पञ्चपादिका

அத² ப்ரத²மம் வர்ணகம்

அநாத்³யாநந்த³கூடஸ்த²ஜ்ஞாநாநந்தஸதா³த்மநே ॥
அபூ⁴தத்³வைதஜாலாய ஸாக்ஷிணே ப்³ரஹ்மணே நம: ॥ 1 ॥

நம: ஶ்ருதிஶிர:பத்³மஷண்ட³மார்தண்ட³மூர்தயே ।
பா³த³ராயணஸம்ஜ்ஞாய முநயே ஶமவேஶ்மநே ॥ 2 ॥

நமாம்யபோ⁴கி³பரிவாரஸம்பத³ம் நிரஸ்தபூ⁴திமநுமார்த⁴விக்³ரஹம் ।
அநுக்³ரமுந்ம்ருதி³தகாலலாஞ்ச²நம் விநா விநாயகமபூர்வஶங்கரம் ॥ 3 ॥

யத்³வக்த்ர - மாநஸஸர:ப்ரதிலப்³த⁴ஜந்ம - பா⁴ஷ்யாரவிந்த³மகரந்த³ரஸம் பிப³ந்தி ।
ப்ரத்யாஶமுந்முக²விநீதவிநேயப்⁴ருங்கா³: தாந் பா⁴ஷ்யவித்தககு³ரூந் ப்ரணமாமி மூர்த்⁴நா ॥ 4 ॥

பதா³தி³வ்ருந்தபா⁴ரேண க³ரிமாணம் பி³ப⁴ர்தி யத் ।
பா⁴ஷ்யம் ப்ரஸந்நக³ம்பீ⁴ரம் தத்³வ்யாக்²யாம் ஶ்ரத்³த⁴யா(அ)(அ)ரபே⁴ ॥ 5 ॥

’யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரயோ:’ இத்யாதி³ ‘அஹமித³ம் மமேத³மிதி நைஸர்கி³கோ(அ)யம் லோகவ்யவஹார:’ இத்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் ‘அஸ்யாநர்த²ஹேதோ: ப்ரஹாணாயாத்மைகத்வவித்³யாப்ரதிபத்தயே ஸர்வே வேதா³ந்தா ஆரப்⁴யந்தே’ இத்யநேந பா⁴ஷ்யேண பர்யவஸ்யத் ஶாஸ்த்ரஸ்ய விஷய: ப்ரயோஜநம் சார்தா²த் ப்ரத²மஸூத்ரேண ஸூத்ரிதே இதி ப்ரதிபாத³யதி । ஏதச்ச ‘தஸ்மாத் ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ இத்யாதி³பா⁴ஷ்யே ஸ்பஷ்டதரம் ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யாம: ॥

அத்ராஹ யத்³யேவம் , ஏதாவதே³வாஸ்து பா⁴ஷ்யம் ‘அஸ்யாநர்த²ஹேதோ: ப்ரஹாணாயாத்மைகத்வவித்³யாப்ரதிபத்தயே ஸர்வே வேதா³ந்தா ஆரப்⁴யந்தே’ இதி ; தத்ர ‘அநர்த²ஹேதோ: ப்ரஹாணாய’ இதி ப்ரயோஜநநிர்தே³ஶ:, ‘ஆத்மைகத்வவித்³யாப்ரதிபத்தயே’ இதி விஷயப்ரத³ர்ஶநம், கிமநேந ‘யுஷ்மத³ஸ்மத்³’ இத்யாதி³நா ‘அஹம் மநுஷ்ய:’ இதி தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷு அஹம் மமேத³மித்யபி⁴மாநாத்மகஸ்ய லோகவ்யவஹாரஸ்ய அவித்³யாநிர்மிதத்வப்ரத³ர்ஶநபரேண பா⁴ஷ்யேண ? உச்யதே — ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஹி ஸூத்ரிதம் அநர்த²ஹேதுநிப³ர்ஹணம் । அநர்த²ஶ்ச ப்ரமாத்ருதாப்ரமுக²ம் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வம் । தத் யதி³ வஸ்துக்ருதம், ந ஜ்ஞாநேந நிப³ர்ஹணீயம் ; யத: ஜ்ஞாநம் அஜ்ஞாநஸ்யைவ நிவர்தகம் । தத் யதி³ கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வம் அஜ்ஞாநஹேதுகம் ஸ்யாத் , ததோ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் அநர்த²ஹேதுநிப³ர்ஹணமுச்யமாநமுபபத்³யேத । தேந ஸூத்ரகாரேணைவ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமநர்த²ஹேதுநிப³ர்ஹணம் ஸூசயதா அவித்³யாஹேதுகம் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வம் ப்ரத³ர்ஶிதம் ப⁴வதி । அத: தத்ப்ரத³ர்ஶநத்³வாரேண ஸூத்ரார்தோ²பபத்த்யுபயோகி³தயா ஸகலதந்த்ரோபோத்³கா⁴த: ப்ரயோஜநமஸ்ய பா⁴ஷ்யஸ்ய । ததா² சாஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய ஐத³ம்பர்யம் ஸுகை²கதாநஸதா³த்மககூடஸ்த²சைதந்யைகரஸதா ஸம்ஸாரித்வாபி⁴மதஸ்யாத்மந: பாரமார்தி²கம் ஸ்வரூபமிதி வேதா³ந்தா: பர்யவஸ்யந்தீதி ப்ரதிபாதி³தம் । தச்ச அஹம் கர்தா ஸுகீ² து³:கீ² இதி ப்ரத்யக்ஷாபி⁴மதேந அபா³தி⁴தகல்பேந அவபா⁴ஸேந விருத்⁴யதே । அத: தத்³விரோத⁴பரிஹாரார்த²ம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபவிபரீதரூபம் அவித்³யாநிர்மிதம் ஆத்மந இதி யாவத் ந ப்ரதிபாத்³யதே, தாவத் ஜரத்³க³வாதி³வாக்யவத³நர்த²கம் ப்ரதிபா⁴தி ; அத: தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் அவித்³யாவிலஸிதம் அப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வம் ஆத்மந இதி ப்ரதிபாத³யிதவ்யம் । வக்ஷ்யதி ச ஏதத் அவிரோத⁴லக்ஷணே ஜீவப்ரக்ரியாயாம் ஸூத்ரகார: ‘தத்³கு³ணஸாரத்வாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 2-3-29) இத்யாதி³நா ॥

யத்³யேவமேததே³வ ப்ரத²மமஸ்து, மைவம் ; அர்த²விஶேஷோபபத்தே: । அர்த²விஶேஷே ஹி ஸமந்வயே ப்ரத³ர்ஶிதே தத்³விரேதா⁴ஶங்காயாம் தந்நிராகரணமுபபத்³யதே । அப்ரத³ர்ஶிதே புந: ஸமந்வயவிஶேஷே, தத்³விரோதா⁴ஶங்கா தந்நிராகரணம் ச நிர்விஷயம் ஸ்யாத் । பா⁴ஷ்யகாரஸ்து தத்ஸித்³த⁴மேவ ஆதி³ஸூத்ரேண ஸாமர்த்²யப³லேந ஸூசிதம் ஸுக²ப்ரதிபத்த்யர்த²ம் வர்ணயதீதி ந தோ³ஷ: ॥

நநு ச க்³ரந்த²கரணாதி³கார்யாரம்பே⁴ கார்யாநுரூபம் இஷ்டதே³வதாபூஜாநமஸ்காரேண பு³த்³தி⁴ஸந்நிதா⁴பிதாத²வ்ருத்³த்⁴யாதி³ஶப்³தை³: த³த்⁴யாதி³த³ர்ஶநேந வா க்ருதமங்க³லா: ஶிஷ்டா: ப்ரவர்தந்தே । ஶிஷ்டாசாரஶ்ச ந: ப்ரமாணம் । ப்ரஸித்³த⁴ம் ச மங்க³லாசரணஸ்ய விக்⁴நோபஶமநம் ப்ரயோஜநம் । மஹதி ச நி:ஶ்ரேயஸப்ரயோஜநே க்³ரந்த²மாரப⁴மாணஸ்ய விக்⁴நபா³ஹுல்யம் ஸம்பா⁴வ்யதே । ப்ரஸித்³த⁴ம் ச `ஶ்ரேயாம்ஸி ப³ஹுவிக்⁴நாநி' இதி । விஜ்ஞாயதே ச-'தஸ்மாதே³ஷாம் தந்ந ப்ரியம் யதே³தந்மநுஷ்யா வித்³யு:' இதி, யேஷாம் ச யந்ந ப்ரியம் தே தத்³விக்⁴நந்தீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । தத் கத²முல்லங்க்⁴ய ஶிஷ்டாசாரம் அக்ருதமங்க³ல ஏவ விஸ்ரப்³த⁴ம் பா⁴ஷ்யகார: ப்ரவவ்ருதே? அத்ரோச்யதே —'யுஷ்மத³ஸ்மத்³' இத்யாதி³ `தத்³த⁴ர்மாணாமபி ஸுதராமிதரேதரபா⁴வாநுபபத்தி:' இத்யந்தமேவ பா⁴ஷ்யம் । அஸ்ய ச அயமர்த²:—ஸர்வோபப்லவரஹிதோ விஜ்ஞாநக⁴ந: ப்ரத்யக³ர்த²: இதி । தத் கத²ஞ்சந பரமார்த²த: ஏவம்பூ⁴தே வஸ்துநி ரூபாந்தரவத³வபா⁴ஸோ மித்²யேதி கத²யிதும் தத³ந்யபராதே³வ பா⁴ஷ்யவாக்யாத் நிரஸ்தஸமஸ்தோபப்லவம் சைதந்யைகதாநமாத்மாநம் ப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய குதோ விக்⁴நோபப்லவஸம்ப⁴வ:? தஸ்மாத் அக்³ரணீ: ஶிஷ்டாசாரபரிபாலநே ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகார: ।

விஷயவிஷயிணோ: தம:ப்ரகாஶவத் விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வயோரிதரேதரபா⁴வாநுபபத்தௌ ஸித்³தா⁴யாம் இதி ।

கோ(அ)யம் விரோத⁴:? கீத்³ருஶோ வா இதரேதரபா⁴வ: அபி⁴ப்ரேத:? யஸ்ய அநுபபத்தே:—'தம:ப்ரகாஶவத்' இதி நித³ர்ஶநம் । யதி³ தாவத் ஸஹாநவஸ்தா²நலக்ஷணோ விரோத⁴:, தத: ப்ரகாஶபா⁴வே தமஸோ பா⁴வாநுபபத்தி:, தத³ஸத் ; த்³ருஶ்யதே ஹி மந்த³ப்ரதீ³பே வேஶ்மநி அஸ்பஷ்டம் ரூபத³ர்ஶநம், இதரத்ர ச ஸ்பஷ்டம் । தேந ஜ்ஞாயதே மந்த³ப்ரதீ³பே வேஶ்மநி தமஸோ(அ)பி ஈஷத³நுவ்ருத்திரிதி ; ததா² சா²யாயாமபி ஔஷ்ண்யம் தாரதம்யேந உபலப்⁴யமாநம் ஆதபஸ்யாபி தத்ர அவஸ்தா²நம் ஸூசயதி । ஏதேந ஶீதோஷ்ணயோரபி யுக³பது³பலப்³தே⁴: ஸஹாவஸ்தா²நமுக்தம் வேதி³தவ்யம் । உச்யதே பரஸ்பராநாத்மதாலக்ஷணோ விரோத⁴:, ந ஜாதிவ்யக்த்யோரிவ பரமார்த²த: பரஸ்பரஸம்பே⁴த³: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ; தேந இதரேதரபா⁴வஸ்ய-இதரேதரஸம்பே⁴தா³த்மகத்வஸ்ய அநுபபத்தி: । கத²ம்? ஸ்வதஸ்தாவத் விஷயிண: சிதே³கரஸத்வாத் ந யுஷ்மத³ம்ஶஸம்ப⁴வ: । அபரிணாமித்வாத் நிரஞ்ஜநத்வாச்ச ந பரத: । விஷயஸ்யாபி ந ஸ்வத: சித்ஸம்ப⁴வ:, ஸமத்வாத் விஷயத்வஹாநே: ; ந பரத: ; சிதே: அப்ரதிஸங்க்ரமத்வாத் ।

தத்³த⁴ர்மாணாமபி ஸுதராம் இதி ।

ஏவம் ஸ்தி²தே ஸ்வாஶ்ரயமதிரிச்ய த⁴ர்மாணாம் அந்யத்ர பா⁴வாநுபபத்தி: ஸுப்ரஸித்³தா⁴ இதி த³ர்ஶயதி । இதி ஶப்³தோ³ ஹேத்வர்த²: । யஸ்மாத் ஏவம் உக்தேந ந்யாயேந இதரேதரபா⁴வாஸம்ப⁴வ:,

அத: அஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரே விஷயிணி சிதா³த்மகே இதி ॥

அஸ்மத்ப்ரத்யயே ய: அநித³மம்ஶ: சிதே³கரஸ: தஸ்மிந் தத்³ப³லநிர்பா⁴ஸிததயா லக்ஷணதோ யுஷ்மத³ர்த²ஸ்ய மநுஷ்யாபி⁴மாநஸ்ய ஸம்பே⁴த³ இவ அவபா⁴ஸ: ஸ ஏவ அத்⁴யாஸ: ।

தத்³த⁴ர்மாணாம் ச இதி ॥

யத்³யபி விஷயாத்⁴யாஸே தத்³த⁴ர்மாணாமப்யர்த²ஸித்³த⁴: அத்⁴யாஸ: ; ததா²பி விநாபி விஷயாத்⁴யாஸேந தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸோ பா³தி⁴ர்யாதி³ஷு ஶ்ரோத்ராதி³த⁴ர்மேஷு வித்³யதே இதி ப்ருத²க் த⁴ர்மக்³ரஹணம் ।

தத்³விபர்யயேண விஷயிணஸ்தத்³த⁴ர்மாணாம் ச இதி ॥

சைதந்யஸ்ய தத்³த⁴ர்மாணாம் ச இத்யர்த²: । நநு விஷயிண: சிதே³கரஸஸ்ய குதோ த⁴ர்மா: ? யே விஷயே அத்⁴யஸ்யேரந் , உச்யதே ; ஆநந்தோ³ விஷயாநுப⁴வோ நித்யத்வமிதி ஸந்தி த⁴ர்மா:, அப்ருத²க்த்வே(அ)பி சைதந்யாத் ப்ருத²கி³வ அவபா⁴ஸந்தே இதி ந தோ³ஷ: । அத்⁴யாஸோ நாம அதத்³ரூபே தத்³ரூபாவபா⁴ஸ: ।

ஸ: மித்²யேதி ப⁴விதும் யுக்தம் இதி ।

மித்²யாஶப்³தோ³ த்³வ்யர்த²: அபஹ்நவவசநோ(அ)நிர்வசநீயதாவசநஶ்ச । அத்ர அயமபஹ்நவவசந: । மித்²யேதி ப⁴விதும் யுக்தம் அபா⁴வ ஏவாத்⁴யாஸஸ்ய யுக்த: இத்யர்த²: । யத்³யப்யேவம் ;

ததா²பி நைஸர்கி³க:

ப்ரத்யக்சைதந்யஸத்தாத்ராமாநுப³ந்தீ⁴ ।

அயம்

யுஷ்மத³ஸ்மதோ³: இதரேதராத்⁴யாஸாத்மக: ।

அஹமித³ம் மமேத³மிதிலோகவ்யவஹார: ।

தேந யதா² அஸ்மத³ர்த²ஸ்ய ஸத்³பா⁴வோ ந உபாலம்ப⁴மர்ஹதி, ஏவமத்⁴யாஸஸ்யாபி இத்யபி⁴ப்ராய: । லோக இதி மநுஷ்யோ(அ)ஹமித்யபி⁴மந்யமாந: ப்ராணிநிகாய: உச்யதே । வ்யவஹரணம் வ்யவஹார: ; லோக இதி வ்யவஹாரோ லோகவ்யவஹார: ; மநுஷ்யோ(அ)ஹமித்யபி⁴மாந: இத்யர்த²: ।

ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்ய இதி ।

ஸத்யம் அநித³ம், சைதந்யம் । அந்ருதம் யுஷ்மத³ர்த²: ; ஸ்வரூபதோ(அ)பி அத்⁴யஸ்தஸ்வரூபத்வாத் । ‘அத்⁴யஸ்ய’ ‘மிது²நீக்ருத்ய’ இதி ச க்த்வாப்ரத்யய:, ந பூர்வகாலத்வமந்யத்வம் ச லோகவ்யவஹாராத³ங்கீ³க்ருத்ய ப்ரயுக்த: ; பு⁴க்த்வா வ்ரஜதீதிவத் க்ரியாந்தராநுபாதா³நாத் । ‘அத்⁴யஸ்ய நைஸர்கி³கோ(அ)யம் லோகவ்யவஹார:’ இதி ஸ்வரூபமாத்ரபர்யவஸாநாத் । உபஸம்ஹாரே ச ‘ஏவமயமநாதி³ரநந்தோ நைஸர்கி³கோ(அ)த்⁴யாஸ:’ இதி தாவந்மாத்ரோபஸம்ஹாராத் ॥

அத: சைதந்யம் புருஷஸ்ய ஸ்வரூபம் இதிவத் வ்யபதே³ஶமாத்ரம் த்³ரஷ்டவ்யம் ।

மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த: இதி ।

மித்²யா ச தத³ஜ்ஞாநம் ச மித்²யாஜ்ஞாநம் । மித்²யேதி அநிர்வசநீயதா உச்யதே । அஜ்ஞாநமிதி ச ஜடா³த்மிகா அவித்³யாஶக்தி: ஜ்ஞாநபர்யுதா³ஸேந உச்யதே । தந்நிமித்த: தது³பாதா³ந: இத்யர்த²: ॥

கத²ம் புந: நைமித்தகவ்யவஹாரஸ்ய நைஸர்கி³கத்வம் ? அத்ரோச்யதே ; அவஶ்யம் ஏஷா அவித்³யாஶக்தி: பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகேஷு வஸ்துஷு தத்ஸ்வரூபஸத்தாமாத்ராநுப³ந்தி⁴நீ அப்⁴யுபக³ந்தவ்யா ; அந்யதா² மித்²யார்தா²வபா⁴ஸாநுபபத்தே: । ஸா ச ந ஜடே³ஷு வஸ்துஷு தத்ஸ்வரூபாவபா⁴ஸம் ப்ரதிப³த்⁴நாதி ; ப்ரமாணவைகல்யாதே³வ தத³க்³ரஹணஸித்³தே⁴:, ரஜதப்ரதிபா⁴ஸாத் ப்ராக் ஊர்த்⁴வம் ச ஸத்யாமபி தஸ்யாம் ஸ்வரூபக்³ரஹணத³ர்ஶநாத் , அத: தத்ர ரூபாந்தராவபா⁴ஸஹேதுரேவ கேவலம் । ப்ரத்யகா³த்மநி து சிதிஸ்வபா⁴வத்வாத் ஸ்வயம்ப்ரகாஶமாநே ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாநவபா⁴ஸஸ்ய அநந்யநிமித்தத்வாத் தத்³க³தநிஸர்க³ஸித்³தா⁴வித்³யாஶக்திப்ரதிப³ந்தா⁴தே³வ தஸ்ய அநவபா⁴ஸ: । அத: ஸா ப்ரத்யக்சிதி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவபா⁴ஸம் ப்ரதிப³த்⁴நாதி, அஹங்காராத்³யதத்³ரூபப்ரதிபா⁴ஸநிமித்தம் ச ப⁴வதி, ஸுஷுப்த்யாதௌ³ ச அஹங்காராதி³விக்ஷேப ஸம்ஸ்காரமாத்ரஶேஷம் ஸ்தி²த்வா புநருத்³ப⁴வதி, இத்யத: நைஸர்கி³கோ(அ)பி அஹங்காரமமகாராத்மகோ மநுஷ்யாத்³யபி⁴மாநோ லோகவ்யவஹார: மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த: உச்யதே, ந புந: ஆக³ந்துகத்வேந ; தேந நைஸர்கி³கத்வம் நைமித்திகத்வேந ந விருத்⁴யதே ॥

‘அந்யோந்யத⁴ர்மாம்ஶ்ச’ இதி

ப்ருத²க் த⁴ர்மக்³ரஹணம் த⁴ர்மமாத்ரஸ்யாபி கஸ்யசித³த்⁴யாஸ இதி த³ர்ஶயிதும் ।

இதரேதராவிவேகேந இதி ॥

ஏகதாபத்த்யைவ இத்யர்த²: ।

கஸ்ய த⁴ர்மிண: கத²ம் குத்ர ச அத்⁴யாஸ: ? த⁴ர்மமாத்ரஸ்ய வா க்வ அத்⁴யாஸ: ? இதி பா⁴ஷ்யகார: ஸ்வயமேவ வக்ஷ்யதி ।

‘அஹமித³ம் மமேத³ம் இதி’

அத்⁴யாஸஸ்ய ஸ்வரூபம் த³ர்ஶயதி । அஹமிதி தாவத் ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாஸ: । நநு அஹமிதி நிரம்ஶம் சைதந்யமாத்ரம் ப்ரதிபா⁴ஸதே, ந அம்ஶாந்தரம் அத்⁴யஸ்தம் வா । யதா² அத்⁴யஸ்தாம்ஶாந்தர்பா⁴வ:, ததா² த³ர்ஶயிஷ்யாம: । நநு இத³மிதி அஹங்கர்து: போ⁴க³ஸாத⁴நம் கார்யகரணஸங்கா⁴த: அவபா⁴ஸதே, மமேத³மிதி ச அஹங்கர்த்ரா ஸ்வத்வேந தஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴: । தத்ர ந கிஞ்சித் அத்⁴யஸ்தமிவ த்³ருஶ்யதே । உச்யதே ; யதை³வ அஹங்கர்தா அத்⁴யாஸாத்மக:, ததை³வ தது³பகரணஸ்யாபி ததா³த்மகத்வஸித்³தி⁴: । ந ஹி ஸ்வப்நாவாப்தராஜ்யாபி⁴ஷேகஸ்ய மாஹேந்த்³ரஜாலநிர்மிதஸ்ய வா ராஜ்ஞ: ராஜ்யோபகரணம் பரமார்த²ஸத் ப⁴வதி, ஏவம் அஹங்கர்த்ருத்வப்ரமுக²: க்ரியாகாரகப²லாத்மகோ லோகவ்யவஹார: அத்⁴யஸ்த: நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வே ஆத்மநி । அத: தாத்³ருக்³ப்³ரஹ்மாத்மாநுப⁴வபர்யந்தாத் ஜ்ஞாநாத் அநர்த²ஹேதோ: அத்⁴யாஸஸ்ய நிவ்ருத்திருபபத்³யதே, இதி தத³ர்த²விஷயவேதா³ந்தமீமாம்ஸாரம்ப⁴: உபபத்³யதே ॥

‘ஆஹ — கோ(அ)யமத்⁴யாஸோ நாம’

இத்யாத்³யாரப்⁴ய அத்⁴யாஸஸித்³தி⁴பரம் பா⁴ஷ்யம் । தத்ராபி

'கத²ம் புநரவித்³யாவத்³விஷயாணி’ இத்யத:

ப்ராக் அத்⁴யாஸஸ்வரூபதத்ஸம்பா⁴வநாய, ததா³தி³ தத்ஸத்³பா⁴வநிர்ணயார்த²ம் இதி விபா⁴க³: । யத்³யேவம் தத்ஸ்வரூபதத்ஸம்பா⁴வநோபந்யாஸ: ப்ருத²க் ந கர்தவ்ய: ; ந ஹி அநிர்ஜ்ஞாதரூபம் அஸம்பா⁴வ்யமாநம் ச நிர்ணீயதே ச இதி, து³:ஸம்பாத³ம் விஶேஷத: அத்⁴யக்ஷாநுப⁴வநிர்ணயே, உச்யதே — ந தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷு அஹம்மமாபி⁴மாநவத ஏவ ப்ரமாத்ருத்வப்ரத³ர்ஶநமாத்ரேண தஸ்ய அத்⁴யாஸாத்மகதா ஸித்⁴யதி ; தத் கஸ்ய ஹேதோ: ? லோகே ஶுக்திரஜதத்³விசந்த்³ராதி³வத் அத்⁴யாஸாநுப⁴வாபா⁴வாத் । பா³தே⁴ ஹி ஸதி ஸ ப⁴வதி, நேஹ ஸ வித்³யதே । தஸ்மாத் அத்⁴யாஸஸ்ய லக்ஷணமபி⁴தா⁴ய தல்லக்ஷணவ்யாப்தஸ்ய ஸத்³பா⁴வ: கத²நீய: ॥

நநு ஏவமபி தல்லக்ஷணஸ்ய வஸ்துந: ஸத்³பா⁴வமாத்ரம் இஹ கத²நீயம் ; ந ஹி யத்ர யஸ்ய ஸத்³பா⁴வ: ப்ரமாணத: ப்ரதிபந்ந:, தத்ரைவ தஸ்ய அஸம்பா⁴வநாஶங்கா, யேந தத்³விநிவ்ருத்தயே தத்ஸம்பா⁴வநா அபரா கத்²யேத ; ஸத்யமேவம், விஷயவிஶேஷஸ்து ப்ரயத்நேந அந்விச்ச²த்³பி⁴ரபி அநுபலப்⁴யமாநகாரணதோ³ஷே விஜ்ஞாநே அவபா⁴ஸமாநோ(அ)பி பூர்வப்ரவ்ருத்தேந ஸகலலோகவ்யாபிநா நிஶ்சிதேந ப்ரமாணேந அஸம்பா⁴வ்யமாநதயா அபோத்³யமாநோ த்³ருஶ்யதே । தத்³யதா² — ஔத்பாதிக: ஸவிதரி ஸுஷி:, யதா² வா மாஹேந்த்³ரஜாலகுஶலேந ப்ராஸாதா³தே³: நிக³ரணம் । ஏவம் அவிஷயே அஸங்கே³ கேநசித³பி கு³ணாதி³நா அத்⁴யாஸஹேதுநா ரஹிதே நிஷ்கலங்கசைதந்யதயா அந்யக³தஸ்யாபி அத்⁴யாஸஸ்ய அபநோத³நஸமர்தே² அத்⁴யாஸாவக³ம: அவிபா⁴வ்யமாநகாரணதோ³ஷ: விப்⁴ரம: இதி ஆஶங்க்யேத, தத் மா ஶங்கி இதி, ஸத்³பா⁴வாதிரேகேண ஸம்ப⁴வோ(அ)பி ப்ருத²க் கத²நீய: ; தது³ச்யதே ;

“ஆஹ கோ(அ)யமத்⁴யாஸோ நாம” இதி

கிம்வ்ருத்தஸ்ய ப்ரஶ்நே ஆக்ஷேபே ச ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் உப⁴யஸ்ய ச இஹ ஸம்ப⁴வாத் தந்த்ரேண வாக்யமுச்சரிதம் । தத்ராபி ப்ரத²மம் ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் ஸ்வரூபம் ஆக்²யாய புந: தஸ்யைவ ஸம்ப⁴வம் ஆக்ஷிப்ய ப்ரதிவித⁴த்தே । தத்ர ஏவம்பூ⁴தே விஷயே ஶ்ரோத்ரூணாம் ஸுக²ப்ரபோ³தா⁴ர்த²ம் வ்யாசக்ஷாணா: ப்ரதிவாதி³நம் தத்ரஸ்த²மிவ ஸமுத்தா²ப்ய தேந ஆக்ஷிப்தம் அநேந ப்ருஷ்டமிதி மத்வா ப்ரத்யுக்தம், புநரஸௌ ஸ்வாபி⁴ப்ராயம் விவ்ருணோதி இதி ஆக்ஷேபமவதார்ய ப்ரதிவிதா⁴நம் ப்ரதிபத்³யந்தே । ஸர்வத்ர ஏவம்விதே⁴ க்³ரந்த²ஸந்நிவேஶே ஏஷ ஏவ வ்யாக்²யாப்ரகார: ।

‘ஸ்ம்ருதிரூப: பரத்ர பூர்வத்³ருஷ்டாவபா⁴ஸ:’ இதி

ப்ரஶ்நவாக்யஸ்தி²தம் அத்⁴யாஸம் உத்³தி³ஶ்ய லக்ஷணம் அபி⁴தீ⁴யதே । தத்ர பரத்ர இத்யுக்தே அர்தா²த் பரஸ்ய அவபா⁴ஸமாநதா ஸித்³தா⁴ । தஸ்ய விஶேஷணம் ஸ்ம்ருதிரூபத்வம் । ஸ்மர்யதே இதி ஸ்ம்ருதி: ; அஸம்ஜ்ஞாயாமபி அகர்தரி காரகே க⁴ஞாதீ³நாம் ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ஸ்மர்யமாணரூபமிவ ரூபம் அஸ்ய, ந புந: ஸ்மர்யதே ஏவ ; ஸ்பஷ்டம் புரோ(அ)வஸ்தி²தத்வாவபா⁴ஸநாத் । பூர்வத்³ருஷ்டாவபா⁴ஸ: இதி உபபத்தி: ஸ்ம்ருதிரூபத்வே । ந ஹி பூர்வம் அத்³ருஷ்டரஜதஸ்ய ஶுக்திஸம்ப்ரயோகே³ ரஜதம் அவபா⁴ஸதே । யதோ(அ)ர்தா²த் தத்³விஷயஸ்ய அவபா⁴ஸஸ்யாபி இத³மேவ லக்ஷணம் உக்தம் ப⁴வதி । கத²ம் ? தது³ச்யதே — ஸ்ம்ருதே: ரூபமிவ ரூபமஸ்ய, ந புந: ஸ்ம்ருதிரேவ ; பூர்வப்ரமாணவிஷயவிஶேஷஸ்ய ததா² அநவபா⁴ஸகத்வாத் । கத²ம் புந: ஸ்ம்ருதிரூபத்வம் ? பூர்வப்ரமாணத்³வாரஸமுத்த²த்வாத் । ந ஹி அஸம்ப்ரயுக்தாவபா⁴ஸிந: பூர்வப்ரவ்ருத்ததத்³விஷயப்ரமாணத்³வாரஸமுத்த²த்வமந்தரேண ஸமுத்³ப⁴வ: ஸம்ப⁴வதி ॥

அபர ஆஹ — நநு அந்யஸம்ப்ரயுக்தே சக்ஷுஷி அந்யவிஷயஜ்ஞாநம் ஸ்ம்ருதிரேவ, ப்ரமோஷஸ்து ஸ்மரணாபி⁴மாநஸ்ய । இந்த்³ரியாதீ³நாம் ஜ்ஞாநகாரணாநாம் கேநசிதே³வ தோ³ஷவிஶேஷேண கஸ்யசிதே³வ அர்த²விஶேஷஸ்ய ஸ்ம்ருதிஸமுத்³போ³த⁴: க்ரியதே । ஸம்ப்ரயுக்தஸ்ய ச தோ³ஷேண விஶேஷப்ரதிபா⁴ஸஹேதுத்வம் கரணஸ்ய விஹந்யதே । தேந த³ர்ஶநஸ்மரணயோ: நிரந்தரோத்பந்நயோ: கரணதோ³ஷாதே³வ விவேகாநவதா⁴ரணாத்³ தூ³ரஸ்த²யோரிவ வநஸ்பத்யோ: அநுத்பந்நே ஏவ ஏகத்வாவபா⁴ஸே உத்பந்நப்⁴ரம: । நநு அநாஸ்வாதி³ததிக்தரஸஸ்யாபி பா³லகஸ்ய பித்ததோ³ஷாத் மது⁴ரே திக்தாவபா⁴ஸ: கத²ம் ஸ்மரணம் ஸ்யாத் ? உச்யதே — ஜந்மாந்தராநுபூ⁴தத்வாத் , அந்யதா² அநநுபூ⁴தத்வாவிஶேஷே அத்யந்தம் அஸந்நேவ கஶ்சித் ஸப்தமோ ரஸ: கிமிதி நாவபா⁴ஸேத । தஸ்மாத் பித்தமேவ மது⁴ராக்³ரஹணே திக்தஸ்ம்ருதௌ தத்ப்ரமோஷே ச ஹேது: ; கார்யக³ம்யத்வாத் ஹேதுபா⁴வஸ்ய । ஏதேந அந்யஸம்ப்ரயோகே³ அந்யவிஷயஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்ம்ருதித்வதத்ப்ரமோஷௌ ஸர்வத்ர வ்யாக்²யாதௌ த்³ரஷ்டவ்யௌ ॥ உச்யதே — கோ(அ)யம் ஸ்மரணாபி⁴மாநோ நாம ? ந தாவத் ஜ்ஞாநாநுவித்³த⁴தயா க்³ரஹணம் । ந ஹி அதிவ்ருத்தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய க்³ராஹ்யவிஶேஷணதயா விஷயபா⁴வ: । தஸ்மாத் ஶுத்³த⁴மேவ அர்த²ம் ஸ்ம்ருதிரவபா⁴ஸயதி, ந ஜ்ஞாநாநுவித்³த⁴ம் । ததா² ச பதா³த் பதா³ர்த²ஸ்ம்ருதௌ ந த்³ருஷ்டோ ஜ்ஞாநஸம்பே⁴த³: ; ஜ்ஞாநஸ்யாபி ஶப்³தா³ர்த²த்வப்ரஸங்கா³த் । ததா² இஷ்டபூ⁴பா⁴க³விஷயாஸ்ம்ருதி: ‘ஸ ஸேவ்ய:’ இதி க்³ராஹ்யமாத்ரஸ்தா², ந ஜ்ஞாநபராமர்ஶிநீ । அபி ச பூ⁴யஸ்ய: ஜ்ஞாநபராமர்ஶஶூந்யா ஏவ ஸ்ம்ருதய: । நாபி ஸ்வக³தோ ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்மரணாபி⁴மாநோ நாம ரூபபே⁴த³: அவபா⁴ஸதே । ந ஹி நித்யாநுமேயம் ஜ்ஞாநம் அந்யத்³வா வஸ்து ஸ்வத ஏவ ரூபஸம்பி⁴ந்நம் க்³ருஹ்யதே । அத ஏவோக்தம் ‘அநாகாராமேவ பு³த்³தி⁴ம் அநுமிமீமஹே’ இதி । அநாகாராம் அநிரூபிதாகாரவிஶேஷாம் ; அநிர்தி³ஷ்டஸ்வலக்ஷணாம் இத்யர்த²: । அதோ ந ஸ்வத: ஸ்மரணாபி⁴மாநாத்மகதா । நாபி க்³ராஹ்யவிஶேஷநிமித்த: ஸ்மரணாபி⁴மாந: ; ப்ரமாணக்³ராஹ்யஸ்யைவ அவிகலாநதி⁴கஸ்ய க்³ருஹ்யமாணத்வாத் , நாபி ப²லவிஶேஷநிமித்த: ; ப்ரமாணப²லவிஷயமாத்ராவச்சி²ந்நப²லத்வாத் । ய: புந: க்வசித் கதா³சித் அநுபூ⁴தசரே ‘ஸ்மராமி’ இத்யநுவேத⁴:, ஸ: வாசகஶப்³த³ஸம்யோஜநாநிமித்த:, யதா² ஸாஸ்நாதி³மதா³க்ருதௌ கௌ³: இத்யபி⁴மாந: । தஸ்மாத் பூர்வப்ரமாணஸம்ஸ்காரஸமுத்த²தயா தத்³விஷயாவபா⁴ஸித்வமாத்ரம் ஸ்ம்ருதே:, ந புந: ப்ரதீதித: அர்த²தோ வா அதி⁴கோம்ஶ: அஸ்தி, யஸ்ய தோ³ஷநிமித்த: ப்ரமோஷ: பரிகல்ப்யேத । ந சேஹ பூர்வப்ரமாணவிஷயாவபா⁴ஸித்வமஸ்தி ; புரோ(அ)வஸ்தி²தார்த²ப்ரதிபா⁴ஸநாத் , இத்யுக்தம் । அத: ந அந்யஸம்ப்ரயோகே³ அந்யவிஷயஜ்ஞாநம் ஸ்ம்ருதி:, கிந்து அத்⁴யாஸ: ॥

நநு ஏவம் ஸதி வைபரீத்யமாபத்³யதே, ரஜதமவபா⁴ஸதே ஶுக்திராலம்ப³நம் இதி, நைதத் ஸம்வித³நுஸாரிணாம் அநுரூபம் । நநு ஶுக்தே: ஸ்வரூபேணாபி அவபா⁴ஸநே ஸம்வித்ப்ரயுக்தவ்யவஹாரயோக்³யத்வமேவ ஆலம்ப³நார்த²:, ஸைவ இதா³நீம் ரஜதவ்யவஹாரயோக்³யா ப்ரதிபா⁴ஸதே, தத்ர கிமிதி ஆலம்ப³நம் ந ஸ்யாத் ? அத² ததா²ரூபாவபா⁴ஸநம் ஶுக்தே: பாரமார்தி²கம் ? உதாஹோ ந ? யதி³ பாரமார்தி²கம், நேத³ம் ரஜதமிதி பா³தோ⁴ ந ஸ்யாத் நேயம் ஶுக்தி: இதி யதா² । ப⁴வதி ச பா³த⁴: । தஸ்மாத் ந ஏஷ பக்ஷ: ப்ரமாணவாந் । அத² ஶுக்தேரேவ தோ³ஷநிமித்தோ ரஜதரூப: பரிணாம உச்யதே, ஏதத³ப்யஸாரம் ; ந ஹி க்ஷீரபரிணாமே த³த⁴நி ‘நேத³ம் த³தி⁴’ இதி பா³தோ⁴ த்³ருஷ்ட: ; நாபி க்ஷீரமித³ம் இதி ப்ரதீதி:, இஹ து தது³ப⁴யம் த்³ருஶ்யதே । கிஞ்ச ரஜதரூபேண சேத் பரிணதா ஶுக்தி:, க்ஷீரமிவ த³தி⁴ரூபேண, ததா³ தோ³ஷாபக³மே(அ)பி ததை²வ அவதிஷ்டே²த । நநு கமலமுகுலவிகாஸபரிணாமஹேதோ: ஸாவித்ரஸ்ய தேஜஸ: ஸ்தி²திஹேதுத்வமபி த்³ருஷ்டம், தத³பக³மே புந: முகுலீபா⁴வத³ர்ஶநாத் , ததா² இஹாபி ஸ்யாத் , ந ; ததா² ஸதி தத்³வதே³வ பூர்வாவஸ்தா²பரிணாமபு³த்³தி⁴: ஸ்யாத் , ந பா³த⁴ப்ரதீதி: ஸ்யாத் । அத² புந: து³ஷ்டகாரணஜந்யாயா: ப்ரதீதேரேவ ரஜதோத்பாத³: இதி மந்யேத, ஏதத³பி ந ஸம்யகி³வ ; கத²ம் ? யஸ்யா: ப்ரதீதே: தது³த்பாத³: தஸ்யாஸ்தாவத் ந தத் ஆலம்ப³நம் ; பூர்வோத்தரபா⁴வேந பி⁴ந்நகாலத்வாத் , ந ப்ரதீத்யந்தரஸ்ய ; புருஷாந்தரப்ரதீதேரபி தத்ப்ரஸங்கா³த் । நநு கிமிதி புருஷாந்தரப்ரதீதேரபி தத்ப்ரஸங்க³: ? து³ஷ்டஸாமக்³ரீஜந்மநோ ஹி ப்ரதீதே: தத் ஆலம்ப³நம் , மைவம் ; ப்ரதீத்யந்தரஸ்யாபி தத்³வித⁴ஸ்ய ரஜதாந்தரோத்பாத³நேநைவ உபயுக்தத்வாத் ப்ரத²மப்ரத்யயவத் । அத: அநுத்பந்நஸமமேவ ஸ்யாத் । ததே³வம் பாரிஶேஷ்யாத் ஸ்ம்ருதிப்ரமோஷ ஏவ அவதிஷ்டே²த ॥

நநு ஸ்ம்ருதே: ப்ரமோஷோ ந ஸம்ப⁴வதி இத்யுக்தம், ததா² ச தந்த்ராந்தரீயா ஆஹு: — ‘அநுபூ⁴தவிஷயாஸம்ப்ரமோஷா ஸ்ம்ருதி:’ இதி । கா தர்ஹி க³தி: ஶுக்திஸம்ப்ரயோகே³ ரஜதாவபா⁴ஸஸ்ய ? உச்யதே — ந இந்த்³ரியஜஜ்ஞாநாத் ஸம்ஸ்காரஜம் ஸ்மரணம் ப்ருத²கே³வ ஸ்மரணாபி⁴மாநஶூந்யம் ஸமுத்பந்நம், கிந்து ஏகமேவ ஸம்ஸ்காரஸஹிதாத் இந்த்³ரியாத் । கத²மேதத் ? உச்யதே — காரணதோ³ஷ: கார்யவிஶேஷே தஸ்ய ஶக்திம் நிருந்த⁴ந்நேவ ஸம்ஸ்காரவிஶேஷமபி உத்³போ³த⁴யதி ; கார்யக³ம்யத்வாத் காரணதோ³ஷஶக்தே: । அத: ஸம்ஸ்காரது³ஷ்டகாரணஸம்வலிதா ஏகா ஸாமக்³ரீ । ஸா ச ஏகமேவ ஜ்ஞாநம் ஏகப²லம் ஜநயதி । தஸ்ய ச தோ³ஷோத்தா²பிதஸம்ஸ்காரவிஶேஷஸஹிதஸாமக்³ரீஸமுத்பந்நஜ்ஞாநஸ்ய உசிதமேவ ஶுக்திக³தமித்²யாரஜதமாலம்ப³நமவபா⁴ஸதே । தேந மித்²யாலம்ப³நம் ஜ்ஞாநம் மித்²யாஜ்ஞாநம் , ந ஸ்வதோ ஜ்ஞாநஸ்ய மித்²யாத்வமஸ்தி, பா³தா⁴பா⁴வாத் । பி⁴ந்நஜாதீயஜ்ஞாநஹேதுஸாமக்³ர்யோ: கத²மேகஜ்ஞாநோத்பாத³நமிதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ: ; த்³ருஶ்யதே ஹி லிங்க³ஜ்ஞாநஸம்ஸ்காரயோ: ஸம்பூ⁴ய லிங்கி³ஜ்ஞாநோத்பாத³நம், ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநோத்பாத³நஞ்ச அக்ஷஸம்ஸ்காரயோ: । உப⁴யத்ராபி ஸ்ம்ருதிக³ர்ப⁴மேகமேவ ப்ரமாணஜ்ஞாநம் ; ஸம்ஸ்காராநுத்³போ³தே⁴ தத³பா⁴வாத் । தஸ்மாத் லிங்க³த³ர்ஶநமேவ ஸம்ப³ந்த⁴ஜ்ஞாநஸம்ஸ்காரமுத்³போ³த்⁴ய தத்ஸஹிதம் லிங்கி³ஜ்ஞாநம் ஜநயதீதி வக்தவ்யம் । அயமேவ ச ந்யாய: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநே(அ)பி । ந புந: ஜ்ஞாநத்³வயே ப்ரமாணமஸ்தி । ததா² பி⁴ந்நஜாதீயஜ்ஞாநஹேதுப்⁴யோ நீலாதி³ப்⁴ய ஏகம் சித்ரஜ்ஞாநம் நித³ர்ஶநீயம் । தத்ர லைங்கி³கஜ்ஞாநப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாசித்ரஜ்ஞாநாநாமது³ஷ்டகாரணாரப்³த⁴த்வாத்³ யதா²ர்த²மேவாவபா⁴ஸ:, இஹ து காரணதோ³ஷாத³ததா²பூ⁴தார்தா²வபா⁴ஸ: இதி விஶேஷ: । ஏவம்ச ஸதி நாநுப⁴வவிரோத⁴: ; ப்ரதிபா⁴ஸமாநஸ்ய ரஜதஸ்யைவாவலம்ப³நத்வாத் , அதோ மாயாமயம் ரஜதம் । அத² புந: பாரமார்தி²கம் ஸ்யாத் , ஸர்வைரேவ க்³ருஹ்யேத ; யதோ ந ஹி பாரமார்தி²கம் ரஜதம் காரணதோ³ஷம் ஸ்வஜ்ஞாநோத்பத்தாவபேக்ஷதே । யத்³யபேக்ஷேத, ததா³ தத³பா⁴வே ந தத்ர ஜ்ஞாநோத்பத்தி: ; ஆலோகாபா⁴வே இவ ரூபே । மாயாமாத்ரத்வே து மந்த்ராத்³யுபஹதசக்ஷுஷ இவ தோ³ஷோபஹதஜ்ஞாநகரணா ஏவ பஶ்யந்தீதி யுக்தம் । கிஞ்ச நேத³ம் ரஜதம் இதி பா³தோ⁴(அ)பி மாயாமயத்வமேவ ஸூசயதி । கத²ம் ? தேந ஹி தஸ்ய நிருபாக்²யதாபாத³நபூர்வகம் மித்²யாத்வம் ஜ்ஞாப்யதே । ‘நேத³ம் ரஜதம் மித்²யைவாபா⁴ஸிஷ்ட’ இதி । ந ச தத் கேநசித்³ரூபேண ரூபவத்த்வே(அ)வகல்பதே ; ஸம்ப்ரயுக்தஶுக்திவத் நிரஸ்யமாநவிஷயஜ்ஞாநவச்ச ॥ நநு ந வ்யாபகமித³ம் லக்ஷணம் ; ஸ்வப்நஶோகாதா³வஸம்ப⁴வாத் , ந ஹி ஸ்வப்நஶோகாதௌ³ கேநசித் ஸம்ப்ரயோகோ³(அ)ஸ்தி, யேந பரத்ர பராவபா⁴ஸ: ஸ்யாத் । அத ஏவ வாஸநாதிரிக்தகாரணாபா⁴வாத் ஸ்ம்ருதிரேவ, ந ஸ்ம்ருதிரூபதா, அத்ரோச்யதே ந தாவத் ஸ்ம்ருதித்வமஸ்தி ; அபரோக்ஷார்தா²வபா⁴ஸநாத் । நநு ஸ்ம்ருதிரூபத்வமபி நாஸ்தி ; பூர்வப்ரமாணஸம்ஸ்காரமாத்ரஜந்யத்வாத் , அத்ரோச்யதே ; உக்தமேதத் பூர்வப்ரமாணவிஷயாவபா⁴ஸித்வமாத்ரம் ஸ்ம்ருதே: ஸ்வரூபமிதி । ததி³ஹ நித்³ராதி³தோ³ஷோபப்லுதம் மந: அத்³ருஷ்டாதி³ஸமுத்³போ³தி⁴தஸம்ஸ்காரவிஶேஷஸஹகார்யாநுரூபம் மித்²யார்த²விஷயம் ஜ்ஞாநமுத்பாத³யதி । தஸ்ய ச தத³வச்சி²ந்நாபரோக்ஷசைதந்யஸ்தா²வித்³யாஶக்திராலம்ப³நதயா விவர்ததே । நநு ஏவம் ஸதி அந்தரேவ ஸ்வப்நார்த²ப்ரதிபா⁴ஸ: ஸ்யாத் ? கோ வா ப்³ரூதே நாந்தரிதி ? நநு விச்சி²ந்நதே³ஶோ(அ)நுபூ⁴யதே ஸ்வப்நே(அ)பி ஜாக³ரண இவ, ந தத³ந்தரநுப⁴வாஶ்ரயத்வே ஸ்வப்நார்த²ஸ்யோபபத்³யதே, நநு தே³ஶோ(அ)பி தாத்³ருஶ ஏவ, குதஸ்தத்ஸம்ப³ந்தா⁴த் விச்சே²தோ³(அ)வபா⁴ஸதே ? அயமபி தர்ஹ்யபரோ தோ³ஷ:, நைஷ தோ³ஷ: ; ஜாக³ரணே(அ)பி ப்ரமாணஜ்ஞாநாத³ந்தரபரோக்ஷாநுப⁴வாத் ந விஷயஸ்தா² அபரோக்ஷதா பி⁴த்³யதே ; ஏகரூபப்ரகாஶநாத் । அதோ(அ)ந்தரபரோக்ஷாநுப⁴வாவகு³ண்டி²த ஏவ ஜாக³ரணே(அ)ப்யர்தோ²(அ)நுபூ⁴யதே ; அந்யதா² ஜட³ஸ்ய ப்ரகாஶாநுபபத்தே: । யதா² தமஸா(அ)வகு³ண்டி²தோ க⁴ட: ப்ரதீ³பப்ரபா⁴வகு³ண்ட²நமந்தரேண ந ப்ரகாஶீப⁴வதி, ஏவம் । ய: புநர்விச்சே²தா³வபா⁴ஸ:, ஸ ஜாக³ரே(அ)பி மாயாவிஜ்ரும்பி⁴த: ; ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சஜாதஸ்ய சைதந்யைகாஶ்ரயத்வாத் , தஸ்ய ச நிரம்ஶஸ்ய ப்ரதே³ஶபே⁴தா³பா⁴வாத் । ப்ரபஞ்சபே⁴தே³நைவ ஹி தத் கல்பிதாவச்சே²த³ம் ஸத³வச்சி²ந்நமிவ ப³ஹிரிவ அந்தரிவ ப்ரகாஶதே । அத²வா தி³கா³காஶௌ மநோமாத்ரகோ³சரௌ ஸர்வத்ராத்⁴யாஸாதா⁴ரௌ வித்³யேதே இதி ந பரத்ரேதி விருத்⁴யதே ॥

கத²ம் தர்ஹி நாமாதி³ஷு ப்³ரஹ்மாத்⁴யாஸ: ? கிமத்ர கத²ம் ? ந தத்ர காரணதோ³ஷ:, நாபி மித்²யார்தா²வபா⁴ஸ:, ஸத்யம் ; அத ஏவ சோத³நாவஶாத் இச்சா²தோ(அ)நுஷ்டே²யத்வாத் மாநஸீ க்ரியைஷா, ந ஜ்ஞாநம் ; ஜ்ஞாநஸ்ய ஹி து³ஷ்டகாரணஜந்யஸ்ய விஷயோ மித்²யார்த²: । ந ஹி ஜ்ஞாநமிச்சா²தோ ஜநயிதும் நிவர்தயிதும் வா ஶக்யம் ; காரணைகாயத்தத்வாதி³ச்சா²நுப்ரவேஶாநுபபத்தே: । நநு ஸ்ம்ருதிஜ்ஞாநமாபோ⁴கே³ந ஜந்யமாநம் மநோநிரோதே⁴ந ச நிருத்⁴யமாநம் த்³ருஶ்யதே । ஸத்யம் ; ந ஸ்ம்ருத்யுத்பத்திநிரோத⁴யோஸ்தயோர்வ்யாபார:, கிந்து காரணவ்யாபாரே தத்ப்ரதிப³ந்தே⁴ ச சக்ஷுஷ இவோந்மீலநநிமீலநே, ந புநர்ஜ்ஞாநோத்பத்தௌ வ்யாபார இச்சா²யா: । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டி: கேவலா அத்⁴யஸ்யதே சோத³நாவஶாத் ப²லாயைவ, மாத்ருபு³த்³தி⁴ரிவ ராக³நிவ்ருத்தயே பரயோஷிதி । ததே³வம் அநவத்³யமத்⁴யாஸஸ்ய லக்ஷணம் —

ஸ்ம்ருதிரூப: பரத்ர பூர்வத்³ருஷ்டாவபா⁴ஸ: இதி ॥

‘தம் கேசித்’

இத்யாதி³நா அத்⁴யாஸஸ்வரூபே மதாந்தரமுபந்யஸ்யதி ஸ்வமதபரிஶுத்³த⁴யே ।

கத²ம் ?

அந்யத்ர

ஶுக்திகாதௌ³,

அந்யத⁴ர்மஸ்ய

அர்தா²ந்தரஸ்ய, ரஜதாதே³: ஜ்ஞாநாகாரஸ்ய ப³ஹிஷ்ட²ஸ்யைவ வா ;

அத்⁴யாஸ: இதி

வத³ந்தி ।

கேசித்து யத்ர யத³த்⁴யாஸ: தத்³விவேகாக்³ரஹணநிப³ந்த⁴நோ ப்⁴ரம: இதி ॥

யத்ர யஸ்யாத்⁴யாஸ:, தயோர்விவேகஸ்யாக்³ரஹணாத் தந்நிப³ந்த⁴நோ(அ)யமேகத்வப்⁴ரம: இதி வத³ந்தீத்யநுஷங்க³: ।

அந்யே து யத்ர யத³த்⁴யாஸ: தஸ்யைவ விபரீதத⁴ர்மத்வகல்பநாமாசக்ஷதே இதி ।

யத்ர ஶுக்திகாதௌ³, யஸ்ய ரஜதாதே³ரத்⁴யாஸ:, தஸ்யைவ ஶுக்திஶகலாதே³:, விபரீதத⁴ர்மத்வஸ்ய ரஜதாதி³ரூபத்வஸ்ய, கல்பநாம் அவித்³யமாநஸ்யைவாவபா⁴ஸமாநதாம் , ஆசக்ஷதே ।

ஸர்வதா²பி து இதி ।

ஸ்வமதாநுஸாரித்வம் ஸர்வேஷாம் கல்பநாப்ரகாராணாம் த³ர்ஶயதி । அந்யஸ்யாந்யத⁴ர்மாவபா⁴ஸத்வம் நாம லக்ஷணம், பரத்ரேத்யுக்தே அர்தா²த் பராவபா⁴ஸ: ஸித்³த⁴: இதி யத³வாதி³ஷ்யம் , தத் ந வ்யபி⁴சரதி । கத²ம் ? பூர்வஸ்மிந் கல்பே ஜ்ஞாநாகாரஸ்ய ப³ஹிஷ்ட²ஸ்ய வா ஶுக்தித⁴ர்மத்வாவபா⁴ஸநாத் ந வ்யபி⁴சார:, த்³விதீயே(அ)பி ஶுக்திரஜதயோ: ப்ருத²க் ஸதோரப்ருத²க³வபா⁴ஸ: அபி⁴மாநாத் , த்ருதீயே(அ)பி ஶுக்திஶகலஸ்ய ரஜதரூபப்ரதிபா⁴ஸநாத் ॥ பூர்வத்³ருஷ்டத்வஸ்ம்ருதிரூபத்வயோ: ஸர்வத்ராவ்யபி⁴சாராத் ந விவாத³: இத்யபி⁴ப்ராய: । தத்ர ‘ஸ்ம்ருதிரூப: பூர்வத்³ருஷ்டாவபா⁴ஸ:’ இத்யேதாவதி லக்ஷணே நிரதி⁴ஷ்டா²நாத்⁴யாஸவாதி³பக்ஷே(அ)பி நிருபபத்திகே லக்ஷணவ்யாப்தி: ஸ்யாதி³தி தந்நிவ்ருத்தயே ‘பரத்ர’ இத்யுச்யதே ॥ கத²ம் ? நிருபபத்திகோ(அ)யம் பக்ஷ: । ந ஹி நிரதி⁴ஷ்டா²நோ(அ)த்⁴யாஸோ த்³ருஷ்டபூர்வ:, ஸம்ப⁴வீ வா । நநு கேஶாண்ட்³ரகாத்³யவபா⁴ஸோ நிரதி⁴ஷ்டா²நோ த்³ருஷ்ட:, ந ; தஸ்யாபி தேஜோ(அ)வயவாதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் ॥

நநு ரஜதே ஸம்வித் , ஸம்விதி³ ரஜதமிதி பரஸ்பராதி⁴ஷ்டா²நோ ப⁴விஷ்யதி, பீ³ஜாங்குராதி³வத் , நைதத் ஸாரம் ; ந தத்ர யதோ பீ³ஜாத் யோ(அ)ங்குர: தத ஏவ தத்³பீ³ஜம் , அபி து அங்குராந்தராத் , இஹ புந: யஸ்யாம் ஸம்விதி³ யத் ரஜதமவபா⁴ஸதே, தயோரேவேதரேதராத்⁴யாஸ:, ததோ து³ர்க⁴டமேதத் । பீ³ஜாங்குராதி³ஷ்வபி ந பீ³ஜாங்குராந்தரபரம்பராமாத்ரேண அபி⁴மதவஸ்துஸித்³தி⁴: ; ப்ரதீதிதோ வஸ்துதஶ்சாநிவ்ருத்தாகாங்க்ஷத்வாத் , ததா² ச ‘குத இத³மேவம்’ இதி பர்யநுயோகே³ ‘த்³ருஷ்டத்வாதே³வம்’ இதி தத்ர ஏவ தூ³ரம் வா பரிதா⁴வ்ய ஸ்தா²தவ்யம் ; அந்யதா² ஹேதுபரம்பராமேவாவலம்ப்³ய க்வசித³ப்யநவதிஷ்ட²மாநோ நாநவஸ்தா²தோ³ஷமதிவர்தேத । அபி ச ந க்வசிந்நிரவதி⁴கோ ‘ந’ இத்யேவ பா³தா⁴வக³மோ த்³ருஷ்ட:, யத்ராப்யநுமாநாதா³ப்தவசநாத்³வா ந ஸர்ப: இத்யேவாவக³ம:, தத்ராபி ‘கிம் புநரித³ம் ? ’ இத்யபேக்ஷாத³ர்ஶநாத் புரோ(அ)வஸ்தி²தம் வஸ்துமாத்ரமவதி⁴ர்வித்³யதே । ப்ரதா⁴நாதி³ஷ்வபி ஜக³த்காரணே த்ரிகு³ணத்வாதி³பா³த⁴: அதி⁴க³தாவதி⁴ரேவ । அத²வா ஸர்வலோகஸாக்ஷிகமேதத் கேஶோண்ட்³ரகாதா³வபி தத்³பா³தே⁴ தத³நுஷங்க³ ஏவ போ³தே⁴ பா³த்⁴யதே, ந போ³த⁴: । அத: தத³வதி⁴: ஸர்வஸ்ய பா³த⁴: ; தேந தந்மாத்ரஸ்ய பா³தா⁴பா⁴வாத் , ஸ்வதஶ்ச விஶேஷாநுபலப்³தே⁴: கூடஸ்தா²பரோக்ஷைகரஸசைதந்யாவதி⁴: ஸர்வஸ்ய பா³த⁴: । நாப்யத்⁴யஸ்தமப்யஸதே³வ ; ததா²த்வே ப்ரதிபா⁴ஸாயோகா³த் ॥

நநு ஸர்வமேவேத³மஸதி³தி ப⁴வதோ மதம் । க ஏவமாஹ ? அநிர்வசநீயாநாத்³யவித்³யாத்மகமித்யுத்³கோ⁴ஷிதமஸ்மாபி⁴: । அத² புநர்வித்³யோத³யே அவித்³யாயா நிருபாக்²யதாமங்கீ³க்ருத்யாஸத்த்வமுச்யேத, காமமபி⁴தீ⁴யதாம் । ததா² ச பா³த⁴கஜ்ஞாநம் ‘நேத³ம் ரஜதம்’ இதி விஶிஷ்டதே³ஶகாலஸம்ப³த்³த⁴ம் ரஜதம் விலோபயதே³வோதே³தி, ந தே³ஶாந்தரஸம்ப³ந்த⁴மாபாத³யதி ; ததா²(அ)நவக³மாத் । ததா² ச தூ³ரவர்திநீம் ரஜ்ஜும் ஸர்பம் மந்யமாநஸ்ய நிகடவர்திநா(அ)(அ)ப்தேந ‘நாயம் ஸர்ப:’ இத்யுக்தே ஸர்பாபா⁴வமாத்ரம் ப்ரதிபத்³யதே, ந தஸ்ய தே³ஶாந்தரவர்தித்வம் ; தத்ப்ரதிபத்தாவஸாமர்த்²யாத் வாக்யஸ்ய । நார்தா²பத்த்யா ; இஹ ப⁴க்³நக⁴டாபா⁴வவத் தாவந்மாத்ரேணாபி தத்ஸித்³தே⁴: । யத்ராபி ஸர்பபா³த⁴பூர்வகோ ரஜ்ஜுவிதி⁴ரக்ஷஜந்ய: தாத்³ருஶவாக்யஜந்யோ வா, தத்ராபி ஸ ஏவ ந்யாய: ; ததா²(அ)நவக³மாத் , ததே³வம் ந க்வசிந்நிரதி⁴ஷ்டா²நோ(அ)த்⁴யாஸ: ? தஸ்மாத் ஸாதூ⁴க்தம் பரத்ர இதி ॥ யத்³யேவம் ‘பரத்ர பூர்வத்³ருஷ்டாவபா⁴ஸ:’ இத்யேதாவத³ஸ்து லக்ஷணம், ததா²வித⁴ஸ்ய ஸ்ம்ருதிரூபத்வாவ்யபி⁴சாராத் , ஸத்யம் ; அர்த²லப்⁴யஸ்ய ஸ்ம்ருதித்வமேவ ஸ்யாத் , ந ஸ்ம்ருதிரூபத்வம் । ந ச ஸ்ம்ருதிவிஷயஸ்யாத்⁴யாஸத்வமித்யுக்தம் । யத்³யேவமேதாவத³ஸ்து லக்ஷணம் பரத்ர ஸ்ம்ருதி ரூபாவபா⁴ஸ: இதி, தத்ர பரத்ரேத்யுக்தே அர்த²லப்⁴யஸ்ய பராவபா⁴ஸஸ்ய ஸ்ம்ருதிரூபத்வம் விஶேஷணம், ந ஹி பரஸ்யாஸம்ப்ரயுக்தஸ்ய பூர்வத்³ருஷ்டத்வாபா⁴வே ஸ்ம்ருதிரூபத்வஸம்ப⁴வ:, ஸத்யம் ; விஸ்பஷ்டார்த²ம் பூர்வத்³ருஷ்டக்³ரஹணமிதி யதா²ந்யாஸமேவ லக்ஷணமஸ்து ।

ததா² ச லோகே அநுப⁴வ:

இத்யுதா³ஹரணத்³வயேந லௌகிகஸித்³த⁴மேவேத³மத்⁴யாஸஸ்ய ஸ்வரூபம் லக்ஷிதம், கிமத்ர யுக்த்யா ? இதி கத²யதி —

ஶுக்திகா ஹி ரஜதவத³வபா⁴ஸதே இதி ॥

நநு ந ஶுக்திகா ப்ரதிபா⁴ஸதே, ரஜதமேவ ப்ரதிபா⁴ஸதே, தேந ஶுக்திகேதி, ரஜதவதி³தி சோப⁴யம் நோபபத்³யதே, உச்யதே — ஶுக்திகாக்³ரஹணமுபரிதநஸம்யக்³ஜ்ஞாநஸித்³த⁴ம் பரமார்த²த: ஶுக்திகாத்வமபேக்ஷ்ய, வதிக்³ரஹணம் து ஸம்ப்ரயுக்தஸ்யாரஜதஸ்வரூபஸ்ய மித்²யாரஜதஸம்பே⁴த³ இவாவபா⁴ஸநமங்கீ³க்ருத்ய । மித்²யாத்வமபி ரஜதஸ்ய ஆக³ந்துகதோ³ஷநிமித்தத்வாத³நந்தரபா³த⁴த³ர்ஶநாச்ச கத்²யதே, ந புந: பரமார்தா²பி⁴மதாத் ரஜதாத³ந்யத்வமாஶ்ரித்ய । தத்ர அஸம்ப்ரயுக்தத்வாத்³ரஜதஸ்ய நேத³ந்தாவபா⁴ஸஸ்தத்³க³த:, கிந்து ஸம்ப்ரயுக்தக³த ஏவ । அபரோக்ஷாவபா⁴ஸஸ்து ஸம்ஸ்காரஜந்மநோ(அ)பி ரஜதோல்லேக²ஸ்ய தோ³ஷப³லாதி³ந்த்³ரியஜஜ்ஞாநாந்தர்பா⁴வாச்சேதித்³ரஷ்டவ்யம் । தத்ர ஶுக்திகோதா³ஹரணேந ஸம்ப்ரயுக்தஸ்யாநாத்மா ரஜதமிதி த³ர்ஶிதம் । நிரஞ்ஜநஸ்ய சைதந்யஸ்ய அஸ்மத³ர்தே² அநித³மம்ஶஸ்ய அநாத்மா தத³வபா⁴ஸ்யத்வேந யுஷ்மத³ர்த²லக்ஷணாபந்ந: அஹங்கார: அத்⁴யஸ்த: இதி ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் த்³விசந்த்³ரோதா³ஹரணேந ஜீவேஶ்வரயோ: ஜீவாநாம் சாநாத்மரூபோ பே⁴தா³வபா⁴ஸ: இதி த³ர்ஶிதம் । நநு ப³ஹிரர்தே² காரணதோ³ஷோ(அ)ர்த²க³த: ஸாத்³ருஶ்யாதி³: இந்த்³ரியக³தஶ்ச திமிராதி³ருபலப்⁴யதே, தந்நிமித்தஶ்சார்த²ஸ்ய ஸாம்ஶத்வாத³ம்ஶாந்தராவக்³ரஹே(அ)பி அம்ஶாந்தரப்ரதிப³ந்தோ⁴ யுஜ்யேத, ந த்விஹ காரணாந்தராயத்தா ஸித்³தி⁴:, யேந தத்³தோ³ஷாத³நவபா⁴ஸோ(அ)பி ஸ்யாத் , நிரம்ஶஸ்ய சைதந்யஸ்ய ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷஸ்தத³யோகா³த் । நநு ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமநவபா⁴ஸமாநமஸ்த்யேவ, ந தத³நவபா⁴ஸநாஜ்ஜீவே(அ)நவபா⁴ஸவிபர்யாஸௌ ப⁴வத: । ந ஹி ஶுக்தேரக்³ரஹணாத் ஸ்தா²ணாவக்³ரஹணம் விபர்யாஸோ வா । நநு ந ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யோ ஜீவ:, ‘அநேந ஜீவேநாத்மநா’ (சா². உ. 6-3-2) இதி ஶ்ருதே:, அத: தத³க்³ரஹணமாத்மந ஏவ தத் , ஏவம் தர்ஹி ஸுதராமவித்³யாயாஸ்தத்ராஸம்ப⁴வ: ; தஸ்ய வித்³யாத்மகத்வாத் , ‘தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி’ (க. உ. 2-2-15) இதி தச்சைதந்யேநைவ ஸர்வஸ்ய பா⁴ஸமாநத்வாத் , உச்யதே — வித்³யத ஏவ அத்ராப்யக்³ரஹணாவித்³யாத்மகோ தோ³ஷ: ப்ரகாஶஸ்யாச்சா²த³க: । கத²ம் க³ம்யதே ? ஶ்ருதே: தத³ர்தா²பத்தேஶ்ச । ஶ்ருதிஸ்தாவத் — ‘அந்ருதேந ஹி ப்ரத்யூடா⁴:’ ‘அநீஶயா ஶோசதி முஹ்யமாந:’ இத்யேவமாத்³யா । தத³ர்தா²பத்திரபி வித்³யைவ ஸர்வத்ர ஶ்ருதிஷு ப்³ரஹ்மவிஷயா மோக்ஷாய நிவேத்³யதே, தேநார்தா²தி³த³மவக³ம்யதே ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபதாநவக³மோ(அ)வித்³யாத்மகோ ப³ந்தோ⁴ நிஸர்க³த ஏவாஸ்தீதி ॥

நநு ந ஜீவோ ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்ய: இத்யுக்தம் ॥ பா³ட⁴ம் ; அத ஏவா(அ)ர்தா²ஜ்ஜீவே ப்³ரஹ்மஸ்வரூபப்ரகாஶாச்சா²தி³கா அவித்³யா கல்ப்யதே ; அந்யதா² பரமார்த²தஸ்தத்ஸ்வரூபத்வே தத³வபோ³தோ⁴(அ)பி யதி³ நித்யஸித்³த⁴: ஸ்யாத் , ததா³ தாதா³த்ம்யோபதே³ஶோ வ்யர்த²: ஸ்யாத் । அத: அநாதி³ஸித்³தா⁴வித்³யாவச்சி²ந்நாநந்தஜீவநிர்பா⁴ஸாஸ்பத³மேகரஸம் ப்³ரஹ்மேதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயகோவிதை³ரப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ததா² ச ஸ்ம்ருதி: — ‘ப்ரக்ருதிம் புருஷம் சைவ வித்³த்⁴யநாதீ³ உபா⁴வபி’ (ப⁴ . கீ³ 13 - 19) இதி க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞத்வநிமித்தாமநாதி³ஸித்³தா⁴மவித்³யாம் ப்ரக்ருதிஶப்³தே³நாஹ ; ‘மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாத்’ (ஶ்வே. உ. 4-10) இதி ஶ்ருதே: । அதோ மாயாவச்சி²ந்நரூபத்வாத³நந்யத³பி ப்³ரஹ்மரூபமாத்மநோ ந வேத்தி । ததா² சோக்தம் — ‘அநாதி³மாயயா ஸுப்தோ யதா³ ஜீவ: ப்ரபு³த்³த்⁴யதே । அஜமநித்³ரமஸ்வப்நமத்³வைதம் பு³த்⁴யதே ததா³’ (கௌ³.கா.1/16) இதி ॥

நநு ப்ரமாணாந்தரவிரோதே⁴ ஸதி ஶ்ருதி: தத³ர்தா²பத்திர்வா நாவித்³யாம் நிவேத³யிதுமலம் ? கிம் தத் ப்ரமாணம் ? யேந ஸஹ விரோத⁴:, நிரம்ஶஸ்ய ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ: ஸ்வரூபாநவபா⁴ஸாநுபபத்தி: । நநு போ⁴க்து: கார்யகாரணஸங்கா⁴தாத் வ்யாவ்ருத்ததா ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷோ(அ)பி ந ப்ரகாஶதே, நநு ந போ⁴க்தா ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி:, கிம் த்வஹம்ப்ரத்யயேநாவபா⁴ஸ்யதே । யதா² ஸ்வயம்ப்ரகாஶமாநதா, அஹங்காரோ ந ப்ரத்யயஸ்ததா² வக்ஷ்யதே ॥

கத²ம் புந: போ⁴க்தா ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி: கார்யகரணஸங்கா⁴தாத் வ்யாவ்ருத்தோ ந ப்ரகாஶதே ? ‘மநுஷ்யோ(அ)ஹமி’தி மித்²யைவ ஏகதாபி⁴மாநாத் । நநு கௌ³ணோ(அ)யம், ந மித்²யா ? யதா² ந கௌ³ண:, ததா² பா⁴ஷ்யகார ஏவ வக்ஷ்யதி ॥

நநு ‘அஹமி’தி யதி³ தே³ஹஸமாநாதி⁴கரண: ப்ரத்யய:, ந தர்ஹி தத்³வ்யதிரிக்த ஆத்மா ஸித்⁴யதி ; அந்யஸ்ய ததா²க்³ராஹிண: ப்ரத்யயஸ்யாபா⁴வாத் , ஆக³மாநுமாநயோரபி தத்³விரோதே⁴ ப்ரமாணத்வாயோகா³த் । மித்²யாத்வாத் தஸ்ய ந விரோத⁴: இதி சேத் , குதஸ்தர்ஹி மித்²யாத்வம் ? ஆக³மாத³நுமாநாத்³வா அந்யதா²(அ)வக³மாதி³தி சேத் , நைதத் ; அந்யோ(அ)ந்யாஶ்ரயதா ததா² ஸ்யாத் ஆக³மாநுமாநயோ: ப்ரவ்ருத்தௌ தந்மித்²யாத்வம் தந்மித்²யாத்வே தயோ: ப்ரவ்ருத்திரிதி । தஸ்மாத் தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தவிஷய ஏவாயமஹங்கார: இத்யாத்மவாதி³பி⁴ரப்⁴யுபேயம் ; அந்யதா² ஆத்மஸித்³தி⁴ரப்ராமாணிகீ ஸ்யாத் , அதோ கௌ³ணோ மநுஷ்யத்வாபி⁴மாந: । உச்யதே — யத்³யபி தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தபோ⁴க்த்ருவிஷய ஏவாயமஹங்கார: ; ததா²பி ததா² அநத்⁴யவஸாயாத் தத்³த⁴ர்மாநாத்மந்யத்⁴யஸ்யதி । த்³ருஶ்யதே ஹி ஸ்வரூபேணாவபா⁴ஸமாநே(அ)பி வஸ்த்வந்தரபே⁴தா³நத்⁴யவஸாயாத் தத்ஸம்பே⁴தே³நாவபா⁴ஸ:, யதா² ஏகஸ்மிந்நப்யகாரே ஹ்ருஸ்வாதி³ஸம்பே⁴த³: ॥

அத² புநரேகாந்ததோ பி⁴ந்ந ஏவ தே³ஹாதே³ரஹங்கர்தா அவபா⁴ஸேத, ரஸாதி³வ க³ந்த⁴:, தத: தத்ஸத்³பா⁴வே ந விப்ரதிபத்திரிதி, தத்ஸித்³த⁴யே ஜிஜ்ஞாஸா நாவகல்பேத । ஜிஜ்ஞாஸோத்தரகாலம் தர்ஹி கௌ³ண ஏவ யுக்த:, கத²ம் ? ஜிஜ்ஞாஸா நாம யுக்த்யநுஸந்தா⁴நம் । ந ஹி யுக்தி: ப்ருத²க் ஜ்ஞாநாந்தரஜநநீ, கிந்து ஸித்³த⁴ஸ்யைவாஹம்ப்ரத்யயஸ்ய விஷயவிவேசிநீ । தஸ்மாத் விவிக்தவிஷயத்வாத் வ்யதிரிக்தாத்மாநுப⁴வபர்யந்த ஏவாஹங்காரோ ஜிஜ்ஞாஸோத்தரகாலம் யுக்த:, ந யுக்த: ; அகார இவ ஹ்ருஸ்வத்வாபி⁴மாந: । நநு தத்ராபி கத²ம் ? அநுப⁴வ ஏவ । ஏவமஹங்காரே(அ)பி ஸமாநஶ்சர்ச: । நநு அநுப⁴வ: தர்கப³லாத்³யதா²வபா⁴ஸிந்யப்யகாரே ஸம்ப⁴வதி ; ஹ்ருஸ்வாதே³: ப்ருத²க்ஸதஸ்ததா²நவக³மாத் , தந்ந ; ஏகஸ்ய ப்ருத²க்த்வே(அ)பி அர்தா²தி³தரஸ்யாபி ப்ருத²க்த்வாத் ॥

நநு மஹதே³ததி³ந்த்³ரஜாலம் யத் தர்காநுக்³ருஹீதாத் ப்ரமாணாத் யதா²யத²மஸாதா⁴ரணரூபயோரேவாவபா⁴ஸமாநயோரேகத்வாவக³மோ ந கௌ³ண இதி, பா³ட⁴ம் ; இந்த்³ரஜாலமேவைதத் , அவித்³யாக்ருதத்வாத் । ததா²ஹி — அஹம்ப்ரத்யயஸ்ய ஸ்வவிஷயப்ரதிஷ்டி²தஸ்யைவ ஸத: ததே³கப்ரதிஷ்டி²ததா ப்ரதிப³ந்த⁴க்ருத³நாத்³யவித்³யாக்ருதம் தே³ஹாதி³ப்ரதிஷ்டி²தத்வமபி த்³ருஷ்டம் ; அதோ தே³ஹாதி³விஷயத்வாவிரோதி⁴ஸ்வவிஷயப்ரதிஷ்ட²த்வமஹம்ப்ரத்யயஸ்ய । அதோ யுக்த்யா விஷயவிவேசநே(அ)பி ஸ்வவிஷயோபத³ர்ஶநேந தத்ப்ரதிஷ்ட²த்வமாத்ரம் க்ருதம் நாதி⁴கமாத³ர்ஶிதம் । ஸ்வவிஷயப்ரதிஷ்ட²த்வம் ச தே³ஹாதி³ஷு அஹம்மமாபி⁴மாநேந ந விருத்⁴யதே இத்யுக்தம் । அத: ந்யாயதோ விஷயவிவேசநாதூ³ர்த்⁴வமபி ந ப்ராக³வஸ்தா²தோ விஶிஷ்யதே அஹம்ப்ரத்யய: । தேந ந கதா³சித³பி ‘மநுஷ்யோ(அ)ஹமி’தி ப்ரத்யயோ கௌ³ண: । ததே³வம் ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ ஏவ ஸதோ ஜீவஸ்ய கார்யகரணஸங்கா⁴தவ்யதிரிக்ததாயா: ததா² அநவபா⁴ஸத³ர்ஶநாத் ’மநுஷ்யோ(அ)ஹமி’தி சாத்⁴யாஸோபலப்³தே⁴: ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வஸ்யாபி தத்ஸ்வரூபஸ்யாநவபா⁴ஸநம் பூர்வகாலகோடிரஹிதப்ரகாஶாச்சா²தி³ததமோநிமித்தம் ஶ்ருதி தத³ர்தா²பத்திஸமர்பிதம், தந்நிமித்தாஹங்காராத்⁴யாஸஶ்ச ஸம்பா⁴வ்யதே । அநாதி³த்வாச்ச பூர்வத்³ருஷ்டத்வம் ஸ்ம்ருதிரூபத்வம் ச । ப்ருத²க்³போ⁴க்த்ருவிஷயாநுப⁴வப²லாபா⁴வாத் போ⁴க்த்ருசைதந்யஸம்வலிதைகாநுப⁴வப²லத்வாச்ச பரத்ர பராவபா⁴ஸஸ்யாந்யோந்யஸம்பே⁴த³ஸ்ய வித்³யமாநத்வாத³த்⁴யாஸலக்ஷணவ்யாப்திரிஹாப்யுபபத்³யதே ॥

‘கோ(அ)யமத்⁴யாஸோ நாமே’தி கிம்வ்ருத்தஸ்ய ப்ரஶ்ந ஆக்ஷேபே ச ஸமாநவர்திநோ விஶேஷாநுபலப்³தே⁴: ‘ப்ருஷ்டமநேநே’தி மத்வா அத்⁴யாஸஸ்வரூபே அபி⁴ஹிதே புந: ‘ஆக்ஷிப்தம் மயே’த்யபி⁴ப்ராயம் விவ்ருணோதி —

கத²ம் புந: ப்ரத்யகா³த்மந்யவிஷயே அத்⁴யாஸோ விஷயதத்³த⁴ர்மாணாமிதி ॥

பா³ட⁴மேவம்லக்ஷணோ(அ)த்⁴யாஸ:, ஸ சேஹ ந ஸம்ப⁴வதி । கத²ம் ? யத:

ஸர்வோ ஹி புரோ(அ)வஸ்தி²தே விஷயே விஷயாந்தரமத்⁴யஸ்யதி ; யுஷ்மத்ப்ரத்யயாபேதஸ்ய ச ப்ரத்யகா³த்மநோ(அ)விஷயத்வம் ப்³ரவீஷி ॥

ந ஹ்யவிஷயே அத்⁴யாஸோ த்³ருஷ்டபூர்வ: ஸம்ப⁴வீ வா, உச்யதே —

ந தாவத³யமேகாந்தேநாவிஷய: ; அஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷயத்வாத் ॥

நநு விஷயிணஶ்சிதா³த்மந: கத²ம் விஷயபா⁴வ: ? பராக்³பா⁴வேந இத³ந்தாஸமுல்லேக்²யோ ஹி விஷயோ நாம, ப⁴வதி தத்³வைபரீத்யேந ப்ரத்யக்³ரூபேணாநித³ம்ப்ரகாஶோ விஷயீ ; தத் கத²மேகஸ்ய நிரம்ஶஸ்ய விருத்³தா⁴ம்ஶத்³வயஸந்நிவேஶ: ? அத்ரோச்யதே — அஸ்மத்ப்ரத்யயத்வாபி⁴மதோ(அ)ஹங்கார: । ஸ சேத³மநித³ம்ரூபவஸ்துக³ர்ப⁴: ஸர்வலோகஸாக்ஷிக: । தமவஹிதசேதஸ்தயா நிபுணதரமபி⁴வீக்ஷ்ய ரூபகபரீக்ஷகவத் ஸ்வாநுப⁴வமப்ரச்சா²த³யந்தோ வத³ந்து ப⁴வந்த: பரீக்ஷகா: — கிமுக்தலக்ஷண: ? ந வா ? இதி ॥

நநு கிமத்ர வதி³தவ்யம் , அஸம்பி⁴ந்நேத³ம்ரூப ஏவ அஹமித்யநுப⁴வ:, கத²ம் ? ப்ரமாத்ரு - ப்ரமேய - ப்ரமிதயஸ்தாவத³பரோக்ஷா:, ப்ரமேயம் கர்மத்வேநாபரோக்ஷம் , ப்ரமாத்ருப்ரமிதீ புநரபரோக்ஷே ஏவ கேவலம் , ந கர்மதயா ; ப்ரமிதிரநுப⁴வ: ஸ்வயம்ப்ரகாஶ: ப்ரமாணப²லம் , தத்³ப³லேந இதரத் ப்ரகாஶதே, ப்ரமாணம் து ப்ரமாத்ருவ்யாபார: ப²லலிங்கோ³ நித்யாநுமேய: । தத்ர ‘அஹமித³ம் ஜாநாமீ’தி ப்ரமாதுர்ஜ்ஞாநவ்யாபார: கர்மவிஷய:, நாத்மவிஷய:, ஆத்மா து விஷயாநுப⁴வாதே³வ நிமித்தாத³ஹமிதி ப²லே விஷயே சாநுஸந்தீ⁴யதே ॥

நநு நாயம் விஷயாநுப⁴வநிமித்தோ(அ)ஹமுல்லேக²:, கிம் து அந்ய ஏவ ஆத்மமாத்ரவிஷய: ‘அஹமி’தி ப்ரத்யய: । தஸ்மிம்ஶ்ச த்³ரவ்யரூபத்வேநாத்மந: ப்ரமேயத்வம், ஜ்ஞாத்ருத்வேந ப்ரமாத்ருத்வமிதி, ப்ரமாத்ருப்ரமேயநிர்பா⁴ஸரூபத்வாத³ஹம்ப்ரத்யயஸ்ய க்³ராஹ்யக்³ராஹகரூப ஆத்மா । தஸ்மாதி³த³மநித³ம்ரூப: ; ப்ரமேயாம்ஶஸ்யேத³ம்ரூபத்வாத் , அநித³ம்ரூபத்வாத் ப்ரமாத்ரம்ஶஸ்ய ந சைதத்³யுக்தம் ; அநம்ஶத்வாத் , அபரிணாமித்வாச்சாத்மந:, ப்ரமேயஸ்ய சேத³ம்ரூபதயா பராக்³ரூபத்வாத³நாத்மத்வாத் । தஸ்மாந்நீலாதி³ஜ்ஞாநப²லமநுப⁴வ: ஸ்வயம்ப்ரகாஶமாநோ க்³ராஹ்யமித³ந்தயா, க்³ராஹகம் சாநித³ந்தயா(அ)வபா⁴ஸயதி, க்³ரஹணம் சாநுமாபயதீதி யுக்தம் , அதோ நேத³மம்ஶோ(அ)ஹங்காரோ யுஜ்யதே, உச்யதே — தத்ரேத³ம் ப⁴வாந் ப்ரஷ்டவ்ய:, கிமாத்மா சைதந்யப்ரகாஶோ(அ)நுப⁴வோ ஜட³ப்ரகாஶ: ? உத ஸோ(அ)பி சைதந்யப்ரகாஶ: ? அத²வா ஸ ஏவ சைதந்யப்ரகாஶ:, ஆத்மா ஜட³ஸ்வரூப: ? இதி । தத்ர ந தாவத்ப்ரத²ம: கல்ப: ; ஜட³ஸ்வரூபே ப்ரமாணப²லே விஶ்வஸ்யாநவபா⁴ஸப்ரஸங்கா³த் , மைவம் ; ப்ரமாதா சேதநஸ்தத்³ப³லேந ப்ரதீ³பேநேவ விஷயமித³ந்தயா, ஆத்மாநம் சாநித³ந்தயா சேதயதே, இதி ந விஶ்வஸ்யாநவபா⁴ஸப்ரஸங்க³:, தந்ந ; ஸ்வயஞ்சைதந்யஸ்வபா⁴வோ(அ)பி ஸந் விஷயப்ரமாணேநாசேதநேநாநுக்³ருஹீத: ப்ரகாஶத இதி, நைதத் ஸாது⁴ லக்ஷ்யதே । கிம் ச ப்ரமாணப²லேந சேத் ப்ரதீ³பேநேவ விஷயமாத்மாநம் ச சேதயதே, ததா³ சேதயதி க்ரியாநவஸ்தா²ப்ரஸங்க³: ॥

த்³விதீயே கல்பே ஆத்மாபி ஸ்வயமேவ ப்ரகாஶேத, கிமிதி விஷயாநுப⁴வமபேக்ஷேத ? அத² சைதந்யஸ்வபா⁴வத்வே(அ)பி நாத்மா ஸ்வயம்ப்ரகாஶ:, விஶேஷே ஹேதுர்வாச்ய: । ந ஹி சைதந்யஸ்வபா⁴வ: ஸந் ஸ்வயம் பரோக்ஷோ(அ)ந்யதோ(அ)பரோக்ஷ இதி யுஜ்யதே । கிம் ச ஸமத்வாந்நேதரேதராபேக்ஷத்வம் ப்ரகாஶநே ப்ரதீ³பயோரிவ । த்ருதீயே(அ)பி கல்பே அநிச்ச²தோ(அ)ப்யாத்மைவ சிதி ப்ரகாஶ ஆபத்³யதே, ந தத³திரிக்தததா²வித⁴ப²லஸத்³பா⁴வே ப்ரமாணமஸ்தி । கத²ம் ? ப்ரமாணஜந்யஶ்சேத³நுப⁴வ:, ததா² ஸதி ஸ்வக³தேந விஶேஷேண ப்ரதிவிஷயம் ப்ருத²க் ப்ருத²க³வபா⁴ஸேத, ஸர்வாநுப⁴வாநுக³தம் ச கோ³த்வவத³நுப⁴வத்வமபரமீக்ஷ்யேத । ந ச ‘நீலாநுப⁴வ: பீதாநுப⁴வ:’, இதி விஷயவிஶேஷபராமர்ஶஶூந்ய: ஸ்வக³தோ விஶேஷோ லக்ஷ்யதே ॥

நநு விநஷ்டாவிநஷ்டத்வேந விஶேஷ: ஸித்⁴யதி । ஸித்⁴யேத் , யதி³ விநஷ்டாவிநஷ்டதா ஸித்⁴யேத் ; ஸா ச ஜந்யத்வே ஸதி, தஸ்யாம் ச ஸித்³தா⁴யாம் ஜந்யத்வம் இதி பரஸ்பராயத்தஸ்தி²தித்வேந ஏகமபி ந ஸித்⁴யேத் । ஏதேந அதிஸாத்³ருஶ்யாத³நுப⁴வபே⁴தோ³ ந விபா⁴வ்யத இதி ப்ரத்யுக்தம் பே⁴தா³ஸித்³தே⁴: । ந ஹி சித்ப்ரகாஶஸ்ய ஸ்வக³தோ பே⁴தோ³ ந ப்ரகாஶதே இதி யுக்திமத் ; யேந தத³ப்ரகாஶநாத் ஸாத்³ருஶ்யநிப³ந்த⁴நோ விப்⁴ரம: ஸ்யாத் । ந ச யதா² ஜீவஸ்ய ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷோ(அ)பி ஸ்வரூபமேவ ஸத் ப்³ரஹ்மரூபத்வம் ந ப்ரகாஶதே தத்³வத் ஸ்யாதி³தி யுக்தம் ; அபி⁴ஹிதம் தத்ராப்ரகாஶநே ப்ரமாணம் , இஹ தந்நாஸ்தி । ந ஹி ஸாமாந்யதோத்³ருஷ்டமநுப⁴வவிரோதே⁴ யுக்திவிரோதே⁴ ச ஸமுத்திஷ்ட²தி ; த³ர்ஶிதே சாநுப⁴வயுக்தீ । தஸ்மாத் சித்ஸ்வபா⁴வ ஏவாத்மா தேந தேந ப்ரமேயபே⁴தே³நோபதீ⁴யமாநோ(அ)நுப⁴வாபி⁴தா⁴நீயகம் லப⁴தே, அவிவக்ஷிதோபாதி⁴ராத்மாதி³ஶப்³தை³ரபி⁴தீ⁴யதே ; அவதீ⁴ரிதவநாபி⁴தா⁴நநிமித்தைகதே³ஶாவஸ்தா²நா இவ வ்ருக்ஷா வ்ருக்ஷாதி³ஶப்³தை³: இத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் , பா³ட⁴ம் ; அத ஏவ விஷயாநுப⁴வநிமித்தோ(அ)நித³மாத்மகோ(அ)ஹங்காரோ வர்ண்யதே, ஸத்யமேவம் ; கிந்து ததா² ஸதி ஸுஷுப்தேபி ‘அஹமி’த்யுல்லேக²: ஸ்யாத் । கத²ம் ? நீலாநுஷங்கோ³ யஶ்சைதந்யஸ்ய, ஸ நீலபோ⁴க³:, நாஸாவஹமுல்லேகா²ர்ஹ: । ’அஹமி’தி ஆத்மா அவபா⁴ஸதே । தத்ர யதி³ நாம ஸுஷுப்தே விஷயாநுஷங்கா³பா⁴வாதி³த³ம் ஜாநாமீ’தி விஷயதத³நுப⁴வபராமர்ஶோ நாஸ்தி, மா பூ⁴த் ; அஹமித்யாத்மமாத்ரபராமர்ஶ: கிமிதி ந ப⁴வேத் ?

நநு அஹமிதி போ⁴க்த்ருத்வம் ப்ரதிபா⁴ஸதே, தத³பா⁴வே கத²ம் ததா² ப்ரதிபா⁴ஸ: ? நைதத் ஸாரம் ; ஸமுத்காலிதோபாதி⁴விஶேஷம் சைதந்யமாத்ரமஸ்மத³ர்த²:, தத: ஸர்வதா³ அஹமிதி ஸ்யாத் , நைதச்ச²க்யம் ; உபாதி⁴பராமர்ஶேந சைதந்யமஹமித்யுல்லிக்²யத இதி வக்தும் ; தத்பராமர்ஶோ ஹி தத்ஸித்³தி⁴நிமித்த:, ந ஸ்வரூபஸித்³தி⁴ஹேது: ஸ்வமாஹாத்ம்யேநைவ து ஸ்வரூபஸித்³தி⁴: । ததஶ்ச விஷயோபராகா³நுப⁴வாத்மத்வஶூந்ய: ஸ்வரூபத: அஹமிதி ஸுஷுப்தே(அ)ப்யவபா⁴ஸேத ; த்³ருஶிரூபத்வாவிஶேஷாத் । ப⁴வத்யேவேதி சேத் , ந ; ததா² ஸதி ஸ்மர்யேத ஹ்யஸ்தந இவாஹங்கார: । அவிநாஶிந: ஸம்ஸ்காராபா⁴வாத் ந ஸ்மர்யதே இதி சேத் , ஹ்யஸ்தநோ(அ)பி ந ஸ்மர்யேத ॥

நநு அஸ்த்யேவ ஸுஷுப்தே அஹமநுப⁴வ: ‘ஸுக²மஹமஸ்வாப்ஸமி’தி ; ஸுஷுப்தோத்தி²தஸ்ய ஸ்வாபஸுகா²நுப⁴வபராமர்ஶத³ர்ஶநாத் , நாத்மநோ(அ)ந்யஸ்ய தத்ராநுப⁴வ: ஸம்ப⁴வதி, ஸத்யமஸ்தி ; ந தத் ஸ்வாபே ஸுகா²நுப⁴வஸம்ஸ்காரஜம் ஸ்மரணம் , கிம் தர்ஹி ? ஸுகா²வமர்ஶோ து³:கா²பா⁴வநிமித்த:, கத²ம் ? ஸ்வப்நே தாவத³ஸ்த்யேவ து³:கா²நுப⁴வ:, ஸுஷுப்தே து தத³பா⁴வாத் ஸுக²வ்யபதே³ஶ: । தத³பா⁴வஶ்ச கரணவ்யாபாரோபரமாத் । யதி³ புந:‘ஸுப்த: ஸுக²ம்’ இதி ச தத்³விஷயம் ஸ்மரணம் ஸ்யாத் , ததா³ விஶேஷத: ஸ்மர்யேத, ந ச தத³ஸ்தி । வ்யபதே³ஶோ(அ)பி ‘ஸுக²ம் ஸுப்தே ந கிஞ்சிந்மயா சேதிதம்’ இதி ஹி த்³ருஶ்யதே । யத் புந: ஸுப்தோத்தி²தஸ்ய அங்க³லாக⁴வேந்த்³ரியப்ரஸாதா³தி³நா ஸுகா²நுப⁴வோந்நயநமிதி, தத³ஸத் ; அநுபூ⁴தம் சேத் ஸுக²ம் ஸ்மர்யேத, ந தத்ர லிங்கே³ந ப்ரயோஜநம் । யத்³யேவம், ஸுப்தோத்தி²தஸ்ய கத²ம் கஸ்யசித³ங்க³லாக⁴வம் கஸ்ய சிந்ந ? இதி ; உச்யதே— ஜாக³ரணே கார்யகரணாநி ஶ்ராம்யந்தி ; தத³பநுத்தயே வ்யாபாரோபரம: ஸ்வாப: । தத்ர யதி³ ஸம்யக் வ்யாபாரோபரம:, ததா³ அங்கா³நி லகூ⁴நி, இதரதா² கு³ரூணீதி । ததே³வம் நாயம் நீலாதி³ப்ரத்யயாத³ந்ய ஏவாத்மவிஷயோ(அ)ஹம்ப்ரத்யய:, நாபி விஷயாநுப⁴வாதே³வாஹமுல்லேக²: । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மவிதா³மேகபுண்ட³ரீகஸ்ய லோகாநுக்³ரஹைகரஸதயா ஸம்யக்³ஜ்ஞாநப்ரவர்தநப்ரயோஜநக்ருதஶரீரபரிக்³ரஹஸ்ய ப⁴க³வதோ பா⁴ஷ்யகாரஸ்ய மதமாக³மயிதவ்யம் ॥

தது³ச்யதே — யேயம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீதிஹாஸபுராணேஷு நாமரூபம் , அவ்யாக்ருதம் , அவித்³யா, மாயா, ப்ரக்ருதி:, அக்³ரஹணம் , அவ்யக்தம், தம:, காரணம், லய:, ஶக்தி:, மஹாஸுப்தி:, நித்³ரா, அக்ஷரம் , ஆகாஶம் இதி ச தத்ர தத்ர ப³ஹுதா⁴ கீ³யதே, சைதந்யஸ்ய ஸ்வத ஏவாவஸ்தி²தலக்ஷணப்³ரஹ்மஸ்வரூபதாவபா⁴ஸம் ப்ரதிப³த்⁴ய ஜீவத்வாபாதி³கா அவித்³யாகர்மபூர்வப்ரஜ்ஞாஸம்ஸ்காரசித்ரபி⁴த்தி: ஸுஷுப்தே ப்ரகாஶாச்சா²த³நவிக்ஷேபஸம்ஸ்காரமாத்ரரூபஸ்தி²திரநாதி³ரவித்³யா, தஸ்யா: பரமேஶ்வராதி⁴ஷ்டி²தத்வலப்³த⁴பரிணாமவிஶேஷோ விஜ்ஞாநக்ரியாஶக்தித்³வயாஶ்ரய: கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வைகாதா⁴ர: கூடஸ்த²சைதந்யஸம்வலநஸஞ்ஜாதஜ்யோதி: ஸ்வயம்ப்ரகாஶமாநோ(அ)பரோக்ஷோ(அ)ஹங்கார:, யத்ஸம்பே⁴தா³த் கூடஸ்த²சைதந்யோ(அ)நித³மம்ஶ ஆத்மதா⁴துரபி மித்²யைவ’போ⁴க்தே’தி ப்ரஸித்³தி⁴முபக³த: । ஸ ச ஸுஷுப்தே ஸமுத்கா²தநிகி²லபரிணாமாயாமவித்³யாயாம் குதஸ்த்ய: ? ந சைவம் மந்தவ்யம் , ஆஶ்ரிதபரிணதிபே⁴த³தயைவாஹங்காரநிர்பா⁴ஸே(அ)நந்தர்பூ⁴தைவ தந்நிமித்தமிதி ; ததா² ஸதி அபாக்ருதாஹங்க்ருதிஸம்ஸர்கோ³ போ⁴க்த்ருத்வாதி³ஸ்தத்³விஶேஷ: கேவலமித³ந்தயைவாவபா⁴ஸேத, ந ச ததா² ஸமஸ்தி ॥ ஸ ச பரிணாமவிஶேஷ:, அநித³ஞ்சிதா³த்மநோ பு³த்³த்⁴யா நிஷ்க்ருஷ்ய வேதா³ந்தவாதி³பி⁴: அந்த:கரணம், மந:, பு³த்³தி⁴ரஹம்ப்ரத்யயீ இதி ச விஜ்ஞாநஶக்திவிஶேஷமாஶ்ரித்ய வ்யபதி³ஶ்யதே, பரிஸ்பந்த³ஶக்த்யா ச ப்ராண: இதி । தேந அந்த:கரணோபராக³நிமித்தம் மித்²யைவாஹங்கர்த்ருத்வமாத்மந:, ஸ்ப²டிகமணேரிவோபதா⁴நநிமித்தோ லோஹிதிமா ॥

கத²ம் புந: ஸ்ப²டிகே லோஹிதிம்நோ மித்²யாத்வம் ? உச்யதே — யதி³ ஸ்ப²டிகப்ரதிஸ்பா²லிதா நயநரஶ்மயோ ஜபாகுஸுமமுபஸர்பேயு:, ததா³ விஶிஷ்டஸம்நிவேஶம் ததே³வ லோஹிதம் க்³ராஹயேயு: । ந ஹி ரூபமாத்ரநிஷ்ட²ஶ்சாக்ஷுஷ: ப்ரத்யயோ த்³ருஷ்டபூர்வ: ; நாபி ஸ்வாஶ்ரயமநாகர்ஷத்³ரூபமாத்ரம் ப்ரதிபி³ம்பி³தம் க்வசிது³பலப்³த⁴பூர்வம் । நநு அபி⁴ஜாதஸ்யேவ பத்³மராகா³தி³மணே: ஜபாகுஸுமாதே³ரபி ப்ரபா⁴ வித்³யதே, தயா வ்யாப்தத்வாத் ஸ்ப²டிகோ(அ)பி லோஹித இவாவபா⁴ஸதே ; ததா²பி ஸ்வயமலோஹிதோ மித்²யைவ லோஹித இத்யாபத்³யேத । அத² ப்ரபை⁴வ லோஹிதோ(அ)வபா⁴ஸதே, ந ஸ்ப²டிக இதி ; ஶௌக்ல்யமபி தர்ஹி ஸ்ப²டிகே ப்ரகாஶேத । அத² ப்ரப⁴யா அபஸாரிதம் ததி³தி சேத் , ஸ தர்ஹி நீரூப: கத²ம் சாக்ஷுஷ: ஸ்யாத் ? ந ச ரூபித்³ரவ்யஸம்யோகா³த் ; வாயோரபி ததா²த்வப்ரஸங்கா³த் । ந ப்ரபா⁴நிமித்தம் லௌஹித்யம் தத்ரோத்பந்நம் ; உத்தரகாலமபி ததா² ரூபப்ரஸங்கா³த் । அப்⁴யுபக³ம்ய ப்ரபா⁴மித³முக்தம் । யதா² பத்³மராகா³தி³ப்ரபா⁴ நிராஶ்ரயாபி உந்முகோ²பலப்⁴யதே, ந ததா² ஜபாகுஸுமாதே³: ॥ ததே³வம் ஸ்ப²டிகமணாவுபதா⁴நோபராக³ இவ சிதா³த்மந்யப்யஹங்காரோபராக³: । தத: ஸம்பி⁴ந்நோப⁴யரூபத்வாத் க்³ரந்தி²ரிவ ப⁴வதீதி அஹங்காரோ க்³ரந்தி²ரிதி கீ³யதே ।

தத்ர ஜட³ரூபத்வாது³பரக்தஸ்ய ந தத்³ப³லாது³பராக³ஸ்ய ஸாக்ஷாத்³பா⁴வ:, சித்³ரூபஸ்ய புநருபராக³: தத்³விஷயவ்யாபாரவிரஹிணோ(அ)பி தத்³ப³லாத் ப்ரகாஶதே ॥ தேந லக்ஷணத இத³மம்ஶ: கத்²யதே, ந வ்யவஹாரத: । வ்யவஹாரத: புந: யது³பராகா³த³நித³மாத்மநோ(அ)ஹங்கர்த்ருத்வம் மித்²யா, ததா³த்மந: தத்³வ்யாபாரேண வ்யாப்ரியமாணஸ்யைவ வ்யாபாரபூர்வகோ யஸ்ய பரிச்சே²த³:, ஸ ஏவேத³மாத்மகோ விஷய: । அத ஏவ 'அஹமி’த்யஸம்பி⁴ந்நேத³மாத்மகோ(அ)வபா⁴ஸ: இதி விப்⁴ரம: கேஷாஞ்சித் । த்³ருஷ்டஶ்ச லக்ஷணத: தத்³வ்யவஹாரார்ஹோ(அ)பி தமநநுபதந் । தத்³யதா² அங்குராதி³ப²லபர்யந்தோ வ்ருக்ஷவிகாரோ ம்ருத்பரிணாமபரம்பராபரிநிஷ்பந்நோ(அ)பி க⁴டவல்மீகவத் ந ம்ருண்மயவ்யவஹாரமநுபததி, வ்யுத்பந்நமதயஸ்து தத்³வ்யவஹாரமபி நாதீவோல்ப³ணம் மந்யந்தே । அத ஏவ நிபுணதரமபி⁴வீக்ஷ்ய ரூபகபரீக்ஷகவத³ஹங்காரம் நிரூபயதாம் ஸம்பி⁴ந்நேத³ம்ரூப: ஸ: இத்யபி⁴ஹிதம் । யத் புந: த³ர்பணஜலாதி³ஷு முக²சந்த்³ராதி³ப்ரதிபி³ம்போ³தா³ஹரணம் , தத் அஹங்கர்துரநித³மம்ஶோ பி³ம்பா³தி³வ ப்ரதிபி³ம்ப³ம் ந ப்³ரஹ்மணோ வஸ்த்வந்தரம் , கிம் து ததே³வ தத்ப்ருத²க³வபா⁴ஸவிபர்யயஸ்வரூபதாமாத்ரம் மித்²யா இதி த³ர்ஶயிதும் । கத²ம் புநஸ்ததே³வ தத் ? ஏகஸ்வலக்ஷணத்வாவக³மாத் ।

ததா² ச யதா² ப³ஹி:ஸ்தி²தோ தே³வத³த்தோ யத்ஸ்வலக்ஷண: ப்ரதிபந்ந:, தத்ஸ்வலக்ஷண ஏவ வேஶ்மாந்த:ப்ரவிஷ்டோ(அ)பி ப்ரதீயதே, ததா² த³ர்பணதலஸ்தி²தோ(அ)பி ; ந தத் வஸ்த்வந்தரத்வே யுஜ்யதே । அபி ச அர்தா²த் வஸ்த்வந்தரத்வே ஸதி ஆத³ர்ஶ ஏவ பி³ம்ப³ஸந்நிதா⁴வேவ ததா³காரக³ர்பி⁴த: பரிணத: இதி வாச்யம் ; விருத்³த⁴பரிமாணத்வாத் ஸம்ஶ்லேஷாபா⁴வாச்ச ப்ரதிமுத்³ரேவ பி³ம்ப³லாஞ்சி²தத்வாநுபபத்தே:, ததா² ஸதி பி³ம்ப³ஸந்நிதி⁴லப்³த⁴பரிணதிராத³ர்ஶ: தத³பாயே(அ)பி ததை²வாவதிஷ்டே²த । ந க²லு ஸம்வேஷ்டித: கடோ நிமித்தலப்³த⁴ப்ரஸாரணபரிணதி: நிமித்தாபக³மே தத்க்ஷணமேவ ஸம்வேஷ்டதே யதா², ததா² ஸ்யாதி³தி மந்தவ்யம் ; யதஶ்சிரகாலஸம்வேஷ்டநாஹிதஸம்ஸ்கார: தத்ர புந:ஸம்வேஷ்டநநிமித்தம் । ததா² ச யாவத்ஸம்ஸ்காரக்ஷயம் ப்ரஸாரணநிமித்தாநுவ்ருத்தௌ புந:ஸம்வேஷ்டநோபஜந:, ஏவம் சிரகாலஸந்நிஹிதபி³ம்ப³நிமித்தததா³காரபரிணதிராத³ர்ஶ: ததை²வ தத³பாயே(அ)பி யாவதா³யுரவதிஷ்டே²த, ந ச ததோ²பலப்⁴யதே ; ய: புந: கமலமுகுலஸ்ய விகாஸபரிணதிஹேதோ: ஸாவித்ரஸ்ய தேஜஸோ தீ³ர்க⁴காலாநுவ்ருத்தஸ்யாபி விக³மே தத்ஸமகாலம் புநர்முகுலீபா⁴வ:, ஸ ப்ரத²மதரமுகுலஹேதுபார்தி²வாப்யாவயவவ்யாபாரநிமித்த: ; தது³பரமே ஜீர்ணஸ்ய புநர்முகுலதாநுபலப்³தே⁴:, நாத³ர்ஶே புநஸ்ததா² பூர்வரூபபரிணாமஹேதுரஸ்தி । அத்ராஹ — ப⁴வது ந வஸ்த்வந்தரம், ததே³வ ததி³தி து ந க்ஷம்யதே ; ஶுக்திகாரஜதஸ்ய மித்²யாரூபஸ்யாபி ஸத்யரஜதைகரூபாவபா⁴ஸித்வத³ர்ஶநாத் , மைவம் ; தத்ர ஹி பா³த⁴த³ர்ஶநாத் மித்²யாபா⁴வ:, நேஹ ஸ பா³தோ⁴ த்³ருஶ்யதே । ய: புந: த³ர்பணாபக³மே தத³பக³ம:, ந ஸ பா³த⁴: ; த³ர்பணே(அ)பி தத்ப்ரஸங்கா³த் ॥

நநு தத்த்வமஸிவாக்யாத் பா³தோ⁴ த்³ருஶ்யதே, மைவம் ; தத்ர’தத்த்வமி’தி பி³ம்ப³ஸ்தா²நீயப்³ரஹ்மஸ்வரூபதாப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்தா²நீயஸ்ய ஜீவஸ்யோபதி³ஶ்யதே ; அந்யதா² ந’தத்த்வமஸீ’தி ஸ்யாத் , கிந்து‘ந த்வமஸீ’தி ப⁴வேத் , ‘ந ரஜதமஸ்தீ’திவத் । கிம் ச ஶாஸ்த்ரீயோ(அ)பி வ்யவஹார: ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய பாரமார்தி²கமிவ பி³ம்பை³கரூபத்வம் த³ர்ஶயதி ‘நேக்ஷேதோத்³யந்தமாதி³த்யம் நாஸ்தம் யந்தம் கதா³சந । நோபரக்தம் ந வாரிஸ்த²ம் ந மத்⁴யம் நப⁴ஸோ க³தம்’ இதி ॥ யஸ்து மந்யதே ந பராக்ப்ரவணப்ரவ்ருத்தநயநரஶ்மிபி⁴: பி³ம்ப³மேவ பி⁴ந்நதே³ஶஸ்த²ம் க்³ருஹ்யதே, கிந்து த³ர்பணப்ரதிஸ்பா²லிதை: பராவ்ருத்த்ய ப்ரத்யங்முகை²: ஸ்வதே³ஶஸ்த²மேவ பி³ம்ப³ம் க்³ருஹ்யதே இதி, தமநுப⁴வ ஏவ நிராகரோதீதி, ந பராக்ரம்யதே । கத²ம் புந: பரிச்சி²ந்நமேகமேகஸ்வபா⁴வம் விச்சி²ந்நதே³ஶத்³வயே ஸர்வாத்மநா அவபா⁴ஸமாநமுப⁴யத்ர பாரமார்தி²கம் ப⁴வதி ? ந வயம் விச்சே²தா³வபா⁴ஸம் பாரமார்தி²கம் ப்³ரூம:, கிம் து ஏகத்வம் விச்சே²த³ஸ்து மாயாவிஜ்ரும்பி⁴த: । ந ஹி மாயாயாமஸம்பா⁴வநீயம் நாம ; அஸம்பா⁴வநீயாவபா⁴ஸசதுரா ஹி ஸா ॥

நநு ஸத்யேவ பி³ம்பை³கதாவக³மே ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய தத்³க³தோ விச்சே²தா³தி³மித்²யாவபா⁴ஸ:, ததா² ப்³ரஹ்மைகதாவக³மே(அ)பி ஜீவஸ்ய விச்சே²தா³தி³மித்²யாவபா⁴ஸோ ந நிவர்திதுமர்ஹதி, உச்யதே — தே³வத³த்தஸ்யாசேதநாம்ஶஸ்யைவ ப்ரதிபி³ம்ப³த்வாத் , ஸசேதநாம்ஶஸ்யைவ வா ப்ரதிபி³ம்ப³த்வே ப்ரதிபி³ம்ப³ஹேதோ: ஶ்யாமாதி³த⁴ர்மேணேவ ஜாட்³யேநாப்யாஸ்கந்தி³தத்வாத் ந தத் ப்ரதிபி³ம்ப³ம் பி³ம்பை³கரூபதாமாத்மநோ ஜாநாதி ; அசேதநத்வாத் , ததா² சாநுப⁴வ: ‘ந பி³ம்ப³சேஷ்டயா விநா ப்ரதிபி³ம்ப³ம் சேஷ்டதே’ இதி । யஸ்ய ஹி ப்⁴ராந்திராத்மநி பரத்ர வா ஸமுத்பந்நா, தத்³க³தேநைவ ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந ஸா நிவர்ததே, யஸ்து ஜாநீதே தே³வத³த்த: ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்யாத்மநோ(அ)பி⁴ந்நத்வம், ந ஸ தத்³க³தேந தோ³ஷேண ஸம்ஸ்ப்ருஶ்யதே, நாபி ஜ்ஞாநமாத்ராத் ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய நிவ்ருத்தி: ; தத்³தே⁴தோ: த³ர்பணாதே³: பாரமார்தி²கத்வாத் । ஜீவ: புந: ப்ரதிபி³ம்ப³கல்ப: ஸர்வேஷாம் ந ப்ரத்யக்ஷஶ்சித்³ரூப: நாந்த:கரணஜாட்³யேநாஸ்கந்தி³த: । ஸ சாஹங்கர்த்ருத்வமாத்மநோ ரூபம் மந்யதே, ந பி³ம்ப³கல்பப்³ரஹ்மைகரூபதாம் ; அதோ யுக்தஸ்தத்³ரூபாவக³மே மித்²யாத்வாபக³ம: ॥

நநு தத்ர விப்⁴ராம்யதோ விப்⁴ரமஹேதுர்த³ர்பணாலக்தகாதி³பரமார்த²வஸ்து ஸந்நிஹிதமஸ்தி, ந ததே²ஹ கிஞ்சித் ஸர்வத்ரைவ சித்³விலக்ஷணே விப்⁴ரமவிலாஸாபி⁴மாநிந இதி மா பூ⁴தா³ஶங்கேதி ரஜ்ஜுஸர்பமுதா³ஹரந்தி ॥

நநு தத்ராபி யதி³ நாமேதா³நீமஸந்நிஹித: ஸர்ப:, ததா²பி பூர்வநிர்வ்ருத்ததத³நுப⁴வஸம்ஸ்கார: ஸமஸ்த்யேவ, பா³ட⁴ம் ; இஹாப்யஹங்கர்த்ருதாதத்ஸம்ஸ்காரயோர்பீ³ஜாங்குரயோரிவாநாதே³: கார்யகாரணபா⁴வஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாத் தத்ஸம்ஸ்காரோ விப்⁴ரமஹேது: வித்³யதே । தத்ர யத்³யபி அநிர்வசநீயதயைவ அருணாதி³நா ஸ்ப²டிகாதே³: ஸாவயவத்வேந ஸம்பே⁴த³யோக்³யஸ்யாபி அஸம்பே⁴தா³வபா⁴ஸ: ஸித்³த⁴: ; ததா²பி ததா³ஸங்கீ³வ ஸ்ப²டிகப்ரதிபி³ம்ப³முத்ப்ரேக்ஷதே, ரஜ்ஜ்வாம் புந: ஸர்பபு³த்³தி⁴ரேவ, ந தத்ஸம்பி⁴ந்நத்வமஸம்பி⁴ந்நத்வம் வா தஸ்யாம் । தேந ‘அஸங்கோ³ ந ஹி ஸஜ்ஜதே’ (ப்³ரு. உ. 3-9-26) ‘அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4-3-15) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸமர்பிதாஸங்க³தா ஆத்மநோ ந ஸ்பஷ்டம் த³ர்ஶிதேதி தத³ர்த²ம் க⁴டாகாஶோதா³ஹரணம் । தத்ர ஹி தத்பராமர்ஶாத்³ருதே ந பே⁴த³ரூபகார்யஸமாக்²யா: ஸ்வக³தா த்³ருஶ்யந்தே । ஏதச்ச ஸர்வமுதா³ஹரணஜாதம் ஶ்ருதிதந்ந்யாயாநுப⁴வஸித்³த⁴ஸ்ய தத³ஸம்பா⁴வநாபரிஹாராய பு³த்³தி⁴ஸாம்யார்த²ம் ச, ந வஸ்துந ஏவ ஸாக்ஷாத் ஸித்³த⁴யே । ததே³வம் யத்³யபி சைதந்யைகரஸோ(அ)நித³மாத்மகத்வாத³விஷய: ; ததா²ப்யஹங்காரே வ்யவஹாரயோக்³யோ ப⁴வதீதி கௌ³ண்யாவ்ருத்த்யா அஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷயதோச்யதே ; ப்ரமேயஸ்ய ச வ்யவஹாரயோக்³யத்வாவ்யபி⁴சாராத் ॥

நநு வ்யவஹாரயோக்³யத்வே அத்⁴யாஸ:, அத்⁴யாஸபரிநிஷ்பந்நாஹம்ப்ரத்யயப³லாத் வ்யவஹாரயோக்³யத்வம் இதி ப்ராப்தமிதரேதராஶ்ரயத்வம் , ந ; அநாதி³த்வேந ப்ரத்யுக்தத்வாத் । தத்ர ஏவம்பூ⁴தஸ்ய அஹங்கர்துரித³மம்ஶஸ்ய ஜ்ஞாநஸம்ஶப்³தி³தோ வ்யாபாரவிஶேஷ: ஸகர்மத்வாத் கர்மகாரகாபி⁴முக²ம் ஸ்வாஶ்ரயே கஞ்சித³வஸ்தா²விஶேஷமாத³தா⁴தி ; ஸ்வாஶ்ரயவிகாரஹேதுத்வாத் க்ரியாயா: । ஸ ச ப்ராப்நோதிக்ரியாஹிதகர்த்ருஸ்த²விஶேஷவத் கர்மஸம்ப³ந்தோ⁴ ஜ்ஞாது: ஜ்ஞேயஸம்ப³ந்த⁴: இதி கீ³யதே । தேந விஷயவிஶேஷஸம்ப³த்³த⁴மேவாந்த:கரணே சைதந்யஸ்யாவச்சே²த³கம் । கர்மகாரகமபி ப்ரதா⁴நக்ரியாஸித்³தௌ⁴ ஸ்வவ்யாபாராவிஷ்டம் சைதந்யவிவர்த்தத்வாத் ப்ரதா⁴நக்ரியாஹிதப்ரமாத்ரவஸ்தா²விஶேஷாவச்சி²ந்நாபரோக்ஷதைகரூபாமபரோக்ஷதாமபி⁴வ்யநக்தி । ததஶ்சாத்மநோ(அ)ந்த:கரணாவஸ்தா²விஶேஷோபாதி⁴ஜநிதோ விஶேஷ: விஷயாநுப⁴வஸம்ஶப்³தி³தோ விஷயஸ்தா²பரோக்ஷைகரஸ: ப²லமிதி க்ரியைகவிஷயதா ப²லஸ்ய யுஜ்யதே । ஏவம் சாஹங்கர்தா ஸ்வாம்ஶசைதந்யப³லேந வ்யாபாராவிஷ்டதயா ச ப்ரமாதா, இதி பு³த்³தி⁴ஸ்த²மர்த²ம் புருஷஶ்சேதயத இத்யுச்யதே । தத்ர ச ப்ரமாது: ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷோ விஷயஸம்ப³ந்த⁴ஸஞ்ஜாதவிஶேஷோ(அ)நுப⁴வோ(அ)பரோக்ஷதயா ஸர்வாந் ப்ரத்யவிஶிஷ்டோ(அ)பி காரகாணாம் ஸம்பூ⁴ய ப்ரதா⁴நக்ரியாஸாத⁴நத்வாத் , யேந ஸஹ ஸாத⁴நம், தந்நிஷ்ட² ஏவ, நாந்யத்ர । கர்மகாரகமபி யேந ஸஹ ஸாத⁴நம், தஸ்யைவாபரோக்ஷம் ; க³ந்த்ருஸம்ப³ந்த⁴ இவ க்³ராமஸ்ய ॥

நநு நீலாதி³விஷயோ(அ)பி சேத³பரோக்ஷஸ்வபா⁴வ:, நீலாத்மிகா ஸம்விதி³த்யுக்தம் ஸ்யாத் ; அத: ஸ ஏவ மாஹாயாநிகபக்ஷ: ஸமர்தி²த:, மைவம் — பரஸ்பரவ்யாவ்ருத்தௌ நீலபீதாவவபா⁴ஸேதே, அபரோக்ஷதா து ந ததா², ஏகரூபாவக³மாத்³விச்சே²தா³வபா⁴ஸே(அ)பி, அத: ந தத்ஸ்வபா⁴வதா । யதி³ ஸ்யாத் , தத்³வதே³வ வ்யாவ்ருத்தஸ்வபா⁴வதா(அ)ப்யவபா⁴ஸேத, ந ச ததா² । கிம் ச தைரபி நீலாத்மகஸம்விதோ³(அ)ந்ய ஏவ பராக்³வ்யாவ்ருத்தோ(அ)பரோக்ஷ: ப்ரத்யக³வபா⁴ஸ: ஸ்வரூபமாத்ரே பர்யவஸிதோ விகல்ப உபேயதே, ப்ரதீயதே ச நீலஸம்வித் ப்ரத்யக்³வ்யாவ்ருத்தேத³ந்தயா க்³ராஹ்யரூபா ; ததஶ்ச வஸ்துத்³வயம் க்³ராஹ்யக்³ராஹகரூபமிதரேதரவ்யாவ்ருத்தம் ஸித்³த⁴ம் ॥

நைதத் — த்³வயோரபி ஸ்வரூபமாத்ரநிஷ்ட²யோ: குதோ விஷயவிஷயிபா⁴வ: ? கத²ம் புந: ‘இத³மஹம் ஜாநாமீ’தி தயோர்க்³ராஹ்யக்³ராஹகதாவபா⁴ஸ: ? நாயம் தத³வபா⁴ஸ:, கிந்து ‘அஹமி’தி ‘இத³மி’தி ‘ஜாநாமீ’தி ச பரஸ்பரவ்யாவ்ருத்தா விகல்பா ஏதே । கத²ம் புந: தேஷு கடாக்ஷேணாப்யந்யோந்யமநீக்ஷமாணேஷ்வயம் ஸம்ப³ந்தா⁴வக³ம: ? தத்³வாஸநாஸமேதஸமநந்தரப்ரத்யயஸமுத்த²ம் ஸங்கலநாத்மகம் ப்ரத்யயாந்தரமேதத் ; நேஹ ஸம்ப³ந்தா⁴வக³ம: ? கிம் புந: ஏவமநுப⁴வாநாரூடா⁴மேவ ப்ரக்ரியாம் விரசயதி ப⁴வாந் ! க்ஷணவித்⁴வம்ஸிந: க்ரியாநுபபத்தே: ; ஸ்தா²யித்வே ஹி ஸத்யஹமுல்லேக்²யஸ்ய ஸ்தா²யிநைவ நீலாதி³நா க்ரியாநிமித்த: ஸம்ப³ந்த⁴:, ததஶ்ச க்ரியாநிமித்தைவ நீலாதே³ரப்யபரோக்ஷதா ஸ்யாத் , ந ச ஸ்தா²யித்வமஸ்தி । யத்³யேவம், ’அஹமி’தி ஸம்வித³: ப்ரதிக்ஷணம் ஸ்வலக்ஷணபே⁴தே³ந பா⁴வ்யம், ஸ கிம் வித்³யதே ? ந வேதி ? ஸ்வஸம்வித³மகூ³ஹமாநைரேவாபி⁴தீ⁴யதாம் ! அத² அத்யந்தஸாத்³ருஶ்யாத் ந பே⁴தோ³(அ)வபா⁴ஸதே இதி, ஸம்விதோ³(அ)பி சேத் ஸ்வரூபம் நாவபா⁴ஸதே, ஆயாதமாந்த்⁴யமஶேஷஸ்ய ஜக³த: ! அபி ச தத்³ரூபப்ரதிபா⁴ஸே ஸாத்³ருஶ்யகல்பநா ப்ரமாணவிருத்³தா⁴, நிஷ்ப்ரமாணிகா ச ! தத்³ரூபப்ரதீதே: வ்யாமோஹத்வாத் ந ப்ரமாணவிருத்³த⁴தா, நாப்யப்ராமாணிகதா ; நிர்பீ³ஜப்⁴ராந்த்யயோகா³தி³தி சேத் , ந இதரேதராஶ்ரயத்வாத் । ஸித்³தே⁴ வ்யாமோஹே ஸாத்³ருஶ்யஸித்³தி⁴: ; ப்ரமாணவிரோதா⁴பா⁴வாத் , ப்ரமாணஸத்³பா⁴வாச்ச, ஸித்³தே⁴ ச ஸாத்³ருஶ்யே தந்நிமித்தா வ்யாமோஹஸித்³தி⁴: ॥

ஸ்யாதே³தத் , அவ்யாமோஹே(அ)பி துல்யமேதத் , ஸித்³தே⁴ ஹி ஸாத்³ருஶ்யகல்பநாயா அப்ராமாணிகத்வே ப்ரமாணவிரோதே⁴ ச தத்³ரூபப்ரதீதேரவ்யாமோஹத்வம் , அவ்யாமோஹத்வே சாஸ்யா: ஸாத்³ருஶ்யகல்பநாயா: நிஷ்ப்ரமாணகத்வம் ப்ரமாணவிரோத⁴ஶ்ச, நைதத் ; ஸ்வாரஸிகம் ஹி ப்ராமாண்யம் ப்ரதீதேரநபேக்ஷம் । ததா² ச தத்ப்ராமாண்யாத் ஸாத்³ருஶ்யகல்பநா நிஷ்ப்ராமாணிகீ ப்ரமாணவிருத்³தா⁴ ச, ந து ஸாத்³ருஶ்யகல்பநா ஸ்வத:ஸித்³தா⁴, யேந ப்ராமாண்யமாவஹேத் , அப்ராமாண்யபூர்விகைவ ஸா । அத² அந்தே க்ஷயத³ர்ஶநாதௌ³ க்ஷயாநுமாநம் ; அதோ பி⁴ந்நத்வாத் ஸாத்³ருஶ்யகல்பநேதி ? ஆதௌ³ ஸத்தாத³ர்ஶநாத³ந்தே(அ)பி ஸா கிம் நாநுமீயதே ? க்ஷயாநுப⁴வவிரோதா⁴தி³தி சேத் , இஹாபி தத்³ரூபஸத்த்வாத³நுப⁴வவிரோத⁴: ; ந ஹ்யுப⁴யோரநுப⁴வயோ: கஶ்சித்³விஶேஷ: ! அத² மந்யேத யோ(அ)ஸௌ ஸ்தி²ரத்வேநாபி⁴மதோ(அ)ஹமுல்லேக²:, ஸ கிம் காஞ்சித³ர்த²க்ரியாம் குர்யாத்³வா ? ந வா ? யதி³ ந குர்யாத் அஸல்லக்ஷணப்ராப்தேர்ந பரமார்த²வஸ்து ; அத² குர்யாத் , ந தர்ஹி ஸ்தா²யீ ; ஸ்தா²யிநோ(அ)ர்த²க்ரியா(அ)யோகா³த் । கத²மயோக³: ? இத்த²மயோக³: — ஸ தாம் குர்வந் க்ரமேண குர்யாத்³யௌக³பத்³யேந வா ? ந தாவத் க்ரமேண ; பூர்வோத்தரகாலயோ: தஸ்ய விஶேஷாபா⁴வே(அ)பி, கிமிதி பூர்வஸ்மிந்நேவ கால உத்தரகாலபா⁴விநீமபி ந குர்யாத் ? நாபி யௌக³பத்³யேந ; யாவஜ்ஜீவக்ருத்யமேகஸ்மிந்நேவ க்ஷணே க்ருதமித்யுத்தரகாலே தத்³விரஹாத³ஸல்லக்ஷணத்வப்ராப்தே: । அதோ(அ)ர்த²க்ரியாகாரித்வாதே³வ ந ஸ்தா²யீ । தேந ப்ரதிக்ஷணம் பி⁴ந்நேஷ்வஹமுல்லேகே²ஷு தத்³பு³த்³தி⁴: ஸாத்³ருஶ்யநிப³ந்த⁴நேதி, உச்யதே — அத² கேயமர்த²க்ரியா ? யத³பா⁴வாத³ஸல்லக்ஷணத்வப்ராப்தி: । ஸ்வவிஷயஜ்ஞாநஜநநம் ? ப்ராப்தம் தர்ஹி ஸர்வாஸாமேவ ஸம்விதா³ம் ஸ்வஸம்விதி³தரூபத்வேந ஸ்வவிஷயஜ்ஞாநாஜநநாத³ஸல்லக்ஷணத்வம் । ந ஸந்தாநாந்தரே(அ)பி தஜ்ஜநநம் ; அநைந்த்³ரியகத்வாத் , அநுமாநே(அ)பி அர்த²ஜந்யத்வாபா⁴வாத் । ஸார்வஜ்ஞ்யே(அ)பி ந ஸாக்ஷாத் ஸ்வஸம்வித³ம் ஜநயதி ; ஸம்ஸாரஸம்விதே³கரூபத்வப்ரஸங்கா³த் , அதத்³ரூபத்வே தத்³விஷயத்வாயோகா³த் ॥ அத² க்ஷணாந்தரோத்பாதோ³(அ)ர்த²க்ரியா ? சரமக்ஷணஸ்யாஸல்லக்ஷணத்வப்ரஸங்க³:, ந ச ஸர்வஜ்ஞஜ்ஞாநஜநநேநார்த²வத்த்வம் ; சரமத்வாநுபபத்தே: முக்த்யபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । ந ச ஸம்வித்ஸம்விதோ³ விஷய: ; ஸம்விதா³த்மநா பே⁴தா³பா⁴வாத் ப்ரதீ³பஸ்யேவ ப்ரதீ³பாந்தரம் । கிஞ்ச நார்த²க்ரியாத: ஸத்த்வம் ப⁴வதி ; ஸ்வகாரணநிஷ்பந்நஸ்ய கார்யஜநநாத் । அத: ப்ரதீதி: வக்தவ்யா । தத்ர தஸ்யா அந்யத: ஸத்த்வப்ரதீதி: தஸ்யா அப்யந்யத: இத்யநவஸ்தா²நாத் ந க்வசித் ஸத்தாநவக³ம:, இதி ஶூந்யம் ஜக³த³ப⁴விஷ்யத் । நநு ஸ்வஜ்ஞாநார்த²க்ரியாயா: ஸ்வயம்ஸித்³த⁴த்வாத் ந அநவஸ்தா² ? ந தர்ஹ்யர்த²க்ரியாத: ஸத்தாவக³ம: ; ந ஹி ஸ்வரூபமேவ ஸ்வஸ்யார்த²க்ரியா ॥ யத் புந: க்ரமேணார்த²க்ரியா ந யுஜ்யதே ; பூர்வோத்தரகாலயோ: தஸ்ய விஶேஷாபா⁴வாதி³தி, நைஷ தோ³ஷ: ; ஸ்தா²யிநோ(அ)பி காரணஸ்ய ஸஹகாரிஸவ்யபேக்ஷஸ்ய ஜநகத்வாத் விஶேஷாபா⁴வாதி³த்யயுக்தம் । அத² காரணஸ்யாந்யாபேக்ஷா ந யுக்தா, அகாரணஸ்யாபி நதராமித்யஸஹகாரி விஶ்வம் ஸ்யாத் । அதா²காரணம் காரணோத்பத்தயே(அ)பேக்ஷத இதி சேத் , அத² தத் காரணஸ்ய காரணம் ? அகாரணம் வா ? காரணம் சேத் , நாபேக்ஷிதுமர்ஹதி । அகாரணம் சேத் நதராம் । அத² நாபேக்ஷா ஹேதூநாம் ஸஹகாரிணீதி ப்³ரூயாத் , த³ர்ஶநேந பா³த்⁴யேத ; த்³ருஷ்டம் ஹி ஸஹகார்யபேக்ஷத்வம் ஹேதூநாம் । தஸ்மாத் யதை²வ ஹேதோ: ஹேதுத்வம் ஸதி கார்யே கேநாப்யதர்கணீயேந க்ரமேண ஜ்ஞாயதே ; ஸத்யேவ ஹேதௌ கார்யஸ்ய த³ர்ஶநாத் , ததா² ஸமேதஸஹகாரிண்யேவ த³ர்ஶநாத் ஸஹகார்யபேக்ஷஸ்ய தத்³விஜ்ஞேயம் ॥

யஸ்து மந்யதே — ஸஹகாரிஜநிதவிஶேஷோ ஹேது: கார்யம் ஜநயதி ; அந்யதா²(அ)நுபகாரிணோ(அ)பேக்ஷாயோகா³தி³தி ; ஸ வக்தவ்ய: — விஶேஷஸ்ய ஸ ஹேதுரஹேதுர்வா ? அஹேதுஶ்சேத் , விஶேஷோத்பத்தௌ நாபேக்ஷ்யேத ; தத்ர கேவலா ஏவ ஸஹகாரிணோ விஶேஷமுத்பாத³யேயு:, ததஶ்ச கார்யம் ஸ்யாத் । அத² ஹேது: ? ஸஹகாரிபி⁴ரஜநிதவிஶேஷஸ்தமேவ கத²ம் குர்யாத் ? விஶேஷஸ்ய வா ஜநநே அநவஸ்தா² । அத² மதம் — ந ஸர்வம் கார்யம் ஸஹகாரிஜநிதாத்மபே⁴த³ஹேதுஜந்யம் , ஸமக்³ரேஷு ஹேதுஷு தாவத்யேவாப⁴வத³ங்குராதி³ ; ததா² கிஞ்சித்ஸந்நிஹிதஸஹகாரிஹேதுஜந்யம், யதா² அக்ஷேபகாரீந்த்³ரியாதி³ஜ்ஞாநம் ; தத்ர ஆத்³யோ விஶேஷ: ஸஹகாரிஸந்நிதா⁴நமாத்ரலப்⁴ய: ; அக்ஷேபகாரீந்த்³ரியாதி³ஜ்ஞாநவதி³தி நாநவஸ்தா² ? அநுபகுர்வந்நபி தர்ஹி ஸஹகாரீ அபேக்ஷ்யேத । ந ஹி தத்ர ஹேதோ: ஸஹகாரிப்⁴ய ஆத்மபே⁴த³: । நாநுபகுர்வந்நபேக்ஷ்யதே ; அதிப்ரஸங்கா³த் । ஸ்வரூபே து நோபகரோதி, கிந்து கார்யே ; தத்ஸித்³தே⁴ஸ்தந்நாந்தரீயகத்வாத் ? நித்யோபி தர்ஹ்யநாதே⁴யாதிஶயோ பா⁴வ: கார்யஸித்³த⁴யே க்ஷணிக இவ ஸஹகாரிணமபேக்ஷத இதி கிம் நாப்⁴யுபேயதே ? யதை²வ க்ஷணிகோ பா⁴வ: ஸஹகாரிஸமவதா⁴நே ஏவ கார்யம் ஜநயதி ; ஸாமக்³ரீஸாத்⁴யத்வாத் , ததா² நித்யோ(அ)பி ஸ்வரூபாநுபயோகி³த்வே(அ)பி ஸஹகாரிஸமவதா⁴நம் கார்யோபயோகா³த³பேக்ஷேத ॥ அத² மதம் — க்ஷணிகோ(அ)பி நைவாபேக்ஷதே, ஜந்யஜநகஸ்ய ஸ்வயமந்யாபேக்ஷாநுபபத்தே:, கார்யம் து யத³ந்யஸந்நிதௌ⁴ ப⁴வதி தத் ; தஸ்யாந்யஸந்நிதா⁴வேவ பா⁴வாத் அந்யதா² சாபா⁴வாத் , நித்யஸ்ய து ஜநகஸ்ய ஸர்வதா³ ஜநநப்ரஸங்க³: । கோ ஹேதுரந்யாபேக்ஷாயா: ? க்ஷணிகஸ்து யோ ஜநகோ பா⁴வ: ஸ ந புரஸ்தாத் , ந பஶ்சாதி³தி ந பூர்வோத்தரகாலயோ: கார்யோத்பாத³: ॥

இத³மயுக்தம் வர்ததே ! கிமத்ராயுக்தம் ? ஸதி நியமே(அ)பி நிரபேக்ஷத்வம் । ததா² ஹி — ய: கஶ்சித் கஸ்யசித் க்வசிந்நியம:, ஸ தத³பேக்ஷாப்ரபா⁴வித: ; அநபேக்ஷத்வே நியமாநுபபத்தே: । ஏவம் ஹி கார்யகாரணபா⁴வஸித்³தி⁴: । கார்யார்தி²பி⁴ஶ்ச விஶிஷ்டாநாம் ஹேதூநாமுபாதா³நம் । தத்ர யதி³ ந க்ஷணிகம் காரணம் ஸஹகாரிணமபேக்ஷதே, நாபி தத் கார்யம் , கத²ம் நியம: ? ததா² ஹி — ஹேதுபரம்பராப்ரதிப³ந்தா⁴த் ந ஹேது: ஸ்வரூபே ஸஹகாரிணமபேக்ஷதே, ந கார்யே ; ஸ்வயஞ்ஜநநஶக்தே: । நாபி கார்யம் ; ஏகஸ்யாபி ஶக்திமத்த்வேந ப்ரஸஹ்யஜநநாத் தத்ர ஸஹகாரிஸந்நிதி⁴நியமோ(அ)நர்த²க: ஸ்யாத் । காகதாலீயமுச்யதே ? ததா² ச கார்யகாரணவ்யவஹாரா: ஸர்வ ஏவோத்ஸீதே³யு: । தஸ்மாத் க்ஷணிகஸ்யாபி பா⁴வஸ்ய ஸ்வயம் ஜநகஸ்ய ஸ்வரூபாநுபயோகி³ந்யபி ஸஹகாரிணி கார்யஸித்³த⁴யே அபேக்ஷா வாச்யா ; கார்யஸ்யைவ வா ஸாமக்³ரீஸாத்⁴யத்வாத் , தத்ர நியமாத் ; ததா² நித்யே(அ)பீதி ந விஶேஷம் பஶ்யாம: ॥ ததே³வமஹங்கர்து: ஸதா³ ஏகரூபாவக³மாத் ஸ்தா²யித்வே(அ)ப்யர்த²க்ரியாஸம்ப⁴வாத் ந நீலஸ்ய ஸ்வக³தாபரோக்ஷத்வமாத்ரேண மாஹாயாநிகபக்ஷ: ஸமர்த்²யதே, கிந்து க்³ராஹகஸ்யாஹங்கர்துராத்மந: ஸ்தா²யிநோ(அ)பா⁴வே । ஸ சைகரூப: அநுப⁴வாத் யுக்திப³லாச்ச ப்ரஸாதி⁴த: । நநு நாநுமேயாதி³ஷ்வபரோக்ஷதா த்³ருஶ்யதே ? உச்யதே — நாநுமேயாதி³ஷ்வபரோக்ஷத்வம் ; ஸ்வஜ்ஞாநோத்பத்தாவவ்யாப்ருதத்வாத் , லிங்கா³தீ³நாமேவ குதஶ்சித் ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷாத்³விஶிஷ்டைகார்த²ஜ்ஞாநஹேதுத்வாத் , ப்ரமேயஸ்ய ச ஸ்வஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதுத்வே ப்ரமாணாபா⁴வாத் । அலம் ப்ரஸங்கா³க³தப்ரபஞ்சேந । ஸ்வாவஸர ஏவைதத் ஸுக³தமதபரீக்ஷாயாம் நிபுணதரம் ப்ரபஞ்சயிஷ்யாம: ॥

ததே³வமஹங்காரக்³ரந்தி²ரஸ்மச்ச²ப்³த³ஸம்ஶப்³தி³த: । ப்ரத்யயஶ்சாஸௌ ; ஆத³ர்ஶ இவ ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய அநித³ஞ்சித்ஸம்வலிதத்வேந தஸ்யாபி⁴வ்யக்திஹேதுத்வாத் । அத: தஸ்ய விஷயவத் ப⁴வதீத்யுபசாரேண அநித³ஞ்சிதா³த்மதா⁴துரஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷய உச்யதே । ஸ புநரேவம்பூ⁴தோ ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோரஹமுல்லேக²ரூபேண, ஸுஷுப்தே தத்ஸம்ஸ்காரரஞ்ஜிதாக்³ரஹணாவித்³யாப்ரதிப³த்³த⁴ப்ரகாஶத்வேந ச க³தாக³தமாசரந் ஸம்ஸாரீ, ஜீவ: விஜ்ஞாநக⁴ந:, விஜ்ஞாநாத்மா, ப்ராஜ்ஞ:, ஶரீரீ, ஶாரீர:, ஆத்மா, ஸம்ப்ரஸாத³:, புருஷ:, ப்ரத்யகா³த்மா, கர்தா, போ⁴க்தா, க்ஷேத்ரஜ்ஞ: இதி ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்ரவாதே³ஷு கீ³யதே ।

கிஞ்ச ந கேவலமஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷயத்வாத³த்⁴யாஸார்ஹ: -

அபரோக்ஷத்வாச்ச ।

தத்ஸாத⁴நார்த²மாஹ —

ப்ரத்யகா³த்மப்ரஸித்³தே⁴ரிதி ॥

ந ஹ்யாத்மந்யப்ரஸித்³தே⁴ ஸ்வபரஸம்வேத்³யயோ: விஶேஷ: । ந ச ஸம்வேத்³யஜ்ஞாநேநைவ தத்ஸித்³தி⁴: ; அகர்மகாரகத்வாத³திப்ரஸங்கா³த் । ந ச ஜ்ஞாநாந்தரேண ; பி⁴ந்நகாலத்வே ஸம்வேத்³யஸம்ப³ந்தா⁴நவக³மாத் , ஸ்வபரஸம்வேத்³யாவிஶேஷாத் । ந ஹ்யேககாலம் விருத்³த⁴விஷயத்³வயக்³ராஹிஜ்ஞாநத்³வயோத்பாத³: । ந ஹி தே³வத³த்தஸ்யாக்³ரப்ருஷ்ட²தே³ஶஸ்தி²தார்த²வ்யாபிக³மநக்ரியாத்³வயாவேஶோ யுக³பத் த்³ருஶ்யதே । ஆஹ — மா பூ⁴த் சலநாத்மகம் க்ரியாத்³வயம் யுக³பத் , பரிணாமாத்மகம் து ப⁴வத்யேவ ; மைவம் ; பரிஸ்பந்தா³த்மகமபி ப⁴வத்யவிருத்³த⁴ம் , யதா² கா³யந் க³ச்ச²தீதி, பரிணாத்மகமபி ந ப⁴வதி விருத்³த⁴ம், யதா² யௌவநஸ்தா²விரஹேது: । தஸ்மாத் ப்ரத்யகா³த்மா ஸ்வயம்ப்ரஸித்³த⁴: ஸர்வஸ்ய ஹாநோபாதா³நாவதி⁴: ஸ்வயமஹேயோ(அ)நுபாதே³ய: ஸ்வமஹிம்நைவாபரோக்ஷத்வாத³த்⁴யாஸயோக்³ய: ॥

நநு ந க்வசித³பரோக்ஷமாத்ரே(அ)த்⁴யாஸோ த்³ருஷ்டபூர்வ:, ஸர்வத்ராக்ஷிஸம்ப்ரயோகி³தயா புரோவஸ்தி²தாபரோக்ஷ ஏவ த்³ருஶ்யதே, இத்யாஶங்க்யாஹ —

ந சாயமஸ்தி நியம: இதி ॥

அப்ரத்யக்ஷே(அ)பி ஹ்யாகாஶே இதி

பரோக்ஷே இத்யர்த²: ;

அத²வா — அக்ஷவ்யாபாரமந்தரேணாப்யபரோக்ஷ

ஆகாஶே ।

பா³லா:

அயதா²ர்த²த³ர்ஶிந: ।

தலம்

இந்த்³ரநீலதமாலபத்ரஸத்³ருஶம் ,

மலிநதாம்

ச தூ⁴மாதி³கமந்யச்ச நீலோத்பலஸமாநவர்ணதாதி³

அத்⁴யஸ்யந்தி ।

ஏவமவிருத்³த⁴:

இதி ஸம்பா⁴வநாம் நிக³மயதி । யதா² ஆகாஶஸ்யாக்ஷவ்யாபாரமந்தராப்யபரோக்ஷதா, ததா² த³ர்ஶயிஷ்யாம: ॥

நநு ப்³ரஹ்மவித்³யாமநர்த²ஹேதுநிப³ர்ஹணீம் ப்ரதிஜாநதா அவித்³யா அநர்த²ஹேது: ஸூசிதா, தத: ஸைவ கர்த்ருத்வாத்³யநர்த²பீ³ஜமுபத³ர்ஶநீயா, கிமித³மத்⁴யாஸ: ப்ரபஞ்ச்யதே ? இத்யாஶங்க்ய ஆஹ —

தமேதமேவம்லக்ஷணமத்⁴யாஸம் பண்டி³தா:

ப்ரமாணகுஶலா:

‘அவித்³யே’தி மந்யந்தே । தத்³விவேகேந ச வஸ்துஸ்வரூபாவதா⁴ரணம் வித்³யாமாஹு: ॥

அத்⁴யஸ்தாதத்³ரூபஸர்பவிலயநம் குர்வத் வஸ்துஸ்வரூபம் ரஜ்ஜுரேவேத்யவதா⁴ரயத் விஜ்ஞாநம் வித்³யேதி ப்ரஸித்³த⁴மேவ லோகே ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி । யத்³யேவம் அத்⁴யாஸ இதி ப்ரக்ரம்ய புநஸ்தஸ்யாவித்³யாபி⁴தா⁴நவ்யாக்²யாநே யத்நகௌ³ரவாத் வரமவித்³யேத்யேவோபக்ரம: க்ருத: ? நைதத் ஸாரம் ; அவித்³யேத்யேவோச்யமாந ஆச்சா²த³கத்வம் நாம யத் தஸ்யாஸ்தத்த்வம், ததே³வாபி⁴ஹிதம் ஸ்யாத் , ந அதத்³ரூபாவபா⁴ஸிதயா அநர்த²ஹேதுத்வம் । அதோ(அ)தத்³ரூபாவபா⁴ஸித்வமத்⁴யாஸஶப்³தே³ந ப்ரக்ருதோபயோகி³தயா உபக்ஷிப்ய புநஸ்தயாவித்³யாஶப்³த³தயா வித்³யாமாத்ராபநோத³நார்ஹத்வம் த³ர்ஶநீயம் ।

ததே³ததா³ஹ —

யத்ர யத³த்⁴யாஸ:, தத்க்ருதேந தோ³ஷேண கு³ணேந வா அணுமாத்ரேணாபி ஸ ந ஸம்ப³த்⁴யதே

இத்யவாஸ்தவமநர்த²ம் த³ர்ஶயதி । வாஸ்தவத்வே ஹி ‘ஜ்ஞாநமாத்ராத் தத்³விக³ம:’ இதி ப்ரதிஜ்ஞா ஹீயேத ॥

ஏவம் தாவத் ‘யுஷ்மத³ஸ்மதி³’த்யாதி³நா ‘மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த: ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்யாஹமித³ம் மமேத³மிதி நைஸர்கி³கோ(அ)யம் லோகவ்யவஹார:’ இத்யந்தேந பா⁴ஷ்யேண ஸித்³த⁴வது³பந்யஸ்தமாத்மாநாத்மநோரிதரேதரவிஷயமவித்³யாக்²யமத்⁴யாஸம் ஸிஷாத⁴யிஷு:, தஸ்ய லக்ஷணமபி⁴தா⁴ய தத்ஸம்ப⁴வம் சாத்மநி த³ர்ஶயித்வா புநஸ்தத்ர ஸத்³பா⁴வநிஶ்சயமுபபத்தித உபபாத³யிதுமிச்ச²ந்நாஹ —

தமேதமவித்³யாக்²யமாத்மாநாத்மநோரிதரேதராத்⁴யாஸம் புரஸ்க்ருத்ய ஸர்வே ப்ரமாணப்ரமேயவ்யவஹாரா லௌகிகா வைதி³காஶ்சப்ரவ்ருத்தா:, ஸர்வாணி ச ஶாஸ்த்ராணி விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴மோக்ஷபராணீதி ॥

மோக்ஷபரத்வம் ச ஶாஸ்த்ரஸ்ய விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴விரஹிததயா உபாதா³நபரித்யாக³ஶூந்யத்வாத் ஸ்வரூபமாத்ரநிஷ்ட²த்வமங்கீ³க்ருத்ய ப்ருத²க் க்ரியதே ।

கத²ம் புநரவித்³யாவத்³விஷயாணி ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி ப்ரமாணாநி ஶாஸ்த்ராணி சேதி ॥

பா³ட⁴முக்தலக்ஷணா அவித்³யா ப்ரத்யக்³த்³ருஶ்யபி ஸம்ப⁴வேத் , ந ஏதாவதா தத்ஸம்ப⁴வ: ஸித்⁴யதி । தேந நித³ர்ஶநீய: ஸ: । ப்ரமாதாரமாஶ்ரயந்தி ப்ரமாணாநி, தேந ப்ரமாதா ப்ரமாணாநாமாஶ்ரய:, நாவித்³யாவாந் ; அநுபயோகா³தி³த்யபி⁴ப்ராய: ।

அத²வா —

கத²மவித்³யாவத்³விஷயாணி ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி ஶாஸ்த்ராணி ச ப்ரமாணாநீதி

ஸம்ப³ந்த⁴: । அவித்³யாவத்³விஷயத்வே ஸதி ஆஶ்ரயதோ³ஷாநுக³மாத³ப்ரமாணாந்யேவ ஸ்யுரித்யாக்ஷேப: ॥

உச்யதே — தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வஹம்மமாபி⁴மாநஹீநஸ்ய ப்ரமாத்ருத்வாநுபபத்தௌ ப்ரமாணப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தேரிதி

பா⁴ஷ்யகாரஸ்ய வஸ்துஸங்க்³ரஹவாக்யம் ॥

அஸ்யைவ ப்ரபஞ்ச: —

‘நஹீந்த்³ரியாண்யநுபாதா³யே’த்யாதி³: ।

ந ஹி தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வஹம் மமாபி⁴மாநஹீநஸ்ய ஸுஷுப்தஸ்ய ப்ரமாத்ருத்வம் த்³ருஶ்யதே । யதோ தே³ஹே அஹமபி⁴மாந: இந்த்³ரியாதி³ஷு மமாபி⁴மாந: । ஆதி³ஶப்³தே³ந பா³ஹ்வாத்³யவயவக்³ரஹணம் । தே³ஹஶப்³தே³ந ஸஶிரஸ்கோ மநுஷ்யத்வாதி³ஜாதிஸம்பி⁴ந்நோ(அ)வயவ்யபி⁴மத:, ந ஶரீரமாத்ரம் ; தே³ஹோ(அ)ஹமிதி ப்ரதீத்யபா⁴வாத் । ஸர்வோ ஹி ‘மநுஷ்யோ(அ)ஹம்’ ‘தே³வோ(அ)ஹமி’தி ஜாதிவிஶேஷைகாதி⁴கரணசைதந்ய ஏவ ப்ரவர்தத இதி ஸ்வஸாக்ஷிகமேதத் । ந ஸ்வத்வேந ஸம்ப³ந்தி⁴நா மநுஷ்யாவயவிநா தத³நுஸ்யூதேந வா சக்ஷுராதி³நா ப்ரமாத்ராதி³வ்யவஹார: ஸித்⁴யதி ; ப்⁴ருத்யாதி³மநுஷ்யாவயவிநாபி ப்ரஸங்கா³த் ॥

அபர ஆஹ — ஆத்மேச்சா²நுவிதா⁴யித்வம் கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்யாத்மநா ஸம்ப³ந்த⁴:, தஸ்யாபி தஸ்ய யதே²ஷ்டவிநியோஜகத்வம் தேந ஸம்ப³ந்த⁴:, தத ஆத்மந: ப்ரமாத்ராதி³க: ஸர்வ: க்ரியாகாரகப²லவ்யவஹார: । ததா² ச உத்திஷ்டா²மீதி இச்ச²யோத்திஷ்ட²த்யுபவிஶதி ச । ந ச ப்⁴ருத்யாதி³ஷு தத³ஸ்தி । தேந தத்ர ப்ரமாத்ராதி³வ்யவஹாராபா⁴வோ ந மித்²யாமுக்²யாபி⁴மாநாபா⁴வாதி³தி । நைதத் ஸம்விதி³ ப³ஹுமாநவதோ யுக்தம் । ததா²ஹி — ‘மநுஷ்யோ(அ)ஹமி’தி ஸ்வஸாக்ஷிகா ஸம்வித் , ‘ந மே மநுஷ்ய:’ இதி கௌ³ணீதி சேத் , ப⁴வாநேவாத்ர ப்ரமாணம் । அபி ச இச்சா²பி பரிணாமவிஶேஷ:, ஸ கத²மபரிணாமிந ஆத்மந: ஸ்யாத் பரிணாம்யந்த:கரணஸம்வலிதாஹங்கர்த்ருத்வமந்தரேண । ததா² சாநுப⁴வ: ‘அஹமுத்திஷ்டா²மீ’தி ; இச்ச²யோத்திஷ்ட²த்யுபவிஶதி ச । தஸ்மாத் யத்கிஞ்சிதே³தத் । அத: ஸ்வயமஸங்க³ஸ்யாவிகாரிணோ(அ)வித்³யாத்⁴யாஸமந்தரேண ந ப்ரமாத்ருத்வமுபபத்³யதே । தேந யத்³யபி ப்ரமாத்ருத்வஶக்திஸந்மாத்ரம் ப்ரமாணப்ரவ்ருத்தௌ நிமித்தம் , ததே³வ து அவித்³யாத்⁴யாஸவிலஸிதமித்யவித்³யாவத்³விஷயதா ப்ரமாணாநாமுச்யதே । ததா² நிரபேக்ஷாணாம் ஸ்வஸாமர்த்²யேநார்த²ஸித்³தி⁴ம் வித³த⁴தாம் பா³தா⁴நுபலப்³தே⁴: ப்ராமாண்யம் அவித்³யாவத்³விஷயத்வம் ச விதி⁴முகோ²பத³ர்ஶிதம் ‘ந நே’தி ஶக்யமபஹ்நோதும் । தோ³ஷஸ்து ஆக³ந்துக ஏவ மித்²யாத்வே ஹேது:, ந நைஸர்கி³க: ; ததோ²பலப்³தே⁴: । ந ச ஸர்வஸாதா⁴ரணே நைஸர்கி³கே தோ³ஷபு³த்³தி⁴: । ததா²ஹி — க்ஷுத்பிபாஸோபஜநிதே ஸந்தாபே ஶஶ்வத³நுவர்தமாநே ஜாட²ராக்³நிக்ருதவிகாரே அந்நபாநநிஷ்யந்தே³ வா ந ரோக³பு³த்³தி⁴ர்ஜநஸ்ய, முஹூர்தமாத்ரபரிவர்திநி மந்தே³ ஜ்வரே ப்ரதிஶ்யாயே வா அல்பகப²ப்ரஸூதாவபி ரோக³பு³த்³தி⁴: ; அநைஸர்கி³கத்வாத் । அநைஸர்கி³கம் ச தோ³ஷமபி⁴ப்ரேத்யோக்தம் ‘யஸ்ய ச து³ஷ்டம் கரணம் யத்ர ச மித்²யேதி ப்ரத்யய: ஸ ஏவாஸமீசீந: ப்ரத்யயோ நாந்ய:’ இதி ॥

இதஶ்சைததே³வம் —

பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்சாவிஶேஷாத் ।

ததா² ச பஶ்வாத³ய: ப்ரமாத்ருத்வாதி³வ்யவஹாரகாலே ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யௌதா³ஸீந்யம் ப⁴ஜமாநா: கார்யகாரணஸங்கா⁴த ஏவாஹம்மாநம் குர்வந்தீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । ததே³கரூபயோக³க்ஷேமா ஹி மநுஷ்யா ஜந்மத ஏவ பஶ்வாதி³ப்⁴யோ(அ)தி⁴கதரவிவேகமதய: ஶாஸ்த்ராதே⁴யஸாம்பராயிகமதிஸாமர்த்²யா அபி ; அத: ததே³கரூபகார்யத³ர்ஶநாத் கார்யகாரணஸங்கா⁴தே(அ)ப்யாத்மாபி⁴மாந: ஸமாநோ யுக்த: । நநு பஶ்வாதீ³நாமபி கார்யகாரணஸங்கா⁴தே அஹங்காராநுப³ந்த⁴ இதி குதோ(அ)வஸீயதே ? யேந ஸித்³த⁴வத³பி⁴தீ⁴யதே, உச்யதே — ப்ரௌட⁴மதிப்⁴ய ஏவ ப்ரத்யக்ஷாதி³வ்ருத்தகுஶலைராத்மா வ்யுத்பாத்³யதே ; அந்யதா² தத³நர்த²கத்வப்ரஸங்கா³த் । ஏவமேவ ப்ரமாணவிசாரவிரஹம் ஸர்வ: ஸம்ப்ரதிபத்³யேத ॥

நநு கோ³பாலாங்க³நாத³ய: ப்ரமாணவிரஹமேவ வர்தமாநதே³ஹபாதே(அ)பி ஸ்தா²யிநம் போ⁴க்தாரம் மந்யமாநா: தத³ர்த²மாசரந்தி ந தத³பி⁴ஜ்ஞவ்யவஹாரமாத்ரப்ரமாணகத்வாத் । ததா² ச தே ப்ருஷ்டா: க: பரலோகஸம்ப³ந்தீ⁴தி ? ‘ந வித்³மோ விஶேஷத:, ப்ரஸித்³தோ⁴ லோகே’ இதி ப்ரதிப்³ருவந்தி । தஸ்மாத் யுக்தமுக்தம், பஶ்வாதீ³நாம் ச ப்ரஸித்³தோ⁴(அ)விவேகபூர்வக: ப்ரத்யக்ஷாதி³வ்யவஹார:, தத்ஸாமாந்யத³ர்ஶநாத் வ்யுத்பத்திமதாமபி புருஷாணாம் ப்ரத்யக்ஷாதி³வ்யவஹாரஸ்தத்கால: ஸமாந: இதி ।

ஏவம் தாவத் ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி ப்ரமாணாநி சக்ஷுராதி³ஸாத⁴நாநி । தாநி ச நாதி⁴ஷ்டா²நஶூந்யாநி வ்யாப்ரியந்தே । அதி⁴ஷ்டா²நம் ச தே³ஹ: । ந தேநாநத்⁴யஸ்தாத்மபா⁴வேநாஸங்க³ஸ்யாவிகாரிண: சைதந்யைகரஸஸ்யாத்மந: ப்ரமாத்ருத்வமுபபத்³யதே, இத்யநுப⁴வாரூட⁴மவித்³யாவத்³விஷயத்வம் ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாமுபதி³ஶ்ய, பஶ்வாதி³வ்யவஹாரஸாம்யேந கார்யதோ(அ)ப்யாபாத்³ய, ஶாஸ்த்ரம் புந: ப்ரதிபந்நாத்மவிஷயமேவ, தேந ந தத்ராத்⁴யாஸபூர்விகா ப்ரவ்ருத்தி: இதி விஶேஷமாஶங்க்ய, தஸ்யாப்யவித்³யாவத்³விஷயத்வப்ரத³ர்ஶநாயாஹ —

ஶாஸ்த்ரீயே து வ்யவஹாரே யத்³யபி பு³த்³தி⁴பூர்வகாரீ நாவிதி³த்வா ஆத்மந: பரலோகஸம்ப³ந்த⁴மதி⁴க்ரியதே இதி ॥

நநு ப²லநையமிகநைமித்திகப்ராயஶ்சித்தசோத³நா வர்தமாநஶரீரபாதாதூ³ர்த்⁴வகாலஸ்தா²யிநம் போ⁴க்தாரமந்தரேணாபி ப்ரமாணதாமஶ்நுவத ஏவ । யதா² சைததே³வம், ததா² — ‘ஏக ஆத்மந: ஶரீரே பா⁴வாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 3-3-53) இத்யதி⁴கரணாரம்பே⁴ த³ர்ஶயிஷ்யாம:, ஸத்யமேவம் ; ததா²பி ஸகலஶாஸ்த்ரபர்யாலோசநாபரிநிஷ்பந்நம் ப்ராமாணிகமர்த²மங்கீ³க்ருத்யாஹ பா⁴ஷ்யகார: । ததா² ச விதி⁴வ்ருத்தமீமாம்ஸாபா⁴ஷ்யகாரோ(அ)ப்யுத்ஸூத்ரமேவாத்மஸித்³தௌ⁴ பராக்ராந்தவாந் । தத் கஸ்ய ஹேதோ: ? ‘த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸே’தி கார்யார்த²விசாரம் ப்ரதிஜ்ஞாய தத³வக³மஸ்ய ப்ராமாண்யே அநபேக்ஷத்வம் காரணமநுஸரதா ஸூத்ரகாரேண விஶேஷாபா⁴வாத் ஸ்வரூபநிஷ்டா²நாமபி வாக்யாநாம் ப்ராமாண்யமநுஸ்ருதம் மந்யதே, ததா² ‘சோத³நா ஹி பூ⁴தம் ப⁴வந்தம் ப⁴விஷ்யந்தம் ஸூக்ஷ்மம் வ்யவஹிதம் விப்ரக்ருஷ்டமித்யேவம்ஜாதீயகமர்த²ம் ஶக்நோத்யவக³மயிதும்’ இதி வத³ந் சோத³நாஶேஷத்வேநாபி ஸ்வரூபாவக³மே(அ)நபேக்ஷத்வமவிஶிஷ்டமவக³ச்ச²தீத்யவக³ம்யதே । ஸ ச ஸ்வரூபாவக³ம: கஸ்மிந் கத²ம் வேதி த⁴ர்மமாத்ரவிசாரம் ப்ரதிஜ்ஞாய, தத்ரைவ ப்ரயதமாநேந ப⁴க³வதா ஜைமிநிநா ந மீமாம்ஸிதம் ; உபயோகா³பா⁴வாத் , ப⁴க³வாம்ஸ்து புநர்பா³த³ராயண: ப்ருத²க் விசாரம் ப்ரதிஜ்ஞாய வ்யசீசரத் ஸமந்வயலக்ஷணேந । தத்ர ச தே³ஹாந்தரோபபோ⁴க்³ய: ஸ்வர்க³: ஸ்தா²ஸ்யதி । தச்ச ஸர்வம் கார்யகரணஸங்கா⁴தாத³ந்யேந போ⁴க்த்ரா விநா ந ஸித்⁴யதி । தத்ஸித்³தி⁴ஶ்ச ந ஆக³மமாத்ராயத்தா ; ப்ரமாணாந்தரகோ³சரஸ்ய தத³பா⁴வே தத்³விரோதே⁴ வா ஶிலாப்லவநவாக்யவத³ப்ராமாண்யப்ரஸங்கா³த் । அதஸ்தத்ஸித்³தௌ⁴ பராக்ராந்தவாந் । தேந ஸத்யம் விநாபி தேந ஸித்⁴யேத் ப்ராமாண்யம் , அஸ்தி து தத் । தஸ்மிந் வித்³யமாநே ந தேந விநா ப்ரமாண்யம் ஸித்⁴யதி ப²லாதி³சோத³நாநாம் இதி மத்வா ஆஹ —

ஶாஸ்த்ரீயே து வ்யவஹாரே யத்³யபி வித்³யமாநே பு³த்³தி⁴பூர்வகாரீ நாவிதி³த்வாத்மந: பரலோகஸம்ப³ந்த⁴மதி⁴க்ரியதே இதி ॥

ததா²பி ந வேதா³ந்தவேத்³யமிதி ॥

கிம் ததி³தி ? அத ஆஹ —

அஸம்ஸார்யாத்மதத்வம்,

ந தத்

அதி⁴காரே(அ)பேக்ஷ்யதே அநுபயோகா³த³தி⁴காரவிரோதா⁴ச்ச ।

அஶநாயாத்³யதீதமித்யஸம்ஸார்யாத்மதத்த்வம் த³ர்ஶயதி । அஶநாயாத்³யுபப்லுதோ ஹி ஸர்வோ ஜந்து: ஸ்வாஸ்த்²யமலப⁴மாந: ப்ரவர்ததே, தத³பாயே ஸ்வாஸ்த்²யே ஸ்தி²தோ ந கிஞ்சிது³பாதே³யம் ஹேயம் வா பஶ்யதி ।

அபேதப்³ரஹ்மக்ஷத்ராதி³பே⁴த³ம்

இதி ப்ரபஞ்சஶூந்யமேகரஸம் த³ர்ஶயதி ।

ப்ராக் ச ததா²பூ⁴தாத்மவிஜ்ஞாநாத் ப்ரவர்தமாநம் ஶாஸ்த்ரமவித்³யாவத்³விஷயத்வம் நாதிவர்ததே இதி ॥

‘தத்த்வமஸீ’திவாக்யார்தா²வக³மாத³ர்வாக³வித்³யாக்ருதம் ஸம்ஸாரமஹமுல்லேக²மாஶ்ரித்ய ப்ரவர்தமாநம் ஶாஸ்த்ரம் நாவித்³யாவத்³விஷயத்வமதிவர்ததே । தஸ்மாத் யுக்தமுக்தம் ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் ப்ரமாணாநாம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய ச அவித்³யாவத்³விஷயத்வம் ॥

ததே³வ த³ர்ஶயதி —

ததா²ஹி — ‘ப்³ராஹ்மணோ யஜேதே’த்யாதீ³நி ஶாஸ்த்ராண்யாத்மந்யதத³த்⁴யாஸமாஶ்ரித்ய ப்ரவர்தந்தே । வர்ணவயோ(அ)த்⁴யாஸ:

‘அஷ்டவர்ஷம் ப்³ராஹ்மணமுபநயநீதே’த்யாதி³: । ஆஶ்ரமாத்⁴யாஸ: — ‘ந ஹ வை ஸ்நாத்வா பி⁴க்ஷேதே’தி । அவஸ்தா²த்⁴யாஸ: — ‘யோ ஜ்யோகா³மயாவீ ஸ்யாத் ஸ ஏதாமிஷ்டிம் நிர்வபேதி³’தி । ஆதி³ஶப்³தே³ந‘யாவஜ்ஜீவம் ஜுஹுயாதி³’தி ஜீவநாத்⁴யாஸ: ।

ஏவமத்⁴யாஸஸத்³பா⁴வம் ப்ரஸாத்⁴ய, ‘ஸ்ம்ருதிரூப:’ இத்யாதி³நா ‘ஸர்வதா²(அ)பி த்வந்யஸ்யாந்யத⁴ர்மாவபா⁴ஸதாம் ந வ்யபி⁴சரதி’ இத்யந்தேந ஸர்வதா²(அ)பி லக்ஷிதம் நிருபசரிதமததா³ரோபம் —

அத்⁴யாஸோ நாம அதஸ்மிம்ஸ்தத்³பு³த்³தி⁴ரித்யவோசாம்

இதி பராம்ருஶதி, கஸ்ய யுஷ்மத³ர்த²ஸ்ய கஸ்மிந்நஸ்மத³ர்தே² தத்³விபர்யயேண சாத்⁴யாஸ: இதி விவேகத: ப்ரத³ர்ஶயிதும் ।

அதஸ்மிந்

அயுஷ்மத³ர்தே² அநித³ஞ்சிதி

தத்³பு³த்³தி⁴:

யுஷ்மத³ர்தா²வபா⁴ஸ: இத்யர்த²: ।

ததா³ஹ —

தத்³யதா² புத்ரபா⁴ர்யாதி³ஷ்வித்யாதி³ ॥

நநு ப்ரணவ ஏவ விஸ்வர: ; ந ஹி புத்ராதீ³நாம் வைகல்யம் ஸாகல்யம் வா ஆத்மநி முக்²யமத்⁴யஸ்யதி, முக்²யோ ஹ்யததா³ரோபோ த³ர்ஶயிதும் ப்ராரப்³த⁴:, ஸத்யம் ; ஸ ஏவ நித³ர்ஶ்யதே । கத²ம் ? தத்³யதா² பா³லகே ப்ராதிவேஶ்யமாத்ரஸம்ப³ந்தி⁴நா கேநசித் வஸ்த்ராலங்காராதி³நா பூஜிதே நிருபசரிதமாத்மாநமேவ பூஜிதம் மந்யதே பிதா । பூஜயிதாபி பிதரமேவாபூபுஜமிதி மந்யதே । யதோ ந பா³லகஸ்ய பூஜிதத்வாபி⁴மாந: ; அவ்யக்தத்வாத் , ததை²வ ராஜாநமுபஹந்துகாமோ(அ)நந்தரோ விஜிகீ³ஷு: தத்³ராஷ்ட்ரே க்³ராமமாத்ரமப்யுபஹத்ய தமேவோபக்⁴நந்தமாத்மாநம் மந்யதே, ஸோ(அ)ப்யுபஹதோ(அ)ஸ்மீதி ஸந்தப்யதே । ததே³வம் ப்ரஸித்³த⁴வ்யதிரேகஸ்யாத்மநி முக்²ய ஏவாத்⁴யாஸோ த்³ருஷ்ட:, கிமு வக்தவ்யம், க்ருஶஸ்தூ²லாத்³யபி⁴மாநஸ்ய முக்²யத்வமிதி கத²யிதுமாஹ —

அஹமேவ விகல: ஸகலோ வேதி பா³ஹ்யத⁴ர்மாநாத்மந்யத்⁴யஸ்யதீதி ॥

பா³ஹ்யேஷு புத்ராதி³ஷு பூஜாதே³: த⁴ர்மமாத்ரஸ்யைவ யுஷ்மத³ர்த²ஸ்யாத்⁴யாஸ: ॥ அஸ்மத³ர்த²ஶ்சாஹம்ப்ரத்யயிஸம்பி⁴ந்ந ஏவாநித³ஞ்சித³ம்ஶோ விஷய:, ந புந: ஶுத்³த⁴ ஏவாஹம்ப்ரத்யயிந இவாத்⁴யாஸே அத்⁴யாஸாந்தராநாஸ்கந்தி³த: ।

ததா² தே³ஹத⁴ர்மாந் க்ருஶத்வாதீ³நிதி ॥

த⁴ர்மிணோ(அ)பி ; த⁴ர்மஶப்³த³ஸ்து மநுஷ்யத்வாதி³த⁴ர்மஸமவாயிந ஏவாத்⁴யாஸ:, ந ‘தே³ஹோ(அ)ஹமி’தி கத²யிதும் । தந்நிமித்தஶ்ச ஶாஸ்த்ரேணேதஶ்சேதஶ்ச நியம: க்ரியதே ।

ததே²ந்த்³ரியத⁴ர்மாந் மூகத்வாதீ³நிதி

த⁴ர்மமாத்ரம் ।

ததா² அந்த:கரணத⁴ர்மாந் காமாதீ³நிதி

த⁴ர்மக்³ரஹணம் । அந்த:கரணமித்யஹம்ப்ரத்யயிநோ விஜ்ஞாநஶக்திபா⁴கோ³(அ)பி⁴தீ⁴யதே । தஸ்ய த⁴ர்மா: காமாத³ய: ।

ஏவமஹம்ப்ரத்யயிநமிதி

த⁴ர்மிக்³ரஹணம் । ப்ரத்யயா: காமாத³யோ(அ)ஸ்யேதி ப்ரத்யயீ, அஹம் சாஸௌ ப்ரத்யயீ சேத்யஹம்ப்ரத்யயீ ॥

தம்

அஶேஷஸ்வப்ரசாரஸாக்ஷிணி ப்ரத்யகா³த்மந்யத்⁴யஸ்யேதி ॥

ஸ்வஶப்³தே³ந அஹங்காரக்³ரந்தி²: ஸம்ஸாரந்ருத்யஶாலாமூலஸ்தம்போ⁴(அ)பி⁴தீ⁴யதே । தஸ்ய ப்ரசார: காமஸ்ஸங்கல்பகர்த்ருத்வாதி³ரநேகவித⁴: பரிணாம:, யந்நிமித்தம் ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷு ப்ரதீ³ப்தஶிரா இவ பரவஶோ ஜந்துர்ப³ம்ப்⁴ரமீதி । தம் ப்ரசாரமஶேஷமஸங்கி³தயா அவிகாரித்வேந ச ஹாநோபாதா³நஶூந்ய: ஸாக்ஷாத³வ்யவதா⁴நமவபா⁴ஸயதி சிதிதா⁴து: । ஸ ஏவ தே³ஹாதி³ஷ்வித³ந்தயா ப³ஹிர்பா⁴வமாபத்³யமாநேஷு ப்ராதிலோம்யேநாஞ்சதீவோபலக்ஷ்யதே, இதி ப்ரத்யகு³ச்யதே, ஆத்மா ச ; நிருபசரிதஸ்வரூபத்வாத் தத்ராத்⁴யஸ்ய ।

தம் ச ப்ரத்யகா³த்மாநமிதி ॥

யதி³ யுஷ்மத³ர்த²ஸ்யைவ ப்ரத்யகா³த்மநி அத்⁴யாஸ: ஸ்யாத் , ப்ரத்யகா³த்மா ந ப்ரகாஶேத ; ந ஹி ஶுக்தௌ ரஜதாத்⁴யாஸே ஶுக்தி: ப்ரகாஶதே । ப்ரகாஶதே சேஹ சைதந்யமஹங்காராதௌ³ । ததா² யதி³ சைதந்யஸ்யைவாஹங்காராதா³வத்⁴யாஸோ ப⁴வேத்ததா³ நாஹங்காரப்ரமுக²: ப்ரபஞ்ச: ப்ரகாஶேத ; தது³ப⁴யம் மா பூ⁴தி³த்யநுப⁴வமேவாநுஸரந்நாஹ —

தம் ச ப்ரத்யகா³த்மாநம் ஸர்வஸாக்ஷிணம் தத்³விபர்யயேணாந்த:கரணாதி³ஷ்வத்⁴யஸ்யதீதி ॥

நாத்ர விவதி³தவ்யம் , இதரேதராத்⁴யாஸே ப்ருத²க³வபா⁴ஸநாத் ந மித்²யா கௌ³ணோ(அ)யமிதி ; ததா² அநுப⁴வாபா⁴வாத் முக்²யாபி⁴மாந: । ந ஹி த்³ருஷ்டே(அ)நுபபந்நம் நாம ॥

நநு அந்த:கரணே ஏவ ப்ரத்யகா³த்மந: ஶுத்³த⁴ஸ்யாத்⁴யாஸ:, அந்யத்ர புந: சைதந்யாத்⁴யாஸபரிநிஷ்பந்நாபரோக்ஷ்யமந்த:கரணமேவாத்⁴யஸ்யதே, அத ஏவ ‘தத்³விபர்யயேண விஷயிணஸ்தத்³த⁴ர்மாணாம் ச விஷயே(அ)த்⁴யாஸோ மித்²யேதி ப⁴விதும் யுக்தம்’ இத்யுக்தம் ; அந்யதா² சைதந்யமாத்ரைகரஸஸ்ய குதோ த⁴ர்மா: ? யே(அ)த்⁴யஸ்யேரந் , ஸத்யமாஹ ப⁴வாந் ; அபி து அந்யத்ராந்த:கரணம் ஸசித்கமேவாத்⁴யஸ்யமாநம் யத்ராத்⁴யஸ்யதே, தஸ்யைவாத்மந: கார்யகரணத்வமாபாத்³ய ஸ்வயமவித்³யமாநமிவ திரஸ்க்ருதம் திஷ்ட²தி, சித்³ரூபமேவ ஸர்வத்ராத்⁴யாஸே, ஸ்வத: பரதோ வா ந விஶிஷ்யதே, தேநோச்யதே —

தம் ச ப்ரத்யகா³த்மாநம் ஸர்வஸாக்ஷிணம் தத்³விபர்யயேணாந்த:கரணாதி³ஷ்வத்⁴யஸ்யதீதி ॥

அத ஏவ பு³த்³த்⁴யாதி³ஷ்வேவ சித்³ரூபமநுஸ்யூதமுத்ப்ரேக்ஷமாணா பு³த்³தி⁴மந:ப்ராணேந்த்³ரியஶரீரேஷ்வேகைகஸ்மிந் சேதநத்வேநாஹங்கர்த்ருத்வம் யோஜயந்தோ ப்⁴ராம்யந்தி ॥

ஏவமயமநாதி³ரநந்தோ நைஸர்கி³கோ(அ)த்⁴யாஸ

இதி நிக³மயதி ॥ நநு உபந்யாஸகாலே நைஸர்கி³கோ(அ)யம் லோகவ்யவஹார இதி லோகவ்யவஹாரோ நைஸர்கி³க உக்த:, கத²மிஹாத்⁴யாஸோ நிக³ம்யதே ? அநாதி³ரிதி சாதி⁴காவாப:, அத்ரோச்யதே — தத்ராபி ப்ரத்யகா³த்மந்யஹங்காராத்⁴யாஸ ஏவ நைஸர்கி³கோ லோகவ்யவஹாரோ(அ)பி⁴ப்ரேத: ; ஸ ச ப்ரத்யகா³த்மா அநாதி³ஸித்³த⁴: ; தஸ்மிந் நைஸர்கி³கஸ்யாநாதி³த்வமர்த²ஸித்³த⁴ம் । அத: ப்ரக்ரமாநுரூபமேவ நிக³மநம் , ந சாதி⁴காவாப: ॥

நநு ப⁴வேத³நாதி³:, அநந்த: கத²ம் ? யதி³ ஸ்யாத்தத்ப்ரஹாணாய கத²ம் வேதா³ந்தா ஆரப்⁴யந்தே ? அந்தவத்த்வே(அ)பி தர்ஹி கத²ம் ? ஸ்வதோ(அ)ந்யதோ வா தத்ஸித்³தே⁴: । தஸ்மாத் அநந்தஸ்ய ப்ரஹாணாய வேதா³ந்தா ஆரப்⁴யந்தே இத்யுக்தே, அர்தா²தே³ஷ ஏவ ப்ரஹாணஹேது:, அஸத்யஸ்மிந் அநந்த: இதி நிஶ்சீயதே ।

‘மித்²யாப்ரத்யயரூப’

இதி ரூபக்³ரஹணம் லக்ஷணதஸ்ததா² ரூப்யதே, ந வ்யவஹாரத: இதி த³ர்ஶயிதும் ।

‘கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வப்ரவர்தக:’

இதி அநர்த²ஹேதுத்வம் த³ர்ஶயதி ஹேயதாஸித்³த⁴யே । தேந கர்த்ருர்போ⁴க்துஶ்ச ஸதோ மித்²யாஜ்ஞாநம் தோ³ஷப்ரவர்தநமிதி யேஷாம் மதம், தந்நிராக்ருதம் ப⁴வதி ।

ஸர்வலோகப்ரத்யக்ஷ: இதி

‘தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வஹம்மமாபி⁴மாநஹீநஸ்யே’த்யுபந்யஸ்ய‘நஹீந்த்³ரியாண்யநுபாதா³யே’த்யாதி³நா யோ(அ)நுப⁴வோ மித்²யாத்வஸித்³த⁴யே அநுஸ்ருத: தம் நிக³மயதி ॥

ஏவம் தாவத் ஸூத்ரேணார்தா²து³பாத்தயோ: விஷயப்ரயோஜநயோ: ஸித்³த⁴யே ஜீவஸ்யாப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வமத்⁴யாஸாத்மகமுபத³ர்ஶ்ய, அஸ்யாநர்த²ஹேதோ: ப்ரஹாணாயேதி ப்ரயோஜநம் நிர்தி³ஶதி । ஹேதோ: ப்ரஹாண்யா ஹி ஹேதுமத: ப்ரஹாணிராத்யந்திகீ யத: । நநு அநர்த²ஹேதுரத்⁴யாஸோ(அ)நாதி³:, ஸ கத²ம் ப்ரஹீயதே ? ததா² ஹி — மநுஷ்யாதி³ஜாதிவிஶேஷமாத்ராத்⁴யாஸ: ததோ விவிக்தே(அ)பி ந்யாயத: அஹம்ப்ரத்யயே அநாதி³த்வாத் பூர்வவத³விகலோ வர்ததே । நாயம் தோ³ஷ: ॥

தத்த்வமஸீத்யாதி³வாக்யாத்³ப்³ரஹ்மரூபாவகா³ஹிஜ்ஞாநாந்தரோத்பத்தேரிஷ்டத்வாத் । தத்³தி⁴ ப்³ரஹ்மணோ(அ)வச்சி²த்³யைவ சைதந்யஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபத்வப்ரச்சா²த³நேந ஜீவரூபத்வாபாதி³காமநாதி³ஸித்³தா⁴மவித்³யாமஹங்காராதி³விக்ஷேபஹேதும் நிராகுர்வதே³வோத்பத்³யதே । தத: காரணநிவ்ருத்தௌ தத்கார்யம் ‘அஹமி’தி ஜீவே போ⁴க்த்ருத்வரூபதா ஸபரிகரா நிவர்தத இதி யுஜ்யதே । அஹம்ப்ரத்யய: புநரநாதி³ஸித்³தோ⁴(அ)நாதி³ஸித்³தே⁴நைவ கார்யகரணமாத்ரேண ஸஹபா⁴வாத³விரோதா⁴த் ந ஸ்வரூபவிவேகமாத்ரேண நிவர்ததே । நாபி ஜ்ஞாநாந்தரமுத்பந்நமிதி விஶேஷ: ॥

நநு நிரதிஶயாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம ஶ்ரூயதே, ப்³ரஹ்மாவாப்திஸாத⁴நம் ச ப்³ரஹ்மவித்³யா ‘ஸ யோ ஹ வை தத் பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதீ’த்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ; தஸ்மாந்நிரதிஶயஸுகா²வாப்தய இதி வக்தவ்யம் , கிமித³முச்யதே — ‘அநர்த²ஹேதோ: ப்ரஹாணாயே’தி ? நநு சாநர்த²ஸ்யாபி ஸமூலஸ்ய ப்ரஹாணம் ஶ்ரூயதே ப்³ரஹ்மவித்³யாப²லம் ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’ (சா². உ. 7-1-3) ‘ஜுஷ்டம் யதா³ பஶ்யத்யந்யமீஶமஸ்ய மஹிமாநமிதி வீதஶோக:’ (மு. உ. 3-1-2) இதி ச ॥ உப⁴யம் தர்ஹி வக்தவ்யம் ; ஶ்ரூயமாணத்வாத் புருஷார்த²த்வாச்ச ? ந வக்தவ்யம் ॥ கத²ம் ? ‘ஆத்மைகத்வவித்³யாப்ரதிபத்தயே’ இத்யாத்மநோ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மகதா ஶாஸ்த்ரஸ்ய விஷய:, தேநாநந்தா³த்மகப்³ரஹ்மஸ்வரூபதாப்ராப்தி: ஜீவஸ்ய விஷயதயைவ ஸம்வ்ருத்தா । ந ச ஸா விஷயாத்³ப³ஹி:, யேந ப்ருத²ங்நிதே³ஶார்ஹா ஸ்யாத் , ஸமூலாநர்த²ஹாநிஸ்து ப³ஹி: ஶாஸ்த்ரவிஷயாத்³ப்³ரஹ்மாத்மரூபாத் । அநர்த²ஹேதுப்ரஹாணமபி தர்ஹி ந ப்ருத²ங்நிர்தே³ஷ்டவ்யம் ? யத: ஸர்வேஷு வேதா³ந்தேஷ்வலௌகிகத்வாத்³ப்³ரஹ்மணஸ்தத்ப்ரதிபாத³நபூர்வகமேவ ஜீவஸ்ய தத்³ரூபதா ப்ரதிபாத்³யதே । தத்³யதா² — ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதி³’த்யுபக்ரம்ய ‘ஐததா³த்ம்யமித³ம் ஸர்வம் தத் ஸத்யம் ஸ ஆத்மே’த்யவஸாநம் நிரஸ்தஸமஸ்தப்ரபஞ்சம் வஸ்து தத்பதா³பி⁴தே⁴யம் ஸமர்பயதே³கம் வாக்யம் ; ததா² ஸதி தாத்³ருஶேந தத்பதா³ர்தே²ந ஸம்ஸ்ருஜ்யமாந: த்வம்பதா³ர்த²: பராக்ருத்யைவ நிர்லேபமநர்த²ஹேதுமக்³ரஹணமந்யதா²க்³ரஹணம் ச ததா² நிஶ்சீயத இதி । யத்³யேவம் ப்³ரஹ்மாத்மாவக³திநாந்தரீயகம் அநர்த²ஹேதோரவித்³யாயா: ப்ரஹாணம், ந ஶப்³த³ஸ்ய தத்ர வ்யாபார:, தேந ப்ருத²ஙிநர்தி³ஶ்யதே । யுக்தம் சைதத் — ந ஹி விபர்யாஸக்³ருஹீதம் வஸ்து தந்நிராஸாத்³ருதே தத்த்வதோ நிர்ணேதும் ஶக்யம் । தஸ்மாத் பூர்வாவஸிதமதத்³த⁴ர்மம் நிரஸ்யதே³வ தத்த்வாவத்³யோதி வாக்யம் தத்த்வமவஸாயயதி ॥

நநு ச நஞாதே³: நிராஸக்ருதோ நிரஸ்யமாநவாசிநஶ்ச பத³ஸ்யாஶ்ரவணாத் கத²ம் தந்நிரஸ்யதே³வேதி ? உச்யதே — நேத³ம் ரஜதமிதி யத்ர விபர்யாஸமாத்ரம் நிரஸ்யதே, ந வஸ்துதத்த்வமவபோ³த்⁴யதே ; தத்ர ததா² ப⁴வது ; இஹ புந: விஜ்ஞாநமேவ தாத்³ருஶமுத்பந்நம், யத்³ விரோதி⁴நிராகரணமந்தரேண ந ஸ்வார்த²ம் ஸாத⁴யிதுமலம் , துலோந்நமநவ்யாபார இவ ஆநமநநாந்தரீயக: । ததா² ஹி — உந்நமநவ்யாபார: ஸ்வவிஷயஸ்ய துலாத்³ரவ்யஸ்யோர்த்⁴வதே³ஶஸம்ப³ந்த⁴ம் ந ஸாத⁴யிதுமலம், தத்காலமேவ தஸ்யாதோ⁴தே³ஶஸம்ப³ந்த⁴மநாபாத்³ய । ந சோந்நமநகாரகஸ்ய ஹஸ்தப்ரயத்நாதே³ராநமநே(அ)பி காரகத்வம் ; ப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத³நுப⁴வவிரோதா⁴ச்ச । ததே³வம் விபர்யாஸக்³ருஹீதே வஸ்துநி தத்த்வாவத்³யோதிஶப்³த³நிமித்த ஆத்மநோ ஜ்ஞாநவ்யாபாரோ ‘நாஹம் கர்தா ப்³ரஹ்மாஹமி’தி க்³ராஹயதி ; ‘நேத³ம் ரஜதம் ஶுக்திகேயமி’தி யதா² । தஸ்மாத் ‘ஶுக்திகேயமி’த்யேவ நிராகாங்க்ஷம் வாக்யம் , ‘நேத³ம் ரஜதமி’த்யநுவாத³: । அத ஏவாக்²யாதபத³ஸ்ய வாக்யத்வே க்ரியாஜ்ஞாநாதே³வ தத்ஸாத⁴நமாத்ரே(அ)பி ப்ரதீதிஸித்³தே⁴: பதா³ந்தராணி நியமாயாநுவாதா³ய வேதி ந்யாயவித³: । ததா² சாஹு: — ‘யஜதிசோத³நா த்³ரவ்யதே³வதாக்ரியம் ஸமுதா³யே க்ருதார்த²த்வாதி³’தி ।

அபரே து ‘யஜ்ஞம் வ்யாக்²யாஸ்யாமோ த்³ரவ்யம் தே³வதா த்யாக³:’ இதி । கத²ம் ? க்ரியாமாத்ரவாசிநோ த்³ரவ்யதே³வதாபி⁴தா⁴நம் நாந்தரீயகம் தத்³விஷயஜ்ஞாநநிமித்தத்வம் விஹாய । ப்ரத்யக்ஷபா³த⁴ஸ்யாப்யயமேவ ப்ரகார:, அஸம்ப்ரயுக்தவிஷயத்வாத்³பா³த⁴ஸ்ய । ததே³வமஶாப்³த³மவித்³யாவிலயம் மந்வாந: ஶ்ருதிந்யாயகோவிதோ³ ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகாரோ விஷயாத் ப்ருத²க் நிர்தி³ஶதி —

அஸ்யாநர்த²ஹேதோ: ப்ரஹாணாயேதி ॥

சதுர்தீ²ப்ரயோகோ³(அ)பி வித்³யாஸாமர்த்²யஸித்³தி⁴மபி⁴ப்ரேத்ய, ந தத³ர்த²முபாதா³நம் । ப்ரயோஜநத்வம் ச புருஷாகாங்க்ஷாயா ஏவாஸ்து । ந ஹி வித்³யா க³வாதி³வத் தடஸ்தா² ஸித்⁴யதி, யேநாப்தி: ப்ருத²கு³பாதீ³யேத । ஸா ஹி வேதி³த்ராஶ்ரயா வேத்³யம் தஸ்மை ப்ரகாஶயந்த்யேவோதே³தி । ஸத்யமேவமந்யத்ர ; ப்ரக்ருதே புநர்விஷயே வித்³யா உதி³தா(அ)பி ந ப்ரதிஷ்டா²ம் லப⁴தே ; அஸம்பா⁴வநாபி⁴பூ⁴தவிஷயத்வாத் । ததா² ச லோகே அஸ்மிந் தே³ஶே காலே சேத³ம் வஸ்து ஸ்வரூபத ஏவ ந ஸம்ப⁴வதீதி த்³ருட⁴பா⁴விதம், யதி³ தத் கத²ம் சித் தை³வவஶாது³பலப்⁴யேத, ததா³ ஸ்வயமீக்ஷமாணோ(அ)பி தாவந்நாத்⁴யவஸ்யதி, யாவத் தத்ஸம்ப⁴வம் நாநுஸரதி । தேந ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமபி ஸ்வவிஷயே(அ)ப்ரதிஷ்டி²தமநவாப்தமிவ ப⁴வதி । தேந தத்ஸ்வரூபப்ரதிஷ்டா²யை தர்கம் ஸஹாயீகரோதி । அத ஏவ ப்ரமாணாநாமநுக்³ராஹகஸ்தர்க: இதி தர்கவித³: ॥

அத² கோ(அ)யம் தர்கோ நாம ? யுக்தி: । நநு பர்யாய ஏஷ: ? ஸ்வரூபமபி⁴தீ⁴யதாம் । இத³முச்யதே — ப்ரமாணஶக்திவிஷயதத்ஸம்ப⁴வபரிச்சே²தா³த்மா ப்ரத்யய: । நநு ஏவம் தர்கஸாபேக்ஷம் ஸ்வமர்த²ம் ஸாத⁴யதோ(அ)நபேக்ஷத்வஹாநேரப்ராமாண்யம் ஸ்யாத் , ந ஸ்யாத் ; ஸ்வமஹிம்நைவ விஷயாத்⁴யவஸாயஹேதுத்வாத் , க்வ தர்ஹி தர்கஸ்யோபயோக³: ? விஷயாஸம்ப⁴வாஶங்காயாம் ததா² அநுப⁴வப²லாநுத்பத்தௌ தத்ஸம்ப⁴வப்ரத³ர்ஶநமுகே²ந ப²லப்ரதிப³ந்த⁴விக³மே । ததா² ச தத்த்வமஸிவாக்யே த்வம்பதா³ர்தோ² ஜீவ: தத்பதா³ர்த²ப்³ரஹ்மஸ்வரூபதாமாத்மநோ(அ)ஸம்பா⁴வயந் விபரீதம் ச ரூபம் மந்வாந: ஸமுத்பந்நே(அ)பி ஜ்ஞாநே தாவத் நாத்⁴யவஸ்யதி, யாவத்தர்கேண விரோத⁴மபநீய தத்³ரூபதாமாத்மநோ ந ஸம்பா⁴வயதி । அத: ப்ராக் வித்³யா உதி³தாபி வாக்யாத் அநவாப்தேவ ப⁴வதி । அவாப்திப்ரகாரஶ்ச வேதா³ந்தேஷ்வேவ நிர்தி³ஷ்ட: ஸாக்ஷாத³நுப⁴வப²லோத்³தே³ஶேந । தேநோச்யதே —

வித்³யாப்ரதிபத்தயே இதி ॥

நநு ஆத்மைகத்வவித்³யாப்ரதிபத்தி: நாநர்த²ஹேதுப்ரஹாணாய ப்ரப⁴வதி ; ததா²ஹி — ஜீவஸ்ய கார்யகாரணஸங்கா⁴தாத³ந்யத்வப்ரதிபத்தே: ப்³ரஹ்மஸ்வரூபதாப்ரதிபத்தி: ந விஶிஷ்யதே ; உப⁴யத்ராப்யஹங்காரக்³ரந்தே²: மநுஷ்யாபி⁴மாநபர்யந்தஸ்யாவிகலமநுவர்தமாநத்வாத் , உச்யதே — ப⁴வது தத்ராவித்³யாயா அநிவர்திதத்வாத் தத் , இஹ புநரபஸாரிதாவித்³யாதோ³ஷம் ப்³ரஹ்மாத்மஜ்ஞாநமுத³யமாஸாத³யத் கத²ம் தந்நிமித்தம் போ⁴க்த்ராதி³க்³ரந்தி²ப்ரவாஹம் நாபநயதி ? ந ஹி ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மாவக³ம: தத்³விஷயாநவக³மமபா³த⁴மாந: உதே³தி ॥

நநு ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத³க்³ரஹணாபாயே தந்நிமித்தஸ்யாஹங்காரக்³ரந்தே²: தத்காலமேவாபா⁴வ: ப்ரஸஜ்யேத ? ந ; ஸம்ஸ்காராத³ப்யக்³ரஹணாநுவ்ருத்தே: ஸம்ப⁴வாத் ; ப⁴யாநுவ்ருத்திவத் । ததா²ஹி — ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத் நிவ்ருத்தமபி ப⁴யம் ஸ்வஸம்ஸ்காராத³நுவர்ததே, கம்பாதி³நிமித்தம் ச ப⁴வதி । ததா² க்³ரஹணமபி ஸ்வஸம்ஸ்காராத³நுவர்ததே அஹங்காரக்³ரந்தே²ஶ்ச நிமித்தம் ப⁴வதீதி ந கிஞ்சித³நுபபந்நமஸ்தி ॥

நநு ந ஸர்வே வேதா³ந்தா வித்³யார்த²மேவாரப்⁴யந்தே, ததே³கதே³ஶ: க்ரமமுக்திப²லாய ஐஶ்வர்யாய அப்⁴யுத³யார்த²ம் கர்மஸம்ருத்³த⁴யே சோபாஸநாநி விவிதா⁴ந்யுபதி³ஶந் உபலப்⁴யதே । ஸத்யம் ; உபாஸநாகர்ம து ப்³ரஹ்ம, தச்ச அபாக்ருதாஶேஷப்ரபஞ்சம் ஜீவஸ்ய நிஜம் ரூபமிதி நிரூபயிதும் அகி²லப்ரபஞ்சஜந்மாதி³ஹேதுதயா ப்ரத²மம் ஸர்வாத்மகம் ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்தி ச ப்³ரஹ்ம லக்ஷிதம் । அஸ்யாம் சாவஸ்தா²யாமநபாக்ருத்யைவ ப்³ரஹ்மணி ப்ரபஞ்சம் தேந தேந ப்ரபஞ்சேநோபதீ⁴யமாநம் ப்³ரஹ்ம தஸ்மை தஸ்மை ப²லாயோபாஸ்யத்வேந விதீ⁴யதே, த³ர்ஶபூர்ணமாஸார்தா²ப்ப்ரணயநமிவ கோ³தோ³ஹநோபரக்தம் பஶுப்⁴ய: ; தஸ்மாத் தத³ர்தோ²பஜீவித்வாதி³தரஸ்ய

ஆத்மைகத்வவித்³யாப்ரதிபத்தயே ஸர்வே வேதா³ந்தா ஆரப்⁴யந்த

இதி ந விருத்⁴யதே ॥

நநு அப்³ரஹ்மோபாஸநாந்யபி வேதா³ந்தேஷு த்³ருஶ்யந்தே ப்ராணாதி³விஷயாணி, ஸத்யம், தாந்யபி கார்யப்³ரஹ்மாவாப்திக்ரமேண முக்திப²லாந்யேவ । வக்ஷ்யத்யேதத் ஸூத்ரகார: — ‘கார்யாத்யயே தத³த்⁴யக்ஷேண ஸஹாத: பரமபி⁴தா⁴நாத்’ இதி ।

யதா² சாயமர்த²: ஸர்வேஷாம் வேதா³ந்தாநாம், ததா² வயமஸ்யாம் ஶாரீரகமீமாம்ஸாயாம் ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யாம: இதி

ப்ரதிஜ்ஞாதே(அ)ர்தே² வேதா³ந்தாநாம் தாத்பர்யமுபத³ர்ஶயிதும் ஸமந்வயஸூத்ரப்ரமுகை²: ஸூத்ரவாக்யை: க்³ரதி²தோ ந்யாய: இதி த³ர்ஶயதி । ஶரீரமேவ ஶரீரகம், ஶரீரகே ப⁴வ: ஶாரீரகோ ஜீவ: । தமதி⁴க்ருத்ய க்ருதோ க்³ரந்த²: ஶாரீரக: । ததி³ஹ வேதா³ந்தாநாம் ஜீவஸ்ய தத்த்வமதி⁴க்ருத்ய ப்ரவ்ருத்தாநாம் ப்³ரஹ்மரூபதாயாம் பர்யவஸாநமிதி கத²யிதும் ப்ரணீதாநாம் ஶாரீரகம் ஜீவதத்த்வமதி⁴க்ருத்ய க்ருதத்வமஸ்தீதி ஶாரீரகாபி⁴தா⁴நம் ।

முமுக்ஷுத்வே ஸதி அநந்தரம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் கர்தவ்யமிதி யத்³யப்யேதாவாந் ஸூத்ரஸ்ய ஶ்ரௌதோ(அ)ர்த²: ; ததா²பி அர்தா²த் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷ: ப்ரயோஜநம் நிர்தி³ஷ்டம் ப⁴வதி । ததா² ஹி — புருஷார்த²வஸ்துகாமநாநந்தரம் யத்ர ப்ரவ்ருத்திருபதி³ஶ்யதே, தஸ்ய தத்ஸாத⁴நத்வமப்யர்தா²ந்நிர்தி³ஷ்டம் ப்ரதீயதே । ததா² ஸதி குத: தத் மோக்ஷஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ப⁴வதீத்யபேக்ஷாயாம் அர்தா²த் அஸ்மாச்சா²ஸ்த்ராத்³ப⁴வதீதி ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் விஷயோ நிர்தி³ஷ்ட: । ததே³வம் முமுக்ஷுத்வாநந்தரம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநகர்தவ்யதோபதே³ஶமுகே²ந வேதா³ந்தாநாம் விஷயப்ரயோஜநநிர்தே³ஶே(அ)ப்யார்த²ம் ஸூத்ரஸ்ய வ்யாபாரம் த³ர்ஶயித்வா தத³பேக்ஷிதமப்யர்தா²த் ஸூத்ரிதமவித்³யாத்மகப³ந்த⁴முபர்வண்ய ப்ரதிஜ்ஞாதார்த²ஸித்³த⁴யே ஹேத்வாகாங்க்ஷாயாமஸ்மிந்நேவ தம் ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யாம இதி வ்யாக்²யேயத்வமுபக்ஷிப்ய வ்யாக்²யாதுகாம: ப்ரத²மம் தாவத் ப்ரயோஜநவிஷயயோருபாதா³நே நிமித்தமாஹ —

வேதா³ந்தமீமாம்ஸாஶாஸ்த்ரஸ்ய வ்யாசிக்²யாஸிதஸ்யேத³மாதி³மம் ஸூத்ரம் — அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேதி ॥

அயமஸ்யார்த²: — ஶாஸ்த்ரஸ்யாதி³ரயம் । ஆதௌ³ ச ப்ரவ்ருத்த்யங்க³தயா ப்ரயோஜநம் விஷயஶ்ச த³ர்ஶநீய: । ஸூத்ரம் சைதத் । அதோ ய: கஶ்சித³ர்த²: ஶப்³த³ஸாமர்த்²யேநார்த²ப³லாத்³வா உத்ப்ரேக்ஷித: ஸ ஸர்வ: தத³ர்த²மேவேதி ப⁴வத்யயமர்த²கலாப: தந்மஹிமாதி⁴க³த: । ஏவம் ஸூத்ரஸ்யாதி³த்வேந காரணேந ஸூத்ரதயா ச விஷயப்ரயோஜநம் தத்ஸித்³தி⁴கரம் சாவித்³யாக்²யம் ப³ந்த⁴ம் தத்ஸாமர்த்²யாவக³தமாபாத்³ய தத்ர ஸூத்ரஸாமர்த்²யம் த³ர்ஶயிதும் ப்ரதிபத³ம் வ்யாக்²யாமாரப்⁴யதே ।

இதி பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாதி³ஶ்ரீஶங்கரப⁴க³வத்³பாதா³ந்தேவாஸிவரஶ்ரீபத்³மபாதா³சார்யக்ருதௌ பஞ்சபாதி³காயாமத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யம் நாம ப்ரத²மவர்ணகம் ஸமாப்தம் ॥

அத² த்³விதீயவர்ணகம்

ஸித்³தை⁴வ நநு ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா ? ‘அதா²தோ த⁴ர்மாஜிஜ்ஞாஸே’தி ஸகலவேதா³ர்த²விசாரஸ்யோதி³தத்வாத் । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ச சோத³நாலக்ஷணத்வேந த⁴ர்மஸ்வரூபத்வாத் , அத: ஸித்³தை⁴வ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாபி ॥ அப்⁴யதி⁴காஶங்காபா⁴வாதி³தி ।

அத்ர கேசித³ப்⁴யதி⁴காஶங்காம் த³ர்ஶயந்தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாம் ப்ருத²க் ஆரப⁴ந்தே । கேயமத்ராப்⁴யதி⁴கா ॥ ஶங்கா சோத³நாலக்ஷணோ(அ)ர்தோ² த⁴ர்ம: இதி ப்³ருவதா விதே⁴: ப்ராமாண்யம் த³ர்ஶிதம் । அத்ர கேஷுசித்³வாக்யேஷு விதி⁴ரேவ ந ஶ்ரூயதே, ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (சா². உ. 6-2-1) இத்யேவமாதி³ஷு ; யத்ராபி விதி⁴: ஶ்ரூயதே ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2-4-5) ‘தஸ்மிந் யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம் தத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ (சா².உ.5-10-5) இதி தத்ர யத்³யபி க்ருத்யா அவிஶேஷேண விதௌ⁴ ஸ்மர்யந்தே ; ததா²பி, யோ பா⁴வாபி⁴தா⁴யீ தவ்யப்ரத்யய:, ஸ க்ரியாயாம் புருஷம் நியோக்தும் ஶக்நோதி । யத்ர புந: கர்ம ப்ராதா⁴ந்யேநோச்யதே, தத்ர த்³ரவ்யே கு³ணபூ⁴தாம் க்ரியாம் ந கார்யாந்தரஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந விதா⁴தும் ஶக்நோதி । த்³ரவ்யபரத்வே சாநுத்பாத்³யத்வாத் , அவிகார்யத்வாத் , அநாப்யத்வாத் , அஸம்ஸ்கார்யத்வாத் , ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ச கார்யாந்தரே உபயோகா³பா⁴வாத³ஸம்ஸ்கார்யத்வம் । அத: ‘ஆத்மாநமுபாஸீதே’த்யாத்மந ஈப்ஸிததமத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி ॥ அத² புநர்விபரீதோ கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வ: ஸக்துந்யாயேந கல்ப்யேத, தத்ராபி ந ஜ்ஞாயதே கிம் தது³பாஸநம் ? கத²ம் சாத்மநா தத் க்ரியத இதி ? அத² ஜ்ஞாயதே ஜ்ஞாநமுபாஸநம் , ஆத்மா ச விஷயபா⁴வேந தந்நிர்வர்தயதீதி, ஏவம் தர்ஹி ததே³வாயாதம் ஜ்ஞாநேநாத்மா(அ)(அ)ப்யத இதி, தச்ச க்ருதகரணமநர்த²கம் ; நித்யாப்தத்வாதா³த்மந: । ஸம்ஸ்கார்யத்வே சோபயோகா³பா⁴வ உக்த: । அதோ வித்⁴யபா⁴வாத³விவக்ஷிதார்தா² வேதா³ந்தா:, இதி த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாநந்தரம் ஸ்நாநே ப்ராப்த இத³மாரப்⁴யதே — அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேதி ॥ அநந்தரம் ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம், ந ஸ்நாதவ்யமித்யபி⁴ப்ராய: । கர்மாபி⁴தா⁴யிநோ(அ)பி க்ருத்யப்ரத்யயாந்நியோக³ஸம்ப்ரத்யயாந்ந நியோக்த்ருத்வம் நிராகர்தும் ஶக்யதே ; ‘கடஸ்த்வயா கர்தவ்ய:’ ‘க்³ராமஸ்த்வயா க³ந்தவ்ய:’ இதிவத் । யத்தூக்தம் — த்³ரவ்யபரத்வே ப்ரயோஜநாபா⁴வாதா³நர்த²க்யம் நியோக³ஸ்யேதி, தத³ஸத் ; அவித்³யோச்சே²த³ஸ்யோபலப்⁴யமாநத்வாத் । அவித்³யா ச ஸம்ஸாரஹேதுபூ⁴தா ॥

அபரே புநரேவமாரப⁴ந்தே — ப்³ரஹ்மணி ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரத்யயாந்தராணாமஸம்ப⁴வாத் பரிநிஷ்பந்நே வஸ்துநி ப்ரதிபத்திஹேதுதயா ஸம்பா⁴விதஸாமர்த்²யாநாமபி ஆம்நாயஸ்ய புந: கார்யவிஷயதயா ஸுதராமஸம்ப⁴வம் மந்வாநஸ்ய ப⁴வதி ஸங்கர்ஷபர்யந்தே ஏவ வேதா³ர்த²விசாராவஸாநாமிதி பு³த்³தி⁴:, தந்நிராஸார்த²ம் புந: ப்ரதிஜ்ஞாதம் । இஹாபி ஸர்வேஷ்வேவாத்மஜ்ஞாநவிதா⁴நேஷு கார்யநிஷ்ட²தாம் வர்ணயந்தி ஸமாம் । தத்த்வாவபோ³த⁴ஶ்ச கார்யம் ; அதி⁴காரிநியோக³விஷயதயா அவக³மாத் இதி ; தத: தத்³விசாரார்த²ம் ஶாஸ்த்ரமாரப்³த⁴வ்யமிதி ॥

அத்ரோச்யதே — நாரப்³த⁴வ்யம் ; க³தார்த²த்வாத் । கத²ம் ? யஸ்தாவத் ப்ரத²ம ஆரம்ப⁴ப்ரகார: கர்மணி க்ருத்யப்ரத்யயே ந நியோக³ஸம்ப்ரத்யய இதி, தத் ஸ்வயமேவ விதா⁴யகத்வம் த³ர்ஶிதம் । ப்ரஸித்³த⁴ம் சைதத் ‘ஸ்வாத்⁴யாயோ(அ)த்⁴யேதவ்ய:’ இத்யேவமாதீ³நாம் விதா⁴யகத்வம் । நாத்ராதி⁴காஶங்காகாரணம் கிஞ்சித் । நநு சதுர்வித⁴ஸ்யாபி க்ரியாப²லஸ்யாத்மந்யஸம்ப⁴வ உக்த: । யத்³யேவம் ஸக்துந்யாயோ ப⁴விஷ்யதி ? தத³பி ந ; ஆத்மவிஷயஜ்ஞாநஸ்ய நித்யஸித்³த⁴த்வாதி³த்யுக்தம் । ஸித்³த⁴ஸ்யைவ புநரப்⁴யாஸோ விதி⁴நிமித்த உபாஸநாக்²யோ ப⁴விஷ்யதி ; அப்⁴யுத³யப²லே ஹிரண்யதா⁴ரணவத் । நநு ந விதா⁴நதோ(அ)ப்யாத்மவிஷயஜ்ஞாநஸந்தாந: கர்தவ்ய:, ஸ து நித்யமாத்மநி ஜாக்³ரத: ஸித்³த⁴: ? ஏவம் தர்ஹ்யர்தா²விருத்³தே⁴ஷு காலேஷ்வாத்மந்யேவ சேதஸ்ஸமாதா⁴நம் ப⁴விஷ்யதி ॥

யத் புநராத்மஜ்ஞாநாத³வித்³யோச்சே²த³: தது³ச்சே²தா³த் ஸம்ஸாரநிவ்ருத்தி: ப²லமித்யுபந்யஸ்தம் , தத³ஸத் ; அஹமித்யாத்மாநம் நித்யமேவ ஜாநாதி ஸர்வோ லோக: । ந ச ஸம்ஸாரோ நிவ்ருத்த: । அத² புநரஹம்ப்ரத்யயாவஸேயாத³ந்யதே³வாத்மரூபம் பராக்ருதபோ⁴க்த்ருபோ⁴க்தவ்யபோ⁴க³க்³ரந்தி²ஜ்ஞேயத்வேநாத்மஜ்ஞாநவிதி⁴நா ஜ்ஞாப்யத இதி, தத³ஸத் ; விதி⁴ர்ஹி ஸாமாந்யத: ஸித்³த⁴ஸ்ய க்ரியாத்மநோ விஶேஷஸித்³தௌ⁴ ப்ரப⁴வதி, நாத்யந்தமஸித்³த⁴ஸத்³பா⁴வே । தத்³யதி³ நாம ஜ்ஞாநம் லோகே ஸித்³த⁴ம், ததா²பி நிரஸ்தப்ரபஞ்சாத்மவிஷயமஸித்³த⁴ம் ஆகாஶமுஷ்டிஹநநவத் ந விதா⁴தும் ஶக்யம் । அத² தாத்³ருகா³த்மஜ்ஞாநம் ஸித்³த⁴ம் ? கிம் விதி⁴நா ? யத³பி மதாந்தரம் ப்ரத்யக்ஷாதே³ரகோ³சரத்வாத் ஶாஸ்த்ரஸ்ய ச கார்யார்த²த்வாத் ஸங்கர்ஷபர்யந்த ஏவ விசாரே வேதா³ர்த²பரிஸமாப்தௌ ப்ராப்தாயாம் வேதா³ந்தேஷ்வபி கார்யநிஷ்ட²தா ஸமாநா, ப்³ரஹ்மதத்த்வாவபோ³த⁴ஶ்ச கார்யம் ; அதி⁴காரிநியோக³விஷயதயா அவக³மாத் ; அத: தத்³விசாராய ஶாரீரகாரம்ப⁴: இதி, தத³ப்யுக்தேந ந்யாயேந ப்³ரஹ்மாவக³மஸ்ய ஸித்³த⁴த்வே அஸித்³த⁴த்வே ச கார்யத்வாஸம்ப⁴வேந ப்ரத்யுக்தம் ॥

அபரம் மதம் — ஸத்யம் கார்யவிஷயோ வேத³:, ந து தாவந்மாத்ரே ; தஸ்மிந் ஸதி யோ யோ(அ)ர்தோ²(அ)வக³ம்யதே ஸ ஸ வேதா³ர்த²:, யதா² ரூபே ஸதி சக்ஷுஷ: ப்ரவ்ருத்தி:, ந ச ரூபமாத்ரம் சக்ஷுஷோ விஷய:, கிம் து தஸ்மிந் ஸதி த்³ரவ்யமபி ; ஏவமிஹாபி வஸ்துதத்த்வமபி விஷய: । கத²ம் தத் ? உச்யதே — ‘இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2-4-6) இதி ந தாவத் ஸர்வாத்மரூபதா ஆத்மந உபதி³ஶ்யதே । யதி³ ஸர்வரூபதா ஆத்மந உபதி³ஶ்யேத, தத: ஸர்வஸ்ய அசேதநத்வாத் தத்³ரூபத்வே போ³த்³த்⁴ருத்வஹாநௌ போ³த⁴கத்வம் ஶப்³த³ஸ்ய ஹீயேத ; அத: ஸர்வஸ்ய ஆத்மஸ்வபா⁴வதா விதீ⁴யதே । அநாத்மஸ்வரூபவிலயேந ஹி வஸ்துநோ(அ)வக³திர்த்³ருஷ்டா । நநு அத்ர விதி⁴: ந ஶ்ரூயதே ; கல்ப்யதாம் தர்ஹி விதி⁴: । கிம் ப்ரதீதே வித்⁴யர்தே² விதி⁴: கல்ப்யதே ? உத அப்ரதீதே ? யதி³ ப்ரதீதே கல்ப்யதே, கல்பநாவைர்யத்²யம் । அர்த²ப்ரதீத்யர்த²ம் ஹி ஶப்³தோ³ ம்ருக்³யதே । ப்ரதீதே(அ)ர்தே² ஶப்³த³ம் கல்பயதா கிம் க்ருதம் ஸ்யாத் ? அதா²ப்ரதீத ஏவ வித்⁴யர்தே² விதி⁴ம் கல்பயித்வா ததோ(அ)ர்த²: ப்ரதிபத்தவ்ய இதி, அபூர்வம் ப்ரமாணகௌஶலம் । நநு அஶ்ரூயமாணவிதி⁴ஷ்வபி ‘தஸ்மாத் பூஷா ப்ரபிஷ்டபா⁴கோ³(அ)த³ந்தகோ ஹி’ இத்யாதி³ஷு விதி⁴: கல்பித: । ஸத்யம் ; யுக்தம் தத்ர பூஷ்ண: பிஷ்டத்³ரவ்யஸம்ப³ந்த⁴: ஸமாஸாபி⁴ஹிதோ ந ஸித்³தோ⁴ வர்ததே, நாபி குதஶ்சித்³ப⁴விஷ்யதீதி ; ப்ரமாணாபா⁴வாத் । நாபி விதி⁴நா கேநசித் பதை³கவாக்யதா, யேந வபோத்க²நநாதி³வத் கத²ஞ்சிதா³லம்ப³நம் கல்ப்யேத ; அதோ நிராலம்ப³நத்வபரிஹாராய கார்யபரதா கல்ப்யத இதி ॥ நநு இஹாப்யாத்மபத³ம் சேதநஸ்ய போ⁴க்துர்வாசகம் ; ஸ ச நியோஜ்யத்வாந்நியோக³மாக்ஷிபதி, நைதத் ஸாரம் ; நியோகோ³ ஹி புருஷவிஶேஷமநாஶ்ரித்ய அநுபலப்³தோ⁴ லோகே தமாக்ஷிபேத் விஶ்வஜிதா³தி³ஷு । புருஷ: புந: கிம் நியோக³மந்தரேண நோபலப்³தோ⁴ லோகே ? யேந விதி⁴கல்பநா ப⁴வேத் । அதா²பி ப⁴வது நாம விதி⁴:, நாஸௌ தா⁴துநா விநா கேவலோ லப்⁴யதே, தா⁴துநைவ ஸஹ கல்ப்யதே । கோ(அ)ஸௌ தா⁴து: ? யதி³ தாவத் கர்தவ்யமிதி, தத்ர அநாத்மஸ்வபா⁴வதா ந நிவ்ருத்தா ப்ரபஞ்சஸ்ய । யதா² — ‘அமீ பிஷ்டபிண்டா³: ஸிம்ஹா: க்ரியந்தாமி’தி பிஷ்டஸ்வபா⁴வதா ந நிவ்ருத்தா । இதிகர்தவ்யதா சாநிர்தி³ஷ்டா ; தத்ர ஸாகாங்க்ஷம் வசநமநர்த²கம் ஸ்யாத் । அத² ஜ்ஞாதவ்ய இத்யத்⁴யாஹ்ரியேத ? ஏவமபி ஸ ஏவ தோ³ஷ: ; அநாத்மஸ்வபா⁴வதா ந நிவ்ருத்தேதி, அஶக்யார்தோ²பதே³ஶஶ்ச । ந ஹி வஸ்து வஸ்த்வந்தராத்மநா ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே । ஏவம் தர்ஹி ஜ்ஞாதவ்ய இத்யத்⁴யாஹ்ரியேத, தத்ர தா⁴த்வர்தோ²நுவாத³:, ப்ரத்யயோ விதா⁴யக: । குத: ப்ராப்தேரநுவாத³: ? அபி⁴தா⁴நத இதி ப்³ரூம: । ஏவம் தர்ஹி விதா⁴நமநர்த²கம், ஸ்வாத்⁴யாயகாலே ஏவ நிஷ்பந்நத்வாத்ஜ்ஞாநஸ்ய । புந: கர்தவ்யதயா சோத்³யதே, யதா² மந்த்ரேஷு । ப்ரயோக³வசந: தத்ர விதா⁴யக: இதி । இஹாபி ப்ரயோக³வசநோ விதா⁴யக: ? நநு மந்த்ரேஷு ஸ்வார்த²ஸ்யாந்யத: ஸித்³த⁴த்வாத் ப்ரத்யயபரத்வம் யுஜ்யதே, இஹ து ஸ்வார்த²விதி⁴பராணாம் ஶப்³தா³நாம் ப்ரத்யயபரத்வம் விருத்⁴யதே, நைஷ தோ³ஷ: ; அந்யார்த²மபி க்ருதமந்யார்த²ம் ப⁴வதி, தத்³யதா² — ஶால்யர்த²ம் குல்யா: ப்ரணீயந்தே, தாப்⁴யஶ்ச பாநீயம் பீயத உபஸ்ப்ருஶ்யதே ச ; ஏவமிஹாபி । யதா² பதா³ர்தா²நாம் விதா⁴யக: ஶப்³த³: க்ரமஸ்யாபி விதா⁴யக:, ஏவம் ஸ்வார்த²ஸ்ய விதா⁴யக: ஶப்³த³: ப்ரத்யயஸ்யாபி விதா⁴யகோ ப⁴விஷ்யதி ॥