நீம் ஸர்வலோகப்ரஸித்³தே⁴ர்பே⁴த³ஸத்யத்வமாஶங்க்ய தே³ஹாத்மபா⁴வவத்³ மித்²யாத்வே(அ)பி தது³பபத்திமாஹேதி பே⁴த³:॥14॥

கார்யம் காரணாத³பி⁴ந்நம் தத்³பா⁴வ உபலப்³தே⁴ரித்யாபாதஸித்³தே⁴ ஸூத்ரார்தே² தோ³ஷம் த்³ருஷ்ட்வா வ்யாக்²யாதி –

காரணஸ்ய பா⁴வ இதி ।

பா⁴வ இத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் –

ஸத்தா சேதி ।

நநு காரணஸ்ய பா⁴வ ஏவ ஸூத்ரே ப்ரதீயதே , கார்யஸ்யோபலப்³தி⁴ரேவ , தத்கத²முப⁴யத்ரேதரேதரவிஶிஷ்டயோர்ஹேதுத்வமத ஆஹ –

ஏததி³தி ।

விஷயபத³ம் பா⁴வபரம் , பா⁴வோ ஹ்யுபலப்³தி⁴விஷய இதி தத்³த³ண்டி³ந்யாயேந விஷயவிஷயிபரம் । ஏவம் விஷயிபத³முபலப்³தி⁴பத³மப்யுப⁴யபரமித்யர்த²: । உபாதே³யம் கார்யம் ।

ஸவிஶேஷஹேதௌ ப²லமாஹ –

ததா² சேதி ।

உபலப்³தா⁴வுபலப்³தே⁴ரிதி ஹேதூகாரே ப்ரபா⁴ஸாக்ஷாத்காரே ஸாக்ஷாத்க்ருதேந சாக்ஷுஷேண வ்யபி⁴சார: ஸ்யாத் । ந ஹி க⁴டாதே³: ப்ரபா⁴யாஶ்சாபே⁴த³ஸ்தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் பா⁴வே பா⁴வாதி³தி விஶேஷணம் । ந ஹி ப்ரபா⁴யா பா⁴வ ஏவ க⁴டோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

யதா³ தத்³பா⁴வாநுரக்ததீ⁴போ³த்⁴யத்வம் ஹேத்வர்த²ஸ்ததா³பி பா⁴தி க⁴ட இதி ப்ரபா⁴நுரக்ததீ⁴க³ம்யே(அ)நேகாந்தஸ்ததி³த³முக்தம் –

ப்ரபா⁴ரூபாநுவித்³தே⁴தி ।

யதி³ பா⁴வே பா⁴வாதி³தி ஹேதுஸ்தர்ஹி வஹ்நிபா⁴வே ப⁴வதி விஶிஷ்டதூ⁴மே(அ)நேகாந்த: ஸ்யாத் ।

உபலப்³தா⁴வுபலப்³தே⁴ரிதி விஶேஷேண து ந ப⁴வேத்³தூ⁴மஸ்ய வஹ்ந்யுபலப்³தா⁴வேவோபலப்³தி⁴ரிதி  நியமாபா⁴வாதி³த்யாஹ –

நாபீதி ।

தத்³பா⁴வாநுரக்தாம் ஹி பு³த்³தி⁴ம் கார்யகாரணயோரநந்யத்வே ஹேதும் வயம் வதா³ம இதி பா⁴ஷ்யம் ।

அத்ர காரணஸ்வபா⁴வாநுவித்³தா⁴ கார்யபு³த்³தி⁴ர்ஹேதுத்வேநோக்தேதி ந ப்⁴ரமிதவ்யம் ; தத்ராபி வ்யபி⁴சாரஸ்யோக்தத்வாத் , கிம்து ஸூத்ரக³தோபலப்³தி⁴ம் பு³த்³தி⁴ம் கார்யகாரணோப⁴யவிஷயாம் தயோ: கார்யகாரணயோர்பா⁴வேந ஸத்தயோபரக்தாம் விஶேஷிதாம் ஹேதும் வயம் வதா³ம இதி பா⁴ஷ்யார்த² இத்யாஹ –

தத³நேநேதி ।

ஹேதுவிஶேஷணமுக்தம் ந ஹேத்வந்தரபரத்வேந வ்யாக்²யாநமித்யர்த²: ।

படஸ்ய தந்துவ்யதிரேகேணாநுபலம்ப⁴: ஸமவாயஸ்ய பே⁴த³திரோதா⁴யகத்வாத³ந்யதா²ஸித்³த⁴ இத்யாஶங்க்யாஹ –

ந சேதி ।

ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய பி⁴ந்நாஶ்ரிதத்வாத்³பே⁴த³ஸித்³தௌ⁴ ஸமவாய: ஸமவாயாச்ச வ்யதிரேகாநுபலப்³தௌ⁴ ஸமாஹிதாயாம் பே⁴த³ஸித்³தி⁴ரித்யந்யோந்யாஶ்ரய இத்யர்த²: ।

படஸ்தந்துப்⁴யோ பி⁴த்³யதே தது³பலம்பே⁴(அ)பி குவிந்த³வ்யாபாராத்ப்ராக³நுபாலப்³த⁴த்வாத் கும்ப⁴வதி³த்யநுமாநாத்³பே⁴த³ஸித்³தே⁴ர்நேதரேதராஶ்ரயமித்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச பே⁴த³ இதி ।

அபே⁴த³வாதி³நஸ்தந்தூபலம்பே⁴ தத³பி⁴ந்நபடோபலம்பா⁴த்³தே⁴த்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।காரணஸத்த்வே தந்த்வாதி³ ஸத்யம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

அநயேதி ॥15॥

உபபத்திஶ்சாத்ர ப⁴வதீதி ।

ஆஹேதி ஶேஷ: ।

உபபத்திமேவ த³ர்ஶயதி –

ந ஹீதி ।

யதா² ம்ருதி³ க⁴டோ ம்ருதா³த்மநா(அ)ஸ்தி , ததா² ஸிகதாயாம் ததா³த்மநா ந தைலமஸ்தி , தது³பாதா³நோபாதே³யத்வாபா⁴வக்ருதமித்யர்த²: ।

நநு ம்ருதே³வ க⁴டோத்பத்தே: ப்ராக³ஸ்தி , கத²ம் ததா³த்மநா க⁴டஸ்ய ஸத்தா ? அத ஆஹ –

ப்ரத்யுத்பந்நோ ஹீதி ।

உத்பந்நஸ்ய க⁴டஸ்ய ம்ருதா³த்மத்வத³ர்ஶநாந்ம்ருதி³ ஸத்யாம் க⁴டஸத்த்வம் யுக்தமித்யர்த²: । இத்த²ம் தர்கிதே கார்யகாரணாபே⁴தே³ ப்ரயுஜ்யதே - க⁴டத்வம் , ம்ருந்நிஷ்ட²ம் க⁴டநிஷ்ட²த்வாத்ஸத்த்வவதி³தி।

ஏவம் ஜக³த்³ப்³ரஹ்மணோரபே⁴தே³(அ)பி ஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மவ்ருத்தி: , ஆகாஶவ்ருத்தித்வாத்ஸத்த்வவதி³தி ।

கார்யஸ்ய காலத்ரயே ஸத்யத்வம் பா⁴ஷ்யோக்தமயுக்தம் ; ததா² ஸதி கர்யத்வவ்யாகா⁴தாதி³த்யாஶங்க்யாநிர்வாச்யரூபஸ்ய காதா³சித்கத்வே(அ)பி கார்யஸ்ய தத்த்வமதி⁴ஷ்டா²நம் தச்ச நித்யமிதி யுக்தித: ப்ரதிபாத³யதி – யதா² ஹி க⁴ட இதி ।  கார்யஸ்ய ஸத்த்வம் ஸ்வரூபம் த⁴ர்மோ வா । ஆத்³யே தஸ்ய கதா³சித³ஸத்த்வம் ந ஸ்யாத் । த⁴ர்மத்வே ச ஸத்த்வா(அ)ஸத்த்வயோர்த⁴ர்மயோ: கார்யஸ்ய த⁴ர்மிணோ(அ)ந்வயாத் காதா³சித்கத்வவ்யாஹதிரித்யாத்³யுபபாதி³தம் । அத⁴ஸ்தாத் த்³ருஷ்டநஷ்டஸ்வரூபத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸர இத்யர்த²: ।

கார்யஸ்ய த்ரிஷு காலேஷு ஸத்த்வே காரணஸ்யாபி ததா²த்வாத்³ த்³வே ஸத்த்வே ஸ்யாதாம் , ததா²சாபே⁴தா³ஸித்³தி⁴ரித்யுக்தாபி⁴ப்ராயாநபி⁴ஜ்ஞ: ஶங்கதே –

ஸத்த்வம் சேதி³தி ।

த்ரிஷ்வபி காலேஷு கார்யஸ்ய ஸத்த்வம் சேதி³த்யர்த²: । கார்யகாரணயோ: ஸ்வரூபஸத்த்வம் சைகமித்யர்த²: ।

யதி³ கார்யகாரணயோரேகஸத்த்வாத³பே⁴தா³த³பி⁴ந்நத்வம் , தர்ஹி தஸ்யாபி த்³வாப்⁴யாமபே⁴தா³த்³பே⁴தா³பத்திரித்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச தாப்⁴யாமிதி ।

ந ஹி வயம் ஸத்த்வேந கார்யகாரணயோ: ஸாக்ஷாத³பே⁴த³ம் ப்³ரூம: , கிம்து தத்ர தயோராரோபிதத்வேந தத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வம் ।

யதி³ மந்யேத ஸத்த்வமேவ கார்யகாரணயோராரோபிதமஸ்த்விதி , தத்ராஹ –

ததா² ஸதி ஹீதி ।

ஸ்வக்ருதஸ்யைவ ப்ரஸஞ்ஜநமயுக்தம் த³ர்ஶயிதும் தாமேவ பக்ஷவிபா⁴க³பூர்வகமாஹ –

தத்ரேதி ।

பே⁴த³: கார்யகாரணலக்ஷண: । ஸத்த்வமபே⁴த³: । அஸ்மாத³யம் பி⁴ந்ந இத்யத்ர பஞ்சம்யுல்லிகி²தாவதே⁴ர்க்³ரஹோ த⁴ர்மிண: ஸகாஶாத³க்³ருஹீதபே⁴த³ஸ்ய  ந ஸம்ப⁴வதி। பே⁴த³க்³ரஹஶ்ச நாக்³ருஹீதே ப்ரதியோகி³த்வே உபபத்³யதே ।

த⁴ர்மிணோபி ஸ்வாபேக்ஷயா தத்ப்ரஸங்கா³த்ததஶ்சாந்யோந்யாஶ்ரயக்³ரஸ்தபே⁴த³ ஏவாரோபிதோ நா(அ)பே⁴த³ இத்யாஹ –

வயம் த்விதி ।

யஸ்து – அயமந்யோந்யாஶ்ரயஸ்ய கேநசிது³த்³தா⁴ர: க்ருத: , ப்ரதியோகி³த்வேநாப்ரதீதாவதி⁴கரணத்வப்ரதீதிரதி⁴கரணத்வேநாப்ரதீதௌப்ரதியோகி³த்வப்ரதீதேஶ்ச பே⁴த³க்³ரஹணகாரணம் , ந பே⁴தே³ந க்³ருஹீதத்வம் । ஏகம் ஹி அந்யோந்யாபா⁴வாக்²யபே⁴த³ம் ப்ரதி ஸ்தம்ப⁴கும்ப⁴யோரதி⁴கரணத்வம் ப்ரதியோகி³த்வம் சாஸ்தி। அத: ஸ்வஸ்மாத³பி ஸ்வஸ்ய பே⁴த³க்³ரஹவாரணாய ப்ரதியோகி³த்வேநேத்யாதி³விஶேஷணம் । ஸ்தம்பா⁴த்³பி⁴ந்ந: கும்ப⁴ இத்யத்ர ஹி ஸ்தம்ப⁴: ப்ரதியோகி³த்வேநைவ ப்ரதீயதே நாதி⁴கரணத்வேந । கும்ப⁴ஶ்சாதி⁴கரணத்வேந ந ப்ரதியோகி³தயா । கும்பா⁴த்³பி⁴ந்ந: ஸ்தம்ப⁴ இதி ப்ரதீத்யந்தரே து தமேவ பே⁴த³ம் ப்ரதி கும்ப⁴: ப்ரதியோகி³தயா ப்ரதிபா⁴தி , ஸ்தம்ப⁴ஶ்ச த⁴ர்மிதயா । ததஶ்சோக்தவித⁴வஸ்துப்ரதீதிர்பே⁴த³க்³ரஹே ஹேதுரிதி க்வேதரேதராஶ்ரயம் – இதி ஸோ(அ)ஸாது⁴: ; பே⁴தா³தி⁴கரணத்வேந பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வேந ச  ப்ரதீதேரபேக்ஷாயாமந்யோந்யாஶ்ரயாத³நிஸ்தாராத் , யஸ்ய கஸ்யசித³தி⁴கரணத்வேந ப்ரதியோகி³த்வேந ச ப்ரதீத்யபேக்ஷாயாம் ஸத்தாதி⁴கரணத்வேந புரோதே³ஶாத³ந்யதே³ஶக³தஸம்ஸர்கா³பா⁴வம் ப்ரதி ப்ரதியோகி³த்வேந ச ஸ்பு²ரத: ஶக்தித³மம்ஶஸ்ய ரஜதாத்³பே⁴த³க்³ரஹப்ரஸங்கே³ந ப்⁴ரமாநுத³யப்ரஸங்கா³த்³வஸ்துவ்ருத்தேந பே⁴தா³தி⁴கரணஸ்ய தத்ப்ரதியோகி³நஶ்ச ஸ்வரூபேண ப்ரதீத்யபேக்ஷாப்யத ஏவாபாஸ்த: , ஸ்வரூபேண க்³ருஹீதயோ: ஶுக்தீத³மம்ஶரஜதயோர்வஸ்துவ்ருத்தேந ததா²பூ⁴தயோர்பே⁴த³க்³ரஹப்ரஸங்கா³த் । ஏவம் ஸ்வரூபம் பே⁴த³ இதி சாத ஏவாபாஸ்தம் । அஸாதா⁴ரணம் ஸ்வரூபம் பே⁴த³ இத்யபி ந ; அஸாதா⁴ரணத்வஸ்ய  பே⁴த³க்³ரஹாதீ⁴நக்³ரஹத்வேந பே⁴தா³ந்தராபேக்ஷாயாம் ஸ்வரூபபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மப⁴ங்கா³தி³தி தி³க் ।

பே⁴தே³நோபஜீவ்யத்வாச்சாபே⁴தோ³ நாத்⁴யஸ்த இத்யாஹ –

ஏகைகேதி ।

வீப்ஸயா ப்⁴ராந்தபே⁴தா³நுவாத³: । அத ஏவைகாபா⁴வ இத்யுக்தம்॥16॥ வ்யாக்ருதநாமரூபத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யே வ்யக்தாவ்யக்தஸ்வீக்ருதே: ஸாம்க்²யவாதா³பாத இத்யாஶங்க்யாஹ – வ்யாக்ருதத்வேதி॥17॥ நாந்யா(அ)ஸதீதி பா⁴ஷ்யே அஸதீதி ச்சே²த³: ।

கார்யரூபேண ச ஸத்த்வம் ஶக்தேராபாத்³யதே , ததா² ஸதி ஹி கார்யஸ்யாஸத்த்வப்ரதிக்ஷேப: ஸித்⁴யதீதி மந்வாந ஆஹ –

நாப்யஸதீதி ।

பா⁴வாச்சேதி த்³விதீயபாட²வ்யாக்²யாயாம் காரணாதிரேகேண கார்யாநுபலம்ப⁴ஸ்யோக்தத்வாத்புநருக்திமாஶங்க்யாஹ –

யத்³யபீதி ।

ஸ்வபரநிர்வாஹகத்வாத்ஸமவாய: ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தராநபேக்ஷஶ்சேத்ஸம்யோகோ³(அ)பி நாபேக்ஷேதேதி ப்ரதிப³ந்தீ³ , ஸா ஸம்யோக³ஸ்ய கார்யஸ்வரூபவிஶேஷாத³யுக்தேத்யாஶங்க்ய நித்யே ஆத்மாகாஶஸம்யோகே³ தஸ்யாஸித்³தி⁴மாஹ –

அஜேதி ।

அஜஸம்யோக³மநிச்ச²ந்தம்  ப்ரதி ஸர்வத்ராஸித்³த⁴மாஹ –

அபி சேதி ।

அஸ்து ஸம்யோக³நித்யத்வாபா⁴வாய ஸமவாயோ(அ)ப்யநித்ய: , ததா²பி நாநவஸ்தா² ; ஸமவாயஸ்ய ஸமவாயிகாரணாநப்⁴யுபக³மேந நிமித்தகாரணமாத்ராத்தது³த்பத்தே: ஸமவாயாந்தராப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ததா²ஸதீதி ।

தத: ஸம்யோக³ஸ்ய ஸமவாயிகாரணமிச்ச²தா ஸமவாயஸ்யாபி ததே³ஷ்ட²வ்யமித்யநவஸ்தா² தத³வஸ்தை²வேத்யர்த²: । நாநாத்வேந ஸஹைக ஆஶ்ரயோ யஸ்ய ஸ ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ததோ²க்த: ।

உத்பத்திகர்து: கார்யஸ்ய ப்ராகு³த்பத்தேர்நாஸத்த்வமித்யுக்தே தத்ரோத்பத்தேர்ந கார்யம் கர்த்ரு , கிம்து காரணமிதி ஶங்கதே –

யத்³யுச்யேதேதி ।

யத்³யப்யுத்பத்³யதே க⁴ட இதி கார்யஸ்ய கர்த்ருத்வம் பா⁴தி ; ததா²பி கௌ³ண்யா வ்ருத்த்யா காரணஸ்ய । தத்ர ச ஸித்³தே⁴ஷு கபாலேஷு ஜாயத இதி பூர்வாபரகாலவ்யாஸக்தப்ரயோகா³நுபபத்தி: கார்யோத்பாத³நாயா வ்யாஸக்தத்வாதி³த்யர்த²: ।

கபாலகர்த்ருகா க⁴டவிஷயோத்பாத³நா நோத்பத்தி: , ஸா து க⁴டகர்த்ருகேதி பரிஹரதி –

உத்பாத³நாஹீத்யாதி³நா ।

யத்³யுத்பத்திருத்பாத³நைவ , தர்ஹி உத்பாத³நாயாமிவோத்பத்தாவபி ஸகர்மகத்வாத்³ க⁴டஸ்ய கர்மத்வம் வ்யபதி³ஶ்யேத , ந சைவமஸ்தீத்யர்த²: । ப்⁴ருத்யோ ஹி க⁴டம் கரோதி ஸ்வாமீ காரயதி தத்ர யதா² கரோதிகாரயத்யோராஶ்ரயபே⁴த³ ஏவமத்ராபீத்யர்த²: ।

தா⁴தூபாத்தவ்யாபார: கர்த்தேதி கர்த்ருலக்ஷணயோகா³ச்ச க⁴ட ஏவோத்பத்திகர்தேத்யாஹ –

ஏவம் சேதி ।

ஸ்வகாரணே கார்யஸ்ய ஸமவாயோ ஜந்ம ஸ்வஸ்மிந்நஸதி கார்யே ஸத்தாஸமவாயோ வேத்யர்த²: ।

பி⁴ந்நமேவேதி ।

ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ஹி பி⁴ந்நமிவாபி⁴ந்நமிவ சகாஸ்தீதி ।

அநயைவேதி ।

இதரதா² ஹி ஸாம்க்²யவாத³: ஸ்யாதி³தி ।

பா⁴ஷ்யக³தமூலகாரணஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்ய: கஶ்சிந்மாயாப்ரதிபி³ம்பி³தோ நாபி⁴தீ⁴யதே । ததா² ஸதி தஸ்ய பரிச்ச²ந்நத்வாத³தி⁴கரணோபக்ரமோக்தஸ்ய காரணவிஜ்ஞாநாத்ஸர்வவிஜ்ஞாநஸ்யாஸம்ப⁴வப்ரஸங்கா³த்கிம்து ஸர்வாதி⁴ஷ்டா²நமித்யாஹ –

மூலகாரணமிதி॥18॥

ஸ்வஶத்தயா நடவத்³ ப்³ரஹ்ம காரணம் ஶங்கரோ(அ)ப்³ரவீத் । ஜீவப்⁴ராந்திநிமித்தம் தத்³ ப³பா⁴ஷே பா⁴மதீபதி:॥ அஜ்ஞாதம் நடவத்³ ப்³ரஹ்ம காரணம் ஶங்கரோ(அ)ப்³ரவீத் । ஜீவாஜ்ஞாதம் ஜக³த்³பீ³ஜம் ஜகௌ³ வாசஸ்பதிஸ்ததா²॥19॥

கார்யமுபாதா³நாத்³ பி⁴ந்நம் , தது³பலப்³தா⁴வபி அநுபலப்³த⁴த்வாத் , ததோ(அ)தி⁴கபரிமாணத்வாச்ச ஸம்மதவதி³த்யநுமாநயோர்வ்யபி⁴சாரார்த²ம் - படவச்சேதி ஸூத்ரம் । தஸ்யாமேவ ப்ரதிஜ்ஞாயாம் பி⁴ந்நகார்யகரத்வஸ்ய வ்யபி⁴சாரார்த²ம் –

யதா² ச ப்ராணாதி³ இதி॥20॥

இதி ஷஷ்ட²மாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணம்॥

இதரவ்யபதே³ஶாதி⁴கரணமவிஷயா:

இதரவ்யபதே³ஶாத்³தி⁴தாகரணாதி³தோ³ஷப்ரஸக்தி:॥21॥ ஜீவாபி⁴ந்நம் ப்³ரஹ்ம ஜக³து³பாதா³நம் வத³ந்ஸமந்வயோ யதி³ தாத்³ருக்³ ப்³ரஹ்ம ஜக³ஜ்ஜநயேத் , தர்ஹி ஸ்வாநிஷ்டம் ந ஸ்ருஜேதி³தி ந்யாயேந விருத்⁴யதே ந வேதி ஸம்தே³ஹே பூர்வத்ர கார்யகாரணாநந்யத்வவத்³ க⁴டாகாஶகல்பஜீவாநாமபி மஹாகாஶோபமப்³ரஹ்மாத்மைக்யமுக்தம் , தஸ்ய ஹிதாகரணாத்³யநுபபத்திபி⁴ராக்ஷேபாத்ஸங்க³தி: । நநு ‘’ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய’’ இத்யாதி³பே⁴த³நிர்தே³ஶாத் கத²ம் பூர்வபக்ஷஸ்தத்ராஹ –

யத்³யபீதி ।

யதி³ பே⁴தா³பே⁴தா³வேகத்ர விருத்³தௌ⁴ , தர்ஹ்யபே⁴த³ ஏவ பே⁴தே³ந பா³த்⁴யதாமத ஆஹ –

ந ச பே⁴த³ இதி ।

இத்யுக்தம் । அநந்தராதி⁴கரண இத்யர்த²: ।

நநு ஸ்வாபா⁴விகம் ப்³ரஹ்மணைகத்வம் ஜீவா அவித்³யோபஹிதா: ஸ்வேஷாம் ந ஜாநந்தீதி ஹிதே(அ)ப்யஹிதப்⁴ரமாத³கரணமுபபந்நமத ஆஹ –

தேநேதி॥21॥

தத்³வத³பி⁴மாந இதி ।

பஶ்யதீத்யந்வய: । யத்³யபி பரமாத்மநோ த³ர்ஶநக்ரியாஶ்ரயத்வமநுபபந்நம் ; ததா²பி புருஷ: ஸ்வப்ரகாஶ ஏவ தத்தத்³விஶேஷேணோபரக்தஸ்தம் தம் யதா²வஸ்தி²தம் பா⁴ஸயதீதி அத: பஶ்யதீதி நிர்தி³ஶ்யதே॥22॥23॥

இதி ஸப்தமமிதரவ்யபதே³ஶாதி⁴கரணம் ॥

உபஸம்ஹாரத³ர்ஶநாதி⁴கரணவிஷயா:

உபஸம்ஹாரத³ர்ஶநாந்நேதி சேந்ந க்ஷீரவத்³தி⁴॥24॥ ப்³ரஹ்ம நோபாதா³நமஸஹாயத்வாத்ஸம்மதவதி³தி ந்யாயேந ஸமந்வயஸ்ய விரோத⁴ஸந்தே³ஹே பூர்வத்ரௌபாதி⁴கஜீவப்³ரஹ்மபே⁴தா³த்³தி⁴தாகரணாதி³தோ³ஷ: பரிஹ்ருத: , இஹ தூபாதி⁴தோ(அ)பி விப⁴க்தமதி⁴ஷ்டா²த்ராதி³ நாஸ்தீதி பூர்வபக்ஷமாஹ –

ப்³ரஹ்ம க²ல்வித்யாதி³நா ।

ஏகமித்யுபாதா³நபே⁴த³வாரணம் । அத்³விதீயதயேதி ஸஹகாரிநிஷேத⁴: ।

ஏகத்வப்ரயுக்தம் தூ³ஷணமாஹ –

ந ஹ்யேகரூபாதி³தி ।

காரணவைஜாத்யே ஹி கார்யவைஜாத்யமித்யர்த²: ।

ந கேவலம் கார்யவைஜாத்யாயோக³ ஏகஜாதீயகார்யாணாமபி க்ரமயோக³ இத்யாஹ –

ந சாக்ரமாதி³தி ।

ஸமர்த²மபி ஸஹகார்யபேக்ஷம் ஸத் க்ரமேண குர்யாதி³த்யாஶங்காமபநயந்நத்³விதீயத்வப்ரயுக்தாமநுபபத்திமாஹ –

அத்³விதீயதயா சேதி ।

பா⁴ஷ்யஸ்த²காரகஸாத⁴நபத³யோரபௌநருக்த்யமாஹ –

ஏகைகமிதி ।

ஸமக்³ராணாம் பா⁴வ: ஸாமக்³ர்யம் ।

கத²ம் தஸ்ய ஸாத⁴நஶப்³தா³பி⁴தே⁴யத்வமத ஆஹ –

ததோ ஹீதி ।

ஸாத⁴யத்யேவேதி ।

ஸாத⁴நமித்யர்த²:॥ ஶ்ருதௌ – கரணம் நிஷ்பாத³நம் । அத்யந்தவ்யதிரிக்தத்வம் ஸ்வத⁴ர்மத்வேநாநந்தர்பூ⁴தத்வம் । ஏகஸ்மிந்காலே உஷித்வா தம் பரித்யஜ்ய காலாந்தரே(அ)பி வாஸ: பரிவாஸ: பர்யுஷிதமிதி த³ர்ஶநாத் । ஆந்தரத்வம் நாம ஸ்வத⁴ர்மத்வம் । மாயிநம் மாயாவிஷயம் । அஜ்ஞாதத்வஸ்ய வஸ்துத⁴ர்மத்வாத் தத்³த்³வாரேண மாயாக்²யமஜ்ஞாநமபி  த⁴ர்ம இத்யாந்தரத்வம் ।

நநு மாயாயா அப்யக்ரமத்வாத் கத²மக்ரமாத்காரணாத் கார்யக்ரமஸ்தத்ராஹ –

கார்யக்ரமேணேதி ।

தஸ்யா மாயாயா: பரிபாகஸ்தத்தத்கார்யஸர்க³ம் ப்ரதி பௌஷ்கல்யம் । தஸ்ய க்ரமோ(அ)பி கார்யக்ரமாந்யதா²நுபபத்த்யா கல்ப்ய இத்யர்த²: ।

பூர்வமவித்³யாஸாசிவ்யாத³ஸஹாயத்வமஸித்³த⁴மித்யுக்தம் , இதா³நீமங்கீ³க்ருத்யாபி தத³நைகாந்திகத்வமாஹ –

ஏகஸ்மாத³பீதி ।

ஶரே உத்பந்நம் ஹி கர்ம பூர்வாகாஶப்ரதே³ஶவிபா⁴க³முத்தரப்ரதே³ஶஸம்யோக³ம் ஶரே ச வேகா³க்²யஸம்ஸ்காரம் ஜநயதீத்யநைகாந்திகம் । அஸஹாயத்வம் நாநாகார்யாநுத்பாத³மித்யர்த²:॥24॥

அஸஹாயஸ்யோபாதா³நத்வம் க்ஷீரவது³பபாத்³யாஸஹாயஸ்யாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வஸமர்த²கம் ஸூத்ரமவதாரயதி –

யதி³ த்விதி॥25॥

இத்யஷ்டமமுபஸம்ஹாரத³ர்ஶநாதி⁴கரணம்॥

க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்திர்நிரவயவத்வஶப்³த³கோபோ வா॥26॥ ஸாவயவஸ்யைவ நாநாகார்யோபாதா³நதேதி ந்யாயேந ஸமந்வயஸ்ய விரோத⁴ஸந்தே³ஹே பூர்வாதி⁴கரணோக்தக்ஷீரத்³ருஷ்டாந்தாத் பரிணாமித்வப்⁴ரமே தந்நிராஸாத் ஸம்க³திமாஹ –

க்ஷீரேதி ।

தஸ்மாத³விக்ருதம் ப்³ரஹ்மேதி பா⁴ஷ்யம் தத³ஸ்தீதி தத்த்வத இதி ச பதா³த்⁴யாஹாரேண வ்யாசஷ்டே –

தஸ்மாதி³தி ।

இதரதா² ஹி மாயாமயவிகாரநிஷேதே⁴ ஜக³த்ஸர்கோ³ ந ஸ்யாத³ஸ்தீத்யநுக்தௌ ச ஸாகாங்க்ஷத்வம் ஸ்யாதி³தி நிரவயவே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி விசித்ரஶக்திவஶேநாக்ருத்ஸ்நப்ரஸக்தேருக்தத்வாச்சோத்³யாநுபபத்திமாஶங்க்ய ஶக்தீநாமவஸ்தவத்வகத²நார்த²த்வேந பரிஹரதி –

அவித்³யேதி॥26॥27॥28॥

அவஸ்துத்வாத்ஸமுதா³யோ ந பரிணமதே , ஸமுதா³யிஷ்வபி யதி³ ஸத்த்வமாத்ரம் பரிணமதே , ந ரஜஸ்தமஸீ , ததோ மூலோச்சே²தோ³ ந  ஸ்யாந்ந சைதத³ஸ்தி இத்யாஹ –

யத்³யபி ஸமுதா³ய இதி ।

த்³வ்யணுகமாரப்³து⁴மணுநா ஸம்யுஜ்யமாநோ(அ)ணுருபர்யத⁴:பார்ஶ்வதஶ்சதஸ்ருஷ்வபி தி³க்ஷுகதா³சித் கஶ்சித்ஸம்யுஜ்யதே , தே ச ஸர்வே தேந ஸமாநதே³ஶா இதி ப்ரதி²மாநுபபத்தேர்த்³வ்யணுகபிண்ட³: பரமாணுமாத்ர: ப்ரஸஜ்யேதேத்யர்த²: । அவ்யாப்யவ்ருத்தௌ ஸம்யோக³ஸ்ய தாவந்நைகத்ர பா⁴வாபா⁴வாவித்யுக்தம் ।

அத² ப்ரதே³ஶபே⁴தே³ந பா⁴வாபா⁴வௌ தத்ராஹ –

அவ்யாபநே வேதி ।

கார்யகாரணபா⁴வ ஆரம்ப⁴:॥29॥

இதி நவமம் க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்த்யதி⁴கரணம்॥

ஸர்வோபேதாதி⁴கரணவிஷயா:

ஸர்வோபேதா ச தத்³த³ர்ஶநாத்॥30॥ மாயாஶக்திமத்³ப்³ரஹ்மண: ஜக³த்ஸர்வம் வத³த: ஸமந்வயஸ்யாஶரீரஸ்ய ந மாயேதி ந்யாயேந விரோத⁴ஸம்தே³ஹே ஸம்க³திமாஹ –

விசித்ரேதி ।

அந்தர்யாம்யதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.1.பா.3.ஸூ.18) த்வவித்³யோபார்ஜிதத்வஸம்ப³ந்தே⁴ ஜக³த்³ப்³ரஹ்மணோ: ஸித்³தே⁴ ஶரீரரஹிதஸ்யாபி நியந்த்ருத்வஸம்ப⁴வ உக்த: , இஹ த்வஶரீரஸ்யாவித்³யைவாக்ஷிப்யத இதி பே⁴த³:॥30॥

தது³க்தமித்யேதத்³தே³வாதி³வத³பீதி (ப்³ர.அ.2.பா.1.ஸூ.28) ஸூத்ரோக்திபரத்வேந வ்யாசஷ்டே –

குலாலாதி³ப்⁴ய இதி ।

ஆத்மநி சைவ (ப்³ர.அ.2.பா.1.ஸூ.25) மிதி ஸூத்ரோக்திபரத்வேநாபி வ்யாசஷ்டே –

யதா² த்விதி ।

ஶக்திமந்தோ தே³வாத³யோ யத்³யபி ஶரீரிண: , ததா²பி பா³ஹ்யஸாத⁴நாநபேக்ஷா: । யதி³ து தத்ர த்³ருஷ்டம் ஶரீரித்வம் ஶக்திமத்த்வேந ப்³ரஹ்மண்யாபாத்³யதே , தர்ஹி கர்த்ருத்வேந குலாலாதி³ஷு த்³ருஷ்டம் பா³ஹ்யஸாத⁴நாபேக்ஷத்வம் தே³வாதி³ஷ்வப்யாபாத்³யேதேதி ப்ரதிப³ந்த்⁴யா ப்ரமேயஸம்பா⁴வநோக்தா । ஶ்ரூயமாணம் இதி ப்ரமாணமுக்தம்॥31॥

இதி த³ஶமம் ஸர்வோபேதாதி⁴கரணம்॥

நப்ரயோஜநவத்த்வாதி⁴கரணவிஷயா:

ந ப்ரயோஜநவத்த்வாத்॥32॥ பரித்ருப்தாத்³ப்³ரஹ்மணோ  ஜக³த்ஸர்க³வாதி³ஸமந்வயஸ்ய ப்³ரஹ்ம ந விநா ப்ரயோஜநேந ஸ்ருஜதி , அப்⁴ராந்தசேதநத்வாத்ஸம்மதவதி³தி ந்யாயேந பா³த⁴ஸம்தே³ஹே பூர்வத்ர ஸர்வஶக்தி ப்³ரஹ்மேத்யுக்தம் , தர்ஹி ஶக்தஸ்யாபி ப்ரயோஜநாபி⁴ஸம்த்⁴யபா⁴வாத³கர்த்ருத்வமிதி பூர்வபக்ஷமாஹ –

ந தாவதி³த்யாதி³நா ।

தாத³ர்த்²யேந ஸுகா²ர்த²த்வேந । ப்ரவ்ருத்தௌ ப்ரவ்ருத்தே: ப்ராக் ஸுகா²பா⁴வே ஸதி க்ருதார்த²த்வாநுபபத்தேரித்யர்த²: । அவித்³யோபஹிதஜீவாந் கரேணாபிதா⁴யாநுக்³ராஹ்யாபா⁴வ உக்த: । ந த்³ருஷ்ட: ப்ரயோஜநோத்³தே³ஶலக்ஷணோ ஹேதுரஸ்யா இத்யத்³ருஷ்டஹேதுகா । ஔத்பத்திகீ புருஷஸ்யோத்பத்திமாரம்ப⁴ ப்ரவ்ருத்தா । அத்³ருஷ்டஹேதுகத்வஸ்ய விவரணம் – ப்ரயோஜநாநுஸந்தா⁴நமந்தரேண இத்யேதத் ।

ஸ்வாபாதௌ³ ப்ரயோஜநாநபி⁴ஸந்தி⁴ரூபே ஶ்வாஸே ஸாத்⁴யாபா⁴வவத்³தே⁴தோரபி சேதநகர்த்ருகத்வஸ்யாபா⁴வாந்ந வ்யபி⁴சார இத்யாஶங்க்யாஹ –

ந சாஸ்யாமிதி ।

ஜாக்³ரதா³தௌ³ சேதநஸ்ய ஜாநதோ(அ)பி சைதந்யமஸ்யாம் ஶ்வாஸாதி³ப்ரவ்ருத்தாவநுபயோகி³ , ஸுஷுப்தே(அ)பி தஸ்யாபா⁴வாதி³தி ச ந யுக்தம் ; குத: ? ப்ராஜ்ஞஸ்ய ஸுஷுப்தஸ்யாபி ஸ்வரூபசைதந்யாப்ரச்யுதேரித்யர்த²:॥32॥ யது³க்தம் லீலாயா அபி ஸுக²ப்ரயோஜநத்வாதி³தி , தத்ராஹ – ஸத்யபீதி ।  அநுத்³தி³ஶ்ய ப்ரயோஜநம் ந கரோதி இதி ஸாத்⁴யே த்வப்⁴ராந்தசேதநத்வம் லீலாகர்தரி ஸவ்யபி⁴சாரம் இத்யர்த²: ।

நநு யத்³ப³ஹ்வாயாஸஸாத்⁴யம் தத்ப்ரயோஜநாபி⁴ஸம்தி⁴பூர்வகமிதி வ்யாப்திரபி⁴மதா , ததா² ச ந லீலாதௌ³ வ்யபி⁴சாரஸ்தத்ராஹ –

த்³ருஷ்டம் சேதி ।

தத³ப்யஸ்மதா³த்³யபேக்ஷயா ஜக³த்³ப³ஹ்வாயாஸஸாத்⁴யம் பா⁴தி ; ததா²பி ந ப்³ரஹ்மாபேக்ஷயேதி ந ப்ரயோஜநாபி⁴ஸம்த்⁴யாபாத இத்யர்த²: । நகை³: பர்வதைர்ஹநுமத்ப்ரப்⁴ருதிபி⁴: கர்த்ருபி⁴ர்ந ப³த்³த⁴ இத்யர்த²: । தத்தர்ஹீத்யந்வய: । ஏதச்ச²க்யத்வே நித³ர்ஶநம் । ஏஷ: நீரநிதி⁴: ஸமுத்³ர: । ஶிலீமுகை²: ஶரைர்ந ப³த்³த⁴: । ந ச நீரநிதி⁴ர்ந பீத இதீஷத்கரத்வே நித³ர்ஶநம் ।

ஆசார்யம் யோ மஹீபதிர்மஹயாஞ்சகார தஸ்ய நாம –

ந்ருக³ இதி ।

நியதநிமித்தமநபேக்ஷ்ய யதா³ கதா³சித்ப்ரவ்ருத்த்யுத³யோ யத்³ருச்சா² , ஸ்வபா⁴வஸ்து ஸ ஏவ யாவத்³வஸ்துபா⁴வீ யதா² ஶ்வாஸாதௌ³ ।

யது³க்தம் ந தாவது³ந்மத்தஸ்யேவ மதிவிப்⁴ரமாஜ்ஜக³த்ப்ரக்ரியேதி , தத்ர மா பூ⁴து³ந்மத்தம் ப்³ரஹ்ம , ப⁴வதி து ஜீவாவித்³யாவிஷயீக்ருதம் ஜக³த்³விவர்தாதி⁴ஷ்டா²நம் , ததா² ச ந ப்ரயோஜநபர்யநுயோக³: ஸ்ருஷ்டாவித்யாஹ –

அபி ச நேயமிதி ।

ஜீவப்⁴ராந்த்யா பரம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த்³பீ³ஜமஜூகு⁴ஷத் । வாசஸ்பதி: பரேஶஸ்ய லீலாஸூத்ரமலூலுபத்॥ ப்ரதிபி³ம்ப³க³தா: பஶ்யந் ருஜுவக்ராதி³விக்ரியா: । புமாந் க்ரீடே³த்³யதா² ப்³ரஹ்ம ததா² ஜீவஸ்த²விக்ரியா॥ ஏவம் வாசஸ்பதேர்லீலா லீலாஸூத்ரீயஸங்க³தி: । அஸ்வதந்த்ரத்வத: க்லிஷ்டா ப்ரதிபி³ம்பே³ஶவாதி³நாம்॥

விப்⁴ரமாணாம் ப்ரயோஜநாநபேக்ஷாயாமபி தத்கார்யஸ்ய தத³பேக்ஷா ஸ்யாதி³த்யாகாஶாதே³ர்ப்⁴ரமகார்யஸ்ய  தத³பேக்ஷாமாஶங்க்யாஹ –

ந சேதி ।

நந்வவித்³யாயா ஹேதுத்வே கத²ம் ப்³ரஹ்ம காரணமத ஆஹ –

ஸா சேதி ।

சு²ரிதா மிஶ்ரிதா ।

நிர்விஷய இதி ।

வேதா³ந்தப்ரதிபாத்³யோ விஷயோ(அ)ஸ்ய தூ³ஷ்யத்வேந ந வர்தத இதி ததோ²க்த:॥33॥

இத்யேகாத³ஶம் நப்ரயோஜநவத்த்வாதி⁴கரணம்॥

வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யாதி⁴கரணவிஷயா:

வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யே ந ஸாபேக்ஷத்வாத்ததா² ஹி த³ர்ஶயதி॥34 ॥ யோ விஷமஸ்ருஷ்டிகாரீ ஸ ஸாவத்³யோ ப்³ரஹ்ம ச விஷமம் ஸ்ருஜதீதி ந்யாயேந ஸமந்வயஸ்ய விரோத⁴ஸம்தே³ஹே பூர்வத்ர லீலயா ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமுக்தம் , இதா³நீம் ஸைவ ந ஸாபேக்ஷஸ்ய ஸம்ப⁴வதி ; அநீஶ்வரத்வப்ரஸங்கா³த்³ , நிரபேக்ஷத்வே ச ராகா³தி³மத்த்வமித்யாக்ஷிப்யதே । அநுமாநஸ்ய வ்யபி⁴சாரமாஹ –

ந ஹி ஸப்⁴ய இதி ।

ஸாபேக்ஷத்வே(அ)நீஶ்வரத்வமாஶங்க்ய வ்யபி⁴சாரமாஹ –

ந ஹி ஸேவேதி ।

கர்மாபேக்ஷத்வேந வைஷம்யம் பரிஹ்ருதம் , தர்ஹி விஷமகர்மணி ப்ரேரகத்வேந வைஷம்யதாத³வஸ்த்²யமித்யாஶங்க்யாஹ –

ந சைஷ இதி ।

வைஷம்யாதி³ப்ரஸங்கா³ந்நேஶ்வர: காரணமிதி ந ச வாச்யமித்யந்வய: । யதீ³ஶ்வரோ(அ)பி விஷமம் ஸ்ருஜேத்தர்ஹி ராகா³தி³மத்தயா(அ)நீஶ்வர: ஸ்யாதீ³ஶ்வரஶ்சாயம் தஸ்மாந்ந விஷமம் ஸ்ருஜதீதி கிமநுமீயதே உத ஈஶ்வரோ ராகா³தி³மாந் விஷமஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³தி வைஷம்யம் । நாத்³யோ விரோதா⁴தி³த்யுக்தம் ।

தமேவாக³மவிரோத⁴ம் த³ர்ஶயதி –

யஸ்மாதி³தி ।

த்³விதீயம் நிஷேத⁴தி –

ந சேதி ।

யத்³யேவம் வைஷம்யமநுமிதம் கிமதோ நிரவத்³யத்வஸ்யாபி ஶ்ருதிஸித்³த⁴த்வேநாதீதகாலதாதாத³வஸ்த்²யாதி³த்யர்த²: ।

ததே³வ த³ர்ஶயதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ஶ்ருதீநாம் க்³ராவப்லவநாதி³ஶ்ருதிப்⁴யோ வைஷம்யார்த²மர்த²ஸம்பா⁴வநாம் த³ர்ஶயதி –

தஜ்ஜாதீயேதி ।

உந்நிநீஷதே ஊர்த்⁴வம் நேதுமிச்ச²தி। ஈஶ்வர: பர்ஜந்யவத்ஸ்ருஷ்டிமாத்ரே காரணம் , வைஷம்யே து பீ³ஜவத்தத்தத்ப்ராணிகர்மவாஸநே இதி நேஶ்வரஸ்ய ஸாவத்³யதேத்யர்த²: । அபி ச மாயாமயீ ஸ்ருஷ்டிரஸ்மாகம் । யதி³ ச ததா²வித⁴ஸ்ருஷ்டிகர்த்ருத்வேந ராகா³தி³மத்த்வமநுமீயதே , தர்ஹ்யநைகாந்திகத்வமித்யாஹ – அப்⁴யுபேத்ய சேதி॥34॥35॥

அக்ருதாப்⁴யாக³மப்ரஸங்க³ம் வ்யாகரோதி –

அக்ருதே இதி ।

தத³ங்கீ³காரே ஆக³தௌ தோ³ஷாவாஹ –

ததா² சேதி ।

வேதா³ந்தாநர்த²க்யம் முக்தாநாமபீதி பா⁴ஷ்யோக்தமித்யாஹ –

மோக்ஷஶாஸ்த்ரஸ்யேதி ।

பா⁴ஷ்யே கேவலாயா அவித்³யாயா வைஷம்யகரத்வநிஷேதோ⁴(அ)நுபபந்ந: , ப்⁴ராந்தேர்விசித்ரத்வேந வைஷம்யஹேதுத்வோபபத்தேரித்யாஶங்க்யாஹ –

லயேதி ।

நநு - மா பூ⁴ல்லயலக்ஷணாவித்³யா வைஷம்யகரீ , ப்⁴ரமஸம்ஸ்காரஸ்து கிம் ந ஸ்யாதி³தி - சேத் , அஸ்து ந து ஸம்ஸாராநாதி³தாமந்தரேண ஸ்யாத் , ததா² ச ஸித்³த⁴ம் ந: ஸமீஹிதமித்யாஹ –

விக்ஷேபேதி ।

விப்⁴ரமஸம்ஸ்காரஸ்ய  ப்⁴ரமஸாபேக்ஷத்வாந்ந ஸ்வத ஏவ வைஷம்யஹேதுத்வம் , விப்⁴ரமஶ்ச ந கேவலோ வைஷம்யஹேதுரபி ராகா³தீ³ந் ஜநயித்வா தத்ஸஹித: । ததா² ச விப்⁴ரமோ ராகா³தி³ஸஹித: ஶரீராச்ச²ரீரம் கர்மண: கர்ம ராக³த்³வேஷாப்⁴யாம் தௌ ச மோஹஸம்ஜ்ஞாத்³விப்⁴ரமாத் ஸ ச ஶரீராது³தே³தீதி சக்ரகப்⁴ரமணமநாதி³தைவ ஸமாத³தா⁴தீத்யர்த²: । அவகா⁴தநிஷ்பந்நாஸ்துஷாந் புரோடா³ஶகபாலேநோபவபதி விக³மயதீத்யத்ராவகா⁴தஸமயே கபாலேஷு புரோடா³ஶஶ்ரபணாபா⁴வாத்³ப⁴விஷ்யச்ச்²ரபணமபேக்ஷ்ய கபாலாநாம் புரோடா³ஶஸப³ந்த⁴கீர்தநமிதி॥36॥

இதி த்³வாத³ஶம் வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யாதி⁴கரணம்॥

ஸர்வத⁴ர்மோபபத்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸர்வத⁴ர்மோபபத்தேஶ்ச॥37॥ நிர்கு³ணப்³ரஹ்மணோ ஜக³து³பாதா³நத்வவாதி³ஸமந்வயஸ்ய யந்நிர்கு³ணம் ந தது³பாதா³நம் க³ந்த⁴ இவேதி ந்யாயவிரோத⁴ஸம்தே³ஹே ப⁴வது விஷமஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் பக்ஷபாதேநாவ்யாப்தமநேகாந்தம் । ஸாத்⁴யேந து ஸகு³ணத்வே உபாதா³நத்வமிதி ப்ராப்தே விவர்தாதி⁴ஷ்டா²நத்வமிஹோபாதா³நத்வம் । தச்ச நிர்கு³ணே(அ)ப்யவிருத்³த⁴ம் ; ஜாத்யாதா³வநித்யத்வாத்³யாரோபோபலப்³தே⁴ரிதி ஸித்³தா⁴ந்த: । பா⁴ஷ்யகாரேண ஸௌத்ரீம் ஸர்வத⁴ர்மோபபத்திம் வ்யாகுர்வதா ஸர்வஜ்ஞத்வாத³ய: காரணத⁴ர்மா ப்³ரஹ்மண்யுபபத்³யந்த இத்யுக்தம் , தத³யுக்தமிவ ; ந ஹ்யேதே லோகே கஸ்யசித்காரணஸ்ய த⁴ர்மா த்³ருஶ்யந்தே , அத ஆஹ –

அத்ரேதி ।

ஜட³ப்ரேரகத்வம் குலாலாதௌ³ த்³ருஷ்ட²ம் , ப்³ரஹ்மண்யபி நியந்தரி தேந பா⁴வ்யம் । தஸ்ய ஸர்வப்ரேரகத்வஸ்ய ஶ்ருதிஸித்³த⁴த்வாத³ர்தா²த்ஸர்வஜ்ஞத்வஸித்³தி⁴: । ஏவம் ஸர்வஶக்தித்வாதௌ³ யோஜ்யம் । ஸர்வஶக்தித்வேநோபாதா³நகாரணத்வமுபபாதி³தம் । ஸர்வஜ்ஞத்வேந நிமித்தகாரணம் சேத்யுபபாதி³தமித்யர்த²: । மஹாமாயாவிஷயீக்ருதத்வேந நிர்கு³ணத்வாதி³ப்ரயுக்தஸர்வாநுபபத்திஶங்கா(அ)பாஸ்தேத்யர்த²:॥37॥

இதி த்ரயோத³ஶம் ஸர்வத⁴ர்மோபபத்த்யதி⁴கரணம்॥

ரசநாநுபபத்த்யதி⁴கரணமவிஷயா:

உத்³த³ண்டை³ர்பா³ஹுத³ண்டை³: ப்ருது²தரபரிக⁴ப்ராம்ஶுபி⁴ர்பி⁴ந்நகா³த்ரா: கேசித்கேசிச்ச வஜ்ரப்ரதிமநக²முகை²ர்தீ³ர்ணதே³ஹோபதே³ஹா: । ஆகர்ண்யைகே ச யஸ்ய ப்ரலயக⁴நக⁴நத்⁴வாநக³ம்பீ⁴ரநாத³ம் வித்⁴வஸ்தா தை³த்யமுக்²யாஸ்தமஹமதிப³லம் ஶ்ரீந்ருஸிம்ஹம் ப்ரபத்³யே ॥ ஸ்வபோ³த⁴த³லிதாபோ³த⁴தது³த்³பூ⁴தஜக³த்³ ப்⁴ரமம் । ஸதா³நந்த³க⁴நாத்³வைதம் பரம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி நிர்மலம் ॥ ரசநாநுபபத்தேஶ்ச நாநுமாநம் ॥1॥ ஸ்வதந்த்ரா இத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் –

வேத³நிரபேக்ஷா இதி ।

விலக்ஷணத்வாத³யோ ஹி ப்ரதா⁴நாதி³பரத்வேந வேதா³ந்தவ்யாக்²யாமநுக்³ராஹிகா: , இமாஸ்து யுக்தய: ஸ்வாதந்த்ர்யேண ப்ரதா⁴நாதி³ஸாதி⁴கா இதி। அநேநாக்ஷேபாவஸரே ஏவ பாதா³ர்தோ² விவேசித: । மோக்ஷமாணாநாம் மோக்ஷமிச்ச²தாம் । முசே: ஸந்நந்தஸ்ய லுப்தாப்⁴யாஸஸ்ய ரூபம் ।

வேதா³ந்தைரேவ ஜ்ஞாநஜநநாத்கிம் பரபக்ஷாக்ஷேபேண ? தத்ராஹ –

யதா² சேதி ।

நநு ப்ரமாணாவக³தாந்யுபாதா³நாநி ஜக³தி ஸமுச்சீயந்தாம் , தந்தவ இவ படே(அ)த ஆஹ –

ந சைததே³வேதி ।

சேதநமுபாதா³நமஸ்யேதி ததோ²க்தம் । வேதோ³ ஹி ப்³ரஹ்மப்ரணீத இதி ஸாம்க்²யாத்³யாக³மஸ்ய தத்துல்யதா । ததா² ச கபிலாத்³யாக³மோ வேதே³ந ந பா³த்⁴யதே , ஸிம்ஹ இவ ஸமப³லஸிம்ஹாந்தரேண । ஏவம் கபிலாத்³யாக³மம் த்³ருஷ்ட்வா க்ருதமநுமாநமபி ந பா³த்⁴யதே , யதா² ஸிம்ஹம் த்³ருஷ்ட்வா க்ருதே தா³ர்வாதி³மயே ப்ரதிக்ருதிஸிம்ஹே த்³ருஶ்யமாநாயா ஈத்³ருஶ: ஸிம்ஹ இதி ஸிம்ஹாகாரப்ரதீதேரபா³த⁴ இத்யர்த²: ।

சேதநப்ரக்ருதிகம் ஜக³தி³தி ப்ரதிபாத³கஸ்ய வேத³ஸ்ய ப்ரதிரோத⁴கமநுமாநமாஹ –

யாநி ஹீதி ।

ஸம்யோகா³தௌ³ வ்யபி⁴சாரவாரணார்த²ம் ஸ்தௌ²ல்யாதி³த்யுக்தம் । ஸம்யோகா³த³யோ ஹி ந ஸ்தூ²லபிண்டா³தா³ரப்⁴ய கணபர்யந்தமநுயந்தி। கும்போ⁴பாதா³நத்வம் ஸத்த்வாதி³கு³ணாஶ்ரிதம் ம்ருத்³க³தத்வாத்ஸத்தாவதி³தி ச வக்ரரீத்யா(அ)நுமாநம் ।

நநு ஸுக²ம் க⁴ட இத்யாத்³யநுபலம்பா⁴த் கத²ம் ததா³த்மத்வேநாநுக³திரத ஆஹ –

உபலப்⁴யத இதி ।

க⁴டவிஷயா ஹி பு³த்³தி⁴ஸ்தமநுகூலம் ப்ரதிகூலம் வா கோ³சரயதீதி அஸ்த்யேவாநுக³திரித்யர்த²: । அந்விதத்வாதே³வ ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகம் ஸாமாந்யம் ।

ஸுகா²த்³யாரப்³த⁴த்வே(அ)பி ஜக³த: கத²ம் ஸத்த்வாத்³யாத்மகப்ரதா⁴நாரப்⁴யத்வமத ஆஹ –

தத்ரேதி ।

யேயம் ஜக³த்காரணஸ்ய கார்யவஶோந்நீதா ஸுகா²த்³யாத்மதா ஸா ஸத்த்வமித்யர்த²: । விதே⁴யாபேக்ஷயா நபும்ஸகப்ரயோக³: ।

உபலப்⁴யத இதி யது³க்தம் தத்³வ்யக்தீகரோதி –

ததா² ஹீதி ।

நிரந்தரதருஷ்வத்⁴யஸ்தவநே(அ)நேகாந்தவாரணாய ப்ரத்யேகமித்யுக்தம் ।

நநு சேதநோபகாரத்வேந தம் ப்ரதி கு³ணீபூ⁴தகு³ணத்ரயஸ்ய கத²ம் ப்ரதா⁴நத்வமத ஆஹ –

தச்ச த்ரிகு³ணமிதி ।

சேதநம் ப்ரதி கு³ணபூ⁴தஸ்யாபி கு³ணத்ரயஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தஸித்³த⁴மாயயா வைலக்ஷண்யமாஹ –

ந து கேநசிதி³தி ।

கரணமிந்த்³ரியம் கேநசிச்சேதநேந ந கார்யதே ந ப்ரேர்யதே , கிம்து காரணாநாம் ப்ரவ்ருத்தாவநாக³தாவஸ்தோ²பபோ⁴கா³பவர்க³ரூப: புருஷார்த² ஏவ ஹேது: , ஸ ச ந்யாயோ கு³ணாநாமபி துல்ய இத்யர்த²: ।

நந்வநுமாநாத³சேதநோபாதா³நத்வே ஜக³த: ஸித்³தே⁴ ஜக³து³பாதா³நஸ்ய சேதநாதி⁴ஷ்டி²தத்வாபத்த்யா கிம் தூ³ஷணமுக்தம் ப⁴வதி ? ஸாத்⁴யஸித்³தி⁴மங்கீ³க்ருத்ய த்³ருஷ்டாந்தத்³ருஷ்டத⁴ர்மாந்தரஸம்சாரோ ஹ்யுத்கர்ஷஸமா ஜாதி: ஸ்யாத் , யதா² –யதி³ க்ருதகத்வேந க⁴டவத³நித்ய: ஶப்³த³: , தர்ஹி தத்³வந்மூர்த: ஸ்யாதி³தி , தத்ராஹ–

யதி³ தாவதி³தி ।

அயமத்ர தூ³ஷணாபி⁴ப்ராய: – கிம் கு³ணத்ரயம் சேதநாநதி⁴ஷ்டி²தமுபாதா³நம் ஸாத்⁴யதே , உத தஸ்யோபாதா³நத்வமாத்ரம் । ஆத்³யே விருத்³த⁴த்வம் த்³விதீயே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் ; த்ரிகு³ணமாயாயா ஈஶ்வராதி⁴ஷ்டி²தாயா: ப்ரக்ருதித்வேஷ்டேரிதி।

மூர்தத்வாபாத³நாத்³ வைஷம்யமாஹ –

வ்யாப்தேரிதி ।

க்ருதகத்வம் ஹி ந வ்யாப்தமித்யர்த²: । உபாத³த³தே உத்பாத³யந்தி க்ருதகத்வமிவ விருத்³த⁴மித்யந்வய: । இவஶப்³தோ³ யதா²ஶப்³த³ஸமாநார்த² உபமாமாத்ரபரோ ந தூபமீயமாநபர: ; ஏவம்ஶப்³த³ஸ்ய ப்ருத²க் ப்ரயோகா³த் । யதி³ ஸத்த்வாத்³யந்விதத்வாஜ்ஜக³த்தத்ப்ரக்ருதிகம் ம்ருத³ந்விதகும்ப⁴வத் , தர்ஹி தச்சேதநாதி⁴ஷ்டி²தம் தத்ப்ரக்ருதிகம் ஸ்யாத்தத ஏவ தத்³தே³வேத்யுக்தம் ।

தத்ரோபாதி⁴மாஶங்கதே –

யத்³யுச்யேதேதி ।

யதை²கஸ்மிந்ஸாத்⁴யே ஸாத⁴நத்³வயஸந்நிபாதே ஸதி ஏகதரஸாத⁴நப்ரயுக்தா வ்யாப்திரிதரத்ராரோப்யத இதி ஸோபாதி⁴கதா , தத்³யதா² நிஷித்³த⁴த்வப்ரயுக்தா வ்யாப்திரத⁴ர்மத்வஸ்ய ஹிம்ஸாத்வே ஸமாரோப்யதே , ஏவமேகஸ்மிந்ஸாத⁴நே ஸமந்வயாதௌ³ ப்ரக்ருதிக³தாசேதநத்வசேதநாதி⁴ஷ்டி²தத்வரூபஸாத்⁴யத்³வயவத்யந்தரங்கா³ சேதநத்வப்ரயுக்தா ஹேதுஸாத்⁴யயோர்வ்யாப்திர்ப³ஹிரங்க³சேதநாதி⁴ஷ்டி²தத்வே ஸமாரோப்யத இதி ப⁴வதி ஸாத்⁴யமபி ஸோபாதி⁴கமித்யர்த²: । கஶ்சித்³த⁴ர்மோ(அ)ந்தரங்க³த்வாதி³: ।

நாந்தரங்க³த்வப³ஹிரங்க³த்வக்ருதே வ்யாபகத்வே , கிம்த்வவ்யபி⁴சாரக்ருதே(அ)ந்தரங்க³ஸ்யாபி மஹாநஸாதி³ஸ்வரூபஸ்ய வ்யபி⁴சாராத்³தூ⁴மவத்த்வம் ப்ரத்யவ்யாபகத்வாத்³ப³ஹிரங்க³ஸ்யாபி வஹ்நிஸம்யோக³ஸ்யாவ்யபி⁴சாரேண வ்யாபகத்வாதி³தி மத்வா பரிஹரதி –

ஸ்வபா⁴வேதி ।

ஸ்வபா⁴வப்ரதிப³த்³த⁴மநௌபாதி⁴கத்வேந ஸம்ப³த்³த⁴ம் ।

நநு ஸ்வபா⁴வஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ப்யந்தரங்க³த்வாத்³ ஜ்ஞேயஸ்தத்ராஹ –

ஸ சேதி ।

ஸாத⁴நாவ்யாபக உபாதி⁴ர்யதா² ப்ரபஞ்ச: ஸத்ய: ப்ரதிபா⁴ஸமாநத்வாத்³ ப்³ரஹ்மவதி³த்யத்ர சேதநத்வமுபாதி⁴: । அயம் ஹி ஸாத்⁴யவ்யாபக: ஸத்யப்³ரஹ்மவ்யாபநாத் । ந ச ஸாத⁴நவ்யாபக: ; பக்ஷே ஸாத⁴நவத்யப்யப்ரவ்ருத்தே: । ஸாத்⁴யவ்யாபக இத்யுக்தே ஶைலே(அ)நலஸ்யாநுமாயாமிந்த⁴நவத்த்வஸ்யாப்யுபாதி⁴தா ஸ்யாத் தத்³வாரணாய ஸாத⁴நவ்யாபக இத்யுக்தம் । ஏதாவத்யுக்தே காரீஷவஹ்நிமத்த்வாதே³ரப்யுபாதி⁴த்வம் ப⁴வேத்தந்மா பூ⁴தி³தி ஸாத்⁴யவ்யாபக இத்யபி⁴ஹிதம் । நந்வேவம் பக்ஷேதரத்வஸ்யாப்யுபாதி⁴தா ஸ்யாத்தத்³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸாத்⁴யஸமவ்யாப்திரிதி விஶேஷணீயமிதி தந்ந । யத: - ஸாத்⁴யாபா⁴வேந ஸாகம் ஸ்வாபா⁴வவ்யாப்தேரநிஶ்சயாத் । குத: பக்ஷேதரத்வஸ்ய ஸாத்⁴யவ்யாபகதா மததா ॥ யதி³ ஹி யத்ர பக்ஷாந்யத்வம் நாஸ்தி , தத்ர ஸாத்⁴யமிதி வ்யதிரேகவ்யாப்திரவதா⁴ர்யேத , யதா³ யத்ர ஸாத்⁴யம் தத்ர பக்ஷாந்யத்வமித்யந்வய: । அந்யதா² பக்ஷேதரத்வம் த்யக்த்வாபி ஸாத்⁴யஸத்த்வே குதஸ்தஸ்ய தத்³வ்யாபகதா ? ந சாயமவதா⁴ரயிதும் ஶக்யதே ; யத்ர பக்ஷாந்யத்வம் நாஸ்தி பக்ஷே தத்ர ஸாத்⁴யாபா⁴வஸ்ய ஸம்தி³க்³த⁴த்வாத் । ஏவம் ச ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வேநைவ பக்ஷேதரத்வஸ்ய வ்யாவ்ருத்தே: ஸமபத³ம் முதே⁴தி। த்³விதா⁴ சோபாதி⁴ஸ்தத்ர ஶங்கிதோ(அ)நுகூலதர்காபா⁴வாதி³நாவக³ம்யதே , நிஶ்சிதஸ்து யதா²யோக³ம் ப்ரமாணைரவதா⁴ர்யதே । ஸத³நுமாநே து ஸமாரோபித உபாதி⁴: ஸாத⁴நவ்யாப்த்யாதி³பி⁴ருத்³தீ⁴யதே । ஶங்கிதஸ்த்வநுகூலதர்கை: , ஶங்க்யமாநஶ்ச ஸாத்⁴யவ்யாபக: ஸாத⁴நாவ்யாபகஶ்ச வாச்ய: , தத்ர ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வம் ஸ்யாத்³ , வ்யாபகம் ப்ரதி வ்யாபகஸ்ய வ்யாப்யம் ப்ரதி வ்யாபகதாயா அவஶ்யம்பா⁴வாத்ஸாத⁴நாவ்யாபகத்வே ச ஸாத்⁴யாவ்யாபகத்வம் ப⁴வேத்³ வ்யாப்யம் ப்ரத்யவ்யாபகஸ்ய தத்³வ்யாபகம் ப்ரத்யவ்யாபகத்வநியமாதி³த்யாதி³பி⁴ஶ்ச தது³த்³தா⁴ர இதி। நந்வேவமுபாதி⁴ஸித்³தௌ⁴ நிருபாதி⁴கஸம்ப³ந்த⁴ரூபவ்யாப்திஸித்³தி⁴ஸ்தத்ஸித்³தௌ⁴ ச ஸாத⁴நாவ்யாபகத்வாதி³ரூபலக்ஷணஸித்³தி⁴: ஸித்³தே⁴ ச லக்ஷணே உபாதி⁴ஸித்³தி⁴ரிதி சக்ரகம் ஸ்யாத் । நேதி நவீநா: - ஸாத்⁴யவந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வாப்ரதியோகி³த்வரூபத்வாத்ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வஸ்ய ஸாத⁴நவந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வாத்மகத்வாச்ச ஸாத⁴நாவ்யாபகத்வஸ்யேதி। நவீநதராஸ்து ந ஸாத்⁴யத்வம் ஸபக்ஷே யத்ரோபாத்⁴யவதா⁴ரணம் । அத² ஸாத்⁴யத்வேந ஸம்பா⁴வ்யமாநத்வம் , ததே³வ குத: ? யதி³ வ்யாபகத்வாதி³தி மந்வீரந் , ததே³வ தர்ஹி சக்ரகமாபதிதமிதி க⁴ட்டகுட்²வ்யாம் ப்ரபா⁴தமிதி।

அஸ்மாகம் த்வநிர்வசநீயத்வாதி³நாமத்ராநாஸ்தே²தி ।

அஸ்து தர்ஹ்யநௌபாதி⁴கஸம்ப³ந்த⁴நிஶ்சயோ(அ)ந்தரங்க³த்வேநைவ , நேத்யாஹ –

தந்நிஶ்சயஶ்சாந்வயேதி ।

ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வாதி³த்யுக்தத⁴ர்மாந்தரஸ்யாநுபலப்³தௌ⁴ ஸத்யாம் ஸதோஶ்சாந்வயவ்யதிரேகயோர்வ்யாப்திநிஶ்சய ஆயததே ஸித்⁴யதி ப்ராப்நோதீத்யர்த²: । அசேதநஸ்ய சேதநாப்ரேரிதஸ்ய கார்யஜநகத்வாபா⁴வாச்ச சேதநப்ரயுக்தாந்வயவ்யதிரேகயோரதிஸ்பு²டத்வம் ।

அந்வயவ்யதிரேகவந்மாத்ராநுமாநே ஏதத் பர்வதேதரத்வாதே³ரப்யநுமாநம் ஸ்யாத³த ஆஹ –

ஏவமபீதி ।

ஆந்தரா: ப்ரமாத்ருபு³த்⁴த்³யைக்யாத்⁴யஸ்தசைதந்யத⁴ர்மா: , ஏதத்³வைபரீத்யம் பா³ஹ்யத்வம் ।

ஏதஸ்ய ச வ்யாக்²யாநம் –

விச்சி²ந்நேதி ।

  சந்த³நாத்³யந்வயே(அ)பி ஸுகா²தி³வ்யபி⁴சாராச்ச நைக்யமித்யாஹ –

யதி³ புநரிதி ।

ஸுக²யதீதி ஸுக²: । க்ரமேலக உஷ்ட்ர: ।

ப்ரதா⁴நே ஹேதோரபர்யவஸாநாத்³ அர்தா²ந்தரதாமாஶங்க்யாஹ –

ஸம்ஸர்க³பூர்வகத்வே ஹீதி ।

நாநாத்வேந ஸஹைகஸ்மிந் அர்தே² ஸமவேத: ஸம்ஸர்க³: ஸ ததோ²க்த: । பரிமிதத்வம் கிம் யோஜநாதி³மிதத்வம் , உத ஸ்வஸத்தாமதிக்ரம்ய வர்தமாநேந வஸ்துநா ஸஹ வர்தமாநத்வமத² வா ஸ்வாஸம்ஸ்ருஷ்டவஸ்துமத்த்வம் ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

யதி³ தாவதி³தி ।

த்³விதீயமாஶங்கதே –

அதே²த்யாதி³நா ।

காரணம் ஹி கார்யாந்தரமபி வ்யாப்நோதி ந கார்யமதோ யாவத்காரணம் ஶப்³த³தந்மாத்ரம் தாவந்ந வ்யாப்நோதி நப⁴: , க³ந்தா⁴த்³யவ்யாப்திஸ்தஸ்ய ப்ரஸித்³தை⁴வேதி।

பரிஹரதி –

ஹந்தேதி ।

ந த்ருதீய இத்யாஹ –

பரரூபஸம்ஸர்க³ஸ்த்விதி ।

ஸத்த்வாதீ³நாம் சிதிஶக்த்யா ஆத்மநா பரஸ்பரம் ச ஸம்ஸர்கோ³ நாஸ்தீத்யர்த²: ॥1॥

ரசநாயா: ப்ரவ்ருத்தே: ஸகாஶாத்³பே⁴த³மாஹ –

ரசநாபே⁴தா³ இதி ।

கார்யக³தவிந்யாஸவிஶேஷா இத்யர்த²: । அபி த்வித்யஸ்ய யா ப்ரவ்ருத்தி: ஸாபி சேதநாதி⁴ஷ்டா²நமேவ க³மயதீதி வக்ஷ்யமாணேநாந்வய: ।

ப்ரவ்ருத்தேர்ஹேதுமாஹ –

ஸாம்யேதி ।

வைஷம்யம் ப⁴வதீதி ஶேஷ: ।

வைஷம்யே ஸத்யங்கா³ங்கி³த்வம் ப⁴வதீத்யாஹ –

ததா² சேதி ।

அங்கா³ங்கி³த்வாத்கார்யோத்பாத³நரூபா ப்ரவ்ருத்திர்ப⁴வதீத்யாஹ –

ஏவம் ஹீதி ।

ஏவம் சாங்கி³த்வாநுபபத்தேஶ்சேத்யஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய(ப்³ர.அ.2.பா.2.ஸூ.8) ப்ரவ்ருத்தேஶ்சேத்யநேந பௌநருத்தயமர்தா²ந்நிரஸ்தம் । சேதநாநதி⁴ஷ்டி²தப்ரதா⁴நஸாத⁴கத்வேந பரோக்தஸ்ய ப்ரவ்ருத்தேரிதி ஹேதோரேவ சேதநாதி⁴ஷ்டி²தாசைதநஸித்³தௌ⁴ ஹேதுத்வேநாபி⁴தா⁴நாத்ஸாத்⁴யவிருத்³தோ⁴க்திர்வக்ரோக்தி: ।

ஔபநிஷதே³ந ந த்³ருஷ்டாந்தாநுஸாரேண ப்³ரஹ்மகாரணத்வம் ஸமர்த்²யதே(அ)த: கேவலஸ்ய சேதநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திர்ந த்³ருஷ்டா இத்யசோத்³யமித்யாஶங்க்யாஹ –

த்வயா கிலேதி ।

உபநிஷத³ர்த²ஸம்பா⁴வநாயாம் அநுமாநம் ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டம் வாச்யமித்யர்த²: । அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதேத்யாதி³பா⁴ஷ்யேண ஸ்வபக்ஷம் ஸமாதா⁴ஸ்யாமீத்யபி⁴ஸம்தி⁴மாநித்யர்த²: । ந கேவலஸ்ய சேதநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திர்த்³ருஷ்டேத்யேதத்ஸத்யமித்யர்த²: । அத்ர ச ஶேஷத்வேந ததா²பி சேதநஸம்யுக்தஸ்ய ரதா²தே³ரசேதநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திர்த்³ருஷ்டேதி பா⁴ஷ்யமநுஸந்தே⁴யம் । இத்த²ம் கேவலஸ்ய சேதநஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வமப்⁴யுபக³ம்யாசேதநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திஶ்சேதநாதீ⁴நேதி ஸமர்தி²தே ஸாம்க்²ய ஆஹேத்யர்த²: ।

ந சேதநஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யாஶ்ரயத்வமித்யத்ர லௌகாயதிகப்⁴ரமோ(அ)பி லிங்க³மித்யாஹ –

யதஶ்சேதி ।

ரசநாயா: ப்ரவ்ருத்தேர்வா ஹேதோஶ்சிதா³த்மகாரணகத்வஸித்³தி⁴ர்ஜக³தோ நேத்யர்த²: । யது³க்தம் ந சேதந: ப்ரவ்ருத்த்யாஶ்ரயதயேஷ்யத இதி , தத்ர கிம் ஸ்வரூபஸ்யாஸித்³தி⁴ரபி⁴மதா ।

உத ப்ரவ்ருத்திஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ? நாத்³ய இத்யாஹ –

ந தாவதி³தி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

தத்ரேதி ।

ஆகாஶஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யந்வயமாத்ரம் , சைதந்யஸ்ய து வ்யதிரேகோ(அ)ப்யஸ்தீதி வைஷம்யமித்யர்த²: ।

லௌகாயதிகோ(அ)பி சேதநதந்த்ராமசேதநப்ரவ்ருத்திம் மந்யதே , ஸாம்க்²யஸ்து ததோ(அ)ப்யவிவேகீத்யாஹ –

பூ⁴தேதி ।

பூ⁴தாநாம் சேதநேதி யேஷாம் மதம் தே ததோ²க்தா: ।

ஏவம் தாவத்³ரதா²தி³வந்மூலகாரணஸ்யாப்யசேதநஸ்ய சேதநாதீ⁴நப்ரவ்ருத்திகத்வம் ஸாதி⁴தம் , தத்ர த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தி⁴மாஶங்கதே –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

ரதா²தி³ப்ரவர்தகோ தே³ஹ ஏவ , ஸ து சேதந இத்யவிவேகிநாம் ப்ரஸித்³தி⁴ரநூதி³தா , ஸாக்ஷாத்³யச்சேதந: ஸோ(அ)ஸங்க³த்வாத³ப்ரவர்தக இத்யர்த²: ।

தவேதி ।

ததா³பீத்யர்த²: ।

ரூபாதீ³நாம் ஸந்நிதி⁴மாத்ரேணேந்த்³ரியப்ரவர்தகத்வே சேதநாதி⁴ஷ்டி²தாத³சேதநாத்கார்யரசநேதி நியமப⁴ங்க³மாஶங்க்ய பரஸித்³த⁴முதா³ஹ்ருதமிதி பரிஹரதி –

ஸாம்க்²யாநாம் ஹீதி ।

அர்தா²காரேணேதி ।

அர்த²விஷயஜ்ஞாநாகாரேணேத்யர்த²: । உக்தம் ஹி ஶப்³தா³தி³ஷு பஞ்சாநாமாலோசநமாத்ரமிஷ்யதே வ்ருத்திரிதி ॥2॥

யதி³ பயோம்பு³நோ: ஸபக்ஷத்வமபி , கத²ம் தர்ஹி ஸாத்⁴யபக்ஷநிக்ஷிப்தத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யமத ஆஹ –

ஸாத்⁴யபக்ஷேத்யுபலக்ஷணமிதி ॥3॥

ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸஹகார்யபா⁴வாஸித்³தே⁴: ஸூத்ரபா⁴ஷ்யாயோக³மாஶங்க்யாஹ –

யத்³யபீதி ।

ஸர்க³ஸ்ய நிர்மாணே கர்மவாஸநா ந ப்ரப⁴வதீதி சேத்க்வ தர்ஹி தாஸாமுபயோக³ஸ்தத்ராஹ –

ப்ரதா⁴நமேவேதி ।

நிமித்தம் த⁴ர்மாதி³ । ப்ரக்ருதீநாம் மூலப்ரக்ருதேர்மஹதா³தி³ப்ரக்ருதிவிக்ருதீநாம் ச அப்ரயோஜகம் ஸ்வகார்யே ஸர்கே³ , கிம்து வரணஸ்ய ப்ரதிப³ந்த⁴கஸ்ய பே⁴தோ³ ப⁴ங்க³ஸ்ததோ நிமித்தாத்³ப⁴வதி , க்ஷேத்ரிகவத்³ - யதா² ஹி க்ஷேத்ரகாரீகேதா³ராத³பாம் பூர்ணாத்கேதா³ராந்தரம் ஸமம் நிம்நம் வா பிப்லாவயிஷுரபோ ந பாணிநா(அ)பகர்ஷதி , கிம்து வரணம் தாஸா பி⁴நத்தி , பி⁴ந்நே தஸ்மிந்ஸ்வயமேவாப: கேதா³ராந்தரம் ப்லாவயந்தி , தத்³வதி³தி பாதஞ்ஜலஸூத்ரார்த²: ।

தர்ஹ்யபநீதே ப்ரதிப³ந்தே⁴ ஸ்ருஜது ப்ரதா⁴நமத ஆஹ –

ததஶ்சேதி ।

ஸதா³தநாத³பநாயகாத்ஸதா³பநீத: ப்ரதிப³ந்த⁴ இதி ஸதை³வ ஸர்க³: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஈஶ்வரஸ்ய து ஸர்வஜ்ஞத்வாத்ப்ராணிகர்மபரிபாகாவஸராபி⁴ஜ்ஞஸ்ய லீலாதி³நா கதா³சித் ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ந ஸர்வதே³த்யாஹ –

ஈஶ்வரஸ்ய த்விதி ।

யத்³த்³ருச்ச²யேதி ।

யதா²ஸ்மதா³தே³ஸ்த்ருணச்சே²தா³தௌ³ நியதநிமித்தாநபேக்ஷா ப்ரவ்ருத்திரேவமித்யர்த²: ॥4॥

வஹ்ந்யாதீ³தி ।

பித்ததா⁴துராதி³ஶப்³தா³ர்த²: ॥5॥

கீத்³ருஶோ(அ)நாதே⁴யாதிஶயஸ்ய போ⁴க³ இத்யாதி³பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –

ந கேவலமிதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)ப்யதாத்த்விகபோ⁴கா³ப்⁴யுபக³மாத்³ அவாஸ்தவஸ்ய ந நிஷேத⁴ இத்யர்த²: ।

உப⁴யார்த²தாப்⁴யுபக³மே(அ)பி போ⁴க்தாவ்யாநாம் ப்ரதா⁴நமாத்ராணாம் ஆநந்த்யாத³நிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³ ஏவேதி பா⁴ஷ்யம் , தத³நுபபந்நமிவ ; அபவர்கா³ர்த²மபி ப்ரதா⁴நப்ரவ்ருத்தௌ ஸத்யாம் க்ரமேண போ⁴க³மோக்ஷோபபத்தே: , யோகை³ஶ்வர்யாச்சாநந்தவிகாராணாம் யுக³பது³பபோ⁴க³ஸம்ப⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ந தாவத³பவர்க³ இதி ।

கிம் நி:ஶேஷவிகாராந் போ⁴ஜயிதும் ப்ரதா⁴நம் ப்ரவர்ததே உத கியதோ(அ)பி ।

நாந்த்ய இத்யாஹ –

போ⁴க³ஸ்ய சேதி ।

ஆத்³யே நிஷேத⁴பா⁴ஷ்யமுபபாத³யதி –

நி:ஶேஷேதி ।

யத்³யபி ஸக்ருச்ச²ப்³தா³த்³யுபலம்பா⁴த்³ போ⁴க³: ஸமாப்த: ; ததா²பி ந புநரப்ரவ்ருத்தி: ।

தத்த்வஜ்ஞாநமந்தரேண மோக்ஷாஸித்³தே⁴: ப்ராக்ச மோக்ஷாத்³போ⁴க³ஸ்யாவஶ்யகத்வாதி³தி ஶங்கதே –

க்ருதபோ⁴க³மபீதி ।

ஸத்த்வம் பு³த்³தி⁴: । க்ரியாஸமபி⁴ஹாரோ(அ)ப்⁴யாஸ: । அபவர்க³: கிம் ஶப்³தா³த்³யநுபலப்³தி⁴ர்பு³த்³தி⁴க்ஷேத்ரஜ்ஞபே⁴த³க்²யாதிர்வா ।

யதி³ ஆத்³யஸ்தத்ராஹ –

ஹந்தேதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

நசாஸ்யா இதி ।

உப⁴யார்த²மிதி ।

போ⁴க³மோக்ஷார்த²மித்யர்த²: । ஶக்திஶக்திமதோரபே⁴தா³த்புருஷோ த்³ருக்ஶக்தி: । த்³ருக்ஶக்த்யநுச்சே²த³வதி³தி இதா³நீம் பா⁴ஷ்யபாடோ² த்³ருஶ்யதே ।

நிப³ந்தே⁴ து ஸர்க³ஶக்த்யநுச்சே²த³வதி³தி பாட²ம் த்³ருஷ்ட்வா வ்யாசஷ்டே –

ஸர்கே³தி ।

த்³ருக்ஶக்தி: கிம் ஸர்வப்ரதா⁴நகார்யவிஷயா , ஏகதே³ஶவிஷயா வா ।

ஆத்³யே தோ³ஷமாஹ –

யதா² ஹீதி ।

யதை²கேந பும்ஸா ஸ்வவிகாரத³ர்ஶநேந க்ருதார்தா²பி ஸர்க³ஶக்தி: புருஷாந்தரம் ப்ரதி த³ர்ஶயிதுமநுச்சே²தா³த³நுச்சே²தே³ந ப்ரவர்ததே , ஏவம் த்³ருக்ஶக்திரபி ஸக்ருத்³த்³ருஶ்யத³ர்ஶநேந சரிதார்தா²பி தம் புருஷம் ப்ரதி ஸர்வப்ரதா⁴நவிகாராணாமர்த²வத்த்வாய ஸர்வாந்த்³ரஷ்டுமநுச்சே²தே³ந ப்ரவர்தத இத்யர்த²: ।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ –

ஸக்ருத்³த்³ருஶ்யேதி ।

ஏகபதே³ ஏகபத³ந்யாஸாவச்சி²ந்நக்ஷணே ॥6॥

அர்தா²பா⁴வஸூத்ரோக்தம் தூ³ஷணமநுஜாநாதி –

மா பூ⁴தி³தி ।

ஶக்த்யர்த²வத்த்வம் த்³ருக்ஶக்திஸர்க³ஶக்த்யவத்த்வம் । ஶங்கேத்யத்ர க்³ரந்த²ச்சே²த³: ॥7॥

ப்ரதா⁴நாவஸ்தா²நாஶே(அ)பி அவஸ்தா²வதாம் கு³ணாநாமநாஶாத்ஸ்வரூபப்ரணாஶப⁴யாதி³தி பா⁴ஷ்யாயோக³மாஶங்க்ய விகல்பமுகே²ந வ்யாசஷ்டே –

யதி³ ப்ரதா⁴நாவஸ்தே²தி ।

பா⁴ஷ்யே –

அநபேக்ஷஸ்வரூபாணாமிதி ।

இதரேதரமநபேக்ஷமாணாநாம் கு³ணப்ரதா⁴நத்வஹீநாநாமித்யர்த²: ।

நநு ப்ராசீநவைஷம்யபரிணாமஸம்ஸ்கார ஏவ புநரவைஷம்யஹேதுரஸ்து கிம் பா³ஹ்யக்ஷோப⁴யித்ரா ? தத்ராஹ –

யத்ஸாம்யாவஸ்த²யேதி ।

ப்ரலயஸமயே யத்ஸாம்யாகாரேண ஸுசிரம் பரிணதம் தத்ஸம்ஸ்காரப்ராசுர்யாத்புநரபி ஸாம்யாகாரேண பரிணமதே , தத்³ த்³வயோ: ஸம்ஸ்காரயோ: ஸமத்வே(அ)பி ப்ராசீநவைஷம்யஸம்ஸ்காரஸ்யாபி⁴நவஸாம்யஸம்ஸ்காரேண வ்யவதா⁴நாத்ஸாம்யபரிணாம ஏவ யுக்த இத்யர்த²: । விலக்ஷணஶ்சாஸௌ கார்யம் ஜநயிதும் ப்ரத்யயதே ஆக³ச்ச²தீதி ததோ²க்த: ॥8॥9॥

ஏகாத³ஶேந்த்³ரியாணாம் கத²ம் ஸப்தத்வமித்யாஶங்க்ய பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி த்வாகி³ந்த்³ரியே(அ)ந்தர்பா⁴வயதி –

த்வங்மாத்ரமேவேதி ।

அநேகரூபாதி³க்³ரஹணஸமர்த²ம் யத் த்வங்மாத்ரம் ததே³வ பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியம் தச்சைகமித்யர்த²: ।

நநு தப்ய ஏவ மா பூ⁴த்³ யதா²(அ)ஸ்தீத்யத்ர , ததா² ச கத²மத்³வைதவ்யாகா⁴தகஸ்தப்யதாபகபா⁴வஸ்தத்ராஹ –

நஹி தபிரிதி ।

கர்த்ருஸ்தோ² பா⁴வ: ப²லம் யஸ்ய ஸ ததோ²க்த: ।

பரமஸமவேதேதி ।

கர்மத்வவ்யாபகோக்திரியம் । தத்³வ்யாவ்ருத்த்யா தத்³வ்யாவ்ருத்த்யைவ ந லக்ஷணோக்தி: । ததா² ஸதி வ்ருக்ஷாத்பதிதே பர்ணே பர்ணஸமவேதபதநக்ரியாப²லவிபா⁴கா³பா⁴ஜோ வ்ருக்ஷஸ்யாபாதா³நஸ்யாபி கர்மத்வப்ரஸங்கா³த் । நநு -‘ஆத்மாநம் ஜாநாதி’ ‘பச்யதே ப²லம் ஸ்வயமேவே’த்யத்ரைகஸ்யாபி கர்மகர்த்ருபா⁴வாத் கத²மஸ்ய கர்மத்வவ்யாபகத்வம் ? உச்யதே – ஸோபாத்⁴யாத்மநி உபாதி⁴பே⁴தா³தே³வ பே⁴தா³ந்நிரூபாதௌ⁴ யாம் வ்ருத்திம் கர்மத்வம் தஸ்யா ஏவோபாதி⁴த்வஸ்ய வர்ணிதத்வாத் , பச்யதே ப²லம் ஸ்வயமேவேத்யத்ர கர்மத்வோபசாராத் । பாணிநிர்ஹி கர்மவதி³த்யாஹ - தஸ்மாத்³ யத்கர்ம தத்பரஸமவேதக்ரியாப²லபா⁴கீ³த்யர்தோ² நது யது³க்தவித⁴ம் தத்கர்மேதி।

நநு க்ரியாப²லஶாலித்வமாத்ரவ்யாப்தம் கர்மவத்வம் , வ்ருதா² பரவிஶேஷணம் ; ததா² ச தப்துரேவ தப்யத்வமஸ்து , தத்ராஹ –

அநந்யத்வ இதி ।

தப்யஸ்ய தாபகாத³நந்யத்வே ஸதி அகர்மத்வப்ரஸங்கா³தி³த்யந்வய: ।

நித³ர்ஶநம் –

சைத்ரஸ்யேவேதி ।

ஸ்வஸமவேதா க³மநக்ரியா தஸ்யா: ப²லம் நக³ரப்ராப்திஸ்தச்சா²லிநோ(அ)பி சைத்ரஸ்ய பரத்வாபா⁴வாத³கர்மத்வவத்தப்யஸ்யாப்யபே⁴தா³ப்⁴யுபக³தாவகர்மத்வப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: ।

நநு யதா² ஜலதி⁴: ஸ்வபா⁴வபூ⁴தைரபி வீச்யாதி³பி⁴ர்முச்யதே , ததா² தப்யதாபகாப்⁴யாமாத்மா , தத்ராஹ –

ஜலதே⁴ஶ்சேதி ।

அர்த²ஸ்யாபி ஸ்வர்கா³தே³ஸ்தாபகத்வம் பா⁴ஷ்யோக்தமுபபாத³யதி –

அர்தோ²(அ)பீதி ।

து³நோதி பரிதாபயதி ।

த்³ருக்ஶக்தி: புருஷ: । த³ர்ஶயதி ஸ்வவிகாராந் பும்ஸ இதி த³ர்ஶநஶக்தி: ப்ரதா⁴நம் , தஸ்ய ச பு³த்³தி⁴ரூபேண பரிணதஸ்ய சிச்சா²யாபத்தி: ஸம்யோக³: । அவிவிக்தயோ: ப்ரதா⁴நபுருஷயோர்த³ர்ஶநம் அவிவேகத³ர்ஶநம் ।

பா⁴ஷ்யே ஸ்யாத³பீத்யபிநா ந ஸாக்ஷாத்பும்ஸோ மோக்ஷ இத்யஸூசி , ததா³ஹ –

அத்ர சேதி ।

ப³ந்த⁴மோக்ஷஸ்வரூபாலோசநேந தயோ: ஸாக்ஷாத்³பு³த்³தி⁴த⁴ர்மத்வமாஹ –

ததா² ஹீதி ।

அவிபா⁴கோ³ பு³த்³தி⁴ஸத்த்வஸ்ய புருஷாத³விவேகஸ்தேந பு³த்³தே⁴ர்ஜடா³யா அப்யாபந்நம் கு³ணஸ்வரூபாவதா⁴ரணம் । அநுகூலப்ரதிகூலஶப்³தா³தி³ஜ்ஞாநஸ்ய விவிக்தபுருஷஜ்ஞாநஸ்ய ச பு³த்³தி⁴பரிணாமத்வாத்³ பு³த்³தே⁴ரேவ ப³ந்த⁴மோக்ஷாவித்யர்த²: । மோக்ஷநிரூபணாய ச ப³ந்த⁴நிரூபணம் । அத ஏவாபவ்ருஜ்யத இத்யேவாஹ ।

இதா³நீம் ஸ்வாமிநி புருஷே ப³ந்தா⁴த்³யுபசாரம் ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ததா²பீதி ।

அவிபா⁴க³ஸ்யாவிவேகஸ்யாபத்தி: ப்ராப்திஸ்தயேத்யர்த²: ।

ஔபநிஷத³த³ர்ஶநாஸாமஞ்ஜஸ்யம் நிஷேத⁴தி –

நேதி ।

கிம் வஸ்துதத்தப்யதாபகவிபா⁴கா³நுபபத்திருச்யதே , வ்யவஹாரதோ வா ।

ஆத்³யே இஷ்டப்ரஸங்க³ இத்யாஹ –

ஏகத்வாதே³வேதி ।

உபாத்தம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதி –

யத இதி ।

த்³விதீயே நாநுபபத்திர்வ்யவஹாரதோ பே⁴த³ஸ்வீகாராதி³த்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

பரோக்ததோ³ஷாநுவாத³ ஏவ பா⁴ஷ்யே பா⁴தி –ந தூ³ஷணமித்யாஶங்க்யாத்⁴யாஹாரேணேஷ்டப்ரஸங்க³கத²நபரதாம் ஸ்போ²டயதி–

இத்யஸ்மதி³தி ।

யதி³ ப்⁴ராந்தத்வம் தப்யதாபகபா⁴வஸ்ய , தர்ஹ்யேஷ ஏவ தோ³ஷ இத்யாஶங்க்ய ஸாம்யப்ரதிபாத³நார்த²ம் தத்ர த்வயாபீதி பா⁴ஷ்யம் , தத்³ வ்யாசஷ்டே –

ஸாம்க்²யோ(அ)பி ஹீதி ।

ப்³ருவாணோ(அ)பீத்யந்வய: । ஸத்த்வம் பு³த்³தி⁴க³த: ஸத்த்வகு³ண: । த³ர்ஶிதோ விஷயோ யஸ்ய பும்ஸ: ஸ: ததா² தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்த்வம் தத இதி।

அவிபா⁴கா³பத்திஸ்தர்ஹி க்ஷீரவத்ஸத்யேதி தந்நிமித்தா தப்தி: பும்ஸ: ஸத்யா ஸ்யாத³த ஆஹ –

தத³விபா⁴கா³பத்திஶ்சேதி ।

அவிவேகோ ஹ்யவிபா⁴க³ இதி ।

நித்யத்வாப்⁴யுபக³மாச்ச தாபகஸ்யேதி பா⁴ஷ்யமுபாத்தம் । அநிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³ இதி தஸ்யாதீதாநந்தரபதா³நுஷங்கே³ண வ்யாக்²யா । ந த்³ருஶ்யதே(அ)நேந புருஷத்வமிதி அத³ர்ஶநம் தம: ।

தஸ்ய தப்திஹேதுத்வமுபபாத³யதி –

ந தாவதி³த்யாதி³நா ।

தமஸ: தப்தஸ்ய நிவ்ருத்த்யயோகா³த் பரஸ்ய தந்நிமித்ததப்தேரநாஶ உக்த: ।

ஸித்³தா⁴ந்தே த்வவித்³யாயா அவஸ்துதஸ்தப்திஹேதோர்வித்³யயா நிவ்ருத்தேர்மோக்ஷோபபத்திமாஹ –

யதா² ஹீதி ।

ஸாம்க்²யஸ்ய த்விதி துஶப்³தோ³ நஶப்³த³ஸமாநார்த²: ॥10॥

இதி ப்ரத²மம் ரசநாநுபபத்த்யதி⁴கரணம் ॥

மஹத்³தீ³ர்கா⁴தி⁴கரணமவிஷயா:

மஹத்³தீ³ர்க⁴வத்³வா ஹ்ரஸ்வபரிமண்ட³லாப்⁴யாம் ॥11॥ யத்³யப்யஸ்ய ஸ்வபக்ஷதோ³ஷபரிஹாரஸ்ய ஸ்ம்ருதிபாதே³ ஏவ ஸங்க³தி: ; ததா²பி யதி³ ப்ரதா⁴நகு³ணாநந்வயாஜ்ஜக³ந்ந தத்ப்ரக்ருதிகம் , தர்ஹி ப்³ரஹ்மவிஶேஷகு³ணாநந்வயாந்ந தது³பாதா³நகம் இத்யவாந்தரஸங்க³திலோபா⁴தி³ஹ லிகி²த: । தத்த்வஜ்ஞாநப்ரதா⁴நஸ்யாஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய பரமதநிராஸபரத்வாபா⁴வாந்நிராக்ருதோ நிராகர்தவ்ய இதி ச பா⁴ஷ்யநிர்தே³ஶாயோக³மாஶங்க்யாஹ –

யதை²வேதி ।

ஶ்ரௌதப்³ரஹ்மதீ⁴ஸித்³தௌ⁴ தந்நிராஸ இத்யர்த²: । ஏதேநேத்யத்ர காரணம் கார்யந்ந்யூநபரிமாணமிதி நியமோ ப⁴க்³ந: , இஹ காரணவிஶேஷகு³ணஸ்ய கார்யே கு³ணாரம்ப⁴நியமோ ப⁴ஜ்யத இதி ஸத்யபி பே⁴தே³ ரீதிஸாம்யக்ருதஜாமித்வபரிஹார: ।

ப்ரபஞ்ச ஆரப்⁴யத இதி ।

காரணகு³ணஸ்ய ப்ரக்ரம உபக்ரமோ நியதபூர்வஸத்த்வம் தேந தமஸமவாயிகாரணம் க்ருத்வேத்யர்த²: ।

தர்கஸ்ய விபர்யயமநுமாநமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

விமதமசேதநோபாதா³நகம் கார்யத்³ரவ்யத்வாத்ஸம்மதவதி³த்யர்த²: । ஜ்ஞாநாதௌ³ வ்யபி⁴சாரவாரணாய த்³ரவ்யபத³ம் । மாயாஶப³லப்³ரஹ்மோபாதா³நத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வம் வ்யாவர்தயிதுமேவகார: ।

ப்ரதா⁴நஸித்³வ்யா(அ)ர்தா²ந்தரத்வமாஶங்க்யாஹ –

தச்சேதி ।

இத்யுக்தமிதி ।

ஏதேந ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹா (ப்³ர.அ.2.பா.1. ஸூ.12) இத்யத்ர பூர்வபக்ஷே இத்யர்த²: ।

மஹாப்ரலயே ப்ரயத்நாபி⁴கா⁴தாத்³யபா⁴வாத் கத²மணுஷு கர்ம ? தத்ராஹ –

அத்³ருஷ்டவதி³தி ।

நநு கிம் த்³வ்யணுகாரம்ப⁴வ்யவதி⁴நா(அ)த ஆஹ –

ப³ஹவஸ்த்விதி ।

அஸம்யுக்தாநாமாரம்பா⁴நப்⁴யுபக³மாத் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமாஶ்க்யாஹ –

ஸம்யுக்தா இதி ।

ஸஹஸேதி ।

த்³வ்யணுகமநாரப்⁴யேத்யர்த²: । அநேந பா³தோ⁴(அ)போதி³த: । தந்த்வாதி³ஷு வ்யபி⁴சாரவாரணார்த²மணுத்வம் இதி।

த்³வ்யணுகேஷு அநைகாந்திகத்வவாரணார்த²ம் பரமேதி ।

பரமாண்வோ: ஸ்வாபேக்ஷயா ஸ்தூ²லத்³வ்யணுகாரம்ப⁴கயோரவ்யபி⁴சாராய ப³ஹுத்வாதி³தி।

ஸாத்⁴யவைலக்யமாஶங்க்யாஹ –

யதி³ ஹீதி ।

பரமாணவ: கிம் அநாரப்⁴ய த்³வ்யணுகாதீ³நி கும்ப⁴மாரப⁴ந்த இதி உதாரப்⁴ய ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

ந க⁴டே இதி ।

ஸத்யேவ க⁴டே பு³த்⁴த்³யா விப⁴ஜ்யமாநே கபிலாதி³க²ண்டா³வயவிநோ நோபலப்⁴யேரந் । ததா²ச த்ரஸரேணுவத³நுபலப்³த⁴ரேகோ²பரேகே² க⁴டே ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷாநுபபத்தேர்வ்யஞ்ஜகாபா⁴வாத்³ க⁴டத்வாநுபலப்³தி⁴ப்ரஸங்க³ இத்யர்த²: ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

க⁴டஸ்யைவ த்விதி ।

யதி³ ஹி பரமாணவ ஏவ க²ண்டா³வயவிநம் ஆரப்⁴ய மஹாவயவிந ஆரபே⁴ரந் , ததா² ஸதி ஸர்வஏவ தே பரமாணுஷு ஸம்ப⁴வேயு: । தச்ச ந ; மூர்தாநாமவயவாவயவிபா⁴வவிரஹிணாமேகதே³ஶத்வாபா⁴வநியமாத் । அவயவாவயவிநௌ ஹி தந்துபடாவேகத்ர ஸம்யோகி³பூ⁴பா⁴கே³ ப⁴வதோ நது பரமாணுஷு ஸமவயதாமவயவிநாமஸ்தி பரஸ்பரமவயவாவயவிபா⁴வ இதி ந ஸமாநதே³ஶதா । தஸ்மாத்³யபி பரமாணுபி⁴: ஸ்தூ²லமாரப்⁴யேத க⁴ட ஏவ வா(அ)(அ)ரப்⁴ய: ஸ்யாந்ந கபாலாதீ³நீத்யர்த²: ।

யதி³ ந க⁴ட ஏவ பரமாணுபி⁴ராரப்³த⁴ஸ்ததா³ ந கேவலம் வித்³யமாநே க⁴டே ஸம்ஸ்தா²நாநுபலம்ப⁴ப்ரஸங்க³: , கிம்து நாஶாதூ³ர்த்⁴வமபி கபாலாத்³யநுபலம்ப⁴ப்ரஸங்க³ இத்யாஹ –

ததா² ஸதீதி ।

ந ச வாச்யம் கும்ப⁴ப⁴ங்க³ஸமநந்தரமவஸ்தி²தஸம்யோக³ஸசிவா: பரமாணவ: கபாலகணாதீ³நாரப⁴ந்தே , ஸதி து கும்பே⁴ தேந ப்ரதிப³ந்தா⁴த³ஸந்தோ(அ)பி ஸம்யோகா³ நாரப⁴ந்த இதி ; யத: கபாலாதீ³நாமேவ ஸஹஸாரம்பே⁴ ஸம்ஸ்தா²நாநுபலம்ப⁴: ஸ்யாத்³ , த்³வ்யணுகாதீ³ந்யாரப்⁴ய ததா³ரம்பே⁴ மூர்தாநாம் ஸமாநதே³ஶத்வாயோகோ³ த்³வ்யணுகாதி³ப்ரக்ரமேண ததா³ரம்பே⁴ கும்பா⁴ரம்போ⁴(அ)பி ததா² ப⁴வத்விதி வ்ருதா² ஶுஷ்கவர்ணநமிதி। நநு - த்³வ்யணுகைரபி யதி³ ப³ஹுபி⁴: கார்யமாரப்⁴யதே , தர்ஹி க⁴டாத³யோ(அ)ப்யாரப்⁴யந்தாம் , ததா² சாந்தராலிககார்யாநுபலம்ப⁴ப்ரஸங்க³: । அத² தைஸ்த்ரஸரேணுரேவாரப்⁴யதே , தர்ஹி பரமாணுபி⁴ரபி ஸ ஏவாரப்⁴யதாம் , முதா⁴ த்³வ்யணுகம் விஶேஷோ வாச்ய: , உச்யதே – கிம் ஸர்வத்ர பரமாணூநாமாரம்ப⁴கத்வமுத க்வசித்³ த்³வ்யணுகாதி³ப்ரக்ரமோ(அ)பி । நாத்³ய: ; யதோ(அ)ஸ்தி தாவல்லோஷ்டமூலாவயவபரமாணுஸம்க்²யாபேக்ஷயா லோஷ்டாவயவமூலபரமாணூநாம் ஸம்க்²யாபகர்ஷ: । அந்யதா² லோஷ்டதத³வயவயோர்கு³ருத்வாதி³ஸாம்யப்ரஸங்கா³த் । ஏவம் தத³பேக்ஷயா தத³வயவதத³வயவாநாம் மூலாவயவபரமாணுஸம்க்²யாபகர்ஷோ த்³ரஷ்டவ்ய: । நசாயம் நிரவதி⁴: ; ஏகத்வாத்பரந்யூநஸம்க்²யாஸம்ப⁴வாத் । ந ச த்ரித்வமாரம்ப⁴கஸம்க்²யாவதி⁴: ; தத: பரமப்யேகத்வத்³வித்வபா⁴வாத் । ந சைகத்வமேகஸ்ய ஸம்யோகா³நுபபத்தாவஸமவாயிகாரணவிது⁴ரஸ்யாநாரம்ப⁴கத்வாத் । தஸ்மாத்ஸஜாதீயஸம்யுக்தபரமாணுக³தத்³வித்வமாரம்ப⁴கஸம்க்²யாபகர்ஷாவதி⁴ரிதி ஸித்³த⁴ம் த்³வ்யணுகம் । ததா²ச ந ஸர்வத்ர பரமாணுபி⁴ஸ்த்ர்யணுகாரம்ப⁴: । நாபி த்³விதீய: ; ஸித்³த⁴ம் ஹி பரமாணோஸ்த்ர்யணுககாரணம் த்³வ்யணுகம் ப்ரதி காரணத்வம் । ததா²ச ந தஸ்ய க்வாபி த்ர்யணுககாரணத்வஸம்ப⁴வ: ; காரணஜாதீயஸ்ய கார்யஜாதீயம் ப்ரதி அநாரம்ப⁴கத்வாத் । ந ஹ்யணுஜாதீய: தந்து: கார்யம் படஜாதீயமாரப⁴த இதி। ப³ஹுத்வம் ப்ரதி ப³ஹூநாம் பரமாணூநாம் ஸமவாயிகாரணத்வாத்³ த்³ரவ்யம் ப்ரதீத்யுக்தம் । ப்ரலயே(அ)ஸ்மாதா³தீ³நாமபேக்ஷாபு³த்³த்⁴யபா⁴வமாஶங்க்யேஶ்வரபு³த்³தி⁴மித்யுக்தம் ।

தத³பி ஹீதி ।

பரிமாணஸ்ய ஸஜாதீயபரிமாணாரம்ப⁴கத்வநியமாதி³த்யர்த²: ।

காரணப³ஹுத்வேதி ।

ஸமபரிமாணத்³ருட⁴ஸம்யோக³வத்தந்த்வாரப்³த⁴படயோர்மத்⁴யே யத³ந்யதரஸ்மிந் மஹத்த்வமுத்³ரிக்தம் தஸ்ய காரணப³ஹுத்வாது³த்பத்தி: । ஸமஸம்க்²யத்³ருட⁴ஸம்யோக³வத்தந்த்வாரப்³த⁴யோஸ்து காரணமஹத்த்வாத் ஸமபரிமாணஸமஸக்²யதந்த்வாரப்³த⁴யோ: புந: காரணப்ராசுர்யாதி³த்யர்த²: ।

யதா² தூலபிண்டா³நாம் ப்ரவயஸ்ததா² த்³வ்யணுகயோர்நாஸ்தீத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

தத³வயவாநாமிதி ।

ப்ரசயோ ஹ்யாரம்ப⁴காவயவக³த ஶிதி²லஸம்யோக³: ஸமதுலிததூலபிஷ்டத்³வயாப்⁴யாம் ஆரப்³த⁴யோர்மஹத்தூலபிண்ட³யோரந்யதரமஹத்த்வாதிஶயகாரணம் । ந ச த்³வ்யணுகயோரவயவாநாம் பரமாணூநாம் பா⁴கே³ந லக்³நத்வம் பா⁴கே³நாலக்³நத்வமித்யேவம் ரூப: ஶிதி²லஸம்யோக³: ; நிரவயவத்வாதி³த்யர்த²: ।

யதி³ த்³வ்யணுகக³த ஸம்க்²யைவ த்ர்யணுகக³தமஹத்த்வகாரணம் , தர்ஹி த்ர்யணுகாதி³க³தா ஸம்க்²யைவ தத்கார்யமஹத்த்வஹேதுரஸ்து இத்யாஶங்க்ய தத்ர மஹத்த்வாதி³ஸம்ப⁴வாத³நியம இத்யாஹ –

த்ர்யணுகாதி³பி⁴ரிதி ।

ஸமாநஜாதீயகு³ணாந்தரமாரப⁴ந்த இதி தூ³ஷணவ்யபி⁴சாராத்³தே⁴தோரதூ³ஷணீக்ரியதே ஸூத்ரகாரேணேத்யாஹ - பா⁴ஷ்யகார: - இமமப்⁴யுபக³மம் ததீ³யயைவ ப்ரக்ரியயேத்யாதி³பா⁴ஷ்யேணேதி ஶேஷ: ।

ஸூத்ரமுதா³ஹ்ருத்ய வ்யாசஷ்டே –

யதே²த்யாதி³நா ।

யதா²ஶ்ருதஸூத்ரே பரிமண்ட³லாத³பி மஹதா³ரம்போ⁴ பா⁴தி ஸ சாயுக்த இதி மத்வா வக்தி –

அநுக்தேதி ।

அநுக்தமேவ த³ர்ஶயதி –

யதா² த்³வ்யணுகமிதி ।

ஸூத்ரே வதோரத⁴ஸ்தாத்³ அண்வித்யத்⁴யாஹர்தவ்யம் । ததா² ச யதா²க்ரமம் ஹ்ரஸ்வபரிமண்ட³லாப்⁴யாம் மஹத்³தீ³ர்கா⁴ணுவதி³தி ஸூசநாய வாஶப்³த³ இத்யர்த²: । பரிமாணவிஶேஷஸ்து பாரிமாண்ட³ல்யம் ந த்³வ்யணுகே பாரிமாண்ட³ல்யமபரமாரப⁴த இதி பா⁴ஷ்யே பரமாணுபாரிமாண்ட³ல்யாத்³ த்³வ்யணுகே பாரிமாண்ட³ல்யாரம்ப⁴நிஷேதா⁴த் ।

அர்தா²த்³ த்³வ்யணுகக³தாணுத்வஸ்ய பாரிமாண்ட³ல்யாதா³ரம்ப⁴ இதி ப்⁴ரம: ஸ்யாத்தம் நிரஸ்யதி –

பாரிமாண்ட³ல்யக்³ரஹணமிதி ।

நநு ஸூத்ரே ஹ்ரஸ்வபரிமாணஸ்ய மஹத்³தீ³ர்கா⁴ரம்ப⁴கத்வம் பரிமண்ட³லபரிமாணஸ்ய ஹ்ரஸ்வபரிமாணாரம்ப⁴கத்வம் ச பா⁴தி , தத³யுக்தம் ; அநந்தரநிஷேதா⁴த³த ஆஹ –

கு³ணபரமிதி ।

பரிமாணவத்³த்³ரவ்யாப்⁴யாம் த்³ரவ்யாந்தராரம்ப⁴ உச்யதே , ந து கு³ணாரம்ப⁴ இத்யர்த²: ।

த்³வ்யணுக இதி ஸப்தம்யேகவசநம் க்ருத்வா வாக்யார்த²மாஹ –

த்³வ்யணுகாதி⁴கரண இதி ।

நநு த்³வ்யணுகக³தத்³வித்வயோ: கத²ம் சதுரணுகாரம்ப⁴கத்வம் , ஸம்க்²யாயா த்³ரவ்யாரம்ப⁴கத்வாயோகா³த³த ஆஹ –

ஸம்க்²யேயாநாமிதி ।

ஜாயதேபதா³நுஷங்க³மாஹ –

யோஜநேதி ।

பாரிமாண்ட³ல்யாதா³ரம்பே⁴ அபோதி³தே விரோதி⁴பரிமாணாந்தராக்ராந்திரஸித்³தே⁴த்யாஶங்க்யாஹ –

ஸ்வகாரணேதி ।

ஸ்வகாரணம் ஸம்க்²யா । வ்யாப்தேர்வ்யபி⁴சாரே உக்தே யத்ர வ்யபி⁴சாரஸ்தத்ராஸ்த்யநாரம்பே⁴ காரணமித்யேதாவது³ச்யதே உத தத்காரணராஹித்யேந வ்யாப்திர்விஶிஷ்யதே ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

காரணக³தா இதி ।

த்³விதீயே(அ)பி கிமணுமஹத்பரிமாணாப்⁴யாம் த்³வ்யணுகத்ர்யணுகயோ: ஸ்வரூபேண வ்யாப்தி: பாரிமாண்ட³ல்யாணுத்வயோரநாரம்பே⁴ ஹேதுருத தத்காரணேந ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

அபி சேதி ।

ந சரம இத்யாஹ –

ந சேதி ।

பரமாண்வாதௌ³ பாரிமாண்ட்³ல்யாதி³கு³ணவதி ஸதி ததா³ரப்³த⁴த்³வ்யணுகாதா³வணுமஹத்த்வாத்³யநுபபத்திருக்தா , ஸம்ப்ரதி பாரிமண்ட³ல்யாதே³ரேவ த்வராவிஶேஷாத³ணுத்வாத்³யாரம்ப⁴கத்வம் பரமாணுத்³வ்யணுகக³தத்³வித்வப³ஹுத்வயோர்வா ஸந்நிதா⁴நவிஶேஷாத³ணுமஹத்த்வாத்³யாரம்ப⁴கத்வமிதி ஆஶங்காநிராஸார்த²ம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –

ந பரிமாணாந்தராரம்ப⁴ இதி ।

ந ச பரிமாணாந்தரே வ்யாப்ருததா ; பாரிமாண்ட³ல்யாதீ³நாம் வ்யாப்ருதத்வே பாரிமாண்ட³ல்யாத்³யாரம்பே⁴(அ)பி வ்யாப்ருததயாஸ்துல்யத்வாதி³த்யர்த²: । காரணப³ஹுத்வாதீ³நாம் ஸந்நிதா⁴நம் பாரிமாண்ட³ல்யாதீ³நாம் அஸந்நிதா⁴நமித்யேதச்ச நாஸ்தி ; காரணைகார்த²ஸமவாயஸ்ய துல்யாத்வாதி³த்யர்த²: । காரணாவஸ்தா² த்³ரவ்யமிதி க்⁴ருதத்³ரவத்வம் வக்ஷ்யமாணமபி⁴ப்ரேத்ய பா⁴ஷ்யே த்³ரவ்யஸ்ய ஸம்யோக³ உதா³ஹ்ருத: ।

நநு - ஆரபே⁴த கு³ணம் கார்யே ஸஜாதிம் ஸமவாயிக³: । விஶேஷகு³ண இத்யஸ்யா வ்யாப்தே: கா நு ப்ரதிக்ரியா ॥ உச்யதே –

ந தாவத³ஸ்தி விஶேஷகு³ண இதி ।

யத்தூத³யநேந தத்ர லக்ஷணமபா⁴ணி ஸ்வாஶ்ரயவ்யவச்சே²தோ³சிதாவாந்தரஸாமாந்யவிஶேஷவந்தோ விஶேஷகு³ணா இதி।

நவஸு மத்⁴யே யஸ்மிந்த்³ரவ்யே வர்தந்தே தஸ்யேதராஷ்டத்³ரவ்யேப்⁴யோ வ்யாவர்தகா இத்யுக்தம் ப⁴வதி ।

ஏவம் ச நவாந்யதமமாத்ரவ்ருத்திகு³ணத்வம் லக்ஷணம் । தத்ர கிம் நவாந்யதமமாத்ரவ்ருத்தித்வம் வா நவஸு மத்⁴யே ஏகைகமாத்ரவ்ருத்தித்வம் நவவ்யதிரிக்தவ்யதிரிக்தமாத்ரவ்ருத்தித்வம் வா ப்ருதி²வ்யாதி³நவலக்ஷணவ்யதிரிக்தவ்யதிரிக்தாநேகஸமாநாதி⁴கரணத்வாநாபாத³கஸாமாந்யவத்த்வம் வா । நாக்³நிம: ; அவ்யாப்தே: । ந த்³விதீய: ; அதிவ்யாப்தே: । ந த்ருதீய: ; ஸ ஹ்யேவம் । ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் யாநி நவ லக்ஷணாநி தேப்⁴யோ யாநி வ்யதிரிக்தாநி தேப்⁴யஶ்ச வ்யதிரிக்தாநி தாந்யேவ நவ லக்ஷணாநி தைரநேகை: ஸமாநாதி⁴கரணத்வாநாபாத³காநி யாநி ஸாமாந்யாநி க³ந்த⁴த்வாதீ³நி தத்³வத்த்வம் விஶேஷகு³ணத்வம் । ததா² ச விஶேஷகு³ணஸ்யைகைகப்ருதி²வ்யாதி³நிஷ்ட²த்வஸித்³தி⁴ரிதி। தந்ந ; கிமித³ம் நவலக்ஷணவ்யதிரிக்தவ்யதிரிக்தத்வம் ? நவத்வவிஶிஷ்டவ்யதிரிக்தத்வம் வா , தது³பலக்ஷிதவ்யதிரிக்தவ்யதிரிக்தத்வம் வா । நாத்³ய: ; நவத்வவிஶிஷ்டவ்யதிரிக்தஸமுதி³தாதிரிக்தைகைகப்ருதி²வ்யாதி³லக்ஷணேப்⁴யோ வ்யதிரிக்தாநி யாநி கு³ணாதி³லக்ஷணாநி தைரநேகை: ஸமாநாதி⁴கரணத்வாநாபாத³கபரிமாணத்வஸாமாந்யவத: பரிமாணஸ்யாபி விஶேஷ  கு³ணத்வாபத்த்யாதிவ்யாப்தே: । ந த்³விதீய: ; உபலக்ஷிதைகைகாதிரிக்தநவத்வவிஶிஷ்டப்ருதி²வ்யாதி³லக்ஷணவ்யதிரிக்தாநேககு³ணாதி³லக்ஷணஸமாநாதி⁴கரணத்வாநாபாத³கபரிமாணத்வஸாமாந்யவதி பரிமாணே(அ)பி க³தத்வேநோக்ததோ³ஷதாத³வஸ்தா²த் । கு³ணத்வாவாந்தரஜாதித்³வாரைகைகேந்த்³ரியக்³ராஹ்யஸஜாதீயா யே ரூபாத³யோ யாநி ச  த⁴ர்மாத⁴ர்மபா⁴வநாஸாம்ஸித்³தி⁴கத்³ரவத்வாநி தேப்⁴யோ வ்யதிரிக்தவ்யதிரிக்தத்வம் விஶேஷகு³ணத்வமிதி சேத் , ந ; மிலிதவ்யதிரிக்தைகைகவ்யதிரிக்தே ஏகைகவ்யதிரிக்தமிலிதவ்யதிரிக்தே ச ஸம்க்²யாதா³வதிவ்யாப்தே: । ஸ்வஸமவேதவிஶேஷணவிஶிஷ்டத்வே ஸதி ஸ்வாஶ்ரயைகஜாதீயவ்யவச்சே²த³கத்வம் விஶேஷகு³ணத்வம் வ்யோமஶிவோக்தமஶிவம் ; ஸ்வக³தஸம்க்²யாத்வாதி³விஶேஷிதைர்த்³ரவ்யஜாதீயப்ருதி²வ்யாதி³வ்யவச்சே²த³கை: ஸம்க்²யாதி³பி⁴ரதிவ்யாப்தே: , க³க³நத்வஜாதிவிரஹேணைகஜாதீயகஸ்வாஶ்ரயாவ்யவச்சே²த³கஶப்³தா³வ்யாப்தேஶ்ச । ஸ்வாஶ்ரயைகஜாதிபதே³ந ந வாந்யதமவிவக்ஷாயாம் உக்ததோ³ஷாதி³தி।

ஏவமந்யத³பி ஸம்ப⁴வல்லக்ஷணம் க²ண்ட³நீயமிதி ।

கிம்ச காரணைகார்த²ஸமவாயாவிஶேஷாத்³ மஹத்த்வமிவ மஹத்த்வாந்தரமணுத்வமபி காரணக³தம் கார்யே(அ)ணுத்வம் கிமிதி நாரப⁴தே ? கார்யஸ்யாப்யணுத்வே போ⁴கா³திஶயாஸித்³தே⁴: நாரப⁴த இதி சேத் , தர்ஹீஹாபி ஸர்வத்ர ஜக³தி சேதநாரம்பே⁴ ஶேஷஶேஷிபா⁴வாபா⁴வாத்³போ⁴கோ³ ந ஸ்யாத³தோ மாயாஶப³லப்³ரஹ்மண உபாதா³நத்வாந்மாயாக³தம் ஜாட்³யம் ஜக³தி ஜாட்³யமாரப⁴தே ந ப்³ரஹ்மசேதநா சேதநாம் । ஜீவேஷு து ப்³ரஹ்மாவச்சே²தே³ஷ்வசேதநா வர்ஸ்த்யதீதி துல்யம் । தது³க்தமாசார்யவார்திகக்ருதா - தம:ப்ரதா⁴ந:க்ஷேத்ராணாம் சித்ப்ரதா⁴நஶ்சிதா³த்மநாம் । பர: காரணதாமேதி பா⁴வநாஜ்ஞாநகர்மபி⁴: ॥

இதி த்³விதீயம் மஹத்³தீ³ர்கா⁴தி⁴கரணம் ॥

பரமாணுஜக³த³காரணத்வாதி⁴கரணமவிஷயா:

உப⁴யதா²பி ந கர்மாதஸ்தத³பா⁴வ: ॥12॥ அஸ்ய ப்ராஸங்கி³கேநாநந்தராதி⁴கரணேந ந ஸம்க³திரிதி வ்யவஹிதேநோச்யதே । ப்ரதா⁴நம் சேதநாநதி⁴ஷ்டி²தத்வாந்ந காரணம் சேத்தர்ஹ்யணவஸ்தத³தி⁴ஷ்டி²தா ப⁴வந்து காரணமிதி ஸுக²போ³தா⁴ய ஸூத்ரமாதௌ³ த்ரேதா⁴ யோஜயதி –

பரமாணூநாமித்யாதி³நா ।

அநவபோ³த⁴ரூப ஆத்மா அத்³ருஷ்டாஶ்ரய இதி வத³தாமணவ: கிம் ந ஸ்யுரித்யணுஸமவாயீத்யுக்தம் ।

நநு கர்மணஶ்சேதநாநதி⁴ஷ்டி²தத்வமஸித்³த⁴ம் ஈஶ்வராதி⁴ஷ்டி²தத்வாத³த ஆஹ –

நிமித்தேதி ।

உபரிஷ்டாதி³தி ।

பத்யு (ப்³ர.அ.2.பா.2.ஸூ.37) ரித்யத்ரேத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே ஸ்வாநுக³தைரிதி  ந ஜாதேரிவ வ்யக்தீநாமநுக³தத்வமுச்யத இத்யாஹ –

ஸ்வஸம்ப³த்³தை⁴ரிதி ।

ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி ந ஸம்யோக³ இத்யாஹ –

ஸம்ப³ந்த⁴ஶ்சேதி ।

ஆதா⁴ரீதீந்ப்ரத்யயோ நித்யயோகே³ । அதஶ்சாயுதஸித்³தி⁴ஸித்³தே⁴ர்ந குண்ட³ப³த³ரஸம்யோகே³(அ)திவ்யாப்தி: ।

ஸமவாயே ப்ரமாணமாஹ –

இஹேதி ।

இஹ ப்ரத்யயகார்யக³ம்ய இத்யர்த²: । ஸம்ஸ்காரோ வேகா³தி³: । அபி⁴கா⁴த: க்ரியாவிஶிஷ்டத்³ரவ்யஸ்ய த்³ரவ்யாந்தரேண ஸம்யோக³விஶேஷ: । யதோ²த்³யமிதநிபாதிதமுஸலஸ்யோலூக²லேந । நோத³நம் து ஸம்யுக்தஸ்ய ஸ ஏவ ஸம்யோக³: ப்ரயத்நவிஶேஷாபேக்ஷ: , யதா² ஸம்நத்³த⁴கரஶரஸம்யோக³: க்ஷேபாநுகூலப்ரயத்நாபேக்ஷ: । நிமித்தாபேக்ஷத்வேந ஸமாநயோக³க்ஷேமௌ நோத³நஸம்ஸ்காராவித்யர்த²: ।

ததா²பீஶ்வரஸ்ய சைதந்யமஸ்தீத்யாஶங்க்யாஹ –

க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்யேதி ।

ஶங்கத இதி ।

பரமாணூநாம் கல்பிதா இதி வக்ஷ்யமாணப்ரதீகக்³ரஹணேநாநுஷங்க³: ।

நநு பரை: கல்பிதா: ப்ரதே³ஶா நேஷ்யந்தே , கிம்து பரமாணௌ ஸம்யோக³ஸ்ய வ்ருத்த்யவ்ருத்தீ இத்யாஶங்க்ய வ்ருத்த்யவ்ருத்திபக்ஷே வ்யாகா⁴தாந்நிரஸ்தே , க³த்யபா⁴வாத்³வைஶேஷிகோ யதி³ பரமாணௌ ஸம்யோக³ஸ்யாவ்யாப்யவ்ருத்தயே கல்பிதம் ப்ரதே³ஶம் மந்யேத , ஸ பா⁴ஷ்யே ஆஶங்க்ய நிரஸ்யத இதி வக்தும் வ்ருத்த்யவ்ருத்திபக்ஷம் தாவதா³ஹ –

யத்³யபீதி ।

வ்யாகா⁴தமாஹ ஸித்³தா⁴ந்தீ –

கைஷேதி ।

பரிஹரதி வைஷேஷிக: –

ஏஷேதி ।

க⁴டாதி³ஷு ஹி ஸம்யோக³ஸ்ய வ்ருத்த்யவ்ருத்தீ த்³ருஶ்யேதே , யதி³ தத்ராப்யவயவவிபா⁴கே³ந , தர்ஹி யாவத்பரமாணு ததா²த்வே பரமாணோஶ்ச நிரம்ஶத்வே ஸம்யோக³ ஏவ ந ஸ்யாதி³தி வ்ருத்த்யவ்ருத்தீ ஏவ தஸ்யாவ்யாப்யவ்ருத்திதேத்யர்த²: । ஸூத்³தா⁴ராம் ஸுபரிஹாராமாபாத்³யேத்யர்த²: ।

ஶங்காயா: ஸூத்³தா⁴ரத்வாஸித்³த்⁴யர்த²ம் வ்ருத்த்யவ்ருத்திபக்ஷம் தூ³ஷயதி –

ந ஹ்யஸ்தீதி ।

யதி³ பா⁴வாபா⁴வயோரேகத்ராவிரோத⁴ஸ்தர்ஹி ந க்வசித³பி பே⁴தோ³(அ)வகாஶமாஸாத³யேத்ஸ ஹி விருத்³த⁴த⁴ர்மாத்³யாஸரூப: , விரோதா⁴ய ச த்வயா ஜலாஞ்ஜலிர்த³த்த இத்யர்த²: । ப்ரதே³ஶகல்பநயாபி கல்ப்ய இதி பரேணாப்யங்கீ³கார்யமித்யர்த²: ।

நந்வபி⁴கா⁴தாத³ய இதி ।

ப்ராக் ப்ரலயாத³பி⁴கா⁴தாதீ³நாம் ஹேதுத்வஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: ।

ஸர்வஸ்மிந்நணாவபர்யாயேணாபி⁴கா⁴தாத³யோ ந ஸம்ப⁴வந்தீத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

நியமேதி ।

ஸத்யபி ப்ருதி²வ்யாதௌ³ ஶரீராதி³லயாதே³வ து³:க²ச்சே²த³ஸித்³தே⁴ரப்ரயோஜகஸ்தஸ்மிந் ப்ருதி²வ்யாதி³லய இத்யாஹ –

ததா²பீதி ।

ப⁴வந்மதே தாவந்ந  ஸமவாய: ஸம்ப³ந்தி⁴ப்⁴யாம் கல்பிததாதா³த்ம்யவாந் । ததா² ச ஸ்வதந்த்ரோ(அ)ஸம்ப³த்³த⁴: ஸந் ஸம்ப³ந்தி⁴நௌ ந க⁴டயிதுமர்ஹதீத்யர்த²: ॥12॥

ஸமவாயஸ்தந்துபடாப்⁴யாம் ஸம்ப³த்³த⁴: தந்நியாமகத்வாத்காரணவதி³த்யத்ராஸம்ப³ந்த⁴த்வமுபாதி⁴மாஶங்கதே –

அதா²ஸாவிதி ।

அநவஸ்த²யா பக்ஷே ஸாத்⁴யாபா⁴வநிஶ்சயாத்பக்ஷேதரஸ்யாப்யுபாதி⁴தா ஸம்ப³ந்தி⁴நோர்ந க⁴டயிதுமர்ஹதீத்யர்த²: । பரஸ்பரம் ஸ்வஸ்ய ச தாப்⁴யாம் ஸம்ப³ந்த⁴நமவிஶ்லிஷ்டத்வாபாதா³நம் பரமார்த²: ஸ்வபா⁴வோ யஸ்ய ஸ ததா² தத்த்வாதி³த்யர்த²: ।

ஸ்வஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴ப்⁴யாம் ஸப³ந்த⁴நாத்ஸத்த்வம் நித்யபரதந்த்ரத்வாதி³த்யாஹ –

நாஸாவிதி ।

ஸம்ப³ந்தி⁴நோ: ஸம்ப³ந்தா⁴நாத்மத்வே ஹேதுமாஹ –

ந ச தஸ்மிந்நிதி ।

ஸ்வஸத்தாயாம் ஸம்ப³ந்தி⁴நோரஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாந்ந ஸமவாயஸ்ய தத்ஸம்ப³ந்த⁴நே ஸ்வாதிரிக்தஸம்ப³ந்தா⁴பேக்ஷேத்யர்த²: । ஸமவாய: ஸமவாயிநோரிதி யத்தத்ஸ்வபா⁴வாதி³தி யோஜநா । கிமஸம்ப³ந்த⁴த்வமுபாதி⁴: அஸமவாயத்வம் வா ।

நாத்³ய: ; ஸம்யோகே³ ஸாத்⁴யாவ்யாப்தேரித்யாஹ –

ஸம்யோகோ³(அ)பீதி ।

ஸமவாயேந துல்யந்யாயத்வாத்ஸம்யோகோ³(அ)ப்யஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரஸஜ்யேத । ந சைவம் த்வயேஷ்யதே(அ)த: ஸாத்⁴யாவ்யாப்திரித்யர்த²: । பக்ஷத்³வயே(அ)பி பக்ஷேதரத்வம் ச । ய: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸமவாயோ வா ஸம்ப³ந்தா⁴நபேக்ஷ இத்யுபாதி⁴வ்யதிரேகே த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வாத் । ந சாநவஸ்த²யா பக்ஷே ஸாத்⁴யாபா⁴வாநிஶ்சயாபதோ³ஷ: , ததா²ஸதி ஸமவாயஸ்ய லோபாத் । ந சைவம் ஸமவாயஸ்ய ஸம்ப³ந்தா⁴பேக்ஷாநுமாநமாஶ்ரயாஸித்³த⁴ம் ; பரஸித்³த⁴மாஶ்ரித்ய பரேஷாமநிஷ்டாபாத³நாதி³தி।

அகு³ணத்வே ஸத்யஸம்ப³ந்த⁴த்வம் ஸம்ப³ந்தா⁴பேக்ஷாயாமுபாதி⁴ஸ்ததா² ச ந ஸாத்⁴யாவ்யாப்திரித்யாஶங்கதே –

யத்³யுச்யேதேதி ।

ஸம்யோக³ஸ்ய கு³ணத்வமஸித்³த⁴மிதி ஸாத்⁴யாவ்யாப்திஸ்தத³வஸ்தே²த்யாஹ –

யத்³யஸமவாய இதி ।

ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரஸாபேக்ஷே(அ)பி ஸம்யோகே³ நாஸ்த்யகு³ணத்வே ஸத்யஸம்ப³ந்த⁴த்வமஸ்மந்மதே(அ)ஸ்யாகு³ணத்வாத்ஸம்ப³ந்த⁴த்வாச்ச அத: ஸாத்⁴யாவ்யாப்திரித்யர்த²: ।

நநூப⁴யஸித்³த⁴ஸ்த²லே ஸாத்⁴யாவ்யாப்திர்ந்யாயமதே ச ஸம்யோக³ஸ்யாகு³ணத்வமஸித்³த⁴மித்யாஶங்க்யாஹ –

பரமார்த²ஸ்த்விதி ।

அயம் பரிஹார இதி ஶேஷ: ।

த்³ரவ்யாஶ்ரயீத்யுக்தமிதி ।

ந ச த்³ரவ்யாஸமவேதோ கு³ணோ ப⁴வதீதி க்³ரந்த² இத்யர்த²: । அயம் பா⁴வ: - அகு³ணத்வே ஸத்யஸம்ப³ந்த⁴த்வமித்யுபாதே⁴ர்வ்யதிரேக ஏவம் வாச்ய: । ஸமவாய: ஸம்ப³ந்தா⁴(அ)நபேக்ஷ: அகு³ணத்வே ஸதி ஸம்ப³ந்த⁴த்வாதி³தி। அத்ர தாவத்³ த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வாத³நத்⁴யவஸிதத்வம் । ந ச வ்யதிரேகித்வம் ; அபா⁴வே ஸாத்⁴யவத்யபி ஹேதோரவ்ருத்தே: । விஶேஷணவையர்த்²யம் ச । ஸம்யோக³ஸ்ய ப்ராகு³க்தரீத்யா ஸ்வாபா⁴விகத்³ரவ்யாஶ்ரிதத்வப்ரயுக்தேரகு³ணத்வோபபத்தௌ அவ்யவச்சே²த்³யத்வாதி³தி। ஸமவாய: ஸமவேத: ஸம்ப³ந்த⁴த்வாத்ஸம்யோக³வதி³த்யப்யநுமாநம் த்³ரஷ்டவ்யம் । ஸம்யோகே³ ஸம்ப³ந்த⁴த்வே ஸதி ஸம்ப³ந்தா⁴பேக்ஷத்வே கார்யத்வமுபாதி⁴: । ஜாத்யாதௌ³ ஸாத்⁴யாவ்யாப்திவாரணாய ஸம்ப³ந்த⁴த்வே ஸதீதி ஸாத்⁴யவிஶேஷணம் । ததா² ச கார்யத்வம் ஸமவாயாத்³வ்யாவர்தமாநம் ஸ்வவ்யாப்தாம் ஸம்ப³ந்த⁴த்வே ஸதி ஸம்ப³ந்தா⁴பேக்ஷாம் வாரயேத் , ஸம்ப³ந்த⁴த்வம் ச ஸமவாயே உப⁴யவாதி³ஸித்³த⁴ம் ।

அதோ(அ)ர்தா²த்ஸம்ப³தா⁴பேக்ஷாவ்யாவ்ருத்திஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச கார்யத்வாதி³தி ।

ஆத்மாகாஶஸம்யோகே³ ஸாத்⁴யாவ்யாப்திமாஹ –

அஜஸம்யோக³ஸ்யேதி ।

அஜஸம்யோக³ஶ்ச ஸாத⁴யிஷ்யதே ।

ஸம்ப³ந்த⁴த்வேந ஹேதுநா ஸம்யோக³வத்ஸமவாயஸ்யாபி கார்யத்வம் ஸாத⁴யந்ஸாத⁴நவ்யாப்திமாஹ –

அபி சேதி ।

யே து ஸமவாயஸ்ய கார்யத்வம் ஸ்வீக்ருத்யைவ ஸமவாயிகாரணாநபேக்ஷத்வேந ஸமவாயாந்தராபேக்ஷாம் ந மந்யந்தே ப்ராபா⁴கராஸ்தாந்ப்ரதி ப்ரதிப³ந்த்³யா ஸமவாயாந்தராபேக்ஷாமுபபாத³யதி –

ததா² சேதி ।

ஸம்யோக³ப்ரதிப³ந்தீ³முபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

நநு ஸம்யோக³ஸ்யாபி ஸம்யோகி³ப்⁴யாமஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ ப⁴வது ததா² ச குத: ப்ரதிப³ந்தீ³தி கஶ்சிச்ச²ங்கதே –

யத்³யுச்யேதேதி ।

தூ³ஷயதி –

தத்கிமிதி ।

ஸம்யோகி³நோரிதி ஸப்தமீ ॥13॥14॥

யதி³ பரமாணூந்பக்ஷீக்ருத்ய ரூபாதி³மத்த்வேந ஸாவயவத்வமநித்யத்வம் ச ஸாத்⁴யதே தர்ஹ்யாஶ்ரயாஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ –

யத்கிலேதி ।

மூலகாரணமுப⁴யஸம்மதம் பக்ஷஸ்தத்³யதி³ ரூபாதி³மத்தர்ஹி ஸாவயவத்வாத்³யாபாத்³யமிதி நாஶ்ரயாஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

நந்வேவமபி பக்ஷத⁴ர்மத்வாஸித்³தி⁴: ஸ்யாத் , ஸித்³தா⁴ந்தே மூலகாரணஸ்ய ரூபாதி³மத்த்வாநப்⁴யுபக³மாத³த ஆஹ –

கேதி ।

யதி³ பர்வதே(அ)நக்³நிமத்த்வம் அப்⁴யுபக³ம்யதே , தர்ஹ்யதூ⁴மவத்த்வம் ஸ்யாதி³த்யாதா³வப்ரமிதஸ்யைவாப்⁴யுபக³மமாத்ரேணாபாத³கத்வத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: । ப்ரஸங்கே³(அ)ப்யாபாத்³யாபாத³கயோர்வ்யாப்தி: ப்ரமிதா வக்தவ்யா ।

யத³நக்³நிமத்தத³தூ⁴மவதி³தி வ்யாப்தே: ப்ரமிதத்வாத்ததி³த³முக்தம் –

நியதேதி ।

நநு வ்யாப்யாரோபாத்³வ்யாபகரோபஸ்தர்க: கத²மநேந வஸ்துஸித்³தி⁴ரத ஆஹ –

தத³நேநேதி ।

ததி³தி ।

தத்ரேத்யர்த²: । விமதம் ஸோபாதா³நம் பா⁴வகார்யத்வாத்ஸம்மதவதி³தி ஸாமாந்யத: ப்ரவ்ருத்தாநுமாநமேதத்தர்கோபப்³ரும்ஹிதம் நித்யவ்யாபகப்³ரஹ்மவிஷயம் க்ரியத இத்யர்த²: । ஜக³து³பாதா³நம் ந ஸ்பர்ஶவத்³ ந சாணு நித்யத்வாத்³ - அத்யந்தாபா⁴வவதி³தி அநுமாநபர்யவஸாநம் ।

ஸத்யபி ஸ்பர்ஶாதி³மத்த்வே மூலகாரணஸ்ய நித்யத்வமநுமாநாத்ஸித்⁴யதீத்யர்தா²த்ஸத்ப்ரதிபக்ஷதாமாஶங்க்ய தூ³ஷயதீத்யாஹ –

பரமாணுநித்யத்வேதி ।

காரணாபா⁴வாதே³வநித்யத்வஸித்³தே⁴: காரணக்³ரஹணோக்திர்வ்யர்தே²த்யாஹ –

அபி சேதி ।

பரமாணுர்நித்ய: , அவயவவிநாஶாவயவவிபா⁴க³ரஹிதத்வாதா³த்மவதி³த்யேதத்ஸுகா²தி³பி⁴ர்ந ஸவ்யபி⁴சாரம் த்³ரவ்யத்வே ஸதீதி விஶேஷணாதி³த்யாஹ –

ந ச ஸுகா²தி³பி⁴ரிதி ।

நநு ஸ்தி²தே க்⁴ருதே காடி²ந்யநாஶோ பா⁴ஷ்யே உதா³ஹ்ருத: உத க்⁴ருதஸ்யாபி । நாத்³யே த்³ரவ்யலயஸ்யோதா³ஹரணம் । அந்த்யே து அவயவவிபா⁴க³பூர்வகத்வாத்தத்ராபி க்⁴ருதநாஶஸ்ய ஸாத்⁴யஸமத்வமிதி। தத்ர ஸாத்⁴யஸமத்வமுபரி பரிஹரிஷ்யதி ।

காடி²ந்யம் தாவத்³ க்⁴ருதஸ்யாவஸ்தா² , ந ச தா³ர்ஷ்டாந்திகேநாஸம்க³தி: ; படாதீ³நாமபி தந்த்வாத்³யவஸ்தா²விஶேஷத்வேந தந்த்வாந்தரத்வாபா⁴வாத்³ , இத்யாஹ –

த்³ரவ்யஸ்வரூபாபரிஜ்ஞாநாதி³தி ।

அத⁴ஸ்தாதா³ரம்ப⁴ணாதி⁴காரணே (ப்³ர.அ.2.பா.1.ஸூ.24) ।

நநு விஶேஷாவஸ்தா²பி ஸம்யோக³பூர்வேதி , நேத்யாஹ –

தச்சேதி ।

ஏகம் ஹ்யநுக³தத்³ரவ்யம் காரணபூ⁴தம் ஸாமாந்யம் ந தஸ்ய ஸம்யோக³ இத்யர்த²: ।

காரணஸ்ய ஸாமாந்யாத்மத்வமுபபாத³யதி –

ம்ருத்³வேதி ।

காரணஸ்யைவ கார்யரூபஸம்ஸ்தா²நாத்மகத்வமாஹ –

ந சைத இதி ।

ஶகலம் இத்யாரப்⁴ய ருசகாவாந்தரோ விகார உக்த: ।

நநு கிமநுக³தத்³ரவ்யகல்பநயா வ்யாவ்ருத்தா: கபாலஶகலாத³ய ஏவ க⁴டருசகாதீ³நாரப்ஸ்யந்தே , இத்யத ஆஹ –

தத்ர தத்ரேதி ।

ஸத்யபி ஜநகத்வாவிஶேஷே கும்ப⁴காரஹேமகாராத³யோ ந கும்ப⁴ருசகாதீ³நாம் உபாதா³நம் । நஹி  தே தாம்ஸ்தாதா³த்ம்யேநோபாத³தா³நா த்³ருஶ்யந்தே । ப்⁴ருத்கநகே தூபாதா³நமிதி வ்யவஸ்தா² தாதா³த்ம்யகாரிதா ; ஸமவாயஸ்ய ப்ராக்³ நிரஸ்தத்வாத் , தாதா³த்ம்யம் சாநுவ்ருத்தயோரேவ மஹீஹேம்நோர்க⁴டருசகாதி³ஷ்வநுபூ⁴யதே , நேதரேதரவ்யாவ்ருத்தாநாமித்யநுக³தத்³ரவ்யமேவோபாதா³நமித்யர்த²: ।

நநு ஸத்யுபாதா³நே(அ)நுவ்ருத்திவ்யாவ்ருத்திசிந்தா , ததே³வ நேதி பௌ³த்³த⁴மதமாஶங்க்யாஹ –

ந ச விநஶ்யந்தமிதி ।

ப்ரதீத்ய ப்ராப்ய । ஏவம் ‘யதா³ த்வபாஸ்தவிஶேஷம் ஸாமாந்யாத்மகம் காரணம் விஶேஷவத³வஸ்தா²ந்தரமாபத்³யமாநம் ஆரம்ப⁴கமப்⁴யுபக³ம்யத’ இதி பா⁴ஷ்யமுபபாதி³தம் ।

இதா³நீம் து ததா³ க்⁴ருதகாடி²ந்யவிலயநவதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யம் க்ருதோபோத்³கா⁴தம் வ்யாசஷ்டே –

ஏவம் வ்யவஸ்தி²தே இதி ।

யத்து க்⁴ருதஸ்யாபி நாஶாப்⁴யுபக³மே(அ)வயவவிபா⁴க³ஸ்ய ஸத்³பா⁴வாத்ஸாத்⁴யஸமத்வமிதி தத்ர க்⁴ருதநாஶோ நோபேயதே , காடி²ந்யஸம்ஸ்தா²நநாஶஸ்து ந ச தத்ர வித்³யமாநோப்யவயவவிபா⁴க³ப்ரயோஜக: ; பரமாணுக³தகாடி²ந்யநாஶே த்³ரவத்வோத³யே ச தத³பா⁴வாதி³த்யாஹ –

ந ச தத்ரேதி ।

யதா² கார்யத்³ரவத்வாத்பரமாணோர்த்³ரவத்வகல்பநா , ஏவம் காடி²ந்யமபி கல்ப்யம் ந சேந்நேதரத³பி ।

ந கேவலம் பரமாணுத்³ருஷ்டாந்தே அவயவவிபா⁴கா³த்³யபா⁴வ உபஜீவ்ய: , கிம்து கார்யகாரணபே⁴தா³பா⁴வோ(அ)பீத்யாஹ –

ந ச காடி²ந்யத்³ரவத்வே இதி ॥15॥

பரமாணுஷு கு³ணோபசயாபசயாப்⁴யாம் உபசிதாபசிதாவயவத்வப்ரஸஞ்ஜநமயுக்தம் , அந்யத்வாத்³கு³ணாநாம் த்³ரவ்யஸ்ய நிரவயவத்வாவிகா⁴தாதி³த்யாஶங்க்ய கு³ணஸமுதா³யத்வம் பரமாணூநாம் வக்தும் கார்யஸ்ய கு³ணஸமுதா³யத்வம் தத்³வ்ருத்³தி⁴ஹ்ராஸாப்⁴யாம் ச ஸ்தௌ²ல்யஸௌக்ஷ்ம்யே த³ர்ஶயதி –

அநுபூ⁴யதே ஹீத்யாதி³நா ।

யேநாமிலிதா கு³ணாஸ்தேந காரணேந ஸ்தூ²லா: ஸந்தஸ்தே விஶேஷா வ்யாவ்ருத்தவ்யவஹாரவந்தஸ்தே ச ஸாத்த்விகத்வாதி³நா ஶாந்ததாதி³யோகி³ந இத்யர்த²: ।

பரஸ்பரேதி ।

பரஸ்பரே க³ந்தா⁴தீ³நாமநுப்ரவேஶாத்³ த்³ரவ்யஸம்ஜ்ஞாம் லப்³த்⁴வா ரஸாத³ய: ப்ருதி²வீ பூ⁴த்வா க³ந்த⁴ம் தா⁴ரயந்தி , ரூபாத³ய ஆபோ பூ⁴த்வா ரஸம் தா⁴ரயந்தி , ஸ்பர்ஶாத³யஸ்தேஜோ பூ⁴த்வா ரூபம் தா⁴ரயந்தி , ஶப்³த³ஸ்பர்ஶஸமுதா³யஶ்ச வாயுர்பூ⁴த்வா ஸ்பர்ஶம் தா⁴ரயதீத்யர்த²: । உபசிதகு³ணாநாம் மூர்த்யுபசயாதி³தி பா⁴ஷ்யோபாதா³நம் ।

உபசயமாத்ரேண ந ஸம்தா⁴தாத்மகமூர்த்யாதி⁴க்யமதோ வ்யாக்²யா –

ஸம்ஹந்யமாநாநாமிதி ।

ஸம்கா⁴தேதி மூர்தஶப்³த³வ்யாக்²யா ।

யஸ்து ப்³ரூதே இதி ।

ஆக³மமநாத்³ருத்யேத்யர்த²: ।

கு³ணஸங்கா⁴தோபசயாபாத³நே இஷ்டபரதாமாஶங்க்யாஹ –

த்³ரவ்யஸ்வரூபேதி ।

பரமாணுஷு கு³ணோபசயாந்மூர்த்யுபசயே ஸாத்⁴யே கார்யேஷு தது³பசயாந்மூர்த்யுபசயப்ரத³ர்ஶநம் ந தாவத்³த்³ருஷ்டாந்தத்வேந ; ஸாத்⁴யஸமத்வாத்³ , நாபி ஹேதுத்வேந ; வ்யதி⁴கரணத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ந  தாவதி³தி ।

த்³ருஷ்டாந்தோக்திஸ்தாவதி³யம் ।

தத்ர ஸாத்⁴யஸமதாம் பரிஹரதி –

கார்யம் சேதி ।

பா⁴வே சோபலப்³தே⁴ (ப்³ர.அ.2.பா.1.ஸூ.15) ரித்யத்ர சோக்தரீத்யேத்யர்த²: । ஸௌக³தமதே ஸங்கா⁴தோ(அ)நதி⁴ஷ்டா²த்ருக: ஸித்³தா⁴ந்தே த்வீஶ்வராதீ⁴ந: । உபாதா³நம் ச க³ந்தா⁴தீ³நாமஸ்த்யவ்யாக்ருதமிதி பே⁴த³: ॥16॥17॥

  உத்ஸூத்ரமிதி ।

உத்ஸூத்ரவாக்யமித்யர்த²: । ஸௌத்ரசஶப்³த³வ்யாக்²யாநத்வாத் ஷட்பதா³ர்தீ²தூ³ஷணஸ்ய । பா⁴ஷ்யே – த்³ரவ்யாதீ⁴நத்வம் த்³ரவ்யாதீ⁴நநிரூபணத்வமிதி , ந து தது³த்பாத்³யத்வம் ; கேஷாம்சித்³கு³ணாநாம் ஸாமாந்யாதீ³நாம் ச தத³பா⁴வாத்³ ।

த்³ரவ்யாதீ⁴நத்வமுபபாத³யதி –

ந ஹி யதே²தி ।

பூர்வம் ஸ்வமதே ஸ்தி²த்வா த்³ரவ்யஸ்ய கு³ணஸங்கா⁴தமாத்ரத்வமுக்தமிதா³நீம் வைஶேஷிகத்³ருஷ்ட்யா த்³ரவ்யம் கிம்சித³ப்⁴யுபேத்ய த்³ரவ்யஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரதீத்யா கு³ணாதே³ர்த்³ரவ்யமாத்ரத்வமுச்யத இதி ந பூர்வாபரவிரோத⁴: ।

நநு ந தாதா³த்ம்யேந த்³ரவ்யாதீ⁴நநிரூபணத்வம் கிம்து தது³த்பத்த்யேத்யாஶங்க்யாஹ –

வஹ்ந்யாத்³யதீ⁴நேதி ।

நநு தாதா³த்ம்யேந ப்ரதீயமாநத்வம் அபே⁴த³ஹேதுரித்யுக்தே கத²ம் பா⁴ஷ்யே(அ)க்³நிதூ⁴மயோர்வ்யபி⁴சாரஶங்காத ஆஹ –

த்³ரவ்யகார்யமாத்ரத்வமிதி ।

ஶங்கத இதி ।

ஶுக்லத்வம் க⁴டவ்ருத்தி ஶௌக்ல்யவ்ருத்தித்வாத்ஸத்த்வவதி³த்யநுமாநமபி⁴ப்ரேத்ய தத³நுகூலத்வேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரதீதிருக்தா , தஸ்யா அந்யதா²ஸித்³தி⁴ம் ஶங்கத இத்யர்த²: ।

அயுதஸித்³த⁴த்வஸம்ப³ந்தே⁴(அ)பி பே⁴தே³ ஸதி ந ஸாமாநாதி⁴கரண்யமுபபத்³யத இத்யாஶங்கயாயுதஸித்³த⁴த்வம் நிர்வக்தி –

யத்ர ஹீதி ।

ஆகாரிணௌ ஸ்வதந்த்ரௌ ஸ்வதந்த்ரவஸ்துநோரஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ந ஸ்வதந்த்ரபரதந்த்ரயோர்த்³ரவ்யதந்த்ராஶ்ச கு³ணாத³ய இதி பே⁴தே³(அ)பி ஸாமாநாதி⁴கரண்யமித்யர்த²: । த்³ரவ்யாகாரதயா த்³ரவ்யத⁴ர்மதயா । ஆகாராந்தராயோகே³ந ஸ்வாதந்த்ர்யப்ரயோஜகத⁴ர்மயோகே³நேத்யர்த²: । ப⁴வேதி³யமயுதஸித்³தி⁴: ஸாமாநாதி⁴கரண்யோபபாதி³கா , ஏஷைவ து ந பே⁴தே³ க⁴டதே , ந ஹி பி⁴ந்நாநாம் விந்த்⁴யஹிமவதா³தீ³நாம் த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வ உபலப்⁴யதே ।

அத² பி⁴ந்நாநாமப்யப்ருத²க்³தே³ஶத்வாதி³பி⁴: ப்ரகாரைர்த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வ உச்யேத , தர்ஹி தாந் விகல்ப்ய தூ³ஷயதீத்யாஹ –

தாமிமாமிதி ।

தத³ர்த²விகல்போ(அ)பி தத்³விகல்ப இதி தாமித்யுக்தம் ।

ஏகதே³ஶத்வமப்ருத²க்³தே³ஶத்வம் பா⁴ஷ்யதூ³ஷிதம் , ஸ்வயம் து ப்ரகாராந்தரேணாப்ருத²க்³தே³ஶத்வமாஶங்கதே , தத்ர தாவத்ப்ரதியோகி³பூ⁴தம் ப்ருத²க்³தே³ஶத்வமாஹ –

யதி³ து ஸம்யோகி³நோரிதி ।

குண்ட³ப³த³ரே ஹி ஸம்யோகி³நீ தாப்⁴யாமந்ய: ஸ்வஸ்வாவயவ ஏவ தயோர்தே³ஶ இதி।

நநு பரமாண்வோராகாஶபரமாண்வோஶ்ச ஸம்யோகே³ கத²ம் ஸம்ப³ந்தி⁴ப்⁴யாமந்யதே³ஶத்வம் யுதஸித்³தி⁴ஸ்தேஷாமநாஶ்ரிதத்வாத³த ஆஹ –

நித்யயோஸ்த்விதி ।

அவிபு⁴நோர்த்³வாயோர்விபு⁴நோஸ்த்வந்யதரஸ்யாவிபு⁴ந இத்யர்த²: ।

ததா² சாகாஶேதி ।

அத்ர ந யதா²ஸம்க்²யம் ।

ஸத்யபீதி ।

ஏகதரஸ்ய ஸப³ந்தி⁴தே³ஶத்வாதே³வ ந தயோ: ஸப³ந்தி⁴ப்⁴யாமந்யதே³ஶத்வமித்யர்த²: ।

ஆத்மஸம்யோகீ³தி ।

ஆத்மாஶ்ரிதஸம்யோகே³ந ஸம்யோகீ³த்யர்த²: । ததா² ச ந மூர்தத்வமுபாதி⁴: ஸ்யாதா³த்மந்யேவ ஸாத்⁴யாவ்யாப்தே: । தஸ்யாத்மாஶ்ரிதஸம்யோகே³ ந ஸம்யோகி³த்வாத³மூர்தத்வாச்ச । யதா²ஶ்ருதே  து ப⁴வத்யேவோபாதி⁴: ; யத்ராத்மஸம்யோகி³த்வம் தத்ர மூர்தத்வமிதி வ்யாப்தேரிதி। ஸங்கி³த்வாத் ஸம்யோகி³த்வாதி³த்யர்த²: ; ஸம்ப³ந்தி⁴த்வமாத்ரஸ்ய கு³ணாதௌ³ வ்யபி⁴சாராத் । ஏதாவாநேவ ஹேது: । ஸுக²போ³தா⁴ர்த²ம் து மூர்தத்³ரவ்யக்³ரஹணம் । யத்³யப்யாகாஶே ஆத்மஸம்யோகே³(அ)ஸ்தி விப்ரதிபத்தி: ; ததா²பி ந தஸ்ய மூர்தஸம்யோகே³(அ)ஸ்தீதி।

அப்⁴யுபேத்யாபி வர்ணிதாமயுதஸித்³தி⁴ம் தோ³ஷாந்தரமாஹ –

ப்ருத²கா³ஶ்ரயாஶ்ரயித்வமித்யாதி³நா ।

ஸ்யாதே³தத் - ந தாதா³த்ம்யப்ரத்யயோபபாத³க: ஸமவாய: , கிந்து ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரத்யயவிஷய ஏவேதி , நேத்யாஹ –

ந ச ப்ரத்யக்ஷ இதி ।

நநு ஶுக்லத்வமித்யாதி³த்வதலாதி³பி⁴ர்நிஷ்க்ருஷ்டோ கு³ணோ(அ)பி⁴தீ⁴யதே , ஶுக்லஶப்³த³ஸ்து த்³ரவ்யநிலீநகு³ணவாசீ லக்ஷயதி த்³ரவ்யமதோ லாக்ஷணிகம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் , தத: கத²ம் த்³ரவ்யகு³ணயோரபே⁴த³ப்ரதிபா⁴வமத ஆஹ –

ந சேதி ।

ஶாப்³தோ³ ஹி வ்யவஹாரோ லாக்ஷணிக: ஸ்யாத்³ , ந ப்ரத்யக்ஷப்ரத்யய இத்யர்த²: ।

அபே⁴த³ப்ரத்யயஸ்ய ப்⁴ரமத்வம் பே⁴த³க்³ராஹிப்ரமாணாத்³ப⁴வதி , தச்ச லக்ஷணஸ்வரூபமநுமாநம் , த்³ரவ்யம் கு³ணாதி³ப்⁴யோ பி⁴த்³யதே ஸமவாயிகாரணத்வாதி³த்யாதி³ , தச்ச த⁴ர்மிக்³ராஹகப்ரத்யக்ஷவிரோதா⁴தா³பா⁴ஸ இத்யாஹ –

ந சாயமிதி ।

தஸ்ய ப்⁴ராந்தித்வே ஸர்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³தா³ஶ்ரயாஸித்³தி⁴: । ப்ரமாணத்வே சாபே⁴த³விஷயேண தேந விரோதா⁴த³நுமாநோத்தா²நாஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: ।

  நநு ஸம்ப³ந்தி⁴ந்யஸதி ஸமவாயோ ந ப⁴வதீதி கத²ம் ? உத்பத்திர்ஹி ஸமவாய: , உத்பத்திஶ்சாஸத்யேவ கார்யே ப⁴வதி , இதரதா² தத்³வையர்த்²யாத³த ஆஹ –

ந ச காரணஸமவாயாத³ந்யேதி ।

அந்யேதி வா பாட²: । தத்ர ச ந காரணஸமவாயாத³ந்யோத்பத்தி: , கிம் தூத்பத்திரேவ ஸமவாய இதி பூர்வபக்ஷிண ஏவ க்³ரந்த²: । ஏவம் ஹி ஸதீத்யாரப்⁴ய ஸித்³தா⁴ந்த: ।

நித்யஸமவாயஸ்யோத்பத்தித்வே கார்யோத்பத்த்யர்த²ம் காரணவையர்த்²யம் சேத்தர்ஹ்யநித்யோ(அ)ஸ்து , தத்ராஹ –

உத்பத்தௌ சேதி ।

அத² ஸமவாயாத³ந்யா கார்யஸ்யோத்பத்திருத்பந்நஸ்ய ச ஸமவாயஸ்தத்ராஹ –

ஸித்³த⁴யோஸ்த்விதி ।

நநு ஸித்³த⁴யோரபி ஸம்ப³ந்தி⁴ப்⁴யாமந்யதே³ஶத்வாபா⁴வாதி³பி⁴ரயுதஸித்³தி⁴: ஸ்யாதி³தி , நேத்யாஹ –

ந சாந்யேதி ।

ஏதேநேதி ।

யுதஸித்³த்⁴யபா⁴வாத்³யத்ஸம்யோகா³பா⁴வஸ்தத³யோகே³நேத்யர்த²: । பூர்வமப்ராப்திஸ்தத: ஸம்யோகௌ³ ।

ஏதேநேத்யேதத்³விவ்ருணோதி –

மா பூ⁴தி³தி ।

ஏவம்பூ⁴தயுதஸித்³தி⁴வ்யவஸ்தா²பநா ஹி கார்யகாரணயோ: ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸம்யோக³த்வவ்யாவ்ருத்த்யர்தோ² , தத்ர ச கார்யஸ்ய நித்யபாரதந்த்ர்யேணாத்ப்ராப்த்யபா⁴வே(அ)பி தத்ப்ராப்தே: ஸம்யோக³த்வாபா⁴வோ(அ)ஸித்³த⁴ஸ்ததஶ்ச யுதஸித்³தி⁴லக்ஷணே ஸயோக³பத³ம் கார்யகாரணஸம்ப³ந்தா⁴வ்யவச்சே²த³கத்வாத்³ வ்யர்த²மித்யர்த²: ।

அத² கார்யகாரணஸம்ப³ந்தா⁴த்³வ்யாவ்ருத்தத்வேநோப⁴யவாதி³ஸம்மதத⁴ர்மாணாம் வாசகேந பத³வ்ருந்தே³ந யுதம் லக்ஷணாந்தரம் த்³வயோரந்யதரஸ்ய வா ப்ருத²க்³க³திமத்த்வமித்யாத்³யபி⁴தீ⁴யேத , தத்ராஹ –

தத்ரேதி ।

அஸ்யா: ப்ராப்தே: கார்யகாரணஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாஸம்யோக³த்வஸித்³தௌ⁴ தத்³வ்யவ்ருத்திஸமர்த²ஸம்யோக³பத³வத்³யுதஸித்³தி⁴லக்ஷணஸ்ய ஸித்³தி⁴ஸ்தத்ஸித்³தௌ⁴ ச தல்லக்ஷிதயுதஸித்³தி⁴ராஹித்யேந கார்யகாரணஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாஸம்யோக³த்வஸித்³தி⁴ரிதீதரேதராஶ்ரயம் ।

தர்ஹ்யாந்யைவாஸ்து , நேத்யாஹ –

ந சாந்யேதி ।

அந்யாஸப⁴வோஸித்³த⁴ இதி ஶங்கதே –

யத்³யுச்யேதேதி ।

அப்ராப்திபூர்விகா ப்ராப்திரந்யதரகர்மஜா ப்ராப்திருப⁴யகர்மஜா ப்ராப்திரிதி த்ரீணி லக்ஷணாநி । ஏதாநி ச கார்யகாரணஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ந ஸம்ப⁴வந்தீதி நேதரேதராஶ்ரயமித்யர்த²: ।

வைஶேஷிகைர்ஹி தந்துப்⁴ய: படே உத்பந்நே தத்க்ஷணே ஏவ தந்த்வாகாஶஸம்யோக³ஜந்ய: படாகாஶஸம்யோக³ இஷ்யதே , ஸ ச ந கர்மஜஸ்தத: ப்ராக் படஸத்தாக்ஷணே படே கர்மாபா⁴வாத³தஶ்ச யதோ²க்தலக்ஷணம் தத்ராவ்யாபகம் ஸ்யாதி³த்யாஹ –

ஸம்யோக³ஜ இதி ।

தர்ஹ்யப்ராப்திபூர்விகா ப்ராப்திரித்யேதாவல்லக்ஷணமஸ்து ததா² ச நாவ்யாப்தி: ।

நாபீதரேதராஶ்ரயத்வம் ஸம்யோக³பதா³நுபாதா³நாதி³தி , தத்ராஹ –

ந சாப்ராப்தீதி ।

அதிவ்யாப்திம் ச லக்ஷணஸ்யாஹ –

கார்யஸ்ய சேதி ।

அஸதி ப்ராப்தரி ப்ராப்த்யநுபபத்தே: கார்யஸத்தோத்தரக்ஷணே ப்ராப்திரிதி க்ஷணமாத்ரமப்ராப்திரஸ்தீத்யர்த²: ।

நநு நிரவயவஸாவயவயோ: ஸமவாயஸம்ப⁴வாத் கத²ம் ஸம்ஶ்லேஷாநுபபத்திரத ஆஹ –

ஸம்க்³ரஹ இதி ।

ஏகாகர்ஷணே இதராகர்ஷணம் ஹி ஸாவயவாநாமங்குரதருஶாகா²தீ³நாம் த்³ருஶ்யத இத்யர்த²: ।

ந ஹி தத்ர பிண்டா³வயவேதி ।

யதா² ஸம்வேஷ்டநேந பிண்டீ³க்ருதே படே ப்ரஸாரணஸமயே தத³வயவஸம்யோகா³ ந நஶ்யந்தி , கிம் த்வவஸ்தி²தஸம்யோகா³நாமேவ தேஷாமதி⁴கதே³ஶவ்யாப்த்யா பிண்டா³வஸ்தா² நஶ்யதி ததா² பிஷ்டஸ்யாபீதி ।

இதி த்ருதீயம் பரமாணுஜக³த³காரணத்வாதி⁴கரணம் ॥

ஸஸுதா³யாதி⁴கரணமவிஷயா:

ஸமுதா³ய உப⁴யஹேதுகே(அ)பி தத³ப்ராப்தி: ॥18॥ அபி⁴மதப²லதா³நைஸ்த்வத்க்ருதைர்விஶ்வலோகே வித்ருஷி க³ஜமுக² த்வத்³க³ண்ட³பே⁴தே³ந தா³நம் । க³லத³லிகுலஜுஷ்டம் த்வத்³வபுஷ்யேவ ஜீர்யத்³ த்⁴வநயதி ஜநதாயாம் நார்திரஸ்தீதி நூநம் ॥

ஸமுதா³யேதி ।

கு³ணாநாம் ச கேஷாம்சித் பரமாணுபரிமாணாதீ³நாம் । அபே⁴தே³ ஹி கார்யகாரணயோ: கார்யநாஶோ(அ)பி காரணரூபேண திஷ்ட²தீதி ந நிரந்வயநாஶ: , பே⁴தே³ து நிரந்வய இதி।

நநு நிமித்தாபா⁴வாவிஶேஷாத் ஸங்கா⁴தாரம்ப⁴வாத³யோரநுபபத்த்யவிஶேஷே கத²ம் தரப் ப்ரயோக³: ? தத்ராஹ –

ஸ்தி²ரேதி ।

ஸ்தி²ரபக்ஷே ஹி காரணஸ்ய பூ⁴த்வா வ்யாப்ருத்ய ஜநகத்வம் யுக்தம் நேதரத்ரேத்யர்த²: । வாதி³வைசித்ர்யாத்க²லு । ப³ஹுப்ரகார இதி க்³ருஹீதபா⁴ஷ்யப்ரதீகாநுஷங்க³: ।

ப³ஹுப்ரகாரத்வமேவ த³ர்ஶயதி –

கேசிதி³தி ।

அத்ரப⁴வதாம் ஸௌத்ராந்திகாதீ³நாம் விப்ரதிபத்திர்ஹி புருஷாபராதா⁴த்³ப⁴வதி யதா² ஸ்தா²ணௌ வஸ்துவஶாத்³வா யதா² க்ரியாயாமத்ர து ந ப்ரத²ம இத்யுக்தம் –

ஸர்வஜ்ஞாநாமிதி ।

ந த்³விதீய இத்யபி⁴ஹிதம் –

தத்த்வஸ்யேதி ।

போ³தீ⁴ பு³த்³த⁴ஸ்தஸ்ய சித்தமபி⁴ப்ராயஸ்தத்³விவரணக்³ரந்தே² । லோகநாதா²நாம் பு³த்³தா⁴நாம் । தே³ஶநா ஆக³மா: ப்ராண்யபி⁴ப்ராயவஶாநுஸாரிண்ய: ஶூந்யதாப்ரதிபத்த்யுபாயை: க்ஷணிகஸர்வாஸ்தித்வாதி³பி⁴ர்லோகே ஶ்ரோத்ருஸமுதா³யே புந: புநர்ப³ஹுதா⁴ பி⁴த்³யந்தே ।

பே⁴த³மேவாஹ –

க³ம்பீ⁴ரேதி ।

அகா³தோ⁴ க³ம்பீ⁴ர: தத்³விபரித உத்தாந: ஸ்தூ²லத்³ருஷ்டியோக்³யஸ்தத்³ரூபேண க்வசித்³க்³ரந்த²ப்ரவேஶ உப⁴யலக்ஷணா ஜ்ஞாநமாத்ராஸ்தித்வபா³ஹ்யார்தா²ஸ்தித்வலக்ஷணா தத்ப்ரதிபாதி³நீ பி⁴ந்நா(அ)பி தே³ஶநா ஶூந்யதைவாத்³வயா(அ)தல்லக்ஷணா(அ)தத்தாத்பர்யவத்யபி⁴ந்நேத்யர்த²: । ப்ரத்யயவைசித்ர்யாத³ர்தோ²(அ)நுமேய இதி ஸௌத்ராந்திகா: । ப்ரத்யக்ஷ இதி வைபா⁴ஷிகா: । அதோ மதபே⁴த³: । ரூப்யதே ஏபி⁴ர்விஷயா இதி ஶேஷ: । காயஸ்த²த்வாத்காயாகாரேண ஸம்ஹதத்வாத³ஸம்ஹதாநாமிந்த்³ரியஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத்³வேத்யர்த²: । அஹமித்யாகாரமாலயவிஜ்ஞாநமிந்த்³ரியாதி³ஜந்யம் ரூபாதி³விஷயம் ச ஜ்ஞாநமேதத்³ த்³வயம் த³ண்டா³யமாநம் ப்ரவாஹாபந்நம் விஜ்ஞாநஸ்கந்த⁴ இத்யர்த²: । வேத³நாஸ்கந்த⁴ இதி பா⁴ஷ்யோபாதா³நம் , யா ப்ரியேத்யாதி³ தத்³வ்யாக்²யாநம் । ஸவிகல்பப்ரத்யய இத்யநேந விஜ்ஞாநஸ்கந்தோ⁴ நிர்விகல்ப இதி பே⁴த³: ஸ்கந்த⁴யோர்த்⁴வநித: ।

வயந்தே தந்தூந் ஸம்தந்வந்தி ।

அநுபலப்³தி⁴லிங்க³கமநுமாநமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ய: கார்யோத்பாத³: ஸ தத³நுகு³ணகாரணமேலநாதீ⁴ந இத்யேகாம் வ்யாப்திமுக்த்வா த்³விதீயாமாஹ –

கார்யோத்பாதா³நுகு³ணம் சேதி ।

யா கார்யோத்பத்தி: ஸா சேதநாதி⁴ஷ்டி²தகாரணேப்⁴யோ ப⁴வதீதி வ்யாப்தா , ஸா ஸ்வவ்யாபகசேதநாதி⁴ஷ்டி²தத்வவிருத்³தா⁴ அநதி⁴ஷ்டி²தேப்⁴ய: பராபி⁴மதகாரணேப்⁴யோ வ்யாவர்தமாநா சேதநாதி⁴ஷ்டி²தகாரணவத்த்வே ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதே(அ)வதிஷ்ட²தே । அதோ யா கார்யோத்பத்தி: ஸா சேதநாதி⁴ஷ்டி²தகாரணேப்⁴ய இதி வ்யாப்திஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: । அத்ர ப்ரயோக³: - விமதம் , சேதநாதி⁴ஷ்டி²தமசேதநத்வாத்தந்துவதி³தி।

சிராதீதத்வேநேதி ।

ஸ்தா²யிவாஸநாயாஸ்த்வயா(அ)நிஷ்டத்வாதி³த்யர்த²: । வ்யாபாரவதா³ஶ்ரயோ வ்யாபார இத்யுக்தே ததா³ஶ்ரிதஜாதேஸ்தத்³வ்யாபாரத்வம் ஸ்யாதி³தி தத்காரணக இத்யுக்தம் । ஏதாவத்யுக்தே கும்போ⁴(அ)பி கும்ப⁴காரவ்யாபார: ஸ்யாத்தந்நிவ்ருத்தயே வ்யாபாரவதா³ஶ்ரய இதி। ஏவமுக்தே(அ)பி ம்ருதா³ஶ்ரிதோ ம்ருஜ்ஜஶ்ச க⁴டோ ம்ருத்³வ்யாபார: ஸ்யாத்தந்நிவ்ருத்தயே தத்கார்யம் ப்ரதி ஹேதுரித்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

அஸ்த்வேவம் வ்யாபாரலக்ஷணம் , ப்ரஸ்துதே கிம் ஜாதமத ஆஹ –

ந ச ஸமஸமயயோரிதி ।

வ்யாபாரவ்யாபாரிணோரேககாலத்வம் பி⁴ந்நகாலத்வம் வா । நாத்³ய: ; காரணத்வஸ்ய நியதப்ராக்ஸத்த்வரூபத்வாத் । ந த்³விதீய: ; ஆதா⁴ராதே⁴யபா⁴வஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாந்யதரஸ்மிந்நஸத்யப்யயோகா³தி³த்யர்த²: ।

அத² பதா³ர்த²: பூர்வம் பூ⁴த்வா ஸ்வஜந்யவ்யாபாரஸமயே(அ)பி ததா³ஶ்ரயத்வேநாநுவர்தேத , தத்ராஹ –

ததா² சேதி ॥18॥

ப்ரத்யயோபநிப³ந்த⁴ஸ்ய ஸம்க்³ராஹகம் பு³த்³த⁴ஸூத்ரமுதா³ஹரதி –

இத³மிதி ।

ஹேதுமந்யம் ப்ரதி அயதே க³ச்ச²தீதி இதரஸஹகாரிபி⁴ர்மிலிதோ ஹேது: ப்ரத்யய: । இத³ம் கார்யம் ப்ரத்யயஸ்ய காரணஸமுதா³யமாத்ரஸ்ய ப²லம் , ந சேதநஸ்ய கஸ்யசிதி³த்யர்த²: ।

ஹேதூபநிப³ந்த⁴ஸ்ய ஸம்க்³ராஹகம் பு³த்³த⁴ஸூத்ரமுதா³ஹரதி –

உத்பாதா³த்³வேதி ।

ததா²க³தாநாம் பு³த்³தா⁴நாம் மதே த⁴ர்மாணாம் கார்யாணாம் காரணாநாம் ச யா த⁴ர்மதா  கார்யகாரணபா⁴வரூபா ஏஷா உத்பாதா³த³நுத்பாதா³த்³வா ஸ்தி²தா । த⁴த்தே இதி த⁴ர்ம: காரணம் । த்⁴ரியதே இதி த⁴ர்ம: கார்யம் । யஸ்மிந் ஸதி யது³த்பத்³யதே அஸதி ச நோத்பத்³யதே தத்தஸ்ய காரணம் கார்யம் ச , ந சேதந: க்வசித்கார்யஸித்³த⁴யே(அ)பேக்ஷிதவ்ய இத்யர்த²: ।

ஸ்தி²தத⁴ர்மதா இத்யேதத்ஸ்வயமேவ ஸூத்ரக்ருத்³விப⁴ஜதே –

த⁴ர்மஸ்தி²திதேதி ।

கார்யதாமாஹ – கார்யஸ்ய ஹி த⁴ர்மஸ்ய காரணாத³நதிப்ரஸங்கே³ந காலவிஶேஷே ஸ்தி²திர்ப⁴வதீதி ஸ்வார்தி²கஸ்தல்ப்ரத்யய: ।

த⁴ர்மநியாமகதேதி ।

காரணதாமாஹ – த⁴ர்மஸ்ய காரணஸ்ய கார்யம் ப்ரதி நியாமகதேத்யர்த²: ।

நந்வேவம்வித⁴மேவ கார்யகாரணத்வம் ந சேதநாத்³ருதே ஸித்⁴யதி , தத்ராஹ –

ப்ரதீத்யேதி ।

காரணே ஸதி தத்ப்ரதீத்ய ப்ராப்ய ஸமுத்பாதா³நுலோமதாநுஸாரிதா யா ஸைவ த⁴ர்மதா , ஸா சோத்பாதா³நுத்பாதா³த்மா த⁴ர்மாணாம் ஸ்தி²தா , ந சேதந: கஶ்சிது³பலப்⁴யத இத்யர்த²: ।

ஸூத்ரத்³வயம் வ்யாசஷ்டே –

அத² புநரயமிதி ।

ஹேதோரேகஸ்ய கார்யேணோபநிப³ந்த⁴ஸ்ததோ²க்த: । ப்ரத்யயாநாம் மிலிதாநாம் நாநாகாரணாநாம் கார்யேணோபநிப³ந்த⁴ஸ்ததா²(அ)பி⁴ஹித: ।

ஹேதூபநிப³ந்தே⁴ உதா³ஹரணமுக்த்வா தத்ரைவோத்பாதா³த்³வேதி ஸூத்ரம் யோஜயதி –

அஸதி பீ³ஜே இத்யாதி³நா ।

யாவத்புஷ்பப²லோதா³ஹரணம் தாவத³ஸதி புஷ்பே ப²லம் ந ப⁴வதி இத்யாதி³வ்யதிரேகோ த்³ரஷ்டவ்ய இத்யாஹ –

யாவத³ஸதீதி ।

சைதந்யம் பீ³ஜாதீ³நாம் வா(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே , கிம் வா தத³திரிக்தஸ்ய கஸ்யசித்³போ⁴க்து: ப்ரஶாஸிதுர்வா ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

தத்ர பீ³ஜஸ்யேத்யாதி³நா ।

யாவத்புஷ்பஸ்யேதி ।

புஷ்பபர்யந்தஸ்யேத்யர்த²: । ப²லே(அ)பி யாவச்ச²ப்³தோ³ யோஜ்ய: ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

அஸத்யபி சாந்யஸ்மிந்நிதி ।

அங்குராத்³யுத்பத்தௌ சேதநவ்யாபாராநுபலம்பா⁴தி³த்யர்த²: । ந ச ஸோ(அ)நுமேயஸ்தத³ந்யஹேதௌ ஸதி கார்யாநுத்பாதா³த³ர்ஶநாதி³தி। ப்ரத்யயோபநிப³ந்த⁴ இத்யத்ர ப்ரத்யயஶப்³த³ இணோ தா⁴தோர்பா⁴வார்தீ²யாச்ப்ரத்யயாந்தஸ்ய ரூபம் ।

ததா² ச ஸமுதி³தத்வவாசீத்யாஹ –

அயமாநாநாமிதி ।

தத்ராஸ்ய ஹேதூபநிப³ந்த⁴: । உச்யத இதி வாக்யஶேஷ: ।

உதா³ஹரணமாஹ –

யதி³த³மிதி ।

அவித்³யாரூபா: ப்ரத்யயா ப்⁴ராந்தய இத்யர்த²: । ததா² ஸம்ஸ்காராஶ்சோத்தரத்ர வ்யாக்²யாஸ்யமாநா ஏததா³ரப்⁴ய யாவஜ்ஜாதிப்ரத்யயம் ஜாதிரூபம் காரணம் யாவச்ச ஜராமரணாதி³தத்ஸர்வமாத்⁴யத்மிகஸ்ய ப்ரதீத்யஸமுத்பாத³ஸ்ய ஹேதூபநிப³ந்தே⁴ உதா³ஹரணமித்யர்த²: ।

விஜ்ஞாநதா⁴தும் வ்யாசஷ்டே –

யஸ்த்விதி ।

தே³வத³த்தாதி³நாம்ந: ஶௌக்ல்யாதி³ரூபஸ்ய சாஶ்ரய: ஶரீரம் நாமரூபம் தஸ்ய ச ஸூக்ஷ்மாவஸ்தா² கலலபு³த்³பு³தா³தி³காக்ராந்தநாமரூபம் ஸ ஏவாங்குரஸ்தம் ஶப்³தா³தி³விஷயை: பஞ்சபி⁴ர்விஜ்ஞாநை: கார்யை: ஸம்யுக்தம் யோ(அ)பி⁴நிர்வர்தயதி। ஆஸ்ரவத்யநுக³ச்ச²தி கர்தாரமித்யாஸ்ரவ: கர்ம , தத்ஸஹிதம் ஸமநந்தரப்ரத்யயரூபமநோவிஜ்ஞாநம் யோ(அ)பி⁴நிர்வர்தயதி ஸ விஜ்ஞாநதா⁴துரித்யுச்யதே , தச்சாலயவிஜ்ஞாநமித்யர்த²: । தே³ஹாகாரபரிணதேஷு தா⁴துஷு ஶிர:பாண்யாதி³மத்த்வேந பிண்ட³ஸம்ஜ்ஞா அத ஏவைகஸம்ஜ்ஞா ஏகைகஸ்மிந்தா⁴தௌ நித்யஸம்ஜ்ஞா ஸத்த்வஸம்ஜ்ஞா ப்ராணிஸம்ஜ்ஞா வ்ருத்³தி⁴ஹ்ராஸஸம்ஜ்ஞேத்யர்த²: ।

வஸ்துவிஷயேதி ।

நாலயத்வாதி³விஶேஷோ(அ)பேக்ஷ்யோ(அ)பி து ஸாமாந்யேந வஸ்துவிஷயேத்யர்த²: ।

நாமரூபம் வ்யாசஷ்டே –

விஜ்ஞாநாதி³தி ।

விஜ்ஞாநாத்³தே⁴தோரபி⁴நிர்வர்தத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । சத்வார: ப்ருதி²வ்யாத³யோ உபாதா³நகாரணஸ்கந்தா⁴: ப்ரபே⁴தா³ஸ்தந்நாமேத்யுச்யதே । விதே⁴யாபேக்ஷயைகவசநம் நாமாஶ்ரயத்வாச்ச நாமத்வம் । தாநி சோபாதா³நாநி உபாதா³ய காரணத்வேந விக்ருத்ய ரூபம் ஸிதாதி³ ரூபவச்ச²ரீரமபி⁴நிர்வர்ததே நிஷ்பத்³யதே இத்யர்த²: ।

நநு நாமரூபயோர்த்³வித்வாத்கத²மேகவசநமத ஆஹ –

ததை³கத்⁴யமிதி ।

ஏகதே⁴த்யர்த²: । ‘‘ஏகாத்³தோ⁴ த்⁴யமுஞந்யதரஸ்யா’’ மித்யேகஶப்³தா³த்பரஸ்ய தா⁴ப்ரத்யயஸ்ய த்⁴யமுஞாதே³ஶே ரூபம் ஏகத்⁴யமிதி। கார்யகாரணே ஏகீக்ருத்யைக்யநிர்தே³ஶ இத்யர்த²: ।

ஜாதேருபரி வக்ஷ்யமாணத்வாதி³ஹ க³ர்பா⁴ப்⁴யந்தரே தே³ஹாபி⁴தா⁴நமித்யாஹ –

ஶரீரஸ்யைவேதி ।

ஷடா³யதநம் வ்யாசஷ்டே –

நாமரூபஸம்மிஶ்ரிதாநீதி ।

ஷட் ப்ருதி²வ்யாதி³தா⁴தவ ஆயதநாநி யஸ்ய காரணவ்ருந்த³ஸ்ய தத்ததா² । உபக்லேஷா: மத³மாநாத³யஸ்தே உபாயா து³:கா²தீ³நாம் தே ச பா⁴ஷ்யக³தைவம்ஜாதீயகஶப்³த³நிர்தே³ஶ்யா இத்யர்த²: । உத்பாதா³நுத்பாதா³ப்⁴யாம் ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வே ஸமர்தி²தே தாவந்மாத்ராநுவாதோ³(அ)யம் த்³ருஶ்யதே ? உத்பத்திமாத்ரநிமித்தத்வாதி³தி।

ததஶ்சாஸம்க³திமாஶங்க்யாஹ –

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

அங்கீ³க்ருத்ய ஹேதூபநிப³ந்த⁴நஸ்ய சேதநாநபேக்ஷா ப்ரத்யயோபநிப³ந்த⁴நஸ்ய ஸா வார்யத இத்யர்த²: । சேதநமந்யமநபேக்ஷ்ய ஸ்கந்தா⁴நாமணூநாம் சேதரேதரப்ரத்யயத்வாதி³தரேதரமிலிதத்வாத்கார்யஸித்³தி⁴ரிதி சேத்³ , ந ; அசேதநாநாம் கார்யோத்பத்திமாத்ரே நிமித்தத்வாத்ஸம்கா⁴தே த்வஸ்தி சேதநாபேக்ஷேதி ஸூத்ரார்த²: । ஹேதூபநிப³ந்த⁴ஸ்து ஸ்வரூபத ஏவ பரேஷாம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யுத்தரஸூத்ர ஏவோத்தரோத்பாதே³ ச பூர்வநிரோதா⁴ (ப்³ர.அ.2.பா.2.ஸூ.20) தி³த்யத்ர வக்ஷ்யத இதி।

நநு மிலிதேப்⁴ய: ப்ருதி²வீதா⁴த்வாதி³ப்⁴யஶ்சேதநமந்தரேணைவாங்குரோத்பத்திருக்தா , தத்³வத்³தே³ஹோத்பாதோ³(அ)பி கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

பீ³ஜாதி³தி ।

தத்ராபீஶ்வரோ(அ)ஸ்தி ஸம்ஹந்தேத்யர்த²: । ந ச ஸர்வத்ர ஹேதுத்வே கேவலவ்யதிரேகாபேக்ஷா । ததா² ஸத்யாத்³யஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநாந்தரஜந்யத்வம் ஸம்லக்³நஜ்ஞாநத்³ருஷ்டம் தேந ப⁴வத்³பி⁴ர்நாநுமீயேத ।

ஶுக்ராதி³பரிணாமமாத்ரஜந்யத்வஸம்ப⁴வாதி³தி ஸம்ஹத்தாநாம் ஹேதுத்வே ஸம்ஹந்த்ரா பா⁴வ்யமித்யுக்தம் , தத்ர ஸம்கா⁴தஸ்யாப்ரயோஜகத்வம் , ததஶ்ச ந ஸம்ஹந்துரநுமாநமிதி ஶங்கதே –

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

யத்³யநபேக்ஷாஸ்தர்ஹி குஸூலாபி⁴ஹதபீ³ஜாதி³ப்⁴ய: கிமித்யங்குரோ ந ஜாயதே , தத்ராஹ –

அந்த்யக்ஷணப்ராப்தா இதி ।

அங்குரோத்பத்தேராத்³யக்ஷணோ பீ³ஜாதீ³நாமந்த்யக்ஷணஸ்தம் ப்ராப்தா ஏவ காரணம் ந பூர்வம் ; ததை²வ த³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

ஐகைகஶ்யேந கார்யஜநநஸமர்தா²நாம் கி ஸகா⁴தேந ? தத்ராஹ –

தேஷாம் த்விதி ।

உபஸர்பணம் இதரேதரஸமீபக³மநம் தஸ்ய ப்ரத்யய: காரணம் தத்³வஶாத்பரஸ்பரஸந்நிதா⁴நப்ரயோஜகம் ஜாயத இத்யர்த²: । ஏகஸ்மாதே³வ கார்யஸித்³தே⁴: கிமந்யைரிதி வத³ந் ப்ரஷ்டவ்ய: கிமேகஸ்மாத்கார்யஸ்ய நிஷ்பந்நத்வாத³ந்யேஷாம் வ்யர்த²தேதி , உத ஜநயிதவ்யே கார்யே ஏகஸ்மாத்காரணாத்ஸித்³த்⁴யதி ந தத்காரணஸ்ய காரணாந்தரேஷ்வபேக்ஷேதி।

நாத்³ய இத்யாஹ –

காரணசக்ரேதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

ந சைகோ(அ)பீதி ।

கிம் த்வித்யாதி³பூர்வோக்தநிக³மநம் பரஸ்பரம் ஸந்நிதா⁴நமுத்பாத³ஶ்ச யேஷாம் தே ததா² ।

யதி³ ப்ரத்யேகம் கார்யஜநநஸாமர்த்²யம் ஹேதூநாம் , தர்ஹி ப்ரதிகாரணமேகைககார்யோத³யப்ரஸங்க³ இத்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச ஸ்வமஹிம்நேதி ।

தத்ரைவ ஏகஸ்மிந்நேவேத்யர்த²: । பீ³ஜேந ஹி அங்குரோ ஜநயிதவ்ய: , ம்ருதா³தி³பி⁴ரபி ஸ ஏவ ; தத்ர லாக⁴தாத்ஸர்வைரேக ஏவ ஜந்யத இத்யர்த²: ।

நந்வங்குர ஏவ ஸர்வை: கிமிதி ஜநயிதவ்ய: காரணபே⁴தா³த்³விஜாதீயாத்கார்யஜந்ம கிம் ந ஸ்யாந்மஹீஹேமப்⁴யாமிவ க⁴டகடகௌ , தத்ராஹ –

ந ச காரணபே⁴தா³தி³தி ।

அஸ்மிந்மதே யேஷாம் மிலித்வைவ ஹேதுதா தேஷாம் நிரபேக்ஷணாமபி ஸாமக்³ரிதா । தத்³பே⁴தே³ ச விஜாதீயகார்யோத்பாத³ இதி।

இத்த²ம் ஸம்கா⁴தாப்ரயோஜகத்வமுக்தம் தூ³ஷயதி –

தந்நேதி ।

யத்³யநபேக்ஷாத³ந்த்யக்ஷணாத்கார்யஜந்ம , தர்ஹ்யுபாந்த்யாத³யோ(அ)பி ஸ்வகார்யஜநநே(அ)நபேக்ஷா: ஸ்யு: தத: கிம் ஜாதமத ஆஹ –

குஸூலஸ்த²த்வாவிஶேஷே(அ)பீதி ।

குஸூலேஹ்யுங்குரஜநநோபயோகி³பீ³ஜஸம்தாநநிர்வர்தகோ பீ³ஜக்ஷணோ(அ)ந்யே ச பீ³ஜக்ஷணா: ஸந்தி। தத்ர குஸூலக³தவிமதபீ³ஜக்ஷணோங்குரோபஜநநோபயோகி³பீ³ஜஸம்தாநநிர்வர்தகோ பீ³ஜக்ஷணமநபேக்ஷோ ந ஜநயேத் ; குஸூலஸ்த²த்வாத் , தத்காலோத்³த்⁴ருதப⁴க்ஷிதபீ³ஜக்ஷணவதி³த்யாஶங்க்ய குஸூலஸ்த²த்வாவிஶேஷே(அ)பீத்யுக்தம் । அங்குரோபயோகி³பீ³ஜஸந்தாநாநந்த:பாதித்வமுபாதி⁴ரித்யர்த²: ।

ஸ்வகார்யோபஜநநே இதி ।

அநந்தரஜந்யபீ³ஜஜநந இத்யர்த²: । தஸ்மாதா³த்³யக்ஷணாத³நந்தராநந்தரவர்திந உபர்யுபரிவர்திநோ(அ)நபேக்ஷ: ஸ்வஸ்வகார்யஜநந இத்யநுஷங்க³: ।

நந்வநந்தரக்ஷணபரம்பரா ப³ஹிர்ப⁴வது , குத: குஸூலே ஏவாங்குரஸித்³தி⁴ஸ்தத்ராஹ –

யேந ஹீதி ।

அநபேக்ஷஸ்ய தே³ஶபே⁴தே³(அ)ப்யபேக்ஷாவிரஹஸாம்யாதி³த்யர்த²: । நா(அ)ஸம்ஹதஸ்ய ஸாமக்³ரீத்வம் ஸம்ஹந்தா ச ந தவேத்யுக்தமபி⁴ஸம்தி⁴மவித்³வாநித்யர்த²: । அவித்³யாதி³பி⁴: காரணஸம்கா⁴தஸ்ய ய ஆக்ஷேப: ஸ உத்பாத³ உத ஜ்ஞாபநம் ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

தத்ரேதி ।

யத்கார்யம் தத³ந்யதா²நுபபத்³யமாநம் ஸத்காரணம் நோத்பாத³யதி ; அந்யதா²(அ)நுபபத்³யமாநத³ஶாயாம் தஸ்யாஸத்த்வாத் , கிம் து யதி³ ஜநகம் , தர்ஹி ஸ்வஸாமர்த்²யேந , ஸாமர்த்²யம் சாவித்³யமாநஸ்ய நாஸ்தீத்யர்த²: ।

ந கேவலம் ஸம்கா⁴தாநுபபத்தி: , கிம் து ஸம்ஹதாநாம் ய இதரேதரமுபகார: ஸோ(அ)பி நேத்யாஹ –

அபி சேதி ।

பா⁴வஸ்யாந்யக்ருதோபகாரஸ்ய ச கிமேகக்ஷணவர்தித்வமுத ஜாதே பா⁴வே உத்தரக்ஷணே உபகார: ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

பா⁴வஸ்யேதி ।

யோ ஹ்யேகஸ்மிந் க்ஷணே உபகாராபா⁴வாத்³தே⁴துதாமநஶ்ருவாந: க்ஷணாந்தரே தத்க்ருதமுபகாரமாஸாத்³ய ஹேதுதாம் ப⁴ஜதே , தஸ்ய ஸ உபகாரோ(அ)ந்யக்ருத இதி ஜ்ஞாயதே । அபரதா² ஸ தஸ்ய ஸ்வபா⁴வ: கிம் ந ஸ்யாத் ? தவ து மதே பதா³ர்த²க்ஷணஸ்யாபே⁴த்³யத்வாத்³வஸ்துந உபக்ருதத்வாநுபக்ருதத்வே ந ஸம்ப⁴வதோ(அ)தஶ்ச பா⁴வஸ்யோபகாராநாஸ்பத³த்வம் । ததா² ச நோபகார்யோபகாரகபா⁴வ இத்யர்த²: ।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ –

காலபே⁴தே³ந வேதி ।

க்ஷணிகத்வவ்யாகா⁴தாத் காலபே⁴தே³நாபி நோபகார்யோபகாரகபா⁴வ இத்யத⁴ஸ்தநேநாந்வய: । பா⁴ஷ்யே – ஆஶ்ரயிபூ⁴தேஷ்வித்யேதத³ணுவிஶேஷணம் । சகாரஶ்ச போ⁴க்த்ருஷு ஸத்ஸு சேத்யுபரி ஸம்ப³ந்த⁴நீய: । ஆஶ்ரயாஶ்ரயிஶூந்யேஷ்வித்யத்ர ச பா⁴வப்ரதா⁴ந்யம் ஆஶ்ரயாஶ்ரயித்வஶூந்யேஷ்வித்யர்த²: । ஆஶ்ரயாஶ்ரயிபூ⁴தேஷ்விதி து பாடே² போ⁴க்த்ருவிஶேஷணம் ।

ஆஶ்ரயஶ்சாத்³ருஷ்டமிதி ।

உக்தமபி⁴ஸந்தி⁴மவித்³வாநிதி யது³க்தம் தத்³விஶத³யதி –

அஸ்து தாவதி³தி ।

  அத்³ருஷ்டாத்ஸம்கா⁴தோத்பத்திவ்யவஸ்தா²ஸித்³தே⁴ர்பா⁴ஷ்யோக்ததூ³ஷணாநுபபத்திமாஶங்க்யாஹ –

ஸ க²ல்விதி ।

போ⁴க்த்ருர்போ⁴கா³த³ந்யத்வே ஹேதுமாஹ –

அப்ராப்தபோ⁴கோ³ஹீதி ।

போ⁴க்து: ஸ்தி²ரதாயாம் ஹேதுர்போ⁴கா³ர்த² இதி। அர்தி²த³ஶாயாம் போ⁴க³த³ஶாயாம் சாநுவ்ருத்தேஸ்தை²ர்யமித்யர்த²: ।

அஸ்ய விவரணம் –

போ⁴க³மாப்துகாம இதி ।

இதரதா² ஹி போ⁴க³ஶ்சாஸாவர்தீ²தி ப்⁴ரம: ஸ்யாதி³தி। அந்யஸ்ய போ⁴கா³யாந்யோ ந கல்பத இத்யர்த²: ।

நநு ஸம்கா⁴தாஸித்³தௌ⁴ கர்த்ரபா⁴வோ வாச்யோ ந போ⁴க்த்ரபா⁴வ: கர்துர்ஹி ஹேதுதா , தத்ராஹ –

போ⁴க்த்ரபா⁴வேநேதி ॥19॥

நநு நிருத்³த⁴ஸ்யாஸ்த்வபா⁴வக்³ரஸ்ததா நிருத்⁴யமாநஸ்ய கத²மத ஆஹ –

ந தாவதி³தி ।

யதா² ஹி ஆரம்ப⁴கதந்த்வாதி³ஸம்யோக³ஸ்ய நாஶக்ஷணே படாதே³ர்வித்³யமாநஸ்யைவ விநஶ்யத³வஸ்தா² வைஶேஷிகை: ஸ்வீக்ருதா , ந ததா² வைநாஶிகைரித்யர்த²: ।

நநூப⁴யோர்விநாஶக்³ரஸ்தத்வே கோ பே⁴த³ஸ்தத்ராஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

யத்³விநாஶக்³ரஸ்தத்வம் தத³சிரநிருத்³த⁴த்வரூபம் , ஸத்³ நிருத்⁴யமாநத்வம் வக்தவ்யம் , ததே³வ சிரநிருத்³த⁴த்வரூபம் ஸத்³ விவக்ஷிதமித்யர்த²: ।

கார்யகாலே காரணஸ்யாஸத்த்வே(அ)பி பூர்வக்ஷணஸத்த்வேந ஹேதுத்வம் பா⁴ஷ்யோக்தமயுக்தம் ; ம்ருதா³தீ³நாம் கார்யே(அ)ந்வீயமாநாநாமுபாதா³நத்வோபலம்பா⁴தி³தி ; தத்ராஹ –

காரணஸ்ய ஹீதி ।

ப்ராயேணேதி க்ரியாஜ்ஞாநவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் । ஏஷாம் பதா³ர்தா²நாம் யா பூ⁴திருத்பத்தி: ஸைவ க்ரியா காரகமிதி சோச்யதே ததே³வ காரணமிதி। ஸாமாந்யம் ஹி பே⁴த³விகல்பாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந காரணமித்யர்த²: ।

நநு ஸாத்³ருஶ்யஸித்³தௌ⁴ தத்³ப³லாத³நுக³தரூபஸித்³தி⁴ஸ்ததே³வ நாஸ்தி , அஸத்யபி ஸாத்³ருஶ்யே ஸாத்³ருஶ்யப்⁴ரமாத³த ஆஹ –

ஸர்வதே²தி ।

நநு வைஸாத்³ருஶ்யே(அ)பி தந்துபா⁴வே படபா⁴வாது³பாதா³நோபாதே³யபா⁴வ இத்யாஶங்க்யாஹ –

ந சேதி ।

ஏகஸ்மிந்பதா³ர்த²க்ஷணே தத்³பா⁴வபா⁴வஸ்யாஶக்யக்³ரஹத்வாத்³ராஸபா⁴தா³வபி ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: । அத² ஜாத்யுபாதௌ⁴ காரணத்வம் , தர்ஹி ஜாதிரேவ காரணம் , வ்யக்தயஸ்தத³வஸ்தா²: ஸ்யுர்நாந்யா: ।

அந்யகாரணத்வஸ்யாந்யத்ராயோகா³த் த்வயா சைதந்நேஷ்டமித்யாஹ –

ஸாமாந்யஸ்ய சேதி ।

பா⁴ஷ்யே உத்பாதா³தி³ஶப்³த³ஸ்ய வஸ்துஶப்³த³ஸ்ய ச பர்யாயத்வாபாத³நே(அ)பி வஸ்துநோ நித்யத்வாபாத³நம் த்³ரஷ்டவ்யம் । ததா² ஸத்யுத்பாத³நிரோத⁴யோரபா⁴வாதி³த்யர்த²: ॥20॥

ப்ரதிஜ்ஞோபரோத⁴ம் வ்யாக்²யாதும் சதுர்விதா⁴ம் நித்யாதி³ப்ரதிஜ்ஞாம் பௌ³த்³தீ⁴யாம் பா⁴ஷ்யோக்தாம் த³ர்ஶயதி –

நீலாபா⁴ஸஸ்யேத்யாதி³நா ।

தத்ர தாவச்சதுர்ணாம் காரணாநமேகஸ்மிந்நீலப்ரத்யயே ஸமுச்சயேந காரணத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் த்³வாரபே⁴த³: ப்ரத³ர்ஶ்யதே । ஆலம்ப³நம் ச தத் ப்ரத்யய: காரணம் சேதி ததோ²க்தம் । உதி³தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ரஸாதி³ஸாதா⁴ரண்யே ப்ராப்தே ரூபநியாமகம் சக்ஷுரதி⁴பதி: லோகே நியாமகஸ்யாதி⁴பதித்வாதி³தி।

ஏவம் சித்தாநாம் ஜ்ஞாநாநாம் சதுர்ப்⁴ய உத்பத்திமுக்த்வா சைத்தாநாமபி த³ர்ஶயதி –

ஏவமிதி ।

ஸுக²ம் ஜ்ஞாநம் , மநோஜந்யத்வே ஸத்யபரோக்ஷத்வாத் , ஸம்மதவதி³த்யர்த²: । அபரோக்ஷத்வமத்³ரஷ்டாதி³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் । ஏகவித⁴ஸாமக்³ரீஜத்வேந சித்தஸப³ந்தோ⁴ பௌ³த்³த⁴ஸூத்ரே சைத்தஶப்³தா³ர்த²: । சத்வார்யேதாநி காரணாநி । அத ஏவ சித்தாபி⁴ந்நஹேதுஜத்வம் ।

உத்தரக்ஷணோத்பத்திகாலே பூர்வக்ஷணஸ்தி²தாவபி ந ஸ்தா²யித்வம் ஸித்³த்⁴யதி ; ஏகக்ஷணே(அ)ப்யுப⁴யஸம்ப⁴வாத்³ , உத்தரக்ஷணஸ்து த்³விதீயக்ஷணோ ப⁴வத்வித்யாஶங்க்யாஹ –

உத்பத்திரிதி ।

பூ⁴திதத்கர்த்ரோரபே⁴தோ³பக³மாது³த்தரபா⁴வக்ஷணதது³த்பத்தீ அபி⁴ந்நே । ததா² ச பூர்வக்ஷணஸ்யோத்தரக்ஷணம் யாவத³வஸ்தி²தௌ ஸ்தா²யித்வமித்யர்த²: ॥21॥

ப்ரதிஶப்³த³: ப்ராதிலோம்யார்த²: ஸம்க்²யாஶப்³தோ³ பு³த்³தி⁴வசந இதி வ்யாசஷ்டே –

பா⁴வேதி ।

ப்ரதீபா விரோதி⁴நீ । நந்வந்த்யஸந்தாநிநோ ந ப²லாநாரம்ப⁴கத்வம் , யதோ(அ)ஸத்த்வாபத்தி: ।

ந ச ப²லாரம்பே⁴ ஸந்தாநாநுச்சே²த³: ; ந ஹி ஹேதுப²லபா⁴வமாத்ரம் ஸந்தாந: , கிம் து ஸஜாதீயாநாம் ஹேதுப²லபா⁴வஸ்தத்ர விஶுத்³த⁴விஜாதீயக்ஷணோத்பத்தாவபி ஸஜாதீயஹேதுப²லபா⁴வரூபஸந்தாநோ நிவர்தத இத்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச ஸபா⁴கா³நாமிதி ।

ஹேதுமாஹ –

ததா² ஸதீதி ।

ஸாத்³ருஶ்யம் ஹி ஸந்தாநிநாம் ஜ்ஞாநாநாம் துல்யஜாதீயவிஷயத்வேந । விஷயாணாம் ச துல்யஜாதீயத்வம் கிமபரஜாத்யா , உத பரஜாத்யா ।

நாத்³யஶ்சைத்தஸந்தாநே(அ)நுவர்தமாநே ஏவ ரூபஜ்ஞாநஸந்தாநவிரமே ரஸஜ்ஞாநோத³யே ஸந்தாநோச்சே²த³ப்ரஸங்கா³தி³த்யுக்த்வா த்³விதீயம் தூ³ஷயதி –

கத²ம்சிதி³தி ।

ஸத்தயா ஜாத்யா தத்ஸாரூப்யமஸ்தீதி ஸோபப்லவஸந்தாநோபரமே ஸதி விஶுத்³த⁴ஸந்தாநோத³யே(அ)பி ந ஸந்தாநோச்சே²த³: ஸ்யாதி³த்யர்த²: । ஸந்தாநகோ³சரௌ நிரோதௌ⁴ பா⁴வகோ³சரௌ வேதி விகல்ப்யாத்³யம் நிரஸ்ய த்³விதீயம் நிரஸ்யதி।

நாபி பா⁴வகோ³சராவிதி ।

பா⁴ஷ்யக³தநிரந்வயநிருபாக்²யத்வபத³யோர்ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வமாஹ –

யத இதி ।

அபரிஶிஷ்யமாணரூபத்வம் நிரந்வயத்வம் , அஸத்த்வம் நிருபாக்²யத்வம் ।

நநு யஸ்ய க⁴டாதே³ர்விநாஶ: ஸ நாந்வயீ , யஸ்ய து ஸாமாந்யஸ்யாந்வயஸ்தந்ந நஶ்யதி , தத்கத²ம் ஸாந்வயத்வம் நாஶஸ்யாத ஆஹ –

யத்³யத³ந்வயிரூபமிதி ।

தப்தஶிலாதலபதிதஸ்யோத³பி³ந்தோ³ர்த்³ருஶ்யமாநாந்வயிரூபாபா⁴வமங்கீ³க்ருத்யாநுமாநாத³ந்வய: ஸமர்தி²த: , இதா³நீம் ப்ரத்யக்ஷேணாநுவ்ருத்திமாஹ –

ஶக்யம் த்விதி ।

உத³பி³ந்தா³வுபலதலபதிதே ஸிந்தௌ⁴ ஸமுத்³ரே ச தோயபா⁴வஸ்தோயத்வஸாமாந்யம் ந பி⁴த்³யதே । தஸ்மாது³த³பி³ந்தௌ³ விநஷ்டே(அ)பி தஸ்ய பி³ந்தோ³: ஸாமாந்யரூபேணாம்பு³தா⁴வஸ்த்யந்வய இத்யாந்தரஶ்லோகஸ்யார்த²: ॥22॥23॥ மோக்ஷாப்திஹேதுத்வாத்³பா⁴வநாயா மார்க³த்வம் ।

ஶப்³த³ஸ்யாகாஶாஶ்ரயத்வம் பரிஶேஷத: ஸாத⁴யதி –

ததா² ஹீதி ।

தஸ்ய ஹி ந தாவத்³த்³ரவ்யாதி³ப்⁴யோ(அ)ந்யத்ர ப்ரஸங்க³: ।

ப்ரஸக்தே ச தேஷு ஷட் ஸ்வந்தர்பா⁴வே ஸாமாந்யாதி³த்ரயே தாவத³நந்தர்பா⁴வமாஹ –

ஜாதிமத்த்வேநேதி ।

த்ரயாணாம் நி:ஸாமாந்யரூபத்வாதி³த்யர்த²: । த்³ரவ்யகர்மணோரநந்தர்பா⁴வமாஹ – கு³ணத்வேந ।

ஶப்³த³ஸ்யாகாஶாஶ்ரயத்வஸித்³த⁴யே –

அஸ்பர்ஶேதி ।

ஶப்³தோ³ கு³ண: ஜாதிமத்த்வே ஸதி பா³ஹ்யைகேந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வாத்³க³ந்த⁴வதி³த்யர்த²: । வாயு: ஸ்பார்ஶநப்ரத்யக்ஷ இதி மதே தஸ்மிந் வ்யபி⁴சாராபா⁴வாயாஸ்பர்ஶத்வோக்தி: । தி³கா³தி³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²மிந்த்³ரியக்³ராஹ்யேதி।

த்³வீந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்³ரவ்யவாரணாய ஏகேதி ।

ஏகேந்த்³ரியக்³ராஹ்யக³ந்த⁴த்வாதி³ஜாதேரபாகரணாய ஜாதிமத்த்வே ஸதீதி। ததா²விதா⁴த்மவ்யுதா³ஸாய பா³ஹ்யேத்யுக்தமிதி ॥24॥ ஸத்யப்யேதஸ்மிந் அநுஸ்மரணே இத்யர்த²: । உபலப்³த்⁴ருஸ்மர்த்ரோரந்யத்வே(அ)பி ஸ்ம்ருதிருபபத்ஸ்யத இத்யந்வய: । அஸ்மிந்மதே க்ரியாதிரிக்தகர்த்ரபா⁴வாது³பலப்³தி⁴ஸ்ம்ருதீ ஏவ உபலப்³த⁴ஸ்மர்தாரௌ தயோர்பே⁴தே³(அ)ப்யேகஸந்ததிக³தத்வேந கார்யகாரணபா⁴வாந்நாதிப்ரஸங்க³ இத்யுக்தம் ப⁴வதி। ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாத்வேந ஸமாஜ்ஞாதம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாதம் ।

அஹமத்³ராக்ஷீதி³தி யதா²ஶ்ருதே அபப்ரயோக³தா ஸ்யாத் , தாம் பரிஹரதி –

அஹம் ஸ்மராமீதி ।

பூர்வோத்தரக்ஷணத்³வயக்³ரஹணாபா⁴வே தேநேத³மித்யாகாரப்ரத்யயோத³யாயோகா³த்³பா⁴ஷ்யஸ்த²ஶங்காநுபபத்திமாஶங்க்யாஹ –

ந து தத்த்வத இதி ।

க்ஷணப⁴ங்க³வாதீ³ ப்ரஷ்டவ்ய: தேநேத³ம் ஸத்³ருஶமிதி ப்ரத்யயே தத்தேத³ந்தாவச்சி²ந்நாவர்தௌ² தயோ: ஸாத்³ருஶ்யம் ச கிம் ந பா⁴ஸந்தே , பா⁴ஸமாநாநி வா கிம் ஜ்ஞாநஸ்யாகாரா: , உத தஸ்மாத்³பி⁴ந்நாநி , யதா³ ஜ்ஞாநாகாரத்வம் ததா³ தஜ்ஜ்ஞாநம் கிமேகமுத நாநேதி।

நாத்³ய இத்யாஹ –

ஸ்வஸம்வேத³நமிதி ।

ஜ்ஞாநாகாரத்வபக்ஷே ஏகஸ்ய நாநாத்வம் வ்யாஹதமித்யாஹ –

ந சைகஸ்யேதி ।

ஜ்ஞாநபே⁴த³ம் நிராசஷ்டே –

ந ச தாவந்தீதி ।

ஏகஜ்ஞாநேந நாநாபதா³ர்தோ²ல்லேகே² ஹி நாநா இத்யுல்லேகோ² ப⁴வதி , ந ஜ்ஞாநபே⁴தே³ இத்யர்த²: ।

பரிஶேஷாஜ்ஜ்ஞாநாத்³பி⁴ந்நோ(அ)ர்தோ²(அ)ப்⁴யுபேயஸ்தஸ்ய ச நாநாகாரஸ்ய தத்தேத³ந்தாஸ்பத³ஸ்ய பராமர்ஶ: ஸ்தா²யிந்யாத்மநி ஸதி ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

நநு ந வயமர்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநே(அ)வபா⁴ஸமபஜாநீமஹே , யேந ப்ரதீதிம் விருந்தீ⁴மஹி , கிம் து ஸோ(அ)ர்த²: ப்ரதீதாவாரோபிதோ ந ப³ஹிரஸ்தி , ந ச ப்ரதீதிதாவந்மாத்ர: ? ததஶ்ச ந ஜ்ஞாநஸ்யைகஸ்ய நாநார்தா²காரத்வப்ரயுக்தோ வ்யாகா⁴தோ ந ச பா³ஹ்யார்தா²ப்⁴யுபக³மப்ரஸங்க³ இதி। விகல்பப்ரத்யயோ(அ)யமித்யாதி³ஶங்காக்³ரந்தோ²க்தமர்த²மாவிஷ்கரோதி –

யத்³யுச்யேதேதி ।

கல்பிதோ(அ)பி ஜ்ஞாநே(அ)ர்தா²கார: தஸ்மாத்³பி⁴ந்நோ(அ)பி⁴ந்நோ வேதி வக்தவ்யம் । அநிர்வாச்யத்வாநங்கீ³காராத்³ , பி⁴ந்நத்வே ஜ்ஞாநாந்தரவத³கல்பித: ஸ்யாத் , ததா² ச தேநேதீத³மிதி ஸத்³ருஶமிதி ச ப்ரதிபா⁴ஸமாநாநாமர்தா²நாமேகஜ்ஞாநாபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மே பரஸ்பரமப்யபே⁴த³ப்ரஸங்க³: । ததா² சேதரேதரபே⁴தே³ந லோகப்ரஸித்³தா⁴: பதா³ர்தா² நிஹ்ணூயேரந் , ஜ்ஞாநாச்ச ஜ்ஞேயஸ்ய பே⁴த³: ப்ரஸித்³த⁴: ஸோ(அ)ப்யபலப்த: ஸ்யாத் । ஓமிதி வந்த³நம் ப்ரதி ஸ்வபக்ஷஸாத⁴நம் ।

பரபக்ஷாக்ஷேபாநுபபத்திருக்தா பா⁴ஷ்யே , தாம் விஶத³யதி –

ஏகாதி⁴கரணேதி ।

இத³ம் நித்யமித³மநித்யமிதி பி⁴ந்நயோர்ஜ்ஞாநயோராகாரௌ । ததா² ச த⁴ர்மிபே⁴தே³ந வ்யவஸ்தா²பநாத்³விவாதோ³ ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

அஸதி பா³ஹ்யாலம்ப³நத்வ இத்யேதத்³விவ்ருணோதி –

ஜ்ஞாநாகாரத்வே ஹீதி ।

விஷயத்வாபா⁴வாத்³ ஆஶ்ரிதத்வாபா⁴வாத் ।

அஸதி ச லோகப்ரஸித்³த⁴பதா³ர்த²கத்வே இத்யஸ்ய விவரணம் –

ந சாலௌகிகார்தே²நேதி ।

அநித்யஶப்³தோ³ யத்³யலௌகிகார்த²ஸ்தர்ஹி தேந விபு⁴த்வமபி வக்தும் ஶக்யம் , ததா² ச நித்யத்வேந தஸ்ய ந விரோத⁴ இத்யர்த²: । ப்ரதிதிஷ்டா²பயிஷதா ஸ்தா²பயிதுமிச்ச²தா । ஏவம் தாவத்தத்தேத³ந்தாஸ்பதா³தி³ரர்தோ² ஜ்ஞாநஸ்யாந்தர ஆகார இதி விஜ்ஞாநவாதி³மதம் பா³ஹ்யார்த²வாத³தூ³ஷணமத்⁴யே(அ)பி ப்ரஸங்கா³தா³ஶங்க்ய ப்ரதிசிக்ஷேப ।

இதா³நீமஸ்தி பா³ஹ்யோர்த²: , ஸ து க்ஷணிகோ நிர்விகல்பகே சகாஸ்தி , ஸவிகல்பப்ரத்யயாஸ்து விகல்பாஸ்தத்³க³தஸாத்³ருஶ்யாத்³யாகாரேண நிர்பா⁴ஸந்தே , அதோ விப்ரதிபத்த்யாதி³வ்யவஹாரஸித்³தி⁴ரிதி பா³ஹ்யார்த²வாத³மாஶ்ரித்யைவ ஶங்கதே –

யத்³யுச்யேதேதி ।

நநு ஸ்வக்³ராஹகஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வயம் தாவத்³க்³ராஹ்யம் கத²மஸ்ய பா³ஹ்யாகாரவிஷயத்வமத ஆஹ –

த்³விவிதோ⁴ ஹீதி ।

ஸ்வாகாரஸ்ய நிர்விகல்பஸ்யாவஸாயாத்³ அதி⁴ உபரி அவஸேயோ(அ)த்⁴யவஸேய: ।

அத்⁴யவஸேயஸ்ய பா³ஹ்யார்த²ஸ்ய நிஶ்சிதத்வாத³நிஶ்சிதார்த²த்வாபாத³கம் பா⁴ஷ்யமயுக்தம் , இத்யாஶங்க்யாஹ –

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

ஸ்வமேவ ஜ்ஞாநம் ப்ரதிபா⁴ஸோ யஸ்ய தத்ததா² ।

அநர்த² இதி ।

அபா³ஹ்ய இத்யர்த²: । தஸ்மிந் பா³ஹ்யாத்மத்வாத்⁴யவஸாயாத் ப்ரவ்ருத்திர்ஹாநாதி³ர்லோகஸ்யேத்யர்த²: । ஆந்தரஸ்யாநபி⁴தே⁴யஸ்ய ஜ்ஞாநாகாரஸ்ய தத்³விபரீதபா³ஹ்யாகாரரூபேணாத்⁴யவஸாயோ நாம கிம் தத்³ரூபேண நிஷ்பாத³நமுத தேந ஸம்ப³ந்த⁴நம் கிம் வா தேநாகாரேணாரோபணமிதி விகல்பார்த²: । ஆந்தரம் பா³ஹ்யேந ஸஹ யோஜயிதும் ச நேஶத இதி யோஜநா । க்³ருஹ்யமாணே பா³ஹ்யே ஜ்ஞாநாகாரஸ்யாந்தரஸ்யாரோப இதி பக்ஷே(அ)தி⁴ஷ்டா²நஸ்ய பா³ஹ்யஸ்ய கேந க்³ரஹணம் கிம் யஸ்யாகார ஆரோப்ய: தேநைவ ஸவிகல்பகப்ரத்யயேநோத தத்ஸமஸமயபு⁴வா நிர்விகல்பகேந ।

ப்ரத²மே கிம் பா³ஹ்யமபி⁴மதம் யத்ராரோப: ஸ்வலக்ஷணம் வா ஸாமாந்யம் வா , நாத்³ய இத்யாஹ –

ந தாவத்³விகல்ப இதி ।

விகல்ப: ஸவிகல்பகப்ரத்யயஸ்தாவத³பி⁴லாபஸம்ஸர்க³யோக்³யஜாதிவிஶிஷ்டவஸ்துகோ³சர: । அபி⁴லாபஸ்ய ச ஶப்³த³ஸ்ய ஸாமாந்யேநைவ ஸஹ ஸமய: ஶக்யோ க்³ரஹீதும் ந ஸ்வலக்ஷணேந । தஸ்ய தே³ஶகாலாநநுக³தத்வேநாநந்த்யாத்தத்ர ஸம்க³திக்³ரஹாயோகா³த் அத: ஶப்³தோ³ல்லிகி²தஸவிகல்பகப்ரத்யயஸ்ய ந ஸ்வலக்ஷணவிஷயத்வமித்யர்த²: । ஸுகா²தீ³நாம் க்ஷணிகபா⁴வாநாமாத்மா ஸ்வரூபமஶக்யஸமய: । யதோ(அ)நந்யபா⁴க³ந்யாநநுக³தோ ஹி ஸ: । அதஸ்தேஷாம் ஸ்வஸம்வித்திரஸாதா⁴ரணாகாரவிஷயா வித்திரபி⁴ஜல்பாநுஷங்கி³ணீ ந ப⁴வதி , கிம்து நிர்விகல்பிகைவேதி ஶ்லோகார்த²: । ஏதேந ஸாமாந்யாத்மகபா³ஹ்யஸ்ய ஸவிகல்பகபோ³தே⁴ந க்³ரஹணபாஸ்தம் । வ்யக்திமக்³ருஹீத்வா தத்³க்³ரஹணாயோகா³த்³வ்யக்தேஶ்சோக்தமார்கே³ணாஶக்யக்³ரஹத்வாதி³தி।

த்³விதீயம் நிஷேத⁴தி –

ந சேதி ।

விகல்பேநாக்³ருஹீதே பா³ஹ்யே விகல்பஸமஸமயேந நிர்விகல்பகேந க்³ருஹீதே । விகல்ப: ஸ்வாகாரமாரோபயிதும் நார்ஹதீத்யர்த²: ।

ஆத்³யயோர்த்³விதீய நிஷேத⁴தி –

அக்³ருஹ்யமாணே த்விதி ।

அதி⁴ஷ்டா²நாக்³ரஹணே ஆரோப்யமாத்ரம் ப்ரதீயதே நாரோப இத்யர்த²: ।

ஏவம் தாவத³தி⁴ஷ்டா²நப்ரதிபா⁴ஸாஸம்ப⁴வாத்³பா³ஹ்யே ஜ்ஞாநஸ்வரூபஸ்யாரோப: ப்ரதிஷித்³த⁴: , இதா³நீமாரோப்யஸ்பு²ரணாயோகா³ச்ச நாரோப இத்யாஹ –

அபி சேதி ।

ஸ்வஸம்வேத³நம் ஸந்தம் விகல்பம் யதா³ பா³ஹ்யம்  பா³ஹ்யத்வேநாரோபயதி , ததா³ கிம் வஸ்துஸந்தம் ஸ்வாகாரம் க்³ருஹீத்வா பஶ்சாதா³ரோபயதீதி யோஜநா । யுக³பத்ஸ்வாகாரஸ்ய க்³ரஹணம் பா³ஹ்யத்வேந சாரோபணமிதி பக்ஷே கிம் ஸ்வாகாரபா³ஹ்யயோரைக்யஸ்பு²ரணமாரோப உத்தாக்²யாதிமத இவ விவேகாக்³ரஹமாத்ரம் ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

ஸ்வாகாரோ ஹீதி ।

ஸ்வப்ரகாஶகத்வபரப்ரகாஶத்வாப்⁴யாம் பே⁴தா³வபா⁴ஸாந்நைக்யஸ்பு²ரணஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: । அந்யதே³வ ஸ்யாத் ஸித்⁴யேத் ப்ரதே²தேத்யர்த²: ।

நநு ஸ்வாகார: ஸமாரோபித இதி। ய: ஸ்வாகார: ஸ ஸமாரோபிதாத்மகோ ந து ஸ்யாதி³த்யநுஷங்க³: , ந ஸ்பு²ரேதி³த்யேவார்த²: । த்³விதீயே கிம் பா³ஹ்யே க்³ருஹ்யமாணே விவேகாக்³ரஹோ ம்ருஷாவ்யவஹாரம் ப்ரஸூதே அக்³ருக்³யமாணே வா । நாத்³ய இத்யாஹ –

ந சேதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

அபி சேதி ।

அபிசகார: ஸமுச்சயார்தே² । ஏதது³பபத்திஸாஹித்யம் ப்ராச்யா வக்தி ஏவம் தாவத்³வஸ்துஸந்தமித்யாரப்⁴ய ।

பரமார்த²ஜ்ஞாநாகாரஸ்ய பா³ஹ்யவஸ்த்வாத்மநா ஸமாரோப: ப்ரதிக்ஷிப்த: , இதா³நீம் வாஸநாபரிப்ராபிதஸ்ய கல்பிதஜ்ஞாநாகாரஸ்ய பா³ஹ்யே ஸமாரோபம் பராகரோதி –

ஏதேநேதி ।

தஸ்யாபி ஸ்வப்ரகாஶஜ்ஞாநவத்த்வேந பா³ஹ்யாத்³பே⁴த³க்³ரஹஸ்ய ஸமத்வாதி³த்யர்த²: । பாஶுபதஸ்ய ஹி தபஸ்விந ஆத்மஜ்ஞாநாய சிஹ்நம் குர்வத: ப்ரமாணாகுஶலஜநைரப்யுபஹாஸாதா³த்மஸ்வப்ரகாஶத்வமவக³தம் ॥25॥

பௌ³த்³தை⁴ரபா⁴வஸ்யார்த²க்ரியாகாரித்வாநப்⁴யுபக³மாத்கத²ம் அபா⁴வாத்³பா⁴வோத்பத்திஸ்தத்ஸித்³தா⁴ந்தத்வேநாநூத்³ய நிரஸ்யதே ? தத்ராஹ –

அஸ்தி²ராதி³தி ।

ஆபாத்³யாநுவாதோ³(அ)யமிதி வதி³ஷ்யந் க்ஷணிகஸ்ய காரணத்வாஸம்ப⁴வமாஹ –

உக்தமேததி³த்யாதி³நா ।

க்ஷணிகம் காரணமிதி வத³ந் ப்ரஷ்டவ்ய: தத்கிமநபேக்ஷம் ஸாபேக்ஷம் வேதி। நாத்³ய: ; இதரேதரப்ரத்யயத்வா (வ்யா.அ.2.பா.2.ஸூ.19) தி³தி ஸூத்ரவிவரணாவஸரே யத்³யந்த்யக்ஷணப்ராப்தா அநபேக்ஷா இத்யாதி³நா நிரஸ்தத்வாதி³த்யர்த²: । த்³விதீயோ(அ)பி தத்ஸூத்ரவ்யாக்²யாநஸமய ஏவ ந க்ஷணிகபக்ஷ உபகார்யோபகாரகபா⁴வோ(அ)ஸ்தீத்யாதி³நா க்³ரந்தே²ந ப்ரத்யுக்த: ।

தத்ஸூத்ரோக்தம் நிராஸப்ரகாரமநுவத³தி –

ஸாபேக்ஷதாயாம் சேதி ।

ஸாபேக்ஷதாயாம் சாக்ஷணிகத்வப்ரஸங்க³ இத்யந்வய: । க்ஷணிகோ(அ)பி ஸாபேக்ஷ இதி வத³ந் ப்ரஷ்டவ்ய: ஸ கிமந்யக்ருதோபகாரஸ்யாஶ்ரயோ ந வேதி।

ஆத்³யஸ்ய நிரஸநம் –

க்ஷணஸ்யேதி ।

பூர்வமநுபக்ருதஸ்ய பஶ்சாது³பகாரஸம்ப³ந்தே⁴ ஹ்யுபக்ருதத்வம் ஜ்ஞாதும் ஶக்யம் । இதரதோ²பகாரஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வஸம்ப⁴வேநாந்யக்ருதத்வாஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ –

அநுபகாரிணி சேதி ।

ததஶ்சோபக்ருதத்வாநுபக்ருதத்வஜ்ஞாநாய க்ஷணத்³வயஸ்தா²யித்வம் வஸ்துநோ மந்தவ்யமித்யுக்தம் ப⁴வதி।

யதி³ க்ஷணிகஸ்ய நோபக்ருதத்வம் ஸம்ப⁴வதி , அநுபக்ருதஸ்ய ச ந ஸாபேக்ஷத்வம் , நிரபேக்ஷஸ்ய ச காரணத்வமதிப்ரஸங்கி³ , தர்ஹி க்ஷணிகோ ந ஸாபேக்ஷோ ; நாபி நிரபேக்ஷ: , கிம்து ப்ரகாராந்தரயோகீ³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஸாபேக்ஷத்வாநபேக்ஷத்வயோஶ்சேதி ।

கூடஸ்த²ஸ்யாபி நியதஶக்திகத்வாத்³பா⁴ஷ்யே ஸர்வத: ஸர்வோத்பத்திப்ரஸங்கா³நுபபத்திமாஶங்க்ய ஸர்வத: ஸர்வாவஸ்தா²த்தஜ்ஜந்யஸர்வோத்பத்திரிதி கார்யயௌக³பத்³யாபத்திபரதயா வ்யாசஷ்டே –

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

அந்யக்ருதோபகாரஸ்ய பா⁴வாத³பே⁴தே³ ஸத்யுபகாரஶப்³தே³ந பா⁴வரூபமேவாபி⁴ஹிதம் ஸ்யாத் , தஸ்ய சாந்யக்ருதத்வே கௌடஸ்த்²யம் வ்யாஹந்யேதேத்யர்த²: । சர்மோபமஶ்சேத் ஸ்தி²ர: காரணத்வாபி⁴மத: பதா³ர்த² உபகாராஶ்ரயஶ்சேதி³த்யர்த²: । உபகாராத³பே⁴தே³ பா⁴வஸ்ய ஸ பா⁴வோ(அ)நித்ய: , பே⁴தே³ ஸ உபகாரோ(அ)நித்ய: , ஸ ஏவ ச காரணம் ந பா⁴வ இத்யர்த²: ।

உபகாராநாஶ்ரயத்வே தூ³ஷணம் –

அஸத்ப²ல இதி ।

யது³க்தமந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமுபகார ஏவ கார்யகாரீ ந பா⁴வ இதி , தத்ராஹ –

ந சைதாவதேதி ।

பரமார்தா²ஶ்ரிதத்வாத்கார்யகல்பநாயா பா⁴வ உபாதா³நம் தத்³த⁴ர்மஸ்த்வநிர்வாச்ய உபகார: கார்யோபயோகீ³த்யர்த²: । ஶ்ருதௌ ம்ருத்³த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸத்யத்வாபி⁴தா⁴நாத்³ தா³ர்ஷ்டாந்திகஸ்ய மூலகாரணஸ்ய ஸத்யத்வமுக்தம் ।

பே⁴தா³பே⁴தா³ப்⁴யாமநிர்வாச்யேநோபகாரேணோபக்ருதம் காரணம் கார்யமநிர்வாச்யம் கரோதீத்யுக்தம் , தத³யுக்தம் ; பே⁴த³நிஷேதே⁴ அபே⁴தா³பத்தேரபே⁴த³நிஷேதே⁴ ச பே⁴த³ப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்ய பௌ³த்³த⁴ம் ப்ரதி ப்ரதிப³ந்தீ³மாஹ –

அபி ச யே(அ)பீதி ।

கிம் வ்யக்த்யோரேவ கார்யகாரணபா⁴வ: ஸாமாந்யயோர்வா தது³பஹிதவ்யக்த்யோயோர்வா ।

ந ப்ரத²மோ(அ)திப்ரஸங்கா³தி³த்யபி⁴ஸம்தா⁴ய த்³விதீயே ஸாமாந்யே வஸ்துநீ அவஸ்துநீ வா ,  நாத்³யோ(அ)பராத்³தா⁴ந்தாதி³த்யாஹ –

ந ச பீ³ஜாங்குரத்வே இதி ।

அவஸ்துநோரேவ ஸாமாந்யயோ: கார்யகாரணபா⁴வோ(அ)ப்யர்த²க்ரியாகாரிண: ஸத்த்வாப்⁴யுபக³மாத³பராத்³தா⁴ந்தாவஹ – ஏவ ।

அவஸ்துஸாமாந்யோபஹிதாநாம் வ்யக்தீநாம் கார்யகாரணத்வாப்⁴யுபக³மே தத்³வது³பகாரகார்யயோரப்யவஸ்துத்வஸம்ப⁴வஸித்³தி⁴ரித்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

கால்பநிகாத் கால்பநிகஸாமாந்யோபஹிதாதி³த்யர்த²: ।

யதி³ ஸாமாந்யோபாதா⁴நமந்தரேண வ்யக்தீநாமேவ கார்யகாரணபா⁴வஸ்தத்ர தோ³ஷாந்தரமாஹ –

அந்யதே²தி ।

அநுமாநம் ஹி ஸாமாந்யோபாதௌ⁴ ப்ரவர்ததே , வ்யக்தீநாமாநந்த்யேந வ்யாப்திக்³ரஹாயோகா³தி³த்யர்த²: ॥26॥27॥

இதி சதுர்த²ம் ஸஸுதா³யாதி⁴கரணம் ॥

அபா⁴வாதி⁴கரணமவிஷயா:

நாபா⁴வ உபலப்³தே⁴: ॥28॥ ரூபாதி³ரஹிதப்³ரஹ்மஜக³து³பாதா³நத்வவாதி³ஸமந்வயஸ்ய விஜ்ஞாநம் நீலாத்³யாகாரமித்யநுமாநவிரோதா⁴விரோத⁴ஸம்தே³ஹே பூர்வோக்தஸமுதா³யாப்ராப்த்யாதி³தூ³ஷணாந்யுபஜீவ்ய பா³ஹ்யார்தா²பலாபாத்³தே⁴துஹேதுமல்லக்ஷணாம் ஸங்க³திமாஹேத்யர்த²: । வ்யாகா⁴தேந பூர்வபக்ஷாநுத்தா²நமாஶங்கதே –

அதே²தி ।

சோத்³யப்ராரம்பா⁴ர்தோ²(அ)த²ஶப்³த³: । வஸ்துவ்யவஸ்தி²த்யை ப்ரமாணாத்³யப்⁴யுபக³ம்ய தந்நிஷேதோ⁴ வ்யாகா⁴த இத்யர்த²: ।

பு³த்³தி⁴பரிகல்பிதேநேதி ।

விபா⁴க³மாத்ரம் ஜ்ஞேயாத்³யாகாராணாம் பரிகல்பிதம் ஜ்ஞேயாதி³ரூபத்வம் பு³த்³தே⁴ர்வாஸ்தவமேவ ।

நநு நீலாத்³யாகாரம் விஜ்ஞாநம் இத்யநுமாநே வேதா³ந்திநாம் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் ; ப்³ரஹ்மணோ விஜ்ஞாநாத்மகஸ்ய நீலாத்³யாத்மகத்வாத்³ , அந்யதா² தத³த்³வைதாஸித்³தே⁴ரத ஆஹ –

ஏவம் சேதி ।

பௌ³த்³தா⁴ ஹி வித்தேர்விஜ்ஞாநஸ்யாந்தரம் நீலாதி³ரூபமாசக்ஷதே , ந வயமித்யர்த²: ।

பு³த்³தௌ⁴ பரிகல்பிதம் ஜ்ஞேயாதி³விபா⁴க³முபபாத³யதி –

ததா² ஹீதி ।

அஸத்யாகாரேதி ।

ஆகாரஸ்யாஸத்யத்வம் பா³ஹ்யரூபேணாஸத்யேநாந்தரரூபேண ஸத்யேநாகாரேண யுக்தமித்யர்த²: ।

நநு பா³ஹ்யார்த²ஸத்யத்வே ப்ரமாணாத³ய: ஸத்யா: ஸித்⁴யந்தி , கிம் கல்பிதத்வேநேத்யாஶங்க்ய தந்மதே ப்ரமேயவிபா⁴க³: ஸத்ய உபலப்⁴யேதாபி , ப்ரமாணப²லவிபா⁴க³ஸ்தாவந்மித்²யா , ததா² சார்தா²த்ப்ரமேயமித்²யாத்வமாபத்ஸ்யத இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

பா³ஹ்யவாதி³நோரபீதி ।

வைபா⁴ஷிகமதே ப்ரமாணப²லவிபா⁴க³ஸ்ய கல்பிதத்வமுபபாத³யதி –

பி⁴ந்நாதி⁴கரணத்வே ஹீதி ।

ப்ரமாணம் ஹி கரணம் ப்ரமிதி: ப²லம் தயோர்பி⁴ந்நாதி⁴கரணத்வே கரணப²லபா⁴வோ ந ஸ்யாத் ।

கரணப²லபா⁴வ ஏகாதி⁴கரணயோரேவேத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ந ஹீதி ।

யத்³யபி பரஶு: ஸ்வாவயவேஷு ஸமவேதோ த்³வைதீ⁴பா⁴வஸ்து ஸ்வதி³ரே ; ததா²பி வ்யாபாராவிஷ்டகரணீபூ⁴த: பரஶு: ஸம்யோகே³ந க²தி³ராதி⁴கரண இதி கரணப²லயோரைகாதி⁴கரண்யம் ।

ப⁴வது ப்ரமாணப²லயோரேகாதி⁴கரணதா , தாவதா கத²ம் தத்³விபா⁴க³ஸ்ய கல்பிதத்வஸித்³தி⁴ரத ஆஹ –

கத²ம் சேதி ।

யதி³ ஜ்ஞாநஸ்தே² ஏவ ப்ரமாணப²லே ப⁴வத: , தர்ஹ்யேவ ததை³காதி⁴கரண்யம் ப⁴வதி ; இதரதா² கத²ம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

நநு ப⁴வேதாம் ஜ்ஞாநஸ்தே² ஏவ ப்ரமாணப²லே(அ)தோ வா கிம் ஜாதமத ஆஹ –

ந ச ஜ்ஞாநம் ஸ்வலக்ஷணமிதி ।

ந தாவத் குண்டே³ ப³த³ரவஜ்ஜ்ஞாநே ப்ரமாணப²லயோரவஸ்தா²நஸம்ப⁴வ: ; ஜ்ஞாநஸ்யாஸம்யோகி³த்வாத் , தாதா³த்ம்யேந து ஸ்யாத³வஸ்தா²நம் , ந ச வஸ்துதோ பி⁴ந்நாப்⁴யாமேகஸ்யைக்யோபபத்திஸ்தத: கால்பநிகப்ரமாணப²லபே⁴த³ இத்யர்த²: ।

தமேவ த³ர்ஶயதி –

ததே³வேதி ।

அஜ்ஞாநவ்யாவ்ருத்த்யாத்மகாபோஹரூபேண கல்பிதோ ஜ்ஞாநத்வஸாமாந்யரூபோம்(அ)ஶோ யஸ்ய தத்ததோ²க்தம் । அஶக்திவ்யாவ்ருத்திரூபேண கல்பிதா விஜ்ஞாநஸ்யாத்மாநம் ஸ்வமநாத்மாநமர்த²ம் ப்ரதி ச யா ப்ரகாஶநஶக்தி: ஸோம்ஶோ யஸ்ய தத்³விஜ்ஞாநம் ததா² । தச்ச ப்ரமாணமித்யர்த²: । வைபா⁴ஷிகஸ்ய பா³ஹ்யோ(அ)ர்த²: ப்ரத்யக்ஷ: ஸௌத்ராந்திகஸ்ய ஜ்ஞாநக³தாகாரவைசித்ர்யேணாநுமேய: ।

தந்மதே(அ)பி ப்ரமாணப²லவிபா⁴க³ஸ்ய கல்பிதத்வமாஹ –

ஏவமிதி ।

ஜ்ஞாநக³தம் பா³ஹ்யநீலஸாரூப்யம் பா⁴ஸமாநமநீலாகாராபோஹரூபேண கல்பிதம் , தச்ச பா³ஹ்யமர்த²ம் வ்யவஸ்தா²பயதி , ப்ரதிபி³ம்ப³மிவ பி³ம்ப³ம் , அத: ப்ரமாணம் । ஜ்ஞாநாத்ஸகாஶாத்³யத³ந்யத்தத்³வ்யாவ்ருத்திரூபேண கல்பிதம் ஜ்ஞாநத்வம் ஸாமாந்யம் ப²லம் , தத்³தி⁴ ஸாரூப்யப³லாந்நீலஜ்ஞாநத்வேந வ்யவஸ்தா²ப்யதே ।

அஸ்மிந்நபி மதே ப்ரமேயம் பரமார்த²பி⁴ந்நமிதி ஸாரூப்யஸ்ய ஜ்ஞாநஜ்ஞேயபா⁴வவ்யவஸ்தா²பகத்வே ஸௌத்ராந்திகவசநமாஹ –

ததா² சேதி ।

வித்திஸத்தைவ தத்³வேத³நா । தஸ்யார்த²ஸ்ய வேத³நா ந யுக்தா । குத: ? தஸ்யா வித்திஸத்தயா: ஸர்வத்ரார்தே² விஶேஷாபா⁴வாத் । ஜ்ஞாநமாத்ரம் ஹி ஸர்வஜ்ஞேயஸாதா⁴ரணம் । தஸ்மாத்தாம் து வித்திம் ஸாரூப்யமாவிஶத்³ க⁴டயேத் ।

கிம் க⁴டயேதி³த்யத ஆஹ –

ஸரூபயத்ததி³தி ।

தத்³பா³ஹ்யம் வஸ்து ஸரூபயத் ஸ்வேந ரூபேண ஸரூபாம் வித்திம் குர்வத்³ க⁴டயேத்³ வித்த்யா ஸஹ விஷயபா⁴வேந யோஜயேதி³த்யர்த²: । ஸரூபயந்தமிதி பாடே² அர்த²மிதி ஶேஷ: ।

ஏவம் ஸம்பா⁴விதே பூர்வபக்ஷே ஸாத⁴கப்ரமாணாநி கத²யதீத்யாஹ –

ப்ரஶ்நபூர்வகமிதி ।

ஸ்தம்பா⁴த்³யர்த²: கிம் பரமாணுஸ்தத்க்ருதோ(அ)வயவீவா । ப்ரத²மே கிம் பரமாணுமாத்ரஸ்தத்³கோ³சரப்ரதீதிவிஶேஷக்ருதோ வா ।

தத்ர பரமாணுமாத்ரத்வம் நிஷேத⁴தி –

ஸ ஹீதி ।

பா⁴ஸமாநாத³ந்யகோ³சரத்வமாத்ரமதிப்ரஸங்க³: ।

ஆத்³யத்³விதீயம் த்³வேதா⁴ விகல்ப்ய தூ³ஷயதி –

ந சேதி ।

ப்ரதிபா⁴ஸநகாலே தது³பாதி⁴ம் க்ருத்வா அர்த²ஸ்ய த⁴ர்ம இத்யர்த²: । ஸ்வாம்ஶ: ஸ்வாகார: ।

க்³ரஹே(அ)நேகஸ்யேதி ।

அநேகஸ்ய பரமாணோரேகேந ஜ்ஞாநேந க்³ரஹணே கிம்சித் ஸ்தூ²லம் ரூபம் க்³ருஹ்யதே தச்ச ஸாம்வ்ருதம் ।

ஸாம்வ்ருதத்வஸ்ய விவரணம் –

ப்ரதிபா⁴ஸஸ்த²மிதி ।

விஶகலிதபரமாணுதத்த்வாச்சா²த³கத்வாத்ஸம்வ்ருத்திர்பு³த்³தி⁴: ।

ஸ்வாபா⁴விகத்வபா⁴வே ஹேதுமாஹ –

ஏகாத்மநீதி ।

ஏகபரமாண்வாத்மநி ஔபாதி⁴கவிஷயத்வே ஸ்தூ²லபு³த்³தே⁴ர்ப்⁴ராந்தித்வமாஶங்க்ய த்³விதீயஶ்லோகேந பரிஹ்ரியதே –

ந சேதி ।

தஸ்ய ஸ்தூ²லஸ்ய த³ர்ஶநம் ந ச ப்⁴ராந்தம் ; யத: காரணாந்நாநாவஸ்தூநாம் பரமாணூநாம் க்³ரஹணாத் ஸகாஶாத் ஸாம்வ்ருதஸ்ய ஸ்தூ²லஸ்ய க்³ரஹணமந்யத்ர ப⁴வதி। ய ஏவ ஹி பி⁴ந்நதீ⁴க்³ருஹீதாஸ்த ஏவ நிரந்தரா: பரமாணவ ஏகதி⁴யா க்³ருஹ்யமாணா: ஸ்தூ²லமிதி நிர்பா⁴ஸந்தே । தே ச வஸ்த்வேவ வஸ்துக்³ரஹஶ்ச ந ப்⁴ரம இத்யர்த²: ।

ஏவம் ஸ்தூ²லநீலாவபா⁴ஸஸ்ய ஸாலம்ப³நத்வம் பா³ஹ்யார்த²வாதி³நா ஸமர்தி²தம் விஜ்ஞாநவாதீ³ தூ³ஷயதி –

தந்நேதி ।

யதி³ நிரந்தரா நீலபரமாணவ ஏகதீ⁴கோ³சரா நீலம் , தர்ஹி நைரந்தர்யமஸித்³த⁴ம் । நீலபதா³ர்தே² ச ரஸக³ந்த⁴ஸ்பர்ஶபரமாணூநாமபி ஸத்த்வேந ரூபபரமாணூநாம் நைரந்தர்யாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । ஆராத் தூ³ராத் । க⁴நம் நிபி³ட³ம் ததே³வ வநம் ।

நநு ஸ்தூ²லப்ரத்யயஸ்ய ந ப்⁴ராந்தித்வம் யுக்தம் ; ஸ்வலக்ஷணவிஷயத்வேந நிர்விகல்பகத்வாத் , ஸவிகல்பகம் ஹ்யவஸ்துபூ⁴தஸாமாந்யவிஷயத்வாத்³ ப்⁴ராந்தமித்யாஶங்க்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

கல்பநா அபி⁴லாப: । தத³போட⁴ம் தத்³ரஹிதம் । யத்³யபி ஸ்தூ²லம் வ்யக்திஜ்ஞாநம் வ்யக்தௌ ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹஸ்யாபா⁴வேந ஶப்³த³வாச்யத்வாபா⁴வாத் ததா²பி ப்⁴ராந்தத்வாந்நாஸ்ய ப்ரத்யக்ஷதா கல்பநாபோட⁴மப்⁴ராந்தமிதி ப்ரத்யக்ஷலக்ஷணகரணாதி³த்யர்த²: ।

ஆத்³யகல்பயோர்த்³விதீயம் நிராகரோதி –

நாபி தத்ஸமூஹா இதி ।

பரமாணுப்⁴ய: ஸ்தம்பா⁴தீ³நாம் பே⁴தே³ ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி ந வா । யதி³ ந , கத²ம் தர்ஹ்யுபாதா³நோபாதே³யபா⁴வ: ? அஸ்தி சேத்தர்ஹி ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தாதா³த்ம்யம் ஸமவாயோ வா । நாத்³யோ வ்யாகா⁴தாத் । ந த்³விதீயோ வைஶேஷிகாதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.2.பா.2.ஸூ.12) ஹி பி⁴ந்நயோ: ஸமவாயோ நிரஸ்த இத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யகாரேண ஜ்ஞாநே பா⁴ஸமாநஸ்தம்பா⁴த்³யாகாரவைசித்ர்யாந்யதா²நுபபத்த்யா ஸ்தம்பா⁴தே³ர்ஜ்ஞாநாகாரத்வமுக்தம் , தத³யுக்தம் ; பி⁴ந்நஸ்யைவார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநேந ப்ரகாஶநஸம்ப⁴வாதி³த்யாஶங்க்ய பே⁴தா³ப்⁴யுபக³மே அர்த²ஸ்யாபரோக்ஷதா ந ஸ்யாதி³த்யாஹ –

ந தாவதி³த்யாதி³நா ।

மா பூ⁴ஜ்ஜ்ஞாநம் அர்த²விஷயஜ்ஞாநாந்தரஸ்ய ஜநகம் , மா ச விஷயாஶ்ரிதம் ப்ராகட்²யமநேநாஜநி , ததா²பி ஸ்வபா⁴வஸம்ப³ந்தா⁴த³ர்த²விஷயவ்யவஹாரம் ஜநயேதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

தச்சேதி ।

ஜ்ஞாநமாத்ராகாரஸ்ய ஸர்வஜ்ஞேயஸாதா⁴ரண்யாந்நீலாகாரவஜ்ஜ்ஞாநம் நீலவ்யவஹாரஹேதுரித்யர்த²: ।

விஜ்ஞாநவாதீ³ ஸௌத்ராந்திகஸ்யாபி ஸம்மதமிதி வத³ம்ஸ்தது³க்திமாஹ –

தது³க்தமிதி ।

நநு ந ஸௌத்ராந்திகேந ஜ்ஞாநஸ்யைவ நீலமாகார இத்யுச்யதே , கிம் து பா³ஹ்யநீலஸத்³ருஶோ ஜ்ஞாநஸ்ய நீலாகாரோ(அ)ஸ்தீதி தத்கத²மர்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநாகாரத்வஸம்மதிரத ஆஹ –

ஏகஶ்சேதி ।

ஸ்வீக்ருதே ஜ்ஞாநநிஷ்ட²நீலாகாரே தேநைவ வ்யவஹாரோபபத்தேர்ந பா³ஹ்யஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

ஏவம் ப்ரத்யக்ஷேண ஜ்ஞாநாபே⁴த³மர்த²ஸ்ய ஸமர்த்²யாநுமாநாத³பி ஸமர்த²யதே –

யத்³யேந ஸஹேத்யாதி³நா ।

விஜ்ஞாநவாதி³நா யோ ஜ்ஞாநார்த²யோர்பே⁴தோ³ நிஷித்⁴யதே , தத்³வ்யாபகஸ்ய ஸஹோபலம்ப⁴நியமாபா⁴வஸ்ய விருத்³தோ⁴ ய: ஸஹோபலம்ப⁴நியமஸ்தது³பலப்³தி⁴ஸ்ததஶ்ச வ்யாபகாபா⁴வே வ்யாப்யபே⁴தா³பா⁴வ இதி।

வ்யாபகவிருத்³தோ⁴பலப்³தி⁴ம் ப்ரபஞ்சயதி –

நிஷேத்⁴யோ ஹீதி ।

அஶ்விநௌ நக்ஷத்ரே । யோ யந்மாத்ராநுப³ந்தீ⁴ யதா³த்மா ச ஸ தத்ர ஸ்வபா⁴வஹேது: । உக்தம் ஹி - ‘ தத்³பா⁴வமாத்ராந்வயிநி ஸ்வபா⁴வோ ஹேதுராத்மநீ’தி।

தத்³பா⁴வம் ப்ரக்ருதே த³ர்ஶயதி –

பா³ஹ்யாநாலம்ப³நதா ஹீதி ।

ப்ரத்யயத்வமாத்ராநுப³ந்தி⁴நீதி ।

ததா³த்மேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । நிராலம்ப³நத்வஸ்யாபா⁴வஸ்ய ப்ரத்யயரூபபா⁴வாத்மகத்வாத் । உக்தம் ஹி ந ஹ்யந்யாஸம்ஸர்கி³ணோ பா⁴வாத³ந்யோ(அ)பா⁴வ இதி। ஏவம் தாவத்ப்ரத்யயே நீலாகார: ஸ்வீக்ருதஶ்சேத்தேநைவ வ்யவஹாரஸித்³தே⁴ர்பா³ஹ்யார்த²வையர்த்²யமுக்தம் ।

தத்ர ப்ரத்யயக³தார்தா²காரபா⁴நமேவ பா³ஹ்யார்த²ம் கல்பயதீதி ப்ரத்யயதிஷ்ட²தே இத்யாஹ –

ஸௌத்ராந்திக இதி ।

பா³ஹ்யார்த²ஸத்³பா⁴வே(அ)நுமாநமாஹ –

யே யஸ்மிந்நிதி ।

ஸௌத்ராந்திக: த்வாத்மஸந்தாநமேவ த்³ருஷ்டாந்தயதி –

யதே²தி ।

அவிவக்ஷதி விவக்ஷாமகுர்வதி।

அஜிக³மிஷதி க³ந்துமநிச்ச²தி ।

மயி விவக்ஷுஜிக³மிஷுபுருஷாந்தரஸந்தாநாஶ்ரிதக³மநவசநவிஷயப்ரதிபா⁴ஸா யதா² மயி ஸதி காதா³சித்கா மத்³வ்யதிரிக்தபுருஷாந்தரஸந்தாநமபேக்ஷந்தே , ததா² தா³ர்ஷ்டாந்திகே(அ)பீத்யாஹ –

ததா²சேதி ।

அஹமித்யுதீ³யமாநாலயவிஜ்ஞாநேந ஜந்யமாநாஸ்தத³திரிக்தஜந்யத்வாஜந்யத்வாப்⁴யாம் விவாதா³த்⁴யாஸிதா: ஶப்³த³ஸ்பர்ஶரூபரஸக³ந்த⁴ஸுகா²தி³விஷயா: ஷட³ப்யர்த²விஷயப்ரவ்ருத்திஹேதுத்வாத் ப்ரவ்ருத்திப்ரத்யயா: ஸத்யப்யாலயவிஜ்ஞாநஸந்தாநே கதா³சித்³ப⁴வந்தஸ்தத³திரிக்தஹேதுகா இத்யர்த²: ।

அர்தா²ந்தரமாஶங்க்யாஹ –

யஶ்சேதி ।

அந்யஸ்யாஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: ।

அஸம்ப⁴வோ(அ)ஸித்³த⁴ இதி ஶங்கதே –

வாஸநேதி ।

ஶங்காக்³ரந்தோ²க்தமர்த²ம் வ்யாக்²யாநபூர்வகம் தூ³ஷயதி –

நந்விதி ।

தத்ப்ரவ்ருத்தீதி ।

தஸ்யாம் ஸந்ததௌ ப்ரவ்ருத்திவிஜ்ஞாநாநி நீலாதி³விஷயாணி தஜ்ஜநநஶக்திர்வாஸநேத்யர்த²: । தத்ப்ரத்யேதி ப்ரத்யாக³ச்ச²தி உத்பத்³யதே(அ)நேந பரிபாக இதி ப்ரவ்ருத்திவிஜ்ஞாநஜநகாலயவிஜ்ஞாநாத் பூர்வம் ஆலயவிஜ்ஞாநஸந்தாநே யதா³கதா³சிது³த்பந்நோ நீலாதி³ப்ரத்யய: ப்ரத்யய இத்யுக்த: ।

நநு  கிமிதி ஸ்வஸந்ததிபதிதபூர்வக்ஷண ஏவோத்தரக்ஷணவர்திபரிபாககாரணமாஶ்ரீயதே –ஸர்வஜ்ஞாநாதி³ஸந்தாநவர்தீ க்ஷண: கிம் ந காரணம் ஸ்யாத³த ஆஹ–

ஸம்தாநாந்தரேதி ।

அத்ர ச ஹேதும் வக்ஷ்யதி – ந ச ஜ்ஞாநஸம்தாநாந்தரநிப³ந்த⁴நத்வம் ஸர்வேஷாமிதி க்³ரந்தே²ந ।

ஏவம் ஶங்காபி⁴ப்ராயம் விஶதீ³க்ருத்ய தூ³ஷயதி –

ததா²சேதி ।

ப்ரவ்ருத்திவிஜ்ஞாநஜநகாலயவிஜ்ஞாநவர்திவாஸநாபரிபாகம் ப்ரதி ஸர்வே(அ)ப்யாலயவிஜ்ஞாநஸம்தாநவர்திந: க்ஷணா ஹேதவ இதி வக்தவ்யம் ।

ந சேதே³கோ(அ)பி ஹேதுர்ந ஸ்யாதி³தி பா³த⁴கமாஹ –

ந வா கஶ்சிதி³தி ।

ஸர்வேஷாம் ஹேதுத்வே ச தூ³ஷணம் வக்ஷ்யதே ।

இதா³நீமேகஸ்யைவ ஹேதுத்வமிதி பக்ஷம் ஸௌத்ராந்திகம் ப்ரதி விஜ்ஞாநவாதீ³ ஶங்கதே –

க்ஷணபே⁴தா³தி³தி ।

ஆலயவிஜ்ஞாநஸம்தாநவர்திக்ஷணாநாம் பே⁴தா³த³ஸ்தி ப்ரதிக்ஷணம் ஶக்திபே⁴த³ஸ்தஸ்ய ச ஶக்திபே⁴த³ஸ்ய காதா³சித்கத்வாத் ஶக்தைகக்ஷணாநந்தரம் கார்யஸ்யாலயவிஜ்ஞாநக்ஷணவர்திவாஸநாபரிபாகஸ்ய தஜ்ஜந்யப்ரவ்ருத்திவிஜ்ஞாநஸ்ய ச காதா³சித்கத்வம் ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

தூ³ஷயதி ஸௌத்ராந்திக: –

நந்வேவமிதி ।

ஏகஸ்யாலயவிஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திவிஜ்ஞாநாக்²யநீலஜ்ஞாநோபஜநஸாமர்த்²யம் ஸ்யாத்தத: ப்ராக்தநஸ்யாலயவிஜ்ஞாநவர்திநீலாதி³விஜ்ஞாநக்ஷணஸ்ய சைகஸ்யைவ தத்ப்ரபோ³த⁴ஸாமர்த்²யமுத்தரக்ஷணக³தவாஸநாபரிபாகாக்²யப்ரபோ³த⁴ஸாமர்த்²யம் ஸ்யாதி³தி த்³வே ஏவ ஜ்ஞாநே ஏகஸ்யாமாலயஸம்ததௌ காரணே ஸ்யாதாம் நேதராணீத்யர்த²: ।

யதீ³தரேஷாமபி பூர்வஜ்ஞாநாநாம் பரிபாகஹேதுத்வமுத்தரோத்தரேஷாம் ச ப்ரவ்ருத்திவிஜ்ஞாநஜநநஸாமர்த்²யமிஷ்யதே தத்ராஹ –

ஸத்த்வே வேதி ।

ப⁴வந்து ஸர்வே க்ஷணா: ஸமர்தா²ஸ்தத்ராஹ ஸமர்த²ஹேதுஸத்³பா⁴வே இதி। யத³வாதி³ஷ்ம ஸர்வேஷாம் ஹேதுத்வே தூ³ஷணம் வக்ஷ்யதீதி தத³நேந க்³ரந்தே²ந க்ரியதே । யத்³யநாதி³ஸம்ததௌ பதிதா ஆலயஜ்ஞாநக்ஷணா: ஸர்வ ஏவ நீலஜ்ஞாநஜநநஸமர்தா²: , தர்ஹீத³ம் நீலஜ்ஞாநம் ஸதா³ ஸ்யாந்ந து கதா³சிதி³த்யேவ நிஷேத்⁴யம் யத்காதா³சித்கத்வம் தஸ்ய விருத்³த⁴ம் ஸதா³தநத்வம் தஸ்யாபத்தித்³வாரேண உபலப்³த்⁴யா காதா³சித்கத்வம் நீலஜ்ஞாநஸ்ய நிவர்தேத , நது நிவர்திதுமர்ஹதி ; த³ர்ஶநாதே³வ । தத ஆலயவிஜ்ஞாநாத்³யத்³தே⁴த்வந்தரம் பா³ஹ்யோ(அ)ர்த²ஸ்தத³பேக்ஷத்வே வ்யவதிஷ்ட²தே ।

தத: கிம் ஜாதமத ஆஹ –

இதி ப்ரதிப³ந்த⁴ஸித்³தி⁴ரிதி ।

யே யஸ்மிந்ஸத்யபி காதா³சித்காஸ்தே தத³திரிக்தாபேக்ஷா: இதி ப்ராக் ஸௌத்ராந்திகோக்தவ்யாபகயோ: ப்ரதிப³ந்த⁴ஸித்³தி⁴ர்வ்யாப்திஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

நநு நீலவிஜ்ஞாநமபேக்ஷதாம் ஹேத்வந்தரம் , ததே³வ ஹேத்வந்தரமாலயவிஜ்ஞாநஸம்தாநாந்தரமஸ்து , குதோ பா³ஹ்யார்த²ஸித்³தி⁴ரித்யர்தா²ந்தரதாமநுமாநஸ்யாஶங்க்யாஹ –

நசேதி ।

சைத்ரஸம்தாநே விச்சி²ந்நௌ க³மநவசநப்ரதிபா⁴ஸௌ யஸ்ய தத்காலே உத³யதோ மைத்ரஸம்தாநஸ்த²க³மநவசநவிஷயவிஜ்ஞாநஸ்ய தத்ததோ²க்தம் । தஸ்யைவ விஜ்ஞாநவாதி³பி⁴: ஸம்தாநாந்தரநிமித்தத்வமிஷ்யதே , நது விவக்ஷதி ஜிக³மிஷதி ச சைத்ரே யத்³க³மநவசநப்ரதிபா⁴நம் தஸ்யாபி । தஸ்ய து சைத்ரஸம்தாநமாத்ரஹேதுகத்வம் , தச்ச நிரஸ்தமிதி பா³ஹ்யார்த²பேக்ஷா வாச்யேத்யர்த²: ।

யதி³ து ததா²வித⁴ஸ்யாபி ப்ரவ்ருத்திவிஜ்ஞாநஸ்யாலயவிஜ்ஞாநஸம்தாநாந்தரநிப³ந்த⁴நத்வமிஷ்யதே , தத்ராஹ –

அபி சேதி ।

ஸத்த்வாந்தரம் ப்ராண்யந்தரம் । விஜ்ஞாநாநாம் ஸமவாயீ தே³ஶோ(அ)ப்⁴யுபேயதே , ஸம்யோகீ³ வா யத்³பே⁴தா³த்³விப்ரகர்ஷ: ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

விஜ்ஞாநாதிரிக்தேதி ।

வைஶேஷிகாதி³வத் த்வயா ஜ்ஞாநஸமவாய்யாத்மாநப்⁴யுபக³மாதி³தி பா⁴வ: ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

அமூர்தத்வாச்சேதி ।

நாஸ்தி ஸம்யோக³தே³ஶ ஆதா⁴ரோ யேஷாம் தாநி ததா² ததா³த்மகத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஸம்தாநாநாம் காலதோ(அ)பி ந வ்யவதா⁴நமித்யாஹ –

ஸம்ஸாரஸ்யேதி ।

ஏவம் ஹி ஸம்தாநாந்தரஸ்ய காலவிப்ரகர்ஷ: ஸ்யாத்³யதி³ ஸம்ப்ரதிதநஸ்ய சைத்ரஸம்தாநஸம்ஜாதநீலஜ்ஞாநஸ்ய ஸமநந்தரபூர்வக்ஷணே மைத்ரஸம்தாநம் உத்பத்³யேத । இதரதா² தஸ்யாப்யநாதி³த்வே காலவிப்ரகர்ஷாபா⁴வாத்ததா² ச ஸம்ஸார: ஸாதி³: ஸ்யாதி³த்யர்த²: । யஸ்மாத்ஸந்தாநாந்தரநிமித்தத்வே(அ)பி தஸ்ய ஸதா³ ஸந்நிதா⁴நாத் ப்ரவ்ருத்திவிஜ்ஞாநஸ்ய காதா³சித்கத்வமநுபபந்நம் , தஸ்மாதி³த்யுபஸம்ஹரதி। ப்ரவ்ருத்திப்ரத்யய ஆலயவிஜ்ஞாநாதிரிக்தஹேதுக இதி பக்ஷஸ்ய ஸ்வஸம்தாநமாத்ரநிமித்தகத்வம் விபக்ஷஸ்தஸ்மாத்ஸந்தி³க்³தா⁴ வ்யாவ்ருத்திர்யஸ்ய ஸ ஹேதுஸ்ததா² தத்த்வேத்யர்த²: ।

ஸ்வஸந்தாநமாத்ரநிமித்தத்வமுபபாத³யிதும் ப்ரதிப³ந்தீ³மாஹ –

பா³ஹ்யநிமித்தகத்வே(அ)பீத்யாதி³நா ।

நந்வாலயவிஜ்ஞாநக்ஷணாநாம் ஸம்ப³ந்தி⁴ஸ்வஸ்வஹேதுவைசித்ர்யாத்ஸாமர்த்²யபே⁴தே³(அ)ப்யேகஸந்ததிபதிதத்வாவிஶேஷாதே³கவித⁴ம் ஸாமர்த்²யம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச ஸம்தாநோ நாமேதி ।

ஆலயவிஜ்ஞாநஸந்தாநைக்யே க்ஷணபே⁴தே³(அ)பி ந ஸாமர்த்²யபே⁴த³ இத்யுபபாத்³ய தத்³வ்யதிரிக்தபா³ஹ்யார்த²ஸந்தாநபே⁴தே³ ஸ்யாச்ச²க்திபே⁴த³ இத்யாஹ –

ஸம்தாநபே⁴தே³ த்விதி ।

ஆலயவிஜ்ஞாநாநாம் நீலாதி³பா³ஹ்யார்த²ஸந்தாநாநாம் ச ஸாமர்த்²யம் பே⁴த³: ।

ததஶ்சாலயவிஜ்ஞாநஸந்தாநைரஜந்யமபி நீலாதி³ஸம்வேத³நம் பா³ஹ்யநீலாதி³ஸந்தாநைர்ஜந்யத இதி சேத்தத்ர தூ³ஷணமாஹ –

ஹந்த தர்ஹீதி ।

பா³ஹ்யார்த²வாதே³ ஹி க்ஷணிகத்வாந்நீலார்தா²நாம் ப்ரதிநீலார்த²ம் பி⁴ந்நா: ஸந்தி நீலஸந்தாநாஸ்தத்ர ஸந்தாநபே⁴தா³ச்ச²க்திபே⁴தோ³பக³மே நீலஸந்தாநாநாமப்யேகவிதா⁴ஶக்திர்ந ஸ்யாத் , ததா² சைகமேவ நீலம் நீலாகாரஜ்ஞாநம் ஜநயேத்³ , ந ஸந்தாநாந்தரவர்தீத்யர்த²: ।

சோத்³யஸாம்யமுக்த்வா பரிஹாரஸாம்யமாஹ –

தஸ்மாத்ஸந்தாநாந்தராணாமித்யாதி³நா ।

ததா² நீலபீதாதி³ஸந்தாநாந்தராணாம் ஸ்வஸ்வகாரணபே⁴தா³த்ஸாமர்த்²யபே⁴த³ ஏவமாலயவிஜ்ஞாநஸந்தாநபதிதக்ஷணாந்தராணாமபீத்யர்த²: । ஸ்வப்ரத்யய: பூர்வோதி³தநீலாதி³ப்ரத்யய: ।

வாஸநாவைசித்ர்யாதி³தி பா⁴ஷ்யஸ்த²வாஸநாஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ஆலயவிஜ்ஞாநேதி ।

அஸம்விதி³தமவிஜ்ஞாதமர்தா²த்பூர்வமிதி லப்⁴யதே ; வர்தமாநஸ்ய ஸம்விதி³தத்வாத்³ அநாக³தஸ்யாஸித்³த⁴ஸத்தாகத்வாத்தாத்³ருஶஜ்ஞாநம் வாஸநா । ந ஹ்யஸ்மந்மதே(அ)ஸ்தி ஸ்தா²யிநீ வாஸநேதி பா⁴வ: । பூர்வம் ஶக்திர்வாஸநேத்யுக்தம் , இதா³நீம் ஶக்திஶக்திமதோரபே⁴தா³த்³விஜ்ஞாநமிதி ந விரோத⁴: ।

நநு பூர்வஜ்ஞாநாத்மகவாஸநாவைசித்ர்யாச்சேது³த்தரஜ்ஞாநாநாம் வைசித்ர்யம் , தர்ஹி பூர்வஜ்ஞாநவைசித்ர்யமேவ குதஸ்தத்ராஹ –

பூர்வநீலாதீ³தி ।

அநேநாநாதௌ³ ஸம்ஸார இதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதம் । தத்ரப⁴வதா பா⁴ஷ்யகாரேண ப்ரமாணப்ரவ்ருத்த்யப்ரவ்ருத்திபூர்வகௌ ஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வாவிதி வத³தைததி³ஹ ஸூசயாம்ப³பூ⁴வே । யதா² கில ஜ்ஞாநாத்³பே⁴தே³ந ஸ்தூ²லஸ்யார்த²ஸ்யாஸம்ப⁴வ: பரேண பா⁴ஷ்யதே , ஏவமபே⁴தே³நாபி மயா ஸ ஸுபா⁴ஷ இத்யப்ரயோஜகோ(அ)ஸம்ப⁴வ: । ப்ரமாணம் த்வாவாப்⁴யாமாத³ர்தவ்யமிதி।

தத்ராஸம்ப⁴வம் பரமதே த³ர்ஶயதி –

இத³மத்ரேத்யாதி³நா ।

தத்ர பௌ³த்³தே⁴ந ஜ்ஞாநாத்³பி⁴ந்நஸ்ய ஸ்தூ²லார்த²ஸ்யாஸம்ப⁴வமுச்யமாநமநுவத³தி –

தத்ரேத³மிதி ।

ஸ்தௌ²ல்யம் ஹ்யர்த²ஸ்ய யுக³பத்³பி⁴ந்நதி³க்³வ்யாபித்வம் பி⁴ந்நதே³ஶவ்யாபித்வம் வா । ஏவம் சைகதி³க்³தே³ஶே(அ)ர்த²ஸ்யாவரணமந்யதி³க்³தே³ஶே சாநாவரணமிதி விருத்³த⁴த⁴ர்மாத்⁴யாஸாத்³பே⁴த³: ஸ்யாத் । ஜ்ஞாநாபே⁴தே³ து ந தோ³ஷ: । ஜ்ஞாநாவச்சே²த³கார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாயமாநஸ்ய தத³பி⁴ந்நஸ்யாநாவ்ருதத்வாதா³வ்ருதஸ்ய ச ததா³த்மத்வாபா⁴வேந விரோதா⁴ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: । ஜ்ஞாநாகாரத்வே இதி ஸப்தமீ । ஆவரணாதி³த⁴ர்மஸம்ஸர்கே³ண யத்³யபி ந யுஜ்யத இதி யோஜநா ।

இதா³நீமேதமஸம்ப⁴வமநுமத்ய பௌ³த்³த⁴மதே(அ)ப்யஸம்ப⁴வமாஹ –

ததா²பீதி ।

யத்³யப்யவபா⁴ஸாநவபா⁴ஸலக்ஷணவிருத்³த⁴த⁴ர்மஸம்ஸர்கோ³(அ)ர்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநாபே⁴தே³(அ)ப்⁴யுபக³தே ந ப்ரஸஜ்யேத ; ததா²ப்யேகஜ்ஞாநப்ரகாஶிதே படே நாநாதே³ஶவ்யாஸக்தே தத்³தே³ஶத்வமதத்³தே³ஶத்வம் ச த்³ருஶ்யதே , ப்ரதே³ஶபே⁴தே³ந ச கம்பாகம்பௌ சித்ரே ச தஸ்மிந் ரக்தத்வாரக்தத்வே ச । ஸதி சைவம் ஜ்ஞாநாகாரத்வே(அ)ப்யர்த²ஸ்ய வர்ணிதவிருத்³த⁴த⁴ர்மவத்த்வாத்³பே⁴த³ப்ரஸங்க³ஸ்துல்ய இத்யர்த²: ।

அர்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநாபே⁴தே³ ஸதி அவயவிந்யவயவே சோக்தம் தோ³ஷாந்தரமபி ஜ்ஞாநே து³ர்வாரமித்யாஹ –

வ்யதிரேகாவ்யதிரேகேதி ।

நநு கிமிதி ஜ்ஞாநாபி⁴ந்நே(அ)ர்தே² தத்³தே³ஶத்வாதத்³தே³ஶத்வாதி³விருத்³த⁴த⁴ர்மாத்⁴யாஸப்ரஸங்க³: । யாவதா பரமாணூநேவ ஜ்ஞாநமவலம்ப³தாம் , தே ச ந பி⁴ந்நதே³ஶத்வாதி³மந்த இத்யத ஆஹ –

ந தாவதி³தி ।

நீலஜ்ஞாநம் யதி³ பரமாணூநாலம்பே³த , தர்ஹி த்வயா ஜ்ஞாநஜ்ஞேயயோரபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மாஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய கிம் ஜ்ஞேயமாத்ரத்வம் ஜ்ஞேயாநாம் வா பரமாணூநாம் ஜ்ஞாநமாத்ரத்வம் । நாத்³ய இத்யாஹ –

ஏகஸ்யேதி ।

ஜ்ஞாநஸ்யேத்யர்த²: ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

ஆகாராணாம் சேதி ।

ஜ்ஞாநாகாராணாம் பரமாணூநாமித்யர்த²: ।

நநு நைகம் ஜ்ஞாநம் பரமாணூந் கோ³சரயதி , யத உக்ததோ³ஷ: ஸ்யாத் , கிம் ப்ரதிபரமாணு ஜ்ஞாநபே⁴த³ இதி , நேத்யாஹ –

ந ச யாவந்த இதி ।

தர்ஹ்யேகைகஜ்ஞாநக்³ருஹீத நாநாபரமாணுபராமர்ஶாத்மக: ப்ரத்யய: ஸ்தூ²லாலம்ப³ந இதி , தத்ராஹ – ந ச தத்ப்ருஷ்டே²தி – தஸ்யாபி ப்ரத்யயஸ்ய ஸாகாரதயா ஆகாராணாம்  நாநாபரமாணூநாம் தத³பே⁴தா³த்தஸ்ய பரமாணுமாத்ரத்வே பே⁴த³: தேஷாம் விஜ்ஞாநமாத்ரத்வே ஏகத்வமிதி ஸ்தூ²லாலம்ப³நமேகம் ஜ்ஞாநம் ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

தஸ்மாந்நார்தே² இதி ।

தஸ்மாத்³வ்ருத்திவிகல்பாதே³ஸ்தர்காத³ர்தே² பரமாணுஸமூஹாத்மகே விஷயே ந ஸ்தூ²லாபா⁴ஸ: , ந ச ஜ்ஞாநே ஜ்ஞாநாத்மகே(அ)ர்தே² । குத: ? ஏகத்ர ஜ்ஞாநே வர்ணிதேந மார்கே³ண ததா³த்மநோ நாநாகாரத்வாத்மகத்வஸ்ய ப்ரதிஷித்³த⁴த்வாத் ப³ஹுஷ்வபி விஜ்ஞாநேஷு பரமாணுகோ³சரேஷு ஸ்தூ²லாபா⁴ஸஸ்ய ந ஸம்ப⁴வ: ; ப³ஹூநாம் பரஸ்பரவார்தாநபி⁴ஜ்ஞத்வாதி³த்யர்த²: । ஏகோபலம்ப⁴முக்த்வா யாநுபலப்³தி⁴: ஸ । ஸஹோபலம்ப⁴நியம இதி ந விருத்³த⁴த்வம் ஹேதோஶ்சேத்தர்ஹி ஸஹஶப்³த³ ஏகத்வஸ்யாவாசக இத்யவாசகஶப்³த³ப்ரயோகா³த்தவ நிக்³ரஹ இத்யர்த²: ।

அர்தை²கோபலம்ப⁴நியமாதி³த்யேவ ஹேதுஸ்தத்ராஹ –

அபிசேதி ।

அநுவித்³த⁴ம் விஷயத்வேந ஸம்ப³த்³த⁴மித்யர்த²: । உபலப்⁴யத இதி ஸாக்ஷாத்காராபி⁴ப்ராயம் । மநுஜக்³ரஹணம் திர்யகா³தி³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் । சாக்ஷுஷவஸ்துத ஆலோகஸாக்ஷாத்காரவ்யதிரேகேணாநுபலப்³தா⁴வபி ததை³க்யாத³ர்ஶநாத³நைகாந்திகோ ஹேதுரித்யர்த²: । ஜ்ஞாநபே⁴த³ஸாத்⁴யா இத்யாதௌ³ ஸர்வத்ராஸத்யேகஸ்மிந்நநேகார்த²ஜ்ஞாநப்ரதிஸம்கா⁴தரி நோபபத்³யத இதி வக்ஷ்யமாணேநாந்வய: ।

பா⁴ஷ்யே –வாஸ்யவாஸகத்வமவித்³யோபப்லவே ஹேதுரவித்³யோபப்லவஶ்ச ஸத³ஸத்³த⁴ர்மேஷு ஹேதுரிதி வ்யாசஷ்டே–

ஏவமிதி ।

அவித்³யா ஸவிகல்பகப்ரத்யய: ।

அநாதீ³தி ।

அநாதி³வாஸநாஜந்யஸவிகல்பகப்ரத்யயாத்மகவிகல்பபரிநிஷ்டி²தோ விஷயீக்ருதோ ய: ஶப்³தா³ர்த²: ஸ த்ரிவிதோ⁴ ஜ்ஞேய: ।

த்ரைவித்⁴யமேவாஹ –

பா⁴வேதி ।

பா⁴வம் நீலாதி³ நீலத்வாதி³ரபா⁴வம் நரவிஷாணம் நரவிஷாணத்வாதி³ । உப⁴யம் விஜ்ஞாநநரவிஷாணாதி³மமூர்தத்வாதி³ராஶ்ரயத இதி  ததோ²க்த: ।

ப³ந்த⁴மோக்ஷாதி³ப்ரதிஜ்ஞா இதி பா⁴ஷ்யக³தாதி³ஶப்³த³ம் வ்யாசஷ்டே –

ஏவம் விப்ரதிபந்நமிதி ।

ப்ரதிஜ்ஞேத்யத்ரேதிஶப்³தோ³ யஸ்மாத³ர்தே² யதி³தி ப்ரதிபாத³நவிஷயநிர்தே³ஶ: அஸத்யேகஸ்மிந்ப்ரதிஸம்தா⁴தரி நோபபத்³யதே , தாவல்லோகே த்வயா ச ஸ நேஷ்ட இத்யாஹ –

தத்ஸர்வம் விஜ்ஞாநஸ்யேதி ।

கர்மப²லபா⁴வோ ஜ்ஞாநஜ்ஞேயபா⁴வ: அத்யந்தவிருத்³தா⁴வித்யத: ப்ராக்தநபா⁴ஷ்யேண ப்ரதிப³ந்தீ³ரூபா பூ⁴மிரசநா க்ரியதே । தயா ச ஜ்ஞேயார்த²ஸ்வரூபம் ஸாதி⁴தம் । தத ஆரப்⁴ய ஏகஸ்ய கர்மக்ரியாவிரோத⁴ உக்த: ।

விஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வவ்யதிரிக்தார்த²விஷயத்வே குதஸ்தஸ்யாந்யேந க்³ராஹ்யத்வாபத்தி: ? சக்ஷுர்வத³ப்ரகாஶமாநஸ்யாப்யர்த²போ³த⁴கத்வஸம்ப⁴வாத³தஶ்சோத்³யாநுபபத்திமாஶங்க்யாஹ –

சோத³யதீதி ।

அப்ரத்யக்ஷோபலம்ப⁴ஸ்யேதி ।

யத்³யப்ரத்யக்ஷ உபலம்ப⁴: ஸ்யாத்தர்ஹி சக்ஷுஷ இவ தஸ்யார்த²த்³ருஷ்டிரஜந்யா ஸ்யாத் , ஸா ச ந ஸித்⁴யதி ; தஸ்யா அப்யந்யத்³ருஷ்ட்யபேக்ஷத்வேநாநவஸ்தா²நாதி³த்யர்த²: ।

தர்ஹி ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநாந்தரப்ரத்யக்ஷம் ஸத³ர்த²ப்ரகாஶோ ப⁴வது , தத்ராஹ –

தச்சேதி³தி ।

நந்வர்த²ம் ப்ரத்யக்ஷயிதும் யதா² ஸாக்ஷிணி உபலம்ப⁴ இஷ்யதே , ஏவமுபலம்ப⁴மபி ப்ரத்யக்ஷயிதுமுபலம்பா⁴ந்தரமேஷ்டவ்யம் , தத்ர குதோ நாகாங்க்ஷா ? அத ஆஹ –

ஸத்யமிதி ।

விஜ்ஞாநக்³ரஹமாத்ர ஏவாஸ்மாபி⁴: ஸ்வீக்ருதே விஜ்ஞாநஸாக்ஷிண: விஜ்ஞாநவிஷயக்³ரஹணாந்தராகாங்க்ஷாநுத்பாதா³தி³தி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

அநங்கீ³க்ரியமாணம் த³ர்ஶயதி –

ந த்விதி ।

தத்ப்ரத்யக்ஷத்வாய தஸ்யோபலம்ப⁴ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வாயேத்யர்த²: । ஸ்வப்ரகாஶஸாக்ஷிணி அந்த:கரணப்ரதிபி³ம்பி³தே ஸத்யந்த:கரணபரிணாமஸ்ய பா⁴ஸ்வரஸ்ய ஸ்வத ஏவ ஸாக்ஷிப்ரதிபி³ம்பா³தா⁴ரதயா ஸித்³தி⁴ஸம்பா⁴வாந்ந பரிணாமாந்தராத³பரோக்ஷதேதி க்³ரந்தா²ர்த²: । யத்³யநுப⁴வாபரோக்ஷ்யம் பரிணாமாந்தராத் , தர்ஹ்யநுப⁴வ உதி³தோ(அ)பி கதா³சிந்ந ப்ரகாஶேத , ந சைவம் ।

அதோ நித்யஸாக்ஷ்யநுப⁴வஸித்³த⁴ இத்யாஹ –

ந ஹ்யஸ்தி ஸம்ப⁴வ இதி ।

ப்ரமாது: ஸாக்ஷிண: । நசாநுவ்யவஸாயாத³நுப⁴வப்ரத்யக்ஷதா ; தஸ்யாப்யப்ரத்யக்ஷஸ்யாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாயோகா³த³நுப⁴வாந்தரத: ப்ரத்யக்ஷத்வே(அ)நவஸ்தா²யா உக்தத்வாதி³தி।

ந கேவலமநுப⁴வே ஏவாநுப⁴விதுர்வ்யாப்தாவநுப⁴வாந்தராநபேக்ஷா , கிம்து க்ரியாமாத்ரமேவ கர்த்ரா க்ரியாந்தரமந்தரேண வ்யாப்யத இத்யாஹ –

யதா² சே²த்தேதி ।

மாபூ⁴ஜ்ஜ்ஞாநவிஷயஜ்ஞாநபரிணாமாந்தராபேக்ஷயா(அ)நவஸ்தா² , ஸாக்ஷிணஸ்து ஸாக்ஷ்யந்தராஶ்ரிதப்ரமாபேக்ஷயா(அ)நவஸ்தா² ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ஸ்வப்ரகாஶத்வாந்நேத்யாஹ –

ந ச ப்ரமாதரீதி ।

அநேந ஸாக்ஷிவிஷயக்³ரஹணாகாங்க்ஷாநுத்பாதா³தி³த்யேவமபி பூர்வபா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதம் ।

நநு ஸாக்ஷிணம் ப்ரதி ப்ரத்யயஸ்யோபலப்⁴யத்வே தத்³விஷய உபலம்போ⁴(அ)ந்யோவாச்ய: ; தஸ்ய ப்ராக் நிராஸாத் பூர்வாபரவிரோத⁴ இதி ப்⁴ரமமபநயதி –

க்³ராஹ்யத்வம் சேதி ।

ப²லேந்த: கரணக³தஜ்ஞாநபரிணாமே ஸ்வாபா⁴விகாகாஶகல்பஸாக்ஷிசைதந்யவ்யதிரேகேண பரிணாமாந்தராபேக்ஷப²லாந்தராநுத்பத்தேரித்யர்த²: । சைதந்யாபி⁴விப⁴க்திஸ்து ப²லமஸ்த்யேவ । ததா³ஹுரத்ரப⁴வந்தோ வார்திககாரா: - வியத்³வஸ்துஸ்வபா⁴வா(அ)நுரோதா⁴தே³வ ந காரகாத் । வியத்ஸம்பூர்ணதோத்பத்தௌ கும்ப⁴ஸ்யைவம் த³ஶா தி⁴யாம் ॥

இதி ।

ந ஸம்வித³ர்யதே ஜ்ஞாயதே பரிணாமஜ்ஞாநேநேத்யர்த²: । ஸ்வதஸித்³த⁴ப்ரகடதயா ஜ்ஞாநஸ்ய க்³ராஹ்யத்வமித்யநுஷங்க³: ।

நநு யதி³ பரிணாமவ்யாப்திவ்யதிரேகேண ஸம்வித் ஸாக்ஷிணம் ப்ரத்யபரோக்ஷா , தர்ஹ்யர்தோ²(அ)பி ஸ்யாத்³வ்யாபகஸாக்ஷிஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸம்வித³ர்த²யோரவிஶேஷாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

க்³ராஹ்யோ(அ)ப்யர்த² இதி ।

அர்தோ² ஹி ஸ்வவிஷயாந்த:கரணபரிணாமரூபாயாம் ஸம்விதி³ ஸத்யாம் தத³தீ⁴நாபி⁴வ்யக்திகஸாக்ஷிரூபாநுபா⁴வாத் ப்ரகடோ ப⁴வதி। ஸா து ஸம்வித் கேவலஸ்வரூபாநுப⁴வாத்ஸ்வப்ரதிபி³ம்பி³தாத் ப்ரகடதாம் ப்ரதிபத்³யதே । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி – ஸர்வவ்யாபீ ஸந்நபி ஸ்வரூபாநுப⁴வோ(அ)வித்³யாவ்ருதத்வாந்ந பா⁴ஸதே , ஸ து நிர்மல இவ முகுரதலே முக²ம் பா⁴ஸ்வரஸ்வபா⁴வவிஶேஷவத³ந்த:கரணே வ்யஜ்யத இதி தத்³வ்ருத்திரபி பா⁴ஸுரா ஸந்நிஹிதா சேதி ப⁴வதி ஸ்வபா⁴வப்ரகடா । அர்த²ஸ்த்வந்த:கரணம் ப்ரதி வ்யவஹிதோ ந ச ஸ்வபா⁴வாதே³வ சைதந்யாபி⁴வ்யஞ்ஜநக்ஷம: । த்³ருஷ்டம் ச ஸம்ப³ந்தா⁴விஶேஷே(அ)பி ஸ்வபா⁴வவிஶேஷாத்³ வ்யஞ்ஜகாவ்யஞ்ஜகத்வம் । யதா² சாக்ஷுஷீ ப்ரபா⁴ ஸம்ப³ந்தா⁴விஶேஷே(அ)பி ரூபாத்³யேவ வ்யஞ்ஜயதி , ந வாய்வாதி³கம் । தஸ்மாத்பரிணாமாபி⁴வ்யக்தாநுப⁴வாத³ர்த²ஸித்³தி⁴ரிதி।

கர்மபா⁴வ இதி ।

பரிணாமக்ரியாஜந்யப²லபா⁴கி³தேத்யர்த²: ।

ஆத்மஸ்வப்ரகாஶத்வப³லாதி³த³ம் ஸர்வம் ஸித்³த்⁴யதி , ததே³வாஸித்³த⁴மிதி ஶங்கதே –

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

ஆத்மா ஜ்ஞேய: ப்ரகாஶமாநத்வாத்³ க⁴டவதி³த்யநுமாநம் । இத³ம் தாவதா³பா⁴ஸ: । அத்ர ஹி யத்ப்ரகாஶதே தத்³வேத்³யமிதி வ்யாப்திரப்⁴யுபேயா । ததா² ஸத்யஸ்யா வ்யாப்தேர்யா க்³ராஹிகா ஸம்வித் ஸா ஸ்வஸ்யாம் ந வா । ப்ரத²மே கிம் கர்மத்வேந கிம் வா(அ)ந்யஸம்வித³நபேக்ஷஸ்வவ்யவஹாரஹேதுத்வேந । நாக்³ரிம: ; ஸ்வாத்மநி வ்ருத்திவிரோதா⁴த் । ந சரம: ; தஸ்யாமேவ ஸம்விதி³ வ்யபி⁴சாராத் ।

ந சரம: ; அஸ்யா ஏவ ஸம்விதோ³ விஶேஷஸ்யாநவபா⁴ஸநாத் கத²ம் ஸகலவிஶேஷோபஸம்க்³ரஹவதீ வ்யாப்திரஸ்யாம் ஸம்விதி³ பரிஸ்பு²ரேத் ? பரிஸ்பு²ரணே ச கத²மநுமாநமுத³யேத ? ஏவம் ஸித்³தே⁴(அ)ஸ்ய தௌ³ர்ப³ல்யே ஸ்வப்ரகாஶத்வஸாத⁴நீயதோ³ஷாமநுமாமாஹ காலாதீதத்வஸித்³த⁴யே –

ததா² ஹீத்யாதி³நா ।

அநாக³ந்துகப்ரகாஶ இதி ப்ரதிஜ்ஞா । ஆக³ந்துக: ஸ்வவிஷயீ அர்தா²த் ப்ரகாஶ இதி லப்⁴யதே । ஸ யஸ்ய நாஸ்தி ஸ சாஸௌ ப்ரகாஶஶ்ச தத்த்வே ஸதீத்யர்த²: । அநேநாஜ்ஞேயத்வே ஸதி பா⁴ஸமாநத்வம் ஸ்வப்ரகாஶத்வமிதி நிருக்தம் । பா⁴ஸமாநத்வம் ச வ்யாவஹாரிகபா³த⁴விது⁴ரம் பா⁴ஸத இதி ஶப்³த³லக்ஷ்யத்வம் ந பா⁴நவிஷயத்வமிதி ந வ்யாகா⁴த: । ந ச வேதா³ந்தஜ்ஞேயத்வவிரோத⁴: । நிருபாதே⁴ரஜ்ஞேயத்வாத்³வேதா³ந்தஜந்யவ்ருத்த்யுஓஆதௌ⁴ தஜ்ஜ்ஞேயத்வமபீதி ஹ்யுக்தம் தந்ந ப்ரந்மர்தவ்யம் । அத ஏவ - ஸ்வப்ரகாஶஸ்யாநுமாநஜ்ஞேயத்வவிரோத⁴ இதி – நிரஸ்தம் ; அநுமிதேரேவ ஜ்ஞேயத்வோபாதி⁴த்வாத் । நித்யஸாக்ஷாத்காரதா(அ)நாக³ந்துகப்ரகாஶத்வே ஹேது: । ஸ்ம்வித³பி⁴ந்நத்வம் ச ஸாக்ஷாத்காரத்வம் , ந து இந்த்³ரியஜப்ரதீதித்வாதி³ । தச்ச ஸம்வித³: ஸ்வத: ; தத³ந்யஸ்ய தத³த்⁴யாஸாத் , தத்ஸமர்த²நார்த²மஸம்தி³க்³தா⁴விபரீததஸ்யேத்யுக்தம் ।

அஸம்தி³க்³தா⁴விபர்யஸ்தத்வமுபபாத³யதி –

ததா² ஹி ப்ரமாதேத்யாதி³நா ।

ஸம்தி³ஹாநோ(அ)ப்யந்யதி³தி ஶேஷ: । ஏவம் ஸர்வத்ர । தத³யம் ப்ரயோக³: - ஆத்மா , ஸ்வயம்ப்ரகாஶ: , ஶஶ்வத³பரோக்ஷத்வாத் , ஶஶ்வத³பரோக்ஷஶ்ச ஶஶ்வத³ஸம்தி³க்³த⁴த்வாத்³வ்யதிரேகே க⁴டவத் । ந சாப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணத்வம் ; அயம் க⁴ட ஏதத³ந்யஜ்ஞேயத்வரஹிதபா⁴ஸமாநாந்ய: , த்³ரவ்யத்வாத்³ , க⁴டவதி³தி தத்ஸித்³தே⁴ரிதி।

விபக்ஷே த³ண்ட³மாஹ –

ந சைததி³தி ।

யதி³ நித்யஸாக்ஷாத்காரத்வமாத்மநோ  ந ஸ்யாத் , தர்ஹி கதா³சிதா³த்மநி ஸம்தே³ஹ: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஸ்யாதே³தத் - ஆத்மவிஷயா ஸம்விது³தே³த்யேவேதி , தத்ராஹ –

அநவஸ்தே²தி ।

உக்தேந க்ரமேணேதி ।

ந க்ரியா தயா வ்யாப்யதே கிம்து கர்த்ரேத்யநேநேத்யர்த²: । அநேந விஜ்ஞாநம் வ்யதிரிக்தக்³ராஹ்யம் க்³ராஹ்யத்வாதி³தி பூர்வோக்தாநுமாநஸ்ய விபக்ஷே த³ண்ட³ உச்யதே ।

உக்தக்ரமம் ஸ்போ²ரயதி –

ந ப²லஸ்யேதி ।

நார்தே² இதி ।

நார்தே²(அ)பி விப்ரதிபத்தி: । தஸ்ய த்வந்மதே(அ)பி மித்²யாத்வாதி³த்யர்த²: ॥28॥ ஸ்வப்நவதி³த்யயம் த்³ருஷ்டாந்த: ஸாத்⁴யவிகல: ஸ்யாதி³தி யோஜநா । அப்⁴யுபேத்ய ஸ்வப்நப்ரத்யயஸ்ய நிராலம்ப³நத்வம் ஜாக்³ரப்ரத்யயஸ்ய தந்நிர ஸ்யதி। வித்³யத ஏவ து தஸ்யாபி ப்ராதீதிகமாலம்ப³நம் । ஏவம் தாவத் ஸ்தம்பா⁴தி³ப்ரத்யயோ நிராலம்ப³ந: ப்ரத்யயத்வாத்ஸ்வப்நப்ரத்யயவதி³த்யநுமாநஸ்ய பா³த்⁴யத்வேந ஸோபாதி⁴கத்வமுக்தம் । ந ச ஸாத⁴நவ்யாப்தி: ; ஸதி ப்ரமாதரி கா³க்³ரப்ரத்யயே பா³த⁴விரஹஸ்ய ப்ரமிதத்வேந ஸாத⁴நவ்யாப்த்யநுமாநஸ்யாதீதகாலத்வாத் ।

ஸம்ப்ரதி ப்ரமாணாஜந்யத்வேநாபி ஸோபாதி⁴கத்வமாஹ –

ஸம்ஸ்காரமாத்ரஜம் ஹீதி ।

மாத்ரக்³ரஹணேந ப்ரமாணகாரணேந்த்³ரியாதி³ஸஹிதத்வம் வ்யாவர்த்யதே , ந து ப்⁴ரமஹேதுதோ³ஷஸாஹித்யம் । அத ஏவ பா⁴ஷ்யக³த: ஸ்ம்ருதிஶப்³த³: ப்ரமாணமிலிதஸம்ஸ்காரஜத்வாத்³ப்⁴ரமே(அ)பி ஸ்வப்நஜ்ஞாநே ஔபசாரிகோ வ்யாக்²யாதவ்ய: ।

உபலப்³தி⁴ஸ்த்விதி பா⁴ஷ்யக³தமுபலப்³தி⁴ஶப்³த³ம் வ்யாசஷ்டே –

ப்ரத்யுத்பந்நேதி ।

ப்ரத்யுத்பந்நேந வர்தமாநேந வஸ்துநா இந்த்³ரியஸம்யோகே³நேத்யர்த²: । ஷட் ப்ரமாணஜநிதம் ஜ்ஞாநமுபலப்³தி⁴: । ஏவமவ்யாக்²யாநே ஸ்வப்நஸ்யாபி மித்²யோபலப்³தி⁴த்வாத்³வைத⁴ர்ம்யம் ந ஸித்⁴யேதி³தி।

காலாதீததாம் ப்ரத்யயத்வஹேதோராஹ –

அபி ச ஸ்வத இதி ।

நநூத்ஸர்க³த: ப்ராப்தமபி ப்ராமாண்யமநுமாநாத³போத்³யதாமத ஆஹ –

அநுப⁴வவிரோத⁴ இதி ।

அபா³தி⁴தவிஷயத்வேநாவக³தஸ்யாநுமாநஸ்ய ப்ரமாணத்வாத்ஸதி ப்ரத்யக்ஷபா³தே⁴ ந ப்ரமாஜநகத்வமதோ பா³த⁴காநுத³யாந்ந ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ராமாண்யாபவாத³ இத்யர்த²: । ந ஹி யோ யஸ்ய ஸ்வதோ த⁴ர்மோ ந ஸம்ப⁴வதி , ஸோ(அ)ந்யஸாத⁴ர்ம்யாத்தஸ்ய ஸம்ப⁴விஷ்யதீதி பா⁴ஷ்யம் ।

தத்ர ந ஸம்ப⁴வதீதி ।

ப்ரமாணேந ந ஸம்ப⁴வதீத்யவதா⁴ரிதம் இத்யர்த²: । தேந ஸம்தி³க்³தோ⁴ வஸ்துத⁴ர்மோ(அ)ந்யஸாதா⁴ர்ம்யாத்³தூ⁴மவத்த்வாதே³: ஸம்ப⁴விஷ்யதீதி ஸூசிதம் ॥29॥

அர்தோ²பலப்³த்⁴யபா⁴வாந்ந வாஸநாநாம் பா⁴வ இத்யயுக்தம் ; பரேஷாமர்தா²பா⁴வாத்³வாஸநாநாமர்தோ²பலப்³தி⁴பி⁴ர்வ்யாப்தேரஸம்பூ⁴தத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

யதா² லோகத³ர்ஶநமிதி ।

த்வயாபி ஹ்யர்தோ²பலப்³தே⁴: ஸ்வப்நே வாஸநாஜந்யத்வம் லோகஸித்³தா⁴ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமவக³ந்தவ்யம் । தத்³த்³ருஷ்டாந்தேந ச ஜாக்³ரத்யநுமேயம் , ததா² ச யௌ லௌகிகாவந்வயவ்யதிரேகௌ தாவர்தோ²பலப்³தே⁴: கார்யஸ்யார்த² ஏவ காரணே ஸதி ப⁴வத: நார்தா²நபேக்ஷவாஸநாரூபகாரணே ; ஸ்வப்நப்ரத்யயஜநகவாஸநாயா அபி ஜாக்³ரத³ர்தோ²பலப்³த்⁴யதீ⁴நத்வத³ர்ஶநாத்காரணகாரணத்வேந தத்ராப்யர்தோ²பலப்³தே⁴: ஸ்தி²தத்வாத³தஶ்ச வாஸநாநாமர்தோ²பலப்³தி⁴பி⁴ர்வ்யாப்திஸித்³தே⁴ரித்யர்த²: ।

ந லௌகிகீ வாஸநேதி ।

அந்தரேணாஶ்ரயமேகஸம்ததிபதிதஸமாநாகாரவிஜ்ஞாநஸ்ய வாஸநாத்வம் ஹ்யலௌகிகமிதி பா⁴வ: । வாஸநா ஹி கு³ணஸ்தஸ்யாஶ்ரய: ஸமவாயிகாரணம் தத்ராஶ்ரயத்வாபி⁴மதமாலயவிஜ்ஞாநம் வாஸநயா ஸஹோத்பத்³யதே பூர்வம் வா ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

த்³வயோரிதி ।

நியதப்ராக்ஸத்த்வம் ஹி காரணத்வமித்யர்த²: ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

ப்ராகி³தி ।

அஸதஶ்சாதா⁴ரத்வாயோகா³தி³தி த்³ரஷ்டவ்யம் । ॥30॥

வர்ணகாந்தரமதி⁴கரணஸ்ய த³ர்ஶநம் பூர்வபக்ஷமாஹ –

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

விவிச்யந்த இத்யேதந்நிர்ணயாபி⁴ப்ராயம் ந ப⁴வதி , கிம்து வ்யவஸ்தா²பக்ஷாத்³விபா⁴கா³பி⁴ப்ராயமித்யாஹ –

ந க்வசிதி³தி ।

நாத³ர: க்ரியதே ஸூத்ராந்தராணி ந ரச்யந்தே । ஏதாந்யேவாவ்ருத்த்யா யோஜ்யந்த இத்யர்த²: ।

நாபா⁴வோ ஜ்ஞாநார்த²யோ: ; ப்ரமாணைருபலப்³தே⁴ரிதி ஸூத்ரம் யோஜயந் ஸித்³தா⁴ந்தமாஹ –

லௌகிகாநி ஹீதி ।

அதாத்த்விகத்வம் ப்ரபஞ்சஸ்ய வ்யவஸ்தா²பயிதும் அதி⁴ஷ்டா²நம் வஸ்துபூ⁴தம் வாச்யம் தஸ்யாபா⁴வஸ்த்வந்மதே ப்ரமாணதஸ்தத்த்வாநுபலப்³தே⁴ரிதி ப்ரதிபாத³யந்ந பா⁴வோ(அ)நுபலப்³தே⁴ரிதி ஸூத்ரம் யோஜயதி –

யத்³யுச்யேதேத்யாதி³நா ।

அதாத்த்விகத்வம் ப்ரபஞ்சஸ்ய த⁴ர்மிக்³ராஹகப்ரமாணைரவக³ம்யதே பா³த⁴கப்ரமாணாந்தரேண வா ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

ப்ரமாணாநி ஹீதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

பா³த⁴கம் சேதி ।

நநு - கிமந்யாதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வபோ³த⁴நேந ? ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமிதவஸ்துக³தம் விசாராஸஹத்வமேவ பா³த⁴கப்ரமாணம் க³மயத்விதி - சேத் , தத்ர வக்தவ்யம் கிம் விசாராஸஹத்வம் நாம ஸத³ஸதா³தி³பக்ஷேஷு அந்யதமபக்ஷநிவேஶோ வஸ்துபூ⁴தோ த⁴ர்ம: பரம் விசாரம் ந ஸஹதே இத்யுச்யதே , உத விசாராஸஹத்வேந ரூபேண நிஸ்தத்த்வம் ஶூந்யமபி⁴மதம் । நாத்³ய இத்யாஹ –

தத்ரேதி ।

த்³விதீயே(அ)பி நிஸ்தத்த்வம் ஸதா³தி³பக்ஷநிவிஷ்டம் ந வா ।

ந ப்ரத²ம: ; ஸதா³தி³ப்ரகாரதத்த்வவ்யவஸ்தா²யாஸ்த்வயா(அ)நிஷ்டத்வாதி³த்யாஹ –

கத²மந்யதமதி³தி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

ந சேதி ।

நிஸ்தத்த்வம் ஹி தத்த்வரூபத்வாபா⁴வ: ஸ சாஸந்நித்யத்வம் பா⁴வாநாம் வ்யவஸ்தா²பிதம் ஸ்யாத் । ததா² சாஸத்த்வாவ்யவஸ்தா²ப்ரதிஜ்ஞாவிரோத⁴ இத்யர்த²: ।

பூர்வமதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வஜ்ஞாநாபா⁴வாத்³பா³தோ⁴ ந ப⁴வதீத்யுக்தம் , இதா³நீம் அதி⁴ஷ்டா²நாபா⁴வாதா³ரோபாஸம்ப⁴வமாஹ –

அபி சேத்யாதி³நா ।

ஸ்வபக்ஷே விஶேஷமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

வைத⁴ர்ம்யஸூத்ரம் ஸுயோஜம் । க்ஷணிகத்வாச்சேதி ஸூத்ரே உபதே³ஶாதி³த்யுபஸ்கரணீயம் । ததஶ்ச க்ஷணிகபதா³ர்த²ஸத்த்வோபதே³ஶாச்சூ²ந்யோபதே³ஶாச்ச வ்யாஹதாபி⁴வ்யாஹார: ஸுக³த இதி யோஜநீயம் ॥31॥

யதா²யதே²தி பா⁴ஷ்யஸ்த²வீப்ஸாம் வ்யாசஷ்டே –

க்³ரந்த²த இதி ।

த³ர்ஶநமிதி வக்தவ்யே பஶ்யநேத்யபஶப்³த³: । ஸ்தா²நமிதி வக்தவ்யே திஷ்ட²நேத்யபஶப்³த³: । திஷ்ட²தேர்த்³ருஶேஶ்ச ஶிதி ப்ரத்யயே திஷ்ட²பஶ்யாவாதே³ஶௌ யுச்ப்ரத்யதே து ந தஸ்யாஶித்த்வாத் । மிஹ ஸேசநே இத்யஸ்ய நிஷ்டா²ந்தஸ்ய மீட⁴மிதி ஸித்⁴யதி। மித்³த⁴மிதி த்வபஶப்³த³: । போஷத⁴ஶப்³த³ உபவாஸே பௌ³த்³தை⁴: ப்ரயுஜ்யதே ஸ்நாத: ஶுசிவஸ்த்ராப⁴ரண: போஷத⁴ம் வித³தீ⁴தேதி।

ஸ ச லோகைரப்ரயுக்தத்வாத³பஶப்³த³: இதி ப்ரதிபா⁴தி ।

அர்த²தோ(அ)நுபபத்திமாஹ –

அர்த²தஶ்சேதி ।

அக்ஷரமவிநாஶி । நமநாதி³வாஸநாநாமாஶ்ரயத்வாத³க்ஷரத்வஸித்³தி⁴: । உத்பாதா³த்³வேதி ஸூத்ரே ஸ்தி²தா த⁴ர்மஸ்தி²திதேதி ச காரணத்வத⁴ர்மஸ்ய கார்யத்வத⁴ர்மஸ்ய ச ஸ்தி²ரத்வஸ்வீகாராத்ஸர்வக்ஷணிகத்வவிரோத⁴: ॥32॥

இதி பஞ்சமமபா⁴வாதி⁴கரணம் ॥

ஏகஸ்மிந்நஸம்ப⁴வாதி⁴கரணமவிஷயா:

நைகஸ்மிந்நஸம்ப⁴வாத் ॥33॥ ஏகரூபப்³ரஹ்மஸமந்வயவிரோத்⁴யநேகாந்தவாத³ப⁴ங்க³ஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸந்நிதா⁴நலக்ஷணாம் ஸம்க³திமாஹ –

நிரஸ்தே இதி ।

முக்தகச்சே²ஷு நிரஸ்தேஷு முக்தவஸநா பு³த்³தி⁴ஸ்தா² ப⁴வந்தீதி , அத²வா ஸமயமாத்ரஸித்³த⁴பஞ்சஸ்கந்தா⁴தி³பதா³ர்தா²ஶ்ரயந்யாயாபா⁴ஸே நிரஸ்தே பஞ்சாஸ்திகாயாதி³ஸாமயிகபதா³ர்தா²ஶ்ரிதம் ந்யாயாபா⁴ஸஸம்த்³ருப்³த⁴ம் மதம் ப⁴வதி பு³த்³தி⁴ஸ்த²ம் । ததி³த³ம் ஸமயபதே³ந ஸூசிதம் । உபலப்³தே⁴ரர்த²ஸத்த்வவத்தத³நேகாந்தோ(அ)ப்யுபலப்³தே⁴ரேவாஸ்தீத்யர்த²ஸம்க³தி: । அஸ்தீதி காயந்தே ஶப்³த்³யந்த இத்யஸ்திகாயா: । கை கை³ ஶப்³தே³ । அர்ஹந் நித்யஸித்³த⁴: । இதரே கேசித்ஸாத⁴நைர்முக்தா: । அந்யே ப³த்³தா⁴: ।

ப்ரவ்ருத்த்யநுமேய இதி ।

ஸம்யங்மித்²யாத்வேந ப்ரவ்ருத்தித்³வைவித்⁴யம் வக்ஷ்யதி । தத்ர த⁴ர்மாஸ்திகாய:  ஸம்யக்ப்ரவ்ருத்த்யநுமேய: இத்யர்த²: । ஶாஸ்த்ரீயபா³ஹ்யப்ரவ்ருத்த்யா ஹ்யாந்தரோ(அ)பூர்வாக்²யோ த⁴ர்மோ(அ)நுமீயத இத்யர்த²: ।

அத⁴ர்மேதி ।

ஊர்த்⁴வக³மநஶீலோ ஹி ஜீவஸ்தஸ்ய தே³ஹே(அ)வஸ்தா²நேநாத⁴ர்மோ(அ)நுமீயத இத்யர்த²: । ப³ந்த⁴மோக்ஷௌ ப²லே ।

ப்ரவ்ருத்தீ து ஸமீச்யஸமீச்யௌ , தயோ: ஸாத⁴நே தே த³ர்ஶயதி –

ஆஸ்த்ரவேதி ।

ஆஸ்த்ராவயதி க³மயதி ।

ப³ந்தோ⁴(அ)ஷ்டவித⁴மிதி । யத்³யபி பூர்வோக்த ஆஸ்த்ரவோ(அ)பி ப³ந்த⁴: ; ததா²பி தத்³தே⁴துத்வாத³யமபி ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: ।

அதிப்ரஸங்கா³தி³தி ।

ஆஶாமோத³காதி³ஜ்ஞாநேப்⁴யோ(அ)பி மோத³காதி³ஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: ।

விபாகஹேதுரிதி ।

ஶரீராகாரேண பரிணாமஹேது: । தச்ச கர்ம வேத³நீயம் ஶரீரத்³வாரேண தத்த்வவேத³நஹேதுத்வாதி³தி ஶுக்ரஶோணிதவ்யதிரேகஜாதே மிலிதம் தது³ப⁴யஸ்வரூபமாயுஷ்கம் । தஸ்ய தே³ஹாகாரபரிணாமஶக்திர்கோ³த்ரிகம் । ஶக்திமதி தஸ்மிந் பீ³ஜே கலலாக்²யத்³ரவாத்மகாவஸ்தா²யா பு³த்³பு³தா³த்மதாயாஶ்சாரம்ப⁴க: க்ரியாவிஶேஷோ நாமிகம் । ஸக்ரியஸ்ய பீ³ஜஸ்ய தேஜ:பாகவஶாதீ³ஷத்³ க⁴நீபா⁴வ: ஶரீராகாரபரிணாமஹேதுர்வேத³நீயமிதி விபா⁴க³: । காயதீதி கை கை³ ஶப்³தே³ இத்யஸ்ய ரூபம் । ஸ்யாத³ஸ்தி ச நாஸ்தி சேத்யேதத³வக்தவ்ய இத்யஸ்யாத⁴ஸ்தாத் ஸம்ப³ந்த⁴நீயம் । ஸப்த சைகாந்தத்வப⁴ங்கா³: கத²ம் கத²ம் கதா³ கதா³ ச ப்ரஸரந்தீத்யபேக்ஷாயாமநந்தவீர்ய: ப்ரதிபாத³யாமாஸ - தத்³விதா⁴நவிவக்ஷாயாம் ஸ்யாத³ஸ்தீதி க³திர்ப⁴வேத் । ஸ்யாந்நாஸ்தீதி ப்ரயோக³:ஸ்யாத்தந்நிஷேதே⁴ விவக்ஷிதே ॥ க்ரமேணோப⁴யவாஞ்சா²யாம்  ப்ரயோக³: ஸமுதா³யப்⁴ருத் । யுக³பத்தத்³விவக்ஷாயாம் ஸ்யாத³வாச்யமஶக்தித: ॥ ஆத்³யாவாச்யவிவக்ஷாயாம் பஞ்சமோ ப⁴ங்க³ இஷ்யதே । அந்த்யாவாச்யவிவக்ஷாயாம் ஷஷ்ட²ப⁴ங்க³ஸமுத்³ப⁴வ: ॥ ஸமுச்சயேந யுக்தஶ்ச ஸப்தமோ ப⁴ங்க³ உச்யதே ॥ இதி , யுக³பத³ஸ்தித்வநாஸ்தித்வயோர்விவக்ஷாயாம் வாச: க்ரமவ்ருத்தித்வாது³ப⁴யம் யுக³பத³வாச்யம் । ஆத்³யோ(அ)ஸ்தித்வப⁴ங்கோ³(அ)ந்த்யேநாஸத்த்வேந ஸஹ  யுக³பத³வாச்ய: । அந்த்யஶ்சாத்³யேந ப⁴ங்கே³ந ஸஹ யுக³பத³வாச்ய: । ஸமுச்சிதரூபஸ்ய ப⁴ங்க³ ஏகைகேந ஸஹ யுக³பத³வாச்ய இத்யர்த²: । அத²வா -ஸத³ஸது³ப⁴யேஷ்வேகாந்தே ப⁴க்³நே(அ)நிர்வாச்யத்வநியமப⁴ங்க³: ஸ்யாத³வக்தவ்ய இதி க்ருத: । தேஷ்வேவ பக்ஷேஷு தத்தத்பூர்வபக்ஷவாத்³யுக்தாநிர்வாச்யத்வநியம: ஸ்யாத³ஸ்த்யவக்தவ்ய இத்யாதி³நா ப⁴ஜ்யதே ।

நந்வஸ்தி ஸ்யாதி³தி வர்தமாநத்வவிதி⁴வாசிநோ: கத²மேகார்த²பர்யவஸாநமத ஆஹ –

ஸ்யாச்ச²ப்³த³ இதி ।

திஙந்ததுல்யோ(அ)தோ ந வித்⁴யர்த²தேத்யர்த²: ।

வாக்யேஷ்விதி ।

ஸ்யாத³ஸ்தீத்யாதி³வாக்யேஷு ஸ்யாதி³த்யயம் ஶப்³த³ஸ்திட³ந்தஸத்³ருஶோ நிபாத இத்யந்வய: ।

கோ(அ)ஸ்யார்த² இதி , தத்ராஹ –

அநேகாந்தேதி ।

அநேகாந்த: கிம் ஸ்வாதந்த்ர்யேண ப்ரதிபாத்³யதே ? நேத்யாஹ –

க³ம்யம் ப்ரதீதி ।

க³ம்யமஸ்தித்வாதி³ ।

குதோ(அ)ஸ்யாநைகாந்தத்³யோதித்வமத ஆஹ –

அர்த²யோகி³த்வாதி³தி ।

ஏதது³பபாத³யதி –

யதி³ புநரிதி ।

வ்யதிரேகமுக்த்வா(அ)ந்வயமாஹ –

அநேகாந்தத்³யோதகத்வே த்விதி ।

ஸ்யாத்பதே³நாநேகாந்தாபி⁴தா⁴நே கிம் ப்ரயோஜநமத ஆஹ –

ததா² சேதி ।

யதா² ஸ்யாச்ச²ப்³த³ஸ்யாநேகாந்தத்³யோதகத்வம் ஜைநைருக்தம் , ததா² தத்ப்ரயோஜநம் சோக்தமித்யர்த²: । ஸ்யாத்³வாதோ³ ஹேயோபாதே³யவிஶேஷக்ருதி³த்யந்வய: । கிம்ஶப்³தா³த்கிமஶ்சேதி ஸூத்ரேண த²முப்ரத்யயோ ப⁴வதி , தத: கத²மிதி ரூபம் லப்⁴யதே । தது³பரி சிதி³த்யயம் நிபதோ விதி⁴யதே , தத: கத²ம்சிதி³தி ஸ்யாத் । தஸ்மாத்கிம்வ்ருத்தசித்³விதே⁴ர்ஹிதோ: கத²ம்சித³ஸ்தி கத²ம்சிந்நாஸ்தீத்யதி³ரூபாத்ஸர்வதை²காந்தத்யாகா³த் ப⁴வந்தம் ஸப்தப⁴ங்க³நயமபேக்ஷ்ய ஸ்யாத்³வாதோ³ ஹேயோபாதே³யவிஶேஷக்ருதி³த்யர்த²: । கிம்வ்ருத்தே கிம்ஶப்³தா³து³பரிவ்ருத்தே ப்ரத்யயே த²மி ஸப்தஸ்வேகாந்தேஷ்வஸ்த்யாதி³நியமேஷ்வித்யர்த²: ।

ஸப்தாநாமேகாந்தாநாம் ப⁴ங்கே³ ஹேதும் ந்யாயம் த³ர்ஶயதி –

ததா² ஹீதி ।

ந ப்ரவர்தேதேத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

ப்ராப்தேதி ।

ஸதோ வஸ்துத: ப்ராப்தஸ்யாப்ராபணீயத்வாதி³த்யர்த²: ।

ந நிவர்தேதேத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

ஹேயேதி ।

அஸத்த்வே ஹ்யேகாந்தே ஹேயமேவ த்யக்தமேவாஹிதம்  ஸர்வதா³ ஸ்யாத் , தஸ்ய ச ஸாத்⁴யம் ஹாநமநுபபந்நமித்யர்த²: ।

யத்து ஹேயாதி³ஸித்³தி⁴ஹேது: ஸ்யாத்³வாத³ இதி , தத்ராஹ –

ஏதது³க்தமித்யாதி³நா ।

யத³ஸ்தி தத³ஸ்த்யேவேதி நியமமேவ மந்மஹே , யஸ்து கத²ம்சித³ஸ்தி ப்ரபஞ்ச: ஸ விகல்பித: , தத்ர ச ஹேயாதி³விபா⁴க³ஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

விசாராஸஹத்வாதி³தி ।

ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.2.பா.3.ஸூ.14) ஹி ஸத³ஸத்த்வே வஸ்துநோ ந த⁴ர்மௌ ; அஸத்த்வத³ஶாயாமபி வஸ்த்வநுவ்ருத்த்யாபாதாத் , ந ச ஸ்வரூபம் ; ஸர்வதா³(அ)த்³வயப்ரஸங்கா³தி³த்யாதி³ர்ஹி விசார: க்ருத: ஸ இஹாநுஸந்தே⁴ய இத்யர்த²: ।

பண்டி³தரூபாணாமிதி ।

ப்ரஶம்ஸாயாம் ரூபப்ப்ரத்யய: । ருஷபே⁴ண ப³லீவர்தே³ந ॥33॥ விஶராரவோ விஶரணஶீலா நஶ்வரா: ।

அநித்யத்வாத்தஸ்யேதி ।

நித³ர்ஶநஸ்யேத்யர்த²: ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகே து நாநித்யத்வமித்யாஹ –

நாஸ்தி²ரே இதி ॥34॥

ஆக³மாபாய்யவயவாநாமநாத்மத்வம் பா⁴ஷ்யோக்தம் ததா³ யுஜ்யதே , யதி³ நித்ய ஆத்மேதி பராப்⁴யுபக³ம: ; இதரதா² இஷ்டப்ரஸங்கா³தா³ரப்³தா⁴வயவிந ஏவாத்மத்வேநாவயவாநாமநாத்மத்வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ஆத்மந இதி ।

ஆத்மாநிரூபணமபி பா⁴ஷ்யே ப்ரஸஜ்யமாநமிஷ்டமித்யாஶங்க்யாஹ –

அநிரூபணேநேதி ।

ஸிக்³ வஸ்த்ரம் விக³தம் யேப்⁴யஸ்தே விஸிச: ॥35॥

தே³ஹாந்தராப்ரவேஶாந்மோக்ஷாவஸ்த²ம் பரிமாணமந்த்யம் , தஸ்ய நித்யத்வாதா³த்³யமத்⁴யமயோர்நித்யத்வாநுமாநே பரிமாணத்ரயப்ரஸங்கா³த்கத²ம் ஏகரூபபரிமாணாத்மகாவிஶேஷாபாத³நமித்யாஶங்க்யாஹ –

ஏவம்  ஹீதி ।

நாத்³யமத்⁴யமபரிமாணயோர்நித்யத்வமாபாத்³யதே , கிம் த்வாத்³யமத்⁴யமயோ: காலயோரந்த்யபரிமாணஸ்யாநுவ்ருத்திரித்யர்த²: । யதி³ ப்ராக³ப்யாஸீத்தர்ஹ்யபூ⁴த்வா ந ப⁴வதீத்யர்த²: ।

நந்வந்த்யபரிமாணஸ்ய காலத்ரயே(அ)நுவ்ருத்தாவபி தே³ஹபே⁴த³ப்ராப்திகாலேஷ்வாத்மந: பரிமாணாந்தராணி கிம் ந ஸ்யுரத ஆஹ –

ந சேதி ।

பரிமாணபே⁴தே³ த்³ரவ்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: । பா⁴ஷ்யகாரேணாத்மக³தாத்³யமத்⁴யமபரிமாணே நித்யே , ஆத்மபரிமாணத்வாத³ந்த்யபரிமாணவத்ததஶ்சைகபரிமாணதேத்யேகம் வ்யாக்²யாநம் க்ருதம் । அபரம் ச மோக்ஷகாலக³தாத்மபரிமாணஸ்யாவஸ்தி²தத்வாந்நியதத்வாத்பூர்வயோரப்யாத்³யமத்⁴யமகாலயோரவஸ்தி²தபரிமாண ஏவ ஜீவ: ஸ்யாதி³தி। தத்ர த்³விதீயவ்யாக்²யா த்வேந விஶதி³தா ।

ஆத்³யவ்யாக்²யாமுப⁴யபரிமாணநித்யத்வஸ்யாந்த்யபரிமாணத்³ருஷ்டாந்தேநாபாத்³யத்வாது³ப⁴யநித்யத்வாதி³தி ஸித்³த⁴வத்ஸூத்ரே ஹேதுநிர்தே³ஶாயோக³மாஶங்க்யாஹ –

அத்ர சோப⁴யோரிதி ।

அத்ர சேதி ।

ஸூத்ரே இத்யர்த²: ।

நந்வாதி³மத்⁴யமாந்திமபரிமாணாநாம் நித்யத்வே ஆபதிதே பரிமாணத்ரயவத்த்வமாத்மந: ஸ்யாத் , குத ஏகபரிமாணதா(அ)(அ)பாத்³யதே ? அத ஆஹ –

ஏகஶரீரேதி ।

த்ரயாணாம் பரிமாணாநாம் ஸர்வஶரீரேஷு ஸமத்வாத்ஸர்வஶரீரேஷ்வேகரூபபரிமாணதா(அ)(அ)த்மந: ஸ்யாதி³தி। தீ³ப்யம் வ்யாக்²யேயமித்யர்த²: ।

த்³விதீயவ்யாக்²யாயாம் - ஸர்வதா³ பரிமாணைக்யஸ்யைவாபாத்³யத்வாத்ஸூத்ரக³தோப⁴யஶப்³தே³ந ந பரிமாணத்³வயமபி⁴தீ⁴யதே , கிம்த்வாத்³யமத்⁴யமகாலௌ ; ததஶ்சாத்³யமத்⁴யமகாலயோருப⁴யோ: பரிமாணநித்யத்வாதி³த்யேவம் ரூபே ஹேதும் யோஜயதி பா⁴ஷ்யகார இத்யாஹ –

த்³விதீயே த்விதி ।

அஸ்யாம் வ்யாக்²யாயாமவிஶேஷஶப்³தே³ந ந பரிமாணத்ரயஸ்ய ஸர்வஶரீரேஷு துல்யத்வமாபாத்³யதே , கிம்து யதை³கஶரீரே பரிமாணதாமாத்ரம் ஸர்வஶரீரேஷ்வாபாத்³யதே ததா³(அ)ணுர்மஹாந்வா(அ)த்மா ஸர்வதே³ஹேஷு ஸ்யாதி³த்யேவம்ரூபமித்யாஹ –

ஏகஶரீரேதி ॥

இதி ஷஷ்ட²மேகஸ்மிந்நஸம்ப⁴வாதி⁴கரணம் ॥

பத்யதி⁴கரணமவிஷயா:

பத்யுரஸாமஞ்ஜஸ்யாத் ॥37॥ ஸத்த்வாஸத்த்வாதே³ரேகத்ராஸம்ப⁴வவத³தி⁴ஷ்டா²த்ருத்வோபாதா³நத்வயோரப்யேகத்ராஸம்ப⁴வ இதி ப்ரத்யவஸ்தா²நாத்ஸங்க³தி: । ஸாம்க்²யயோக³வ்யபாஶ்ரயா இத்யாதி³பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –

ஹிரண்யக³ர்பே⁴த்யாதி³நா ।

பா⁴ஷ்யக³தபுருஷபத³வ்யாக்²யாநம் –

த்³ருக்ஶக்திரிதி ।

ஶக்திக்³ரஹணம் து ஸமர்தா²பி ஸர்வம் ஜ்ஞாதும் ஜைவி த்³ருக்³ ந ஜாநாத்யாவ்ருத்தத்வாதி³த்யர்த²ம் ।

கத²ம் தர்ஹி ஜீவஸ்ய ஜ்ஞாத்ருத்வம் ? தத்ராஹ –

ப்ரத்யயேதி ।

ப்ரத்யயமந்த: – கரணபரிணாமமநுபஶ்யதீதி ததோ²க்த: ।

பா⁴ஷ்யே ப்ரதா⁴நபுருஷயோரதி⁴ஷ்டா²தேதி த்³விவசநப்ரயோகா³தே³கோ ஜீவ இதி ப்⁴ரம: ஸ்யாத்தம் வ்யுத³ஸ்யதி –

ஸ சேதி ।

ஸமாஸாந்தர்வர்த்யேகவசநம் ஜாத்யபி⁴ப்ராயேணேத்யர்த²: । க்லேஶேதி ஸூத்ரமீக்ஷத்யதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.5) வ்யாக்²யாதம் । புருஷத்வாத்ப்ரதா⁴நாத³ந்ய: க்லேஶாத்³யபராம்ருஷ்டத்வாத்புருஷாத³ந்ய: – ஜீவாத³ந்ய இத்யர்த²: । கூ³ட⁴சர்யா ஸ்வகு³ணாப்ரக்²யாபநேந தே³ஶேஷு வாஸ: ।

ஈஶ்வரோ , ந த்³ரவ்யம் ப்ரத்யுபாதா³நம் , சேதநத்வாத்குலாலவதி³த்யாஹ –

சேதநஸ்யேதி ।

குலாலஸ்யாபி ஸுகா²த்³யுபாதா³நத்வாத்ஸாத்⁴யவைகல்யம் ஸ்யாத்தத்³வாரணாய த்³ரவ்யமித்யத்⁴யாஹ்ருதம் । ஜக³த்காரணாநாம் ப்ரதா⁴நஸ்ய பரமாணூநாம் சேத்யர்த²: ।

நிமித்தமித்யஸ்ய விவரணம் –

அதி⁴ஷ்டா²தேதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து அதி⁴க³ம்ய ஶ்ருதேரீஶமநுபாதா³நதா யதி³ । அநுமீயேத பா³த⁴: ஸ்யாதா³ஶ்ரயாஸித்³தி⁴ரந்யதா² ॥ கிமப்ரமித ஈஶ்வரே(அ)நுபாதா³நத்வம் ஸாத்⁴யதே , உத ப்ரமிதே । நாத்³ய: ; ஆஶ்ரயாஸித்⁴த்³யாபாதாத் । த்³விதீயே(அ)பி தத்ப்ரமிதி: ஶ்ருதேரநுமாநாத்³வா பௌருஷேயாக³மாத்³வா । ப்ரத²மே கிமீக்ஷணபூர்வககர்த்ருத்வாதி³ப்ரதிபாத³கஶ்ருத்யைவாநுபாதா³நத்வம் ஸாத்⁴யதே , தத்பூர்வகாநுமாநாத்³வா ।

நாக்³ரிம: ; தஸ்யா: ஶ்ருதேர்நிமித்தத்வமாத்ரபரத்வம் ந தூபாதா³நத்வநிஷேத⁴பரத்வமிதி ப்ரக்ருதிஶ்சே(ப்³ர.அ.1.பா.4.ஸூ.23) த்யதி⁴கரணே ஸுஸாதி⁴தத்வாதி³த்யாஹ –

ந தாவதி³தி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஆஸ்தீ²யமாநமபி ந ஸம்ப⁴வதி ; ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருதேத்யாதி³ஶ்ருத்யைவ பா³தா⁴தி³த்யர்த²: ॥

அஸ்து தர்ஹ்யநுமிதே ஈஶ்வரே(அ)நுபாதா³நத்வாநுமாநமத ஆஹ –

தத்ரேதி ।

ஈஶ்வரே இத்யர்த²: । பௌருஷேயாக³மம் ச நிஷேத்ஸ்யாம இதி தாவச்ச²ப்³த³: । ததா²ஹி – ந தாவதா³த்³யம் கார்யம் ஸகர்த்ருகம் கார்யத்வாத்கும்ப⁴வதி³தி மாநம் ; ஜீவாத்³ருஷ்டஜத்வஸித்³தே⁴: , அவ்யவஹிதப்ராக்காலவர்திப்ரயத்நஜத்வஸாத⁴நே சாத்³யகார்யவ்யவஹிதப்ரயத்நஜத்வஸ்ய கும்பே⁴(அ)பா⁴வேந ஸாத்⁴யவைகல்யாத் , கும்பா⁴வ்யஹிதப்ரயத்நஜத்வஸ்ய ஆத்³யே கார்யே பா³தா⁴த் , கிம்சித³வ்யவஹிதப்ரயத்நஜந்யத்வஸ்ய ச ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத் । அத்³ருஷ்டாவ்யவஹிதப்ராக்காலப்ரயத்நஜத்வாதா³த்³யகார்யஸ்ய । அத² த்³வ்யுணுகே த்³வ்யுணுகோபாதா³நஸாக்ஷாத்காரவஜ்ஜந்யம் கார்யத்வாதி³தி। தச்ச: ந ; அப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணவிஶேஷ்யத்வாப்⁴யாம் த்³வ்யுணுகஸ்ய தது³பாதா³நஸாக்ஷாத்காரஸ்ய சாஸித்³தே⁴: । த்³ருஷ்டாந்தே ச ஸம்தி³க்³த⁴ஸாத்⁴யத்வம் ; க⁴டஸ்ய த்³வ்யுணுகோபாதா³நஸாக்ஷாத்காரவதீ³ஶ்வரப்ரயத்நஜந்யத்வஸ்யாஸம்ப்ரதிபத்தே: । அத்³ருஷ்டம் ப்ரத்யக்ஷம் மேயத்வாதி³த்யத்ர ச யோகி³பி⁴ரர்தா²ந்தரதா , கார்யம்  ஸர்வஜ்ஞகர்த்ருகம் கார்யத்வாதி³த்யத்ர ச । ஸ்யாதே³தத் - த⁴ர்மோ ப்⁴ரமஸமாநாதி⁴கரணத⁴ர்மவிஷயத்வரஹிதஸாக்ஷாத்காரவிஷய: , மேயத்வாத்³ , க⁴டவத் । ஸாக்ஷாத்காரகோ³சர இத்யுக்தே யோகி³பி⁴ரர்தா²ந்தரதேதி ப்⁴ரமஸமாநாதி⁴கரணத⁴ர்மவிஷயத்வரஹிதக்³ரஹணம் ; யோகி³ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய காலபே⁴தே³ந ப்⁴ரமஸமாநாஶ்ரயத்வாத் । ப்⁴ரமஸமாநாதி⁴கரணத்வரஹிதஸாக்ஷாத்காரகோ³சர இத்யுக்தே சாப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணத்வமிதி தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் த⁴ர்மவிஷயத்வக்³ரஹணம் । அஸ்மதா³தீ³நாம் க⁴டாதி³விஷயஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ப்⁴ரமஸமாநாஶ்ரயத்வே(அ)பி த⁴ர்மவிஷயத்வாபா⁴வேந ப்⁴ரமஸமாநாதி⁴கரணத்வே ஸதி த⁴ர்மவிஷயத்வரூபவிஶிஷ்டத⁴ர்மரஹிதத்வாத்தத்ர ஸாத்⁴யஸித்³தே⁴: । ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ச ப்⁴ரமஸமாநாதி⁴கரணத்வே ஸதி த⁴ர்மவிஷயத்வரஹிதத்வம் த⁴ர்மவிஷயத்வராஹித்யாத்³வா ப்⁴ரமஸமாநாதி⁴கரணத்வராஹித்யாத்³வா ப⁴வதி। ஆத்³யே தஸ்ய த⁴ர்மவிஷயத்வவ்யாகா⁴த இதி த்³விதீய: ஸ்யாத் । ததா² ச தாத்³ருஶஸாக்ஷாத்காரவதீ³ஶ்வரஸித்³தி⁴ரிதி। தந்ந ; கிமித³ம் த⁴ர்மவிஷயத்வரஹிதத்வம் । த⁴ர்மவிஷயத்வஸம்ஸர்க³பா⁴வவத்த்வமிதி சேத்தத்கிம் த⁴ர்மவிஷயத்வஸம்ஸர்கா³ந்யோந்யாபா⁴வவத்த்வமுத தத்ஸம்ஸர்கா³பா⁴வவத்த்வம் । நாத்³ய: ; ததா²ஸத்யஸ்ய விஶேஷணஸ்ய வையர்த்²யாத்ஸாக்ஷாத்காரபதே³நைவ தத்³வாச்யார்த²ஸ்ய த⁴ர்மவிஷயத்வஸம்ஸர்கா³ந்யோந்யாபா⁴வவத்த்வஸித்³தே⁴: । ந ஹி த⁴ர்மவிஷயத்வஸம்ஸர்கா³த்மக: கஶ்சித்ஸாக்ஷாத்காரோ(அ)ஸ்தி , யத்³வ்யவச்சே²தா³ர்த²மித³ம் விஶேஷணம் । ந த்³விதீய: ; த⁴ர்மவிஷயத்வஸம்ஸர்க³ஸம்ஸர்கா³ந்யோந்யாபா⁴வமாதா³ய விஶேஷணவையர்த்²யதாத³வஸ்த்²யாத் , தத்ராபி ஸம்ஸர்கா³ந்தரம் ப்ரதி தா⁴வநே ச தத்தத³ந்யோந்யாபா⁴வமாதா³ய வையர்த்²யதா⁴வநாத் । அத² மதம் ந ஸம்ஸர்க³ஸ்ய  ஸம்ஸர்கா³ந்தரமஸ்தி , கிம்து ஸ்வயமேவ ஸ்வஸ்ய ஸம்ஸர்க³ இதி க்வாநவஸ்தே²தி ? நைதத் ; ததா²ஸதி தாத்³ருஶஸம்ஸர்கா³ந்யோந்யாபா⁴வமாதா³ய விஶேஷணவையர்த்²யேந வஜ்ரலேபநாத் । ஏதத்க²ண்ட³நப⁴யேந யதி³ விஶேஷணமுஜ்ஜ²ஸி , தர்ஹி க்³ரஸ்தோ(அ)ஸி யோகி³பி⁴ரர்தா²ந்தரதயா । ஏவம் ஸர்வா மஹாவித்³யாஸ்தச்சா²யா வா(அ)ந்யே ப்ரயோகா³: க²ண்ட³நீயா இதி ॥ தத்ஸுகா²த்³வைதபோ³தா⁴த்மஸ்வபா⁴வஹரயே நம: । வேதா³ந்தைகப்ரமாணாய குதர்காணாமபூ⁴மயே ॥ தஸ்மாத்ஸுஷ்டூ²க்தம் தத்ரேஶ்வரே(அ)நுமாநம் தாவந்ந ஸம்ப⁴வதீதி।

அத²வா –பூர்வக்³ரந்தே²நாஸ்மிந்நர்தே² ஈஶ்வரஸ்ய நிமித்தமாத்ரத்வே ப்ரமாணாந்தரமாஸ்தே²யமிதி ஸாமாந்யத: ஶ்ருதிவ்யதிரிக்தப்ரமாணாபேக்ஷாமுக்த்வா கிம் தத³நுமாநம் பௌருஷேயாக³மோ வேதி விகல்ப்யாத்³யம் ப்ரத்யாஹ–

தத்ராநுமாநமிதி ।

யதை²வ சேதநஸ்ய நிமித்தத்வமாத்ரமநுமீயதே , ததா² ராகா³தி³கமப்யநுமேயம் வ்யாப்தேரவிஶேஷாத்ததா² ச வாத்³யபி⁴மதநிரவத்³யத்வவிஶேஷவிருத்³தோ⁴(அ)யம் ஹேதுரித்யாஹ –

தத்³தி⁴ த்³ருஷ்ட்யநுஸாரேணேதி ।

நநு ஸித்³தா⁴ந்தே ஶ்ருதிக³ம்யேஶ்வரஸ்யாபி புருஷத்வாத்³ராகா³தி³மத்த்வாநுமாநம் து³ர்வாரமத ஆஹ –

ஏதது³க்தமிதி ।

வ்யாப்த்யபேக்ஷம் ஹ்யநுமாநம் வ்யாப்த்யுபநீதம் ஸர்வமநுமந்யதே । ஆக³மஸ்து ஸ்வதந்த்ரஸ்தத்ர யத் தத்³விருத்³த⁴மநுமாநம் தத் காலாதீதம் ஸ்யாதி³த்யர்த²: । லோஹக³ந்தி⁴தா கலங்கக³ந்தி⁴தா ।

கத²ம் தர்ஹி மாநாந்தராநுஸாரேணாபூர்வாதி³கல்பநா ? தத்ராஹ –

யஸ்த்விதி ।

தத்ராப்யாக³மப்ராமாண்யாத்காலாந்தரக்ருதயாகா³த்ஸ்வர்கோ³(அ)ஸ்து கா க்ஷதி: ? அநந்தரபூர்வக்ஷணவர்திந: காரணத்வமிதி லோகாநுபா⁴வமநுருத்⁴யாபூர்வகல்பநேத்யர்த²: ।

இதா³நீம் சேத்கர்மேஶ்வரயோ: ப்ரவர்த்யப்ரவர்தகத்வம் ப்ரதீயேத , தத ஏதத்³ப³லாத்³பீ³ஜாங்குரவத் பரம்பரா(அ)வலம்பி³ஷ்யதே , தத்ர குத இதரேதராஶ்ரயத்வம் குதஸ்தராமந்த⁴பரம்பரேத்யாஶங்க்யாதௌ³ தாவத்ப்ரவர்த்யப்ரவர்தகபா⁴வாநுபபத்திம் கர்மேஶ்வரயோர்த³ர்ஶயதி –

யதீ³ஶ்வர இதி ।

அத²வா –கருணயைவேஶ்வர: ப்ரேரித: கர்ம காரயதி , தத்குத இதரேதராஶ்ரயத்வம் பா⁴ஷ்யே உச்யதே ? தத்ராஹ–

யதீ³ஶ்வர இதி ।

கபூயம் குத்ஸிதம் । உத்தரஸ்மிந் வ்யாக்²யாநே கர்மபி⁴: ப்ரயோஜநை: கருணயா ஹேதுநா ப்ரவர்த்யத இதி த்³ருஷ்டவிருத்³த⁴ம் ; த்³ருஶ்யமாநகார்யஸ்ய கருணாஹேதுகத்வவிருத்³த⁴து³:கா²த்மகத்வாதி³தி யோஜநா ।

ஈஶ்வரேண பூர்வம் கர்ம தாவத்ப்ரவர்தயிதும் ந ஶக்யதே ; குத்ஸிதப²லாநுத³யப்ரஸங்கா³தே³வம் பூர்வகர்மேஶ்வராப்ரவர்திதம் கத²மீஶ்வரப்ரவர்தநலக்ஷணம் கார்யம் கரோதி ? ஏவம் ஸதி ப்ரவர்தகத்வோபபத்திமநுக்த்வா கேவலம் தத: பூர்வகர்மைவாவாலம்ப்³யதே , தத்ராஹ –

தத்ராபீதி ।

தத்ராபீஶ்வரப்ரவர்தநே ஸ்வகார்யே பூர்வம் கர்ம தத: பூர்வபா⁴விகர்மப்ரவர்திதேநேஶ்வரேண ப்ரவர்திதமிதி வக்தவ்யம் , ததா² ச ஸர்வத்ராநுபபத்திஸாம்யாத³ந்த⁴பரம்பரேத்யர்த²: । த்³வாவபி கர்மேஶ்வரௌ ।

அஸ்மாகம் த்விதி ।

மாயாமய்யாம் ப்ரவ்ருத்தாவசோத்³யத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஏவம் ஶ்ருதேரநுமாநாச்சேஶ்வரஸித்³தி⁴ம் நிரஸ்ய பௌருஷேயாக³மாத்தத்ஸித்³தி⁴ர்நிரஸ்யத இத்யாஹ –

பரஸ்யாபீதி ।

அஸ்மாகம் த்விதி ।

ஶாஸ்த்ரயோநித்வே(அ)பீஶ்வரஸ்யாநாதி³ஸித்³த⁴நியதக்ரமாபேக்ஷணாந்நேஶ்வராதீ⁴நம் வேத³ஸ்ய ப்ராமாண்யம் கிம்து ஸ்வத: । யதா² தே³வத³த்தக்ருதத்வே(அ)பி தீ³பஸ்ய ப்ரகாஶநஶக்திமத ஏவ க்ருதத்வாத்³ ந தே³வத³த்தாபேக்ஷம் தஸ்ய ப்ரகாஶகத்வம் தத்³வதி³த்யர்த²: ।

நநு ரூபாதி³ஹீநஸ்யாதி⁴ஷ்டே²யத்வாநுபபத்திர்மாயாயாமபி துல்யா , தத்ராஹ –

யதா²த³ர்ஶநமிதி ।

அதி⁴ஷ்டா²நேதி (ப்³ர.அ.2.பா.2.ஸூ.39) ஸூத்ரக³தவ்யாக்²யாநயோர்பே⁴த³மாஹ –

பூர்வமிதி ।

கரணவச்சேதி³தி (ப்³ர.அ.2.பா.2.ஸூ.40) ஸூத்ரஸ்த²வ்யாக்²யாநயோர்விஶேஷமாஹ –

ததே²தி ।

ப்ரதா⁴நபுருஷேஶ்வராணாமிதி ।

ஏஷாம் புருஷாந் ஜாத்யைகீக்ருத்ய த்ரித்வம் தாவத்ஸித்³த⁴ம் , புருஷாணாம் து பரார்தா⁴தி³ஸம்க்²யாஸு மத்⁴யே(அ)ந்யதமஸம்க்²யயேயந்த ஏவேதி ஸம்க்²யாபே⁴த³வத்த்வம் த்³ரவ்யத்வாத் குஸூலமிததா⁴ந்யவதி³த்யநுமாய ஸர்வேஷாம் ப்ரதா⁴நாதீ³நாம் ஸம்க்²யாவத்த்வாத³ந்தவத்த்வம் விநாஶித்வமநுமாதவ்யம் । யத்³யபி த்³ரவ்யத்வாதே³வாந்தவத்த்வம் ஸர்வேஷாமநுமாதும் ஶக்யம் ; ததா²பி ப்ரவாஹநியத்வாத³நித்யாநாமபி ஸ்ரோதோரூபேண ஸம்ஸாரவாஹகத்வஶங்காம் வ்யாவர்தயிதும் ஸம்க்²யாபே⁴த³வத்த்வமநுமிதம் । ஏவம் தாவத்³த்³ரவ்யாஶ்ரிதைவ ஸம்க்²யேதி யேஷாமாக்³ரஹஸ்தந்மதே ஸம்க்²யாபே⁴த³வத்த்வே த்³ரவ்யத்வம் ஹேதூக்ருதம் ।

அத² ஸம்க்²யாம் விஹாய ஸர்வத்ர ஸம்க்²யாஸ்தீதி மதம் தந்மதேந மாநம் –

ஸம்க்²யாந்யத்வே ஸதீதி ।

ஸம்க்²யாந்யத்வாதி³த்யர்த²: । ஸப்தமீ ச நிமித்தார்தா² ।

அத² ஸம்க்²யாயாமபி ஸம்க்²யாஸ்தீதி மதம் , தத்ராநுமாநமாஹ –

ப்ரமேயத்வாதி³தி ।

ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டாநுமாநோபந்யாஸஸ்து ஈத்³ருஶேநாபி தூ³ஷ்யத்வாதா³பா⁴ஸதர: பரபக்ஷ இதி த்³யோதநாய ।

வ்யாக்²யாதே(அ)ர்தே² ஸூத்ரமவதாரயதி –

ததஶ்சேதி ।

நநு  பா³ஹ்யப்யந்தவதே³கத்வாதே³கக⁴டவதி³தி கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

அஸ்மாகம் த்விதி ।

பா⁴ஷ்யஸ்த²ஸ்வரூபபரிமாணபத³ம் வ்யாசஷ்டே –

ஸ்வரூபேதி ।

பரிஹரதி ।

தத ஈஶ்வரஸ்யேத்யாதி³பா⁴ஷ்யேணேதி ஶேஷ: ।

அஸதி ஹ்யந்தே தத³பரிச்சே²தோ³ ந தோ³ஷாய , அஸ்தி ச ஸ இத்யாஹ –

ஆக³மேதி ।

ஆக³மாநபேக்ஷோ வாதீ³ தஸ்யேதி ॥41॥

இதி ஸப்தமம் பத்யதி⁴கரணம் ॥

உத்பத்த்யதி⁴கரணமவிஷயா:

உத்பத்த்யஸம்ப⁴வாத் ॥42॥ அதி⁴ஷ்டா²தைவைஶ்வர இதி மதே நிரஸ்தே ப்ரக்ருதிரபி ஸ இதி மதஸ்ய வேத³ஸம்க³தார்த²த்வாஜ்ஜீவோத்பத்தாவபி ப்ரமாணத்வமதோ ஜீவஸ்வரூபதயா போ³த்⁴யமாநாத்³ ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்ஸர்க³ ப்³ருவத: ஸமந்வயஸ்ய தேந பா³த⁴ இதி ஶங்காநிராஸாத்ஸம்க³திமபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

அந்யத்ரேதி ।

பஞ்சராத்ரகர்துர்வாஸுதே³வஸ்ய வேதா³தே³வ ஸர்வஜ்ஞத்வாவக³மாத் கபிலபதஞ்ஜல்யாதீ³நாம் ச ஜீவத்வாத்பஞ்ஜராத்ரஸ்ய ச புராணேஷு பு³த்³தா⁴தி³தே³ஶநாவத்³வ்யாமோஹார்த²மீஶ்வரப்ரணீதத்வஶ்ரவணாந்ந யோகா³த்³யதி⁴கரணக³தார்த²தா । அநந்தரஸம்க³திவஶாதி³ஹ பாதே³(அ)ஸ்ய லேக²: ।

ப⁴வது க்ரியாகரணமுத்பாத்³யம் ந து ஜ்ஞாநகரணமித்யாஶங்க்யாஹ –

ப்ரயத்நேதி ।

ப்ரயத்நாதீ³நாம் கரணத்வம் விவக்ஷாத: । ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து – பு³த்³தி⁴பூர்வக்ருதி: பஞ்சராத்ரம்  நி:ஶ்வஸிதம் ஶ்ருதி: । தேந ஜீவஜநிஸ்தத்ர ஸித்³தா⁴ கௌ³ணீ நியம்யதே ॥ யாவத்⁴த்³யேகதே³ஶே வேதா³(அ)விரோதா⁴தீ³ஶ்வரபு³த்³தே⁴ர்வேத³மூலத்வம் வேதா³த்³வா ஸர்வவிஷயத்வம் ப்ரமீயதே , தாவதே³வ ஸ்வத:ப்ரமாணவேதா³ஜ்ஜீவாநுத்பத்திப்ரமிதௌ தாத்³ருக்³பு³த்³தி⁴பூர்வகேஶ்வரவசநாந்ந ஜீவோத்பத்திரவக³ந்தும் ஶக்யதே । அத: ப்ரமாணாபஹ்ருதவிஷயே கௌ³ணம் தத்³வசநம் ந து ப்⁴ராந்தம் பூர்வபக்ஷயுக்தேரிதி। ஸம்கர்ஷணஸம்ஜ்ஞோ ஜீவ: ப்ரத்³யும்நம் ஜநயிதும் கரணாந்தரவாந்ந வா । ஆத்³யே ததே³வ ஸர்வத்ர கரணம் ஸ்யாதி³தி ந ப்ரத்³யும்ந: கரணம் ப⁴வேத் ।

த்³விதீயம் ப்ரத்யாஹ –

ஸம்கர்ஷணோ(அ)கரண இதி ।

கரணஸாமர்த்²ய இதி ।

இஹ கரணம் க்ருதி: ।

பரஸ்பரவ்யாஹதேச்சா² இதி ।

வ்யாஹதேச்ச²த்வே ஈஶ்வரத்வவ்யாகா⁴தாதி³த்யர்த²: ।

உத்பந்நே ஹி கார்யே தத்ப்ரதீஶ்வரத்வமுத்பத்திரேவ ந ஸ்யாத்³ , இத்யாஹ –

வ்யாஹதகாமத்வே வேதி ।

பரிஶுத்³த⁴ம் நிஶ்சிதம் ।

அநேகேஶ்வரத்வே(அ)பஸித்³தா⁴ந்தமாஹ –

ப⁴க³வாநேவேதி ।

வ்யாக்²யாதோ பா⁴ஷ்யே இதி ஶேஷ: ॥

இதி அஷ்டமமுத்பத்த்யதி⁴கரணம் ॥

இதி ஶ்ரீபரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யாநுப⁴வாநந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யப⁴க³வத³மலாநந்த³விரசிதே வேதா³ந்தகல்பதரௌ த்³விதீயாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீய: பாத³:

வியத³தி⁴கரணவிஷயா:

ந வியத³ஶ்ருதே:॥1॥ இஹ பாதே³ பூ⁴தபோ⁴க்த்ருவிஷயவாக்யாநாம் விரோத⁴: பரிஹ்ரியதே । ப்ராஸங்கி³கீம் பாத³ஸம்க³திம் வக்தும் விப்ரதிஷேதா⁴ச்சேதி பா⁴ஷ்யம் । தத்ர ஶ்ருதிவிப்ரதிஷேதா⁴தி³த்யர்த²: । பரபக்ஷேஷு ஸர்வத்ர ஸ்வவசநவிரோத⁴ஸ்யாபா⁴வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ஶ்ருதீதி ।

ந வியதி³தி பூர்வபக்ஷ: அஸ்தி த்விதி ஸித்³தா⁴ந்த இதி ப்⁴ரமம் வ்யாவர்தயதி –

இஹ ஹீதி ।

ஏவம் ஹ்யவிரோதா⁴த்⁴யாயஸம்க³திரித்யர்த²: । அத்ர ஹி கௌ³ண்யஸம்ப⁴வாதி³த்யேகதே³ஶிஸூத்ரஸ்ய ந வியதி³தி ஸூத்ரோக்தாநுத்பத்த்யுபஜீவித்வாதே³கவாக்யதா ।

அத இத³மப்யேகதே³ஶிந இதி ।

கேசித்து – ஸூத்ரத்³வயேந பக்ஷத்³வயம் ப்ரத³ர்ஶ்ய விப்ரதிஷேத⁴ உச்யதே , பாத³ஸம்க³தபூர்வபக்ஷார்த²த்வஸம்ப⁴வே ஸூத்ரஸ்யைகதே³ஶிமதார்த²த்வாயோகா³த் இத்யாஹு: । தந்ந கிமஶ்ருதேரிதி ஹேது: ஸார்வத்ரிக உதைகதே³ஶபர: । நாத்³ய: தைத்திரீயகே நப⁴:ஸம்ப⁴வஶ்ரவணாத் । நாந்ய: ; அநுத்பத்த்யஸாத⁴கத்வாத் । ந ச க்வசிச்ச்²ரவணாத் க்வசித³ஶ்ரவணாச்ச விப்ரதிஷேத⁴: ; அஶ்ருதஸ்த²லே உபஸம்ஹாரஸம்ப⁴வாத் । ந சைஹைவோபஸம்ஹாரசிந்தா ; ஸர்வவேதா³ந்தப்ரத்யயாத்³யதி⁴கரணபௌநருக்த்யாபாதாத் । தஸ்மாந்ந விப்ரதிஷேத⁴: ஸூத்ராப்⁴யாம் த³ர்ஶயிதும் ஶக்ய: । தத: க்வசிதா³காஶஸ்ய ப்ராத²ம்யம் ஶ்ருதம் க்வசித்தேஜஸ இத்யேவ விப்ரதிஷேத⁴: । பூர்வபக்ஷாத்³ப³ஹிஷ்டா²த் ஸித்³தா⁴ந்தச்சா²யமேகதே³ஶிமதமிதி ஸம்க³தி: பாதே³ந । ஏவமா(அ)த்⁴யாயஸமாப்தே: ப்ரத²மம் விப்ரதிஷேதா⁴த³ப்ராமாண்யேந பூர்வபக்ஷ: , தத ஏகதே³ஶிவ்யாக்²யா தத: ஸித்³தா⁴ந்த இதி த³ர்ஶநீயம் ।

நந்வேகதே³ஶ்யபி ஶ்ருதௌ ஸத்யாம் கத²மஶ்ருதேரிதி ப்³ரூயாத்³ ? அத ஆஹ –

தஸ்யாபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

விரோதே⁴ந பூர்வபக்ஷே பா⁴ஷ்யவிரோத⁴மாஶங்க்யாஹ –

ததி³த³மிதி ।

அஶ்ருதஸ்த²லே(அ)பி ஶ்ருதோத்பத்தேருபஸம்ஹாராத³விரோத⁴மாஶங்க்யாஹ –

பூர்வபக்ஷீ – ந ச ஶ்ருத்யந்தராநுரோதே⁴நேத்யாதி³நா ।

அஸ்தி த்வித்யபி ஸூத்ரம் நிகூ³டா⁴பி⁴ஸம்தே⁴: ஸித்³தா⁴ந்திந ஏவ அபி⁴ப்ராயாநபி⁴வ்யக்திமபேக்ஷ்ய பூர்வபக்ஷஸூத்ரமித்யுக்தமிதி ந வியதி³தி ஸூத்ரேண புநருக்திமாஶங்க்யாஹ –

ஸ்வாபி⁴ப்ராயமிதி ।

அஶ்ருதேரித்யஸ்ய முக்²யஶ்ருத்யபா⁴வாதி³தி ஹ்யபி⁴ப்ராயஸ்தம் விவ்ருணோதீத்யர்த²: ।

ஆதி³க்³ரஹணேநேதி ।

விபு⁴த்வாதி³லக்ஷணாதி³த்யத்ரத்யேநேத்யர்த²: । க⁴டாதி³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²மஸ்பர்ஶத்வம் க்ரியாதி³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் த்³ரவ்யத்வவிஶேஷணம் ।

ஏகஸ்ய ஸம்பூ⁴தஶப்³த³ஸ்ய ஸக்ருத்ப்ரயோகே³ கௌ³ணமுக்²யத்வவ்யாகா⁴தஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³த்³ருஷ்டாந்தேந கத²ம் பரிஹார: , தத்ராபி துல்யத்வாத³நுபபத்தேரித்யாஶங்க்யோப⁴யத்ர ந்யாயமாஹ –

பத³ஸ்யேதி ।

அர்தோ² ஹி கௌ³ணத்வமுக்²யத்வவிருத்³த⁴த⁴ர்மாத்⁴யாஸம் ந ஸஹதே , ஶப்³த³ஸ்து யேநாநுஷஜ்யதே தேந யோக்³யதாமபேக்ஷ்ய ஸம்ப³த்⁴யதே , ததோ யத்ர முக்²யவ்ருத்த்யா(அ)ந்வயயோக்³யதா தத்ர முக்²யோ(அ)ந்யத்ர கௌ³ண: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²:॥5॥

குலஶப்³த³ஸ்ய ஸம்தாநவாசித்வம் வ்யாவர்தயதி –

க்³ருஹமிதி ।

அமத்ரஶப்³த³ஸ்ய ஸ்தா²லாதி³வசநத்வம் ச வ்யுத³ஸ்யதி –

க⁴டஶராவாதீ³நீதி ।

க்ஷீரஸ்யேதி ஷஷ்டீ² த்ருதீயார்தே² । த்³வே கில பூர்வபக்ஷிணா(அ)முபபத்தீ உக்தே , தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜதேத்யத்ராகாஶஸ்யோபஸம்ஹாரே ஸக்ருத³ஸ்ருஜதேதி ஶ்ருதஸ்ய ஸ்ரஷ்டுராகாஶதேஜோப்⁴யாம் ஸம்ப³ந்தே⁴ ஸத்யாவ்ருத்த்யா வாக்யபே⁴த³: ஸ்யாத்³ , த்³வயோஶ்சாகாஶதேஜஸோ: ப்ரத²மஸ்ருஷ்டத்வவிரோத⁴ இதி।

தத்ர த்³விதீயாமநுபபத்திம் பரிஹரதி –

ஶ்ருத்யோரிதி ।

தேஜ: ப்ரத²மம் ஸ்ருஷ்டமிதி ப்ரத²மஶப்³த³ஸ்ய சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருதாவஶ்ரவணாத்தேஜோஜந்மமாத்ரேணாந்யதோ²பபத்திரித்யாகாஶமேவ ப்ரத²மம் , தேஜஸ்து யதா²தைத்திரீயஶ்ருதி த்ருதீயமிதி ந விரோத⁴ இத்யர்த²: ।

தது³க்தம் பா⁴ஷ்யே –

த்ருதீயத்வஶ்ரவணாதி³தி ।

நநு யத்³யபி ப்ரத²மஶப்³தோ³ ந ஶ்ருத: ; ததா²பி ப்ரத²மம் தாவத்தேஜோ(அ)வக³தம் ததா³காஶோபஸம்ஹாரே பா³த்⁴யேதேதி ஶங்கதே –

நந்வஸஹாயமிதி ।

பரிஹாரபா⁴ஷ்யாபி⁴ப்ராயமாஹ –

ஸர்க³ஸம்ஸர்க³ இதி ।

தேஜஸோ ஜந்மஸம்ஸர்க³ ஏவ ஶ்ருத: , பே⁴த³ஸ்து வ்யாவ்ருத்திராகாஶஸ்ய ந ஶ்ருதா , கிம்து ப்ரத²மஸ்தா²நே தேஜ: ஶ்ரவணாத³ர்தா²த்கல்ப்யதே , ஸ்தா²நம் ச தைத்திரீயஶ்ருத்யந்தரேண விரோதா⁴த்தேந பா³த்⁴யதே ; ஸ்தா²நாச்ச்²ருதேர்ப³லீயஸ்த்வாதி³த்யர்த²: ।

ந கேவலம் விரோதா⁴தா³காஶஜந்மாபா⁴வகல்பநா , கிம்து ஶ்ருதாநுபயோகா³த³பீத்யாஹ –

ந ச தேஜ:ப்ரமுகே²தி ।

தத்ராபி லப்⁴யமித்யந்த: பூர்வோக்தவிரோதா⁴நுவாத³ ஏவ வ்யதிரேகோ வ்யாவ்ருத்திஶ்ருத்யந்தரஶ்ருதேர்நாகாஶஜந்மநா தஸ்யார்தி²கஸ்ய வ்யதிரேகஸ்ய பா³த⁴நே ஶ்ருதஸ்ய தேஜ:ஸர்க³ஸ்ய நாநுபபத்தி: । அத: ஶ்ருதாகாஶஜந்மவிரோதி⁴த்வாத் ஶ்ருததேஜோஜந்மாநுபயோகி³த்வாச்சாகாஶஜந்மாபா⁴வோ ந கல்ப்ய இத்யர்த²: ।

ப்ரத²மாமநுபபத்திம் ப்ரஸங்க³த்³வாரேணோத்தா²ப்ய பரிஹரதி –

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

தத்ர கிமர்தா²நுபபத்திருச்யதே , ஶப்³தா³நுபபத்திர்வா ? நாத்³ய இதி தாவத்ப்ரத²மம் ப்ரதிபாத்³யதே , தத்ர யது³க்தம் யதை²கம் வாக்யமநேகார்த²ம் ந ப⁴வதி , ஏவமேகஸ்ய கர்துரநேகவ்யாபாரவத்த்வமபி விருத்³த⁴மிதி , தத்ர த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய வைஷம்யமாஹ –

வ்ருத்³த⁴ப்ரயோகே³தி ।

அநேகத்ரார்தே²(அ)நாவ்ருத்தஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய வ்யாபாரோ வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரே ந த்³ருஷ்ட: , ஆவ்ருத்தௌ து ஶப்³த³பே⁴த³ ஏவேதி நைகஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய நாநார்த²தேத்யர்த²: ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகே து நைவமித்யாஹ –

த்³ருஷ்டம் த்விதி ।

ஶப்³தா³நுபபத்திம் பரிஹரதி –

ந சாஸ்மிந்நிதி ।

தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜதேத்யத்ர ஹ்யாகாஶஜந்மந்யுபஸம்ஹ்ருதே வாக்யத்³வயமநுமீயதே ததா³காஶமஸ்ருஜத தத்தேஜோஸ்ருஜதேதி ச । ததஶ்சைகஸ்மிந் ஶ்ரூயமாணே வாக்யேந ஶப்³தா³வ்ருத்திரூபவாக்யபே⁴தா³பத்திரித்யர்த²: ।

வாக்யாநாமிதி ।

ப³ஹுவசநமுபஸம்ஹாரோதா³ஹரணாந்தராபி⁴ப்ராயம் ப்ரத²மஸ்தா²நே தேஜ:ஶ்ரவணமர்தா²தா³காஶஸ்ய ப்ரத²மம் ஜந்ம வாரயதீத்யார்தி²கக்ரமஸ்யாகாஶஜந்மஶ்ருத்யா பா³தோ⁴ த³ர்ஶித: ।

இதா³நீம் க்ரமஸ்ய  பதா³ர்த²த⁴ர்மத்வாச்ச ந ஶ்ருதாகாஶபதா³ர்த²பா³த⁴கத்வமித்யாஹ –

கு³ணத்வாதி³தி ।

வியது³த்பத்த்யப்⁴யுபக³மேந ஶ்ருதிவிப்ரதிஷேத⁴வாதி³நிராகரணே ப்ரஸ்துதே வியது³த்பத்திஹேதுகத²நம் பா⁴ஷ்யகாரீயமஸம்க³தமித்யாஶங்க்யாஹ –

ஸிம்ஹாவலோகிதேதி ।

விகாரா இதி ।

பராதீ⁴நஸத்தாகா இத்யர்த²: । ஏவம் ச விப⁴க்தத்வமவித்³யாதௌ³ நாநைகாந்தம் தஸ்ய ப்ராக³பா⁴வத்வாபா⁴வே(அ)ப்யத்⁴யஸ்தத்வேந பராயத்தஸத்தாகத்வாஜ்ஜீவேஶ்வராத்³யபி விபா⁴க³விஶிஷ்டரூபேண ஸமாரோபிதமேவ ।

நந்வத்³வைதவாதி³ந: கத²மாகாஶாதே³ர்விப⁴க்தத்வஸித்³தி⁴ரத ஆஹ –

ஆத்மாந்யத்வே ஸதீதி ।

தத்த்வதோ விப⁴க்தத்வாபா⁴வே(அ)(அ)ப்யவித்³யயா(அ)(அ)காஶாதே³ரந்யத்வகல்பநாயாம் ஸத்யாமஸ்தி விப⁴க்தத்வமித்யர்த²: । விபா⁴க³ஶ்ச த⁴ர்மிஸமாநஸத்தாகோ விவக்ஷித: । ததா² ச ந ப்³ரஹ்மணி வ்யபி⁴சார: ; தத்³க³தஸ்யாகாஶாதி³ப்ரதியோகி³கபே⁴த³ஸ்ய மித்²யாத்வேந ப்³ரஹ்மஸமாநஸத்த்வாபா⁴வாதி³தி।

பா⁴ஷ்யே கத²மாத்மந: கார்யத்வே ஸத்யாகாஶாதே³ர்நிராத்மகத்வமாபாத்³யதே ? ந ஹ்யந்யஸ்ய கார்யத்வே(அ)ந்யம் நிராத்மகம் ஸ்யாத³த ஆஹ –

நிருபாதா³நம் ஸ்யாதி³தி ।

ஸர்வகார்யஸ்ருஷ்டே: ப்ராக்³யத்³யாத்மாபி ந ஸ்யாத் , தர்ஹி நிருபாதா³நத்வமஸத்த்வம் கார்யஸ்யேத்யநேநாபாத்³யதே । உபாதா³நம் ஹி கார்யஸ்யாத்மேத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யோக்தஶூந்யவாத³ப்ரஸங்க³ஸ்ய தந்மதேநேஷ்டப்ரஸங்க³த்வமாஶங்க்யாஹ –

ஶூந்யவாத³ஶ்சேதி ।

ஶ்ருதிமமந்யமாநம் ப்ரத்யாஹ –

உபபாதி³தம் சேதி ।

பா⁴ஷ்யே ஆத்மஸமர்த²நமாத்மந ஏவாகாஶாத்³யுபாதா³நத்வஸமர்த²நார்த²ம் ; அந்யதா² ப்ரக்ருதாஸம்க³தேரித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ஆத்மவாதே³ சேதி ।

ஆத்மத்வாதே³வேதி ।

ப்ரத்யகா³த்மநோ நிராகரணஶங்கா(அ)நுபபத்திரித்யேதத்³பா⁴ஷ்யமாத்மத்வாதே³வோபாதா³நத்வாதே³வேதி வ்யாக்²யேயமித்யர்த²: ।

தத³ர்த²மாத்மந உபாதா³நத்வம் ஸமர்த²யதே –

ஏதது³க்தமிதி ।

வியதா³தே³ர்பா⁴வகார்யத்வாத்ஸோபாதா³நத்வம் தது³பாதா³நஸ்ய ச ஶ்ருதாவாத்மத்வம் ஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

ப்ரக்ருதிப்ரத்யயாப்⁴யாமிதி ।

ஜ்ஞா இதி தா⁴த்வம்ஶ: ப்ரக்ருதி: । தவ்ய இதி ப்ரத்யய: । ஜ்ஞாநவிஶிஷ்டஸ்ய ஜ்ஞேயஸ்யாந்யதா²பா⁴வோக்திர்விஶேஷணபூ⁴தஜ்ஞாநே(அ)பி த்³ரஷ்டவ்யேத்யர்த²: ।

க்ஷீராவயவாநாம் த³த்⁴யுபாதா³நத்வாத்³த்³ருஷ்டாந்த: ஸாத்⁴யஸம இத்யாஶங்க்யாஹ –

தத்ர நாவயவாநாமிதி ।

உபாத்தம் ஸித்³த⁴ம் । ந ஹி த³தி⁴பா⁴வஸமயே க்ஷீரம் நஶ்யதி , யதஸ்தத³வயவாநாமாரம்ப⁴கத்வம் கல்ப்யேதேத்யர்த²: ।

நநு த³த்⁴யநேகோபாதா³நம் கார்யத்³ரவ்யத்வாத் படவத்³ இத்யநுமீயதாம் , தத்ராஹ –

யதே²தி ।

யதா² ப⁴வதாம் க்ஷீரே நஷ்டே க்ஷீராரம்ப⁴கபரமாணௌ த³த்⁴யாரம்பா⁴ய க்ஷீரரஸாதி³வ்யதிரேகேணாபரே ரஸாத³ய உத³யந்தே , தேஷாம் சைகாரப்⁴யத்வமேவம் த³த்⁴நோ(அ)பி கிம் ந ஸ்யாத் ? தஸ்யாபி து³க்³த⁴ஸம்ஸ்தா²நமாத்ரத்வேந கு³ணவத்³த்³ரவ்யாந்தரத்வாநப்⁴யுபக³மாதி³தி பா⁴வ:॥7॥

இதி ப்ரத²மம் வியத³தி⁴கரணம்॥

மாதரிஶ்வவ்யாக்²யாநாதி⁴கரணவிஷயா:

ஏதேந மாதரிஶ்வா வ்யாக்²யாத:॥8॥ ஸம்க³திமாஹ –

யதீ³தி ।

பூர்வாதி⁴கரணே ஹி ப்³ரஹ்மண்யத்³விதீயத்வப்ரதிஜ்ஞா ந கௌ³ணீ ஏகா(அ)த்³விதீயைவஶப்³தை³ரஸ்யா அப்⁴யாஸாதி³த்யுக்தம்  தத்³வத்³வாயுநித்யத்வமபி நாபேக்ஷிகமப்⁴யஸ்யமாநத்வாதி³த்யர்த²: ।

அந்தரிக்ஷஸஹிதவாய்வநுத்பத்திவாதி³வாக்யமாத்ரோதா³ஹ்ருதாவந்தரிக்ஷோத்பத்தே: பூர்வத்ரோதா³ஹ்ருதேர்வாயுநித்யத்வோக்திரப்யௌபசாரிகீதி ஶங்கா ஸ்யாத்தாம் பரிஹரதி –

பவநஸ்ய விஶேஷேணேதி ।

முக்த்வா(அ)ந்தரிக்ஷமித்யர்த²: ।

சேநேதி ।

சகாரேணேத்யர்த²: ।

தது³பபாத³நார்த²த்வாச்சேதி ।

ப்³ருஹதா³ரண்யகே க²ல்வநேந ஹ்யேதத்ஸர்வம் வேதே³த்யாத்மவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரதிஜ்ஞாதம் வாயுஶ்சாந்தரிக்ஷமித்யாதி³வாக்யம் சாத்மகார்யவாய்வாதி³ப்ரத³ர்ஶநேந தது³பபாத³கமித்யர்த²: ।

ப்ரதா⁴நேநாப்ரதா⁴நபா³த⁴முக்த்வா கு³ணபூ⁴தாவாந்தரவாக்யைரபி ப³ஹுபி⁴ர்வாயுநித்யத்வவாக்யயோர்பா³த⁴மாஹ –

தேஷாமபீதி ।

தேஷாமவாந்தரவாக்யாநாம் மத்⁴யே இத்யர்த²: ।

அத்³வைதப்ரதிபாத³காநாமிதி ।

இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மேத்யாதி³வாக்யாநாமித்யர்த²: । மாதரிஶ்வோத்பத்திக்ரமக்³ரஹணமாகாஶஜந்மஸமர்த²நாத் கார்யஸ்யாபி கார்யம் வாயு: குதோ(அ)ஸ்ய நித்யத்வமித்யர்த²ம்॥8॥

இதி த்³விதீயம் மாதரிஶ்வவ்யாக்²யாநாதி⁴கரணம்॥

அஸம்ப⁴வாதி⁴கரணவிஷயா:

அஸம்ப⁴வஸ்து ஸதோ(அ)நுபபத்தே:॥9॥ பா⁴ஸ்கரோக்தம் தூ³ஷணம் ஶங்கித்வா பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

நந்வித்யாதி³நா ।

அக்³நிவிஸ்பு²லிங்க³த்³ருஷ்டாந்தஶ்ருதிவிரோதா⁴தி³தி। நநு நாத்மாஶ்ருதேரித்யதி⁴கரணே(அ)ப்யேதச்ச்²ருதிப³லேந பூர்வபக்ஷ: , ஸத்யம் ; தத்ர ஹி ப்³ரஹ்ம நித்யமுபேத்யைவ ஜீவஸ்ய தஸ்மாது³த்பத்திரேதத்³வாக்யப³லேந ஶங்கிஷ்யதே(அ)த்ர து யதா²க்³நேரக்³நிரேவ விஸ்பு²லிங்க³ உத்பத்³யதே , ஏவம் ப்³ரஹ்மாந்தராத்³ ப்³ரஹ்மேதி ஶங்க்யதே ।

நநு யத்³யாத்மா ஆத்மாந்தரம் ப்ரதி காரணம் , தர்ஹி தஸ்யாப்யந்ய இத்யநவஸ்தே²த்யாஶங்க்யா(அ)க்³நிவிஸ்பு²லிங்க³வத³நாதி³த்வாத³தோ³ஷ இத்யாஹ –

ந சேதி ।

அபி ச விவர்ததா ஹி கார்யதா , தத்ர ப்³ரஹ்ம கார்யமிதி வத³ந் ப்ரஷ்டவ்ய: கிம் ப்³ரஹ்ம ஸ்வயம் ஸத்யமஸத்யே குத்ரசித³த்⁴யஸ்தம் , உத ஸத்யாந்தரே , கிம் வா விநைவாதி⁴ஷ்டா²நேந ஸ்வயமேவாரோபிதம் ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

யத்ஸ்வபா⁴வாத்³விசலதீதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

யயோஸ்த்விதி ।

ந த்ருதீய இத்யாஹ –

ந ச நிரதி⁴ஷ்டா²ந இதி ।

அநாதி³த்வாந்நாநவஸ்தா²தோ³ஷமாவஹதீத்யுக்தத்வாத்³ பா⁴ஷ்யாயோக³மாஶங்க்யாஹ –

பாரமார்தி²கோ ஹீதி ।

பா⁴ஷ்யே(அ)நவஸ்தா²ஶப்³தே³ந ப்ரமாணாபா⁴வ உச்யதே । அக்³நிவிஸ்பு²லிங்கா³தே³ர்ஹிக்வசித்கார்யகாரணபா⁴வஸ்ய ப்ரமிதத்வாத் ப்ராக³ப்யேவிமிதி பரம்பரா ஸ்யாத³த்ர து விகாரஸ்ய ஸதோ ப்³ரஹ்மண: ஸமாரோபிதே க்வசித்ஸமாரோப: ஸ்யாத்ஸ ச ந ப்ரமித இத்யபரிநிஷ்டே²த்யர்த²: । மாத்⁴யமிகமதநிஷேத⁴ப்ரஸ்தாவே ஹி அந்யத்தத்த்வமநதி⁴க³ம்ய  ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமிதநிஷேதோ⁴ ந  யுஜ்யதே , தைரேவ விரோதா⁴த³த: ப்ரமித: பரமார்த² ஏவாதி⁴ஷ்டா²நமிதி ஹ்யுபபாதி³தம் ।

அஸத³தி⁴ஷ்டா²நேதி ।

அஸச்ச²ப்³தோ³(அ)பரமார்த²வசந: । பா⁴ஸ்கரஸ்ய பா⁴ஷ்யகாரீயமதே யத³ருசிநிதா³நம் தத்ப்ராகே³வ விசிகித்ஸிதம் ।

இதா³நீம் தது³தீ³ரிதாமதி⁴கரணப⁴ங்கீ³ம் ப⁴ஞ்ஜயதி –

யே த்விதி ।

க்லேஶேநேதி ।

ஸதோ வித்³யமாநஸ்ய கு³ணாதே³ர்நித்யத்வாஸம்ப⁴வ: , குத: ? அத்³விதீயஶ்ருத்யநுபபத்தேரித்யத்⁴யாஹார: க்லேஶ: । கிம்ச தைரஶ்ருதோத்பத்திகாநாமநுத்பத்திஶங்காநிராஸோ(அ)தி⁴கரணார்த² இத்யுச்யதே ।

ததஶ்ச ஶ்ருதிவிரோதா⁴பரிஹாராத் பாதா³ஸம்க³திரித்யாஹ –

அவிரோதே⁴தி ।

யத்து - கேஶவேந ஸமாத³தே⁴ பூர்வாதி⁴கரணார்த² ஏவாத்ராக்ஷிப்யதே ; ஶ்ருதாகாஶாதி³பி⁴ரஶ்ருததி³கா³தீ³நாம் பரிஸம்க்²யாயாம் ப்ரதிஜ்ஞாவ்யதிரேகயோர்பா³தா⁴த்³ , அபரிஸம்க்²யாயாம் த்வேகதே³ஶோபாதா³நவையர்த்²யம் - இதி। தந்ந ; அநாதி³பூர்வபக்ஷா பா⁴ஸோத்ப்ரேக்ஷிதாநுத்பத்தீநாமாகாஶாதீ³நாமுத்பத்த்யபி⁴தா⁴நஸ்ய ஸர்வகார்யோபலக்ஷணார்த²த்வாதி³தி॥9॥

இதி த்ருதீயமஸம்ப⁴வாதி⁴கரணம்॥

தேஜோதி⁴கரணவிஷயா:

தேஜோ(அ)தஸ்ததா² ஹ்யாஹ॥10॥ அத்⁴யஸ்தஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோகா³ந்ந ப்³ரஹ்மண: குதஶ்சித்ஸம்ப⁴வ இத்யுக்தம் , தர்ஹி வாயோரப்யத்⁴யஸ்தத்வாந்ந தேஜஸஸ்ததோ ஜந்ம , கிம்து ப்³ரஹ்மண ஏவேதி ப்ரத்யவஸ்தா²நாத்ஸம்க³தி।

அத்ர பூர்வபக்ஷஸம்பா⁴வநார்த²ம் பா⁴ஷ்யம் வாயோரக்³நிரிதி க்ரமோபதே³ஶோ வாயோரநந்தரமக்³நி: ஸம்பூ⁴த இதி ।

தத³நுபபந்நம் , வாயோரநந்தரமிதி தி³க்³யோகா³ர்த²பஞ்சம்யா அநந்தரமித்யுபபத³ஸாபேக்ஷத்வாத் , அபாதா³நபஞ்சம்யா நிரபேக்ஷத்வாத்³ , வாயோரேவ தேஜ:ப்ரத்யுபாதா³நத்வப்ரதீதேரித்யாஶங்க்யாஹ –

யத்³யபீதி ।

ப³ஹுஶ்ருதயஸ்தத்தேஜ இத்யாத்³யாஸ்தா ஹி ப்³ரஹ்மஜத்வம் தேஜஸோ(அ)பி⁴வத³ந்த்யோ வாயுஜத்வே விருத்⁴யேரந்நிதி।

நநு ஶ்ருதய: பரம்பரயா ப்³ரஹ்மஜத்வே(அ)பி யோக்ஷ்யயந்தே(அ)த ஆஹ –

ந சேதி ।

பாரம்பர்யஸம்ப³ந்தி⁴த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

வாஜபேயஸ்யேதி ।

வாஜபேயஸ்ய யூப இதிவத்³ யத்பரம்பரயா தஜ்ஜத்வம் தத்ஸாக்ஷாத்³ ப்³ரஹ்மஜத்வஸம்ப⁴வே ஸதி ந யுக்தமிதி யோஜநா । ஶேஷலக்ஷணே ஸ்தி²தம் – ஆநர்த²க்யாத்தத³ங்கே³ஷு (ஜை.அ.3.பா.1.ஸூ.18) । ஸப்தத³ஶாரத்நிர்வாஜபேயஸ்ய யூப இதி ஶ்ரூயதே । தத்ர ந தாவத்³யோ வாஜபேயஸ்ய யூப: ஸ ஸப்தத³ஶாரத்நிரிதி விதீ⁴யதே ; விஶிஷ்டோத்³தே³ஶேந வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் । தத்ராந்யதரோத்³தே³ஶே கிம் வாஜபேயோத்³தே³ஶேந ஸப்தத³ஶாரத்நித்வம் விதீ⁴யதே , உத யூபோத்³தே³ஶேநேதி ஸம்ஶயே(அ)நந்தரத்³ருஷ்டத்வாத்ப்ரதா⁴நத்வாத்ப்ரகரணித்வாச்ச வாஜபேய உத்³தே³ஶ்ய: , தஸ்ய ச ஸாக்ஷாத்ஸப்தத³ஶாரத்நித்வாஸம்ப⁴வே ததீ³யஷோட³ஶ்யாக்²யோர்த்⁴வபாத்ரோபலக்ஷணார்தோ² யூபஶப்³த³ இதி ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்த: । யூப உத்³தே³ஶ்ய: । ஏவம் ஹி யூபஶப்³தோ³ முக்²யார்த²: ஸ்யாந்ந ச வாஜபேயஸ்யேதி கௌ³ணதா ; வ்யவஹிதஸம்ப³ந்தே⁴(அ)பி ஷஷ்ட்²யா முக்²யத்வாச்சைத்ரஸ்ய நப்தேதிவத் । தஸ்மாத்³வாஜபேயே யூபாபா⁴வாத்தத³ங்க³க³தயூபே ஸப்தத³ஶாரத்நிதா விதீ⁴யதே இதி। பஶுயாக³ஸம்ப³ந்தி⁴நோ யூபஸ்ய ஸாக்ஷாத்³வாஜபேயஸம்ப³ந்தோ⁴ ந ஸம்ப⁴வதி ; வாஜபேயபஶுயாக³யோரங்கா³ங்கி³த்வேந விருத்³த⁴த⁴ர்மாத்⁴யாஸேந பே⁴தா³த் । தத்ர வாஜபேயஸ்யேதி ஷஷ்டீ² பரம்பராஸம்ப³ந்த⁴மாஶ்ரயேத் । அத்ர து வாயோரிதி ஶ்ருத்யா வாயூபாதா³நத்வே தேஜஸோ(அ)பி⁴ஹிதே(அ)பி ந ப்³ரஹ்மஜத்வஶ்ருதிபி⁴: பாரம்பர்யமவலம்ப்³யம் ।

ப்³ரஹ்மவாய்வோரபே⁴தே³ந வாயுஜஸ்யாபி ப்³ரஹ்மஜத்வோபபத்தேரித்யாஹ –

யுக்தமித்யாதி³நா ।

வாயோர்ப்³ரஹ்மவிகாரஸ்ய யத்³யபி ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத் கால்பநிகோ பே⁴த³: ; ததா²பி வாஸ்தவாபே⁴தா³த³வ்யவதா⁴நமித்யாஹ –

ப்³ரஹ்மவிகாரஸ்யாபீதி ।

யது³க்தம் ப³ஹ்விபி⁴ர்ப்³ரஹ்மஜத்வஶ்ருதிபி⁴: காரகவிப⁴க்தேர்பா³த⁴ இதி , தத³ப்யேவம் ஸத்யபாஸ்தமித்யாஹ –

உப⁴யதே²தி ।

வாயுபா⁴வாபந்நப்³ரஹ்மஜத்வே கேவலப்³ரஹ்மஜத்வே(அ)பீத்யர்த²: । யத்³யப்யேகாகிநீ காரகவிப⁴க்திஸ்தாஸ்து  ப³ஹ்வ்ய: ; ததா²பி தாஸாம் வாயுபா⁴வாபந்நப்³ரஹ்மஜத்வே(அ)பி தேஜஸோ ந விரோத⁴ இதி பஞ்சம்யநுக்³ரஹாய தத்ரைவ நியம்யந்த இதி பா⁴வ: । ஏவம்ச கல்பிதஸ்ய வாயோரதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோக³ இதி பராஸ்தம் ; தத்³பா⁴வாபந்நப்³ரஹ்மண: பரமார்த²த்வாதி³தி।

காம்ஸ்யபோ⁴ஜிவதி³தி ।

லோகே கஸ்யசிச்சி²ஷ்யஸ்ய காம்ஸ்யபோ⁴ஜித்வம் நியதம் , உபாத்³யாயஸ்ய த்வநியதபாத்ரபோ⁴ஜித்வம் , தத்ர யதி³ தயோ: குதஶ்சிந்நிமித்தாதே³கஸ்மிந்பாத்ரே போ⁴ஜநம் ப்ராப்நுயாத் , ததா³நீமமுக்²யஸ்யாபி ஶிஷ்யஸ்ய த⁴ர்மா(அ)பா³தா⁴யோபாத்⁴யாயோ(அ)பி காம்ஸ்யபோ⁴ஜித்வேநைவ நியம்யத இதி।

அவ்யவதா⁴நஸ்ய ஸமர்தி²தத்வாத்³ பா⁴ஷ்யாயோக³மாஶங்க்யாஹ –

பே⁴த³கல்பநேதி ।

கால்பநிகம் வாயுப்³ரஹ்மபே⁴த³மாஶ்ரித்ய பாரம்பர்யவாத³ இத்யர்த²: ।

ந து ஸர்வதே²தி ।

ஶ்ருதஸ்ய து³க்³த⁴ஸ்ய தே⁴ந்வாஶ்ச வாயுப்³ரஹ்மணோரிவாபே⁴தா³பா⁴வாதி³த்யர்த²:॥10॥

இதி சதுர்த²ம் தேஜோதி⁴கரணம்॥

அப³தி⁴கரணவிஷயா:

ஆப:॥11॥ அதிதே³ஶோ(அ)யம் । ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயத’ இத்யுபக்ரம்ய ‘ க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப’ இதி ஶ்ரூயதே । அக்³நேராப இதி ச । அதஶ்சாப: கிம் ஸதோ ஜாயந்தே உத தேஜஸ இதி ஸம்ஶயாதி³ பூர்வவத் । அபாமக்³நிதா³ஹ்யத்வாத³க்³நேருத்பத்த்யயோகா³த³க்³நேராபஸ்தத்தேஜோ(அ)போ(அ)ஸ்ருஜதேதி ச கௌ³ண்யௌ ஶ்ருதீ இதி ஶங்கா(அ)த்ர நிவர்த்யதே । அத்ரிவ்ருத்க்ருதா(அ)ப்தேஜஸோரவிருத்³த⁴த்வாதி³தி ॥11॥

இதி பஞ்சமமப³தி⁴கரணம்॥

ப்ருதி²வ்யதி⁴கரணவிஷயா:

ப்ருதி²வ்யதி⁴காரரூபஶப்³தா³ந்தரேப்⁴ய:॥12॥  ஸ்ருஷ்டாவபாம் தேஜஸோ(அ)நந்தரத்வாத்ப்ருதி²வ்யாஶ்சாபா³நந்தர்யாத³தி⁴கரணத்³வயஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸந்நிதா⁴நரூபா ஸம்க³தி: । வ்யுத்பத்த்யா வ்யுத்பாத்³யத இதி யோக³வ்ருத்த்யா । ப்ரஸித்³த்⁴யா ரூட்⁴யா । ந வயம் மஹாபூ⁴தப்ரகரணமாத்ராத³ந்நஶ்ருதிம் பா³தா⁴மஹே , கிம்து லிங்க³ப்ரகரணஸஹிதஸாப்⁴யாஸப்ருதி²வீஶ்ருத்யா இத்யாஹ –

ஶ்ருத்யோரித்யாதி³நா ।

லிங்க³மாஹ –

ப்ராயிகேதி ।

தத் தத்ர ஸ்ருஷ்டிகாலே யத்³ ய: அபாம் ஶர: மண்ட³: த⁴நீபா⁴வ: ஆஸீத் ஸா ப்ருதி²வ்யப⁴வத்³ இதி புந:ஶ்ருதேரர்த²: ।

நநு வர்ஷணாத்³பூ⁴யிஷ்ட²த்வப்ராப்திலிங்க³மந்நஶ்ருதேரப்யநுக்³ராஹகமஸ்தி , அத ஆஹ –

வாக்யஶேஷஸ்ய சேதி ।

தஸ்ய லிங்க³ப்ரகரணாப்⁴யாம் பா³தா⁴த் । அந்யதா² பார்தி²வவ்ரீஹ்யாதி³பரத்வே(அ)நுபபத்தேரித்யர்த²:॥12॥

இதி ஷஷ்ட²ம் ப்ருதி²வ்யதி⁴கரணம்॥

தத³பி⁴த்⁴யாநாதி⁴கரணவிஷயா:

தத³பி⁴த்⁴யாநாதே³வ து தல்லிங்கா³த்ஸ:॥13॥ நநு ந தாவதி³ஹ பூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மாதி⁴ஷ்டி²தாநாம் ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாபா⁴வஶ்சிந்த்யதே ; ஈக்ஷத்யாத்³யதி⁴கரணை (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.5) ர்க³தத்வாத் । நாபி ப்³ரஹ்மண ஏவ தத்தத்³பூ⁴தாத்மநா(அ)வஸ்தி²தஸ்யோத்தரகார்யோபாதா³நத்வம் ; தேஜோ(அ)த (ப்³ர.அ.2.பா.3.ஸூ.10) இத்யத்ர தந்நிர்ணயாத் । அதோ(அ)தி⁴கரணாநாரம்ப⁴ இத்யாஶங்காமபநயந் ஸங்க³திமாஹ –

ஸ்ருஷ்டிக்ரம இதி ।

பூர்வபக்ஷமாஹ –

தத்ராகாஶாத்³வாயுரிதி ।

யத்³யபி பராத்து தச்ச்²ருதே (ப்³ர.அ.2.பா.3.ஸூ.41) ரித்யத்ர ஜீவகர்த்ருத்வமீஶ்வராதீ⁴நமிதி வக்ஷ்யதே ; ததா²பீஹ தே³வதாநாமைஶ்வர்யயோகா³த்ஸ்வாதந்த்ர்யமாஶங்க்யதே । ந ச தே³வதாநாமபீஶ்வராதீ⁴நத்வே(அ)த்ர ஸித்³தே⁴ கைமுதிகந்யாயாஜ்ஜீவமாத்ரேஷ்வபி தத்ஸித்³தே⁴ஸ்தத³தி⁴கரணாநாரம்ப⁴: ஶங்க்ய: ; ஸத்யபி தே³வதாநாம் மஹாபூ⁴தஸ்ருஷ்டாவீஶ்வரபாரதந்த்ர்யே விஹிதக்ரியாகர்த்ருத்வாதௌ³ க்ஷுத்³ரே ஜீவமாத்ரஸ்யாபி ஸ்வாதந்த்ர்யஶங்கோத³யஸம்ப⁴வாதி³தி। அத்ராகாஶாதி³ஶப்³தை³ராகாஶாத்³யபி⁴மாநிந்யோ தே³வதா விவக்ஷிதா: , மநுஷ்யாதி³ஶப்³தை³ரிவஜீவா: । பஞ்சம்யஶ்ச நிமித்தார்தா²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி – யதா²(அ)(அ)காஶாத்³யாத்மநேஶ்வரோ வாய்வாத்³யுபாதா³நமேவம் தத³பி⁴மாநிதே³வதாத்மநா(அ)தி⁴ஷ்டா²தேதி। பூ⁴தாநாமபி சேதநத்வஶ்ரவணாதி³தி பா⁴ஷ்யம் பூ⁴தாபி⁴மாநிதே³வதாபி⁴ப்ராயம் ।

நநு ஸோ(அ)காமயதேதி பரமேஶ்வரப்ரஸ்தாவம் க்ருத்வா தத்³ப்³ரஹ்மாத்மாநம் ஸ்வயமகுருதேதி கர்த்ருத்வம் ஶ்ரூயதே , ய: ப்ருதி²வ்யாம் திஷ்ட²ந் யமயதீதி சேஶ்வரஸ்ய நியந்த்ருத்வலிங்க³மஸ்தி , தத்கத²ம் தே³வதாநாம் ஸ்வாதந்த்ர்யேண கார்யநியந்த்ருத்வமத ஆஹ –

ப்ரஸ்தாவஸ்ய சேதி ।

மூலகாரணஸ்ய ச ப்³ரஹ்மண: ப்ரஸ்தாவலிங்க³த்³யோதிதஸர்வநியந்த்ருத்வஸ்ய பாரம்பர்யேணாபி⁴மாநிதே³வதாத்³வாரேணோபபத்தேரித்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மயோநித்வேதி ।

யோநிஶப்³தோ³ நிமித்தார்த²: । ஆகாஶாதி³ஶப்³தை³ர்ந தே³வதாலக்ஷணா ; முக்²யார்த²பா³தா⁴பா⁴வாத் ।

பஞ்சம்யஶ்சாபாதா³நார்த²ஸ்தத்ர ரூட⁴தரத்வாதி³த்யாஹ –

ஆகாஶாதீ³நாமிதி ।

தே³வதாலக்ஷணமங்கீ³க்ருத்யாப்யாஹ –

ந ச சேதநாநாமிதி ।

பா⁴ஷ்யே தேந தேநாத்மநா(அ)வதிஷ்ட²மாநத்வம் இதி பூ⁴தாத்மதாமாபந்நஸ்யோபாதா³நத்வமுக்தமிதி ப்⁴ரமமபநுத³தி –

ஸ்வயமதி⁴ஷ்டா²யேதி ।

தத்ர சாந்யத்ர சாநுக³தகாரணரூபேணாவஸ்தா²நம் ததா³த்மநா(அ)வஸ்தா²நம் , ந து ததா³த்மத்வேநைவ பரிஸமாப்தி: ।

பா⁴ஷ்யே பரமேஶ்வராவேஶோ ஜீவாபத்திரிதி ப்⁴ராந்தி நிரஸ்யதி –

அந்தர்யாமிபா⁴வேநேதி ॥13॥

இதி ஸப்தமம் தத³பி⁴த்⁴யாநாதி⁴கரணம்॥

விபர்யயாதி⁴கரணவிஷயா:

விபர்யயேண து க்ரமோ(அ)த உபபத்³யதே ச॥14॥ யத்³யப்யத்ர ஶ்ருதிவிப்ரதிஷேதோ⁴ ந பரிஹ்ரியதே ; ததா²ப்யுத்பத்திக்ரமே நிரூபிதே லயக்ரமோ பு³த்³தி⁴ஸ்தோ² விசார்யத இதி ப்ராஸங்கி³க்யோ பாதா³வாந்தரஸங்க³தீ । பா⁴ஸ்கரேண ஸித்³தா⁴ந்தே ஸ்தி²த்வா(அ)ந்நேந ஸோம்ய ஶுங்கே³நாபோ மூலமந்விச்சே²த்யத்ர லயே(அ)பி பூ⁴தாநாம் க்ரம: ஶ்ருத இத்யுக்தம் , தத³யுக்தமித்யாஹ –

நாப்யய இதி ।

தத்ர ஹி கார்யேண காரணமநுமாப்யதே , ந லயோ(அ)பி⁴தீ⁴யத இதி।

யத்து யத்ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தீதி , தத்ர லயமாத்ரமுக்தம் ந க்ரம இத்யாஹ –

அப்யயமாத்ரஸ்யேதி ।

யச்ச பா⁴ஸ்கரேணா(அ)நியம: பூர்வபக்ஷ இத்யுக்தம் , தத³ப்யயுக்தமித்யாஹ –

தத்ரேதி ।

ஶ்ருதோத்பத்திக்ரமாதே³வ நியமே ஸதி நாநியம இத்யர்த²: । யத்து - கேஶவேநோக்தம் அயோக்³ய உத்பத்திக்ரமோ நாப்யயே ப⁴விதுமர்ஹதி , ந ஹி நஷ்டேஷு தந்துஷு படஸ்திஷ்ட²ந் த்³ருஷ்ட: - இதி , தத³யுக்தம் ; அநியமே(அ)பி பாக்ஷிகஸ்யாயோக்³யத்வஸ்யாபரிஹாராத் । தத்ர தத³பி ஸ்வீக்ருத்யாவ்யவஸ்தி²தபக்ஷாப்⁴யுபக³மாத்³வரம் வ்யவஸ்தி²தோத்பத்திக்ரமாஶ்ரயணம் । பா⁴ஷ்யகாரஸ்த்வநியதபக்ஷமுபக்ரமமாத்ரமுக்தவாநிதி।

க⁴டாதீ³நாம் த்³ருஷ்டோ(அ)ப்யயக்ரமோ விபரீத: , ஸ பூ⁴தாநாம் கிமஸ்த்வித்யாஹ –

கிம் த்³ருஷ்ட இதி ।

ஸந்நிதா⁴நேப்யுத்பத்திக்ரமஸ்யாநாகாங்க்ஷிதத்வாந்நாப்யயஸப³ந்த⁴ இத்யாஹ –

அப்யயஸ்யேதி ।

ந ச விபரீதக்ரமஸ்யாஸந்நிதா⁴நம் , ப்ரமாணேந ஸந்நிதா⁴பிதத்வாதி³த்யாஹ –

த்³ருஷ்டேதி ।

க⁴டாதௌ³ த்³ருஷ்டேநாத்ராப்யநுமாநோபநீதேநேத்யர்த²: ।

ஶ்ருத்யநுஸாரிணோ(அ)ப்யயக்ரமஸ்யேதி ।

உத்பத்தௌ ஶ்ருதஸ்யாப்யயே(அ)பி ஸம்க³மயிதும் த்வயேஷ்யமாணஸ்யேத்யர்த²: । லோகத்³ருஷ்டபதா³ர்த²போ³தா⁴தீ⁴நா ஹி ஶ்ருதிரத: ஶ்ருதிஸந்நிஹிதாத³பி லௌகிக: க்ரம: ஸந்நிஹிததர இதி தேந தத்³பா³த⁴நம் யுக்தம் ।

த்³ருஷ்டேந க்ரமேண ஶ்ரௌதபா³தே⁴ ஹேத்வந்தரம் சாஹ –

தஸ்மிந் ஹி ஸதீதி ।

அநாகாங்க்ஷாமுபஸம்ஹரதி –

தத்³விருத்³தே⁴தி ।

தஸ்யோபாதா³நோபரமே(அ)பி கார்யஸத்தாபாத³கஸ்யோத்பத்திக்ரமஸ்ய விருத்³தோ⁴ யோ விபரீதக்ரமஸ்தஸ்யாவரோதா⁴த்ஸம்ப³ந்தா⁴தி³த்யர்த²: ।

நநு விபரீதக்ரமே ஶ்ருத்யபா⁴வாத்³ பா⁴ஷ்யோக்தஜக³த்ப்ரதிஷ்டே²த்யாத்³யா ஸ்ம்ருதிர்நிர்மூலேத்யத ஆஹ –

ஏதந்ந்யாயமூலேதி ।

உபாதா³நலயே கார்யஸ்தி²த்யயோகோ³ ந்யாய:॥14॥

இத்யஷ்டமம் விபர்யயாதி⁴கரணம்॥

அந்தராவிஜ்ஞாநாதி⁴கரணவிஷயா:

அந்தரா விஜ்ஞாநமநஸீ க்ரமேண தல்லிங்கா³தி³தி சேந்நாவிஶேஷாத்॥15॥ ஸம்க³திமாஹ –

ததே³வமிதி ।

பா⁴வநோபயோகி³நாவிதி ।

பூர்வாதி⁴கரணாநாம் ப்ரயோஜநோக்தி: । பூ⁴தோத்பத்திலயஶீலநம் ஹ்யத்³வைதப்³ரஹ்மத்⁴யாநோபயோகீ³தி பு³த்³த்⁴யாத்³யுத்பத்திக்ரமவிசாரோ(அ)பி தத்ப²ல ஏவ ।

நநு ஸூத்ரே விஜ்ஞாநஶப்³த³ப்ரயோகா³த்தஸ்ய ச பு³த்³தி⁴வ்ருத்தௌ ப்ரஸித்³தே⁴: கத²ம் பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணாமுத்பத்திசிந்தா ? அத ஆஹ –

அத்ரேதி ।

நிஶ்சயவதீ பு³த்³தி⁴: ஸம்ஶயாதி³மந்மதந: இதி தத்³பே⁴த³: ।

சேதி³த்யந்தஸ்ய யோஜநயா பூர்வபக்ஷமாஹ –

தத்ரைதேஷாமிதி ।

ஆத்மாநம் பூ⁴தாநீதி ச த்³விதீயே ; ‘‘அந்தராந்தரேண யுக்தே’’ இதி ஷஷ்ட்²யர்தே² ஸாமாம்நாநாத் । ஏதஸ்மாஜ்ஜாயத இதி வாக்யே இத்யர்த²: ।

ஶ்ருதிவிரோத⁴பரிஹாரேண சிந்தாம் ஸம்க³மயதி –

தஸ்மாத்பூர்வேதி ।

நநு யதி³ ஸாக்ஷாதா³த்மகார்யாணீந்த்³ரியாணி , கத²ம் தர்ஹ்யந்நாதி³மயத்வம் மந ஆதீ³நாமாம்நாயதே(அ)த ஆஹ –

அந்நமயமிதி சேதி ।

ப்ராசுர்யார்தோ² மயத³ ப்ராசுர்யம் சாந்நாத்மகஶரீரேண மநஆதே³ரவச்சே²தா³தி³த்யர்த²: ।

அந்நமயமித்யாதி³லிங்க³ஶ்ரவணாதி³தி ।

அந்நமஶிதம் த்ரேதா⁴ விதீ⁴யத இதி  ஆத்⁴யாத்மிகத்ரிவ்ருத்கரணபரே வாக்யே மநஸோ(அ)ந்நமயத்வேந நிர்தே³ஶோ லிங்க³த³ர்ஶநமிதி ।

இதரதா² த்விதி ।

ப்ராசுர்யார்த²த்வே(அ)நபேக்ஷிதம் ப்ராசுர்யமுக்தம் ப⁴வேதி³த்யர்த²: ।

ந ச தத³பீதி ।

ப்ராசுர்யமித்யர்த²: । அந்நகார்யத்வம் து மநஸோ க⁴டதே ; அந்நோபயோகே³ மநோவிவ்ருத்³தே⁴: ஶ்ருத்யைவ த³ர்ஶிதத்வாதி³தி। பூ⁴தாநாம் மத்⁴யே ஆகாஶ: ப்ரத²மம் ஜாயத இத்யுக்தக்ரம:॥15॥

இதி நவமமந்தராவிஜ்ஞாநாதி⁴கரணம்॥

சராசரவ்யபாஶ்ரயாதி⁴கரணவிஷயா:

சராசரவ்யாபாஶ்ரயஸ்து ஸ்யாத்தத்³வ்யபதே³ஶோ பா⁴க்தஸ்தத்³பா⁴வபா⁴வித்வாத்॥16॥ ஏவம் தாவத்தத்பத³வாச்யகாரணத்வநிர்ணயாய பூ⁴தோத்பத்திஶ்ருதிவிரோதோ⁴ நிரஸ்த: । இதா³நீமாபாத³ஸமாப்தேஸ்த்வம்பதா³ர்த²ஶுத்⁴த்³யை ஜீவவிஷயஶ்ருதிகலஹோ வாரயிஷ்யதே । யதீ³ந்த்³ரியோத்பத்திர்ந பூ⁴தோத்பத்திக்ரமமந்யத²யதி , தர்ஹி ஜீவோத்பத்திஸ்தமந்யத²யேதி³தி ஶங்காயாம் ஸைவ நாஸ்தி , குத: கலஹ: ? இதி ப்ரதிபாத³நாத³வாந்தரஸம்க³தி: । இஹ ஜீவஜநநநித⁴நநிமித்தஶ்ராத்³த⁴வைஶ்வாநரீயேஷ்ட்²யாதி³ஶாஸ்த்ராணாம் ச ஜீவநித்யத்வஶாஸ்த்ராணாம் சாவிரோத⁴: ஸாத்⁴யதே । தே³வத³த்தாதி³நாம்நோ தே³ஹவாசகத்வாத்கத²ம் பா⁴ஷ்யே ஜாதோ தே³வத³த்த இத்யாதி³வ்யபதே³ஶாஜஜீவஜந்மஶங்கா(அ)த ஆஹ –

தே³வத³த்தாதீ³தி ।

தந்ம்ருத இதி ।

ததி³தி தஸ்மாத³ர்தே² ।

தே³ஹேந ஸஹாத்மநாஶே ஶ்ராத்³தா⁴தி³விதி⁴வையர்த்²யாத் ஸ்தா²ய்யாத்மேதி ஸித்³தா⁴ந்தயதி –

முக்²யத்வ இதி ।

ப⁴க்திர்கு³ணயோக³: தத்ஸம்யோக³ இத்யந்வய: । ஶரீரோத்பாத³விநாஶௌ ஸ்த இதி ஶேஷ:॥

இதி த³ஶமம் சராசரவ்யபாஶ்ரயாதி⁴கரணம்॥

ஆத்மாதி⁴கரணவிஷயா:

நாத்மா(அ)ஶ்ருதேர்நித்யத்வாச்ச தாப்⁴ய:॥17॥ ஸ்வர்கா³தி³போ⁴கா³ய தே³ஹநாஶே(அ)ப்யாத்மா ந நஶ்யதீத்யுக்தம் , தர்ஹி கல்பமாத்ராவஸ்தா²நே(அ)பி ஸ்வர்கா³தி³போ⁴க³ஸம்ப⁴வஜ்ஜீவ: கல்பாத்³யந்தயோருத்பத்திவிநாஶவாநிதி ஸம்க³திமாஹ –

மா பூ⁴தாமிதி ।

நந்வஸம்ப⁴வஸ்த்வி (ப்³ர.அ.2.பா.3.ஸூ.9) த்யத்ர ப்³ரஹ்மஜந்மநிஷேதா⁴த் கத²ம் தத³பி⁴ந்நஜீவஜந்மஶங்கா(அ)த ஆஹ –

பரமாத்மநஸ்தாவதி³தி ।

பரமாத்மநோ ஜீவாநாமந்யத்வமித்யந்வய: ।

ஏவம் ஹீதி ।

க்வசிச்ச்²ருதஸ்யாந்யத்ராநுபஸம்ஹாரே ஸதீத்யர்த²: ।

விகாரபா⁴வாபத்த்யேதி ।

ஜீவலக்ஷணவிகாரபா⁴வமாபத்³ய தத்³ரூபேண ஶரீரே ப்ரவேஶ இத்யர்த²: ।

மநோமய இத்யாதீ³நாமிதி ।

மநோமயாதி³ஶப்³தே³ஷு ஶ்ருதாநாம் மந ஆதீ³நாமித்யர்த²: । உபாதி⁴ப்ரவிலயேந ஹேதுநா உபஹிதஸ்யைவ விஶிஷ்டஸ்யைவ ப்ரவிலயோ ந ஶுத்³த⁴ஸ்யேதி ப்ரஶ்நோத்தராப்⁴யாம் அத்ரைவ மா ப⁴க³வாநமூமுஹதி³த்யவிநாஶீ வா அரே அயமாத்மா இத்யாப்⁴யாமுபபாத³நாதி³த்யர்த²: ।

அநேகதே⁴தி ।

அவிநாஶீ அநுச்சி²த்தித⁴ர்மேதி நிரந்வயஸாந்வயநாஶவாரணாதி³த்யர்த²: । ஶ்ருத்யோபபாத³நாதி³த்யத⁴ஸ்தநேநாந்வய: । அவிபா⁴க³ஸ்ய சேதி ச்சே²த³: ।

அத⁴ஸ்தாதி³தி ।

வாக்யாந்வயா (ப்³ர.அ.1.பா.4.ஸூ.19) தி³த்யதி⁴கரணே இத்யர்த²:॥17॥

இத்யேகாத³ஶம் ஆத்மாதி⁴கரணம்॥

ஜ்ஞாதி⁴கரணவிஷயா:

ஜ்ஞோ(அ)த ஏவ॥18॥ ஆத்மைவாஸ்ய ஜ்யோதிரித்யாதி³ஶ்ருதீநாம் பஶ்யம்ஶ்சக்ஷு: ஶ்ருண்வந் ஶ்ரோத்ரமித்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴ர்ஜீவஸ்யாக³ந்துகஜ்ஞாநத்வவாதி³நீபி⁴ர்விரோத⁴: பரிஹ்ரியதே । ப்ராகு³க்தஜீவாநுத்பத்திஹேதும் உபாதா³ய ஸ்வப்ரகாஶத்வஸாத⁴நாத் ஸம்க³தி: ஸூத்ரபா⁴ஷ்யயோரேவ ஸ்பஷ்டா । அநுத்பத்தௌ ஹி ஸ்வப்ரகாஶம் ப்³ரஹ்மைவோபஹிதம் ஜீவ இதி தத்ர ஸ்வப்ரகாஶதா । ந சைவம் க³தார்த²த்வம் ; அநுத்பந்நஸ்யாபி ஜீவஸ்யாநித்யஜ்ஞாநத்வஶ்ருதிவஶாத்³ ப்³ரஹ்மாந்யத்வஶங்கோபபத்தேர்ப்³ரஹ்மைக்யயோக்³யத்வாய ஜீவஸ்யேஹ ஸ்வப்ரகாஶத்வம் ஸமர்த்²யதே । உத்தரேண ஸ்வாபா⁴விகாணுத்வநிராஸேந வஸ்துதோ மஹத்பரிமாணம் சைதந்யாதீ³ஷத்³ப³ஹிஷ்ட²ம் ஸாத⁴யிஷ்யதே । ததோ(அ)தி⁴கரணத்ரயேண ததோ(அ)பி ப³ஹிஷ்ட²ம் கர்த்ருத்வம் பு³த்³தி⁴கர்த்ருத்வவ்யாவர்தநேநா(அ)(அ)த்மநாத்⁴யஸ்தமுபபாத³யிஷ்யதே । ஏவம் ஜ்ஞாநயோக்³யத்வஸ்ய ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மணைக்யம் அஶ (ப்³ர.அ.2.பா.3.ஸூ.43) இத்யத்ர வக்ஷ்யதே । இத்யாபாத³ஸமாப்தி ஸம்க³தய: । அநித்யஜ்ஞாநத்வே யுக்திமப்யாஹ –

கர்மணா ஹீத்யாதி³நா ।

யதி³ ஜீவாநாம் ஸ்வபா⁴விகீ ஜ்ஞாநஶக்திர்ந ஸ்யாத் , தர்ஹி இந்த்³ரியாதி³ஸந்நிகர்ஷே(அ)பி ந ஜாநீரந்நாகாஶவந்ந சைவமித்யாஹ –

ந து வ்யோம்ந இவேதி ।

நநு ஜீவஸ்வரூபே(அ)ஸ்தி விஶேஷ: , ஶக்தாவபி துல்யமிதி சேத்³ , ந ; கார்யநியமாய ஶக்தே: பித்ருத்வாதி³வத³ஸாதா³ரண்யகல்பநாதி³த்யர்த²: । வ்யதிரேகவ்யாப்திபூர்வகமாத்மஸ்வப்ரகாஶத்வே(அ)நுமாநமாஹ –

யதா³க³ந்துகஜ்ஞாநமித்யாதி³நா ।

வ்யாக்²யாதா ஏதே க்³ரந்தா² பௌ³த்³தா⁴தி⁴கரணே ।

யது³க்தமஸதி கர்மணி ந சைதந்யமிதி தத்ராஹ –

தஸ்மாத்³ வ்ருத்தய இதி ।

அத ஏவ பஶ்யம்ஶ்சக்ஷுரித்யாதி³ஷு ஶ்ருதயோ த³த்தவிஷயா:॥18॥

இதி த்³வாத³ஶம் ஜ்ஞாதி⁴கரணம்॥

உத்க்ராந்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

உத்காந்நிக³த்யாக³தீநாம் ॥29॥ அணுரிதி ஶ்ருதேரிதி சோத்தரஸூத்ராதா³க்ருஷ்யாணுர்ஜீவ உத்க்ராந்த்யாதீ³நாம் ஶ்ருதேரிதி யோஜநா॥19॥

தச்சாசலதோ(அ)பீதி ।

தே³ஹஸ்வாமித்வம் ஹி தே³ஹாபி⁴மாந இத்யுக்தமத்⁴யாஸே । ததே³வ ச ஜீவநம் தந்நிவ்ருத்திஶ்ச மரணமித்யசலதோ(அ)பி தத்ஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: । கர்த்ருஸ்தோ² ப⁴வதீதி பா⁴வ: । ப²லம் ஸம்யோக³விபா⁴கா³க்²யம் யயோஸ்தே க³த்யாக³தீ கர்த்ருஸ்த²பா⁴வே தயோரித்யர்த²: ।

தயோர்வ்யாபிந்யஸம்ப⁴வாதி³த்யேதாந்நிக³மயதி –

க³த்யாக³தீ சேதி ।

அபி ஸாபாதா³நேதி ।

அபிஶ்சார்தே² ஸாபாதா³நா ச ஸதீதி ஹேத்வந்தரஸமுச்சய: । அநேந ஸௌத்ரஶ்சஶப்³தோ³ வ்யாக்²யாத: ।

ந கேவலமிதி ।

சக்ஷுஷ்டோ வா மூர்த்⁴நோ வா நிஷ்காமதீதி ஶரீரைகதே³ஶாநாமுத்க்ராந்தாவுபாதா³நத்வஶ்ருதேரேவ கேவலமுத்க்ராந்திரணுத்வஸாத⁴நமித்யேததே³வ ந , கிம்து ஶரீரப்ரதே³ஶாநாம் ஹ்ருத³யாதீ³நாம் க³ந்தவ்யத்வஶ்ருதேரப்யுத்க்ராந்திரணுத்வஸாத⁴நமித்யர்த²: । ஸ ஆத்மா ஏதாஸ்தேஜஸ உபலக்ஷிதபூ⁴தமாத்ரா பூ⁴தகார்யாணீந்த்³ரியாண்யாத³தா³நோ ஹ்ருத³யம் புண்ட³ரீகமந்வவக்ராமதி அவக்ராமந் லிங்க³ஶரீரமநு தது³பாதி⁴ரவக்ராமதி ப்ராப்நோதி உத்க்ராந்தௌ । ஸுஷுப்த: புந: ஶுக்ரம் ஶோசிஷ்மந்தமிந்த்³ரியஸமுதா³யமாதா³ய ஜாக³ரிதஸ்தா²நமேதி ஆக³ச்ச²தீதி ஶ்ருதேரர்த²:॥19॥20॥ இதராதி⁴காராதி³தி ஸூத்ரமயுக்தம் ; ஜீவபரயோரபே⁴தா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ – யத உத்க்ராந்த்யாதீ³தி॥21॥

உத்³த்⁴ருத்யேதி ।

அவயவிநோ(அ)வயவமுத்³த்⁴ருத்ய விப⁴ஜ்யமாநமுந்மாநமித்யர்த²: ।

வாலாக்³ரத்³ருஷ்டாந்தே(அ)பி வ்யாசஷ்டே –

ஆராக்³ராதி³தி ।

அத்ர மோத்ரேத்யத்⁴யாஹார: । ஆராக்³ரஸ்ய தோத்ராக்³ரப்ரோதலோஹாக்³ரஸ்ய மாத்ரேவ மாத்ரா பரிமாணம் யஸ்ய ஸோ(அ)வரோ ஜீவோ த்³ருஷ்ட இதி ஶ்ருதேரர்த²:॥22॥23॥

ஏகதே³ஶஸ்த²ஸ்ய வ்யாபி கார்யம் ந ஸம்ப⁴வதீதி ந வ்யாப்திஶ்சந்த³நாதௌ³ வ்யபி⁴சாராதி³த்யுக்தே த்³ருஷ்டாந்த: ப்ரத்யக்ஷ இத்யுக்த்யா ந பரிஹார இத்யாஶங்க்யாஹ –

யஸ்ய த்விதி ।

ஶரீரைகதே³ஶமாத்ரவ்ருத்தித்வேநாப்ரமிதத்வே ஸதி ஶரீரவ்யாபிகார்யகாரித்வாத்த்வக்³வதா³த்மந: ஸகலஶரீரவ்யாபித்வமநுமீயத இத்யர்த²: ।

ப்ரதித்³ருஷ்டாந்தஸம்ப⁴வேநேதி ।

உக்தமார்கே³ண ப்ரதித்³ருஷ்டாந்தஸம்ப⁴வேநேத்யர்த²: ।

அநைகாந்திகத்வாதி³தி ।

சந்த³நத்³ருஷ்டாந்தஸ்யாநிர்ணாயகத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஶரீரைகதே³ஶமாத்ரவ்ருத்தித்வேநாப்ரமிதத்வம் ஹேதுவிஶேஷணஸித்³த⁴ம் ; ஹ்ருதி³ ஹ்யேஷ ஆத்மேத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴ரேகதே³ஶஸ்த²த்வஸ்ய ப்ரமிதத்வாதி³தி பரிஹரதீத்யாஹ –

ஶங்காமிமாமிதி ।

நநூத்க்ராந்த்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴ரேவாத்மநோ(அ)ணுத்வைகதே³ஶஸ்த²த்வயோ: ஸித்³தௌ⁴ கிமிதீஹ ஶ்ருத்யந்தரமுதா³ஹ்ரியதே ? அத ஆஹ – யத்³யபீதி॥24॥25॥ ஸர்வதா² யத³க்ஷீயமாணம் , தர்ஹி கு³ருத்வாதி³ஹாநாநுபபத்திரித்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே – க்ஷயஸ்யேதி॥26॥27॥28॥

நநு யதி³ த்வக்வண்டகஸம்யோக³ஸ்ய யாவத்த்வக்³வ்யபித்வாத்தஜ்ஜம் து³:க²ம் ஸர்வாங்கீ³ணம் ஸ்யாத் , தர்ஹி தவ மதே(அ)பி ஜீவஸ்ய ஸகலஶரீரவ்யாபித்வாத்த்வாஜீவகண்டகயோக³ஸ்யாபி யாவஜ்ஜீவவ்யாபித்வாத்கண்டகதோஜநிதவேத³நாயா: ஸகலஶரீரவ்யாபிதோபலம்ப⁴ப்ரஸங்க³ஸ்தத்ராஹ –

மஹல்பயோரிதி ।

கண்டகாவச்சே²த³கல்பிதே ஜீவைகதே³ஶே ஜீவகண்டகஸம்யோகோ³ வர்ததே ந ஸர்வத்ரேத்யர்த²: । அவரூத்⁴யதே அவருணத்³தி⁴ ।

தர்ஹி மமாபி த்வக்வண்டஸம்யோக³ஸ்த்வக்ப்ரதே³ஶே வர்தேதேதி ஸாம்யமிதி ச ந ஶங்க்யம் ; ததா² ஸதி த்வக்³ஜீவஸம்யோக³ஸ்யாபி ஜீவாநுரோதி⁴த்வாபத்தௌ த்வக்³ த்³வாரா ஸகலஶரீரவ்யாபிவேத³நோபலம்பா⁴(அ)லாபே⁴ந வ்ருத்³தி⁴மிஷ்டவதோ மூலமபி நஷ்டமிதி கஷ்டதரப்ரஸராதி³த்யாஹ –

ந சாணோரிதி ।

சஸ்த்வர்த²: । ந த்வித்யர்த²: । அநந்தரதோ³ஷாந்நிஸ்தாரே(அ)பி ப்ரஸ்துதம் ந நிர்வஹேதி³த்யர்த²: ।

நநு யதி³ மஹத³ல்பயோ: ஸம்யோகோ³(அ)ல்பாநுரோதீ⁴ , தர்ஹி ஜீவமந:ஸம்யோகோ³(அ)பி மநோ(அ)நுருந்தீ⁴தேதி ந தத்³வாரா ஸர்வாங்கீ³ணஶைத்யோபலம்ப⁴ஸ்தத்ராஹ –

யத்³யபீதி ।

நநு த்வங்மந:ஸம்ப³ந்தோ⁴பி த்வதே³கதே³ஶவ்ருத்தி: , ஸத்யம் மநோ(அ)தி⁴ஷ்டி²தத்வம் த்வசோ(அ)பேக்ஷிதம் த³ம்ட³வத் , வ்யாபிவேத³நோபலப்³தோ⁴ து த்வகா³த்மஸம்யோகோ³ ஹேதுரித்யாஹ –

ஏகதே³ஶே(அ)ப்யதி⁴ஷ்டி²தேதி ।

ந சாணோர்ஜீவஸ்யேத்யேதத்³விவ்ருணோதி –

அணுஸ்த்விதி ।

ததி³தி ।

து³:கா²தீ³த்யர்த²: ।

தஸ்யேதி ।

ஜீவஸ்யேத்யர்த²: ।

மஹத³ல்பயோரித்யாதி³க்³ரந்தே²நோக்தமர்த²ம் நிக³மயதி –

கண்டகதோத³நஸ்ய த்விதி ।

யது³க்தம் க³ந்த⁴வத³வயவாநாம் பரமஸூக்ஷ்மத்வத்தத்³க³தரூபாதி³வத்³ க³ந்தோ⁴பி நோபலப்⁴யேதோபலப்⁴யமாநோ வா ஸூக்ஷ்ம உபலப்⁴யேத , ஸ்தூ²லஸ்தூபலப்⁴யமாநோ த்³ரவ்யம் முக்த்வைவ க³ச்ச²தி க³ந்த⁴ இதி ந த்³ரவ்யதே³ஶத்வநியம இதி , தத்ராஹ –

அத ஏவ ஹீதி ।

யத ஏவ த்³ரவ்யதே³ஶத்வநியமோ யத ஏவ சைகார்த²ஸமவேதகு³ணாநாம் மத்⁴யே கஸ்யசிது³த்³ப⁴வ: கஸ்யசிச்ச நேதி ஸம்ப⁴வதி அத ஏவேத்யர்த²: । விஷக்தா: । விப்ரகீர்ணா: , அவயவா யஸ்ய ததா³ப்யத்³ரவ்யம் ததா² । அதிஸாந்த்³ரே(அ)திக⁴நே । ந சாத்ராபி விப்ரதிபத்தவ்யம் ; குங்குமம்ருக³மதா³தி³வச்சீ²தஸ்பர்ஶோபலம்ப⁴ஸமயே ஜலாவயவிநோ தே³ஶாந்தரஸ்த²ஸ்யாநுபலம்பா⁴த் ।

ஏதத³பி விப்ரதிபந்நமிதி ந வாச்யம் ; ஸர்வத்ர ஸூக்ஷ்மஹிமகணப்ரஸரஸ்ய காலவிஶேஷாது³பபத்தேரித்யபி⁴ப்ரேத்யோக்தம் –

ஹேமந்தே இதி ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

ததே²தி ।

காலபரிவாஸ: காலாத்யய: ; பர்யுஷிதமிதி யாதயாமே ப்ரயோகா³த் ।

பு³த்³தே⁴ரப்ரக்ருதத்வாத் ஸூத்ரக³ததச்ச²ப்³தே³ந பராமர்ஶாயோக³மாஶங்க்யாஹ –

ஆத்மநேதி ।

நநு தத்³கு³ணஸாரத்வாதி³தி ஹேதுரஸித்³த⁴: ; ஸ்வத ஏவாணுராத்மேதி வத³ந்தம் பூர்வபக்ஷிணம் ப்ரத்யாத்மநி பு³த்³தி⁴கு³ணாத்⁴யாரோபாஸித்³தே⁴ரஹமிதி சாத்மநோ விவேகக்³ரஹணாத்தஸ்மிந்நாரோபாயோகா³ச்சேதி , அத ஆஹ –

ந ஹீதி ।

அஹமிதி ப்ரதிபா⁴ஸே(அ)ப்யநவச்சி²ந்நாநந்த³ஸ்வபா⁴வஸ்யாத்மதத்த்வஸ்யா(அ)நநுப⁴வாதா³ரோபஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: ।

நநு கிமவச்சி²ந்நஸ்வபா⁴வத்வேந ஸ்வத ஏவ ஜீவ இச்சா²தி³மாநஸ்து , தத்ராஹ –

ந ச ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வஸ்யேதி ।

தத்த்வமஸீத்யுபதே³ஶாத் ப்³ரஹ்மைவ ஜீவ இத்யர்த²: । பு³த்³தி⁴கு³ணாநாம் தேஷாம் தஸ்யா பு³த்³தே⁴ராத்மநா ஸஹா(அ)பே⁴தா³த்⁴யாஸேந தத்³த⁴ர்மவத்த்வாத்⁴யாஸ: ,தத்³த⁴ர்மவாநாத்மேத்யேவம் ப்ரதிபா⁴ஸ இத்யர்த²: ।

ஏவம் ஹேதும் ஸமர்த்²ய ஹேதுமந்தம் பரிமாணாரோபமாஹ –

ததா² சேதி ।

பா⁴ஷ்யே பு³த்³தி⁴வியோகே³ ஸத்யாத்மநோ(அ)ஸத்த்வமுக்தம் , தத்ப்ராயணவிஷயமித்யாஹ –

ப்ராயண இதி ।

பு³த்³தி⁴வியோகே³ சேதா³த்மநோ மரணம் , தர்ஹ்யஸத்த்வம் ; அத² வியோகே³நாவஸ்தா²நம் , தர்ஹ்யஸம்ஸாரித்வம் ; ததா² ச கோ தோ³ஷஸ்தத்ராஹ – ததஶ்சேதி॥29॥30॥31॥

அநுபு³பூ⁴ஷாஶுஶ்ரூஷே , ஸாஶ்ரயே , கு³ணத்வாத்³ , ரூபவத்³ , யஸ்தயோராஶ்ரயஸ்தந்மந இத்யுக்தே(அ)ர்தா²ந்தரதாமாஶங்க்யாஹ –

ந சைதே இதி ।

ஸ்தாம் தர்ஹி க⁴டாதே³ரநுபு³பூ⁴ஷாஶுஶ்ரூஷே , நேத்யாஹ –

ந ச தே இதி ।

பா³ஹ்யே இதி ஸப்தமீ॥32॥

இதி த்ரயோத³ஶமுத்க்ராந்த்யதி⁴கரணம்॥

கர்த்ரதி⁴கரணவிஷயா:

கர்தா ஶாஸ்த்ரார்த²வத்த்வாத்॥33॥ அத்ரா(அ)ஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ இத்யாதி³ஶ்ருதீநாம் வித்⁴யாதி³ஶ்ருதீநாம் சாத்மகர்த்ருத்வா(அ)கர்த்ருத்வவாதி³நீநாம் ப³ந்த⁴மோக்ஷாவஸ்தா²விஷயத்வேந விரோத⁴: பரிஹ்ரியதே । க்ரியாஶ்ரயத்வே நித்யத்வப்ரஸங்கா³த³கர்தா(அ)(அ)த்மேதி பூர்வபக்ஷமாஹ –

யே ஸாம்க்²யா: பஶ்யந்தீதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தமாஹ –

ஶாஸ்த்ரேதி ।

அதி⁴கரணம் த்வத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யே(அ)நுக்ராந்தம் கர்த்ருபோ⁴க்த்ரோர்பே⁴தே³ ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யாத் ।

போ⁴க்த்ருராத்மந ஏவ கர்த்ருத்வமித்யபி⁴தா⁴ய க்ரியாஶ்ரயஸ்யாநித்யத்வம் பரிஹரதி –

யதா² சேதி ।

சித்ஸ்வபா⁴வத்வம் சேத்³ போ⁴க்த்ருத்வம் , முக்தாவபி ஸ்யாத் , க்ரியாவேஶாத்மகம் சேத் , கர்த்ருத்வமபி தத்³வத³விருத்³த⁴மித்யர்த²:॥33॥34॥35॥

அப்⁴யுச்சயமாத்ரமிதி ।

விஜ்ஞாநஶப்³தே³ந கோஶரூபபு³த்³தே⁴ரபி⁴தா⁴நாதா³த்மகர்த்ருத்வாஸாத⁴கத்வாதி³த்யர்த²:॥36॥ பா⁴ஷ்யே ஸ்வரூபபூ⁴தோபலப்³தா⁴வநபேக்ஷத்வாத் ஸ்வாதந்த்ர்யம் , ஆத்மந: விஷயவிகல்பநே த்வந்யாபேக்ஷேத்யுக்தமிதி ப்ரதிபா⁴தி , ததா² ச ப்ரக்ருதாஸம்க³தி: ।

கர்த்ருத்வே ஹி கார்யே(அ)ந்யாபேக்ஷாயாமபி ஸ்யாதந்த்ர்யமுபபாத³நீயமதோ வ்யாசஷ்டே –

நித்யசைதந்யேதி ।

உபலப்³தௌ⁴ விஷயாவச்சி²ந்நசைதந்யே(அ)ந்யோபலப்³த்⁴யநபேக்ஷத்வமாத்மந: சைதந்யாத்மகத்வாது³பலப்³தி⁴ஹேதூநாம் இந்த்³ரியாதீ³நாமபி விஷயப்ரகல்பநே(அ)வச்சி²ந்நோபலப்³த்⁴யுத்பத்தாவுபகரணமாத்ரத்வம் ந ஸ்வாதந்த்ர்யவ்யாகா⁴த இதி பா⁴ஷ்யம் யோஜ்யம்॥37॥

நநு கர்த்ர்யா பு³த்³தே⁴ர்ந கரணஶக்தி: கல்ப்யதே , ஸா து கர்த்ர்யேவ கிம்த்வந்யத³ஸ்தி தஸ்யா: ஸாதா⁴ரணம் காரணமத: கத²ம் ஶக்திவிபர்யயஸ்தத்ராஹ –

அவிபர்யயாய த்விதி ।

தர்ஹி ஸைவாஸ்மாகமாத்மா ஸ்யாதி³தி நாம்நி விப்ரதிபத்திர்ந த்வர்தே² இத்யர்த²: ॥38॥ பாதஞ்ஜலே தா⁴ரணாதீ³நி லக்ஷிதாநி । த்³தே³ஶப³ந்த⁴ஶ்சித்தஸ்ய தா⁴ரணா (பதஞ்ஜலியோக³ பா.2.ஸூ.1) । நாபி⁴சக்ரஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாதி³தே³ஶேஷ்வந்யஸ்மிந்வா விஷயே சித்தஸ்ய வ்ருத்திமாத்ரேண ப³ந்தோ⁴ தா⁴ரணேத்யர்த²: । தத்ர ப்ரத்யயைகதாநதா த்⁴யாநம் । (பாதஞ்ஜலயோக³ஸூ.பா.2.ஸூ.3) தஸ்மிந் தே³ஶே த்⁴யேயாலம்ப³நஸ்ய ப்ரத்யயஸ்ய ஏகரூபஸ்ரோத:கரணம் த்⁴யாநமிதி। ததே³வார்த²மாத்ரநிர்பா⁴ஸம் ஸ்வரூபஶூந்யமிவ ப⁴வதீதி ஸமாதி⁴:(யோக³ஸூ.பா.2 ஸூ.3) । த்⁴யாநமேவ த்⁴யேயாகாரநிர்பா⁴ஸம் த்⁴யேயஸ்வபா⁴வாவேஶாத் ப்ரத்யயாத்மகேந ஸ்வரூபேண ஶூந்யமிவ யதா³ ப⁴வதி ததா³ ஸமாதி⁴ரித்யுச்யதே । த்ரயமேகத்ர ஸம்யம:(பாதஞ்ஜலயோக³ஸூ.பா.2.ஸூ.4) ஏகவிஷயாணி த்ரீணி ஸாத⁴நாநி ஸம்யம உச்யதே இதி।

தத்ர கத²ம் பா⁴ஷ்யகாரேண ஶ்ரவணாதீ³நாம் ஸமாதி⁴த்வமுச்யதே(அ)த ஆஹ –

ஸம்யமமுபலக்ஷயதீதி ।

வாக்யமுக்திப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மணி சித்தநிவேஶாத்மகத்வாச்ச்²ரவணமநநயோர்தா⁴ரணாத்வம் த³ர்ஶநஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய வ்ருத்திரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண்யாவேஶாத்ஸ்வரூபஶூந்யமிவ ப⁴வதீதி ஸமாதி⁴த்வம்॥39॥

இதி சதுர்த³ஶம் கர்த்ரதி⁴கரணம்॥

தக்ஷாதி⁴கரணவிஷயா:

யதா² ச தக்ஷோப⁴யதா²॥40॥ நநு யத்³யுபாதி⁴மந்தரேண கர்தா(அ)(அ)த்மா , தர்ஹி முக்தாவபி கர்ம குர்யாத் , இதரதா² கத²ம் கர்த்ருத்வமஸ்ய ஸ்வபா⁴வ: ஸ்யாத் ? ததா² ச ந முக்தி: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச முக்த்யபா⁴வேதி ।

ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மத்வம் ஹி மோக்ஷோ ப்³ரஹ்ம ச ஜ்ஞாநம் , ஸத்யம் ஜ்ஞாநமிதி ஶ்ருதே: । ததஶ்ச ஜ்ஞாநாத்மத்வமஸத்யபி விஷயே மோக்ஷே ஸ்யாத் , கர்த்ருத்வம் து ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வ இதி ந ஶ்ருதம் । அத: க்ரியாவேஶாதே³வ லோகவத்³ த்³ரஷ்டவ்யம் ।

க்ரியாப்⁴யுபக³மே ச முக்திவ்யாகா⁴த இதி ப்ரதிப³ந்தீ³ பரஹரதி –

நித்யஶுத்³தே⁴த்யாதி³நா ।

நித்யோதா³ஸீநத்வே ஹேது: –

கூடஸ்தே²தி ।

தத்ர ப்ரமாணம் –

அஸக்ருதி³தி ।

ஸம்ப⁴வதி க்ரியாவேஶே இத்யநுஷங்க³: ।

நநு க்ரியாவேஶாபா⁴வே(அ)பி தத்³விஷயஶக்திமத்த்வம் ஸ்யாத் , ததே³வ ச கர்த்ருத்வமித்யாஶங்க்யாஹ –

தஸ்ய சேதி ।

தத்ஸித்³த்⁴யர்த²மிதி ।

க்ரியாயோக³விஷயஶக்திஸித்³த்⁴யர்த²ம் । தத்³விஷயஸ்தஸ்யா: ஶக்தேர்விஷய: ।

உபாதி⁴மந்தரேண க்ரியாயோக³ஶ்சேத்தர்ஹி ஸ ஸ்வரூபம் ஸ்யாத் ஸ்வாபா⁴விகோ வா த⁴ர்ம: , அக்³நேரிவௌஷ்ண்யம் ; தந்நாஶே ஆத்மநாஶ: ஸ்யாதி³த்யாஹ –

ததா² ஸதீதி ।

ஸ க்ரியாவேஶ: ஸ்வபா⁴வோ யஸ்ய ஸ ஆத்மா ததா² ஸ்வபா⁴விநி ஸதி ஸ்வபா⁴வோ(அ)பி ஸந்நேவ ; பே⁴தா³பா⁴வாதி³த்யர்த²: । பா⁴வநாஶப்ரஸங்க³: ஸ்வபா⁴விந ஆத்மநோ நாஶப்ரஸங்க³: ।

நநு முக்தாவபி க்ரியாயோகோ³(அ)ஸ்து , கத²மாத்மநாஶாபத்திரத ஆஹ –

ந ச முக்தஸ்யேதி ।

முக்தஸ்ய நாஸ்தி க்ரியாயோக³ இதி யஸ்மாத³தோ பா⁴வநாஶப்ரஸங்க³: இதி யோஜநா ।

முக்தஸ்ய க்ரியாயோகா³பா⁴வே ஹேது: –

க்ரியாயா இதி ।

ப²லிதமாஹ –

ந விக³லிதேதி ।

பரமார்த²ஶக்திவாதி³நாம் மதே தூ³ஷணமாஹ –

ஶக்தஶக்யாஶ்ரயேதி ।

ஶக்தமாஶ்ரயத்வேநாஶ்ரயதே ஶக்யம் விஷயத்வேநேத்யர்த²: । ஶக்தக்³ரஹணம் த்³ருஷ்டாந்தார்த²ம் ।

உக்தமபி⁴ப்ராயமிதி ।

ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வோ ந கர்த்ருத்வமிதீமமித்யர்த²: ।

தக்ஷணி விவக்ஷிதவிவேசநேந ஸாம்யமுக்த்வா ஸர்வதை²வ ஸமம் த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதா²(அ)(அ)த்மா சேதி ।

ய: ப்ரேரயதி ஸ பாண்யாதி³பி⁴ரேவ ப்ரேரயதீதி। நியோகே³ந நியமேந பர்யநுயோகோ³ நியோக³பர்யநுயோக³: தஸ்யாநுபபத்திரித்யர்த²: । அபேக்ஷிதோபாயோ பா⁴வநா புருஷப்ரவ்ருத்திஸ்தத்பரமித்யர்த²: ।

நந்வதத்பராத³பி தே³வதாவிக்³ரஹாதி³வத் கர்தா ப்ரதீயதாமத ஆஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

யத்³யந்யாதீ⁴நஸ்யாபி ஸ்வாதந்த்ர்யவாசிநீ கர்த்ருவிப⁴க்திஸ்தர்ஹ்யதிப்ரஸங்க³ இத்யாஹ –

நநு யதீ³தி ।

பா⁴ஷ்யே கர்த்ருத்வமாத்ரஸ்யைவாஹங்காரோபாதி⁴நா(அ)(அ)த்மந்யத்⁴யஸ்தத்வநிஷேத⁴: ப்ரதிபா⁴தி , ததா² சாத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யேண விரோத⁴ இத்யாஶங்க்ய சைதந்யகர்த்ருத்வஸ்ய ததா²வித⁴த்வேந நிஷேத⁴ இத்யாஹ –

ததே³வமிதி ।

ஶரீராதி³ யதா² ஸ்வகர்மகக்ரியாயா: கர்த்ரு ந ப⁴வத்யேவம் பு³த்³தி⁴ரபி ஸ்வகர்மசைதந்யே ந கர்த்ரீத்யர்த²: । பு³த்³தே⁴: கர்த்ர்யா உபலப்³தி⁴: க்ரியா யதி³ ப⁴வேதி³த்யர்த²: ।

உத்தரமபி பா⁴ஷ்யம் பு³த்³தே⁴ஶ்சைதந்யம் ப்ரதி கர்த்ருத்வே ஸத்யாத்மத்வாபத்தௌ தந்நிஷேதா⁴ர்த²மித்யாஹ –

யதா³ சேதி ।

நநூபலப்³தே⁴ர்நித்யத்வாத்தஸ்யாம் யதி³ ந கர்த்ரீ பு³த்³தி⁴ஸ்தர்ஹி ந கரணமபி ஸ்யாத் , ததா² ச பு³த்³தே⁴ருபலப்³தி⁴கரணத்வப்ரஸித்³தி⁴பா³த⁴ இதி ஶங்கதே –

தத்கிமிதா³நீமிதி ।

சைதந்யவ்யஞ்ஜகவ்ருத்தௌ பு³த்³தே⁴: கரணத்வம் தது³பஹிதஸ்ய சாத்மந: கர்த்ருத்வம் , ததா² ச ந ப்ரஸித்³தி⁴பா³த⁴ இதி பரிஹரதி –

கிம்து சைதந்யமேவேதி॥40॥

இதி பஞ்சத³ஶம் தக்ஷாதி⁴கரணம்॥

பராயத்தாதி⁴கரணவிஷயா:

பராத்து தச்ச்²ருதே:॥41॥ ஏஷ ஹ்யேவேத்யாதி³ஶ்ருதீநாம் விதி⁴ஶ்ருத்யாதி³பி⁴ர்விரோத⁴ஸம்தே³ஹே ஸம்க³திக³ர்ப⁴ம் பூர்வபக்ஷமாஹ –

யதே³ததி³த்யாதி³நா ।

ஈஶ்வரஸ்ய ப்ரவர்தகத்வயோக்³யதாமங்கீ³க்ருத்ய ப்ரவர்தகாந்தரஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத்³வையர்த்²யமுக்தம் , தத்ர ப்ரவர்தகத்வமேவேஶ்வரஸ்யாயுக்தம் , விஷமம் ஸ்ருஜதோ ராகா³தி³மத்த்வப்ரஸங்கா³த் ।

நநு கர்மாபேக்ஷத்வாத³தோ³ஷ இதி , தத்ராஹ –

ந சேஶ்வர இதி ।

நநு நேஶ்வரோ த⁴ர்மாதி³தந்த்ர: ப்ரவர்தயதி , கிம்து கருணயேதி தத்ராஹ –

ஸ ஹி ஸ்வதந்த்ர இதி ।

அத்யந்தபராதீ⁴நம் ப்ரதி ந விதி⁴ரித்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ந ஹி ப³லவதி³தி ।

ஶ்வப்⁴ரம்க³ர்தம் ।

விதௌ⁴ ப்ரதிஷேதே⁴ சேஶ்வர ஏவ நியோஜ்ய இதி ப்⁴ரமம் வ்யாவர்தயதி –

ஸ்தா²ந இதி ।

பூர்வோக்ததோ³ஷப்ரஸங்க³ஶ்சேதி பா⁴ஷ்யம் பூர்வபக்ஷாவஸரோக்ததோ³ஷபரத்வேந வ்யாசஷ்டே –

க்ருதநாஶேதி॥41॥42॥

இதி ஷோட³ஶம் பராயத்தாதி⁴கரணம்॥

அம்ஶாதி⁴கரணவிஷயா:

அம்ஶோ நாநாவ்யபதே³ஶாத³ந்யதா² சாபி தா³ஶகிதவாதி³த்வமதீ⁴யத ஏகே॥43॥ ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴தா³பே⁴த³ஶ்ருதிவிரோத⁴ஸம்தே³ஹே பூர்வத்ர ஜீவநியந்தேஶ்வர இத்யுக்தம் , இதா³நீம் ஸ ஈஶ்வர ஆக்ஷிப்ய ஸமர்த்²யத இதி ஸம்க³திமாஹேதி த³ர்ஶயதி –

அவாந்தரேதி ।

பா⁴ஷ்யே ஸ்வாமிப்⁴ருத்யவத் ஸம்ப³ந்த⁴ இதி ந பூர்வபக்ஷ உக்த: , ததா² ஸதி தத்³வந்நியந்த்ருநியந்தவ்யத்வஸம்ப⁴வாத்பூர்வோக்தாக்ஷேபரூபஸம்க³த்யஸித்³தே⁴ரதோ விரோதை⁴கஶ்ருங்க³ப்ரத³ர்ஶநம் । அத ஏவ டீகாகாரோ ந ப்³ரஹ்மைகமத்³வயமிதி ப்³ரஹ்மாபா⁴வேந பூர்வபக்ஷமுபஸம்ஹரிஷ்யதி।

ஜீவேஶ்வரயோருபகார்யோபகாரகபா⁴வாப்⁴யுபக³மாதி³தி பா⁴ஷ்யே உத்பாத்³யோத்பாத³கத்வமுக்தமிதி ப்⁴ரமம் வ்யுத³ஸ்யதி –

உபகார்யேதி । 

நிஶ்சயஹேத்வாபா⁴ஸேதி ।

அபே⁴த³ஶ்ருதிஷு ஸதீஷு பே⁴தோ³ நிஶ்சேதும் ந ஶக்யதே இத்யாபா⁴ஸத்வமத ஏகம் ஶ்ருங்க³ம் த³ர்ஶிதமித்யர்த²: ।

விரோதோ⁴த்³தா⁴டநாய ஶ்ருங்கா³ந்தரம் த³ர்ஶயதி –

ந ச ப்³ரஹ்மேதி ।

பே⁴தே³ இதி ச்சே²த³: ।

உப⁴யீநாம் ஶ்ருதீநாமவிரோத⁴மாஶங்க்யாஹ –

ந சைதாபி⁴ரிதி ।

ந ச யுஜ்யத இத்யுபரிதநேநாந்வய: ।

நநு ஜீவநாமீஶ்வராம்ஶத்வஸித்³தா⁴வபி நேஶ்வரஸ்ய ஜீவநியந்த்ருத்வம் , சேதநத்வேந ஜீவைரவிஶேஷாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

நிரதிஶயேதி ।

அதி⁴ஷ்டா²நே(அ)திஶயாநாதா⁴யிந்யோ ஜீவாஶ்ரயா அவித்³யா நிரதிஶயா: தாபி⁴ர்விஷயீக்ருதத்வாத்³ ப்³ரஹ்மணஸ்தா உபாதி⁴தயோக்தா: , நிரதிஶயா உபாதி⁴ஸம்பத் ஸா யஸ்ய ஸ விபூ⁴தியோக³ஸ்ததோ²க்த: । விபூ⁴தேரநவச்சி²ந்நரூபஸ்ய யோகோ³ க⁴டகம் தேநேத்யர்த²: ।

அவிரோத⁴வாத்³யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

யது³க்தமீஶித்ரீஶிக்தவ்யபா⁴வஶ்சத்யாதி³ தத்ராஹ –

தத்ர பே⁴த³ இதி ।

ப்ரமேயாபூர்வத்வலக்ஷணதாத்பர்யலிங்கா³த³த்³வைதஶ்ருதிர்ப³லீயஸீத்யுக்த்வோபக்ரமாத்³யைகரூப்யாத³பீத்யாஹ –

யேந சேதி ।

யது³க்தம் ப்³ரஹ்மபா⁴வம் க³தஸ்ய ஸமஸ்தஜீவக³தவேத³நாப்ரஸங்க³ இதி।

தத்ராஹ –

யதா² ச த³ர்பணாபநய இதி ।

த³ர்பணஸ்யாபக³மே தத்ரத்யம் முக²ப்ரதிபி³ம்ப³ம் பி³ம்ப³பா⁴வேநாவதிஷ்ட²தே , ந து ப்ரதிபி³ம்பா³ந்தரரூபேண ; யத்³யபி பி³ம்பா³த்மதாமாபந்நம் தத்ர தத்³ரூபேண க்ருபாணே ப்ரதிபி³ம்பி³தம் ; ததா²பி பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³யோரவதா³தத்வஶ்யாமத்வாதி³வ்யவஸ்தா²நாத்தத்³த⁴ர்மஸாம்கர்யமித்யர்த²: । தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ – ஏவமிதி॥43॥44॥45॥46॥  ॥ ஜீவே ப்³ரஹ்மபா⁴வ ஏவ ந ஜீவாந்தராபத்திரித்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதஸ்ம்ருதௌ ஸப்தத³ஶகபத³ம் வ்யாசஷ்டே –

ஸப்தத³ஶேதி ।

நிஶ்சய: ஸம்ஶயஶ்சேதி வ்ருத்திபே⁴த³மாத்ரேண॥47॥

நநு ப்ரவர்தயிது: ஸ்வாமிநோ(அ)பி⁴மதோபாய இதி மத்வா ப்ரவ்ருத்தே ப்⁴ருத்யே புநரஹிதாஶங்க்யா ஸஹஸா நிவ்ருத்தௌ ஸ்வாமிநோ(அ)நுஜ்ஞா ப்ரவ்ருத்தப்ரவர்தநீ , ஸா ச ப்ரவர்தயிது: ஸ்வாமிநோ(அ)பி⁴ப்ராயாநுரோதி⁴நீ ந வேதே³ ஸம்ப⁴வதி , தத்கத²மநுஜ்ஞேதி ஸூத்ரநிர்தே³ஶஸ்தத்ராஹ –

விதி⁴ரிதி ।

க்ரத்வர்தா²யாமிதி ।

க்ரத்வர்த²க்³ரஹணம் புருஷார்தே² ப²லகாமநயா ஸாமாந்யத: ப்ரவ்ருத்தஸ்த ப்ரவர்தகோ விதி⁴ரநுஜ்ஞாபி ஸ்யாதி³தி ஶங்காம் வாரயிதும் ।

அபி ச புருஷார்தே²(அ)பி ஸாமாந்யத: ப்ரவர்ததாம் கோ³தோ³ஹநாதி³ஸாத⁴நவிஶேஷநியமே பஶ்வாத்³யர்தீ²விதி⁴த: ப்ராக³ப்ரவ்ருத்த இதி நாநுஜ்ஞா ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

புருஷார்தே²(அ)பீதி ।

நநு விபரீதப்ரத்யயஸ்ய கத²ம் தே³ஹாத்³யாத்மஸம்ப³ந்த⁴த்வம் தஸ்யாத்மமாத்ரநிஷ்ட²த்வாத³த ஆஹ –

அஸ்யாமிதி ।

ப்⁴ராந்தவிஷயமித்²யாதாதா³த்ம்யம் ஸம்ப³ந்த⁴ இதி கத²யிதும் பா⁴ஷ்யே விபரீதப்ரத்யயோத்பத்திருக்தா இத்யர்த²: । யதி³ தே³ஹாத்மநோர்மித்²யா தாதா³த்ம்யம் ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தர்ஹி தே³ஹவ்யதிரேகஜ்ஞஸ்ய ஸ நாஸ்தீதி தே³ஹஸம்ப³ந்த⁴நிமித்தவிதி⁴நிஷேதௌ⁴ ப்³ரஹ்மவித³ இவ ந ஸ்தாம் ।

ந சாநிஷ்டப்ரஸங்க³: ; தே³ஹவ்யதிரேகவித³ ஏவ நியோஜ்யத்வாதி³த்யாஹ –

வ்யதிரேகத³ர்ஶிந ஏவேதி ।

அஸ்தி²ஸ்நாயுமஜ்ஜாத்வங்மாம்ஸஶோணிதாநி ஷட் கோஶா: । தத்க்ருதம் ஷாட்கௌஶிகம் ஸ்தூ²லஶரீரம் । தந்மாத்ரவிவேகிநோ(அ)பி ஸூக்ஷ்மதே³ஹவிவேகாபா⁴வாந்ந தே³ஹஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வ இதி விதி⁴கோ³சரதா । நிஷ்ப்ரபஞ்சப்³ரஹ்மாத்மதாஸாக்ஷாத்காரிணஸ்து ந விதி⁴கோ³சரதா । ந ச யதே²ஷ்டசேஷ்டா ; ததா²விதா⁴பி⁴மாநாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । அபி⁴மாநாபா⁴ஸஸ்து ந ஸ்வைரசேஷ்டாஹேது: , தத்த்வபோ³தா⁴க்³நித³க்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: । உக்தம் ஹி வார்திககாரை: - உத்பந்நாத்மப்ரபோ³தா⁴நாமாத்மாவித்³யா தது³த்³ப⁴வம் । ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாக்³நிநா நித்யம் த³ஹ்யமாநம் ப்ரஜாயதே॥48॥49॥ பா⁴ஷ்யே ஸாக்ஷாத்ப்ரத்யேகமாத்மந: ஸுகா²தி³ஸம்ப³ந்த⁴மங்கீ³க்ருத்ய ஸர்வேஷாம் ததீ³யஸுகா²தி³ஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ச ஆபாதி³த: ।

தத்ர நிர்விஶேஷஸ்ய ந ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பீத்யாஹ –

யாத்³ருஶ இதி ।

ஆத்மமந: ஸம்யோக³ஸ்ய ஸர்வாத்மஸாதா⁴ரண்யமங்கீ³க்ருத்ய ஸ்வஸ்வாமிஸம்ப³ந்த⁴ ஆத்மவிஶேஷேணாஸாதா⁴ரண இத்யுக்தம் ।

இதா³நீமாத்மமந:ஸம்யோகோ³(அ)ப்யாஸாதா⁴ரண இத்யாஹ –

ந சேதி ।

ஆத்மநா ஸஹ மநஸோ ய: ஸம்யோக³ஸ்தஸ்யைகத்வே(அ)பி மநஸ: ப்ரதிஸம்யோகி³நாமாத்மநாம் பே⁴தே³ந பே⁴தா³தா³ஶ்ரயபே⁴தே³ந ஹி ஸம்யோகோ³ பி⁴த்³யதே , க⁴டேந ஸஹ படகுட்³யஸம்யோக³வதி³த்யர்த²: ।

யத்³யத்³ருஷ்டாத்³யநியமேந ந வைஶேஷிகமதம் தூ³ஷ்யம் , கத²ம் தர்ஹி தூ³ஷயத ஆஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

அத்³ருஷ்டஹேதுகமந:ஸம்யோகோ³ யதை³கஸ்யாத்மநஸ்ததை³வ ஸர்வேஷாமாத்மநாம் தேந மநஸா ஸம்யோக³: ஸ்யாத் ; தேஷாம் வ்யாபகத்வாத் , ததஶ்ச ப்ரத்யாத்மம் ஸம்யோக³பே⁴தே³(அ)பி ஹேத்வவிஶேஷாத³த்³ருஷ்டநிஷ்பத்திஸ்துல்யா ஸ்யாத் , தத்க்ருதாஶ்ச ஸ்வஸ்வாமிபா⁴வா: ஸர்வாத்மநா ஸ்யுரிதி குதஸ்தத்க்ருதாபி⁴ஸம்த்⁴யாதி³வ்யவஸ்தா²ஸித்³தி⁴ரிதி கேசித்காரேண ஸூசிதம்॥50॥51॥52॥53॥

இதி ஸப்தத³ஶமம்ஶாதி⁴கரணம்॥

இதி ஶ்ரீபரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யாநுப⁴வாநந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யப⁴க³வத³மலாநந்த³விரசிதே வேதா³ந்தகல்பதரௌ த்³விதீயாத்⁴யாஸஸ்ய த்ருதீய: பாத³:॥

ப்ராணோத்பத்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

ததா² ப்ராணா:॥1॥ வியத³தி⁴கரணேந (ப்³ர.அ.2 பா.2.ஸூ.1) க³தார்த²த்வமாஶங்க்ய பரிஹரதி –

யத்³யபீத்யாதி³நா ।

ஸர்வவேத³நப்ரதிஜ்ஞாரூபாஶ்ருதிஸ்தஸ்ய ஸர்வவேத³நஸ்யோபபாத³நஶ்ருதிஶ்ச யதோ²க்தா தாப்⁴யாம் விரோதா⁴தி³த்யர்த²: । கஸ்மிந்ஸதி ஸர்வவேத³நமித்யபேக்ஷாயாம்  ப்³ரஹ்மவேத³நே இதி பஶ்சாத்ஸம்ப³ந்த⁴நீயம் ।

அந்யதா²நயநப்ரகாரமிதி ।

அவாந்தரப்ரலயாபி⁴ப்ராயமித்யர்த²: । யே புநராப (ப்³ர.அ.2 பா.3.ஸூ.11) இத்யதி⁴கரணே(அ)ப்யபாமாப ஏவேத³மக்³ர ஆஸுரிதி ப்ரலயகாலே ஸத்³பா⁴வஶ்ரவணாத³நுத்பத்திரிதி பூர்வபக்ஷயித்வா தஸ்யாவாந்தரப்ரலயபரத்வேந ஸித்³தா⁴ந்தயாம்ப³பூ⁴வு: , தேஷாம் மதேந புநருக்தி: । அஸ்மாபி⁴ஸ்த்வதிதே³ஶத்வேந தத்³வ்யாக்²யாதம் ।

நநு பா⁴ஷ்யே கத²மநாம்நாநாத் ப்ராணாநாமநுத்பத்திநிஶ்சய: ? ந க²லு ப்ரமாணாபா⁴வமாத்ரம் ப்ரமேயாபா⁴வவ்யாப்தம் , புராணநக³ரநிஹிதநிதி⁴ஷ்வத³ர்ஶநாத³த ஆஹ –

ஶப்³தை³கேதி ।

மஹாபூ⁴தஶப்³தோ³(அ)ஸ்மதா³த்³யநுபலப்⁴யோத்பத்திகபதா³ர்த²பர: । ததா² ச ப்ராணாநாமபி ஸம்க்³ராஹகோ மஹாபூ⁴தோத்பத்தே: ப்ரதிபாத³க: ஶப்³தோ³ யத்ர மஹாபூ⁴தே ப்ராணலக்ஷணே நிவர்ததே , தத்ர தஸ்யா உத்பத்தே: ப்ரமாணாபா⁴வேந தத³பா⁴வ: , தஸ்யா உத்பத்தேரபா⁴வ: ப்ரதீயதே இத்யர்த²: । சைத்யவந்த³நம் தத்கர்ம தஸ்ய சைத்யஸ்ய கரணம் நிஷ்பாத³நம் தயோர்த⁴ர்மதாயா யதா²ஶப்³தா³பா⁴வாந்நிவ்ருத்திரித்யர்த²: ।

அஶ்வேதி ।

ஶேஷலக்ஷணே ஸ்தி²தந் - தோ³ஷாத்த்விஷ்டிர்லௌகிகே ஸ்யாச்சா²ஸ்த்ராத்³தி⁴ வைதி³கே ந தோ³ஷ: ஸ்யாத்(ஜை.அ.3.பா.4 ஸூ.34) வருணோ வா ஏநம் க்³ருஹ்ணாதி யோ(அ)ஶ்வம் ப்ரதிக்³ருஹ்ணாதி யாவதோ(அ)ஶ்வாந் ப்ரதிக்³ருஹ்ணீயாத் தாவதஶ்சதுஷ்கபாலாந்வாருணாந் நிர்வபேதி³த்யத்ர தா³துரிஷ்டிரித்யுத்தராதி⁴கரணே (ஜை.அ.3 பா.4.ஸூ.36 –37) ஸ்தா²ஸ்யதி ததோ தா³நநிமித்தேஷ்டி: । ஸா கிம் லௌகிகே(அ)ஶ்வதா³நே வைதி³கே வேதி ஸம்தே³ஹோ ந து லௌகிகே(அ)ஶ்வப்ரதிக்³ரஹே வைதி³கே வேதி ; ராக³ப்ராப்தப்ரதிக்³ரஹஸ்யாவிஹிதத்வேந வைதி³கத்வாஸம்ப⁴வாத் , தத்ர தோ³ஷநிர்கா⁴தார்த²த்வாதி³ஷ்டே: , தோ³ஷஸ்ய ச ந கேஸரிணோ த³தா³தீதி ப்ரதிஷித்³த⁴லௌகிகாஶ்வதா³ந ஏவ ஸம்ப⁴வாத் , பௌண்ட³ரீகே(அ)ஶ்வஸஹஸ்ரம் த³க்ஷிணேத்யாதி³விஶேஷவிதி⁴விஹிதே து வைதி³கே(அ)ஶ்வதா³நே ஸாமாந்யநிஷேதா⁴(அ)நவகாஶேந தோ³ஷா(அ)ப்ராப்தேர்லௌகிகே(அ)ஶ்வதா³நே இஷ்டிரிதி ப்ராப்தே(அ)பி⁴தீ⁴யதே அர்த²வாதோ³(அ)நுபபதாத்தஸ்மாத்³யஜ்ஞே ப்ரதீயதே (ஜை.அ.3 பா.4 ஸூ.35) । ந தாவத்³யதா²ஶ்ருதி ஜலோத³ரரூபவருணக்³ரஹதோ³ஷோ  லௌகிகே(அ)ஶ்வதா³நே ஸதி ப⁴வதீதி ப்ரத்யக்ஷாதி³பி⁴: ப்ரமீயதே ; தத்ராநேந தா³நே தோ³ஷ: தந்நிர்கா⁴தார்தா² சேஷ்டிரிதி வத³தோ வாக்யபே⁴தா³த் । ந ச - வ்ருணோதீதி வ்யுத்பத்த்யா வருணஶப்³தோ³ நிஷேதா⁴திக்ரமக்ருததோ³ஷமநுவத³தீதி – யுக்தம் ; ததா² ஸதி ப்ரஸித்³தி⁴த்யாகா³த் । தத்த்யாகே³ ச வைதி³கே(அ)பி தா³நே(அ)ஶ்வத்யாக³ஜந்யது³:கே²ந வ்ருணோதீதி ப⁴வதி வருணஶப்³த³: । தஸ்மாத்ப்ராப்தஸ்யாநுவாத³கோ(அ)ர்த²வாதோ³(அ)யம் । ததோ யஜ்ஞஸம்ப³ந்தி⁴நி தா³நே இஷ்டிரிதி। தத: கஸ்தஸ்யா: கர்தேதி சிந்தா । தத்ர அசோதி³தம் ச கர்ம பே⁴தா³த்(ஜை.அ.3.பா.4.ஸூ.36) । தா³துரசோதி³தமிஷ்டிகர்ம ய: ப்ரதிக்³ருஹ்ணாதி ஸ நிர்வபேதி³தி தஸ்ய ப்ரதிக்³ரஹீத்ரா பே⁴தா³த்³ விஶேஷணாதி³தி। ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து – ஸா லிங்கா³தா³ர்த்விஜே ஸ்யாத்(ஜை.அ.3.பா.4.ஸூ.38) । ரூத்விஜாமயமித்யார்த்விஜோ யஜமாந: தஸ்மிந்ஸேஷ்டி:ஸ்யாத் । ப்ரஜாபதிர்வருணாயாஶ்வமநயதி³த்யுபக்ரமே தா³த்ருகீர்தநாத்³ லிங்கா³து³பக்ரமாதீ⁴நத்வாச்சைகஸ்மிந் வாக்யே உபஸம்ஹாரஸ்ய । ப்ரதிக்³ருஹ்ணாதீதி ச ப்ரதிக்³ரஹகர்த்ருத்வமுச்யதே । தா³தா(அ)பி ப்ரதிக்³ரஹம் கரோதி ஸம்ப்ரதா³நப்ரேரணாதி³நா । அத: ப்ரதிக்³ருஹ்ணாதீதி தா³தர்யப்யவிருத்³த⁴மிதி। பாநவ்யாபச்ச தத்³வத் (ஜை.அ.3.பா.4.ஸூ.38) । ஸௌமேந்த்³ரம் சரும் நிர்வபத்³ ஶ்யாமாகம் ஸோமவாமிந இதி ஶ்ரூயதே । தத்ராஶ்வப்ரதிக்³ரஹேஷ்ட்யாத்³யதி⁴கரணபூர்வபக்ஷவல்லௌகிகே தா⁴துஸாம்யார்த²ம் பீதஸோமஸ்ய வமநே யாக³ இந்த்³ரியேண வீர்யேண வ்யர்த்⁴யதே ய: ஸோமம் வமதீதி தோ³ஷாத்³ வமநநிமித்தேந்த்³ரியஶோஷஸ்ய த³ர்ஶநாந்ந வருணக்³ரஹவத³ப்ராப்திரித்யதி⁴கஶங்கா । வைதி³கே து ஸோமபாநே ஶேஷப்ரதிபத்தேர்ஜாதத்வாத்³வமநே(அ)பி ந தோ³ஷ இதி। ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து லோகே தா⁴துஸாம்யார்த²த்வாத்³வமநஸ்ய தஜ்ஜந்யேந்த்³ரியஶோஷஸ்ய தா⁴துஸாம்யகரத்வாந்ந தோ³ஷதா । வேதே³ து ‘‘மா மே வாங்நாபி⁴மதி கா³’’ இதி ஸம்யக்³ஜரணார்த²மந்த்ரலிங்கா³த்³வமநே கர்மவைகு³ண்யாத்³தோ³ஷ இதி।

அக்³நிஸாத⁴நேதி ।

அக்³நிஶ்சிதோக்³நி: தத்ஸாத⁴நாநி ஶர்கராதீ³நி । அதி⁴காரிபுருஷ: ஸ்ரஷ்டா ।

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ராணா அபி நபோ⁴வத்³ ப்³ரஹ்மணோ விகாரா இத்யுபரி ஸம்ப³த்³யதே । பூ⁴யஸீநாம் ப்ராணோத்பத்திஶ்ருதீநாம் ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநாத்ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாஸித்³த்⁴யர்த²ஸ்ய சோத்தரஸ்ய ஸம்த³ர்ப⁴ஸ்ய ப்ராணஸ்ருஷ்டிபரஸ்ய ப்ராணா வ்யுச்சரந்தீத்யாதே³ரநுக்³ரஹாய ததீ³யாந் ப்ராணாநபேக்ஷ்ய ஸா ஶ்ருதிருபபந்நார்தே²தி யோஜநா । உபவாஸவாசீ யோஷத⁴ஶப்³த³ இதி பௌ³த்³தா⁴தி⁴கரணே (ப்³ர.அ.2.பா.2. அதி⁴.5) உக்தம் । தத்த்வாந்தரதயைஷாமநுத்பத்திராஸ்தே²யேதி ।  அவித்³யாதி³வத³நாத்³யத்⁴யாஸஸித்³த⁴யே ஸாக்ஷிணா(அ)வ்யவதா⁴நாத் ஸுஶுப்தே(அ)ப்யுபலம்ப⁴ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: ।

தத்ஸாமாந்யாதி³தி ।

அந்நாதீ³நாம் ஹ்ராஸே ஹ்ராஸாத்³வ்ருத்³தௌ⁴ வ்ருத்³தே⁴ர்ஹி மந ஆதீ³நாமந்நாதி³மயத்வம் ஶ்ருத்யோச்யதே , ததி³ந்த்³ரியாந்தராணாமபி துல்யமித்யர்த²:॥1॥2॥3॥ ப்³ரஹ்மகர்த்ருகாயாம் நாமரூபவ்யாக்ரியாயாம் விஷயே யாவுபக்ரமோபஸம்ஹாரௌ தத்பர்யாலோசநயா ஹேதுநா உக்தைவ ஸ்ருஷ்டித்³ருஷ்டிரித்யந்வய:॥4॥

இதி ப்ரத²மம் ப்ராணோத்பத்த்யதி⁴கரணம்॥

ஸப்தக³த்யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸப்த க³தேர்விஶேஷிதத்வாச்ச॥5॥ பூர்வபக்ஷே ஸப்தப்⁴ய: ப்ராணேப்⁴யஸ்த்வம்பதா³ர்த²ஸ்ய விவேகோ ஜ்ஞாதவ்ய: । ஸித்³தா⁴ந்தே ஏகாத³ஶப்⁴ய இதி ப்ரயோஜநம் । க்³ரஹத்வேநேத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் –

ப³ந்த⁴நேநேதி ।

ராகோ³த்பாத³நேநேந்த்³ரியாகர்ஷகத்வாத்³ விஷயாணாமதிக்³ரஹத்வம் । ப்ராண இதி ப்ராணேந்த்³ரியம் லக்ஷணயோச்யதே । அபாந இதி ச க³ந்த⁴: ।

அபாநேந க³ந்த⁴லக்ஷணாயாம் ஹேதும் ஶ்ருதிரேவாஹ –

அபாநேந ஹீதி ।

அபஶ்வாஸேநேத்யர்த²: ।

அதி⁴ஷ்டா²நே நேத்யாத்மேதி ।

இந்த்³ரியாணீதி ஶேஷ: । ஸ்பர்ஶாநாம் த்வகே³காயநமாஶ்ரய: க்³ராஹகத்வாத் ।

நநு ஶீர்ஷண்யா: ப்ராணா: ஸப்தேத்யுக்தே(அ)ர்தா²த³ஶிரஸ்யா: ப்ராணா அந்யே ஸந்தீதி க³ம்யதே(அ)த ஆஹ –

யே ஸப்தேதி ।

நேஹ ஶீர்ஷண்யாந் ப்ராணாநுத்³தி³ஶ்ய ஸப்தத்வம் விதீ⁴யதே ; அந்யதோ(அ)வக³மாத்³ அநுவாத³த்வாபத்தே: , கிம்து ஶீர்ஷண்யாந் ஸப்த ஶ்ரோத்ராதீ³நுத்³தி³ஶ்ய ப்ராணத்வம் । ததா² ச ப்ராணாந்தரஸ்ய வ்யாவ்ருத்தி: ப²லமித்யர்த²: ।

நந்வஷ்டத்வாதி³ஸம்க்²யா அபி ப்ராணேஷு ஶ்ரூயந்தே , ந ச தா: ஸப்தத்வே அந்தர்ப⁴வந்தி , அந்தர்ப⁴வதி து தாஸு ஸப்தத்வமத: கத²ம் ஸப்தஸம்க்²யாநியம: ? தத்ராஹ –

யத்³யபீதி ।

இஹ –ரூபோபலப்³த்⁴யாதி³கார்யவஶாத³நுமாநாநுக்³ரஹீதைகாத³ஶத்வஶ்ருத்தைகாத³ஶேந்தி³யாணீதி ஸித்³தா⁴ந்த்யதே , தத³யுக்தம் ஶ்ருதே: பரத: ப்ராமாண்யப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ –

யத்³யபி ஶ்ருதய இதி ।

ஶ்ருதீநாம் பரஸ்பரவிரோதா⁴வபோ³த⁴கத்வப்⁴ரமே தத்³வ்யுதா³ஸேந தாத்பர்யநிர்ணயாயாநுமாநாநுஸரணமித்யர்த²:॥5॥

ஸ்ருவேணேதி ।

ப்ரமாணலக்ஷணே ஸ்தி²தம் – அர்தா²த்³வா கல்பநைகதே³ஶத்வாத் (ஜை.அ.1.பா.4.ஸூ.30)॥ ஸ்ருவேணாவத்³யதி ஸ்வதி⁴திநா(அ)வத்³யதி ஹஸ்தேநாவத்³யதீதி ஶ்ரூயதே । ஸ்வதி⁴திருப⁴யதோதா⁴ர: க்ஷுர: , அவதா³நம் சாஸ்தி த்³ரவாணாமாஜ்யாதீ³நாம் ஸம்ஹ்ருதாநாம் ச மாம்ஸாதீ³நாம் । தத்ராவிஶேஷஶ்ரவணாத³நியமே ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்த: । அஶக்யார்த²வித்⁴யஸம்ப⁴வாத்³விதி⁴ரேவ யதா²ஸாமர்த்²யம் விதே⁴யம் வ்யவஸ்தா²பயதி। ஶக்தஶ்ச ஸ்ருவோ த்³ரவஸ்யாவதா³நே ஸ்வதி⁴திர்மாம்ஸஸ்ய ஹஸ்தஶ்ச புரோடா³ஶஸ்ய । தஸ்மாத³ர்தா²த்ஸாமர்த்²யாத்கல்பநாவ்யவஸ்தா² ; ஸாமர்த்²யஸ்ய யோக்³யதாரூபஸ்ய போ³த⁴கைகதே³ஶத்வாதி³தி। மநநாத் । ஸம்ஶயாதி³ரூபவிசாரகரணாதி³த்யர்த²: ।

பே⁴தே³ ப்ரமாணாபா⁴வாதி³தி ।

சக்ஷுஷ இவ ஶப்³தோ³பலப்³தௌ⁴ வ்ருத்திமந்மநஸோ(அ)த்⁴யவஸாயாதி³கார்யே வ்யதிரேகாநவக³மாதி³த்யர்த²: ।

அவயுத்யாநுவாதே³நேதி ।

ந தாவத்ஸப்த வை ஶீர்ஷண்யா: ப்ராணா இதி ஶ்ருதிரஜ்ஞாதார்த²போ³த⁴நபரா ; ‘‘ஸப்தபி⁴ர்தூ⁴பயதி ஸப்த வை ஶீர்ஷண்யா: ப்ராணா: , ஶிர ஏதத்³யஜ்ஞஸ்ய யது³கா² ஶீர்ஷந்நேவ யஜ்ஞஸ்ய ப்ராணாந்த³தா⁴தீ’’ த்யுகா²தூ⁴பநஸ்துதிபரத்வாத் । ஸப்தபி⁴ர்வஸவஸ்த்வா தூ⁴பயந்த்வித்யாதி³மந்த்ரைரித்யர்த²: । தத: ப்ராணாந்தரவ்யாவ்ருத்திபரத்வயோஜநா ந யுக்தா । யத்³யபி த³ஶேமே புருஷே ப்ராணா ஆத்மைகாத³ஶ இத்யநுவாத³ ஏவ ; ததா²பி ஸத³நுவாத³ இதி விஶேஷ: । ஏகம் வ்ருணீத இத்யத ஏவ ப்ராண(ப்³ர.அ.2.பா.3.ஸூ.23) இத்யத்ர வ்யாக்²யாதம்॥6॥ பூர்வயோஜநாயாம் ஹி க³தேரித்யஸ்யாவக³தேரிதி க்லிஷ்டா யோஜநா । ஶ்ருத்யந்தரக³தாதி⁴கப்ராணாவக³தேஶ்ச வ்ருத்திபே⁴த³விஷயகத்வகல்பநாக்லேஶ: ।

யே ஸப்த த ஏவ  ப்ராணாஇதி யோஜநாயாம் பரிஸம்க்²யாபத்திரிதி வ்யாக்²யாநாந்தரமாஹ –

இயமபரேதி ।

அஸ்மிந்வ்யாக்²யாநே ப்ராணாநாம் ஸப்தமம் நாவத்⁴ரியதே , பூர்வஸ்மாத³விஶேஷாபாதாத் , கிம்து ஸந்த்வந்யே ப்ராணா: உத்க்ராந்திஸ்து ஸப்தாநாமேவேதி। ஸப்தைவ ப்ராணா இதி பா⁴ஷ்யே ச உத்க்ராமந்தீத்யத்⁴யாஹார்யம் । ப்ரயோஜநம் தூத்க்ராமதாமேவ ப்ராணாநாம் ஸர்வதே³ஹாநுயாயித்வேந ப³ந்த⁴கத்வாத³த்⁴யாத்மாதி⁴தை³விகோபாஸநேஷு ஸப்தாநாமுபாஸ்தி: பூர்வபக்ஷே , ஸித்³தா⁴ந்தே த்வேகாத³ஶாநாமிதி॥5॥6॥

இதி த்³விதீயம் ஸப்தக³த்யதி⁴கரணம்॥

ப்ராணாணுத்வாதி⁴கரணவிஷயா:

அணவஶ்ச॥7॥ ஏகாத³ஶப்ராணாநமுத்க்ராந்திருக்தா , ஸா ந முக்²யா ; தேஷாம் வ்யாபித்வாதி³தி ஸங்க³திக³ர்ப⁴ம் பூர்வபக்ஷமாஹ –

அத்ரேதி ।

வ்ருத்தி: அபி⁴வ்யக்தி: । தூ³நஸ்ய பரிதப்தஸ்ய । அஹம்காரஸ்ய வ்யாபித்வமஸித்³த⁴ம் ; ஆத்⁴யாத்மிகாஹம்காரஸ்யாஹம்ப்ரத்யயேந பரிச்சே²த³ப்ரதிபா⁴ஸாத் ।

ஆதி⁴தை³விகவ்யாபகாஹம்காரஸத்³பா⁴வே ச நாஸ்தி ப்ரமாணம் ; இந்த்³ரியாணாம் தத்ப்ரக்ருதிகத்வம் து ஷண்ட⁴ஸுதஸமம் , வ்யாபித்வம் து தேஷாம் ப்ரதிஜ்ஞாதுமஶக்யமஸம்பா⁴விதத்வாதி³த்யாஹ –

யதீ³தி॥7॥

இதி த்ருதீயம் ப்ராணாணுத்வாதி⁴கரணம்॥

ப்ராணஶ்ரைஷ்ட்²யாதி⁴கரணவிஷயா:

ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச॥8॥ பாதா³த்³யதி⁴கரணந்யாயோ(அ)த்ராதிதி³ஶ்யதே । ஜ்ஞாதேஷு சக்ஷுராதி³ஷு தத்³வ்யாபாராத் ப்ராணஸ்ய பே⁴த³சிந்தா வக்ஷ்யமாணா ஸுகரேதி தத³நந்தரமநதிதே³ஶ: । ஆநீதி³த்யஸ்ய மஹாப்ரலயவிஷயத்வேநாதி⁴காஶங்காமாஹ –

நாஸதா³ஸீதி³தீதி॥8॥

இதி சதுர்த²ம் ப்ராணஶ்ரைஷ்ட்²யாதி⁴கரணம்॥

நவாயுக்ரியாதி⁴கரணவிஷயா:

ந வாயுக்ரியே ப்ருத²கு³பதே³ஶாத்॥9॥ ஸம்க³திமாஹ –

ஸம்ப்ரதீதி ।

உத்பத்திசிந்தாநந்தரமுத்பத்³யமாநஸ்வரூபம் நிரூப்யத இத்யர்த²: । ப்ரயோஜநம் து பூர்வபக்ஷே வாயுமாத்ராதி³ந்த்³ரியமாத்ராச்ச த்வம்பதா³ர்த²ஸ்ய விவேக: கார்ய: , ஸித்³தா⁴ந்தே ப்ராணாத³பீதி।

பா⁴ஷ்யே ஶ்ருதிப³லேந வாயுரேவ ப்ராண இத்யேகம் பூர்வபக்ஷமுக்த்வா ஸாம்க்²யப்ரஸித்³த⁴கரணவ்யாபார: ப்ராண இதி பக்ஷாந்தரமுக்தமயுக்தம் ; த்³ருட⁴ஶ்ரௌதபக்ஷவ்யதிரேகேண ஸ்மார்தபக்ஷோபந்யாஸவையர்த்²யாத³த ஆஹ –

அத²வேதி ।

சா²ந்தோ³க்³யே(அ)த்⁴யாத்மம் மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீதேதி உபக்ரம்ய மந ஆக்²யப்³ரஹ்மணோ வாக் ப்ராணசக்ஷு:ஶ்ரோத்ரை: பாதை³ஶ்சதுஷ்பாத்த்வமுக்தம் । வாகா³தி³பி⁴ர்ஹி மந: ஸ்வவிஷயேஷு ப்ரவர்ததே , கௌ³ரிவ பாதை³: தத்ர ப்ராணா ஏவேதி ப்³ரஹ்மணோ வாகா³த்³யபேக்ஷயா சதுர்த²: பாத³: । ஸ ச வாயுநா(அ)(அ)தி⁴தை³விகேந பா⁴தி அபி⁴வ்யக்தோ ப⁴வதி। தபதி ச ஸ்வவ்யாபாரே உத்³யச்ச²தீத்யர்த²: । பத³பா⁴ஷ்யே இந்த்³ரியப்ரகரணாத்³ க்⁴ராணேந்த்³ரியம் ப்ராண இதி வ்யாக்²யாதம் । அத்ர து ப்ராணஶப்³த³ஶ்ருதிவஶாந்முக்²ய: ப்ராண இதி ஏதத்³விரோதா⁴தி³தி। ஏதயோர்பே⁴தா³பே⁴த³ஶ்ரவணயோர்விரோதா⁴தி³த்யர்த²: ।

கிம் ஶ்ருதீ ஹாதவ்யே ? நேத்யாஹ –

கத²ம்சிதி³தி ।

த்வயாபி ஹி வாயுப்ராணயோ: ஸ்வரூபாபே⁴த³மாஶ்ரித்யாபே⁴த³ஶ்ருதி: , வ்ருத்திதத்³வத்³பே⁴தா³பி⁴ப்ராயா ச பே⁴த³ஶ்ருதிரிதி வ்யாக்²யாதவ்யமித்யர்த²: ।

தர்ஹி கிம் வாயுரேவ ப்ராணோ(அ)ஸ்து ? தத³பி நேத்யாஹ –

இதி ஸாமாந்யேதி ।

யதா³ து ஶ்ருதீ த்யாஜிதஸ்வார்தே² , ததா³ கரணவ்யாபாரபரதயா(அ)பி கத²ம்சிச்ச²க்யயோஜநே । ஶக்யதே ஹி கரணவ்யாபாரே சலநாஶ்ரயவாசீ வாயுஶப்³த³ உபசரிதும் । ததா² சாப⁴க்³நஸ்வார்த²ஸ்ம்ருதிப³லாத்கரணவ்ருத்திரேவ ப்ராண இத்யர்த²: ।

ஸ்யாதே³தத் - ‘‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேத்³ரியாணி சே’’த்யாதௌ³ கரணேப்⁴யோ(அ)பி ப்ருத²க் ப்ராண: ஸ்வதந்த்ரவது³பதி³ஶ்யதே , ஸ கத²ம் கரணவ்யாபாரமாத்ர: ஸ்யாத³தோ(அ)த்ராபி ஸம: ஶ்ருதிவிரோத⁴ இத்யத ஆஹ –

ந சாத்ராபீதி ।

அஸ்தி தாவத்³வ்ருத்திதத்³வதோர்பே⁴த³: । யஸ்து ஸ்வதந்த்ரவந்நிர்தே³ஶ: ஸ ஜீவநாக்²யகரணவ்ருத்தேர்தே³ஹஸ்தி²த்யுபயோகி³த்வேந ப்ராதா⁴ந்யமபி⁴ப்ரேத்யேத்யர்த²: ।

மா பூ⁴த³நேகஸாத்⁴யோ கு³ண ஏகஸ்மாத்க்ரியா து கிம் ந ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

ந சேதி ।

விஷ்டயோ வாஹகா: । ப்ரத்யேகவ்ருத்தித்வே ச ப்ரதீந்த்³ரியம் ப்ராணபே⁴த³ப்ரஸங்க³: ।

யதி³ மந்யேத நாநேகேந்த்³ரியவ்ருத்தி: ப்ராணோ யத: ப்ரத்யேகமிலிதவிகல்பாவகாஶ: , கிம்து த்வஹ்யாத்ரவ்ருத்திரிதி , தத்ராஹ –

ந ச த்வகி³தி ।

ந தே தத³நுகு³ண இதி ।

தது³பரமே(அ)பி ஸுஷுப்தௌ ப்ராணத³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

வாயுபே⁴த³ இதி ।

வாயோ: பரிணாமரூபகார்யவிஶேஷ இத்யர்த²:॥9॥

ஸம்ஹதத்வாதி³தி ।

ஸத்த்வாதி³கு³ணஸம்ஹதிரூபத்வாதி³த்யர்த²: । ஏதச்ச ஸாம்க்²யத்³ருஷ்ட்²யோக்தம் ।

ஸித்³தா⁴ந்தமாஶ்ரித்யாஹ –

அசேதநத்வாதி³தி ।

ஏபி⁴ர்ஹேதுபி⁴: புருஷார்த²த்வம் புருஷம் ப்ரதி ஶேஷத்வம் , ததஶ்ச தத்பாரதந்த்ர்யமித்யர்த²: ॥

தா⁴ரணாதீ³தி ।

தா⁴ரணம் மேதா⁴॥11॥ மித்²யாஜ்ஞாநத்வே ஹேதுரதத்³ரூபப்ரதிஷ்ட²த்வம் । பாதஞ்ஜலஸூத்ரே ஶப்³த³ஜ்ஞாநாநுபாதித்வவிஶேஷணேந விகல்பஸ்ய விபர்யயாத்³பே⁴த³ உக்த: ।

தம் விஶத³யதி –

யத்³யபீதி ।

அதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வே ப்ரமிதே வ்யவஹாரஹேதுத்வம் விஶேஷ இத்யர்த²: ।

வஸ்துஶூந்யத்வம் விகல்பஸ்ய த³ர்ஶயதி –

ந ஹ்யத்ரேதி ।

நநு மநஸோ நித்³ராவ்ருத்திரித்யஸூத்ரயத் பதஞ்ஜலிரபா⁴வப்ரத்யயேத்யாதி³நா , ஸித்³தா⁴ந்தே ச ஸுஷுப்தௌ மநோலய இஷ்ட: , அத: கத²ம் தத்ராந்தரஸ்த²பஞ்சவ்ருத்திதா ஆஹ –

யத்³யபீதி ।

ஸூத்ரமீக்ஷத்யதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.5) வ்யாக்²யாதம்॥12॥

இதி பஞ்சமம் நவாயுக்ரியாதி⁴கரணம்॥

ஶ்ரேஷ்டா²ணுத்வாதி⁴கரணவிஷயா:

அணுஶ்ச॥13॥ அணவஶ்சேத்யத்ர ஸாங்க்யோக்தமாஹம்காரிகத்வக்ருதம் வ்யாபித்வமிந்த்³ரியாணாம் நிரஸ்தம் । வாதி³விப்ரதிபத்திநிராஸோ(அ)பி ஶ்ருதிவிரோத⁴நிராகரணபரே பாதே³ ப்ரஸங்கா³த் ஸம்க³ச்ச²தே । ப்ராணேஷு ஹி ப்ரஸ்துதேஷு தத்பரிமாணஸ்யாபி வாதி³ஸம்மதஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸ்த²த்வாத் । அத்ர து ஶ்ருத்யாவக³தப்ராணவ்யாபித்வமாதி⁴தை³விகவிஷயம் வ்யவஸ்தா²ப்யதே இதி ந துல்யந்யாயதா । அதஏவ பா⁴ஷ்யகாரநிப³ந்த⁴காராப்⁴யாம் அணவஶ்சேத்யத்ர ந காசந  ஶ்ருதிருதா³ஹ்ருதா । அந்யே த்வாஹு: - தஸ்யாதிதே³ஶோ(அ)யம் , ஸமோ(அ)நேந ஸர்வேணேதி வ்யாபித்வஶ்ருதேஶ்சாதி⁴கா ஶங்கா ஆதி⁴தை³விகவிஷயத்வேந ச தந்நிராஸ: - இதி। தந்ந ; ஸர்வே(அ)நந்தா இதீந்த்³ரியாணாமபி வ்யாபித்வஶ்ரவணஸ்ய வ்யவஸ்தா²யாஶ்ச ஸாம்யாத் । அபரே ப்ரதிபாத³யந்தி – தத்ர சாத்ர சேந்த்³ரியாணாம் ப்ராணஸ்ய ச வ்யாபித்வபரிச்சி²ந்நத்வஶ்ருதய உதா³ஹரணம் । தத்ரேந்த்³ரியவ்யாப்திஶ்ருதீநாம் ‘‘ஸ யோ ஹைதாநநந்தாநுபாஸ்தே’’ இத்யுபாஸ்திவிஷயத்வாது³பாஸ்தேஶ்சாரோபேணாப்யுபபத்தேர்ந வ்யாப்திஸாத⁴கத்வமித்யுக்தம் , அத்ர து ஸமோ(அ)நேந ஸர்வேணேத்யாதே³: ப்ராணவ்யாப்திஶ்ரவணஸ்யாதி⁴தே³விகவிஷயத்வம் வர்ண்யத - இதி தந்ந ; அத்ராபி ஸமத்வாத் , ஸாம ப்ராண இதி வ்யுத்பாத்³ய ய ஏவமேதத் ஸாம வேதே³த்யுபாஸ்திவிதா⁴நாத்³ , ஹேதுபே⁴த³ஸ்ய சாதி⁴கரணாபே⁴த³கத்வாதி³தி। குடோ க⁴ட: ।

யத்த்வஸ்ய விபு⁴த்வாம்நாநமிதி ।

ஸம ஏபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴ர்லோகைரித்யேததி³த்யர்த²: । ஸமஷ்டி: ஸாமாந்யம் । வ்யஷ்டி: விஶேஷஸ்தத்³ரூபேண ।

யஸ்து விஶேஷமாத்ரரூப: ப்ராணோ ந தத்³ரூபேண விபு⁴த்வாம்நாநமித்யாஹ –

ந த்விதி ।

ஆத்மநி ஶரீரே ப⁴வதீத்யாத்⁴யாத்மிகம் । ப்லுஷிர்மஶகாத³பி  ஸூக்ஷ்மஶரீர: புத்திகாக்²யோ ஜந்துவிஶேஷ: । ததா³ஶ்ரயா ஆத்⁴யாத்மிகப்ராணாஶ்ரயா:॥13॥

இதி ஷஷ்ட²ம் ஶ்ரேஷ்டா²ணுத்வாதி⁴கரணம்॥

ஜ்யோதிராத்³யதி⁴கரணவிஷயா:

ஜ்யோதிராத்³யதி⁴ஷ்டா²நம் து ததா³மநநாத்॥14॥ சக்ஷுஷா ஹி ரூபாணி பஶ்யத்யக்³நிர்வாக்³பூ⁴த்வேத்யாதா³வவிரோத⁴விசாராத³த்⁴யாயஸங்க³தி: । யதா² ஸ்வகார்யஶக்தியோகா³த் ஸ்வமஹிம்நைவ ப்ராணா: ப்ரவர்தந்தே இத்யயுக்தம் ; ஶக்தஸ்யாப்யந்யாதி⁴ஷ்டி²தத்வாவிரோதா⁴தி³த்யாஶங்க்யாஹ –

யத்³தீ⁴தி ।

ந து கரணாநாம்  பராதீ⁴நத்வே(அ)பி ப³லவத்ப்ரமாணமித்யர்த²: ।

நநு கரணாநி , சேதநாதி⁴ஷ்டி²தாநி , அசேதநத்வே ஸதி ப்ரவர்தமாநத்வாத்³ , வாஸ்யாதி³வதி³த்யாஶங்க்ய ஜீவாதி⁴ஷ்டி²தத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வமாஹ –

வாஸ்யாதி³நாமித்யாதி³நா ।

நநு மா(அ)நுமாநாத்³பா³த்⁴யுத்ஸர்க³: , ஆக³மாத்து பா³தி⁴ஷ்யதே , தத்ராஹ –

ந சாக்³நிரித்யாதி³நா ।

வாக்³பூ⁴த்வேதி ।

வாக³தி⁴ஷ்டா²தா பூ⁴த்வேத்யர்த²: ।

ஜீவஸ்ய தே³வதாநாம் சாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வஸாம்யமப்⁴யுபக³ம்ய விரோத⁴ உக்த: , அது⁴நா து ததே³வ நாஸ்தீத்யாஹ –

அபி சேதி ।

ஸத்யபி ஜீவே தே³வதாநாம் கரணாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வாப்⁴யுபக³மே ஹி ஜீவஸ்ய கரணாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வம் ந ஸ்யாத் , அப்ரயோஜகத்வாத் , ததஶ்ச தா ஏவ போ⁴க்த்ர்ய: கர்த்ர்யஶ்ச ஸ்யுரித்யர்த²: ।

ஆக³மஸ்தாவது³த்ஸர்க³ஸ்யாபவாத³க: , ந ச ஸ ஔபசாரிக: ஸாப்⁴யஸத்வாதி³த்யாஹ –

நாநாவிதா⁴ஸ்த்விதி ।

நநு ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷு கரணாதி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வதாநிரூபணமாத்⁴யாத்மிககரணாநாமாதி⁴தை³விகாக்³ந்யாதி³பி⁴ரபே⁴தோ³பாஸநார்த²ம் , உபாஸநம் ச ஸமாரோபாத³பி ஸம்ப⁴வதி , தத்ராஹ –

ந ச தத³ஸத்யமிதி ।

அநுபபத்திர்ஹ்யத்ராபி⁴ப்ராயபே⁴தா³த்கார்யாஸித்³தி⁴ஸ்தாம் து பரிஹரிஷ்யதி – அநேகேஷாமதி⁴ஷ்டா²த்ரூணாம் ஏக: பரமேஶ்வரோ(அ)ஸ்தி நியந்தேதி க்³ரந்தே²ந । அநுமாநமப்யுத்ஸர்க³ம் பா³த⁴த இதி வதா³ம: ।

நநு தத் ஜீவேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமித்யுக்தமத ஆஹ –

ந ச ஸ்வரூபோபயோகே³தி ।

அதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வம் த்வதி⁴ஷ்டா²நாநந்தரபூர்வக்ஷணே(அ)தி⁴ஷ்டே²யஸ்வரூபதத்ஸாத்⁴யப்ரயோஜநஜ்ஞாநபூர்வகம் தத்ப்ரேரகத்வம் , ந ச தத³ஸ்தி ஜீவே இதி கத²ம் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமித்யர்த²: । ந சேஶ்வரேண ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வம் ; தத³ப்⁴யுபக³மே த்வயைவோத்ஸர்க³பா³த⁴ஸ்யேஷ்டத்வாத் , ஸ்வரூபப்ரயோஜநாத்³யபி⁴ஜ்ஞஜீவாதி⁴ஷ்டி²தமிதி ஸாத்⁴யத்வாச்ச ।

யச்சோக்தம் கரணாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வாத்³ போ⁴க³: ஸ்யாதி³தி , தத்ராஹ –

ந சைதாவதேதி ।

யோ யத³தி⁴ஷ்டா²தா ஸ தத்ஸாத்⁴யப²லபோ⁴க்தேதி ந வ்யாப்தி: ; யந்தரி ஸாரதௌ² அநேகாந்தாதி³த்யர்த²: ।

யதி³ மந்யேத யந்தரி போ⁴க்த்ருத்வே மாநாபா⁴வாத்³யுக்தஸ்தத³பா⁴வ இதி , தர்ஹி தே³வதாஸ்வபி ஸ ஸம இத்யாஹ –

தாவந்மாத்ரஸ்யேதி ।

அதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வமாத்ரஸ்யேத்யர்த²: ।

ஸ்யாதே³தத் - தே³வதா ஏததி³ந்த்³ரியஸாத்⁴யப²லபோ⁴கி³ந்ய: தத³தி⁴ஷ்டா²த்ருத்வாஜ்ஜீவவதி³தி விஶேஷதோ(அ)நுமீயதே , தத்குதோ(அ)நைகாந்திகதா(அ)த ஆஹ –

ந ச நராதீ³தி ।

ந ஹ வை தே³வாந்பாபம் க³ச்ச²தி இத்யாக³மவிருத்³த⁴மநுமாநமித்யர்த²:॥14॥15॥16॥

ஸப்தமம் ஜ்யோதிராத்³யதி⁴கரணம்॥

இந்த்³ரியாதி⁴கரணவிஷயா:

த இந்த்³ரியாணி தத்³வ்யபதே³ஶாத³ந்யத்ர ஶ்ரேஷ்டா²த்॥17॥ ஸத்ஸு இந்த்³ரியேஷு தத³தி⁴ஷ்டா²த்ருசிந்தா , தாந்யேவ து ந முக்²யப்ராணவ்ருத்திவ்யதிரேகேண ஸந்தீதி ஶங்கதே –

மா பூ⁴தி³தி ।

தத்³பா⁴வேதி ।

தஸ்ய ப்ராணபா⁴வாபா⁴வாவநுவிதா⁴யிநாவநுஸரணஶீலௌ பா⁴வாபா⁴வௌ யேஷாம் தாநீந்த்³ரியாணி ததா²தத்த்வாதி³த்யர்த²: ।

ப்ராணஶப்³த³ஸ்யேதி ।

தஸ்மாதே³த ஏதேநாக்²யாயந்தே ப்ராணா இதீத்யஸ்யேத்யர்த²: । ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே இத்யாதி³வ்யபதே³ஶோ ந பே⁴த³ஸாத⁴நமிதி யோஜநா ।

தத்ர ஹேது: –

மநஸோ(அ)பீதி ।

தஸ்மிந்நேவ வாக்யே மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணீதி பே⁴த³வ்யபதே³ஶாந்மநஸோ(அ)ப்யநிந்த்³ரியத்வப்ரஸங்க³ இத்யர்த²: ।

ஸ்ம்ருதிவஶாதி³தி ।

மந:ஷஷ்டா²நீந்த்³ரியாணீதி ஸ்ம்ருதி: । ஹந்த: இதா³நீமஸ்யைவ முக்²யப்ராணஸ்ய  ரூபமஸாம ப⁴வேமேதி ப்ராணஸம்வாதே³ இந்த்³ரியாணாமுக்தி: । ம்ருத்யுர்வாகா³தீ³நாம் ஸ்வவிஷயாஸங்க³: ஸோ(அ)ஸுரஶப்³தே³ந பா⁴ஷ்யே உக்த: ।

ம்ருத்யுப்ராப்தேதி ।

ஶ்ரூயதே ஹி யோ வாசி போ⁴க³ஸ்தம் தே³வேப்⁴ய ஆகா³யத் யத்கல்யாணம் வத³தி ததா³த்மந இத்யாதி³நா வாகா³தீ³நாம் விஷயாஸங்க³வத்த்வம் ஸம்ஶ்ராவ்ய தாநி ம்ருத்யு: ஶ்ரமோ பூ⁴த்வோபயேமே(அ)தே²மமேவ நாப்நோத்³யோயம் மத்⁴யம: ப்ராண இதி ।

அர்த²க்ரியாபே⁴தா³ச்சேதி ।

அர்தா²லோசநம் பா³ஹ்யேந்த்³ரியாணாமர்த²க்ரியா , மநஸோ மநநம் ॥ பா⁴ஷ்யகாரைர்ஹி தத்த்வாந்தராணீதி பே⁴த³வாசகம் தத்த்வாந்தரஶப்³த³ம் ஸூத்ரே(அ)த்⁴யாஹ்ருத்ய ப்ராணாத்தத்த்வாந்தராணி வாகா³தீ³நீதி ப்ரதிஜ்ஞாம் ரசயித்வா , தத்³வ்யபதே³ஶாத்³ பே⁴த³வ்யபதே³ஶாதி³தி ஹேதும் வ்யாக்²யாய , தத்ஸாத⁴நார்த²ம் யோஜித: । அந்யத்ர ஶ்ரேஷ்டா²த் ஶ்ரேஷ்ட²ம் முக்த்வா யே ப்ராணாஸ்த இந்த்³ரியாணி இந்த்³ரியஶப்³தே³நோக்தா: ஶ்ருதௌ , அத: ப்ராணாஸம்ப⁴வீந்த்³ரியஶப்³த³வாச்யத்வாதி³ந்த்³ரியாணி ப்ராணாத்தத்த்வாந்தராணீத்யர்த² இதி।

தத்ரா(அ)பரிதோஷம் த³ர்ஶயந் வ்யாக்²யாந்தரமாஹ –

அந்யே த்விதி ।

ந கேவலமத்⁴யாஹாராபேக்ஷத்வாத் ப்ரதிஜ்ஞோக்திரயுக்தா ; ஹேதூக்திரபி பௌநருக்த்யாத³யுக்தேத்யாஹ –

பே⁴த³ஶ்ருதேஶ்சேதி ।

யதி³ தத்³வ்யபதே³ஶாதி³தீந்த்³ரியாணாம் ப்ராணாத்³ பே⁴த³வ்யபதே³ஶாதி³த்யர்த²: , தர்ஹ்யுத்தரஸூத்ரே ஸ ஏவ ஹேதுர்விவக்ஷித இதி புநருக்திரித்யர்த²: । நநு ப்ராணா இதீந்த்³ரியாணீதி ச ஸம்ஜ்ஞாபே⁴த³ஸ்தத்³வ்யபதே³ஶாதி³யுக்த: , ப்ரகரணபே⁴த³ஸ்து பே⁴த³ஶ்ருதேரித்யுக்த இத்யபௌநருக்த்யம் , ப்ரகரணபே⁴த³ஶ்ச பா⁴ஷ்யே ப்ரகடித இதி , உச்யதே ; யதீ³ந்த்³ரியஶப்³த³: ப்ராணஶப்³தே³நாபுநருக்த: ஸந்ப்ராணாத³ந்யத்கிம்சித்³வக்தீதி விவக்ஷிதம் ; தர்ஹி ப்ராணவ்ருத்தீநாமிந்த்³ரியாணாம் ப்ராணாத³ந்யத்வாத் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । அத² ஸ்வதந்த்ரம் வக்தீதி , ந தர்ஹி ஸம்ஜ்ஞாபே⁴த³: ஸம்ஜ்ஞஸ்வாதந்த்ர்யவ்யாப்த: ப்ராணாப்ராணவ்ருத்திஶப்³த³யோரேவ வ்யபி⁴சாராத் । அத ஏவ ஸம்ஜ்ஞாபே⁴த³ம் ஜாநந்நேவ தத³ப்ரயோஜகதாம் மந்வாநோ நிப³ந்தா⁴த்தத்³வ்யபதே³ஶம் விவ்ருண்வந் ம்ருத்யுப்ராப்தாப்தத்வேத்யாதி³நா ப்ரகரணபே⁴த³மேவ வர்ணயாம்ப³பூ⁴வ । தத உப⁴யத்ராயமேவ வக்தவ்யஸ்ததா² ச புநருக்திரித்யபி⁴ப்ராய: । கிம்சாஸ்யாம் வ்யாக்²யாயாம் தத்³வ்யபதே³ஶாதி³த்யத்ரத்யஸ்தச்ச²ப்³த³ஸ்தத்த்வாந்தராணீதி ப்ரதிஜ்ஞாக³தமத்⁴யாஹ்ருதபதா³ர்த²ம் பராம்ருஶேந்ந ஸாக்ஷாது³க்தம் ।

ஸ்வவ்யாக்²யாயாம் த்வேகாத³ஶப்ராணாநாமிந்த்³ரியத்வாப்ரதிஜ்ஞாநாதி³ந்த்³ரியபதா³ர்த²மநந்தரோக்தம் பராம்ருஶதீதி லாப⁴மாஹ –

தச்ச²ப்³த³ஸ்ய சேதி ।

நந்விந்த்³ரியஶப்³த³ஶ்சக்ஷுராதி³ஷு ரூட⁴: கத²ம் ப்ராணே வர்த்ஸ்யதீத்யத ஆஹ –

இந்த்³ரஸ்யேதி ।

ஜீவபா⁴வமாபந்நஸ்யேத்யர்த²: । ஸ்மரதி ஸ்ம ஹி ப⁴வகா³ந் பாணிநி: ‘‘இந்த்³ரியமிந்த்³ரலிங்க³மிந்த்³ரத்³ருஷ்டமிந்த்³ரஸ்ருஷ்டமிந்த்³ரஜுஷ்டமிந்த்³ரத³த்தமிதி வா’’ இதி।

இந்த்³ரஶப்³தா³த் ஷஷ்டீ²ஸமர்தா²ல்லிங்க³மித்யேதஸ்மிந்நர்தே² க⁴ச் ப்ரத்யயோ ப⁴வதி ।

க⁴ஸ்யாயநாதி³ஸூத்ரேண இயாதே³ஶ: । சகாரஶ்சித இத்யந்தோதா³த்தார்த²: । அஸ்மாதே³வ த்ருதீயாஸமர்தா²தி³ந்த்³ரேண த்³ருஷ்டமித்யாத்³யர்தே² ப்ரத்யயோ யோஜ்ய: । அத ஏவ ரூடௌ⁴ ஸத்யாம் வ்யுத்பத்திஶங்கைவ நாஸ்தீதி கேஶவோக்தமஸாது⁴ ; ஸ்ம்ருதித³ர்ஶநாத் ஶங்கோபபத்தேரிதி। பௌ⁴திகமித்யுக்தே தே³ஹஸ்யாபீந்த்³ரியத்வம் ஸ்யாதி³தீந்த்³ரலிங்க³த்வோக்தி: । ந ஹி ஸுஷுப்தௌ தே³ஹமாத்ரம் இந்த்³ரமநுமாபயதி। யதி³ ப்ராணோ ந ஸ்யாத்³ இந்த்³ரலிங்க³த்வமஜ்ஞாநாதே³ரப்யஸ்தீதி பௌ⁴திகக்³ரஹணம் ।

இந்த்³ரியத்வ ஜாதிவ்யஞ்ஜகமாஹ –

தே³ஹாதி⁴ஷ்டா²நத்வே இதி ।

தத்³கோ³லகேஷு தே³ஹஶப்³த³: ।

தஸ்மாத்³ரூடே⁴ரிதி ।

ரூட⁴ஸ்யைவேந்த்³ரியஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வரஸித்³த்⁴யர்த²ம் பாணிநிர்வ்யுத்பத்திமந்வஶாஸத³த ஏவ சாநியமப்ரத³ர்ஶநம் ।

வ்யுத்பந்நேஷு பாசகாதி³ஷு நியதோ(அ)வயவார்த² , ரூடா⁴நாம் புந: ஶப்³தா³நாம் யதா²கத²ம்சித்பரிகல்பிதேநாப்யவயவார்தே²ந வ்யுத்பத்தி: க்ரியத இதி ।

பா⁴ஷ்யகாரீயம் த்விதி । த்³வே இமே அதி⁴கரணே இத்யர்த²: ।

ஸூத்ரேஷ்விதி ।

ப³ஹுவசநம் ஸூத்ரத்³வயக³தபதா³பி⁴ப்ராயம் । ஏவம் சாத்³யஸூத்ரே ஏவ யத்³பா⁴ஷ்யகாரைரிந்த்³ரியாணாம் ப்ராணவ்ருத்தித்வநிரஸநமகாரி , தந்மாத்ரமயுக்தமித்யுக்தம் ப⁴வதி।

நநு டீகாயாம் து³ரக்திசிந்தா ந யுக்தா , வார்திகே ஹி ஸா ப⁴வதி , தர்ஹி வார்திகத்வமஸ்து ந ஹி வார்திகஸ்ய ஶ்ருங்க³மஸ்தி ।

அத ஏவாநந்த³மயாதி⁴கரணே மாந்த்ரவர்ணிகஸூத்ரே ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே ச பா⁴வே சோபலப்³தே⁴ரிதிஸூத்ரபா⁴ஷ்யமநபேக்ஷ்ய வ்யாக்²யாம் சகார॥17॥18॥19॥

இத்யஷ்டமமிந்த்³ரியாதி⁴கரணம்॥

ஸம்ஜ்ஞாக்ல்ருப்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸம்ஜ்ஞாமூர்திக்ல்ருப்திஸ்து த்ரிவ்ருத்குர்வத உபதே³ஶாத்॥20॥ உத்பத்³யமாநவ்யாபர உத்பத்தி: । உத்பாத³கவ்யாபார உத்பாத³நா । தத்ர ஜக³து³த்பத்திவிஷயஶ்ருதிவிரோத⁴ இத: ப்ராக் பாத³த்³வயே நிரஸ்த: । இதா³நீம் உத்பாத³நாவிஷயஶ்ருதிவிரோதோ⁴ நிரஸ்யதே । தத்ராத்ரிவ்ருத்க்ருதபூ⁴தோத்பாத³நம் பாரமேஶ்வரமேவேதி ஶ்ருதிஷ்வவிகீ³தமவக³தம் , பௌ⁴திகநிர்மாணே து ஶ்ருதிஷு விப்ரதிபத்திர்த்³ருஶ்யதே இதி தந்நிராஸாய யத்யதே । விஷயப்ரத³ர்ஶகம் பா⁴ஷ்யமுதா³ஹ்ருத்ய வ்யாசஷ்டே –

அஸ்யார்த² இத்யாதி³நா ।

நநு ‘ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யா ப்ரஜாயேய’ இதீக்ஷணம் ப்³ரஹ்மண உக்தம் , அத: கத²ம் ஸேயம் தே³வதைக்ஷதேதி புநருச்யதே(அ)த ஆஹ –

பூர்வோக்தமிதி ।

அத்ரிவ்ருத்க்ருதபூ⁴தாநாம் ஸூக்ஷ்மத்வேந வ்யவஹாராயோக்³யத்வாதீ³க்ஷணஸ்ய ப்ரயோஜநம் ப³ஹுப⁴வநம் ஸாமஸ்த்யேந ந நிஷ்பந்நமித்யர்த²: । அஸ்மாநபேக்ஷ்ய பரோக்ஷத்வாத்தேஜ ஆதி³ஷு தே³வதாஶப்³த³: ।

நநு ப்ரலயஸமயே ப்ராணாபா⁴வாத் கத²ம் தத்³தா⁴ரணநிமித்தஜீவஶப்³த³ஸ்தத்ராஹ –

பூர்வஸ்ருஷ்டாவிதி ।

ஸத்யப்யவித்³யோபஹிதே ஜீவே ப்ராணோபாத்⁴யபி⁴வ்யக்திரூபாபா⁴வாபி⁴ப்ராயா ஸ்மரணஸந்நிதா⁴பிதத்வோக்தி: ।

பூ⁴தமாத்ராயாம் பூ⁴தகார்யே ரூபநிஷ்பத்த்யர்தா² யா த்ரிவ்ருத்கரணஶ்ருதிஸ்தாம் வ்யாசஷ்டே –

தாஸாமிதி ।

தாஸாம் மத்⁴யே ஏகைகாம் த்ரிவ்ருதம் கரவாணீதி யோஜநா । நாமரூபநிர்மாணே(அ)பி ஸமாநநாமரூபத்வமுக்தம் ந ப்ரஸ்மர்தவ்யம் । ததஶ்ச ந ஶப்³தா³ர்த²ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய க்ருத்ரிமத்வஶங்கா ।

ஜீவேநேத்யஸ்ய வ்யாகரணாநுப்ரவேஶஸம்ப³ந்தா⁴ப்⁴யாம் ஸம்ஶயமாஹ –

தத்ரேதி ।

ஜீவஸ்ய ஸமுத்³ராதி³நாமரூபநிர்மாணயோக்³யத்வாபா⁴வாத் ஜீவேநேத்யஸ்ய வ்யாகரவாணீத்யநேநாஸம்ப³ந்தே⁴ பூர்வபக்ஷாபா⁴வமாஶங்க்யாஹ –

டி³த்தே²தி ।

அஸ்தி தாவத் ஸாமாந்யேந நாமரூபநிர்மாணே ஜீவஸ்ய யோக்³யத்வம் , தாவந்மாத்ரம் சாந்வயோபயோகி³ ; விஶேஷாணாமாநந்த்யேநாஶக்யஜ்ஞாநத்வாத் । யதா²ஹ – ஸாமாந்யேநைவ யோக்³யத்வம் லோகே யத³வதா⁴ரிதம் । தத³ந்விதாபி⁴தா⁴நஸ்ய வ்யுத்பத்தாவுபலக்ஷணம் ॥இதி।

யோக்³யதாமுபபாத்³யாகாங்க்ஷாமாஹ –

ப்ரதா⁴நக்ரியயேதி ।

நநு ஜீவேநேத்யஸ்யாநுப்ரவிஶ்யேத்யநேந ஸந்நிதி⁴ரஸ்தீதி , தத்ராஹ –

ந த்விதி ।

ஆகாங்க்ஷாயோக்³யதாப்⁴யாம் லிங்கா³ப்⁴யாம் ஸந்நிதி⁴: ஸ்தா²நலக்ஷணோ து³ர்ப³ல இத்யர்த²: ।

ப்ரதா⁴நக்ரியயேத்யேதத்³விவ்ருணோதி –

ப்ரதா⁴நபதா³ர்தே²தி ।

க்வசிதி³த்யாருண்யாதௌ³ பரம்பரயா ஸம்ப³ந்தா⁴ஶ்ரயணமித்யர்த²: ।

நநு வ்யாகரவாணீத்யஸ்ய முக்²யார்த²ஸ்வீகாரே கோ பா³த⁴: ? யத: ப்ரயோஜகவ்யாபாரலக்ஷணா , தத்ராஹ –

யதி³ புநரிதி ।

ஸ்யாதே³தத் - ஸாக்ஷாத்கர்த்ர்யா தே³வதாயா: கரணம் ப⁴வது ஜீவஸ்தக்ஷ்ண இவ வாஸ்யாதீ³தி , நேத்யாஹ –

ந ஹி ஜீவஸ்யேதி ।

ஜீவோ ஹி சேதநத்வாத் கர்தா , யத்ர ச கர்தா கர்த்ரந்தரம் ப்ரதிகரணம் தத்ர கரணபூ⁴தஸ்ய ஸ்வதந்த்ரகர்த்ருத்வமிதரஸ்ய து ப்ரயோஜககர்த்ருத்வம் சாரேண ஸம்கலயாநீத்யாதௌ³ ததா² த³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

நாமகர்மணீதி ।

நாமோத்பாத³நே இத்யர்த²: ।

ஸாமாந்யதோ(அ)வக³தயோக்³யத்வஸ்ய விஶேஷே பா³த⁴கப்ரமாணாபா⁴வாத³பவாத³மாஹ –

ந கி³ரிநதீ³தி ।

அர்தா²பத்த்யபா⁴வேதி ।

கரணஸாமர்த்²யே ஹி ப்ரமாணம் கார்யஜநகத்வாந்யதா²நுபபத்திர்ஜீவஸ்ய ச ஸமுத்³ராதி³ஜநகத்வாத³ர்ஶநாத் தச்ச²க்தௌ நார்தா²பத்திரஸ்தி , தேந ஸாமர்த்²யாபா⁴வோ(அ)ர்தா²பத்த்யநுத³யபரிச்சி²ந்ந இத்யர்த²: ।

ஜீவேநேத்யஸ்ய வ்யாகரவாணீதி ப்ரதிப்ரதா⁴நாந்வயயோக்³யதாயாம் நிரஸ்தாயாம் ஸந்நிதே⁴ரேவ ஸாம்ராஜ்யமித்யாஹ –

அநுப்ரவிஶ்யேத்யநேந த்விதி ।

த்தவ: க்த்வாப்ரத்யயஸ்ய ॥20॥

அந்நபா⁴க³தேதி ।

யோ(அ)ணிஷ்ட²ஸ்தந்மந இத்யுக்தா அந்நஸ்ய ஸூக்ஷ்மபா⁴கா³த்மதேத்யர்த²: । வாச: படுத்வாத்தேஜஸா ஸாம்யமஸ்தி தத்தேஜோமயீ வாகி³த்யுக்தமித்யூஹநீயமித்யர்த²: । தேஜ இத்யக்³நிதீ³பகம் க்⁴ருதாத்³யுச்யதே ।

தேஜஸ: ஸூக்ஷ்மோ பா⁴கோ³ வாக்³ அந்நஸ்யாஶிதஸ்ய ஸூக்ஷ்மோ பா⁴கோ³ மந இதி ஶ்ருதிவஶாத்³ வாங்மநஸயோஸ்தைஜஸபோ⁴மத்வே வக்தவ்யே கத²ம் மாம்ஸாதே³ர்பௌ⁴மத்வமுச்யதே ? அத்ராஹ –

வாங்மநஸீ இதி ।

மாம்ஸாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³நாப்தேஜ:கார்யயோர்மஜ்ஜாலோஹிதயோர்க்³ரஹணம் । மஜ்ஜா நாமாஸ்தோ²(அ)ப்⁴யந்தரோ ரஸ: ।f

நித்யத்வம் மநஸோ தூ³ஷயதி –

ந தாவதி³தி ।

நாப்யாஹம்காராதி³கம் மந ஆதீ³தி ஶேஷ:॥21॥ பூ⁴யஸ்த்வம் பூ⁴தாநாம் ஸ்வஸ்வார்தா⁴தி⁴க்யம் । தச்ச ஈக்ஷத்யதி⁴கரணே(அ)ஸ்மாபி⁴ர்த³ர்ஶிதமிதி॥22॥

இதி நவமம் ஸம்ஜ்ஞாக்ல்ருப்த்யதி⁴கரணம்॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஶ்ரீமத³நுப⁴வாநந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யப⁴க³வத³மலாநந்த³விரசிதே வேதா³ந்தகல்பதரௌ த்³விதீயாத்⁴யாயஸ்ய சதுர்த²: பாத³:॥

ஸமாப்தஶ்சாயமவிரோதா⁴க்²யோ த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:॥

தத³ந்தரப்ரதிபத்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

கல்பாதௌ³ நூநமாஶா ஹரிரஸ்ருஜத³மூ: கீர்திவிஸ்தாரவிஜ்ஞ: ।
ஶ்ரீமத்³ வ்யாஸாஶ்ரமஸ்ய ப்ரதிவத³நமதா⁴த்கர்ணயுக்³மம் விரிஞ்சி: ॥

ஶ்ரோதும் வாசஸ்பதேர்வாக் ஸரணிஷு விததம் கல்பவ்ருக்ஷம் நிப³ந்த⁴ம் ।
பே⁴ஜே வஜ்ரீ ஸஹஸ்ரம் சரிதமபி⁴நவம் த்³ரஷ்டுமக்ஷ்யம்பு³ஜாநாம் ॥1॥

இத³மமலாத்மந: - மத்ஸரபித்தநிதா³நாம் விது³ஷாமருசிம் சிகித்ஸதி ப்ரப³லாம் ।
ஸ்வகு³ணக³ணாம்ருதவர்ஷை: க்ருதிரேஷா கர்ணரந்த⁴க³தா ॥2॥

தத³ந்தரப்ரதிபத்தௌ ரம்ஹதி ஸம்பரிஷ்வக்த: ப்ரஶ்நநிரூபணாப்⁴யாம் ॥1॥

அவிரோதே⁴ந வேதா³ந்தவேத்³யம் ப்³ரஹ்ம நிரூபிதம் ।
தத்ப்ராப்திஸாத⁴நம் ஜ்ஞாநம் ஸோபாயமிஹ சிந்த்யதே ॥

ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வம் விஶத³யதி –

ஸ்ம்ருதிந்யாயேதி ।

ஸ்ம்ருதிந்யாயஶ்ருதிபி⁴: ஸஹ ஶ்ருதீநாம் விரோத⁴பரிஹாரேணேதி யோஜநா । அவாந்தரஸம்க³தி: பாத³ஸம்க³தி: । பா⁴ஷ்யே ப்ரஸங்கா³க³தமிதி தே³ஹாத்மவ்யதிரேகாதி³ருக்த: । பூர்வாபரௌ பூர்வோத்தரபக்ஷௌ । பூ⁴மிகேதி விஷய: । பூ⁴தபரிஷ்வங்கே³ ப்ராணாநாம் நரகாதி³க³மநாத்³வைராக்³யம் , ந சேத்³ நிராஶ்ரயப்ராணக³த்யபா⁴வாந்நேதி சிந்தாப்ரயோஜநம் ।

கரணேஷு உபாத்தேஷு பூ⁴தாநுபாதா³நம் வ்யாஹதம் ; கார்யஸ்வீகாரே தத்ப்ரக்ருதிஸ்வீகாரஸ்யாவஶ்யம்பா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

அத்ரேதி ।

நநு பூ⁴தோபாதா³நஸ்யாஶ்ரவணம் தத³பா⁴வக³மகம் ந ப⁴வதி ; ஸத்யபி ப்ரமேயே ப்ரமாணாநுத³யஸம்ப⁴வாத³த ஆஹ –

ந ஹ்யாக³மைகேதி ।

நாநாப்ரமாணக³ம்யே ஹி வஸ்துந்யேகப்ரமாணாநுத்பத்தாவபி ப்ரமாணாந்தரப்ரவ்ருத்திஶங்கயா வஸ்துஸத்³பா⁴வஶங்கா ஸ்யாத் , ந த்விஹேத்யர்த²: ।

அநக்³நிஷு த்³யுலோகாதி³ஷ்வக்³நித்வஸ்யாநாஹுதித்வஸ்யோபசாரே நிமித்தமாஹ –

இஹ ஹீதி ।

யதி³ ஶரீரோத்பத்த்யவஸ்தா²மாஹுதிஜாம் பஞ்சாஹுதித்வேந ப்ரவிப⁴ஜ்ய ததா³தா⁴ரேஷு த்³யுலோகாதி³ஷ்வக்³நித்வஸம்பாத³நம் விதீ⁴யதே , கத²ம் தர்ஹ்யாப: புருஷவசஸ இதி ப்ரஶ்நே ஆஹுதாவபூஶப்³த³:? கத²ம் வா ப்ரதிவசநே ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஜுஹ்வதீதி ஶ்ரத்³தா⁴ஶப்³த³:? அத ஆஹ –

அத்ர ஸாயமித்யாதி³நா ।

ஶ்ரத்³தா⁴பூர்வம் ஹுதே இத்யந்வய: ।

வக்ஷ்யமாணரூபகஸித்³தா⁴ர்த²மாஹ –

ஆஹவநீயாக்³நீதி ।

பஞ்சாக்³நிவித்³யாஶ்ருதிமுதா³ஹ்ருத்ய வ்யாசஷ்டே –

அஸௌ வாவேத்யாதி³நா ।

ஆதி³த்யகார்யத்வாச்சேதி ।

ஸமித்³ரூபாதி³த்யகார்யத்வாத³ஹரர்சி: ; ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யார்சிஷ: ஸமித்கார்யத்வாதி³த்யர்த²: । அதி⁴தை³வம் யஜமாநப்ராணா இத்யந்வய: ।

தந்நிர்தி³ஶதி –

அக்³ந்யாதி³ரூபா இதி ।

ஹ்ராது³நயோ விஸ்பு²லிங்கா³ இதி ஶ்ருதி வ்யாசஷ்டே –

க³ர்ஜிதமிதி ।

அக்³நிரூபா இத்யக்³ந்யாதி³ரூபா இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஸ்வர்கே³ ஆராப்³தோ⁴ தே³ஹ: ஸோமோ ராஜா ।

யத்³யபி ஶ்ரத்³தா⁴ ஸோம இத்யாதி³ராஹுதிபே⁴த³: ஶ்ரூயதே ; ததா²பி ஜீவஸ்ய பூ⁴தபரிஷ்வங்க³ஸித்³த்⁴யர்த²மாப ஏவ தத்ததா³காரபரிணதாஸ்ததா² ததா² நிர்தி³ஶ்யந்த இத்யாஹ –

ஶ்ரத்³தா⁴க்²யா இதி ।

ப்ரகே³ இதி ।

ப்ரபா⁴தே இத்யர்த²: ।

ஸ்வரூபாபா⁴வமுபஶமமாஶங்க்யாஹ –

ப்ரஸந்நாநாமிதி ।

ஶ்ரோத்ரம் ஶப்³த³ஶ்ரவணார்த²ம் தி³க்ஷு விப்ரகீர்ணமிவ । உபமந்த்ரணம் ஸம்கேத: ।

ஶ்ருத்யந்தரவஶேநாஹ –

லோமாநி வேதி ।

தாநி ச கௌ³ஹ்யாநி தூ⁴மோ(அ)ர்சிர்ஜந்யத்வாதி³த்யர்த²: । ஸுக²லவவிஸ்பு²லிங்க³ஹேதுத்வாத்³ க்³ராம்யகர்மணோ(அ)ங்கா³ரத்வம் । அப்ஸமவாயித்வாத்³க³ர்ப⁴ஸ்யேதி ஶேஷ: ।

அஶ்ருதத்வாதி³தி ஸூத்ரார்த²மிஹ ப்ராப்தாவஸரம் த³ர்ஶயதி –

யத்³யபீத்யாதி³நா ।

கர்மிணாம் சந்த்³ரலோகாரோஹாவரோஹாவாஶ்ரித்ய பஞ்சாக்³நித³ர்ஶநமுச்யதே । தத்ர த³க்ஷிணமார்கே³ ‘‘தத்³ய இமே க்³ராம இஷ்டாத்³யுபாஸதே தூ⁴மமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி’’ இத்யுபக்ரம்ய ‘‘ஏஷ ஸோமோ ராஜே’’தி சந்த்³ரலோகப்ராப்த: புருஷோ நிர்தி³ஷ்ட: , பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாமபி ஸ்வர்கே³ லோகே ஸோமோ ராஜா ப⁴வதீதி ஸ ஏவ நிர்தி³ஶ்யதே ।

ஸோமராஜஶ்ருதிஸாம்யாத்ஸ்வர்கா³க்²யஸ்தா²நஸாம்யாச்சேத்யாஹ –

ததா²பீஷ்டாதி³காரிணாமிதி ।

ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஜுஹ்வதீத்யத்ராபாமிஷ்டாதி³காரிபி⁴ரந்வயமுக்த்வா ஏஷ ஸோமோராஜேத்யத்ர கர்த்ரூணாம் ஶ்ரத்³தா⁴வாக்யாவக³தாபி⁴ரத்³பி⁴: பரிஷ்வங்க³மாஹ –

ததா² ஹி யா ஏவேதி ।

அந்த்யாஹுத்யபேக்ஷயா த்³விதீயா ஶ்ரத்³தா⁴ஹுதி: । அத² வா - பர்ஜந்யாக்³நௌ த்³விதீயே த்³விதீயஸ்யாமாஹுதௌ ஹோதவ்யாயாம் ஸோமபா⁴வம் க³தா இத்யர்த²: । அஸ்மிந்பக்ஷே ப்ரத்யவரோஹஸாம்யம் வாக்யத்³வயே த³ர்ஶிதம் । ததா² ஹி – பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாம் பர்ஜந்யாதி³ஷ்வக்³நிஷு ஹுதஸ்ய ஸோமராஜஸ்ய வ்ருஷ்ட்²யந்நரேதோபா⁴வ ஆம்நாயதே । ததா² த³க்ஷிணமார்கே³(அ)பி ப்ரத்யவரூடா⁴நாம் ஸோமராஜாநாம் ததா²பா⁴வோ வாயோர்வ்ருஷ்டிம் தே ப்ருதி²வீ ப்ராப்யாந்நம் ப⁴வந்தீத்யாதி³நா । அதஶ்ச ஶ்ரத்³தா⁴வாக்யே கர்மிணாம் லாப⁴ இத்யர்த²: । சந்த்³ரலோகம் ப்ராப்தஸ்ததஶ்சந்த்³ரபூ⁴யம் சந்த்³ரபா⁴வமம்ருதமயஶரீராத்மதாம் க³த இத்யர்த²: ।

வாக்யத்³வயஸ்த²ஸோமராஜஶப்³த³யோரர்த²பே⁴த³ம் ஶங்கதே –

நநு ஸ்வதந்த்ரா இதி ।

ஶ்ரத்³தா⁴வாக்யே ஆப ஏவ ஸோமாக்²யஶரீரபா⁴வமாப்நுவந்து , ஏஷ ஸோமோ ராஜேத்யத்ர து அத்³பி⁴ரபரிஷ்வக்த இந்த்³ரியமாத்ரோபஹிதஶ்சந்த்³ரலோகம் க³த்வா ஸோமஶரீரம் பு⁴ங்க்தாமித்யர்த²: ।

உத்தரம் –

அயம் தோ³ஷ இதி ।

யேந ரூபேணேதி ।

அம்ருதமயஶரீராபி⁴மாநித்வேநேத்யர்த²: । க்ரம ஆஹுதிபரிணாமலக்ஷண: ।

ஶப்³த³மாத்ரஸாம்யமக³மகம் - ப³டோரப்யக்³நிஶப்³தா³விஶேஷாத்³ ஜ்வலநாபே⁴த³ப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

அப்ஶப்³தா³த்புருஷவசஸ இதி புருஷஶப்³தா³ச்ச கேவலபூ⁴தக³மநஸ்ய புருஷாதி⁴ஷ்டி²தபூ⁴தக³மநஸ்ய ச ஸம்ஶயே ஸோமராஜஶப்³த³ஸாம்யம் நிர்ணாயகம் ப⁴வதி , மாணவகஸ்ய து ஜ்வலநாத்³பே⁴த³நிஶ்சயாந்நாபே⁴தா³பாத இத்யர்த²: ।

ஏவம் ஹி ஸூக்ஷ்மேதி ।

ஸூக்ஷ்மஶரீரம் பூ⁴தஸூக்ஷ்மாணீதி ।

ஜலூகைவ ஜலாயுகா । நநு - வ்யாபகஸ்யாத்மந இஹ தே³ஹாந்தராபி⁴மாநபூர்வகமேதத்³தே³ஹத்யாக³: ஸம்ப⁴வதி , தத்ர கிமிதி த்³ருஷ்டாந்தஶ்ருதேரார்ஜவப⁴ங்க³: க்ரியத இதி - சேத் , தத்ர வக்தவ்யம் - கிம் பரமாத்மந உக்தவிதா⁴ தே³ஹாந்தரப்ராப்திருத ஜீவஸ்ய ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

ந தாவதி³தி ।

ஜீவோ(அ)பி ஸ்வதந்த்ர ஏவ வ்யாபக: ஸந்நஸ்மிந்தே³ஹே வர்தமாநோ தே³ஹாந்தரமபி⁴மந்யதே , உதௌபாதி⁴க: ஸந்நுபாதி⁴வ்யாப்த்யா ।

ந ப்ரத²ம இத்யாஹ –

பரமாத்மைவ சேதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

தஸ்ய சேதி ।

‘‘தத்³யதா² த்ருணஜலாயுகா த்ருணஸ்யாந்தம் க³த்வா(அ)ந்யமாக்ரமமாக்ரம்யாத்மாநமுபஸம்ஹரத்யேவமேவாயம் ஶரீர ஆத்மா(அ)ந்யமாக்ரமமாக்ரம்யாத்மாநமுபஸம்ஹரதீ’’தி ஶ்ருதௌ ப்ரதிபத்தவ்யதே³ஹவிஷயபா⁴வநாதீ³ர்கீ⁴பா⁴வ உபமீயத இதி பா⁴ஷ்யே உக்தம் ।

தத்ர பா⁴விதே³ஹஸ்யாநநுபூ⁴தத்வாத்ஸ்ம்ருதிஹேதுபா⁴வநாநுபபத்தேரயுக்திமாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே –

உத்பாத³நாயா இதி ।

ப்ராக்ருதகர்மாரப்⁴ய பா⁴விதே³ஹோத்பத்திம் யாவத்கர்த்ருவ்யாபாரஸ்ய விததத்வாத்³ தீ³ர்கீ⁴பா⁴வ: ।

ஏதது³க்தம் ப⁴வதி –

யதா² ஜலூகா த்ருணாந்தரம் ப்ராப்ய த்ருணம் முஞ்சதி ஏவம் ஸம்ஸார்யபி தே³ஹாந்தரப்ராப்த்யர்த² கர்ம க்ருத்வா தே³ஹம் த்யஜதீதி ।

ஶப்³தா³தி³ஜ்ஞாநாநி ஸுகா²தி³ஜ்ஞாநாநி ச ஷட் ப்ரவ்ருத்திவிஜ்ஞாநாநி । அஹமித்யாலயவிஜ்ஞாநஸந்தாநஸ்ய வ்ருத்தி: கார்யம் ॥1॥

பா⁴ஷ்யோக்தாம் தே³ஹே பூ⁴தத்ரயகார்யோபலப்³தி⁴ம் த³ர்ஶயதி –

தேஜஸ இத்யாதி³நா ।

ஸாம்யாவஸ்தா²: ஶரீரம் த³த⁴தீதி வாதாத³யோ தா⁴தவ: ।

கத²ம் த்ரிதா⁴துகத்வே ஶரீரஸ்ய பஞ்சபூ⁴தாத்மகத்வமத ஆஹ –

அதோ ந ஸ தே³ஹ இதி ।

வாதாந்வயாத்³ வாய்வாரப்³த⁴த்வம் கப²பித்தாந்வயாத³ப்தேஜ ஆரப்³த⁴த்வம் அவகாஶதா³நாந்வயாதா³காஶாரப்³த⁴த்வமித்யர்த²: । அத்ர நையாயிகாத³யோ விவத³ந்தே – யதி³ தே³ஹ: பஞ்சபூ⁴தஸமவாயிகாரணக: ஸ்யாத் , தர்ஹி த்³ரவ்யம் ந ஸ்யாத் , பஞ்சபூ⁴தஸமவாயிகாரணகப³ஹுத்வவத் । யதி³ ச ப்ரத்யக்ஷாப்ரத்யக்ஷஸமவாயிகாரணக: ஸ்யாத் , தர்ஹி ப்ரத்யக்ஷோ ந ஸ்யாத் , தருமருத்ஸம்யோக³வத் । தஸ்மாந்ந தே³ஹ: பஞ்சபூ⁴தஸமவாயிகாரணக: த்³ரவ்யத்வாதா³காஶவத் । நாபி ப்ரத்யக்ஷாப்ரத்யக்ஷஸமவாயிகாரணக: ப்ரத்யக்ஷத்வாத்³க³ந்த⁴வத் । தோயாத்³யாரப்³த⁴த்வே ச ஶைத்யாத்³யுபலம்ப⁴ப்ரஸங்க³: , தோயத்வாதி³ஜாதிஸம்கரப்ரஸங்க³ஶ்ச - இதி । தந்ந ; த்ர்யணுகாதே³ரபி ப்ரத்யக்ஷத்வாதி³ஹேதோரப்ரத்யக்ஷஸமவாயிகாரணத்வாபா⁴வாநுமாநாபாதாத் । ஶீதஸ்பர்ஶாதி³ஶ்ச ஶரீரே உத்³ப⁴வாபி⁴ப⁴வாப்⁴யாம் க்ரமேணோபலப்⁴யத ஏவ ।ஜாதிஸம்கரஶ்சாதூ³ஷணம் । யத்து - மந்யேத த்³ரவ்யத்வாதி³ ப்ருதி²வீத்வாதி³ஜாதிம் யத்³யபி பரிஹரதி வ்யாபகத்வாத் ; ததா²பி ப்ருதி²வீத்வாதி³ த்³ரவ்யத்வாதி³ஜாதிம் ந முஞ்சதி ; வ்யாப்யத்வாத்தாத்³ருக்³ஜாத்யோஶ்சைகத்ர ஸமாவேஶோ நேதரயோ: । ப்ருதி²வீத்வாதி³ஜாதிஶ்ச பரஸ்பரபரிஹாரிணீ , கும்பே⁴ ஸலிலத்வாபா⁴வாத் கும்ப⁴ஸலிலே ச ப்ருதி²வீத்வாபா⁴வாத் । பரஸ்பரபரிஹாரஸ்யாஸமாவேஶாநிஶ்சாயகத்வே ச கோ³த்வாஶ்வத்வயோரப்யஸமாவிஷ்டத்வநிஶ்சயாபா⁴வப்ரஸங்க³: , உச்சி²த்³யேத ச தஜ்ஜாதீயவிரோத⁴கதா² । ததா² சாப்தவசநாவஸிததுரக³பா⁴வே துரக³த்வாந்ந ஸ கௌ³ரித்யாத்³யநுமாநபூர்வகவ்யவஹாரவிலயப்ரஸங்க³ - இதி । தத³பி ந । காஶ்சித்பரஸ்பரம் பரிஹரந்த்ய க்வசித³பி ந ஸமாவிஶந்தி , காஶ்சித்து ஜாதய: க்வசித்பரிஹரந்தி க்வசித்ஸமாவிஶந்தி ச । ஸமாவேஶஶ்ச கியஸ்த்வேவ தே³ஹாதி³ஷ்வதி நிஶ்சித்ய கோ³த்வாதா³வப்யுக்தரீத்யோரேகாமாப்தாதி³ப்⁴ய: பரிச்சி²த்³ய ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: । அபி சாயமத்ர ப்ரமாணார்த²: । ப்ருதி²வீத்வஜலத்வே நைகத்ர ஸமாவிஶத: , பரஸ்பரபரிஹாரித்வாத்³ கோ³த்வாஶ்வத்வவதி³தி । தத்ர பரஸ்பரேதி ப்ருதி²வீத்வஸலிலத்வவிவக்ஷாயாம் ஸாத⁴நவிகலோ த்³ருஷ்டாந்த: । ந ஹி கோ³த்வாஶ்வத்வே ப்ருதி²வீத்வம் பரிஹரத: । கோ³த்வாஶ்வத்வவிவக்ஷாயாமவிஶேஷேண யத்கிம்சித்பரஸ்பரவிவக்ஷாயாம் ச ஹேதோரநைகாந்திகதா ; கு³ணத்வரூபத்வயோர்கோ³த்வாஶ்வத்வே த்யஜதோர்யத்கிம்சித்பரஸ்பராத்மகஸ்தம்ப⁴கும்பௌ³ பரிஹரதோரப்யேகத்ர ஸமாவேஶாத் । தஸ்மாத்ப்ரஸித்³தி⁴ஸாமர்த்²யாத்³பா³த⁴கஸ்யாநிரூபணாத் பஞ்சபூ⁴தமய: காய: ஶ்ருதிதோ(அ)ப்யநுமீயதாம் । ஶ்ரூயதே ஹி ப்ருதி²வீமய ஆபோமயோ வாயுமயஸ்தேஜோமய ஆகாஶமய இதி । அத்ர ச தே³ஹத்³வாரா(அ)(அ)த்மந: பஞ்சபூ⁴தமயத்வமுச்யதே ; சக்ஷுர்மய இத்யாதி³வாக்யஶேஷாத் । அநுமாநமபி தே³வத³த்தஶரீரமேதஜ்ஜநகத்வே ஸத்யநுத³கத்வாதேஜஸ்த்வாவாயுத்வாநாகாஶத்வாத்யந்தாபா⁴வவத்ஸமவாயிகாரணகம் ஶரீரத்வாத்³யஜ்ஞத³த்தஶரீரவதி³தி । யத்³யபி யஜ்ஞத³த்தஶரீரமநுத³கத்வாதி³மத் ப்ருதி²வீமாத்ரஸமவாயிகாரணகம் பரேஷாம் ; ததா²பி தே³வத³த்தஶரீரஜநகத்வே ஸதி அநுத³காதி³மஜ்ஜந்யம் ந ப⁴வதி , தஸ்ய தே³வத³த்தஶரீரஜநகத்வாபா⁴வேந தத்³விஶிஷ்டாநுத³காதி³மத்த்வரஹிதத்வாத் । அத: ஸாத்⁴யப்ரஸித்³தி⁴: । ஏதஜ்ஜநகத்வே ஸத்யநுத³கத்வாதி³மத்த்வரஹிதஜந்யத்வமநுத³கத்வாதி³மத்த்வரஹிதஜந்யத்வாத்³வா ஸ்யாதே³தஜ்ஜநகத்வரஹிதஜந்யத்வாத்³வா । த்³விதீயோ வ்யாஹத இதி ப்ரத²ம: ஸ்யாத்ததா² சோத³கத்வாதி³மத்³பூ⁴தஸமவாயிகாரணத்வஸித்³தி⁴ரிதி ॥2॥

நநு நிராஶ்ரயா ஏவ ப்ராணா க³ச்ச²ந்து வாயுவதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஜீவத்³தே³ஹே இதி ।

ப⁴வது ஸாஶ்ரயத்வம் , க³திஸ்த்வாஶ்ரயஸ்யைவ ந ப்ராணாநாமிதி , நேத்யாஹ –

தத³நுவிதா⁴யிந: இதி ।

ந சேத்ப்ராணா க³ச்ச²ந்தி ஸ்தி²த்யாதா⁴ரதே³ஶாந்ந வியுஜ்யேரந் । ததா² ச தே³ஶாந்தரக³தே தே³ஹே ப்ராணோபலப்³தி⁴ர்ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஸாஶ்ரயப்ராணோத்க்ராந்தாவாஶ்ரயத³ர்ஶநப்ரஸங்க³மாஶங்க்யாஹ –

ஸூக்ஷ்ம இதி ।

நநு கார்யவஶாத்³ய: கஶ்சிதா³ஶ்ரய: கல்ப்யதாம் , கத²ம் பூ⁴தஸித்³தி⁴ரத ஆஹ –

பூ⁴தேந்த்³ரியமய இதி ।

இந்த்³ரியக்³ரஹணம் ம்ருததே³ஹதுல்யத்வவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் । ஜாக³ரிதே பூ⁴தமயதே³ஹாஶ்ரயத்வத³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: । தர்ஹீந்த்³ரியாணி ஸந்த்வாஶ்ரயோ , நேத்யாஹ – ந ஹீதி ॥3॥ தேஷாமபி பரோபாதி⁴க³மநத்வேந ப்ராணக³த்யநுபபாத³கத்வாதி³த்யர்த²: ।

நைவ ப்ராணா க³ச்ச²ந்தீதி பா⁴ஷ்யம் த்³ருஷ்ட்வா ப்ராணாநாம் க³மநாபா⁴வே(அ)க்³ந்யாதி³க³திஶ்ருதிர்ஹேதுருக்த இதி கஶ்சிந்மந்யேத , தச்சாயுக்தம் ; ஶ்ருதௌ ஸத்யாமவதா⁴ரணாநுபபத்தே: , அத ஆஹ –

ஶாவிதே(அ)பீதி ।

அத்ர ஶ்ருதித்³வயவிரோதா⁴த³நத்⁴யவஸாய ஆஶங்க்யதே । பா⁴ஷ்யம் ச ப்ராணா க³ச்ச²ந்த்யேவேதி யத்தந்நேதி வ்யாக்²யேயமித்யர்த²: ।

பரிஹாரபா⁴க³ம் வ்யாசஷ்டே –

அத்ர ஹீத்யாதி³நா ।

தேஷாமபீதி ।

வாகா³தி³க³மநாநாமபீத்யர்த²: ।

நநு ஸம்தி³க்³த⁴ம் வஸ்து ப்ராயத³ர்ஶநாந்நிர்ணீயதே கௌ³ணமுக்²யக்³ரஹணவிஷயே ச முக்²யே ஸம்ப்ரத்யயஸ்தத்ர கத²ம் வாகா³தீ³நாமக்³ந்யாதி³க³திஶ்ருதி: ப்ராயத³ர்ஶநமாத்ராந்முக்²யார்தா²த்ப்ரச்யாவ்யதே , அத ஆஹ –

ஶ்ருதிவிரோதா⁴தி³தி ।

ஜீவேந ஸஹோத்க்ராந்த்யாதி³ஶ்ருதிவிரோதா⁴த்ஸம்தி³ஹ்யமாநார்தா² வாகா³தி³க³திஶ்ருதிரத: ப்ராயத³ர்ஶநாவகாஶ இத்யர்த²: । ப⁴க்திர்கு³ணயோக³: । உபகாரநிவ்ருத்திருக்தா । பா⁴ஷ்யே இதி ஶேஷ: । ।4॥

தா ஏவ ஹ்யுபபத்தேரிதி ஸூத்ரஸ்ய (ப்³ர.அ.3.பா.1.ஸூ.54) பரிஹாரபா⁴க³ம் வ்யாசஷ்டே –

பஞ்சம்யாமாஹுதாவித்யாதி³நா ।

பஞ்சம்யாமாஹுதாவபாம் புருஷஶப்³த³வாச்யத்வம் யதா² ப⁴வதி , ததா² கிம் வேத்தே²தி ப்ரஶ்நே புருஷஶப்³த³வாச்யத்வப்ரகாரமாத்ரமக்³நிவிஸ்பு²லிங்கா³தி³த்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டமஜ்ஞாதம் ப்ருச்ச²யதே , வாக்யஸ்ய விஶேஷணஸம்க்ராந்தத்வாத் । ஆபஸ்த்வக்³நிஹோத்ராதி³ப²லப்ராப்திபுநராவ்ருத்திபர்யாலோசநயா ஶாஸ்த்ராந்தராத்³ ஜ்ஞாதா ஏவ । தத்ர ப்ரத²மாத்³யாஹுதிஷ்வப்யாஹுதிவிஶேஷமஜிஜ்ஞாஸித்வா பஞ்சம்யாம் ஆஹுதிவிஷய: ப்ரஶ்ந ஏவமபி⁴ப்ராய: யைவ பஞ்சம்யாஹுதி: ஸைவ ப்ரத²மாதி³ஸ்தா²நே(அ)பி ப⁴வதீதி । ஸதி சைவம் ப்ரஶ்நஹ்ருத³யே ப்ரத²மாஹுதௌ அப்³யதிரிக்தாஹுத்யபி⁴தா⁴நமஸம்ப³த்³த⁴ம் ஸ்யாதி³த்யர்த²: । அப்ஶப்³த³ஸ்ய நித்யப³ஹுவசநாந்தத்வாத³நபாம் ஶ்ரத்³தா⁴யா இதி நிர்தே³ஶ: ।

அவ்யதிரிக்தாயா: ஶ்ரத்³தா⁴யா: ப்ரத²மாஹுதித்வே பரம்பரயா தஜ்ஜாதஸ்ய தே³ஹஸ்யாப்³வஹுலத்வம் ந ஸ்யாதி³த்யாஹ –

ந சாப்யேவமிதி ।

ப்³ரஹ்மகார்யஸ்ய தத்³வேலக்ஷண்யாப்⁴யுபக³மாதௌ³த்ஸர்கி³கீத்யுக்தம் ।

ஶ்ரத்³தா⁴யாமப்த்வோபசாராபேக்ஷிதம் ஸப³ந்த⁴மாஹ –

அத ஏவேதி ।

ஆபோ ஹாஸ்மை ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஸம்நமந்த இதி ஶ்ருதௌ கார்யகாரணபா⁴வோ(அ)வக³ம்யதே இத்யர்த²: ॥5॥ ஆஹுத்யபூர்வரூபா ஆபோ ஜீவம் பரிவேஷ்ட்ய பரலோகம் நயந்தீத்யத்ர ஸம்வாத³கத்வேந தே வா ஏதே இத்யாதி³வாஜஸநேயிப்³ராஹ்மணம் பா⁴ஷ்யகாரேருத்³தா⁴ஹ்ருதம் । ததி³த்த²ம் - அக்³நிஹோத்ராஹுதீ ப்ரக்ரம்ய ஜநகேந யாஜ்ஞவல்க்யம் ப்ரதி ‘‘ந த்வேவைநயோஸ்த்வமுத்க்ராந்திம் ந க³திம் ந ப்ரதிஷ்டா²ம் ந த்ருப்திம் ந புநராவ்ருத்திம் ந லோகப்ரத்யுத்தா²யிநம் வேத்தே²’’த்யஜ்ஞாநே உத்³பா⁴விதே தேந சாநுமோதி³தே ஜநக: ஷட் ப்ரஶ்நாந்நிர்ணிநாய । தே வா ஏதே ஆஹுதீ ஹுதே உத்க்ராமதஸ்தே அந்தரிக்ஷமாவிஶதஸ்தே அந்தரிக்ஷமேவாஹவநீயம் குர்வாதே வாயும் ஸமித⁴ம் மரீசீரேவ ஶுக்ராமாஹுதிம் தே அந்தரிக்ஷம் தர்பயதஸ்தே தி³வமாவிஶதஸ்தே தி³வமேவாஹவநீயம் குர்வாதே ஆதி³த்யம் ஸமித⁴ம் சந்த்³ரமஸமேவ ஶுக்ராமாஹுதிம் தே தி³வம் தர்பயதஸ்தே ததா ஆவர்தேதே’’ இத்யுபக்ரம்ய ‘‘ப்ருதி²வீம் புருஷம் யோஷிதம் சாஹவநீயத்வேநோபந்யஸ்ய ஸம்வத்ஸராதீ³ம்ஶ்ச ஸமிதா³தி³த்வேந பரிகல்ப்ய யோஷித³க்³நேர்ய: புத்ரோ ஜாயதே ஸ லோகம் ப்ரத்யித்தா²யீ’’ இதி । தத்ரைஷ ஷட் ப்ரஶ்நீநிர்ணய: பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாமத்³பி⁴: பரிவேஷ்டிதஸ்ய ஜீவஸ்ய ந க³மயிதுமர்ஹதி: வித்³யாபே⁴தா³த் । ஷட்ப்ரஶ்ந்யாம் ஹ்யாஹவநீயஸமிதா³ஹுதய ஏவ ஶ்ரூயந்தே , ந து தூ⁴மார்சிரங்கா³ரா: । அந்தரிக்ஷாக்³நிஶ்சாதி⁴க: பர்ஜந்யஶ்ச ந ஶ்ருத இதி । தத்ர ஸத்யபி வித்³யாந்யத்வே ஆஹுதிக³த்யா க³திஸாம்யாத்³ த்³ருஷ்டாந்தத்வமித்யஸ்த்யேவ பரிஹார: ।

ஆசார்யஸ்து ப்ரௌட்⁴யா வித்³யைக்யமுபேத்யாப்யாஹ –

ஷட்ப்ரஶ்நீதி ।

அக்³நிஹோத்ரே ஷட்ஸு உத்க்ராந்த்யாதி³ஷு யே ப்ரஶ்நாஸ்தே(அ)க்³நிஸமித்³தூ⁴மார்சிரங்கா³ரவிஸ்பு²லிங்கே³ஷு ஸமஸ்தேஷு விஷயேஷு க⁴டந்தே ; விஸ்பு²லிங்கா³தீ³நாம் தத்ராப்யுபஸம்ஹர்தவ்யத்வாத் , ப³ஹுஸாம்யே ஸத்யல்பவைஷம்யஸ்யாகிம்சித்கரத்வாத்பர்ஜந்யாக்³நேஶ்சாக்³நிஹோத்ரே ஸ்வர்கா³த் ப்ருதி²வீப்ராப்த்யபி⁴தா⁴நேநார்த²ஸித்³தே⁴: । அந்தரிக்ஷாக்³நேஶ்ச பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாம் ப்ருதி²வ்யா: ஸ்வர்க³ப்ராப்த்யபி⁴தா⁴நாத் ஸாமர்த்²யஸித்³தே⁴ரித்யர்த²: । ய: ஸமாஹார: ஷண்ணாமுத்க்ராந்த்யாதீ³நாமித்யர்த²: । ஏவம் ச ஷட³க்³ந்யுபாஸநமித³ம் । பஞ்சாக்³நீந்வேதே³தி த்வவாந்தரஸம்க்²யாபி⁴ப்ராயம் ; ஸாம்யலிங்கா³த் ஷஷ்டா²க்³ந்யுபஸம்ஹாரஸித்³தௌ⁴ ப்ரசயஶிஷ்டப்ராப்தஸம்க்²யாநுவாதி³பஞ்சஶப்³த³ஸ்ய து³ர்ப³லஸ்ய தத்³வ்யாவர்தகத்வாநுபபத்தே: । ஏவம் விஸ்பு²லிங்கா³தி³ஷு ஷட்ப்ரஶ்நாநுபலம்பா⁴து³த்க்ராந்த்யாதி³விஷயாணா ச விஸ்பு²லிங்கா³தி³விஷயத்வாபா⁴வாத் ஶ்ருத்யநிபி⁴ஜ்ஞோ வாசஸ்பதிரித்யுபஹாஸோ(அ)நவஸர: ॥6॥

பா⁴ஷ்யஸ்த²ஶ்ருதிம் வ்யாசஷ்டே –

க்ரியேதி ।

ஸோமஸ்ய யதே²தி ஶேஷ: । லோண்மத்⁴யமைகவசநம் ஸர்வவிப⁴த்த்யர்தே²ஷு க்ரியாஸமபி⁴ஹாராக்²யபௌந:புந்யே ஸ்மர்யதே । தேநாப்யாயஸ்வேதி ஆப்யாய்யேத்யர்த²: । அபக்ஷீயஸ்வேதி அபக்ஷபய்யேத்யர்த²: । யதா² ஸோமம் யஜ்ஞே ப⁴க்ஷயந்த்யேவம் கர்மிண: புருஷாந் தே³வா இத்யர்த²: ।

ஏதாஸ்தத்ர ப⁴க்ஷயந்தீதி ஶ்ருதௌ ஏதாந் ஶப்³தே³ந கர்மிணாமபி⁴தா⁴நம் க்³ருஹீத்வா பா⁴க்தத்வம் ப⁴க்ஷணஸ்ய ஸூத்ரபா⁴ஷ்யகாராப்⁴யாம் வர்ணிதம் , ஸ்வயம் து ஸித்³தா⁴ந்தாநுஸாரேணாவிருத்³த⁴மர்த²மாஹ –

ஸோமமயால்லோகாநிதி ।

யுக்ததரஶ்சாயமர்த²: ; ஏஷ ஸோமோ ராஜேதி கர்மாபி⁴ப்ராப்யஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரக்ருதத்வாத் , விபூ⁴திமநுபூ⁴யேதி போ⁴க்த்ருத்வநிர்தே³ஶ: ஸாக்ஷாத³ந்நத்வே(அ)நுபபத்தி: ॥7॥ பஞ்சம்யாம் த ஆஹுதாவாபோ யதா² புருஷஶப்³த³வாச்யா ப⁴வந்தி தம் ப்ரகாரம் கிம் வேத்தே²தி ஶ்வேதகேதும் ப்ரதி ப்ரவாஹணஸ்ய ராஜ்ஞ: ப்ரஶ்ந: । தமாத்மாநம் । யத்ர காலே அஸ்ய புருஷஸ்ய வாகா³த³யோ(அ)க்³ந்யாதி³தே³வாந் க³ச்ச²ந்தி க்வாயம் ததா³ புருஷோ ப⁴வதீதி ஆர்தபா⁴க³ஸ்ய யாஜ்ஞவல்க்யம் ப்ரதி ப்ரஶ்ந: । அஸ்மை அதி⁴காரிணே । ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஸந்நமந்தே ஆநயந்தி । அதோ²த்தரமார்க³கதா²நந்தரம் । க்³ராமே க்³ருஹாஶ்ரமே ஸ்தி²த்வா । இஷ்டம் யாகா³தி³பூர்தவாப்யாதி³கரணம் த³த்தம் தா³நம் । இத்யேதாந்யுபாஸதே(அ)நுதிஷ்ட²ந்தி யே தே தூ⁴மம் தூ⁴மாபி⁴மாநிநீம் தே³வதாம் அபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி ப்ராப்நுவந்தி ஆகாஶதே³வதாதோ வாயுமாப்நுவந்தி । அஸௌ அமுகநாமா ஸ்வர்கா³ய லோகாய ஸ்வாஶ்ரயம் ஹா க³ச்ச²து ஏததே³வாதி³த்யஸ்ய ரோஹிதாத்³யம்ருதம் த்³ருஷ்ட்வைவ வஸ்வாத³யோ தே³வாஸ்த்ருப்யந்தீதி மது⁴வித்³யாயாம் ஶ்ருதம் । அத² பித்ராநந்த³கத²நாநந்தரம் ஜித: ப்ராப்த: ஶ்ராத்³தா⁴தி³கர்மபி⁴: பித்ருலோகோ யைஸ்தேஷாம் பித்ரூணாம் யே ஆநந்தா³: ஸ கர்மதே³வாநாமேக ஆநந்த³: । பித்ராநந்த³ஶதகு³ண ஆநந்த³: கர்மதே³வாநாம் ப⁴வதீத்யர்த²: । யே கர்மணேதி கர்மதே³வாநாம் வ்யாக்²யாநம் ॥

இதி ப்ரத²மம் தத³ந்தரப்ரதிபத்த்யதி⁴கரணம் ॥

க்ருதாத்யயாதி⁴கரணவிஷயா:

க்ருதாத்யயே(அ)நுஶயவாந் த்³ருஷ்டஸ்ம்ருதிப்⁴யாம் யதே²தமநேவம் ச ॥8॥

கர்மஸமவாயிநீநாம் அபாம் பஞ்சம்யாமாஹுதௌ பும்பரிணாமஹேதுமாஶ்ரித்யாத்³பி⁴: பரிவேஷ்டிதஜீவக³மநமுக்தம் , தத்ர ஸ்வர்கா³த³வரோஹத: கர்மைவ நாஸ்தி குதஸ்தத்ஸமவாயிந்ய ஆப:? குதஸ்தராம் பும்பரிணாம:? இத்யாக்ஷேபஸங்க³திக³ர்ப⁴ம் பூர்வபக்ஷமாஹ –

யாவத்ஸம்பாதமித்யாதி³நா ।

அத ஏவ ச கர்மணாமைகப⁴விகநயாத்³விலய ஸம்ப⁴வே ஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸ்ய நைஷ்ப²ல்யம் பூர்வபக்ஷே ப்ரயோஜநம் ।

ஶ்ருதிமுதா³ஹ்ருத்ய வ்யாசஷ்டே –

யதி³தி ।

அந்த: ப²லம் ।

முக்திமப்யாஹ –

ப்ராயணஸ்ய சேதி ।

ஏஷாம் ஹேதூநாம் ஸமஸ்தமேவ கர்ம ஸ்வகீயம் ப²லமுபபோ⁴ஜிதவதி³த்யுபரிதநப்ரதிஜ்ஞயா(அ)ந்வய: ।

நநு ப²லம் த³த்வாபி கர்ம திஷ்ட²து , தத்ராஹ –

ஸ்வப²லவிரோதீ⁴தி ।

லோகே ததோ²பலம்பா⁴தி³த்யர்த²: ।

நந்வஸதி கர்மணி நிமித்தாபா⁴வாத்கதா²மவரோஹணமத ஆஹ –

ஆசாராதி³தி ।

சரணாதி³தி சேதி³தி ஸூத்ரபா⁴க³: பூர்வபக்ஷ இத்யர்த²: । ஆசாரே சாக்³நிஹோத்ராதி³வந்நாப்³பா³ஹுல்யமிதி பூர்வபக்ஷக⁴டநா ।

நநு யதா²காரீ யதா²சாரீத்யுபக்ரம்ய ஸாது⁴காரீத்யுபஸம்ஹாராத் கரணாசரணயேரேகத்வமவக³ம்யதே(அ)த ஆஹ –

ஸ்தாம் வேதி ।

ப⁴வேதாமித்யர்த²: । கர்தாரமநுஶேதே(அ)நுக³ச்ச²தீத்யார்தா²நுஶய: । ஜாதிர்ஜந்ம । ஸ்ம்ருதிஶ்சோபந்யஸ்தா । வர்ணாஶ்ரமா இத்யாத்³யா பா⁴ஷ்யே இத்யர்த²: ।

த்³ருஷ்ட்ஶ்சாயம் ப்ரதிப்ராணீத்யாதி³ பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –

அத² வேதி ।

உபபோ⁴க³வைசித்ர்யம் ஸ்வர்கா³த³வரோஹதாமிதி கத²மவக³ம்யதே(அ)த ஆஹ –

கபூயசரணா இதி ।

யாவத்பத³ஸ்யேதி ।

வாக்யோபக்ரமக³தஸ்யேத்யர்த²: ।

யத்கிம்சேதி பத³ஸ்யேதி ।

ஶ்ருத்யந்தரக³தஸ்யேத்யர்த²: ।

யாவஜ்ஜீவமக்³நிஹோத்ரமித்யத்ரத்யயாவத்பத³ஸ்ய ஸாயம்ப்ராத:காலாவச்சி²ந்நஜீவநவிஷயத்வே(அ)ஸ்தி ப்ரமாணமிதி த்³ருஷ்டாந்தே விஶேஷம் ஶங்கதே –

ஸாயம்ப்ராத:காலவிதா⁴நேதி ।

நநு ஸாயம் ஜுஹோதி ப்ராதர்ஜுஹோதி இதி அக்³நிஹோத்ரே விதீ⁴யதாம் கால: , ஸ த்வங்க³த்வாத் ப்ரதா⁴நாஸம்கோசக:. தத்ராஹ –

காலஸ்ய சேதி ।

காலஸ்ய புருஷாநிஷ்பாத்³யத்வாத் ஸித்³த⁴த்வேந நிமித்தத்வம் , ததஶ்ச நைமித்திகஸ்ய கர்மண: ஸம்கோச இத்யர்த²: ।

தது³பபத்தேரிதி ।

யாவத்ஸம்பாதமித்யாதே³: ஸ்வர்கே³ தத³ப²லேஷ்டாபூர்தவிஷயத்வோபபத்தேரித்யர்த²: ।

அஸம்ஜாதவிரோத⁴ஸ்யோபக்ரமக³தயாவச்ச²ப்³த³ஸ்ய ஸம்ஜாதவிரோதோ⁴பஸம்ஹாரக³தரமணீயசரணஶ்ருத்யா கத²ம் ஸம்கோச:? இதி ஶங்கதே –

தத்கிமிதி ।

ஸ்வயமேவ ஸம்குசிதார்தா² யாவச்ச்²ருதிஸ்தத³பேக்ஷிதவிஷயே உபஸம்ஹாரேண நீயத இதி பரிஹரதி –

நேத்யுச்யத இத்யாதி³நா ।

ரமணீயசரணநிமித்தகோ(அ)வரோஹ இதி வத³ந்த்யா ஶ்ருத்யா(அ)ர்தா²த்ததி³தரபு⁴க்தபா²லகார்மவிஷயா யாவச்ச்²ருதிரிதி விஷயோ த³த்த இத்யர்த²: ।

யாவத்ஸம்பாதமிதி ।

கிம் தத்³ போ⁴க்த்ருக்ருதம் கர்மோச்யதே , கர்மமாத்ரம் வா ।

நாத்³ய இத்யாஹ –

யாவந்த இதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

யாவதாம் வேதி ।

ப்ரத²மாபா⁴வே ஹேது: - சிரேதி த்³விதீயாபா⁴வே ஹேது: –

புருஷாந்தரேதி ।

பூர்வத³ர்ஶிதாதி⁴கரணபூர்வபக்ஷஸ்ய துச்ச²தாமாஹ –

ஸகலேதி ।

ஹேத்வபா⁴வே கார்யாயோகா³த் கர்மரஹிதாவரோஹஶங்கா ந ப⁴வதீத்யர்த²: ।

பித்ராதி³கர்மசரணாப்⁴யாம் தது³பபாத³நாந்மந்யமாநோக்தி: ஸித்³தா⁴ந்த்யுக்தஸித்³தா⁴ந்த ஏவைகதே³ஶிந: பூர்வபக்ஷ இத்யாஹ –

அநுபபு⁴க்தகர்மவஶாதி³தி ।

அஸ்மிந்மதே ஸௌத்ரத்³ருஷ்டஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

த்³ருஷ்டாநுஸாராதி³தி ।

நநூத்பத்திகர்மஶேஷே தத்ப²லமபி ஸ்வர்கே³ ஏவ போ⁴க்தவ்யம் , ஸமஸ்தஜ்யோதிஷ்டோமாதே³: ஸ்வர்கா³ர்த²த்வேந விதா⁴நாத³த ஆஹ –

ந சாவஶேஷேதி ।

திஷ்டா²ஸந் ஸ்தா²துமிச்ச²ந் பு⁴வி ஶேஷப²லபோ⁴க³ இத்யர்த²: । ஹஸ்திநாம் ஸமூஹோ ஹாஸ்திகம் । அஶ்வாநாம் ஸமூஹோ(அ)ஶ்வீயம் ।

தந்மூலா சேதி ।

த்³ருஷ்டந்யாயமூலா லௌகிகீ காலிதா³ஸாதி³ஸ்ம்ருதிரித்யர்த²: । வேதை³ர்கீ³தாம் ஸுக்ருதஶகலை: ஸ்வர்கீ³ணாம் பூ⁴மிபா⁴கே³ போ⁴க³ப்ராப்திம் கத²யதி புரீம் வர்ணயந் காலிதா³ஸ: । ஸ்வல்பீபூ⁴தே ஸுசரிதப²லே ஸ்வர்கீ³ணாம் கா³ம் க³தாநாம் ஶேஷை: புண்யைர்ஹ்ருதமிவ தி³வ: காந்திமத்க²ண்ட³மேகம் ॥ அத²வா - தத: ஶேஷேணேத்யாத்³யைவ ஸ்ம்ருதிர்லௌகிகீ ।

அஸ்மிந்பக்ஷே தந்மூலேத்யஸ்ய விவரணம் –

லௌகிகீதி ।

லௌகிகந்யாயமூலேத்யர்த²: ।ஶக்யதே சாஸ்யா: ஸ்ம்ருதேர்வேதோ³(அ)நுமாதும் । கு³ட³ஜிஹ்விகா மது⁴ரோக்தி: । நைவ யுக்தமித்யுக்தேர்நைஷ்டு²ர்யம் ஸ்யாதி³தி ।

யத்து ஸ்வர்க³ஸுக²ம் பு⁴வி போ⁴க்தவ்யமிதி , தத்ராஹ –

ஶப்³தை³கக³ம்யே(அ)ர்தே² இதி ।

பா⁴ண்ட³ஸ்நேஹவத் ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டேந ஹி கர்மஶேஷோ(அ)நுமித: , தஸ்ய ச பு⁴வி போ⁴க³: கல்பித: , தத்ஸர்வம் ஸ்வர்கோ³த்³தே³ஶேந யாக³விதி⁴நா விருத்⁴யதே , பௌ⁴மஸுக²ஸ்ய ஸ்வர்க³த்வாயோகா³தி³த்யர்த²: । அத ஏவ ஸ்மார்த: ஶேஷஶப்³தோ³(அ)பி ந பு⁴க்தகர்மண: ஶேஷம் வக்தி , கிம்து கர்மராஶிமத்⁴யே(அ)நுபபு⁴க்தம் கர்மாந்தரமிதி ।

கவிரபி தி³வ: க²ண்ட³மிவேதி புரமுபமிமாநோ பு⁴வி போ⁴க³மாஹ –

ப்ராயணேநேதி ।

பூர்வதே³ஹாவஸாநகாலீநேநேத்யர்த²: ।

யுக³பதே³வ தத்ப²லாநி பு⁴ஜ்யேரந்நிதி ।

இதா³நீமித்யர்த²: ।

நநு யுக³பத³பி⁴வ்யக்தாந்யபி கர்மாணி க்ரமேண ப²லம் த³த³தாமத ஆஹ –

ந சாபி⁴வ்யக்தமிதி ।

நநு ஸ்வர்கா³தி³பு⁴ஜ: ஸ்வர்கா³தி³போ⁴கா³நந்தரம் பரகர்மபி⁴: ஸம்ஸரந்து நேத்யாஹ – ந சேதி ॥8॥

நிரநுஶயா ஏவேதி ।

அக்³நிஹோத்ராதி³கர்மாபூர்வரஹிதா இத்யர்த²: ॥9॥

ஆசாரஸ்ய யாகா³தி³வத்³ ந ப்ரதா⁴நகர்மத்வேந புருஷார்த²த்வமித்யாஹ –

ஸ்நாநாதி³வதி³தி ।

ஜ்யோதிஷ்டோமே ஶ்ரூயதே - ‘‘தீர்தே² ஸ்நாதி தீர்த²மிவ ஹி ஸஜாதாநாம் ப⁴வதீ’’தி । த³ர்ஶபூர்ணமாஸயோரப்யாம்நாயதே ‘‘ஜஞ்ஜப்⁴யமாநோ(அ)நுப்³ரூயாந்மயி த³க்ஷக்ரதூ இதி ப்ராணாபாநாவாத்மநி த⁴த்தே’’ இதி । தத்ர தீர்த²ஸ்நாநம் ஜ்ரும்பா⁴நிமித்தமந்த்ரோச்சாரணம் ச கிம் ப்ரக்ருதக்ரதுத⁴ர்ம: , உத ஶுத்³த⁴மநுஷ்யத⁴ர்ம: , ப்ரக்ருதக்ரதுயுக்தமநுஷ்யத⁴ர்மோ வேதி ஸம்தே³ஹே ந தாவத்ப்ரக்ருதக்ரதுத⁴ர்மத்வம் ; வாக்யேந புருஷத⁴ர்மத்வப்ரதீதே: । ப்ரகரணாச்ச வாக்யஸ்ய ப³லவத்த்வாத் । அத ஏவ ந ப்ரக்ருதக்ரதுயுக்தபுருஷத⁴ர்மத்வம் ; து³ர்ப³லஸ்ய ப்ரகரணஸ்யாவிஶேஷகத்வாத்தஸ்மாச்சு²த்³த⁴புருஷத⁴ர்மத்வே ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்திதம் ஶேஷலக்ஷணே । ந தாவதி³த³ம் புருஷம் ப்ரதி ப²லாய ப்ரதா⁴நகர்மத்வேந விதீ⁴யதே ; ப²லகல்பநாப்ரஸங்கா³த் , வாக்யஶேஷநிர்தி³ஷ்டஸ்ய வர்தமாநோபதி³ஷ்டத்வேந ப²லத்வாநபி⁴வ்யக்தே: । கு³ணகர்ம து ஸ்யாத் । தச்ச ந புருஷமாத்ரே விதா⁴தும் ஶக்யம் ; வையர்தா²த் । அபூர்வஸாத⁴நாம்ஶே ஹி த⁴ர்மவிதா⁴நம் அபூர்வஸாத⁴நத்வலக்ஷணா ச ந ப்ரகரணாத்³ருதே இதி து³ர்ப³லஸ்யாபி ப்ரகரணஸ்ய வாக்யேநாநுஜ்ஞாதத்வாத் ப்ரக்ருதக்ரதுயுக்தமநுஷ்யத⁴ர்மத்வமேவேதி । ஏவம் யதா² தீர்த²ஸ்நாநாதே³: ப்ரகரணவாக்யாப்⁴யாம் க்ரத்வநுஷ்டா²யிபுருஷத⁴ர்மத்வம் , ததா²(அ)(அ)சாரஸ்யாப்யாசாரஹீநமிதி வாக்யாநுமிதவிதி⁴வாக்யாத்³ வேதா³ர்தா²நுஷ்டா²த்ருபுருஷத⁴ர்மத்வமித்யர்த²: । அஜஹல்லக்ஷணாமாஹ – ஸர்வோ(அ)நுஶய இதி ॥10॥

யதா²காரீ யதா²சாரீதி கரணாசரணபே⁴த³நிர்தே³ஶோ ப்³ராஹ்மணபரிவ்ராஜகந்யாயேநேதி பா⁴ஷ்யோக்தமயுக்தம் ; ப்³ராஹ்மணத்வஸ்ய யாவத்பிண்ட³பா⁴வித்வேந ஜாதித்வே(அ)பி பரிவ்ராஜகத்வஸ்ய கா³ர்ஹஸ்த்²யாத்³யவஸ்தா²யாமபா⁴வேந ஜாதித்வாபா⁴வாத் கரணசரணத்வயோஶ்சாத்³ருஷ்டத்வாவாந்தரஜாதித்வாத்³த்³ருஷ்டாந்தாஸங்க³நாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

கோ³ப³லீவர்தே³தி ।

பராபரஜாதிவிஷயகோ³ப³லீவர்த³ந்யாயே(அ)நுவ்ருத்தவ்யாவ்ருத்தவிஷயத்வஸாம்யாத்³ ப்³ராஹ்மணபரிவ்ராஜகஶப்³த³ உபசரித இத்யர்த²: ॥11॥ தேஷாம் கர்மிணாம் தத³த்³ருஷ்டம் யதா³ பர்யவைதி பரிக³ச்ச²தி பரிக்ஷீணம் ப⁴வதிததா³ த ஆவர்தந்த இத்யுத்தரவாக்யேநாந்வய: ।

ப்ராப்யேதி ।

யத்கிம்சிதி³ஹ லோகே ய: ஸம்ஸாரீ கர்ம கரோதி தஸ்யாந்தம் ப²லம் பரலோகே ப்ராப்ய தஸ்மால்லோகாத்புநரஸ்மை லோகாய ஆ ஏதி ஆக³ச்ச²தி । புந: ஶப்³தா³த்பூர்வமப்யாக³த இதி க³ம்யதே(அ)நாதி³த்வாத்ஸம்ஸாரஸ்ய । கிமர்த²மாக³மநம்? கர்மணே கர்மாநுஷ்டா²நாய । தத்ர தேஷ்வநுஶயிஷு மத்⁴யே இஹ லோகே யே பூர்வம் ரமணீயாசரணவந்த ஆஸந் , தே தத³நுரூபாம் ப்³ராஹ்மணாதி³யோநிம் ஶரீரமாபத்³யேரந்நிதி யத் தத்³ அப்⁴யாஶ: க்ஷிப்ரம் அவஶ்யமேவேத்யர்த²: । யோநிஶப்³த³: ஸ்தா²நவசந: । கபூயசரணா: குத்ஸிதாசரணா: । வர்ணா வர்ணிந: । ஆஶ்ரமா ஆஶ்ரமிண: । விஶிஷ்டதே³ஶாத³யோ மேதா⁴ந்தா யேஷாம் தே ததா² । ஸம்ஸாரே மஜ்ஜமாநஸ்ய ஜந்தோ: கதா³சித்ஸுக்ருதம் ஸுஷ்ட்²வபி⁴மாநபூர்வகம் க்ருதம் யத்கர்ம தத்³யாவத்³ து³:கா²த்ஸம்ஸாராந்முச்யதே தாவத்கூடஸ்த²மிவ திஷ்ட²தீதி யோஜநா ॥11॥

இதி த்³விதீயம் க்ருதாத்யயாதி⁴கரணம் ॥

அநிஷ்டாதி³கார்யதி⁴கரணவிஷயா:

அநிஷ்டாதி³காரிணாமபி ச ஶ்ருதம் ॥12॥ இஷ்டாதி³காரிணாம் ப்ரதீதேரித்யுக்தம் । தத்ரேஷ்டாதி³காரித்வவிஶேஷணவையர்த்²யாமாஶங்க்ய பரிஹ்ரியதே । ப்ரயோஜநம் த்வநிஷ்டாதி³காரிணாம் ஶுப⁴மார்கே³ண க³மநமாத்ரமபி நாஸ்தீதி ப்ரதிபாத³நேந வைராக்³யஜநநம் ।

யத்கிம்சித்³யாவச்ச²ப்³த³யோஶ்சிரபு⁴க்தாதி³கர்மவிஷயத்வாத³ஸ்து ஸங்கோச: , யே கே ச ஸர்வஶப்³தா³நாமர்த²ஸங்கோசே நாஸ்தி ஹேதுரிதி பூர்வபக்ஷமாஹ –

யே கே சேதி ।

ஹேதூநாமேஷாமநிஷ்டாதி³காரிணாமபி சந்த்³ரலோகக³மநே ப்ராப்த இதி வக்ஷ்யமாணப்ரதிஜ்ஞயா ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ந கேவலம் ஸமாம்நாநம் , உபபத்திரப்யஸ்தீத்யாஹ –

தே³ஹாரம்ப⁴ஸ்ய சேதி ।

குதோ(அ)நுபபத்திரத ஆஹ –

பஞ்சம்யாமிதி ।

நந்வாஹுதிஸம்க்²யாநியம இஷ்டாதி³காரிவிஷய ஏவாஸ்து , நேத்யாஹ –

ததா² ஹீதி ।

த்³யுஶப்³தே³ந தி³வி ஹுதா ஶ்ரத்³தா⁴ லக்ஷ்யதே । ஶ்ரத்³தா⁴ ஸோமேத்யர்த²: ।

புருஷவசஸோ ப⁴வந்தீதி ।

ஸாதா⁴ரணபுருஷஶ்ருதிர்ந ஸங்கோசமர்ஹதீத்யர்த²: ।

தர்ஹி யதோ²பாத்தமநுஷ்யேஷ்வேவ ஸங்கோச்யதாம் மநுஷ்யத்வம் சேஷ்டாதி³காரிணாமேவேதி ப்⁴ரமமபோஹதி –

ந சைததி³தி ।

த³க்ஷிணோத்தரமார்க³யோரேவ ஶ்ருதாவவக³மாது³த்தரஸ்ய ச ஜ்ஞாநிபி⁴ரேவாவருத்³த⁴த்வாத³நிஷ்டாதி³காரிணாம் சந்த்³ரப்ராப்திரேவேத்யாஹ –

க³மநாக³மநாய சேதி ।

த்³வயோரேவ மார்க³யோராம்நாநாதி³த்யஸ்யாஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ –

ஜாயஸ்வேதி ।

ஸ்தா²நத்வம் போ⁴கா³யதநத்வம் । நநு ‘‘வேத்த² யதா²(அ)ஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யதே’’ இத்யஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ‘‘ ஜாயஸ்வ ம்ரியஸ்வே’’ த்யேதத்ப்ரதிவசநம் ।

அஸ்மிம்சந்த்³ரலோகாஸம்பூரணஹேதுத்வேநோக்தஸ்தா²நஸ்ய மார்கா³ந்தரத்வம் ப்ரதீயதே , ஏகமார்க³த்வே ஹி ஸர்வகர்மிணாம் சந்த்³ரலோகோ நிபி³ட³: ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

சந்த்³ரலோகாதி³தி ।

அஸம்பூரணேந ஹி ப்ரதிவசநோபபத்தி: ஸா சந்த்³ரலோகாதா³க³த்யேஹ ஶ்வாதி³ஜந்மப்ராப்த்யாபி ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

நநு பாபிநாம் சந்த்³ரலோகக³மநேந தத்ர போ⁴க³: ஸ்யாத்ததஶ்சாக்ருதாப்⁴யாக³மப்ரஸஞ்ஜநமாஶங்க்யாஹ –

அநந்யமார்க³தயேதி ।

பூர்வம் த்ருதீயஸ்தா²நஶப்³த³ஸ்ய மார்க³பரத்வாபா⁴வ: ப்ரதிபாதி³த: ।

இதா³நீம் ந கதரேண ச நேத்யஸ்ய த்ருதீயஸ்தா²நஸூசகத்வம் நிராகரோதி –

ந கதரேண ச நேதீதி ।

ஏதயோர்தே³வயாநபித்ருயாணயோ: கதரேண ச ந ஏகதரேணாபி யே ந க³ச்ச²ந்தி தாநி க்ஷுத்³ரபூ⁴தாநி ப⁴வந்தீதி நிர்தே³ஶாத் கீடாதி³ப்ராப்திமார்க³த்³வயமுத்தி²தாநாமித்யேதந்ந மந்தவ்யம் , வாக்யஸ்ய சந்த்³ரலோகாஸம்பூரணபரத்வாத³ஸம்பூரணஸ்ய ச சந்த்³ரலோகாதா³க³தாநாம் கீடாதி³ப்ராப்த்யாப்யுபபத்தே: கதரேணாபி நேதி நிஷேதோ⁴ நிந்தா³ர்த² இத்யர்த²: ।

த்ருதீயம் ஸ்தா²நமித்யத்ர ஸ்தா²நஶப்³தோ³ யத்³யபி ஶரீரே வ்யுத்பந்நத்வாந்ந மார்க³மாஹ ; ததா²பி மார்க³முபக்ரம்ய த்ருதீயத்வேந நிர்தி³ஶ்யமாநஸ்ய ஸ்வார்த²ஸ்ய மார்க³த்வம் க³மயத்யவாந்தரஸம்க்²யாநிவேஶஸ்ய ஸாஜாத்யாபேக்ஷத்வாதி³தி ஸித்³தா⁴ந்தயதி –

ஸத்யமித்யாதி³நா ।

அஸௌ லோகோ ந ஸம்பூர்யதே இத்யுதா³ஹர்தவ்யே ந்யாயஸாம்யாத³ஸௌ மார்க³ இத்யுக்தம் । தத்ப்ரதிபக்ஷம் தஸ்ய மார்க³த்³வயஸ்ய ப்ரதித்³வந்தீ³பூ⁴தம் மார்க³மேவாசக்ஷீத ந ஶரீரமித்யர்த²: । யதி³ பித்ருயாணேநைவக³த்வா ஆக³த்ய ச ப்ராப்தஸ்ய க்ஷுத்³ரஜந்துதே³ஹக்³ரஹணஸ்ய த்ருதீயஸ்தா²நத்வம் நிர்தி³ஶ்யேத , ந து மார்கா³ந்தரஸ்ய , தர்ஹி ‘‘தத்³ய இஹ ரமணீயசரணா’’ இத்யத்ராபி ப்ராப்யமாணஶுபா⁴ஶுப⁴ஶரீரஸ்ய த்ருதீயத்வநிர்தே³ஶ: ஸ்யாந்ந சாஸ்தி ।

தஸ்மாத்த்ருதீயஸ்தா²நஶப்³தோ³ மார்க³வாசீத்யாஹ –

ந ஹீஷ்டாதி³காரிண இத்யாதி³நா ।

நநு யே வை கே சாஸ்மால்லோகாத்ப்ரயந்தி சந்த்³ரமஸமேவ ஸர்வே க³ச்ச²ந்தீதி ஸர்வேஷாம் சந்த்³ரக³மநபு⁴க்தமிதி , ஸத்யம் ; தத்ஸாமாந்யவசநம் த்ருதீயமார்க³விஷயவிஶேஷவசநேந ஸங்கோசநீயமித்யாஹ –

தஸ்மாத்³யே வை கே சேதி ।

யது³க்தமாஹுதாவாப இத்யாஹுதிஸம்க்²யாநியமாத் ஸர்வேஷாம் ஸ்வர்க³க³மநமிதி , தத்ராஹ –

ஸ்வார்த²விதா⁴நபரமிதி ।

பா⁴ஸ்கரேண ஸுக்ருதிநா து³ஷ்க்ருதிபி⁴: ஸமாநப²லபா⁴க்த்வமயுக்தமித்யாஶங்க்யாயாம் தந்நிரஸநேந பூர்வபக்ஷோபபாத³கதயா ஸயமநே த்வித்யாதி³ஸூத்ராணி நீதாநி । ந போ⁴க³ஶ்சந்த்³ரலோகே து³ஷ்க்ருதிநாம் , கிம்து தத்³த்³வாரா நரகம் ப்ராப்யாவரோஹாதி³தி வித்³யாகர்மணோரிதி ஸூத்ராதா³ரப்⁴ய ஸித்³தா⁴ந்தோ த³ர்ஶித: ।

தத்³தூ³ஷயதி –

அவரோஹாபாத³நதயேதி ।

ஸம்யமநே த்வநுபூ⁴யாவரோஹ இத்யுக்தே ஸம்யமநஸ்ய ஶ்ருதஸ்யாவரோஹாபாதா³நதா ஶீக்⁴ரமவக³ம்யதே । துஶப்³தே³ந ச சந்த்³ராபாதா³நதா வார்யதே । பரஸ்ய து போ⁴க³வைஷம்யமர்தா²த்³க³ம்யேத , சந்த்³ரமண்ட³லாத³வரோஹ இதி சாத்⁴யாஹாராபேக்ஷா ஸ்யாதி³த்யர்த²: ॥12॥13॥14॥15॥16॥17॥18॥19॥20॥21॥

ந ஸாம்பராய இதி ।

ஸம்யக³வஶ்யம்பா⁴வேந பரா பரஸ்தாத்³தே³ஹபாதாத்³ ஈயதே க³ம்யத இதி ஸம்பராய: பரலோகஸ்தத்ப்ராப்த்யர்த²: ஸாத⁴நவிஶேஷ: ஸாம்பராய: । தம் பா³லமவிவேகிநம் விஶேஷதோ வித்தநிமித்தேந மோஹேந மூட⁴ம் ச²ந்நத்³ருஷ்டிமத ஏவ ப்ரமாத³ம் குர்வந்தம் ப்ரதி ந பா⁴தி ; ஸ ந கேவலமஜ்ஞ ஏவ , கிம் து விபரீதத³ர்ஶ்யபி , யதோ(அ)யமேவ லோக: ஸ்த்ர்யந்நபாநாதி³ரஸ்தி ந பர இதி மாநீமநநஶீல: । அதஸ்தத³நுரூபமாசரந்புந:புநர்ஜநநமரணப்ராப்த்யாமேவ ஸமாபத்³யத இதி ம்ருத்யோர்நசிகேதஸம் ப்ரதி வசநம் । வைவஸ்வதம் ஜநாநா பரலோகக³தாநா ஸம்க³மநம் ஸம்க³ம்யம் ஹவிஷா ப்ரீணயதேதி । ஜீவஜம் ஜராயுஜம் । அண்ட³ஜம் ஹி கிம்சித்³வ்ருஶ்சிகாதி³ மாதுருத³ரம் நிர்பி⁴த்³ய ம்ருதாஜ்ஜாயதே । உத்³பி⁴ஜ்ஜம் ச கிம்சித்³வ்ருக்ஷாத்³யசேதநம் ப்ருதி²வ்யாத்³யுத்³பி⁴த்³ய ஜாயதே । ஜராயுஜம் து ஜீவதோ ஜாயத இதி ॥

இதி த்ருதீயம் அநிஷ்டாதி³கார்யதி⁴கரணம் ॥21॥

ஸாபா⁴வ்யாபத்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸாபா⁴வ்யாபத்திருபபத்தே: ॥22॥

அத்ராகாஶம் வாயுமிதி கர்மத்வநிர்தே³ஶாத்³தூ⁴மோ ப⁴வதீத்யாதி³ ப⁴வதி ஶ்ருதேஶ்ச ஸம்ஶய: , ததா³ஹ –

யத்³யபீதி ।

யுக்தம் மார்க³ ப்ரக்ரம்ய த்ருதீயத்வநிர்தே³ஶாத்ஸ்தா²நஶப்³த³ஸ்ய மார்க³லக்ஷணார்த²த்வம் ; ந து ப⁴வதிஶ்ருதே: ஸாத்³ருஶ்யலக்ஷணார்த²த்வே(அ)ஸ்தி நிமித்தமிதி ஸம்க³தி: ।

வாயுமிதி கர்மத்வேந நிர்தி³ஷ்டஸ்ய வாயுர்பூ⁴த்வேதி தாதா³த்ம்யவத்த்வேந பராமர்ஶகவாக்யஶேஷாந்நிர்ணயேந பூர்வபக்ஷமாஹ –

வாயுர்பூ⁴த்வேத்யாதே³ரிதி ।

வாக்யஶேஷஸ்யாஸம்ப⁴வத³ர்த²த்வமாஶங்க்யாஹ –

ந சாந்யஸ்யேதி ।

நந்தி³கேஶ்வரோ ஹி ருத்³ரமாராத்⁴ய மாநுஷஶரீரேணைவ தே³வதே³ஹத்வேந பரிணநாம । நஹுஷோ(அ)பீந்த்³ரத்வம் க³தோ(அ)க³ஸ்த்யஶாபாத³ஜக³ரத்வம் ஜகா³ம । ஏவம் ஹி ஶ்ருதிர்ப⁴வதி । இதரதா² லக்ஷணா ஸ்யாதி³தி பா⁴ஷ்யம் தத³நுபபந்நம் ப⁴வதி ।

ஶ்ருதேர்ஹி ஸாத்³ருஶ்யாலம்ப³நத்வே மாணவகே இவ வஹ்நிஶ்ருதே: கௌ³ணதாஸ்யாந்ந லக்ஷணேத்யாஶங்க்யாஹ –

கௌ³ண்யாமிதி ।

கௌ³ண்யாமபி கு³ணஸ்ய லக்ஷணா(அ)ஸ்தி , லக்ஷணாயாம் த்வபி⁴தே⁴யஸம்ப³ந்தா⁴த் ப்ரவர்தமாநாயாம் ஸம்ப³ந்தி⁴வஸ்த்வந்தரபரத்வம் , ந ஸம்ப³ந்த⁴பரத்வம் , கு³ணாத் ப்ரவர்தமாநாயாம் து கௌ³ண்யாம் வ்ருத்தௌ கு³ணபரத்வம் ந கு³ணயுக்தவஸ்துபரத்வமிதி விவேக: । ஸ்வாபா⁴வ்யாபத்திரிதி பாடே² ஸ்வஸமோ பா⁴வோ யேஷாம் தே ஸ்வபா⁴வாஸ்தேஷாம் பா⁴வ: ।

ஸ்வாபா⁴வ்யமிதி ஸமபதா³த்⁴யாஹார: ஸ்யாத³த: ஸாபா⁴வ்யாபத்திரிதி யுக்த: பாட²ஸ்தம் வ்யாசஷ்டே –

ஸமாந இதி ।

சந்த்³ரலோகே உஷித்வா(அ)த² தத்ர ப்ரவ்ருத்தப²லகர்மக்ஷயாநந்தரமேதமேவ வக்ஷ்யமாணம் பந்தா²நம் புநர்நிவர்தந்தே , புந: ஶப்³த³ப்ரயோகா³த³நாதௌ³ ஸம்ஸாரே பூர்வமபி சந்த்³ரமண்ட³லம் க³தா நிவ்ருத்தாஶ்சேதி க³ம்யதே । கோ(அ)ஸாவத்⁴வா யம் ப்ரதி நிவர்தந்த இதி , உச்யதே – யதே²தம் । யதா²க³தம் । மாஸேப்⁴ய: பித்ருலோகம் பித்ருலோகாதா³காஶமாகாஶாச்சந்த்³ரமிதி க³மநக்ரம: । ஆக³மநே(அ)ப்யாகாஶநிர்தே³ஶாத்³ யதே²தமிதி ப்ரதீயதே । ஆக³மநே பித்ருலோகாத்³யஸம்கீர்தநாத³ப்⁴ராதி³ஸம்கீர்தநாச்சாநேவமபீதி க³ம்யதே(அ)தோ யதே²தமிதி உபலக்ஷணம் । ஆகாஶம் ப்ரதிபத்³யதே , யா ஆபஶ்சந்த்³ரமண்ட³லே ஶரீரமாரப்³த⁴வந்த்யஸ்தா: கர்மக்ஷயே த்³ருதா ஆகாஶக³தா ஆகாஶஸத்³ருஶா ப⁴வந்தி । தது³பஹிதா அநுஶயிநோ(அ)ப்யாகாஶஸமாநா ப⁴வந்தி । ஆபோ வாயுநா இதஶ்சாமுதஶ்ச நீயமாநா வாயுஸமா ப⁴வந்தி । அநுஶய்யபி தாத்³ருஶோ ப⁴வதி । தத³நந்தரம் க³மநகாலே யோ தூ⁴ம ஆஸீத் தத்துல்யோ ப⁴வதி । தத: அபாம் ப⁴ரணாத் ஸம்ப்⁴ருதோத³கமப்⁴ரம் தத்³ ப⁴வதி । ததோ ஜலஸேசநாந்மேதோ⁴ வர்ஷணகர்தா ஸம்ப⁴வதி । தத்³பா⁴வம் தத்ஸாத்³ருஶ்யமாபத்³ய ப்ரவர்ஷதி । வர்ஷதா⁴ராபி⁴ரநுஶயீ ப்ருதி²வீமாபத்³யத இத்யர்த²: ॥22॥

இதி சதுர்த²ம் ஸாபா⁴வ்யாபத்த்யதி⁴கரணம் ।

நாதிசிராதி⁴கரணவிஷயா:

நாதிசரேண விஶேஷாத் ॥23॥ ஆகாஶாதி³ஸாத்³ருஶ்யசிராசிரத்வவிசாரணாத்ஸம்க³தி: ।

ஸ்யாதே³தத் - அதோ வை க²லு து³ர்நிஷ்ப்ரபததரமிதி து³ருபஸர்க³தரப் ப்ரத்யயாப்⁴யாம் வ்ரீஹ்யாதி³ப்ராப்திநிர்க³மநஸ்யைவ விலம்பி³தத்வப்ரதீத்யந்யதா²நுபபத்த்யா(அ)(அ)காஶாதே³ர்வேகா³ந்நிஷ்க்ரமணம் ப்ரதீயதே , தத: கத²ம் தத்ராபி சிராவஸ்தா²நேந பூர்வபக்ஷோ(அ)த ஆஹ –

து³ர்நிஷ்ப்ரபதரமிதி ।

து³:ஶப்³தோ³ ஹ்யேகதே³ஶலக்ஷணயா து³:க²ம் வக்தி , ந துவ்யவதா⁴நாத் விலம்ப³மித்யர்த²: । உத்தராதி⁴கரணே(அ)நுஶயிநாம் து³:க²நிஷேதா⁴ந்மந்யதே இத்யுக்தம் ।

ஏததே³வ விவ்ருண்வந் ஸித்³தா⁴ந்தயதி –

விநேதி ।

ந சைவமஸ்யாநாரம்ப⁴: ; அநுஶயிநாமாகாஶாதி³ப்ரவர்ஷணாந்தஸாத்³ருஶ்யம் சிரபா⁴வி அநுஶயிஸாத்³ருஶ்யரூபத்வாத்³ ப்³ரீஹ்யாதி³ஸாத்³ருஶ்யவதி³த்யநுமாநஸ்ய ப்ராகு³க்தஶ்ருதார்தா²பத்த்யா பா³தா⁴ர்த²மதி⁴கரணாந்தராரம்போ⁴பபத்தேரிதி ॥23॥

இதி பஞ்சமம் நாதிசிராதி⁴கரணம் ॥

அந்யாதி⁴ஷ்டி²தாதி⁴கரணவிஷயா:

அந்யாதி⁴ஷ்டி²தே பூர்வவத³பி⁴லாபாத் ॥24॥ அத்ர ஜாயந்த இதி ஶ்ருதே: கர்மபூர்வகத்வாஶ்ருதேஶ்ச ஸம்ஶயோ ப⁴வதி ।

ஶ்ருதேருபசரிதார்த²த்வஸ்யோக்தத்வாத் புநருக்திமாஶங்க்யாஹ –

ஆகாஶஸாரூப்யமிதி ।

ஸர்வக³தாகாஶஸம்யோக³ஸ்யாஸாத்⁴யத்வாத்ஸாத்³ருஶ்யம் தேநோக்தமித்யர்த²: । அந்யஸ்யாந்யதா²பா⁴வாநுபபத்தேர்ஹி தத்ரோபசார உக்த: , அத்ர து ஜாயதே இதி ஶப்³த³ஸ்ய தே³ஹக்³ரஹணே ரூட⁴த்வாத்ததா³ஶங்க்யதே , தச்சாவிருத்³த⁴மிதி ந கௌ³ணத்வாவஹமித்யர்த²: । அஸ்மிந்ப்ரகரணே யந்முக்²யம் ஜந்ம தத்கர்மஸாத்⁴யம் ஶ்ருதம் , யதா² ரமணீயசரணா இத்யாதி³ ।

அத்ர து வ்யாபககர்மஜத்வஶ்ருதிவ்யாவ்ருத்த்யா தத்³வ்யாப்யமுக்²யத்வவ்யாவ்ருத்திமாஶங்க்ய ஹேத்வஸித்³தி⁴மாஹ –

ந ச ரமணீயேத்யாதி³நா ।

ஶரீரபா⁴வ: ஶரீரத்வம் தஸ்யாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

நந்விஷ்டாதே³ர்விஹிதத்வாத் புண்யஸ்ய கத²ம் ஸ்தா²வரஶரீரப்ராப்திஹேதுதா? அத ஆஹ –

இஷ்டாதே³ஶ்சேதி ।

விஹிதத்வே(அ)பி தத்³க³தபஶுஹிம்ஸோச்சி²ஷ்டஸோமப⁴க்ஷாதே³ர்நிஷித்³த⁴த்வாத்³ து³:க²ஹேதுதேத்யர்த²: । ஸாமாந்யவிஷயநிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரஸ்ய விஶேஷஶாஸ்த்ரேண பா³த⁴நம் ஸ்யாத் , குத: ? தஸ்ய ததோ து³ர்ப³லத்வாதி³த்யேதந்ந ச ஸாம்ப்ரதமிதி யோஜநா ।

ஸாமாந்யஶாஸ்த்ரஸ்ய தௌ³ர்ப³ல்யே ஹேது: –

ஸாமாந்யத்³வாரேணேதி ।

விஶேஷஶாஸ்த்ரப்ராப³ல்யே ஹேது: –

ஸாக்ஷாதி³தி ।

நநு க்ரதுப்ரகரணஸ்த²ஹிம்ஸாவிதே⁴ர்ஹிம்ஸாக³தக்ரதுஶேஷத்வம் விஷய: , ஹிம்ஸாநிஷேத⁴ஸ்ய தத்³க³தாநர்த²ப²லத்வம் கோ³சர இதி விஷயபே⁴தா³த்³விதி⁴நிஷேத⁴யோரவிரோத⁴ஶ்சேத்தர்ஹி க்ரதுமத்⁴யே நிஷித்³த⁴ஹிம்ஸாநுஷ்டா²நே க்ரதுவைகு³ண்யம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

யதா²ஹுரிதி ।

கலஞ்ஜப⁴க்ஷணாதி³நிஷேதா⁴நாம் புருஷார்த²த்வாத்தத³திக்ரமே புருஷஸ்யைவ ப்ரத்யவாயோ ந க்ரதோர்வைகு³ண்யம் । யதா²விஹிதஸ்ய தஸ்ய ஸித்³தே⁴: ।ந ஹி க்ரதுஶேஷ: ப்ரதிஷேதோ⁴ யதஸ்தத³திலங்க⁴நாத்க்ரதுவைகு³ண்யம் ஸ்யாதி³தி ப⁴ட்டோக்தேரர்த²: ।

ஏவம் ஹி விஹிதாயா அபி ஹிம்ஸாயா து³:க²ப²லத்வம் , யதி³ விதி⁴நிஷேத⁴யோரேகவிஷயத்வம் , ததே³வ நாஸ்தீத்யாஹ –

புருஷார்தா²யா ஏவேதி ।

க்ரத்வர்தோ² ஹி ப்ரதிஷேத⁴: க்ரத்வார்தா² ஹிம்ஸா ப்ரதிஷேதே⁴த் ।

தத்ர யத்³யயம் ந ஹிம்ஸ்யாதி³தி நிஷேத⁴: க்ரத்வார்தா²ம் ஹிம்ஸா ப்ரதிஷேதே⁴த் , தர்ஹ்யேவ க்ரத்வர்த²: ஸ்யாத்தச்ச நாஸ்தீதி வதி³ஷ்யந் நிஷேத்⁴யநிஷேத⁴யோரேகார்த²தாமாஹ –

ததா² ஹீதி ।

யோ ஹி யத³ர்த²ம் ப்ரவ்ருத்தோ யஸ்மாத்³விஷயாத்³ நிவார்யதே தந்நிஷேதோ⁴(அ)பி தத³ர்த² இத்யர்த²: ।

தர்ஹி க்ரத்வர்த²ஹிம்ஸாப்ரதியோகி³கோ(அ)யம் ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)த ஏவ க்ரத்வர்த²ஶ்சேத்யாஶங்க்யாஹ –

ந சைததி³தி ।

யேந ப்ரகரணாம்நாதத்வேநாந்ருதவத³நஸ்ய க்ரத்வர்த²த்வேந தந்நிஷேதோ⁴(அ)பி க்ரத்வர்த²: ஸ்யாத்³ , யேந ச தேநைவ ப்ரகரணாம்நாதத்வேந பஶௌ நிஷித்³த⁴யோராஜ்யபா⁴க³யோ: க்ரத்வர்த²த்வாத்தந்நிஷேத⁴ஸ்யாபி க்ரத்வர்த²த்வம் ப⁴வேத் , தேந ப்ரகாரேண ந ஹிம்ஸ்யாதி³த்யேதத் கஸ்யசித்ப்ரகரணே ந ஸமாம்நாதமித்யர்த²: ।

நந்வாஜ்யபா⁴கௌ³ ப⁴வேதாம் க்ரத்வர்தௌ² , நிஷேத⁴ஸ்த்வபா⁴வார்த²: கத²ம் க்ரத்வர்த²: ஸ்யாத³த ஆஹ –

ஏவம் ஹி ஸதீதி ।

பஶுயாகே³(அ)திதே³ஶப்ராப்தாஜ்யபா⁴க³நிஷேதே⁴ ஸதி தத்³வர்ஜநயுக்தாங்கா³ந்தரைர்பா⁴வார்த²ரூபைராஜ்யபா⁴க³ஸாத்⁴ய உபகாரோ ஜந்யதே ந கேவலநிஷேத⁴மாத்ராத் । அதஶ்ச விகல்ப ஆஜ்யபா⁴க³தத³பா⁴வயோ: । ப²லபூ⁴மார்தி²நஸ்த்வநுஷ்டா²நம் । ப்ராபா⁴கராஸ்து பர்யுதா³ஸமேதமாஹு: । அத்ர ச பஶுப்ரகரண ஏவைதத்³வாக்யமஸ்தீதி க்ருத்வா ப்ரதிஷேத⁴த்வமஸ்யோக்தம் । கு³ணோபஸம்ஹாரே து ஹாநௌ தூபாயநேத்யதி⁴கரணே(ப்³ர.அ.3.பா.3.ஸூ.26) த³ர்ஶபூர்ணமாஸப்ரகரணபடி²தஸ்ய ந தௌ பஶாவித்யஸ்ய பாஶுகப்ரகரணாப்⁴யுபக³தைதத்³வாக்யஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாதி³த்வேநார்த²வாத³த்வம் வக்ஷ்யதீதி ந விரோத⁴ இதி ।

அந்ருதவத³நநிஷேத⁴ஸ்ய க்ரத்வர்த²த்வே(அ)தி⁴கரணமநுக்ரம்யதே –

த³ர்ஶபூர்ணமாஸயோராம்நாயதே நாந்ருதம் வதே³தி³தி ।

தத்ராயம் நிஷேத⁴: க்ரத்வர்த²: புருஷார்தோ² வேதி ஸம்ஶய: , தத³ர்த²ம் ப்ரதிஷேத்⁴யா ப்ரவ்ருத்தி: கிமர்தே²தி ச சிந்த்யதே । யோ ஹி யத³ர்த²ம் ப்ரவ்ர்ருத்த: ஸந்நிவார்யதே ஸ தத³ர்த²மேவ ச நிவார்யதே । ப்ரவ்ருத்திகைமர்த்²யநிர்ணயாய ச ஆக்²யாதேந கர்தா(அ)பி⁴தீ⁴யதே ந வேதி ச விசார்யதே । அபி⁴ஹிதே ஹி கர்தரி தஸ்ய ப்ரத்யயேந ப்ராதா⁴ந்யேநாபி⁴ஹிதத்வாத் ப்ரவ்ருத்தே: ப்ரயோஜநாகாங்க்ஷாவேலாயாம் ஶ்ருதிஸந்நிதா⁴பிதகர்த்ரபேக்ஷிதோபாயத்வம் ப்ரகரணபா³த⁴யா(அ)வக³ம்யேத , அநிபி⁴ஹிதே து பா³த⁴கஶ்ருத்யபா⁴வாத³ர்தா²ச்ச கர்து: ப்ரவ்ருத்தி ப்ரதி கு³ணத்வேநைவாவக³தே: ப்ரகரணேந ப்ரவ்ருத்தே: க்ரத்வர்த²தா(அ)வதா⁴ர்யதே । தத்ர பசதி தே³வத³த்த இத்யாத்³யாக்²யாதை: கர்த்ரவக³மாத்³ ல: கர்மணி சேதி ஸூத்ரக³தசகாரேண கர்தர்யபி லகாரவிதா⁴நாத்³ லகாராதே³ஶாநாம் ச திவாதீ³நாம் ஸ்தா²நிவத்³பா⁴வேந கர்த்ருவாசகத்வாதா³க்²யாதாபி⁴தே⁴ய: கர்தேதி ப்ராபய்ய ராத்³தா⁴ந்திதம் ஶேஷலக்ஷணே । க்ரத்வர்தோ²(அ)யம் ப்ரதிஷேத⁴: , ஆக்²யாதேந கர்துரநபி⁴தா⁴நாத் । யா த்வாக்²யாதாத்கர்த்ருப்ரதீதி: ஸா ஆக்²யாதாபி⁴ஹிதபா⁴வநயா கர்துருபஸ்தா²பநாத³ந்யதா²ஸித்³தா⁴ । ஸூத்ரம் த்வபி⁴தே⁴யத்வத்³யோத்யத்வயோருதா³ஸீநம் । அபி ச ல: கர்மணீத்யபி⁴தா⁴ய த்³வ்யேகயோரிதி ஸூத்ரேண த்³வித்வைகத்வயோரர்த²யோர்த்³விவசநைகவசநவிதா⁴நாத் கர்த்ருஸம்க்²யைவாக்²யாதவாச்யா ந கர்தா । ஸம்க்²யேயகர்த்ருவிவக்ஷாயாம் ஹி த்³வ்யேகேஷ்விதி ஸ்யாத்³ ; த்³வயோரேகஸ்ய ச கர்த்ரூணாம் ப³ஹுத்வாத் । ஆக்²யாதேந கர்துராநபி⁴தா⁴நே(அ)நபி⁴ஹிதாதி⁴காரவிஹிதத்ருதீயாபத்தே: பசதி தே³வத³த்தேநேதி ப்ரயோக³ப்ரஸங்க³: । க³ம்யமாநகர்து: ஸம்க்²யாயா அநேநாபி⁴தா⁴நே கரணாதி³ஸம்க்²யாநாமப்யாக்²யாதேநாபி⁴தா⁴நப்ரஸங்க³: । பச்யத இத்யத்ராபி கர்துர்க³ம்யமாநத்வாத்தத்ஸம்க்²யாபி⁴தா⁴நாபாத இதி சேத்³ , ந , அநபி⁴ஹிதஸ்யாபி கர்துரிதரகாரகாபேக்ஷயா ப்ரதா⁴நத்வாத்³பா⁴வநாயாஶ்ச தத்³வ்யாபாரத்வாதா³க்²யாதேந ப்ராதா⁴ந்யேந த்³யோதநாத³நபி⁴ஹிதாதி⁴காரஸ்ய ச ப்ராதா⁴ந்யேந த்³யோதிதத்வாபி⁴ப்ராயத்வாத் , கரணாதீ³நாம் பசதீத்யாத்³யாக்²யாத்தை: ப்ராதா⁴ந்யேந த்⁴வநிதத்வாபா⁴வாத் , பச்யத இத்யாதௌ³ ச கர்மப்ராதா⁴ந்யேந கர்த்ருப்ராதா⁴ந்யஸ்யாத்³யோதநாத் । தஸ்மாதா³க்²யாதேந கர்துரநபி⁴தா⁴நாத்ஸித்³த⁴மந்ருதவத³நப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய க்ரத்வர்த²த்வமிதி ॥

நநு மா பூ⁴த் ப்ரகரணாநாம்நாநாந்ந ஹிம்ஸ்யாதி³தி நிஷேத⁴ஸ்ய க்ரத்வர்த²தா , புருஷார்த²த்வம் து கத²மவக³ம்யதே? ந ஹீஹ புருஷஸ்தத³ர்தோ²வக³ம்யத இதி தத்ர புருஷார்த²ப்ரதீதிமுபபாத³யதி –

தஸ்மாத³நாரப்⁴யாதீ⁴தேநேதி ।

ந ஹிம்ஸ்யாதி³த்யநேநேதி நஞ் வ்யதிரிக்தோபாதா³நம் விவக்ஷிதம் । அத்ர வாக்யே ஹிம்ஸ்யாதி³தி பா⁴கே³நாபி⁴ஹிதஸ்ய புருஷவ்யாபாரஸ்ய புருஷார்த² ஏவ பா⁴வ்ய இத்யந்வய: ।

நநு ஹிம்ஸைவ பா⁴வ்யா கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ –

வித்⁴யுபஹிதஸ்யேதி ।

ஶ்ரேய:ஸாத⁴நத்வவித்⁴யவச்சி²ந்நத்வாதி³த்யர்த²: ।

ந கேவலமர்த²விரோதோ⁴ தா⁴த்வர்த²பா⁴வ்யத்வே , அபி து ஶப்³த³விரோத⁴ஶ்சேத்யாஹ –

விதி⁴விப⁴க்தீதி ।

ஹிம்ஸைவ கர்மக்ரியா தத்³பா⁴வ்யத்வபரித்யாகே³நேத்யர்த²: ।

புருஷப்ரதீதிமுபபாத³யதி –

ஆக்²யாதாநபி⁴ஹிதஸ்யாபீதி ।

கர்த்ரதி⁴கரணே து அநபி⁴ஹிதபுருஷஸ்யாப்ராதா⁴ந்யேந நிஷேத⁴ஸ்ய ப்ரகரணவஶாத் க்ரத்வர்த²முக்தம் , இஹ து ப்ரகரணாபா⁴வாதா³ர்தி²ககர்த்ருஶேஷத்வமவிருத்³த⁴ம் நிஷேத⁴ஸ்ய । ஏதச்ச ப்ராசீநக்³ரந்தே² அநாரப்⁴யாதீ⁴தேநேதி பதே³ந த்³யோதிதம் ।

நநு ஹிம்ஸ்யாதி³தி வித்⁴யம்ஶேந யதி³ ஹிம்ஸாஶ்ரேய:ஸாத⁴நமவக³தா , கத²ம் தர்ஹி நிஷேதா⁴வகாஶ:? இத்யாஶங்க்யாநுவாத³த்வமாஹ –

கேவலமிதி ।

ஸ்யாதே³தத் - ஹிம்ஸ்யாதி³தி க்ரதுபுருஷார்த²ஸாதா⁴ரணீ ஹிம்ஸா(அ)நூத்³ய நிஷித்⁴யதாம் , ததா² சோப⁴யார்த²த்வம் நிஷேத⁴ஸ்ய வாக்யேநாவக³ம்யதாமிதி , நேத்யாஹ –

க்ரத்வர்த²ஸ்யாபி சேதி ।

ஹிம்ஸாவிஷயஸ்ய நிஷேத⁴ஸ்ய ராக³ப்ராப்தஹிம்ஸாவிஷயத்வேந சரிதார்த²த்வே(அ)தி⁴காராந்தராநுப்ரவிஷ்டக்ரதுஶேஷஹிம்ஸாநுவாத³தந்நிஷேத⁴விஷயத்வகல்பநாயாம் கௌ³ரவம் ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

உப⁴யநிஷேதே⁴ ச வாக்யபே⁴த³: ஸ்யாதி³த்யாஹ –

ந ச ஸ்வாதந்த்ர்யேதி ।

க்ரத்வர்த²நிஷேத⁴த்வே ஹி க்ரத்வர்த²த்வாத் பாரதந்த்ர்யம் ஸ்யாத் , புருஷார்த²நிஷேத⁴த்வே புருஷார்த²த்வாத்ஸ்வாதந்த்ர்யம் । தச்ச வாக்யத்³வயேந ஸம்ப³ந்த⁴த்³வயபோ³த⁴நே ப⁴வேத்³ , ந த்விஹேத்யர்த²: ।

விதி⁴நிஷேத⁴யோர்விஷயபே⁴த³முக்தமுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

யதா³ ச நிஷேத⁴ஸ்ய ராக³ப்ராப்தார்த²தா , ததா³ இஷ்டாதி³கர்மண: புண்யமாத்ரரூபத்வாத்³வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வஸ்ய கர்மஜந்யத்வாஸம்கீர்தநரூபோ ஹேது: ஸித்³த⁴ இத்யாஹ –

ஆகாஶாதி³ஷ்விவேதி ।

அத்ர பா⁴ஷ்யகாரைர்ந ஹிம்ஸ்யாதி³த்யுத்ஸர்க³: , அக்³நீஷோமீயமாலபே⁴தேத்யபவாத³ இத்யுக்தம் , தத³யுக்தம் ; விஶேஷவிதி⁴விஹிதஸ்யார்த²ஸ்ய ஸாமாந்யவிதி⁴நாபி விஷயீகாரே ஹ்யுத்ஸர்கா³பவாத³ந்யாய: । யதா²(அ)(அ)ஹவநீயே ஜுஹோதி பதே³ ஜுஹோதீதி ஹோமமாத்ரஸ்யாஹவநீயாந்வயவிதி⁴நா பத³ஹோமஸ்யாபி விஷயீகாரே பத³ஹோமாந்வயவிஶேஷவிதி⁴நா பா³தா⁴த்ததி³தரபரத்வம் ஸாமாந்யஶாஸ்த்ரஸ்ய ।

அத்ர து வர்ணிதேநந்யாயேந நிஷேத⁴ஸ்யோத்பத்திஸமய ஏவ புருஷார்த²ஹிம்ஸாவிஷயத்வாந்ந க்ரத்வர்த²ஹிம்ஸாநுப்ரவேஶ இத்யாஶங்க்யாஹ –

அயமேவார்த² இதி ।

ஏகஸ்ய நிஷேத⁴விதை⁴: ஸ்வவிஷயஸ்ய க்ரத்வர்த²த்வேந புருஷார்த²த்வேந ச விநியோகே³ விரோதா⁴த் ஸாமாந்யவிஷயத்வே ச புருஷார்த²ஹிம்ஸாஸு ஸாவகாஶஸ்ய ந க்ரத்வர்த²ஹிம்ஸாநிஷேத⁴விஷயத்வம் ததா³ ஹ்யதி⁴காராந்தராநுப்ரவேஶித்வேந ஸாபேக்ஷத்வம் ஸ்யாதி³தி யோ விஷயநிஷ்கர்ஷ: க்ருதோ(அ)யமேவாவிஶேஷப்ரவ்ருத்தத்வேநாவபா⁴ஸமாநஶாஸ்த்ரஸ்ய விஶேஷத்யாஜநலக்ஷணகு³ணஸாம்யாது³த்ஸர்கா³பவாத³ இத்யுக்த இத்யர்த²: । அவஹந்திநா ப²லீக்ருதேஷு=கண்டி³தேஷு । தே(அ)நுஶயிந இஹ லோகே வ்ரீஹியவா இத்யேவம்ரூபேண ஜாயந்தே । யோ யோ ஹ்யுநுஶயிபி⁴: ஸம்ஶ்லிஷ்டமந்நமத்தி ஸ ஏவ ச யோ ரேத: ஸிஞ்சதி ஸ்த்ரியாம்ருதுகாலே தத்³பூ⁴ய ஏவ தத்³பா⁴வ ஏவ தத்ஸமாநாகாரதாமித்யர்த²: । ப⁴வதி ப்ரதிபத்³யதே அநுஶயீ । ததா² ச மநுஷ்யாந்மநுஷ்யோ ஜாயதே பஶ்வாதே³ஶ்ச பஶ்வாதி³ரிதி ॥24॥25॥26॥27॥

இதி ஷஷ்ட²ம் அந்யாதி⁴ஷ்டி²தாதி⁴கரணம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யஶ்ரீமத³நுப⁴வாநந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யபரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகப⁴க³வத³மலாநந்த³விரசிதே வேதா³ந்தகல்பதரௌ த்ருதீயஸ்யாத்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²ம: பாத³: ॥

ஸம்த்⁴யாதி⁴கரணவிஷயா:

ஸம்த்⁴யே ஸ்ருஷ்டிராஹ ஹி ॥1॥ கர்மப²லஸ்ய யாதாயாதரூபத்வேந பூர்வம் வைராக்³யம் நிரூபிதம் । இதா³நீம் விரக்தஸ்ய தத்த்வபதா³ர்த²விவேகார்த²ம் த்³விதீய: பாத³ ஆரப்⁴யதே । தத்ராபி ந ஸ்தா²நதோ(அ)பீ (ப்³ர.அ.3.பா.ஸூ.11) த்யத: ப்ராக் த்வம்பதா³ர்தோ² விவேசித: , தத ஆரப்⁴ய தத்பதா³ர்த²: । ஆத்³யாதி⁴கரணஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

தஸ்யைவேதி ।

யஸ்ய பூர்வஸ்மிந்பாதே³ ஜாக்³ரத³வஸ்தா²யாமிஹலோகபரலோகஸம்சார உக்த: தஸ்யைவேத்யர்த²: ।

ப்ரயோஜநமாஹ –

ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்²வேதி ।

ஜாக்³ரத³வஸ்தா²யாம் ஹ்யாதி³த்யாதி³ஸம்கராத்³ து³ர்விவேகமாத்மந: ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்²வம் , தத்ர யதி³ ஸ்வப்நோ(அ)பி ஸத்ய: ஸ்யாத் தத³வஸ்த²ம் து³ர்விவேகத்வமிதி தந்மித்²யாத்வாமுச்யதே । மநஸ்து ஸ்வப்நே ஸத³பி த்³ருஶ்யத்வாந்நாத்மபா⁴ஸகம் ।ஆதி³த்யாதீ³நாம் த்³ருஶ்யத்வாவிஶேஷே(அ)பி ஸ்வரூபதோ(அ)பி வ்யதிரேகஸமர்த²நார்த²மர்த²வதீ மித்²யாத்வசிந்தா । ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.2.பா.1.ஸூ.14) ஸமஸ்தபே⁴த³மித்²யாத்வோபபாத³நாத³ஜாமித்வாய ப்ரபஞ்சயதே இத்யுக்தி: ।

ரதா²தி³ஸர்கா³ம்நாநாத்³ரதா²த்³யபா⁴வாம்நாநாச்ச ஸம்ஶயமாஹ –

கிமிதி ।

ஸர்வவிகாரமித்²யாத்வஸ்யாத⁴ஸ்தாத்ஸாத⁴நாத்³ ந பூர்வபக்ஷிணோ த்³ருஷ்டாந்தஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ –

யத்³யபீதி ।

ஸ்வப்நஸ்ய வ்யாவஹாரிகத்வமஸ்தி ந வேதி சிந்த்யத இத்யர்த²: । அநேந ப்ரபஞ்ச்யத இத்யேதத்³விவ்ருதம் ।

த்³வயோர்லோகஸ்தா²நயோ: ஸம்தௌ⁴ ப⁴வதீதி ஸம்த்⁴யமிதி பா⁴ஷ்யம் ந யுக்தம் , ஸ்வப்நஸ்யேஹைவ லோகே(அ)நுப⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஐஹலௌகிகேதி ।

யதா² லோகே க்³ராமஸம்தி⁴ர்த்³வௌ க்³ராமௌ ப⁴ஜதே , ஏவம் ஸ்வப்ந உபௌ⁴ லோகௌ லக்ஷணத: ஸ்ப்ருஶதி , தத்ர பரலோகஸ்யைதல்லோகவர்திசக்ஷுராத்³யஜந்யரூபாதி³ஸாக்ஷாத்காரவத்த்வம் வ்யாபாரவிரஹாச்சேத³நைஹலௌகிகத்வம் ஸ்வப்நஸ்ய , தர்ஹ்யைஹலௌகிகஸுஷுப்தேரப்யநைஹலௌகிகத்வம் ஸ்யாத³த ஆஹ –

ரூபாதி³ஸாக்ஷாத்காரோபஜநநாதி³தி ।

சக்ஷுராதி³ஶப்³தோ³ கோ³லகாபி⁴ப்ராய: ; கரணாநாம் லோகத்³வயே(அ)ப்யவிஶேஷாத் ।

ஸ்வப்நஸ்ய பரலோகலக்ஷணவத்த்வமுக்த்வா இஹலோகலக்ஷணவத்த்வமாஹ –

பாரலௌகிகேதி ।

அத்ராபி பாரலௌகிகஸுஷுப்தேரபாரலௌகிகத்வவ்யாவ்ருத்தயே ந ச ந ரூபாதீ³த்யுக்தம் ।

ஸம்த்⁴யே ஸ்தா²நே தத்²யரூபைவ ஸ்ருஷ்டிர்ப⁴விதுமர்ஹதீதி பா⁴ஷ்யமயுக்தம் ; ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணாதௌ³ ஸர்வகார்யமித்²யாத்வஸமர்த²நாத³த ஆஹ –

ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸாக்ஷாத்காராதி³தி ।

ஸ்வப்நஸத்யத்வம் வக்தும் ந ஶக்யதே இத³ம்ரஜதாதி³போ³தே⁴ஷ்விவ பா³த⁴விரோதா⁴தி³த்யாஶங்க்யாஹ –

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

ஜ்ஞாநம் ஸர்வம் யதா²ர்த²மிதி பூர்வபக்ஷ இத்யர்த²: ।

தர்ஹி ஸ்வப்நோதா³ஹரணமயுக்தம் ஸர்வப்⁴ரமேஷு விப்ரதிபத்தேரவிஶேஷாத³த ஆஹ –

ப்ரக்ருதோபயோகி³தயேதி ।

ஸ்வப்ரகாஶித்வஶ்ருதௌ ப்ரக்ருதமாத்ராயம் புருஷ: ஸ்வயம்ஜ்யோதிர்ப⁴வதீதி ।

பா³த⁴கத்வாஸித்³தி⁴முபபாத³யிதும் பராபி⁴மதபா³த⁴கத்வரூபமநுவத³தி –

ஸமாநகோ³சரே இதி ।ஸமாநகோ³சரவிருத்³தா⁴ர்த²ஜ்ஞாநயோரபி ஸத்ப்ரதிபக்ஷயோரிவ ந பா³த்⁴யபா³த⁴கத்வமித்யத உக்தம் – ப³லவத³ப³லவத்த்வேதி ।

தத்ர தாவதி³த³ம்ரஜதாதி³ஜ்ஞாநாநாம் நேத³ம்ரஜதாதி³ஜ்ஞாநாநாம் ச விரோதா⁴பா⁴வமாஹ – நாபி பூர்வோத்தரயோர்ப³லவத³ப³லவத்த்வநிஶ்சய இத்யத: ப்ராக்தநேந க்³ரந்தே²ந ।

நீலோத்பலே ராத்ரௌ ரக்தத்வப்⁴ரமோ ப⁴வதி தமுபபாத³யதி –

ஏவமுத்பலமபீதி ।

தஸ்மாத³பீதி ।

அபிகாரேண ப்ராகு³க்தம் விரோதா⁴பா⁴வம் ஸமுச்சிநோதி । விவாதா³ஸ்பத³ம் ப்ரத்யயா இதி நியதலிங்க³த்வாத்ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் । ரதை²ர்யுஜ்யந்த இதி ரத²யோகா³ அஶ்வாத³ய: । பதோ² ரத²மார்கா³ந் ।

ப³ஹுஶ்ருதிஸம்வாதா³தி³தி ।

ப³ஹுஶ்ருதய: ஸ ஹி கர்தேத்யாத்³யா உதா³ஹ்ருதா பா⁴ஷ்யே । ப்ரமாணாந்தரம் உக்தமநுமாநம் வக்ஷ்யமாணம் ப்ராஜ்ஞகர்த்ருகத்வஹேதுகம் ।

பா⁴க்தத்வேநேதி ।

ப⁴க்தி: ஸம்கோச: ।

தமேவாஹ –

ஜாக்³ரதி³தி ।

ப³ஹுஶ்ருதிவிரோதா⁴தி³த்யேதத்ஸ்பஷ்டயதி –

அத ஏவேதி ।

கர்த்ருஶ்ருதி: ஸ ஹி கர்தேத்யேஷா பா³ர்ஹதா³ரண்யகீ । ஶாகா²ந்தரஶ்ருதிஸ்து ஏஷ ஸுப்தேஷ்வித்யாத்³யா கட²ஶாகா²க³தா ।

அநுமாநாந்தரம் வக்ஷ்யமாணமித்யுக்தம் ததா³ஹ –

ப்ராஜ்ஞேதி ।

ஹேதோரஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ –

ந ச ஜீவகர்த்ருகத்வாதி³தி ।

ய ஏஷ ஸுப்தேஷ்விதி வாக்யஸ்யாத⁴ஸ்தாத் ப்ராஜ்ஞஸ்யைவ பரமாத்மந ஏவ ப்ரக்ருதத்வாதி³த்யர்த²: ।

விமதிபத³ம் ஸத்யம் ஸ்வப்நத்வாத் , ஸம்வாதி³ஸ்வப்நவதி³த்யாஹ –

அபி சேதி ।

ப்³ராஹ்மணா அயநமாஶ்ரயோ யஸ்ய ஸ ததா² । ஸ்வயம் து ப்³ராஹ்மணாபா⁴ஸ இத்யர்த²: । ததா²விதே⁴நோக்தமபி ஸ்வப்நே ஸத்யம் ப⁴வதி கிம் புநரந்யதி³தி பா⁴வ: । ப்ரியவ்ரதம் ப்ரியவ்ரதநாமாநம் கம்சித் । உர்வரா ஸர்வஸஸ்யா பூ⁴: ॥1॥2॥

யது³க்தம் க்ஷீரத³தி⁴வத்காலபே⁴தே³நைகஸ்ய ஶுக்திரஜதாத்மகத்வாத³விரோதோ⁴ ரஜதஶுக்திஜ்ஞாநயோரிதி , தத்ராஹ –

ந தாவத்க்ஷீரஸ்யேவேத்யாதி³நா ।

ஈஶ்வரஸ்ய ராஜாதே³ர்க்³ருஹே வஸ்துதோ யதீ³த³ம் ரஜதம் ஸ்யாத் , தர்ஹி , காலாந்தரே(அ)பி ஶுக்திர்ந ஸ்யாத்³ , ராஜமந்தி³ரக³தரஜதகும்ப⁴வதி³த்யுக்தம் , இதா³நீம் யதா³பி ரஜதத்வேநாநுபூ⁴யதே , ததை³வ புருஷாந்தரே விஸம்வாதா³த³பி ந வாஸ்தவம் ரஜதத்வமித்யாஹ –

ந சேதரஸ்யேதி ।

அந்யோ(அ)நாகுலேந்த்³ரியஸ்தஸ்ய ஶுக்திபா⁴வம் நாநுப⁴வதீத்யேதந்நேதி வ்யதிரேகமுக்த்வா(அ)ந்வயமாஹ –

ப்ரத்யேதி சேதி ।

ஶுக்திபா⁴வமித்யநுஷங்க³: । ஶுக்திரஜதாத்மகமேகமேவ வஸ்து க்³ரஹணஸாமக்³ரீபே⁴தா³த்கதா³சிச்சு²க்தித்வேந ஜ்ஞாயதே , கதா³சித்³ரஜதத்வேந ஜ்ஞாயதே ।

மா பூ⁴த்பரிணாம இதி யது³க்தம் தத்³தூ³ஷயதி –

ந சோப⁴யரூபமிதி ।

இஷ்டப்ரஸங்க³தாமாஶங்க்யாஹ –

ந மரீசிபி⁴ரிதி ।

த்ருஷ்ணஜ: பிபாஸோ: । ஸ்வபித்ருஷோர்நஜிஙிதி த்ருஷேர்நஜிங் ப்ரத்யய: । உத³ந்யா பிபாஸா ।

நநு மா குர்வந்து மரீசயஸ்தோயஸாத்⁴யாமர்த²க்ரியாம் , ஸந்து ச தோயம் , கா பா³தா⁴ ? தோயஸ்ய த்³வ்யாத்மகத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச தோயமேவேதி ।

பிபாஸோபஶமகமுத³கமித்யைகரூப்யஸ்ய ஸதி ஸம்ப⁴வே ந ப்ரயோஜகத்³வைவித்⁴யம் கல்ப்யமித்யர்த²: ।

அகல்பநே ச வ்யாபகவ்யாவ்ருத்த்யா வ்யாப்யவ்யாவ்ருத்திமப்யாஹ –

தத³ர்தே²தி ।

நநு ந கல்ப்யதே , கிந்து த்³ருஶ்யதே இத்யாஶங்க்ய ப்ரயோஜகத்³வைவித்⁴யாப்⁴யுபக³மேநாபி பரிஹரதி –

அபி சேதி ।

மரீசிஷு தோயமவபா⁴ஸமாநமர்த²க்ரியாயாமஸமர்த²மிதி பா⁴ஸேத ஸமர்த²மிதி வா , நாத்³ய இத்யாஹ –

அஸமர்த²விதே⁴தி ।

அஸமர்த²ஸ்ய விதா⁴ ப்ரகாரஸ்தம் பததி ப்ராப்நோதி ததோ²க்தம் । யதா² மரீசீந் ஶுத்³தா⁴நித்யர்த²: ।

பூர்வம் க்ஷீரஸ்யேவ த³தி⁴ ந ரஜதஸ்ய ஶுக்தி: பரிணாம இத்யர்த²ம் தூ³ஷணமபா⁴ணி , ஸம்ப்ரதி ப்ரதீதிரபி ததா² நாஸ்தீத்யாஹ –

ந ச க்ஷீரத³தி⁴ப்ரத்யயவதி³தி ।

ஆசார்யாதௌ³ ந பரிணாம: கிம் த்வபேக்ஷாமாத்ரம் । ஏவம் தாவத் ஜ்ஞாநத்³வயஸ்ய விருத்³தா⁴ர்த²த்வவிஷயத்வமுக்தம் । அத² யது³க்தம் பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வோ ந ஜ்ஞாநயோர்நிர்ணீயதே ; ஸ்வகோ³சரஶூரத்வாத்³ த்³வயோரிதி தத்ர ஸ்வகோ³சரஶூரத்வே(அ)ப்யர்தா²த்³விரோத⁴முபரிஷ்டாத்³வக்ஷ்யதி ।

இதா³நீம் பா³த்⁴யபா³த⁴கபா⁴வம் நிக³மயதி –

தத்ராபீதி ।

பரம் ஶுக்திஜ்ஞாநமபா³தி⁴த்வைவ பூர்வம் ரஜதஜ்ஞாநம் ஜாயதே , குத: ? பரஸ்யாகா³மித்வாத்³ ப⁴விஷ்யத்த்வாத³ப்ராப்தேஸ்தந்நிஷேத⁴ஸ்ய பூர்வேண கர்துமஶக்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

நநு தர்ஹி பூர்வமபி பரேண ந பா³த்⁴யதே , ஸ்வவிஷயஶூரத்வாது³ப⁴யோரிதி , தத்ராஹ –

பூர்வம் புநரிதி ।

ஸத்யம் ததா²பி பூர்வப்ரதீதார்தா²பா⁴வபோ³தி⁴த்வாத் தஸ்ய பா³த⁴கமித்யர்த²: ।

ஸ்வவிஷயஶூரத்வே(அ)பி அர்தா²த்³விரோத⁴ம் வக்ஷ்யதீத்யவாதி³ஷ்ம , தமாஹ –

ந ச வர்தமாநரஜதாவபா⁴ஸீத்யாதி³நா ।

வர்தமாநரஜதாவபா⁴ஸி விஜ்ஞாநமத ஏவாஸ்ய ரஜதஸ்ய ப⁴விஷ்யத்தாமகோ³சரயத்³ ப⁴விஷ்யதா ஶுக்திப்ரத்யயேந ஸ்வஸமயவர்திநீம் ஶுக்திம் கோ³சரயதா ந பா³த்⁴யதே , குத: ? காலபே⁴தே³ந விரோதா⁴பா⁴வாதி³த்யேதந்ந ச யுக்தமிதி யோஜநா ।

அத்ர ஹேதுமாஹ –

மா நாமேதி ।

அஸ்ய ரஜதஸ்ய ப⁴விஷ்யத்தாம் மா ஜ்ஞாஸீந்நாம மா ப்ரகாஶயது நாம ।

உபகாரபா⁴வஹேதுமிவேதி ।

இத³ம் ரஜதமுபகாரகம் ரஜதத்வாத்ஸம்மதவதி³தி யதே²த்யர்த²: । விநாஶம் ப்ரத்யேதி வஸ்து யேந ஸ விநாஶப்ரத்யயோ விநாஶ: காரணம் । ரஜதஜ்ஞாநகாலமாரப்⁴ய யாவச்சு²க்திஜ்ஞாநகாலம் ரஜதவிநாஶஹேத்வத³ர்ஶநாத் ஸ்தா²யித்வே ஶுக்தித்வரஜதயோரேகதை³கத்ர விரோதா⁴த³ர்தா²த்³ பா³த்⁴யபா³த⁴கத்வம் ஜ்ஞாநயோரித்யர்த²: । அநுமாநாநுக்³ருஹீதப்ரத்யக்ஷேண க்³ருஹ்யமாணம் ரஜதம் சிரஸ்தா²யீதி க்³ருஹ்யதே இதி வ்யாக்²யாஸ்யதி । தேந தத்³ரஜதம் ப⁴விஷ்யச்சு²க்திகாஜ்ஞாநஸ்ய ய: கால: தம் வ்யாப்நோதீதி வார்திகார்த²: ।

நநு யதா² ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்ரத்யக்ஷம் காலாந்தரவர்திநீம் தத்தாம் க்³ருஹ்ணாதி , ஏவம் ரஜதப்ரத்யக்ஷமபி ப⁴விஷ்யத்தாம் ரஜதஸ்ய க்³ரஹீஷ்யதி , அத ஆஹ –

ந ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞேதி ।

அத்யந்தாப்⁴யாஸவஶேநேதி ஸூக்ஷ்மகாலவ்யவதா⁴நாக³ணநே ஹேது: । பரிச்சே²தா³நந்தரக்ஷணே அநுமாநஸ்ய ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரதி ஸஹகாரித்வாத்ததா³ ச தஸ்ய விநஶ்யத்த்வாத்³விநஶ்யத³வஸ்த²த்வோக்தி: । ஏதத்ஸூக்ஷ்மதரம் காலவ்யவதா⁴நமவிவேசயந்த: ஸௌக³தா அநுமாநக³ம்யோ(அ)பி ஸம்தாநோ(அ)நுக³தரூப: ப்ரத்யக்ஷாத்⁴யாவஸேய: ஸ்வலக்ஷணக்³ரஹணாத³த்⁴யுபர்யவஸேய இத்யாஹுரித்யர்த²: ।

இத³ம்ரஜதாதி³ப்⁴ரமாணாம் பா³த⁴முபபாத்³ய ப்ரக்ருதே யோஜயதி –

ஏதேநேதி ।

ஸ்வப்நஸ்ய ய ஆக்²யாதோ ப்³ராஹ்மணாபா⁴ஸஸ்தேந ஸஹ ஜாக³ரணே க³த்வா ஆக்²யாதே த்வயா மமைதது³க்தமித்யபி⁴தா⁴நே தேந ச நேத்யுக்தே விம்ஸவாதா³த்தத்ராபி ஸ்வப்நே ந ஸத்யத்வமிதி ஶேஷ: ।

பா⁴ஷ்யமுபாதா³ய வ்யாசஷ்டே –

ரஜந்யாமிதி ।

பா⁴ரதவர்ஷே வாஸரமிதி பா⁴ரதக்³ரஹணவ்யவச்சே²த்³யமாஹ –

ரஜநீதி ।

பா⁴ரதவர்ஷே யோ ரஜநீஸமயஸ்தஸ்மிந்நபீத்யர்த²: । கேதுமாலமிதி மேரோ: பஶ்சிமதே³ஶ: ॥3॥

நநு குஞ்ஜராரோஹாதி³த³ர்ஶநம் ஸ்வப்நே ஸூசகம் தச்ச ஸத்யமிதி கத²ம் மித்²யாபூ⁴தஸ்ய ஸ்வப்நஸ்ய ஸூசகத்வம் ஸூத்ரே உச்யதே ? தத்ராஹ –

தச்ச ஸ்வரூபேணேதி ।

விஷயாவிஶேஷிதரூபேண ஜ்ஞாநமாத்ரரூபேண ஸத் । தச்ச ந ஸூசகம் । யத: குதஶ்சிஜ் ஜ்ஞாநாத்³யஸ்ய கஸ்யசித் ஸூசநப்ரஸங்கா³த் । அஸத்து த்³ருஶ்யம் தஸ்மாத்தது³பஹிதம் த³ர்ஶநம் ஸூசகம் । தச்ச மித்²யைவேத்யர்த²: । யதி³ ஸூசகத்வம் ஸ்வப்நஸ்யோபேயதே தர்ஹ்யர்த²க்ரியாகாரித்வமஹத்த்வஸம்யோகா³த் ஜாக்³ரத்³வத்³ ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராத³ர்வாக³பா³த⁴: ஸ்யாத் ।

அதஶ்ச பூர்வாபரவிரோத⁴ இத்யாஶங்க்யாஹ –

அத ஏவேதி ।

அஸ்தி மித்²யாபூ⁴தக்²யாத்³யுபஹிதஸ்யாபி ஸ்வப்நத³ர்ஶநஸ்ய வ்யாவஹாரிகம் ஸத்த்வம் । அத ஏவாத்³ராக்ஷம் ஸ்வப்நமஹமிதி மித்²யார்தோ²பஹிதம் ஸ்வப்நத³ர்ஶநமநுமந்யதே । யுக்தயா து தஸ்ய மித்²யார்தோ²பஹிதத்வாந்மித்²யாத்வமுச்யதே । அர்த²ஸ்து ஸ்வாப்நோ மித்²யா , ந ச வ்யாவஹாரிகமபி ஸத்த்வம் தஸ்யாஸ்தீதி ந பூர்வாபரவிரோத⁴ இத்யர்த²: । ஸ்வப்ந: ஸத்ய: , ப்ராஜ்ஞகர்த்ருகத்வாதி³த்யநுமிதே ந சாஸ்மாபி⁴ரிதி பா⁴ஷ்யேண ஸ்வப்நஸ்ய ப்ராஜ்ஞகர்த்ருகத்வமப்⁴யுநுஜ்ஞாயதே தத்ர ஹேதுஸ்வீகாரே ஹேதுமத்ஸத்யத்வமபி ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ – ப்ராஜ்ஞவ்யாபாரத்வேநேதி ॥4॥

தஸ்யாபி⁴த்⁴யாநாத்த்ருதீயம் தே³ஹபே⁴தே³ விஶ்வைஶ்வர்யமிதி பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதஶ்ருதௌ த்ருதீயஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ப³ந்த⁴மோக்ஷயோரிதி ।

ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸநப²லமீஶ்வரஸாயுஜ்யம் ஹி ந ப³ந்தோ⁴ து³:கா²பா⁴வாந்ந மோக்ஷோ பே⁴தா³ஶ்ரயத்வாத³தோ(அ)ந்தராலவர்தீத்யர்த²: ।

க்ருதோபபாத³நமிதி ।

ப்ரத²மஸூத்ரே ஹி ஸ்வப்ரகாஶஸ்யாப்யவித்³யாவிஷயத்வஸமர்த²நாத் ஜீவஸ்யைஶ்வர்யதிரோதா⁴நம் அவித்³யாதே³ர்மித்²யாத்வேந தத்த்வஸாக்ஷாத்காராந்நிவ்ருத்தேரபி⁴வ்யக்திஶ்ச ஸமர்தி²தேதி அத்⁴யாஸாத்மகஶ்ச தே³ஹயோக³: ஸமர்தி²த இத்யர்த²: ॥5॥6॥ ஸுப்தேஷு ப்ராணேஷு ய ஏஷ ஸாக்ஷீ ஜாக³ர்தி , ந ஸ்வபிதி । கத²ம் ந ஸ்வபித்யத ஆஹ – காமம் காமம் தம் தமபி⁴ப்ரேதம் விஷயம் நிர்மிமாணோ ஜாக³ர்தி யஸ்ததே³வ ஶுக்ரம் ஶுத்³த⁴மம்ருதம் ப்³ரஹ்மோச்யதே ।

வ்ருணீஷ்வேதி ।

நசிகேதஸம் ப்ரதி ம்ருத்யுவசநம் । காம்யபுத்ராதீ³நாம் காமபா⁴ஜம்ப்ரகாமபா⁴ஜமதிஶயபா⁴ஜம் । தத்³ ப்³ரஹ்ம கஶ்சித் கஶ்சித³பி நாத்யேதி உஶப்³த³ ஏவார்தே² । நாத்யேத்யேவேத்யர்த²: । அதோ² ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வகத²நாநந்தரம் । அந்யே ஆஹு: । அஸ்யாத்மநோ ஜாக³ரிததே³ஶ ஏவைஷ ய: ஸ்வப்ந: ।

அத்ர ஹேதுமாஹ –

யாநி ஹி ஜாக்³ரத்புருஷ: பஶ்யதி தாந்யேவ ஸுப்தோபி பஶ்யதீதி ।

ப³ஹீஷ்குலாயாதி³தி ।

ஸ்வப்நாவஸ்தா²யாம் ப்ராணேந ரக்ஷந்நவரம் குலாயம் குத்ஸிதம் நீட³ம் ஶரீரம் தஸ்மாத்குலாயாத்³வஹிஶ்சரித்வா தஸ்மிந்நபி⁴மாநமக்ருத்வேத்யர்த²: । ஸ ஆத்மா யத்ர காமம் யத்ர காமோ ப⁴வதி தத்ர விஷயே ஈயதே க³ச்ச²தி । ஸ்வப்நயா ஸ்வப்நரூபயா(அ)ந்த:கரணவ்ருத்த்யேத்யர்த²: । ஸ்வயமாத்மா ஜாக்³ரத்³தே³ஹம் விஹத்ய நிஶ்சேஷ்டமாபாத்³ய । தே³ஹவ்யாபாரோ ஹ்யாத்மபோ⁴கா³ர்த²: போ⁴கா³ர்த²ம் கர்மணஶ்சாத்மா கர்தா , ததா³ ச ஜாக்³ரத்³போ⁴க³ப்ரத³கர்மோபரமே ஸதி தே³ஹபாதாதா³த்மா விஹந்தேத்யுச்யதே । ததா² ஸ்வப்நதே³ஹமத்³ருஷ்டத்³வாரா ஸ்வயம் நிர்மாய ஸ்வேந பா⁴ஸா வாஸநாஜந்யஜ்ஞாநேந யுக்த: ஸ்வேந ஜ்யோதிஷா தத்ஸாக்ஷிசித்ப்ரகாஶேந இத்த²ம்பூ⁴த: ப்ரஸ்வபிதி வாஸநாமயீர்வ்ருத்தீ: பஶ்யந்நாஸ்த இத்யர்த²: । தே³வமீஶ்வரமஹமஸ்மீதி ஜ்ஞாத்வா ஸாக்ஷாத்க்ருத்ய ஸர்வபாஶாநாமவித்³யாதி³ப³ந்தா⁴நாமபஹாநிர்ப⁴வதி ।

க்ஷீணை: க்லேஶைர்ஜந்மமரணயோர்ஹேத்வபா⁴வாத் ப்ரஹாணிரிதி நிர்கு³ணவித்³யாப²லமுக்த்வா ஸகு³ணோபாஸ்திப²லமாஹ –

தஸ்யேதி ।

த்ருதீயத்வம் விஶ்வைஶ்வர்யஸ்யோபபாதி³தம் । தே³ஹபே⁴தே³ தே³ஹவியோகே³ ஸதி விஶ்வைஶ்வர்யம் ப⁴வதீத்யர்த²: । தத்ர ச போ⁴கா³ந் பு⁴க்த்வா ப்³ரஹ்மவித்³யாபி⁴வ்யக்தௌ கேவலோ(அ)த்³விதீய ஆப்தகாம: ப்ராப்தபரமாநந்த³:பராநந்தா³த்மா ப⁴வதீதி க்ரமமுக்திருக்தா । பா⁴ஷ்யே(அ)ரணிநிஹிதாக்³ந்யுதா³ஹரணமரண்யோர்நிஹிதோ ஜாதவேதா³ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்²யபேக்ஷம் லோகத்³ருஷ்ட்²யபேக்ஷம் ப⁴ஸ்மச்ச²ந்நோதா³ஹரணம் ॥1॥

இதி ப்ரத²மம் ஸம்த்⁴யாதி⁴கரணம் ॥3॥

தத³பா⁴வாதி⁴கரணவிஷயா:

தத³பா⁴வோ நாடீ³ஷு தச்ச்²ருதேராத்மநி ச ॥7॥ ஜீவஸ்ய ஸ்வப்ரப⁴வத்வாய ஸ்வப்நமித்²யாத்வமீரிதம் । அதா²ஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வாய ஸுஷுப்தி: க்வேதி சிந்த்யதே ॥

ஆஸு ததா³ நாடீ³ஷு இத்யாதி³ஸப்தமீநிர்தே³ஶாத் தாபி⁴: ப்ரத்யவத்ஸ்ருப்யேத்யாஸித³முச்சயநிர்தே³ஶாச்ச ஸம்ஶயமாஹ –

தத்ர கிமிதி ।

ப்ரயோஜநமாஹ –

ஏதத³த இதி ।

வஸ்துதோ ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸதோ ஜீவஸ்ய தத்³வைபரீத்யம் ப்⁴ரம: ।தத்³யபி நிவ்ருத்தே(அ)பி ஸுஷுப்தௌ விபர்யாஸே நாடீ³ஷு புரீததி வா திஷ்டே²த்³ , ந து ப்³ரஹ்மதாதா³த்ம்யம் ப⁴ஜேத ஜீவஸ்ததா³ ப்³ரஹ்மபா⁴வே விபரீதஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரப்ரயோஜிகா ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

நநு த³ண்டா³யமாநபா⁴வரூபாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ப்³ரஹ்மபா⁴வ: , ஸுஷுப்தௌ து நாட்³யாதி³ஸ்த²ஸ்ய தத³நிவ்ருத்தமிதி ந ப்³ரஹ்மபா⁴வ: ததோ நாட்³யாதே³: ஸுஷுப்திஸ்தா²நத்வாபா⁴வசிந்தா நிஷ்ப்ரயோஜநேத்யாஶங்க்யாஹ –

அவித்³யாநிவ்ருத்தாவபீதி ।

யாவத்³யாவத்³தி⁴ ப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்திஸ்தாவத்தாவத்³ ப்³ரஹ்மபா⁴வோப்யாவிர்ப⁴வேத் । தத்ர யதி³ மித்²யாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ந ப்³ரஹ்ம பா⁴வ: ஶ்ருத்யோச்யேத , தர்ஹ்யஜ்ஞாநநிவ்ருத்தாவபி ந ப்³ரஹ்மபா⁴வ இதி ஶ்ருதேராஶய: ஸ்யாத் । ததோ ப்³ரஹ்மபா⁴வாய காரணாந்தரம் ஸ்யாத்³ நாஞ்ஜாநமித்²யாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தீ இத்யர்த²: ।

தர்ஹி ததே³வ காரணாந்தரம் ஜ்ஞாநமஸ்து , நேத்யாஹ –

தச்சேதி ।

கர்ம ஹ்யபூ⁴தப்ராது³ர்பா⁴வப²லம் , ஜ்ஞாநம் த்வவித்³யாநிவ்ருத்திமாத்ரப²லமித்யர்த²: । விபரீதஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரவித்³யாநிவ்ருத்தேரப்யுபலக்ஷணம் , ந து விபரீதஜ்ஞாநமேவாவித்³யேதி ப்⁴ரமிதவ்யம் ; ஸமூலகாஷமவித்³யாயா அகாஷாதி³த்யுபரிதநக்³ரந்தே² மூலஶப்³தே³ந பா⁴வரூபா(அ)வித்³யாயா அபி⁴தா⁴நாத் ।

தர்ஹ்யவித்³யாநிவ்ருத்தித்³வாரேண ப்³ரஹ்மபா⁴வம் ஜ்ஞாநமபி⁴வ்யநக்து , நேத்யாஹ –

விபரீதஜ்ஞாநநிவ்ருத்தேரிதி ।

சஶப்³தே³நாவித்³யாநிவ்ருத்தேரப்யப்ரயோஜகத்வாதி³த்யர்த²: ।

மாத்ரயேதி ।

ஸ்தோகப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்திரூபேணேத்யர்த²: । தயா விபரீதஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யா தாவத்தத³வஸ்தா²நோ ப்³ரஹ்மபா⁴வாவஸ்தா²நோ ப⁴வதி ஜீவஸ்தாவச்ச²ப்³தே³ந ந ஸர்வாத்மநா தத³வஸ்தா²நோ மூலாவித்³யாயா: ஸ்தி²தத்வாதி³த்யர்த²: ।

லௌகிகம் விகல்போதா³ஹரணமுக்த்வா வைதி³கமாஹ –

யதா² நிரபேக்ஷா இதி ।

நிரபேக்ஷா இதி ஸமுச்சயாஸம்ப⁴வார்த²ம் ।

ஆயதநஶ்ருத்யா சேதி ।

ஸதா³யதநா இத்யத்ரத்யாயதநஸ்ய ஸப்தம்யர்த²த்வாதி³த்யர்த²: ।

ஸித்³தா⁴ந்தபீ³ஜமாஶங்க்யாஹ –

யத்ராபீதி ।

நந்வத்ர ப்ராணப்ராப்தி: ப்ரதீயதே , கத²ம் நாடீ³ப்³ரஹ்மஸமுச்சய: ? தத்ராஹ –

ப்ராணஶப்³த³மிதி ।

பதா³ர்த²முக்த்வா ப்ரஸ்துதவாக்யமேவ யோஜயதி –

அதா²ஸ்மிந் ப்ராண இதி ।

இதிவசநாத்³யத்ராபி நாடீ³ப்³ரஹ்மணோ: ஸமுச்சயஶ்ரவணமிதி யோஜநா ।

ததா²பீதி ।

தத்ராபீத்யர்த²: । யத்ராபீத்யுபக்ரமாத் ।

நிரபேக்ஷஸப்தமீஶ்ருதிப்⁴யாம் யதி³ நாடீ³புரீததோர்நிரபேக்ஷமாதா⁴ரத்வம் , கா தர்ஹி ஸமுச்சயஶ்ரவணஸ்ய க³தி: ? அத ஆஹ –

இயாம்ஸ்த்விதி ।

நாட்³யஸ்தாவத் , ஸ்வதந்த்ரா ஏவாதா⁴ர: , புரீதத்³ ப்³ரஹ்மப்ராப்தீ து நாடீ³த்³வாரா ப⁴வத: பரஸ்பரம் சாநபேக்ஷே , தத்ர ஸமுச்சயஶ்ரவணாபா⁴வாத் கதா³சிச்ச நாடீ³நாம் புரீதத்³ப்³ரஹ்மஸமுச்சயே(அ)பி கதா³சித³நபேக்ஷஸ்தா²நத்வாத்³விகல்பஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: । ப்³ருஹத்ப்ருஷ்ட²ம் ப⁴வதி ரத²ந்தரம் ப்ருஷ்ட²ம் ப⁴வதீதி ப்ருஷ்டா²க்²யஸ்தோத்ரஸாத⁴நத்வேந ப்³ருஹத்³ரத²ந்தரயோர்விதா⁴நாத்³விகல்ப: । ஏவமேஷோ(அ)ஷ்டதோ³ஷ இதி(1) வ்ரீஹ்யநுஷ்டா²நபக்ஷே யவஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ராதீதப்ராமாண்யபரித்யாக³: (2) அப்ரதீதாப்ராமாண்யஸ்வீகார: , ததா² ப்ரயோகா³ந்தரே (3) யவேஷு உபாதீ³யமாநேஷு யவஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ராக் ஸ்வீக்ருதாப்ராமாண்யத்யாக³: (4) பரித்யக்தப்ராமாண்யோபாதா³நமிதி யவஶாஸ்த்ரே சத்வாரோ தோ³ஷா: ; ஏவம் யவாநுஷ்டா²நபக்ஷே(அ)பி வ்ரீஹிஶாஸ்த்ரே சத்வார இத்யஷ்டதோ³ஷது³ஷ்டோ விகல்ப: ।

நநு யதி³ வ்ரீஹியவௌ த்³வௌ விஹிதௌ , தர்ஹ்யாக்³நேயாதி³வத்ஸமுச்சய , கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்காம் நிராகுர்வந் ‘க³திரந்யா ந வித்³யதே’ இத்யேதத்ப்ரபஞ்சயதி –

ப்ரக்ருதக்ரதுஸாத⁴நீபூ⁴தேத்யாதி³நா ।

மா பூ⁴த்³வாக்யத்³வயஸாமர்த்²யாத் ஸமுச்சய: , அங்க³ஸஹிதப்ரதா⁴நாநுஷ்டா²பகப்ரயோக³வசநோ வ்ரீஹியவௌ ஸமுச்சாயயது , தத்ராஹ –

ந சைதாவிதி ।

நநு மா மிஶ்யேதாம் வ்ரீஹியவாவுப⁴யவித்⁴யர்த²வத்த்வாயைகஸ்மிந்நேவ ப்ரயோகே³ வ்ரீஹிபி⁴ரேகவாரம் யவைரப்யபரவாரமிஜ்யதாமிதி க³த்யந்தரமாஶங்க்யாஹ –

ந சாங்கா³நுரோதே⁴நேதி ।

ப்ரக்ருதௌ ப்³ருஹத்³ரத²ந்தரே ப்ருஷ்ட²ஸ்தோத்ரஸாத⁴நத்வேந விஹிதே விகல்ப்யேதே , விக்ருதௌ கோ³ஸவாக்²யைகாஹே(அ)திதே³ஶேந ப்ராப்நுத: । தத்ராபி விகல்பப்ராப்தௌ கோ³ஸவே உபே⁴ ப்³ருஹத்³ரத²ந்தரே குர்யாதி³த்யங்க³பூ⁴தத்³ப்³ருஹத்³ரத²ந்தரஸாஹித்யவசநாத் ப்ருஷ்ட²ஸ்தோத்ரமாவர்ததே , ப்³ருஹதைகவாரம் ரத²ந்தரேணைகவாரமிதி । ஏவமிஹாங்க³பூ⁴தவ்ரீஹியவாநுரோதே⁴ந ப்ரதா⁴நாக்³நேயயாக³ஸ்யாப்⁴யாஸோ ந யுக்த: ।

காரணமாஹ –

அஶ்ருத இதி ।

தத்ர ஹ்யுபே⁴ குர்யாதி³த்யங்க³ஸாஹித்யஶ்ரவணாத்தஸ்ய ச ப்ரதா⁴நஸ்தோத்ராவ்ருத்திவ்யதிரேகேணாஸம்ப⁴வாத்தாத்பர்யவ்ருத்த்யா ப்ரதா⁴நாப்⁴யாஸ: ஶ்ருத: , நைவமத்ர வ்ரீஹியவாப்⁴யாம் யஜேதேதி ஶ்ரவணமஸ்தி , யேநாவ்ருத்தி: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஏவம் ஸத்யங்க³விதி⁴மாத்ராத்ப்ராதா⁴நாவ்ருத்தி: ப்ரகல்ப்யா , ஸா சாயுக்தேத்யாஹ –

அங்கா³நுரோதே⁴ந சேதி ।

ந ஹி ஸ்தா²லாநி ஸம்பந்நாநீதி பு⁴க்தவதாபி புநர்போ⁴க்தவ்யமேவமிஹாபீத்யர்த²: ।

நநு ஸாஹித்யாஶ்ரவணே(அ)ப்யங்கா³நுரோதே⁴ந ப்ரதா⁴நாப்⁴யாஸோ த்³ருஶ்யதே , யதா² ஸோமேந யஜேதேதி ஶ்ருதஸ்ய ஸோமயாக³ஸ்யைந்த்³ரவாயவம் க்³ருஹ்ணாதி மைத்ராவருணம் க்³ருஹ்ணாத்யாஶ்விநம் க்³ருஹ்ணாதீத்யாதி³க்³ரஹணரூபாங்கா³நுரோதே⁴நாவ்ருத்திரித்யாஶங்க்யாஹ –

ந சாங்க³பூ⁴தேதி ।

நநு கத²மத்ர ப்ரதா⁴நஸ்யாங்கா³நுரோதே⁴நா(அ)வ்ருத்தி: ? யாவதைந்த்³ரவாயவாதி³வாக்யேப்⁴ய ஏவ த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴பி⁴தா⁴நாத்தத்³த்³வாரா(அ)நு மிதயாகா³ விதீ⁴யந்தே , ஸோமேந யஜேதேதி து தேஷாம் யாகா³நாம் ஸமுதா³யாநுவாத³ இத்யாஶங்க்யாஹ –

ஸோமேந யஜேதேதி ஹீதி ।

இத³மத்ராகூதம் - ந ஸமுதா³யாநுவாத³த்வம் ஸோமவாக்யஸ்ய ; ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வாத் , ஐந்த்³ரவாயவாதி³ஶப்³தா³ ஹி ரஸமபி⁴த³த⁴தி ; ஸோமமபி⁴ஷுணோதி ஸோமம் ப்லாவயதீத்யாதி³வாக்யை ரஸஸ்ய ப்ரஸ்துதத்வாத் । ஸோமஶப்³த³ஶ்ச லதாபர: , ததஶ்ச லதாவிஶிஷ்டயாக³விதி⁴ரயம் கத²மநுவாத³க: ஸ்யாத் ? ப்ரத்யக்ஷே ச யாக³விதா⁴வாநுமாநிகவிதி⁴கல்பநா(அ)நுபபந்ந । தஸ்மாத்ஸோமேந யஜேதேத்யேவாபூர்வவிதி⁴: , இதராணி த்விந்த்³ரவாய்வாதி³விஶிஷ்டக்³ரஹணாக்²யஸம்ஸ்காரவிதா⁴யகாநீதி த்³விதீயே நிரூபிதமிதி ।

ப⁴வத்வபூர்வவிதி⁴ஸ்ததா²பி கத²மாவ்ருத்திஸித்³தி⁴: ? ஸோமவாக்யவிஹிதஸோமயாகே³ இந்த்³ரவாய்வாதி³தே³வதா விகல்பேந விதீ⁴யந்தாம் , நேத்யாஹ –

தத்ர சேத்யாதி³நா ।

ஏவம் ஹ்யத்ர விகல்ப: ஸ்யாத்³ , யதீ³மாநி தே³வதாவிதா⁴நாநி த்³ரவ்யம் வா ஸர்வம் ஸக்ருத் த்யுக்தம் ஶக்யம் । ந தாவத்³ த்³ரவ்யஸ்ய ஸக்ருத் த்யாக³ஸம்ப⁴வோ த³ஶமுஷ்டீர்மிமீதே இதி விதே⁴: ஸோமஸ்ய விபுலத்வாத் । ந ச த³ஶாபி முஷ்டயோ லதாரூபேண வ்யஜ்யந்தே ; அபி⁴ஷுணோத்யபி⁴ப்லாவயதி கா³லயதீத்யர்த² இத்யாதி³நா ரஸபா⁴வேந யாகோ³பயோகா³வக³மாத் , தஸ்ய ச நியதபரிமாணோத³ககலஶஜலை: ஸேகாத் ।

ந ச ஸர்வோ(அ)பி ரஸ: ஸக்ருத் த்யஜ்யேத , நாநாதே³வதோத்³தே³ஶேந க்³ருஹ்யமாணத்வாதி³த்யாஹ –

இந்த்³ரவாய்வாதீ³தி ।

நநு ப்ரதீந்த்³ரவாய்வாதி³கம் க்³ரஹணாநி விகல்ப்யந்தாம் , தத்ராஹ –

ப்ராதே³ஶமாத்ரேஷ்விதி ।

ப்ராதே³ஶமாத்ரேண ஹி பாத்ரேண ஏகைகேநேத்³ரவாய்வாதி³ப்⁴யோ ரஸோ க்³ருஹ்யதே , ந சைகஸ்மிந்பாத்ரே க்ருத்ஸ்நோ ரஸ: ஸம்மாதீத்யர்த²: ।

க்³ரஹணாநீத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் –

ப்ருத²க்வல்பநாநீதி ।

ஏவம் த்³ரவ்யஸ்ய ஸக்ருத்த்யாகா³ஸம்ப⁴வமபி⁴தா⁴ய தே³வதாவித்⁴யஸம்ப⁴வமாஹ –

ந து ஸோமயாகோ³த்³தே³ஶேநேதி ।

ஏஷு ஹி வாக்யேஷு க்³ருஹ்ணாதீதி க்³ரஹணாந்வயோ தே³வதாநாமவக³ம்யதே , அத: கத²ம் யாகே³ தே³வதாவிதி⁴ரித்யர்த²: । க்³ரஹணமாத்ரே த்வபர்யவஸாநாத³ர்தா²த்³தே³வதாநா யாகா³ந்வய: ।

த³ஶமுஷ்ட்²யாதி³க்³ரந்த²ம் ஸ்வயமேவ வ்யாசஷ்டே –

ந ச ப்ராதே³ஶமாத்ரமித்யாதி³நா ।

ப்ராதே³ஶமாத்ரே ஊர்த்⁴வத்வப்ரதீதி: தர்ஹ்யேவ க⁴டதே , யதி³ விஸ்தார: ப்ராதே³ஶாதூ³நஸ்திர்யக் ப்ரஸாரே ஹ்யூர்த்⁴வத்வம் ந ஸ்யாத் , ததோ(அ)ல்பத்வவிஶேஷணத்³வயேநோக்தம் –

துல்யார்த²தயேதி ।

ஏகஸோமஸம்ஸ்காரப்ரயோஜநதயேத்யர்த²: ।

லிங்க³த³ர்ஶநாந்யாஹ –

அத ஏவேதி ।

விகல்பே ஹ்யேக ஏவ ப்ரயோக³: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஸமுச்சயே ஸத்யுபபத்³யமாநம் க்ரமம் த³ர்ஶயதி –

ஆஶ்விந இதி ।

த³ஶாநா க்³ரஹாணாம் மத்⁴யே ஆஶ்விநோ க்³ரஹணகாலே த³ஶமத்வேந க்³ருஹ்யதே , ஹோமகாலே த்ருதீயத்வேந ஹூயத இத்யேதத்³ விகல்பே ஸதி ந யுஜ்யதே ; ஏகத்வேந த³ஶமத்வாத்³யயோகா³த் । ததா² விகல்பே ஸதி க்³ரஹணகாலே க்³ரஹணாமைந்த்³ரவாயவாக்³ரத்வமைந்த்³ரவாயவப்ராத²ம்யவத்த்வம் ந ஸ்யாதே³கத்வே ப்ரத²மசரமபா⁴வாயோகா³தி³த்யர்த²: ।

நந்வேவமபி க்³ரஹணாந்யாவர்தந்தாம் கத²ம் யாகா³வ்ருஸ்திஸ்தத்ர ஶ்ருத்யாத்³யபா⁴வாத்³ , யதோ(அ)ங்கா³நுரோதே⁴ந ப்ரதா⁴நாவ்ருத்தி: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ஸாமர்த்²யமாஹ –

தேஷாம் சேதி ।

காம்சந தே³வதாமிதி ।

இந்த்³ர வாய்வாதி³நாம் மத்⁴யே ஏகாமித்யர்த²: ।

இஹ த்விதி ।

வ்ரீஹியவவாக்யே இத்யர்த²: । வ்ரீஹியவஸமுச்சயே ஹி யாகா³ப்⁴யாஸகல்பநா ஸ்யாத் , தத்ர ச ப்ரமாணாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

ந கேவலம் வ்ரீஹியவஸமுச்சயே ப்ரமாணாபா⁴வ: , ப்ரமாணவிரோதோ⁴(அ)பீத்யாஹ –

புரோடா³ஶஸ்ய சேதி ।

புரோடா³ஶசோத³நயைவௌஷதி⁴த்³ரவ்யே யஸ்மிந்கஸ்மிம்ஶ்சித்ப்ராப்தே வ்ரீஹயோ(அ)பி பக்ஷே ப்ராப்தாஸ்தத்ராப்ராப்தாம்ஶபூரணார்தா² வ்ரீஹிஶ்ருதிர்வீஹிபி⁴ரேவேதி நியமயேத்தத்ர யவஸமுச்சயே வ்ரீஹிஶ்ருதிபா³த⁴: ஸ்யாத்³ , ஏவம் யவஶ்ருதேரபி நியமார்த²த்வாத்³ வ்ரீஹிஸமுச்சயே தத்³பா³த⁴ இத்யர்த²: ।

ஏகார்த²தயேதி ।

ஏகபுரோடா³ஶார்த²தயேத்யர்த²: ।

ஏவம் க³த்யந்தராபா⁴வாத்³வ்ரீஹியவயோர்விகல்பமுக்த்வா ப்ரக்ருதே க³த்யந்தரஸத்³பா⁴வாத்³விகல்பாபா⁴வமாஹ –

ந து நாடீ³த்யாதி³நா ।

பா⁴ஷ்யே ஸமுச்சயஶ்ருத்யநுரோதா⁴த³ஸமுச்சயஶ்ருதிர்நேயேதி ப்ரதிஜ்ஞாமாத்ரமிவ பா⁴தி , ததோ(அ)பி⁴ப்ராயம் ஸ்போ²ரயதி –

ஸாபேக்ஷஶ்ருத்யநுரோதே⁴நேதி ।

நிரபேக்ஷதா ஹ்யபேக்ஷாபா⁴வ உத்ஸர்க³: , தஸ்ய ஸாபேக்ஷதா(அ)பவாதி³கேத்யர்த²: ।

ந விகல்ப இதி ।

விகல்பப²லகோ(அ)ப்⁴யுச்சய இத்யர்த²: ।

ஏவம் தாவத்துல்யப³லஶ்ருத்யபா⁴வாந்ந நாட்³யாதீ³நாம் விகல்ப இத்யுக்தம் , இதா³நீமதுல்யார்த²த்வாச்ச ந விகல்ப இத்யாஹ –

அப்⁴யுபேத்யேத்யாதி³நா ।

ஜீவோபாதி⁴ரந்த:கரணாதி³ர்நாடீ³புரீததோராஶ்ரித: , ஜீவஸ்து ந க்வாபீதி கத²மாதா⁴ரத்வேந துல்யார்த²தேத்யத²: ।

நநு ஸர்வதா³ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாபே⁴தே³ ஸுஷுப்தௌ கிமித்யாதா⁴ரத்வோபசாரஸ்தத்ராஹ –

உபாதீ⁴நாமஸமுதா³சாராதி³தி ।

அவ்யக்தேரித்யர்த²: ।

நநு தாதா³த்ம்யாது³பாத்⁴யுபஶாந்தேஶ்ச யதா² ஸுஷுப்தௌ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாஶ்ரயத்வோபசார ஏவம் ஜீவோபாத்⁴யாதா⁴ரத்வாத்ஸுஷுப்தௌ நாட்³யாதே³ர்ஜீவாஶ்ரயத்வோபசாரோ(அ)ஸ்து , தத ஔபசாரிகாஶ்ரயத்வேந துல்யார்த²த்வமத ஆஹ –

ஸுஷுப்தத³ஶாரம்பா⁴யேதி ।

ஸுஷுப்திப்ராக்காலே உபாதி⁴த்³வாரேண ஜீவஸ்ய நாட்³யாஶ்ரயத்வமுபசரிதும் ஶக்யம் , தேந ஸுஷுப்தௌ உபாதீ⁴நாம் லீநத்வாதி³த்யர்த²: ।

ந ஸமப்ரதா⁴நதயேதி ।

ஸமப்ரதா⁴நத்வே ஹி நாடீ³புரிதத்³த்³ப்³ரஹ்மஸு த்ரிஷ்வபி ஜீவஸ்தா²நம் ஸ்யாத் , ததா³ ச்ச ந ப்³ரஹ்மபா⁴வ இதி ஸமப்ராதா⁴ந்யம் நிரஸ்தம் , தந்நிராஸஶ்ச விகல்பநிராஸோபலக்ஷணார்த²மித்யர்த²: । நீதார்த²ம் க³தார்த²ம் ।

தத்³யத்ரைததி³தி ।

நாடீ³ஷ்வாதி³த்யரஶ்மீநாம் ப்ரவேஶ: பூர்வவாக்ய உக்தஸ்தத்தத்ரைவம் ஸதி யத்ர யஸ்மிந் காலே ஏதத் ஸ்வப்நம் ஸுப்த: குர்வந் ஓத³நபாகம் பசதீதிவத் ஸ்வாபஸ்ய த்³விப்ரகாரத்வாத் ஸுஷுப்தஸித்³த்⁴யர்த²ம் விஶேஷணம் ।

ஸமஸ்த இதி ।

உபஸஹ்ருதஸர்வகரண இத்யர்த²: । விஷயஸம்பர்கஜநிதகாலுஷ்யாபா⁴வாத் ஸம்ப்ரஸந்ந: ஸந் ஸ்வப்நம் ந விஜாநாதி ததா³ ஆஸு ரஶ்மிபூர்ணாஸு நாடீ³ஷு ஸ்ருப்த: ப்ரவிஷ்டோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ஸுஷுப்தமுத்தா²ப்ய ததா³க³மநாவதி⁴மஜாதஶத்ருர்கா³ர்க்³யம் ப்ரதி பப்ரச்ச² –

குத ஏததா³கா³தி³தி ।

ஏததா³க³மநம் குத ஆகா³த் க்ருதவாநித்யர்த²: ॥7॥8॥

இதி த்³விதீயம் தத³பா⁴வாதி⁴கரணம் ॥

கர்மாநுஸ்ம்ருதிஶப்³த³வித்⁴யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸ ஏவ து கர்மாநுஸ்ம்ருதிஶப்³த³விதி⁴ப்⁴ய: ॥9॥ ஆத்யந்திகத்வேநோத்ஸ்ருஷ்டா ஸம்த்ஸம்பத்தி: புரோதி³தா । தஸ்யா அவித்³யாஶேஷத்வமபவாத³ இஹோச்யதே ॥ அத²வா(அ)த: ப்ரபோ³தோ⁴(அ)ஸ்மாதி³தி ஸுஷுப்த்யநந்தரம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரபோ³த⁴ஶ்ரவணாத் ததா³த்மநைவ ஸுஷுப்தஸ்திஷ்ட²தீத்யுக்தம் , தத: ப்ரபோ³த⁴: தத்ஸம்பத்திம் ந க³மயதி ஸுஷுப்தாத³ந்யஸ்ய ப்ரபோ³த⁴ஸம்ப⁴வேந ஸுஷுப்தஸ்ய நாடீ³புரீததோரவஸ்தா²நஸம்ப⁴வாதி³த்யாக்ஷிப்யதே । அத்ர பா⁴ஸ்கரேண பா⁴ஷ்யகாரமதே(அ)தி⁴கரணாநாரம்ப⁴ உக்த: - யேஷாமீஶ்வர ஏவ ஸாக்ஷாத்ஸம்ஸாரீதி த³ர்ஶநம் ந தேஷாம் பூர்வபக்ஷோ(அ)வகல்பதே । நாபி ஸித்³தா⁴ந்த: ; ஈஶ்வரஸ்ய ஸுஷுப்த்யுத்தா²நாதே³ரத³ர்ஶநாத் ।

கல்பிதஸ்ய ச ஜீவஸ்ய ஸ்வாப்நஜீவவது³த்தா²நாத்³யஸம்ப⁴வாத் - இதி , தத்ஸித்³தா⁴ந்தாநபோ³த⁴ஜ்ரும்பி⁴தமித்யாஹ –

யத்³யபீஶ்வராதி³தி ।

அவஸ்தா²த்ரயாநுகா³மி வ்யாவஹாரிகஸத்த்வோபேதாவித்³யோபஹிதஜீவஸ்ய ஸ்வப்நகல்பிதஜீவவைலக்ஷண்யாத்ஸ ஏவோதிஷ்ட²த்த்வந்யோ வேதி சிந்தா ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । அத்ர பூர்வபக்ஷோபஸம்ஹாரபா⁴ஷ்யம் - தஸ்மாத்ஸ ஏவேஶ்வரோ(அ)ந்யோ வா ஜீவ: ப்ரதிபு³த்⁴யத இதி । தத்ர ஸ ஏவேத்யயுக்தம் ; அநியமேநாத்ர பூர்வபக்ஷணாத் , ஸ ஏவோத்திஷ்ட²தீத்யஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தத்வாத் ।

அதீதாநந்தரபா⁴ஷ்யே ச ந ஸ ஏவ புநருத்தா²துமர்ஹதீத்யபி⁴ஹிதத்வாத³த ஆஹ –

ஸ ஏவேதீதி ।

ஸ ஏவேத்யேதத் பூர்வபக்ஷத்வேந து³:ஸம்பாத³மிதி யதஸ்தஸ்மாத்³வாஶப்³த³ஸமநார்த² ஏவகார: । ததா² ச ஸ வா(அ)ந்யோ வேதி வ்யாக்²யேயோ க்³ரந்த² இத்யர்த²: ।

ஈஶ்வரோ வேதி பக்ஷோபி ந ஸ்தி²ரபூர்வபக்ஷ இத்யாஹ –

ஈஶ்வரோ வேதீதி ।

ஜீவவச்சேதநத்வாதீ³ஶ்வரோத்தா²நஸம்பா⁴வநா ।

விமர்ஶாவஸர இதி ।

கிம் ய ஏவ ஸத்ஸம்பந்ந: ஸ ஏவ ப்ரதிபு³த்⁴யதே உத ஸ ஏவா(அ)ந்யோ வேதி ஸம்தே³ஹபா⁴ஷ்யே இத்யர்த²: ।

நநு ஸ்ம்ருதிமாத்ரஸ்யாபி ஸுப்தோத்தி²தஜீவைக்யக³மகத்வமஸ்தி , ந ஹ்யந்யத்³ருஷ்டமந்ய ஸ்மரதி , ஸ்மரதி சாத்ர ஸுஷுப்தோ ஜாக்³ரத்³த்³ருஷ்டமத: ஸூத்ரே அநுஸ்ம்ருதீத்யநுஶப்³தோ³ வ்யர்த² இத்யாஶங்க்யாஹ –

யத்³தி⁴ த்³வ்யஹாதீ³தி ।

த்³வே அஹநீ த்³வ்யஹ: । யத ஏவ ஸூத்ரே(அ)நுஸ்ம்ருதி: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா , அத ஏவ ஸோ(அ)ஹமஸ்மீதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞோதா³ஹ்ருதா பா⁴ஷ்யே இத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யக³தஶ்ருதிமுதா³ஹ்ருத்ய வ்யாசஷ்டே –

அயநமிதி ।

இணோ தா⁴தோர்க⁴ஞி க்ருதே ஆய இதி ரூபம் । பு³த்³தா⁴ந்தாய பு³த்³த⁴மத்⁴யாய ஜாக்³ரத³வஸ்தா²யை ।

ப்ரதியோநீதி ।

யோநிஶப்³த³: ஸ்தா²நவசந: ஸந் ஶரீரமாஹ –

அநாத்³யநிர்வாச்யேதி ।

அநாத்³யநிர்வாச்யாயா அவித்³யாயா ய உபதா⁴நே பே⁴த³: ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷ: ஸ ஏவோபாதி⁴: , தேந கல்பிதோ ஜீவ இத்யர்த²: ।

யத்³யௌபாதி⁴கோ ஜீவஸ்தர்ஹி ஸுஷுப்தாவுபாதி⁴நாஶாந்ந பஶ்யதீத்யத ஆஹ –

உபாத்⁴யுத்³ப⁴வேதி ।

ஸுஷுப்தாதா³வந்த:கரணாத்³யுபாதி⁴ரபி⁴பூ⁴தோ ப⁴வதி , ஸம்ஸ்காராத்மநா(அ)வதிஷ்ட²தே , ந து ஸர்வாத்மநா ந பஶ்யதீத்யர்த²: ।

நநு ஜாக்³ரதா³தா³வந்த:கரணாதி³ ஸுஷுப்தௌ தத்³வாஸநேத்யுபாதி⁴பே⁴தா³ஜ்ஜீவபே⁴த³: ஸ்யாத்³ , அத: கத²ம் தஸ்யைவ ஜீவஸ்யோத்தா²நமத ஆஹ –

தஸ்ய சேதி ।

அவித்³யா ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநம் தத்³வாஸநா சோபாதீ⁴ அவச்சே²த³கௌ ம்ருத³ இவ க⁴டஶராவாதி³ யஸ்ய ஸோ(அ)வித்³யாதத்³வாஸநோபாதி⁴த³ண்டா³யமாநோ(அ)வித்³யாலக்ஷண: , தஸ்யாநாதி³தயா கார்யகாரணாத்மகப்⁴ரமதத்ஸம்ஸ்காரபா⁴வேந ப்ரவஹத: ப்ரக்ருதிவிகாரயோரபே⁴தா³ந் பரிணமமாநஸ்ய ஸுவிவேகதயா தது³பஹிதோ ஜீவோநாதி³காலே(அ)பி ஸுவிவேகோ ப்³ரஹ்மாஸம்கீர்ண: ஸந் ஸுஷுப்த்யாத்³யவஸ்தா² அநுப⁴வதீத்யர்த²: । அத ஏவ யதா²ஶ்ருதக்³ரந்தா²ர்த²க்³ராஹிபி⁴: கைஶ்சித்³வாசஸ்பதிமதே ஸுஷுப்தௌ ப்⁴ரமஸம்ஸ்கார உபாதி⁴ர்ஜாக்³ரத்யந்த:கரணாதீ³த்யுபாதி⁴பே⁴தா³து³பஹிதஜீவபே⁴த³ப்ரஸங்க³: , ஸம்ஸ்காரஸ்ய ச ஸுஷுப்தௌ ந ஸாம்கர்யவாரகத்வம் । ந ஹி க⁴டஸம்ஸ்காரோ க⁴டாகாஶம் வ்யவஸ்தா²பயதீத்யாக்ஷேபௌ க்ருதாவநகாஶௌ ॥

அஹரஹர்க³ச்ச²ந்த்ய இதி ।

அஹரஹரிதி வீப்ஸா ஏகஸ்யைவ க³த்யாக³தீ த³ர்ஶயதி । யே ப்ராணிந: ஸுஷுப்தே ஸத்ஸம்பந்நாஸ்த இஹ ஜாக³ரிதே வ்யாக்⁴ரோ வேத்யாதி³ யத்³யத்³ ப⁴வந்தி – உப⁴வந் , த ஏவ ஸுஷுப்தாதா³க³த்ய ப⁴வந்தி ॥9॥

இதி த்ருதீயம் கர்மாநுஸ்ம்ருதிஶப்³த³வித்⁴யதி⁴கரணம் ॥