कल्पतरुपरिमलः

ஜிஜ்ஞாஸாதி⁴கரணவிஷயா:

கு³ருபி⁴ருபதி³ஷ்டமர்த²ம் விஸ்ம்ருதமபி தத்ர போ³தி⁴தம் ப்ராஜ்ஞை:।
அவலம்ப்³ய ஶிவமதீ⁴யந்யதா²மதி வ்யாகரோமி கல்பதரும்॥ 1॥

கல்பகதருமுபகுர்யாம் கமதி⁴கமாகாங்க்ஷிதார்த²முபஹ்ருத்ய।
தத்³த³த்தைரேவார்தை²ர்மம மதிமீஹே பரிஷ்கர்தும்॥ 2॥

யாவந்தோ நிவிஶந்தே விது³ஷாம் வ்யாக்²யாநசாதுரீபே⁴தா³:।
ஸர்வேஷாமபி தேஷாமயமவகாஶம் த³தா³தி புஷ்பகவத்॥ 3॥

இத்த²மிஹாதிக³பீ⁴ரே கியதா³ஶயவர்ணநம் மயா க்ரியதே।
துஷ்யந்தி ததோ(அ)பி பு³தா⁴: கதிபயரத்நக்³ரஹாதி³வாம்பு³நிதே⁴:॥ 4॥

யதி³தி ।

அத்ர ப்ரத்யகி³தி ப்³ரஹ்மவிஶேஷணேந ஶாஸ்த்ரஸ்ய விஷயம் ப்ரத³ர்ஶ்ய தத்ர ஸர்வேஷாம் வேதா³ந்தாநாம் ஸமந்வய: ப்ரத²மாத்⁴யாயார்த²: । ஶ்ருதிஶதேத்யாதி³விஶேஷணேந த³ர்ஶித: । ஶதஶப்³த³: ஆநந்த்யபர: । 'விஶ்வம் ஶதம் ஸஹஸ்ரம் ச ஸர்வமக்ஷயவாசக'மிதி மஹாபா⁴ரதவசநாத் । ப்³ராஹ்மணஶதம் போ⁴ஜ்யதாமித்யத்ர போ⁴ஜநஸ்யேவ ஶிரஸாம் ஸம்க்²யோபஸர்ஜநஸம்க்²யேயேநாந்வய: । ஸகலப்ரபஞ்சாஶ்ரயஸ்ய ப்³ரஹ்மண: பரிமிதகர்த்ருத்வாத்³யாஶ்ரயஸ்ய ஜீவஸ்ய ச அபே⁴த³ம் அவிரோதே⁴ந உபபாத³யிதும் உப⁴யத்ர விருத்³த⁴த⁴ர்மாணாம் மித்²யாத்வம் யத³ஜ்ஞாதம் இத்யாதி³விஶேஷணேந த³ர்ஶிதம் । ஜீவைர்யத³விஜ்ஞாததத்த்வம் ஸத் ப³ஹுவித⁴ஸ்ய ப்ரதிஜீவம் வ்யவஸ்தி²தகர்த்ருத்வாதி³ரூபஸ்ய ஸாதா⁴ரணஸ்ய க⁴டபடாதி³ரூபஸ்ய ச ப்ரபஞ்சவிலாஸஸ்ய த⁴ரம் தா⁴ரகம் । கலிதம் அஹம் கர்தா அஹம் போ⁴க்தா ஸந் க⁴ட: ஸந் பட: இத்யாதி³ரூபேணாவக³தம் । யதா² வியத் பா³லைரவிஜ்ஞாததத்த்வம் ஸத் தலமலிநதாயோகி³ கலிதமித்யர்த²: । ஏவமவ்யாக்²யாயாமுபமாநோபமேயே வைரூப்யேண நிர்தி³ஷ்டே ஸ்யாதாம், நேயார்த²த்வதோ³ஷஶ்ச ப்ரஸஜ்யதே । ஸ்பு²டம் ஹி வைரூப்யம் யத்³ப்³ரஹ்ம ஜீவைரஜ்ஞாதம் ஸத் ப³ஹுவிதா⁴நாம் ஜக³த்³விஷயவிப்⁴ரமாணாம் தா⁴ரகம், யதா² வியத்³பா³லை: தலமலிநதாயோகி³த்வேந கலிதம் ப்⁴ராந்த்யா(அ)நுபூ⁴தமிதி யதா²ஶ்ருதயோஜநாயாம் । அத்ர ஜீவாஸ்தாவத் உபமேயப்³ரஹ்மவிஷயாஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வேந நிர்தி³ஷ்டா:, பா³லாஸ்து உபமாநவியத³த்⁴யஸ்ததலமலிநதாவிஷய-விப்⁴ரமாஶ்ரயத்வேந இத்யேகம் வைரூப்யம் । ப்³ரஹ்ம ப்ரபஞ்சவிஷயவிப்⁴ரமத⁴ரத்வேந நிர்தி³ஷ்டம், வியத்து தலமலிநதாயோகி³த்வேந தத்³விஷயவிப்⁴ரமஸ்து கலிதமிதி பஶ்சாத்தத³ந்வயீ நிர்தி³ஷ்ட இத்யந்யத்³வைரூப்யம் । ப்³ரஹ்ம விப்⁴ரமத⁴ரமிதி க்ரியாயாம் கர்த்ருத்வேந நிர்தி³ஷ்டம், வியத்து கலிதமிதி தஸ்யாம் கர்மத்வேந இத்யபரம் வைரூப்யம் । விப்⁴ரமத⁴ரஶப்³த³ஶ்ச விப்⁴ரமவிஷயே ந ஶக்த:, அப்ரஸித்³தௌ⁴ தாத்³ருஶலக்ஷணா ச நேயார்தா² । ஏவம்வித⁴ம் உபமாநோபமேயயோ: நிர்தே³ஶவைரூப்யம் நேயார்த²லக்ஷணாம் ச காவ்யஸரணிவிதோ³ நாநுமந்யந்தே இத்யேவமாஶங்காஸ்பத³ம் தோ³ஷசதுஷ்டயமப்யஜ்ஞாதமித்யஸ்ய வியத்யப்யந்வயேந கலிதமித்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண்யப்யந்வயேந ஜக³த்³விப்⁴ரமஶப்³த³ஸ்ய ஜக³த்³ரூபகார்யபரத்வேந ச பரிஹ்ருதம் ப⁴வதி । வியது³தா³ஹரணேந விருத்³த⁴த⁴ர்மாணாம் அத்⁴யஸ்தத்வவிபா⁴வநமநைந்த்³ரியகே கத²மபரோக்ஷாத்⁴யாஸ இதி ஶங்காநிராகரணம் ச க்ருதம் । யத்³யப்யஜ்ஞாதமித்யஸ்ய 'மதிபு³த்³தி⁴பூஜார்தே²ப்⁴யஶ்ச' (பா. 3 ।2 ।188) இதி வர்தமாநார்த²விஹித-க்தப்ரத்யயாந்தத்வே 'க்தஸ்ய ச வர்தமாநே' (பா. 2 ।3 ।67) இதி ஷஷ்ட்²யா பா⁴வ்யம்; ததா²பி பூ⁴தார்த²தப்ரத்யயாந்தத்வமிஹ க்³ராஹ்யம் । ந ச க்தஸ்ய மத்யாத்³யர்தே²ப்⁴யோ விஶிஷ்ய வர்தமாநார்தே² விதா⁴நாத் தக்ரகௌண்டி³ந்யந்யாயேந பூ⁴தார்த²த்வபா³த⁴: ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; 'தேந' (பா. 4 ।2 ।1 ।4 ।3 ।101) இத்யதி⁴காரே 'த்³ருஷ்டம் ஸாம' 'உபஜ்ஞாதே' இதி ஸௌத்ரநிர்தே³ஶேந பா⁴ஷ்யாதி³ஷு 'கலிநா த்³ருஷ்டம் ஸாம காலேயம்' 'பாணிநிநா உபஜ்ஞாதம் பாணிநீய'மிதி தது³தா³ஹரணத³ர்ஶநேந ச பு³த்³த்⁴யர்தே²ப்⁴யோ பூ⁴தார்தே²(அ)பி க்தப்ரத்யயாநுமத்யவக³மாத் । கேநசித்³ரூபேணாவக³தே ரூபாந்தரேணாநவக³தே ஶுக்த்யாதா³வத்⁴யாஸோ த்³ருஷ்ட:, அதோ நிர்விஶேஷே ஸ ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்காநிராஸாயோந்முத்³ரேத்யாதி³விஶேஷணம் । ந கேவலம் ஸதே³வ ப்³ரஹ்ம கிந்து சிதா³நந்த³ரூபமபி । யத்³யபி தத்ர சிதா³நந்த³ரூபத்வமபி பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகஸகலவிஷயஸாக்ஷித்வாத் பரமப்ரேமாஸ்பத³த்வாச்ச கர்த்ருத்வாத்³யத்⁴யாஸகாலே(அ)பி பா⁴ஸத ஏவ; ததா²பி ஜ்ஞாநம் விஷயவிஶேஷாநவச்சி²ந்நம் ஸுக²மபரிச்சி²ந்நம் ச ஸத் ததா³ ந பா⁴ஸத இதி த³ர்ஶயிதுமுந்முத்³ரத்வப்ரததத்வவிஶேஷணே॥ 1॥ யத்³யபி ஸகலப்ரபஞ்சகாரணம் மாயாஶப³லம் ஸவிஶேஷமீஶ்வரரூபம் ப்³ரஹ்ம நமஸ்கார்யம், ந து நிர்விஶேஷம் நிரஸ்தகர்த்ருகர்மபா⁴வம்; ததா²பி தத்ர தத்த்வத்³ருஷ்ட்யா ப்ரத்யக³பே⁴தா³நுஸந்தா⁴நம் யுஜ்யதே । அத ஏவ அஹங்க்³ரஹோபாஸநாஸு ஸர்வாஸ்வபே⁴தா³நுஸந்தா⁴நமிஷ்யதே ।

சிதா³நந்த³க⁴நஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ராப்தௌ ஸாத⁴நம் 'ப²லமத உபபத்தே:' (ப்³ர.அ.3.பா.2.ஸூ.38) இதி ந்யாயேநோபாஸநாப்ரஸாதி³தம் ப்³ரஹ்மைவேதி த³ர்ஶயதி –

போ³தே⁴தி ।

அத்ர ஶங்கரமித்யநேந முக்திஸுக²ப்ரத³த்வம், ஸம்ஸாரேத்யாதி³விஶேஷணேந முக்திஸுகா²பி⁴வ்யக்த்யுபபாத³கம் ததா³வரகாநர்த²நிவ்ருத்திஹேதுத்வம், நிர்மலேத்யாதி³விஶேஷணேந உக்தப²லார்த²ம் ஸம்ஸாரோத்³விக்³நை: ப⁴ஜநீயத்வம், த³க்ஷிணாமூர்திமித்யநேந உக்தார்த²ஸ்ய 'அஜாத இத்யேவம் கஶ்சித்³பீ⁴ரு: ப்ரபத்³யதே' 'ருத்³ர யத்தே த³க்ஷிணம் முக²ம் தேந மாம் பாஹி நித்ய'மிதி ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷந்மந்த்ரப்ரமாணகத்வம் ச த³ர்ஶிதம் । உக்தப²லம் ந ஶ்ரவணாதி³கம் விநேதி தத்ஸம்பாத³கத்வம் பூர்வார்தே⁴ந த³ர்ஶிதம் । யதா² க²லு அம்ருதாம்ஶு: தத்தத்³க³க³நப்ரதே³ஶாவச்சி²ந்நஸ்வாம்ஶரூபைரம்ஶுபி⁴ர்க³க³நக³தம் திமிரமபநயந் வாரிதி⁴ம் சோத்³வேலயந் ப்ரதிதி³நமுதே³தி, ஏவம் ப³ஹுஶ: அநேகவேதா³ந்தவாக்ய-ஶ்ரவணஜந்யாந்த:கரணவ்ருத்த்யவச்சே²த³கக்ருத-பே⁴த³-ஸ்வாம்ஶரூபசித்ப்ரதிபி³ம்பை³: அந்த:கரணக³த-தத்தத்³வாக்யார்தா²ஜ்ஞாநம் அபநயந் ஊஹாபோஹகௌஶலஸாத்⁴ய-மநநசித்தைகாக்³ர்யஸாத்⁴ய-நிதி³த்⁴யாஸநரூபாம் ப்ரஜ்ஞாம் சாபி⁴வர்த⁴யந் உமயா 'தத்ராகாஶே ஸ்த்ரியமாஜகா³ம உமாம் ஹைமவதீம் ப³ஹு ஶோப⁴மாநா'மிதி தலவகாரிணாமுபநிஷதி³ ப்³ரஹ்மவித்³யாப்ரத³த்வேந ப்ரஸித்³த⁴யா ஸஹித: ஸந் ய: ஸதோ³தே³தி நித்யமேவ ஸ்பு²ரதீதி தத³ர்த²: । அத்ர ஸோம இதி ஶ்லேஷோத்தா²பிதோ போ³தா⁴பீ⁴ஷ்வித்யாதி³ஷு ரூபகாலங்கார:॥ 2॥

அத² க்ருதஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரோத³யேந ப்ராப்யம் ப²லமபி ப்³ரஹ்மைவேதி த³ர்ஶயதி –

மாத்³யதி³தி ।

மாத்³யந் ப்ரபஞ்சரூபேணோஜ்ஜ்ரும்ப⁴மாணோ மோஹ ஏவ மஹேப⁴: தஸ்ய கும்ப⁴ இவ கும்ப⁴: மூலாவித்³யாபா⁴க³:; வக்ஷ்யமாணமௌக்திகத்³யோதாலங்கார்யகர்த்ருக-த³லநவிஷயத்வஸாம்யாத் । அத ஏவ மஹேப⁴த்வரூபணஸ்ய மோஹவத்கும்ப⁴த்வரூபணஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நரூப: கஶ்சித்தத³ம்ஶோ நோக்த இதி ந்யூநதா ந ஶங்கநீயா; 'மயூக²நக²ரத்ருடத்திமிரகும்பி⁴-கும்ப⁴ஸ்த²லோச்சலத்தரல-தாரகாகபடகீர்ணமுக்தாக³ண' இத்யத்ர ப்ரத்யக்³ரோதி³தசந்த்³ரமயூக²ஸம்ஸ்ருஷ்ட-திமிரபுரோபா⁴க³ஸ்யேவ அத்ர ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரத³லநீய-மூலாவித்³யாபா⁴க³ஸ்ய அதிஶயோக்த்யா கும்ப⁴த்வேநாத்⁴யவஸாநாத் । தஸ்ய த³லநம் நிவர்த்தகம் ப்ரோத்³பூ⁴தம் ஜநநம் யஸ்ய ததா²பூ⁴த: ஸந்நுத்தமோ, மௌக்திகோ முக்திப்ரயோஜந:, த்³யோத: ப்ரகாஶோ வ்ருத்திஸாக்ஷாத்கார:, தேநாலங்க்ருதமபி⁴வ்யக்தம் ஸத், ஸுகா²த்மகம் வபு: ஸ்வரூபமஸ்யேதி ததோ²க்த: । முக்தி: ப்ரயோஜநமஸ்யேத்யர்தே² 'ப்ரயோஜநம்' (பா. 5 ।1 ।109) இதி ஸூத்ரேண ட²க்ப்ரத்யயாந்தோ மௌக்திகஶப்³த³: । யத்³வா மாத்³யந்மோஹமஹேப⁴கும்ப⁴ஸ்ய த³லநேந நிவர்த்தநேந, ப்ரோத்³பூ⁴த: அபி⁴வ்யக்த:, ஸந்மௌக்திகஸத்³ருஶ: க⁴ர்ஷணநிர்மலீபூ⁴த-முக்தாப²லஸத்³ருஶ:, த்³யோத: ஸ்வரூபஸாக்ஷாத்கார:, தேநாலங்க்ருதம் ப்ரகாஶமாநம், ஸத் ஸுகா²த்³வயம் வபுரஸ்யேதி ததோ²க்த: । ஸந்மௌக்திகத்³யோதேத்யத்ர ஶாகபார்தி²வாதி³வத் மத்⁴யமபத³லோபிஸமாஸ: । த்³யோதஸ்ய ஸுகா²பே⁴ேதே³(அ)பி ராஹோ: ஶிர இதிவத்³பே⁴த³வ்யபதே³ஶ: । மாத்³யந்மத³ஶாலீ, மோஹயதி மத³க³ந்த⁴மாத்ரேண ப்ரதிக³ஜாதீ³நிதி மோஹ: । மோஹயதே: பசாத்³யச் । 'ணேரநிடி' (பா. 6 ।4 ।51) இதி ணிலோப: । ததா²பூ⁴தஸ்ய மஹேப⁴ஸ்ய கும்ப⁴த³லநேந ப்ரோத்³பூ⁴தாநாம் நிர்க³தாநாம் ஶுத்³த⁴மௌக்திகாநாம் நகா²க்³ரலக்³நாநாம் ப்ரகாஶேநாலங்க்ருதம் ஸத் ஸுக²ம் ரிபுஸம்ஹரணேந ஜாயமாநாநந்த³மத்³வயம் ஶௌர்யே த்³விதீயரஹிதம் வபுரஸ்யேதி ததோ²க்த: । பூர்வவத³லங்கார: । ஏவமேபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴ர்நமஸ்காரஶ்லோகை: ஸாமாந்யத: ஶாஸ்த்ரஸ்ய விஷயோ(அ)த்⁴யாயாநாம் சார்த²: ஸூசித:॥ 3॥

லலிதைரிதி ।

அத்ர வத³நரங்கா³தி³ரூபணஸ்ய ஶாப்³த³தயா விஶிஷ்ய வாச்யத்வேந வர்தமாநத்வாத் ஸரஸ்வத்யாம் நர்தகீரூபணஸ்ய தத்³க³ம்யத்வாச்சைகதே³ஶவிவர்திரூபகாலங்கார:॥ 4॥

ப⁴ஜமாநேதி ।

ப⁴ஜமாநாநாம் விக்⁴ந ஏவ பி⁴த்தி: தஸ்யா: ப்ரபி⁴த்தி: நாஶகரணம் குத்³தா³லமிவேதி ஸ்வரூபோத்ப்ரேக்ஷா । த³ஶபு⁴ஜஸ்ய மஹாக³ணபதே: வாமாத⁴:கரேண ஸ்வவிஷாணதா⁴ரணம் ஶுண்டா³க்³ரத்⁴ருதகலஶஸ்தி²த-ரத்நவர்ஷேண ப⁴க்தேப்⁴ய: ஸகலஸம்பத்ப்ரதா³நம் ச மந்த்ரஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³த⁴ம் । ப்ரபி⁴த்³யதே நாஶ்யதே(அ)நேநேதி ப்ரபி⁴த்திஶப்³தோ³(அ)த்ர நாஶகரணவாசீ, ந து விதா³ரணக்ரியாவாசீ । அதோ விதா³ரணே பி⁴தா³ந்யத்ர பி⁴த்திரிதி ஶாப்³தி³கமர்யாதா³யா ந விரோத⁴:॥ 5॥ 6॥ 7॥ 8॥ 9॥

க்³ரந்தே²தி ।

க்³ரந்த²க்³ரந்த²ய இத்யபி⁴தா⁴நமாத்ரேண பே⁴த³: । முகுலா ஏவைதே இத்யநபி⁴வ்யக்தத்வஸாம்யாத் முகுலத்வாத்⁴யவஸாநரூபாதிஶயோக்தி: । யஸ்யோத³யே ஸ்பு²டந்தீத்யநேந அஸ்யோத³யாத்பூர்வம் ஶாஸ்த்ரேஷு கேசந கடி²நப்ரதே³ஶா:, கேநாபி நோத்³கா⁴டிதா; முத்³ரிதா ஏவ ஸ்தி²தா இதி ப்ரதீதே: அஸ்யாந்யேப்⁴யோ வ்யாக்²யாத்ருப்⁴ய உத்கர்ஷரூபோ வ்யதிரேகாலங்காரோ வ்யஜ்யதே ।

வ்யாகுர்வத்யபீதி ।

அநேநாஸ்ய ஶப்³த³ஶ்ரவணதோ(அ)பி திமிரம் ஶாம்யதி, ந து ப்ராது³ர்பா⁴வமபேக்ஷதே இதி ப்ரஸித்³த⁴சந்த்³ராது³த்கர்ஷரூபோ வ்யதிரேகாலங்காரோ வ்யஜ்யதே ।

ப்ரோத்³யதி³தி ।

ப்ரோத்³யந்தீ ப்ரஸர்பந்தீ தாரகேஷு ப்ரணவேஷு தி³வ்யஸ்ய த்³யுஸம்ப³ந்தி⁴ந:, 'ய: புநரேதம் த்ரிமாத்ரேண' இதிஶ்ருதௌ ப்³ரஹ்மலோகாக்²யோக்த-த்³யுலோகப்ராப்திப²லகத்வேந ஶ்ருதஸ்ய த்ரிமாத்ரப்ரவணஸ்ய, தீ³ப்தி: ப்ரகாஶநஶக்திர்யஸ்மிம்ஸ்தத்ததோ²க்தம் । யத்³வா ப்ரோத்³யந்தீ தாரகஶப்³தோ³பலக்ஷிதாநாம் 'ந தத்ர ஸூர்யோ பா⁴தீ'த்யாதி³ஶ்ருத்யுக்தாநாம் ஸூர்யசந்த்³ரவித்³யுந்நக்ஷத்ராணாம் தி³வ்யா தி³வி ப⁴வா க³க³நே ப்ரஸ்ருதா தீ³ப்திர்யேந தத்ததோ²க்தம் । யத்³வா ப்ரோத்³யந்த்ய: உந்நமந்த்ய: தாரகா: ஜநாநாமக்ஷிகநீநிகா: யயா ஸா ததோ²க்தா ததா²பூ⁴தா தி³வ்யா தி³வி ப்ரஸ்ருதா தீ³ப்திருக்தா தீ³ப்தி: யஸ்ய தத்ததோ²க்தம் । 'அத² யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதிர்தீ³ப்யதே' இதி ஶ்ருதௌ ஹி ப்³ரஹ்மணோ தி³வி ப்ரஸதா தீ³ப்திருக்தா, தத்³விஶிஷ்டப்³ரஹ்மோபாஸநஸ்ய ப²லம் ஶ்ருதம் 'சக்ஷுஷ்ய: ஶ்ருதோ ப⁴வதீ'தி । அத இயம் தீ³ப்திருபாஸகஸ்ய சக்ஷுஷ்யத்வப²லப்ரதா³நத்³வாரா தமவலோகயதாம் ஸுந்த³ரவஸ்துத³ர்ஶநகௌதுகேந சக்ஷுர்விஸ்பா²ரணஹேதுர்ப⁴வதீத்யயமர்த²: ப்ரோத்³யத்தாரகேதி தீ³ப்திவிஶேஷணேநோக்த: । பரமம் வ்யோம 'ஸைஷா பா⁴ர்க³வீ வாருணீ வித்³யா பரமே வ்யோமந்ப்ரதிஷ்டி²தே'தி ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴ம் பரம் ப்³ரஹ்ம । சந்த்³ரபக்ஷே ப்ரோத்³யந்த்யா நக்ஷத்ராணாம் தி³வ்யயா ஸ்வர்லோகப⁴வயா தீ³ப்த்யா பரா ப்ரக்ருஷ்டா மா ஶோபா⁴ யஸ்ய ததா²பூ⁴தம் வ்யோமேதி யோஜ்யம் । நீராஜ்யதே ப்ரகாஶ்யதே॥ 10॥

ரூட⁴ இதி ।

வேத³ஸ்யைகதே³ஶ: காண்ட³ம் ப்³ரஹ்மகாண்ட³ ஏவ காண்ட³: ஸமுத்³ரஸலிலம் தஸ்மாத்ப்ராது³ர்பூ⁴த: । 'காண்டோ³(அ)ஸ்த்ரீ த³ண்ட³பா³ணார்வவர்கா³வஸரவாரிஷு' இதி நிக⁴ண்டு: । வ்ருக்ஷபக்ஷே பூ⁴ரி: ஶாகா²ஸு வீநாம் பக்ஷிணாம் சாரோ(அ)ஸ்யேத்யர்த²: ।

வீந்த்³ர இதி ।

ஜீவேஶ்வரயோ: ப்ரதா⁴நபக்ஷித்வோக்த்யா வ்ருக்ஷபக்ஷே தேந விஶேஷணேந அபௌநருக்த்யம் । கல்பவ்ருக்ஷ: ஸர்வேஷாம் விபு³தா⁴நாமிவாயம் க்³ரந்த²: ஸர்வேஷாம் வேதா³ந்தாநாம் தாத்பர்யவிஷயஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரதிபாத³நே ஸமர்த² இதி கல்பவ்ருக்ஷத்வாத்⁴யவஸாநம்॥ 12॥

ஈஶ்வராயேதி ।

ஸர்வஜ்ஞாயேத்யபி ஶக்யம் வ்யாக்²யாதும் । 'மேதா⁴வீ து விதா⁴தா ஸ்யாத்³வேதா⁴: ஸர்வஜ்ஞ உச்யதே' இதி, 'வேதா⁴ஸ்த்ரிஷு ஸ்யாத்ஸர்வஜ்ஞே நரி விஷ்ணுவிரிஞ்சயோ'ரிதி ச நைக⁴ண்டுகா: ।

அவதார: ப்ராப்திர்யஸ்மிந்நிதி ।

நநு ஜ்ஞாநஶக்த்யவதாராயேத்யத்ர அவதாரஶப்³த³ஸ்ய ப்ராப்த்யர்த²த்வமாஶ்ரித்ய ப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸப்ரத³ர்ஶநமயுக்தம்; 'ஸமாநாதி⁴கரணாநாம் ப³ஹுவ்ரீஹி'ரிதி வார்திககாரேண நியமிதத்வாத் । 'ந தா⁴துலோப ஆர்த⁴தா⁴துகே' (பா. 114) இதி பாணிநிஸூத்ரே தா⁴துலோபஶப்³தே³ ஷஷ்டீ²க³ர்ப⁴வ்யதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹ்யாஶ்ரயணாத் தத்³வதி³ஹ தது³பபாத³நே(அ)பி 'ரூதோ³ரப்³' (பா. 3 ।3 ।57) இத்யப³ந்தஸ்யாவதாரஶப்³த³ஸ்யேவ க⁴ஞந்தஸ்யாவதாரஶப்³த³ஸ்ய பா⁴வார்த²த்வாபா⁴வாத் । 'அவே த்ரூஸ்த்ரோர்க⁴ஞ்' (பா. 3 ।3 ।120) இதி ஸூத்ரேணாவபூர்வாத்தரதே: கரணாதி⁴கரணயோரேவ க⁴ஞ்-விதா⁴நாத் । அதோ(அ)வதாரஶப்³த³ஸ்ய அதி⁴கரணார்த²த்வமாஶ்ரித்ய ஜ்ஞாநஶக்தேரவதாராயேதி ஷஷ்டீ²தத்புருஷ: ப்ரத³ர்ஶயிதும் யுக்த இதி சேத்³, யத்³யேவம் ஸ ஏவ அத்ராசார்யை: ப்ரத³ர்ஶித இதி ப்³ரூம: । ப்ராப்திர்யஸ்மிந்நித்யுப⁴யமப்யவதாரபத³வ்யாக்²யாநார்த²ம், ந து ப்ராப்திபத³மாத்ரம், ப்ராப்திர்யஸ்மிந்ஸோ(அ)வதார இத்யர்த²: ।

அத²ஶப்³த³ இதி ।

மங்க³லஶ்லோகே ஶாஸ்த்ரீயவிஷயப்ரயோஜநப்ரத³ர்ஶநேந ததா²பூ⁴தே ப்³ரஹ்மணி பா⁴ஷ்யஸ்ய தாத்பர்யமிதி க்ருத்ஸ்நம் பா⁴ஷ்யம் ஸாமாந்யதோ வ்யாக்²யாதம் । இதா³நீம் ப்ரதிக்³ரந்த²ம் வ்யாக்²யாநம் ப்ராரப்⁴யதே இத்யேதத³ர்தோ²(அ)த²ஶப்³த³ இத்யர்த²: । யத்³யபி ப்ராரப்⁴யத இத்யநுக்தே(அ)பி ப்ராரம்பா⁴தே³வேத³ம் ப்ராரப்⁴யத இத்யவக³ந்தும் ஶக்யம்; ததா²பி ஶ்ரோத்ரூணாம் ஶ்ரத்³தே⁴யத்வப்ரதிபத்த்யர்த²ம் தது³க்தி: । த்³ருஶ்யதே ஹி தத³ர்த²மேவ லோகே(அ)ப்யாப்தா: கிம்சித³ஹம் வக்ஷ்யாமீத்யுக்த்வா ஹிதமுபதி³ஶந்தீதி ।

முமுக்ஷுணேதி ।

நநு ஹேதுஸாத்⁴யயோர்முமுக்ஷுவிஶேஷணம் கிமர்த²ம் । ந ச அமுமுக்ஷோ: ஸர்வப்ரபஞ்சவிஷயோ யேந கேநசித்ப்ரகாரேண ஸந்தே³ஹ: தந்நிவர்தநார்த²ம் விசாரஶ்ச ஸம்ப⁴வதீதி கும்பா⁴ஹமர்த²யோரபி தத்³விஷயத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் த்³ருஷ்டாந்தே ஹேதுஸாத்⁴யவைகல்யம், பக்ஷே ஹேத்வஸித்³தி⁴பா³தௌ⁴ ச ஸ்யாதாமிதி தத்³வாரணார்த²ம் முமுக்ஷுவிஶேஷணமிதி வாச்யம்; முமுக்ஷோரபி ததா²வித⁴ஸந்தே³ஹவிசாரயோ: ஸம்ப⁴வேந தத உக்ததோ³ஷாநிவாரணாத், ந ச யஸ்ய முமுக்ஷோஸ்தௌ ந ஸ்த: ஸோ(அ)த்ர விஶேஷணமிதி வாச்யம் । ப்³ரஹ்மவிசாரார்த²மித³ம் ஶாஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயமிதி வத³த: ஸித்³தா⁴ந்திநோ மதே, ப்ரபஞ்ச: ஸத்யோ மித்²யா வா, ஸந் அஸந்வா, ஜீவ: ஸ்வாபா⁴விகசைதந்ய ஆக³ந்துகசைதந்யோ வேத்யாதி³ஸம்தே³ஹஸ்ய தத்தத³தி⁴கரணநிரூபிதந்யாயாநுஸம்தா⁴நநிவர்த்தநீயஸ்ய அவஶ்யம்பா⁴வேந ப்ரதிவாதி³நம் ப்ரதி பக்ஷத்³ருஷ்டாந்தயோர்ஹேத்வஸித்³தே⁴ரநிவாரணாத், முமுக்ஷுஜ்ஞாதவ்யேந ரூபேண அஸம்தி³க்³த⁴த்வம் ஹேதுர்விவக்ஷித இதி சேத், ந; ஸ்வாபா⁴விகசைதந்யத்வாதே³ரபி முமுக்ஷுஜ்ஞாதவ்யதாயா: ஸித்³தா⁴ந்திநா வாச்யத்வாத், அந்யதா² தேந மோக்ஷார்த²மாரப்⁴யமாணே(அ)ஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரே தத்³விசாராநுபபத்தே: இதி சேத், உச்யதே; மோக்ஷஜநகத்வாபி⁴மதஜ்ஞாநவிஷயேண ரூபேணாஸம்தி³க்³த⁴த்வம் ஹேது: । ந ச அஹம்த்வாத³ந்யந்மோக்ஷஜநகத்வாபி⁴மதஜ்ஞாநவிஷய இதி ஸித்³தா⁴ந்திநா வக்தும் ஶக்யம் । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் மோக்ஷஹேதுரிதி வத³த: ஸித்³தா⁴ந்திநோ மதே அஹமிதி ஜ்ஞாநமேவ முக்திஹேது: ஸ்யாதி³த்யாபாத்³ய பூர்வபக்ஷப்ரவ்ருத்தே: । பக்ஷத்³ருஷ்டாந்தயோ: பா³த⁴ஸாத்⁴யவைகல்யபரிஹாரார்த²ம் ஸாத்⁴யே(அ)பி முமுக்ஷுவிஶேஷணம்; அந்யதா² ஸர்வப்ரபஞ்சவிஷயஸத்யத்வ-மித்²யாத்வாரம்ப⁴பரிணாமாதி³விசாரம் முமுக்ஷ்வமுமுக்ஷுக்ருதம் ப்ரதிபக்ஷத்³ருஷ்டாந்தீக்ருதாஹமர்த²கும்ப⁴வ்யக்த்யோரபி விஷயத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் பா³த⁴ஸாத்⁴யவைகல்யே ஸ்யாதாம் । ந ச முமுக்ஷுவிஶேஷணலப்⁴யே மோக்ஷஜநகத்வாபி⁴மதஜ்ஞாநவிஷயேண ரூபேண விசார்யத்வாபா⁴வே விவக்ஷிதே(அ)பி ஸாத்⁴யே தோ³ஷதாத³வஸ்த்²யம் । பக்ஷே அஹம்ந்த்வஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தே தத்³வ்யதிரேகஸ்ய ச லோகஸித்³த⁴த்வே(அ)ப்யநுமித்ஸயா விசாரஸம்ப⁴வாதி³தி வாச்யம்; மோக்ஷஜநகஜ்ஞாநப்ரகாரப்ரகாரகஸம்தே³ஹநிவ்ருத்த்யர்த²விசாரவிஷயத்வாபா⁴வஸ்ய ஸாத்⁴யார்த²ஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ஏவம் சாஹமிதி ஸதா³வபா⁴ஸமாநம் ப்³ரஹ்ம நாஹம்த்வப்ரகாரகஸம்தே³ஹ-நிவர்த்தகவிசாரவிஷய:; அஹம்த்வேந நிஶ்சீயமாநத்வாத்³, யோ யதா³ யேந ப்ரகாரேண நிஶ்சீயதே, ஸ ததா³ ந தத்ப்ரகாரகஸம்தே³ஹநிவர்த்தகவிசாரவிஷய:; யதா² ஸமநஸ்கேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷே ஸ்பீ²தாலோகமத்⁴யவர்திதாத³ஶாயாம் க⁴ட இத்யநுமாநநிஷ்கர்ஷ: । ந ச ப்ரதியோக்³யப்ரஸித்³த்⁴யா ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴ர்தோ³ஷ:, ஸாத்⁴யவிஶேஷப்ரஸித்³தி⁴ம் விநாபி க⁴டே ஸாமாந்யவ்யாப்திக்³ரஹோபபத்தே: । விஶிஷ்டவைஶிஷ்ட்யஜ்ஞாநரூபாயா: ப்ரதியோகி³விஶிஷ்டாபா⁴வரூபஸாத்⁴யவிஶிஷ்டாநுமிதே: அஹம்த்வப்ரகாரகத்வஸம்தே³ஹநிவர்த்தகவிசாரவிஷயத்வயோ: விஶகலிதப்ரஸித்³த்⁴யா, விஶேஷ்யே விஶேஷணம் தத்ர ச விஶேஷணாந்தரம் இத்யுக்தரூபவிஶிஷ்டவைஶிஷ்ட்யஜ்ஞாநஸாமக்³ர்யோபபத்தே: । ந ச ப்ரதியோக்³யப்ரஸித்³தி⁴ரபி; தே³ஹேந்த்³ரியேஷு தத்ப்ரஸித்³தே⁴: ஸுலப⁴த்வாத் ।

தே³ஹாதா³த்மந இதி ।

மம தே³ஹ இத்யபி⁴ஜ்ஞாரூபோ(அ)பி பே⁴த³க்³ரஹோ விவக்ஷித: ।

பரிமாணபே⁴தே³(அ)பீதி ।

காஷ்ட²பாஷாணாதி³ஷு தக்ஷணாதி³நா ஶரீரேஷு காலபே⁴தே³ந ச பரிமாணபே⁴தே³(அ)பி அபே⁴த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞோத³யஸ்ததா²பி⁴மாநபீ³ஜம் ।

க்ருத்ரிமேதி ।

யோக³மஹிம்நா 'ஹ்ரஸ்வதா ஸ்தூ²லதா பா³ல்யம் வார்த⁴கம் யௌவநம் ததா² । நாநாஜாதிஸ்வரூபம் ச ததா² ஸுரபி⁴க³ந்த⁴தா॥ பார்தி²வாம்ஶம் விநா பூ⁴தைஶ்சதுர்பி⁴ர்தே³ஹதா⁴ரணம் । க³ந்த⁴தந்மாத்ரதத்த்வோத்த²மேதத³ஷ்டகு³ணம் மஹத்॥' இத்யுக்தரூபபார்தி²வைஶ்வர்யாஷ்டகலாபா⁴ல்லீலாத்³யர்த²ம் வ்யாக்⁴ரஶரீரம் க்ருத்வா தத³பி⁴மந்யமாந இத்யர்த²: । தத்³வ்யாக்⁴ரஶரீரம் யோகி³ஸம்கல்பகரணேந க்ருத்ரிமம் ।

பட: ஶுக்ல இதி ।

கு³ணஶப்³த³: தத்³வதி நிரூட⁴லக்ஷணயா ப்ரயுஜ்யதே । ரதா²ங்க³ஶப்³த³: சக்ரவாகஶப்³தை³கதே³ஶபர்யாயஸ்தத்³வாச்யே ஸாம்ப்ரதிகலக்ஷணயா ப்ரயுஜ்யதே । ஏவம் சாஹமேவ த்வமித்யத்ரேவ பா⁴ஷ்யகாரீயே(அ)பி யுஷ்மத்ப்ரயோகே³ ஸாம்ப்ரதிகீ கௌ³ணீ வ்ருத்தி: । ஸா சாத்யந்தபே⁴தா³வபா⁴ஸத்³யோதநார்தா² । இத³ம்காரஸ்யாஹம்காராவிரோத⁴ஶங்கயா ஸ்பு²டபே⁴தா³நவபா⁴ஸாதி³தி பா⁴வ: । 'அயமஹமஸ்மீ'தி ச²ந்தோ³க³தைத்திரீயாணாம் ஶ்ருதி: ।

அவிவேகாதி³தி ।

யேஷாம் து தம:ப்ரகாஶயோர்விவேகோ பே⁴த³க்³ரஹோ(அ)ஸ்தி தேஷாம் தயோரந்யோந்யாத்மத்வேநாஸ்பு²ரணம் நியதமேவேதி பா⁴வ: ।

நந்விதரேதரபா⁴வாநுபபத்திஸ்தத்ப்ரதீத்யநுபபத்திரிதி கிமர்த²மித³ம் க்லிஷ்டவ்யாக்²யாநம், அதி⁴ஷ்டா²நஸாமாந்யாம்ஶாத்⁴யஸ்யமாநவிஶேஷாம்ஶயோ: க்வசித்³வாஸ்தவதாதா³த்ம்யே ஸத்யேவ தத்ப்ரமிதிஜந்யஸம்ஸ்காராபேக்ஷ இத³ம் ரஜதமித்யாத்³யத்⁴யாஸோ த்³ருஷ்ட:, தத³ஸம்ப⁴வ இஹாத்⁴யாஸாஸம்ப⁴வஹேதுத்வேநோச்யத இத்யஸ்த்வித்யாஶங்க்யாஹ –

தந்மாத்ராநுபபத்திஸாத⁴நே இதி ।

ஆத்மாநாத்மநோர்வாஸ்தவதாதா³த்ம்யாஸம்ப⁴வஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்திநாபி அங்கீ³க்ருதத்வாத்³விரோத⁴ஹேதுநா தத்ஸாத⁴நம் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நதூ³ஷிதமித்யர்த²: ।

நநு பு³த்³தி⁴பூர்விகாயாம் க்³ருஹக்ஷேத்ராதி³பரிவர்தநாயாம் ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய விநிமயஶப்³த³ஸ்ய கத²மத்ர ப்ரயோக³ இத்யாஶங்க்ய வ்யத்யாஸமாத்ரே லக்ஷணயேத்யாஹ –

விநிமய இதி ।

நநு ரூபவத ஏவ ப்ரதிபி³ம்ப³ இதி நாஸ்தி நியம:, ஜாநுத³க்⁴நே கூபஜலே தூ³ரவிஶாலதலமலிநதாதி³யுக்த-க³க³நப்ரதிபி³ம்ப³த³ர்ஶநாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

க³க³நஸ்யேதி ।

நநு ரூபவத ஏவ ப்ரதிபி³ம்ப³ இதி நியமமாத்³ருத்ய ஆலோகப்ரதிபி³ம்பே³ க³க³நப்ரதிபி³ம்ப³த்வவிப்⁴ரமமாத்ரம், ந து க³க³நஸ்ய ப்ரதிபி³ம்போ³(அ)ஸ்தீதி கல்பநே, ரூபவத ஏவ சாக்ஷுஷத்வமிதி நியமமநுருத்⁴ய க³க³நப்ரஸ்ருதாலோகே ஏவ தலமலிநதாத்⁴யாஸ:, க³க³நே தலமலிநதாத்⁴யாஸ இதி விப்⁴ரமமாத்ரமித்யபி கல்ப்யேத; ததா²சாப்ரத்யக்ஷே(அ)பி ஹ்யாகாஶே பா³லாஸ்தலமலிநதாத்³யத்⁴யஸ்யந்தீதி பா⁴ஷ்யவிரோத⁴: । யதி³ ரூபவதே³வ சாக்ஷுஷமிதி ந நியம:, கிந்து ரூபவத³ரூபம் வா ரூபோபதா⁴நேந சாக்ஷுஷமிதி நியம:, அதோ நீரூபஸ்யாபி க³க³நஸ்யாத்⁴யஸ்யமாநதலமலிநதாத்³யுபதா⁴நேந சாக்ஷுஷத்வமுபபத்³யத இத்யுச்யேத, தர்ஹீஹாபி ரூபவத: ப்ரதிபி³ம்ப³ இதி ந நியம:, கிந்து ரூபோபதா⁴நேந ப்ரதிபி³ம்ப³விப்⁴ரம இதி; அதோ(அ)த்⁴யஸ்யமாநதலமலிநதாத்³யுபதா⁴நேந க³க³நப்ரதிபி³ம்ப³விப்⁴ரம உபபாத³யிதும் ஶக்ய:, ததை²வ தே³ஹே சேதநப்ரதிபி³ம்ப³விப்⁴ரமோ(அ)ப்யுபபாத³யிதும் ஶக்ய:; சேதநே(அ)பி தே³ஹக³தரூபேணைவ ரூபோபதா⁴நஸம்ப⁴வாத் மலிநத³ர்பணாதி³ஷு உபாதி⁴க³தஶ்யாமிகோபதா⁴நேநாபி ப்ரதிபி³ம்ப³விப்⁴ரமத³ர்ஶநாத், இதி சேத், உச்யதே; ஜலே க³க³நப்ரதிபி³ம்ப³மப்⁴யுபக³ச்ச²தாபி ஆலோகப்ரதிபி³ம்போ³(அ)வஶ்யமப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: । அந்யதா² கூபாதி⁴கபரிமாணரூபஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³க³தவிஶாலத்வஸ்ய அசாக்ஷுஷத்வப்ரஸங்கா³த், யத்ர ரூபம் பா⁴ஸதே தத்ரைவ பரிமாணஸ்ய சாக்ஷுஷத்வாத் । ஏவம் ச க³க³நாலோகயோருப⁴யோரபி ப்ரதிபி³ம்பா³வங்கீ³க்ருத்ய ஆலோகப்ரதிபி³ம்பே³ பா⁴ஸமாநஸ்ய விஶாலத்வஸ்ய க³க³நப்ரதிபி³ம்ப³க³தத்வேந விப்⁴ரம இதி கல்பநாத்³வரமாலோகப்ரதிபி³ம்ப³ ஏவ அத⁴:ப்ரதே³ஶே தலமலிநதாத்³யத்⁴யாஸ: । அந்யத்ர ததீ³யரூபவிஶாலதாப்⁴யாம் ஸஹ ஸ்பு²ரணம் தத்ரைவ க³க³நப்ரதிபி³ம்ப³த்வவிப்⁴ரம இதி கல்பநம், ப³ஹிஸ்து நீலம் நப⁴: விஶாலம் நப⁴ இத்யாதி³ப்ரத்யயஸ்யாலோகவிஷயத்வம் ந கல்பநீயம்; ஜலமத்⁴யே நப⁴:ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்யேவ ப³ஹிர்நப⁴ஸோ(அ)ஸம்ப்ரதிபத்த்யபா⁴வேந யதா²வ்யவஹாரம் நப⁴ஸி நீலிமாத்⁴யாஸஸ்ய தஸ்மிந்நேவ தத்ப்ரஸ்ருதாலோகக³தரூபாத்⁴யாஸேந ததீ³யவிஶாலதாநுப⁴வஸ்ய சாங்கீ³காரே பா³த⁴காபா⁴வாத் । அதோ ரூபவத ஏவ ப்ரதிபி³ம்ப³ இதி நியமே வ்யபி⁴சாராபா⁴வாத் நாத்மந: ப்ரதிபி³ம்போ³ க⁴டத இதி பா⁴வ: । க³க³நப்ரதிபி³ம்ப³த்வவிப்⁴ரமவிஷயாலோகப்ரதிபி³ம்ப³வத் ஆத்மப்ரதிபி³ம்ப³த்வப்⁴ரமவிஷயே தே³ஹாதௌ³ ரூபவத: கஸ்யசித் ப்ரதிபி³ம்போ³(அ)ஸ்தி சேத், தஸ்மாச்ச ப்ரதிபி³ம்போ³பாதே⁴ர்தே³ஹஸ்ய ஜபாகுஸுமப்ரதிபி³ம்பா³த் ஸ்ப²டிகஸ்யேவ விவேகாக்³ரஹோ(அ)ப்யஸ்தி சேத், அத்⁴யஸ்தக³க³நத⁴ர்மஸ்ய நீலிம்நோ ஜலமத்⁴யே பா⁴ஸமாநஸ்ய ஆலோகப்ரதிபி³ம்ப³த⁴ர்மத்வேநேவ அத்⁴யஸ்தாத்மத⁴ர்மஸ்ய சைதந்யாதே³: தே³ஹமத்⁴யே பா⁴ஸமாநஸ்ய ஆத்மப்ரதிபி³ம்ப³த்வப்⁴ரமவிஷயாந்யப்ரதிபி³ம்ப³த⁴ர்மத்வேந ப்ரதிபா⁴ஸ: ஸம்ப⁴வேத் ।

ஏவம் ப்ரதிபா⁴ஸதஸ்தத்³த⁴ர்மஸ்ய சைதந்யாதே³: ப்ரதிபி³ம்ப³க்³ராஹிணி தே³ஹாதா³வத்⁴யாஸஶ்சோபபத்³யதே; ஜபாகுஸுமப்ரதிபி³ம்பா³ருணிம்ந இவ ஸ்ப²டிகே ந தவாத்மப்ரதிபி³ம்ப³த்வப்⁴ரமவிஷய: கஸ்யசித்ப்ரதிபி³ம்போ³(அ)ஸ்தி தே³ஹாதா³வித்யாஹ –

ஆத்மநஸ்த்விதி ।

நந்விதரேதரபா⁴வாநுபபத்தி:, இதரேதரபா⁴வாப்ரதீத்யநுபபத்திரிதி வ்யாக்²யாதம் ।

அத: ஸைவாத்⁴யாஸாபா⁴வ இதி, தேநைவ தத்ஸாத⁴நே ஸாத்⁴யாவைஶிஷ்ட்யமித்யாஶங்க்ய ஹேதுஸாத்⁴யயோர்பே⁴த³ம் த³ர்ஶயதி –

அத்⁴யாஸாநுபபத்திமுக்த்வேதி ।

அநுபபத்தி: அந்யோந்யாநாத்மதாஸ்பு²ரணேந ப்ரதிப³ந்தா⁴த் உத்பத்த்யநர்ஹத்வம் ஸ ஹேது: அத்⁴யாஸாபா⁴வஸ்ததோ பி⁴ந்ந: ஸாத்⁴ய இதி பா⁴வ: । அத²வா அஹம் மநுஷ்ய இத்யாதி³ப்ரதீதௌ அதஸ்மிம்ஸ்தத்ப்ரதீதித்வஸ்யாத்⁴யாஸலக்ஷணஸ்யாபா⁴வே உக்தே லக்ஷ்யாத்⁴யாஸரூபத்வஸ்ய அபா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் அதோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யயேத்யாதி³பா⁴ஷ்யமிதி வ்யாக்²யாந்தரம் கேஷுசித்கோஶேஷு த்³ருஷ்டம் । அஸ்யாம் வ்யாக்²யாயாமதோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யயேத்யத: ப்ராசீநக்³ரந்தோ²(அ)ஹம் மநுஷ்ய இத்யாதி³ப்ரதீதாவத்⁴யாஸலக்ஷணாபா⁴வஸமர்த²நே ப²லத: பர்யவஸந்நோ த்³ரஷ்டவ்ய: ।

ஜ்யேஷ்ட²ஸ்யாபீதி ।

அபச்சே²த³ந்யாயேந (ஜை0 அ. 6 பா. 5 ஸூ. 54) பூர்வஸ்ய பரேண பா³த⁴மாஶங்க்ய தத³பேக்ஷஸ்யேதி விஶேஷிதம் । தேநோத்தரஸ்ய பூர்வாபேக்ஷாயாமுபக்ரமாதி⁴கரணந்யாய ஏவ ப்ரவர்தத இதி ஸூசிதமித்யர்த²: । ஆத்³யத்³வயம் நிரஸ்யேதி அபௌருஷேயதயேத்யாதி³ஷஷ்ட்²யந்தவிஶேஷணத்³வயேநேதி ஶேஷ: ।

ஏவமப்ராமாண்யம் நிராக்ருத்யேதி ।

நநூத்பாத³காப்ரதித்³வந்தி³த்வாத் இத்யப்ராமாண்யநிராகரணஹேதுநைவ உபசரிதார்த²த்வமபி நிராக்ருதம், கிமர்த²ம் புநஸ்தந்நிராகரணாய ப்ராகு³பபாதி³தமநந்யபரத்வம் ஸ்மார்யதே, இத்யாஶங்க்யாஹ –

பூர்வமிதி ।

நநு இஹ கா புநரப்யுபஜீவ்யவிரோத⁴ஶங்கா, யந்நிராஸாயாநந்யபரத்வஹேத்வந்வேஷணம்; உத்பாத³காப்ரதித்³வந்த்³விஹேதுவிவரணக்³ரந்த² ஏவ ஹி யது³பஜீவ்யம் ந தேந விரோத⁴:, யேந விரோத⁴: ந தது³பஜீவ்யமித்யுபஜீவ்யவிரோத⁴ஶங்கா நிரஸ்தா, உச்யதே । உபஜீவ்யோபஜீவகவிரோதோ⁴(அ)த்ர த்³வேதா⁴ ஸமாதா⁴தும் ஶக்யதே; உபஜீவ்யம் ப்ரத்யக்ஷம் ஔத்ஸர்கி³காத் தத்த்வாவேத³கப்ரமாணபா⁴வாத் ப்ரச்யாவ்ய தஸ்ய ஸாம்வ்யவஹாரிகவிஷயஸமர்பணேந வா, உபஜீவகம் வாக்யஜாதம் ஔத்ஸர்கி³காத் முக்²யார்தா²த்ப்ரச்யாவ்ய தஸ்யௌபசாரிகவிஷயஸமர்பணேந வா । தத்ரோபஜீவ்யோபமர்தா³த் உபஜீவகோபமர்தோ³ வரமிதி ந்யாயம் அவலம்ப்³ய ஶங்காயாம் தத்ஸமாதா⁴நார்த²மநந்யபரத்வஸ்ய புநரநுகீர்தநம் । இத்த²ம் ச தத்ஸமாதா⁴நப்ரகாரோ விவக்ஷித:; அஸ்த்யுபஜீவ்யஸ்யாபி ப³லவதா உபஜீவகேநோபமர்த³: பூர்வதந்த்ரே நிர்ணீத: । யதா² 'விப்ரதிஷேதே⁴ கரணஸமவாயவிஶேஷாதி³தரமந்யஸ்தேஷாம் யதோ விஶேஷ: ஸ்யாத்' (ஜை0 அ. 3 பா. 8 ஸூ. 21) இத்யதி⁴கரணே சிந்திதம், குண்ட³பாயிநாமயநே ஶ்ரூயதே 'யோ ஹோதா ஸோ(அ)த்⁴வர்யு'ரிதி; தத்ர ஹோத்ரத்⁴வர்யுஶப்³த³யோ: பி⁴ந்நபுருஷவாசிநோ: முக்²யஸாமாநாதி⁴கரண்யாயோகா³த் அந்யதரஸ்ய லக்ஷகத்வே கல்பநீயே ப்ரத²மஶ்ருதஸ்ய ஹோத்ருஶப்³த³ஸ்ய முக்²யவ்ருத்த்யா சரமஶ்ருதஸ்ய அத்⁴வர்யுஶப்³த³ஸ்ய அத்⁴வர்யுகர்மலக்ஷகத்வமிதி தல்லக்ஷிதே(அ)த்⁴வர்யுகர்மணி கர்த்ருத்வேந ஹோதுர்விதி⁴: । தேந ப்ரக்ருதித: ப்ராப்தயோரத்⁴வர்யுஹோத்ரோரத்⁴வர்யோர்நிவ்ருத்தி:, ஹோத்ரைவாத்⁴வர்யவமபி கர்தவ்யமிதி வ்யவஸ்தா² । தத்ர யூபபரிவ்யாணகாலே 'பரிவீரஸி' 'யுவா ஸுவாஸா' இத்யநயோ: பரிவ்யாணே க்ரியமாணாநுவாதி³கரணமந்த்ரயோரத்⁴வர்யுணா ஹோத்ரா ச ப்ரயோஜ்யயோ: பரிவ்யாணாஸம்கல்பப்ரப்⁴ருதி தத்ஸமாப்திபர்யந்தமநுவர்தமாந: க்ரியமாணாநுவாதீ³ தந்மத்⁴யபாதீ பரிவ்யாணாரம்ப⁴ஸந்நிபாதீ கரணமந்த்ர இதி காலைக்யமாபந்நயோ: ததை²வ குண்ட³பாயிநாமயநே(அ)பி ப்ராப்தாவேகேந ஹோத்ரா யுக³பது³ப⁴யோ: ப்ரயோக்துமஶக்யதயா அவஶ்யமந்யதரபா³தே⁴ வக்தவ்யே, ப்ரத்யக்ஷஶ்ருதிவிதீ⁴யமாநாத்⁴வர்யுகர்மபா³தா⁴யோகா³த் ஆநுமாநிகப்ரக்ருதிவச்ச²ப்³த³ப்ராப்தஹோத்ருகர்மபா³த⁴ இதி । தத்ர ஹோது: ப்ரக்ருதிவச்ச²ந்தே³ந ப்ராப்தி: ப்ரத்யக்ஷவசநஸ்யோபஜீவ்யா; விக்ருதௌ பதா³ர்த²ப்ராப்திருபகாரமுகே²நேதி ஹோத்ருகர்மப்ராப்திரபி ஹோத்ருப்ராப்த்யர்த²த்வேநோபஜீவ்யா; ஸா சோபஜீவ்யஹோத்ருகர்மப்ராப்திரவிஶேஷப்ரவ்ருத்தா 'யுவா ஸுவாஸா' இதி மந்த்ரப்ரயோக³மபி ஸ்ப்ருஶதி । அத்⁴வர்யுஶப்³த³ஶ்சாத்⁴வர்யுகர்மணி லக்ஷயந் 'பரிவீரஸீ'தி மந்த்ரப்ரயோக³மபி ஸ்ப்ருஶதி; உப⁴யோரபி உதா³ஹ்ருதமந்த்ரத்³வயப்ரயோகா³திரிக்தவிஷயத்வேந ஸாவகாஶதாப்யஸ்தி; ஏவம் ஸத்யப்யுபஜீவகஸ்ய ப்ரத்யக்ஷவசநத்வேந ப்ராப³ல்யாத் உபஜீவ்யஸ்யைவோபமர்த³: ஸம்ஶ்ரித: । ததா² 'ஹிரண்யக³ர்பே⁴ பூர்வஸ்ய மந்த்ரலிங்கா³த்' (ஜை. அ. 10 பா.3 ஸூ. 13) இத்யதி⁴கரணே சிந்திதம் । வாயவ்யபஶௌ ஶ்ரூயதே, 'ஹிரண்யக³ர்ப⁴: ஸமவர்ததாக்³ர இத்யாகா⁴ரமாகா⁴ரயதீ'தி தத்ர கிமமந்த்ரகே ப்ரஜாபதிதே³வதாகே ப்ரத²மாகா⁴ரே மந்த்ரோ விதீ⁴யதே, உத மந்த்ரவதீந்த்³ரதை³வத்யத்³விதீயாகா⁴ரே ப்ராக்ருதமந்த்ராபவாத³கம் மந்த்ராந்தரம் விதீ⁴யத இதி ஸம்ஶயே, ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஜாபதிநாமத்வப்ரஸித்³தே⁴: 'ப்ரஜாபதிர்வை ஹிரண்யக³ர்ப⁴' இதி வாக்யஶேஷாச்ச விநியோஜ்யமந்த்ரஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴ந ப்ரத²மாகா⁴ர இதி பூர்வ: பக்ஷ:; த்³விதீயாகா⁴ரே மந்த்ரகார்யநியமாத்³ருஷ்டஸ்ய க்ல்ருப்தவாத³க்ல்ருப்தத்வாச்ச ப்ரத²மாகா⁴ரே தத³கல்பநா லாக⁴வாநுஸாரேண த்³விதீயாகா⁴ரே மந்த்ரவிதி⁴ரிதி ஸித்³தா⁴ந்த இதி॥ அத்ராகா⁴ரமந்த்ரவிதௌ⁴ மந்த்ர உபஜீவ்ய:; ப்ரஸித்³த⁴ம் மந்த்ரமாதா³ய தத்³விநியோக³ஸ்ய கார்யவாத், ஆகா⁴ரே தத்³விதி⁴ருபஜீவக: । தத்ர மந்த்ர: கத²ம்சிதி³ந்த்³ரே யோக³கல்பநயா ஸாவகாஶ:, தது³பஜீவகவிதி⁴க³தாகா⁴ரஶப்³த³ஸ்து த்³விதீயாகா⁴ர இவ ப்ரத²மாகா⁴ரே(அ)பி ப்ரஸித்³த⁴வ்ருத்த்யைவ ஸாவகாஶ:; ஏவம் ஸத்யபி லாக⁴வாநுக்³ருஹீதஸ்யோபஜீவகஸ்ய ப்ராப³ல்யேநோபஜீவ்யஸ்ய க்லிஷ்டவ்ருத்திராஶ்ரிதா, ஏவமிஹாபி அத்³வைதவாக்யஜாதஸ்ய உபக்ரமாதி³தாத்பர்யலிங்க³யுக்தத்வேந ப்ராப³ல்யாத்தது³பஜீவ்யஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸ்யைவ வ்யாவஹாரிகவிஷயஸமர்பணேநோபமர்த³: கல்பயிதும் யுக்த இதி । ஏதேந உபஜீவ்யவிரோதே⁴ தாத்பர்யவத்த்வமேவ ந ஸித்³த்⁴யதீத்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா; தது³பஜீவ்யவிரோதே⁴(அ)பி தாத்பர்யவதா வாக்யேநோபஜீவ்யோபமர்த³ஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் ।

விதா⁴யகே இதி ।

நநு ஏதத³யுக்தம்; ஸோமேந யஜேதேதி விதி⁴வாக்யே ஸோமவதா யாகே³நேதி மத்வர்த²லக்ஷணாங்கீ³காராத் । தத்துல்யமித்யேத³ப்யயுக்தம்; தத்த்வமஸிவாக்யே பா⁴க³த்யாக³லக்ஷணாங்கீ³காராதி³தி சேத், உச்யதே; விதி⁴வாக்யம் தத்துல்யம் வா தாத்பர்யவத்³வாக்யம் யத்கிம்சித³நுக்³ரஹார்த²ம் அந்யமர்த²ம் நேதுமயுக்தமிதி தத³பி⁴ப்ராய: । ஏவம் ச விஶிஷ்டவிதி⁴பரே ஸோமவாக்யே ஸோமத்³ரவ்யதாதா³த்ம்யவிஶிஷ்டயாக³வித்⁴யப்⁴யுபக³மே தஸ்ய விஶிஷ்டஸ்ய விதே⁴யஸ்ய த³த்⁴யாதி³வல்லோகஸித்³த⁴த்வாபா⁴வேந விதி⁴வாக்யாதே³வ தே³வதாதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.1 பா.3 ஸூ.33) உதா³ஹரிஷ்யமாணரேவத்யாதா⁴ரவாரவந்தீயவிஶேஷணஸ்யேவ விநா தாத்பர்யம் ஸித்³தி⁴ரேஷ்டவ்யா । ந ச தாத்பர்யரஹிதாத் ஆக³மாத்³யாக³ஸோமலதாபே⁴த³க்³ராஹிப்ரத்யக்ஷவிருத்³தா⁴ர்த²: ஸித்³த்⁴யதீதி; தத்ர தத³விரோதா⁴ய மத்வர்த²லக்ஷணாஶ்ரயணம்; அத்³வைதஶ்ருதேஸ்து தாத்பர்யவிஷயாத³ந்யத்ர நயநமேவ நாஸ்தீதி ந கஶ்சித்³தோ³ஷ: ।

நநு ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநப்ராமாண்யம் ஜ்ஞாநஸமாநவித்திவேத்³யதயா ஜ்ஞாநே ப்ரகாஶமாநே விஶிஷ்ய நியமேந ப்ரதீதம் நாத்³வைதஶ்ருத்யா பா³த⁴நமர்ஹதீத்யாஶங்க்ய விஶிஷ்ய நியமேந ப்ரதீதஸ்யாபி பூர்வஸ்ய பரேண பா³தே⁴ டீகாயாமபச்சே²த³ந்யாயோ(ஜை. அ. 6 பா. 5 ஸூ. 54)தா³ஹாரணம் க்ருதம்; தத்ர பூர்வஸ்ய பரோபஜீவ்யத்வம் நாஸ்தீதி வைஷம்யாஶங்காநிராகரணபூர்வகம் தத³வதாரயதி –

ஏவம் தாவதி³தி ।

கிமத்³வைதஶ்ருதே: ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரமாணம் ஸது³பஜீவ்யமிதி ப்ராமாண்யஸ்ய ப்ராப³ல்யமுச்யதே, உதாநுபஜீவ்யத்வே(அ)பி ப்ரத²மப்ரதீதத்வமாத்ரேண ।

ஆத்³யபக்ஷோ ந ஶங்கார்ஹ இத்யாஹ –

உபஜீவ்யத்வமிதி ।

ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ரமாணஸ்ய ஸத இதி ஶேஷ: ।

த்³விதீயபக்ஷநிராகரணார்த²முத்தரக்³ரந்த² இத்யாஹ –

முக்²யத்வமாத்ரஸ்யேதி ।

ஜ்யோதிஷ்டோமே ப³ஹிஷ்பவமாநார்த²ம் ஹவிர்தா⁴நாந்நிர்க³ச்ச²தாம் ருத்விக்³யஜமாநாநாம் அந்வாரம்ப⁴ணம் விஹிதம் । 'அத்⁴வர்யும் ப்ரஸ்தோதா(அ)ந்வாரப⁴தே ப்ரஸ்தோதாரமுத்³கா³தா, உத்³கா³தாரம் ப்ரதிஹர்தே'த்யாதி³நா । தத்³விச்சே²தே³ ப்ராயஶ்சித்தமாம்நாயதே 'யத்³யுத்³கா³தா(அ)பச்சி²த்³யேதாத³க்ஷிணம் தம் யஜ்ஞமிஷ்ட்வா தேந புநர்யஜேத, தத்ர தத்³த³த்³யாத்³யத்பூர்வஸ்மிந்தா³ஸ்யந்ஸ்யாத், யதி³ ப்ரதிஹர்தாபச்சி²த்³யேத ஸர்வவேத³ஸம் த³த்³யா'தி³தி । தத்ர பூர்வநிமித்தகர்தவ்யதாபு³த்³தி⁴: பரநிமித்தகர்தவ்யதாபு³த்³த்⁴யா யதா² பா³த்⁴யதே, ததா² ஶ்ருதிஜந்யாத்³வைதபு³த்³த்⁴யா பரயா பூர்வப்ரத்யக்ஷஜந்யா கர்த்ருத்வாதி³பு³த்³தி⁴ர்பா³த்⁴யதே । பா³தி⁴தாபி ஸா தது³சிதவிஷயஸமர்பணேந ஶுக்திரூப்யாதி³பு³த்³தி⁴வத் அநுக்³ராஹ்யேதி யாவத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநா(அ)பா³த்⁴யவ்யாவஹாரிக-விஷயாங்கீ³காராத் தத்³விஷயம் ப்ரத்யக்ஷாதி³ வ்யாவஹாரிகப்ரமாணமிதி வ்யபதி³ஶ்யதே; வ்யாவஹாரிகமேவ ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸித்³த⁴ம் தத்தத்காரணஸ்வரூபம் ப்ரமித்யுத்பத்தாவபேக்ஷிதமிதி தத³பா³தா⁴த் । தத்³க³ததாத்த்விகாம்ஶபா³தே⁴(அ)பி ஶரஶாஸ்த்ரஸ்ய வேத்³யாஸ்தரணப்ராப்த்யர்த²ம் ப்ரக்ருதிவச்ச²ப்³தா³பேக்ஷஸ்ய தத்ப்ராப்தகுஶாம்ஶபா³த⁴ இவ அபராம்ருஷ்டப்ரக்ருதிவச்ச²ப்³த³ஜந்யபு³த்³தௌ⁴ குஶாம்ஶப்ராமாண்யபா³த⁴ இவ ச நோபஜீவ்யவிரோத⁴ இத்யாஶய: । யத்து ஏகஸ்மிந்நபி ப்ரயோகே³ க்ரமிகாப்⁴யாம் நிமித்தாப்⁴யாம் தத்தந்நைமித்திககர்தவ்யதயோர்ப³த³ரப²லே ஶ்யாமரக்தரூபயோரிவ க்ரமேணோத்பாதா³த் ரூபஜ்ஞாநத்³வயவத் கர்தவ்யதாஜ்ஞாநத்³வயமபி ப்ரமாணமேவேதி ந பரேண பூர்வஜ்ஞாநபா³தே⁴(அ)பச்சே²த³ந்யாய உதா³ஹரணம் இதி । தந்ந; அங்க³ஸ்ய ஸத: கர்தவ்யத்வம், ந ச பஶ்சாத்³பா⁴விப்ரதிஹர்த்ரபச்சே²த³வதி பூர்வவ்ருத்தோத்³கா³த்ரபச்சே²த³ப்ராயஶ்சித்தஸ்யாங்க³த்வமஸ்தி; ஆஹவநீயஶாஸ்த்ரஸ்ய பத³ஹோமாதிரிக்தஹோமவிஷயத்வவத் தத³ங்க³த்வபோ³த⁴கஶாஸ்த்ரஸ்ய பஶ்சாத்³பா⁴விப்ரதிஹர்த்ரபச்சே²த³ரஹிதக்ரதுவிஷயதாயா: ஸித்³தா⁴ந்திதத்வாத் । உக்தம் ஹி ந்யாயரத்நமாலாயாம் - தத்ரைவம் ஸதி ஶாஸ்த்ரார்தோ² ப⁴வதி, பஶ்சாத்³பா⁴வ்யுத்³கா³த்ரபச்சே²த³விது⁴ரப்ரதிஹர்த்ரபச்சே²த³வத: க்ரதோ: ஸர்வவேத³ஸதா³நமங்க³மேவமுத்³கா³த்ரபச்சே²தே³(அ)பி த்³ரஷ்டவ்யமிதி । ந ச மீமாம்ஸகமர்யாதா³மதிக்ரம்ய பரகர்தவ்யதாநிவர்த்யம் பூர்வகர்தவ்யத்வம் நிர்வக்துமபி ஶக்யம்; ந ஹி க்ருதிஸாத்⁴யத்வயோக்³யவம் தத்; தஸ்ய பஶ்சாத³பி ஸத்த்வாத் । நாபி ப²லமுக²க்ருதிஸாத்⁴யத்வம் । தஸ்ய பூர்வமப்யஜநநாத் । நாப்யங்க³த்வம்; தஸ்ய ஸந்நிபத்யோபகாரகத்வப²லோபகாரகத்வாந்யதரரூபகாரணதாவிஶேஷத்வேந தத்ர யோக்³யத்வப²லமுக²த்வவிகல்பே பூர்வோக்ததோ³ஷாநதிவ்ருத்தே: । ந ச கர்தவ்யத்வம் நாம த⁴ர்மாந்தரமாக³மாபாயி கல்பநீயம் மாநாபா⁴வாத் ।

ஸத்யபி ப்ரத்யக்ஷே ஸந்நிஹிதே ஶராம்நாநே கல்ப்யாதிதே³ஶவாக்யப்ராபணீயாநாம் தூ³ரஸ்தி²தாநாம் குஶாநாம் தத: ப்ராகே³வ க்³ரஹணே ஹேதுக³ர்ப⁴ம் விஶேஷணம் –

உபகாராகாங்க்ஷிண்யாமிதி ।

அஸ்யார்த²: - ப²லஜநகத்வேந கர்மாணி போ³த⁴யதாம் ப்ரதா⁴நவிதீ⁴நாம் கத²மநேந ப²லம் ஜநநீயமித்யநிர்ஜ்ஞாதப்ரகாரதயா ப்ரதா⁴நக³தப²லஜநநஸாமர்த்²யோத்³போ³த⁴காங்க³ஜந்யத்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டகார்யஸமுதா³யரூபே உபகாரே ஏவ ப்ரத²மமாகாங்க்ஷா ப⁴வதி, தந்முகே²நோபகாரஜநகபதா³ர்த²ரூபேஷ்வங்கே³ஷ்வாகாங்க்ஷா । ஏவம் ச ப்ராக்ருதப்ரதா⁴நவிதி⁴: ப்ரத²மாகாங்க்ஷிதமப்யுபகாரம் க்வசித³பி க்ல்ருப்தமபஶ்யந்நக³த்யா ப்ரகரணாம்நாதாந்பதா³ர்தா²ந்க்³ருஹீத்வா தத்பதா³ர்த²ஶக்த்யநுஸாரேண த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டகார்யவிஶேஷகல்பநயா தத்ஸமுதா³யரூபமுபகாரம் லப்³த்⁴வா நிவ்ருத்தோ ப⁴வதி । வைக்ருதவித⁴யஸ்து ஸ்வஸந்நிதௌ⁴ க்ல்ருப்தமுபகாரமபஶ்யந்தோ(அ)பி ப்ரக்ருதௌ க்ல்ருப்தம் தம் பஶ்யந்த: ஸ்வாகாங்க்ஷயா தூ³ரஸ்தி²தமபி தமேவ க்³ருஹ்ணந்த: தந்முகே²ந தஜ்ஜநநஶக்தத்வேநாவத்⁴ருதம் ப்ராக்ருதபதா³ர்த²ஜாதமேவ ப்ரத²மம் க்³ருஹ்ணந்தி । யதா³ஹு: 'க்ல்ருப்தோபகாரஸாகாங்க்ஷா: ப்ரத²மம் ப்ராக்ருதை: ஸஹ । ஸம்ப³த்⁴யந்தே ஸமீபஸ்த²ம் விகார: ப்ரோஜ்ஜ்²ய சோதி³தம்॥ இதி । ததஶ்ச வைக்ருதவிதி⁴ஸந்நித்⁴யாம்நாதஸ்ய ஶராதே³ர்வைஶேஷிகாங்க³ஜாதஸ்ய பஶ்சாத³ந்வய இதி ।

நிரபேக்ஷைரிதி ।

ப்ரத்யக்ஷஶ்ருதத்வேந புருஷபு³த்³தி⁴மூலப்ராபகப்ரமாணகல்பநா(அ)நபேக்ஷைரித்யர்த²: । யத்³வா ஶரப்ராப்திநிரபேக்ஷைரித்யர்த²: । நநு பூர்வநிமித்தவதி ப்ரயோகே³ தந்நிமித்தககர்தவ்யதாபு³த்³தே⁴: பரநைமித்திககர்தவ்யதாபு³த்³த்⁴யா ப்⁴ரமத்வாபாத³நே(அ)பி பூர்வநைமித்திகஶாஸ்த்ரஸ்ய நாத்யந்தபா³த⁴:; பூர்வநிமித்தமாத்ரவதி ப்ரயோகா³ந்தரே சாரிதார்த்²யாத், அஹம்ப்ரத்யயஸ்ய கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³விஷயஸ்யாத்மந்யத்³வைதவாக்யஜாதேந பா³தே⁴ து தந்மூலஸ்ய ப்ரமாணஸ்ய ந க்வசித³பி சாரிதார்த்²யம் ।

ந ச வ்யாவஹாரிகவிஷயாலம்ப³நதயா தத்ரைவ சாரிதார்த்²யம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; வ்யாவஹாரிகவிஷயஸ்ய ஶுக்திரூப்யாதி³வத் கதா³சித்³பா³த்⁴யத்வாப்⁴யுபக³மாத் பா³த்⁴யவிஷயே ச வ்யாவஹாரிகம் ப்ராமாண்யமிதி வ்யவஹாரஸ்ய அத்³வைதபரிபா⁴ஷாமாத்ரஸித்³த⁴த்வாதி³த்யாஶங்க்ய நிர்தோ³ஷத்வேந க்ல்ருப்தஶாஸ்த்ரஸ்யைவ விஷயாந்தரப்ரத³ர்ஶநேந சாரிதார்த்²யமுபபாத³நீயம், ந து தோ³ஷமூலஸ்யாஹம்ப்ரத்யயஸ்ய தஸ்ய பஶ்சாத்³பா⁴வ்யுத்³கா³த்ரபச்சே²த³வத் ப்ரயோக³விஷயதத³பராமர்ஶதோ³ஷமூலஸர்வஸ்வதா³நகர்தவ்யதாபு³த்³த்⁴யாதி³வத்³ப்⁴ராந்தித்வோபபத்தி: இதி விவேசநாய தஸ்ய தோ³ஷமூலத்வம் த³ர்ஶயிதும் ப்ரவ்ருத்தமுத்தரக்³ரந்த²மவதாரயதி –

ஏவம் தாவதி³தி ।

தாத³ர்த்²யப்ரக்ருதிவிகாரயோரிதி ।

தாத³ர்த்²யப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வயோரித்யர்த²: । பூர்வமீமாம்ஸகமதே ஹவிஷோ தே³வதார்த²த்வம் ஹவிர்தே³வதயோர்ஹிரண்யகுண்ட³லவத் ப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வஶ்சேத்யுப⁴யமபி நாஸ்தி । ஸித்³தா⁴ந்தே ஹவிஷோ தே³வதாபோ⁴ஜ்யஸ்ய தாத³ர்த்²யஸத்³பா⁴வே(அ)பி ஹவிர்தே³வதயோ: ப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வோ நாஸ்தீத்யர்த²: । நநு அத்ர பூர்வபக்ஷிணா அக்³நயே ஹோத்ரமஸ்மிந்நிதி ப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸ: ஶங்கித:, ந து ப³ஹுவ்ரீஹௌ தாத³ர்த்²யப்ரக்ருதிவிகாராபேக்ஷாஸ்தி; தத்புருஷாதி⁴காரே ஏவ 'சதுர்தீ² தத³ர்தா²ர்த² (2 ।1 ।36) இத்யாதி³ஸூத்ரேண தத³ர்த²ஸமாஸஸ்ய விஹித்வாத், தஸ்யைவ ச தத³ர்த²ஸமாஸஸ்ய தஸ்மிந் ஸூத்ரே ப³லிரக்ஷிதக்³ரஹணேந ஜ்ஞாபகேந ப்ரக்ருதேஸ்தாத³ர்த்²யஸ்ய ஸ்பு²டத்வேந வார்திகக்ருத்³வசநேந ச ப்ரக்ருதிவிக்ருதிவிஷயத்வநியமஸித்³தே⁴:, ஸமாநாதி⁴கரணாநாம் ப³ஹுவ்ரீஹிரிதி ஶாப்³தி³கநியமாத³லாக்ஷணிகஶ்சதுர்தீ²க³ர்ப⁴வ்யதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹிரிதி சேத், தர்ஹி ஸ ஏவ ஶங்கிதஸமாஸாஸம்ப⁴வே ஹேதுர்வக்தவ்யோ ந தாத³ர்த்²யப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வாபா⁴வே இதி சேத், ஸத்யம்: யதி³ பூர்வபக்ஷீ சதுர்தீ²க³ர்ப⁴வ்யதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹிமலாக்ஷணிகம் மந்யமாந: ஸந் ப்ரத்யயஸ்ய பா⁴வார்த²தாமவலம்ப்³யாக்³நயே ஹோத்ரம் ஹவநமிதி சதுர்தீ²தத்புருஷமாஶ்ரயேத, ததா³ தத³ஸம்ப⁴வே ஹேதுராசார்யைருபந்யஸ்த இதி ந விரோத⁴: । நநு ஸித்³தா⁴ந்தே ப்ராப்ததே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ப்ரவ்ருத்திநிமித்தகம் யௌகி³கமக்³நிஹோத்ரநாமேஷ்யதே, ப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸஶ்ச ப்ரத³ர்யதே, ஸ கத²முபபத்³யத இதி சேத், உச்யதே; நாத்யந்தம் வ்யதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹேரஸம்ப⁴வ:; 'ஸப்தமீ விஶேஷணே ப³ஹுவ்ரீஹௌ' (பா. 2 ।2 ।35) இதி । ஸப்தமீக்³ரஹணேந ஜ்ஞாபகேந கண்டே²கால இத்யாதௌ³ தஸ்யாப்⁴யுபக³மாத், ததே³வ வ்யாப்திந்யாயேந விப⁴க்த்யந்தரக³ர்ப⁴வ்யதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹேரபி ஜ்ஞாபகமாஶ்ரித்ய வாமநேந 'ஆவர்த்யோ ப³ஹுவ்ரீஹிர்வ்யதி⁴கரணோ ஜந்மாத்³யுத்தரபத³' இதி 'ஸச்சா²ஸ்த்ரஜந்மா ஹி விவேகலாப⁴' இத்யாதி³ப்ராமாணிகப்ரயோக³த்³ருஷ்டஸ்ய பஞ்சம்யாதி³க³ர்ப⁴வ்யதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹே: ஸாது⁴த்வப்ரதிபாத³நாச்ச, கிந்த்வேவம் ஜ்ஞாபகஸித்³தோ⁴ வ்யதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹி: ப்ராமாணிகப்ரயோக³த³ர்ஶநே ஸதி ஸமர்த²நீயோ ந ஸர்வத்ர; அந்யதா² 'ஶேஷோ ப³ஹுவ்ரீஹி' (பா. ரா2 ।23) ரிதி ஸூத்ரே ஶேஷக்³ரஹேணேநாஹத்ய வார்திகவசநேந ச ஸித்³த⁴ஸ்ய ஸமாநாதி⁴கரணாநாம் ப³ஹுவ்ரீஹிரித்யௌத்ஸர்கி³கநியமஸ்ய நிர்ஹேதுகப⁴ங்கா³பத்தே: । ததஶ்ச ஸித்³தா⁴ந்தே யத³க்³நயே சேத்யாதி³வாக்யாந்தரப்ராப்தாக்³நிதே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴நுவாத³கம் யௌகி³கமக்³நிஹோத்ரநாமேதி ப்ரதீதே: தது³பபாத³நார்த²: ப்ரமாணமூலோ யுஜ்யதே வ்யதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹி: । கு³ணவிதி⁴ரிதி பூர்வபக்ஷே து யத³க்³நயே சேத்யாதி³ ஶாஸ்த்ரமக்³நிப்ரஜாபதிரூபாநேககு³ணவிஶிஷ்டஹோமாந்தரவிதா⁴யகம், அக்³நிர்ஜ்யோதிரிதி மந்த்ரஸ்த்வஸ்யைவ ஹோமாந்தரஸ்யாங்க³மிதி தயோர்விஷயாந்தரப்ரத³ர்ஶநேந விதி⁴த்ஸிதகு³ணப்ராபகத்வாபா⁴வஸ்ய ஸமர்த²நீயத்வாத³க்³நிதே³வதாயா அப்ராப்தேரகஸ்மாத³ப்⁴யுபக³ம்யமாநோ வ்யதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹிர்ந ப்ரமாணமூல இதி ஸ ந யுஜ்யதே । தத்ப்ரக்²யஸூத்ரே (ஜை. அ.1 பா.4 ஸூ.4) யஸ்மிந் கு³ணோபதே³ஶ (ஜை. அ.1 பா.4 ஸூ.3) இதி பூர்வஸூத்ராத்³யஸ்மிந்நித்யஸ்யாபி வா, நாமதே⁴ய(ஜை. அ. 1 பா. 4 ஸூ. 2)மிதி தத்பூர்வஸூத்ராந்நாமதே⁴யமித்யஸ்ய சாநுஷங்க³:, ததா² ச தஸ்ய விதி⁴த்ஸிதகு³ணஸ்ய ப்ரக்²யம் ப்ரக்²யாபகமந்யத் ஶாஸ்த்ரம் யஸ்மிம்ஸ்தத³க்³நிஹோத்ராதி³கம் நாமதே⁴யமித்யர்த²: ।

குண்டே³தி ।

குண்ட³பாயிநாமயநாக்²யே ஸத்ரே ஶ்ருதம் 'யந்மாஸமக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதீ'தி வாக்யம் தத்ரேத்யர்த²: ।

அஸ்மிந்வாக்யே ஶ்ருதகு³ணஸ்ய விதே⁴யத்வஸம்ப⁴வே விஶிஷ்டவிதி⁴கௌ³ரவபரிஹாரார்த²ம் விதி⁴ஶக்தேர்கு³ணஸம்க்ராந்த்யா தா⁴த்வர்த²விதா⁴நாத் தத்³விதா⁴நாபேக்ஷ: கர்மபே⁴தோ³ ந ஸித்³த்⁴யேத³தோ தா⁴த்வர்த²விதா⁴நஸித்³த்⁴யர்த²ம் மாஸகு³ணஸ்ய வித்⁴யநர்ஹத்வமாஹ –

ந தாவதி³தி ।

நநு காலஸ்யாவிதே⁴யத்வே(அ)பி விஹிதமேவ நித்யாக்³நிஹோத்ரம் காலஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³த்⁴யர்த²ம் தது³த்³தே³ஶேந புநர்விதீ⁴யதாம், ஸாயம் ப்ராதஶ்ச ஜுஹோதீதி வாக்யே இவேத்யாஶங்க்ய தத்³வைஷம்யமாஹ –

நாபீதி ।

ஸித்³தா⁴ர்த²போ³தி⁴நா நாம்நேதி ।

'யதா³ த்வாத்³யபரிஸ்பந்தா³த்ப்ரப்⁴ருத்யா ப²லலாப⁴த: । க்ரியா பூர்வாபரீபூ⁴தா லக்ஷ்யதே வர்ததே ததா³॥' இத்யுக்தரீத்யா பூர்வாபரீபூ⁴தேந க்ரியாரூபேண ஸ்வார்த²ம் தா⁴துருபஸ்தா²பயதி, ந தேந ரூபேண நாம தத³ர்த²முபஸ்தா²பயிதும் ஶக்நோதீதி ந நாம்நா தா⁴த்வர்த²ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । உக்தம் ச வார்திகே – 'யாத்³ருஶீ பா⁴வநா(அ)(அ)க்²யாதே தா⁴த்வர்த²ஶ்சாபி யாத்³ருஶ: । நாஸௌ தேநைவ ரூபேண கத்²யதே(அ)ந்யை: பதை³: க்வசித்॥' இதி ।

பா⁴வநாந்யத்வமிதி ।

நித்யாக்³நிஹோத்ரஸ்ய மாஸாக்³நிஹோத்ரஸ்ய ச ஜுஹோதிதா⁴த்வர்த²ஸ்ய பே⁴தோ³ பே⁴த³லக்ஷணத்³விதீயாத்⁴யாயார்த²பா⁴வநாபே⁴தோ³பபாத³கதயா ப்ரஸாதி⁴த இதி தத்ப்ரயோஜநபூ⁴தோ பா⁴வநாபே⁴த³: ப்ரயோஜநாந்யத்வமிதி ஸௌத்ரபதே³ந விவக்ஷித இத்யபி⁴ப்ரேத்யைவம் வ்யாக்²யாதம் । யத்³வா நாம்நா யதா² கத²ம்சித் நித்யாக்³நிஹோத்ரப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா தா⁴த்வர்தா²பே⁴தோ³பபாத³நே(அ)ப்யக்³நிஹோத்ரஹோமஸ்ய நித்யத்வேந ப்ராதா⁴ந்யே குண்ட³பாயிநாமயநாங்க³த்வே ச பா⁴வ்யபே⁴தே³ந பா⁴வநாப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபகாபா⁴வேந ச பா⁴வநாந்யத்வமநிவார்யமித்யபி⁴ப்ரேத்யைவம் வ்யாக்²யாதம் । உக்தம் ச ஶாஸ்த்ரதீ³பிகாயாம் 'நநு நாமதே⁴யேந ப⁴வதி பூர்வகர்மோபஸ்தா²பநம், ப⁴வது, தா⁴த்வர்த²ஸ்ய பா⁴வநா து தேநாநுபஸ்தா²நாத்³பி⁴த்³யத ஏவ । தா⁴வர்தோ²(அ)பி யாத்³ருஶோ தா⁴துநா(அ)(அ)க்²யாதவர்திநா பூர்வாபரீபூ⁴தோ விதே⁴ருபநீயதே, ந தாத்³ருஶோ நாம்நோபஸ்தா²ப்யத இதி தஸ்யாபி யுக்தோ பே⁴த³: । தத³பே⁴தே³(அ)பி பா⁴வநா தாவத்³பி⁴ந்நேதி ஸித்³த⁴'மிதி । தா⁴த்வர்த²ஸ்ய நாம்நா ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமாசார்யைரபி வேதா⁴த்³யதி⁴கரணே (ப³. அ.3 பா.3 ஸூ.25) ஸ்வீக்ருத்ய வ்யவஹ்ருதம் । தத்ரைவ தது³பபாத³நம் கரிஷ்யாம: ।

தத்ர ஸித்³தே⁴ கர்மபே⁴தே³ இதி ।

யதி³ ப்ரகரணபே⁴தே³ந பா⁴வநாமாத்ரபே⁴த³:, ததா³ ஸாப்தமிகாதி⁴கரணே (ஜை.அ.பா.3 ஸூ. 1) அக்³நிஹோத்ரஶப்³த³ஸ்ய மாஸாக்³நிஹோத்ரே கௌ³ணத்வாபி⁴தா⁴நமேவ கௌ³ணமித்யேதத³பி வேதா⁴த்³யதி⁴கரண ஏவோபபாத³யிஷ்யாம: ।

அபி⁴ஜ்ஞாரூபேதி ।

மம தே³ஹ இதி தே³ஹத்வாகாரேண விவேகக்³ரஹ: பரிச்சி²ந்நத்வாகாரேண தே³ஹபே⁴தா³த்⁴யாஸேந விரோதீ⁴, சைத்ரமைத்ரயோ: ஸந்நிஹிதயோரயமஸ்மாத்³பி⁴ந்ந இதி ஸ்வரூபேண பே⁴த³க்³ரஹே இவ மைத்ரசைத்ரத்வாகாரேண தத³பே⁴தா³த்⁴யாஸே । அர்த²: விஷய: ।

பி⁴ந்நாப்⁴யாமிதி ।

பா³லஸ்த²விரஶரீரயோ: பரஸ்பரபி⁴ந்நத்வம் தாப்⁴யாம் ஏகஸ்யாத்மநோ பே⁴த³ஶ்சேத்யுப⁴யமப்யநுமாநாதி³த்யர்த²: । பரிமாணபே⁴தே³ தஸ்ய அவயவாபசயோபசயஸாத்⁴யத்வாத³வயவாபசயே ஸமவாயிகாரணநாஶாத் பூர்வாவயவிநாஶத: ஸ்தி²தாவயவை: ஸூக்ஷ்மாவயவ்யந்தரோத்பத்திரவயவோபசயே பஶ்சாதா³பததாமவயவாநாம் பூர்வஸித்³தே⁴(அ)வயவிநி காரணத்வாயோக³த: பூர்வஸித்³தா⁴வயவிஸஹிதை: அவயவாந்தரை: மஹாவயவ்யந்தரோத்பத்திஶ்ச அவஶ்யம்பா⁴விநீதி பா³லஸ்த²விரஶரீரயோர்பி⁴ந்நத்வம் தாவதா³நுமாநிகம் ந ப்ரத்யக்ஷம், ப்ரத்யக்ஷேண து யோ(அ)யம் மம தே³ஹோ பா³ல்யே ததா² புஷ்ட ஆஸீத் ஸ ஏவேதா³நீம் வார்த⁴கே க்ருஶ இத்யபே⁴த³ ஏவ தயோ: ப்ரதீயதே । ததஶ்ச பா³ல்யஸ்தா²விரத³ஶயோர்பி⁴ந்நாப்⁴யாம் தே³ஹாப்⁴யாம் த³ஶாத்³வயாபி⁴ந்ந ஆத்மா பி⁴ந்ந இதி விருத்³த⁴த⁴ர்மலிங்க³கபே⁴த³ஜ்ஞாநமப்யாநுமாநிகமிதி பா⁴வ: । நநு தே³ஹயோ: பரஸ்பரபே⁴த³ஸ்யாநுமாநிகத்வே(அ)பி தாப்⁴யாம் ஆத்மநோ பே⁴த³கஸ்யைக்யஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வாதா³த்மநி தே³ஹபே⁴த³: ப்ரத்யக்ஷ ஏவ ஸ்யாத்³; பே⁴த³கஸாக்ஷாத்காரஸ்ய பே⁴த³ஸாக்ஷாத்காரநியதத்வாத், அதோ ந தத்ர பரீக்ஷகக்ருத்யாநுமாநாபேக்ஷேதி சேத்³, மைவம்; ததா²பி ப்ரத²மாநுமாநாபேக்ஷத்வேந பரீக்ஷகக்ருத்யத்வாநபாயாத் ।

வஸ்துதஸ்த்வத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாமாத்ரேண நிர்விசிகித்ஸமைக்யம் ந ஸித்³த்⁴யதீதி ந பே⁴த³கஸாக்ஷாத்காரஶங்காபீத்யாஹ –

தச்ச ஶாஸ்த்ராத்³ருதே இதி ।

தத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிஷயபூ⁴தமப்யாத்மைக்யம் ஶாஸ்த்ரம் விநா ந ஸித்⁴யதி; பரிமாணபே⁴தே³ந தே³ஹபே⁴தே³ ஸத்யபி தத³பே⁴த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாத³ர்ஶநேந யோ(அ)ஹம் பா³ல்யே புஷ்ட: பிதராவந்வபூ⁴வம் ஸ ஏவ ஸ்தா²விரே க்ருஶ: ப்ரணப்த்ரூநநுப⁴வாமீதி பரிமாணபே⁴த³பி⁴ந்நத⁴ர்மிக³ததயைவ பித்ருப்ரணப்த்ரநுப⁴வவிஷயாபே⁴த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாத³ர்ஶநேந ச ததா²பூ⁴தப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாமாத்ராத் ஐக்யாஸித்³தே⁴ரிதி பா⁴வ: । நநு ததா²பி யோ(அ)ஹம் ஸ்வப்நே வ்யாக்⁴ரதே³ஹ: ஸ ஏவேதா³நீம் மநுஷ்யதே³ஹ இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா ஸ்பு²டதரபே⁴தா³ப்⁴யாம் தே³ஹாப்⁴யாம் தது³ப⁴யாநுவ்ருத்தஸ்யாத்மநோ பே⁴த³: ப்ரத்யக்ஷ ஏவ ஸ்யாத், தத்ர நிர்விசிகித்ஸபே⁴த³கஸாக்ஷாத்காரஸத்த்வாதி³தி சேத், ந; பே⁴த³கஸாக்ஷாத்காரஸ்ய பே⁴த³ஸாக்ஷாத்காரநியதத்வாபா⁴வாத் । அபீதத்வவ்யாப்யஶங்க²த்வத³ர்ஶநே(அ)பி தத்ஸாக்ஷாத்காராநுத³யாத், ஸ்வப்நத்³ருஷ்டேஷு லௌகிகாநாம் மித்²யாத்வஸம்ப்ரதிபத்த்யா யோ(அ)யம் ஸ்தா²ணு: புமாநேஷ இதிவத்தத்ர பா³தா⁴யாம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ந த்வபே⁴த³ இதி பே⁴த³கஸாக்ஷாத்காராஸித்³தே⁴ஶ்ச ।

காகதாலீயேதி ।

யத்³யபி 'ஸமாஸாச்ச தத்³விஷயா'(பா. 5 ।3 ।106)தி³தி ஸூத்ரேண இவார்த²விஷயாத்ஸமாஸாத் இவார்தே²ந ச²ப்ரத்யயேந நிஷ்பாதி³த: காகதாலீயஶப்³த³ உபமாத்³வயக³ர்ப⁴:, ததா² ச காகதாலயோரிவ யாத்³ருச்சி²கோ த³ஸ்யுதே³வத³த்தயோ: ஸமாக³ம இத்யேகா ஸமாஸார்தோ²பமா, ததா³நீமேவ பததா தாலேந காகஸ்யேவ த³ஸ்யுநா தே³வத³த்தஸ்ய வத⁴: க்ருத இத்யந்யா தத்³தி⁴தார்தோ²பமா சேதி, யத்ரோபமாத்³வயம் தத்ரைவாஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய ஸம்பூர்ணார்த²தா; ததா²பி யாத்³ருச்சி²கஸமாக³மமாத்ரே(அ)ப்யஸ்ய ப்ரசுர: ப்ரயோகோ³ த்³ருஶ்யத இத்யயமபி ப்ரயோகோ³ யாத்³ருச்சி²கஸமாக³மமாத்ரவிஷய: ।

நந 'க்ருஶோ(அ)ஹமந்தோ⁴(அ)ஹ'மித்யாதீ³நாமத்⁴யாஸத்வோக்திர்ந யுக்தா; பரஸ்பரபி⁴ந்நத்வேந நிஶ்சிதாநாம் தே³ஹேந்த்³ரியாணாம் ரங்க³ரஜதாதீ³நாம் ஶுக்திஶகலே இவைகஸ்மிந்நாத்மந்யத்⁴யாஸாஸம்ப⁴வாத், அதஸ்தேஷாம் கௌ³ணத்வமேவ யுக்தம் இத்யாஶங்காம் நிவர்த்தயதி –

விவேகாஸித்³தா⁴விதி ।

கௌ³ணத்வே ஹி ந தே³வத³த்த: ஸிம்ஹ இதிவத், கதா³சித³பி நாஹம் க்ருஶோ நாஹமந்த⁴ இத்யாதி³ரூபேண விவேகோ லௌகிகஸாதா⁴ரணோ த்³ருஶ்யேத, அதோ(அ)த்⁴யாஸ இத்யேவாப்⁴யுபேயம் । பே⁴த³கஸாக்ஷாத்காரே(அ)பி தோ³ஷப³லாத³பே⁴தா³த்⁴யாஸ: பீதஶங்கா²தி³ஸ்த²லே ஸம்ப்ரதிபந்ந: । கிஞ்ச யேந ரூபேண தே³ஹத்வசக்ஷுஷ்ட்வாதி³நா தே³ஹேந்த்³ரியபே⁴த³நிஶ்சய:, தேந ரூபேணாத்மநி தது³ப⁴யாத்⁴யாஸாஸம்ப⁴வே(அ)பி க்ருஶத்வாந்த⁴த்வாதி³ரூபாந்தரேண தது³ப⁴யாபே⁴தா³த்⁴யாஸே ந காசித³நுபபத்தி: । ந ஹி க்ருஶாத³ந்தோ⁴(அ)ந்ய இத்யாதி³ரூபோ(அ)ஸ்தி பே⁴த³ப்ரத்யய:; த்³ருஶ்யதே ச தே³வத³த்தஸமீபக³தயோரதீ⁴யாநாநதீ⁴யாநயோ: புருஷத்வஸாமாந்யேந க்³ருஹ்யமாணயோஶ்சைத்ரமைத்ரயோ: பரஸ்பரபே⁴த³க்³ரஹே தாப்⁴யாம் தே³வத³த்தே த்³ருஶ்யமாநேந ரூபேண பே⁴த³க்³ரஹே ச ஸத்யப்யதீ⁴யாநோ(அ)யம் மைத்ரஸ்திஷ்ட²தீத்யதீ⁴யாநத்வமைத்ரத்வாகாரத்³வயேந தே³வத³த்தே தது³ப⁴யாத்⁴யாஸ: । நநு ததா²ப்யந்தோ⁴ ப³தி⁴ர: காணோ மூக இத்யாதீ³நாமாத்மநி தத்ததி³ந்த்³ரியாத்⁴யாஸரூபத்வம் ந ஸித்³த்⁴யதி; அர்ஶஆதி³க³ணஸம்க்³ருஹீதாத் விகலாங்க³வாசிநோ(அ)ந்தா⁴தி³ஶப்³தா³த் 'அர்ஶஆதி³ப்⁴யோ(அ)ச் (பா. 5 ।2 ।127) இதி ஸூத்ரேண மத்வர்தீ²யஸ்யாச: ப்ரத்யயஸ்ய விதா⁴நாத் அஹம்ஶப்³த³ஸமாநாதி⁴கரணாந்தா⁴தி³வ்யவஹாரஸ்ய மத்வர்தீ²யப்ரத்யயாந்தாந்தா⁴தி³பத³யுக்தத்வேந விகலசக்ஷுராதி³வைஶிஷ்ட்யபரத்வோபபத்தே:, க்ருஶோ(அ)ஹமித்யாதீ³நாமப்யபி அர்ஶஆதே³ராக்ருதிக³ணத்வேந மத்வர்தீ²யப்ரத்யயாந்ததயா க்ருஶாதி³ரூபதே³ஹவைஶிஷ்ட்யவிஷயத்வோபபத்தேர்நாத்⁴யாஸரூபத்வம் கல்பநீயமிதி ஶங்காநிவர்த்தநார்த²ம் டீகாயாமுபந்யஸ்தம் க³ச்சா²மீத்யேவமாதி³கமுதா³ஹரணாந்தரம் க்ருஶோ(அ)ஹமித்யாதீ³நாமித்யாதி³ஶப்³தே³ந ஸம்க்³ருஹீதம் । க³ச்சா²மி க்ருஶ்யாமீத்யாத்³யாக்²யாதப்ரயோகே³ க³ந்த்ருக்ருஶாதி³ரூபதே³ஹாபே⁴த³ ஏவார்தோ² வாச்ய:; ததா² குணிரஹமித்யாதி³வ்யவஹாரே விகலேந்த்³ரியாபே⁴த³ ஏவார்தோ² வாச்ய:; தாத்³ருக்ஷு ப்ரயோகே³ஷு மத்வர்தீ²யப்ரத்யயாபா⁴வாத், தத்ஸாமாந்யாத் அந்தோ⁴(அ)ஹமித்யாதி³ப்ரயோகா³ணாமப்யத்⁴யாஸமூலத்வமேவ யுக்தமித்யர்த²: । அர்ஶஆத்³யஜ்விதா⁴நம் 'சித' (பா. 6 ।1 ।163) இத்யந்தோதா³த்தஸ்வரார்த²ம், நத்வாத்மநி ப்ரயோக³நிர்வாஹார்த²மிதி யோஜ்யம் । த்³ருஶ்யதே ஸ்வரவிஶேஷஸித்³த்⁴யௌபயிகதயைவ தத்³விதா⁴நார்த²ம் கு³ணவிஶேஷவாசிநாம் ஶுக்லாதி³ஶப்³தா³நாமபி அர்ஶஆதி³க³ணே ஸம்க்³ரஹ: । ந ஹி ஶுக்லாதி³கு³ணவைஶிஷ்ட்யப்ரதீதிநிர்வாஹார்த²ம் தத்; கு³ணாந்தரவாசிஸாதா⁴ரண்யேந கு³ணவசநேப்⁴யோ மதுபோ லுக்³விதா⁴நேநைவ தந்நிர்வாஹாத் । ந ச ஶுக்லாதி³கு³ணஶாலிபி⁴: ப்ராஸாதை³ர்விஶிஷ்டே நக³ரே ஶுக்லம் நக³ரமித்யாதி³ப்ரயோக³நிர்வாஹார்த²ம் ஶுக்லாதி³ஶப்³தே³ப்⁴யோ மதுப்³லோபாநந்தரமஜ்விதா⁴நமிதி வாச்யம்; ஸம்க்²யாஸந்நிவேஶவிஶேஷவிஶிஷ்டாநாம் க்³ருஹாணாமேவ நக³ரஶப்³த³வாச்யத்வே ஸாக்ஷாதே³வ நக³ரே ஶுக்லாதி³கு³ணவைஶிஷ்ட்யஸத்த்வேந, ததா²பூ⁴தக்³ருஹாதி⁴கரணஸ்த²லஸ்ய நக³ரத்வே தத³பே⁴தோ³பசாரஸம்ப⁴வேந ச தத³ர்த²மஜ்விதா⁴நாநபேக்ஷணாத் । அந்யதா² ஹ்யஶ்வேதநக³ரமபுஷ்ப்யத்³வநமித்யாத்³யாக்²யாதப்ரயோகே³ கா க³தி: । ஏவமஹம்ப்ரத்யயஸ்ய கேஷுசித³ம்ஶேஷு த்³ருஷ்டவிஸம்வாத³தயா த்³ருஷ்டகௌடஸாக்ஷ்யபுருஷவசநவத் அப்ராமாண்யஶங்காகலுஷிதஸ்ய பரிமாணத்வக்³ரஹணப்ரதிப³ந்த⁴க (ஜை. அ.6 பா.5 ஸூ.44) தூ³ரத்வதோ³ஷஸத்³பா⁴வஸமுதி³தா-அப்ராமாண்யஶங்காகலங்கிதசந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வஜ்ஞாநவதா³க³மபா³த⁴நாக்ஷமத்வே ஸதி ஆக³மேநைவ தத்³பா³த்⁴யதே । ஆக³மபா³தி⁴தஸ்ய ச தஸ்ய பூர்வாபச்சே²த³ஶாஸ்த்ரஸ்யேவ (ஜை. அ. 6 பா. 5 ஸூ. 54) ப்ராமாண்யஸம்ரக்ஷணாய ந விஷயாந்தரம் க³வேஷணீயம்; சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வஜ்ஞாநவத்³ தோ³ஷஜந்யத்வேந ஸர்வதை²வாப்ராமாண்யோபபத்தேரித்யேதாவத³ஸ்மிந்நதி⁴கரணே ஶாஸ்த்ராரம்போ⁴பயோகி³-விஷயப்ரயோஜநஸமர்த²நார்த²ம் ஸூத்ரஸூசிதம் வ்யுத்பாத்³யம் । இத்த²ம் தத்த்வாவேத³கப்ரமாணபா⁴வாத் ப்ரச்யாவிதஸ்ய கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யாதி³வ்யவஹாரோபயோகி³ஸாம்வ்யவஹாரிகம் ப்ராமாண்யம் ஸர்வப்ரபஞ்சஸாதா⁴ரண்யேநாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே (ப்³ர. அ. 2 பா. 1 ஸூ. 24) வ்யுத்பாத³நீயம்; ஶ்ரோத்ருபு³த்³தி⁴ஸௌகர்யார்த²ம் ப்ராக³நூதி³தமித்யநுஸம்தே⁴யம் ।

அத்⁴யாஸாபி⁴தா⁴நக்ரியயோரிதி ।

அத்⁴யாஸக்ரியைவ தாவந்ந ஸம்ப⁴வதி, து³ரே(அ)த்⁴யாஸாபி⁴தா⁴நக்ரியயோ: பௌவோபர்யம்; க்ரியாயா ஆஶ்ரயாதீ⁴நாத்மலாப⁴த்வாத், ஶுத்³தா⁴யா நிர்விகாராயாஶ்சித: க்ரியாஶ்ரயத்வாயோகா³த்³, அத்⁴யஸநீயபு³த்³தி⁴தாதா³த்ம்யாபநாயாஶ்ச சிதோ(அ)த்⁴யாஸாதீ⁴நஸித்³தி⁴கத்வாதி³தி ப்ரத²மாஶங்கார்த²: ।

இமாம் ஶங்காம் ஸ்வயம் பரிஹரதி –

பூர்வபூர்வேதி ।

நநு மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தவிஶேஷணவிவரணடீகயா த்³விதீயஶங்காயா இவ நைஸர்கி³கவிஶேஷணவிவரணடீகயா அஸ்யா: ப்ரத²மஶங்காயா: பரிஹாரோ லப்⁴யதே । யத்³யபி 'அத்⁴யாஸோ வஸ்துஸதோர்பே⁴தா³க்³ரஹாதீ⁴ந:, ந ச தே³ஹேந்த்³ரியாதி³கம் த்வயா வஸ்துஸதி³ஷ்யத' இத்யத்⁴யாஸாஸம்ப⁴வஶங்காயாம், ப்ராதீதிகேநாபி ஸத்த்வேந ஆரோப்யாதி⁴ஷ்டா²நயுக³லஸம்பாத³நமுபபத்³யதே இத்யேவம் ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்யேத்யநேந பரிஹ்ருதாயாம் ப்ராதீதிகஸத்த்வமப்யத்⁴யாஸாதீ⁴நமிதி புநரந்யோந்யாஶ்ரயஶங்கா நைஸர்கி³கவிஶேஷணேந பரிஹ்ருதேதி யோஜயதா டீகாக்³ரந்தே²ந தே³ஹேந்த்³ரியபு³த்³த்⁴யாதே³: ஸ்வரூபமாத்ரஸ்ய பூர்வபூர்வாத்⁴யாஸத: ஸித்³தி⁴ருக்தா, ந சிதோ பு³த்³தி⁴தாதா³த்ம்யாபத்தேரபி; ததா²பி தத ஏவ ஸாப்யர்தா²த்ஸித்³த்⁴யதி; ப்ரவாஹாநாதி³த்வேநோச்யமாநஸ்யாத்⁴யாஸஸ்ய பரத்ர பரதாதா³த்ம்யாவபா⁴ஸரூபத்வாதி³தி சேத், உச்யதே; நைஸர்கி³கத்வோக்த்யா நோக்தஶங்காயா: பரிஹாரோ லப்⁴யதே; ஸர்கா³தௌ³ ப்ரத²மாத்⁴யாஸாத் பூர்வமாத்⁴யாஸிகஸ்ய பு³த்³தி⁴தாதா³த்ம்யஸ்யாஸித்³தே⁴: । ந ச தத³பா⁴வே(அ)பி பூர்வாத்⁴யாஸஸம்ஸ்காரஸத்த்வாத்தது³பதா⁴நேந சித: ப்ரத²மாத்⁴யாஸக்ரியாஶ்ரயத்வம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; ப்ரத²மாத்⁴யாஸே(அ)த்⁴யாஸஸம்ஸ்காரோபதா⁴நம் ப்ரயோஜகம், த்³விதீயாத்³யத்⁴யாஸேஷ்வத்⁴யாஸபரிநிஷ்பந்நம் பு³த்³தி⁴தாதா³த்ம்யம் ப்ரயோஜகமித்யநநுக³மாபத்தே:, ஸம்ஸ்காரஸ்ய ச நிராஶ்ரயஸ்ய ப்ரலயே ஸ்தி²த்யஸம்ப⁴வாத், ஶுத்³த⁴சிதஸ்ததா³ஶ்ரயத்வாயோகா³த்³, பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாதீ³நாம் ஸர்கா³தா³வுத்பத்திஶ்ரவணேந ப்ரலயே(அ)த்⁴யாஸஸந்தாநவிச்சே²தே³ந ச ததா³நீமாத்⁴யாஸிகபு³த்³தி⁴தாதா³த்ம்யாபந்நசிதோ(அ)பி ததா³ஶ்ரயதயா வக்துமஶக்யத்வாதி³த்யேதாவத்பர்யந்தம் ப்ரத²மஶங்கா தா⁴வேதி³த்யாலோச்யாசார்யை: ஸ்வயம் பரிஹாரோ(அ)பி⁴ஹித: । தத்ராயமாஶய: - ப்ரலயே ஸம்ஸ்காராஶ்ரயஸ்ய தாவந்நாஸம்ப⁴வ:, அவித்³யாயா: ஸத்த்வாத், ஸர்வோ(அ)பி ஹி ப்ரபஞ்சஸ்ததா³நீமவித்³யாசித்ரபி⁴த்தௌ ஸம்ஸ்காரமாத்ரஶேஷம் ஸ்தி²த்வா புநருத்³ப⁴வதீத்யங்கீ³க்ரியதே । அத ஏவ பீ³ஜாங்குரப்ரவாஹாநாதி³தாயா அபி ப்ரலயே தத்ஸம்ஸ்காரஸத்த்வேநைவ நிர்வாஹ: । நாப்யநநுக³ம:; ஸர்வேஷ்வப்யத்⁴யாஸேஷு பூர்வபூர்வப்⁴ரமஸம்ஸ்காரஸசிவாவித்³யோபதா⁴நமேவ ப்ரயோஜகம் ந து பு³த்³தி⁴தாதா³த்ம்யாபத்திரபீத்யப்⁴யுபக³மே தோ³ஷாபா⁴வாதி³தி । ப்ரதீயமாநதைவ பரமார்த²ஸத்தேதி மந்யமாநஸ்ய ஶங்காவாதி³ந: ப்ரதீதிமாத்ரமாரோபோபயோகி³, ந பரமார்த²ஸத்தேத்யப்⁴யுபக³மோ விருத்³த⁴, இத்யாஶங்க்ய பரமார்த²ஸத்தேத்யேதத³ந்த: ஸித்³தா⁴ந்த்யுக்தாநுவாத³:, தத்ராத்³தே⁴த்யநேந ஸூசித: ।

ப்ரதீதிமாத்ரமாரோபே உபயுஜ்யதே இதி யுக்தம் ப்ரதீயமாநஸ்ய ஸத்தா நோபயுஜ்யத இதி து ந யுக்தமித்யேவம்ரூபோர்த்³தா⁴ங்கீ³கார: ப்ரதீதிரேவ த்வித்யாதி³நா ஸ்பு²டீக்ருத இதி விப⁴ஜ்ய தாத்பர்யம் ப்ரத³ர்ஶயந்நவதாரயதி –

ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்யேத்யத்ரேதி ।

உக்தமிதி ।

ததி³ஹா(அ)நூதி³தமிதி ஶேஷ: ।

விவேகாக்³ரஹாதி³தி ।

அந்ருதஸ்ய ப்ரதீதிமங்கீ³க்ருத்ய பே⁴த³க்³ரஹாத³த்⁴யாஸாக்ஷேப: பூர்வம் க்ருத:, இதா³நீம் ப்ரதீதிவிஷயஸ்யாந்ருதத்வமேவ ந யுக்தமித்யாக்ஷேப இதி பே⁴த³ இத்யர்த²: ।

ப்ரகாஶமாநத்வமிதீதி ।

ப்ரதீதிவிஷயத்வமித்யர்த²: । அஸத: ப்ரதீதிவிஷயத்வம் பூர்வபக்ஷீ ந மந்யதே ।

அத்⁴யாஸஸாமாந்யலக்ஷணகதே²தி ।

நநு ஸாமாந்யலக்ஷணத்வே கோ³த்வாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபி த்³வைதவஸ்த்வவபா⁴ஸத்வேந வ்யாவஹாரிகாத்⁴யாஸரூபா தேந ஸம்க்³ராஹ்யேதி கத²மக்³ரே தத்ராதிவ்யாப்திஶங்கா । ந ச ஸாமாந்யலக்ஷணத்வோக்திரியம் ஸம்க்ஷிப்தலக்ஷணவிஷயா, விஸ்த்ருதலக்ஷணம் து ப்ரதிபா⁴ஸிகாத்⁴யாஸமாத்ரவிஷயமிதி தத³திவ்யாப்திகத²நம் யுஜ்யத இதி வாச்யம்; தஸ்யோபவ்யாக்²யாநமிதி டீகாக்³ரந்தே²ந தத்³வ்யாக்²யாநேந ச ஸம்க்ஷிப்தவிஸ்த்ருதலக்ஷணயோ: ஏகவிஷயத்வாவக³மாத், ஸந் க⁴ட இத்யாத்³யவபா⁴ஸே ஸத்யாந்ருததாதா³த்ம்யாவபா⁴ஸத்வே பர்யவஸந்நஸ்ய விஸ்த்ருதலக்ஷணஸ்ய ஸத்த்வேநாதிவ்யாப்த்யாபத்தேஶ்சேதி சேத், ஸத்யம்; ஸ்ம்ருதிப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாதிவ்யாப்திகத²நம் தயோரதி⁴ஷ்டா²நஸத்³ரூபப்³ரஹ்மதாதா³த்ம்யாபந்ந-அந்ருதவஸ்துவிஷயதயைவாத்⁴யாஸரூபத்வம், ந து ஸமாநஸத்தாகஜாதிவ்யக்திதாதா³த்ம்யவிஷயதயேதி தேந ரூபேண தயோரலக்ஷ்யத்வாபி⁴ப்ராயம் । யதி³ ஜாதிவ்யக்திதாதா³த்ம்யவிஷயத்வாம்ஶே ஸத்யாந்ருதமிது²நீகரணாபா⁴வே(அ)பி பா³த்⁴யத்வரூபஸம்க்ஷிப்தலக்ஷணாநுக³திஸத்³பா⁴வாத், தத்ர விஸ்த்ருதலக்ஷணேநாபி பா⁴வ்யம், ததா³ பூர்வத்³ருஷ்டஸ்ய பரத்ராவபா⁴ஸ இத்யேதல்லக்ஷணம் பரமதே கோ³த்வாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா இவ ப்ரமாத்வேநாப்யுபபத்³யத இதி தேந ஸ்வாபி⁴மதாத்⁴யாஸரூபத்வஸித்³த்⁴யபா⁴வாபி⁴ப்ராயம் யோஜ்யம் । ஏவமபி ஹி லக்ஷணதூ³ஷணமாகரக்³ரந்தே²ஷு த்³ருஶ்யதே । யதா² ஸ்வஶ்சாஸௌ ப்ரகாஶஶ்சேதி ஸ்வப்ரகாஶநிர்வசநம் ஜ்ஞாநஸ்ய வேத்³யத்வே(அ)ப்யுபபத்³யதே; ஸ்வஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய பரவேத்³யத்வே(அ)பி ப்ரகாஶத்வாக்ஷதே: । ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வம் மித்²யாத்வமிதி லக்ஷணம் ஸத்யத்வே(அ)ப்யுபபத்³யதே; வியதா³தே³: ஸத்யத்வபக்ஷே(அ)பி ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வாக்ஷதேரித்யாதி³ । அஸ்மிந் தூ³ஷணே(அ)திவ்யாப்தித்வவ்யவஹாரஶ்ச தத்ர தத்ர த்³ருஶ்யதே । உச்சே²தோ³ பா³த⁴கஜ்ஞாநோத³யாநந்தரம் ப்⁴ரமவ்ருத்த்யந்தரோத்பத்திப்ரதிப³ந்த⁴:, ஸ பீதஶங்க²விப்⁴ரமாதி³விஷயவ்யாப்த இதி தத்ஸாதா⁴ரணம் பக்ஷாந்தரமுக்தம் டீகாயாம் அவமதோ வேதி ।

தத்ராவமாநஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

யௌக்திகேதி ।

திரஸ்கார: இச்சா²ப்ரவ்ருத்த்யாதி³கார்யாக்ஷமத்வாபாத³நம் ।

நநு ஸம்க்ஷிப்தலக்ஷணேநைவேதரவ்யாவ்ருத்தலக்ஷ்யவ்யவஹாரஸித்³தே⁴: கிம் விஸ்த்ருதலக்ஷணேநேத்யாஶங்க்ய தத்ப்ரயோஜநமாஹ –

பரத்ரேத்யாதி³பதை³ரிதி ।

பரத்ராஸந்நிஹிதஸ்யாவபா⁴ஸ இதி லக்ஷணவாக்யக⁴டகபதை³ரித்யர்த²: ।

லக்ஷணவாக்யார்தே²(அ)திவ்யாப்திமாஹேதி ।

ஏவம் லக்ஷணவாக்யார்தே² வர்ண்யமாநே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாமதிவ்யாப்திமாஹேத்யர்த²: ।

தாதா³த்ம்யாவபா⁴ஸ இதி ।

த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸலக்ஷணவாக்யார்த²மபி⁴ப்ரேத்யாதிவ்யாப்திமாஹேதி பாடோ² த்³ருஷ்டஶ்சேத்³ருஜு: ஸ பாட²: ।

அஸந்நிதா⁴நஸித்³த⁴வத்காரேணேதி ।

அஸந்நிதா⁴நமதி⁴ஷ்டா²நே பரமார்த²தோ(அ)ஸத்த்வமிதி வக்ஷ்யதே, தேநாந்ருதத்வலாப⁴: । ஏதேந டீகாயாம் பரத்ரேத்யஸ்ய 'ஸத்யே' இத்யர்த²ஸ்யோக்தத்வாத் ஸ்ம்ருதிரூபவிஶேஷணரஹிதஸ்ய ஸத்யே பூர்வத்³ருஷ்டஸ்யாவபா⁴ஸ இதி லக்ஷணஸ்ய பூர்வம் யஸ்யாம் க³வி கோ³த்வம் த்³ருஷ்டம் தஸ்யாமேவ கோ³த்வஜ்ஞாநே(அ)திவ்யாப்தௌ ஶங்கிதும் ஶக்யாயாமதிவ்யாப்த்யர்த²ம் கோ³வ்யக்த்யந்தரே கோ³த்வஜ்ஞாநஸ்யாந்வேஷணம் வ்யர்த²மித்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா; ஆரோப்யாந்ருதத்வஸமர்பகஸ்ம்ருதிரூபபத³ஸமபி⁴வ்யாஹாரே ஹி பரஶப்³த³ஸ்ய தத்ப்ரதித்³வந்த்³விஸத்யார்த²கத்வம் லப்⁴யதே, தத³பா⁴வே து பூர்வத்³ருஷ்டபத³ஸமபி⁴வ்யாஹாராத் பரஶப்³த³: பூர்வத்³ருஷ்டதே³ஶாத³ந்யதே³ஶம் போ³த⁴யேதி³த்யதிவ்யாப்த்யர்த²ம் கோ³வ்யக்த்யந்தரவிஷயகோ³த்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாந்வேஷணம் யுக்தமேவேதி ।

நநு ஸ்ம்ருதாவதிவ்யாப்திவாரணார்த²ம் பரத்ரேதி விஶேஷணமித்யயுக்தம்; ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாமிவ ஸ்ம்ருதாவப்யதிவ்யாப்தேரதிவ்யாப்திஶப்³த³லக்ஷிதாயா: ப்ரமாத்வேநாந்யதா²ஸித்³தே⁴ர்வா ஸ்ம்ருதிரூபவிஶேஷணேநைவ வாரணாத்; தத³ர்த²ஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நே பரமார்த²தோ(அ)ஸத்த்வமிதி நிருக்தஸ்ய அதி⁴ஷ்டா²நஸமஸத்தாகத்வாபா⁴வரூபஸ்ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிஷயகோ³த்வ இவ தத்தாயாமப்யபா⁴வாத்³, உப⁴யோரபி கோ³வ்யக்த்யந்தரஸ்மர்யமாணத⁴ர்மிரூபாதி⁴ஷ்டா²நஸமஸத்தாகத்வாத்³, அதி⁴ஷ்டா²நஸத்யத்வார்த²கேந பரத்ரேத்யநேந ஸ்ம்ருதிவ்யாவர்தநாஸம்ப⁴வாச்ச, தத்ராதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய ஸ்மர்யமாணஸ்யாப்யப்ராதிபா⁴ஸிகதயா ஶுக்திகாதே³ரிவ ஸத்யஶப்³தா³ர்த²த்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஸ்ம்ருதிரூபபதே³ந சேதி ।

யதி³ யதா²ஶ்ருதடீகாநுஸாராத் ஸ்ம்ருதிரூபபதே³ந அஸந்நிஹிதவிஷயத்வமாத்ரம் விவக்ஷிதம், ந து ஆசார்யை: நிர்வக்தவ்யமதி⁴ஷ்டா²நஸமஸத்தாகத்வரஹிதவிஷயத்வம், ததே³யம் ஸ்ம்ருதாவதிவ்யாப்திஶங்கா பரத்ரேத்யநேந தந்நிராஸோ(அ)பி ப⁴வதி । அந்ருதோபஸ்தா²பகபத³ஸமபி⁴வ்யாஹாராபா⁴வேந பரஶப்³த³ஸ்ய பூர்வத்³ருஷ்டதே³ஶாந்யதே³ஶபரத்வஸ்ய அஸந்நிஹிதஸமபி⁴வ்யாஹாராத் ஸந்நிஹிதபரத்வஸ்ய வா ப்ராப்தேரிதி பா⁴வ: । ஏவம் சாபஸித்³தா⁴ந்தபரிஹாரார்த²ம் அஸந்நிஹிதத்வமதி⁴ஷ்டா²நே பரமார்த²தோ(அ)ஸத்த்வமித்யவஶ்யம் விவக்ஷணீயத்வாத், தத ஏவ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா இவ ஸ்ம்ருதேரபி வ்யாவ்ருத்திஸித்³தே⁴:, பரத்ரேதி விஶேஷணாநபேக்ஷணேந லக்ஷணே தத³நிவேஶநஸூசநாத், ஶங்காந்தரமபி வ்யாவர்திதம் ப⁴வதி । தந்நிவேஶநே ஹீத்த²ம் ஶங்கா ஸ்யாத் யதி³ பரஶப்³த³: பூர்வத்³ருஷ்டஸமபி⁴வ்யாஹாராத் பூர்வத்³ருஷ்டதே³ஶாந்யதே³ஶபர:, ததா³ஹங்காராத்⁴யாஸாவ்யாப்தி:, தத³தி⁴ஷ்டா²நஸ்ய ஸாக்ஷிண: பூர்வத்³ருஷ்டதே³ஶத்வாத், ரஜதாத்³யத்⁴யாஸாவ்யாப்திஶ்ச; தத்ராத்⁴யஸநீயஸ்ய பூர்வத்³ருஷ்டத்வாபா⁴வாத் । பூர்வத்³ருஷ்டஸஜாதீயத்வவிவக்ஷாயாம் யதா² கத²ம்சித்ஸாஜாத்யஸ்ய ஸர்வத்ர ஸத்த்வேந பூர்வத்³ருஷ்டவிஶேஷணஸ்ய அவ்யாவர்தகத்வாபத்தி: । யத்³த⁴ர்மாவச்சே²தே³நாவபா⁴ஸவிஷயத்வம் தேந த⁴ர்மேண ஸாஜாத்யவிவக்ஷாயாம் கோ³வ்யக்த்யந்தரே கோ³த்வஸ்ய கிம்சித்³த⁴ர்மாவச்சே²தே³ந அநவபா⁴ஸமாநதயா தத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாமதிவ்யாப்த்யுக்தேரஸாமஞ்ஜஸ்யாபத்தி: । யதி³ த்வந்ருதோபஸ்தா²பகபத³ஸமபி⁴வ்யாஹாராத் பரஶப்³த³: ஸத்யார்த²க:, ததா³ வியதா³தி³விஷயாநுமிதிஶப்³த³ஜ்ஞாநரூபவ்யாவஹாரிகாத்⁴யாஸேஷ்வவ்யாப்தி:, தேஷு ப்ரத்யக்ஷேஷ்வபி ஸத்³ரூபாதி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மஸ்பு²ரணாபா⁴வாத் । தே³ஹாதா³வநாத்மந்யாத்மாத்⁴யாஸே சாவ்யாப்தி:; தத்ர ஸ்வரூபதோ(அ)ப்யத்⁴யஸ்தோ தே³ஹாதி³: ஸத்ய:, ஶப³லிதரூபமாத்ரேணாத்⁴யஸ்த ஆத்மா த்வஸத்ய, இத்யேவம் ஸத்யே அந்ருதாவபா⁴ஸ இதி லக்ஷணாநுக³மஸ்ய கர்துமயுக்தத்வாத் । அத்⁴யாஸஸம்க்ஷிப்தலக்ஷணகோடீ³க்ருதேஷு விஸ்த்ருதலக்ஷணாநுக³த்யவஶ்யம்பா⁴வஶ்ச இதி॥ தஸ்மாத³தி⁴ஷ்டா²நாஸமஸத்தாகஸ்யாவபா⁴ஸோ(அ)த்⁴யாஸ இத்யேவாநுக³தம் லக்ஷணம் । யத்³க³தமவபா⁴ஸ்யம் தத³தி⁴ஷ்டா²நம் । ததா² ச கோ³த்வாதி³ஷு கோ³வ்யக்த்யாதி³ரூபாதி⁴ஷ்டா²நஸமஸத்தாகத்வஸத்³பா⁴வே(அ)பி ப்³ரஹ்மரூபாதி⁴ஷ்டா²நஸமஸத்தாகத்வஸத்³தா⁴வோ நாஸ்தீதி லக்ஷணஸ்ய ந க்வாப்யத்⁴யாஸே அநநக³தி: । ஏவம் பரத்ரேதி விஶேஷணரஹிதமஸந்நிஹிதஸ்யாவபா⁴ஸ இத்யேதாவதே³வ லக்ஷணமித்யாசார்யைரஸந்நிஹிதபத³ஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நே பரமார்த²தோ(அ)ஸத்த்வமித்யர்த²விவக்ஷாயாம் பத்ரேதி விஶேஷணஸ்ய ப²லம் நாஸ்தீதி ஸூசநேந, அத²வா(அ)ஸந்நிதா⁴நேநேதி ஶ்லோகே அஸந்நிதா⁴நாவபா⁴ஸாப்⁴யாமேவ பரத்ரேதி விஶேஷணநிரஸநீயத்வேந டீகோக்தாயா அஸத்க்²யாதேரநபி⁴மதஸகலக்²யாத்யந்தராணாம் ச நிரஸநேந ச ஸூசிதம் டீகாகாராபி⁴மதம் பரத்ரேதி விஶேஷணஸஹிதம் லக்ஷணம் ப்ராக் ப்ரத³ர்ஶிதம் । இதா³நீம் தத்³ரஹிதலக்ஷணம் ஸ்வாபி⁴மதமபி⁴ப்ரேத்ய தத³நுப்ரவிஷ்டாப்⁴யாம் அஸந்நிதா⁴நாவபா⁴ஸாப்⁴யாமேவ அநபி⁴மதஸகலக்²யாத்யந்தரநிரஸநம் க்ரியத இதி டீகாகாரமதாத் ஸ்வமதஸ்ய பே⁴த³ம் ஸூசயிதும் அத²வேத்யுக்தி: । அத²வா அஸந்நிஹிதஸ்யாவபா⁴ஸ இத்யேதாவதே³வ லக்ஷணம் । தத்ராஸந்நிதா⁴நேந அஸத்க்²யாதிவ்யதிரிக்தாக்²யாத்யாதி³ஸகலஸத்க்²யாதிவாரணம், அவபா⁴ஸேநாஸத்க்²யாதிவாரணமிதி ஶ்லோகார்த²: । ப்⁴ரமவிஷயரஜதாதி³கம் தாதா³த்ம்யேந வா தாத்³த⁴ர்ம்யேண வா யத்³க³தம் தத் அதி⁴ஷ்டா²நம் । ததா²சாக்²யாத்யந்யதா²க்²யாதிமதயோர்தே³ஶாந்தரஸ்த²மதி⁴ஷ்டா²நம், ஆத்மக்²யாதிமதே ஜ்ஞாநம், ஸத்க்²யாதிமதே புரோவர்தி ஶுக்த்யாதி³கம், அஸ்மிந்மதசதுஷ்டயே(அ)பி ஸதே³வ ரஜதாதி³கம் தத்தத³தி⁴ஷ்டா²நஸமஸத்தாகமித்யஸந்நிதா⁴நவிஶேஷணேந சதுர்விதா⁴ப்யேஷா ஸத்க்²யாதிர்வார்யத இத்யர்த²: । அவபா⁴ஸாத்³ இத்யஸ்யாபரோக்ஷாவபா⁴ஸாதி³த்யர்த²: ।

அத ஏவாஹ –

ந்ருஶ்ருங்கே³ தத³த³ர்ஶநாதி³தி ।

ந்ருஶ்ருங்கே³(அ)பி ஹி பரோக்ஷாவபா⁴ஸ: ப்ராகா³சார்யைரங்கீ³க்ருத: । யத்³யப்யாபரோக்ஷ்யம் ந லக்ஷணாநுப்ரவிஷ்டம் ததா²பி ரஜதாத்⁴யாஸே லக்ஷணாநுக³தோ க்ரியமாணாயாம் தத்ர லக்ஷணஸ்த²மவபா⁴ஸபத³ம் வஸ்துதோ(அ)பரோக்ஷாவபா⁴ஸே பர்யவஸ்யதா³பரோக்ஷ்யஸ்பு²ரணநியதமிதி தல்லாப⁴: । இத³ம் த்வவதே⁴யம் ஶுக்தாவஸத்³ரஜதம் பா⁴ஸத இதி ஸது³பரக்தாஸத்க்²யாதேரபரோக்ஷாவபா⁴ஸேந நிராஸ:, ஶூந்யவாத்³யபி⁴மதநிரதி⁴ஷ்டா²நாஸத்க்²யாதேஸ்த்வஸந்நிதா⁴நேநாபி நிராஸ:; தத³ர்த²ஸ்ய ஸ்வாதி⁴ஷ்டா²நேந ஸமஸத்தாகத்வாபா⁴வஸ்யாஸதி ஸ்வாதி⁴ஷ்டா²நாப்ரஸித்³தௌ⁴ நிரூபயிதுமஶக்யத்வாத், ஏவம்ச ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதா ஶஶஶ்ருங்கா³தி³ஶப்³த³ஜந்யா அஸத்ப்ரதீதி: ந ஶுக்திரஜதாதி³ஜ்ஞாநவத³த்⁴யாஸ:, நாபி க⁴டாதி³ஜ்ஞாநவத்ப்ரமா, கிம்தூப⁴யவிலக்ஷணம் ஜ்ஞாநமாத்ரமிதி॥

பூர்வத்³ருஷ்டக்³ரஹணம் து ந க்²யாத்யந்தர நிராஸார்த²ம், பூர்வத்³ருஷ்டிஸத்³பா⁴வப்ரதிபாத³நார்த²ம் வா; ரஜதவிப்⁴ரமாதி³ஷு பூர்வத்³ருஷ்ட்யபேக்ஷாயா: ஸர்வஸம்ப்ரதிபந்நத்வாத், கிந்து டீகோக்தப்ரயோஜநமாத்ரார்த²மித்யாஹ –

அஸந்நிஹிதஸ்யேதி ।

பூர்வப்ரமிதத்வஶப்³தே³ந பூர்வப்ரமிதத்வஸஹசரிதா ஸத்தா லக்ஷ்யதே, ஆக்ஷேபபா⁴ஷ்யடீகாநுஸாராத் ।

ஸ்வப்நஜ்ஞாநே இதி ।

ஸ்வப்ந: ப்ராதிபா⁴ஸிகவிப்⁴ரம இதி ந தத்ராத்மாதி⁴ஷ்டா²நம், பாரமார்தி²காதி⁴ஷ்டா²நத்வே வியதா³தி³விப்⁴ரமவத்³ வ்யாவஹாரிகாத்⁴யாஸத்வாபத்தே:, ந ச ரஜதவிப்⁴ரமாதி³ஷு ஶுக்திகாதி³வத் தத்ர வ்யாவஹாரிகமதி⁴ஷ்டா²நமஸ்தீத்யவ்யாப்திஶங்கா ।

அநுபூ⁴யமாநே இதி ।

ப்ராக³நுபூ⁴யமாநே பித்ராதௌ³ யத்ஸம்நிஹிதத்வமநுபூ⁴தம், தத்ஸ்வப்நே தாத்காலிகத்வேநாநுபூ⁴யதே; அத: பாகரக்தே க⁴டே இதா³நீம் ஶ்யாம இதி ப்ரத்யயவத் ஸ்வப்நஸ்ய விப்⁴ரமத்வமிதி பா⁴வ: । நையாயிகமதேநாயமவ்யாப்திபரிஹார: । ஸ்வமதே து ஸ்வப்நத்³ருஷ்ட: பித்ராதி³: ஸ்வரூபத ஏவ ப்ராதிபா⁴ஸிக:, தஸ்யாத்மா(அ)தி⁴ஷ்டா²நம் । ந ச தாவதா வ்யாவஹாரிகத்வாபத்தி:; அப்ரயோஜகத்வாத், ஸாக்ஷிண்யத்⁴யஸ்தாநாமவித்³யாந்த:கரணதத்³த⁴ர்மாதீ³நாம் யாவத்ஸத்த்வம் ப்ரதிபா⁴ஸமாநாநாம் ப்ராதிபா⁴ஸிகத்வாப்⁴யுபக³மாச்ச । ததே³தத், ஆத்மநி சைவம் விசித்ராஶ்ச ஹீதி (ப்³ர. 2 ।1 ।28) ஸூத்ரவ்யாக்²யாநேந ஸ்பு²டம் ப⁴விஷ்யதீத்யத்ர நோத்³கா⁴டிதம் டீகாயாம் । பீதஶங்க²விப்⁴ரமாதி³ஸ்த²லே ஸந்நிக்ருஷ்டபித்தபீதிமாதி³விஶிஷ்டஶங்கா²தி³விஷயம் அத்⁴யாஸரூபமேவ ஜ்ஞாநம் ஜாயதே, ந தத்ராரோப்யஸ்ய பீதிமாதே³: பூர்வத³ர்ஶநமஸ்தி । ந ச தத்ர கநகாதி³ஷு பீதிமாநுப⁴வரூபம் பூர்வத³ர்ஶநமஸ்தீதி வாச்யம்; அநநுபூ⁴தபீதவர்ணஸ்ய பித்தோபஹதநயநஸ்ய பும்ஸ: ப்ரத²மம் பீதஶங்க²விப்⁴ரமாத்மகே ஏவ ஜாயமாநே பீதிமாநுப⁴வே தத³ஸம்ப⁴வாதி³த்யாஶங்க்ய தத்ராபி பூர்வத³ர்ஶநஸத்³பா⁴வ: ஸமர்த்²யதே ।

இத³ம் கிமர்த²ம் தஸ்ய லக்ஷணாநநுப்ரவிஷ்டத்வேந தத³பா⁴வே(அ)பி லக்ஷணாவ்யாப்த்யப்ரஸக்தே: இத்யாஶங்க்யாவதாரயதி –

அந்யார்த²மிதி ।

அத்⁴யாஸேஷு பூர்வத்³ருஷ்டிமாத்ரமபேக்ஷ்யதே, ந து ஸத்தேத்யத்⁴யஸநீயஸத்தாநிராகரணார்த²ம் தேஷு பூர்வத்³ருஷ்டி: ஸார்வத்ரிகீ வ்யவஹ்ருதா; தத்ஸார்வத்ரிகத்வாப்⁴யுபக³மோ ந யுக்த இத்யாஶங்க்ய பரிஹரதீத்யர்த²: । டீகாயாம் பீதஶங்க²விப்⁴ரமஸ்த²லே ததா³நீந்தநம் நயநரஶ்மிக³தபித்தபீதிமாநுப⁴வரூபம் ப்ராசீநம் தபநீயபிண்டா³தி³க³தபீதிமாநுப⁴வரூபம் ச பூர்வத³ர்ஶநமஸ்தீதி ஸமர்தி²தம் । தத்ராத்³யபக்ஷோ ந யுக்த:; நயநரஶ்மிபி⁴ர்நிர்க³த்ய ஶங்க²மாவ்ருண்வத: பித்தத்³ரவ்யஸ்ய பீதிமா(அ)நுபூ⁴யத இத்யங்கீ³காரே கநகலிப்தஶங்க² இவ அந்யேஷாமபி பீதஶங்க²விப்⁴ரமப்ரஸங்கா³த், ஶங்க²-நயநாந்தராலவர்திரஶ்மிக³தபித்தபீதிமா அநுபூ⁴யதே இத்யங்கீ³காரே அந்தராலதே³ஶே அந்யேஷாமபி தத்³க்³ரஹணப்ரஸங்கா³த் ।

அதோ(அ)தீந்த்³ரியநயநரஶ்மிக³தபித்தபீதிம்நோ நாநுப⁴வ: ஸம்ப⁴வதி இத்யஸ்வாரஸ்யாத்ப்ராசீநாநுப⁴வபக்ஷ உபந்யஸ்த இத்யேதத்ஸூசயதி –

க்³ருஹ்யமாணவிஷயத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ப்⁴ரமேஷ்விதி ।

க்³ருஹ்யமாணவிஷயதயா தார்கிகப்ரஸித்³தி⁴மாத்ரம், வஸ்துத: பீதஶங்க²விப்⁴ரமோ ந ததே²தி பா⁴வ: । ந ச தஸ்ய க்³ருஹ்யமாணாரோபத்வாபா⁴வே ஸ்மர்யமாணாரோபத்வம் வக்தவ்யம், ந து தத்³யுஜ்யதே ஸ்மரணஸ்யாநியததயா கதா³சித்பித்தோபஹதநயநஸ்ய பீதிமஸ்ம்ருத்யநுத³யே ஶ்வேத: ஶங்க² இத்யநுப⁴வப்ரஸங்கா³த், இதி வாச்யம்; அதித⁴வலஸிகதாதலப்ரவஹத³ச்ச²நதீ³ஜலநைல்யாத்⁴யாஸே நீலிம்ந இவாத்ராபி பீதிம்ந: ஸ்ம்ருதிநியமகல்பநோபபத்தே: । பூர்வாநுப⁴வஜந்யஸம்ஸ்காரமாத்ரேண நைல்யாத்⁴யாஸஸமர்த²நேத்விஹாபி ததா²ஸ்து । அநநுபூ⁴தபீதவர்ணஸ்ய பீதஶங்க²விப்⁴ரமே து ஜந்மாந்தராநுபூ⁴தபீதிமஸ்மரணமுபாஸநீயம் । ஏதாத்³ருஶேஷு ஜந்மாந்தராநுபூ⁴தஸ்மரணம் க³திரிதி வ்யுத்பாத³யிதுமேவ பஞ்சபாதி³காயாம் ஶிஶோ: ஸ்தந்யே திக்ததாத்⁴யாஸோ ஜந்மாந்தராநுபூ⁴ததிக்தரஸ-ஸ்மரணக்ருத இத்யுக்தம் । இத்த²ம் பீதஶங்க²விப்⁴ரமோ நாநுபூ⁴யமாநாரோப இதி மதாநுஸாரேண வ்யாக்²யாதம் । யே து நயநரஶ்மிக³தபித்தபீதிம்நோ(அ)நுப⁴வமங்கீ³க்ருத்ய அநுபூ⁴யமாநாரோப: ஸ இதி மந்யந்தே, தந்மதே து பித்தபீதிம்நோ(அ)நுப⁴வோபந்யாஸ ஆரோபார்த²: । தபநீயபிண்டா³தி³க³தபீதிமப்ராசீநாநுப⁴வோபந்யாஸஸ்து பூர்வத்³ருஷ்டபத³யதா²ஶ்ருதார்த²ஸ்வாரஸ்யலாபா⁴ர்த² இதி யோஜ்யம் । டீகாயாம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் பீதிமதாதா³த்ம்யமேவ, ந து பீதிமஸாமாநாதி⁴கரண்யம் । ததே³தத் டீகாயாம் நயநரஶ்மிக³தபித்தபீதிமமாத்ராநுப⁴வஸ்ய ஶங்கே² பீதிமா(அ)ஸம்ஸர்கா³க்³ரஹஸ்ய பீத: ஶங்க² இதி விப்⁴ரமாகாரஸ்ய சோபந்யாஸேந ஸ்பஷ்டமித்யபி⁴ப்ரேத்ய ததா² ந வ்யாக்²யாதம் । ஏவம் ச ஸதி டீகாயாம் பூர்வத்³ருஷ்டம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் பீதத்வஶங்க²யோராரோப்யாஹேதி யுக்ததர: பாட²:, ந து பீதத்வஶங்க²யோராரோப்யாஹேதி பாட²: । யத்³வா பீதிமஶங்க²த்வயோஸ்தாதா³த்ம்யஸம்ப³ந்தே⁴ந ஶங்க²வர்தித்வே ஶங்க²க³தைகத்வே ச பா⁴ஸமாநே தயோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யமபி ஸம்ஸர்க³மர்யாத³யா பா⁴ஸத இத்யபி⁴ப்ராயஸ்ஸ பாட²: । அத ஏவ பக்ஷதாவச்சே²த³கஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ஸாத்⁴யஸித்³தி⁴ரநுமாநப²லமிதி தார்கிகா அபி வத³ந்தி॥

பீதத்வஶங்க²யோரிதி ।

அத்ர ஸாரூப்யமித்யநேந பீதிமதாதா³த்ம்யப்ரதீதாவந்யத்ர ஸம்ப்ரதிபந்நகாரணஸாம்யமுக்தம், ந து தச்சாகசக்யாதி³வத்³ ப்⁴ரமஹேதுதோ³ஷரூபம் ஸாத்³ருஶ்யம் । அயம் சாஸம்ஸர்கா³க்³ரஹரூபகாரணஸத்³பா⁴வ: ப்ராயிகதயோக்த: । அயம் ஶங்க²: பீதோ ந ப⁴வதி ஶங்க²த்வாதி³தரஶங்க²வதி³த்யாநுமாநிகபீதிமாஸம்ஸர்க³க்³ரஹே ஸத்யபி பித்தோபஹதிதோ³ஷப்ராப³ல்யாத் பீதஶங்க²விப்⁴ரமோ(அ)வஶ்யம் ப⁴வத்யேவ ।

அவ்யாப்திமாஶங்க்யாஹேதி ।

அவ்யாப்திரித்யாஶங்க்யாஹேத்யர்த²: । ஆத³ர்ஶாதி³கமதி⁴ஷ்டா²நமிதி ஹி பூர்வபக்ஷிஶங்காமாத்ரம், ஸித்³தா⁴ந்தே து முக²மேவாதி⁴ஷ்டா²நமிதி வக்ஷ்யதே । அத இத்த²ம் வ்யாக்²யா, பூர்வத்³ருஷ்டாபி⁴முகா²த³ர்ஶோத³கதே³ஶதாமிதி டீகாயாம் பூர்வத்³ருஷ்டத்வமாத³ர்ஶோத³கதே³ஶதாயா ந விஶேஷணம்; ஆத³ர்ஶே முக²மிதி ப்ரதீதௌ ஸம்ஸர்க³வித⁴யா ப்ரதீயமாநாயாஸ்தஸ்யா: ஶுக்திரஜததாதா³த்ம்யஸ்யேவ பூர்வத்³ருஷ்ட்யநபேக்ஷணாத் । பீதம் பி³ல்வப²லமித்யாதௌ³ பூர்வத்³ருஷ்டம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யம், பீதத்வஶங்க²யோராரோப்யாஹேதி டீகாயாம் பீதிமதாதா³த்ம்யஸ்யாபி பூர்வத³ர்ஶநம் ஸம்ப⁴வமாத்ரேணோபந்யஸ்தம் । அத ஏவ பித்தபீதிமாநுப⁴வரூபபூர்வத³ர்ஶநஸமர்த²நே தந்நோக்தம் ।

தஸ்மாத³தி⁴கரணத்வேந முக²விஶேஷணதயா(அ)(அ)ரோப்யயோராத³ர்ஶோத³கயோரேவ தத்³விஶேஷணமித்யபி⁴ப்ரேத்ய விக்³ருஹ்ணாதி –

பூர்வத்³ருஷ்டயோரிதி ।

நநு யத்ர பூர்வமத்³ருஷ்டயோராத³ர்ஶோத³கயோ: ப்ரதிபி³ம்ப³விப்⁴ரம:, தத்ர கத²ம் பூர்வத்³ருஷ்டவிஶேஷணம், தத்ராபி ப்ரத²மஸந்நிக்ருஷ்டாத³ர்ஶோத³கத³ர்ஶநே ஜாதே பஶ்சாத் பராவர்திதேந சாக்ஷுஷேண தேஜஸா முக²ஸந்நிக்ருஷ்டேந முக²க்³ரஹணே ஸதி தஸ்மிந் ப்ரதிபி³ம்ப³ விப்⁴ரமோ ஜாயத இதி தது³பபத்தி: । நநு யதீ³ந்த்³ரியஸந்நிக்ருஷ்டம் அநுபூ⁴யமாநாத³ர்ஶோத³கமதி⁴கரணத்வேந முகே² ஸமாரோப்யத இதீஷ்யதே, ததா³(அ)ந்யதா²க்²யாத்யாபத்தி:; ரஜதவத³நிர்வசநீயஸ்ய ஆத³ர்ஶாந்தரஸ்ய முகா²ந்தரஸ்ய வோத்பத்த்யநங்கீ³காராத் இதி சேத³, ந; தத்ராத³ர்ஶமுக²யோராதா⁴ராதே⁴யபா⁴வஸ்ய அநிர்வசநீயஸ்யோத்பத்த்யா அந்யதா²க்²யாதிவைஷம்யாத் । அந்யதா² அந்யேஷ்வநுபூ⁴யமாநாரோபேஷு கா க³தி: । யத்³யபி ரக்த: பட இத்யாத்³யநுப⁴வோ மஹாரஜநாதி³ஸம்ப³ந்தா⁴த் படே வர்ணாந்தரோத்பத்த்யாபி ஸமர்த²யிதும் ஶக்ய:; த்³ருஷ்டா ஹி ஹரித்³ராஸம்ப³ந்தா⁴த் சூர்ணே ரக்திம்ந: ஸலிலஸம்ப³ந்தா⁴த்³ பூ⁴தலே நீலிம்நஶ்சோத்பத்தி:, தத்ர ஹரித்³ராஸலிலவர்ணவைலக்ஷண்யாத்³வர்ணாந்தரோத்பத்திரிஷ்யதே சேதி³ஹாபி துல்யோ ந்யாய:; ரஞ்ஜகத்³ரவ்யஸம்ப³ந்தே⁴ ஸதி தத்³வர்ணவிலக்ஷணஸ்யைவ ரஞ்ஜகத்³ரவ்யப³ஹ்வல்பபா⁴வநோத்கர்ஷாபகர்ஷாபந்நஸ்ய வர்ணஸ்ய படே த³ர்ஶநாத்; ததா²பி சூர்ணலிப்தஶுக்லக⁴டாதி³ஷு வர்ணாந்தரோத்பத்த்யபா⁴வாத் தேஷு ஶுக்லோ க⁴ட இத்யாதி³ரநுபூ⁴யமாநசூர்ணஶுக்லிமாத்³யாரோபரூப ஏவ வாச்ய: । டீகாயாம் தே³ஶதாமநபி⁴முக²தாம் ச முக²ஸ்யாக்³ராஹயதி³தி க்வசித்ஸம்ப⁴வமாத்ரேணோக்தம் । வஸ்துத: ப்ரதிபி³ம்ப³விப்⁴ரமே விரோத்⁴யக்³ரஹணம் நாபேக்ஷிதம்; தடஸ்த²த்வோர்த்⁴வாக்³ரத்வாதி³நா த்³ருஶ்யமாநே(அ)பி தரௌ தடாகஜலஸ்த²த்வாதோ⁴க்³ரத்வாத்³யாரோபத³ர்ஶநாத் । வம்ஶேஷு வம்ஶவணேஷு சேதி பாட²: । வஸாவர்ணேஷ்விதி பாட²ஸ்து சக்ஷுஸ்தேஜஸா ஸஹ பித்தத்³ரவ்யவத்³வஸாவயவஸ்ய நிர்க³மேந கத²ம்சிது³பபாத³நீய: । பூர்வத்³ருஷ்டோரக³தத்³வர்ணாரோப இதி பாட²: । தத்³வர்ணஸாமாநாதி⁴கரண்யாரோப இதி பாடே² து ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் தாதா³த்ம்யம் ।

நாஸத்க்²யாதிரிதி ஶங்கதே இதி ।

நநு ந ப்ரகாஶமாநதா ஸத்தா; மரீசிஷு தோயாத்மத்வஸ்யாஸத: ப்ரகாஶாதி³த்யுக்தே கத²ம் தேஷு தோயாநாத்மத்வஸ்ய ஸத்³ரூபத்வப்ரதிபாத³நேநாஸத்க்²யாத்யபா⁴வஶங்கா, ஸத்யம்; இத³மேவ தூ³ஷணமத்ர ப்³ரூம இத்யாதி³டீகயா ப்ரதிபாத³யிஷ்யதே । நநு ஸ்பு²டே வையதி⁴கரண்யதூ³ஷணே கத²மநாலம்ப³நா ஶங்கா, வ்யதி⁴கரணோத்தரேணைவ ஸத்க்²யாதிவாத³நிர்வாஹ இத்யுபஹாஸார்த²ம் ததீ³யஶங்கோத்³பா⁴விதா ।

பூர்வஜ்ஞாநாதீ⁴நத்வம் ஸத்த்வமிதி ।

ஶூந்யவாதி³மதே ஜ்ஞாநஸ்யாப்யஸத்த்வாத் தஸ்ய பூர்வஜ்ஞாநாதீ⁴நத்வம் யத³ஸ்தி, தத் பரம் ஸத்த்வமிதி வ்யபதி³ஶ்யதே; அதோ(அ)க்³ரிமடீகாக்³ரந்தே² தந்மதே ஜ்ஞாநவிஷயயோ: ஸத³ஸத்த்வவ்யவஹாரோ ந விருத்³த⁴ இதி பா⁴வ: ।

ஸதி ஹி கஸ்மிம்ஶ்சிதி³தி ।

தேநேதி ஶேஷ: । அஸத்யப்யாயததே । அஸத³தீ⁴நமபி ப⁴வதி । அஸதீதி விஷயஸப்தமீ । க்வசிதா³யதத இத்யேதத³நந்தரமாயாதீதி பதா³ந்தரம் த்³ருஷ்டம் தத்ப்ராமாதி³கம் । ஆயதத இத்யஸ்ய ஆக³மநார்த²த்வாபா⁴வாத் । அஸத: ஸகாஶாதா³யாதீத்யேதத³ர்த²கம் ப²லிதார்த²கத²நபரம் வா தத்³ த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ந ச ப்ரத்யய இதி வாக்யஸ்யாதே²மாஹ –

ந ச ஸ்வோபகாரிணீதி ।

அதோ(அ)திஸுகீ²தி ।

ஸ்வயம் கஸ்யசித³நுபகுர்வந்நேவ தேநோபக்ரியத இத்யயத்நலப்⁴யோபகாரோ(அ)யமித்யதிஸுகீ²த்யுபஹாஸ: ।

ததா³த்மநா ந ஸதத்த்வா இதி ஸாத்⁴யே ஹேதோ: ஸாத்⁴யாவிஶேஷமாஶங்க்ய, ஹேதும் விஶிநஷ்டி –

ததா³த்மநா(அ)ஸத்த்வஸ்யேதி ।

மமாபீஷ்டத்வாதி³தி ஸர்வஸம்ப்ரதிபத்த்யர்ஹ: ஶுத்³த⁴: பாட²: ।

கிம் துச்ச²மஸத் ஸத³ந்தரம் வேதி ।

அஸச்ச²ப்³த³ஸ்யாலீகமர்த²மபி⁴ப்ரேத்யாத்³யோ விகல்ப: । அபா⁴வமர்த²மபி⁴ப்ரேத்ய த்³விதீயோ விகல்ப: । ஏவம் ஹி டீகாயாம் த்³விதீயவிகல்பவிவரணே பா⁴வாந்தரமபா⁴வ இதி தந்மதப்ரத³ர்ஶநம் ஸங்க³ச்ச²தே ।

அஸத்க்²யாதிநிராஸமிதி ।

நநு ஸத்க்²யாதிவாத்³யுபந்யஸ்தா(அ)ஸத்க்²யாதிவாத³நிராஸோ ந ஸித்³தா⁴ந்த்யநுமோத³நார்ஹ: 'அத்யந்தாஸத்யபி ஜ்ஞாநமர்தே² ஶப்³த³: கரோதி ஹீ'தி ஸித்³தா⁴ந்தே ஶாப்³தா³ஸத்ப்ரதீத்யங்கீ³காராத், அநிர்வாச்யத்வநிர்வசநப்ரவிஷ்டாஸத்³வைலக்ஷண்ய இவ அஸம்ஜ்ஞாநே(அ)ப்யஸந்நிரூபிதத்வோபபத்தேஶ்ச இதி சேத், ஸத்யம்; ஶப்³த³ஸ்ய அஸத்ப்ரதிபாத³நக்ஷமத்வே(அ)பி இந்த்³ரியஸ்ய அஸநிக்ருஷ்டக்³ராஹகத்வாபா⁴வாத் அஸந்நிஹிதஸ்யேவ அஸதோ(அ)பி நாபரோக்ஷத்வமுபபத்³யத இதி தாத்பர்யம் ।

முதா⁴(அ)முஷ்யேதி ।

நநு தே³ஶாந்தரஸ்த²ரஜதஸ்ய ப்⁴ரமவிஷயத்வோபபத்தௌ முதா⁴(அ)பி⁴நவரஜதகல்பநமிதி விபரீதமேவ வக்தும் யுக்தம், ந ச அஸந்நிஹிதாபரோக்ஷ்யே ஸந்நிகர்ஷகாரணாபா⁴வோ தோ³ஷ:, ஜ்ஞாநஸ்ய ஸந்நிகர்ஷத்வே வஹ்ந்யநுமிதிஸ்த²லே ப்ரத்யக்ஷோத³யப்ரஸங்கா³த், ஸமாநே விஷயே ப்ரத்யக்ஷஸாமக்³ர்யா ப³லவத்த்வாத், அலௌகிகப்ரத்யக்ஷஸாமக்³ர்யபேக்ஷயா(அ)நுமிதிஸாமநக்³ர்யா ப³லவத்த்வே ஸம்ஶயோத்தரப்⁴ரமரூபபுருஷப்ரத்யக்ஷஸ்த²லே அநுமிதிப்ரஸங்கா³த்; தஸ்ய ஸந்நிகர்ஷத்வாப்⁴யுபக³மே(அ)பி யத்ர யத்பூர்வமவக³தம் தஸ்மிந்நேவ புநர்த்³ருஶ்யமாநே தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய, யத³வச்சே²தே³ந யத்பூர்வமவக³தம் தத்³வத்த்வேந த்³ருஶ்யமாநே தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய வா, தது³பநாயகத்வேந பூர்வரஜதத்வவத்த்வேந ரஜதத்வாவச்சே²த³கவத்த்வேந வா அநவக³தே ஶுக்திஶகலே ரஜதஜ்ஞாநஸ்ய ஸந்நிகஷத்வாயோகா³ச்சேதி வாச்யம்; ரஜதாந்தரோத்பத்தாவபி ஸம்ப்ரதிபந்நரஜதகாரணாபா⁴வஸ்ய துல்யத்வாத் । தத³பா⁴வே(அ)பி தோ³ஷவஶாத் ப்ரஸித்³த⁴வ்யாவஹாரிகரஜதவிலக்ஷணம் ப்ராதிபா⁴ஸிகம் ரஜதமுத்பத்³யத இதி கல்ப்யதே சேத், ஸந்நிகர்ஷாபா⁴வே(அ)பி தோ³ஷவஶாத³ஸந்நிஹிதரஜதவிஷயம் ப்ரஸித்³த⁴ப்ரமாரூபஜ்ஞாநவிலக்ஷணம் ப்⁴ரமரூபஜ்ஞாநமுத்பத்³யத இத்யேவ கல்ப்யதாம்; லாக⁴வாத் இதி சேத், உச்யதே; அஸ்தி தாவத்ப்ரதாரகவாக்யாத் 'ஶஶஸ்ய ஶ்ருங்க³மஸ்தி' 'ததே³வம்லக்ஷணமரண்யே பதிதமந்விஷ்ய லப்³து⁴ம் ஶக்யம்' 'தேந சேத³ம் ப்ரயோஜநம் ப⁴வதீத்யேவம்ரூபாத³வாப்தமோஹஸ்ய ததை²வாரண்யம் க³த்வா தத³ந்வேஷமாணஸ்ய உக்தலக்ஷணகாஷ்ட²ஶ்ருங்கா³ந்தராதி³த³ர்ஶநே ஶஶஶ்ருங்க³மித³மித்யநுப⁴வ:, அஸ்தி ச ஸ்வப்நே மநுஷ்யபஶுபக்ஷிவ்ருக்ஷாத்³யநேகரூபஸ்யைகஸ்யாவயவிநோ(அ)நுப⁴வ:, ந ச தத்ராஸந்நிஹிதவிஷயவம் கல்பயிதும் ஶக்யமித்யக³த்யா தோ³ஷவஶாத் ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்யைவ தஸ்யோத்பத்திரங்கீ³கரணீயா; ஏவமந்யத்ர ப்⁴ரமஸ்த²லே தோ³ஷஸ்ய விஷயோத்பத்திகாரணத்வக்ல்ருப்தௌ ததை²வ ரஜதப்⁴ரமே(அ)பி ஸம்ப⁴வதி । ஜ்ஞாநப்ரத்யாஸத்த்யாத்³யஜந்யரஜதசாக்ஷுஷப்ரத்யக்ஷமாத்ரே க்ல்ருப்தஸ்ய ரஜதசக்ஷு:ஸம்யோக³ஸ்ய ரஜதாலோகஸம்யோக³ஸ்ய ச காரணத்வம் பரித்யஜ்ய தஸ்யாஸந்நிஹிதரஜதவிஷயத்வம் ந கல்பநீயம் । நநு சைத்ராதி³வ்யக்திவிஶேஷப்⁴ரமஸ்ய அஸந்நிஹிதப்ரஸித்³த⁴சைத்ராதி³விஷயத்வம் அவஶ்யம் கல்பநீயம்; ரஜதஸாமாந்யார்தி²ப்ரவ்ருத்தே: ப்ராதிபா⁴ஸிகரஜதஜ்ஞாநாதி³வ ப்ரஸித்³த⁴சைத்ரோத்³தே³ஶ்யகப்ரவ்ருத்தே: ப்ராதிபா⁴ஸிகசைத்ரஜ்ஞாநாது³த்பத்த்யஸம்ப⁴வா இதி சேத³, ந; ப்ராதிபா⁴ஸிகரஜதஜ்ஞாநே ரஜதத்வப்ரகாரத்வஸ்யேவ ப்ராதிபா⁴ஸிகசைத்ரஜ்ஞாநே சைத்ரத்வப்ரகாரகத்வஸ்ய ஸத்த்வேந இஷ்டதாவச்சே²த³கப்ரகாரகாத் ததஸ்தது³த்³தே³ஶ்யகப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: । நநு ததே³வேத³ம் ரஜதமிதி வ்யக்திவிஶேஷவிஷயப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாரூபப்⁴ரமஸ்ய வ்யவஹிதபூர்வத்³ருஷ்டரஜதவிஷயத்வம் அவஶ்யம் கல்பநீயம், தத்³ரஜதமிஹகேநாநீதமித்யபி வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் இதி சேத³, ந; தஸ்ய வ்யாவஹாரிகரஜதாந்தர இவ ப்ராதிபா⁴ஸிகரஜதே(அ)பி து³ஷ்டகரணஸஹகாரிஸம்ஸ்காரோபநீததத்தாவிஷயத்வோபபத்தே: । ந ச அபி⁴நவரஜதோத்பத்த்யங்கீ³காரே ஜலபு³த்³பு³தா³தே³ரிவ தஸ்ய உத்பத்திநாஶாநுப⁴வப்ரஸங்க³:; ப்⁴ரமகாலே தஸ்ய ப்ராக்ஸித்³த⁴புரோவர்திதாதா³த்ம்யேந அநுபூ⁴யமாநதயா உத்பத்த்யப்ரதீத்யுபபத்தே:, பா³தா⁴வதாரே த்ரைகாலிகநிஷேத⁴ஸ்ய அநுபூ⁴யமாநதயா நாஶாப்ரதீத்யுபபத்தேஶ்ச । ந ச க்வசிது³த்பத்³ய கம்சித்காலம் ஸ்தி²தஸ்ய தத்ர த்ரைகாலிகநிஷேதா⁴நுபபத்தி:; ப²லப³லாத் ஸமாநஸத்தாகயோரேவ ப்ரதியோகி³தத³த்யந்தாபா⁴வயோர்விரோத⁴:, ந து ப்ராதிபா⁴ஸிகவ்யாவஹாரிகயோரிதி கல்பநோபபத்தே: । ஏதேந யஸ்ய ப்ரத²மம் ஶுக்திஶகலே ரஜதப்⁴ரமாநந்தரம் பா³தோ⁴ நோத்பந்ந:, தத்ர ஶுக்திஸாதா⁴ரணசாகசக்யாவச்சே²தே³ந ரஜதத்வாநுப⁴வஸ்யாநபோதி³தத்வாத் புந: ஶுக்திஶகலாந்தரே ரஜதப்⁴ரமோத³யே(அ)ந்யதா²க்²யாதி: ஸம்ப⁴வதி; தத்ர யத³வச்சே²தே³நேத்யாத்³யுக்தரூபோபநயபா⁴நஸாமக்³ரீஸத்த்வாத், பாகரக்தே க⁴டே ஶ்யாமோ(அ)யமிதி ப்⁴ரமோத³யே சாந்யதா²க்²யாதி: ஸம்ப⁴வதி; யத்ர யத³நுபூ⁴தமித்யாத்³யுக்தரூபோபநயஸாமக்³ரீஸத்த்வாதி³த்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா; க்வசித்³விப்⁴ரமே தே³ஶக⁴டிதஸாமக்³ரீப³லாத் ஆவித்³யகவிஷயோத்பத்திக்ல்ருப்தௌ அந்யத்ராபி தது³த்பத்தேரநிவாரணாத்; பாகரக்தே ஸ்ம்ருத்யுபநீதஶ்யாமவர்ணப்ரத்யக்ஷஸ்ய பூர்வாநுபூ⁴தஸௌரபே⁴ பஶ்சாத்³ நிக²நநாதி³நா க³தஸௌரபே⁴ சந்த³நக²ண்டே³ ஸுரபீ⁴த³ம் சந்த³நக²ண்ட³மிதி ஸ்ம்ருத்யுபநீதஸௌரப⁴விஷயசாக்ஷுஷப்ரத்யக்ஷஸ்யேவ ப்ரமாத்வாத்³, இதா³நீம் ஶ்யாம இதி ப்ரத்யக்ஷப்⁴ரமஸ்ய விரோதி⁴நி ரக்தரூபே ஸ்பு²ரத்யஸம்ப⁴வாத், ஶ்யாமம்ருல்லிப்தே ரக்தக⁴டே இதா³நீம் ஶ்யாம இதி ப்ரத்யக்ஷப்⁴ரமஸ்ய அநுபூ⁴யமாநம்ருத்³வர்ணாரோபத்வஸம்ப⁴வேந ஸ்ம்ருத்யுபநீதவிஷயத்வஸ்ய அகல்பநீயத்வாத் ।

தே³ஹாதி³: ஸந்நிதி ।

டீகாயாம் ஶங்காக்³ரந்த²லிகி²தே(அ)நுமாநே நாஸந்த இதி ஸாத்⁴யம் நிர்தி³ஷ்டம் । தத்ராஸத்த்வமலீகத்வம் சேத் தத்³வ்யதிரேகஸாத⁴நம் அநிர்வசநீயத்வவாதி³ந: ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம்; அஸத: ப்ரதீத்யவிஷயத்வஸ்ய ஸத்க்²யாதிவாத்³யபி⁴மதத்வாத், ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴ஶ்ச । அநிர்வசநீயத்வம் சேத், அத்ராபி ஸாத்⁴யாப்ரஸித்³தி⁴:; தஸ்ய தந்மதே ஶஶஶ்ருங்கா³யமாநத்வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய ஸதி³தி ஸாத்⁴யம் நிர்தி³ஷ்டம் । நநு கிமிஹ ஸத்த்வம் ஸாத்⁴யம்; ப்ராக் ஸத்³வாத்³யுக்தம் ப்ரகாஶமாநத்வம் சேத், ஹேதோ: ஸாத்⁴யாவிஶேஷ: । ஸ்வரூபஸத்த்வம், ஸத்தா ஜாதி:, அர்த²க்ரியாகாரித்வம், இத்யேதாநி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நக்³ரஸ்தாநி । அபா³த்⁴யத்வம் த்வாத்மநி ஸத்த்வே ப்ரயோஜகமித்யுபாதி⁴த்வேந வக்ஷ்யதே । ப்ரகாஶமாநத்வம் ச பா⁴ஸமாநத்வம் சேத், அஸதி ப்ரதிவாதி³க³தே ந வ்யபி⁴சார: । அபரோக்ஷதயா பா⁴ஸமாநத்வம் சேத், ஆதி³ஶப்³த³க்³ராஹ்யேஷ்விந்த்³ரியேஷு பா⁴கா³ஸித்³தி⁴ரிதி சேத், உச்யதே; ப்ரமாவிஷயத்வம் ஜ்ஞாநாநிவத்யத்வம் வா ஸத்த்வமிஹ ஸாத்⁴யம்; பா⁴ஸமாநத்வஸாமாந்யம் ஹேது:, ஸத்³வாதி³நா தஸ்யாஸதி ப்ரத்யாக்²யாதத்வாத் ப்ரஸாத்⁴யாங்க³கோ ஹேதுரிதி நாத்ர வ்யபி⁴சாரஶங்கா । யத்³யபி ஸித்³தா⁴ந்திநா க்ருதம் மரீசிகோத³கஸ்யாநிர்வசநீயத்வோபபாத³நம்; ப்ரகாஶமாநதைவ ந ஸத்தா மரீசிகோத³கஸ்ய ப்ரகாஶமாநத்வே(அ)பி ஸத்த்வாபா⁴வாதி³தி, தயோர்வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநேந அபே⁴த³நிராஸார்த²ம்; தே³ஹேந்த்³ரியாதி³பா³த்⁴யத்வவர்ணநம் 'ப்ரகாஶமாநத்வம் ஸத்த்வம் ந ப⁴வதி சேத், கிம் தர்ஹி ஸத்த்வமித்யாகாங்க்ஷாயாம் அபா³த்⁴யத்வம் ஸத்த்வமித்யபி⁴ப்ரேத்ய தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷு தத்³வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் தே³ஹேந்த்³ரியாத்³யத்⁴யாஸேஷு அத்⁴யாஸவிஸ்த்ருதலக்ஷணாநுக³திப்ரத³ர்ஶநாநந்தரம் தத்ஸம்க்ஷிப்தலக்ஷணாநுக³திப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் சேதி, வ்யாக்²யாதும் ஶக்யம், ததா²பி தத்³வ்யாக்²யாநம் ஸ்பஷ்டமிதி மத்வா பூர்வபக்ஷ்யாஶயஸ்த²மநுமாநமுத்³கா⁴ட்ய தத்ர வ்யபி⁴சாரோபாதி⁴ப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வேந ஸைத்³தா⁴ந்திகமித³ம் க்³ரந்த²த்³வயம் வ்யாக்²யாதம் ।

ஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வாதி³தி ।

ஸ்வயம்ப்ரகாஶமாத்மந: ஸ்வரூபம் கேநாபி பா³தி⁴தும் ந ஶக்யம்; அந்ததோ பா³த⁴ஸாக்ஷிண ஏவ ஸ்வயம்ப்ரகாஶமாநஸ்யாத்மத்வபர்யவஸாநாதி³தி பா⁴வ: ।

த்³ருக்³த்³ருஶ்யேதி ।

த்³ருஶ்யத்⁴யஸ்தத்வம் விநா த்³ருஶா த்³ருஶ்யஸ்ய ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தராநிரூபணாதி³த்யர்த²: ।

ஸத்யஸ்யாத்மவதி³தி ।

விஷாதே³ரிதி ।

நநு ஸர்வ: ப்ரபஞ்சோ மித்²யேதி த்வந்மதே விஷஸ்ய ஸத்யத்வாஸித்³தி⁴ரஸ்து நாம; ததா²பி விஷஸ்ய மித்²யாத்வம் ந தார்க்ஷ்யத்⁴யாநநிவர்த்யத்வப்ரயுக்தம் த்வயேஷ்யதே, கிந்து ப்ரபஞ்சமித்²யாத்வஸாத⁴கப்ரமாணாந்தரப்ரயுக்தமிஷ்யதே; ததா² ச தார்க்ஷ்யத்⁴யாநநிவர்த்யத்வம் விஷஸ்யேவ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் ஸம்ஸாரஸ்ய மித்²யாத்வே ப்ரயோஜகம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

த்⁴யாநஸ்ய சேதி ।

ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஹி பரீக்ஷிதப்ரமாணமூலகம் ப்ரமாரூபமேவ ஸம்ஸாரநிவர்த்தகம்; 'வேதா³ந்தவிஜ்ஞாநஸுநிஶ்சிதார்தா²' இத்யாதி³ஶ்ருதே:, ப்³ரஹ்மவித்³யோபக்ரமாம்நாதகு³ருஶிஷ்யநிப³ந்த⁴வத் உபாக்²யாநக³தயாவத்ஸம்ஶயநிவ்ருத்திப்ரஶ்நோபதே³ஶ-தத்தது³பபத்த்யுபந்யாஸலிங்கா³ச்ச, தார்க்ஷ்யத்⁴யாநஸ்ய கல்பாதாகல்பிதஸாதா⁴ரணயதோ²பதி³ஷ்டார்த²விஷயஸ்ய விஷநிவர்த்தகத்வே ப்ரமாத்வம் நாபேக்ஷிதமித்யர்த²: ।

நநு ஸேதுத³ர்ஶநம் ப்ரமாரூபமேவாக⁴நிவர்த்தகம்; அந்யத்ர ஸேதுப்⁴ரமேண தத³நிவ்ருத்தே:, அத: ப்ரமாத்வாபேக்ஷமபி நிவர்த்யத்வம் ந மித்²யாத்வப்ரயோஜகமித்யாஶங்க்யாஹ –

ஸேதுத³ர்ஶநம் சேதி ।

யத்³விஷயப்ரமாத்வமாத்ரம் யந்நிவர்தகதாப்ரயோஜகம் தத் தத்ராத்⁴யஸ்தமிதி நியமஸ்ய ந வ்யபி⁴சார இத்யர்த²: । யத்³யபி ஶுக்தௌ ரஜதாத்⁴யாஸஸ்ய ரங்கா³த்⁴யாஸேநாபி நிவ்ருத்திரஸ்தி; ததா²பி ஸமூலஸகலாத்⁴யாஸநிவ்ருத்திரதி⁴ஷ்டா²நப்ரமாபேக்ஷா, தத³ந்யாநபேக்ஷா ச த்³ருஷ்டா: தந்ந்யாய இஹாபி க்³ராஹ்ய இதி பா⁴வ: ।

நநு ஸேதுத³ர்ஶநவத்³ வித்⁴யாயத்தம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய நிவர்த்தகத்வம், ந ஶுக்திஜ்ஞாநவத³தி⁴ஷ்டாநப்ரமாத்வாயத்தம் இத்யாஶங்க்யாஹ –

ஆத்மப்ரமா த்விதி ।

விரோதி⁴விஷயதயா த்³ருஷ்டத்³வாரேணாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திர்ஜ்ஞாநோத³யாநந்தரமேவ ப⁴வந்தீ நிவர்த்தகஜ்ஞாநஸமாநகாலா ப⁴வதீதி ஶுக்திஜ்ஞாநஜந்யரஜதநிவ்ருத்தௌ த்³ருஷ்டம், தத்³வதி³ஹாபி 'ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதீ'த்யாதி³ஶ்ருதிஷு ப்³ரஹ்மவேத³நநிவ்ருத்தஸம்ஸாரப்³ரஹ்மபா⁴வாபத்த்யோர்லடா³க்²யாதாப்⁴யாம் ஸமாநகாலதா ப்ரதிபாத்³யதே । ந ச 'ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி ஹ வா ய ஏதா ராத்ரீருபயந்தீ'த்யத்ர ஸத்ராநுஷ்டா²நப்ரதிஷ்டா²ப²லயௌக³பத்³யப்ரத்யாயகலடா³க்²யாதயோரிவாந்யதா²நயநே காரணம் கிம்சித்³பா³த⁴கமஸ்தி । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் த்³ருஷ்டத்³வாரேணைவ ஸம்ஸாரம் நிவர்த்தயதி ஶுக்திஜ்ஞாநமிவ ரஜதாத்⁴யாஸமித்யவஸீயத இதி பா⁴வ: ।

மதபே⁴தே³நேதி ।

பா³ஹ்யாஸ்தித்வவாதி³நோர்வைபா⁴ஷிகஸௌத்ராந்திகயோ: ஸத் ஶுக்திஶகலாதி³கமதி⁴ஷ்டா²நம், தந்நாஸ்தித்வவாதி³நோ யோகா³சாரஸ்ய த்வவித்³யாகல்பிதம் தத³தி⁴யாநமித்யேவம் மதபே⁴தே³நாதி⁴ஷ்டா²நபே⁴த³மாஹேத்யர்த²: ।

நநு ப்ராதிபா⁴ஸிகாத்⁴யாஸேஷ்வதி⁴ஷ்டா²நக்³ரஹணம் நியதம்; தத்³பா³ஹ்யப்ரத்யக்ஷத்வவாதி³நோ வைபா⁴ஷிகஸ்ய ஸுக⁴டம், ந து தத³தீந்த்³ரியத்வவாதி³ந: ஸௌத்ராந்திகஸ்யேத்யாஶங்க்ய தஸ்யாநுமாநிகம் தத³ஸ்தீத்யாஹ –

வைபா⁴ஷிகவதி³தி ।

அஸ்த்யதி⁴ஷ்டா²நமிதி ।

ஸ்பு²ரத³தி⁴ஷ்டா²நமஸ்தீத்யர்த²: ।

ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநாகாரஸத்³ருஶஸ்யேதி ।

ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநே ஸவிகல்பகே ய ஆகாரோ ரஜதாதி³: தஸ்ய வஸ்துதோ பா³ஹ்யஸ்ய ஶுக்திக³தஸ்யாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

ஸமாநாதி⁴கரணே பஞ்சம்யாவிதி ।

ஷஷ்டீ²பஞ்சம்யந்தத்வேந வ்யதி⁴கரணே சேத், ரஜதஸ்ய விஜ்ஞாநாகாரத்வே அஹம் ரஜதமிதி ஸ்யாதி³த்யாபாத³நஸ்யாயுக்தத்வஶங்கா விஜ்ஞாநாஹமர்த²பே⁴த³ப்ரயுக்தைவ வாரிதா ஸ்யாத்; ததா² விஜ்ஞாநாகாரதயா ரஜதஸ்ய விஜ்ஞாநத⁴ர்மத்வாத³ஹம் ரஜதவாநித்யநுப⁴வ: ஸ்யாதி³த்யாபாத³நீயம் இத்யேதத்ப்ரயுக்தா தத உபரி ஸம்ப⁴வந்தீ ந வாரிதா ஸ்யாத், ஸமாநாதி⁴கரணே சேத் ஶங்காத்³வயமபி வாரிதம் ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ரேத்யைவம் வ்யாக்²யாதம் ।

ப்⁴ராந்திரூபவிகல்பஸ்ய ஹீதி ।

விகல்ப: ஸவிகல்பகம் தஸ்ய த்³வௌ விஷயௌ; க்³ராஹ்யாத்⁴யவஸேயபே⁴தா³த் । தஸ்யாகாரேப்⁴யோ நிக்ருஷ்டம் யத³விகல்பம் ஸ்வரூபமஸ்தி; தத்³ க்³ராஹ்யம் ஸ்வவிஷயத்வலக்ஷணஸ்வப்ரகாஶத்வாங்கீ³காராத் । தஸ்ய ரஜதாகாரஸ்யோபர்யவஸேயோ பா³ஹ்யத்வஶப்³தோ³க்தஇத³ந்த்வாகாரோ விகல்பரூபோ(அ)த்⁴யவஸேய இதி ஸாகாரவாதி³நாம் ப்ரக்ரியா । ததா² ச புரோவர்திந்யதி⁴ஷ்டா²நே ஜ்ஞாநாகாரரூபம் ரஜதமித³ந்த்வேநாரோப்யத இதி நாஹந்த்வோல்லேக²ப்ரஸக்திரிதி பா⁴வ: ।

நநு ரஜதஜ்ஞாநே ஶுக்தே: காரணத்வேந விஷயத்வம் நாக்²யாதிமதே ஶங்கார்ஹம்; அந்யதா²க்²யாதிமத ஏவ தஸ்ய விஶேஷ்யத்வேந காரணத்வாதி³த்யாஶங்க்²யா(அ)க்²யாதிமதே(அ)பி ரஜதஜ்ஞாநே ஶுக்தே: காரணத்வமுபபாத³யந்நவதாரயதி –

அத² ரஜதஸத்³ருஶேதி ।

மித்²யாஜ்ஞாநமபீதி ।

நநு மித்²யாஜ்ஞாநநிஹ்நவோ ந ச ரஜதமேவ ஶுக்திகாயாம் ப்ரஸஞ்ஜிதமித்யாதி³பூர்வக்³ரந்தே²நாபி க்ருத:, ஸ க்³ரந்த²ஸ்ததை²வாவதாரிதஶ்ச, ஸத்யம்; ஸ க்³ரந்தோ²(அ)ர்தா²த்⁴யாஸநிஹ்நவஸ்யாபி ஸாதா⁴ரண:; யத: ஶுக்தேர்தே³ஶாந்தரஸ்த²ரஜதாத்மநேவ தத்³தே³ஶோத்பந்நரஜதாத்மநா பா⁴நாங்கீ³காரே(அ)ப்யந்யாத்மநா பா⁴நமந்யாலம்ப³நம் இத்யேதத³நுப⁴வவிருத்³த⁴மிதி அர்தா²த்⁴யாஸநிஹ்நவோ(அ)பி தேந லப்⁴யதே । இந்த்³ரியஸாமர்த்²யரூபகாரணாபா⁴வோபபாத³நம் து மித்²யாஜ்ஞாநநிஹ்நவ ஏவாஸாதா⁴ரணயுக்திரிதி தாத்பர்யேணைவமவதாரிதம் ।

க்³ருஹீதமித³மிதி ।

பூர்வாநுப⁴வவிஷயத்வம் தத்தேதி பா⁴வ: ।

நாஶ்ரயாஸித்³தி⁴ரிதி ।

ஏதது³பலக்ஷணம், ஸாத்⁴யமபி ஸர்வவிஷயாவச்சி²ந்நயாதா²ர்த்²யம் வா, விஸம்வாதீ³ச்சா²ப்ரவ்ருத்திரூபவ்யவஹாரப்ரஸித்³தா⁴யாதா²ர்த்²யராஹித்யம் வேதி த⁴ர்ம்யம்ஶயாதா²ர்த்²யமாதா³ய ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமித்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

புரோவர்திநி ஸாத⁴நே இதி ।

நநு ப²லஜ்ஞாநவது³பாயஜ்ஞாநமபி ந நியமேந ப்ரவர்தகம்; ப²லஸ்ய நாநோபாயஸாத்⁴யத்வாதே³வேதி ஹேதோரஸித்³தி⁴: । வ்யக்திநியமேந ஹேதுஸமர்த²நே வ்யபி⁴சாரதாத³வஸ்த்²யம்; யத்பக்ஷீக்ருதம் ரஜதஜ்ஞாநம் புரோவர்திநி நியமேந ப்ரவர்தகமிஷ்யதே தத்ரத்யப²லஜ்ஞாநஸ்யாபி தஸ்மிந்நியமேந ப்ரவர்தகத்வாத் । ஏவம் ச தத்ரேதி விஶேஷணேந ந ஸ்ம்ருதேரபி வ்யாவ்ருத்தி:, ஆரோபப்ராசீநஸ்யாரோப்யஸ்மரணஸ்யாபி ப²லஸாத⁴நதாஜ்ஞாநப்ராசீநப²லஜ்ஞாந துல்யந்யாயதயா நியமேந புரோவர்திநி ப்ரவர்தகத்வாத் । ஏவம் தாவந்நியமேநேதி தத்ரேதி ச விஶேஷணமயுக்தம் । பா³தா⁴தி³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ரஜதார்தி²ந இதி விஶேஷணமித்யப்யயுக்தம்; த்ருணபர்ணஜலாதி³கமிவ ஸ்வவேக³ப³லாத்புருஷம் நயதா வாய்வாதி³நா புருஷே ப²லாக்²யப்ரவ்ருத்தேரஜநநாத், ப்ரவ்ருத்திபத³ஸ்ய ஶரீரக்ரியாஸாதா⁴ரணவ்யாபாரமாத்ரபரத்வே(அ)பி ஶரீராத்மகாலாத்³ருஷ்டாதி³வ்யபி⁴சாரவாரணாய ப்ரவர்தகஜ்ஞாநத்வாதி³தி ஹேதோர்விவக்ஷணீயத்வேந டீகாயாமுதா³ஹரணவாக்யே ஜ்ஞாநபத³நிவேஶநயா தத்³விவக்ஷாயா: ஸூசிதத்வேந ச தத ஏவ தந்நிராஸலாபா⁴ச்ச, நியமவிஶேஷணேநைவ காலாத்³ருஷ்டாதி³வ்யாவ்ருத்தௌ தத ஏவ வாயோரபி வ்யாவ்ருத்திஸித்³தே⁴ஶ்ச இதி சேத், உச்யதே; டீகாயாம் ப²லஸாத⁴நதாநுமிதிஹேதுபராமர்ஶரூபம் யத்³ரஜதத்வஹேதுவிஷயம் ஜ்ஞாநமாவஶ்யகமிதி ப்ரதிபாதி³தம் தத³த்ர பக்ஷ: । தஸ்ய புரோவர்திவிஷயத்வம் ஸாத்⁴யம் । ஸ ச பராமர்ஶ: புரோவர்திவிஷயாமேவ ப²லஸாத⁴நதாநுமிதிம் தத்³த்³வாரா ப்ரவ்ருத்திம் ச ஜநயதி; ப²லஸ்ய வஸ்துதோ நாநோபாயஸாத்⁴யத்வே(அ)பி தத³ந்யத்ர தது³பாயத்வாநுஸந்தா⁴நாபா⁴வாத், ப²லஜ்ஞாநம் து தடஸ்த²ம் ந நியமேந புரோவர்திநி ப்ரவர்தகம் தஸ்யோபாயாந்தரக³தப²லஸாத⁴நதா(அ)நுமிதித்³வாராந்யத்ராபி ப்ரவர்தகத்வஸம்ப⁴வாத், ததை²வாரோபப்ராசீநரஜதஸ்மரணமபி; ஸத்யபி தஸ்மிந்நந்யத்ர ப²லஸாத⁴நதாநுமித்யா ப்ரவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத் । தத்ரேதி விஶேஷணம் து ஸ்வயம் கே³ஹாதி³நிஹிதரஜதார்தி²ப்ரவ்ருத்திநியத-தத்³ரஜதக³தப²லஸாத⁴நதாதி³ஸ்ம்ருதௌ வ்யபி⁴சாரநிராஸார்த²ம் । ப்ரவர்தகத்வம் ஶரீரவ்யாபாரப்ரயோஜகத்வமேவ விவக்ஷிதமிதி ரஜதார்தி²ந இதி விஶேஷணம் ஸப²லம், (ஹேதௌ ஜ்ஞாநத்வம் ந நிவேஶ்யம்; நியமவிஶேஷணேந தத்ப்ரயோஜநலாபா⁴த் । உதா³ஹரணே ஜ்ஞாநமிதி நியமவிஶேஷணலப்³தா⁴ர்தா²நுவாத³: । ஸாத்⁴யே புரோவர்திபத³ம் விஸம்வாதி³ப்ரவ்ருத்திவிஷயஶுக்த்யாதி³-வ்யக்திவிஶேஷபரம் । அத ஏவ ரஜதஜ்ஞாநே த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவைகல்யம் மா ப⁴தி³தி யத்தத்³ப்⁴யாம் ஸாமாந்யவ்யாப்திருபந்யஸ்தா । யதி³ அர்தி²ந இத்யேதாவதைவ பா³தா⁴தி³வ்யாவர்தநாத்³ரஜதவிஶேஷணம் ந நிவேஶ்யதே, ததா³ ரஜதப்⁴ரமஜந்யப்ரவ்ருத்திவிஷயே புரோவர்திநி ஶுக்த்யர்தி²ப்ரவர்தகஶுக்தித்வப்ரகாரகஜ்ஞாநம் த்³ருஷ்டாந்தீக்ருத்ய விஶேஷவ்யாப்திரப்யுபபாத³யிதும் ஶக்யா ।) ந து ப்ரயத்நப்ரயோஜகத்வம்; அக்²யாதிவாதி³நா தத்ரேச்சா²ப்ரயத்நாவபி ந புரோவர்திவிஷயௌ, கிந்து தந்மூலரஜதஜ்ஞாநவத்³தே³ஶாந்தரஸ்த²விஷயௌ இத்யபலபிதும் ஶக்யத்வேந ஹேத்வஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் । அந்யதா² தத்ர நியமேந ரஜதேச்சா²காரணத்வஸ்யைவ ஹேதுத்வஸம்ப⁴வேந ரஜதார்தி²ப்ரவர்தகத்வபர்யந்தஹேத்வநபேக்ஷணாத், தத³பேக்ஷணே(அ)பி தத்ரத்யரஜதேச்சா²யாம் விஶேஷவ்யாப்த்யுதா³ஹரணஸம்ப⁴வேந ஸமீசீநரஜதஜ்ஞாநே ஸாமாந்யவ்யாப்த்யுதா³ஹரணாயோகா³ச்ச । ஏவம்ச வாயுகாலாத்³ருஷ்டப்ராக³பா⁴வாதி³வ்யாவர்தநாய ரஜதார்தீ²தி விஶேஷணம் । யத்³யபி வாய்வாதீ³நாம் புரோவர்திவிஷயப்ரவ்ருத்திம் ப்ரத்யஸாதா⁴ரணகாரணத்வாபா⁴வாத்³ நியமவிஶேஷணேநாபி ப⁴வதி வ்யாவ்ருத்தி:; ததா²பி ப்ராக³பா⁴வஸ்ய ந ப⁴வதி । தஸ்ய ப்ரதியோகி³நி தத்தத்ப்ராக³பா⁴வத்வேந காரணத்வாங்கீ³காராத், தத்³வ்யாவ்ருத்திஸ்து புரோவர்திவிஷயரஜதார்தி²ப்ரவ்ருத்தித்வாச்சி²ந்ந-கார்யப்ரயோஜகத்வஸ்ய ஹேதுத்வவிவக்ஷயேதி ந கிம்சித³வத்³யம்॥ டீகாயாமுதா³ஹரணவாக்யே ஜ்ஞாநப்ரத³ம் ரஜதப்ரமைவ ஸாமாந்யவ்யாப்தௌ த்³ருஷ்டாந்த:, ந து விஸம்வாதி³ப்ரவ்ருத்திஸ்த²லேச்சா² ஶங்கிதாந்யவிஷயபா⁴வா விஶேஷவ்யாப்தௌ த்³ருஷ்டாந்த இதி ஸூசநாய । யத்ர யத்³யத³ர்தி²நமித்யத்ர யத்³ரஜதார்தி²நமித்யர்தோ² க்³ராஹ்ய: । இத்த²ம் இஷ்டஸாத⁴நதாநுமிதிஹேதுபராமர்ஶரூபஸ்ய ரஜதத்வப்ரகாரகஜ்ஞாநஸ்ய பக்ஷத்வம் இஷ்டஸாத⁴நத்வாநுமிதிஹேதோரபக்ஷத⁴ர்மத்வப்ரஸங்க³மத்ர விபக்ஷபா³த⁴கமுபந்யஸ்யதா டீகாக்³ரந்தே²ந ஸூசிதம் । நநு அத்ர ஹேதோரபக்ஷத⁴ர்மத்வம் ந தோ³ஷ:, நஹ்யக்²யாதிவாதி³பி⁴ர்ப்⁴ரமஸ்த²லே ப்ரவ்ருத்திவிஷயவிஷயகேஷ்டஸாத⁴நதாநுமிதி: அப்⁴யுபக³ம்யதே; அந்யதா²க்²யாத்யாபத்தே: । கிந்து இஷ்டஸாத⁴நத்வவ்யாப்தரஜதத்வாஶ்ரயபே⁴தா³க்³ரஹாத் உபஸ்தி²தேஷ்டஸாத⁴நபே⁴தா³க்³ரஹமாத்ரம் ரஜதபே⁴தா³க்³ரஹவதா³வஶ்யகம், தத ஏவ ப்ரவ்ருத்திரிதி கல்ப்யதே; லாக⁴வாதி³தி சேத், யத்³யேவமநுமிதாவபி பக்ஷே லிங்க³வத்³பே⁴தா³க்³ரஹ ஏவ காரணம் ஸ்யாத்³; ந்யாயதௌல்யாத்³, ந து லிங்க³விஶிஷ்டபக்ஷஜ்ஞாநம் । ததா² ச விஸம்வாதி³ப்ரவ்ருத்திஸ்த²லே பக்ஷே இஷ்டஸாத⁴நத்வவ்யாப்தரஜதத்வாஶ்ரயபே⁴தா³க்³ரஹாத் இஷ்டஸாத⁴நத்வாநுமிதிர்ப⁴வந்தீ கேந வார்யதே । தஸ்மாத்³ப⁴க்ஷிதே(அ)பி லஶுநே ந வ்யாதி⁴ஶாந்திரிதி ந்யாயேநாந்யதா²க்²யாதிபரிஜிஹீர்ஷயா ப்⁴ரமஸ்த²லே விஶிஷ்டஜ்ஞாநமபலப்ய ப்ரவ்ருத்தௌ பே⁴தா³க்³ரஹம் காரணமாஶ்ரயதோ(அ)நுமிதாவபி ஸ ஏவ காரணம் ஸ்யாதி³த்யந்யதா²க்²யாதிரூபாநுமிதே: அஶக்யப்ரதிக்ஷேபத்வாத் அபா⁴வரூபம் பே⁴தா³க்³ரஹம் பரித்யஜ்ய பா⁴வதயா லகு⁴ லிங்க³விஶிஷ்டபக்ஷஜ்ஞாநமேவ அநுமிதௌ காரணமப்⁴யுபேயமிதி யுக்தோ(அ)த்ர ஹேதோரபக்ஷத⁴ர்மலப்ரஸங்கோ³ விபக்ஷபா³த⁴கஸ்தர்க: । ஏவம் இஷ்டஸாத⁴நத்வாநுமிதிஹேதுபராமர்ஶரூபரஜதஜ்ஞாநபக்ஷகவத் கேவலரஜதஜ்ஞாநபக்ஷகமபி நிருக்தஹேதுஸாத்⁴யகமநுமாநம் யுக்தமேவ; தத்ராபி விஶிஷ்டஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திகாரணத்வே ஸம்ப⁴வத்யபா⁴வரூபபே⁴தா³க்³ரஹஸ்ய தத்காரணத்வகல்பநே கௌ³ரவமிதி விபக்ஷபா³த⁴கஸத்³பா⁴வாத் । நநு அத்ர விபரீதம் கௌ³ரவம்; இஷ்டபுரோவர்திஜ்ஞாநமாத்ரஸ்யாவஶ்யகபே⁴தா³க்³ரஹவிஶிஷ்டஸ்ய ப்ரவர்தகத்வோபபத்தௌ மித்²யாஜ்ஞாநதத்³விஷயகல்பநாயோகா³த், ததஶ்ச ப்ரதிகூலதர்கபராஹதமநுமாநம்; ந ச மித்²யாஜ்ஞாநாபலாபே ப்⁴ரமஸ்த²லே பே⁴தா³க்³ரஹஸாஹித்யேந ப்ரவ்ருத்திவத³பே⁴தா³க்³ரஹஸாஹித்யேந நிவ்ருத்தேரபி ப்ரஸங்க³:; ரஜதஸ்மரணஸ்ய ரஜதாபே⁴த³விஷயத்வேந அபே⁴தா³க்³ரஹாஸித்³தே⁴ரிதி சேத்³, மைவம், மித்²யாஜ்ஞாநாபலாபே ஸத்யஸ்த²லே இஷ்டபுரோவர்திபே⁴த³க்³ரஹாப்ரஸித்³தி⁴த: தத³பா⁴வாப்ரஸித்³த்⁴யா ஸத்யரஜதஜ்ஞாநாத³ப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்கா³த் । பே⁴தா³க்³ரஹஶப்³தே³ந புரோவர்திநீஷ்டபி⁴ந்நத்வப்ரகாரகஜ்ஞாநவிஷயத்வாபா⁴வோ விவக்ஷித இதி சேத், தர்ஹி தவ ப்⁴ரமஸ்த²லே புரோவர்திநி இஷ்டாபி⁴ந்நத்வப்ரகாரகஜ்ஞாநவிஷயத்வஸ்யாப்யபா⁴வோ(அ)ஸ்தீதி ததோ நிவ்ருத்திரபி ஸ்யாத் । டீகாயாமித³மேவ த்³ருஷணம் 'அத² ததா²த்வேநாக்³ரஹணாத்கஸ்மாந்நோபேக்ஷதேதி க்³ரந்தே²ந த³ர்ஶிதம் । கிஞ்சைவம் ஸதி ரஜதே நேத³ம் ரஜதமிதி ப்⁴ராம்யதோ(அ)பி ரஜதார்தி²நஸ்தத்ர ப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்க³:, ரஜதே ரஜதபே⁴த³க்³ரஹே மித்²யாஜ்ஞாநப்ரஸங்கே³ந தத்ராபீத³மிதி ந ரஜதமிதி ச ஜ்ஞாநத்³வயஸ்ய கல்பநீயத்வாத் । ஸ்வாதந்த்ர்யமிஷ்டே விஶேஷணம்; தச்ச பே⁴த³ப்ரதியோகி³தயோபஸ்தி²த்யவிஷயத்வமிதி சேத், ததா² விஶேஷணே க்ருதே ஸ தோ³ஷோ நிதராம் த்³ருடீ⁴க்ருத: ஸ்யாத் । நேத³ம் ரஜதமிதி ப்⁴ரமஸ்த²லே புரோவர்திக³தஸ்ய விஶிஷ்டாபா⁴வஸ்ய இஷ்டபி⁴ந்நத்வப்ரகாரகஜ்ஞாநவிஷயத்வரூபவிஶேஷ்யாபா⁴வமாத்ராத³பி ஸித்⁴யத: ஸ்வாதந்த்ர்யரூபவிஶேஷணஸ்யாப்யபா⁴வே ஸுதராம் ஸித்³தே⁴: । நேத³ம் ரஜதமிதி ப்ரமாஸ்த²லே(அ)பி ரஜதார்தி²ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்யாதி³தி தோ³ஷஶ்சாத்ராதி⁴க:; தத்ர விஶேஷணாபா⁴வாத்³ விஶிஷ்டாபா⁴வஸித்³தே⁴: । வஸ்துதஸ்து ஸ்வாதந்த்ர்யம் உக்தவிஶிஷ்டாபா⁴வப்ரதியோகி³கோடாவிஷ்டவிஶேஷணம் ந யுக்தம்; இஷ்டபி⁴ந்நத்வஜ்ஞாநத³ஶாயாம் இஷ்டஸ்ய பே⁴த³ப்ரதியோகி³தோபஸ்தி²திவிஷயத்வநியமேந தத³பா⁴வவிஶிஷ்டேஷ்டவிஶேஷிதஸ்ய ப்ரதியோகி³நோ(அ)ப்ரஸித்³த்⁴யா தத³பா⁴வாப்ரஸித்³த்⁴யாபத்தே:॥ நநு தர்ஹி ஸ்வாதந்த்ர்யமபி ப்ரவ்ருத்தௌ ப்ருத²க்காரணாந்தரமஸ்து, அதஸ்தத³பா⁴வாத்³ நேத³ம் ரஜதமிதி ப்ரமாப்⁴ரமஸ்த²லயோர்ந ப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்க³:, ப்ரதியோகி³விஶேஷணத்வேநாநிவேஶநாச்ச ந விஶிஷ்டாப்ரஸித்³த்⁴யா தத³பா⁴வாப்ரஸித்³த்⁴யாபத்திரிதி சேத³, ந; ததா² ஸதீத³ம் ரஜதம் க⁴டநிஷ்ட²பே⁴த³ப்ரதியோகீ³தி ஜ்ஞாநாத³ப்ரவ்ருத்த்யாபத்தே: । யத்³யேதத்³தோ³ஷபரிஹாராய புரோவர்திநிஷ்ட²பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வேநாநுபஸ்தி²தத்வம் ஸ்வாதந்த்ர்யம் இதி நிருச்யேத, ததா³ நேத³ம் ரஜதமிதி ப்⁴ரமஸ்த²லே ரஜதார்தி²ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்யாதி³தி தோ³ஷ: புநருந்மஜ்ஜேத் । நநு புரோவர்த்யக்³ருஹீதா ஸம்ஸர்க³பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வேநாநுபஸ்தி²தத்வம் ஸ்வாதந்த்ர்யம், அதஸ்தத³பா⁴வாந்நேத³ம் ரஜதமிதி ப்⁴ரமேண ந ப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்க³:, தத்ர புரோவர்திநி ரஜதபே⁴தா³ஸம்ஸர்கா³க்³ரஹஸத்த்வேந தத்³விஶேஷிதபே⁴த³ப்ரதியோகி³தோபஸ்தி²தே: வித்³யமாநதயா தத³பா⁴வாபா⁴வாத், நாபீத³ம் ரஜதம் க⁴டநிஷ்ட²பே⁴த³ப்ரதியோகீ³தி ஜ்ஞாநேநாப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்க³: தத்ர புரோவர்திநி ரஜதபே⁴தா³ஸம்ஸர்க³ரூபரஜதாபே⁴த³க்³ரஹஸத்த்வேந தத³பா⁴வவிஶேஷிதபே⁴த³ப்ரதியோகி³தோபஸ்தி²த்யபா⁴வஸத்த்வாதி³தி சேத்³, ந; ஏவமபி யத்ரேத³ம் நேதி பே⁴த³விஶிஷ்டபுரோவர்திஜ்ஞாநம் ரஜதஸ்மரணம் சேதி ஜ்ஞாநத்³வயரூபோ நேத³ம் ரஜதமிதி ப்⁴ரம:, தத்ர ரஜதார்தி²ப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்கா³த், ந ரஜதமித்யதி⁴கரணவிஶேஷாநுல்லேகி²ந இவ இத³ம் நேதி ப்ரதியோகி³விஶேஷாநுல்லேகி²நோ(அ)பி பே⁴த³ஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் । ஸ்யாதே³தத் புரோவர்த்யக்³ருஹீதாஸம்ஸர்க³பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வாஸம்ஸர்கா³க்³ரஹாபா⁴வவத்த்வம் ஸ்வாதந்த்ர்யம் । ஏவம்ச ந கோ(அ)பி தோ³ஷ:, ததா² ஹி இத³மிதி ந ரஜதமிதி ச ஜ்ஞாநத்³வயாத்மகஸ்ய நேத³ம் ரஜதமிதி ப்⁴ரமஸ்யோத³யே புரோவர்திநி ரஜதபே⁴த³ஸ்ய அஸம்ஸர்கா³க்³ரஹோ(அ)ஸ்தி, இத³ம் ரஜதமிதிப்⁴ரமோத³யே ரஜதஸ்யேவ । ததா² ச தத்ர புரோவர்த்யக்³ருஹீதாஸம்ஸர்க³பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வேந ரஜதஸ்ய க்³ரஹணாத் தத்ப்ரதியோகி³த்வாஸம்ஸர்கா³க்³ரஹோ(அ)ஸ்தீதி தத³பா⁴வாபா⁴வாத்³ ந தத்ர ரஜதார்தி²ப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்க³: । நாபீத³ம் நேதி ரஜதமிதி ச ஜ்ஞாநத்³வயாத்மகஸ்ய நேத³ம் ரஜதமிதி ப்⁴ரமஸ்யோத³யே தத்ப்ரஸங்க³:, தத்ர புரோவர்திநி க்³ருஹீதஸம்ஸர்க³த்வேநாக்³ருஹீதாஸம்ஸர்கோ³ யோ பே⁴த³: தத்ப்ரதியோகி³த்வஸ்ய அஸம்ஸர்க³ இஷ்டே யத்³யபி வித்³யதே; ததா²பி தஸ்ய நேத³ம் ரஜதமிதி ப்⁴ரமத³ஶாயாமக்³ரஹஸ்ய ஸத்த்வேந தத³பா⁴வாபா⁴வாத் । இத³ம் ரஜதம் க⁴டநிஷ்ட²பே⁴த³ப்ரதியோகீ³தி ஜ்ஞாநோத³யே ச நாப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்க³:, தத்ர ரஜதே பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வஸம்ஸர்கா³க்³ரஹணேந தத³ஸம்ஸர்கா³க்³ரஹரூபவிஶேஷ்யஸத்³பா⁴வே(அ)பி புரோவர்திநி பே⁴தா³ஸம்ஸர்க³ரூபாபே⁴த³க்³ரஹணேந விஶேஷணாபா⁴வாத்தத்³விஶிஷ்டஸ்ய பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வாஸம்ஸர்கா³க்³ரஹஸ்ய அபா⁴வஸத்³பா⁴வாதி³தி சேத்³, மைவம்; ஏவமபி யத்ரேத³ம் ரஜதமிதி ப்⁴ரமகாலே ரஜதம் க⁴டநிஷ்ட²பே⁴த³ப்ரதியோகீ³த்யபி ஸ்மரணம் தத்ராப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்க³: । தத்ர புரோவர்திநி ரஜதபே⁴தா³ஸம்ஸர்க³க்³ரஹே மித்²யாஜ்ஞாநப்ரஸங்கே³ந தத³ஸம்ஸர்கா³க்³ரஹோ(அ)ஸ்தீதி புரோவர்த்யக்³ருஹீதாஸம்ஸர்க³பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வஸம்ஸர்க³க்³ரஹஸத்த்வேந தத³ஸம்ஸர்கா³க்³ரஹஸ்ய ப்ரதியோகி³நோ வித்³யமாநதயா தத³பா⁴வாபா⁴வாத் । அரஜதரஜதயோரிமே ரஜதாரஜதே இதி ப்⁴ரமாத³ரஜதே ரஜதார்தி²ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வப்ரஸங்க³ஶ்ச தத்ர புரோவர்திந்யரஜதே ரஜதபே⁴தா³ஸம்ஸர்க³க்³ரஹே மித்²யாஜ்ஞாநப்ரஸங்கே³ந அரஜதரூபபுரோவர்த்யக்³ருஹீதாஸம்ஸர்க³பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வேந ரஜதஸ்ய க்³ருஹ்யமாணதயா தத³ஸம்ஸர்கா³க்³ரஹஸ்ய ப்ரதியோகி³ந: ஸத்த்வேந தத³பா⁴வாபா⁴வாத் । கிம் ப³ஹுநா இத³ம் ரஜதமித்யேதாவந்மாத்ரரூபாத் ப்ரஸித்³த⁴ரஜதப்⁴ரமாத³பி ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வப்ரஸங்க³: । தத்ர ஹி ரஜதபே⁴த³: புரோவர்த்யக்³ருஹீதாஸம்ஸர்கோ³ ப⁴வதி; தத்ர தத³ஸம்ஸர்க³க்³ரஹே மித்²யாஜ்ஞாநாபத்தே: । ரஜதே ததா²பூ⁴தபே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வாஸம்ஸர்கா³க்³ரஹோ(அ)ப்யஸ்தி; தத்ர ரஜதே பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வம் நாஸ்தீதி பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வாஸம்ஸர்க³க்³ரஹோத³யாபா⁴வாத் । அதோ விஶிஷ்டஸ்ய ப்ரதியோகி³ந: ஸத்த்வேந தத³பா⁴வரூபஸ்வாதந்த்ர்யாபா⁴வாத்³ ந ப்ரவ்ருத்திர்க⁴டதே । தஸ்மாந்மித்²யாஜ்ஞாநாபலாபேந பே⁴தா³க்³ரஹாத் ப்ரவ்ருத்த்யுபபாத³நமயுக்தமேவ ।

நந்வநாஶ்வாஸதோ³ஷே பரேணோத்³பா⁴விதே நிராகர்தவ்யே ஸதி அவ்யபி⁴சாரஸ்ய ப்ராமாண்யரூபத்வாதி³விகல்ப: க்வோபயுஜ்யத இத்யாஶங்க்யாஹ –

யேந க்வசிதி³தி ।

அயமாஶய:, ப்ராமாண்யநிஶ்சயாதே³வ ப்ரவ்ருத்த்யாதி³கார்யோபபத்தே: அவ்யபி⁴சாரநிஶ்சயஸ்ய நாஸ்த்யுபயோக³ இதி பரோத்³பா⁴விதாநாஶ்வாஸதோ³ஷநிராகரணே க்ருதே பரேணைவம் வாச்யம் । அவ்யபி⁴சாராநிஶ்சய: ப்ராமாண்யாநிஶ்சயபர்யவஸாயீ, தத்பர்யவஸாநம் ச த்ரேதா⁴ ஸம்ப⁴வதி, ப்ராமாண்யஸ்யாவ்யபி⁴சாரிதாரூபத்வேந, தத்³தே⁴துகத்வேந, தத்³வ்யாப்யத்வேந வா । தத்³வ்யாப்யத்வே(அ)பி ஹி வ்யாபகநிவ்ருத்தௌ வ்யாப்யம் நிவர்தேத । ஏவம் ப்ரக்ருதோபயோகி³நமந்வீக்ஷ்ய த்ரேதா⁴ விகல்ப: க்ருத இதி ।

அவ்யபி⁴சாரிணாமபீதி ।

இத³ம் வ்யதிரேகவ்யபி⁴சாரதூ³ஷணமிவ ந விகல்பத்ரயஸாதா⁴ரணம்; ஸஹகாரிவிரஹேண ப்ரதிப³ந்தே⁴ந வா ஹேதோரபி கார்யாஜநிஸம்ப⁴வேந த்³விதீயவிகல்பே அந்வயவ்யபி⁴சாரஸ்ய த்ருதீயவிகல்பே வ்யாபகவ்யபி⁴சாரஸ்ய சாதோ³ஷத்வாத் । அத: ப்ரத²மவிகல்பமாத்ரே த்³விதீயதூ³ஷணமித³மிதி த்³ரஷ்டவ்யம் । நநு 'அஹோ ப³த மஹாநேஷ ப்ரமாதோ³ தீ⁴மதாமபி ।

ஜ்ஞாநஸ்ய வ்யபி⁴சாரித்வே விஶ்வாஸ: கிம்நிப³ந்த⁴ந:॥' இதி பரேண ஜ்ஞாநஸ்யைவ வ்யபி⁴சாரோ தோ³ஷத்வேநோக்த:, ஸ ச கரணவ்யபி⁴சாரஸ்யாதோ³ஷத்வோபபாத³நேந பரிஹ்ருதோ ந ப⁴வதீத்யாஶங்கதே –

ப⁴வத்விதி ।

அவ்யபி⁴சாரோ(அ)பேக்ஷ்ய இதி ।

அவ்யபி⁴சாரஶ்ச ஜ்ஞாநாநாம் ப்ராமாண்யமேவேதி பா⁴வ: ।

யதி³ ப்ராமாண்யஸ்ய பரதஸ்வமிஷ்யதே, தத்ராஹ –

அவ்யபி⁴சாரக்³ராஹிண இதி ।

அர்த²க்ரியாஸம்வாதா³தி³ஜ்ஞாநஸ்யேதி ।

அர்த²க்ரியாஸம்வாதோ³ தூ³ரே வஹ்நிஜ்ஞாநே ஜாதே ஸமீபோபஸர்பணாநந்தரம் தா³ஹஸாமர்த்²யாநுப⁴வ: । ஆதி³ஶப்³தே³ந தத்³வஹ்நிஜ்ஞாநம், ப்ரமா, தா³ஹஸமர்தே² தத்³வஹ்நித்வப்ரகாரகத்வாதி³த்யநுமாநே யத் ப்ரவ்ருத்திஸம்வாத³ரூபஜ்ஞாநக⁴டநீயம் லிங்க³ஜ்ஞாநம், யச்ச தஜ்ஜந்யாநுமிதிரூபம் ப்ராமாண்யஜ்ஞாநம், தது³ப⁴யமபி க்³ருஹ்யதே ।

நந்வநவத்⁴ருதப்ராமாண்யமேவ ஸம்வாதி³ஜ்ஞாநம் ஸ்வவிஷயநிஶ்சயாத்மகம் ப⁴வத்வித்யத்ராஹ –

அநிஶ்சயே வேதி ।

ப்ராமாண்யாஸித்³தே⁴ரிதி ।

அநவத்⁴ருதப்ராமாண்யாத³பி ஜ்ஞாநாத்³விஷயஸித்³தௌ⁴ தூ³ரத்வாதி³தோ³ஷேண ஶங்கிதாப்ராமாண்யாத் சந்த்³ரப்ராதே³ஶிகத்வாதி³ஜ்ஞாநாத³பி தத்ஸித்³தி⁴: ஸ்யாத் । யதி³ ப்ராமாண்யாக்³ரஹணே(அ)பி அப்ராமாண்யஶங்காவிரஹமாத்ரேண ஸம்வாதா³தி³ஜ்ஞாநம் ஸ்வவிஷயநிஶ்சயாத்மகம் ப⁴வேத, ததா³ ததை²வ ப்ரத²மஜ்ஞாநமபி ஸ்வவிஷயநிஶ்சயாத்மகம் ஸத் ப்ரவ்ருத்த்யாதி³கார்யோபயோகி³ ப⁴வேதி³தி பா⁴வ: ।

நநு அப்ராமாண்யஶங்காவிரஹாபேக்ஷயா ப்ராமாண்யநிஶ்சயோ லகீ⁴யாந், அதோ நிஶ்சிதப்ராமாண்யமேவ ஸம்வாதா³தி³ஜ்ஞாநம் ஸ்வவிஷயநிஶ்சயரூபமிதி ஸம்வாதா³தி³ஜ்ஞாநஸ்ய ததா²த்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஸ்வத:ப்ராமாண்யமிஷ்யத இதி சேத், தத்ராஹ –

ஸ்வத:ப்ராமாண்யே சேதி ।

ஸம்வாதா³தி³ஜ்ஞாநே ஸ்வவிஷயே ஸ்பு²ரதி தத்³விஷயவிஶேஷ்யப்ரகாரக-தது³ப⁴யவேஶிஷ்ட்யக⁴டிதம் யோக்³யத⁴ர்மரூபம் தத்ப்ராமாண்யம் ஜ்ஞாநத்வவது³த்ஸர்க³த: ஸ்பு²ரதி । யத்ர து க்வசித³நப்⁴யாஸத³ஶாதி³தோ³ஷாத்³ விஶேஷ்யப்ரகாரவைஶிஷ்ட்யாம்ஶே ஜ்ஞாநஸ்ய ந ஸத்தாநிஶ்சயரூபத்வம் தத்ர தத்³க⁴டிதஸ்ய ப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்தா²ணுத்வாதே³ரிவ ஸ்பு²ரணம் நாஸ்தி தத்ர பரம் ப்ராமாண்யஸம்தே³ஹ இதி க²லு ஸம்வாதா³தி³ஜ்ஞாநே ப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்வதஸ்த்வம் ஸமர்த²நீயம்; தந்ந்யாய: ப்ரத²மஜ்ஞாநே(அ)பி துல்ய இதி பா⁴வ: । நநு அயம் ப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்வதஸ்த்வாப்⁴யுபக³மோ ந யுக்த:; ததா²ஹி ஸித்³தா⁴ந்தே ஜ்ஞாநம் ஸ்வப்ரகாஶம் । அத இத³ம் ஜலமிதி இத³ம் ஜலத்வேந ஜாநாமீதி ச வ்யவஹாரஹேதௌ ப்ரத²மஜ்ஞாநே ஏவ தத்ப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்பு²ரணம் வாச்யம் । தத்ர ப்ராமாண்யக⁴டகஸர்வோபாதி⁴ஸ்பு²ரணாப்⁴யுபக³மாத், ததஶ்ச தத்ர ப்ராமாண்யவத்³விஶேஷ்யகப்ராமாண்யப்ரகாரகத்வரூபம் ப்ராமாண்யாந்தரமபி ஸம்பத்³யத இதி தத³பி தத்ர ஸ்பு²ரேத்³, ந்யாயதௌல்யாத், நசேஷ்டாபத்தி:; ததா² ஸதி த்³விதீயப்ராமாண்யக⁴டிதப்ராமாண்யாந்தரஸ்ய தத்தத்ப்ராமாண்யக⁴டிதப்ராமாண்யாந்தராணாம் ச ஸ்வப்ரகாஶஜ்ஞாநே ஸ்பு²ரணாபத்த்யா தஸ்யாநுப⁴வவிருத்³தா⁴பர்யவஸிதாநந்தவிஷயாப்⁴யுபக³மாபத்தே: இதி சேத், உச்யதே; ஸ்வப்ரகாஶஜ்ஞாநே ப்ராமாண்யஸ்பு²ரணே ஸதி ப்ராமாண்யவத்³விஶேஷ்யகப்ராமாண்யப்ரகாரகத்வரூபப்ராமாண்யாந்தரம் ஸம்பத்³யதே சேத், ஸம்பத்³யதாம் நாம, ந தஸ்யாபி தத்ர ஸ்பு²ரணமிஷ்யதே, ப்ராமாண்யததா³ஶ்ரயயோ: தது³ப⁴யவைஶிஷ்ட்யஸ்ய ச தத்ர ஸ்பு²ரணே(அ)பி தத்ப்ரகாரகத்வதத்³விஶேஷ்யகத்வயோ: தத்ராஸ்பு²ரணாத் । ந ஹி ஜலஜ்ஞாநாநந்தரம் 'இத³ம் ஜல'மிதி 'இத³ம் ஜலத்வேந ஜாநாமீதி ச வ்யவஹாரவதி³த³ம் ஜ்ஞாநம் ப்ரமாணத்வேந ஜாநாமீத்யபி வ்யவஹாரோ த்³ருஶ்யதே; யேந தயோரபி தத்ர ஸ்பு²ரணமிஷ்யேத । ந ச ஸ்வப்ரகாஶஜ்ஞாநக³தத்வேந தத்ஸ்பு²ரணாவஶ்யம்பா⁴வ:; தத்³க³தகு³ணத்வத்³ரவ்யத்வாதி³வத் அஸ்பு²ரணஸம்ப⁴வாத் । ததா²பி ப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்வாஶ்ரயஸஹபா⁴நநியமரூபஸ்வதஸ்த்வாப்⁴யுபக³மாத் ஸ்பு²ரணாவஶ்யம்பா⁴வ இதி சேத்³, ந; யத்ர ப்ராமாண்யக⁴டகஸர்வோபாதி⁴ஸ்பு²ரணமஸ்தி, தத்ர ப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்பு²ரணமித்யுத்ஸர்க³ரூபஸ்ய நியமஸ்ய யத்ர தத்³க⁴டகஸ்ய கஸ்யசித³ஸ்பு²ரணம் தத்ராபவாதா³ப்⁴யுபக³மாத் । தஸ்மாத் ஸ்வப்ரகாஶஜ்ஞாநே ப்ராமாண்யஸ்பு²ரணௌத்ஸர்கி³கத்வாப்⁴யுபக³தௌ ந காசித³நுபபத்தி: ।

ப்ரஸங்கா³து³த்பத்தாவபி ஸ்வதஸ்த்வம் நிரூபயிதும் ப்ருச்ச²தி –

நநு கிமிதி ।

யத்³வா ஜ்ஞாநமுத்பத்³யமாநமுத்ஸர்க³த: ப்ரமாரூபமேவோத்பத்³யதே சேதே³வம் ப்ரமாப்ராயிகத்வாதீ⁴நஸமுத்கடதத்³வாஸநாவஶாத³ப்ராமாண்யஶங்காநுத³ய: ப்ராமாண்யஸ்பு²ரணம் சேத்யுப⁴யமௌத்ஸர்கி³கம் ப⁴வதி, அத: ஸ்வத:ப்ராமாண்யே சேதி பூர்வவாக்யேநோபக்ஷிப்தமௌத்ஸர்கி³கத்வரூபம் ஜ்ஞப்திஸ்வதஸ்த்வமுபபாத³யிதுமுத்பத்தாவபி ஸ்வதஸ்த்வம் நிரூபயிதும் ப்ருச்ச²தி –

நநு கிமிதி ।

இயம் ரூபப்ரமேதி ।

நநு ஸ்வதஸ்த்வநிர்வசநப்ரஶ்நே தத³ப்ரத³ர்ஶ்ய கிமிதி ப்ரமாணமுபந்யஸ்யதே; அத² ஜ்ஞாநஸாமக்³ரீமாத்ரஜந்யத்வமேவ ஸ்வதஸ்த்வம், தத்து ப்ராமாண்யஸ்ய நேஷ்யதே, கிந்து தத³தி⁴கரணஜ்ஞாநவ்யக்தே:, அதோ நோக்ததோ³ஷ இதி ப்ரமாபக்ஷீகரணேந ஸூசிதமிதி சேத், ந; உபந்யஸ்தநிர்வசநஸ்ய பரதஸ்த்வஸாதா⁴ரண்யாத் । ந ஹி பரதஸ்த்வபக்ஷே ப்ரமா ந ஜ்ஞாநம்; யேந ஸா ஜ்ஞாநஸாமக்³ரீமாத்ரஜந்யா ந ஸ்யாத் । அத² ஜ்ஞாநஸாமாந்யஸாமக்³ரீமாத்ரஜந்யத்வம் விவக்ஷிதமிதி சேத்³, ந; ஜ்ஞாநஸாமாந்யஸாமக்³ர்யநுப்ரவிஷ்டாத்மமந:ஸம்யோகா³த்³யதிரிக்தேந்த்³ரியலிங்க³பராமர்ஶாதி³ஜந்யாஸு ப்ரத்யக்ஷாநுமித்யாதி³ப்ரமாஸ்வஸம்ப⁴வாபத்தே: இதி சேத்³, மைவம்; ஜ்ஞாநஸாமக்³ரீஶப்³தே³ந ப்ரமாப்⁴ரமஸாதா⁴ரணஜ்ஞாநகாரணகலாபஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத், இந்த்³ரியாதீ³நாம் ச ப்ரமாவத்³ ப்⁴ரமேஷ்வபி காரணத்வாத், சக்ஷுஷா ரஜதம் பஶ்யாமீதி ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்யாபி சாக்ஷுஷத்வாநுப⁴வாத் । ப்ரமாயா: ப்ரமாப்⁴ரமஸாதா⁴ரணகாரணாதிரிக்தகாரணஜந்யத்வாபா⁴வரூபம் ஸ்வதஸ்த்வம் யதா² ஸித்³த்⁴யதி ததா² ஸாத்⁴யம் த³ர்ஶயதி –

அர்தே²தி ।

அத்ர ஸாத்⁴யே ஸம்யுக்தஸமவாயாந்தர்க³தஸம்யோக³ரூபசக்ஷுர்கு³ணஜந்யத்வேந விஷயபூ⁴தரூபகு³ணஜந்யத்வேந ச பா³த⁴வாரணய அஸம்ப்ரயோக³த்வாநதி⁴கரணேதி சக்ஷுர்க³தேதி ச கு³ணவிஶேஷணம் । ஸாமாந்யாபா⁴வவிவக்ஷயா சக்ஷுரந்தரக³தகு³ணஜந்யத்வாபா⁴வேந அர்தா²ந்தரவாரணாயைததி³தி சக்ஷுர்விஶேஷணம், தத³விவக்ஷாயாம் து நோபாதே³யம் । ந சைவமபி வ்யஞ்ஜகதேஜோரூபத்வாத் ஆலோகரூபவச்சக்ஷூரூபமபி ரூபப்ரமாஹேதுரிதி பா³த⁴:; தேஜோக³தமுத்³பூ⁴தரூபமேவ ரூபாதி³ஜ்ஞாநஹேது: ந து ஊஷ்மரூபவத³நுத்³பூ⁴தம் சக்ஷூரூபமிதி மதாநுஸரணாத் । மதாந்தரே து ரூபபி⁴ந்நேத்யபி விஶேஷணம் தே³யம் । நநூக்தரூபம் ஸ்வதஸ்த்வம் கத²மநேந ஸாத்⁴யநிர்தே³ஶேந ஸித்⁴யதி, ந ஹி ப்ரமாப்⁴ரமஸாதா⁴ரணஜ்ஞாநஸாமாந்யகாரணகலாபாநநுப்ரவிஷ்டப்ரமாயாம் விஶேஷகாரணம் ஸம்ப்ரயோகா³திரிக்தசக்ஷுர்கு³ணரூபம் பரதஸ்த்வவாதி³பி⁴ரிஷ்யதே, யேந தஜ்ஜந்யத்வாபா⁴வஸாத⁴நம் ஸ்வதஸ்த்வஸாத⁴நம் ப⁴வேத்; பரதஸ்த்வவாதி³பி⁴ர்ஹி ஸ்தூ²லாவயவிப்ரத்யக்ஷப்ரமாயாம் பூ⁴யோ(அ)வயவேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷோ ஜந்யப்ரத்யக்ஷப்ராமாண்யம், யாவத்³விஷயஸந்நிகர்ஷோ ஜந்யப்ரமாமாத்ரே, க்³ராஹ்யயதா²ர்த²ஜ்ஞாநம் ச விஶேஷகாரணமிஷ்யதே; ந தத்³வ்யாவர்தநமுதா³ஹ்ருதஸாத்⁴யநிர்தே³ஶேந லப்⁴யதே, தத்ராதி³மஸ்ய விஶேஷகாரணத்³வயஸ்ய வ்யாவர்தநம் சக்ஷுர்க³தவிஶேஷணலப்⁴யம் ஸம்ப்ரயோகா³திரிக்தவிஶேஷணேந விருத்³த⁴ம், ஸம்ப்ரயோகா³திரிக்தவிஶேஷணலப்⁴யம் த்ருதீயஸ்ய வ்யாவர்தநம் சக்ஷுர்க³தவிஶேஷணேந விருத்³த⁴ம்; தஸ்மாத்³ நாநேநாநுமாநேந ஸ்வதஸ்த்வஸித்³தி⁴ரிதி சேத், உச்யதே; சக்ஷுர்க³தபித்ததோ³ஷாபா⁴வே ஶங்கே² ஶ்வைத்யப்ரமா தத³பா⁴வே ந, சக்ஷுர்க³தமண்டூ³கவஸாஞ்ஜநாபா⁴வே வம்ஶவர்ணப்ரமா தத³பா⁴வே நேத்யந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ரூபசாக்ஷுஷப்ரமாயாம் விஶேஷகாரணத்வேந ஶங்கார்ஹஸ்ததை²வ பரதஸ்த்வவாதி³பி⁴: இஷ்யமாணஶ்சக்ஷுர்தோ³ஷாபா⁴வரூபோ யஸ்தத்³த⁴ர்மஸ்தஜந்யத்வாபா⁴வ இஹ ஸாத்⁴ய: । அந்யத்து ப்ரமாயாம் விஶேஷகாரணத்வேந ஶங்கார்ஹமேவ ந ப⁴வதி । ந ஹி பூ⁴யோ(அ)வயவேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷம் விநா ஸ்தூ²லாவயவிப்ரத்யக்ஷப்ரமா நோத்பத்³யதே; தத³பா⁴வே(அ)பி ஸந்நிக்ருஷ்டகிம்சித்ப்ரதே³ஶாவச்சே²தே³ந தது³த்பத்தித³ர்ஶநாத் । அதஸ்தத்தத்ப்ரதே³ஶப்ரத்யக்ஷமாத்ரார்த²ம் தத்தத்ப்ரதே³ஶஸந்நிகர்ஷாபேக்ஷேதி ந பூ⁴யோ(அ)வயவேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷஸ்ய ஸ்தூ²லாவயவிப்ரத்யக்ஷப்ரமாயாம் விஶேஷகாரணத்வே மாநமஸ்தி । ஏதேந ஸ்தூ²லாவயவாவச்சே²தே³ந ஸந்நிகர்ஷஸ்தஸ்யாம் விஶேஷகாரணமித்யபி நிரஸ்தம்; ஸ்தூ²லாவயவிநி பரமாணுத்³வ்யணுகரூபஸூக்ஷ்மாவயவாவச்சே²தே³ந ஸந்நிகர்ஷே ப்⁴ரமஸ்யாப்யநுத³யாத், யாவத்³விஷயஸந்நிகர்ஷோ(அ)பி ந ப்ரமாயாம் விஶேஷகாரணம்; அஸந்நிக்ருஷ்டபா⁴நே அதிப்ரஸங்கே³ந ஶுக்திரஜதாதி³ஷ்வபி ஸம்ஸ்காரஸ்ய ஸ்ம்ருதேர்வா ஸந்நிகர்ஷத்வஸ்ய அப்⁴யுபேயத்வாத், அஸந்நிக்ருஷ்டமபி ரஜதாதி³கம் தோ³ஷாத்³பா⁴ஸத இதி ஸமர்த²நே ததை²வாஸந்நிக்ருஷ்டமபி நித்⁴யாதி³கமஞ்ஜநாதி³கு³ணாத்³ பா⁴ஸத இதி ஸமர்த²யிதும் ஶக்யத்வேந ப்ரமாயாமபி தஸ்யாநுக³தவிஶேஷகாரணத்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । விஶேஷ்யவ்ருத்திவிஶேஷணஸந்நிகர்ஷோ(அ)பி ந ஜந்யப்ரத்யக்ஷப்ரமாநுக³தோ கு³ண: பரம்பராஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸ்ப²டிகவ்ருத்தேர்லௌஹித்யஸ்ய தத்ர ஸாக்ஷாத்ஸம்ப³ந்தா⁴வகா³ஹிநி ப்⁴ரமே தஸ்ய ஸாதா⁴ரண்யாத், தத்தத்ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷேண வ்ருத்திவிவக்ஷாயாமநநுக³மாத் । ஏதேந விஶேஷணவத்³விஶேஷ்யஸந்நிகர்ஷ: தஸ்யாம் கு³ண இத்யபி நிரஸ்தம்; க்³ராஹ்யயதா²ர்த²ஜ்ஞாநஸ்ய து ஜந்யப்ரமாமாத்ரே நாந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் விஶேஷகாரணத்வம், வ்யபி⁴சாரேண தத³ஸித்³தே⁴: । லோகே ஶாப்³த³ப்ரமாயாம் வக்த்ருவாக்யார்த²யதா²ர்த²ஜ்ஞாநஸ்ய காரணத்வத³ர்ஶநாத், யத்³விஶேஷயோ: கார்யகாரணபா⁴வ: பா³த⁴கம் விநா தத்ஸாமாந்யயோரபீதி வ்யாப்த்யா தத்ர தஸ்ய காரணத்வஸித்³தி⁴: । ந ச வ்யபி⁴சார:; யத்ராஸ்மதா³தி³க³தக்³ராஹ்யயதா²ர்த²ஜ்ஞாநம் நாஸ்தி, தத்ர ஸர்வத்ரோக்தவ்யாப்திப³லேந பரமேஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய ததா²த்வேநாபி காரணத்வகல்பநோபபத்தேரிதி சேத்³, ந; அப்ரயோஜகத்வாத் । ந ச ஜந்யப்ரமாத்வாவச்சி²ந்நகார்யஸ்யாகஸ்மிகத்வப்ரஸங்கோ³ விபக்ஷபா³த⁴கஸ்தர்க:; ஜந்யஜ்ஞாநத்வாவச்சி²ந்நஜ்ஞாநஸாமாந்யகாரணகலாபஸ்ய ஸத்த்வாத், தத்ர தத்³வத்³விஶேஷ்யகதத்ப்ரகாரகத்வஸ்யாவ்யவஸ்தி²தக⁴டத்வபடத்வாதி³ப்ரவேஶேந அநநுக³தஸ்ய அவச்சே²த³ககோடிப்ரவேஶாயோகா³த் । அந்யதா² வக்த்ருவாக்யார்தா²யதா²ர்த²ஜ்ஞாநஸ்ய ஶாப்³த³ப்⁴ரமே காரணத்வாத்³ 'யத்³விஶேஷயோ'ரித்யுக்தவ்யாப்த்யைவ ப்⁴ரமமாத்ரே க்³ராஹ்யப்⁴ரமோ ஹேது: கல்பநீய இதி பரமேஶ்வரே நித்யப்ரமாவத்³ நித்யப்⁴ராந்திரப்யங்கீ³கரணீயா ஸ்யாத் । யத்து தத³பா⁴வவதி தத்ப்ரகாரகஜ்ஞாநமபேக்ஷ்ய லகு⁴ தத³பா⁴வவஜ்ஜ்ஞாநமேவ ப்⁴ரமேஷு தோ³ஷோஸ்து, தத்து ப்⁴ரமே த⁴ர்மிஜ்ஞாநரூபம் ஸர்வத்ர ஸுலப⁴மிதி நேஶ்வரே ப்⁴ராந்திகல்பநா ப்ரஸஜ்யதே, ந சைவம் ப்ரமாயாமபி லகு⁴ தத்³வஜ்ஜ்ஞாநமேவ கு³ண: ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; இஷ்டாபத்தே:, தாவதாபி பரதஸ்த்வஸித்³தே⁴ஸ்தத்ப²லேஶ்வரஸித்³தே⁴ஶ்சாப்ரத்யூஹத்வாத் இதி । தந்ந; தத³பா⁴வவத்த்வேந ஜ்ஞாநஸ்ய ப்⁴ரமவிரோதி⁴நஸ்தத்ர காரணத்வாயோகா³த், வஸ்துதோ யத் தத³பா⁴வவத் தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய விஶேஷணஜ்ஞாநாதி³ரூபஸ்ய ப்ரமாஸாதா⁴ரண்யேந ப்⁴ரமாஸாதா⁴ரணகாரணத்வரூபதோ³ஷத்வாயோகா³த் । தத³பா⁴வவத்³விஶேஷ்யகம் ஜ்ஞாநம் தோ³ஷ இதி சேத்³, ந; தத³பா⁴வவத்³விஶேஷ்யகாநாமபி ஜ்ஞாநாநாம் ப்ரமாகாரணாநாம் ப³ஹுலமுபலம்பா⁴த் । தத³பா⁴வவத்³ப்⁴ரமவிஶேஷ்யவிஶேஷ்யகம் ஜ்ஞாநம் தோ³ஷ இதி சேத்³, ந; தத³பா⁴வவத்த்வவிஶேஷணவையர்த்²யாத், ப்⁴ரமவிஶேஷ்யஸ்யாரோப்யாபா⁴வவத்த்வநியமாத் । அஸ்து தர்ஹி ப்⁴ரமவிஶேஷ்யவிஶேஷ்யகமேவ ஜ்ஞாநம் தோ³ஷ இதி சேத்³, ந; ஏதத³பேக்ஷயா ப்⁴ரம ஏவ ப்⁴ரமே தோ³ஷ இதி கல்பநாயா லகீ⁴யஸ்த்வாத் । தஸ்மாத்³ பூ⁴யோ(அ)வயவேந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாதீ³நாம் ஶங்காநர்ஹத்வாத் ப்ரமாந்வயவ்யதிரேகஶாலிதயா தத³ர்ஹஸ்ய இந்த்³ரியதோ³ஷாபா⁴வஸ்யைவ அதி⁴ககாரணத்வநிராகரணம் அநேநாநுமாநேந க்ருதம் । சக்ஷுர்தோ³ஷாபா⁴வஸ்ய தந்நிராகரணமித³ம் இந்த்³ரியாந்தரதோ³ஷாபா⁴வாநாம் அதி⁴ககாரணத்வநிராகரணார்தா²நாமபி ஏதச்சா²யாபந்நாநாம் அநுமாநாந்தராணாமுபலக்ஷணம் । கா தர்ஹி தோ³ஷாபா⁴வாந்வயவ்யதிரேகயோர்க³தி:? தோ³ஷஸ்ய ப்ரமாப்ரதிப³ந்த⁴கத்வமேவ । ஸத்யாம் ஸாமக்³ர்யாம் கார்யவிரோதி⁴ ஹி ப்ரதிப³ந்த⁴கம் லோகே ப்ரஸித்³த⁴ம், ந து நையாயிககல்பிதம் காரணீபூ⁴தாபா⁴வப்ரதியோகி³; தைரபி ஸாக்ஷாத³விரோதி⁴நோ ஜ்ஞாநஸ்ய ஜநகஜ்ஞாநவிக⁴டகஸ்யைவ ப்ரதிப³ந்த⁴கத்வம் இத்யாதி³ வத³த்³பி⁴: காரணீபூ⁴தாபா⁴வப்ரதியோகி³தத்வேநாநப்⁴யுபக³தமபி கார்யாநுத்பத்திவ்யாப்யமாத்ரம் ப்ரதிப³ந்த⁴கமிஷ்யத ஏவேத்யலம் விஸ்தரேண॥

ஜ்ஞப்திஸ்வதஸ்த்வமபி அநுமாநாரூட⁴ம் கரோதி –

ததே²தி ।

உக்தவிதே⁴தி ।

சக்ஷுர்க³தகு³ணஜ்ஞாநாதீ⁴நப்ரத²மப்ராமாண்யஜ்ஞாநம் ந ப⁴வதீத்யர்த²: । ஸ்வதஸ்த்வவாதே³ ப்ரத²மம் ப்ராமாண்யஸ்ய கரணகு³ணஜ்ஞாநாநபேக்ஷஜ்ஞாத்வே(அ)பி பஶ்சாத் கரணகு³ணேநாபி தத³நுமாநம் ஸம்ப⁴வதீதி பா³த⁴வாரணாய ப்ரத²மவிஶேஷணம் । பரதஸ்த்வவாதே³ ப்ரத²மமபி ப்ரமாரூபத⁴ர்மிஜ்ஞாநம் கரணகு³ணஜ்ஞாநாநதீ⁴நம் ஸம்ப⁴வதீதி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நவாரணாய ப்ராமாண்யபத³ம் । கு³ணபத³ம் பூர்வவத்³ நிர்தோ³ஷத்வத⁴ர்மபரம் । நநு பரதஸ்த்வவாதி³பி⁴: கரணதோ³ஷாபா⁴வலிங்கா³தி³வ ஸமர்த²ப்ரவ்ருத்திலிங்க³ஸம்வாதா³ப்⁴யாமபி ப்ரத²மம் ப்ராமாண்யஸ்ய ஶேயத்வமிஷ்யதே, தது³ப⁴யஜ்ஞேயத்வநிராஸோ(அ)நேநாநுமாநேந ந ஸித்⁴யதீதி சேத், ஸத்யம்; ஸமர்த²ப்ரவ்ருத்திஸம்வாதௌ³ தத³யோக்³யவைதி³கார்தா²தி³ஜ்ஞாநப்ராமாண்யாவதா⁴ரணே ந ஸம்ப⁴வத:, கரணதோ³ஷாபா⁴வாஜ்ஞாநம் து ஸர்வத்ர ஸம்ப⁴வதீதி தத³தீ⁴நப்ரத²மஜ்ஞாநத்வமநேநாநுமாநேந நிரஸ்தம் । ததா² ச யஸ்யாம் ப்ரமாயாம் கரணதோ³ஷாபா⁴வலிங்க³கமேவ பரதஸ்த்வவாத்³யபி⁴மதம் ப்ராமாண்யக்³ராஹகம் ப்ரவர்ததே ஸைவாத்ர பக்ஷோ, ந து ஸமர்த²ப்ரவ்ருத்திஸம்வாதா³வஸிதப்ராமாண்யேதி ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । தத³வஸிதப்ராமாண்யாயாம் து ப்ரமாயாம் ஸ்வதஸ்த்வே ஏதத்³க⁴டப்ரமா, ஏதத்³க⁴டவிஷயஸமர்த²ப்ரவ்ருத்திஸம்வாதா³தீ⁴நப்ரத²மப்ராமாண்யநிஶ்சயா ந ப⁴வதி, ப்ரமாத்வாத் படப்ரமாவதி³த்யநயைவ ரீத்யா தத்ராப்யநுமாநமுந்நேதும் ஶக்யமிதி ந ப்ரத³ர்ஶிதம் । ஏவம்ச பரதஸ்த்வநிஷேதே⁴ ப்ராமாண்யஸ்ய ஸ்வாஶ்ரயஸஹபா⁴நநியமரூபஸ்வதஸ்த்வஸித்³தி⁴: । நநு ஏவம் ஸதி யஸ்யாம் ரூபப்ரமாயாம் கரணதோ³ஷஶங்கயா ப்ராமாண்யஸம்ஶயே ஸதி தந்நிர்தோ³ஷத்வநிஶ்சயேந ப்ராமாண்யநிஶ்சய:, தத்ர ஸாத்⁴யஸ்ய பா³த⁴: ஸ்யாதி³தி சேத்³, ந; அததா²பூ⁴தாயா இஹ பக்ஷீகரணாத், தத்ப்ரதிபத்த்யர்த²த்வாதே³ஷேதி ப்ரக்ஷவிஶேஷணஸ்ய ।

ததா²விதே⁴தி ।

நநு இஹ ஸாக்ஷாத்ப்ரவ்ருத்தே: கரணகு³ணஜ்ஞாநாதீ⁴நத்வம் ந நிஷேத்⁴யம்; பரதஸ்த்வவாதி³பி⁴ரபி தஸ்யா: ஸாக்ஷாத்ஸமாநவிஷயரஜதாதி³ஜ்ஞாநஜந்யத்வஸ்யைவ அப்⁴யுபக³தத்வாத் । நாபி ப்ராமாண்யநிஶ்சயத்³வாரா; ப்ராமாண்யநிஶ்சயோ ந ப்ரவ்ருத்த்யர்த²மபேக்ஷித:, அநவஸ்தா²ப்ரஸங்கா³த், கிம்த்வப்ராமாண்யஶங்காஶூந்யம் ஸமாநவிஷயஜ்ஞாநமேவேதி தைரப்⁴யுபக³தத்வாத் । ந ச வாச்யம் கரணதோ³ஷஸம்ஶயேந ப்ரவர்தகஜ்ஞாநஸ்யாப்ராமாண்யஶங்கயா ப்ரவ்ருத்திப்ரதிப³ந்தே⁴ ப்ரஸக்தே நிர்தோ³ஷத்வரூபகரணகு³ணஜ்ஞாநஜந்யேந ப்ராமாண்யநிஶ்சயேந தச்ச²ங்காநிராஸபூர்விகா யத்ர ப்ரவ்ருத்தி: தத்ர தஸ்யா: கரணகு³ணஜ்ஞாநாதீ⁴நத்வம் பரதஸ்த்வவாத்³யபி⁴மதம் நிஷேத்⁴யம் இதி; ஸ்வதஸ்த்வவாதி³பி⁴ரபி தஸ்யாங்கீ³கர்தவ்யத்வேந தந்நிஷேதே⁴ பா³தா⁴பத்தேரிதி சேத், ஸத்யம்; ப்ராமாண்யநிஶ்சயவத் ப்ரவ்ருத்திரபி கரணகு³ண ஜ்ஞாநாதீ⁴நேதி பரதஸ்த்வவாதி³ஷு கேஷாம்சிந்மதமாலக்ஷ்ய தந்நிஷேதா⁴ர்த²மித³மநுமாநம் ।

ஸர்வதந்த்ரஸித்³தா⁴ர்த² இதி ।

யத்³யப்யக்²யாதிமதே அந்யஸ்யாந்யாத்மதயா பா⁴நமேவ ந ஸித்³த⁴ம் । அந்யதா²க்²யாதிமதே தத்ஸித்³தா⁴வபி அந்யாத்மதா(அ)நிர்வசநீயேத்யேதத³ஸித்³த⁴ம்; ததா²பி ப்ராகு³க்தயுக்த்யா ததா²(அ)வஶ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்யதாமாபாத்³ய ஸர்வதந்த்ரஸித்³தா⁴ர்த²த்வோக்தி: ।

ரஜதவதி³தி ந ஸாத்³ருஶ்யவிவக்ஷேதி ।

நநு 'தேந துல்யம் க்ரியா சேத்³வதி'ரிதி ஸூத்ரேண க்ரியயா ஸத்³ருஶே வதிரநுஶிஷ்ட:, ந து மித்²யாபூ⁴தே, அத² ஸத்³ருஶவாசிநோ மித்²யாபூ⁴தே லக்ஷணேத்யுச்யேத, நைதத்³யுக்தம்; யதா² ரஜதம் ரஜதாத்மநா பா⁴ஸதே, ததா² ஶுக்திகாபி ரஜதாத்மநா பா⁴ஸத இதி வதிநா ரஜததாதா³த்ம்யபா⁴நவிஷயத்வரூபே ரஜதஸாத்³ருஶ்யே ஶுக்திகாயா: ப்ரதிபாதி³தே ஸதி அஸந்நிஹிதஸ்ய ரஜதஸ்ய தத்தாதா³த்ம்யஸ்ய சாத்ர ப்ரத்யக்ஷாயோகே³நார்தா²ந்மித்²யாபூ⁴தரஜததத்தாதா³த்ம்யஸித்³தி⁴ஸம்ப⁴வாதி³தி சேத், ஸத்யம்; அர்த²த: ஸித்⁴யதி, ரஜததத்தாதா³த்ம்யமித்²யாத்வே ரஜதவத³வபா⁴ஸத இதி வ்யவஹர்துலோகஸ்ய தாத்பர்யம், ந து த்³வாரபூ⁴தே ஶுக்திகாக³தரஜதஸாத்³ருஶ்யே இத்யாஶயேந ஸாத்³ருஶ்யே ந விவக்ஷா கிந்து மித்²யாத்வே இத்யுக்தம் । யத்³வா யதா² ஸாத்³ருஶ்யவாசிந இவஶப்³த³ஸ்ய வதேஶ்ச தூ³ராதா³க³ச்ச²ந் தே³வத³த்தவத்³பா⁴தீத்யாதி³ப்ரயோகா³து³த்கடகோடிகஸம்ஶயரூபா தாதா³த்ம்யஸம்பா⁴வநா(அ)ப்யர்த²: । ஏவம் ஶுக்திகா மித்²யாரஜதாத்மநா(அ)வபா⁴ஸத இத்யர்த²விவக்ஷாவதாம் ரஜதவத³வபா⁴ஸத இத்யாதி³வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் மித்²யாத்வமபி தத³ர்த² இத்யாஶயேந ததோ²க்தமிதி ஸர்வமநவத்³யம் ।

ஸ்வப்ரகாஶப²லஸ்யேதி ।

நநு ததா² ஹீத்யாதி³க்³ரந்தே²ந ப்ரத²மம் ஸம்வித³: ஸ்வப்ரகாஶத்வமேவோபபாத்³யதே, தத்கத²ம் ப்ரதிபாத்³யத்வேந நாவதார்யதே? கத²ம் ச ஸ்வப்ரகாஶத்வப்ரதி பாத³நாநந்தரம் ப்ரதிபாத்³யமாந: பரபக்ஷே ஸம்விதோ³(அ)ர்த²ப்ரகாஶத்வாஸம்ப⁴வ:, ஸ்வபக்ஷே ஏவார்த²ஜாதஸ்ய ஸம்வித்³விவர்ததயா ஸம்வித³பே⁴தே³ந ஸம்வித³: ஸ்வாபி⁴ந்நார்த²ப்ரகாஶத்வஸம்ப⁴வஶ்ச ப்ரதிபாத்³யத்வேந நாவதார்யதே? தத³நந்தரம் ஸம்விதோ³ ஜந்மாதி³நிஷேதே⁴ந ப்ரதிபாத்³யமாநம் ஆத்மத்வமேவ கேவலம் ப்ரதிபாத்³யத்வேநாவதார்யதே? உச்யதே; ஸம்விதா³ஶ்ரயத்வேந ஆத்மஸித்³தி⁴ம் வத³தாம் ஸம்வித³: ஸ்வப்ரகாஶத்வமபி⁴மதமேவேதி தது³பபாத³நம் அநுவாத³மாத்ரமித்யாஶயேந தத் ஸ்வப்ரகாஶப²லஸ்யேத்யநுவாத்³யகோடௌ நிவேஶிதம் । ஸம்வித³: பரபக்ஷே அர்த²ப்ரகாஶத்வாஸம்ப⁴வப்ரத³ர்ஶநபூர்வகம் அர்த²ஜாதஸ்யாநிர்வசநீயத்வபக்ஷ ஏவ தத்ஸம்ப⁴வோபபாத³நம் அர்த²ஜாதஸ்ய அநிர்வசநீயவவ்யவஸ்தா²பநபர்யவஸந்நம் ஸத்ஸ்வரூபதோ(அ)நநுப⁴யமாநபே⁴தா³யா: ஸம்விதோ³ நார்தோ²பாதி⁴கோ பே⁴த³ஸ்தஸ்ய மித்²யாத்வாதி³தி ஸம்விதோ³ நித்யாத்மஸ்வரூபத்வோபபாத³கதயைவ ப்ரக்ருதோபயோகி³தா । அந்யதா² கத²ம் 'ஸத்யம் ஜ்ஞாநமிதி' ஶ்ருதேர்ஜ்ஞாநாத்மாபே⁴தே³ தாத்பர்யம் த்³ராகே³வ நிஶ்சேதும் ஶக்யம்? இஹ ஹி ஜ்ஞாநபத³மந்தோதா³த்தமதீ⁴யதே । அந்தோதா³த்தஸ்வரஶ்ச கேவலம் ல்யுட³ந்ததாயாம் நோபபத்³யதே । ததா²ஹி ல்யுடா³தே³ஶஸ்ய அந இத்யஸ்ய 'ஆத்³யுதா³த்தஶ்சே'தி ப்ரத்யயஸ்வரேண ப்ரத²மாகாரே உதா³த்தே 'லிதீதி' லித்ஸ்வரேண ப்ரக்ருத்யாகாரே சோதா³த்தே 'அநுதா³த்தம் பத³மேகவர்ஜ'மிதி ஶேஷநிகா⁴தஸ்வரேண ப்ரத்யயஸ்த²யோரகாரயோரநுதா³த்தயோ: 'ஏகாதே³ஶ உதா³த்தேநோதா³த்த' இத்யேகாதே³ஶஸ்வரேண ப்ரக்ருத்யாகாரப்ரத்யயாத்³யகாரயோரேகாதே³ஶே சோதா³த்தே ஸதி ப்ரத்யயாந்த்யாகாரஸ்யாநுதா³த்தஸ்ய விப⁴க்த்யகாரஸ்ய ச 'அநுதா³த்தௌ ஸுப்பிதா'விதி ஸுப்ஸ்வரேணாநுதா³த்தஸ்ய 'அமி பூர்வ' இத்யேகாதே³ஶோ ப⁴வந் ஸ்தா²நே(அ)ந்தரதம இதி பரிபா⁴ஷயா(அ)நுதா³த்த: ஸ்யாத் । தஸ்ய சாநுதா³த்தஸ்ய 'உதா³த்தாத³நுதா³த்தஸ்ய ஸ்வரித' இதி ஸ்வரிதாதே³ஶோ ப⁴வேத் । அத ஏதத்³ ஜ்ஞாநமிதி பத³ம் கேவலல்யுட³ந்தத்வே ஸ்வரிதாந்தம் ஸ்யாத் । யதா² காட²கே 'ஸம்ஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநம் ப்ரஜ்ஞாந'மிதி । தஸ்மாத³ந்தோதா³த்தநிர்வாஹார்த²மித³ம் ஜ்ஞாநபத³ம் ல்யுட³நந்தரம் மத்வர்தீ²யாசப்ரத்யயாந்தம் வாச்யம் । அர்ஶஆதே³ராக்ருதிக³ணத்வாத் । ததா² ஸத்யந்தோதா³த்தஸ்வர உபபத்³யதே । அஶஆத்³யச்ப்ரத்யயே 'யஸ்யேதி சேதி' ப்ரக்ருதாவந்த்யஸ்யாகாரஸ்ய லோபே 'சித' இதி சித்ஸ்வரேண மத்வர்தீ²யப்ரத்யயஸ்யோதா³த்தத்வே ச ஸதி தஸ்ய விப⁴க்த்யகாரஸ்ய சைகாதே³ஶஸ்யாபி 'ஏகாதே³ஶ உதா³த்தேநோதா³த்த' இத்யுதா³த்தஸ்யைவ பா⁴வாத் । ஏவமிஹ ஜ்ஞாநபத³ப்ரக்ரியாஶ்ரயணே ஜ்ஞாநவத்த்வமேவாத்மந: ஸித்⁴யேத்³; ந ஜ்ஞாநரூபத்வம், கிம் த்வௌணாதி³கநப்ரத்யயாந்தத்வேந தத்ஸித்⁴யேத் । ஜ்ஞாதா⁴தோராஹத்ய நப்ரத்யயவிதா⁴நாபா⁴வே(அ)பி 'ஜணாத³யோ ப³ஹுலமி'தி ப³ஹுலக்³ரஹணேந யதோ விஹிதாஸ்ததோ(அ)ந்யத்ராபி தே ப⁴வந்தீதி ஸித்³தே⁴: । ஔணாதி³கப்ரத்யயாந்தத்வே பா⁴வார்த²த்வமப்யுபபத்³யதே, அர்ஶஆதி³ஸூத்ரவிஹிதமந்ப்ரத்யயாந்தஸ்ய ஹோமஶப்³த³ஸ்யேவ அந்தோதா³த்தஸ்வரஶ்ச யுஜ்யதே; நப்ரத்யயாகாரஸ்ய ப்ரத்யயஸ்வரேணோதா³த்தவே ஸதி தஸ்ய தத்³விப⁴க்த்யகாரேண ப⁴வத ஏகாதே³ஶஸ்யாப்யுதா³த்தஸ்யைவ பா⁴வாத் । ஏவமுப⁴யதே²ஹ ஜ்ஞாநபத³ப்ரக்ரியாஶ்ரயணஸம்ப⁴வே கத²மஸ்யா: ஶ்ருதே: ஸம்விதா³த்மாபே⁴தே³ தாத்பர்யம் நிர்ணீயத இத்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்ர தத் தாத்பர்யநிர்ணயார்தா²முபபத்திமுபபத்³யதே சேதி ப்ரதிஜ்ஞாய தாமேவோபபத்திம் ப்ரத³ர்ஶயிதும் டீகாயாம் ததா² ஹீத்யாதி³க்³ரந்த²: ப்ரவர்தித: ।

அதோ(அ)த்ர ஸ்வப்ரகாஶத்வாதி³வ்யவஸ்தா²பநஸ்ய ந ஸாக்ஷாத³ந்வயஸம்க⁴டநேதீத்த²மவதாரிகா –

நந்வப்⁴யுபேயதே இதி ।

நநு சாப்⁴யுபக³மே கோ ஹேது:, ஸ்வயமபா⁴ஸமாநமபி ஜ்ஞாநமர்த²ப்ரகாஶரூபமஸ்து, ந ச ததா²த்வே தஸ்ய சக்ஷுராதி³வத³ர்த²ப்ரகாஶகத்வமேவ ஸ்யாத்³, ந து தத்ப்ரகாஶரூபத்வமித்யநவஸ்தே²தி வாச்யம்; அப்ரயோஜகத்வேந உக்தநியமாஸித்³தே⁴ரிதி சேத்³, ந; ததா² ஸதி க⁴டஜ்ஞாநாதி³ஷு ஸத்ஸு கதா³சித்ஸம்தே³ஹவிபர்யாஸாபத்தே: ப்ரகாஶாவ்யபி⁴சாரிண்யேவ ஸுகா²தௌ³ ஸம்ஶயவிபர்யாஸாநுத³யத³ர்ஶநாத், ஏதாவந்தம் காலம் மநஸா ருதா³நுவாகாநாவர்தயந்நாஸமிதி பராமர்ஶாநுபபத்தேஶ்ச । ந ஹி தத்தத்³வர்ணஸ்ம்ருதீநாம் ஸ்வஸ்வகாலே பா⁴நாபா⁴வே ஸாமக்³ரீமபராமர்ஶோ ப⁴விதுமர்ஹதி । ந ச இச்சா²க⁴டிதஸாமக்³ரீஜந்யநிரந்தரக்ரமிகவர்ணவிஷயஸ்மரணஸந்தாநோத³யகாலே மத்⁴யே மத்⁴யே ப்ரதிஸ்மரணமநுவ்யவஸாயோத்பத்தி: ஸம்ப⁴வதி ।

ஆத்மஸ்வப்ரகாஶத்வவாத்³யாஹேதி ।

அப்⁴யுபேதவ்யா இத்யேதத³ந்தமுக்தவாநாத்மஸ்வப்ரகாஶவாத்³யேவ । ஆத்மந: ப்ரகாஶமாநத்வம் ஸ்வப்ரகாஶப²லாபே⁴தே³நைவ உபபாத³நீயம், நாந்யதா² । தஸ்ய ப்ரகாஶமாநத்வம் ப⁴வதீத்யேவமுபபாத³யிதுமாஹேத்யர்த²: ।

அநுபயோக³ உக்த இதி ।

ஸஹபா⁴வஸ்ய ப்ரகாஶமாநதாயாமநுபயோக³ உக்த: । உபயோக³மங்கீ³க்ருத்ய தஸ்யாவ்யாபகத்வமாஹேத்யர்த²: ।

விஶேஷணஸ்யாஸித்³தி⁴மாஹேதி ।

பா³த⁴தோ³ஷ: ஸ்பு²ட இதி மத்வா தோ³ஷாந்தரமாஹேத்யர்த²: ।

தாம் பரிஹரதீதி ।

அஸித்³தி⁴ம் பரிஹரந் பூர்வவாதீ³ ஶங்கத இத்யர்த²: ।

ஜட³த்வாந்நார்த²விஷயப்ரகாஶஶ்சேதி³தி ।

அர்த²விஷயஹாநாதி³ஜநகத்வமாத்ரம் ந ஜ்ஞாநஸ்யார்த²விஷயதாநியாமகம், கிந்து தஜ்ஜநகப்ரகாஶத்வம்; ததா² ச ஜடே³ தே³ஹாத்மஸம்யோகே³ ந ப்ரஸங்க³ இதி ஶங்கார்த²: ।

ஸ்வப்ரகாஶத்வாத் ஸ்வமாத்ரே ஸாக்ஷீதி ।

த்³ருஶ்யவர்க³ஸ்ய ஸம்வித்³பி⁴ந்நதாப்⁴யுபக³மே ஸம்வித³: ஸ்வாத்மாநம் ப்ரதி ப்ரகாஶத்வம் ஹ்யபே⁴த³ஸம்ப³ந்தே⁴நைவ க்ல்ருப்தமிதி தம் ப்ரதி ஸா ஜட³ரூபா தே³ஹாத்மஸம்யோக³துல்யா ந ப்ரகாஶரூபேதி நோக்தநியாமகேந தஸ்யா த்³ருஶ்யவர்க³விஷயத்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: । நநு யத்³விஷயத்வநியாமகமந்விஷ்யதே தம் ப்ரதி ப்ரகாஶத்வம் ப்ரகாஶஶப்³தே³ந ந விவக்ஷிதம்; ததா² ஸதி ஹ்யாத்மாஶ்ரய: ஸ்யாத், கிந்து ஜ்ஞாநத்வஸாமாந்யம் விவக்ஷிதம், அதோ நோக்ததோ³ஷ இதி சேத்³, ந; ஏவமபி க³க³நாதீ³நாமதீதாநாக³தயோஶ்ச ஹாநாத்³யவிஷயத்வேந தத்³விஷயஜ்ஞாநாவ்யாபநாத், தாம்ராதி³ஜ்ஞாநே தது³பஷ்டம்ப⁴ககாலிகாதே³ரப்யுபாதா³நஜநகே காலிகாதி³விஷயத்வஸ்யாப்யாபத்தேஶ்ச । ஏதேந பரோக்ஷாபரோக்ஷவ்ருத்தீநாமிச்சா²த்³வேஷவ்ருத்தீநாம் ஹாநாதி³வ்யாபாராணாம் ச தத்தத்³பி⁴ந்நே(அ)பி தத்³விஷயே விஷயத்வநியமார்த²ம் கஸ்யசிந்நியாமகஸ்ய அவஶ்யாந்வேஷ்யத்வேந ததா²பூ⁴தம் நியாமகம் ஸம்வித்³பி⁴ந்நே(அ)பி ஸம்வித³: தத்தத்³விஷயத்வநியாமகம் ப⁴விஷ்யதீத்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா; ஸம்வித³: ஸ்வப்ரகாஶதாயாமபே⁴த³ஸ்ய நியாமகஸ்ய க்ல்ருப்தத்வேந த்³ருஶ்யவர்க³ப்ரகாஶதாயாம் நியாமகாந்தரஸ்யாநநுக³மாவஹஸ்ய கல்பயிதுமயுக்தத்வாத் ।

நநு ஸம்வித³: ஸ்வபி⁴ந்நே நாஸ்தி ப்ரகாஶரூபதேதி ப்³ரூஷே, ஸம்வித்ப்ரபஞ்சயோரபே⁴த³ம் ச தாத்த்விகமபாகுருஷே, அத்⁴யாஸப்ரதிக்ஷேபார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தஶ்ச நாத்⁴யாஸிகம் தமங்கீ³குருஷே, கிந்து ஜக³தா³ந்த்⁴யமேவ வக்துமத்⁴யவஸிதோ(அ)ஸீத்யாஶங்க்யாஹ –

ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதாமிதி ।

ஸர்வோ(அ)யம் ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மத ஏவார்த² ஆத்மந: அதி⁴ஷ்டா²நத்வாஸம்ப⁴வோபபாத³நார்த²மநூத்³யதே । ஸித்³தா⁴ந்தீ க²லு ஸம்வித் ஸ்வப்ரகாஶேதி தஸ்யா: ஸ்வாபி⁴ந்ந ஏவ ப்ரகாஶரூபத்வஸ்ய க்ல்ருப்தத்வாத் க²பி⁴ந்நே த்³ருஶ்யவர்கே³ தஸ்யா: ப்ரகாஶரூபதா ந ஸம்ப⁴வதி, தாத்த்விகஶ்ச த்³ருக்³த்³ருஶ்யயோரபே⁴தோ³ ந யுஜ்யதே, அதோ த்³ருஶ்யவர்க³ஸ்ய ஸம்வித்³விவர்ததயா(அ)நிர்வசநீயேந தத³பே⁴தே³ந ப்ரகாஶமாநதா । ஏவம் சாநுப⁴வாமீத்யேகரூபப்ரத்யயத³ர்ஶநேந ஸம்விதா³ம் ஸ்வாத்மே பே⁴தா³ப்ரதீதேரர்தா²நாமநிர்வாச்யதயா தத்³பே⁴தே³ந ரங்க³ரஜதாதி³ப்⁴ரமவிஷயபே⁴தே³ந ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நஶுக்திஶகலஸ்யேவ பா⁴ஸ்கரமதரீத்யா ஔபாதி⁴கவஸ்துக்ருதபே⁴தா³ஸம்ப⁴வாச்ச நித்யா ஸம்விதி³தி நித்யஸம்வித³திரேகேண ஆத்மகல்பநாயாம் ப்ரமாணாபா⁴வாத் ஸம்வித்ப்ரகாஶ ஏவ ஸ்வயம்ப்ரகாஶ ஏக: கூடஸ்தோ² நிரம்ஶ: ப்ரத்யகா³த்மேதி மந்யதே । தஸ்ய மதே ப்ரத்யகா³த்மரூபஸ்ய ப்ரகாஶஸ்ய கரணதோ³ஷாஜந்யதயா நிரம்ஶதயா ச ஸாமாந்யக்³ரஹணவிஶேஷாக்³ரஹணாஸம்ப⁴வாத் கத²மத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நதேத்யேவம் ஸித்³தா⁴ந்திமதாநுஸாரேணைவாயம் அத்⁴யாஸாக்ஷேப: க்ரியத இத்யாஶய: ।

ஆஜாநத: ஸ்வபா⁴வத இதி ।

ததா² ச ஸ்வாபா⁴விகபே⁴தோ³ நாநுபூ⁴யதே, கிம்த்வநுப⁴வாமீத்யேகரூபப்ரத்யயேந அபே⁴த³ ஏவாவஸீயதே । ந சாநுக³தப்ரத்யயோ ஜாத்யைக்யவிஷய:; வ்யக்திபே⁴தா³ப்ரதீதௌ லாக⁴வேந தஸ்ய வ்யக்த்யைக்யவிஷயத்வகல்பநௌசித்யாத் । ந ச இச்சா²யா அபி இச்சா²மீத்யநுக³தப்ரத்யயாத் ஸ்வதோ பே⁴தா³ப்ரதீதேஶ்ச நித்யத்வப்ரஸங்க³:, மமைததி³ச்சா² நஷ்டா ஏததி³ச்சா² உத்பந்நேதி நாஶோத்பத்த்யநுப⁴வவிரோதே⁴ந அநுக³தப்ரத்யயஸ்ய ஜாதிவிஷயத்வகல்பநாத் । ந ச ஜ்ஞாந இவேச்சா²யாமபி நாஶோத்பத்த்யநுப⁴வஸ்ய அவச்சே²த³கவ்ருத்திவிஷயத்வம் கல்பயிதும் ஶக்யம்; இச்சா²யாம் அவச்சே²த³கவ்ருத்திகல்பநே ப்ரமாணாபா⁴வாத் । ஜ்ஞாநே தத்கல்பநே த்வஸ்தி ப்ரமாணம் । ஸர்வஸ்ய ஹி ப்ரபஞ்சஸ்ய நித்யைகத்³ருக³த்⁴யஸ்தத்வேந ப்ரகாஶமாநதோபயோக்³யபே⁴த³ உபபாத³நீய:, ந து தத்தத்³விஷயஸ்ய தத்தத்³ருக³த்⁴யஸ்தத்வேந; லப்³தா⁴த்மநி அதி⁴ஷ்டா²நே பா⁴ஸமாநே பஶ்சாத³த்⁴யாஸஸ்ய வக்தவ்யத்வேந விஷயாத்⁴யாஸாத் பூர்வம் சாக்ஷுஷாதி³ஜ்ஞாநாநாம் விஷயம் விநாபி பா⁴நப்ரஸங்கா³த் । ந ச ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய ஏகத்³ருக³த்⁴யஸ்தத்வே தத்தஜ்ஜ்ஞாநாநாம் விஷயநியமாஸம்ப⁴வ:; அவச்சே²த³கவ்ருத்திக்ருதவிஷயநியமோபபத்தேரிதி பா⁴வ: ।

நந்வஹம்வ்ருத்திரூபஸாக்ஷாத்காரேணார்தா²ந்தரது³ஷ்டமநுமாநம்; ஸுக²மஹமஸ்வாப்ஸமிதி பராமர்ஶாநுபபத்த்யா ஸுஷுப்தாவஹம்வ்ருத்தே: அவஶ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்யத்வாத் ததா²பூ⁴தபராமர்ஶத³ர்ஶநஸ்யைவ அநுமாநக்³ராஹகதயா தவாப்யுபஜீவ்யத்வாத், இத்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச ஸுப்தாவிதி ।

ஸுஷுப்தாவந்த:கரணலயஸ்ய ஶ்ருதிஸித்³த⁴த்வேந ததா³நீமஹம்வ்ருத்த்யஸம்ப⁴வாத் ஸ்வரூபத: ஸுஷுப்தௌ ஸாக்ஷாத்க்ருதே ப்ரத்யகா³த்மநி ஸுப்தோஸ்தி²தபராமர்ஶஸ்தாத்காலிகாஹமர்தா²நுராக³விஷயோ வக்தவ்ய இத்யாஶய: ।

யதா² க²ல்வபி⁴ஜ்ஞாயாமிதி ।

நநு தே³வத³த்தோ(அ)யமித்யபி⁴ஜ்ஞாயாமித³மர்தே² யத்³ தே³வத³த்தைக்யம் பா⁴ஸதே, தத்³விவிக்தமுல்லிக்²யத ஏவ; யத்து தத்ர தத்தாவிஶிஷ்டைக்யம் விவிக்தம் நோல்லிக்²யதே, தந்நபா⁴ஸத ஏவ; அதோ பா⁴ஸமாநஸ்ய விவிக்தோல்லேகா²பா⁴வே நேத³முதா³ஹரணமிதி சேத்³, ந; ஏகஸ்மிந்நித³மர்தே² ஐக்யத்³வயாபா⁴வேந பா⁴ஸமாந ஏவ தே³வத³த்தைக்யே தத்தோபாதி⁴பராமர்ஶாபா⁴வேந தத்தேத³ந்தாவிஶிஷ்டாபே⁴த³ரூபதயா உல்லேகா²பா⁴வரூபஸ்ய விவிக்தாநுல்லேக²ஸ்ய விவக்ஷிதஸ்ய ஸத்த்வாத் ।

து³:க²ப்ரத்யநீகத்வாதி³ரூபேணேதி ।

நநு து³:க²ப்ரத்யநீகத்வம் து³:க²விரோதி⁴த்வம், து³:க²வ்யாவர்தகஸுக²த்வம் வா । நாத்³ய: ஸ்ரக்சந்த³நாதி³ விஷயபோ⁴க³த³ஶாயாம் து³:க²ஸ்மரணரஹிதாநாம் தஜ்ஜந்யாநந்தே³ து³:க²விரோதி⁴த்வபராமர்ஶாஸம்ப⁴வாத், தத³நுப⁴வஸ்ய அஸத்கல்பத்வேநாபுருஷார்த²த்வப்ரஸங்கா³த், முக்தௌ கத²மபி து³:க²ஸ்மரணப்ரஸக்த்யபா⁴வேந முக்த்யாநந்தா³நுப⁴வஸ்யாபுருஷார்த²த்வப்ரஸங்கா³ச்ச । அத ஏவ ந த்³விதீயோ(அ)பி, முக்தௌ ஸுக²த்வாதி³ப்ரகாரகாநுப⁴வாபா⁴வாத் இதி சேத், உச்யதே; நிரதிஶயே ஸ்வரூபாநந்தே³ ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் அவித்³யாந்த:கரணோபதா⁴நதோ³ஷாத் அஸ்த்யத்⁴யஸ்தோ(அ)பகர்ஷஸ்தம் விநா(அ)நுப⁴வாபா⁴வாதி³தி விவக்ஷிதம் । ததா² சாத்⁴யஸ்தாபகர்ஷயுக்ததயா க்³ருஹீதோ(அ)ப்யாநந்தோ³ மேகா⁴வரணக்ருதாபகர்ஷஸௌராலோகவத³க்³ருஹீத இவ பா⁴தீதி தாத்பர்யம் । யத்³வா ஸகலஸாம்ஸாரிகது³:க²விரோதி⁴ யத் ஸ்வரூபாநந்தே³ நிரதிஶயாநந்த³த்வம் தத³நுப⁴வாபா⁴வாதி³தி விவக்ஷிதம் । தச்ச ஸ்வரூபாபி⁴ந்நமேவ முக்த்யாநந்தா³நுப⁴வே ப்ரகாரோ மஹாவாக்யஜந்யப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நஸ்வஸ்வரூபஸாக்ஷாத்கார இவ அபே⁴த³ப்ரதியோகி³ப்³ரஹ்மரூபமிதி ந கஶ்சித்³தோ³ஷ: । ஆநந்தா³த³ய இத்யாதி³ஶப்³தே³ந நித்யத்வாத³யோ க்³ருஹ்யந்தே ।

ஆநந்தா³தீ³நாமிதி ।

நநு ஆநந்தா³தீ³நாமிவ பு³த்³த்⁴யாதி³பே⁴த³ஸ்யாபி வாஸ்தவத்வேந அத்³விதீயசைதந்யைகரஸதா(அ)வஶ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்யா; ஆத்மநி பு³த்³த்⁴யாத்³யபே⁴தா³த்⁴யாஸவாதி³நஸ்தத்ர தத்³பே⁴தோ³(அ)ப்யத்⁴யஸ்த இத்யுக்த்யயோகா³த், அபே⁴தா³பா⁴வே ததா³த்மகபே⁴த³ப்ரதிக்ஷேபாஸம்ப⁴வாத் । ந ச பு³த்³த்⁴யாதே³: ஸ்வரூபதோ(அ)த்⁴யஸ்தத்வாதா³த்மநி வஸ்துதோ ந தத்³பே⁴தோ³, நாபி தத³பே⁴த³ இதி வாச்யம் । அத்⁴யஸ்தாத³பி ரஜதாத் ஶுக்தௌ தஜ்ஜ்ஞாநாபா³த்⁴யபா³த⁴கோ³சரபே⁴த³த³ர்ஶநாத் இதி சேத்³, ந; ஶுக்த்யாதி³க³தரஜதாதி³பே⁴த³ஸ்யாபி ஸர்வப்ரபஞ்சநிவர்த்தகப்³ரஹ்மஜ்ஞாநபா³த்⁴யத்வாப்⁴யுபக³மேந தத்³வத் ஸம்ஸாரத³ஶாயாமபா³த்⁴யஸ்யாபி பு³த்³த்⁴யாதி³பே⁴த³ஸ்ய தத்³பா³த்⁴யத்வோபபத்தே: । யதி³ ச ஸ வாஸ்தவ ஏவாத்³விதீயசைதந்யைகரஸஸ்ய இஷ்யதே, ததா²பி ந தோ³ஷ:; பு³த்³த்⁴யாதி³ப்ரதியோகி³கத்வாபராமர்ஶாத் ஸோ(அ)ப்யக்³ருஹீத இவ பா⁴தீதி வக்தும் ஶக்யத்வாத் । அயமபி டீகாகாராணாமாசார்யாணாம் ச ஸம்மத: பக்ஷ: ।

அத ஏவ ஸௌத்ராத²ஶப்³த³விசாரப்ரஸ்தாவே அந்த:கரணாத்³யபா⁴வஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாநதிரிக்ததயா வாஸ்தவத்வேநைவ ஶுத்³த⁴த்வாத்³யவகா³ஹிப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரவிஷயத்வம் ஸமர்த²யிஷ்யதே –

அஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷயத்வமபீதி ।

நநு சைதந்யஸ்ய அக²ண்டா³நந்தா³த்மகஶுத்³த⁴ஸ்வரூபேண அஹம்வ்ருத்த்யவிஷயத்வே(அ)ப்யௌபாதி⁴கரூபேண தத்³விஷயத்வம் ப்ராக³நுபத³மேவோக்தம், வக்ஷ்யதே ச ஶப்³தா³பரோக்ஷநிராகரணே, ஔபாதி⁴கரூபாபந்நஶ்ச ஜீவ:, தஸ்ய கத²மிஹ தத்³விஷயத்வம் ஔபசாரிகமித்யுச்யதே, தஸ்ய தத்³விஷயத்வாபா⁴வே ச தஸ்யாஸ்மது³ல்லேகோ² ந ஸ்யாத³ந்த:கரணமாத்ரவிஷயத்வாதி³த³முல்லேக² ஏவ ஸ்யாத், ஸத்யம் । அஹமர்தா²நுப்ரவிஷ்டாநித³மம்ஶரூபஸ்ய ஸுகா²தி³ஸாக்ஷிண: ஸ்வப்ரகாஶஸ்யாஜ்ஞாநோபாதி⁴கஸ்ய ஜீவஸ்யாஹம்வ்ருத்திவிஷயத்வம் ப்ராகு³க்தம், வக்ஷ்யதே ச, இஹ து தஸ்யேத³மம்ஶஸ்யேவ அஹம்வ்ருத்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யவிஷயத்வம் முக்²யம் நாஸ்தீதி ததௌ³பசாரிகமித்யுச்யதே । ஏவம் ச ந கர்மகர்த்ருத்வவிரோத⁴ இதி சைதந்யகர்மத்வப்ரயுக்தஸ்ய விரோத⁴ஸ்ய பரிஹார: । வ்ருத்திகர்மத்வப்ரயுக்தஸ்ய து பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாமுபாஸநாகர்மத்வப்ரயுக்தஸ்யேவ கத²ம்சித்³ரூபபே⁴தே³ந பரிஹார ஆஸ்தே²ய: । அஹம் ஸுகீ²த்யாத்³யநுப⁴வாத் ஸுகா²தி³விஶிஷ்டரூபேண கர்மத்வம், அந்த:கரணவிஶிஷ்டரூபேண கர்த்ருத்வமிதி ।

அப்ரகாஶஸமர்த²நேநேதி ।

நிரதிஶயாநந்தா³த்மகஸ்ய ஶுத்³த⁴த்வரூபஸ்யேதி ஶேஷ: ।

அபி⁴வ்யக்தம் ஸ்வரூபஜ்ஞாநமிதி ।

சரமஸாக்ஷாத்காரரூபாயாம் வ்ருத்தாவபி⁴வ்யக்தம் ஸ்வரூபஜ்ஞாநமேவ அவித்³யாநிவர்த்தகம்; யதா² ஸூர்யகாந்தாரூட⁴ம் ஸௌரம் தேஜ ஏவ த்ருணதா³ஹகம் தத்³வத், ந து வ்ருத்திரவித்³யாநிவர்திகா ஜட³த்வாதி³த்யாஶயேந கர்மதா⁴ரயோக்தி: ।

ஸ்வயமேவேதி ஸ்வபா⁴வவாதி³ந இதி ।

வத்ஸவிவ்ருத்³த்⁴யர்த²ம் க்ஷீரமிவ புருஷபோ⁴கா³பவர்கா³ர்த²ம் ப்ரதா⁴நம் ஸ்வயமேவ ப்ரவர்ததே இதி வத³த: ஸாங்க்²யஸ்ய ஶங்காயா: விவரணார்த²த்வேந யோஜயிதும் ஶக்யத்வே(அ)பி ஸாங்க்²யமதே புருஷஸந்நிதா⁴நமாத்ரஸ்ய அபேக்ஷிதத்வாத் தஸ்யாபேக்ஷாமவத³த: ஸ்வபா⁴வவாதி³நோ மதே ஸ்வயமேவேத்யேவகாரஸ்ய ஸ்வாரஸ்யமஸ்தீதி ஸ்வபா⁴வவாதி³மதபரதயா யோஜிதம் ।

ப்ரமாஶ்ரயத்வேநாபி ஸமர்த²யதீதி ।

ந ச ப்ரமாத்ருத்வமந்தரேணேதி பா⁴ஷ்யம் பூர்வபா⁴ஷ்யஶேஷத்வேந ப்ரதீயமாநமபி ப்ரமாத்ருத்வாநுபபத்தௌ ப்ரமாணப்ரவ்ருத்யநுபபத்தேரிதி பூர்வபா⁴ஷ்யக³தவாக்யேந பௌநருக்த்யபரிஹாராய யுக்த்யந்தபரத்வேந வ்யாக்²யாயத இதி பா⁴வ: ।

ப்ரமாஶ்ரயத்வம் ஹீதி ।

நஹீந்த்³ரியாண்யநுபாதா³யேத்யாதி³பா⁴ஷ்யே ப்ரமாத்ருத்வம் ப்ரமாகரணாதி³ப்ரயோக்த்ருத்வரூபம் ப்ரமாகர்த்ருத்வமிதி ப்ரமாணப்ரேரகத்வேந அத்⁴யாஸஸமர்த²நார்த²முக்தம், இஹ து சித்³ரபதயா(அ)பரிணாமத்வேநாசித்³ரூபதயா ச சித³சித்ஸம்வலநரூபா யா ப்ரமா ததா³ஶ்ரயத்வம் கேவலசித: கேவலாசிதஶ்ச ந ஸம்ப⁴வதீதி ப்ரமாஶ்ரயத்வேநாத்⁴யாஸஸமர்த²நார்த²ம் ப்ரமாத்ருத்வம் ப்ரமாஶ்ரயத்வமிதி வ்யாக்²யாயதே । யத்³யப்யுப⁴யதா²ப்யத்⁴யாஸஸமர்த²நம் ப்ரத்யகா³த்மந: கௌடஸ்த்²யம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா, ப்ரவ்ருத்தம் தத்கௌடஸ்த்²யே விப்ரதிபத்³யமாநம் ப்ரதி நோபந்யாஸார்ஹம்; ததா²பி ஶ்ருதிஸித்³த⁴ம் தத்கௌடஸ்த்²யம் ப்ராமாணிகாநாம் ந விப்ரதிபத்த்யர்ஹமிதி தாத்பர்யம் ।

அநேநேதி ।

நாவித்³யாவந்தமிதி ஶங்காக்³ரந்தோ² ஹி விரோதா⁴பி⁴ப்ராய: । ஸ து வித்³யாயா ஏவாசித்ஸம்வலிதரூபத்வேநாவித்³யாக³ர்ப⁴த்வாந்நாஸ்தி விரோத⁴ இதி பரிஹ்ருத இத்யர்த²: । அநுபயோக³பரிஹாரார்த²ஸ்தாமேவேதி க்³ரந்த²: ।

அத்⁴யாஸமபேக்ஷ்ய ப்ரமாணப்ரவ்ருத்தேஸ்தேந ப்ரமோபயோக³கத²நாத் இத்யவதாரயதி –

தத்த்வேதி ।

இஹ யதி³ ப்ரமாத்ருத்வம் ப்ரமாகரணாதி³ப்ரேரகத்வரூபம் ப்ரமாயாம் ஸ்வாதந்த்ர்யம், ததா³ ப்ரமாணப்ரேரகத்வேநாத்⁴யாஸஸமர்த²நமேவாஸ்யாபி பா⁴ஷ்யஸ்யார்த²: ஸ்யாதி³தி பூர்வபா⁴ஷ்யேண பௌநருக்த்யம் ப⁴வேத்³; யதி³ து தத்ப்ரேரணாநுகூலா ஶக்திரிஹ ப்ரமாத்ருவம் தத்ராஹ –

ப்ரமாத்ருத்வஶக்திரிதி ।

ந ச ப்ரேரணவ்யாபாரேண கல்பிதயா ஶக்த்யாத்⁴யாஸ உபபாத்³யதாமிதி வாச்யம் । ப்ரத²மோபஸ்தி²தேந தஸ்ய கல்பகேநைவ தது³பபாத³நஸம்ப⁴வாத், தஸ்ய ச க்ருதத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ப்ரமா த்விதி ।

துஶப்³த³: ப்ரமாணப்ரேரணவ்யாபாரோபஸ்தி²த்யநபேக்ஷோபஸ்தி²திகத்வவிஶேஷத்³யோதநார்த²: ।

உத்³தே³ஶத்யாகா³த்மகேதி ।

யஜமாநத்³ரவ்யஸ்வத்வத்யாகோ³(அ)ந்யேந கர்துமஶக்ய இதி தஸ்மிந்ப்ரதா⁴நே யஜமாநஸ்யைவ கர்த்ருவம், ததை²வ ருத்விகா³நமநார்தே² த³க்ஷிணாதா³நே(அ)பி । உபலக்ஷணமேதத், ப²லப்ரதிக்³ரஹயோக்³யதாபாத³கதப:ப்ரப்⁴ருதேஶ்ச । ஏவகார: ததி³தராங்க³கலாபவ்யவச்சே²தா³ர்த²: ।

பா⁴வநாக்ஷிப்தேதி ।

நநு பசந்தி பாசகா இத்யத்ர பா⁴வநாக்ஷிப்தபாசகரூபகர்த்ருகா³மித்வம் பாகப²லஸ்ய நாஸ்தீதி த்³ருஷ்டமிதி சேத்³, ந; தத்ராகர்த்ருகா³மிக்ரியாப²லார்த²கபரஸ்மைபத³ப³லாத் பாகப²லஸ்ய அந்யகா³மித்வே(அ)ப்யத்ர பா³த⁴காபா⁴வேந ஔத்ஸர்கி³ககர்த்ருகா³மித்வத்யாகா³யோகா³தி³தி பா⁴வ: ।

ந கேவலம் கர்த்ருகா³மித்வே பா³த⁴காபா⁴வமாத்ரம், தத்ர ஸாத⁴காந்தரமப்யஸ்தீத்யாஹ –

ஆத்மநேபதே³ந சேதி ।

அநர்த²கம் ஸ்யாதி³தி ।

பூ⁴திதா³நம் ஹி ஸ்வப²லார்த²ம் கர்ம பரை: காரயிதுமித்யேவம் லோகே த்³ருஷ்டார்த²மவக³தம் । அதோ த்³ருஷ்டார்த²பரிக்ரயவிதி⁴ப³லாத் பரிக்ரீதை: கர்ம காரணீயமிதி நியமோ(அ)வஸீயத இதி பா⁴வ: ।

ஆத்⁴வர்யவாதி³கமிதி ।

ஆத்⁴வர்யவாதி³ஸமாக்²யாயுக்தகாண்டா³ம்நாதமங்க³ஜாதம் ஸமாக்²யாவஶாத் அத்⁴வர்ய்வாதி³பி⁴: கர்தவ்யமித்யதி⁴கரணாந்தரவ்யுத்பாத³நீயார்த²ஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸௌகர்யார்த²மிஹோபந்யாஸ: ।

ப்ரயோஜககர்த்ருத்வாதி³தி ।

ஸ்வதந்த்ரப்ரயோஜகஸாதா⁴ரணகர்த்ருஸாமாந்யபரம் ஸாங்க³ப்ரதா⁴நாநுஷ்டா²பகப்ரயோக³விதி⁴க³தம் ஆக்²யாதமிதி பா⁴வ: ।

அப்ரயோகேத்யநேந பௌநருக்த்யபரிஹாராயாஹ –

அகர்தா கர்த்ருத்வஶக்திரஹித இதி ।

பாதகம் ப்³ரஹ்மவதா⁴தீ³தி ।

அத்ர பாதகஶப்³தே³ந மஹாபாதகமதிபாதகம் ஸமபாதகம் சேதி த்ரிவித⁴ம் பாதகம் க்³ருஹ்யதே । ஜாதிப்⁴ரம்ஶகராதி³ இத்யாதி³ஶப்³தே³ந ப்ரகீர்ணகம் க்³ருஹ்யதே । அநுக்ராந்தாஷ்டவித⁴பாபாநந்தபூ⁴தம் பாபம் ப்ரகீர்ணகம் । ஏவமேகைகஸம்ஜ்ஞயா கேஷாம்சித்கேஷாம்சித் பாபாநாம் கோடீ³காரஸ்தேஷு தேஷ்வேகரூபநரகாதி³ப²லப்ராயஶ்சித்தோபதே³ஶார்த²: ।

தே³ஹக³தஸ்வாமித்வஸ்யேதி ।

நநு புத்ரபா⁴ர்யாதி³ஸ்வாமித்வம் தே³ஹக³தம் ந ப⁴வதி; தஸ்ய புத்ரபா⁴ர்யாத்³யுபசாராதீ⁴நபோ⁴கா³பா⁴வாத், தத³தீ⁴நபோ⁴க³பா⁴க்த்வவ்யதிரேகேண தத்³வைகல்யஸாகல்யப்ரயுக்தவைகல்யஸாகல்யார்ஹஸ்ய ஸ்வாமித்வஸ்யாபா⁴வாத் இதி சேத்³, ந; தது³பசாராதீ⁴நயோஷாதி³பா⁴க்த்வரூபஸ்ய ததா²பூ⁴தஸ்ய ஸ்வாமித்வஸ்ய தே³ஹே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் ।

ப்ரமேயஸ்வரூபாலோசநயாபி தமாஹேதி ।

ந ச அஹம்ப்ரத்யயஸித்³தே⁴ந கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³நா நிஶ்சிதஸ்யாபி போ⁴க்த்ருரூபஸ்ய நித்யத்வவிபு⁴த்வாதி³நா ஸம்தி³க்³த⁴தயா விஷயத்வம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; ஸித்³தா⁴ந்தே தந்நிர்ணயஸ்ய மோக்ஷப²லத்வாநங்கீ³காராதி³தி பா⁴வ:॥ அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா॥ 1॥ நநு ஸூத்ரே ஜிஜ்ஞாஸாபத³ப்ரக்ருதிப்ரதிபாத்³யம் கிம்? அக²ண்டா³நந்த³ரூபப்³ரஹ்மஸ்வரூபஜ்ஞாநம், கிம் வா விசாரஸாத்⁴யம் ப்³ரஹ்மநிர்ணயரூபம் வ்ருத்திஜ்ஞாநம்? நாத்³ய:; ஸம்ஶயாநாக்ஷேபேண விஷயஸூசநாலாப⁴ப்ரஸம்கா³த் । ந ஹி ப³ஹுஶோ த்³ருஷ்டே(அ)பி புந: புநருதி³த்வரீ விஷயஸௌந்த³ர்யப்ரயுக்தா ஜிஜ்ஞாஸா ஸம்ஶயமூலா ।

ந த்³விதீய:; ப்ரயோஜநஸூசநாலாப⁴ப்ரஸங்கா³த் இத்யாஶங்க்ய உப⁴யமபி விவக்ஷிதம், ஸௌத்ரபதா³நாம் அநேகார்த²த்வஸ்யாலங்காரத்வாதி³த்யாஹ –

வ்ருத்திவ்யக்தேதி ।

வ்ருத்திஶ்ச வ்யக்தஸ்வரூபஜ்ஞாநம் சேதி த்³வந்த்³வைகவத்³பா⁴வ: । ஸ்வரூபஜ்ஞாநவிவக்ஷாயாம் ப்³ரஹ்மணோ யஜ்ஜ்ஞாநம் ததி³ச்சே²த்யர்த²கத²நே 'ராஹோ: ஶிர' இதிவது³பசாரோ த்³ரஷ்டவ்ய: ।

ப்³ரஹ்மதஜ்ஜ்ஞாநப்ராரம்பா⁴ர்த² இதி ।

ப்³ரஹ்ம தாவத் ஸ்வரூபதோ ஜந்மாதி³ஸூத்ரேண (ப்³ர.அ.1 பா.1 ஸூ.2) ப்ரயோஜநரூபதயா ப²லாத்⁴யாயேந ச ப்ரதிபாத்³யதே । தத்³விஷயே ப்ரமாணயுக்தீ ப்³ரஹ்மதஜ்ஜ்ஞாநேத்யத்ர கரணவ்யுத்பத்திமதா ஜ்ஞாநபதே³ந ஸம்க்³ருஹீதே ஸமந்வயாவிரோத⁴லக்ஷணாப்⁴யாம் ப்ரதிபாத்³யேதே । முக்திஸாத⁴நப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் பா⁴வவ்யுத்பத்திமதா தேநைவ ஜ்ஞாநபதே³ந ஸம்க்³ருஹீதம் ஸபரிகரம் ஸாத⁴நாத்⁴யாயேந ப்ரதிபாத்³யதே । தஸ்மாதி³ஹாத²ஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மதஜ்ஜ்ஞாநப்ரதிபாத³நப்ராரம்பா⁴ர்த²த்வம் வக்தும் ஶக்யமிதி ஶங்கார்த²:॥

த³ண்டீ³ ப்ரைஷாநிதி ।

இஷ்டிஷு ப்ரைஷஸ்யாத்⁴வர்யு: கர்தா, அநுவசநஸ்ய ஹோதா; தத்³விக்ருதௌ பஶாவுப⁴யோரபி மைத்ராவருண: கர்தா விதீ⁴யதே –

மைத்ராவருண: ப்ரைஷ்யதி சாந்வாஹ சேதி ।

தேந ப்ராப்தத்வாத் த³ண்டி³வாக்யே மைத்ராவருணகர்த்ருகே ப்ரைஷாநுவசநே வித்⁴யந்வயித்வேந ந விவக்ஷா, கிந்து ப்ரைஷாநுவசநாங்கே³ த³ண்ட³க்³ரஹண இத்யர்த²: । யத்³யபி "க்ரீதே ஸோமே மைத்ராவருணாய த³ண்ட³ம் ப்ரயச்ச²தீதி” விஹிதஸ்ய த³ண்ட³தா³நஸ்ய மைத்ராவருணகார்யார்த²த்வாவக³மாத் தேந ஸ்தி²த்வோச்சை: கர்தவ்யே ப்ரைஷாநுவசநே ப³லார்த²மவஷ்டம்ப⁴தயா த³ண்ட³க்³ரஹணஸ்ய ஸாமர்த்²யாத³பி ப்ராப்திர்ப⁴வேத்; ததா²பி ஸாமர்த்²யாத்³ப⁴வந்தீ ப்ராப்திஸ்தேந கர்தவ்யே ராத்ரிஸம்சாராதா³வபி ப⁴வேத், ஸா மா பூ⁴தி³தி கார்யாந்தரபரிஸம்க்²யாப²லக: ப்ரைஷாநுவசநரூபே கார்யே தஸ்ய த³ண்ட³விதி⁴ரிதி த³ண்ட³ ஏவ வித்⁴யந்வயித்வேந விவக்ஷித இதி பா⁴வ:॥

ப்ரத்யுத தத³விவக்ஷாயாமிதி ।

நநு வித்⁴யந்வயித்வேநாவிவக்ஷிதமபி ப்ரைஷாநுவசநமநுவாத்³யதயா யதா² விதே⁴யத³ண்டா³ந்வயி, ஏவமிச்சா²பி ப்ராரப்⁴யமாணப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாந்வயிநீ ஸதீ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரயோஜநத்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸம்தி³க்³த⁴த்வம் ச க³மயேத்; இச்சே²ஷ்யமாணஸமபி⁴வ்யாஹாரே சேஷ்யமாணப்ராதா⁴ந்யம் 'யஜேத ஸ்வர்க³காம' இத்யாதௌ³ க்ல்ருப்தம், அத இஹாபீச்சா²ப்ராதா⁴ந்யம் விஹாய இஷ்யமாணப்ராதா⁴ந்யமப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்தம்; தஸ்மாத் ப்ராரம்பா⁴ர்த²தாயாம் ந கஶ்சித்³தோ³ஷ இதி சேத்; உச்யதே, ஏவம் ஸதி வ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தநிரதிஶயாநந்த³ரூபஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்ய இச்சா²விஷயத்வேந அக்³ரஹணாத் பரமபுருஷார்த²: ஸூத்ரேண ஸாக்ஷாத்³த³ர்ஶிதோ ந ஸ்யாத்³, விவிதி³ஷந்தீத்யத்ரேவ முக்திஸாத⁴நஜ்ஞாநஸ்ய கௌ³ணபுருஷார்த²தாஜ்ஞாபநார்தே²ந இச்சா²ஸமபி⁴வ்யாஹாரேண நிர்ணிநீஷோக்த்யைவ ஸம்தே³ஹாநாக்ஷேபாத்³விஷயஸூசநம் ச ந ஸித்³த்⁴யேத் । அத: ஸ்வரூபஜ்ஞாநப்ரேப்ஸாப்ரதிபாத³நேந தஸ்ய பரமபுருஷார்த²த்வப்³ரஹ்மவிஷயநிர்ணயேச்சா²ப்ரதிபாத³நேந ப்³ரஹ்மண: ப்ராக³விஜ்ஞாததயா ஸம்தி³க்³த⁴த்வேந விஷயத்வம் ச ஸூசயிதும் பூர்வோக்தரீத்யா ஜிஜ்ஞாஸாபத³ஸ்ய ஸ்வரூபஜ்ஞாநநிர்ணயஜ்ஞாநேச்சா²த்³வயப்ராதா⁴ந்யமேவாப்⁴யுபேயமிதி பா⁴வ: ।

ஸ்வதோ நாந்தஸ்ய த்விதி ।

யத்³யபி தஸ்ய பூஜிதவிசாரவசநத்வம் ந வ்யாகரணஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴ம் 'மாந பூஜாயா'மிதி தா⁴தோ: பூஜாமாத்ரவாசித்வாத், 'மாந விசாரே' இதி சுராதி³படி²தஸ்ய தா⁴தோர்விசாரமாத்ரவாசித்வாத்; ததா²பி தயோரந்யதரஸ்ய க்³ரஹணே தா⁴த்வர்த²தயா விஶேஷணவிஶேஷ்யாந்யதரதலாபோ⁴(அ)ஸ்தி இத்யபி⁴ப்ராயேணைவமுக்தம் । ப்ரவர்த்ஸ்யதி ப்ரவர்திஷ்யதே । 'வ்ருத்³ப்⁴ய: ஸ்யஸநோ'ரிதி வைகல்பிகம் பரஸ்மைபத³ம் । பரஸ்மைபதே³ 'ந வ்ருத்³ப்⁴யஶ்சதுர்ப்⁴ய' இதி ப்ரதிஷேதா⁴தி³டா³க³மாபா⁴வ: ।

கிம் பூர்வப்ரக்ருதாதி³தி ।

கிமயமத²ஶப்³த³ ஆநந்தர்யார்த²ம் இதி ப்ரத²மவிகல்போபந்யாஸபரே பூர்வவாக்யே விகல்பத⁴ர்மித்வேந ப்ரக்ருதாதி³த்யர்த²: ।

த்³விதீயே இதி ।

அத²ஶப்³த³விஶிஷ்டாத் பூர்வோக்தகல்பாத் ஆநந்தர்யஶுத்³த⁴கல்பாத்³வா இத்யர்த²: । பூர்வப்ரக்ருதஸ்ய அத²ஶப்³த³ஸ்ய அவஶ்யமபேக்ஷணே தமேவாபேக்ஷ்ய அத²ஶப்³த³ஸ்ய தாத³ர்த்²யே கல்பாந்தரோபந்யாஸார்த²கத்வே ஸம்ப⁴வத்யர்தா²ந்தரஸ்ய விஶிஷ்டாபேக்ஷயா ஆநந்தர்யஸ்ய கல்பநாநவகாஶாத் । யத்³வா பூர்வப்ரக்ருதஸ்ய ப்ரத²மகல்பஸ்யாபேக்ஷாயா ஆவஶ்யகத்வே த்³விதீயாத²ஶப்³த³ஸ்ய தாத³ர்த்²யே தந்மாத்ராபேக்ஷயா ஆநந்தர்யார்த²கத்வே ஸம்ப⁴வதி அர்தா²ந்தரஸ்ய விஶிஷ்டாநந்தர்யஸ்ய கல்பநாநவகாஶாதி³த்யர்த²: ।

ஆநந்தர்யரூபத்வபக்ஷே விகல்பாப்ரதிபா⁴நாதி³தி ।

யத்ர விகல்பப்ரதிபா⁴நம் தத்ரைவ பூர்வம் விகல்பப்ரக்ருததத்³த⁴ர்ம்யபேக்ஷார்த²கோ விகல்பாந்தரமுகே²(அ)த²ஶப்³த³: ப்ரஸித்³தோ⁴ நாந்யத்ரேத்யாஶய: । நநு 'அதை²ஷ ஜ்யோதிரேதேந ஸஹஸ்ரத³க்ஷிணேந யஜேதே'த்யத்ர ப்ரக்ருதஜ்யோதிஷ்டோமாநுவாதே³ந ஸஹஸ்ரத³க்ஷிணாலக்ஷணகு³ணவிதா⁴நம், ந து தத்³விஶிஷ்டகர்மாந்தரவிதா⁴நமிதி பூர்வபக்ஷோபபாத³கத்வேந பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷார்த²த்வமத²ஶப்³த³ஸ்ய வார்திகக்ருதோக்தம் । (தந்த்ரவார்திகே ஜை. அ. 2 பா. 2 ஸூ. 22) அதோ விகல்பாபா⁴வே(அ)பி தாத³ர்த்²யப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தீதி சேத்³, ந; தத்ராநந்தர்யார்த²த்வமேவ பூர்வபக்ஷே(அ)பி⁴மதம் । ஆநந்தர்யமபி ஹி பூர்வப்ரக்ருதமபேக்ஷ்ய வர்ண்யதே । அத ஏவ த்ருதீயாத்⁴யாயடீகாயாம் ஸம்ஜ்ஞாதி⁴கரணா (ப்³ர.அ.3பா.3ஸூ.6-8) நுக்ரமணே அத²ஶப்³த³ஸ்ய ஆநந்தர்யார்த²ஸ்ய அஸம்ப³ந்தே⁴(அ)நுபபத்தே: இத்யாநந்தர்யார்த²மாதா³யைவ பூர்வபக்ஷஸமர்த²நம் க்ருதம் । ஆசார்யைஶ்ச தத்³வ்யாக்²யாநஸமயே வார்திககாரீயபூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷோக்தேராநந்தர்ய ஏவ பர்யவஸாநமுக்திப⁴ங்க்³யா த³ர்ஶிதம் ஆநந்தர்யம் ஹி பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷம், கு³ணவிதி⁴பரத்வே சாஶ்ரயதா³நார்த²மஸ்தி ஜ்யோதிஷ்டோமாபேக்ஷா, ந கர்மாந்தரத்வே; ந ஹி க்ரது: க்ரத்வந்தரமபேக்ஷத இத்யர்த² இதி ।

யஸ்மிந் ஸதி ப⁴வந்தீ ப⁴வத்யேவேதி க்³ரந்த²மத்⁴யாஹாரவ்யவஹிதயோஜநாப்⁴யாம் வ்யாசஷ்டே –

அந்யத³பீதி ।

ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா அபி யோக்³யத்வாதி³தி க்³ரந்த²மபேக்ஷிதாத்⁴யாஹாரேண வ்யாசஷ்டே –

ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநாநந்தரமிதி ।

இத்த²ம் ப்ரதீகமநுபாதா³ய வ்யாக்²யாநம், வ்யாக்²யாநேநைவ வ்யாக்²யேயமூலாம்ஶோ ஜ்ஞாதும் ஶக்ய இதி க்³ரந்த²லாக⁴வார்த²ம் । ஏவமுத்தரத்ராபி தத்ர தத்ர த்³ருஶ்யதே ।

நந்விதி ।

த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரே ப்³ரஹ்ம விசார்யத்வேந நோபாத்தம், கிந்து த⁴ர்மமாத்ரம்; அதஸ்தத்ரத்யாத²ஶப்³த³ஸ்ய த⁴ர்மபரவேதா³த்⁴யயநாநந்தர்யமர்த²:, இஹ து ப்³ரஹ்மவிசாரே வேதா³ந்தாத்⁴யயநமபேக்ஷிதமிதி தத்ஸாதா⁴ரணாத்⁴யயநாநந்தர்யம் ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்ய ப்ரதிபாத³யிதுமித³ம் ஸூத்ரமாரப்³த⁴வ்யமிதி ஶங்கார்த²: । நநு த⁴ர்மஶப்³த³ஸ்ய வேதா³ர்த²மாத்ரோபலக்ஷணத்வமங்கீ³க்ருத்ய தேந தத்ரத்யாத²ஶப்³த³ஸ்ய ஸகலவேதா³த்⁴யயநாநந்தர்யமர்த²முபபாத்³ய அஸ்ய அத²ஶப்³த³ஸ்ய தேந க³தார்த²த்வபரிஹாரார்த²ம் அர்தா²ந்தரம் வர்ணநீயமித்யுபபாத³நமயுக்தம் । ததா² ஸதி ஹி ஸகலவேதா³ர்த²விசாரப்ரதிஜ்ஞாநம் தத்ரைவ க்ருதமிதி ஸ்யாத், ஏவம் ச க்ருத்ஸ்நமேவேத³ம் ஶாஸ்த்ரம் க³தார்த²த்வேநாநாரப்⁴யம் ப⁴வேதி³தி குதோ அஸ்யாத²ஶப்³த³ஸ்ய அர்தா²ந்தரவர்ணநப்ரத்யாஶா । ந ஹி க்ருத்ஸ்நவேதா³ர்த²விசாரம் ப்ரதிஜ்ஞாய ததே³கதே³ஶவிசாரஸ்த்யக்தோ பு³த்³தி⁴பூர்வமிதி வக்தும் ஶக்யம்; ந வா த⁴ர்மவிசாரார்த²ம் த்³வாத³ஶலக்ஷணீம் க்ருத்வா தத்ராஸூத்ரிதாந் காம்ஶ்சிந்ந்யாயாநாலக்ஷ்ய தத்ஸம்க்³ரஹார்த²ம் த்³வாத³ஶலக்ஷணீம் ஶேஷம் ஸம்கர்ஷகாண்ட³மபி க்ருதவதோ மஹர்ஷிவரஸ்ய ப⁴க³வதோ ஜைமிநேர்ப்³ரஹ்மபரவேத³பா⁴க³விசாரே விஸ்மரணம் விக்⁴நஜாதம் வோத்ப்ரேக்ஷிதும் ஶக்யமிதி சேத், உச்யதே; த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரஸ்ய (ஜை. அ. 1 பா.1 ஸூ. 1) ஸகலவேதா³ர்த²விசாரப்ரதிஜ்ஞாபரத்வமாத்ரேணாஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய க³தார்த²த்வம் நாபத்³யதே; இஹ வ்யுத்பாத³யிஷ்யமாணாநாம் ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மபரவாக்யார்த²நிர்ணாயகந்யாயாநாம் பூர்வதந்த்ரவ்யுத்பாதி³தேப்⁴ய: கர்மபரவாக்யார்த²நிர்ணாயகந்யாயேப்⁴யோ விலக்ஷணத்வாத், கிந்து ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴ப்ரதிஜ்ஞைக்யேந வக்த்ருபே⁴தே³(அ)ப்யேகப்ரப³ந்த⁴தாமாத்ரம் ததா³நீமாபத்³யதே; ஸமயப³ந்த⁴பூர்வகாநேககவிகர்த்ருகைககாவ்யவத் । தத³பி ஸித்³தா⁴ந்தே ப்ரௌட்⁴யாப்⁴யுபக³ம்ய மதாந்தரமிஷ்யத ஏவ; ததா³ஶ்ரித்ய ஹி பா⁴ஷ்யடீகயோ'ரேக ஆத்மந: ஶரீரே பா⁴வாத்' (ஜை. ப்³ர. அ.3 பா.2 ஸூ.53) இத்யதி⁴கரணே தே³ஹாதிரிக்தாத்மாஸ்தித்வஸ்ய ஶாஸ்த்ரப்ரத²மபாதே³ வ்யவஸ்தா²பநாத³த்ர தத்³வ்யவஸ்தா²பநம் புநருக்தமிதி ஶங்கோத்³கா⁴டநம், பா⁴ஷ்யக்ருதா ஶப³ரஸ்வாமிநா தத்ர தத்க்ருதம் ந தத்ஸூத்ராரூட⁴மிதி ஸமாதா⁴நம் ச கரிஷ்யதே । நநு ப்ரௌட்⁴யாபி கத²மைகஶாஸ்த்ரமப்⁴யுபக³தம்; விருத்³த⁴யோரேகப்ரப³ந்த⁴த்வாயோகா³த், அஸ்தி ஹி ஜைமிநிபா³த³ராயணமதயோர்விரோத⁴:, பா³த³ராயணேந ஹி 'ஶேஷத்வாத்; புருஷார்த²வாதோ³ யதா²ந்யேஷ்விதி ஜைமிநி:' (ப்³ர.அ.3 பா.4 ஸூ.2) 'பராமர்ஶம் ஜைமிநி:' (ப்³ர.அ.3 பா.4 ஸூ.18) இதி ச ஸூத்ரே ப்³ரஹ்மஸம்ந்யாஸாபலபநம் ஜைமிந்யபி⁴மதமநூத்³ய தூ³ஷிதம், ந ச ஜைமிநேரந்வாருஹ்யவாத³மாத்ரமநூத்³ய தூ³ஷிதம், ந து தந்மதம், 'பர ஜைமிநிர்முக்²யத்வாத்' (ப்³ர.அ.4 பா.3 ஸூ.12) 'தத்³பூ⁴தஸ்ய து நாதத்³பா⁴வோ ஜைமிநேரபி' (ப்³ர.அ.3 பா.4 ஸூ.40) இத்யாதி³ஸூத்ரை: ஜைமிநேர்ப்³ரஹ்மஸம்ந்யாஸாப்⁴யுபக³மஸ்ய பா³த³ராயணேநைவ ப்ரதிபாதி³தத்வாதி³தி வாச்யம் । 'தஸ்ய விப்ரதிஷேதா⁴ ச்சாஸமஞ்ஜஸம்' (ப்³ர.அ.2 பா.2 ஸூ.10) இதி ஸாங்க்²யாதி⁴கரணோக்தந்யாயேந ஜைமிநிமதஸ்ய பரஸ்பரவிருத்³த⁴தயாநுபாதே³யத்வஸூசநார்த²த்வோபபத்தே: । கிஞ்ச தே³வதாதி⁴கரணே (ப³.அ.1 பா.3. ஸூ.26-33) ஜைமிந்யபி⁴மதம் ப³ஹுஶோ தே³வதாப்ரத்யாக்²யாநமநூத்³ய தூ³ஷிதம் । 'ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாத்' (ஜை.ஸூ.அ.1 பா.2 ஸூ.1) இத்யாதி³ஸூத்ரேண வேத³ஸ்ய க்ரியார்த²த்வேநைவ ப்ராமாண்யம் வக்தவ்யமித்யவிஶேஷேணாக்ரியார்தா²நாமப்ராமாண்யமாஶங்க்ய 'விதி⁴நா த்வேகவாக்யத்வாத்' (ஜை.அ.1 பா.2 ஸூ.7) இதி ஸூத்ரேண கேவலஸித்³தா⁴ர்த²விஷயத்வேந பா⁴ஸமாநாநாம் வாக்யாநாம் வித்⁴யேகவாக்யதயா க்ரியார்த²தாமுபபாத்³ய ஜைமிநிநா யத்ப்ராமாண்யஸமர்த²நம் க்ருதம், தத³பி பா³த³ராயணேந ஸமந்வயஸூத்ரே (ப்³ர.அ.1 பா.1 ஸூ.4) ப்³ரஹ்மவிஷயாணாம் வாக்யாநாமநபேக்ஷ்ய விதி⁴ஶேஷதாமக்ரியார்தா²நாமேவ ஸதாம் ப்ராமாண்யஸமர்த²நேந ப்ரத்யாக்²யாதம்; ஏவம் விருத்³த⁴யோரேகப்ரப³ந்த⁴த்வம் ப்ரௌட்⁴யாபி கத²மப்⁴யுபக³தமிதி சேத், உச்யதே; ப்³ரஹ்மஸம்ந்யாஸதே³வதாபலாபவிஷயே விரோத⁴ஸ்தாவத்³ நைகாப்ரப³ந்த⁴த்வாபவாத³க:; தஸ்ய த்³வாத³ஶலக்ஷண்யாமஸூத்ரிதத்வேந பரஸ்பரவிருத்³த⁴மதாபி⁴மாந்யநேககவிக்ருதராமாயணாதி³வதே³கப்ரப³ந்த⁴தோபபத்தே: । கிஞ்ச ஜைமிநிநா திர்யக³தி⁴கரணே 'ந தே³வதா தே³வதாந்தராபா⁴வாதி³தி' ஸூத்ரேண தே³வதா: கர்மஸு நாதி⁴க்ரியந்தே; இந்த்³ராதீ³நாம் ஹவி: த்யாகோ³த்³தே³ஶ்யஸ்ய இந்த்³ராந்தராதே³ரபா⁴வாத், ஸ்வாத்மநே ஸம்கல்ப்யமாநஸ்ய த்³ரவ்யஸ்ய ஸ்வத்வத்யாகா³ஸம்ப⁴வேந யாகா³த்³யநிர்வ்ருத்தே:, இத்யேவமுபபாத³யதா தே³வதாப்⁴யுபக³ம ஏவ ஸ்பஷ்டீக்ருத: । தே³வதாநாம் யுக³பத³நேகயாக³தே³ஶஸந்நிதா⁴நமபி ஆதா⁴நபவமாநேஷ்டிஜந்யஸம்ஸ்காரநிசயம், ஆஹவநீயாதி³ஶப்³தா³ர்த²மப்⁴யுபக³ச்ச²தா தஸ்ய ஸம்ப்ரதிபந்நமேவ; ஆஹவநீயாத்³யபி⁴மாநிதே³வதாம் விநா நிருக்தஸம்ஸ்காராதா⁴ரஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத்³, ந ஹி ப்ரத்யக்ஷாக்³நிஸ்ததா³தா⁴ர:; ஆதா⁴நகாலே நிஹிதஸ்யாஹவநீயாதே³: பாவமாநேஷ்ட்யநந்தரம் த்யாகே³ந தத்³க³தஸ்ய ஸம்ஸ்காரஸ்ய தந்நாஶதோ நாஶாதா³ஹவநீயாத்³யநநுவ்ருத்திப்ரஸங்கா³த், அஜஸ்ரபக்ஷே(அ)ப்யநுக³தஸ்ய மத²நாதி³நா புநருத்பாத³நே தத³நுவ்ருத்த்யபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । ந ச ப்ரணயநமத²நாதி³ஜந்யஸம்ஸ்கார: அபி ஆஹவநீயாதி³ஶப்³த³ஸ்யார்த²:; அநேகார்த²த்வப்ரஸங்கா³த் । பஶாவௌத்தரவேதி³கநணயநாநந்தரம் ஆஹவநீயகா³ர்ஹபத்யதாப்ராப்த்யா ப்ரணயநஸ்ய ஆஹவநீயஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தத்வாயோகா³ச்ச । தஸ்மாத் ஆஹவநீயாத்³யபி⁴மாநிதே³வதா ஏவ தத்ததா³யதநவிஶேஷநிஹிதேஷு ஸம்பா⁴ரேஷு மதி²தாக்³நிநிதா⁴நரூபேணாதா⁴நேந ஸம்ஸ்க்ரியந்தே । தாஶ்ச ஸம்ஸ்க்ருதா தே³வதா அஜஸ்ரபக்ஷே யஜமாநஶரீரே அக்³நிதா³நபர்யந்தம், மத்⁴யே அக்³நிஸம்ஸ்காரவிச்சே²த³நிமித்தோபஜநே தத்பர்யந்தம் ச தேஷ்வக்³நிஷு ஸந்நித³த⁴தே । அக்³நீநாமஜஸ்ரதா⁴ரணாபா⁴வே தத்தத்கர்மாவஸாநேஷு ஆஹவநீயாதி³தே³வதா கா³ர்ஹபத்யமநுப்ரவிஶந்தி । பஶாவௌத்தரவேதி³கப்ரணயநே க்ரியமாணே தமாஹவநீயோ(அ)நுப்ரவிஶதி, தேந ப்ராக³தி⁴ஷ்டி²தமக்³நிம் கா³ர்ஹபத்ய இத்யேவமாதி³கமப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்தம் । ஏவம் ஸத்யேவ 'நாந்தராக்³நிம் ஸம்சரதி யதி³ பூர்வோ(அ)நுக³த: ஸம்சர்யம் பஶ்சாத்³தி⁴ ஸ தர்ஹி க³த' இதி 'கா³ர்ஹபத்யாத் ஜ்வலந்தமாஹவநீயமுத்³த⁴ரதீ'தி ச கல்பஸூத்ரகாரவசநம் ஸாமஞ்ஜஸ்யமஶ்நுதே । ந ஹி ஸம்ஸ்காரமாத்ரஸ்ய பஶ்சாத்³க³மநம் ஸம்ப⁴வதி । நாப்யாஹவநீயஸ்ய கா³ர்ஹபத்யாநுப்ரவேஶாபா⁴வே கா³ர்ஹபத்யாத் தத்ர ஸத ஆஹவநீயஸ்யோத்³த⁴ரணம் ஸம்ப⁴வதி । ந ச ததா² ஸதி அக்³நித்³வயஸம்ஸர்க³நிமித்தகப்ராயஶ்சித்தப்ரஸங்க³:, தஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாக்³நிஸம்ஸர்க³நிமித்தகத்வாத் । ந ச தே³வதாநாம் ஆஹவநீயாதி³ஶப்³தா³ர்த²தாயாம் "ஆஹவநீயே ஜுஹோதி” "கா³ர்ஹபத்யே ஹவீம்ஷி ஶ்ரபயதி' இத்யாதி³வாக்யஶ்ருதம் ஹவி:ப்ரக்ஷேபஶ்ரபணாத்³யாதா⁴ரத்வமபி தாஸாம் ப⁴வேதி³த்யயம் தோ³ஷ:; இஷ்டாபத்தே:, 'அபூ⁴ந்நோ தூ³தோ ஹவிஷோ ஜாதவேதா³ அவாட்³ட⁴வ்யாநி ஸுரபீ⁴ணி க்ருத்வேதி' மந்த்ரவர்ணத: பாகேந ஹவிஷாம் ஸுரபீ⁴கரணஸ்ய உத்³தே³ஶ்யதே³வதார்த²ம் நயநஸ்ய சைககர்த்ருகத்வாவக³தேஶ்ச । தத்ராபி⁴மாந்யபி⁴மாநவிஷயாணாம் அபே⁴தா³த்⁴யவஸாயேந ஸமாநகர்த்ருகத்வவ்யபதே³ஶ இதி சேத்³, இஹாபி தர்ஹ்யபே⁴தா³த்⁴யாஸ ஏவ க³திரஸ்து । ஏவமக்³நிஸம்ஸ்காராதா⁴ரதே³வதாநாமிவ ஹவிருத்³தே³ஶ்யதே³வதாநாமபி ப³ஹுஷு யாக³தே³ஶேஷு ஸந்நிதா⁴நம் ஆவாஹநாதி³மந்த்ரார்த²வாதா³வக³தம் ஜைமிநிநாப்யுக்தப்ராயமேவ; மாநாந்தரப்ராப்திபா³தா⁴பா⁴வே மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ப்ரதிபந்நஸ்ய தே³வதாதே³ஸ்தேநாப்யப்⁴யுபக³தத்வாத் । ந ச ததா²பி தே³வதாநாம் கர்மஸு கு³ணத்வப்ராதா⁴ந்யாப்⁴யாம் விரோத⁴:, பா³த³ராயணமதே(அ)பி ப²லகரணத்வேந ப்ரதா⁴நதயா ஶப்³த³போ³தி⁴தம் யாகா³தி³கம் ப்ரத்யுத்³தே³ஶ்யதயா தச்ச²ரீரநிவர்த்தகத்வேந தே³வதாநாம் ஸந்நிபாத்யங்க³த்வரூபதத்³கு³ணத்வஸத்த்வாத் । ஸித்³தா⁴ர்த²விஷயவாக்யாநாம் விதி⁴ஶேஷத்வம் து ஜைமிநிநோக்தம் விதி⁴ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதவாயுக்ஷேபிஷ்டா²தி³வாக்யமாத்ரவிஷயம் । ததா²ஹி த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரே (ஜை.அ.1 பா.1 ஸூ.1) ப்³ரஹ்மமீமாம்ஸாஸாதா⁴ரணீ வேதா³ர்த²விசாரப்ரதிஜ்ஞா த⁴ர்மமீமாம்ஸாமாத்ராஸாதா⁴ரணீ த⁴ர்மவிசாரப்ரதிஜ்ஞா சேதி த்³விவிதா⁴ ப்ரதிஜ்ஞா விவக்ஷிதா; ஸூத்ராணாமாவ்ருத்த்யா அநேகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வஸ்ய அலம்காரத்வாத் । அத ஏவ 'அதா²த: ஶேஷலக்ஷணம்' (ஜை.அ.3 பா.1 ஸூ.1) இதி த்ருதீயாத்⁴யாயாத்³யஸூத்ரம் வார்திகக்ருதா 'த்³விலக்ஷண்யா: பரம் ஶிஷ்டம் யாவத்கிம்சந லக்ஷணம் । ஸத்ஸர்வம் வக்துமாரப்³த⁴மதா²த: ஶேஷலக்ஷணம்' இத்யவஶிஷ்டத³ஶாத்⁴யாயார்த²விசாரப்ரதிஜ்ஞாபரம் வ்யாக்²யாயாநந்தரம் த்ருதீயாத்⁴யாயார்த²ஶேஷஶேஷிபா⁴வவிசாரப்ரதிஜ்ஞாபரத்வேநாபி வ்யாக்²யாதம் । ஏவம் ச யதா² ஶேஷ: பரார்த²த்வாதி³தி த்³விதீயஸூத்ரமாரப்⁴ய த்ருதீயாத்⁴யாயஸூத்ராணி ஶேஷஶேஷிபா⁴வமாத்ரவிஷயாணி, ஏவம் சோத³நாஸூத்ரம் (ஜை.அ.1 பா.1 ஸூ.2) ஆரப்⁴ய த்³வாத³ஶலக்ஷணீஸூத்ராணி த⁴ர்மமாத்ரவிஷயாணி । அத ஏவ சோத³நாஸூத்ரே த⁴ர்மஸ்யைவ விதி⁴க³ம்யத்வம் லக்ஷணமுக்தம், ந ஹி ப்³ரஹ்மணோ விதி⁴க³ம்யத்வமஸ்தி, அத: 'தஸ்ய நிமித்தபரீஷ்டி: (ஜை.அ.1 பா.1 ஸூ.3) இதி ஸூத்ரே த⁴ர்மப்ரமாணமேவ பரீக்ஷ்யத்வேந ப்ரதிஜ்ஞாதமிதி தத³நுஸாரேண 'ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாத்' (ஜை.அ.1 பா.2 ஸூ.1) இதி ஸூத்ரம் த⁴ர்மப்ரமாணத்வேநாபி⁴மதஸ்ய க்ரியார்த²த்வேநைவ தத்ர ப்ராமாண்யம் வக்தவ்யமித்யேதத்பரம் । 'விதி⁴நா த்வேகவாக்யத்வா'(ஜை.அ.1 பா.2 ஸூ.7)தி³தி ஸூத்ரமபி த⁴ர்மப்ரமாணத்வாபி⁴மதக்ரியாவிதி⁴ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதவாயுக்ஷேபிஷ்டா²தி³வாக்யமாத்ரவிஷயமிதி ந கஶ்சித்³விரோத⁴: । ந சைவம் கர்மப்³ரஹ்மவிசாரஶாஸ்த்ரயோரைகஶாஸ்த்ர்யாப்⁴யுபக³மே ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரக³தாத²ஶப்³த³ஸ்ய கர்மவிசாராநந்தர்யமர்த²: ஸ்யாதி³தி வாச்யம்; பா⁴ஷ்யோக்தரீத்யா ப்³ரஹ்மவிசாரே கர்மாநுஷ்டா²நஸ்யாபேக்ஷாநியமாபா⁴வேந தத³ப்ரஸக்தே: । ந ஹி ஜ்வராதி³வாஜீகரணாந்தசிகித்ஸாப்ரதிபாத³காநாம் வைத்³யகஸம்ஹிதாக்³ரந்தா²நாம் ஏகக்³ரந்த²த்வமாத்ரேண வா தச்சிகித்ஸாப்ரகரணம் விசாரயிஷ்யதா ஜ்வரசிகித்ஸாமாரப்⁴ய விசாரணீயம் । தத்தத்³விசாராதி⁴காரிவைலக்ஷண்யமிஹாபி துல்யம் । தஸ்மாத³நபேக்ஷிதம் ஹி வேதா³ர்த²விசாரத்வோபாதி⁴கல்ப்யமைகஶாஸ்த்ர்யம் நாதிவிருத்³த⁴மிதி ப்ரௌட்⁴யா தத³ப்⁴யுபக³மே ந கஶ்சித்³தோ³ஷ: । யத்³வா த⁴ர்மஶப்³த³ஸ்யேத்யாதி³டீகாக்³ரந்தே²ந ஜிஜ்ஞாஸ்யஸமர்பணார்த²ஸ்ய த⁴ர்மஶப்³த³ஸ்ய வேதா³ர்த²மாத்ரோபலக்ஷணத்வம் நோக்தம்; கிந்து அத:ஶப்³தோ³க்தே வேத³ஸ்ய விவக்ஷிதார்த²த்வரூபே த⁴ர்மவிசாரப்ரதிஜ்ஞாஹேதௌ த⁴ர்மரூபஸ்யைவார்த²ஸ்ய விவக்ஷிதத்வம் ந விஶேஷணம், கிம் தர்ஹி, க்ருத்ஸ்நஸ்ய வேதா³ர்த²ஸ்ய அதோ த⁴ர்மவிசாரப்ரதிஜ்ஞாயாம் யாகா³தி³கார்யஸமர்பகோ(அ)பி த⁴ர்மஶப்³தோ³ ஹேதுஶரீரக³தமத²ஶப்³த³ம் ஸமபி⁴வ்யாஹாரவஶாத்தாவந்மாத்ரபரம் ந குர்யாத்³, அபி து வேதா³ர்த²ஸாமாந்யபரமேவ குர்யாதி³த்யேதாவது³க்தம் । ததே³தத்ப்ரத²மஸூத்ரார்த²வ்யாக்²யாநாவஸாநே டீகாவாக்யை: ஆசார்யவாக்யை: தத்³வ்யாக்²யாநேந ச ஸ்பஷ்டீப⁴விஷ்யதி । நநு ச விவக்ஷிதார்த²த்வே ஹேதௌ வேதா³ர்த²ஸாமாந்யஸ்ய ப்ரவேஶோபத³ர்ஶநேந க்ருத்ஸ்நவேதா³த்⁴யயநாநந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்த² இதி ப்ரக்ருதே ஸிஷாத⁴யிஷிதோ(அ)ர்த²: கத²ம் ஸித்⁴யேதி³தி சேத், இத்த²ம்; த⁴ர்மஶப்³த³ஸமபி⁴வ்யாஹாரே வித்³யமாநே(அ)பி யதா² ஹேதாவர்த²ஶப்³தோ³ வேதா³ர்த²மாத்ரபரோ(அ)ங்கீ³க்ருத:, விஶிஷ்ய த⁴ர்மபரவேத³பா⁴க³ஸ்யார்த²விவக்ஷோபந்யாஸே வேதா³ந்தபா⁴க³ஸ்யார்த²விவக்ஷா நாங்கீ³க்ருதேதி தத்³வத்³த⁴ர்மபரபா⁴கோ³(அ)ப்யவிவக்ஷிதார்தோ²(அ)ஸ்த்விதி ஶங்காநிராஸோபயோகா³த்; ஏவமத்⁴யயநாநந்தர்யமபி க்ருத்ஸ்நவேத³ஸ்ய அத்⁴யயநாநந்தர்யரூபமங்கீ³கர்தவ்யம் । அத்⁴யயநவிதே⁴: ஏகதே³ஶாத்⁴யயநாநுஷ்டா²பநேந பர்யவஸாநாபா⁴வாதி³தி த்³ருஷ்டாந்தமுகே²ந ஸித்³த்⁴யேதி³த்யலம் விஸ்தரேண ।

அர்த²த: ப்ராதா⁴ந்யாதி³தி ।

ப்ரத்யயார்த²: ப்ரதா⁴நமிதி ஸாமாந்யந்யாயாத் இச்சே²ஷ்யமாணஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதாவிஷ்யமாணம் ப்ரதா⁴நமிதி ஸ்வர்க³காமபதா³தி³ஷு க்ல்ருப்தோ விஶேஷந்யாயோ ப³லவாநிதி பா⁴வ: ।

ஸாக்ஷாத்காரோபயோக³மிதி ।

ப்³ரஹ்மோபாஸநாகாலே(அ)பி தத³ங்க³தயா கர்மாண்யநுஷ்டே²யாநீதி ஸமுச்சயவாதீ³ தத³நுஷ்டா²நாபேக்ஷிதகர்மாவபோ³தா⁴நந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்த²மிச்ச²தி । அதஸ்தஸ்ய தாத³ர்த்²யஸித்³த்⁴யர்த²ம் கர்மணாமுபாஸநாங்க³த்வமுபபாத³யிதும் தேஷாமுபாஸநாஜந்யஸாக்ஷாத்காரோபயோக³மாஹேத்யர்த²: ।

அஸித்³த⁴ இத்யாஹேதி ।

ஶங்காவாதீ³தி ஶேஷ: ।

ப்ரமாணத்வப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாதி³தி ।

யத்³யபி ப்ரமாணத்வாபா⁴வே(அ)பி அஸம்பா⁴வநாதி³மூலகல்மஷநிர்ஹரணத்³வாரா யோக்³யதாவதா⁴ரணே தஜ்ஜந்யமஹாவாக்யார்த²ஜ்ஞாநே வா ப்ரமாணஸஹகாரித்வேந காரணத்வமுபபத்³யதே, அந்யதா² வக்ஷ்யமாணஸ்ய கர்மணாம் ஸாக்ஷாத்காரோபயோக³ஸ்யாபி நிர்வோடு⁴மஶக்யத்வாத்; ததா²பி விவிதி³ஷந்தீத்யத்ர ப²லரூபவேத³நமாநந்த³ஸாக்ஷாத்காரதயா முக்²யபுருஷார்த²ரூபமேவ க்³ராஹ்யம், முக்²யஸம்ப⁴வே கௌ³ணக்³ரஹணஸ்யாந்யாய்யத்வாதி³தி தாத்பர்யம் ।

ஸம்ஸ்காரத்³வாரேதி ।

யத்³யபி கல்மஷநிப³ர்ஹணம்ருணத்ரயாபாகரணமிதி ஸம்ஸ்காரபக்ஷாத்³பி⁴ந்நமபி பக்ஷத்³வயமுக்தம் ததா²பி தத³பி பக்ஷத்³வயம் ஸாமாந்யத: ஸம்ஸ்காரபக்ஷ ஏவாநுப்ரவிஶதி, ப்ரத²மாதா⁴நவத்கல்மஷநிப³ர்ஹணாதே³ரபி ஸம்ஸ்காரத்வா(அ)விஶேஷாதி³தி தாத்பர்யம் । கிம் காம்யைவ கா²ாதி³ரதா நித்யே(அ)பி ஸ்யாதி³தி ஸித்³தா⁴ந்தகோடி: பூர்வபக்ஷாத்³விஶேஷ ஸித்³த⁴யே । காம்யைவேத்யவதா⁴ரணம் । அந்யதா² யதா³ க்வசித்ப்ரயோகே³ வீர்யகாமநயா காம்யா கா²தி³ரதோபாதீ³யதே, ததா³ தயா பஶுநியோஜநரூபஸ்ய நித்யோபகாரஸ்யாபி ப்ரஸங்கா³த்ஸித்³தே⁴: காம்யா க்வசிந்நித்யே(அ)பி ப⁴வதீத்யதஸ்மிந்நர்தே² பூர்வபக்ஷிணோ(அ)பி ஸம்ப்ரதிபத்த்யா தத: ஸித்³தா⁴ந்தகோடேர்விஶேஷோ ந ஸித்⁴யேத் ।

கிம் கேவலகாம்யைவ கா²தி³ரதா இத்யங்கீ³க்ருத்ய ஸா ஸர்வத்ர நித்யே(அ)பி ஸ்யாதி³த்யுச்யதே, அத²வா யதா² கா²தி³ரதா வீர்யகாமவாக்யேந ப²லார்த²தயா காம்யா, ஏவம் கா²தி³ரே பஶுமிதி வாக்யேந க்ரத்வர்த²தயா நித்யாபீத்யப்⁴யுபேத்யேதி விகல்ப்ய, ஆத்³யம் நித்யாநித்யஸம்யோக³விரோதே⁴ந நிராக்ருத்ய த்³விதீயமாஶங்கதே –

யத்த்விதி ।

ஸித்³த⁴ரூப: க²தி³ரதருரநநுஷ்டீ²யமாநோ வீர்யப²லாய ந ப்ரப⁴வேதி³தி தஸ்ய பஶுப³ந்த⁴நயுக்தயூபரூபாஶ்ரயாநுராகே³ண ஸாத்⁴யதோபபாத³நீயா । யத்³யபி யூபப்ராதிபதி³கார்தோ²(அ)பி ஸித்³த⁴ரூப:; ததா²பி பஶுப³ந்த⁴நக்ரியாயுக்தத்வாகாரேண ப⁴வதி க²தி³ரதரோரபி தத³நுராகே³ ஸதி ஸாத்⁴யதா । ஏவம் ச க²தி³ரஸ்ய ப²லஸம்ப³ந்த⁴ம் போ³த⁴யத்³ வீர்யகாமவாக்யம் தஸ்யாஶ்ரயஸம்ப³ந்த⁴மபி போ³த⁴யிதும் ந ஶக்நோதி, வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் இத்யாஶ்ரயஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய அந்யத: ப்ராப்த்யபேக்ஷாயாம் அபேக்ஷிதஸமர்பணேந ப²லவாக்யாந்வயி கா²தி³ரே பஶுமிதி வாக்யம் ந க²தி³ரஸ்ய க்ரத்வர்த²தாமபி போ³த⁴யிதும் ஶக்நோதீதி ந தத: க்ரத்வர்த²த்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: । ந ச யதா² 'அப: ப்ரணயந்தி' இத்யஸ்ய ஸந்நிதா⁴நே 'கோ³தோ³ஹநேந பஶுகாமஸ்யேதி' ப²லார்த²ம் விதீ⁴யமாநஸ்ய ஸித்³த⁴ரூபஸ்ய கோ³தோ³ஹநஸ்ய அபாம் ப்ரணயநம் ஸந்நிதா⁴நாதா³ஶ்ரயோ ப⁴வதி, ஏவமிஹாபி ஸந்நிதா⁴நாதே³வ யூப ஆஶ்ரயோ லப்⁴யத இதி வாச்யம் । அபாம் ஹி கா³ர்ஹபத்யதே³ஶே க்³ராஹ்யாணாமாஹவநீயதே³ஶம் ப்ரதி நயநரூபம் யத் ப்ரக்ருஷ்டநயநம் ப்ரணயநஶப்³த³வாச்யம் தஸ்ய கோ³தோ³ஹபாத்ரஸ்ய சாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வோ லோகஸித்³த⁴ இதி யுக்தஸ்தத்ர யோக்³யதயா ஸந்நிஹிதஸ்யாஶ்ரயத்வலாப⁴:, இஹ த்வதீந்த்³ரியாதிஶயவிஶேஷவிஶிஷ்டஸ்ய யூபஸ்யாஹவநீயவத³லௌகிகத்வாத் தம் ப்ரதி ந லோகஸித்³த⁴: க²தி³ரஸ்ய ப்ரக்ருதிபா⁴வ இதி கா²தி³ரே பஶுமிதி வாக்யேநைவ தஸ்யாஶ்ரயஸம்ப³ந்தோ⁴ போ³த⁴நீய இதி பா⁴வ: । அத்ர கா²தி³ரே பஶுமித்யஸ்ய நித்யவாக்யத்வம் ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதமநூதி³தம்; பூர்வபக்ஷே ப²லவாக்யைகவாக்யதாபந்நஸ்ய தஸ்ய நித்யவாக்யத்வாபா⁴வாத் । ஏகஸ்ய கா²தி³ரத்வஸ்யேத்யாதி³நா ஏகஸ்யோப⁴யாத்மகத்வே நித்யாநித்யஸம்யோக³விரோதோ⁴ நாஸ்தி, விநியோஜகப்ரமாணபே⁴தா³தி³தி ஸித்³தா⁴ந்தயுக்தி'ரேகஸ்ய தூப⁴யத்வே' (ஜை.அ.4 பா.3 ஸூ.5) இதி ஸூத்ராரூடா⁴ த³ர்ஶிதா ।

ஸந்நிதா⁴நாதே³வேதி ।

யூபஶப்³தா³ர்த²ஸ்யாலௌகிகத்வே(அ)பி யஸ்மிந்நஷ்டாஶ்ரித்வாத்³யாக்ருதிவிஶிஷ்டே காஷ்ட²விஶேஷே யூபஶப்³தோ³ வர்ததே, தஸ்ய க²தி³ரதரோஶ்ச ப்ரக்ருதிவிக்ருதிபா⁴வோ லோகஸித்³த⁴ இதி தாவதைவ ஸந்நிதா⁴நாத் பஶுப³ந்த⁴நார்தோ² யூப ஆஶ்ரயத்வேநாந்வேதும் யோக்³ய இதி பா⁴வ: ।

ஶேஷலக்ஷணாதி³தி ।

ஶேஷலக்ஷணம் த்ருதீயாத்⁴யாய: । தத ஆரப்⁴ய சதுர்பி⁴ரத்⁴யாயை: ஶேஷத்வப்ரயுக்திகர்மாதி⁴காரநிரூபணார்தை²ருபதே³ஶவிசார: । ஸப்தமாத்³யைஶ்சதுர்பி⁴: ஸாமாந்யாதிதே³ஶவிஶேஷாதிதே³ஶோஹபா³த⁴நிரூபணார்தை²ரதிதே³ஶ விசார: । ஏகாத³ஶத்³வாத³ஶாப்⁴யாம் உபதே³ஶாதிதே³ஶஸாதா⁴ரணதந்த்ரப்ரஸங்க³விசார: ।

சாதுர்தி²கேதி ।

யத்³ யேந ப்ரயுஜ்யதே அநுஷ்டா²ப்யதே, தத்தேந ஸஹிதமுபகார்யோபகாரகபா⁴வரூபஸம்ப³ந்த⁴வத்³ப⁴வதி; அநுபகார்யேண அநுபகாரகஸ்யாநநுஷ்டா²பநாதி³தி ஸாஹித்யோக்த்யா சாதுர்தி²கப்ரயுக்திஸம்க்³ரஹ: ।

ஸம்ஸ்காரகர்மத்வேதி ।

ஸம்ஸ்காரகர்மணஸ்தாநி த்³வைதா⁴தி⁴கரண (ஜை.அ.2 பா.1 ஸூ.6-8) நிரூபிதகு³ணகர்மவிஶேஷத்வே(அ)பி த்³ருஷ்டப்ரயோஜநாபா⁴வேந த்ரிவித⁴கு³ணகர்மவைஷம்யாத், த⁴ர்மமாத்ரே து கர்ம ஸ்யாத் (ஜை.அ.2 பா.1 ஸூ.9) இத்யதி⁴கரணாந்தரவிஷயத்வாச்ச ப்ருத²க்³க்³ரஹணம் ।

த்³விரவத்தேதி ।

இத³ம் பா⁴ஷ்யகாரமதம், யத்ஸாக்ஷாத்³ த்³வ்யவதா³நஸாத⁴நகோ யாக³: புரோடா³ஶ:, தத்ப்ரக்ருதிதயா யாக³ஸாத⁴நமிதி । ஆசார்யமதே து க்ருத்ஸ்ந: புரோடா³ஶோ யாக³ஸாத⁴நம், த்³விரவத்தஸ்யாக்³நௌ ப்ரக்ஷேபரூபோ ஹோமஸ்து ஹவிஷ ஏகதே³ஶத்³வாரா ஸம்ஸ்காரகர்ம । ததா² ச ஹோமகாலே க்ருத்ஸ்ந: புரோடா³ஶோ தே³வதோத்³தே³ஶேந மநஸா த்யக்தவ்ய:; வசநப³லாத³ந்யோத்³தே³ஶேந த்யக்தைகதே³ஶஸ்ய ஸ்விஷ்டக்ருதி புநர்தே³வதாந்தரோத்³தே³ஶேந த்யாக³ இத்யேவம் விஶேஷ: ।

ஜட³ம் ஸ்யாதி³தி ।

த்³ருக்³பி⁴ந்நஸ்ய ப்ரகாஶமாநத்வம் த்³ருக³த்⁴யஸ்ததயா தத³பே⁴தே³நோபபாத³நீயமிதி ப்ராக் ப்ரஸாதி⁴தத்வாத³த்⁴யஸ்தஸ்ய ச ஜட³த்வநியமாதி³தி பா⁴வ: ।

நநு டீகோக்தப்ராமாண்யாயோக³யுக்திரயுக்தா; இந்த்³ரியஶப்³தா³தி³ப்ரமாகரணஜந்யத்வேந ப்ராமாண்யோபபத்தேரித்யாஶங்க்ய தாமுபபாத³யதி –

தச்சேந்த்³ரியாத்³யகோ³சர இதி ।

'ந சக்ஷுஷா க்³ருஹ்யதே' 'யந்மநஸா ந மநுத' இத்யாதி³ஶ்ருதேரிதி பா⁴வ: ।

ததா²வித⁴மிதி ।

தி³ங்மோஹே(அ)பி புருஷவிஶேஷஸ்ய அபரிஶீலிதப்ரதே³ஶவிஶேஷப்ராப்திருபாதி⁴: ।

ஶாப்³தா³பரோக்ஷஶங்காமுபஸ்குர்வந்நவதாரயதி –

அபரோக்ஷே ப்³ரஹ்மணீதி ।

அயமர்த²:, அபி⁴வ்யக்தசைதந்யாபி⁴ந்நத்வமர்த²ஸ்யாபரோக்ஷ்யம், தத்து நித்யாபி⁴வ்யக்தஜீவசைதந்யாபி⁴ந்நே ப்³ரஹ்மணி ஸ்வாபா⁴விகம் । அத ஏவ 'யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்மே'தி ஶ்ருதி: । க⁴டாதீ³நாம் அபரோக்ஷசைதந்யாபே⁴தா³த்⁴யாஸோபாதி⁴கம், ததே³வ ப்ரத்யக்ஷோ(அ)யம் க⁴ட:, ப்ரத்யக்ஷம் க⁴டம் பஶ்யாமி இத்யாதி³வ்யாஹாராலம்ப³நம் । ஜ்ஞாநஸ்யாபரோக்ஷ்யம் அபரோக்ஷார்த²வ்யவஹாராநுகூலஜ்ஞாநத்வம் தத்ஸ்வஸ்ய ஸுகா²தே³ஶ்ச ப்ரகாஶரூபே நித்யாபி⁴வ்யக்தஸாக்ஷிசைதந்யே வா அநுக³தம் ஸ்வாபா⁴விகம் । சாக்ஷுஷாதி³வ்ருத்திஷு தத்தத³பி⁴வ்யக்தசைதந்யாபே⁴தா³த்⁴யாஸோபாதி⁴கம் । ந து ஜாதிரூபம் இந்த்³ரியஜந்யத்வாத்³யுபாதி⁴ரூபம் வா ஜ்ஞாநாநாமாபரோக்ஷ்யம் । அபரோக்ஷஜ்ஞாநவிஷயத்வமர்தா²பரோக்ஷ்யமிதி ந யுக்தம்; தத்தாம்ஶவிஷயப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாம் தத்தாம்ஶே சாதிப்ரஸக்தே:, ஸாக்ஷ்யவ்யாபநாச்ச । ஏவம் ச தத்த்வமஸ்யாதி³ஶப்³த³ஜந்யம் அபரோக்ஷஜீவாபி⁴ந்நப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபரோக்ஷமேவ ப⁴வதி । ந சைவம் ஸதி அநுமிதேரப்யபரோக்ஷபர்வதாதா³வாபரோக்ஷ்யம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம்;

இஷ்டாபத்தேரிதி ।

ஶப்³த³ ஏவ இத்யேவகாரேண ப்ரத²மம் ஶ்ரவணஜந்யே ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே க்ல்ருப்தகரணபா⁴வஸ்ய ஶப்³த³ஸ்யைவாவித்³யாநிவர்த்தகே சரமஸாக்ஷாத்காரே(அ)பி கரணத்வோபபத்தேர்ந தத்ர கரணாந்தரம் கல்பநீயமிதி ஸூசிதம் । நந்வபரோக்ஷஜீவாபே⁴த³த: ஶ்ருதேஶ்சாபரோக்ஷே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி பரோக்ஷத்வாவகா³ஹி ஜ்ஞாநம் லோகஸித்³த⁴மநுபூ⁴யதே, அத ஏவ நிரதிஶயாநந்த³ரூபம் ப்³ரஹ்ம மமாபரோக்ஷம் ந ப்ரகாஶத இதி வ்யவஹார: ।

ஏவம் ஶ்ருதிதோ(அ)பி ப்³ரஹ்மணி பரோக்ஷத்வாவகா³ஹி பரோக்ஷமேவ ஜ்ஞாநம் ப⁴வேதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

அந்யதே²தி ।

லோகத இவ ஶ்ருதிதோ நாபரோக்ஷே ப்³ரஹ்மணி பரோக்ஷத்வாவகா³ஹி ப்⁴ரமரூபம் ஜ்ஞாநம் யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

ஸ்வதோ(அ)பரோக்ஷஸ்யாபீதி ।

யதி³ ப்³ரஹ்ம ஸ்வதோ(அ)பரோக்ஷமிதி தத்³விஷயஶப்³த³ஜந்யமபி ஜ்ஞாநமபரோக்ஷம் ப⁴வேத், ததா³ ஶ்ரவணஜந்யஜ்ஞாநமப்யபரோக்ஷமிதி ஶ்ருதவேதா³ந்தஸ்ய பும்ஸ: தஸ்மிந்பாரோக்ஷ்யப்⁴ரமாநுவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத் । அநுவர்ததே ச தத³நந்தரமபி ப்⁴ரமக்³ருஹீதம் ப்³ரஹ்மணி பாரோக்ஷ்யமிதி ந ஶப்³தா³த³பரோக்ஷஜ்ஞாநம் । தஸ்மாத் அபரோக்ஷஜ்ஞாநஜநநஸமர்தா²த³ந்யத ஏவ ததே³ஷ்டவ்யம் । க்ல்ருப்தம் சாந்த:கரணஸ்ய தத்ஸாமர்த்²யம்; ப்³ராஹ்மலௌகிகபோ⁴கா³நுப⁴வே 'மநஸைதாந் காமாந் பஶ்யந் ரமதே, ய ஏதே ப்³ரஹ்மலோகே மநோ(அ)ஸ்ய தை³வம் சக்ஷு'ரிதி ஶ்ருதே: । விஶிஷ்ய சாஹம்வ்ருத்திரூபே ஸ்வாத்மஜ்ஞாநே(அ)பி தஸ்ய கரணத்வம் க்ல்ருப்தம்; சரமஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ஶப்³த³ஜந்யத்வாப்⁴யுபக³மே(அ)பி தஸ்ய வ்யாபாரோ(அ)வஶ்யமபேக்ஷணீய: । தஸ்மாதா³வஶ்யகேநாந்த:கரணேநைவ தது³த்பத்த்யுபபத்தௌ தத³ர்த²ம் தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஸ்ய தத்காலே(அ)பி புநரநுஸம்தா⁴நகல்பந ஏவ கௌ³ரவமிதி பா⁴வ: ।

நநு தர்ஹி தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஶ்ரவணநிரபேக்ஷமேவாந்த:கரணம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யமபரோக்ஷயேதி³த்யத்ராஹ –

தத்து ஶப்³த³ஜநிதேதி ।

உக்தம் ச கீ³தாவிவரணே பா⁴ஷ்யகாரை: ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶஶமத³மாதி³ஸம்ஸ்க்ருதம் மந ஆத்மத³ர்ஶநே கரணமிதி ।

நந்வபரோக்ஷப்³ரஹ்மவிஷயஸ்ய ஶப்³த³ஸ்யாபரோக்ஷப்ரமாஹேதுத்வம் ந ஶக்யம் ப்ரத்யாக்²யாதும், ஶ்ரவணஜந்யாபரோக்ஷஜ்ஞாநே ஸத்யபி பாரோக்ஷ்யப்⁴ரமாநுவ்ருத்திஸ்த்வஸம்பா⁴வநாதி³தோ³ஷப்ரதிப³த்³த⁴ஸ்ய ப்⁴ரமநிவர்த்தநகார்யாக்ஷமதயா ப⁴வேதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஶப்³த³ஸ்த்விதி ।

அபி⁴வ்யக்தசைதந்யாபி⁴ந்நத்வமர்தா²பரோக்ஷ்யமிதி தாவந்ந யுக்தம்; ஸ்வரூபஸத³பே⁴த³மாத்ரவிவக்ஷாயாம் சாக்ஷுஷவ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தபர்வதாவச்சி²ந்நசைதந்யேந வ்யவஹிதவஹ்ந்யவச்சி²ந்நசைதந்யஸ்ய தேந வ்யவஹிதவஹ்நேஶ்ச ஸ்வாபா⁴விகாத்⁴யாஸிகாபே⁴த³ஸத்த்வேந வ்யவஹிதவஹ்நேரப்யபரோக்ஷத்வாபத்தே:, நிரஸ்தபே⁴தோ³பாதி⁴காபே⁴த³விவக்ஷாயாம் சரமஸாக்ஷாத்காரநிவர்த்யாவித்³யோபாதே⁴: சரமஸாக்ஷாத்காரோத்பத்தித³ஶாயாமபி ஸத்த்வேந ப்³ரஹ்மண: ததா³நீம் ஆபரோக்ஷ்யாபா⁴வாபத்தே:, ஸ்பு²ரத³பே⁴த³விவக்ஷாயாம் தாத்³த⁴ர்ம்யாத்⁴யாஸவிஷயே து³:க²ஶோகாதௌ³ ததா³நீம் ஸத்³ரூபப்³ரஹ்மாபே⁴தா³ஸ்பு²ரணாத் ஆபரோக்ஷ்யாபா⁴வாபத்தே:, ஸ்வவ்யவஹாராநுகூலம் யத³பி⁴வ்யக்தசைதந்யம் தத³பே⁴த³விவக்ஷாயாம் அநுமேயவஹ்ந்யாதி³வ்யவஹாராநுகூலேந ஜீவசைதந்யேந ப்ராகு³க்தரீத்யைவாபி⁴ந்நஸ்ய வஹ்ந்யாதே³ராபரோக்ஷ்யாபாதாத், ஸ்வவ்யவஹாராநுகூலோ யோ(அ)பி⁴வ்யக்தசைதந்யாபே⁴த³: தத்³வத்த்வவிவக்ஷாயாம் தத்ததா³காரதீ⁴வ்ருத்திஸமுல்லாஸமாத்ராத³பி ப⁴வதி வ்யவஹாரே சைதந்யாபே⁴த³ஸ்ய அநபேக்ஷிதத்வேநாஸம்ப⁴வாபத்தே:, ஸ்வாவரணநிவ்ருத்த்யநுகூலே சைதந்யாபே⁴த³வத்த்வவிவக்ஷாயாமாவரணநிவர்த்தகத்வக்³ரஹணாதீ⁴நமாபரோக்ஷ்யக்³ரஹணம் ஆபரோக்ஷ்யக்³ரஹணாதீ⁴நமாவரணநிவர்த்தகத்வக்³ரஹணமிதி பரஸ்பராஶ்ரயாபத்தே:, ஏவமுக்தரூபார்தா²பரோக்ஷ்யநிர்வசநாயோகா³த் தத³பேக்ஷம் அபரோக்ஷார்த²வ்யவஹாராநுகூலஜ்ஞாநத்வம் ஜ்ஞாநாபரோக்ஷ்யமிதி நிர்வசநமப்யயுக்தம்; தஸ்மாத்ஸ்வாவிஷயவிஷயகஜ்ஞாநாஜந்யஜ்ஞாநத்வம் ஜ்ஞாநாபரோக்ஷ்யமிதி நிர்வக்தவ்யம் । தச்சாக்ஷுஷாதி³வ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தசைதந்யேஷு நித்யாபி⁴வ்யக்தஸாக்ஷிசைதந்யேஷு சாநுக³தம், அநுமிதிஶாப்³த³ஜ்ஞாநாதி³ப்⁴யஶ்ச தத்தத³விஷயலிங்க³ஶப்³தா³தி³ஜ்ஞாநஜந்யேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தம் । ந ச விஶிஷ்டஜ்ஞாநம் விஶேஷணஜ்ஞாநஜந்யமித்யப்⁴யுபக³மே த³ண்ட³குண்ட³லோப⁴யஸ்ம்ருதிஜந்யத³ண்டி³ப்ரத்யக்ஷாவ்யாப்தி:; வஸ்துக³த்யா ய: ஸ்வாவிஷய: தத்³விஷயத்வம் யஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஜநகதாயாமவச்சே²த³ககோடிப்ரவிஷ்டம் தத³ஜந்யத்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத், உக்தஸ்ம்ருதேர்த³ண்டி³ப்ரத்யக்ஷே தத³விஷயகுண்ட³லவிஷயத்வேநாஜநகதயா தத்ராபி லக்ஷணஸத்த்வாத் । யதீ³ஶ்வரஜ்ஞாநமுபாதா³நகோ³சரஜ்ஞாநதயா 'ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயே'திவத் இத³ம் ஜ்ஞாநமஸ்ய ஸ்யாதி³தி ஸம்கல்பரூபதயா வா காரணமிஷ்யதே, ததா³ தஜ்ஜந்யேஷூக்தஜ்ஞாநேஷ்வவ்யாப்திவாரணாய ஸமாநாதி⁴கரணத்வம் ஜ்ஞாநே விஶேஷணம் தே³யம் । ந ச கோலாஹலே பு³பு⁴த்ஸிதஶப்³த³க்³ரஹோ பு³பு⁴த்ஸாஜந்ய: தந்மூலபோ³தே⁴ஷ்டஸாத⁴நதாஜ்ஞாநேநாபி ஜந்ய இதி தத்ராவ்யாப்தி:; பு³பு⁴த்ஸயா(அ)ந்யதா²ஸித்³த⁴ஸ்ய தஸ்ய ஶப்³த³க்³ரஹே காரணத்வாபா⁴வாத்³, பு³பு⁴த்ஸயேதரஶப்³த³க்³ரஹப்ரதிப³ந்தே⁴ ஸதி க்ல்ருப்தகாரணாதே³வ பு³பு⁴த்ஸிதஶப்³த³க்³ரஹ இதி தத்ர பு³பு⁴த்ஸாயா அப்யகாரணத்வாச்ச । ந ச வ்யாப்திஜ்ஞாநத்வாவச்சி²ந்நம் ஸர்வமநுமிதிஜநகம் வ்யாப்திஜ்ஞாநத்வாதி³த்யநுமிதாவதிவ்யாப்தி:; தத்ராநுமிதே: ஸாமாந்யத: ஸர்வவ்யாப்திவிஷயாயா: ஸ்வகாரணஜ்ஞாநவிஷயவ்யாப்திவிஷயத்வஸத்த்வே(அ)பி ஸ்வகாரணவ்யாப்திஜ்ஞாநவத் ப்ரக்ருதஹேதுஸாத்⁴யவிஶேஷோபரக்ததயா தத்³விஷயத்வாபா⁴வேந தஸ்யா: ஸ்வாவிஷயவிஷயகஜ்ஞாநஜந்யத்வாத் । நசைவமபி ஹேதுதாவச்சே²த³கஸாத்⁴யதாவச்சே²த³கவிஶேஷாவச்சி²ந்நஹேதுஸாத்⁴யோபரக்தவ்யாப்திஜ்ஞாநத்வாவச்சி²ந்நஸர்வபக்ஷீகரணே ஸத்யுக்தாநுமிதாவதிவ்யாப்தி:, ஸாமாந்யத⁴ர்மமாத்ராநவச்சி²ந்நதயா ய: ஸ்வவிஷயோ ந ப⁴வதி தத்³விஷயத்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத், தஸ்யாமநுமிதௌ ஹேதுதாவச்சே²த³கஸாத்⁴யதாவச்சே²த³கயோ: ஸாமாந்யத⁴ர்மமாத்ராவச்சி²ந்நத்வேந விஷயதயா ஸாமாந்யத⁴ர்மமாத்ராநவச்சி²ந்நதயா தத³விஷயத்வஸ்ய ஸத்த்வாத் । ந சாநுபலப்³தி⁴ப்ரமாணஜந்யாபா⁴வஜ்ஞாநே(அ)திவ்யாப்தி:, யோக்³யாநுபலப்³தே⁴: ப்ரமாணத்வாத், யோக்³யதாயாஶ்ச யத்³யத்ராதி⁴கரணே ப்ரதியோக்³யப⁴விஷ்யத், ததா³ பூ⁴தலமிவாத்³ரக்ஷ்யதேதி தகரூபத்வேநாநுபலப்³தி⁴ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வாவிஷயவிஷயகதர்கரூபஜ்ஞாநஜந்யத்வாத், ஸ்ம்ருதௌ ஸ்வஸமாநவிஷயபூர்வாநுப⁴வஸம்ஸ்காரஜந்யாயாமதிவ்யாப்திவாரணார்த²மக்³ரிமஜ்ஞாநபத³ம் அநுப⁴வபரம் போ³த்⁴யம் । ஏவம் ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயாஸ்தத்தாம்ஶே(அ)பி நாதிவ்யாப்தி:; தஸ்யாஸ்தத³ம்ஶே ஸ்ம்ருதித்வாங்கீ³காராத் । ஏவமபரோக்ஷஜ்ஞாநலக்ஷணவ்யவஸ்தி²தௌ தஜ்ஜந்யவ்யவஹாரயோக்³யத்வம் அர்தா²பரோக்ஷ்யமிதி தந்நிர்வசநம் த்³ரஷ்டவ்யம் । ஏவம் ச ஶப்³த³ப்ரமாணம் ஸ்வாவிஷயவிஷயகஜ்ஞாநஜந்யாம் பரோக்ஷப்ரமாமேவ ஜநயதீதி நாபரோக்ஷப்நமாஹேதுரிதி பா⁴வ: ।

நநு த³ஶமஸ்த்வமஸீத்யாதௌ³ ஶப்³த³ஸ்யாப்யபரோக்ஷஜ்ஞாநஜநகத்வம் ஸித்³த⁴மஸ்தீத்யாஶங்க்யாஹ –

த³ஶம இதி ।

ஏவமநுமிதேரபி பர்வதாத்³யம்ஶே நாபரோக்ஷ்யம், தத்ராபரோக்ஷப்⁴ரமஸ்து ததா³நீந்தநாபரோக்ஷஜ்ஞாநபே⁴தா³க்³ரஹாதி³தி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

அந்தா⁴தே³ஸ்விதி ।

அப்⁴யுபேத்யாயம் பரிஹார: । த³ஶமோ(அ)ஹமஸ்மீத்யபரோக்ஷஜ்ஞாநம் அந்த:கரணே ந ஸம்ப⁴வதி; ஶரீரவிஷயம் சேத், ஸ்பர்ஶநேந்த்³ரியேண வா ஜ்ஞாநாந்தரோபநயஸஹிதாந்த:கரணேந வா ஸம்ப⁴வதி ।

நநு பா⁴வநாஜந்யஸாக்ஷாத்கார: காமிநீஸாக்ஷாத்காரவத்³ப்⁴ரம: ஸ்யாத்³, ந சாந்த:கரணஸாஹித்யேந விஶேஷ:; தத்ராபி தத்ஸத்த்வாதி³த்யத ஆஹ –

அபி சேதி ।

நநு ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்ய மந:கரணகத்வாப்⁴யுபக³மோ 'யந்மநஸா ந மநுத' இதி ஶ்ருதிவிருத்³த⁴ இத்யத்ராஹ –

த்³ருஶ்யத இதி ।

ப்ராகு³பந்யஸ்தந்யாயோபப்³ரும்ஹிதாயாம் 'த்³ருஶ்யத' இதி ஶ்ருதாக்³ர்யயா ஸூக்ஷ்மயேதி விஶேஷணாத் யந்மநஸா இதி ஶ்ருதி: அநவஹிதமநோவிஷயா, யதா² 'தம் த்வௌபநிஷத³'மிதி ஶ்ருதாவௌபநிஷத³மிதி விஶேஷணாத் 'யத்³வாசாநப்⁴யுதி³த'மிதி ஶ்ருதிர்விஶிஷ்டஶக்திகஶப்³த³விஷயேதி பா⁴வ: ।

ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாதி³தி ।

யதா² ப்ரத்யக்ஷஸ்பர்ஶாஶ்ரயத்வாதி³லிங்க³ஜந்யா வாயோ: ப்ரத்யக்ஷத்வாநுமிதி: ஸ்வயம் ப்ரத்யக்ஷரஹிதேத்யேதாவதே³வ, ந து வாயௌ ப்ரத்யக்ஷத்வாபா⁴வமவகா³ஹத இதி ந ப்⁴ரமத்வம் ப்ரதிபத்³யதே, ஏவமிஹாபி யோஜநீயம் ।

ஸ்வரூபப்ரகாஶஸ்யேதி ।

ஆவிர்பா⁴வயதீத்யந்தேந க்³ரந்தே²ந ஜீவஸ்வரூபப்ரகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ஸாக்ஷாத்காரேண தத³பே⁴த³திரோதா⁴யகாவித்³யாநிவ்ருத்திரூபாபி⁴வ்யக்திஸம்ஸ்காரமுபபாத்³ய அபி⁴வ்யஞ்ஜகஸ்ய தஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ந சாஸாவநுத்பாதி³தப்³ரஹ்மாநுப⁴வேதி டீகயா ப்ராகு³பக்ஷிப்தாமுத்பாத்³யதாமந்த:கரணவ்ருத்திரூபத்வப்ரத³ர்ஶநேநோபபாத³யதீத்யர்த²: । அஸமுச்சயமதே கர்மோபாஸநயோ: காலைக்யேந ஸமுச்சயோ நாஸ்தீதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தே பரிஹாரஸாம்யமாஹேதி ।

வ்ருத்திவிஷயத்வம் ஸ்வப்ரகாஶத்வம் ச விருத்³த⁴மித்யாஶங்காயாம் உபஹிதாநுபஹிதரூபபே⁴தே³ந ஸமாதா⁴நம் மதத்³வயே(அ)பி ஸமாநம் த³ர்ஶயதீத்யர்த²: । நந்வேவம் ஸதி - அவித்³யோபஹிதோ ஜீவ: கத²ம் ஸ்வப்ரகாஶ: ஸ்யாதி³தி சேத், உச்யதே; உபஹிதமுபதா⁴நகாலே ஸ்வரூபேணாபி ந ஸ்வப்ரகாஶமிதி நார்த²:, கிம்தூபஹிதரூபேண ந ஸ்வப்ரகாஶமிதி, அதோ ந தோ³ஷ: । நநு நிருபாதி⁴ ப்³ரஹ்மேதி உபஹிதம் வ்ருத்திவிஷய இதி ந யுக்தம் ப்³ரஹ்ம ஶுத்³த⁴ம் நிருபாதி⁴கமிதி ஹி வ்ருத்திரூபஸாக்ஷாத்காரஸ்யாகார இஷ்யதே, ந சோபாதௌ⁴ வித்³யமாநே ததா³கார: ஸம்ப⁴விதுமர்ஹதீதி ஶங்கார்த²: ।

மித்²யாபூ⁴தேஷூபாதி⁴ஷு வித்³யமாநேஷ்வபி ந வாஸ்தவ. நிருபாதி⁴கத்வாகாரஸாக்ஷாத்காரோத³யோ நிருச்யத இதி ஸமாதா⁴நாபி⁴ப்ராயமாஹ –

நிருபாதீ⁴தி ।

நநு மித்²யாபூ⁴தாநாம் தேஷாமுபாதீ⁴நாம் கேந நிவ்ருத்தி: ஸாக்ஷாத்காரேணேதி சேத், தஸ்ய கேந நிவ்ருத்திரித்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –

ஸ்வஸ்வேதரேதி ।

அநேந சரமவ்ருத்யுத³யகாலே உபாத்⁴யந்தராண்யபி ஸந்த்யேவ । டீகாயாம் - வ்ருத்தேரேவோபாதி⁴த்வவர்ணநம் அந்ததோ வ்ருத்திமாத்ரமஸ்தீத்யப்⁴யுபேத்யவாத³ இதி ஸூசிதம் ।

நநூபாதீ⁴நாம் நிவ்ருத்தாவநுபஹிதமேவ ஸாக்ஷாத்கார விஷய இதி ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ஸாக்ஷாத்காரத³ஶாயாம் விநஶ்யத³வஸ்த²தாமாத்ரம், ந து விநாஶோத³ய இத்யாஹ –

தத: ஸ்வஸத்தாயாமிதி ।

வ்ருத்யுபஹிதம் வ்ருத்த்யா விஶிஷ்டம், தது³பலக்ஷிதம் வா ।

ஆத்³யம் தூ³ஷயித்வா த்³விதீயம் தூ³ஷயதி –

உபலக்ஷிதஸ்ய த்விதி ।

அவித்³யமாநேநாப்யுபலக்ஷிதத்வம் ப⁴வதி, யதோ²ட்³டீ³ய க³தேநாபி காகேந க்³ருஹஸ்ய; வ்ருத்த்யா து வித்³யமாநயைவோபஹிததா விஷயதாக⁴டநார்த²மிஷ்யதே; அத: ப்ரஸித்³தோ⁴பலக்ஷணவைலக்ஷண்யாத்³ ந வ்ருத்திருபலக்ஷணமிதி வித்³யமாநவ்யாவர்தகத்வநியமாத் விஶேஷணமேவ வாச்யா, அத: பூர்வோக்ததோ³ஷத்³வயம் ப்ராது³ஷ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

வ்ருத்த்யுபராகோ³த்ரேதி ।

நந்வத்ர - விஶேஷணோபலக்ஷணபக்ஷயோ: கம் பக்ஷம் பரிக்³ருஹ்ய பரிஹாரோ வர்ண்யதே, உச்யதே, ஸத்தயோபயுஜ்யதே இத்யவித்³யமாநவ்யாவர்தகத்வநிஷேதா⁴த் நோபலக்ஷணம்; ந ப்ரதிபா⁴ஸ்யதயேதி கார்யாந்வயநிஷேதா⁴ந்ந விஶேஷணம், கிந்து கார்யாநந்வய: அஸத்த்வநியத உபாதி⁴: விஶேஷணோபலக்ஷணாப்⁴யாம் அந்யஸ்த்ருதீய: ப்ரகார இதி வாக்யாந்வயாதி⁴கரணே (ப்³ர. அ. 1 பா. 4 ஸூ. 19) வக்ஷ்யமாணம் த்ருதீயம் ப்ரகாரம் பரிக்³ருஹ்ய பரிஹார: । விஷயவிஷயித்வலக்ஷண: விஷயவிஷயித்வோபாதி⁴கஸ்தத்ப்ரயோஜ்ய இதி யாவத் । ஏவம் ஹி இதரேதராஶ்ரய இதி க⁴டதே । லக்ஷணஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வரூபவாசித்வே து விஷயவிஷயிபா⁴வ ஏவ தத்ப்ரயோஜக உக்த இத்யாத்மாஶ்ரய ஏவ ப⁴வேத் ।

சைதந்யப்ரதிவிம்பி³தத்வமிதி ।

ப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யகத்வமித்யர்த²: । ஆஹிதாக்³ந்யாதே³ராக்ருதிக³ணத்வாந்நிஷ்டா²ந்தஸ்ய பூர்வநிபாதாநியம: । ஸம்ஜாதசைதந்யப்ரதிபி³ம்ப³த்வமிதி வா(அ)ர்த²:; தாரகாதே³ராக்ருதிக³ணத்வாத் தாரகிதம் நப⁴ இதிவதி³தச்ப்ரத்யய: । ததா² ச சைதந்யவ்ருத்த்யோ: ப்ரதிபி³ம்ப³தது³பாதி⁴த்வலக்ஷணஸம்ப³ந்தோ⁴ ந விஷயவிஷயிபா⁴வப்ரயோஜ்ய:, ஸ்வயமேவ து தத்ப்ரயோஜக இதி நாந்யோந்யாஶ்ரய இத்யர்த²: ।

ப்⁴ரமத்வமிதி ।

ஸம்ஸாரத³ஶாயாமப்ரகாஶமாநம் ப்³ரஹ்ம பரோக்ஷமிதி தத்ர அபரோக்ஷ்யாவகா³ஹிதயா ப்⁴ரமத்வமபி⁴ப்ரேதம் । வேதா³ந்தஜஜ்ஞாநேந வேதா³ந்தஜந்யஜ்ஞாநமூலபா⁴வநா பரிபாகஸஹிதாந்த:கரணஜந்யஜ்ஞாநேநேத்யர்த²: । தத்தத்³ரூபேண ஷட்³ஜத்வாதி³ரூபேண । யத்³யபி கா³ந்த⁴ர்வஶாஸ்த்ராப்⁴யாஸரஹிதைரபி ஸூக்ஷ்மமதிபி⁴: ஶ்ரூயமாணா: ஸ்வரா: கிம்சித்பரஸ்பரவைலக்ஷண்யேநாநுபூ⁴யந்தே, ததே³வ ஷட்³ஜஸ்வராதி³கமிதி தைஸ்தத³வக³ம்யத ஏவ, ஷட்³ஜாதி³ஶப்³த³விஶேஷவாச்யத்வம் பரம் ந ஜ்ஞாயதே; ததா²பி யே ஸ்தூ²லமதய: ஸ்வராநாகர்ணயந்தோ(அ)பி ஸமவர்ணபரிமாணாந் கேஶாதீ³நிவ பரஸ்பரவிவிக்ததயா அவக³ந்தும் ந ப்ரப⁴வந்தி, தேஷாமபி கா³ந்த⁴ர்வஶாஸ்த்ரபரிசயே ஸதி க்ரமேண விவிக்தோல்லேகோ² த்³ருஶ்யதே ஸ இஹோதா³ஹரணம் ।

நிஷாதே³தி ।

வீணாதி³ஷு ப்ரத²மபூ⁴யமாணஶ்ருத்யாக்²யஶப்³தா³வயவாநுரணநாத்மகா க⁴ண்டாநாதா³நுரணநஸத்³ருஶா: ஸ்வரா: ஸப்த । தேஷாம் ஸ்வராணாம் ஸமுதா³யா: ஷட்³ஜமத்⁴யமகா³ந்தா⁴ரஸ்வரப்ரப⁴வா நந்த்³யாவர்தஜீமூதஸுப⁴த்³ராக்²யா: த்ரிவிதா⁴ க்³ராமா:, தேஷு க்³ராமேஷு க்ரமேண ஸ்வராணாமாரோஹா(அ)வரோஹாப்⁴யாம் நிவேஶா: ப்ரதிக்³ராமம் ஸப்ததா⁴ பி⁴ந்நா ஏகவிம்ஶதிமூர்ச்ச²நா: । தது³க்தம் -'ப்ரத²மஶ்ரவணாச்ச²ப்³த³: ஶ்ரூயதே ஹ்ரஸ்வமாத்ரக: । ஸா ஶ்ருதி: ஸம்பரிஜ்ஞேயா ஸ்வராவயவலக்ஷணா॥ ஶ்ருத்யநந்தரபா⁴வீ ய: ஶப்³தோ³(அ)நுரணநாத்மக: । ஸ்வதோ ரஞ்ஜயதி ஶ்ரோத்ருசித்தம் ஸ ஸ்வர உச்யதே॥ ஶ்ருதிப்⁴ய: ஸ்யு: ஸ்வரா: ஷட்³ஜர்ஷபா⁴ கா³ந்தா⁴ரமத்⁴யமா: । பஞ்சமோ தை⁴வதஶ்சாபி நிஷாத³ இதி ஸப்தம:॥ யதா² குடும்பி³ந: ஸர்வே(அ)ப்யேகீபூ⁴தா ப⁴வந்தி ஹி । ததா² ஸ்வராணாம் ஸந்தோ³ஹோ க்³ராம இத்யபி⁴தீ⁴யதே॥ ஷட்³ஜக்³ராமோ ப⁴வேதா³தௌ³ மத்⁴யமக்³ராம ஏவ ச । கா³ந்தா⁴ரக்³ராம இத்யேதத்³க்³ராமத்ரயமுதா³ஹ்ருதம்॥ நந்த்³யாவர்தோ(அ)த² ஜீமூத: ஸுப⁴த்³ரோ க்³ராமகாஸ்த்ரய: । ஷட்³ஜமத்⁴யமகா³ந்தா⁴ராஸ்த்ரயாணாம் ஜந்மஹேதவ:॥ க்ரமாத்ஸ்வராணாம் ஸப்தாநாமாரோஹஶ்சாவரோஹணம் । மூர்ச்ச²நேத்யுச்யதே க்³ராமஸ்தா² ஏதா: ஸப்த ஸப்த ச॥' இதி ।

க்யஷந்தஸ்ய ரூபமிதி ।

லோஹிதாதே³ராக்ருதிக³ணத்வாதி³தி பா⁴வ: । நநு க்யஷந்தத்வே வித்³வதா³பா⁴ஸ இத்யர்தோ² ந லப்⁴யதே; யதா² பூர்வமலோஹித: பஶ்சால்லோஹிதோ ப⁴வந் லோஹிதாயமாந:, ஏவம் பூர்வமவித்³வாந் பஶ்சாத்³வித்³வாந் ப⁴வந் வித்³வஸ்யமாந இத்யேதத³ர்தோ² லப்⁴யதே, அபூ⁴ததத்³பா⁴வே க்யஷோ விதா⁴நாத், வித்³வதா³பா⁴ஸ இத்யர்த²ஸ்து க்யஙந்தத்வே லப்⁴யதே; கர்து: க்யங் ஸலோபஶ்சேதி ஸூத்ரேண ஹி உபமாநாத் கர்துஸ்தத்³வதா³சரதீத்யர்தே² க்யங்ப்ரத்யயோ விஹித:, ஶ்யேநாயதே காக இத்யாதி³ ச தது³தா³ஹரணம் லிகி²தம், ததே²ஹ க்யஙந்தத்வே வித்³வாநிவாசரந்நவித்³வாந் வித்³வஸ்யமாந இத்யஸ்ய ஸோ(அ)ர்தோ² லப்⁴யதே । ந ச-'ஓஜஸோ(அ)ப்ஸரஸோ நித்யம் பயஸஸ்து விபா⁴ஷயேதி' வ்ருத்தாவுக்தத்வாத்³ ஓஜோப்ஸர:பயோவ்யதிரிக்தேப்⁴ய: ஸகாராந்தேப்⁴ய: க்யங் ந ப⁴வதீதி-ஶங்கநீயம்; தேப்⁴ய: ஸலோபோ ந ப⁴வதீத்யேவ தத: ஸித்³த்⁴யா க்யஙபா⁴வாப்ரஸக்தே: வார்திகக்ருதா ஸலோபோ வேதி ஸாமாந்யத: ஸலோபஸ்ய விகல்பிதத்வமுக்த்வா ஓஜஸோ(அ)ப்ஸரஸோ நித்யமிதி ஸகாராந்தவிஶேஷயோ: தந்நித்யத்வஸ்யோக்ததயா தத³நுஸாரேண தத்ர பயோக்³ரஹணஸ்ய ஓஜோப்ஸரோவ்யதிரிக்தஸகலஸகாராந்தோபலக்ஷணதயா வக்தவ்யத்வாச்ச இதி சேத், உச்யதே; க்ரியாகர்த்ராதி³ஸ்வரூபவிபா⁴க³ம் ச வித்³வஸ்யமாந: இஹ வித்³வாநபி⁴மத இதி டீகாவாக்யே(அ)ஸ்மிந் வித்³வஸ்யமாந இத்யஸ்ய க்யங்ப்ரத்யயாந்ததா ந ஸம்ப⁴வதி; வித்³வாநிவ ஆசரந் இத்யுபமேயக³தஸாத்³ருஶ்யோபஸர்ஜநஸ்ய ப்ரக்ருத்யர்த²ஸ்ய விது³ஷ: க்ரியாகர்த்ராதி³ஸ்வரூபவிபா⁴க³மிதி நிர்தி³ஷ்டகர்மஸாபேக்ஷத்வேநாஸாமர்த்²யாத், ஸவிஶேஷணாநாம் வ்ருத்திர்நேதி மஹாபா⁴ஷ்யவசநாத் । அத ஏவ மஹாந்தம் புத்ரமிச்ச²தீதி வாக்யஸ்யார்தே² மஹாந்தம் புத்ரீயதீதி ந வ்ருத்தி: । நநு க்யஷந்தத்வே(அ)பி வித்³வதா³பா⁴ஸ இத்யர்தா²லாப⁴ உக்த:, நைஷ தோ³ஷ:; ஶாஸ்த்ரஸித்³தே⁴ந மித்²யாத்வேந க்ரியாகர்த்ராதி³விபா⁴க³மவித்³வாநேவ ஸந் ய: கர்மாநுஷ்டா²நோபயோகி³நம் தம் ஸத்ஸத்வேந வேத்தி ஸ வித்³வஸ்யமாந இத்யுக்த்யா வித்³வதா³பா⁴ஸ இத்யர்த²லாபா⁴த் । ஏவமேவ ஹ்யுக்தமாசார்யை: அவித்³வாநேவ வித்³வாந் ப⁴வந்நித்யநேந । ந ஹ்யேகேநைவ ரூபேண க்வசித³ர்தே² கஸ்யசித்ஸமாநகாலே வித்³யா(அ)வித்³யே ஸம்ப⁴வத: । அதோ(அ)ஸ்ய வாக்யஸ்ய ரூபபே⁴தா³பி⁴ப்ராயத்வஸித்³தௌ⁴ ஸத்யத்வமித்²யாத்வே ஏவம் வித்³யா(அ)வித்³யா(அ)விஷயரூபே பர்யவஸ்யத: । வித்³வதா³பா⁴ஸ இத்யர்த² இதி வாக்யஶேஷாத், க்ரியாகர்த்ராதி³விபா⁴கே³ ஸத்யத்வபு³த்³தே⁴ரேவ கர்மாநுஷ்டா²நோபயோகி³த்வாச்ச, தஸ்யாஶ்சாபூ⁴ததத்³பா⁴வ: காதா³சித்கத்வேந ப்ராக³பூ⁴ததயோபபாத³நீய: । ந சாலோஹிதோ லோஹிதோ ப⁴வதீத்யத்ரைவ அபூ⁴ததத்³பா⁴வே ஸர்வத்ர உபாத்தபூர்வாவஸ்தோ²பமர்த³நியம:; ம்ருத³ம் க⁴டீகரோதி தபநோ லோஹிதாயதீத்யாத்³யுதா³ஹரணே க⁴டாத்³யவஸ்தா²ஸு ம்ருத்த்வாத்³யுபமர்தா³பா⁴வாத் । தஸ்மாத³வித்³வாநேவ வித்³வாந்ப⁴வந்நிதி க்யஷந்தஸ்ய ரூபமிதி ச யுக்தமேவ । யதி³ து லோஹிதாதி³ஸூத்ரே பா⁴ஷ்யகாரைர்நாயம் ஹலந்தாத்³விதீ⁴யத இதி ஹலந்தாத் க்யஷோ(அ)நங்கீ³க்ருதத்வாதி³ஹ ந ப⁴வதி க்யஷித்யபரிதோஷ:, ததா³ விதே³: கர்மணி நித்யாபேக்ஷாஸத்த்வாத் நித்யஸாபேக்ஷேஷு சாஸாமர்த்²யே(அ)பி தத்ர தத்ர பூ⁴யஸா ஸமாஸாதி³வ்ருத்தித³ர்ஶநாத் 'ஸுட³நபும்ஸகஸ்ய' இதி ஸௌத்ரா(அ)ஸமர்த²ஸமாஸரூபஜ்ஞாபகாச்ச வித்³வஸ்யமாநஶப்³த³ ஆசாரக்யஙந்த இத்யேவ ஸமர்த²நீயம் ।

நகாரோ(அ)யம் ப்ரதிஷேத⁴வாசீதி ।

பர்யுதா³ஸவாசித்வே ஸமாஸநியமஸ்ய வார்திககாரேண உக்தத்வாதி³ஹ ச நஞ: ஸமாஸாபா⁴வாத் ப்ரதிஷேத⁴வாச்யேவாயம் । ததஶ்ச ப்ரதிஷேத்⁴யக்ரியாயா யத்ததோ³ஶ்ச அத்⁴யாஹாரேண ய: ஶ்ரத்³த³தா⁴நோ ந ப⁴வதி ஸ நாதி⁴க்ரியத இதி வாக்யம் பூரணீயமித்யாஶய: । பர்யுதா³ஸவாசித்வமபி ஶக்யமுபபாத³யிதும் ஸூத்ரகாரபக்ஷே மஹாவிபா⁴ஷாதி⁴காரேண தத்³வாசித்வே(அ)பி நஞ: ஸமாஸநியமாபா⁴வாத் । மீமாம்ஸகைர்யஜதிஷு யே யஜாமஹம் கரோதி நாநூயாஜேஷ்வித்யஸ்ய அநூயாஜவ்யதிரிக்தேஷு யஜ்ஞேஷு யே யஜாமஹம் கரோதி இத்யர்த²நிர்ணயேந தீ³க்ஷிதோ ந ஜுஹோதீத்யஸ்ய அதீ³க்ஷிதோ ஜுஹோதீத்யர்த²நிர்ணயேந ச நஞ: ஸமாஸாபா⁴வே(அ)பி பர்யுதா³ஸவ்ருத்தித்வஸ்யாங்கீ³க்ருதத்வாத், 'வ்ருத்தாநுபூர்வே ச ந சாதிதீ³ர்கே⁴' இத்யாதி³மஹாகவிப்ரயோக³த³ர்ஶநாச்ச, ஸமாஸநியமே(அ)பி க³மிகர்மீக்ருதநைகநீவ்ருதேதிவத் ந ஸமாஸ இதி கல்பநோபபத்தேஶ்ச ।

அத ஏவ ஜ்ஞாநாநந்தரமிதி ।

நநு ஸகு³ணஜ்ஞாநாநந்தரம் தது³பாஸநாநிஷ்ட²ஸ்ய கர்மாநுஷ்டா²நம் ஸம்ப⁴வதி; ப²லபூ⁴யஸ்த்வார்த²ம் ஸஹகாரித்வேந தத³பேக்ஷிதம் ச ப⁴வதி । ததை²வ சாசார்யை: 'அக்³நிஹோத்ராதி³ து தத்கார்யாயைவ தத்³த³ர்ஶநாத்' இத்யதி⁴கரணே (ப்³ர. அ. 4 பா. 1 ஸூ. 16) வக்ஷ்யதே, ஸகு³ணதது³பாஸநாத்ப²லவிசாரஶ்சாத்ரைவ ஶாஸ்த்ரே மஹதா ப்ரப³ந்தே⁴ந கரிஷ்யதே । தத்³விசாரஸாத்⁴யம் ச தத³நுஷ்டா²நமத: ஸகு³ணோபாஸநாஸஹகாரிகர்மாநுஷ்டா²நாபேக்ஷித: கர்மாவபோ³த⁴ இதி ததா³நந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்த²: குதோ ந ப⁴வேத்? ஸகு³ணவிசாரஸ்ய ஆநுஷங்கி³கத்வாத் ப்ரதா⁴நநிர்கு³ணவிசாராபேக்ஷிதாநந்தர்யமேவ வக்தவ்யமிதி சேத், தர்ஹி ஸகு³ணவித்³யாநுஷ்டா²நம் கஸ்யாபி ந ஸித்³த்⁴யேத் । ஏதச்சா²ஸ்த்ரவிசாரமந்தரேண ஹி தத³நுஷ்டா²நம் ந ஸம்ப⁴வதி, ஏதச்சா²ஸ்த்ரவிசாரே ச ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்யந்தஸகலப²லவிரக்தஸ்ய த்யக்தஸமஸ்தகர்மணோ நிர்விஶேஷப்ரேப்ஸயா தஜ்ஜிஜ்ஞாஸோரேவாதி⁴கார இஷ்யதே, தஸ்மாத்³விருத்³த⁴மித³மாபதிதமிதி சேத், உச்யதே; ஸகு³ணவித்³யாபேக்ஷிணாம் அங்கா³வப³த்³தோ⁴பாஸநாபேக்ஷிணாம் கேவலகர்மடா²நாம் ச தத³நுஷ்டா²நப்ரகாராத்³யவக³தி: விசாரிததச்சா²ஸ்த்ரேப்⁴யோ கு³ருப்⁴யோ(அ)ந்வேஷணீயா, க³த்யந்தராபா⁴வாத் । அப்⁴யுபக³ம்யதே ஹி கர்மவிசாரப்ராசீநஸம்த்⁴யாவந்த³நாத்⁴யயநநியமாத்³யநுஷ்டா²நார்த²ம் நிஷாத³ரத²காரகர்த்ருகஸ்த²பதீஷ்ட்யாதா⁴நாநுஷ்டா²நார்த²ம் ச தத்தத³வக³தி: ஸ்வயமவிசாரிததத்தத்³வாக்யாநாமேவ ஹிதைஷிவசநமாத்ராதி³தி ।

நநு ஶ்ருதௌ த⁴நஶப்³த³ஸ்ய தே³வலோகாவாப்திஹேத்வபரவித்³யா வாச்யேதி குதோ(அ)வக³தமித்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –

ததா² ஹி ஶ்ருத்யந்தரமிதி ।

ப்ரதா⁴நேந ப்ரத்யயார்தே²நேதி ।

விவிதி³ஷந்தீத்யத்ர பஞ்சமலகாரகல்பநயா வித்⁴யவருத்³தா⁴யாம் யஜ்ஞதா³நாதி³கரணாந்விதாயாம் பா⁴வநாயாம் தா⁴த்வர்த²ஸ்ய பா⁴வ்யாகாங்க்ஷாபூரகத்வேந அந்வயே வக்தவ்யே ப்ராதா⁴ந்யாதி³ச்சா²யா ஏவ ததா²ந்வயோ ந வேத³நஸ்யேதி பா⁴வ: । நநு யஜேத' 'த³த்³யாஜ்' 'ஜுஹுயாதி³த்யாதீ³ ஸர்வத்ர தா⁴த்வர்த²ஸ்ய பா⁴வநாயாம் காரணத்வேநாந்வயஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாதி³ஹாபி வேத³நேச்சா²யாஸ்ததை²வாந்வயோ யுக்த:, யஜ்ஞாதி³ஷு த்ருதீயாஶ்ரவணம் து ஸோமேந யஜேதேத்யாதி³ஷ்விவ தா⁴த்வர்த²விஶேஷணதயா ப⁴விஷ்யதி । ந ச ஸோமபயோத³த்⁴யாதீ³நாம் யாக³ஹோமநிர்வர்தகதயா க்ரியாகாரகபா⁴வோ லோகஸித்³த⁴ இதி யுக்தஸ்தத்ர விஶேஷ்யவிஶேஷணபா⁴வ:, இஹ வேத³நேச்சா²யா யஜ்ஞாதீ³நாம் ச ஸ ந லோகஸித்³த⁴ இதி ந யுக்தோ விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வ இதி - வாச்யம்; தே³வதாதி⁴கரணே (ப்³ர, அ.1பா. 3ஸூ. 26-32) வக்ஷ்யமாணேந ந்யாயேநைதஸ்யைவ ரேவதீஷு வாரவந்தீயமிதி வாக்யே ரேவதீநாம் வாரவந்தீயஸ்ய சாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வஸ்யேவ யஜ்ஞாதீ³நாம் விவிதி³ஷாயாஶ்ச க்ரியாகாரகபா⁴வஸ்யாபி ஸமபி⁴வ்யாஹாராதே³வ ஸித்³த்⁴யுபபத்தே: । ஏவம் ச பா⁴வ்யாகாங்க்ஷாயாமிச்சா²விஷயபூ⁴தம் வேத³நமேவ பா⁴வ்யத்வேந அந்வேதி । ந ச வேத³நததி³ச்ச²யோ: கார்யகாரணபா⁴வஸ்ய லோகே ஸித்³த⁴த்வாத் விதி⁴வையர்த்²யம் ஶங்கநீயம்; ப்ரதிப³ந்த⁴கபாபாபநோத³நத்³வாரா யஜ்ஞாதி³பி⁴: ஸம்பந்நயா ஸ்தி²ரவிவிதி³ஷயா வேத³நம் பா⁴வயேத் இத்யேதத³ர்த²கதயா விதி⁴ஸார்த²க்யாதி³தி - சேத், உச்யதே, பா⁴வநாயா: ப்ரத²மம் பா⁴வ்யாகாங்க்ஷாயாம் ஸமாநபதோ³பாத்தா ப்ரதா⁴நபூ⁴தா வேத³நாஸாத⁴நத்வேந நிர்ஜ்ஞாதகௌ³ணபுருஷார்த²பா⁴வா விவிதி³ஷா பா⁴வ்யத்வேந அந்வேதீதி யுக்தம், யாகா³தி³ஸ்து ஸமாநபதோ³பாத்தத்வே(அ)பி ஸ்வயம் க்லேஶாத்மகத்வாத் ப²லஸாத⁴நத்வேந அந்யதோ(அ)நவக³தத்வாச்ச பா⁴வ்யத்வேநாந்வேதுமயோக்³ய இதி தமதிக்ரம்ய ஸ்வர்கா³தே³ர்பா⁴வ்யத்வேந க்³ரஹணே ஸதி தம் கேந பா⁴வயேதி³த்யாகாங்க்ஷாயாம் ப²லஶிரஸ்கபா⁴வநாகரணத்வேநாந்விதோ ப⁴வதி । இஹ யதி³ பா⁴வநாயாம் கரணாந்தரம் ஶ்ருதம் ந லப்⁴யேத, ததா³ விவிதி³ஷாமேவ கரணம் க்³ருஹீத்வா தத்ஸாத்⁴யம் வேத³நம் ப²லம் கல்பயேத்³, ந த்வேதத³ஸ்தி; யஜ்ஞாதீ³நாம் த்ருதீயயா கரணத்வேந ஸமர்பணாத் । தேஷாம் பா⁴வநாகரணத்வேநாந்வயே மத்வர்த²லக்ஷணா ச பரிஹ்ருதா ப⁴வதி । அந்யதா² தேஷாம் கரணவிஶேஷணத்வே ஸோமவதா யாகே³நேதிவத்³ யஜ்ஞவத்யா விவிதி³ஷயேத்யாதி³ரூபேண யஜ்ஞேநேத்யாதி³ஸர்வேஷு த்ருதீயாந்தேஷு மத்வர்த²லக்ஷணா ப்ரஸஜ்யேத । ஏவம் க்லிஷ்டயோஜநாயாமபி விவிதி³ஷா பா⁴வ்யேதி பக்ஷாத் ப²லதோ ந விஶேஷ: । த³த்⁴நா ஜுஹோதி இதித³தி⁴விஶிஷ்டஹோமவிதே⁴: ப்ராப்தாப்ராப்தவிவேகேந ஹோமஸாத⁴நதயா த³தி⁴விதா⁴ந இவ ஸ்தி²ரவிவிதி³ஷாஸாத⁴நதயா யஜ்ஞாதி³விதா⁴ந ஏவாஸ்ய பர்யவஸாநாத் । தஸ்மாத் யஜ்ஞாதி³பி⁴ர்விவிதி³ஷாம் பா⁴வயேதி³தி வேத³நேச்சா²யா: ப²லத்வேநாந்வய இத்யேவ யுக்தம் । நநு இச்சா²யா: ப்ரதா⁴நத்வே(அ)பி ப²லத்வேந நாந்வய:, கிம் த்விஷ்யமாணஸ்யைவேதி ஸ்வர்க³காமாதி³வாக்யேஷு ஸம்ப்ரதிபந்நம்; தத்கஸ்ய ஹேதோ:? லிஙாதி³பி⁴: விதி⁴ஶப்³தை³: கர்மணாமிஷ்டஸாத⁴நத்வே ப்ரதீதே கிம் தத்கர்மஸாத்⁴யம் இஷ்டமிதி இஷ்டவிஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் யதி³ச்சா²விஷயத்வேந நிப³த்³த⁴ம் விஶிஷ்யோபாத்தம் ச ததே³வ ப²லத்வேநாந்வேதும் யோக்³யமிதி யோக்³யதாவதா⁴ரணாத்³, யோக்³யதாநுஸாரேணேச்சா²முல்லங்க்⁴ய தத்³விஷயே கரணாந்வயஸ்ய அஶ்வேந ஜிக³மிஷதீத்யாதௌ³ க்ல்ருப்தத்வாச்ச, அயம் ஹேதுரிஹாபி துல்ய இதி சேத், உச்யதே; யஜ்ஞாதீ³நாம் ஜ்ஞாநே விநியோகே³(அ)பி ஜிஜ்ஞாஸா யஜ்ஞாதி³த்³வாரவர்க³மத்⁴யே அவஶ்யம் நிவேஶநீயா, நிவேஶிதா ச டீகாயாம் । ததா² ச ஜிஜ்ஞாஸாயா யஜ்ஞாதி³ப²லத்வேந அவஶ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்யத்வாத் காமோபப³ந்தே⁴ஷு யாகா³தி³வாக்யேஷு ஸ்வர்கா³தே³: பா⁴வ்யத்வேநாநந்வயே(அ)ந்யத: ஸ்வர்கா³தி³ஸாத⁴நாநவக³த்யா காமநாயா நிர்ஜ்ஞாதஸ்வவிஷயஸாத⁴நப்ரவர்தகத்வேந கௌ³ணபுருஷார்த²த்வாப்ரதீத்யா தஸ்யா பா⁴வ்யத்வேநாந்வயா(அ)யோக்³யத்வாத் । நாமோபாத்தஸ்வர்க³காமநாவைலக்ஷண்யேந இஹாக்²யாதோபாத்தாயா இச்சா²யா: ப²லத்வாந்வயயோக்³யத்வாத், ஹேதுஸாத்⁴யத்வப்ரதீதிஸத்³பா⁴வாச்ச ப்ரதா⁴நபூ⁴தாம் தாமுலங்க்⁴ய ஜ்ஞாநஸ்ய ப²லவாப்⁴யுபக³மோ ந யுக்த: । தத³ப்⁴யுபக³மே ஶாஸ்த்ராந்தரஸித்³த⁴பாபக்ஷயரூபத்³வாராதிரிக்தஸ்யாபூர்வரூபஸ்ய கர்மணாம் த்³வாராந்தரஸ்யாபி கல்பநாபத்தேர்வக்ஷ்யமாணத்வாத் । நநு ஜிஜ்ஞாஸாயா: ப²லத்வாந்வயயோக்³யத்வமஸித்³த⁴ம், ஸ்வத: ப²லத்வரஹிதாயாஸ்தஸ்யா: ப²லத்வம் ஹி ஜ்ஞாநரூபப²லஜநகத்வோபாதி⁴கம் வாச்யம் । ததா² ச ஜிஜ்ஞாஸாப²லே ஜ்ஞாநே ப்ராகே³வ இச்சா²ஸத்த்வே ஸைவ ஜிஜ்ஞாஸேதி தஸ்யா: ஸித்³த⁴த்வாத்ப்ராக் தத³ஸத்த்வே தஸ்யா: ப²லஜநகத்வோபாதி⁴கபுருஷார்த²த்வா(அ)ப்ரதீதேஶ்சேதி ந தஸ்யா: ப²லத்வாந்வயயோக்³யதேதி - சேத், உச்யதே; த்³விவிதா⁴ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேச்சா²ரூபா ஜிஜ்ஞாஸா; ஏகா ஸாங்கா³த்⁴யயநாதி³ப்ரயுக்தப்³ரஹ்மஜ்ஞாநபுருஷார்த²வாவக³திமாத்ரமூலா, ஸா(அ)நித்யது³:க²மயே ஸம்ஸாரே நித்யஸுக²மயத்வப்⁴ரமமுத்பாத்³ய சித்தஸத்த்வம் மலிநயதா பாப்மநா ப்ரதிப³த்³தா⁴ ஸதீ ஜ்ஞாநோத்³தே³ஶேந தது³பாயேஷு ப்ரவ்ருத்திம் ஜநயிதும் ந ப்ரப⁴வதி । யதா³ ப்ரவ்ருத்திபர்யந்தஜிஜ்ஞாஸாதி³ப்ரதிப³ந்த⁴கபாப்மஸத்³பா⁴வம் ஶாஸ்த்ரத: புருஷோ(அ)வக³ச்ச²தி, ததா³ ததா²பூ⁴தஜிஜ்ஞாஸோபாயமந்விச்ச²ந் விவிதி³ஷாவாக்யேந தது³பாயம் யஜ்ஞாதி³கமுபலப்⁴ய ததா²பூ⁴தஜிஜ்ஞாஸோத்³தே³ஶேந யஜ்ஞாதீ³நநுஷ்டா²ய, தத: ஸம்ஸாரஸுக²மயத்வப்ரத³ர்ஶகபாப்மநிவ்ருத்த்யா தஸ்ய வஸ்துஸத்³து³:கை²கரூபத்வம் நிஶ்சித்ய, தத³ஸஹமாந: தஜ்ஜிஹாஸாமூலாமபி ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாம் லப⁴தே, ஸா த்³விதீயா । தயா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநோபாயேஷு ப்ரவ்ருத்தி: । யதா² போ⁴ஜநே ஸத்யேவ தே³ஹஸ்தி²திப³லபுஷ்ட்யாதி³கம் ப⁴வேதி³தி தாத³ர்த்²யாவக³திமாத்ரமூலா தா⁴துவைஷம்யக்ருதரோக³விஶேஷப்ரதிப³த்³தா⁴போ⁴ஜநேச்சா² போ⁴ஜநார்த²ப்ரவ்ருத்திம் ஜநயிதும் ந ப்ரப⁴வதி । தத்ப்ரவ்ருத்திபர்யந்தபு³பு⁴க்ஷாப்ரதிப³ந்த⁴கரோக³ஸத்³தா⁴வம் யதா³ வைத்³யகாத³வக³ச்ச²தி புருஷ:, ததா³ ரோக³நிவ்ருத்திபூர்வகபு³பு⁴க்ஷோத்பத்த்யுபாயமந்விச்ச²ந் வைத்³யகஶாஸ்த்ரேணைவ ததா²பூ⁴தமௌஷத⁴முபலப்⁴ய தத்ஸேவநேந ரோக³நிவ்ருத்த்யா க்ஷுதா⁴முபலப்⁴ய, தாமஸஹமாந: தந்நிவ்ருத்த்யர்த²மபி பு³பு⁴க்ஷாம் லப⁴தே, தயா ச போ⁴ஜநே ப்ரவர்ததே । அதோ நாத்ர காசித³நுபபத்தி: ।

பாபக்ஷயம் ஜ்ஞாநமாகாங்க்ஷத இதி ।

விவிதி³ஷாத்³வாரேதி ஶேஷ: ।

ஜ்ஞாநே விநியுக்தேதி ।

ஜ்ஞாநார்த²விவிதி³ஷாவிநியுக்த்யர்த²: ।

நநு க்லுப்தபாபக்ஷயாதிரேகேணோபகாராந்தரஸ்யா(அ)கல்ப்யத்வே(அ)பி யாநி பவித்ரேஷ்ட்யக்³நிஷ்டுத³ஶ்வமேதா⁴தீ³நி க்ருஷ்ணாஜிநதா³நாதீ³நி க்ருச்ச்²ரசாந்த்³ராயணாதீ³நி ச ஸாமாந்யத: பாபக்ஷயார்த²த்வேந சோதி³தாநி காம்யகர்மாணி தத்ஸாதா⁴ரண்யமிஹ யஜ்ஞாதி³ஶப்³தா³நாம் அவர்ஜநீயமித்யாஶங்க்ய –

நித்யப²லபாபக்ஷயாதிரேகேணேதி ।

பாபக்ஷயோ நித்யப²லத்வேந விஶேஷித:॥ அவஶ்யகர்தவ்யநித்யாநுஷ்டா²நஜோ ஹி பாபக்ஷய: ஸ்வத: ப்ராப்த:, அத: ப்ரயுக்திலாக⁴வாத் தமேவ விவிதி³ஷார்த²யஜ்ஞாதி³விதி⁴: த்³வாரம் க்³ருஹீத்வா நிர்வ்ருணோதி, ந த்வவஶ்யாநநுஷ்டே²யபவித்ரேஷ்ட்யாதி³ப²லபூ⁴தமபி பாபக்ஷயம் த்³வாரம் க்³ருஹீத்வா தத்ஸம்பாத³நம் ப்ரயோஜயதி; அதோ நித்யப²லஸ்யைவ பாபக்ஷயஸ்யேஹ த்³வாரதா, யதா² ருத்விக³பேக்ஷ: க்ரதுவிதி⁴ர்த⁴நார்ஜநே யாஜநம் ஸ்வகீயோபாய இதி தாத³ர்த்²யேந ஸ்வத: ப்ராப்தாந்ப்³ராஹ்மணாநேவ க்³ருஹீத்வா நிர்வ்ருணோதி, ந து க்ஷத்ரியவைஶ்யாநபி ருத்விஜோ க்³ருஹீத்வா தாநார்த்விஜ்யே ப்ரயோஜயதீதி ப்³ராஹ்மணாநாமேவ க்ரதாவார்த்விஜ்யம் தத்³வத் । ஏவம் ச யஸ்ய யதா³ யந்நித்யமநுஷ்டே²யம் ப்ராப்தம், தேந ததா³ ததே³வ விவிதி³ஷிதார்த²தயா(அ)நுஷ்டி²தம் ப²லார்த²ம் ப⁴வதி; காம்யாநுஷ்டா²நத: ப்ரஸங்கா³த் நித்யஸித்³தே⁴ர்நித்யப்ரயுக்தம் பாபக்ஷயத்³வாரமபி லப⁴த இதி ப்ரயுக்திலாக⁴வாத் நித்யாநாமேவ விநியோக³ இதி பா⁴வ: । நநு ப்ராக்ருதோபகாரத்³ருஷ்டாந்தேந பாபக்ஷயஸ்யேஹ த்³வாரத்வகல்பநம் ந யுஜ்யதே; வைஷம்யாத், ப்ராக்ருதபதா³ர்தா²நாம் உபகாரமுகே²நைவ விக்ருதிஷ்வதிதே³ஶ:; ந து பதா³ர்தா²நாமதிதே³ஶாநந்தரமுபகாரகல்பநேதி ந தத்ர ப்ராக்ருதோபகாராதிரிகோபகாரகல்பநாப்ரஸக்தி: ।

இஹ து ப்ரத்யக்ஷஶ்ருத்யா ப்ரத²மமேவ விநியுக்தாநாம் யஜ்ஞாதீ³நாமுபதி³ஷ்டாங்கா³நாமிவ பஶ்சாத்கல்பநீய உபகார: ப்ரத²மா(அ)வக³தவிநியோக³நிர்வாஹாயாக்ல்ருப்தோ(அ)பி ஸாமாந்யஶப்³தோ³பாத்தஸகலநித்யகாம்யஸாதா⁴ரண: கத²ம் ந கல்ப்யேத இத்யாஶங்க்யாஹ –

பாபக்ஷயஸ்ய சேதி ।

ஸ்யாதே³ததே³வம் - யத்³யத்ர பதா³ர்த²ஶக்திமாலோச்யோபகார: கல்ப்ய: ஸ்யாத்³, ந த்வேவம் । இஹ பாபக்ஷய ஏவோபகார இத்யபி ப்ரத்யக்ஷஶாஸ்த்ரேணைவ ஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: । நநு ததஸ்து தமிதி ஶாஸ்த்ரேண பாபக்ஷயஸ்ய ஜ்ஞாநோத்பத்தௌ த்³வாரத்வம் ஸித்³த⁴ம், ந து விவிதி³ஷோத்பத்தௌ, உச்யதே, விவிதி³ஷாவாக்யாநுரோதே⁴ந விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்ததோ விவிதி³ஷாத்³வாரேண பஶ்யதீதி தஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்யார்த² இதி தாத்பர்யம் । ஏவம் ததஸ்து தமித்யாதி³ஶ்ருதௌ விவிதி³ஷாந்தர்பா⁴வ: தத³வதாரணார்தே² டீகாக்³ரந்தே² விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்யேத்யேதத³நந்தரம் உத்பந்நவிவிதி³ஷஸ்யேதி விஶேஷணேந ஸ்பு²ட இத்யாசார்யைரிஹ ந விஶேஷிதம் । அத்ர கேசித் ஸம்ஸ்காரபக்ஷமேவ ஸித்³தா⁴ந்தமபி⁴மந்யமாநா விவிதி³ஷந்திவாக்யே விதி⁴ர்ந கல்ப்ய:; நித்யகர்மபி⁴: பாபக்ஷயஸ்ய தத்³விதி⁴பி⁴: பாபக்ஷயாத் ஜ்ஞாநோத்பத்தே: ததஸ்து தம் ஜ்ஞாநமுத்பத்³யத இதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴யாம் ச ஸித்³தே⁴: । அதோ விவிதி³ஷந்திவாக்யம் தத்ஸித்³தா⁴நுவாத³கமித்யாஹு: ।

தந்மதமநூத்³ய நிராகரோதி –

ந ச வாச்யமித்யாதி³நா ।

விஶேஷத:ஶாஸ்த்ராந்தராத³ஸித்³தே⁴ரிதி ।

பாபாந்தரநிவர்த்தநேநாபி சரிதார்தா²த் நித்யாநுஷ்டா²நாந்ந ஜ்ஞாநோத்பத்திப்ரதிப³ந்த⁴கபாபவ்யக்திவிஶேஷநிப³ர்ஹணநியம: ஸித்³த்⁴யதி; அதஸ்தத்ஸித்³த⁴யே விநியோகா³ந்தரமித்யர்த²: । அத்ர ஸம்ஸ்காரபக்ஷாவலம்ப³நை: விவிதி³ஷாவாக்யஸ்ய வித்³யார்த²விநியோகா³நுபபத்த்யா அநுவாத³கத்வம் ஶங்கிதமிதி தத்³த்³ருஷ்ட்வா ஜ்ஞாநோத்பத்திப்ரதிப³ந்த⁴கைத்யுக்தம் । ஶங்காஸமாதா⁴நயோர்விவிதி³ஷார்த²பக்ஷே(அ)பி துல்யத்வாத ஸ்வமதே ஜ்ஞாநக்³ரஹணம் விவிதி³ஷோபலக்ஷணம் । தஸ்யாமேவ யஜ்ஞாதி³விநியோக³ஸ்ய ப்ராயவ்யவஸ்தா²பிதத்த்வாத், ஸர்வாபேக்ஷாதி⁴கரணே (ப³. அ. 3 பா. 4 ஸூ. 26) சோபபாத³யிஷ்யமாணத்த்வாத், பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴ரபி வித்³யாஸம்யோகா³த் ப்ரத்யாஸந்நாநி வித்³யாஸாத⁴நாநி ஶமாதீ³நி விவிதி³ஷாஸம்யோகா³த்து பா³ஹ்யாந்தராணி யஜ்ஞாதீ³நி இதி யஜ்ஞாதீ³நாம் விவிதி³ஷார்த²த்வஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்த்வாத் ச, தேஷாம் ஜ்ஞாநே விநியோகே³ ஜ்ஞாநோத்பத்த்யபேக்ஷிதஸத்³கு³ருலாப⁴ஶ்ரவணாதி³ப்ரவ்ருத்திக்³ரஹணதா⁴ரணபாடவாதீ³நாமபி ஜ்ஞாநார்த²ம் யஜ்ஞாதி³ஸம்பாத்³யத்வாபத்த்யா தத³ர்த²மபூர்வஸ்யாபி த்³வாராந்தரஸ்ய கல்ப்யதாபத்தேஶ்ச । ஜ்ஞாநமுத்பத்³யத இதிஸ்ம்ருதே: விவிதி³ஷந்திவாக்யமூலகத்வோக்திஸ்து பாபக்ஷயாத்³ விவிதி³ஷோத³யே ஸதி க்ரமாஜ்ஜ்ஞாநமப்யுத்பத்³யதே இத்யேவம்பரா ஸ்ம்ருதிரித்யாஶயேந ।

ஶ்ருதிஸ்த்வேதாத்³ருஶீதி ।

ஏஷேவ த்³ருஶ்யத இத்யேதாத்³ருஶீ । ஆபாததோ விவிதி³ஷாவாக்யவத் ததஸ்து தமிதி ஶ்ருதிர்த்³ருஶ்யதே । வஸ்துதஸ்து உப⁴யோரப்யாந்தராலிகப²லபே⁴தோ³(அ)ஸ்தி, பாபக்ஷயரூபத்³வாராவக³ம: ததஸ்து தமிதி ஶ்ருத்யபேக்ஷ:, பாபக்ஷயாஜ்ஜ்ஞாநோத்பத்தௌ விவிதி³ஷாந்தர்பா⁴வோ விவிதி³ஷந்திவாக்யாபேக்ஷ இதி । அத: கத²மபி நாநுவாத³த்வஶங்கேதி பா⁴வ: । அத²வா ஏதாத்³ருஶீ ஏதத்ஸமாநா கல்ப்யவிதி⁴கத்வாவிஶேஷாத் தத்ர யதி³ விதி⁴: ஶ்ரூயேத, ததா³ விதி⁴ஶ்ரவணரஹிதம் விவிதி³ஷாவாக்யம் தத³நுவாத³கம் கல்ப்யேதாபி, ந த்வேதத³ஸ்தீதி பா⁴வ: । ஸர்வாபேக்ஷாதி⁴கரணே இத்யுபலக்ஷணம் । ஸர்வதா²பி த ஏவோப⁴யலிங்கா³தி³த்யதி⁴கரணே (ப்³ர. அ.3பா.4 ஸூ. 34) சேதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வாபா⁴வே(அ)பீதி ।

நநு அநுஷ்டா²நத்³வாரா ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வாபா⁴வே(அ)பி ப்ராமாண்யப்ரதிபாத³நாதி³த்³வாரா ஸோ(அ)ஸ்தி; பூர்வதந்த்ரே ப்ரத²மாத்⁴யாயப்ரதிபாதி³தம் வேத³ப்ராமாண்யமிஹாப்யபேக்ஷிதம், த்³விதீயாத்⁴யாயநிரூபிதம் ஶப்³தா³ந்தராதி³ஷட்கம் வித்³யாபே⁴தா³பே⁴த³சிந்தாயாம், த்ருதீயாத்⁴யாயநிரூபிதம் ஶ்ருதிலிங்கா³தி³கம் ஸர்வத்ராபி தத்தத³தி⁴கரணவிஷயவாக்யார்த²நிர்ணயே, பஞ்சமாத்⁴யாயநிரூபிதம் ஶ்ருத்யர்தா²தி³கம் வியதா³தி³ஸ்ருஷ்ட்யர்சிராதி³பர்வக்ரமசிந்தாயாம், ஸப்தமாஷ்டமநிரூபிதமதிதே³ஶப்ரமாணம் 'தஸ்யைதஸ்ய ததே³வ ரூபம் யத³முஷ்ய ரூப'மித்யாத்³யர்த²நிர்ணயே சாபேக்ஷிதம் । 'குஶாச்ச²ந்த³:ஸ்துத்யுபகா³நவத்தது³க்தம்' (ப்³ர.அ.3 பா.3 ஸூ.26)'ப்ரதா³நவதே³வ தது³க்தம்' (ப்³ர.அ.3 பா.3 ஸூ.43) இத்யாதி³ஷு ச பூர்வதந்த்ரஸம்மதிப்ரத³ர்ஶநே தத்தத³தி⁴கரணார்த²ஜ்ஞாநமபேக்ஷிதம் । ஆசார்ய: ப்ரத²மஸூத்ரவ்யாக்²யாநாவஸாநே வேதா³ந்தமீமாம்ஸா தத³விரோதி⁴தர்கோபகரணேதி பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸரே தஸ்யா அவிரோதி⁴ந: ஶ்ருதிலிங்கா³த³யஸ்தார்தீயா: பாஞ்சமிகா: ஶ்ருத்யாத³யோ வேத³ப்ராமாண்யபரிஶோத⁴கா: கர்மமீமாம்ஸாயாம் விசாரிதா இதி பூர்வதந்த்ராபேக்ஷா ஸ்பு²டீக்ருதா, அதோ ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வாபா⁴வோக்திரயுக்தைதி-சேத், உச்யதே; பூர்வதந்த்ர இவாத்ராபி ஶாஸ்த்ரே வேத³ப்ராமாண்யாதீ³நி ஸூசிதாந்யேவ । அத ஏவ ச நித்யத்வம் (ப்³ர.அ.1 பா.3 ஸூ.29)மிதி ஹி வேத³ப்ராமாண்யம் ஸூத்ரிதம் நாநாஶப்³தா³தி³பே⁴தா³தி³தி (ப்³ர.அ. 3 பா.3ஸூ. 58) ஶப்³தா³ந்தராதி³கம், 'ஶப்³தா³தே³வ ப்ரமித:' (ப்³ர. அ. 1 பா.3 ஸூ. 24) ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த் (ப்³ர.அ.1 பா. 1 ஸூ. 22) ததா² சைகவாக்யதோபப³ந்தா⁴த் (ப்³ர.அ.3 பா. 4 ஸூ. 24) ப்ரகரணா (ப்³ர.அ.1 பா. 3 ஸூ.6)தி³த்யாதி³பி⁴: ஶ்ருதிலிங்கா³தி³கம, 'ஶ்ருத்யாதி³ப³லீயஸ்த்வாச்ச ந பா³த⁴ (ப்³ர. அ. 3 பா. 3 ஸூ. 49) இத்யாதௌ³ ஶ்ருதிலிங்கா³தி³ப³லாப³லம், 'விபர்யயேண து க்ரம' (ப்³ர. அ. 2 பா. 3 ஸூ. 14) இத்யாதி³பி⁴: அபேக்ஷிதம் க்ரமப்ரமாணஜாதம், அதிதே³ஶாச்ச (ப்³ர. அ.3 பா. 3 ஸூ.46) இத்யதிதே³ஶப்ரமாணமித்யேதத்ஸர்வம் ஸூத்ரிதமேவ । பா⁴ஷ்யகாராதி³பி⁴: ஸ்பு²டீகர்தவ்யதா து பூர்வதந்த்ரஸூத்ரேஷ்வபி ஸமாநா । தது³க்தமித்யேதத³த்ரைவ வ்யாக்²யாநேநாவக³ந்தும் ஶக்யம் ந கர்மவிசாரமபேக்ஷதே । அந்யதா² 'தத்³தை⁴கே ஆஹுரஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீ'தி³தி வாக்யார்தா²வக³த்யர்த²ம் அஸத்³வாதி³ஶாஸ்த்ரவிசாராநந்தர்யமப்யத²ஶப்³தா³ர்த²: ஸ்யாத் । ஆசார்யஸ்து ஶ்ருதிலிங்கா³த³ய: பூர்வதந்த்ரே நிரூபிதா இத்யேதாவது³க்தம், ந த்விஹ தத³பேக்ஷா(அ)ஸ்தீதி; தத்ர ஹி தத³நந்தரம் ந்யாயஶாஸ்த்ரஸ்யாபேக்ஷா கண்ட²த உக்தா இதி ந்யாயஶாஸ்த்ரஸ்யோபயோக³ இதி । அதா²பி ததா³நந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்தோ² நேஷ்யதே, ததா²(அ)பேக்ஷோக்திரஹிதகர்மவிசாராநந்தர்யஸ்ய க்வாத²ஶப்³தா³ர்த²த்வப்ரஸக்தி: ।

ஆராது³பகாரகத்வாதி³தி ।

ததா²ஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: ।

அநுஷ்டா²நாபேக்ஷிதேதி ।

நநு அநுஷ்டா²நாபேக்ஷஸ்ம்ருத்யுபயோகி³நோ மந்த்ரா ஏவ, ந விதி⁴வாக்யாநீதி ந தத்பாட²க்ரமேணாநுஷ்டா²நகாலே க்ரமிகபதா³ர்த²ஸ்ம்ருதயோ ப⁴வந்தீதி-சேத், ஸத்யம்: மந்த்ரபாட²க்ரமாபா⁴வே விதி⁴பாட²க்ரமோ(அ)ப்யநுஷ்டா²நகாலபதா³ர்த²ஸ்ம்ருதிக்ரமநியாமகத்வேநாஶ்ரீயதே ।

தஸ்ய த்³ருஷ்டார்த²த்வாயேத்யாஹ –

ஏவம் க்ரமபாடோ²(அ)பீதி ।

தத்³யதே²தி ।

லோகே ஸ்நாயாத³நுலிம்பேதி³த்யாதௌ³ பாட²க்ரமோ(அ)நுஷ்டா²நக்ரமார்த² ஏவ । அதஏவ அநுலிம்பேத்ஸ்நாயாதி³திவத³ந்நபி⁴ஜ்ஞேந மைவம் வாதீ³:, மாயாத³நலிம்பேதி³தி வத³, ததை²வாநுஷ்டா²நக்ரமாதி³தி வ்யுத்பாத்³யதே, தஸ்ய தாத³ர்த்²யாபா⁴வே ததா² வ்யுத்பாத³நம் ந க்ரியதேதி பா⁴வ: ।

தத்³விதா⁴நாச்சேதி ।

ஸஹத்வவிதா⁴நாதௌ³பவஸத்²யே(அ)ஹந்யக்³நீஷோமீயஸ்தத: ஸௌத்யே(அ)ஹநி ஸவநத்ரயவ்யாபிஸவநீயபஶ்வநுஷ்டா²நே ஸதி அவப்⁴ருதா²நந்தரமநுப³ந்த்⁴ய இத்யேவம்ரூப: ப்ராக்ருதகமோ நிவர்த்தத இத்யர்த²: ।

அதி⁴கவ்யவதி⁴மிதி ।

ஸாங்க³ப்ரயோக³விதி⁴ப³லாத³ங்கா³நாம் ப்ரதா⁴நஸாஹித்யமவக³தம், தச்சைகக்ஷணாநுஷ்டே²யத்வரூபம் ந ஸம்ப⁴வதீதி ஸந்நிகர்ஷரூபம் பர்யவஸ்யதி । ஸ ச ஸந்நிகர்ஷ: ப்ரதா⁴நாவ்யவஹிதபூர்வாபராங்க³வத்³வ்யவஹிதாங்கா³நாமாத்யந்திகோ ந ஸம்ப⁴வதீதி யஸ்யாங்க³ஸ்ய யாவத்³பி⁴: ஸ்வப்ரதா⁴நாங்கை³: ப்ரதா⁴நாந்தராங்கை³ர்வா வ்யவதா⁴நமவர்ஜநீயம் தத்தாவத்³பி⁴ர்வ்யவதா⁴நம் ஸஹதே, நாந்யை: । ததஶ்ச பஶ்சாத³நுஷ்டே²யஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்யாங்க³ம் நிர்வாபாதி³ப்ரத²மாநுஷ்டே²யப்ரதா⁴நாங்கா³த் நிர்வாபாதி³த: பூர்வம் யத்³யநுஷ்டீ²யேத, ததா³ தத³ங்க³மநுஜ்ஞாதாதி⁴கேநாபி பஶ்சாத³நுஷ்டீ²யமாநப்ரத²மப்ரதா⁴நாங்கே³ந ஸ்வப்ரதா⁴நாதா⁴த் வ்யவஹிதம் ஸ்யாத், தந்ந ஸஹதே அங்க³ப்ரதா⁴நஸாஹித்யபோ³த⁴க: ப்ரயோக³விதி⁴ரித்யர்த²: ।

முக்²யக்ரமாநாத³ரே பாஶ்சாத்யப்ரதா⁴நாங்க³ஸ்ய பூர்வப்ரதா⁴நாங்க³த்வேந ப்ரயோக³வித்⁴யநநுஜ்ஞாதம் வ்யவதா⁴நம் ப⁴வேதி³த்யமுமேவார்த²ம் விவ்ருண்வந்நாஹ –

யதி³ த்விதி ।

அஸ்மிந்நர்தே²(அ)ஸ்ய வாக்யஸ்ய இத்த²ம் யோஜநா । யதி³ ப்ரதா⁴நாந்தரஸ்ய ப்ரத²மப்ரதா⁴நஸ்ய ஸந்நிதௌ⁴ தத்ஸம்நிக்ருஷ்டதயா தத³ங்கா³நுஷ்டா²நம், த்³விதீயப்ரதா⁴நாங்கா³நுஷ்டா²நாநந்தரம் ப்ரத²மப்ரதா⁴நாங்கா³நுஷ்டா²நமிதி யாவத் । ததா²நுஷ்டா²நே ஹி ப்ரத²மப்ரதா⁴நாங்கா³நி த்³விதீயப்ரதா⁴நாங்க³வ்யவதா⁴நாபா⁴வாத் ஸ்வப்ரதா⁴நஸந்நிக்ருஷ்டாநி ப⁴வந்தி । ததா³ ததா²முக்²யக்ரமாநாத³ரேணாநுஷ்டா²நே அங்கா³நி ப்ரத²மாநுஷ்டீ²யமாநத்³விதீயப்ரதா⁴நாங்க³நிர்வாபாதீ³நி தேநைவ பஶ்சாத³நுஷ்டீ²யமாநப்ரத²மப்ரதா⁴நாங்க³நிர்வாபாதி³நா ஸ்வப்ரதா⁴நாத்³விப்ரக்ருஷ்யேரந்நிதி । யதி³ து ப்ரதா⁴நாந்தரஸந்நிதா⁴வந்யப்ரதா⁴நாங்கா³நுஷ்டா²நம், ததா³ தேநைவ ப்ரதா⁴நாந்தரேணாந்யப்ரதா⁴நாங்கா³நி ஸ்வப்ரதா⁴நாத்³விப்ரக்ருஷ்யேரநித்யாபாதத: ப்ரதீயமாநோ(அ)ர்த²ஸ்து ந க்³ராஹ்ய: । முக்²யக்ரமாநாத³ரே பாஶ்சாத்யஸ்ய பும்தை³வதயாக³ஸ்ய கிமங்க³ம் பூர்வேண ஸ்த்ரீதை³வதயாகே³ந வ்யவஹிதம் ஸ்யாதி³த்யாபாத்³யதே । அவதா³நாத்ப்ராசீநாநாம் ஹி தத³ங்கா³நாம் பூர்வப்ரதா⁴நேந வ்யவதா⁴நம் ஆதிதே³ஶிகபாட²க்ரமாதி³ப்ராப்தம் ஸஹ்யமேவ, அவதா³நாதி³மத்⁴யே து ந கஸ்யாபி தேந வ்யவதா⁴நப்ரஸக்திரஸ்தி । அவதா³நாதி³ப்ரதா³நாந்தஸ்ய பூர்வப்ரதா⁴நாநந்தரமேவாநுஷ்டா²நாத் । அத: ப்ரதா⁴நாந்தரவ்யவதா⁴நாபாத³நாயோகா³த் பூர்வோக்த ஏவார்தோ² க்³ராஹ்ய: ।

அதோ முக்²யக்ரமாதி³தி ।

யத்³யபி வக்ஷ்யமாணப்ரவ்ருத்திக்ரமோ(அ)ப்யத்ர ஸம்ப⁴வதி, யாஜ்யாநுவாக்யாப்ரவ்ருத்திக்ரமேண நிர்வாபாத³ய: கார்யா:, அந்யதா² பும்தை³வத்யயாகா³ங்க³யோ: நிர்வாபாநுவசநயோ: அநநுஜ்ஞாதவ்யவதா⁴நப்ரஸங்கா³தி³தி, ததா²பி ப்ரவ்ருத்திக்ரமவத்³ முக்²யக்ரமஸ்யாபி பதா³ர்த²க்ரமநியமநஸாமர்த்²யமஸ்தி । அங்கா³நாமிவ அங்க³ப்ரதா⁴நயோரபி பரஸ்பரம் வர்ஜநீயவ்யவதா⁴நஸ்ய பரிஹரணீயத்வாத் । அதஸ்தத³பி ப்ரமாணமிஹ ஸம்ப⁴வதீத்யுதா³ஹ்ருதம் । மந்த்ரக்ரமம் விதா⁴ய 'ஸாரஸ்வதௌ ப⁴வத: ஏதத்³வை தை³வ்யம் மிது²நம் யத் ஸரஸ்வதீ ச ஸரஸ்வாம்ஶ்சேதி விதி⁴வாக்யஶேஷக³தபாட²க்ரமமாத்ரேண முக்²யக்ரமம் நிஶ்சித்ய சேத்த²முதா³ஹ்ருதம் । முக்²யக்ரமஸ்யாஸங்கீர்ணோதா³ஹரணம் த்வித³ம் த³ர்ஶபூர்ணமாஸயோர்த³தி⁴த⁴ர்மா: பூர்வம் படி²தா:, தத: ஆக்³நேயஸ்ய நிர்வாபாத³ய: யாஜ்யாநுவாக்யயோஸ்து விபரீத: பாட²: । தத்ர ப்ரவ்ருத்தித்³வயம் பரஸ்பரவிருத்³த⁴ம் ப்ரயாஜஶேஷேண ஹவீம்ஷ்யபி⁴கா⁴ரயதீதி விஹிதப்ரயாஜஶேஷாபி⁴கா⁴ரணக்ரமே ந நியாமகம், கிந்து முக்²யக்ரமாதா³க்³நேயஸ்ய ப்ரத²மமபி⁴கா⁴ரணமிதி ।

ப்ரதா⁴நஸ்யாங்கை³ர்விப்ரகர்ஷ: ஸ்யாதி³தி ।

யத்ர பஶௌ ஸர்வாண்யங்கா³நி ப்ரத²மமநுஷ்டி²தாநி தத்பஶுயாகா³த் ப்ரக்ருதௌ தத்ஸம்நிஹிதாந்யப்யங்கா³ந்யத்யந்தம் விப்ரக்ருஷ்யேரந், அத: பதா³ர்தா²நுஸமய ஏவ கார்யோ ந காண்டா³நுஸமய இத்யர்த²: । 'ஸந்நிபாதே ப்ரதா⁴நாநாமேகைகஸ்ய கு³ணாநாம் ஸர்வத⁴ர்ம: ஸ்யாத் (ஜை. அ.5 பா.2 ஸூ. 1) இத்யதி⁴கரணார்தோ²(அ)யம் ப்ரக்ருதாதி⁴கரணாபேக்ஷிதோ வர்ணித: ।

ப்ரக்ருதாதி⁴கரணார்த²மாஹ –

த்³விதீயாதி³பதா³ர்த²ப்ரயோக³ இதி ।

ப்ரவ்ருத்திக்ரமாநாத³ரே தத்தத்பஶுக³தாநாமுபாகரணப்ரோக்ஷணாதி³பதா³ர்தா²நாம் பரஸ்பரப்ரத்யாஸத்திரேகரூபா ந ஸ்யாத், அதஸ்தத்³வைஷம்யபரிஹாராய பங்க்திபரிவேஷணந்யாயேந ப்ரவ்ருத்திக்ரம ஏஷ்டவ்ய இத்யர்த²: ।

த்ரய: பூர்ணமாஸ்யேதி ।

யதா³க்³நேயவாக்யஸ்யார்த²பே⁴தே³ந த்³வேதா⁴ விபா⁴கே³ ஸதி 'யதா³க்³நேயோ(அ)ஷ்டாகபாலோ(அ)மாவாஸ்யாயாம் சாச்யுதோ ப⁴வதீதி வாக்யேந அமாவாஸ்யாயாமேக ஆக்³நேயோ விதீ⁴யதே, 'யதா³க்³நேயோ(அ)ஷ்டாகபால: பௌர்ணமாஸ்யாம் சாச்யுதோ ப⁴வதீதி வாக்யேந பௌர்ணமாஸ்யாமபர:; ததஶ்ச பௌர்ணமாஸ்யாமாக்³நேயாக்³நீஷோமீயோபாம்ஶுயாஜாஸ்த்ரய:, அமாவாஸ்யாயாமாக்³நேயஶ்ருதத³தி⁴யாகா³ஸ்த்ரய இத்யர்த²: ।

ஏகஶ்சாஸாவிதி ।

ஸர்வைரங்கை³: ஸமுச்சிதை: ஸ்வஸ்வாஸாதா⁴ரணத்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டோபகாரத்³வாரகை: ஏக: ப்ரதா⁴நக³தப²லஜநநஸாமர்த்²யோத்³போ³த⁴நரூபாக²ண்டோ³பகாரோ ஜாயத இத்யேகாத³ஶே ஸ்தி²தா மீமாம்ஸகமர்யாதா³ ।

நநு அத்⁴யயநவத³ர்தா²வபோ³தா⁴ர்தோ² விசாரோ(அ)பி வேத³பாட²க்ரமேண ஸ்யாதி³தி கர்மப்³ரஹ்மகாண்ட³யோர்விசாரே பாட²க்ரமோ நியாமக: ஸ்யாத³; முக்²யக்ரமோ வா நியாமக: ஸ்யாத், ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநேநார்த²ஜ்ஞாநம் பா⁴வயேதி³த்யத்⁴யயநவிதி⁴வாக்யவிபரிணாமே முக்²யயோ: கர்மப்³ரஹ்மகாண்டா³த்⁴யயநயோ: பௌர்வாபர்யஸ்ய க்ல்ருப்தத்வாத், ப்ரவ்ருத்திக்ரமோ வா ஸ்யாத்³ அத்⁴யயநக்³ருஹீதேந ஸ்வாத்⁴யாயேநார்த²ஜ்ஞாநம் பா⁴வயேதி³தி தத்³விதி⁴விபரிணாமபக்ஷே அத்⁴யயநமீமாம்ஸாரூபயோரங்க³யோர்மத்⁴யே அத்⁴யயநே க்ரமஸ்ய ப்ரவ்ருத்தத்வாதி³த்யாஶாங்க்ய - ஏகப்ரயோகா³வச்சி²ந்நதயா ஏகபுருஷாநுஷ்டே²யத்வேந க்ரமாகாங்க்ஷாயாம் பாட²க்ரமாதி³ர்நியாமகோ ப⁴வதி, ந சாத்ர தத³ஸ்தி; கர்மப்³ரஹ்மவிசாரயோ: விலக்ஷணாதி⁴காரிகத்வாத், ஏகாதி⁴காரிகத்வேந க்ரமாகாங்க்ஷாகல்பநே ச வேத³பா⁴ஷ்யவத்³விசாரஸ்யாப்யாதி³த ஆரப்⁴ய ப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்கா³ச்சேதி த³ர்ஶயிதும் யத்ர க்ரமாகாம்க்ஷா நாஸ்தி தத்ர பாட²க்ரமஸ்யாநியாமகதாயாமதி⁴கரணமுதா³ஹரதி –

ஏகாத³ஶே ஸ்தி²தமிதி ।

ஏகாத³ஶ இதி ப்ராமாதி³க: பாட²: । அங்க³வத் க்ரதூநாம் (ஜை. அ. 5பா.3ஸூ.32) இத்யாதி⁴கரணம் ஹி பாஞ்சமிகம் । அத²வா பஞ்சமத்ருதீயபாத³க³தமேகாத³ஶமித³மதி⁴கரணமித்யபி⁴ப்ராயம் ஏகாத³ஶ இத்யேதத்³யோஜ்யம் । 'அந்தே தூத்தரயோத³த்⁴யாத்' (ஜை.அ.5 பா.3 ஸூ.13) இதி ஸூத்ரம் தத்பூர்வாதி⁴கரணப்ரத்யுதா³ஹரணதயா தச்சே²ஷபூ⁴தம், தஸ்யாதி⁴கரணாந்தரத்வே த்வேகாத³ஶ இத்யஸ்யாதீதே இதி ஶேஷோ(அ)த்⁴யாஹார்ய: ।

கிந்து புருஷஸ்யேதி ।

வஸ்துத: புருஷஸ்யாபி நாஸ்தி காம்யநைமித்திகேஷு ருதுஷு க்ரமாகாங்க்ஷா; காமநாநாம் நிமித்தாநாம் ச க்ரமநியமாபா⁴வாத், தத³தீ⁴நத்வாச்ச காம்யநைமித்திகாநுஷ்டா²நஸ்ய ।

க்ரத்வர்த²த்வேதி ।

கேவலம் புருஷஶேஷத்வம், உத க்ரதுஶேஷத்வமபீதி ஸம்தே³ஹே இத்யர்த²: ।

பஶுகாமஸ்யேதி ।

ஸமபி⁴வ்யாஹாராத்³வாக்யேநேதி ।

நநு கோ³தோ³ஹநேநேதி த்ருதீயா பஶுகாமஸ்யேதி ஷஷ்டீ² ச ஶேஷஶேஷிபா⁴வே ஶ்ருதிரேவாஸ்தி, கத²மிஹ புருஷஶேஷத்வே வாக்யம் ப்ரமாணமுபந்யஸ்தம் । உச்யதே; கோ³தோ³ஹநேநேதி த்ருதீயயா ப²லபா⁴வநா கரணத்வம் நோச்யதே; கிந்து ஸந்நிதி⁴ப்ராப்தப்ரணயநக்ரியாகரணத்வம்; ஸித்³த⁴ரூபஸ்ய த³த்⁴நோ யாகா³தி³வத் ஸ்வரூபேண ப²லபா⁴வநாகரணத்வாஸம்ப⁴வேந யத்கிம்சித்³தா⁴த்வர்த²காரகதாரூபக்ரியாநுராகே³ண ஸாத்⁴யத்வம் ஸம்பாத்³ய தஸ்ய ப²லபா⁴வநாகரணத்வஸ்ய உபபாத³நீயத்வாத், அதஸ்த்ருதீயார்த²காரகவிஶிஷ்டம் த³தி⁴ த³தி⁴விஶிஷ்டம் வா காரகம் ப²லாய விதே⁴யமிதி । த்ருதீயயா தாவத் கோ³தோ³ஹநஸ்ய ந ப²லபா⁴வநாஶேஷத்வப்ரதீதி:, நாபி ஷஷ்டீ²ஶ்ருத்யா பஶுப²லஸ்ய ஶேஷித்வப்ரதீதி: தஸ்யா: ஸம்ப³ந்த⁴ஸமாந்யவாசித்வேந ஶேஷித்வவிஶேஷபர்யவஸாநார்த²ம் ஸமபி⁴வ்யாஹதபதா³ர்தா²ந்தரஶேஷித்வாந்வயயோக்³யதாவதா⁴ரணஸாபேக்ஷத்வாத் । அத: ப்ரத²மோபஸ்தி²தம் கோ³தோ³ஹநபஶுப²லஸமபி⁴வ்யாஹாராத்மகம் வாக்யமேவ ஸ்வர்க³காமோ யஜேதேதி வாக்யமிவ ப²லஶேஷத்வே ப்ரமாணமிதி । க்வசித் கோஶே பஶுகாமஸ்யேத்யேதத³நந்தரம் ஶ்ருத்யேத்யபி பதா³ந்தரம் த்³ருஷ்டம், தத்ப்ரக்ஷிப்தமிவ பா⁴தி; வாக்யாத் புருஷார்த²மேவேத்யுபஸம்ஹாரே தத³த³ர்ஶநாத், ஸமபி⁴வ்யாஹாராபேக்ஷபர்யவஸாநலப்⁴யஶ்ருதித்வாபி⁴ப்ராயம் வா தத்³யோஜ்யம் ।

நோபகாரகத்வமிதி ।

ததா²த்வே ப்ரதா⁴நஸ்யாப்யங்கா³நுஷ்டா²பநேந தது³பகாரஸ்ய தச்சே²ஷத்வப்ரஸங்கா³தி³தி பா⁴வ: । தாத³ர்த்²யம் தது³த்³தே³ஶ்யகக்ருதிஸாத்⁴யதம் ।

நநு கோ³தோ³ஹநஸ்ய சமஸஸ்தா²நாபந்நஸ்ய க்ரத்வநங்க³த்வே தத்ப்ரயோகே³ சமஸநிவ்ருத்த்யாங்க³விகல: க்ரது: ந ப²லத³: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

அங்கா³பேக்ஷேதி ।

அங்க³ம் ஹ்யுபகாராயாபேக்ஷ்யதே, அங்க³ஸாத்⁴யோபகாரஸ்ய அநங்கே³நாபி ஸித்³தௌ⁴ கிமங்க³வைகல்யேந ஹீயத இத்யர்த²: ।

ப²லார்த²ஸ்ய கத²ம் க்ரதாவுபகாரகத்வமித்யாஶங்க்ய ப்ராஸாத³ப்ரகாஶார்த²ஸ்ய தீ³பஸ்ய ரத்²யா ஸம்சார இவேத்யாஹ –

அந்யார்த²ஸ்யாபீதி ।

யதா² வா த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமிதீதி ।

ப்ராசீநோ(அ)ப்யயம் ப்ரதீகோ கோ³தோ³ஹநவிஷயாதி⁴கரணாநுப³ந்தி⁴டீகாக்³ரந்த²வ்யாக்²யாநாந்தரமேவ தத³நுப³ந்த்⁴யதி⁴கரணாநுக்ரமணார்த²மிஹ க்³ருஹீத: ।

நநு த்³ரவ்யத்³வாரேணேதி ।

த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமிஷ்ட்வா ஸோமேந யஜேதேத்யத்ர ஸோமபத³முத்பத்திவாக்யே இவ த்³ரவ்யபரம் தது³த்பத்திவாக்யே விஹிதஸ்ய ஸோமயாக³ஸ்ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநார்த²மிதி தஸ்யேஹ ந புநர்விதி⁴: । விஹிதஸ்ய விதா⁴நாயோகா³த், அத: காலவிதி⁴யுக்த இத்யர்த²: ।

யதா² வாஜபேயேநேஷ்ட்வேதி வாக்யே ப்ரஸித்³த⁴ப்³ருஹஸ்பதிஸவநாமக்³ரஹணே ஸத்யபி தத்கார்யப்³ரஹ்மவர்சஸப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வாந்ந தஸ்ய காலவிதி⁴:, கிந்து ப்³ருஹஸ்பதிஸவநாமககர்மாந்தரவிதி⁴:; ஏவமிஹாபி ஸோமவ்யக்³ரஹணே ஸத்யபி ப்ரஸித்³த⁴ஸோமயாக³ப²லவர்க³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வாத் ந தஸ்ய காலவிதி⁴:, கிந்து ஸோமத்³ரவ்யககர்மாந்தரவிதி⁴ரித்யாஹ –

உச்யதே தத்கார்யஸ்யேத்யாதி³நா ।

த³ர்ஶபூர்ணமாஸம் ப்ரதி இத்யத்ர த³ர்ஶபூர்ணமாஸஸோமயோரிதி டீகாயாமிவ த்³வந்த்³வைகவத்³பா⁴வ: । கர்மாந்தரவிதி⁴ஶ்சேத் தஸ்ய தே³வதயா பா⁴வ்யம், ந சேஹ தே³வதா நிர்தி³ஷ்டா । யதி³ யாக³ம் ப்ரதி ஸம்ப³ந்தி⁴தயா தே³வதோபாதா³நராஹித்யரூபம் அவ்யக்ததே³வதாகத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ஸோமயாக³ஸாத்³ருஶ்யமிஹ வர்தத இதி தேநோத்³பி⁴தா³தி³யாகே³ஷ்விவ இஹாபி ப்ரஸித்³த⁴ஸோமயாகா³த³திதே³ஶதோ தே³வதாப்ராப்திரிஷ்யதே, ததா³ தத ஏவ ஸோமத்³ரவ்யப்ராப்திரபி ஸ்யாத் । த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமிஷ்ட்வா யஜேத இத்யேதாவதைவ த³ர்ஶபூர்ணமாஸாங்க³ப்ரஸித்³த⁴ஸோமயாக³ப்ரக்ருதிககர்மாந்தரவிதி⁴: ஸித்³த்⁴யேத் இத்யதிரிச்யமாநம் ஸோமத்³ரவ்யக்³ரஹணம் ப்ரஸித்³த⁴ஸோமயாக³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபநேநைவ ஸப²லம் வாச்யமிதி தஸ்யாத்ர காலவிதி⁴ரித்யேவ யுக்தம் ।

விஹிதஸ்ய புந: ஸ்வரூபதோ விதா⁴நாயோகா³தி³தி ஸித்³தா⁴ந்தயதி –

உச்யத இதி ।

ப்³ருஹஸ்பதிஸவநாமக்³ரஹணம் து நாதிரிச்யதே, யேந தத³பி ப்ரஸித்³த⁴ப்³ருஹஸ்பதிஸவப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபநார்த²ம் கத²ம்சித்கல்ப்யேத, தத்து கர்மாந்தரே தத்³த⁴ர்மாதிதே³ஶார்த²த்வேந ஸப²லம் ।

அதஸ்தஸ்ய ப்ரகரணாந்தரந்யாயப்ராப்தகர்மாந்தரவிதி⁴ஸ்வாரஸ்யவத் யஜிபாரதந்த்ர்யம் ந ஹாதவ்யமிதி தத்³வைஷம்யமாஹ –

ப்³ருஹஸ்பதிஸவஸ்த்விதி ।

உத பே⁴தே³நேதி ।

அஸ்மிந்பக்ஷே ஷட³பி யாகா³: ப்ருத²க்ப்ருத²க் பூர்வோத்தராங்க³ஸஹிதா: ப்ரயோக³பே⁴தே³ந கர்தவ்யா: । ப²லம் தந்த்ரமிதி ஸித்³தா⁴ந்தே த்வமாவாஸ்யா: பௌர்ணமாஸ்யாஶ்ச த்ரயஸ்த்ரயோ யாகா³: ஸ்வஸ்வகாலயோரேகப்ரயோகா³: கர்தவ்யா இதி ப²லபே⁴த³: ।

பே⁴தே³நைபி⁴: ஸம்ப³த்⁴யத இதி ।

ஏகஶப்³தோ³பாத்தாநாமப்யாக்³நேயாதீ³நாம் ஸாஹித்யமிஹ ந விவக்ஷிதம் உத்பத்திவாக்யவிஹிதாநாம் தேஷாமிஹ ப²லஸம்ப³ந்த⁴விதா⁴நார்த²முத்³தே³ஶ்யத்வாத், உத்³தே³ஶ்யேஷு ச ஸாஹித்யரூபஸ்ய விஶேஷணஸ்ய விவக்ஷணாயோகா³தி³தி பா⁴வ: ।

ஆக்³நேயாதீ³நாம் ப்ருத²க்த்வம ஐககர்ம்யம் ச ஸூத்ரோக்தம் பரஸ்பரவிருத்³த⁴மித்யாஶங்க்ய தத³ர்த²ம் கத²யந்நேவ ஸித்³தா⁴ந்தமாஹ –

யத்³யப்யேஷாமிதி ।

ப²லே விதீ⁴யந்த இதி ।

ப²லஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யாத்து ப²லகாமமுத்³தி³ஶ்ய ஆக்³நேயாத³ய ஏவ விதே⁴யா:; ஸ்வரூபேண விஹிதாநாமபி ப²லஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந புநர்விதா⁴நஸம்ப⁴வாத் அதஸ்தேஷாம் ஸாஹித்யவிஶேஷணாவிவக்ஷாகாரணம் நாஸ்தீதி பா⁴வ: । உபாதீ³யமாநாநாம் காமிநமுத்³தி³ஶ்யாநுஷ்டே²யத்வேந போ³த்⁴யமாநாநாம் ।

டீகாயாமாத்யந்திகவிஶேஷணேந விவக்ஷிதம் ப²லபே⁴தா³த் ஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴த³ஸ்ய ஸ்பு²டத்வமுபபாத³யிதும் ப²லபே⁴த³ஸ்யாஸ்பு²டத்வமாஹ –

க்வசித் ப்³ரஹ்மவிதி³தி ।

க்ருதகத்வே மோக்ஷப²லஸ்யாநித்யத்வப்ரஸங்கோ³ ந்யாய: । ப்³ரஹ்மைவ ஸந் 'ப்³ரஹ்மாப்யேதி' இத்யாதி³வசநாந்தரம் ।

நநு ப⁴வதேரிதி ।

அநபும்ஸகலிங்கோ³(அ)யமகர்மகதா⁴துநிஷ்பந்நக்ருத்யப்ரத்யயாந்தோ ப⁴வ்யஶப்³தோ³ ந பா⁴வகர்மார்த²:, நாபி தஸ்யார்தா²ந்தரமஸ்தீதி நிரர்த²க:; நிரர்த²கஶப்³தே³ந கத²ம் ஜிஜ்ஞாஸ்யவிஶேஷலாப⁴ இத்யர்த²: ।

அஸ்ய ச ப⁴வதேரிதி ।

ஸுக²மநுப⁴வதீத்யாதௌ³ ஸோபஸர்க³த்வேந ப⁴வதி: ஸகர்மக:, 'ப்ரமாணபூ⁴த ஆசார்ய' இத்யாதௌ³ ப்ராமாண்யம் ப்ராப்த இதி ப்ராப்த்யர்த²த்வேந, தது³ப⁴யமிஹ நாஸ்தீத்யர்த²: ।

உத்பாத்³யத⁴ர்மாபேக்ஷணாதி³தி ।

உத்பத்திமத்³த⁴ர்மஸாமாநாதி⁴கரண்யாதி³த்யர்த²: । பா⁴வபரத்வே ஹி ப⁴வ்யமநேநேதி வையதி⁴கரண்யம் ப⁴வேத் । நநு பா⁴வார்த²ப⁴வ்யஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய ப⁴வநஸ்ய உத்பத்திரூபத்வாத் த⁴ர்மஶப்³த³ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் க⁴டத இத்யாஶங்க்ய - உத்பாத்³யேதி விஶேஷிதம் । உத்பத்திமாந் ஹி யாகா³தி³த⁴ர்ம இஹ நேஹ நிர்தி³ஷ்ட:, ந த⁴ர்மமாத்ரம் । அதஸ்தஸ்ய நோத்பத்திவாசிஶப்³த³ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் க⁴டத இதி பா⁴வ: । யத்³வா நேஹ ஸ: இத்யஸ்ய நேஹ பா⁴வார்த² இத்யர்த²மாஶ்ரித்ய தத்ர பும்லிங்க³நிர்தே³ஶாதி³தி ஹேதுயோஜநாநந்தரம் தஸ்யாவ்ருத்த்யா நேஹ ப்ராப்த்யர்த² இத்யர்தா²ந்தரமாஶ்ரித்ய தத்ர ஹேதுத்வேநோத்பாத்³யத⁴ர்மஸாபேக்ஷத்வாத் இத்யேதத்³யோஜநீயம் । வேதா³ர்த²விசாராநந்தரம் அநுஷ்டா²நேந உத்பாத³நீயம் த⁴ர்மமபேக்ஷ்ய ஹி தத்³விஶேஷணதயா ப⁴வ்ய இதி நிர்தி³ஷ்டம், ந து க்³ராமபஶ்வாதி³வத் । தடஸ்த²தயா ப்ராகே³வ ஸித்³த⁴ம் கிஞ்சித்ப்ராப்யமபேக்ஷ்ய, அதோ(அ)த்ர ந ப்ராப்த்யர்தோ² க⁴டத இதி பா⁴வ: । பா⁴வகவ்யாபாரோ பா⁴வயித்ருவ்யாபார: ।

தத்ர வாக்யபதீ³யஸம்மதிமாஹ –

கரோத்யர்த²ஸ்யேதி ।

க⁴டம் கரோதீத்யஸ்ய அயமர்த²: । க⁴டம் ப⁴வந்தம் பா⁴வயதீதி ஸ பா⁴வயிதா ப⁴விது: க⁴டஸ்ய ப்ரயோஜக: । ப⁴விதா க⁴ட: தமபேக்ஷ்ய ப்ரயோஜ்ய இத்யர்த²: । ஸ்வஸ்யா இதி ப்ராமாதி³க: பாட²: । ஸ்வஶப்³த³ஸ்ய ஆத்மவாசித்வே நபும்ஸகலிங்க³த்வாதி³தி ।

த⁴ர்மஸ்யேத்யுக்த்யேதி ।

த⁴ர்மஸ்ய சோத³நேதி பா⁴ஷ்யே சோத³நோபஸர்ஜநமபி பா⁴வநா தத்ப்ரதிபாத்³யத்வேநார்த²த: ப்ராதா⁴ந்யாத் ஸாபி ஸ்வவிஷய இதி பா⁴ஷ்யே ஸ்வஶப்³தே³ந க்³ருஹ்யத இத்யர்த²: ।

ஸ ஏவ த்விதி ।

ப்³ரஹ்மபோ³த⁴ ஏவ விதி⁴த: ப்ரவ்ருத்திவிஷய: கிம் ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

யதா² விஶிஷ்டவிதா⁴விதி ।

யதா² க²லு 'ஏதஸ்யைவ ரேவதீஷு வாரவந்தீயமக்³நிஷ்டோமஸாம க்ருத்வா பஶுகாமோ ஹ்யேதேந யஜேதேதி ரேவயாதா⁴ரவாரவந்தீயஸாமஸாத்⁴யாம் இஷ்டோமஸ்தோத்ரவிஶிஷ்டக்ரதுவிதௌ⁴ ரேவத்யாதா⁴ரவாரவந்தீயஸாமரூபவிஶேஷணஸ்ய த³தி⁴ஸோமாதி³விஶேஷணவத³ந்யத: ப்ரஸித்³தி⁴ரஹிதஸ்ய தத ஏவ ஸித்³தி⁴: ஏவமிஹாபீத்யர்த²: । ஶ்லோகே(அ)பேக்ஷிதபுரணார்த²ம் ஏவமித்யாதி³ । ஸ்நாநேத்யாதி³வ்யதிரேகே த்³ருஷ்டாந்த: ।

யத்³யபி க⁴டாதே³ரிதி ।

வல்மீகாதி³ஷு ப்⁴ரமவிஷயஸ்ய க⁴டாதே³ரித்யர்த²: । அதோ நித்யத்வம் ஸத்யத்வம் அநித்யத்வமஸத்யத்வமிதி வ்யாக்²யாநேந ந விரோத⁴: ।

ஸுக²த்வாந்நித்யமிதி ।

ஸத்யம் ஹி 'யோ வை பூ⁴மா தத்ஸுக²மிதி ஸுக²ரூபமுக்தம் । அத² யத³ல்பம் தந்மர்த்யம் நால்பே ஸுக²மஸ்தீதி ஸத்யரூபஸ்ய பூ⁴ம்ந: ப்ரதித்³வந்த்³வ்யல்பம் அஸத்யம் து³:க²ரூபமுக்தம், அத: ஸாங்கா³த்⁴யயநவத: ஶுத்³தா⁴ந்த:கரணஸ்ய ஸத்யாஸத்யயோ: ஸுக²து³:க²த்வநிஶ்சயோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ஸ்வப்நப்ரபஞ்சவத்ஸர்வமஸத்யம் சேத், ஸத்யத்வாஸத்யத்வயோ: த⁴ர்மிப்⁴யாம் பா⁴வ்யமித்யுக்தரூபோ நித்யாநித்யவிவேகோ ந ஸித்³த்⁴யேதி³த்யாஶங்க்ய, ஸத்யஸித்⁴யர்த²மநுப⁴வோபபத்தீ டீகாயாமுபந்யஸ்தே, தே விப⁴ஜதே –

த்³ருஷ்டே இதி ।

ஶுக்திரஜதாதௌ³ ஸத³தி⁴ஷ்டா²நத்வாநுப⁴வ:, ததா²த்வேந அஸ்பு²டே ஸ்வப்நாதா³வுபபத்தி: ।

தாமேவோபபத்திமாஹ –

விகீ³தமிதி ।

க³ந்த⁴ர்வபுரமிவேதி ।

தத்ர ஸௌராலோகாதி³கம் ஸத³தி⁴ஷ்டா²நமிதி பா⁴வ: । வ்யாப்த்யஸித்³தி⁴ஶங்கா ஶூந்யவாதே³ வஸ்துத: ஶூந்யதைவேதி மதே(அ)பி ஸைவ ஸத்யாஸ்தீதி பரிஹாரார்த²: ।

இயதோ விவேகஸ்யேதி ।

ஸ்வப்நவத் ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்யாஸத்யத்வம் யதி³ ஸ்யாத் ததா³நீமபி அதி⁴ஷ்டா²நபரிஶேஷோ(அ)வஶ்யம்பா⁴வீ, தச்ச ஸத்யம் ஸுக²ரூபமித்யேதாவதோ நிர்தா⁴ரணஸ்யேத்யர்த²: ।

ஸகு³ணநிர்கு³ணேதி ।

பரிஶிஷ்யமாணம் ஸத் ஸகு³ணம் ப⁴வேத் நிர்கு³ணம் வா, நிர்கு³ணத்வே கத²மக²ண்டே³ தத்ர ஸமந்வய இத்யாதி³விசாரார்த²த்வேந ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴: ஸப²ல இத்யர்த²: । நைவம் ஸதி நித்யாநித்யவிவேக: ப்ரஸித்³த⁴நித்யாநித்யவிஷய ஏவாஸ்து கிமர்த²ம் ஸத்யாந்ருதவிஷயத்வேந க்லிஷ்டவ்யாக்²யாநம் ஶாஸ்த்ராநாரம்ப⁴ஶங்காபரிஹாரஸ்யோக்தஸ்ய தத்ராபி துல்யத்வாத், ந ச ப்³ரஹ்மாநந்த³ ஏக ஏவ நித்ய: கர்மப²லாதி³கமந்யத்ஸர்வமநித்யமிதி ஶாஸ்த்ராரம்பா⁴த்ப்ராகே³வ நிஶ்சயே ஸதி 'அஸம்ப⁴வஸ்து ஸதோ(அ)நுபபத்தே:' (ப்³ர. அ. 2 பா. 3 ஸூ. 1) இதி ப்³ரஹ்மநித்யத்வவ்யவஸ்தா²பநஸ்ய வைராக்³யபாதா³தி³ஷு (ப்³ர. அ.3 பா.1) கர்மப²லாத்³யநித்யத்வவ்யவஸ்தா²பநஸ்ய ச வைப²ல்யாப்ரஸங்க³: । ப்ராகே³வ ஸம்ஸாரப³ந்தா⁴ந்ருதத்வநிஶ்சயே ஸதி தத்ஸமர்த²நார்த²ஸ்ய தத்³கு³ணஸாரத்வாத்து தத்³ய்வபதே³ஶ: (ப்³ர.அ.2 பா.3 ஸூ.27) 'யதா² ச தக்ஷோப⁴யதா²' (ப்³ர.அ.2 பா.2 ஸூ.40) இத்யாதி³ஸூத்ரஜாதஸ்ய வைப²ல்யப்ரஸங்க³ இதி தூ³ஷணஸ்ய தத்ராபி துல்யத்வாத் । ப்ராங்நிஶ்சிதே ஏவ ப³ந்த⁴மித்²யாத்வே ஶ்ருதிவிரோதா⁴தி³ஶங்காந்தரநிராஸாய தத்³கு³ணஸாரத்வாதி³ஸூத்ரஜாதமிதி பரிஹாரரீதிஸ்து பக்ஷாந்தரே(அ)பி துல்யா । கிஞ்ச நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகத்வரூபாஸித்³தி⁴ஶங்காபரிஹாரார்தா²த:ஶப்³த³வ்யாக்²யாநாஸரே கர்மப²லநித்யத்வப்ரதிபாத³கவாக்யேப்⁴ய: தத³நித்யத்வப்ரதிபாத³கவாக்யாநாம் ப்ராப³ல்யமேவோபபத்திதயா த³ர்ஶிதம், ந து ப³ந்த⁴ஸத்யத்வப்ரதிபாத³கவாக்யேப்⁴ய: தந்மித்²யாத்வப்ரதிபாத³கவாக்யாநாம் । அதோ(அ)பி ஹேதோ: ப்ரஸித்³த⁴நித்யாநித்யவிவேக ஏவாத்ர விவக்ஷித இதி ஜ்ஞாயதே, தஸ்மாத்ஸாமாந்யத: ஸத்யாந்ருதஸத்³பா⁴வநிர்தா⁴ரணம் ப்ரஸம்க்²யாநலப்⁴யப³ந்த⁴மித்²யாத்வநிர்தா⁴ரணபர்யந்தம் நித்யாநித்யவஸ்துவிவேக இத்யுக்தமயுக்தமிதி - சேத், உச்யதே । பா⁴ஷ்யே நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகாநந்தரம் நித்யப²லப்ரேப்ஸாமநபேக்ஷ்ய தத்³விவேகமாத்ரேண ஸகலகர்மப²லவிராக³ உக்த: । நித்யவஸ்துப்ரேப்ஸயா தத்ப்ராப்யுபாயாந்வேஷணம் பஶ்சாது³க்தம்; அயம் க்ரம: - அநித்யத்வமஸத்யத்வமிதி வ்யாக்²யாநே யுஜ்யதே, ந த்வஸ்தா²யித்வமிதி வ்யாக்²யாநே । அஸ்தா²யிநம் போ⁴க³ம் பு⁴ஞ்ஜாந: தத்பரித்யாகே³ ஸ்தா²யிபோ⁴க³லாப⁴மாலக்ஷ்ய ஹி ததோ விரஜ்யதே, நாந்யதா² । அந்ருதாஸக்தஸ்து தத³ந்ருதத்வநிஶ்சயே ஸதி தத்பரித்யாகே³ ததா²பூ⁴தஸத்யவஸ்துலாப⁴ப்ரதிஸம்தா⁴நாபா⁴வே(அ)பி ததோ விரஜ்யதே । ந ஹி ரஜதார்தீ² க்வசந ரஜதப்⁴ரமேண ப்ரவ்ருத்தஸ்தந்மித்²யாத்வநிஶ்வயே ஸதி தத்பரித்யாகே³ந ஸத்யரஜதஸ்ய ஸ்வலப்⁴யக²ப்ரதிஸம்தா⁴நாபா⁴வே ததோ ந நிவர்த்ததே । கிந்து ததோ நிவ்ருத்த: ஸத்யரஜதப்ராப்யுபாயம் கிம்சித்பஶ்யதி சேத் தத்ர ப்ரவர்ததே । தஸ்மாத் நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகாதி³க்ரமேண ஸாத⁴நசதுஷ்டயம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாஹேதும் வர்ணயதோ ப⁴க³வதோ பா⁴ஷ்யகாரஸ்ய ஸத்யமித³ம் ஸுக²ரூபமிதி விஶேஷநிர்தா⁴ரணமநபேக்ஷ்ய கர்மப²லாந்ருதவநிர்தா⁴ரணமேவ வைராக்³யாதி³க்ரமேண ஸாத⁴நாந்தராணாம் ப்ரவர்தகமித்யாஶயமாலோச்ய டீகாகாரைராசார்யைஶ்ச ஸாமாந்யத: ஸத்யமஸ்தீதி விஶிஷ்ய ப³ந்த⁴மாத்ரமந்ருதமிதி ச விவேக: ப்ரத²மஸாத⁴நத்வேந பரிக்³ருஹீத: । தத³நந்தரம் அக்ஷய்யாதி³வாக்யாத் கர்மப²லநித்யவஸித்³தே⁴ஸ்தத³ந்ருதத்வமஸித்³த⁴ம் அந்ருதஸ்ய தத்த்வஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வநியமாதி³தி ஶங்காயாம் தத³ந்ருதத்வஸித்³த்⁴யர்த²மேவ ந்யாயத: தத³நித்யத்வமத:ஶப்³தே³ந ஸூத்ரிதமிதி ந கிம்சித³வத்³யம் ।

தத³ப்⁴யாஸ இதி ।

ஜநநமரணபரிவ்ருத்த்யாதி³ரூபஸம்ஸாரப³ந்தா⁴ஸத்யத்வத்³ருட⁴நிஶ்சயபர்யந்த இதி ஶேஷ: ।

க்ரியாஸமபி⁴ஹாரே இதி ।

'க்ரியாஸமபி⁴ஹாரே லோட் லோடோ ஹிஸ்வா'விதி பாணிநிஸூத்ரேண க்ரியாபௌந:புந்யவிவக்ஷாயாம் ஸர்வலகாராபவாதே³ந லோட்³விஹித: । தஸ்ய பரஸ்மைபதா³த்மநேபத³யோ: யதா²க்ரமம் ஹிஸ்வாவாதே³ஶௌ ச விஹிதௌ । நநு க்ரியாஸமபி⁴ஹாரே லுநீஹி லுநீஹீத்யேவாயம் லுநாதீத்யாயுதா³ஹரணேஷ்விவ ஜாயஸ்வ ஜாயஸ்வேத்யேவேமாதீ³நி ஜாயந்தே, ம்ரியஸ்வ ம்ரியஸ்வேத்யேவம் ம்ரியந்த இதி, த்³விர்பா⁴வஸ்தஸ்ய தஸ்ய தா⁴தோரநுப்ரயோக³ஶ்ச ப்ராப்நோதி । தத்ஸூத்ரவார்திகே த்³விர்பா⁴வாநுஶாஸநாத்³, யதா²வித்⁴யநுப்ரயோக³: பூர்வஸ்மிந்நிதி ஸூத்ரேண க்ரியாஸமபி⁴ஹாரே தஸ்யைவ தா⁴தோ: அநுப்ரயோக³நியமநாச்ச । நைஷ தோ³ஷ: । க்ரியாஸமபி⁴ஹாரவத் ஜநநமரணரூபக்ரியாத்³வயஸமுச்சயஸ்யாப்யத்ர விவக்ஷிதத்த்வாத், 'ஸமுசயே(அ)ந்யதரஸ்யாமிதி ஸூத்ரேண ஸமுச்சயே(அ)பி லோண்மத்⁴யமபுருஷைகவசநவிதா⁴நாத் । தத்ர ஹி ந த்³விர்பா⁴வவார்திகமஸ்தி; நாபி யதா² வித்⁴யநுப்ரயோக³விதா⁴நமஸ்தி, கிந்து ஸமுச்சயே ஸாமாந்யவசநஸ்யேதி ஸூத்ரேண தாவத் க்ரியாவிஶேஷாநுக³தஸாமாந்யவசநஸ்ய அநுப்ரயோகோ³ விஹித: । ஓத³நம் பு⁴க்ஷ்வ, க்ஷீரம் பிப³, தா⁴நா: கா²த³, இத்யேவாயமப்⁴யவஹரதீத்யாதி³ தது³தா³ஹரணம் । இஹாபி ஜநநமரணாநுக³தஸாமாந்யரூபவிபரிவ்ருத்திவாசிந: அநுப்ரயோகோ³(அ)ஸ்தி । அஸக்ருதா³வர்தீநி பூ⁴தாநி ப⁴வந்தீதி க்ரியாஸமபி⁴ஹாரஸமுச்சயோப⁴யவிவக்ஷாயாம் ச ஸமுச்சயவிவக்ஷாப்ரயுக்தமேவ கார்யம் ப⁴வதி; 'விப்ரதிஷேதே⁴ பரம் கார்யமிதி ஸ்மரணாத் ।

காத்யாயநேந த்விதி ।

'சதுர்தீ²தத³ர்த²மாத்ரேணேதி சேத், ஸர்வப்ரஸங்கோ³(அ)விஶேஷாதி³தி, யதா²ஶ்ருதஸூத்ரார்தே² அநுபபத்திப்ரத³ர்ஶகமேகம் வார்திகம், ஸர்வப்ரஸங்க³: ஸர்வஸ்ய சதுர்த்²யந்தஸ்ய தத³ர்த²மாத்ரேண ஸமாஸப்ரஸங்க³:, ரந்த⁴நாய ஸ்தா²லீ அவஹநநாய உலக²லமித்யாதா³வபி ஸமாஸ: ப்ரஸஜ்யேதேத்யர்த²: । விக்ருதி: ப்ரக்ருத்யேதி சேத்³ 'அஶ்வகா⁴ஸாதீ³நாமுபஸம்க்²யாந'மிதி வார்திகாந்தரம், யதி³ விக்ருதிவாசீ சதுர்த்²யந்தஶப்³த³: ப்ரக்ருதிவாசிநா ஸமஸ்யத இதி விஶேஷ்யதே, ததா³ ஸர்வப்ரஸங்க³: பரிஹ்ருதோ ப⁴வதி । கிந்து அஶ்வாய கா⁴ஸ: அஶ்வகா⁴ஸ இதி ஸமாஸோ ந ப்ராப்நோதி ப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வாபா⁴வாத் । அத: தத்ஸம்க்³ரஹார்த²முபஸங்க்²யாநம் யத்நாந்தரம் கர்தவ்யமித்யர்த²: । ஏவமஶ்வகா⁴ஸாதி³ஷு சதுர்தீ²ஸமாஸ இதி வார்திககாரமதம் । ஏதத³வலம்ப³நேநைவ த⁴ர்மாய ஜிஜ்ஞாஸா த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸேதி ஶப³ரஸ்வாமிபி⁴ஶ்சதுர்தீ²ஸமாஸ: ஸமாஶ்ரித: ।

காத்யாயநே நைவேதி ।

காத்யாயநக்³ரஹணமநாத³ரேண ஶப்³தா³பி⁴யுக்தமாத்ரோபலக்ஷணம் பா⁴ஷ்யகாராபி⁴ப்ராயம் । பா⁴ஷ்யகாரை: க²லு தத்ர வார்திகமுல்லங்க்⁴ய யதா²ஶ்ருதஸூத்ரம் ஸமர்த²யமாநை: ஷஷ்டீ²ஸமாஸ: ஸமாஶ்ரித: । அத்ரேத³ம் பா⁴ஷ்யகாரீயம் வார்திகப்ரத்யாக்²யாநம் । ப்ரக்ருதிவிக்ருதிக்³ரஹணாய யத்நஸ்தாவந்ந கர்தவ்ய: । ஸூத்ரே ப³லிரக்ஷிதக்³ரஹணேந ஜ்ஞாபகேந தத³ர்த²ஸித்³தே⁴: । யதி³ ஹி தத³ர்த²ஸமாஸஸ்தத³ர்த²மாத்ரவிஷய: ஸ்யாத், ததா³ குபே³ராய ப³லி: குபே³ரார்தோ² ப⁴வதி, அஶ்வாய ரக்ஷிதம் அஶ்வார்த² ப⁴வதீதி குபே³ரப³லி: அஶ்வரக்ஷிதமிதி ஸமாஸயோ: தத³ர்த²ஸமாஸவிதி⁴நைவ ஸித்³தே⁴: ப்ருத²க்³ப³லிரக்ஷிதக்³ரஹணம் ந கர்தவ்யம் ஸ்யாத் । தத்க்ருதம் ஜ்ஞாபயதி தத³ர்த²ஸமாஸ: ப்ரக்ருதிவிக்ருதிமாத்ரவிஷய இதி । ததா² அஶ்வகா⁴ஸாத்³யுபஸம்க்²யாநயத்நோ(அ)பி ந கர்தவ்ய:; தேஷு ஷஷ்டீ²சதுர்தீ²ஸமாஸயோ: ஸ்வரவைஷம்யாபா⁴வேந ஷஷ்டீ²ஸமாஸோபபத்தே: இதி॥ ஏவம் ஸூத்ராநுஸாரிபா⁴ஷ்யகாரமதப்ராப³ல்யாத் வார்திககாரமதமநாத்³ருத்ய சதுர்தீ²ஸமாஸாஸம்ப⁴வ உக்த: । இத³மேவ பா⁴ஷ்யகாரமதமநுஸ்ருத்ய ப⁴ட்டபாதை³: த⁴ர்மாய ஜிஜ்ஞாஸேதி ஶப³ரஸ்வாமிவசநம் ஷஷ்டீ²ஸமாஸலப்³தா⁴ர்தி²கார்த²ப்ரத³ர்ஶநபரம், ந து விக்³ரஹப்ரத³ர்ஶநபரம் । தஸ்ய ஜ்ஞாதுமிச்சே²தி நிக³மநவாக்யேந ஷஷ்டீ²ஸமாஸவிபா⁴வநாதி³தி வ்யாக்²யாதம் । ஆத்மநேபத³பரஸ்மைபத³ஶப்³த³யோ: ப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வாபா⁴வே(அ)பி தாத³ர்த்²யஸமாஸஸ்து 'வையாகரணாக்²யாயாம் சதுர்த்²யா' இத்யலுக்³விதா⁴நஸாமர்த்²யாத் । ந ச தஸ்மாதே³வ ஜ்ஞாபகாத் ஸர்வத்ராபி தாத³ர்த்²யஸமாஸ: ஶங்கநீய:; ததா² ஸதி ப³லிரக்ஷிதக்³ரஹணவையர்த்²யாபத்தேருக்தத்வாத் ।

ஸமாஸாந்தரமுபஸம்க்²யாதமிதி ।

ஷஷ்டீ²ஸூத்ரவிஹிதம் ஸமாஸாந்தரம் பா⁴ஷ்யகாரைரங்கீ³க்ருதமித்யர்த²: । ந ச 'ஜ்ஞாதம் ப்³ரஹ்ம விஷயோ' 'ஜ்ஞாதம் ப்³ரஹ்ம ப்ரயோஜநமிதி ப்³ரஹ்ம விஷயப்ரயோஜநோப⁴யரூபமிஷ்யதே । தத்ர ப்ரயோஜநத்வப்ரதிபத்த்யுபயோகீ³ சதுர்தீ²ஸமாஸ இஹாஸாது⁴ரிதி த்யக்த: । ஏவமேவாத்ர விஷயத்வப்ரதிபத்த்யுபயோகீ³ ஷஷ்டீ²ஸமாஸோ(அ)ப்யஸாது⁴ரேவ । ததா² ஹி, கேந ஸூத்ரேணேஹ ஷஷ்டீ²; 'ஷஷ்டீ² ஶேஷே' இதி ஸூத்ரேண வா, 'கர்த்ருகர்மணோ: க்ருதீ'தி ஸூத்ரேண வா । நாத்³ய:; கர்மத்வம் வாச்யம் பரிக்³ராஹ்யமிதி ஶேஷஷஷ்ட்²யா: த்வயா த்யக்தத்வாத் । ந த்³விதீய:, 'ப்ரதிபத³விதா⁴நா ச ஷஷ்டீ² ந ஸமஸ்யத' இதி வார்திகேந வைஶேஷிகஸூத்ரவிஹிதஷஷ்ட்²யா: ஸமாஸப்ரதிஷேதா⁴த் । அத ஏவ ஸர்பிஷோ ஜ்ஞாநமித்யத்ர ஸர்பிஷா கரணேந ப்ரவ்ருத்தி: இத்யர்த²கே 'ஜ்ஞோ(அ)வித³ர்த²ஸ்ய கரணே' இதி ஸூத்ரேண வித்திவ்யதிரிக்தப்ரவ்ருத்திரூபார்தா²ந்தரமுக்தம் ।

ஜாநாதிகரணத்வநிமித்தா ப்ரதிபத³விஹிதா ஷஷ்டீ²தி ந ஸமாஸ இத்யாஶங்க்யாஹ –

கர்த்ருகர்மணோ: க்ருதீதி ।

கர்மத்வஸ்ய வாச்யத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் த்³விதீயபக்ஷ ஏவாத்ர பரிக்³ருஹ்யதே । அஸ்தி ஹ்யத்ர க்ருத்³யோக³:; ஜிஜ்ஞாஸாபத³ஸ்ய 'அப்ரத்யயாதி³தி ப்ரத்யயாந்ததா⁴தோருபரி விஹிதாகாரப்ரத்யயாந்தத்வாத், அகாரப்ரத்யயஸ்ய ச 'க்ருத³திஙிதி ஸூத்ரேண க்ருத்ஸம்ஜ்ஞகத்வாத் । ந ச ஸமாஸாஸம்ப⁴வ:, 'க்ருத்³யோக³லக்ஷணா ச ஷஷ்டீ² ஸமஸ்யத' இதி ப்ரதிபத³விதா⁴நத்வே(அ)பி க்ருத்³யோக³நிமித்தஷஷ்ட்²யா: ஸமாஸாப்⁴யநுஜ்ஞாநாதி³தி பா⁴வ: ।

நநு க்ருத்³யோக³லக்ஷணஷஷ்டீ²ஷ்வபி கர்மணி யா ஷஷ்டீ² தஸ்யா: ஸமாஸ: கர்மணி சேதி ஸூத்ரேண ப்ரதிஷித்³த⁴ இத்யாஶங்க்யாஹ –

யஸ்து கர்மணீதி ।

'கர்மணி சேதி ஸூத்ரேண கர்மஷஷ்டீ²மாத்ரஸ்ய ஸமாஸப்ரதிஷேதோ⁴ ந ப⁴வதி ததா² ஸதி 'கர்தரி சேதி ஸூத்ரவையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । தேந ஹி ஸூத்ரேண கர்தரி யௌ த்ருஜகௌ தாப்⁴யாம் ஸஹ கர்மணி ஷஷ்ட்²யா: ஸமாஸோ நிஷித்⁴யதே । அபாம் ஸ்ரஷ்டா ஓத³நஸ்ய போ⁴ஜக இத்யாதௌ³ । ந ச கர்மஷஷ்டீ²மாத்ரஸ்ய அத்ர ஸமாஸநிஷேதே⁴ தத்ஸப²லம் ப⁴வேத்³ । அத: கர்மணி சேதி ஸூத்ரே சகார இதிகாரார்த²: । கர்மணீதி ஶப்³த³முச்சார்ய யா ஷஷ்டீ² நியமிதா, ஸா ந ஸமஸ்யத இதி தத³ர்த²: । ததஶ்ச 'உப⁴யப்ராப்தௌ கர்மணீதி ஸூத்ரேண கர்மணீதி ஶப்³த³முச்சார்ய நியமிதா ஷஷ்டீ² தஸ்ய ஸமாஸப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய விஷய:, ந து 'கர்த்ருகர்மணோ: க்ருதீ'தி ஸூத்ரவிஹிதா கர்மணி ஷஷ்டீ²த்யர்த²: । நந்விஹாப்யுப⁴யப்ராப்திஸூத்ரநியமிதைவ கர்மணி ஷஷ்டீ² । தஸ்ய ஹி ஸூத்ரஸ்யைவமர்த²: । கர்த்ருகர்மணோருப⁴யோ: ஷஷ்டீ²ப்ராப்தி: யத்ரைகஸ்மிந்க்ருதி ப⁴வதி தஸ்மிந் க்ருதி ஸதி கர்மண்யேவ ஷஷ்டீ² ந கர்தரீதி । ததா² சாத்ர ஸாத⁴நாசதுஷ்டயஸம்பந்ந: கர்தா யதி³ ஶ்ரூயேத, ததா³ தஸ்மிந்நபி கர்மணீவ 'கர்த்ருகர்மணோ: க்ருதீதி ஸூத்ரேண ஷஷ்ட்²யா: ப்ராப்தௌ நிமித்தம் ப⁴வதி । ஜிஜ்ஞாஸேதி க்ருத்ப்ரத்யய: ।

அதோ(அ)த்ர 'கர்மணி சேதி ஸமாஸப்ரதிஷேத⁴: ஸ்யாதே³வேத்யாஶங்க்யாஹ –

ஸாமர்த்²யாது³பாதா³நப்ராப்தாவிதி ।

'க்ருத்வோர்த²ப்ரயோகே³ காலே(அ)தி⁴கரணே' இதி வ்யவஹிதபூர்வஸூத்ராத் ப்ரயோக³ இத்யநுவர்ததே । தச்ச கர்த்ருக³தகிஞ்சித³திஶயவிவக்ஷாஸாமர்த்²யாத் கர்த்ருகர்மோப⁴யப்ரயோகா³வஶ்யம்பா⁴வபரம் । ஏவம் சாஶ்சர்யோ க³வாம் தோ³ஹ இத்யாதி³ரேவோப⁴யப்ராப்திஸூத்ரவிஷய: । தத்ர ஹ்யாஶ்சர்யஶப்³த³ஸூசிதகர்த்ருக³தாதிஶயோபபாத³நோபயோகி³தயா து³ர்தோ³ஹத்வரூபாஜாதி³வைலக்ஷண்யஸூசநாய கோ³த்வேந தோ³ஹகர்மணாம் ததோ³ஹாஸாமர்த்²யஸம்பா⁴வநாஸூசநாய அஶிக்ஷிதத்வாதி³நா தோ³ஹகர்துஶ்ச உபாதா³நமபேக்ஷிதம் க்ருதம், நேஹ ததா² கிம்சித³திஶயவிவக்ஷயாகர்து: உபாதா³நம் க்ருதமஸ்தீதி நாத்ர உப⁴யப்ராப்திஸூத்ரேண கர்மணி ஷஷ்டீ²நியமநமித்யர்த²: । நநு யத்ர கர்த்ருகர்மோப⁴யப்ரயோகோ³ நாஸ்தி, தத்ர க³ம்யமாநே(அ)பி கர்மண்யுப⁴யப்ராப்திஸூத்ரேண கர்தரி ஷஷ்ட்²யா: ப்ரதிஷேத⁴மபி⁴ப்ரேத்ய த்ருதீயாப்ரயோக³: ஸூத்ரகாரேணைவ க்ருதோ த்³ருஶ்யதே । 'அந்தர்த்³தௌ⁴ யேநாத³ர்ஶநமிச்ச²தீதி; அந்தர்த்³தி⁴நிமித்தம் யத்கர்த்ருகத³ர்ஶநாபா⁴வம் ஸ்வாத்மந: கர்மண: அந்தரங்க³ப்ரத்யாஸத்த்யா க³ம்யமாநஸ்யேச்ச²தி தஸ்ய அபாதா³நஸம்ஜ்ஞா அநேந ஸூத்ரேண விதீ⁴யதே । ததா² சோபாத்⁴யாயாத³ந்தர்த⁴த்த இத்யத்ர பஞ்சமீ ப⁴வதி । ந ச கர்மணி க³ம்யமாநே ஏவோப⁴யப்ராப்திஸூத்ரப்ரவ்ருத்திவத் கர்தரி க³ம்யமாநே இதி விஶேஷ: ஶங்கநீய: । கர்த்ருகர்மோப⁴யோபாதா³நநியமப⁴ங்கே³ ஸத்யஸ்ய விஶேஷஸ்ய அப்ரயோஜகத்வாத், இஹாபரிதோஷஶ்சேத், ஏவம் பரிஹாரோ த்³ரஷ்டவ்ய: । அகாகாரயோ: ப்ரதிஷேதோ⁴ நேதி வக்தவ்யம்; ஶேஷே விபா⁴ஷேதி பா⁴ஷ்யகாரை: உப⁴யப்ராப்தீ கர்மணீதி கர்தரி ஷஷ்டீ²ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய அகே அகாரே ச க்ருதி நித்யமப்ரவ்ருத்தி:, ஸ்த்ரீப்ரத்யயரூபே க்ருதி, தத்³வ்யதிரிக்தமாத்ரே வா விகல்பேந அப்ரவ்ருத்திஶ்சோக்தா, உதா³ஹ்ருதம் ச பே⁴தி³கா தே³வத³த்தஸ்ய காஷ்டா²நாம்; சிகீர்ஷா விஷ்ணுமித்ரஸ்ய கடஸ்யேதி, ஶோப⁴நா க²லு பாணிநே: ஸூத்ரஸ்ய க்ருதி:, ஶோப⁴நா க²லு பாணிநிநா ஸூத்ரஸ்ய க்ருதிரிதி ச । தஸ்மாதி³ஹ ஜிஜ்ஞாஸா இத்யகாரப்ரத்யயயோகா³த் நோப⁴யப்ராப்திஸூத்ரவிஷயத்வஶங்காவகாஶ இதி । அயமபி பரிஹாரோ ஜிஜ்ஞாஸாபத³ஸ்ய அகாரப்ரத்யயாந்தத்வம் த³ர்ஶயத்³பி⁴ராசார்யை: ஸூசித: ।

வ்யாக்²யாதமிதி ।

சரமவாத்ஸ்பு²டத்வபரதயேதி ஶேஷ: । பரமாப்தஸ்ய ஸூத்ரகாரஸ்ய உபதே³ஶமாத்ரேணாபி விஶ்வாஸ: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய - ந்யாயஸூத்ர இதி விஶேஷிதம் ।

ப²லேச்சா²யா ஏவேதி ।

ப²லேச்சை²வ ஹி ஸ்வஸாத⁴நத்வோபாதி⁴நா உபாயேச்சா²மாத³தா⁴தி, அத உபாயேச்சா² ப²லவிஷயாபி ப⁴வதீத்யேதத்³ யுஜ்யத இதி பா⁴வ: ।

ஆர்தி²கே சாஸ்மிந்நிதி ।

டீகாயாமேஷிதவ்யமித்யுக்த்யா ஸூத்ரே ஜிஜ்ஞாஸா கர்தவ்யேதி கர்தவ்யபதா³த்⁴யாஹார: ஸூசித:, ஸ து ஜிஜ்ஞாஸாபத³ஸ்ய க்ருதியோக்³யவிசாரார்த²கத்வாபி⁴ப்ராயோ ந ப⁴வதி; ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா அநதி⁴கார்யத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யே ஜிஜ்ஞாஸாஶப்³த³ஸ்ய அநதி⁴கார்யஜ்ஞாநேச்சா²பரத்வஸ்யாங்கீ³க்ருதத்வாத், கிம் து ஆர்தி²கவிசாரகர்தவ்யத்வாபி⁴ப்ராய இத்யர்த²: ।

அர்த²விவக்ஷாப்ரதிஜ்ஞாவதி³தி ।

நநு அர்த²விவக்ஷாப்ரதிஜ்ஞா விசாரப்ரதிஜ்ஞேதி நாஸ்தி ப்ரதிஜ்ஞாத்³வயம் த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரே, (ஜை.ஸூ.அ.1 பா.1 ஸூ.1) யேந ஆத்³யப்ரதிஜ்ஞாயாம் த⁴ர்மக்³ரஹணம் வேதா³ர்த²மாத்ரோபலக்ஷணம், ந த்³விதீயப்ரதிஜ்ஞாயாமிதி விப⁴ஜ்யேத, கிம் து ஏகைவ தத்ர விசாரப்ரதிஜ்ஞா வேத³ஸ்ய । விவக்ஷிதார்த²த்வம் து அத:ஶப்³தே³ந தத்ர ஹேதுதயோச்யதே, தத்³தே⁴தூகரணஸாமர்த்²யாச்ச வேத³ஸ்ய அத்⁴யயநவிநியோக³ஶேஷத்வேந விஷநிர்ஹரணாதி³மந்த்ரவத³விவக்ஷிதார்த²த்வஶங்கா நிரஸ்யத இதி சேத், ஸத்யம் । த⁴ர்மமாத்ரஸ்ய தத்ர விசார்யத்வப்ரதிஜ்ஞாயாமபி விஶிஷ்ய த⁴ர்மபரவேத³பா⁴க³மாத்ரஸ்ய விவக்ஷிதார்த²த்வம் ந ஹேது:, ததா² ஸதி வேதா³ந்தபா⁴க³ஸ்ய அவிவக்ஷிதார்த²த்வஶங்காயாம் ந்யாயதௌல்யேந பூர்வபா⁴க³ஸ்யாபி தத்³வத் அவிவக்ஷிதார்த²த்வமஸ்த்விதி ஶங்காயா: ஸ்தி²ரீகரணாபத்தே: । கிந்து க்ருத்ஸ்நவேதா³த்⁴யயநாநந்தர்யஸ்ய அத²ஶப்³தா³ர்த²த்வாத் அதீ⁴தஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்ய வேத³ஸ்ய விவக்ஷிதார்த²த்வம் ஹேதுதயோச்யதே இத்யத்ர தாத்பர்யம் । ஏவம் ச த⁴ர்மக்³ரஹணஸ்ய வேதா³ர்த²மாத்ரோபலக்ஷணத்வாதி³தி டீகாயாம் த⁴ர்மஸ்ய யத்³க்³ரஹணம் அதஶ்ஶப்³தோ³க்தவிவக்ஷிதார்த²த்வே ஹேதௌ அர்த²ஶப்³தே³நோபாதா³நம் தஸ்ய வேதா³ர்த²மாத்ரோபலக்ஷணத்வாதி³த்யர்தோ² த³ர்ஶிதோ ப⁴வதி । டீகாயாமபி ஸ ஏவார்த²: ப்ரக்ருதோபயோகீ³ । தத்ர ஹி ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேச்சோ²பத³ர்ஶநமுகே²ந தத³ர்தா²யாம் ப்³ரஹ்மமீமாம்ஸாயாம் ப்ரவர்தநார்த²ம், ந து வேதா³ந்தாத்⁴யயநே ப்ரவர்தநார்த²ம் வேதா³ந்தாநாம் விவக்ஷிதார்த²த்வோபபாத³நார்த²ம் வா இத்யுக்த்வா வேதா³ந்தாத்⁴யயநே ப்ரவ்ருத்தே: அத்⁴யயநவிதி⁴நா ஸித்³த⁴த்வாதி³தி ஹேதும் ஸ்பஷ்டத்வாத் அப்ரத³ர்ஶ்ய வேதா³ந்தாநாம் விவக்ஷிதார்த²த்வஸ்ய ப²லவத³ர்தா²வபோ³த⁴பரதாம் அத்⁴யயநவிதே⁴: ஸூத்ரயதா த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரேணைவ (ஜை. அ.1 பா.1 ஸூ.1) ஸித்³த⁴த்வாதி³தி ஹேது: ப்ராகு³க்த: । தது³பாதா³நார்த²ம் விவக்ஷிதார்த²த்வாதி³தி ஹேதௌ அர்த²க்³ரஹணஸ்ய வேதா³ந்தார்த²ஸாதா⁴ரண்யமேவ வக்தவ்யம், ந து த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸேத்யத்ர த⁴ர்மக்³ரஹணஸ்ய । அத இஹ டீகாகாரத⁴ர்மஶப்³த³ஸ்ய வேதா³ர்த²மாத்ரோபலக்ஷணத்வ வத³த்³பி⁴: த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரம் வேதா³ர்த²விசாரப்ரதிஜ்ஞாபரம் விம்ஶதிலக்ஷணீஸாதா⁴ரணம் அங்கீ³க்ருதமிதி ந மந்தவ்யம் । ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டநிப³ந்த⁴நவசநவ்யக்த்யாபா⁴ஸப்ரதிப³த்³த⁴: ஸம்தி³க்³தா⁴ர்த²: ஸ்யாதி³தி । யத்³யபி தத்த்வமஸீத்யாதி³ர்வேதா³ந்தஸ்வாரஸ்யேந ப்³ரஹ்மாத்மைக்யம் போ³த⁴யதி; ததா²ப்யந்யத்ர க்வசித்³ த்³ருஷ்டமித்யேதாவந்மாத்ரமவலம்ப்³ய ப்ரவ்ருத்தாந் வசநவ்யக்த்யாபா⁴ஸாந் வாக்யயோஜநாபா⁴ஸாந் வாதி³பி⁴: உத்ப்ரேக்ஷிதாந் பஶ்யதஸ்தை: ப்ரதிப³த்³த⁴: ஸந் வேதா³ந்த: ஸம்தி³க்³தா⁴ர்த²: ஸ்யாத் । ததா² ஹி "அந்ருக்ஷரா ருஜவ: ஸந்து பந்தா²' இத்யத்ர பந்தா²ந இதி ப³ஹுவசநஸ்ய 'ஸுபாம் ஸுலுகி³த்யாதி³ஸூத்ரேண ஸ்வாதே³ஶோ த்³ருஷ்ட:, உத 'யத்ஸுந்வந்தி ஸாமிதே⁴நீஸ்தத³ந்வாஹ' இத்யத்ர யத்தத்³ப்⁴யாம் ஸப்தம்யா: தேநைவ ஸூத்ரேண அலுக்³ த்³ருஷ்ட:, 'கா³யத்ரீ ச²ந்த³ஸாம் மாதா' இத்யத்ர த்³விதீயா ப்ரத²மார்த²ம் இதி விப⁴திவ்யத்யயோ த்³ருஷ்ட: । ஏவம் தத்த்வமஸீத்யத்ர ததி³த்யஸ்மாச்சதுர்த்²யா: ஸ்வாதே³ஶோ லுக்³ விப⁴க்திவ்யத்யயோ வேதி தஸ்மை ஜக³த்காரணாய ப்³ரஹ்மணே த்வம் । ததா³த்மா ஸமர்பணீய இத்யர்த²:; 'ப்³ரஹ்மணே த்வா மஹஸ ௐ இத்யாத்மாநம் யுஞ்ஜீதேதி ஶ்ருத்யந்தராத் । அத²வா பஞ்சம்யா: ஸ்வாதே³ஶாதி³பி⁴: தஸ்மாத்த்வம் தஸ்மாஜ்ஜாதஸ்த்வமித்யர்த²: । 'யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்த' இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । அத²வா ஷஷ்ட்²யா: ஸ்வாதே³ஶாதி³பி⁴: தஸ்ய த்வம் தத்ஸ்வாமிகஸ்த்வமித்யர்த²: । 'ஸகாரணம் கரணாதி⁴ப' இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । அத²வா ஸப்தம்யா: ஸ்வாதே³ஶாதி³பி⁴: தஸ்மிம்ஸ்த்வம் ததா³ஶ்ரிதஸ்த்வமித்யர்த²: । 'ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந' இதி தத்ரைவ ஶ்ரவணாத் । அத²வா ப்³ராஹ்மணஸ்த்வம் மநுஷ்யஸ்த்வமித்யாதி³வத் ஶரீரஶரீரிபா⁴வநிப³ந்த⁴நம் தத்த்வமிதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் । 'யஸ்யாத்மா ஶரீரமிதி ஶ்ருத்யந்தராத் । அத²வா 'அகோ⁴ரா(அ)பாபகாஶிநீ' இத்யத்ரேவ அகாரப்ரஶ்லேஷாத் அதத்த்வமஸீதி ச்சே²த³:, 'த்³வா ஸுபர்ணே' த்யாதி³பே⁴த³ஶ்ருத்யநுரோதா⁴தி³தி । ஏவம் 'மீமாம்ஸகா ஹி வாக்யார்த²விசாரே ப்ரஸ்துதே ஸதி । லோகத்³ருஷ்டீ: ப்ரதிக்⁴நந்தி வசநவ்யக்திபாம்ஸுபி⁴:॥' இதி க்³ரஹாதி⁴கரண (ஜை.அ.3 பா.3 ஸூ.14) வார்திகோக்தரீத்யா தத்தது³த்ப்ரேக்ஷிதவசநவ்யக்த்யாபா⁴ஸாபாதி³தஸம்தே³ஹாக்ராந்தா தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஜந்யா ப்³ரஹ்மாத்மைக்யதீ⁴: ஆபாதத: ப்ரஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: । வசநயுக்த்யாபா⁴ஸேதி பாடே² த்³வா ஸுபர்ணேத்யாத³யோ பே⁴த³ப்ரதிபாத³நச்சா²யாபத்த்யா வசநாபா⁴ஸா: தது³போத்³ப³லகயுக்தயோ யுக்த்யாபா⁴ஸா: । ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டவசநவ்யக்த்யா ஆபாதத: ப்ரஸித்³த⁴: ஸம்தி³க்³தா⁴ர்த²: ஸ்யாதி³தி பாட²: ப்ராகு³க்த ஏவார்தே² யோஜநீய: । ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டேந யா வசநவ்யக்தி: தயா அர்தா²ந்தராணாமப்யாபாதத: ப்ரதீதே: ஸம்தி³க்³தா⁴ர்த²: ஸ்யாதி³தி । ப்³ரஹ்மாத்மஸ்வரூபநிர்ணாயகவாக்யேஷு அர்த²ஸம்தே³ஹே(அ)பி நித்யாநித்யவஸ்துவிவேகாந்தர்க³தப³ந்த⁴மித்²யாத்வஸத்³ரூபதத³தி⁴ஷ்டாநாவஶ்யம்பா⁴வநிஶ்சயோ மோக்ஷார்த²ப்ரவ்ருத்த்யுபயோக்³யந்த:கரணஶுத்³த்⁴யாபாத³ககர்மாநுஷ்டா²நமஹிம்நா இதி ப்ராகே³வோக்தம் । ததஸ்து ப்ராக்³தே³ஹாத்³யபே⁴தே³நேதி டீகாக்³ரந்தோ² ந சார்வாகமதாபி⁴ப்ராய: । தந்மதே முக்தௌ தே³ஹாத்மநோ: பே⁴த³ இத்யஸ்யாபா⁴வாத் ।

நாபி ப்⁴ராந்திக்ருதா(அ)பே⁴தா³பி⁴ப்ராய:; தஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதத்வேந அநிராகார்யத்வாதி³த்யாஶங்க்ய தத்தாத்பர்யமாஹ –

பே⁴தா³பே⁴த³மதேந ஶங்கேதி ।

ஷஷ்ட்²யோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யே ஹேதுமாஹ –

ஜீவஸ்ய ஹீதி ।

தத்பதா³ர்த²ஸ்ய த⁴ர்மிணோ ஜீவாத்பதா³ர்தா²ந்தரத்வே ஹி த⁴ர்ம்யபி தத்பதே³நாபூர்வதயா போ³த⁴நீய: । ந து ஸ ஜீவாத்பதா³ர்தா²ந்தரமிதி தத்³க³தம் ஶுத்³த⁴த்வாத்³யேவ ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் அவித்³யாதிரோஹிதத்வேந அப்ரஸித்³த⁴ம் தேந ஜ்ஞாபநீயம்; அதஸ்தத்பதா³ர்த²ஸ்ய ஶுத்³த⁴த்வாதே³ஶ்சேதி ந வையதி⁴கரண்யமித்யர்த²: । யத்³யபி தத்பதா³ர்த²ஸ்ய யத் ஶுத்³த⁴த்வாதீ³த்யேவ வையதி⁴கரண்யம் வக்தும் ஶக்யம், ததா²பி த்வம்பதா³ர்த² ஏவ தத்பதா³ர்த² இத்யபே⁴த³த்³ருடீ⁴கரணாய தத³பி பரித்யக்தமித்யர்த²: । ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மாஸ்தித்வப்ரஸித்³தி⁴ரிதி ஸாத்⁴யம், ஸர்வோ ஹி தத்ப்ரத்யேதீதி ஹேதுரிதி தயோரவிஶேஷஶங்கா ।

தத்பதா³ர்த²மாத்ரஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴ரிதி ।

தத்பத³போ³த்⁴யஸ்ய த⁴ர்மிண இத்யர்த²:, ந து ப்ராசீநடீகாக்³ரந்த² இவ தத்³வோத்⁴யஸ்ய ஶுத்³த⁴த்வாதே³ரித்யர்த²: । தஸ்ய ப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வேநாநுவாதா³யோகா³த் ।

வஸ்த்வபா⁴வஸாதி⁴கேதி ।

ரஜதாபா⁴வப்ரதிபத்தி: ஹி ரஜதபா³தி⁴கா த்³ருஷ்டா, ததே²ஹாபி ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஸாதா⁴ரணாகாரத்³ருஷ்டாவிதி ।

ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மித்³ருஷ்டாவித்யர்த²: । விப்ரதிபத்திஜந்யஸம்ஶயே ஸமாநத⁴ர்மத³ர்ஶநஸ்ய அநபேக்ஷிதவாத்³, அக்³ரே விருத்³த⁴ப்ரதிபத்த்யோ: ஸாதா⁴ரணாலம்ப³நஸ்ய த⁴ர்மிண ஏவாத்ர ஸத்³பா⁴வோபபாத³நத³ர்ஶநாச்ச । ஏவம் ச ந த்விஹேத்யாத்³யக்³ரிமவாக்யே(அ)பி ஸாதா⁴ரணோ த⁴ர்மீத்யேவ பாடோ² யுக்த: । அத ஏவ ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மிஸ்பு²ரணே(அ)பீத்யக்³ரிமக்³ரந்தே² ஸகலகோஶேஷு த⁴ர்மிஶப்³த³ஸ்யைவ பாட²: ।

ந ஹி ஸாதா⁴ரண: ஶாஸ்த்ரார்த² 'இதி ।

ஸம்தே³ஹவிஷயகோடித்³வயஸாதா⁴ரணோ த⁴ர்மீ ந ஶாஸ்த்ரப்ரதிபாத்³ய:, ஸம்ப்ரதிபந்நத்வாதி³த்யர்த²: ।

தத்பதா³ர்த²ப்ரதீதேரிதி ।

ஆஸ்திகபே⁴த³வாதி³ஷு நிரீஶ்வரவாதி³நாம் தத்பதா³ர்த²ப்ரதீதேர்கௌ³ணதாயாம் ஸேஶ்வரவாதி³நாம் தத்த்வமர்தை²கத்வப்ரதீதே:, கௌ³ணதாயாமிதி விகா³நமித்யப்ரேதநேநாந்விதம் । ஸாம்க்²யா நிரீஶ்வரா அபி சேதநா: ப்ரதிதே³ஹம் பி⁴ந்நா இதி மேநிரே இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

ஜநநேதி ।

ஸ்ம்ருத்யாதி³பி⁴ஶ்சேதி ।

ஸ்மரந்தி ச (ப்³ர. அ. 2 பா. 3 ஸூ. 74) அபி ச ஸப்த (ப்³ர.அ.3 பா.1ஸூ.15) ப³ஹிஸ்தூப⁴யதா²பி ஸ்ம்ருதேராசாராச்ச (ப்³ர. அ. 3 பா. 4 ஸூ. 43) ஆசாரத³ர்ஶநாத் (ந. அ. 3 பா. 4 ஸூ. 3) இத்யாதி³ஸூத்ரை: நரகயாதநாஸத்³பா⁴வாரூட⁴பதிதப³ஹிஷ்கரணாதௌ³ ப்ரமாணத்வேந உபநிப³த்³தா⁴நாம் ஸ்ம்ருத்யாசாராணாம் ப்ராமாண்யம் வேத³மூலத்வேநேதி தைர்வேதா³நுமாநே, அநுமாநஸ்வரூபநிர்ணயஸ்யோபயோக³ இத்யர்த²: ।

தேந விஹிதேதி ।

யஸ்மாத் ந்யாயஶாஸ்நே லக்ஷணமுகே²ந ப்ரமாணப்ரமேயாதி³விவேசநம் க்ருதம், தேந ஹேதுநா ஸமாநநாமரூபத்வாதி³ஸூத்ர (ப்³ர. அ.1 பா.3 ஸூ.30) நிப³த்³தே⁴ வைதி³காநாம் யாக³தே³வதாஸமர்பகேந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாம் ஜாதிரர்த²: இதி விவேகே ஜாநஶ்ருதௌ ஶூத்³ரஶப்³த³ஸ்ய ந ஶூத்³ரத்வஜாதிரர்த²:, கிந்து யௌகி³கத்வேந வ்யக்திரிதி விவேகே ச ஜாதிவ்யக்திபதா³ர்த²விவேசநத்³வாரா ஆநுமாநிகவேத³ஸ்வரூபக்³ரஹணே அநுமாநநிர்ணயத்³வாரா ச ந்யாயஶாஸ்த்ரஸ்யோபயோக³ இத்யர்த²:॥

இதி ஜிஜ்ஞாஸாதி⁴கரணம்॥1॥

ஜந்மாத்³யதி⁴கரணவிஷயா:

ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:॥2॥

யதோ வேதி ।

நநு 'யதோ வே'த்யாதி³வாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மலக்ஷகத்வாலக்ஷகத்வஸம்ஶய:, ந தது³க்தலக்ஷணஸ்ய ஜக³ஜ்ஜந்மாதே³: ப்ரஸித்³த்⁴யப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴யாம், கிந்து விரோதா⁴விரோதா⁴ப்⁴யாம், 'ஆநந்தா³த்³த்⁴யேவேதி' வாக்யஸ்யைவ ஸம்ஶய: தது³க்தஸ்வரூபலக்ஷணஸ்ய ப்ரஸித்³த்⁴யப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴யாம், அத: கத²மேவமுக்தம் இதிசேத், உச்யதே । ஸ்வரூபலக்ஷணமபி யதோ வேத்யாதி³வாக்யமூலம் । தது³க்தம், ஜக³த்காரணமநூத்³ய ஹி தஸ்ய ஆநந்த³த்வவிதா⁴யகமாநந்த³வாக்யம் இதி । அத இத்த²முக்தௌ நாநுபபத்தி: । நநு ஜந்மாத்³யஸ்ய யத இதி ஸூத்ரோபாத்தஸ்ய பூர்வபக்ஷஸித்³தா⁴ந்தாப்⁴யாம் ப்ரத²மம் ஸமர்த்²யமாநஸ்ய தடஸ்த²லக்ஷணஸ்ய விரோதா⁴விரோதா⁴ப்⁴யாம் 'யதோ வே'த்யா தி³வாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மலக்ஷகத்வாலக்ஷகத்வஸம்ஶய ஏவாதி⁴கரணாங்க³த்வேந த³ர்ஶயிதும் யுக்த:, ந த்வததா²பூ⁴தஸ்ய ஸ்வரூபலக்ஷணஸ்ய ப்ரஸித்³த்⁴யப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴யாம் யதோ வேத்யாதி³வாக்யஸ்ய ஆநந்த³வாக்யத்³வாரா ப்³ரஹ்மலக்ஷகத்வாலக்ஷகத்வஸம்ஶய இதி-சேத், உச்யதே; ஸகலேதரவ்யாவ்ருத்தலக்ஷ்யபோ³த⁴நஸமர்த²மிஹ லக்ஷணம் நிர்தா⁴ரணீயம், ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³கம் து ந ததா², கிந்து ஶாகா²க்³ரே சந்த்³ர இதிவத் தடஸ்த²லக்ஷணம் । யதா² தி³க³ந்தரஸ்தி²ததாரகாதி³ப்⁴ய ஏவம் வ்யாவர்தகம், ந து ஶாகோ²ர்த்⁴வதே³ஶக³தசந்த்³ரஸமீபவர்திதாரகாதி³ப்⁴ய: । ஏவம் ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³கம் அஸம்பா⁴விதகாரணபா⁴வேப்⁴ய ஏவ வ்யாவர்தகம், ந து ஸம்பா⁴விதகாரணபா⁴வேப்⁴ய: ப்ரதா⁴நபுருஷாதி³ப்⁴ய: । அத: ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶவத் ஸகலேதரவ்யாவ்ருத்தலக்ஷ்யபோ³த⁴நஸமர்த²ஸ்வரூபலக்ஷணமேவ இஹ தடஸ்த²லக்ஷணத்³வாரா ஸூத்ரக்ருதா நிர்தி³தா⁴ரயிஷிதம், ந து தடஸ்த²லக்ஷணமேவ । அத ஏவாசார்யஸ்தஸ்ய ச நிர்ணயவாக்யமித்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்ய தாத்பர்யம் வக்ஷ்யதே-ஸ்வரூபலக்ஷணபரத்வம் ஸூத்ரஸ்ய த³ர்ஶயிதும் தஸ்ய சேதி பா⁴ஷ்யமிதி । தஸ்மாத் ப்ரஸித்³த்⁴யப்ரஸித்³தி⁴மூலகஸம்ஶயஸ்ய அதி⁴கரணாங்க³த்வேந ப்ரத³ர்ஶநம் யுக்தமேவ॥

ஆக்ஷேபே இதி ।

ஆக்ஷேபாதி⁴கரணமாக்ஷேப்யாதி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தப²லேநைவ ப²லவத்³, யதா² ஔத்பத்திகஸ்து ஶப்³த³ஸ்யார்தே²ந ஸம்ப³ந்த⁴: (ஜை. அ.1 பா.1 ஸூ.5) இத்யதி⁴கரணே ஶப்³தா³ர்த²ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய நித்யத்வேந வேத³ஸ்ய நிரபேக்ஷபோ³த⁴கத்வரூபப்ராமாண்யே ஸமர்தி²தே ஶப்³தா³ர்த²ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய நித்யத்வமயுக்தம் ஶப்³தா³நாமேவ அநித்யவாதி³தி ததா³க்ஷேபஸமாதா⁴நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தம் ஶப்³தா³தி⁴கரணம் (ஜை. அ.1 பா. 3 ஸூ. 28) அபவாதா³தி⁴கரணமபவாதா³தி⁴கரணபூர்வபக்ஷப²லேந ப²லவத் । யதா² ஸ்ம்ருத்யதி⁴கரணே (ஜை. அ. 1 பா. 3 ஸூ.1-2) ஸ்ம்ருதீநாம் வேத³மூலத்வேந ப்ராமாண்யே ஸமர்தி²தே ப்ரத்யக்ஷஶ்ருதிவிருத்³த⁴ஸ்ம்ருதிஷு வேத³மூலத்வாபவத³நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தம் விரோதா⁴தி⁴கரணம் (ஜை. அ.1பா.3 ஸூ. 3) । தத³ர்தா²சிந்தா யத³ர்தா² ஸா தத்ப²லேந ப²லவதீ, யதா² த³ர்ஶபூர்ணமாஸாதி³ப்ரகரணாம்நாதாந்யங்கா³நி ப்ராகரணிகேஷ்வேவ வ்யவதிஷ்ட²ந்தே, ந து ஸௌர்யாதி³ஷ்வப்யுபதே³ஶவித⁴யா பாரிப்லவாநி ப⁴வந்தீதி । ஸப்தமாத்³யசிந்தா ஸௌர்யாதி³ஷு ப்ரயாஜாதீ³நாமதிதே³ஶேந ப்ராப்திரிதி அக்³ரிமசிந்தாப²லேந ப²லவதீ । லக்ஷணநிரூபணம் லக்ஷ்யபரிச்சே²தே³ந ப²லவத், இத்யேதேஷு நியதைகரூபப²லவிஶேஷாவக³தே: ப²லம் ந வக்தவ்யம் க்ருத்வாசிந்தாயாம் அந்யத்ரைவ ப²லமிதி தத்ர ப²லவ்யதிரேகநிஶ்சயாத் ப²லம் ந வக்தவ்யமித்யர்த²: ।

காரணத்வம் த்விதி ।

யத்³யபி ஜந்யஜநகபா⁴வஸம்ப³ந்தே⁴ந ஜக³த்³ ப்³ரஹ்ம லக்ஷயதீதி ஜக³த ஏவ ப்³ரஹ்மலக்ஷணத்வமநுபத³முக்தம்; ததா²பி வ்யாவ்ருத்திவ்யவஹாராநுமாநயோ: ஹேதூப⁴வதோ லக்ஷணஸ்ய பக்ஷநிஷ்ட²த்வேந பா⁴வ்யமிதி யே மந்யந்தே தாநநுருத்⁴யைவமுக்தம் ।

ஜந்ம ஆதி³ர்யயோரிதி ।

நநு பா⁴ஷ்யாநபி⁴மதமதத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநமாஶ்ரித்ய விஶேஷவிவக்ஷாயாம் தஸ்மிந்நேவ பக்ஷே யத்ஸூத்ரகௌ³ரவமுச்யதே தத³நுபபந்நம் । ததா²ஹி அத்ர விவக்ஷாவிஷயோ ந ப⁴வதீதி ப்ரத்யாக்²யேயோ விஶேஷ:, கிம் வா தத்³விஷயோ ப⁴வதீத்யுபாதே³யம் ஸாமாந்யம் । ஜந்மாதி³த்ரயமத்⁴யே அதத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹிலப்⁴யம் ஸ்தி²திப⁴ங்க³த்³வயம் விஶேஷ:, தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹிலப்⁴யம் ஜந்மாதி³த்ரயம் ஸாமாந்யமிதி சேத், கத²மாத்³யபக்ஷே கௌ³ரவம், த்³விதீயபக்ஷே தத்பரிஹாரஶ்ச । ஜந்மாதி³பத³விக்³ரஹவாக்யக³தயத்பத³விவரணார்த²ம் ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்கா³நாமிதி இதரேதரயோக³த்³வந்த்³வாஶ்ரயணே ஹி ஜந்ம ஆதி³: யேஷாமிதி விக்³ரஹலாபா⁴த் ஜந்மாத³யோ(அ)ஸ்ய யத இதி ஸூத்ரரசநாபத்த்யா ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³ரூபஸாமாந்யவிவக்ஷாயாமேவ அதிகௌ³ரவம் ஸ்யாத் । ஸமாஹாரத்³வந்த்³வாஶ்ரயணே து ஸ்தி²திப⁴ங்க³த்³வயரூபவிஶேஷவிவக்ஷாயாமபி ந கௌ³ரவம் । ஜந்ம ஆதி³ர்யஸ்ய ஸ்தி²திப⁴ங்க³ஸ்யேதி விக்³ரஹாஶ்ரயணேந ஜந்மாத்³யஸ்ய யத இத்யேவ ஸூத்ரரசநோபபத்தே: । ந ஹி த்ரயவிவக்ஷாயாமேவ ஸமாஹாரத்³வந்த்³வாஶ்ரயணம், ந த்³வயவிவக்ஷாயாமித்யஸ்தி நியம: । ஏதேந ஸ்த்ரீலிங்க³பும்லிங்கே³ லிங்க³விஶேஷௌ நபும்ஸகலிங்க³ம் தது³ப⁴யாநுக³தம் ஸாமாந்யம், ந து த்ருதீயம் லிங்கா³ந்தரமிதி ஶாப்³தி³கமர்யாதா³ஶ்ரயணேந விஶேஷஸாமாந்யஶப்³தா³ர்த²க்³ரஹணஶங்காபி நிரஸ்தா । ஸ்தி²திப⁴ங்க³த்³வயக்³ரஹணே(அ)பி லிங்க³ஸாமாந்யவிவக்ஷாயாம் ஜந்மாதி³ஷு த்ரிஷ்வபி லிங்க³விஶேஷவிவக்ஷாயாஶ்ச கர்தும் ஶக்யத்வேந கௌ³ரவலாக⁴வஸ்தி²த்யபா⁴வாத் । ந ஹி லிங்க³விஶேஷலிங்க³ஸாமாந்யவிவக்ஷே த்³வித்ரிக்³ரஹணயோர்நியதே, உச்யதே; லிங்க³விஶேஷவிவக்ஷாயாம் கௌ³ரவம் லிங்க³ஸாமாந்யவிவக்ஷாயாம் லாக⁴வமித்யேவாத்ர விவக்ஷிதம், மூலஶ்ருத்யநுஸாரேண ஜந்மாதி³த்ரயகாரணத்வம் லக்ஷணமிதி தல்லாபா⁴ர்த²ம் தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹிரேவாத்ராபி⁴மத: । ததா³ஶ்ரயணே ச லிங்க³விஶேஷவிவக்ஷாயாம் ஜந்மாத³யோ(அ)ஸ்ய யத இதி ஸூத்ரரசநாபத்த்யா கௌ³ரவம் ஸ்பஷ்டமேவ । தத்ர யத்³யாஶங்க்யேத தர்ஹி அதத்³க³ணஸம்விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹ்யாஶ்ரயணேந லிங்க³விஶேஷவிவக்ஷா(அ)ஸ்த்விதி, தத்ராபி 'ஜந்மாதீ³ அஸ்ய யத' இதி ஸூத்ரரசநாபத்த்யா கௌ³ரவமஸ்தீதி விபா⁴வயிதும் ஜந்ம ஆதி³ர்யயோ: இத்யாதி³க்³ரந்த²ப்ரவ்ருத்திரிதி ந கஶ்சித்³தோ³ஷ: ।

நநு லிங்க³ஸாமாந்யவிவக்ஷாயாமபி 'ஜந்மாதீ³ந்யஸ்ய யத' இதி ஸூத்ரரசநாபத்த்யா கௌ³ரவம் ஸ்யாத் இத்யாஶங்காநிராகரணார்த²ம் உத்தரடீகாக்³ரந்த²மவதாரயதி –

தத்ர நபும்ஸகைகவசநேதி ।

இதரேதரயோக³த்³வந்த்³வஸமாஶ்ரயணே லிங்க³ஸாமாந்யவிவக்ஷாப்⁴யநுஜ்ஞாநாபா⁴வாத் ஜந்மாதீ³நி இதி ஸூத்ரரசநாபத்த்யா கௌ³ரவம் ஸ்யாத் । இஹ து ஸர்வோ த்³வந்த்³வோ விபா⁴ஷைகவத்³ப⁴வதீதி பரிபா⁴ஷாஸித்³த⁴: ஸமாஹாரத்³வந்த்³வ: ஸமாஶ்ரீயதே । தத்ர ‘ஸ நபும்ஸகமிதி ஸூத்ரேண லிங்க³ஸாமாந்யவிவக்ஷா(அ)ப்⁴யநுஜ்ஞாதேதி நபும்ஸகைகவசநேந ஸூத்ரலாக⁴வம் லப்⁴யத இத்யர்த²: ।

ஸ்வபா⁴வ ஏவ நியந்தேதி ।

"கால: ஸ்வபா⁴வோ நியதிர்யத³ச்சா² பூ⁴தாநி யோநி: புருஷ இதி சிந்ய"மிதி ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷந்மந்த்ரேண காலகாரணத்வாதி³வாதா³: ப்ரத்யாக்²யாதா: । "கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயதே"தி ஶ்ருத்யா து அஸத்காரணத்வவாத³: । தைரிஹ பூர்வபக்ஷ: க்ருத: । மந்த்ரே புருஷஶப்³த³ஸ்ய விவரணம் டீகாயாம், க்³ரஹலோகபாலஶப்³தே³ந க்ருதம் । இத³ம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴தீ³நாமப்யுபலக்ஷணம் । க்ரியாஶப்³தே³ந நியதிஶப்³த³ஸ்ய, ப்ரதா⁴நஶப்³தே³ந யோநிஶப்³த³ஸ்யேதி விவேக: । அதிவ்யாப்திஶப்³தே³ந காலாதீ³நாமேவ காரணத்வோபபத்தௌ ப்³ரஹ்ம காரணம் நாப்⁴யுபக³ந்தவ்யமித்யஸம்ப⁴வோ விவக்ஷித: । தத்ர புருஷபூர்வபக்ஷ: ஶ்ருத்யந்தராவலம்ப³ந: । ப்ரஶ்நோபநிஷதி³ ஹி "ஷோட³ஶகலம் புருஷம்" ப்ரஸ்துத்ய 'தம் த்வா ப்ருச்சா²மி க்வாஸௌ புருஷ இதி' பா⁴ரத்³வாஜப்ரஶ்நே "தஸ்மை ஸ ஹோவாச இஹைவாந்த:ஶரீரே ஸோம்ய ஸ புருஷோ யஸ்மிந்நேதா: ஷோட³ஶ கலா: ப்ரப⁴வந்தி, ஸ ஈக்ஷாஞ்சக்ரே கஸ்மிந்நு அஹமத்க்ராந்த உத்க்ராந்தோ ப⁴விஷ்யாமி கஸ்மிந்வா ப்ரதிஷ்டி²தே ப்ரதிஷ்டா²ஸ்யாமீதி, ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத் ப்ராணாச்ச²த்³தா⁴ க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீமிந்த்³ரியம் மநோ(அ)ந்நமந்நாத்³வீர்யம் தபோ மந்த்ரா: கர்ம லோகா: லோகேஷு நாம சேதி' ஜீவஸ்யைவ ப்ராணாதி³நாமாந்தஷோட³ஶகலாஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ஶ்ரூயதே । அயம் ச ஜீவபூர்வபக்ஷ இஹைவாதி⁴கரணே நிராகார்ய:, ந ப்ரதா⁴நாதி³பூர்வபக்ஷவத³தி⁴கரணாந்தரே நிராக்ருத: । "கஸ்மிந்நு அஹமுத்க்ராந்த" இத்யாதி³ப்ரஶ்நோபநிஷத்³வாக்யமபி பரப்³ரஹ்மவிஷயமேவ; "தாந் ஹோவாச, ஏதாவதே³வாஹமேதத்பரம் ப்³ரஹ்ம வேத³ நாத: பரமஸ்தீதி” தது³பஸம்ஹாரே பிப்பலாத³வசநாத் । ஸகலோபநிஷத்ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ஜீவாதி⁴கஸ்ய பரப்³ரஹ்மணஶ்ச அபலபிதுமஶக்யத்வாத் । ப்ராணோத்க்ராந்திப்ரதிஷ்டா²ப்⁴யாம் பரப்³ரஹ்மண: ஸ்வோத்க்ராந்திப்ரதிஷ்டா²வத்த்வம், ஈக்ஷணம் து ஸ்வஸ்ய ததா²பூ⁴தஜீவாபே⁴தா³பி⁴ப்ராயேணேதி தந்நிராகரணம் த்³ரஷ்டவ்யம் ।

யத³ஸதி³தி ப்ரஸித்³த⁴மிதி ।

யத்³யபி ஸ்ரஷ்டவ்யஸஜாதீயக³தாநுபூ⁴தாகாராநுஸந்தா⁴நேநாபி ஸ்ருஷ்டி: ஸம்ப⁴வதி; ததா²பி யத்ராநுபூ⁴தாத³ப்யதிஶயிதேந வைலக்ஷண்யேந ஸ்ரஷ்டவ்யமிதி ஸ்ரஷ்டவ்யாகாராநுஸந்தா⁴நம், தத்ர தஸ்யாகாரஸ்ய ததா³நீமஸத்வப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தீதி தாத்பர்யம் ।

இதரதா² ப்ரேரணாநுபபத்தேரிதி ।

ததா² ச ப்ரப³லந்யாயவிருத்³த⁴தயா யதா²ஶ்ருதார்த²ப்ரதிபாத³நாக்ஷமேண "யஸ்மிந் ஜாத" இத்யாத்³யர்த²வாதே³ந கத²ம்சில்லக்ஷணோந்நீதேந பித்ருகா³ம்யேவ ப²லம் ப்ரதிபாத்³யத இதி கல்பநீயமிதி பா⁴வ: ।

பிது:ப்ரீத்யுத்பத்தேரிதி ।

புத்ரக³தமபி பூதத்வாதி³கம் பஶுஹிரண்யாத்³யபி⁴வ்ருத்³தி⁴வத்பிது: ப்ரீத்யுத்பாத³நத்³வாரா கௌ³ணபுருஷார்தோ² ப⁴வதீத்யர்த²: । காரணவமேவேதி பாடே² ப்³ரஹ்ம வ்யவச்சி²நத்தீத்யநுஷங்க³: । காரணத்வாதே³வேதி பாடே² ப்³ரஹ்ம வ்யவச்சி²ந்நமித்யத்⁴யாஹார: ।

ஸாம்க்²யப்ரக்ரியேதி ।

த⁴ர்மலக்ஷணாவஸ்தா²பரிணாமபே⁴தா³ந் பாதம்ஜலா வ்யவஹரந்தி । பாதஞ்ஜலே ஹி யோக³ஶாஸ்த்ரே பரிணாமத்ரயஸம்யமாத் அதீதாநாக³தஜ்ஞாநம் (யோக³ஸூத்ர. பா. 2 ஸூ. 16) இதி பரிணாமத்ரயவிஷயம் தா⁴ரணாத்⁴யாநஸமாதி⁴ரூபம் ஸம்யமம் ப²லாய விதா⁴தும் சித்தஸ்ய பரிணாமத்ரயலக்ஷணாநந்தரம் ஸூத்ரிதம் । ஏதேந பூ⁴தேந்த்³ரியேஷு த⁴ர்மலக்ஷணாவஸ்தா²பரிணாமா: வ்யாக்²யாதா:" ( யோக³ஸூத்ர, பா. 2 ஸூ. 13) இதி த இஹ ஸேஶ்வரஸாம்க்²யா(அ)நதிபி⁴ந்நத்வாத் ஸாம்க்²யஶப்³தே³நோக்தா: ।

ஸோப்யுத்பத்திரிதி ।

வர்தமாநத்வாதி³ரபி தத்தத்காலோபாதி⁴விஶேஷோத்பத்திரித்யர்த²: ।

புருஷாணாமிதி ।

புருஷவாக்யம் ஹி மூலப்ரமாணஸாபேக்ஷம் । ததி³ஹ ந தாவச்ச்²ருதி:; ஶ்ருதேஜந்மாதி³த்ரிதயவிஷயத்வாத் । நாபி ததீ³யம் ப்ரத்யக்ஷம்; மூலகாரணாதீ⁴நமஹாபூ⁴தஜந்மாதி³ஷு ப்ரத்யக்ஷாப்ரவ்ருத்தேரித்யர்த²: ।

அதீந்த்³ரியார்த²த்³ரஷ்ட்ருத்வமபி புருஷகௌ³ரவாத³நுமேயமித்யாஶங்க்யாஹ –

ந சேதி ।

அந்யதா²ப்யுபபத்தரிதி ।

யாஸ்காத³ய: ஸ்வகாலே ஹேமாதீ³நாம் விகாரஷட்கம் த்³ருஷ்ட்வா படி²தவந்த இத்யப்யுபபத்தே: நாதீந்த்³ரியாதே² ப்ரத்யக்ஷம் கல்பநீயமித்யர்த²: । ஏதேந யாஸ்கவசநஸ்ய ஸ்ம்ருதித்வாத் மூலஶ்ருத்யநுமாநமபி நிரஸ்தம்; த்³ருஷ்டமூலாபா⁴வே ஏவ தத³நுமாநாதி³தி பா⁴வ: ।

வேதா³ந்தேதி ।

வேதா³ந்தவிசார: கர்தவ்ய இத்யார்தி²கப்ரதிஜ்ஞாயாமித்யர்த²: । நநு சோத³நாஸூத்ரவத் ஜந்மாதி³ஸூத்ரம் லக்ஷணப்ரமாணோப⁴யபரமஸ்து ஜந்யஜநகபா⁴வேந லக்ஷணீப⁴வதோ ஜக³த: ஸகர்த்ருகத்வாநுமாநே ஹேதுபா⁴வஸ்யாப்யுபபத்தே: ।

அத உத்தராதி⁴கரணவையர்த்²யமேவேத்யாஶங்க்ய கார்யேண காரணமநுமீயதாம் நாம, ததே³கத்வாதி³ஸித்³தௌ⁴ து ஶ்ருதிரேவ ஶரணீகரணீயேத்யுத்தராதி⁴கரணம் ஸார்த²கமித்யாஹ –

கார்யேண சேதி ।

நநு கார்யத்வலிங்கே³ந ஜக³த: காரணாநுமாநாநந்தரம் ப்ரவ்ருத்தே: ததே³கத்வாநேகத்வஸம்ஶயோ லாக⁴வதர்கவஶாத் உத்கடகோடிகஸம்ஶயரூபா ஸம்பா⁴வநா ஸம்பத்³யத இத்யேதத³யுக்தம் । ந ஹி தர்க: கிம்சித்கோடிஸஹசரிதாநேகத⁴ர்மோபலம்ப⁴வகிம்சித்கோடிபூ⁴யோத்³ருஷ்டஸஹசாரைகர்மோபலம்ப⁴வச்ச கோட்யுத்கடத்வநியாமகத்வேந க்லுப்த:, கிந்து ப்ரமாணாநுக்³ராஹகத்வேந । ததா² ச கார்யத்வலிங்க³காநுமாநாத்³ப⁴வந்தீ ஸகர்த்ருகத்வாநுமிதிரேவ லாக⁴வதர்கோபநீதகர்த்ரைகத்வமபி விஷயீகுர்வாணா ஸதீ ஏககர்த்ருகத்வாநுமிதி: ஸம்பத்³யத இத்யேவ யுக்தம் । கோ³புரப்ராகாராதி³ஷு ப³ஹுகர்த்ருகத்வேந நிஶ்சிதேஷு லாக⁴வாவதாராஸம்ப⁴வே(அ)பி ததா²த்வேந அநிஶ்சிதேஷு வியதா³தி³ஷு தத³வதாரே பா³த⁴காபா⁴வாத் இதிசேத், மைவம் । லாக⁴வதர்கேண அநுமிதேவிஷயகௌ³ரவாபாத³நஸ்ய விருத்³த⁴த்வாத் । ஏககர்த்ருகத்வம் ஹி அநேககர்த்ருகத்வாபா⁴வவிஶிஷ்டஸகர்த்ருகத்வம், ந து ஏகத்வஸம்க்²யாவிஶிஷ்டகர்த்ருகத்வமாத்ரமபி; ப³ஹுஷ்வபி ப்ரத்யேகம் ஏகத்வவைஶிஷ்ட்யஸத்த்வேந தத்³விஷயத்வஸ்ய ப³ஹுகர்த்ருகத்வாவிரோதி⁴த்வாத் । ஏவமதிகு³ருவிஷயாபாத³க: கத²ம் லாக⁴வதர்கவ்யபதே³ஶம் லபே⁴த । நஹ்யேவம்பூ⁴தம் லாக⁴வம் ப்ரமாணாநுப்ராஹகம் ஸம்ப்ரதிபந்நமஸ்தி, யத³க்³ரே வஸ்துலாக⁴வஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஸ்வாநுக்³ராஹ்யப்ரமாணஸ்ய விஷயகௌ³ரவமாபாத³யேத் । ததா² ஸதி ஹீஷ்டபுரோவர்திஜ்ஞாநம் ப்ரவ்ருத்திகாரணம் க்³ருஹ்ணத: ப்ரமாணஸ்ய அநுப்ராஹகோ லாக⁴வதர்கோ விஸம்வாதி³ப்ரவ்ருத்திஸ்த²லே வ்யதி⁴கரணப்ரகாரகஜ்ஞாநாகல்பநயா வஸ்துலாக⁴வஸித்³த்⁴யர்த²ம் பே⁴தா³க்³ரஹம் காரணதாவச்சே²த³கத்வேநோபநயேத்³, ந து ஜ்ஞாநவித்திவேத்³யதய உபஸ்தி²தமிஷ்டம் புரோவர்திவைஶிஷ்ட்யம் । தஸ்மாத்ஸகர்த்ருகத்வாநுமாநாநுக்³ராஹகபா⁴வாத் ப்ரச்யுதோ(அ)யம் லாக⁴வதர்க: ஸ்வயமப்ரமாணத்வாத் ஸ்வாதந்த்ர்யேண கர்த்ரைகத்வநிஶ்சயமுத்பாத³யிதுமக்ஷம: கர்த்ரைகத்வாநேகத்வஸம்ஶயஸ்ய ஏகத்வகோடாவுத்கடத்வமாத்ரம் ஸம்பாத³யந் உபகரோதீதி கல்பநம் யுக்தம், ந து ப்ராகாரகோ³புராதி³ஷு த்³ருஷ்டிமவலம்ப்³ய ப்ரவ்ருத்தாம் தத³நேகத்வகோடிம் ஸர்வதா² நிவர்த்தயதீதி । ஏககோடிநிர்தா⁴ரணாக்ஷமஸ்ய ஸர்வதா² கோட்யந்தரநிவர்த்தகத்வாயோகா³த், தஸ்ய ஸம்பா⁴வநாஜநநமாத்ரேணாபி அநுபகாரகத்வே லாக⁴வாத், கத்ரைகத்வஸர்வஜ்ஞத்வவாதி³ஸித்³தி⁴ம் அபி⁴மந்யமாநாநாம் ப்⁴ராந்தே: நிராலம்ப³நத்வாபத்தேஶ்ச । வஸ்துதஸ்து லாக⁴வதர்கோ(அ)பி க²தோ து³ர்ப³ல: । அதிவிசித்ரரசநஸ்யாபி ப்ரபஞ்சஸ்ய ப³ஹுவிதா⁴பரிமிதகோ³புரப்ராஸாத³மண்ட³பமஹாதடா³கா³தி³யுக்தஸ்ய மஹதோ நக³ரஸ்யேவ க்ரமஸம்பூ⁴தாஸர்வஜ்ஞாஸர்வஶக்திகஸம்ப்ரதிபந்நாநேகஸம்ஸாரிகர்தகத்வேநாபி ஸித்³த்⁴யுபபத்தௌ ஸர்வஜ்ஞஸர்வஶக்திகைககர்த்ரந்தரகல்பந ஏவ கௌ³ரவாத் । கிந்து ததா²பூ⁴தைககர்த்ருப்ரதிபாத³கவேதா³ந்தவாக்யநிகுரும்ப³ஸமாஶ்ரயணேநைவ லப்³த⁴ப³ல: தஸ்யாப்யநுக்³ராஹகோ ப⁴வதி । ஸோ(அ)யம் வநஸிம்ஹஹ்ரத³நக்ராதி³ந்யாய: । கிராதைர்ஹந்தும் ஶக்யோ(அ)பி ஸிம்ஹோ மஹத்³வநம் ஶரணம் ப்ரவிஶ்ய து³ராத⁴ர்ஷ: தேப்⁴யோ ந பி³பே⁴தி, வநம் ச தத் ஸிம்ஹாதி⁴ஷ்டா²நாநுக்³ருஹீதம் தைர்து³ஷ்ப்ரவேஶம் ப⁴வதி । ததி³த³ம் ஸர்வம் தது³பஜீவி சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யமிதி டீகாக்³ரந்தே²நைவ விபா⁴வயிஷ்யதே ।

உபாஸநாஸஹித இதி ।

உபாஸநாஶப்³தோ³ மநநஸ்யாபி ஸம்க்³ராஹக: । பரஸ்தாத³வக³திரேவேதி வ்ருத்திரூபாவக³த்யபி⁴ப்ராயேண ஶங்கா ।

ஸமாப்திவசந இதி ।

அவஸாநஶப்³த³: ஸமாப்திவாசீத்யத்⁴யுபஸ்ருஷ்டோ(அ)பி ஸமாப்திரூபநிவ்ருத்திபர இதி பா⁴வ: । ஏவம் சாவித்³யாநிவ்ருத்திநிர்வர்த்யத்வோக்தே: அவக³திஶப்³த³: ஸ்வரூபாவக³திபர இத்யர்தா²து³க்தம் ப⁴வதி ।

வ்யவதா⁴நாதி³தி ।

அவ்யவஹிதகாரண ஏவ நிர்வர்தகத்வப்ரஸித்³தே⁴: வ்யவஹிதா வ்ருத்திஸ்ததா²த்வேந ந க்³ராஹ்யேதி பா⁴வ: । ந சைவம் விசாரணாஶப்³தோ³க்தஶ்ரவணமநநோபாஸநாநாம் ஸாக்ஷாத்காரைகஸாத்⁴யாயாம் அவித்³யாநிவ்ருத்தௌ கரணத்வாபா⁴வாத்கத²ம் விசாரணா(அ)த்⁴யவஸாநேதி ஶப்³த³ஸங்க³திரிதி ஶங்கநீயம் । ந ஹி தத்ர விசாரணயா(அ)த்⁴யவஸாநமிதி 'கர்த்ருகரணே க்ருதா ப³ஹுலமிதி' ஸூத்ரேண த்ருதீயாஸமாஸ: ஸமாஶ்ரீயதே, யேந கரணத்வப்ரதீதி: ஸ்யாத் । டீகாயாம் ஹி ஷஷ்டீ²ஸமாஸோ த³ர்ஶித:, ஸ து ஸாக்ஷாத்காரத்³வாரகபரம்பராஸம்ப³ந்தே⁴(அ)ப்யுபபத்³யதே ।

அந்யதா² கர்துமித்யத்ரேதி ।

அகரணப்ரதிகோடிநிர்தே³ஶகதயா உபாத்தஸ்ய அந்யதா²கரணப்ரதிகோடிநிர்தே³ஶார்த²மப்யபேக்ஷிதத்வாத் அநுஷங்க³: கர்தவ்ய இத்யர்த²: । நநு 'பா⁴ஷ்யே ப்ரதிஜ்ஞைவாபா⁴தி ந ஹேதுரிதி' ந யுக்தம்; டீகாயாம் விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴ஶ்சார்த²வந்த இதி ப்ரதிஜ்ஞாயாம் விகல்போத்ஸர்கா³பவாதா³ஶ்ச இத்யுத்தரபா⁴ஷ்யஸ்ய ஹேதுபரத்வேந யோஜிதத்வாதி³தி சேத், உச்யதே: புருஷஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண ஸ்வத ஏவம் ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴நர்த²க்யம் இத்யாஶங்காபரிஹாரார்த²த்வேந க²ல்வித³ம் ப்ரதிஜ்ஞாபா⁴ஷ்யமவதாரிதம் । தத்ரைதது³க்தம் ப⁴வதீத்யாதி³டீகாக்³ரந்தே²ந வர்ண்யமாநம் இஷ்டோபாயதாதி³ப்ரதிபாத³நமேவ விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²வத்த்வே ஹேதுர்ந து விகல்பாதி³கமித்யபி⁴ப்ராயேண ஹேத்வாகாங்க்ஷாயாம் ஏதது³க்தமித்யாதி³கமித்யவதாரிதம் । விகல்பாதி³ப்ரதிபாத³நம் து விருத்³த⁴யோ: விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴யோர்வித்⁴யோர்வா கத²மிஷ்டோபாயதாப்ரதிபாத³கத்வமித்யாஶங்காயாம் விகல்பேநோத்ஸர்கா³பவாத³ரூபேண வேதி ஹேதூபபாத³நார்த²மித்யபி⁴ப்ரேத்ய, டீகாயாம் தத³பி ஹேதுபரத்வேந யோஜிதம் ।

ப்ரத்யகா³த்மநஸ்த்வவிஷயத்வமிதி ।

நநு 'பராஞ்சி கா²நீதி' மந்த்ரமுதா³ஹ்ருத்ய ப்ரத்யகா³த்மந இந்த்³ரியாவிஷயத்வோக்திரயுக்தா; 'கஶ்சித்³தீ⁴ர: ப்ரத்யகா³த்மாநமைக்ஷத் ஆவ்ருத்தசக்ஷுரம்ருதத்வமிச்ச²ந்நிதி தந்மந்த்ரோத்தரார்த்³தே⁴ ஏவ தஸ்ய வித்³வதி³ந்த்³ரியக்³ராஹ்யதாயா உக்தத்வாத் இதிசேத், ஸத்யம் । தத்ர ஶ்ரவணாதி³வாஸிதேந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வோக்தாவபி ஶப்³த³மநபேக்ஷ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண இந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வஸ்ய ப்ரத்யாக்²யாநே விரோதா⁴பா⁴வாத் ।

அபரோக்ஷத்வாதி³தி ।

ப்ரதே³ஶோபலக்ஷணமேதத் । அஸ்மத்ப்ரத்யயவிஷயத்வாத் இதிபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸரே ஜீவபா⁴வோபாத்⁴யுபஹிதரூபேண விஷயத்வோக்த்யா ஸ்வரூபேணாவிஷயத்வமுபபாதி³தமித்யர்த²: ।

ஜீவஜத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வாதி³தி ।

அதிவிசித்ரரசநஸ்யாபி ப்ரபஞ்சஸ்ய ப³ஹுவிதா⁴பரிமிதகோ³புரப்ராஸாத³மண்ட³பமஹாதடாகாதி³யுக்தஸ்ய மஹதோ நக³ரஸ்யேவ க்ரமேண யுக³பத்³வா ஸம்பூ⁴தை: அஸர்வஜ்ஞாஸர்வஶக்திகைரபி விஶ்வாமித்ராதி³வத் உசிதபுண்யவஶலப்³த⁴தத்ததே³கதே³ஶஸ்ருஷ்டிஸாமர்த்²யஶாலிபி⁴: ப³ஹுபி⁴: ஜீவை: நிர்மிதத்வமுபபத்³யதே । த⁴ர்மிகல்பநாதோ வரம் த⁴ர்மகல்பநேதி ந்யாயாத் । அதோ(அ)நுமாநஸ்ய தத்³விஷயத்வோபபத்தே: ந க்ல்ருப்தஜீவாதிரிக்தஸர்வஜ்ஞஸர்வஶக்திகைககர்த்ரந்தரஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

நநூபகரணாத்³யபி⁴ஜ்ஞகர்த்ருகரவம் ஸாத்⁴யத இதி நார்தா²ந்தரமித்யாஶங்க்ய, யத்கிம்சித்³யாவத்³விகல்பேந ப்ராகு³க்தமர்தா²ந்தரம் த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸாத்⁴யவைகல்யம் வா ஸ்யாத், யாவதி³தி யத்கிம்சிதி³தி வா விஶேஷாவிவக்ஷாயாமப்யர்தா²ந்தரம் ஸ்யாதி³த்யாஹ –

உபகரணேத்யாதி³நா ।

அநுமாநஸ்யாதிரிக்தேஶ்வரா(அ)ஸாத⁴கத்வமுக்த்வா தத்ஸாத⁴கத்வே பா³த⁴கமப்யாஹ –

மந:ஸம்யோகே³தி ।

தீ⁴மத்கர்த்ருகத்வஸாத்⁴யஸித்³த்⁴யா ஸித்³த்⁴யந்தீ தீ⁴ர்நித்யா(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே, அநித்யா வா । நாத்³ய:, த்வந்மதே கார்யத்வே தீ⁴மத்கர்த்ருகத்வவ்யாப்திவத் ஜ்ஞாநத்வே ஜந்யத்வவ்யாப்தேரப்யப்ரதிக்ஷேப்யதயா தத்³விரோதே⁴ந ஜ்ஞாநநித்யத்வாஸித்³தே⁴: । ந த்³விதீய:, க்ல்ருப்தகாரணம் மநஸ்ஸம்யோகா³தி³கம் விநா ஜ்ஞாநோத்பத்த்யஸம்ப⁴வாத் । தத்³விநாபி ஐஶ்வர்யவஶாத் ஜ்ஞாநோத்பத்த்யப்⁴யுபக³மே தத ஏவ ஜ்ஞாநம் விநாபி ஸ்ரஷ்ட்ருத்வஸம்ப⁴வேந த்வத³பி⁴மதஸாத்⁴யாஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: । நநு கார்யணகாரணம் கிம்சித³ஸ்தீத்யநுமிதமிதி' பூர்வக்³ரந்தே² யுக்த்யா கர்த்ருமாத்ரநிஶ்சய:, ததே³கத்வஸார்வஜ்ஞ்யாதி³ஷு ஸம்பா⁴வநேத்யுக்தம், தத³நந்தரம் காரணஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³ஸித்³தௌ⁴ யுக்தி: ஶப்³த³முபஜீவதி, ந ஸ்வதந்த்ரா, காரணமாத்ரம் து ஸம்பா⁴வயந்தீதிகர்தவ்யதேதி க்³ரந்தே²நாநுமாநம் கர்த்ருஸம்பா⁴வநாமேவ ஜநயதி, ந நிஶ்சயம் ததே³கத்வஸார்வஜ்ஞ்யாதௌ³ ஸம்பா⁴வநாமபி ந ஜநயதி । கிந்து தத³ம்ஶே ஶப்³தோ³பஜீவநமேவேத்யுக்தம் । இதா³நீம் ஈஶ்வராநுமாநஸ்ய அர்தா²ந்தரபா³த⁴கயோ: உத்³பா⁴வநேந ஸம்பா⁴வநாமபி யதா² நோத்பாத³யேத் ததோ²பபாதி³தம் । ஸர்வமித³ம் பூர்வாபரவிருத்³த⁴மிதிசேத், உச்யதே; விமதம் தீ⁴மத்கர்த்ருபூர்வகமித்யாத்³யநுமாநம் ஸர்வதா² கர்த்ருஸாத⁴கம் ந ப⁴வதீதி । ஏவமிஹ ஸர்வதை²வ ப்ரதிக்ஷிப்தமநுமாநம் ந கர்த்ருநிஶ்சாயகம், கிந்து தத்ஸம்பா⁴வநாமாத்ரஜநகமிதி 'காரணமாத்ரம் து ஸம்பா⁴வயந்தீதி' க்³ரந்தே²நோக்தம் । தஸ்யாயமாஶய:, கார்யத்வலிங்க³காநுமாநம் கர்த்ருஸாமாந்யமபி ந நிர்தா⁴ரயிதுமீஷ்டே; யதா² தா³நபதநயோ: ஸம்ப்ரதா³நாபாதா³நகாரகாபேக்ஷத்வே(அ)பி ந கார்யாந்தராணாம் தத³பேக்ஷா. ஏவம் க⁴டாதீ³நாம் கர்த்ரபேக்ஷத்வே(அ)பி அங்கராதீ³நாம் மா பூ⁴த்தத³பேக்ஷா இத்யப்ரயோஜகத்வஶங்கயா க⁴டத்ருணாதி³ஷு க்ருதாக்ருதவ்யவஹாரோபோத்³ப³லிததயா வ்யாப்திஶைதி²ல்யாத் । கிந்து தந்மாத்ரம் ஸம்பா⁴வயதி; ஸம்ப்ரதா³நாபாதா³நயோரிவ ச கர்து: கார்யாந்தரேஷு த்³ருஷ்டவ்யபி⁴சாராபா⁴வாத்³, க⁴டபடாதி³ஷு பூ⁴ய: ஸகர்த்ருகத்வத³ர்ஶநாச்ச । கர்த்ரைகத்வாதௌ³ து யுக்தி: ஸம்பா⁴வநாமாத்ரமபி ந ஜநயதி, க்ருப்தாநேகஜீவகர்த்ருகத்வோபபத்தேரிதி । அதோ நாநயோ: க்³ரந்த²யோ: பரஸ்பரவிரோத⁴: । கார்யேண ச காரணம் கிம்சித³ஸ்த்யநுமிதமித்யாதி³க்³ரந்த²ஸ்து ப்ரௌடி⁴வாதே³ந ப்ரவ்ருத்த இதி ந கிம்சித³வத்³யம் ।

நநு 'ப்ரதா⁴நாதி³ஸம்ஶயே நிர்ணயவாக்யமிதி' டீகாக்³ரந்தோ² ந யுக்த:; பா⁴ஷ்யே அஸ்ய ஜக³தோ நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ருதஸ்யேத்யாதி³நா ஜக³த: காநிசித்³விஶேஷணாந்யுக்த்வா ந ச யதோ²க்தவிஶேஷணஸ்ய ஜக³த இத்யாத்³யுத்தரக்³ரந்தே²ந ஜக³த்காரணஸ்ய ப்ரதா⁴நாதி³விலக்ஷணேஶ்வரரூபத்வஸமர்த²நேந ஸம்ஶயாபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஜக³த்³விஶேஷணைரிதி ।

நிர்ணயே(அ)பி இத்யபிஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மநிர்ணயே ஶ்ருத்யேகஶரணாநாமஸ்மாகம் யுக்த்யா வஸ்துதோ நிர்ணயோ ந ப⁴வதி, அத: ப்ரதா⁴நாதி³ஸம்ஶய இதி ।

நநு ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யைவாநுவாத்³யதயா லோகப்ரஸித்³த⁴ம் லௌகிகாநந்த³மநூத்³ய தஸ்ய ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³காரணத்வவிதா⁴யகம் ஆநந்தா³த்³த்⁴யேவேதி வாக்யமிதி ப்ரதிபா⁴தி । ததா² ஸதி லௌகிகாநந்த³ஸ்யைவ ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³ஷ்வத்³ருஷ்டாதி³வத் காரணாந்தரத்வமுக்தம் ஸ்யாத்³, ந தேநாநந்த³ரூபதா ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபலக்ஷணம் ஸித்³த்⁴யேத் இத்யாஶங்க்யாஹ –

காரணம் ப்³ரஹ்மேதி ।

கல்பநீயோபஸ்தி²திகலௌகிகாநந்த³ப்ரஸித்³த்⁴யாபேக்ஷயா க்ல்ருப்தோபஸ்தி²திகபூர்வப்ரஸ்துதஜந்மாதி³காரணப்ரஸித்³தி⁴: ஶீக்⁴ரதரேதி தயா ஜக³ஜந்மாதி³காரணம் ப்³ரஹ்ம அநூத்³ய தஸ்யாநந்த³ரூபத்வவிதா⁴யகமித³ம் வாக்யமிதி பா⁴வ: ।

ஸத்யாதே³ரபீதி ।

ஆநந்தா³த³ய: ப்ரதா⁴நஸ்ய (ப்³ர.அ.3 பா.3 ஸூ.11) இத்யதி⁴கரணஸித்³த⁴ம் 'ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்மேதி' ப்ரதே³ஶாந்தராம்நாதலக்ஷணக³தஸத்யஜ்ஞாநாத்³யுபஸம்ஹாரம் அபி⁴ப்ரேத்ய உபலக்ஷணத்வோக்தி: ।

நந்விதி ।

ஸத்யஜ்ஞாநாதீ³நாம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாச்ச பரஸ்பரஸ்மாச்ச பே⁴தே³ ஸச்சிதா³நந்த³ரூபத்வம் ப்³ரஹ்மலக்ஷணம் ந ஸித்³த்⁴யேத் । அபே⁴தே³ வாக்யார்தோ² ந ஸித்³த்⁴யேத் । தஸ்ய அநேகபதா³ர்த²வைஶிஷ்ட்யரூபத்வநியமாதி³த்யர்த²: ।

அபே⁴த³பக்ஷமாலம்ப்³யோக்தநியமாஸித்³த்⁴யா பரிஹரதி –

அத்ரோச்யத இதி ।

யஸ்த்வஜ்ஞாத இதி ।

ததா² சாஜ்ஞாதே ப்³ரஹ்மபதா³ர்தே² ஏவ வாக்யஸ்ய பர்யவஸாநாத் புந: ந விஶிஷ்டபரத்வமித்யர்த²: । நநு அஜ்ஞாதத்வம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸித்³த⁴ம்; ஸ்வரூபலக்ஷணவாக்யே ப்³ரஹ்மாநூத்³ய தஸ்ய ஆநந்த³த்வவிதா⁴நமித்யநுபத³மேவ உக்தத்வாத் । ந ஹ்யஜ்ஞாதமநுவாத்³யம் । அத ஏவ ந விஶிஷ்டபரத்வமித்யேதத³பி அஸித்³த⁴ம், விதே⁴யாநுவாத்³யவிபா⁴கே³ ஸதி தத்ஸம்ஸர்க³விஷயத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் இதிசேத், உச்யதே; 'அதீ⁴ஹி ப⁴க³வோ ப்³ரஹ்மேதி' ப்ரஶ்நஸமயே ப்³ரஹ்மப்ராதிபதி³கார்த²தயா 'யதோ வே'த்யாதி³வாக்யஶ்ரவணாநந்தரம் ஜக³ஜந்மாதி³காரணதயா ச ப்⁴ருகு³ணா ஜ்ஞாதமபி ப்³ரஹ்ம ப்ரதா⁴நபரமாண்வாதி³வ்யாவ்ருத்தேந ஸ்வரூபேண ந நிதா⁴ரிதமித்யஜ்ஞாதம் । ஜக³த்காரணத்வேந தத³நுவாதே³(அ)பி நாநுவாத்³யஸம்ஸர்க³ஸ்ய வாக்யார்தா²நுப்ரவேஶ: । கிந்து வாயுக்ஷேபிஷ்ட²த்வாதே³: அர்த²வாதா³நூதி³தஸ்ய தத்ஸமர்பகார்த²வாதி³கபத³ஸம்கா⁴தலக்ஷணீயவிதி⁴வாக்யாந்வியிஸ்துதித்³வாரதயேவ 'யத இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்த' இத்யாதி³பத³ஸம்கா⁴தலக்ஷணீயகாரணலாஶ்ரயவஸ்தூபஸ்தி²தித்³வாரதயா ப்ரத²மாவக³திமாத்ரம் । ந ச அநுவாத்³யஸ்ய ஜக³த்காரணவஸ்ய வாக்யாந்வயஸம்ப⁴வே தத்ஸமர்பகார்த²பத³ஸம்கா⁴தஸ்ய புரோடா³ஶகபாலேந துஷாநுபவபதீ' த்யத்ர புரோடா³ஶகபாலஶப்³த³ஸ்யைவ அதி⁴ஷ்டா²நலக்ஷணா ந யுக்தேதி வாச்யம்; ப்³ரஹ்மப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரஸ்ய பு³பு⁴த்ஸிதத்வேந அபு³பு⁴த்ஸிதஸ்ய காரணத்வஸ்யாபி வாக்யார்தா²நுப்ரவேஶே கல்பகாபா⁴வாத் । ததே³தத³நுபத³மேவ ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶத்³ருஷ்டாந்தவிவரணே ஸ்பு²டீகரிஷ்யதே ।

யதா² ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶ இதி ।

'கஶ்சந்த்³ர' இதி ப்ரஶ்நோத்தரே "ப்ரக்ருஷ்ட ப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர இதி' வாக்யே ப்ரக்ருஷ்டப்ப்ரகாஶஶப்³தௌ³ ப்ரகர்ஷப்ரகாஶத்வரூபஸ்வார்த²போ³த⁴நத்³வாரா ததா³ஶ்ரயம் பு³பு⁴த்ஸிதம் வஸ்துதஶ்சந்த்³ரரூபம் வ்யக்திவிஶேஷம் லக்ஷயத இதி தத்ர ப்ரகர்ஷப்ரகாஶத்வவைஶிஷ்ட்யம் ந வாக்யார்த²ஜ்ஞாநாநுப்ரவிஷ்டமித்யர்த²: ।

நநு ப்ரஶ்நோத்தரே பு³பு⁴த்ஸிதம் வக்தவ்யமித்யேவ நியம:, ந த்வபு³பு⁴த்ஸிதம் ந வக்தவ்யமித்யபி; அபு³பு⁴த்ஸிதஸ்யாபி பு³பு⁴த்ஸிதக்³ரஹணோபாயஸ்ய ஸஹவசநோபபத்தே:, காஞ்ச்யா: கோ மார்க³ இதி ப்ரஶ்ந மார்க³க்³ரஹணோபாயதயா தத்தத்ப்ரதே³ஶஸ்தி²தகி³ரிநதீ³காநநாதி³ஸத்³பா⁴வஸ்யாபி ஸஹவசநத³ர்ஶநாத் இத்யாஶங்க்யாஹ –

மாநாந்தராதி³தி ।

மாநாந்தராஸித்³தோ⁴ கி³ரிநத்³யாதி³மார்க³க்³ரஹணோபாயோ வாக்யார்தே²(அ)நுப்ரவிஶது நாம, மாநாந்தரஸித்³த⁴ஸ்ய து ந தத³நுப்ரவேஶ: கல்பநீய இத்யர்த²: ।

நந்வேவம் ஸதி மாநாந்தரோபஸ்தி²தஸ்யைவ ப்ரகர்ஷஸ்ய ப்ரகாஶத்வஸ்ய ச பு³பு⁴த்ஸிதசந்த்³ரவ்யக்திக்³ரஹணோபாயத்வஸம்ப⁴வாத் தது³பாதா³நம் வ்யர்த²மித்யாஶங்க்யாஹ –

உபாயஸ்த்விதி ।

உபாத்தமேவ ப்ரக்ருஷ்டத்வம் ப்ரகாஶத்வம் ச வ்யக்திவிஶேஷநிர்தா⁴ரணோபாயோ ப⁴வதி, நாநுபாத்தம் । ந ஹி சந்த்³ர இத்யேவோத்தரேண ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶத்வாஶ்ரயவ்யக்திவிஶேஷ: சந்த்³ர இதி நிர்தா⁴ரணம் நிஷ்பத்³யதே । நந்வேவம் ஸதி ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶத்வவைஶிஷ்ட்யமபி வாக்யேந போ³த⁴நீயமாபததி । ந ஹி தத³போ³த⁴நே ததா³ஶ்ரயவ்யக்திவிஶேஷஶ்சந்த்³ர இதி நிர்தா⁴ரணா ப⁴வதீதி-சேத், உச்யதே; குத்ர கோ⁴ஷ இதி ப்ரஶ்நோத்தரே கோ⁴ஷவாஸயோக்³யநிபி³டா³தா⁴ரப்ரதிபாத³நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தே க³ங்கா³யாம் கோ⁴ஷ இதி வாக்யே க³ங்கா³பத³ம் ஸ்வார்தோ²பஸ்தா²பநத்³வாரா வஸ்துத: ஸ்வார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴பு³பு⁴த்ஸிதநிபி³டா³தா⁴ரரூபம் தீரம் லக்ஷயதீதி ந தீரே ப்ரவாஹவிஶேஷஸம்ப³ந்தி⁴த்வமபி வாக்யே போ³த்⁴யம் । ந ச தத³பி வாக்யேந போ³த்⁴யமேவ, தீரத்வமாத்ரேண போ³த⁴நே தீரவ்யக்திவிஶேஷநிர்தா⁴ரணாஸித்³தே⁴ரிதி-வாச்யம், க³ங்கா³பத³லக்ஷ்யத்வம் அதத³ர்த²ஸம்ப³ந்தி⁴ந: தீராந்தரஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதீதி தலக்ஷ்யத்வாநுபபத்த்யா அர்தா²த் தீரவிஶேஷலாபோ⁴பபத்த்யா தல்லாபா⁴ர்த²ம் முக்²யார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴த்வஸ்ய லக்ஷணீயகோட்யநுப்ரவேஶகல்பநாயோகா³த்³, யஶ்சார்தா²த³ர்தோ² ந ஸ சோத³நார்த²' இதி ந்யாயாத் ஏவமிஹாபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

அநுஜ்ஞாயத இதி ।

ந ப்ரதிக்ஷிப்யத இத்யர்த²: । ந து வாக்யார்தா²நுப்ரவேஶித்வேநாநுஜ்ஞாயத இதி தத³நநுப்ரவேஶஸ்ய ஸமர்தி²தத்த்வாத் ।

ஏவமுக்தாம் ப்ரக்ரியாமாஶ்ரித்ய ஸ்வாபி⁴மதம் லௌகிகவைதி³காநாம் லக்ஷணவாக்யாநாம் அபே⁴த³பரவாக்யாநாம் சாக²ண்டா³ர்த²த்வம் நிர்தா⁴ரயிதுமர்த²க³தமக²ண்ட³த்வம் லக்ஷயதி –

ஏவம் சேதி ।

அவிஶிஷ்டமிதி ।

ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபதா³ந்தரார்தா²ஸம்ஸ்ருஷ்டமித்யர்த²: । அத: ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶசந்த்³ர இத்யத்ர போ³த்⁴யஸ்ய சந்த்³ரஸ்ய பதா³ர்தை²கதே³ஶேந சந்த்³ரத்வேந வைஶிஷ்ட்யே(அ)பி நாஸம்ப⁴வ: । ந ச தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யார்தே²ஷ்வபே⁴த³ரூப: ஸம்ஸர்கோ³(அ)ஸ்தீத்யஸம்ப⁴வ: ஶங்கநீய:; ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய த்³விநிஷ்ட²த்வநியமேந அபே⁴த³ஸ்ய ஸம்ஸர்க³த்வாபா⁴வாத் । கோகில: பிக இத்யாதி³பர்யாயாநேகஶப்³த³ப்ரகாஶிதே வாக்யார்த²த்வாபா⁴வாத் அலக்ஷ்யே(அ)திவ்யாப்திவாரணார்த²ம் அபர்யாயேதி விஶேஷணம் । அவிஶிஷ்டமித்யநேந அர்த²லப்³த⁴ஸ்யைக்யஸ்ய ஸ்பஷ்டீகரணார்த²ம் ஏகமிதி । பதா³ர்த²பே⁴தே³ தது³ப⁴யஸம்ஸர்க³ஸ்ய வாக்யார்த²த்வாவஶ்யம்பா⁴வநாவிஶிஷ்டத்வாஸம்ப⁴வாத் । ஏவமபர்யாயாநேகஶப்³த³ப்ரகாஶிதம் அவிஶிஷ்டமக²ண்ட³மிதி அக²ண்ட³லக்ஷணோக்த்யா ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபதா³ந்தரார்த²ஸம்ஸர்கா³கோ³சரப்ரமிதிஜநகம் வாக்யம் அக²ண்டா³ர்த²மிதி அக²ண்டா³ர்த²லக்ஷணம் ஸூசிதம் ப⁴வதீதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தி⁴மாஶங்கதே –

நந்விதி ।

வ்யாவ்ருத்திர்வ்யவஹாரோ வா லக்ஷணார்த² இதி நையாயிகா: । ததா² ச ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶ இதி ஹேதுக³ர்ப⁴விஶேஷணம், சந்த்³ர இதி ச ஹேத்வாஶ்ரயபூ⁴தாயா: சந்த்³ரவ்யக்தே: இதரவ்யாவ்ருத்தசந்த்³ரஶப்³த³வாச்யத்வாந்யதரஸாத்⁴யவைஶிஷ்ட்யபரமிதி நாக²ண்டா³ர்த²தேத்யர்த²: । ஸ்யாதே³தத் । மா பூ⁴த் சந்த்³ரவ்யக்தௌ ததி³தரவ்யாவ்ருத்தே: ஸாத்⁴யதா ।

ஜ்யோதிர்மண்ட³லமத்⁴யே ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶரூபேண தாம் க்³ருஹ்ணதா ப்ரத்யக்ஷேண தஸ்யா நக்ஷத்ராதி³வ்யாவ்ருத்தேரபி க்³ரஹணாத், சந்த்³ரஶப்³த³வாச்யத்வஸ்ய து ஸ்யாத், இயம் வ்யக்திஶ்சந்த்³ரஶப்³த³வாச்யேதி ப்ராக³நவக³தத்வாத³வக³தௌ வா லக்ஷணே வாக்யாநபேக்ஷணாத் இத்யாஶங்க்யாஹ –

நசேதி ।

சந்த்³ரத்வஜாதிரஹிதே தத்ஸாத்⁴யதே, தத்³வதி வா ।

நாத்³ய: இத்யாஹ –

அசந்த்³ர இதி ।

வ்யாகா⁴தாதி³தி ।

ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தரஹிதஸ்ய தத்³வாச்யத்வாயோகா³தி³த்யர்த²: । த்³விதீயே, அயம் சந்த்³ர இதி சந்த்³ரத்வேந நிஶ்சிதாயாம் வ்யக்தௌ தத்ஸாத்⁴யதே, உதாநேநைவ வாக்யேந சந்த்³ரத்வாவக³மநபூர்வகம் தத்ஸாத்⁴யதே । நாத்³ய:, சந்த்³ரவவிஶிஷ்ட: சந்த்³ரஶப்³த³வாச்ய:, அயம் சந்த்³ரத்வவிஶிஷ்ட: இத்யவக³ச்ச²த: தத்ர சந்த்³ரஶப்³த³வாச்யத்வநிர்ணயார்த²முபதே³ஶாநபேக்ஷணாத் । ந ஹி கோ³ஸத்³ருஶோ க³வய: அயம் ச கோ³ஸத்³ருஶ இதி ஜாநத: தத்ர க³வயஶப்³த³வாச்யத்வநிஶ்சயார்த²ம் உபதே³ஶாபேக்ஷா த்³ருஶ்யதே ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

அத² சந்த்³ரத்வமிதி ।

அஜ்ஞாதசந்த்³ரஜ்ஞாபகமிதி ।

யத்³யபி ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶவ்யக்திரேவ சந்த்³ர:, ஸ ச ஜ்ஞாத ஏவ । ந ச சந்த்³ரத்வேநாஜ்ஞாநம் விவக்ஷிதம், வ்யக்திஸமாநவித்திவேத்³யஸ்ய தஸ்யாபி ஸப்ரகாரகே வ்யக்திஜ்ஞாநே ப்ரகாரத்வேந விஷயதாவஶ்யம்பா⁴வாத; ததா²பி சந்த்³ரத்வவைஶிஷ்ட்யாம்ஶே ஸத்தாநிஶ்சயரூபஜ்ஞாநாபா⁴வோ விவக்ஷித: । அநப்⁴யாஸத³ஶாபந்நஜலாதி³ஜ்ஞாநவத், யதோ ந தத³ம்ஶே ஸத்தாநிஶ்சயரூபம் । அத ஏவோபதே³ஶாநந்தரமேவ தநிஶ்சய: । அந்யதோ²பதே³ஶவையர்த்²யம் ஸ்யாத்³; விஷயாந்தராஸம்ப⁴வாத் । யத்³வா ஜாதே: நாஸ்தி வ்யக்திஸமாநவித்திவேத்³யத்வநியம:; ஸ்வர்ணகரகாதி³ஷு க்³ருஹ்யமாணேஷ்வபி தேஜஸ்த்வஜலத்வப்ருதி²வீத்வாதி³ஸம்ஶயத³ர்ஶநாத் । கிந்து யத்³வ்யஞ்ஜகதயா யத³வக³தம் தஸ்யா: தத்ஸமாநவித்திவேத்³யத்வநியம: । ந ச ஜ்யோதிர்மண்ட³லமத்⁴யவர்திப்ரகர்ஷவிஶேஷயுக்தப்ரகாஶத்வம் சந்த்³ரத்வவ்யம்ஜகமிதி ப்ராகு³பதே³ஶாத் ஜ்ஞாதம், அதோ யுஜ்யத ஏவ அஜ்ஞாதசந்த்³ரத்வஜ்ஞாபகத்வம் ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶவாக்யஸ்ய ।

அர்தா²தி³தி ।

அப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶநக்ஷத்ராதி³வ்யாவ்ருத்தே: ப்ரத்யக்ஷத: ஸித்³தா⁴வபி அசந்த்³ரவ்யாவ்ருத்தே: சந்த்³ரஶப்³த³வாச்யத்வஸ்ய ச அர்தா²த்ஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

நநு வாச்யநாநாத்வே லக்ஷ்யஸ்யாபி நாநாத்வம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ந ஹி சந்த்³ரத்³வயமஸ்தீதி ।

ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶப்³த³வாச்யநாநாத்வே(அ)பி தல்லக்ஷ்யசந்த்³ரவ்யக்திநாநாத்வம் நாஸ்தீத்யர்த²: ।

மா பூ⁴தி³தி ।

யத்³யபி த்⁴வம்ஸப்ராக³பா⁴வாந்யதரப்ரதியோகி³த்வரூபம் அநித்யத்வம் த்⁴வம்ஸேந ப்ராக³பா⁴வேந வா விஶிஷ்டமேவ; ததா²ப்யஸ்மதா³தி³பா³ஹ்யேந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வம் ஸாமாந்யவத்வேநேவ ஸமாநாதி⁴கரணவிஶேஷணேந விஶிஷ்டம் ந ப⁴வதீத்யத்ர தாத்பர்யம் । ஸுவர்ணம் தேஜ:, ஜலப்ருதி²வ்யந்யத்வே ஸதி ரூபவத்வாத் இத்யாத்³யுதா³ஹரணாந்தரமிஹ த்³ரஷ்டவ்யம் ।

அநித்யத்வதஜ்ஜ்ஞாபகத்³ருஷ்டாந்தேநைவ தோ³ஷாந்தரமாஶங்கதே –

தர்ஹீதி ।

ஸத்யாத்³யாத்மகத்வம் ந ஸ்யாதி³தி ।

ஸதா ஜாத்யாதி³தாதா³த்ம்யாபந்நம் ஹி க⁴டாதி³கம் ஸதா³த்³யாத்மகமிஷ்யத இதி பா⁴வ: ।

ஸத்த்வாதி³ ந ஜஹாதீதி ।

ஸதா³த்³யாத்மகம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

aaநநு க⁴டாதி³விஷயேஷு ஸத்தாதி³ஜாதீநாம் வ்யக்திதாதா³த்ம்யத³ர்ஶநமஸ்து, தத: கிமாயாதம் ப்³ரஹ்மண: ஸதா³த்மகத்வாதி³ஸித்³தௌ⁴ இத்யாஶங்க்ய, லோகம் வ்யாசஷ்டே –

இஹ கல்பிதபே⁴தே³தி ।

ப்ரதிஜ்ஞாதமர்த²ம் க்வசிது³தா³ஹரணே ப்ரத³ர்ஶயந்நேவ தந்ந்யாயம் ப்ரக்ருதே யோஜயதி –

தரங்கே³தி ।

வஸ்துதஶ்சந்த்³ரஸ்யைகத்வே(அ)பி தரங்கோ³பாதி⁴கல்பிதபே⁴தா³ ப³ஹ்வஶ்சந்த்³ரா: ஸந்தீதி தாவத³நுக³தம் சந்த்³ரத்வஸாமாந்யம் தத்³வாசிநஶ்சந்த்³ரஶப்³த³ஸ்ய யதா³ பே⁴த³கல்பநாதி⁴ஷ்டா²நே பி³ம்ப³சந்த்³ரே ப்ரயோக³ஸ்ததா³ தத்³வாச்யசந்த்³ரத்வஸாமாந்யலக்ஷ்யா ப⁴வதி யா சந்த்³ரவ்யக்தி:, ஸா சந்த்³ராத்மத்வம் ந ஜஹாதீதி த்³ருஷ்டம் ததே²ஹாபி மாயாகல்பிதபே⁴த³க⁴டபடாத்³யநுக³தஸத்தாஸாமாந்யவாசிந: ஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய ஸத்³பே⁴த³கல்பநாதி⁴ஷ்டா²நே ப்³ரஹ்மணி ப்ரயோகே³ ஸதி தத்³வாச்யேந ஸத்தாஸாமாந்யேந லக்ஷ்யம் ப்³ரஹ்ம ஸதா³த்மத்வம் ந ஜஹாதீத்யர்த²: ।

நநு ஸச்சிதா³நந்த³ஶப்³த³வாச்யஸத்தாதி³ஸாமாந்யலக்ஷ்யவ்யக்தீநாம் பே⁴தா³த³பர்யாயாநேகஶப்³த³பர்யவஸாநாஸ்பத³ம் ப்³ரஹ்ம ந ஸித்³த்⁴யேத³த ஆஹ –

யதா² சேதி ।

வ்யக்த்யாகாரோ வ்யக்திபே⁴த³: ।

விஶிஷ்டார்த²பரத்வரஹிதமிதி ।

பதா³ந்தரார்த²ஸம்ஸ்ருஷ்டார்த²பரத்வரஹிதமித்யர்த²: ।

ஏவம் தத்பதா³ர்த²விஷயாவாந்தரவாக்யாநாமக²ண்டா³ர்த²த்வம் ப்ரஸாத்⁴ய தத்த்வமஸ்யாதி³மஹாவாக்யாநாமபி தத்ஸாத⁴யதி –

ததே²தி ।

தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யம், அக²ண்டா³ர்த²ம், உபாதி⁴பே⁴த³பி⁴ந்நார்த²க்யப்ரதிபாத³கத்வாத்³, மஹாகாஶோ க⁴டாகாஶ இதி வாக்யவதி³தி லோகஸம்ஹிதே(அ)நுமாநே ஹேத்வஸித்³தி⁴பரிஹாராய ஜீவேஶ்வரயோ: ஸ்வாபா⁴விகபே⁴தா³பா⁴வம் ஜீவஸ்ய விபு⁴த்வேந ஸாத⁴யிஷ்யந் பரிமாணாந்தரநிராஸேந தஸ்ய விபு⁴த்வமுபபாத³யதி –

நிரம்ஶஸ்யேதி ।

ஆத்மா, த்³ரவ்யத்வாவாந்தரஜாதிரஹித:, விபு⁴த்வாத் ஆகாஶவத் இத்யநுமாநே ஜாதௌ த⁴ர்மிஸமாநஸத்தாகத்வம் விஶேஷணம் தே³யம், தேந தரங்க³சந்த்³ராநுக³தசந்த்³ரத்வந்யாயேந ஜீவே ஈஶ்வரே ச கல்பிதாயா ஆத்மத்வஜாதேரப்⁴யுபக³மே(அ)பி ந பா³த⁴: । ஜீவேஶ்வரபே⁴த³ஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வே தத்³க³தாத்மத்வஜாதே: த⁴ர்மிஸமாநஸத்தாகத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் தத³பா⁴வஸாத⁴நேந ஸ்வாபா⁴விகபே⁴த³நிராஸஸித்³தி⁴: ।

உக்தாநுமாநாநுக்³ராஹ்யாம் ஜீவாநாமீஶ்வராத் பரஸ்பரஸ்மாச்ச பே⁴த³ஸ்யௌபாதி⁴கத்வப்ரதிபாதி³நீம் ஶ்ருதிமுதா³ஹரதி –

யதா² ஹ்யய மிதி ।

இதி த்³விதீயம் ஜந்மாத்³யதி⁴கரணம்॥ ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத்॥3॥

ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதி⁴கரணவிஷயா:

ஸாத்⁴யாவிஶேஷாதி³தி ।

ஹேது: ஸித்³த⁴ஶ்சேத் ஸாத்⁴யமபி ஸித்³த⁴மேவ । "அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய" இத்யாதி³ஶ்ருத்யா க²லு ஹேதுஸித்³தி⁴ரேஷ்டவ்யா, தயா யதோ வேத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரைஶ்ச ஸாத்⁴யஸ்யாபி ஸித்³தி⁴ரவிஶிஷ்டா । அத² ஶ்ருதிப்ரச்சா²த³நேந ஸாத்⁴யாஸித்³தி⁴ருச்யதே, தர்ஹி ஹேதோரப்யஸித்³தி⁴: ஸ்யாதி³த்யேவம் ஸாத்⁴யாவிஶேஷ இத்யர்த²: ।

ஆர்தி²கப்ரதிஜ்ஞயேதி ।

ஆர்தி²கீ ஸர்வஜ்ஞத்வப்ரதிஜ்ஞா । நநு நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மவிசாரம் ப்ரதிஜ்ஞாதவத: ஸூத்ரகாரஸ்ய ஸவிஶேஷப்³ரஹ்மக³தஸர்வஜ்ஞத்வத்³ருடீ⁴கரணம் க்வோபயுஜ்யதே? பூர்வஸூத்ரே விவக்ஷிதஸ்ய ஜீவோ ஜக³த்காரணமிதி ஶங்காவ்யாவர்தநஸ்ய ஸ்தி²ரீகரணே । நநு பூர்வஸூத்ரே ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜ்ஞத்வவத்ஸர்வஶக்திகத்வமப்யர்த²லப்³த⁴ம் தத்கிமிதி கேநசித்³தே⁴துநா ந த்³ருடீ⁴க்ருதம்? தத³பி ஹ்யுக்தஶங்காநிவர்த்தநக்ஷமம்; ஸத்யம், தத³பி நி:ஶ்வஸிதஶ்ருத்யுஹரணேந த்³ருடீ⁴க்ருதமேவ; 'அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நி:ஶ்வஸிதமேதத்³யத்³ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³' இத்யுபக்ரம்ய, அயம் ச லோக: பரஶ்ச லோக: ஸர்வாணி ச பூ⁴தாந்யஸ்யைவைதாநி ஸர்வாணி நி:ஶ்வஸிதாநி இதி நாமரூபாத்மகஸ்ய ஸர்வஸ்யாபி ப்ரபஞ்சஸ்ய நி:ஶ்வஸிதவத³ப்ரயத்நஸாத்⁴யப்³ரஹ்மகார்யத்வோக்தே: ।

அத²வேதி ।

நநு வேதா³நித்யத்வப்ரஸாத⁴நம் வியத்பாதே³ (வ்யா. ஸூ. அ. 2 பா.3) ஸங்க³தம், ந த்வத்ரேதி-சேத், ஸத்யம், பூர்வஸூத்ரார்தா²க்ஷிப்தஸர்வஜ்ஞத்வத்³ருடீ⁴கரணார்த²தயேஹ வேத³கர்த்ருத்வம் வ்யவஸ்தா²பநீயமாஸீத், தேநார்தா²த்³ ப்³ரஹ்மண: ஸர்வகாரணத்வமநுபபந்நம் வேத³ஸ்ய நித்யத்வாதி³தி ஶங்காநிராகரணமபி லப்⁴யத இத்யாநுஷங்கி³கார்த²கத²நபரோ(அ)யம் ஶ்லோக: । ஆநுஷங்கி³கே சார்தே² ந ப்ருத²க் ஸங்க³த்யபேக்ஷா । அத²வேத்யஸ்மிந் பக்ஷ இதி ச ஹேதோரார்த²ப்ரதிஜ்ஞாந்வயமநபேக்ஷ்ய ஶ்ரௌதப்ரதிஜ்ஞயைவ தத³ந்வய இத்யபி⁴ப்ராயம் ந ப⁴வதி; யேந ஸ்வதந்த்ரமித³ம் பக்ஷாந்தரமித்யாநுஷங்கி³கத்வம் ந ஸ்யாத், கிம் த்வார்த²ப்ரதிஜ்ஞயைவாந்வய இதி யதா²ஶ்ருதபா⁴ஷ்யடீகாநுஸாரேண ப்ரத²ம: । ஆநுஷங்கி³கார்த²விஷயௌதப்ரதிஜ்ஞயா(அ)ப்யந்வயோ பா⁴ஷ்யடீகயோ: விவக்ஷித இதி த்³விதீயோ(அ)யம் பக்ஷ: । ப்ரதிஜ்ஞயைவேத்யேவகாரோ பி⁴ந்நக்ரம:, ஶ்ரௌதப்ரதிஜ்ஞயா(அ)ப்யந்வயோ(அ)ஸ்த்யைவேத்யர்த²: ।

நநு ஜக³த்³யோநித்வஸித்³தே⁴ ஸார்வஜ்ஞ்யே ஶாஸ்த்ரயோநித்வம் அப்⁴யுச்சயார்த²ம் ஹேத்வந்தரம் சேத³தி⁴கரணாந்தரத்வம் ந ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

ஹேத்வந்தரேதி ।

ஸித்³த⁴ஹேத்வந்தராபி⁴தா⁴நே ஹ்யைகாதி⁴கரண்யம், இஹ ஶாஸ்த்ரயோநித்வஹேது: ப்ரஸாத⁴நீய இதி தத³ர்த²மதி⁴கரணாந்தரமித்யர்த²: । ஶிக்ஷா கல்போ வ்யாகரணம் நிருக்தம் ச²ந்தோ³ ஜ்யௌதிஷமிதி ஷட³ங்கா³நி ।

ஜாதிவ்யக்தீதி ।

உபலக்ஷணமேதத³பேக்ஷிதப்ரமாணாதி³நிரூபணஸ்யாபி ।

உக்தமர்த²ம் ப்ரமாணயதீதி ।

யத்³யதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யாத் ப்ராசீநேந ஸந்த³ர்பே⁴ண ஹேதுநிர்தே³ஶபூர்வகம் ப்ரதிஜ்ஞாதம் ஸார்வஜ்ஞ்யரூபமர்த²ம் ப்ரமாணவந்தம் கரோதீத்யர்த²: । யத்³யபி ஹேதுநிர்தே³ஶமாரப்⁴ய ப்ரமாணோபந்யாஸ: ப்ரவ்ருத்த:; ததா²பி வ்யாப்த்யைவ ஹேது: ப்ராமாண்யமஶ்நுத இதி யத்³யதி³த்யாதி³வ்யாப்திப்ரத³ர்ஶகக்³ரந்த² ஏவ ப்ரமாணோபந்யாஸார்த²த்வேநாவதாரித: । அத²வா - 'த்ரீநுதா³ஹரணாந்தாந்வா யத்³வோதா³ஹரணாதி³கா"நிதி மீமாம்ஸகமர்யாத³யா யத்³யதி³த்யாதி³ருதா³ஹரணோபநயநிக³மநோபந்யாஸ ஏவ ப்ரமாணோபந்யாஸ: । பா⁴ஷ்யே - தத: ப்ராக³ந்வயமுகே²ந ஹேதோர்வ்யதிரேகமுகே²ந ப்ரதிஜ்ஞாயாஶ்ச நிர்தே³ஶஸ்தஸ்ய ஸ்பு²டீகரணார்த²:, ந த்வநுமாநாவயவரூப இத்யபி⁴ப்ராயேணோதா³ஹரணப்ரப்⁴ருதிரேவோக்தார்தே² ப்ரமாணப்ரத³ர்ஶநபரத்வேநாவதாரித: । ப்ரமாணவச்ச²ப்³தா³த் தத்கரோதீத்யர்தே² ணிசி ணாவிஷ்ட²வத்³பா⁴வாத்³ ‘விந்மதோர்லுகி³தி' மதுபோ லுகி ச ஸதி ப்ராமாண்யவந்தம் கரோதீத்யர்தே² ப்ரமாணயதீதி ஶப்³த³: । யத்³வா - உக்தமர்த²ம் வேத³கர்த்ருத்வம் ஹேதும் வ்யாப்த்யாத்³யுபந்யாஸேந ப்ரமாணம் கரோதீத்யர்த²: । அஸ்மிந் பக்ஷே ப்ரமாணஶப்³தா³தே³வ ணிச் । விப⁴க்தத்வம் பி⁴ந்நத்வம் கார்யத்வே ஹேதுரிதி வியத³தி⁴கரணே யாவத்³விகாரம் த்விதி' (வ்யாஸ. அ. 2 பா. 3 ஸூ.7) ஸூத்ரேண ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யதே ।

துல்யவிஷயத்வேதி ।

விஸ்தரார்த²மித்யத்ர விஸ்தரஶப்³த³: ஶப்³த³ப்ரபஞ்சபர:; 'ப்ரத²நே வாவஶப்³த³' இதி ஶப்³தா³திரிக்தஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரபஞ்சே க⁴ஞோ விதா⁴நேந ஶப்³த³ப்ரபஞ்ச ஏவ 'ருதோ³ரபி³'த்யபா விஸ்தரஶப்³த³நிஷ்பத்தே: । விஸ்தரரூபோ(அ)ர்தோ² த⁴ர்மீ யஸ்ய தத்³விஸ்தரார்த²ம் । வஸ்துமாத்ரவாசிநோ(அ)ர்த²ஶப்³த³ஸ்யேஹ த⁴ர்மரூபே வஸ்துநி பர்யவஸாநம் । ஏவம் ச ருக்³வேதா³தி³ரூபே ஶாஸ்த்ரே அர்த²வாதா³தி³ப³ஹுலே ஶப்³த³மாத்ரஸ்யைவ ப்ரபஞ்சோ நார்த²ஸ்யேதி விஸ்தரார்த²விஶேஷணேந ஜ்ஞாபநாத்³ வேத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ச துல்யவிஷயத்வப்⁴ராந்தி: நிவர்திதா ப⁴வதி । அதோ(அ)தி⁴கவிஷயஜ்ஞாநவத்த்வஸாத்⁴யஸ்ய ந பா³த⁴ இதி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மேதி ।

நநு வேத³விஷயாதி⁴கவிஷயஜ்ஞாநவத்த்வமாத்ரம் ஸாத்⁴யம் சேத், ஸர்வாவபா⁴ஸகவேத³கர்த்ருகே²ந பக்ஷத⁴ர்மதாப³லாத் ஸர்வஜ்ஞதாஸித்³தி⁴ரித்யேதந்ந க⁴டதே; வேத³விஷயதத³தி⁴கோப⁴யவிஷயஜ்ஞாநவத்த்வம் ஸாத்⁴யம் சேத், வைதி³காஸத³ர்தோ²பாக்²யாநாத்³யர்த²விஷயப்⁴ராந்திஜ்ஞாநவத்த்வமபி ப்³ரஹ்மண: ஸித்³த்⁴யேத் । கிஞ்ச ஹேதூக்ருதம் வேத³கர்த்ருத்வம் வேத³வக்த்ருத்வமாத்ரம் சேத், அர்தா²நபி⁴ஜ்ஞாத்⁴யாபகே வ்யபி⁴சார:; பூர்வாநுபூர்வீமநபேக்ஷ்ய தத்³வக்த்ருத்வம் சேத், அஸித்³தி⁴:; ஸாமாந்யவ்யாப்த்யுபந்யாஸே ச வாக்யப்ரமாணஸ்யேதி ப்ரமாணபத³ம் வ்யர்த²ம்; அப்ரமாணவாக்யகர்துரபி ப்⁴ராந்தஸ்ய ப்ரதாரகஸ்ய ச தத³ர்த²தத³தி⁴கோப⁴யவிஷயஜ்ஞாநஸத்த்வாத் । தஸ்மாத்ஸர்வமித³மயுக்தமிதி - சேத், உச்யதே; ஈஶ்வரஸ்ய வைதி³காஸத³ர்தோ²பாக்²யாநாயர்த²விஷயஜ்ஞாநவத்த்வே(அ)பி தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரமித்யுபயோக்³யாஹார்யஜ்ஞாநத்வாத்³ ந தேந ப்⁴ராந்திமத்த்வப்ரஸக்தி: । ந ஹ்யபா⁴வப்ரமித்யுபயோக்³யதி⁴கரணகோ³சரப்ரதியோகி³தத³வச்சே²த³காரோபவந்த: புருஷா: த⁴ர்மார்த²ப்ரமித்யுபயோகி³கபோதாக்²யாயிகாஹஸகாகோபாக்²யாநாதி³ரசநாமூலாரோபவந்தோ வால்மீகிக்ருஷ்ணத்³வைபாயநாத³யோ பா³லாரோக்³யஸாத⁴நௌஷத⁴பாநகர்தவ்யதாப்ரமித்யுபயோகி³பா³லநரோசநார்த²தத³பி⁴மதப²லாந்தரோபந்யாஸமூலாரோபவந்த: பித்ராத³யஶ்ச ப்⁴ராந்தா இதி வ்யபதி³ஶ்யந்தே । கிஞ்ச யத்ஸத்தாநிஶ்சயரூபம் ந ப⁴வதி, ந தேநாந்யத்ர அந்யவைஶிஷ்ட்யாவகா³ஹிநா(அ)பி ப்⁴ராந்த இதி வ்யபதி³ஶ்யதே । ந ஹி ஶுக்தௌ ரஜதத்வவைஶிஷ்ட்யஜ்ஞாநவாநிவ அஸ்ய புரோவர்திநி ரஜதத்வவைஶிஷ்ட்யாவகா³ஹிஜ்ஞாநமப்ரமாணமிதி ததீ³யப்⁴ராந்திவிஷயதயா புரோவர்திநி ரஜதத்வவைஶிஷ்ட்யம் க்³ருஹ்ணந் ப்⁴ராந்திஜ்ஞோ(அ)பி ப்⁴ராந்த உச்யதே । வேத³கர்த்ருத்வம் ச வக்ரந்தராதீ⁴நாநுபூர்வீமநபேக்ஷ்ய வேத³கர்த்ருத்வமிதி நார்தா²நபி⁴ஜ்ஞாத்⁴யாபகே வ்யபி⁴சார: । ந சைவமபி கு⁴ணாக்ஷரந்யாயேந வேத³ஸமாநாநுபூர்வீகஸ்ய வாக்யஸ்யார்தா²ந்தரவிவக்ஷயா ப்ரயோக்தரி வ்யபி⁴சார: ஸகலவேத³வக்த்ருத்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । தாவச்ச ஸர்கா³தௌ³ ஸர்வாந் வேதா³நத்⁴யாபிதேஷ்வீஶ்வரவத்ஸார்வஜ்ஞ்யரஹிதேஷு மந்வாதி³ஷு வ்யபி⁴சாரீதி தத்³வாரணேந பூர்வோக்தவிஶேஷணமப்யர்த²வத் । உதா³ஹரணவாக்யே ப்ரமாணபத³ம் யோ யஸ்ய வாக்யஸ்யார்த²விவக்ஷயா ப்ரயோக்தேதி விவக்ஷாரூபவிஶேஷணலாபா⁴ர்த²ம் । தச்ச விஶேஷணமர்தா²நபி⁴ஜ்ஞாத்⁴யாபகேஷு நிரபி⁴ப்ராயவாக்யப்ரயோக்த்ருஷூந்மாத³க்³ரஸ்தாதி³ஷு ச வ்யபி⁴சாரவாரணார்த²ம் ஸர்கா³தௌ³ வேதா³ந்ப்ரவர்தயத ஈஶ்வரஸ்யாபி தத்தத³ர்த²விவக்ஷா(அ)ஸ்தீதி ஸாமாந்யவ்யாப்தாவுபாத்தஸ்ய வ்யாப்யஸ்ய பக்ஷாநுக³தி: । உக்தம் ஹி க்³ரஹாதி⁴கரணவார்திகே (ஜை.அ.3.பாஸூ. 13-15) 'ஶப்³த³ப்³ரஹ்மேதி யச்சேத³ம் ஶாஸ்த்ரம் வேதா³க்²யமுச்யதே । தத³ப்யதி⁴ஷ்டி²தம் ஸர்வமேகேந பரமாத்மநா॥ தத²ர்க்³வேதா³த³யோ வேதா³: ப்ரோக்தா யே(அ)பி ப்ருத²க்ப்ருத²க் । போ⁴க்³யத்வேநாத்மநாம் தே(அ)பி சைதந்யாநுக³தா: ஸதா³॥ தேஷாமந்தர்க³தேச்சா²நாம் வாக்யார்த²ப்ரதிபாத³நீ । விவக்ஷா சாவிவக்ஷா ச ஜ்ஞாயதே ஶப்³த³ஶக்தித:॥ இதி ॥ நநு ஸகலவேத³கர்த்ருத்வஹேதூகரணப³லாத் ஸகலவேதா³ர்த²விஷயத்வம் ஈஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய ஸித்³த்⁴யதீதி தாவதைவ தஸ்ய ஸார்வஜ்ஞ்யஸித்³தே⁴ரதி⁴கவிஷயத்வம் விஶேஷணாந்தரம் கிமர்த²ம் । ந ச-தாவதா தஸ்ய ஸார்வஜ்ஞ்யம் ந ஸித்³த்⁴யதி, அவேத³ப்ரதிபாதி³தாத்³யதநபுருஷபாணிக³தவராடகஸம்க்²யாதி³ஜ்ஞாநவத்த்வஸ்ய தேந அஸித்³தே⁴ரிதி வாச்யம் । அதி⁴கவிஷயத்வவிஶேஷணேநாபி தத³ஸித்³தே⁴: । டீகாயாம் ஹி இக்ஷுக்ஷீராதி³மாது⁴ர்யவிஶேஷவத் வேதே³நாபி யதா³ஹத்ய போ³த⁴யிதும் ந ஶக்யம் தாத்³ருக்³விவஶேஷவிஷயஜ்ஞாநவத்த்வஸ்யாப்யதி⁴கவிஶேஷணேந ஸித்³தி⁴ரிதி தத்ப்ரயோஜநமுக்தம் । யுக்தம் சைதத், யதே²க்ஷ்வாதி³மாது⁴ர்யம் ஸ்வயமநுபூ⁴ய ஶப்³த³ம் ப்ரயுஞ்ஜாநஸ்ய யாத்³ருஶம் தத்³விஶேஷஜ்ஞாநம் தாத்³ருஶம் ஸ ஶப்³தோ³ நாந்யஸ்ய ஜநயிதுமீஷ்டே । ததா² மாநுஷாதி³ப்³ரஹ்மபர்யந்த ஆநந்த³ உத்தரோத்தரமுத்க்ருஷ்யதே, ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்து நிரதிஶய இதி வைதி³கஶப்³த³: ஶதக்ருத்வ: ஶ்ருதோ(அ)பி தமாநந்த³ம் ஸாக்ஷாத்குர்வத ஈஶ்வரஸ்ய அநுப⁴வேந ஸத்³ருஶம் தந்நிரதிஶயத்வாதி³ரூபவிஶேஷாநுப⁴வம் அந்யஸ்ய ஜநயிதும் ந ஶக்நோத்யேவ । ஏவம்வித⁴ஶ்ருத்யபோ³த்⁴யவிஶேஷவிஷயத்வேந வேத³ரசநாமூலவேதா³ர்தா²தி⁴கவர்ணாவல்யாதி³விஷயத்வேந சார்தா²ந்தராதி³தி - சேத், உச்யதே । ஸகலவேதா³ர்தா²பி⁴ஜ்ஞத்வமேவேஹ ஸாத்⁴யம், பக்ஷத⁴ர்மதாப³லாத் ஸார்வஜ்ஞ்யஸித்³த்⁴யுக்திரபி தந்மாத்ராபி⁴ப்ராயா । ந ச தந்மாத்ரம் ஸாத்⁴யதே சேத்³ வ்யாப்திப³லாதே³வ தத்ஸித்³த்⁴யதீதி பக்ஷத⁴ர்மதாப³லோக்திரதி⁴கஸார்வஜ்ஞ்யஸித்⁴யர்தா² ஸ்யாதி³தி-வாச்யம்; ஸாமாந்யவ்யாப்திப³லாத் ஸ்வப்ரயுக்தவாக்யார்தா²பி⁴ஜ்ஞத்வமாத்ரஸ்யைவ ஸித்³தி⁴ரிதி விஶிஷ்ய ஸகலவேதா³ர்தா²பி⁴ஜ்ஞத்வஸித்³தே⁴: ஸகலவேத³கர்தத்வஹேதுபக்ஷத⁴ர்மதாலப்⁴யத்வாத் । வேதா³ர்தா²தி⁴காத்³யதநவ்ருத்தாந்தாத்³யபி⁴ஜ்ஞத்வஸித்³தி⁴ஸ்து ஸ்வத: ஸர்வவேதா³ர்த²கோ³சரம் ஈஶ்வரஜ்ஞாநமந்யத³பி ஸர்வம் கோ³சரயேதி³தி ந்யாயஸாம்யாத் । அதி⁴கவிஷயத்வஸ்ய ஸாத்⁴யாநுப்ரவேஶநம் து பாணிநீயாதி³த்³ருஷ்டவ்யாப்திப³லாத் அதி⁴கவிஷயத்வமபி ஸேத்³து⁴மர்ஹதி, கிமுத பதா³ர்த²விஷயத்வமிதி கைமுதிகந்யாயேந ஸிஷாத⁴யிஷிதஸாத்⁴யஸித்³தி⁴தா³ர்ட்⁴யர்த²ம், அநுமாநப்ரவ்ருத்த்யநந்தரபா⁴விந்யாயலப்⁴யார்தா²நுவாத³ரூபம் வா ।

ஏவம் ஸூத்ரபா⁴ஷ்யஸூசிதம் ஸர்வஜ்ஞத்வபர்யவஸாய்யநுமாநம் ப்ரத³ர்ஶ்ய, ஸ்வயம் ஸாக்ஷாத்தத்ஸாத⁴கமநுமாநம் த³ர்ஶயதி –

அயம் க⁴ட இதி ।

ஏதத்பத³த்³வயம் பக்ஷீக்ருதக⁴டபரம் । ஏதத³ந்யஶ்சாஸாவஸர்வவித்கர்த்ருகஶ்ச, தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்த்வம் தத³நதி⁴கரணமித்யேகம் ஸகர்த்ருகஸ்ய விஶேஷணம் । ஏதத³ந்யஶ்வாஸாவவேத³ஶ்ச, தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்த்வம் தத³நதி⁴கரணமிதி த்³விதீயம் தஸ்ய விஶேஷணம் । ஏவம்பூ⁴தாத் ஸகர்த்ருகாத³ந்யத்வஸ்ய ஸாத்⁴யஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தே ப்ரஸித்³தி⁴: பக்ஷாத³ந்யத்வவிஷயா । பக்ஷீக்ருதோ ஹி க⁴ட: ஸகர்த்ருக: ஏதத³ந்யாவேத³த்வாநதி⁴கரணம் ச; தத்ராவேத³த்வஸத்த்வே(அ)பி ஏதத³ந்யத்வவிஶிஷ்டாவேத³த்வாபா⁴வாத் । ஏதத³ந்யாஸர்வவித்கர்த்ருகத்வநாதி⁴கரணம் ச; தத்ர அஸர்வவித்குலாலகர்த்ருகத்வஸத்த்வே(அ)பி ஏதத³ந்யத்வவிவிஷ்டாஸர்வவித்கர்த்ருகத்வாபா⁴வாத் । பக்ஷே து வேதா³த³ந்யத்வமாதா³ய ஸாத்⁴யம் ஸித்³த்⁴யத்³வேத³ஸ்ய ஸர்வவித்கர்த்ருகத்வமந்தர்பா⁴வ்ய பர்யவஸ்யதி । பக்ஷஸ்ய யஸ்மாத்ஸகர்த்ருகாத³ந்யத்வம் வாச்யம் தஸ்யைதத³ந்யாவேத³த்வாநதி⁴கரணத்வம் ஹ்யவேத³வரூபவிஶேஷ்யாபா⁴வேநோபபாத³நீயம், ந த்வேதத³ந்யவரூபவிஶேஷணாபா⁴வேந; பக்ஷக³தாந்யோந்யாபா⁴வப்ரதியோகி³நி பக்ஷாந்யத்வஸத்த்வேந தத³பா⁴வாஸம்ப⁴வாத் । ஏவமேதத³ந்யாஸர்வவித்கர்த்ருகத்வாநதி⁴கரணத்வமப்யஸர்வவித்கர்தகரூபஸ்ய விஶேஷ்யஸ்யாபா⁴வேநோபபாத³நீயம் பூர்வவத்தத்ர விஶேஷணாபா⁴வாஸம்ப⁴வாத் । ஏவம் ச யத்³யபி த்³விதீயவிஶேஷணலப்⁴யே வேத³பக்ஷநிஷ்டா²ந்யோந்யாபா⁴வப்ரதியோகி³நி ப்ரத²மவிஶேஷணலப்⁴யமஸர்வவித்கர்த்ருகத்வாநதி⁴கரணத்வம் அகர்த்ருகத்வேநாபி ஸேத்³து⁴மர்ஹதி; ததா²பி ஸகர்த்ருகவிஶேஷ்யவிரோதே⁴ந ததா²ஸித்³தே⁴: நிரோதா⁴த்³ வேத³ஸ்ய ஸர்வவித்கர்த்ருகத்வஸித்³தி⁴: । அத்ர ஸகர்த்ருகாத் படாதா³த³ந்யத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நவாரணாய த்³விதீயம் விஶேஷணம் । தேந வேதா³தே³வ ஸகர்த்ருகாத³ந்யத்வஸித்³தா⁴வபி வேத³ஸ்யாஸர்வவித்கர்த்ருகத்வேநார்தா²ந்தரம் ஸ்யாதி³தி, தத்³வாரணாய ப்ரத²மவிஶேஷணம் । அகர்த்ருகத்வேநார்தா²ந்தரவாரணாய விஶேஷ்யம் । விஶேஷணத்³வயே(அ)ப்யேதத³ந்யத்வம் ப்ரதியோகி³விஶேஷணம் த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யப்ரஸித்³த்⁴யர்த²ம் । அந்யதா² பக்ஷீக்ருதக⁴டஸ்ய அஸர்வவித்கர்த்ருகத்வாதி⁴கரணத்வாத் அவேத³த்வாதி⁴கரணத்வாச்ச ததோ(அ)ந்யத்வமாதா³ய த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யப்ரஸித்³தி⁴ர்ந ஸ்யாத் । ந ச வேதா³ந்யத்வமாதா³யைவ தத்ர ஸாத்⁴யப்ரஸித்³தி⁴: ஶங்கநீயா; பக்ஷே ஸாத்⁴யஸித்³தே⁴: ப்ராக்³வேதே³ அஸர்வவித்கர்த்ருகத்வாநதி⁴கரணஸகர்த்ருகத்வஸம்ப்ரதிபத்த்யபா⁴வாத் ।

ஸாபேக்ஷத்வம் வத³ந்நிதி ।

ஏவம் ச ஸாபேக்ஷத்வேந குத்ஸ்நவேதா³ப்ராமாண்யாத்³வரம் நி:ஶ்வஸிதாதி³ஶ்ருதிமாத்ரஸ்ய உபசரிதார்த²த்வம் । ததா² ஸதி 'வாசா விரூபநித்யயா 'இத்யாதி³ஶ்ருதிரப்யநுக்³ரஹீஷ்யத இதி பூர்வபக்ஷபர்யவஸாநே ஸதி ஸர்வஜ்ஞத்வஹேத்வந்தராக்ஷேபதத்ஸமாதா⁴நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தமேவேத³மதி⁴கரணம் ஜக³த்தத்காரணத்வாக்ஷேபதத்ஸமாதா⁴நபர்யந்தமபி ப²லதோ ப⁴வதீதி அத²வா வேத³நித்யத்வாதி³த்யுபந்யஸ்தத்³விதீயபத்³யபர்யந்தமேவ பா⁴ஷ்யடீகயோரபி விவக்ஷிதம் ஸித்³த்⁴யதீதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஸ வாக்³வஜ்ர இதி ।

ஸ ஸ்வரவர்ணஹீந: ப்ரயுக்தோ மந்த்ர: வஜ்ரவத்³தி⁴ம்ஸகோ யஜமாநம் ஹிநஸ்தி, தத்ர புராகல்பஸித்³த⁴முதா³ஹரணம் –

யதே²ந்த்³ர ஶத்ருரிதி ।

த்வஷ்டு: புத்ரோ விஶ்வரூப: ஶக்ரேண ஹத: । ஸ த்வஷ்டேந்த்³ரஸ்ய ஹந்தாரம் புத்ரம் லிப்ஸு:, தத³ர்த²ம் ஸோமயாக³மநுதிஷ்ட²ந் பா⁴க³லிப்ஸுமபி இந்த்³ரம் நாஜுஹாவ । இந்த்³ர: ஸ்வயமேவாக³த்ய ப்ரஸஹ்ய ஸோமரஸம் பபௌ । த்வஷ்டா ஸோமபாத்ரே அவஶிஷ்டம் ஸோமரஸமிந்த்³ரஸ்ய ஶாதயிதா புத்ரோ பூ⁴யாதி³த்யாஶம்ஸமாந: 'ஸ்வாஹேந்த்³ரஶத்ருர்வர்த⁴ஸ்வேதி மந்த்ரேண ஜுஹாவ । ததே³ந்த்³ரஶத்ருரிதி ஶப்³த³: தத்புருஷஸ்வரம் விஹாய ப³ஹுவ்ரீஹிஸ்வரேண ப்ரயுக்த: । தேந ஸ்வராபராதே⁴ந தத்ரோத்பந்நஸ்ய வ்ருத்ராஸுரஸ்ய ஶக்ர ஏவ ஶாதயிதா(அ)பூ⁴தி³தி த்வஷ்டா ஹதபுத்ர இத்யாதி³தைத்திரீயஶ்ருத்யர்தோ²(அ)த்ர நிப³த்³த⁴: ।

அவக³தஸார்வஜ்ஞ்யே இதி ।

நநு ஸாஶ்யஸாத⁴கவேத³கத்ருத்வஹேதுஸித்³தி⁴பரிபந்தி²ஸாபேக்ஷத்வஶங்காநிராகரணப்ரஸ்தாவே தது³பயோகி³தயா ஸார்வஜ்ஞ்யத்வாவக³தி: கத²ம் ஸித்³த⁴வது³பந்யஸ்யதே, அந்யோந்யாஶ்ரயோ ஹி ததா³ ஸ்யாத் । நைஷ தோ³ஷ:; ஸார்வஜ்ஞ்யாப்⁴யுபக³மஹேதுமஹிமவிஶேஷாவக³தேர்விவக்ஷிதத்வாத் ।

நநு ததா²பூ⁴தமஹிமவிஶேஷாவக³திர்வா குத:? ந ஹி வயமீஶ்வரம் பஶ்யாம இத்யாஶங்கோத்தரத்வேந உத்தரக்³ரந்த²மவதாரயதி –

நந்விதி॥

இதி த்ருதீயம் ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதி⁴கரணம்

ஸமந்வயாதி⁴கரணவிஷயா:

தத்து ஸமந்வயாத்॥4॥

ஜைமிநீதி ।

ஜைமிநிநா ஹி 'ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாத்' ( ஜை. அ.1 பா. 2 ஸூ. 1) இத்யாதி³ஸூத்ரேண க்ருத்ஸ்நஸ்யாம்நாயஸ்ய ப்ரயோஜநபர்யவஸாநாய க்ரியார்த²த்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் அக்ரியார்தா²நாமாநர்த²க்யம் நிஷ்ப்ரயோஜநத்வம், தஸ்மாத³க்ரியார்த²ம் அர்த²வாத³ஜாதமநித்யமப்ரமாணமுச்யத இதி பூர்வபக்ஷம் க்ருத்வா, 'விதி⁴நா த்வேகவாக்யத்வாத்ஸ்துத்யர்தே²ந விதீ⁴நாம் ஸ்யு:' (ஜை, அ.1பா. 2 ஸூ. 2) இதி ஸூத்ரேண விதி⁴வாக்யேநைகவாக்யத்வாத³ர்த²வாதா³: விதீ⁴நாம் ஸ்துதிரூபேணார்தே²ந ஸப்ரயோஜநா: ஸ்யுரிதி அக்ரியார்தா²நாமாநர்த²க்யம் பூர்வபக்ஷ்யுக்தமங்கீ³க்ருத்யைவ அர்த²வாதா³நாம் வித்⁴யேகவாக்யதயா ப்ராமாண்யமுபபாதி³தம் । இத³ம் து ஜைமிந்யபி⁴மதம் । அக்ரியார்தா²நாமாநர்த²க்யம் ந்யாயவிருத்³த⁴மப்ராமாணிகமிதி ஸித்³தா⁴ந்தே தூ³ஷ்யமேவ । அதோ தூ³ஷ்யஸூத்ரோபந்யாஸ: ஸித்³தா⁴ந்திநஸ்தஸ்மிந்நர்தே² விஶ்வாஸார்ஹோ ந ப⁴வதீத்யர்த²: ।

நநூபாயாந்தரேணாபி ப்ரயோக³ஸமயே ஸ்ம்ருதிர்ப⁴வது, மந்த்ரேணாபி கதா³சித் ஸ்ம்ருதிருபபத்³யத இதி தத³ர்தே² மந்த்ராம்நாநம் ஸ்யாதி³த்யாஶ மாஹ –

தாவந்மாத்ரார்த²த்வே இதி॥

பா⁴வ இதி ।

பா⁴வயதே: க⁴ஞி 'ணேரநிடீதி ணிலோபே பா⁴வஶப்³தோ³ பா⁴வநாவாசீ ஸ்யாத்³ ப⁴வதே: க⁴ஞி து பா⁴வஶப்³தோ³ ப⁴வநவாசீ ஸ்யாத் ।

ப²லஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴நமிதி ।

ப²லபுருஷஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴நமித்யர்த²: । அந்யகா³மிநி ப²லே ப்ரேரணா(அ)யோகா³த் ப்ரவர்தகஸ்வபா⁴வோ விதி⁴: ப²லஸ்ய புருஷஸம்ப³ந்த⁴ம் க³மயதீத்யேவமதி⁴காரோ வித்⁴யதீ⁴ந: ।

விநியோகோ³(அ)த்ரேதி ।

க்ரியாயா: ப²லஶேஷத்வஸ்யேவாங்கா³நாம் ப்ரதா⁴நஶேஷத்வஸ்யாபி போ³த⁴நம் விநியோக³ ஏவ, ஸ்தா²லீபுலாகந்யாயேந த்வேகோபாதா³நம் ।

ப²லஸம்ப³ந்த⁴ இதி ।

ப²லஸ்ய கர்த்ருபுருஷகா³மித்வம் தேநாநுஷ்டே²யாயா: க்ரியாயா: ப²லகரணத்வரூபம் விநியோக³மந்தரேண ந ப⁴வதீத்யர்த²: ।

உத்பத்திவிதி⁴நா(அ)தி⁴காராதி³ப்ரதீதிமுதா³ஹரதி –

அக்³நிஹோத்ரமிதி ।

உத்பத்திவிதே⁴: அக்³நிஹோத்ரஸ்வரூபஜ்ஞாநமாநபரத்வே கிமக்³நிஹோத்ரம் கர்தவ்யமிதி தத³ர்த²:, உதாக்³நிஹோத்ரமபூ⁴தி³த்யாதி³: । நாத்³ய:, க்லேஶாத்மகே கர்மணி ஸ்வத: ப்ரேரணாநுபபத்தே: । ந த்³விதீய:, விதி⁴விரோதா⁴த் । காலத்ரயாநவம்ருஷ்டே விதி⁴ப்ரவ்ருத்தேரித்யர்த²: ।

தஸ்மாத³தி⁴காரவிதி⁴த இதி ।

'அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹுயாத் ஸ்வர்க³காம' இத்யதி⁴காரவிதி⁴ரக்³நிஹோத்ரநாமகேந ஹோமேந ஸ்வர்க³ம் பா⁴வயேத் இத்யேவமர்த²க: । ப²லஸ்யாந்யகா³மித்வே தத³ர்த²ம் ப்ரேரணாநுபபத்தேஸ்தஸ்ய கர்த்ருஸம்ப³ந்த⁴ம் போ³த⁴யந்நேவ தேநாநுஷ்டா²தும் ஶக்யாயா: ஹோமக்ரியாயா: ப²லஶேஷத்வரூபம் விநியோக³மபி போ³த⁴யதீத்யேவநம் அதி⁴காரவிதி⁴ஸித்³த⁴விநியோகா³ம்ஶே அநுவாத³ரூபோ(அ)யமுத்பத்திவிதி⁴: கர்மஸ்வரூபஜ்ஞாபநமாத்ரப்ரயோஜநோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

அபி த்விதி ।

ப்ரத்யக்ஷவிருத்³தா⁴ர்த²த்வரூபவிபரீதார்த²த்வதோ³ஷோ(அ)பி பரிஹ்ருதோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

நத்வந்தராவாக்ய இதி ।

யத்³யபி யாக³விதௌ⁴ ஸ்தி²தே த்⁴ரௌவாஜ்யம் த்³ரவ்யம் லப்⁴யதே; ததா²பி தே³வதாயா அலாபா⁴த்³ வர்தமாநாபதே³ஶாச்ச யாக³வித்⁴யஸம்ப⁴வே த்³ரவ்யலாபோ⁴ தூ³ராபாஸ்த இதி பா⁴வ: ।

ஆலஸ்ய மிதி ।

த³ஶமாத்⁴யாயே "அஜாமிகரணார்த²த்வாச்சேதி" (ஜ. அ. 10 பா. 8 ஸூ. 63) ஸூத்ரபா⁴ஷ்யே ஜாமிதா ஸாத்³ருஶ்யமிதி வ்யாக்²யாதம் । தத்ரைவ நயவிவேகே ஜாமிதாஸாத்³ருஶ்யமேகரூபா ஹி த்³வி:க்ரியேதி தேந க்ருதாக்ருதாநநுஸந்தி⁴தோ³ஷ இதி ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய தோ³ஷபர்யவஸாயித்வமுபபாதி³தம் । இஹ த்வேகரூபாயா: க்ரியாயா: புந: புநரநுஷ்டா²நே தந்த்³ரா ஸ்யாதி³தி பா⁴ஷ்யோக்தஸ்யைவ ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய தோ³ஷத்வபர்யவஸாநமாத்ரம் ப்ரகாராந்தரேணோக்தமிதி ந பா⁴ஷ்யவிரோத⁴: । ந்யாயஸுதா⁴யாமப்யேவமேவோக்தம் । 'ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய நைரந்தர்யாநுஷ்டா²நே ஸத்யாலஸ்ய அபாத³கத்வேந தோ³ஷத்வாதி³தி । கிந்து தத்ர ஸௌந்த³ர்யவாசீ ஜாமிஶப்³த³:, தஸ்ய ஸாத்³ருஶ்யே லக்ஷணேத்யுக்தமிதி விஶேஷ: ।

உபாம்ஶுயாஜமாஜ்யத்³ரவ்யகம் விதா⁴யேதி ।

அத்ர அந்தராவாக்யவிஷ்ண்வாதி³வாக்யஸாதா⁴ரண்யேந உபாம்ஶுகு³ணகயாக³விதா⁴நமாத்ரம் விவக்ஷிதம், ந த்வந்தராவாக்யேந உபாம்ஶுயாஜவிதா⁴நம் । அந்தராவாக்யமேவ யாக³விதா⁴யகம் ந விஷ்ண்வாதி³வாக்யத்ரயமித்யஸ்ய அர்த²ஸ்ய ப்ரஸாத⁴யிஷ்யமாணகவாக்யதாஸியதீ⁴நத்வாத் தத: ப்ராக் அந்தராவாக்யம் விஷ்ண்வாதி³வாக்யத்ரயம் வா யத்கிம்சித்³த்⁴ரௌவாஜ்யப்ராப்திமது³பாம்ஶுத⁴ர்மகயாக³விதா⁴யகமஸ்தி இத்யேதாவத்யேவாம்ஶே ஸம்ப்ரதிபத்தே: । நநு ஜாமிதாதோ³ஷோபக்ரமதத்ப்ரதீகாரோபஸம்ஹாராப்⁴யாமேகவாக்யதா நாவஸீயதே, யேந தத்ஸம்ரக்ஷணார்த²மந்தராவாக்யம் விதா⁴யகமிதி நிர்ணீயேத, கிந்து விஷ்ண்வாதி³வாக்யேஷு ப்ரத்யேகம் ஜாமிதாப்ரதீகாரநிப³ந்த⁴நாத் வாக்யபே⁴த³ ஏவாவஸீயதே; தத³நுஸாரேணோபக்ரமே ஜாமிதாதோ³ஷோக்தேரபி விஷ்ண்வாதி³வாக்யவிதே⁴யயாக³த்ரயஸ்துத்யர்த²த்வாவக³மாத் ।

ந க²லு அஸ்மிந் ஜலே ஸ்நாநேந ப்ரதிஶ்யாயோ ப⁴வதி' நயநயோரஞ்ஜநம் குர்யாத் ப்ரதிஶ்யாயபரிஹாராய, 'பிப்பலீசூர்ணயுக்தம் நாரிகேலோத³கம் ஸேவேத ப்ரதிஶ்யாயபரிஹாராய', "மரீசசூர்ணயுக்தம் க்ஷீரம் பிபே³த்ப்ரதிஶ்யாயபரிஹாராயேதி', ப்ரத்யேகம் ப்ரதிஶ்யாயப்ரதீகாரார்த²தயா அஞ்ஜநாதி³விதா⁴நே ப்ரதிஶ்யாயதோ³ஷோபக்ரமதத்ப்ரதீகாரோபஸம்ஹாரமாத்ரேண ஏகவாக்யதா ப⁴வதீத்யாஶங்கயாஹ –

ததா²ஹீதி ।

விஷ்ண்வாதி³வாக்யேஷு யாக³விதா⁴நே கர்மப்ரதா⁴நதவ்யப்ரத்யயப³லாத் விஷ்ண்வாதி³தே³வதாஸம்ஸ்காரார்த²யாக³விதா⁴நம் ஜ²டிதி ப்ரதீதம் ஸ்யாத், அத: ஸம்ஸ்க்ருததே³வதாவிநியோகா³த³ர்ஶநேந தத: பராவ்ருத்ய யாகா³நாமர்த²கர்மபா⁴வேந ப்ராதா⁴ந்யம் லக்ஷணீயமிதி தேஷு விலம்பி³தா: ப்ரதா⁴நபூ⁴தயாக³வித⁴ய: । அந்தராவாக்யே து யாக³ஸ்ய அந்யோபஸர்ஜநத்வம் ந ஶ்ருதமிதி ப்ரதா⁴நபூ⁴தஸ்ய தஸ்ய பஞ்சமலகாரகல்பநேந விதி⁴: ஶீக்⁴ரதர:, ஜாமிதா தோ³ஷபரிஹாரோபயுக்தாந்தராலகாலயுக்தஶ்ச; புரோடா³ஶத்³வயநைரந்தர்யாத் । ஜாமிதாதோ³ஷோபந்யாஸேந ஹ்யுபக்ரம ஏவைதத³வக³தமுபந்யஸ்ததோ³ஷஸமாதா⁴நார்த²ம் அந்தராலே கிம்சித்³விதி⁴த்ஸிதமிதி । தத்³யத்³யந்தராவாக்யம் விஹாய விஷ்ண்வாதி³வாக்யேஷு விதி⁴ராஶ்ரீயேத, ததோ³பக்ரமாநுகு³ண்யம் ந ஸ்யாத் । ந ஹி நைரந்தர்யப்ரயுக்ததோ³ஷஸ்ய அந்தராலே கர்மாந்தரவிதா⁴நேநேவ விஷ்ண்வாதி³யஜநவிதா⁴நேந ஸமாதா⁴நம் ப்ரதீயதே । ப்ரதிஶ்யாயாதி³வாக்யேஷு து நைவம் கர்மப்ராதா⁴ந்யப்ரதீதி: । ந ச உபக்ராந்ததோ³ஷஸமாதா⁴நஸாமாவக³திவிஷயயுக்தவித்⁴யந்தரவணமஸ்தீதி தத்ர வாக்யபே⁴தே³(அ)பி நாத்ர தத்³பே⁴த³: ஸமாஶ்ரயணீய: । தஸ்மாந்மந்நவர்ணப்ராப்தவிஷ்ண்வாதி³யாகே³ந ப்ரஶம்ஸார்தே²(அ)ர்த²வாத³த்ரயே ப்ரத்யேகம் ஆம்நாதமப்யஜாமிகரணம் தத³ந்வயத்³வாரா விதா⁴யகே(அ)ந்தராவாக்ய ஏவாந்வேதி । அத ஏவ தைத்திரீயஶாகா²யாம் உபாம்ஶுயாஜமந்தரா யஜதீத்யந்தராவாக்ய ஏவாஜாமிகரணமாம்நாதம் । இஹ த்வர்த²வாத³த்ரயே அஜாமிகரணாப்⁴யாஸ: தத்³ருடீ⁴கரணாய ப⁴விஷ்யதீதி ந தத³நுரோதே⁴ந வாக்யபே⁴த³ஶங்காவகாஶ: ।

கர்மதயா ச தே³வதாத்வமிதி ।

லக்ஷணீயமித்யநுஷங்க³: ।

தஸ்மாதி³தி ।

அபூர்வத்வாத்³யாகே³ ஏவ வித்⁴யபேக்ஷா, ந விஷ்ண்வாதி³தே³வதாஸ்வபி மந்த்ரவர்ணத: ப்ராப்திஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ:॥ ஸாமவேதே³ ஸார்வாத்ம்யவிஷயௌ உபக்ரமோபஸம்ஹாரௌ த³ர்ஶிதௌ ।

ருக்³வேதா³தி³ஷ்வபி தௌ த³ர்ஶயதி –

ஐதரேயகே இதி ।

ஐதரேயே இதி து ந பாட²:, இதராயா அபத்யமைதரேய:, தேந ப்ரோக்தாம் ஶாகா²மதீ⁴யத இதி ஐதரேயிண: । தேந ப்ரோக்தமித்யர்தே² "புராணோக்தேஷு ப்³ராஹ்மணகல்பேஷ்வி"தி ஸூத்ரேண ணிநிப்ரத்யயே ஸதி தத³தீ⁴த இத்யர்தே² விஹிதஸ்ய ப்ரத்யயஸ்ய 'ப்ரோக்தால்லகி³தி ஸூத்ரேண ப்ரோக்தப்ரத்யயாந்தஸ்ய லுக்³விதா⁴யகேந லோபே ஸதி நிஷ்பத்தே:॥ ததஶ்ச ஐதரேயிணாமாம்நாய இத்யர்தே² "கோ³த்ரசரணாவுஞிதி வுஞ்ப்ரத்யயே ஸதி ஹி ஐதரேயகே இதி பா⁴வ்யம் ।

ஸ ஏதமேவேதி ।

அநேந வாக்யேந ப்ரத்யகா³த்மைவ ப்³ரஹ்மேத்யுபக்ராந்தம், தது³பஸம்ஹாரே ச ப்ரஜ்ஞாநஶப்³தோ³ ஜீவபர: । ஸர்வாண்யேவைதாநி ப்ரஜ்ஞாநஸ்ய நாமதே⁴யாநீதி ப்ராக் ப்ரஜ்ஞாநஶப்³தே³ந ஜீவஸ்ய நிர்தி³ஷ்டத்வாத் ।

வேதா³ந்தா யதீ³தி ।

வேதா³ந்தாநாம் ஸாபேக்ஷத்வப்ரஸம்ஜகஸ்ய பூ⁴தார்த²த்வஹேதோ: பௌருஷேயத்வேந ஸோபாதி⁴கத்வம் । அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரித்யாரப்⁴ய ப்ரவ்ருத்தேந டீகாக்³ரந்தே²நோச்யமாநம், பரிநிஷ்டி²தவஸ்துவிஷயத்வே(அ)பீதி பா⁴ஷ்யக³தாபிஶப்³தே³ந பூ⁴தார்த²த்வஸ்ய ஸாபேக்ஷத்வவ்யபி⁴சாரம் த³ர்ஶயதா உக்தஸாத்⁴யப்ரயோஜகாந்தரஸத்³பா⁴வஸூசநேந த்³யோத்யத இத்யேதத³பி⁴ஸம்தி⁴ஶப்³தே³நாஹேத்யர்த²: । நநு அயமபி⁴ஸம்தி⁴: இத்யாதி³டீகாக்³ரந்த²ஸ்ய உக்தரீத்யா உபாத்⁴யுத்³பா⁴வநபரத்வேநாவதாரணமயுக்தம் । தஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய ஸாபேக்ஷத்வாபாத³நே பூ⁴தார்த²த்வப்ரஸங்க³ஹேது: பௌருஷேயத்வம் வேதி விகல்ப்ய, ப்ரத²மபக்ஷம் வ்யபி⁴சாரேண நிரஸ்யாதே²த்யாதி³க்³ரந்தே²ந த்³விதீயபக்ஷமுத்³பா⁴வ்ய, தம் பக்ஷம் வேதா³ந்தாநாம் பௌருஷேயத்வம் நாஸ்தீதி ப்ரஸங்க³ஹேத்வஸம்மத்யா தூ³ஷயித்வா, பூ⁴தார்த²த்வே மாநாந்தரேண ஶக்யக்³ரஹத்வாத்பௌருஷேயத்வமபி ஸ்யாதி³தி ப்ரஸங்க³ஹேதோரப்யாபாத³நஶங்காம் யத்³யுச்யேதேத்யாதி³க்³ரந்தே²ந உத்³பா⁴வ்ய, தர்ஹி கார்யார்த²த்வே(அ)பி தத ஏவ ஹேதோ: தத்ஸ்யாதி³த்யேதத³ர்த²ப்ரதிபாத³கதயைவ தஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய ப்ரவ்ருத்தே:, தஸ்ய பௌருஷேயத்வோபாத்⁴யுத்³பா⁴வநபரத்வே தமுபாதி⁴மஸஹமாநஸ்ய பூர்வபக்ஷிண: ஸாபேக்ஷத்வே பௌருஷேயத்வம் ப்ரயோஜகம் இத்யுக்த்யஸம்ப⁴வேந அதே²த்யாதி³ஶங்காக்³ரந்த²ஸ்ய அநந்வயப்ரஸங்கா³ச்ச, யத்³யுச்யேதேத்யாதி³ஶங்காக்³ரந்தோ²பஸம்ஹாரே । தஸ்மாத் பௌருஷேயத்வேந ஸாபேக்ஷத்வம் து³ர்வாரம் । நநு பூ⁴தார்த²த்வேநேதி பூ⁴தார்த²த்வம் ஹேதும் பரித்யஜ்ய பௌருஷேயத்வஸ்ய ஹேதுதயைவோபாதா³நஸ்ய ஸ்பஷ்டீகரணாச்சேதி சேத், உச்யதே, டீகாயாம் பூ⁴தார்த²தயா க²லு ஸாபேக்ஷத்வமாஶங்க்யதே இத்யநுவாதா³நந்தரம் பூ⁴தார்த²தயா வேதா³ந்தாநாம் ஸாபேக்ஷத்வம், உத பௌருஷேயதயேதி விகல்போ ந ப்ரஸரதி । பூ⁴தார்த²த்வஹேதௌ வ்யபி⁴சாரேண தூ³ஷிதே தத்ரைவ வாக்யத்வவிஶேஷணாஶங்காம் விஹாய வாக்யத்வவிஶேஷிதபூ⁴தார்த²த்வஹேதுநா ப்ரஸாத⁴நீயஸ்ய பௌருஷேயத்வஸ்ய ஹேத்வந்தரஸ்ய ஶங்கா ச ந ஸாமாஞ்ஜஸ்யமஶ்நுதே । தஸ்மாத் பௌருஷேயத்வமுபாதி⁴முத்³பா⁴வயிஷ்யதோ கூ³டா⁴பி⁴ஸந்தே⁴: ஸித்³தா⁴ந்திநோ(அ)யம் விகல்ப: । த்³ருஷ்டாந்தீக்ருதேஷு பும்வாக்யேஷு ஸாபேக்ஷத்வே, த்வதீ³யஸாத⁴நம் பூ⁴தார்த²த்வம் ப்ரயோஜகம், மது³த்³பா⁴வநீயோபாதி⁴ரூபம் பௌருஷேயத்வம் வேதி । அத ஏவ பக்ஷே ஹேதுவிகல்போ(அ)யம் ந ப⁴வதி । கிந்து த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யப்ரயோஜகத⁴ர்மவிகல்ப இதி த³ர்ஶயிதுமேவ டீகாயாம் 'பும்வாக்யநித³ர்ஶநேந ஹீதி' 'பும்வாக்யாநாமிதி ச விஶேஷிதம் ।

தத: ப்ரத²மபக்ஷே வ்யபி⁴சாரேண தூ³ஷிதே தத்ர வாக்யத்வவிஶேஷணே க்ருதே(அ)பி ஸித்³தா⁴ந்தீ பௌருஷேயத்வமுபாதி⁴ம் ப்³ரூயாதி³தி தம் பக்ஷம் பரித்யஜ்ய தத³பி⁴மதமுபாதி⁴ம் ஸாத⁴நவ்யாபகத்வேநாநுபாதி⁴ம் வ்யவஸ்தா²பயிஷ்யாம இதி மந்யமாநஸ்ய பூர்வபக்ஷிண: பக்ஷாந்தரபரிக்³ரஹாஶங்கா –

அத² புருஷபு³த்³தி⁴ப்ரப⁴வதயேதி ।

பௌருஷேயத்வஸ்ய ஸாபேக்ஷத்வப்ரயோஜகத்வமங்கீ³க்ருத்ய தஸ்ய வேதா³ந்தேஷ்வபா⁴வேந ஸாத⁴நாவ்யாபகதயோபாதி⁴த்வோத்³தா⁴டநம் ।

ஏவம் தர்ஹீதி ।

வேதா³ந்தாநாம் பூ⁴தார்த²வாக்யத்வஹேதுநா பௌருஷேயத்வாபாத³நேந ஸாத⁴நவ்யாபகதயா(அ)நுபாதி⁴லஶங்கா –

யத்³யுச்யேதேதி ।

தஸ்மாத்பௌருஷேயத்வேநேதி தது³பஸம்ஹாரவாக்யேநாப்யநுபாதி⁴த்வஶங்காயா ஏவ தத்ப²லேந ஸஹோபஸம்ஹார: । வேதா³ந்தாநாம் பௌருஷேயத்வமாபாத்³ய, உபாதே⁴: ஸாத⁴நவ்யாபகத்வாத் நிருபாதி⁴கேந பூ⁴தார்த²த்வேந ஸாபேக்ஷத்வமாபாத்³யதே, ந து தத³நாபாத்³ய ஸோபாதி⁴கேந பூ⁴தார்த²த்வேநேதி தத: ப்ரதிப³ந்தி³க்³ரஹணேந வேதா³ந்தாநாம் பூ⁴தார்த²த்வே(அ)ப்யபௌருஷேயத்வோபபத்த்யோபாதே⁴: ஸாத⁴நாவ்யாபகத்வவ்யவஸ்தா²பநேந பூ⁴தார்த²த்வஹேதுகஸாபேக்ஷத்வாப்ரஸங்கா³நுமாநஸ்ய ஸோபாதி⁴கத்வப்ரத³ர்ஶநபரோ(அ)த்ர ப்³ரூம இத்யாதி³க்³ரந்த²: । அத ஏவ தது³பஸம்ஹாரவாக்யம் தேநாஸித்³தே⁴ பௌருஷேயத்வே பூ⁴தார்தா²நாமபி வேதா³ந்தாநாம் ந ஸாபேக்ஷதயா ப்ராமாண்யவிகா⁴த இதி । தஸ்மாது³பாத்⁴யுத்³பா⁴வநபரதயா வ்யாக்²யாநம் யுக்தமேவ । ப்ரமாணாந்தரஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாத³கதயா ஸ்வப்ராமாண்யஸித்³தௌ⁴ தத்ப்ராமாண்யமுக²நிரீக்ஷகத்வம் ஸாபேக்ஷத்வம், பூர்வாநுபூர்வ்யநபேக்ஷபும்விஶேஷபு³த்³த்⁴யதீ⁴நாநுபூர்வீமத்த்வம் பௌருஷேயத்வமிதி ஸாத்⁴யோபாத்⁴யோ: பே⁴த³: ।

தஸ்யைவேதி ।

யஸ்ய ஹேதோருபாதி⁴ருத்³பா⁴வநீய: தஸ்யைவ வ்யபி⁴சாரம் தாவதா³ஹேத்யர்த²: । யத்³யபி த்³ருஷ்டாந்தீக்ருதேஷு பும்வாக்யேஷு பூ⁴தார்த²த்வம் ஸாபேக்ஷத்வப்ரயோஜகம் ந ப⁴வதீத்யேதது³பபாத³க: ப்ரத்யக்ஷாதி³ஷு ஸத்யபி பூ⁴தார்த²த்வே ஸாபேக்ஷத்வாபா⁴வ aaஉபாத்⁴யுத்³பா⁴வநோபயோகி³ப்ரயோஜகாந்தரஶங்காவஸரதா³நார்த²மிஹோச்யதே; ததா²பி ஸ ஏவ ஹேதோ: பக்ஷே ஸாத்⁴யாஸாத⁴கத்வஸித்³த்⁴யபயோகீ³ வ்யபி⁴சாரோ(அ)பீத்யபே⁴த³த்³ருஷ்ட்யா அநைகாந்திகதாமாஹேத்யுக்தம் –q

கார்யே மாநாந்தராயோக்³யத்வஸ்யாஸித்³த⁴த்வாதி³தி ।

நநு வேதா³ந்தாநாம் கார்யபரத்வே(அ)பி பௌருஷேயத்வாநுமாநம் ப்ரஸரதி; கார்யஸ்யாபி மாநாந்தரயோக்³யத்வாவிஶேஷாதி³தி பௌருஷேயத்வாநுமாநமுக்த்வா தத்ப²லமுபாதே⁴: ஸாத⁴நவ்யாபகத்வமப்யபி⁴தா⁴ய ததஶ்சேத்யாதி³க்³ரந்தே²ந புநரபி பௌருஷேயத்வாநுமாநப்ரஸர ஏவோபஸம்ஹ்ரியதே । உபாதி⁴விதூ⁴நநே நிருபாதி⁴கேந வாக்யத்வேந ஸாபேக்ஷத்வாநுமாநமேவ க²லூபஸம்ஹர்தவ்யம் । ஸத்யம்: வாக்யத்வாதி³லிங்க³கம் பௌருஷேயத்வஶப்³தே³ந புருஷபு³த்³தி⁴ப்ரப⁴வத்வபரேண ஸாபேக்ஷத்வமேவோக்தம் । அத²வா பௌருஷேயத்வம் ஸம்ப⁴வதீதி பூர்வவாக்யேந பௌருஷேயத்வாநுமாநஸ்ய பா³தா⁴பா⁴வமாத்ரமுக்தம், ததஶ்சேத்யாதி³க்³ரந்தே²ந । தத்ப²லதயா பௌருஷேயத்வாநுமாநப்ரவ்ருத்திருக்தா, ப்ராகே³வ ஸாத⁴நவ்யாப்யுக்திஸ்து வக்ஷ்யமாணாநுமாநப²லத்வாபி⁴ப்ராயேணேதி நேதவ்யம் ।

அகார்யார்த²த்வம் ஸமாநமிதி ।

நிஷ்ப்ரத்யூஹேந வாக்யத்வாதி³ஹேதுநா பௌருஷேயத்வே(அ)நுமிதே ஸதி மாநாந்தராகோ³சரா(அ)பூர்வகார்யர்த²த்வகல்பநைவ ந ப்ரவர்ததே சைத்யவந்த³நாதி³வாக்யேஷு । அதஸ்தத்கல்பநா பௌருஷேயத்வப்ரத்யாக்²யாநப்ரத்யாஶா து³ராஶேதி பா⁴வ: ।

ஸ்மர்யமாண கர்த்ருகத்வேநேதி ।

சைத்யவந்த³நாதி³வாக்யேஷ்வபி பஶ்யாம்யஹம் பி⁴க்ஷவோ தி³வ்யேந சக்ஷுஷா ஸுக்ருதம் து³ஷ்க்ருதம் சேதி ததா³க³மகர்த்ருபு³த்³த⁴வசஸைவ கர்த்ருப்ரதீதிரஸ்தீதி பா⁴வ: ।

ஸித்³தா⁴ர்த²வேதா³ந்தேஷ்வபீதி ।

யதா² வேதா³ந்தாநாம் கார்யார்த²த்வபக்ஷே தேஷாம் பௌருஷேயவாநுமாநம் கர்த்ருஸ்மர ணோபாதி⁴நா நிரஸ்யதே, ததா² தேஷாம் ஸித்³தா⁴ர்த²வபக்ஷே(அ)பி தந்நிரஸிதும் ஶக்யமித்யப்ரயோஜக கார்யார்த²லகல்பநமித்யர்த²: ।

கார்யரூபேதி ।

கார்யம் ரூபயதி, அநுஷ்டே²யம் ஜ்ஞாபயதி கார்யரூப: யாகா³த்³யநுஷ்டா²நப்ரயோஜக:, தத்³க³தஸ்வர்கா³தி³ஶ்ரேய:ஸாத⁴நத்வாகாரஸ்தேந ரூபேண யாகா³தி³ர்த⁴ர்ம: । அதோ யாகா³தே³: ஸ்வரூபத: ப்ரத்யக்ஷத்வே(அ)பி த⁴ர்மத்வாகாரேணாதீந்த்³ரியதா । யதா²ஹு: - ஶ்ரேய:ஸாத⁴நதா ஹ்யேஷாம் நித்யம் வேதா³த்ப்ரமீயதே । தாத்³ரூப்யேண ச த⁴ர்மத்வம் தஸ்மாந்நேந்த்³ரியகோ³சர:॥' இதி ।

வ்யாப்த்யபா⁴வேநேதி ।

வேதா³ந்தாநாம் ஸித்³த⁴வஸ்துபரத்வமநுமாதும் ந ஶக்யம்; வேத³வாக்யத்வஸ்ய தேந வ்யாப்த்யபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

நிந்தா³ ந பா⁴தீதி ।

நநு அஶ்ருஜம் ஹி யோ ப³ர்ஹிஷி த³தா³தி, 'புராஸ்ய ஸம்வத்ஸராத்³க்³ருஹே ருத³ந்தீதி' வாக்யஶேஷேண யாகே³ ரஜததா³நஸ்ய ப³லவத³நிஷ்டாநுப³ந்தி⁴த்வரூபா நிந்தா³ பா⁴தீதி சேத், ந; ஸம்வத்ஸராத்ப்ராக்³ ரோத³நஸ்ய க்வசித்க்வசித்³த³ர்ஶநேந வாக்யஶேஷஸ்ய பாரலௌகிகாநிஷ்டாநுப³ந்தி⁴த்வலக்ஷகதாயா: ஸமாஶ்ரயணீயத்வாத்॥ ஸித்³தா⁴ர்த²வ்யுத்பத்த்யநுபமர்தோ³பமர்தா³ப்⁴யாம் வர்ணகயோ: பூர்வபக்ஷபே⁴த³முக்த்வா ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வப்ரதிக்ஷேபாப்ரதிக்ஷேபாப்⁴யாம் தத்³பே⁴த³ம் யத்³யபீத்யாதி³பா⁴ஷ்யஸித்³த⁴ம் த³ர்ஶயதி –

அத²வேதி ।

லோகேந ந ப்ரயுஜ்யந்தே இத்யயுக்தம் ।

பாமரஜநே நிரர்த²கஸித்³தா⁴ர்த²பத³ஸம்கா⁴தப்ரயோக³ஸ்ய ஸம்பா⁴விதத்வாதி³த்யாஶங்க்ய, லோகேநேதி பத³ம் வ்யாசஷ்டே –

வ்ருத்³தை⁴ரிதி ।

ப்ரேக்ஷாவதா உத்தமவ்ருத்³த⁴ஜநேநேத்யர்த²: ।

பர்யாயத்வமாஶங்க்யேதி ।

ந ச கார்யாந்விததத³ர்த²விஶேஷபரத்வேநாபோயத்வமுபபாத³யிதும் ஶக்யம்; கார்யவாசிநி லிஙாதி³பதே³ கார்யாந்விதார்தா²ந்தராபா⁴வேந கார்யாந்விதே பதா³நாம் ஶக்திரித்யுக்த்யஸம்ப⁴வாதி³தி ஶங்காபி⁴ப்ராய: । கார்யே ஶக்திரிதி நியம: । தஸ்ய நியமஸ்ய கார்யவாசிபதா³நாம் தந்மாத்ரஶக்த்யா ததி³தரபதா³நாம் தத³ந்விதஸ்வஸ்வார்த²ஶக்த்யா ச நிர்வாஹ இதி பரிஹாராபி⁴ப்ராய: ।

நியோகா³விநா(அ)பா⁴வாதி³தி ।

மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ப்ரவ்ருத்திலிங்கா³பேக்ஷப்ராத²மிககார்யவ்யுத்பத்திக்³ரஹோபஜீவிநாம் பாஶ்சாத்யவ்யவஹாராணாம் உபஜீவ்யாநுஸாரேண கார்யாவிநாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । ஏதேந வ்யாகரணகோஶாப்தவாக்யப்ரஸித்³த⁴பத³ஸமபி⁴வ்யாஹாரை: ஸித்³தா⁴ர்தே²(அ)பி வ்யுத்பத்திக்³ரஹ: ஸம்ப⁴வதீத்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா; தேஷ்வபி ப்ராத²மிகவ்யுத்பத்திக்³ரஹாநுஸாரேண கார்யவாசிபதா³த்⁴யாஹாராவஶ்யம்பா⁴வாத் । நநு 'ந ச ரஜ்ஜுரியமித்யாதி³ர்நிவ்ருத்திர்ப⁴வதீத்யந்த: ஸித்³தா⁴ந்திஶங்காநுவாத³க்³ரந்த²: । தந்மத்⁴யே கத²ம் தத³நபி⁴மதநியோகா³விநாபா⁴வோக்தி: । நைஷ தோ³ஷ:, பூர்வபக்ஷிணாபி ஸம்மதோ ஹி த்³ருஷ்டாந்தீகர்தவ்ய: । ந ச தத்கேவலஸித்³தா⁴ர்த²பரமர்த²வதி³தி பூர்வபக்ஷிண: ஸம்மதிரஸ்தி । தத்ராபி கார்யவாசிபதா³த்³யாத்⁴யாஹாராப்⁴யுபக³மாதி³தி பூர்வபக்ஷ்யாஶயாநுஸாரேண யதா²கத²ம்சித் லக்ஷணயேதி டீகாதத்³வ்யாக்²யாநயோரவதாரணாத்³, ரஜ்ஜுவாக்யஸ்ய பரமதே கார்யபரத்வே(அ)பி ரஜ்ஜுரியம் ந பு⁴ஜங்க³ இதி ஸித்³தா⁴ர்தா²ம்ஶ ஏவ ப⁴யாதி³நிவ்ருத்யுபயோகி³, ந து குலத⁴ர்மதயா பரகல்பித: கார்யாம்ஶ இதி ஸித்³தா⁴ர்த²பரதத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யத்³ருஷ்டாந்தத்வஸங்க³தி: ।

டீகாயாம் ஸ்வவிஷயஸ்ய கரணஸ்யேத்யத்ர ஸ்வவிஷயஸ்யேதி பத³ம் வ்யாசஷ்டே –

ஸ்வப்ரதீத்யுபாதி⁴த்வேந விஷயஸ்யேதி ।

லிஙா(அ)பூர்வ கார்யத்வேநாபி⁴தே⁴யம், கார்யத்வம் ச க்ருதிஸாத்⁴யத்வம், ந சாபூர்வஸ்ய ஸாக்ஷாத்க்ருதிஸாத்⁴யத்வம் ஸம்ப⁴வதி, அதோ யத்³வாரா தஸ்ய க்ருதிஸாத்⁴யத்வம் க⁴டநீயம் ஸ தா⁴த்வர்தோ² யாக³தா³நஹோமாதி³ரநுப³ந்தோ⁴(அ)வச்சே²த³கோ விஷய இதி ப்ராபா⁴கரைர்வ்யவஹ்ரியதே ।

கரணஸ்யேதி பர்த³ வ்யாசஷ்டே –

ஸ்வநிவர்த்தகத்வேந கரணஸ்யேதி ।

ததா³ஹு: - 'க்ருதிதத்ஸாத்⁴யமத்⁴யஸ்தோ² யாகா³தி³விஷயோ மத: । கார்யே ஸம்க⁴டிதாகாரே கரணத்வேந ஸம்மத:॥' இதி ।

ந ஶ்ரௌதத்வமாத்மந இதி ।

நநு ஆத்மாநமுபாஸீதேதி ஶ்ருதகர்மகாரகவிஶிஷ்டா க²லு உபாஸ்திக்ரியா விதி⁴விஷயத்வேநாந்வேதி, கத²ம் தர்ஹி ஶ்ருதஸ்யாத்மந: கர்மகாரகஸ்யாஶ்ரௌதத்வஶங்கா, கத²ம் ச தஸ்ய வித்⁴யாக்ஷிப்ததயா ஶ்ரௌதத்வநிர்வஹணேந தத்ஸமாதா⁴நம் । ந ஹி கா³மாநயேத்யத்ர ஶ்ருதஸ்ய கோ³: கர்மகாரகஸ்ய பிதே⁴ஹீதி ப்ரயோகே³ த்³வாரஸ்யேவாக்ஷேப்யதாஸ்தி । உச்யதே; ஆத்மமாத்ரஸ்ய விதி⁴விஷயக்ரியாகர்மதயா(அ)ந்வய: ஶ்ரௌத:, ந து பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதஸர்வவேதா³ந்தஸமாஹ்ருதவிஜ்ஞாநாநந்தா³தி³ஸ்வபா⁴வஸ்யாத்மந: । ததா²பூ⁴தாத்மஸ்வரூபாபி⁴ப்ராயே ஶங்காஸமாதா⁴நே । அத ஏவ டீகாயாம்-தாத்³ருஶமாத்மாநமாக்ஷிபதீதி தாத்³ருகா³த்மப்ரதிபத்திவிதி⁴பரேப்⁴யோ வேதா³ந்தேப்⁴ய இதி சோக்தம் । நநு தாத்³ருக்ஸ்வபா⁴வோ(அ)பி "விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்மேத்யாதி³பத³போ³த்⁴ய:, மைவம்; கார்யாந்விதே பதா³நாம் வ்யுத்பத்தே: । கார்யாந்விதார்த² ஏவ பத³ஸம்கா⁴தோ(அ)ர்த²வாந் அந்யஸ்த்வநர்த²க ஏவ । ஏவம் ச க்³ராஹகக்³ரஹணத³ஶாயாம் விஜ்ஞாநாநந்தா³தி³ஸ்வபா⁴வஸ்யோபாஸ்திநியோகே³ந ஸஹ ப்ராரப்³த⁴மந்விதாபி⁴தா⁴நம் நிர்வஹதி; ஆத்மமாத்ரரூபகர்மகாரகாவச்சி²ந்நோபாஸ்திக்ரியாவிஷயவிதௌ⁴ பர்யவஸிதே பஶ்சாத்பதா³ந்தரைஸ்தத்³விஶேஷணதயா ஶ்ரவணஸ்யாநுவாத³மாத்ரரூபத்வேந கேவலம் தத்தத்பதா³ர்த²ஸ்ம்ருதிமாத்ரஹேதுத்வப்ரஸக்தே: । தஸ்மாது³பாஸ்திநியோக³ ஏவ ப்ரத²மாரப்³த⁴க்³ராஹகக்³ரஹணநிர்வாஹார்த²ம் பூர்வம் ஜ்ஞாநாநந்தா³தி³ ஸ்வபா⁴வாவச்சி²ந்நத்வமாத்மகாரகஸ்யாபாத்³ய பஶ்சாத்தத்³விஶிஷ்டோபஸ்திக்ரியாவிஷயோ ப⁴வதீத்யேவம் வித்⁴யாக்ஷேபரூபோபாதா³நப்ரமாணப்ரஸாத³லப்⁴யைவ ஜ்ஞாநாநந்தா³தி³ரூபப்³ரஹ்மைக்யஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மநி தாத்பர்யேணாநிஶ்சேயதாரூபா விதே⁴யதா । ஏவமேவ 'ததா² த்³ரவ்யேஷு கு³ணஶ்ருதிருத்பத்திஸம்யோகா³த் (ஜை. ஸூ. அ.2 பா. 2 ஸூ.25) இதி பூர்வதந்த்ராதி⁴கரணே "ஸோமாரௌத்³ரம் சரும் நிர்வபேத் ஶுக்லாநாம் வ்ரீஹீணா'மித்யத்ர ப்ருத²க்பதா³ப்⁴யாம் விஶேஷணதயா ஶ்ருதயோ: வ்ரீஹித்³ரவ்யஶுக்லகு³ணயோரவிவக்ஷாமாஶங்க்ய க்³ராஹகவித்⁴யாக்ஷேபப³லாத் தத்³விவக்ஷா ப்ராபா⁴கரை: ஸமர்தி²தா ।

ஶ்ரௌதத்வே இதி ।

ஏவம் ச தத்³விதே⁴யமிதி கு³ருக்³ரந்த²ஸ்ய ப்ரத²மாரப்³த⁴க்³ராஹகக்³ரஹணநிர்வாஹாய யத்கிம்சித்³த்³வாரேண வித்⁴யந்வயிதயா ஶப்³த³போ³த்⁴யமித்யர்த² இதி தாத்பர்யம் । ஏவம் ஹி வித்⁴யாக்ஷிப்தஸ்ய ஶ்ரௌதத்வே ஸம்மதிர்த³ர்ஶிதா ப⁴வதி । வித்⁴யாக்ஷேபரூபவிதி⁴வ்யாபாராத்மகமுபாதா³நம் ஶப்³த³ப்ரமாணாந்தர்பூ⁴தம், ந து பீநோ தே³வத³த்தோ தி³வா ந ப⁴ங்க³ இதி லௌகிகவாக்யார்த²ஜ்ஞாநமூலஶ்ருதார்தா²பத்திவத் ஶாப்³த³ப்ரமோபஜீவி தத³நந்தரம் ப்ரவர்தமாநம் ப்ரமாணாந்தரமிதி கு³ருமதமர்யாதா³ ।

நந்வாரோபிதஸ்யாபி விஷயதயா நிரூபகத்வமஸ்த்யேவேத்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச ஸத்யாம் க³தாவிதி ।

க³க³நஸ்ய தத்தத்கர்ணபுடாவச்சே²தே³ந ப்ரதி புருஷவ்யவஸ்தி²தஶ்ரோத்ருபா⁴வவத் ஏகஸ்யைவ வ்யாபகஸ்ய ப்³ரஹ்மசைதந்யஸ்ய தத்தத³வித்³யோபாத்⁴யவச்சே²தே³ந ப்ரதிஶரீரம் வ்யவஸ்தி²தப்ரத்யகா³த்மபா⁴வ உபபத்³யத இத்யேவம் க³தௌ ஸத்யாம் வாக்³தே⁴நுத்வாதி³வதா³ரோபோ ந யுக்த இத்யர்த²: ।

அபூர்வதே³வதேதி ।

ஸௌர்யாதௌ³ உதீ³ச்யாங்க³ஜந்யோபகாரஸாஹித்யாய அதி⁴காரவித்⁴யாக்ஷேப்யமௌபாதா³நிகம் யது³த்பத்த்யபூர்வ தத்³விஷயமிஹாபூர்வபத³ம், நத்வதி⁴காராபூர்வவிஷயம் । ப்ரஸ்துதே கு³ருமதே தஸ்யைவ லிஙர்த²ஸ்ய விதி⁴தயா அந்யவிதி⁴பரேண ஶாஸ்த்ரேண ஸித்³த்⁴யபா⁴வாத் ।

ஏவம் காம இத்யஶ்ரவணாதி³தி ।

வர்தமாநாபதே³ஶாத் ஸித்³த⁴ரூபைவ ப்ரதிஷ்டா² ப்ரதீயதே, ந ஸாத்⁴யரூபேதி தஸ்யா அபி ப²லத்வம் கல்ப்யம், ததோ வரம் விஶ்வஜிந்ந்யாயேந (ஜை. அ. 4 பா. 3 ஸூ. 15-16) விதி⁴ஶக்த்யவக³தவர்க³ப²லகல்பநமிதி பா⁴வ: ।

ப்ரதிஷ்டா²ப²லஸ்ய நிர்தே³ஶாதி³தி ।

அத்யந்தாஶ்ருதப²லகல்பநாத்³வரம் ஶ்ருதாயா ஏவ ப்ரதிஷ்டா²யா விபரிணாமேந ப²லத்வகல்பநம் । ததா² ச யத்ததோ³ர்வ்யத்யாஸேந யோஜநயா ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தீத்யத்ர ஸநர்தா²ந்தர்பா⁴வநேந ச யே ப்ரதிதிஷ்டா²ஸந்தி த ஏதா ராத்ரீருபேயுரிதி வாக்யவிபரிணாம: கார்ய இதி பா⁴வ: ।

நைமித்திகாதி⁴காரே இதி ।

ய: ஸத்ராயாவகு³ரதே ஸ விஶ்வஜிதா யஜேதேதி' விஹிதோ விஶ்வஜிநைமித்திகாதி⁴கார: । நநு 'பித்ருயஜ்ஞ: ஸ்வகாலத்வாத³நங்க³ம் ஸ்யாத்' (ஜை. அ. 4 பா. 4 ஸூ. 19) "அங்க³ம் வா ஸமபி⁴வ்யாஹாராதி³தி” யாஜ்ஞிகாபி⁴மதத்³விதீயபக்ஷாநுஸாரேண பித்ருயஜ்ஞோ யதி³ த³ர்ஶாங்க³மிஷ்யதே, ததா³ ஸோ(அ)பி நியோஜ்யாகாங்க்ஷாராஹித்யாத் ஸ்தி²ரோதா³ஹரணம் ந ஸ்யாத் இத்யாஶங்காபரிஹாராய தத³நங்க³த்வவ்யவஸ்தா²பகாதி⁴கரணாநுக்ரமணம் த³ர்ஶநகரணபடி²தத்வே ப்ரகரணாத்தத³ங்க³த்வமேவ ஸ்யாதி³த்யநாரப்⁴யாதீ⁴தத்வோக்தி: ।

நநு "பூர்வேத்³யுரமாவாஸ்யாயாம் வேதி³ம் கரோதீ"தி கர்மணீவ ஐந்த்³ரம் பயோ(அ)மாவாஸ்யாயாமிதி காலே(அ)ப்யமாவாஸ்யா ஶப்³தோ³ த்³ருஶ்யத இத்யாஶங்க்யாஹ –

யத்³யபீதி ।

நநு யதி³ ப்ரக்ருதம் ஸா வைஶ்வதே³வீதி தத்பதே³ந பராமர்ஶநீயம், தர்ஹி த³த்⁴யபி ப்ரக்ருதமிதி தத்பராமர்ஶநீயம் குதோ ந ஸ்யாத்? தஸ்மாத்³விநிக³மநாவிரஹாது³ப⁴யம் விஹாயாமிக்ஷாம் த³தி⁴பயோப்⁴யாம் நிஷ்பந்நம் த்³ரவ்யாந்தரமங்கீ³க்ருத்ய தத்பராமர்ஶித்வகல்பநம் யுக்தம் ।

ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வாஸம்ப⁴வேந ப்ரகரிஷ்யமாணபராமர்ஶிவஸ்ய அதை²ஷ ஜ்யோதிரித்யாதௌ³ த்³ருஷ்டத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

தத்ர நயதேரிதி ।

த்³விகர்மகதா⁴த்வர்தா²ந்வயி பயோ(அ)பி கர்மைவ, தத்ர கஸ்யாநயநேந கிம் ஸம்ஸ்கார்யமிதி ஸம்தே³ஹே த³த்⁴யாநயநேந பய: ஸம்ஸ்கார்யமிதி பயஸ: ப்ரதா⁴நகர்மத்வத்³யோதநாய கர்மண்யபி தஸ்மிந் ஸப்தமீப்ரயோக³: । யச்ச ப்ரதா⁴நம் ததே³வ ஸர்வநாம்நா பராமர்ஶநீயம் । அத: பய:பராமர்ஶிதச்ச²ப்³த³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத் ஆமிக்ஷாஶப்³தோ³ த³த்⁴யாநயநேந ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய பயஸ ஏவ வாசகோ, ந தது³த்பந்நஸ்ய த்³ரவ்யாந்தரஸ்யேத்யவஸீயத இத்யாஶய: । ரூபபே⁴தே³(அ)பி - த்³ரவலகடி²நலத⁴ர்ம பே⁴தே³(அ)பி ।

தர்ஹி வாஜிநமபீதி ।

த³தி⁴ஸம்ஸ்க்ருதம் பய ஏவாமிக்ஷாவாஜிநாத்மதயா ரூபத்³வயம் ப்ராப்தமித்யபி கல்பநோபபத்தே: ஆமிக்ஷாவத்³ வாஜிநமபி பயஸ்த்வாவிஶேஷாத் த³த்⁴யாநயநஸ்ய ப்ரயோஜகம் ப⁴வேதே³வ । ததஶ்ச வாஜிநாபசாரே பயோந்தரமாநீய த³த்⁴யாநயநேந ஸம்ஸ்க்ருத்ய வாஜிநம் நிஷ்பாத³நீயமிதி ஶங்கார்த²: ।

தஸ்யாமஸ்தீதி ।

தாதா³த்ம்யேநேதி ஶேஷ: । ரூபாபே⁴தே³(அ)பி - த்³ரவத்வத⁴ர்மாபே⁴தே³(அ)பி । ஏதது³பலக்ஷணம் விநாபி த³த்⁴யாநயநம் அதிபாகேந பிண்டீ³பூ⁴தஸ்ய பயஸோ ரூபபே⁴தே³(அ)பி பே⁴தா³பா⁴வாதி³த்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஏவம் ரஸாநுவ்ருத்தேரேவ அபே⁴த³ப்ரயோஜகத்வாத் ஆமிக்ஷாயாமேவ பய:பராமர்ஶிதத்பத³ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் த்³ருஶ்யதே ந வாஜிநே இதி பா⁴வ: । யத்³விஷயா ஜிஜ்ஞாஸேத்யாதி³பா⁴ஷ்யக³தவிஶேஷணை: ப்ரதீயமாநவேதா³ந்தாநாமுபாஸ்திவிதி⁴பரத்வே ப்ராசீநதந்த்ரே விசாரிதத்வேநாத்ர விசாரோ விப²ல: ஸ்யாதி³த்யுக்தி- வேதா³ந்தா யத்³யுபாஸாமிதி ஶ்லோகபூர்வார்தே⁴ந ஸம்க்³ருஹீதா, ஸா ந க்ஷோத³க்ஷமா வைத⁴ப²லவிஷயதயா ஸ்வர்க³தே³வதாவத்³ விதி⁴ஶேஷை: ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமாத்ரஸ்ய ப்ராசீநதந்த்ரந்யாயை: கத²ம்சித்ஸித்³தி⁴ஸம்ப⁴வே(அ)பி தந்நிர்கு³ணத்வாதே³: வித்³யாபே⁴தா³பே⁴தோ³பஸம்ஹாராப்⁴யாமுபஸம்ஹாரஸ்ய விஶேஷஸ்ய சைதத்தந்த்ரவ்யுத்பாத³யிஷ்யமாணந்யாயைகநிர்ணேயஸ்ய ததோ நிர்ணயாலாபா⁴த், அதோ(அ)ப்⁴யுச்சயமாத்ரம் ஸா யுக்தி: ।

மூலயுக்திஸ்து ஶ்லோகோத்தரார்த⁴ஸம்க்³ருஹீதா மோக்ஷஸ்ய ஸாதிஶயத்வாநித்யவாபத்திரித்யேதத் ஸூசயிதும் தத்ரைவ பா⁴ஷ்யஸ்ய தாத்பர்யம் த³ர்ஶயதி டீகாகார இத்யவதாரயதி –

வேதா³ந்தா யத்³யுபாஸநாவிதி⁴பரா இதி ।

அத⁴ர்மப²லம் போ⁴க்தவ்யமிதி ।

தத்³ய இஹ கபூயசரணா” இத்யாதி³ஶ்ருத்யா த⁴ர்மப²லபோ⁴கா³நந்தரம் கதா³சித³த⁴ர்மப²லபோ⁴க³ஸ்யாப்யுக்தத்வாதி³தி பா⁴வ: । இத³மப்⁴யுச்சயமாத்ரம்; அஹம்க்³ரஹோபாஸநாபி⁴: தத்ப²லப்ராப்தே: ப்ராகே³வ ஸர்வபாபக்ஷயஸ்யாங்கீ³க்ருதத்வாத் ।

தே³வத³த்தஶரீரேதி ।

தே³வத³த்தஶரீராஸமாநகாலீநத்வம் ப்ரலயகாலோத்பந்நே ததீ³யஶரீரத்⁴வம்ஸே(அ)ப்யஸ்தீதி தத்³வாரணாய ப்ராக³பா⁴வவிஶேஷணம் । ஶரீரப்ராக³பா⁴வாஸமாநகாலீநத்வம் சரமமுக்தஶரீரத்⁴வம்ஸாத³ந்யத்ர ந ஸம்ப⁴வதீத்யவ்யாப்திவாரணாய ஆத்³யதே³வத³த்தவிஶேஷணம் । தே³வத³த்தமுக்திகாலே தத³ந்யஸ்யாபி கஸ்யசித்ஸம்ஸாரிண: ஸம்ப⁴வதி தே³வத³த்தஶரீரப்ராக³பா⁴வாஸமாநகாலீந: ஶரீரத்⁴வம்ஸ ஆத்யந்திகோ மாபூ⁴தி³தி த்³விதீயதே³வத³த்தவிஶேஷணம் । ஏவமபி தே³வத³த்தஸ்யோபாந்த்யஶரீரசத்⁴வம்ஸோ யத்³யந்த்யஶரீரோத்பத்திகாலே தது³த்பத்த்யநந்தரம் வா ஸ்யாத, ததா³ ஸோ(அ)ப்யாத்யந்திகோ ப⁴வேதி³தி தத்³வாரணாய ஶரீரதத்ப்ராக³பா⁴வாஸமாநகாலீநத்வம் விவக்ஷிதம் । நநு ஆத்யந்திகமஶரீரத்வம் இத்த²ம் த்⁴வம்ஸரூபதயா நிர்வக்துமயுக்தம் । தஸ்ய ஸாத்⁴யத்வேந வைதோ⁴பாஸநாப²லத்வப்ரஸங்கா³த், கிந்து பா⁴ஷ்யடீகோக்தப்ரகாரேண தத்ப²லத்வாஸம்ப⁴வநிர்வாஹாய ஶரீராவபா⁴ஸகாலே(அ)ப்யநுவர்தமாநஸ்தந்மித்²யாத்வஶரீரக⁴டகோ யஸ்தத³த்யந்தாபா⁴வஸ்தத்³ரூபோ வாச்ய: । அந்யதா² பா⁴ஷ்யடீகாவிரோத⁴: ஸ்யாதி³தி சேத், உச்யதே; யத்³யாத்யந்திகாஶரீரத்வஸ்ய வைத⁴ப²லத்வநிர்வாஹாயாத்யந்தாபா⁴வத்வம் பரித்யஜ்ய வித்³யோத³யஸமநந்தரபா⁴வித்⁴வம்ஸரூபத்வம் பூர்வபக்ஷீ ஶங்கேத, ததா³(அ)பி தஸ்ய ந வைத⁴ப²லத்வப்ரத்யாஶா । ஶரீரத்⁴வம்ஸமாத்ரஸ்யாபுருஷார்த²த்வேந ஶரீரஸ்யாந்யேஷாம் சோபாதீ⁴நாம் த்⁴வம்ஸேநோபலக்ஷிதஸ்ய ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்யைவ புருஷார்த²த்வாத் தஸ்ய ச நித்யத்வாதி³தி த³ர்ஶயிதும் த்⁴வம்ஸபக்ஷோ(அ)ப்யுபந்யஸ்த: । ததை²வ ச தாத்பர்யம் ஸர்வோபாதீ⁴த்யாத்³யக்³ரிமவாக்யேந ஸ்பு²டீக்ருதம் । நநு ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்ய நித்யப்ராப்தத்வே(அ)பி கர்ணக³தருசகவத் ப்⁴ராந்த்யா அநவாப்தகல்பஸ்ய வாஸ்யா(அ)முக்²யப²லலமப்⁴யதா⁴யி டீகாயாம் தஸ்ய முக்²யப²லத்வமப்யபி உபபாத³யிதும் 'யஸ்மிந்ஸதி அக்³ரிமக்ஷணே யஸ்ய ஸத்த்வம் யத்³யதிரேகே சாஸத்த்வம் தத்தஜந்ய மிதி'லக்ஷணாநுஸாரேண । அஸ்தி ஹி வித்³யோத³யாத்ப்ராங் மம நிரதிஶயாநந்தோ³ நாஸ்தி ந ப்ரகாஶத இதி வ்யவஹாராலம்ப³நம், ரஜதே ரஜதத்வாபா⁴வவத்³ ப்⁴ராந்திஸித்³த⁴ம் வித்³யாநிவர்த்யநிரதிஶயாநந்தா³பா⁴வரூபம் தத³ஸத்த்வம் । ந ச ப்ரதியோகி³வ்யதி⁴கரணம் ப்ராக் தத³ஸத்த்வம் யஸ்யாஸ்தி ததா²பூ⁴தமேவ ஜந்யம் வைத⁴ப²லமிதி நியம: । அததா²பூ⁴தஸ்யாபி து³:க²ப்ராக³பா⁴வபரிபாலநாதே³: ப்ராயஶ்சித்தாதி³ப²லலஸம்ப்ரதிபத்தே:, தஸ்மாத்³ ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்ய நித்யத்வே(அ)பி வைதோ⁴பாஸநாப²லத்வமுபபத்³யத இதி தந்நித்யத்வேந தத்ப²லவாபா⁴வோபபாத³நம் நோபபத்³யத இதி சேத், உச்யதே । ப்ராக்ஸித்³த⁴ஸ்ய ப²லத்வம் த்³வேதா⁴, நிவ்ருத்திப்ரஸக்தௌ பரிபால்யத்வேந வா, அஸத்த்வப்⁴ராந்தௌ தத³பநயேந வா । தத்ராத்³யமேவ லௌகிகேந வைதி³கேந வா கர்மணா ப⁴வதி, த்³விதீயம் து வித்³யயைவ । ஸா ச வித்³யா அத்ராவிஹிதோபாஸநயா ஷட்³ஜாதி³ஸாக்ஷாத்காரவத் ஸ்வயமேவ ப⁴வதீதி வித்⁴யநபேக்ஷா டீகாயாமேவோபபாதி³தா । தஸ்மாத்³யுக்தமேவ ப்⁴ராந்த்யாநவாப்தகல்பஸ்ய ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்ய நோபாஸநாவிதி⁴ப²லத்வமிதி ।

காரீர்யாதி³நியோகா³ இதி ।

"யதி³ வர்ஷேத்தாவத்யேவ ஹோதவ்யம், 'யதி³ ந வர்ஷேத ஶ்வோபூ⁴தே ஹவிர்நிவபேத் இத்யாதி³லிங்கா³த் காரீரீ தாத்காலிகஸஸ்யார்த²வ்ருஷ்டிஹேதுத்வாத் ஐஹிகப²லா । ஆதி³ஶப்³தே³ந ஆக்³நேயம் க்ருஷ்ணக்³ரீவமாலமேத ஸௌம்யம் ப³ப்⁴ரும் ஜ்யோகா³மயாவ்யக்³நிம் வா ஏதஸ்ய ஶரீரம் க³ச்ச²தி ஸோமம் ரஸோ யஸ்ய ஜ்யோகா³மயத்யக்³நேரேவாஸ்ய ஶரீரம் நிஷ்க்ரீணாதி ஸோமாத்³ரஸமுத யதீ³தாஸுர்ப⁴வதி ஜீவத்யேவே"த்யாதி³ஶ்ருதிவிஹிதாநி தச்ச²ரீரக³தவ்யாதி⁴நிவ்ருத்த்யாத்³யர்தா²நி கர்மாணி க்³ருஹ்யந்தே । ஜ்யோகா³மயாவீ -தீ³ர்க⁴ரோகீ³ ।

சித்ராதி³நியோக³ப²லமிதி ।

இத³ம் சதுர்தே² யோக³ஸித்³த்⁴யதி⁴கரணஸ்ய த்³விதீயவர்ணகே சிந்திதம் - ததே³வம் "சித்ரயா யஜேத பஶுகாம' இத்யாதி³ விஹிதாநாம் மநுஷ்யஶரீரோபபோ⁴க³யோக்³யப²லகாநாம் கர்மணாம் கிம் நியமேந தே³ஹாந்தரே ப²லம், உத தஸ்மிந்தே³ஹே தே³ஹாந்தரே வா இத்யநியம இதி ஸம்ஶயே, பூர்வபக்ஷ: வர்தமாநதே³ஹாரம்ப⁴ககர்மணாம் யத்ப²லம் தத்³போ⁴கா³ர்த²த்வாத் வர்தமாநதே³ஹஸ்ய தத்ப²லபோ⁴கா³வஸாநே தந்நாஶாவஶ்யம்பா⁴வாத், அந்த்யேஷ்டௌ த³க்ஷிணே ஹஸ்தே ஜுஹூம் ஸாத³யதி இத்யாதி³வாக்யைர்யஜ்ஞபாத்ராணாம் ப்ரதிபத்திவிதா⁴நேந தத³பேக்ஷசித்ராத்³யத்³ருஷ்டோத்பத்திஸமநந்தரபா⁴விப²லஸ்ய வர்தமாநதே³ஹபோ⁴க்³யத்வாஸம்ப⁴வாச்ச ஸ்வர்க³ஜநகாத்³ருஷ்டவத் சித்ராத்³யத்³ருஷ்டஸ்யாபி ஸ்வப²லபோ⁴க³ப்ரதா³நார்த²ம் தத்³யோக்³யதே³ஹாரம்ப⁴கத்வநியமாச்ச நியமேந தே³ஹாந்தர ஏவ சித்ராதி³ப²லமிதி । ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து ஐஹிகமபி சித்ராதி³ப²லம் ப⁴வத்யைவ; சித்ராத்³யநுஷ்டா²நாநந்தரம் பஶ்வாதி³ப²லத³ர்ஶநே தத³ர்த²ம் தத³திரிக்தாத்³ருஷ்டகல்பநாஹேத்வபா⁴வாத், 'அநந்தரமேவ ப²லாத³ர்ஶநே தே³ஶகாலாதி³ஸஹகார்யபேக்ஷயா விலம்ப³: கல்ப்ய: । தஸ்மிந் தே³ஹே ப²லாத³ர்ஶநே தத்ப²லபோ⁴க³விரோதி⁴ப்ரப³லப்ராரப்³த⁴கர்மணா ப்ரதிப³ந்த⁴: கல்ப்ய: । ப்ரதிப³ந்தே⁴ந ச தேந தே³ஹாந்தராரம்ப⁴பூர்வகம் தத்ர ப²லம் தா³தவ்யமிதி கல்ப்யம் । வர்தமாநதே³ஹாரம்ப⁴ககர்மணோ தே³ஶகாலாத்³யபேக்ஷயா யதா³ ந ப²லப்ரத³த்வம், ததா³ தஸ்மிந் தே³ஹே தஜ்ஜந்மக்ருதசித்ராத்³யத்³ருஷ்டஸ்யாபி ப²லப்ரத³த்வமுபபத்³யதே । பாத்ரப்ரதிபத்திஸ்து ஸகலகர்மாநுஷ்டா²நஸமாத்யநந்தரபா⁴வித்வாத் புருஷார்தா² । க்ரத்வர்த²த்வே(அ)ப்யத³த்தப²லகதுமாத்ரார்தா² । 'ஆஹிதாக்³நிமக்³நிபி⁴ர்த³ஹந்தி யஜ்ஞபாத்ரைஶ்சேதி" ஶ்ருதே: த³ஹநே விநியோக்ஷ்யமாணாநாம் யஜ்ஞபாத்ராணாம் ஸம்ஸ்காரார்தா² வா; அந்யதா² காரீர்யாதீ³நாம் ஐஹிகப²லலாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । ஏதேந கர்மணாம் ப²லப்ரதா³நார்த²ம் தே³ஹாரம்ப⁴கத்வநியமோ(அ)பி நிரஸ்த: । தஸ்மாதா³முஷ்மிகலாநியம: சித்ராதி³ப²லஸ்யேதி ।

நேஹ பரமாபூர்வவதி³தி ।

யத்³யப்யாசார்யமதே அவகா⁴தாதி³நியம: ப்ரத்யாஸந்நாக்³நேயாத்³யவாந்தராபூர்வ ப்ரயுக்த:; ததா²பி கு³ருமதே ப²லவத்பரமாபூர்வப்ரயுக்த இதி தந்மதமநுஸ்ருத்ய பரமாபூர்வேத்யுக்தம் । ந சாவகா⁴தநியமஸ்ய பரமாபூர்வப்ரயுக்தத்வே தத்ஸாத⁴நத்வாவிஶேஷாத் ஆஜ்யஸாஜ்ய்யஸாந்நயோ: அவகா⁴தப்ரஸங்க³: । துஷவிமோகாதி³த்³ருஷ்டப்ரயோஜநவ்யவஸ்த²யா வ்ரீஹ்யாதி³ஷு தத்³ய்வஸ்தோ²பபத்தே: । அந்யதா²க்³நேயாத்³யபூர்வப்ரயுக்தத்வே அபி தத்ஸாத⁴நஸ்ருகா³தி³ஸாதா⁴ரண்யப்ரஸங்கா³நிவாரணாதி³தி பா⁴வ: ।

விஶ்வஜிந்ந்யாயம் கு³ருமதேநோபந்யஸ்யதி –

விஶ்வஜிதேதி ।

ப்ரவ்ருத்தக்ரியா - ப்ரவ்ருத்தசிகீர்ஷ: । 'ந கலம்ஜம் ப⁴க்ஷயேதி³த்யாதி³நிஷேத⁴வாக்யாந்யபி ப²லதோ விதி⁴வாக்யாநி । தத்ர ப⁴க்ஷயத்யாதி³தா⁴துஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதநப்ரதிபாத்³யம் ப⁴க்ஷணாதி³நிவ்ருத்திரூபமௌதா³ஸீந்யம் விஷய: । தத்³யத்³யப்யபா⁴வார்த²த்வாத் ஸ்வத: ஸாத்⁴யம் ந ப⁴வதி; ததா²பி நிஷேத்⁴யோந்முக²தயா ப்ரசலிதாவஸ்தே² அநுத்பந்நதத³நுகூலஸ்பந்த³வ்யாபாரே புருஷே நிஷேத்⁴யசிகீர்ஷாபநயத்³வாரா பரிபால்யத்வேந தத் ஸாத்⁴யம் ப⁴வதீதி தஸ்ய நியோக³விஷயத்வோபபத்தி: । தத்ர ச அர்தா²த் நிஷேத்⁴யசிகீர்ஷு: நியோஜ்ய இதி கு³ருமதம் ।

இஹ து விஷயேணேதி ।

நியோக³க³தக்ருதிஸாத்⁴யதாரூபகார்யதாக⁴டகத்வேந விஷய ஏவ தத்ப்ரதீத்யநுப³ந்தோ⁴, ந து நியோஜ்ய: । தத³பா⁴வே(அ)ப்யத்⁴யயநநியோக³ஸ்ய ப்ரயாஜாதி³நியோகா³நாம் ச ப்ரதீதேரிதி பா⁴வ: ।

உச்யத இதி ।

அயமாஶய: - கார்யத்வேந ப்ரதீயமாநோ நியோக³: ஸ்வஸ்ய கார்யதாக⁴டகே விஷயே ப்ரவர்தகஸ்வபா⁴வ:, தத்ர ப்ரவர்தநீயம் புருஷமபேக்ஷதே; அந்யதா² ப்ரவர்தகத்வவ்யாகா⁴தாத், அந்யத: ப்ரவ்ருத்திஸித்³தௌ⁴ து ந தமபேக்ஷதே । ததா² ச ஆசார்யகநியோகே³ந அத்⁴யயநே மாணவகஸ்ய, த³ர்ஶபூர்ணமாஸநியோகே³ந தந்நியோஜ்யஸ்ய தத³ங்கே³ஷு ப்ரயாஜாதி³ஷு ச ப்ரவ்ருத்திஸித்³த⁴தா, தந்நியோகா³நாம் கர்த்ருபுருஷவிஶேஷாநபேக்ஷாயாமபி விஶ்வஜிதா³தா³வந்யத: ப்ரவ்ருத்த்யலாபா⁴த் தத³பேக்ஷாஸ்தீதி அதஸ்தத³த்⁴யாஹாரோ யுக்த இதி । ஸ ச ப²லகாமோ(அ)த்⁴யாஹார்ய:, புருஷாணாம் காமப்ரவணதயா தத்ர ப்ரயுக்திலாக⁴வாத், நிஷேத⁴வாக்யேஷு து ந காமீ நியோஜ்யோ(அ)த்⁴யாஹார்ய:; ஔதா³ஸீந்யஸ்ய பரிபால்யத்வஸித்³த⁴யே தத்ப்ரச்யுதிப்ரஸக்த்யர்த²ம் ஸாமர்த்²யாத் நிஷேத்⁴யோந்முக²ஸ்ய நியோஜ்யஸ்யாவஶ்யம் ப்ராப்த்யா தத ஏவ ஆகாங்க்ஷாஶாந்தே: ।

கிம் ஸர்வேஷாமிதி ।

கிம் ஸர்வப²லகாமாநாமத்⁴யாஹார:, உதைகப²லகாமஸ்யேத்யர்த²: ।

அந்தர்பா⁴வாதி³தி ।

யஸ்ய யதா³ யத³வச்சே²தே³ந ஸுக²ம், தஸ்ய ததா³ தத³வச்சே²தே³ந ந து³:க²மித்யவிநாபா⁴வாதி³த்யாஶய: । ஏதது³பலக்ஷணம் ஸுக²ஸ்ய பா⁴வரூபத்வேந லகூ⁴பஸ்தி²திகத்வாச்ச இத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

அநவச்சி²ந்நஸ்யேதி ।

புத்ரபஶ்வாத்³யேகைகவிஷயவிஶேஷமாஜாநவச்சி²ந்நஸ்ய தே³ஶவிஶேஷதே³ஹவிஶேஷபோ⁴க்³யஸ்ய ஸம்கல்போபநதஸர்வவிஷயப்ரயுக்தஸ்ய ஸ்வர்க³ஸுக²ஸ்ய புத்ரபஶ்வாதி³ஸுக²விஶேஷாந்ப்ரதி ஸாமாந்யரூபத்வாதி³த்யர்த²: ।

விஶேஷே மாநாபா⁴வாதி³தி ।

ஸர்வஸுக²விஶேஷாநுக³தஸாமாந்யமுல்லங்க்⁴ய கிம்சித்³விஷயவிஶேஷாவச்சி²ந்நஸுக²க்³ரஹணே மாநாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । இத்த²ம் கு³ருணா நிப³ந்த⁴நே வ்யாக்²யாதம் । ப்ராய: ஸர்வபுருஷாந்ப்ரதி ஸ்ப்ருஹணீயத்வேந அவிஶிஷ்டத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யகாராதி³வ்யாக்²யா । நந்வத்ர விஶ்வஜித³தி⁴கரணே பா⁴ஷ்யகாரை: 'தஸ்மாத்பித்ருப்⁴ய: பூர்வேத்³யு: க்ரியத' இதி பித்ருயஜ்ஞவாக்யம் ய: ஸத்ராயாவகு³ரதே' இதி விஶ்வஜித்³வாக்யம் ச விஷயவாக்யத்வேநோதா³ஹ்ருதம் ।

தத்ர த்³விதீயோதா³ஹரணமயுக்தம், விஶ்வஜிதோ நைமித்திகாதி⁴காரத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

க்ருத்வாசிந்தேதி ।

அவகு³ரணோபரமே இதி ।

உத்³யமநிவ்ருத்தாவித்யர்த²: । 'கு³ரீ உத்³யமந' இதி தா⁴தோ: குடாதி³த்வேந ஙித்த்வாத் கு³ணபா⁴வ: । நநூத்³யமநிவ்ருத்தௌ விஶ்வஜிதி³த்யயுக்தம் ।

'ய: ஸத்ராயேதி' வாக்யாத் ஸத்ரம் ஸம்கல்ப்ய தத்ப்ரயுஞ்ஜாநஸ்ய விஶ்வஜிதி³தி ப்ரதீதிரித்யாஶங்க்யாஹ –

ப்ராயஶ்சித்ததயேதி ।

ஏவம் ஹி ஶ்ரூயதே-"ய: ஸர்வாப்⁴யோ வா ஏஷ தே³வதாப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴ய: ப்ருஷ்டே²ப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴யஶ்ச²ந்தோ³ப்⁴ய ஆத்மாநமாகு³ரதே யா ஸத்ராயாகு³ரதே ஸ விஶ்வஜிதா(அ)திராத்ரேண ஸர்வப்ருஷ்டே²ந ஸர்வஸ்தோமேந ஸர்வவேத³ஸத³க்ஷிணேந யஜேத ஸர்வாப்⁴ய ஏவ தே³வதாப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴ய: ப்ருஷ்டே²ப்⁴ய: ஸர்வேப்⁴யஶ்ச²ந்தோ³ப்⁴ய ஆத்மாநம் நிஷ்க்ரீணீத" இதி । ஏவம் நிஷ்க்ரயத்³வாரேண ஸம்ஸ்தவ: ஸத்ரப்ரவ்ருத்தௌ ந யுஜ்யதே, அத: ஸத்ரம் ஸம்கல்ப்ய தை³வாந்மாநுஷாத்³வா ப்ரதிப³ந்தா⁴த் ததோ நிவ்ருத்தஸ்ய ப்ராயஶ்சித்ததயேத³ம் விஶ்வஜித்³விதா⁴நமித்யர்த²: ।

வ்யபி⁴சாரயதீதி ।

நநு யயோ: கயோஶ்சித் ஆதா⁴ராதே⁴யத்வேந ஏகாஶ்ரிதத்வேந வா ஸாமாநாதி⁴கரண்யமிதி நாத்ர ஶங்கா, யேந குண்ட³ப³த³ரயோஶ்சைத்ரமைத்ரயோஶ்ச வ்யபி⁴சார உச்யதே, கிம் து ஏகப்ரவ்ருத்திநிமித்தஸ்ய அபரப்ரவ்ருத்திநிமித்தாதா⁴ராஶ்ரிதத்வேந வா ப்ரவ்ருத்திநிமித்தத்³வயஸ்யாபி ஏகாஶ்ரிதத்வேந வா ஸாமாநாதி⁴கரண்யமிதி; ததை²வ ஹ்யாசார்யைரவதாரிகாக்³ரந்தே² ஶங்காபி⁴ப்ராயோ லிகி²த:, ததை²வ ச தத³பி⁴ப்ராயோ வர்ணயிதும் யுக்த:, பி⁴ந்நப்ரவ்ருத்திநிமித்தாநாம் ஶப்³தா³நாமேகஸ்மிந்நர்தே² வ்ருத்தி: ஸாமாநாதி⁴கரண்யமிதி ப்ரஸித்³த்⁴யநுரோதா⁴த் । ந ச ஹேமகுண்ட³லயோரவயவாவயவிநோ: பே⁴த³பக்ஷே ஹேமலஸ்ய குண்ட³லாஶ்ரிதத்வம் ஹேமலகுண்ட³லத்வயோரேகாஶ்ரிதத்வம் ச நாஸ்தீதி வாச்யம்: ஹேமத்வஸ்யாவயவாவயவிவ்ருத்திஜாதித்வேந தத்ஸத்த்வாதி³தி சேத், உச்யதே; ஹேமாவயவாதிரிக்தம் குண்ட³லரூபம் அவயவி த்³ரவ்யாந்தரமப்⁴யுபக³ம்யதே சேத் தத்பீதரூபகு³ருத்வகடி²நத்வரஹிதமேவ வாய்வாதி³ஸத்³ருஶமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம்; அவயவாவய விக³தஸ்ய பீதரூபத்³வயஸ்ய கு³ருத்வத்³வைகு³ண்யஸ்ய சாநுபலம்பா⁴த், க⁴டகுட்³யயோரிவ கடி²நத்³ரவ்யயோ: அவயவாவயவிநோரேகத்ர பூ⁴தலாதௌ³ ஸமாவேஶாஸம்ப⁴வாச்ச, அவயவாவயவிபா⁴வாநாபந்நயோரேவ அஸமாவேஶ இதி ஸவிஶேஷணநியமகல்பநஸ்ய கௌ³ரவபராஹதஸ்ய அப்ராமாணிகத்வாத் । ஏவம் ச குண்ட³லே பீதரூபாத்³யபா⁴வேந தத³பி⁴வ்யங்க்³யஸ்ய ஹேமத்வஸ்ய தத்ராஸம்ப⁴வேநைகப்ரவ்ருத்திநிமித்தஸ்யேத்யாதே³: ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரயோஜகத்வாப்⁴யுபக³மே தேந 'ஸுவர்ண குண்ட³லமிதி' ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநிர்வாஹாத் தந்நிர்வாஹாய ஹேமகுண்ட³லாநாம் ஆதா⁴ராதே⁴யபா⁴வமாத்ரமேகாஶ்ரிதத்வமாத்ரம் வா தத்ப்ரயோஜகமாஸ்தே²யமித்யபி⁴ப்ரேத்ய டீகாயாம் குண்ட³ப³த³ரயோஶ்சைத்ரமைத்ரயோஶ்ச வ்யபி⁴சார உக்த இதி தாத்பர்யம் । பே⁴தோ³ ரூபாதி³வத்³ பா⁴வரூப இதி பக்ஷே ஸ கிமபே⁴த³விருத்³த⁴: தத³விருத்³தோ⁴ வா ।

ஆத்³யே பா⁴வாபா⁴வரூபத்வபக்ஷே வக்ஷ்யமாணம் தூ³ஷணம் ப⁴விஷ்யதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய த்³விதீயே தூ³ஷணமாஹ –

ஐகாந்திகேதி ।

ததா² ச பே⁴தே³ ஸத்யைவாத்யந்தாபே⁴தோ³(அ)பி ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

த்³விதீயமாஶங்க்யாஹேதி ।

பரஸ்பராபா⁴வ இதி சேதி³தி பூர்வக்³ரந்தே²நாஶங்க்யேத்யர்த²: ।

தத்த்வேநாபே⁴த³ப்ரஸங்க³ இத்யஸ்ய தாத்த்விகாபே⁴த³ப்ரஸங்க³ இத்யர்தோ² பா⁴தி, ஸ து நாநிஷ்ட:, காரணாத்மநா கடகவர்த⁴மாநயோரபே⁴தா³ங்கீ³காராத்³ இத்யாஶங்க்ய, தத்த்வேநேதி பத³ம் வ்யாசஷ்டே –

கடகத்வேதி ।

நநு பா⁴வாபா⁴வயோருப⁴யோரபி பே⁴தா³பே⁴த³யோ: ஹாடகத்வகடகத்வாவச்சே²த³பே⁴தே³ந வ்ருத்திரப்⁴யுபக³ம்யதே, அதஸ்தயோர்ந ஸஹாவஸ்தா²நாஸம்ப⁴வ:; ந ச பே⁴தா³வச்சே²த³ககடகத்வாவச்சே²தே³ந கடகே வர்த⁴மாநபே⁴த³ப்ரஸங்க³:, நாபி கடகாபி⁴ந்நமுகுடே கடகத்வேநாபி கடகாபே⁴த³ப்ரஸங்க³:, நாப்யநுவ்ருத்திவ்யாவ்ருத்திவ்யவஸ்தா²(அ)பா⁴வப்ரஸங்க³:, நாபி ஹாடகத்வேநாவக³தே கடகத்வாதி³நா ஜிஜ்ஞாஸாத்³யநுபபத்தி:, பே⁴தா³பே⁴த³மநங்கீ³குர்வத்³பி⁴ரபி ஹ்யேகஸ்மிந்த⁴ர்மிணி கேநசித்ப்ரகாரேண நிஶ்சிதே தத³ந்யப்ரகாரேண ஜிஜ்ஞாஸாஸம்ஶயாதி³கம் ஸமர்த்²யதே, அபே⁴த³வத்³ பே⁴த³ஸ்யாப்யப்⁴யுபக³மே கா ஜிஜ்ஞாஸாநுபபத்தி: । யத்து ஹேமநிர்ணயேந கடகாதீ³நாம் நிர்ணயே தத³பே⁴த³: காரணமித்யாதி³ । தத்ர வைபரீத்யமபி வக்தும் ஶக்யம் । ஹேமநிர்ணயேந கடகாதீ³நாமநிர்ணயே தத³பே⁴த³: காரணம் தத³பா⁴வாத³பே⁴தா³த³நிர்ணயகார்யாபா⁴வ ஔத்ஸர்கி³க: ப்ராப்த:, ஸ காரணஸ்ய பே⁴த³ஸ்ய ஸத்³பா⁴வாத³போத்³யத இதி: அஸ்தி ஹ்யநிர்ணயஸ்யாபி நிர்ணயப்ரதிப³ந்த⁴கஸத்³பா⁴வாதீ⁴நம் பரிபால்யத்வரூபம் கார்யத்வம், தஸ்மாத்ஸர்வமித³ம் பே⁴தா³பே⁴த³தூ³ஷணஜாதமயுக்தம் । யுக்தத்வே வா ஸ்வமதே(அ)ப்யேதத்ப்ரஸஜ்யேத; ஸ்வமதே(அ)பி ஹி பே⁴தா³பே⁴தா³ப்⁴யாமேவ ஸாமாநாதி⁴கரண்யௌபபாத³நம், அபே⁴த³: ஸத்யோ பே⁴த³ஸ்தத்ராத்⁴யஸ்த இதி பரை: ஸ்வமதே விஶேஷ உக்த: । தத்ர பே⁴த³ப்ரதீதாவபே⁴தோ³பி ஸஹ ப்ரதீயதே இத்யுபக³ந்தவ்யம்; பே⁴த³ப்ரதீதிமாத்ரேண ஸாமாநாதி⁴கரண்யோபபாத³நாஸம்ப⁴வாத் । தயோவிருத்³த⁴யோரேகத்ர ப்ரதீதி: கத²ம்? கத²ம் ச முகுடே குண்ட³லாபி⁴ந்நஹாடகாபி⁴ந்நே குண்ட³லத்வேநாபி குண்ட³லாபே⁴தோ³ ந ஸ்யாத்? கத²ம் ச ஹாடகே ப்ரதீதே குண்ட³லாதி³ஜிஜ்ஞாஸா ஸ்யாத்? அபி ச அபே⁴த³: ஸத்ய: பே⁴தோ³(அ)த்⁴யஸ்த இத்யர்த⁴ஜரதீயமப்யயுக்தம் । ஸஹ ப்ரதீத்யப்⁴யுபக³மே அந்யதரபா³தா⁴வஶ்யம்பா⁴வகல்பகாபா⁴வாத், ஸத்யாந்ருதயோ: ப்³ரஹ்மதத்⁴யஸ்தப்ரபஞ்சயோ: ஸித்³தா⁴ந்தே தாத்த்விகாபே⁴தா³நங்கீ³காராச்ச, ததை²வ ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே (ப்³ர. அ.2 பா.1 ஸூ.14) டீகாகாரைரபி வக்ஷ்யமாணத்வாத், இஹாநுபத³மேவ பூர்வக்³ரந்தே² தஸ்மாத்தே(அ)பி ஹாடகாத்³ பி⁴ந்நா ஏவேதி தஸ்மாத் தே ஹேம்நோ பி⁴த்³யந்த இதி ச ஹாடககடகாபே⁴த³ப்ரதிக்ஷேபாச்ச, தஸ்மாத் ஸர்வமித³மநுபபந்நமிதி சேத், அத்ர ப்³ரூம: - ஹாடகத்வம் கடகத்வம் ச கிமேகஸ்மிந்வர்ததே, ந வா; ந சேத³ ஏகஸ்மிந்நவச்சே²த³பே⁴தே³ந பே⁴தா³பே⁴த³யோ: விருத்³த⁴யோ: வ்ருத்திஸமர்த²நம் ந லப்⁴யதே । வர்ததே சேத் கிம் கடகத்வம் ஹாடகத்வாத³ந்யது³த ததே³வ । அந்யச்சேத் ப்ரவ்ருத்திநிமித்தபே⁴தே³நைவ ஸாமாநாதி⁴கரண்யோபபாத³நலாபா⁴த் நைகஸ்மிந்த⁴ர்மிணி அபே⁴த³வத்³பே⁴தோ³(அ)ப்யநங்கீ³கார்ய: । அத: ஸாமாநாதி⁴கரண்யோபபாத³நார்த²ம்பே⁴தா³பே⁴த³மப்⁴யுபக³ச்ச²தா ப்ரவ்ருத்திநிமித்தபே⁴தே³ந அந்யதோ²பபத்திபரிஹாராய ஹாடகத்வமேவ கடகத்வம் ந ததோ(அ)ந்யதி³த்யேஷ்டவ்யமித்யபி⁴ப்ரேத்ய ஸஹாவஸ்தா²நாஸம்ப⁴வாதி³ ஸர்வமித³ம் தூ³ஷணமுக்தம் । இமமேவாபி⁴ப்ராயம் ஸஹாவஸ்தா²நாஸம்ப⁴வாதி³தூ³ஷணோக்தௌ க³ர்பி⁴தம் விஸ்ம்ருத்ய, அத² ஹாடகத்வேநைவாபே⁴த³ இத்யாதி³ஶம்காக்³ரந்த²: ப்ரவ்ருத்த இத்யாசார்யைரவதாரிதம் । ப்ரஸ்ம்ருதபராபி⁴ஸம்தி⁴: ஸ்வப்ரக்ரியயா ஶங்கத இதி । ஏவம் சாபே⁴த³ஸத்தயா குண்ட³லாதே³: ஜ்ஞாதத்வாபாத³நே(அ)பி ந வைபரீத்யஶங்காவகாஶ: அபே⁴தே³ ஸதி, அவச்சே²த³கபே⁴தா³பா⁴வேந பே⁴த³ ஏவ ந ஸம்ப⁴வதீதி தாத்பர்யேண ப்ரத்யுதேத்யாதி³டீகாதத்³வ்யாக்²யாநயோ: ப்ரவ்ருத்தே:, ஸ்வமதேநாபே⁴த³வ்யவஸ்தா²பநம் து வ்யாவஹாரிகாபே⁴த³விஷயம் ந தாத்த்விகாபே⁴த³விஷயமிதி நாரம்ப⁴ணாதி⁴கரண-(ப்³ர.அ.2 பா.1 ஸூ.14) விரோத⁴: । நாப்யபே⁴த³ப்ரதிக்ஷேபகபூர்வக்³ரந்த²விரோத⁴:; அதஏவாபே⁴த³ப்ரதிக்ஷேபகோ யஸ்மிந் க்³ருஹ்யமாணே யந்ந க்³ருஹ்யத இத்யாதி³டீகாக்³ரந்தோ² வஸ்துத: கார்யகாரணயோரபே⁴தா³பா⁴வம் ஸப்ரமாணகமுபஸம்ஹரதீதி பே⁴தா³பே⁴த³வாத்³யபி⁴மதவாஸ்தவாபே⁴த³ப்ரதிக்ஷேபபரதயாவதாரித: । பே⁴த³ஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வோக்திஸ்து ப்ரதிபா⁴ஸமாத்ரகல்பிதத்வாபி⁴ப்ராயா । அத ஏவாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணடீகாயாம் வாசா கேவலமாரப்⁴யதே விகாரஜாதம், ந து தத்த்வதோ(அ)ஸ்தி, யதோ நாமதே⁴யமாத்ரமேதத்³ யதா² புருஷஸ்ய சைதந்யம், ராஹோ: ஶிர இதி விகல்பநாமாத்ரமித்யாரம்ப⁴ணஶ்ருதே: அர்த²: உக்த: । பே⁴த³பா³தா⁴வஶ்யம்பா⁴வோ(அ)ப்யாரம்ப⁴ணஶ்ருதிப்ராப்த:, தத³நுகூலந்யாயமாத்ரமிஹ விரோதா⁴த³ந்யதரபா³தா⁴தி³ப்ரக்ரியயா த³ர்ஶிதம் । நநு யத்³யுபாதா³நஹேமாயதிரிக்தகடகமுகுடாதி³விகாரபே⁴த³: கல்பநாமாத்ரஸித்³த⁴ இதி மதம், கத²ம் தர்ஹி வாக்யாந்வயாதி⁴கரண (ப³. அ. 1 பா. 4 ஸூ. 19) டீகாயாம் "ந து ம்ருத்³விகார: ஶராவாதி³: ஶதஶோ(அ)பி ம்ருந்மதி³தி சிந்த்யமாநஸ்தஜ்ஜந்மநா ம்ருத்³தா⁴வஸாக்ஷாத்காரேண ஶக்யோ நிவர்தயிதும்; தத்கஸ்ய ஹேதோ:; தஸ்யாபி ம்ருதோ³ பி⁴ந்நஸ்ய தாத்த்விகத்வாத், வஸ்துநஶ்ச ஜ்ஞாநேநோச்சே²த்துமஶக்யத்வாதி³"த்யுக்தம் । உச்யதே; ஶராவாதி³ஸம்ஸ்தா²ந விஶேஷஸ்ய வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வாபி⁴ப்ராயம் தத்³வாக்யம், இஹ தூபாதா³ந ஏவ பூர்வாவஸ்தோ²பமர்தே³ந தத³வஸ்தா²ந்தரம் ஜாயதே, ந தூபாதா³நபி⁴ந்நம் ததா³ரப்³த⁴ம் ததா³க³ந்துகாவஸ்தா²விஶேஷவத³வயவி த்³ரவ்யாந்தரமஸ்தீத்யுபாதா³நவிகாரயோ: ஸத்யேவாபே⁴த³கல்பநாமாத்ரமித்யாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே வக்ஷ்யமாணம் ஸ்மாரிதம் । தத்ஸ்மாரணம் ச பே⁴தா³பே⁴தா³ப்⁴யாம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யமுபபாத³யிதும்; தஸ்ய ஹேமத்வகுண்ட³லத்வயோருபாதா³நரூபைகத்³ரவ்யாஶ்ரிதத்வேநோபபத்தே:, ததை²வாத்ர தது³பபாத³நஸ்ய விவக்ஷிதத்த்வாத் । அத ஏவாசார்யை: வாக்யாந்வயாதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.1 பா. 4 ஸூ. 19) வக்ஷ்யதே, "ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் யத்³தே⁴மகுண்ட³லயோர்ந தத் । பே⁴தா³பே⁴தா³வகா³ஹீதி ப்ராக்³வாசஸ்பதிநேரிதம்॥" கிந்து ஸுவர்ணகுண்ட³லாபே⁴தே³ கத²ம் வர்ணேந குண்ட³லம் க்ருதம் ஸௌவர்ணம் குண்ட³லமித்யாதி³பே⁴த³வ்யவஹார இத்யாகாங்க்ஷாயாம் புருஷஸ்ய சைதந்யமிதிவத் கல்பநாமாத்ரஸித்³த⁴பே⁴தா³லம்ப³ந: ஸ வ்யவஹார இதி பே⁴த³வ்யவஹாரமாத்ரோபபாத³நார்த²ம் க்ருதமிதி" இதி ஸர்வமநவத்³யம் । அஸ்மிந்ஸம்த³ர்பே⁴ 'கத²ம் தர்ஹீதி' டீகாவதாரிகாக்³ரந்தே² 'ந ஹ்யயந்தபே⁴தே³ தத்³ப⁴வதி; குண்ட³லகடகயோ: அத³ர்ஶநாதி³தி' குண்ட³லகடகயோரத்யந்தபே⁴த³: ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய, உபந்யஸ்த:; தது³பந்யாஸோ லோகத்³ருஷ்ட்யநுஸாரேண வா பே⁴த³வாதி³மதாநுஸாரேண வா கடகத்வகுண்ட³லத்வாத்³யவச்சே²தே³ந பே⁴த³ ஏவ நாபே⁴தோ³(அ)பீத்யபி⁴ப்ராயேண வா நேதவ்ய:; பே⁴தா³பே⁴த³வாதி³மதே ஹாடகாத்மநா தயோரபே⁴தா³த், யதா² ஹாடகாத்மநா கடகமுகுடகுண்ட³லாத³யோ ந பி⁴த்³யந்த இதி டீகாயாமபி ததை²வ தந்மதஸ்தி²திப்ரத³ர்ஶநாச்ச । ஸௌக³தமதமாஶங்க்யேத்ர கௌ³தமமதமிதி பாட²ஶ்சேத்ஸ நிர்விஶங்க: । ந்யாயஸூத்ரக்ருதா கௌ³தமேந ப்ரத்யக்ஷபரீக்ஷாயாம் "ந சைகதே³ஶோபலப்³தி⁴ரவயவிஸத்³பா⁴வாத்" (ந்யாயஸூத்ர. அ. 2 பா. ஆ. 1ஸூ.30) இதி க⁴டாத்³யேகதே³ஶஸந்நிகர்ஷே ஸதி ந தது³பலப்³தி⁴மாத்ரம், தத்³பி⁴ந்நஸ்யாவயவிந: ஸத்³பா⁴வாத் தஸ்யாப்யுபலப்³தி⁴ரஸ்தீதி ப்ரதிஜ்ஞாய ஸாத்⁴யத்வாத் அவயவிநி ஸம்தே³ஹ: (ந்யாயஸூ. அ. 2 ஆ. 1ஸூ. 31) இத்யவயவபி⁴ந்நோ(அ)வயவீ ஸித்³தோ⁴ நாஸ்தீதி தத்ர ஸம்தே³ஹமுபந்யஸ்ய, 'ஸர்வாக்³ரஹணமவயவ்யஸித்³தே⁴:' (ந்யாயஸூ, அ. 2 ஆ. 1 ஸூ. 32) 'தா⁴ரணாகர்ஷணோபபத்தேஶ்சேதி' (ந்யாயஸூ. அ.2 ஆ.1ஸூ. 33) ஸூத்ராப்⁴யாம் அவயவபி⁴ந்நாவயவ்யபா⁴வே பரமாணூநாம் அந்யாவயவாநாம் அதீந்த்³ரியத்வாத் ததா³ஶ்ரிதஸ்ய கு³ணகர்மஸாமாந்யாதே³: ஸர்வஸ்யாப்யக்³ரஹணம் ஸ்யாத் । அதோ கு³ணகர்மாதி³க்³ரஹணாத³ அஸ்தி ததா³ஶ்ரய: படாதி³ரவயவீ । ததா² ஏகதே³ஶதா⁴ரணே க்ருத்ஸ்நதா⁴ரணாதே³கதே³ஶாகர்ஷணே க்ருத்ஸ்நாகர்ஷணாச்ச ஸோ(அ)ஸ்தி; அந்யதா²(அ)வயவாநாம் பி⁴ந்நத்வாத் கஸ்யசித³வயவஸ்ய தா⁴ரணாகர்ஷணாப்⁴யாமந்யஸ்ய தா⁴ரணாகர்ஷணாநுபபத்தே: இத்யவயவபி⁴ந்நாவயவிப்ரஸாத⁴நேந அவயவாபே⁴த³நிராகரணாத் । ஸௌக³தமிதி பாட²ஸ்து ஸௌக³தைரவயவிஸ்தா²நே அவயவஸம்கா⁴தஸ்யாபி⁴ஷிக்தத்வாத் ஸம்கா⁴தஸ்யாவயவபே⁴தா³பி⁴ப்ராயோ யோஜ்ய: ।

நநு அநம்ஶேபி ஸம்ஸ்கார: கர்மஜந்யாதிஶயோஸ்து இத்யாஶங்க்யாஹ–

அநம்ஶத்வமிதி ।

ஆகாரபே⁴த³: - த⁴ர்மபே⁴த³: ।

தத்³ப்³ரஹ்மேதி வாக்யே யஸ்யேயம் ஜிஜ்ஞாஸா ப்ரஸ்துதேதி விஶேஷணஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

கார்யவிலக்ஷணேதி ।

ஸ்வமதே இதி ।

பூர்வபக்ஷிமதே து ந ஶாஸ்த்ர ப்ருத²க்த்வஸித்³தி⁴: । உப⁴யோரபி தந்த்ரயோ: கார்யவிஷயத்வாவிஶேஷாதி³தி பா⁴வ: । ஶாஸ்த்ரப்ருத²த்வஸித்³தி⁴ஸ்தத்³ப்³ரஹ்மேதி பா⁴ஷ்யே உக்தேதி பாட²: । அதஸ்தப்³ரஹ்மேத்யத: ஶப்³த³: ஸம்பாதாயாத: ।

டீகாயாம், ததே³வம் ஸ்வமதேந மோக்ஷாக்²யம் ப²லம் நித்யம் ஶ்ருத்யாதி³பி⁴ருபபாத்³ய க்ரியா நிஷ்பாதா³ஸ்ய து மோக்ஷஸ்யாநித்யத்வம் ப்ரஸஞ்ஜயதி –

தத்³யதீ³தி ।

ந சாக³மபா³த⁴:, ஆக³மஸ்யோக்தேந ப்ரகாரேணோபபத்தே: । அபி ச ஜ்ஞாநஜந்யாபூர்வஜநிதோ மோக்ஷோ நையோகி³க இத்யஸ்யார்த²ஸ்ய ஸந்தி பூ⁴யஸ்ய: ஶ்ருதயோ நிவாரிகா இத்யாஹேதி கேஷுசித்கோஶேஷு பாட²: । கோஶாந்தரேஷு து ததே³வம் ஸ்வமதேந மோக்ஷாக்²யம் ப²லம் நித்யம் ஶ்ருத்யாதி³பி⁴ருபபாத்³ய ஜ்ஞாநஜந்யாபூர்வஜநிதோ மோக்ஷோ நையோகி³க இத்யஸ்யார்த²ஸ்ய ஸந்தி பூ⁴யஸ்ய: ஶ்ருதயோ நிவாரிகா இதி பாட²: ।

அஸ்மிந்பாட² உபபாத்³யைத்யஸ்ய நிவாரிகா இத்யவ்யவஹிதநிவாரணக்ரியயா(அ)ந்வய: ப்ரதிபா⁴தி, தத³ந்வயோ ந யுக்த:, நையோகி³கத்வநிவாரணார்தா²பி⁴: ஶ்ருதிபி⁴: ஶ்ருத்யந்தரோதா³ஹரணபூர்வகம் மோக்ஷப²லநித்யத்வஸ்ய அப்ரதிபாதி³தத்வாதி³த்யாஶங்க்ய, உபபாத்³யயஸ்யாஹேத்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ –

உபபாத்³யேத்யஸ்யேதி ।

ஏவம் ப²லஸ்வபா⁴வேநேதி ।

ததே³வமிதி டீகாவதாரிகாக்³ரந்தே² மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வேந நையோகி³கவாஸம்ப⁴வஸ்ய ப்ராகு³பபாதி³தஸ்யாநுவாத³பூர்வகம் மோக்ஷஸாத⁴நஜ்ஞாநஸ்ய தாத்காலிகப்³ரஹ்மப்ராப்திஸாத⁴நத்வாத்³ நையோகி³கத்வாஸம்ப⁴வ உச்யத இதி தஸ்ய டீகாக்³ரந்த²ஸ்ய தாத்பர்யமுக்தம், இதா³நீம் து ப்³ரஹ்மபா⁴வப்ராப்திப²லஸ்ய ப்ராப்தப்ராப்திரூபஸ்ய தாத்காலிகப²லஸ்வாபா⁴வ்யேந நியோகா³ஸம்ப⁴வம் ததே³வமித்யாதி³க்³ரந்தோ²க்தமநூத்³ய ப²லஸாத⁴நஸ்ய தத்த்வஜ்ஞாநஸ்ய அவித்³யோச்சே²த³த்³வாரகத்வஸ்வாபா⁴வ்யேந நியோக³த்³வாரகத்வாஸம்ப⁴வ உச்யத இத்யேவமவித்³யாத்³வயேத்யாதி³டீகா(அ)வதார்யதே । அதோ ந பூர்வடீகா(அ)வதாரிகாக்³ரந்தே² நார்தை²க்யஶங்கா ।

ந ஸ்வத இத்யயுக்தம்; ஸ்வத ஏவ ஹி வித்³யாயா மோக்ஷஸாத⁴நத்வம், நாந்யாயத்தமித்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே –

விஹிதக்ரியா ரூபேணேதி ।

ஆரோப்யப்ரதா⁴நேதி ।

யத்³யபி ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷதி³ அத² ஸம்பத³' இதி ஸம்பது³பாஸநாநாமுபக்ரமே அல்பேஷு கர்மஸு மஹதாம் கர்மணாம் தத்ப²லாய பு³த்³த்⁴யா ஸம்பாத³நம் ஸம்பத்³, அஶ்வமேதா⁴தீ³நி மஹாந்தி கர்மாணி கார்த்ஸ்ந்யேநாநுஷ்டா²துமஶக்தாநாம் ஸம்ப⁴வத³ங்க³மாத்ரஸாஹித்யேந தாந்யநுதிஷ்ட²தாம் தத³ங்கா³ஶ்ரயோபாஸநாவிஶேஷை: தத்ப²லஸம்பாத³நம் வா ஸம்பதி³தி த்³வேதா⁴ பா⁴ஷ்யகாராக்²யாதம் । வார்திககாரைரபி 'ப²லவத்கர்மணாம் க்வாபி கிம்சித்ஸாமாந்யஸம்ஶ்ரயாத் । ஸம்பத்திமஹதோ ஸம்பத³ல்பீய: கர்மஸூச்யதே॥ யதி³ வா தத்ப²லஸ்யைவ கிம்சித்ஸாமாந்யவர்த்மநா । ஸம்பாத³நம் ப⁴வேத்ஸம்பத³க்³நிஹோத்ராதி³கர்மணி । நாதிபா⁴ரோஸ்தி நோ பு³த்³தே⁴: ஶாஸ்த்ரம் சேத்தத்பரம் ப⁴வேத் । விது³ஷாம் ஶ்ரேயஸே (அ)தோ(அ)த்⁴வா ந க்வசித்ப்ரதிஹந்யதே॥ இதி । 'அநந்தம் வை மந' இதி விஹிதவிஶ்வேதே³வோபாஸநாயா இஷ்ட்யாதி³ஷு ஸர்வகர்மாநுஸம்தா⁴து: ப்³ரஹ்மண: தத³நுஸம்தா⁴நகரணம் மநோதி⁴ஷ்டா²நமிதி 'கதிபி⁴ரயமத்³ய ப்³ரஹ்மா யஜ்ஞம் த³க்ஷிணதோ தே³வதாபி⁴ர்கோ³பாயதீ'த்யாத்³யுபக்ரமவஶாத³வக³தம் । அதஸ்தஸ்யாபி கர்மஸம்ப³ந்த⁴:; ததா²பி தமர்த²ம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா ஸம்பது³பாஸநாநாமாரோப்யப்ராதா⁴ந்யம் ப்ரதீகோபாஸநாநாமதி⁴ஷ்டா²நப்ராதா⁴ந்யம் சாநாதி³வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரஸம்ப்ரதா³யஸித்³த⁴மிஹ லிகி²தம் ।

நநு ஸம்வரணம் உத்³யமநமிதி வ்யாக்²யாநமயுக்தம், தயோர்பே⁴தா³தி³த்யாஶங்க்ய லக்ஷணாபீ³ஜம் ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ –

யோஹீதி ।

நநு டீகாயாம் ஸம்வ்ருத இத்யஸ்ய ஸம்வ்ருஜ்ய ஸம்ஹத்யாத்மநி ஸ்தா²பயதீத்யர்த²முக்த்வா தத்ர ஸம்மதிரப்யுதா³ஹ்ருதா ஸம்வரணாத்³வா ஸ்வாத்மீபா⁴வாத்³வா வாயு: ஸம்வர்க³ இதி । தத்ர ஸம்வ்ருத்ய இத்யஸ்ய ஸம்ஹரணார்த²த்வம் தாவது³பபத்³யதே; 'வ்ருஜி வர்ஜந' இதி லுக்³விகரணபடி²தாதி³தி³தோ தா⁴தோராத்மநேபதி³ந: ஸித்³த⁴ஸ்ய ஸம்வ்ருங்க்த இத்யஸ்ய வர்ஜயதீத்யர்த²கஸ்ய ஸம்ஹரணே பர்யவஸாநோபபத்தே:, ததை²வ ஸம்வரணார்த²கத்வமப்யுபபத்³யதே । 'வ்ருஜி வரணே' இதி ருதா⁴தி³க³ணபடி²தாத் பரஸ்மைபதி³நோ தா⁴தோ: சா²ந்த³ஸேந பத³வ்யத்யயேந ஸம்வ்ருங்க்த இதி ரூபஸித்³தே⁴: । அஸ்தி ச ஸம்வரணம் ஸம்ஹ்ருதஸ்யோபாதா³நேந ஸ்வாத்மபா⁴வாபாத³நே । கிமர்த²ம் ஸம்வரணேநோத்³யமநம் லக்ஷணீயம், முக்²யார்தா²ந்வயாநுபபத்த்யபா⁴வாத், ஸத்யம்; வாயுஸ்வபா⁴வாத் சாலநமபி ஸம்ப⁴வதீதி த்³யோதநாய தாத்பர்யதஸ்ததா² வ்யாக்²யாதம் ।

அந்யாதே³ருபலக்ஷணத்வாதி³தி ।

நநு 'வாயுரக்³நிஸூர்யசந்த்³ராப: ஸம்ஹத்ய ஸ்வாத்மபா⁴வமாபாத³யதி' 'ப்ராணோ வாக்சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமநாம்ஸீ'த்யுக்த்வா 'தே வா ஏதே பஞ்சாந்யே பஶ்சாந்யே த³ஶ ஸந்தஸ்தத்க்ருதமிதி' தே(அ)க்³ந்யாத³யோ வாகா³த்³யஶ்ச வாயுப்ராணாப்⁴யாம் ஸஹ த³ஶேதி வாக்யஶேஷே பரிக³ணிதா: கத²மக்³ந்யாதி³க்³ரஹணம் ஸர்வோபலக்ஷணம் ஸ்யாத்³, வ்யவஸ்தி²தாக்³ந்யாதி³விஷயத³ஶஸம்க்²யோக்திவிரோதா⁴தி³தி சேத், உச்யதே । 'த³ஶ ஸந்தஸ்தஸ்க்ருத'மிதி த³ஶஸம்க்²யாவத்த்வம் க்ருதாயஸாத்³ருஶ்யேந தாத்³ரூப்யம் சோக்தமுபஜீவ்யத³ஶஸம்க்²யாவத்த்வேந 'த³ஶாக்ஷரா விராட³ந்நம் விரா டி³'த்யர்த²வாதா³ந்தரோக்தப்ரக்ரியயா ஸர்வாஶாக³தஸகலாந்நரூபத்வம் க்ருதத்வேந, 'க்ருதாயோ யதா² த³ஶஸம்க்²யாந்தர்பா⁴வவத்த்வேந தாமத்தீவ, ஏவம் வாயுப்ராணரூபைஷா த³ஶாத்மிகா தே³வதா த³ஶஸம்க்²யாஸம்ஸ்துதம் ஸர்வமந்நமத்தீவேதி ஸர்வாந்நாத்த்ருத்வம் சோக்தம் வாக்யஶேஷே, 'தஸ்மாத்ஸர்வாஸு தி³க்ஷு அந்நமேவ ஸைஷா விராட³ந்நாதீ³தி । ஏவம் ச இஹாரந்யாதே³ருபலக்ஷணத்வோக்திர்வாக்யஶேஷத: ஸர்வாஶாக³தபோ⁴க்³யபோ⁴க்தரூபஸகலஜக³தா³ஶ்ரயத்வப்ராப்தே: உபலக்ஷணார்தா² । அத ஏவ ஜ்யோதிரதி⁴கரணே ( அ. 1 பா. 1 ஸூ. 24) ஸகலாந்நாத்ராதி³த்வரூபமித³ம் ஸார்வாத்ம்யம் வாக்யஶேஷார்த²மேவாசார்யா வர்ணயிஷ்யந்தீதி । 'பூஷ்ணோ(அ)ஹம் தே³வயஜ்யயேதி' பூஷாநுமந்த்ரணமந்த்ரஸ்ய பூஷதே³வதாகேஷ்டிஷு உத்கர்ஷ: ।

ஸர்வஸ்மை வேதி ।

ஸர்வஸ்மை வா ஏதத்³யஜ்ஞாய க்³ருஹ்யதே யத்³த்⁴ருவாயாமாஜ்யமிதி" வாக்யாத் த்⁴ரௌவாஜ்யமவிஹிதத்³ரவ்யகஸர்வயாகா³ங்க³ம் ஸது³பாம்ஶுயாஜஸ்யாப்யங்க³ம் ப⁴வதீத்யர்த²: । ஸத்யப்யத்ர ஆஜ்யபா⁴கா³த்³யங்கே³வாஜ்யநிவேஶே ந ப்ரதா⁴நஹவிஷ்ட்வமிதி । நநு உபாம்ஶுயாஜாஜ்யஸ்யைவ ப்ரதா⁴நஹவிஷ்ட்வே அபி ஆஜ்யபா⁴கா³தீ³நாமபி ஆஜ்யம் ஹவிரிதி தத்³வாரேண ஆஜ்யஸம்ஸ்காராணாமாஜ்யபா⁴கா³த்³யர்த²த்வமப்யஸ்த்யேவ; 'த்³ரவ்யஸம்ஸ்காரப்ரகரணாவிஶேஷாத் ஸர்வகர்மணாம்' (ஜை. அ. 3 பா. 8ஸூ. 30) இதி ஜைமிநிநா ததா² ஸூத்ரிதத்வாத், த்³ரவ்யஸம்ஸ்காரா: ந கேவலம் ப்ரதா⁴நார்தா²: கிம் து அங்க³ப்ரதா⁴நார்தா² இதி நிர்ணயார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தஸ்ய 'ப்ரகரணவிஶேஷாத³ஸம்யுக்தம் ப்ரதா⁴நஸ்ய (ஜை. அ. 3 பா. 7 ஸூ. 1) இத்யதி⁴கரணஸ்ய லிங்க³த³ர்ஶநாத் ச (ஜ.அ.3 பா.ஸூ.4) இதி கு³ணஸூத்ரேண ஆஜ்யஸம்ஸ்காராணாம் ஆஜ்யபா⁴க³ப்ரப்⁴ருத்யங்கா³ர்த²த்வமப்யதீத்யத்ர 'த்⁴ருவாமேவாக்³ரே(அ)பி⁴கா⁴ரயதி, ததோ ஹி ப்ரத²மம் 'ஆஜ்யபா⁴கௌ³ யக்ஷ்யந் ப⁴வதீதி த்⁴ரௌவாஜ்யாபி⁴தா⁴ரணப்ராத²ம்யே தத்³த⁴விஷ்காஜ்யபா⁴க³ப்ராத²ம்யஹேதூகரணஸ்ய லிங்க³தயோபந்யாஸாச்ச, தஸ்மாத³வேக்ஷணஸ்யாஜ்யஸம்ஸ்காரஸ்ய ப்ரதா⁴நமாநார்த²த்வோக்திரயுக்தா இதி-சேத், உச்யதே । நாத்ர தஸ்ய ப்ரதா⁴நமாத்ரார்த²த்வமுக்தம், கிந்து டீகாயாம் உபாம்ஶுயாஜக்³ரஹணம் அந்யேஷாமப்யாஜ்யஹவிஷ்கயாகா³நாமுபலக்ஷணமபி⁴ப்ரேத்ய, உபாம்ஶுயாஜ: கிமித்யாஜ்யஹவிஷ்கயாக³ஸாமாந்யோபலக்ஷகதயா நிர்தி³ஷ்ட:? ப்ராத²மிகத்வாத் ஆஜ்யபா⁴கா³வேவ ததா² நிர்தே³ஶார்ஹௌ இத்யாஶங்காயாம், ப்ராதா⁴ந்யாது³பாம்ஶுயாஜஸ்ததா² நிர்தி³ஷ்ட இத்யயமர்த²: ஸத்யப்யத்ரேத்யாதி³க்³ரந்தே²ந த³ர்ஶித:, அதோ ந தோ³ஷ: ।

ப²லகல்பநாப⁴யாதி³தி ।

உபலக்ஷணமேதத் । புருஷார்த²த்வே ஹிரண்யரூபஸாத⁴நவிஶிஷ்டஸ்ய தா⁴ரணஸ்ய விதா⁴யகம் வாச்யமிதி க்ருத்யப்ரத்யயோக்தகர்மப்ராதா⁴ந்யப⁴ங்க³ப⁴யாத் இத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

க்ரதுநிவேஶ இதி ।

தா⁴ரணஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ஹிரண்யஸ்ய விநியோகா³காங்க்ஷயா கல்ப்ய இதி பா⁴வ: । ஸத்ரவத்³விபரிணாம இதி ஸ்தா²நே ஸக்துவத்³விபரிணாம இதி கசித்பாட²: । ஹிரண்யஸாத⁴நகேந தா⁴ரணேநேஷ்டம் பா⁴வயேதி³தி ஸக்துந்யாயாத்³விபரிணாமே ஸத்யநாரப்⁴யாதீ⁴தஸ்ய தஸ்ய க்ரதுநிவேஶகல்பகாபா⁴வாத் ப²லவிஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் ஆர்த²வாதி³கப²லவிபரிணாமோ(அ)பி கல்ப்ய இதி பா⁴வ: । க்ரத்வங்க³த்வேந க³தௌ ஸத்யாம் க்ருத்யப்ரத்யயாவக³தகர்மப்ராதா⁴ந்யப⁴ங்க³: ப²லவிபரிணாம: ப²லாய ஹிரண்யவிஶிஷ்டதா⁴ரணவிதி⁴ரிதி த்ரயமபி நாஶ்ரயணீயமிதி பரிஹாரார்த²: । நந்வநாரப்⁴யாதீ⁴தஸ்ய குத: க்ரதுநிவேஶஸித்³தி⁴:? ஸம்ஸ்க்ருதவிநியோக³நியமாத் சேத், குத: க்ரதுஸம்ப³ந்தா⁴வக³தே: ப்ராக் ஸம்ஸ்காரவிதி⁴த்வநிர்ணய:? தநிர்ணயே(அ)பி லௌகிககர்மஸு வா நிவேஶ: குதோ ந ஸ்யாத்? தத்ராஹ வைதி³ககர்மத்வஸாம்யாதி³தி । 'தப்தே பயஸி த³த்⁴யாநயதி 'இத்யத்ர பயஸ: க்ரதுஸம்ப³ந்தா⁴த்யாகே³வ த்⁴யாநயநஸம்ஸ்கார்யத்வே(அ)வக³தே பஶ்சாத் ஸா வைஶ்வதே³வீதி வாக்யேந ஸம்ஸ்க்ருதவிநியோகா³காங்க்ஷாபூரணம் த்³ருஷ்டம், ஏவமிஹாபி தா⁴ரணஸம்ஸ்கார்யத்வேநாவக³தே ஹிரண்யே தத்³விநியோகா³காங்காப்ரஸூதார்தா²பத்த்யா வைதி³ககர்மவஸாத்³ருஶ்யோபஸ்தி²தேஷ்வக்³நிஹோத்ராதி³ஷு விநியோக³கல்பநயா தத்பூரணமிதி பா⁴வ: ।

த்³ரவ்யதே³வதேதி ।

நநு த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ராஹித்யேந தா⁴ரணஸ்ய யாக³த்வாத்³யபா⁴வ ஏவ ஸித்³த்⁴யேத், ந து தா⁴ரணரூபதயைவ ஸ்வதந்த்ரகர்மவஸ்யாபா⁴வோ(அ)பி । ஸத்யம், தா⁴ரணஸ்ய ஸ்வதந்த்ரகர்மத்வம் லக்ஷிதயாக³ரூபதயா முக்²யதா⁴ரணரூபதயா வேதி விகல்பம் மநஸி நிதா⁴ய ஆத்³யபக்ஷநிராகரணார்த²த்வேந இத³மத்³ரவ்யஸூத்ரம் (ஜை. அ. 3 பா. 4 ஸூ. 27) யோஜிதம் । த்³விதீயபக்ஷநிராகரணம் து த்³ரவ்யபரத்வாத் சேதி । (ஜை. அ.3 பா. 4 ஸூ. 29) (த்³ரவ்யஸம்யோகா³ச்சேதி ஸௌத்ர: பாட²:) தத³ந்தரஸூத்ரேண தா⁴ரணஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யே க்ருத்யப்ரத்யயாவக³தத்³ரவ்யப்ராதா⁴ந்யவிரோத⁴ம் த³ர்ஶயதா க்ருதமித்யபி⁴ப்ராய: । நநு அத்³ரவ்யஸூத்ரஸ்ய த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ராஹியேந யாக³நிராகரணார்த²தாயாம் அத்³ரவ்யதே³வதாத்வாத்து ஶேஷ: ஸ்யாதி³தி ஶப³ரஸ்வாமிலிகி²தஸூத்ரஸ்ய பாடோ² லிகி²தும் யுக்த:, ந த்வத்³ரவ்யத்வாதி³தி வார்திககாரலிகி²த: பாட²:, தஸ்மிந் பாடே² ஹ்யத்³ரவ்யத்வாத்³ விதே⁴யத்³ரவ்யாபா⁴வாத்³, தா⁴ரணமாத்ரவிதா⁴நஸம்ப⁴வேந த்³ரவ்யஸ்யாபி தத்³விஶேஷணதயா விதா⁴நாபா⁴வாத்³, ந ஹிரண்யஸாத⁴நகதா⁴ரணரூபஸ்வதந்த்ரகர்மவிதி⁴ரித்யேவ ஸூத்ரார்தோ² வர்ணயிதும் யுக்த: । ஸத்யம், தே³வதாபத³யுக்தோ பா⁴ஷ்யகாரலிகி²தஸத்ரபாட²: ஸாம்ப்ரதா³யிகோ ந ப⁴வதீதி வார்திககாரை: த்யக்தத்வாத் । யதா²வார்திகம் ஸூத்ரம் படி²த்வா தத்ரைவ பா⁴ஷ்யகாரத³ர்ஶிதோ(அ)ப்யர்தோ² யோஜித: । அஸ்மிந்நர்தே² த்³ரவ்யஶப்³த³: ஸம்ப்ரதா³நத்வார்ஹதே³வதாரூபத்³ரவ்யவாசீதி தத³பா⁴வேந த்³ரவ்யதே³வதாஸம்யோக³ரஹித்யரூபஹேதுஸித்³தி⁴ரித்யபி⁴ப்ராய: ।

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்த்விதி ।

ந ச ஆதா⁴நஸம்ஸ்க்ருதாஹவநீயவத் த³த்⁴யாநயநஸம்ஸ்க்ருதபயோவச்ச ஸாக்ஷாத்³வாக்யேந க்ரதுஸம்ப³ந்தா⁴நவக³மே(அ)பி பர்ணதாவத் அவ்யபி⁴சரிதக்ரதுஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே(அ)பி ஹிரண்யஸ்ய ஶ்ருததா⁴ரணகர்மத்வாந்யதா²(அ)நுபபத்த்யா(அ)க்³நிஹோத்ராதி³ஷு நிவேஶ: கல்ப்ய: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । தேஷு ஹிரண்யஸ்யேத்³ருஶோ விநியோக³ இதி தத்³விஶேஷகல்பநாயாம் விநிக³மகாபா⁴வேந விநியோக³விஶேஷம் விநா தேஷு நிவேஶஸ்யா நிர்வாஹாத் । ந ச யேஷு க்ரதுஷு ஹிரண்யவிநியோக³: ஸம்ப்ரதிபந்ந:, தேஷு தத்³வாரா தா⁴ரணஸ்ய நிவேஶ: கல்யதாமிதி வாச்யம் । 'ஹிரண்யம் ஹஸ்தே ப⁴வதி', 'ஹிரண்யேந ஷோட³ஶிந: ஸ்தோத்ரமுபாகரோதி' 'ஹிரண்யஸ்ரஜ ருத்விஜோ ப⁴வந்தீ'த்யாதி³ஹிரண்யவிநியோக³வத்ஸு க்ரதுஷு தத்³தா⁴ரணஸ்யாபி ப்ராப்தே:, த³க்ஷிணாரூபஹிரண்யவத்ஸ்வபி தீ³யமாநஸ்ய ப்ரதிக்³ருஹ்யமாணஸ்ய ச தஸ்ய தா⁴ரணப்ராப்தே:, ஹிரண்யார்த²தயா தா⁴ரணவிதா⁴நே ஸுவர்ணஶ்ருதிவைப²ல்யாபத்தேஶ்ச । தஸ்மாத் ஶோப⁴நவர்ணஹிரண்யஸாத⁴நகதா⁴ரணவிதி⁴: புருஷார்த² இத்யேவ யுக்தம் । ஏவம் ஸதீயமேவ ஶ்ருதி: 'தீ³க்ஷாயணீ ப்³ரஹ்மஸூத்ரீ கமண்ட³லுத⁴ரோ த்³விஜ:' இத்யாதி³புருஷார்த²ஹிரண்யதா⁴ரணஸ்ம்ருதே: மூலம் ப⁴விஷ்யதீதி தஸ்யா மூலாந்தரகல்பநாகௌ³ரவமபி பரிஹ்ருதம் ப⁴வதீதி ।

˜

இத்யுக்தமத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யே இதி ।

அந்த:கரணாத்³யவச்சி²ந்ந ப்ரத்யகா³த்மா இத³மநித³ரூபஶ்சேதந: கர்தா போ⁴க்தா கார்யகாரணாவித்³யாத்³வயாதா⁴ர: இத்யத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யடீகாயாமுக்தமித்யர்த²: । நநு க⁴ர்ஷணஸ்யாநத³ர்ஶக³தேஷ்டகாசூர்ணஸம்யோக³விபா⁴க³ப்ரசயதயா வ்யாக்²யாநமயுக்தம், ப²லம் ஹி தத்ப்ரசய: புருஷவ்யாபாரரூபாயா க⁴ர்ஷணக்ரியாயா:, யதா² தண்டு³லவிக்லித்தி: பசிக்ரியாயா இத்யாஶங்க்யாஹ -ஏதச்சேதி । ஸர்வத்ர ப²லமேவ தா⁴த்வர்த²:, ந து தத³நுகூலவ்யாபார:; த்யஜிக³மிதா⁴த்வோ: பர்யாயதாபத்தே: । ஏக ஏவ ஹி பூர்வதே³ஶவிபா⁴கோ³த்தரதே³ஶஸம்யோக³ரூபப²லத்³வயஸ்யப்யநுகூலோ வ்யாபார: புருஷஸ்பந்த³: । யத்³யுச்யேத ப²லவிஶேஷாவச்சி²ந்நோ வ்யாபாரோ தா⁴த்வர்த²:, தத: பூர்வதே³ஶம் த்யஜதி உத்தரதே³ஶம் க³ச்ச²தீத்யர்த²பே⁴த³ஸ்தயோரிதி, தர்ஹி ஆவஶ்யகத்வாத் லாக⁴வாச்ச தத்தத்ப²லமேவ தா⁴த்வர்தோ²(அ)ஸ்து । ந சைவம் ஸதி பசே: விக்லித்த்யர்த²தாயாம் விக்லித்த்யுத³யாத்ப்ராக் பசதீதி வர்தமாநப்ரயோகோ³ ந ஸ்யாத், ந ஸ்யாத் ச தண்டு³லாந் பசதீதி தண்டு³லாநாம் கர்மதயா நிர்தே³ஶ:, தா⁴த்வர்த²ரூபவிக்லித்திக்ரியாஜந்யஸ்ய தண்டு³லேஷு ப²லாந்தரஸ்யாபா⁴வாத் பரஸமவேதத்வாபா⁴வாத் சேதி வாச்யம்; தா⁴த்வர்த²ரூபப²லாநுகூலவ்யாபாரஸ்ய ஆக்²யாதார்த²த்வாங்கீ³காரேண பசதீதி லட³ர்த²ஸ்ய வர்தமாநத்வஸ்ய ஏகப்ரத்யயோபாத்தே தஸ்மிந்நந்வயோபபத்தே: । தஜ்ஜந்யவிக்லித்திரூபப²லபா⁴கி³த்வேந தண்டு³லாநாம் கர்மதயா நிர்தே³ஶோபபத்தேஶ்சேதி மண்ட³நாசார்யாணாம் மதமநுஸ்ருத்ய ஸம்யோக³விபா⁴க³ரூபஸ்ய ப²லஸ்ய க⁴ர்ஷதிதா⁴த்வர்த²த்வமுக்தமிதி பா⁴வ: । நநு ப²லஸ்ய தா⁴த்வர்த²த்வே விக்லித்த்யுத³யாத் ப்ராக் பாகோ வர்தத இதி ப்ரயோகோ³ ந ஸ்யாத் । தத்ர பசிதா⁴தோருபரி தத³ர்த²விக்லித்த்யநுகூலவ்யாபாரவாசகஸ்ய ஆக்²யாதஸ்யாபா⁴வாத், தத்தத்ப²லாநுகூலவ்யாபாரஸாமாந்யரூபேண ஆக்²யாதார்த²த்வே ச பசதி யஜதீத்யாதௌ³ அத⁴:ஸம்தாபநத்³ரவ்யத்யாகா³தி³வ்யாபாரவிஶேஷப்ரதீதிர்ந ஸ்யாத் । தத்ர தத்ராத⁴:ஸம்தாபநாதி³வ்யாபாரவிஶேஷஸ்யாபி தத³ர்த²தாயாமாக்²யாதஸ்ய நாநார்த²த்வம் ஸ்யாத் ।

தஸ்மாத் தத்தத்³வ்யாபாரவிஶேஷ ஏவ தா⁴த்வர்த²:, த்யஜிக³ம்யோரபர்யாயதா து ப²லஸ்யோபலக்ஷணதயாப்யுபபத்³யத இதி மந்யமாநாநாமந்யேஷாம் மதே கத²மிஹோபபத்திரித்யாஶங்க்யமாஹ –

ஸம்யோக³விபா⁴கா³திரிக்தேதி ।

த³ர்பணேஷ்டகாசூர்ணஸம்யோக³விபா⁴க³ப²லக: புருஷவ்யாபாரோ க⁴ர்ஷதிதா⁴த்வர்த² இதி பக்ஷே(அ)பீத்யர்த²: ।

வஸ்துதோ விதி³க்ரியாகர்மபா⁴வேத்யாதி³வ்யாக்²யாநே பீ³ஜமாஹ –

ஔபாதி⁴கம் த்விதி ।

வ்ருத்த்யுபராகோ³பாதி⁴கம் கர்மத்வமித்யர்த²: । இத³ம் து பராநநுகு³ண்யாத் நேதி பா⁴வ: ।

தச்ச²ப்³தா³த்⁴யாஹாரேண யோஜயிதுமிதி ।

யத்ரேத்யஸ்ய ப்ரதிநிர்தே³ஶார்த²ம் தத்ரேதி ஶப்³தா³த்⁴யாஹாரேண யோஜயிதுமித்யர்த²: । ஏவம்ச டீகாயாம் தத்ரஶப்³தா³ஶ்ரவணே(அ)பி தத³த்⁴யாஹாரோ(அ)பி⁴ப்ரேத இதி ஸூசிதம் ப⁴வதி । யச்ச²ப்³தா³க்⁴யாஹாரேண யோஜயிதுமிதி பாடே² ஸேதி ஶப்³த³ஸ்ய ப்ராங்நிர்தே³ஶார்த²ம் யேதி ஶப்³த³ஸ்யாத்⁴யாஹாரேண யோஜயிதுமித்யர்த²: । அநேநோப⁴யமப்யத்⁴யாஹார்யமிதி ஸித்³த⁴ம் । அத ஏவாசார்யஸ்தத்ரேதி யேதி சோப⁴யமப்யத்⁴யாஹ்ருத்ய வாக்யம் பூரிதம் ।

நநு தாம் த்⁴யாயேதி³தி விதி⁴த: ப்ராக்³ தே³வதாத்⁴யாநமப்ராப்தமித்யஸித்³த⁴ம், தம் விதி⁴மநபேக்ஷ்யாபி தத்தத³ர்த²வாதா³வக³மிததே³வதாரூபாணாம் ஸ்வேச்ச²யா கதா³சித³நுசிந்தநஸம்ப⁴வாதி³த்யத ஆஹ –

வித்⁴யர்தே²தி ।

வஷட் குர்யாதி³தி வித்⁴யர்த²வஷட்காராநுஷ்டா²நாத்ப்ராக்காலே நியமேந த்⁴யாநம் தத்³விதி⁴ம் விநா ந ப்ராப்தமித்யர்த²: । நநு அதீ⁴தவேத³ஸ்ய விசாரபூர்வகார்த²ஜ்ஞாநமபி விதி⁴ விநா ந ப்ராப்நோதீதி சேத³, ந தஸ்யாத்⁴யயநவிதி⁴நா ப²லவத³ர்தா²வபோ³த⁴பரதாம் நீதைர்விஶேஷத: ஸம்தி³ஹ்யமாநார்த²ர்வேதா³ந்தைராக்ஷிப்ததயா முமுக்ஷூணாம் ப்ராப்திஸத்த்வாதி³தி பா⁴வ: । டீகாகாரை: ஸர்வாபேக்ஷாதி⁴கரணே (வ. அ. 3 பா. 4 ஸூ. 26) சதஸ்ர: ப்ரதிபத்தயோ ப்³ரஹ்மணி । ப்ரத²மா தாவது³பநிஷத்³வாக்யநவணமாத்ராத்³ ப⁴வதி, யாம் கிலாசக்ஷதே ஶ்ரவணமிதி । த்³விதீயா மீமாம்ஸாஸஹிதாத் தஸ்மாதே³வோபநிஷத்³வாக்யாத்³, யாமாசக்ஷதே மநநமிதி । த்ருதீயா சிந்தாஸந்ததிமயீ, யாமாசக்ஷதே நிதி³த்⁴யாஸநமிதி । சதுர்தீ² து ஸாக்ஷாத்காரவதீ வ்ருத்திரூபேதி । ஶ்ரவணாதி³ரூபதயோக்தாநாம் சதுர்ணாமபி ஜ்ஞாநாநாம் ப்ராப்தத்வேந விதா⁴துமஶக்யத்வமுபபாதி³தமேவ ।

இதா³நீம் ந்யாயதஸ்தத்தாத்பர்யாவதா⁴ரணம் ஶ்ரவணம் தத³நுக்³ராஹகாநுமாநாதி³ரூபயுக்த்யநுசிந்தநம் மநநமிதி பக்ஷே விதா⁴ந்தரேணாபி தயோ: நிதி³த்⁴யாஸநஸ்ய ச விதா⁴நாஸம்ப⁴வமாஹ –

ஶ்ரவணம் ஹீதி ।

விஷயவிஶேஷாவச்சி²ந்நஸ்யேதி ।

நநு ஸாமாந்யத: தாத்பர்யாவக³மோ விதே⁴யோ(அ)ஸ்து இத்யாஶங்க்ய விஶேஷக்³ரஹணம் க்ருதம் । ததா² ச ஸர்வேஷாம் வேதா³நாம் அர்த²பரத்வமாபாத³யதா அர்த²ஜ்ஞாநப²லகாத்⁴யயநவிதி⁴நைவ ச வேதா³ந்தாநாமபி கர்மகாண்ட³வத் ஸாமாந்யதோ(அ)ர்த²தாத்பர்யாவக³மஸித்³தே⁴: ந தத³வக³மார்த²ம் ஶ்ரவணவிதி⁴: அப்⁴யுபேய:, கிந்து தேஷாமக²ண்டே³ ப்³ரஹ்மணி ந்யாயத: தத்தாத்பர்யமவக³ச்சே²தி³தி விஷயவிஶேஷாவச்சி²ந்நதாத்பர்யாவக³திவிஷய: ஸோ(அ)ப்⁴யுபேதவ்ய: । ததா² ச ப்ராக தத³வக³மாநவக³மயோருக்ததூ³ஷணத்³வயமாபததீதி பா⁴வ: । நநு ஸாங்கா³த்⁴யயநவதோ வேதா³ந்தாநாம் ஸகு³ணநிர்கு³ணரூபேஷு நாநாவிதே⁴ஷ்வர்தே²ஷு க்வைஷாம் தாத்பர்யமிதி ஸம்தே³ஹே ச ஸதி பு³த்³த்⁴யாரூட⁴நிர்கு³ணரூபவிஷயவிஶேஷாவச்சி²ந்நம் தாத்பர்யம் ந்யாயதோ நிஶ்சிநுயாதி³தி விதா⁴தும் ஶக்யத இதி சேந்ந, வேதா³ர்த²நிஶ்சயாத் ப²லவிஶேஷப்ரதீதௌ தத³ர்த²தாத்பர்யநிர்ணயாய ஸ்வத ஏவ ந்யாயவிசாரே ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்த்யா கர்மகாண்டா³ர்த²விசார இவ வித்⁴யநபேக்ஷணாத் ।

யுக்த்யாலோசநஸ்யேதி ।

யுக்திவிஶேஷாலோசநவிதா⁴நே ப்ராக் தத்³வக³மாநவக³மாப்⁴யாம் ப்ராப்திர்விதா⁴நாஶக்திஶ்ச । ஸாமாந்யதோ யுக்த்யாலோசநம் து ந விதே⁴யம்; அஸம்பா⁴வநாதி³நிராஸரூபத்³ருஷ்டார்த²த்வேந க²த ஏவ ப்ராப்தேரிதி பா⁴வ: ।

உபாஸநஸ்யாபீதி ।

உபாஸநம் ஹி ப்ரத்யயாவ்ருத்தி:, ஸா ஶ்ரவணமநநகாலயோரேகைகப்ரத்யயோத்பத்தாவபி ப்ரத்யயத்³வயரூபா ஸித்³தை⁴வ; விதே⁴யநிதி³த்⁴யாஸநாவக³மகாலே விதே⁴யாவ்ருத்த்யவக³மஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மைக்யவிஷயத்வஸ்யாபி ஸத்³பா⁴வாத், தமாதா³ய ப்ரத்யயத்ரயரூபா(அ)பி ஸா ஸித்³தா⁴, ஆவ்ருத்திமாத்ரம் ஹி த்⁴யாநஶப்³தா³ர்தோ², ந து ஶதஸஹஸ்ராதி³ஸம்க்²யாவிஶேஷநியதாவ்ருத்தி: । ததா² ச த்³வித்ரப்ரயயோத்பத்தாவபி ஆவ்ருத்திஶாஸ்த்ரார்தோ² லப்³த⁴ ஏவ ப⁴வதி । யதா² ஸக்ருந்முஸலபாதநே(அ)பி 'ஸர்வௌஷத⁴ஸ்ய பூரயித்வா(அ)வஹந்தீ'த்யத்ர அவகா⁴தஶாஸ்த்ரார்த²: । யதி³ த்⁴யாநஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரரூபத்³ருஷ்டப²லகத்வமிஷ்யதே, ததா³ பரம் தா³ர்ஶபூர்ணமாஸிகாவகா⁴தஸ்யேவ யாவத்³த்³ருஷ்டப²லோத³யமாவ்ருத்தி: லப்⁴யதே । ததா² த்³ருஷ்டப²லகத்வே து ந வித்⁴யபேக்ஷா । உபாயாந்தரப்ராப்த்யபா⁴வாத்³ நியமஸ்யாபி நாவகாஶ: । ந ச அவிச்சி²ந்நப்ரத்யயாவ்ருத்தி: த்⁴யாநஶப்³தா³ர்த²:, ஸா ந ஸித்³தே⁴தி வாச்யம்; யதா² ஶ்ரவணமநநம் ப்ரத்யயாவ்ருத்திரூபம் த்⁴யாநம் கர்தவ்யமிதி வித்⁴யர்தா²வக³மகாலே ஶ்ரவணே யதா²பூ⁴த: ப்ரத்யய: மநநே ச யதா²பூ⁴த:, தயோரபி க்ரமேணாநுஸம்தே⁴யத்வேந நைரந்தர்யஸ்யாபி ப்ராப்தேரிதி பா⁴வ: । ஆக²ண்ட³லாதீ³நாமித்யாதி³ । நநு குதூஹலப⁴யநிவ்ருத்த்யாதி³ப்ரயோஜநஸத்த்வே(அ)பி ஆத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹாநுஸாரேண கார்யாத்⁴யாஹார: ஸ்யாதி³தி சேத், கிமாத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹகாலே கா³மாநயேத்யாதி³வாக்யக³தாநாம் ஸர்வேஷாம் பதா³நாம் கார்யவாசித்வமத்⁴யவஸிதமிதி தத³நுஸாரேண த்³விதீயாதி³ப்ரயோகே³ஷு ஶ்ருதைரபி ஸர்வை: பதை³: கார்யஸாமாந்யே போ³தி⁴தே தத்³விஶேஷஜிஜ்ஞாஸயா கார்யவிஶேஷவாசிக்ரியாபதா³த்⁴யாஹார:? உத ஆத்³யவ்யவஹாரஸ்ய க்ரியாபத³க⁴டிதத்வம் த்³ருஷ்டமிதி தத³நுரோதே⁴ந । நாத்³ய:, க்ரியாபத³ஸமபி⁴வ்யாஹாராத் கார்யஸ்யேவ கோ³பத³ஸமபி⁴வ்யாஹாராத் கர்மகாரகஸ்ய ப்ரதீத்யுபபத்த்யா பதா³ந்தராணாம் கர்மகாரக இவ கார்யேபி ஶக்தரகல்பநீயத்வாத், யதா² ப்ரவ்ருத்தி: கார்யாவக³திபூர்விகா ததா² கார்யாவக³திரபி ப்ரவ்ருத்திவிஷயஶுத்³த⁴பதா³ர்த²கோ³சரஜ்ஞாநபூர்விகேதி நியமஸ்ய ப்ரத்யக்ஷாதீ⁴நஸ்வப்ரவ்ருத்திஸ்த²லே த்³ருஷ்டத்வேந ப்ரயோஜ்யஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யா கார்யாவக³தேரிவ கார்யாவக³த்யா தத³நந்விதஶுத்³த⁴பதா³ர்த²ஜ்ஞாநஸ்யாப்யநுமிதேரநிவார்யதயா தஸ்மிந் உத்தமபு³த்³த⁴வாக்யம் விநா காரணாந்தராபா⁴வேந ஆத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹஸமய ஏவ ஶுத்³தே⁴ க³வாதி³பதா³ர்தே² ஶப்³த³ஸாமர்த்²யக்³ரஹணாவஶ்யம்பா⁴வாச்ச । ஸாக்ஷாத்ப்ரவ்ருத்திஜநகஜ்ஞாந ஏவ ஶப்³த³ஸ்ய ஸாமர்த்²யம் கல்பநீயமிதி சேத், தர்ஹி மமேத³ம் கார்யமிதி ஜ்ஞாந ஏவ தஸ்ய ஸாமர்த்²யம் கல்ப்யேத, தஸ்யைவ கா³மாநயேதி வாக்யஜந்யமத³ம்ஶரஹிதஜ்ஞாநாநந்தரபா⁴விந: ஸாக்ஷாத்ப்ரவர்தகத்வாத் । நாபி த்³விதீய:; த³ண்டே³ந கா³மாநயேத்யத்ர ஆத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹே கரணஶ்ரவணே(அ)ப்யக்³ரே க⁴டம் பஶ்யேத்யாதௌ³ கரணாநத்⁴யாஹாரவத் கார்யாநத்⁴யாஹாரஸ்யாப்யுபபத்தே:, ஆத்³யவ்யுத்பத்திக்³ராஹகவாக்யஸ்ய ஆநயநகார்யக⁴டிதத்த்வே த்³விதீயாதி³ப்ரயோகே³ஷ்வபி தத³த்⁴யாஹாராபத்தே: । ஆநயநம் விநா(அ)க்³ரே கார்யாந்தரக⁴டிதவாக்யஶ்ரவணாதா³நயநநியமஸ்த்யஜ்யத இதி சேத், தர்ஹி கார்யவாசிபத³ரஹிதாநாம் ஸித்³தா⁴ர்த²வர்ணநபராணாம் காவ்யாதீ³நாம் ப³ஹுலமுபலம்பா⁴த் கார்யநியமோ(அ)பி த்யக்தவ்ய இதி துல்யம் । ஏவமாத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹாநுரோதே⁴நாக்³ரே ஸித்³தா⁴ர்த²ப்ரயோகே³ஷு கார்யமத்⁴யாஹர்தவ்யமித்யபி⁴மாநே ப⁴க்³நே ஹர்ஷலிங்கோ³பஜீவிஸித்³தா⁴ர்த²வ்யுத்பத்திமஹோபபாத³நமபி நிரவத்³யம் । அந்யதா² ஹ்யவிதி³தார்யஜநபா⁴ஷார்த² இத்யாதி³டீகாப்ரந்யேந ப்ராக் ஸ்வபா⁴ஷாயாம் ஶப்³தா³ர்த²வ்யுத்பத்திமத: ப்ரபு³த்³த⁴ஸ்ய ஹர்ஷலிங்கோ³பஜீவி 'புத்ரஸ்தே ஜாத:' இத்யத்ர வ்யுத்பத்திக்³ரஹணமுபபாதி³தமயுக்தம்; ஆத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹாநுஸாரேண தத்ர ஸ்நாநதா³நாதி³கம் குர்விதி கார்யபரத்வஸ்பு²ரணாதி³தி ஶங்காவகாஶ: ஸ்யாத், ந ச புத்ரஸ்தே ஜாத:' இத்யத்ர ஆத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹோ(அ)ப்யுக்தரீத்யா ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்கநீயம், ஸ்தநந்த⁴யஸ்ய அதிபா³லஸ்ய ஆத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹஸமயே 'ஜாத: ஶிஶு: 'சைத்ரஸ்ய புத்ரஜந்ம ஹர்ஷகாரணமிதி ச போ³தா⁴பா⁴வாத் । நநு தத்³வோத⁴வத: ப்ரபு³த்³த⁴ஸ்யாபி புத்ரஸ்தே ஜாத:' இதி ஶப்³த³ஸ்ய புத்ரஜநநரூபார்த²பரத்வக்³ரஹணம் ந ஸம்ப⁴வதி, முக²விகாஸாநுமிதஹர்ஷகாரணம் புத்ரஜந்மஜ்ஞாநம் புத்ரபதா³ங்கிதபடவாஸப்ரத³ர்ஶநலிங்க³ஜந்யமநுமிதிரூபம், 'புத்ரஸ்தே ஜாத:' இதி வாக்யம் து ஸ்நாநதா³நாதி³கர்தவ்யதார்த²கமிதி சைத்ரஸ்ய ஹர்ஷஜந்மஜாதம் ஸ்நாநதா³நாதி³ப்ரவ்ருத்திம் ச பஶ்யதஸ்தத்³பா⁴ஷாநபி⁴ஜ்ஞஸ்ய விபரீதார்த²ப்ரதீதேரேவ ப்ராப்தேரிதி சேத், உச்யதே; லாடதே³ஶே படவாஸப்ரத³ர்ஶநபுர:ஸரம் புத்ரஜநநவார்தா வாசைவ ஸ்பு²டம் வத³ந்தி வார்தாஹாரா இதி தத்³தே³ஶப்ரஸித்³தி⁴ம் ஜாநந் வார்தாஹாரவாக்யஸ்ய புத்ரஜநநமேவார்த² இதி ப்ரத்யேதீதி ந தஸ்யார்தா²ந்தரப்ரதீதிப்ரஸங்க³: । ஏவம் ச ப்ராக்³ப⁴வீயஸம்ஸ்காரோத்³போ³தே⁴ந படவாஸப்ரத³ர்ஶநக்ருதேந தத்³தே³ஶப்ரக்ரியாஸ்மரணமாஶ்ரித்ய ஆத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹோ(அ)பி புத்ரஸ்த ஜாத இத்யத்ரோபபாத³யிதும் ஶக்ய: । அவஶ்யம் ச மாதாபித்ராதி³பி⁴ஶ்சந்த்³ர:, கௌ³ரித்யாதி³ஶப்³தே³ஷு சந்த்³ராத்³யபி⁴முகா²ங்கு³லீநிர்தே³ஶபூர்வகமுச்சார்யமாணேஷு ஆத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹே பா³லஸ்ய ஜாயமாநே ஸர்வஸித்³த⁴ஶப்³த³விஶேஷோச்சாரணஸஹிதார்த²விஶேஷாபி⁴முகா²ங்கு³லீநிர்தே³ஶஸ்ய தஸ்மிந்நர்தே² தஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய ஶக்திக்³ரஹார்த²த்வம் ஜந்மாந்தரே ப்ரபு³த்³தே⁴ந ததா³(அ)வக³தம் பா³லேந ஸ்மர்யத இத்யேவோபபாத³நீயம் । தத்ர க³த்யந்தராபா⁴வாத், ததே²ஹாபி ப⁴விஷ்யதி । ஏவம் ஜந்மாந்தராநுப⁴வஸம்ப⁴வமபி⁴ப்ரேத்ய லாடாநாம் ப்ரஸித்³த⁴ இத்யுக்தம் । ப்ரஸித்³த⁴:ப்ரகர்ஷேண ஸித்³த⁴: । அநாதி³ காலப்ரவ்ருத்த இத்யர்த²: ।

ந கார்யவிஷயாணீத்யர்த² இதி ।

நந்வேவம் ஸதி கார்யவிஶேஷணதயா ஸ்வர்க³தே³வதாதி³பூ⁴தார்த²ப்ரமிதிஜநகே ஸார்த²வாத³விதி⁴வாக்யே வ்யபி⁴சார: ஸ்யாத், நைஷ தோ³ஷ:, பூ⁴தார்த²ப்ரமிதிஶப்³தே³ந ஸ்வாதந்த்ர்யேண பூ⁴தார்த²ப்ரதீதே: விவக்ஷிதத்வாத், ப்ரதீதௌ யாதா²ர்த்²யவிஶேஷணஸ்தா²நபேக்ஷிதத்த்வாத் । அத ஏவ ஹேத்வஸித்³தி⁴பரிஹாரார்த²ம் ஸித்³த⁴வ்யுத்பத்திப்ரஸாத⁴நாபேக்ஷா பூர்வவாக்யே த³ர்ஶிதா । யதா²ஶ்ருதே: ஹேதோ: ஹி ந தத³பேக்ஷாஸ்தி: வேதா³ந்தாநாம் ஜ்ஞாநவிதி⁴ஶேஷதயா ப்³ரஹ்மப்ரமிதிஜநகத்வஸ்ய பரேணாப்யங்கீ³க்ருதத்த்வாத் ।

ப்ரதீதிஜநகத்வஸாத⁴ந இதி ।

காரணாநாம் ஹி தத்தத³ர்த²விஷயத்வம் ப²லத்³வாரகமுபபாத³நீயம், ந ஸாக்ஷாத்தத்தத³ர்த²விஷயத்வமஸ்தி । ஏவம் ச ப²லரூபாயாம் ப்ரதீதௌ அநந்யஶேஷத்வரூபபூ⁴தார்த²விஶேஷணாவிவக்ஷாயாம் ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம், ஸித்³த⁴ஸாத⁴நபரிஹாராய தத்³விவக்ஷாயாம் ஹேதுஸாத்⁴யாபே⁴த³ இத்யர்த²: ।

நநு யத³நந்யஶேஷபூ⁴தார்த²விஷயப்ரதீதிஜநகம் தத் கார்யவிஷயம் ந ப⁴வதீதி விஶேஷவ்யாப்திரேவ ஸம்ப⁴வதி; சக்ஷுராதீ³நாமநந்யஶேஷபூ⁴தார்த²விஷயாணாம் ஆநயநாதி³கார்யவிஷயத்வாபா⁴வாத், கிமர்த²ம் ஸாமாந்யவ்யாப்திப்ரத்யாயநார்த² யத்தச்ச²ந்தா³வுபந்யஸ்தௌ இத்யாஶங்காமாஹ –

யத்தச்ச²ந்தா³வபீதி ।

யத்³விஷயேத்யத்ர தத்³விஷயேத்யத்ர ச ஸமஸ்தௌ யத்தச்ச²ந்தௌ³ ந ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபரௌ, கிந்து ப்ரக்ருதபூ⁴தார்த²பராமர்ஶிநௌ । ததா² ச தத்³விஷயமித்யஸ்ய பூ⁴தார்த²விஷயமித்யர்த²லாபே⁴ ஸதி தேந லக்ஷணயா கார்யவிஷயத்வாபா⁴வரூபமபி⁴மதஸாத்⁴யம் போ³த⁴நீயமிதி பா⁴வ: । உபோபஸர்க³ இத்யாதி³ । ததா² சாத்³விதீயம் ப்³ரஹ்மாஹமர்த²நிஷ்க்ருஷ்டஸாக்ஷிரூபத்வேந அஹமர்த²நிர்தி³ஷ்டம் நிஶ்சயரூபதயா விஷயீக்ருத்ய ஸவாஸநாமவித்³யாம் ஶ்ருணாதி ஹிநஸ்தீத்யுபநிஷதி³தி நிர்வசநம் க்ருதம் ப⁴வதி । ஸதே³ரிஹ விஶரணார்த²த்வஸ்ய டீகாயாமுக்தத்வாத் ।

வ்யவஹிதமபீதி ।

நநு க்ரியாதச்சே²ஷவ்யதிரிக்தகேவலஸித்³த⁴வஸ்துபோ³த⁴கோ வேத³பா⁴கோ³ நாஸ்தீதி பூர்வபக்ஷிமதஸ்ய நிராஸே தந்நேதி ப்ரதிஜ்ஞாதே ஹேதுத்வேந உபந்யஸ்தமநந்யஶேஷத்வம் ஸம்க்³ரஹவாக்யே; தது³பபாத³நார்த²ம் ச யோ(அ)ஸாவுபநிஷத்ஸு இத்யாதி³வாக்யம், தத்ர ப்ரயாஜாதி³வத் ப்ரகரணேந ஜுஹ்வாதி³வத்³வாக்யேந வா விநியோகா³பா⁴வேந உபபாத்³யமாநம் அநந்யஶேஷத்வம் கிமர்த²ம் வ்யவஹிதாந்வயமாஶ்ரித்ய சதுர்வித⁴த்³ரவ்யவிலக்ஷணத்வே ஹேதுத்வேந யோஜிதம்? கிமர்த²ம் ச பா⁴ஷ்யே ஸம்க்³ரஹவாக்யம் உபந்யஸ்தம் தத்ர உபந்யஸ்தயோ: ஔபநிஷத³த்வாநந்யஶேஷத்வயோரநுபபாத³கம் சதுர்வித⁴த்³ரவ்யவிலக்ஷணத்வம் விவரணவாக்யே(அ)ஸ்மிந்நுபந்யஸ்தம்? உச்யதே । யதி³ ப்ரகரணாதி³விநியோஜகாபா⁴வேந க்ரியாஶேஷதயாந்வயோ நாஸ்தி, தர்ஹி கர்மகாரகத்வேந தச்சே²ஷதயாந்வயோ(அ)ஸ்து ஏவமபி க்ரியாந்வயநியமஸ்ய ந ப⁴ங்க³ இத்யாஶங்காந்தரநிராகரணார்த²ம் சதுர்வித⁴ரவ்யவிலக்ஷணத்வமுபந்யஸ்தம் । தத்ராபி அநந்யஶேஷத்வம் ஹேதுப⁴வநக்ஷமமிதி வ்யவஹிதாந்வய: ஸமாஶ்ரித: ।

ஸ ஏஷ நேத்யாத்மேதி ப்³ருஹதா³ரண்யகபஞ்சமாத்⁴யாயாம்நாதவாக்யே விதே⁴யாநுவாத்³யவிபா⁴க³மநுவாத்³யஸ்ய "அதா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதீதி தச்சதுர்தா²த்⁴யாயாம்நாதவாக்யத: ப்ராப்திம் ச த³ர்ஶயதி –

ய ஆத்மேதி ।

ஸ ஏஷ' இத்யஸ்ய கஸ்மிந்நு ப்ராண: ப்ரதிஷ்டி²த இத்யபாநே இதீ'த்யாதி³நா ப்ரஸ்துதே ப்ராணாதி³பஞ்சகே வ்ருத்த்யஸம்ப⁴வாத்³ 'அக்³ருஹ்யோ ந ஹி க்³ருஹ்யத' இத்யாதி³நா ப்ரஸ்தோஷ்யமாணே வ்ருத்திப்ரகடயிதுமபேக்ஷிதமத்⁴யாஹரதி –

நிரூப்யத இதி ।

விநஶ்யத்ஸ்விதி ।

"ஸமம் ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு திஷ்ட²ந்தம் பரமேஶ்வரம் । விநஶ்யத்வவிநஶ்யந்தமிதி” ஸ்ம்ருதௌ ஸர்வபூ⁴தஸ்த²த்வஸ்ய ததா² விவரணாதி³தி பா⁴வ: । அவதா⁴நஸ்வாரஸ்யாத் ஆத்மத்வாதே³வ இத்யக்³ரிமவாக்யக³தேவைகாரஸ்வாரஸ்யாச்ச அத²வேதி பக்ஷ: ।

நந்வநந்யஶேஷத்வம் ப்ராகு³பபாதி³தமேவ, இஹாபி "விதி⁴ஶேஷத்வம் வா நேதுமிதி பா⁴ஷ்யேண, கிமர்த²ம் புநருபபாத்³யதே? இத்யாஶங்க்ய தத³பௌநருக்த்யாய பூர்வோத்தமநுவத³தி –

ஔபநிஷத³ஸ்யேதி ।

ப்ராக³நந்யஶேஷத்வமுபநிஷத்ப்ரதிபாத்³யத்வம் ச ஸம்க்³ரஹவாக்யே யது³பந்யஸ்தம் தத்ராநந்யஶேஷத்வம் ப்ரகரணாதி³விநியோஜகாபா⁴வேநோபபாதி³தம் । ஔபநிஷத³த்வம் கார்ய ஏவ வ்யுத்பத்திக்³ரஹ இதி ஶங்காநிராஸேநாவிஷயே ப்³ரஹ்மணி வ்யுத்பத்திக்³ரஹாஸம்ப⁴வஶங்காநிராஸேந கர்த்ருத்வாத்³யவகா³ஹ்யஹம்ப்ரத்யயவிரோத⁴ஶங்காநிராஸேந சோபபாதி³தம் । இதா³நீம் தத³நந்யஶேஷத்வம் விதி⁴ஶேஷத்வாபா⁴வரூபதயா விவரீதுமாத்மத்வரூபஹேத்வந்தரேண சோபபாத³யிதுமித³ம் பா⁴ஷ்யமித்யர்த²: ।

அநுஷங்கே³ணேதி ।

ந ஶக்ய இத்யநுஷங்கே³ணேத்யர்த²: । ந த்வத:ஶப்³த³ஸ்யாப்யநுஷங்கே³ணேத்யர்த²: । அத:ஶப்³தோ³க்தஹேதோ: புநர்நிர்தே³ஶரூபஸ்ய ஆத்மத்வாதே³வேத்யக்³ரிமபா⁴ஷ்யக³தஹேதோ: பூர்வத்ராப்யந்வயஸ்ய டீகாயாம் வக்ஷ்யமாணத்வாத் । அபி ச ஸர்வேஷாமாத்மத்வாதே³வ ந ஹேயோ நாப்யுபாதே³ய இதி டீகாபாடோ² ந வ்யாக்²யாநாபேக்ஷ: ।

அபி ச அத ஏவேதி பாடே²(அ)ப்யத:ஶப்³த³: ஸர்வாத்மத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யோக்தஹேதுபராமர்ஶீதி வ்யாசஷ்டே –

பா⁴ஷ்யோக்தாதே³வ ஹேதோரித்யர்த² இதி ।

பா⁴ஷ்யே அத இத்யுக்தாதே³வ ஹேதோரித்யர்த² இதி பாடே²(அ)ப்யயமேவார்தோ² பா⁴ஷ்யே உக்தாதே³வ ஹேதோரித்யர்த² இதி வ்யவஹிதயோஜநயா க்³ராஹ்ய: ।

தஸ்மாத்புருஷாதி³தி ப்ரதீகக்³ரஹணே புருஷாதி³த்யாதி³ ஶ்ருதிவாக்யம், தஸ்மாதி³தி பா⁴ஷ்யம், தஸ்யார்த²மாஹ –

கல்பிதஸ்யேதி ।

த்³ருஷ்டோ ஹி தஸ்யார்த²: இதி ஶாப³ரவசநே தஸ்யஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

வேத³ஸ்யேதி ।

ப்ரதிஷித்⁴யமாநேதீதி ।

அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸேத்யத்ர அகாரப்ரஶ்லேஷேணாத⁴ர்மவிசாரோபி ப்ரதிஜ்ஞாத இத்யத⁴ர்மரூபம் ப்ரதிஷித்⁴யமாநமபி பா⁴ஷ்யே கர்மஶப்³தே³ந ஸம்க்³ருஹீதம் । தத்ஸம்க்³ரஹார்த²மேவ த⁴ர்மஶப்³த³மபஹாய கர்மஶப்³த³க்³ரஹணமிதி பா⁴வ: ।

ஆம்நாயஸ்யேதி ஸூத்ரே (ஜை.அ.பா.2.1) கஸ்யசித்பரிஹாரஸ்ய அநுக்தத்வாத், அபி சேத்யயுக்தமித்யாஶங்க்ய, ஶாப³ரவசநே க்ருத: பரிஹாரஸ்தத்ராபி ஸாம்யேந ப்ராக் ஸித்³த⁴ இத்யாஹ –

ஶாப³ரேதி ।

நநு விஶிஷ்டே பத³ஶக்தி: நாஸ்தி சேத், கத²மந்விதபதா³ர்த²ப்ரதீதி:, ந ஹி வ்ருத்த்யவிஷயே ஶாப்³த³போ³தோ⁴ ப⁴வதீத்யத ஆஹ –

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

அநவிநாபா⁴விபி⁴ரபீதி ।

மஞ்சா: க்ரோஶந்தீத்யத்ர ஹி மஞ்சஶப்³தே³ந மஞ்சேஷு ஶயாநா: ஶிஶவோ லக்ஷ்யந்தே ।

அத்ரோச்யத இதி ।

நநு லக்ஷகஶப்³த³வாச்யஸ்ய வாக்யார்தே²ந அநந்வயநியமஶங்காயா: கிமுத்தரமிஹோக்தம் । ந ச அந்விதம் லக்ஷ்யமேவ வாக்யார்தே²நாந்விதம் ப⁴வதி, ந த்வவிஶிஷ்டம் வாச்யஸ்வரூபமித்யுக்தநியமாவிரோதோ⁴ விஶிஷ்டஸ்வரூபயோ: தாதா³த்ம்யஸ்ய கஸ்யாபி ஸ்வீகாராதி³தி வாச்யலக்ஷ்யஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதிபாத³நேந த்³யோதித இதி வாச்யம், விஶிஷ்டஸ்ய விஶேஷ்யக⁴டிதமூர்தே: வாக்யார்தா²ந்வயே தத்³த⁴டகஸ்ய விஶேஷ்யஸ்யாபி தத³ந்வயாநிவாரணாத் । ந ச விஶிஷ்டஸ்வரூபயோ: ஸம்ப³ந்தோ⁴க்த்யா ஸ்வரூபபி⁴ந்நம் தத³க⁴டிதம் விஶிஷ்டமங்கீ³க்ருதமிதி ஶங்கநீயம்; தாதா³த்ம்யஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய விஶிஷ்டவிஶேஷ்யாநுப்ரவேஶாவிரோதி⁴த்வேந 'ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்வீக்ருத:' இத்யேதாவதா தத³நுப்ரவேஶவிரோதி⁴பே⁴தா³ப்ரஸக்தே: । அத ஏவாசார்யை: இஹைவ வக்ஷ்யதே "ப⁴வது கார்யாந்விதே பூ⁴தே ஸங்க³திக்³ரஹ:, ததா²பி ஸ்வரூபம் தத்ர ப்ரதீயத ஏவ; விஶிஷ்டே(அ)பி ஸ்வரூபஸம்ப⁴வாதி³தி । தஸ்மாத் வாச்யார்தா²நந்வயநியமாஶங்காயா: பரிஹாரோ ந லப்³த⁴ இதி சேத், லப்³த⁴ ஏவ; 'வாக்யார்தீ²பா⁴வாநுபபத்திரேவாந்விதலக்ஷணாயா நிதா³நம் இத்யந்வயாநுபபத்திமநபேக்ஷ்ய அநுபபத்த்யந்தரஸ்ய லக்ஷணாபீ³ஜத்வப்ரத³ர்ஶநேந லக்ஷ்யார்த²க்³ரஹணஸமாதே⁴யாநுபபத்திமாத்ரம் லக்ஷணாபீ³ஜம், ந து வாச்யார்த²ஸ்ய வாக்யார்தே²(அ)ந்வயாநுபபத்திரேவ, யேந வாச்யார்தா²நந்வயநியம: ஸ்யாத் । காகேப்⁴யோ த³தி⁴ ரக்ஷ்யதாமித்யாத்³யஜத்³த³ல்லக்ஷணாஸ்த²லே முக்²யார்தா²ந்வயாநுபபத்த்யபா⁴வே(அ)பி தாத்பர்யாநுபபத்தே: லக்ஷணாபீ³ஜத்வாங்கீ³காராதி³தி ।

ஆகாங்க்ஷாஸத்தீதி ।

நநு ஏவம் ஸத்யவஶ்யாபேக்ஷிதாகாலாதி³வஶாதே³வ வாக்யார்த²ரூபாந்வயப்ரதீத்யுபபத்தேர்ந தத்ர லக்ஷணா கல்பநீயா । ந ச ப்ரமாகரணப்ரத்யாஸத்திமந்தரேண ஸம்ஸர்க³ரூபஸ்யாபி ப்ரமேயஸ்ய பா⁴நம் ந ஸம்ப⁴வதி, ப்ரத்யக்ஷே ப்ரகாரவிஶேஷ்யயோரிவ ஸம்ஸர்கா³ம்ஶே(அ)பி ஸந்நிகர்ஷாபேக்ஷாத³ர்ஶநாதி³தி-வாச்யம்; ததா² நியமாபா⁴வாத் । அநுமிதிகரணே தூ⁴மே வஹிவ்யாப்திஸத்த்வமாத்ரேண பர்வதஸம்ப³ந்தி⁴வஹ்ந்யநுமிதித³ர்ஶநாத், பக்ஷத⁴ர்மதாப³லாத் ஸாத்⁴யஸ்ய பக்ஷஸம்ப³ந்த⁴பா⁴நமிதி சேத், இஹாப்யாகாங்க்ஷாதி³ப³லாத் ப்ரதா⁴நபதா³ர்தே² ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதகு³ணாந்வயப்ரதீதிரஸ்து இதி சேத், மைவம்; ஏவமபி ஶப்³த³போ³த்⁴யஸ்ய வ்ருத்திவிஷயத்வநியமாப்ரத்யாக்²யாநாத், கரணப்ரத்யாஸத்திமநபேக்ஷ்யாநுமிதௌ பா⁴ஸமாநஸ்யாபி பக்ஷஸாத்⁴யஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஶப்³தே³ந போ³த⁴நே கர்தவ்யே பர்வதோ வஹ்நிமாநிதி தத³பி⁴தா⁴யகமதுபப்ரத்யயாபேக்ஷாத³ர்ஶநாத் । க⁴ட: படோ ந இத்யத்ராந்யோந்யாபா⁴வே க⁴டே படோ ந இத்யத்ர ஸம்ஸர்கா³பா⁴வே ச ப்ரதியோகி³ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஶப்³த³வ்ருத்திவிஷயத்வம் விநைவ ஶாப்³த³போ³த⁴விஷயத்வம் த்³ருஷ்டமிதி சேத்³, ந । தத³ந்யவாசிநோ நஞ: ஶக்தாவதி⁴கரணஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யேவ தத³ந்யவாசிநஸ்தத³பா⁴வவாசிநஶ்ச நஞ: ஶக்தௌ ப்ரதியோகி³ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபி ஶக்யத்வேந அநுப்ரவேஶகல்பநாத், அந்யாபா⁴வஶப்³த³யோ: ஶக்தௌ தத³நநுப்ரவேஶாத் । தத³ர்த²வாசித்வேநாங்கீ³க்ருதஸ்ய நஞ: ஶக்தாவபி ந தத³நுப்ரவேஶ இத்யப்⁴யுபக³மே தயோ: ப்ரயோகே³ இவ நஞ: ப்ரயோகே³(அ)பி ப்ரதியோகி³நி பஞ்சமீஷஷ்ட்²யோ: நஞ: ப்ரயோக³ இவ தயோ: ப்ரயோகே³(அ)பி ப்ரதியோகி³நி ப்ரத²மாயா வா நிவாரயிதுமஶக்யகா²த்॥ தஸ்மாத³ந்வயாம்ஶே(அ)பி வ்ருத்திகல்பநம் யுக்தமேவ । ந ச ததா²பி ப்ராக் ஶக்யஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந அஜ்ஞாதஸ்யாபூர்வஸ்ய வாக்யார்த²ஸ்ய லக்ஷ்யத்வம் ந யுஜ்யத இதி வாச்யம் । ப்ராக³விஜ்ஞாதஹரித்³ராநாமகநதீ³விஶேஷேண ஹரித்³ராயாம் நத்³யாம் கோ⁴ஷவிஶேஷ இதி ஶ்ருதே வாக்யே நதீ³பத³ஸமபி⁴வ்யாஹாரேண ததா³நீமேவ ஹரித்³ராஶப்³த³ஸ்ய நதீ³விஶேஷஶக்திக்³ரஹணேந நதீ³லிங்கா³த் தத்ஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந அநுமிதஸ்ய தீரஸ்யேவ ஆகாங்க்ஷாத்³யுபஸ்தா²பிதஸ்ய வாக்யார்த²ஸ்ய அந்வயஸ்ய வ்ருத்த்யுபஸ்தா²பிதத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் லக்ஷ்யத்வோபபத்தே: ।

ஏகவாக்யாந்தர்க³தாநாம் ஸர்வேஷாம் பதா³நாம் இதரபதா³ர்தா²ந்விதஸ்வஸ்வார்த²லக்ஷகதாயாம் வாக்யார்தா²ந்வயபே⁴தே³ந வாக்யபே⁴த³மாஶங்க்ய ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதயாவத்³கு³ணாந்விதப்ரதா⁴நபதா³ர்த²ரூப ஏக ஏவ லக்ஷணீயோ வாக்யார்த² இதி பரிஹரதி –

நந்வித்யாதி³நா ।

இயம் ச வாக்யார்த²லக்ஷணா ஸமபி⁴வ்யாஹதஸகலபத³வ்ருத்தி: ப்ரதா⁴நபத³மாத்ரவ்ருத்திர்வா இத்யந்யதே³தத் ।

வ்யுத்பத்திநியமமிதி ।

ப்ரத²மம் கார்யாந்விதப்ரயோக³ ஏவ ஶக்திக்³ரஹ இதி நியமமப்⁴யுபேத்யேத்யர்த²: ।

ஏததே³வ விவ்ருணோதி –

ததா²ஹீதி ।

கத²மபரதே²தி ।

ப்ராத²மிகவ்யுத்பத்திக்³ரஹே கார்யாந்வயநியமவத் கார்யஸ்ய ப்ரமாணாந்தரக்³ருஹீதத்வநியமோ(அ)ப்யஸ்தி வ்யுத்பித்ஸோ: க³வாநயநப³ந்த⁴நாத³ர்ஶநே வ்யுத்பத்திக்³ரஹாஸம்ப⁴வாத் । தத³ந்வயோ யதா² வ்யுத்பத்திக்³ரஹோபாயமாத்ரதயா அந்யதா²ஸித்³த⁴ஸ்தத்ர ந ஶப்³தா³ர்த²கோடௌ அநுப்ரவிஶதி, ஏவம் கார்யாந்வயோ(அ)பீத்யர்த²: ।

அஸ்தி கிலேதி ।

நாஸிகாத்ர்யம்ப³கஸ்தா²நே நிவஸத்³பி⁴ராசார்யைரயம் க்³ரந்த²: க்ருத இதி ப்ரஸித்³தி⁴: । அதஸ்தத்ரத்யகி³ரிநதீ³வநவர்ணநம் க்ருதம் । ஜடாஜூடகலநாய ஜடாகலாபப³ந்தா⁴ய । பாண்டு³ரா படீ உஷ்ணீஷரூபா । ரஹ: தத்ர நித்யஸந்நிஹித: த்ர்யம்ப³கதே³வ: ।

பசதீதி ।

பாகோ ஹி பூர்வாபரீபூ⁴தாத⁴:ஸந்தாபநாதி³தந்து³லவிக்லிப்திப²லபர்யந்தக்ரியாஸந்தாநரூப: நைகக்ரியாத்மக: । அதோ க⁴டாதி³வத்ப்ரதிக்ஷணம் பர்யாப்தவ்ருத்திர்ந ப⁴வதீத்யர்த²: ।

உத்பாத³நாயாமிதி ।

உத்பத்தாவித்யர்த²: । ஓத³நோத்பத்யநுகூலபுருஷவ்யாபாரஸ்ய பாகஸ்யைவோத³நோத்பாத³நத்வேந தஸ்ய தத³நுகூலத்வாபா⁴வாத் । யத்³வா ப்ரஜ்வலநாதி³ரூப: அக்³ந்யாதி³வ்யாபாரோ(அ)பி ப⁴வத்யோத³நோத்பாத³நா, தத³நுகூலஶ்ச புருஷவ்யாபார இதி தத³பி⁴ப்ராயோ ணிச: ப்ரயோக³: ।

ப்ரயத்நவிஷய இதி ।

ஸாத்⁴யதயேதி ஶேஷ: । உத்³தே³ஶ்யதயா ப்ரயத்நவிஷயத்வஸ்ய க⁴டப⁴வநாதௌ³ ப²லே(அ)பி ஸத்த்வேந தத்³யாவ்ருத்தத்வாபா⁴வாத் ।

தத்ர ஹேதுமாஹேதி ।

ஹேதுபூ⁴தம் ஸாத்⁴யத்வமிஹ சிகீர்ஷாவிஷயத்வம், ந து ப்ரயத்நநிர்வர்த்யத்வம்; ஸாத்⁴யாவிஶேஷாத் ।

நநு த்³ரவ்யகு³ணயோரபி க⁴டரூபாதி³கயோ: க்ருத்யபேக்ஷோத்பத்திகத்வாத் அஸ்தி ஸாத்⁴யதயா க்ருதிவிஷயத்வமித்யாஶங்க்ய தத்ராபி தது³த்பத்த்யநுகூலஸ்ய தது³த்பாத³நாரூபத³ண்ட³சக்ராதி³வ்யாபாராநுகூலஸ்ய ச புருஷவ்யாபாரஸ்யைவ ததா²த்வமித்யாஹ –

தத்ராபீதி ।

பத³ஸ்மாரிதேதி ।

நநு கு³ருமதே(அ)ந்விதாபி⁴தா⁴நாங்கீ³காராத் கத²ம் கார்யாந்விதே க்³ருஹீதஶக்திகை: பதை³ரநந்விதார்தா²நாம் ஸ்மாரணம் கத்²யதே? உச்யதே । ஶக்திக்³ரஹாத் பூர்வ தத³ர்தா² யா(அ)நந்விதார்தோ²பஸ்தி²தி:, ஸா(அ)த்ர நிமித்தத்வேந விவக்ஷிதா । உக்தம் ஹி நிப³ந்த⁴நபஞ்ஜிகாயாம்ருஜுவிமலாயாம் அநந்விதாவஸ்தா² ஹி ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹணோபாயதாம் க³ச்ச²ந்தீ வாக்யார்த²ப்ரதிபத்தௌ நிமித்தம் । ஏவம் ஹி ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹணம் அயமர்தோ²(அ)நேந ஶப்³தே³ந ஆகாங்க்ஷிதஸந்நிஹிதயோக்³யார்தா²ந்தராந்வித: ஸந்நபி⁴தீ⁴யத இதீதி ।

அத்ராயமர்த² இதி ।

அநந்விதாவஸ்த²ஸ்ய க³வாதே³ருபஸ்தி²திருக்தா । ஏவம் ச பத³ஸ்மாரிதேத்யநேந ஶக்திக்³ரஹணார்த²ம் பத³ஶ்ரவணஸமயே காரணாந்தரப்ரத்யாயிதத்வம் விவக்ஷிதமிதி ந விரோத⁴: । யத்³வா கார்யஸாமாந்யே க்³ருஹீதஶக்திகை: பதை³: ஸ்மாரிதாஸ்தஸ்யாமவஸ்தா²யாம் ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதகார்யவிஶேஷாநந்விதார்தா² விவக்ஷிதா இதி ந விரோத⁴: ।

அவிஶேஷேணேதி ।

நநு அவிஶேஷேண த்³ரவ்யகு³ணபா⁴வார்த²வாசகா: ஸர்வே(அ)பி நியோக³விஷயஸமர்பகா இத்யயம் ப்ரதிபதா³தி⁴கரண (ஜை. அ.2 பா. 1ஸூ.1) பூர்வபக்ஷ:, தம் வாக்யபே⁴த³த: ப்ரதீயமாநக்ரியாகாரகபா⁴வரூபவிநியோக³விரோதே⁴ந அநேகாபூர்வாப்⁴யுபக³மகௌ³ரவப்ரஸங்கே³ந ச நிராக்ருத்ய தேஷு கஶ்சிதே³வ நியோக³ விஷயஸமர்பக இதி நிர்தா⁴ரணேந தஸ்மிந்நதி⁴கரணே ஸ்தி²தே, தேஷு பா⁴வார்த²வாசகஶப்³த³ ஏவ நியோக³விஷயஸமர்பக இதி நிர்தா⁴ரணார்த²ம் ஹி பா⁴வார்தா²தி⁴கரணம் (ஜை.அ.2 பா.1 ஸூ.1-4) । ஸத்யம் । இஹ அவிஶேஷேணேத்யநேந த்³ரவ்யகு³ணபா⁴வார்தா²நாம் த்ரயாணாமபி கார்யத்வமவிஶிஷ்டம் இத்யநத்⁴யவஸாயேந பூர்வபக்ஷோ விவக்ஷித: । அநத்⁴யவஸாயபூர்வபக்ஷ ஏவ நிப³ந்த⁴நடீகாயாம் த³ர்ஶித: । பா⁴ஷ்யக³தஸ்யாவிஶேஷேணேதி பூர்வபக்ஷே ஹேதூபந்யாஸஸ்ய ச அநத்⁴யவஸாய ஏவ தாத்பர்யம் வர்ணிதம் । யத்³வா விவரணடீகாநுஸாரேண ப்ரதிபதா³தி⁴கரணஶரீரமத்ர லிகி²தம் । தந்மதே ஹி ப்ரதிபதா³தி⁴கரணம் கர்மைவ விஷயோ ந த்³ரவ்யகு³ணாவிதி நிர்தா⁴ரணம் । பா⁴வார்தா²தி⁴கரணம் து கிம் கர்ம நாம்நா விஷயதயா ஸமர்ப்யதே, உத ஆக்²யாதேநேதி விஶேஷவிசாரார்த²ம்; ப்ரதிபதா³தி⁴கரணஸ்ய பா⁴வார்த²ஸூத்ர (ஜை. அ. 2 பா. 1 ஸூ. 1) வ்யதிரேகேண ஸூத்ராந்தராபா⁴வாத், ததே³வ ஸூத்ரமிஹ லிகி²தமிதி ந கஶ்சித்³தோ³ஷ: ।

பா⁴வார்த²ஶப்³தே³ப்⁴ய: ஏவேதி ।

பா⁴வார்த²ஶப்³தா³: யஜத்யாதி³தா⁴தவ: । தேப்⁴யோ யத்³யபி விஷயமாத்ரஸ்யாதி⁴க³தி: ததா²பி விஷயாதீ⁴நப்ரதிபத்திகத்வாத் அபூர்வஸ்ய கார்யஸ்ய விஷயவாசகேப்⁴ய ஏவ தஸ்யாப்யதி⁴க³திருக்தா । ஏவமேவோக்தம்ருஜுவிமலாயாம் "வித்⁴யர்தோ² லிடா³தி³பி⁴: ப்ரத்யாய்யதே, தஸ்ய ச தத்ப்ரதிபாத்³யமாநஸ்ய விஷயாதீ⁴நப்ரதிபத்தித்வாத் பா⁴வார்தா²நாம் ச விஷயபோ³த⁴கத்வாத் ததோ(அ)பூர்வம் ப்ரதீயத இத்யுச்யதே, ந புநரபூர்வஸ்யாமீ பா⁴வார்தா² வாசகா:" இதீதி॥

பா⁴வோ பா⁴வநேத்யாதி³ப்⁴ய இதி ।

ப⁴வதே: ணிஜந்தாத் 'ஏரஜிதி ஸூத்ரேண பா⁴வவாசிந்யச்ப்ரத்யயே 'ணேரநிடீ'தி ஸூத்ரேண ணிலோபே க்ருதே நிஷ்பந்நோ பா⁴வஶப்³தோ³ பா⁴வநாஶப்³த³பர்யாய: । நநு கு³ருமதே பா⁴வார்த²ஶப்³த³ஸ்ய பூர்வாபரீபா⁴வவைஶிஷ்ட்யமர்த²: । உக்தம் ஹி நிப³ந்த⁴டீகாயாம், பூர்வாபரபா⁴வே ஹி பா⁴வார்த²த்வம் ப⁴வதி, பா⁴வஶப்³த³ஸ்ய பூர்வாபரீபா⁴வவாசித்வாதி³தி, ஸத்யம் । ண்யந்தாத்³ப⁴வதேரஜந்தஸ்ய பா⁴வஶப்³த³ஸ்ய பா⁴வநாவாசித்வமப்யுபபத்³யதே । ந ச பா⁴வநாயா தா⁴த்வர்த²த்வாஸம்ப⁴வ:, க்ருதிஸாத்⁴யத்வேந நியோக³வாசிநாம் லிஙாதீ³நாமிவ தத்ஸம்க⁴டநார்த²ம் ததா²த்வேந யாகா³தி³விஷயஸமர்பகாணாம் தா⁴தூநாம் விஶேஷபூ⁴தக்ருதிரூபபா⁴வநார்த²த்வஸ்யாபி ஸத்த்வாத் ।

கர்மஶப்³தா³ இத்யுக்தமிதி ।

கர்மஶப்³த³: க்ரியத இத்யர்தே² க்ருஞ்தா⁴தோ: ஔணாதி³கே மநிந்ப்ரத்யயே ஸதி நிஷ்பந்ந: க்ருதிவிஷயவாசீ, ந ச க்ருதி: க்ருதிவிஷய இதி தத்³வ்யாவ்ருத்தி: ।

யாக³ இத்யேவமாதி³ப்⁴ய இதி ।

யாகா³தி³ஶப்³தா³ ப⁴வந்தி வஸ்துத: க்ருதிவிஷயாணாம் வாசகா இதி கர்மஶப்³தா³: । தேப்⁴யோ யாகா³தீ³நாம் க்ருதிஸாத்⁴யத்வேந ப்ரதீத்யபா⁴வாதி³தி தத்³வ்யாவ்ருத்தி: ।

தேப்⁴யோ(அ)பூர்வம் ப்ரதீயேத இதி ।

அநேந ஸூத்ரே க்ரியாஶப்³த³: க்ரியதே(அ)நேநேதி வ்யுத்பத்த்யா ப²லகரணகே²ந ரூபேணாபூர்வபர இதி த³ர்ஶிதம் ।

ஏஷ ஹீதி ।

நநு 'ஏஷ ஹ்யர்தோ² விதீ⁴யத' இதி ஸூத்ரஶேஷஸ்யேத்த²ம் கு³ருமதே வ்யாக்²யாநம் கத²ம் । அபூர்வஸ்ய க்ருதிஸாத்⁴யதயா ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³யஸ்ய ப²லகரணதயா தச்சே²ஷத்வமித்யாஶங்காநிராகரணார்த²மேவ ஹீத்யாதி³ஸூத்ரஶேஷ: । 'யஜேத ஸ்வர்க³காம' இத்யாதி³பி⁴ர்வாக்யை: யாகே³ந ஸ்வர்க³காம: ஸ்வகாமநாவிஷயம் ஸ்வர்க³ம் ஸாத⁴யேதி³த்யேஷோ(அ)ர்தோ² யஸ்மாத்³விதீ⁴யதே தஸ்மாத் தேநாபூர்வம் க்ருத்வா இத்யபூர்வஸ்யாபி ப²லகரணத்வேந ஸித்³தி⁴ர்ப⁴வதி । ஸ்வஸித்³த்⁴யர்த² ப²லம் ஸாத⁴யதஶ்சாபூர்வஸ்ய ந ப்ராதா⁴ந்யப⁴ங்க³: । 'ஆத்மஸித்⁴யநுகூலஸ்ய நியோஜ்யஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴யே । குர்வத்ஸ்வர்கா³தி³கமபி ப்ரதா⁴நம் கார்யமேவ ந:॥

இதி ந்யாயாத் இதி ।

ஸத்யம் । இஹாபி ஸ ஏவார்த²ம் உபந்யஸ்த: । அபூர்வலக்ஷணோ(அ)ர்தோ² விதீ⁴யத இத்யத்ர கரணத்வேநேதி ஶேஷாத்⁴யாஹாரேண ஸோ(அ)ர்த²: ஸ்பஷ்டீப⁴வதி । பஶுஸோமாதி⁴கரணஸூத்ரஸ்ய த்³ரவ்யஸம்யோகா³ச்சோத³நா பஶுஸோமயோ: (ஜை. அ. 2 பா.2ஸூ. 17) இத்யாதே³: மஹத்த்வாது³தா³ஹ்ருதஸோமவாக்யமாத்ரவிஷயத்வாபா⁴வாச்ச தந்ந லிகி²தம் ।

த்³ரவ்யதே³வதாக்²யேதி ।

ஐந்த்³ரவாயவாதி³வாக்யேஷு க்³ருஹ்ணாதே: ஸோமமபி⁴ஷுணோதி ஸோமம் பாவயதி இத்யாதி³ஸந்நிஹிதவாக்யாந்தரப்ரக்ருதஸோமரஸவிஷயத்வாத் த்³ரவ்யப்ரதீதி: ।

இதரத்ரேதி ।

ஸோமவாக்யே தே³வதாக்²யரூபாப்ரதீதேரித்யர்த²: ।

ஸமுதா³யாநுவாத³ இதி ।

யஜிர்யாக³ஸமுதா³யஸ்ய, ஸோமஶப்³த³ஸ்தத்³ரவ்யஸோமரஸஸமுதா³யஸ்ய சாநுவாத³ இத்யர்த²: । அநுவாத³ஸ்ய ச ப்ரயோஜநம் ஸோமஶப்³த³ஸ்ய தத்ப்ரக்²யந்யாயேந (ஜ.அ. 1 பா. 4 ஸூ. 4) கர்மநாமதே⁴யத்வப்ராப்த்யா ஸ ஏஷ யஜ்ஞ: பஞ்சவிதோ⁴(அ)க்³நிஹோத்ரம், த³ர்ஶபூர்ணமாஸௌ, சாதுர்மாஸ்யாநி, பஶு:, ஸோம இத்யாதௌ³ ஸோமஶப்³தே³நாபி க்ரதுவ்யவஹாரஸித்³தி⁴ரிதி நாநுவாத³வையர்த்²யம் ।

ப்ரத்யக்ஷே யாகே³ இதி ।

ஐந்த்³ரவாயவாதி³வாக்யைர்தே³வதாவிஶிஷ்டேஷு க்³ரஹணேஷு சோதி³தேஷு யாக³ம் விநா க்³ரஹணமாத்ரேண த்³ரவ்யஸ்ய தே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴ஸித்³தே⁴ர்யாகா³பேக்ஷாயாம் ஸோமேந யஜேதேத்யேதத்ஸர்வாநேதாந் த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴ந் உபபாத³யத்³ யாகா³ந்தராநுமாநம் நிருந்த்⁴யாதி³த்யர்த²: । ஏவம் சோத்பத்திவாக்யவிஹிதஸ்ய லதாத்³ரவ்யஸ்ய அபி⁴ஷவாதி³வாக்யபர்யாலோசநேந ரஸத்³வாரா, ஸாத⁴நத்வமித்யவக³தேஸ்தஸ்ய ரஸஸ்யேந்த்³ரவாயவாத்³யுத்³தே³ஶ்யகக்³ரஹணஸம்ஸ்காரவிதி⁴ஸாமர்த்²யாது³த்பத்திவாக்யவிதே⁴யே யாகே³ தே³வதா லப்⁴யதே । தத்தத்³தே³வதோத்³தே³ஶேந க்³ருஹீதஸ்ய ரஸஸ்ய தத்தத்³தே³வதாயை த்யாகா³பா⁴வே க்³ரஹணே தே³வதோத்³தே³ஶாம்ஶஸ்யாத்³ருஷ்டார்த²த்வாபத்தே: । அதோ ந தத்ர தே³வதாக்²யரூபா(அ)லாப⁴தோ³ஷ: ।

அரூபத்வாதி³தி ।

ரூபஶப்³தோ³ ந த்³ரவ்யதே³வதாமாத்ரபர:, கிந்து ஸாந்தத்யாதி³ஸாதா⁴ரண்யார்த²ம் கு³ணஸாமாந்யபர: ।

நஹ்யத்ரேதி ।

'த³த்⁴நா ஜுஹோதி' 'பயஸா ஜுஹோதி' 'தண்டு³லை: ஜுஹோதீ'த்யாதி³வாக்யவிஹிதாநாம் ஹோமாநாம், 'ஸந்ததமாகா⁴ரயதி' 'ஊர்த்⁴வமாகா⁴ரயதி' 'ருஜுமாகா⁴ரயதீ'த்யாதி³வாக்யவிஹிதாநாமாகா⁴ராணாம் ச யாநி ரூபாணி த³த்⁴யாதீ³நி ஸாந்தத்யாதீ³நி ச தேப்⁴யோ(அ)ந்யது³பதி³ஷ்டமதிதி³ஷ்டம் வா ரூபம் நாஸ்தி । தேஷாம் ச கர்மாந்தரகு³ணாநாம் நாந்யத்ராந்வய: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । நநு ஸாந்தத்யாதி³வாக்யாநி ஹோமாகா⁴ரவிதா⁴யகாநீதி ஸித்³தா⁴ந்தீ ந மந்யதே, கிம்து அக்³நிஹோத்ராகா⁴ரவாக்யவிஹிதஹோமாகா⁴ராநுவாதே³ந கு³ணவிதா⁴யகாநீத்யேவ மந்யதே, தம் ப்ரதி கத²ம் தத்³விஹிதஹோமாகா⁴ரேப்⁴ய இதி ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய கத²நம்? உச்யதே; அக்³நிஹோத்ராகா⁴ரவாக்யாப்⁴யாம் ஹோமாகா⁴ரயோர்விதா⁴நமேவ ந ஸம்ப⁴வதி; ஹோமக்ஷாரணஸாமாந்யயோ: ஹோமாந்தரக்ஷாரணாந்தரவிதி⁴ஸித்³த⁴த்வேந விஶேஷோபஸ்தி²திம் விநா அநநுஷ்டே²யத்வேந ச விதா⁴நாயோகா³த், தத்³விஶேஷயோஶ்ச விஶேஷகரூபாஶ்ரவணேநாப்ரதீதே: । ந ச நாமநீ விஶேஷகே ஸ்யாதாமிதி வாச்யம்; விஶேஷகாந்தராநுபஸ்தி²தௌ கயோ: ஹோமக்ஷாரணவிஶேஷயோரேதே நாமநீ இதி போ³த்³து⁴மஶக்யகா²த் । ந ச 'உத்³பி⁴தா³ யஜேத பஶுகாம' இத்யத்ர நாமைவ விஶேஷகம் த்³ருஷ்டமிதி ஶங்கநீயம், பஶுப²லேந ப்ரக்ருதிவச்ச²ப்³த³ஸந்நிதா⁴பிதஸௌமிகாங்க³ஜாதேந ச லப்³த⁴விஶேஷே ஏவோத்³பி⁴ந்நாமப்ரவ்ருத்தே: । ந ச த³தி⁴ ஸாந்தத்யாதி³கு³ணைரேவ விஶேஷலாப⁴: । ததா² ஸதி கு³ணவிதி⁴ப்ரவ்ருத்த்யநந்தரம் ஹோமாகா⁴ரவிஶேஷவிதீ⁴, தயோ: விதா⁴நே ஸதி தத³நுவாதே³ந கு³ணவிதா⁴நமிதி பரஸ்பராஶ்ரயாபத்தே: । தஸ்மாத்³ விஶேஷகஸத்³பா⁴வாத்³ த³தி⁴ஸாந்தத்யாதி³ஸகு³ணவாக்யேஷ்வேவ ஹோமவிஶேஷாணாமாகா⁴ரவிஶேஷாணாம் ச விதா⁴நம் । நிர்கு³ணவாக்யே தத³நுவாத³கே(அ)நுவாத³ப்ரயோஜநமக்³நிஹோத்ராகா⁴ரநாம்நோ: ஸந்நிஹிதஸர்வஹோமாகா⁴ரநாமத்வஸித்³த்⁴யா அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹுயாத் ஸ்வர்க³காம இதி ப²லவாக்யேந ஸர்வேஷாம் ஹோமாநாம் ப²லஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³தி⁴: । இந்த்³ர ஊர்த்⁴வோ(அ)த்⁴வர இத்யாகா⁴ரமாகா⁴ரயதீதி கு³ணவாக்யேந ஸர்வேஷாமாகா⁴ராணாம் மந்த்ரஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³தி⁴ஶ்சேதி பூர்வபக்ஷாஶய: ।

அநுஷ்ட²யார்த²ப்ரதீதேரிதி ।

விஶேஷகாஶ்ரவணே(அ)ப்யநுஷ்டா²பகவிதி⁴ஸாமர்த்²யாதே³வாநுஷ்டே²ய: கஶ்சந ஹோமவிஶேஷ ஆகா⁴ரணவிஶேஷஶ்சாத்ர விவக்ஷித இதி ஜ்ஞாயதே । அதஸ்தயோ: விதா⁴நம் நாமவிஶேஷோபப³ந்த⁴ஶ்சேத்யுப⁴யமுபபத்³யதே । ஸமுதா³யாநுவாத³ஶ்ச நிஷ்ப²ல: । ராஜஸூயநாம்ந: இவ ப²லவாக்யக³தஸ்யைவாக்³நிஹோத்ரநாம்ந: கு³ணவாக்யக³தஸ்யைவ சாகா⁴ரநாம்ந: ஸந்நிஹிதஸர்வதா⁴த்வர்த²பரத்வோபபத்தேரிதி பா⁴வ: ।

கு³ணவிதா⁴நார்த²த்வாதி³தி ।

கு³ணவிஶிஷ்டகர்மவிதா⁴நே ச த³த்⁴யாதி³வாக்யவிஹிதஹோமாநாம் ந தே³வதாலாப⁴:; 'யத³க்³நயே ச ப்ரஜாபதயே ச ஸாயம் ஜுஹோதி' 'யத்ஸூர்யாய ப்ரஜாபதயே ச ப்ராதர்ஜுஹோதீ தி வாக்யவிஹிதஹோமயோர்ந த்³ரவ்யலாப⁴:, தயோரபி த³த்⁴யாதி³வாக்யாவிஶேஷேண பூர்வபக்ஷே ஹோமாந்தரவிதா⁴யகத்வஸ்ய வக்தவ்யத்வாதி³த்யாத்³யபி தூ³ஷணம் த்³ரஷ்டவ்யம்॥ பதா³ந்தரே - கு³ணவாசிநி, ந து நாமதே⁴யரூபே(அ)பி । அத்ர விதி⁴ஶக்தே: கு³ணஸம்க்ரமணேந தா⁴தோரநுவாத³தோக்திஸ்தாத்பர்யபர்யவஸாநவிஷயார்தா²பி⁴ப்ராயா, ந து ஶப்³த³வ்ருத்திபோ³த்⁴யாபி⁴ப்ராயா; த்³ரவ்யகு³ணயோ: ஸ்வத: ஸித்³த⁴தயா தா⁴வாநுவாதே³ந தந்மாத்ரவிதா⁴நாஸம்ப⁴வாத் । உக்தம் ஹி ஆதா⁴ராக்³நிஹோத்ராதி⁴கரண (ஜை.அ.2 பா. 2 ஸூ. 13-16)வார்திகே ஸர்வத்ரைவ ச விஶிஷ்டவிதா⁴நோத்தரகாலம் கி ப்ராப்தம் கிமப்ராப்தம் இத்யந்வேஷணாயாம் அப்ராப்தமாத்ரவிஷயோபஸம்ஹாராத் விதே⁴: பா⁴வநாதா⁴த்வர்த²யோரநுவாத³ இத்யபி⁴தீ⁴யதே, நத்வாதி³த ஏவ தாவநூத்³ய த்³ரவ்யம் கு³ணோ வா விதீ⁴யதே; தத்ர பஶ்சாத்தநே வ்யாபாரே மந்த³பு³த்³தி⁴ப்ரதிபத்த்யர்த²ம் ஸ்தூ²லேந ந்யாயேந கத்²யமாநே ஶாஸ்த்ரக்ருதா ஏவைதா வசநவ்யக்தய இதி ப்⁴ராந்திரிதி॥ இஹாபி டீகாயாம் ததை²வோக்தம் । ந சைவம் கு³ணமாத்ரவிதா⁴நப²லகவாக்யேஷ்வபி விஶிஷ்டவித்⁴யப்⁴யுபக³மே ப்ராப்தே கர்மணி அநேககு³ணவிதா⁴நப்ரயுக்தோ வாக்யபே⁴தோ³ ந ஸ்யாத், ப்ரத்யேகம் கு³ணேஷு வித்⁴யநவதாராதி³தி வாச்யம்; ஶப்³த³போ³த்⁴யஸ்யார்த²ஸ்ய விஶிஷ்டரூபேணைக்யே(அ)பி தத்ர தாத்பர்யவிஷயார்த²பே⁴த³ஸத்³தா⁴வேந தத³பி⁴ப்ராயத்வாத் அநேககு³ணவிதா⁴நப்ரயுக்தவாக்யபே⁴த³வர்ணநஸ்ய । தத³ப்யுக்தம் வார்திகே 'விதி⁴த்வே பா⁴வநாஸ்தே²(அ)பி தாத³ர்த்²யம் ப்ரவிப⁴ஜ்யதே । விஶேஷணப²லே சாஸ்மிந் வாக்யபே⁴தோ³ ப⁴விஷ்யதி॥' இதி । ஶப்³த³போ³த்⁴யார்த²பே⁴த³ இவ தாத்பர்யவிஷயார்த²பே⁴தே³(அ)பி ஹ்யவிஶிஷ்டம் கௌ³ரவம் । மீமாம்ஸகைகதே³ஶிந: கு³ருமதே நிப³ந்த⁴நப்ரஸ்தா²நாநுவர்திந: ।

நந்வவ்யாபாரோ(அ)பீதி ।

ஹோமஸாத⁴நஸ்ய த³த்⁴யாதே³: ஹோமத்³வாரா(அ)பி ஸாத்⁴யவாஸம்ப⁴வாந்மா பூ⁴த்³விஷயத்வம், த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய து ஸ்யாத் । தஸ்ய யாக³த்³வாரா ஸாத்⁴யத்வாத், கிம்சித்³வாரா ஸாத்⁴யமபி ஹி ஸாத்⁴யமேவ; அத ஏவ ஹஸ்தாதி³வ்யாபாரத்³வாரா க⁴டஸ்ய க்ருதிஸாத்⁴யத்வாத் க⁴டம் கரோதீதி த்³விதீயாநிர்தே³ஶ இதி பா⁴வ: ।

உத்³தே³ஶ்யதயேதி ।

க⁴டோத்பத்திமுத்³தி³ஶ்ய ஹஸ்தாதி³வ்யாபாரம் குர்வந் க⁴டம் கரோதீத்யுச்யதே, க⁴டஸ்தா²ப்யுத்³தே³ஶ்யதயா க்ருதிவிஷயத்வாதி³த்யர்த²: ।

லக்ஷ்யநிர்தே³ஶ இதி ।

ஆக்ஷேப்யஸ்யாபி ஶாப்³த³த்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் லக்ஷ்யதோக்தி: । த்⁴ரௌவாஜ்யஸ்ய "ஸர்வஸ்மை வா ஏதத்³யஜ்ஞாய க்³ருஹ்யதே யத்³ த்⁴ருவாயாமாஜ்யம்" இத்யுத்ஸர்க³த: ஸர்வயஜ்ஞார்த²த்வேந விஹிதஸ்ய ।

வ்ருத்ரக்⁴நநபத³வத்யாவிதி ।

வ்ருத்ரஹநநப்ரகாஶகபத³வத்யாவித்யர்த²: । "அக்³நிவத்ராணி ஜங்க⁴நத்" "த்வம் ராஜோத வ்ருத்ரஹேத்யக்³நே:, ஸோமஸ்ய ச மந்த்ரயோர்வ்ருத்ரக்⁴நபதா³பா⁴வாத் ।

வ்ருத⁴ந்வத்பத³வத்யாவிதி ।

வ்ருத்³தி⁴ப்ரகாஶகபத³வத்யாவித்யர்த²: । "கவிர்விப்ரேண வாவ்ருதே⁴” "வர்த⁴யாமோ வசோவித³:" இதி மந்த்ரயோ- வ்ருத⁴ந்வத்பதா³பா⁴வாத் ।

ப்ரக்ரியத இதி ।

ஸூத்ரே ப்ரகரணஶப்³த³: கர்மணி வ்யுத்பந்ந:, தத்ரைகவசநமவிவக்ஷிதம் । பௌர்ணமாஸீஶப்³தோ³ வித்³வத்³வாக்யத்³வயோபலக்ஷணம் । ஆலம்ப³நஶப்³த³ஸ்யாத்⁴யாஹார இதி த³ர்ஶிதம் ।

அவிரோதா⁴தி³தி ।

பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாஶப்³த³யோ: காலவாசித்வமாதா³ய க்ரமாவிரோதே⁴ ஶக்யோபபாத³நே ந தத்³விரோதி⁴கர்மவிஶேஷபரத்வம் அங்கீ³கார்யம் । தத³ங்கீ³காரே(அ)த்ர வித்³வத்³வாக்யவிதே⁴யத்வேநாப்⁴யுபக³தயோ: பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாஸம்ஜ்ஞகயோ: கர்மணோ: ப்ருத²க்ப்ருத²க³க்³நிப்ரகாஶகஸோமப்ரகாஶகமந்த்ரத்³வயமநூச்யேத இத்யநுவாக்யத்வேந விஹிதம் ஸ்யாதி³தி மந்த்ரவிகல்ப: தத்ப்ரகாஶ்யதே³வதாவிகல்பஶ்ச ப⁴வேத், ஆஜ்யபா⁴க³யோ: புரோநுவாக்யாந்தரகல்பநாகௌ³ரவம் ச ப⁴வேதி³தி பா⁴வ: । ப³லவத³பீத்யபிஶப்³தே³நாப்⁴யுபக³மவாத³ம் ஸூசயதா க்ரம ஏவ லிங்க³ஸாஹித்யேநாத்ர வாக்யாத் ப³லீயாந் । அக்³நே: ஸோமஸ்ய ச ப்ராகே³வாஜ்யபா⁴க³யோ: தே³வதாத்வேந க்ல்ருப்ததயா தது³ப⁴யப்ரகாஶிகாநாம் வார்த்ரக்⁴நீவ்ருத⁴ந்வதீநாம் தயோ: விநியோஜகஸ்ய லிங்க³ஸ்யாபி ஸத்³பா⁴வாதி³த்யபி வ்யஜிதம் ।

காலே ஹீதி ।

வித்³வத்³வாக்யவிதே⁴யபௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாஸம்ஜ்ஞககர்மத்³வயாப்⁴யுபக³மே தயோ: ஸம்ஜ்ஞயோ: காலயோகே³ந நிமித்தேந லக்ஷணைவ வாச்யா, ந த்வபூர்வா ரூடி⁴: கல்பநீயா; "பௌர்ணமாஸ்யாம் பௌர்ணமாஸ்யா யஜேத'' "அமாவாஸ்யாயாம் அமாவாஸ்யயா யஜேதேதி" வாக்யயோரபி தத்ரைவ கர்மத்³வயே காலவிதா⁴யகத்வப்ராப்தே: । ஏவம் ச வார்த்ரக்⁴நீவ்ருத⁴ந்வதீவாக்யத்³வயஶ்ருதயோ: பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாஶப்³த³யோ: முக்²யவ்ருத்திஸம்ப⁴வே லக்ஷணா நாஶ்ரயணீயேதி பா⁴வ: । யத்³யுச்யதே ஆஜ்யபா⁴க³யோ: காலயோகா³ஶ்ரவணாத் ப்ரதா⁴நத்³வாரா காலயோகா³ஶ்ரவணே விக்ருதிஷு "யதீ³ஷ்ட்யா யதி³ பஶுநா யதி³ ஸோமேந யஜேதாமாவாஸ்யாயாம் பௌர்ணமாஸ்யாம் வா யஜேத" இதி காலவிகல்பவிதா⁴நாத் பௌர்ணமாஸீகாலோபாம்ஶுயாஜாக்³நீஷோமீயவிகாரோ யதா³(அ)மாவாஸ்யாயாம் க்ரியதே, அமாவாஸ்யாகாலஸாநாய்யைந்த்³ராமவிகாரோ வா பௌர்ணமாஸ்யா, ததா³ பௌர்ணமாஸீகாலப்ரதா⁴நாங்க³யோ: ஆஜ்யபா⁴க³யோ: வ்ருத⁴ந்வதீப்ராப்தே: அமாவாஸ்யாகாலப்ரதா⁴நாங்க³யோ: வார்த்ரக்⁴நீப்ராப்தே: ப்ரக்ருதிவத்³பா⁴வபா³த⁴: ஸ்யாத் । அதஸ்தத³பா³தா⁴ய பௌர்ணமாஸ்யாக்²யகர்மாங்க³யோ: வார்த்ரக்⁴ந்யௌ, அமாவாஸ்யாக்²யகர்மாங்க³யோ: வ்ருத⁴ந்வத்யாவிதி வார்த்ரக்⁴ந்யாதி³வாக்யத்³வயஸ்ய ஆஜ்யபா⁴க³விஷயத்வே(அ)பி கர்மலக்ஷணாஶ்ரயணீயேதி, ததா²பி க்ரமாவிரோதா⁴தி³பூர்வோக்தந்யாயை: ஆஜ்யபா⁴க³விஷயதயைவாவதிஷ்ட²த இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

த்³வித்வோபபாத³நமிதி ।

"த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் ஸ்வர்க³காமோ யஜேதே"தி ப²லவாக்யக³தாக்³நேயாதி³த்ரிகத்³வயரூபஸமுதா³யத்³வயோபபாத³நம் வித்³வத்³வாக்யத்³வயேந ஸமுதா³யத்³வயகரணஸ்ய ப்ரயோஜநம்; தது³பபாத³நாபா⁴வே ஆக்³நேயாதீ³நாம் ஷண்ணாமிவ ப்ரயாஜாதீ³நாமபி ப²லஸம்ப³ந்தே⁴ந அங்க³ப்ரதா⁴நவ்யவஸ்தா² ந ஸித்⁴யேத் । ததா²ஹி அப்ரஸித்³தா⁴ர்த²ம் நாமாக்²யாதபரதந்த்ரமாக்²யாதம் ஸ்வரஸதோ யாவத்³ க்³ருஹ்ணாதி தாவதி வர்ததே; யதா² ப³ஹூநாமிஷ்டிபஶுஸோமயாகா³நாம் ஸந்நிதௌ⁴ படி²தே "ராஜா ஸ்வாராஜ்யகாமோ ராஜஸூயேந யஜேதே"தி வாக்யே ஶ்ருதமாக்²யாதம் விஶேஷகாபா⁴வாத் ஸந்நிதி⁴படி²தஸர்வயாக³க்³ராஹீதி தத்ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதம் அப்ரஸித்³தா⁴ர்த²ம் ராஜஸூயநாமாபி தாவத்³யாக³வ்ருத்தி । அத ஏவேஷ்டிபஶுஸோமாத்மகா: ஸர்வே யாகா³ ராஜஸூயே ஸமப்ரதா⁴நபூ⁴தா:, ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²ம் து நாம நாக்²யாதபரதந்த்ரம், கிம் த்வாக்²யாதமேவ தத்பரதந்த்ரமித்யாக்²யாதமபி ஸ்வக்³ருஹீதார்த²மாத்ரே வ்யவஸ்தா²பயதி । யதா² "ஜ்யோதிஷ்டோமேந ஸ்வர்க³காமோ யஜேதே"தி வாக்யே ஶ்ருதம் நாம "த்ரிவ்ருத்பஞ்சத³ஶ: ஸப்தத³ஶ ஏகவிம்ஶ: ஏதாநி வாவ தாநி ஜ்யோதீம்ஷி ய ஏதஸ்ய ஸ்தோமா" இத்யர்த²வாதோ³பத³ர்ஶிதஜ்யோதிர்நாமகத்ரிவ்ருதா³தி³ஸ்தோமசதுஷ்டயஸம்ப³ந்த⁴நிமித்தகம், க்³ரஹம் வா க்³ருஹீத்வா சமஸம் வோந்நீய ஸ்தோத்ரமுபாகுர்யாதி³தி வாக்யேந தத்ஸம்ப³ந்தி⁴தயா ப்ரஸித்³தே⁴ ஸோமயாகே³ வர்ததே இத்யாக்²யாதமபி தந்மாத்ரே வர்தயதி । அத ஏவ ஸோமயாக³ ஏவ ப்ரதா⁴நபூ⁴த:, தத்ஸந்நிதி⁴படி²தா இஷ்டிபஶவஸ்தத³ங்கா³நி । ஏவம் ஸ்தி²தே யத்³யாக்³நேயாதி³ஷு ஷட்ஸு ஸமுதா³யத்³வயம் ப்ராகே³வ ப்ரஸித்³த⁴ம் ந ஸ்யாத், ததா³ ப²லவாக்யக³தம் த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமிதி பத³ம் அப்ரஸித்³தா⁴ர்த²ம் ஆக்²யாதபரதத்ரம் ஸத் ஸந்நிஹிதஸர்வயாகா³நுவசநஸ்வரஸப்ரவ்ருத்தாக்²யாதாநுஸாரேண ராஜஸூயநாமவத் ஸந்நிஹிதஸர்வயாக³நாம ஸ்யாத்³, த்³விவசநம் சா²ந்த³ஸேந வசநவ்யத்யயேநோபபத்³யேத, த்³விவசநாந்தப்ரதிரூபகமவ்யயமிதி வா கல்ப்யேத । ந ஹி காலயோகி³ஷு ப்ராக்ஸித்³த⁴ஸமுதா³யத்³வயாபா⁴வே த³ர்ஶபூர்ணமாஸநாம த்³விவசநாந்தம் ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²ம் ப⁴வேத்; யேஷாமாக்³நேயாதீ³நாமுத்பத்திவாக்யாவக³த: காலயோகோ³(அ)ஸ்தி; தேஷாம் த்³வித்வப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத், யயோராஜ்யபா⁴க³யோ: த்³வித்வப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தி தயோ: காலயோகா³வக³த்யபா⁴வாத்; தஸ்மாத³வக³தகாலயோகே³ஷ்வாக்³நேயாதி³ஷு த்³வித்வப்ரஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஸமுதா³யத்³வயகரணம் ஸப்ரயோஜநம் । ததா² ஸதி ஹ்யாக்³நேயாதீ³நாமேவ ப்ரஸித்³தா⁴ர்தே²ந நாம்நோபாத்தாநாம் ப²லஸம்ப³ந்தே⁴ந ப்ராதா⁴ந்யம், ப்ரயாஜாதீ³நாம் தத³ங்க³தேதி வ்யவஸ்தா² ஸித்⁴யதி । நநு ப²லவாக்யஸ்த²ஸ்ய த்³விவசநாந்தநாம்ந: ஷட்ஸ்விவ வித்³வத்³வாக்யஸ்த²யோரேகவசநாந்தநாம்நோ: த்ரிஷு த்ரிஷ்வநந்விதார்த²த்வேந அப்ரஸித்³தா⁴ர்த²தயா யஜதிபாரதந்த்ர்யா(அ)விஶேஷாத் அநயோரபி ஸந்நிஹிதஸர்வயாகா³நுவதத³நஸ்வரஸயஜத்யநுரோதே⁴ந தாவந்நாமத்வப்ரஸக்தி: அபரிஹார்யா யத்³யுச்யேத, ததா² ஸதி பௌர்ணமாஸீத்யமாவாஸ்யேதி ச வித்³வத்³வாக்யயோ: நாமப்ருத²க்த்வம் நோபபத்³யதே; அதஸ்ததே³வ பரஸ்பரவ்யாவ்ருத்தநாம்நி வ்யவஸ்தா²ம் க³மயதீதி தத்³வ்யவஸ்தா²ஸித்³த⁴யே தத்தத்காலயோகி³ஷ்வேவ யாகே³ஷு தயோ: ப்ரவ்ருத்தி: கல்பநீயேதி, ஏவம் தர்ஹீயம் யுக்தி: வித்³வத்³வாக்யத்³வயேந ஸமுதா³யத்³வயஸம்பாத³நமநபேக்ஷ்ய த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமிதி ஶப்³த³ ஏவ யோஜயிதும் ஶக்யதே । தத்ரைவ சேயம் யுக்தி:-த³ர்ஶபூர்ணமாஸயோரிஜ்யாப்ராதா⁴ந்யமவிஶேஷாத் (ஜை. அ. 4 பா. 4 ஸூ. 29) இதி சதுர்தோ²பாந்த்யாதி⁴கரணே ப்ருத²க்த்வேந த்வபி⁴தா⁴நயோர்நிவேஶ: (ஜை. அ. 4 பா. 4 ஸூ. 35) இதி ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ராவயவேந கேஷுசிதி³த்யத்⁴யாஹாரவதா த³ர்ஶிதா । தஸ்ய ஹ்யயமர்த²:, த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமிதி த்³விவசநஶ்ருத்யா த³ர்ஶாபி⁴தா⁴நஸ்ய, பூர்ணமாஸஶப்³த³வாச்யாத் பூர்ணமாஸஶப்³த³ஸ்ய ச த³ர்ஶாபி⁴தா⁴நவாச்யாத் ப்ருத²க்த்வேந நிவேஶ: ப்ரதீயதே, அத: ப்ரக்ருதயாக³மாத்ரவாசித்வே ப்ருத²க்த்வாயோகா³த் கேஷுசிதே³வ யாகே³ஷு நிவேஶோ யுக்த இதி । ஏவம் தர்ஹி ஸமுதா³யத்³வயப்ரஸித்³த்⁴யர்த²ம் வித்³வத்³வாக்யாநுஸரணே(அ)பி உக்தயுக்த்யந்வேஷணே யதா²ஸூத்ரம் ப²லவாக்ய ஏவேயமந்விஷ்யதாம் । அதோ²ச்யேத த்³விவசநஶ்ரவணம் சா²ந்த³ஸத்வாதி³நா நேதும் ஶக்யமிதி வித்³வத்³வாக்யயோ: நாமத்³வயஶ்ரவணமபி ஸர்வேஷாம் ஸந்நிஹிதயாகா³நாம் நாமத்³வயாப்⁴யுபக³மேந நேதும் ஶக்யமிதி துல்யமிதி சேத், உச்யதே; தைத்திரீயஶாகா²யாம் "ய ஏவம் வித்³வாந்பௌர்ணமாஸீம் யஜதே யாவது³க்த்²யேநோபாப்நோதி தாவது³பாப்நோதி" "ய ஏவம் வித்³வாநமாவாஸ்யாம் யஜதே யாவத³திராத்ரேணோபாப்நோதி தாவது³பாப்நோதீ"தி வித்³வத்³வாக்யாம்நாதயோ: பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யயோ: வ்யவஸ்தி²தப²லார்த²வாத³: ஶ்ரூயதே, ஸ தந்நாம்நோ: நாமிபே⁴தா³பா⁴வே நோபபத்³யத இதி ஸ்பஷ்ட நாமிபே⁴த³: ப்ரதீயதே, அதோ வித்³வத்³வாக்யாப்⁴யாம் ஸமுதா³யத்³வயஸித்³தி⁴ராஶ்ரிதா । ஏவம் ச ப²லவாக்யே ஏவ ஸமுதா³யத்³வயஸம்பாத³நம், தத: ஸமுதா³யாந்தர்க³தாநாம் ஸமுதா³யிநாம் ப²லஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴நம் சேதி ப்ரதிபத்திகௌ³ரவமபி பரிஹ்ருதம் ப⁴வதி । தஸ்மாத்³யுக்தம் வித்³வத்³வாக்யயோ: ப்ரயோஜநகத²நம் ।

அவிஸம்வாதா³ர்த²மிதி ।

உத்பத்திவாக்யேந யஸ்யேஷ்டஸாமாந்யே கரணத்வம் போ³தி⁴தம், தஸ்யைவ அதி⁴காரவாக்யேந ஆகாங்க்ஷிதேஷ்டவிஶேஷகரணத்வபோ³த⁴நாயாம் ஸம்வாதோ³ ப⁴வதி । உத்பத்திவாக்யேந யத்ர ப²லே த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய கரணத்வம் போ³தி⁴தம், தத்ரைவ ப²லே பரித்யஜ்ய ததா³க்ஷிப்தஸ்ய யாக³ஸ்ய கரணபோ³த⁴நே து தயோர்விஸம்வாத³: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

நாமதா⁴த்வர்தே²தி ।

நாமயோகே³ பர்யுதா³ஸதாயாம் தத³ந்யதத்³விரோத்⁴யந்யதரத்வரூபாயாம் அப்³ராஹ்மணா(அ)த⁴ர்மாத்³யுதா³ஹரணம், தா⁴த்வர்த²யோகே³ து நேக்ஷேதேதி ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யமாணமுதா³ஹரணம் ।

தத்ராப்ரதீதோ(அ)பீதி ।

ப்ரதா⁴நபூ⁴தாக்²யாதாந்வயிநா நஞா ப்ரதீதோ(அ)ப்யாக்²யாதார்த²ஸ்ய கர்தவ்யத்வஸ்யாபா⁴வோ(அ)நநுஷ்டே²யத்வாத் த்யஜ்யத இத்யர்த²: ।

லக்ஷணீய இதி ।

நஞீக்ஷதிதா⁴துப்⁴யாமிதி ஶேஷ: ।

ஸர்வக்ரியேதி ।

ஸர்வா ஹி புருஷஸ்ய க்ரியா ஸம்கல்பபூர்விகேதி தஸ்ய தத்ப்ரத்யாஸத்தி: ।

நநு தா⁴துர்லக்ஷகஶ்சேத்³ தா⁴த்வர்த²ஸம்கல்ப ஏவ கிமிதி ந லக்ஷ்யத இத்யாஶம்க்ய நஞா யோகா³த் இத்யாஹ –

ஈக்ஷதீதி ।

ஸம்கோசகமிதி ।

ஹந்யாதி³தி ப்ரக்ருதிவிஶிஷ்டப்ரத்யயாந்வயஸ்வரஸஸ்ய நஞ: ப்ரதா⁴நம் ப்ரத்யயம் பரித்யஜ்ய ப்ரக்ருதிமாத்ராந்வயரூபம் ஸம்கோசாபாத³கம் நாஸ்தீத்யர்த²: ।

ஶாகா²சம்க்ரமநிராஸார்த²மிதி ।

விதா⁴ரகப்ரயத்நவிதி⁴பக்ஷே ஸ்தி²ரஶங்காயோக்³யே லக்ஷணாப்ரஸங்கே³ந தூ³ஷிதே தத³பஹாய தர்ஹி ந ஹந்யாதி³த்யத்ர ஶ்ருததா⁴துநஞர்த²மத்⁴ய ஏவ கிம்சித்³விதே⁴யமஸ்து இத்யுத்தாநதீ⁴: ஶங்கேத, தந்மா பூ⁴தி³த்யேதத³ர்த²ம் தத³பி பக்ஷத்³வயம் விகல்பமுகே²நோத்³பா⁴வ்ய தூ³ஷிதமித்யர்த²: । நநு நஞர்த²விதி⁴பக்ஷோ விதா⁴ரகப்ரயத்நவிதி⁴பக்ஷாத³பி ஸ்தி²ரஶங்காயோக்³ய: । ததா²ஹி ந ஹந்யாதி³த்யத்ர நஞ: ஸந்நிதா⁴நாத் தா⁴த்வர்தே²ந ஹநநேநாந்வய இதி தஸ்ய ஹநநாபா⁴வோ(அ)ர்த²:, ஸ ச ப்ராக³பா⁴வரூபோ(அ)நாதி³ரபி ஹநநசிகீர்ஷோத்³யபநயத்³வாரா பரிபால்யத்வேந ஸாத்⁴ய:, அத: ஸ ஏவ நியோக³விஷயோ(அ)ஸ்த்விதி ஸ்தி²ரைவ ஶங்கா । ந சைஷா ஹநநாபா⁴வஸ்ய ஸ்வத:ஸித்³த⁴த்வஹேதுநா நிராகர்துமபி ஶக்யா; ஸ்வத:ஸித்³த⁴ஸ்யாபி தஸ்ய பரிபால்யகே²ந ஸாத்⁴யதாயா பா⁴ஷ்யடீகயோரநுபத³மேவ வர்ணயிஷ்யமாணத்வாத் । கிஞ்ச கு³ருமதே ந ஹந்யாதி³த்யாதி³நிஷேத⁴வாக்யேஷு ஹநநாத்³யபா⁴வோ நியோக³விஷய இத்யேவ ஸித்³தா⁴ந்த: । தந்மதே ஹி ப்ரதிஷேதே⁴ஷ்வகர்மத்வாத் (ஜை. அ.6 பா.2ஸூ.19) இதி ஷஷ்டா²த்⁴யாயக³தாதி⁴கரணே 'ந கலஞ்ஜம் ப⁴க்ஷயேதி³த்யாதி³ஷு சதுர்த²க³தப்ரஜாபதிவ்ரதாதி⁴கரண (ஜை. அ.4 பா.1 ஸூ. 3-6) ந்யாயேந அப⁴க்ஷணஸம்கல்போ விதி⁴விஷய இதி பூர்வபக்ஷே ப்ராப்தே, ஶ்ருதப⁴க்ஷணாத்³யபா⁴வாத்மகஸ்ய ஔதா³ஸீந்யஸ்யைவ ஸ்வத:ஸித்³த⁴ஸ்யாபி ப்ரஸக்தசிகீர்ஷாத்³யபநயத்³வாரா ஸாத்⁴யத்வேந நியோக³விஷயத்வஸம்ப⁴வாந்ந லக்ஷணயா ப⁴க்ஷணாதி³ஸம்கல்பஸ்ய ததா²த்வமங்கீ³கர்தும் யுக்தமிதி ஸித்³தா⁴ந்த: । இத்த²ம்பூ⁴த: பக்ஷ: கத²ம் ஶங்காயோக்³யத்வேநாபி நேக்ஷித:, உச்யதே; ஹந்யாத்³ப⁴க்ஷயேதி³த்யாதி³பத³ம் பரிபூர்ணம் ஹி நஞா ஸம்ப³த்⁴யதே, ந பதை³கதே³ஶபூ⁴தம் தா⁴துமாத்ரம், அதோ தா⁴த்வர்த²விஶிஷ்டஸ்ய ப்ரத்யயார்த²ஸ்யாபா⁴வோ லப்⁴யதே, நோபஸர்ஜநஸ்ய தா⁴த்வர்த²ஸ்யாபா⁴வ: । ஏவம் ச நஞர்த²ஸ்ய ப்ரதா⁴நஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி ப⁴வதி । கு³ணஸம்ப³ந்தோ⁴ ஹி கு³ணாநாம் ச பரார்த²த்வாத³ஸம்ப³ந்த⁴: ஸமத்வாத்ஸ்யாத் (ஜை. அ. 3 பா. 1 ஸூ. 22) இதி ந்யாயவிருத்³த⁴: । ஏவம் ச ப்ரத்யயார்த²ஸ்யாபா⁴வ ஏவ வாக்யார்தே² ஸ்தி²தே கோத்ர விதி⁴ரஸ்தீதி தம் ப்ரத்யப்ரதீதோ ஹநநாத்³யபா⁴வோ விஷய இத்யுபபாத்³யதே । யத்³யுச்யேத வ்யுத்பத்யா ந்யாயேந ச ப்ராப்தோ(அ)பி நஞ: ஆக்²யாதாந்வயோ ந ஸம்ப⁴வதி; ராக³ப்ராப்தஹநநாதி³விஷயஸ்ய நியோக³ஸ்யாப்ரஸத்யா தத³பா⁴வபோ³த⁴நாஸம்ப⁴வாத், அதஸ்தஸ்ய விஶேஷ்யமதிலங்க்⁴ய தத்³விஶேஷணதா⁴த்வர்தா²ந்வய இஷ்யத இதி, ஏவமபி ஹநநாத்³யபா⁴வோ விஷயோ ந லப்⁴யதே; நாமார்தா²ந்வயிந இவ தா⁴த்வர்தா²ந்வயிநோ(அ)பி நஞ: பர்யுதா³ஸார்த²த்வநியமேந ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²த்வாஸம்ப⁴வாத் । யதா²ஹு:, 'நாமதா⁴த்வர்த²யோகே³ து நைவ நஞ் ப்ரதிஷேத⁴க: । வத³த்யப்³ராஹ்மணா(அ)த⁴ர்மாவந்யமாத்ரவிரோதி⁴நௌ॥' இதி । ஏவம் ச தா⁴த்வர்தா²ந்வயேந நஞ: பர்யுதா³ஸார்த²கத்வே ஸதி ஹநநாதி³விரோதீ⁴ விதா⁴ரகப்ரயத்நோ விஷயோ ப⁴வேதி³தி த்ருதீயபக்ஷ ஏவாந்தர்ப⁴வேத் । யதா²கத²ம்சித்³ நஞோ ஹநநாபா⁴வாத்³யர்த²த்வஸமர்த²நே(அ)பி தஸ்ய ஸாக்ஷாத்க்ருதிஸாத்⁴யத்வாபா⁴வாத் தத³வஸ்தி²திமுத்³தி³ஶ்ய கர்தவ்யஸ்ததா³க்ஷேப்யோ விதா⁴ரகப்ரயத்ந ஏவ யதா³க்³நேயவாக்யே ஶ்ருதத்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴க்ஷேப்யோ யாக³ இவ விதே⁴ய: ஸ்யாதி³தி த்ருதீயபக்ஷாந்தர்பா⁴வதோ³ஷோ நாதிவர்ததே । ஏவம் ஹநநாத்³யபா⁴வஸ்ய விதே⁴யத்வாஸம்ப⁴வ ஆசார்யைர்நாமதா⁴த்வர்த²யோகே³ ஹி நஞ: பர்யுதா³ஸதேத்யுக்த்யா யதா³க்³நேயவாக்யே ஶ்ருதத்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴க்ஷேப்யஸ்ய யாக³ஸ்யைவ விதி⁴ரிதி ஸமர்த²நேந ச ஸித்³த⁴: । அதோ நஞர்த²விதி⁴விகல்போத்ர ஆக்²யாதார்தா²பா⁴வவிஷய: பர்யவஸ்யதீதி தஸ்யாபுருஷதந்த்ரஸ்ய ஸ்வத:ஸித்³த⁴தயா ப்ராப்தத்வாதி³தி டீகாயாம் தோ³ஷ உக்த: । தத்ர சௌதா³ஸீந்யரூபஸ்யேத்யேதத³பா⁴வரூபத்வாபி⁴ப்ராயம் । யத்³வா யதா² புருஷஸ்யாநீப்ஸிதேஷ்வௌதா³ஸீந்யம் ஸ்வத:ஸித்³த⁴மேவமயமபி நஞர்த² இத்யௌதா³ஸீந்யஸாத்³ருஶ்யாபி⁴ப்ராயமிதி ஸர்வமநவத்³யம் । நநு நார்த²ஶ்சேத்யாதி³நா அபா⁴வஶ்சேத்யாதி³டீகாவதாரிகாக்³ரந்தே²ந ஸ்வமதே ஹநநாபா⁴வமர்த²மங்கீ³க்ருத்ய ததா²த்வே ந ஹந்யாதி³த்யஸ்ய ஹநநம் நாஸ்தீத்யதோ விஶேஷோ ந ஸ்யாதி³தி ஶங்கா-தத³வதாரிதவ்யாக்²யாக்³ரந்தே²ந । ந ஹந்யாதி³த்யஸ்ய ப்ரதியோகி³நோ லிஙா கர்தவ்யதயா ப்ரதீதேஸ்தத³பா⁴வே(அ)பி ப்ரதியோகி³ச்சா²யாநுபாதிநி கர்தவ்யதாப்⁴ரமாவிஶேஷ இதி பரிஹாராபி⁴ப்ராயகத²நம் ச ந யுக்தம் । ந ஹி ஸ்வமதே ந ஹந்யாதி³த்யத்ர ஹநநாபா⁴வோ வாக்யார்த²:, கிந்து ஹநநகர்தவ்யத்வாபா⁴வ:, ஸ ச ஹநநஸ்ய ப³லவத³நிஷ்டாநுப³ந்தி⁴த்வபர்யவஸாயீ; ததா²(அ)நுபத³மேவ டீகாகாரைராசார்யஶ்ச வக்ஷ்யமாணத்வாத், கிந்து டீகாக்³ரந்தே² இத்த²மவதாரயிதும் யுக்த: । நநு ஹநநாபா⁴வோ ந விதே⁴யஶ்சேத் கத²ம் ந ஹந்யாதி³த்யத்ர ஹநநாபா⁴வ: கர்தவ்யதயோச்யத' இதி ப்ரதிபா⁴தீதி, பரிஹாராபி⁴ப்ராயஶ்சேத்த²ம் வர்ணநீய:, ந ஹந்யாதி³த்யவ்யவதா⁴நாத்³ நஞோ தா⁴த்வர்தா²ந்வயேந ஹநநாபா⁴வோ(அ)ர்த² இதி கஶ்சந ப்⁴ரம:, தத: ப்ரதியோகி³ச்சா²யாநுபாதிநி தஸ்மிந் கர்தவ்யதோச்யத இதி கஶ்சந ப்⁴ரம:, ஏவம் ப்⁴ரமத்³வயாவலம்ப³ந ஏவ கேஷாம்சித்³ ஹநநாபா⁴வஸ்ய விதே⁴யத்வேந வ்யவஹார இதி । ஸத்யம், டீகாக்³ரந்த²ஸ்யைவமர்த²: ஸ்பஷ்ட இதி ப்ரௌட்⁴யார்தா²ந்தரமபி த³ர்ஶிதம் ।

கர்தவ்யத்வாபா⁴வபோ³த⁴ஸ்யேதி ।

கர்தவ்யத்வவிஶிஷ்டேஷ்டஸாத⁴நலாபா⁴வபோ³த⁴ஸ்யேத்யர்த²: । இஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வ ஏவ ஹி நஞர்த² இதி வக்ஷ்யதே ।

இஷ்டஸாத⁴நத்வப்ரயுக்தகர்தவ்யதாயா இதி ।

இஷ்டஸாத⁴நத்வாவக³திகார்யப்ரவ்ருத்தேரித்யர்த²: ।

ஶப்³தா³தீ³நாமிதி ।

விதி⁴நிஷேதா⁴த்மக: ஶப்³த³ ஏவ புருஷஸ்ய ப்ரவ்ருத்திம் நிவ்ருத்திம் ச பா⁴வயந் ஶப்³த³பா⁴வநேத்யுச்யத இதி லிஙாதி³யுக்தேஷு வாக்யேஷு த்³வே பா⁴வநே அவக³ம்யேதே ஶப்³தா³த்மிகா சார்தா²த்மிகா சேதி யதா²ஶ்ருதவார்திகக்³ரந்தா²நுஸாரீ கஶ்சித்பக்ஷ: । ஸ மீமாம்ஸகைரேவ 'தத்ர ஶப்³த³: ஸ்வரூபேண வாயுவச்சேத்ப்ரவர்தக: । ப்ரமாணத்வம் விஹந்யேத நியமாச்ச ப்ரவர்தயேத் । (ஜை. அ. 1 பா.2 ஸூ. 7) இத்யாதி³ந்யாயைர்நிராக்ருத: ॥ லிஙாதி³பி⁴: நஞ்ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதலிஙாதி³பி⁴ஶ்ச போ³தி⁴த: ப்ரவர்தநாநிவர்த்தநாத்மகஶப்³த³ஸ்ய வ்யாபார: ஶப்³த³பா⁴வநா । லோகே ஹி ப்ரைஷாத்⁴யேஷணாதி³: ப்ரவர்தகஸ்ய புருஷஸ்ய வ்யாபாரோ கா³மாநயேத்யாதி³வாக்யேஷு ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஹேதுத்வேநாவக³த: । அபௌருஷேயே வேதே³ வக்த்ருபுருஷவ்யாபாராஸம்ப⁴வாத் ஶப்³த³ஸ்யைவ ஸ வ்யாபார இத்யந்ய: பக்ஷ:॥ வேத³ஸ்யைஶ்வரகர்த்ருகத்வாத் தத³பி⁴ப்ராய ஏவாஜ்ஞாரூப: ப்ரவர்தகோ நிவர்த்தகஶ்ச லிஙாதீ³நாம் நஞ்யுக்தலிஙாதீ³நாம் சார்த² இத்யுத³யநாதி³தார்கி கபக்ஷ:॥ த்ரைகால்யாநவச்சி²ந்நரூபேண லிஙாதி³நஞ்யுக்தலிஙாத்³யஸாதா⁴ரணார்த²பூ⁴தார்த²பா⁴வநைவ ப்ரவர்திகா நிவர்திகா சேதி ஶப்³த³பா⁴வநாமநங்கீ³குர்வதாம் மீமாம்ஸகைகதே³ஶிநாம் பக்ஷ:॥ விதி⁴நிஷேத⁴லிஙாதி³போ³த்⁴யாபூர்வரூபோ நியோக³: ப்ரவர்தகோ நிவர்த்தகஶ்சேதி ப்ராபா⁴கரபக்ஷ: ।

ப்ரத்யக்ஷவ்யவஹாரே இதி ।

ந ச ஸ்வேச்சா²தீ⁴நே ப்ரத்யக்ஷவ்யவஹாரே ப்ரவர்தநாத்³யபா⁴வே(அ)பி பரப்ரேரிதவ்யவஹாரே ப்ரேரயித்ருபுருஷப்ரேரணாத்மகம் ப்ரவர்தநாதி³கமஸ்தீதி ஶங்கநீயம் । தத்ராபி ஸ்வேஷ்டாநிஷ்டஸாத⁴நதாஜ்ஞாநம் விநா சேதநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வேந ஆவஶ்யகஸ்ய தஸ்யைவ ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஹேதுத்வே ப்ரேரயித்ருவ்யாபாரஸ்ய தேநாந்யதா²ஸித்³தே⁴:, ந ச யாக³ஸ்ய ஸ்வர்க³காரணத்வநிர்வாஹார்த²ம் அபூர்வமிவ ப்ரைரயித்ருபுருஷவ்யாபாரஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யாதி³காரணவநிர்வாஹார்த²ம் இஷ்டஸாத⁴நதாதி³ஜ்ஞாநத்³வாரத்வேந கல்ப்யதே; யதஸ்தை நாந்யதா²ஸித்³தி⁴ர்ந ஸ்யாத், க்ல்ருப்தமேவ ஹி தஸ்ய ஸ்வேச்சா²தீ⁴நவ்யவஹாரஸ்த²லே ப்ரவ்ருத்யாதி³காரணத்வம் ।

அந்வயவ்யதிரேகேதி ।

டீகா யா கார்யகாரணபா⁴வஶப்³த³: தத்³பா⁴ஹகாந்வயவ்யதிரேகபர இதி பா⁴வ: ।

வ்யாபாரோ லோகஸித்³த⁴ இதி ।

ஸாத்⁴யத்வேஷ்டஸாத⁴நத்வயோ: த⁴ர்மோ வ்யாபாரோ ஹ்யத்ர யாகா³தி³க:, ஸ ச யஜ்யாதி³தா⁴த்வர்த²த்வேந லோகப்ரஸித்³த⁴ இதி யஜ்யாதி³தா⁴துஸமபி⁴வ்யாஹாராதே³வ தயோர்த⁴ர்மிஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³தே⁴: ந த⁴ர்ம்யபி லிஙாதி³ஶப்³தா³ர்த² இத்யர்த²: । யத்³வா க்ருதிஸாத்⁴யத்வேஷ்ட²ஸாத⁴நத்வவிஶிஷ்டயாக³ஸ்வர்க³யோ: வ்யாபாரே(அ)பூர்வே ஶக்திரிதி ஶங்கா । வ்யவஹிதயோ: கார்யகாரணபா⁴வத்³வாராபேக்ஷாயா லோகஸித்³த⁴த்வேந ஆக்ஷேபாதே³வ தத்ஸித்³தே⁴: நாபூர்வரூபோ வ்யாபார: ஶப்³தா³ர்த²: । அதோ ந தத்ர ஶாப்³த³யோ: க்ருதிஸாத்⁴யத்வேஷ்டஸாத⁴நலயோரந்வய:, கிந்து யஜ்யாதி³தா⁴த்வர்த² ஏவாந்வய இதி பா⁴வ: । நநு யதி³ யாகா³தி³: ஸமபி⁴வ்யாஹாரலப்⁴யத்வாத்³ அபூர்வவ்யாபாரோ லௌகிகந்யாயலப்⁴யத்வாச்ச ந லிஙாத்³யர்த²:, தர்ஹி கர்தவ்யத்வமபி தத³ர்தோ² ந ப⁴வேத, தத³பி ஹிம் க்ருதிஸாத்⁴யத்வரூபம் லோகத ஏவாவக³ந்தும் ஶக்யம், யாகா³தி³: க்ருத்யா ஸாத⁴யிதும் ஶக்யோ ந து சந்த்³ரமண்ட³லஹரணாதி³வத³ஶக்ய இதி ॥ ஸ்யாதே³தத், ய: ஸ்வர்கா³தி³ப²லகாமாதி³ரதி⁴காரீ தத்க்ருத்யைவ ஸாத⁴நீயத்வம் ந லோகத: ஸித்³த⁴மித்யந்யக்ருத்யா ஸாதி⁴தாநாமபி தேஷாமந்யப²லார்த²த்வம் ப்ரஸஜ்யேத, தந்மாபூ⁴தி³தி கர்தவ்யத்வஸ்யாபி லிஙாத்³யர்தா²நுப்ரவேஶ: கல்ப்ய:; ததா² ஸதி ஹி ஸமமிவ்யாஹ்ருதஸ்ய ஸ்வர்க³காமாதே³: யதி³ஷ்டதத்ஸாத⁴நத்வவத் தத்க்ருதிஸாத்⁴யத்வமபி ஸித்⁴யதி । ந ச யஜேதேத்யாதி³கர்த்ரபி⁴ப்ராயார்த²காத்மநேபத³வத்வாத் தத்ஸித்³தி⁴: ஸ்யாதி³தி வாச்யம், ஆத்மநேபத³ஸ்யாஸார்வத்ரிகத்வாத், ஆக்³நேயமஷ்டாகபாலம் நிர்வபேத்³ருக்காம இத்யாதௌ³ தத³பா⁴வாத் । ந ச தத்ராக்³நீநாத³தீ⁴தேத்யாதா⁴நவாக்யக³தாத்மநேபத³ப³லாத்தத்ஸித்³தி⁴: ஸ்யாத், தத்ர ஸாக்ஷாத் ஆதா⁴நப²லஸ்ய அக்³நிஸம்ஸ்காரஸ்ய ஆஹவநீயாதி³க³தத்வேநாக்³நிஸாத்⁴யக்ரதுப²லாநாம் பரம்பரயா ஆதா⁴நஸாத்⁴யாநாம் கர்த்ருகா³மித்வமபேக்ஷ்யைவ தத்ரத்யாத்மநேபத³ஸ்ய நிர்வாஹ்யத்வாதி³தி வாச்யம், அக்³நிநிரபேக்ஷஜபாதி³விதி⁴ஶ்சதப²லாநாம் கர்த்ருகா³மித்வஸ்ய ததோ நிர்வாஹாபா⁴வாத், யேநாதா⁴நம் க்ருதம் தஸ்யாக்³நிஷு தேந ஸ்வப²லகாமநயா க்ஷேத்ரஜபுத்ரோத்பாத³நந்யாயாத³ந்யேந யாகா³நுஷ்டா²பநப்ரஸங்க³ஸ்யைவமப்யபரிஹாராச்ச । தஸ்மாத்ப²லகாமகர்தவ்யத்வம் ந லோகஸித்³த⁴மிதி தல்லாபா⁴ய கர்தவ்யத்வம் லிஙாத்³யர்த² இத்யப்⁴யுபேயமிதி சேத், ந; கர்தவ்யத்வஸ்ய தத³ர்த²லாப்⁴யுபக³மே(அ)பி தச்ச²ங்காநபாயாத், ய: புத்ரக³தபூதத்வாதி³வத்பித்ராதி³க³தம் ஸ்வர்க³ம் காமயதே ஸோ(அ)பி ஸ்வர்க³காம இதி தத்க்ருத்யா ஸாதி⁴தஸ்ய யாக³ஸ்ய பித்ராதி³க³தஸ்வர்க³ஜநகத்வஶம்கா ஹி ததை²வாநுவர்தேத । யத்³யுச்யேத, ப்ரவர்தகோ விதி⁴: கர்த்ருக³தப²லபர்யவஸாயிந்யேவ புருஷம் ப்ரவர்தயதீதி நியம: । புத்ரக³தபூதத்வாதி³கமபி ஸத்புத்ரேண பா⁴விப²லமாலோசயத: ஸ்வக³தப²லபர்யவஸாயீதி பரம்பரயா ஸ்வப²லோபயோகி³ । இஹ ஸ்வர்க³காம இத்யாதௌ³ பூதத்வாதா³விவ பரம்பராஶ்ரயணே ப்ரமாணாபா⁴வாதௌ³த்ஸர்கி³கம் ஸாக்ஷாத்த்வம் ந த்யக்தவ்யமிதி ஸ்வகீயஸ்வர்க³காமாதி³ரேவ தத³ர்த²:, அதோ நாதிப்ரஸங்க³: ப⁴வதீதி, ஏவம் தர்ஹி கர்தவ்யத்வஸ்ய லிஙாத்³யர்த²த்வாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வர்க³காமோ யஜேதேதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ஸ்வகீயஸ்வர்க³காமஸ்யைவ யாக³கர்த்ருத்வப்ரதீதேஸ்தஸ்ய ந தத³ர்த²த்வமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । யஜேதேத்யத்ர ஹ்யாக்²யாதஸாமாந்யார்த²க்ருத்யாக்ஷிப்தஸ்ததா³ஶ்ரய: கர்தா ப்ரதீயத ஏவ யத்ரைகவசநாத்³யர்த²ஸம்க்²யாந்வய: । தஸ்மாத்கர்தவ்யத்வம் லிஙாத்³யர்த² இதி நாப்⁴யுபேயமிதி சேத், ஸத்யம் । யத்³யபி ஸூக்ஷ்மத்³ருஷ்ட்யா அந்யலப்⁴யமபி கர்தவ்யத்வம் ப்ரவர்தகஜ்ஞாநவிஷயத்வாத் ப்ரவ்ருத்திப்ரயோஜகஸ்ய லிஙாதே³ரர்தோ²(அ)ப்⁴யுபேயதே; ததா²பி கர்தவ்யத்வேஷ்டஸாத⁴நத்வயோ: த⁴ர்ம: யாகா³தி³ஸ்தத³ர்தோ² நாப்⁴யுபேய:; தா⁴துஸமபி⁴வ்யாஹாராதே³வ தயோஸ்தாத்³த⁴ர்ம்யஸித்³தே⁴: ஸ்பஷ்டத்வாதி³த்யத்ர தாத்பர்யம் ।

ஶ்ருதேஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வோபபத்தயே இதி ।

நநு இஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வ: ஶ்ருத இத்யயுக்தம் । தஸ்ய ந ஹந்யாதி³த்யைதத³ர்த²த்வாபா⁴வாத், ஸாம்த்³ருஷ்டிகஷ்டோபாயத்வே வித்³யமாநே தத³பா⁴வஸ்ய பா³தி⁴தத்வாத் । ஹநநேஷ்டஸாத⁴நதாமநபபா³த்⁴ய தத்³கு³ருதராத்³ருஷ்டாநிஷ்டோபாயதா ஜ்ஞாயத இதி பூர்வவாக்யே தத³பா³த⁴நஸ்யோக்தத்வாச்ச । ஏவம்ச ஶ்ருதேஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வோபபத்தயே கு³ருதராநிஷ்டஸாத⁴நத்வம் கல்ப்யத இத்யப்யயுக்தம் । கு³ருதராநிஷ்டஸாத⁴நத்வே கல்பிதே(அ)பி ஸாம்த்³ருஷ்டிகஷ்டோபாயத்வஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ஸ்ய அபநேதுமஶக்யத்வேந தத³பா⁴வோபபாத³நாயோகா³தி³தி சேத், உச்யதே; கு³ருதராநிஷ்டஸாத⁴நத்வே கல்பிதே தத்ப்ரதிஸந்தா⁴நேந ஸாம்த்³ருஷ்டிகப²லாதி³ச்சா² நிவர்தேத, தந்நிவ்ருத்தௌ ச தஸ்யேஷ்டத்வம் நாஸ்தீதி இஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வஸ்ய ந ஹந்யாதி³த்யேதத³ர்த²தாயாம் ந காசித³நுபபத்தி: । கு³ருதராநிஷ்டஸாத⁴நத்வகல்பநாயாஶ்ச ந தது³பபாத³கத்வாஸம்ப⁴வ: । பூர்வவாக்யே தாத்காலிகாதே³ஷ்டஸாத⁴நத்வாநபபா³த⁴நோக்திஸ்து தாத்காலிகப²லத்வாபி⁴மதஸாத⁴நத்வயோக்³யதாயா: ஸ்வரூபதோ பா³த⁴நாபா⁴வபரா, ந து தஸ்ய ப²லஸ்யேச்சா²விஷயத்வபா³த⁴நாபா⁴வபராபீதி ந விரோத⁴: । ந ஆஸ்திககாமுகஸ்ய ராகா³ந்த⁴ஸ்ய ஸத்யபி பா⁴விநரகது³:கா²வஶ்யம்பா⁴வாவக³மே தாத்காலிகப²லேச்சா² நாபைதீதி தம் ப்ரதி இஷ்டஸாத⁴நலாபா⁴வபோ³த⁴கஸ்ய நிஷேத⁴வாக்யஸ்யாப்ராமாண்யம் ஸ்யாத், ஸர்வாந்ப்ரதி ப்ரமாணபூ⁴தஸ்ய ச வேத³வாக்யஸ்ய புருஷபே⁴தே³ந ப்ராமாண்யாப்ராமாண்யவைலக்ஷண்யம் ந யுக்தமிதி சேத், யத்³யேவமத்ராபரிதோஷ: ததை³வமுபபாத³நீயம் । இஷ்டோபாயத்வமாத்ரம் லிஙாத்³யர்த²:, கிந்து ப³லவத³நிஷ்டாநநுப³ந்தி⁴த்வவிஶேஷிதம் । ததா² ச நிஷேத⁴வாக்யைர்விஶிஷ்டாபா⁴வபோ³த⁴நே நாஸ்தி பா³த⁴: । விஶேஷ்யவதி விஶிஷ்டாபா⁴வோ விஶேஷணாபா⁴வேநோபபாத³நீய இதி தது³பபாத³நார்த²ம் விஶேஷணாபா⁴வாத்மகப³லவத³நிஷ்டாநுப³ந்தி⁴லகல்பநேதி ஶ்ருதேஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வோபபத்தய இத்யாதி³க்³ரந்த²ஸ்ய தாத்பர்யம் । ஸத்யபி தாத்காலிகேஷ்டாத்³வஸ்துதோ பா⁴விநரகாநிஷ்டஸ்யாதி⁴க்யே ராகா³ந்த⁴ஸ்ய தாத்காலிகஸுக²மேவ ததோ(அ)தி⁴கமிதி மோஹாநிஷித்³தா⁴சரணம் நிஷேத⁴வாக்யப்ராமாண்யம் சோபபத்³யதே । க்³ரந்தே² கு³ருதராத்³ருஷ்டாநிஷ்டஸாத⁴நத்வகல்பநோக்தி: நிந்தா³ர்த²வாத³ரஹிதேஷு நிஷேத⁴வாக்யேஷு, நிந்தா³ர்த²வாத³ஸத்த்வே து தத ஏவ தல்லாப⁴: । ஹநநாதி³ஷு நிஷேத்⁴யேஷு தாத்காலிகேஷ்டாபேக்ஷயா பா⁴வ்யநிஷ்டஸ்ய கு³ருதரத்வவசநம் நிந்தா³ர்த²வாத³:, யாகா³தி³ஷு தாத்காலிகக்லேஶாபேக்ஷயா பா⁴விந இஷ்டஸ்ய கு³ருதரத்வவசநம் ஸ்துத்யர்த²வாத³' இதி ஹி வ்ருத்³தா⁴: । ந ச யாகா³தீ³நாம் விதே⁴யாநாம் லிஙாதி³நா ப³லவத³நிஷ்டாநநுப³ந்தி⁴த்வபோ³த⁴நே ஸ்துத்யர்த²வாத³வையர்த்²யமிதி ஶங்கநீயம் । தத்³போ³த⁴நே(அ)பி இஷ்டாநிஷ்டயோ: ஸாம்யேந துல்யாயவ்யயத்வஶங்காபரிஹாரேண ஸ்துத்யர்த²வாத³ஸாப²ல்யாதி³த்யேஷா தி³க் ।

நநு நிவ்ருத்திஶப்³தே³ந ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வ: கேந ப்ரகாரேண வ்யாக்²யாதோ ப⁴வதீத்யாகாங்க்ஷாயாம் தேந லப்⁴யம் விஶேஷமாஹ –

உத்³யமக்ரியாயா இதி ।

ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வமவபு³த்⁴ய இத்யேதாவதா அநாதி³ஸித்³த⁴ப்ரவ்ருத்திப்ராக³பா⁴வபோ³த⁴மாத்ரம் உக்தம் ஸ்யாத், ந தத்³போ³த⁴மாத்ராத் நிவர்த்ததே, கிந்து க²ட்³கோ³த்³யமநாதி³ரூபா யா ஹநநோத்³யமக்ரியா தஸ்யா உபரந்தவ்யமிதி கர்தவ்யத்வேநாநுஸம்தீ⁴யமாநா யா க²ட்³கா³தி³பராவர்தநக்ரியா தது³பலக்ஷிதத்வேந நிவ்ருத்திரூபா । தத்ர ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வமபு³த்⁴ய நிவர்த்ததே நிவ்ருத்திரூபாபந்நப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வாத் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

யத்³த⁴ந்யாத்தந்நேதீதி ।

இத³ம் வாக்யம் ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்திப்ரதிபாத³கதயா நோபாத்தம்; க²ட்³கா³தி³பராவர்தநரூபதயா வக்ஷ்யமாணாயா: ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்தே: ச ஹந்யாதி³த்யேதத³ர்த²த்வாபா⁴வாத், கிந்து நிவ்ருத்திரூபா க²ட்³கா³தி³பராவர்த்யதாபு³த்³தி⁴: கேந ப⁴வதீத்யாகாங்க்ஷாயாம் ந ஹந்யாதி³த்யேதத³ர்த²பூ⁴தாநிஷ்டஸாத⁴நத்வஜ்ஞாநேந ப⁴வதீத்யேதத³ர்த²ப்ரதிபாத³கதயோபாத்தம் ।

ஏஷா சேதி ।

ந ஹந்யாதி³த்யநேந ஹநநக³தப³லவத³நிஷ்டாநநுப³ந்தி⁴த்வவிஶிஷ்டேஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வாவக³தி:, ததோ ப³லவத³நிஷ்டாநுப³ந்தி⁴த்வகல்பநம், தேநோத்³யதம் க²ட்³கா³தி³கம் பராவர்தநீயமிதி பு³த்³தி⁴:, ததஸ்தத்பராவர்தநவைஶிஷ்ட்யேந லப்³த⁴பரிபாலநதயா நிவ்ருத்திரூபாபந்நௌதா³ஸீந்யப்ராப்திரிதி க்ரம:॥

அபா⁴வத்வாத்ததே²தி ।

அபா⁴வோ ஹி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபே நாந்தர்ப⁴வதி । அத: ப்ரபஞ்சாந்த:பாதித்வாந்மித்²யேத்யர்த²: । அததா²த்த்வாத் அஶரீரஸ்வரூபத்வாத் ।

அநாதி³த்வாதி³தி ஸத்கார்யவாதீ³ ஶங்கத இதி ।

உப⁴யோ: ஸாதி³த்வே க²லு பரஸ்பரஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வாதீ⁴ந: பரஸ்பராஶ்ரய: ப்ரஸஜ்யதே, உப⁴யோரநாதி³த்வே தத³பா⁴வாத்³ ந பரஸ்பராஶ்ரயப்ரஸக்திரித்யர்த²: । டீகாயாம் யஸ்து மந்யத இத்யக்³ரிமக்³ரந்தே²நாஸத்கார்யவாத³மவலம்ப்³ய ப்ரவாஹாநாதி³த்வஶங்காயா: கரிஷ்யமாணத்வாத் இயம் ஶங்கா ஸத்கார்யவாதா³வலம்ப³ஸ்வரூபா(அ)நாதி³த்வவிஷயா யோஜிதா ।

அந்த⁴பரம்பரேதி ।

ஸ்வரூபநித்யத்வபக்ஷே(அ)பி அபி⁴வ்யக்த்யோரநித்யயோ: பரஸ்பரஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வேந தத்க்ருதபரஸ்பராஶ்ரயாநபாயாத்³ உத்பத்திஸ்தா²நீயாம் காதா³சித்கீம் அபி⁴வ்யக்திமங்கீ³க்ருத்யாபி ஸ்வரூபநித்யத்வகல்பநேயமந்த⁴பரம்பராப்ராப்தபடஶௌக்ல்யோபதே³ஶவத³ப்ராமாணிகீத்யர்த²: ।

ஸம்ஶயநிமித்தேதி ।

ஸம்ஶயஶப்³தே³ந விஶேஷாத³ர்ஶநாதி³ஸம்ஶயகாரணகலாபோ விவக்ஷித:; ஸம்ஶயஸ்ய ப்ரத்யயஶப்³தே³ந தத்கார்யதயா க்³ரஹணாத், ஸம்ஶயஶப்³த³ஸ்ய முக்²யார்த²த்வே து ஸம்ஶயமூலகஶப்³த³ப்ரயோக³ஜந்யப்ரத்யயாந்தரபர: ப்ரத்யயஶப்³தோ³ யோஜ்ய: ।

உசிதநிமித்தாபேக்ஷணாதி³தி ।

கரணதோ³ஷாதி³ப³ஹுநிமித்தாபேக்ஷணாதி³த்யர்த²: ।

ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மணி த்³ருஷ்டே இதி ।

த⁴வலபா⁴ஸ்வரவர்ணரூபஸாத்³ருஶ்யவிஶிஷ்டே த⁴ர்மிணி த்³ருஷ்டே । கிம் ஸாத்³ருஶ்யவிஶிஷ்டத⁴ர்மிஜ்ஞாநமாத்ரம் விபர்யயகாரணம்? உத ஸாத்³ருஶ்யேநேவ அந்யைஶ்ச தோ³ஷைர்மிலிதமித்யர்த²: ।

த்³விதீயம் தூ³ஷயதீதி ।

ஸாத்³ருஶ்யவத்³தோ³ஷஸ்யாபி ப்ரவேஶிதத்வாத் । யத்³யபி ஶுக்திப்ரமா ந ப⁴வதி, தோ³ஷஸ்ய ப்ரமாப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத்; ததா²பி ஸம்ஶய: கிம் ந ஸ்யாத் । தஸ்யாபி ப்⁴ராந்திவத்³தோ³ஷஜந்யத்வாதி³தி தூ³ஷயதீத்யர்த²: ।

ஸமாநத⁴ர்மத⁴ர்மிண இதி விஶேஷணம் வ்யாசஷ்டே –

ஸமாநோ த⁴ர்மோ யஸ்யேதி ।

ந ச ராகா³தி³தி ।

ராக³: ஸம்ஶயவ்யாவ்ருத்தோ ப்⁴ராநத்யேகபக்ஷபாதீ தோ³ஷ இதி பா⁴வ: ।

ஸமாநாநேகத⁴ர்மேதி ।

அத்ராவ்யவஸ்தா²த இத்யேதத³ந்தேந ஸூத்ராம்ஶேந த்ரிவிதா⁴ ஸம்ஶயஸாமக்³ரீ வர்ணிதா । விஶேஷாபேக்ஷ இத்யநேநாந்யதரவிஶேஷாநவதா⁴ரணாத்மகத்வமுக்தம் । தேந விஶேஷாபேக்ஷோ விமர்ஶ (கௌ³தமஸ. அ.1 ஆ. 1 ஸூ. 23) இதி ஸூத்ராம்ஶேநாநவதா⁴ரணஜ்ஞாநம் ஸம்ஶய இதி தல்லக்ஷணம் த³ர்ஶிதம் ।

அநேகஸ்மாத்³யாவ்ருத்த இதி ।

அநேகஶப்³த³ஸ்ய த⁴ர்மபதே³ந ஸமாஸே ஶாகபார்தி²வாதி³வந்மத்⁴யமபத³லோபேநாநேகஸ்மாத் ஸஜாதீயவிஜாதீயாத் வ்யாவ்ருத்தோ(அ)ஸாதா⁴ரணோ த⁴ர்ம இத்யர்தே²நைகத⁴ர்மலாப⁴ இதி பா⁴வ: । கார்யநியமம் ப்ரதிஜாநாநேநேதி பாட²: ஸாது⁴: । "ஸம்ப்ரதிப்⁴யாமநாத்⁴யாநே" இத்யுத்கண்டா²பூர்வகஸ்மரணரூபாத்⁴யாநவ்யதிரிக்தார்தே² ஸம்ப்ரதிபூர்வாத் ஜாநாதேராத்மநேபத³விதா⁴நாத் । ப்ரதி ஜாநதேதி பாட²ஸ்து கத²ம்சிதா³த்⁴யாநார்த²விவக்ஷயா ஸமர்த²நீய: ।

தத்ரேதி ।

நநு அநுஷ்டி²தஸ்ய ப²லாத³ர்ஶநம் ஜந்மாந்தரக்ருதகர்மண: ப²லஜநகத்வம் ச தத்³விதி⁴வ்யாப்தமிதி ஶங்கிது: நாபி⁴ப்ராய:, யேந தத்³வ்யாப்திப⁴ஞ்ஜநத: பரிஹ்ரியேத, கிந்து அந்வயவ்யதிரேகவ்யபி⁴சாராத் லோகத: காரணத்வம் க்³ரஹீதும் ந ஶக்யம் । அதோ விதி⁴போ³த்⁴யகாரணத்வம்மங்கீ³க்ருத்ய தந்நிர்வாஹார்த²ம் ப²லப்ரதிப³ந்த⁴கரிதநிவ்ருத்த்யாதி³வைகல்யகல்பநயாந்வயவ்யபி⁴சாரோ ஜந்மாந்தரக்ருதஶ்ரவணாதி³கல்பநயா வ்யதிரேகவ்யபி⁴சாரஶ்ச பரிஹரணீய இத்யபி⁴ப்ராய: । ந ச வித்⁴யபா⁴வே கேவலமுதா³ஹ்ருதத்³ருஷ்டாந்தத்³வயேநாயம் வ்யபி⁴சார: பரிஹ்ருதோ ப⁴வதி; ஶ்ருதவைஶேஷிகாதி³ஶாஸ்த்ராணாம் கேஷாம்சிவபோ³தா⁴நுத்பத்தௌ ஹி மதிமாந்த்³யாலஸ்யாநப்⁴யாஸாதி³ரூபகாரணவைகல்யம் ஸ்பஷ்டம் த்³ருஷ்டமஸ்தி, ஶப்³த³மாத்ரஸ்ய ஶாப்³த³ப்ரமாஜநகக²ம் சாந்யத்ர ஸாமாந்யத: ஸித்³த⁴மஸ்தி அதஸ்தத்ராந்வயவ்யபி⁴சாரஸ்ய ப்ராக்ஸித்³த⁴காரணத்வாவிரோதி⁴த்வே(அ)ப்யத்ர ப³ஹுஶ: க்ருதஶ்ரவணமநநாநாம் ஸம்யக்ஸகலவேதா³ந்தார்த²நிர்ணயவதாம் ஸாக்ஷாத்காராநுத³ய: கிம்சித்³த்³ருஷ்டகாரணவைகல்யப்ரயுக்தத்வேநாத்³ருஶ்யமாந: கத²ம் ப்ராக³ஸித்³த⁴ஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரே ஶப்³த³ப்ரமாணகாரணத்வஸ்ய க்³ரஹணே விரோதீ⁴ ந ஸ்யாத் ! ஜந்மாந்தரோபாஜிதநிதி⁴க²நநேநோபபோ⁴கே³ ச பூர்வாநுபூ⁴தம்மரணம் த்³ருஷ்டம் காரணம் ஸித்³த⁴மஸ்தி; அதஸ்தத்ர வ்யதிரேகவ்யபி⁴சாரஸமாதா⁴நஸம்ப⁴வே(அ)ப்யத்ர ஜந்மாந்தரக்ருதஶ்ரவணாதே³ரந்யத: ஸித்³த்⁴யபா⁴வேந தத்கல்பகஸ்ய விதே⁴ரப்யபா⁴வே ஜாக்³ரத்³வ்யதிரேகவ்யபி⁴சாரஶ்ச கத²ம் காரணத்வக்³ரஹவிரோதீ⁴ ந ஸ்யாத் । தஸ்மாத்³விதி⁴வ்யபி⁴சாரோத்³பா⁴வநம் க்ருதஶங்காபரிஹாராநுபயுக்தமயுக்தம் । ததா² ப்ராதா⁴ந்யம் ஶ்ரவணாதே³: ந ப⁴வதாமபி ஸம்மதமித்யேதத³ப்யயுக்தம்; அர்த²ஜ்ஞாநப²லகாத்⁴யயநவிதே⁴ரிவ ஸாக்ஷாத்காரப²லஶ்ரவணவிதே⁴ரபி ப்ரதா⁴நகர்மத்வஸ்யைவ ப்ராப்தேரிதி சேத், உப⁴யதோ வ்யபி⁴சாரேண ஶ்ரவணஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரகாரணத்வம் லோகத இவ பா³தே⁴ந விதி⁴தோ(அ)பி க்³ரஹீதும் ந ஶக்யமிதி ப்ராகே³வ ஶப்³தா³பரோக்ஷநிராகரணேநோக்தப்ராயம் । அதோ விதி⁴நா காரணத்வம் நிஶ்சித்ய வ்யபி⁴சார: பரிஹரணீய இதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராயோ ந ஸம்ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய யத்³யநயோக்திப⁴ங்க்³யா விதி⁴வ்யாப்திராஶங்கிதா ததே³த³மபி தூ³ஷணாந்தரமிதி விதி⁴வ்யாப்தௌ வ்யபி⁴சார உபந்யஸ்த: । அத² யதி³ ஶ்ரவணஸ்ய ப்ரதா⁴நகர்மத்வே(அ)ர்த²பா³தா⁴த் தத்பரித்யஜ்ய ஶ்ரவணாதி³நிர்ணீதம் ஆத்மதத்த்வமந்த்³ரியகஸ்வஸாக்ஷாத்காரோத்பாத³நஸமர்த²ம் ப⁴வதி; 'லவணக்ஷாரக்ஷோதி³நி பாத்ரே கோ³மூத்ரபூரிதே க்ஷிப்தம் । மர்தி³தமபி ஶாலிதுஷை: யத³விக்ருதம் தத்து மௌக்திகம் ஜாத்யம்॥ க்⁴ருஷ்டம் ஸதா³த்மந: ஸ்வச்சா²ம் சா²யாம் யந்நிகஷோபலே । ஸ்பு²டம் ப்ரத³ர்ஶயேத் வைடூ³ர்யம் ஜாத்யமுச்யதே॥' இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரோக்தபரீக்ஷாப்ரகாரநிர்ணீதமிவ ரத்நதத்வம் இத்யுபயோக்ஷ்யமாணஸம்ஸ்காரதயா கு³ணகர்மத்வமிஷ்யதே, ததா³ ந சேத்யாதி³நா தூ³ஷணமுக்தமிதி ந கிம்சித³நுபபந்நம் । நநு ப்ரயாஜஶேஷவாக்யஸ்ய 'ப்ரயாஜஶேஷம் ஹவிஷ்ஷு க்ஷாரயே'தி³த்யர்த²கல்பநம் ந யுக்தம் ।

க்ஷாரணேந ப்ரதிபாத்³யதயா ப்ரயாஜஶேஷஸ்ய ஶேஷிதாயா: க்ஷாரணதே³ஶதயா ஹவிஷாம் ஶேஷதாயாஶ்ச ப்ரஸங்கா³த், நைதத்³யுக்தம், ததா² ஸதி ஹி சாத்வாலே க்ருஷ்ணவிஷாணம் ப்ராஸ்யதீதிவத்³ ஹவிஷ்ஷு ப்ரயாஜஶேஷே ச ஸப்தமீத்³விதீயே ஸ்யாதாம், இஹ து த்³விதீயயா ஹவிஷாம் ஸம்ஸ்கார்யத்வேந ப்ராதா⁴ந்யம், த்ருதீயயா ப்ரயாஜஶேஷஸ்ய தத்ஸம்ஸ்காரார்த²த்³ரவ்யத்வேந ஶேஷத்வம் ச ப்ரதீயத இத்யாஶங்க்ய விஶேஷயதி –

க்ருதப்ரயோஜநேதி ।

நிர்வ்ருத்தப்ரயோஜநஸ்ய ஹிஶேஷ: ப்ரதிபத்திமபேக்ஷதே, கரிஷ்யமாணாஜ்யபா⁴கா³ர்த²க்³ராஹ்யமாஜ்யம் ப்ரயாஜஶேஷாஜ்யேநாஸம்ஸர்க³ஸித்³த்⁴யை தஸ்ய க்வசித் க்ஷாரணமபேக்ஷதே । தஸ்மாத³பேக்ஷிதப்ரதிபத்த்யர்த²த்வமேவ யுக்தம், ந த்வநபேக்ஷிதஹவி:ஸம்ஸ்காரார்த²த்வம்ம் । ஏவம் ச க்ஷாரணஸ்ய த்³ருஷ்டார்த²த்வமபஹாய அத்³ருஷ்டார்த²த்வஸ்வீகாரஶ்ச பரிஹ்ருதோ ப⁴வதி । ப்ரயாஜேஷு விநியுக்தஸ்ய புந: க்ஷாரணே விநியோக³ இதி விநியுக்தவிநியோக³ விரோதோ⁴பி பரிஹ்ருதோ ப⁴வதி । தஸ்மாத்³ த்³விதீயாத்ருதீயயோ: ஸப்தமீத்³விதீயார்த²தைவ யுக்தேதி பா⁴வ:॥

அபூர்வேதி ।

அத்³ருஷ்டபர்யவஸாயிந ஏவ கு³ணகர்மணோ வித்⁴யபேக்ஷணாத் ஶ்ரவணாதே³ஸ்து த்³ருஷ்டத்³வாரேணைவ ஸாக்ஷாத்காரோபயோகி³த்வாத் நாத்³ருஷ்டாநுப்ரவேஶோ(அ)ஸ்தீதி ந தத்ர அப்ராப்தார்த²விஷயவித்⁴யபேக்ஷேத்யர்த²: ।

த்ர்யம்ஶா பா⁴வநா ஹி த⁴ர்ம இதி ।

கௌமாரிலமதாநுஸாரேண ஸாத்⁴யஸாத⁴நேதிகர்தவ்யதாபே⁴தோ³ மதாந்தரேஷ்வஷ்யவிஶிஷ்ட: ।

ஸ்வப்நோபலப்³தே⁴தி ।

ஸ்வப்நேஷு பர்யாபதந்தோ த்³ருஷ்ட்வா வ்யாக்⁴ராத³ய ஆகுலதாமுத்பாத்³ய ஸ்வப்நத்³ருஶமுத்தா²பயந்தோ ப⁴வந்தி ஸ்வோபாதா³நாவித்³யாநிவர்த்தகா: । இஹ ஶ்ருதிவ்யாக்²யாநேஷ்வஸ்நாவிரம் ஸிராரஹிதமிதி வ்யாக்²யாதம், தத் ஸ்நாவா: ஸிரா அஸ்ய ஸந்தீதி ஸ்நாவிரம் ந ஸ்நாவிரம் அஸ்நாவிரம் இதீஶாவாஸ்யோபநிஷத்³விவரணாநுஸாரேண ।

ப்ராக்து ஸ்நாவிரமவிக³லிதமிதி டீகாநுஸாரேண அந்யதா² வ்யாக்²யாதம் । ஏவமந்யத்ராபி மதபே⁴தே³நாவிரோதோ⁴ த்³ரஷ்டவ்ய:॥ டீகாயாம் வித்³யா(அ)வித்³யயோ: கார்யகாரணபா⁴வம் நிவர்த்ய நிவர்த்தகபா⁴வம் சோபபாத்³ய தத³ர்த²விஷயத்வேந வித்³யாம் சாவித்³யாம் சேதி மந்த்ரஸ்யோதா³ஹ்ருதத்த்வாத் தத³நுஸாரேண மந்த்ரம் யோஜயதி –

அவித்³யாமிதி ।

அத்ரேத³ம் ஸகலமூலபூர்வாபரக்³ரந்த²க³தஜீவவிஷயப்ரதிபி³ம்பா³வச்சே²த³வ்யவஹாரத்³வயதாத்பர்யாவதா⁴ரணாய சிந்தநீயம், அநயோ: பக்ஷயோராசார்யாணாம் கதர: பக்ஷ: ஸித்³தா⁴ந்த இதி । த்³விதீய ஏவ; ஆத்³யஸ்ய ஆசார்யை: தூ³ஷிதத்வாதி³தி சேத், ந, அத்⁴யாஸபூர்வபக்ஷே ஹி தத்³தூ³ஷணம் க்ருதம் । ஸித்³தா⁴ந்தே தஸ்யாஸமாஹிதத்வாத் ஸித்³தா⁴ந்தாபி⁴மதமேவ தத்³தூ³ஷணமிதி சேத், ந; அஸாரம் தத்³தூ³ஷணமித்யநாத³ரேணாபி தத³நுத்³தா⁴ரோபபத்தே: । ததா²ஹி ரூபவத ஏவம் ப்ரதிபி³ம்ப³ இதி நாஸ்தி நியம:, ரூபஸம்க்²யாபரிமாணஸம்யோக³விபா⁴க³பரத்வாபரத்வசலநஸுக²த்வாதி³ஜாதீநாம் ப்ரதிபி³ம்ப³த³ர்ஶநாத் । த்³ரவ்யஸ்ய ஸத இதி விஶேஷ்யத இதி சேத்³, ந; ப்ருதி²வ்யாதி³நவகாநுக³தஸ்ய த்³ரவ்யத்வஸ்யாஸித்³தே⁴:, த்³ரவ்யம் த்³ரவ்யமிதி தத்ர தத்ர லௌகிகாநாமநுக³தப்ரத்யயாபா⁴வாத், தார்கிகபரிபா⁴ஷாயா நிஷ்ப்ரமாணகத்வாத் । கு³ணாஶ்ரயஸ்ய ஸத இதி விஶேஷ்யத இதி சேத், ந; ஸம்க்²யாயா ஏவ ஸம்க்²யாரூபகு³ணாஶ்ரயபூ⁴தாயா நீரூபாயா: ப்ரதிபி³ம்ப³த³ர்ஶநாத் । அஸ்தி ஹி ஸம்க்²யாயாமபி ஸம்க்²யா; ஏகத்வம் ப்ரத²மஸம்க்²யா த்³வித்வம் த்³விதீயஸம்க்²யா ப³ஹுத்வேஷு த்ரித்வம் ப்ரத²மஸம்க்²யா சதுஷ்ட்வம் த்³விதீயஸம்க்²யேத்யாதி³வ்யவஹாராத் । அத ஏவ வஸந்தாய கபிஞ்ஜலாநாலபே⁴தேத்யத்ர த்ரித்வமேவ ப³ஹுவசநார்தோ², ந து சதுஷ்ட்வாதி³கம், ப்ரத²மாதிகமே காரணாபா⁴வாதி³தி ந்யாயவித³: । அத ஏவ ச த்³வாவேகத்வஸம்க்²யாரூபாவவயவௌ அஸ்யா த்³வித்வஸம்க்²யாயா இத்யாத்³யர்தே² ப்³ராஹ்மணத்³விதயம் ப்³ராஹ்மணத்³வயம் இத்யாதி³ஶப்³த³நிஷ்பத்த்யர்தே² "ஸம்க்²யாயா அவயவே தயப்" இத்யாதி³ஸூத்ரைஸ்தயப்ப்ரத்யயாயோ விஹிதா: । அத ஏவ ச ரக்ஷஸாம் நிஹதாந்யாஸந் ஸஹஸ்ராணி சதுர்த³ஶே'த்யாத்³யபி⁴யுக்தவ்யவஹாரா: । நநு ஸம்க்²யாஸு வஸ்துதோ நாஸ்தி ஸம்க்²யாந்தரம், கிந்து த்³வித்வஸம்க்²யா த்³விதீயேத்யாதி³ஸஜாதீயஸம்க்²யாவ்யவஹாரா: ஸத்தா ஸதீதிவ்யவஹாரவத³பே⁴தே³(அ)பி த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வகல்பநயா, ஸஹஸ்ராணி சதுர்த³ஶேத்யாதி³விஜாதீயஸம்க்²யாவ்யவஹாரா: ஸஹஸ்ராதி³ஸம்க்²யாஶ்ரயக³தசதுர்த³ஶஸம்க்²யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந தத்கல்பநயா, அதோ ந ஸம்க்²யாயா முக்²யம் கு³ணாஶ்ரயஸமிதி சேத், உச்யதே, துல்யமேததா³த்மநோபி । ஆநந்தா³தி³த⁴ர்மாஸ்தத³பி⁴ந்நா இதி தஸ்யாபி ஹி ந முக்²யம் கு³ணாஶ்ரயத்வம்; தஸ்மாத்³ரூபவத ஏவம் ப்ரதிபி³ம்ப³ இதி நியமமவலம்ப்³ய, ஆத்மப்ரதிபி³ம்ப³நிராகரணம் தாவத³யுக்தம்॥ ததா² ரூபவத்யேவ ப்ரதிபி³ம்ப³ இதி நியமமவலம்ப்³யாபி நிராகரணமயுக்தம் । கிம் ப்ரதிபி³ம்போ³பாதே⁴ர்வஸ்துதோ ரூபவத்வம் ப்ரதிபி³ம்ப³நே ப்ரயோஜக்ருமிஷ்யதே, உத ரூபவத்த்வேந க்³ரஹணம் । ஆத்³யே, அநாத்மநோ(அ)ந்த:கரணே ப்ரதிபி³ம்ப³நாநுபபத்தி:, அந்த:கரணஸ்ய த்ரிவ்ருத்கரணேந பஞ்சீகரணேந வா ரூபவத்த்வாத் । ந த்³விதீய:, நிஜரூபவத்த்வேநாக்³ருஹ்யமாணே(அ)பி ஸ்ப²டிகே ஸந்நிஹிதஜபாகுஸுமப்ரதிபி³ம்ப³நேந அருண: ஸ்ப²டிக இதி வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் நிரவத்³யா ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷ: । ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷே ஏவ ச ஜீவதத³ந்தர்யாமிபா⁴வேநாந்த:கரணே த்³விகு³ணீக்ருத்ய வ்ருத்திருபபத்³யதே । நநு ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷே கேந த்³ருஷ்டாந்தேந த்³விகு³ணீக்ருத்ய வ்ருத்த்யுபபத்தி: । அம்ப⁴ஸ்யாகாஶஸ்ய ப்ரதிபி³ம்போ³ நாப்⁴யுபக³த:, ஆலோகஸ்ய து ப்ரதிபி³ம்ப³ ஏவ நாவச்சே²தோ³(அ)பி । ந ச ஜலாந்தர்க³தஸிகதாதி³ப்ரஹணார்த²ம் தத³ந்தராலோகப்ரவேஶஸ்ய அவஶ்யம்பா⁴வாத் தேந தஸ்யா அவச்சே²தோ³(அ)ப்யங்கீ³கரணீய இதி வாச்யம்; ஆலோகப்ரதிபி³ம்பே³நைவ ஸிகதாதி³ப்ரகாஶோபபத்தே: । ந ச ஸமாரோபிதஸ்ய ப்ரதிபி³ம்பா³லோகஸ்ய ஸிகதாதி³பி⁴: ஸம்யோகோ³ நாஸ்தீதி வாச்யம்; ஸத்³யோ(அ)பவரகப்ரவிஷ்டஸ்ய ஸமாரோபிதேந தமஸா தத்ரத்யக⁴டாதி³ப்ரகாஶப்ரதிப³ந்த⁴வத் ஸமாரோபிதேநாலோகேந ஸிகதாதி³ப்ரகாஶஜநநோபபத்தேரிதி சேத், மைவம், ஜலேநாகாஶஸ்யாவச்சே²த³ ஏவ தத்ராலோகஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³ ஏவேதி கல்பநே த்³ருஷ்டாந்தஸம்ப்ரதிபத்த்யபா⁴வேபி ப்ரதிபி³ம்பா³ஶ்ரயாந்த:கரணேந ஸர்வக³தஸ்ய ஆத்மநோ(அ)வச்சே²த³ஸ்யாப்யவஶ்யம்பா⁴வேந ஸ்வத ஏவ த்³விகு³ணீக்ருத்ய வ்ருத்திஸித்³தே⁴: । ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷ ஏவ ச ஸூத்ரகாராதி³ஸம்மத: । அம்ஶோ நாநாவ்யபதே³ஶாதி³த்யதி⁴கரணே (ப்³ர.அ.2பா.3ஸூ.42) ஐகாத்ம்யவாதே³ கர்மதத்ப²லவ்யதிகரஶங்காபரிஹாரார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தேந ஆபா⁴ஸ ஏவ ச (வ. அ.2பா.3ஸூ. 50) இதி ஸூத்ரேண ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரதிபி³ம்ப³த்வமுக்தம் । ததை²வ ச பா⁴ஷ்யகாரை: வ்யாக்²யாதம் - ஆபா⁴ஸ ஏவைஷ ஜீவ: பரஸ்யாத்மநோ ஜலஸூர்யகாதி³வத் ப்ரதிபத்தவ்ய:, ந ஸ ஏவ ஸாக்ஷாத்³, நாபி வஸ்த்வந்தரம் । அதஶ்ச யதா² நைகஸ்மிந் ஜலஸூர்யகே கம்பமாநே ஜலஸூர்யகாந்தரம் கம்பதே, ஏவம் நைகஸ்மிந்ஜீவே கர்மப²லஸம்ப³ந்தி⁴நி ஜீவாந்தரஸ்ய தத்ஸம்ப³ந்த⁴:; ஏவமவ்யதிகர ஏவ கர்மப²லயோ: இதி" । டீகாகாரைரபி தஸ்மிந்நதி⁴கரணே ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴தே³ ஸகலஜீவக³தது³:க²பா⁴க்த்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸ்யாதி³தி ஶங்காபரிஹார ஏதத்ஸூத்ரஸித்³த⁴ம் ப்ரதிபி³ம்ப³த்வமாஶ்ரித்யைவ ஸமர்தி²த: । ந ச மோக்ஷஸ்ய அநர்த²ப³ஹுலதா யத: ப்ரதிபி³ம்பா³நாமேவ ஶ்யாமதாவதா³ததே, ந பி³ம்ப³ஸ்ய, ஏவம் ஜீவாநாமேவ நாநாவேத³நாபி⁴: ஸம்ப³ந்த⁴:, ப்³ரஹ்மணஸ்து பி³ம்ப³ஸ்யேவ ந தத³பி⁴ஸம்ப³ந்த⁴' இதி । ஆசார்யைரப்யேதத³பி⁴ப்ராய: ஸ்பஷ்டீக்ருத: 'பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³யோ: அவதா³தத்வஶ்யாமத்வாதி³வ்யவஸ்தா²நாத் ந த⁴ர்மஸாம்கர்யமித்யர்த² இதி । தஸ்மாத் ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷ ஏவாசார்யாணாமபி⁴மத: । அத ஏவ அநிர்வாச்யாவித்³யாத்³விதயஸசிவஸ்யேதி ப்ரத²மஶ்லோகக³தசராசரபவ்யாக்²யாநஸமயே ஏவ ஜீவஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³த்வமுக்தம் 'ஜீவாநாமபி சராசரோபாதி⁴காநாம் தத்ப்ரதிபி³ம்ப³த்வேந தத்³விவர்ததேத்யாஹேதி । அவச்சே²த³பக்ஷஸ்து பா⁴ஷ்யடீகாக³தக⁴டாகாஶாதி³த்³ருஷ்டாந்தஸ்வரஸப்ராப்தோ ந தூ³ஷித: பரம், ந து ஸ்வதந்த்ரேஷு ஸ்வவாக்யேஷு ஜீவோ(அ)வச்சே²த³ இதி க்வசித³ப்யுக்தம் । தஸ்மாத் ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷ ஏவாசார்யாணாம் ஸித்³தா⁴ந்த இதி । ஏவம் ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷ: ஶ்ரேயாநிதி மந்யமாநாநாம் மதாநுஸாரேணாசார்யாணாம் தாத்பர்யம் யோஜிதம்॥ அத² அவச்சே²த³பக்ஷமப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் மதமநுஸ்ருத்யோச்யதே । ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷோ பா⁴ஷ்யகாரைரேவ ந ஸ்தா²நதோபி (ப்³ர. அ. 3 பா. 2 ஸூ. 11) இத்யதி⁴கரணே நிராக்ருத: । தத்ர ஹ்யத ஏவ சோபமா ஸூர்யகாதி³வத் (ப்³ர. அ.3 பா. 2 ஸூ. 18) இதி ஸூத்ரேண ஸூர்யாதி³ப்ரதிபி³ம்ப³த்³ருஷ்டாந்தே ஶ்ருத்யுதா³ஹ்ருதே த³ர்ஶிதே ஸூர்யாதி³வதா³த்மந: ப்ரதிபி³ம்போ³ ந யுஜ்யத இதி ததா³க்ஷேபகத்வேந அம்பு³த³வக்³ரஹணாத்து ந ததா²த்வம் (ப்³ர. அ. 3 பா. 2 ஸூ. 19) இதி ஸூத்ரம் வ்யாக்²யாதம் । "யதா²ம்பு³ ஸூர்யாதி³ப்⁴யோ மூர்தேப்⁴யோ விப்ரக்ருஷ்டதே³ஶம் க்³ருஹ்யதே ந ததா²த்மநோ விப்ரக்ருஷ்டதே³ஶம் ப்ரதிபி³ம்ப³நயோக்³யம் வஸ்து க்³ருஹ்யதே । அதோ ந க்வாப்யாத்மந: ஸர்வக³தஸ்ய ப்ரதிபி³ம்போ³ யுக்த" இதி । ததோ வ்ருத்³தி⁴ஹாஸபா⁴க்த்வமந்தர்பா⁴வாத் உப⁴யஸாமஞ்ஜஸ்யாதே³வம்(ப்³ர.அ.3 பா.2ஸூ.20) இதி ஸூத்ரமுக்தாநுபபத்த்யா ஸூர்யாதி³வதா³த்மந: ப்ரதிபி³ம்ப³நமநுபபந்நம் இத்யங்கீ³க்ருத்யைவ ஶ்ருதிஷு ஸூர்யாதி³ப்ரதிபி³ம்போ³பாதா³நஸ்ய தாத்பர்யாந்தரவர்ணநபரதயா வ்யாக்²யாதம் । "யதா² ஸூர்யாதி³ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய ஜலாது⁴பாதி⁴க³தவ்ருத்³தி⁴ஹாஸாத்³யதீ⁴நவ்ருத்³தி⁴ஹாஸாதி³பா⁴க்த்வமேவமாத்மநோ(அ)ப்யந்த:கரணாதி³க³தவ்ருத்³தி⁴ஹ்ராஸாத்³யதீ⁴நவ்ருத்³தி⁴ஹாஸாதி³பா⁴க்த்வமித்யேதாவதா ஜலஸூர்யாதி³த்³ருஷ்டாந்தீகரணம், ந து ப்ரதிபி³ம்ப³நேந; த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோ: ஸர்வதா² ஸாம்யஸ்யாநபேக்ஷிதத்வாதி³தி" । ப்³ருஹதா³ரண்யகபா⁴ஷ்யே(அ)பி "ஸ ஏஷ இஹ ப்ரவிஷ்ட ஆ நகா²க்³ரேப்⁴ய' இதி வாக்யவ்யாக்²யாநாவஸரே ஸர்வக³தஸ்யாத்மந: க: ப்ரவேஶோ நாமேதி விம்ருஶ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³ப்ரவேஶ இதி பக்ஷமம்பு³வத³க்³ரஹணாத்த்விதி ஸூத்ரோக்தேந விப்ரக்ருஷ்டதே³ஶீபாத்⁴யபா⁴வேநைவ தூ³ஷயித்வா தே³ஹாதா³வாத்மந உபலப்⁴யமாநத்வம் ப்ரவேஶ: । ந ஹி பாஷாணாதா³விவ தே³ஹாதா³வாத்மநோ(அ)நுபலப்³தி⁴ரஸ்தீதி ப்ரவேஶபதா³ர்த²ஸ்ய அந்யதோ²பபாத³நேந ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷதூ³ஷணம் ஸ்தி²ரீக்ருதம் । ந ஹி லோகேபி ஜலாத்³விப்ரக்ருஷ்டதே³ஶஸ்யைவ சைத்ராதே³ஸ்தத³ந்தர்நிமக்³நத்வேந விப்ரக்ருஷ்டதே³ஶஸ்யாபி ஜலே ப்ரதிபி³ம்போ³ த்³ருஶ்யதே । ந ச ஸாவயவஸ்ய சைத்ரஸ்ய ஜலாந்தர்நிமக்³நாத⁴ரகாயஸ்ய ஊர்த்⁴வகாயப்ரதிபி³ம்ப³வத³ந்த:கரணாதி³க³ஸ்ய ஆத்மந: தத³பி⁴முக²ப்ரதே³ஶாந்தரப்ரதிபி³ம்ப³ உபபாத³யிதும் ஶக்ய:; நிரவயவத்வஶப்³த³கோபாபத்தே: । தஸ்மாத்³ ப³ஹுஷு ஜலபாத்ரேஷு சந்த்³ரஸ்ய யாவத ஏகத்ர ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்தாவதோ(அ)ப்யந்யேஷ்விவ க்ருத்ஸ்நஸ்யைவாத்மந ஏகத்ராந்த:கரணே ப்ரதிபி³ம்பி³ஸ்தா²ந்யேஷ்வபி ப்ரதிபி³ம்போ³ வகவ்ய: । நநு ப³ஹூநாம் த³ர்பணாநாம் புரதஸ்திர்யக்ப்ரஸாரிதஸ்ய வம்ஶத³ண்ட³ஸ்ய த³ர்பணேஷு பி⁴ந்நபி⁴ந்நப்ரதே³ஶாநாமிவ அந்த:கரணேஷ்வாத்மநஸ்தத்தத³ந்த:கரணாபி⁴முக²பி⁴ந்நபி⁴ந்நப்ரதே³ஶாநாம் ப்ரதிபி³ம்போ³ வாச்ய: । ஸாவயவத்வே ஹி ததா² வக்தும் ஶக்யம் । ந ச நிதா³கா⁴ர்த்தஸ்ய ஜாஹ்நவீஜலநிமக்³நஸர்வகாயஸ்ய ஸர்வாங்கீ³ணஸுகோ²த்பத்த்யர்த²மா கேஶாதா³ நகா²க்³ராத³ந்த:கரணவ்யாப்தௌ ஸத்யாம் வ்யவதா⁴நரஹித: தத³பி⁴முகா²த்மப்ரதே³ஶோ லப்⁴யதே யஸ்ய தத்ர ப்ரதிபி³ம்போ³ வர்ண்யேத । ஏவமவிப்ரக்ருஷ்டதே³ஶரூபம் தூ³ஷணம் பா⁴ஷ்யே வ்யக்தமிதி தூ³ஷணாந்தரமாசார்யை: பூர்வபக்ஷிமுகே²நோத்³கா⁴டிதம் । ரூபவத ஏவ ரூபவத்யேவ ப்ரதிபி³ம்ப³ இத்யஸ்ய சாக்ஷுஷஸ்யைவ சாக்ஷுஷ ஏவ ப்ரதிபி³ம்ப³ இத்யர்த²: । ந ஹ்யஸ்ய நியமஸ்ய க்வசித்³ப⁴ங்கோ³(அ)ஸ்தி; முகா²தி³ப்ரதிபி³ம்பே³ ததீ³யசாக்ஷுஷஸர்வகு³ணாநுப⁴வாத், கஸ்தூரிகாதி³ப்ரதிபி³ம்பே³ ததா³க்⁴ராணே(அ)பி ஸௌரபா⁴நநுப⁴வாத் ச । கு³ஹாதி³ஷு ப்ரதித்⁴வநிர்த்⁴வநே: ப்ரதிபி³ம்ப³ இதி கேசித் । தந்ந; ஸ ஏவ ஹி க³க³நகு³ண: ஶப்³த³:; து³ந்து³பி⁴ஸமுத்³ரதா³வாநலஜ²ஞ்ஜா²மாருதாதி³த்⁴வநீநாம் ப்ருதி²வ்யாதி³ஶப்³த³த்வாத் । ஏவம் ச யத்³யப்யாபா⁴ஸ (வ.அ. 2 பா.3 ஸூ. 50) இதி ஸூத்ரேண ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷ உக்த இதி ப்ரதிபா⁴தி; ததா²பி ஏகத்ர ஜீவஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³த்வாப்⁴யுபக³மோ(அ)ந்யத்ர தத்³தூ³ஷணம் ச பரமாப்தஸ்ய ஸூத்ரகாரஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதீதி கிம்சித³நுஸாரேண கஸ்மிம்ஶ்சிந்நேதவ்யே ப்ரதிபி³ம்ப³தூ³ஷணஸ்ய அவிப்ரக்ருஷ்டதே³ஶத்வாதி³யுக்திபூர்வகம் க்ருதத்வாத்³ ஆபா⁴ஸ ஏவ சேதி ஸூத்ரே பா⁴ஷ்யகாரைரபி ஶ்ருத்யோபபத்த்யா வா ப்ரதிபி³ம்ப³த்வஸ்ய ஸமர்தி²தத்வாத்ததே³வ ஸூத்ரம் வ்ருத்³தி⁴ஹாஸபா⁴க்த்வம் (அ.பா.2.20) இதி ஸூத்ரோக்தந்யாயாத் ப்ரதிபி³ம்ப³ ஸாத்³ருஶ்யப்ரதிபாத³நபரம் யோஜ்யம்; தாவதாப்யவ்யதிகரஸித்³தே⁴: । தத³தி⁴கரணடீகாயாம் பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³யோ: ப்³ரஹ்மஜீவத்³ருஷ்டாந்தத்வேநோபாதா³நாத் ச । வஸ்துதஸ்வாபா⁴ஸ ஏவ சேதி ஸூத்ரம் ப்ரதிபி³ம்ப³த்வரூபஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³ஸாத்³ருஶ்யரூபஸ்ய வாபா⁴ஸத்வஸ்ய ப்ரதிபாத³நபரமேவ ந ப⁴வதி; ஷட்³விம்ஶதிரித்யேவ ப்³ரூயாதி³திவதே³வகாரோபஹதவிதி⁴ஶக்திகத்வேந யதா²ப்ராப்தாநுவாத³த்வாத்॥ ததா² ஹி ப்ரக்ருதாவக்³நீஷோமீயபஶாவத்⁴ரிகு³ப்ரைஷே 'ஷட்³விம்ஶதிரஸ்ய வங்க்ரய" இதி ஶ்ருதம் । அஸ்ய ச்சா²க³ஸ்ய பஶோரேகைகஸ்மிந் பார்ஶ்வே த்ரயோத³ஶ த்ரயோத³ஶாஸ்தீ²நீதி ஷட்³விம்ஶதி: வங்க்ரிஶப்³தோ³க்தாநி பார்தா²ஸ்தீ²நீத்யர்த²: । அஶ்வமேதே⁴ த்வஶ்வஸ்ய பஶோரேகைகஸ்மிந் பார்ஶ்வே ஸப்தத³ஶ ஸப்தத³ஶாஸ்தீ²நீதி சதுஸ்த்ரிம்ஶத்³வங்க்ரய: । தத்ப்ரகாஶகோ வைஶேஷிகோ மந்த்ர: பட்²யதே 'சதுஸ்த்ரிம்ஶத்³வாஜிநோ தே³வப³ந்தோ⁴: வங்க்ரீரஶ்வஸ்ய ஸ்வதி⁴தி: ஸமேதீதி" । தேநோபதி³ஷ்டேந ஷட்³விம்ஶதிமந்த்ரஸ்ய ஸர்வதா² நிவ்ருத்தௌ ப்ரஸக்தாயாம் புநரபி தத்ர பட்²யதே ஷட்³விம்ஶதிரித்யேவ ப்³ரூயாத், ந சதுஸ்த்ரிம்ஶதி³தி । தேந ப்ராக்ருதமந்த்ர: ப்ராப்யமாண: கிம் ஷட்³விம்ஶதிபத³யுக்த ஏவ ப்ராப்நோதி, உத அஶ்வவங்க்ரிஸம்க்²யாநுஸாரேண ஷட்³விம்ஶதிரிதி பத³ஸ்தா²நே சதுஸ்த்ரிம்ஶத்பதோ³ஹயுக்த இதி ஸம்ஶயே "ஷட்³விம்ஶதிரித்யைவ ப்³ரூயாதி³தி" வசநாந்நாஸ்தி வசநஸ்யாதிபா⁴ர இதி ந்யாயாத், ஷட்³விம்ஶதிபத³யுக்த ஏவேதி ப்ராபய்ய, ராத்³தா⁴ந்திதம் நவமே (ஜை. அ. 9 பா. 4 ஸூ. 1-21) "ஷட்³விம்ஶதிரித்யேவ ப்³ரூயா"தி³தி வாக்யம் ந ஷட்³விம்ஶதிபத³யோகே³ந ப்ராக்ருதமந்த்ரவிதா⁴யகம் । ஏவகாரோபஹதவிதி⁴ஶக்திகத்வேந தஸ்ய சதுஸ்த்ரிம்ஶந்மந்த்ரநிஷேத⁴ ஏவ தாத்பர்யாத் । ததஶ்ச நிஷேதே⁴ந வைஶேஷிகமந்த்ரநிவ்ருத்தௌ ப்ராக்ருதமந்த்ரோ(அ)திதே³ஶேநைவ ப்ராப்நோதீதி ஷட்³விம்ஶதிரிதீத்யேதத்ப்ராப்தாநுவாத³கம் । யதா²ப்ராப்தி சாநுவாதோ³ ப⁴வதி ப்ராப்திஶ்ச சதுஸ்த்ரிம்ஶத்பதோ³ஹேநைவ, யதா² த்³விபஶுகே பஶுப³ந்தே⁴ த்³விபஞ்சாஶத்பதோ³ஹேநைவ । தஸ்மாத³ஶ்வமேதே⁴ சதுஸ்த்ரிம்ஶத்பதோ³ஹயுக்த ஏவ ஷட்³விம்ஶதிமந்த்ர: ப்ரயோக்தவ்ய இதி । ஏவமாபா⁴ஸ ஏவேதி ஸூத்ரஸ்யாபி ஏவகாரோபஹதவிதி⁴ஶக்தித்வேந ஜீவ: ஸாக்ஷாத்³ ப்³ரஹ்மைவ ந ப⁴வதீதி பா⁴ஷ்யத³ர்ஶிதே நிஷேத⁴ ஏவ தாத்பர்யம் । ஆபா⁴ஸ இதி து யதா²ப்ராதாநுவாத³கம் । ப்ராப்திஶ்ச வ்ருத்³தி⁴ஹாஸபா⁴க்த்வமிதி ஸூத்ரோக்தந்யாயாத் ப்ரதிபி³ம்ப³ஸாத்³ருஶ்யஸ்யேதி தஸ்யைவாநுவாத³கம், ந து கஸ்யசித³ர்த²ஸ்ய விதா⁴யகம் । தஸ்மாத³வச்சே²த³பக்ஷே ந ஸூத்ராதி³விரோத⁴ஶங்கா॥ தத்ர தத்ர ப்ரதிபி³ம்ப³த்வவ்யவஹாரஸ்து வ்ருத்³தி⁴ஹாஸபா⁴க்த்வஸூத்ரக்ல்ருப்தஸாத்³ருஶ்ய மூலோ கௌ³ண: । ந ஹி ஜ்வலநாத்³பி⁴ந்நத்வேநாவக³தே மாணவகே அக்³நிரதீ⁴தே(அ)க்³நிராக³ச்ச²தீத்யாதி³ப்ரயோக³ஸஹஸ்ரஸத்த்வே(அ)ப்யக்³நிஶப்³தோ³ மாணவகே முக்²யத்வமஶ்நுவீத, அந்த:கரணக்ருதஸ்யைவாத்மநோ ஜீவாந்தர்யாமிபா⁴வேந பே⁴த³ஸ்து அவித்³யாஶ்ரயத்வதத்³விஷயத்வாந்த:கரணஸம்வலிதத்வாத்³யுபாதி⁴பே⁴தா³து³பபத்³யதே; அந்யதா² 'ஷட³ஸ்மாகமநாத³ய' இதி ஸித்³தா⁴ந்தே ஜீவேஶ்வரபி⁴ந்நத்வேநாப்⁴யுபக³தஸ்ய ஜீவேஶ்வரதத்³பே⁴தா³தி³ஸகலப்ரபஞ்சவிவர்தாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ஸர்வக³தஸ்ய ஶுத்³த⁴சைதந்யஸ்யாபி அந்த:கரணே ஸத்வமவர்ஜநீயம், தத்து ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷமாஶ்ரித்ய த்³விகு³ணீக்ருத்ய வ்ருத்த்யுபபாத³நேநாபி ந நிர்வஹதீதி த்ரிகு³ணீக்ருத்ய வ்ருத்திருபபாத³நீயா ப⁴வேத்; ப்ரதிப்³ரஹ்மோபாஸநமுபாஸ்யத⁴ர்மிபே⁴த³ஸ்ய ஆசார்யை: ஆநந்த³மயாதி⁴கரணாரம்பே⁴ (ப்³ர. அ. 1 பா.1 ஸூ. 12) வக்ஷ்யமாணத்வாத் । த³ஹரஶாண்டி³ல்யவித்³யாத்³யுபாஸ்யபி⁴ந்ந பி⁴ந்நஸகு³ணந்நமஸத்வமபி தஸ்மிந்நப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி தத³ர்த²ம் சது:பஞ்சகு³ணாதி³வ்ருத்திரப்யுபபாத³நீயா ப⁴வேத் । ந ச தது³பபாத³நம் ஶக்யம்; த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வாத் । தஸ்மாத் ஜீவேஶ்வரோபாதி⁴ப்⁴யாம் வாஸ்தவதது³ப⁴யாபா⁴வேந தத்தத்³கு³ணோபாதி⁴பே⁴தே³ந சாவச்சே²த³கபே⁴தே³ந ஜீவேஶ்வரஶுத்³த⁴சைதந்யாதீ³நாம் பே⁴த³ ஆஸ்தே²ய: । ஏவம் ஜீவேஶ்வரயோரப்யவச்சே²த³கபே⁴தே³ந பே⁴தோ³ ப⁴விஷ்யதீதி நாநுபபந்நமத்ர கிம்சிதி³தி॥

இத்த²ம் ஸத்ஸம்ப்ரதா³யாத்⁴வப்ராப்தயோ: பக்ஷயோ: த்³வயோ: ।
ஸமர்த²நம் யதா²பு³த்³தி⁴ க்ருதம் ப்ரீத்யை விபஶ்சிதாம்॥

இதி கல்பதருபரிமலே சதுஸ்ஸூத்ரீ ஸமாப்தா॥

ஈக்ஷத்யதி⁴கரணவிஷயா:

பரமேதி।

பரம் ஸர்வபூர்வபா⁴விஜக³த்காரணம் வஸ்து, தத்³விஷயா யா மா ப்ரமா, “ஸதே³வ ஸோம்யேத³ம்' இத்யாதி³காரணவாக்யஜந்யா ஸா நிரதிஶயாநந்தா³தி³ஸ்வரூபலக்ஷணாஞ்சிதம் ஸர்வஜ்ஞம் யம் விஷயீகரோதி, ந த்வததா²பூ⁴தம் ப்ரதா⁴நாதி³கம்; ப்ரஸ்தோஷ்யமாணாதி⁴கரணந்யாயாத், தம் புருஷோத்தமம் வந்தே³ இத்யர்த²:। பரா உத்க்ருஷ்டா மா ஶ்ரீமஹாலக்ஷ்மீ: யமாலிங்க³தீத்யர்தா²ந்தரமப்யநேந க்ரோடீ³க்ருதம்। யத்³யபி தத³ந்யா காசித³பரா லக்ஷ்மீ: நாஸ்தி; ததா²பி தஸ்யா ஏவ ஸந்தி ரூபபே⁴தா³ தே³வமநுஷ்யாத்³யநுக்³ரஹார்த²ம் தத்ர தத்ர தாரதம்யேந ஆவிர்பூ⁴தா: தத³ம்ஶகலாவிஶேஷரூபா: “ஸௌம்யாஸௌம்யை: ஜக³த்³ரூபை: த்வயைதத்³தே³வி பூரிதம்" இத்யாதி³புராணவசநப்ரஸித்³தா⁴:। தத³பேக்ஷயா பரத்வமிஹ ப⁴க³வத்³தி³வ்யமஹிஷீரூபே விவக்ஷிதமிதி பரஶப்³த³ஸ்ய வ்யாவர்தகத்வாத் விஶேஷணஸமாஸோபபத்தி:।

யதி³ ஸர்வஜ்ஞே இதி।

ஸர்வஜ்ஞத்வம் சேதநஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸம்ப⁴வதி, நாசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நாதே³ரிதி காரணவாக்யாநாம் ப்³ரஹ்மபரத்வம் தத ஏவ ஸித்³த்⁴யதீதி பா⁴வ:।

ஸர்வஜ்ஞே ஜக³த்காரண இதி।

நநு ஸர்வஜ்ஞே ஸமந்வயப்ரத³ர்ஶநேந சேதநத்வம் நோபக்ஷிப்தம், கிந்து ப்ரத²மஸூத்ரமாரப்⁴யைவ ப்ராப்தம்; ப்ரத²மஸூத்ரே விசார்யத்வேந ப்ரதிஜ்ஞாதஸ்ய நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தத்வரூபப்ரவ்ருத்திநிமித்தாநுஸாரேண சேதநத்வேநாபி⁴மதஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ லக்ஷணப்ரமாணாகாங்க்ஷாக்ரமேண ஜந்மாதி³ஸூத்ரத்ரயப்ரவ்ருத்தே:। அத: ஸர்வஜ்ஞத்வோபக்ஷிப்தம் சேதநத்வமாக்ஷிப்ய ஸமர்த்²யத இத்யயுக்தம்। ஏவம் ச தச்ச ப்³ரஹ்மணி இத்யாதி³வ்யாக்²யேயடீகாக்³ரந்தோ²(அ)ப்யயுக்த இதி சேத், உச்யதே நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வே ஜந்மாதி³ஸூத்ரோதா³ஹ்ருதநிர்ணயவாக்யாநுஸாரேண ஸமந்வயஸூத்ரவ்யவஸ்தா²பிதபரமபுருஷார்த²தாநுஸாரேண ச நிரதிஶயாநந்த³ரூபே ப்³ரஹ்மண்யேவ ஸமந்வய இஹாக்ஷிப்யதே। அத ஏவாவ்யவஹிதேந ஸமந்வயாதி⁴கரணேந ஆக்ஷேப்யாக்ஷேபிகீ ஸம்க³தி:। ஸா ச தத³தி⁴கரணார்தா²நுவாத³கேந டீகாஶ்லோகேநைவ வ்யஞ்ஜிதா இத்யாசார்யை: நோத்³தா⁴டிதா। டீகாயாம் ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்தி யத் ஜக³த்காரணம் தத்³ப்³ரஹ்மேதி நாத்³யாபி ஸித்³த⁴மித்யுக்தி: ஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வஶக்திகத்வயோ: ப்ரதா⁴நே பூர்வபக்ஷிணா அங்கீ³க்ருதத்வாஜ்ஜக³த்காரணம் ப்³ரஹ்மேத்யத்ரைவ விவாத³ இதி ப்ராகு³க்தமபி ததே³தத³தி⁴கரணபூர்வபக்ஷநிராகரணபர்யந்தமநுக்தப்ராயமித்யேதத³பி⁴ப்ராயா, ந து ப்³ரஹ்மேதி ப்ராங்நோக்தமித்யபி⁴ப்ராயா; ப்ரத²மஸூத்ரமாரப்⁴ய ஸூத்ரபா⁴ஷ்யயோஸ்தது³க்தே: ஸ்பஷ்டத்வாத்। ஸர்வஜ்ஞத்வேந சேதநத்வோபக்ஷேபோக்திஸ்து தத்³த்³ருடீ⁴கரணாபி⁴ப்ராயா யோஜ்யா। ஜீவாணுவ்யதிரிக்தேத்யாதி³டீகாயாம் யதா² ஜக³து³பாதா³நகாரணாதி⁴ஷ்டா²து: ஜீவவ்யதிரிக்தப³விஶேஷணமபேக்ஷிதம் ஜீவா ஏவ கர்மத்³வாரா தத³தி⁴ஷ்டா²தார இதி மதாத்³பே⁴த³ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம், ந ததா²ணுவ்யதிரிக்தத்வவிஶேஷணம் ப்ரதா⁴நவ்யாவர்தநார்த²ம் சேதநத்வவிஶேஷணம் ச தஸ்யாபேக்ஷிதம்। அணவோ ஜக³து³பாதா³நபூ⁴தாந் பரமாணூநதி⁴திஷ்ட²ந்தீதி வா ப்ரதா⁴நம் தாநதி⁴திஷ்ட²தீதி வா மதஸ்ய கஸ்யசித்³ நிரஸநீயஸ்யாபா⁴வாத்। ததா²ப்யர்த²க³த்யா தத்³விஶேஷணத்³வயம் கணாத³மதஸ்யாணுஸங்கா⁴தவாதா³த் ப்ரதா⁴நவாதா³ச்ச பே⁴த³ப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வேந யோஜநீயமித்யபி⁴ப்ரேத்ய வ்யாசஷ்டே –

அணுவ்யதிரேகேணேதி।

பரமாணவ இதி ஸித்³தா⁴ந்தாத்³பே⁴த³ இதி।

ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)பி ஜீவவ்யதிரிக்தேஶ்வரநிமித்தாதி⁴ஷ்டி²தா: ஸந்தி பரிணாம்யுபாதா³நபூ⁴தா ஜீவாநாமவித்³யா இதி ததோ பே⁴த³ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் பரமாணவ இதி விஶேஷ்யபா⁴க³ இத்யர்த²:। ஜ்ஞாநக்ரியாஶக்தீ க²ல்வித்யாதி³ஶ்லோகவ்யாக்²யாநடீகாக்³ரந்தே²ந ஸ்பஷ்டீக்ருதமபி ஜ்ஞாநக்ரியாஶக்த்யபா⁴வாத் இத்யத்ர அபி⁴மதம் ஸமாஸம் தத்ர டீகாக்³ரந்தே² ஜ்ஞாநாபா⁴வஸாதி⁴தேந ஜ்ஞாநஶக்த்யபா⁴வேந ஜ்ஞாநாபா⁴வஸாத⁴நே அந்யோந்யாஶ்ரய: ஶக்த்யபா⁴வேந ஶக்த்யபா⁴வஸாத⁴நே ஆத்மாஶ்ரய இதி ஶங்காஶதா³நாய ஸ்மாரயதி –

ஜ்ஞாநக்ரியயோ: ஶக்தீ இதி।

த³த்தாவகாஶஶங்காஸமாதா⁴நார்த²மாஹ –

யஸ்ய ஹீதி।

ஸாமாந்யாபா⁴வஸித்³த்⁴யபேக்ஷம் விஶேஷாபா⁴வஸாத⁴நமிதி ந தோ³ஷ இதி ஸமாதா⁴நாபி⁴ப்ராய:।

நந்வபரிணாமிந்யபீதி।

ஸர்வஜ்ஞ இத்யாதி³ஷு கர்த்ரர்த²ப்ரத்யய: ஸர்வவிஷயஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வமாத்ரேணோபபத்³யதே; ஸவிதா ப்ரகாஶதே சைத்ர: பஶ்யதி ஈக்ஷதே கரோதி ஸ்வபிதி இத்யாதி³ப்ரயோகே³ஷு தா⁴த்வர்தா²யத்வஸ்யாபி தத³பி⁴தே⁴யத்வத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ:॥

நந்வேகமபி ஜ்ஞாநக்ரியயோராஶ்ரயத்வமர்ஹதி, தயோர்வ்யாஸஜ்யவ்ருத்தித்வாபா⁴வாத் இத்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே –

ஏகரூபத்வாதி³தி।

அநேந ப்ரத²மவ்யாக்²யாநே கு³ணாபேக்ஷாநேகரூபத்வநிஷேதோ⁴, த்³விதீயவ்யாக்²யாநே அவயவாபேக்ஷஸ்தந்நிஷேத⁴ஶ்ச க்ருதோ ப⁴வதி। ப்ரத²மவ்யாக்²யாநே நிர்கு³ணத்வஹேதோ: ஶ்லோகவ்யாக்²யாநே ஸம்க்³ருஹீதஸ்ய ஶ்லோகேநாஸம்க்³ரஹோ வைகல்யமாபாத³யேத், த்³விதீயவ்யாக்²யாநே து நிரவயவத்வஹேதுரபி சேத்யாதி³பூர்வபக்ஷாந்தபா⁴ஷ்யேண த³ர்ஶிதோ(அ)த்ராக்ருஷ்ட இதி ஶ்லோகே தத³ஸம்க்³ரஹோ ந வைகல்யாபாத³க இதி விஶேஷ:। நிரவயவத்வஹேது: க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்த்யதி⁴கரண (ப்³ர. அ.1 பா. ஸூ. 26) பூர்வபக்ஷந்யாயேநாபரிணாமித்வஸாத⁴க:। நநு நிரவயவத்வம் ஶ்ருதிஸித்³த⁴த்வேந ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதமபரிணாமித்வே ஹேதூகர்தவ்யம்। ஹேதுவத்ஸாத்⁴யமபி ததா²த்வேந ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதமேவ, கிமர்த²ம் தத்ர ஹேதுக³வேஷணம்? கிமர்த²ம் சாபரிணாமித்வக்ரியாஜ்ஞாநாபா⁴வதது³ப⁴யஶக்த்யபா⁴வப்ரணாடி³கயா ஸர்வஜ்ஞாநஸர்வஶக்த்யபா⁴வப்ரஸாத⁴நம்? அபரிணாமித்வமேவ ப்³ரஹ்மணி ஜக³து³பாதா³நப்ரதிபாத³கவாக்யஸமந்வயப்ரத்யாஶாம் த்யாஜயதி, ஜ்ஞாநக்ரியாபா⁴வோ ஜக³த்கர்த்ருப்ரதிபாத³கத்வாபி⁴மதவாக்யஸமந்வயப்ரத்யாஶாமபி, ஜக³த்காரணத்வாக்ஷிப்தம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வஶக்தித்வம் ச ப்³ரஹ்மணோ ந ஸம்ப⁴வதீதி ப்ராக்ஸித்³தா⁴ர்தா²க்ஷேபார்த²ம் தஸ்ய ஸர்வவிஜ்ஞாநஸர்வஶக்த்யஸம்ப⁴வப்ரஸாத⁴நமிதி சேந்ந; ததா²பி ப்ரதா⁴நே த்வஸ்தி ஸம்ப⁴வ இத்யஸ்ய வையர்த்²யாபத்தே:, ப்ரதா⁴நஸ்யோபாதா³நத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஸர்வஶக்திகத்வோபபாத³நாபேக்ஷாயாமபி கர்த்ருத்வோபயோகி³ஸர்வஜ்ஞத்வோபபாத³நவையர்த்²யாநிவாரணாத்। ப்ரதா⁴நஸ்ய கர்த்ருத்வமபீஷ்யத இதி சேந்ந; கர்த்ருத்வஸ்ய அபி⁴வ்யக்தஸார்வஜ்ஞ்யாபேக்ஷத்வேந ஶக்திரூபஸார்வஜ்ஞ்யோபபாத³நஸ்ய அநுபயோகி³த்வாபத்தே:, உச்யதே; 'ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்' 'பராஸ்ய ஶக்திர்விவிதை⁴வ ஶ்ரூயதே' இத்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ப்ரதா⁴நே ஸமந்வயார்த² தத்ர தது³ப⁴யோபபாத³நம், பா⁴ஷ்யாநுஸாராத் ப்³ரஹ்மணி தத்ஸமந்வயநிராஸார்த²ம் ச தத்ர தது³ப⁴யாநுபபத்திப்ரத³ர்ஶநம், ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்காரணத்வாங்கீ³காரே தது³பபாத³நார்த²ம் அநேகத்வாத்³யப்⁴யுபக³மாவஶ்யம்பா⁴வாத் ததே³கத்வாபரிணாமித்வநிர்கு³ணத்வநிஷ்க்ரியத்வநிர்த⁴ர்மகத்வஶ்ருதிஸமந்வயோ(அ)பி ப்³ரஹ்மணி த்வத³பி⁴மதோ ந ஸித்³த்⁴யேதி³தி த³ர்ஶயிதுமித்த²ம் ப்ரணாடி³காஶ்ரயணம்॥

ப்ரயுக்த ஆக்ஷிப்த இதி।

அத்ராக்ஷிப்தத்த்வம் தாத³ர்த்²யேந। புருஷஸ்ய த³ர்ஶநார்த²ம் கைவல்யார்த²ம் ததா² ப்ரதா⁴நஸ்ய॥ பஶ்ப³ந்த⁴வது³ப⁴யோரபி ஸம்யோக³ஸ்தத்க்ருத: ஸர்க³:॥ (ஸாம்.கா.21) இதி ஸாம்க்²யவசநாத்,

புருஷஸ்ய விகாராவஸ்தா²பநப்ரதா⁴நப்ரத³ர்ஶநரூபபோ⁴கா³ர்த² தஸ்ய கைவல்யார்த²ம் ச ப்ரதா⁴நபுருஷயோ: ஜட³சேதநயோ: க்ரியாஜ்ஞாநஶக்தியுக்தயோருப⁴யோரபி ஏகப²லஸம்பாத³நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தயோ: பங்க்³வந்த⁴யோரிவ ஸம்யோக³ஸ்தத்க்ருதஶ்ச மஹதா³தி³ஸர்க³ இத்யேதத³ர்த²பரத்வேநாஸ்ய வசநஸ்ய தத்வகௌமுத்³யாம் வ்யாக்²யாதத்வாச்ச। ப்ராயபாட²ஸ்ய ஈக்ஷதிஶ்ருதிஸ்வாரஸ்யப⁴ஞ்ஜகத்வம் விதி⁴ஶ்ருதிஸ்வாரஸ்யப⁴ஞ்ஜகத்வவத்³யுக்தமிதி விபா⁴வயிதுமத்⁴யப்ராயந்யாயோத்பத்திஸ்த²லமுதா³ஹரதி –

யஜ்ஞேதி।

ப்ரதா⁴நாக்³நேயப்ராயவசநாதி³தி।

"ஶிரோ ஹ வா ஏதத்³யஜ்ஞஸ்ய யதா³மேயோ ஹ்ருத³யமுஶியாஜ: பாதா³வக்³நீஷோமீய இதி ப்ரதா⁴நாமேயாக்³நீஷோமீயப்ராயபாடா²தி³தி யாவத்। நநு ஆக்³நேயாமீஷோமீயயோர்யேந த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் ஸ்வர்க³காமோ யஜேதேதி ப²லவசநேந ப்ராதா⁴ந்யமவக³ம்யதே, தேநைவோபாம்ஶுயாஜஸ்யாபி தத³வக³ம்யத ஏவ, பூர்ணமாஸபத³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தஸ்ய பௌர்ணமாஸீகாலஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய த்ரிஷ்வப்யவிஶேஷாத³தஸ்தது³ப⁴யப்ராயபாடே²நோபாம்ஶுயாஜஸ்ய ப்ராதா⁴ந்ய ஸித்³த்⁴யுக்திரயுக்ததிசேத், உச்யதே। உபாம்ஶுயாஜாதி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தே ப்ராயவசநாசேதி (ஜை.அ.2 பா.2 ஸூ.12) கு³ணஸூத்ரஸ்யேத³ம் வ்யாக்²யாநம்। யதா³க்³நேயாதி³நாயபாடா²து³பாம்ஶுயாஜஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி। தச்சாதி⁴கரணம் "ஜாமி வா ஏதத்³யஜ்ஞஸ்ய க்ரியத" இத்யாதி³ஸம்த³ர்பே⁴ விஷ்ணுருபாம்ஶு யஷ்டவ்ய" இத்யாதி³வாக்யத்ரயம் வித்⁴யர்தோ²சிததவ்யப்ரத்யயயோகா³த்³ யாக³த்ரயவிதா⁴யகம், அதே³வதமந்தராவாக்யம் யாக³த்ரயஸமுதா³யாநுவாத³கமிதி பூர்வபக்ஷப்ராப்தௌ; ஜாமிதாதோ³ஷோபக்ரம-தந்நிர்ஹரணோபஸம்ஹாரைகரூப்யாவக³தைகவாக்யத்வநிர்வாஹார்த²ம் புரோடா³ஶத்³வய நைரந்தர்யப்ரயுக்தஜாமிதாதோ³ஷநிர்ஹரணோபயுக்தபுரோடா³ஶத்³வயாந்தராலகாலவிஶிஷ்டயாக³விதி⁴நிர்வாஹார்த²ம் சாந்தராவாக்யே ஏகஸ்யைவ யாக³ஸ்ய விதி⁴:। தத்ர த்ரிவித⁴யாஜ்யாநுவாக்யாயுக³லரூபமந்த்ரவர்ணப்ராப்தவிகல்பிததே³வதாத்ரயாந்வயாநுவாதே³ந ஸ்துத்யர்த²ம் விஷ்ண்வாதி³வாக்யத்ரயமிதி ஸித்³தா⁴ந்தவ்யுத்பாத³நாய। தத்ர ஸித்³தா⁴ந்தே ப்ராயவசநாச்சேதி ஸூத்ரேண யுக்த்யந்தரமுச்யதே। ததி³த்த²ம் - ந கேவலமந்தராலவிதி⁴ஸாமர்த்²யலப்³தே⁴ந பௌர்ணமாஸீகாலஸம்ப³ந்தே⁴ந உபாம்ஶுயாஜஸ்ய ப²லவசநக³தபௌர்ணமாஸபத³க்³ராஹ்யதயா ப²லாந்வய: ஸித்³த்⁴யதி; உத்பத்திவாக்யஶ்ருதபௌர்ணமாஸீகாலஸம்ப³ந்த⁴யோ: ஆக்³நேயாக்³நீஷோமீயயோ: ஜ²டிதி ப்ரவ்ருத்திநிமித்தாவக³த்யா பூர்ணமாஸபத³க்³ருஹீதயோ: ப²லாந்வயபோ³த⁴நே ப²லவசநஸ்ய சரிதார்த²தயா அந்தராலவிதி⁴ஸாமர்த்²யாக்ஷேப்யபௌர்ணமாஸீகாலஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந விலம்பி³தப்ரவ்ருத்திநிமித்தாவக³மஸ்ய உபாம்ஶுயாஜஸ்ய பஶ்சாத் பௌர்ணமாஸபத³க்³ராஹ்யதயா ப²லவசநஸ்யார்தா²ந்தரபோ³த⁴கத்வாஸம்ப⁴வாத்। ஶப்³தா³நாம் விரம்ய வ்யாபாராஸம்ப⁴வாத்। கிந்து தாவப்³ரூதாமக்³நீஷோமாவாஜ்யஸ்யைவ தாவுபாம்ஶு பௌர்ணமாஸ்யாம் யஜந்நிதி ப்ரக்ரம்ய ஆம்நாதேநாந்தராவாக்யேந போ³த்⁴யமாநாந்தராலகால: ப்ரகாந்த: பௌர்ணமாஸீரூப: பர்யவஸ்யதி இத்யேவமுத்பத்திவாக்யபோ³த்⁴யபௌர்ணமாஸீகாலத்வாவிஶேஷேணாக்³நேயாதி³தௌல்யாது³பாம்ஶுயாஜஸ்ய ப²லவசநக³தபௌர்ணமாஸபத³க்³ராஹ்யதயா ஸ ஸித்³த்⁴யதி। ஏவம் ச யதி³ விஷ்ண்வாதி³தே³வத்யாஸ்த்ரய உபாம்ஶுயாஜா: ஸ்யு:, ததா³ ப்ரக்ராந்தாக்³நீஷோமவக்த்ருகவாக்யாநுஸாரேண தத்³தே³வத்யஸ்யைவோபாம்ஶுயாஜஸ்ய ஸ்பு²டபௌர்ணமாஸீகாலஸம்ப³ந்த⁴தயா ப²லவசநக³தபௌர்ணமாஸீபத³க்³ருஹீதஸ்ய ப²லாந்வயேந ப்ராதா⁴ந்யம் ஸித்³த்⁴யேத், ந து விஷ்ணுப்ரஜாபதிதே³வத்யயோ: உபாம்ஶுயாஜயோ:, ந சேஷ்டாபத்தி:। ப்ராயபாடே²நோபாம்ஶுயாஜமாத்ரஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யாவக³மாத், அதஸ்தநிர்வாஹார்த²மந்தராவாக்யவிதே⁴யோ விகல்பிதவிஷ்ண்வாதி³தே³வதாத்ரயயுக்த ஏக ஏவோபாம்ஶுயாஜ: ஸ்வீகர்தவ்ய:। ந ச ததா²ப்யக்³நீஷோமவக்த்ருகவாக்யாநுஸாரேணாக்³நீஷோமதே³வத்யப்ரயோக³ ஏவோபாம்ஶுயாஜஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யம் ஸித்³த்⁴யேத், ந து விஷ்ணுப்ரஜாபதிதே³வத்யயோ: ப்ரயோக³யோரிதி தோ³ஷதௌல்யம் ஶங்கநீயம்। யாகை³க்யே விஷ்ணுப்ரஜாபதிதே³வத்யப்ரயோக³யோரப்யுபலக்ஷணதயா தத்³தே³வதாபூ⁴தாக்³நீஷோமாந்வயாவைகல்யாத்। அத ஏவ ஸோமயாஜிநாமக்³நீஷோமீயபுரோடா³ஶாபா⁴வாத் ஏகபுரோடா³ஶே பூர்ணமாஸயாகே³ அந்தராலகாலாபா⁴வேநோபாம்ஶுயாஜாப்ராப்திமாஶய அநபாயோ ஹி காலஸ்ய லக்ஷணம் ஹி புரோடா³ஶௌ (ஜை.அ.10 பா.8 ஸூ.69) இதி த³ஶமாத்⁴யாயஸூத்ரேண அக்³நீஷோமீயபுரோடா³ஶாபா⁴வே(அ)பி தது³பலக்ஷிதகாலாவைகல்யாத் தத்ப்ராப்தி: ஸமர்தி²தேதி। ஏவம் ஸத்யபி ப²லவசநே உபாம்ஶுயாஜமாத்ரஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யம் மா பூ⁴தி³தி ஶங்காயாமவிஶேஷேண தந்மாத்ரப்ராதா⁴ந்யஸமர்பகப்ராயபாட²ப்ரத³ர்ஶநம் யுக்தமேவ। ஏவம் ச தத்ர யதா² ப்ரதா⁴நாக்³நேயாதி³ப்ராயபாட²ஸ்ய ஸைத்³தா⁴ந்திகமூலயுக்திஸஹக்ருதஸ்ய தவ்யப்ரத்யயத்ரயக³தவிதி⁴ஸ்வாரஸ்யப⁴ஜகத்வமேவமிஹ கோ³ணேக்ஷணப்ராயபாட²ஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வாத்³யநுபபத்திஸஹக்ருதஸ்ய ஈக்ஷதிஶ்ருதிஸ்வாரஸ்யப⁴ஞ்ஜகத்வமுபபத்³யத இதி பா⁴வ:॥

சகாரோ விஶேஷவாசீ துஶப்³த³ஸமாநார்த² இதி।

யஸ்ய ப்ரபஞ்சநார்தோ²(அ)யமபிச ப்ராகு³த்பத்தேரித்யாதி³க்³ரந்த²: தஸ்மிந்ந கேவலஸ்யாகார்யகாரணஸ்யேத்யாதி³பூர்வக்³ரந்தே² புருஷஸ்ய ஸார்வஜ்ஞ்யாநுபபத்திப்ரத³ர்ஶநபூர்வகம் த்ரிகு³ணத்வாத்து ப்ரதா⁴நஸ்யேத்யாதி³நா ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வாத்³யுபபாத³நமேகப்ரந்த⁴தயா துஶப்³த³யோகே³ந த்³ருஷ்டமிதீஹாபி சகாரஸ்வர்தோ² க்³ராஹ்யோ ந து ஸ்வதந்த்ரயுக்த்யந்தரப்ரத³ர்ஶநார்த²தயா யோஜநீய இதி பா⁴வ:॥

தத³நப்⁴யுபக³ச்ச²தஸ்தவ கௌ³ணம் ஸ்யாதி³தி।

ஜ்ஞாநோத்பத்திப்ரக்ரியாயாம் பா⁴ட்டமதமநப்⁴யுபக³ச்ச²தஸ்தே ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் கௌ³ணம் ஸ்யாதி³த்யர்த²:। தத³ப்⁴யுபக³ச்ச²தஸ்தவ ந கௌ³ணம் ஸ்யாதி³தி க்வசித்பாட²:। தஸ்மிந்பாடே² தத்³ பா⁴ட்டமதமப்⁴யுபக³ம்யதே சேத்³, ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வமகௌ³ணமுபபாத³யிதும் ஶக்யமித்யர்த²:॥

ஜ்ஞாநம் ஸாத⁴நேநோபலக்ஷிதமிதி।

தபஶ்ஶப்³தா³ர்தே²ந ஜ்ஞாநஸாத⁴நேந கர்மணா தத்ஸாத்⁴யம் ஜ்ஞாநம் லக்ஷிதம்; ஈக்ஷணவ்ருத்திரூபஸ்யேஶ்வரஜ்ஞாநஸ்யாஸ்மதா³த்³யத்³ருஷ்டஜந்யவாதி³த்யர்த²:। ஜ்ஞாநேந ஸாத⁴நேநோபலக்ஷிதமிதி பாடே² தபஸா ஜ்ஞாநேந காரணேந சீயதே வ்யாசிகீர்ஷாரூபோபசயவத்³ப⁴வதீதி ஶ்ருத்யர்த² உக்தோ ப⁴வதி। உபலக்ஷிதமிதி த்வீக்ஷணவ்யாசிகீர்ஷாரூபத⁴ர்மத்³வயயோக³ஸ்பஷ்டீகரணார்த²ம்। ஜ்ஞாநேநௌபலக்ஷிதமிதி பாடே² து தபஸேத்யுபலக்ஷணத்ருதீயா। வ்யாசிகீர்ஷயேத்யத்⁴யாஹார்யம்। ததா² ச தபஸா கேநசித்³ த⁴ர்மேண யுக்தம் ஸத்³ வ்யாசிகீர்ஷாத்³வயத⁴ர்மாந்தரஜநநேநோபசீயத இதி ஶ்ருத்யர்த² உக்தோ ப⁴வதி।

நநு தபஸேத்யுபலக்ஷணத்ருதீயா, சீயத இத்யேதத³த்⁴யாஹ்ருதவ்யாசிகீர்ஷயோபசயபரம்। ததோ(அ)ந்நமிதி வாக்யம் நாமரூபப்ரபஞ்சக³தவ்யாசிகீர்ஷாவிஷயீப⁴வநார்த²கம், அந்நாதி³த்யேதத்³யாசிகீர்ஷிதாந்நாநந்தரமித்யேதத³ர்த²கம் ஸத³ந்நவ்யாசிகீர்ஷாநந்தரம் இத்யர்த²பர்யவஸிதம்। ப்ராணாதி³ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக்³ பூ⁴தஸூக்ஷ்மஸ்ருஷ்ட்யத்⁴யாஹார இதி க்லிஷ்டயோஜநாஶ்ரயணம் கிமர்த²ம்। தபஸா ப்³ரஹ்மோபசீயதே தது³பசிதாத்³ ப்³ரஹ்மணோ பூ⁴தஸூக்ஷ்மபஞ்சகம் ஜாயதே தஸ்மாத³ந்நாத்ப்ராணாதி³ ஜாயத இதி யோஜநா கிமிதி நாஶ்ரிதா? இத்யாஶங்காபரிஹாரார்த²த்வேந ஸாதா⁴ரணமிதி விஶேஷணமவதாரயதி –

தத்ர நிமித்தமிதி।

போ⁴க்³யத்வேந ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரண்யரூபப்ரஸித்³தா⁴ந்நகு³ணயோகோ³ நாமரூபே வ்யாகரவாணீதி வ்யாசிகீர்ஷாவிஷயத்வேநாம்நாதே ஸ்தூ²லப்ரபஞ்ச இவ பூ⁴தஸூக்ஷ்மேஷு நாஸ்தீத்யதஸ்தத்வாரஸ்யாநுஸாரேணைவம் யோஜநாஶ்ரிதேதி பா⁴வ:।

ஸப்தமீ நிமித்தார்தே²தி।

தேஷு கர்மஸு நிமித்தேஷு ஸத்ஸ்வித்யர்தே² யஸ்ய ச பா⁴வேந பா⁴வலக்ஷணமிதி ஸூத்ரேண ஸப்தமீத்யர்த²:।

ஜ்ஞாநமயமித்யௌபாதி⁴கமீக்ஷணமுக்தமிதி।

ஜ்ஞாநம் தப இத்யேதாவதி வக்தவ்யே மயடோ(அ)தி⁴கஸ்ய வசநாவ்யாக்²யேயஸ்ய தபஶ்ஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டேக்ஷணஸ்ய ஜ்ஞாநவிகாரத்வமவக³ம்யதே, ந வ்ருத்திஜ்ஞாநம் கஸ்யசித்³வ்ருத்திஜ்ஞாநஸ்ய விகார இதி ஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வரூபஜ்ஞாநார்த²த்வஸ்தி²தௌ நிர்விகாரஸ்யாத்மந: ஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்யௌபாதி⁴க ஏவ விகார உக்தோ ப⁴வதீதி பா⁴வ:॥

நியதபூர்வகாலவர்தித்வரூபம் காரணத்வமிதி।

நநு காரணத்வம் பஞ்சம்யர்த²:, கார்யத்வம் ஜநிதா⁴த்வர்த²:, கத²மநயோஸ்ததே³தச்ச²ப்³தா³ர்த²த்வம் வர்ண்யதே? உச்யதே; தத்பத³நிர்தி³ஷ்டப்³ரஹ்மகார்யத்வம் ஜாயத இத்யநேநோக்தம், ப்³ரஹ்மாதி³பத³நிர்தி³ஷ்ட கார்யப்ரக்ருதித்வம் தஸ்மாதி³தி பஞ்சம்யோக்தம், தது³ப⁴யம் ததே³தத்பதா³ப்⁴யாம் ந ஸ்ப்ருஶ்யதே, கிம் த்வேதத்பதே³ந ஸந்நிஹிதவாசிநா காலத: ஸந்நிதா⁴நரூபம் காரணப்³ரஹ்மவ்யாவர்தகத்வேந 'கார்யம் பா³த³ரி' (ப்³ர.அ.4. பா.3 ஸூ.7) ரித்யாதி³ஷு ப்ரஸித்³த⁴கார்யத்வஸாமாந்யமுச்யதே தத்பதே³ந கார்யப்³ரஹ்மவ்யாவர்தகம் காரணத்வஸாமாந்யமுச்யதே। காரணம் ப்³ரஹ்ம, கார்யம் ப்³ரஹ்ம, பரம் ப்³ரஹ்ம, அபரம் ப்³ரஹ்மேத்யாதி³வ்யவஹாரேஷு பரஸ்பரவ்யாவர்தககாரணகார்யபராபரவிஶேஷணத³ர்ஶநேந அத்ராபி ஹிரண்யக³ர்பே⁴ கார்யத்வநிர்தே³ஶத³ர்ஶநேந ச பரப்³ரஹ்மணி காரணத்வநிர்தே³ஶாபேக்ஷணாத்। யத்³யபி தத்பத³ஸ்ய தத்பத³க⁴டிதபூர்வவாக்யாகாஸாநுஸாரேண பூர்வவாக்யப்ரக்ருதஸர்வஜ்ஞத்வாதி³வைஶிஷ்ட்யபரத்வமாவஶ்யகம், ததா²பி தத்³வதே³வ வக்ஷ்யமாணகார்யப்³ரஹ்மவ்யாவர்தககாரணபரத்வமப்யாவஶ்யகமித்யுப⁴யபரத்வே ந கஶ்சித்³தோ³ஷ:।

ப்ராயபாடோ² ந ஸ்வயம் ஶ்ருத்யாதி³ப்ரமாணவிரோதே⁴ந கஸ்யசித³ர்த²ஸ்ய ப்ராபணே ப்ரப⁴வதி, கிந்து ஸம்ஶயநிவர்த்தநமாத்ர இத்யத்ர ஸாக்ஷித்வேநாதி⁴கரணமுதா³ஹரதி –

த்³விதீயே ஸ்தி²தமிதி।

9வத்ஸநிகாந்தா:

வத்ஸப்ரியா:। தா³ர்ஶபூர்ணமாஸிகே ஈஷாமாலபே⁴தேத்யாலப⁴திஶ்ரவணே(அ)பி வ்யபி⁴சாரவாரணார்த²ம் ப்ராணித்³ரவ்யஸம்யுக்த இதி விஶேஷணம்। ஏவம் சாத்ர யஜேஸ்தத³நுமாபகத்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய சாஶ்ரவணே(அ)பி ப்ராணித்³ரவ்யஸம்யுக்தாலப⁴திலிங்கே³நாநுமிதே யாகே³ ஸோமயாக³விக்ருதிஷ்விவ மாஸாக்³நிஹோத்ராதி³விக்ருதிஷ்விவ ச ப்ரக்ருதிதோ தே³வதாப்ராப்திர்ப⁴விஷ்யதி। ப்ராணித்³ரவ்யஸம்யுக்தாலப⁴திஸாத்³ருஶ்யேந தை³க்ஷபஶோ: ப்ரக்ருதித்வப்ராப்தே:। ந ச ஸம்ஸ்காரப்ராயபாடா²த் ஸம்ஸ்காரவிதி⁴ரத்ர ஶங்க்ய:। அந்யார்த²த³ர்ஶநரூபஸ்ய ப்ராயபாட²லிங்க³ஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண கிஞ்சித³ர்த²ப்ராபகத்வாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ:।

ஸம்ஜ்ஞபநாபி⁴தா⁴யீதி।

யத்³யபி வாயவ்யாதி³வாக்யேஷ்வபி சோத³காத³ர்தா²த்³வா ப்ராப்தஸ்ய ஸ்பர்ஶஸ்யாபி⁴தா⁴நம் ஸம்ப⁴வதி; த்³ருஷ்டம் ச பஶுயாக³விதி⁴வாக்யேஷ்வபி 'த்வாஷ்ட்ரம் பாத்நீவதமாலமேத' 'ஈஶாநாய பரஸ்வத ஆலபே⁴த' இத்யாதி³ஷ்வாலப⁴தே: ஸ்பர்ஶமாத்ராபி⁴தா⁴யகத்வம், 'பர்யக்³நிக்ருதம் பாத்நீவதமுத்ஸ்ருஜதீதி தாந் பர்யக்³மிக்ருதாநுத்ஸ்ருஜதீதி தத்ர பர்யக்³நிகரணாந்தோத்ஸர்க³விதா⁴நேந ஸம்ஜ்ஞபநாபா⁴வாத்; ததா²பி வாஜபேயே ப்ராஜாபத்யபஶூநாம் ப்ராதஸ்ஸவநே பர்யக்³நிகரணாந்தாங்க³கலாபம் க்ருத்வா விரம்ய மாத்⁴யந்தி³நஸவநே ப்³ரஹ்மஸாமஸ்தோத்ரகாலே தேஷாம் ஸம்ஜ்ஞபநம் கார்யமிதி ஸம்ஜ்ஞபநோத்கர்ஷவிதா⁴நார்தே² “தாந்பர்யமிக்ருதாநுத்ஸ்ருஜதி" ப்³ரஹ்மஸாம்ந்யாலப⁴த" இதி வாக்யே ஸம்ஜ்ஞபநே(அ)ப்யாலப⁴தே: த்³ருஷ்டத்வாத்³வாயவ்யாதி³வாக்யேஷூப⁴யதா²ப்யுபபத்தே: ஸம்ஜ்ஞபநாபி⁴தா⁴யித்வமுக்தம்।

த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாதி³தி।

த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தோ⁴ ஹ்யநந்யதா²ஸித்³த⁴ யாகா³நுமாநே லிங்க³ம்; கார்யகாரணபா⁴வமூலகாநுகூலதர்கஸத்³பா⁴வாத்³, ந ததே²த³மாலப⁴திலிங்க³ம்। ததி³ஹைதல்லிங்கா³நுமேயயாக³விதி⁴ர்ப⁴வது, உத கு³ணகர்மப்ராயபாட²லப்⁴யகு³ணகர்மவிதி⁴ரிதி ஸம்ஶயே, அந்யார்த²த³ர்ஶநரூபமபி வைதி³கம் லிங்க³ம் ஸஹசாரத³ர்ஶநமாத்ரகல்ப்யவ்யாப்திமூலகாத் லௌகிகாநுமாநாத்³ ப³லவத³த: ப்ராயபாடே²ந கு³ணகர்மலஸித்³தி⁴ரித்யாஶய:। கிம் சைவம் ஸதி விதே⁴: த்³ருஷ்டார்த²த்வம் லப்⁴யதே, வத்ஸஸ்ய ஸ்பர்ஶேந லாலநம் ஹி வத்ஸலாம் கா³ம் ப்ரஸ்நாவயத்³தோ³ஹநோபயோகீ³தி ஸார்த²வாத³விஷயவாக்யலேக²நேநாவிஷ்க்ருதம்॥

தந்மதே கார்யாணாமிதி।

கார்யாணாம் மஹத³ஹம்காராதீ³நாமதி⁴ஷ்டா²துரீஶ்வராத் அதி⁴ஷ்டா²துரீஶ்வரஸ்ய உபாதா³நாத்ப்ரதா⁴நாச்ச பே⁴தா³தி³த்யர்த²:। ந து கார்யாணாமீஶ்வராது³பாதா³நாச்ச பே⁴தா³தி³த்யர்த²:। ஸாம்க்²யமத இவ பாதஞ்ஜலமதே(அ)பி ஸத்கார்யவாதே³ந கார்யோபாதா³நாபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மாத்। ஏவம் சாதி⁴ஷ்டா²துரிதி பஞ்சம்யந்தஷட்²யந்தயோ: தந்த்ரேணோச்சாரணமிதி த்³ரஷ்டவ்யம்। ஏதத³நுரோதே⁴ந டீகாயாம் தேஷாம் பே⁴தே³ந கார்யத்வாதி³த்யஸ்யாதி⁴ஷ்டா²துரீஶ்வரா: பே⁴தே³ந கார்யத்வாதி³த்யர்த²:। கார்யாணாம் காரணேநாபே⁴தா³தி³த்யத்ர காரணேநேத்யஸ்யாதி⁴ஷ்டா²த்ரேத்யர்த²ஶ்சேதி த்³ரஷ்டவ்யம்। யத்³யபீத்யாதி³டீகாக்³ரந்தே²ந சா²ந்தோ³க்³யே வியத்ஸ்ருஷ்டிஸ்த்யக்தேதி ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய வக்ஷ்யமாணத்ரிவ்ருத்கரணாநுபயோகா³த்தத்த்யாக³ இத்யுபபாத்³யதே। இத³மயுக்தம் வியத³தி⁴கரணே (ப்³ர.அ.2 பா.3 ஸூ.1) ஶ்ருத்யந்தரஶ்ருதவியத்ஸ்ருஷ்டி-உபஸம்ஹாரஸ்ய வ்யுத்பாதி³தத்வேந தத்ர தத்த்யாகா³பா⁴வாதி³த்யாஶாங்க்ய, தது³பஸம்ஹாரவ்யுத்பாத³கம் வியத³தி⁴கரணம் யதி³ ந ஸ்யாத், ததா³ சா²ந்தோ³க்³யே தத்த்யாக³: ஸந்நபி ந தோ³ஷ:; வக்ஷ்யமாணத்ரிவ்ருத்கரணாநுபயோகே³ந தத்த்யாக³ஸ்யாந்யதா²ஸித்³தே⁴:। தாவதா வியத்ஸ்ருஷ்ட்யநபி⁴மத்யப்ரஸங்கா³தி³த்யேவம் ந்யாயாந்தரவ்யுத்பாத³நார்தோ² யத்³யபீத்யாதி³க்³ரந்த² இத்யவதாரயதி –

ஆகாஶோபக்ரமேதி।

ப்ரயோகா³நுக³ம இதி।

பா⁴ஷ்யகாரீயம் ப்ரயோகோ³தா³ஹரணமித்யர்த²:।

ந வாசகத்வாயேதி।

அநேகார்த²வஸ்யாந்யாய்யத்வாதி³தி பா⁴வ:॥

நநு யஜதேரிதி குத்ரத்ய: ப்ரயோக³:? தத்ர வா தா⁴துபரத்வம் கிம் ந ஸ்யாத்? இதி ஶங்காத்³வயம் பரிஹர்தும் யஜதேரிதி ப்ரயோக³யுக்தம் ஜைமிநிஸூத்ரம் லிகி²த்வா அதி⁴கரணமுபந்யஸ்த²தி –

ஸப்தமே ஸ்தி²தமிதி।

ஶாகாதி³ஷு ஸித்³தே⁴விதி।

ஶாகாதி³பாகேஷு ஸித்³த⁴வத்க்ருதேஷ்வித்யர்த²:। யத்³வா - யதா² ஶாகாதி³ஷு ப்ராக்ஸித்³தே⁴ஷு வித்³யமாநேஷு தேஷாம் ப்ராப்திம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்யௌத³நபாகமாத்ரம் விதீ⁴யதே ததே²த்யர்த²:। யத்³யபி ஶாகாநாமோத³நபாகஸ்வரூபே தத்ப²லே ஓத³நே ச நேதிகர்தவ்யதாரூபேணாகாங்க்ஷா; ததா²ப்யோத³நஸ்ய ப²லம் போ⁴ஜநமிதி தத்ராகாங்க்ஷாஸத்வாத் ஆகாங்க்ஷாமாத்ரே த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)யம்। நநு தத்ர ஶாகாதி³ஷு யதா² கத²ம்சிதா³காங்க்ஷாமாத்ரம் வாஸ்தி, இஹ த்விதிகர்தவ்யதாகாங்க்ஷைவ நாஸ்தி, யதா²ஶ்ருதி ஸௌர்யசஸ்யாக³மாத்ரேண ப்³ரஹ்மவர்சஸா(அ)பூர்வோத்பத்த்யுபபத்தேரிதிசேத், உச்யதே। ஸௌர்யயாகே³ந ப்³ரஹ்மவர்சஸம் குர்யாதி³தி விதௌ⁴ ந ஜ்ஞாயதே கேந ப்ரகாரேண தேந ப்³ரஹ்மவர்சஸாபூர்வம் கர்தவ்யமிதி। அதஸ்தேந கத²ம் கர்தவ்யமிதி ப⁴வத்யாகாங்க்ஷா। ந ஹி பாகேநௌத³நம் குர்வித்யத்ர நிர்ஜ்ஞாதப்ரகாரே ஓத³நபாக இவ பாகேந தா⁴த்வந்தரம் குர்வித்யத்ராநிர்ஜ்ஞாதப்ரகாரே(அ)ப்யாகாங்க்ஷா ந ப⁴வதி। ததி³ஹாகாங்க்ஷாபூரணார்த²மித்த²ம் கர்தவ்யமிதீதிகர்தவ்யதாவிதா⁴நமபேக்ஷ்யதே। தச்ச த³ர்ஶபூர்ணமாஸாதி³ஷ்வக்³ந்யந்வாதா⁴நப³ர்ஹிராஹரணாதி³வத் ப்ரகரணாம்நாதம் நாஸ்தி। அதா²பி கரணவிதா⁴நம் த்³ருஶ்யதே, தேந ஜ்ஞாயதே நூநமந்யத: ஸம்ப⁴வத்ப்ராப்திகேதிகர்தவ்யதா(அ)த்ர விவக்ஷிதாஸ்தீதி। அதோ யஜதே: ஸௌர்யாதி³யாக³ஸ்யாகாலாநுஸாரேண ஸேதிகர்தவ்யதாகத்வம் யுக்தமேவ। ஏவம் ச யத்³யபி ஸௌர்யாதீ³நாமநிதிகர்தவ்யதாகத்வபூர்வபக்ஷநிராகரணார்தே²ந ஸித்³தா⁴ந்தேந தேஷாம் ஸேதிகர்தவ்யதாகத்வமாத்ரம் ஸித்³த⁴ம்; ததா²ப்யாஷ்டமிகை: இஷ்டிஷு த³ர்ஶபூர்ணமாஸயோ: ப்ரவ்ருத்தி: (ஜை. அ. 8 பா. 1ஸூ. 11) இத்யாத்³யதி⁴கரணை: ஸேத்ஸ்யத்³த³ர்ஶபூர்ணமாஸாதி³ப்ரக்ருதிகத்வம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய த³ர்ஶாதி³ப்ரக்ருதிவிஹிதேத்யுக்தம்। நநு அத்ர யஜதிபத³ஸ்ய ஸௌர்யாதி³யாக³பரத்வம் வக்தவ்யமிதி லக்ஷணாஸ்து, ஈக்ஷதிபத³ஸ்ய து தா⁴துபரத்வமபி யுஜ்யதே। யத்ரேக்ஷணம் முக்²யம் நாஸ்தி ததோ முக்²யார்த²ஸ்யேக்ஷதிதா⁴தோரபி வ்யாவ்ருத்தேரர்த²வத்³தா⁴தோரபி லிங்க³த்வஸம்ப⁴வாதி³தி சேந்ந; அர்த²ஸ்யாசேதநாத்³யாவ்ருத்த்யவக³மம் விநா தத்³வாசகஸ்ய ததோ வ்யாவ்ருத்தரவக³ந்துமஶக்யதயா ப்ரத²மோபஸ்தி²தஸ்யார்த²ஸ்யைவாத்ர லிங்க³தௌசித்யாத்। ததே³தந்ந சாவிவக்ஷிதார்த²ம்தா⁴துஸ்வரூபஸ்ய சேதநோபாதா³நஸாத⁴நத்வஸம்ப⁴வ இதி டீகாக்³ரந்தே²ந ஸ்பஷ்டத்வாத் நோக்தம்॥

அஸ்ப்ருஷ்டஸ்ய புருஷஸ்யைவேதி।

க்லேஶகர்மவிபாகாஶயரபராம்ருஷ்ட: புருஷவிஶேஷ ஈஶ்வர: (யோக³ஸூ.பா.1 ஸூ.24) இதி பாதஞ்ஜலஸூத்ரலக்ஷிதஸ்யேஶ்வரஸ்யேத்யர்த²:॥

ஈக்ஷணம் கரோதீத்யேவம்பரம் ந த்வாலோ சயதீத்யேவமர்த²மிதி।

ஈக்ஷணம் ப்³ரஹ்மப்ரகாஶமாத்ரம் ஸவித்ருப்ரகாஶவத³கர்மகலேநாப்யுபபத்³யதே, ஆலோசயதிஸ்து கர்மாபேக்ஷ ஏவேதி தாத்பர்யம்।

கௌ³ணஶ்சேதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யமிதி।

பா⁴ஷ்யக்³ரஹணேந ஸூத்ரே கிம்சித்³யாக்²யாதவ்யமஸ்தீதி ஸூசிதம், தத்ப்ரத³ர்ஶ்யதே। பூர்வஸூத்ரேண ப்³ரஹ்மணி ஈக்ஷதிலிங்க³ஸமந்வயே ஸித்³தே⁴ ஸார்வஶ்யாத்³யநுபபத்திஸஹக்ருதத்வாபா⁴வாத்³ கௌ³ணப்ராயபாட²மாத்ரம் யத்³யபி ஶ்ருதேர்பா³த⁴க ந ப⁴வதி; ததா²பீக்ஷணம் ப்ரதா⁴நே கௌ³ணம், கர்த்ருத்வம் ப்³ரஹ்மணி வேதி விஶயே ப்ராயபாட²மாத்ரமபி நியாமகம் ப⁴விதுமர்ஹதீதி ஶங்கிதுஸ்தாத்பர்யம், ப்ரத²மஶ்ருதநிரபேக்ஷப்ரக்ருத்யர்த²கௌ³ணத்வாயோகா³தி³தி பரிஹாராந்தரம் நேத்யநேந ஸூச்யதே॥

ப்ரகாஶகத்வாத்³ ஜ்யோதிஷ்ட்வேந ரூபிதேதி।

ஜ்யோதிஷ்டோமநாமதே⁴யஸ்ய 'ஜ்யோதீம்ஷி ஸ்தோமா அஸ்யேதி' நிர்வசநார்தே² “த்ரிவ்ருத்பஞ்சத³ஶஸ்ஸப்தத³ஶ ஏகவிம்ஶ: ஏதாநி வாவ தாநி ஜ்யோதீம்ஷி ய ஏதஸ்ய ஸ்தோமா” இத்யர்த²வாதே³ ஸ்தோத்ரீயாநவகாதி³ரூபேஷு த்ரிவ்ருதா³தி³ஸ்தோமேஷு ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³: ப்ரயுக்த:। ஜ்வலநே ரூட⁴ஸ்ய தஸ்ய தேஷு ப்ரயோகே³ ப்ரகாஶகத்வஸாத்³ருஶ்யம் நிமித்தமிதி। 'யோ ஹி த்ரிவ்ருத³ந்யம் யஜ்ஞக்ரதுமாபத்³யதே ஸ தம் தீ³பயதி, ய: பஞ்சத³ஶ: ஸ தம், ய: ஸப்தத³ஶ: ஸ தம், ய ஏகவிம்ஶ: ஸ தமிதி" வாக்யஶேஷேண த³ர்ஶிதம்। ப்ரத²மயஜ்ஞே ஜ்யோதிஷ்டோமே(அ)நுஷ்டி²தாஸ்த்ரிவ்ருதா³தி³ஸ்தோமா: பஶ்சாத³நுஷ்டே²யாநந்யாந் க்ரதூந் ப்ராப்தாம்ஸ்தாந் தீ³பயந்தி ப்ரகாஶயந்தி। பூர்வமநுஷ்டி²தா: புந:ப்ரயோகே³ அப்⁴யாஸபாடவாத்ஸம்யக³நுஷ்டீ²யமாநா: ஸ்வாஶ்ரயாந் க்ரதூந் உஜ்ஜ்வலாந் குர்வந்தீதி தஸ்யார்த²:॥

ஸ்துதிஸமுதா³யவத்வாதி³தி।

ஸ்துதிஶப்³தே³ந ஸ்தோத்ரீயருக்ஸாத்⁴யகு³ணிநிஷ்டகு³ணாபி⁴தா⁴நவாசிநா ஸ்தோத்ரீயருக்ஸம்க்²யாரூபா: ஸ்தோமா லக்ஷணீயா:; த்ரிவ்ருதா³தி³ஶப்³தா³நாம் ஸ்தோமவிஶேஷவாசிவாத்॥7॥8॥

ஏகவசநம் சா²ந்த³ஸமிதி।

இத³முபலக்ஷணம்। கோ³நாயாதி³ஶப்³த³ஸாம்யேந ஶ்ருதாவஶநாயாஶப்³த³ஸ்ய வ்யுத்பாதி³தத்வாத் கர்மண்யணந்தத்வேந ப்ராப்தஸ்ய ஙீபோ(அ)பா⁴வோ(அ)பி சா²ந்த³ஸ இதி த்³ரஷ்டவ்யம்। ஏகவசநாகாரயோ: சா²ந்த³ஸத்வோக்திஶ்ச அஶநாயோத³ந்யாஶப்³த³யோரப்ஸு தேஜஸி ச ஸம்ஜ்ஞாரூபேண வ்ருத்திமநாஶ்ரித்ய॥9॥

ஆதி³த்யாத்³யா அநுக்³ராஹகா தே³வா இதி।

ஆதி³த்யாத³யஶ்ச ஶுராதீ³நாமநுக்³ராஹகா இத்யர்த²:॥10॥11॥

பஞ்சமம் ஈக்ஷத்யதி⁴கரணம் ஸம்பூர்ணம்॥

ஆநந்த³மயாதி⁴கரணவிஷயா:

வ்ருத்தாநுவாத³டீகாயாம் தச்ச ஶாஸ்த்ரைகஸமதி⁴க³ம்யமிதி ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரயோநித்வஸூத்ரஸித்³த⁴மாநாந்தராக³ம்யத்வாநுவாத³: கரிஷ்யமாணாக்ஷேபாநுபயோகா³த் ந கார்ய இத்யாஶாங்க்ய தத்³வ்யாவர்த்யாம் ஶங்காம் த³ர்ஶயதி –

வேதா³ந்தாநாமிதி।

விசார்யத்வேந ப்ரதிஜ்ஞாதம் ப்³ரஹ்ம ப்ரமாணமுகே²ந விசாரணீயம், ப்³ரஹ்மணி யதி³ வேதா³ந்தவந்மாநாந்தரமபி ப்ரமாணம் ப⁴வேத், ததா³ வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மணி ப்ராமாண்யஸ்ய ப்ரதிஷ்டா²பிதத்வே(அ)பி மாநாந்தரவிசாரார்த²முத்தரஸம்த³ர்பா⁴ரம்ப⁴: ஸ்யாதி³தி ஶங்கார்த²:। மாநாந்தரைரவிதே⁴யார்த²மிதி பாட²ஶ்சேத³யம் பரிஹாராபி⁴ப்ராய:। யத்ப்ரமாணம் யத்ஸாத⁴நக்ஷமம் ததே³வ தத³பா⁴வபோ³த⁴நே(அ)பி ப்ரப⁴வதி। ந க²லு ரூபபோ³த⁴நாக்ஷமம் ஶ்ரோத்ரம் ரூபாபா⁴வம் போ³த⁴யிதும் ஶக்நோதி। அத: பரப்³ரஹ்மணி ப்ரவர்திதுமக்ஷமம் மாநாந்தரம் வேதா³ந்தபோ³த்⁴யதத்ஸ்வரூபாபஹாரே(அ)பி ந ப்ரப⁴வதீதி। தமிமமர்த²ம் 'ஶ்ருதேஸ்து ஶப்³த³மூலத்வாத் (ப்³ர. அ. 2 பா. 1 ஸூ. 27) இதி த்³விதீயாத்⁴யாயே ஸூத்ரக்ருதே³வ வக்ஷ்யதி॥

ந விஶேஷணமாத்ரமுபாத⁴ய இதி।

யத்³யபி விஶேஷணமாத்ரத்வே(அ)பி விஷயபே⁴தா³து³பாஸநாபே⁴த³: தத்³பே⁴தா³த்ப²லபே⁴த³ஶ்ச ஸித்³த்⁴யதி; ததா²பி ஸம்ப⁴வாத்³த⁴ர்மிபே⁴த³பர்யந்த: பரிஹார ஆஶ்ரித:। நநு பா⁴ஷ்யடீகயோ: வேதா³ந்தேஷூபாதி⁴விவக்ஷா(அ)விவக்ஷாஸ்த²லவிப⁴ஜநார்த²முத்தரஸூத்ராரம்ப⁴ இத்யுக்தமயுக்தம்। ந ஹி வேதா³ந்தகோ²பாதி⁴நா அந தே விசார ணீயா; யேநாத்ர விவக்ஷிதோபாத⁴யோ(அ)பி விசாரணீயா: ஸ்யு:, கிந்து ஜிஜ்ஞாஸ்யநிர்விஶேஷப்³ரஹ்மப்ரமாணத்வோபாதி⁴நா। தத்ர சேத³விவக்ஷிதோபாத⁴ய ஏவம் ப்ரமாண, தர்ஹி தே ஜக³த்காரணலாத்³யுபலக்ஷணமுகை²ந யதா² நிர்விஶேஷபர்யந்தாஸ்தத்ரைவ ப்ரமாணம் ப⁴வந்தி நாந்யத்ர, ததா² ப்ரதிஷ்டா²பிதமேவ। அத உத்தரஸூத்ரப்ரபஞ்சாநாரம்ப⁴ஶங்கா தத³வஸ்தே²த்யாஶாபவாத³ஸங்க³த்யா ஸவிஶேஷவாக்யாநாம் தத³பவாத³ஸங்க³யா நிர்விஶேஷவாக்யாநாம் ச கேஷாம்சித்³விசாரார்த² ததா³ரம்ப⁴ இத்யத்ர தயோஸ்தாத்பர்யமாஹ

அவிஶேஷேணேதி।

யத்³யபி ஹிரண்மயாதி³வாக்யாநாமபி மஹாதாத்பர்யேண நிர்விஶேஷே பர்யவஸாநமஸ்தி; ததா²ப்யுபாதி⁴விவக்ஷா நாஸ்தீத்யஸ்மிந்நம்ஶே அபவாத³ இதி பா⁴வ:॥

ப்ராணாயுபாத்⁴யவச்சி²ந்நோ ஹ்யாத்மேத்யாதி³டீகாநுஸாரேண வ்யாக்²யாயா(அ)ந்நமயம் ஶரீரமநாத்மாநமத்யந்தமூடா⁴நாமாத்மத்வேந ப்ரஸித்³த⁴மந்வாதி³பா⁴ஷ்யாநுஸாரேண வ்யாசஷ்டே –

அத²வா ப்⁴ருகு³வல்ல்யுக்தேதி।

'ஆத்மந ஆகாஶ' இத்யாதி³ப்⁴ய: ப்ரக்ருதிவிகாரோபதே³ஶகேப்⁴ய: பூர்வவாக்யேப்⁴யோ விகாரார்த²ஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதவாத்³ ப்⁴ருகு³வல்யுக்தாதி⁴தை³விகாத்வாதி³-யதா²ஸம்க்²யாம்நாதேநாத்⁴யாத்மிகேஷு தே³வதாதி³ஷு தத்³விகாரத்வோக்தி: ப்ரதீயத இதி பா⁴வ:।

விகாரஸந்நிதே⁴ரிதி।

மீமாம்ஸாபா⁴ஷ்யகாரைரநுஷ்டே²யாநாமங்கா³ங்கி³பா⁴வே ப்ரமாணாநி ஶ்ருத்யாதீ³நி நிரூபிதவத்³பி⁴: விஶயே ப்ராயத³ர்ஶநா (ஜை.அ.2 பா.3 ஸூ.16)தி³தி ஸூத்ரே கோ³தோ³ஹநாதி³ஸம்ஸ்காராணாம் வத்ஸாலம்ப⁴ஸ்ய சாங்கா³ங்கி³பா⁴வாபா⁴வாத் தத்ரத்யப்ராயபாட²: ஸாந்நித்⁴யாம்நாநரூபம் ஸ்தா²நப்ரமாணம் ந ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ரேத்யாந்யார்த²த³ர்ஶநரூபலிங்க³த்வேந வ்யவஹ்ருத:। இஹ ஶாஸ்த்ரே ஸித்³தா⁴ர்த²போ³த⁴நோபயுக்தாந்யபி ஶ்ருத்யாதீ³நி க்³ருஹ்யந்த இதி விகாரப்ராயபாட²: ஸந்நிதி⁴லக்ஷணஸ்தா²நப்ரமாணத்வேந வ்யவஹ்ரியத இதி ந விரோத⁴:।

ப்³ரஹ்ம து ததோ(அ)ப்யாந்தரமிதி।

யதா² தே³வத³த்தாத்ஸிம்ஹாதீ³நாம் ப³லவத்தரத்வம் ப்ரமாணாந்தரஸித்³த⁴மித்யுக்தமிதி க³ம்யதே, ததா² ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³மயப்ரதிஷ்டா²த்வோக்த்யா ததோ(அ)ப்யாந்தரத்வமநுக்தமபி க³ம்யத இதி பா⁴வ:।

ஶ்ருதிமபீதி॥

ஜீவத்வ இத்யநுஷங்க³:।

அநுபபத்தேஸ்து ந ஶாரீர (ப்³ர.அ.1 பா.2 ஸூ.3) இத்யாதி³ப்ரயோகா³த் ஶாரீரஶப்³தோ³ ஜீவஸ்யாபி⁴தா⁴நஶ்ருதிரிதி பா⁴வ:। ந ச ஸஶரீரஸ்ய ஸத இத்யாதி³பா⁴ஷ்யம் ஶாரீரஶ்ருதௌ ஶரீரே ப⁴வ இதி யௌகி³கார்த²ஸ்யாபி ஸத்வாத் ஶரீரவதோ து³:க²மநிவார்யம் இத்யாநந்த³மயஶரீரஸம்ப³ந்தா⁴நுமிதது³:க²பா⁴கி³த்வாத³பி ந ப்³ரஹ்மேத்யேவமர்த²ம் ப்ரதீயதே। தத³யுக்தம்। உத்தராதி⁴கரணே (ப்ர.அ.1பா.3ஸூ.19) பரமேஶ்வரஸ்ய ஶரீரவத்வேநாதா²பி ஸர்வபாபோதி³தத்வேந ச வ்யவஸ்தா²பயிஷ்யமாணஸ்ய து³:கா²ப்ரஸக்தேரித்யாஶாங்க்ய டீகாக்ருதா மயட: ப்ராசுர்யார்த²த்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மபரத்வமநுபபந்நமித்யேதத³ர்த²தாத்பர்யகதயா பா⁴ஷ்யமவதார்யா(அ)ஶரீரஸ்யேத்யாதி³நா தத³ர்தோ² வர்ணித:। தத்தாத்பர்யம் விவ்ருணோதி–

ஏவமுக்தே ஹீதி।

ஸஶரீரத்வே(அ)ப்யைச்சி²கஶரீரஸ்ய ஸவிஶேஷஸ்ய து³:கா²ஸ்பர்ஶே ஸர்வதை²வாஶரீரஸ்ய நிர்விஶேஷஸ்ய தத³ஸ்பர்ஶோ(அ)நுக்தஸித்³த⁴ இதி பா⁴வ:।

ஸோ(அ)ப்யுபாதி⁴வஶாதி³தி।

ப்ரியாதி³யோக³வத்³ து³:க²லவயோகோ³(அ)பி அதீதாநந்தரவிஜ்ஞாநமயகோஶோபாதி⁴க உபபத்³யத இதி நாஸௌ முக்²யாத்மத்வபா³த⁴க இத்யர்த²:। 'தத்ப்ரக்ருதவசநே மயடி³தி ப்ரசுரதாயாமபி மயட: ஸ்மரணாத்। யதா² 'அந்நமயோ யஜ்ஞ' இத்யந்நப்ரசுர உச்யத இதி। பா⁴ஷ்யோபாத்தம் வ்யாகரணஸூத்ரமுபாதா³ய வ்யாசஷ்டே –

தத்ப்ரக்ருதேதி॥

இத³ம் ஸூத்ரம் வையாகரணைரித்த²ம் வ்யாக்²யாதம்। ததி³தி ப்ரத²மாஸமர்தா²த் ப்ராசுர்யேண ப்ரஸ்துதமித³மித்யர்தே² வர்தமாநாத்ஸ்வார்தே² மயட்ப்ரத்யயோ ப⁴வதீத்யேகோ(அ)ர்த²:। அஸ்யாந்நமயம் யவாகூ³மயீத்யாத்³யுதா³ஹரணம்॥ ப்ராசுர்யேண ப்ரஸ்துதா யவாகூ³ரியாதி³ஸ்தத³ர்த²:। யத்³யபி ப்ரக்ருதஶப்³த³: ப்ரஸ்துதமாத்ரவாசீ, ந க்ல்ருப்தப்ராசுர்யவிஶிஷ்டப்ரஸ்துதவாசீ; ததா²பி ப்ரக்ருத இத்யேதாவதி வக்தவ்யே வசநக்³ரஹணாத³யம் விஶேஷோ லப்⁴யதே। வசநக்³ரஹணம் ஹி லோகே யாத்³ருஶஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்ய மயடா வசநம் ப்ரத்யாயநம் ப்ரஸித்³த⁴ம் தத்ர யதா² ஸ்யாதி³த்யேவமர்த²ம்। லோகே ச மயட³ந்தைரந்நமயாதி³ஶப்³தை³: ப்ராசுர்யேண ப்ரக்ருதஸ்ய ப்ரத்யாயநம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி। அபரஸ்த்வர்த²:, ப்ரக்ருதம் ப்ரஸ்துதமுச்யதே(அ)ஸ்மிந்நிதி ப்ரக்ருதவசநம்। ததி³தி ப்ரத²மாஸமர்தா²த்ப்ரக்ருதவசநே(அ)ர்தே² மயட்ப்ரத்யயோ ப⁴வதீதி। அஸ்யாந்நமயோ யஜ்ஞ இத்யாத்³யுதா³ஹரணம்। ப்ரக்ருதமந்நமஸ்மிந் யஜ்ஞ இத்யாதி³ஸ்தத³ர்த²:। அஸ்மிந்நர்தே² ப்ரக்ருத்யர்தா²த³ர்தா²ந்தரே ப்ரத்யய:। ப்ரக்ருதஶப்³தே³ந ச ப்ரஸ்துதமாத்ரமுச்யதே। ந து ப்ராசுர்யவிஶிஷ்டமிதி பூர்வஸ்மாத³ர்தா²த்³விஶேஷ இதி॥

வ்ருத்திகாரமதே வ்யாக்²யாநத்³வயமபி நோபயோகி³। ப்ரத²மவ்யாக்²யாநஸ்ய ப்ராசுர்யவிஶிஷ்டப்ரக்ருத்யர்த²மாத்ரபர்யவஸிதமயட்³விதி⁴ரூபத்வேந ததோ(அ)ந்நமயோ யஜ்ஞ இத்யந்நப்ரசுரோ யஜ்ஞ உச்யத இதி ததீ³யோதா³ஹரணாநுஸாரேண விவக்ஷிததயா(அ)வக³தஸ்ய ஆநந்த³ப்ரசுரத⁴ர்மிபர்யந்தத்வஸ்யாலாபா⁴த்। த்³விதீயவ்யாக்²யாநே ப்ராசுர்யப்ரதீத்யுபாயாபா⁴வாத்। ஶப்³தா³ர்த²நிர்ணயாபி⁴யுக்தவையாகரணவ்யவஹாரவிரோதி⁴ந: அநாதி³த்வநிர்ணாயகப்ரமாணரஹிதஸ்ய அந்நப்ரசுர இத்யர்தே²(அ)ந்நமய இதி வ்யவஹாரஸ்ய லோகே க்வசித் க்வசித் ஸதோ(அ)ப்யுபாதே³யத்வாபா⁴வாத்। அதோ வ்ருத்திகாரமதம் த்³விவிதே⁴நாபி வையாகரணக்ருததத்ஸூத்ரவ்யாக்²யாநேந நிர்வோடு⁴ம் ந ஶக்யமிதி தநிர்வாஹமுபேக்ஷ்ய த⁴ர்மிபர்யந்தலம்ப⁴கத்வாபா⁴வே(அ)பி 'விகாரஶப்³தா³தி³தி ஸூத்ரோபாத்தப்ராசுர்யப்ரதீத்யுபயோகி³ப்ரத²மவ்யாக்²யாநம் த³ர்ஶயதி –

ததி³தி ப்ரத²மா ஸமர்தா²தி³தி॥

அவிஶத³த்வாதி³தி।

வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயபா⁴வ: ஸ்பஷ்டோ ந ப⁴வதி, கிந்து ஸூக்ஷ்மேக்ஷிகயா(அ)வஸேய இத்யர்த²:। ததா²ஹி - ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம் இத்யாநந்த³வல்யா ப்ரதிபாத்³யஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்யாப்யர்த²ஸ்ய ஸம்க்³ராஹகம் ஸூத்ரம்। தத்ர கிம் தத்³ ப்³ரஹ்ம? கத²ம் ச தத்³வேத³நம்? கிஞ்ச தத்³வேத³நப்ராப்யம் பரமுத்க்ருஷ்டம் ப²லம்? இத்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்த்ரிதயம் ஸ்பஷ்டீகர்தும் 'ததே³ஷாப்⁴யுக்தேதி' ப்³ராஹ்மணோக்தார்த²ப்ரதிபாத³கத்வேந அவதாரணபுரஸ்ஸரம் தத³நுவ்யாக்²யாநரூப: 'ஸத்யம் ஜ்ஞாந மித்யாதி³மந்த்ர ஆம்நாத:। தத்ராப்யேவமாகாங்க்ஷோதே³தி கத²ம் ப்³ரஹ்மணஸ்த்ரிவித⁴பரிச்சே²த³ராஹித்யரூபமாநந்த்யம்? அபரிச்சி²ந்நம் ப்³ரஹ்ம ச கஸ்யாம் கு³ஹாயாம் நிஹிதம் வேத்³யம்? கத²ம் தத்³வேத³நேந ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தப்ராணிநிகாயவ்யவஸ்தி²தஸகலகாமரூபோத்க்ருஷ்ட ப²லாவாப்திரிதி। அதஸ்ததா³நந்த்யாத்³யுபபாத³நார்த²மந்த்ரவ்யாக்²யாநரூபோ(அ)நுவாகஶேஷ:। தந்நாநந்த்யநிரூபணார்த²ம் "தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மா"தி³த்யாதி³காரணவாக்யம்। அத்ர ததே³தச்ச²ந்தௌ³ வ்யவஹிதாவ்யவஹிதப்³ராஹ்மணதத்³வ்யாக்²யாநமந்த்ரப்ரக்ருதப்³ரஹ்மபராமர்ஶிநௌ। தஸ்ய கு³ஹாநிஹிதத்வவிவரணார்த²ம் சதுஷ்கோஶாந்தரத்வநிரூபணம்। ஏவம் ச யத்³ ப்³ராஹ்மணோபக்ஷிப்தம் மந்த்ரவாக்யேந விவ்ருதம் காரணவாக்யக³தேந ததே³தத்பத³ஸமாநாதி⁴கரணேநாத்மபதே³ந பராம்ருஷ்டம் ப்³ரஹ்ம, ததே³வ கு³ஹாநிஹிதத்வவிவரணார்தா²நந்த³மயவாக்யக³தேநாந்தரத்வேநாத்மஶப்³தே³ந ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயத இதி ஸூக்ஷ்மத்³ருஷ்ட்யா தத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமாத்ரேணாவக³ந்தவ்யோ மந்த்ரப்³ராஹ்மணயோ: வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயபா⁴வ: ஸ்பஷ்டோ ந ப⁴வதி। கோஶவாக்யாநாமாநந்த³மயவாக்யஸ்ய ச வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயபா⁴வ: ஸ்பஷ்ட:। அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மேத்யைதாவத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸத்வாத் இத்யபி⁴ப்ரேத்ய மாந்த்ரவர்ணிகஸூத்ரம் கோஶவாக்யவிஷயத்வேந நீதமிதி தாத்பர்யம்॥

நநூதா³ஹ்ருதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநேந ஆநந்த³மயஸ்ய விஜ்ஞாநமயவாக்யஸித்³தா⁴வபி ந தஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் ஸித்³த்⁴யதி தேஷாமபி ப்³ரஹ்மத்வாஸம்ப்ரதிபத்தே:, தத்ஸம்ப்ரதிபத்தாவபி ந ஸித்³த்⁴யதி விஜ்ஞாநமயாத³ந்ய இதி; தத்ர விஜ்ஞாநமயப்ரதியோகி³கபே⁴த³நிர்தே³ஶாத் இத்யாஶங்காநிராகரணார்த²ஸ்ய மந்த்ரே ஹீத்யாதி³டீகாவாக்யஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

விஜ்ஞாநமயாதி³ஶப்³த³ரபீதி।

"விஜ்ஞாநம் தே³வா: ஸர்வே” “ப்³ரஹ்ம ஜ்யேஷ்ட²முபாஸதே” விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம சேத்³வேத³" ஆநந்த³ ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந்" "யே ப்ராணம் ப்³ரஹ்மோபாஸதே" "யே(அ)ந்நம் ப்³ரஹ்மோபாஸதே" இதி விஜ்ஞாநமயாதி³பர்யாயாவக³தாபி⁴: ப்³ரஹ்மஶ்ருதிபி⁴: ப்³ரஹ்மைவ ஸ்தூ²லாருந்த⁴தீந்யாயேந அந்நமயாதி³கோஶரூபதயா ப்ரத²மமுபதி³ஶ்யோத்தரோத்தரபர்யாயக³தைரந்யஶப்³தை³ஸ்தத்தது³பாதி⁴ப்⁴ய: ப்ரவிவிச்ய நிர்தி³ஷ்டமித்யர்த²:। விஜ்ஞாநமயாதி³ஶப்³த³ரித்யஸ்யாபி விஜ்ஞாநமயாதி³பர்யாயக³தைரந்யஶப்³த³ரித்யர்தோ² க்³ராஹ்ய:। ஏவம் ச கஶ்சித்து ப்ரதிபி³ம்பி³தக⁴டாகாஶாதி³ரித்யாதி³நா ப்ராணமயாதீ³நாம் ப்ராணாது⁴பாத்⁴யவச்சி²ந்நஜீவரூபத்வம் யது³க்தம் தத்பூர்வபக்ஷித்³ருஷ்ட்யேதி ந விரோத⁴:॥

நநு யத்³யந்நமயாதி³பர்யாயா அபி ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யா ப்³ரஹ்மவிஷயா: தர்ஹி விஜ்ஞாநமயே ஏவ ப்³ரஹ்மோபதே³ஶபர்யவஸாநம் ஸ்யாத்³, "விஜ்ஞாநம் தே³வா: ஸர்வே" "ப்³ரஹ்ம ஜ்யேஷ்ட²முபாஸதே" "விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம சேத்³வேதே³"தி மந்த்ராம்நாதாப்⁴யாம் "விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம சேதி³தி" மந்த்ரே ஸர்வகாமாவாப்திப²லகீர்தநேந தத்ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞோபப்³ரும்ஹிதாப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மஶ்ருதிப்⁴யாம் விஜ்ஞாநமயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வப்ரதிபாத³நே தாத்பர்யாதிஶயப்ரதீதே: இத்யாஶமாஹ –

நசைவமிதி।

நநு டீகாபி⁴மதே ஸூத்ரார்தே² மந்த்ரக்³ரஹணமவிவக்ஷிதஸ்வார்த²ம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்கக்ய பா⁴ஷ்யாபி⁴மதே(அ)பி ஸூத்ரார்தே² ஸா ஶங்கா ப⁴வதீத்யாஹ –

பா⁴ஷ்யே(அ)பீதி।

பா⁴ஷ்யே, ஸௌத்ரமந்த்ரபதா³ர்த²தயா 'ஸத்யம் ஜ்ஞாநமிதி' மந்த்ரமாத்ரம் நோபந்யஸ்தம், கிந்து 'ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பர'மித்யுபக்ரம்ய இத்யாதி³ஸந்த³ர்பே⁴ண மஹாப்ரகரணம் தத³ர்த²தயோபந்யஸ்தம்। அத: ப்ரகரணாநுரோதே⁴நாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வநிர்தா⁴ரணம் ஸூத்ரார்த²தயா பா⁴ஷ்யாபி⁴மதமித்யவஸீயதே। அத ஏவ பா⁴ஷ்யே ப்ரக்ருதஹாநம் விபக்ஷபா³த⁴கத்வேநோக்தம், அதோ மந்த்ரபத³ஸ்ய ஸ்வார்த²ப்ரச்யாவநம் பா⁴ஷ்யபக்ஷே(அ)பி துல்யமித்யர்த²:॥

நநு பா⁴ஷ்யகாரபக்ஷே ப்ரகரணே மந்த்ரக³ர்ப⁴த்வமப்யுபசாரபீ³ஜம், ந து டீகாகாரபக்ஷே கோஶவாக்யேஷு தத³ஸ்தி; அதஸ்தத்பக்ஷே மாந்த்ரவர்ணிகபத³மவிவக்ஷிதார்த²ம் ஸ்யாதி³த்யாஶாங்க்ய, உபாயோபேயயோரிதி டீகோகம் தத்ஸ்மாரயதி –

விவக்ஷிதம் க்ருதமிதி।

அவிவக்ஷிதார்த²ம் க்ருதமிதி பாடே² முக்²யார்த²விவக்ஷாரஹிதம் க்ருதமித்யர்த²:। தத்³ராஹித்யம் து பா⁴ஷ்யகாராபி⁴மதே ப்ரகரணே லக்ஷணாபக்ஷே(அ)பி ஸமாநமிதி பா⁴வ:। வஸ்துதஸ்து பா⁴ஷ்யகாரபக்ஷே மந்த்ரபத³ம் ந ப்ரகரணபரம்; யதோ பா⁴ஷ்யே 'ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதீதி' பரமோபக்ரமோபந்யாஸஸ்தஸ்யாந்யபரத்வே ப்ரகரணாந்ய ஏவாநந்த³மய: ஸ்யாதி³தி ஶங்காவாரணார்த²:, காரணவாக்யாத்³யர்தோ²பந்யாஸோ மந்த்ரஸ்யாஸம்ப³ந்தி⁴பத³நிசயவ்யவதா⁴நஶங்காவாரணார்த²:। 'யதா³நந்த்யம் ப்ரதிஜ்ஞாய ஶ்ருதிஸ்தத்ஸித்³த⁴யே ஜகௌ³। தத்கார்யத்வம் ப்ரபஞ்சஸ்ய தத்³ப்³ரஹ்மேத்யவதா⁴ரய॥' இதி தைத்திரீயவார்திகோத்தரீத்யா மாந்த்ரவர்ணிகப்³ரஹ்மாநுவ்ருத்திஸூசநார்த²ஶ்ச। அந்யதா² ஹி ப்ரக்ருதஹாநேத்யாதி³க்³ரந்த²: ப்ரதிபிபாத³யிஷித-மாந்த்ரவர்ணிகப்³ரஹ்மவிஷயத்வாபா⁴வே பா³த⁴கோத்³தா⁴டநார்த²:। ஏவம் க்ருத்ஸ்நஸ்யாஸ்ய பா⁴ஷ்யவாக்யஸ்ய ஸௌத்ரமந்த்ரபத³முக்²யார்தா²நுரோத்⁴யர்த²பரத்வம் 'மாந்த்ரவர்ணிகமிதி ஸூத்ரம் பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴ரித்யாதி³நா விவ்ருதமித்யந்தேந க்³ரந்தே²ந ஆசார்யைர்த³ர்ஶிதமேவ। டீகாக்³ரந்த²ஶ்ச ஸௌத்ரம் மந்த்ரபத³ம் முக்²யார்தே² பா⁴ஷ்யோக்தத³ர்தே² வா கேநசித³ஸ்வாரஸ்யேந ந ப்ரவ்ருத்தம், கிந்து மத்ரவர்ணஸ்யேவ கோஶவாக்யஜாதஸ்ய பர்யாலோசநாயாமப்யாநந்த³ம யஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் நிஶ்சேதும் ஶக்யம்। அத: ஸா(அ)பி யுக்திரநேந ஸூத்ரேண மந்த்ரஶப்³த³ஸ்ய கௌ³ணீம் வ்ருத்திமாஶ்ரித்ய விவக்ஷிதேதி ஸூத்ரயிதுமர்தா²ந்தரமாஶ்ரிதம்। அத ஏவ ஸூத்ராணாமநேகார்த²த்வம் அலங்கார இத்யர்த²த்³வயபரத்வமித்யேதது³பபாத³யிதுமித்யாஹ ஸூத்ரகார இத்யவதாரயாமாஸ। அநுபத³மேவோத்தரஸூத்ராவதாரிகாக³தம் ஸூத்ரபத³மேவமாஶயம் வ்யாசக்ஷாணாநாம் ஆசார்யாணாம் ஏதத்ஸூத்ராவதாரிகாக³தஸ்யாபி ஸூத்ரபத³ஸ்ய அயமேவாஶய இத்யபி⁴ப்ராயோ(அ)ஸ்த்யேவ, கிந்து பா⁴ஷ்யாநுக்தத்வாத் டீகோக்தார்தோ² ந ஶ்ரத்³தே⁴ய இதி மந்த³ஶங்காநிராகரணார்த²ம் டீகோக்த ஏவார்த² உபபந்நதர இதி தத்ப்ரௌடி⁴: ப்ரத³ர்ஶிதா। கேஷுசிட்டீகாகோஶேஷு - மந்த்ரே ஹி புந: புநரந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மேதி பரப்³ரஹ்மண்யாந்தரத்வஶ்ரவணாதி³தி பாட²ம் த்³ருஷ்ட்வா தத்பரிஷ்கரணமித்த²மாசார்யை: க்ருதம்। கோஶாந்தரேஷு து - மந்த்ரே ஹி யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயாமிதி பரப்³ரஹ்மண்யாந்தரத்வஶ்ரவணாதி³தி பாடோ² த்³ருஶ்யதே। தஸ்மிந்பாடே² மந்த்ரோக்தம் ப்³ரஹ்மணோ கு³ஹாஸந்நிஹிதத்வமந்தரஶப்³தே³ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயத இத்யேதத் ஸ்பஷ்டமேவேத்யபி⁴ப்ரேத்ய பாடா²ந்தரமேவ வ்யாக்²யாதம்॥

யத்ர புந: ப்ராசுர்யமேவேதி।

ப்ராசுர்யஸ்ய த⁴ர்மிவிஶேஷணத்வேந நிர்தே³ஶ ஏவ வ்யதி⁴கரணஸஜாதீயால்பத்வஸ்ய நிரூபகத்வம் த்³ருஷ்டம்। யதா² 'ப்ரசுரப்³ராஹ்மணோ க்³ராம:' இத்யத்ர ப்ராசுர்யஸ்ய நாமாந்தரக³தப்³ராஹ்மணால்பத்வம் நிரூபகம் த்³ருஷ்டமிதி। தஸ்ய த⁴ர்மிவிஶேஷ்யத்வே து ஸமாநாதி⁴கரணவிஜாதீயால்பத்வமேவ நிரூபகம்। அத ஏவ 'ப்³ராஹ்மணப்ரசுரோ க்³ராம:' இதி ப்ரயோகே³ தத்³ராமக³தஶூத்³ரால்பத்வாபேக்ஷம் ப்ராசுர்யம் ப்ரதீயதே। ந ச - ப்ரசுரப்ரகாஶ: ஸவிதேதிவ'த்ப்ரகாஶப்ரசுர: ஸவிதேதி' ப்ரயோகே³(அ)பி நக்ஷத்ராதி³க³தப்ரகாஶால்பத்வாபேக்ஷமேவ ப்ராசுர்யம் ப்ரதீயதே, ந து ஸவித்ருக³ததமோல்பத்வாபேக்ஷம் தத்ர தமஸோ பா³தி⁴தத்வாத், ததே²ஹாபி ஸ்யாதி³தி ஶங்கநீயம்; தத்ராபி க⁴நதுஹிநஸைம்ஹிகேயாச்சா²த³நாரோபிததமோல்பத்வமபேக்ஷ்ய க⁴நாத்³யபஸரணஸமயே ததா² ப்ரயோகா³த்। தத³பா⁴வே வ்யுத்பந்நாநாம் ததா² ப்ரயோகா³ பா⁴வாத்। நநு-'ப³லவத்தரஶ்சைத்ர' இத்யாதௌ³ தரபா³த்³யர்த²ஸ்ய ப்ராசுர்யஸ்ய விஶேஷ்யத்வே(அ)பி மைத்ராதி³க³தப³லாத்³யல்பலாபேக்ஷத்வம் த்³ருஷ்டமிதி சேத³, ந: தத்ர 'த்³விவசநவிப⁴ஜ்யோபபதே³ தரபீ³யஸுநா'விதி த்³விவசந விப⁴ஜ்யோபபத³விஶேஷணவஶாதா³திஶாயநிகப்ரத்யயேஷு வ்யுத்பத்த்யந்தரகல்பநே(அ)பி மயடி தத்கல்பகாபா⁴வேந ஔத்ஸர்கி³கவ்யுத்பத்திலங்க⁴நாயோகா³தி³தி பா⁴வ:॥

ப்ரதா⁴நம் ப்ரத்யயார்த² ப்ராசர்ய ப்ரதீதி।

யத்³யபி மயட்³விதா⁴யகஸூத்ரஸ்ய ப்ரத²மவ்யாக்²யாநே ப்ராசுர்யம் ப்ரக்ருத்யர்த²ஸ்ய விஶேஷணம், மயட் ச ஸ்வார்தி²க:; த்³விதீயவ்யாக்²யாநே மயட் ப்ரஸ்துதாந்நாதி³விஶிஷ்டயஜ்ஞாத்³யர்த²: ப்ராசுர்யஸ்ய ப்ரத்யாயநமேவ நாஸ்தீதி ஶாப்³தி³காநாம் மர்யாதா³; ததா²ப்யந்நமயோ யஜ்ஞ இத்யந்நப்ரசுர உச்யத' இதி வ்ருத்திகாரத³ர்ஶிதோதா³ஹரணார்தா²நுஸாரேண த்³விதீயவ்யாக்²யாநே ப்ரக்ருத்யர்த²ப்ராசுர்யவிஶிஷ்ட ஏவாந்யபதா³ர்தோ² மயட³ர்த² இதி வ்ருத்திகாரமதமாலோச்யைவமுக்தம்।। மயட்³விகாரே முக்²ய இத்யாதி³। நந்வாநந்த³ ஶப்³தா³த்³விகாரார்தோ² மயடே³வ ந ப்ராப்நோதி மயட்³வைதயோர்ப⁴ஷாயாமப⁴க்ஷாச்சா²த³நயோர்நித்யம் வ்ருத்³த⁴ஶராதி³ப்⁴ய இதி விகாராவயவார்த²மயட்³‌விதா⁴யகஸூத்ரயோ: பா⁴ஷாவிஷயத்வாதயோரர்த²யோ: ச²ந்த³ஸ்யப்ராப்தஸ்ய மயடோ விதா⁴யகஸ்ய த்³வ்யசஶ்ச²ந்த³ஸீதி ஸூத்ரஸ்ய த்³வ்யஜ்ப்⁴ய ஏவ ஶரபர்ணாதி³ப்ராதிபதி³கேப்⁴ய: தத்³விதா⁴யகத்வாத³தோ மயட்³விகாரே முக்²ய இத்யுக்தமயுக்தம்। ஏவம் ச விகாரப்ராயபாட²பரித்யாகோ³க்திரப்யயுக்தா। அந்நரஸமயவிஜ்ஞாநமயஶப்³த³யோரபி மயடோ விகாரார்த²த்வாயோகா³தி³தி சேந்ந। வ்ருத்³த⁴ஶராதி³ஸூத்ரக³தேந நித்யக்³ரஹணேந தத்ப்ராப்திஸம்ப⁴வாத்। ந ச வ்ருத்³த⁴ஶராதி³ப்⁴யோ மயடோ நித்யத்வஸித்³தா⁴யை தத்பூர்வஸூத்ரேண ஸர்வப்ராதிபதி³கேப்⁴யோ விகல்பேந மயவிதா⁴நாநந்தரம் வ்ருத்³த⁴ஶராதி³ஸூத்ராரம்ப⁴ஸாமர்த்²யாதே³வ தேப்⁴யஸ்தஸ்ய நித்யத்வஸித்³தே⁴:। ந ச வாங்க³ஸ்ரங்மயாதி³ரூபஸித்³த்⁴யர்த²ம் ப்ரவ்ருத்தஸ்ய நித்யமேகாச இதி வ்யாகரணாந்தரஸூத்ரஸ்யைகதே³ஶபூ⁴தநித்யக்³ரஹணமேகதே³ஶத்³வாரா தத்ஸூத்ரபஸ்மாரணாயேதி யோக³விபா⁴கா³ர்த²ம் ததி³தி ஶங்க்யம்। ஶராதி³க³ணே ம்ருத்³‌க்³ரஹணவையர்த்²யோபத்தே:। அதஸ்ததே³வ ம்ருத்³க்³ரஹணமேகாஜுதா³ஹரணேகதே³ஶத்வாத் ஸர்வேஷாமேகாசாம் ஸ்மாரகம் ஆஶ்ரயிதும் ஶக்யமிதி நித்யக்³ரஹணமதிரிச்யமாநம் பா⁴ஷாயாமேவ வ்ருத்³த⁴ஶராதி³ப்⁴யோ நித்யமித்யேதத³ர்த²கம் ஸச்ச²ந்த³ஸி வ்ருத்³த⁴ஶராதி³ப்⁴யோ(அ)ந்யேப்⁴யஶ்ச ப்ராதிபதி³கேப்⁴யோ யதா²த³ர்ஶநம் வ்யவஸ்தி²தவிகல்பார்த²மித்யங்கீ³கர்தும் யுக்தமிதி। நநு ததா²பி ப்ராசுயார்த²மய‌ட்³விதா⁴யகஸூத்ர-ப்ரத²மத்ர்யாக்²யாநுஸாரேண அத்ரத்யாநந்த³மயபத³ஸ்ய ப்ரசுராநந்தா³ர்த²த்வபரிக்³ரஹே மாண்டு³க்யஶ்ருதிக³தாநந்த³மயஶப்³த³ஸ்ய ஸுஷுப்தஜீவே ஏவ ப்³ரஹ்மணி முக்²யத்வமுபபத்³யதே। ப்³ரஹ்மணோ மநஆதி³ரூபதயேவாந்யாவயவத்வேநோபாஸ்யதயா நிர்தே³ஶேபி ப்³ரஹ்மஶ்ருதே: முக்²யதா நாபைதி। ப்ரசுர ஆநந்தோ³(அ)ப்யாநந்த³ ஏவ இத்யப்⁴யஸ்யமாநாநந்த³பதா³நாம் ஆநந்த³மயவிஷயத்வே(அ)பி லக்ஷணா ந ப்ரஸஜ்யதே। அத: பூர்வபக்ஷே முக்²யசித்தயலங்க⁴நோக்திரயுக்தா। ஏவமுத்தரபக்ஷே ப்ராயபாட²மாத்ரபா³த⁴நோக்திரப்யயுக்தா। புச்ச²ஶ்ருதிபா³த⁴ஸ்யாபி ஸத்வாத்। ந ச பக்ஷ்யவயவபரத்வே(அ)பி தத்³பா³த⁴ஸ்துல்ய: தஸ்யா வாலதா⁴வேவ முக்²யத்வாதி³தி வாச்யம்। தஸ்யா: பஶுபஶ்சாத்³வாகா³வயவ இவ பக்ஷிபஶ்சா‌த்³பா⁴கா³வயவே(அ)பி முக்²யத்வாத்। ப்³ருஹத்³ரத²ந்தரே பக்ஷௌ யஜ்ஞாயஜ்ஞியம் புச்ச²ம் தஸ்மாத் ஸர்வாணி வயாம்ஸி புச்சே²ந ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி புச்சே²நைவ ப்ரதிஷ்டா²யோத்பதந்தி ப்ரதிஷ்டா² ஹி புச்ச²மித்யாதி³ஶ்ருதிஷு தத்ராபி தஸ்யா: ப்ரயோக³ஸத்வேந விநிக³மநாவிரஹாதி³தி சேத், அத்ரேத³ம் ஸமாதா⁴நம் விவக்ஷிதம்। ஆநந்த³மய இத்யஸ்யாநந்த³ப்ரசுர இத்யர்த²பரிக்³ரஹ இவ ப்ரசுர ஆநந்த³ இத்யர்த²பரிக்³ரஹே (அ)பி முக்²யார்த²பா³த⁴: ஸ்யாதே³வ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாநந்தே³ ஸம்க்²யாதி⁴க்யரூபஸ்ய முக்²யஸ்ய ப்ராசுர்யஸ்யாபா⁴வாத்। ந ஹி ஸம்க்²யாதி⁴க்யவத் பரிமாணாதி⁴க்யமுத்கர்ஷோ வா ப்ரசுரஶப்³த³ஸ்ய முக்²யோ(அ)ர்த²:। அயம் படோ(அ)ஸ்மாத் படாத் ப்ரசுர இதி வா(அ)யம் க³காரோ(அ)ஸ்மாத்³ க³காராத் ப்ரசுர இதி வா ப்ரயோகா³பா⁴வாத்। ஸுஷுப்தஜீவே த்³ருஷ்டோ(அ)ப்யாநந்த³மயஶப்³தோ³ தே³ஹத்³வயோபாதி⁴விக³மப்ரயுக்தாபி⁴வ்யக்திவிஶேஷ- ரூபோத்கர்ஷலக்ஷகோ ந முக்²ய:। ந சேஹ ததா² லக்ஷணாபீ³ஜமஸ்தி। ப்ராயபாடா²நுரோதி⁴விகாரார்த²பரிக்³ரஹோபபத்தே:। ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³பி ஜ்ஞேயே பரப்³ரஹ்மணீவோபாஸ்யே கேநசித்³ரூபேண பரிச்சி²ந்நே ஸவிஶேஷப்³ரஹ்மண்யவயவார்த²பௌஷ்ககல்யாபா⁴வாத்³ நாத்யந்தம் முக்²யபா⁴வமஶ்நுதே। யத்³யபி ப்ரசுராநந்தே³(அ)ப்யாநந்த³ஶப்³தோ³ முக்²ய: ததா²(அ)ப்யாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே ஜீவஸாதா⁴ரணாநந்தா³ப்⁴யாஸமாத்ரம் ந லிங்க³ கிம் து ப்ரசுராநந்தா³ப்⁴யாஸ இதி தல்லாபா⁴ர்த²மப்⁴யஸ்யமாநாநந்த³மயஶப்³தோ³க்தே ப்ரசுராநந்தே³ லக்ஷணா வாச்யா। புச்ச²ஶப்³த³ஸ்ய பக்ஷ்யவயவபரத்வே(அ)பி முக்²யார்த²த்யாக³ஸ்துல்ய:। புச்சோ²(அ)ஸ்த்ரீ லூம லாங்க³லமித்யபி⁴தா⁴நகோ ப்ரயோக³பா³ஹுல்யநிஶ்சிதலாங்கூ³லஶக்திகஸ்ய தஸ்ய பக்ஷ்யவயவே பஶ்சாத்³ லம்ப³மாநத்வஸாத்³ருஶ்யேநா(அ)கச்ச²: புச்ச²கச்ச²ஶ்சேதி பஶ்சாத்³ லம்ப³மாநவஸ்த்ராவயவ இவ ப்ரயோகோ³பபத்தௌ அநேகஶக்திகல்பநாயோகா³த்। தஸ்மாதி³ஹ ந கஶ்சந ஶங்காவகாஶ இதி।

ததோ(அ)ப்⁴யந்தரம் ப்³ரஹ்ம கிமிதி நோக்தமிதி।

ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாந்தரத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் க²ல்வந்நமயாத்³யுதரோத்தராந்தரநிரூபணம் ப்ரவ்ருத்தம் ஸச்சிதா³நந்த³மயே பர்யவஸிதம் ஸ ஏவ ப்³ரஹ்மேதி யுக்தம்; ததோ(அ)ப்யாந்தரம் ப்³ரஹ்ம விவக்ஷிதம் சேத், ததா² கிமிதி நோச்யேத। ந ஹி ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாந்தரத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ப்ரக்ராந்தம் தத்³ப்³ரஹ்மணி பரிஸமாபிதமிதி யுஜ்யத இதி பா⁴வ:॥

ப்ரதிஷ்டா²த்வஸாமர்த்²யாதி³தி।

"ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டே²"த்யாநந்த³மயப்ரதிஷ்டி²திஹேதுத்வ-ததா³தா⁴ரத்வஸாமர்த்²யாதி³த்யர்த²:। அத: ‘கஸ்மிந்வஹமுத்க்ராந்த' இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரே ப்ராணஸ்ய ஜீவப்ரதிஷ்டா²ஹேதுத்வஶ்ரவணே(அ)பி ந தத்ர வ்யபி⁴சார:। யதா² பூ⁴மவித்³யாயா"மஸ்தி ப⁴க³வோ நாம்நோ பூ⁴ய" இத்யாதி³ப்ரஶ்நப்ரதிவசநபரம்பராயா: ப்ராணே ஸமாபநே(அ)"ப்யேஷ து வா(அ)தி வத³தீ'த்யாதே³ஸ்துஶப்³த³ஶ்ருத்யா "ஆத்மந: ப்ராண” இதி தத: ப்ராணோத்பத்திலிங்கே³ந ச ப்ராணாத³ர்தா²ந்தரோபதே³ஶபரத்வமிதி। தத்ரைவ "ஶ்ருதம் ஹ்யேவ மே ப⁴க³வத்³ருஶேப்⁴யஸ்தரதி ஶோகமாத்மவிதி³தி ஶிஷ்யஜிஜ்ஞாஸிதாத்மோபதே³ஶபர்யவஸாநமப்⁴யுபக³ம்யதே, ந து ப்ராசீநே ப்ராணே; ஏவமிஹாபி யோஜநீயமிதி பா⁴வ:॥ அந்நமயாத்³யுத்தரோத்தராந்தரநிரூபணம் ப்³ரஹ்மணி காரணவாக்யஶ்ருதஸ்யாத்மத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மண்யேவ ஶ்ருதஸ்ய கு³ஹாஸந்நிஹிதத்வஸ்ய விவரணார்த²ம்। அதஸ்தத³வஶ்யம் ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸிதம் வக்தவ்யமித்யபி⁴ப்ரேத்யேவம் பரிஹார ஆஶ்ரித:। யதி³ து 'ஸத்யம் ஜ்ஞாநமிதி' மந்த்ரே ஸத்யாதி³லக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம கு³ஹாயாம் நிஹிதம் ஜீவரூபேண கு³ஹாயாமீஶ்வரேண நிவேஶிதம் ஜீவாபி⁴ந்நம் வேதே³தி ஜீவஸ்ய கு³ஹாநிஹிதத்வமுக்தமிதி தத்³விவரணார்த²ம் தத்ப்ரவ்ருத்தம் ப⁴வேத், ததா³ தத்பர்யவஸாநமாநந்த³மய ஏவம் யுக்தமிதி ந காசித³நுபபத்தி:॥

விஶேஷ்யப்ரதா⁴நபூ⁴தேதி।

மயட³ர்த²ம் ப்ரதி ப்ராதிபதி³கார்த²ஸ்ய விஶேஷணத்வேநாப்ராதா⁴ந்யே(அ)பி விப⁴க்த்யர்த²ஸம்க்²யா ப்ரதி விஶேஷ்யத்வேந தஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யமிதி ஸூசயிதும் விஶேஷ்யக்³ரஹணம்। ஸம்க்²யா ஸமாநப்ரத்யயோபாத்தகாரகாந்வயிநீ தத்³கு³ணபூ⁴தா। ப்ராதிபதி³கார்தோ²(அ)பி தத்³கு³ணபூ⁴த:। அதோ கு³ணாநாம் ச பரார்த²த்வாத³ஸம்ப³ந்த⁴: ஸமத்வாத் ஸ்யாத் (ஜை.அ.2 பா. 1 ஸூ. 22) இதி ந்யாயாத் ஸம்க்²யாப்ராதிபதி³கார்த²யோர்ந பரஸ்பரம் கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வ இதி கௌமாரிலமதாநுஸரணே து பார்ஷ்ணிகாந்வயவேலாயாம் ப்ராதிபதி³கார்த²ஸ்ய ஸம்க்²யா ப்ரதி விஶேஷ்யத்வமஸ்தீதி தத³பி⁴ப்ராயம் விஶேஷ்யபத³ம்। ஏவம் ச ஶாப்³த³போ³த⁴வேலாயாம் தஸ்ய ஸம்க்²யாம் ப்ரதி ப்ராதா⁴ந்யாஸ்பு²ரணே(அ)பி ப்ரத²மஶ்ருதஸ்ய தஸ்ய ஸம்க்²யாவிஶேஷ்யஸ்ய விப⁴க்த்யர்த²ஸ்ய ச ப்ரக்ருதௌ ஸமவேதத்வாத³நுத்கர்ஷ இதி ஸித்³தா⁴ந்தந்யாயோ த்³ரஷ்டவ்ய:। அத ஏவ - ப்ரக்ருத்யர்த²ஸ்ய பாஶஸ்ய விப⁴த்த்யர்த²ஸ்ய கர்மண:। உப⁴யோ: ப்ரக்ருதீபா⁴வாந்நோத்கர்ஷோ(அ)ஸ்யாவகல்பதே॥ இதி ஶாஸ்த்ரதீ³பிகாயாம் தது³ப⁴யமநுத்கர்ஷஹேதுத்வேந த³ர்ஶிதம்॥

நநு-ஆம்நாயஸ்யார்த²ம் வக்தும் ப்ரப⁴வாமோ நாம்நா(அ)யம் பர்யநுயோக்துமிதி ந்யாயாத³பர்யநுயோஜ்யே வேதே³ பாஶைக்யே(அ)பி ப³ஹுவசநம் கத²ம்சித³வயவப³ஹுத்வாபி⁴ப்ராயம் யோஜ்யதே, பௌருஷேயேஷு ஸூத்ரேஷு வாயத்தே ஶப்³த³ப்ரயோகே³ ஸர்வஜ்ஞேந ஸூத்ரக்ருதா கிமர்த²ம் ஶ்ருதிவிரோத⁴நாந்திகரஸூத்ரப்ரணயநம் க்ருதம்? இத்யாஶயாத்⁴யாஹாராத்³யபேக்ஷாநேகார்த²ப்ரத்யாயநாமித்யாஹ–

அத்⁴யாஹாராதி³பி⁴ர்நேயாநீதி।

ஆதி³ஶப்³தே³ந லக்ஷணாநுஷங்கோ³ யோக³வ்ருத்திஶ்ச க்³ருஹ்யதே। தத்ர ஸௌத்ராநந்த³மயஶப்³த³ஸ்யாநந்த³மயபயாயாமநாதே புச்ச²ப்³ரஹ்மணி லக்ஷணா। ஸ்வப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³யமித்யத்⁴யாஹார:। அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதீதி நிக³மநஶ்லோகஸ்த²ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ப்⁴யாஸவிஷயத்வாதி³தி ஹேது:। யத்ர ப்³ரஹ்மத்வம் ஸாத்⁴யம் தத்ர தத்³விஷயஶ்ருத்யாதி³மாத்ரம் ஹேதூகர்தவ்யம்। இஹ து ப்³ரஹ்மண: புச்ச²வாக்யவிஷயத்வே ஸ்தி²தே தாத்பர்யேண ப்ரதா⁴நதயா தத்ப்ரதிபாத்³யத்வம் ஸாத்⁴யமிதி தாத்பர்யஸித்³த⁴யே தல்லிங்க³தயா(அ)ப்⁴யாஸபர்யந்தஹேதூக்தி:। நந்வஸித்³தோ⁴(அ)யம் ஹேது:। யத ஆநந்த³மயோ நிக³மநஶ்லோக விஷய:, ந புச்ச² ப்³ரஹ்ம: பூர்வபர்யாயேஷு நிக³மநஶ்லோகாநாம் புச்ச²விஷயத்வாத்³ருஷ்டேரிதி ஶங்காயாமபி ஸூத்ரமேவோத்தரம்। தத்ராநந்த³மய ஏவம் பக்ஷ:, ந நிக³மநஶ்லோகப்ரதிபாத்³ய இதி ஸாத்⁴யம், ஈக்ஷதிஸூத்ராநஜாநுவர்தமாநேந நிஷேத்⁴யாத்⁴யாஹாரேண ச ஸாத்⁴யபூரணம், ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ப்⁴யாஸாதி³த்யைவ ஹேது:। அப்⁴யஸ்யமாநம் ப்³ரஹ்மஶப்³த³ம் ப்ரதி ஜீவஸ்யாநந்த³மயஸ்ய முக்²யார்த²வாபா⁴வாதே³கபுச்ச²பத³மநுருத்⁴யாநேகஸ்ய ப்³ரஹ்ம ஶப்³த³ஸ்ய ஆநந்த³மயே ஜக⁴ந்யவ்ருத்திகல்பநாயோகா³த் இத்யபி⁴ப்ராயேணாப்⁴யாஸபர்யந்தோகி:। கிஞ்ச ந நிக³மநஶ்லோகப்ரதிபாத்³ய இத்யஸ்மிந் ஸாத்⁴யே நிக³மநஶ்லோகப்ரதிபாத்³யப்³ரஹ்மஸத்வாஸத்வவேதி³த்ருத்வேந ப்ரக்ருதபராமர்ஶிப்⁴யாம் ஸ ஏநமிதி ஸர்வநாமப்⁴யாமப்⁴யஸ்யமாநத்வாதி³தி ஹேலந்தரமப்யநேந விவக்ஷிதம்। அத்ராபி புச்ச²பதா³த்³ ப³லவத்வஸித்³த்⁴யர்த²மப்⁴யாஸபர்யந்தஹேதூக்தி:॥12॥ த்³விதீயஸூத்ரே விகாரபதே³நாவயவோ லக்ஷ்யதே। தத்³வாசிஶப்³த³: புச்ச²ஶப்³த³:। ஸ ஏவ ஶப்³தோ³ விகாரோ விக³தகார்யோ(அ)நர்த²க: ஶப்³த³:। காரஶப்³த³: கர்மணி க⁴ஞந்த: கார்யவாசீ। ததா²சாவயவவாசிஶப்³தா³த்தஸ்ய ஸ்வார்த²த்யாகே³ லக்ஷணீயாபா⁴வேநாநர்த²க்யப்ரஸங்கா³ச்ச ப்³ரஹ்ம ந ஸ்வப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதி பாத்³யமிதி ஶங்கார்த²:। ந ச புச்ச²பதே³நாதா⁴ரத்வம் லக்ஷணீய ப்ரதிஷ்டா²பதே³ந பௌநருக்த்யப்ரஸங்கா³தி³தி ஶங்கிது: ஹ்ருத³யம்। நைவ ஶங்கிதவ்யம்। ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யப்⁴யாஸாநுரோதா⁴த்। ப்³ரஹ்ம ஸ்வப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³யமேவ, புச்ச²பத³ம் து தத்ராதா⁴ரத்வலக்ஷகம்। ந ச ப்ரதிஷ்டா²பதே³ந பௌநருக்த்யம்। புச்ச²பத³ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதேந தேந புச்ச²வத்ப்ரதிஷ்டி²திக்ரியாஸாத⁴நஸமுச்யதே। பக்ஷிணோ ஹி புச்சே²ந ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தீதி லோகத: ஶ்ருதிதஶ்சாவக³தம்। யதா² புச்சே²ந ப்ரதிஷ்டி²தௌ தது³பரிதநாவயவாவச்சி²ந்நம் பக்ஷிணம் ப்ரதி புச்ச²மாதா⁴ரஸ்ததா² ப்³ரஹ்மணா ப்ரதிஷ்டி²தௌ ப்ரியாதி³மத்⁴ய பா⁴க³ரூபாத்மதாவயவயுக்தமாநந்த³மயம் ப்ரதி ப்³ரஹ்மாதா⁴ர இதி ததா³தா⁴ரத்வம் புச்ச²பதே³ந லக்ஷ்யத இத்யேவம் வைவக்ஷிககரணத்வாதி⁴கரணத்வரூபார்த²பே⁴த³ஸத்வாத்। ததா²பி முக்²யமாதா⁴ரவாசகம் ஹித்வா ப்ரஹீணாவயவவாசிநா புச்ச²பதே³ந தல்லக்ஷணா கேந ஹேதுநேதி சேத், பூர்வ பர்யாயேஷு புச்ச²ஶப்³தா³நாம் ப்ராசுர்யாதி³ஹாபி பர்யாயே தத்ஸாம்யார்த²புச்ச²ஶப்³தே³ ப்ரயோக்தவ்யே தேநைவாதா⁴ரத்வப்ரதீதி: லப்⁴யத இதி தாத்பர்யேண। நநு பூர்வபர்யாயஸாம்யார்த²ம் புச்ச²பத³ப்ரயோக³மாத்ரம் நாபேக்ஷிதம், கிம் த்வவயவிக³தபுச்சா²வயவாந்வயபோ³த⁴நோபயோகி³தயா தேந புச்சா²வயவப்ரதிபாத³நம்। நசாதா⁴ரலக்ஷகேண தத்ப்ரதிபாத³நம் ஸம்ப⁴வதி। அதோ(அ)நாதா⁴ரலக்ஷணா யுக்தேல்யஸ்யாமபி ஶங்காயாம் ப்ராசுர்யாதி³த்யேவோத்தரம்।

இத்த²மபி ஶங்கா நாவதரதி அர்தா²ந்தரலக்ஷகதயா ஸ்வார்த²மநபி⁴த³தா⁴நஸ்யாபி ஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வார்தா²பி⁴தா⁴நப²லார்த²தாத்³ருஷ்டே:। தத்³யதா²। "உத்தரம் ப³ர்ஹிஷ: ப்ரஸ்தரம் ஸாத³யதி ப்ரஜா வை ப³ர்ஹிர்யஜமாந: ப்ரஸ்தரோ யஜமாநமேவா(அ)யஜமாநாது³த்தரம் கரோதி தஸ்மாத்³யஜ ஜமாநோ(அ)யஜமாநாது³த்தர' இதி ஶ்ருதௌ ப்ரஸ்தரஸமாநாதி⁴கரணஸ்ய யஜமாநஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஸ்தரே யஜ்ஞநிவர்த்தகத்வாதி³யஜமாநகு³ணமுகே²ந வ்ருத்திஸ்தத்ஸித்³தி⁴பேடிகாயாமுபபாதி³தா। அதா²பி ப்ரஸ்தரே முக்²யயஜமாநத்வபோ³த⁴நஸ்ய யத்ப²லம் யஜமாநமேவா(அ)யஜமாநாதி³த்யாதி³ வாக்யஶேஷார்தோ²பபாத³நம் தாத³ர்த்²யமபி த்³ருஶ்யதே। யதா² வாக்³நிர்வை ப்³ராஹ்மண' இதி ஶ்ருதாவக்³நிஶப்³த³ஸ்ய முக்²யப்ரப⁴வத்வரூபாக்³நிகு³ணமுகே²ந ப்³ராஹ்மணே வ்ருத்திஸ்தத்ர ஸமர்தி²தா, தத்துல்யந்யாயதயா(அ)மி தீ³க்ஷித' இத்யத்ராக்³நிஶப்³த³ஸ்ய தீ³க்ஷிதே வ்ருத்திரபி கிம்சித³க்³நிகு³ணமுகே²நேதி ஸித்³த்⁴யதி। அதா²பி தீ³க்ஷிதே(அ)க்³நிதாதா³த்ம்யபோ³த⁴நஸ்ய யத்ப²லம் “மத³ந்தீபி⁴ர்ஜியத" இதி விதி⁴ஶேஷஸ்ய நிர்வாக்³நி: ஶீதேந பா³த⁴தீ'த்யர்த²வாத³ஸ்யாபபாத³நம் தாத³ர்த்²யமபி த்³ருஶ்யதே। ஏவம் “யஜமாநோ வா ஆஹவநீயோ" "யஜமாநம் வா ஏதத்³விகர்ஷதே யதா³ஹவநீயாத்பஶுஶ்ரபணம் ஹரதீ"த்யாதீ³நி ப்ரசுராண்யத்ரோதா³ஹரணாநி॥ நநு ஸாநந்த³மயஸகலவிகாரஜாதகாரணக²மாநந்த³மயே நாந்வேதி சேத்। தத்புச்ச²தேந நிர்தி³ஷ்டே ப்³ரஹ்மண்யேவ 'தஸ்யைஷ ஏவ ஶாரீர ஆத்மேதி' புல்லிாந ப்ரக்ருதே ஸோ(அ)காமயதேத்யாதே³ரந்வயோ(அ)ஸ்து; புச்ச²மஹிமவர்ணநேந புச்ச²வத: ப்ரதா⁴ந ஸ்யாதி⁴கஸ்துதிலாபா⁴த்। ந ச-கிசித்³விகாரைகதே³ஶஸ்ய பரிச்சி²ந்நஸ்ய ஸகலவிகாரகாரணஸமநுபபஞ்சமிதி ஶலம்; ந ஹி முக்²யவ்ருத்த்யா(அ)யமவயவ உபதி³ஶ்யதே, கிம் த்வநவயவே(அ)வயவத்வத்³ருஷ்டிமாத்ரமுபதி³ஶ்யதே। ப்ராணமயமநோமய-பர்யாயயோராகாஶப்ருதி²வீயஜுராதீ³நாம் வஸ்துத: தத்தத³நவயவாநாமேவாவயவலகல்பநாத³ர்ஶநாத்। ந ச விகார ப்ரத்யவயவத்வத்³ருஷ்டிவிதா⁴நமாத்ரேண கார ணலாந்வயாநுபபத்திராயாதி: ததா² ஸத்யாகாஶத்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டோத்³ரீயோபாஸநாயாமாகாஶே ஸர்வபூ⁴தகாரணத்வாயந்வயாயோகே³நாகாஶஸ்ய காரணத்வாதி³ப்³ரஹ்மலிங்கே³ந ப்³ரஹ்மலநிர்ணயவிரோதா⁴பத்தே:। ந ச முக்²யாவயவலமேவாந விவக்ஷிதமிதி வாச்யம்। ப்ராணமயமநோமயபர்யாயயோ: ஆகாஶப்ருதி²வீயஜுராதீ³நாம் முக்²யாவயவத்வாஸம்ப⁴வேந தத்³வதி³ஹாபி த்³ருஷ்டிமாத்ரவிதா⁴நௌசித்யாதி³த்யாஶங்யாஹ –

தத்³வயவோ ப்³ரஹ்மாபி விகாரஸ்யாதி³தி।

பூர்வபர்யாயேஷ்வித³மேவ ஶிர' இத்யாதி³நோகாநாம் ஶிர:ப்ரப்⁴ருதீநாம் தத்தந்முக்²யைகதே³ஶத்வாந்முக்²யைகதே³ஶேஷ்வேவ ச ஶிரஸ்த்ராதி³கல்பநஸ்யோசிதத்வாத் ஆகாஶப்ருதி²வீஶப்³தா³ப்⁴யாம் ஆகாஶப்ருதி²வீஸம்ப³ந்த⁴வதோ: ஸமாநோதா³நயோ: யஜுராதி³ஶப்³தை³: தத்தத்³விஷயமநோவ்ருத்தீநாம் ச க்³ரஹணம்; தேஷாம் ஶிரஸ்த்வாதி³கல்பநாஸ்வீகாராத்। ப்³ரஹ்மணி புச்ச²த்வகல்பநாயாம் தஸ்யாநந்த³மயமுக்²யாவயவத்வமேவாங்கீ³கர்தவ்யம் ஸ்யாதி³தி விகாராவயவஸ்ய தஸ்ய முக்²யவிகாரத்வாபத்த்யா காரணத்வஶ்ரவணமுபருத்⁴யேதேதி பா⁴வ:॥

இதி ஷஷ்ட²ம் ஆநந்த³மயாதி⁴கரணம்॥

அந்தரதி⁴கரணவிஷயா:

அந்தஸ்தத்³த⁴ர்மோபதே³ஶாத்॥20॥ அபவாத³சிந்தாயா: ஶாஸ்த்ரஸங்க³த்யர்த²ப்ரஸ்துதஶாஸ்த்ரோபயோகி³ப²லமாஹ –

நிர்விஶேஷமிதி।

ந தூபக்ஷிப்யத இதி।

ஶ்ருத்யேதி ஶேஷ:। தாஸாமப்யதி⁴காரப்ரஸங்கா³தி³தி பாட²: ஸாது⁴:; ஶ்ருதௌ கா³வ இத்யஸ்யா: ஶ்ருங்கா³: ஸந்தீத்யாதி³வாக்யஶேஷத: ஸ்த்ரீலிங்க³த்வாத்। யத்³வா தேஷாமபி பாட² இத்த²ம் யோஜ்ய:, ஶ்ருதௌ கா³வ இத்யநேந ஸ்த்ரீக³வ்ய இவ புங்க³வா அபி ஸம்க்³ருஹீதா:; "க்³ராம்யபஶுஸங்கே⁴ஷ்வதருணேஷு ஸ்த்ரீத்யநுஶாஸநாத் தத்ர ஸ்த்ரீலிங்க³ஶேஷதா, இஹ து க்³ரந்தே² தேஷாமித்யநேந நிஷ்க்ருஷ்ய புங்க³வாநாமேவ பராமர்ஶ:। மநுஷ்யேஷு ஜாயாபத்யோ: தி³வி ஜ்யோதிரஜரமாரபே⁴தா"மித்யாதி³ லிங்கா³த்கர்மஸு ஸஹாதி⁴காரே(அ)பி “யுக்தா மே யஜ்ஞமந்வாஸாதா"மித்யாதி³லிங்கா³த் பத்யுர்முக்²யாதி⁴காரோ த்³ருஷ்ட இதி தத³நுரோதே⁴ந புங்க³வாநாம் தத்ர முக்²யாதி⁴காராபாத³நார்த² இதி। நநு "ந ஹ வை தே³வா"நித்யாதி³ஶ்ருதே: ஆகா³மிபாபாப்ராப்திர்நார்த²:, கிந்து வித்³யமாநபாபப²லாப்ராப்தி:। இத்த²ம் பாபஶப்³த³ஸ்ய ப²லலக்ஷணா த்வயாப்யேஷ்டவ்யா, அந்யதா² புண்யமேவாமும் க³ச்ச²தீதி தத³நந்தரவாக்யஸ்ய வித்⁴யதி⁴காரபரத்வம் ஸ்யாத், தச்ச தவ நேஷ்டமித்யாஶாங்க்ய ததா² தத³ர்தா²ப்⁴யுபக³மே ஸர்வபாப்மோத³யவாக்யஸ்யாபி ஸ ஏவார்தோ² ப⁴விஷ்யதீ லாஹ –

அதே²த்யாதி³நா।

பூர்வஸ்மிந்நப்யதே²ம் நாஸ்மாகமநுபபத்தி:,

புண்யமேவாமுமிதி

வாக்யஸ்ய தே³வதாந்தரோத்³தே³ஶ்யகத்வரஹித-பரமேஶ்வரபூஜா-தது³த்³தே³ஶ்யக-தபஶ்சர்யாதி³விஷயத்வோபபத்தே:, ப்ரத்யுத பா⁴ரதீவிலாஸஸ்யைவாஸ்மிந்நப்யர்தே²(அ)நுபபத்திஸ்துல்யா। "புண்ய: புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி பாப: பாபேநேதி ஶ்ருதே: ப்³ரஹ்மஹத்யாயா ஏவ பாபப²லத்வாத்। "தஸ்யாஞ்ஜலிநா ப்³ரஹ்மஹத்யாமுபாக்³ருஹ்ணாத்" இத்யர்த²வாத³ஶ்ரத்³தா⁴வதஸ்தஸ்ய "தம் பூ⁴தாநி அப்⁴யக்ரோஶந் ப்³ரஹ்மஹநிதி” தத³நந்தரவாக்யஶ்ருதஸ்ய லோகக³ர்ஹணஸ்ய "தஸ்மாதி³ந்த்³ரோ(அ)பி³பே⁴தி³"தி தத்பூர்வஸம்த³ர்ப⁴ஶ்ருதஸ்ய ப⁴யஸ்ய சாங்கீ³க்ருதத்வேந தயோரபி பாபப²லத்வாத்।

தத்ப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வாதி³தி।

ஸர்வபாப்மோத³யவாக்யஸ்ய யா யா க³திர்வக்தும் ஶக்யதே, தஸ்யா: ஸர்வஸ்யா அப்யுபலக்ஷணத்வேந கர்மாநதி⁴காரத்வோக்தேரித்யர்த²:। தத்ர ரவிரிதி விஶேஷ்யபதே³ந க³த்யந்தரமபி ஸூசிதம்। ரவி: க²லூத்பந்நஸாக்ஷாத்காரோ ஜீவந்முக்த: ஸ்வாதி⁴காராவஸாநே முக்தோ ப⁴விஷ்யதீதி யாவத³தி⁴காரமித்யதி⁴கரணே (ஜ. அ.3 பா.3 ஸூ. 32) பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴ர்வக்ஷ்யதே। ததஶ்சோத்பந்நப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்ய தஸ்ய தத³தி⁴க³ம உத்தரபூர்வாக⁴யோரித்யதி⁴கரணே (ப்³ர. அ. 4 பா. 1 ஸூ. 13) வக்ஷ்யமாணேந ந்யாயேந ஸர்வஸ்ய பூர்வாக⁴ஸ்ய நாஶ: உத்தராக⁴ஸ்யா(அ)ஶ்லேஷஶ்சாஸ்தீதி தத³ந்யதரவிஷயம் ஸர்வபாப்மோத³யவாக்யமிதி தஸ்ய யதே²த³ம் ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம், ததா² பூர்வபாபாநாம் தே³வதாஸு ப²லாநாரம்ப⁴கத்வரூபஸ்யாப்யர்த²ஸ்ய ப்ரத³ர்ஶநார்த²மித³ம் ப⁴விஷ்யதீதி பா⁴வ:॥

நநு நாநாதா⁴ரஸ்ய ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²ஸ்ய ஸர்வவ்யாபிந: பரமேஶ்வரஸ்யாதா⁴ர உபதி³ஶ்யதேதி பா⁴ஷ்யயோஜநார்தா², அநாதா⁴ரத்வே ச நித்யத்வம் ஸர்வக³தத்த்வம் ச ஹேதுரிதி டீகா ந யுக்தா, பா⁴ஷ்யே நித்யத்வாவிஶேஷணாதி³த்யாஶங்க்ய, ஆஹ –

நித்யத்வமிதி ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²த்வஸ்ய வ்யாக்²யேதி।

அநித்யஸ்ய ஸ்வகாரணப்ரதிஷ்ட²த்வாவஶ்யம்பா⁴வேந ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²த்வாயோகா³த் தேந நித்யத்வமாக்ஷிப்யத இத்யாக்ஷேப்யநித்யத்வதாத்பர்யகம் தத், ந த்வநாதா⁴ரக²தாத்பர்யகம்। அநாதா⁴ரபதே³ந பௌநருக்த்யாபத்தைரிதி பா⁴வ:॥

நித்யமபீதி।

நித்யமஸர்வக³தம் வஸ்துத: ஸித்³தா⁴ந்தே நாஸ்தீதி தர்கிதமபி⁴ப்ரேத்ய சேச்ச²ப்³த³:। ஸர்வக³தத்த்வம் ஸகலவஸ்த்வந்வயித்வம், தந்மாயாயாமப்யஸ்தி ஸாதா⁴ரணம், அதோ நித்யத்வவிஶேஷணமிதி ஸ்பஷ்டத்வாந்நோக்தம்। யதி³ ஸர்வக³தத்த்வம் ப்³ரஹ்மாஸாதா⁴ரணம் பரிபூர்ணத்வம், ததா³ தாவதே³வ ஹேதூப⁴வநக்ஷமமிதி ந நித்யத்வவிஶேஷணமபேக்ஷிதம்। ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²ஸ்யேத்யேதச்ச ந நித்யபரதயா வ்யாக்²யேயம், கிம் த்வநாதா⁴ரஸ்யேவேதத்³வ்யாக்²யேயபரதயா யோஜநீயம்। தேந பா⁴ஷ்யே ஸ்வே மஹிம்நீத்யுதா³ஹரிஷ்யமாணா ஶ்ருதிரநாதா⁴ரத்வபரதயா பா⁴ஷ்யே ஏவ விவ்ருதா ப⁴வதி; அந்யதா² தயா ஸ்வகீயே மஹிமஶப்³தோ³க்தே க்வசித்³வஸ்துநி ப்ரதிஷ்டி²தத்வமுச்யத இதி ப்ரக்ருதவிரோத⁴: ஶங்க்யேத। ஏவம் ச ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²பத³ப்ரதிபாதி³தேந அநாதா⁴ரத்வேநாக்ஷிப்தம் நித்யத்வம் கத²மநாதா⁴ரத்வே ஹேதுரித்யபி ஶங்கா நிரவகாஶா ப⁴வதி। ஸர்வக³தத்த்வம் ஸகலவஸ்த்வந்வயித்வமித்யேவ நிருச்ய நித்யத்வவிஶேஷணாபேக்ஷணே து தத்ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்ட²பதே³ந கத²ம்சில்லக்ஷ்ய, ந ப்ராகு³க்தக்ரமேணாக்ஷேப்யமித்யந்யோந்யாஶ்ரயபரிஹாரோ த்³ரஷ்டவ்ய:। டீகாயாம் நித்யத்வஸ்யாகாஶவதி³தி பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதஶ்ருத்யுக்தஸ்ய ஹேதுதா விவக்ஷிதேதி வ்யாக்²யாநே து தஸ்ய நாக்ஷேபோ ந லக்ஷணேதி ந கத²ம்சித³ப்யந்யோந்யாஶ்ரயஶங்கா॥

ப்³ரஹ்மணி ஸர்வாத்மத்வஸம்ப⁴வமாஹேதி।

அநேநாதி³த்யபுருஷே அக்ஷிபுருஷே ச தத்ஸம்ப⁴வஶங்கா நிரஸ்தா। ஸா சைவம், ஆதி³த்யபுருஷே ப்ருதி²வ்யக்³ந்யாதி³த்³ருஷ்டிவிஶிஷ்ட-ருக்ஸாமகே³ஷ்ணத்வம் மண்ட³லதத³ர்ச்சிஸ்தத³பி⁴மாநிபுருஷாணாமாதி³த்யோ வா ஏஷ ஏதந்மண்ட³லம்" இத்யாதி³ஶ்ருதௌ ருக்ஸாமயஜுராத்மதயா வர்ணிதத்வாது³பபந்நம்। ஆதி³த்யபுருஷஸ்யைவாக்ஷண்யபி ஸந்நிஹிதத்வாத்தத்ராபி ஸைவ ருக்ஸாமேத்யாதி³நோக்தருக்ஸாமாத்³யாத்மத்வம் தத ஏவோபபந்நமிதி। தத்ராயம் பரிஹாரோ விவக்ஷித:। ருக்ஸாமாதி³ரூபத்வம் மண்ட³லாதீ³நாம் ஸ்துத்யர்த²முபாஸநார்த²ம் வோக்தம், ப்³ரஹ்மணி து ஸர்வோபாதா³நே 'ஸந் க⁴ட' இத்யாதி³வ்யவஹாராலம்ப³நம் வ்யாவஹாரிகப்ரமாணக³ம்யமஸ்தி ஸர்வப்ரபஞ்சதாதா³த்ம்யமிதி।

தத்³ரூபேணோத³ய இதி।

ஆதி³த்யபுருஷஸ்ய ஸர்வபாப்மாபாதா³நதயோபலக்ஷித: உத³ய உத்³க³மநமுச்யத இத்யர்த²:।

நநு பாப்மாபாதா³நகமுத்³க³மநம் ப்ராக்பாப்மஸம்ப³ந்தி⁴நோ ஜீவஸ்யைவ ஸம்ப⁴வதீதி நேத³ம் ப்³ரஹ்மலிங்க³மிதி சேத், ந; ஜீவஸ்யாபி நீடா³த் ஶகுந்தஸ்யேவ பாபாத்³ முக்²யஸ்யோத்³கு³மநஸ்யாஸம்ப⁴வேந நீடா³து³க³த: ஶகுந்தோ யதா² ஸர்வாத்மநா நீட³ஸம்ப³ந்த⁴ரஹித:, ஏவமயம் ஸர்வாத்மநா பாபஸம்ப³ந்த⁴ரஹித இத்யேதத³ர்த²லக்ஷகத்வாத்। ததஶ்சாஸங்குசிதஸர்வபாபராஹித்யம் க்வசித³பி ஜீவே ந ஸம்ப⁴வதி; "ந ஹ வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத" இதி ஶ்ருத்யுக்தரீத்யா ஶரீரே ஸதி கியதோ(அ)பி து³:க²ஸ்யாவஶ்யம்பா⁴வேந தத்³தே⁴துபாபஸத்³பா⁴வநியமாத்। நநு 'தாம் குர்வதி³'த்யயுக்தம், ந ஹி ஶப்³த³: ஸ்வயம் மாயாம் கரோதீத்யாஶங்க்ய தாம் குர்வதி³த்யநேநாநுவாத³த்வம் விஹாய ஸ்வாதந்த்ர்யேண மித்²யாபு³த்³த்⁴யுத்பாத³கத்வம் விவக்ஷிதமிதி வ்யாசஷ்டே –

மாயாம் மித்²யாவுத்³தி⁴ம் குர்வதி³தி।

கே³ஷ்ண்யோ பர்வணீ இதி।

கா³நக்ரியாஸாத⁴நபர்வணீ இத்யர்த²:। ஏதது³க்தம் ப⁴வதி – 'தஸ்யோதி³தி நாமே'த்யாதி³பி⁴: வாக்யைருந்நாமவிதா⁴நதந்நிர்வசநதவேத³நப²லஸங்கீர்தநாநந்தரம் "தஸ்யர்க் ஸாம ச கே³ஷ்ணா"விதி ருக்ஸாமயோ: ப்ரக்ருதோந்நாமகபுருஷகே³ஷ்ணத்வமபி⁴தா⁴ய "தஸ்மாது³த்³கீ³த²ஸ்தஸ்மாத்வேவோத்³கா³தைதஸ்ய ஹி கா³தேதி" வாக்யாப்⁴யாம் ருக்ஸாமயோ: உத்³கே³ஷ்ணாத்வாதே³வ ஸாமப⁴க்திவிஶேஷஸ்யோத்கர்மககா³நஸாத⁴நவாச்யுத்³கீ³த² ஶப்³த³வாச்யத்வம் தஸ்மாதே³வ ச ஹேதோருத்³கீ³த²ப⁴க்திகா³துருத்கர்மககா³நகர்த்ருவாச்யுகா³த்ருஶப்³த³வாச்யத்வம் சேதி ஶ்ரூயதே। தத்ரோந்நாமகபுருஷஸ்ய கா³நகர்மத்வம் ஸாமரூபகீ³திக்ரியாபி⁴வ்யங்க்³யம் ருக்ஸாத்⁴யஸ்துதிகர்மத்வம், யதா² “தத்³ய இமே வீணாயாம் கா³யந்த்யேதம் தே கா³யந்தீ"த்யத்ர லௌகிகபுருஷஸ்ய லௌகிககா³நகர்மத்வம் வைணிககீ³யமாநலௌகிகஶப்³த³ஸாத்⁴யஸ்துதிகர்மத்வம்। ஏவம் சோந்நாமகபுருஷஸ்ய ஸ்துதாவ்ருக்ஸாக்ஷாத்ஸாத⁴நம், ஸாம ருக³பி⁴வ்யக்தித்³வாரா; 'ஸாம்நா ஸ்துவீதேதி' ஸாம்நோபி ஸ்துதிஸாத⁴நத்வஶ்ரவணாத்। அத: ஸ்துதௌ ஸாத்⁴யாயாம் ஸாமத்³வயம் ஸோபாநபர்வத்³வயவத் க்ரமிகமாஸ்த இதி கா³நபர்வத்வம்ருக்ஸாமயோரிதி। ததஶ்ச லௌகிககா³நவிஷயராஜாதி³ரூபதயேவாதி³த்யபுருஷஸ்யாக்ஷிபுருஷஸ்ய ச ருக்ஸாமஸாத்⁴யஸ்துதிவிஷயாநீந்த்³ரஸோமாதி³ரூபதயா ஸார்வாத்ம்யஸித்³தி⁴:। யத்³யபி ப்ரஸ்தாவாதி³ஸாமப⁴க்த்யவயவரூபே ஸாமகா³நாம் பர்வேத்யேவ ப்ரஸித்³தே⁴ ஸாம்நாமவச்சே²தே³ கே³ஷ்ண்யாக்²யா தேஷாம் ப்ரஸித்³தா⁴, ஔக்தி²க்யாக்²யே ஸாமபர்வலக்ஷணக்³ரந்தே²(அ)பி ததை²வ வ்யவஹார:; ததா²பி ஸ்தோத்ரஸாத⁴நக்ரமிகபர்வத்³வயத்வஸாத்³ருஶ்யாத்³ ருக்ஸாமயோ: கே³ஷ்ணத்³வயத்வாரோப:। கே³ஷ்ண்யௌ ஶரீராவயவபர்வணீ இத்யப்யாசசக்ஷதே॥

இதி ஸப்தமமந்தரதி⁴கரணம்।

ஆகாஶாதி⁴கரணவிஷயா:

ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த்॥22॥

தஸ்மாது³த்³கீ³த² இத்யுத்³கீ³த²ஸம்பத்தேஸ்துல்யத்வாதி³தி।

யத்³யபி தஸ்மாது³த்³கீ³த² இத்யேதத் பூர்வப்ரக்ருதோந்நாமகத்வேந ருக்ஸாமகே³ஹண்யத்வேந ச ஹேதுநா(அ)(அ)தி³த்யபுருஷஸ்யோத்³கீ³த² இதி நாமாந்தரவிதா⁴நார்த²ம், ந தூகீ³த²ஸம்பத்த்யர்த²ம் தத்ர 'தஸ்மாதி³தி" ஹேதோரநந்வயாத், 'உத்³கே³ஷ்ண' இதி நாம்நி விதா⁴தவ்யே 'உத்³கீ³த²' இதி தத்³விதா⁴நம் தே³வாநாம் பரோக்ஷப்ரியத்வாத்। ததை²வ ச சா²ந்தோ³க்³யவிவரணே வ்யாக்²யாதம்। யந்நாம தந்நாமேதி நாமாதிதே³ஶகவாக்யஸ்யோதி³த்யுத்³கீ³த² இதி ச நாமத்³வயாதிதே³ஶகதயா வ்யாக்²யாநேந சாஸ்ய நாமாந்தரவிதா⁴நார்த²த்வம் ஸ்தி²ரீக்ருதம்। பூர்வாதி⁴கரணப்ரத³ர்ஶிதயா ரீத்யா உத்³கா³நகர்துருத்³கா³த்ருநாமவது³த்³கீ³த²ப⁴க்தேருத்³கீ³த²நாமாபி ருக்ஸாமயோ: உந்நாமகதே³வவிஷயகா³நபர்வத்வே ப்ரமாணபரதயா நீயதே சேத³பி நேத³முத்³கீ³த²ம் ஸம்பத்திபரம், ஆதி³த்யபுருஷஸ்யோத்³கீ³தே² ஸம்பத்திஸ்து ப்ராக் ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த² முபாஸீத 'தஸ்யோபவ்யாக்²யாந'மித்யாதி³நோகீ³தோ²பாஸநாப்ரபஞ்சநப்ரதிஜ்ஞாநாத்। உத்தரத்ராகாஶவாக்யே(அ)பி ஸ ஏஷ பரோவரீயாநுத்³கீ³த²" இத்யுத்³கீ³த²ஸம்பத்த்யநுவ்ருத்த:, ஹிரண்மயவாக்யே(அ)பி தஸ்மாதை³வம்விது³த்³கா³தா ப்³ரூயாத் கம் தே காமமாகா³யாநீ'த்யக்ஷண்யாதி³த்யபுருஷோபாஸநஸ்ய உத்³கா³த்ருகர்த்ருகத்வலிங்க³த³ர்ஶநாச்ச லப்⁴யதே। தல்லப்⁴யைவ சோத்³கீ³த²ஸம்பத்தி: சா²ந்தோ³க்³யவிவரணே “ய ஏவம் வித்³வாந் ஸாம கா³யதீ'த்யத்ர ய ஏவம் வித்³வாநித்யஸ்ய ஏவமுக்தரூபம் தே³வமுத்³கீ³த²ம் வித்³வாநிதி வ்யாக்²யாநேந த³ர்ஶிதா। இஹ ஶாரீரகே(அ)பி 'ஸைவ ஹி ஸத்யாத³ய' (ப்³ர. அ.3 பா. 3 ஸூ. 38) இத்யதி⁴கரணே। சா²ந்தோ³க்³யே ஹி கர்மஸம்ப³ந்தி⁴ந்யுத்³கீ³த²வ்யபாஶ்ரயா வித்³யா விதீ⁴யத இதி வாக்யே(அ)ஸ்யா அந்தராதி³த்யவித்³யாயா: ஸ்வதந்த்ரவித்³யாத்வஶங்காநிராகரணாய கர்மங்கா³ஶ்ரிதத்வவ்யவஸ்தா²பநார்தே² உத்³கீ³த²வ்யபாஶ்ரயேத்யநேந ஸா த³ர்ஶிதா। தத்ர தத³நந்தரம் “இயமேவர்க³க்³நி: ஸாமே"த்யந்தராதி³த்யவித்³யோபக்ரமவாக்யவத்³ “ய ஏவம் வித்³வாந் ஸாம கா³யதீ"தி தது³பஸம்ஹாரவாக்யவச்ச "தஸ்யக ஸாம ச கே³ஷ்ண்யா தஸ்மாது³த்³கீ³த²' இதி தந்மத்⁴யபாதிவாக்யமபி ருக்ஸாமஸம்ப³ந்த⁴ரூபகர்மாங்கா³ஶ்ரிதப³சிஹ்நமாத்ரப்ரத³ர்ஶகதயோபந்யஸ்தம், ந தூகீ³த²ஸம்பத்த்யர்த²த்வேந, அதஸ்தஸ்மாது³த்³கீ³த² இத்யஸ்யோத்³கீ³த²ஸம்பத்த்யர்த²த்வோக்திரயுக்தேதி ப்ரதிபா⁴தி; ததா²பி "தஸ்மாது³த்³கீ³த²" இத்யுத்³கீ³த²நாம விதா⁴நாது³த்³கீ³த²ப⁴க்தராதி³த்யபுருஷஸ்ய சோத்³கீ³த²நாமகலரூபஸாம்யஸித்³தௌ⁴ பூர்வாபரஸம்த³ர்ப⁴பர்யாலோசநயா சோத்³கீ³த²ஸம்பத்தௌ ஹ்ருதி³ விபரிவர்தமாநாயாம் "தஸ்ய பூ⁴ரிதி ஶிஶர: ஏக ஹி ஶிர: ஏகமேதத³க்ஷர"மித்யாதி³ஶ்ருதிஷு ப்ராயேணாரோப்யாதி⁴ஷ்டா²நயோர்யத்கிம்சித்ஸாம்யாவலம்ப³நமபே⁴த³த்³ருஷ்டிவிதா⁴நமிதி ஶ்ருதிஶைலீவிதா³மிஹாப்யுகீ³த²நாமகலஸாம்யாவலம்ப³நாபே⁴த³த்³ருஷ்டிபர்யந்தார்தி²கார்தே²(அ)ஸ்ய வாக்யஸ்ய தாத்பர்யமஸ்தீதி ப்ரதீயத ஏவேத்யபி⁴ப்ரேத்யேத³ம் வாக்யமுத்³கீ³த²ஸம்பத்தௌ ப்ரமாணதயோபந்யஸ்தம்। ஏவமநயா ப்ரணாலிகயோத்³கீ³த²நாம விதா⁴நஸ்யார்தா²து³த்³கீ³த²ஸம்பத்தௌ பர்யவஸாநமபி⁴ப்ரேத்யைவ சா²ந்தோ³க்³யவிவரணே "தஸ்யர்க் ஸாம ச கே³ஷ்ணௌ தஸ்மாது³த்³கீ³த²" இதி வாக்யமவதாரிதம் தஸ்யோத்³கீ³த²த்வம் தே³வஸ்யாதி³த்யாதீ³நாமிவ விவக்ஷித்வா(அ)(அ)ஹேதி। பூர்வம் ய ஏவாஸௌ தபதி தமுத்³கீ³த²முபாஸீதேத்யாதி³ஷ்வாதி³த்யாதீ³நாமிவேத்யர்த²:॥

ஆநந்த்யாத்³யயோகா³தி³தி।

ஶாலாவத்யபக்ஷோத்³பா⁴விதாந்தவத்வதோ³ஷாபநிநீஷயோபந்யஸ்தமநந்தத்த்வம் சரமஶ்ருதமபி ஸக்ருத் ஶ்ருதமபி லிங்க³ம் ஸத³பி ப்ரத²மஶ்ருதாப்⁴யஸ்தாகாஶஶ்ருத்யபேக்ஷயா ப³லவத்। ததா²பூ⁴தாயா அப்யாகாஶஶ்ருதே: லக்ஷணாஸஹிஷ்ணுத்வேநாந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாத³நந்தத்வலிங்க³ஸ்யாந்தவதி தபநே ப்ராகு³த்³பா⁴விததோ³ஷாபநயநாலாபா⁴தி³த்யநந்தத்வலிங்க³ஸ்யாநந்யதா²ஸித்³த⁴த்வம், ஸர்வகாரணத்வாதி³லிங்கா³ந்தராபேக்ஷயா ப்ரத²மாபேக்ஷிதவம் ச। ப்ராப³ல்யாதிஶயமபி⁴ப்ரேத்ய விஷயவாக்யே தேப்⁴யஶ்சரமஶ்ருதஸ்யாபி தஸ்ய ப்ரத²மமுபந்யாஸ:।

முக்²யாநுகு³ண்யேநேதி।

யதா² தா³ல்ப்⁴யபக்ஷோத்³பா⁴விதா(அ)ப்ரதிஷ்டி²தத்வதோ³ஷாபநிநீஷயா ஶாலாவத்யேநோபந்யஸ்தம் ப்ரதிஷ்டா²த்வலிங்க³ம் ஸ்வர்க³லோகவத் ப்ரதிஷ்டா²ந்தரஸாபேக்ஷாயாம் ப்ருதி²வ்யாம் நிரபேக்ஷமுக்²யமஸம்ப⁴வத³பி ஸ்வர்க³லோகாபேக்ஷயா ப்ருதி²வ்யா: கத²ம்சித்ப்ரதிஷ்டா²த்வாதிஶயமபேக்ஷ்ய முக்²யப்ருதி²வீஶ்ருத்யாநுகு³ண்யேந ப்ருதி²வ்யாம் ஸம்ப⁴வத்ப்ரதிஷ்டா²த்வரூபதயா நீதம், ஏவமாநந்த்யமபி முக்²யாகாஶஶ்ருத்யாநுகு³ண்யேந பூ⁴தாகாஶே ப்ருதி²வ்யபேக்ஷயா ப³ஹுகாலவர்திவரூபதயா நேதவ்யமித்யாஶய:।

ததா² ஹி ப்ருதி²வீமாத்ரகாரணஸ்யேதி।

நந்வபாம் காரணஸ்ய தேஜஸ: ப்ரஸித்³த⁴த்வே(அ)ப்யபாம் கா க³திரிதி ப்ரஶ்நோ த்³ருஶ்யதே 'அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³திரிதி, தா³ல்ப்⁴யக்ருதஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ருதி²வீமாத்ரகாரணவிஷயத்வம் சாப்⁴யுபக³ம்யதே தத்³வத் ஶாலாவத்யக்ருதஸ்யாபி தஸ்ய தந்மாத்ரவிஷயத்வம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யஸ்வரஸாதா³ஹ –

அஸ்யேதி ச ஸர்வநாமஶ்ருதேரிதி।

நநு ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வஸ்வாபா⁴வ்யாத³ஸௌ லோக: அயம் லோக இத்யநயோ: ஸமபி⁴வ்யாஹாரே அத³இத³ம்ஶப்³த³யோ: ஸ்வர்க³லோகப்ருதி²வீலோகபரத்வஸ்யைவ ஶ்ருதிஷு ஸர்வத்ர த்³ருஷ்டவாசாவாஸ்யேதி ஸர்வநாமஶ்ருதே: ப்ருதி²வீமாத்ரபரத்வேந ஸம்கோசோ ந தோ³ஷ இத்யஸ்வரஸாதா³ஹ –

கிம்சேதி।

நநு அஸ்யஶப்³த³: ப்ருதி²வீபர இத்யேதாவதா தந்மாத்ரகாரணம் ப்ருஷ்டம் ந ப⁴வதி யேந தந்நிரூபணே அந்தவத்வதோ³ஷோ நாபநீத: ஸ்யாத், கிந்து ப்ருதி²வீகாரணம் ப்ருஷ்டம் ப⁴வதி தத்காரணத்வம் சாநந்தே ஸர்வகாரணே(அ)ப்யஸ்தீதி ப்ருதி²வீகாரணப்ரஶ்நே(அ)பி தந்நிரூபணேநாந்தவத்வதோ³ஷாபநய: ஸ்யாதே³வேத்யநுபபத்த்யபா⁴வாத³ஸ்ய லோகஸ்யேத்யஸ்ய தா³ல்ப்⁴யக்ருதஸ்யைவ ஶாலாவத்யக்ருதஸ்யாபி ப்ரஶ்நஸ்ய ந ஸர்வலோகவிஷயத்வம் கல்பநீயமிதி சேத், ந; யதா² ஶாலாவத்யப்ரஶ்நைகரூபஸ்ய தா³ல்ப்⁴யப்ரஶ்நஸ்யாநந்தவஸ்துபரத்வாபா⁴வே(அ)ப்யந்தவத்வதோ³ஷமுத்³பா⁴விதவாந் ஜைவலிரநந்தம் வஸ்து ப்ருதி²வீகாரணம் விவக்ஷதீதி நிஶ்சயவத: ஶாலாவத்யஸ்ய ப்ரஶ்நோயமநந்த வஸ்துபர இதி கல்ப்யதே, ததா² ஸர்வகாரணத்வாபா⁴வே த்ரிவித⁴பரிச்சே²த³ராஹித்யரூபததா³நந்யம் ந ஸ்யாத³தோ(அ)நந்தம் வஸ்தூபக்ஷிபதா ஜைவலிநா ஸர்வகாரணமேவ தது³பக்ஷிப்தம் ப⁴வதீத்யபி ஶாலாவல்யஸ்ய நிஶ்சயஸம்ப⁴வேந ததீ³யப்ரஶ்நோயம் தத்கிம் ஸர்வகாரணமநந்தம் வஸ்த்விதி ஸர்வலோகக³திவிஷய இத்யபி கல்பயிதுமுசிதத்வாதி³தி பா⁴வ:॥

யதா² ஹ்யுச்சைரிதி।

"உச்சைர்ருசா க்ரியதே" "உபாம்ஶு யஜுஷா" "உச்சை: ஸாம்நேத்யத்ர விதே⁴யமுச்சைஷ்ட்வாதி³கம் கிம்ருகா³தி³த⁴ர்மோம் வேத³த⁴ர்மோம் வேதி ஸம்ஶய:। ருகா³தி³த⁴ர்மத்வே யஜுர்வேத³க³தா அபி ஸபாத³ப³ந்த⁴மந்த்ரரூபா ருச உச்சைஷ்ட்வத⁴ர்மாணோ ப⁴வந்தி, ஸாமவேத³க³தாந்யப்யபாப³ந்த⁴மந்த்ரரூபாணி யஜூஷ்யுபாம்ஶுத்வத⁴ர்மாணி ப⁴வந்தி, வேத³த⁴ர்மத்வே து ருக்³வேதே³ந யத் க்ரியதே விதீ⁴யதே கர்ம, தது³சைஷ்ட்வத⁴ர்மகமித்யேவமாதி³ப்ரகாரேணோச்சைஷ்ட்வாதி³கம் தத்தத்³வேத³விதே⁴யகர்மத⁴ர்மதாம் ப்ராப்ய தத³ங்கே³ஷு மந்த்ரேஷ்வவதரதீதி விஶேஷஸூத்ரே ப்ராயபத³ம் ப்ராத²ம்யபரம்। அபி சாஸ்யைவோபக்ரம இத்யாதி³: ஶாலாவத்யஸ்யேதீத்யந்தஷ்டீகாக்³ரந்தோ²(அ)நந்வித இவ பா⁴தீத்யாஶங்க்ய, அந்தவத்வதோ³ஷப்ரத³ர்ஶநார்த²ஶ்ருதிநிவேஶநபூர்வக பா⁴ஷ்யப்ரதீகக்³ரஹணம் ததி³த்யாஹ –

அபி சேதி பா⁴ஷ்யோக்தேதி।

அஸ்யைவோபக்ரம இத்யேதத³பி பா⁴ஷ்ய ஏவ விவக்ஷிதாம்ஶநிவேஶநார்த²ம்। யத்³யப்யநந்தத்வமாநாநதஶ்சரமஶ்ருதம்; ததா²பி ஶாலாவத்யபக்ஷே அந்தவத்வதோ³ஷோத்³பா⁴வநேந ஜைவலி: ஸ்வயமநந்தம் கிம்சித்³விவக்ஷதீத்யேவமுபக்ரம ஏவாவக³தமிதி தாத்பர்யம்। யத்து ப்ரதிஷ்டா²த்வவத³நந்தத்வமபி யதா²கத²ம்சிநேதவ்யம் இதி। தந்ந। ப்ரதிஷ்டா²த்வஸ்யாபி யதா²கத²ம்சிந்நயநாபா⁴வாத்। ப்ரதிஷ்டா²த்வம் ஹ்யத்ர நோபஜீவ்யவம்; "இத: ப்ரதா³நம் தே³வா உபஜீவந்தீ"திவ"த³முத: ப்ரதா³நம் மநுஷ்யா உபஜீவந்தீ'த்யபி ஶ்ரவணேந ஸ்வர்க³ப்ருதி²வ்யோ: பரஸ்பரமுபஜீவ்யோபஜீவகபா⁴வஸ்ய துல்யதயா ஸ்வர்கோ³ம் ந ப்ரதிஷ்டா² ப்ருதி²வீ ப்ரதிஷ்டே²தி வ்யவஸ்தி²தோக்த்யயோகா³த், கிந்து நிஶ்சலத்வமிஹ ப்ரதிஷ்டா²ஶப்³தா³ர்த²:। தத்து ஜ்யோதிஶ்சக்ராந்தர்க³தத்வேந ப்⁴ரமதி ஸ்வர்கே³ நாஸ்தி, அஸ்தி து ப்ருதி²வ்யாம், ப்ருதி²வீ ப்ரதிஷ்டி²தேதி ஶ்ருத்யந்தராத், ஆர்யப⁴ட்டாத்³யபி⁴மதபூ⁴ப்⁴ரமணாதி³வாதா³நாம் ஶ்ருதிந்யாயவிரோதே⁴ந ஹேயத்வாத்। கிஞ்ச ஆநந்த்யாதி³கு³ணகாகாஶப்ரதிபாத³நார்த² ப்ரவ்ருத்தே(அ)ஸ்மிந் மஹாவாக்யே மத்⁴யக³தம் ப்ருதி²வீப்ரதிஷ்டா²த்வவர்ணநம் யதா²கத²ம்சிந்நீயதாம் நாம, ந தாவதா தத்³வதா³நந்த்யமபி நயநமர்ஹதி; ந ஹ்யக்³நிஹோத்ரத்³ரவ்யத்வேந பயஸோ விதா⁴நார்தே² மஹாவாக்யே மத்⁴யே ஶ்ருதம் ஜர்திலக³வீது⁴கயவாகூ³விதா⁴நம் ஸார்த²வாத³ம் விதி⁴ஸரூபார்த²வாத³த்வேந நீதமிதி பயோவிதா⁴நமபி ததா² நீயதே।

அநந்யதா²ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மலிங்கா³தி³தி

அநந்தவஸ்யாநந்யதா²ஸித்³தி⁴த³ர்ஶிதா। ஸர்வாணி ஹ வேத்யாதி³ வாக்யேநாகாஶ: பராயணமாகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்தீதி வாக்யாப்⁴யாம் ச ப்ரத³ர்ஶிதம்। ஸகலகார்யோத்பத்திஸ்தி²திலயாதா⁴ரத்வம் மூலகாரணாந்தரவ்யவச்சே²த³கேநாவதா⁴ரணேந லம்பி⁴தமுபாதா³நாதிரிக்தகர்த்ருராஹித்யம் சாநந்த்யாந்தர்க³தவஸ்துபரிச்சே²த³ராஹித்யோபபாத³கத்வேநாநந்யதா² ஸித்³த⁴ம்। பரோவரீயஸ்த்வமபி பரோவரீயஸோ ஹ லோகாந் ஜயதீத்யாதி³வாக்யோக்தத்வாநுகு³ணப²லவத்வாத³நந்யதா²ஸித்³த⁴ம்॥

இத்யஷ்டமமாகாஶாதி⁴கரணம்॥

ப்ராணாதி⁴கரணவிஷயா:

அத ஏவ ப்ராண:॥23॥

ஸர்வாணீதி வாக்யமிதி।

நநு ப்ரத்யக்ஷாநுக்³ரஹநியமிதார்த²ஶ்ருத்யந்தரஸம்வாதே³நேத³ம் வாக்யம் வாயுவிகாரபரமித்யேதத³யுக்தம்। ப்ரத்யுதா³ஹரணஸம்க³த்யயோகா³த், வாயுவிகாரஸ்ய ஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத³மநஹேதுத்வஸம்ப⁴வே ஹி தத்³வாரா தத்காரணஸ்ய பூ⁴தாகாஶஸ்யாபி தத்ஸம்ப⁴வதீதி பூர்வாதி⁴கரணோக்தஸ்தத்ர தத³ஸம்ப⁴வ: ப்ரத்யுத்³த்⁴ருத: ஸ்யாத்; அவதா⁴ரணோபப்³ரும்ஹிதம் தத்தத்ர ந ஸம்ப⁴வதீதி சேத்³, வாயுவிகாரே(அ)பி துல்யம்। இஹாபி ப்ராணாதே³வேத்யவதா⁴ரணஶ்ரவணாத் இதி சேத், உச்யதே; இஹ ஸர்வாணி பூ⁴தாநீதி ஶப்³த³: ப்ராணிவர்க³பர:। பூ⁴தஶப்³த³ஸ்ய மஹாபூ⁴தேஷு ப்ராணிஷு ச ரூட்⁴யவிஶேஷே(அ)ப்யத்ர கேஷாம் க்³ரஹணம் கார்யமிதி விஶயே ஆதி³த்யாந்நவாக்யயோ: ஸர்வாணி பூ⁴தாநீத்யஸ்ய கா³த்ருத்வாப்⁴யவஹேதுத்வலிங்கே³ந ப்ராணிபரதயா தத்ப்ராயபாட²ஸ்ய நிர்ணாயகஸ்ய ஸத்வாத்। தேஷாம் ச ஸர்வேஷாமபி ப்ராணே ஸ்வாபப்ரபோ³த⁴யோ: உத்பத்திலயௌ தை³நந்தி³நௌ ஶ்ருத்யந்தரே தத்³போ⁴க³ஸாத⁴நேந்த்³ரியலயோத்பத்திகத²நத்³வாரோபலக்ஷிதாவிஹாப்யர்த²தயா ஸ்வீகார்யௌ। அவதா⁴ரணம் த்வாகாஶவாக்யே மூலகாரணாந்தரஸ்யேவாத்ராவாந்தரகாரணாந்தரஸ்ய வ்யவச்சே²த³கம் ஸ்யாத்। ப்ராணவாயம்ு விநா அந்யஸ்ய கஸ்யசிதி³ந்த்³ரியஸம்வேஶநோத்³க³நாதா⁴ராபாதா³நபூ⁴தஸ்ய ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தஸ்யாபா⁴வாத்। அயோக³வ்யவச்சே²த³கம் வா; ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யந்நமேவ ப்ரதிஹரமாணாநி ஜீவந்தீத்யந்நவாக்யஶேஷக³தாயோக³வ்யவச்சே²த³காவதா⁴ரணப்ராயபாடா²த்। ந ஹ்யோத³நமேவாப்⁴யவஹரந்த: ப்ராணிநோ ஜீவந்தி; வ்யஞ்ஜநாதீ³நாமப்யப்⁴யவஹாராத்। இஹாந்நஶப்³தோ³ ஹ்யோத³நபரோ, ந து அத³நீயமாத்ரவாசீ; யோக³தோ ரூடே⁴: ப்ராப³ல்யாத்³, பி⁴ஸ்ஸா ஸ்த்ரீ ப⁴க்தமந்தோ⁴(அ)ந்நமிதி கோஶகாரவசநேந “அந்நேந வ்யஜந"மிதி பாணிநிவ்யவஹாரேண சாந்நஶப்³த³ஸ்யௌத³நே ரூட்⁴யவக³மாத்। ந ச ஸர்வப்ராணிநாமோத³நாப்⁴யவஹாராயோக³வ்யவச்சே²தோ³(அ)பி நாஸ்தி, வ்ருக்ஷாதி³ஷ்வபா⁴வாதி³தி வாச்யம்। அத்ர ஸர்வாணி பூ⁴தாநீத்யஸ்யோத³நாப்⁴யவஹாரயோக்³யப்ராணிபரத்வேந ஸம்கோசோபபத்தே:, ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாதி³த்யமுச்சை: ஸந்தம் கா³யந்தீதி பூர்வவாக்யே தஸ்ய கா³த்ருத்வயோக்³யப்ராணிஷு ஸம்கோசத³ர்ஶநாத், ஆகாஶவாக்யே த்வேவம்பூ⁴தப்ராயபாடா²பா⁴வாத்³ பூ⁴தஶப்³த³: கார்யஸாமாந்யபரோ பா³லாக்யதி⁴கரணந்யாயாத்। அவதா⁴ரணம் சாந்யயோக³வ்யவச்சே²த³கம்; தஸ்ய தத்ரைவ ஸ்வாரஸ்யாதி³தி விஶேஷ இதி பூர்வபக்ஷ்யாஶய:।

அந்நமபி தத³பி⁴: மாநிதே³வதேதி।

நநு இஹாந்நமோத³ந ஏவ, ந து தத³பி⁴மாநிதே³வதா; ப்ராணிப⁴க்ஷ்யத்வோக்தே:। பா⁴ஷ்யவிருத்³த⁴ம் சாந்நஶப்³த³ஸ்ய தே³வதாபரத்வமங்கீ³க்ருத்யாந்நாதி³த்யதே³வதாப்ராயபாடா²த் ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய தே³வதாபரத்வஸமர்த²நம்। பா⁴ஷ்யே ஹி ப்ரஸித்³த்⁴யதிஶயப்ரத்யக்ஷாநுக்³ரஹாப்⁴யாம் பூர்வபக்ஷ: க்ருத:। ந ச ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மாபேக்ஷயா தே³வதாயாம் ப்ரஸித்³த்⁴யதிஶயோ(அ)ஸ்தி; தஸ்யாம் ரூடே⁴ரபா⁴வாத்³, நிரூடே⁴: ப்³ரஹ்மண்யபி துல்யத்வாத்। ந ச தஸ்யாமசேதநே வாயுவிகார இவ ஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத்³க³நஸமர்த²நே ப்ரத்யக்ஷாநுக்³ரஹோ(அ)ஸ்தி; தஸ்யா ஏவ ஶாஸ்த்ரைகக³ம்யத்வாத், தஸ்மாத்³யதா²பா⁴ஷ்யம் அந்நாதி³த்யரூபா(அ)ப்³ரஹ்மப்ராயபாடா²த் ப்ராணோ(அ)ப்யப்³ரஹ்மேத்யேவ பூர்வபக்ஷ: கர்தும் யுக்த:। ததா² ஸதி நிரஸ்தோ(அ)ப்யயமர்த²ம் இத்யாதி³டீகோக்தப்ரகாரேண ப்ராயபாட²ஸ்ய மூலயுக்த்யுபோத்³ப³லநமாத்ரார்த²த்வம் ந வக்தவ்யம்। ஈக்ஷத்யதி⁴கரணே (ப்³ர. ஸூ. அ. 1பா. 1 ஸூ. 5) கௌ³ணதாபாத³க: ப்ராயபாடோ² நிரஸ்த:। அயம் து ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய முக்²யார்த²போ³பபாத³க: ப்ரப³ல:। ஆநந்த³மயமுக்²யார்த²த்வோபபாத³காந்நமயாத்³யப்³ரஹ்மப்ராயபாட²வதி³த்யதி⁴கஶங்காவகாஶஸத்வாதி³தி சேத், ஸத்யம்: டீகாகாராணாமாசார்யாணாம் ச ப்ராணோ வாயுவிகார இத்யேவ பூர்வபக்ஷோ(அ)பி⁴மத:। அத ஏவ தேஷாம் ஸந்தே³ஹடீகாதி³ஷு வாயுவிகாரஶப்³தே³நைவ வ்யவஹார:। தத்ர யத்³யாகாஶவாக்ய இவ ப்³ரஹ்மாஸாதா⁴ரணத⁴ர்மோபக்ரமோபஸம்ஹாராபா⁴வே(அ)பி ப்ராணவாயுவ்யாவர்தகதே³வதாஶப்³தோ³க்தசேதநோபக்ரமோபஸம்ஹாரௌ ஸ்த:, தத³நுஸாரேணாநஶப்³தோ³(அ)பி தத³பி⁴மாநிதே³வதாபர இதி கஶ்சித் ஶங்கேத, ததா³(அ)ந்நாதி³த்யதே³வதாப்ராயபாடா²த் ப்ராணஶப்³தோ³(அ)பி ப்ராணதே³வதாபரோ(அ)ஸ்து; ப்ரத்யக்ஷாநுக்³ருஹீதஶ்ருத்யந்தரஸம்வாத³லப்³த⁴ஸர்வபூ⁴தஸம்வேஶநோத்³மநஹேதுபா⁴வஸ்ய ப்ராணவாயுத⁴ர்மஸ்ய தத³மேதோ³பசாரேண தத³பே⁴தா³த்⁴யாஸேந வா தத³பி⁴மாநிதே³வதாயாம் வ்யபதே³ஶ இத்யுபபத்தே:, அந்நத⁴ர்மஸ்யாபி தத³பி⁴மாநிதே³வதாயாம் ததை²வோபபாத³நீயவாதி³தி டீகாகாரை: கக்ஷ்யாந்தரம் த³ர்ஶிதமிதி தத்ரத்யஶங்காபரிஹாரோப⁴யோபபாத³நார்த²மியம் அந்நஶப்³த³ஸ்ய தே³வதாபரத்வோக்தி:॥

இந்த்³ரியமாத்ரலய: ப்ரமாணாந்தரத்³ருஷ்டோ ந பூ⁴தலய இதி।

பூ⁴தஶப்³த³: ப்ராயபாடா²த் “விஶயே ப்ராயத³ர்ஶநாத்' (ஜை. ஸூ. அ. 1 பா. 3 ஸூ. 16) இதி ந்யாயேந ப்ராணிவர்க³பர இதி பா⁴ஷ்யே யதா³ து பூ⁴தஶ்ருதிர்மஹாபூ⁴தவிஷயேத்யத: ப்ராசீநக்³ரந்தே²ந த³ர்ஶிதம்। யதா³ த்வித்யாதி³நா து ப்ராணஶப்³தே³ந முக்²யார்த²தயா ஸ்மாரிதோ வாயுஸ்தத்³வர்க்³யமஹாபூ⁴தரூடி⁴முந்மேஷயதி, தேந மஹாபூ⁴தபர இதி த³ர்ஶிதம்। த்³விதீயபக்ஷே ஸ்பஷ்டோ(அ)ர்த²:। ப்ரத²ம பக்ஷே த்வயமர்த²:। ஶரீரேந்த்³ரியஸம்பிண்டி³தஶ்சேதநோ ஹி ப்ராணீ, தத்ரேந்த்³ரியாணாம் சேதநஸ்ய ச வ்யாபாராபா⁴வேந ஸ்வாபகாலே தல்லயஸத்³பா⁴வே(அ)பி ஶரீரலயாபா⁴வாந்ந ஸர்வாத்மநா பூ⁴தலய இதி। ஏவம் சாத்ர ஸர்வஶப்³த³: 'ஸர்வ: படோ ரக்த:' 'ஸர்வம் வநம் புஷ்பிதம்' 'ஸர்வா ப்ருதி²வீ வித்தஸ்ய பூர்ணா ஸ்யாதி³த்யாதா³விவாவயவகார்த்ஸ்ந்யபர:।

ஸர்வத்ராப்யபூர்வத்வாதி³தி।

நநு 'ஆர்ஷேயம் வ்ருணீத' இத்யுத்பத்திவாக்யாவக³தமேகத்வம்। தச்ச 'சமஸாத்⁴வர்யூந் வ்ருணீத' இத்யுத்பத்திவாக்யாவக³தம் ப³ஹுத்வமிவோத்பாத்³யக³தத்வாத்³விவக்ஷிதம், அதஸ்தத³பூர்வம் ந ப⁴வதி। த்³வித்வத்ரித்வே த்வபூர்வத்வே(அ)பி விதா⁴துமஶக்யே; உத்பத்திஶிஷ்டைகத்வவிரோதா⁴தி³தி சேந்ந। அபூர்வார்த²விஷயத்வாத் "ந சதுரோ வ்ருணீதே" இத்யாதி³லாக⁴வமூலஸ்துதிஸமபி⁴வ்யாஹாராச்ச வாக்யவையர்த்²யபரிஹாரார்த²முத்பத்திஶிஷ்டமபி விப⁴க்தித: ப்ரதீதம் ஸம்க்²யாவிஶேஷாவிவக்ஷாயாமேகவசநமுத்ஸர்க³ இதி ஶாப்³தி³கமர்யாத³யைகவசநப்ரதீதத்வேநாவிவக்ஷிததயா நேதும் ஶக்யம்। ஏகலமுபம்ருத்³ய ப்ராதிபதி³கார்த²யோ: விதா⁴நே ஸதி தாப்⁴யாம் பா³தி⁴தஸ்யைகத்வஸ்யாப்ராப்த்யா தத்ப்ராப்த்யர்த²மேகத்வஸ்யாபி விதா⁴நமித்யுபபத்தே:।

ப்ரதிவித்⁴யாவ்ருத்தி: ஸ்யாதி³தி।

ஆத்³யயோர்வித்⁴யோ: ஸ்துத்யாகாங்க்ஷாயாம் யாதே(அ)க்³நே அயாஶயா ரஜாஶயேதி மந்த்ரயோ: விஶேஷ்யாத்³யாகாங்க்ஷயா "தநூர்வர்ஷிஷ்ட²த்யாதே³ரிவ சதுராதி³ஸம்க்²யாநிவ்ருத்திப்ரயுக்தலாக⁴வமூலஸ்துதே: அச்சி²த்³ரேணேத்யாதி³வாக்யஶேஷஸ்ய பசநக்ரியாந்வயாவிஶேஷேணேவ ந்யூநஸம்க்²யாவித்⁴யந்வயாவிஶேஷேண சாவ்ருத்தி: ஸ்யாத்। ஸா சைகத்ர விதி⁴கல்பநேநாவ்ருத்திஸம்ப⁴வே ந யுக்தேதி பா⁴வ:। இத³முபலக்ஷணம் ஏகவாக்யத்வஸம்ப⁴வே வாக்யபே⁴தோ³ ந யுக்த இத்யஸ்யாபி॥

பா⁴ஷ்யே வாக்யஶேஷேணேத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்கா³ம்நாநஸ்த²லநிர்தே³ஶமாத்ரார்த²த்வேந ப்ரதீயமாநஸ்ய ஸ்வவாக்யக³தத்வேந லிங்க³ப்ராப³ல்யார்த²தயா கிமிதி டீகாக்ருதா வ்யாக்²யாநம் க்ருதம்? லிங்க³ஸ்ய ஸந்நிதா⁴நத: ஸ்வத ஏவம் ப்ராப³ல்யஸத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

அந்நாதி³த்யஸந்நிதா⁴நமிதி।

அந்நாதி³த்யரூபா(அ)ப்³ரஹ்மப்ராயபாட²: ப்ராணஶ்ருதிமுக்²யதோபபாத³கதயா ஶ்ருத்யநுக்³ராஹகத்வாத் ஸதீ³க்ஷணகௌ³ணதாபாத³ககௌ³ணேக்ஷணப்ராயபாட²தோ முக்²யத்ரிதயலங்க⁴நாபாத³கபுச்ச²ஶப்³தோ³க்தாவயவப்ராயபாட²தஶ்ச ப்ரப³ல:। ததஶ்ச ப்ராயபாடா²த³ப்³ரஹ்மரூப: ப்ராணோ வாயுவிகார இதி நிஶ்சயே ஸதி தத³தி⁴கரணகஸம்வேஶநதத³பாதா³நகோத்³க³மநரூபஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதக்ரியாந்வயயோக்³யேந்த்³ரியாவஸ்தா²பந்நபூ⁴தபரதயா ஸங்கோச: ஸ்யாத்। அந்நாதி³த்யவாக்யக³தபூ⁴தஶப்³த³யோ: ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதகா³நாப்⁴யவஹாரக்ரியாந்வயயோக்³யபூ⁴தபரதயா ஸங்கோசத³ர்ஶநேந தத்ப்ராயபாடா²த³ந்நாதி³த்யவாக்யக³தஸந்நிதா⁴நத்³வயாலம்ப³நஶங்காநிராகரணார்த²தயா ஸ்வவாக்யக³தத்வேந ஶீக்⁴ரோபஸ்தி²திகஸ்ய ஸர்வபூ⁴தோத்பத்திலயகாரணத்வஸ்ய விலம்பி³தோபஸ்தி²திகவாக்யாந்தரக³தஸந்நிதா⁴நாநுஸாரேண ஸங்கோசகல்பநம் ந யுக்தம்। அத ஏவாகாஶவாக்யே(அ)பி ஸ்வரப்ராணாயப்³ரஹ்மப்ராயபாடே²ந தஸ்ய ந ஸங்கோசகல்பநமிதி பரிஹாரவாசோயுக்தே: பா⁴ஷ்யாரூட⁴த்வப்ரத³ர்ஶநார்த²மேவம் வ்யாக்²யாதமிதி பா⁴வ:। யத்³யப்யத்ர பூ⁴தஶப்³த³ஸ்யாந்நாதி³த்யவாக்யக³தபூ⁴தஶப்³த³ஸந்நிதா⁴நாத்ப்ராணிபரத்வே(அ)பி வாக்யஶேஷார்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்க³த்வமவிருத்³த⁴ம்; ததா²பி பூ⁴தஶப்³த³ஶக்திபர்யாலோசநாயாம் ரூட்⁴யோ: பரஸ்பரகலஹேந யோகோ³ந்மேஷாத் கார்யஸாமாந்யமேவார்தோ² ப⁴வதீத்யாகாஶவாக்யஶேஷவத³ஸ்யாபி வாக்யஶேஷஸ்ய ஸகலகார்யகாரணத்வமேவ ப்³ரஹ்மலிங்க³மர்த² இதி த்³ரஷ்டவ்யம்॥

ப்³ரஹ்மவாசி பதா³பா⁴வேநேதி।

நநு ப்³ரஹ்மவாசிபத³ஸத்வே ஶ்ருதி: ஸ்யாத்³, ந வாக்யம்। உச்யதே; விஷயவாக்யே விஶேஷ்யபத³ம் சேத்³ ப்³ரஹ்மவாசி, ததா³ ஶ்ருதி:। விஶேஷணபத³ம் சேத், ததா³ ப்³ரஹ்மபரத்வேந நிர்ணிநீஷிதஸ்ய விஶேஷ்யபத³ஸ்ய ச ஸமபி⁴வ்யாஹாரரூபம் வாக்யம் ப்ரமாணமிதி வ்யவஸ்தா²। அத ஏவாக்³ரிமாதி⁴கரணந்யாயநிர்ணயே கா³யத்ரீபத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மபரவநிர்ணாயகம் யத்³வை தத்³ப்³ரஹ்மேத்யேதத்³வாக்யம் ப்ரமாணத்வேந வ்யவஹ்ருதம்। நநு மா பூ⁴தா³தி³த்ய ஸந்நிதா⁴நாத்³ அப்³ரஹ்ம ஸந்ப்ராணோ வாயுவிகார:, பூ⁴தாநி ச தத்ஸம்வேஶநோத்³க³மநயோக்³யாநீந்த்³ரியாணீதி நிர்ணய: ப்ராணஶ்ருதித ஏவ ஸ்யாத்।

ஆகாஶவாக்யக³தாநந்தத்வவது³பக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாம் தாத்பர்யவிஷயத்வேந நிஶ்சிதஸ்ய ப்ராணஶ்ருதிமுக்²யார்த²ப்ரச்யாவகஸ்ய லிங்க³ஸ்யாபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்ய ததா²பூ⁴தம் லிங்க³மாஹ –

கதமேதி।

டீகோபந்யஸ்தமுக்தம்। லிங்கோ³பபாத³கம் பூர்வபக்ஷிண: கக்ஷாந்தரமுத்³பா⁴வ்ய தூ³ஷயதி–

அதே²தி॥

இதி நவமம் ப்ராணாதி⁴கரணம்॥

ஜ்யோதிஶ்சரணாதி⁴கரணவிஷயா:

ஜ்யோதிஶ்சரணாபி⁴தா⁴நாத்॥24॥ தந்நிராஸகாரணாபா⁴வாதி³த்யேதத³யுக்தம்। ஸார்வாத்ம்யாதி³வதி³ஹ ப்³ரஹ்மலிங்கா³ஶ்ரவணே(அ)ப்யுபாஸநாவாக்யத்வேநாதா⁴ரமர்யாதா³கல்பநோபபத்தேஸ்தந்நிராஸகஹேதோ: தத்ர வ்யுத்பாதி³தஸ்யாத்ராப்யவிஶிஷ்டத்வாதி³த்யாஶங்க்ய, தத்³வாக்யமந்யதா² வ்யாக்²யாதும் ததா³நுகு³ண்யேநாவதாரயதி–

கிமுபோத்³வலநாயேதி।

ப⁴வத்வேகதே³ஶஸ்யதி।

ஸமஸ்தம் தே ஜக³து³பாஸ்யம், தஸ்ய த்³யுமர்யாதா³ ந ஸித்³தே⁴தி ஶங்கிது: ஹ்ருத³யம்। ஏகைகாமித்யாதி³ப்ரதீகக்³ரஹணம் தேஜ:ப்ரப்⁴ருதீத்யாதி³ தத்³வ்யாக்²யாநமிதி ப்ரதிபா⁴தி தத³யுக்தம்। பா⁴ஷ்யே ஶ்ருதௌ வா ததா²பூ⁴தப்ரதீகாபா⁴வாது³த்தரக்³ரந்த²ஸ்ய தத்³வ்யாக்²யாநத்வாஸம்ப⁴வாச்சேத்யாஶாங்க்ய, பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதஶ்ருதிக³தபத³யோஜநார்த²த்வேநகைகாமித்யாதி³கம் பி⁴ந்நவாக்யதயா வ்யாசஷ்டே –

தாஸாமிதி।

கு³ணஸ்து விப⁴க்த்யர்த² இதி।

ப்ரத்யயார்த²ப்ராதா⁴ந்யப்ரஸித்³தி⁴: க்ருத்தத்³தி⁴தார்த²விஷயேதி பா⁴வ:।

ந ஸ்வவாக்யக³தமபி ப்ரஸ்தோஷ்யமாணமிதி।

ஸ்வவாக்யக³தவரூபப்ரத்யாஸத்யபேக்ஷயாபி ஸர்வநாம்நாமௌத்ஸர்கி³கீ ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²பரத்வவ்யுத்பத்திப³லவதீ। அத ஏவ "தப்தே பயஸி த³த்⁴யாநயதி ஸா வைஶ்வதே³வ்யாமிக்ஷா வாஜிப்⁴யோ வாஜிநமிதி" ஶ்ருதாவாமிக்ஷாபத³வாச்யம் பயஸோ(அ)ர்தா²ந்தரம் த³தி⁴பயஸ்ஸம்ஸர்க³ஜந்யம் மது⁴ராம்லத்வேந தது³ப⁴யவிலக்ஷணம் த்³ரவ்யமப்⁴யுபேயம்; பயோ த³த்⁴யாமிக்ஷேதி வ்யபதே³ஶபே⁴தா³தி³தி தஸ்யைவ த்³ரவ்யாந்தரஸ்ய வைஶ்வதே³வயாக³த்³ரவ்யத்வே ஆமிக்ஷாபத³ஸமாநாதி⁴க்ருததத்பத³ஸ்யாபி தத்³த்³ரவ்யபரத்வே ச ப்ராப்தே ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதபரஸ்வவாபா⁴வ்யாத்தத்பத³ம் த்³விகர்மிகாமாநயநக்ரியாம் ப்ரதி ப்ரதா⁴நகர்மதயா த³த்⁴யாநயநாதி⁴கரணத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் பய: பராம்ருஶதீதி பய ஏவ யாக³த்³ரவ்யம்। தத்பதே³ ஸ்த்ரீலிங்க³மாமிக்ஷாபத³ஸாமாநாதி⁴கரண்யக்ருதம்। ஆமிக்ஷாபத³மஸ்மாதே³வ வைதி³கவ்யவஹாராத³ம்லத்³ரவ்யக⁴நீபூ⁴தபயோவாசகம்। அம்லரஸோ ந யாக³த்³ரவ்யக³த:, கிந்து தத்ஸம்ஸ்காரகத்³ரவ்யக³த இதி பயோரூபாமிக்ஷாப்ரயுக்தமேவ த³த்⁴யாநயநம் ந வாஜிநப்ரயுக்தமபீதி நிர்ணீதம் சதுர்தே² (ஜே.அ. 4 பா.1ஸூ. 22-24) த³தி⁴ மது⁴ க்⁴ருதம் பயோ தா⁴நா உத³கம் தண்டு³லா ஸ்தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டம் ப்ராஜாபத்யமிதி சித்ராயாக³விதீ⁴ த³த்⁴யாதி³ஸப்தத்³ரவ்யமேலநரூபஸம்ஸ்ருஷ்டகத்³ரவ்யக ஏகோ யாக³ஸ்தத்பத³ம் ச ஸம்ஸ்ருஷ்டத்³ரவ்யபரமிதி ப்ராப்தே தத்பத³ம் ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வஸ்வாபா⁴வ்யாத³ஸம்ஸ்ருஷ்டத³த்⁴யாதி³ஸப்தத்³ரவ்யபரமிதி த³த்⁴யாதி³த்³ரவ்யகா: ஸப்த யாகா³:। ஸம்ஸ்ருஷ்டபத³ம் யாக³பே⁴தே³ப்யேகதே³வத்யதயா ஸாநாய்யவத்³த³த்⁴யாதீ³நாம் ஸஹ ப்ரக்ஷேபே ஸம்ஸர்க³ஸத்வாத³நுவாத³கம்। நபும்ஸகைகவசநம் "நபும்ஸகமநபும்ஸகேநைகவசாஸ்யாந்யதரஸ்யா"மிதி வ்யாகரணாநுஶிஷ்டமுபபாத்³யமிதி நிர்ணீதம் டுப்டீகாயாம் அஷ்டமே த்³வாத³ஶே ச। நநு-யத்ர ஸர்வநாம்ந: ப்ரஸ்துதபரத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி, தத்ர ப்ரஸ்தோஷ்யமாணபரத்வமபி த்³விதீயே ஸம்ஜ்ஞாதி⁴கரணே (ஜை. அ. 2 பா. 2 ஸூ. 22) வ்யுத்பாதி³தம்। தத்ர ஹி "அதை²ஷ ஜ்யோதிரேதேந ஸஹஸ்ரத³க்ஷிணேந யஜேத" இத்யத்ர ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதஜ்யோதிஷ்டோமபரத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி; ஜ்யோதிஜ்யோதிஷ்டோம இதி நாமபே⁴த³ஸ்யார்தா²ந்தரபரத்வஸ்வாரஸ்யாத், அதே²த்யநேநாதி⁴காரார்தே²ந ப்ரகரணவிச்சே²தா³வக³மாத், ப்ரக்ருதே ஜ்யோதிஷ்டோமே ஏவாஸ்ய வாக்யஸ்ய ஸஹஸ்ரத³க்ஷிணாலக்ஷணகு³ணவிதா⁴நார்த²தாயாமேதேநேத்யாதி³மந்த்ரஸ்ய அபர்யாப்ததயா அதை²ஷ ஜ்யோதிரித்யநுவாத³வையர்த்²யாச்ச। தஸ்மாத்³ ஜ்யாதிர்நாமகே ஸஹஸ்ரத³க்ஷிணே ப்ரஸ்தோஷ்யமாணே யாகா³ந்தர ஏவ ஸர்வநாம்நோ வ்ருத்திரப்⁴யுபேயேதி நிரூபிதம், ததி³ஹாபி ஜ்யோதி: புருஷ: இதி ஸம்ஜ்ஞாபே⁴த³:। அத²ஶப்³தே³ந ப்ரகரணவிச்சே²தா³வக³ம:। அஸ்ய வாக்யஸ்ய ப்ரக்ருதமேவ த்ரிபாத்³ ப்³ரஹ்மாநூத்³ய தஸ்ய கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷ்யுபாஸநவிதா⁴நார்த²தாயாம் "இத³ம் வாவ தத்³யதி³த³மஸ்மிந்நந்த:புருஷே ஜ்யோதி: இத்யேதாவத ஏவ பர்யாப்ததயா “அத² யத³த: பரோ தி³வ:" இத்யாத்³யநுவாத³வையர்த்²யப்ரஸங்க³ஶ்சேதி ஸமாந ஏவ ஸம்ஜ்ஞாதி⁴கரணந்யாய:। கிஞ்ச “அத² யத³த: பர:" இத்யாதி³யது³பப³ந்த⁴யுக்தம் வாக்யம் ந கேவலம் யத்பத³நிர்தி³ஷ்டஸ்ய த்³யுஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரம் கீர்தயதி, யேந த்³யுஸம்ப³ந்தி⁴ப்ரக்ருதஸத்³பா⁴வமாத்ரோபபாத³நேந சாரிதார்த்²யம் ஸ்யாத், கிந்து தி³வ: பரேஷு லோகவிஶேஷேஷு தீ³ப்யமாநத்வமபி கீர்தயதி। ந ச தத³பி தாவாநஸ்யேதி ருசா ப்ராப்தம்। அதோ யது³பப³ந்த⁴யுக்தவாக்யநிர்தி³ஷ்டயாவத்³விஶேஷவிஶிஷ்டப்ரஸித்³தே⁴: யத்பதே³நாநுவதி³துமபேக்ஷிதத்வாத் தஸ்யாஶ்சாஸம்ப⁴வாத³த்ர யத்பத³ஸ்ய ப்ரஸ்தோஷ்யமாணபரத்வமேவ யுக்தமிதி சேத், உச்யதே; தி³வ: பர இத்யத்ர த்³யுஶப்³த³: ஸ்வர்லோகபர்யாய:, ஸ்வர்லோகஶ்சாத்ர பூ⁴ர்பு⁴வ:ஸ்வரிதி லோகத்ரயபக்ஷாநுஸாரேண பூ⁴மிஸூர்யாந்தரரூபாத்³ பு⁴வர்லோகாது³பரிதநஸத்யலோகாந்தோ விவக்ஷித:, தஸ்யோபரிபா⁴க³ரூப: ஸத்யலோகாந்தர்க³தஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³போ⁴க³பூ⁴மிமேதா³:। தேஷு ப்³ரஹ்மலோகேஷு பரா ய ஏவ தே வஸந்தீத்யாதி³ ஶ்ருதிப்ரஸித்³தா⁴:। தேஷு ஸர்வஸ்மாத³பி லோகாது³பரி ஸ்தி²தேஷு ஸர்வோத்தமேஷு லோகேஷு ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³மூர்த்யபி⁴வ்யக்தம் ப்³ரஹ்ம தி³வ: பரமித்யநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷு ஸ்தி²தமிதி சாநூத்³யதே। ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³மூர்திப்ரபா⁴வச்சே²தே³ந தீ³ப்யத இத்யப்யநூத்³யதே। ஏதாவத்³யத்³யபி த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வீத்யதோ ந ப்ராப்தம், ததா²பி தஸ்ய தி³வமநூத்³ய தத்ர ஸ்தி²திவிதா⁴நாய த்³யுஸ்வரூபாவக³த்யர்த²ம் வசநாந்தரமுக²நிரீக்ஷணாவஶ்யம்பா⁴வேந தத: ஸூர்யாதி³ஸத்யலோகோபரி பூ⁴ம்யந்தத்³யுஸ்வரூபாதி³ப்ராப்தி:। அத²வா - மாபூ⁴த்புரோவாதா³ந்தரம், த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வீத்யயமேவ து³ரூபாதி⁴கரணவிஶேஷவிஶிஷ்டத்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கோ யத³த: பர இத்யாதே³: புரோவாதோ³ஸ்து। தத்ர கிம் த்³யுஶப்³த³ ஆகாஶபர: ஸ்வர்லோகபரோ வா। த்³விதீயே(அ)பி த்⁴ருவலோகாந்தபர: ஸத்யலோகாந்தபரோ வா। தி³வீதி ஸப்தமீ யத்கிம்சித்³பா⁴கா³வச்சே²தே³நாதி⁴கரணத்வபரா உபரிபா⁴கா³வச்சே²தே³ந வேதி ஸம்ப⁴வத³நேகதாத்பர்யஸ்ய புரோவாத³ஸ்யாஸ்மாதே³வாநுவாதா³த³ர்த²விஶேஷவ்யவஸ்தி²திரஸ்து। அஸ்தி ஹி புரோவாத³ஸ்யாநுவாத³வஶாத³ர்த²விஶேஷவ்யவஸ்தி²தி:। ததா² ஹி "யஜ்ஞாயஜ்ஞீயேந ஸ்துவீதே "தி ப்ரக்ருத்ய ந கி³ரா கி³ரேதி ப்³ரூயாத்³ யத்³கி³ரா கி³ரேதி ப்³ரூயாதா³த்மாநமேவ தது³த்³கா³தா கி³ரேதை³ரம் க்ருத்வோத்³கே³ய"மிதி யஜ்ஞாயஜ்ஞீயஸாந்ந: ருசி "கி³ரா கி³ரா ச த³க்ஷஸே" இத்யத்ர கி³ராபத³ப்ரதிஷேத⁴ இராபத³விதி⁴ஶ்ச ஶ்ரூயதே। தத்ர கி³ராபத³ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)நுவாத³:; தஸ்யாபி விதா⁴நே வாக்யபே⁴தா³பத்தே:। இராபத³ஸ்ய ப்ரகரணேந யஜ்ஞாயஜ்ஞீயஸம்ப³ந்தே⁴ த்³ருஷ்டார்த²ஸ்ய தஸ்ய யஜ்ஞாயஜ்ஞீயக³தகிம்சித்பத³கார்யாவக³த்யவஶ்யம்பா⁴வே சாவக³தே: கஸ்ய பத³ஸ்ய ஸ்தா²நே ததி³த்யாகாங்க்ஷாயாம் கி³ராபத³ப்ரதிஷேதா⁴நுவாத³ஸாமர்த்²யாத் தஸ்ய ஸ்தா²நே இத்யவஸீயத இதி நவமே நிர்ணீதம் (ஜை. அ. 9 பா. 1ஸூ. 50)। ததே²ஹாபி ப⁴விஷ்யதி। ஏவமுபாஸநோபயுக்தார்த²விஶேஷநிர்ணயோபயோகி³வாந்நாநுவாத³வைப²ல்யஶங்காபி। ஸம்ஜ்ஞாபே⁴தே³நார்த²பே⁴த³ஶங்கா து ந ப்ரவர்ததே; ஜ்யோதிஶ்ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரகாஶவாசிநஸ்த்ரிபாத்³ரூபேண ப்ரக்ருதே ப்³ரஹ்மணி வாசகதயைவ வ்ருத்திஸம்ப⁴வாத், ஶ்ருத்யந்தரேஷு ப்³ரஹ்மணி ப்ராசுர்யேண த்³ருஷ்டப்ரயோக³த்வாச்ச। அத²ஶப்³தே³ந ப்ரகரணவிச்சே²த³ஶங்காபி நாஸ்தி; தஸ்ய பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷவாசித்வோபபத்தே:। தேந பூர்வோபாஸநாந்விதப்³ரஹ்மகு³ணாநாம் ஜ்யோதிருபாஸநாயாமப்யந்வயஸித்³த்⁴யா தத்³வாசித்வஸ்யாத்ர ஸப²லத்வாத், ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்மா(அ)விஹாயைவ தஸ்யோபாஸநாந்தராரம்பா⁴ர்த²த்வஸம்ப⁴வேநாதி⁴காரார்த²த்வே(அ)ப்யவிரோதா⁴ச்ச॥

ஶேஷப⁴க்ஷோ வித்⁴யபா⁴வாந்ந வித்³யத இதி।

நநு “ஸர்வத: பரிஹாரமாஶ்விந"மித்யாதி³ஷு ஸார்த²வாதே³ஷு ப்ரத்யக்ஷவசநேஷு ஜாக்³ரத்ஸு கத²ம் வித்⁴யபா⁴வபூர்வபக்ஷோத்தா²நம்। இத்த²ம்। “ஆஶ்விநம் க்³ருஹ்ணாதீ'த்யாதி³ விதி⁴பி⁴: தத்தத்³தே³வதோத்³தே³ஶேந க்³ருஹீத: ஸோமரஸ: க்ருத்ஸ்நோ(அ)ப்யுபாம்ஶுயாஜ்யாவத்³தோ⁴தவ்ய இதி தத்ர ஶேஷாபா⁴வாத்³பு⁴தஶேஷஸ்யேத³ம் ந ப⁴க்ஷணவிதா⁴நம், கிம் த்வாஶ்விநக்³ரஹாதி³த⁴ர்மகஸோமகு³ணவிஶிஷ்டார்த²கர்மரூபப⁴க்ஷணவிதா⁴நம், கத²ம்சிச்சே²ஷஸத்³பா⁴வஸமர்த²நே(அ)பி ராக³ப்ராப்ததத்³ப⁴க்ஷணாநுவாதே³ந கு³ணமாத்ரஸ்ய விதா⁴நம், ந ப⁴க்ஷணஸ்யாபி; விஶிஷ்டவிதி⁴கௌ³ரவாபத்தரிதி பூர்வபக்ஷீ மந்யதே। அல்பம் ஜுஹோதீதி வசநஸாமர்த்²யாத³ஸ்தி தாவச்சே²ஷ:। ந சாஸ்ய விதா⁴யகத்வே ஸம்ப⁴வதி பாத்ரால்பத்வப்ரயுக்தால்பத்வாநுவாத³கதயா வைய்யர்த்²யாஶ்ரயணம் யுக்தம் தத்³ப⁴க்ஷணஸ்யாப்ராப்தஸ்ய கு³ணவிஶேஷவிஶிஷ்டஸ்ய விதா⁴நேந வசநாநாம் சாரிதார்த்²யே ஸம்ப⁴வதி நாஶ்விநாதி³த⁴ர்மகஸோமகு³ணவிஶிஷ்டார்த²கர்மரூபப⁴க்ஷணவிதி⁴கௌ³ரவஸமாஶ்ரயணம் யுக்தம்। ந சாத்யந்தலாக⁴வார்த²ம் கு³ணமாத்ரவிதா⁴நமபி யுக்தம்। ப⁴க்ஷணஸ்யாப்ராப்தவாத்³, ராக³த: பக்ஷப்ராப்தஸ்ய நித்யவதா³ம்நாதகு³ணாஶ்ரயத்வாயோகா³தி³தி ஸித்³தா⁴ந்த:॥ "ஸர்வத: பரிஹாரமாஶ்விநம் ப⁴க்ஷயதி தஸ்மாத் ஸர்வத: ஶ்ரோத்ரேண ஶ்ருணோதீ"த்யஸ்யாயமர்த²:। ஆஶ்விநம் ஸர்வத:பரிஹார ஶிர: பரிதோ ப்⁴ரமயித்வா ப⁴க்ஷயதி தஸ்மாத்ஸர்வத: ஸர்வாஸு தி³க்ஷு ஸ்தி²தம் ஶப்³த³ம் ஶ்ரோத்ரேண ஶ்ருணோதீதி "உபயாமக்³ருஹீதோ(அ)ஸி ஶ்ருத ஸத³ஸி ஶ்ரோத்ரப்⁴யாம் த்வே"தி மந்த்ரே ஹ்யஶ்விநோ: ஶ்ரோத்ரஸம்ரக்ஷகத்வமாம்நாதம்। ததீ³யஸோமஶேஷஸ்ய ச 'ஶ்ரோத்ராய மே வர்ச்சோதா³ வர்சஸே பவஸ்வேதி' ஶ்ரோத்ரவர்ச:ப்ரத³த்வமாம்நாதம்। ததீ³யஸோமஶேஷஸ்ய ஸர்வதோ ப்⁴ரமணே ஸதி ஸர்வதி³க³பி⁴யுக்தஶப்³த³ஶ்ரவணம் ப⁴வதீதி தாத்பர்யம்। ஸர்வத: பரிஹாரமிதி ணமுலந்த: ஶப்³த³:।

அர்த²வாதா³ இதி।

ப⁴க்ஷணவசநாநாம் தஸ்மாத்ஸர்வத இத்யாதி³பி⁴: ஸ்வயமர்த²வாதை³ர்யுக்ததயா ஸ்வதந்த்ரத்வேந ப்ரதீயமாநாநாமந்யார்த²வாத³த்வப்ரதீத்யபா⁴வே(அ)பி தத்ப்ரதீதிமப்⁴யுபேத்ய ததா²ப்யுபரிதா⁴ரணவாக்யவத³பூர்வகா²த்³விதா⁴யகக² மங்கீ³கர்தவ்யமித்யபி⁴ப்ரைல்யார்த²வாத³த்வோக்தி:॥24॥

ந ச பூ⁴தப்ருதி²வீதி।

நநு பூ⁴தப்ருதி²வீஶரீரஹ்ருத³யாநி நிர்தி³ஶ்ய ஸைஷா சதுஷ்பதே³தி ருக³நுஶிஷ்டடாப³ந்தசதுஷ்பாத³ஶப்³த³ப்ரயோகா³த் கா³யத்ர்யாம்ருச்யேவ ஸ்தாவகதயா பூ⁴தாதி³பாத³த்வம் தத்ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதம் ஷாட்³வித்⁴யம் ச யோஜநீயமிதி சேத்³, ந। கா³யத்ர்யநுக³தப்³ரஹ்மலக்ஷணாயாம் கா³யத்ரீஸத்³ருஶே ப்³ரஹ்மணி கௌ³ணவ்ருத்தௌ ச ப்ரத²மம் கா³யத்ர்யுபஸ்தி²திஸத்வேந தத்³விஷயதயா டாப³ந்தத்வோபபத்தே:। கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வமித்யாதி³ஶ்ருதிவாக்யலேக²நே யேயம் ப்ருதி²வீத்யாத்³யநந்தரமாம்நாதஸ்ய "அஸ்யாம் ஹீத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் ப்ரதிஷ்டி²தமேதாமேவ நாதிஶீயத” இத்யாதே³ரலேக²நம் ப்ரக்ருதாநுபயோகா³த்। ப்ரஸித்³தா⁴ த்ரிபதா³ கா³யத்ரீத்யாதி³பாட²: ஸாது⁴:, ந து த்ரிபாத்³வாயத்ரீத்யாவிபாட²:।

ஷட³க்ஷரைரிதி।

பாதை³ரிதி ஶேஷ:।

தி³வீதி வாக்யஶேஷவஶாதி³தி।

தி³வீதி ஸப்தமீஸ்வாரஸ்யாதி³த்யர்த²:। ப்ராக்³விஶ்வத:ப்ருஷ்டே²ஷு ஸர்வத:ப்ருஷ்டே²ஷ்வித்யஸ்ய டீகாகாரக்ருதவ்யாக்²யாநாநுஸாரேண தத்புரோவாத³ஸ்ய தி³வீத்யஸ்ய ஸத்யலோகாந்தர்க³தப்³ரஹ்மவிஷ்ணுஶிவபோ⁴க³பூ⁴மிபரத்வம் த்ரிபாதி³த்யஸ்ய ப்³ரஹ்மாதி³மூர்தித்ரயாபி⁴வ்யக்திபரத்வம் சார்த² இத்யர்தா²த் ஸ்தி²தமேவ। வைப⁴வாதி³த³ம் வ்யாக்²யாநத்³வயம்। நநு-வ்யாக்²யாநத்ரயே(அ)பி ஸைஷா சதுஷ்பதா³ ஷட்³விதா⁴ கா³யத்ரீயேதத³நந்தரம் ததே³தத்³ருசாப்⁴யநுக்தமிதி ருக³வதாரிகாயா: கத²ம் ஸம்க³திரிதி-சேத், கா³யத்ர்யாக்²யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸர்வபூ⁴தாத்மத்வாதி³ரூபோ யோ மஹிமா வர்ணித: ஸ ஸர்வோ(அ)பி தாவாநஸ்ய மஹிமேதி ப்ரத²மபாதே³ந கீர்த்யத இதி ஸம்க³தி:। நந புருஷஸூக்தபடி²தோ(அ)யம் மந்த்ர:, தத்ர ப்ரக்ருதம் மஹிமாநம் கீர்தயேத் தஸ்யைதத்ப்ரகரணக³தமஹிமகீர்தநே க: ப்ரஸங்க³:। நைஷ தோ³ஷ:। உப⁴யத்ராபி மஹிமவர்ணநஸ்யார்த²த ஏகத்வாத்। புருஷஸூக்தே(அ)பி “ஸ பூ⁴மிம் ஸர்வதோ வ்ருத்வா" "புருஷ ஏவேத³ம் ஸர்வம் யத்³பூ⁴தம் யச்ச ப⁴வ்ய"மித்யாம்நாநாத்। ஏவம் ப்ரத²மபாத³ஸ்ய ப்ரக்ருதார்த²விஷயத்வே ஸ்தி²தே த்³விதீயபாதே³ந ததோ ஜ்யாயஸ்த்வம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிஜ்ஞாயோத்தரார்த⁴ந யத்தது³பபாத³நம் க்ருதம் தஸ்ய பாத³சதுஷ்டயவத்வேந ஸாத்³ருஶ்யேந கா³யத்ரீபத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி ப்ரவ்ருத்த்யுபபாத³கதயா ப்ரக்ருதஸங்க³தி:। அபி⁴ஹிதமித்யுக்தமிதி டீகா ந யுக்தா; லக்ஷணாபக்ஷே(அ)பி ப்³ரஹ்மபரத்வஸ்யாவிஶிஷ்டவாதி³த்யாஶங்கதே–

நந்விதி।

கௌ³ணே ப்ரயோகே³ இதி।

நநு-கௌ³ண்யாம் தாத்பர்யாதீ⁴நோ கு³ணலாப⁴: லக்ஷணாயாம் ஸம்ப³ந்தா⁴தீ⁴நஸ்தாத்பர்யலாப⁴ இதி நாயம் நியம:। முக²மித³ம் கமலமிதி கவிஸமயப்ரஸித்³தா⁴யாம் கர்ணோ(அ)யம் ராஜேத்யாதி³லோகவ்யவஹாரஸித்³தா⁴யாம் ச கௌ³ண்யாம் முக்²யார்த²ப்ரஸித்³த⁴காந்திமத்வதா³த்ருத்வகு³ணலாப⁴ஸ்ய தாத்பர்யாவேக்ஷணாநபேக்ஷத்வாத்³, யஷ்டீ: ப்ரவேஶயேத்யாதௌ³ தாத்பர்யாநுபபத்திமூலகலக்ஷணாயா: தாத்பர்யாந்வேஷணாபேக்ஷத்வாச்ச, தத்ராபி ப்ரகரணாத்³யவக³தபோ⁴ஜநப்ரவேஶநாந்வயாநுபபத்திலக்ஷணாபீ³ஜம் ந தாத்பர்யாநுபபத்திரிதி சேந்ந; க³ங்கா³யாம் கோ⁴ஷ இத்யத்ர ஸாமீபிகாதி⁴கரணவிவக்ஷாயாம் முக்²யார்தா²ந்வயஸம்ப⁴வே(அ)ப்யௌபஶ்லேஷிகாதி⁴கரணே தாத்பர்யமிதி தாத்பர்யாநுபபத்திரேவ லக்ஷணாபீ³ஜம் நாந்வயாநுபபத்திரிதி வைபரீத்யஸ்யாபி வக்தும் ஶக்யத்வாதி³தி சேத், உச்யதே; ப்ரக்ருதாபி⁴ப்ராயமித³ம் விஶேஷகத²நம்। ப்ரக்ருதே ஸார்வாத்ம்யாத்³யந்வயயோக்³யே ப்³ரஹ்மணி கா³யத்ரீபத³ஸ்ய தாத்பர்யே(அ)வத்⁴ருதே தந்நிர்வாஹார்த²ம் தத்ர தஸ்ய கௌ³ணவ்ருத்திமூலே கு³ணே வாச்யே ப்³ரஹ்மகா³யத்ர்யோ: ஸாத்³ருஶ்யரூபஸ்ய கு³ணவிஶேஷணஸ்யாப்ரஸித்³த⁴த்வாத்தத³ந்வேஷணே ப்³ரஹ்ம சதுஷ்பாதி³ஹ நிர்தி³ஷ்டம்। ப்ரஸித்³தா⁴யா கா³யத்ர்யா: "தேஷாம்ருக்³யத்ரார்த²வஶேந பாத³வ்யவஸ்தே²தி" ப்ரகாரேண த்ரிபத³த்வே(அ)பி யதா² “ஷஷ்டிஸ்த்ரிஷ்டுபோ⁴ மாத்⁴யந்தி³நே ஸவநே” இத்யர்த²வாதோ³த்தரீத்யா மாத்⁴யந்தி³நஸவநக³தா: கா³யத்ரீப்³ருஹத்யாத³யோ(அ)க்ஷரஸம்க்²யாமாத்ரேண த்ரிஷ்டுப⁴:, ஏவமிஹ கா³யத்ரீ ஷட்³பி⁴: ஷட்³பி⁴ரக்ஷரைஶ்சதுஷ்பதே³தி பாத³சதுஷ்டயவத்வரூபோ கு³ணோ லம்ப⁴நீய:। லக்ஷணாயாம் து ப்ராத²மிகத்வாத³ப்⁴யர்ஹிதத்வாத் சோபாதா³நோபாதே³யபா⁴வஸம்ப³ந்த⁴: ஶீக்⁴ரம் ஸ்பு²ரதீதி ஸம்ப³ந்த⁴நிமித்தகம் தாத்பர்யமிதி॥

ஆகாஶ: பரமேஶ்வர இதி।

தஸ்யாந்தே ஸுஷிரம் ஸூக்ஷ்மமித்யாதி³ஶ்ருதாவூர்த்⁴வஸுஷிரவர்திலேநாம்நாதோ த³ஹராகாஶரூப: பரமேஶ்வர ஊர்த்⁴வத்³வாரபாலஸ்யாதி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வதேத்யர்த²:। உபாஸ்யஸ்ய த்³வாரபாலாதி⁴ஷ்டா²துஶ்ச பரமேஶ்வரஸ்ய ஹ்ருத³யகமலமத்⁴யததூ³ர்த்⁴வஸுஷிரரூபாவச்சே²த³கபே⁴தே³ந பே⁴த³:। ஆகாஶபத³ஸ்ய தத³பி⁴மாநிதே³வதாபரத்வே வக்தும் ஶக்யே(அ)பி த³ஹரகமலோர்த்⁴வஸுஷிரே தத³பி⁴வ்யக்திரப்ரஸித்³தா⁴ கல்பநீயா, பரமேஶ்வரஸ்ய து ப்ரஸித்³தா⁴ க்ல்ருப்தாஸ்தீத்யேவம் வ்யாக்²யாதம்।

யதா³ முக்²யமாதா⁴ரத்வமித்யாதி³।

இயம் க்லிஷ்டயோஜநா பரத இத்யேதத³பி பஞ்சம்யந்தமித்யப்⁴யுபேத்ய। யதி³ து தி³வ: பர இதி ஶ்ருத்யநுஸாரேண தி³வ்யேவ ஸத்³ப்³ரஹ்ம தி³வ: பரமித்யுபதி³ஶ்யத இதி பா⁴ஷ்யாநுஸாரேண ச ப்ரத²மார்த²ஸ்தஸில்ப்ரத்யய ஆஶ்ரீயதே ததா³ தி³வ உபரிபா⁴கே³ ஸ்தி²தம் ப்³ரஹ்ம தி³வ: பரமேவ ப⁴வதீதி ந காசித³நுபபத்திரிதி விஸ்பஷ்டத்வாந்நோக்தம்।

நநு த³ஶ ஸந்தஸ்தத்க்ருதமிதி ப்ரக்ருதேஷு த³ஶஸு கத²ம் க்ருதஶப்³த³ இத்யாஶங்க்ய தது³பபாத³யிதுமாஹ –

அத்ராபி சதுரயகேதி।

லோகே(அ)க்ஷநிபாதநரூபம் த்³யூதம் த்³விவித⁴ம், ஏகாக்ஷநிபாதநம் ப³ஹ்வக்ஷநிபாதநம் ச। தத்ர ப³ஹ்வக்ஷநிபாதநம் த்³விவித⁴ம் நியதஸம்க்²யப³ஹ்வக்ஷநிபாதநம் அநியத ஸம்க்²யப³ஹ்வக்ஷநிபாதநம் ச। ஏகாக்ஷநிபாதநரூபஸ்ய அநியதஸம்க்²யப³ஹ்வக்ஷநிபாதநரூபஸ்ய ச த்³யூதஸ்யாயஸம்ஜ்ஞகா: ஸந்தி ப்ரகாரவிஶேஷா:। லே சதுர்விதா⁴:, க்ருதத்ரேதாத்³வாபரகலிபே⁴தா³த்। க்ருதாயரூபே(அ)க்ஷநிபாதநே ஜய இதி த்³யூதஶாஸ்த்ரமர்யாத³।। தத்ரைகாக்ஷநிபாதநரூபே த்³யூதே ய ஏகோ(அ)க்ஷஶ்சதுரஶ்ர: தஸ்யாஶ்ரித்³வயமஶ்ரித்³வயமந்தரா சத்வாரி ஸ்தா²நாநி க்ரமாச்சதுஸ்த்ரித்³வ்யேகஸம்க்²யபி³ந்து³ரூபாங்கயுக்தாநி ப⁴வந்தி। தேஷு யச்சதுரங்கஸ்தா²நம் தஸ்யோபரிப⁴வேநாக்ஷநிபாதநம் க்ருதாய:। த்ரித்³வ்யேகாங்கயுக்தஸ்தா²நாநாமுபரிபா⁴வேந பதநாநி து த்ரேதாத்³யயா:। அநியதஸம்க்²யப³ஹ்வநிபாதநரூபே து த்³யூதே ந்யுப்தேஷ்வக்ஷேஷு சதுஷ்கஶோ விப⁴ஜ்யமாநேஷ்வவஸாநே சத்வாரோ(அ)வஶிஷ்யந்தே சேத், தத³க்ஷநிபாதநம் க்ருதாய:। த்ரித்³வ்யேகாக்ஷாவஶேஷே து த்ரேதாத்³யயா:। அமுமர்த²ம் ஶ்ருதிரப்யநுவத³தி। யே வை சத்வார: ஸ்தோமா: க்ருதம் தத்। அத² யே பஞ்ச கலி: ஸ இதி। ஏவம் லௌகிகஸ்ய த்³யூதஸ்ய ப்ரகார:। வைதி³கம் து நியதஸம்க்²யப³ஹ்வக்ஷநிபாதநரூபம் நியமேந க்ருதாயரூபமத ஏவ வ்யவஸ்தி²தஜயப²லகம்। ஏவம் சாக்³ந்யாதா⁴நே ராஜந்யஸ்ய கர்தவ்யமாபஸ்தம்ப³ஸூத்ரே ஶதமக்ஷாந்யஜமாநாய ப்ரயச்ச²ந்நாஹேத்யுபக்ரம்ய த³ர்ஶிதம் க்ருதம் யஜமாநோ விஜிநாதீதி। ந்யுப்தேஷு ஶதஸம்க்²யேஷ்வக்ஷேஷு சதுஷ்கஶோ விப⁴ஜ்யமாநேஷ்வவஸாநே ய: பஞ்சவிம்ஶோ பா⁴க³: ஸோ(அ)பி சதுரக்ஷ ஏவ। அதஸ்தத³க்ஷநிபாதநம் க்ருதமிதி யஜமாநோ விஜிநாதி ஜயதீத்யர்த²:। அத்ர சதுரயகேதி விஶேஷணம் லௌகிகக்³ரஹணாய। அயேதி ஹ்ரஸ்வயுக்தபாட²: ஸாது⁴:, ந து சதுராயகேதி தீ³ர்க⁴யுக்தபாட²:। இஹ ஜாநஶ்ருத்யுபாக்²யாந ஏவ யதா²க்ருதாயவிஜிதாயாத⁴ரே(அ)யா: ஸம்யந்தீதி ப்ரயோகா³த்। யஜுர்வேதே³ க்ருதாயாநாம் த்ரேதாயாநாம் த்³வாபராயாநாமாஸ்கந்தீ³யாநாமித்யாதி³ப்ரயோகா³த் "அய: ஶுபா⁴வஹே தை³வே க³தௌ த்³யூதாக்ஷபாதநே” இத்யாதி³நைக⁴ண்டுகவ்யவஹாராச்ச ஹ்ரஸ்வாதே³ரேவ த்³யூதப்ரகாரவாசித்வாவஸாயாத்। யத்³யப்யாதா⁴நக³தவைதி³கமபி த்³யூதம் க்ருதம் ப⁴வதீதி த³ஶ ஸந்தஸ்தத்க்ருதமித்யத்ரத்யக்ருதஶப்³த³வ்யாக்²யாநாய விஶிஷ்ய லௌகிகத்³யூதம் நாந்வேஷணீயம்। ததா²பி யத்ர த்ரிபி³ந்தூ³பரிபா⁴வாதி³யுக்தா: அக்ஷாவஶேஷாதி³யுக்தா வா த்ரேதாத³யோ(அ)பி ஸந்தி தத்ர சதுர்பி³ந்தூ³பரிபா⁴வயுக்தே சதுரக்ஷாவஶேஷயுக்தே வா த்³யூதே க்ருதஶப்³தோ³ த⁴ர்மபாத³சதுஷ்டயயுக்தயுக³வாசீ ஸமுசிதம் இதி ஜ்ஞாயதே। யதா² க்ருதாயவிஜிதாயேத்யத்ரத்ய விஜயவசநம் ச விஜயநிமித்தக்ருதப்ரதித்³வந்த்³விபராஜயநிமித்தத்ரேதாதி³விமிஶ்ரிதலௌகிகோதா³ஹரண ஏவ ஸ்பஷ்டம் ப⁴வதீத்யாஶயேந சா²ந்தோ³க்³யவிவரணே ப⁴க³வத்பாதை³: லௌகிகமுதா³ஹ்ருதம்। அதஸ்தத³நுஸாரேணாசார்யைரபி லௌகிகக்³ரஹணேந வைதி³கம் வ்யாவர்தயிதும் சதுரயகத்வேந த்³யூதம் விஶேஷிதம்। அநேநைவ யத்ர லௌகிகே(அ)பி நியதஸம்க்²யபஶ்சாக்ஷபாதநாதி³ரூபே ஸர்வேஷாமுத்தாநதயா பாதநே ஜய:, அந்யதா² பராஜய இதி வ்யவஸ்தா²வதி த்³யூதஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³தே⁴ த்³யூதாந்தரே க்ருதத்ரேதாதி³கம் நாஸ்தி தஸ்யாபி வ்யாவ்ருத்தி:। ஏவம் சாயம் வாக்யார்த²:। சதுரயகே லௌகிகே த்³யூதே யதா² சத்வாரோங்கா: ஸந்தி, தத்³வத்ப்ராணாதி³த³ஶகே சத்வாரோ(அ)பி பதா³ர்தா²: ஸந்தி, தத³ந்தர்க³தா யதா² அங்கரூபா அவயவா: தத்³வத் த்ரயோ(அ)பி ஸந்தி, யதா² ச த்³வ்யங்கரூபாவயவௌ தத்³வத்³ த்³வாவபி ஸ்த:। யதை²காங்கரூபோ(அ)வயவ: தத்³வத³கோ(அ)ப்யஸ்தீதி। த்ர்யங்காயவத்³ ஏகாங்காயவதி³தி கேஷுசித்கோஶேஷு பாடோ² த்³ருஶ்யதே। தஸ்மிந்பாடே² ஸப்தமீஸமர்தா²த் 'தத்ர தஸ்யைவேதி' ஸூத்ரேண வதிர்வாச்ய:, ந து தேந துல்யம் க்ரியாம் சேத்³வதிரிதி ஸூத்ரேண। ததா² ச அங்கஸ்தா²நோ பரிபா⁴வயுக்த த்ரேதாயே யதா² த்ரயோ(அ)ங்கா: ஸந்தி, தத்³வத் த்ரயோ(அ)பி ஸந்தீத்யாதி³ரர்தோ² லப்⁴யத இதி தேந ப்ராணாதி³த³ஶகே த்ரேதாதி³ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தம் ப்ரஸ்துதாநுபயோக்³யேவோக்தம் ஸ்யாத்³, ந து ஶ்ருதிக³தக்ருதஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தம்। தஸ்மாத³யுக்த: ஸ பாட²:। சதுரங்கவதி³தி பூர்வவாக்யஸ்தே²ந யதா² சத்வாரோ(அ)ங்கா: ஸந்தீத்யேவமர்த²கேநார்த²ஸாரூப்யாலாபா⁴ச்ச ஸ பாடோ² ந யுக்த:। அத்ர ஸர்வே(அ)ப்யங்கஶப்³தா³ஶ்சிஹ்நவாசிந:। ஏகாக்ஷநிபாதநே பி³ந்தூ³நாம் ப³ஹ்வக்ஷநிபாதநே அவஶிஷ்டாக்ஷாணாம் ச ஸாதா⁴ரண:। உப⁴யேஷாமபி சதுஸ்த்ரித்³வ்யேகஸம்க்²யாத்வேந க்ருதாயாதி³சிஹ்நத்வாவிஶேஷாத்॥

நநு ஸந்து ப்ராணாதி³த³ஶகே சதுரங்காய இவ சதுஸ்த்ரித்³வ்யேகரூபா: பதா³ர்தா²:, ப்ரக்ருதே கிமாயாதமித்யாஶங்க்ய த³ஶஸ்வேதேஷு க்ருதஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திம் ப்ரக்ருதார்த²ம் க்ருதஶப்³த³ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²ஸாத்³ருஶ்யேநோபபாத³யிதும் தஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴மர்த²மாஹ –

த்³யூத இதி।

நநு க்ருதஸம்ஜ்ஞேந சதுரங்காயேந வாயுப்ராணாதீ³நாம் கிம் ஸாத்³ருஶ்யம்? ப்ராகு³க்தம் சதுஸ்த்ரித்³வ்யேகஸம்க்²யாஸம்க்²யேயத்வமிதி சேத்³, ந தத்ஸாத்³ருஶ்யம் ஶ்ருதௌ விவக்ஷிதம் த³ஶ ஸந்தஸ்தத்க்ருதமிதி ஶ்ருதௌ த³ஶஶப்³த³ஸம்கீர்தநேந த³ஶஸம்க்²யயா ஸாத்³ருஶ்யவிவக்ஷோந்நயநாதி³த்யாஶங்க்ய, சது:ஸம்க்²யாயா: தத³ந்தர்க³தத்ரித்³வ்யேகஸம்க்²யாநாம் ச ஸம்யோஜநேந தஸ்மிந் த³ஶஸம்க்²யாம் ஸம்பாத³யதி - ்லு

ஸ ச த³ஶாத்மக இத்யாதி³நா।

நநு த³ஶஸம்க்²யயைவ ஸாத்³ருஶ்யவிவக்ஷாயாம் த்³யூதே சதுரங்காய: க்ருதஸம்ஜ்ஞ இத்யாதி³க்³ரந்த² ஏவ பர்யாப்த: கிமர்த²: தத்ப்ராசீந: ப்ரக்ருதேஷு த³ஶஸு சதுஸ்த்ரித்³வ்யேகஸம்க்²யபதா³ர்த²வத்வரூபசதுரங்காயஸாத்³ருஶ்யகத²நபரக்³ரந்த² இதி சேத், உச்யதே। சதுரங்காயே த³ஶஸம்க்²யாவத்வமவயவஸம்க்²யாஸம்யோஜநேநௌபசாரிகம், ந து ஸம்க்²யேயவ்யக்திதாவத்வப்ரயுக்தம் முக்²யம், கத²மமுக்²யகு³ணவத்³ முக்²யகு³ணவத உபமாநம் ஸ்யாதி³த்யாகாங்காக்ஷாயாம் கு³ணக³தமுக்²யா(அ)முக்²யவிவேகோ(அ)த்ர ந விவக்ஷித:। கிந்து சதுஸ்த்ரித்³வ்யேகஸம்க்²யாக⁴டநீயத்வமாத்ரம், தத்து முக்²யாமுக்²யஸாதா⁴ரணமிதி த³ர்ஶயிதும் ப்ராசீநக்³ரந்த²:। ஏவம் த³ஶஸம்க்²யாவத்வாதே³வ தேஷு த³ஶாக்ஷரச்ச²ந்தோ³விஶேஷவாசகோ விராச்ச்ச²ப்³த³ஶ்ச, ஸ ப்ரக்ருதே த்³ருஷ்டாந்த:॥

இதி த³ஶமம் ஜ்யோதிரதி⁴கரணம்।

ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணவிஷயா:

ப்ராணஸ்ததா²(அ)நுக³மாத்॥28॥

உதைகமேவ ப³லவதி³தி।

நநு கிமமூநி ஸர்வாணி ஸமப³லாநி, உதைதேஷு ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் ப³லவதி³த்யேக ஏவ ஸம்ஶய: ப்ரத³ர்ஶயிதும் யுக்த:; ததை²வ டீகாயாம் பூர்வோத்தரபக்ஷப்ரவ்ருத்தே:। ந து ப்ரத²மஸம்ஶயஸ்யைகமேவ ப³லவதி³தி கோட்யந்தரம் ப்ரத³ர்ஶ்ய யதை³கமேவ ப³லவத் ததா³ கிம் ப்ராணஸ்ய ஜீவஸ்ய வா லிங்க³ம் ப³லவத்³, உத ப்³ரஹ்மண இதி ஸம்ஶயாந்தரமபி ப்ரத³ர்ஶயிதும் யுக்தம்। டீகாயாமேகவாக்யத்வநிர்வாஹார்த²ம் ஏகஸ்யைவ லிங்க³ம் ப³லவதி³த்யநிர்தா⁴ரணேந ஸித்³தா⁴ந்தம் ப்ரத³ர்ஶ்ய தத³நந்தரம் விஶிஷ்ய ப்³ரஹ்மலிங்க³ப³லவத்வநிர்தா⁴ரணார்த²ம் விசாராந்தரப்ரவர்தநஸ்யாபா⁴வாத்। தத்ஸத்வே ஹி ஸம்ஶயாந்தரம் ப்ரத³ர்ஶநீயம்। யதா² பூர்வதந்த்ரே பா⁴வார்தா²: கர்மஶப்³தா³: (ஜை. அ. 2 பா. 1 ஸூ. 1) இதி ஸூத்ரார்த²கத²நே ஸோமேந யஜேதேத்யாதி³ஷு கிம் த்³ரவ்யகு³ணபா⁴வஶப்³தா³: ஸர்வே(அ)பி பா⁴வநாகரணஸமர்பகா:, உதைக ஏவேதி ஸம்ஶயப்ரத³ர்ஶநபூர்வகமேக ஏவேதி ஸித்³தா⁴ந்தமுபபாத்³ய தத³நந்தரம் யதை³க ஏவ ததா³ கிம் த்³ரவ்யகு³ணஶப்³த³:, உத பா⁴வஶப்³த³ இதி ஸந்தே³ஹாந்தரப்ரத³ர்ஶநபூர்வகம் பா⁴வஶப்³த³ ஏவ ப²லபா⁴வநாகரணஸமர்பக இதி நிர்ணீதம், ந ததே²ஹ விசாரத்³வயம் க்ருதமக்³ரே த்³ருஶ்யதே। தஸ்மாத்ப்ராகு³க்தரீத்யைக ஏவ ஸம்ஶய: ப்ரத³ர்ஶயிதும் யுக்த இதி சேத், உச்யதே। இஹ யத்³யேக ஏவ ப³லவல்லிங்க³: ப்ரதிபாத்³ய:, தர்ஹி ப்ராணோ ஜீவோ வா ப³லவல்லிங்க³ இதி தயோரந்யதர: ப்ரதிபாத்³யோஸ்து, ஏவமப்யேகவாக்யதாஸம்ரக்ஷணஸித்³தே⁴ரித்யாஶங்காந்தரம் தந்நிராகரணம் சேத்யுப⁴யமப்யத்ர விவக்ஷிதம்। ததி³த்த²ம்। ப்ராணோஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மேத்யுபக்ரமாத் ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மேத்யுபஸம்ஹாராச்ச வாயு: ஜீவோ வா(அ)த்ரோபாஸ்யத்வேந ப்ரதிபாத்³ய:। மாமேவ விஜாநீஹீதி ப்ரத²மமிந்த்³ரவசநஸத்வே(அ)பி நேந்த்³ரஸ்யோபாஸ்யத்வஶங்கா; தேந வாக்யேந ஸ்வஸ்யைவோபாஸ்யத்வமுக்தமிதி ஶங்காவாரணாய ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மேதி புநஸ்தத்³விவரணாத்। ததா² ச ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா வாமதே³வஸ்ய மந்வாதி³பா⁴வோக்திவதி³ந்த்³ரஸ்ய ஸ்வோபாஸ்யப்ராணஜீவஸாமாந்யபா⁴வோக்தி:। தத்ர ப்ராணபூர்வபக்ஷே யாவத்³த்⁴யஸ்மிந் ஶரீர இத்யாதி³கம் ப்ராணஶ்ருத்யுபோத்³ப³லகம் லிங்க³ம்। தஸ்மிந் ஜீவத⁴ர்மோக்திஸ்து யோ வை ப்ராண: ஸா ப்ரஜ்ஞேதி தஸ்ய ஜீவபே⁴தோ³பசரணாத்³, ஔபஸம்ஹாரிகாஜராம்ருதத்வோக்திரபி தத ஏவ ஜீவஸ்யாஜரத்வாத³ம்ருதத்வாச்சேதி। ஜீவபூர்வபக்ஷஸ்த்வதத்³வைபரீத்யேநோபக்ரமோபஸம்ஹாரக³தஜீவபரப்ரஜ்ஞாத்மஶப்³தா³தி³ஸத்வாத்। ஹிததமமித்யுபக்ரமக³தாதிஶாயநிகப்ரத்யயமாத்ரம் து ப்ராணஜீவாந்யதரோபாஸநாப²லம் ஸகலபாபக்ஷயாதி³கமிதி தந்மாத்ரவிஷயத்வேந யோஜநீயம்। ஏதச்ச²ங்காநிராகரணம் த்வந்யதா²ஸித்³த்⁴யநந்யதா²ஸித்³தி⁴ப்⁴யாம் ஏகவாக்யதாநிர்வாஹார்த²மேகஸ்மிந்நேவ ப்ராணஜீவப்³ரஹ்மலிங்கே³ஷு யோஜநீயேஷு கார்யயோ: லிங்க³காரணே ப்³ரஹ்மணி யோஜயிதும் ஶக்யம்। காரணஸ்ய ஸர்வேஷு கார்யேஷ்வநுக³மாதி³த்யந்யதா²ஸித்³தா⁴நி தயோ: லிங்கா³நி। கார்யாந்தரேஷ்வப்யநுவ்ருத்தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ லிங்கா³நி து ந தயோ: வ்யாவ்ருத்தயோர்யோஜயிதும் ஶக்யந்த இத்யந்யதா²ஸித்³தா⁴நீதி। ஏவமநந்யதா²ஸித்³தை⁴தச்ச²ங்காநிராகரணம்। ந ச ப்³ரஹ்மலிங்க³மந்யபரத்வேந பரிணேதும் ஶக்யஸிதி பா⁴ஷ்யே, தஸ்மாத³நந்யதா²ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மலிங்கா³நுஸாரத இதி டீகாயாம் ச ஸூசிதம்। ஸூத்ரே(அ)ப்யநுக³மாதி³த்யஸ்யோபக்ரமோபஸம்ஹாராநுக³மவத் காரணஸ்ய கார்யேஷ்வநுக³மரூபமர்தா²ந்தரமபி விவக்ஷிதமிதி தேநைவ ஸூசிதம்। ஏவம் ஸூத்ரபா⁴ஷ்யடீகாபர்யாலோசநயா ஸ்பஷ்டோ(அ)யமர்த²ம் இத்யாசார்யை: இஹ கண்ட²தோ ந ப்ரத³ர்ஶித:। த³ர்பணே த்வாசார்யைரேவ ஶங்காமநுத்³பா⁴வ்ய ப்³ரஹ்மா(அ)ப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் தயோரநுக³மவ்யாவ்ருத்திப்⁴யாம் விஶேஷோ வர்ணித:।

அநந்யதா²ஸித்³தே⁴தி।

நநு யத்³யநந்யதா²ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மலிங்கா³நுஸாரேணாந்யதா²ஸித்³த⁴நயநம் க³தார்த², தர்ஹி-தஸ்மாத³நந்யதா²ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மலிங்கா³நுஸாரத இத்யேதத³பி க³தார்த² ஸ்யாதி³தி சேத், அஸ்து। அத ஏவ த்ரீண்யுபாஸநாநீதி ப்ரத²மவிசார ஏவாக³தார்த² இதி டீகாயாம் கண்ட²த: க்ருத:। த்³விதீய விசாரஸ்து ப்ராசீநந்யாயஸித்³த⁴ இதி தத்ஸம்சாரணார்த²மநந்யதா²ஸித்³த⁴பத³மாத்ரேண ஸூசித:। அத²வா அநுக³மவ்யாவ்ருத்தி ரூபாநந்யதா²ஸிக்⁴யந்யதா²ஸித்³தி⁴ப்ரகாரபே⁴த³வ்யுத்பாத³நேநாக³தார்த²தா த்³ரஷ்டவ்யா॥

வஸத இதி

த்³விவசநஶ்ருத்யேதி।

நநு ஸஹவாஸாதி³லிங்கா³நுக்³ருஹீதத்³விவசநஶ்ருத்யா ப்ராணப்ரஜ்ஞாஶப்³தோ³க்தயோ: பே⁴தா³வக³மாத்³ ப்³ரஹ்மவத்³யதா² தயோருபாஸ்யத்வமேவமிந்த்³ரஸ்யாபி ப³ஹுலிங்க³ப்ராப்தஸ்யோபாஸ்யத்வமங்கீ³க்ருத்ய சத்வார்யுபாஸநாநீதி பூர்வபக்ஷயிதும் ஶக்யம்; அத்⁴யாத்மஸம்ப³ந்தி⁴லிங்கா³நாம் யதா²ர்ஹம் ஜீவாத்³யந்வயோபபத்தே:, மத்⁴யே ப்ராணப்ரஜ்ஞாஶப்³த³யோ: முக்²யப்ராணஜீவபரத்வே(அ)பி ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மேத்யுபஸம்ஹாரே ப்³ரஹ்மபரத்வவத்ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மேத்யுபக்ரமே ஶக்ரபரத்வஸ்யாபி ஸம்ப⁴வாத்। தம் மாமாயுரம்ருதமுபாஸ்வேத்யுபக்ரமே ஶக்ரஸ்ய, ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாதி³த்யுபஸம்ஹாரே ப்³ரஹ்மண:, தஸ்மாதே³ததே³வோக்த²முபாஸீதேதி வக்தாரம் வித்³யாதி³தி ச மத்⁴யே ப்ராணஸ்ய ஜீவஸ்ய சோபாஸநா விதீ⁴யத இதி ஸ்பஷ்டமேவோபாஸநாசதுஷ்டயப்ரதீதேஶ்சேதி சேத், உச்யதே; "ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா தம் மாமாயுரம்ருதமுபாஸ்வே"த்யேதத³நந்தரம் “ஆயு: ப்ராண: ப்ராணோ வா ஆயு: யாவத்³த்⁴யஸ்மிஞ்ச²ரீரே ப்ராணோ வஸதி தாவதா³யுரித்யுபாஸ்யத்வேந நிர்தி³ஷ்டஸ்ய ப்ராணஸ்யாயு:ப்ரதா³நஸ்வாதந்த்ர்யம் ஶ்ருதம், ஸமநந்தரக²ண்டே³ சாஸ்தித்வே ச ப்ராணாநாம் நி:ஶ்நயஸமிதி ப்ரஸ்துதஸ்ய ப்ராணஸ்ய ஸத்வ ஏவேந்த்³ரியாணாம் நி:ஶ்ரேயஸமுக்த்வா ஜீவதி வாக³பேதோ மூகா ஹி பஶ்யாமோ ஜீவதி சக்ஷுரபேதோ அந்தா⁴ ஹி பஶ்யாம இத்யாதி³நா ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மேத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்யோத்தா²பயதீத்யந்தேந ஸம்த³ர்பே⁴ண தஸ்யைவ பூர்வோக்தமாயு:ப்ரதா³நஸ்வாதந்த்ர்யமந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் விவ்ருதம்। ஏவம் ப்ராணத⁴ர்மகீர்தநாநந்தரம் "அத² யதா²ஸ்யை ப்ரஜ்ஞாயை ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யேகம் ப⁴வந்தி தத்³வ்யாக்²யாஸ்யாமோ” இதி யதா² ப்ரஜ்ஞாயா ஜீவஸ்ய ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஸம்ப³ந்தீ⁴நி பூ⁴த்வா தத்³த்³ருஶ்யத்வேந கல்பிதாநி வஸ்துத ஏகம் ப⁴வந்தி ததா² வ்யாக்²யாநமுபக்ரம்ய வக்த்ருத்வக்⁴ராத்ருத்வாதி³ப்ரஜ்ஞாத⁴ர்மகீர்தநம் ப்ரஸ்துதப்ரஜ்ஞாத்மவிஷயமவதிஷ்ட²தே। ஏவமிஹோபாஸ்யத்வேந நிர்தி³ஷ்டயோ: ப்ராணப்ரஜ்ஞாத்மநோ: க்ரமேண வ்யவஸ்தி²தம் த⁴ர்மகீர்தநமிவ தது³பாஸநயோ: ப²லகீர்தநமபி த்³ருஶ்யதே "ப்ராணேந ஹ்யேவாமுஷ்மிந் லோகே(அ)ம்ருதத்வமாப்நோதீ"தி "ப்ரஜ்ஞயா ஸத்யஸம்கல்பமிதி ச। ஏவம் ப்ராணப்ரஜ்ஞாத்மஸம்ப³ந்தி⁴லிங்கா³நாம் ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மேத்யதோ(அ)ந்யத்ர நேதுமஶக்யத்வாத³யமுபதே³ஶோ வாமதே³வஸ்ய மநுஸூர்யாதி³பா⁴வவத் ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்யேந்த்³ரஸ்ய ப்ராணாதி³பா⁴வோ(அ)ப்யஸ்தீதி முக்²யப்ராணஜீவவிஷய:। ஏவ முபாஸ்வேதி ச ப்ருத²க் ப்ருத²க் தது³ப⁴யோபாஸநாவிதா⁴நம்। ஏததே³வோக்த²முபாஸீதேத்யத்ர வக்தாரம் வித்³யாதி³த்யாதி³ஷு ச ப்ராணோபாஸநாம் ப்ரஜ்ஞோபாஸநாம் சாநூத்³ய ஶரீரோத்தா²பகதவக்த்ருத்வாதி³கு³ணவிதா⁴நமிதி ந தேஷாமபி வையர்த்²யமத: “ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மே"த்யாதி³வாக்யே தாவந்நேந்த்³ரோபாஸநாவிதி⁴:। நாபி "மாமேவ விஜாநீஹீத்யத்ர;" தஸ்ய ஹிததமத்வஸர்வபாபாஸம்ஸ்பர்ஶஹேதுத்வலிங்கே³ந ப்ரகரணாவஸாநநிரூபணீயப்³ரஹ்மோபாஸநாவித்⁴யர்த²த்வாத்। தஸ்மாத் த்ரீண்யுபாஸ்யாநீத்யேவ யுக்தம் பூர்வபக்ஷயிதும்॥

ஹேது: பதா³ர்தா²வபோ³த⁴ இத்யாதி³।

நநு த்³விவசநஶ்ருதிஸஹவாஸாதி³லிங்க³ப்ராப்தஸ்ய ப்ராணப்ரஜ்ஞாத்மபே⁴த³ஸ்ய விதி⁴ஶ்ருதிப்ராப்தாநாம் தத்தது³பாஸநாவிதீ⁴நாம் ச வாக்யார்த²விரோதே⁴ந த்யாகே³ ஶ்ருதிலிங்க³வாக்யாதி³ப³லாப³லவைபரீத்யப்ரஸங்கா³த் 'ஸ்யோநம் தே' இதி மந்த்ரே பூர்வோத்தரபா⁴க³வ்யவஸ்தி²தஸத³நகரணப்ரதிஷ்டா²பநப்ரகாஶநஸாமத்⁴யேலக்ஷணவாக்யபே⁴தா³வஹலிங்க³விரோதே⁴ந தஸ்மிந்ஸீதே³தி பூர்வோக்தஸாபேக்ஷத்வேநாவக³ம்யமாநஸ்ய வாக்யைக்யஸ்ய பா³த⁴வ்யவஸ்தா²பநம் ப்ரத்யுத்³த்⁴ருதம் ஸ்யாத், யதி³ காமயேத வர்ஷுக: பர்ஜந்ய: ஸ்யாதி³தி ஸாமாநாதி⁴கரண்யரூபஸ்ய வாக்யஸ்ய யதி³ காமயேத யஜமாந இத்யத்⁴யாஹாரேண பா³த⁴வ்யவஸ்தா²பநம் ச ப்ரத்யுத்³த்⁴ருதம் ஸ்யாத், ந ச ஸமபி⁴வ்யாஹாராவக³தாத் வாக்யாது³பக்ரமோபஸம்ஹாராவக³தே வாக்யே கஶ்சித³ஸ்தி விஶேஷ:; உபாம்ஶுயாஜவாக்யே ஜாமிதாதோ³ஷபரிஹாரார்த²மந்தராவாக்யே விதா⁴வவஶ்யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யே தத்ரைவ ஶாகா²பே⁴தே³நாக்³நேயாக்³நீஷோமீயயாஜ்யாநுவாக்யாயுக³லமத்⁴யே படி²தாநாம் வைஷ்ணவப்ராஜாபத்யாநீஷோமீயயாஜ்யாநுவாக்யாயுக³லாநாம் க்ரமப்ரமாணேநாந்வயே ஸதி தத்தந்மந்த்ரோதி³தாநாம் விஷ்ண்வாதீ³நாம் தத்ர யாகே³ தே³வதாத்வஸ்ய ப்ராப்தத்வாத் விஷ்ண்வாதி³வாக்யேஷு விதே⁴யாலாபா⁴த்³விதி⁴த்யாகோ³ ந தூபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³தவாக்யவிரோதா⁴த்। புத்ரேஷ்டிவாக்யே த்வஷ்டாகபாலாதி³ஷு வித்⁴யஶ்ரவணாத்³। விதி⁴யோக்³யபுருஷவ்யாபாரமாத்ரஸ்யாப்யஶ்ரவணாத்³ யச்ச²ப்³தோ³பப³ந்தே⁴ந அநுவாத³த்வப்ரதீதே:। யஸ்மிந் ஜாத இதி வாக்யே பூதத்வாதீ³நாம் ஸமுச்சயாவக³மாச்ச அஷ்டாகபாலாதி³ஷு வித்⁴யநங்கீ³காரோந்நோபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³தைகவாக்யத்வவிரோதா⁴தி³தி சேத், உச்யதே; ஶ்ருத்யாதி³ஷு பரமபி தாத்பர்யலிங்க³வத்ப்ரப³லம் பூர்வமபி தாத்பர்யலிங்க³ரஹிதம் து³ர்ப³லமிதி ஹி ஸ்தி²தி:। ததி³ஹோபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³மிததாத்பர்யேண ப்³ரஹ்மவாக்யேநாததா²பூ⁴தத்³விவசநஶ்ருத்யாதி³ பா³த்⁴யதே யதா²(அ)ந்தவத்வாதி³லிங்கே³ந ஆகாஶஶ்ருத்யாதி³கமிதி ந கிம்சித³வத்³யம்॥

யஜ்ஞாதி³விதி⁴ரபூர்வத்வாத்³விஷம இதி।

நநு யதா² ஸர்வோத்மத்வவிவக்ஷயா ப்ராணஜீவத⁴ர்மா: ஸ்துத்யர்த²ம் நிர்தி³ஷ்டா இதி யதா² ஶக்யதே யோஜயிதும், யதா² ச ஸர்வாத்மத்வம் ஸ்ருஷ்டிவாக்யஸித்³த⁴ம் ஶக்யமநுவதி³தும், ததா² யஜ்ஞாதி³பி⁴ரபி ஸிஷாத⁴யிஷிதத்வேந ப்³ரஹ்மவேத³நஸ்துத்யர்த²ம் யஜ்ஞாத³யோ நிர்தி³ஷ்டா இதி ஶக்யம் யோஜயிதும், கர்மகாண்ட³க³தவாக்யஜாதஸித்³த⁴ம் ச யஜ்ஞாதி³கம் ஶக்யமநுவதி³தும்। அதா²பி தத்ர ப²லவிஶேஷஸாத⁴நத்வஸ்யாபூர்வத்வாத்³விதி⁴ஶ்சேத், இஹாபி ஸ்யாத³விஶேஷாத்। தஸ்மாத்³யஜ்ஞாதி³ விதி⁴வது³பகோஸலவித்³யாயாம் "ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம' "ஏதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ ப்³ரஹ்மே"த்யுபகமோபஸம்ஹாராவக³தப்³ரஹ்மவாக்யமத்⁴யே அக்³நிவித்³யாவிதி⁴வத்³, பூ⁴மவித்³யாயாம் தரதி ஶோகமாத்மவித்" "ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வ"மித்யுபக்ரமோபஸம்ஹாராவக³தப்³ரஹ்மவாக்யமத்⁴யே நாமாது⁴பாஸநாவிதி⁴வச்ச ப்ராணஜீவோபாஸநவிதி⁴ரப்யஜீகர்தும் யுக்த ஏவ। உச்யதே। த்ரிவிதோ⁴பாஸநவிதி⁴மப்⁴யுபக³ச்ச²தா மாமேவ விஜாநீஹீத்யத்ர தாவத்³ ப்³ரஹ்மோபாஸநவிதி⁴ர்வக்தும் ந ஶக்யதே; "த்வமேவ வரம் வ்ருணீஷ்வ யம் த்வம் மநுஷ்யாய ஹிததமம் மந்யஸே' "ஏததே³வ மநுஷ்யாய ஹிததமம் மந்யே யந்மாம் விஜாநீயாதி³தி ப்ரஶ்நோத்தராவக³ததாத்பர்யஹிததமப³லிங்கா³விரோதா⁴த்। ஹிததமத்வம் ஹி விஜ்ஞாநஸ்யோச்யமாநம் நிரதிஶயபுருஷார்த²த்வம் நிரதிஶயபுருஷார்த²ஸாத⁴நத்வம் வா ஸ்யாத், உப⁴யதா²பி தத³க²ண்டா³நந்த³விஷயஸ்ய நிகி²லாநர்த²நிவ்ருத்திபூர்வகப்³ரஹ்மாவாப்திஸாத⁴நஸ்ய ச விஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்யைவ யுஜ்யதே। அதஸ்தல்லிங்க³ம் விஜாநீஹீத்யுக்தஸ்ய விஜ்ஞாநஸ்யாவிதே⁴யப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரதாம் தத்ராக்²யாதஸ்ய கோ³ஸத்³ருஶம் க³வயம் வித்³தி⁴, ஆத்மாநம் ரதி²நம் வித்³தீ⁴த்யாதி³லௌகிகவைதி³கவாக்யரீத்யா ப்ரதிபாத்³யபுருஷாபி⁴முகீ²கரணார்த²விதி⁴ஸரூபதாம் ச வ்யவஸ்தா²பயதி। அதோ விஜாநீஹீயத்ர தாவந்ந ப்³ரஹ்மோபாஸநா விதி⁴ஶங்காவகாஶ:। நாபி ப்ராணோ(அ)ஸ்மீத்யாதௌ³ தத்ராபி மாமிதி ப்ரயோக³ஸ்ய பூர்வப்ரயோக³ஸாம்யேந நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மபரத்வாவஸாயாத்। தத்ரத்யப்ராணஶப்³த³ஸ்ய சேந்த்³ரவிஶ்வாமித்ரஸம்வாத³க³தப்ராணஶப்³த³ஸாம்யேந தத்பரத்வாவஸாயாச்ச। ஐதரேயகோபநிஷதி³ ஹீந்த்³ரவிஶ்வாமித்ரஸம்வாத³: அஸ்யாமுபநிஷதி³ இந்த்³ரப்ரதர்த³நஸம்வாத³வத் ப்ரவ்ருத்த:। தத்ர ஹி விஶ்வாமித்ரம் ப்ரக்ருத்ய "இந்த்³ரஸ்ய ப்ரியம் தா⁴மோபேயாய தமிந்த்³ர உவாச ருஷே ப்ரியம் வை மே தா⁴மோபாகா³: வரம் தே த³தா³மீ" த்யுப்ரக்ரம:। இந்த்³ரக³ததேஜோவிஶேஷேணேந்த்³ரம் ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரேண ப்³ரஹ்மபூ⁴யம் க³தமாலக்ஷ்ய "த்வாமேவ விஜாநீயா"மிதி ருஷே: ப்ரஶ்ந:। "ப்ராணோ வா அஹமஸ்மி ருஷே" இதீந்த்³ரஸ்யோத்தரம்। தத்ர ப்ராணஶப்³த³: பரப்³ரஹ்மபர:, "ப்ராணஸ்த்வம் ப்ராண: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ப்ராணோ ஹ்யேஷ ய ஏஷ தபதி ஸ ஏதேந ரூபேண ஸர்வா தி³ஶோ விஷ்டோ(அ)ஸ்மீ"தி வாக்யஶேஷப்ரதிபாதி³தஸார்வாத்ம்யலிங்கா³த்। ஏவம் ச ஸாக்ஷாத்காரரூபே ப்ரக்ருதவிஜ்ஞாநே ப்ரயுக்தஸ்யோபாஸ்வேத்யஸ்யாபி தத்ர ஸாக்ஷாத்காரே ப²லரூபதயா ஸ்வத:ப்ராப்தாவ்ருத்த்யநுவாத³கத்வமேவ கல்பநீயம்। ஏவம் ச "ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாதி³"த்யுபஸம்ஹாரே(அ)பி ப்ரக்ராந்தப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநபரே விதி⁴ஸாரூப்யமாத்ரமிதி தத்ராபி ந ப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதி⁴ஶங்காவகாஶ:। நிர்விஶேஷப்ரகரணமத்⁴யே ப்ராணஜீவோபாஸநாவிதி⁴ரிதி ஶங்கா(அ)வஶிஷ்யதே, ஸாபி ந ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மேத்யத்ர கர்தும் யுக்தா; தஸ்ய வாக்யஸ்ய நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரபரதாயா: ப்ரதிபாதி³தத்வாத், வாக்யஶேஷே தத்³கு³ணதத்ப²லகீர்தநாநாம் ச ஸார்வாத்ம்யாதி³நா தத்ஸ்தாவகத்வஸ்யைவோசிதத்வாச்ச। “ஏததே³வோக்த²ம்" "வக்தாரம் வித்³யாதி³தி" வாக்யயோஶ்ச ந தத்³த்³வயவிதி⁴ஶங்கா கர்தும் யுக்தா; தயோ: ப²லாஶ்ரவணேந நாமாத்³யுபாஸநாவிதி⁴வத்ப²லார்த²த்வாயோகா³த், நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மவித்³யாயாமநிவித்³யாவத³லாபா⁴வாச்ச। தஸ்மாத்தயோரபி வாக்யயோ: விதி⁴ஸஹாபார்த²வாத³தைவ யுக்தா। அதா²பி ப்ராணாத்³யாத்மத்வம் ஸ்வரூபதோ(அ)ப்ராப்தம் சேது³பரிதா⁴ரணவத்ஸ்யாத்ததா³ கத²ம்சித்³விதீ⁴யேதாபி, தத³பி நாஸ்தி; ஸார்வாத்ம்யவாக்யை: ப்ராப்தத்வாத³தோ(அ)பூர்வத்வாபா⁴வாத் ஸ்துத்யர்த²மநுவாத்³யம் ஸார்வாத்ம்யமித்யாஶய:॥

ப்³ரஹ்ம ப்ரதி விஶேஷணத்வமிதி வைரூப்யாதி³தி।

யத்³யபி வைரூப்யம் நாஸம்ப⁴வித்வரூபோ(அ)ர்த²தோ³ஷ:, நாபி தத்³வோத⁴நாஶக்திரூப: ஶப்³த³தோ³ஷ:, அர்தா²நாம் கிம்சித்³விஶேஷ்யத்வே(அ)ப்யந்யவிஶேஷணதாயா: ஶப்³தா³நாம் விஶிஷ்டோபஸ்தா²பநபூர்வகமந்யத்ர தத³ந்வயபோ³த⁴கதாயாஶ்ச 'விபுலாம்ஸோ மஹாபா³ஹு: கம்பு³க்³ரீவோ மஹாஹநு:। ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:" "அக்³நயே தா³த்ரே புரோடா³ஶ"மித்யாதி³ஷு லௌகிகவைதி³கவ்யவஹாரேஷு த்³ருஷ்டத்வாத், ஏதஸ்யைவ ரேவதீஷு வாரவந்தீயமிதி வாக்யே அத்யந்தாப்ரஸித்³த⁴விஶிஷ்டோபஸ்தா²பநபூர்வகம் வாக்யஸ்ய தத³ந்விதவாக்யார்த²போ³த⁴கதாயா: ஸ்வயமேவாசார்யை: ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யமாணத்வாச்ச; ததா²பி தத்ர தத்ர விப்ரகீர்ணதயா வர்ணிதாநாம் ப்ராணஜீவப்³ரஹ்மகு³ணாநாமேகத்ர ஸமாஹ்ருத்ய விதா⁴நம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யத்ர வக்ஷ்யமாணயுக்தௌ தாத்பர்யம்। நநு நாநாஸ்த²லவிப்ரகீர்ணஸர்வகு³ணவிஶிஷ்டவிதா⁴நாஸம்ப⁴வே(அ)பி ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மேதி வாக்யே ப்ராணஜீவத்வத⁴ர்மவிஶேஷிதப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதா⁴நமுபபத்³யதே; அம்ருதத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மத⁴ர்மத்வாதி³தி சேந்ந। ப்ராணோ வா ஆயு: ப்ராண உத வா அம்ருதமிதி வாக்யஶேஷாப்⁴யாமாயுஷ்யாம்ருதத்வயோ: ப்ராணத⁴ர்மத்வேந கீர்தநாத், ப்ராணோ(அ)ஸ்மீத்யாதே³: உபக்ரமாநுஸாரேண நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரார்த²த்வாச்சேதி பா⁴வ:।।

நேமிவத்³விஷயா இதி।

'ஸ்த்ரீ நேமி: ப்ரதி⁴ஶ்சக்ரப்ராந்தே தும்பா³ து நாபி⁴கா। அராஸ்தயோ: ஸ்தி²தா மத்⁴யே இதி நைக⁴ண்டுகவசநாத்³ நேமிஶ்சக்ரபரித: ஸ்தி²தஸ்தத்ப்ராந்தபா⁴க³:। நாபி⁴ர்மத்⁴யாவயவ:। அரா நாபி⁴நேமிமத்⁴யக³தாவயவா:।

ஶ்ரேஷ்ட²ம் மந்யாநிதி।

ஸ்வஸ்வாத்மாநம் ஶ்ரேஷ்ட²ம் மந்யமாநாநித்யர்த²:।

க்ரியாவிஶேஷணமிதி।

ஏததி³தி பத³மித்யர்த²கம் ஸத³நேந பரித்³ருஶ்யமாநேந ப்ராணாதி³ப்ரகாரேணாத்மாநம் பஞ்சதா⁴ விப⁴ஜ்யேத்யேவம் விபா⁴க³ க்ரியாவிஶேஷணமித்யர்த²:॥

அஸ்யா ஜீவலக்ஷணாயா: ப்ரஜ்ஞாயா இதி।

நநு அத்ர ப்ரஜ்ஞாஶப்³தோ³ பு³த்³தி⁴பர இதி யுக்த:; யோ வை ப்ராண: ஸா ப்ரஜ்ஞேத்யுபகாந்தப்ராணபு³த்³தி⁴ஸஹவாஸஸஹோத்க்ரமணப்ரதிபாத³காந்யவஹிதபூர்வவாக்யஸந்நிதா⁴பிதபு³த்³தி⁴பராமர்ஶிஸர்வநாமஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதத்வாத், ந ஹி ப்ரஜ்ஞாபேதா வாக்³ நாம கிஞ்சந ப்ரஜ்ஞாயதே, அந்யத்ர மே மநோ(அ)பூ⁴தி³த்யாதி³ஷு। அத² யதா²(அ)ஸ்யை ப்ரஜ்ஞாயா இதி ப்ரதிஜ்ஞாவாக்யாநுப³ந்தி⁴ஷ்வக்³ரிமவாக்யேஷு ப்ரஜ்ஞாபேதஶப்³த³ஸ்ய மநோவ்யாஸங்கா³ர்த²தயா விவரணாச்ச; ஏவமிஹ ப்ரஜ்ஞாஶப்³த³ஸ்ய பு³த்³தி⁴பரத்வே ப்ரஜ்ஞாதோ³ஹவாக்யாநி வாகா³தீ³நாம் ஸ்வஸ்வவ்யாபாரோத்பாத³நாபேக்ஷிதபு³த்³த்⁴யேகதே³ஶபராணி ஸங்க³ச்ச²ந்தே; யுக³பஜ்ஜ்ஞாநகர்மேந்த்³ரியவ்யாபாரேஷு வாகா³தீ³நாம் க்ருத்வாந்த:கரணஸம்ப³ந்தா⁴யோகா³த்। ப்ரஜ்ஞயா வாசம் ஸமாருஹ்யேத்யாதி³வாக்யாந்யபி ஜீவஸ்ய பு³த்³தி⁴த்³வாரகவாகா³தி³கரண ஸம்ப³ந்த⁴பூர்வகவக்த்ருத்வாதி³ப்ரதிபாத³கதயா ஸங்க³ச்ச²ந்தே; ந வாசம் விஜிஜ்ஞாஸீத வக்தாரம் வித்³யாதி³த்யாத்³யக்³ரிமவாக்யேஷு ஜீவஸ்யைவ வக்த்ருத்வாதி³ப்ரதிபாத³நாத், தஸ்மாதி³ஹ ஸம்த³ர்பே⁴ ப்ரஜ்ஞாஶப்³த³ஸ்ய ஜீவபரதயா வ்யாக்²யாநம் ந யுக்தமிதி சேத், உச்யதே। வாகே³வாஸ்யா ஏகமங்க³மதூ³து³ஹதி³த்யாதி³பர்யாயேஷு வாக்ப்ராணசக்ஷு:ஶ்ரோத்ராதி³கர்த்ருக இவ மந ஏவாஸ்யா ஏகமங்க³மதூ³து³ஹ்ருதி³தி பர்யாயே மந:கர்த்ருகோ(அ)பி ப்ரஜ்ஞாதோ³ஹ உக்த:, ஸ து மந:ப்ரஜ்ஞயோ: பே⁴த³ம் க³மயதீதி தத³நுஸாரேணைவம் வ்யாக்²யாதம்। ஏவம் சாந்யத்ரமநா இத்யாதி³வாக்யேஷு மந:ஶப்³த³: ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸௌம்ய மந இத்யநேவ மநஉபாதி⁴கஜீவபர இதி தாத்பர்யம்।।

ரேசிதவதீதி।

து³ஹ ப்ரபூரணே இதி தா⁴த்வர்த²நிர்தே³ஶகம் ப்ரபூரணபத³ம் ரிக்தீகரணார்த²கம், ரிக்தீகரணம் சாத்ர ப²லசைதந்யரூபேண ஸ்வல்பதயா விபா⁴ஜநமேவ।

தஸ்யா து³க்³தா⁴யா இதி।

கோ³ஸ்தா²நீயம் ஜீவசைதந்யம் பய:ஸ்தா²நே ப²லசைதந்யம் ச। நநு தஸ்யா வாச இதி வ்யாக்²யாதும் யுக்தம்; "ப்ராண ஏவாஸ்யா ஏகமங்க³மதூ³து³ஹ்ருத் தஸ்ய க³ந்த⁴: பரஸ்தாத்ப்ரதிவிஹிதா பூ⁴தமாத்ரா சக்ஷுரேவாஸ்யா ஏகமங்க³மதூ³து³ஹத் தஸ்ய ரூபம் பரஸ்தாத்ப்ரதிவிஹிதா பூ⁴தமாத்ரே"த்யாதி³பர்யாயேஷ்வஸ்த்ரீலிங்க³தச்ச²ப்³தே³ந க்⁴ராணாதீ³நாம் "ஹஸ்தாவேவாஸ்யா ஏகமங்க³மதூ³து³ஹதாம் தயோ: கர்ம பரஸ்தாத் ப்ரதிஹிதா பூ⁴தமாத்ரா பாதா³வேவாஸ்யா ஏகமங்க³மதூ³து³ஹதாம் தயோரித்யா பரஸ்தாத்ப்ரதிவிஹிதா பூ⁴தமாத்ரேதி" பர்யாயயோ: த்³விவசநாந்ததச்ச²ப்³தே³ந ஹஸ்தபாத³த்³வயயோஶ்ச பராமர்ஶத³ர்ஶநேநாத்ர தச்ச²ப்³தா³நாம் தத்ததி³ந்த்³ரியபரத்வாவஸாயாதி³தி சேத், ஸத்யம்। வாக்-பர்யாயே தஸ்யா இத்யஸ்ய ப்ரஜ்ஞாபரத்வமபி வக்தும் ஶக்யம்। லிங்கா³விரோதா⁴பா⁴வாத்। வாகா³தி³ஷு க்ரியாகரணபா⁴வேநேவ ப்ரஜ்ஞாயாமபி விஷயவிஷயிபா⁴வஸம்ப³ந்தே⁴ந வாகா³தி³ப்ரதிவிதா⁴நஸத்³பா⁴வாச்சேதி ததா² வ்யாக்²யாதம்॥

நந்விஹ ஸம்த³ர்பே⁴ ப்ரஜ்ஞாஶப்³தோ³ ஜீவபரஶ்சேத் ப்ரஜ்ஞயா வாசம் ஸமாருஹ்யேத்யாதி³வாக்யேஷு ஜீவத்³வாரகவாகா³தி³ஸம்ப³ந்தோ⁴ வாகா³தி³கரணை: நாமாத்³யாப்திஶ்ச கஸ்யோச்யத இத்யாகாங்க்ஷாயாமநுபஹிதஸ்ய ஶுத்³த⁴சைதந்யஸ்யேத்யவதாரயதி –

உபஹிதசைதந்யத்³வாரேதி।

த்³ரஷ்டுத்வாத்⁴யாஸமாஹேதி।

கர்மேந்த்³ரியவ்யாபாரேஷு யத்கர்த்ருத்வம் ஜ்ஞாநேந்த்³ரியவ்யாபாரேஷு யத்³ க்⁴ராத்ருத்வத்³ரஷ்டுத்வஶ்ரோத்ருவாதி³ தத்ஸர்வம் ச²த்ரிந்யாயாத்³ த்³ரஷ்ட்ருத்வஶப்³தே³ந ஸம்க்³ருஹீதம்। நநு ப²லசைதந்யரூபேண ப்ரஜ்ஞாதோ³க்³த்⁴ருத்வம் ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாணாமேவ, ந கர்மேந்த்³ரியாணாம், அதோ வாசி தது³க்திர்ந யுக்தத்யாஶமாஹ –

கர்மேந்த்³ரியப்ரவ்ருத்திரபீதி।

கர்மேந்த்³ரியாணாமபி வ்யாபார: சைதந்யஸம்ப³ந்தா⁴தீ⁴ந:। அதஶ்சைதந்யாவச்சே²த³மாத்ரம் ப்ராக்ப²லரூபம் சைதந்யமதூ³து³ஹதி³த்யநேநோக்தமிதி பா⁴வ:।

பூ⁴தாநி ஶப்³தா³த³யஶ்சேதி।

நநு வாகா³தி³பர்யாயேஷு நாமாத³யோ த³ஶ பூ⁴தமாத்ராஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டா:; தாத³ர்த்²யமேவாத்ராபி பூ⁴தமாத்ராஶப்³த³ஸ்ய யுக்தம், தா வா ஏதா இதி ஸந்நிஹிதபராமர்ஶிஸர்வநாமஸமபி⁴வ்யாஹாராத்³ த³ஶஸம்க்²யாஶ்ரவணாச்சேதி-சேத், உச்யதே। அத² யதா²(அ)ஸ்யை ப்ரஜ்ஞாயா இதி ப்ரதிஜ்ஞாவாக்யே ஸர்வபூ⁴தைக்யோபக்ரமாதி³த்த²ம் வ்யாக்²யா। த³ஶஸம்க்²யாஶ்ரவணம் து பூ⁴தமாத்ராஶப்³த³யோரர்த²பே⁴தே³ந டீகாயாமுபபாதி³தம்॥

நநு ப்ரதிஜ்ஞாதம் ஸர்வபூ⁴தைக்யம் குத்ரோக்தமித்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –

பூ⁴தேஷ்விதி।

த³ஶைவ பூ⁴தமாத்ரா அதி⁴ப்ரஜ்ஞமித்யாதி³நா க்³ராஹ்யக்³ராஹகாணாமந்யோந்யஸாபேக்ஷஸிதி³த்வோக்த்யநந்தரம் நோ ஏதநாநேதி ததை³க்யோபஸம்ஹாராத³த்³வைதம் தத்த்வம் த³ர்ஶிதமிதி பா⁴வ: ॥ ந சைவம் ஸதி "தா வா ஏதா" இத்யாதி³வாக்யமேவ ஸர்வபூ⁴தைக்யோபபாத³நே பர்யாப்தம் கிம் ப்ரஜ்ஞாதோ³ஹப்ரதிவிதா⁴நவாக்யைரிதி ஶங்கநீயம்; விஷயாணாம் ஸித்³தி⁴ரிந்த்³ரியாதீ⁴நாம் தேஷாமபி கரணதயா தத்தத்³விஷயித்வேந ஸித்³தி⁴ர்விஷயாதீ⁴நேத்யந்யோந்யஸாபேக்ஷத்வப்ரத³ர்ஶநஸ்ய ததா²பூ⁴தாநாம் ஜீவே கல்பிதத்வப்ரத³ர்ஶநஸ்ய ச தத³தீ⁴நத்வாத் ப்ரதிவிதா⁴நவாக்யாத்³ வாகா³தி³பரதச்ச²ப்³தா³நாம் ப்ரஜ்ஞாதோ³ஹவாக்யலப்³த⁴ஜீவவிஶிஷ்டவாகா³தி³பரதயா ஜீவே(அ)பி ப்ரதிவிதா⁴நஸித்³தே⁴:। தத: ப்ரஜ்ஞயா வாசம் ஸமாருஹ்ய வாசா ஸர்வாணி நாமாந்யாப்நோதி, ப்ரஜ்ஞயா ப்ராணம் ஸமாருஹ்ய ப்ராணேந ஸர்வாந் க³ந்தா⁴நாநோதீத்யாத³யோ வாகா³தி³ஸமாரோஹணநாமாத்³யாப்திபர்யாயாஸ்து ப்ரதிஜ்ஞாதப்ரஜ்ஞாதோ³ஹாதி³வாக்யஸித்³த⁴ஸ்ய க்³ராஹ்யக்³ராஹகாணாம் ஜீவே கல்பிதத்வஸ்ய ப்ரகரணிநி ஶுத்³தே⁴ பர்யவஸாநலாபா⁴ர்தா²:, ந து ப்ரஜ்ஞயேத்யாதி³பர்யாயாவ்யதிரேகமுத்³ரயா வாகா³தீ³நாம் ஸ்வவ்யாபாரேஷு ஜீவஸம்ப³ந்தா⁴வஶ்யம்பா⁴வப்ரதிபாத³நேந ஜீவவிஶிஷ்டேஷு வாகா³தி³ஷு நாமாதி³ப்ரதிவிதா⁴நோக்தே: நாமாதீ³நாம் ஜீவே கல்பிதத்வபர்யவஸாநத்³ருடீ⁴கரணார்தா²:। 'ந வாசம் விஜிஜ்ஞாஸீத வக்தாரம் வித்³யாத்³ ந ப்ராணம் விஜிஜ்ஞாஸீத க்⁴ராதாரம் வித்³யாத்³' இத்யாத³யோ நாமாதீ³நாம் விஜ்ஞேயத்வப்ரத்யாக்²யாநபர்யாயா அபி தேஷாம் கல்பிதத்வத்³ருடீ⁴கரணாகர்தா² இதி ‘தா வா ஏதா' இத்யத: ப்ராக் ஸர்வேபி பர்யாயா: ப்ரதிஜ்ஞாதஸர்வபூ⁴தைக்யோபபாத³நார்த²த்வேந ஸப²லா:॥

இதி ஏகாத³ஶம் ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணம்।

கணப⁴க்ஷபத³க்ஷகபக்ஷபரிஷ்கரணக்ஷணதக்ஷணத³க்ஷகி³ரம்।
அதிகர்க்கஶதர்கஶதக்ஷுபி⁴தக்ஷபிதக்ஷபணக்ஷணப⁴ங்க³பத³ம்॥1॥

கபிலோக்திநிராகரணப்ரவணம் க்ருதபந்நக³ஸூக்திபரிஷ்கரணம்।
நயமௌக்திகபூ⁴ஷிதப⁴ட்டமதம் விமலாத்³வயசித்ஸுக²மநதி⁴யம்॥2॥

மஹதாமபி மாந்யதமம் விது³ஷாம் விநிவேஶ்ய கு³ரும் ஹ்ருதி³ வைஶ்வஜிதம்।
நயஸம்ஹதிஶாலிநி கல்பதரௌ விவ்ருதஶ்சரண: ப்ரத²ம: ப்ரதி²த:॥3॥

ஶ்ரீமத்³ப⁴ரத்³வாஜகுலஜலதி⁴கௌஸ்துப⁴ஶ்ரீரங்க³ராஜாக்²யமகி²தநயநிர்மிதே।
வேதா³ந்தகல்பத்³ருவரபரிமலே(அ)நகே⁴ பூர்ணோ(அ)ஜநிஷ்டாத்³யசரண இஹ ஸத்ப்ரியே॥4॥

இதி வேதா³ந்தகல்பதருபரிமலே ப்ரத²மஸ்யாத்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²ம: பாத³: ஸமாப்த:॥

ஸர்வத்ரப்ரஸித்³த்⁴யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸர்வத்ர ப்ரஸித்³தோ⁴பதே³ஶாத் ॥ 1 ॥

யத்ஸித்³தா⁴விதி ।

ஜக³த்கர்த்ருத்வஸித்³தௌ⁴ ஸார்வஜ்ஞாதி³ஸித்³தி⁴ரேவ தார்கிகாணாமப்யுதா³ஹரணம் । ப்ரத²மே பாதே³ இத்யாத்³யுக்த ஏவ ப⁴வதீத்யந்தம் வ்ருத்தாநுவாத³பா⁴ஷ்யம் ப்ரத²மபாதா³ர்த²ஸ்யோபஜீவ்யத்வப்ரத³ர்ஶநேந ஸம்க³தாவுபயுஜ்யதே । அர்தா²ந்தரப்ரஸித்³தா⁴நாமித்யாதி³ து வ்ருத்தாநுவாத³பா⁴ஷ்யாந்தரம் ந தத்ரோபயுஜ்யதே । ப்ரத்யுத கைமுதிகந்யாயாவலம்பே³நோத்தரபாதா³ரம்பா⁴க்ஷேபக³மகதயா ததா³ரம்ப⁴ப்ரதிகூலமித்யாஶங்க்ய தத்³பா⁴ஷ்யமாக்ஷேபபரதயைவ யோஜயித்வா தத்ஸமாதா⁴நமஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்கா³நீதி விஶேஷணேந பா⁴ஷ்யக³தேந ஸூசிதம் । பூர்வபக்ஷாபி⁴ப்ராயம் த்விதி டீகாயாம் த³ர்ஶிதம் ।

தச்ச²ங்காந்தரஸ்யாபி ஸமாதா⁴நார்த²மித்யவதாரயதி -

யத்³யர்தா²ந்தரேதி ।

கைவ கதே²தி ।

ஶ்ருதிபா³த⁴கஸ்ய லிங்க³பா³த⁴நக்ஷமத்வம் கைமுதிகந்யாயஸித்³த⁴மித்யர்த²: । அபி சேத்யாதி³நா ஶங்காந்தரம் த³ர்ஶிதம் ।

தல்லயமித்யர்த² இதி ।

ட³ப்ரத்யயாந்தத்வேந டிலோப இதி பா⁴வ: । தஸ்மிந்நநிதீதி டீகோபவர்ணிதஸ்யைவ விக்³ரஹஸ்ய ப்ரத³ர்ஶநம் யேந ஜாதாநி ஜீவந்தீத்யாதி³ஶ்ருத்யநுஸாரேண த்ருதீயாந்தம் தத்பத³ம் வ்யாக்²யேயமிதி ஶங்காவாரணார்த²ம் ஜந்மஸ்தி²திலயாந்வயிநி தத்பதே³ விப⁴க்த்யைக்யாயேவம் வ்யாக்²யாநமிதி பா⁴வ: । ஏவம் ச தஸ்மாத்³ ப்³ரஹ்மணோ ஜாயத இதி தஜ்ஜமிதி டீகாக்³ரந்தே² ஸப்தம்யர்த² ஏவாபாதா³நபஞ்சமீ அபாதா³நஸ்பஷ்டீகரணாயேதி தாத்பர்யம் । ஶ்ருதாவநிதி க்லீப³ந்தஸ்ய அநமித்யர்த²த: பசாத்³யஜந்தேந க்³ரஹணம் ।

க்ரதுர்த்⁴யாநமிதி ।

க்ரதூ அத்⁴வரஸம்கல்பாவிதி நிக⁴ண்டு: ।

தத்ப்ரதா⁴நஸ்தந்மய இதி ।

மயட்³ விகாரப்ராசுர்யப்ராதா⁴ந்யாதி³ஷ்விதி கேசந வையாகரணா: பட²ந்தி ॥

ஸாபேக்ஷஸ்ய கு³ணவித்⁴யர்த²மிதி ।

யத்³யபி அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதீதி கேவலகர்மவிதி⁴வத்கேவலோபாஸநாவிதி⁴ரப்யுபபத்³யதே தஸ்ய ச “த³த்⁴நா ஜுஹோதி” “த³த்⁴நேந்த்³ரியகாமஸ்ய ஜுஹுயாத்” “சதஸ்ரோ கா³ர்ஹபத்யே ஜுஹோதீ”த்யாதி³கு³ணவிதி⁴ம் ப்ரத்யக்³நிஹோத்ரவிதே⁴ரிவ ஶமவிதி⁴ம் ப்ரத்யாஶ்ரயதா³த்ருத்வமபி யுஜ்யதே; ததா²பி ஸ்வவாக்யோபாத்தத⁴ர்மவிஶிஷ்டஜீவவிஷய ஏவோபாஸநாவிதி⁴ர்லப்³தா⁴த்மா ஶமவிதே⁴ராஶ்ரயதா³தா ப⁴வதீத்யுத்பத்திஶிஷ்டகு³ணாவிரோத⁴ ஏவ தாத்பர்யம் ।

நநு ஶூர்பவிதே⁴ர்ஹேத்வபேக்ஷாபா⁴வே(அ)பி த³ர்வ்யாதீ³நாமபி ஹோமகரணத்வஸ்ய லாபா⁴ர்தோ² ஹேது: ஸ்யாத்³, த்³ருஷ்டோ ஹ்யாதித்²யாயாம் “சதுர்க்³ருஹீதாந்யாஜ்யாநி ப⁴வந்தீ”த்யைாபப்⁴ருதாஷ்டக்³ருஹீதவ்யவச்சே²தா³ர்த²ஸ்ய விதே⁴ர்ஹேத்வநபேக்ஷத்வே(அ)பி “ந ஹ்யத்ராநூயாஜா இஜ்யந்த” இதி தத³நந்தராம்நாதோ ஹேதுரௌபப்⁴ருதமாஜ்யம் சதுர்க்³ருஹீதம் ப்ரயாஜார்த²ம், உபரிதநமநுயாஜார்த²மிதி விபா⁴க³ஜ்ஞாபநத்³வாரா(அ)ந்யத்ராபி யத்ரேஷ்டிவிக்ருதாவநூயாஜாநாமபா⁴வஸ்தத்ர ஸர்வத்ராப்யோபப்⁴ருதோபரிதநம் சதுர்க்³ருஹீதம் ந கார்யமித்யதி⁴கார்த²ஸ்ய ப்ரக்ருதௌ “யது³பப்⁴ருதி” “ப்ரயாஜாநூயாஜேப்⁴யஸ்ததி³தி” வசநஸ்யாதிஹாயேடோ³ப³ர்ஹி: ப்ரதி ஸமாநயதே ஜுஹ்வாமௌபப்⁴ருதமிதி வசநஸ்ய ச பர்யாலோசநயா உபரிதநப்ரயாஜத்³வயாநூயாஜத்ரயார்த²தயா(அ)வக³தாதௌ³பப்⁴ருதாஷ்டக்³ருஹீதாத்ப்ரயாஜத்³வயார்த²மர்த⁴ம் ஸமாநேதவ்யமித்யதி⁴கார்த²ஸ்ய ச லாபா⁴ர்த² இத்யபி⁴ப்ராயாம் ஶங்காமநுவத³தி  -

யத்த்விதி ।

அநுயாஜாநாமபா⁴வோ ஹேதுர்முக்²யோ லப்⁴யத இதி தத்ர ததா² ப⁴வது நாம இஹ து த³ர்வ்யாதி³ஷு முக்²யமந்நகரணத்வம் ந லப்⁴யத இதி விஶேஷமபி⁴ப்ரேத்ய பரிஹரதி ந ஹி ஸாக்ஷாதி³தி ।

ஹேதுவசநஸ்யேதி ।

ஹிஶப்³த³போ³த்⁴யஹேதுத்வாதி⁴ஷ்டா²நாந்நகரணத்வவாசிந்யாஸ்த்ருதீயாவிப⁴க்தேரித்யர்த²: ।

அநுவாத³த்வாதி³தி ।

நநு ஸ்துதிபக்ஷே இவ ஹேதுபக்ஷே(அ)ப்யந்நகரணத்வஸ்யாநுவாத³ஸ்துல்ய: । தேநேத்யநேந ப்ராதிபதி³கபராம்ருஷ்டஶூர்பக³தமந்நகரணத்வம் யதா²ஸித்³த⁴மநூத்³ய தஸ்ய ஹிஶப்³த³ஶ்ருத்யா ஹேதுத்வம் ப்ரதிபாத்³யதே, ந த்வபூர்வமந்நகரணத்வம் விதீ⁴யதே தஸ்ய ஹேதுத்வநிர்தே³ஶாந்யதா²நுபபத்த்யா யத்³யத³ந்நகரணம் தேந தேந ஹோதவ்யமிதி வ்யாப்த்யாக்ஷேபேண த³ர்வ்யாதீ³நாமபி ஶூர்பஸாதா⁴ரணாந்நகரணத்வஸத்³பா⁴வேந ஹோமஸாத⁴நத்வம் ப்ராப்யதே । ஸத்யம் ; துல்யே(அ)ப்யநுவாத³த்வே ஸ்துதிபக்ஷ ஏவாஶ்ரயணீய: ; அந்யதா² ஶ்ருதஸ்ய ஶூர்பஸ்யா(அ)ஶ்ருதாநாம் த³ர்வ்யாதீ³நாம் ச விகல்பாபத்தே: ; விஷமஶிஷ்டவிகல்பஸ்ய சாத்யந்தா(அ)ந்யாய்யத்வாத் । ஹிஶப்³த³ஸ்து நிபாதத்வாத் ப்ரஸித்³த்⁴யாத்³யர்தா²ந்தரமாலம்ப்³ய சரிதார்த²: । ஹேத்வர்த²த்வே(அ)பி ஸ்துதாவேவ ஹேதுபா⁴வம் ப்³ரூயாத்தஸ்மாத்³யஜமாநோ(அ)யஜமாநாது³த்தர: தஸ்மாத்³ த³க்ஷிணோ(அ)ர்த்³த⁴ ஆத்மநோ வீர்யவத்தர இத்யாத்³யர்த²வாதே³ஷு ஹேதுவசநாத் ।

அத: ஸ்வவாக்யஸ்தே²நேதி ।

மயட³ர்தே²ௌ மநோவச்சி²ந்நதயா தத்³விகாரோ ஜீவ இதி ஸ ஏவ ஸர்வநாமார்தோ² ப⁴வேதி³தி பா⁴வ: । அஸ்து தர்ஹீதி க்வசித்பாட²: ஸோபி கத²ஞ்சிது³க்தாபி⁴ப்ராயோ யோஜ்ய: ।

விகாரப்ராசுர்யேதி ।

ப்ராதா⁴ந்யாதே³ரப்யுபலக்ஷணமேதத் । ஏவம் ச ப்ரக்ருதேந ப்³ரஹ்மணைவாகாங்க்ஷாஶாந்தி: । வ்யுத்பத்திஸித்³த⁴ஸ்ய ஸர்வநாம்நாம் ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வஸ்ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபகாநபேக்ஷத்வாத் தத³பா⁴வேபி ஸா வைஶ்வதே³வ்யாமிக்ஷேத்யாதி³ஷு ப்ரக்ருதபராமர்ஶத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: । நநு மா பூ⁴த்³விகாராதி³ரூபதயா ஸம்தி³க்³தே⁴ந மயட³ர்தே²நாகாங்க்ஷாபூரணம் , ஸ க்ரதும் குர்வீதேத்யத்ர ஶ்ருதேந தத்பதா³ர்தே²ந ஸ்யாத் । ந ச ததா² ஸதி மநோமயத்வாதீ³நாம் ஸர்வேஷாமுபாஸகவிஶேஷணத்வாபத்த்யோபாஸ்யகு³ணத்வாலாப⁴: । கஸ்ய க்ரதுமிதி ப்ரதி ஸம்ப³ந்த்⁴யாகாங்க்ஷாயாமந்தர்தௌ⁴ யேநாத³ர்ஶநமிச்ச²தீத்யத்ரைவாந்தரங்க³த்வாத் ஸ்வாத்மந இதி லப்³தே⁴ ஸ்வாத்மந இஹ மநோமயத்வாதி³கு³ணவிஶிஷ்டதயா பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதத்வாத்தாவத்³கு³ணாம்நாநவையர்த்²யாநுரோதா⁴ச்ச தேஷாமர்தா²து³பாஸ்யகு³ணத்வலாபா⁴தே³வம் மநோமயத்வாதீ³நாம் ஸமாநாதி⁴கரணஸமாநலிங்க³தத்பதோ³பாத்தவிஷயத்வே ஸம்ப⁴வதி ந விப்ரக்ருஷ்டவாக்யாந்தரஶ்ருதபி⁴ந்நலிங்கோ³பாத்தப்³ரஹ்மவிஷயத்வகல்பநம் யுக்தம்  ; தத்கல்பநே ஸ க்ரதுமிதி தத்பத³ஸ்ய வையர்த்²யம் ச ஸ்யாத் , க்ரியயா கர்துராக்ஷேபதோ லப்⁴யத்வாத் தேஷாம் தத்பதோ³பாத்தவிஷயத்வாங்கீ³காரே வக்ஷ்யமாணகு³ணாஶ்ரயதா³நார்த²தயா தஸ்யாவையர்த்²யம் ஶக்யம் வக்தும் ; உமாம் ஸ பஶ்யந் ருஜுநைவ சக்ஷுஷேத்யத்ர சக்ஷுஷ: பஶ்யதிக்ரியாகரணத்வேநாக்ஷேபதோ லப்⁴யத்வே(அ)பி ருஜுத்வகு³ணாஶ்ரயதா³நார்த²தயேவ சக்ஷுஷேத்யஸ்ய । தஸ்மாதி³ஹாந்யபரவாக்யாந்தரஶ்ருதப்³ரஹ்மோபாதா³நகத²நம் ந யுக்தமித்யாஶங்காநிராகரணார்த²த்வேந ததா² சேத்யேதத³ர்த⁴மவதாரயதி ப்³ரஹ்மோபாதா³ந இதி । அயமாஶய: । மநோமய: ப்ராணஶரீர இத்யாதீ³நாம் ப்ரத²மாந்தாநாம் ந தத்பதோ³பாத்தஜீவவிஶேஷணஸமர்பகதயா(அ)ந்வய: கிம் து ஸ க்ரதும் குர்வீதேதி விதீ⁴யமாநோபாஸநாப்ரகாரஸமர்பகதயா ; ஏதமித: ப்ரேத்யாபி⁴ஸம்ப⁴விதாஸ்மீத்யேதத³நந்தரமிதிகரணாத³நேந ப்ரகாரேண க்ரதும் குர்வீதேத்யந்வயப்ரதீதே:, ததா²ந்வயே ஸத்யேவ ஏஷ மே ஆத்மாந்தர்ஹ்ருத³ய இதி வாக்யஸாமஞ்ஜஸ்யாச்ச , தஸ்யோபாஸநாப்ரகாராபி⁴நயபரத்வம் விநா ஸ்வதந்த்ரஶ்ருதிவாக்யத்வே மே இத்யஸ்யாந்வயஸாமஞ்ஜஸ்யாபா⁴வாத் । ததா² ஸத்யேவ ச “ஏஷ ம ஆத்மா(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய” இதி வாக்யாநாம் த்ரி: பாட²ஸ்ய “ஸர்வகர்மா ஸர்வகாம:” இத்யாதி³வாக்யாநாம் த்³வி: பாட²ஸ்ய ச தத்ர தத்ர ஸ்தா²நே ஹ்ருத³யாந்தர்வர்த்தித்வாத்³யநுஸந்தா⁴நாப்⁴யாஸார்த²த்வேந ஸார்த²கத்வாத் । த்³ருஷ்டோ ஹி “ப்ராயணீயம் ப்ரத²மமஹஶ்சதுர்விம்ஶம் த்³விதீயம் சத்வாரோ(அ)பி⁴ப்லவா: ஷட³ஹா:, ஏக: ப்ருஷ்ட்²ய: ஷட³ஹ: ஸமாஸ: ஸ த்³விதீய: ஸ த்ருதீய: ஸ சதுர்த²: ஸ பஞ்சமஸ்த்ரயோ(அ)பி⁴லவா: ஷட³ஹா: ஏக: ப்ருஷ்ட்²ய: ஷட³ஹ” இத்யாதௌ³ க³வாமயநிகாஹ:க்ல்ருப்திவாக்யே அபி⁴ப்லவஷட³ஹாதி³ஶப்³தா³நாமஸக்ருத்பாட²ஸ்தத்ர தத்ர ஸ்தா²நே ஷட³ஹாத்³யநுஷ்டா²நாப்⁴யாஸார்த²: । ஏவமிதிஶப்³தோ³க்த: ப்ரகாரஶ்ச மநோமயத்வாத்³யநுஸம்தே⁴யகு³ணஜாதரூபஸ்தத்க்ரமரூபோ வா த்³விதீயபக்ஷே மநோமயத்வாதீ³நாமுபாஸ்யகு³ணாநாம் விதா⁴நம் தத்க்ரமவிதா⁴நாதா³க்ஷேபதோ லப்⁴யதே ப்ருஷ்ட²க³தஸர்வதாவிதா⁴நாதி³வ ப்ருஷ்டா²நாம் । ஏவம் ச மநோமய இத்யாரப்⁴யாந்வயிநேதிகரணேந மநோமயத்வாதே³ரேதம் மநோமயத்வாதி³விஶிஷ்டம் ப்ராப்தாஸ்மீத்யேதத³ந்தஸ்ய ஸர்வஸ்யாப்யர்த²ஜாதஸ்ய க்ரதும் குர்வீதேதி விதீ⁴யமாநாயாமுபாஸநாயாம் ப்ரகாரதாபாத³நாந்மநோமயத்வாதி³ப்ரகாரேண மநோமயத்வாதி³க்ரமேண வா க்ரதும் குர்வீதேத்யுபாஸநாவாக்யார்த²பர்யவஸாநே ஸ்தி²தே தேந ப்ரகாரேண தத்க்ரமேண வா கஸ்ய க்ரது: கார்ய இத்யாகாங்க்ஷிதம் விஶேஷ்யமந்யத: ப்ராப்நுவத³பேக்ஷணீயம் । தத்ர ஶமவிதி⁴வாக்யே அந்யார்த²ஸந்நிதா⁴நாத்³ ப்³ரஹ்ம விஶேஷ்யதயா ப்ராப்நோதி ஸ்வவாக்யே ஸ இத்யந்யார்த²ஸந்நிதா⁴நாஜ்ஜீவ: தத்ர கதரஸ்ய க்³ரஹணம் ந்யாய்யமிதி விஶயே வாக்யஶேஷக³தாநாம் ப்ரத²மாந்விதாநாம் ப³ஹூநாம் லிங்கா³நாம் ப்³ரஹ்மஶ்ருதேஶ்ச ஸாமஞ்ஜஸ்யாநுரோதா⁴த்³ ப்³ரஹ்மண ஏவ க்³ரஹணம் ந்யாய்யமிதி நிஶ்சீயதே । ப்³ரஹ்மண உபாஸ்யத்வே(அ)ப்யேஷ ம ஆத்மேதி ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதாத்மஶப்³தா³நுஸாரேண மநோமயாதி³ஶப்³தே³ஷு பும்ல்லிங்கோ³பபத்தே: । யத்து மநோமயத்வாதீ³நாம் “ஸ க்ரதும் குர்வீதே”த்யத்ர தத்பதோ³பாத்தஜீவாந்வயித்வாபா⁴வே தஸ்ய வையர்த்²யம் ஸ்யா தி³தி । தந்ந ; தஸ்ய வாக்யாந்தரஸந்நிதா⁴பிதமபி ப்³ரஹ்மைவோபாஸ்யத்வேந க்³ராஹ்யமித்யேதஜ்ஜ்ஞாபநார்த²த்வேநைவ சாரிதார்த்²யாத் । ததா² ஹி । தத்ர தத்பத³ம் ஜீவம் பராம்ருஶத் ஸம்கல்பாநுஸாரிப²லப்ராப்தியோக்³யத்வேந பராம்ருஶதி தேந ரூபேண க்ருதத்வாத் ததா² தத்பராமர்ஶஶ்ச மநோமய: ப்ராணஶரீர இதி ஜீவலிங்கே³ ஐஹிகாமுஷ்மிக பரிஶ்ரமணகே²த³ஸம்பாத³கமந:ப்ராணஸம்ப³ந்தி⁴ருபஸ்வத:ஸித்³த⁴ஹேயகு³ணபரதயா ந வ்யாக்²யேயே தத்க்ரதுந்யாயவிரோதா⁴த் கிம் தூபாதே³யகு³ணபரதயா வ்யாக்²யேயே இதி ஸூசநார்த²: । தேந மநோமய இத்யேதத்ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸநாஸித்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகே போ⁴க்³யபோ⁴கோ³பகரணாநி யாநி ப்ராக்ஸித்³தா⁴ந்யர்ணவாதீ³நி யாநி ச ஸ்வஸம்கல்பஸாத்⁴யாநி ஸ்த்ர்யந்நபாநாதீ³நி தாநி ஸர்வாணி ஸ்வபதா³ர்த²வத்³ மாநஸப்ரத்யயரூபாணீதி சா²ந்தோ³க்³யபா⁴ஷ்யே த³ஹரவித்³யாப்ரகரணே யே வர்ணிதா மநோவிகாரா போ⁴க்³யாத³ய: தது³பாதா³நதயா தத்தாதா³த்ம்யபரம் । ப்ராணஶரீர இத்யேதத்ப்ராணா இந்த்³ரியாணி வாயவோ வா ஶரீராணி ஶரீரவந்நியம்யாந்யஸ்யேதி ஸர்வாத்மநா யத்³வஶ்யேந்த்³ரியத்வம் வஶ்யப்ராணவாயுத்வம் வா ஹிரண்யக³ர்பே⁴ண ஸஹ மோக்ஷமாணாநாம் அஹம்க்³ரஹோபாஸகாநாமபேக்ஷிதபரப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராதி³ஸம்பாத³நார்த²சித்தவஶீகரணோபயோகி³ தத்பரமிதி ஸித்³த்⁴யதி தேநைவம்பூ⁴தகு³ணாநுஸந்தா⁴நாநுஸாரிப²லோபயோகி³தயா வாக்யாந்தரஸந்நிதா⁴பிதமபி ப்³ரஹ்மைவோபாஸ்யத்வேந க்³ராஹ்யமிதி ச ஸித்⁴யதி ।

ந சைதத்³யதா²க்ரதுரித்யுபந்யஸ்தாத்தத்க்ரதுந்யாயமாத்ராத்ஸித்³த்⁴யதி ।

யதா² ஸத்யபி தத்க்ரதுந்யாயே வசநப³லாத்³ ஜீவவிஷயயா(அ)பி பஞ்சாக்³நிவித்³யயா ப்³ரஹ்மப்ராப்தி: ததா² க்ரதும் குர்வீதேத்யத்ர விஹிதயா(அ)ந்தரங்க³த்வாதா³க்²யாதார்தா²க்ஷிப்தத்வேந பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதத்வாச்ச ஜீவமுபாஸ்ய பரிக்³ருஹீதவத்யோபாஸநயாபி ப்³ரஹ்மப்ராப்திரஸ்த்விதி ஶங்காவகாஶஸத்³பா⁴வாத் । தஸ்மாத்ஸ இத்யேதத³பி ப்³ரஹ்மோபாதா³நஹேதுவாக்யஶேஷோபஷ்டம்ப⁴கமிதி ந தத்³வையர்த்²யமிதி । ஏவம் சாத்ர ப்³ரஹ்மணி ஜீவலிங்க³யோஜநா கார்யா ஜீவே வா ப்³ரஹ்மலிங்க³யோஜநேத்யக்³ரிமவிசாரஸ்ய நாஸ்த்யவகாஶ: । மநோமயத்வப்ராணஶரீரத்வரூபபர்யாலோசநாயாம் தயோ: ஸ்வத ஏவ ப்³ரஹ்மபர்யவஸாநாத் । ப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் பா³ஹுல்யாத்தத³நுரோதே⁴நாபி தயோர்ப்³ரஹ்மபர்யவஸாயித்வாச்ச । ப³ஹூநி ஹ்யத்ர ப்³ரஹ்மலிங்கா³நி । ஸர்வகர்மத்வம் பா³லாக்யதி⁴கரணந்யாயேந கர்மஶப்³த³ஸ்ய கார்யபரதயா ஸகலகார்யகர்த்ருத்வம் ஸர்வகாமத்வம் தது³பயோகி³ஸகலஸ்ருஜ்யவிஷயஸ்ஸ்ருஷ்டிகாமநாவத்த்வம் ஸர்வக³ந்த⁴த்வம் ஸர்வரஸத்வம் ச ஸகலதே³ஶகாலவர்திவஸ்துஜாதக³தஸர்வக³ந்த⁴ரஸாஶ்ரயத்வம் ஸர்வமித³மப்⁴யாத்தமித்யநேநோக்தம் ஸர்வவ்யாபித்வமித்யாதீ³நி । நசைதாநி ஜீவ உபபத்³யந்தே । நநு - ஏஷாம் ஜீவே(அ)நுபபத்தௌ புந: ஸ ஏவ தத்க்ரதுந்யாயவிரோத⁴: । மந:ப்ராணோபகரணத்வயோ: ஹேயத்வநித்யப்ராப்தத்வாப்⁴யாமிவ தேஷாமபி ப்ராப்துமஶக்யத்வேநோபாஸகப்ரேப்ஸிதத்வாஸம்ப⁴வாதி³தி – சேத் , உச்யதே ; தத்க்ரதுந்யாயோ ந ஸர்வகு³ணவிஷய: கிம்தூபாஸகப்ராப்த்யர்ஹகு³ணவிஷய: । ததா² சோத்³கீ³தோ²பாஸ்யாகாஶாதி³ஶ்ருதஸர்வபூ⁴தகாரணத்வாதி³வந்நோபாஸகேநோபாஸநாப²லாநுப⁴வத³ஶாயாம் ஸர்வகர்மத்வாத³ய: ப்ராப்தும் யோக்³யா இதி ந தத்³விஷய: । ந சைதாவதா மநோமயத்வாதி³கமபி தத³ப்ரேப்ஸிதகு³ணதயா வ்யாக்²யாய தத்ராபி தத்ஸம்கோச: கல்பநீய: ; தத³ஸம்கோசவ்யாக்²யாநஸம்ப⁴வே(அ)ந்யதா² வ்யாக்²யாய தத்ஸம்கோசகல்பநாநௌசித்யாத் । அத²வா ஸர்வக³தத்வாதி³கமப்யஹம்க்³ரஹோபாஸகாநாம் க்ரமமுக்திப²லகத்வாதா³விர்பூ⁴தஸ்வரூபைருபாஸகை: க்ரமேண ப்ராப்தும் யோக்³யமிதி ந தத்ராபி தத்க்ரதுந்யாயஸம்கோச: கல்ப்ய: । அந்யதா² ஹிரண்மயபுருஷோபாஸநாப²லே ஸர்வது³ரிதவிரஹே கா க³தி: । உதே³தி ஹ வை ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴யோ ய ஏவம் வேதே³தி தத்ர ஸப²லவாக்யே ஸர்வஶப்³த³ஸ்ய ஸம்கோசகல்பநே ததை²வ ஸ ஏஷ ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய இதி தத்பூர்வவாக்யே(அ)பி தத்ஸம்கோச: ப்ரஸஜ்யேதேதி ஸர்வது³ரிதவிரஹோ ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் ந ஸ்யாத் । ஏவம் ஸத்யபி யதி³ மநோமயத்வம் ஜீவஸ்ய மநோவச்சே²த³க்ருதமநோவிகாரத்வம் , ப்ராணஶரீரத்வம் ச ப்ராணோபகரணத்வம் ; யதி³ ச ப்³ரஹ்மஜீவலிங்கா³நாம் நால்பத்வப³ஹுத்வக்ருதம் வைஷம்யம் , ததா²பி ஜீவலிங்கா³நாமேவ ப்³ரஹ்மணி யோஜநம் கார்யமிதி ந்யாயாந்தரவ்யுத்பத்த்யர்த²முபரிதநடீகாகல்பதருக்³ரந்த²யோ: ப்ரவ்ருத்திரிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ப்ரஸ்துதே இதி ।

நநு  - யதி³ ப்ரஸ்துதே அதி⁴ஷ்டா²நாஸாதா⁴ரணரூபஜ்ஞாநமஸ்தி, கத²ம் தர்ஹி ஸமாரோபிதோ ஜீவபா⁴வோ ந நிவர்ததே ? யதி³ ததா³நீம் ஸத³பி ஸமாரோபிதநிவர்தநாக்ஷமம் , கிமிதி ஜீவஸ்தேநரூபேண ரூபவாந்ந ஸ்யாத்³ ரஜ்ஜுஸாதா⁴ரணரூபஜ்ஞாநநிவர்த்தநீயபு⁴ஜக³விலக்ஷணத்வாதி³தி - சேத் । அத்ராயமாசார்யாணாமாஶய: – ஜீவத⁴ர்மாணாம் ப்³ரஹ்மணி யோஜநாயாம் ஹி தஸ்மிந்நநவச்சி²ந்நப்³ரஹ்மத்வபு³த்³தி⁴ர்ந ஹாதவ்யா , தரங்க³த⁴ர்மாணாம் ஸமுத்³ரே யோஜநாயாம் தஸ்மிந் வ்யாபித்வபு³த்³தி⁴ரிவ । ப்³ரஹ்மத⁴ர்மாணாம் ஜீவே யோஜநாயாம் து தஸ்மிந் பரிச்சி²ந்நஜீவத்வபு³த்³தி⁴ர்ஹாதவ்யா , த³ர்பணமுகே²(அ)வதா³தத்வயோஜநாயாம் க்³ரீவாஸ்த²முக²பி⁴ந்நத்வபு³த்³தி⁴ரிவ । ந ச க்வசித்ஸ்வரூபமநுபம்ருத்³ய வாக்யஶேஷக³தலிங்க³யோஜநாயாம் கர்தும் ஶக்யாயாமந்யத்ர தது³பம்ருத்³ய ஸா கார்யேதி । ஆசார்யைர்வஸ்துதோ ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நஸ்யாபி ஜீவஸ்யேத்யாதி³பூர்வக்³ரந்தே²நாயமாஶய: ஸ்பஷ்டீக்ருத: । அதி⁴ஷ்டா²நாஸாதா⁴ரணரூபஜ்ஞாநே ஸதி ஸமாரோப்யாபா⁴வோக்த்யாப்யேஷ ஏவார்தோ² விவக்ஷித: । நந்வேதது³பலக்ஷணாயேதி டீகா ந யுக்தா , வாக்யோபக்ரமாந்நிர்ணயஸ்யாபி யுக்ததயா தேந வாக்யஶேஷாந்நிர்ணயஸ்யாநுபலக்ஷணீயத்வாத் , ந ச - அந்யார்த²ஸந்நிதா⁴நாந்நிர்ணயோ ந த்³ருட⁴ இதி தது³பலக்ஷணத்வோக்திரிதி - வாச்யம் । பு³த்³தி⁴ஸ்த²பராமர்ஶிநா ஸர்வநாம்நா(அ)ந்யார்த²ஸந்நிஹிதஸ்யாபி பராமர்ஶோபபத்தே: , ஜ்யோதிரதி⁴கரணே ததா²பூ⁴தபராமர்ஶாதே³வ நிர்ணயஸ்ய க்ருதத்வாச்ச , ந ச தேந க³தார்த²: ஸ ந்யாய இதி ந்யாயாந்தரோபலக்ஷணத்வோக்திரிதி - வாச்யம் , ப்³ரஹ்மாப்³ரஹ்மலிங்க³ஸமவாயே ப்³ரஹ்மலிங்கா³தே³வ நிர்ணயோ யுக்த இதி ந்யாயஸ்யாபி ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணே ப்ரத³ர்ஶிதத்வாத் , ந ச - ஜீவே(அ)பி ஜீவபு³த்³த்⁴யுபமர்தே³ந ப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யா தல்லிங்கா³நி யோஜயிதும் ந ஶக்யந்த இத்யதி⁴கஶங்காபரிஹாரப்ரத³ர்ஶநாய ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணஸித்³த⁴ந்யாயஸ்ய புநருத்³பா⁴வநமிதி – வாச்யம் , ஜ்யோதிரதி⁴கரணந்யாயபுநருத்³பா⁴வநமபி வஸ்துதோ(அ)ந்யார்த²மபி ந ப⁴வதி ப்³ரஹ்மண: ஸந்நிதா⁴நமித்யதி⁴கார்த²ப்ரத³ர்ஶநாயேதி வக்தும் ஶக்யத்வாத் । “ஸர்வம் க²ல்விதி” வாக்யே இத³மிதி ந ஸர்வஸ்ய விஶேஷணம் ; வையர்த்²யாத் , கிம் து ப்³ரஹ்மணஸ்தஸ்ய ச ப²லம் ப்ரக்ருதத்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாதி⁴காரலாப⁴: । ஸ ச ப்ரக்ருதஸ்ய ப்ரயத்நேநாதி⁴கார: ஸ்வாநர்த²க்யபரிஹாராய க்ரதௌ வாக்யஶேஷக³தலிங்க³ம் பா³தி⁴த்வோபாஸ்யத்வேந ப்³ரஹ்மஸமர்பணார்த²ம் இத்யேவமநந்யார்த²ம் ப்³ரஹ்மண: ஸந்நிதா⁴நம் । ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாத்மத்வோக்த்யா ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மதா(அ)ப்யர்தா²த் ஸித்³த்⁴யதீதி தத³வலம்ப³நா ப்ராஸங்கி³கோபகாராபி⁴ப்ராயா பா⁴ஷ்யே ஶமவித்⁴யர்த²வாத³தோக்தி: , ந து ஶமவிதி⁴ஶேஷத்வாபி⁴ப்ராயா । யத்³யபி ஶமவிதி⁴விவக்ஷயேதி பா⁴ஷ்யே - யத்³யபீத்யநேநாப்⁴யுபேத்யவாத³த்வத்³யோதநாத்³ , ஜ்யோதிரதி⁴கரணே ந கேவலம் ஜ்யோதிர்வாக்ய ஏவ ப்³ரஹ்மாநுவ்ருத்தி: , பரத்ராபி ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாம் அநுவர்திஷ்யதே ப்³ரஹ்மேதி ஜ்யோதிர்வாக்யே த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்மாநுவ்ருத்தௌ விவத³மாநம் பூர்வபக்ஷிணம் ப்ரதி ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாம் தத³நுவ்ருத்தி: கத²ம் ஹேதுபா⁴வம் ப்ரதிபத்³யேத ? யதி³ தத³நுகர்ஷணைகப்ரயோஜநேத³ம் விஶேஷணஸாமர்த்²யம் நாஶ்ரீயேதேத்யதி⁴கார்த²ப்ரத³ர்ஶநபரத்வம் ஹி ஶக்யம் வகும் । தஸ்மாதே³தது³பலக்ஷணாயேதி க்³ரந்தோ² ந யுக்த இத்யாஶங்காபநயார்த²மேதஸ்யைவோபலக்ஷணாயேதி ந தத³ர்த²: , கிம் த்வேதஸ்யாப்யுபலக்ஷணாயேதி தத³ர்த²ம் இதி த³ர்ஶயிதும் ।

ஜ²டிதி ப்ரதீயமாநமாத்³யார்த²மாதா³ய ஶங்கதே -

நநு  யத்³யுக்தரீத்யேதி ।

நநு - அதி⁴கஶங்காபரிஹாரஸ்யாஸ்மிந்நேவ ஸூத்ரே விவக்ஷிதத்வே த்³விதீயத்ருதீயஸூத்ரே புநருக்தே ஸ்யாதாம் , தாப்⁴யாம் க²லு ப்³ரஹ்மஜீவயோர்ஜ்ஜீவப்³ரஹ்மத⁴ர்மோபபத்த்யநுபபத்தௌ வர்ணயிஷ்யேதே இதி । ந ச - தாப்⁴யாமநுக³மாதி³தி ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணஸூத்ராவயவேநாஸ்பஷ்டம் த³ர்ஶிதா யுக்தி: ஸ்பஷ்டமநூதி³தா(அ)தி⁴கஶங்காபரிஹாரஸ்த்வாத்³யஸூத்ர ஏவேதி வாச்யம் ; உபந்யஸ்தாதி⁴கஶங்காபரிஹாரார்த²த்வேநைவ த்ருதீயஸூத்ரஸ்ய டீகாயாமவதாரிதத்வாத் , யத³வோசாம ஸமாரோப்யத⁴ர்மா: ஸமாரோபவிஷயே ஸம்ப⁴வந்தி , ந து விஷயத⁴ர்மா: ஸமாரோப்யா , இதி தஸ்யேதது³த்தா²நமிதி , தத்ர ஸூத்ரே டீகாயாமேவோக்தத்வாச்சேதி சேத் ஸத்யம் ; த்³விதீயத்ருதீயஸூத்ரயோரநுவ்ருத்திவ்யாவ்ருத்திப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மஜீவயோர்ஜ்ஜீவப்³ரஹ்மத⁴ர்மாணாமுபபத்யநுபபத்தீ த³ர்ஶிதே இஹ து தயோராரோப்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வாரோபவிஷயத்வாப்⁴யாமிதி டீகாகாரை: ஸ்வோல்லிகி²தப்ரகாரமவலம்ப்³யேஹ ஸூத்ரே தது³பலக்ஷணாயேத்யுக்தம் । தஸ்யைதது³த்தா²நமிதி து ப்³ரஹ்மஜீவயோர்ஜீவப்³ரஹ்மத⁴ர்மோபபத்த்யநுபபத்திப்ரதிபாத³நஸாம்யமாத்ரேணோக்தம் , ந து தது³பபாத³கப்ரகாரைக்யேநாபி । அதோ ந புநருக்த்யாதி³ப்ரஸங்க³: । நநு பா⁴ஷ்யே விவக்ஷாபா⁴வாபி⁴தா⁴நமநுபபந்நம் ; பாரதந்த்ர்யே(அ)பி விவக்ஷாஸம்ப⁴வாத் ।
’ஶப்³த³ப்³ரஹ்மேதி யச்சேத³ம் ஶாஸ்த்ரம் வேதா³க்²யமுச்யதே ।
தத³ப்யதி⁴ஷ்டி²தம் ஸர்வமேகேந பரமாத்மநா ॥
தத²ர்க்³வேதா³த³யோ வேதா³: ப்ரோக்தா யே(அ)பி ப்ருத²க் ப்ருத²க் ।
போ⁴க்³யத்வேநாத்மநாம் தே(அ)பி சைதந்யாநுக³தா: ஸதா³ ॥
தேஷாமந்தர்க³தேச்சா²நாம் வாக்யார்த²ப்ரதிபாத³நே ।
விவக்ஷா சாவிவக்ஷா ச ஜ்ஞாயதே ஶப்³த³ஶக்தித: ॥’ இதி ॥
’ந்யாயேந ஸம்ப்ரதா³யாத்³யா யே மீமாம்ஸகயாஜ்ஞிகா: ।
வேத³ம் வ்யாசக்ஷதே தேஷாமபி⁴ப்ராயோ(அ)யமிஷ்யதே ॥’
இதி ச பூர்வமீமாம்ஸகைரபி வேதே³ விவக்ஷாயா: ஸமர்தி²தத்வாதி³த்யாஶங்க்ய தத³பி பா⁴ஷ்யம் ஸ்வாதந்த்ர்யாபா⁴வாபி⁴ப்ராயமிதி வ்யாக்²யாதமித்யவதாரயதி விவக்ஷாபா⁴வாபி⁴தா⁴நமபீதி ।

உத்³தே³ஶ்யா(அ)விவக்ஷாயாமிதி ।

யத்³யபி விவக்ஷிதஶப்³தே³ந ஸ்வார்த²ம் பரித்யஜ்யோபாதே³யத்வலக்ஷணாயாம் ந விவக்ஷிதத்வஸ்ய வாக்யார்தா²நுப்ரவேஶ: ததா²பி லக்ஷ்யஸ்ய முக்²யார்த²ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பேக்ஷணீய இத்யுத்³தே³ஶ்யோபாதே³யயோர்மத்⁴யே விஶிஷ்யோபாதே³யஸ்ய விவக்ஷாஸம்ப³ந்த⁴விவக்ஷாயாம் தத்ப்ரதித்³வந்த்³விந உத்³தே³ஶஸ்ய விவக்ஷாபா⁴வ: பர்யவஸ்யேதி³தி தாத்பர்யம் ।

ஸோமாதா⁴ரத்வாவிஶேஷேணேதி ।

ததா² ச ஸோமாவஸேகநிர்ஹரணாதி³த்³ருஷ்டப்ரயோஜநம் க்³ரஹேஷ்விவ சமஸேஷ்வப்யபேக்ஷிதமிதி க்³ரஹைகத்வவத்³க்³ரஹத்வமபி ந விவக்ஷணீயமிதி பா⁴வ: । நநு யதா² வ்ரீஹீந்ப்ரோக்ஷதீத்யத்ர த்³விதீயயோச்யமாநம் ப்ரோக்ஷணஸாத்⁴யத்வம் பூர்வஸித்³தா⁴நாம் வ்ரீஹீணாம் ஸ்வரூபேண ந ஸம்ப⁴வதீத்யபூர்வஸாத⁴நத்வாகாரேண ஸாத்⁴யத்வநிர்வாஹார்த²ம் , அபூர்வஸாத⁴நத்வலக்ஷணாயாம் வ்ரீஹிபத³ஸ்ய யதா² யவஸாதா⁴ரண்யம் , ததே²ஹாபி க்³ரஹபத³ஸ்யோத்³தே³ஶ்யஸமர்பகஸ்ய சமஸஸாதா⁴ரண்யம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -

க்³ரஹயாகா³வாந்தரேதி ।

நநு ஸோமாவஸேகநிர்ஹரணாதி³த்³ருஷ்டப்ரயோஜநாவிஶேஷே(அ)பி க்³ரஹயாகா³ப்⁴யாம் ஸ்வாவாந்தராபூர்வஸாத⁴நவிவக்ஷயைகஸ்மிந்நேவ க்³ரஹே ஸம்மார்கோ³ வ்யவதிஷ்ட²தாமித்யாஶங்கதே -

நந்விதி ।

உபாதே³யவிஶேஷணத்வாதி³தி ।

உபாதா³நாய ஸம்க்²யாவிஶேஷஸ்யாபேக்ஷிதத்வாத்தத³பேக்ஷிதவிப⁴க்த்யுபநீதஸம்க்²யாவிஶிஷ்ட ஏவ ப்ராதிபதி³கார்தோ² யாக³விஶேஷணம் ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

அத்ர த்விதி ।

உத்³தே³ஶ்யயோ: பரஸ்பரஸம்ப³ந்த⁴ ஏகக்ரியாவஶீகாரப்ரயுக்த: தயோரேவாந்யோந்யாகாங்க்ஷாப்ரயுக்தோ வா வாச்ய: । த்³விவிதோ⁴(அ)ப்யத்ர ந ஸம்ப⁴வதி ; உத்³தே³ஶ்யயோ: க்ரியாம் ப்ரதி ப்ரதா⁴நயோருபாதே³யக்ரியாவஶ்யத்வாபா⁴வாத் । ஸோமாவஸேகநிர்ஹரணப்ரயோஜநஸ்ய ஸம்மார்க³ஸ்ய ஸர்வேஷு ப்ராகரணிகேஷு க்³ரஹேஷ்வபேக்ஷிதத்வேந தேஷு கேஷாஞ்சித்³வ்யாவர்தகஸ்ய ஸம்க்²யாவிஶேஷஸ்யாநாகாங்க்ஷிதத்வாச்சேதி பா⁴வ: । நநு - ததா²பி ப்ரத்யயாநாம் ப்ரக்ருத்யர்தா²ந்விதஸ்வார்தா²பி⁴தா⁴யகத்வநியமேந ஶப்³த³ஸ்வாபா⁴வ்யாதே³கத்வவிஶிஷ்டஸ்ய க்³ரஹஸ்யோத்³தே³ஶ்யத்வமநிவார்யமித்யாஶங்க்யாஹ -

க்³ரஹ ஏவேதி ।

ஏகத்வவிஶேஷணே(அ)பி ஸோமாவஸேகநிர்ஹரணப்ரயோஜநஸ்ய ஸர்வைர்க்³ரஹைரபேக்ஷிதத்வாது³பாதே³யவிஶேஷணஸ்யேவோத்³தே³ஶ்யவிஶேஷணஸ்ய க்ரியாங்க³த்வாபா⁴வேந தத்³வைகல்யப்ரயுக்தக்ரியாவைகல்யாப்ரஸக்தேஶ்ச க்³ரஹாணாம் ப்ரத்யேகமேகத்வமவலம்ப்³ய க்³ரஹமாத்ர ஏவோத்³தே³ஶ்யத்வபர்யவஸாநம் ஸ்யாத் । அதா²ப்யேகவசநஸார்த²கத்வாய தது³பநீதமேகத்வம் ப்ரத்யேகமுத்³தே³ஶ்யம் க்ருத்வா க்³ரஹம் ஸம்ம்ருஜ்யாத்தம் சைகமேவேதி வாக்யார்த²: கல்ப்யேத , ததா³ வாக்யபே⁴த³: ஸ்யாதி³த்யர்த²: । இத³முபலக்ஷணம் - த்ரிதோ³ஷது³ஷ்டபரிஸம்க்²யாதோ³ஷாபத்தேரபி ।

விதி³மாத்ரேதி ।

ஜ்ஞாநமாத்ரப²லகத்வாத்தத்த்வாவேத³கப்ரமாணவத்ப்ரமிதிப²லகத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । விதி⁴மாத்ரேதி பாடே²(அ)பி விதி⁴பத³ம் ஜ்ஞாபநமாத்ரபரம் । குத: ப்ரமிதத்வாபா⁴வ இத்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்³பா³த⁴நாதி³த்யநேநோக்தம் ஹேதும் வ்யாசஷ்டே -

தைர்வேதா³ந்தைரிதி ।

ஜீவாபி⁴வ்யக்தீநாமிதி ।

ஆத்⁴யாஸிகஜீவரூபாபி⁴வ்யக்தீநாமித்யர்த²: । பூர்வபூர்வப்⁴ரமநிமித்தகத்வமித்யநேந பீ³ஜாங்குரந்யாயஸாம்யார்த²ம் டீகாயாமவித்³யாபத³ம் ப்⁴ரமபரமிதி வ்யாக்²யாதம் । தர்ஹி கிம் ப்ரவாஹாநாதி³ப்⁴ரமஸந்தாநவ்யதிரேகேண ஸ்வரூபாநாதி³ரவித்³யா நாஸ்தி ஸா(அ)ப்யஸ்தி வக்ஷ்யமாணேத்யாஹ -

அநாதி³ஸ்த்விதி ।

நநு தாத்³ருஶாநாம் ச ஜீவாநாமவித்³யா ந து நிருபாதி⁴நோ ப்³ரஹ்மண இதி டீகாயாம் ஸா(அ)ப்யவித்³யா ஜீவாஶ்ரிதா(அ)ப்⁴யுபக³தா தத்ப்ரஸங்கா³த்³ ப்⁴ரமரூபா(அ)வித்³யாயாமந்யோந்யாஶ்ரய: பரிஹ்ருத: , ததா² சாவித்³யாதீ⁴நோ ஜீவப்³ரஹ்மவிபா⁴க³ஸ்தத்³விபா⁴கே³ ச ஸதி ஜீவாஶ்ரிதத்வஸித்³தி⁴ரவித்³யாயா இத்யந்யோந்யாஶ்ரயமாஶங்க்யாஹ -

அநாதி³ஜீவாவித்³யயோரிதி ।

அவித்³யாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தந்நிரூபகாவித்³யாதீ⁴ந:, அவித்³யாபி தத்ஸம்ப³ந்தா⁴தீ⁴நா அவித்³யாஸம்ப³ந்தா⁴தீ⁴நத்வாத்ஸர்வவிவர்தாநாம் । தத்ர யதே²தரேதரதந்த்ரத்வமநாதி³த்வாந்ந தோ³ஷாவஹம் ஏவமிஹாபீத்யர்த²: । க்வசித் ப்ரமேயத்வாபி⁴தே⁴யத்வாதௌ³ ।

நநு ஸ்வாஶ்ரயாஶ்ரிதத்வாஸ்யாப்ரஸித்³தௌ⁴ தேந விரோத⁴ப்ரஸஜ்ஜநம் மைவோபபாதி³ , ஜீவோ யத்³யாஶ்ரித: ஸ்யாத³வித்³யாஶ்ரயோ ந ஸ்யாத்தது³பாதா³நகப்ரபஞ்சவதி³தி ப்ரஸஞ்ஜநமுபபத்³யதே இத்யஸ்வரஸாதா³ஹ -

அபி சேதி ।

நந்வமூர்த்தத்வே(அ)பி நப⁴:ஶப்³த³வதா³ஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வ: ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்யாஹ -

அவச்சே²த்³யேதி ।

அந்யத்ர யதா² ததா² வா(அ)ஸ்து ப்ரக்ருதே ஜீவாவித்³யயோரவச்சே²த்³யாவச்சே²த³கபா⁴வமாத்ரமிஷ்யதே , அவித்³யாவச்சே²த³கோபாதி⁴கம் ஜீவத்வமிதி । ஜீவோவித்³யயா(அ)வச்சி²த்³யதே , அவித்³யா ச சைதந்யாஶ்ரிதா , வ்ருக்ஷாஶ்ரித: கபிஸம்யோகோ³ மூலேநேவ ஜீவத்வேநாவச்சி²த்³யத இதி ।

pநந்வித³மப்யந்யோந்யாஶ்ரயது³ஷ்டமித்யாஶங்க்யாஹ -

தத்ரேதி ।

ப்ரமேயத்வாகாராவகா³ஹி ப்ரமாணம் நிரூபகப்ரமேயாவச்சே²த்³யம் ,  ப்ரமேயம் ச ஸ்வவிஶேஷணீபூ⁴தப்ரமாணாவச்சே²த்³யமித்யேவமாதி³ஷ்வவச்சே²த்³யாவச்சே²த³கத்வஸ்யேதரேதரதந்த்ரத்வம் த்³ருஷ்டமித்யர்த²: ।

ஜீவாவித்³யயோராஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வாபா⁴வே கஸ்தயோராஶ்ரய இத்யாகாங்காயாம் ஸர்வப்ரபஞ்சவிவர்தாதி⁴ஷ்டா²நம் சைதந்யரூபம் ப்³ரஹ்மைவ கேவலமித்யவச்சே²த³கதோக்த்யா க³ர்பி⁴தமர்த²ம் விவ்ருணோதி -

அதி⁴ஷ்டா²நமிதி ।

வைஶேஷ்யாதி³தி ஷ்யஞ்ப்ரத்யயஸ்ய சாதுர்வர்ண்யாதி³வத்ஸ்வார்தி²கத்வே வக்தும் ஶக்யே(அ)ப்யதி⁴கார்த²லாபா⁴ய பா⁴வார்த²த்வமாஶ்ரிதம் பா⁴வோ(அ)ப்யத்ராதிஶயோ விவக்ஷித: , ந து விஶேஷஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தரூபோ த⁴ர்ம இதி டீகாதாத்பர்யமாஹ - ந வைஶேஷ்யாதி³தி ஸூத்ர இத்யாதி³நா । அத்ர மநோமயத்வப்ராணஶரீரத்வயோர்ஜீவலிங்க³யோஸ்தத்க்ரதுந்யாயேந ஸமாரோப்யஸ்ய ரூபேண விஷயோ ரூபவாந் ப⁴வேதி³தி ந்யாயேந சாபதத்³ ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸாநமஸ்பஷ்டம் தாப்⁴யாமுபக³தாப்⁴யாம் ஸ்பஷ்டமபி ஸத்யஸம்கல்பத்வாதி³ப்³ரஹ்மலிங்க³மபி⁴பூ⁴தம் । கிம் ச ஹ்ருத³யாயதநத்வம் ஹ்ருத³யே பர்யாப்தவ்ருத்தித்வம் ந து ஹ்ருத³யே கத²நமாத்ரமித்யணீயஸ்த்வோபபத்த்யுபந்யாஸேநாவக³ம்யத இத்யுபபத்திரூபதாத்பர்யலிங்கா³வக³தம் ஹ்ருத³யாயதநத்வம் தது³பபத்திரூபமணீயஸ்த்வம் ச ப்ரப³லம் ஜீவலிங்க³மிதி தாப்⁴யாமபி ஸத்யஸம்கல்பத்வாதி³கமபி⁴பூ⁴தமித்யஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தயா பாத³ஸம்க³தி: । தர்ஹி தி³வி தி³வ இதி விப⁴க்திபே⁴தே³ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவிச்சே²த³ஸம்தே³ஹாத³ஸ்பஷ்டகா³யத்ரீப்³ரஹ்மாநுவ்ருத்திகம் ஜ்யோதிர்வாக்யம் விஷயீக்ருத்ய ப்ரவ்ருத்தம் ஜ்யோதிரதி⁴கரணமப்யத்ரைவ பாதே³ கர்த்தவ்யம் ஸ்யாதி³தி – சேந்ந ; தத்ர ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்ய கா³யத்ரீவாக்யஸ்யாபி நிர்ணேதவ்யத்வேந தஸ்ய ப்ரத²மபாதே³(அ)பி ஸம்க³திஸத்த்வாத் ॥

அத்த்ரதி⁴கரணவிஷயா:

அத்தா சராசரக்³ரஹணாத் ॥ 9 ॥

யத்ர ச ஸோத்தே(அ)தி ।

ஏவம் க இத்தா² வேதே³த்யஸ்யாவ்ருத்திருக்தா । யதி³ ந போ⁴க்த்ருத்வாத்ஸம்ஶய இதி । யத்³யப்யத்த்ருத்வஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வஸம்ஹர்த்ருத்வாந்யதரரூபா(அ)நிர்த்³தா⁴ரணாத்³ ஜீவாக்³நிபரமாத்மஸம்ஶய இதி போ⁴க்த்ருத்வஸ்ய தத³ர்த²ஸம்ஶயைககோடிதயா ப²லஸம்ஶயஹேதுத்வம் ஸம்ப⁴வதி ; ததா²பி கோடித்ரயஸாதா⁴ரணத⁴ர்மதயா ஸம்ஹர்த்ருத்வவத்ஸம்ஶயஹேதுத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யத்ர தாத்பர்யம் । ம்ருக³யாவிநோதே³ யுத்³த⁴ம்ருக³யாவிநோதே³ । ம்ருக³யாவிநோதி³ந இதி பாட²: ஸாது⁴: । ம்ருக³யாவிந இதி பாட²ஸ்த்வக்ஷரத்³வயப்⁴ரம்ஶேந ப்ராமாதி³க: । அத²வா யுத்³த⁴ரூபயா ம்ருக³யயா அவதி பரந்ருபதிது³ஷ்டம்ருகோ³பத்³ருதம் ஸ்வதே³ஶமிதி வா ஹிநஸ்தி தாநிதி வா ம்ருக³யாவீ । அவ ரக்ஷணக³திகாந்திப்ரீதித்ருப்த்யவக³ம -ப்ரவேஶஶ்ரவணஸ்வாம்யர்த²யாசநக்ரியேச்சா²தீ³ப்த்யவாப்த்யாலிங்க³நஹிம்ஸாதா³நபா⁴க³வ்ருத்³தி⁴ஷ்விதி தா⁴தோராபீ⁴க்ஷ்ண்யே தாச்சீ²ல்யே வா ணிநி: ।

க்ஷத்ரிய ஏவேதி ।

வஸ்துதோ ம்ருக³யாஸு ம்ருக³ஹந்தா க்ஷத்ரிய ஏவ ப்ரதீயத இத்யர்த²: । யத்³யபி த்வத்க்ருபாணபு⁴ஜங்க³ஸ்ய க்ஷீரம் வித்³விஷதாம் யஶ இத்யத்ரோபசரிதக்ஷீரப்ரதிஸம்ப³ந்தி⁴நி க்ருபாணே முக்²யதத்பாத்ருத்வாத³ர்ஶநாந்நாயம் நியம: ; ததா²ப்யுப⁴யதா² த³ர்ஶநே ஸத்யத்ர பா³த⁴காபா⁴வேநாநாரோபிதமேவ போ⁴க்த்ருத்வம் க்³ராஹ்யமிதி பா⁴வ: । நந்வோத³நஶப்³தே³ந ப்ரஸித்³தௌ⁴த³நக³தம் போ⁴க்³யத்வம் லக்ஷ்யதே சேதத்ப்ரதிஸம்ப³ந்தி⁴ந்யத்த்ருத்வம் போ⁴க்த்ருத்வமிதி ப்ரதீதாவபி தேந விநாஶ்யத்வம் லக்ஷ்யதே சேத³த்த்ருத்வம் விநாஶகத்வரூபம் ஸம்ஹர்த்ருத்வம் பர்யவஸ்யேத் தத்பரஸ்மிந் ஸம்ப⁴வதீதி – சேந்ந ; கௌ³ணவ்ருத்தாவஸாதா⁴ரணகு³ணக்³ரஹணஸம்ப⁴வே ஸாதா⁴ரணகு³ணக்³ரஹணாயோகா³த் । ந ஹ்யக்³நிர்மாணவக இத்யத்ர பைங்க³ல்யாதே³ரிவ  த்³ரவ்யத்வாதே³ர்க்³ரஹணமஸ்தி ।

ம்ருத்யூபஸேசநஸந்நிதா⁴நாத³த்த்ருத்வம் ஸம்ஹர்த்ருத்வமித்யப்⁴யுபக³மே(அ)ப்யக்³நிரேவாத்தேதி பூர்வபக்ஷாந்தரம் யதி³ த்விதி டீகாயாம் த³ர்ஶிதம் , தத³நுபபந்நம் ; பரமாத்மநோ(அ)பி ஸம்ஹர்த்ருத்வஸம்ப⁴வாதி³த்யாஶங்கயாஹ -

அவிக்ரியஸ்யேதி ।

நநு - அத்தா நிர்விஶேஷ: பரமாத்மேதி நோச்யதே ; யத்ர ஸ இதி தஸ்ய ப்ருத²க்³க்³ரஹணாத் , ஸவிஶேஷஸ்ய து ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³விகாரவத் ஸம்ஹர்த்ருத்வவிகாரோ(அ)ப்யுபபத்³யதே । நைஷ தோ³ஷ: ; அவிக்ரியஸ்யேத்யநேந ராக³த்³வேஷாதி³ப்ராணிஸம்ஹாரஹேதுவிகாராபா⁴வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ந ச - ப்ராணிக்ரர்மாநுஸாரேண ஸம்ஹர்த்ருதா ஸ்யாதி³தி – வாச்யம் । ஸம்ருத்யுகஸ்ய ஸகலஸ்ய யுக³பந்நாஶஹேத்வத்³ருஷ்டபரிபாகமேலநாஸம்ப⁴வாத் । ந ச - க இத்தா² வேதே³தி து³ர்ஜ்ஞாநத்வலிங்கா³த³த்தா பரமாத்மா ஸ்யாதி³தி - வாச்யம் । தஸ்ய ஸோத்தா யத்ர ப்ரதிஷ்டி²தஸ்தந்மாத்ரவிஷயத்வே ஸம்ப⁴வத்யாவ்ருத்த்யா(அ)த்த்ருவிஷயத்வஸ்யாகல்பநீயத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸித்³தா⁴ந்தடீகாயாம் ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரஶரீரயோர்போ⁴கா³யதநபோ⁴க³ஸாத⁴நரூபயோரோத³நவத்³ போ⁴க்³யத்வகு³ணஸ்ய கௌ³ணவ்ருத்திநிமித்தத்வம் நிராக்ருத்ய ஸ்வாபி⁴மதம் விநாஶ்யத்வகு³ணஸ்ய தந்நிமித்தத்வமுபபாத³யிதும் ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ந சாத்ர ம்ருத்யுரிதி டீகாக்³ரந்த²ஸ்ய தாத்பர்யமாஹ -

அபி சேதி ।

ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரயோர்ம்ருத்யோஶ்ச தாவதோ³த³நோபஸேசநபா⁴வரூபணாத³ந்நத³தி⁴ரீத்யா ஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரதீயதே ததா² ச விநாஶகம்ருத்யுஸம்ஸ்ருஷ்டத்வப்ரதீத்யநுஸாராதோ³த³நஶப்³தே³ந விநாஶ்யத்வம் லக்ஷணீயம் ; ஸ்வபு³த்³த்⁴யுபஸ்தா²பிதவைஶேஷிககு³ணக்³ரஹணாத³ப்யேகவாக்யதாபந்நபதா³ந்தரார்தோ²பஸ்தா²பிதகு³ணக்³ரஹணஸ்ய பு³த்³தி⁴லாக⁴வேநைகவாக்யதாஸாமர்த்²யேந ச ந்யாய்யத்வாத் சரமஶ்ருதேநாப்யேகவாக்யாந்தர்க³தபதா³ந்தரார்தே²நாநுபஸ்தி²த ஏவாபேக்ஷிதே தஸ்ய புருஷபு³த்³த்⁴யா கல்பநீயத்வாத் । அத ஏவ ஹ்யக்தா: ஶர்கரா இதி விதே⁴யஸ்யாஞ்ஜநஸ்ய ஸாத⁴நாபேக்ஷாயாம் வாக்யஶேஷஸ்துதம் க்⁴ருதமேவ க்³ருஹ்யதே , ந து புருஷகல்பநீயம் தைலவஸாதி³ஸாதா⁴ரணம் த்³ரவ்யமாத்ரம் । ஏவம் சோபஸேசநத்வரூபணே(அ)பி ஸ்வயமத்³யமாநத்வே ஸத்யந்யாத³நஹேதுத்வரூபமுக்²யகு³ண ஏவாஸாதா⁴ரணதயா ஸ்வாரஸ்யாவக³தோ நிமித்தமவதிஷ்ட²தே । அதஸ்தஸ்ய நிமித்தத்வமத³நம் ப்³ரஹ்மகர்த்ருகஸம்ஹார இதி பக்ஷ ஏவ க⁴டதே ; தேந ம்ருத்யோரபி ஸம்ஹார்ய்யத்வாத்³ , பூ⁴தவர்க³ஸம்ஹாரே ம்ருத்யோர்த்³வாரத்வேநாந்யஸம்ஹாரஹேதுத்வாச்ச , ந த்வத³நம் ஜீவகர்த்ருகோ போ⁴க³ இதி பக்ஷே , ம்ருத்யோரபோ⁴க்³யத்வாத³ந்யபோ⁴கா³(அ)ஹேதுத்வாச்ச । ஏவம் ம்ருத்யோருபஸேசநத்வரூபணாந்ம்ருத்யுநா ஸம்ஹார்யம் யாவச்சராசராத்மகம் பூ⁴தஜாதம் தத்ஸர்வம் ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரஶப்³தா³ப்⁴யாமுபலக்ஷணீயமித்யபி ஸித்³த்⁴யதி । தேந ஸகலசராசரஸம்ஹாரகர்தா பரமேஶ்வர இஹாத்தா ப்ரதீயத இதி பா⁴வ: ।

ஓத³நபதா³த்ப்ரத²மமிதி ।

ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரயோ: ஸ்வஶரீரப்⁴ருத்யஶரீராதி³ரூபேண போ⁴கா³யதநபோ⁴க³ஸாத⁴நத்வே(அ)பி ஸ்த்ர்யாதி³ரூபதயா போ⁴க்³யத்வமபி ஸம்ப⁴வதி । வ்யாக்⁴ராதி³ஜீவவிஶேஷம் ப்ரதி தயோர்ப⁴க்ஷ்யதயா அத்யந்தாந்தரங்க³ம் போ⁴ஜ்யத்வமபி ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரம்ருத்யுஶ்ருதீநாமிதி ।

ந தாவத்ஸர்வம் ப்³ரஹ்ம க்ஷத்ரம் ச கஸ்ய சிஜ்ஜீவவிஶேஷஸ்ய போ⁴க்³யம் போ⁴ஜ்யம் வா ஸம்ப⁴வதி , நதராம் ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரோபலக்ஷிதசராசரம் , ததோ யாவத்³ ப்³ரஹ்ம க்ஷத்ரம் ச கஸ்ய சிஜ்ஜீவவிஶேஷஸ்ய போ⁴க்³யம் போ⁴ஜ்யம் வா தத்பரதயா ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரபத³யோ: ஸம்கோசோ வர்ணநீய: । ம்ருத்யுஶப்³த³ஶ்சாவிஶேஷேண ஸம்ஹாரகம் ப்ரத்யாயயந் கிம்சித்³ வ்யாக்⁴ராதி³ப⁴க்ஷணீயப்³ரஹ்மக்ஷத்ரஸம்ஹாரகபரதயா ஸம்கோசநீய: । ந ச கிம்சித்பத³க³தஸ்வாயத்தலக்ஷணீயகு³ணக்³ரஹணாநுஸாரேணைதேஷாம் ஸம்கோசோ யுக்த இத்யர்த²: ।

யதி³ ம்ருத்யுபதா³தி³தி ।

அத்ராயமாஶய: -  ம்ருத்யுபத³ஸந்நிதா⁴நாத்தத்³விநாஶ்யம் ஸர்வவஸ்துக்³ராஹ்யமித்யேதத³யுக்தம் । ததா² ஸதி ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரபத³யோர்லக்ஷணாபத்தே: , ந சேஷ்டாபத்தி: ; ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரயோர்ம்ருத்யுமிஶ்ரணஸத்த்வேந முக்²யார்தே² அந்வயாநுபபத்த்யபா⁴வாத் ।

ந ச -

தத³பா⁴வே(அ)பி ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதஸ்ய ம்ருத்யுமிஶ்ரணஸ்யாந்யஸாதா⁴ரண்யமாத்ரேண லக்ஷணா – வாச்யா ; அந்நகரணத்வஸ்ய த³ர்வ்யாதி³ஸாதா⁴ரண்யே(அ)பி தேஷு ஶூர்பஶப்³த³ஸ்ய லக்ஷணா(அ)நப்⁴யுபக³மாதி³தி ।

ப்ராணிஷ்விதி பரிஹாரவாக்யஸ்யாயமாஶய: -

அத்த்ருத்வம் போ⁴க்த்ருத்வம் ஸம்ஹர்த்ருத்வமிதி பக்ஷத்³வயே(அ)ப்யோத³நபக்ஷவத்³ ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரபத³யோரபி லக்ஷகத்வமவஶ்யம்பா⁴வி , நஹி ஸ்த்ர்யாதி³ரூபதயா ப⁴க்ஷ்யதயா வா ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரயோரேவ போ⁴க்தா கஶ்சித்³ ஜீவோ(அ)ஸ்தி ।

ந வா பரமேஶ்வரஸ்தது³ப⁴யமாத்ரஸம்ஹர்தா , ந சாதி⁴கபோ⁴க்த்ருத்வே(அ)ப்யதி⁴கஸம்ஹர்த்ருத்வே(அ)பி தந்மாத்ரக்³ரஹணே ப்ரயோஜநமஸ்தீதி ।

நந்வித³மேவ ப்ரயோஜநம் , யத் பஞ்சநகா²தி³ஷ்விவாந்யநிவ்ருத்திரித்யாஶங்கதே -

நந்விதி ।

பஞ்சநகா²தி³வாக்யேஷு மநுஷ்யாதி³நிவ்ருத்தி: ப்ரத்யவாயபரிஹாரேண ப²லவதீ । இஹ து ப்ரயோஜநம் ந பஶ்யாம: ; ஸ்வரூபேணாந்யநிவ்ருத்தேர்பா³தி⁴தத்வாத் , உபாஸநாப்ரகரணாபா⁴வேநாக்ஷ்யாதி³த்யபுருஷயோர்வ்யவஸ்தி²தலோககாமவிஶேஷேஶித்ருத்வஶ்ரவணவத்³விஶிஷ்ய ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரஸம்ஹர்த்ருத்வவர்ணநமுபாஸநார்த²மிதி கல்பயிதுமஶக்யத்வாச்ச ।

ததா² ச யதா² ’யஸ்மிந் பஞ்சபஞ்சஜநா’ இதி மந்த்ரே விஶிஷ்ய பஞ்சாநாம் மநுஷ்யாணாமாதா⁴ர இதி கீர்தநே ப்ரயோஜநம் ந கிஞ்சித³ஸ்தீதி தல்லக்ஷணீயாகாங்க்ஷாயாம் வாக்யஶேஷாத் ப்ராணாத³யஸ்தல்லக்ஷணீயா நிஶ்சீயந்தே , ஏவம் விஶிஷ்ய ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரக்³ரஹணம் நிஷ்ப்ரயோஜநம் ஸதி³தரேஷாமபி கேஷாஞ்சிது³பலக்ஷணமித்யுபலக்ஷணீயவிஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் பஶ்சாத்தநம்ருத்யூபஸேசநகீர்தநாத் தது³பஸிச்யமாநம் ஸர்வமுபலக்ஷணீயம் நிஶ்சீயத இதி பரிஹாராத்³யபி⁴ப்ராயமாஹ -

பஞ்சபஞ்சநகா²தௌ³ ஹீதி ।

அக்³நேர்வ்யாக்⁴ராதி³ஜீவஸ்ய ச யத்கிஞ்சித்ஸம்ஹர்த்ருத்வஸம்ப⁴வே(அ)பி ஸகலசராசரஸம்ஹர்த்ருத்வம் பரமாத்மந ஏவேதி டீகோக்தமயுக்தம் ।

அவிகாரஸ்ய தஸ்ய ஸம்ஹர்த்ருத்வஸ்யைவாயோகா³தி³தி ஶங்காம் நிராகரோதி -

மாயோபாதே⁴ரிதி ।

மாயிநம் து மஹேஶ்வரமிதி மாயோபாதி⁴கபரமேஶ்வரப்ரகரணே ’யஸ்மிந் க்ஷேத்ரே ஸம்ஹரத்யேஷ தே³வ:’ இதி தஸ்ய ஸம்ஹர்த்ருத்வம் ஶ்ரூயதே । தச்ச ஸம்ஸாரபரிப்⁴ரமணகி²ந்நாந்ப்ராணிந: கம்சித்காலம் மஹாஸுஷுப்த்யா விஶ்ராந்திம் ப்ராபயிதுமிதி ந தத்தஸ்ய தோ³ஷாவஹம் । ப்ராய: ப்ராணிநாம் தை³நந்தி³நஶர்வரீஷு யுக³பத் ஸுஷுப்திப்ராபகா(அ)த்³ருஷ்டோந்மேஷவந்மஹாஶர்வரீஷு ஸர்வப்ராணிநாம் யுக³பந்மஹாஸுஷுப்திப்ராபகா(அ)த்³ருஷ்டோந்மேஷோபி நா(அ)நுபபந்ந இதி பா⁴வ: । அத்ர ப்ரத²மப்ரதீதபோ⁴க்³யத்வலக்ஷணாபவாதே³ந விநாஶ்யத்வலக்ஷணாம் வ்யுத்பாத்³ய ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்யோந்மேஷணீயத்வாத³ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா ॥

கு³ஹாம்ப்ரவிஷ்டாதி⁴கரணவிஷயா:

கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டாவாத்மாநௌ ஹி தத்³த³ர்ஶநாத் ॥ 11 ॥

பூர்வஸித்³தா⁴ந்தபக்ஷாக்ஷேப இதி ।

பு³த்³தி⁴ஜீவாவிதி பூர்வபக்ஷஸ்ய ஜீவபரமாத்மாநாவிதி ஸித்³தா⁴ந்தபக்ஷஸ்ய சாக்ஷேப இத்யர்த²: ।

ப்ராக்ருதஸுபர்ணேதி ।

த்³வாஸுபர்ணேதி மந்த்ராந்தரே த்³வித்வஸ்ய ஸுபர்ணவிஷயத்வாதி³ஹாபி தத்³விஷயத்வஶங்கேத்யர்த²: ।

யதி³ ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரகேஷ்டகாநாமிதி ।’தத்³வாநாஸாமுபதா⁴நோ மந்த்ர இதீஷ்டகாஸு லுக்ச மதோரித்யநுஶாஸநாத்ஸ்ருஷ்டிஶப்³த³: ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரோபதே⁴யேஷ்டகாவாசீ ।

நநு இஷ்டகாநாமுபதா⁴நே விதா⁴நமித்யயுக்தம் ; மந்த்ரவிஶேஷோபதே⁴யத்வேந ஸ்ருஷ்டிஶப்³தே³நாநூத்³யமாநாநாமிஷ்டகாநாமுபதா⁴நஸ்ய ப்ராகே³வ ப்ராப்தேர்வக்தவ்யத்வாத் , அந்யதா² ஸ்ருஷ்டிஶப்³தே³நாநுவாத³ஸ்யோபதா⁴நவிதா⁴நஸ்ய சாந்யோந்யாபேக்ஷத்வேந பரஸ்பராஶ்ரயாபத்தே:, ஸ்ருஷ்ட்யஸ்ருஷ்டிமந்த்ரகத்வவிஶேஷஸ்யேத்யாத்³யப்யயுக்தம் ; ஸ்ருஷ்ட்யஸ்ருஷ்டிமந்த்ரோபதே⁴யத்வவிஶேஷாவக³மோபாயாபா⁴வே ஸர்வாஸாமிஷ்டகாநாம் ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரோபதே⁴யத்வாவக³மே(அ)பி துல்யந்யாயதயோபாயாபா⁴வேநாஸ்யாப்யநவக³மப்ரஸங்கா³த் , ஸ்ருஷ்டிமந்த்ராம்நாநசாரிதார்த்²யாய தது³பதே⁴யத்வாவக³மே ததை²வாஸ்ருஷ்டிமந்த்ராம்நாநசாரிதார்த்²யாய ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரைஶ்சதுர்த³ஶபி⁴ருபதே⁴யாஶ்சதுர்த³ஶேஷ்டகாஸ்தத்ஸம்வலிதைஸ்த்ரிபி⁴ரஸ்ருஷ்டிமந்த்ரைருபதே⁴யாஸ்திஸ்ர இஷ்டகா இதி விஶேஷாவக³மோபபத்தே: । கத²ஞ்சித்ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரோபதே⁴யத்வாவக³ம ஏவோபாயோ(அ)ஸ்தி நா(அ)ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரோபதே⁴யத்வாவக³ம இதி விஶேஷஸமர்த²நே(அ)பி ஸர்வா ஏவேஷ்டகா: ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரகா: ஸ்யுரித்யாபாத³நமயுக்தம் ; ’ப்ராணப்⁴ருத உபத³தா⁴தி சித்ரிணீருபத³தா⁴தி வஜ்ரிணீருபத³தா⁴தீ’த்யாதி³வித்⁴யந்தரப³லாத் ப்ராணப்⁴ருதா³தி³மந்த்ராந்தரோபதே⁴யேஷ்டகாநாமப்யங்கீ³கார்யத்வாத் , ஸர்வேஷ்டகாபதா⁴நஸ்ய ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரகத்வே(அ)ப்யஸ்ருஷ்டிமந்த்ராநர்த²க்யோக்திரயுக்தா ; உபதா⁴நா(அ)விநியுக்தாநாமபி தேஷாமிஷ்டகாக்³ரஹணாதி³ஷு விநியோகே³நாக்³நிப்ரகரணாம்நாநசாரிதார்த்²யோபபத்தே: , அத ஏவ ததா³நர்த²க்யபரிஹாராயா(அ)ஜஹல்லக்ஷணோக்திரப்யயுக்தா । தஸ்மாத்ஸர்வமித³மஸமஞ்ஜஸமிதி - சேத் , உச்யதே ; அயமிஹாசார்யாணாமபி⁴ப்ராய: - ஸ்ருஷ்டிஶப்³தோ³க்தமந்த்ரவிஶேஷோபதே⁴யத்வேநாநுவாதா³ந்யதா²நுபபத்த்யேஷ்டகாங்கே³ உபதா⁴நே தத்ர ஸ்ருஷ்டிமந்த்ராணாம் விநியோகே³ ச விதி⁴: கல்ப்யதே கல்ப்யஶ்ருதிஸித்³த⁴மபீஷ்டகோபதா⁴நம் । ப்ரத்யக்ஷவிதி⁴ஸ்ப்ருஷ்டம் ப⁴வத்விதி ஏதத³ர்த²ம் தஸ்ய புநர்விதா⁴நம் ப்ரத்யக்ஷவிதா⁴நஸ்ய ச ப²லம் ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரோதி³தாநாமிஷ்டகாநாம் மத்⁴யமசிதாவுபதா⁴நம் , ந த்வப்ராப்தப்ராப்தி: । அஸதி தஸ்மிந்விதௌ⁴ மத்⁴யமசிதிப்ரகரணாநாம்நாதாநாம் தாஸாம் தஸ்யாமுபதா⁴நம் ந லப்⁴யதே , ஸதி து தஸ்மிந் லப்⁴யதே । மத்⁴யமாயாம் து – ‘வசநாத்³ ப்³ராஹ்மணவத்ய’ (ஜை. ஸூ . அ. 5 பா. 3 ஸூ . 19) இதி பஞ்சமாத்⁴யாயாதி⁴கரணே ‘யாம் வை காஞ்சந ப்³ராஹ்மணவதீமிஷ்டகாமபி⁴ஜாநீயாத்தாம் மத்⁴யமாயாம் சிதாவுபத³த்⁴யாதி³’தி வசநேந ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநவாச்யபி⁴பூர்வஜாநாதிவஶாத்³ வசநேந ப்ரத்யக்ஷப்³ராஹ்மணோதி³தாநாமிஷ்டகாநாம் மத்⁴யமசிதாவுபதா⁴நம் , ந து ’அந்தே து பா³த³ராயண’(ஜை. ஸூ . அ. 5 பா. 2 ஸூ .19) இதி ந்யாயாச்சித்யந்தரஇதி நிர்ணீதத்வாத் । ஏவம் ச ஸ்ருஷ்டிஶப்³த³ஸ்ய ஸ்ருஷ்டிலிங்க³கமந்த்ரவாசித்வேநைதத்³வித்⁴யுபாத்தாஸ்விஷ்டகாஸு ஸ்ருஷ்ட்யஸ்ருஷ்டிமந்த்ரகத்வரூபாவாந்தரவிஶேஷாநவக³மாத் ஸர்வா ஏவைதத்³வித்⁴யுபாத்தா இஷ்டகா: ஸ்ருஷ்டிமந்த்ரகா: ஸ்யு: । ததா² சாஸ்ருஷ்டிலிங்க³கமந்த்ரோபதே⁴யேஷ்டகாநாம் மத்⁴யமசித்யலாபா⁴ந்மத்⁴யமசித்யுபதே⁴யேஷ்டகாமந்த்ரஸம்வலிததயைகஸ்மிந்நநுவாகே ஸமாம்நாநமநர்த²கம் ஸ்யாத் , ஸ்ருஷ்டீருபத³தா⁴தீதி விதா⁴நாநந்தரமேகயா(அ)ஸ்துவதேத்யாதி³மந்த்ரோபதே⁴யாநாம் ஸப்தத³ஶாநாமிஷ்டகாநாம் ப்ரத்யேகஸ்துதிபூர்வகமாம்நாதோ ’யத்ஸப்தத³ஶேஷ்டகா உபத³தா⁴தீ’தி வாக்யஶேஷஶ்சாநர்த²க: ஸ்யாத் , தந்மாபூ⁴தி³த்யேதத³ர்த²ம் ஸ்ருஷ்ட்யஸ்ருஷ்டிமந்த்ராணாம் ஸப்தத³ஶாநாமப்யேகஸமுதா³யவர்த்தித்வேநா(அ)ஜஹல்லக்ஷணா(அ)(அ)ஶ்ரிதேதி । யத்³யப்யஸ்து வேத்யாதி³டீகாயாம் ஜீவபரமாத்மபக்ஷே பு³த்³தி⁴ஜீவபக்ஷே ச ப்ரக்ருதிப்ரத்யயாவுபா⁴வபி முக்²யாவேவ ; ஹேதுகர்த்ருஸாதா⁴ரணகர்த்ருத்வஸாமாந்யஸ்ய க்ருத³ர்த²த்வாத் , ஹேதுகர்த்ருத்வரூபகர்த்ருத்வவிஶேஷவிவக்ஷாயாம் ணிஜர்தா²ந்தர்பா⁴வே கர்தவ்யே(அ)பி கர்த்ருத்வஸாமாந்யவிவக்ஷாயாம் தத³ந்தர்பா⁴வா(அ)நபேக்ஷணாத் , கரணஸ்யாபி பு³த்³தே⁴: ’கர்மவத்கர்மணா துல்யக்ரிய’ இதி ஸூத்ரோக்தரீத்யா கர்மண இவ கர்த்ருத்வஸம்ப⁴வாச்சேதி தயோர்முக்²யதைவோபபாதி³தேதி யோஜயிதும் ஶக்யம் , ஶது: ஸ்வதந்த்ரகர்தர்யேவ ஶக்தி: கரணே ச ந முக்²யம் கர்த்ருத்வமித்யங்கீ³காரே(அ)பி பு³த்³தி⁴ஜீவபக்ஷே காரகத்வஸாமாந்ய இவ ஜீவபரமாத்மபக்ஷே கர்த்ருத்வஸாமாந்யே ப்ரத்யயஸ்யைவ லக்ஷணோக்தேதி யோஜயிதும் ஶக்யம் ; ததா²ப்யேவமபி யோஜயிதும் ஶக்யமிதி வைப⁴வாதி³த்த²ம்  வ்யாக்²யாதம் ।

கு³ஹாப்ரவிஷ்டாதி³பதா³நுஸாரேணேதி ।

ஸர்வக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ கு³ஹாவர்தித்வஸம்ப⁴வே(அ)பி கு³ஹாப்ரவேஶோ ந ஸம்ப⁴வதி ; அஸ்மிந்ப்ரகரணே ப்ரகரணாந்தரேஷு ச ப்³ரஹ்மண: ப்ரவேஶஶ்ரவணம் அநேந ஜீவேநாத்மநா(அ)நுப்ரவிஶ்யேதி ஶ்ருதாவிவ ஜீவபா⁴வாபி⁴ப்ராயம் । ந சேஹ ததா² யோஜயிதும் ஶக்யம் ; கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டாவிதி ஜீவவத்³த்³விதீயஸ்யாபி ப்ருத²க்ப்ரவேஶஶ்ரவணாத் । ந ஹி ஜீவபா⁴வேந ஸம்ஸாரித்வமபி⁴ப்ரேத்ய ப்³ரஹ்மைவ ஸம்ஸரதீதி வ்யவஹாரவத்³ ப்³ரஹ்மணீ ஸம்ஸரத இத்யபி வ்யவஹார: ஸம்க³ச்ச²தே । ததா² அநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷ்வித்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேஷு ப்³ரஹ்மணோ லோகவர்தித்வப்ரஸித்³தா⁴வபி ஸுக்ருதஸ்யேதி விஶேஷணாதி³ஹ ப்ரதீயமாநம் ஸுக்ருதப²லபோ⁴கா³ர்த²லோகாவஸ்தா²நம் ப்³ரஹ்மணோ ந ஸம்ப⁴வதி । ந ச - ப்³ரஹ்மவித்³வசநவிஷயத்வம் ப்³ரஹ்மலிங்க³மபி ஶ்ரூயத - இதி ஶங்கநீயம் ; தஸ்ய பஞ்சாக்³ந்யாதி³வசநவிஷயத்வரூபப்ரப³லஜீவலிங்க³ப்ரதிஹதஸ்ய ப்³ரஹ்மவிதோ³(அ)பி ப்³ரஹ்மைக்யபோ³த⁴நாய பு³த்³தி⁴விவிக்தஜீவமந்விச்ச²ந்தீத்யேதத்பரதயா கத²ஞ்சித்³யோஜ்யத்வாத் । ந ஹி பஞ்சாக்³ந்யாத³ய: கர்மடா²: ஸம்ஸாரிஜீவவிவிக்தமஸம்ஸார்யாத்மஸ்வரூபம் வத³ந்தி ; தத³வக³மஸ்ய கர்மாநுஷ்டா²நவிரோதி⁴த்வாதி³தி பா⁴வ: । அஸ்ய த்³விதீயதேதி ஶ்லோகபா⁴க³ம் வ்யாகுர்வந்நேவ ஶ்லோகமவதாரயதி அஸ்யேதி । த்³விதீயஶப்³த³: பூரணப்ரத்யயாந்தோ(அ)ப்யத்ர ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மணா ஸஹ த்³வித்வாதா⁴ரத்வம் லக்ஷயதீதி பா⁴வ: । த்³விதீயவாந் த்³விதீய இதி மத்வர்தீ²யாச்ப்ரத்யயாந்ததயா(அ)பி த்³விதீயஶப்³தோ³ யோஜயிதும் ஶக்யதே ; அர்ஶஆதே³ராக்ருதிக³ணத்வாத் , ப்ரத²மம் ஸத்³விதீயத்வ இத்யுத்தரஶ்லேோகாநுரோதா⁴ச்ச ।

ப்ரத²மமிதீதி ।

ஜீவஸ்யாபி ஸ்வதோ கு³ஹாப்ரவேஶோ ந ஸம்ப⁴வதி ; தஸ்ய ஸ்வோபாத்⁴யந்த:கரணோபாதி⁴க: ஸம்ப⁴வதி சேத் , பரஸ்யாபி ஸ்வநியம்யாந்த:கரணோபாதி⁴க: ஸம்ப⁴வதீதி துல்யம் । ப்ரத்யுத பு³த்³தி⁴ஜீவபக்ஷ ஏவ ஸ்வத:ப்ரவேஶவத்யா பு³த்³த்⁴யா ஸஹ தது³பாதி⁴கப்ரவேஶஸ்ய ஜீவஸ்ய ப்ரவேஶவர்ணநம் ந  ஸம்ப⁴வதி , ந ஹ்யுபஷ்டம்ப⁴கோபாதி⁴ககு³ருத்வஶாலிநி ஸுவர்ணே கு³ரு ஸுவர்ணமிதி வ்யவஹாரவது³பஷ்டம்ப⁴கஸுவர்ணே கு³ருணீ இத்யபி வ்யவஹாரோ த்³ருஶ்யதே ।

ஸுக்ருதலோகவர்தித்வம் கர்மப²லபோ⁴க்துர்ஜீவஸ்யேவ தத³ந்தர்யாமிணோ(அ)ப்யஸ்தி ।

சா²யாதபத்வநிர்தே³ஶோ(அ)பி ஜீவபரயோரேவ ப்ரக்ருதார்தோ²பயோகி³தயா ஶ்லிஷ்யதே ; ஸமாநே சேதநத்வே கத²ம்ருதபாநே ஜீவஸ்ய பாரதந்த்ர்யம் பரஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யம் சேதி ஶங்காநிவர்தநாய தயோரஜ்ஞாநதமோபி⁴ப⁴வதத³பா⁴வரூபவிஶேஷப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வாத் । பஞ்சாக்³நய இத்யாதி³ப்³ரஹ்மவிதா³ம் விஶேஷணம் , யே ப்ராக்பஞ்சாக்³நிஶுஶ்ரூஷயா யே வா நாசிகேதாதி³சயநைரந்த:கரணஶுத்³தி⁴ம் ப்ராப்தா: த ஏவ தத்ப்ரஸாதா³த்³ லப்³த⁴நிர்விசிகித்ஸப்³ரஹ்மவித்³யா: இத்த²ம் வத³ந்தீதி விஶேஷப்ரதிபத்த்யர்த²மிதி ப்ரத²மாவக³தப்³ரஹ்மத்³விதீயத்வாநுஸாரேண ஸர்வம் ஸுயோஜம் । ந ச - ஸ்வரூபத்³விதீயாந்வேஷணே பரதந்த்ரத்வாதி³நா தஸ்ய பு³த்³தி⁴ரபி ஸரூபேதி - ஶங்கநீயம் ; ஸ்வாபா⁴விகத⁴ர்மஸ்ய சேதநத்வஸ்யாந்தரங்க³த்வாத் ஸுகா²த்³யநுப⁴வித்ருபரபிப³ச்ச²ப்³த³ஸம்ஸ்ப்ருஷ்டத்வாச்சேதி பா⁴வ: ।

ஆத்⁴வம்ஸதே ஆக³ச்ச²தீதி ।

த்⁴வம்ஸு க³தௌ சேதி தா⁴து: ।

உச்சே²த்³யத்வாத்³வ்ருக்ஷமிதி ।

ஓ வ்ரஶ்சூ சே²த³நே இதி தா⁴தோர்வ்ருக்ஷஶப்³த³: ।

நநு பிப்பலஶப்³தோ³(அ)ஶ்வத்த²வாசீ ப²லே லுகி³தி விகாரார்த²தத்³தி⁴தலுகி தத்ப²லம் ப்³ரூயாத் ப²லே ஸஸ்யம் ச பிப்பலமித்யநுஶாஸநாத்³வ்ருக்ஷவல்ல்யாதி³ப²லஸாமாந்யம் வா ப்³ரூயாத்³  -

ந து கர்மப²லமித்யத ஆஹ - ஸம்ஸாரஸ்யேதி ।

ஊர்த்⁴வமூலோ(அ)வாக்ஶாக² ஏஷோ(அ)ஶ்வத்த²: ஸநாதந இதி ஶ்ருதி: ।’அஸ்ய மஹிமாநமிதி வீதஶோக இதி’ ஶ்ருதிக³தமிதிஶப்³த³ம் பி⁴ந்நக்ரமதயா யோஜயதி -

அஸ்யைவேதி யதா³ பஶ்யதீதி ।

க்ரியாஶ்ரவணாபா⁴வாத்³வீதஶோக இத்யஸ்யாபேக்ஷிதா ப⁴வதீதி க்ரியா(அ)த்⁴யாஹ்ருதா । வீதஶோக: ஸந்நஸ்ய மஹிமாநமிதி ஏதி ப்ராப்நோதீத்யபி யோஜயிதும் ஶக்யம் । கு³ணாபா⁴ஶ்சா²ந்த³ஸத்வேந ஸ்வயம்பு⁴வே இத்யாதா³விவ ஸம்ஜ்ஞாபூர்வகவிதே⁴ரநித்யத்வேந வோபபாத³யிதும் ஶக்ய: ॥

அந்தராதி⁴கரணவிஷயா:

அந்தர உபபத்தே: ॥ 13 ॥ நநு ’ய’ ’ஏஷ’ இதி ஸர்வநாம்நோ: ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வஸம்ப⁴வே தத்த்யாகா³யோகா³த³வ்யவஹிதப்ரக்ருதபராமர்ஶாஸம்ப⁴வே வ்யவஹிதப்ரக்ருதபராமர்ஶஸ்ய தஸ்மிந் யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யமித்யாதி³ஷு ஸம்ப்ரதிபந்நத்வேந அக்³நிவித்³யாவ்யவதா⁴நஸ்யாப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத்³ வக்த்ருபே⁴தே³(அ)ப்யக்³ந்யுபதி³ஷ்டார்த²ஸ்யாசார்யபு³த்³தி⁴ஸ்த²த்வாச்ச கம் ப்³ரஹ்மேதி வாக்யே ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மபராமர்ஶித்வம் தயோர்வக்தும் யுக்தமிதி தத³நுஸாரேணா(அ)க்ஷிவாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வநிர்ணய: ஸ்யாதி³த்யாஶங்கயாஹ -

இயம் சேதி ।

ப்ரதிபி³ம்ப³நிஶ்சாயகத்வாதி³தி ।

ந சாந்தராதி³த்யவாக்ய இவ அந்தரக்ஷிவாக்ய இவ ச த்³ருஶ்யத இத்யேதத் ஶாஸ்த்ரீயத³ர்ஶநபரம் கிம் ந ஸ்யாதி³தி -

ஶங்கநீயம் ; யத ஆதி³த்யே ப்ரதிபி³ம்பா³த³ர்ஶநேந அந்தராதி³த்யவாக்யப்ரதிபி³ம்ப³பூர்வபக்ஷோ ந ஸம்ப⁴வதி ।

அந்தரக்ஷிவாக்யே(அ)பி தத்ஸ்வரூபே ஸ ந ஸம்ப⁴வதீதி தயோர்தே³வதாபூர்வபக்ஷ: க்ருத: । அதஸ்தத்ர பூர்வபக்ஷே(அ)பி ஶாஸ்த்ரீயமேவ த³ர்ஶநமந்வேஷ்யம் ஜாதம் , இஹ து ப்ரதிபி³ம்ப³பக்ஷ: ஸம்ப⁴வதி ; ப்ரதிபி³ம்பே³ ஸுப்ரஸித்³த⁴லௌகிகத³ர்ஶநஸத்த்வாந்ந ஶாஸ்த்ரீயபூர்வபக்ஷே(அ)பி ஶாஸ்த்ரீயமேவ த³ர்ஶநமந்வேஷ்யமிதி வைஷம்யாத் ।

அநேந ஸங்க³திஶ்சோக்தேதி ।

நந்வேகேநோபக்ரமக³தேந பாஶ்சாத்த்யாநாம் ப³ஹூநாம் பா³த⁴நமயுக்தம் ; பூ⁴யஸாம் ஸ்யாத்ஸத⁴ர்மத்வமிதி ந்யாயவிரோதா⁴த் , பூ⁴தாதி³பாத³வ்யபதே³ஶாத்³யைர்ப³ஹுபி⁴ருபக்ரமஶ்ருதஸ்யாபி கா³யத்ரீபத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி நீதத்வாச்ச । பூர்வாதி⁴கரணே து கு³ஹாப்ரவேஶாதீ³நாமுபக்ரமாநுஸாரேண ந பா³த⁴நம் க்ருதம் , கிம் து தேஷாமபி ஜீவபரமாத்மபக்ஷே ஸ்வாரஸ்யமேவாஸ்தீத்யுபபாதி³தம் , இஹ து ப்ரதிபி³ம்ப³பூர்வபத³வாதி³நா ப்³ரஹ்மாத்மஶ்ருத்யம்ருதத்வாப⁴யத்வஸம்யத்³வாமத்வவாமநீத்வபா⁴மநீத்வபுஷ்கரபலாஶவாக்யாவக³தார்சிராதி³வாக்யாவக³தப²லலிங்கா³நி ப³ஹூநி பா³த்⁴யாநீதி – சேத் , நைஷ தோ³ஷ: ; ஆத்மஶ்ருத்யாதீ³நாமிதிஶப்³த³ஶிரஸ்கத்வேந மநோ ப்³ரஹ்மேதீத்யாதி³வத³தஸ்மிம்ஸ்தத்³ரூபப்ரத்யயபரத்வாவக³மாத்³ வசநப³லாத்³வைவாஹிகவதூ⁴த³ர்ஶநேநாப்⁴யுத³யவத்புஷ்கரபலாஶவாக்யாவக³தப²லஸ்ய பஞ்சாக்³நிவித்³யயேவ ப்³ரஹ்மவிஷயயா(அ)பி ப்ரதிபி³ம்போ³பாஸநயா(அ)ர்சிராதி³வாக்யாவக³தப²லஸ்ய சோபபத்தேரிதி பா⁴வ: । அத ஆஹேதி , க³திவசநம் வித்³யாந்தராபி⁴ப்ராயம் ; க³தேரவத்யர்த²த்வாத் , ந தூக்தபரிஶிஷ்டாபி⁴ப்ராயம் ; ’ஏஷா ஸோம்ய த’ இத்யாதி³நா(அ)க்³நிவித்³யாவதா³த்மவித்³யாயா அபி நிரவஶேஷோபதி³ஷ்டத்வேநோபஸம்ஹாராத் , அந்யதா² தே³வயாநக³திவசநஸ்யாத்மவித்³யாயாமிவாக்³நிவித்³யாயாமப்யந்வயப்ரஸங்கா³தி³த்யாஹேத்யர்த²: ।

ஸாபேக்ஷத்வாதி³தி ।

ப்ரக்ருதாபா⁴வேந ப்ராக³பர்யவஸிதாபி⁴தா⁴நயோ: ஸர்வநாம்நோ: புருஷபதா³தி³விஶேஷ்யாந்வயாபேக்ஷத்வாதி³த்யர்த²: ।

சா²யாத்மநீதி ।

இதிஶப்³த³ஸ்தத்ரார்த²விவக்ஷாம் வாரயதி யத்ர ப்ரத்யயோ விவக்ஷ்யதே , ந து யத்ரோக்தார்தா²வச்சே²தே³நாப்தவசநஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தத்ராபி ; யதா² இதி ஹ ஸ்மோபாத்⁴யாய: கத²யதீதி இஹ சோவாசேதி । அஸ்யேதிஶப்³த³யுக்தேஷூத்தரேஷ்வபி வாக்யேஷ்வநுஷங்க³ இதி ந ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யாதி³ஷ்வப்யவிவக்ஷாப்ரஸங்க³: । அத: சா²யாத்மநி தேஷாம் க்லேஶேந யோஜநா கார்யேதி பா⁴வ: ।

தத்³ வ்யாக்²யாதீதி ।

ப்ரஸித்³த⁴வதி³த்யாதி³ வித்³வத்³விஷயம் ப்ரரோசநார்த²மித்யந்தமுபாத்தம் பா⁴ஷ்யம் விது³ஷோ விஷய: ஶாஸ்த்ரத உபலப்³தி⁴ரித்யாதி³க்³ரந்தே²ந வ்யாக்²யாதீத்யர்த²: । கேஷுசித் டீகாக்³ரந்த²கோஶேஷு விது³ஷ: ஶாஸ்த்ரத உபலப்³தி⁴ரித்யாதி³ர்விஷயஶப்³த³ரஹித: பாடோ² த்³ருஶ்யதே ஸ து ஸுக³ம இதி ந வ்யாக்²யாத: ।

வநநீயாநீதி ।

வந ஸம்ப⁴க்தாவிதி தா⁴தோரௌணாதி³கப்ரத்யயாந்ததயா நிஷ்பந்நோ வாமஶப்³த³: ஸம்ப⁴ஜநீயவாசீ ஶோப⁴நேஷு புண்யப²லேஷு ஸ்வர்கா³தி³போ⁴க்³யவஸ்துஷு பர்யவஸ்யதீதி பா⁴வ: । நிமித்தீக்ருத்யேத்யபேக்ஷிதோ(அ)த்⁴யாஹார: , தத³நத்⁴யாஹாரே பரமேஶ்வரஸ்யைவ ப²லபோ⁴க்த்ருத்வப்ரதிபாத³கத்வாபத்தேரிதி பா⁴வ: ।

நசைததி³ஷ்டமிதி டீகாயாமேதச்ச²ப்³தா³ர்த²மாஹ -

நசைதத்ப்ரதீகத்வமிஷ்டமிதி ।

நநு - ஏஷ்டவ்யமேவ ப்ரதீகத்வம் ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்மேதி நிர்தே³ஶஸ்ய ;  நாம ப்³ரஹ்ம மநோ ப்³ரஹ்மேத்யாதி³நிர்தே³ஶஸாம்யாத் ।

ப்ராணம் ச ஹாஸ்மை ததா³காஶம் சோசுரிதி ப்ராணாதி³ஶப்³தை³ர்நிக³மநத³ர்ஶநாச்ச , ப்³ரஹ்மப்ரதா⁴நத்வே ஹி ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந நிக³மநம் ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ -

ஏஷா ஸோம்யேதி ।

இத³முபலக்ஷணம் ப்ரதீகத்வே கம் ச க²ம் ச ந விஜாநாமீதி ப்ருஷ்டவந்தம் ப்ரதி யத்³வாவ கமித்யாத்³யுத்தரமப்யஸமஞ்ஜஸம் ஸ்யாத் , நச - இத³மபி வைஷயிகஸுகே² பூ⁴தாகாஶத்³ருஷ்டிபரம் பூ⁴தாகாஶே வைஷயிகஸுக²த்³ருஷ்டிபரம் ச கிம் ந ஸ்யாதி³தி - ஶங்க்யம் ; கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்மேத்யஸ்யார்தா²ஜ்ஞாநேந ப்ருஷ்டவந்தம் ப்ரதி த்³ருஷ்டிவித்⁴யந்தரகத²நஸ்யோத்தரத்வாயோகா³த் । அதோ நிக³மநவாக்யமுபக்ரமாநுரோதா⁴த் ப்ராணம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யம் கார்யம் ப்³ரஹ்ம ததா³காஶம் பரம் ப்³ரஹ்மரூபம் ஸுக²விஶிஷ்டாகாஶம் சோசுரித்யேதத³ர்த²கமிதி ந தத்³விரோத⁴ இத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

பூரயித்வேதி ।

நநு - ஆசார்யஸ்து தே க³திம் வக்தேதி வத³தாமக்³நீநாம் ஸ்தா²நகு³ணவிஶேஷாந் பூரயித்வேத்யபி⁴ப்ராய: குதோ(அ)வக³த: ? ஆசார்யவாக்யே ஸ்தா²நகு³ணகீர்தநாத³ர்ஶநாதி³தி சேந்ந ; தத்கீர்தநஸ்ய ப்ரதிபி³ம்போ³பாஸநாவிஷயத்வவாதி³நம் பூர்வபக்ஷிணம் ப்ரதி ஸுக²த்வவிஶிஷ்டப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதி⁴ஶேஷத்வாஸித்³தே⁴: । ய ஏஷ இதி ஸர்வநாம்நோ: ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வஸ்வாபா⁴வ்யாத் ஸுக²விஶிஷ்டப்³ரஹ்மப்ரகரணஸத்³பா⁴வே(அ)க்ஷிபுருஷஸ்ததே³வ ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ப⁴வேதி³தி ஸ்தா²நகு³ணகீர்தநஸ்ய தேந தத்³விஷயத்வஸித்³த்⁴யா தத: பூரயித்வேத்யபி⁴ப்ராயோ(அ)வக³த இதி சேத்³ , ந । அத்ரைவ ய ஏஷ ஆதி³த்ய இத்யாதி³ஷ்வக்³நிவித்³யோபதே³ஶவாக்யேஷு தயோ: ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மபராமர்ஶித்வாபா⁴வேந தத்³வதி³ஹாப்யுபபத்தே: , யத்³யக்³நிபி⁴: ஸ்வவித்³யாநாமாத்மவித்³யாயாஶ்ச பே⁴தே³ந கீர்திதத்வாத் தத்ர தயோ: ப்ரக்ருதபரத்வம் த்யக்தம் , தர்ஹ்யத்ராபி நிரவஶேஷோபதி³ஷ்டத்வேநாத்மவித்³யாயாம் உபஸம்ஹ்ருதத்வாத் தயோஸ்தத்யக்தமிதி ஸமாநம் । ந ச - ஆசார்யேணாக்ஷிபுருஷோபதே³ஶாநந்தரம் பராஞ்சம் வேதே³த்யக்ஷிபுருஷவித³முபக்ஷிப்ய அத² யது³ சைவாஸ்மிந்நித்யாதி³நா தஸ்யார்ச்சிராதி³க³தேருபதி³ஷ்டத்வாத³க்ஷிபுருஷ: ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வேத³ந்யதா² க³த்யுபதே³ஶஸ்ய தத்³விஷயத்வாபா⁴வேந க³திவசநவிரோத⁴ப்ரஸங்கா³தி³தி வாச்யம் । க³திவசநஸ்ய வித்³யாந்தரோபதே³ஶவிஷயத்வோபபத்தே: । தஸ்ய ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மவித்³யாந்வயிதே³வயாநக³திவிஷயத்வே(அ)ப்யாசார்ய: ஸ்வயமபி வித்³யாந்தரமுபதி³ஶ்ய தத³ந்விததே³வயாநக³திமுபதே³க்ஷ்யதீத்யேதத³க்³நயோ நிஶ்சித்யாசார்யோ யாம் க³திமுபதே³க்ஷ்யதி ஸா ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மவிதோ³(அ)பீத்யபி⁴ப்ராயேணாசார்யஸ்து த இத்யாத்³யவோசந்நிதி தது³பபாத³நோபபத்தே: , க³திமாத்ரவசநப்ரதிஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்தா²நகு³ணவசநயோ: ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மாந்வயித்வகல்பநாவிருத்³த⁴த்வாச்ச , தஸ்மாத்பூரயித்வேதி ஶேஷாத்⁴யாஹாரோ ந யுக்த இதி சேத் - உச்யதே ; க³திவசநப்ரதிஜ்ஞாநம் தே³வயாநக³திவசநப்ரதிஜ்ஞாநமேவ ; ஶுக்லக்ருஷ்ணே க³தீ ஹ்யேதே ஶ்ருதோபநிஷத்கக³த்யபி⁴தா⁴நாச்சே(ப்³ர . ஸூ. அ. 1 பா. 2 ஸூ. 15 )த்யாதி³வேதா³ர்தா²பி⁴ஜ்ஞவ்யவஹாரேஷு க³திஶப்³த³ஸ்ய தே³வயாநவிஷயநிரூட⁴ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । தத்ர ச பூரயித்வேதி ந ஶேஷாத்⁴யாஹார: , கிம்த்வாசார்யஸ்து தே இதி ஶ்ருததுஶப்³தா³ர்த²கத²நம் , ததா²சாந்யைஶ்ச கைஶ்சந விஶேஷை: ஸஹாசார்யோ க³திமுபதே³க்ஷ்யதீதி க³திவாக்யஸ்யார்த²: । தச்ச க³திவாக்யம் ப்³ரஹ்மப்ராப்திலிங்கா³த்ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மவித்³யாமாத்ரவிஷயம் நாக்³நிவித்³யாவிஷயமபீதி தே விஶேஷா ஆசார்யவாக்யே வக்ஷ்யமாணஸ்தா²நகு³ணாதி³ரூபா: பர்யவஸ்யந்தீதி । ந ச வாச்யமத² யது³ சைவாஸ்மிந்நித்யாதி³நா பஞ்சாக்³நிவித்³யாதி³ப்ரஸித்³தா⁴யாம் தே³வயாநக³தாவிஹ வித்³யாயாம் த³ஹநாதி³ஶவகர்மாபா⁴வே(அ)ப்யர்சிராதி³ப்ராப்திர்ப⁴வதீதி விஶேஷோ(அ)பி⁴தீ⁴யதே அத: ஸ ஏவ விஶேஷஸ்துஶப்³தா³ர்த²: ஸ்யாதி³தி ; ஸங்கோசே காரணாபா⁴வேநா(அ)(அ)சார்யவாக்யே யே யே விஶேஷா த்³ருஷ்டாஸ்தேஷாம் ஸர்வேஷாமபி துஶப்³தா³ர்த²த்வோபபத்தே: । க³திமாத்ராபி⁴தா⁴நப்ரதிஜ்ஞாநமிதி பா⁴ஷ்யே க³திமாத்ராபி⁴தா⁴நப்ரதிஜ்ஞாநாதி³தி டீகாயாம் ச மாத்ரஶப்³தோ³ த⁴ர்ம்யந்தரவ்யவச்சே²த³க இதி ந விரோத⁴: । அத²வா ஶ்ருதிஸூத்ரயோர்க³திஶப்³த³: கர்மவ்யுத்பத்த்யா ப²லவாசீ , தே³ஶாநாம் ப்ராப்யப²லோக்தாவேவ தத்ப்ராபகமார்கா³காங்க்ஷோத்பாதா³த் । ஆசார்யவாக்யம் ச ஸர்வம் ஸோபபாத³கவித்³யாப²லபரமேவ । புஷ்கரபலாஶவாக்யம் தாவத்ப²லபரமிதி ஸ்பஷ்டம் । ஸர்பிருத³கவாக்யம் நிர்லேபஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்தது³சிதமக்ஷிஸ்தா²நமிதி ஸ்தா²நகு³ணகீர்தநத்³வாரா தத்க்ரதுந்யாயலப்⁴யபாபாஶ்லேஷபரம் । ஸம்யத்³வாமாதி³வாக்யாந்யபி தத்க்ரதுந்யாயாஶ்ரயேணைவோபாஸ்யகு³ணாநுஸாரிப²லப்ரதிபாத³காநி । ஸ ஏதாநிதி வாக்யமநாவ்ருத்திவாக்யம் ச புநராவ்ருத்திக்லேஶரஹிதப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திப²லகம் । அர்சிராதி³வாக்யாநி தத்ப்ராபகமார்கோ³பதே³ஶேந ப²லப்ராப்த்யுபபாத³காநீதி ஸர்வமித³மாசார்யவாக்யம் க³திமாத்ராபி⁴தா⁴நபர்யவஸாயீதி ந பா⁴ஷ்யடீகாவிரோத⁴: । ஆத்மாநம் ஜக³த: ஸூர்யமிதி ஸூர்யாந்தர்யாம்யபி⁴ப்ராயம் ; ஸூர்ய ஆத்மா ஜக³தஸ்தஸ்து²ஷஶ்சேதி ஶ்ருதே: ।

தஸ்மாத்³யுக்தம் பூரயித்வேதி ।

ஹிரண்யக³ர்ப⁴பூ⁴தமிதி ।

ஆதி³த்யஸ்ய ப்³ரஹ்மாண்டோ³த³ரஜாதஹிரண்யக³ர்ப⁴ரூபத்வமஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத்தத்ஸதா³ஸீத்தத்ஸமப⁴வத்ததா³ண்ட³ம் நிரவர்ததேத்யாதி³ச்சா²ந்தோ³க்³யோபநிஷத்³வசநஜாதேந ம்ருதே த்³விதா⁴ப⁴வநாதா³ர்தே ப்³ரஹ்மாண்டே³ ஜாதோ மார்தண்ட³ இத்யாதி³தத்³வாசிநோ மார்தண்ட³ஶப்³த³ஸ்ய பௌராணிகவ்யுத்பாத³நேந ’வித்³யாஸஹாயோ ப⁴க³வாந் யஸ்யாஸௌ மண்ட³லாந்தரே । ஹிரண்யக³ர்ப⁴: புத்ரோ(அ)ஸாவீஶ்வரோ த்³ருஶ்யதே பர: ॥’   இத்யாதி³புராணவசநேந சாவக³தம் । கேசித்து - ஆத்மபத³ம் கேவலபரமாத்மபரம் பரமாத்மாநமுபாஸ்ய ஸத்யலோகே ஹிரண்யக³ர்ப⁴மாதி³த்யம் ப்ராப்நுவந்தி ; ஆத்மஶப்³த³மாத்ரஸ்ய ஸூர்யாந்தர்யாமிபரத்வகல்பகாபா⁴வாதி³தி - வ்யாசக்ஷதே ।

ஜ்யோதி: ஸூர்ய இதி ।

அக்³நிர்ஜ்யாதிரிதி ஸ்ம்ருதௌ க்ரமோ ந விவக்ஷித இதி பா⁴வ: ॥

அந்தர்யாம்யதி⁴கரணவிஷயா:

அந்தர்யாம்யதி⁴தை³வாதி³ஷு தத்³த⁴ர்மவ்யபதே³ஶாத் ॥ 18 ॥ ஶ்லோகநிரஸநீயவ்யபி⁴சாரஶங்காஸ்பத³மநுமாநம் த³ர்ஶயதி -

அஶரீர இதி ।

இத³ம் ஹேதுக³ர்ப⁴ம் விஶேஷணம் பரமேஶ்வரஸ்யாபி நியம்யேந ப்ருதி²வ்யாதி³நா ஶரீரவத்த்வமஸ்தி ; யஸ்ய ப்ருதி²வீ ஶரீரமித்யாதி³ஶ்ருதே: , அதோ ஹேத்வஸித்³தி⁴பரிஹாரார்த²ம் நியம்யாதிரிக்தஶரீரராஹித்யம் ஹேதுரிதி வக்தவ்யமித்யாபாத்³ய தத்ர வ்யபி⁴சாரமாஶங்கதே நந்விதி ।

பாரிஶேஷ்யாதி³தி ।

ஸோ(அ)பி நாந்தர்யாமீதி பூர்வவாக்யாத³ந்தர்யாமீத்யநுஷங்க³: । தஸ்ய பாரிஶேஷ்யாஜ்ஜீவ ஏவேதி ஸமநந்தரம் வக்ஷ்யமாணேந ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: , ந து பாரிஶேஷ்யாஜ்ஜீவ ஏவேத்யஸ்ய , தஸ்மாஜ்ஜீவாத்மைவாந்தர்யாமீத்யுபஸம்ஹாரவாக்யே வக்ஷ்யமாணேநாந்தர்யாமிபதே³ந ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: ; தத்ராபி ஜீவாத்மபத³ஶ்ரவணாத்தேந பௌநருக்த்யாபத்தே: , அம்ருதத்வாத்³யுபபாத³கைரந்யதே²த்யாதி³வாக்யைர்வ்யவஹிதஸ்யாஸ்ய தத்ராந்வயாஸம்ப⁴வாச்ச ।

நநு தஸ்மாஜ்ஜீவாத்மைவேத்யுபஸம்ஹாரோ ந யுக்த: ; ப்ருதி²வ்யாதி³ஶரீரகாணாம் தத்தத³தி⁴தே³வதாத்மநாம் ஶ்ரோதுகௌ³தமஸ்யாத்மநஶ்சைகத்வாபா⁴வேந ப்ருதி²வ்யாதி³பர்யாயேஷ்வேஷ த ஆத்மேத்யஸ்யாநந்வயாத் , அத: பூர்வபக்ஷாபா⁴ஸோ(அ)யமித்யாஶங்க்யாவதாரயதி -

பூர்வபக்ஷமிதி ।

அத்³ருஷ்டோ த்³ரஷ்டேத்யாதௌ³ த³ர்ஶநஶ்ரவணமநநவிஜ்ஞாநாநி யத்³யாத்மநோ வா(அ)ரே த³ர்ஶநேந ஶ்ரவணேந ஆத்மநி க²ல்வரே த்³ருஷ்டே ஶ்ருதே மதே இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாதா³த்மவிஷயஸாக்ஷாத்காரஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநாநி , யதி³ வா சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமநோபு³த்³தி⁴கரணகஜ்ஞாநாநி , உப⁴யதா²பி தத்³வத்த்வம் தத³விஷயத்வம் ச ஜீவே ஏவோபபத்³யதே , ந பரமாத்மந்யதத்³வதி தத்³விஷயே ச । அத ஏஷ த ஆத்மேதி ஸ த ஆத்மேதி ச ஸர்வநாம்நோஸ்தஜ்ஜாதீயவிஷயத்வம் கல்பயிதும் யுக்தம் , பூர்வஸ்மிந்வத்ஸரே யே பு⁴க்தாஸ்த ஏவ ஶாலயோ பு⁴ஜ்யந்தே ததே³வௌஷத⁴ம் ஸேவ்யத இத்யாதி³ஷு வ்யவஹாரேஷு ஸர்வநாம்நஸ்தஜ்ஜாதீயவிஷயத்வஸ்யாபி த³ர்ஶநாதி³த்யாஶய: ।

நநு நியந்துரபி ஜீவஸ்ய நியந்த்ரந்தரநியம்யத்வே தஸ்யாபி நியந்த்ரந்தரநியம்யத்வம் ஸ்யாத்³ , நியந்த்ருத்வாவிஶேஷாதி³த்யநவஸ்தா²பாத³நே ஜீவபரயோஸ்தாத்த்விகாபே⁴தோ³பந்யாஸமாத்ரேண பரிஹாரோ ந லப்⁴யதே , ஸத்யபி தாத்த்விகா(அ)பே⁴தே³ ஜீவபரயோரிவ பர தந்நியந்த்ரோரபி கல்பிதபே⁴தே³ந நியம்யநியாமகதோபபத்தேரித்யாஶங்க்யாஹ -

ஔபாதி⁴கஸ்ய ஹீதி ।

ஜீவநியந்தா பரோ யத்³யௌபாதி⁴க: பரதந்த்ர: ஸ்யாத் , ததா³ ப்⁴ருத்யநியந்துரமாத்யஸ்ய ராஜேவ ஜீவநியந்து: பரஸ்யாப்யந்யோ நியந்தா(அ)(அ)பாத்³யேத ந த்வேவம் , யத: பரமேஶ்வரோ(அ)நௌபாதி⁴க: உபாத்⁴யாயதபாரதந்த்ர்யவாந்ந ப⁴வதி । ததா²(அ)ஶ்ரவணாதி³த்யாஶய: ।

நந்வபே⁴தே³(அ)பி ஜீவபரயோர்பே⁴த³வ்யவஹாரோ த்³ருஷ்ட இத்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

ஔபாதி⁴கபே⁴தா³பா⁴வே(அ)பீதி ।

ஜீவஸ்ய ஸ்வஸ்மாதௌ³பாதி⁴கபே⁴தோ³(அ)பி நாஸ்தீத்யர்த²: । லௌகிகே கர்தரி । டி³த்த² இதி புருஷாந்தராபி⁴ப்ராயம் ॥

அத்³ருஷ்யத்வாதி⁴கரணவிஷயா:

அத்³ருஶ்யத்வாதி³கு³ணகோ த⁴ர்மோக்தே: ॥ 21 ॥ தத்த்வதோ(அ)ந்யதா²பா⁴வ: பரிணாம: அதத்த்வதோ(அ)ந்யதா²பா⁴வோ விவர்த்த இதி வா த⁴ர்மிஸமஸத்தாகோ(அ)ந்யதா²பா⁴வ: பரிணாமஸ்தத³ஸமஸத்தாகோ விவர்த இதி வா பரிணாமவிவர்தயோர்பே⁴தே³ ஸ்தி²தே யதி³ விஶ்வஸ்ய பூ⁴தயோநிபரிணாமத்வமப்⁴யுபக³ம்யதே , யதி³ வா தத்³விவர்தத்வம் , உப⁴யதா²பி பூ⁴தயோநிர்ஜடா³(அ)ங்கீ³கார்யா கநகருசகஸ்ரக்³பு⁴ஜங்கா³தி³லோகத்³ருஷ்டோர்ணநாப்⁴யாதி³ஶ்ருத்யுபாத்தத்³ருஷ்டாந்தாநுஸாரேண । யதா² ஸுதீ³ப்தாதி³தி மந்த்ரோபாத்தஸரூபவிஶேஷணாநுஸாரேண ச விகாரஸாரூப்யாவஶ்யம்பா⁴வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாநுமாநமாஹ -

பூ⁴தயோநிர்ஜடே³தி ।

த்³விதீயார்த்³த⁴மிதி ।

யோநிஶப்³தோ³ நிமித்தம் சேதி³த்யர்த்³த⁴மித்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மபரத்வம் து³ர்நிவாரமிதி ।

ப்³ரஹ்மண ஏவ ஜக³த்கர்த்ருத்வாதி³த்யாஶய: । நிமித்தவாசிநோ யோநிஶப்³த³ஸ்யாத்³ருஷ்டத்³வாரா நிமித்தே ஜீவே(அ)பி வ்ருத்தி: ஸம்ப⁴வதி ; அதோ பூ⁴தயோநிர்ப்³ரஹ்மைவேதி நிர்ணயஹேதுர்நாஸ்தீத்யவிநிக³மேந பூர்வபக்ஷஸம்ப⁴வ உபபாதி³த: ।’அக்ஷராத் பரத: பர’ இதி ஶ்ருதப்³ரஹ்மக³தபரத்வாவதி⁴த்வலிங்கே³ந பூ⁴தயோந்யக்ஷரம் ப்³ரஹ்ம ந ப⁴வதி , கிம் து ஜீவ ஏவேதி நிர்ணயேநாபி பூர்வபக்ஷ: ஸம்ப⁴வதீதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

உபாதா³நத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாலிங்கா³வக³மிதைகவாக்யபா⁴வமந்த்ரப்ரதிபந்ந: ஸர்வஜ்ஞ ஏவ பூ⁴தயோநிரிதி வாக்யார்தா²நுஸாரேணாக்ஷரம் ஸர்வவிதி³த்யர்தே² ஸர்வவித்த்வாந்வயோ விதே⁴யத்வேந விவக்ஷித இதி த³ர்ஶயிதும் ப⁴வேதி³த்யஸ்யைவ பி⁴ந்நக்ரமேண யோஜநாம் த³ர்ஶயதி -

விஶ்வயோநிரிதி ।

ஏவம் ச நாசேதநமிதி ஶேஷஸ்ய ஸர்வவித்த்வலிங்க³விரோதா⁴ந்நாசேதநம் ப்ரதா⁴நம் விஶ்வயோந்யக்ஷரம் , கிம் து பரமாத்மைவேத்யர்த² இத்யாஶய: ।

ந சாக்ஷரஶப்³தே³தி ।

அக்ஷராத்பரத இத்யத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் ஶ்ருதிப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநத்வாத் ததா²(அ)க்ஷராத்ஸம்ப⁴வதீஹ விஶ்வம் ததா²(அ)க்ஷராத்³விவிதா⁴: ஸோம்ய பா⁴வா இத்யத: ப்ரத்யயக்ருதஸ்யாபி விஶேஷஸ்யாபா⁴வேந ததை³கரூப்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநத்வாச்ச ஸர்வோபாதா³நத்வலிங்க³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத்³ ப³லவதி³த்யாஶய: । ப்ரத²மஶ்ருதே ய: ஸர்வஜ்ஞ இதி வாக்யே இதி । லிங்க³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமேவ ப்ராத²மிகத்வாத்பும்ঁல்லிங்க³நிர்தி³ஷ்டபூ⁴தயோநிபராமர்ஶியச்ச²ப்³த³ரூப ஸர்வநாமஶ்ருத்யௌபஸம்ஹாரிகாக்ஷரஶ்ருதிப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநுக்³ருஹீதத்வாத்தஸ்மாதி³த்யுபாதா³நபஞ்சமீஶ்ருதிப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநுக்³ருஹீதத்வாச்ச ததோ ப³லவதி³த்யாஶய: । ஏதேந - ப்ராத²ம்யாத³ரணே ஊர்ணநாப்⁴யாத்³யசேதநபரிணாமித்³ருஷ்டாந்தீகரணம் ப்ரதா⁴நலிங்க³முபாதா³நத்வலிங்க³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபேக்ஷயா(அ)பி ப³லவத்ஸ்யாத்தஸ்ய ததோ(அ)பி ப்ராத²மிகத்வாதி³தி ஶங்கா நிரஸ்தா ।

த்³விதீயார்த்³த⁴மிதி ।

த்³விதீயார்த்³தே⁴ அநாதி³வாஸநோத்³பூ⁴தஇத்யம்ஶமித்யர்த²: ।

நநு நாத்ர ப்ரதா⁴நம் நாமேத்யாதி³பா⁴ஷ்யேண ஸாம்க்²யைரநுமாநகல்ப்யத்வேநோக்தம் ஸ்வதந்த்ரம் ப்ரதா⁴நம் நாப்⁴யுபக³ம்யத இத்யுக்தம் , தத்ர கோ ஹேதுரித்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ -

ப்ரதா⁴நஸ்யாக³மிகத்வேநேதி ।

கல்பநாயா த்³ருஷ்டாநுஸாரித்வாத் ப்ரக்ருதிவிகாரஸாரூப்யக்ருத்ஸ்நப்ரஸக்த்யாதி³தோ³ஷோ து³ஷ்பரிஹர: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

மூர்தா⁴தி³ப³ஹுஶ்ருதீநாமிதி ।

நநு மூர்தா⁴தி³ஶ்ருதிவிரோதோ⁴ ஹிரண்யக³ர்ப⁴பக்ஷே(அ)பி துல்ய: , ந ஹி தம் ப்ரத்யபி த்³யுப்ரப்⁴ருதய: ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷாபி⁴வ்யங்க்³யமூர்த⁴த்வாதி³ஜாதியுக்தா ப⁴விதுமர்ஹந்தி । ஸர்வாத்மத்வவிவக்ஷாயாம் ததா²த்வகல்பநம் து பரமாத்மாநம் ப்ரத்யபி ஸமாநம் , ப்ரத்யுத பரமாத்மநோ முக்²யம் ஸார்வாத்ம்யம் , ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய து ஸர்வப்ராணாதி⁴ஷ்டா²நத்வாத³தி⁴ஷ்டா²த்ரதி⁴ஷ்டே²யயோரபே⁴தோ³பசாராத் ப்ராணாத்மநா ஸர்வபூ⁴தாநுக³தத்வரூபம் ஸார்வாத்ம்யம் கத²ஞ்சித³முக்²யம் கல்பநீயம் । அதோ முக்²யஸார்வாத்ம்யாவலம்ப³நம் மூர்தா⁴தி³கல்பநம் பரமாத்மந்யேவ ஸமஞ்ஜஸம் ந ததோ(அ)ந்யத்ர ।

அத ஏவாக்³ரிமாதி⁴கரணே தே³வதாபக்ஷநிராகரணார்த²ம் பா⁴ஷ்யம் -

தே³வதாயா: ஸத்யப்யைஶ்வர்யே ந த்³யுமூர்த⁴த்வாதி³கல்பநம் ஸம்ப⁴வதி ; அகாரணத்வாதி³தி ।

ந ச - கல்பநமபி ஶ்ருதா(அ)பாணிபாத³த்வாதி³விருத்³த⁴ஸ்ய ரூபவத்த்வஸ்ய ந யுஜ்யத இதி - வாச்யம் ; ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாமுபாஸநார்த²ம் ஶ்ருதஜ்யாயஸ்த்வவிருத்³தா⁴ணீயஸ்த்வகல்பநாத³ர்ஶநாத் , ந ச - ததா² கல்பநமப்யுபாஸநார்தே² ஸகு³ணே ஏவ யுஜ்யதே ந நிர்கு³ணே இதி - வாச்யம் ; நிர்கு³ணே(அ)பி ஸார்வாத்ம்யப்ரதிபத்த்யர்த²ம் தத்கல்பநோபபத்தே: , தஸ்மிந்நபி ப்ரதிபத்த்யுபாயதயா ப்ரியஶிரஸ்த்வரத²ரதி²பா⁴வாதி³கல்பநாத³ர்ஶநாத் , ஸகு³ணே ஸம்ப⁴வதஸ்தஸ்ய நிர்கு³ணப்ரகரணே(அ)பி ஸ்துத்யர்த²ம் தது³பந்யாஸோபபத்தேஶ்ச , நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மப்ராப்திப²லபூ⁴மவித்³யாப்ரகரணே ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதீத்யாதி³நா ஸவிஶேஷணஸகு³ணவித்³யாப²லேந ஸ்துதித³ர்ஶநாதி³தி - சேத் , ஸத்யம் ; அந்யே புநரித்யாதி³பா⁴ஷ்யேண யேஷாம் மதமுபந்யஸ்தம் தேஷாமித்த²மாஶய இத்யாசார்யைஸ்ததா³ஶய: பரம் வர்ணித: । ஸ்வாபி⁴மதம் து த்³யுமூர்த⁴த்வாதி³கல்பநமேவ । அத ஏவாசார்யைர்ஹ்ருத³யம் விஶ்வமித்யத்ர ஹ்ருத³யம் மந இதி வ்யாக்²யாய விஶ்வஸ்ய மநஸ்த்வகல்பநாயாம் ஹேது: ஸம்ப³ந்தோ⁴ த³ர்ஶிதஸ்தந்மநஸா ஸ்ருஷ்டத்வாதி³தி । ந சாக்³நிர்மூர்தே⁴தி மந்த்ரஸ்ய பரமாத்மபரதாயாம் யஸ்யாக்³நிராஸ்யமித்யாதி³ஸ்ம்ருதீநாமேதந்மூலத்வஸம்ப⁴வேந ஸ்மர்யமாணமநுமாநம் ஸ்யாதி³த்யக்³ரிமாதி⁴கரணஸூத்ரவிரோத⁴: ஶங்கநீய: ; அஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴பரதாயாமபி தாஸாம் புருஷஸூக்தமூலத்வஶங்காநபாயேந ”தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யே”த்யாதி³வைஶ்வாநரவித்³யாக³தவாக்யமூலத்வா(அ)ஸித்³த்⁴யா தத்³விரோத⁴தாத³வஸ்த்²யாத் । ந ச - புருஷஸூக்தே த்³யுப்ரப்⁴ருதீநாம் ஶீர்ஷாதி³ப்⁴யோ ஜநநஶ்ரவணம் ஸ்ம்ருதிஷு தத்தாதா³த்ம்யஸ்மரணமிதி ந தாஸாம் புருஷஸூக்தமூலத்வஶங்காவகாஶ இதி - வாச்யம் ;  அக்³நிர்மூர்தே⁴தி மந்த்ரே(அ)பி பத்³ப்⁴யாம் ப்ருத்²வீதி ஶ்ரவணாத் தத்ர சைதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண இதி பூர்வமந்த்ரக³தஸ்ய ஜாயத இத்யஸ்ய தஸ்மாத³க்³நி: ஸமிதோ⁴ யஸ்ய ஸூர்ய இத்யுத்தரமந்த்ரே(அ)ப்யநுவர்திஷ்யமாணஸ்யாநுவ்ருத்த்யௌசித்யேந பத்³ப்⁴யாம் ப்ருத்²வீ ஜாயத இத்யர்த²லாபா⁴த் । யத்³யுச்யேத அக்³நிர்மூர்தே⁴த்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் பத்³ப்⁴யாம் ப்ருத்²வீதி வையதி⁴கரண்யம் சேத்யுப⁴யமுப⁴யத்ராப்யுபலக்ஷணம் । ததா² ச த்³யுப்ரப்⁴ருதிகம் ஸர்வமூர்தா⁴த்³யவயவதாதா³த்ம்யேந மூர்தா⁴த்³யவயவஜாதத்வேந சோபாஸநீயமிதி தாதா³த்ம்யோபாஸநாம்ஶமபேக்ஷ்ய ஸ்ம்ருதிமூலத்வம் ப்ராப்நுயாதி³தி , ததோ²பலக்ஷணத்வகல்பநம் புருஷஸூக்தே(அ)பி துல்யம் ; தத்ராபி ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஸ்ய முக²மாஸீதி³த்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யஶ்ரவணாத் । தஸ்மாத்புருஷஸூக்தஸ்ய ஸ்ம்ருதிமூலத்வஸம்ப⁴வே(அ)பி விநிக³மநாவிரஹாத்³ வைஶ்வாநரவாக்யமபி தந்மூலம் ப⁴வேதி³த்யாஶயமேவ ஸ்மர்யமாண1ஸூத்ரமுபபாத³நீயம் । ததோ²பபாத³நமக்³நிர்மூர்தே⁴தி மந்த்ரஸ்ய தந்மூலத்வே(அ)பி துல்யம் । கிம் சாஸ்யாபி மந்த்ரஸ்ய ஸ்ம்ருதிமூலத்வமவஶ்யம் வாச்யம் ; சந்த்³ரஸூர்யௌ ச நேத்ரே இதி ஸ்ம்ருத்யம்ஶார்த²ஸ்ய புருஷஸூக்தவைஶ்வாநரவித்³யாப்⁴யாமலாபா⁴த் । தஸ்மாத³யம் மந்த்ர: பரமாத்மபர இத்யேவ பா⁴ஷ்யகாரமதம் । ஸ்வமதமுபந்யஸ்யதீதி பா⁴ஷ்யகாரமதத்வேந டீகாயாமவதாரணம் து ஜ்ஞேயே பரப்³ரஹ்மணி ரூபோபந்யாஸாங்கீ³காரே ரூபவத்வம் பாரமார்தி²கம் ஸ்யாதி³தி பி³ப்⁴யதாம் பரிதுஷ்ட்யர்த²ம் । வஸ்துதஸ்து  -
ஸுதலம் சரணத்³வந்த்³வம் ப்ருத்²வீ ஜக⁴நமண்ட³லீ ।
யத்கீர்தேர்மத்⁴யமாகாஶம் ஸுமநோவாஸபூ⁴: ஶிர: ॥
இதி ஶ்லோகே கீர்தே: ஸர்வக³தத்வப்ரதிபத்த்யர்த²ம் பாதாலசரணத்வாதீ³நாமிவ ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாத்மத்வப்ரதிபத்த்யர்த²ம் த்³யுமூர்த⁴த்வாதீ³நாம் கல்பநேத்யேவம் டீகாகாராணாமப்யபி⁴மதமித்யநுஸம்தே⁴யம் ।

ஆயாதி³த்யத்ர லஙோ லிஙர்த²த்வகல்பநாயாம் ப்ரமாணமாஹ -

க³ச்சே²தி³தி வாக்யஶேஷாதி³தி ।

அத்⁴யாஹார இதி ।

கிம்ஶப்³தா³த்⁴யாஹார இத்யர்த²: । க்ருதேந கர்மணா அக்ருதோ லோகோ நாஸ்தீதி யோஜநாயாம் லோகத்வாவச்சி²ந்ந: ஸர்வோ(அ)பி க்ருதக இதி பரீக்ஷாஸ்வரூபாலாபா⁴ச்ச நாஸ்த்யக்ருத இதி பி⁴ந்நம் வாக்யம் க்ருத்வா வாக்யத்³வயஸ்யாபேக்ஷிதலோககிம்ஶப்³தா³த்⁴யாஹாரேண பூரணம் க்ருதம் ।

அதோ(அ)க்ருதஜ்ஞாநார்த²மிதி ।

அக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ।

யஸ்யேத்யர்தே² இதி ।

அஸ்யஶப்³த³ஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴பக்ஷே ப்ரக்ருதபராமர்ஶித்வாபா⁴வாத்³ ஏஷ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மேதி ப்ரகரிஷ்யமாணபராமர்ஶஸாமஞ்ஜஸ்யார்த²ம் யஸ்யேத்யர்தே² வ்ருத்திருக்தா । கஸ்மை । ஏகஸ்மா இத்யர்த²: । ஏகோ தே³வோ(அ)த்ர ப்³ரஹ்மைவேத்யர்த²தோ ப்³ரஹ்மண இதி வ்யாக்²யாதம்  ।

வைஶ்வாநராதி⁴கரணவிஷயா:

வைஶ்வாநர: ஸாதா⁴ரணஶப்³த³விஶேஷாத் ॥ 24 ॥

ஜாட²ரோ(அ)ந்யோ வேதி ।

அந்யஶப்³தே³ந பூ⁴ததே³வதாபக்ஷௌ ஸம்க்³ருஹீதௌ । நந்வத்ராதி³த்யோ வைஶ்வாநர இத்யபி பூர்வபக்ஷ: ஸம்ப⁴வதி ॥ ப்ரஶ்நோபநிஷதி³ ’ஸ ஏஷ வைஶ்வாநரோ விஶ்வரூப: ப்ராணோ(அ)க்³நிருத³ய’ இத்யாதி³த்யே(அ)ப்யக்³நிவைஶ்வாநரஶ்ருதித³ர்ஶநாத்  , । தத³நந்தரம் ’ததே³தத்³ருசா(அ)ப்⁴யுக்தமித்யுபக்ரம்ய ஸஹஸ்ரரஶ்மி: ஶததா⁴ வர்தமாந: ப்ராண: ப்ரஜாநாமுத³யத்யேஷ ஸூர்ய’ இதி ஸௌரமந்த்ரஸ்ய வைஶ்வாநரவிஷயத்வேநோதா³ஹரணாத் , தத்ர ஸ ஏஷ இதி ஸர்வநாம்நோராதி³த்யோ ஹ ப்ராண இதி ப்ரக்ருதாதி³த்யபரத்வாச்சேதி - சேத்³ , உச்யதே ; யத்ர பரமாத்மநோ(அ)ந்யஸ்மிந்நக்³நிவைஶ்வாநரஶப்³தௌ³ பூர்வபக்ஷிண: ஸித்³தா⁴ந்திநஶ்ச ஸம்ப்ரதிபந்நா ஸ பூர்வபக்ஷீகர்தவ்ய: । ந ச தத்ராதி³த்யே ஸித்³தா⁴ந்திநஸ்தௌ ஸம்ப்ரதிபந்நௌ வைஶ்வாநரவித்³யாயாமிவ தத்ராப்யக்³ரிமஸம்த³ர்பா⁴நுஸாரேண தயோ: பரமாத்மபரத்வாத் , ’அதே²தரேண தபஸா ஶ்ரத்³த⁴யா வித்³யயா(அ)(அ)த்மாநமந்விஷ்யாதி³த்யமபி⁴ஜாயதே ஏதத்³வை ப்ராணாநாமாயதநமேதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்பராயணமேதஸ்மாந்ந புநராவர்தத’ இதி அக்³ரே ஶ்ரவணாத் । அநேந ஸம்த³ர்பே⁴ண ஸர்வப்ராணஸமஷ்டிபூ⁴தத்ரைலோக்யஶரீரஹிரண்யக³ர்ப⁴ரூபாபந்நாதி³த்யாந்தர்யாமிணம் பரமாத்மாநமுபாஸீநஸ்ய தத்ப்ராப்திரபுநராவ்ருத்திப²லோச்யத இத்யேதத் ’அந்தர உபபத்தே:’ (ப்³ர . ஸூ. அ. 1 பா. 2 ஸூ. 14 ) இத்யதி⁴கரணாவஸாநக்ருதேநாசார்யவ்யாக்²யாநேந ஸ்பஷ்டம் । அதோ யத்³யபி வைஶ்வாநரவித்³யாயாமிவ தத்ராப்யக்³நிவைஶ்வாநரஶப்³தா³வந்யபராவிதி பூர்வபக்ஷீ மந்யேத , ததா²பி ஸித்³தா⁴ந்திநோ ந தத்ஸம்ப்ரதிபத்திரஸ்தீதி ததா² பூர்வபக்ஷோ பா⁴ஷ்யடீகயோர்ந க்ருத: । யதி³ து ’வைஶ்வாநரம் கேதுமந்ஹாமக்ருண்வந் யோ பா⁴நுநா ப்ருதி²வீம் த்³யாமுதேமா’மித்யாதி³மந்த்ராநுஸாரேண அக்³நிரேவாதி³த்ய இதிஅக்³நிவாசகாவேவ ஸந்தாவக்³நிவைஶ்வாநரஶப்³தா³வாதி³த்யே(அ)பி ப்ரவ்ருத்தாவிதி பூர்வபக்ஷீ மந்யேத , ததா³(அ)க்³நிபூர்வபக்ஷேணைவாதி³த்யபூர்வபக்ஷோ(அ)பி லப்³த⁴ இதி தஸ்ய ப்ருத²க³ப்ரத³ர்ஶநம் । தஸ்யாபி ப்ருத²க் ப்ரத³ர்ஶநீயத்வே பா⁴ஷ்யடீகயோர்ஜாட²ராதி³பக்ஷப்ரத³ர்ஶநம் தஸ்யாப்யுபலக்ஷணார்த²ம் । அத ஏவாசார்யைரந்யோ வேதி ஸாமாந்யேந பக்ஷாந்தராணாம் நிர்தே³ஶ: க்ருத: ।

தே³ஹமத்⁴யமிதி ।

ஸம்யகு³பசிதோ தே³ஹ இதி வ்யுத்பத்த்யா ஸம்தே³ஹஶப்³தோ³ நாபி⁴கண்ட²மத்⁴யவாசீ ।

வைஶ்வாநரோஹமிதி மந்யத இதீதி ।

அஹம்க்³ரஹோபாஸகத்வாத் கோ ந ஆத்மேத்யுபக்ரமாச்சேதி பா⁴வ: ।

ஹ்ருத³யாத்³தீ⁴தி ।

ஸுஷுப்தௌ ஹ்ருத³யே நிலீநம் மந: ப்ரபோ³தே⁴ ததோ நிஷ்க்ராமத் ப்ரணீதமிவ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

யதா² ஹீதி ।

யத்³யப்யபூபவிஶேஷரூபவ்யவஸ்தி²தைகார்த²வாசிபுரோடா³ஶஶப்³தோ³ நிஶ்சிதார்த² ஏவ ந த்வநேகார்த²ஸாதா⁴ரண்யேந வைஶ்வாநரஶப்³த³வத³நிஶ்சிதார்த²: । ந ச - ஏகார்த²த்வே(அ)ப்யாகாங்க்ஷிதவிஶேஷா(அ)நிஶ்சயோ(அ)ஸ்தீதி - வாச்யம் ; புரோடா³ஶம் பர்யக்³நி கரோதீதி வசநேந பர்யக்³நிகரணஸ்யேவாநேந சதுர்தா⁴கரணஸ்யாபி ஸர்வபுரோடா³ஶவிஷயத்வோபபத்த்யா ஸ்வதோ விஶேஷாகாங்க்ஷாவிரஹாதி³தி – சேத் , ஸத்யம் ; ஏகயா(அ)நேகயா ஷா ஶக்த்யா ஸாதா⁴ரணஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய வ்யவஸ்தி²தைகார்த²ஸமர்பகஶாகா²ந்தரவாக்யாநுஸாரேண விஶேஷபர்யவஸாநமாத்ரே த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)யம் , நிஶ்சிதார்தே²நேத்யேதத³ப்யாக்³நேயரூபவ்யவஸ்தி²தைகார்த²நிஶ்சயாபி⁴ப்ராயம் । நநு - ஆக்³நேயஶப்³தோ³ யதா² நிஶ்சிதவிஶேஷார்த²: , ஏவம் புரோடா³ஶஶப்³தோ³(அ)பி நிஶ்சிதஸாமாந்யார்த² இத்யேதத³நுஸாரேண விஶேஷஶப்³த³ ஏவைந்த்³ராக்³நாக்³நீஷோமீயபுரோடா³ஶஸாதா⁴ரண: கிம் ந ஸ்யாத் ? அவிஶிஷ்டோ ஹி தயோரப்யக்³நிஸம்ப³ந்த⁴: ; அக்³நேர்ட⁴கி³தி ப்ரதிபத³விஹிதஸ்ய தே³வதாதத்³தி⁴தஸ்ய ப³லீயஸ்த்வே(அ)பி புரோடா³ஶஶப்³த³ஸ்ய ஸங்கோசரூபைகதே³ஶபா³த⁴நபரிஹாராய ’ஸர்வத்ராக்³நிகலிப்⁴யாம் ட⁴கி³தி’ ஸ்ம்ருதஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யதத்³தி⁴தாஶ்ரயணோபபத்தே: । யத்³யபி ’சதுரவத்தீ யஜமாந: பஞ்சாவத்தைவ வபா கார்யே’த்யத்ர ஹி பாஶுகஹவிர்விஶேஷவாசிநோ வபாஶப்³த³ஸ்ய ’ஏகாத³ஶபஶோரவதா³நாநி’ ’தாநி த்³விரவத்³யதீ’தி பாஶுகஹவிர்மாத்ரபஞ்சாவதா³நக³மகப்ரக்ருதிப்ராப்தவ்யவதா³நபுநர்வித்⁴யநுஸாரேண பாஶுகஹவிஸ்ஸாமாந்யே லக்ஷணா ஸமாஶ்ரிதா , இஹ து புரோடா³ஶஸாமாந்யசதுர்தா⁴கரணப்ரதிபாத³கப்ரத்யக்ஷவசநாநுஸாரேண ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யவாசித்வஸமாஶ்ரயணம் கத²ம் ந ஸ்யாத் ? யத்ர ஹ்யுபாதா³நாய விஶேஷாகாங்க்ஷா , தத்ரைவ ஸாமாந்யஶப்³த³ஸ்யாந்யத்ர ஶ்ருதவிஶேஷே பர்யவஸாநம் யதா² பஶுஶப்³த³ஸ்ய ச்சா²கே³ । ஏவமேவ மீமாம்ஸகப்ரவாதோ³(அ)பி -
ஸாமாந்யவிதி⁴ரஸ்பஷ்ட: ஸம்ஹ்ரியேத விஶேஷத: ।
ஸ்பஷ்டஸ்ய து விதே⁴ர்நைவமுபஸம்ஹார இஷ்யதே ॥
இதி ।

அஸ்பஷ்டத்வமநுஷ்டா²நாய விஶேஷாகாங்க்ஷம்  , தத³நாகாங்க்ஷாயாமபி விஶேஷபர்யவஸாநே ’ந ப்³ராஹ்மணம் ஹந்யாதி³’தி நிஷேத⁴ஸ்யாபி ’நாத்ரேயம் ஹந்யாதி³’தி ஶ்ருதவிஶேஷநிஷேதே⁴ பர்யவஸாநம் ஸ்யாதி³தி - சேத் , உச்யதே ; ’தம் ப³ர்ஹிஷத³ம் க்ருத்வா புரோடா³ஶம் சதுர்தா⁴ கரோதீ’தி ஶதபத²வாக்யம் ந சதுர்தா⁴கரணவிதி⁴பரம் , கிம் து ஶாகா²ந்தரஶ்ருதாக்³நேயவாக்யப்ராப்தம் தத³நூத்³ய தம் ப³ர்ஹிஷத³ம் க்ருத்வேத்யேதத்³விதி⁴பரம் , தத³பி வா ஶாகா²ந்தரப்ராப்தமநூத்³யோப⁴யோரபி க்ரமவிதி⁴பரம் । அதோ யதா²ப்ராப்த்யநுவாத³ இதி புரோடா³ஶஶப்³த³ ஆக்³நேயபர இதி ப⁴வதீத³ம் வாக்யாந்தரஶ்ருதவிஶேஷபர்யவஸாநோதா³ஹரணம் ;

ஸ ஏஷோ(அ)க்³நிரிதி வாக்யஸ்யேதி ।

ப்ரத²மாம்நாதஸ்ய ஸ ஏஷோக்³நிரிதி வாக்யஸ்யார்த²த்வேநாப்யுத்³தே³ஶ்யகபுருஷத்வவேத³நமநந்தராம்நாதே ஸ யோ ஹைதமிதி வாக்யே(அ)நூத்³யத இத்யர்த²: ।

விஶ்வேஷாம் வா அயம் நர இதி ।

யோகா³த்³ரூடே⁴: ப்ராப³ல்யே(அ)பி விஶ்வஸ்ய வஸுராடோரித்யநுவ்ருத்தௌ ’நரே ஸம்ஜ்ஞாயாமி’தி ஸூத்ரேண விஶ்வஶப்³த³ஸ்ய நரே உத்தரபதே³ ஸம்ஜ்ஞாயாமேவ தீ³ர்க⁴விதா⁴நே(அ)பி ப்³ரஹ்மைகஸ்வாரஸ்யவந்நைருக்தநிர்வசநஸார்த²கத்வாய யோக³ம் ஸமாஶ்ரித்யாந்யேஷாமபீதி கேஶாகேஶீத்யாதா³விவ தீ³ர்க⁴த்வமுபபாத³நீயமிதி பா⁴வ: ।

ஶப்³தோ³பாத்தேதி ।

ப்⁴ருவோ க்⁴ராணஸ்ய ச ய: ஸம்தி⁴ரித்யத்ர ப்⁴ரூக்⁴ராணஶப்³தௌ³ நாமநிர்வசநமுகே²ந த³ர்ஶிதயோர்வரணாநாஸ்யோரித³ம்தயா விவரணார்த²மிதி ஸம்க்²யாவிஶேஷா(அ)விவக்ஷயா விவரணீயப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரவிவக்ஷாயாமௌத்ஸர்கி³கமேகவசநம் யுஜ்யதே ; ஸம்க்²யாவிஶேஷா(அ)விவக்ஷாயாமேகவசநமுத்ஸர்க³ இதி ஶாப்³தி³கந்யாயாத் । அதோ(அ)த்ர த்³வயோரேகவசநமுபபத்³யதே ஸ்த்ரீலிங்கே³நா(அ)ப்ரக்ருதே தூபாஸநாவிஜ்ஞாநேந ஸ்த்ரீலிங்க³முபபாத³யிதும் ஶக்யம் । ந சோபாஸநாவிஜ்ஞாநேகஸ்மிந்நேவ வரணாயா நாஸ்யாஶ்ச மத்⁴ய இதி சகாரார்த²: ஸமுச்சயோ மத்⁴யஶப்³தா³ர்த²ஶ்சோபபாத³யிதும் ஶக்ய இதி பா⁴வ: ।

தே³வா: ஸூர்யாத³ய இதி ।

சக்ஷுர்விஶ்வரூப இத்யாதி³நோக்தா வைஶ்வாநராவயவபூ⁴தா: ஸூர்யாத³யோ யதா³ ப்ராதே³ஶமாத்ரமிவ ப்ராப்தா ப⁴வந்த்யுபாஸநயா ததோ²பாஸிதா ப⁴வந்தீதி யாவத்ததா³ ஸுஷ்டு² ஸம்யகு³பாஸநீயேந ப்ரகாரேண விதி³தா ப⁴வந்தீத்யர்த²: । அத்ர - த்³யுமூர்த⁴த்வாதீ³நாம் த்³யுலோகாதி³வ்யாபிநி ப்³ரஹ்மணீவ ஜாட²ரே கல்பநாமாத்ரஸ்யாப்யாலம்ப³நாபா⁴வேந தேஷாம் ஜாட²ரவ்யாவ்ருத்தப்³ரஹ்மலிங்க³த்வே(அ)பி ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வஶ்வவணேந தேஷாமுபாஸகமூர்தா⁴தி³ஷு கல்பநீயத்வப்ரதீதே: । ததா² கல்பநாயாஶ்ச ஸ்வோஷ்மணா தே³ஹவ்யாபிநி ஜாட²ரே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத்³ வேதி³ப³ர்ஹிர்கா³ர்ஹபத்யாதி³கல்பநாப்ரதிருத்³த⁴த்வாச்சாஸ்பஷ்டதா ।’கோ ந ஆத்ம’ ’கிம் ப்³ரஹ்மே’தி விம்ருஶதாம் ப்ராசீநஶாலாதீ³நாமக்³ரே த்³யுப்ரப்⁴ருதிஷு வைஶ்வாநராத்மத்³ருஷ்டிர்வர்ணிதேதி தத³நுஸாரேண ததீ³யவசநக³தயோராத்மப்³ரஹ்மஶ்ருத்யோராத்மப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிஷயத்வாகாரேணாந்யத்ர கௌ³ணத்வம் வாச்யமித்யுக்தஶங்காபி⁴பூ⁴தத்வாத்ததா²பூ⁴தஶங்காநாஸ்பதா³க்³நிவைஶ்வாநரஶ்ருதிப்ரதிருத்³த⁴த்வாச்சாஸ்பஷ்டதா । தஸ்ய ச சா²ந்தோ³க்³யக³தாத்மப்³ரஹ்மோபக்ரமஸ்ய வாஜஸநேயகக³தவைஶ்வாநரோபக்ரமப்ரதிருத்³த⁴த்வாத³ஸ்பஷ்டதா । புருஷஶ்ருதேர்மூர்தா⁴தி³பாதா³ந்தாவயவத்வாத்மகஸாத்³ருஶ்யரூபபுருஷவிதா⁴ம்நாநாத்புருஷஸ்ய ஸத: புருஷவித⁴த்வாஸம்ப⁴வேந கௌ³ணத்வஶங்காபி⁴பூ⁴தத்வாத³ஸ்பஷ்டதா । ஸார்வத்ரிகாந்நலாப⁴ப²லஸ்யாக்³நிரஹஸ்யோக்தபூர்ணாயு:ப்ராப்திப²லஸ்ய சாவேஷ்ட்யாயுஷ்காமேஷ்ட்யாதி³ப²லவத³ந்யதோ(அ)பி ஸம்ப⁴வாஶங்காஸ்பத³த்வாத் ஸர்வபாப்மப்ரதா³ஹப²லஸ்ய ப்ராணாக்³நிஹோத்ரமாத்ரப²லத்வஶங்காஸ்பத³த்வாச்சாஸ்பஷ்டதேதி - பாத³ஸங்க³தி: । ஏவமேஷாமஸ்பஷ்டாநாம் ப்³ரஹ்மலிங்கா³தீ³நாமுந்மேஷணமித்த²ம் - ’ஏஷ வா ப்ரதிஷ்டா² வைஶ்வாநர’ இத்யாதி³வாக்யைர்ந கேவலமுபாஸகமூர்தா⁴தி³ஷு வைஶ்வாநரமூர்தா⁴தி³கல்பநம் க்ரியதே , நாபி கேவலம் த்³யுலோகாதி³த்³ருஷ்டிர்விதீ⁴யதே,  கிம் து யே வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தா⁴த்³யவயவரூபா ப்ரதிஷ்டா²தி³ஶப்³தோ³க்தகு³ணவிஶேஷவிஶிஷ்டா த்³யுலோகாத³யஸ்தத்³வ்ருஷ்டிர்விதீ⁴யதே । ததஶ்சாத்⁴யாத்மிகஸ்ய த்³யுமூர்த⁴த்வாதே³ர்ஜாட²ரே ஸம்ப⁴வே(அ)ப்யாதி⁴தை³விகஸ்ய தஸ்ய ந தத்ர ஸம்ப⁴வோஸ்தி ; பூ⁴ததே³வதயோ: கத²ஞ்சித்³ த்³யுலோகாதி³வ்யாப்திஸம்ப⁴வே(அ)பி ந தந்மூர்த⁴த்வாதி³கல்பநம் ஸமஞ்ஜஸம் ; நியந்தாரம் ப்ரதி நியம்யஸ்யைவ மூர்த⁴த்வாதி³கல்பநௌசித்யாத் , பூ⁴தஸ்ய தந்நியந்த்ருத்வா(அ)ஸம்ப⁴வாத்³ , தே³வதாயா அபி தந்நியந்த்ருத்வஸ்ய க்ல்ருப்தஸ்யாபா⁴வாத் , ஸர்வநியந்த்ருத்வேந க்ல்ருப்தமீஶ்வரம் ப்ரத்யேவ மூர்த⁴த்வாதி³வ்யபதே³ஶஸம்ப⁴வே அக்³நிதே³வதாயாமபூர்வஸ்ய த்³யுலோகாதி³நியந்த்ருத்வஸ்ய கல்பநா(அ)யோகா³த் ।’கோ ந ஆத்மா’ ’கிம் ப்³ரஹ்மே’தி விமர்ஶோ(அ)ஸ்மாபி⁴ரந்யோந்யவிரோதே⁴நாத்மப்³ரஹ்மபு³த்³த்⁴யோபாஸ்யமாநேஷு த்³யுப்ரப்⁴ருதிஷு வஸ்துத: கிம் ததா²பூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம கிமேதேஷாமந்யதமமந்யத்³வேதி வஸ்துதத்த்வவிஷயோ , ந து தேஷு கிம் ததா²பூ⁴தப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிமாரோப்யோபாஸ்யமித்யாரோபிதரூபவிஶிஷ்டவிஷய: ; ’அந்நம் ப்³ரஹ்ம’ ’மநோ ப்³ரஹ்மே’த்யாதி³வத³நேகத்ர ப்ரதீகே ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யாரோபஸம்ப⁴வாத்³விரோதா⁴பா⁴வேநாஸ்மது³பாஸ்யாநாம் த்³யுப்ரப்⁴ருதீநாம் மத்⁴யே கிம் ததா²பூ⁴தப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யோபாஸ்யமிதி நிர்தா⁴ரணா(அ)நபேக்ஷணாத் । அத ஏவ தி³வமேவ ப⁴க³வோ ராஜந்நித்யாதி³வாக்யை: ஸ்வஸ்வப்⁴ரம ஏவோத்³கா⁴டித: । ஸம்ப⁴வதி ஹ்யத்³யாபி ஶக்ரஸூர்யாதி³ஷு கேஷாஞ்சித்³ ப்³ரஹ்மத்வப்⁴ரமவத்³ த்³யுப்ரப்⁴ருதிஷு தேஷாம் தத்³ப்⁴ரம: । அதஸ்தத்ர நாத்மப்³ரஹ்மஶ்ருதீ கௌ³ண்யௌ தது³பக்ரமஸ்ய ச ந வைஶ்வாநரோபக்ரமேண ப்ரதிரோத⁴: , இத³ந்தயா நிர்ணேதுமஶக்யஸ்யாத்³யாபி ப³ஹுதா⁴ ஸம்தி³ஹ்யமாநஸ்ய ப்³ரஹ்மண இவ ஜட²ராதி³ரூபஸ்யாக்³நேர்த்³யுஸூர்யவாயுக³க³நஜலப்ருதி²வீஷு தாதா³த்ம்யப்⁴ரமா(அ)ஸம்ப⁴வேந ப்ருதி²வ்யாதி³தாதா³த்ம்யப்⁴ரமவிஷயபரஸ்ய ப்ராசீநஶாலாதி³வாக்யக³தவைஶ்வாநரஶப்³த³ஸ்யைவ தத்³வாக்யக³தாத்மப்³ரஹ்மஶப்³தா³நுவர்திதாயா வாச்யத்வாத் । புருஷஶப்³த³ஸ்ய புருஷவித⁴ஶப்³தோ³க்தஶரீரவத்த்வஸாத்³ருஶ்யபரதயா கௌ³ணத்வே தேந பைாநருக்த்யாபத்தேஶ்சேதநவாசித்வேந தஸ்யாபி ஜாட²ரவ்யாவ்ருத்தஶ்ருதித்வமுபபத்³யதே । ஸர்வலோகாத்³யாஶ்ரயம் ப²லம் கேவலாந்நாத்³யப²லவிலக்ஷணமிதி ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதீதி நிர்தி³ஷ்டத³ஹரவித்³யாப²லவத்தத³பி ப்³ரஹ்மவித்³யாஸாத்⁴யம் ப்³ரஹ்மலிங்க³மேவ । ததா² ஸர்வபாபப்ரதா³ஹோ(அ)பி ; ப்³ரஹ்மலிங்க³ப்ரஶ்நோத்தராப்⁴யாம் ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபிபாத³யிஷிததயோபக்ராந்தஸ்யோபாஸநஸ்ய ப²லாகாங்க்ஷ்யா ராத்ரிஸத்ரந்யாயேநார்த²வாதி³கப²லவிபரிணாமே கர்தவ்யே ப்ரதா⁴நார்த²வாத³இவாங்கா³ர்த²வாதே³ ஶ்ருதஸ்யாபி ப²லஸ்ய க்³ரஹணௌசித்யாத் , இஹோபாஸநாராத்⁴யஸ்ய வைஶ்வாநரஸ்யைவ ப்ராணாக்³நிஹோத்ரேணராத்⁴யத்வாச்ச । தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்யேதி ஷஷ்ட்²யா ஹ்ருத³யம் கா³ர்ஹபத்ய இத்யாதி³வாக்யேஷ்வப்யந்வயாந்ந வைஶ்வாநரமக்³நிமபி⁴ப்ரேத்ய ஹ்ருத³யாதீ³நாம் ததா³யதநத்வம் விவக்ஷிதம் , கிந்து தம் வக்ஷ்யமாணாக்³நிஹோத்ரஹோமோத்³தே³ஶ்யமபி⁴ப்ரேத்ய தேஷாம் ஹோமாதி⁴கரணாக்³நித்வகல்பநமேவ விவக்ஷிதம் , கா³ர்ஹபத்யாதி³ஶப்³தா³நாமக்³நிஷ்வேவ முக்²யார்த²லாபே⁴ந ஸ்வாரஸ்யாத்³ , ஹ்ருத³யாத்³தி⁴ மந: ப்ரணீதமிவேதி ப்ராசீநாசார்யவாக்யேநாசார்யாணாமப்யக்³ந்யர்த²த்வாபி⁴ப்ராயோந்நயநாச்ச ।’ஏவம்வித்³ யத்³யபி சண்டா³லயோச்சி²ஷ்டம் ப்ரயச்சே²தா³த்மநி ஹ வா(அ)ஸ்ய தத்³வைஶ்வாநரே ஹுதம் ஸ்யாதி³’தி ஸப்தமீ து ’ஸமமப்³ராஹ்மணே தா³நமி’திவத் சதுர்த்²யர்தா² , சண்டா³லாயேதி சதுர்தோ²பக்ரமாத் ।’ய ஏததே³வம் வித்³வாநக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி தஸ்ய ஸர்வேஷு லோகேஷு ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸர்வேஷ்வாத்மஸு ஹுதம் ப⁴வதீ’தி ஸப்தமீநாம் ’ஸ யாம் ப்ரத²மாமாஹுதிம் ஜுஹுயாத் தாம் ஜுஹுயாத்ப்ராணாய ஸ்வாஹேதி ப்ராணஸ்த்ருப்யதி ப்ராணே த்ருப்யதி சக்ஷுஸ்த்ருப்யதீ’த்யாதி³ப்ராசீநக²ண்டே³ஷு ப்ராணாத்³யாஹுதிபி⁴ஸ்த்ருப்திபா⁴க்த்வேநோக்தலோகபூ⁴தாத்மவிஷயதயா சதுர்த்²யர்த²ஸ்ய க்ல்ருப்தத்வாச்ச । ந ச ப்ராணாய ஸ்வாஹேத்யாதி³மந்த்ரவர்ணவிரோதா⁴த்³வைஶ்வாநரஸ்ய தே³வதாத்வா(அ)ஸம்ப⁴வ: । ப்ரஶ்நோபநிஷத்³வாக்யாநுஸாரேண ஸர்வப்ராணஸமஷ்ட்யாத்மகஹிரண்யக³ர்பா⁴வச்சி²ந்நஸ்ய த்ரைலோக்யஶரீரஸ்ய வைஶ்வாநரஸ்ய பரமாத்மநோ(அ)த்ர ஹோமோத்³தே³ஶ்யதாயாம் மந்த்ரவர்ணவிரேதா⁴பா⁴வாத்³ , நைருக்தநிர்வசநாநுஸாரேணோதா³ஹ்ருதப்ரஶ்நோபநிஷத்³வாக்யே த்³ருஷ்டத்வேந சாக்³நிவைஶ்வாநரஶப்³த³யோரிஹாபி யௌகி³கத்வஸ்யைவ ந்யாயத: ப்ராப்த்யா ததா² த்³ருஷ்ட்யுபதே³ஶாதி³தி ரூட்⁴யபரித்யாகே³ந நிர்வாஹஸ்ய ப்ரௌடி⁴வாத³த்வாத்³ , வைஶ்வாநர ஏவ சிதாக்³நித்வகல்பநப்ராணாஹுத்யாதா⁴ரத்வகீர்தநயோஸ்தத்பக்ஷாவலம்ப³நேநோபந்யஸ்ததயா தத்³விரோதா⁴பா⁴வாச்சேதி ॥

த்³யுப்⁴வாத்³யதி⁴கரணவிஷயா:

த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ஸ்வஶப்³தா³த் ॥1॥

நிர்விஶேஷேதி ।

பூர்வஸ்மிந் பாதே³ மநோமயோ(அ)த்தா பாயயிதா(அ)க்ஷிபுருஷோ(அ)ந்தர்ய்யாமீ வைஶ்வாநர இத்யேஷாம் ஸவிஶேஷத்வே(அ)பி யதா²(அ)க்ஷரம் நிர்விஶேஷம் ஏவமஸ்மிந் பாதே³ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநபூ⁴மாக்ஷரேக்ஷதிகர்மாதீ³நாம் நிர்விஶேஷத்வே(அ)பி த³ஹர: ஸவிஶேஷ இதி ப்ராயிகத்வமத்ராபி விஶேஷணம் த்³ரஷ்டவ்யம் ।

அம்ருதத்வாபா⁴வே ஹேதுமாஹேதி ।

யத்³யபி பூர்வபக்ஷிணா ஸாத⁴நீயே ப்³ரஹ்மத்வாபா⁴வ ஏவ த்³விதீயஹேதுரபி யோஜயிதும் யுக்த: ததா²பி ஸம்க்³ரஹஶ்லோகே நாம்ருதம் ந ப்³ரஹ்மேதி ஸாத்⁴யத்³வயமபி⁴ப்ரேத்ய தத்ர யதா²ஸங்க்²யம் ஹேதுத்³வயம் யோஜிதம் । இயாம்ஸ்து விஶேஷ: । டீகாயாம் கல்பதரௌ சாம்ருதப்³ரஹ்மாபே⁴தோ³க்திர்த்³விதீயஹேதோரம்ருத்வாபா⁴வஸாத⁴கத்வே தத்ஸாத⁴நஸ்ய ஸாக்ஷாத்ஸாத⁴நீயப்³ரஹ்மத்வாபா⁴வஸித்³தா⁴வுபயோக³ப்ரத³ர்ஶநார்தா² தஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வாபா⁴வஸாத⁴கத்வே(அ)ம்ருதாத்³பே⁴த³ஸ்ய கத²ம் ப்³ரஹ்மத்வாபா⁴வஸாத⁴கத்வமித்யாகாங்க்ஷாயாம் தஸ்ய தத்ஸாத⁴கதோபபாத³நார்தே²தி ।

ந த்விதீதி ।

நநு ததா²பி ஜலப³ந்த⁴நஹேதுஸ்தத³ர்த²: ஸ்யாத் । ந ச க⁴டோத³ரநிஸ்ஸரஜ்ஜலப³ந்த⁴நஹேதுமதூ⁴ச்சி²ஷ்டாதா³வதிப்ரஸங்க³: । பாராவாரமத்⁴யவர்த்தித்வேநாபி விஶேஷணாத் । ததா² ஸதி ததே³வாலமிதி வாச்யம் । நத்³யாமதிப்ரஸங்கா³த் । அதோ விஶிஷ்டவாசகஸ்ய ததே³கதே³ஶப³ந்த⁴கத்வலக்ஷணயா ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்தி: ஸம்ப⁴வதீதி சேந்மைவம் । ஸேதுஶப்³த³ஸ்ய ஆஜாநஸித்³தா⁴(அ)விநாபூ⁴தபாரவத்த்வேந கௌ³ணத்வே ஸம்ப⁴வதி காதா³சித்கேந ப³ந்த⁴நஹேதுத்வேந தத³யோகா³தி³தி பா⁴வ: ।

அம்ருதாந்தரஸம்ப³ந்தீ⁴தி ।

க்ஷரம் த்வவித்³யா ஹ்யம்ருதம் து வித்³யா வித்³யாவித்³யே ஈஶதே யஸ்து ஸோ(அ)ந்ய இதி மந்த்ரே ஜீவே(அ)பி அம்ருதஶப்³த³ப்ரயோகா³தி³தி பா⁴வ: ।

அதோ(அ)ந்யதா³ர்த்தமிதி ஶ்ருதேரிதி ।

நிருபாதி⁴காம்ருதத்வம் ந ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யச்சேதி பா⁴வ: । நந்வேவம் ஸத்யம்ருதஸ்ய ஸேதுரித்யநந்விதம் ஸ்யாத்³ ந ஹ்யம்ருதஸ்ய பாரவாநித்யந்வய: ஸங்க³ச்ச²தே । நைஷ தோ³ஷ: । அம்ருதஸ்யைஷ இத்யந்வயாப்⁴யுபக³மாத்தாவந்மாத்ரேண ச தஸ்யேத³மிதி ஸூத்ரே இவ ஷஷ்ட்²யந்தபத³வாச்யஸம்ப³ந்தி⁴த்வநிர்வாஹாத் । ஸேதுஶப்³தே³ந த்வம்ருதபதா³நந்விதேநைவ பாரவத்த்வம் லக்ஷ்யதே ।

புருஷம் யாவத³க³ச்ச²தி³த்யஸ்ய புருஷபர்யந்தம் வ்யாப்நுவதி³தி தே³ஶபரிச்சே²தா³ர்த²கத்வம் ந யுக்தமவத்⁴யர்த²க்ரயாவச்ச²ப்³த³யோகே³ த்³விதீயாநுஶாஸநாபா⁴வாத்³ நதீ³ப்ரவாஹோ வ்ருக்ஷவாடபர்யந்தம் ந வ்யாப்நோதீத்யுக்த்யா வ்ருக்ஷவாடஸ்யேவ தேந புருஷஸ்யாபி தே³ஶபரிச்சே²த³ப்ரதீதிப்ரஸங்கா³ச்சேத்யபி⁴ப்ரேத்ய தம் க்³ரந்த²ம் ஸாத்⁴யாஹாரம் வஸ்துபரிச்சே²தா³ர்த²கதயா வ்யாசஷ்டே -

புருஷம் ப்ரதி யாவத்தாதா³த்ம்யம் தாவத³க³ச்ச²தி³தி ।

யாவச்ச²ந்த³ இஹ நாவத்⁴யர்த²: கிம் து பரிமாணார்த²: । தஸ்ய பரிமேயவிஶேஷாகாங்க்ஷயா தாதா³த்ம்யஶப்³த³ஸ்தத்ப்ரதிநிர்தே³ஶாகாங்க்ஷயா தாவச்ச²ப்³த³ஶ்ச த்³விதீயோபபத்த்யர்த²ம் ப்ரதிஶப்³த³ஶ்சாத்⁴யாஹார்ய: । ப்ரதியோகே³ ச பு³பு⁴க்ஷிதம் ந ப்ரதிபா⁴தி கிஞ்சிதி³த்யத்ரேவ புருஷஸ்யேதி ஷஷ்ட்²யர்தோ² லப்⁴யதே தேந புருஷஸ்ய யாவத்தாதா³த்ம்யம் தாவத³ப்ராப்நுவதி³த்யர்த²லாபா⁴த்³ வஸ்துபரிச்சே²த³ உக்தோ ப⁴வதீத்யாஶய: । யத்³யப்யுக்தார்த²விவக்ஷாயாம் புருஷதாதா³த்ம்யமக³ச்ச²தி³த்யேதாவத்³வக்தவ்யம் ததா²பி ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நஸதா³த்மநா புருஷதாதா³த்ம்யஸத்த்வாத³ஸித்³தி⁴: ஸ்யாதி³தி யாவத்தாவச்ச²ப்³தா³வுக்தௌ । ததஶ்ச சிதா³த்மநா(அ)(அ)நந்தா³த்மநா ச புருஷதாதா³த்ம்யாபா⁴வாத்³வஸ்துபரிச்சே²தோ³ லப்⁴யத இதி தாத்பர்யம் । யாவத்பத³ஸ்ய ஸாகல்யார்த²கத்வே து கார்த்ஸ்ய்நேந புருஷமவ்யாப்நுவதி³த்யர்த²லாபா⁴த்³ விநைவாத்⁴யாஹாரம் தே³ஶபரிச்சே²தா³ர்த²கத்வமபி டீகாயாம் வக்தும் ஶக்யம் । அஸ்மிந்நர்தே² ஸ்வகார்யோபஹிதமர்யாத³தயேத்யஸ்ய ஸ்வகார்யமாத்ரவ்யாப்திமத்தயேத்யர்த²: । பூர்வஸ்மிந்நர்தே² அஸ்ய ஸ்வகார்யமாத்ரதாதா³த்ம்யவத்தயேத்யர்த² இதி விஶேஷ: ।

நநு ஸாக்ஷாத் ஶ்ருத்யுக்தத்வமவ்யக்தாத் புருஷ: பர இத்யவ்யாக்ருதஸ்யாப்யஸ்தி ஆயதநத்வேந ஶ்ருத்யுக்தத்வமபி தஸ்யாகாஶ ஏவ ததோ³தம் ச ப்ரோதம் சேத்யஸ்தீத்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

ஸாக்ஷாதி³தி ।

ஸாக்ஷாத்த்வமந்யோபாதி⁴த்வாபா⁴வரூபம் ப்ராதா⁴ந்யமிஹ விவக்ஷிதமிதி பா⁴வ: । நநு பா⁴வப்ராதா⁴ந்யவிவக்ஷணம் கிமர்த²ம் । ஸேதுஶப்³த³லக்ஷணீயதா⁴ரகத்வநிர்வாஹார்த²மிதி சேத் । ந । தத்³விவக்ஷணேந லப்⁴யமம்ருதத்வமபி ஹி நிரதிஶயாநந்த³ரூபோ மோக்ஷ ஏவ ஸ ச ப்³ரஹ்மணோ ந பி⁴த்³யதே ப்³ரஹ்ம சாம்ருதஶப்³தே³நைவோக்தம் ।

ததா² ச பா⁴வப்ராதா⁴ந்யவிவக்ஷணே(அ)ப்யவர்ஜநீயே ப்³ரஹ்மணி பர்யவஸாநே வ்யர்தோ²(அ)யம் ப³கப³ந்த⁴விதி⁴ப்ரயாஸ இத்யாஶங்க்ய நிராகரோதி -

யத்³யபீதி ।

ப்³ரஹ்மைவாம்ருதமித்யேதத³நந்தரம் ததே³வ சாம்ருதத்வமிதி ஶேஷோ(அ)த்⁴யாஹர்த்தவ்ய: । ஜ்ஞாயமாநத³ஶாமபி⁴ப்ரேத்ய தமம்ருதத்வஶப்³தா³ர்த²ம் க்ருத்வா தா⁴ரயித்ருத்வம் நிர்வாஹ்யமித்யத்⁴யாஹாரேண வாக்யம் பூரணீயம் । நந்வேவமபி பா⁴வப்ராதா⁴ந்யவிவக்ஷணம் வ்யர்த²ம் ஸேதுர்யதா² பரபாரஸ்ய ப்ராபக ஏவமயம் த்³யுப்⁴வாத்³யாயநமாத்மா(அ)ம்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ராபக இதி ப்ராபகத்வலக்ஷணயா நிர்வாஹாதி³தி சேது³ச்யதே । த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநமம்ருதஸ்ய ஸேதுரித்யுக்த்யா ராஜா(அ)யம் த⁴ர்ம்மஸ்ய ஸேதுரித்யுக்த்யா ராஜத⁴ர்மயோரிவ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநாம்ருதயோர்பே⁴த³ப்ரதீதேரம்ருதஶப்³தோ³க்தாத்³ ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்³ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் க்³ராஹ்யமிதி ஶங்கா ஸ்யாத்³ ந சைதச்ச²ங்காவாரணார்த²மம்ருதத்வஶப்³த³விவக்ஷணீயமோக்ஷபர ஏவாயமம்ருதஶப்³தோ³(அ)ஸ்து மோக்ஷே(அ)பி தத்ப்ரயோக³ஸத்த்வாதி³தி வக்தும் ஶக்யம் । இஹ ததே³தத்ஸத்யமம்ருதமாநந்த³ரூபமம்ருதம் யத்³விபா⁴தீதி பூர்வாபரமந்த்ரக³தப்ரயோகா³ப்⁴யாமம்ருதஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மவாசித்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் ।

ஷிஞ் தா⁴த்வர்த²யோகா³தி³த்யர்த² இதி ।

தா⁴ரணமபி ப³ந்த⁴நவிஶேஷ இத்யபி⁴ப்ரேத்யைவமுக்தம் । யதி³ து ப³ந்த⁴நம் ப்ரவஹதோ ஜலஸ்யாக³திநிரோத⁴நம் நிருத்³த⁴க³திகே ஜலே ப்ரபூ⁴தே ஸாதி⁴தே தத்³தா⁴ரணம் ப³ந்த⁴நஸ்ய ப²லம் ந து ப³ந்த⁴நமேவ தா⁴ரணமித்யாஶ்ரீயதே ததா³ தஸ்ய ஶப்³தா³ர்தை²கதே³ஶத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸஹஜத்வாபா⁴வே(அ)பி தத³வலம்ப³நைவ கௌ³ணீ வ்ருதிர்யுக்தா ந பாரவத்த்வாவலம்ப³நா । அத்ரதி⁴கரணந்யாயேநாந்தரங்க³ஸாத்³ருஶ்யக்³ரஹணாத³பி ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபதா³ந்தரஸ்வாரஸ்யாநுரோதி⁴ஸாத்³ருஶ்யக்³ரஹணஸ்ய ப்ரப³லத்வாத் । இஹ ச பாரவத்த்வலக்ஷணாயாமாத்மஶ்ருத்யாதீ³நாமம்ருதஶப்³த³ஸ்ய ஸேதுபர்ய்யந்தாந்விததாயாஶ்ச ஸ்வாரஸ்யஹாநே: ஸ்பஷ்டத்வாதி³தி ஸமாதே⁴யம் ।

யோகா³த்³ ப³லிநீதி ।

அத ஏவ ப்ரைது ஹோதுஶ்சமஸ: ப்ர ப்³ரஹ்மண: ப்ரோத்³கா³த்ருணாமிதி மந்த்ரே ப³ஹுவசநாநுரோதா⁴த்³ உத்³கா³த்ருஶப்³த³ஸ்ய ப³ஹுஷு ருத்விக்ஷு வ்ருத்தௌ வக்தவ்யாயாமுச்சைர்கா³யந்தீதி யோக³ம் பரித்யஜ்ய ப்ரத²மப்ரதீதரூட்⁴யபரித்யாகா³ர்த²ம் ஸுப்³ரஹ்மண்யே ஸஸுப்³ரஹ்மண்யே வோத்³கா³த்ருக³ணே ரூடி⁴பூர்வகலக்ஷணா(அ)ப்⁴யுபக³தா ।

நநு ஸாத⁴நத்வலக்ஷணா ந யுக்தா । அம்ருதஶப்³தோ³க்தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஹேத்வபா⁴வாத்³ பா⁴வப்ராதா⁴ந்யவிவக்ஷணே(அ)பி தஸ்ய ஜ்ஞாயமாநத³ஶாபர்ய்யவஸாயித்வாத்³ ஜ்ஞாயமாநத்வஸ்ய ச சரமவ்ருத்திவிஷயத்வரூபதாயாம் மோக்ஷஸ்யா(அ)ஸ்தி²ரபுருஷார்த²த்வாபத்த்யா ப்ரகாஶமாநத்வரூபதயா வக்தவ்யத்வாத்ஸ்வத:ஸித்³த⁴ஸ்ய ச ப்³ரஹ்மப்ரகாஶஸ்ய ஹேத்வநபேக்ஷத்வாதி³த்யாஶங்காநிவாரணார்த²ம் ஸ்வத:ஸித்³த⁴ப்ரகாஶாவரணநிவ்ருத்திரம்ருதத்வஶப்³தா³ர்த² இதி தாத்பர்யகத்வேநாம்ருதஶப்³த³ஶ்ச பா⁴வப்ரதா⁴ந இதி டீகாம் வ்யாசஷ்டே

அம்ருதஸ்யேதி ।

நநு ஸைவாவரணாவித்³யாநிவ்ருத்திர்த்³தா⁴ரயித்ருத்வலக்ஷணாயாமப்யம்ருதத்வஶப்³தா³ர்த²: கிம் ந ஸ்யாத் । ந சாவித்³யாயா ஜீவத்வோபஹிதசைதந்யாஶ்ரயத்வாத்தந்நிவ்ருத்திரபி ததா³ஶ்ரயைவ ந து ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மாஶ்ரிதேதி ஶங்க்யம் । அவித்³யாயாம் நிவர்தமாநாயாம் ஜீவத்வோபாதே⁴ரபி ஸஹ நிவ்ருத்த்யா படநாஶஸமகாலதத்³ரூபநாஶஸ்ய படாவஸ்தா²பந்நதந்த்வாத்³யாஶ்ரிதத்வவத³வித்³யாநிவ்ருதேர்ஜீவத்வா(அ)நுபஹிதஶுத்³த⁴சைதந்யாஶ்ரிதத்வோபபத்தேரிதி சேத் । ஸத்யம் । ததா²பி நிவ்ருத்திவத³வித்³யாபி ஜீவத்வாநுபஹிதததா³ஶ்ரிதா(அ)ஸ்த்விதி மந்த³ஶங்காவாரணார்த²மவித்³யாநிவ்ருத்திர்த்³தா⁴ரணபக்ஷே ந ஸ்ப்ருஷ்டா ।

கு³ணகர்மத்வாபா⁴வாதி³தி ।

அபோ(அ)ஶ்நாதி தந்நைவாஶிதம் தந்நைவா(அ)நஶிதமித்யத்ர த்³விதீயாஸம்யோகே³(அ)பி கு³ணகர்மத்வாபா⁴வாத³ஶநஸ்ய ஸர்வநாம்நா பராமர்ஶ: ப்ராதா⁴ந்யாத்³ த்³ருஶ்யத இதி பா⁴வ: ।

தப்தஇதி ।

யதா² தப்தே பயஸி த³த்⁴யாநயதி ஸா வைஶ்வதே³வ்யாமிக்ஷேத்யத்ர பயஸ: ஸப்தமீநிர்தே³ஶாத்³ ப³ர்ஹிஷி ஹவீம்ஷ்யாஸாத³யதீத்யத்ர ப³ர்ஹிஷ இவ க்ரியோபஸர்ஜநத்வப்ரதீதாவபி க்ரியாயா ஹவிர்வாச்யா(அ)(அ)மிக்ஷாபத³ஸமாநாதி⁴கரணதத்பத³பராமர்ஶநீயத்வா(அ)யோகா³து³பஸர்ஜநஸ்யாபி பயஸஸ்தத்பதே³ந பராமர்ஶ: । தத்ர ச ஸ்த்ரீலிங்க³மாமிக்ஷாபத³ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரயுக்தம் । ஆமிக்ஷாபத³ம் ச ந ஸம்ஸ்காரகத³தி⁴ஸம்பர்கக⁴நீபூ⁴தஸ்ய பயஸோ வாசகம் ந தஜ்ஜந்யஸ்ய த்³ரவ்யாந்தரஸ்ய ந த³த்⁴நோ நாபி ஸம்ஸ்ருஷ்டயோர்த³தி⁴பயஸோர்வாசகம் । அதோ த³த்⁴யாநயநம் பயோரூபாமிக்ஷாப்ரயுக்தமித்யாமிக்ஷாபசார இவ வாஜிநாபசாரே ந புநஸ்தத³ர்த²ம் பயோந்தரே த³த்⁴யாநயநம் கார்யம் வாஜிநஸ்யாநுநிஷ்பாதி³தத்வாத்³ ஆமிக்ஷாயா: பயஸ்த்வாத்தஸ்யாம் பயஸ ஏவ த⁴ர்மா ந த³த்⁴நோ நாபி த³தி⁴பயஸோரித்யங்கீ³க்ரியதே ஏவமிஹாபி யோக்³யதயா ஜ்ஞாநஸ்யைஷ இத்யநேந பராமர்ஶோ(அ)ங்கீ³கார்ய இதி பா⁴வ: । நநு க்ரியாயா அயோக்³யத்வே(அ)பி த³த்⁴நோ(அ)ஸ்தி யோக்³யத்வம் தச்ச க்ரியாம் ப்ரதி கர்மதயா ப்ரதா⁴நமிதி த³த்⁴நஸ்தத்பதே³ந பராமர்ஶ: கிம் ந ஸ்யாத் । யத்³யுச்யேத நயதேர்த்³விகர்மகத்வேந கர்மாந்தராபேக்ஷாயாம் பய: கர்மாந்தரம் தத்ர ச ஸப்தமீநிர்தே³ஶ: ப்ரதா⁴நகர்மத்வஜ்ஞாபநார்த²: । அந்யதா² த³தி⁴பயஸோருப⁴யோரபி த்³விதீயாயாம் பயஸி த³த்⁴யாநயநம் கார்ய்யம் த³த்⁴நி வா பயஆநயநமிதி ஸம்தே³ஹ: ஸ்யாத³த: ப்ரதா⁴நம் பய: ஸர்வநாம்நா பராம்ருஶ்யத இதி । ஏவம் தர்ஹ்யப்ரதா⁴நஸ்ய ஸர்வநாம்நா பராமர்ஶே நேத³முதா³ஹரணம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ஶப்³த³த இதி விஶேஷிதம் । அர்த²த: ப்ரதா⁴நஸ்யாபி ஶப்³த³தோ(அ)ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸர்வநாம்நா பராமர்ஶே இத³முதா³ஹரணம் க்ருதம் । ஏவம் ச ஜ்ஞாநஸ்ய  விதே⁴யத்வேநார்த²க³த்யா ப்ராதா⁴ந்யே(அ)பி ஶப்³த³க³த்யா ஜ்ஞேயோபஸர்ஜநத்வாத்³ராஜபுருஷாதா³வார்த²ப்ராதா⁴ந்யத: ஶாப்³த³ப்ராதா⁴ந்யஸ்யைவ ப³லவத்த்வத³ர்ஶநாத் ஶப்³த³தோ(அ)ப்ரதா⁴நஸர்வநாமபராமர்ஶநீயதேதி ஶங்காயாம் கு³ணகர்மத்வாபா⁴வாத³போ(அ)ஶ்நாதீதிவத்தம் ஜாநதே²த்யத்ரா(அ)நீப்ஸிதகர்மணி த்³விதீயேதி ஶப்³த³தோ(அ)பி ப்ராதா⁴ந்யே ஸமர்த²யிதும் ஶக்யே(அ)பி ஶப்³த³தோ(அ)ப்ராதா⁴ந்யமப்⁴யுபேத்ய ந சேத³மைகாந்திகமித்யாதி³டீகாக்³ரந்த²: ப்ரவ்ருத்த இதி த³ர்ஶிதம் ப⁴வதி । ஏவமிஹ ஜ்ஞேயஸ்ய ஶாப்³த³ப்ராதா⁴ந்யோக்திரப்⁴யுபேத்யவாத³ இத்யேதத்ஸத்யபி ஜ்ஞேயப்ராதா⁴ந்யநிர்தே³ஶ இதி ப்ராசீநக்³ரந்த²க³தாபிஶப்³தே³ந த்⁴வநிதம் । ஏதேந ஸ ஏஷோ(அ)ந்தஶ்சரதே ப³ஹுதா⁴ ஜாயமாந: தி³வ்யே ப்³ரஹ்மபுரே ஹ்யேஷ வ்யோம்ந்யாத்மா ப்ரதிஷ்டி²த இத்யாத்³யநந்தரமந்த்ராம்நாதைதச்ச²ப்³தா³நாமாத்மபரத்வத³ர்ஶநாத³ஸ்யாபி தத்பரத்வம் யுக்தமிதி ஶங்காபி நிரஸ்தா । தேஷாம் ஜ்ஞாநபரத்வா(அ)ஸம்ப⁴வேந தத்³விஷயாத்மபரத்வகல்பநே(அ)ப்யஸ்ய தஸ்மிந்நேவ மந்த்ரே விதே⁴யத்வேந ப்ரதா⁴நே ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதஸேதுபத³பர்யந்தஸ்வாரஸிகாந்வயயோக்³யே ஜ்ஞாநே வ்ருத்திஸம்ப⁴வே தது³ல்லங்க⁴நேந தத்³விஷயபரத்வகல்பநா(அ)யோகா³த் ।

நநு பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ரிதி மந்த்ரஸ்ய டீகாக்ருதம் வ்யாக்²யாநமயுக்தம் | தத்³விஜ்ஞாநேந பரிபஶ்யந்தி தீ⁴ரா ஆநந்த³ரூபமம்ருதம் யத்³விபா⁴தீதி பூர்வமந்த்ரேணாநந்த³ரூபப்³ரஹ்மத³ர்ஶநே வர்ணிதே தத்³த³ர்ஶநேந ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²பே⁴தா³தி³ரூபா(அ)நர்த²நிவ்ருத்திரபி ப⁴வதீதி வர்ணயிதும் தத³நந்தரஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ப்ரவ்ருத்திரிதி ப்ரதீதேஸ்தத³நுஸாரேண தஸ்மிந் ப்³ரஹ்மணி த்³ருஷ்டே ஸதி ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²: ஸ்வயமேவ பி⁴த்³யத இத்யாத்³யர்த²வர்ணநௌசித்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -

பா⁴ஷ்யே ஸூத்ரோபாத்தேதி ।

பா⁴ஷ்யே ஸௌத்ரயோர்முக்தோபஸ்ருப்யபத³யோர்விவரணார்த²மித்யுக்த்வா ப்³ரவீதீதி க்த்வாப்ரத்யயேநாஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ததா² வித்³வாநிதி மந்த்ரேண ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யோக்ததயா தம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²பே⁴த³நாதி³ரூபமஹாப்ரயத்நஸாத்⁴யம் தத்³விஜ்ஞாநேந பரிபஶ்யந்தீதி பூர்வமந்த்ரப்ரஸ்துதம் ப்³ரஹ்மத³ர்ஶநம் தத்ப²லமவித்³யாநிவ்ருத்திபூர்வகப்³ரஹ்மப்ராப்திரித்யேவம்ரூபம் த³ர்ஶயிதும் தஸ்மிந் த்³ருஷ்ட இதி வ்யதி⁴கரணஸப்தம்யௌ த்³ருஷ்ட இதி நிமித்தஸப்தமீ பி⁴த்³யந்த இத்யாத³ய: கர்மணி லகாரா இதி டீகாக்ருதம் வ்யாக்²யாநம் யுக்தமேவேத்யாஶய: ।

கர்மஸம்யோக³ இதி ।

நிமித்தாத்கர்மண: ஸம்யோகே³ ஸப்தமீ வக்தவ்யேதி வார்த்திகாந்நிமித்தார்தா² ஸப்தமீ ।

த³ர்ஶநார்த²ஶ்சேதி ।

ஏவம் ச ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²பே⁴த³நாதி³கம் ப²லமேவாத்ர நிமித்ததயா விவக்ஷிதம் । ப²லஸ்யாப்யஸம்தீ⁴யமாநஸ்ய ஸ்வோத்³தே³ஶ்யகபுருஷவ்யாபாரப்ரயோஜகதயா வைவக்ஷிகம் நிமித்தத்வம் । சர்மணி த்³வீபிநமித்யுதா³ஹரணே(அ)ப்யேவமேவ ।

நாமரூபஶப்³தா³ர்த²மிதி ।

காரணே கார்யவாசகஶப்³த³ப்ரயோக³: கார்யஸஹிதகாரணமுக்தத்வப்ரத்யாயநார்த² இதி பா⁴வ: ।

அவ்யாக்ருதக்³ரஹணம் வாய்வாதீ³நாமப்யுபலக்ஷணமித்யாஹ -

அவ்யாக்ருதேதி ।

( யாவதேத்யேதத்பத³ம் யத இத்யாஶங்க்யேத்யநேந விவ்ருதம் ) ।

நநு ஜீவாத்மந: ப்ரஸித்³த⁴த்வே தத³தி⁴க³மாய ப்³ரஹ்மாவபோ³த்⁴யத இத்யயுக்தம் ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யா(அ)நதி⁴க³மநீயத்வாதி³த்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

ப்ரஸித்³த⁴மிதி ।

க்ருத்வா சிந்தோத்³கா⁴டநத்வாதி³தி ।

யத்³யபி லிங்கே³ந ப்ரகரணமுபம்ருத்³ய பூர்வபக்ஷ: கர்தும் ஶக்ய: அந்யவிஷயத்வே(அ)பி ப்ரகரணவிரோதி⁴த்வமபி ஶ்வேதாஶ்வதரபடி²தா(அ)ஜாமந்த்ரவத³த்ரைவ முண்ட³கே தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தி ஸமாநே வ்ருக்ஷே புருஷோ நிமக்³ந இத்யாதி³வச்ச ஸமர்த²யிதும் ஶக்யம் ததா²ப்யத்ரா(அ)ந்யவிஷயத்வோபபாத³கம் ப³லவல்லிங்க³மேவ நாஸ்தி நிஶ்சிதப்³ரஹ்மதாத்பர்யே(அ)ந்யவிஷயத்வபூர்வபக்ஷஶங்கா(அ)நாஸ்பதே³
நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம் விரவத்³யம் நிரஞ்ஜநம் । அம்ருதஸ்ய பரம் ஸேதும் த³க்³தே⁴ந்த⁴நமிவாநலம் ॥
யதா³ சர்மவதா³காஶம் வேஷ்டயிஷ்யந்தி மாநவா: ।
ததா³ ஶிவமவிஜ்ஞாய து³:க²ஸ்யாந்தோ ப⁴விஷ்யதி ॥
இதி ஶ்வேதாஶ்வதரமந்த்ரே ப்³ரஹ்மண்யம்ருதஸேதுத்வவ்யபதே³ஶத³ர்ஶநேந தஸ்ய ப்³ரஹ்மத⁴ர்மதாயா ஏவ ப்ரதீதே: ப்³ரஹ்மண்யம்ருதஸேதுத்வப்ரவணேநைவ அம்ருதஸ்யைஷ ஸேதுரித்யேதத³ர்த²த்வேந கல்பிதயோ: ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வபாரவத்த்வயோரலிங்க³த்வமபி⁴ப்ரேத்ய நாநுமாநமிதி ஸூத்ரே ப்ரதா⁴நஜீவாதி³பூர்வபக்ஷக³மகஶப்³தா³பா⁴வோக்தேஶ்ச ததா²த்வே(அ)பி ந்யாயத: ஶ்வேதாஶ்வதரஸாதா⁴ரணதத்³வ்யபதே³ஶக³திப்ரத³ர்ஶநார்த²மிஹ தத்³வ்யபதே³ஶஸ்ய ஜ்ஞாநாந்வயோபி ஸம்ப⁴வதீதி ந்யாயாந்தரப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் சாதி⁴கரணாரம்பா⁴த் । அத: ப்ரகரணாநுஸந்தா⁴நேந ப³லவதா(அ)நந்யதா²ஸித்³தே⁴ந ப்ரகரணேந ப்ராகரணிகப்³ரஹ்மபராமர்ஶியச்ச²வ்த³ரூபஸர்வநாமஶ்ருத்யா ச மந்த்ரஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வம் ஸ்பஷ்டம் ப⁴வேதி³தி க்ருத்வாசிந்தாரூபத்வமதி⁴கரணஸ்யோக்தம் । நந்வஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ப்ரகரணே பாடோ² நாஸ்தீதி க்ருத்வாசிந்தா சேத் கத²ம் ப்³ரஹ்மைவேத³மம்ருதம் புரஸ்தாத் ததா² வித்³வாந் நாமரூபாத்³விமுக்த: ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவிதி³தி ப்ராகரணிகஶ்ருதிலிங்கோ³பந்யாஸ: । உச்யதே । பூர்வஸூத்ரே(அ)ப்யாத்மஶ்ருதிர்வாக்³விமுக்தைர்ஜ்ஞேயத்வம் ப்ரதா⁴நாதி³பக்ஷக³மகஶப்³தா³பா⁴வஶ்சேத்யேதந்மந்த்ரபர்யாலோசநாமாத்ரலப்⁴யா ஏவார்தா²: ஸூசிதா: । ப்ராகரணிகஶ்ருதிலிங்கா³ந்தரபரதயா ஸ்வஶப்³தா³தி³வ்யாக்²யாநாந்தரம் து ப்ரகரணோத்³கா⁴டநாநந்தரம் ப்ராகரணிகாந்யபி ஶ்ருதிலிங்கா³ந்யத்ர ப்ரவர்திஷ்யந்த இதி ஹ்ருத³யேந ப்ராகே³வ ஸூத்ரார்த²தயோபந்யஸ்தாநி । ஸ்தி²த்யத³நஸூத்ரஸ்ய ப்ரகரணோத்³கா⁴டநாநபேக்ஷோ நாஸ்த்யர்த² இதி மத்வா தத்ஸூத்ரமேகம் ப்ரகரணம் ஸூத்ராநந்தரம் க்ருதம் ।

புருஷ ஏவேதி நிர்தி³ஷ்டம் புருஷம் யஸ்மிந் த்³யௌரித்யாதி³மந்த்ரோக்தேந விஶேஷணேந விஶிம்ஷந்நோதஶப்³த³ஸ்யார்த²மாஹ -

யஸ்மிந்நிதி ।

கிம் ததி³தி ।

கிம் ததி³த³ம் விஶ்வமித்யநேநோக்தமித்யர்த²: ।

நநு கர்மதபோப்⁴யாமந்யத³பி விஶ்வஶப்³த³க்ரோடீ³கார்யமஸ்தீத்யாஶங்க்யாஹ -

அர்தா²த்தத்ப²லம் வேதி ।

அத்ராத்மஶ்ருதிஸ்தாவத³ஸ்பஷ்டா ஆத்மா ஜீவே த்⁴ருதௌ தே³ஹே ஸ்வபா⁴வே பரமாத்மநீத்யபி⁴தா⁴நகோஶாநுஸாரேண ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்நித்யாதி³ப்ரயோகா³நுஸாரேண சாநேகஸாதா⁴ரண்யாத் தஸ்ய ப்³ரஹ்மபரதாயாமாப்ல்ரு வ்யாப்தாவிதி தா⁴தோர்மநிந்ப்ரத்யயே பா³ஹுலகே தகாரே ச ஸதி தந்நிஷ்பத்தேர்யோக³ரூட்⁴யுப⁴யாநுக்³ரஹோ ப⁴வதீதி யுக்த்யா ஸோந்மேஷணீயா । த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வம் சாநேகஸாதா⁴ரணம் ஸதா³யதநா: ஸத்ப்ரதிஷ்டா² இதி ஶ்ருத்யந்தரபர்யாலோசநயோந்மேஷணீயம் । வாக்³விமுக்தஜ்ஞேயத்வம் ச ப்³ரஹ்மத⁴ர்மத்வேநாப்ரஸித்³த⁴ம் தமேவ தீ⁴ர இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரபர்யாலோசநயோந்மேஷணீயம் । கர்மகர்த்ருபே⁴த³வ்யபதே³ஶஸ்த்வப்⁴யுச்சயமாத்ரம் மந:ப்ராணாத்³யாஶ்ரயமேவ யுஷ்மாகம் ஸ்வபா⁴வம் ஸ்வரூபம் ஜாநீத்⁴வம் ந து மந: ப்ராணாதி³கமித்யுபதே³ஶோபபத்தே: । ஏவம்விதோ⁴பதே³ஶாநாம் ப³ஹுலமுபலம்பா⁴த் । யத்³யத்ர விவக்ஷிதம் முமுக்ஷுஜ்ஞேயத்வம் ஸாம்ஸாரிகே ஜீவஸ்வரூபே ந ஸம்ப⁴வதீதி ததோ பே⁴த³வ்யபதே³ஶ: ஸமர்த்²யேத தர்ஹி தத³ப்யஸ்பஷ்டமித்யஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா ॥

பூ⁴மாதி⁴கரணவிஷயா:

பூ⁴மா ஸம்ப்ரஸாதா³த³த்⁴யுபதே³ஶாத் ॥8॥

வாயுரபி க்³ராஹ்ய இதி ।

அப்தேஜோவாய்வாகாஶாநாம் க்ரமேணோத்தரோத்தரகாரணத்வாதி³தி பா⁴வ: । அபாம் தேஜ இதி பாட²: । அபாம் நப⁴: இதி து ப்ராமாதி³க: பாட²: । கேஷு சித்³க்³ரந்தே²ஷ்வபாமிதி வாக்யமேவ நாஸ்தி ।

ஏவமாகாஶபர்யந்தமிதி ।

தேஜஸோ வாயுர்வாயோராகாஶ இதி க்ரமேணேதி யாவத் ।

ஆகாஶஸ்ய போ⁴க்³யத்வ இதி ।

ஸம்மர்தா³வஸ்தா²நக்லிஷ்டஸ்யாஸம்பா³தா⁴வஸ்தா²நஸைாக்²யஹேத்வவகாஶாத்மநா அந்யைரப்யேதாத்³ருஶை: ப்ரகாரைராகாஶஸ்ய போ⁴க்³யதா ।

பா⁴வப⁴வித்ரோரிதீதி ।

ஸ ய ஏஷோ(அ)ணிமா தா⁴து: ப்ரஸாதா³ந்மஹிமாநமீஶமித்யாதா³விவேதி பா⁴வ: ।

ந ப்ராணாத³ந்யஸ்யேதி ।

ந ப்ராணாந்யத⁴ர்மிக இத்யர்த²: ।

ஆர்த்திமாத்ரஸ்யேதி ।

யஸ்யோப⁴யம் ஹவிரார்த்திமார்ச்ச²த்யைந்த்³ரம் பஞ்சஶராவமோத³நம் நிர்வபேதி³தி வாக்யஇதி ஶேஷ: ।

ஆத்மஶப்³த³ஶ்சேதி ।

நநு ப்ராக் ஸங்க³திக்³ரந்தே² ப்ராண ஏவேஹாத்மா விவக்ஷித: இதி பா⁴ஷ்யாநுஸாரேணாத்மஶப்³த³: ப்ராணபரதயா வ்யாக்²யாத: கத²மிஹ ஸ யோ நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்த இத்யாதி³வாக்யப்ரதிபந்நநாமாதி³ப்ரதீகாரோப்யப்³ரஹ்மபரதயா வ்யாக்²யாயதே । நைஷ தோ³ஷ: । தத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³(அ)பி ஸர்வாத்மத்வஸர்வப்ரதிஷ்டா²த்வரூபப்³ரஹ்மலிங்க³வத்தயா வர்ணிதே ப்ராண ஏவ பர்யவஸ்யதீதி தாத்பர்யாத் । யத்³யபி நாமாதி³ஷு பரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவித்⁴யங்கீ³காரே(அ)பி த்³ருஷ்டிவிஶேஷணதயோபஸர்ஜநஸ்ய தஸ்ய ந ப்ராகரணிகத்வம் கிம் து தத்³த்³ருஷ்ட்யோபாஸநீயதயா ப்ரதா⁴நபூ⁴தாநாம் நாமாதீ³நாமேவ ஸந்நிதா⁴நமாத்ரம் து தஸ்யேதி ஸித்³த்⁴யதி ததா²ப்யக்³ரே ப்³ரஹ்மகு³ணஸர்வாத்மத்வாதி³விஶிஷ்டத்வேந ப்ராணஸம்கீர்தநஸ்யாவையர்த்²யார்த²ப்³ரஹ்மகு³ணவிஶிஷ்டப்ராணத்³ருஷ்டிவிதா⁴நார்த²ம் நாமாதி³ஷு ப்³ரஹ்மஸம்கீர்தநமிதி கல்ப்யதே । அந்யதா² நாமாதி³ஷ்விவ ப்ராணே உபாஸநாதத்ப²லயோரநுக்த்யா தத்³வையர்த்²யாப்ரஸங்கா³தி³த்யபி⁴ப்ராய: । நந்வாத்மவிஷயோபக்ரமோபஸம்ஹாராநுஸாரேண ஶோகரூபஸம்ஸாரதரணோபாயப்ரார்த²நோபக்ரமதது³பாயகீர்தநோபஸம்ஹாராநுஸாரேண ச பரம் ப்³ரஹ்மைவ மஹாப்ரகரணீத்யங்கீ³க்ருத்ய து³ர்ப³லேநாபி ஸந்நிதா⁴நேந பூ⁴ய: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநாபா⁴வாதிவாதி³த்வாக்²யப்ராணவ்ரதாநுகர்ஷணரூபலிங்க³த்³வயாநுக்³ருஹீதேந பா³தோ⁴ வக்தும் ஶக்ய: ।
து³ர்ப³லஸ்ய ப்ரமாணஸ்ய ப³லவாநாஶ்ரயோ யதா³ ।
ததா³பி விபரீதத்வம் ஶிஷ்டாகோபே யதோ²தி³தம் ॥
இதி ந்யாயஸாம்யாத் । அத² வா ப்ராணோ வா ஆஶாயா பூ⁴யாநித்யாரப்⁴ய அதா²தோ(அ)ஹங்காராதே³ஶ இத்யேதத்பர்யந்தம் ப்ராணஸ்யாவாந்தரப்ரகரணமங்கீ³க்ருத்ய தேந மஹாப்ரகரணஸ்ய பா³தோ⁴ வக்தும் ஶக்ய: । அத ஏவ தா³ர்ஶபௌர்ணமாஸிகே மஹாப்ரகரணே(அ)நுவர்தமாநே(அ)பி அபி⁴க்ராமம் ஜுஹோத்யபி⁴ஜித்யா இதி விதீ⁴யமாநஸ்யாபி⁴க்ரமணஸ்ய ப்ரயாஜாவாந்தரப்ரகரணேந ப்ரயாஜஹோமாங்க³தா ।
யத்³யபி யேநாபி⁴க்ரமணாதூ³ர்த்⁴வம் புரஸ்தாச்ச கு³ணோ(அ)பர: ।
விதீ⁴யதே ப்ரயாஜாநாம் தஸ்மாத் ப்ரகரணாஸ்திதா ॥
இத்யுக்தரீத்யா அபி⁴க்ரமணவிதா⁴நாத் பஶ்சாத³பி ப்ரயாஜாநிஷ்ட்வா ஹவீம்ஷ்யபி⁴தா⁴ரயதீதி  ப்ரயாஜகீர்த்தநயுக்தகு³ணவிதா⁴நேநேவாத்ர பூ⁴மநிரூபணாநந்தரம் ப்ராணகீர்தநயுக்ததத்³கு³ணவிதா⁴நேந ஸம்த³ம்ஶந்யாயோ நாஸ்தி ததா²பி ஸம்த³ம்ஶவத் ப்ராணவ்ரதாநுகர்ஷணாதி³லிங்க³மபி தத³வாந்தரப்ரகரணாநுவ்ருத்திக³மகமிதி வக்தும் ஶக்யமிதி சேத் । உச்யதே । அநேந ப்ரகாரேண பூர்வபக்ஷாந்தரம் ப்ரகரணாந்தே பரமாத்மவிவக்ஷா ப⁴விஷ்யதி பூ⁴மா து ப்ராண ஏவேதி சேதி³தி பா⁴ஷ்யக³தஶங்காக்³ரந்தே²ந த³ர்ஶயிஷ்யத இதீஹ நோத்³கா⁴டிதம் ।

ஸந்நிதி⁴மாத்ரமாத்மஶப்³த³ஸ்யேதி ।

ஆத்மஶப்³த³: பூர்வபக்ஷே ப்ராணபர இத்யாஶயேநாத்மநோ(அ)ர்த²ஸ்ய ஸந்நிதா⁴நமநுக்த்வா ஶப்³த³மாத்ரஸ்ய தது³க்தம் ।

தத்த்வ இதி ।

நாமாத்³யுத்தரோத்தரோத்க்ருஷ்டவஸ்தூபதே³ஶ: பரமோத்க்ருஷ்டப்³ரஹ்மப்ரதீத்யர்த² இத்யர்த²: । ஸத்யஶ்ருத்யா ப்ராணாதிவாதி³நோ(அ)ந்யத்வேந ப்ரதீயமாந: ஸத்யாதிவாதீ³ தத உத்க்ருஷ்ட: ப்ரதீயதே தத ஏதஸ்யோத்கர்ஷஶ்ச தத³திவத³நநிமித்தாத்ப்ராணாதே³தத³திவத³நநிமித்தஸ்ய ஸத்யஸ்யோத்கர்ஷமாதா³ய பர்ய்யவஸ்யதீதி பா⁴வ: ।

ஸர்வப்ரகரண ஸமாப்தாவிதி ।

க்ருத்ஸ்நேயம் பூ⁴மவித்³யா ப்ராணஸ்யைவ ப்ரகரணம் நாமாதி³ஷ்வாரோப்யோபாஸ்யஸ்யாபி ப்ராணஸ்யோத்³கீ³தா²தி³ஷு ஸமாரோப்யோபாஸ்யாநாம் ஹிரண்மயபுருஷாகாஶப்ராணாதீ³நாமிவ ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³யத்வோபபத்தேரிதி ப்ராணஸ்ய ஸந்நிதி⁴ஸ்தா²நே மஹாப்ரகரணம் நிவேஶ்ய பூர்வபக்ஷாந்தர (மாத்மத: ப்ராண இதி லிங்க³விரோதே⁴ந நிராக்ருத்யாத்மந ஏவ மஹாப்ரகரணே அஹம்காராதே³ஶபர்யந்தம் ப்ராணஸ்யாவாந்தரப்ரகரணமிதி பூர்வபக்ஷாந்தர) மாஶங்க்யத இதி பா⁴வ: ।

ஆ ப்ரகரணஸமாப்தேரிதி ।

அவாந்தரப்ரகரணஸமாப்திபர்யந்தமித்யர்த²: ।

ஸ ஏவ ப்ராண: கிம் ந ஸ்யாதி³தி ।

பூ⁴மா ப்ராண ஏவேதி ஹி பூர்வபக்ஷ: இதி பா⁴வ: ।

புரஸ்தாதி³தி ।

ய: ஸத்யேநாதிவத³தீதி புரஸ்தாந்நிர்தே³ஶ: । தத்ர நிர்தி³ஷ்டஸ்யைவ ஹி ஸத்யஸ்ய விஜ்ஞாநாதி³ஸாத⁴நபரம்பரோபதே³ஶக்ரமேண பூ⁴மரூபதயோபதே³ஶ: க்ருத: ஸ ப⁴க³வ இத்யுபரிஷ்டாந்நிர்தே³ஶ: ।

நநு ப்ராணஸ்யாந்யாயத்ததோக்தி: ப்ராணா(அ)வாந்தரப்ரகரணப³லாத் தந்மத்⁴யபதிதோ பூ⁴மா ப்ராண இதி ஶங்காயா ந நிவர்த்திகேத்யாஶங்க்யாஹ -

ஸத்யஶப்³த³ஶ்ருத்யா சேதி ।

துஶப்³த³ஶ்ருதேரப்யுபலக்ஷணமேதத் । ததா² ச துஶப்³த³ ஸத்யஶப்³த³ஶ்ருதிவிரோதா⁴த்தத ஏவ ப்ராணாதிவாதி³த்வாநுவ்ருத்திலிங்க³ஸ்யாஸித்³தே⁴: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநாந்தராபா⁴வலிங்க³ஸ்யாந்யதா²ஸித்³தே⁴ஶ்ச ந ப்ராணஸந்நிதே⁴ர்ப³லவத்த்வம் நாப்யவாந்தரப்ரகரணலாப⁴ இத்யாஶய: ।

ஸௌஷுப்திகஸுக²ப⁴வநம் ந விதே⁴யம் ஸுக²மஹமஸ்வாப்ஸமித்யநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத் கிம் து தஸ்ய ஸுஷுப்தஶரீராவச்சே²தே³ந தத³பி⁴வ்யக்திரேவ விதே⁴யா தேந ப்ராணாக்³நய ஏவைதஸ்மிந் புரே ஜாக்³ரதீத்யவதா⁴ரணாத்³ ஜீவஸ்ய ம்ருதாவிவ ஸுப்தாவபி ஶரீராந்நிஷ்க்ரமணமஸ்தீதி ஶங்காவ்யாவ்ருத்திர்லப்⁴யத இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ததா² ஶ்ருதிம் யோஜயதி -

தத³ஸ்மிந் ஶரீரே இதி ।

ப்ராணோ பூ⁴மேதி பூர்வபக்ஷே ஶோகதரணாதீ³நாம் பூ⁴மா(அ)நந்வயாத் ஸம்ப்ரஸாதா³த³த்⁴யுபதே³ஶஸ்ய ஸௌசஹேததோ: ப்ராணதாநுகர்ஷணப்ரஶ்நோத்தராபா⁴வலிங்கா³பி⁴பூ⁴தத்வாத³ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா ।

அக்ஷராதி⁴கரணவிஷயா:

அக்ஷரமம்ப³ராந்தத்⁴ருதே: ॥10॥

ரூடி⁴நிரூடி⁴ப்⁴யாமிதி ।

நந்வக்ஷரம் ந க்ஷரம் வித்³யாத³ஶ்நோதேர்வா ஸரோ(அ)க்ஷரமிதி மஹாபா⁴ஷ்யே வர்ணே(அ)பி யோக³ப்ரத³ர்ஶநாந்நிரூடி⁴ரேவேதி சேந்ந । வர்ணாநாம் நித்யவிபு⁴த்வபக்ஷ தத்ப்ரத³ர்ஶநாத் । தத்பக்ஷே(அ)ப்யோமித்யேதத³க்ஷரமித்யாதி³ஷ்வக்ஷரஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டே த்³வித்ராதி³க்ரமிகவர்ணஸமுதா³யே ஸமாரோபிதக்ரமவிஶேஷவிஶிஷ்டத்வேநா(அ)நித்யே பரிச்சி²ந்நே ச தஸ்ய ரூடே⁴ராஶ்ரயணீயத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

நநு லிபிஷு ககாரோ(அ)யமித்யாதி³: ஶப்³தா³த்மத்வாநுப⁴வஸ்தத்³க³ம்யத்வக்ருதோ த்³ருஷ்ட இத்யாஶங்காநிவாரகமபி சேதி க்³ரந்த²மவதாரயதி -

அர்தே² ஶப்³தா³த்மகத்வாநுப⁴வ இதி ।

நநு கௌ³ரயமித்யாதி³ஶப்³தா³நுவித்³த⁴ப்ரத்யயா: ஶப்³தே³ஷ்வர்தா²நாம் தாதா³த்ம்யேநோதப்ரோதத்வாலம்ப³நாஶ்சேத்³ ப்³ரஹ்மவிஷயா அபி ஶப்³தா³நுவித்³த⁴ப்ரத்யயா: ததா² ஸ்யுரிதி சேத் கஸ்தத்ர ஸம்தே³ஹ: । யதூ³ர்த்⁴வம் கா³ர்கி³ தி³வ இத்யாதி³நா ஸகலலோகவர்த்திவஸ்துஜாதாஶ்ரயத்வேந பூ⁴தப⁴விஷ்யத்³வர்தமாநாகாரபரிணாமிமூலப்ரக்ருத்யவ்யாக்ருதாஶ்ரயத்வேந ச ப்ரதிபாத்³யமாந ஆகாஶோ ப்³ரஹ்மைவ ப்³ரஹ்மாதிரிக்தஸ்ய தாவதா³ஶ்ரயத்வாபா⁴வாத் । பூர்வம் கா³ர்கி³ப்³ராஹ்மணே ப்ருதி²வ்யாதி³ப்³ரஹ்மலோகாந்தஸகலலோகாதா⁴ரே ப்ருஷ்டே ப்ரஶ்நோ(அ)யம் ப்³ரஹ்மவிஷய: பர்யவஸந்ந: ப்³ரஹ்ம ச கு³ருஶிஷ்யமர்யாதா³மதிக்ரம்யாந்யாயேந ஜல்பகதா²யாம் ந ப்ரஷ்டுமுசிதமித்யாஶயவதா யாஜ்ஞவல்க்யேந கா³ர்கி³ மாதிப்ராக்ஷீர்மா தே மூர்த்³தா⁴ வ்யபதத³நதிப்ரஶ்ந்யாம் வை தே³வதாமதிப்ருச்ச²ஸீதி ஸக்ரோத⁴ம் நிவாரிதஸ்யைவ ப்ரஶ்நஸ்ய கா³ர்க்³யா ஸர்வதை²வ பராஜயோ மா பூ⁴தி³தி ப்³ராஹ்மணாநாமநுஜ்ஞாம் லப்³த்⁴வா புநரவதாரணே க்ருதே யாஜ்ஞவல்க்யேநாகாஶ ஏவ ததோ³தம் ச ப்ரோதம் சேத்யுக்தஸ்ய தது³த்தரஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வாவஶ்யம்பா⁴வாச்ச தத³ப்யக்ஷராஶ்ரிதத்வேந ப்ரதிபாதி³தம் கஸ்மிந்நு க²ல்வாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்ச ஏதஸ்மிந் க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்சேதி ப்ரஶ்நோத்தராப்⁴யாம் । ஏவம் ச ப்ரஶாஸித்ருத்வத்³ரஷ்ட்ருத்வஶ்ரோத்ருத்வாதி³ப³ஹுலிங்க³விரோதா⁴த³க்ஷரஶ்ருதிர்து³ர்ப³லேதி ஶங்காபி நிரஸ்தா । ப்³ரஹ்மாஶ்ரயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வாயோகே³ந ப்³ரஹ்மணி ஜீவத⁴ர்மாணாமிவாக்ஷரே ப்³ரஹ்மத⁴ர்மாணாம் தாதா³த்ம்யாத்³ வ்யபதே³ஶ இதி கல்பநோபபத்தே: ।

தா⁴ரயிதுமர்ஹதீத்யநுஷங்க³ இதி ।

நநு பரமாத்மா வா கத²மாகாஶாந்தாநி தா⁴ரயிதுமர்ஹதி பரமாத்மைவ ஹ்யத்ராகாஶஶப்³தே³ந நிர்தி³ஷ்ட: ந ச ஸ ஏவ தத்³தா⁴ரயிதுமர்ஹதீதி சேத் । உச்யதே । யதி³ யதூ³ர்த்⁴வம் கா³ர்கி³ தி³வ இத்யாதி³நா(அ)நுக்ராந்தஸ்ய ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய பரமாத்மநோ(அ)ந்யதா³தா⁴ரீப⁴விதும் நார்ஹதீத்யாகாஶோ(அ)த்ர ஸ ஏவேஷ்யதே தர்ஹி ஸகலப்ரபஞ்சவிஶிஷ்டஸ்ய தஸ்யாதா⁴ரபூ⁴தம் கிஞ்சித³ந்யத்³வஸ்து ப⁴விதுமர்ஹதீதி கா ப்ரத்யாஶா । ந ஹ்யேதாவத்³தா⁴ந்யம் வோடு⁴மிஹ குஸூலாத³ந்யத்³ பா⁴ஜநம் நாஸ்தீதி நிஶ்சயவத: தேந தா⁴ந்யேந விஶிஷ்டம் குஸூலம் வோடு⁴மந்யத்³ பா⁴ஜநமஸ்தீதி ஸம்பா⁴வநா(அ)பி ஹ்ருத³யமதி⁴ரோஹதி । நாமதே⁴யஸம்பி⁴ந்நம் ஸர்வஶப்³த³வாச்யமிதி ப்ரக்ரியா து டீகாயாமநுபத³மேவ ஸ்வரூபப்ரமாணார்த²க்ரியாபே⁴தை³ர்நிராகரிஷ்யதே । தத்ர க⁴டம்ருத்பிண்ட³படதந்த்வாதி³வத்ஸ்வரூபார்த²பே⁴த³ஸ்யோபபாத³நஸம்ப⁴வே(அ)பி ப்ரமாணபே⁴தோ³ ந ஶக்யோபபாத³ந: । ஶ்ரோத்ரக்³ராஹ்யஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய கௌ³ரயமிதி சக்ஷுர்க்³ராஹ்யத்வாஸம்ப⁴வாத் । ப்³ராஹ்மணோ(அ)யம் கௌ³ரோ த³ண்டீ³ குண்ட³லீ கமண்ட³லுமாநித்யாதி³ஷு ஸர்வேஷாம் பதா³நாம் ஸ்வஸ்வரூபஸமர்பணமாத்ரார்த²த்வேந ஜாதிகு³ணவிஶேஷாத்³யநவக³த்யா தத்ஸம்தே³ஹா(அ)நிவ்ருத்தி ப்ரஸங்கா³த் । ஸர்வஸ்யாபி ஶப்³த³வாச்யஸ்ய ஸ்வஸ்வநாமதே⁴யத்³வாராகாராஶ்ரிதத்வாப்⁴யுபக³மே தஸ்யாபி ப்ரணவோங்காராதி³ஶப்³த³வாச்யஸ்ய ததா³ஶ்ரிதத்வஸ்ய வக்தவ்யத்வேநாக்ஷரஶப்³த³ஸ்ய வ்யவஸ்தி²தார்தா²லாப⁴ப்ரஸங்கா³ச்ச । தஸ்மாத்³யத்³பூ⁴தம் ப⁴வச்சேத்யாதி³வாக்யே யத்³பூ⁴தம் யத்³ப⁴வத்³ யச்ச ப⁴விஷ்யத்தாவதா³தா⁴ரத்வம் விவக்ஷிதம் ந து பூ⁴தப⁴வத்³ப⁴விஷ்யதா³த்மகாவ்யாக்ருதாதா⁴ரத்வம் । கா³ர்கி³ப்³ராஹ்மணே ஸகலலோகாதா⁴ரப்ரஶ்நநிவாரணம் ஸாக்ஷாத்தது³த்தரஸ்யாந்யவிஷயத்வே(அ)பி புநஸ்ததா³தா⁴ரஸ்ய ப்ரஶ்ந: பரமாத்மவிஷயோ ப⁴விஷ்யதீதி ஸ மா பூ⁴தி³தி தூ³ரத்³ருஷ்ட்யா க்ருதமித்யாஶயம் வர்ணயித்வா அவகாஶாத்மநா ஸகலப்ரபஞ்சாதா⁴ரஸ்ய பூ⁴தாகாஶஸ்யோபாதா³நாத்மநா ததா³தா⁴ரஸ்யாவ்யாக்ருதஸ்ய வா(அ)த்ராகாஶஶப்³தே³ந க்³ரஹணமிதி யோஜநீயம் । அதோம்ப³ராந்தத்⁴ருதே: பரமாத்மந்யேவ ஸம்ப⁴வ இத்யுக்தம் யுக்தமேவ । நந்வம்ப³ராந்தத்⁴ருதிரிஹ ந ஶ்ருதா । ஓதப்ரோதத்வவசநஸ்யாதே⁴யத்வபரத்வாபா⁴வாத் । பூர்வமந்தரிக்ஷலோகா: கஸ்மிந்நோதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்ச க³ந்த⁴ர்வலோகேஷு கா³ர்கீ³த்யாதி³ப்ரஶ்நோத்தரேஷ்வந்தரிக்ஷலோக க³ந்த⁴ர்வலோகாதீ³நாம் ப்³ரஹ்மலோகாந்தாநாம் பூர்வபூர்வஸ்ய தத்ததூ³ர்த்⁴வதே³ஶவர்த்திந்யுத்தரோத்தரஸ்மிந்நோதப்ரோதத்வவசநாநாம் யதா² படே தீ³ர்க⁴திர்யக்தந்தவ ஓதப்ரோதாஸ்ததே³கதே³ஶா ஏவம் க³ந்த⁴ர்வலோகாநாம் விபூ⁴தௌ த்³ருஶ்யமாநாயாமந்தரிக்ஷலோகாஸ்ததே³கதே³ஶப்ராயா இத்யுத்தரோ ஜ்யாயாந் ப⁴வத்யேவமேவ ஹீமே லோகா இதி ஶ்ருத்யந்தரஸித்³தா⁴த் ஸாத்³ருஶ்யாத்³ கௌ³ணதாயா வக்தவ்யத்வேந தத்ப்ராயபாடா²த்தது³பரிதநப்ரஶ்நோத்தரஸம்த³ர்ப⁴ரூபாக்ஷரப்³ராஹ்மணக³தோதப்ரோதத்வவசநஸ்யாபி ததை²வார்த²ப்ரதீதேரிதி சேத் । மைவம் । ஓதம் மந: ஸஹ ப்ராணைஶ்ச ஸர்வை: மயி ஸர்வமித³ம் ப்ரோதமித்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷ்வாதே⁴யே த்³ருஷ்டப்ரயோகா³ப்⁴யாமோதப்ரோதஶப்³தா³ப்⁴யாமிஹாபி ப்ரகரணே த்⁴ருதேரேவ ப்ரதிபாத³யிதுமுசிதத்வாத்³ வசநப³லாதூ³ர்த்⁴வவர்த்திநாமபி க³ந்த⁴ர்வலோகாதீ³நாமந்தரிக்ஷலோகாதி³தா⁴ரகத்வஸ்ய பர்வதாநாம் க்ஷிதிதா⁴ரகத்வஸ்யேவ த்⁴ருவஸ்ய ஜ்யோதிஶ்சக்ரதா⁴ரகத்வஸ்யேவ கல்பநீயத்வாத் । ஆத்⁴யாநாதி⁴கரணோக்தரீத்யேந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா² இத்யாதி³ஶ்ருதாவிந்த்³ரியாதி³ஶரீராந்தாநாமுத்தரோத்தரபரத்வவசநஜாதஸ்ய புருஷ: ஸர்வத: பர இத்யத்ரேவாந்தரிக்ஷ லோகாத்³யோதப்ரோதத்வவசநஜாதஸ்யா(அ)க்ஷரே ஸர்வம் ஜக³தோ³தப்ரோதமித்யத்ரைவ தாத்பர்யஸ்யைகவாக்யதாநுரோதா⁴த்கல்பநீயத்வேந தாத்பர்யா(அ)விஷயோதப்ரோதத்வவசநாநாம் ததா²பூ⁴தபரத்வவசநாநாமிவ யதா²கத²ஞ்சிந்நயநே(அ)பி ப்ரதிபிபாத³யிஷிதோதப்ரோதத்வவசநஸ்ய ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தா⁴ர்த²தாயா ஏவ யுக்தத்வாச்ச । அவ்யாக்ருதஸ்ய ப்ரஶாஸித்ருத்வாயோகா³தி³தி யுக்த: பாட²: । ஶாஸே: ஸேட்த்வாத்³ க்³ரஸிதஸ்கபி⁴தேத்யாதி³ஸூத்ரே ஶாஸ்த்ருநிபாதநஸ்ய ச²ந்தோ³விஷயத்வாத் ।

அப⁴க்³நாயாமபி ரூடா⁴விதி ।

ப்ரதா⁴நநிராகரணார்த²மம்ப³ராந்தத்⁴ருதிஹேதுமுக்த்வா தஸ்ய புந: ப்ரதா⁴நஸாதா⁴ரண்யநிராஸார்த²மாகாஶஶப்³த³ஸ்ய ரூடி⁴ப⁴ங்கே³நாவ்யாக்ருதபரத்வோபபாத³கதயா ப்ரஶாஸித்ருத்வஹேது: கிமர்த²ம் வக்தவ்ய: । ப்ரத²மமேவாக்ஷரம் ப்ரஶாஸநாதி³தி ஹேதுநா ப்ரதா⁴நபூர்வபக்ஷநிராஸோபபத்த்யா தத³ர்த²ம் ரூடி⁴ப⁴ங்க³ஸ்யாகர்த்தவ்யத்வாதி³தி பா⁴வ: । இத³ம் ச பா⁴ஸ்கராத்³யுக்தரீத்யா நாகாஶபத³ஸ்யா(அ)வ்யாக்ருதபரத்வம் ரூட்⁴யப⁴ங்கே³நாபி தந்நிர்வாஹாதி³த்யேதத³பி⁴ப்ராயம் ந த்வத்ராகாஶபத³ம் பூ⁴தாகாஶபரமேவேத்யேதத³பி⁴ப்ராயம் । ஸகலகல்பாநுயாயிஸமஸ்தவிகாரஜாதாதா⁴ரத்வஸ்ய ப்ரதிகல்பம் பி⁴ந்நே பூ⁴தாகாஶே(அ)நுபபந்நத்வேநாத்ராகாஶஶப்³த³ஸ்யாவ்யாக்ருதபரத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । அத ஏவா(அ)(அ)நுமாநிகாதி⁴கரணே பா⁴ஷ்யகாரைரஸ்யாகாஶஶப்³த³ஸ்யாவ்யாக்ருதபரத்வம் வக்ஷ்யதே ।

ப்ரௌட்⁴யைஷ வாத³ இதி ।

ஹிரண்யம் நிதா⁴யாக்³நிஶ்வேதவ்ய இதி விதி⁴ஸ்துத்யர்தே²ந ப்ருதி²வ்யாமக்³நிஶ்சேதவ்யோ நாந்தரிக்ஷே ந தி³வீத்யர்த²வாத³ இவேஹாப்யப்ராப்தநிஷேத⁴: ஸம்ப⁴வதீத்யயமப்ராப்திமப்⁴யுபேத்ய வாத³ இத்யர்த²: ।

ப்ரக்ருதிவிகாரா(அ)நந்யத்வேநேதி ।

அபி⁴தா⁴நாபி⁴தே⁴யாநாம் ப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வ: ஸ்போ²டவாத்³யபி⁴மத: । ஸ்போ²டம்து ஸோபபாத³நம் தே³வதாதி⁴கரணேப்ரத³ர்ஶ்ய நிராகரிஷ்யதே ।

ப்ரக்ருதிவிகாராநந்யத்வேநார்த²த⁴ர்மா: ஸ்தௌ²ல்யாத³ய: ஶப்³தே³ஷ்வேஷ்டவ்யா ஏவேதி கத²ம் தத்ப்ரதிஷேத⁴ இத்யாஶங்க்ய ப்ரதா⁴ந இவ கார்யாவஸ்தா²நாபத்தித³ஶாயாமபி தேஷு தத்ப்ரஸக்த்யா ப்ரதிஷேத⁴ இத்யாஹ -

ப்ரலயாவஸ்தே²தி ।

ப்ரபஞ்சாதி⁴ஷ்டா²நேதி ।

க்ருத்ஸ்நஸ்யாபி கார்யஸ்ய மித்²யாத்வேநா(அ)வித்³யாபரிணாமதயா தத³பி⁴ந்நத்வேந ப்ரஶாஸித்ருத்வஸ்யாபி ததா²த்வாத் தத்³வாசஸ்பதிமதே ஜீவாஶ்ரிதமேவ ஸ்யாத்³ ந ப்³ரஹ்மாஶ்ரிதமவித்³யாயாஸ்தந்மதே ஜீவாஶ்ரிதத்வாத் । ந ச ததா²பி தந்மதே ப்³ரஹ்மண: ஸர்வப்ரபஞ்சாதி⁴ஷ்டா²நத்வமஸ்தீத்யேதாவதா தஸ்ய தாத்³த⁴ர்ம்யலாப⁴: । ஜீவாஶ்ரயது³:க²த்³வேஷாதி³ஸாதா⁴ரணேநாதி⁴ஷ்டா²நதாமாத்ரேண தத³லாபா⁴தி³தி பா⁴வ: ।

ரஜ்ஜ்வாமிதி ।

ஜீவாஜ்ஞாதப்³ரஹ்ம விவர்தரூபம் ப்ரஶாஸித்ருத்வம் ப்³ரஹ்மத⁴ர்மதயைவாரோப்யதே ரஜ்ஜ்வித³மம்ஶதாதா³த்ம்யேநேவ பு⁴ஜங்க³ இதி (ப்³ரஹ்மண: ப்ரஶாஸித்ருத்வமுபபத்³யத ) இதி பா⁴வ: । ஆரோபிதம் ப்ரஶாஸித்ருத்வம் ப்ரதா⁴நே(அ)பி வக்தும் ஶக்யமிதி ஶங்காமநூத்³ய ஶ்ருதிவஶாத்கல்பநீய ஆரோப: ஸத்³ருஶ ஏவ கல்பயிதுமுசித: தத்ர லோகத்³ருஷ்ட்யதிக்ரமே காரணாபா⁴வாதி³தி பரிஹரதி ஹந்தேத்யாதி³நா । ப்ரதா⁴நே(அ)பி ததா³ரோபே தத³பி ப்ரஶாஸித்ரு கிம் ந ஸ்யாதி³தி பாட²: । தமாரோப்யேதி பாட²ஶ்சேத் பூர்வகாலத்வமேவ க்த்வார்த²: ந ஸமாநகர்த்ருகத்வமபி । ஸேதும் த்³ருஷ்ட்வா ஸமுத்³ரஸ்ய முச்யதே ப்³ரஹ்மஹத்யயேத்யாதி³த³ர்ஶநாதி³தி பக்ஷமாஶ்ரித்ய நிர்வாஹ்ய: । அம்ப³ராந்தத்⁴ருதி: ஸௌசோ ஹேதுரம்ப³ரம் ப்³ரஹ்மேதி த்⁴ருதிர்ந ஶ்ருதேதி ச ஶங்காபி⁴பூ⁴தத்வாத³ஸ்பஷ்ட இத்யஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா ॥

ஈக்ஷதிகர்மாதி⁴கரணவிஷயா:

ஈக்ஷதிகர்மவ்யபதே³ஶாத்ஸ: ॥13॥

பர்யுதா³ஸித இதி ।

ணிஜர்தோ² ந விவக்ஷித: பர்யுத³ஸ்த இத்யர்த²: । தாரகாதே³ராக்ருதிக³ணத்வேந ஸம்ஜாதபர்யுதா³ஸ இதி வா தத³ர்தே² வர்ணநீய: ।

ததோ ஹேதோரபரம் ப்³ரஹ்ம த்⁴யேயமிதி ।

யத்³யபி பரவிஷயாணாமஹம்க்³ரஹோபாஸநாநாமப்யர்ச்சிராதி³ப்ராப்யா(அ)பரலோகப்ராப்திப²லகத்வமவிஶிஷ்டம் ததா²ப்யேதத்³வை ஸத்யகாமேத்யாத்³யுபக்ரமே பரவேத³நாத் பரப்ராப்திரபரவேத³நாத³பரப்ராப்திரிதி விப⁴ஜ்ய கத²நாதி³ஹாபரப்ராப்திரபரம் த்⁴யாதவ்யமித்யத்ர லிங்க³ம் ப⁴வேதே³வ । ந சைவம் ஸத்யுபக்ரமப்ரதிஜ்ஞாதபரவேத³நப²லம் ந ப்ரத³ர்ஶிதம் ஸ்யாதி³தி ஶங்கநீயம் । ருக்³பி⁴ரேதம் யஜுர்பி⁴ரந்தரிக்ஷம் ஸாமபி⁴ர்யத்கவயோ வேத³யந்தே தமோங்காரேணாந்வேதி வித்³வாந் யத்தச்சா²ந்தமஜரமம்ருதமப⁴யம் பரம் சேதி தத³நந்தரமந்த்ரே ஸ ஸாமபி⁴ருந்நீயதே ப்³ரஹ்மலோகமித்யுக்தமபரவேத³நப²லமுபஸம்ஹ்ருத்ய பரவேத³நஸ்ய ஶாந்தத்வாதி³விஶிஷ்டபரப்³ரஹ்மப்ராப்தி: ப²லமிதி ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யமாணத்வாத் ।

அங்கீ³க்ருத்யேதி ।

தே த்⁴யாநயோகா³நுக³தா அபஶ்யந் தே³வாத்மஶக்திம் ஸ்வகு³ணைர்நிகூ³டா⁴மித்யத்ர த்⁴யாநம் ப்³ரஹ்மவிஷயம் ஈக்ஷணமவித்³யாஶக்திவிஷயமதஸ்தத்ரேக்ஷணம் தத்த்வவிஷயமிதி நியமஸ்ய த்⁴யாநேக்ஷணயோரேகவிஷயத்வநியமஸ்ய ச ப⁴ங்க³ இதி பா⁴வ: ।

ஈக்ஷணத்⁴யாநயோரிதி ।

அத்³ருஷ்டாத்³வாரகஸ்தயோ: கார்ய்யகாரணபா⁴வ ஏகவிஷயத்வநியத இதி பா⁴வ: ।

தத்த்வவிஷயத்வமௌத்ஸர்கி³கமிதி ।

யத்³யபி ப்ராயிகத்வமௌத்ஸர்கி³கத்வமிதி விவக்ஷாயாமீக்ஷணஸ்யாதத்த்வவிஷயத்வமேவோத்ஸர்கி³கம் பரப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரமேகம் விநா ப்ரபஞ்சாந்தர்க³தவஸ்துஜாதவிஷயஸ்ய ஸர்வஸ்யேக்ஷணஸ்யா(அ)தத்த்வவிஷயத்வாத் । ததா²ப்யபவாதா³பா⁴வே அத்யந்தாபா³த்⁴யவிஷயத்வம் க்³ராஹ்யம் முக்²யத்வாதி³த்யேவம்ரூப்மௌத்ஸர்க³கத்வமிஹ விவக்ஷிதம் । கிம் சாத்ரேக்ஷணம் பரப்³ரஹ்மவிஷயமித்யவஶ்யம் வாச்யம் । ஹிரண்யக³ர்ப⁴விஷயத்வே வாக்யவையர்த்²யாத் । தல்லோகம் ப்ராப்தஸ்தது³பாஸகஸ்தமீக்ஷத இத்யஸ்யார்த²ஸித்³த⁴த்வாத் । ந ச பரப்³ரஹ்மவிஷயத்வே(அ)பி வாக்யவையர்த்²யம் துல்யம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴ப்ராப்தேரபுநராவ்ருத்திஶ்ருத்யா க்ரமமுக்திப²லநியதத்வேந தல்லோகப்ராப்தௌ பரப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்யார்த²த: ஸித்³த⁴த்வாதி³தி வாச்யம் । இமம் மாநவமாவர்தமிதி ஶ்ருதாவிமமிதி விஶேஷணேநாவர்தாந்தரே புநராவ்ருத்தேரப்யப்⁴யநுஜ்ஞாநேந தத்ப்ராப்தே: க்ரமமுக்திநியதத்வாபா⁴வாத் । நந்வீக்ஷணத்⁴யாநயோரேகவிஷயத்வமீக்ஷணஸ்ய தத்த்வவிஷயத்வமித்யுப⁴யம் பரஸ்பரவிருத்³த⁴ம் நிர்விஶேஷஸ்ய த்ரிகாலாபா³த்⁴யஸ்ய ஸமந்வயஸூத்ரபா⁴ஷ்யே ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ நேத³ம் யதி³த³முபாஸத இதி ஶ்ருத்யநுரோதே⁴ந த்⁴யேயத்வஸ்ய நிஷித்³த⁴தயா த்⁴யாநம் ஸர்வத்ர கல்பிதகு³ணவிஶிஷ்டவிஷயமிதி வக்தவ்யத்வாத்³ விஶிஷ்ய சாத்ர ப்³ரஹ்மாபே⁴த³த்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டப்ரணவோபாஸநஸ்ய கல்பிதவிஷயத்வா(அ)நிவாரணாதி³தி சேத் । உச்யதே । பா⁴வநாப்ரசயஸ்ய ஸாக்ஷாத்காரஜநகத்வே தத்³விஷயவிஷயத்வம் தந்த்ரம் ந து தத³ந்யா(அ)விஷயத்வமபி கௌ³ரவாத் । அஸ்தி சாத்ர விதே⁴யஸ்ய த்⁴யாநஸ்ய ப்ரணவரூபகல்பிதவஸ்துவிஷயத்வே(அ)பீக்ஷணீயப்³ரஹ்மவிஷயத்வமபி । அதோ ந தோ³ஷ: । யத்³யப்யேவம் ஸதி த்⁴யாநஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴ரூபஜீவவிஷயத்வே(அ)பி தத்த்வவிஷயத்வம் நாபைதி தத்ர ஜீவத்வோபாதே⁴: கல்பிதத்வே(அ)பி ஸ்வரூபஸ்யாபா³த்⁴யத்வாத் । ததா²பி த்⁴யாநேக்ஷணயோரவஶ்யகல்பநீயம் விஷயைக்யம் நிர்தோ³ஷப்³ரஹ்மவிஷயத்வேநைவ கல்பயிதுமுசிதம் ந து ஸதோ³ஷநிர்தோ³ஷஜீவப்³ரஹ்மவிஷயத்வேநேதி தாத்பர்யம் । ஸ்யாதே³தத் । ஈக்ஷணத்⁴யாநயோர்நாத்ர கார்யகாரணபா⁴வோ விவக்ஷித: । யத: பராபரவேத³நயோஸ்தத்ப்ராப்திப²லகத்வேநோபக்ரமப்ரதிஜ்ஞாதயோரபரவேத³நமோங்காரப்ரதீகவிஷயாபரத்⁴யாநரூபம் தல்லோகப்ராதிப²லம் ப்³ரஹ்மலோகமித்யந்தேநோக்தம் ஸ ஏதஸ்மாதி³த்யாதி³நா து பரவேத³நமோங்காரஸாத⁴நம் ஸாக்ஷாத்காரரூபதத்ப்ராப்திப²லமுக்தமித்யவஶ்யம் வ்யாக்²யேயம் । ருக்³பி⁴ரேதமிதி மந்த்ரஶ்வோக்தார்த²த்³வயஸம்மதித்வேநோதா³ஹ்ருத இதி யோஜநீயம் । த்⁴யாநதத்ப²லகத²நயோரபரவிஷயத்வாபா⁴வே ப்ரதிஜ்ஞாதார்த²நிர்வாஹாத் । ஏவம் ச ஸ ஏதஸ்மாதி³தி வாக்யே தத்பத³ம் தஸ்மாத்³வித்³வாநிதி வ்யவஹிதப்ரஸ்துதபரவேதி³த்ருபரம் ।

தச்ச வாக்யமபரத்⁴யாந விஷயபூர்வவாக்யாநந்வயி ததோ பி⁴ந்நம் ஸர்வநாம்நாமவ்யவஹிதபரத்வாஸம்ப⁴வே வ்யவஹிதபரத்வஸ்யைகவாக்யத்வாஸம்ப⁴வே வாக்யபே⁴த³ஸ்ய ச ந்யாய்யத்வாதி³தி ஶங்காநிராகரணார்த²மபி சேதி க்³ரந்த²மவதாரயதி -

ப்ரகாராந்தரேணேதி ।

ப்ரமாணத்³வயாநுரோதே⁴நேதி ।

ஸ ஏதஸ்மாதி³த்யத்ர தத்பத³ஸ்ய பூர்வதத்பத³யோரிவாவ்யவஹிதப்ரஸ்துதத்⁴யாத்ருபரத்வம் பரபுருஷப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் ச த்⁴யாநேக்ஷணவாக்யயோரேகவாக்யத்வாபாத³கமிஹ ப்ரமாணத்³வயம் ப்ரதிஜ்ஞாதமபரப்³ரஹ்மவேத³நதத்ப²லகத²நம் து டீகோக்தப்ரகாரேணைகமாத்ரத்³விமாத்ரோபாஸநதத்ப²லகத²நமேவேதி நேதவ்யம் । யத்³யப்யேகமாத்ரப்ரணவோபாஸநஸ்ய தத்ப்ரத²மமாத்ராத்மகருக்³வேத³ப்ராபணீயமநுஷ்யலோகப்ராப்தி: த்³விமாத்ரப்ரணவோபாஸநஸ்ய தத்³த்³விதீயமாத்ராத்மகாந்தரிக்ஷலோகப்ராப்திஶ்ச ப²லம் ப்ருதி²வ்யந்தரிக்ஷலோகப்ராப்திஶ்ச ந ஹிரண்யக³ர்ப⁴ரூபாபரப்³ரஹ்மப்ராப்தி: ததா²பி தயோருபாஸநயோர்ந்யூநப்ரணவவிஷயயோர்ந்யூநமபரம் ப்³ரஹ்மைவௌசித்யாத் ப்ரணவாரோப்யம் அபரம் ப்³ரஹ்ம பர்ய்யவஸ்யதீதி தயோ: ப²லமேவ । தஸ்மாத்³வித்³வாநேகதரமந்வேதீதி ப்ரதிஜ்ஞாதாபரப்³ரஹ்மப்ராப்திதயா விவக்ஷிதம் ப⁴வதி । ந சா(அ)ததா²பூ⁴தஸ்ய ததா²த்வவிவக்ஷயா(அ)த்ர கஶ்சித்³தோ³ஷ: ஸ யோ ஹ வை தத்³ப⁴க³வந்மநுஷ்யேஷு ப்ராயணாந்தமோங்காரமபி⁴த்⁴யாயீத கதமம் வாவ ஸ தேந லோகம் ஜயதீதி ஸத்யகாமப்ரஶ்நோத்தரஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்யாப்யேதத்³வை ஸத்யகாமேத்யாரப்⁴ய ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ப்ரகரணஸ்ய பரப்³ரஹ்மா(அ)பே⁴த³த்³ருஷ்டிவிஶிஷ்டத்ரிமாத்ரோபாஸநாவித்⁴யர்த²த்வேநைகார்த²பரதயா தத³ந்தர்க³தயோரேகமாத்ரத்³விமாத்ரோபாஸநாதத்ப²லவசநயோரோங்காரஸ்யாயம் மஹிமா யந்மாத்ராவைகு³ண்யேநாபரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யோபாஸ்யமாநோ(அ)பி கஸ்மை சித்ப²லாய ப⁴வதி தஸ்மாதே³வம்பூ⁴தமஹிமா(அ)யமோங்காரோ ஹேயமல்பப²லமபரம் ப்³ரஹ்ம விஹாய பரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா த்ரிமாத்ர ஏவோபாஸநீய இத்யேவம் த்ரிமாத்ரோபாஸநாஸ்துத்யர்த²த்வாத் ஸ்துதேஶ்ச யதா²கத²ஞ்சிதா³லம்ப³நமாத்ரேண சாரிதார்த்²யாத் । ஸத்யகாமேநோங்காராலம்ப³நத்⁴யாநப²லஸ்யைவ ப்ருஷ்டத்வேநேக்ஷணவாக்யஸ்ய த்⁴யாநா(அ)கார்யோங்காரஸாத⁴நகப்³ரஹ்மவேத³நப²லபரதாயாமப்ருஷ்டோத்தரத்வாபத்த்யா பரத்⁴யாநப²லஸமர்பகதயா தத்³த்⁴யாநவாக்யைகவாக்யதாயா வக்தவ்யத்வேந பரிஶேஷாதே³கமாத்ரத்³விமாத்ரோபாஸநாதத்ப²லவசநயோரேவாபரோபாஸநாதத்ப²லவசநதயா(அ)வஶ்யம் வ்யாக்²யேயத்வாச்ச । ந சைவமபீக்ஷணவாக்யஸ்யாப்ருஷ்டோத்தரத்வமநிஷார்யம் த்⁴யாநப்ராப்யஸ்ய லோகஸ்யைவ ப்ருஷ்டத்வாதி³தி வாச்யம் । ப்ராப்யலோகாநுப³ந்தி⁴த்வேந தத்ப்ரஶம்ஸார்த²ம் பாப்மநிர்மோகஸூர்ய்யஸம்பத்திவதீ³க்ஷணஸ்யாபி வர்ணநாபபத்தே: ।

ப்³ரஹ்மோங்காராபே⁴தோ³பக்ரமாதி³தி ।

நந்வேவம் ப்ரதீகோபாஸநேயம் கத²ம் ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திப²லா । வசநப³லாதி³தி ப்³ரூம: । அத ஏவாத்ர ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திவசநமர்த²வத் । அஹங்க்³ரஹோபாஸநத்வே தத்³யஇத்யம் விது³ரித்யாதி³ஸாமாந்யவசநாதே³வ தத்ப்ராப்திப²லஸித்³தே⁴: । ஸூர்ய்யாந்த:ஸ்த²மிதி ஸூர்ய்யஸம்பத்திவசநாநுரோதா⁴தி³த்த²ம் வ்யாக்²யாதஸ்ய வசநஸ்ய ப்ரஶம்ஸார்த²மர்சிராதி³மார்க³பா⁴விஸூர்யப்ராப்த்யநுவாத³த்வே த்⁴யேய: ஸூர்யாந்த:ஸ்த²த்வகு³ணோ ந ஸித்⁴யதி கிந்த்வீக்ஷணவாக்யஶ்ருத: புரிஶயத்வகு³ண ஏவ ததே³கவாக்யதயாத்ர த்⁴யாநவித்⁴யபேக்ஷிதத்வேந த்⁴யேயகு³ண: ஸித்⁴யதி ஸோ(அ)பி வா ந த்⁴யேயகு³ண: । ஆசார்யை: பரம் நிர்விஶேஷமிதி ப்ராக் ப்ரணவே த்⁴யேயஸ்ய பரஸ்ய நிர்விஶேஷதோக்தே: கிந்து புரிஶயமித்யேதல்லக்ஷணீயமஹாவாக்யார்த²ஜீவாபே⁴த³ஸமர்பணார்த²ம் । ப்ராப்யதே இதி ப்ராபயதே: கர்மணி லகார: । ணேரநிடீதி ணிலோப: । ப்ராபயத இதி பாட²ஸ்து லேக²கப்ரமாதா³யாத: । ஈக்ஷதிகர்மத்வஹேதோர்ப்³ரஹ்மைகாந்த்யமஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா ॥

த³ஹராதி⁴கரணவிஷயா:

த³ஹர உத்தரேப்⁴ய: ॥14॥

த³ஹரவாக்யஶேஷக³தேதி ।

நநூத்தமபுருஷஶப்³த³: ப்ரஜாபதிவாக்யஶேஷே ந து த³ஹரவாக்யஶேஷே । ஸத்யம் । ஸித்³தா⁴ந்தே ஸகு³ணநிர்கு³ணப்³ரஹ்மவிஷயதயா பி⁴ந்நயோரபி த³ஹரப்ரஜாபதிவித்³யயோரபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகஜீவைகவிஷயத்வம் வத³ந் பூர்வபக்ஷீ பௌர்வாபர்யேணாம்நாதயோஸ்தயோரேகவித்³யாத்வம் மந்யத இதி ததீ³யே பூர்வாதி⁴கரணாக்ஷேபவாக்யே தத³பி⁴மாநாநுஸாரேண த³ஹரவாக்யே ஶேஷக³தேத்யுக்தம் । அத ஏவ டீகாயாமப்யுத்தராச்சேதி³தி ஸூத்ரோபந்யஸ்தபூர்வபக்ஷவிவரணாரம்பே⁴ த³ஹராகாஶமேவ ப்ரக்ருத்ய ஶ்ரூயத இதி த³ஹரவித்³யைகப்ரகரணதயா ப்ரஜாபதிவித்³யா(அ)வதாரயிஷ்யதே । நநு ததா²ப்யுக்தவித⁴யா பூர்வாதி⁴கரணாக்ஷேபோ ந யுஜ்யதே உத்தமபுருஷஶப்³த³வத் பரபுருஷஶப்³த³ஸ்ய ஜீவவிஷயத்வஸம்ப⁴வே(அ)பி தத: பரபுருஷஶப்³த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா த்⁴யாநேக்ஷணவாக்யயோரேகவிஷயத்வஸித்³தா⁴வீக்ஷணஸ்ய தத்த்வவிஷயத்வநியமாத்³ த்⁴யாநமபி தாத்த்விகபரப்³ரஹ்மவிஷயமிதி ஸித்³தா⁴ந்தஸித்³தே⁴ஶ்சலநாபா⁴வாதி³தி சேத் । உச்யதே । ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³ இத்யாத்³யுத்தமபுருஷஶப்³த³க⁴டிதவாக்யோபாத்தாபி⁴நிஷ்பத்திஶப்³தோ³க்தமீக்ஷணம் பூர்வபக்ஷே ஜீவவிஷயமிதி தத்³வத்ஸ ஏதஸ்மாதி³தி வாக்யோக்தமபீக்ஷணம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஜீவவிஷயம் ப⁴விஷ்யதீதி ப்ரத²மமிஹாக்ஷேபோ விவக்ஷித: । ததஶ்ச ததே³கவிஷயஸ்ய த்⁴யாநஸ்யாபி தத்³விஷயத்வஸித்³தௌ⁴ கத²ம் த்⁴யாநேக்ஷணவாக்யயோரபரப்³ரஹ்மணி பரபுருஷஶப்³த³ இத்யாகாங்க்ஷாயாமிஹ ஜீவமாத்ரே(அ)ப்யுத்தமபுருஷஶப்³தோ³ த்³ருஶ்யதே ஹிரண்யக³ர்பே⁴ பரபுருஷஶப்³த³ஸ்ய கா(அ)நுபபத்திரித்யேவமாஶயேயமாசார்யோக்தி: । இயமாக்ஷேபஸங்க³த்யுக்திருபலக்ஷணம் । தத்³யஏவைதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ப்³ரஹ்மசர்யேணாநுவித³ந்தி தேஷாமேவைஷ ப்³ரஹ்மலோக இதி த³ஹரோபாஸநஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகப²லஶ்ரவணம் த்ரிமாத்ரப்ரணவப்ரதீகாலம்ப³நோபாஸநஸ்யேவ வசநப³லாது³பபத்³யத இதி த்³ருஷ்டாந்தஸங்க³திரபி த்³ரஷ்டவ்யா ।

ஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநேப்⁴ய இதி ।

யத்³யபி டீகாயாம் ஶ்ரவணம் மநநம் சாந்வேஷணமிதி வ்யாக்²யாதத்வாத்³விஜ்ஞாநம் த்⁴யாநம் தஸ்ய வைஶிஷ்ட்யம் ஶ்ருத்யுபாதஶ்ரவணமநநாபேக்ஷமிதி வக்தும் ஶக்யம் । ஆத்மநோ வா அரே த³ர்ஶநேந ஶ்ரவணேந மத்யா விஜ்ஞாநேநேத்யாதி³ஶ்ருதிஷு விஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய த்⁴யாநே ப³ஹுஶ: ப்ரயோக³த³ர்ஶநாது³பாஸநாரூபம் த்⁴யாநமேவ சாத்ராநுஷ்டா²நாய விதா⁴தவ்யம் ந து தத்ப²லரூப: ஸகு³ணஸாக்ஷாத்கார: । ததா²பி ஸந்ப்ரத்யயயோகா³த்ப²லரூபதயா நிருபாதீ⁴ச்சா²விஷய: ஸாக்ஷாத்கார ஏவ க்³ராஹ்ய இத்யபி⁴ப்ராயேண டீகாக்ருதா ஸ்வயம் ஸாக்ஷாத்காரஹேதுதயா த்⁴யாநமுபந்யஸ்ய த்ரிப்⁴யோ(அ)பி வைஶிஷ்ட்யம் ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய விவக்ஷிதமிதி பூர்வேப்⁴ய இத்யநேந த³ர்ஶிதத்வாத் ஶ்ரவணமநநத்⁴யாநேப்⁴ய இத்யுக்தம் । ஏவம் ச ப²லஸாத்க்ஷாத்காரே விதி⁴ரூபோ(அ)யமர்த²வாத³ உபாஸநாவிதி⁴ஸ்த்வத² ச இஹாத்மாநமித்யாதி³ப²லவாக்யேஷ்வேவேதி தாத்பர்யம் । யத்³யபி த³ஹரவித்³யாப²லப்³ரஹ்மலோகாவாப்த்யர்தி²ந: ஸ்வயமேதச்சா²ஸ்த்ரவிசாராதீ⁴நே ஶ்ரவணமநநே ந ஸம்ப⁴வத: ஸர்வதோ விரக்தஸ்ய முமுக்ஷோரேவைதச்சா²ஸ்த்ராதி⁴காராத் ததா²பி விசாரிதேதச்சா²ஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶாதீ⁴நே த³ஹரோபாஸநாபேக்ஷிதவாக்யார்த²மாத்ரவிஷயே தே விவக்ஷிதே இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । நநு புரேணாதி⁴கரணேந ஸஹாதே⁴யேந ஸதா ப்³ரஹ்மணா ஸம்ப³த்³த⁴வ்யமிதி டீகோக்தமயுக்தம் । ஷஷ்ட்²யா அதி⁴கரணவாசித்வாபா⁴வாத் ஸப்தம்யா வேஶ்மாதி⁴கரணவாசித்வாத் । ந ச புரமத்⁴யக³தவேஶ்மாதே⁴யஸ்ய ஜீவஸ்ய புராதே⁴யத்வமர்த²த: ஸித்⁴யதி ப்ராஸாத³மத்⁴யக³தே பர்யங்கே ஶயாநஸ்யேவ ப்ராஸாதே³ ஶயநம் தத³ர்த²த: ஸித்⁴யது³தா³ஹ்ருதடீகயோக்தமிதி வாச்யம் । வேஶ்மாதே⁴யோ ஜீவ இதீதா³நீமஸித்³தே⁴: ।

ஆதே⁴யத்வவிஶேஷஹேதுப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மாத்ர ஜீவ இதி நிஶ்சயமுபஜீவ்ய க²லு அநிர்தி³ஷ்டாதே⁴யஸ்ய வேஶ்மந: ஸம்நிஹித: ஸ ஏவாதே⁴யதயா(அ)ந்வேதீத்யக்³ரே டீகாக்ருத்³வக்ஷ்யதீத்யாஶங்கா தத்தாத்பர்யமாஹ -

ஸமாஸேதி ।

ஸமாஸே ஷஷ்ட்யபி⁴தே⁴யம் ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யம் ஸப்தம்யர்த²தயா பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதே ஆதா⁴ராதே⁴யபா⁴வே பர்ய்யவஸ்யதீத்யர்த²: । யத்³யபி யதா²பா⁴ஷ்யம் ஸ்வஸ்வாமிபா⁴வம் ஷஷ்ட்²யர்த²மங்கீ³க்ருத்யாதே⁴யத்வஹேதுமநபேக்ஷ்ய விஶேஷஹேதுநைவ லப்⁴யம் புரஸ்வாமிபூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம ஜீவ இதி நிஶ்சயமுபஜீவ்ய ஸந்நிஹிதஸ்ய தஸ்ய வேஶ்மாதே⁴யத்வேநாந்வய உபபாத³யிதும் ஶக்ய: ஷஷ்ட்²யா: ஸ்வஸ்வாமிபா⁴வார்த²கத்வம் ச விஶேஷஹேதூபபாத³நார்த²ம் டீகாக்ருதோ(அ)ப்யபேக்ஷணீயமேவ । ததா²ப்யாதே⁴யத்வஹேதுரபி ய: டீகாயாமுபந்யஸ்த இதி தது³பபாத³நப்ரகாரோ(அ)யம் த³ர்ஶித: । ஏவஞ்ச விகல்பமுகே²ந ஷஷ்ட்²யா அர்த²த்³வயமவதார்ய்ய ஆதே⁴யத்வவிஶேஷஹேத்வோர்யோஜநம் கார்யம் ।

ஆகாஶஸ்ய ஸம்தி³க்³த⁴த்வாதி³தி ।

நநு மஹதி³த³ம் ஸாஹஸவசநம் யத் ஸ்வநாமஶ்ருதிஸமர்பிதோ பூ⁴தாகாஶ: ஸம்தி³க்³தோ⁴ நிரூடி⁴விஷய: பரமாத்மா ச ஸம்தி³க்³த⁴: ஷஷ்டீ²ஸ்வரஸோபநேயவைஶேஷிகஸம்ப³ந்தி⁴லிங்க³வஶாத்³ ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந லக்ஷணீயோ ஜீவோ நிஶ்சித: । ஸ ச பி⁴ந்நவாக்யோபாத்த: ஸமாநவாக்யோபாத்தபூ⁴தாகாஶம் பரமாத்மாநம் ச நிரஸ்ய ஸ்வயம் வேஶ்மாதே⁴யதயா(அ)ந்வேதீதி । நைஷ தோ³ஷ: । த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ இத்யத்ர வேஶ்மாவச்சே²தோ³பாதி⁴கஸ்ய த³ஹரத்வஸ்யார்த²லப்⁴யத்வே(அ)பி ஸாக்ஷாத்³ த³ஹரத்வவசநமர்த²வத்த்வார்த²மாஜாநஸித்³த⁴ம் த³ஹரத்வமுபஸ்தா²பயதி ஆகாஶஶ்ருதிர்பூ⁴தாகாஶம் பரமாத்மாநம் வா தயோ: கதரஸ்ய க்³ரஹணம் கார்ய்யமித்யநிர்ணயே ஸந்நிதி⁴வஶாத்³ ஜீவஸ்ய க்³ரஹணம் நியம்யதே । யுத்³தே⁴ இதி க³க³நஸாக³ரயோரப்யுபலக்ஷணம் தத³பி⁴ப்ராயேணாரோபக்³ரஹணமப்யர்த²வத் । க³க³நம் க³க³நாகாரமித்யத்ரோபமாலம்கார இதி மதமநுருத்⁴யேத்த²முக்தம் | யதி³ து க³க³நம் க³க³நாகாரமிதி ஶ்லோகே நோபமாலம்கார: கிம் து பே⁴த³கல்பநமநபேக்ஷ்ய அத்யந்தாபே⁴தே³ நிப³த்⁴யமாநமௌபம்யம் நாந்வேதீத்யந்வர்த²நாமா(அ)நந்வயாலங்கார: । அநந்வயிநோ(அ)ப்யௌபம்யஸ்ய நிப³ந்த⁴நமநுபமத்வத்³யோதநாய யதா² ஸ்வமஹிமப்ரதிஷ்டி²தத்வவசநமநாதா⁴ரத்வத்³யோதநாய யதா² வா ஸ்வயம்தா³ஸத்வவசநம் தா³ஸரஹிதத்வத்³யோதநாயேதி மதமநுருத்⁴யதே ததா³பி நாத்ராநந்வயேந நிர்வாஹப்ரத்யாஶா । அயமித்யேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யஇதி சோபமாநோபமேயரூபயோ: பரஸ்பரவ்யாவர்தகவிஶேஷணநிவேஶநேந உபாத³தே³ தஸ்ய ஸஹஸ்ரரஶ்மிஸ்த்வஷ்ட்ரா நவம் நிர்மிதமாதபத்ரம் । ஸ தத்³து³கூலாத³விதூ³ரமௌலிர்ப³பௌ⁴ பதத்³க³ங்க³ இவோத்தமாங்கே³ ॥ இத்யத்ரேவ கல்பிதபே⁴தோ³பாதி⁴கோபமாப்ரபே⁴த³ஸ்யைவ வக்தவ்யத்வாத் ।

ந ச ஸோ(அ)பி ப்ரகாரோ(அ)த்ர வக்தும் ஶக்ய இத்யாஹ -

அஸ்து வேதி ।

முக்²யாதே⁴யத்யாக³ இதி ।

நநு ப்³ரஹ்மஶப்³த³முக்²யார்த²லாபோ⁴ ந முக்²யாதே⁴யத்வத்யாக³ஹேது: । வக்ஷ்யமாணவத்ஸராஜபுரத்³ருஷ்டாந்தேந ப்³ரஹ்மபுரே ஜீவஸ்ய வேஶ்மஸம்ப⁴வாத் । வேஶ்மஸ்த²ஸ்ய ச முக்²யபுராதே⁴யத்வோபபத்தே: । ந ச ப்³ரஹ்மபுர இத்யத்ர ஜீவஸந்நித்⁴யபா⁴வே ஜீவோ வேஶ்மாதே⁴யோ ந ஸித்⁴யேதி³தி வாச்யம் । அநந்யதா²ஸித்³த⁴ஸ்வாபா⁴விகத³ஹரத்வலிங்கே³ந ப்³ரஹ்மபரத்வபக்ஷே(அ)ப்யவஶ்யகல்பநீயவ்ருத்த்யந்தரதயா(அ)ந்யதா²ஸித்³தா⁴யா ஆகாஶஶ்ருதே: ப்ரப³லேந தஸ்ய வேஶ்மாதே⁴யத்வஸித்³தே⁴ரிதி சேத் । மைவம் । ஜீவஸ்வாமிகத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ஜீவஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய அப்ரஸித்³த⁴பரப்³ரஹ்மபுரத்வோக்தே: தது³பாஸநாவிதி⁴த்ஸாபா⁴வே வையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் । ந ஹி மைத்ர: க்வ தே³ஶே வர்தத இதி மைத்ராந்வேஷிணம் ப்ரதி வத்ஸராஜபுரே வஸதீதி வாக்யே வத்ஸராஜபுரத்வோக்தி: புராந்தரவ்யாவர்தநேநேவாத்ர ப்³ரஹ்மபுரத்வோக்தி: ப்ரகாராந்தரேண ஸாப²ல்யமஶ்நுவீத த³ஹரத்வவசநம் து ஜீவக³தஸ்வாபா⁴விகத³ஹரத்வவிஷயத்வாபா⁴வே(அ)பி த³ஹரபுண்ட³ரீகாவச்சே²தே³ந ப்³ரஹ்மணோ யாவத்³த³ஹரத்வம் ப⁴வதி தாவத³பேக்ஷயா(அ)தி⁴கம் தஸ்யாந்தே ஸுஷிரம் ஸூக்ஷ்மம் தஸ்மிந்ஸர்வம் ப்ரதிஷ்டி²தமிதி ஶ்ருத்யந்தராம்நாதஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாக்³ரஸுஷிராவச்சே²தோ³பாதி⁴கமத்யந்தஸௌக்ஷ்ம்யம் லம்ப⁴யிதுமிதி ஸாப²ல்யம் நேதும் ஶக்யம் । தஸ்மாத்³யுக்தமுக்தம் ப்³ரஹ்மஶப்³த³முக்²யார்தா²நுஸரணம் முக்²யாதே⁴யத்வத்யாக³ஹேதுரிதி ।

நைகவசநபராம்ருஶ்யதேதி ।

நநு மா பூ⁴த்³ த்³யாவாப்ருதி²வீஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மலக்ஷக: । உபே⁴ அஸ்மிந் த்³யாவாப்ருதி²வீ இத்யாதி³கே யச்சாஸ்யேஹாஸ்தி யச்ச நாஸ்தி ஸர்வம் தத³ஸ்மிந் ஸமாஹிதமித்யந்தே த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸமாதா⁴நவாக்யே உக்தாநுக்தஸகலவஸ்துஸம்க்³ரஹார்தோ² ய: ஸர்வஶப்³த³: ஸ ஸர்வாத்மகப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கோ(அ)ஸ்து । தஸ்யாந்தே ஸுஷிரம் ஸூக்ஷ்மம் தஸ்மிந்ஸர்வம் ப்ரதிஷ்டி²தமிதி தைத்திரீயகே ஸர்வஶப்³தே³நைவ த³ஹரபுண்ட³ரீகோர்த்⁴வஸுஷிரவர்த்யுபாஸ்யப்ரதிபாத³நத³ர்ஶநாத் । ததஶ்சைகவசநாந்தேந ஸர்வஶப்³தே³ந ப்ரக்ருதம் த³ஹராகாஶாந்தர்வர்த்யுபாஸ்யமிஹைகவசநாந்தேந பராம்ரஷ்டும் யோக்³யமிதி சேத்ததா² ஸதி தத³நந்தரம் தம் சேத்³ ப்³ரூயுரஸ்மிம்ஶ்சேதி³த³ம் ப்³ரஹ்மபுரே ஸர்வம் ஸமாஹிதம் ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸர்வே சைவகாமா யதே³ததே³வாப்நோதி ப்ரத்⁴வம்ஸதே வா கிம் ததோ(அ)திஶிஷ்யத இதி வர்ணிதே ஶிஷ்யாணாமாக்ஷேபே ஸ ப்³ரூயாத் தஸ்ய ஜரயைதத்³ ஜீர்ய்யதி ந வதே⁴நாஸ்ய ஹந்யதே ஏதத்ஸத்யம் ப்³ரஹ்மபுரமஸ்மிந்காமாஸ்ஸமாஹிதா இத்யாசார்ய்யகர்தவ்யபரிஹாரோக்தௌ காமாதி³ஸர்வஸமாதா⁴நாதா⁴ரஸ்ய ஸத்யப்³ரஹ்மாக்²யபுரதயா தே³ஹரூபவிதத²ப்³ரஹ்மபுரஜராப்ரத்⁴வம்ஸாநுவிதா⁴யிநோ ஜராப்ரத்⁴வம்ஸௌ ந ஸ்த இத்யுக்திர்ந ஸங்க³ச்ச²தே । ஸமாதா⁴நாதா⁴ரஸ்ய த்வயா பூ⁴தாகாஶதாயா ஏவ வக்தவ்யத்வாத் தஸ்ய ச ஸத்யத்வந்ப்³ரஹ்மத்வாதா⁴ராந்தரநிரபேக்ஷதா⁴ரகத்வோக்த்யயோகா³தி³தி பா⁴வ: ।

யதி³ த³ஹராகாஶஸ்ய விஜ்ஞேயத்வமிதி ।

நநு தஸ்மிந்யத³ந்தரித்யாதௌ³ நாஸ்த்யுபாஸ்யத்வரூபவிஜ்ஞேயத்வோபதே³ஶோ யேந த³ஹரஸ்ய விஜ்ஞேயத்வோபதே³ஶாலாப⁴தோ³ஷ: ஶங்க்யேத கிம் த்வவிதே⁴யஶ்ரவணமநநஸாக்ஷாத்காரேச்சா²விஷயத்வாநுவாத³மாத்ரம் ததை²வ டீகாயாம் வ்யாக்²யாதத்வாத் । தத³நுவாத³ஶ்ச ப²லவாக்யவிதி⁴த்ஸிதகு³ணகு³ணிவிஷயோபாஸநாஸ்துத்யர்த²: பர்யவஸ்யதி ஸ்துதிவாக்யஸ்ய நாஸ்தி யாவது³பாஸ்யவிஷயத்வநியம: । த³ஹரகு³ணஜாதமபி ஶ்ரவணமநநாப்⁴யாமந்வேஷ்டவ்யம் ஸாக்ஷாத்கர்துமேஷ்டவ்யம் சேதி உபாஸ்யைகதே³ஶப்ரஶம்ஸயா கு³ணகு³ண்யுப⁴யவிஷயோபாஸநாஸ்துதிலாபா⁴த் । த்³ரவ்யதே³வதாவிஶிஷ்டயாக³விதீ⁴நாம் யத³ஷ்டாகபாலோ ப⁴வதீத்யாதி³ஷு த்³ரவ்யமாத்ரவிஷயயா வாயுர்வை க்ஷேபிஷ்டா² தே³வதேத்யாதி³ஷு தே³வதாமாத்ரவிஷயயா ச ப்ரஶம்ஸயா ஸ்துதித³ர்ஶநாத் । அதோ த³ஹராதே⁴யவிஷயாந்வேஷ்டவ்யத்வாதி³கத²நஸ்ய ந காசித³நுபபத்தி: । சா²ந்தோ³க்³யவிவரணே ச பா⁴ஷ்யகாரைரித³ம் வாக்யம் த³ஹராதே⁴யவிஷயதயைவ வ்யாக்²யாதம் । தஸ்மிந்நாகாஶாக்²யே ப்³ரஹ்மணி யத³ந்தர்மத்⁴யே தத்³வாவ ததே³வ விஶேஷேண ஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் ஜ்ஞாதுமேஷ்டவ்யம் கு³ர்வாஶ்ரயஶ்ரவணாத்³யுபாயைரந்விஷ்ய ஸாக்ஷாத்கரணீயமித்யர்த² இதி । தஸ்மாத³ஸ்தா²ந இயமாஶங்கா । பரிஹாரோ(அ)ப்யயுக்த: । தஸ்மிந்நித்யஸ்யாவ்யவஹிதே த³ஹராகாஶே ஸ்தி²தே வ்யவஹிதபுண்ட³ரீகபராமர்ஶித்வகல்பநா(அ)யோகா³த் । தஸ்மிந்யதி³த்யாதி³நபும்ஸகலிங்கா³நாம் ப்ராக் பும்ல்லிங்க³நிர்தி³ஷ்டத³ஹராகாஶேநந்வயாச்ச । த³ஹராகாஶஸ்ய ஹ்ருத்புண்ட³ரீகஸ்த²தாயா: த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ இத்யுக்ததயா புநஸ்தத்கீர்த்தநவையர்த்²யாச்ச । தம் சேத்³ ப்³ரூயுரித்யாதி³ஶிஷ்யப்ரஶ்நவாக்யே த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ: கிம் தத³த்ர வித்³யதே யத³ந்வேஷ்டவ்யமித்யாத்³யுக்த்யா பூர்வமாசார்யேண த³ஹராகாஶாந்தர்வர்திந ஏவாந்வேஷ்டவ்யத்வாதி³கமுக்தமிதி ஸ்பஷ்டப்ரதீயமாநதயா தத்³விரோதா⁴ச்சேதி சேத் । உச்யதே । விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமித்யத்ரைவோபாஸநாவிதி⁴ரித்யபி டீகாயாம் வ்யாக்²யாநாந்தரம் த³ர்ஶிதம் । வாக்யஶேஷோ ஹி த³ஹராகாஶாத்மவேத³நஸ்ய ப²லவத்த்வம் ப்³ரூதே । யச்ச ப²லவத்கர்த்தவ்யதயா சோத்³யதே யத்கர்த்தவ்யம் ததி³ச்ச²தீதி தத³ந்வேஷ்டவ்யம் தத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யமிதி த³ஹராகாஶவிஷயமேவாவதிஷ்ட²த இதி । ஏவம் சாத்ர விதே⁴யஸ்யோபாஸநஸ்ய ஸாத⁴நத்வப்ராப்தேச்சா²நுவாத³ இத்யுக்தம் ப⁴வதி । அயமேவ பக்ஷோ பா⁴ஷ்யாபி⁴மத இத்யநுபத³மேவ த³ர்ஶயிஷ்யதே தத³வலம்ப³நேநாத்ர ஶங்கேயம் । பரிஹாரோ(அ)பி நாயுக்த: । யதஸ்தஸ்மிந் யத³ந்தரித்யத்ர யத்பத³ம் வக்ஷ்யமாணத்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸகலவிஶேஷணவிஶிஷ்டத³ஹராகாஶபரம் । அந்யதா² ப²லவாக்யே ஏதாம்ஶ்ச ஸத்யாந்காமாநிதி கேஷாஞ்சித்³கு³ணாநாம் விஶிஷ்ய க்³ரஹணஸ்யேதரபரிஸம்க்²யார்த²த்வாதி³தராணி த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதீ³ந்யபஹதபாப்மத்வாதீ³நி ச கேவலம் ஸ்துத்யர்த²ம் வர்ணிதாநி ந தூபாஸ்யகோடிப்ரவிஷ்டாநீதி ஶங்கயா தேஷாமுபாஸநா ந ஸித்⁴யேத் । ந ச வாச்யம் ஏதாம்ஶ்ச ஸத்யாந் காமாநிதி ஸம்கல்பஜா: பித்ராத³யோ க்³ருஹீதா: ஸம்கல்பாதே³வாஸ்ய பிதர: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தீத்யாதி³ ப்ரக்ருத்ய த இமே ஸத்யா: காமா இதி நிர்தி³ஷ்டத்வாத் தேஷாம் ச ப²லரூபாணாமுபாஸ்யகு³ணத்வாபா⁴வாது³பாஸநஸ்யாப்ராப்தௌ தத்ப்ராப்த்யர்த²ம் தத்தத்கீர்த்தநம் ஸ்யாதி³தி அஸ்மிந்காமா: ஸமாஹிதா இத்யாதி³வாக்யே ப²லாநாமப்யுபாஸ்யகு³ணத்வஸ்ய ப்ரதிபாதி³தத்வேந தத ஏவ தேஷாமப்யுபாஸ்யத்வப்ராப்தே: । அத: ஸகலவிஶேஷணவிஶிஷ்டஸ்ய த³ஹராகாஶஸ்யோபாஸநாநுப்ரவேஶஸித்³த⁴யே தஸ்மிந்யத³ந்தரிதி புந: கீர்தநமிதி ந தத்³வையர்த்²யம் । அத ஏவ கிம் தத³த்ர வித்³யத இத்யேதத³ப்யுபபத்³யதே । தஸ்ய த³ஹராகாஶே கிம் விஶேஷணஜாதம் வர்த்தத இத்யேதத்பரத்வாத் । அவ்யவஹிதபராமர்ஶாஸம்ப⁴வே தஸ்ய த்³வாத³ஶஶதம் த³க்ஷிணேத்யாதா³விவ வ்யவஹிதபராமர்ஶ: ஶக்யமஞ்ஜலிபி⁴: பாதும் வாதா: கேதகக³ந்த⁴ய இத்யத்ரேவ லிங்க³ஸாமாந்யவிவக்ஷயா நபும்ஸகலிங்க³ம் சோபபத்³யதே । ஏவம் தஸ்மிந் யத³ந்தரித்யஸ்ய ஸகலவிஶேஷணவிஶிஷ்டோபாஸநாஸித்³த⁴யே தாவத்³விஶிஷ்டபராமர்ஶித்வம் பா⁴ஷ்யகாரை: ஸ்பஷ்டம் ப்ரதிபாதி³தம் । தஸ்மாத்³வாக்யோபக்ரமே(அ)பி த³ஹர ஏவாகாஶோ ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாதி⁴ஷ்டா²ந: ஸஹாந்த: ஸமாஹிதை: ப்ருதி²வ்யாதி³பி⁴: ஸத்யைஶ்வ காமைர்விஜ்ஞேய இதி க³ம்யத இதி । தஸ்மாதா³ஶங்கா பரிஹாரஶ்சேத்யுப⁴யமப்யுபபத்³யத ஏவ । ஏவமுத்பத்திவாக்யத ஏவ ஸர்வேஷாம் த³ஹரகு³ணாநாமுபாஸ்யத்வஸித்³தே⁴ ப²லவாக்யே ஸத்யகாமஶப்³தே³ந கேஷாஞ்சித்³ கு³ணாநாம் ப்ரஶம்ஸார்தோ²(அ)வயுத்யா(அ)நுவாத³: । தத்³யஏவைதாவரம் ச ஏயம் சார்ணவௌ ப்³ரஹ்மலோகே ப்³ரஹ்மசர்யேணாநுவிந்த³ந்தி தேஷாமேவைஷ ப்³ரஹ்மலோகஸ்தேஷாம் ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதீதி வாக்யே ப்³ரஹ்மலோகக³தார்ணவயோரிவேதி தாத்பர்யம் । சா²ந்தோ³க்³யவிவரணே தஸ்மிந் தத³ந்தரித்யாதே³ர்வ்யாக்²யாநம் த்வேவமபி வ்யாக்²யாதும் ஶக்யமிதி வைப⁴வாபி⁴ப்ராயம் । தத³நுஸ்ருத்ய ச டீகாயாம் ஸாக்ஷாத்காரேச்சா²விஷயதயா வ்யாக்²யாநாந்தரமிதி ந விரோத⁴: ।

அப்⁴யுச்சயார்த²த்வேநேதி ।

நரபதிராஜகுமாராதி³ஶப்³த³ இவ ப்³ரஹ்மலோகஶப்³தே³ லோகவேத³யோ: ஸத்யலோகபரதயா ஷஷ்டீ²ஸமாஸ: ப்ரஸித்³த⁴தர: । ஶீக்⁴ரோபஸ்தி²திகப்ரஸித்³த⁴தரஸமாஸக்³ரஹணே ச ந நிஷாத³ஸ்த²பதிந்யாயாவதார இதி அதி⁴கஶங்காநிராகரணார்த²மப்⁴யுச்சயாபேக்ஷேதி பா⁴வ: ।

அக்³நிவித்³யாவத்த்வேந ஸமர்த²த்வாதி³தி ।

நந்வநயோக்திப⁴ங்க்³யா நிஷாத³ஸ்யாக்³நிவித்³யாராஹித்யேநாஸாமர்த்²யமுக்தம் ப⁴வதி । நைதது³பபத்³யதே । ப்³ராஹ்மணகர்த்ருகா(அ)(அ)தா⁴நநிஷ்பாத்³யஸ்யாஹவநீயாதே³ர்நிஷாதே³ந ஸம்பாத³யிதுமஶக்யதயா பாவமாநேஷ்டாவக்³நிஹோத்ரஹவணீவந்நிஷாத³கர்த்ருகாயாமிஷ்டாவதிதே³ஶாபா⁴வேந தது³பஸம்ஹாரஸாமர்த்²யா(அ)நபேக்ஷணாத் । வித்³யாவத்வேந ஸாமர்த்²யம் து வித்³யாப்ரயுக்திகல்பநயோபபத்³யதே । த்ரைவர்ணிகாநாமபி ஸ்வஸ்வஶாகா²த்⁴யயநஸ்யைவ விஹிதத்வேந ஶாகா²ந்தரவேதா³ந்தராம்நாதாங்க³மந்த்ரோபஸம்ஹாரார்த²ம் வித்³யாப்ரயுக்திகல்பநாவஶ்யம்பா⁴வேந தத்கல்பநாகௌ³ரவா(அ)விஶேஷாதி³தி சேத் । உச்யதே । ஷஷ்டீ²ஸமாஸாஶ்ரயணேநாக்³ந்யதிதே³ஶபா³த⁴ஸம்ப⁴வே தத்³பா³த⁴க: கர்மதா⁴ரயோ நாஶ்ரயணீய: । த்ரைவர்ணிகாநாம் து ஶாகா²ந்தராத்³யாம்நாத வித்³யாப்ரயுக்திர்நாநயேஷ்ட்யா(அ)பேக்ஷணீயா । கிம் த்வாவஶ்யகநித்யநைமித்திககர்மாநுஷ்டா²நதது³பயோகி³க்ருத்ஸ்நந்யாயவிசாரார்த²த்வேநாக்ஷிப்தைவாஸ்தீதி தாத்பர்யம் ।

நிஷாத³ ஏவ ஸ்த²பதி: ஸ்யாதி³தி ।

நந்வத்ர கர்மதா⁴ரயப³லீயஸ்த்வ கா யுக்தி: யத: ஷஷ்டீ²ஸமாஸே லக்ஷணா ந ப்ரஸஜ்யதே । ஏகஸ்ய கர்மதா⁴ரய இவ ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஷஷ்டீ²ஸமாஸே ஸம்ஸர்க³மர்யாத³யா ப்ரதீதிஸம்ப⁴வாத் । ந ச விக்³ரஹவாக்யே விப⁴க்த்யர்த²ஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸமாஸே(அ)பி ப்ரகாரத்வநியமாத்தந்நிர்வாஹார்த²ம் தத்ர லக்ஷணாபேக்ஷா(அ)ஸ்தீதி ஶங்கநீயம் । பர்வதோ வஹ்நிமாநித்யத்ர மதுப³ர்த²ஸ்ய பக்ஷஸாத்⁴யஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யைவ விப⁴க்த்யர்த²ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபி ஸம்ஸர்க³மர்யாத³யா ப்ரதீத்யுபபத்தே: । தஸ்மால்லக்ஷணாதோ³ஷோக்திரயுக்தா । த்³விதீயாயா: ப்ரத்யேகஸம்ப³ந்தோ⁴க்திரப்யயுக்தா । ஸமாஸாந்தர்வர்த்திந்யா விப⁴க்தே: ஸுபோ தா⁴துப்ராதிபதி³கயோரிதி லோபாநுஶாஸநேந ஸமாஸோத்தரவிப⁴க்தேருபஸர்ஜநாந்வயாநங்கீ³காராத் । ந ச ஷஷ்ட்யா த்³விதீயாயா வா லோபோ(அ)ங்கீ³கார்ய இதி விஷயே பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதாயா த்³விதீயாயா ஏவாங்கீ³கார்ய்ய இத்யத்ர தாத்பர்ய்யம் வர்ணநீயம் ததா²பி நிஷாத³ஸ்த²பதேரித்யாதி³ஷஷ்டீ²ப்ரயோகே³ பு³த்³தி⁴ஸந்நிஹிதஷஷ்டீ²லோபாங்கீ³காரே(அ)பி நியமத: ஸாமாநாதி⁴கரண்யா(அ)லாபே⁴ந ஸர்வத்ர ஷஷ்டீ²ஸமாஸத: கர்மதா⁴ரயப³லீயஸ்த்வஸ்ய தத: ஸித்³த்⁴யபா⁴வாதி³தி சேத் । உச்யதே । ஐக்யே லாக⁴வம் ஸம்ப³ந்தே⁴ பே⁴த³கல்பநாகௌ³ரவமிதி ஸார்வத்ரிக: கர்மதா⁴ரயப³லீயஸ்த்வே ஹேதுர்விவக்ஷித: । ராஜ்ஞ: புருஷ இத்யாதௌ³ பே⁴த³நியதஸம்ப³ந்தா⁴த்³யர்த²கவிப⁴க்திவிரோதா⁴தை³க்யத்யாக³: । க⁴டோ ந பட இத்யாதௌ³ விருத்³த⁴விப⁴க்த்யபா⁴வே(அ)பி க⁴டபடதத்³பே⁴தா³நாமேக்யாஸம்ப⁴வாத்தத்த்யாக³: । யத்ர து ஶப்³த³தோ(அ)ர்த²தோ வா நாஸ்தி விரோத⁴ஸ்தத்ர லாக⁴வாதை³க்யம் க்³ராஹ்யமித்யயமௌத்ஸர்கி³கோ ந்யாய: | லக்ஷணாதோ³ஷஸ்து ஷஷ்ட்²யர்தோ² லக்ஷணீய இதி மதாநுஸாரேணோத்³கா⁴டித: । ஸந்நிஹிதா த்³விதீயைவ லுப்தா(அ)ங்கீ³கார்யேதி யுக்திஸ்து ப்ரக்ருதாபி⁴ப்ராயேணோக்தேதி ந கஶ்சித்³தோ³ஷ: । ஸௌத்ரம் ஶப்³த³ஸாமர்த்²யாதி³தி பத³மௌத்ஸர்கி³கந்யாயபரதாயாம் நிஷாத³ஸ்த²பதிஶப்³த³யோரேகார்த²பர்யவஸாநஸாமர்த்²யாதி³தி வ்யாக்²யேயம் । தத³ப்யுக்தம் ஸூத்ரகாரேணேதி வாக்யஸ்ய அபிஶப்³தா³த்கர்மதா⁴ரயப³லீயஸ்த்வமுக்தமேவ । லிங்க³மப்யுக்தமித்யர்த²: ப்ரதிபா⁴ஸமாநோ ந யுக்த: ।

கர்மதா⁴ரயப³லீயஸ்த்வஸ்ய ஸூத்ராநுக்தத்வாதி³த்யாஶங்க்ய ஸௌத்ரண சகாரேண லிங்க³ஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்தி²தாதாத்கர்மதா⁴ரயப³லீயஸ்த்வாதா³தி⁴க்யமதிரக்தத்வம் த்³யோதிதமித்யேதத்பரதயா ஸத்³வாக்யம் வ்யாசஷ்டே -

தத³ப்யாதி⁴க்யமிதி ।

விபக்ஷாத³ஸம்ப⁴வாதி³தி பஞ்சம்யோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்⁴ராந்திம் வாரயதி விபக்ஷாதி³தி । அஸம்ப⁴வாதி³தீதி மூலப்ரதீகக்³ரஹணாநந்தரம் கேஷுசித்கோஶேஷு ஷஷ்டீ²ஸமாஸோ விபக்ஷேதி வாக்யம் த்³ருஶ்யதே । தத³நந்விதம் ப்ரக்ஷிப்தமிவ பா⁴தி டீகாயாம் விபக்ஷாதி³த்யஸ்ய கமலாஸநலோகப்ராப்திவிஶேஷணத்வேந ஷஷ்டீ²ஸமாஸவிஷயத்வாபா⁴வாத் । யதி³ தத்ப்ரக்ஷிப்தம் ந ப⁴வதி ததா³நீமேவம் தஸ்யார்தோ² வாச்ய: । அஹரஹர்ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்த்யபி⁴தா⁴நம் விபக்ஷாத்கமலாஸநலோகப்ராப்ரேர்வ்யாவர்ததாம் த³ஹராகாஶே ச வ்யவதிஷ்ட²தாம் ததா²பி ஷஷ்டீ²ஸமாஸஸ்தேந ந வ்யாவர்த்தநீய: ।

யதோ லோக்யத இதி லோகோ வித்³வத³நுப⁴வவிஷயோ ப்³ரஹ்மாநந்த³: தஸ்யாநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாநிதி ஶ்ருதாவிவ பே⁴த³வ்யபதே³ஶ ஔபசாரிக இதி கல்பயிதும் ஶக்யமித்யாஶங்க்ய ஷஷ்டீ²ஸமாஸபரிக்³ரஹே தந்முக்²யத்வாநுரோதே⁴ந ஷஷ்டீ²ஸமாஸத: ஸத்யலோகே ப்ரஸித்³த்⁴யதிஶயாநுஸாரேண ச ப்³ரஹ்மலோகப்ரத்யாயகதயா தஸ்ய நிர்தி³ஷ்டலிங்க³விருத்³வத்வமநேந வாக்யேநோச்யத இதி யோகா³த்³ரூடி⁴பூர்வகலக்ஷணாயா: ப்ரத²மப்ரதீதமுக்²யார்தா²யாத்யாகே³ந ப³லீயஸ்த்வமாஹ -

தந்நேதி ।

வ்ருத்தோ ப⁴விஷ்யதீதி ।

வர்தத இத்யாத்மநேபதி³தா⁴தோர்வ்ருத்³ப்⁴ய: ஸ்யஸநோரிதி ஸூத்ரேண ஸ்யே பரத: பரஸ்மைபதே³ ஸதி வர்த்ஸ்யதீதி ரூபம் । ஸ்யாந்தேந ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யேத்யந்தேந ।

ந து க³ங்கா³யா இதி லக்ஷ்யஸம்ப³ந்த⁴ம் ப்ருத²கு³க்த்வேதி ।

அநேந ந ஹி ப⁴வதி க³ங்கா³யா: கூலமிதி விவக்ஷிதே க³ங்கா³யா க³ங்கே³தி ப்ரயோக³ இதி டீகாபாட²: ஸாது⁴: ந து க³ங்கா³கூலயோ: க³ங்கே³தி டீகாபாட² இதி த³ர்ஶிதம் ப⁴வதி ।

ஏவமாகாஶஶப்³த³ஸ்ய கௌ³ணதாயாமாகாஶவத்ஸர்வக³த இதி ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த⁴ம் வ்யாபகத்வரூபம் பூ⁴தாகாஶஸாத்³ருஶ்யம் நிமித்ததயா(அ)வதிஷ்ட²தே । ததா² சோபமேயநிர்தே³ஶகேநாகாஶஶப்³தே³நைவ பூ⁴தாகாஶஸாத்³ருஶ்யே ப்ரதிபாதி³தே வாக்யேந ப்ரதிபாத்³யமாநம் தத்ஸாத்³ருஶ்யம் நாந்வேதி யத்³பூ⁴தாகாஶவத்³வ்யாபகம் ப்³ரஹ்ம தத்³பூ⁴தாகாஶவ்யாபகமிதி வாக்யஸ்ய க³ங்கா³யாம் க³ங்கா³யா: கூலே கோ⁴ஷ இதி வாக்யஸ்யேவா(அ)ஸாமஞ்ஜஸ்யாதி³தி ஶங்கிதே யத்³யபி வ்யாபகத்வமபஹாய நித்யநிர்லேபத்வாதி³நா பூ⁴தாகாஶஸாத்³ருஶ்யேநாத்ர கௌ³ணதா குத: சா²ந்தோ³க்³யே ஷஷ்டா²த்⁴யாயே நவஸ்வபி தத்த்வமஸிக²ண்டே³ஷு ஸ ஏஷோ(அ)ணிமேத்யணுத்வேந ஸப்தமாத்⁴யாயே ஸ ஏவாத⁴ஸ்தாதி³த்யாதி³நா வ்யாபகத்வேந ச வர்ணிதே ப்³ரஹ்மணி கத²மணுத்வவ்யாபகத்வயோரவிரோத⁴நமித்யாகாங்க்ஷாயாம் த³ஹரபுண்ட³ரீகாயஸுஷிராவச்சே²தோ³பாதி⁴கமணுத்வம் ஸ்வாபா⁴விகவ்யாபகத்வமித்யவிரோத⁴ம் தத்ப்ரஸங்கா³தை³ாபாதி⁴கப்³ரஹ்மோபாஸநம் ச விதா⁴துமஷ்டமோ(அ)த்⁴யாய ஆரப்³த⁴: । தத்ர ப்ரத²மம் ப்³ரஹ்மணோ த³ஹரஶப்³தே³நாணுத்வமுக்த்வா தஸ்யோபாதி⁴கமணுத்வம் ஸ்வாபா⁴விகம் து வ்யாபகத்வமிதி நிருபணாய தத்ர ஶிஷ்யாணாமாகாங்க்ஷாமுத்³பா⁴வயிதும் வக்ஷ்யமாணத்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸகலவஸ்துவிஶிஷ்டஸ்ய தஸ்யைவாகாஶஸ்ய த³ஹரபுண்ட³ரீகாந்தர்வர்த்தித்வம் புந: ப்ரதிபாத்³ய தத்ப்ரஸங்கா³த் தது³பாஸநாம் விதா⁴ய தத³ந்தர்வர்த்திவஸ்த்வஸம்ப⁴வே ஶிஷ்யை: ஶங்கிதே ஸூக்ஷ்மோபாத்⁴யவச்சே²த³க்ருதாணுபா⁴வஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகம் வ்யாபகத்வம் நாநுபபந்நம் ஸூசிபாஶாத்³யவச்சே²த³க்ருதாணுபா⁴வஸ்ய பூ⁴தாகாஶஸ்யேவேத்யேவமபி ப்ராயேண யாவாந்வா இத்யாதி³வாக்யம் ப்ரவ்ருத்தம் ।

தத்ர ப்³ரஹ்மண: ஸ்வாபா⁴விகம் வ்யாபகத்வமிதி நிர்த்³தா⁴ரணமிஹேத்யேதத்³வாக்யார்த²ஜ்ஞாநகாரணீபூ⁴தபதா³ர்த²ஜ்ஞாநகாலே(அ)நிர்த்³தா⁴ரிதஸ்ய வ்யாபகத்வஸ்ய கௌ³ணவ்ருத்திநிமித்தத்வாயோகா³தி³தி பரிஹர்தும் ஶக்யம் ததா²பி வ்யாபகத்வமேவ தந்நிமித்தமப்⁴யுபேத்ய த்³ருஷ்டாந்தமுகே²ந ஸமாத⁴த்த இத்யாஹ -

பரிஹரதீதி ।

த்³ருஷ்டாந்தே தாவதி³த்த²மநந்வய: ஸமாதே⁴ய: । ஆக்³நேயாதீ³நாம் ஷண்ணாம் யாகா³நாம் ஸ்வரூபேண பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாகாலத்வம் தத்தது³த்பத்திவாக்யவிஹிதே தேஷு கௌ³ணாப்⁴யாம் பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாபதா³ப்⁴யாம் போ³த்⁴யமாநே(அ)பி தேஷாம் த்ரிஶஸ்த்ரிஶ: ப்ராச்யோதீ³ச்யஸகலாங்க³ஸாஹித்யேந தத்தத்காலகர்த்தவ்யத்வம் ப்ரதிபாத³யிதும் தத்³வாக்யம் தத்³வாக்யத்³வயாபா⁴வே த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் ஸ்வர்க³காமோ யஜேதேத்யேகப²லஸாத⁴நத்வேந போ³தி⁴தாநாம் ஷண்ணாம் யாகா³நாம் ப்ரயோகை³க்யஸ்யௌத்ஸர்கி³கத்வாத் । பௌர்ணமாஸ்யாம் ப்ராச்யாங்கா³நுஷ்டா²நபூர்வகம் பௌர்ணமாஸத்ரிகமநுஷ்டா²யா(அ)மாவாஸ்யாயாம் ப்ராப்தாயாமமாவாஸ்யாத்ரிகமநுஷ்டா²யோதீ³ச்யாங்க³ஸமாபநம் கர்தவ்யமிதி வா யாக³ஷட்கமபி ஸ்வஸ்வகாலே க்ரமேண ப்ருத²க் ப்ராச்யோதீ³ச்யாங்க³ஸஹிதம் கர்த்தவ்யமிதி வா ப்ரஸஜ்யேதேதி । தா³ர்ஷ்டாந்திகே து கத²மநந்வய: ஸமாதே⁴ய இதி சேத்³ உச்யதே । உபமேயபரேணாகாஶஶப்³தே³ந கௌ³ணேந ஸ்வரூபேண வ்யாபகத்வே லப்³தே⁴(அ)பி ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாவச்சே²தே³ந ஸ்தி²தஸ்ய தஸ்ய தேநாபி ஸ்வரூபேண பூ⁴தாகாஶத்³வ்யாபகத்வம் ப்ரதிபாத³யிதுமித³ம் வாக்யம் ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகாவச்சி²ந்ந ஏவ த³ஹராகாஶே வக்ஷ்யமாணத்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸகலஸமாதா⁴நஸித்³த⁴யே । அத ஏவோபே⁴ அஸ்மிந்நிதி வாக்யே த³ஹரபுண்ட³ரீகஸ்யாந்தரேவேத்யேதத³பி⁴ப்ராயமந்தரேவேதி வசநம் த்³ருஶ்யதே அத ஏவ ச யச்சாஸ்யேஹாஸ்தி யச்ச நாஸ்தி ஸர்வம் தஸ்மிந் ஸமாஹிதமித்யுக்த்யநந்தரம் ப்ராக்³ ப்³ரஹ்மபுரஶப்³தோ³க்தே தே³ஹ ஏவ ஸர்வஸ்ய ஸமாதா⁴நமுக்தம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா தே³ஹே ஜீர்ணே நஷ்டே வா குஸூலாதௌ³ ஜீர்ணே தா⁴ரணாக்ஷமே தத³ந்தர்நிஹிதம் வ்ரீஹ்யாதி³கமிவ நஷ்டே க⁴டே தத³ந்தர்நிஹிதம் த³த்⁴யாதி³கமிவ ச தத்கிமபி நாவதிஷ்டே²தேத்யந்தேவாஸிநாமாக்ஷேபவசநம் நிப³த்³த⁴ம் த்³ருஶ்யதே தம் சேத்³ ப்³ரூயுரஸ்மிம்ஶ்சேதி³த³ம் ப்³ரஹ்மபுரே ஸர்வம் ஸமாஹிதம் ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸர்வே ச காமா யதை³தஜ்ஜரா சாப்நோதி ப்ரத்⁴வம்ஸதே வா கிம் ததோ(அ)திஶிஷ்யத இதி । நநு ஶ்ரூயமாணமபி த³ஹராகாஶஸ்ய த³ஹரபுண்ட³ரீகவேஷ்டிதஸ்ய தேந ரூபேண வ்யாபகத்வம் தத்ர ஸர்வஸமாதா⁴நம் சாஸம்பா⁴விதம் கத²ம் ஶ்ரத்³தே⁴யமிதி சேத் । உச்யதே । த³ஹரோபாஸகஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்த்யநந்தரமுபயோகி³போ⁴க³ஸ்தா²நபோ⁴கோ³பகரணபோ⁴க்³யஜாதமுபே⁴ அஸ்மிந்நித்யாதி³நோச்யதே । தச்ச ப்³ராஹ்மலௌகிகம் த்³விவித⁴ம் । உபாஸகஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்தஸ்ய ஶரீரவிரஹாவஸ்தா²யாம் ஸ்வப்நபதா³ர்த²ஜாததுல்யமேகம் தஸ்ய ஶரீரவத்த்வாவஸ்தா²யாம் ஜாக்³ரத்பதா³ர்த²துல்யமபரம் । தது³ப⁴யம் ஸூத்ரகார ஏவ விவேசயிஷ்யதி தந்த்ரபா⁴வே ஸந்த்⁴யவது³பபத்தே: பா⁴வே ஜாக்³ரத்³வதி³தி । தத்ராத்³யம் ஸ்வாப்நபதா³ர்த²ஜாதவதே³வ மாநஸம் ஸூக்ஷ்மே(அ)பி மாதுமர்ஹதி । ஸ்வாப்நே ஹ்யபவரகே(அ)நுபூ⁴யமாநே தத³ந்தர்கி³ரிநதீ³ஸமுத்³ராதி³கமப்யநுபூ⁴யதே । பா⁴ஷ்யகாரைஸ்து சா²ந்தோ³க்³யவிவரணே மநோமயாநி ப்³ரஹ்மலோகே ஶரீராதீ³நீதி புராணவசநம் மநஸைதாந் காமாந் பஶ்யந் ரமதே ய ஏதே ப்³ரஹ்மலோக இதி மநோமாத்ரபோ⁴க்³யத்வஶ்ருதிம் சாவலம்ப்³ய ப்³ராஹ்மலௌகிகம் விதே³ஹஸதே³ஹாவஸ்தோ²பயோகி³ ஸகலம் ஸங்கல்பஜபித்ராதி³பா⁴க்³யஜாதம் ஸ்வப்நத்³ருஷ்டஸ்த்ரீபுருஷாதி³வந்மநோவிகாராத்மகமேவ ந து ஸ்தூ²லபார்தி²வாப்யாதி³ரூபமிதி விமர்ஶபூர்வம் வ்யவஸ்தா²பிதம் । ஏவம் ச யத்³யபி ஸ்வாப்நவந்மாநஸம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³கம் ஸூக்ஷ்மே(அ)பி வர்திதுமர்ஹதீதி த³ஹராகாஶஸ்ய வ்யாபகத்வம் ந வக்தவ்யம் । அத ஏவ தஸ்யாந்தே ஸுஷிரம் ஸூக்ஷ்மம் தஸ்மிந் ஸர்வம் ப்ரதிஷ்டி²தமிதி ஸூக்ஷ்மஏவ த³ஹராகோஶே ஸர்வஸமாதா⁴நமுக்தம் ததா²ப்யத்ராத்யல்பீயஸோ த³ஹராகாஶஸ்யாந்த: ஸூக்ஷ்மமபி வஸ்தூபாஸ்யம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யாக்ஷிப்தவதாம் ஶிஷ்யாணாம் ஹ்ருத்³யதிவிபுலம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³கம் தத³ந்த: ஸமாஹிதமித்யுத்தரம் ந ப்ரவிஶேதி³தி மத்வா யக்ஷாநுரூபப³லிந்யாயேந மநோவிகாரரூபத்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸமாதா⁴நோசிதம் மநோவிகாரரூபமேவ ஸ்வாபவரகாந்த: ஸ்வப்நத்³ருஷ்டகி³ரிநதீ³ஸமுத்³ராதி³ஸமாதா⁴நோசிதஸ்வப்நாபவரகவைபுல்யஸமாநம் த³ர்ஶிதமித்யுபபத்³யதே । நநு ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்த்யநந்தரபா⁴விபோ⁴கோ³பயோகி³ஸங்கல்பஜபித்ராதி³கமுபாஸநாகாலே(அ)பி த³ஹராகாஶவர்தி கிமர்த²ம் கல்பநீயமிதி சேது³பாஸ்யத³ஹராகாஶாந்தர்வர்த்தித்வேந தத³நுசிந்தநஸ்யாலம்ப³நஸித்³த்³யர்த²ம் தத்ஸர்வமுபாஸநாகாலே(அ)பி த³ஹராகாஶவர்த்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி ஶ்ருதேரபி⁴ப்ராய: । அத ஏவ ஸங்கல்பஜபித்ராதீ³ந் ப்ரக்ருத்ய த இமே ஸத்யா: காமா அந்ருதாபிதா⁴நாஸ்தேஷாம் ஸத்யாநாமந்ருதமபி⁴தா⁴நம் யோ யோ ஹ்யஸ்யேத: ப்ரைதி ந தமிஹ த³ர்ஶநாய லப⁴தே அத² யே வா(அ)ஸ்ய ஜீவா யே ச ப்ரேதா: யச்சாந்யதி³ச்ச²ந்ந லப⁴தே ஸர்வம் தத³த்ர க³த்வா விந்த³த இதி ப்ராசீநாநந்தஜந்மஸம்ப³ந்தி⁴தி³த்³ருக்ஷிதபித்ருமாத்ருப்⁴ராத்ருபுத்ரகலத்ராதி³கமந்யச்ச து³ர்லப⁴ம் போ⁴க்³யஜாதம் த³ஹராகாஶ ஏவோபாஸ்யமாநே க்ரமேண பஶ்யதீத்யுக்த்வா கத²ம் தாவத்³விஶிஷ்டோ த³ஹராகாஶ: ததா² ஸர்வைர்நோபலப்⁴யத இத்யாகாங்க்ஷாயாம் யத்³யதா²பி ஹிரண்யநிதி⁴ம் நிஹிதமித்யாதி³ர்த்³ருஷ்டாந்த உக்த: । யத்³யுபமேயபராகாஶஶப்³தோ³ நிர்லேபத்வாதி³நா லக்ஷக: ஸ்வரூபேண வ்யாபகத்வம் த்³ருஷ்டாந்தமுகே²ந ப்ரதிபாத்³யமிதி ஜீவே வ்யாபகத்வாஸம்ப⁴வப்ரதிபாத³கபா⁴ஷ்யாநுஸாரேணேஷ்யதே ததா³ த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் மாநஸத்வேந ஸம்கோசோ ந கல்ப்ய: பா³ஹ்யாநாமபி தேஷாமநவச்சி²ந்நே ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்தே: । அந்தரேவேத்யந்த: ஶப்³தோ³ யஸ்யாந்த:ஸ்தா²நி பூ⁴தாநீதிவத³வதா⁴ரணமாதா⁴ராந்தரவ்யவச்சே²தா³ர்த²ம் ஶிஷ்யாணாமாக்ஷேபஸ்த்வந்தராகாஶ ஏவ ஸமாதா⁴நமுக்தமிதி ப்⁴ராந்த்யேத்யுபபாத³நீயமித்யலம் ப்ரபஞ்சேந ।

அதி⁴கரணபா³த⁴ இதி ।

ந சாக்³நேயாதி³ஷு முக்²யார்த²த்வே(அ)ப்யபராஹ்ணஶப்³த³ஸமபி⁴வ்யாஹாராத் பித்ருயஜ்ஞவாக்யே காலபரத்வம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ஆக்³நேயாதி³ஷு முக்²யத்வே ஹி காலே தத்ஸம்ப³ந்தா⁴ல்லக்ஷணா(அ)ங்கீ³கார்யா தத்ராபி ஶக்திகல்பநே கௌ³ரவாத் । ததஶ்ச காலவாச்யபராஹ்ணஶப்³த³ஸந்நிதா⁴நே ஸத்யபி நா(அ)மாவாஸ்யாஶ்ருதே: கர்மவாசிந்யா: ஸந்நிதி⁴வஶாத்³ப⁴ங்கோ³ யுக்த: । கர்மாங்க³த்வேநாபராஹ்ணகாலே பித்ருயஜ்ஞவிதி⁴ர்ப⁴விஷ்யதி ஸமயாத்⁴யுஷிதே ஸூர்யே ஷோட³ஶிந: ஸ்தோத்ரமுபாகரோதீத்யாதி³வாக்யேஷு கர்மாங்க³த்வேந காலவிஶேஷே ஸ்தோத்ரவிஶேஷோபாகரணாதி³விதா⁴நத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: ।

அபரம் ரூடி⁴காரணமிதி ।

அப்ரயோஜகமேவ வைஷம்யம் ப்ரயோஜகத்வேந தது³க்தமநைகாந்த்யேந தூ³ஷயிதுமாஶங்கத இத்யர்த²: । அப்ரயோஜகத்வம் ச தஸ்மாத்³யத் கிஞ்சிதே³ததி³தி டீகாக்³ரந்தே²ந விபா⁴விதம் । நநு ந சாத்ர கஸ்ய சில்லாக்ஷணிகத்வமிதி டீகாக்³ரந்தோ² ந யுக்த: ।

ஸோமத்³ரவ்யவிஶிஷ்டயாக³விதி⁴ஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஸோமவதா யாகே³நேஷ்டம் பா⁴வயேதி³தி ஸோமபதே³ மத்வர்த²லக்ஷணாங்கீ³காராதி³த்யாஶங்க்ய தஸ்ய த்³ரவ்யவிஷயே லக்ஷணா நாஸ்தீத்யேதத³ர்த²த்வேந வ்யாசஷ்டே -

ஸோமஶப்³தோ³ ஹீதி ।

யத்³யபி ஸோமலதாயா: ஶுக்லப்ரதிபத³மாரப்⁴யைகைகம் பத்த்ரம் வர்த்³த⁴தே க்ருஷ்ணப்ரதிபத³மாரப்⁴யைகைகம் பத்த்ரம் க்ஷீயத இதி ப்ரஸித்³தே⁴: பக்ஷத்³வயநியதவ்ருத்³தி⁴க்ஷயஸாத்³ருஶ்யாத் சந்த்³ரவாசிந ஏவ ஸோமஶப்³த³ஸ்ய லதாயாம் லக்ஷணா வக்தும் ஶக்யா । ஏவம் ச பவமாநாயேந்த³வஇத்யாதௌ³ சந்த்³ரவாசித்வஇந்து³ஶப்³த³ஸ்ய தா: ஸோமாய ராஜ்ஞே த³தா³தீதி ராஜாநம் யக்ஷ்ம ஆரதி³தி ச ஸோமோபபத³த்வேந ஸ்வதந்த்ரத்வேந ச சந்த்³ரப்ரயுக்தஸ்ய ராஜஶப்³த³ஸ்ய ததை²வ லதாயாமபி யத்தே க்³ராவ்ணா சிச்சி²து³: ஸோம ராஜந் அரிஷ்ட ராஜந்நக³த³: பரே ஹீதி ப்ரயோக³த³ர்ஶநம் சாபபத்³யதே । அந்யதா² ப³ஹூநாம் சந்த்³ரவாசிஶப்³தா³நாம் லதாயாம் ஶக்திகல்பநாகௌ³ரவப்ரஸங்கா³த் ததா²பி ப்ரஸித்³தா⁴திஶயாத்³ லதாயாமஸாதா⁴ரணவாசகாந்தராப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச தஸ்யாமபி முக்²யத்வமுக்தம் ।

யாக³ஷட்க இதி ।

யாகா³நாம் ஷட³வாந்தரஸங்க்²யாயுக்தஸமுதா³ய இத்யர்த²: । தத³ஸ்ய பரிமாணமித்யஸ்மிந்நர்தே² கந்ப்ரத்யய: । தே³ஹாத்³யாக³மாபாயஸாக்ஷீத்யர்த² இதி ஆசார்யாபி⁴ப்ராயதோ(அ)ர்த² உக்த: ந து ஶிஷ்யாத்³யவக³தஸ்தயோஸ்தத: பரமபி ப்⁴ரமாநுவ்ருதே: ।

அயுபலக்ஷித இதி ।

நேத்ரஸ்த²ம் ஜாக்³ரதம் வித்³யாதி³தி ஶ்ருத்யந்தராத் । ஜாக்³ரதி ஜாக³ரே ।

அபி⁴ப்ரதீதவாநிதி ।

க³த்யர்தா²கர்மகேத்யாதி³ஸூத்ரேண கர்தரிக்த இதி பா⁴வ: ।

சதுர்த²பர்ய்யாயம் ப்ரதீகத ஆத³த்தஇதி ।

ஶங்காவிஶேஷநிவாரணார்த²மிதி பா⁴வ: । ஶங்கா சைவம் யது³க்தமக்ஷிஸ்தா²நாதி³கம் பரஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதீதி தத³யுக்தம் । உபகோஸலவித்³யோபாஸ்யவத்ஸகு³ணோபாஸ்யஸ்யாக்ஷிஸ்தா²நஸம்ப⁴வாத் । ஸ்வப்நேந ஶாரீரமபி⁴ப்ரஹத்ய அஸுப்த: ஸுப்தாநபி⁴சாகஶீதீதி ப்³ரஹ்மண: ஸ்வப்நஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ரவணாத் ஸுப்திவாக்யஸ்ய யத்ர யஸ்மிந்நாதா⁴ரே ஸமஸ்தோ(அ)பி ஜந்து: ஸுஷுப்தோ ப⁴வதீதி ஸுஷுப்தாதா⁴ரப்³ரஹ்மபரத்வோபபத்தேஶ்ச । ந சைவம் ஸதி ஸ்வப்நாவஸ்த²ஸ்ய ப⁴யஶோகாதி³த³ர்ஶநம் ஸுஷுப்தாவஸ்த²ஸ்ய விநஷ்டப்ராயத்வத³ர்ஶநம் சேத³மநுபபந்நம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ।

யதா²(அ)க்ஷிபர்யாயே சா²யாபுருஷ உபதி³ஷ்ட இதி இந்த்³ரவிரோசநயோர்ப்⁴ராந்தி: யதா² ச ப்ரதிபி³ம்பா³வேக்ஷணே விரோசநஸ்ய தே³ஹ உபதி³ஷ்ட இதி ப்⁴ராந்தி: ததா² ஸ்வப்நஸுஷுப்திபர்யாயயோர்ஜீவ உபதி³ஷ்ட இதீந்த்³ரஸ்ய ப்⁴ராந்த்யுபபத்தேரிதி ।

ஏதச்ச²ங்காவாரணம் ச ஸமுத்தா²நவாக்யோபந்யாஸேநேத்த²ம் க்ருதம் । யதி³ ஸ்வப்நஸுஷுப்ரிபர்யாயயோர்ப்³ரஹ்மைவோபதி³ஷ்டம் ஜீவ உபதி³ஷ்ட இதீந்த்³ரஸ்ய ப்⁴ராந்திமாத்ரமிதி கல்ப்யேத ததா³ பர்யாயத்³வயே ப⁴யஶோகவிநஷ்டப்ராயத்வதோ³ஷயுக்தோ ஜீவ உபதி³ஷ்ட இதீந்த்³ரஸ்ய ப்⁴ராந்திரேவ வாரணீயா ஸ்யாத்³ ந து ஜீவஸ்யைவ ப⁴யஶோகாதீ³நாம் ஶரீரஸம்ப³ந்தோ⁴பாதி⁴காத்⁴யாஸிகத்வவர்ணநபூர்வகம் ஶரீராத்ஸமுத்தி²தஸ்ய நிர்தோ³ஷஸ்வரூபாவஸ்தா²நவர்ணநம் ।

அத: ஸர்வமித³ம் ப்ரகரணம் ஜீவவிஷயமேவ ந து ப்³ரஹ்மவிஷயமிதி ।

பாப்மாதே³ரபூர்வஸ்யேதி ।

அபூர்வம் பூர்வஶப்³தோ³தி³தகாரணப்ரதித்³வந்த்³வி கார்யம் தேநாதி³ஶப்³த³க்³ருஹீதஸ்ய ஜராதே³ரப்யபூர்வத்வம் । யத்³வா பாப்மாதி³ஶப்³த³: ஸமாநாதி⁴கரணப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸரூபோ த்³விவித⁴ஸ்தந்த்ரேணோச்சாரித: । தத்ராத்³யேநாபூர்வஸ்யேத்யஸ்யாந்வய: ।

டீகாயாம் நிஷ்ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸகலோபநிஷத்தாத்பர்யவிஷயத்வவர்ணநம் ப்ரக்ருதாநுபயுக்தமஸ்தா²நவிஜ்ரும்பி⁴தமித்யாஶங்க்ய விகல்போத்தரத்வேநாவதாரயதி -

ஜீவவாதீ³ ப்ரஷ்டவ்ய இதி ।

ஶ்ருத்யா ப்ரஜாபதிவாக்யஉக்தமிதி ।

நநு ஶ்ருத்யாபி நிருபாதௌ⁴ கத²ம் காமஸம்கல்பாவுக்தௌ । உச்யதே । முக்தௌ யாவத்ஸர்வமுக்தி பி³ம்ப³பூ⁴தேஶ்வரபா⁴வமாபத்³யதே ப³ஹுஷு த³ர்பணேஷு முக²ப்ரதிபி³ம்பே³ ஸத்யேகத³ர்பணாபாயே தத்ப்ரதிபி³ம்ப³ இவ யாவத்ஸகலத³ர்பணாபாயம் பி³ம்ப³முக²பா⁴வம் தாவத்பர்ய்யந்தம் த³ர்பணாந்தரக³தப்ரதிபி³ம்ப³ப்ரதியோகி³த்வரூப பி³ம்ப³பா⁴வா(அ)நிவ்ருத்தே: ததஶ்ச முக்தஸ்ய பரமேஶ்வரபா⁴வாபத்த்யா தத்³ரூபேண காமஸம்கல்பௌ ஸ்வதோ நிருபாதி⁴கஸ்யாபி ப³த்³த⁴புருஷத்³ருஷ்ட்யா ஸம்ப⁴வத ஏவ । தத³பி⁴ப்ராயேணோக்தம் பா⁴ஷ்யே(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகம் பாரமேஶ்வரம் ரூபம் வித்³யயா ப்ரதிபத்³யத இதி । ஸூத்ரகாரோ(அ)பி ப்³ராஹ்மேண ஜைமிநிரிதி சதுர்தா²த்⁴யாயாதி⁴கரணே முக்தஸ்ய பரமேஶ்வரபா⁴வாபத்த்யாஶயேநைவ வர்ணிதகு³ணாஷ்டகமுபபாத³யிஷ்யதி । தஸ்மாது³பபந்நௌ காமஸம்கல்பௌ பரமேஶ்வராபே⁴தே³ந முக்தஸ்ய ப்ரத்யுத தத்³பே⁴த³ ஏவ ஜீவஸ்ய ஶரீராவஸ்தா²யாமபி தௌ ந ஸம்ப⁴வத: । ந ஹி ததா³நீமமநஸ்கஸ்ய தாவுபபத்³யேதே ।

கத²ம் வ்யுத்க்ரமேணேதி ।

நநூபஸம்பத்தி: ஸாக்ஷாத்கார: அபி⁴நிஷ்பத்தி: ப்ராப்திரித்யர்த²: க்ரமாவிரோதா⁴ய கிமிதி நாத்³ருத: । யதை²தாந்யமுஷ்மாதா³காஶாத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யந்த இதி த்³ருஷ்டாந்தஸங்க³த்யநுரோதா⁴த் । த்³ருஷ்டாந்தவாக்யஸ்ய ஹ்யயமர்த²: । யதா² பூர்வப்ரக்ருதாநி வாயுரப்⁴ரம் வித்³யுத் ஸ்தநயித்நுரித்யேதாநி ப்ராவ்ருஷி வர்ஷணாதி³ப்ரயோஜநாநந்தரம் ஸ்தூ²லரூபம் விஹாய ஸூக்ஷ்மரூபேணாகாஶே தத³விவிக்ததயா ஸ்தி²தாநி புந: ப்ராவ்ருடா³ரம்பே⁴ கிஞ்சிது³ச்ச்²வஸிதாநி பூ⁴த்வா ததோ விவிக்தாநி ஸந்தி பரம் க்³ரீஷ்மப்ரவ்ருத்தம் ஸாரம் ஜ்யோதி: ஸஹகாரி ப்ராப்ய ஸ்வேந ஸ்வேந புரோவாதாதி³ரூபேணாபி⁴வ்யஜ்யந்த இதி । ஏவம் ச தா³ர்ஷ்டாந்திகே(அ)ப்யுபஸம்பத்தி: ப்ராப்திரேவ வாச்யேதி ।

தத்ப²லம் ஸாக்ஷாத்கார இதி ।

அஸ்மிந்பக்ஷே உபஸம்பத்திரேவாபி⁴நிஷ்பத்திர்வாச்யா । ததை²வாசார்யை: ஸம்பத்³யார்விபா⁴வ இத்யதி⁴கரணே பரம் ஜ்யோதிரூபஸம்பத்திவிவரணரூபதயா ஸ்வரூபாபி⁴நிஷ்பத்திவாக்யம் வ்யாக்²யாஸ்யதே । அஹம் ஶப்³த³கோ³சரமித்யஹம்காராஸ்பத³மித்யஸ்ய வ்யாக்²யா ।

நநு ப்ராஜாபத்யவாக்யாலோசநயா ஜீவபராபே⁴த³ஸித்³தே⁴: ஸமநந்தரபூர்வக்³ரந்த²ப்ரதிபாதி³தாயா: ப்ரதித்³வந்த்³விதயா ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴தா³விரோத்⁴யர்தா²ந்தரப்ரத³ர்ஶகமாசார்யதே³ஶீயமதமுபந்யஸ்யத இதி பா⁴ஷ்யார்ஜவேந ப்ரதிபா⁴தி தத்தாத்பர்யப்ரத³ர்ஶகே யதி³ ஹ்யேதமித்யாதி³டீகாக்³ரந்தே² அக்ஷிஸ்தா²நஸ்ய சா²யாபுருஷத்வாஸம்ப⁴வநிராஸோ(அ)நுபயோகீ³த்யாஶங்க்ய தது³பயோக³ஸித்³த⁴யே த³ஹரோ ஜீவ இதி பூர்வபக்ஷிண ஏவாசார்யதே³ஶீயகஞ்சுகமவலம்ப்³ய விதா⁴ந்தரேண ப்ரத்யவஸ்தா²நபரமித³ம் பா⁴ஷ்யமிதி யோஜநார்த²தயா யதீ³த்யாதி³க்³ரந்த²மவதாரயதி -

ஏகதே³ஶீதி ।

யதி³ கேசிதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யம் பூர்வபா⁴ஷ்யப்ரதிபாதி³தப்ராஜாபத்யவாக்யார்த²ப்ரதித்³வந்த்³விஜீவப்³ரஹ்மபே⁴தா³விரோதி⁴தத³ர்தா²ந்தரப்ரத³ர்ஶகமதாந்தரோபந்யாஸமாத்ரபரம் ப⁴வேத் ததா³ ததா³ஶயவர்ணநார்தே² யதி³ ஹ்யேதமித்யாதி³டீகாக்³ரந்தே² ததோ ந ப⁴வேத் சா²யாபுருஷ இதி ஸ்தா²நே ததோ ந ப⁴வேஜ்ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴த³ இதி வக்தவ்யம் ஸ்யாத்³ ந ததோ²க்தம் । தஸ்மாத³க்ஷிஸ்தா²நஸ்ய சா²யாத்மத்வமங்கீ³க்ருத்ய பூர்வபக்ஷாந்தரப்ரவர்தநே டீகாயாஸ்தாத்பர்ய்யம் க³ம்யத இதி பா⁴வ: ।

ப்ராசீநபூர்வபக்ஷாத³ஸ்ய பூர்வபக்ஷஸ்ய விஶேஷம் வக்தும் ஸாதா⁴ரணாம்ஶம் த³ர்ஶயதி -

உக்தம் ஹீதி ।

தஸ்யைவாபஹதபாப்மத்வாதி³ த³ர்ஶயத்யேதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ ப்³ரஹ்மேதி பூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்யே வாக்³பு³த்³தி⁴ஶரீராரம்ப⁴ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்ய பாப்மாதி³: ஶரீராபா⁴வே ந ப⁴வதீதி தட்டீகாயாம் சேதி ஶேஷ: । யத்³யபி சா²யாவதா³ரோபேணேதி பக்ஷோ நோக்த: ப்ரத²மபூர்வபக்ஷே சாக்ஷிஸ்தா²நோ ந சா²யாபுருஷ உக்த: । ததா² தத³பி⁴ப்ராயகல்பநே த்வேதமித்யக்ஷிஸ்த²புருஷாநுகர்ஷணாங்கீ³காரோக்திவிரோத⁴: । ததா²பி ஸ சா²யாபுருஷஶ்சேத³ம்ருதத்வாத்³யாரோபோ வாச்ய: । ததா³ரோபோ ஜீவத்வபக்ஷே(அ)பி வக்தும் ஶக்ய இத்யுபகோஸலவித்³யாக³தாக்ஷிவாக்யவிஷயபூர்வபக்ஷச்சா²யயோக்தப்ராயமிதி பா⁴வ: ।

நந்வேதமிதி ।

நநு தத்ப்ரத²மபூர்வபக்ஷவசநமேதம் த்வேவேத்யத்ராக்ஷிஸ்தா²நபுருஷாநுகர்ஷணமங்கீ³க்ருத்யேதி இதா³நீம் த்³விதீயபூர்வபக்ஷே ஏதமிதி பராமர்ஶஸ்யாந்யவிஷயத்வமங்கீ³க்ருத்யேதி ச விஶேஷோ(அ)ஸ்து நாம தேந ப்ரத²மபூர்வபக்ஷநிராகரணயுக்திமநாத்³ருத்ய த்³விதீயபூர்வபக்ஷோத்தா²நஹேது: கோ விஶேஷோ த³ர்ஶித: ஸ்யாதி³தி சேது³ச்யதே । அக்ஷிஸ்தா²நபுருஷாநநுகர்ஷவிஶேஷ ஏவ ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யமாணாவிநிக³மநபூர்வபக்ஷோத்தா²நஹேது: । ஏதமித்யநேநாக்ஷிஸ்தா²நாநநுகர்ஷே ஹ்யக்ஷிஸ்தா²நஶ்சா²யாபுருஷோ ப⁴வேதி³தி தத்³வசநம் ஸ்வாதந்த்ரேணோபாஸ்யத்வபரமதோ(அ)நந்தரபர்ய்யாயத்³வயே ஜீவவசநமபி தத்³வதே³வ ஸ்வாதந்த்ர்யேணோபாஸ்யத்வபரம் ந து சதுர்த²பர்ய்யாயவக்ஷ்யமாணப்³ரஹ்மா(அ)பே⁴த³போ³த⁴நார்த²மித்யந்யார்த²ஶ்ச பராமர்ஶ இதி ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யமாணந்யாயவிஷயத்வாபா⁴வாது³த்தரத்ர ப்ரஜாபதிவித்³யாயாமபஹதபாப்மத்வாதி³யுக்தத்வேநோபாஸ்யத்வேந ச ஸ்வதந்த்ரதயா நிர்தி³ஷ்டயோர்ப்³ரஹ்மஜீவயோர்மத்⁴யே த³ஹரோ ப்³ரஹ்மைவேதி நியந்தும் ந ஶக்யதே । அபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணவசநேந ப்³ரஹ்மபக்ஷஸ்யேவ ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²பந்நஸ்வதந்த்ரஜீவோபந்யாஸேந ஜீவபக்ஷஸ்யாப்யுத்தா²நாத் । ப்ரஜாபதிவித்³யாயாம் ஸுஷுப்தஜீவோபந்யாஸஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யே த³ஹரவித்³யாயாமத² ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³ இதி தது³பந்யாஸஸ்யாபி தத்³வதே³வ ஸ்வாதந்த்ர்யாபத்த்யா தத்ராந்யார்த²ஶ்ச பராமர்ஶ இதி வக்ஷ்யமாணந்யாயா(அ)ப்ரஸராத் ।

ததி³ஹாபி ஸூத்ரே(அ)நுஸந்தே⁴யமிதி ।

இதரபராமர்ஶாத்ஸ இதி சேதி³தி ஶங்காபா⁴க³ரூபபூர்வஸூத்ரோபக்ரமே ஜீவலிங்க³மாத்ரோபந்யாஸாத் தத்பூர்வஸூத்ரப்ரத³ர்ஶிதப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் அந்யதா²ஸித்³த⁴வசநாத³விநிக³மேந பூர்வபக்ஷ இதி பா⁴ஷ்யடீகயோர்வர்ணிதம் தது³த்தராச்சேதி³தி ஸூத்ரே(அ)ப்யாசார்யதே³ஶீயமதேோபந்யாஸவ்யாஜேந ப்ரவர்தமாநே(அ)ஸ்மிந் பூர்வபக்ஷே ஸமாநமித்யர்த²: । ப்ரத²ம பூர்வபக்ஷஸ்து நாவிநிக³மேந ப்ரவ்ருத்த: । ப்ரஜாபதிவித்³யாயாமபஹதபாப்மத்வாதி³ர்ஜீவஸ்யைவ த⁴ர்ம இதி நிஶ்சயேந தத ஏவ லிங்கா³த்³த³ஹரோ ஜீவ இதி நிஶ்சித்ய தத்ப்ரவ்ருத்தே: । யத்³வா ப்ரத²மபூர்வபக்ஷோ(அ)ப்யவிநிக³மேந ப்ரவ்ருத்த இதி தாத்பர்யம் । அத்ராபி பா³ஹ்யாகாஶோபமாநக³திஶப்³த³த்⁴ருதீநாமந்யதா²ஸித்³தா⁴நுக்தே: ।

நநு வாக்யோபக்ரமக³தஸ்ய பரமாத்மந: பராமர்ஶாதி³த்யேதத³நந்தரவாக்யோபக்ரமக³தஸ்ய பராமர்ஶ: கிம் ந ஸ்யாதி³தி ஶங்காநிராகரணார்த²த்வேந ந க²லு ஜீவாத்மந இத்யாதி³டீகாக்³ரந்த²: ப்ரவ்ருத்த இதி ப்ரதிபா⁴தி தஸ்ய ச தாத³ர்த்²யம் ந ஸம்ப⁴வதி அக்ஷிஸ்தா²நோ ஜீவ இதி பக்ஷம் விஹாய சா²யாபுருஷ இத்யங்கீ³க்ருத்ய பூர்வபக்ஷாந்தரப்ரவர்தநார்த²த்வேந யதீ³த்யாதி³டீகாக்³ரந்த²ஸ்யாவதாரணாதி³த்யாஶங்க்ய பரமாத்மந: பராமர்ஶாதி³தி வாக்யோபக்ரமே ஜீவபராமர்ஶப்ரத்யாக்²யாநமயுக்தம் தயோரபே⁴தா³தி³தி ஶங்காநிராகரணார்த²த்வேந ந க²ல்விதி க்³ரந்த²மவதாரயதி -

நந்விதி ।

த்³ருஷ்டே ஸம்ப⁴வதீதி ।

நநு பரமாத்மநி தீ⁴நிவேஶாயோபாஸ்த்யர்த²த்வே(அ)பி த்³ருஷ்டார்த²த்வம் ந ஹீயத இதி சேந்ந । உபாஸ்திவித்⁴யங்கீ³காரே பரமாத்மநி சித்தைகாக்³ர்யமநயைவோபாஸநயா ஸம்பாத³நீயமிதி நியமவிதி⁴த்வஸ்யாங்கீ³கர்தவ்யத்வேந நியமாத்³ருஷ்டகல்பநாகௌ³ரவஸத்த்வாதி³தி பா⁴வ: ।

நநு மதாந்தரமாஹேத்யயுக்தம் மதத்³வயே(அ)பி ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴தா³விஶேஷாத்³ விஶேஷகாந்தரா(அ)நுக்தேஶ்சேத்யாஶங்கயாஹ -

அஸ்ய சேதி ।

ஔபாதி⁴கஸ்தாத்த்விகோபாத்⁴யவச்சி²ந்ந: ।

ஏததி³தி க்ரியாவிஶேஷணமித்யஸ்ய விவரணம் -

ஏதத்ஸ்வப்நமிதி ।

ஸ்வப்நம் யதா² ப⁴வதி ததா² ஸ்வபிதீத்யபே⁴தே³(அ)பி க்ரியாவிஶேஷணதயா கர்மதா பாகம் பசதீதிவத் । அத்ர ப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் ப்ரஜாபதிவித்³யாநுஸாரேண ஜீவலிங்க³த்வஶங்காகலுஷிதத்வாத்³ ப்³ரஹ்மலிங்க³த்வமஸ்பஷ்டம் தஸ்ய ஸ்பஷ்டத்வே(அ)பி அந்தர்வர்த்யந்வயாவபா⁴ஸாத்³த³ஹராகாஶாந்வயித்வம் ந ஸ்பஷ்டமித்யஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா ॥

அநுக்ருத்யதி⁴கரணவிஷயா:

அநுக்ருதேஸ்தஸ்ய ச ॥22॥

ஸதி விஷயே ச ஸாதா⁴ரண்யாதி³தி ।

நநு ஸாதா⁴ரண்யமஸித்³த⁴ம் வைஷயிகாதி⁴கரணகாரகவிப⁴க்தேர்யஸ்ய ச பா⁴வேந பா⁴வலக்ஷணமித்யுபபத³விப⁴க்திதோ ப³லீயஸ்த்வாதி³தி சேந்மைவம் । ணிஜர்தா²த்⁴யாஹாரஸாபேக்ஷகாரகவிப⁴க்தேருபபத³விப⁴க்தேஶ்ச ப³லாப³லநிர்த்³தா⁴ரணாஶயேந ஸாதா⁴ரண்யோக்தே: பூர்வபக்ஷாவதாரிகயா ததா² ததா³ஶயவிவரணாத் ।

பூர்வமிதி ।

நநு ப்ரத²மபூர்வபக்ஷே தாவதே³தமித்யஸ்ய ப்ரக்ருதார்த²த்வம் த³ஹரோ ஜீவ இதி ஶங்காநிராஸே ந ஹேது: தத்ர தஸ்ய ப்ரக்ருதார்த²த்வஹேதுநைவ ததா² ஶங்கோத்தா²நாத் । ந ச தஸ்யாப்ரக்ருதார்த²த்வஸம்ப⁴வஸ்ததா²ஶங்காநிராஸாஸம்ப⁴வே ஹேது: । ததோ ஜீவே(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³ஸத்³பா⁴வமூலஶங்காநிராஸஸ்யைவ ஸித்³த⁴: । த்³விதீயபூர்வபக்ஷே(அ)பி தது³க்தஶங்காநிராஸே ந ஹேது: । தத்ராப்யேதமித்யஸ்ய வாக்யோபக்ரமப்ரக்ருதாபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகாத்மார்த²த்வாவலம்ப³நேநைவ ததா² ஶங்கோத்தா²நாத் । தத்ராபி தஸ்யாப்ரக்ருதார்த²த்வஸம்ப⁴வஸ்ததா²ஶங்காநிரஸநாஸம்ப⁴வே ந ஹேது: । ஸ்வப்நாதி³பர்யாயேஷ்வேதமித்யஸ்ய ப்ரக்ருதமஸம்ஸ்ப்ருஶ்ய ஸ்வஸ்வவக்ஷ்யமாணார்த²மாத்ரபராமர்ஶித்வ(அ)க்ஷிஸ்த²ச்சா²யாத்மா ஸ்வப்நஸுஷுப்திபர்யாயயோருக்தோ ஜீவஶ்ச ததா² ததோ²பாஸ்யஶ்சதுர்த²பர்யாயோ ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞேயமிதி கல்பநே ப்ரக்ருதஸ்யா(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகஸ்யேந்த்³ரவிரோசநாப்ருஷ்டஸ்யாத்மந: க்வசித³ப்யுக்திர்ந லப்⁴யேதேதி தோ³ஷாபத்யா தத்பரிஹாரார்த²மக்ஷிபயஸ்தத்³விஷய இதி தத்ராபஹதபாப்மத்வாத்³யஸம்ப⁴வேநாபரிதோஷாத் புந: புநராக³மிந்த்³ரம் ப்ரதி ஸ ஏவோபதி³ஷ்ட இதி ச வக்தவ்யத்வேந ஸ்வதந்த்ரஜீவோபாஸ்திவித⁴ரூபத்³ருஷ்டாந்தா(அ)ஸம்ப்ரதிபத்த்யா தந்மூலாயா ஜீவோ த³ஹர இதி ஶங்காயா: ஸர்வநாமப்ரக்ருதார்த²த்வநியமாபா⁴வேந ஹேதுநா ப்ரதிஷ்டா²பநாலாபா⁴த் । அக்ஷிபர்யாயஸ்ய சா²யாத்மோபாஸ்திபரத்வ ஹி தத்ராபரிதோஷாதா³க³தமிந்த்³ரம் ப்ரதி ததோ(அ)ந்யஸ்ய ஜீவஸ்யோபாஸ்த்யுபதே³ஶ இதி வக்தும் ஶக்யம் । தஸ்ய ப்ரக்ருதாத்மோபதே³ஶபரத்வே து சா²யாபுருஷஸ்யாபஹதபாப்மத்வாதி³கம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யபரிதோஷாதா³க³தம் ப்ரதி ததீ³யப்⁴ராந்த்யநயநேந ப்ரக்ருத ஏவாத்மா ப்ரகாராந்தரேணோபதே³ஷ்டவ்ய: । அத: ப்ரக்ருதார்த²த்வாதி³ ஶங்காநிராஸே ப்ரக்ருதார்த²த்வநியமாபா⁴வாதி³தி ஶங்காநிராஸாஸம்ப⁴வே ச ஹேதுத்வேநோக்தியுக்தேதி சேத் । உச்யதே । ப்ரத²மபூர்வபக்ஷே தாவத்³ ஏதமித்யஸ்ய ப்ரக்ருதார்த²த்வஹேதுநோத்தி²தோ ஜீவோ த³ஹர இதி ஶங்கா தஸ்ய பூர்வபக்ஷ்யபி⁴மதம் ப்ரக்ருதார்த²த்வமேவ ஜீவப்³ரஹ்மாபே⁴த³ஸித்³தி⁴ப்ரத்யாஶயா ஸமாஶ்ரித்ய ஜீவஸ்யாவஸ்தா²த்ரயோத்தீர்ணஸ்ய துர்யபர்யாயே ப்³ரஹ்மபா⁴வோக்தேரபேதஜீவபா⁴வம் ப்³ரஹ்மைவாபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகம் ந ஜீவ இத்யுபபாத³நேந நிராஸி । தத³ஸாது⁴ । தஸ்யாப்ரக்ருதார்த²த்வஸம்ப⁴வே ததோ ஜீவப்³ரஹ்மா(அ)பே⁴தா³(அ)ஸித்³தே⁴ரித்யாக்ஷேப: । தத்ர ப்ரக்ருதார்த²த்வாதி³தி ஶங்காந்வயே ஹேதுபஞ்சமீ ஶங்காநிராஸாந்வயே ல்யப்³லோபே கர்மண்யுபஸம்க்²யாநமிதி பஞ்சமீதி பே⁴த³: । ததா² த்³விதீயபூர்வபக்ஷே த்³விதீயாதி³பர்யாயக³தஸ்ய ஏதமித்யஸ்ய  வாக்யோபக்ரமப்ரக்ருதாபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணகாத்மார்த²த்வாத்³த³ஹரோ ஜீவ இதி ஶங்கா தஸ்ய ப்ரக்ருதார்த²த்வாத்ஸந்நிஹிதாக்ஷிஸ்தா²ர்த²த்வாத்³ நிராஸி । தத³ஸாது⁴ । த்³விதீயாதி³பர்யாயக³தஸ்யைதமித்யஸ்யாப்ரக்ருதார்த²த்வஸம்ப⁴வேநாக்ஷிஸ்த²பராமர்ஶித்வாஸித்³த்⁴யா தந்மூலகஜீவப்³ரஹ்மா(அ)பே⁴தா³ஸித்³தே⁴ரித்யாக்ஷேப: । அஸ்யாம் யோஜநாயாம் ப்ரக்ருதார்த²த்வாதி³தி ஶங்காந்வயே தந்நிராஸாந்வயே ச ஹேதுபஞ்சம்யேவ ஶங்காநிராஸாந்வயே ஸந்நிஹிதார்த²த்வாதி³தி தத³ர்த² இதி விஶேஷ: । யத்³யபி ப்ராந்நிதி⁴: ப்ரகரணாத்³து³ர்ப³ல: ததா²பி வாக்யோபக்ரமப்ரக்ருத ஏவாத்மா(அ)க்ஷண்யுபதே³ஶ்ய இதி ப்ரகரணாநுகு³ணஸந்நிதி⁴ர்ந தேந பா³த்⁴ய: । நநு ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதார்த²த்வநியமாபா⁴வே(அ)பி பூ⁴ய இதி நோ ஏவாந்யசேத்யேதாப்⁴யாம் ஏதமித்யஸ்ய ப்ரக்ருதார்த²த்வம் க்ரமேதி³தி நாக்ஷேபஸித்³தி⁴ரிதி சேத் । மைவம் । ததா² நியமாபா⁴வே பூ⁴ய இத்யஸ்ய புநரபி கிம்சித³ந்யத்³வக்ஷ்யாமீத்யாஶயோபபத்தே: । நோ ஏவாந்யதி³த்யஸ்ய இதோ(அ)ந்யத்கிஞ்சித் பஞ்சமபர்யாயமுபக்ரம்ய ந வக்ஷ்யாமி அஸ்மிந் சதுர்த²பர்யாயே வக்ஷ்யமாணேநைவ ஸமாபயிஷ்யாமீத்யர்தோ²பபத்தே: ।

பா⁴ஸகத்வே ஸதீதி ।

தேஜோபா⁴ஸகத்வே ஸதீத்யர்த²: । ததை²வோத்தரத்ர ஶங்காபரிஹாராப்⁴யாம் தத³ர்த²ம் ஸ்பஷ்டீகரிஷ்யதி । இத³ம் ச தேஜோவிஶேஷணம் க⁴நகுட்³யாதௌ³ விஷயதயா ஸ்வபா⁴நஹேதௌ வ்யபி⁴சாரதாத³வஸ்த்²யமிதி ஶங்காபரிஹாரார்த²ம் । யத்³யபி த⁴நகுட்³யாதே³: ஸூர்யதீ³பாத்³யபி⁴பா⁴வகத்வம் நாஸ்தி க⁴நகுட்³யாத்³யாவரணே ஸதி சக்ஷு:ஸந்நிகர்ஷாபா⁴வாத் ஸூர்யதீ³பாத்³யக்³ரஹணோபபத்தே: । ததா²பி ஸுவர்ணதேஜ: தது³பஷ்டம்ப⁴கபார்தி²வபா⁴கா³பி⁴பூ⁴தம் ஸஹ ஸ்வகீயேந ஶுக்ரபா⁴ஸ்வரரூபேண ந ஸ்பஷ்டமுபலப்⁴யத இதி மதாநுஸாரேண தத்ர வ்யபி⁴சாரவாரணார்த²ம் தத்³விஶேஷணம் । ஸூர்யாதி³கம் ந பா⁴தீத்யஸ்யாபி ப³லவதா தேஜஸா(அ)பி⁴பூ⁴தம் ந ஸ்பஷ்டம் பா⁴தீத்யேவார்தோ² ந து ஸர்வதை²வ ந பா⁴தீதி ப்ரத்யக்ஷவிரோதா⁴த்பூர்வாபரவிரோதா⁴ச்ச । ந ஹி யஸ்மிந்த்ஸதி யத்ஸர்வதை²வ ந பா⁴தி தத்தமநுபா⁴தீதி யுக்தம் । ந க²லு யஸ்மிந் க³ச்ச²தி யோ ந க³ச்ச²தி ஸ தமநுக³ச்ச²தி । அதோ ஹேதௌ விஶேஷ்யபா⁴க³ஸ்ய ஸ்பஷ்டதேஜோபா⁴நவிரோதி⁴த்வமேவார்த² இதி யுக்தமுபஷ்டம்ப⁴கபார்தி²வபா⁴கே³ வ்யபி⁴சாரவாரணார்த²ம் விஶேஷணமிதி ।

 யதி³ தேஜோந்தரா(அ)த்³ருஷ்டமபி ஸூர்யாதி³ப்ரகாஶகத்வம் க்வசித்தேஜஸி கல்ப்யதே தர்ஹ்யதேஜஸைவ ப்³ரஹ்மணா ஸூர்யாதீ³நாமபி⁴ப⁴வஸ்தத³நுகரணம் ச கல்ப்யதாம் மந்த்ரஸ்ய ப்ரகரணாத்³ ப்³ரஹ்மபரத்வாவஶ்யம்பா⁴வேந ஶ்ருதிவஶாத்கிஞ்சித³ஸித்³தா⁴ர்தா²ஶ்ரயணே ப்ரகரணாநுரோத்⁴யர்தா²ஶ்ரயணஸ்யைவோசிதத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -

அபி⁴ப⁴வாநுகாரயோரிதி ।

நநு ப்³ரஹ்மபக்ஷே த்³வயமப்ரஸித்³த⁴ம் கல்பநீயம் தேஜ:பக்ஷே த்வேகமேவேதி நாயம் விஶேஷ: ।

தேஜ:பக்ஷே ததா²பூ⁴தஸ்ய த⁴ர்மிண: தேஜஸோ(அ)ப்யப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய கல்பநீயத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -

இதி பூர்வவாத்³யாஶய இதி ।

அயமிஹ தஸ்யாஶயோ விவக்ஷித: । தேஜஸஸ்தேஜ:ப்ரகாஶகத்வம் நாத்³ருஷ்டசரம் லாக⁴வேந தேஜோவிரோதி⁴பி⁴ந்நசாக்ஷுஷத்வாவச்சி²ந்நே தேஜோபேக்ஷாங்கீ³காராத் । தீ³பே தத்ஸம்யுக்தஸ்யாலோகஸ்யாலோகே பரஸ்பரஸம்யுக்தாநேககிரணாத்மகே தத்தத்ஸம்யுக்தகிரணஸ்ய ச தேஜஸ: ஸத்த்வாத்³ அந்தத: ஸர்வத்ர தத்தத³வயவாவயவஸத்த்வாச்ச தத்³ரஹிதஸ்ய த்ரஸரேணோர்ஜாலாந்தராக³தாலோக ஏவ பா⁴நாத் । ஏவம் சாபி⁴ப⁴வாநுகாரலிங்க³த்³வயப³லாத் தேஜஸஸ்தேஜ:ப்ரகாஶகத்வாவிரோதா⁴ச்ச தேஜ ஏவ கிஞ்சிந்மந்த்ரப்ரதிபாத்³யமிதி நிஶ்வயே ஸதி பூ⁴தயோநிப்³ரஹ்மப்ரகரணம் நாத³ரணீயம் லிங்கா³ப்⁴யாம் தஸ்ய பா³தா⁴தி³தி ।

தஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வ இதி ।

நநு ஸர்வஜ்ஞத்வம் தஸ்ய பா⁴ஸேத்யஸ்யார்தோ² மா பூ⁴த்கல்பநீயஸ்ய தேஜஸ: ஸர்வப்ரகாஶகத்வம் தத³ர்தோ²(அ)ஸ்து ஶ்ருதிவஶாத்தஸ்ய ததா²த்வாங்கீ³காரோபபத்தேரிதி சேந்ந । ததா² ஸதி தேஜோந்தரஸ்ய சாக்ஷுஷா(அ)சாக்ஷுஷஸாதா⁴ரண்யேந தஸ்ய ஸர்வப்ரகாஶகதயா ச கல்பநீயத்வேந ஸித்³தா⁴ந்தே ஸமாரோபிதஸ்ய கௌ³ரவஸ்ய பூர்வபக்ஷே ப்ரஸராபத்தேரிதி பா⁴வ: । ப்ரஸ்துதஸூர்யாதி³பராமர்ஶீத³ம்ஶப்³த³ஸமபி⁴வ்யாஹாராத் ஸர்வஶப்³த³: ஸங்குசிதவ்ருத்திரிதி பரிஹாராபி⁴ப்ராய: ।

உபரிஷ்டாதி³தி ।

அக்³ரே ஸ்வேந ஸ்வேந போ³த⁴யிஷ்யமாணஸ்வார்தே² வர்த்திஷ்யந்த இத்யர்தே² ந த்வக்³ரிமவாக்யாந்தரேண தத்தத்³வாக்யக³தபதா³ந்தரேண வா போ³த⁴யிஷ்யமாணே ஏவார்தே² வர்திஷ்யந்த இதி । தத்ர தம் தஸ்யேதி தத்பத³க⁴டிதவாக்யத்ரயவ்யதிரேகேண தத்பராமர்ஶநீயாலௌகிகதேஜோவிஷயஸ்ய வாக்யாந்தரஸ்ய பதா³ந்தரஸ்ய சாத³ர்ஶநாத் ப்ரத³ர்ஶநீயமேவேதி டீகாயா அபி ஸ்வஸ்வப்ரத³ர்ஶநீய ஏவ ஸ்வாரஸ்யாச்ச ।

நநு தச்ச²ப்³த³ஸ்ய ப்ரக்ருதே ப்ரகரிஷ்யமாணே ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸந்நிதா⁴பிதே ப்ரஸித்³தே⁴ சார்தே² வ்ருத்திர்வ்யுத்பத்திஸித்³தா⁴ ந க்வசித³பி ஸ்வபராமர்ஶநீய ஏவார்தே² பர்யவஸாநம் த்³ருஷ்டமித்யாஶங்க்ய தத³பி த்³ருஷ்டமிதி த³ர்ஶயிதுமுதா³ஹ்ருதம் பாணிநிஸூத்ரத்³வயம் வ்யாசஷ்டே -

ராக³வாசிந இதி ।

ந ப்ரக்ருதார்தா²வித்யுபலக்ஷணம் நாபி ப்ரகரிஷ்யமாணார்தே²ௌ ந மாநாந்தரஸந்நிதா⁴பிதார்தௌ² ந ச ப்ரஸித்³தா⁴ர்தா²வித்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । நந்வநுமாநம் ப்³ரஹ்மண்யேவ லிங்க³ம் । ப்³ரஹ்மணி பா⁴ஸமாநே தத³த்⁴யஸ்தஸூர்யாதே³ஸ்தத³நுபா⁴நஸம்ப⁴வாதி³த்யேதத³யுக்தம் । ஸூர்யாதி³ஷு ப்³ரஹ்மபா⁴நாந்யபா⁴நாபா⁴வாத் । க³ச்ச²ந்தமநுக³ச்ச²தீத்யத்ர க³மநபே⁴தே³ ஸத்யேவ ஹ்யநுஶப்³தோ³ த்³ருஷ்ட: । உச்யதே । க³ச்ச²ந்தமநுக³ச்ச²தீத்யத்ர தத்³க³மநாநுகாரிக³மநாந்தரமிவாத்ர தத்³பா⁴நாநுகாரிபா⁴நாந்தரம் நோக்தம் தமேவ பா⁴ந்தமிதி தஸ்யைவ மாநவத்த்வோக்தே: । ந ஹி யத்ர க்ரியாபே⁴தோ³(அ)ஸ்தி தத்ரைவமவதா⁴ரணம் யுஜ்யதே । யுஜ்யதே து க்ரியாபே⁴தா³பா⁴வஸ்த²லே வஹ்நிமேவ த³ஹந்தம் தப்தாய:பிண்டோ³(அ)நுத³ஹதீதி । ததா² ச பா⁴ரூபே ப்³ரஹ்மணி அத்⁴யஸ்தாநாம் ஸூர்யாதீ³நாம் தத்ஸத்தயைவ ஸத்த்வவத்தத்³பா⁴நேநைவ மாநவத்த்வே(அ)ப்யாஶ்ரயபே⁴தே³ந க்ரியாபே⁴த³ம் கல்பயித்வா அநுபா⁴தீதி வ்யபதே³ஶ: ।

அபி ச தேஜ:பக்ஷஇதி ।

தஸ்மிந் பக்ஷே ப்ரஸித்³த⁴விலக்ஷணம் கிஞ்சித்தேஜஸ்தாவத்கல்பநீயம் । தத்ப்ரதிபாத³நவையர்த்²யாய தது³பாஸநவிதி⁴ஸ்தத்ப²லம் ச கல்பநீயமித்யதிகௌ³ரவம் ப்³ரஹ்மப்ரகரணபா³த⁴ம்ஶ்சேத்யேதே தோ³ஷா: ஸ்யுரித்யர்த²: ।

பா⁴ஸமாநதேஜஸேதி ।

ப்ரபா⁴ந்தர்க³தகிரணாநாம் தத்ஸம்வலிதகிரணாந்தரஸம்யோகே³ந பா⁴நம் சேத்³யத்ர ஸம்யோக³ஸ்தத்ரைவ பா⁴நம் ஸ்யாத்³ க⁴டாதி³ஷ்வாலோகஸம்யுக்தப்ரதே³ஶ ஏவ பா⁴நத³ர்ஶநாத் ।

ந சைதத³ஸ்தி ।

ஆலோகாவயவாந்தராஸம்யுக்தஸ்ய தம:ஸம்நிக்ருஷ்டஸ்ய தீ³பாலோகாவத்⁴யவயவபா⁴க³ஸ்யாபி பா⁴நாத் । தஸ்மாத்³ பா⁴ஸமாநதேஜஸா ந ஸூர்யாதி³தேஜோ பா⁴தி கிம் து ஸ்வத ஏவேதி பா⁴வ: ।

க்ரியாஸாம்யாபா⁴வோ(அ)ஸித்³த⁴ இதி ।

வராஹம் கா³வோ(அ)நுதா⁴வந்தீத்யத்ர த்வநுதா⁴வந்தீத்யநேந பா³தி⁴தஸ்வார்தே²ந முக²ம் சந்த்³ரமநுகரோதீத்யத்ராநுகரோதீத்யநேநேவ ஸ்வரூபஸாம்யமுக்தமிதி ஸூகரார்த²க்³ரஹணம் । இஹாநுபா⁴தீதி க்ரியாஸாம்யோக்தௌ தந்நிர்வாஹாயாநபேக்ஷிதம் ஸ்வரூபஸாம்யம் நாத³ரணீயமிதி பா⁴வ: । ரூபைகார்த²ஸமவாயிந: சக்ஷுர்யோக்³யா: ஸம்க்²யாத³ய: ।

ஸம்குசேதி³தி ।

ஸித்³தா⁴ந்தே து ந ஸங்கோச: । இத³ம் ஶப்³த³ஸ்யாப்யஸங்கோசேந ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸந்நிதா⁴பிதஸகலவஸ்துபரத்வோபபத்தேரிதி பா⁴வ: ।

ரூபாதி³ஷ்விதி ।

பஞ்சஸ்விதி ஶேஷ: ।

ப்ரக்ருதே: பர இதி ।

நநு ஸூத்ரவ்யாக்²யாநஸ்ய பாஶ்சாந்யத்வேந தத: ப்ரக்ருத்யர்த²விஶேஷலாப⁴ஸ்ய நாஸ்தி பூர்வப்ரவ்ருத்தத்வம் ததா²த்வே வா(அ)பி⁴ப⁴வாதி³லிங்க³மாலோச்ய ஸூர்யாத்³யபி⁴பா⁴வகமலௌகிகம் தேஜோந்தரமஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ப்ரதிபாத்³யமிதி வ்யாக்²யாநே தேஜஸ: ப்ரக்ருதத்வமஸ்தீதி ஸ்யாத் । மைவம் । தேந ரக்தம் ராகா³தி³த்யாதி³ஸூத்ரை:  ஸித்³த⁴ஶப்³தா³ந்வாக்²யாநம் குர்வத: பாணிநே: கௌஸும்ப⁴மௌபமந்யவ இத்யாதி³ஸித்³த⁴ஶப்³த³ரூபாண்யுதா³ஹரணாநி தத்³வ்யாக்²யாநரூபாணி விக்³ரஹவாக்யாநி ச மநஸி விபரிவர்தந்த இதி விக்³ரஹவாக்யஸ்தை²: குஸும்பா⁴தி³ஶப்³தை³ஸ்தத்தத³ர்த²ஸ்ய ப்ரஸ்துதத்வமஸ்தீதி தாத்பர்யாத் । யத்³வா தேந ரக்தமிதி ஸூத்ரே ரஞ்ஜகத்³ரவ்யவாசிநா ப்ரக்ருதிஸமர்பகேண ராக³ஶப்³தே³ந ரஞ்ஜகத்³ரவ்யவிஶேஷவாசகா: குஸும்ப⁴ஹரித்³ராதி³ஶப்³தா³ லக்ஷணீயா இதி தை: ப்ரக்ருத்யர்த²விஶேஷலாப⁴: தஸ்யாபத்யமிதி ஸூத்ரே ங்யாப்ப்ராதிபதி³காதி³தி ஸூத்ராநுவ்ருத்தஸ்ய ப்ரக்ருதிஸமர்பகஸ்ய ப்ராதிபதி³கஶப்³த³ஸ்யா(அ)பத்யார்த²ப்ரத்யயப்ரக்ருதித்வயோக்³யோபமந்ய்வாதி³ப்ராதிபதி³கவிஶேஷபர்ய்யவஸாநாத் தை: ப்ரக்ருத்யர்த²லாப⁴: । ராக³ப்ராதிபதி³கஶப்³த³யோ: ஸமாநவாக்யோபாத்தத்வே(அ)ப்யர்த²க³த்யா பூர்வவ்ருத்தத்வம் விவக்ஷிதம் । வஸ்துதஸ்து த்³விவிதா⁴: ஸர்வநாமஶப்³தா³: ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபரா: வ்யவஸ்தி²தைகார்த²பராஶ்ச ।
யஸ்ய யஸ்ய ஹி யோ பா⁴வஸ்தேந தேந ஹி தம் நரம் ।
அநுப்ரவிஶ்ய மேதா⁴வீ க்ஷிப்ரமேவ வஶம் நயேத் ॥
தத்³வதி தத்ப்ரகாரகஜ்ஞாநம் ப்ரமேத்யாதி³ஷு யே வ்யவஸ்தி²தைகார்த²ஶூந்யாஸ்தே தத்தத³பி⁴மதார்த²பரவ்யாக்²யாநஶப்³த³ஸமர்பிதாநர்த²விஶேஷாநாஸாத்³ய நிர்வ்ருண்வந்தி । தேந ரக்தமித்யாதி³ஶப்³தா³ அபி ததா²பூ⁴தா இதி ந தேஷாம் பூர்வப்ரக்ருதாத்³யபேக்ஷா | இஹ து மந்த்ரே தச்ச²தா³: ஸ தேஷாம் ப்ரதிஶுஶ்ராவேத்யாதி³ஶ்லோகக³தா இவ வ்யவஸ்தி²தைகார்த²பரா இதி தேஷாம் ப்ரக்ருதாத்³யபேக்ஷா(அ)வஶ்யம்பா⁴விநீதி தாத்பர்யம் । நநு த³ஹரவித்³யாயாம் தம் சேத்³ப்³ரூயுர்யதி³த³மஸ்மிந் ப்³ரஹ்மபுரஇத்யாதி³வாக்யே தமித்யஸ்யாசார்யரூபவ்யவஸ்தி²தைகார்த²பரஸ்யாபி ப்ரக்ருதாத்³யபேக்ஷா ந த்³ருஷ்டா । நைஷ தோ³ஷ: । தத்ராத² ய ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³ இத்யாதி³வாக்யே ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாசேத்யத்ரோவாசேத்யஸ்ய கர்த்ருவிஶேஷாகாங்க்ஷாயாமௌசித்யாதா³சார்ய்ய இத்யத்⁴யாஹரணீயம் । தஸ்ய சோவாசேத்யஸ்ய ப்³ரூயாதி³த்யர்தோ² வாச்ய: । யதா² தத்³விஜ்ஞாநார்த²ம் ஸ கு³ருமேவாபி⁴க³ச்சே²தி³த்யாத்³யாத²ர்வணமந்த்ரஸம்த³ர்ப⁴ தஸ்மை ஸ வித்³வாநுபஸந்நாய ஸம்யக் ப்ரஶாந்தசித்தாய ஶமாந்விதாய । யேநாக்ஷரம் புருஷம் வேத³ ஸத்யம் ப்ரோவாச தாம் தத்த்வதோ ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ॥ இத்யத்ர । ததஶ்ச தம் சேத்³ப்³ரூயுரித்யாக்ஷேபவாக்யோபக்ரமே ஸ ப்³ரூயாதி³தி ஸமாதா⁴நவாக்யோபக்ரமே ச ஸ ஏவாசார்ய: பராமர்ஶநீயோ ப⁴விஷ்யதி ।

ணிஜத்⁴யாஹாரம் பரிஜிஹீர்ஷதா கத²ம் ப்ரகாஶகத்வேநேத்யத்⁴யாஹ்ருதமிதி ஶங்காம் வாரயதி -

விஷயே இதி ।

விஷயநிர்தே³ஶஸாமர்த்²யாத்³விஷயித்வேந ந பா⁴தீதி லப்⁴யத இத்யர்த²: । நநு விஷயித்வேந ந பா⁴தீதி விஶிஷ்டநிஷேத⁴ஸ்ய ஶாப்³த³த்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் விஷயித்வேநேதி ஶப்³தோ³(அ)த்⁴யாஹர்தவ்ய: । ஸத்யம் । விஶேஷ்யமாத்ரநிஷேதே⁴ ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴: ஸ்யாதி³தி கிம்சித்³விஶேஷணாத்⁴யாஹாராவஶ்யம்பா⁴வே காரகஸப்தம்யர்யவிஷயத்வாக்ஷிப்ததயா விஷயித்வஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸ்த²த்வாத் தத்³வாசக ஏவாத்⁴யாஹர்துமுசிதோ ந ஸ்பஷ்டத்வாதி³வாசக: । ந சாப்ரஸக்தப்ரதிஷேத⁴தோ³ஷ: । ரூபாதி³மத்த்வப்⁴ராந்த்யா ப்ரஸக்தஸ்ய ஸூர்யாதி³ப்ரகாஶ்யத்வஸ்ய ந சக்ஷுஷா பஶ்யதி கஶ்சிதே³நமிதி சாக்ஷுஷத்வஸ்யேவ நிஷேதோ⁴பபத்தே: । நநு குதோ(அ)யமக்³நிரிதி கைமுதிகந்யாயாநந்வய: । யத³திஸூக்ஷ்மம் வஸ்து ஸூர்யாத³யோ(அ)பி ப்ரகாஶயிதும் நேஶதே தத்³தீ³ப: ப்ரகாஶயிஷ்யதீதி கா ப்ரத்யாஶேத்யேவம் ஸௌக்ஷ்ம்யாதிஶயஸ்துத்யர்த²தயா(அ)ந்வயோபபத்தே: । ப்ரத்யுதாபி⁴பா⁴வகத்வபக்ஷ ஏவ தஸ்ய பா⁴ஸேத்யாதே³ரநந்வய: ஸ்யாத³பி⁴பா⁴வகஸ்ய ப்ரகாஶகத்வாயோகா³த் । தத³லௌகிகம் ஸர்வப்ரகாஶநஸமர்த²ம் தேஜோந்தரம் ஸர்வதா³ ஸர்வத்ர ஸ்தி²தம் சேத்³ சந்த்³ரஸூர்யதீ³பாதீ³நாமபா⁴வே(அ)பி க⁴டாதி³ஸ்பு²ரணம் ஸ்யாத் । தஸ்ய சந்த்³ராதி³ப்ரபா⁴நுவிதா⁴யித்வாங்கீ³காரே சந்த்³ரஸூர்யதீ³பாதி³ப்ரபா⁴ஸு க⁴டாதீ³நாம் துல்யரூப: ஸ்பஷ்ட: ப்ரகாஶ: ஸ்யாத் । தஸ்ய சந்த்³ரப்ரபா⁴த்³யநுவிதா⁴யிப்ரகாஶதாரதம்யஸ்யாப்யங்கீ³காரே சந்த்³ரப்ரபா⁴த்³யதிரேகேணாநுபலப்⁴யமாநஸ்ய தஸ்ய பர்யாயாந்தரேணாபா⁴வ ஏவோக்த: ஸ்யாதி³தி தோ³ஷா: ஸ்யுரிதி த்³ரஷ்டவ்யம் । அத்ராநுபா⁴நஸ்ய தேஜோலிங்க³த்வம் நிரஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்க³த்வம் ஸமர்த²நீயமாஸீதி³த்யஸ்பஷ்டதா ॥

ப்ரமிதாதி⁴கரணவிஷயா:

ஶப்³தா³தே³வ ப்ரமித: ॥24॥

பரிமாணவிஶேஷவந்மாத்ரவாசீதி ।

பரிமாணவிஶேஷவாநங்கு³ஷ்ட²பரிமாணவாந் । அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர இத்யத்ர மாத்ரஶப்³த³: ப்ரமாணவாசீ । ப்ரத்யய: ப்ரமாணே த்³வயஸஜ்த³த்⁴நஞ்மாத்ரச் இதி ஸூத்ரேணாநுஶிஷ்ட: | தந்மாத்ரவாசீ தத்ஸாமாந்யவாசீ ।

தத்³விஶேஷே ஶ்ருதிரேவேதி ।

நநு த³ஹரஶப்³த³வத³ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரஶப்³தோ³(அ)ல்பபரிமாணரூபே ஜீவலிங்க³ ஏவ ஶ்ருதோ ந து தத்³வதி ஜீவரூபே த⁴ர்மிவிஶேஷே । யத்³யேவம் பூ⁴தப⁴வ்யஶப்³த³ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருத ஈஶாநஶப்³தோ³(அ)பி பூ⁴தப⁴வ்யேஶித்ருத்வரூபப்³ரஹ்மலிங்க³ ஏவ ஶ்ருதிர்நப்³ரஹ்மணீதி துல்யம் யோக³ரூடி⁴மத: ஶப்³த³ஸ்ய யௌகி³கார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴நிர்தே³ஶே ரூட்⁴யநுந்மேஷஸ்ய பத்³மாநி யஸ்யாக்³ரஸரோருஹாணீத்யாதி³ஷு த³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: ।

யதி³ த்வீஶாநஶப்³த³: ஶ்ருதிரேவாங்கு³ஷ்ட²மாத்ர இதி லிங்க³ம் ததா³ ப்ராத²மிகலிங்க³ஸ்ய பாஶ்சாத்த்யஶ்ருதேஶ்ச ப³லா(அ)ப³லாநவதா⁴ரணாத்ஸம்ஶய இத்யாஶயேநாஹ -

யத்³யத்ரேதி ।

ஶங்காநிராஸ இதி ।

அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரஶ்ருத்யா ஸஹ ஜீவக்³ரஹணே யுக்த்யந்தரமபி சேத்யநேந ஸமுச்சேயம் ந ப⁴வதி தத்ர யுக்த்யந்தரா(அ)கத²நாத் கிம் த்வங்கு³ஷ்ட²மாத்ரஶ்ருதேரேவ ப்³ரஹ்மணி ஸம்ப⁴வஶங்காநிராஸ: ஸமுச்சேய இத்யர்த²: ।

பரமாத்மநோ ஹ்ருத்புண்ட³ரீகஸ்தா²நத்வஸ்ய யுக்தத்வோபந்யாஸ: ப்ரக்ருதாநுபயோகீ³த்யாஶங்க்ய தத்பரமாத்மநோ(அ)ல்பத்வே காரணமித்யேதத்³யுக்தமித்யத்⁴யாஹ்ருத்ய வ்யாசஷ்டே -

பரமாத்மந இதி ।

ஹ்ருத்புண்ட³ரீகோபாத்⁴யவச்சே²த³காரணகமல்பத்வம் ப்³ரஹ்மணோ யுக்தம் சேத்ததே³வேஹாப்யங்கு³ஷ்ட²மாத்ரஶப்³தே³நோச்யதாமித்யாஶங்க்யாஹ -

உபாதி⁴ம் ஸம்கீர்த்யேதி ।

உபாதி⁴ஸம்கீர்தநபூர்வகமுச்யமாநமல்பத்வம் ஸ்வாபா⁴விகா(அ)நந்தத்வா(அ)பாரத்வா(அ)விரோதி⁴ ப⁴வதி இஹ து தத்கீர்தநம் விநைவால்பத்வமுச்யத இத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயதாயாமித³ம் ஸ்வாபா⁴விகாநந்தத்வாதி³நா விருத்⁴யேதேதி பா⁴வ: । நந்வப்ரயோஜகமித³ம் யது³பாதி⁴ஸம்கீர்தந ஏவோபாதி⁴கம் ஸித்⁴யதீதி தத³பா⁴வே(அ)ப்யந்தத்வாதி³ஶ்ருத்யநுஸாரேணைாபாதி⁴கத்வஸித்³து⁴பபத்தே: । அந்யதா² அணோரணீயாந்மஹதோ மஹீயாநித்யாதி³ஶ்ருதிஷு கா க³தி: । கிம் சைவம் ஸத்யநியதபரிமாணாந்த: கரணோபாதி⁴கஜீவவிஷயத்வமப்யஸ்யாங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வஶ்ரவணஸ்ய ந ஸித்³த்⁴யேத்³ ஹ்ருத³யோபாதி⁴ஸம்கீர்தநாபா⁴வாத் । யதி³ தஸ்ய ஸ்வோபாத்⁴யந்த:கரணத்³வாரா ப்ராயிகம் ஹ்ருத³யஸ்த²த்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ந வக்தவ்யம் தர்ஹீஶ்வரஸ்ய நியதஹ்ருத³யஸ்த²த்வம் ஶ்ரௌதஹ்ருத³யஶப்³த³நிருக்த்யா ஈஶ்வர: ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஹ்ருத்³தே³ஶே(அ)ர்ஜுந திஷ்ட²தீதி ஸ்ம்ருத்யா ச ப்ரதிபாதி³தம் ப்ரஸித்³த⁴தரமிதி ஸுதராம் ந வக்தவ்யம் । ந ச வாச்யம் ப்³ரஹ்மணோ ஹ்ருத³யே அதிஸூக்ஷ்மத்வஸ்ய த³ஹரஶாண்டி³ல்யவித்³யயோருக்தத்வாத்தஸ்ய தது³பாதி⁴கமங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீதி தர்ஹி ஜீவஸ்யாப்யாராக்³ரமாத்ரத்வேந பா³லாக்³ரஶதபா⁴க³ஶதாம்ஶமிதத்வேந ச ஶ்ருதஸ்ய தந்ந ஸம்ப⁴வதி । அதோ²ச்யேத ஶ்வேதாஶ்வதரே ப்ராணாதி⁴ப: ஸம்சரதே ஸ்வகர்மபி⁴ரிதி ஜீவம் ப்ரக்ருத்ய அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரோ ரவிதுல்யரூப: ஸம்கல்பாஹம்காரஸமந்விதோ ய இத்யாஹத்ய தஸ்யாங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வம் ஶ்ருதம் பா⁴ரதேபி த்³ருஷ்டம் அதஸ்தஸ்யாராக்³ரமாத்ரத்வாதி³ஶ்ரவணம் ஸூக்ஷ்மஸூக்ஷ்மதரநாடீ³ஸம்சாராத்³யுபாதி⁴கம் கல்ப்யமிதி தர்ஹீஶ்வரஸ்யாப்யங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ங்கு³ஷ்ட²ம் ச ஸமாஶ்ரித:ஈஶ:ஸர்வஸ்ய ஜக³த: ப்ரபு⁴: ப்ரீணாதி விஶ்வபு⁴கி³தி தைத்திரீயமந்த்ரே அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ந்தராத்மா ஸதா³ ஜநாநாம் ஹ்ருதி³ ஸம்நிவிஷ்ட: ஹ்ருதா³ மநீஷாமநஸாபி⁴க்ல்ருப்தோ ய ஏநம் விது³ரம்ருதாஸ்தே ப⁴வந்தீதி ஶ்வேதாஶ்வதரமந்த்ரே சாங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வமாஹத்ய ஶ்ருதமிதி த³ஹரஶாண்டி³ல்யவித்³யயோருக்தமிதி ஸௌக்ஷ்ம்யம் ஹ்ருத³யாக்³ரஸுஷிரோபாதி⁴கம் கல்ப்யமிதி துல்யம் தஸ்மாத்³வக்தவ்யமித³ம் கேந விஶேஷேணாங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வஶ்ரவணஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வே ஸதி உபாதி⁴ஸம்கீர்தநாபேக்ஷா ந ஜீவவிஷயத்வ இத்யப்⁴யுபக³தமிதி । உச்யதே । ப்³ரஹ்மவிஷயமங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வஶ்ரவணமுபாதி⁴ஸம்கீர்தநநியதம் த்³ருஷ்டம் ஜீவவிஷயம் து தத்ஸம்கீர்தநரஹிதமபி । அத உபாதி⁴ஸம்கீர்தநரஹிதமித³ம் ஜீவவிஷயமேவ ப⁴விதுமர்ஹதீத்யப்⁴யுபக³தம் ।

ஸ்வஸ்ய ப⁴விதுரநிர்தே³ஶே தத³நிர்ணயஸ்ய ஸ்வபா⁴வா(அ)நிர்ணயபர்யவஸாநேந ப்ரக்ருதோபயோக³மாஹ -

ஸ்வோ யோ ப⁴விதேதி ।

உதா³ஸீநே ஸ்வரூபே இதி ।

உதா³ஸீநஸ்வபா⁴வோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ஸகநிஷ்டி²க இதி ।

முக்தகநிஷ்டி²க இத்யர்த²: ।

நந்வேதத்³வை ததி³தி தச்ச²ப்³தோ³(அ)ந்யத்ர த⁴ர்மாதி³தி ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம பராம்ருஶேதி³த்யாஶங்க்ய பூர்வபக்ஷே தத்ஸம்க³மயதி -

ஏததி³தி ।

அந்யத்ர த⁴ர்மாதி³தி ப்ரஸ்துதேதி ।

யேயம் ப்ரேதே இதி ப்ரஶ்நஸ்ய அந்யத்ர த⁴ர்மாதி³தி புந: ப்ரவர்தநே பரமாத்மவிஷயதயா விவ்ருதத்வாத்தது³த்தரக³தஸ்யாங்கு³ஷ்ட²வாக்யஸ்ய ப்ரதிபிபாத³யிஷிதஜீவாபி⁴ந்நபரமாத்மவிஷயத்வே ஸம்ப⁴வதி கேவலஜீவபர்யவஸாநகல்பநம் ந யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

நநு ஸர்வக³தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண இத்யாதி³பா⁴ஷ்யவாக்யம் யதி³ ஜீவாபி⁴ப்ராயம் தர்ஹி பா⁴ஷ்யக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய கிம் ஜீவே லக்ஷணா நேத்யாஹ -

ஜீவபா⁴வாபந்நேதி ।

ப்³ரஹ்மைவ ஜீவபா⁴வேந வர்தத இத்யபி⁴ப்ராயோ பா⁴ஷ்யே ப்³ரஹ்மஶப்³த³ இத்யர்த²: । கஸ்ய சிந்முமுக்ஷோ: அஸம்ந்யாஸிந: । ஏதேந காம்யக்³ரஹணம் மோக்ஷமாணமாத்ராந்வயீதி த³ர்ஶிதம் ।

ஸ்வகீயஸ்யேதி ।

ஆத்மநோ தீ³யமாநஸ்ய ஸ்வத்வநிவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

ருஷ்யந்தராபா⁴வாதி³தி ।

வஸிஷ்டா²தீ³நாமார்ஷேயவரணே வரணீயவஸிஷ்டா²ந்தராத்³யபா⁴வாதி³த்யர்த²: । அத்ர ருஷிதே³வதாதி⁴காரவிசாரே வக்தவ்யம் தே³வதாதி⁴கரணே வக்ஷ்யதே ।

ஸித்³தா⁴ந்திநாபீதி ।

நநு யதி³ ஸித்³தா⁴ந்திநா(அ)ப்யங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷ இத்யேதத³நுவாத்³யஜீவவிஷயமப்⁴யுபக³ம்யதே கத²ம் தர்ஹி ஸம்ஶயப்ரத³ர்ஶநக்³ரந்தே² மந்த்ரஸ்ய பரமாத்மபரத்வம் பக்ஷே பரிமாணவிஶேஷோ ந முக்²ய இத்யுக்தம் கத²ம் ச பரிமாணம் ஜைவம் பாரமேஶ்வரம் வேதி ஸம்ஶய இத்யுக்தம் । உச்யதே । அஸ்ய மந்த்ரஸ்யாங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: புருஷோ(அ)ந்தராத்மேத்யநந்தரமந்த்ரவத³ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரஜீவாநுவாதே³ந தஸ்ய ப்³ரஹ்மா(அ)பே⁴த³போ³த⁴நபரத்வே ஶ்ருதஸ்யாங்கு³ஷ்ட²பரிமாணஸ்யோபமர்தோ³ ப⁴வதி யோ(அ)யமந்த:கரணோபாதி⁴கோ(அ)ங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: ப்ராப்தோ ஜீவ: ஸ ந ததா² மந்தவ்ய: கிந்த்வஸம்குசிதஸகலபூ⁴தப⁴விஷ்யத்³வர்தமாநவஸ்துநியந்த்ருத்வப்ராப்தஸகலாந்தராவஸ்தா²நதயா வ்யாபக: பரமாத்மைவ மந்தவ்ய இதி । ஏவம் ச யதா²(அ)ப்யக்³நிஷ்டோமே ராஜந்யஸ்ய க்³ருஹ்ணீயாத³ப்யுக்தே² க்³ராஹ்ய இதி ராஜந்யநிமித்தஷோட³ஶிக்³ரஹயாகா³ப்⁴யாஸவிதௌ⁴ ராஜந்யஸ்யோக்த²ஸம்ஸ்தோ²(அ)க்³நிஷ்டோமஸம்ஸ்தோ² வா ய: க்ரது: ப்ராப்த: ஸ ந ததா² கர்தவ்ய: கிந்து ஷோட³ஶிஸம்ஸ்த²: கர்தவ்ய இதி விதீ⁴யமாநயா ஷோட³ஶிஸம்ஸ்த²யோக்தா²க்³நிஷ்டோமஸம்ஸ்தோ²பமர்த³: ஏவமிஹ பூ⁴தப⁴வ்யநியந்த்ருபரமேஶ்வராபே⁴த³போ³த⁴நேந ஜீவஸ்யாங்கு³ஷ்ட²பரிமாணோபமர்த³ ஏவ தஸ்யா முக்²யதா விவக்ஷிதா । ஏவம் தர்ஹி மந்த்ரஸ்ய பரமாத்மாபே⁴த³பரத்வபக்ஷே பூ⁴தப⁴வ்யநியந்த்ருத்வஸ்யாப்யுபமர்தோ³(அ)ஸ்தீதி தஸ்மிந் பக்ஷே கத²ம் விஶிஷ்ய பரிமாணவிஶேஷஸ்யாமுக்²யதோக்தி: । ஸத்யம் । தது³பமர்தோ³ ந ஜீவலிங்க³க்ருத: கிம் து ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ரூபவாக்யார்த²விரோத⁴க்ருத: । ஜீவலிங்கோ³பமர்த³ஸ்து ப்³ரஹ்மலிங்கா³தி³க்ருத: ப்³ரஹ்மஶ்ருதிலிங்க³ப்ரகரணபராமர்ஶேநைவ க்ருத்ஸ்நஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ஜீவபரத்வமபோத்³ய ஜீவாநுவாதே³ந ப்³ரஹ்மாபே⁴த³பரத்வபக்ஷஸ்யோந்மேஷணீயத்வாத் । அநேந விஶேஷேண ஸித்³தா⁴ந்தபக்ஷே பரிமாணவிஶேஷஸ்யைவாமுக்²யத்வமுக்தம் பாரமேஶ்வரம் வேத்யேதத்து ஶ்ருத்யாத்³யாபாதி³தபரமேஶ்வரபர்யவஸாநாபி⁴ப்ராயம் । ஶ்ருதிரிஹேஶாநஶப்³த³ரூபா பரமேஶ்வராபி⁴தா⁴நஶ்ருதியோகே³ந லிங்க³ஸமர்பகஸ்யாபி தஸ்ய ரூட்⁴யா பரமேஶ்வரபோ³த⁴கத்வா(அ)நிவாரணாத் । காவ்யேஷு து வ்யங்க்³யார்த²ப்ரதா⁴நேஷு யஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய யௌகி³கோ(அ)ர்தோ² வ்யஞ்ஜநவ்யாபாராநுகூலஸ்தம் ஶப்³த³ம் யௌகி³கார்த² ஏவோபக்ஷீணம் க்ருத்வா ததீ³யரூட்⁴யர்த²ஸமர்பணார்த²ம் க்வசித்க்வசித்பதா³ந்தரமப்யுபாத³த³தே தத்பதா³ந்தரோபாதா³நம் ந யௌகி³கார்த²ஸம்ப³ந்த்⁴யுபாதா³நஸ்ய ரூட்⁴யுந்மேஷவிரோதி⁴த்வப்ரயுக்தம் । தத³நுபாதா³நேபி(அ)பி குர்யாம் ஹரஸ்யாபி பிநாகபாணேர்தை⁴ர்யச்யுதிம் கே மம த⁴ந்விநோ(அ)ந்யே இத்யத்ர தத்³த³ர்ஶநாத் । அத்ர ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)ப்யப்ரத்யாக்²யேயேந ஜீவலிங்கே³நாபி⁴பூ⁴தம் ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் ப்³ரஹ்மலிங்க³நிர்வாஹகமஹாவாக்யதாரூபோபாயகத²நாத் ப்ராங் நோந்மிஷதீத்யஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா ॥

தே³வதாதி⁴கரணவிஷயா:

தது³பர்யபி பா³த³ராயண: ஸம்ப⁴வாத் ॥26॥

நநு தே³வாதி⁴காரசிந்தா நாஸ்மதா³தீ³நாம் ப்ரவ்ருத்தாவுபயுக்தா நாபி தே³வாநாம் தேஷாம் ஸ்வகீயவிக்³ரஹவத்த்வே தத்ப்ரயுக்தஸாமர்த்²யாதி³மத்த்வே ச ஸித்³தா⁴ந்தந்யாயநிரபேக்ஷாவக³திஸத்³பா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -

அதி⁴காரேதி ।

க்ரமமுக்திப²லா தே³வதாபத³ப்ராப்தித்³வாரா முக்திபர்யந்தா உபாஸ்தய: । ஏதது³பலக்ஷணம் தே³வதாநாம் ஸித்³தா⁴வந்தராதி³த்யவித்³யாதி³ஷ்வாதி³த்யதே³வதாத்³யந்தர்வர்த்தித்வேந ப்³ரஹ்மோபாஸநம் ந து ஜ்யோதிர்மண்ட³லாத்³யந்தர்வர்த்தித்வேந உபகோஸலபஞ்சாக்³நிவித்³யயோரர்ச்சிராத்³யபி⁴மாநிதே³வதாநாம் மார்க³பர்வத்வேந சிந்தநம் ந த்வர்ச்சிராதீ³நாமசேதநாநாமித்யுபாஸநாயாம் விஶேஷஸித்³தி⁴: தம் தே³வா ப⁴க்ஷயந்தீத்யாதி³ஶ்ரவணேந வைராக்³யஸித்³தி⁴: மந்த்ரார்த²வாதா³: ப்ராப்திவிரோத⁴யோரஸதோ: ப்ரதீயமாநே(அ)ர்தே² ப்ராமாண்யம் ந ஜஹதி தே³வதாவிக்³ரஹப்ரஸாத⁴நோபயோகி³ந்யாயவ்யுத்பந்நஸ்ய ப்லவா ஹ்யேதே அத்³ருடா⁴ யஜ்ஞரூபா: ஜாயஸ்வ ம்ரியஸ்வேத்யேதத்ருதீயம் ஸ்தா²நமித்யாதி³வாக்யஶ்ரவணேந விவேகவைராக்³யாதி³ஸித்³தி⁴ரித்யாதி³கமபி தே³வதாதி⁴கரணப்ரவர்தநஸ்ய ப²லம் த்³ரஷ்டவ்யம் ।

வித்³வத்தோபயோகா³தா³ஹ ஆக³மாதே³ரிதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந ஆக³மார்த²நிர்ணாயகந்யாயக்³ரஹணம் ।

ஸ்மர்ய்யமாண இதி ।

யத்³யபி தே³வாநாமுபநீதாதி⁴காரிகவைதா⁴த்⁴யயநாஸம்ப⁴வே(அ)பி காவ்யாநாமிவ லௌகிகமத்⁴யயநம் வக்தும் ஶக்யம் வைதா⁴த்⁴யயநநியமஸ்ய ஸ்வஶாகா²விஷயத்வாத்³ தே³வாநாம் ஶாகா²நியமாபா⁴வாத் ததா²பி ஸ்வயம்பா⁴தவேத³தத³ர்தா²நாம் தேஷாமத்⁴யயநம் ந கல்பநீயமிதி தாத்பர்ய்யம் । நநூபநயநம் ந கேவலமத்⁴யயநாதி⁴காரார்த²ம் கிம் து ஸர்வகர்மாதி⁴கரார்த²ம் । அத ஏவ ஸமர்த²ஸ்யாபி ஸம்த்⁴யாவந்த³நாதி³கமுபநயநாதூ³ர்த்⁴வமிஷ்யதே । மூகப³தி⁴ராதீ³நாம் அத்⁴யயநாபா⁴வே(அ)பி ஶக்யநித்யகர்மாநுஷ்டா²நார்த²முபநயநமிஷ்யதே । தஸ்மிம்ஸ்து ஶிஷ்யமாணாநி ஜநநேந ப்ரவர்தேரந்நிதி பூர்வதந்த்ராதி⁴கரணே(அ)பி ததை²வ நிர்ணீதம் | ஸத்யம் । த்ரைவர்ணிகாநாமேவ தத்கர்மாதி⁴காரஹேதுஸ்தாந்ப்ரதி விஹிதத்வாத³த ஏவ ஶூத்³ராணாமுபநயநாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வத⁴ர்மேஷு ஸாமாந்யத⁴ர்மேஷு வா(அ)தி⁴கார: ।

சதுர்த்²யந்தஶப்³த³ப்ரதீதமாத்ரமிதி ।

ஆக²ண்ட³லாதி³: ப்ரஸித்³தா⁴ர்த² இத்யர்த²: । நநு தே³வதாயா விக்³ரஹவத்த்வே த³ர்ஶிதே க்ரதுதே³ஶேஷு ஸந்நிதா⁴நாபா⁴வேந கர்மவிரோத⁴ இஹாபி துல்ய: அஸம்ப⁴வத்பரிஹாரஶ்சேதி விஶேஷ: । ந ஹி விக்³ரஹவத்யா தே³வதாயா இவாசேதநதே³வதாயா விக்³ரஹபே⁴தை³ரநேகத்ர க்ரதுதே³ஶே ஸந்நிதா⁴நமுபபாத³யிதும் ஶக்யம் । ந ச விக்³ரஹவதோங்க³ஸ்ய ஸந்நிதா⁴நநியம: விக்³ரஹரஹிதஸ்யாபி ஜுஹ்வாதே³: ஸந்நிதா⁴நநியமத³ர்ஶநேந விஶேஷணவையர்த்²யாத் । உக்தநியமஸ்ய ப்ரவஸத்³யஜமாநே வ்யபி⁴சாரேண விக்³ரஹரஹிதஸ்யைவாங்க³ஸ்ய ஸந்நிதா⁴நநியமத³ர்ஶநாச்ச । ந ச ப்ரவஸத்³யஜமாநகர்த்ருகவிஷ்ணுக்ரமாதௌ³ வ்யபி⁴சார: ।

மூர்தஸ்யேதி விஶேஷயிதும் ஶக்யத்வாதி³தி ஶங்காநிவாரணாய க்³ருஹீதமர்தோ²பஹிதபக்ஷம் வ்யாசஷ்டே -

தாத்³ருகி³தி ।

நந்வேவமர்த²ஸ்யாங்க³பூ⁴தஶப்³தோ³பலக்ஷணதாயா விக்³ரஹவத்த்வபக்ஷே(அ)பி வக்தும் ஶக்யத்வாந்ந தஸ்மிந் பக்ஷே கர்மணி விரோதோ⁴ தூ³ஷணமிதி சேத் । ஸத்யம் । அஸாரமபீத³ம் தூ³ஷணம் தே³வதாவிக்³ரஹத்³வேஷாந்தை⁴ருத்³பா⁴விதமிதி பூர்வபக்ஷ்யுபஹஸநார்த²மிந்த்³ராதீ³நாம் வஸ்துத: க்ரதுதே³ஶே ஸந்நிதா⁴நமஸ்தீதி தாத்த்விகார்த²ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் சாநூதி³தம் ।

இச்சா²மாத்ரமிதி ।

இந்த்³ராக³ச்சே²த்யாத்³யாஹ்வாநலிங்கா³தி³ந்த்³ராதீ³நாமாக³மநம் ஸ்வேச்சா²தீ⁴நம் வாச்யமித்யநேகக்ரதுதே³ஶாக³மநநிர்வாஹார்த²மநேகஶரீரஸ்ருஷ்டிரபி ததி³ச்சா²தீ⁴நா பர்ய்யவஸ்யேதி³த்யேவம் ததி³ச்சா²யா: ஶரீரஸ்ருஷ்டிகாரணத்வஸித்³வைா தத³திரிக்தகாரணமேலநாபா⁴வாச்ச²ரீரஸ்ருஷ்ட்யாக்ஷேபே இதி பா⁴வ: ।

அதி⁴ஷ்டா²த்ரபா⁴வாதி³தி ।

ஈஶ்வரஸ்யாதி⁴ஷ்டா²து: ஸத்த்வே(அ)பீந்த்³ராதீ³நாமிச்ச²யா ஸ்ருஷ்டௌ தேஷாமப்யதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வம் வாச்யம் தந்ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஶய: ।

ஏவகாரத³ர்ஶநாதி³தி ।

ஏதயைவ நிவிதே³த்யேவகாரேண யஸ்யாம் நிவிதி³ தே³வதாஸம்க்²யா ப்ருஷ்டா தயைவ நிவிதோ³த்தரமாஹேத்யர்த²லாபா⁴தி³த்யர்த²: ।

த்³விதீயாமிதி ।

தே³வதாநாமங்க³த்வே(அ)பி நமஸ்கார்யத்வவத்கேவலமுத்³தே³ஶ்யத்வே கர்த்ருகரணகர்மாதி⁴கரணாதி³வந்ந ஸம்நிதா⁴நாபேக்ஷேத்யுபபாத³நார்தா² த்³விதீயா வ்யாக்²யா ।

அத ஏவோபாத்⁴யபா⁴வ இதி ।

உபாதே⁴ரபி நரபதித்வாதி³வத் கிம்சித்³க⁴டகபதா³ர்த²க³தஜாத்யவச்சே²தே³நாநுக³தீகர்தவ்யத்வாத்³ க⁴டகபதா³ர்தே²ஷ்வப்யலௌகிகேஷு ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபா⁴வேநாநுக³தஜாத்யஸித்³தே⁴ரித்யர்த²: ।

மந்த்ரஸித்³த⁴ இதி ।

ஆதி³த்யாதி³ஶப்³தா³நாமசேதநமண்ட³லாதி³வாசித்வபக்ஷே(அ)பி தத்ப்ரவ்ருத்திநிமித்தபூ⁴தா ஜாதிர்லௌகிகப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநேந ந ஸித்³த்⁴யதி । இதா³நீந்தநமண்ட³லாதே³ர்த்³ருஶ்யமாநத்வே(அ)பி ப்ராசீநமண்ட³லாதே³ரதீதஸ்யைதத்³த்³ரஷ்ட்ருத்³ருஷ்ட்யகோ³சரத்வாத் । அத: ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ தா⁴தா யதா²பூர்வமகல்பயத்³ இத்யாதி³மந்த்ரஸித்³தே⁴ ப்ராசீநே இதா³நீந்தநே ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமபேக்ஷ்யதே சேத்³ வேதா³தீ⁴நமேவ தத³ந்வேஷ்யம் ததி³ஹாபி ஸுலப⁴மிதி பா⁴வ: । இந்த்³ராதீ³நாம் பூர்வோத்தரவிக்³ரஹயோ: ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷைக்யே ஜாதிபக்ஷஸ்தத³பா⁴வே ஸ்வர்கா³தி⁴பத்யாத்³யுபாதி⁴பக்ஷ: ।

ஶப்³த³ம் ப்ரதீதி ।

ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வஹேதும் ப்ரஸஞ்ஜகம் க்ருத்வா ஶப்³த³ஸ்வரூபநிர்ணிநீஷயா நாயம் ப்ரஶ்ந: ததா² ஸதி ஸ்போ²டவாதி³நா தே³வாதீ³நாம் வர்ணப்ரப⁴வத்வாநுபபத்தே: ஸ்போ²டப்ரப⁴வத்வோபபத்தேஶ்சாவக்தவ்யத்வாத் । தஸ்மாது³க்தப்ரகாரேணாக்ஷேபோ(அ)யமித்யர்த²: । நந்விந்த்³ராதி³ஶப்³தா³நாம் லௌகிகபித்ருக்ருதபுத்ரநாமவத்³ வ்யக்திஶப்³த³த்வே தேஷாம் வ்யக்திவாசித்வம் தத்தத்ஸம்கேதயித்ருபுருஷபு³த்³த்⁴யதீ⁴நம் ப⁴வேதி³தோந்த்³ராதி³பத³க⁴டிதாநாம் விதி⁴வாக்யாநாம் ஸம்கேதயித்ருஸ்வதந்த்ரபுருஷபு³த்³த்⁴யதீ⁴நார்த²ப்ரதிபாத³கத்வேந தத்ஸாபேக்ஷத்வலக்ஷணாப்ராமாண்யாபத்த்யா தச்சோதி³தகர்மணாமநநுஷ்டா²நம் ஸ்யாதி³தி கர்மணி விரோதா⁴பாத³நே தேஷாம் ஜாதிஶப்³த³த்வேந பரிஹர்தவ்யே ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வாதி³தி ஹேது: க்வோபயுஜ்யதே ஶப்³தே³நார்த²ஸ்ம்ருதிஸாபேக்ஷா ஸ்ருஷ்டி: ஸ்ரஷ்டவ்யார்த²ஸ்ய ஸ்மர்யமாணார்த²ஸமாநஜாதீயத்வ ஏவ லோகே க⁴டாதி³ஷு த்³ருஷ்டேதி ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வம் ஜாதிவாசித்வஹேது ஸித்³த்⁴யர்தோ² ஹேதுரிதி சேத்³ ந । லோகே த்³ருஷ்டாந்தா(அ)ஸம்ப்ரதிபத்தே: । க⁴டாதி³ஸ்ருஷ்ட்யர்த²மபேக்ஷிதஸ்ய க⁴டத்வாதி³ஜாத்யபி⁴வ்யஞ்ஜகாக்ருதிவிஶேஷாநுஸந்தா⁴நஸ்ய ப்ராக்தநதத³நுப⁴வாதே³வ ஸம்ப⁴வேந க⁴டாதி³ஶப்³தா³நபேக்ஷணாத³நுஷ்டே²யார்த²ஸ்ம்ருதாவுபாயாந்தரஸம்ப⁴வே(அ)பி மந்த்ரேணைவ ஸம்ஸ்மர்தவ்ய இதிவத் ஸ்ரஷ்டவ்யோ க⁴டாதி³வாசகஶப்³தே³நைவ ஸ்மர்தவ்ய இதி நியமஹேத்வபா⁴வாத் । அத ஏவ கைஶ்சிது³பகரணை: கஞ்சித³ர்த²ம் நிர்மிமாணம் த்³ருஷ்ட்வா தத்³வாசகாநபி⁴ஜ்ஞா அபி நாநாஶில்பநிபுணாஸ்தைருபகரணைஸ்ததா²பூ⁴தம் வ்யக்த்யந்தரம் நிர்மிமாணா த்³ருஶ்யந்தே । உச்யதே । ஶில்பீ ஶில்பஶாஸ்த்ரேப்⁴யோ தே³வாதீ³நாம் நாமரூபாணி விஜ்ஞாய ப்ரதிமாதி³கம் நிர்மிமாதீதி லோகே த்³ருஷ்டம் ததை²வ ஹிரண்யக³ர்போ⁴ வேதே³ப்⁴யஸ்தாநி விஜ்ஞாய தே³வாதீ³ந் ஸ்ருஜதி தஸ்ய தே³வஸ்ருஷ்ட்யுபயோகி³நாமரூபஜ்ஞாநார்த²மேவ ஹி ஸ்ருஷ்டாய தஸ்மை வேத³ப்ரதா³நமபி ஶ்ரூயதே யோ ப்³ரஹ்மாணம் வித³தா⁴தி பூர்வம் யோ வை வேதா³ம்ஶ்ச ப்ரஹிணோதி தஸ்மை இதி । பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதஶ்ருதிஸ்ம்ருதயோ(அ)ப்யத்ர ப்ரமாணம் ।

க்³ருஹீதஸ்யேத்யஸ்ய ப³தி⁴ரேணாநந்வயாத³த்⁴யாஹரதி -

அப³தி⁴ரேணேதி ।

ததா² ச ப³தி⁴ரேணாக்³ருஹீதஸ்ய க்³ருஹீதஸ்ய வேதி டீகாயாம் ப³தி⁴ரேணேதி ஶ்ருதஸ்யா(அ)க்³ருஹீதேநாந்வய: அப³தி⁴ரேவேத்யத்⁴யாஹ்ருதஸ்ய க்³ருஹீதேநாந்வய: இதி விபா⁴க³: ।

டீகாயாமங்க³த இத்யநேநைவ ஸம்க³தேரபி ஸம்க்³ரஹாத³விதி³தஸம்க³திரிதி ப்ருத²ங்ந வக்தவ்யமித்யாஶங்காயாம் ஹேதுநிர்தே³ஶார்த²த்வேந தது³க்திஸாப²ல்யமுக்த்வா தத³பேக்ஷஹேதுகமநுமாநம் த³ர்ஶயதி -

ஶப்³த³ இதி ।

அங்கே³நேத்யேதத்³யாவத³ங்க³பரம் தேந யோக்³யதாதி³மத்கிம்சித³ங்க³ஜ்ஞாநஸாஹித்யஸம்ப்ரதிபத்த்யா ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । அங்க³த்வம் மாநவிபா⁴ஜகோபாத்⁴யவச்சி²ந்நம் ப்ரதி ஸஹகாரித்வம் தேநாத்³ருஷ்டரூபாஜ்ஞாதஸ்ய ஸஹகாரித்வே(அ)பி பக்ஷத்³ருஷ்டாந்தயோர்ந  பா³த்⁴யஸாத்⁴யவைகல்யே ஸித்³த்⁴யபா⁴வாதே³ரஜ்ஞாதஸ்யாநுமாநமாத்ரே ஸஹகாரித்வாப்⁴யுபக³மே து த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யலாபா⁴ய பா⁴வரூபஸஹகாரித்வம் விவக்ஷணீயம் । ஹேதைா மாநவிபா⁴ஜகோபாத்⁴யவச்சே²தே³ந ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹணாபேக்ஷா விவக்ஷிதா தேந கபிஸம்யுக்தோ வ்ருக்ஷ இதி ஜ்ஞாநஜநகே சக்ஷுஷி ந வ்யபி⁴சார: ।

நார்த²தீ⁴ஹேதுத்வஇதி ।

அபூர்வாவதா⁴ரணாத் ப்ராக³ர்த²தி⁴யோ ஜநநா(அ)ஸம்ப⁴வாத³ர்த²தீ⁴ஹேதுத்வம் அமாநகமிதி தத³ந்யதா²நுபபத்திர்நோதே³தீத்யாஶய: ।

நாநாவர்ணேதி ।

யதா² க²லு ஸம்த்⁴யக்ஷராந்தர்க³தாகாரேகாராத்³யதிரிக்தைகஸம்த்⁴யக்ஷராவக³தேஸ்தத³திரிக்த ஏகாராதி³: யதா² வைகத்வஸமுதா³யாதிரிக்தஶதாதி³ஸம்க்²யாவக³தேஸ்தத³திரிக்தா ஶதாதி³ஸம்க்²யா ததே²தி பா⁴வ: । தத்³தே⁴துத்வேந ஸாஹித்யகல்பநாயாமித்யநுக்தோபாலம்ப⁴: ।

ஏகார்த²தீ⁴ஹேதுத்வஸ்யைகத்வோபாதி⁴தாயா ஏவோக்தத்வாதி³த்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

ஸாஹித்யமேகத்வமிதி ।

ததா² ச ப³ஹுஷு க்ரமிகேஷு வர்ணேஷு தத்³தே⁴துத்வே(அ)ப்யஸித்³தே⁴ யதி³ தத்³தே⁴துத்வாதீ⁴நம் தேஷ்வேகத்வம் ஸம்பாத்³யதே ந தத்³தே⁴துத்வம் ஸமர்த்²யதே ததா³நீமந்யோந்யாஶ்ரய இதி பா⁴வ: । நநு தம் ச த்⁴வநய இதி ப்ரத்யேகவ்யஞ்ஜகத்வபக்ஷோபபாத³நமஸ்தா²நே த்⁴வநீநாம் ஸ்போ²டவ்யஞ்ஜகத்வஸ்ய ப்ராக³நுக்ததயா தத்ர ப்ரத்யேகஸமுதா³யவிகல்பாநுத்தா²நாதி³த்யாஶங்க்ய தத: ப்ராக் டீகாயாம் விவக்ஷிதௌ ஶங்காபரிஹாரௌ த³ர்ஶயதி -

நந்வஜ்ஞாதேஷ்விதி ।

நநு வர்ணவ்யங்க்³யத்வோபபத்தேரிதி கத²ம் ஸ்போ²டஸ்ய த்⁴வநிவ்யங்க்³யத்வம் ஹி டீகாயாமுக்தம் । ஸத்யம் । நித்யவர்ணவாதி³மதே வர்ணாபி⁴வ்யஞ்ஜகத்வாபி⁴மதா உதா³த்தாநுதா³த்தஹ்ரஸ்வதீ³ர்க⁴ஸாநுநாஸிகநிரநுநாஸிகத்வாதி³த⁴ர்மாஶ்ரயா யே த்⁴வநயஸ்தஏவ ஸ்போ²டவாதி³மதே ஸ்போ²டாபி⁴வ்யஞ்ஜகா: கத்வாத்³யாஶ்ரயாவர்ணா த்⁴வநிஸ்போ²டமத்⁴யே நித்யாநாமநித்யாநாம் வா வர்ணாநாமங்கீ³காரே கௌ³ரவாத் । வர்ணவாதி³மதே(அ)க²ண்டே³ஷ்வேகாராதி³ஷு வாஸ்தவாகாராத்³யவயவாபா⁴வேந தத³பி⁴வ்யஞ்ஜகக்ரமிகத்⁴வநிவிஶேஷாணாமேவாகாரேகாராதி³ரூபதாயா வக்தவ்யத்வாச்ச । ஸோ(அ)யம் க³கார: ஸோ(அ)யமுதா³த்த: ஸோ(அ)யம் ஹ்ரஸ்வ இத்யாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாங்க³த்வாத்³வ்யதி⁴கரணத்⁴வந்யபி⁴வ்யக்தேஷு த³ர்பணமுக²வத³பி⁴வ்யஞ்ஜகத⁴ர்மரூபிததயா ப்ரதீயமாநேஷு வர்ணஸ்போ²டேஷ்விவ ததே³வேத³ம் க⁴டபத³ம் ததே³வேத³ம் க⁴டமாநயேதி வாக்யமித்யாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாம் பத³வாக்யஸ்போ²டேஷ்வேவ விஶ்ராந்தேரிதி ஸ்போ²டவாதி³மதம் । அதோ ந விரோத⁴: ।

ஜ்வாலாதி³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநபா³தோ⁴பலம்பா⁴த்³பா⁴ஷ்யாநுபபத்திமாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸ்யேதி ।

யோ(அ)நுப⁴வ இதி ।

க³காரேஷு பரஸ்பரபே⁴தா³நுப⁴வ இத்யர்த²: ।

உரஸ்தாட³நோக்த்யா க³காராதி³பே⁴தோ³பலம்ப⁴ஸ்ய ஶங்காபீ³ஜஸ்யாலாப⁴மாஶங்க்ய அதிதாரத்வம் தேந லக்ஷ்யமித்யாஹ -

ஸோர இதி ।

ந பூர்வஹேத்வர்த²மிதி ।

ந பூர்வப்ரஸ்துதே ஹேதுஸமர்பகமித்யர்த²: ।

தத்³தே⁴துத்வே சேதி ।

பூர்வப்ரஸ்துதார்த²ஹேதுத்வே கேநசிது³ப⁴யஸித்³தே⁴ந ஹேதுநா பே⁴த³ ஏவ நிஷேத்⁴யோ ந த்வேகத்வம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா தேந ஹேதுநா(அ)நேகரூபத்வம் நிஷேத்⁴யம் வர்ணாநாம் த்⁴வநிரூபாணாமேகத்வஸ்ய ப்ரதிவாத்³யநங்கீ³க்ருதத்வாதி³த்யர்த²: ।

ப்ரக்ருதாஸம்க³தேரிதி ।

யத்³யபி பே⁴தா³பே⁴த³யோரேகத்ர வாஸ்தவத்வேநோப⁴யப்ராமாண்யோபபத்தௌ கிமிதி பே⁴த³ஜ்ஞாநப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநயோர்பா³த்⁴யபா³த⁴கத்வகல்பநமித்யாஶங்காநிராகரணார்த²த்வேந ப்ரக்ருதே கத²ஞ்சித்ஸங்க³மயிதும் ஶக்யம் ததா²பி பே⁴தா³பே⁴த³பக்ஷஸ்ய ஸ்போ²டவாத்³யநங்கீ³க்ருதத்வாத் ப்ரக்ருதாஸம்க³திருக்தா ।

உக்தமபி பா³த⁴கமிதி ।

நநு வர்ணா அபீத்யாதி³பா⁴ஷ்யேணோக்தமப்யபே⁴த³பா³த⁴கமித்யர்த²: ।

அநேநாவ்ருத்த்யேதி ।

ஶங்காக்³ரந்த²த்வே ஏக ஏவ ஸந்நித்யஸ்ய ஏகஶ்சேதி³த்யர்த²: । பரிஹாரக்³ரந்த²த்வே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாவத்⁴ருதைகபா⁴வ இத்யர்த² இதி அர்த²பே⁴தோ³ விவக்ஷித: ।

அஶப்³தா³த்மக இதி ।

நநு அஶப்³தா³த்மக: ஶ்ராவணோ த்⁴வநி: பதா³ர்தா²ந்தரமிதி பா⁴ஷ்யாநுக்தாநுவாத³: । க³க³நாதி³பஞ்சபூ⁴தகு³ண: ஶப்³தோ³ த்⁴வநிரிதி ஸித்³தா⁴ந்தவிருத்³த⁴ஶ்ச வர்ணவிஶேஷாப்ரதீதௌ ப்ரதீதேரவர்ணாத்மக இத்யநுவாத³ஸ்து வர்ணவிவேகமப்ரதிபத்³யமாநஸ்ய கர்ணபத²மவதரதீதி பா⁴ஷ்யாநுவாதோ³ ப⁴வதி கிந்த்வயுக்தாநுவாத³: தூ³ரே ஜநஸம்க⁴கோலாஹலப்ரத்யயஸ்ய தூ³ரத்வதோ³ஷாக்³ருஹீதகத்வாதி³கவர்ணவிஷயத்வோபபத்தே: தத்ர வர்ணாதிரிக்தஸ்ய த்⁴வநே: கல்பநே(அ)பி ஸமீபே தத³க்³ரஹணஸ்ய ஸாமீப்யதோ³ஷப்ரயுக்ததாயா வக்தவ்யத்வாத் । ஏவம் ச தஸ்ய வர்ணத்வஜாதிவிஷயத்வகல்பநாநிராகரணமப்யஸ்தா²நவிஜ்ரும்பி⁴தம் ஶப்³த³த்வாதி³ஸாமாந்யாலிங்கி³தவர்ணவ்யக்திவிஷயத்வோபபத்தே: । ந ச ததா²பூ⁴தவர்ணவிஷயத்வாஶங்காபி த்⁴வநேர்பி⁴ந்நத்வாத்³ ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமஸ்தீதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபா⁴வோக்த்யைவ நிராக்ருதேதி வாச்யம் । வர்ணேஷு ஸோ(அ)யம் க³கார இத்யாதி³வத்த்வயா த்⁴வநித்வேநாப்⁴யுபக³தே கோலாஹலே(அ)பி ஸ ஏவ கோலாஹல: புநருத்தி²த இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸத்த்வாவிஶேஷாத் । த்⁴வநௌ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் தஜ்ஜாதீயவிஷயமிதி தத்ர வர்ண இவ வ்யக்த்யைக்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வ உக்த இதி சேத்³ ந । துல்யரூபயோ: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநயோரேகம் தஜ்ஜாதீயவிஷயம் அந்யத்³ வ்யக்த்யைக்யவிஷயமிதி கல்பநாயாம் விநிக³மநாவிரஹாத் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாவக³தவ்யக்த்யைக்யேந ஜாத்யஸம்ப்ரதிபத்தேர்வர்ணே இவ த்⁴வநாவபி வக்தும் ஶக்யத்வாத் । தஸ்மாத்ஸர்வமித³மநுபபந்நமிதி சேத் । உச்யதே । அஶப்³தா³த்மக இதி வர்ணவ்யதிரிக்தத்வமுக்தம் பதா³ர்தா²ந்தரமிதி ப்ராக்ப்ரஸ்துதவாயுவ்யதிரிக்தத்வம் ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமஸ்தீத்யேதத்³ வ்யக்த்யைக்யப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வபரம் । யத்³யபி த்⁴வநௌ வர்ணே ச ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநஸ்ய வ்யக்த்யைக்யவிஷயத்வமௌத்ஸர்கி³கம் ததா²பி பே⁴ர்ய்யாதி³த்⁴வந்யுத்தி²தௌ வர்ணோத்பத்த்யபா⁴வாத் க்வசித்³வைதி³கவாக்யாத்³யநுகாரிவீணாவேண்வாதி³த்⁴வந்யுத்பத்தௌ கோலாஹலவசநவத³ஸ்பு²டவர்ணாகாரப்ரதீதிஸத்த்வே(அ)பி வர்ணோத்பத்திகாரணஸ்தா²நகரணாபா⁴வேந தேஷாம் வர்ணச்சா²யாநுகாரித்⁴வநிமாத்ரதயா வர்ணத்வாபா⁴வாத் தத³ஸார்வத்ரிகத்வாச்ச பே⁴ர்ய்யாதி³த்⁴வநிஷு ஶ்ரூயமாணதாரத்வமந்த³த்வாதி³பே⁴த³கத⁴ர்மாணாம் வர்ணாஶ்ரயத்வஸ்ய கல்பயிதுமஶ்யக்யத்வாத³நந்யதா²ஸித்³த⁴பே⁴த³ப்ரத்யயாநுரோதே⁴ந த்⁴வநௌ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் தஜ்ஜாதீயவிஷயம் பர்ய்யவஸ்யதி வர்ணோச்சாரணே து ஹஸிதருதி³தபஶுபக்ஷிருதாநுகரணஶங்கா²த்⁴மாநாதி³ஸ்த²லே த்⁴வநிகாரணத்வேந க்ல்ருப்தஸ்ய கண்டா²தி³வாய்வபி⁴கா⁴தவிஶேஷஸ்ய ஸத்த்வாத் । தாரத்வப்ராச்யத்வப்ரதீச்யத்வாதி³ஶ்ரூயமாணத⁴ர்மாணாம் த்⁴வநித⁴ர்மத்வஸ்ய க்ல்ருப்தத்வாத் கோலாஹலப்ரத்யயஸ்ய ஹஸிதருதி³தாதி³கோலாஹலஸ்த²லே த்⁴வநிவிஷயத்வஸ்ய க்ல்ருப்தத்வேந ஜநஸம்கா⁴லாபகோலாஹலப்ரத்யயஸ்யாபி த்⁴வநிவிஷயத்வகல்பநௌசித்யாச்ச வர்ணாபி⁴வ்யக்திகாரணைர்த்⁴வந்யுத்பத்தேரபி கல்பநோபபத்தேர்வர்ணேஷு தத்ப்ரதீதிஸ்தது³பாதி⁴கேதி பா³த⁴காபா⁴வாத் தத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமப்யௌத்ஸர்கி³கவ்யக்த்யைக்யவிஷயபா⁴வமவதிஷ்ட²தே । ஏவம் ச பி⁴ந்நத்வஹேதுஸாதி⁴தேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வேந ஶப்³த³த்வாதி³ஸாமாந்யாலிங்கி³தவர்ணாவிஷயத்வமிஹ ஸாத்⁴யதே ந து ஶப்³த³த்வாதி³ஸாமாந்யாவிஷயத்வமேவ । ஶ்ராவணத்வாத்³வாயுவ்யதிரிக்தோ த்⁴வநிரவர்ணாத்மக: க³த்வாதி³வர்ணவிஶேஷாப்ரதீதௌ ப்ரதீயமாநத்வாதி³தி பூர்வமுக்தோ வர்ணவிஶேஷா(அ)ப்ரதீதாவபி கோலாஹலப்ரத்யய: ஸாமாந்யத⁴ர்மாலிங்கி³தவர்ணவிஷயோ(அ)ஸ்த்விதி ஶங்காயா ஏவாவஸரப்ராப்தாயா நிராகர்துமுசிதத்வாத் ।

நாநேவேத்யவயவீதி ।

ஸ்போ²டே வர்ணபே⁴த³பா⁴நமவயவித்வபே⁴த³பா⁴நம் । ஏகாராத்³யேகைகவர்ணாவயவேகாராகாராதி³பா⁴நமவயவபா⁴நம் ।

விஸத்³ருஶபத³வ்யஞ்ஜகா இதி ।

பதா³நி ஸ்போ²டா: ।

ஏகவிதே⁴தி ।

யத்³யபி நாநாபாபாலாலாஹாஹாதி³ஶப்³தே³ஷ்வேகவித⁴ப்ரயத்நஜந்யாநேகாக்ஷரரூபத்⁴வநீநாம் தத்தத்ஸ்போ²டே அநேகாக்ஷரரூபத்வாவகா³ஹிபே⁴த³ப்⁴ரமஹேதுதா த்³ருஷ்டா ததா²பி ப்ராயாபி⁴ப்ராயேணைதது³க்தம் । நநு பத³தத்த்வமேகமித்யாதி³டீகாக்³ரந்த²ம் பத³பு³த்³தா⁴வித்யாதி³நா க³காராதி³ஸாத்³ருஶ்யமித்யர்த² இத்யந்தேந க்³ரந்தே²ந க³ங்கௌ³ஷ்ண்யாதி³வர்ணஸமுதா³யாந்தர்க³தக³காரௌகாராதி³ஸத்³ருஶக³காரௌகாதி³வ்யங்க்³யே கோ³பத³ஸ்போ²டே பரஸ்பரபி⁴ந்நக³ங்கௌ³ஷ்ண்யாதி³பத³ஸ்போ²டஸாத்³ருஶ்யேந பே⁴த³ப்⁴ரமோபபாத³கம் வ்யாக்²யாய ததா² பி⁴ந்நத்வேந ப்⁴ரமகல்பிதேஷு வ்யங்க்³யபா⁴கே³ஷு வ்யஞ்ஜகவர்ணாத்மகதாரோபோபபாத³கதயைவம் சேத்யாதி³டீகாக்³ரந்த²: கிமர்த²ம் வ்யாக்²யாத: । ந ஹி ஸ்போ²டே ஸம்நிஹிதவர்ணஸமுதா³யரூபத்வப்⁴ரமஸ்தத்³வர்ணாரோபாதி⁴ஷ்டா²நதயா பா⁴க³பே⁴த³ப்⁴ரமமபேக்ஷதே தத³பா⁴வே(அ)ப்யேகஸ்மிந் த³ர்பணே வ்யாப்தாநேகமுகா²தி³ப்ரதிபி³ம்ப³யுக்தே தாவந்முகா²தி³ஸமுதா³யரூபதாப்⁴ரமவ்யஞ்ஜகாநேகஸமுதா³யரூபதாப்⁴ரமஸ்யோபபத்தே: । விவித⁴மணிக்ருதஹாரப்ரதிபி³ம்ப³வ்யாப்தே தநுதீ³ர்க⁴காசப²லகாதௌ³ க்ரமிகஸஜாதீயவிஜாதீயாநேகமணிரூபதாப்⁴ரமவத்க்ரமிகாநேகஸஜாதீயவிஜாதீயாநேகவர்ணரூபதாப்⁴ரமஸ்யோபபத்தேஶ்ச । பத³தத்த்வமேகமித்யாதி³டீகாக்³ரந்த²ஸ்த்வித்த²ம் வ்யாக்²யாதும் ஶக்ய: । யாவந்தோ க³வாதி³பர்யாயாஸ்தை: ஸர்வைரப்யேக ஏவ ஸ்போ²டோ(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே । ஏகார்த²ப்ரத்யயஹேதோஸ்தஸ்ய ப்ரதிபர்யாயம் பே⁴த³கல்பநே கௌ³ரவாத் ப்ரமாணாபா⁴வாச்சேதி ஸ்போ²டவாதி³மதம் । ஏவம் ஸத்யேவ லோகவேத³ஶ்ருதாநேகபர்யாயாணாம் க⁴டாதீ³நாம் தே³வாதீ³நாம் ச கேந வாசகேநோத்பத்திமாஶ்ரித்ய ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வம் ஸமர்த²நீயமித்யத்ராவிநிக³மாவ்யவஸ்த²யோரபி பரிஹாரோ ப⁴வதி । ஏவம் ச க³வாதி³பர்யாயா ஏகமேவ ஸ்போ²டமபி⁴வ்யஞ்ஜயந்தோ(அ)ந்யோந்யவிஸத்³ருஶக⁴டகுட்³யாதி³பத³ஸ்போ²டவ்யஞ்ஜகக⁴டகுட்³யாதி³வர்ணஸமுதா³யஸாத்³ருஶ்யேந பரஸ்பரவைலக்ஷண்யேந ஸ்வவ்யங்க்³யஸ்ய ஸ்போ²டஸ்ய மிதோ² விஸத்³ருஶக⁴டகுட்³யாதி³பத³ஸ்போ²டஸாத்³ருஶ்யமாபாத³யந்தஸ்தேந ஸாத்³ருஶ்யேந ஹேதுநைகமபி ஸ்போ²டம் நாநேவாவபா⁴ஸயந்தீதி । அஸ்மிந் வ்யாக்²யாநே ப்ரத்யேகமபி⁴வ்யஞ்ஜயந்த இத்யேதத்³கோ³ஶ்ருங்கி³ண்யாதி³வர்ணஸமுதா³யரூபத்⁴வநய: ப்ரத்யேகம் ஸ்போ²டமபி⁴வ்யஞ்ஜயந்தீத்யேதத்பரம் । துல்யஸ்தா²நகரணநிஷ்பாத்³யதயேத்யாதி³ ச துல்யஸ்தா²நகரணநிஷ்பாத்³யதயா யே(அ)ந்யோந்யஸத்³ருஶாஸ்தேப்⁴யோ விலக்ஷணாஸ்தத்பத³வ்யஞ்ஜகா க⁴டகுட்³யாதி³த்⁴வநய: தத்ஸாத்³ருஶ்யேநேத்யேதத்பரம் । அபா⁴க³மபி பா⁴க³வதி³தி த்³ருஷ்டாந்தார்த²ம் । யதா² ஸம்த்⁴யக்ஷரமேகாராதி³க்ரமக²ண்ட³மகாராதி³பா⁴க³வதி³வ பா⁴தி ஏவமேகமபி ஸ்போ²டம் பர்யாயபே⁴தா³ நாநேவாவபா⁴ஸயந்தீதி । ஏவம் வ்யாக்²யாநஸம்ப⁴வே(அ)ப்யேகத்ர ஸ்போ²டே க³காராதி³வர்ணஸமுதா³யரூபதாப்ரதீதேரேவோபபாத³நீயத்வேந ப்ரக்ருதத்வாத் தத³நுஸாரேண வ்யாக்²யாதம் । அநேகவர்ணரூபத்வகல்பநாயாம் பா⁴க³கல்பநாநபேக்ஷணே(அ)பி தத³பேக்ஷாமங்கீ³க்ருத்ய தத்ஸம்ப⁴வோ(அ)ப்யுபபாதி³த: ।

ஔபாதி⁴கத்வஸ்வாபா⁴விகத்வாப்⁴யாமிதி ।

அந்யதரஸ்யௌபாதி⁴கத்வே(அ)வஶ்யகல்பநீயே ஏகத்வஸ்யைவௌபாதி⁴கத்வம் கல்ப்யம் । அந்யதா² ஸ்போ²டரூபத⁴ர்ம்யந்தரகல்பநாகௌ³ரவப்ரஸங்கா³தி³தி பா⁴வ: । நநு விபரீதம் கௌ³ரவம் ஸ்போ²டபக்ஷே பர்யாயே(அ)பி தத³பி⁴வ்யங்க்³யஸ்போ²டைக்யாதே³கத்ரைவ ஸ்போ²டே க⁴டாதி³ஶக்தே: கல்ப்யத்வாத்³ வர்ணபக்ஷே ப்ரதிபர்யாயம் ஶக்திபே⁴த³கல்பநாபத்தேரிதி சேத்³ மைவம் । த⁴ர்ம்யந்தரதத்³க³தஶக்திகல்பநாபேக்ஷயா க்ல்ருப்தேஷு வர்ணேஷு பே⁴தே³நாபி ஶக்திகல்பநஸ்ய லகு⁴த்வாத் । அந்யதா² க⁴டகலஶாதி³பர்யாயாபி⁴வ்யக்தே ஸ்போ²டே க்³ருஹீதஶக்திகஸ்ய பும்ஸோ(அ)ப்ரஸித்³த⁴பர்யாயஶ்ரவணே(அ)பி ப்ராக³க்³ருஹீதஶக்திகஸ்யைவ ஸ்போ²டஸ்ய தேநாபி⁴வ்யக்த்யா(அ)ர்த²ப்ரதீத்யாபத்தே: । ந ச தத்பர்யாயாபி⁴வ்யக்தே ஸ்போ²டே ஶக்திக்³ரஹஸ்ததத்பர்யாயஶ்ரவணே அர்த²தீ⁴ஹேதுரிதி வாச்யம் । ஏவம் ப்ரதிபர்யாயம் ஶக்திக்³ரஹாவஶ்யம்பா⁴வே தத்தத்பர்யாயக³தஶக்திக்³ரஹோ(அ)ர்த²தீ⁴ஹேதுரிதி கல்பநஸ்யைவ லகு⁴த்வாத் । ததா³ ஹி ஶக்திக்³ரஹத்வேநைவ காரணதா ந து தத்தத்பர்யாயாபி⁴வ்யக்திக³தஶக்திக்³ரஹத்வேநேத்யவச்சே²த³கலாக⁴வம் லப்⁴யதே । அவச்சே²த³கலாக⁴வே ச தந்நிர்வாஹாய தத்தத்பர்யாயக³தஶக்திபே⁴த³கல்பநாகௌ³ரவம் ப²லமுக²த்வாந்ந தோ³ஷ: । ந சைவம் வர்ணஸமுதா³யஸ்யைவைகத்வப்ரத்யயவிஷயத்வே ஸம்த்⁴யக்ஷராணாமப்யகாராதி³வர்ணஸமுதா³யத்வாபத்திரிஷ்டத்வாத் । அத ஏவ மீமாம்ஸகை: ருக்ஷு ஸம்த்⁴யக்ஷராணாம் ஸதாம் கீ³திகாலே வ்ருத்³த⁴த்வம் ப்ராப்தாநாம் யே ஆஈபா⁴வா ஆஊபா⁴வா ந தே ஸ்தோப⁴வத்³வர்ணாந்தராக³மரூபா: கிந்து வ்ருத்³தே⁴ஷு ஸம்த்⁴யக்ஷரேஷு ஸம்ஶ்லிஷ்டதயா ஸ்தி²தாநாமவர்ணேவர்ணோவர்ணாநாம் கா³நகாலே விஶ்லேஷமாத்ரம் அகீ³தஸம்த்⁴யக்ஷராபி⁴வ்யஞ்ஜகமித்யுக்தம் । ஆஶ்வலாயநேநாபி விவிச்ய ஸம்த்⁴யக்ஷராணாமகாரமிதி யாஜ்யாந்தே ஶ்ருதாநாம் ஸம்த்⁴யக்ஷராணாமகாரம் விஶ்லேஷ்ய தம் ஶ்ராவயேதி³தி விஹிதம் । பாணிநிநாபி ப்லுதாவைச் இது³தாவிதி ஸூத்ரேண ஐதிகாயந ஔபக³வேத்யாத்³யுதா³ஹரணேஷு கு³ரோரந்ருதோ(அ)நந்த்யஸ்யேத்யாதி³ஸூத்ரைரேச: ப்லுதப்ரஸங்கே³ தஸ்யாந்த்யாவயவாவிகாரோகாரௌ ப்லவேதே ந து ததா³த்³யாவயவோ(அ)காரோ(அ)பீதி நியமிதம் । ஶ்ருதாவபி தாநேகதா⁴ ஸமப⁴ரததே³ததோ³மிதி ப்ரணவஸ்ய மாத்ராத்ரயரூபத்வமுக்தம் । ஏவம் ஸம்த்⁴யக்ஷராணாம் வர்ணஸமுதா³யரூபத்வே(அ)பி தேஷாம் மாத்ருகாஸு ப்ருத²க் பரிக³ணநம் க்ஷகாரப்ருத²க்பரிக³ணநவத்ப்ரத்யாஹாரஸூத்ரேஷு ஹகாரஸ்ய த்³விருபாதா³நவத்கார்யவிஶேஷார்த²தயோபபத்³யதே । ஏதேந ஶதாதி³ஸம்க்²யா ஏகத்வாதி³ஸமுதா³யாதிரிக்தா ஏவம் ஸதி ந ஸித்³த்⁴யேதி³த்யபி ஶங்கா நிரஸ்தா இஷ்டாபத்தேரேவ । அத ஏவ பா⁴ஷ்யம் ஸம்ப⁴வத்யநேகஸ்யாபி ஏகபு³த்³தி⁴விஷயத்வம் பங்க்திர்வநம் ஸேநா ஶதம் ஸஹஸ்ரமித்யாதி³த³ர்ஶநாதி³தி । யதி³ த்வேகத்வஸமுதா³யாதிரிக்தஶதாதி³ஸம்க்²யாநங்கீ³காரே கியதாமேகத்வாநாம் ஸமுதா³ய: ஶதஸம்க்²யா கியதாம் ச ஸஹஸ்ரஸம்க்²யேத்யாத்³யநவதா⁴ரணாத³வ்யவஸ்தா² ஸ்யாத் । ஶதஸ்யைகத்வாநாம் ஸமுதா³ய: ஶதஸம்க்²யேத்யாதி³வ்யவஸ்தா²கல்பநே ஸம்க்²யாக³ததயா ஶதாதி³ஸம்க்²யாகல்பநம் வக்தவ்யம் । அத ஏகத்வாதி³ஸமுதா³யாதிரிக்தஶதாதி³ஸம்க்²யாங்கீ³கரணமநிவார்ய்யம் । ஶதம் ஸஹஸ்ரமிதி பா⁴ஷ்யம் து க⁴டாதி³ரூபஸம்க்²யேயாபி⁴ப்ராயமிதி ஸமர்த்²யேத தர்ஹ்யுபந்யஸ்தகல்பகப்ரமாணவஶாத³திரிக்தஶதாதி³ஸம்க்²யாகல்பநே(அ)பி வர்ணஸமுதா³யாதிரிக்தஸ்போ²டோ ந கல்பநீய: கல்பகப்ரமாணாபா⁴வாதி³தி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

நந்வேகஸ்ம்ருதிவிஷயத்வமேகத்வோபாதி⁴ஶ்சேத் ததா²பூ⁴தேஷு பி⁴ந்நதே³ஶஸ்தே²ஷு வ்ருக்ஷாதி³ஷ்வதிப்ரஸங்க³ இத்யாஶங்க்யாஹ -

உபசாரே ஹீதி ।

ந ஹ்யேகதே³ஶாவஸ்தி²தேஷு வ்ருக்ஷேஷு வநமித்யேகத்வோபசாரநிமித்தாஸம்ப⁴வமாத்ரேண க⁴டாதி³ஷ்வபி தஸ்யாஸ்தந்நிமித்ததா ப்ரஸஜ்யத இதி பா⁴வ: ।

ஏதேந ஸமுதி³தாநாமிதி ।

வ்யஸ்தஸமஸ்தப்ரகாரத்³வயாஸம்ப⁴வே ஸ்போ²டவாதி³நோக்தே ஸமஸ்தபக்ஷ ஆஶ்ரித: । ஏகஸ்ம்ருதிவிஷயத்வேந ஸமுதி³தத்வோக்தேரித்யர்த²: ।

ஏகார்த²தீ⁴ஹேதுதாமிதி ।

ஏகார்த²தீ⁴ஹேதுத்வரூபவாசகத்வாவக³த்யைவ ஸ்போ²டவாதி³நா(அ)ப்யேகபதா³த்⁴யவஸாநம் வக்தவ்யம் । அந்யதா² காவ்யஶ்லோகாதி³ஶ்ரவணே தத³ந்தர்க³தபதா³நாம் தத்தத³ர்தே²ஷ்வக்³ருஹீதஶக்திகஸ்யாபி பும்ஸ இத³மேகம் பத³மித³மேகம் பத³மித்யாதி³க்ரமேணைதாவந்த்யத்ர ஶ்லோகே பதா³நீத்யவதா⁴ரணாபத்தே: । ப்ரஜாபதேர்ஹ்ருத³யாதி³ஶப்³தா³நாம் ஸாமவிஶேஷாதி³ஷு ரூடி⁴மஜாநதோ(அ)ப்யேததே³கம் பத³மித்யவதா⁴ரணாபத்தேஶ்ச । அத: ஸ்போ²டவாதி³நா(அ)பி க³காராதி³வர்ணஸமுதா³யே ஏகஸ்ம்ருத்யாரூடே⁴ தத்தத³ர்த²வாசகத்வேநாநுஸம்க்³ருஹீதே ஸதி தேந ஸ்போ²டரூபஸ்ய பத³ஸ்யாபி⁴வ்யக்திரங்கீ³கரணீயா ஏக ஸ்போ²டவ்யஞ்ஜகதயா(அ)நுஸம்ஹிதேந வா தத³பி⁴வ்யக்திரங்கீ³கரணீயேதி தேநாப்யுக்தரீத்யா அந்யோந்யாஶ்ரயபரிஹார உபபாத³நீய ஏவ ।

ஸமாநாதி⁴கரணஶ்ருதிக³ம்யமிதி ।

உத்³பி⁴தா³ யாகே³ந பஶூந் பா⁴வயேதி³தி கரணபூ⁴தயாக³ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் । யதி³ ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ஸமபி⁴வ்யாஹாரரூபம் வாக்யமிஷ்யதே ததா³ ஸர்வாணி ச²ந்தா³ம்ஸ்யநுப்³ரூயாத்³ப³ஹுயாஜிந இத்யாதி³ஷு ப³ஹுயாஜிஶப்³தா³ர்தா²தி³நிர்ணயோபாயபூ⁴தா யோ ப்³ராஹ்மணோ ப³ஹுயாஜீ தஸ்ய கும்ப்⁴யா நாம க்³ருஹ்ணீயாத் ஸ ஹி க்³ருஹீதவஸதீவரீக இத்யாதி³ஶ்ருதிருதா³ஹர்த்தவ்யா । அத்ர ஹி ப³ஹுயாஜீ ஸோமயாஜீ ந து ப³ஹுபி⁴ர்யாகை³ரிஷ்டவாநிதி நிர்ணயோபாயபூ⁴தா தஸ்ய க்³ருஹீதவஸதீவரீகத்வப்ரதிபாத³நீ ஶ்ருதிரிதி நிரூபிதம் ஸம்கர்ஷே । யுக³பத்க்ரமிகஸர்வவர்ணவிஷயா ஸ்ம்ருதிர்ந ப்ருத²க் பதா³வதா⁴ரயோபாயத்வேந பரிக³ணிதா கிம் து ஸர்வோபாயாநுக்³ராஹகத்வேந ஸாதா⁴ரண்யுக்தா । அஸாதா⁴ரண்யபி ராஜஶப்³தா³ர்தா²தி³நிர்ணயோபாயபூ⁴தா பாணிந்யாதி³ஸ்ம்ருதிர்த்³ரஷ்டவ்யா । ந ச நித்யவிபு⁴ஷு வர்ணேஷு ஸ்வத: க்ரமாபா⁴வாது³ச்சாரணக்ரமோ வாச்ய: ஸ ச நாஸ்தி மௌநிஶ்லோகே அநுஸம்தா⁴நக்ரமோ(அ)பி மௌநிலிக²தலிப்யக்ஷரைர்யுக³பத்³வர்ணாநுமிதிஸ்த²லே நாஸ்தீதி வாச்யம் । தத்ராபி க்ரமிக லிபிபி⁴ர்லேக²காநுஸம்தா⁴நக்ரமவிஶேஷிதவர்ணாநுமித்யுபபத்தே: । அவஶ்யஞ்சைவம் க்ரமிகவர்ணாநுஸம்தா⁴நம் ஸ்போ²டவாதி³நா(அ)ப்யுபபாத³நீயம் । ஶப்³தா³நாமர்த²விஶேஷவாசகத்வஸ்யேகஸ்போ²டவ்யஞ்ஜகத்வஸ்ய வா(அ)நுஸம்தா⁴நாபா⁴வே ஸ்போ²டாபி⁴வ்யஞ்ஜகத்வாஸம்ப⁴வஸ்யோக்தத்வாத் தத³நுஸம்தா⁴நஸ்ய ச வர்ணக்ரமவிஶேஷாவக³திஸாபேக்ஷத்வாத் । ஏதேந க³காராத³ய: ப்ரத்யேகம் ஸ்போ²டமபி⁴வ்யஞ்ஜயந்தீதி மதாந்தரம் நிரஸ்தம் । க்ரமிகதாவத்³வர்ணாநுஸம்தா⁴நே(அ)பி ததீ³யமர்த²விஶேஷவாசகத்வமேகஸ்போ²டவ்யஞ்ஜகத்வம்  வா அஜாநதா ஸ்போ²டவ்யக்தேரேகைகவர்ணஸாத்⁴யத்வஸ்ய ஶங்கிதுமப்யஶக்யத்வாத் । ரத்நதத்த்வத்³ருஷ்டாந்தோ(அ)ப்யயுக்த: । ப்ரதிஸந்நிகர்ஷம் ரத்நப்ரத்யக்ஷவத்ப்ரதிவர்ணம் ஸ்போ²டப்ரத்யக்ஷஸ்யாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாபா⁴வாத் । ரத்நதத்த்வப்ரத்யக்ஷேஷு ஸ்பஷ்டா(அ)ஸ்பஷ்டவிஶேஷஸ்ய ரத்நஜாதிவ்யஞ்ஜகதல்லக்ஷணரூபஸூக்ஷ்மவிஶேஷவிஷயத்வா(அ)விஷயத்வரூபஸ்யைவாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வேந தத்³வத³த்ர ஸ்போ²டே பூர்வபூர்வாபி⁴வ்யக்த்யவிஷயாணாமுத்தரோத்தராபி⁴வ்யக்திவிஷயாணாம் ச விஶேஷாணாமபா⁴வாச்ச । தஸ்மாத் க்ரமவிஶேஷவிஶிஷ்டவர்ணஸமுதா³யாநுஸம்தா⁴நஸ்ய ஸ்போ²டவாதி³நா(அ)ப்யுபபாத³நீயத்வாத் தது³பபாத³நே ச தத ஏவ பதே³க்யாநுப⁴வஸ்யார்த²ப்ரதீதேஶ்வோபபத்தேர்வ்யர்தா² ஸ்போ²டகல்பநா । ததே³தத்ஸர்வம் வர்ணாஶ்சேமே க்ரமேண க்³ருஹ்யமாணா: ஸ்போ²டம் வ்யஞ்ஜயந்தி ஸ ஸ்போ²டோ(அ)யம் வ்யநக்தீதி க³ரீயஸீ கல்பநா ஸ்யாதி³தி பா⁴ஷ்யேண த³ர்ஶிதம் ஸ்பஷ்டமேவேதி டீகாகல்பதருக்³ரந்த²யோர்ந விவ்ருதம் । நநு ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா வர்ணாநாம் நித்யவிபு⁴த்வாப்⁴யுபக³மே த்⁴வநீநாமபி ததா² தது³ப⁴யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் ஸ்யாத் । தாரத்வாத³யஸ்தது³ப⁴யவ்யஞ்ஜகவாயுத⁴ர்மா இத்யபி கல்பயிதும் ஶக்யத்வாத் । கிம் ச வர்ணநித்யவிப⁴வஸ்தத³பி⁴வ்யஞ்ஜகத்⁴வநயஸ்தாரத்வாத்³யாஶ்ரயா இதி கல்பநே த்⁴வநய ஏவ கத்வக³த்வாதீ³நாமப்யாஶ்ரயா இத்யபி கல்பநாஸம்ப⁴வாத்³வர்ணா ஏவாத்மாநம் ந லபே⁴ரந் தைர்த்⁴வநிபி⁴: பர்யாயபே⁴தே³நாபி⁴ந்நஸ்யேகஸ்யைவ ஸ்போ²டஸ்யாபி⁴வ்யக்த்யா ததோ(அ)ர்த²ப்ரதீத்யுபபத்தேரித்யாஶங்கமாநாநாம் துஷ்ட்யர்த²ம் பா⁴ஷ்யடீகயோர்வர்ணாநித்யத்வபக்ஷோ(அ)பி ஸமாஶ்ரித: ஸ ஸ்பு²டத்வாந்ந வ்யாக்²யாத: ।

அவாந்தரப்ரலயஸ்த²த்வமிதி ।

யத்கிஞ்சித்ப்ரலயஸ்த²த்வஸாத⁴நே ஸௌஷுப்திகப்ரலயஸ்த²த்வேநார்தா²ந்தரம் யாவத்ப்ரலயஸ்த²த்வஸாத⁴நே மஹாப்ரலயஸ்த²த்வாபா⁴வேந பா³த⁴ இத்யதோ(அ)வாந்தரேதி விஶேஷிதம் ।

த்³ருடீ⁴க்ருதமிதி ।

மந்த்ரார்த²வாதா³நாம் ப்ரதீயமாநே(அ)ர்தே² ப்ராமாண்யமங்கீ³க்ருத்ய ஹீந்த்³ராதீ³நாம் விக்³ரஹ: ஸமர்த்²யதே । ததா² ஸதி மந்த்ரக்ருதோ வ்ருணீதே ஸம்ஹிதாகாரபத³காரஸூத்ரகாரப்³ராஹ்மணகாராணாம் விஶ்வாமித்ரஸ்ய ஸூக்தம் ப⁴வதீத்யாதி³ப்ராமாண்யாத்³வேத³ஸ்ய பௌருஷேயத்வமங்கீ³கார்ய்யமித்யாஶங்காநிராகரணேந த்³ருடீ⁴க்ருதமித்யர்த²: । தந்நிராகரணமபி தே³வர்ஷிப்ரப்⁴ருதீநாம் வேத³ஶப்³த³ப்ரப⁴வத்வஹேதோரத ஏவேதி பராமர்ஶாதே³வ சதுர்முகோ² ஹி வைதி³காச்ச²ப்³தா³த்தேஷாமஸாதா⁴ரணநாமரூபக்ருத்யவிஶேஷாநநுஸம்தா⁴ய ததை²வ ஸ்ருஜதி ததஶ்ச விஶ்வாமித்ராதீ³நாமபி வேத³ஶப்³தே³ப்⁴ய: பூர்வகல்பஸ்தி²தவிஶ்வாமித்ராதி³நாமரூபக்ருத்யவிஶேஷாநநுஸம்தா⁴ய ததை²வ ஸ்ரஷ்ட்ருத்வலாபே⁴ ஸத்யதீதவர்தமாநகல்பக³தா: ஸர்வே(அ)பி விஶ்வாமித்ராத³யோ விஶ்வாமித்ராதி³பத³ப்ராபகபூர்வகல்பாநுஷ்டி²தபுண்யவஶாத்³விஶ்வாமிதஸூத்ராதீ³நநதீ⁴த்யைவ பஶ்யந்தீதி தத்தத்ஸூக்தாதி³த்³ரஷ்ட்ருத்வமேவ தத்தத்கர்த்ருத்வம் ந து ஸூக்தாந்தராதி³கர்த்ருத்வமிதி பர்யவஸ்யதி । விஶ்வாமித்ரஸ்ய ஸூக்தமித்யாதி³வாக்யைர்விஶிஷ்ய விஶ்வாமித்ராதி³ஸூக்தத்வேந யத்³யந்நிர்தி³ஷ்டம் தத்ததே³வ ஸூக்த தைஸ்தைர்வாக்யைர்விஶ்வாமித்ராதி³ஸூக்தத்வேநாநுஸம்தா⁴ய தத்தத்ஸூக்தகர்த்ருத்வேந கல்பாந்தரே விஶ்வாமித்ராத³ய: ஸ்வயம்பு⁴வா ஸ்ருஜ்யந்த இதி வக்தவ்யத்வாத் । அந்யதா² வேத³ஶப்³தே³ப்⁴யஸ்தத்தத்க்ருத்யவிஶேஷாநநுஸம்தா⁴ய தேஷாம்ருஷீணாம் ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாநுபபத்தேரிதி ।

மஹாப்ரலயே இதி ।

நந்விந்த்³ராதீ³நாம் விக்³ரஹவத்த்வப்ரயுக்தா ஶங்கா(அ)த்ர நிராகார்யா । ந சேயம் ஶங்கா தத்ப்ரயுக்தா தேஷாம் விக்³ரஹாநங்கீ³கரே(அ)பி ய: கஶ்சிதி³ந்த்³ராதி³ப்ராதிபதி³கார்த²: கல்ப்யதே யஶ்ச க³வாதி³ஶப்³தா³ர்த²ஸ்தஸ்ய ஸர்வாஸ்யாபி மஹாப்ரலயே விநாஶேந நிராஶ்ரயஜாத்யவஸ்தா²நாயோக³ஶங்காயாஸ்துல்யத்வாத் । உச்யதே । பூர்வஸூத்ரத்³ருடீ⁴க்ருதஸ்ய வேத³நித்யத்வஸ்ய ப்ரக்ருதிமாத்ராவஶேஷே மஹாப்ரலயே வேத³விச்சே²தா³வஶ்யம்பா⁴வேந ஶைதி²ல்யஶங்காயாம் தந்நிராகரணார்த²மித³ம் ஸூத்ரம் । தேந ததா³ ஜாத்யபா⁴வப்ரயுக்தஶப்³த³விரோத⁴ஶங்காநிராகரணமப்யாநுஷங்கி³கதயா லப்⁴யதே மஹாப்ரலயாவ்ருத்தாவபீந்த்³ராதீ³நாம் ஸமாநரூபநாமத்வாத் ததா²த்வே ச பூர்வகல்பே யைர்வேத³வாக்யைரிந்த்³ராதி³ரூபம் ஜ்ஞாத்வா தத்³பா⁴வப்ரேப்ஸயா கைஶ்சித்கர்மாண்யநுஷ்டி²தாநி தைரேவ தத்கல்பிதேந்த்³ராதி³நாமரூபாணி ஸ்ம்ருத்வா புந: ஸ்ருஷ்டௌ தத்ஸமாநநாமருபேந்த்³ராதி³பா⁴வேந தேஷாம் ஸ்ருஷ்டர்வாச்யத்வாத்³ வேத³நித்யத்வஸித்³தி⁴: । தத்ஸ்ருஷ்ட்யர்த²ம் பூர்வகல்பவேதா³நுஸம்தா⁴நாவஶ்யம்பா⁴வேந புந: ஶப்³தா³ர்தா²நுபூர்வோபி⁴ந்நவேதா³ந்தரஸ்ருஷ்டிகல்பகாபா⁴வாதி³தி ஸமாநநாமரூபத்வேந வேத³நித்யத்வே ஸாத்⁴யமாநே தத ஏவ பூர்வோத்தரேந்த்³ராத்³யநுக³தஜாதேரபி ஸித்³தி⁴ரிதி தே³வதாவிக்³ரஹாபா⁴வபக்ஷஸாதா⁴ரண்யே(அ)பி ஸா ஶங்கா கண்ட²த உபந்யஸ்தா । பா⁴ஷ்யடீகயோர்ஜாத்யபா⁴வஶங்காஸமாதா⁴நமஸ்பு²டமபி ஸூக்ஷ்மாவஸ்தா²ஸத்த்வோக்த்யா ஸூசிதமிதி ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் முக்²யதயா தத்ர நிராகரணீயா து ஶங்கா பூர்வஸூத்ரலிகி²தா(அ)நுமாநஸாத்⁴யஸ்ய விஶிஷ்யாவாந்தரப்ரலயஸ்த²த்வரூபதயா விவரணேநைவோந்மிஷந்தீ ஸ்பஷ்டேதி நோபந்யஸ்தா । ஶங்காத³யோபந்யாஸஸ்து டீகாயாம் ஸ்பஷ்ட ஏவ । நந்வாது⁴நிகக்ருதகாவ்யாத்³யவ்யாபகபரம்பராவிச்சே²தே³(அ)பி தத³ந்தர்க³தவர்ணாநாம் நித்யத்வம் த்³ருஷ்டம் ததா² வேத³ஸ்யாபி ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

வாக்யரூபஸ்யேதி ।

ப்ரமாணாநாஶ்ரயத்வாதி³தி ।

ப்ரமாணாபேக்ஷஜ்ஞாநாநாமவித்³யாவதாமேவ ப்ரமாணாஶ்ரயத்வம் நிரவித்³யஸ்ய து ஸர்வப்ரபஞ்சாதி⁴ஷ்டா²நதயா ப்ரமாணாதி⁴ஷ்டா²நத்வே(அ)பி ந ப்ரமாணவத்த்வரூபம் ததா³ஶ்ரயத்வம் । ந ஹி காலஸ்ய ஸர்வாதா⁴ரஸ்ய ரூபாதா⁴ரத்வே(அ)பி க⁴டாதி³வத்³ ரூபவத்த்வமிதி பா⁴வ: । நநு ஸ்ருஷ்டிஸஹகாரிபூ⁴தவாஸநாநபேக்ஷத்வம் ப்³ரஹ்மணோ ந யுஜ்யத இதி தஸ்யைவ யதா² கத²ஞ்சித்³வாஸநாஶ்ரயத்வம் ப்ரஶாஸித்ருத்வாத்³யாஶ்ரயத்வவத³ங்கீ³கார்ய்யம் வாஸநாமாத்ராவஶேஷதயா ஜீவாநாம் வா ஸ்தி²திரங்கீ³கார்யா ।

அந்யதா² பூர்வவாஸநாநுவ்ருத்த்யபா⁴வே மஹாஸர்கா³தி³காலஸ்ருஷ்டாநாம் தத்ப்ரஸூதாநாம் ச மநுஷ்யபஶுபக்ஷிஸரீஸ்ருபாதீ³நாம் ஹிம்ஸ்ரா(அ)ஹிம்ஸ்ரத்வாதி³விஶேஷதத்தஜ்ஜாத்யந்தரவிஷயவிரோதா⁴தி³ப்ரதிபத்தே: ஸ்தநபாநாதி³ப்ரவ்ருத்தேஶ்சாஸம்ப⁴வாதி³தி ஶங்காநிராகரணார்த²த்வேந ப்³ரஹ்மணஶ்சேதி க்³ரந்த²மவதாரயதி -

அதா²நபேக்ஷ்யேதி ।

நகாரரஹித: பாட²ஶ்சேத் ஸ்ருஜேதி³த்யேதத்காக்வா யோஜநீயம் । ஸ்ருஜேத்கிம் ந ஸ்ருஜேதி³த்யர்த²: । யஸ்மாத்ஸகலகார்யப்ரபஞ்சவிலயகாலே அந்த:கரணோபஹிதாநாம் ஜீவாநாம் தத்³வாஸநாநாம் வ்யவஸ்தா²நமுபபாத³யிதுமஶக்யம் தஸ்மாத்ஸ்வப்நத்³ருஷ்டமநுஷ்யாதி³ஷ்விவ ப்ராக்³வாஸநாரஹிதேஷு நவநவேஷ்வேவ ஜீவேஷு ஹிம்ஸ்ரா(அ)ஹிம்ஸ்ராதி³ரூபா ஸர்வா(அ)பி வ்யவஸ்தோ²பபாத³நீயா மஹாப்ரலயவாதி³பி⁴ரிதி ஶங்காபி⁴ப்ராய: ।

தாஸாம் வாஸநாபி⁴ரிதி ।

பூர்வவாஸநாபா⁴வே ஹிம்ஸ்ரா(அ)ஹிம்ஸ்ரத்வாதி³வ்யவஸ்தா²நுபபத்தேரவஶ்யம் வாஸநாவிஶேஷ: ஸ்வீகார்ய: । ஸ்வப்நத்³ருஷ்டமநுஷ்யாதீ³நாம் ப்ராசீநவாஸநாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வப்நத்³ரஷ்டுர்வ்யவஸ்தி²தத்வாத்தஜ்ஜாதிஸ்வபா⁴வாநுப⁴வஜந்யவாஸநயா ததா² ததா²(அ)த்⁴யாஸ உபபத்³யதே । ஸர்வேஷாம் ஜீவாநாம் விலீநாநாம் வாஸநாஶ்ரயத்வாபா⁴வே கஸ்ய வாஸநயா வ்யவஸ்தோ²பபத்³யேத ப்³ரஹ்மண: பூர்வவாஸநாதத்ப்ரயுக்தப்⁴ரமவத்த்வாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸாக்ஷிஸித்³த⁴ஸ்யேதி ।

ஸதா³ ஸாக்ஷிண்யத்⁴யஸ்ததயா பா⁴ஸமாநே(அ)ஜ்ஞாநே நாக³மஸ்ய ப்ராமாண்யம் தஸ்ய அப்ராப்தார்த²விஷயத்வாத் । நாநுமாநஸ்ய ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத் । சக்ஷுராத்³யப்ரவ்ருத்தி: ஸ்பஷ்டா । தத்ராக³மாநுமாநார்தா²பத்த்யுபந்யாஸஸ்து ஸாக்ஷிஸித்³த⁴ஸ்ய தஸ்யாபா⁴வரூபத்வஶங்காநிவ்ருத்தயே இத்யர்தா²பத்திரூபப்ரமாணபர்யவஸாயி ப⁴வதி ।

ததா²பி ஜீவப்³ரஹ்மபே⁴த³ம் ப்ரபஞ்சஸத்யத்வம் ச மந்யமாநம் பரம் ப்ரத்யந்யத்ப்ரமாணமுபந்யஸநீயமித்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ -

ப்ரமாணம் த்விதி ।

டி³த்த²க³தத்வவிஶேஷிதப்ரமாபா⁴வத்வாநதி⁴கரணத்வமநாதே³ர்விஶேஷணத்³ருஷ்டாந்தே டி³த்த²க³தத்வவிஶேஷணாநதி⁴கரணரூபதயா பர்ய்யவஸ்யதீதி த்³ருஷ்டாந்தஸித்³தி⁴: பக்ஷே ப்ரமாபா⁴வத்வரூபவிஶேஷ்யாநதி⁴கரணத்வரூபதயா பர்யவஸ்யதீதி டி³த்த²ப்ரமாநிவர்த்யாநாதி³பா⁴வரூபா(அ)ஜ்ஞாநஸித்³தி⁴: । அந்யக³தப்ரமாபா⁴வஸ்ய டி³த்த²க³தஸுகா²த்³யபா⁴வஸ்ய ச டி³த்த²ப்ரமாவிரோதி⁴த்வாபா⁴வேந தந்நிவர்தகதயா பக்ஷ ஸாத்⁴யபர்யவஸாநாஸம்ப⁴வாத் ।

ஏதத் ஸுகா²தீ³நாமிதி ।

ந ச ஸாத்⁴யே ப்ரமாவிஶேஷணம் வ்யர்த²ம் ந தே³யம் । அத: ஸாத்⁴யமேதத்ஸுகா²தி³ஷு நாஸ்தீதி நோபாதே⁴: ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வப⁴ங்க³ இதி வாச்யம் । ஏவம் ஸோபாதி⁴கத்வநிவாரணேந வ்யாப்திக்³ரஹௌபயிகதயைவ ப்ரமாவிஶேஷணஸ்ய ஸப்ரயோஜநத்வாத் ।

நந்வேவம் டி³த்த²க³தத்வவிஶேஷிதப்ரமாவிரோதி⁴த்வாநதி⁴கரணாநாதி³நிவர்தகத்வமப்யுக்தஹேதுநா ஸாத⁴யிதும் ஶக்யம் தேந டி³த்த²ப்ரமாயா: ஸ்வபா⁴வஸ்வஸமாநவிஷயாதிரிக்தா(அ)நாதி³நிவர்தகத்வமபி ஸித்³த்⁴யேதி³த்யாபா⁴ஸஸமாநயோக³க்ஷேமத்வபரிஹாரார்த²மநுமாநாநுக்³ராஹிகாமர்தா²பத்திமுபந்யஸ்யதி -

த்வது³க்தமிதி ।

யத்³யபி த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீதி ப்ரத்யக்ஷமப்யஜ்ஞாநே(அ)ஸ்தி ததா²பி தஸ்ய ஸ்வமதே ஸாக்ஷிரூபத்வேந ப்ரமாணத்வாபா⁴வாத் ஸாக்ஷிஸித்³தா⁴ஜ்ஞாநே(அ)பா⁴வத்வஶங்காவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ப்ரமாணோபந்யாஸஸ்ய ப்ரஸ்துதத்வாத்³ விவத³மாநஸ்ய பரஸ்ய ப்ரத்யக்ஷேண துஷ்ட்யபா⁴வாச்ச ததா²பூ⁴தவ்யவஹாராந்யதா²நுபபத்திரூபமர்தா²பத்திப்ரமாணமுதா³ஹ்ருதம் । ஸம்பா⁴விதாபா⁴வவிஷயத்வஶங்காநிராஸப்ரகாரஸ்து ப்ரத்யக்ஷார்தா²பத்த்யாருப⁴யோரபி ஸமாந: ।

ஸவிஷயஸ்யேதி ।

நந்வஜ்ஞாநவிஷயஸ்ய ஸாக்ஷிணா(அ)வபா⁴ஸே(அ)பி கோ மது³க்தோ(அ)ர்த² இதி ப்ருஷ்டஸ்தமநுவதே³தி³தி தூ³ஷணம் ஸமாநம் । அஜ்ஞாநஸுக²து³:கா²தி³வத்ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யவ்யவஹாரயோக்³யத்வாத் । ந ச ஸாமாந்யாகார ஏவாஜ்ஞாநவிஷய: ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யஶ்ச ந விஶேஷாகார இதி ஸாம்ப்ரதமவக³தா(அ)நவக³தாகாரயோரஜ்ஞாநவிஷயா(அ)விஷயத்வோக்தேர்விருத்³த⁴த்வாத் ப்ரமாணாவக³தோ ஹி ஸாமாந்யாகார: தத³நவக³தஶ்ச விஶேஷாகார: । அஸ்தி கஶ்சித்³வக்த்ருவாக்யஸ்யார்த² இதி ஸாமாந்யாகாரஸ்யாநவக³மே(அ)பி த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீத்யநுப⁴வவ்யவஹாராங்கீ³காரே வக்த்ருவாக்யமஶ்ருதவத: ஶ்ருதவதோ(அ)பி தத³ர்த²வத்தாமஜாநதஶ்ச தத்ப்ரஸங்கா³த்³ விஶேஷாகாரஸ்ய ப்ரமாணதோ(அ)வக³தே சோபந்யஸ்தா(அ)ஜ்ஞாநாநுப⁴வவ்யவஹாரா(அ)நுத³யாத் । தஸ்மாத்ப்ரமாணாநவக³தவிஶேஷாகாரவிஷயமேவாஜ்ஞாநம் தத³வக³தஸாமாந்யாகாராவச்சே²தே³நாநுபூ⁴யதே வ்யவஹ்ரியதே ச । ந சாந்யவிஷயாஜ்ஞாநஸ்யாந்யாவச்சே²தே³நாநுப⁴வே(அ)திப்ரஸங்க³: ஸாமாந்யவிஶேஷபா⁴வஸ்ய நியாமகத்வாதி³த்யநுப⁴வஸித்³த⁴ம் ப்ரகாரமாஸ்தா²யோபபாத³நீயம் தஜ்ஜ்ஞாநாபா⁴வா(அ)ஜ்ஞாநவாதே³பி துல்யம் । ஶாஸ்த்ரார்த²ஜிஜ்ஞாஸேதி ஸகலாநுப⁴வஸித்³த⁴ஜிஜ்ஞாஸாநுப⁴வோ(அ)ப்யேவமேவோபபாத³நீய: । அஸ்தி கஶ்சித்ப²லவாந்வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரஸ்யார்த² இதி ஸாமாந்யநிஶ்சயரஹிதஸ்யாயமேவ தத³ர்த² இதி விஶேஷநிஶ்சயவதஶ்ச தஜ்ஜிஜ்ஞாஸா(அ)நுத³யேநா(அ)நவக³தவிஶேஷாகாரஜிஜ்ஞாஸைவாவக³தஸாமாந்யாகாராவச்சே²தே³நாநுபூ⁴யதே வ்யவஹ்ரியதே சேதி நிர்வாஹமந்தரேண க³த்யந்தராபா⁴வாத் । அதஸ்த்வது³க்தமர்த²ம் ந ஜாநாமீத்யநுப⁴வஸ்ய க்ல்ருப்தாபா⁴வவிஷயத்வோபபத்தேர்ந வஸ்த்வந்தரகல்பநம் யுக்தமிதி சேத் । உச்யதே । அபா⁴வத்வப்ரகாரகாதி⁴கரணவிஶேஷவ்ருத்த்யபா⁴வஜ்ஞாநே தத³தி⁴கரணவ்ருத்யவ்ருத்தித⁴ர்மாவச்சி²ந்நப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநாபேக்ஷாநியமோஸ்தி க⁴டவதி பூ⁴தலே ஸ க⁴டோ நாஸ்தீதி க⁴டாந்தராபா⁴வப்ரதீதேரிவ க⁴டோ நாஸ்தீதி தத்ப்ரதீதே: கதா³ப்யநுத³யாத் । ததா²பூ⁴தப்ரதியோகி³ஜ்ஞாநம் து ஜ்ஞாநாபா⁴வஜ்ஞாநாபேக்ஷிதம் ததா³ ஸம்பா⁴வயிதும் ந ஶக்யம் । ஶாஸ்த்ரார்த²ஜ்ஞாநத்வஸ்ய ததா³நீம் தஸ்மிந்ஸதி ஸாமாந்யஜ்ஞாநே ஸத்த்வாத் । தஸ்மிந்நஸதஸ்தத்³விஶேஷஜ்ஞாநத்வஸ்ய ப்ராக்³விஶேஷாநவக³த்யா ஜ்ஞாதுமஶக்யத்வாத் । அத: காரணாபா⁴வாந்ந தஸ்யாபா⁴வஜ்ஞாநத்வமுபபாத³யிதும் ஶக்யம் । விஷயிஜ்ஞாநே து ந விஷயதாவச்சே²த³காவச்சி²ந்ந விஷயஜ்ஞாநாபேக்ஷா நியமோ(அ)ஸ்தி ஜிஜ்ஞாஸாஜ்ஞாநேந வ்யபி⁴சாராத³நவக³தஶாஸ்த்ரார்த²விஶேஷஜ்ஞாநேச்சா²யா: ஶாஸ்த்ரார்த²ம் ஜிஜ்ஞாஸா இத்யவக³தஸாமாந்யாகாராவச்சே²தே³நாநுப⁴வத³ர்ஶநாத³த: காரணஸம்ப⁴வாத³ஜ்ஞாநவிஷயமேவ தத³ங்கீ³கர்தும் யுக்தம் । ஏதத³பி⁴ப்ரேத்ய ஸவிஷயஸ்யேதி விஶேஷிதம் । ஏவம் ச மம ஶாஸ்த்ரார்த²ஜ்ஞாநம் நாஸ்தீதி ஜ்ஞாநமப்யஜ்ஞாநவிஷயமேவ ஜ்ஞாநாபா⁴வஸ்ய து விஶேஷஜ்ஞாநாநந்தரமேதாவந்தம் காலமித்த²மிமம் விஶேஷம் நாஜ்ஞாஸிஷமித்யநுப⁴வ இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ந ச மாநாபா⁴வ ஏவேதி ஸ்வயூத்²யாஶங்கா ।

இச்சா² ஈக்ஷணமிதி ।

ததை³க்ஷதேதி ஸ்தா²நே ஸோ(அ)காமயதேதி ஶ்ருத்யந்தரத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: ।

வாசஸ்பதிநா ப்ரபஞ்சாகாரபரிணாம்யவித்³யாஶ்ரயத்வம் ஜீவஸ்யாப்⁴யுபக³தமிதி தத்பரிணாமபூ⁴தஜ்ஞாநேச்சா²தி³மத்த்வமபி ஜீவஸ்யைவ யுஜ்யதே நேஶ்வரஸ்ய அத ஈஶ்வரஸத்³பா⁴வம் வ்யவஹரந்நபி தத்ர ஸர்வஜ்ஞத்வாத்³யநுபபத்திஹேதுமாஶ்ரயந்வாசஸ்பதி: பர்ய்யாயேண பரமேஶ்வரமபலலாபேதி கேஷாஞ்சித்³ தூ³ஷணம் ப்ரத்யாசஷ்டே -

ஈக்ஷிதுரிதி ।

ஜீவஜ்ஞாதே பரமேஶ்வரே ஶுக்திஶகலே ரஜதஸ்யேவாரோப உபபத்³யத இதி பரிஹாராபி⁴ப்ராய: ।

க⁴நாக⁴நா நிபி³டா³ மேகா⁴ இதி ।

வர்ஷுகாப்³தா³ க⁴நாக⁴நா இதி கோஶகார: । க⁴நஶப்³த³ஸ்ய சலாசலபதாபதாதி³வத்³ த்³விர்வசநமாகா³க³மஶ்ச । வர்ஷுகாப்³தா³: ப்ராயேண நிபி³டா³ ப⁴வந்தீத்யர்த²தோ நிபி³டா³ இதி வ்யாக்²யாதம் । கேஷுசித்கோஶேஷு க⁴நாநிபி³டா³ க⁴நா மேவா இதி பாடோ² த்³ருஶ்யதே ஸ பாடோ² க⁴நக⁴நேதி தீ³ர்க⁴ரஹிதம் மூலபாட²மாஶ்ரித்ய ।

நந்வாஸேகஸுஹிதாநீத்யயுக்தோ நிர்தே³ஶ: பூரணகு³ணஸுஹிதார்த²ஸத³வ்யயதவ்யஸமாநாதி⁴கரணேநேதி ஸமாஸநிஷேதா⁴தி³த்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

ப்³ரும்ஹிதாநீத்யர்த² இதி ।

த்ருப்த்யர்தா²நாம் ஸுஹிதாதி³ஶப்³தா³நாம் ஷஷ்டீ²ஸமாஸப்ராப்தௌ தந்நிஷேத⁴பரம் தத்ர ஸுஹிதார்த²க்³ரஹணம் । இஹ து ப்³ரும்ஹிதார்தோ²ந்ய ஏவ ஸுஹிதஶப்³த³ இதி தஸ்யாஸேகஶப்³தே³ந த்ருதீயாஸமாஸோ யுக்த இதி பா⁴வ: । ந ஹ்யக்³நேர்தே³வதாந்தரமக்³நிரஸ்தீதி டீகாக்³ரந்தோ²(அ)நுபபந்ந: ।

அதீதகல்பாக்³நிஸத்த்வாத் தஸ்யேதா³நீமக்³நிபத³தந்நாமநிவ்ருத்தாவபி பித்ராதீ³நாம் ஶ்ராத்³தே⁴ இவ பூர்வநாம்நோத்³தே³ஶஸம்ப⁴வாத்³ யஷ்டரீவ பா⁴விநீ வ்ருத்தி: யஷ்டவ்யே வா பூ⁴தா வ்ருத்திரித்யத்ர நியாமகாபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -

ஸத்த்வே வேதி ।

அதீதாநந்தகல்பாக்³நிஷு கோ யஷ்டவ்ய இத்யத்ர ஶ்ராத்³தே⁴ தஜ்ஜந்மபித்ராத³யஸ்தத்³ரூபேண வஸுருத்³ராத³யஶ்ச யஷ்டவ்யா இத்யத்ரைவ வ்யவஸ்தி²தநியாமகாபா⁴வாத³விநிக³மபரீஹாரார்த²ம் யஷ்டவ்யதே³வதாவாஹநலிங்கா³நுரோதா⁴ர்த²ம் வா(அ)க்³நிநா யஷ்டுவ்யஸ்யாக்³நேஸ்ததி³ஷ்டிகாலே ஸத்த்வமப்⁴யுபேயம் । ததா² சாஸ்மாபி⁴ரேகோ(அ)க்³நிர்யஷ்டவ்யஸ்தேநாந்யோ(அ)க்³நிரிதி வ்யவஸ்தா²யாம் ப்ரமாணாபா⁴வாத்ஸ ஏவாக்³நிரஸ்மாபி⁴ரபி யஷ்டவ்ய: ஸ ஏவாக்³ந்யதி⁴காரிகஸர்வகர்மநிர்வஹணக்ஷம இதி ப்ராசீநவையர்த்²யமித்யாஶய: ।

தஸ்ய யே ப்ராஞ்சோ ரஶ்மய இதி ஶ்ருதௌ தஸ்யேத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் -

ஆதி³த்யஸ்யேதி ।

புஷ்பாஶ்ரயா அப: ஸமாதா³ய மது⁴கரைர்மது⁴ நிர்வர்த்யதே அத்ர காஸ்தா ஆப: யா: ஸமாதா³ய மந்த்ரப்⁴ரமரைர்மது⁴ நிர்வர்த்யதே இத்யாகாங்க்ஷாயாம் ஶ்ருதாவுக்தம் தா அம்ருதா ஆப இதி । அத்ர கா ஆப: ஶ்ருத்யுக்தா இதி ந ஜ்ஞாயதே தச்ச²த³ஶ்ச கத²ம் ப்ரக்ருதபராமர்ஶீ அபாம் ச கத²மம்ருதத்வமித்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்ஸர்வம் விஶத³யிதும் வ்யாசஷ்டே இத்யாஹ -

தா அம்ருதா இதி ।

யாத்³ருங் மது⁴கரைரிதி ।

ருச ஏவ மது⁴க்ருத இத்யத்ர மது⁴கரைர்நிர்வத்யம் மது⁴ தது³பஸர்ஜநதயா ப்ரஸ்துதம் தச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶ்யதே தச்ச²ப்³த³ஸ்ய ச ஸ்த்ரீலிங்க³ப³ஹுவசநாந்தத்வம் அப்ஶப்³த³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத் । அபஶப்³த³ஶ்ச புஷ்பாநுப்ரவிஷ்டத்³ரவாம்ஶதுல்யகர்மாநுப்ரவிஷ்டஸோமாதி³த்³ரவ்யபர இத்யௌசித்யாதே³வ லப்⁴யத இதி பா⁴வ: । டீகாயாம் து யாநி சேத்யாதி³நா ஸோமாத்³யாஹுதித்³ரவ்யபராமர்ஶித்வமப்ஶப்³த³ஸ்யோக்தம் தத்து தா: கர்மணி ப்ரயுக்தா: ஸோமாஜ்யபயோரூபா இதி சா²ந்தோ³க்³யவிவரணாநுஸாரி । தஸ்மிந் பக்ஷே ஶ்ருதௌ யத்³வஸூநாம் ப்ராத: ஸவநமித்யாதி³பூர்வாத்⁴யாயாவஸாநக²ண்டே³ ஸவநத்³வாரா ஸோமாதீ³நாம் பு³த்³தி⁴ஸ்த²த்வாத் தத்பராமர்ஶித்வமுபபாத³நீயம் ।

அம்ருதஸாத⁴நத்வாதி³தி ।

பாகத்³வாரேணாம்ருதீபா⁴வஸாத⁴நத்வாதி³த்யர்த²: ।

ருங்மந்த்ரை: ப்ரயுக்தமிதி ।

நநு யதா² ஹி ப்⁴ரமரா இத்யாதி³டீகாவாக்யேந கர்மபுஷ்பேப்⁴யோ ரஸஸ்யாதி³த்யமது⁴ருபஸ்வஸ்தா²நநயநம் ப்⁴ரமரஸாம்யமுக்தம் கத²ம் தஸ்ய தஸ்ய வாக்யஸ்ய தாத்பர்யம் வக்துமுபக்ரம்ய கர்மபுஷ்பேப்⁴ய: ப²லரஸஸ்ராவணம் தத்ஸாம்யமித்யுச்யதே । நைஷ தோ³ஷ: । டீகோக்தம் ஸாம்யம் ஸ்பஷ்டம் மத்வா தா வா ஏதா ருச இத்யாதி³ஶ்ருத்யுக்தஸாம்யே(அ)பி டீகாக்³ரந்த²ஸ்ய தாத்பர்ய்யமிதி த³ர்ஶயிதும் ததோ²க்தே: । தஸ்யா: ஶ்ருதேரயமர்த²: । தா ஏதா: கர்மஸு ப்ரயுக்தா ருச: ஏதத்³ருக்³வேத³விஹிதம் கர்மோத்³தி³ஶ்யாதபந் ஆலோசநமகுர்வந் । தப ஆலோசநே இதி தா⁴து: । ஆலோசநபூர்வகம் வ்யாபாரமகுர்வந்நிதி யாவத் । ப்⁴ரமரா ஹி யதா² புஷ்பாணி ஸ்வாநுப்ரவிஷ்டத்³ரவாம்ஶரூபம் ரஸம் முஞ்சந்தி ததா² மநஸ்யாலோசநபூர்வகம் சூஷணவ்யாபாரம் குர்வந்தி தத்³வ்யாபாரேண ச மது⁴ரஸோ ஜாயதே ஏவம் மந்த்ரா: ப்ரயோக³ஸமவேதார்த²ஸ்ம்ருதிரூபம் ஸ்வவ்யாபாரமகுர்வந் தேந யஶ:ப்ரப்⁴ருதிப²லரூபரஸஸ்ருதிரஜாயதேதி । இத³மேவ ப்⁴ரமரஸாம்யம் ஶ்ருதாவுக்தம் மது⁴ந: ஸ்வஸ்தா²நநயநரூபமபி தத்ஸாம்யமர்த்²யால்லப்⁴யத இதி டீகாயாம் தது³கம் ।

கர்மகுஸுமேப்⁴ய ஆஹ்ருத்யாக்³நௌ ஹுதமிதி ।

யத்³யப்யக்³நௌ ஹோம: கர்மகுஸுமமேவ ததா²பி ஹோமஶரீராநுப்ரவிஷ்டத்³ரவ்யம் அக்³நௌ பாகேந ரஸாத்மநா பரிணமய்ய நயநார்த²ம் தஸ்ய யோ நிஷ்கர்ஷ: ஸோ(அ)சாஹூத்யேத்யநேந விவக்ஷித: । அக்³நௌ ஹுதமித்யநேந அக்³நாவவாட்³ட⁴வ்யாநி ஸுரபீ⁴ணி க்ருத்வேதி மந்த்ரோக்தபாகவிஶேஷோ விவக்ஷித இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । யத்³வா யஜதிசோத³நாசோதி³தேஷு ஸோமாதி³ஷு தே³வதோத்³தே³ஶ்யகத்³ரவ்யத்யாகா³த்மகயாக³ரூபாத்ப்ரதா⁴நகர்மணோ(அ)ந்யத்³ யாக³விநியுக்தத்³ரவ்யஸம்ஸ்காரரூபம் ஹோமகர்மேத்யாசார்யபக்ஷமநுஸ்ருத்ய க்த்வாப்ரத்யயேந ப்ருத²க்³ நிர்தே³ஶ: ।

விகல்பேநேதி ।

நந்வஷ்டதோ³ஷது³ஷ்டோ விகல்ப: கிமர்த²மாஶ்ரீயதே ருச ஏவ புஷ்பமித்யாதி³ப்ராசீநபர்யாயத்ரயஸாரூப்யார்த²மத²ர்வாங்கி³ரஸ ஏவ மது⁴க்ருத இதி ப்ரத²மஶ்ருதரூபகாநுஸாராத்³ இதிஹாஸபுராணஶப்³த³ஸ்ய ஆத²ர்வணம் சதுர்த²மிதிஹாஸபுராணம் பஞ்சமமிதி ஶ்ருத்யந்தராவக³தபௌர்வாபர்யஸம்ப³ந்தே⁴ந லக்ஷணா(அ)ங்கீ³கர்துமுசிதா । ஏவம் ச ஶ்ருதமது⁴க்ருதாம் புஷ்பாத்⁴யாஹார: ஶ்ருதபுஷ்பஸ்ய மது⁴க்ருத³த்⁴யாஹாரஶ்சேதி க்லேஶஶ்ச பரிஹ்ருதோ ப⁴வதி । ந ச இதிஹாஸபுராணமந்த்ரப்ரயோஜ்யம் கர்ம வாச: ஸ்தோம இத்யபி யுஜ்யதே । வாச: ஸ்தோமே ஸர்வாண்யாக்²யாதாநி பாரிப்லவம் ஶம்ஸதீதி வாக்யஸ்ய தத்³வாக்யஶேஷாம்நாதமந்வாத்³யாக்²யாநபரதாயா: பாரிப்லவாதி⁴கரணே வக்ஷ்யமாணதயேதிஹாஸபுராணக³தோபாக்²யாநாநாம் தத்ர ப்ரயோகா³(அ)ப்ரஸக்தே: தேஷாம் ருகா³தி³வந்மந்த்ரத்வாபா⁴வாச்சேதி சேத் ஸத்யம் । இதிஹாஸபுராணம் புஷ்பமித்யஸ்ய முக்²யார்தா²நுரோதே⁴ந பாரிப்லவஶப்³த³ஸ்ய வைதி³கமைதிஹாஸிகம் பௌராணிகம் வா யதே³வ கிஞ்சிதா³க்²யாநம் மநஸி பரிப்லவதே தாத³ர்த்²யம் பரிகல்ப்ய கர்மப்ரயோஜ்யத்வேநோபாக்²யாநாநாம் மந்த்ரத்வமுபசர்யார்தா²ந்தரமபி வக்தும் ஶக்யமிதி ப்ரௌட்⁴யேத³ம் வ்யாக்²யாநாந்தரம் க்ருதம் ।

ஆதே³ஶா உபாஸநாநீதி ।

உபாஸநாந்யத்ர ப்ரத²மாத்⁴யாயநிரூபிதாநி கர்மாவப³த்³தா⁴ந்யுத்³கீ³தே²ாபாஸநாநி ப்ரணவாலம்ப³நாநி விவக்ஷிதாநி ந து ஸ்வதந்த்ராணி ப்ரணவாலம்ப³நோபாஸநாநி தேஷு தா அம்ருதா ஆப இத்யாத்³யநந்வயாத் ।

ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயபா⁴வஶ்சேதி டீகா அநுபபந்நா மது⁴வித்³யாயாமுபாஸ்யோபாஸகபா⁴வாதிரேகேண ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயபா⁴வா(அ)நுபதே³ஶாதி³த்யாஶங்க்ய வஸ்வாதி³க³தஸ்யோபாஸகபா⁴வபரதயா வ்யாசஷ்டே -

வஸ்வாதௌ³ து ஸ சேதி ।

தே³வாந் ப்ரீணயதீதி ।

ப்ரீணாதேரேவ ஸகர்மகத்வே(அ)பி தத்ஸ்பு²டீகரணார்த²ம் ணிஜத்⁴யாஹாரேண வ்யாக்²யாதம் ।

உத்ஸர்க³ப்ராப்தமபீதி ।

நந்வௌத்ஸர்கி³கதே³வதாவிக்³ரஹஸமர்த²கமந்த்ரபதா³நாமர்த²பரத்வம் கத²மநபேக்ஷாமாத்ரேணாபோத்³யதே । ந ஹ்யநபேக்ஷாமாத்ரேண ரத்²யாபதிதத்ருணாதி³ஜ்ஞாநப்ராமாண்யமௌத்ஸர்கி³கம் த்யஜ்யதே கத²ம் சாத்ராநபேக்ஷா உத்³தி³ஶ்ய த்யாகா³ர்த²ம் ஹ்யவஶ்யம் தே³வதாபதை³: கஶ்சித³ர்த²: ஸமர்பணீய: ஸ து ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபதா³ந்தரஸாமர்த்²யப்ராப்தௌ விக்³ரஹவாநேவாஸ்து தமுபேக்ஷ்யார்தா²ந்தராந்வேஷணே கோ ஹேதுரிதி சேது³ச்யதே । லோகே தாவதா³தி³த்யஶ்சந்த்³ர: குஜோ பு³த⁴: க்ருத்திகா ரோஹிணீத்யேவமாதி³பதா³நாமசேதநேஷு ஜ்யோதிர்விஶேஷேஷு வ்யுத்பத்திர்க்³ருஹீதா இந்த்³ரோ மித்ர இத்யாதி³பதா³நாமப்யநுராதா⁴ நக்ஷத்ரம் மித்ரோ தே³வதா ரோஹிணீ நக்ஷத்ரமிந்த்³ரோ தே³வதேத்யாதி³ஶ்ரௌதஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ஜ்யோதிர்விஶேஷேஷு வ்ருத்திரவக³ம்யதே । ப்ருதி²வ்யாதி³ஶப்³தா³நாம் ம்ருதா³தி³ஷு வ்ருத்தி: ஸுப்ரஸித்³தை⁴வ । ந சைதே ஜ்யோதிராதி³வசநா அப்யாதி³த்யாதி³ஶப்³தா³: ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதபதா³ந்தரஸ்வாரஸ்யாநுரோதே⁴ந ஜ்யோதிரபி⁴மாநிவிக்³ரஹவத்³தே³வதாபர்யந்தா: கல்பநீயா: । ததா² ஸதி ஸர்வேஷாமபி ஜுஹ்வாதீ³நாம் யஜ்ஞாங்கா³நாம் ஜுஹூரஸி க்⁴ருதாசீநாம்நா ஶ்ருணோத க்³ராவண: உச்ச்²ரயஸ்வ வநஸ்பதே இத்யாதி³மந்த்ரலிங்கை³ஶ்சேதநத்வகல்பநாப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாந்மந்த்ரக³ததே³வதாபதை³ரசேதநாநாம் ஜ்யோதிராதீ³நாம் ஸமர்பணேந தத ஏவோத்³தே³ஶாகாங்க்ஷாஶாந்த்யா பதா³ந்தரஸமர்பிததத்³விக்³ரஹாணாமநபேக்ஷிததயா ப்ரத²மக்³ருஹீதாசேதநவ்யுத்பத்திவிரோதே⁴ந ச த்யாகோ³ யுக்த இதி பா⁴வ: ।

ஸாத்⁴யாவிஶிஷ்டத்வாதி³தி ।

ஹேதோரஸித்³த⁴த்வேந ஸாத்⁴யதுல்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

யதா² ப்ரமாணாந்தராவிரோத⁴ இதி ।

யத்ர விதி⁴ஶேஷே(அ)ர்த²வாதே³ ப்ரமாணாந்தரவிருத்³தோ⁴ யதா²ஶ்ருதார்த²: தத்ர கு³ணவாத³: பரிக்³ராஹ்ய இத்யர்த²வாதா³தி⁴கரணே  ஸாமாந்யதோ வ்யுத்பாதி³ம் । தத்ர யஜமாந: ப்ரஸ்தர இத்யாதி³ஷு கே கு³ணா இத்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்ஸித்³த்⁴யாத³யோ கு³ணா இதி தத்ஸித்³தி⁴ஜாதிஸாரூப்யப்ரஶம்ஸாபூ⁴மலிங்க³ஸமவாயா இதி கு³ணாஶ்ரயா இதி தத்ஸித்³த்⁴யதி⁴கரணஸூத்ரேணோக்தமித்யர்த²: । ஸூத்ரே கு³ணாஶ்ரயா இத்யஸ்ய கு³ணஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தாநீத்யர்த²: । ப்ரஸ்தரே யஜமாநஶப்³த³வ்ருத்தௌ யஜமாநஸ்ய யத்கார்யம் க்ரதுநிர்வர்தநம் தஸ்ய ஸித்³தி⁴: ப்ரஸ்தரேணாபி ப⁴வதீதி தத்ஸித்³தி⁴ர்நிமித்தம் । ஆதி³த்யஶப்³த³ஸ்ய யூபே வ்ருத்தௌ ப்ரத்யக்ஷத்³ருஶ்யம் தேஜஸ்வித்வம் நிமித்தம் । ஏவம் ஜாத்யாதி³ஷ்வப்யுதா³ஹார்யம் ।

தாத்பர்யவிஷயஸ்ய விஶேஷணஸ்யாப்ரமிதத்வே விஶிஷ்டஸ்ய(அ)ப்யப்ராமாண்யாபத்தி இத்யுக்தே தேந விஶேஷணாவிதா⁴நே விஶிஷ்டவித்⁴யப்ரவ்ருத்திருக்தேதி மந்யமாந: ஶங்கதே -

நநும் விஶிஷ்டவிதி⁴ரிதி ।

விஶேஷணாப்ரஸித்³த்⁴யபி⁴ப்ராயோத்³கா⁴டநே க்ருதே தத³ப்ரஸித்³தி⁴ரஸித்³தா⁴ த³த்⁴நா ஜுஹோதி ஸோமேந யஜேதேத்யாதி³ஷு த³தி⁴ஸோமாதி³விஶேஷணாநாம் லோகப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³தி புந: ஶங்கதே -

நந்விதி ।

யதை²தஸ்யைவேதி ।

அஶ்வம் நத்வா வாரவந்தமித்யஸ்யாம்ருசி கீ³தம் ஸாம வாரவந்தீயம் தஸ்ய ரேவதீர்ண: ஸத⁴மாத³ இத்யாதி³த்ருசஸம்ப³ந்த⁴: கவதீஷு ரத²ந்தரம் கா³யேதி³தி வாக்யேந கவதீரத²ந்தரஸம்ப³ந்த⁴ இவ வாக்யாந்தரேண ந ப்ரஸித்³த⁴ இத்யநேநைவ விதி⁴வாக்யேநாவக³ம்ய: । அஸ்ய தத்ர தாத்பர்யாபா⁴வேநாப்ராமாண்யே தத்ஸித்³தி⁴ர்ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: । நந்வப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணவிஶிஷ்டவிதி⁴ரபர்ய்யவஸ்யந் விஶேஷணவிதி⁴மிவாப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணஸ்வரூபமபி கல்பயேதே³வ தத³பா⁴வே(அ)பி விஶிஷ்டவித்⁴யபர்யவஸாநாவிஶேஷாத் । வஸ்துதஸ்த்வத்ர ஸர்வவிஶிஷ்டவிதி⁴ஸாதா⁴ரண்யேந கல்ப்யோ விஶேஷணவிதி⁴ரேவ தாத்பர்யேண விஶேஷணஸ்வரூபப்ரஸித்³த்⁴யர்தோ² ப⁴வதீதி ந தத்ப்ரஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஶப்³தா³ந்தரகல்பநமபேக்ஷ்யதே ஏவம் க²லு மீமாம்ஸகமர்யாதா³ । சத்வார: ஸாஹஸ்ரா இத்யேக ஶப்³தோ³பாதா³நலக்ஷணஸம்கா⁴தாக்²யா நிகாயிந உபக்ரம்ய த்ரிவ்ருத³க்³நிஷ்டுத³க்³நிஷ்டோம இதி ப்ரத²மமக்³நிஷ்டுதம் விதா⁴ய வாரவந்தீயமக்³நிஷ்டோமஸாம கார்ய்யமிதி தஸ்ய வைஶேஷிககு³ணவிதா⁴நாநந்தரமேதஸ்யைவ ரேவதீஷ்விதி ஶ்ரூயதே நிகாயிநாம் ச பூர்வஸ்யோத்தரேஷ்வித்யஷ்டமாத்⁴யாயாதி⁴கரணே நிகாயிஷூத்தரேஷாம் ப்ரத²மவிகாரத்வஸ்ய ஸ்தா²பிதத்வாதே³தத்³விதி⁴விதே⁴ய: க்ரது: ப்ரத²மாக்³நிஷ்டுத்³விகாரோ ப⁴வதி । ததஶ்சாத்ர ரேவத்யாதா⁴ரவாரவந்தீயஸாமஸாத்⁴யாக்³நிஷ்டோமஸ்தோத்ரபா⁴வநாவிஶிஷ்டக்ரதுபா⁴வநாவிதி⁴நா கல்ப்யோ விஶேஷணவிதி⁴ர்நாக்³நிஷ்டோமஸ்தோத்ரஸ்ய ந வா தத்³கு³ணஸ்ய வாரவந்தீயஸ்ய ப்ராப்த்யர்த²: த்³வயோரப்யதிதே³ஶத: ப்ராப்தே: கிம் து தத³ப்ராப்தரேவதீவாரவந்தீயஸம்ப³ந்த⁴ப்ராப்த்யர்த² இதி தத ஏவ தத்ஸித்³தே⁴ர்ந தத்ஸித்³த்⁴யர்த²ம் கல்பநாந்தரமபேக்ஷணீயம் । அதோ விஶிஷ்டவிதி⁴தாத்பர்யவிஷயஸ்யாபி விஶேஷணஸ்யாத்ர கல்ப்யவிஶேஷணவிதி⁴தாத்பர்யவிஷயத்வாந்நாப்ராமாணிகத்வப்ரஸக்திரிதி சேந்மைவம் । விஶிஷ்டவிதி⁴ரூபேணைவ ப்ரமாணேந ரேவதீவாரவந்தீயஸம்ப³ந்த⁴ரூபவிஶேஷணஸ்யாப்யப்ரமிதௌ தத்³விஶிஷ்டவிஷயஸ்ய விதே⁴: கல்பகஸ்ய ப்ரமாணஸித்³த⁴த்வாபா⁴வாபத்த்யா ததோ விஶேஷணவிதி⁴கல்பநஸ்யாஸம்ப⁴வேந தத்கல்பகஸ்ய விஶிஷ்டவிதே⁴ரேவ விஶேஷணஸ்வரூபே(அ)பி ப்ராமாண்யஸ்யாவஶ்யவக்தவ்யத்வாத் । யதா³க்³நேயா(அ)ஷ்டாகபால: ஸப்தத³ஶ ப்ராஜாபத்யாந் பஶூநித்யாதீ³நாம் ப்ரத²மப்ரதீதத்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴கல்ப்யதத்³விஶிஷ்டயாக³விதீ⁴நாம் யாக³கல்பகே த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ரூபவிஶேஷணே(அ)பி ப்ராமாண்யபா⁴வே கல்பகப்ரமித்யபா⁴வேந யாக³கல்பநா(அ)நுபபத்த்யா தத்³விஶிஷ்டயாக³விதே⁴ரேவாப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்கே³ந தஸ்யைவாப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணஸ்வரூபே தாத்பர்யவிஷயே(அ)பி ப்ராமாண்யகல்பநாவஶ்யம்பா⁴வாச்ச । தத்³வத³ர்த²வாதா³நாம் தாத்பர்யவிஷயே(அ)பி ஸ்வார்தே² ப்ராமாண்யம் யுஜ்யத ஏவ । ந ச தாத்பர்யாபா⁴வமாத்ரேண ஶப்³த³ஸாமர்த்²யாஜ்ஜாயமாநம் ஜ்ஞாநம் தஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யௌத்ஸர்கி³கம் பா³த⁴காபா⁴வேநாநபோதி³தம் ப்ராமாண்யம் ச நிவாரயிதும் ஶக்யம் । ந சாதி³த்யாதி³பதா³நாம் ஜ்யோதிராதி³ஷு வ்யுத்பத்திக்³ரஹோ பா³த⁴கோ(அ)ஸ்தீதி ஶங்கநீயம் । யதா² ஸ்ரக்சந்த³நவநிதாஹிமோஷ்ணாதி³ஷு ஸுக²ஜநகத்வதத³ஜநகத்வத³ஶயோ: ஸ்வர்க³ஶப்³த³ப்ரயோகா³(அ)ப்ரயோக³த³ர்ஶநேநாந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமைஹிகஸாதா⁴ரண்யேந ஸுக²மாத்ரவாசகத்வேநாவக³தஸ்ய ஸ்வர்க³ஶப்³த³ஸ்ய யந்ந து³:கே²ந ஸம்பி⁴ந்நமித்யாத்³யர்த²வாதா³வக³தா(அ)லௌகிகஸுக²விஶேஷவாசகத்வாவதா⁴ரணாதை³ஹிகஸுகே²ஷு தத்ப்ரயோகோ³ லாக்ஷணிக: கல்ப்யதே । ஏவம் மந்த்ரார்த²வாதா³வக³ததே³வதாவிஶேஷவாசிநாம் ஶப்³தா³நாம் தத்தத³பி⁴மாநவிஷயேஷு ஜ்யோதிராதி³ஷு ப்ரயோகோ³ லாக்ஷணிக இதி கல்பநோபபத்தே: । யதி³ ஸ்வர்க³ப²லகர்மவித்⁴யபேக்ஷிதத்வாத³ர்த²வாதா³வக³தே(அ)பி ஸுக²விஶேஷே ஸ்வர்க³ஶப்³த³ஸ்ய ஶக்திகல்பநம் ததா²பூ⁴தஸுக²போ⁴கோ³பயோகி³போ⁴க³ஸ்தா²நபோ⁴கோ³பகரணாதி³ரூபலோகவிஶேஷாதி³ப்ரதிபாத³கார்த²வாதா³நாம் தத்தல்லோகாதி³ஷு ப்ராமாண்யம் சாப்⁴யுபக³ம்யேத தர்ஹி தச்ச²ந்தோ³க³ப்³ராஹ்மணாத்³யாம்நாததே³வதாத³ர்ஶநஸம்பா⁴ஷணவஶீகரணஸாலோக்யஸாயுஜ்யாதி³ப்ராப்திப²லககர்மோபாஸநாவித்⁴யபேக்ஷிதத்வாந்நாநாவித⁴மஹிமயுகதே³வதாதத்ப்ரதிபாத³கார்த²வாதா³நாமபி தத்ர தத்ர ப்ராமாண்யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி ஸமாநம் । ஏவம் ச ரோஹிணீ நக்ஷத்ரமிந்த்³ரோ தே³வதேத்யாதி³நக்ஷத்ரதே³வதாவாக்யேஷு தஸ்யபத³மத்⁴யாஹர்தவ்யமிதி ரோஹிணீநக்ஷத்ரஸ்யேந்த்³ரோ தே³வதேத்யாதி³ரர்தோ² க்³ராஹ்ய: । அத ஏவ நக்ஷத்ரேஷ்டியாஜ்யாநுவாக்யாஸ்விந்த்³ரோ ஜ்யேஷ்டா²மநுநக்ஷத்ரமேதீத்யாதி³பே⁴த³நிர்தே³ஶ இத்யலம் விஸ்தரேண ।

ஸமுதா³யஸ்யேதி ।

யதி³ லோகஸித்³தா⁴நுப⁴வாநபலாபார்த²ம் பதா³ர்த²ஸம்ஸர்கே³ வாக்யார்த² இஷ்யதே ததா²பி தத்தத்பதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³ஸ்வரூபஸ்ய வாக்யார்த²ஸ்ய ப்ரதியோகி³பே⁴தே³ந பே⁴தா³த்³வாக்யபே⁴தோ³ து³ர்வார: । தஸ்மாதே³கார்த²ம் விபா⁴கே³ ஸாகாங்க்ஷம் பத³கத³ம்ப³கம் வாக்யமிதி லக்ஷணேந தே³வஸ்ய த்வேத்யத்ர வாக்யைக்யம் ந ஸித்³த்⁴யேதி³தி பா⁴வ: ।

ஏகப்ரயோஜநேதி ।

ஸ்யாத³யம் தோ³ஷோ யதி³ லக்ஷணே(அ)ர்த²ஶப்³த³: ப்ரதிபாத்³யவாசீ ஸ்யாத் । ப்ரயோஜநவாசீ த்வயம் । ததா² சாநுஷ்டே²யத்வேநோபயோகீ³ முக்²ய: ப்ரயோஜநரூபோ யோ விஶிஷ்டா(அ)ர்தோ² நிர்வாபரூப: தஸ்ய ஸகலவிஶேஷணவிஶிஷ்டஸ்யைகத்வாது³க்தலக்ஷணேந தே³வஸ்ய த்வேத்யாத்³யேகம் வாக்யமிதி யுஜ்யத ஏவ । ந ச ததா²பி நிர்வபாமீத்யஸ்ய தே³வஸ்ய த்வா ஸவிது: ப்ரஸவே நிர்வபாமீத்யாதி³ப்ரகாரேண ப்ரத்யேகமந்வயாத்³ வாக்யசதுஷ்டயம் ஸ்யாத்³ ப⁴கோ³ வாம் விப⁴ஜத்வித்யாதா³விவார்தை²க்யே(அ)பி கு³ணாநுஸாரேண ப்ரதா⁴நாவ்ருத்த்யயோகா³த் । சித்பதிஸ்த்வா புநாத்வித்யாதி³வாக்யத்ரயே கு³ணபூ⁴தஸ்யைவாச்சி²த்³ரேணேத்யாதி³கஸ்யாப்யாவ்ருத்தேஶ்சித்பத்யதி⁴கரணே வக்தவ்யத்வாதி³தி பா⁴வ: । ஏவமதி⁴கஶங்காபரிஹாரௌ ந ச த்³வாப்⁴யாம் த்³வாப்⁴யாமித்யாதி³டீகாதத்³வ்யாக்²யாநயோ: ஸ்பஷ்டீப⁴விஷ்யத இதி இஹாதி⁴கரணம் ஸம்க்ஷேபேண லிகி²தம் ।

ஸ்துதிப்ரதிபத்தித்³வாரமிதி ।

ந சாத்ராபி ப்ரயாஜவாக்யவத³வாந்தரதாத்பர்யமிஷ்யதாமிதி ஶங்கநீயம் । அர்த²வாத³வ்ருந்த³ஸ்ய தல்லக்ஷணீயாயாம் ப்ரயாஜாதி³வத்³வித்⁴யந்விதாயாம் ஸ்துதௌ அவாந்தரதாத்பர்யே அவஶ்யவக்தவ்யே ஸத்யத்வாஸத்யத்வௌதா³ஸீந்யேந ப்ரதீதமாத்ரதயா ஸ்துத்யுபகாரிணி தத்³த்³வாரபூ⁴தே(அ)ப்யர்தே²(அ)வாந்தரதாத்பர்யகல்பநஸ்யாயுக்தத்வாத் தத³பா⁴வே(அ)பி மாநாந்தரப்ராப்திபா³த⁴ரூபாபவாத³ராஹித்யப்ரதிஷ்டி²தௌத்ஸர்கி³கப்ராமாண்யப³லாத்³ தே³வதாவிக்³ரஹாதி³ஸித்³தௌ⁴ தத ஏவ தே³வதாத்⁴யாநவிதே⁴ர்தே³வதாஸாயுஜ்யாதி³ப²லநிர்தே³ஶஸ்ய சாபேக்ஷாஶாந்த்யா தத³பேக்ஷாஶாந்த்யர்த²மபி தே³வதாவிக்³ரஹாதி³தாத்பர்யவத்³வாக்யாந்தரகல்பநஸ்யார்த²வாத³பத³வ்ருந்த³ஸ்யைவாவாந்தரதாத்பர்யகல்பநஸ்ய சாநபேக்ஷிதத்வாத் । வ்யுத்பத்திவிரோத⁴ஸ்ய ச ப²லநிர்தே³ஶாபேக்ஷிததே³வதாவிக்³ரஹாதி³வாக்யப்ராமாண்யஸ்யாவஶ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்யத்வேந தத்³ப³லேநைவ நிரஸநோபபத்தே: வ்யுத்பத்திவிருத்³தே⁴ தாத்பர்ய்யம் ந கல்பநீயமிதி ஶங்காயாம் தத்³விரோத⁴பரிஹாரார்த²மஸ்யைவ ந்யாயஸ்யாபேக்ஷணீயத்வாத் । தே³வதாவிக்³ரஹாணாமுத்³தே³ஶோபயோக³ப்ரத³ர்ஶநம் ப²லநிர்தே³ஶோபயோக³ப்ரத³ர்ஶநஸ்யாப்யுபலக்ஷணம் । தேந இந்த்³ராதி³ஶப்³த³விஷயோ ப⁴விஷ்யத்யுத்³தே³ஶ: । ஐந்த்³ரம் த³தீ⁴த்யாதௌ³ ப்ரத²மோபஸ்தி²தஸ்யேந்த்³ராதி³ஶப்³த³ஸ்ய தே³வதாத்வேநாந்வயஸம்ப⁴வே தத³தீ⁴நசரமோபஸ்தி²திகஸ்யார்த²ஸ்ய ததா²த்வேநாந்வயகல்பநாயோகா³த் ஶப்³தே³ கார்யாஸம்ப⁴வஏவார்தே² கார்யவிஜ்ஞாநாத் ப்ரஸித்³த⁴ஜ்யோதிராதி³விஷயோ ப⁴விஷ்யத்யுத்³தே³ஶ: ।

ந ஹ்யஶ்வமேதே⁴ யந்மஹஸி தஸ்மை ஸ்வாஹா யச்ச²க்ருத்கரோஷி தஸ்மை ஸ்வாஹேத்யாதி³மந்த்ராநுஷ்டே²யஹோமாநாம் ப்ரஸித்³த⁴மேத்⁴யாஶ்வமூத்ரபுரீஷாதி³கமந்தரேணோத்³தே³ஶ்யமஸ்தீதி ஶங்காநிராஸோ லப்⁴யதே ஶப்³த³ஸ்யாசேதநஸ்ய வா தே³வதாத்வே தத³த்ர தே³வதாத³ர்ஶநஸம்பா⁴ஷணாதி³ப²லகர்மோபாஸநாவிதீ⁴நாமப்ராமாண்யப்ரஸங்கே³ந ஸங்கர்ஷாதி³ஷு ததோ²க்தேரந்வாருஹ்யவாத³த்வாத் ப்ரத²மோபஸ்தி²தே ஶப்³தே³ கார்யாந்வயஸ்யௌத்ஸர்கி³கத்வே ச ருசி ப்ரணவம் த³தா⁴தீத்யத்ராபி ப்ரணவஶப்³த³ஸ்யைவாநுவாக்யாந்தே நிதா⁴நாபத்த்யா தத³ர்த²ஸ்யௌகாரஸ்ய நிதா⁴நமிதி வ்யவஸ்தா²பயதா ஸம்கர்ஷக³தேநைவாதி⁴கரணாந்தரேண விரோதா⁴பத்தேஶ்ச யத்நஸாத்⁴யயாக³பா⁴வநாம் யத்நரூபாம் ப்ரதி ஸ்வரூபேண யாக³ஸ்ய கரணத்வாஸம்ப⁴வாத் ப²லஶிரஸ்கபா⁴வநாகரணத்வம் வாச்யம் தத்து விவக்ஷிதவிவேகேந ஸ்வர்கா³தி³ப²லகரணத்வபர்ய்யவஸந்நமித்யபி⁴ப்ரேத்ய பக்ஷாந்தரமாஹ -

ததீ³யப²லாம்ஶம் வேதி ।

தத³ஸ்மந்மதே(அ)ப்யவிருத்³த⁴மிதி ।

நந்வதிதௌ² தத்ப்ரதா⁴நத்வம் பா⁴வ: கர்மணி ஸ்யாத்தஸ்ய ப்ரீதிவிதா⁴நத்வாதி³தி தே³வதாதி⁴கரணகு³ணஸூத்ரேண யஜ்ஞஸ்யாதித்²யவைஷம்யம் ஆதித்²யமதிதி²ப்ரீத்யர்த²ம் ந து யஜ்ஞோ தே³வதாப்ரீத்யர்த² இத்யேவம்ரூபம் த³ர்ஶிதம் தத்³விரோதோ⁴ யஜ்ஞேந தே³வதாப்ரீதிமப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் து³ர்வார இதி சேத் । நைஷ தோ³ஷ: । தத்ர ஹி தஸ்ய ப்ரீதிவிதா⁴நத்வாதி³தி ஹேதோரயமர்த²: । யேந யேந யாவதா(அ)திதி²: ப்ரீயதே தேந தேந த்³ரவ்யேண தாவதா ஸ பூஜநீய இத்யாதித்²யமதிதி²ப்ரதா⁴நம் । கர்மணி து நாஸ்தி ப்ரீதிவிதா⁴நம் யேந த்³ரவ்யேண யாவதா யா தே³வதா ப்ரீயதே தேந தாவதா ஸா பூஜநீயேதி கிம் து தே³வதைக்யேபி தத்தத்கர்மவிஶேஷவ்யவஸ்தி²தைராஜ்யசருபுரோடா³ஶாதி³பி⁴ஶ்சதுர்க்³ருஹீதத்³வ்யவதா³நாதி³பரிமிதை: ஸ்வரூப்ரஸ்தராதி³பி⁴ரநத³நீயைஶ்ச யஷ்டவ்யமித்யேவ விதா⁴நம் । அதஸ்தஸ்ய ப்ரீதிவிதா⁴நத்வாதி³தி ஹேதுநா(அ)பி விரோத⁴: । அஸ்மாபி⁴ஸ்து ஏதத்³வை தை³வ்யம் மது⁴ யத்³ க்⁴ருதம் யத்³வை தே³வா ஹவிர்ஜுஷந்தே அல்பமப்யேகாமாஹுதிமபி தத்³கி³ரிமாத்ரம் வர்த்³த⁴யந்தஇத்யாத்³யர்த²வாத³த³ர்ஶநேந ஹவிஷாம் தே³வதோசிதத்³ரவ்யரூபேண தே³வதாபோ⁴ஜநபர்யாப்தபரிமாணேந ச விபரிணதிமங்கீ³க்ருத்ய தே³வதாப்ரீத்யர்த²த்வம் ஸமர்த்²யதே ந த்வஸ்மிந்மதே(அ)ப்யாதித்²யந்யாயேந தத்தத்³தே³வதாப்ரீதிகரத்³ரவ்யபரிமாணவிதா⁴நமஸ்தீதி ந கஶ்சித்³விரோத⁴: ।

தே³வாதீ³ந ஸ்ம்ருத்வேதி ।

நநு ஏதே அஸ்ருக்³ரமிதி மந்த்ரஸ்யாயமர்த²: ஏதே இந்த³வ: ஸோமாஸ்திரபவித்ரம் திர்யக்³பூ⁴தம் த³ஶாபவித்ரம் ப்ரதி ஆஶவ: ஶீக்⁴ரகா³மிந: விஶ்வா ஸௌப⁴கா³ ஸர்வாணி ஸௌபா⁴க்³யாநி அபி⁴ உத்³தி³ஶ்யாஸ்ருக்³ரமஜ்யந்தேதி । ஏவம் ப்ரதீயமாநார்தா²நுஸாரேணைவ ஸோமலதாதே³வத்யே விநியோகோ³(அ)ஸ்ய மந்த்ரஸ்ய ஶ்ரூயதே ப³ஹிஷ்பவமாநேந வை யஜ்ஞ: ஸ்ருஜ்யதே யதே³தே அஸ்ருக்³ரமிந்த³வ இதி ப்ரஸ்தௌதி யஜ்ஞமேவ தத்ஸ்ருஷ்டம் தே³வேப்⁴ய: ப்ராஹேதி கத²மேவமந்யபராணாமேதஇத்யாதீ³நாம் தே³வதாஸ்மாரகத்வம் கத²ம் ச ஸாதா⁴ரணே ரேத இத்யாதி³பி⁴ஸ்தத்ததே³வாத்³யஸாதா⁴ரணாக்³நிஸூர்யாதி³பதை³ரிவ தத்ததே³வாதி³ஜாதீயவ்யக்த்யந்தரஸ்ருஷ்ட்யநுகூலபரஸ்பரவ்யாவ்ருத்தஜாதிஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷாவச்சி²ந்நதத்தத்³தே³வாத்³யுபஸ்தி²தி: । உச்யதே । ஏதே அஸ்ருக்³ரமிந்த³வ இதி ப³ஹுப்⁴ய: ப்ரதிபத³ம் குர்யாதே³தஇதி ஸர்வமேவைநாம் வ்ருத்³த்⁴யை பூ⁴த்யாஅபி⁴வத³தீதி விநியோகா³நுஸாரேண ஸோமவிஶேஷணதயா ஸ்தி²தஸ்யாப்யேதஇத்யஸ்ய ஸத்ராதி³யஜமாநப்ரகாஶகத்வம் வக்தவ்யம் । தத்³வதே³தஇதி வை ப்ரஜாபதிரித்யாதி³வாக்யாநுஸாரேண ஸ்ரஷ்டாரம் ப்ரத்யேதஇத்யாதி³பதா³நாம் தத்தத்³தே³வதாவிஶேஷரூபாதி³ஸ்மாரகத்வமபி ப⁴விஷ்யதீதி ந காசித³நுபபத்தி: । ஜிதே வஶீக்ருதே ।

அணிமாதா³விதி ।

பார்தி²வாத்³யைஶ்வர்ய்யோபலக்ஷணமேதத் । ஸந்தி ஹி பார்தி²வாதீ³நி ப்ரத்யேகமஷ்டாவஷ்டாவைஶ்வர்யாணி ।
ஹ்ரஸ்வதா ஸ்தூ²லதா பா³ல்யம் வார்த்³த⁴கம் யௌவநம் ததா² ।
நாநாஜாதிஸ்வரூபத்வம் ததா² ஸுரபி⁴க³ந்த⁴தா ॥
பார்தி²வாம்ஶம் விநா பூ⁴தைஶ்சதுர்பி⁴ர்தே³ஹதா⁴ரணம் ।
க³ந்த⁴தந்மாத்ரதத்த்வோத்த²மேதத³ஷ்டகு³ணம் மஹத் ॥
இத்யாத்³யாக³மப்ரஸித்³தா⁴நி ।

ஶக்திபி⁴ஶ்ச தத்³பி³ம்பை³ரிதி ।

ப்ருதி²வ்யாதி³ஶக்தயோ நிவ்ருத்திப்ரதிஷ்டா²வித்³யாஶாந்திஶாந்த்யதீதாக்²யா: ப்ருதி²வ்யாதி³பி³ம்பா³ஶ்சதுரஶ்ரத⁴நுராகாரத்ரிகோணஷட்கோணபி³ந்து³ரூபாணி மண்ட³லாநி ।

ஸாரூப்யமிதி ।

ஸ்வாத்மரூபதோபாஸநாம் க்ருத்வேத்யர்த²: ॥

அபஶூத்³ராதி⁴கரணவிஷயா:

ஶுக³ஸ்ய தத³நாத³ரஶ்ரவணாத்ததா³த்³ரவணாத்ஸூச்யதே ஹி ॥34॥ நநு ஶூத்³ரஸ்யாத்⁴யயநாபா⁴வே வித்³யாநதி⁴காரஶங்காயாமக்³ந்யபா⁴வே(அ)பி தத³தி⁴கார: ஸம்ப⁴வதீதி ஸமாதா⁴நமஸம்க³தமித்யாஶங்க்ய தத்ஸாங்க³த்யார்த²ம் பூர்வதந்த்ராதி⁴கரணேந ந க³தார்த²த்வஶங்கேயமித்யவதாரயதி -

ஆக³ந்துகம் ஶாஸ்த்ரீயமிதி ।

பூர்வதந்த்ரே ஶூத்³ரஸ்ய கர்மா(அ)நதி⁴காரே(அ)க்³ந்யபா⁴வோ மூலயுக்திருக்தா தஸ்யா வித்³யாயாமப்ரவ்ருதை: ஶூத்³ரஸ்ய கர்மாநதி⁴காரே(அ)பி வித்³யாதி⁴கார: ஸம்ப⁴வேதி³த்யதி⁴கபூர்வபக்ஷஸத்³பா⁴வாத்³ ந க³தார்த²த்வமிதி பரிஹாரக்³ரந்தா²ஶயம் த³ர்ஶயதி -

தத்ரா(அ)நக்³நேரிதி ।

நந்வவைத்³யத்வமபி தத்ர ஸித்³தா⁴ந்தயுக்தித்வேநோக்தமதோ க³தார்த²த்வம் தத³வஸ்த²மித்யாஶங்க்யாஹ -

அவைத்³யத்வமிதி ।

நந்வநக்³நித்வம் தத்ர மூலயுக்தி: அவைத்³யத்வமப்⁴யுச்சய இத்யுப⁴யமப்யயுக்தம் । சாதுர்வர்ண்யமவிஶேஷாதி³தி பூர்வதந்த்ராதி⁴கரணே நிர்தே³ஶத்ரயாணாம் ஸ்யாத³க்³ந்யாதே⁴யே இதி ஸூத்ரேண வஸந்தே ப்³ராஹ்மணோ(அ)க்³நீநாத³தீ⁴த க்³ரீஷ்மம் ராஜந்ய: ஶரதி³ வைஶ்ய இத்யாதா⁴நவிதி⁴வாக்யைஸ்த்ரயாணாமேஷாமாதா⁴நே நிர்தே³ஶாத³நக்³நே: ஶூத்³ரஸ்ய நாதி⁴கார இதி ஸித்³தா⁴ந்தயுக்திம் ப்ரத²மம் ப்ரத³ர்ஶ்ய நிமித்தார்தே²ந வாத³ரிஸ்தஸ்மாத்ஸர்வாதி⁴கார: ஸ்யாதி³த்யாதி³ஸூத்ரைர்ய ஏவம் வித்³வாநக்³நிமாத⁴த்த இதி வாக்யேநாதா⁴நே ஸர்வஸாதா⁴ரணே விஹிதே வஸந்தாதி³வாக்யாநி ப்³ராஹ்மணாதி³நிமித்தேந வஸந்தாதி³காலவிதா⁴யகாநி । அதோ வஸந்தாதி³வாக்யபர்யாலோசநாத் ஶூத்³ரஸ்யா(அ)நக்³நித்வாஸித்³தே⁴ஸ்தத: கர்மா(அ)நதி⁴காரோ ந ஸித்⁴யதீதி தாமுக்திம் தூ³ஷயித்வா தத³ந்தரம் அபி வா வேத³நிர்தே³ஶாத³பஶூத்³ரம் ப்ரதீயேதேதி ஸூத்ரேண வேதா³த்⁴யயநார்தோ²பநயநே வஸந்தே ப்³ராஹ்மணமுபநயீதேத்யாதி³வாக்யைஸ்த்ரயாணாமேவ நிர்தே³ஶாது³பநயநரஹித: ஶூத்³ரோ(அ)த்⁴யயநாபா⁴வாத்கர்மஸு நாதி⁴காரீதி ஸித்³தா⁴ந்தயுக்திம் ப்ரத³ர்ஶ்ய கு³ணார்தி²த்வாந்நேதி சேதி³தி ஸூத்ரேண ஶூத்³ர: கர்மாநுஷ்டா²நாயாத்⁴யயநார்தி²த்வாது³பநயநாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வயமேவ க³த்வா(அ)த்⁴யேஷ்யத இத்யாஶங்காமுத்³பா⁴வ்ய ஸம்ஸ்காரஸ்ய தத³ர்த²த்வாதி³தி ஸூத்ரேணோபநயநஸம்ஸ்காரஸ்யாத்⁴யயநார்த²த்வாது³பநயநாபா⁴வே ஸ்வயமேவ க³த்வா(அ)த்⁴யயநம் விகு³ணம் ஸ்யாதி³தி தாம் ஶங்காம் பரிஹ்ருத்ய வித்³யாநிர்தே³ஶாந்நேதி சேதி³தி ஸூத்ரேண கர்மாநுஷ்டா²நார்த²மவஶ்யக்³ராஹ்யயா வித்³யயா(அ)(அ)க்ஷேபால்லௌகிகாத்⁴யயநம் ப⁴விஷ்யதீத்யுபநயநபூர்வகவைதா⁴த்⁴யயநாபா⁴வேந ந கிஞ்சித்³வைகல்யமிதி ஶங்காமுத்³பா⁴வ்யாவைத்³யத்வாதி³தி ஸூத்ரேண ந ஶூத்³ரேணாத்⁴யேதவ்யமிதி ஶூத்³ரஸ்யாத்⁴யயநமாத்ரநிஷேதா⁴த்³வித்³யாரஹிதஸ்ய தஸ்ய கர்மஸு நாதி⁴கார இத்யுக்த்வா ததா² சாந்யார்த²த³ர்ஶநமிதி ஸூத்ரேண பத்³யு வா ஏததி³த்யாதி³ஶ்ருதே: ஶூத்³ரஸமீபே(அ)த்⁴யயநப்ரதிஷேதா⁴த் ஶூத்³ரஸ்ய கத²ஞ்சித³ப்யத்⁴யயநம் ந ஸம்ப⁴வதீதி கைமுதிகந்யாயத³ர்ஶநேநாவைத்³யத்வாதி³தி ஸூத்ரோக்தயுக்தேர்த்³ருடீ⁴கரணாத் । ந ஹி ஸூத்ரக்ருதா ஸ்வயமேவ நிராக்ருதா யுக்திர்மூலயுக்தி: ப³ஹுபி⁴ராக்ஷேபஸமாதா⁴நைருபபாதி³தா(அ)ப்⁴யுச்சயயுக்திரிதி யுஜ்யத இதி சேத் । உச்யதே । அநக்³நித்வம் மூலயுக்திர்ப⁴வத்யேவ । த்³வைதீயாதா⁴நாதி⁴கரணே வஸந்தாதி³வாக்யாநாம் நிமித்தார்த²த்வம் நிராக்ருத்ய ப்³ராஹ்மணாதி³ஸம்யுக்தாதா⁴நவிதா⁴யகதாயா: ஸமர்தி²தத்வாத் । அந்யதா² தத்ஸமர்த²நார்த²மேவ ப்ரவ்ருத்தஸ்ய தஸ்யாதி⁴கரணஸ்யாத்யந்தவையர்த்²யாபத்தே: । அத ஏவ ஶப³ரஸ்வாமிபி⁴ரஸ்மிந்நதி⁴கரணே ய ஏவம் வித்³வாநக்³நிமாத⁴த்த இதி வாக்யம் ஸம்பா⁴ரவிதி⁴ஶேஷார்த²வாதோ³ ந த்வாதா⁴நவிதா⁴யகம் । தத்³விதா⁴யகாநி து வஸந்தாதி³வாக்யாந்யேவேதி ஸூத்ரகாராபி⁴ப்ராயவர்ணநேநாநக்³நித்வஸ்ய மூலயுக்தித்வம் ப்ரதிஷ்டா²பிதம் । ஏவமாதா⁴நாதி⁴கரணஸித்³தா⁴நக்³நித்வஸ்ய புந: கீர்த்தநமாபி⁴ப்ராயிகபரிஹாரேண ய ஏவம் வித்³வாநக்³நிமாத⁴த்த இதி வாக்யாவலம்ப³நஶங்காநிராஸார்த²மேவ । அந்யதா² மஹர்ஷிவரநிர்மிதாநாம் ஸூத்ராணாம் பரஸ்பரவிரோதா⁴பத்தே: । ஏவமநக்³நித்வேந ஸித்³தே⁴(அ)நதி⁴காரே(அ)த்⁴யயநாபா⁴வோ(அ)ப்⁴யுச்சய இத்யேதத் தது³பபாத³கஸ்யாத்⁴யயநவிதி⁴புருஷார்த²த்வநிராஸஸ்யாபா⁴வாதி³தி மூலே ஏவ ஸ்பஷ்டம் ।

நந்விஹாபி ஶாஸ்த்ரே(அ)த்⁴யயநவிதி⁴புருஷார்த²த்வநிராஸ: ஸூத்ரக்ருதா ந க்ருத இத்யாஶங்க்யாஹ -

இஹ ஸம்ஸ்காரேதி ।

நநு ஸம்ஸ்காரபராமர்ஶாதி³தி ஸூத்ரம் ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாங்கோ³பநயநாபா⁴வாத்³ வித்³யாநதி⁴காரபரம் । ந ச தத³நந்தரமத்⁴யயநஸ்ய ஸம்ஸ்காரகர்மத்வவ்யவஸ்தா²பகம் ஸூத்ராந்தரமஸ்தீதி சேத் । உச்யதே । பூர்வதந்த்ராதி⁴கரணே(அ)நக்³நித்வயுக்த்யா(அ)பி கர்மாநதி⁴காரஸித்³தே⁴ஸ்தத்ராநுபபாதி³தமப்யத்⁴யயநஸ்ய ஸம்ஸ்காரகர்மத்வம் இஹாவைத்³யத்வமாத்ரேணோபபாத³நீயஸ்ய வித்³யா(அ)நதி⁴காரஸ்ய ஸமர்த²நார்த²மவஶ்யமுபபாத³நீயம் । அதஸ்தது³பபாத³நமபி ஸம்ஸ்காரபராமர்ஶாதி³த்யநேந ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யாத்⁴யயநஸம்ஸ்காரஸம்ப³ந்தா⁴தி³த்யர்த²கேந விவக்ஷிதமிதி வக்தவ்யமேவ । அத ஏவ டீகாக்ருதா ததே³வ ஸூத்ரம் மூலம் மநஸிக்ருத்யாத்⁴யயநஸ்ய ஸம்ஸ்காரகர்மத்வம் வ்யவஸ்தா²பிதம் । ததஶ்சாத்⁴யயநஸம்ஸ்கார: ஶூத்³ரேணாபி க்ரியதாமித்யாஶங்காபரிஹாரார்த²ம் ஸம்ஸ்காரபராமர்ஶாதி³த்யேததே³வாத்⁴யயநாங்க³த்வேநோபநயநஸம்ஸ்காரவிதா⁴நாதி³த்யேதத³ர்த²த்வேநாபி யோஜநீயம் । அஸ்த்வத்⁴யயநாங்கோ³பநயநம் ஶூத்³ரஸ்யாபி ஶிஷ்யஸ்ய ஸ்வயமுபக³மநே(அ)ப்யாசார்யாநுமதிரூபம் தத்கர்த்ருகஸ்வஸமீபப்ராபணம் விநா(அ)த்⁴யேதுமஶக்யதயா(அ)ர்த²ப்ராப்தே உபநயநே வஸந்தாதி³வாக்யாநாம் நிமித்தார்த²த்வோபபத்தேரிதி ஶங்காயாம் தத³பா⁴வாபி⁴லாபாச்சேத்யேதத்³ ந ச ஸம்ஸ்காரமர்ஹதீத்யநேநாத்⁴யயநாங்கோ³பநயநாபா⁴வஸ்யாப்யபி⁴லாபாதி³த்யேதத்பரமபி யோஜநீயம் । ஏவமர்த²பே⁴தே³ந ஸூத்ரபே⁴த³மபி⁴ப்ரேத்ய ஸம்ஸ்காரபராமர்ஶாதி³த்யாதி³ஸூத்ரைரிதி ப³ஹுவசநநிர்தே³ஶ இதி ஸர்வமநவத்³யம் । இத³ம் து சிந்த்யதே । இஹத்யாதி⁴கரணக³தஸம்ஸ்காரஶப்³த³ஸ்யேவ பூர்வதந்த்ராபஶூத்³ராதி⁴கரணக³தஸ்ய ஸம்ஸ்காரஸ்ய தத³ர்த²த்வாதி³தி ஸூத்ரஸ்தி²தஸம்ஸ்காரஶப்³த³ஸ்யாப்யத்⁴யயநஸம்ஸ்காரார்த²த்வமபி பரிகல்ப்ய ஶக்யமுபபாத³யிதும் தத்ராப்யத்⁴யயநஸ்ய ஸம்ஸ்காரகர்மத்வம் ப்ரஸாதி⁴தமிதி கர்ம வா விலக்ஷணமிதி நாவமிகாதி⁴கரணேநாபி தத் ஸித்³த⁴ம் । தத்ர ஹ்யதி⁴கரணே த்³விதீயஸப்தமாத்⁴யாயயோர்கீ³திக்ரியாரூபத்வேநோக்தஸ்ய ஸாம்நோ(அ)ர்த²கர்மத்வநிராஸேந ருக³க்ஷராபி⁴வ்யஞ்ஜகதயா ஸம்ஸ்காரகர்மத்வம் வ்யவஸ்தா²பிதம் । தத்³வ்யவஸ்தா²பநம் ச ஸ்வரவிஶேஷவிஶிஷ்டதயா ருக்³வர்ணாபி⁴வ்யஞ்ஜகஸ்ய உச்சாரணஸ்யைவ ஸம்ஸ்காரகர்மத்வவ்யவஸ்தா²பநம் பர்ய்யவஸ்யதி । ஸாமாத்⁴யயநகாலே தத்³வ்யதிரேகேண க்ரியாந்தராபா⁴வாத்ததே³வோச்சாரணம் கு³ருமுகோ²ச்சாரணாநந்தரபா⁴வி ஸத³த்⁴யயநமுச்யத இதி । தேந ஸாமாத்⁴யயநஸ்ய ஸம்ஸ்காரகர்மத்வஸித்³தௌ⁴ ந்யாயஸாம்யாத³ வேதா³ந்தராத்⁴யயநஸ்யாபி ததா²த்வம் ஸித்⁴யதி । கிம் ப³ஹுநா । அதா²தோ த⁴ர்ம்மஜிஜ்ஞாஸேதி ப்ரத²மாதி⁴கரணேந க்ருத்ஸ்நஸ்யாப்யத்⁴யயநஸ்ய ஸம்ஸ்காரகர்மத்வம் கண்ட²த ஏவ ப்ரஸாதி⁴தம் । தத்ர ஹ்யத: ஶப்³தோ³க்தேந வேத³ஸ்ய விவக்ஷிதார்த²த்வேந ஸூசிதம் அவிவக்ஷிதார்த²த்வபூர்வபக்ஷம் லிக²த்³பி⁴ர்வ்யாக்²யாத்ருபி⁴ஸ்தது³பபாத³நார்த²ம் அத்⁴யயநஸ்ய ஸ்வர்கா³ர்த²த்வோக்த்யா புருஷார்த²த்வம் ஸ்பஷ்டமுக்தம் । தத்ஸித்³தா⁴ந்தே அக்ஷராவாப்த்யர்த²ஜ்ஞாநாந்யதரப²லகத்வேந ஸ்வாத்⁴யாயஸம்ஸ்காரத்வம் ஸமர்தி²தம் । கிஞ்சாத்ர ப்ரஸாதி⁴தேநாத்⁴யயநஸ்ய ஸம்ஸ்காரகர்மத்வேந ஶூத்³ராதி⁴காரஶங்கா நாபைதீதி வ்யர்த²மிஹ தத்ப்ரஸாத⁴நம் । ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநவிதே⁴: ஸ்வஶாகா²த்⁴யயநவிஷயத்வேந ஶூத்³ரஸ்ய ஸர்வாபி ஶாகா² ந ஸ்வஶாகே²தி தத³த்⁴யேத்ருப்⁴யோ க்³ருஹீத்வா வித்³யாநுஷ்டா²நோபபத்தே: । அந்யதா² மைத்ரேயீவாசக்நவீப்ரப்⁴ருதீநாம் ஸ்த்ரீணாம் வித்³யாநுஷ்டா²நே கா க³தி: । தஸ்மாந்நேயம் க³தார்த²த்வஶங்காபரிஹாரரீதிர்யுக்தேதி । அத்ரேத³முத்தரம் । ஶாஸ்த்ரபே⁴தே³(அ)பி க³தார்த²த்வம் பரிஹரணீயம் சேத்³ வித்³யாதி⁴காரிண: ஶூத்³ரேத்யாமந்த்ரணேந லிங்கே³ந ஶூத்³ரஸ்ய கர்மாநதி⁴காரே(அ)பி வித்³யாதி⁴காரோ(அ)ஸ்தீத்யதி⁴கஶங்கயா ந க³தார்த²த்வம் । ந ச ஶூத்³ரஶப்³தோ³ யௌகி³க இதி யுக்தம் ரூடே⁴ர்ப³லவத்த்வாத் । ஜாநஶ்ருதேர்த்³யுவ்யாப்தம் ஜ்யோதிர்நாஸ்தீதி மநுஷ்யாத்³யஸம்பா⁴விதகு³ணபா⁴வவசநரூபஹம்ஸவாக்யாநாத³ரஶ்ரவணேந க³க³நமயம் கா²தி³தும் ந ஶக்நோதீதி வாக்யஶ்ரவணேநேவ ந தஸ்ய ஶோக: கிம் து ரைக்வோபாஸ்யதே³வதோபாஸகஸ்ய தத³ந்யஸ்யாபி தது³பாஸநா மஹாப²லேதி கத²நேந ரைக்வஸ்ய மஹாமஹிமகீர்தநரூபஸ்தவநேந ஸயுக்³வாநமிதி ரைக்வசிஹ்நோபந்யாஸரூபேண தது³பக³மநோபாயோபதே³ஶேந ச மஹாப²லவித்³யாக்³ரஹணோபாயோ லப்³த⁴ இதி ஜாநஶ்ருதேர்முதே³வாஸ்ய ஸம்ஜாதேதி கல்பநௌசித்யேந ஶுகா³த்³ரவணரூபயௌகி³கார்தா²ஸித்³தே⁴ஶ்ச । ந சாத்ர ருடி⁴ர்பா³த⁴கமஸ்தி யேந யதா² கத²ஞ்சித்³ யோக³: ஸமாஶ்ரீயேத அத்⁴யயநஸம்ஸ்காராபா⁴வஸ்ய தத³பா³த⁴கதாயா: ஸமர்தி²தத்வாத் । கர்மஸ்விவ வித்³யாஸு மந்த்ராபா⁴வேந ஶ்ரவணாதி³ப்ரதிஷேத⁴ஸ்யாப்யபா³த⁴கத்வாதி³தி । ததே³தத்ஸூத்ரபா⁴ஷ்யபர்யாலோசநயா ஸ்பு²டமிதி ந விவ்ருதம் । விதா⁴ந்தரேணாக³தார்த²த்வம் து யதா² கத²ஞ்சிட்டீகோபபாத³நார்த²முபந்யஸ்தமித்யலம் விஸ்தரேண ।

ந ஹி கரணஸாமாந்யமிதி ।

கர்மாதி³பி⁴: கரணை: ஸம்யோக³விபா⁴கா³தி³ப²லேஷு ஜநநீயேஷ்விதிகர்தவ்யதாபேக்ஷாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

கிம் து விஹித இதி ।

விஹிதஸ்ய கரணவிஶேஷஸ்ய கத²மநேந ப²லாபூர்வமுத்பாத³நீயமிதி தத்ப்ரகாரஸ்யாநிர்ஜ்ஞாதத்வாத் கத²ம்பா⁴வாபேக்ஷோதே³தீதி பா⁴வ: ।

மா பூ⁴வந்நத்⁴யயநாத³ய: புமர்தா² இதி ।

ப³ஹுவசநமவிவக்ஷிதம் । அத்⁴யயநம் ஸ்வாத்⁴யாயமாத்ரபரமர்த²ஜ்ஞாநஸ்ய ஹிதைஷிவசநாவக³ம்யயாகா³தி³ப²லஸந்நிக்ருஷ்டதயா புருஷார்த²த்வமப்⁴யுபக³ம்ய தத்ர நியமாஶங்கநாத் ।

த்³வௌ ஹீஹ பூர்வபக்ஷாவிதி ।

யதா² கத²ஞ்சித்ஸம்ப⁴வமாத்ரேண த்³விதீயபூர்வபக்ஷ உபந்யஸ்த: । ரைக்வேணாநுஷ்டீ²யமாநாம் வித்³யாம் ஸம்வர்க³வித்³யேத்யவிஜ்ஞாய ஸாமாந்யதோ யா ததீ³யா வித்³யா தாம் லப்ஸ்யே இதி தி⁴யோபஸந்நஸ்ய தா⁴ர்மிகஸ்ய விவேகிநா ஜாநஶ்ருதே: ஶூத்³ரேத்யாமந்த்ரணலிங்கே³ந வித்³யாஸாமாந்யாதி⁴காரபூர்வபக்ஷஸ்யாபி த்³ருட⁴த்வாத் । அத்⁴யயநாபா⁴வஸ்யாபா³த⁴கதாயா உக்தத்வாத் । நநு டீகாயா வித்⁴யபேக்ஷிதத்வமப்யார்த²வாதி³கார்த²ஸித்³தா⁴வபேக்ஷ்யமித்யுக்தமிதி ப்ரதிபா⁴தி தத³யுக்தம் ।

பா³த⁴காபா⁴வமாத்ரேண தத்ஸித்³த்³யுபபத்தேரித்யாஶங்க்ய ப்ரயோஜநகத²நமாத்ரபரா தது³க்திரிதி வ்யாசஷ்டே -

விதி⁴நா சாபேக்ஷத இதி ।

ஸப்ரயோஜந தேதி ।

உக்தேத்யநுஷங்க³: ।

அவயவவ்ருத்தீதி ।

ஶுசா து³த்³ராவேத்யாத்³யர்தே²ஷு ஶூத்³ரஶப்³த³ஸ்ய ருஜம் த்³ராவயதீத்யர்தே² ருத்³ரஶப்³த³ஸ்யைவ நைருக்தப்ரக்ரியயா நிஷ்பத்தி: । உகாரதை³ர்க்⁴யஸ்யாபி தத ஏவ ஸித்³தி⁴: ।

ராஜ்ஞோ விஶிஷ்டவித்³யோபதே³ஷ்ட்ருகு³ருஸத்³பா⁴வாவக³மேந மோத³ இவ ஹம்ஸோ யத³பா⁴வாந்மாமதூ³து³ஹத் ஸா வித்³யா ஸத்யபி ஸம்நிஹிதே கு³ராவபி இயந்தம் காலம் மயா ந லப்³தா⁴ தேந தத்ப்ரயுக்ததூ³ஷணபாத்ரமப⁴வமிதி ஶோகோ(அ)பி ஸம்ப⁴வத்ஸம்ஜிஹாந ஏவ க்ஷத்தாரமுவாசேதி வாக்யப்ரதீதகாலாக்ஷமத்வலிங்கா³த்³யவக³மிதோ(அ)ஸ்த்யேவ மா ப்ரஸாங்க்ஷீரிதி விஹிதஸ்ய ஸக்த்யகரணஸ்ய ப²லவசநதயா யோஜயிதும் ஶக்யமபிமைதத்த்வா தா⁴க்ஷீரித்யேதத³ஜ்ஞாநாத் தத்ஸக்திகரணே(அ)பி தா³ஹோ மா பூ⁴தி³த்யாஶீர்வசநதயா யோஜயதி -

யதி³ கரோஷீதி ।

தா⁴க்ஷீரிதி ப்ரத²மபுருஷவிஷயே மத்⁴யமபுருஷஶ்சா²ந்த³ஸ: ।

நநு வரோ வராக: ஶோச்ய இதி வரஶப்³தே³நைகதே³ஶத்³வாரோச்யதே சேத் ப்ரத²மாந்தஸ்ய கத²மந்வய இத்யாகாங்க்ஷாயாம் வாக்யபே⁴தே³நோத்³தே³ஶ்யஸமர்பகபதா³த்⁴யாஹாரேண ச யோஜயதி -

ஏஷ தாவத்³வராக இதி ।

கே சித³ரே இதி ஹீநஸம்போ³த⁴நார்த²தயா பத³விபா⁴க³ம் குர்வந்தி । ததா² பத³விபா⁴கே³ மய உஞோ வோ வேத்யுகாரஸ்ய வகாராதே³ஶேந பா⁴வ்யம் பக்ஷே நிபாத ஏகாஜநாஙிதி ப்ரக்³ருஹ்யஸம்ஜ்ஞயா ப்ரக்ருதிபா⁴வே ஸதி கமு அரஇதி வா பா⁴வ்யம் । அத: கம்ப³ர இதி ஶ்ருதிஸம்தி⁴ஸித்³த்⁴யர்த²ம் வகாரோபஜந உகாரோபஜநோ வா சா²ந்த³ஸ: ஸமாஶ்ரயணீய: । ந வா உ ஏதந்ம்ரியஸே மரிஷ்யஸீத்யாதி³வத் ।

ஏநமித்த²ம் ஸந்தம் கமிதி ।

உத்³தி³ஶ்யேத்யத்⁴யாஹார்யம் । ப்³ரூசிஶாமிகு³ணேந சேதி ஸம்க்³ருஹீதமகதி²தகர்மத்வம் வா கத²ஞ்சித் ஸமர்த²நீயம் ஏதத்³வசநமிதி கர்மாந்தரோபாதா³நாத் । யத்³யப்யேதத்ஸந்தமித்யஸ்ய ப்ராணிமாத்ரமிதி டீகாயா விவரணாதீ³த்³ருஶம் ஸந்தம் மநுஷ்யஸாமாந்யமர்யாதா³மநதிக்ரம்ய வர்தமாநமித்யர்தோ² விவக்ஷித இதி பா⁴தி ததா²பி சா²ந்தோ³க்³யவிவரணாநுஸாராதே³தத்³வசநமாத்தே²த்யந்வயோ த³ர்ஶித: । ப்³ராஹ்மணாயநமித்யஸ்ய ப்³ராஹ்மணவம்ஶ்யமித்யர்த²: । நடா³தி³ப்⁴ய: ப²கி³தி ஸூத்ரேண நடா³தி³க³ணபடி²தாத்³ ப்³ராஹ்மணஶப்³தா³த்³ கோ³த்ராபத்யார்தே² ப²க்ப்ரத்யயே ப²ஸ்யாயநாதே³ஶே ச ஸதி தத்³ரூபநிஷ்பத்தே: ।

இத³ம் ப்³ராஹ்மணவம்ஶ்யத்வம் வேஷேண ஜ்ஞாதவ்யமிதி தஜ்ஜ்ஞாபகமுபந்யஸ்தம் -

ப்³ராஹ்மணவேஷமிதி ।

நிஷ்கவ்யாக்²யா ஹாரமிதீதி ।

யத்³யபி நிஷ்கம் பத³கருசகஶப்³தா³பி⁴தே⁴யம் ஸ்வர்ணாப⁴ரணம் ஹாரோ மணிமாலேத்யஸ்தி லோகே பே⁴த³வ்யவஹார: ததா²பி நிஷ்கஶப்³தோ³க்தஸ்யாக்³ரே ஹாரே த்வேதி ஹாரஶப்³தே³ந விவரணாதே³வம் வ்யாக்²யாதம் ।

அஶ்வதரீப்⁴யாமிதி ।

அஶ்வாயாம் க³ர்த³பா⁴து³த்பந்நா க³ர்த³ப்⁴யாமஶ்வாது³த்பந்நா வா ஸ்த்ரீவ்யக்திரஶ்வதரீ ।

ஆ அதி⁴கரணஸமாப்தேரிதி ।

அநேந பா⁴ஷ்யே ஶூத்³ராதி⁴கார நிஷேதா⁴ர்த²த்வேநாவதாரிதாநாம் ஸம்ஸ்காரபராமர்ஶாதி³த்யாதி³ஸூத்ராணாமபி ஶூத்³ராமந்த்ரணலிங்கா³ந்யதா²கரணார்த²த்வவசநே தல்லிங்கா³வலம்ப³நைவாதி⁴காஶங்கா(அ)த்ர நிராகரணீயா । அந்யத்ஸர்வம் பூர்வதந்த்ர ஏவ ஸித்³த⁴மிஹ ந வ்யுத்பாத³நீயமிதி ஸூசிதம் ।

ததா²பி த்³யோதகதயேதி ।

வ்யபி⁴சாரமப்⁴யுபேத்ய பரிஹார: । அஸ்மிந்ப்ரகரணே ஸம்வர்க³வித்³யாந்வயிநோ ப்³ராஹ்மணஸ்ய த்³விதீய: க்ஷத்ரிய இதி நியமே து நாஸ்தி வ்யபி⁴சார: । நநூபந்யஸ்தலிங்க³ஸித்³த்⁴யர்த²ம் ப்ரத²மமபி⁴ப்ரதாரிண: காபேயயாஜ்யத்வம் நிர்த்³தா⁴ரணீயம் தத்குதோ நிர்த்³தா⁴ர்யதே ந ஹி போ⁴ஜநார்த²ம் காபேயாபி⁴ப்ரதாரிணௌ ஸஹோபவிஷ்டாவித்யேதாவதா தயோ: கிஞ்சித்ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரம் ஸித்⁴யதி । ஸித்⁴யத்³வா தயோரேகவித்³யத்வமேவ தத்ஸித்³த்⁴யேத் । வித்³யாங்கோ³பாக்²யாநேஷு ஸஹப்ரஸ்தி²தாநாம் ப்ராசீநஶாலஸத்யயஜ்ஞாதீ³நாம் தஸ்யைவ ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரஸ்யாந்யோந்யஸ்மாத்³வித்³யாங்க³க³தவிஶேஷக்³ரஹணார்த²த்வேந க்ல்ருப்தத்வாத் । தஸ்ய கத²ஞ்சித்காபேயயாஜ்யத்வஸித்³தா⁴வபி நாமபே⁴தே³ந சித்ரரதா²த³ந்யஸ்ய தஸ்ய சைத்ரரதி²த்வம் குத: ஸித்³த்⁴யதி ஸமாநாந்வயாநாம் ஸமாநாந்வயா யாஜகா இதி நியமாபா⁴வாத் । குலக்ரமாக³தா ருத்விஜ: பித்ருபூ⁴தா: கஸ்ய சித்கஸ்ய சிதா³தா⁴நப்ரப்⁴ருதி யாவஜ்ஜீவம்ருத்விஜோ மநுஷ்யபூ⁴தாஸ்தத்ர தத்ர கர்மணி தை³வாத் ப்ராப்தா ருத்விஜோ தே³வபூ⁴தா இதி த்ரிவிதா⁴நாம்ருத்விஜாம் ஶாட்யாயநிஶாகா²யாம் த³ர்ஶிதத்வாத்³ தே³வபூ⁴தருத்விக³பி⁴ப்ராயேணைவ ராஜஸூயே ப்ரதிதந்த்ரம் த³க்ஷிணாபே⁴தே³ந ததா³ நேதவ்யருத்விக்த்வபே⁴தே³(அ)பி ருத்விக்த்வாதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தா: புருஷா ராஜஸூயாரம்பே⁴ யாவத்ஸமாப்தி நியதா ஏவ க்³ராஹ்யா ந து தத்ர தந்த்ரே பி⁴ந்நே(அ)பி⁴ந்நாபேக்ஷா கர்துமுசிதா காலவிஶேஷகர்த்தவ்யேஷு தந்த்ராந்தரேஷு கதா³சித்³ருத்விங்மேலநேந கர்மவிக்⁴நப்ரஸங்கா³தி³த்யேகாதே³ஶே ராஜஸூயாந்தர்க³தகர்மணாம் பி⁴ந்நதந்த்ராணாமபி ருத்விக்தந்த்ரத்வமுக்தம் ।

ததா² தஸ்ய சித்ரரத²வம்ஶ்யத்வஸித்³தா⁴வபி க்ஷத்ரியத்வம் குத: ஸித்⁴யதி ஏதேந வைசித்ரரத²ம் காபேயா அயாஜயந் தமேகாகிநமந்நாத்³யஸ்யாத்⁴யக்ஷமகுர்வம்ஸ்தஸ்மாச்சைத்ரரதோ² நாமைக: க்ஷத்ரபதிர்ஜாயதே இதி சித்ரரதா²நுஷ்டி²தத்³விராசக்ரதுமஹிம்நா தத்³வம்ஶ்யைரபி க்ஷத்ரபதித்வம் லப்³த⁴மித்யேதாவதே³வ ஹ்யுக்தம் ந து தத்³வம்ஶ்யாநாம் க்ஷத்ரியத்வம் அக்ஷத்ரியஸ்யாபி நிஷாத³ஸ்யபத்யதி⁴கரணபூர்வபக்ஷந்யாயேந க்ஷத்ரபதித்வோபபத்தேரித்யாஶங்க்யாஹ -

ஸர்வம் ச வைதி³கம் லிங்க³மிதி ।

அபி⁴ப்ரதாரிணா ஸஹ படி²தே காபேயே ஶ்ருத்யந்தரப³லாத் சித்ரரத²யாஜகத்வேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநே காபேயயாஜ்யோயமபி⁴ப்ரதாரீதி பு³த்³தி⁴ர்ப⁴வதி । அவிதி³தபூர்வஸ்ய ஹஸ்திநோ நிகடே த்³ருஶ்யமாநே புருஷே ஹஸ்திபகோயமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநே ஸத்யயமஸ்ய ஶிக்ஷணீயோ ஹஸ்தீதி பு³த்³தி⁴வத்³ ருத்விக்ஷு பித்ருபூ⁴தாநாம் முக்²யத்வாத் பூர்வராஜசரித்ரேஷு ப³ஹுஶோ யாஜ்யயாஜககுலவ்யவஸ்தா²த³ர்ஶநாச்ச காபேயயாஜ்யத்வேந சித்ரரத²வம்ஶ்யத்வபு³த்³தி⁴ர்ப⁴வதி । அத² யஸ்ய ஜ்யோதிருக்த்²ய: பூர்வமஹர்ப⁴வத்யாயுருத்தர இதி த்³விராத்ரப்ரகரணே ஶ்ருதஸ்யைகாகிநமேவைநமந்நாத்³யஸ்யாத்⁴யக்ஷம் கரோதீத்யர்த²வாத³ஸ்யைநம் த்³விராத்ரயாஜிநமேகமேவ ப்⁴ராத்ருவர்கா³தி³ஜ்ஞாதிமத்⁴யே ஐஶ்வர்யஸ்யாத்⁴யக்ஷம் கரோதீத்யர்த²: । நநு ஸர்வேஷ்வபி லோகேஷ்வேநமேகமேவைஶ்வர்ய்யஸ்யாத்⁴யக்ஷம் கரோதீதி தத³தி⁴கைஶ்வர்யாதீ³நாமிந்த்³ராதீ³நாம் ஸத்த்வாத் ததஶ்ச தத³நந்தரஶ்ருதே ஏதேந வைசித்ரரத²மித்யுபாக்²யாநே ப²லரூபதயா ஶ்ருதம் க்ஷத்ரபதித்வம் ஜ்ஞாதிப்ராதா⁴ந்யரூபமிதி ஜ்ஞாதீநாம் க்ஷத்ரியத்வேந ப²லபா⁴க³பி க்ஷத்ரிய இதி பு³த்³தி⁴ர்ப⁴வதி । ததஶ்சோக்தஹேத்வவலம்ப³நபு³த்³தீ⁴நாம் க்வசித்க்வசித்³ பா³த⁴கோபநிபாதேந ப்ரமாத்வாபா⁴வே(அ)ப்யத்ர பா³த⁴காபா⁴வேநௌத்ஸர்கி³கப்ரமாத்வப³லாது³தா³ஹ்ருதலிங்க³ஸித்³தி⁴ரித்யபி⁴ப்ராய: ।

அமாத்யப்ரேஷணாதி³நேதி ।

வைஶ்யாத்³ ப்³ராஹ்மணகந்யாயாம் க்ஷத்தா நாம ப்ரஜாயதே ।
ஜீவிகாவ்ருத்திரேதஸ்ய ராஜாந்த:புரரக்ஷணம் ॥
இத்யுக்தலக்ஷணஸ்ய க்ஷதுரமா ராஜ்ஞ: ஸமீபே பா⁴வாத்³யௌகி³கமமாத்யத்வமஸ்தீத்யமாத்யஶப்³தே³ந நிர்தே³ஶ: । டீகாயாம் ரேப²யுக்த: ப்ரஷ்ட²ஶப்³த³ஶ்சேத் ப்ரஷ்டோ²(அ)க்³ரகா³மிநீதி வையாகரணநிபாதேந தஸ்யாக்³ரகா³மிவாசித்வாத் ஷஷ்டீ²ஸமாஸ ஏவ க்³ராஹ்ய: । ருகாரயுக்தம் பாட²ம் த்³ருஷ்ட்வா து க்லிஷ்ட: பரஸப்தம்யந்தபத³ப³ஹுவ்ரீஹிராஶ்ரித: ।

தத் க்ஷத்ரியஸ்ய த்³ருஷ்டமிதி ।

இத³மபி ப்ராயிகமுக்²யத்வாபி⁴ப்ராயலிங்க³ம் । ஸம்ப⁴வதி ஹ்யதிக்ராந்தமர்யாத³ஸ்ய ஶூத்³ரஸ்யாபி ப³லவதோ(அ)வேஷ்ட்யதி⁴கரணத³ர்ஶிதயா ரீத்யா ராஜ்யபாலயித்ருத்வேந க்ஷத்ருப்ரேஷணாதி³கம் ।

ஆத்³யஸூத்ர ஏவேதி ।

ந சாத்⁴யயநநியமஸம்ஸ்காரபராமர்ஶாதி³தி ஸூத்ரயிஷ்யத இதி ப்ரத²மஸூத்ரே ஸ்தி²த்வோக்தமாசார்யை: கத²மிஹ தஸ்யாத்³யஸூத்ரே ஸூசிதத்வமுச்யதே । நைஷ தோ³ஷ: । ஶூத்³ரஶப்³த³ஸ்ய ந்யாயதோ ரூட⁴़ிப்ரச்யாவநார்தே² ப்ரவ்ருத்தே ப்ரத²மஸூத்ரே(அ)த்⁴யயநாபா⁴வம் ஹேதுமுபந்யஸ்தவதோ பா⁴ஷ்யகாரஸ்ய தது³பபாத³கோ(அ)த்⁴யயநஸம்ஸ்காரநியமோ(அ)ப்யாத்³யஸூத்ர ஏவ ஸூசித இத்யபி⁴ப்ராய: । அத ஏவாத்ர ஸூத்ரே ஸம்ஸ்காரஶப்³தோ³ வித்³யாங்கோ³பநயநபரதயைவ பா⁴ஷ்யே வ்யாக்²யாத இத்யாலோச்ய தத³பி⁴ப்ராயாநுஸாரேணாத்ர புநருக்திஶங்கா ஸ்வயம் த்வத்⁴யயநஸம்ஸ்காரநியம: ஶப்³தா³ரூட⁴த்வாத்ஸம்ஸ்காரஸூத்ரார்த² ஏவ வக்துமுசித இத்யபி⁴ப்ரேத்யாத்³யஸூத்ரே ததா²(அ)வோசத் । கஸ்தர்ஹி ஸ்வமதே ரூட⁴़ிப்ரச்யாவகந்யாய: ஸூச்யத இதி ஸூத்ரஶேஷஸூசித ஏவ தேந ஹி ஶுகா³த்³ரவணஸ்யாக்²யாயிகயா ஸூசிதத்வாத் । ஸ பு³த்³தி⁴ஸ்தே² இதி அபு³த்³தி⁴ஸ்த²ரூடி⁴தோ பு³த்³தி⁴ஸ்த²யோகோ³ ப³லீயாநிதி ந்யாய: ஸூசித: ।

உபஸத³நேதி ।

நநு தத்³விஜ்ஞாநார்த²ம் ஸ கு³ருமேவாபி⁴க³ச்சே²தி³தி விஹிதம் ஶிஷ்யகர்த்ருகம் கு³ருகர்மகமுபஸத³நம் தம் ஹோபநிந்யஇத்யாதி³லிங்கா³வக³தகர்தவ்யதாகம் ஆசார்யகர்த்ருகம் ஶிஷ்யகர்மகம் உபநயநமிதி பே⁴த³ஸத்த்வாத் கத²ம் பர்யாயதோக்தி: । உச்யதே । ஶிஷ்யேணோபஸத³நே க்ருதே(அ)பி தஸ்யாசார்யகர்த்ருகம் ஶிஷ்யபா⁴வம் ஸ்வஸமீபாவஸ்தா²நாநுமத்யாதி³ரூபோபநயநம் விநா வித்³யோபதே³ஶபர்யவஸாயித்வாஸம்ப⁴வாத்³யத்ரோபஸத³நமாத்ரம் ஶ்ருதம் தத்ர ததே³வோபநயநஸ்ய க³மகமிதி வ்யஞ்ஜயிதும் க³மகவாசிஶப்³த³ஸ்ய க³ம்யே பர்யாயதோக்தி: பர்யாயோக்தாலம்காரே । நநு ஶூத்³ரஶ்சதுர்தோ² வர்ண ஏவ ஜாதிரிதி ஸ்ம்ருத்யா த்³விதீயஜந்மரூபோபநயநா(அ)ஸம்ப⁴வே(அ)பி ஸச்சூ²த்³ராணாமமந்த்ரகம் வித்³யாங்கோ³பநயநம் ஸம்ப⁴வதி । மாநவத⁴ர்மஶாஸ்த்ரே ந ச ஸம்ஸ்காரமர்ஹதீத்யேதத³நந்தரம்
த⁴ர்மேப்ஸவஸ்து த⁴ர்மஜ்ஞா: ஸதாம் வ்ருத்திமநுவ்ரதா: ।
மந்த்ரவர்ஜம் ந து³ஷ்யந்தி ப்ரஶம்ஸாம் ப்ராப்நுவந்தி ச ॥
இத்யமந்த்ரகஸம்ஸ்காராப்⁴யநுஜ்ஞாநாத் । தஸ்ய வைஶேஷிகநிஷேத⁴கோ³சரத்³விதீயஜந்மரூபோபநயநா(அ)விஷயத்வே(அ)பி வித்³யாங்கோ³பநயநா(அ)விஷயத்வஸ்யாபி கல்பநே ப்ரமாணாபா⁴வாத் । ந ச ஸத்யகாமஸ்ய ஶூத்³ரஸ்வபா⁴வஸித்³தா⁴த் தத்த்வரஹிதவசநேந ஶூத்³ரத்வாபா⁴வநிர்த்³தா⁴ரணே ஸத்யேவ வித்³யாங்கே³ ஸத்யகாமோபநயநே கௌ³தமப்ரவ்ருத்திலிங்கே³ந ஶூத்³ரஸ்ய வித்³யாங்கோ³பநயநே(அ)பி நிஷேதோ⁴ந்நயநாத்ஸம்ஸ்காராப்⁴யநுஜ்ஞாநம் தத³திரிக்தவிஷயமபி கல்ப்யமிதி வாச்யம் । கோ³த்ரப்ரஶ்நலிங்கே³ந ஸத்யகாமோபநயநஸ்யாத்⁴யயநாங்கோ³பநயநத்வாவக³த்யா தச்சூ²த்³ரத்வாபா⁴வநிர்த்³தா⁴ரணஸ்ய தத்ரைவோபயோகா³தி³தி சேத் । உச்யதே । ந சாஸ்யோபதி³ஶேத்³த⁴ர்மமித்யுதா³ஹரிஷ்யமாணமாநவவசநாநுஸாரேண ததீ³யஸ்ய ஸம்ஸ்காராப்⁴யநுஜ்ஞாநஸ்ய ஶூத்³ரம் ப்ரதி விஶிஷ்ய யே(அ)ப்⁴யநுஜ்ஞாதா: பாகயஜ்ஞாத³யஸ்தந்மாத்ரவிஷயத்வகல்பநௌசித்யாத் । வித்³யாங்கோ³பாக்²யாநஶ்ருதஸ்ய ஶூத்³ரத்வாபா⁴வநிர்த்³தா⁴ரணஸ்ய வித்³யார்த²தாயா அப்யுபபத்தாவந்யமாத்ரார்த²த்வகல்பநா(அ)யோகே³ந தஸ்ய வித்³யாங்கோ³பநயநவித்³யோபதே³ஶார்த²தாயா அபி கல்பநௌசித்யாச்ச ।
அந்ருதம் சாதிவாத³ஶ்ச பைஶுந்யமதிலோப⁴தா ।
நிக்ருதிஶ்சாபி⁴மாநஶ்ச ஜந்மத: ஶூத்³ரமாவிஶத் ॥
இதி மநூதி³தம் ஶூத்³ரபா⁴வப்ரயோஜகம் ।

தாந் ஹேதி நிஷித்⁴யத இதி ।

நநு ஸமீபப்ராபணநிஷேதே⁴ கத²ம் வித்³யோபதே³ஶலாப⁴: । நைஷ தோ³ஷ: । ஶிஷ்யபா⁴வதத்கார்யஶுஶ்ரூஷாத்³யநுமதிபூர்வகம் வைத⁴முபநயநம் நிஷித்⁴யதே ந து ஸமீபப்ராபணமாத்ரரூபம் லௌகிகமபி । அத ஏவ க்ஷத்ரியேணாஜாதஶத்ருணா வா லோகே ப்³ராஹ்மணஸ்ய ப்³ரஹ்மவிவிதி³ஷயோபஸந்நஸ்ய ஶிஷ்யபா⁴வேநாநுவ்ரஜநமநநுமத்ய தம் பாணௌ க்³ருஹீத்வைவ யஷ்டிகா⁴தோத்தா²பநாய ஸுப்தபுருஷஸகாஶம் ப்ரதி ப்ரஸ்தி²தமித்யாம்நாதம் । தத இஹ பா³லாகி: ஸமித்பாணி: ப்ரதிசக்ராமோப த்வா யாநீதி தம் ஹோவாசாஜாதஶத்ரு: ப்ரதிலோமமேவ தத்ஸ்யாத்³யத் க்ஷத்ரியோ ப்³ராஹ்மணாநுபநயேதே³ஹி வ்யேவ த்வாஜ்ஞாபயிஷ்யாமீதி தம் பாணாவபி⁴பத்³ய ப்ரவவ்ராஜ தௌ ஹ ஸுப்தம் புருஷமீயதுரிதி ।

ப்³ரஹ்மபராணாம் புந: கிமர்த²ம் ப்³ரஹ்மவிவிதி³ஷேத்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

அபரம் ப்³ரஹ்மேதி ।

த்ரபுஜதுப்⁴யாமிதி ।

நநு ஶூத்³ராணாம் வேத³ஶ்ரவணாதி³ஷு த³ண்ட³விதா⁴நேந நிஷேதா⁴வக³மே(அ)பி வேத³வித்³ப்⁴யோ(அ)வக³த்ய வேதா³த்⁴யயநரஹிதாநாம் ஸ்த்ரீணாமிவ வித்³யாநுஷ்டா²நம் கிம் ந ஸ்யாத் । தஸ்மாத்
ந ஶூத்³ராய மதிம் த³த்³யாந்நோச்சி²ஷ்டம் ந ஹவிஷ்க்ருதம் ।
ந சாஸ்யோபதி³ஶேத்³த⁴ர்மம் ந சாஸ்ய வ்ரதமாதி³ஶேத் ॥
யோ ஹ்யஸ்ய த⁴ர்மமாசஷ்டே யஶ்சைவாதி³ஶதி வ்ரதம் ।
ஸோ(அ)ஸம்வ்ருதம் நாம தம: ஸஹ தேநைவ க³ச்ச²தி ॥
இதி ஶூத்³ராணாம் யே வைஶேஷிகத⁴ர்மா: யே ச ஸாமாந்யத⁴ர்மா: ஶூத்³ரஸாதா⁴ரணஸ்தத்³வ்யதிரிக்தவைதி³கார்த²க்³ராஹணே ஸஹ தேநைவ ஶூத்³ரேண கு³ரோர்நரகபாதோக்தே: । கத²ம் தர்ஹி பா⁴ஷ்யே தேஷாம் புராணேதிஹாஸாதி³மூலவித்³யாநுஷ்டா²நாப்⁴யுபக³ம: । ஶ்ராவயேச்சதுரோ வர்ணாநிதி ஸ்மரணாத் । தஸ்ய த்³ருஷ்டார்த²த்வாய புராணேதிஹாஸஶைவவைஷ்ணவாத்³யாக³மவர்ணிதயஜமாநகர்த்ருக்ரவைதி³கமந்த்ராத்³யுச்சாரணா(அ)நபேக்ஷவ்ரதநியமோபாஸநாதி³ ஸம்ப⁴வதீதி தத³பி⁴ப்ராய: ।

நநு தா³நஸ்ய த்³விஜாத்யஸாதா⁴ரண்யோக்தி: தா³நம் ச த³த்³யாத் ஶூத்³ரோ(அ)பி பாகயஜ்ஞைர்யஜேத சேதி ஸ்ம்ருத்யந்தரவிருத்³தே⁴த்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

த்³விஜாதீநாமிதி ।

த்³விஜாதீநாமத்⁴யயநமிஜ்யா தா³நமித்யேதத³நந்தரம் ப்³ராஹ்மணத்யாதி⁴கா: ப்ரவசநயாஜநப்ரதிக்³ரஹா இதி ப்ரதிக்³ரஹஸ்ய ப்³ராஹ்மணா(அ)ஸாதா⁴ரண்யவசநாத் பூர்வவாக்யே தா³நஸ்ய ப்ரதிக்³ரஹவைலக்ஷண்யேந த்ரைவர்ணிகஸாதா⁴ரண்யமாத்ரம் விவக்ஷிதம் ந து ஶூத்³ரஸ்ய தா³நநிஷேத⁴ இதி பா⁴வ: ॥

கம்பநாதி⁴கரணவிஷயா:

கம்பநாத் ॥39॥ நநு ஶ்ருதிப³லாத்³ வாக்யபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மோ ந யுக்த: । ப்ராணே பா³ஹ்யவாயுபே⁴தே³(அ)பி தது³ப⁴யபே⁴தே³ விஷயவித்³யாவித்⁴யைக்யேந தத³ப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்ய ப்ரகாராந்தரேண வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்க³ம் த³ர்ஶயந்நவதாரயதி -

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

நநு பா³ஹ்யவாயௌ வஜ்ரஶப்³த³: கத²ம் ஶ்ருதி: வாயுவிகாரபூ⁴தாஶநிவாசிநஸ்தஸ்ய வாயாவபி லக்ஷணாவஶ்யம்பா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -

வாயுபரிக்³ரஹ இதி ।

அஶந்யாகாரபரிணதஸ்யைவ வாயோருபாஸ்யத்வாங்கீ³காரே வஜ்ரஶப்³த³: ஶ்ருதிர்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

நநு ப்ராணபா³ஹ்யவாயூ த்³வாவுபாஸ்யௌ கிமித்யப்⁴யுபக³ம்யேதே ப்ராண ஏக ஏவோபாஸ்ய இத்யப்⁴யுபக³ம்யதாம் த்ருதீயபாதே³ ப்ராண இத்யஸ்யாநுஷங்க³நிமித்தார்த²தாங்கீ³காரேண த்ருதீயபாத³ஸ்யாபி ப்ராணவிஷயத்வவர்ணநோபபத்தேரித்யாஶங்க்யாஹ -

ந ஹி ப்ராணமாத்ரஸ்யேதி ।

ந ஹி கஶ்சித³பி ப்ராணோ வஜ்ரோத்³யமநஹேதுரஸ்தி । யத்³யநுஷக்தஸ்ய ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்ராணபே⁴தோ³பசாரேண பா³ஹ்யே வாயௌ வ்ருத்திராஶ்ரயதே ததா³பி வஜ்ரோத்³யமநஹேதுத்வேந பா³ஹ்யவாயுரேவோபாஸ்ய: பர்யவஸ்யேதி³தி இஷ்டாபத்திரேவ । ததா² ஸதி வஜ்ரஶப்³த³ஸ்ய முக்²யார்த²த்வம் ச ஶங்காஶூகரஹிதம் ப⁴வதீதி பா⁴வ: । அத ஏவாயமர்த²: பூர்வபக்ஷார்த²த்வேந ஸித்³தா⁴ந்தே ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யதே । நநு ஸூத்ரே பக்ஷநிர்தே³ஶாபா⁴வேந ந்யூநதாமாஶங்க்ய ஶப்³தா³த்ப்ரமித இத்யநுவ்ருத்த்யா தத்பரிஹார: க்ருத: ।

தத்ராநுவ்ருத்தேந ஶப்³தா³தி³த்யநேநாத்ரௌசித்யாத் ப்ராணஶப்³த³ ஏவ ஹி நிர்தே³ஷ்டவ்ய: ததோ ந கஶ்சித³ர்த²: ப்ரமிதோ(அ)ஸ்தி ஸித்³தா⁴ந்தஸ்தி²தே: ப்ராகி³த்யாஶங்க்யாஹ -

ஶப்³தோ³(அ)த்ரேதி ।

ததா² ச ஸர்வஶப்³த³வஶாத் ஸர்வஜக³த்கம்பயித்ருத்வேந ய: ப்ரமித: ஸோ(அ)த்ர பக்ஷ இதி பா⁴வ: । ஸர்வஶப்³த³ஸ்யோபபதா³நுஸாரிஸம்கோசா(அ)ஸம்கோசபே⁴தே³ ஸத்யபி ஸாகல்யமர்த² இதி நிஶ்சிதமேவ ।

நியந்த்ருத்வாதீ³நீதி ।

நநு நியந்த்ருத்வாதி³வத் ப்ராணபா³ஹ்யவாயூபாஸநமபி ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யங்க³மிதி ப்ரகரணா(அ)விரோதோ⁴ வக்தும் ஶக்ய: । ஏவம் சோபாஸநஸ்யாம்ருதத்வப²லகீர்த்தநமபி ந விருத்³த்⁴யதே । பஶ்வாப்திப²லகஸோமாபௌஷ்ணபஶ்வங்க³யூபப்ரக்ருத்யுது³ம்ப³ரதாவித்⁴யர்த²வாதே³ ஊர்ஜம் பஶூநாப்நோதீதி ப்ரதா⁴நப²லஸ்யேவாதா⁴நாங்க³பூர்ணாஹுத்யர்த²வாதே³ ஸர்வாந்காமாநவாப்நோதீதி தது³பகர்த்தவ்யேஷ்டிஸோமாதி³ப²லஸ்யேவ ச ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திப²லஸ்யாநுவாதோ³பபத்திரிதி சேந்மைவம் । பூர்வாபரமந்த்ரப்ரதிபாத்³யஸர்வலோகாஶ்ரயத்வம் ஶாஸித்ருத்வாதி³பதே³ தந்மந்த்ரப்ரதிபாத்³யஸ்யாபி த்³ருஷ்டத்³வாரா ப்ரதிபத்த்யங்க³த்வே ஸம்ப⁴வத்யத்³ருஷ்டத்³வாரகோபாஸநாரூபத்வகல்பநா(அ)யோகா³த் ।

ஏஜதி சேஷ்டத இதி ।

ந ப்ராணேந நாபாநேநேதி மந்த்ரஸித்³தா⁴ர்த²பரத்வேநேத³ம் வ்யாக்²யாநம் । யத்³யபி டீகாயாமேஜதீத்யேதத் ஸ்வஶாஸநாதிலங்க⁴நே கிமயம் கரிஷ்யதீதி ப⁴யாத் கம்பத இத்யேவம்பரம் வ்யாக்²யாதம் ப்³ரஹ்மணோ ஹி பி³ப்⁴யதி³த்யாதி³நா ததே³வ சோத்தரமந்த்ராநுகு³ணம் தத்ராஸ்யேதி பதே³நைதந்மந்த்ரப்ரக்ருதம் ப⁴யஹேதும் பராம்ருஶ்ய ஸாமாந்யேந நிர்தி³ஷ்டஸ்ய ததீ³யஸகலப⁴யஹேதுத்வஸ்யாக்³நிஸூர்யாதி³ப்ரஸித்³த⁴தே³வதாப⁴யஹேதுத்வப்ரத³ர்ஶநேந ஸ்தை²ர்யம் க்ரியத இத்யேவமேகவாக்யதாஸாமஞ்ஜஸ்யாத் । ததா²பி ப்³ரஹ்மஸத்³பா⁴வமஜாநதாம் மநுஷ்யபஶுபக்ஷிஸரீஸ்ருபாதீ³நாம் தச்சா²ஸநாதிலங்க⁴நப்ரயுக்தப⁴யா(அ)பா⁴வேந ஸர்வஶப்³த³ஸ்ய தத்ஸத்³பா⁴வஜ்ஞாத்ருஷு ஸம்கோசாவஶ்யம்பா⁴வேந பூர்வபக்ஷே ஸம்கோசதோ³ஷாபாத³நமலக்³நம் ஸ்யாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யைவம் வ்யாக்²யாதம் । உத்தரமந்த்ரஸ்ய து மஹத்³ப⁴யமித்யுக்தார்த²ஸ்தி²ரீகரணார்த²த்வேநைததே³கவாக்யதா ஸாமஞ்ஜஸ்யமஶ்நுதே ।

தச்ச தத ஏவேதி ।

யத்³யபி ப்ராணே ததோ நி:ஸ்ருதம் ஸர்வம் ஜக³தே³ஜதீத்யவாந்தரவாக்யபே⁴த³ம் விநா யோஜயிதும் ஶக்யம் ததா²பி ததா² யோஜநாயாம் ஸர்வாந்நிமந்த்ரிதாநாநயேத்யத்ரேவ ஸர்வஶப்³த³ஸ்ய ஸம்கோசஸஹிஷ்ணுத்வஶங்கா ஸ்யாத் ஸா மா பூ⁴தி³த்யேதத³ர்த²மவாந்தரவாக்யபே⁴தே³ந வ்யாக்²யாதம் ।

வ்யஷ்டிரிதி ।

ப்ருத²க் ப்ருத²க் தத்தத்ப்ராணாதி³ரூபேண விவிதா⁴ வ்யாப்திர்வ்யஷ்டி: ஸமந்தாத்ஸர்வஸாதா⁴ரணேந ஸூத்ரரூபேண வ்யாப்தி: ஸமஷ்டி: । அஶூ வ்யாப்தாவிதி தா⁴தோரஷ்டிஶப்³தோ³ வ்யாப்திவாசீ । கம்பநஸ்ய ப்ராணஸாதா⁴ரண்யஶங்காபி⁴பூ⁴தத்வாத³ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா ॥

ஜ்யோதிரதி⁴கரணவிஷயா:

ஜ்யோதிர்த³ர்ஶநாத் ॥40॥

உத்கர்ஷவாசீதி ।

நநு பூர்வபக்ஷ இவ பரஶப்³த³யோகே³(அ)பி ப²லப்ராப்திபரத்வாபா⁴வோ(அ)ஸ்து । மைவம் । பூர்வபக்ஷே ப்ராக் தயோர்த்⁴வமாயந்நிதி தாவதா³தி³த்யம் க³ச்சே²தி³தி சோத்தரயோருத்³க³மநாதி³த்யப்ராப்த்யோரிஹ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத்தத்³யதை²தாந்யமுஷ்மாதா³காஶாதி³த்யாத்³யவ்யவஹிதபூர்வவாக்யே பரம் ஜ்யோதிரித்யஸ்யாதி³த்யதேஜ:பரத்வஸ்ய க்ல்ருப்தத்வாச்ச தத³நுரோதே⁴ந ப²லப்ராப்திபரத்வாபா⁴வோபபத்தாவபி தது³ப⁴யமவிக³ணய்ய விவேகஜ்ஞாநாத்³யர்தா²ந்தரம் வர்ணயத: ஸித்³தா⁴ந்திந: பக்ஷே பரஶப்³தா³நுரோதே⁴ந ப²லப்ராப்திபரத்வஸ்யாவஶ்யவக்தவ்யத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஶ்ருதிஸம்கோசாதி³தி ।

க்த்வாஶ்ருதே: பூர்வகாலத்வமபஹாய ஸமாநகர்த்ருகத்வமாத்ரே வ்ருத்தி: ஸம்கோச: ।

ஆதி³த்யப்ரகரணாச்சேதி ।

யத்³யபீஹ தஸ்ய தது³பாஸநஸ்ய வா ப்ராதா⁴ந்யமிதி ப்ரதா⁴நஸ்யாங்கா³காங்க்ஷஸ்ய வசநம் ப்ரகரணமிதி பூர்வாதி⁴கரணோக்தலக்ஷணம் ப்ரகரணமாதி³த்யஸ்ய நாஸ்தி । ஸந்நிதா⁴நமாத்ரமபி ப³ஹுவ்யவஹிதத்வாந்நாஸ்தி ததா²பி மூர்த்³த⁴ந்யநாட்³யா நிஷ்க்ரம்யாதி³த்யம் ப்ராப்தஸ்ய கேந த்³வாரேண நிருபாதி⁴கா(அ)ம்ருதத்வப்ராப்திரித்யாகாங்க்ஷாயாம் பரம் ஜ்யோதிரித்யாதி³வாக்யேநாதி³த்யஸ்ய ஸமீபே ப்³ரஹ்மலோகே ஸ்தி²தஸ்ய தஸ்ய தத்ரோத்பந்நஜ்ஞாநேந தத்ப்ராப்திரிதி தது³பபாத³நஸ்ய கர்த்தவ்யத்வாத்ததா³காங்க்ஷா யுக்தா ஸ்யாதி³த்யப்ராப்திவசநம் தத்ப்ரகரணத்வேநோபலக்ஷிதம் த்³ரஷ்டவ்யம் ।

த்⁴வநிதேதி ।

பூர்வவத் ஶ்ருதிஸம்கோசாபா⁴வாதி³தி டீகயா கண்டோ²க்தா ப்ரத்யுதா³ஹரணஸம்க³தி: ப்ராகு³பந்யஸ்தா இதா³நீம் ப்ரத்யுதேதி தத³நந்தரோக்த்யா த்⁴வநிதா த்³ருஷ்டாந்தஸம்க³திருபந்யஸ்தேதி விவேக: ।

ஸ்வரார்த²மிதி ।

அஹ்ந: க²: க்ரதாவிதி ஸூத்ரவிஹிதப்ரத்யயாதே³ஶே ஆத்³யுதா³த்தஶ்சேதி ஸூத்ரேண ததா³தே³ரீகாரஸ்யோதா³த்தத்வேநாஹீநஶப்³த³ஸ்ய மத்⁴யோதா³த்தஸ்வரலாபா⁴ர்த²மித்யர்த²: ।

ஸித்³தா⁴ந்திதத்வாதி³தி ।

அஹீநோ வா ப்ரகரணாத்³ கௌ³ண இதி பூர்வபக்ஷவ்யாவர்தநபூர்வகமுத்கர்ஷஸ்யாஸம்யோகா³த்து முக²ஸ்ய தஸ்மாத³பக்ருஷ்யேதேதி ஸூத்ரே ஸித்³தா⁴ந்திதத்வாதி³த்யர்த²: । நிவீதம் க³லவேணிகேதி கேசித் । பரிகரப³ந்த⁴ இத்யந்யே ।

தது³ப⁴யாலம்ப³நேந வ்யாசஷ்டே -

கண்டா²லம்பீ³தி ।

இஷ்டதே³வதா யாகோ³த்³தி³ஷ்டதே³வதா ।

ஆநர்த²க்யப்ரதிஹதாநாமிதி ।

அவகா⁴தஸ்ய வ்ரீஹ்யர்த²த்வே தந்நியமோ(அ)நர்த²க: ஸ்யாத்³ வ்ரீஹிஷு வைதுஷ்யஸ்யோபாயாந்தரதோ(அ)பி ஸம்ப⁴வேந வ்ரீஹிஸ்வரூபே தத³ந்வயாத³ந்யஸ்ய ச தத³ந்வயயோக்³யஸ்யாப்ரதீதேரித்யாநர்த²க்யப்ரதிஹதாம் வ்ரீஹிஶ்ருதிம் ப⁴ங்க்த்வா ப்ராகரணிகா(அ)பூர்வீயத்வலக்ஷணா(அ)(அ)ஶ்ரீயத இத்யாதி³கமிஹோதா³ஹரணம் ।

ஆநர்த²க்யஸ்யோக்தத்வாதி³தி ।

ஸ்துதிரப்யநர்த²கப்ராயேதி பா⁴வ: ।

ந ச க்ரமமுக்த்யபி⁴ப்ராயமிதி ந ச தத்³த்³வாரேண க்ரமமுக்திரிதி க்³ரந்த²யோ: பௌநருக்த்யமாஶங்க்ய தூ³ஷணைக்யே(அ)பி ஶங்காமுக²பே⁴தே³நாபௌநருக்த்யம் த³ர்ஶயதி -

தத்ர வக்தவ்யமிதி ।

அத்ர ப்ரஜாபதிவித்³யாயா: ஸகு³ணோபாஸநவிஷயத்வஶங்கயா ஜீவாபி⁴ந்நநிர்விஶேஷப்ரகரணாநுவ்ருத்தி: ஸூத்ரே த³ர்ஶநாதி³தி ஹேதுக்ருதா ந ஸ்பஷ்டேத்யஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா । ஸா ஶங்கா தத்பரிஹாரஶ்சேத்யுப⁴யமபி த³ஹராதி⁴கரணேஸ்பு²டீக்ருதமஸ்மாபி⁴: ॥

அர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாதி⁴கரணவிஷயா:

ஆகாஶோ(அ)ர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாத் ॥41॥

நைவமிஹேதி ।

நந்விஹாபி நாமரூபவ்யாகர்த்ருத்வம் ஸ்பஷ்டம் ப்³ரஹ்மலிங்க³மஸ்தி நிர்வஹிதேத்யஸ்ய நிருபஸர்கா³பா⁴வே வோட்⁴ருபரத்வே(அ)பி தத்ஸத்த்வேந கர்த்ருபரத்வாதி³தி சேது³ச்யதே । வை நாமேதி நிபாதத்³யோதிதா ப்ரஸித்³தி⁴ரிஹோத்³தே³ஶ்யவிஶேஷணமித்யாகாஶோ வை நாமேத்யத: ப்ரஸித்³தா⁴காஶ இதி த⁴ர்மநிர்தே³ஶோ லப்⁴யதே । அதஸ்தஸ்ய விஶேஷணஸ்யாப்ரஸித்³தா⁴காஶரூபம் ப்³ரஹ்ம வ்யாவர்த்த்யம் பர்ய்யவஸ்யதி । ந ஹி பூ⁴தவத்³ ப்³ரஹ்ம லோகவேத³ஸாதா⁴ரண்யேநாகாஶ இதி ப்ரஸித்³த⁴ம் । ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநீத்யத்ர து வைஶப்³த³த்³யோதிதப்ரஸித்³தே⁴ர்நாகாஶே த⁴ர்மிண்யந்வய: கிம் து ஸர்வஜக³த்காரணத்வரூபே த⁴ர்மே தஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய லோகே ப்ரஸித்³தி⁴ர்நாஸ்தீத்யக³த்யா கேவலவைதி³க்யேவ க்³ராஹ்யா । ஸா ச ப்³ரஹ்மலிங்கா³ந்வயிநீதி ஸித்³தா⁴ந்த ஏவோபயுஜ்யதே । தஸ்மாதி³ஹேவ தத்ர ந ப்ரஸித்³தி⁴லிங்க³மவலம்ப்³ய பூர்வபக்ஷஶங்காவகாஶ இதி விஶேஷ: । அத: ப்ரஸித்³தி⁴லிங்கா³நுக்³ருஹீதோபக்ரமக³தாகாஶஶ்ருதிவிரோதா⁴த் ஸத்யபி நிருபஸர்கே³ யதா² கத²ஞ்சித³வகாஶரூபாதி⁴கரணதயா வோட்⁴ருத்வமேவ நிர்வஹிதேத்யநேநோச்யத இத்யுபபாத³நீயமிதி பா⁴வ: ।

நாமரூபாப்⁴யாமந்யத்வமிதி ।

அந்தராஶப்³தோ³க்தமத்⁴யத்வோபலக்ஷிதேந ஸாரத்வேநாந்யத்வமாக்ஷிப்யத இதி பா⁴வ: ।

நிர்வோடா⁴ ய ஆகாஶ இதி ।

யதா² தே³வத³த்தஶ்சைத்ரமைத்ரயோ: ப்ரேஷயிதா யஸ்தாவத³ந்தரா வர்ததே ஸ யஜ்ஞத³த்த இத்யுக்தே தே³வத³த்தயஜ்ஞத³த்தயோர்பே⁴த³: ப்ரதீயதே ஏவமிஹாப்யாகாஶப்³ரஹ்மணோரிதி பா⁴வ: ।

நியந்த்ருத்வமிதி ।

வ்யாகர்த்ருத்வமஸ்யேத³ம் வாச்யமிதி நியமநரூபமிதி பா⁴வ: ।

ஸத்யப்யவகாஶதா³த்ருத்வ இதி ।

ஸகலநாமரூபாவகாஶதா³த்ருத்வம் பூ⁴தாகாஶஸ்ய வஸ்துதோ நாஸ்த்யேவ ஸ்வாத்மநி வ்ருத்திவிரோதா⁴த் । யதா² கத²ஞ்சித்தத³ஸ்து நாம ததா²பி தந்நிர்வஹிதேதி நிருபஸ்ருஷ்டேந நோச்யதே கிம் து தத்³வ்யாகர்த்ருத்வமேவ । ந ச ப்ரஸித்³த⁴லிங்கா³நுரோதே⁴ந நிர்வஹிதேத்யேதத³வகாஶதா³த்ருத்வபரதயா யோஜ்யமிதி ஶங்கநீயம் । யதோ நிபாதஸமுதா³யோ நாகாஶஶப்³த³விஷயஸ்ய தேந ரூபேண ப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதக: கிம் து நாமரூபநிர்வோட்⁴ருத்வரூபவிதே⁴யவத்த்வேந । ததை²வ வ்யுத்பத்தே: । ந ஹி தே³வத³த்த: க²லு வித்³வாநித்யுக்தே ய: ப்ரஸித்³தோ⁴ தே³வத³த்த: ஸ வித்³வாந்ந த்வப்ரஸித்³த⁴ஸ்தத³ந்யோ தே³வத³த்த இதி ப்ரதீயதே கிம் து வித்³வத்த்வேந தே³வத³த்த: ப்ரஸித்³த⁴ இத்யேவ ப்ரதீயதே । ஏவம் ச ஸகலநாமரூபநிர்வோட்⁴ருத்வேந ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மைவாகாஶஶப்³தோ³க்தமிதி லப்⁴யதே । ஏவம் ச யத்³யபி நாமபே⁴தே³ந த⁴ர்மிநிர்தே³ஶாத்³ பி⁴ந்நத⁴ர்ம்மிநிர்தே³ஶாச்ச தே³வத³த்தஶ்சைத்ரமைத்ரயோரித்யாதி³லௌகிகவாக்யச்சா²யாபத்த்யா திஸ்ர ஏவ ஸாஹூஸ்யேத்யாதி³வைதி³கவாக்யச்சா²யாபத்த்யா சாகாஶப்³ரஹ்மணோர்பே⁴த³: ப்ரதீயதே ததா²பி நாமருபவ்யாகர்த்ருத்வதத்³வத³ந்யத்வயோர்ப்³ரஹ்மலிங்க³தயா தத்³வஶாத³பே⁴தோ³(அ)பி ப்ரதீயதே பே⁴தா³(அ)பே⁴த³ப்ரத்யாயகோபநிபாதே சா(அ)பே⁴த³ப்ரத்யாயகாநுரோத⁴ ஏவ யுக்த: ப்ரதிபத்திலாக⁴வாத் । ஏகவாக்யதாநுக்³ரஹாத் । தே யத³ந்தரேதி ப்ரக்ருதபராமர்ஶியத்பதா³நுக்³ரஹாச்ச । கிம் ச நாமபே⁴த³த⁴ர்மிபே⁴த³ரூபபே⁴த³லிங்கா³வக³திராகாஶப்³ரஹ்மவிஷயபா⁴க³த்³வயபராமர்ஶாபேக்ஷா விலம்பி³தா நாமரூபவ்யாகர்த்ருத்வதத்³வத³ந்யத்வரூபப்³ரஹ்மலிங்கா³வக³திரேகைகபா⁴க³மாத்ரபராமர்ஶாபேக்ஷா ஶீக்⁴ரா । ததஶ்ச யதா²(அ)(அ)க்³நாவைஷ்ணவமேகாத³ஶகபாலம் நிர்வபேத் ஸரஸ்வத்யாஜ்யபா⁴கா³ ஸ்யாத்³ பா³ர்ஹஸ்பத்யஶ்வருரித்யத்ர ப்ரக்ருதா(அ)(அ)க்³நேயா(அ)க்³நீஷோமீயஸ்தா²நஸாம்யாத்³வாக்யத்ரயபராமர்ஶாபேக்ஷத்வேந விலம்பி³தாதா³க்³நாவைஷ்ணவபா³ர்ஹஸ்பத்யயோர்நாக்³நேயாக்³நீஷோமீயத⁴ர்மப்ராப்தி: கிம் து தத்தத்³வாக்யமாத்ரபராமர்ஶாபேக்ஷத்வேந ஶீக்⁴ராத்³ த்³விதே³வத்யைகதே³வத்யஸாமாந்யாதா³க்³நேயாக்³நீஷோமீயத⁴ர்மப்ராப்தி: ததா²த்ராபி விலம்பி³தலிங்கா³ந்ந பே⁴தா³வக³தி: கிம் து ஶீக்⁴ரலிங்கா³த் தத³பே⁴தா³வக³திர்ப⁴வதீத்யேவ யுக்தம் । ஏவமர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶஸ்யாகாஶப்³ரஹ்மபா⁴வஸாத⁴கத்வபர்யவஸாநமஸ்பஷ்டமித்யஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³தா । நநு டீகாயாம் தே யத³ந்தரேத்யஸ்ய தே நாமரூபே அந்தரா யத்³வர்தத இதி யோஜநயா ப்³ரஹ்மணோ நாமரூபஸாரத்வமர்த²முக்த்வா தே நாமரூபே யதா³காஶமந்தரேதி க்³ரந்தே²ந தே நாமரூபே யத³ந்தரா யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்தரா மத்⁴யே வர்ததே இதி சா²ந்தோ³க்³யவிவரணத³ர்ஶிதயோஜநாந்தரேண நாமரூபாதா⁴ரத்வமர்தா²ந்தரமுச்யத இதி வ்யாக்²யாதும் ஶக்யம் । தத்³வ்யாக்²யாநம் ஶ்ருதாந்தராஶப்³த³ஸ்யா(அ)வ்யவஹிதாந்வயஸ்வாரஸ்யாநுகூலம் ச ப⁴வதி । ததா² கிமிதி ந வ்யாக்²யாதமிதி சேத் । உச்யதே । அந்தராஶப்³த³யோகே³ த்வாம் ச மாம் சாந்தரா கமண்ட³லுரித்யாதா³வவதி⁴த்³வயநிர்தே³ஶத³ர்ஶநேந ஶ்ருதாவந்தராஶப்³த³ஸ்ய வ்யவஹிதாந்வயபக்ஷ ஏவ யுக்த: । உதா³ஹ்ருதடீகாவாக்யமபி வ்யவஹிதாந்வயேந பூர்வோக்தார்தோ²பஸம்ஹாரபரமித்யபி⁴ப்ரேத்ய தஸ்ய ததா² வ்யாக்²யாநம் ந க்ருதம் । ததா² வ்யாக்²யாநே(அ)பி ந தோ³ஷ: ।
தத: க²ட்³க³ம் ஸமுத்³யம்ய ராவண: க்ரூரவிக்³ரஹ: ।
வைதே³ஹீமந்தரா க்ருத்³த⁴: க்ஷணமூசே விநி:ஶ்வஸந் ॥
இதி ப⁴ட்டிகாவ்யே விநா(அ)ப்யவதி⁴த்³வயமந்தராஶப்³த³த³ர்ஶநாத் ॥

ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யதி⁴கரணவிஷயௌ

ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்த்யோர்பே⁴தே³ந ॥42॥

கர்த்ருஸ்துதிரிதி ।

நந்வநந்வாக³தபுண்யேநேதி ஸ ந ஸாது⁴நா கர்மணா பூ⁴யாநிதி ச ப்ரதிபாத்³யஸ்யாத்மந: கர்மாஸ்பர்ஶ உச்யதே ஸ கத²ம் கர்மாதி⁴காரிஸ்துதி: ஸ்யாத் । நைஷ தோ³ஷ: । தயோர்வாக்யயோ: ஸுஷுப்தௌ கர்மப²லபோ⁴கா³பா⁴வாபி⁴ப்ராயத்வாத் । ஸ ந ஸாது⁴நேத்யாத்³யபி ஸுஷுப்தவிஷயமேவ । ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யாகாஶஸ்தஸ்மிந் ஶேத இத்யுபக்ரமாத் ஸுஷுப்திப்ரஸங்கா³பா⁴வே ம்ருத்வாபி கர்மஸம்ப³ந்த⁴ உக்த ஏவேதி பா⁴வ: । நநு ஸம்ஸார்யநுவாதே³ந தஸ்யா(அ)ஸம்ஸாரிப்³ரஹ்மரூபதாவிதா⁴நபரமித³ம் ப்ரக்ரரணமிதி ஸித்³தா⁴ந்தஸ்ய ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்திஸூத்ராநுகு³ணமங்கு³ஷ்ட²வாக்ய இவ ஸுஷுப்த்யுத்க்ராந்திவாக்யயோர்ஜீவப்³ரஹ்மபரபத³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாபா⁴வாத் ப்ரத்யுதா(அ)பே⁴த³ப்ரதிகூலஸ்ய பே⁴த³வ்யபதே³ஶஸ்ய ஸத்த்வாச்சேத்யாஶங்க்ய விகல்போத்தரத்வேந ஸூத்ரத்³வயப்ரவ்ருத்திரித்யாஶயேந டீகாயாம் விகல்ப: க்ருத: ।

தத்ர ப்ரத²மவிகல்பஸ்ய நிராலம்ப³நதாமாஶங்க்ய ததா³லம்ப³நம் ப்ரத³ர்ஶயந்நவதாரயதி -

நந்வஸித்³தே⁴ இதி ।

ஜீவாதிரிக்த ஈஶ்வர ஏவ நாஸ்தி சேதநவிஷயஸர்வஶ்ருதீநாம் க்ல்ருப்தஜீவவிஷயத்வோபபத்தௌ தாஸு காஸாம் சித்தத³திரிக்தவிஷயத்வகல்பநஸ்ய கௌ³ரவபராஹதத்வாத் । ந சாநந்த³மயாதி³வாக்யாநாம் ஜீவாத்³யதிரிக்தேஶ்வரவிஷயத்வம் ப்ராசீநாதி⁴கரணை: ப்ரஸாதி⁴தமிதி ஶங்கநீயம் । ஜீவாதிரிக்தமீஶ்வரம் தத³ஸாதா⁴ரணாநி ஶ்ருதிலிங்கா³தீ³நி ச ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய க²லு தைஸ்தத்ப்ரஸாதி⁴தம் । ஈஶ்வர ஏவ நாஸ்தீதி மூலே குடா²ரநிதா⁴நே ததீ³யஶ்ருதிலிங்கா³தீ³நீஹ நிரஸ்தாநீதி தைஸ்தத்ப்ரஸாதி⁴தம் கத²மவதிஷ்டே²த । ஏவம் ச ப்³ரஹ்மஶ்ருதித்வாபி⁴மதா: ஸர்வே ஶப்³தா³ யதா²யத²ம் ஜீவஸாமாந்யஸ்ய ஜீவவிஶேஷாணாம் ச ஶ்ருதய: । லிங்கா³நி ச காரணத்வாதீ³ந்யத்³ருஷ்டத்³வாரகாணி ப்ரஶம்ஸார்தா²ந்யௌபசாரிகாவஸ்தா²பே⁴த³க்ருதபே⁴தா³வலம்ப³நாநி ச ஸந்தி ஜீவவிஷயாண்யேவ । அத்ரத்யபே⁴த³வ்யபதே³ஶோ(அ)ப்யாத்மஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வரூபபரத்வேநௌபசாரிக: । அதோ ந ஸித்³தா⁴ந்தஸித்³தி⁴ரிதி ப்ரத²மவிகல்பஸ்ய ஹ்ருத³யமித்யாஶய: । ப்ராக்³விசாரிதாநாம் வாக்யாநாமீஶ்வரமப்⁴யுபக³ம்யாப்யந்யபரத்வமஸ்த்விதி ஶங்காநிராஸார்த²ம் ப்ரத³ர்ஶிதா யே ஶ்ருதிலிங்கா³த³யஸ்தைரேவ மா பூ⁴தீ³ஶ்வர இதி ஶங்காபி நிரஸ்தா ப⁴வதி । ந ஹி லாக⁴வமாத்ரலோபே⁴ந ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்திகமநாதி³ஸகலப்ரபஞ்சப்ரவாஹஸ்ரஷ்டாரம் ஸகலஜீவஜட³़விலக்ஷணமேகமீஶ்வரம் ப்ரதிபாத³யதாமேதாவதாமௌபநிஷத³வாக்யாநாமதிக்லிஷ்டநயநம் யுக்தமிதி ப்ரத²மவிகல்பதூ³ஷணாபி⁴ப்ராய: ।

த்³விதீயம் விகல்பமிதி ।

இஹேஶ்வரோ ந ஸம்கீர்த்யத இதி த்³விதீயவிகல்போ(அ)பி த்³வேதா⁴ விகல்பநீய: கிம் ஸம்ஸாரிவ்யதிரிக்தத்வேநாத்ர ந ஸம்கீர்தித:; உத ஸத்யபி வ்யாவஹாரிகபே⁴தே³ந ஸம்கீர்தநே தாத்த்விகா(அ)பே⁴த³போ³த⁴நாநுகூலம் தத்ஸம்கீர்தநம் நாஸ்தீதி । தத்ராத்³யகல்பநிராஸ: ப்ரத²மஸூத்ரவிவக்ஷிதோ ந சாத்ராபீத்யாதி³க்³ரந்தே²ந ப்ரத³ர்ஶ்யத இதி பா⁴வ: ।

அநுவாத³மாத்ரமநர்த²கமிதி ।

கர்மஸ்துதிரப்யநர்த²கப்ராயா ஸா(அ)பி ந ப்ரதீயதே । ஸாது⁴கர்மணி ஸதி தத்ப்ரயுக்தபூ⁴யஸ்த்வாவஶ்யம்பா⁴வேந தந்நிஷேதா⁴நுபபத்த்யா தத: கர்மபா⁴வஸ்யாபி ஸித்³தே⁴: । தத³ஸித்³தௌ⁴ வா தஸ்ய வாக்யஸ்ய க்ருதமபி ஸாது⁴ கர்ம நிஷ்ப²லமித்யர்த²பர்யவஸந்நதயா தத: கர்மநிந்தா³யா ஏவ ப்ரதீதே: கர்மவிதி⁴ஸந்நிதா⁴நாபா⁴வாத³பி ஸா(அ)பி ந ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

தஸ்மாத் ஸுஷுப்யுத்க்ராந்த்யாதி³த்யாதி³டீகாக்³ரந்தே²ந ப்ரத²மஸூத்ரார்தா²நுவாத³பூர்வகம் பத்யாதி³ஸூத்ரார்தோ²பந்யாஸேந த்³விதீயவிகல்பநிராஸ: க்ருதஸ்தமாஹ -

அந்தே சேதி ।

ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய இத்யாத்³யுபஸம்ஹாரே அபே⁴த³போ³த⁴நாநுகூலம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யமஸ்தீதி பா⁴வ: । பரமேஶ்வர ஏவ நாஸ்தீதி ப்ரத²மவிகல்பநிராஸஸ்து ஸூத்ராத்³ ப³ஹிரேவேதி த்³ரஷ்டவ்யம் । யத்³வா பா⁴வம் து பா³த³ராயண இதி ஸூத்ராத³ஸ்தீத்யஸ்ய பூர்வஸூத்ராத³ர்தா²ந்தரத்வாதி³வ்யபதே³ஶாதி³த்யஸ்ய சாநுவ்ருத்திமபி⁴ப்ரேத்யாஸ்தி ஜீவாதிரிக்த: பரமேஶ்வர: தஸ்ய தத்³பி⁴ந்நத்வஜ்ஞாபகாநாம் தத்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³ஹேதூநாம் பூர்வோத்தராதி⁴கரணவிஷயவாக்யேஷு விஶிஷ்ய ப்ரதிபாத³நாதி³தி தத³ர்த²மாதா³ய ப்ரத²மவிகல்பநிராஸ: க்ருத இதி நேதவ்யம் ।

வஶ: ஶக்திரிதி ।

வஶ ஆயத்ததாயாம் ஸ்யாத்³ வஶ இச்சா²ப்ரபு⁴த்வயோரித்யபி⁴தா⁴நகோஶ: ॥
வைகுண்டா²சார்ய்யவம்ஶாம்பு³தி⁴ஹிமகிரணஶ்ரீமத³த்³வைதவித்³யா-
சார்ய ஶ்ரீரங்க³ராஜாஹ்வயவிஸ்த்ருதயஶோவிஶ்வஜித்³யாஜிஸூநோ: ।
க்³ரந்தே² வேதா³ந்தகல்பத்³ருவரபரிமலே ஸர்வஜித்³யாஜிநோ(அ)ஸ்மிந்
பூர்ண: பாதோ³(அ)ஜநிஷ்ட ப்⁴ரமரஹிதஹிதே நிர்விஶேஷப்ரதா⁴ந: ॥

ஆநுமாநிகாதி⁴கரணவிஷயா:

ஆநுமாநிகமப்யேகேஷாமிதி சேந்ந ஶரீரரூபகவிந்யஸ்தக்³ருஹீதேர்த³ர்ஶயதி ச ॥1॥

பரஶப்³த³ ஆஹேதி ।

நந்வத்ர பரஶப்³த³: ஶ்ரைஷ்ட்²யவசந: “இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா²” இத்யாதி³பூர்வவாக்யேஷு ஶ்ருதஸ்ய தஸ்ய ததா²த்வாத் , ஸாம்க்²யைரப்ய”வ்யக்தாத்புருஷ: பர” இத்யத்ர ஶ்ருதஸ்ய ததை²வ வ்யாக்²யேயத்வாத் , ப்ரதா⁴நஸ்யாகார்யத்வாத் , கட²வல்லீஷு ஶ்ருதே -
“இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரம் மநோ மநஸ: ஸத்த்வமுத்தமம் ।
ஸத்த்வாத³தி⁴ மஹாநாத்மா மஹதோ(அ)வ்யக்தமுத்தமம்”॥
இதி மந்த்ராந்தரே பரஶப்³த³ஸ்தா²நே உத்தமஶப்³த³த³ர்ஶநாச்சேதி -  சேத் , ஸத்யம் ; இஹ பூர்வபூர்வஸ்மாது³த்தரோத்தரஸ்ய ஶ்ரைஷ்ட்²யமுச்யமாநம் யஸ்ய யதா² ஸம்ப⁴வதி தஸ்ய ததோ²பபாத³நீயம் । அத: ஸ்மார்தக்ரமப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாதி³ஹ மஹதா³தி³பதா³நாம் ஸ்மார்தமஹதா³தி³தத்த்வத்ரயபரத்வஸ்தி²தௌ மஹத்தத்வாத்ப்ரதா⁴நஸ்ய ஶ்ரைஷ்ட்²யம் காரணத்வேநைவ ப⁴வேதி³தி பர்யவஸிதார்த²கத²நமித³ம் , ந து பரஶப்³தா³பி⁴தே⁴யகத²நமிதி ந விரோத⁴: ।

பூர்வத்ர ஹீதி ।

ஏவம் ச டீகாயாம் வ்யபி⁴சாரஶப்³தோ³ தோ³ஷமாத்ரபர இதி ஈக்ஷத்யதி⁴கரணார்தா²நுவாத³கவாக்யஶ்ருதஸ்ய தஸ்யாஸம்ப⁴வே பர்யவஸாநம் ப்ரவர்தயிஷ்யமாணாதி⁴கரணார்தா²நுவாத³கவாக்யஶ்ருதஸ்யாதிவ்யாப்தேரித்யாஶய:।

ஸாம்க்²யாநாம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோரிதி ।

இத³ம் ந ஸர்வஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யபி⁴ப்ராயம் ; யாகா³தி³ஶ்ருதிதந்மூலஸ்ம்ருதீநாம் ஸாம்க்²யமதே(அ)ப்யநுமாநஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாதி³த்வாபா⁴வாத் , த்ரிவித⁴ம் ப்ரமாணம் தத்ஸித்³தௌ⁴ ஸர்வஸித்³தே⁴ரிதி கபிலஸூத்ரே ஸாம்க்²யஸப்தத்யாம் ச ஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வதந்த்ரப்ரமாணத்வேந பரிக³ணநாத் , கிம் து “மஹத: பரமவ்யக்தமி”த்யுதா³ஹ்ருதஶ்ருத்யவ்யக்தவிஷயஸாம்க்²யஸ்ம்ருத்யபி⁴ப்ராயம்। உதா³ஹ்ருதஶ்ருதிர்ஹீந்த்³ரியாதி³புருஷாந்தபராபரபா⁴வபரேந்த்³ரியாதீ³நாமிவாவ்யக்தஸ்யாப்யந்யத்ப்ராபகமபேக்ஷதே । அவ்யக்தவிஷயஸாம்க்²யஸ்ம்ருதி: ஸ்ம்ருதித்வாதே³வ மூலமாநமபேக்ஷதே। தத்³யத்³யபி ’ஸதே³வ ஸோம்யேத³மி’த்யாதி³ கமிதி வக்தும் ஶக்யம் , கபிலஸூத்ரவார்திகே ப்ரத²மாத்⁴யாயே ஸத்³வித்³யாதீ³நாம் ப்ரதா⁴நபரத்வஸ்ய வ்யவஸ்தா²பிதத்வாத் ; ததா²பி ’இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா’ இத்யாதி³கமநுமாநஸித்³தா⁴ர்த²விஷயமித்யேவ தந்மதம் । அத ஏவ ஸ்தூ²லாத்பஞ்சதந்மாத்ரஸ்யோத்பத்த்யாதீ³நி பரார்த²த்வாத் புருஷஸ்யேத்யந்தாநி கபிலஸூத்ராணி தத்³வார்திகக்ருதேந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா இத்யாதே³ரிந்த்³ரியார்தா²தி³புருஷாந்தாநாமுத்தரோத்தரோத்கர்ஷே தாத்பர்யம் வர்ணயிதும் ப்ரவ்ருத்தாநீதி ப்ரதிபாத³யதோக்தம் ரூபாதி³பு³த்³தி⁴கார்யாநுமேயேப்⁴ய இந்த்³ரியேப்⁴ய: ஸ்தூ²லபூ⁴தகார்யாநுமேயேப்⁴ய: பஞ்சதந்மாத்ரேப்⁴யஶ்ச பரஸ்தாத்காரணத்வேநாநுமேயோ மந:ஶப்³தோ³தி³தோ(அ)ஹம்கார:। உப⁴யேஷாமஹம்காரகார்யத்வாவிஶேஷே(அ)பி மஹாபூ⁴தப்ரக்ருதித்வேந விஶேஷேண தந்மாத்ராணாமிந்த்³ரியேப்⁴ய: பரத்வம்। ஏவமவ்யக்தபர்யந்தாநாம் பூர்வகாரணத்வேநாநுமேயத்வாத் । பரத்வம் புருஷஸ்ய வ்யக்தாத் பரத்வம் ।

போ⁴க்த்ருத்வாதி³தி ।

அத ஏவ சாநுமாநிகமப்யேகேஷாமிதி ஸூத்ரேணாநுமாநஸித்³த⁴மவ்யக்தம் ஏகேஷாம் ஶாகா²யாமநூத்³யத இத்யுக்தமித்யபி⁴ப்ரேத்ய தயோரநுமாநஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாதி³த்வமுக்தம் ।

ஸத்கார்யவாதே³ இதி ।

இத்த²ம் ஸாம்க்²யாநாம் ஸத்கார்யவாத³:। க⁴டோத்பத்தே: ப்ராக³பி ம்ருத்³யநபி⁴வ்யக்தா க⁴டாவஸ்தா² வர்ததே ; தத³நபி⁴வ்யக்தி: பிண்டா³வஸ்தா²(அ)வ்ருதத்வாத்³ க⁴டஸாமக்³ர்யா பிண்டா³வஸ்தோ²பமர்தே³ ஸதி க²நநே கூபஜலமிவ க்ஷாலநே படஶௌக்ல்யமிவ ச ப்ரதீயதே । ந ச ததா² ஸதி முத்³க³ரபாதாநந்தரமபி க⁴டாவஸ்தா²ப்ரதீதிப்ரஸங்க³:, இஷ்டாபத்தே: ; கபாலாநி சூர்ணீக்ருத்ய ஜலம்ருத³ந்தரஸம்யோஜநமர்த³நவ்யாபாரைர்மார்த³வம் ப்ராபய்ய த³ண்ட³சக்ராதி³மேலநே க⁴டாபி⁴வ்யக்தித³ர்ஶநாத்। ந ச - த³க்³த⁴படகாரணாநாம் புந: படபா⁴வோ ந த்³ருஶ்யத இதி – வாச்யம் : தத்³ப⁴ஸ்மநாம் க்ஷிதிபதிதாநாம் கார்பாஸதருப²லபரிணதிக்ரமேண படபா⁴வோபபத்தே:। ந ச தந்த்வவஸ்தா²யா: படாவஸ்தா²வரணத்வே விரலதந்த்வாரப்³த⁴படே படாவஸ்தா²(அ)நபி⁴வ்யக்திப்ரஸங்க³: ; ப²லப³லேந ஸம்யோக³விஶேஷரஹிததந்த்வவஸ்தா²யாஸ்ததா³வரகத்வாதி³தி। அதோ ம்ருதா³தி³கமவ்யக்தக⁴டாத்³யவஸ்தா²வத்³ க⁴டாத்³யாத்மநாநபி⁴வ்யக்தமித்யவ்யக்தஶப்³த³ப்ரயோக³ உபபந்ந இதி பா⁴வ: ।

ஸாமாந்யேநாத்ர வ்யாப்திரிதி ।

யத்³யத்³ரூபாநுரக்தம் ப்ரதீயதே, தத³நபி⁴வ்யக்ததத்³ரூபாநுரக்தகாரணமிதி ஸாமாந்யவ்யாப்தௌ ப்ராகு³க்தரீத்யா(அ)நபி⁴வ்யக்தக⁴டாவஸ்தா²தி³விஶிஷ்டம்ருதா³தி³காரணகோ க⁴டாதி³ரேவ த்³ருஷ்டாந்த: । பக்ஷே ச ஸுக²து³:க²மோஹகு³ணகவஸ்துப்ரக்ருதிகம் தத்³கு³ணகத்வாத்³ க⁴டவதி³தி க⁴டோ யேந ப்ராப்யதே தம் ப்ரதி ஸத்த்வகு³ணோத்³ப⁴வாத் ஸுக²ரூப: , யதீ³ய: ஸோ(அ)ந்யேநாபஹ்ரியதே தம் ப்ரதி ரஜோகு³ணோத்³ப⁴வாத்³ து³:க²ரூப: ,  யஸ்ய தஸ்மிந்நுபேக்ஷயா நிரீக்ஷணாபா⁴வ: தம் ப்ரதி தமோகு³ணோத்³ப⁴வாந்முஹ வைசித்ய இதி தா⁴த்வர்தா²நுக³மேநாஜ்ஞாநரூபோ மோஹோ ப⁴வதி। தாநி ச க⁴டாவஸ்தா²பேக்ஷாணி ஸுகா²தி³ரூபாணி ம்ருத³வஸ்தா²யாமப்யநபி⁴வ்யக்தாநி ஸந்த்யேவ।

காரணக³தேதி ।

காரணக³தம் யத³வ்யக்தம் கார்யம் ததே³வ ஶக்திர்ந தத்³வ்யதிரேகேண ஶக்திர்நாம கிம்சித்³வஸ்த்வஸ்தீதி பா⁴வ:। ந்ருஶ்ருங்க³வத்காரணத்வாயோகா³த்³ இத்யுபலக்ஷணம்। திலேப்⁴ய ஏவ தைலம் ந ஸிகதாப்⁴ய இத்யாதி³வ்யவஸ்தி²த்யயோகா³தி³த்யபி த்³ரஷ்டவ்யம்।

அநபி⁴வ்யக்தகார்யாஶ்ரயோ(அ)ஸ்தீதி ।

அந்யதா² தத³நந்தரகல்பே(அ)த்யந்தா(அ)ஸத உத்பத்தௌ ந்ருஶ்ருங்கா³தே³ரப்யுத்பத்திப்ரஸங்க³ இதி பா⁴வ:।

நநு கிம் ப்ரகரணம் ? கஶ்ச பரிஶேஷ: ? கத²ம் ச தாப்⁴யாமவ்யக்தஶப்³த³ஸ்ய ஶரீரார்த²த்வஸித்³தி⁴:? இத்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்ஸர்வம் பா⁴ஷ்யே விவக்ஷிதம் ஸம்க்ஷிப்ய விஶத³யதி -

அயம் பா⁴வ இதி।

ரதா²தி³ரூபிதாந்யேவ க்³ருஹ்யந்த இதி ।

ப்ரகரணாம்நாதத்வேந பு³த்³தௌ⁴ விபரிவர்தமாநாநி ஷட்ஸம்க்²யயா ச ஸமாநாநி இந்த்³ரியாதீ³நி க்³ருஹ்யந்த இத்யர்த²:। நநு விஷ்ணுபத³ஶப்³தோ³க்த: புருஷ: ஸ்வரூபேண ப்ரதிபிபாத³யிஷிததயா ந ப்ரதா⁴நம் , கிம்து நிரதிஶயபரத்வேந ப்ரதிபிபாத³யிஷிததயா ; பரமித்யுபக்ராந்தஸ்ய பரத்வஸ்ய ஸா காஷ்டே²த்யுபபாத³நாத் அதஸ்தந்நிரதிஶயபரத்வப்ரதிபாத³நம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜக³த: பரத்வாவதி⁴தயா(அ)ங்க³பா⁴வமபேக்ஷதே । ந ச க்ருத்ஸ்நம் ஜக³த் ரூபகவாக்யே க்³ருஹீதம் ; ஶரீரேந்த்³ரியார்த²மநோபு³த்³தி⁴போ⁴க்த்ரூணாமேவ தத்ர க்³ரஹணாத்। அதஸ்ததா³காங்க்ஷாநுஸாரேண ஸாம்க்²யாபி⁴மதபுருஷாவரசதுர்விம்ஶதிதத்த்வாத்மகஸகலப்ரபஞ்சஸமர்பகத்வமேவாத்ரேந்த்³ரியாத்³யவ்யக்தாந்தஶப்³தா³நாம் யுக்தம் ; த³ஶ ஜ்ஞாநகர்மேந்த்³ரியாணி த³ஶ பூ⁴ததந்மாத்ரா: மநோ(அ)ந்த:கரணம் பு³த்³தி⁴ரஹங்கார: மஹாநாத்மா மஹத்தத்த்வமவ்யக்தம் ப்ரதா⁴நமிதி ஸாம்க்²யாபி⁴மதாநாம் சதுர்விம்ஶதிதத்த்வாநாம் க்³ரஹணஸம்ப⁴வாத் । யத்³யபி ஸாம்க்²யாநாம் மஹத்தத்த்வ ஏவ பு³த்³தி⁴ஶப்³த³ ஆத்மஶப்³த³ஶ்ச ந மஹத்தத்த்வே ; ததா²பி பரத்வாவதி⁴தயா ஸகலதத்த்வநிர்தே³ஶாகாங்க்ஷாநுஸாரேண ஸாம்க்²யதத்த்வே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாபகபூ⁴யஸ்த்வாநுஸாரேண ச கார்யே காரணோபசாராத³ஹங்காரே பு³த்³தி⁴ஶப்³த³: மஹத்தத்த்வே வ்யாபகத்வாபி⁴ப்ராயேணாத்மஶப்³த³: । ‘யச்சே²த்³வாங்மநஸீ ப்ராஜ்ஞஸ்தத்³யச்சே²ஜ்ஜ்ஞாந ஆத்மநீ’த்யத்ரைவோபரிதநமந்த்ரே ஜ்ஞாநே(அ)ப்யாத்மஶப்³த³த³ர்ஶநாதி³தி ஸமர்த²யிதும் ஶக்யமித்யாஶங்காம் நிவர்தயிதுமேவகார:। ந ஸாம்க்²யாபி⁴மதாநாமபி ஸர்வேஷாம் தத்த்வாநாமிஹ க்³ரஹணம் ; ஸம்ப⁴வதி அர்த²ஶப்³த³ஸ்யேந்த்³ரியஸமபி⁴வ்யாஹாரேணேந்த்³ரியேப்⁴ய: பரத்வலிங்கே³ந சேந்த்³ரியக்³ராஹ்யபரத்வாத் , இந்த்³ரியேப்⁴யோ(அ)ர்தா²நாம் பரத்வஸ்யேந்த்³ரியாணாம் புருஷவஶீகர்த்ருதாயா அர்தோ²பஹாராதீ⁴நதயா வஶீக்ருதாநாமபி தேஷாமதிஸுந்த³ரார்த²ஸந்நிதா⁴நே க்ஷோப⁴த³ர்ஶநேந ச ஸமர்த²நீயத்வாத் । யதி³ ஸாக்ஷாத்³ போ⁴க்³யாநாமிந்த்³ரியக்³ராஹ்யாணாம் புருஷா(அ)வரத்வோக்தேரேதத்ஸாத⁴நத்வேந பரம்பரயா புருஷார்த²பர்யவஸாயிநாம் பூ⁴தஸூக்ஷ்மாணாம் தத்கைமுதிகந்யாயேந ஸித்³த்⁴யதீதி ஸாம்க்²யதத்த்வக்³ரஹணே ஸர்வதத்த்வவ்யாபிபரத்வாவதி⁴தாப்ராப்தி: ஸமர்த்²யேத , தர்ஹி ஸம்நிஹிதக்³ரஹணே(அ)பி கண்டோ²க்த்யா கைமுதிகந்யாயேந ச க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜக³தஸ்தத்ப்ராப்தி: ஸமர்த²யிதும் ஶக்யேதி வ்யர்த²: ப்ரகரணாம்நாதபு³த்³தி⁴விபரிவர்தமாநவைதி³கபரித்யாக³ஸ்ய விபரீததத்த்வபரிக்³ரஹஶ்ச। அவஶ்யம் ச கட²வல்லீஷ்வேவோத்தரத்ராம்நாய தயோ:
இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரம் மநோ மநஸ: ஸத்த்வமுத்தமம்।
ஸத்த்வாத³தி⁴ மஹாநாத்மா மஹதோ(அ)வ்யக்தமுத்தமம் ॥
அவ்யக்தாத்து பர: புருஷோ வ்யாபகோ லிங்க³ ஏவ ச।
யம் ஜ்ஞாத்வா முச்யதே ஜந்துரம்ருதத்வம் ச க³ச்ச²தி॥
இதி மந்த்ரயோ: க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜக³த: புருஷாவரத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் கைமுதிகந்யாய: ஸமாஶ்ரயணீய: ; தத்ரார்தா²நாமபாடா²த் , ஸ இஹாப்யஸ்த்விதி பா⁴வ:।

ஏவம் ப்ரகரணவஶாதி³ஹேந்த்³ரியாத³யோ ரூபகவாக்யாம்நாதா ஏவ க்³ராஹ்யா இதி ஸாமாந்யத: ஸித்³தா⁴விஹாவ்யக்தஶப்³தே³ந ஶரீரம் க்³ராஹ்யமிதி விஶேஷ: பரிஶேஷாத்ஸித்³த்⁴யதீதி த³ர்ஶயதி -

ஏவம் ஸ்தி²தே இதி ।

நநு யதோ²பபாத³யிஷ்யமாணபாரிஶேஷ்யநிமித்தப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா ஶரீரோபஸ்தி²தி: , ததா² ஸாம்க்²யதந்த்ரஸித்³த⁴மஹத³வ்யக்தபுருஷக்ரமப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞயா ப்ரதா⁴நோபஸ்தி²திரஸ்தி , கிமத்ராந்யதரக்³ரஹணே விநிக³மகமித்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்ர விநிக³மகம் ப³லாப³லவிபா⁴க³ம் த³ர்ஶயதி -

பௌருஷேயேதி ।

ப்ரதா⁴நஶரீரப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்ராப³ல்யஹேத்வோர்மத்⁴யே ப்ரகரணாதீ⁴தபதா³ர்தா²ஶ்ரயத்வாத் ஶரீரப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாஹேது: ப்ரப³ல இதி தமுபபாத³யதி -

ரத²த்வேநேதி ।

இதரதே²தி ।

நநு நாஸ்தி நிஷ்ப்ரயோஜநத்வம் ; ந ஹி பரத்வாவதி⁴த்வேநாந்வயார்த²மாத்மஶரீராத³யோ ரதி²ரதா²தி³பா⁴வேந ரூபிதா: । தத்ர ரதி²ரதா²தி³ரூபணஸ்யாநுபயோகா³த் , தத்ரைவ பரத்வாவதீ⁴ந்த்³ரியாத்³யாம்நாநஸத்த்வேநேதரத்ர இந்த்³ரியாதி³க்³ரஹணாநபேக்ஷணாச்ச, கிம் து நிதி³த்⁴யாஸநோபகரணாநாம் தேஷாம் வஶீகார்யத்வார்த²ம் , வஶீக்ருதாநி ஹ்யேதாநி தது³பகரணாநி ப⁴வந்தி। யதஸ்தத்ரைவ ஶ்ரூயதே –
யஸ்த்வவிஜ்ஞாநவாந்ப⁴வத்யயுக்தேந மநஸா ஸதா³ ।
தஸ்யேந்த்³ரியாண்யவஶ்யாநி து³ஷ்டாஶ்வா இவ ஸாரதே²:॥
யஸ்து விஜ்ஞாநவாந் ப⁴வதி யுக்தேந மநஸா ஸதா³।
தஸ்யேந்த்³ரியாணி வஶ்யாநி ஸத³ஶ்வா இவ ஸாரதே²:॥ இதி ॥
ஸத்யம் ;  ரதி²ரதா²தி³ரூபேண வஶீகார்யத்வஜ்ஞாபநார்த²மிதி தஜ்ஜ்ஞாபநமபி வஶீகார்யாணாம் பராபரபா⁴வவிவேசநம் விநா ந ப்ரயோஜநபர்யவஸாயி ; யத்நேந வஶீகார்யமுபேக்ஷ்யாந்யவஶீகரணப்ரவ்ருத்தௌ ப்ரயோஜநலாபா⁴(அ)ஸம்ப⁴வாத்। அதோ வஶீகார்யதாஜ்ஞாபநரூபஸ்வப்ரயோஜநஸித்³த்⁴யர்த²மேவ ரதி²த்வாதி³நா ரூபிதா: ஷட³பி இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா² இத்யாதி³வாக்யாந்வயமபேக்ஷந்த இத்யஸ்தி ஶரீரஸ்யாபி தத³ந்வயாபேக்ஷா। தத்ர ஹீந்த்³ரியேப்⁴யஸ்தத்³விஷயா: வஶீகார்யத்வே பரா: வஶ்யேந்த்³ரியஸ்யாபி விஷயஸந்நிதா⁴விந்த்³ரியவிஜ்ரும்ப⁴ணாத் । தேப்⁴யோ(அ)பி மந: பரம் மநஸி விஷயத்⁴யாநப்ரவ்ருத்தே விஷயா(அ)ஸம்நிதா⁴நே(அ)பி ராக³விஜ்ரும்ப⁴ணாத்। தஸ்மாத³பி பு³த்³தி⁴: பரா ; இத³மித்த²ம் கர்தவ்யமித்யத்⁴யவஸாயாபா⁴வே மநஸோ(அ)கிஞ்சித்கரத்வாத்। ததோ(அ)ப்யாத்மா பர: ; பு³த்³தி⁴வ்ருத்தேரப்யாத்மாதீ⁴நத்வாத் । தஸ்மாத³பி ஶரீரம் பரம் ததா³யத்தத்வாத்ஸர்வேஷாமபி தத்ததி³ந்த்³ரியார்த²மநோபு³த்³தி⁴ப்ரயுக்தபுருஷவ்யவஹாராணாம் । அதோ ஹிதமிதமேத்⁴யாஶநாதி³பி⁴: ஶரீரவஶீகரணே(அ)த்யந்தமேவ ப்ரயதிதவ்யமிதி வஶீகார்யத்வே பராபரபா⁴வோ விவிச்யதே । யத்³யபீந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா இத்யாதே³: க்ருத்ஸ்நஸ்யாபி ஸர்வாபேக்ஷயா புருஷபரத்வே மஹாதாத்பர்யமித்யாத்⁴யாநாதி⁴கரணே நிரூபயிஷ்யதே। ததா²பி மஹாதாத்பர்யவிஷயஸ்ய தஸ்யைவ ப்ரமிதாவுபாயத்வேந வர்ண்யமாநமுத்தரோத்தரபரத்வம் யயா கயாசித்³ வித⁴யோபபாத³நீயமிதி ப்ராசீநவஶீகார்யத்வஜ்ஞாபநப்ரயோஜநபர்யவஸாநார்த²ம் விஶ்வஸ்மாதி³ந்த்³ர உத்தர இதிவத் ஸர்வஸ்மாத் பர: புருஷ இத்யேதாவத³நுக்த்வா க்ரமிகபராபரபா⁴வவர்ணநஸ்ய ஸாப²ல்யார்த²ம் ச ப்ரத³ர்ஶிதப்ரகாரேணேந்த்³ரியாதீ³நாம் பரா(அ)பரபா⁴வே(அ)வாந்தரதாத்பர்யமபி யுஜ்யத ஏவ। ரூபிதாந்யேவேத்யேவகாரேண ப்ரகரணாம்நாதேந்த்³ரியாதி³க்³ரஹணே கஸ்ய சிந்ந்யாயஸ்ய ஸூசநே க்ருதே(அ)பி ஸர்வஸாதா⁴ரணமேவ ந்யாயாந்தரம் ஶரீரே த³ர்ஶிதமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஶ்ரேஷ்ட²வசந இத்யர்த² இதி ।

ஶ்ரேஷ்ட்²யம் ச வஶீகார்யதாபேக்ஷம் விவக்ஷிதமிதி ந தத்ப்ரயோஜகத்வேநாபி காரணத்வமபேக்ஷணீயமிதி பா⁴வ:।

ஶரீரமேவேதி ।

நநு - ரூபகவிந்யஸ்தஶரீரக்³ருஹீதேரிதி வக்தவ்யம் ; விஶேஷணஸ்ய பூர்வநிபாதித்வாதி³தி – சேத்³ , ந ; ததா² ஸதி ஹி ரூபகவிந்யஸ்தவ்யதிரிக்தமபி ஶரீரமங்கீ³க்ருத்ய தத்³வ்யாவர்தநார்த²ம் விஶேஷணமிதி ஸ்யாத்³ , ரூபகவிந்யஸ்தேந்த்³ரியாதி³வ்யாவர்தநமிஹேஷ்யதே, தத்து ஶரீரவிஶேஷணேநைவ லப்⁴யத இதி தல்லாபா⁴ர்த²ம் விபரீதவிஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வவிவக்ஷயா ஶரீரம் பூர்வம் நிவேஶிதம் ।

ரூபகேண ரதே²நேதி ।

ஸ்வேந ரூபேண ரத²த்வேநோபமேயம் ரூபவத்கரோதீத்யர்தே² ரூபவச்ச²ப்³தா³த் தத்கரோதீதி ணிசி ணாவிஷ்ட²வத்³பா⁴வேந மதுப்³லோபே டிலோபே ரூபீத்யதோ தா⁴தோ: கர்தரி ண்வுலி ணேரநிடீதி ணிலோபே ச ஸதி ரூபகஶப்³த³நிஷ்பத்தி:।

ரூபிதமிதி ।

ரூபவத்க்ருதமித்யர்த²: । ரூபீத்யத: பூர்வவத்ஸநாத்³யந்ததா⁴தோ: கர்மணி க்தப்ரத்யயே வலாத்³யார்த்³த⁴தா⁴துகநிமித்தே இடா³க³மே நிஷ்டா²யாம் ஸேடீதி ணிலோபே ச ஸதி ரூபிதஶப்³த³நிஷ்பத்தி:।

பா⁴ஷ்யடீகயோஸ்தத்த்வா(அ)தத்த்வாப்⁴யாமநிர்வாச்யத்வமவ்யக்தபத³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தமித்யுக்தமயுக்தம் ந வ்யஜ்யத இதி வ்யுத்பத்திப³லாத³ஸ்பஷ்டத்வஸ்ய தத்ப்ரவ்ருத்திநிமித்தத்வாதி³த்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

ப்ரமாணைரிதி ।

வ்யுத்பத்திவாக்யக³தஸ்ய வ்யஜ்யத இத்யஸ்யாத்ர நிரூப்யத இத்யர்தோ² க்³ராஹ்ய: ; அவித்³யாயாம் ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணை: ஸ்பஷ்டாயாமஸ்பஷ்டத்வரூபப்ரவ்ருத்திநிமித்தத்வாபா⁴வாதி³த்யாஶய:।

அப்ரதா⁴நேநேதி ।

பரமேஶ்வரப்ரேயத்வேநா(அ)ஸ்வதந்த்ரயைவா(அ)வித்³யயா(அ)ந்த:கரணாதி³ரூபேண பரிணதயேத்யர்த²: । அப்ரதா⁴நேதி ஸ்தா²நே க்வசித³ஜ்ஞாநேநேதி பாட²: ஸுக³ம: । மாயாதி³கமிதி பாடா²ந்தரம்। அவிவேகப்ரதியோகி³த்வேநாபீ த்யபிஶப்³தே³ந ப்ரபஞ்சோபாதா³நத்வேநாபி ப்ரதா⁴நம் நாப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் ; ப்ரபஞ்சஸ்யாவித்³யாவிஷயப்³ரஹ்மவிவர்தத்வப்ரதிபாத³நாதி³தி த³ர்ஶயதி –

நிரவத்³யமிதீதி ।

‘நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம் நிரவத்³யம் நிரஞ்ஜநமி’தி ஶ்ருதி: ।

நிர்தோ³ஷேதி ।

ந ச தோ³ஷவாச்யவத்³யஶப்³தோ³(அ)யமஜ்ஞாநமபஹாய ஶோகாதி³மாத்ரே ஸம்குசிதவ்ருத்தி: கல்பயிதும் யுக்த: ; ஸாக்ஷாச்ச ’நிரநிஷ்டோ நிரவத்³ய: ஶோகம் மோஹமத்யேதி நித்யமுக்த’ இதி மோஹஶப்³தி³தா(அ)ஜ்ஞாநா(அ)நாஶ்ரயத்வம் ஶ்ரூயதே, நித்யமுக்த இதி ப³ந்த⁴கராஹித்யோக்த்யா ச ததே³வ ஸ்தி²ரீக்ரியதே । அஜ்ஞாநமேவ ஹி மூலபூ⁴தம் ப³ந்த⁴கம்। ஏவம் ஜ்ஞா(அ)ஜ்ஞௌ த்³வாவஜாவீஶா(அ)நீஶாவிதி ஶ்ருதிரபி ஜீவ ஏவாஜ்ஞாநாஶ்ரயோ ந ப்³ரஹ்மேத்யத்ர ப்ரமாணம்। மாயிநம் து மஹேஶ்வரமிதி ஶ்ருதாவிநிப்ரத்யயஸ்து க்³ருஹீ த⁴நீ ரதீ²த்யாதா³விவ ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரவிஷயத்வேந சரிதார்த²:।

பி³ம்ப³ம் த்விதி ।

ததா² ச பி³ம்ப³பூ⁴தேஶ்வரவிஷயா நிரவத்³யத்வாதி³ஶ்ருதி: , ஜீவஸ்யா(அ)ஜ்ஞத்வஶ்ருதிஸ்த்வஜ்ஞாநகார்யப⁴யஶோகாதி³பா⁴க்த்வபரேதி பா⁴வ: ।

ஸ்வரூபஸ்யைவேதி ।

பி³ம்ப³ஸ்ய ஸ்வரூபா(அ)நதிரேகே பி³ம்ப³ஸ்ய யந்நிரவத்³யத்வம் தத்ஸ்வரூபஸ்யைவேதி பர்யவஸிதமிதி ஸ்வரூபஸ்யா(அ)வித்³யாஶ்ரயத்வம் ந யுக்தம் , பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்பா³நுக³தஸ்வரூபஸ்யா(அ)வித்³யாஶ்ரயத்வே ச பி³ம்ப³ஸ்ய நிரவத்³யத்வவசோ ரிக்தமேவ ஸ்யாதி³தி பா⁴வ:।

நநு - முக²ப்ரதிமுகா²நுக³தமுக²மாத்ரஸ்யோபாத்⁴யாஶ்ரயத்வே(அ)பி யதா² ந பி³ம்ப³ஸ்யோபாதி⁴ஸம்ஸர்க³:, ததே²ஹாபி ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -

முக²மாத்ரஸ்ய த்விதி ।

நநு பரிச்சி²ந்நத்வமப்ரயோஜகமித்யபரிதோஷாத்³ வஸ்துதஸ்தத்ராபி முக²மாத்ரஸ்ய நோபாதி⁴ஸம்ஸர்க³: ; பி³ம்பே³ தத்ஸம்ஸர்கா³(அ)ப்ரதீதே: , கிம் தூபாதி⁴விஷயதாமாத்ரமித்யாஹ -

அபி சேதி ।

முக²மாத்ரஸ்ய த்விதி ।

ப்ராக³வதாரிதோ(அ)த⁴ஸ்தநக்³ரந்த²: கேஷுசித்கோஶேஷு அபி சேதி க்³ரந்த²மத்⁴யே ந த்வித்யத: ப்ராக் பட்²யதே தஸ்மிந்பாடே² முக²மாத்ரஸ்யோபாதி⁴ஸம்ஸர்க³ இத்யேதத³ப்⁴யுபேத்யாபி ப்ரக்ருதே தந்ந்யாயாநவதாரஹேதும் வைஷம்யம் த³ர்ஶயிதுமயம் க்³ரந்த² இதி யோஜநீயம் ।

பரிச்சி²ந்நத்வாதி³தி ।

நந்வப்ரயோஜகமித³ம் வைஷம்யே ; பரிச்சி²ந்நவத³பரிச்சி²ந்நஸ்யாப்யுபாதி⁴ஸம்ஸர்க³ஸம்ப⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -

ந த்விதி ।

அயமாஶய: - நிர்விஶேஷே யத்கால்பநிகம் விஶேஷம் ஸம்பாத³யதி தத்ஸ்வகல்பிதவிஶேஷோபஹித ஏவ ஸம்ஸ்ருஜ்யதே,  யதா² ப்ரதே³ஶபே⁴த³ரஹிதே நப⁴ஸ்யவகாஶாத்மகே ஸம்ஸ்ருஜ்யமாநோ க⁴ட: ஸ்வாவச்சே²த³க்ருதப்ரதே³ஶபே⁴தோ³பஹித ஏவ த்வஸ்மிந் ஸம்ஸ்ருஜ்யதே , ப்ராச்யாதி³தி³க்³விபா⁴கோ³பாத⁴யஶ்சோத³யாதி³த³ஶாபந்நதபநாத³ய: ஸ்வாவச்சே²த³க்ருதவிபா⁴கோ³பஹித ஏவ ப்ராச்யாதி³தி³க்³விஶேஷே ஸம்ஸ்ருஜ்யந்தே காலோபாத⁴யஶ்ச நயநபரிஸ்பந்தா³த³ய: ஸ்வாவச்சே²த³க்ருதவர்தமாநாதி³பே⁴தோ³பஹித ஏவ காலவிஶேஷே ஸம்ஸ்ருஜ்யந்தே, த ஏவ க²ல்விஹ க⁴டோ ந தத்ர ப்ராச்யாம் தபநோ ந ப்ரதீச்யாம் ; இதா³நீமயமஸ்தி ந ப்ராகா³ஸீத்³ , இத்யாதி³வ்யவஹார: । ஏவமிஹாப்யஹமஜ்ஞோ ந த்வீஶ்வர: ஜ்ஞா(அ)ஜ்ஞௌ த்³வௌ த்³வாவஜாவித்யாதி³லௌகிகவைதி³கவ்யவஹாரத³ர்ஶநாத³ஜ்ஞாநக்ருதபே⁴தோ³பஹிதே ஜீவே ஏவாஜ்ஞாநம் ஸம்ஸ்ருஜ்யத இதி யுக்தம் । ந ச - அஜ்ஞாநஸ்ய ஜீவாஶ்ரயத்வே ப³ந்த⁴மோக்ஷயோர்வையதி⁴கரண்யாபாத: , மோக்ஷத³ஶாயாம் ஜீவத்வாபா⁴வேந மோக்ஷஸ்ய ஸ்வருபாஶ்ரிதத்வாதி³தி – வாச்யம் ; ப்³ரஹ்மண்யநதிப்ரஸங்கா³ர்த²ம் ஜீவத்வோபதா⁴நமர்யாதா³ப்⁴யுபக³மே(அ)ப்யஜ்ஞாநஸ்ய தது³பஹிதஸ்வரூபாஶ்ரிதத்வா(அ)நபாயாத் , ந ஹி ஸ்வக்ருதபே⁴தோ³பஹிதா(அ)(அ)காஶதி³க்காலாஶ்ரயா க⁴டாத³யோ நாகாஶாத்³யாஶ்ரயா:। ஏதேந ஶாகா²வச்சி²ந்நே வ்ருக்ஷே கபிஸம்யோக³வத³ந்யாவச்சே²த³க்ருதபே⁴த³ ஏவாஶ்ரயே(அ)ந்யஸ்யாஸம்கீர்ணாவஸ்தி²திருபபாத³நீயா , ந ஸ்வாவச்சி²ந்நே ஏவா(அ)(அ)த்மாஶ்ரயாதி³த்யாதி³ஶங்கா தூ³ரநிரஸ்தா வேதி³தவ்யா। கிம் ச கபிஸம்யோகா³தி³ஷ்வபி ஸ்வாவச்சே²த³க்ருதபே⁴தோ³பதா⁴நமேவாஶ்ரயிதும் யுக்தம் ஶாகா²வச்சே²தே³(அ)பி ஸைவ க³திராஶ்ரயணீயா ; அந்யதா²(அ)நவஸ்தா²த்³யாபத்தேரிதி।

தஸ்மாதீ³ஶ்வரஸ்ய ப்ரதிபி³ம்ப³தா⁴ரிணீதி ।

ததா² சேஶ்வரஸ்ய சோபாதி⁴மாயாபரிணாமரூபே காமக்ருதீ , பரிணாமஶ்ச ப்ரபஞ்ச: ஸர்வஸாதா⁴ரண: அஜ்ஞாதஸத்தாயோகீ³ சேத்யுபபத்³யத இதி பா⁴வ:।

ஜீவாவித்³யாவிவர்த இதி ।

ஜீவாவித்³யாவிஷயேஶ்வரவிவர்த இத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மவிக்ரியேதி ।

ந ப்³ரஹ்மோபாதி⁴மாயாபரிணாம இத்யர்த²: ।

ப்ரதிமாணவகேதி ।

வர்ணேஷு யத்³ த்⁴வநிக³தோதா³த்தாதி³வைஷம்யம் ப்ரதிமாணவகவர்த்யவித்³யாக்ருதம் தத்³வைஶிஷ்ட்யேந க்ல்ருப்தமஸ்யேதி வேத³விஶேஷணம்। இத³முபலக்ஷணம் ஶுக்திரஜதாதி³ஸாதா⁴ரண்யப்ரஸித்³தே⁴ரபி। யதி³ தத்ர யுக³பத்³ப்⁴ராம்யத்³ப³ஹுபுருஷாவித்³யாக்ருதமேகமேவ ரஜதம் கஸ்யசித்³ ப்⁴ரமநிவ்ருத்தௌ புநர்ப்⁴ரமாநுவ்ருத்திஸ்ததா³ ததி³தரஸகலபுருஷாவித்³யாக்ருதம் ரஜதாந்தரமிதி ஸாதா⁴ரண்யமுபபாத்³யதே ததா³ ஸ ஏவ ந்யாய: ப்ரபஞ்சே யோஜநீய: ।

ததி³த³மாஹ -

அதி⁴ஷ்டா²நேதி ।

வர்ணக்³ரஹணம் ஶுக்த்யாதே³ரப்யுபலக்ஷணம் । நந்வதி⁴ஷ்டா²நைக்யம் ப்ரபஞ்சே நாஸ்தி ; வியதா³த்³யதி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மைக்யே(அ)பி தத்தத்³தே³ஹேந்த்³ரியாத்³யதி⁴ஷ்டா²நஜீவபே⁴தா³த்  தே³ஹேந்த்³ரியாதி³கம் ஹி ஜீவாதி⁴ஷ்டா²நகம் ; அத ஏவ ஜ்யோதிரதி⁴கரணே டீகா கௌக்ஷேயம் ஹி ஜ்யோதிர்ஜ்ஜீவபா⁴வேநாநுப்ரவிஷ்டஸ்ய பரமாத்மநோ விகாரோ ஜீவாபா⁴வே தே³ஹஸ்ய ஶைத்யாஜ்ஜீவதஶ்சௌஷ்ண்யாஜ் ஜ்ஞாயத இதி। அயம் ந்யாயோ தே³ஹாதா³வபி துல்ய: ; ஜீவோத்க்ரமணே தே³ஹாதி³விஶரணத³ர்ஶநாத் ।

தஸ்மாத³தி⁴ஷ்டா²நைக்யாபா⁴வாத்³ நேஹ ஸாதா⁴ரண்யமுபபத்³யத இத்யாஶங்க்யாஹ -

ஸர்வப்ரத்யக்த்வாதி³தி ।

வஸ்துதோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நைக்யமிஹாப்யஸ்தீதி பா⁴வ: ।

ஸ்வேந்த்³ரியாதி³வதி³தி ।

ந ஹி மாயிகத்வம் வ்யாவஹாரிகஸத்த்வே ப்ரயோஜகத்வேந க்ல்ருப்தமாவித்³யகத்வம் து தவாபி ததா² க்ல்ருப்தமேவேந்த்³ரியாதா³விதி பா⁴வ:।

ந மாயாப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்யேதி ।

நநு - இத³ம் தூ³ஷணம் ஸ்வமதே(அ)பி துல்யம் ; ந ஹி ஸ்வமதே நாஸ்தி ஸவிஶேஷ ஈஶ்வர: ந ச தஸ்ய முக்தப்ராப்யத்வம் தஜ்ஜ்ஞாநாத்ஸர்வவிஜ்ஞாநம் சாஸ்தி அஸ்தி சேந்மாயாப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்யைவாஸ்து , கோந்வத்ர விஶேஷ:। ந ச - அவித்³யா ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய ஜீவஸ்யாவித்³யோச்சே²தே³ தத்ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வோ க³ச்ச²தி பரம் , ந ப்ரதிபி³ம்பா³ந்தரபா⁴வோ ப⁴வதி। ஏகப்ரதிபி³ம்ப³விஜ்ஞாநாச்ச ந ஸர்வப்ரதிவிம்ப³தத்³த⁴ர்மவிஶேஷவிஜ்ஞாநம் ப⁴வதீத்யஸ்தி விஶேஷ இதி வாச்யம் । கூபமத்⁴யநிஹிதக⁴டஜலாந்தர்க³தஸவித்ருகரமண்ட³லப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய க⁴டநாஶே கூபஜலப்ரதிபி³ம்ப³தாபத்திவத்³ வ்யஷ்ட்யவித்³யாப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்யாவித்³யாநாஶே வ்யாபகஸமஷ்டிமாயாப்ரதிபி³ம்ப³தாபத்திஸம்ப⁴வாத்³ வ்யாபகோபாதி⁴ப்ரதிபி³ம்பே³ வ்யஷ்ட்யுபாதி⁴ப்ரதிபி³ம்பா³நாமந்தர்பூ⁴தத்வேந தஜ்ஜ்ஞாநாத் ஸர்வவிஜ்ஞாநோபபாத³நஸம்ப⁴வாச்சேதி – சேத் , உச்யதே ; மாயோபாதி⁴: கிமர்த²ம் கல்பநீய: கிம் மாயாப்ரதிபி³ம்ப³ ஏவ முக்தப்ராப்யத்வஸர்வவிஜ்ஞாநஶ்ருதிவிஷயோ வாச்ய இதி தத்³விஷயலாபா⁴ர்த²முத ஜக³த்³ப்⁴ரமோபயோக்³யதி⁴ஷ்டா²நாவரணஸித்³த்⁴யர்த²மிதி விகல்பத்³வயநிராஸார்த²ம் ஶ்லோகத்³வயம்। நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மபா⁴வப்ராப்தி: பரமமுக்திரித்யங்கீ³காராந்மாயாப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய முக்தப்ராப்யதேவ நேஷ்யதே ; அதி⁴ஷ்டா²நஜ்ஞாநேந தத³த்⁴யஸ்தஸர்வவிஜ்ஞாநஸ்யோபபாத³நீயத்வாத் । ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வநியமேந மாயாப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்யாப்யத்⁴யஸ்ததயா தஸ்ய மஹாகாஶரீத்யா(அ)நவச்சி²ந்நஸ்ய ப்³ரஹ்மண இவாதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோகா³த்தஜ்ஜ்ஞாநத: ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ந ஸம்ப⁴வதீதி ந தது³ப⁴யஶ்ருதிவிஷயலாபா⁴ர்த²ம் மாயோபாதி⁴: கல்ப்ய இதி ப்ரத²மஶ்லோகார்த²: । அதி⁴ஷ்டா²நாவரணமந்த⁴காரவத்³விஷயாஶ்ரிதேநைவேதி ந நியம: ; நயநபடலவத்³ க்³ரஹீத்ருக³தேநாபி தது³பபத்தேரிதி த்³விதீயஶ்லோகார்த²: ।

ப்⁴ரமே கர்த்ருதோ³ஷவத்³விஷயதோ³ஷேணாபி பா⁴வ்யமிதி தத³ர்த²ம் மாயாவரணகல்பநமித்யாஶங்க்ய தந்நியமப⁴ங்க³மாஹ -

பித்தஸ்யேவேதி ।

ஜீவா(அ)வித்³யயோ: பௌர்வாபர்யாபா⁴வே(அ)பி தத³த்⁴யாஸயோஸ்தத³ஸ்த்வித்யாஶங்க்ய தந்நியமோ நாஸ்தி பீ³ஜாங்குரவத³நாதி³த்வாதி³த்யாஹ -

பௌர்வாபர்யே சேதி ।

அப்ரஸங்கே³நேதி ச்சே²த³ இதி ।

ததா² ச ப்ரக்ருதஹாநா(அ)ப்ரக்ருதப்ரக்ரியாப்ரஸங்க³பரிஹாரேணைகவாக்யத்வம் ஸம்ப⁴வதீத்யவ்யவஹிதாந்வயோ லப்⁴யத இதி பா⁴வ:। த்ருதீயாந்தஸ்ய ந வாக்யபே⁴தோ³ யுஜ்யத இதி வ்யவஹிதேநாந்வயே து ந ப்ரஶ்லேஷ:।

அந்நோபகா⁴தீதி ।

ஸூக்ஷ்மஶரீர ஏவாவ்யக்தபத³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தமஸ்தீதிவத³தா கிம் தத்ப்ரவ்ருத்திநிமித்தமிஷ்யதே । யதி³ பா⁴ஷ்யாத்³யுக்தம் தத்த்வா(அ)தத்த்வாப்⁴யாமநிர்வாச்யத்வம் , தர்ஹி தத் ஸாக்ஷாத்³ அவித்³யாயாமேவ । யதி³ தத்பரிணாமத்வாத் ஸூக்ஷ்மஶரீரே(அ)பி தர்ஹி தத் ஸ்தூ²லஶரீரே(அ)பி ஸ்யாதி³த்யவிஶிஷ்டமவ்யக்தபத³ஸ்ய ஶரீரத்³வயே(அ)பி முக்²யத்வம் । யதி³ ப்ரத்யக்³பி⁴ந்நத்வேந தத³பி⁴ந்நத்வேந வா ஸ்பஷ்டத்வம் தத்ப்ரவ்ருத்திநிமித்தமிஷ்யதே ; ததா³ ஸ்தூ²லஶரீர ஏவ தந்முக்²யம் ஸ்யாத் ஸ்தூ²லோ(அ)ஹம் மம ஶரீரமித்யுப⁴யதா²(அ)பி ப்ரதீத்யா தத்ரைவ ப்ரத்யக்³பே⁴தா³பே⁴தா³(அ)ஸ்பஷ்டதாஸத்த்வாத்। யதி³ ப்ரத்யக்ஷா(அ)கோ³சரத்வம் தத்ப்ரவ்ருத்திநிமித்தமிஷ்யதே ததா³ டீகாதத்³வ்யாக்²யாநயோரஜஹல்லக்ஷணோக்தேதி த்³ரஷ்டவ்யம் ॥3॥4॥5॥

ஸ்நாயவ: ஸிரா: மஜ்ஜா(அ)ஸ்தி²க³தஸ்நேஹ இத்யநேநேத்யஸ்ய டீகாப்ரதீகஸ்ய வ்யவதா⁴யகவிஷயத்வே(அ)பி வ்யவஹிதபதா³ர்த²மாஹேதி தத³வதாரணம் யதே²த்யாதி³ப்ரதிவசநம் வ்யவஹிதமித்யேததே³வ யுக்தம் , ஹந்தேத்யாத்³யர்த⁴மாத்ரஸ்ய வ்யவதா⁴யகத்வோக்திஸ்து ந ஹ்ருத³யங்க³மா । ‘யேயம் ப்ரேதே’ இதி மந்த்ராநந்தரமாம்நாதம் ’தே³வைரத்ராபி விசிகித்ஸிதம் புரே’தி மந்த்ரமுபக்ரம்ய ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ’யஸ்மிந்நேதாவுபாஶ்ரிதாவி’த்யந்தஸ்ய ஹந்தேத்யத: ப்ராசீநஸ்ய மஹத: பரமாத்மவிஷயஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய வ்யவதா⁴யகஸ்ய ஸத்த்வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய। ஏவம் ச பா⁴ஷ்யே ஹந்தேத்யாத்³யர்த⁴ம் வ்யவதா⁴யகஸமர்பகதயா க்லேஶேந ந யோஜநீயம் , கிம் து யதே²த்யாதி³வஜ்ஜீவவிஷயாந்தர்க³ததயைவ யோஜநீயம்। யதே²த்யாதி³நா ஜீவம் ப்ரஸ்துத்ய -
‘ததே³வ ஶுக்ரம் தத்³ ப்³ரஹ்ம ததே³வாம்ருதமுச்யதே ।
தஸ்மிந் லோகா: ஶ்ரிதா: ஸர்வே தது³ நாத்யேதி கஶ்சந ॥’
இத்யாதி³நா ஜீவஸ்யைவ ப்³ரஹ்மபா⁴வோபதே³ஶேந தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மவசநப்ரதிஜ்ஞாஸம்ஸ்பர்ஶாத் ।

சஶப்³த³ ஏவேதி ।

நநு சஶப்³தோ³ வ்ருதா(அ)வ்ருதஸமுச்சயார்தோ² ந ப⁴வதி ; யேந வ்ருதாநக்³நிவித்³யாதீ³நவ்ருதாம் ஸ்ருங்காம் ச த³தா³விதி தத³ர்தோ² வர்ண்யதே , கிம் து,  வ்ருதா(அ)க்³நிவித்³யாதி³த்ரயவ்யதிரிக்தா(அ)ந்ருததே³யாந்தரஸமுச்சயார்த²:।
‘தமப்³ரவீத்ப்ரீயமாணோ மஹாத்மா வரம் தவேஹாத்³ய த³தா³மி பூ⁴ய: ।
தவைவ நாம்நா ப⁴விதாயமக்³நி: ஸ்ருங்காம் சேமாமநேகரூபாம் க்³ருஹாண॥’
  இதி ஹி ஶ்ரூயதே। ஏவம் தர்ஹி தவைவ நாம்நேத்யாதி³தே³யத்³வயே யதா² ப்ருத²க்³வரதா³நமஸ்தி நைவமவ்யக்தே இதி விஶேஷோ த்³ரஷ்டவ்ய:। நந்வேவமவ்யக்தபத³ஸ்ய ஶரீரார்த²கத்வே(அ)ப்யக்³நிவித்³யாதி³த்ரயமாத்ரவிஷயப்ரஶ்நோபந்யாஸவிரோத⁴ஸ்துல்ய: , ப்ருஷ்டஸ்ய பரமாத்மந ஏவ நிரதிஶயபரத்வேந ப்ரதிபாத³நார்த²ம் பரத்வாவதி⁴தயா ஶரீரஸ்ய நிர்தே³ஶ இதி சேத் , ப்ரதா⁴நஸ்யைவாஸ்து கோ ந்வத்ர விஶேஷ: ?  உச்யதே ; நிஷ்ப்ரபஞ்சஜீவப்³ரஹ்மா(அ)பே⁴த³ப்ரதிபாத³நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தமித³ம் ப்ரகரணம் । ‘யேயம் ப்ரேதே’ இதி ப்ரஶ்நோ ஹி ம்ருதஜீவாஸ்தித்வநாஸ்தித்வவிஷய: ; தத்ர தஸ்ய ஸ்வாரஸ்யாத் , நசிகேத: ப்ரலோப⁴நப்ரஸ்தாவே மரணம் மா நு ப்ராக்ஷீரிதி மரணப்ரஶ்நப்ரதிஷேத⁴த³ர்ஶநாத் , யதா² ச மரணம் ப்ராப்யேத்யாதி³ம்ருதஜீவாஸ்தித்வநிர்த்³தா⁴ரணவிஷயப்ரதிவசநத³ர்ஶநாச்ச । யத்³யபி ஸ்வர்க³ஸாத⁴நாக்³நிப்ரஶ்நாதி³நா நசிகேதஸ: பரலோகாநுப³ந்தி⁴ஜீவாஸ்தித்வநிஶ்சயவத்வமவஸீயதே, ததா²பி தஸ்யைவ ஸ்தி²ரீகரணபூர்வகம் ததீ³யபாரமார்தி²கரூபவிவிதி³ஷயா ப்ரஶ்ந உபபத்³யதே। அத ஏவ நசிகேதஸோ விஷயவைராக்³யத³ர்ஶநாநந்தரம் ’வித்³யாபீ⁴ப்ஸிநம் நசிகேதஸம் மந்யே ந த்வா காமா ப³ஹவோ லோலுபந்தே’தி வைவஸ்வதவசநம் । ‘அந்யத்ர த⁴ர்மா’தி³தி ப்ரஶ்ந: பரமாத்மவிஷய இதி நிர்விவாத³ம் । ப்ரஶ்நத்³வயஸ்ய சைகவிஷயத்வம் வரத்ரித்வப³லாத³விசலம் । அத்ர ச ப்ரகரணே ’யோநிமந்யே ப்ரபத்³யந்த’ இத்யாதி³ஷு ஜீவஸ்ய கர்மோபாஸநாகர்த்ருத்வாத்ப²லபே⁴ாக்த்ருத்வாத³யோ த⁴ர்ம த³ர்ஶிதா:। ‘தஸ்மிந் லோகா: ஶ்ரிதா: ஸர்வே தது³ நாத்யேதி கஶ்சநே’த்யாதௌ³ பரஸ்ய ஜீவவ்யாவ்ருதா: ஸர்வப்ரபஞ்சாஶ்ரயத்வஸர்வோத்தரத்வாத³யோ த⁴ர்மா த³ர்ஶிதா:।

விருத்³த⁴த⁴ர்மாஶ்ரயயோ: கத²மைக்யமித்யாகாங்க்ஷாயாம் -
‘யதோ²த³கம் து³ர்கே³ வ்ருஷ்டம் பர்வதேஷு விதா⁴வதி।
ஏவம் த⁴ர்மாந் ப்ருத²க் பஶ்யந் ஸ்தாநேவாநு விதா⁴வதி॥’
இத்யபே⁴த³விரோதி⁴த⁴ர்மவ்யவஸ்தா²ம் மந்வாநஸ்தாநேவ த⁴ர்மாநநுவர்தேதேதி ஸம்ஸாராநுவ்ருத்திதோ³ஷமுக்த்வா ’யதோ²த³கம் ஶுத்³தே⁴ ஶுத்³த⁴மாஸிக்தம் தாத்³ருகே³வ ப⁴வதி ஏவம் முநேர்விஜாநத ஆத்மா ப⁴வதி கௌ³தமே’த்யத்⁴யஸ்தஸகலவிருத்³த⁴த⁴ர்மப்ரஹாண்யா ஜீவபரைக்யம் ஜாநந்நேவ முக்தோ ப⁴வதீதி ப்ரதிபாதி³தம்। ஏவம் சாத்ர ப்³ரஹ்மபரதந்த்ராணாம் ஶரீரேந்த்³ரியாதீ³நாம் ததீ³யபரத்வாவதி⁴தயோபந்யாஸோ யுஜ்யதே , ந து ஸாங்க்²யாபி⁴மதஸ்ய ஸ்வதந்த்ரப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ரகரணப்ரதிபாத்³யப்ரதா⁴நார்த²விரோதா⁴தி³தி பா⁴வ: । அத்ராம்ராந் ப்ருஷ்ட இத்யாதி³பூர்வோத்தரக்³ரந்த²விவரணே க்வசதி³த ஏவைக ஏவ ஜீவப்ரஶ்ந: தத்கத்ருப்ரஶம்ஸா(அ)பீதி பாட²: । அத ஏகத்வமேவ ஏவம் ஜீவப்ரஶ்நதத்கர்த்ருப்ரஶம்ஸா(அ)பீத்யந்யத்ர பாட²: । அத ஏகத்வ ஏவ ஜீவப்ரஶ்நதத்கர்த்ருப்ரஶம்ஸாபீத்யபரத்ர பாட²:। ஸர்வே(அ)பி துல்யார்தா²: । ஆத்³யே பாட²த்³வயே வாக்யபே⁴த³: த்ருதீயே வாக்யைக்யமிதி விஶேஷ: ।

அதி⁴கரணாதா³விதி ।

நநு அதி⁴கரணாதௌ³ வைதி³கம் ப்ரகரணம் பௌருஷேயீ ரூடி⁴ர்வைதி³கப்ரகரணபரிஶேஷவிரோதா⁴தே³வாநுபயோகி³நீத்யுக்தம்। தஸ்மாத³தி⁴கரணாதௌ³ பௌருஷேயத்வமாத்ரேணாநுபயோக³ உக்த:। மஹத்³வச்சேதி ஸூத்ரே ப்ரகரணவிரோதா⁴தி³நா பா³த⁴ உச்யத இதி பே⁴த³கத²நமயுக்தமிதி – சேத் ; உச்யதே ; அதி⁴கரணாதௌ³ ஶரீரக்³ருஹீதிஹேதுத்வேநாத்மாநம் ரதி²நம் வித்³தீ⁴த்யாதி³ப்ரகரணம் ஶரீரபரிஶேஷஶ்சேத்யுப⁴யமுபந்யஸ்தம் । அஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தஹேதோ: ப்ராப³ல்யஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஸாம்க்²யரூடே⁴: பௌருஷேயத்வேந தௌ³ர்ப³ல்யம் பா⁴ஷ்யாதி³ஷூக்தம் ப்ரப³லேந ஸித்³தா⁴ந்தஹேதுநா ஸாம்க்²யரூடே⁴ரர்தா²த் பரம் பா³த⁴: ஸித்³த்⁴யதி ந து தத்³பா³த⁴நார்த²த்வேந தது³பந்யஸ்தம்। இஹ து த்ரயாணாமிதி ஸூத்ரேண ஜீவப்ரஶ்நகர்த்ருப்ரஶம்ஸாத்³யவக³மிதம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யப்ரகரணம்। யத் ஸாக்ஷாத³வ்யக்தபத³ரூடே⁴ர்பா³த⁴கமிதி ஸூத்ரிதம் தத்ர தஸ்மிந்நேவ ப்³ரஹ்மாத்மைக்யப்ரகரணே ஶ்ருதஸ்ய மஹத்பத³ஸ்யேவாவ்யக்தபத³ஸ்யாபி ஸாம்க்²யரூடி⁴ர்க்³ருஹ்யத இத்யாஶங்காயாம் மஹத்³வதி³தி ஸூத்ரேண தத்³ ப்³ரஹ்மாத்மைக்யப்ரகரணம் ந கேவலமவ்யக்தபத³ரூடே⁴ரேவ பா³த⁴கம் , கிம் து மஹத்பத³ரூடே⁴ரபீதி த்³ருஷ்டாந்தவ்யாஜேந ப்ரத³ர்ஶ்யாந்தே ப்³ரஹ்மாத்மைக்யப்ரகரணே பே⁴த³வாத்³யபி⁴மதஸ்ய மஹத: ப்ரதா⁴நப்ரஸக்திரித்யயமர்த² உச்யதே । அதோ ந பௌநருக்த்யம்। ஏவம் ச மஹத்³வதி³தி ஸமுச்சயோபமா।
‘இதராண்யபி ரக்ஷாம்ஸி பேதுர்வாநரகோடிஷு।
ரஜாம்ஸி ஸமரோத்தா²நி தச்சே²ணிதநதீ³ஷ்விவ॥’
இத்யாதா³விவேதி த்³ரஷ்டவ்யம்। அதி⁴கரணாதா³ வித்யாதி³க்³ரந்தே² இதா³நீம் மஹச்ச²ப்³த³ஸ்யேவ வேத³விரோதா⁴த்³ பா³த்⁴யாவ்யக்தஶப்³த³ஸ்யேதி க்வசித் பாட²: । இதா³நீம் மஹச்ச²ப்³த³ஸ்யேவ விரோதா⁴த்³பா³த⁴ இத்யந்யத்ர பாட²: । பாட²த்³வயமப்யர்த²தஸ்துல்யம் । ஏவமந்யத்ராபி யத்ர பாட²பே⁴த³ஸ்துல்யார்த²: ஸ்பஷ்டார்த²ஶ்ச தத்ர ஸர்வத்ராப்யேஷைவ ரீதிரிதி தத்ர பாட²பே⁴தோ³ நோதா³ஹ்ரியதே। ப்ரகரணாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந மஹாந்தம் விபு⁴மாத்மாநமித்யாதி³ பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதம் க்³ருஹ்யதே।

ஸ்வரூபபர இதி ।

‘ப்ரத்யஸ்தமிதபே⁴த³ம் யத்ஸத்தாமாத்ரமகோ³சரம் ।
வசஸாமாத்மஸம்வேத்³யம் தஜ்ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மஸம்ஜ்ஞிதம்॥’
இத்யத்ர தல்ப்ரத்யய: ஸ்வார்தி²கோ ந து ப்ரவ்ருத்திநிமித்தத⁴ர்மவாசீ। தஸ்ய பா⁴வ: ஸத்தேதி டீகாயாமபி பா⁴வஶப்³த³: ஸ்வரூபவாசீதி பா⁴வ:।

ஜீவம் சாஹேதி ।

ஜீவாபி⁴ந்நப்³ரஹ்மஸ்வரூபோபதே³ஶார்த²தயேதி பா⁴வ: ॥

சமஸாதி⁴கரணவிஷயா:

சமஸவத³விஶேஷாத் ॥8॥

த்ரிகு³ணத்வாதி³நேதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³நைகத்வாதி³வத் ஸ்ருஜமாநாமிதி க்ருது³க்தஸ்வாதந்த்ர்யஸ்ய ஜஹாதீத்யுக்தஸ்ய த்யாக³ஸ்ய ச ஸம்க்³ரஹோ(அ)பி த்³ரஷ்டவ்ய: , பரமேஶ்வராதீ⁴நயோர்மூலா(அ)வாந்தரப்ரக்ருத்யோ: ஸ்வாதந்த்ர்யாபா⁴வாத்³ , முக்தித³ஶாயாமவித்³யாயா நிரவஶேஷோச்சே²தா³ப்⁴யுபக³மேநாநுவர்தமாநே ப்ரதா⁴நே ஏவ த்யாகோ³க்திஸாங்க³த்யாச்ச।

ஸாம்க்²யாநாமப்யஸ்தி ப்⁴ரம இதி ।

ஸ க்³ருஹீதாஸம்ஸர்க³த⁴ர்மத⁴ர்மிவிஷயஜ்ஞாநத்³வயரூபஸ்தது³ப⁴யஸம்ஸர்கா³விஷயகஜ்ஞாநரூபோ வேத்யந்யதே³தத் ॥8॥

’யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ’ ஜக³து³த்பத்தாவிதி டீகாயாமபேக்ஷிதமத்⁴யாஹரதி -

ஸாத்⁴யாயாமிதி ।

ப்³ரஹ்மைக்யயோஜகத்வாத்³ ப்³ரஹ்மைக்யப்ராபகத்வாத்।

நநு த்⁴யாநயோகே³நாத்மாநம் க³தா ப்ராப்தா யதி³ முக்தா: தர்ஹி கத²ம் தேஷாம் புநரவித்³யாத³ர்ஶநமுச்யத இத்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

ஆத்மப்ராப்திஸ்த்வநாத்மவிரஹேண ஸ்தி²திரிதி ।

அநாத்மவிரஹோ(அ)நாத்மத³ர்ஶநவிரஹ:।

ஜாத்யபி⁴ப்ராயமிதி ।

கு³ணஸம்கா⁴தரூபே ப்ரதா⁴நே(அ)ப்யேகத்வம் ஸம்கா⁴தாபி⁴ப்ராயம் வாச்யமிதி துல்யமேவ। ஸ்ருஜமாநாமிதி கர்த்ருப்ரத்யயாலம்ப³நம் ஸ்வாதந்த்ர்யமந்யப்ரேர்யத்வே(அ)பி ந ஹீயதே, ந ஹி யந்த்ரா ப்ரேர்யமாணோ க³ஜோ ந க³ச்ச²தி। கல்பநோபதே³ஶே ச ஜ்ஞாநேநாவித்³யோச்சே²தே³ முச்யமாநகர்த்ருகத்யாக³த்வகல்பநா து விருத்³தா⁴ । நநு - சா²க³த்வகல்பநைவ நோபபத்³யதே , அஜோ ஹ்யேக: அஜோ(அ)ந்ய இத்யஜஶப்³த³யோஶ்சேதநவாசிநோரசேதநவாசிநஶ்சா(அ)ஜாஶப்³த³ஸ்ய ’ஜ்ஞா(அ)ஜ்ஞௌ’ ’த்³வாவஜாவீஶாநீஶௌ’ ’அஜா ஹ்யேகா போ⁴க்த்ருபோ⁴கா³ர்த²யுக்தே’தி ப்ராகரணிகமந்த்ராந்தரக³தஶப்³த³வத்³யௌகி³கதௌசித்யாத³த்யந்தமேவ ப்ரக்ருதிஸம்ப³ந்த⁴விமுக்தஸ்ய பரப்³ரஹ்மரூபதாம் ப்ராப்தஸ்ய புந: சா²கா³ஸம்ஸர்க³யோக்³யாதிமூட⁴ப்ராணிப்ரத²மோதா³ஹரணே சா²க³த்வகல்பநா(அ)யோகா³த்³ , ’அஸௌ வா ஆதி³த்ய’ இத்யாதௌ³ மத்⁴வாதி³த்யாதி³பத³த்³வயஸமபி⁴வ்யாஹாரவது³பாஸநாப்ரயோஜநவச்சாத்ர கல்பநோபதே³ஶத்வகல்பகாபா⁴வாச்சேதி சேத்³ , ந , ’த்³வா ஸுபர்ணே’த்யாத்³யநந்தரமந்த்ரே ப்ரத²மப்ரதீதரூட்⁴யபரித்யாகே³ந ப்ரஹீணஜாத்யவலம்ப³நஸ்யாபி ப்ரதிபத்திஸௌகர்யப்ரயோஜநஸ்ய கல்பநோபதே³ஶஸ்ய த்³ருஷ்டத்வேந ததே²ஹாப்யுபபத்தே:।

ப்ரகரணாத³வித்³யாநிஶ்சயாதி³தி ।

அநேந மூலப்ரக்ருதிரஜேத்யேவ முக்²யஸித்³தா⁴ந்த:। ‘அஜா ஹ்யேகா’ ’மாயாம் து ப்ரக்ருதிமி’த்யாதி³ பூர்வாபரமந்த்ராநுரோத⁴ஸ்ய ஶாகா²ந்தரோக்தரோஹிதாதி³ஶப்³த³ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநதோ ப³லவத்த்வாதி³தி ஸூசிதம்। ॥9,10॥

ஸங்க்²யோபஸங்க்³ரஹாதி⁴கரணவிஷயா:

நநு தே³வாத்மஶக்திமித்யத்ர தீ³வ்யமாநத்வவாசிதே³வவிஶேஷணமநாவ்ருதஜ்ஞாநே பரமாத்மந்யேவ யுக்தமதஸ்தச்ச²க்தித்வோக்திர்விருத்³தே⁴த்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

தே³வாத்மவிஷயமிதி ॥

ந ஸம்க்²யோபஸம்க்³ரஹாத³பி நாநாபா⁴வாத³திரேகாச்ச ॥11॥

யோக³ரூட்⁴யவிநிக³மாதி³தி ।

ருடி⁴யோக³யோ: ஸ்வத: ப்ராப³ல்யதௌ³ர்ப³ல்யவிஶேஷே ஸத்யபி நிஸ்தாத்பர்யகத்வப்ரஸங்க³தத்பரிஹாரலாபா⁴ப்⁴யாம் ஸமப³லத்வாபாத³நேநாவிநிக³ம உக்த:।

ரக்தபடந்யாயேநேதி ।

நநு ஶ்ருதவிஶேஷணஸஜாதீயே தத்³விரோதி⁴நி ச நாஸ்தி ரக்தபடந்யாய: யதா² ரக்தோ ரக்த: பட,  இத்யத்ர ம்ருண்மயோ ஹிரண்மயோ க⁴ட இத்யத்ர। ஸத்யம் ; யதை²கயா ஸம்க்²யயா விஶேஷிதாநாமர்தா²நாம் ஸஜாதீயேந விஜாதீயேந வா ஸம்க்²யாந்தரேண விஶேஷணாத்ஸம்வர்த⁴நேந மஹாஸம்க்²யாலாப⁴ஸ்தத்ர ரக்தபடந்யாய: ப்ரவர்தத ஏவ । யதா² ’பஞ்சபி⁴ர்தா⁴தா வித³தா⁴வித³ம் யதி³’தி மந்த்ரே தாஸாம் ஸ்வஸ்ரூரஜநயத் பஞ்சபஞ்சேதி। அத்ர ஹி பஞ்சவிம்ஶதிரூபா ஸம்வர்த⁴நஸம்க்²யா விவக்ஷிதா ; த்ரிம்ஶத் ஸ்வஸார இதி வாக்யஶேஷாத்। யதா² வா பஞ்சபஞ்சாஶதஸ்த்ரிவ்ருத: ஸம்வத்ஸரா இத்யாதௌ³ வாக்யசதுஷ்டயே। அத² பஞ்சாஶது³த்தரஶதத்³வயரூபா மஹாஸம்க்²யா விவக்ஷிதா ; விஶ்வஸ்ருஜாம் ஸஹஸ்ரஸம்வத்ஸரமிதி வாகஶேஷாத்।

நிஸ்தாத்பர்யமிதி பத³ஸ்யார்த²ம் கத²யந்நே தத்³தே⁴துவசநமவதாரயதி -

நிஸ்தாத்பர்ய இதி ।

அர்தா²பா⁴வே(அ)வ்யயீபா⁴வ:। த்ருதீயாஸப்தம்யோர்ப³ஹுலமித்யம்பா⁴வஸ்ய பா³ஹுலகத்வாத் । தாத்பர்ய இதி ஸப்தம்யந்தரூபம்।

ஜாயந்த இதி வ்யுத்பத்த்யேதி ।

ஜநிதா⁴தோ: பசாத்³யசி । ஏவம் ச ஸம்ஜ்ஞாயாமேவ ஸம்க்²யாஸமாஸவிதா⁴நே(அ)ப்யக³த்யேஹ சா²ந்த³ஸத்வேநா(அ)ஸம்ஜ்ஞாயாம் தது³பபாத³நம் கார்யமிதி பா⁴வ: । நநு தத்ராபீத்யாதி³டீகாக்³ரந்தே²ந பஞ்சஜநஶப்³தா³ர்த²பரிக்³ரஹே ஸம்பா⁴விதம் ப்ரகாரத்³வயமுபந்யஸ்ய ப்ரத²மப்ரகாரம் விரோதா⁴த்³ நிரஸ்ய த்³விதீயப்ரகார: ஸாம்க்²யதத்த்வக்³ரஹணபர்யவஸாயீ வ்யவஸ்தா²ப்யத இதி பா⁴தி। ஏவம் ஸதி தத்ரேதி தச்ச²ப்³தே³நாவ்யவஹிதம் யோக³ம் பராம்ருஶ்ய யோக³பக்ஷே ப்ரகாரத்³வயோபந்யாஸோ(அ)யம் யோஜநீய உத தேந வ்யவஹிதாம் ரூடி⁴ம் பராம்ருஶ்ய ரூடி⁴பக்ஷே। நாத்³ய: ; மநுஷ்யஸம்ப³ந்தி⁴ஷு ப்ராணாதி³ஷு ரூடி⁴பூர்வலக்ஷணோபபத்தௌ யோக³பரிக்³ரஹா(அ)நௌசித்யாத்। ந த்³விதீய:।

யோக³ம் விநா பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாலாபா⁴(அ)ஸம்ப⁴வே ருடி⁴பக்ஷே ஸாம்க்²யதத்த்வக்³ரஹணாயோகா³தி³த்யாஶங்க்யாவதாரயதி -

ரூட்⁴யத்யாகே³நேதி ।

தத³திரிக்தா ஏவ கேசிதி³தி த்³விதீயப்ரகாரோபந்யாஸோ ந ஸாம்க்²யதத்த்வவிஷய: , கிம் து நிஷாத³பஞ்சமாஶ்சத்வாரோ வர்ணா இத்யாசார்யைகதே³ஶிமதோபந்யாஸ:। தத்ர ஸதே³வாஸுரமாநுஷஸகலப்ராண்யாதா⁴ரஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்ய தாவதா³ஶ்ரயத்வமாத்ரோபந்யாஸே வாக்யம் நிஸ்தாத்பர்யம் ஸ்யாதி³தி ப்ராகு³க்ததோ³ஷாநுவ்ருத்திம் ஸ்பஷ்டத்வாத³நுத்³பா⁴வ்ய ப்ரகாரத்³வயமபி விஹாய தஸ்மாத்காநிசிதே³வ தத்த்வாநீத்யாத்³யக்³ரிமடீகாக்³ரந்தே²ந யோக³மாஶ்ரித்ய ஸாம்க்²யதத்த்வக்³ரஹணம் ஸமர்த்²யத இதி தாத்பர்யம் ।

வாக்யவிரோத⁴ம் வ்யநக்தீதி ।

ப்ராணாத³யோ ந விவக்ஷணீயா இத்யத்⁴யாஹரணீயஸாத்⁴யே ஹேதுவாக்யவிரோத⁴மித்யர்த²:।

மூலே -

பஞ்சவிம்ஶதிஸ்தத்த்வாநீதி ।

ஸமாஸாந்தர்க³தயா ஸம்க்²யயா ப்ரத²மம் பஞ்சதா⁴ விபா⁴கே³ க்ருதே புநரேகைகஸ்மிந்விபா⁴கே³ பஞ்சஸம்க்²யாநிவேஶே ஸதி பஞ்சவிம்ஶதிஸ்தத்த்வாநி ஸம்பத்³யந்த இத்யர்த²:।

நநு ’தாஸாம் ஸ்வஸ்ரூரஜநயத்பஞ்சபஞ்சே’த்யத்ர ’பஞ்சபஞ்சாஶதஸ்த்ரிவ்ருத: ஸம்வத்ஸரா’ இத்யத்ர சைகைகோபாதி⁴க்ரோடீ³காரம் விநாப்யவாந்தரஸம்க்²யாநிவேஶோ த்³ருஷ்ட: , தத்ர ப்ரத²மம் பஞ்சதா⁴ பஞ்சாஶத்³தா⁴ ச விப⁴க்தேஷு ப்ரத்யேகம் பஞ்சஸம்க்²யாநிவேஶேந மஹாஸம்க்²யாலாபோ⁴ ந ப⁴வதி, கிம் து பஞ்சபத³த்³வயேந பஞ்சபஞ்சாஶத்பத³த்³வயேந ச மஹாஸம்க்²யாலக்ஷணயா । ந சேஹ ததா² வ்யஸ்தஸமஸ்தயோ: பஞ்சபத³யோரேகமஹாஸம்க்²யாலக்ஷகத்வமுபபத்³யத இதி சேத்தர்ஹ்யத்ராபி மா பூ⁴த்ஸமாஸ: அஸமஸ்தேந பஞ்சபத³த்³வயேந பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யா லக்ஷ்யதாமிதி பூர்வபக்ஷாந்தரமுத்³பா⁴வயதீத்யவதாரயதி -

ஸமாஸார்த² இத்யாதி³நா ।

வித்³யத ஏவார்தா²த்மநேதி ।

அபேக்ஷாபு³த்³தி⁴ரவ்யக்ததயா ஸதாமேவ த்³வித்வாதீ³நாம் வ்யஞ்ஜிகா நோத்பாதி³கேதி பா⁴வ: । பா⁴ஷிகேண ஸ்வரேணைகபத³த்வநிஶ்சயாதி³தி பா⁴ஷ்யவாக்யஸ்ய ப்³ராஹ்மணப⁴வேந ஸ்வரேண  ஸமாஸநிஶ்சயாதி³த்யர்த²: । பா⁴ஷாஶப்³த³ஸ்ய ப்³ராஹ்மணபா⁴கே³ ப்ரவசநஶப்³த³ஸ்ய மந்த்ரபா⁴கே³ ச வைதி³காநாம் நிரூடி⁴: । அத ஏவ பா⁴ஷாஸ்வரோபதே³ஶேப்யைரவத்ப்ரவசநப்ரதிஷேத⁴: ஸ்யாதி³தி ஜைமிநீயம் ஸூத்ரம் । தந்மூலே சாதி⁴கரணே மந்த்ரஸமாம்நாயே ஸ்வராந்தரேண ஸமாம்நாதாநாம் விநியோஜகப்³ராஹ்மணஸ்வராந்தரேணோபாத்தாநாம் மந்த்ராணாம் மந்த்ரஸமாம்நாயஸ்வரே ப்ராவசநிகஸ்வர இதி ப்³ராஹ்மணஸ்வரே பா⁴ஷிகஸ்வர இதி ச மீமாம்ஸகாநாம் வ்யவஹாரஶ்ச । ஏவம் சாத்ராந்தாநுதா³த்தரூபேண பா⁴ஷிகஸ்வரேண கத²ம் ஸமாஸநிஶ்சய: ।

ஸமாஸே ஹ்யந்தோதா³த்தேந பா⁴வ்யமித்யாஶங்க்ய தத³பி⁴ப்ராயமாஹ -

பா⁴ஷிகேண ஸ்வரேணேதி ।

தஸ்யார்த² இதி ।

பரஸம்லக்³நதயேதி டீகாக்³ரந்த²ஶ்ச ப்ரதிஷ்டி²த இத்யர்த⁴ இவ விராமம் விநோச்சார்யஸ்யேத்யர்த²: । நநு - பஞ்சஜநா இத்யத்ராசாம்நாநஸித்³த⁴ஸ்யாந்தாநுதா³த்தஸ்வரஸ்ய பா⁴ஷிகக்³ரந்த²விஹிதப்³ராஹ்மணபடி²தமந்த்ரத்வநிமித்தோதா³த்தாதே³ஶரூபதயா தத்ஸ்தா²நிநா அந்தோதா³த்தஸ்வரேண ஸமாஸநிஶ்சய இத்யேதத³யுக்தம் , அஸமாஸே(அ)பி ஜநஶப்³த³ஸ்ய பசாத்³யஜந்ததயா சித இதி ஸூத்ரேணாந்தோதா³த்தலாபா⁴தி³தி - சேத் ; ததா² ஸதி நகாரோபரிதநஸ்ய ப்³ராஹ்மணக³தோதா³த்தஸ்தா²ந்யநுதா³த்தஸ்வரஸம்ப⁴வே(அ)பி பஞ்சஶப்³த³க³தயோரகாரயோ: ஸமாஸம் விநா தத³ஸம்ப⁴வாத் , சித்ஸ்வரஸூத்ராபவாத³கேந , ’வ்ருக்ஷாதீ³நாம் சேதி’ ஸூத்ரேண வ்ருக்ஷாதி³க³ணபடி²தஸ்ய ஜநஶப்³த³ஸ்யாத்³யுதா³த்தஸ்ய விஹிததயா தஸ்ய ப்ராக்³விஹிதஸகலபத³ஸ்வராபவாதா³ர்த²ம் ப்ரவ்ருத்தேநாந்தோதா³த்தரூபேண ஸமாஸஸ்வரேணைவாபவத³நீயத்வாச்ச ।

ஹே ஆஜ்யேதி ।

ஆஜ்யக்³ரஹணதந்த்ரத்வாத்³ விநியோகா³நுஸாரேண ஸம்போ³த⁴நமத்⁴யாஹ்ருதம் । க்ருத இத்யவ்யயம் தாத³ர்த்²யே। யந்த்ராய த⁴ர்த்ராய க்³ருஹ்ணாமீதி மந்த்ரஶேஷாம்நாதயந்த்ரத⁴ர்த்ரஶப்³தோ³க்தஶரீராதி³நியமநதா⁴ரணார்த²மித்யர்த²: । யத்³யபி ஜநா யத³க்³நிமயஜந்த பஞ்சேத்யஸமாஸோ(அ)பி வேதே³ த்³ருஶ்யதே ; ததா²பி யத்ர பஞ்சஶப்³த³த்³வயம் தத்ர ஜநஶப்³த³பூர்வபடி²தஸ்ய பஞ்சஶப்³த³ஸ்ய ஸமாஸநியமோ த்³ருஷ்ட இதி தாத்பர்யம்। 

த்³வி: பஞ்சஶப்³த³ப்ரயோகே³ இதி ।

அநேந பா⁴ஷ்யடீகயோர்வீப்ஸாபத³ம் ஸ்வதந்த்ரஸ்ய பஞ்சஶப்³த³ஸ்ய த்³வி:ப்ரயோக³மாத்ரபரம் , ந து நித்யவீப்ஸயோரிதி ஸூத்ரோபாத்தவ்யாப்திவிவக்ஷாபரமிதி த³ர்ஶிதம் । நநு ஸூத்ரோக்தாயாமேவ வீப்ஸாயாமயம் த்³வி:ப்ரயோகோ³(அ)ஸ்து , ததா² ச யதா² ’த³ஶ சைகைகம் சமஸமநுப்ரஸர்பந்தீ’த்யத்ர ந த்³வைகு³ண்யேந விம்ஶதிஸம்க்²யாலாப⁴:, ’ஶதம் ப்³ராஹ்மணா: ஸோமம் ப⁴க்ஷயந்தீ’தி வாக்யஶேஷாத்³ , ஏவமிஹாபி பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாலாப⁴:, ஸ்யாத் । மைவம் , தத்ராநுப்ரஸர்பணீயாநாம் சமஸாநாம் த³ஶஸம்க்²யத்வாத்தத³நுப்ரஸர்பகாணாம் ப்ரதிசமஸம் த³ஶஸம்க்²யாநாம் ப்³ராஹ்மணாநாம் ஶதஸம்க்²யா நிஷித்⁴யதே , ஏவமத்ர ஜநாநாமதி⁴கரணாநி யதி³ பஞ்ச நிர்தி³ஷ்டாநி ஸ்யு: , ததா³ ப்ரத்யதி⁴கரணம் பஞ்சஸம்க்²யஜநஸம்ப³ந்த⁴ரூபவ்யாப்தீச்ச²யா பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யா நிஷ்பத்³யேத , ந த்வத்ராதி⁴கரணபஞ்சகநிர்தே³ஶோ(அ)ஸ்தீதி வைஷம்யாத் । நந்வேவம் ஸதி ’தாஸாம் ஸ்வஸ்ரூ’ரித்யத்ராபி த³ஶாநாமேவ லாப⁴: ஸ்யாத் ।

யதி³ தத்ரைகா பஞ்சஸம்க்²யா பஞ்சஸம்க்²யாந்தரேண விஶேஷ்யதே , தர்ஹ்யத்ராபி ததா²ஸ்த்வித்யாஶயவத: ஶங்காம் நிராகரோதீத்யாஹ -

அஸமாஸபக்ஷே ஏவேதி।

’தாஸாம் ஸ்வஸ்ரூ’ரித்யத்ர வாக்யஶேஷாநுஸாரேணாத்ராக³த்யா விஶேஷணாந்வயஸ்வீகாரேணாத்ராவயவத்³வாரா த³ஶஸம்க்²யாலக்ஷணயா பஞ்சஶப்³தா³த்³வயோபபாத³நே ஸம்ப⁴வத்யநந்யக³திகவிஶேஷணஸம்க்ரமகல்பநாயோகா³த் , த³ஶஸம்க்²யயா ச தே வா ஏதே பஞ்சாந்யே பஞ்சாந்யே த³ஶஸந்தஸ்தத்க்ருதமித்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த⁴ஸம்க்²யேயக்³ரஹணே ஸம்ப⁴வத்யப்ராமாணிகஸாம்க்²யதத்த்வபர்யவஸாயிபஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாக்³ரஹணாயோகா³ச்ச நாத்ர தந்ந்யாய: ப்ரவர்தத இதி பா⁴வ: ।

தூ³ஷிதமபீதி ।

நநு யதி³ விஶேஷணஸ்ய பி⁴ந்நபதோ³பாத்தவிஶேஷணாந்தராந்வயோ ந ஸம்ப⁴வதி ’தாஸாம் ஸ்வஸ்ரூ’ரித்யத்ர ’பஞ்சபஞ்சாஶத்’ இத்யத்ர கா க³தி: ? யதி³ தத்ர க்ரோடீ³காரகத⁴ர்மமநபேக்ஷ்யைவ ப்ரத²மம் பஞ்சதா⁴ பம்சாஶத்³தா⁴ ச விப⁴க்தேஷு புந: பஞ்சஸம்க்²யாந்வயாத் ஸம்வர்த⁴நஸம்க்²யாலாப⁴: தர்ஹி அத்ராபி ததா²(அ)ஸ்த்வித்யநுஶயவந்தம் ப்ரத²மபூர்வபக்ஷிணம் ப்ரகாராந்தரேண தூ³ஷயிதுமுத்தா²பயதீத்யாஹ -

நாநாபா⁴வேநேதி ।

நநு - வ்யஸ்தபஞ்சஸம்க்²யாயா: ந விஶேஷ்யாந்வய: ; ஆகாங்க்ஷாவிரஹாத்³ , நாபி விஶேஷணாந்வய: , அஸாமர்த்²யாதி³த்யுக்தம் தூ³ஷணமயுக்தம் ; ஸம்வர்த⁴நஸம்க்²யாலாபா⁴ர்த²ம் ஸஜாதீயவிஜாதீயஸம்க்²யாந்தராகாங்க்ஷோபபத்தே: । ததா³காங்க்ஷாவிரஹே(அ)பி ஸம்க்²யாந்தரஸ்ய ஶப்³த³க³த்யா ஸாக்ஷாத்³ விஶேஷணாந்வயமஸாமர்த்²யபராஹதம்  பரித்யஜ்ய விஶிஷ்டாந்வயிந ஏவ தஸ்ய ஸப்தத³ஶாரத்ரிவாக்யே விதே⁴ரேவ விஶேஷணஸம்க்²யாஸம்க்ரமகல்பநோபபத்தே: । அந்யதா² ’தாஸாம் ஸ்வஸ்ரூ’ரித்யாதௌ³ கா க³திரிதி , சேத் । உச்யதே ; தத்ர வாக்யஶேஷாநுஸாராத்ஸம்வர்த⁴நஸம்க்²யாலம்ப⁴கம் ஆகாங்க்ஷோத்தா²பநம் விஶேஷணஸம்க்ரமணம் சாப்⁴யுபக³ம்யதே, இஹ து ஸம்வர்த⁴நஸம்க்²யாவிவக்ஷாக³மகவாக்யஶேஷாபா⁴வாந்ந தது³ப⁴யமாஶ்ரயணீயமிதி பா⁴வ: ।

கத²ம் சேதி பா⁴ஷ்யமயுக்தமிதி ।

நநு கத²ம் சேதி பா⁴ஷ்யம் நாயுக்தம் , கிம் து தத்³பா⁴ஷ்யமயுக்தமித்யேததே³வ வசநமயுக்தம் ; ந ஹி தேந பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாயா அலாப⁴ உக்த: , கிம் து யௌகி³கேந ஸமஸ்தபதே³ந தல்லாப⁴மப்⁴யுபேத்ய ததா²பி தத்ஸம்க்²யேயாநி ஸாம்க்²யதத்த்வாநீதி ந ஸித்³த்⁴யதீத்யுக்தம் । அத ஏவ தத்ஸித்³தி⁴: கிம் ஜநஶப்³த³ஶக்திவஶாது³த பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாயா: ஸம்க்²யேயாந்தராபா⁴வேந பரிஶேஷாதி³தி விகல்பம் மநஸி நிதா⁴ய பக்ஷத்³வயமபி பா⁴ஷ்யே க்ரமேண தூ³ஷிதம் । தத்ர த்³விதீயவிகல்பதூ³ஷணஸ்யாயமர்த²: । ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாணி கர்மேந்த்³ரியாணி பூ⁴தாநி தந்மாத்ராணி மநோபு³த்³தி⁴போ⁴க்த்ருஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மஶரீராணி சே’தீந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா²’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³தா⁴: ஸந்தி। தே³வா: பிதரோ க³ந்த⁴ர்வா தை³த்யா தா³நவா ராக்ஷஸா பூ⁴தா: ப்ரேதா: பிஶாசாஶ்சத்வாரோ வர்ணா: ஷட³நுலோமா: ஷட் ப்ரதிலோமாஶ்சேத்யேவமபி பஞ்சவிம்ஶதி: ஶ்ருதிப்ரஸித்³தா⁴ ஏவ ஜநஶப்³த³முக்²யார்தா²: ஸந்தி। ஏவம் ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³த⁴ஸம்க்²யேயோபஸம்க்³ரஹே கர்தும் ஶக்யே நா(அ)ப்ராமாணிகஸாம்க்²யகல்பிததத்த்வோபஸம்க்³ரஹ: கார்ய: । ஏவம் ச ஸம்க்²யேயாநாமாத்மநி ப்ரதிஷ்டி²தத்த்வவர்ணநமபி ஸங்க³ச்ச²தே । ந ஹி ஸாம்க்²யதத்த்வோபஸம்க்³ரஹே தத்ஸங்க³திரஸ்தி। ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸ்வதந்த்ரத்வாத³ந்யேஷாம் ப்ரதா⁴நாஶ்ரிதத்வாத் । ஆகாஶக்³ரஹணமபீந்த்³ரியாதீ³நாம் ஸம்க்²யேயதாயாமவ்யாக்ருதாகாஶபரதயா தே³வாதீ³நாம் ஸம்க்²யேயதாயாம் தாவதாமவகாஶாத்மநோபகாரகோ பூ⁴தாகாஶோ மஹாநிதி தத்பரதயோபபத்³யத இதி। தஸ்மாத்³பா⁴ஷ்யா(அ)யுக்தத்வவசநம் தாவத³யுக்தம் । ததா² பஞ்சஸம்க்²யாத்³வயாத்பஞ்சவிம்ஶதிஸித்³தே⁴ரிதி தத³யுக்தத்வஹேதுவசநம் ப்ராக்பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாலாப⁴ஸ்ய நாநாபா⁴வாகாங்க்ஷாவிரஹா(அ)ஸாமர்த்²யஹேதுபி⁴ர்தூ³ஷிதத்வாத³ப்யயுக்தம் । ந ஹி தூ³ஷிதபக்ஷஸ்ய ப்ரௌட்⁴யா(அ)ப்⁴யுபக³மேந தூ³ஷணாந்தரோக்திவத்³ தூ³ஷிதபக்ஷமேவாவலம்ப்³ய ஶங்கோத்தா²பநம் ஸம்க³ச்ச²தே । தஸ்மாத்ஸர்வமித³மநுபபந்நமிதி - சேத்  , அத்ராயமாசார்யாணாமாஶய: - கத²ம் சேத்யாதி³பா⁴ஷ்யேண பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாமப்⁴யுபக³ம்ய தத: ஸாம்க்²யதத்த்வோபஸம்க்³ரஹஸ்ய வஸ்துத: பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாலாப⁴ஸ்ய சாக்ஷேப: ப்ரதிஜ்ஞாத: । ப்ரத²மாக்ஷேபே ஜநஶப்³த³ஸ்யேத்யாதி³ஹேதுத்³வயமுக்தம் ; த்³விதீயாக்ஷேபாநுபபத்திம் கத²ம் தர்ஹி பஞ்ச பஞ்சஜநா இதீதி பா⁴ஷ்யேணோத்³பா⁴வ்ய தது³பபத்திருச்யத இத்யாதி³நா த³ர்ஶிதா । தத்ர த்³விதீயாக்ஷேபாநுபபத்த்யுத்³பா⁴வநாவாக்யஸ்யாயமர்த²: । பஞ்சஜநா இத்யஸ்ய க்ல்ருப்தே யோகே³ ஸம்ப⁴வதி ந ரூடி⁴: கல்பநீயா ; யௌகி³கத்வே ச அஸமஸ்த: பஞ்சஶப்³தோ³ ந பஞ்சஸம்க்²யாப்ரதிபத்த்யர்த²:; ஸமஸ்தபஞ்சஶப்³தே³ந தல்லாபா⁴த் , நாபி த்³வைகு³ண்யலாபா⁴ர்த²: ; வ்யஸ்தஸமஸ்தயோ: பஞ்சஶப்³த³யோரேகார்த²லக்ஷகத்வா(அ)ஸம்ப⁴வாத் । ஏவம் சா(அ)ஸமஸ்தம் பஞ்சபத³ம் பஞ்சதா⁴ விப⁴க்தேஷு ப்ரத்யேகமந்விதாம் விஶேஷணஸம்க்ராந்தாம் வா பஞ்சஸம்க்²யாம் யதி³ ந ஸமர்த²யேத் , ததா³ வ்யர்த²மேவ ஸ்யாதி³தி வாக்யஶேஷாபா⁴வே(அ)ப்யஸமஸ்தபஞ்சபதா³ந்தரஸமபி⁴வ்யாஹாரப³லாத் பஞ்சவிம்ஶதிஸம்க்²யாஸித்³தி⁴ரநிவார்ய இதி கத²ம் தத்ஸித்³தா⁴பா⁴வோ(அ)பி ப்ரதிஜ்ஞாத இதி। ஏவம் கத²ம் சேத்யாதே³: கத²ம் தர்ஹி பஞ்ச பஞ்சஜநா இத்யந்தஸ்ய பா⁴ஷ்யஸ்யார்த²ம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா டீகாகாரைருச்யத இத்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்யாபி⁴ப்ராயவர்ணநம் கத²ம் சேதி ப்ரக⁴ட்டகாதி³ப்ரதீகக்³ரஹணபூர்வகம் தி³க்ஸம்க்²யே இத்யாதி³க்³ரந்தே²ந க்ரியத இத்யேவமபி⁴ப்ரேத்ய கத²ம் தர்ஹீத்யாதி³ஶங்காபா⁴ஷ்யார்த²: கத²ம் சேத்யாதி³பா⁴ஷ்யமயுக்தமித்யாத்³யவதாரிகயா ஸம்க்³ருஹீத: । ஏவம் ச டீகாகாரை: கத²ம் சேதி பா⁴ஷ்யப்ரதீகமுபாதா³ய கத²முச்யத இத்யாதி³பா⁴ஷ்யாபி⁴ப்ராயவர்ணநம் க்ருதமித்யபி ஶங்கா நிரவகாஶா வேதி³தவ்யா ।

அத² த்வஸௌ ந வாக்யே ஸம்ப³ந்தா⁴ர்ஹ: , பூர்வாபரவாச்யவிரோதீ⁴ வேத்யநயோ: க்ரமேணோதா³ஹரணே த³ர்ஶயதி -

இஹ மநுஷ்யேதி ।

யதா² ஶ்யேநேநேத்யாதி³த்³ருஷ்டாந்தவாக்யே ரூடி⁴பூர்வகலக்ஷணோதா³ஹ்ருதா, ததே²த்யாதி³தா³ர்ஷ்டாந்திகவாக்யே து ருடி⁴ஸமர்த²நமாத்ரம் க்ருதம் ந து தத்பூர்வலக்ஷணாஸமர்த²நம் ।

அதஸ்ததே²த்யாதி³ த்³ருஷ்டாந்தா(அ)நநுகு³ணம் ப⁴வதீதி ஶங்காமபநயதி-

தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹேதி ।

த்³ருஷ்டாந்தாநநுகு³ணத்வாஶங்காம் டீகாக்³ரந்தா²பேக்ஷிதாத்⁴யாஹாரேண நிரஸ்யதி -

தத்ஸம்ப³ந்தா⁴தி³தி ॥11॥

தத்த்வேஷு லாக்ஷணிக இதி ।

தத்த்வாநாமபி ப்ராணாதி³வத்³ மநுஷ்யஸம்ப³ந்தி⁴த்வாதி³தி பா⁴வ: ।

நநு – விதி⁴ஶ்ரவணமஸித்³த⁴ம் ; மநஸைவேதி த்ருதீயாவதா⁴ரணாப்⁴யாம் மநோந்வயவ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநபராப்⁴யாம் தத³ந்வயவ்யதிரேகாநுவிதா⁴யித்வேநோபாஸநாநுவாத³ப்ரதீதே: , ஸுஷுத்ப்யுத்க்ராந்த்யதி⁴கரணவிஷயவாக்யபூ⁴தநிஷ்ப்ரபஞ்சப்ரத்யக³பி⁴ந்நப்³ரஹ்மப்ரகரணமத்⁴யபதிதமநஸைவாநுத்³ரஷ்டவ்யமித்யேதத³-நந்தரம் ’நேஹ நாநா(அ)ஸ்தி கிம்சந’ , ’ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதீ’தி பே⁴த³நிஷேதா⁴ம்நாநேந ச விருத்³த⁴ஸ்யோபாஸநாவிதா⁴நஸ்யாங்கீ³கர்துமயுக்தத்வாச்சேத்யாஶங்க்யாஹ -

தத்ராந்வயவ்யதிரேகேதி ।

அந்வயவ்யதிரேகாம்ஶே(அ)நுவாத³த்வே(அ)பி தவ்யப்ரத்யயஶ்ரவணாது³பாஸநே விதி⁴ரங்கீ³கர்த்தும் ஶக்ய: । அநுவாத³த்வே(அ)பி ஸத ஏவாநுவாத³ இதி வித்⁴யுந்நயநமுபபத்³யதே விஶ்வஜித்ஸர்வப்ருஷ்ட² இதி ஸர்வதாவிதா⁴வநூத்³யமாநததா³ஶ்ரயப்ருஷ்ட²வித்⁴யுந்நயநவத்³ அபே⁴த³ப்ரகரணே(அ)பி தத்ப்ரதிபத்த்யுபாயதயோபாஸநாவிதி⁴ர்யுஜ்யதே । தத்ரைவ ப்ரகரணே யஜ்ஞாதி³விதே⁴: ஸம்ந்யாஸவிதே⁴ஶ்ச த³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: ।

ஶேஷக்³ரஹணமிதி ।

தேநாந்நமயாதீ³நாம் பஞ்சஸம்க்²யாநாம் மநுஷ்யஸம்ப³ந்தி⁴நாமபி நாத்ர க்³ரஹணமஸம்நிஹிதத்வாதி³தி த்³யோத்யதே । ஜ்யோதி:ப்ராணமந்த்ரயோரர்தா²ந்தரபரத்வேந ஶர்கராஞ்ஜநவித்⁴யர்த²வாத³ரீத்யா பஞ்சஜநவாக்யஶேஷத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸம்நிதா⁴நமாத்ரமஸ்தி , ஸூத்ரே தாவதே³வ விவக்ஷிதமித்யபி த்³யோத்யதே ।

அபிதா⁴யேதி ।

ரூடி⁴வ்யவஸ்தா²பநாவந்தௌ நாதித்³ருடா⁴வித்யுபேக்ஷ்யேத்யர்த²: । அத ஏவ விவக்ஷிதோபஸர்ஜநந்யாயாதிரேகப்ரத³ர்ஶநஸ்த²லே தத்³தா³ர்ட்⁴யம் ருட்⁴யைவ ஸம்பாத³நீயமித்யபி⁴ப்ரேத்ய டீகாயாமத்ர தாவத்³ரூடௌ⁴ ஸத்யாம் ந யோக³: ஸம்ப⁴வதீதி வக்ஷ்யத இதி வக்ஷ்யமாணரூடி⁴: ஸ்மாரிதா ।

ப்ரௌட்⁴யா து ரூடி⁴மிதி ।

ப்ராணாதி³ஷ்விதி ஶேஷ: ।

நநூத்³பே⁴த³நமூர்த்⁴வவிதா³ரணமநேந க்ரியத இதி யோக³ம் ப்ரத³ர்ஶ்ய க²நித்ராதௌ³ ப்ரஸித்³தி⁴: ஸம்பாத³நீயா, ஸா பஶுப²லஸ்யோத்³பே⁴த³நம் ப்ரகாஶநமுத்பாத³நம் வா குர்வதி யாகே³(அ)பி ஸம்பாத³யிதும் ஶக்யேத்யாஶங்க்யாஹ -

நாமத்வே சேதி ।

மத்வர்த²லக்ஷணேதி ।

ந ச நாமத்வபக்ஷே(அ)ப்யுத்³பி⁴ந்நாமகத்வார்தே² லக்ஷணா தத³பேக்ஷயா மத்வர்த²லக்ஷணயா ;  ஜக⁴ந்யத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

வைரூப்யாபாதாதி³தி ।

ப்ரதியோகி³பே⁴தே³ந ஸாத்⁴யத்வஸாத⁴நத்வயோரவிரோதே⁴(அ)ப்யேகஸ்ய யஜே: ஸாத்⁴யஸாத⁴நோப⁴யாவஸ்தா²ஸமர்பகத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

அத: ஸ்வரூபேணோபஸ்தி²தஸ்யைவ யஜேர்யதா²ர்ஹம் தேந தேநாந்வய: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ -

வித்⁴யாவ்ருத்த்யேதி ॥12 - 13॥

காரணத்வாதி⁴கரணவிஷயா:

யத்பாஞ்சஜந்யயா விஶேந்த்³ரே கோ⁴ஷா அஸ்ருக்ஷதேத்யர்த⁴ஸ்யார்த²: கதி²தஸ்தேந பஞ்சஜநஸம்ப³ந்தி⁴ந்யா: ப்ரஜாயா மநுஷ்யத்வோக்த்யா பஞ்சஜநஶப்³தே³நேஹ மநுஷ்யாணாம் க்³ரஹணமித்யுக்தம் ப⁴வதி। தத்ர பஞ்சஸம்க்²யா சதுரோ வர்ணாநந்தரப்ரப⁴வத்வேநைகீக்ருதா , ந து லோமப்ரதிலோமாம்ஶ்சாபேக்ஷ்ய யோஜநீயா ।

யத்பூர்வார்தே⁴ இதி ।

யஸ்மாத³ர்வாக் ஸம்வத்ஸரோ(அ)ஹோபி⁴: பரிவர்ததே இதி பூர்வார்த⁴ம் ।

ஷஷ்ட்²யந்தஜ்யோதிஷேதி ।

ஶ்ருதௌ ப³ஹுவசநே ஸத்யப்யத்ர ஸூத்ரே சைகவசநம் ஜ்யோதிஷ்ட்வேநைகீக்ருத்ய । அந்யதா² ஹி பஞ்சஸம்க்²யாதிரேக: ஸ்யாதி³தி ॥ காரணத்வேந சாகாஶாதி³ஷு யதா²வ்யபதி³ஷ்டோக்தே: ॥14॥

பரேதி ।

காரணஶ்ருதீநாமிவ கார்யஶ்ருதீநாமபி விரோத⁴ஸ்யாத்ரைவ ஸமாதே⁴யத்வே(அ)பி த்³விதீயாத்⁴யாயே பரகர்த்ருகதோ³ஷஸாம்யாபாத³நப்ரஸக்தௌ தத்ஸமாதா⁴நம் ।
“பா³தே⁴ த்³ருடே⁴(அ)ந்யஸாம்யாத் கிம் த்³ருடே⁴(அ)ந்யத³பி பா³த்⁴யதாம் ।
க்வ மமத்வம் முமுக்ஷூணாமநிர்வசநவாதி³நாம் ॥“
இதி கா²ண்ட³நிகரீதிமவலம்ப்³யாநிர்வசநீயவாதி³பி⁴ரபி தத்ஸமாதா⁴நப்ரக்ரியாயா நோதா³ஸிதவ்யம்। ததா² ஸதி தத்த்வநிர்ணயாஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³தி³தி ஶிஷ்யபோ³த⁴நார்த²மத்ரைவ தத்ஸமாதா⁴நே க்ருதே தத்³விஷயஸ்பு²டபோ³தோ⁴த³யாஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: ।

க்வாசித்கஸ்யேதி ।

க்வாசித்கப்ரதா⁴நவாத³ப்ரதிபாத³நச்சா²யாபந்நவாக்யக³திநிரூபணமேவ பாதா³ர்தோ² ந ப⁴வதி , கிம் து ப்³ரஹ்மவாத³விரோதி⁴வாத³மூலச்சா²யாபந்நம் க்வசித்க்வ சிதா³ம்நாதம் யத்³யாவத்³வாக்யமஸ்தி தஸ்ய ஸர்வஸ்ய க³திநிரூபணம் பாதா³ர்த²: । அத ஏவோத்தராதி⁴கரணத்³வயே ஜீவவாத³மூலச்சா²யாபந்நவாக்யக³திநிரூபணமபி க்ரியத இதி பா⁴வ: । நநு பூர்வாதி⁴கரணத்ரய இவாத்ர க்வாசித்கவாக்யக³திநிரூபணம் ந க்ரியதே , கிம் து ஸர்வவேதா³ந்தவ்யாபிப்³ரஹ்மப்ரமாணத்வாபா⁴வப்ரஸக்தௌ தத்ஸமாதா⁴நம் । இத³ம் து ஸமந்வயாதி⁴கரணஸந்நிதௌ⁴ ஸம்க³தம் , ந த்வத்ர ।

கிம்சாக்³ரிமாதி⁴கரணத்³வயமபி விவக்ஷிதரீத்யா(அ)த்ர ஸம்க³மயிதுமயுக்தம் ; ப்ரதா⁴நஸமர்பணாபா⁴ஸவாக்யக³திநிரூபணார்த²பர: ஸம்த³ர்ப⁴: ப்ரவர்தத இதி ப்ரதிபாத³யதா பாதா³ரம்ப⁴பா⁴ஷ்யேண விரோதா⁴தி³த்யாஶங்க்யாஹ -

அத² வேதி ।

கர்மகர்த்ரபி⁴தா⁴நாதி³தி ।

ந ச - கர்மண்யயம் லகார: ஸ்யாதி³தி - ஶங்க்யம் ; ததா²த்வே கர்த்ராக்ஷேபகௌ³ரவப்ரஸங்கா³த் । ந ச - கர்மகர்தரி லகாரே(அ)ப்யேஷ தோ³ஷஸ்துல்ய: ; அலூயத கேதா³ர: ஸ்வயமேவேத்யத்ர ஸத்யேவாந்யஸ்மிந் லவநகர்தரி ஸௌகர்யாதிஶயேந கர்மண: ஸாத்⁴வஸிஶ்சி²நத்தீத்யத்ர கரணஸ்யேவ கர்த்ருத்வவிவக்ஷணாத் ।
க்ரியமாணம் து யத் கர்ம ஸ்வயமேவ ப்ரஸித்⁴யதி।
முக்²யஸ்ய ஸ்வகு³ணைர்யுக்தம் கர்மகர்தேதி தம் விது³: ॥
இதி ஶப்³தா³பி⁴யுக்தவசநாதி³தி - வாச்யம் ; கர்மகர்த்ருவிவக்ஷாயாம் கர்த்ரந்தராக்ஷேபநியமாபா⁴வாத் । மஹாபா⁴ஷ்யே கர்ம்மண: கர்த்ருத்வரூபஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யஸ்ய கிம் ஸதோ விவக்ஷா உத விவக்ஷாமாத்ரமிதி விம்ருஶ்ய ஸத இதி பக்ஷம் பரிக்³ருஹ்ய தத்ர பி⁴த்³யதே குஸூலேநேத்யுதா³ஹ்ருத்ய தத்ராப்யந்யே பே⁴த³நகர்தாரோ வாதவ்ருஷ்ட்யாத³யோ யே(அ)காலா: ஸந்தீத்யாஶங்க்ய வாதவ்ருஷ்ட்யபா⁴வே சிரகாலக்ருதஸ்ய குஸூலஸ்ய பே⁴த³நே நாந்ய: கர்தா(அ)ஸ்தீதி தத்ரைவோக்தத்வாச்ச ।

ஸ்வயம்கர்த்ருகத்வாந்யகர்த்ருகத்வாப்⁴யாம் ஸர்கே³ இதி ।

நநு - ஸ்வயம்கர்த்ருகத்வே விகா³நாநுவ்ருத்தௌ கத²ம் ஸ்ரஷ்டர்யவிகா³நம் ? ந ச ஸ்வயம்கர்த்ருகத்வபக்ஷே ஸ்வயமேவ கர்தா(அ)ஸ்தீதி தத்ரா(அ)விகா³நஸித்³தி⁴: । ந ஹி ஸ்ரஷ்ட்ருமாத்ரே இஹாவிகா³நம் விவக்ஷிதம், கிம் து ஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வேஶ்வரத்வாதி³விஶிஷ்டே ஸ்ரஷ்டரி ; அக்³ரே பா⁴ஷ்யடீகயோஸ்தத்ரைவாவிகா³நப்ரத³ர்ஶநாத் । கிம் ச கர்மகர்தரி லகாரேண ப்ரபஞ்சஸ்ய ஸ்வவ்யாபாரம் ப⁴வநம் ப்ரத்யேவ கர்த்ருத்வம் ஸித்³த்⁴யதி , ந து தத்ப்ரயோஜகவ்யாபாரம் பா⁴வநரூபம் ஸர்க³ம் ப்ரதீதி ந தேந ஸ்ரஷ்ட்ருமாத்ரே(அ)ப்யவிகா³நஸித்³தி⁴: । லூயதே இத்யத்ராபி கேதா³ரஸ்ய ஸ்வவ்யாபாரம் த்³விதா⁴ப⁴வநம் ப்ரத்யேவ கர்த்ருத்வமர்தோ² ந து ப்ரயோஜகவ்யாபாரம் த்³விதா⁴ப⁴வநம் ப்ரதி। யதோ²க்தம் கைய்யடேந லுநாதிஸ்தாவத்³ த்³விதா⁴ப⁴வநோபஸர்ஜநே த்³விதா⁴ப⁴வநே வர்ததே । லுநாதி கேதா³ரம் தே³வத³த்த: த்³விதா⁴ ப⁴வந்தம் த்³விதா⁴ பா⁴வயதீத்யர்த²: । யதா³ து கேதா³ரஸ்ய ஸௌகர்யாதிஶயவிவக்ஷாயாம் தே³வத³த்தவ்யாபாரோ ந விவக்ஷ்யதே , ததா³ த்³வித்³யாப⁴வநமாத்ரே லுநாதிர்வர்ததே ; அநேகார்த²த்வாத்³ தா⁴தூநாம் , பி⁴ந்நா ஏவ வா தா⁴தவோ பி⁴ந்நார்த²: ,ஸாரூப்யாத்து தத்த்வாத்⁴யவஸாய: தத்ர த்³விதா⁴ப⁴வநே கேதா³ரஸ்ய கர்த்ரு: ’கர்மவத் கர்மணா துல்யக்ரிய’ இதி கர்மகார்யாண்யதிதி³ஶ்யந்தே । தேந லூயதே கேதா³ர: ஸ்வயமேவேத்யாத³ய: ப்ரயோகா³ உபபத்³யந்தே இதி। ஏவமந்யகர்த்ருகத்வபக்ஷே(அ)ப்யஸத்கர்த்ருகத்வம் ஸத்கர்த்ருகத்வம் வேத்யாந்தராலிகவிவாத³ஸத்த்வாந்ந விவக்ஷிதரூபவிஶிஷ்டே ஸ்ரஷ்டர்யவிகா³நஸித்³தி⁴: । தஸ்மாத் ஸ்வயம்கர்த்ருகத்வாந்யகர்த்ருகத்வவிகா³நாநுவ்ருத்திமப்⁴யுபேத்ய ஸ்ரஷ்டர்யவிகா³நவசநமயுக்தமிதி - சேத் , அத்ராயமாசார்யாணாமாஶய: - வ்யாக்ரியதேதி கர்மகர்த்ருலகாரேண ஸ்ருஜ்யஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்ரபஞ்சாத்மநா கர்த்ருத்வமுச்யத இதி ந பூர்வபக்ஷ: , கிம்து ’ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயே’த்யாதி³ஶ்ரவணாத்பரமேஶ்வரஸ்யைவ ப்ரபஞ்சபா⁴வேந பரிணாம இதி தத³பே⁴த³ம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா ப்ரபஞ்சஸ்ய பரமேஶ்வராத்மநா ஸ்வகர்த்ருத்வமுச்யத இதி। ஏவம் ஶ்ருத்யந்தரார்த²ஸித்³த⁴வத்காரஸூசநார்த²மேவ பூர்வபக்ஷே தந்நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ரியதேத்யாதீ³நீத்யாதி³க்³ரஹணம் க்ருதம் । ததஶ்ச ஸ்வயம்கர்த்ருகத்வவிகா³நாநுவ்ருத்தாவபி ஸ்ரஷ்டர்யவிகா³நமஸ்தீதி தத்³வசநமுபபந்நம் । அந்யகர்த்ருகத்வகோடி: ப்ராக்ப்ரவ்ருத்தாநந்த³மயாதி⁴கரணாதி³பர்யாலோசநேநேவாத்ராபி யதா²வ்யபதி³ஷ்டோக்தேரிதி ஹேதுநா புந: ப்ரவர்திதயா(அ)ஸத்கர்த்ருகத்வகோடிர்நிரஸ்தேதி அஸத்³வாத³நிராகரணே ப்³ரஹ்மபரமேஶ்வரகர்த்ருகத்வபர்யவஸாயிநீதி தஸ்யாமபி கோடௌ ஸ்ரஷ்டர்யவிகா³நவசநமுபபந்நம் । ஏவமந்யகர்த்ருகத்வகோடே: ஸ்ரஷ்டர்யவிகா³நபர்யவஸாநமஸத்³வாத³நிராகரணஸாபேக்ஷமிதி தந்நிராகரணமிதி ஶ்லோகே ஸம்க்³ருஹீதம் । தந்நிராகரணம் ச யதா²வ்யபதி³ஷ்டோக்திஹேதுநைவ ஸித்³த்⁴யதீத்யாவிஷ்கர்துமேவாக்³ரே தந்நிராகரணப்ரபஞ்சநாநந்தரம் காரணத்வேநேதி ஸூத்ரம் வ்யாக்²யாய ஸ்வயம்கர்த்ருகத்வநிராகரணம் ஸமாகர்ஷஸூத்ரதாத்பர்யவிஷயத்வாபி⁴ப்ராயேண தத³நந்தரம் க்ருதம் ।

கர்மகர்தரி கர்மணி வேதி ।

கர்மணீதி பக்ஷ ஏவ யுக்ததர: ; அவ்யாக்ருதமாஸீதி³தி கர்மண்யேவ நிஷ்டா²ந்தஸ்ய ப்ராக் ப்ரயோகா³த் । ஏகவிஷயயோ: ப்ராக³வ்யாக்ருதம் பஶ்சாத்³வ்யாக்ரியதேதி ப்ரயோக³யோ: ப்ராக³ச்சி²ந்நம் வநமிதா³நீமச்சி²த்³யதேதி ப்ரயோக³யோரிவைகார்த²பரத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் । ந ஹ்யவ்யாக்ருதமித்யபி கர்மகர்தரி ப்ரயோக³ இதி வக்தும் ஶக்யம் ; அநேநாவ்யாக்ருதமிதி த்ருதீயாப்ரஸங்கா³த் । கர்மண: கர்த்ருத்வவிவக்ஷாயாம் ஹி தா⁴தோரகர்மகத்வாத்³பா⁴வே நிஷ்டே²தி கர்துரநபி⁴தா⁴நாத் த்ருதீயயைவ பா⁴வ்யம் । ந ச - கர்மகர்தரி கர்மணி வா லகாரேண கர்த்ராக்ஷேபே(அ)பி ஸகர்த்ருஶ்ருத்யந்தராநுஸாராத் ப்ரபஞ்சாபி⁴ந்நம் ஸ்யாதி³தி ஸ்வகர்த்ருத்வஶங்காதத³வஸ்தே²தி – வாச்யம் ; ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணாதி³ஷு பரிணாமவாத³ஸ்ய நிராகரணீயத்வாதி³தி பா⁴வ: । ஏவம் தர்ஹ்யாநந்த³மயாதி⁴கரணாதி³நிர்ணீதார்த²ஸ்யாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணாதி³நிர்ணீதார்த²ஸ்ய ச பர்யாலோசநேநைவாஸத்கர்த்ருகத்வபரதாஶங்காயா: பரிணாமவாதா³வலம்ப³நஸ்வகர்த்ருகத்வபரதாஶங்காயாஶ்ச நிரஸநஸம்ப⁴வாந்நிராலம்ப³நபூர்வபக்ஷமித³மதி⁴கரணமிதி சேத் , ஸத்யம் ; ததா²ப்யஸதா³தி³ஶப்³த³ஶ்ரவணமாத்ரஸம்துஷ்ட: ஸாம்க்²ய: காரணவாக்யேஷு பரஸ்பரவிரோத⁴ம் தேஷாமநிர்ணாயகத்வம் சோத்³கா⁴ட்ய ஸ்ம்ருதிந்யாயாப்⁴யாமேவ ஜக³த்காரணம் நிர்ணேதவ்யமிதி மந்யமாநஸ்தத³நுஸாரேணைவ பூர்வாபரவாக்யயோஜநாயாம் ப்ரயததே , தத³நுஶயநிராகரணார்த²மித³மதி⁴கரணம் । அத ஏவ பா⁴ஷ்யே - பூர்வபக்ஷோபஸம்ஹாரவாக்யம் ஸ்ம்ருதிந்யாயப்ரஸித்³தி⁴ப்⁴யாம் து காரணாந்தரபரிக்³ரஹோ ந்யாய்ய இதி। அதோ மித்²யாபூ⁴தாயாம் ஸ்ருஷ்டௌ விகா³நம் ந தோ³ஷ இதி। அகல்பிதவஸ்துப்ரதிபத்த்யுபாயதயா கல்ப்யமாநே விகா³நம் க்வசித³பி ந தோ³ஷ: । யதா² தாத்த்விகாருந்த⁴தீப்ரதிபத்த்யுபாயதயா நாநாபுருஷை: கல்ப்யமாநாயாம் தத்ப்ராச்யோதீ³ச்யாதி³நக்ஷத்ரரூபாயாம் ஸ்தூ²லாருந்த⁴த்யாம் , யதா² வா ரேகா²க³வயந்யாயேந நித்யஶப்³த³ப்ரதிபத்த்யுபாயதயா நாநாவ்யாகரணை: பரஸ்பரபி⁴ந்நப்ரக்ருதிப்ரத்யயவிபா⁴கே³ந க்ருத்ரிமஶப்³த³ இதி பா⁴வ:॥

பா³லாக்யதி⁴கரணவிஷயா:/ஜக³த்³வாசித்வாதி⁴கரணவிஷயா:

ஜக³த்³வாசித்வாத் ॥16॥

ஹைரண்யக³ர்பே⁴தி ।

நநு - கிமிஹ ஹைரண்யக³ர்ப⁴ம் மதம் விவக்ஷிதம் ? ஸத்யலோகாதி³ப்ராப்த்யர்த²ம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴ உபாஸ்ய இதி மதமிதி சேத்³ , ந ; ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)பி ஶ்ருதிஷு தத்ர தத்ர தது³பாஸநஸ்யாங்கீ³க்ருதத்வேந தஸ்யாஸாதா⁴ரண்யேந ஹைரண்யக³ர்ப⁴மதத்வாபா⁴வாத் , அதி⁴கரணஸ்ய ப்³ரஹ்மவாத³விரோதி⁴க்ருந்மதநிராஸார்த²த்வாபா⁴வே விஷயவாக்யஸ்ய ஹிரண்யக³ர்போ⁴பாஸநாபரத்வநிரஸநமாத்ரேண விவக்ஷிதபாத³ஸம்க³த்யலாபா⁴ச்ச , ஹிரண்யக³ர்ப⁴ ஏவ முமுக்ஷுபி⁴ருபாஸ்யம் பரம் ப்³ரஹ்மேதி மதமிதி சேத்³ , ந ; பூர்வபக்ஷே தத³நுவாத³ஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தே தந்நிரஸநஸ்ய சாப்ரத³ர்ஶநாத் , ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய பரப்³ரஹ்மபரத்வமங்கீ³க்ருத்யைவ பரிச்சி²ந்நப²லகதது³பாஸநாபரத்வஸ்ய பூர்வபக்ஷாவஸரே ப்ரத³ர்ஶநாதி³தி - சேத் , உச்யதே ; உபந்யஸ்தோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴பூர்வபக்ஷோ(அ)யம் । அஜாதஶத்ரோர்ப்⁴ராந்தத்வம்ருஷாவாதி³த்வதோ³ஷபரிஹாரார்த²ம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴ ஏவோபக்ராந்தம் முமுக்ஷூபாஸ்யம் பரம் ப்³ரஹ்மாஸ்த்விதி ஹைரண்யக³ர்ப⁴மதமாதா³ய பரிஷ்கர்தும் ஶக்யத இதி கக்ஷாந்தரே தத்பர்யவஸாயோ ப⁴வேத்³ அதஸ்தந்மதநிரஸநமபி கர்மஶப்³தே³ யோக³வ்யவஸ்தா²பநாதி³நா தந்மதோபஸ்தா²பகம் லிங்க³மிஹ நாஸ்தீதி ப்ரத³ர்ஶநேந விவக்ஷிதமித்யாசார்யாணாமபி⁴ப்ராய: । அத ஏவ தஸ்ய மதஸ்ய த்³யோத்யத்வமேவோபந்யஸ்தம் நாநுவாத்³யத்வம் ।

ஜீவாஜ்ஜஜ்ஞே இதி ।

பரகீய உபாலம்ப⁴கஶ்லோக: । அத்⁴யாரோபாபவாதா³ப்⁴யாம் யந்நிஷ்ப்ரபஞ்சம் வேதா³ந்தாநாம் ப்ரதிபிபாத³யிஷிதம் தத்ர க²லு தேஷாம் ஸமந்வய: । ஏவம் ச வாசஸ்பதிமதே ஜீவ ஏவ ஸமந்வய: பர்யவஸ்யதி தந்மதே ஜீவாஶ்ரிதாவித்³யாபரிணாமஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய ஜீவே(அ)த்⁴யாரோபேண தத்ரைவாபவத³நீயத்வாத் । அதோ ஜீவே ஸமந்வயம் பூர்வபக்ஷீக்ருத்ய நிரஸ்யந் வாசஸ்பதி: கத²ம் ந லஜ்ஜிதவாநித்யர்த²: ।

ஸகாரணமிதி ।

காரணஶப்³த³: ஸூக்ஷ்மபூ⁴தபர: அவித்³யாபரோ வா ; தஸ்யா அபி ப்ரவாஹாநாதி³ப்⁴ரமகல்பிதத்வாத் ।

அதி⁴ஷ்டா²நம் ஹீதி ।

அதி⁴ஷ்டா²நம் விவர்தாநாமாஶ்ரயோ ப்³ரஹ்ம ஶுக்திவத் ।
ஜீவாவித்³யாதி³காநாம் ஸ்யாதி³தி ஸர்வமநாகுலம் ॥
இதி ப்ராகே³வாசார்யைர்வாசஸ்பதிமதே ப்³ரஹ்மண: ஸஜீவாவித்³யாஸகலப்ரபஞ்சாதி⁴ஷ்டா²நத்வமுக்தமிஹாநுஸம்தே⁴யம் ।

பூர்வபக்ஷத்வாதி³தி ।

நநு - அஸத்³வாத³வத³ஸ்ய நிராகரணம் ந த்³ருஶ்யத இதி - சேத் , த்³ருஶ்யத ஏவ,  ’ம்ருஷா வை க²லு மா ஸம்வாத³யிஷ்டா²’ இதி। தர்ஹி ம்ருஷாவாதி³த்வேந பா³லாகிமபோத்³ய ஸ்வயமப்யஜாதஶத்ருரப்³ரஹ்மோபதி³ஶதி சேத் ஸோ(அ)பி ம்ருஷாவாதீ³ ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந ; பா³லாகிவத்³ ப்³ரஹ்மோபதி³ஶாமீத்யுபக்ரம்ய ப்³ரஹ்மோபதே³ஶே ஹி ம்ருஷாவாதி³த்வம் ஸ்யாத் , தது³பக்ரமாபா⁴வே குதோ ம்ருஷாவாதி³த்வப்ரஸங்க³: ? ப்³ரஹ்மோபதே³ஶார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தஸ்ய பா³லாகேரப்³ரஹ்மோபதே³ஶாத்³ ம்ருஷாவாதி³த்வேந நிரஸநாநந்தரம் ஸ்வயமப்³ரஹ்மோபதே³ஶே கா ஸம்க³திரிதி சேத் , ஏஷா ஸம்க³தி: । த்வது³க்தம் தாவத் கிமபி ப்³ரஹ்ம ந ப⁴வதி , அஹமபி ப்³ரஹ்ம ந பஶ்யாமி , அத இதா³நீம் ப²லார்தி²நா த்வயா ஹிரண்யக³ர்ப⁴ ஏவ வேதி³தவ்ய இதி। த்³ருஶ்யதே ஹி ரஸவாதி³நம் ப்³ரவாணீதி ப்ரதிஜ்ஞாதவதோதா³ஹ்ருதாந் புருஷாந் விப்ரலம்ப⁴கத்வாதி³தத்தத்ஸ்வரூபோபந்யாஸேந ப்ரத்யாக்²யாய தத: பரமுதா³ஹரணீயபுருஷாபா⁴வாத் துஷ்ணீம்பூ⁴தே தஸ்மிந் ப்ரதிவக்தா ஸ்வயமபி ரஸவாதி³நமபஶ்யதா ராஜைவ த⁴நார்தி²நோபஸர்பணீய இத்யுச்யத இதி।

ந ப்⁴ராந்தோ ப்³ரஹ்மோபக்ரம இதி ।

ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணீதி ப்ரதிஜ்ஞாவாக்யேந ப்³ரஹ்மோபக்ராந்தமித்யேதத்³ ந பா³தி⁴தமித்யர்த²: ।

ததே³வோத்தரவாக்யக³தேந லிங்கே³ந த்³ரட⁴யதி -

ஸஹஸ்ரமிதி ।

த³த்தத்வாதி³தி ।

ப்ரதிஶ்ருதம் த³த்தப்ராயம் । யத்³வா - ஆஶம்ஸாயாம் பூ⁴தவத் க்த: । தா³துமாஶம்ஸிதத்வாதி³த்யர்த²: । ஏவம் ப்³ரஹ்மோபக்ரமஸித்³தௌ⁴ கா³ர்க்³யஸ்ய ப்⁴ராந்தத்வே(அ)பி யஸ்யகஸ்யசித்³ வாக்யேநாஸ்மிந் ப்ரகரணே ப்³ரஹ்ம நிர்ணிநீஷிதமித்யவஸீயதே ; அந்யதா² ப்³ரஹ்மோபக்ரமோபாக்²யாநநிப³ந்த⁴நஸ்ய ப்ரக்ருதவித்³யாநுபயோகி³தாபாதாத்³ , வைஶ்வாநரவித்³யாதி³ஷு ப்ராசீநஶாலாதீ³நாம் ப்⁴ராந்தத்வே(அ)பி வைஶ்வாநராத்³யுபக்ரமஸ்ய ப்ராகரணிகதத்தந்நிர்ணயார்த²த்வத³ர்ஶநாச்ச । ததா² ச லௌகிகரஸவாத³வசநாதி³த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)த்ர ந க்ரமதே இதி தாத்பர்யம் ।

உபஸம்ஹாரே இதி ।

அநந்யதா²ஸித்³தௌ⁴பஸம்ஹாரிகஜீவநிர்ணயாநுஸாரேண ப்³ரஹ்மோபக்ரமஸ்தத³பே⁴தா³பி⁴ப்ராயேண யோஜநீய இதி பா⁴வ: । ஜீவபூர்வபக்ஷோ(அ)யம் ஜீவோபாஸநாவிதி⁴விஷயோ ந ப⁴வதி,  கிம்து பரப்³ரஹ்மவஜ்ஜ்ஞேயோ ஜீவ: ப்ரதிபாத்³ய இத்யேதத்³விஷய: । அத ஏவாஸ்மிந் பூர்வபக்ஷே ப்ரத²மபூர்வபக்ஷ இவ பாத³ஸம்க³திர்ந ப்ரத³ர்ஶிதா ; ஸமநந்தராதி⁴கரணே வக்ஷ்யமாணைவ ஸா(அ)த்ராப்யுந்நேதும் ஶக்யேத்யபி⁴ப்ராயாத் । அந்யதா² பூர்வாதி⁴கரணஸம்க³திவத்பாத³ஸம்க³திரபி ப்ருத²கு³ச்யேத । அத ஏவ ச ஜீவே ஸமந்வயநிரஸநமயுக்தமிதி பரகீயோபாலம்ப⁴: ப்ராக்³ த³ர்ஶித: । ஜீவோபாஸநாவிதி⁴பரத்வமாத்ரேண ஹி ஜீவே ஸமந்வயோ ந ப்ரஸஜ்யதே , அந்யதா² பஞ்சாக்³நிவித்³யாதீ³நாம் தத்ஸமந்வயப்ரஸங்கா³த்।

லாக்ஷணிக இதி ।

த⁴ர்மாத⁴ர்மலக்ஷணயா ஹி வேதி³தவ்ய: ஸ்யாதி³த்யாதி³புருஷகர்த்ருத்வம் கீத்³ருஶம் விவக்ஷிதமித்யாகாங்க்ஷாயாமபூர்வத்³வாரகம் விவக்ஷிதமித்யாகாங்க்ஷிதார்த²ஸமர்பகதயா ப்ரக்ருதோபயோகி³ ப⁴வதி , ந பரிஸ்பந்த³பரதாயாமிதி லக்ஷணைவ ஜ்யாயஸீதி பா⁴வ: ।

ஸப்தமீப்ரத²மாப்⁴யாமிதி ।

க்வ ப்ராணே இதி ஸப்தமீ க்வைஷ இதி ப்ரத²மா ப்ரதிவசநே ப்ராணவாக்யே(அ)ப்யந்வயிநீ । ததா² ச ஸுஷுப்த்யாதா⁴ர: ப்ராணே வேதி³தவ்ய: , புருஷோ ந ஸுஷுப்த இதி பா⁴வ: । ஜீவபூர்வபக்ஷே து ப்ராகரணிகஜீவவ்யதிரேகநிர்தே³ஶம் நிரஸ்ய வாக்யம் யோஜநீயம் । க்வைஷ இதி ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ராணே இதி ப்ரதிவசநம் ந ஸம்ப⁴வதி , கிம்து ஹிதா நாம நாட்³ய இதி நாடீ³: ப்ரக்ரம்யாம்நாதம் । தாஸு ததா³ ப⁴வதீதி வசநம் கதே³த்யாகாங்க்ஷாயாம் யதா³ ஸுப்த: ஸ்வப்நம் ந கம்சந பஶ்யதீதி தச்சே²ஷ: । அதா²ஸ்மிந் ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதீதி ப்ராணஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டே நாடீ³ஸ்தே² ஜீவே கரணமண்ட³லஸ்ய லய உச்யதே ; ததை³நம் வாக் ஸர்வைர்நாமபி⁴: ஸஹாப்யேதீத்யாத்³யக்³ரிமவிவரணத³ர்ஶநாத் , ஸ யதா³ ப்ரதிபு³த்⁴யத இதி ப்ராணஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டஸ்ய ப்ரபோ³தோ⁴பந்யாஸாச்சேதி। தாமேதாம் யோஜநாமபி⁴ப்ரேத்ய பா⁴ஷ்யடீகயோ: ப்ராணப்⁴ருத்த்வேந ஜீவஸ்ய ப்ராணஶப்³த³வாச்யத்வமுபபாதி³தம் । வ்யதிரேகநிர்தே³ஶோ ஜீவநாடீ³விஷய: । அதோ ஜீவ ஏவ வேதி³தவ்ய இதி யோஜநா தாவத³யுக்தா , ததா² ஸதி வேதி³தவ்யஸ்வரூபஸ்யைவ ப்ரஷ்டவ்யதயா ததா³தா⁴ரப்ரஶ்நா(அ)யோகா³த் , ந ச - தஸ்ய நாட்³யாதா⁴ரத்வேந பாபாஸ்ப்ருஷ்டதயா வேதி³தவ்யத்வோபபாத³நார்த²மாதா⁴ரப்ரஶ்ந இதி - வாச்யம் ; ததா² ஸதி பாபாஸ்பர்ஶஸ்யாபி வக்தவ்யத்வாபத்தே: , ந ச - ஸௌஷுப்திகநாடீ³: ப்ரவிஷ்டஸ்ய பாப்மா(அ)ஸ்பர்ஶ: ’தம் ந கஶ்சந பாப்மா ஸ்ப்ருஶதி தேஜஸா ஹி ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதீ’தி சா²ந்தோ³க்³யப்ரஸித்³த⁴த்வாந்நோக்த இதி - வாச்யம்  ; க்வைஷ ஏததி³தி ப்ரஶ்நாநந்தரம் தது³ ஹ பா³லாகிர்ந விஜஜ்ஞாவித்யுக்தத்வேந ஸுஷுப்தௌ நாடீ³ப்ரவேஶமேவா(அ)ஜாநதோ பா³லாகேஸ்தத்ப்ரவேஶக்ருதபாப்மாஸ்பர்ஶப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத் । தஸ்மாஜ்ஜீவாதா⁴ரோ வேதி³தவ்ய: புருஷ இதி ப்ரதிபாத³நார்த² ஏவ ஸ ப்ரஶ்ந: । ஏவம் ச தாஸு ததா³ ப⁴வதீத்யேதந்ந தது³த்தரம் ; நாடீ³நாம் வேதி³தவ்யபுருஷத்வாபா⁴வாத் । தத்து தா ஹி ப்ரத்யவஸ்ருப்ய புரீததி ஶேதே இதி ஶ்ருத்யந்தராநுஸாரேண ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்நப்³ரஹ்மப்ராப்தேர்மார்கோ³பதே³ஶபரம் । த்³விதீயப்ரஶ்ந: கரணக்³ராமாதி⁴கரணவிஷய இத்யபி ந யுக்தம் ; ’க்வைஷ ஏதத்³ பா³லாகே புருஷோ(அ)ஶயிஷ்ட’ ’க்வ வா ஏதத³பூ⁴த்’ ’குத ஏததா³கா³தி³’தி ப்ரஶ்நத்ரயே(அ)பி ப்ரத²மப்ரஶ்நநிர்தி³ஷ்டஸ்யைவ கர்துரந்வயப்ரதீத்யா கர்த்ரந்தராத்⁴யாஹாரா(அ)யோகா³த் । ததா² ஸதி ப்ரத²மத்³விதீயப்ரஶ்நயோ: புநருக்தி: ஸ்யாதி³தி சேத்³ , ந ; த்³விதீயப்ரஶ்நஸ்ய ப்ராண ஏவைகதா⁴ ப⁴வதீத்யுத்தராநுஸாரேண தாதா³த்ம்யேந ப⁴வநவிஷயத்வாத்³ நிர்தே³ஶ இதி ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴பூர்வபக்ஷே பர்யவஸாநம் க்ருதம் । குத ஏததா³கா³தி³த்யபாதா³நப்ரஶ்நஸ்யாபி குதஸ்தாதா³த்ம்யப⁴வநாதி⁴கரணாதா³க³த இத்யர்த²பரிக்³ரஹே(அ)ஸ்யைவ ஸாப²ல்யஸ்யோபபாத³நீயத்வாத் । யத்ர த⁴ர்மிணி ஶயிதஸ்தத ஆகா³தி³தி ஸ்வத ஏவ ஜ்ஞாதும் ஶக்யத்வேநாபதிதா ஹி தந்நைஷ்ப²ல்யஶங்கா தாதா³த்ம்யப⁴வநாதி⁴கரணஸ்யாலௌகிகத்வேநாஸம்பா⁴விதத்வாத்தத்³த்³ருடீ⁴கரணார்த²ஸ்ததா²பூ⁴தாதி⁴கரணாதா³க³மநப்ரஶ்ந இத்யுபபாத³நேந பரிஹரணீயா ।

ததே³நம் வாகி³தி ।

அத்ரைதத்பத³ம் ப்ராணபராமர்ஶி ; தஸ்ய ஸப்தம்யந்தநிர்தி³ஷ்டத்வே(அ)பி ப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வேந ப்ராதா⁴ந்யாத் । ததஶ்ச வாக்சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமநஸாம் ஸர்வை: ஸ்வஸ்வவிஷயை: ஸஹாப்யயோக்தௌ ஜீவஸ்யாபி மநோவிஷயத்வாந்மநஉபாதி⁴கத்வாத்³வா தஸ்மிந்நப்யய உக்தோ ப⁴வதீதி ஶயநப்ரஶ்நோத்தரத்வலாப⁴: ; ஶயநப்ரஶ்நஸ்யோத்தராந்தரா(அ)த³ர்ஶநாத் , ததே³நமித்யாதே³ஸ்தத³நுத்தரத்வே ப⁴வநாபாதா³நோத்தரத்³வயமத்⁴யாம்நாதஸ்ய தஸ்ய வைப²ல்யப்ரஸங்கா³ச்ச ; ஏவமேவைதஸ்மாதா³த்மந இத்யாதே³: ஸாமாந்யமுகே²ந ஜீவோத்³க³மநாபாதா³நப்ரஶ்நோத்தரத்வவத்ததே³நம் வாகி³த்யாதே³ரபி ஸாமாந்யமுகே²ந ஜீவஶயநாதி⁴கரணத்வஸ்ய ப்ரபோ³தே⁴ தது³த்³க³மநாபாதா³நத்வஸ்ய சாஸம்ப⁴வாச்சேதி பா⁴வ: ।

ஆத்மஶப்³தா³த³பீதி ।

ஆப்ல்ரு வ்யாப்தாவிதி தா⁴துதாதா³த்ம்யஶப்³தா³தி³த்யர்த²: ।

நிர்ணீதார்த²வாக்யே இதி ।

ரூடி⁴மப்⁴யுபேத்ய தத்³பா³த⁴நார்த²மேவமுக்தி: । வஸ்துதஸ்து - பரிஸ்பந்தே³ விஶிஷ்ய ஶக்திர்நாப்⁴யுபேயா ; ப³ர்ஹிராஜ்யாதி³ஶப்³தா³நாம் ஸம்ஸ்க்ருதேஷ்விவ த்³விதீயாத்ருதீயாதி³ஶப்³தா³நாம் திதி²விஶேஷேஷ்விவ ச யோக³ருட்⁴யா ஸாமாந்யஶக்த்யைவ தத்ர ப்ரயோக³நிர்வாஹே விஶிஷ்ய ஶக்த்யந்தரகல்பநஸ்ய கௌ³ரவபராஹதத்வாத் । கிம்ச பரிஸ்பந்தே³ விஶிஷ்ய ஶக்த்யந்தரகல்பநே பரிஸ்பந்தா³(அ)நபேக்ஷயோர்மாநஸபுண்யபாபயோரபி கர்மஶப்³த³ப்ரயோக³ஸத்த்வேந தத்ராபி விஶிஷ்ய ஶக்த்யந்தரஸ்ய கல்பநீயதயா ருடி⁴த்³வயே பரஸ்பரம் கலஹாயமாநே லப்³தோ⁴ந்மேஷேண யோகே³ந கர்மமாத்ரோபஸ்தி²தி: ஸம்ப⁴வதீத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

அர்தா²த்ஸூசநாஜ்ஞாநாதி³தி ।

நநு - அர்தா²த் ஸூத்ரேண ஸூசிதமர்த²ம் ஜாநதாம் ஸூக்ஷ்மதி⁴யாம் வா கத²மித³ம் ப்ராணபூர்வபக்ஷநிராகரணஸமர்த²மிதி தீ⁴: ஸ்யாத்³ ? யஷ்டிகா⁴தாதி³நா ஹி வ்யஷ்டிப்ராணாந்யத்வம் ஸ்யாத்³ ? ந து ஸமஷ்டிப்ராணாபி⁴மாநிதே³வதாரூபஹிரண்யக³ர்பா⁴ந்யத்வமபி । நசாமந்த்ரணே ப்³ருஹத்³விஶேஷணேந தல்லாப⁴: । வ்யஷ்டேரபி சக்ஷுராத்³யபேக்ஷமஹத்த்வஸத்த்வாத் , ஸுஷுப்தித³ஶாயாமுபரதவ்யாபாரேப்⁴ய: ஶரீரேந்த்³ரியேப்⁴யோ(அ)ந்யத்வம் ஸுஜ்ஞாநமிதி தஸ்யாமபி த³ஶாயாமநுபரதவ்யாபாராத்³ வ்யஷ்டிப்ராணாத³ந்யத்வஜ்ஞாபநேநைவாமந்த்ரணாதே³: ஸாப²ல்யஸ்யோபபாத³நீயத்வாச்சேதி - சேத் , ஸத்யம் ; அப்⁴யுச்சயயுக்திரியம் । அத ஏவ பா⁴ஷ்யே(அ)பி ததை²வோக்தம் । ஏவம் வாஜஸநேயஶாகா²யாம் ப்ராணஶப்³த³ஸ்தா²நே ஆகாஶஶப்³தா³ம்நாநமப்⁴யுச்சயாந்தரம் । ஸ ஹி பரமாத்மநி ப்ரஸித்³தோ⁴ ந ஹிரண்யக³ர்பே⁴ । இத³மப்யாகாஶஶப்³த³ஶ்சேதி பா⁴ஷ்யேண ஸூசிதம் ॥18॥

வாக்யாந்வயாதி⁴கரணவிஷயா:

வாக்யாந்வயாத் ॥19॥

வாக்யஸம்த³ர்ப⁴ம் வ்யாக்²யாதீதி ।

பதி: ப்ரியோ ப⁴வதீத்யாதி³பி⁴ர்வாக்யை: பத்யாதீ³நாம் ப்ரேமவிஷயத்வோக்தி: கத²ம் தேஷு வைராக்³யோத்பாத³நீத்யாதி³ஶங்காநிராஸாயேத்யர்த²: । பதிஜாயாதி³வாக்யேஷு வைஶப்³த³: ப்ரஸித்³த்⁴யநுவாத³க: । ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹ்யேதத்தவாபி மைத்ரேயி பத்யாத³யோ ஜாயாதீ³நாம் பத்யாதி³ப்ரயோஜநாய ப்ரியா ந ப⁴வந்தி , கிம் து ஸ்வப்ரயோஜநாய । அத ஏவ தேஷு ஸ்வேஷ்டஸம்பாத³கத்வத³ஶாயாமிவ ஸ்வாநிஷ்டஸம்பாத³கத்வத³ஶாயாம் ந ப்ரேமா । அத: ஸோபாதி⁴கம் ப்ரியத்வமேதேஷாமாத்மந ஏவ நிருபாதி⁴கமிதி பதிஜாயாதி³வாக்யேஷு பரிஹாரப்ரக்ரியா । டீகா ஸ்பஷ்டேதி ந விவ்ருதா । யத்³யேவம் தர்ஹி பத்யபேக்ஷயா ஸ்வாத்மந: ப்ரியத்வம் மைத்ரேய்யா: ஸ்வாநுப⁴வஸாக்ஷிகம் ப்ரஸித்³த⁴ம் தத்³த்³ருஷ்டாந்தேநோத்தரவாக்யாநாமபி ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²விஷயதயா ஸித்³தி⁴: இத்யேவம் நிருபாதி⁴கப்ரேமாஸ்பத³த்வம் ஜீவலிங்க³மேவ பர்யவஸிதம் । ஏதத³நுஸாரேண ஶ்ரவணாதி³வாக்யக³தஸ்யாப்யாத்மஶப்³த³ஸ்ய ஜீவவிஷயத்வம் ப்ராப்நோதீதி கத²மித³ம் பூர்வபக்ஷலிங்க³ம் ஸித்³தா⁴ந்தோபபாத³கதயா டீகாயாம் லிகி²தம் ? ஜீவலிங்க³மேவேத³ம் அம்ருதத்வோபக்ரமாதி³வஶாத் ப்ராதர்த³நந்யாயேந பரமாத்மநி பர்யவஸ்யதீத்யாஶயேநைதது³பந்யஸ்தம் । அத ஏவ ப்ராதர்த³நநயேந க³தார்த²தாமாஶங்கத இத்யவதாரிகாக்³ரந்த²: ।

விதி³தம் ப⁴வதீதி வாக்யஶேஷ இதி டீகாக்³ரந்தே²ந ப⁴வதிமாத்ரஸ்யாத்⁴யாஹாரோ விவக்ஷிதோ விதி³தமித்யஸ்ய ஶ்ருதாவாம்நாநாதி³த்யாஹ -

விதி³தமித்யஸ்யாநந்தரமிதி ।

அநாத்மத்³ருஷ்டாவிதி ।

ஆத்மவ்யதிரிக்தஸ்தாத்த்விக: ப்ரபஞ்ச இதி த்³ருஷ்டாவித்யர்த²: । ஏவம் ச யோ(அ)ந்யத்ராத்மந இதி வாக்யேஷு ப்ரத²மார்தே² த்ரல்ப்ரத்யயோ த்³ரஷ்டவ்ய: । ‘ஸமம் ஸமாதா⁴நமந்யத்ராபி⁴நிவேஶாத்³’ ’அந்யத்ர பீ⁴ஷ்மாத்³கா³ங்கே³யா’தி³த்யாதி³லௌகிகப்ரயோகே³ஷ்வபி ஹி தஸ்ய ப்ரத²மார்த² ஏவ ஸ்வாரஸ்யம் த்³ருஶ்யதே । ஏவம் ப்ரத²மார்த²பரிக்³ரஹ ஏவாக்³ரிமமித³ம் ப்³ரஹ்மேத³ம் க்ஷத்ரமிமே லோகா இமே வேதா³ இமாநி பூ⁴தாநி இத³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மேதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யவாக்யம் ஸமஞ்ஜஸம் ப⁴வதி।

நியோஜ்யத்வாவிர்பா⁴வநேநேதி ।

ப்³ராஹ்மணாதி³ஜாதிர்பே⁴த³த³ர்ஶிநம் ந ஸாக்ஷாந்மோக்ஷாத்³ ப்⁴ரம்ஶயதி, கிம் து டீகோக்தம் ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஹமித்யாத்³யபி⁴மாநமபேக்ஷ்ய, ஸோ(அ)பி ப்³ராஹ்மணாதி³கர்மணி நியோஜ்யத்வாதி⁴காரித்வபு³த்³தி⁴மபேக்ஷ்ய, தயா ஹி பு³த்³த்⁴யா ஸாம்ஸாரிகப²லகர்மாநுஷ்டா²நேந ஸாக்ஷாத்புருஷ: ப்ரச்யுதோ ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய நியோஜ்யத்வாதி³பா⁴வநாபர்யந்தோக்தி: ।

து³ந்து³பி⁴வாக்யமாத்மைவ ப்ரபஞ்சஸ்ய தத்த்வமித்யத்ரோபபத்திபரதயா ஸ்பஷ்டம் ந ப்ரதீயத இத்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

யதா² லோகே இதி ।

நநு - அக்லிஷ்டமர்தா²ந்தரமஸ்ய வர்ணயிதும் ஶக்யம் । து³ந்து³பௌ⁴ ஹந்யமாநே ததோ ப³ஹிர்நி:ஸரத: ஶப்³தா³ந் ந கஶ்சித³பி நிரோத்³து⁴ம் ஶக்நுயாத் , கிம் து து³ந்து³பே⁴ர்நிரோதே⁴ந ததா³ஹந்த்ருபுருஷநிரோதே⁴ந வா து³ந்து³பி⁴ஶப்³தோ³ நிருத்³தோ⁴ ப⁴வதீதி। ஸத்யம் ; இதோ(அ)ப்யநிஷ்ட²தரம் அர்தா²ந்தரம் வர்ணயிதும் ஶக்யம் । து³ந்து³பௌ⁴ ஹந்யமாநே பா³ஹ்யாந் து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³வ்யதிரிக்தாந் மாநுஷாதி³ஶப்³தா³ந் து³ந்து³பி⁴ஶப்³தா³பி⁴பூ⁴தாந் க்³ரஹீதும் ந ஶக்நுயாத்³ து³ந்து³பே⁴ஸ்ததா³ஹந்த்ருபுருஷஸ்ய வா நிரோதே⁴ந மாநுஷாதி³ஶப்³தோ³ க்³ருஹீதோ ப⁴வதீதி। அத்ர ஹி பா³ஹ்யஶப்³த³: ஸப²ல: । ப³ஹிர்நி:ஸரத இத்யர்த²வர்ணநே து நிஷ்ப²ல: ; து³ந்து³பி⁴ஶப்³தே³ ததோ ப³ஹிர்நிஸ்ஸரணஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகத்வேந வாக்யாபா⁴வாத் । ந ச சோராதே³ரிவ ஶப்³த³ஸ்ய நிரோதோ⁴(அ)ஸ்தி , உத்பத்த்யபி⁴வ்யக்திப்ரதிப³ந்த⁴ஸ்து ந நிரோத⁴ இதி ப்ரஸித்³த⁴: । பூர்வாபரபராமர்ஶாநுஸாரேணார்த²வர்ணநே து ப்ரக்ருத: ஸார்வாத்ம்யோபபாத³கதா³ர்ஷ்டாந்திகாநுகு³ண ஏவார்தோ² வர்ணநீயோ ந ப்ரக்ருதாநுபயோக்³யர்தா²ந்தரம் । நநு  -  து³ந்து³பி⁴ஹநநாநுவ்ருத்தௌ து³ந்து³பி⁴ஶப்³த³ இவேந்த்³ரியவ்யாபாராநுவ்ருத்தௌ பா³ஹ்யார்த²ப்ரத்யயோ நிரோத்³து⁴ம் ந ஶக்யதே । தஸ்மாதா³த்மத³ர்ஶநார்தி²நா தத்³விரோதீ⁴ பா³ஹ்யார்த²ப்ரத்யய இந்த்³ரியநிரோதே⁴ந தத்³விஜ்ரும்ப⁴ணஹேதுமநோநிரோதே⁴ந வா நிரோத்³த⁴வ்ய இத்யக்லிஷ்டார்த²வர்ணநஸ்யாபி ப்ரக்ருதோபயோகி³த்வமுபபாத³யிதும் ஶக்யமிதி - சேத் । ஏவமேவ து³ந்து³பி⁴ஶப்³தே³ந ப்ரதிப³ந்தே⁴ ஸதி மாநுஷாதி³ஶப்³தோ³ க்³ரஹீதும் ந ஶக்யத இதி தத³க்³ரஹணாய து³ந்து³பி⁴நிரோத⁴கம் யதா²(அ)பேக்ஷ்யதே , ஏவம் பா³ஹ்யேந்த்³ரியவ்யாபாரேண ப்ரதிப³ந்தே⁴ ஸத்யாத்மஸ்வரூபம் க்³ரஹீதும் ந ஶக்யத இதி தந்நிரோத⁴கமபேக்ஷ்யத இதி தா³ர்ஷ்டாந்திககல்பநே ப்ரக்ருதோபயோகி³த்வமக்லிஷ்டதரார்த²வர்ணநஸ்யாபி கல்பயிதும் ஶக்யமேவ । கிம் த்வித³ம் ஸர்வம் யத³யமாத்மேத்யவ்யவஹிதபூர்வவாக்யப்ரக்ருதார்தோ²பபாத³கதா³ர்ஷ்டாந்திககல்பநயா தத³நுகு³ணத்³ருஷ்டாந்தபரத்வவர்ணநமேவ யுக்ததமமித்யலம் விஸ்தரேண ।

து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴தஸம்ஜ்ஞக இதி ।

வீராதி³ரஸஸம்யுக்தோ து³ந்து³ப்⁴யாகா⁴த உச்யதே இதி வார்திககாரா: ।

தூ⁴மக்³ரஹணமிதி ।

ஏதது³க்தம் ப⁴வதீத்யாத்³யக்³ரிமடீகாயாம் தூ⁴மஸ்தா²நே விஸ்பு²லிங்கோ³பந்யாஸாத் தது³பலக்ஷணத்வோக்தி:।

அத²ர்வாங்கி³ரஸோ(அ)ந்த இதி ।

அத²ர்வாங்கி³ரஸ இத்யேதத³ந்த இத்யர்த²:।

தே³வயஜநவித்³யேதி ।

தே³வவித்³யா தே³வதாகாண்ட³விசாரிதோ யஜ்ஞாங்க³தே³வதாஸ்வரூபஸமர்த²கோ வேத³பா⁴க³:। யஜநவித்³யா இஷ்டிபஶுஸோமாதி³விதி⁴ப்ரபஞ்ச:।

அர்தா²த³ர்த²ஸ்ருஷ்டிருக்தேதி ।

யத்³யபி ஷஷ்டே² மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணே ஸூத்ராண்யநுவ்யாக்²யாநாநீத்யேதத³நந்தரமிஷ்டம் ஹுதமாஶிதம் யாபிதமயம் ச லோக: பரஶ்ச லோக: ஸர்வாணி ச பூ⁴தாந்யஸ்யைவைதாநி ஸர்வாணி நி:ஶ்வஸிதாநீதி ரூபப்ரபஞ்சஸ்ருஷ்டிரபி கண்ட²த ஏவோக்தா ப்ருத²க்கர்மப்ரபஞ்சஸ்ருஷ்டிரப்யதி⁴கோக்தா , தத³நுஸாரேண கேஷுசித்³ பா⁴ஷ்யகோஶேஷு நாமரூபகர்மப்ரபஞ்சகாரணதாம் வ்யாசக்ஷாண இதி கர்மக்³ரஹணமபி த்³ருஶ்யதே; ததா²பி சதுர்தீ² மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணே பா⁴ஷ்யகாரைர்விஷயவாக்யத்வேநோதா³ஹ்ருதே இஷ்டம் ஹுதமித்யாத்³யநாம்நாநாதே³வமுக்தி: , ஏவம் சதுர்தே² மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணே யதா²ர்த்³ரைதா⁴க்³நேரப்⁴யாஹிதாதி³தி பஞ்சம்யந்தாம்நாநே ஸத்யபி டீகாயாமப்⁴யாஹிதஸ்யேதி ஷஷ்ட²மைத்ரேயீப்³ராஹ்மணக³தஷஷ்ட்²யந்தபாட²லேக²நம் பஞ்சம்யர்தே² ஷஷ்ட்²யாவிதி தத்³வ்யாக்²யாநம் ச ஷஷ்ட்²யந்தாம்நாதஸ்யாபி ப்ரஸங்கா³த³த்ரைவார்த²நிர்ணயோ ப⁴வத்வித்யபி⁴ப்ரேத்யேதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

நந்வதி⁴கரணா(அ)நாரம்ப⁴ஶங்காவஸரே ஸித்³தா⁴ந்தபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநஸ்ய கா ஸங்க³திரித்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ -

ஸித்³தா⁴ந்த ஏவேதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்ய ஸ்பு²டத்வாத்³ ந பூர்வபக்ஷோ(அ)ஸ்தீதி க²ல்வத்ர ஶங்கா க்ரியதே அத: ஸித்³தா⁴ந்தஸ்பு²டத்வோபபாத³நஸமயே ஸித்³தா⁴ந்தபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநஸ்ய ப்ராஸங்கி³கீ ஸங்க³திரித்யர்த²:।

யதா² ஸைந்த⁴வேதி ।

ஸ யதா² ஸைந்த⁴வகி²ல்ய உத³கே ப்ராஸ்த உத³கமேவாநுவிலீயேதேத்யாதி³சதுர்த²மேத்ரேயீப்³ராஹ்மணக³தத்³ருஷ்டாந்தோக்திபூர்வகவாக்யேநேத்யர்த²:। ஸைந்த⁴வகி²ல்யவாக்யாத் ப்ராசீநம் ஸ யதா² ஸர்வாஸாமித்யாத்³யேகாயநவாக்யஜாதமப்யாத்யந்திகலயே ப்ராக்ருதலயம் த்³ருஷ்டாந்தீகர்தும் ப்ரவ்ருத்தமிதி டீகார்த²ம் த³ர்ஶயந்நவதாரயதி

ஆத்யந்திக இதி ।

நந்வாத்யந்திகலயே ப்ராக்ருதலயோ த்³ருஷ்டாந்தஶ்சேத் ஸர்வேஷாம் ஸ்பர்ஶாநாமித்யாதி³நா த்³ருஷ்டாந்தமுக்த்வேதி வக்தவ்யம் கத²ம் ஸர்வாஸாமபாமித்யாதி³நா த்³ருஷ்டாந்தமுக்த்வேதி டீகாக்³ரந்த²: ? இத்யாஶங்க்ய ஸர்வாஸாமித்யாதி³ப்ராக்ருதலயத்³ருஷ்டாந்தவசநமப்யாத்யந்திகலயத்³ருஷ்டாந்தோபபாத³கதயா தத்³த்³ருஷ்டாந்தகோட்யந்தர்பூ⁴தமிதி தத:ப்ரப்⁴ருதி த்³ருஷ்டாந்தவாக்யதயா டீகாயாமுபாத்தமித்யாஶயேநாஹ -

ஸமுத்³ரே அபாம் லய இதி ।

நநு த்வகா³தி³வாக்யஜாதம் வா கத²மாத்யந்திகலயத்³ருஷ்டாந்தவசநம் ஸ்யாத் ? தேந ஹி ஸர்வாஸாமபாமித்யாதி³த்³ருஷ்டாந்தோக்திபூர்வகமிந்த்³ரியாணாம் ஸ்வஸ்வவிஷயாயதநத்வமுச்யதே , ந து ப்³ரஹ்மண: ப்ராக்ருதப்ரபஞ்சத்ரயாதா⁴ரத்வமித்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே -

தத்ரஹீதி ।

ஸர்வாஸாமபாமித்யாதி³த்³ருஷ்டாந்தவசநேந ஸமுத்³ரஸ்ய நத்³யாதி³ஸகலத்ரயாதா⁴ரத்வமுச்யதே ; யதா² நத்³ய: ஸ்யந்த³மாநா இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரேஷு ததை²வ ஸமுத்³ரஸலிலத்³ருஷ்டாந்தவர்ணநத³ர்ஶநாத்। ததஶ்ச தத³நுஸாரேண தா³ர்ஷ்டாந்திகவசநே த்வகா³தி³ஶத்³பை³: ஸ்பர்ஶாதி³ஸாமாந்யாநி லக்ஷயித்வா தேஷு தத்³விஶேஷாணாம் லயப்ரதிபாத³நத்³வாரா க்ரமேண பரமகாரணே ப்³ரஹ்மணி ஸ்பர்ஶாதி³ஸாமாந்யாநாமபி லயப்ரதிபாத³நே தாத்பர்யம் வர்ணநீயம் । ப்ராக்ருதஸ்ய லயஸ்யாபி பரமகாரணபர்யந்ததாயா: ஶ்ருத்யந்தரேஷு புராணேஷு ச ப்ரதிபந்நத்வாதி³தி பா⁴வ:।

ஏவம் வா அரே இதி ।

இயம் ஶ்ருதிரௌபாதி⁴ககி²ல்யபா⁴வநிவ்ருத்த்யா லவணம் ஸமுத்³ரபா⁴வமிவ ஜீவோ ப்³ரஹ்மபா⁴வம் ப்ராப்நோதீதி போ³த⁴யதி ; த⁴ர்மவிஶேஷக⁴டிதஸாத்³ருஶ்யப்ரதிபாத³கயதை²வம்ஶப்³த³யோகா³த் , ஸைந்த⁴வகி²ல்யவாக்யோக்தத்³ருஷ்டாந்தஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகஶப்³தா³பா⁴வாதே³காயநவாக்யஜாதோக்தத்³ருஷ்டாந்தஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகம் த்வர்த²க³த்யேதி விஶேஷ:।

அம்ருதத்வோபக்ரமாத் தது³பபாத³நாதி³தி ஹேதுத்³வயம் தத்³விஷயஶ்ருத்யுதா³ஹரணேந ஸ்பு²டீகரோதி -

யேநாஹமிதி ।

ஆக்²யாதப்ரதிரூபகமிதி ।

அத ஏவ ஜாதேரஸ்தித்வநாஸ்தித்வே ந ஹி கஶ்சித்³விபக்ஷதீத்யாத³ய: ப்ரயோகா³:।

அநுவாத்³யவிதே⁴யயோரிதி ।

ஸத்யப்யபே⁴தே³ பே⁴தே³நாபி பா⁴வ்யம், அத்யந்தாபே⁴தே³ அநுவாத்³யவிதே⁴யபா⁴வா(அ)யோகா³தி³த்யாஶ்மரத்²யாதி³மதமிஹ முக்²ய: பூர்வபக்ஷ இத்யர்த²:।

ப்ரதிஜ்ஞாஸித்³த⁴ய இதி ।

ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞா த்வபே⁴தா³ம்ஶேநோபபாத³நீயா, ந து பே⁴தா³ம்ஶேந இத்யநுபயோகா³த்³ பே⁴தா³ம்ஶோ(அ)த்ர ந பராம்ருஷ்ட இத்யாஶ்மரத்²யமதம் ॥20॥

வ்ருத்³த⁴வைஶேஷிகத்³ருஷ்ட்யேதி ।

கௌ³தமஸூத்ரே(அ)ப்யநாதே³: ஸம்ஸாரஸ்ய நிவ்ருத்தௌ ப்ராகு³த்பத்தேரபா⁴வநித்யத்வாதி³தி ப்ராக³பா⁴வநிவ்ருத்திம் த்³ருஷ்டாந்தீக்ருத்ய ப்ராக³பா⁴வா(அ)ஸம்ப்ரதிபத்தாவநாதி³பா⁴வநிவ்ருத்தௌ த்³ருஷ்டாந்தேந பா⁴வ்யமித்யநுஶயே சாணுஶ்யாமதாநித்யத்வவத்³வேதி பரமாணுஶ்யாமதாநிவ்ருத்தித்³ருஷ்டாந்தேநாநாதி³பா⁴வநிவ்ருத்திரப்⁴யுபக³தா ।

அர்த² ஸாம்யாத்த்விதி ।

யதா² நத்³ய இத்யாதி³ர்முண்ட³கோபநிஷந்மந்த்ரா: । யதே²மா நத்³ய: ஸ்யந்த³மாநா: ஸமுத்³ராயணா: ஸமுத்³ரம் ப்ராப்யாஸ்தம் க³ச்ச²ந்தி பி⁴த்³யேதே த்வாஸாம் நாமரூபே ஸமுத்³ர இத்யேவ ப்ரோச்யத இதி ப்ரஶ்நோபநிஷத்³வாக்யம் । அஸ்ய மந்த்ரபூர்வார்தே⁴நார்த²ஸாம்யாதி³த்யர்த²: ॥21॥

ஆத்மாநம் ஜாநாத்விதி ஶங்காயாமிதி கர்மாபா⁴வதூ³ஷணமாத்ரோத்³தா⁴ரேண ஶங்கா । ததா²பி கரணாபா⁴வம் ஸ்வயமேவ ப்ரகாஶமாநஸ்ய ஜ்ஞாநகர்மதா(அ)நபேக்ஷாம் சோத்³கா⁴ட்யாத² பரிஹார:।

ஆத்மைவாபூ⁴தி³தி ।

இத³ம் தூ³ஷணத்³வயமுபலக்ஷணம்। கேந கம் விஜ்ஞாதாரமிதி விஶேஷ்யத்ரயே(அ)ப்யந்த்யந்தபி⁴ந்நத்வவிஶேஷணாத்⁴யாஹாரகௌ³ரவப்ரஸங்கா³ச்சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஏதேந யத்ர யஸ்யாமவஸ்தா²யாம் த்³வைதம் ஸ்வதந்த்ரமிவ ப⁴வதி , ததா³நீம் ஸ்வதந்த்ர இதர: ஸ்வதந்த்ரம் வஸ்த்வந்தரமநுப⁴வதி। யதா³ து ஸர்வம் ப்³ரஹ்மபரதந்த்ரம் ப்ரகாஶதே, ததா³ கஶ்சேதந: கரணேந கம் ஸ்வதந்த்ரமர்த²மநுப⁴வேதி³தி கேஷாஞ்சி’த்³யத்ர ஹி த்³வைதமிவே’த்யாதி³வாக்யார்த²கல்பநமப்யத்⁴யாஹாரகௌ³ரவேணைவ நிரஸ்தம் । கிம் ச ஷஷ்டே² ஸ்வப்நாவஸ்தா²யாம் ஜீவஸ்ய ஸ்வயம்ஜ்யோதிஷ்ட்வே ஸுஷுப்யவஸ்தா²யாம் தஸ்ய பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரவேத³நராஹித்யே சோக்தே கத²ம் ஜ்யோதி:ஸ்வரூபஸ்ய வேத³நராஹித்யமிதி ஶங்காயாம் விஷயாபா⁴வாத்³ ந து த்³ரஷ்ட்ருஸ்வரூபாயா த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபாதி³த்யேதத்ப்ரதிபாத³நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தேஷு ’யத்³வைதந்ந பஶ்யதி பஶ்யந்வைதந்ந பஶ்யதி ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே அவிநாஶித்வாத்³ ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி ததோ(அ)ந்யத்³விப⁴க்தம் யத் பஶ்யேதி³’த்யாதி³வாக்யேஷு ஶ்ருதம் த்³வைதம் தாவத் ஸ்வாதந்த்ர்யேண விஶேஷயிதும் ந ஶக்யதே ; ஸுஷுப்தௌ ஸ்வதந்த்ரஸ்யேவ பரதந்த்ரஸ்யாபி த்³வைதஸ்ய ப்ரதீத்யபா⁴வாத்। ததஶ்ச தேஷு ஶ்ருதம் த்³விதீயமபி தேந விஶேஷயிதும் ந ஶக்யதே ; த்³வைதமாத்ரப்ரதீத்யபா⁴வஸ்ய த்³வைதவிஶேஷாபா⁴வேநோபபாத³யிதுமஶக்யத்வாத் । ஏவம் ச தத³நந்தரஶ்ருதே ’யத்ர வா அந்யதி³வ ஸ்யாத் தத்ராந்யோ(அ)ந்யத் பஶ்யேத³ந்யோ(அ)ந்யத்³ ஜிக்⁴ரேதி³’த்யாதி³வாக்யே அந்யத³பி ஸ்வாதந்த்ர்யேண விஶேஷயிதும் ந ஶக்யதே ; ஸுஷுப்தௌ யஸ்ய விஷயஸ்ய வ்யதிரேகாத்ப்ரதீத்யபா⁴வ உக்த: தஸ்யைவ ஸ்வப்நஜாக³ரயோரந்வயாத் ப்ரதீதேர்வக்துமுபக்ராந்தத்வாத்। ஏவம் ச ஸுஷுப்தாவஸ்தா²விஷயோதா³ஹ்ருதவாக்யஸமாநப்ரகாரகேஷு முக்தாவஸ்தா²விஷயேஷ்வபி வாக்யேஷு ஸ்வாதந்த்ர்யவிஶேஷணம் விவக்ஷிதுமயுக்தமிதி।

ப³ஹுப்ரமாணத்³ருஷ்டிரிதி ।

அவஶ்யம்பா⁴வோக்த்யா அஸ்மிந்விஷயே ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிரூபப³ஹுப்ரமாணத³ர்ஶநம் ஸூசிதமிதி பா⁴வ:।

விரோதா⁴தி³த்யுக்தம் ஹேதும் பக்ஷாந்தரே பா³த⁴கோபந்யாஸேநோபபாத³யதி -

அவிரோத⁴ஶ்சேதி³தி ।

யத்³யவிரோத⁴ஸ்தர்ஹி பே⁴தா³ங்கீ³காரே(அ)ப்யத்யந்தாபே⁴த³: ப்ரகாரவிஶேஷாநபேக்ஷ்யாபே⁴த³: ஸ்யாத்³ , விரோதே⁴ ஹி கேநசித்ப்ரகாரேண பே⁴த³ இதி பே⁴தோ³பாதி⁴ப்ரகாரம் பரிஹ்ருத்ய தத³ந்யேந ப்ரகாரேணாபே⁴த³ இதி வக்தவ்யம் ஸ்யாத் ; ததா² ச பே⁴த³: கத²ம் நிவிஶதாம் ? யத்³யுச்யேத விரோதா⁴பா⁴வாத்³ பே⁴தா³பே⁴தௌ³ க³ந்த⁴ப்ருதி²வீத்வவத³ஸம்கரோபபாத³கப்ரகாரபே⁴தா³(அ)நபேக்ஷௌ நிவேஷ்டுமர்ஹத இதி, தர்ஹ்யேகஸ்யாமேவ வ்யக்தௌ க³ந்த⁴வதீ ப்ருதி²வீதி க³ந்த⁴ப்ருதி²வீத்வபு³த்³தே⁴ரிவ க⁴டோ ப⁴வதி க⁴டோ ந ப⁴வதீதி பு³த்³த்⁴யோரபி ஸமாவேஶ: ஸ்யாத் ; தத³த³ர்ஶநாத் தயோர்வ்யவஸ்தி²தக⁴டபடாதி³விஷயத்வஸ்யைவ ச த³ர்ஶநாத்³ க³ந்த⁴ப்ருதி²வீத்வயோரிவ ந பே⁴தா³பே⁴த³யோரவிரோத⁴ இத்யர்த²: ।

பா⁴ஸ்கரக்³ரந்தே²ஷு விருத்³த⁴யோரபி ஸமப³லயோரபி பே⁴தா³பே⁴த³யோரஸம்கரோபபாத³நம் க்ருதம் பே⁴தோ³ க⁴டஶராவாதி³கார்யாத்மநா அபே⁴த³ஸ்தாவத³நுவ்ருத்தம்ருதா³தி³காரணாத்மநேதி, தந்நிரஸ்யதி -

பே⁴தா³(அ)பே⁴த³வ்யவஸ்தா² சேதி³தி ।

பே⁴த³வாத³ ஏவ ஸ்யாதி³தி।

பே⁴தா³பே⁴த³யோராஶ்ரயபே⁴த³வாத³ ஏவ ஸ்யாதி³த்யர்த²:।

நநு கார்யகாரணயோர்நாத்யந்தம் பே⁴த³ இஷ்யதே, கிந்த்வத்யந்தபே⁴தே³(அ)த்யந்தா(அ)பே⁴தே³ வா(அ)நுபலப்⁴யமாநாத்³ ம்ருத்³ க⁴ட: ஹிரண்யம் குண்ட³லமித்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத்³ பே⁴தா³(அ)பே⁴தே³ இஷ்யேதே ததா² ச கார்யாணாம் பே⁴த³: காரணமபி ஸ்ப்ருஶதி காரணஸ்யாபே⁴த³: கார்யாண்யபி ஸ்ப்ருஶதி அதோ பே⁴தா³(அ)பே⁴த³யோர்நாத்யந்திகாஶ்ரயபே⁴த³ இதி தந்மதமாஶங்க்ய நிரஸ்யதி -

ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் யதி³தி ।

யாவத்கார்யமவஸ்தா²யேதி ப்ரக்ருதா(அ)வித்³யோபாத்⁴யபி⁴ப்ராயேணோக்தம்। அலக்தகாதௌ³ து யாவத்கார்யமவஸ்தா²நம் ந நியதம் ; ப³ஹுஷு ஸ்ப²டிகேஷு ஸத்ஸு ரக்தம் ஸ்ப²டிகமாநயேதி ஸ்ப²டிகாந்தரவ்யாவ்ருத்யர்த²ம் விஶேஷிதே ஸத்யாநயநநியோக³காலமாத்ரே(அ)லக்தகஸந்நிதா⁴நேநாபி தத்³வ்யாவர்தநப²லஸித்³தே⁴:। உபாதி⁴பத³ப்ரயோக³லப்⁴யம் ஸ்வஸம்நிஹிதே ஸ்வத⁴ர்மப்ரதீத்யாதா⁴யகத்வமேவோபாதே⁴ர்விஶேஷணோபலக்ஷணவ்யாவ்ருத்தம் ரூபம் ।

காதா³சித்கதயேதி ।

காதா³சித்கத்வம் கார்யகாலா(அ)வஸ்தா²நநியமாபா⁴வ:। தேந காகஸ்ய யாவத்³க்³ருஹக³மநகாலம் கதா³சித³வஸ்தி²தாவப்யுபலக்ஷணத்வமேவ। உபாதி⁴தஸ்தூபலக்ஷணஸ்ய பே⁴த³: பரத்ர ஸ்வத⁴ர்மப்ரதீத்யநாதா⁴யகத்வரூபோ த்³ரஷ்டவ்ய:।

த்வயா(அ)பி லிங்க³ஶரீரேதி ।

பா⁴ஸ்கரமதே ஜீவப்³ரஹ்மணோரபே⁴த³: ஸ்வாபா⁴விக:, பே⁴த³ஸ்து பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியதே³ஹோபாதி⁴க்ருத இஷ்யதே। தத்ர பு³த்³த்⁴யாதி³ஷு விஶேஷணத்வாதி³சோத்³யமுபாதி⁴த்வேந தத்பரிஹாரவசநம் சேத்யுப⁴யமபி ஸமாநம் । வஸ்துதஸ்து தந்மதே பரிஹாரோ ந லக³தி ; உபாதி⁴ப்ரயுக்தஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய ஸ்ப²டிகரக்திமவதா³ரோபிதத்வநியமாதி³தி பா⁴வ: ।

நந்வைக்யஸித்³தா⁴விதி ।

கு³ஹாநிஹிதஸ்ய ப்³ரஹ்மணஶ்சைக்யே க²லு யத்நேந பா⁴நா(அ)பா⁴நஸமர்த²நம் கார்யம்। ஜீவபா⁴நாத் தத³பி⁴ந்நே ப்³ரஹ்மணி பா⁴ஸமாநே கு³ஹாநிஹிதமந்யதி³ஷ்யதாமிதி ஶங்கார்த²:।

வ்யாகா⁴தாதி³தி ।

ஜீவஸ்ய ததா³ஶ்ரிதமாத்ரஸ்ய ச க்ருதகத்வே நித்யத்வம் வ்யாஹதமித்யர்த²:। விகத்த²நம் நிரர்த²கம் வச:।

ஸம்ஸ்தா²நபே⁴த³ இதி ।

ததா² ச நத்³யா அவயவஸந்நிவேஶவிஶேஷரூபேண அவயவிரூபேண ஸ்வாரம்ப⁴கபரமாணுரூபேண வா ஸமுத்³ராபே⁴த³ப்ராப்த்யபா⁴வே(அ)பி ஸமுத்³ரப்ராப்தௌ நத்³யவயவிநாஶாத்ததீ³யநாமரூபப்ரஹாணமஸ்தீத்யேதாவத்யம்ஶே ஶ்ருதௌ நதீ³ஸமுத்³ரத்³ருஷ்டாந்த:। அத ஏவாஸ்தம் க³ச்ச²ந்தீத்யேவ த்³ருஷ்டாந்தபா⁴கே³ ஶ்ரவணமிதி பா⁴வ:।

பா⁴க³வத்த்வமாத்ரமிதி ।

பே⁴த³கோபாத்⁴யதீ⁴நஸத்யபா⁴க³வத்த்வமாத்ரமித்யர்த²:।

ஶப்³த³ஶ்ரவணா(அ)யோக்³யத்வவிஶேஷணம் ஸத்யத்வோபபாத³நார்த²மித்யாஹ -

ஶப்³தே³தி ।

ப்ராப்தா(அ)ப்ராப்தவிவேகேநேத்யாதி³க்³ரந்த²ம் வ்யாசஷ்டே -

நேம்யாகாரேதி। அநவஸ்தே²தி ஶங்காம் பரிஹரதீதி। ஏவம் ச க்ருத்ஸ்நஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய கல்பிதத்வே யதா² கார்யலிங்க³கபூர்வபூர்வஶ்ரோத்ராநுமிதிரூபப்⁴ரமதத்ஸம்ஸ்காரப்ரவாஹகல்பிதமுத்தரோத்தரஶ்ரோத்ரம் கார்யஜநகம் ஏவம் ஶ்ருதிஜந்யஸ்ருஷ்டிதத்க்ரமாதி³விஷயா(அ)நாதி³பூர்வஶாப்³த³ஜ்ஞாநஸம்ஸ்காரப்ரவாஹகல்பிதம் வியதா³தி³கம் தத்தத்ஸ்ருஷ்டிவாக்யாத்³யாலம்ப³வதாம் விவக்ஷிதமிதி த்³ரஷ்டவ்யம்। அநயைவ ரீத்யா மீமாம்ஸகைரபி வக்த்ருவிவக்ஷாரூபதாத்பர்யாவதா⁴ரணம் வேதா³ர்த²நிர்த்³தா⁴ரணோபயோகீ³தி பக்ஷமுபபாத³யத்³பி⁴ர்வேதா³பி⁴மாநிதே³வதாநாம் தத்தந்ந்யாயஸம்ப்ரதா³யாபி⁴ஜ்ஞமீமாம்ஸகயாஜ்ஞிகாநாம் ச தத்தத்³வாக்யார்த²நிர்த்³தா⁴ரணாதீ⁴நதத்தத³ர்த²ப்ரதிபாத³நேச்சா²ரூபம் ததி³தி ஸமர்தி²தம்। வக்த்ருவிவக்ஷாரூபதாத்பர்யஜ்ஞாநம் வேதா³ர்த²நிர்த்³தா⁴ரணே காரணமிதி ததா³தா⁴ரதயேஶ்வரஸித்³தி⁴மிச்ச²தோ நையாயிகாந் தூ³ஷயத்³பி⁴ரபி தை: தத்தத்³வாக்யார்த²நிர்த்³தா⁴ரணாதீ⁴நபூர்வபூர்வமீமாம்ஸகயாஜ்ஞிகவிவக்ஷாப்ரவாஹேணாந்யதா²ஸித்³தி⁴ருக்தா। யதா²ஹு:।
தத²ர்க்³வேதா³த³யோ வேதா³: ப்ரோக்தா யே ச ப்ருத²க்ப்ருத²க்।
பா⁴க்³யத்வேநாத்மநாம் தே(அ)பி சைதந்யா(அ)நுக³தா: ஸதா³॥
தேஷாமந்தர்க³தேச்சா²நாம் வாக்யார்த²ப்ரதிபாத³நே।
விவக்ஷா சாவிவக்ஷா ச ஜ்ஞாயதே ஶப்³த³ஶக்தித:॥
இதி ந்யாயேந ஸம்ப்ரதா³யேந யே மீமாம்ஸகயாஜ்ஞிகா வேத³ம் வ்யாசக்ஷதே தேஷாமபி⁴ப்ராயோ(அ)யமுச்யத இதி। ய ஏவம் வித்³வாந் ஸாம்நா ஸ்துவீதேத்யாதி³விதி⁴ஷு யச்ச²ப்³தா³நூதி³தா(அ)விதீ⁴யமாநகர்மகர்த்ருப்ரஸித்³தி⁴ர்யஜமாநோ வா ஆஹவநீய இத்யாத்³யர்த²வாதே³ஷு வைஶப்³தா³நூதி³தா ஸ்துத்யாலம்ப³நதத்தத³ர்த²ப்ரஸித்³தி⁴ஶ்ச பூர்வபூர்வதத்தத்³வாக்யார்தா²வக³திமூலைவோத்தரோத்தரதத்தத்³வாக்யார்தா²வக³தேராலம்ப³நமித்யுபபாத³நீயமித்யேதாத்³ருஶாந்யுதா³ஹரணாநி அத்ராநுஸம்தே⁴யாநி ।

அத² நைகைகஸ்யேதி ।

யத்³யபி ப்ரவாஹாநாதி³த்வநிர்வசநாஸம்ப⁴வே(அ)பி ப்⁴ரமஸம்ஸ்காரோபாதி⁴கம் ஸத்த்வமித்யுக்த்வா(அ)ர்த²ஸ்ய ந க்ஷதி:, ஸர்வதா³ யஸ்ய கஸ்யசித்ஸம்ஸ்காரஜாதீயஸ்ய ஸத்த்வாத்। த³ர்ஶிதம் ச தந்நிர்வசநமாசார்யைரத்⁴யாஸக்³ரந்தே² । ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய ஸம்ஸ்காரோபாதி⁴கம் ஸத்த்வமிதி பக்ஷே ஸம்ஸ்காரே கா க³திரிதி சேத் , ஶப்³தா³நுமாநமூலகஸ்ய ஸகலஸம்ஸ்காரவிஷயதயா தத்³விஷயஸ்யாபி ஸத: ஸம்ஸ்காரஸ்யாநுவ்ருத்த்யா தத³ப்யுபபத்³யத ஏவ। ததா²பி மாயாயாமநுபபத்திரலம்கார இதி ந மாயாவாதே³ அத்யந்தமுபபாத³நார்த²ம் ப்ரயதிதவ்யமிதி வ்யுத்பாத³நாய ஶங்கேயம்। அஸ்து வேதி ப்ரதீகோபாதா³நாநந்தரம் நோபபத்³யதே(அ)ர்த²: பரமார்த²ஸத்த்வம் யஸ்யா: ஸா ததே²தி பாட²: ஸாது⁴:।

நிருபாதி⁴கப்⁴ரமவிஷயேஷ்வேவ ஸத்த்வம் ப்ராதீதிகமிதி நியம: , ஶ்ரோத்ரம் து ந ததே²தி ஸ்வயம் பரிஹாராந்தரமாஹ -

கர்ணநேமீதி ।

கர்ணநேம்யவச்சி²ந்நம் நப⁴: ஶ்ரோத்ரமிதி நையாயிகாதி³மதே தத³வச்சி²ந்நா தி³க் ஶ்ரோத்ரமிதி கௌமாரிலமதே ச தத³வச்சே²தோ³பாதி⁴கஸ்யாம்ஶஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தீகரணமுபபத்³யதே।

ஸ த்³ருஷ்டாந்த: ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தஸம்மதோ ந ப⁴வதீதி ஸ்வயம் யுக்த்யந்தரமாஹ -

ஆரப்⁴யமிதி ।

ஸாம்ஶத்வத: ஸாவயவத்வத:। யத்³யபி ஸாவயவத்வமபி பே⁴தா³(அ)பே⁴த³தத்ஸமுச்சயவிகல்பதூ³ஷணேந தூ³ஷிதப்ராயம் ; ததா²பி ஸ்வமதே ஸத்யோ பா⁴க³ இதி வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வஸ்யைவ கத²நாத் ஸ ந தோ³ஷ இத்யாஶய:।

ஸத்யஶ்ச ஸம்ப⁴வேதி³தி ।

ஸம்பா⁴வநார்தே²ந லிஙா ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாம்ஶத்வம் பரோக்தரீத்யா பரமார்த²ஸத்யமிதி கத²மபி ஸம்பா⁴வயிதும் ந ஶக்யதே ; முக்தித³ஶாயாமபே⁴த³ஜ்ஞாநநிவர்த்யஸ்ய ஸ்வாஶ்ரயக³தா(அ)பே⁴த³ரூபமுக்திகாலாநுவ்ருத்த்யா(அ)த்யந்தாபா⁴வப்ரதியோகி³நஶ்ச ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் ப்ரதீதஸ்ய பே⁴த³ஸ்ய மித்²யாத்வா(அ)நதிலங்க⁴நாதி³தி த்³யோதிதம் ।

அஹம் வேதே³தி ।

ஸூக்தத்³ரஷ்டுரஹமிதி பராமர்ஶ:॥22॥

ப்ரக்ருத்யதி⁴கரணவிஷயா:

ப்ரக்ருதிஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴த் ॥23॥

வ்யவஹிதஸம்ப³ந்தா⁴பௌநருக்த்யே ப²லே இதி ।

வ்யவஹிதேந ஜந்மாத்³யதி⁴கரணேந ஸம்ப³ந்த⁴:। தேநைவாபௌநருக்த்யம் ச।

பாத³ஸம்க³திரிதி ।

பா³லாக்யதி⁴கரணப்ரத²மஸம்க³திக்³ரந்தா²நுஸாரிணீயம் ஸம்க³தி:।

அத்³வைதாவ்யாஸேத⁴கத்வாச்சேதி ।

தத்³வ்யாஸேத⁴கத்வே ஹி லக்ஷ்யஸமர்பகப்³ரஹ்மஶப்³தோ³பாத்தவஸ்த்வபரிச்சே²தா³த்மகலக்ஷ்யாகாரவிபரீதாகாரோபஸ்தா²பகம் லக்ஷணம் லக்ஷ்யே ஸம்ப⁴வத³பி விவக்ஷிதலக்ஷ்யாகாராநநுகு³ணத்வேந தத³வ்யாபநதோ³ஷது³ஷ்டம் ஸ்யாதி³தி பா⁴வ:।

ஸமந்வயாவஸாந இதி ।

பா³லாக்யதி⁴கரணத்³விதீயஸம்க³திக்³ரந்தே² யத்ப்ரதிஜ்ஞாதம் ப்ரக்ருதாதி⁴கரணஸ்யாத்⁴யாயாவஸாநே லேக²நிமித்தம் வக்ஷ்யத இதி தத³நேந த³ர்ஶிதம்।

ஸமந்வயோ து³ஷ்ப்ரதிபாத³ இதி ।

ஜக³த்காரணப்³ரஹ்மணி ஸமந்வய இத்யர்த²:। கத²ம் ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தயோஜநேதி ஶங்காயாமயம் பரிஹாராபி⁴ப்ராய:।

ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந வியதா³தே³: ஸர்வஸ்ய ம்ருத்பிண்ட³லோஹமணிநக²நிக்ருந்தநஜ்ஞாநைர்க⁴டஶராவகடகமுகுடக²நித்ரகுத்³தா³லாதீ³நாம் ச தத்தஜ்ஜ்ஞாநாந்தரமபி ஸம்ஶயவிஷயத்வேநாநுபூ⁴யமாநாநாம் முக்²யவ்ருத்த்யா ஜ்ஞாதத்வாஸம்ப⁴வாத்³ கௌ³ணத்வம் த்வயா(அ)ப்யாவஸ்தே²யமிதி । ப்ராதா⁴ந்யபரௌ ப்ராதா⁴ந்யாபி⁴ப்ராயௌ। அநுமாநபா³தா⁴தி³தி பூர்வபக்ஷலிகி²தாந்யநுமாநாநி।

அஸ்த்வாக³மோ நிமித்தத்வபர இதி ।

ததா² ச நாநுமாநவ்ருந்த³ஸ்யாக³மபா³த⁴ இதி பா⁴வ:।

கார்யஸ்ய விவர்தத்வேநேதி ।

ததா² ச ஸத்³ரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரபஞ்சதாதா³த்ம்யம் ஸதா³த்மநா ஸந் க⁴ட இத்யாதி³ப்ரதீதிஷு பா⁴ஸத இதி ஸதா³த்மநா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஸதா³த்மநா ப்ரபஞ்சதத்த்வவிஷயமபி ப⁴வதி , ஏவம் ம்ருத்பிண்ட³ஸ்வர்ணமணிநக²நிக்ருந்தநரூபோபாதா³நதாதா³த்ம்யம் க⁴டாதி³ஷு ம்ருத்ஸுவர்ணகாலாயஸாத்மநா ம்ருத்³ க⁴ட: ஸுவர்ணம் குண்ட³லம் காலாயஸம் க²நித்ரமித்யாதி³ப்ரதீதிஷு பா⁴ஸத இதி தேந தேந கார்யாநுவித்³தே⁴ந ம்ருதா³தி³ரூபேண ம்ருத்பிண்டா³தி³ஜ்ஞாநம் தேந தேந ரூபேண தத்தத்கார்யவிஷயமபி ப⁴வதி। ந ஹி ப்ரபஞ்சதாதா³த்ம்யாபந்நம் ஸத்³ க⁴டாதி³தாதா³த்ம்யாபந்நம் ம்ருதா³தி³கம் வா தத்தது³பாதா³நாதிரிக்தம் , யேந ஸந்ம்ருதா³த்³யாத்மநா ப்³ரஹ்மம்ருத்பிண்டா³தி³ஜ்ஞாநம் தேந தேந ரூபேண தத்தத்கார்யவிஷயம் ந ஸ்யாத் । நநு - ப⁴வேதே³வம் ம்ருத்பிண்டா³தீ³நாம் க⁴டாத்³யுபாதா³நத்வே , ததே³வ நாஸ்தி ; க⁴டாதீ³நாமிவ பிண்டா³தீ³நாமபி ம்ருதா³தி³கார்யவிஶேஷத்வாத்³ , க⁴டாதி³ஷு பிண்டா³த்³யாகாராநுவ்ருத்யபா⁴வாச்ச ; ஸர்வம்ருண்மயாதீ³நாமேகைகம்ருத்பிண்டா³தி³கார்யத்வஸ்ய கத²மப்யுபபாத³யிதுமஶக்யத்வாச்ச। ததா² ச த்³ருஷ்டாந்தபா⁴க³ஸ்யோபாதா³நாவிஷயதயா தா³ர்ஷ்டாந்திகவாக்யஸ்யாபி தத்³விஷயதா ந யுக்தேதி - சேத்³ ,  ந ; ம்ருத்பிண்ட³ ஏவ க⁴ட: க்ருத இத்யாத்³யபா³தி⁴தவ்யவஹாரேண ம்ருத்பிண்டா³தீ³நாம் க⁴டாதி³கார்யாந்தரோபாதா³நத்வாத்³ ம்ருத்பிண்டா³தி³க³தம்ருத்த்வாதி³ரூபகிம்சிதா³காராநுவ்ருத்தேர்க⁴டாதி³ஷு ஸத்த்வாத்³ , உபாதா³நக³தயாவதா³காராநுவ்ருத்திநியமஸ்ய க்ஷீராதி³கார்யேஷு த³த்⁴யாதி³ஷு வ்யபி⁴சாராத் , ஸர்வம் ம்ருண்மயமித்யாதி³ஷு ஸர்வஶப்³தா³நாமேகைகம்ருத்கூடாதி³கார்யபரத்வாத் । தஸ்மாத்³ த்³ருஷ்டாந்தாநுஸாரேணாபி தா³ர்ஷ்டாந்திகவாக்யஸ்யோபாதா³நவிஷயத்வம் யுக்தமேவ।

நநு பஞ்சமீ ந காரணமாத்ரே ஸ்மர்யத இத்யயுக்தம் ; ஜ்ஞாபநேந தத்ஸித்³தே⁴ரித்யாஶங்க்ய தத்தாத்பர்யமாஹ -

ஜ்ஞாபநேநேதி ।

நநு நைதத்³யுக்தம் ; பாணிநீயே ஜ்ஞாபகயோக³விபா⁴க³லப்⁴யஸ்ய வ்யாகரணாந்தரே ப்ரத்யக்ஷவிதா⁴நாவஶ்யம்பா⁴வாத் , தத்³ த்³ருஷ்ட்வைவ வ்யாக்²யாத்ரூணாம் ஜ்ஞாபகாத்³யந்வேஷணப்ரவ்ருத்தே: , பாணிநீயஸ்யைவ வேதா³ர்த²நிர்ணயோபயோகி³த்வாதி³த்யாஶங்க்ய ஜ்ஞாபகஸ்யாந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஹ -

அபி சேதி ।

ஹேதுக்³ரஹணமகு³ணவசநாத்³தே⁴துபஞ்சம்யா ந ஜ்ஞாபகம் ; தஸ்ய விபா⁴ஷா ’கு³ணே(அ)ஸ்த்ரியாமி’தி ஸூத்ரவிஹிதாம் கு³ணவசநேப்⁴ய: பஞ்சமீமாதா³ய சாரிதார்த்²யாத் , ஜாட்³யாதா³க³தம் ஜாட்³யரூப்யமிதி தது³தா³ஹரணஸம்ப⁴வாத் । வஸ்துதஸ்து – ’ஹேதுமநுஷ்யேப்⁴ய’ இதி ஸூத்ரே ஹேதுத்வம் ந பஞ்சம்யர்த²விஶேஷணம் , யேந ஹேதௌ பஞ்சம்யந்வேஷணீயா ஸ்யாத் , கிம் து மநுஷ்யவாசித்வமிவ ஹேதுவாசித்வமபி ப்ராதிபதி³கவிஶேஷணம் । ஏவம் ச ஹேதுவாசிப்⁴யோ மநுஷ்யவாசிப்⁴யஶ்ச ப்ராதிபதி³கேப்⁴யஸ்தத ஆக³த இத்யர்தே² ரூப்யப்ரத்யயவிதி⁴:। தத ஆக³த இத்யதி⁴காரஸூத்ரே ச தத இத்யபாதா³நபஞ்சமீ , தத்ராபி முக்²யம் யத³பாதா³நம் விவக்ஷிதம் தத்³ க்³ராஹ்யம் , ந து நாந்தரீயகம் । அத ஏவ ஸ்நுக்⁴நாதா³க³ச்ச²ந் மத்⁴யே வ்ருக்ஷமூலே ஸ்தி²த்வா ததோ(அ)ப்யாக³த இத்யேதாவதா தத ஆக³த இத்யர்தே² ஸ்நௌக்⁴ந இதிவத்³ வார்க்ஷமூல இதி தத்³தி⁴தோ ந ப⁴வதி। ஏவம் ச ய: ஸ்வஹேதுபூ⁴தாஜ்ஜந்மபூ⁴ம்யாதே³ரபாதா³நாதா³க³த: யஶ்சாஹேதோரமநுஷ்யாத்³ தே³வத³த்தாதே³ரபாதா³நாதா³க³தஸ்தத்ரோப⁴யத்ராபி ஹேதுவாசிநோ மநுஷ்யவாசிநஶ்ச ப்ராதிபதி³காத்³ரூப்யப்ரத்யயவிதா⁴யகஸ்யாஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ஹேதுபஞ்சமீஜ்ஞாபகதாயா: கத²மபி ந ப்ரஸக்தி:। நநு - அஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ஹேதுபஞ்சமீஜ்ஞாபகத்வாபா⁴வே(அ)பி ’விபா⁴ஷா கு³ணே(அ)ஸ்த்ரியாமி’தி ஸூத்ரே யோக³விபா⁴கா³த³கு³ணவசநேப்⁴யோ(அ)பி ஹேதுபஞ்சமீ ப⁴விஷ்யதீதி - சேத்³ , ந ; யோக³விபா⁴கா³(அ)நபேக்ஷணாத் , புத்ராத்ப்ரமோதோ³ ஜாயதே பஶ்சிமாத்³யாமிநீயாமாத்ப்ரஸாத³மிவ சேதநேத்யாதி³ப்ரயோகா³ணாம் நிமித்தே(அ)ப்யந்தரங்க³காரணத்வஜ்ஞாபநார்த²ம் அபாதா³நத்வாரோபேண நிர்வாஹாத்। ஸமநந்தராபத்யே(அ)பி கோ³த்ரரூபாத்⁴யாரோபேண ராமோ ஜாமத³க்³ந்ய இதி கோ³த்ராபத்யவிஹிதஷ்யஞ்ப்ரத்யயத³ர்ஶநாத்³ தூ⁴மவத்த்வாதி³த்யாதி³பஞ்சமீநிர்வாஹ:। ஹேதுபஞ்சமீஸத்³பா⁴வே வா கத²ம் தந்நிர்வாஹ: ? ந ஹி தூ⁴மவத்த்வம் வஹ்நே: காரணம் , ஜ்ஞாபகம் து ஸ்யாத் । ந ஜ்ஞாபகே பஞ்சமீவிதா⁴நமஸ்தி। தஸ்மாத் ’தத³ஶிஷ்யம் ஸம்ஜ்ஞாப்ரமாணத்வாத்³’ ’லுப்³யோகா³ப்ரக்²யாநாதி³’தி ஸூத்ரகாரப்ரயோகா³ஜ் ஜ்ஞாபகே பஞ்சம்யா: ஸாது⁴த்வம்। காரகஹேதௌ து ஹேதாவிதி ஸூத்ரேண த்ருதீயயைவ பா⁴வ்யம் । அஸ்து வா காரகஹேதாவபி பஞ்சமீ , ததா²பி காரகவிப⁴க்தேர்ப³லீயஸ்த்வாதி³ஹாபாதா³நபஞ்சம்யேவ। ஜநிகர்துரிதி ஸூத்ரே புத்ராத்ப்ரமோதோ³ ஜாயத இத்யாதி³பஞ்சமீஸம்க்³ரஹார்த²ம் ப்ரக்ருதிபத³ம் காரணஸாமாந்யபரமிதி வ்யாக்²யாநமயுக்தம் ; ததா² ஸதி காரகஇத்யதி⁴க்ருதஸ்ய பத³ஸ்ய காரணஸாமாந்யவாசிநோ நிர்தா⁴ரணஸப்தம்யந்தஸ்யாநந்வயப்ரஸங்கா³த்। ந ஹி காரணாநாம் மத்⁴யே யது³பாதா³நகாரணமிதிவத்காரணாநாம் மத்⁴யே யத்காரணமித்யேதத³ந்விதார்த²ம் ப⁴வதி ॥23॥

கார்யகாரணாபே⁴த³ஸூசநாதி³தி ।

ந ச – யதா² ’அக்³நே யந்மே தநுவா ஊநம் தந்ம ஆப்ருணே’தி மந்த்ரே ’யந்மே ப்ரஜாயை பஶூநாமூநம் தந்ம ஆபூரயேதி வாவைததா³ஹேதி’ தத³ர்த²ப்ரத³ர்ஶகப்³ராஹ்மணாநுஸாரேண யஜமாநஸ்ய ஸ்வஸ்மிந் ப்ரஜாபஶ்வபே⁴தோ³பசாரவத்³ ப்³ரஹ்மண: ஸ்வஸ்மிந் ஸ்ரக்ஷ்யமாணதேஜ:ப்ரப்⁴ருத்யபே⁴தோ³பசார: ஸ்யாதி³தி – ஶங்கநீயம் ; ப்ரதிஜ்ஞாதஸர்வவிஜ்ஞாநோபபாத³நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தே ப்ரபஞ்சே ததோ²பசாரகல்பநாயோகா³த் ॥24॥

ஶ்ரௌதாவதா⁴ரணேதி ॥25॥

நநு - ஶ்ருதாவேவகாரார்த² உபாதா³நாந்தராபா⁴வ: கத²ம் ஸாக்ஷாத்பதே³ந தத³ஶக்தேந ப்ரத³ர்ஶ்யதே ? உச்யதே - உப⁴யாம்நாநாதி³த்யேதாவதி ஸூத்ரணீயே ஸாக்ஷாதி³தி விஶேஷணமுப⁴யாம்நாநவாக்யே தத³நுவாதே³நாந்ய: கஶ்சித³ர்தோ² முக்²யதயா ப்ரதிபாத்³யோ(அ)ஸ்தீத்யவக³மயதி।

கோஸாவிதி விசாரணாயாமேவகாரக⁴டிதவாக்யஸ்யாத்ர ஹ்யேவாவபந்தீத்யாதி³வதி³தரவ்யவச்சே²த³ப்ரதா⁴நத்வாது³பாதா³நாந்தராபா⁴வோ முக்²யதயா ப்ரதிபாத்³யோ(அ)வதிஷ்ட²தே , தர்ஹி விஷயவாக்யம் ப்³ரஹ்மண உபாதா³நத்வப்ரதிபாத³கம் ந ப⁴வதீதி ஸூத்ரமபி தத்³வ்யவஸ்தா²பநார்த²ம் ந ப⁴வேத் , ததா² ச கத²மிதஶ்ச ப்ரக்ருதிர்ப்³ரஹ்மேதி பா⁴ஷ்யமித்யாஶங்க்யாஹ -

பா⁴ஷ்ய இதி ।

விஷயவாக்யப்ரதிபாத்³யஸ்ய ப்ரக்ருத்யந்தராபா⁴வஸ்ய ப்ரக்ருதிக்³ரஹணம் உபலக்ஷணமித்யர்த²:। ப்ரக்ருத்யந்தராபா⁴வவ்யவஸ்தா²பநஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதித்வஸ்தி²ரீகரணம் ப²லமிதி ப²லாபி⁴ப்ராயேண பா⁴ஷ்யமிதி தாத்பர்யவர்ணநே து நோபலக்ஷணத்வம் கல்பநீயம் । யத்³வா ப்ரக்ருதிக்³ரஹணமுபலக்ஷணமித்யாத்மக்ருதிடீகாக்³ரந்தா²பேக்ஷிதோ பா⁴ஷ்ய - இத்யத்⁴யாஹாரோ(அ)நேந க்³ரந்தே²ந த³ர்ஶித:।

கத²ம் ச தத்³ ப்³ரஹ்மணோ ரூபமிதி டீகாக்³ரந்த²ம் ப்³ரஹ்மணி உபாதா³நத்வாபா⁴வே தத³பே⁴த³ஶ்ரவணம் ந க⁴டேதேதி வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வேந யோஜயந்நேவ யதீ³த்யாதி³தத³நந்தரக்³ரந்த²ம் அந்வயப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வேநாவதாரயதி -

த்³வே வாவேதி ।

யத்³யபி ஸச்ச த்யச்சாப⁴வதி³த்யபே⁴தே³ந ஶ்ருதமிதி வக்தவ்யம் , தஸ்யைவ வாக்யஸ்ய ப்ராக் ப்ரக்ருதத்வாத் ; ததா²பி த்³வே வாவ ப்³ரஹ்மணோ ரூபே இதி டீகாவாக்யேந ஸ்மாரிதே த்³வே வாவேத்யாதி³வாக்யே ஷஷ்ட்²யா ப்ருதி²வ்யாதி³வாய்வாதி³ரூபயோர்மூர்தாமூர்தயோர்ப்³ரஹ்மபே⁴த³: ப்ரதீயத இதி ஶங்காநிராஸாய தஸ்யா அபி ந பே⁴தே³ தாத்பர்யம் , அதா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதீதி தத³நந்தரவாக்யே ப்³ரஹ்மாதிரிக்தமூர்தாமூர்தநிஷேதா⁴தி³தி த³ர்ஶயிதும் தத்³வாக்யமுபந்யஸ்தம்। கத²ம் ச தத்³ ப்³ரஹ்மணோ ரூபமிதி டீகாக்³ரந்த²ஸ்ய வ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வலாபா⁴ய யதி³ ப்³ரஹ்மோபாதா³நம் ந ஸ்யாதி³தி ஶேஷோ(அ)த்⁴யாஹ்ருத:। ஏவமத்⁴யாஹாராபேக்ஷவ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶகவாக்யார்த²ஸ்யா(அ)ஸ்பு²டஸ்ய க³ம்யத்வாத்³வ்யதிரேகமுக்த்வேத்யேதத்³விஹாய வ்யதிரேகம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்யேத்யுக்தம் ।

யதி³ தஸ்ய ப்³ரஹ்மோபாதா³நமித்யந்வயப்ரத³ர்ஶநஸ்யாபேக்ஷிதாம்ஶமத்⁴யாஹரதி -

தர்ஹ்யேவம் ரூபம் ஸ்யாதி³தி ஶேஷ இதி ।

ரூபம் ஸ்வரூபமபி⁴ந்நமிதி யாவத் । யதி³ ந தஸ்ய ப்³ரஹ்மோபாதா³நமிதி கேஷுசித் டீகாக்³ரந்தே²ஷு நகாரயுக்த: பாடோ² த்³ருஶ்யதே , தஸ்மிந்பாடே² கத²ம் சேத்யாத்³யுபாதா³நமித்யந்தமேகம் வாக்யம் அத்⁴யாஹாராநபேக்ஷம் வ்யதிரேகமாத்ரப்ரத³ர்ஶநார்த²மிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ॥26॥

யோநிரிதீதி।

ப்ருதி²வீ யோநிரோஷதி⁴வநஸ்பதீநாமித்யாதி³ப்ரஸித்³தி⁴: பரிணாமிவிஷயைவ த்³ருஷ்டேதி பா⁴வ: ।

நாஸத இதி ।

யத³ஸத் தத்ஸர்வதை³வாஸதி³தி ந ஸ்யாந்நிஷ்பாத்³யத்வம் , யத் ஸத் தத்ஸர்வதா³ ஸதி³தி நிஷ்பத்த்யர்த²ப்ரவ்ருத்த்யாநர்த²க்யம் ।

நநு நித்யஸ்ய நிஷ்கலஸ்யேதி ஹேதுக³ர்ப⁴நிர்தே³ஶாப்⁴யாம் ஸித்³த⁴ஸ்யார்த²ஸ்ய நித்யத்வாத³நேகதே³ஶத்வாதி³தி புந: கீர்தநம் வ்யர்த²மித்யாஶங்க்ய தத்³விவரணமித்யாஹ -

ஹேதுக³ர்ப⁴நிர்தே³ஶயோரிதி ।

ஶ்ருதமாஶ்ரித்யேதி ।

அஸ்து பரிணாமஸ்ததா²பி லௌகிகபரிணாமவத³நிர்வசநீயத்வமாயாதீத்யேவம் ப்ரதிபாத³யதீத்யர்த²: । ஸம்க்ஷேபஶாரீரகே(அ)ப்யேவமுக்தம் – ’ப்ரதிஷ்டி²தே(அ)ஸ்மிந் பரிணாமவாதே³ ஸ்வயம் ஸமாயாதி விவர்தவாத³:’ இதி।

ப்ரதா⁴நாநுரோதே⁴நேதி।

யதா² ஸ்வர்க³காமகர்தவ்யஜ்யோதிஷ்டோமப்ரகரணமத்⁴யபாதிந: கோ ஹி தத்³வேத³ யத³முஷ்மிந் லோகே(அ)ஸ்தி வா ந வேதி பரலோகஸம்தே³ஹவாக்யஸ்ய ப்ரதா⁴நாவிரோதா⁴ய தத³ங்க³பூ⁴தாதீகாஶவித்⁴யபேக்ஷிதவஸ்துஸ்தவநபரதயா பாமரஜநஸித்³த⁴ஸம்தே³ஹாநுவாத³கத்வம் , ஏவமிஹாபி ப்ரதா⁴நப்ரதிபாத்³யா(அ)த்³வைதஸித்³த்⁴யவிரோதா⁴ய தத³ங்க³பூ⁴தப்ரபஞ்சநிஷேதௌ⁴பயிகதயா ப்⁴ராந்தஜநகல்பிதபரிணாமாநுவாத³கத்வமித்யர்த²:।

ந சேதி।

யதா² ஹ்யஸத்யோ க⁴டாபா⁴வ: ஸத்யம் க⁴டம் ஸஹதே, ஏவமநிர்வாச்யோ விகார: ஸ்வாத்யந்தாபா⁴வம் நிர்வாச்யம் ஸஹதே இத்யந்வயமுகே²ந ஸித்³தி⁴: ॥27॥

ஸர்வவ்யாக்²யாநாதி⁴கரணவிஷயா:

ஏதேந ஸர்வே வ்யாக்²யாதா வ்யாக்²யாதா: ॥28॥

அத்³ருஶ்யமாநாணுநிர்தே³ஶாதி³தி ।

ந கிம்சந ப⁴க³வ இத்யுக்தேரணுவாதே³ ஸாலம்ப³நத்வஸித்³த்⁴யர்த²மத்³ருஶ்யமாநத்வவிஶேஷணம்।

அணிம்ந இதி ஸூக்ஷ்மதா சோக்தேதி।

ஸ ய ஏஷோ(அ)ணிமேத்யாதி³ஸம்ப்ரதிபந்நப்³ரஹ்மவாக்யேஷ்விவேதி பா⁴வ: ॥28॥

ஸ்ம்ருத்யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸ்ம்ருத்யநவகாஶதோ³ஷப்ரஸங்க³ இதி சேந்நாந்யஸ்ம்ருத்யநவகாஶதோ³ஷப்ரஸங்கா³த் ॥ 1 ॥

ஸர்வஜ்ஞேதி ।

ய: ஸர்வஜ்ஞ இதி ஶ்ருத்யா ப்³ரஹ்மண இவ ஜ்ஞாநைர்பி³ப⁴ர்தீதி ஶ்ருத்யா கபிலஸ்யாபி ஸார்வஜ்ஞ்யம் ப்ரஸித்³த⁴ம், அத: ஸர்வஜ்ஞபா⁴ஷிதத்வம் வேத³ஸாம்க்²யயோ: ஸமமித்யர்த²: । நநு ஸ்ம்ருத்யந்தரேப்⁴யோ நிரவகாஶத்வேந ப்ராப³ல்யே(அ)பி ஶ்ருதிப்⁴ய: ப்ராப³ல்யாபா⁴வாத்கத²ம் பூர்வபக்ஷ: இத்யத்ராஹ

பூர்வபக்ஷமாஹேதி ।

வேத³ம் க்ருத்வா வேதி³ரிதி பதா³ர்த²த⁴ர்மக்ரமவிஷயஶ்ருதித: க்ஷுத ஆசாமேதி³தி ஸ்ம்ருதே: பதா³ர்த²விஷயத்வேநேவ ஸாவகாஶஶ்ருதிதோ(அ)பி நிரவகாஶத்வேந ஸ்ம்ருதே: ப்ராப³ல்யம் ப⁴வேத³த: பூர்வபக்ஷோ யுக்த இத்யாஶய: ।

அர்தா²பஹாரேணேதி ।

ஸர்வவேஷ்டநரூபஸ்ம்ருத்யர்தா²பஹாரேண தந்மாநபூ⁴தஶ்ருதேரப்யபஹாராத்தத³நுமாநம் பா³தி⁴தவிஷயமித்யர்த²: । க்ஷுதநிமித்தகாஶுத்³த்⁴யபநயார்த²மாசமநகரணே(அ)பி ந வேத³வேதி³க்ரமவிரோத⁴:; ஆசமநஸ்ய ஶுத்³தி⁴த்³வாரா வேதி³கரணாங்க³த்வாத³ங்க³ஸ்ய சாவ்யவதா⁴யகத்வாத் । உக்தம் ஹி வார்திகே-bவேத³ம் க்ருத்வா யதா³ வேதி³மக்ருத்வா சாமதி க்ஷுதே ।bவேதீ³மேவ கரோதீதி ஸ வக்தும் ஶக்யதே ததா³॥bவேதி³ரேவ ஹ்யநாசம்ய குர்வதோ விகு³ணீப⁴வேத் ।bதாமேவ ஸகு³ணாம் கர்தும் ஶுத்³த்⁴யா ந வ்யவதா⁴ஸ்யதே॥ இதி।bஸத்யபி வ்யவதா⁴நே ஶ்ரௌதஸ்மார்தஸகலபதா³ர்த²ப்ராப்த்யநந்தரமேவாநுஷ்டா²நாய க்ரமஸ்ய ஸம்க்³ராஹ்யத்வாத் பஶ்சாத்ஸம்க்³ராஹ்யஸ்ய பூர்வப்ராப்த்யநுரோதே⁴ந ஸம்க்³ரஹௌசித்யாந்ந விரோத⁴: । தத³ப்யுக்தம் வார்திகே-bப்ராப்தேஷு ஹி பதா³ர்தே²ஷு க்ரம: பஶ்சாத³பேக்ஷ்யதே ।bயதா³ ப்ராப்தேஷ்வஸௌ க்ல்ருப்த: கேந பஶ்சாத்³விருத்⁴யதே॥ இதி।

நந்வதி⁴கரணாரம்பே⁴ தடஸ்தே²நாக்ஷிப்தே ததா³ரம்ப⁴: ஸித்³தா⁴ந்திநா ஸமர்த²நீய: கத²ம் பூர்வபக்ஷீ ஸமாத⁴த்த இத்யுக்திரித்யாஶங்க்ய பூர்வபக்ஷோபபாத³கத்வஸாம்யாத் ஸித்³தா⁴ந்த்யேவ பூர்வபக்ஷிஶப்³தே³ந லக்ஷணயோக்த இதி வ்யாசஷ்டே-

பூர்வபக்ஷீதி ।

பௌருஷேயத்வேநேதி ।

நநு வேத³ஸ்யார்த²ஜ்ஞாநபூர்வகத்வேந பௌருஷேயத்வமத்ரத்யஸித்³தா⁴ந்தவக்ஷ்யமாணயைவ யுக்த்யா ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதி⁴கரணே நிராக்ருதம், கத²மிஹ புந: பௌருஷேயத்வஶங்கா ? ஏவம் தர்ஹி ஸாம்க்²யதந்த்ரமப்யபைாருஷேயமேவ, தத்³வக்து: கபிலஸ்ய வாஸுதே³வாம்ஶத்வேந பரப்³ரஹ்மரூபதயா தஸ்யாபி தந்நி:ஶ்வஸிதத்வா(அ)விஶேஷாதி³த்யாஶய: । நநு ஶ்ருதீநாமபி ஸ்பு²டதரத்வம் விவக்ஷிதம், யதா² கத²ஞ்சந ஶ்ருதித்வேநாஸ்பு²டத்வகல்பநே கபிலவசஸாமபி ஸூத்ரத்வேந ஶக்யம் தத்கல்பநம், அத: ஸ்பு²டா(அ)ஸ்பு²டத்வம் ந வைஷம்யம் । அத ஏவ ஶ்ருதய: கபிலவசநைர்நிர்ணேயார்தா²ஸ்தத்ஸாபேக்ஷா இத்யதி⁴கரணாநாரம்ப⁴ஶங்காயா: ப்ரத²மஸமாதா⁴நமாபாதத இதி டீகாயாமுக்தம் ।

அந்யதா² ஹி ஸ்ப்ருஷ்ட்வோத்³கா³யேதி³தி ஶ்ருதிரபி ஸர்வவேஷ்டநஸ்ம்ருத்யா நிர்ணேயார்தா² தத்ஸாபேக்ஷேதி கல்பநம் ப்ரஸஜ்யேதேத்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே-

அநந்யபரத்வமிதி ।

பூர்வபக்ஷ்யாஶயம் நிராகரோதி-

ஸக³ரபுத்ரப்ரதப்துரிதி ।

யத்ர வாஸுதே³வாம்ஶேந வைதி³கார்தோ² வர்ண்யதே, தத்ர தஸ்ய ஸார்வாத்ம்யோபதே³ஷ்ட்ருத்வம் த்³ருஷ்டம், அதஸ்தத்³விருத்³தா⁴ர்தோ²பதே³ஷ்டுஸ்ததோ(அ)ந்யத்வம் நிஶ்சீயத இதி பா⁴வ: ।

தத³ர்த²ஸ்ம்ருதிபூர்வகாணீத்யத்ராபி ப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸமாஹ-

தேஷாமிதி ।

தத³ர்தா²நுப⁴வபூர்விகா இத்யத்ர தமாஹ-

தாஸாமிதி ।

யத்³யபி தத³ர்த²ஸ்ம்ருதிபூர்வகாணீத்யத்ராபி ப³ஹுவ்ரீஹிக³ர்ப⁴ப³ஹுவ்ரீஹிரவிஶிஷ்டஸ்ததா²பி தத³ர்தா²நுப⁴வபூர்விகா இத்யத்ர ப³ஹுவ்ரீஹித்³வயப்ரத³ர்ஶநேந தத்ராபி தது³ந்நேதும் ஶக்யமிதி லாக⁴வார்தா² தத³நுக்தி: ।

கத²ஞ்சிதி³த்யர்த² இதி ।

விலம்பே³நேத்யர்த² இத்யர்த²: । அநேநாக்³ரிமஸ்ய தாவதி³த்யஸ்ய தத: ப்ராகே³வேதி ஶைக்⁴ர்யமர்த² இத்யர்தா²து³க்தம் ப⁴வதி॥ 1॥

தௌ³ஹித்ரஸ்ய கர்மேதி ।

ப்³ராஹ்மணாதே³ராக்ருதிக³ணத்வாத் கர்மணி ஷ்யஞ் ப்ரத்யய இதி பா⁴வ: ॥2॥ அவ்யக்தஸ்யோத்பத்தௌ ஸ்ம்ருதிம் ப்ரத³ர்ஶ்ய தல்லயே ஸ்ம்ருத்யந்தரப்ரத³ர்ஶநாத்தஸ்ய ப்ரலயே நாஶோ(அ)ப்⁴யுபக³த இதி ப்ரதிபா⁴தி, ததா²(அ)ப்⁴யுபக³மோ ந யுக்த:, தஸ்ய ஜ்ஞாநைகநிவர்த்யத்வாப்⁴யுபக³மாதி³த்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே-

ஜ்ஞாநாத்ப்ரதீயத இதி ।

அவ்யக்தோத்பத்திஸ்ம்ருதிஸ்து பூ⁴தஸூக்ஷ்மோத்பத்திவிஷயா । ஏவம் ச யத்³யபி லயஸ்ம்ருதிரபி தத்³விஷயா யோஜயிதும் ஶக்யா, மூலகாரணவிஷயத்வே(அ)பி ப்ரலயே ஸூக்ஷ்மாவஸ்தா²பத்திவிஷயா யோஜயிதும் ஶக்யா, ததா²பி ஸ்வமதே மூலகாரணாமவித்³யாரூபமிதி விபா⁴ஷயிதும் ஜ்ஞாநாதி³த்யத்⁴யாஹ்ருதம் । ருஷிம் ப்ரஸூதமித்யாதி³மந்த்ரார்த்³த⁴ஸ்யாயமர்த²: । அக்³ரே ஸர்கா³தௌ³ ஸ்வஸ்மாத்ப்ரஸூதம்ருஷிம் கபிலம் கநகவர்ணம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் ஜ்ஞாநைர்ஜ்ஞப்திகரணைர்வேதை³ர்யோ பி³ப⁴ர்தி அயம் ஸகலவேதா³ர்த²வித்³ப⁴வத்வித்யநுக்³ரஹகடாக்ஷேண ஜாயமாநாவஸ்தா²யாமேவ பஶ்யதி சேதி யோ ப்³ரஹ்மாணம் வித³தா⁴தி பூர்வம் யோ வை வேதா³ம்ஶ்ச ப்ரஹிணோதி தஸ்மை” । “ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் பஶ்யதி ஜாயமாநமித்யாதி³மந்த்ராந்தரைகார்த்²யாத் ।

அத்ர பி³ப⁴ர்தீத்யேதத்³ ப்⁴ருஞ்தா⁴தோ: போஷணமர்த²மாதா³ய வ்யாசஷ்டே-

பூரயதீதி ।

மந்த்ரக³தயச்ச²ப்³த³ப்ரதிநிர்தே³ஶகதச்ச²ப்³த³க⁴டிதம் வாக்யம் த³ர்ஶயதி-

ய: ஸ ஸர்வேஷாமாத்மேதி ।

யத்³யபி “யோ யோநிம் யோநிமதி⁴திஷ்ட²த்யேகோ விஶ்வாநி ரூபாணி யோநீஶ்ச ஸர்வா இதி பூர்வார்த்³த⁴யுக்தே(அ)ஸ்மிந் மந்த்ரே நாஸ்தீத³ம் வாக்யம் நாபி பூர்வேதரமந்த்ரயோரஸ்தி தயோ: வித்³யாவித்³யே ஈஶதே யஸ்து ஸோ(அ)ந்ய இதி ஸர்வாதி⁴பத்வம் குருதே மஹாத்மேதி ச விதே⁴யாந்தரபரத்வாத் ததா²பி புருஷ ஏவேத³ம் ஸர்வம் த்வம் ஸ்த்ரீ த்வம் புமாநஸீத்யாதி³தத்ரத்யமந்த்ராந்தரப்ரதிபந்நார்த² இஹ விதே⁴யத்வேந க்³ருஹீத: । தத்³க்³ரஹணம் ச ஸார்வாத்ம்யப்ரதிபாத³நப்ரதா⁴நாயாமஸ்யாம் ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷதி³ ந பே⁴த³நிஷ்ட²ஸாம்க்²யதந்த்ரகர்த்ருமஹிமப்ரதிபாத³நஸ்ய ப்ரஸக்திரஸ்தீதி தேநாபி ஹேதுநா மந்த்ரஸ்ய தத்³விஷயத்வநிராகரணார்த²ம் ஸாம்க்²யகர்த்ருவிஷயத்வே(அ)பி தேந தஸ்ய வேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத்த்வமாத்ரம் ஸித்⁴யதி ந து க்வசித³பி விஷயே(அ)ஸ்ய ப்⁴ரமோ விப்ரலம்ப⁴ஶ்ச நாஸ்தீத்யேதத³பி । மநோஸ்து யத்³வை கிஞ்சேதி வீப்ஸாஶப்³தே³ந பே⁴ஷஜத்வோக்த்யா ச தது³க்தே: ஸர்வத்ராப்யர்தே² தது³ப⁴யராஹித்யம் ஸித்⁴யதீத்யபி விஶேஷோ த்³ரஷ்டவ்ய: । யஜுர்வேதே³ யோ ப்³ரஹ்மவர்சஸகாம: ஸ்யாத்தஸ்மாஏதம் ஸோமாரௌத்³ரம் சரும் நிர்வபேதி³தி ப்³ரஹ்மவர்சஸகாமஸ்யேஷ்டிம் விதா⁴ய ஆஜ்யம் ப்ரோக்ஷணமாஜ்யேந மார்ஜயந்தே இத்யந்தேந தஸ்ய ப்ரத்யேகம் ப்³ரஹ்மவர்சஸோபயோகா³ர்த²ஸஹிதம் வைஶேஷிகமங்க³கலாபம் விதா⁴ய யாவதே³வ ப்³ரஹ்மவர்சநம் தத்ஸர்வம் கரோதீதி ப²லார்த²வாதா³நந்தரம் அதிப்³ரஹ்மவர்சஸம் க்ரியத இத்யாஹுரீஶ்வரோ து³ஶ்சர்மா ப⁴வதீத்யேவம்ரூபேஷ்ட்யநுஷ்டா²நேநாதிப்³ரஹ்மவர்சஸம் க்ரியதே தேந யஜமாந: ஶ்விசீ ப⁴விதும் ப்ரப⁴வதீத்யேவம் ப²லமேவ புநர்தோ³ஷரூபம் ஸம்கீர்த்ய தத்பரிஹாரார்த²ம் மாநவீருசௌ தா⁴ய்யே குர்யாதி³தி மநுநா த்³ருஷ்டே ருசாவக்³நிம் வ: பூர்வ்யங்கி³ரா தே³வமீடே³ வஸூநாமித்யாதீ³நாம் ஷண்ணாம் ருசாம் மத்⁴யே யே கேசிட்வே ருசௌ ஸாமிதே⁴நீமத்⁴யே தா⁴ய்யாரூபேண யோஜயேதி³தி விதா⁴ய கத²ம் மாநவீப்⁴யாம்ருக்³ப்⁴யாம் ஶ்வித்ரபரிஹார இத்யாகாங்க்ஷாயாம் யத்³வை கிஞ்ச மநுரவத³த்தத்³பே⁴ஷஜம் பே⁴ஷஜமேவாஸ்மை கரோதீத்யர்த²வாதே³ந தத்ஸம்க⁴டநம் க்ருதம் । த⁴ர்மவக்த்ரா மநுநா யந்மந்த்ரஜாதம் த்³ருஷ்டம் தத்ஸர்வம் பே⁴ஷஜம் ப⁴வதீதி ததி³த³மத்ரோதா³ஹ்ருதம் । நநு யத்³வை கிஞ்சேதி வசநம் ந ஸ்வாயம்பு⁴வமநூக்தீநாம் பே⁴ஷஜத்வோக்திபரம், கிம் து ஸமஷ்டிமநோ(அ)பி⁴மாநிஹிரண்யக³ர்பௌ⁴க்தீநாம், தைத்திரீயஶாகா²யாம் ஹி “மாநவீருசௌ தா⁴ய்யே குர்யாதி³தி விதி⁴ஶேஷார்த²வாத³ரூபம் இத³ம் வசநம் ஶ்ரூயதே । அத்ராநூத்³யமாநே ருசௌ ந மநோ: ப்ரகாஶிகே, கிம் து மநஸ: । தே³வாநாம் யந்மந இதி ஹ்யநூத்³யமாநயோ: ருசோ: ஶ்ரூயதே அதோ மாநவீ இத்யத்ர ஸமஷ்டிமநோபி⁴மாநித்வத⁴ர்மேண ஹிரண்யக³ர்ப⁴: ப்ரக்ருத்யம்ஶேநோக்த இதி ஸ ஏவ யத்³வை கிஞ்சேதி வாக்யே(அ)பி மநுஶப்³தோ³க்தோ ப⁴விதுமர்ஹதீதி- சேத்³ , யத்³யேவம் கிஞ்சிதி³ஷ்டிவிக்ருதௌ மநோ: ருச: ஸாமிதே⁴ந்யோ ப⁴வந்தீதி விதி⁴ஶேஷதயா ஶ்ருதம் மநுர்வை யத்கிஞ்சித³வத³த்தத்³பே⁴ஷஜமிதி வசநமுதா³ஹரணமஸ்து । ந ஹி தத்ர மந: ப்ரகாஶிகா ருசோ விநியுஜ்யந்தே, கிம் து மாநஸஸூக்தக³தா ஏவ தத்ர ரூடி⁴ப⁴ஞ்ஜகாபா⁴வாத் । அத ஏவ தந்த்ரவார்திகே மநூக்தீநாம் பே⁴ஷஜதாயாமித³மேவ வசநமுதா³ஹ்ருதம் । பா⁴ஷ்யே- யத்³வை கிஞ்சேத்யுதா³ஹரணமநாத³ரேண ।

ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³பி⁴ரிதி ।

நநு- ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³வசநாத்³ மமாந்தராத்மேத்யாதி³கமந்தர்யாமிவிஷயம் ஸ்யாந்ந து ஜீவைக்யவிஷயமிதி- சேந்ந । ப³ஹவ: புருஷா ப்³ரஹ்மந்நித்யாதி³நா ப்ரஶ்நோத்தரத்வேந ஜீவவிஷயத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத் பரமேஶ்வர ஏக ஏவ ஜீவபா⁴வேந ஸர்வஶரீரேஷு வர்தத இதி ஏதத்³த்³ருஷ்ட்யா பரமேஶ்வரகு³ணவர்ணநஸ்யாப்யவிரோதா⁴த்

யோக³ப்ரத்யுக்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

ஏதேந யோக³: ப்ரத்யுக்த: ॥ 3 ॥ யோக³ஸ்வரூபதத்ஸாத⁴நேத்யாதி³டீகாக்³ரந்த²ம் வ்யாசஷ்டே-

ஏஷாமிதி ।

ஶ்ருதௌ ஸாம்க்²யயோக³ஶப்³தா³ப்⁴யாமிதி ।

நந்வித³ம் ஶ்ரௌதலிங்க³மாலம்ப்³யாதி⁴கஶங்காபரிஹாரௌ ஸாம்க்²யயோக³ஸாதா⁴ரணௌ கத²ம் யோக³மாத்ரவிஷயத்வம் தயோருக்தம் । உச்யதே । கபிலமிதிவதி³த³ம் ஶ்ருதிஸாமாந்யமாத்ரமிதி பூர்வாதி⁴கரண ஏவோக்தப்ராயம் அதோ நேத³ம் லிங்க³மதி⁴கஶங்காபீ³ஜம் கிம் து யோக³ஶாஸ்த்ரே யோக³நிரூபணம் ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷதா³த்³யுபதி³ஷ்டயோக³ப்ரபஞ்சநரூபமிதி ப்ரத்யக்ஷஶ்ருதிமூலத்வமதி⁴கஶங்காபீ³ஜம் தஸ்மிந்நம்ஶே தஸ்ய ப்ராமாண்யே(அ)பி ந தாத்பர்யாவிஷயே ஸ்வதந்த்ரப்ரதா⁴நாதௌ³ ப்ராமாண்யம் அதோ ந தேந ஸ்வதந்த்ரப்ரதா⁴நாதி³ஸித்³தி⁴ரிதி தத்பரிஹார: ॥3॥

ந விலக்ஷணத்வாதி⁴கரணவிஷயா:

ந விலக்ஷணத்வாத³ஸ்ய ததா²த்வம் ச ஶப்³தா³த் ॥ 4 ॥

அசேதநப்ரக்ருதிகமிதி ।

நநு அவித்³யாப்ரக்ருதிகத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் சேதநப்ரக்ருதிகம் ந ப⁴வதீத்யர்த²கல்பநே ஸித்³தா⁴ந்திமதே த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவைகல்யம் ஹேதுவிஶேஷணே வையர்த்²யம் சேதி- சேத்³, உச்யதே கார்யத்³ரவ்யம் சேதநப்ரக்ருதிகம் ந ப⁴வதி த்³ரவ்யத்வாதா³த்மாவித்³யாவதி³த்யநுமாநமத்ர விவக்ஷிதம் । கார்யத்³ரவ்யமாத்ரபக்ஷீகரணஜ்ஞாபநாய ஹேதுவிஶேஷணம் । க⁴டஸ்யாபி பக்ஷீகரணாந்ந தத்ர ஸாத்⁴யவைகல்யஶங்கா । க⁴டயதீதி க⁴ட: க⁴டேர்ண்யந்தாத்பசாத்³யச் । ணேரநிடீதி ணிலோப: । அக⁴டிதஸம்க⁴டநாபடீயோ(அ)ஜ்ஞாநம் தத்³வதி³த்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யடீகயோ: ப்ரத்யுதா³ஹரணஸம்க³திரக்³ரிமடீகாயா: ப்ரத³ர்ஶிதேதி தாத்பர்யமுக்த்வா ஸ்வயமஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தஸம்க³திமாஹ-

வேதே³தி ।

ப்ரத்யக்ஷமேதி ।

ஸ்வத்³ருஷ்டலிங்க³கஸ்ய ஸ்வவிஶேஷதோத்³ருஷ்டாநுமாநஸ்ய ப்ரத்யக்ஷவத³திவிஶ்வஸநீயத்வாத்ப்ராய: ப்ரத்யக்ஷமித³மிதி ஸம்பா⁴வநாவிஷயதா ப⁴வதீத்யர்த²: । அநுஶ்ரவோ வேத³: தத்³க³ம்யமாநுஶ்ரவிகம் । ஸுகா²த்³யாத்மத்வம் ஸுக²து³:க²மாஹாத்மத்வம் தத்³ உச்சாவசவிஶேஷணேநாநேகப்ரகாரத்வவாசிநா ஸாதிஶயத்வாதி³ஸூசநேந த³ர்ஶிதம் ।

தத்³வ்யாசஷ்ட இதி ।

லோகதோ(அ)நவக³ம்யமாநஸ்ய சேதநப்ரக்ருதிகத்வஸ்ய கேவலஶ்ருதார்தா²பத்யா கல்பநாயாமசேதநத்வப்ரதிபாத³கஶப்³த³விரோத⁴ஸ்ய தூ³ஷணதயோத்³பா⁴வநஸாமர்த்²யால்லோகாநுப⁴வ-ஸத்³பா⁴வே ஶ்ருதார்தா²பத்தேஸ்தத்³விரோதோ⁴ ந தூ³ஷணம் கிம்து ப்ரத்யக்ஷஶ்ருதிரேவ சைதந்யாநபி⁴வ்யக்திபரதயா வ்யாக்²யேயா ப⁴வேதி³தி ஸூசிதம் பா⁴ஷ்யே தத்³விவ்ருணோதீத்யர்த²: ।

ஆர்த²த்வே உபோத்³ப³லகாபேக்ஷா ததே³வ நேத்யாஹேதி ।

நநு - ஆர்த²த்வமிஹாபி துல்யமேவ; பூ⁴தேந்த்³ரியாணாம் வக்த்ருத்வவிவதி³த்ருத்வாந்யதா²நுபபத்யா சைதந்யஸ்ய கல்ப்யத்வாத்³ தே³வதாத்வஸ்ய மநுஷ்யத்வாதி³வச்சைதந்யவ்யாப்தஜாதிவிஶேஷதயா தஸ்ய தத³நுமேயத்வாச்ச । ந சேக்ஷதிஶ்ரவணம் சைதந்யஶ்ரவணமேவேதி வாச்யம் ஈக்ஷத்யதி⁴கரணே தஸ்ய பா⁴க்தத்வேநோக்தத்வாத் ப்ரலயே ஸுஷுப்தாநாம் சேதநாநாமபஞ்சீக்ருதபூ⁴தத்³ருஷ்டிஸமயே சைதந்யோத்³ப⁴வாபா⁴வேந தஸ்ய தத³பி⁴மாநிதே³வதேக்ஷணபரத்வஸ்யாயுக்ததயா பா⁴க்தத்வாவஶ்யம்பா⁴வாச்சேதி சேது³ச்யதே - ஶ்ருதசேதநப்ரக்ருதிகத்வநிர்வாஹாய பூ⁴தேந்த்³ரியாணாம் சேதநத்வமேவாப்⁴யுபக³ம்யத இதி ஶங்காக்³ரந்தே² தேஜ:ப்ரப்⁴ருதீக்ஷணஸ்ய முக்²யத்வமேவ ஸம்ப⁴வதீதீக்ஷத்யதி⁴கரணோக்தபா⁴க்தத்வாக்ஷேபேணாத்ர ஶங்கா தத³பா⁴க்தத்வோபோத்³ப³லகதயா । ம்ருத³த்ரவீதி³த்யாத்³யுதா³ஹரணம் ।

நநு தேஜஆதி³ஶப்³தா³நாம் தத³தி⁴ஷ்டா²தரி பரமேஶ்வரே ஶக்திரேவ பா⁴ஷ்யடீகயோரபி⁴மதா(அ)ஸ்து கிமிதி லாக்ஷணிகத்வமுக்தமித்யாஶங்க்யாஹ-

ததி³த³முக்தம் கத²ஞ்சிதி³தி ।

ஈக்ஷணஸ்ய முக்²யத்வே கத²ஞ்சிதி³த்யேதந்நாந்வேதி பரமேஶ்வரஸ்ய முக்²யேக்ஷணஸத்³பா⁴வாத³தஸ்ததீ³யேக்ஷணஸ்ய முக்²யத்வே தேஜஆதி³ஶப்³தா³நாமமுக்²யத்வமாயாதீ-த்யேதத்ஸூசநார்த²மிதி லாக்ஷணிகத்வமேவ தேஷாம் மூலாபி⁴மதமிதி பா⁴வ: ।

பக்ஷே ஏவேதி ।

வ்யதிரேகிஹேதுவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸாத்⁴யாஸாத⁴கவிஶேஷணம் । நநு- விஶேஷவ்யாப்த்யபேக்ஷாயாமஸாதா⁴ரண்யே(அ)பி ஜக³ச்சேதநப்ரக்ருதிகம் ந ப⁴வதி, சேதநவிஶேஷகு³ணாநுக³திரஹிதத்வாத்³ யத்³யத்³விஶேஷகு³ணாநுக³திரஹிதம் ந தத்தத்ப்ரக்ருதிகம் யதா² ஸுவர்ணவிஶேஷகு³ணாநுக³திரஹிதம் படாதி³ ந ஸுவர்ணப்ரக்ருதிகமிதி ஸாமாந்யவ்யாப்த்யபேக்ஷாயாம் நாஸாதா⁴ரண்யம் । ந ச ஸாமாந்யவ்யாப்திர்யத்தத்³ப்⁴யாமநநுக³தா நாநுமாநோபயோகி³நீதி ஶங்கநீயம் யோ யஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய ப்ரணேதா ஸ தஸ்மாத³தி⁴கவிஷயஜ்ஞாநவாநித்யேவமாதி³ரூபாயா: ஸாமாந்யவ்யாப்தே: ஸித்³தா⁴ந்திநா(அ)ப்யநுமாநாங்க³தயா ப்ராக³ங்கீ³க்ருதத்வாத் । ஆசார்யைரதி⁴கரணாரம்பே⁴ ப்ரத³ர்ஶிதஸ்ய விஶேஷவ்யாப்திமூலகஸ்யைவாநுமாநஸ்யாஸாதா⁴ரண்யஶங்காரஹிதத்வாச்சேதி சேத் உச்யதே । யத்தத்³ப்⁴யாமநநுக³தா ஸாமாந்யவ்யாப்திர்ந ஸ்வதந்த்ரா(அ)நுமாநாங்க³ம் । ஈஶ்வரோ வேதா³தி⁴கத்³ரஷ்டேத்யாத்³யநுமாநம் பு³த்³தி⁴ஸம்வாதே³ந ஶ்ருத்யவக³தஸார்வஜ்ஞ்யத்³ருடீ⁴கரணார்த²ம், ந ஸ்வயமேவ கஸ்யசித³ர்த²ஸ்ய ஸாத⁴நார்த²மிதி தத்ராநநுக³தாபி ஸாமாந்யவ்யாப்திருபந்யஸ்யதே । தத³பா⁴வே(அ)பி ஹி யதா² ஸோம்யைகேந ம்ருத்பிண்டே³நேத்யாதௌ³ த்³ருஷ்டாந்தோபந்யாஸமாத்ரேண பு³த்³தி⁴ஸம்வாதோ³ ஜாயதே । ஆசார்யை: ப்ரத³ர்ஶிதமப்யநுமாநமப்ரயோஜகத்வபரிஹாராய யதி³ சேதநப்ரக்ருதிகம் ஸ்யாத்தத்³விஶேஷகு³ணாநுக³திமத்ஸ்யாதி³தி தர்கமபேக்ஷமாணம் தந்மூலபூ⁴தாம் ஸாமாந்யவ்யாப்திமுபஜீவதீதி தத³பி நாவதிஷ்ட²தே, கிம் த்வாபாததோ(அ)நநுக³தஸாமாந்யவ்யாப்த்யநபேக்ஷமிவ பா⁴ஸமாநம் பூர்வபக்ஷாவலம்ப³நமஸ்த்வித்யாஶயேந ந விலக்ஷணத்வாதி³தி ஸௌத்ராநுமாநே ஸ்பஷ்டே வித்³யமாநே(அ)ப்யநுமாநாந்தரமாசார்யைருபந்யஸ்தம் । தத்து மஹாம்ஶ்சாயம் பாரிணாமிக: ஸ்வபா⁴வவிப்ரகர்ஷ: புருஷாதீ³நாம் கேஶநகா²தீ³நாம் ச ரூபாதி³பே⁴தா³தி³தி பா⁴ஷ்யோத்³பா⁴ஷிதவ்யபி⁴சாரேணைவ தர்கமூலஸாமாந்யவ்யாப்தேரபி ஶைதி²ல்யாபாத³நாத்³ தூ³ஷிதமிதி தத்³தூ³ஷணே ப²லாந்தரமாசார்யைர்ந க்ருதம் ।

நநு ப்ரமாணவிஷயவிவேசகதயேத்யயுக்தம் ஶ்ருத்யைவ ப்ரமாணமூர்த்³த⁴ந்யயா தத்³விஷயவிவேகஸித்³தே⁴ரித்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே-

வசநயுக்த்யாபா⁴ஸநிராஸேநேதி ।

ஆபாததஸ்தத்³விரோதி⁴த்வேந பா⁴ஸமாநாநாம் யுக்த்யாபா⁴ஸாநாம் சாநுஸம்தா⁴நே ஸம்ஜாதஸ்ய சித்தக்ஷோப⁴ஸ்யாபநயநேந ஶ்ருதிவிஷயதா³ர்ட்⁴யாபாத³நம் தத்³விவேசநமித்யர்த²: । நநு- பூர்வபக்ஷ்யுபந்யஸ்தேஷு தர்கமூலாக்ஷேபஹேதுஷு ப்³ரஹ்மண: ஸித்³த⁴ரூபத்வேந ப்ருதி²வ்யாதி³ஸாம்யம் மநநரூபதர்காத³ரணம் சேதி ஹேதுத்³வயமேவ பரிஹ்ருதம் ந து நிரவகாஶத்வப்ரதா⁴நப்ரத்யாஸத்திஹேதுத்³வயமிதி- சேத் உச்யதே ப்³ரஹ்மண: ஸித்³த⁴ரூபத்வே(அ)பி ஶ்ருத்யநுக்³ராஹகதர்காத³ரணே(அ)பி ஸ்வதந்த்ராநுமாநவிஷயத்வம் நாஸ்தீதி ப்ரஸாதி⁴தே ஶப்³த³ஸாத⁴நாக்ஷமஸ்ய சக்ஷுஷஸ்தத்³பா³த⁴ந இவ ப்³ரஹ்மஸாத⁴நாக்ஷமஸ்யாநுமாநஸ்ய தத்³பா³த⁴நே ஸாமர்த்²யாபா⁴வ: ப²லிதோ ப⁴வதீத்யுபலே க்ஷுரதைக்ஷ்ண்யஸ்யேவ தத்ர குண்டீ²ப⁴வதோ(அ)நுமாநஸ்ய ஶ்ருதித: ப்ராப³ல்யஹேதுகத²நமஸ்தா²நவிஜ்ரும்பி⁴தமிதி ஸ்வத ஏவ ஸித்³தே⁴ஸ்தத்³தே⁴துத்³வயமாஹ்ருத்ய ந தூ³ஷிதம் ।

ந ஹ்யசேதநஸ்யேத்யாதி³க்³ரந்த²ம் வ்யாசஷ்டே-

அசேதநஸ்ய ஜக³த்காரணஸ்யேதி ।

நநு- அசேதநாச்சேதநஸ்யேவோத்³பூ⁴தவிஶேஷகு³ணாத³நுத்³பூ⁴தவிஶேஷகு³ணஸ்யாப்யுத்பத்திர்ந ஸம்ப⁴வதீதி- சேத்³ ந । காஷ்ட²ஜ்வாலாபா⁴ண்ட³தத்³க³தவாரிஸ்த²தேஜஸோ தீ³பாத்துஷாக்³நேஶ்சோத்பத்தித³ர்ஶநாத்தத்ரோத்³பூ⁴தரூபாவயவாந்தரகல்பநே கௌ³ரவாத் । க⁴ட: ப்ரகாஶத இத்யநுப⁴வத³ர்ஶநேந க⁴டாதி³ஷு சைதந்யமுத்³பூ⁴தமித்யபி கல்பநோபபத்தேஶ்ச । கஸ்யசித்ப்ரகாஶதே கஸ்யசிந்ந ப்ரகாஶத இதி வ்யவஹாரஸ்து சைத்ராத்யரோ(அ)யம் ந மைத்ராதி³தி வ்யவஹாரவது³பபத்³யதே பரத்வவச்சைதந்யஸ்யாபி ஸப்ரதியோகி³ககு³ணத்வகல்பநோபபத்த: ।

ந தவேதி ।

ஸத்கார்யவாதி³நஸ்தத்ர ஶராவாதி³த்³ருஷ்டாந்தே(அ)ப்யுக்ததோ³ஷாபத்திஸ்துல்யேதி பா⁴வ: ।

காரணாநுவ்ருத்த்யேதி ।

ந து கார்யரூபாநுவ்ருத்த்யா(அ)தோ நோப⁴யத்ராப்யுக்ததோ³ஷாபத்திரிதி பா⁴வ: ।

நநு ஜாக்³ரத்ப்ரபஞ்சதோ³ஷேணேவ ஸ்வப்நப்ரபஞ்சதோ³ஷேணாபி ப்³ரஹ்மணோ ரூபணமாபாத்³யமேவ, கத²மரூபணே த்³ருஷ்டாந்தீக்ரியத இத்யாஶங்க்ய ஜீவே தத³ரூபணஸ்யாநுப⁴வஸித்³த⁴தயா ஜீவோ(அ)த்ர த்³ருஷ்டாந்தோ விவக்ஷித இதி வ்யாக்²யாதமித்யாஹ-

அதோ ந ஸாத்⁴யஸமத்வமித்யர்த² இதி ॥11॥

யோ(அ)ந்யத்ராத்மந இத்யத்ராந்யத்ரேத்யேதத்ப்ரத²மார்தே²(அ)ந்யத்ர பூ⁴தாச்ச ப⁴வ்யாச்சேதிவத் ।

ஸித்³த⁴மர்த²மாஹ-

ஆத்மவ்யதிரேகேணேதி ॥

ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹாதி⁴கரணவிஷயா:

ஏதேந ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹா அபி வ்யாக்²யாதா: ॥ 12 ॥

அதிதே³ஶஸ்யேதி ।

ஸ்ம்ருதேர்மூலாபா⁴வே(அ)பி தர்கஸ்ய வ்யாப்த்யாதி³மூலஸத்த்வாத்தத்³விரோதே⁴ந ஸமந்வய: ஸங்கோசநீய இதி பூர்வாதி⁴கரணேந ப்ரத்யுதா³ஹரணஸம்க³திரித்யர்த²: ।

தேந த்³ருஷ்டாந்தஸம்க³திமபி த³ர்ஶயந்நதிதே³ஶாதி⁴கரணஸ்யாப்⁴யதி⁴காஶங்காமாஹ-

யதா² ஹீதி ।

இயமாரம்ப⁴ணேதி ।

ந கார்யம் காரணா(அ)பி⁴ந்நம், நாபி தத்³பி⁴ந்நம் ஸத்யம், கிம் த்வநிர்வசநீயமித்யுபபாத³யிதுமாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே (ப்³ர. அ. 2 பா. 1 ஸூ. 14) கார்யகாரணபே⁴த³ஶங்கா நிரஸநீயா இஹ து பே⁴த³க³ர்ப⁴கார்யகாரணபா⁴வே ப்ரத்யக்ஷத்வா(அ)ப்ரத்யக்ஷத்வாவஸேயஸத்த்வா(அ)ஸத்த்வவிரோதா⁴ப்⁴யாம் தந்நிரஸநமப்⁴யுச்சயமாத்ரமித்யர்த²: ।

அஸத³கரணாதி³த்யாதீ³தி ।

அஸத³கரணாது³பாதா³நக்³ரஹணாத்ஸர்வஸம்ப⁴வாபா⁴வாத் ।bஶக்தஸ்ய ஶக்யகரணாத்காரணபா⁴வாச்ச கார்யஸ்ய ॥bஇதி ஸாம்க்²யாநாம் ஸத்கார்யவாத³ப்ரதா⁴நஶ்லோக: । அஸ்யார்த²: - கார்யம் காரணவ்யாபாராத்ப்ராக³பி ஸதே³வ; நீலரூபஸ்ய பீதபா⁴வேநேவா(அ)ஸத: ஸத்த்வேந கர்துமஶக்யத்வாத் । உபாதா³நக்³ரஹணாச்ச ப்ராக³பி ஸதே³வ கார்யம் । உபாதா³நாநி காரணாநி தேஷாம் கார்யேண க்³ரஹணாத் காரணை: கார்யஸ்ய ஸம்ப³ந்தா⁴தி³தி யாவத் । காரணஸம்ப³த்³த⁴ம் ஹி கார்யம் ப⁴வத்³ ப⁴வேத் । காரணா(அ)ஸம்ப³த்³த⁴மேவ கார்யமுத்பத்³யதாமிதி சேத்³, ந  ஸர்வஸம்ப⁴வாபா⁴வாத் । அஸம்ப³த்³த⁴ஸ்ய கார்யத்வே ஹி அஸம்ப³த்³த⁴த்வாவிஶேஷாத்ஸர்வம் கார்யம் ஸர்வஸ்மாத்ஸம்ப⁴வேத்³ ந சைதத³ஸ்தி। அஸம்ப³த்³த⁴மபி காரணம் ததே³வ கரோதி யத்ர ஶக்தமிதி சேத்³ ந ஶக்தஸ்ய ஶக்யகரணாத் । ஶக்தமபி ஹி கார்யம் ஶக்யம் கரோதி நாஶக்யம் । அவ்யவஸ்தா²தாத³வஸ்த்²யாத் । ஶக்யம் கரோதி சேத்கத²மஸதி ஶக்திவிஷயதாரூபா ஶக்யதா கார்யஸ்ய காரணாத்மத்வாத³பி கார்யம் ஸதே³வ । தஸ்ய காரணாத்மத்வம் ச க⁴டஶராவாதி³கம் பூர்வாஹ்ணே ம்ருத்கூட ஏவாஸீதி³த்யநுப⁴வேந கு³ருத்வத்³வைகு³ண்யாநுபலம்பா⁴தி³யுக்த்யா சேதி। (நநு ப்ருது²பு³த்⁴நோத³ராதி³ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷாணாம் ஸதா³தநத்வே(அ)பி கதா³சித்ப்ரத்யக்ஷத்வம் கதா³சித்பரோக்ஷத்வம் ச படகூர்மாங்கா³தி³பரிணாஹாநாமிவாவிர்பா⁴வதிரோபா⁴வாப்⁴யாமுபபத்³யதே) ந ஹி படகூர்மாங்கா³தி³பரிணாஹாநாம் ஸம்கோசநாவஸ்தா²யாமப்ரத்யக்ஷத்வமநுத்பத்த்யா நாஶேந வா கிம் து திரோதா⁴நேந । ததஶ்ச தேஷாம் விகாஶவ்யாபாரேணேவ த³ண்ட³சக்ராதி³வ்யாபாரேண ப்ருது²பு³த்⁴நோத³ராதீ³நாமபி⁴வ்யக்தௌ ப்ரத்யக்ஷதா, அபி⁴வ்யக்திஶ்ச தத்திரோதா⁴யகபிண்டா³வஸ்தோ²பமர்த³: । முத்³க³ரபாதேந க⁴டாவஸ்தோ²பமர்த³ இதி கபாலாவஸ்தா²பி⁴வ்யக்தி: । கபாலாநி சூர்ணீக்ருத்ய ஜலம்ருத³ந்தரஸம்யோஜநமர்த³நாதி³பி⁴ர்மார்த³வம் ப்ராபய்ய த³ண்ட³சக்ராதி³வ்யாபாரேண திரோஹிதாயா க⁴டாவஸ்தா²யா: புநரபி⁴வ்யக்தி: । ஏவம் படாவஸ்தா²யாம் தா³ஹேந திரோஹிதாயாம் தத்³ப⁴ஸ்மநாம் க்ஷிதிதலபதிதாநாம் தத்க்ஷிதிப்ரரூட⁴கார்பாஸதருகுஸுமப²லபரிணதௌ க்ரமேண திரோஹிதாயா: படாவஸ்தா²யா: புநரபி⁴வ்யக்திரிதி। அவஸ்தா²நாமபி ஸதா³தநத்வே ப்ரத்யக்ஷத்வபரோக்ஷத்வவ்யவஸ்தா²யாம் ந க்வசித³நுபபத்திரிதி- சேத்³ ஏவம் த்³ரவ்யதத³வஸ்தா²விஶேஷாணாம் ஸதா³தநத்வஸமர்த²நே(அ)பி ததா³விர்பா⁴வதிரோபா⁴வௌ ப்ராக³ஸந்தௌ ஆக³ந்துகாவேவாப்⁴யுபக³ந்தவ்யௌ தயோரபி ஸதா³தநத்வே க⁴டாவஸ்யாயாம் கதா³சித்ப்ரத்யக்ஷத்வம் கதா³சித்பரோக்ஷத்வமிதி வ்யவஸ்தா²(அ)நுபபத்தே: ததஶ்ச தயோரஸத³கரணாதி³ஹேதூநாம் ப்ரதிஹதே: । தத்³வதே³வ க⁴டாதி³த்³ரவ்யாணாம் ததா³காரவிஶேஷாணாம் சாக³ந்துகத்வமப்⁴யுபக³ந்தும் யுக்தம் இதா³நீம் ம்ருத்பிண்ட³ ஏவாஸ்தி க⁴டோ நாஸ்தீத்யாதி³வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் காரணசக்ரவ்யாபாராநந்தரமிதா³நீம் க⁴ட ஆஸீதி³த்யாதி³வ்யவஹாரத³ர்ஶநாச்ச, படபரிணாஹ இதா³நீமபி⁴வ்யக்த ஆஸீத் ப்ராக் திரோஹித ஆஸீதி³த்யாதி³வதா³விர்பா⁴வதிரோபா⁴வவ்யவஹாராபா⁴வாச்ச । ஶேஷமாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே (ப்³ர. அ. 2 பா. 1 ஸூ. 14) வக்ஷ்யதே ।

ப்ரக்ருதௌ ஹி த்³வாத³ஶா ஹே இதி ।

நந்வஹர்க³ணாநாம் ப்ரக்ருதௌ ஸமூஹே த்³வாத³ஶாஹே த்ரயாணாம் த்ரயாணாமந்ஹாம் த்ரிவ்ருத்ஸ்தோமகத்வாதி³கம் நாஸ்தி। ஸத்யம் யத்ராஸ்தி தது³பலக்ஷணமேதத் ।

தத்³யதா²க்வசிதே³கோநபஞ்சாஶத்³ராத்ரவிஶேஷே ஶ்ரூயதே- அதிராத்ரோ நவ த்ரிவ்ருத்³வந்த்யஹாநி நவ பஞ்சத³ஶாந்யஹாநி நவ ஸப்தத³ஶாந்யஹாநி நவைகவிம்ஶாந்யஹாநி த்³வாத³ஶாஹஸ்ய த³ஶாஹஸ்ய த³ஶாஹாநி மஹாவ்ரதம் சாதிராத்ரஶ்சேதி ।

நிஶ்சிதார்தை²ரிதி ।

யத்³யபி த்ரிவ்ருதா³தி³ஶப்³தா³: ஸ்தோத்ரீயாணாம்ருசாம் நவஸம்க்²யாதி³வாசிநோ நாஹர்வாசிந: ததா²பி தேஷாமந்யத்ர லக்ஷணயா(அ)ஹ: பரத்வம் த்³ருஷ்டமித்யேதாவதா தாத³ர்த்²யநிஶ்சயோக்தி: ।

நநு தேஷாம் ஸம்வத்ஸரபரத்வமபி த்ரயஸ்த்ரிவ்ருத: ஸம்வத்ஸராஸ்த்ரய: பஞ்சத³ஶா இத்யாதி³த்³வாத³ஶவார்ஷிகஸத்ரோத்பத்திவாக்யேஷு நவ த்ரிவ்ருத: ஸம்வத்ஸரா நவ பஞ்சத³ஶா இத்யாதி³ஷட்த்ரிம்ஶத்ஸம்வத்ஸரஸஸோத்ரோத்பத்திவாக்யேஷு ச த்³ருஷ்டம் ந ச தேஷு ஸம்வத்ஸரஶப்³த³ஸ்யார்தா²நவதா⁴ரணமஸ்தி ஸம்வத்ஸரஸத்ராணாம் ப்ரக்ருதிபூ⁴தே க³வாமயநே சத்வாரோ(அ)பி⁴ப்லவா: ஷட³ஹ ஏக: ப்ருஷ்ட்²ய: ஷட³ஹ: ஸமாஸ இதி த்ரிம்ஶதி அஹஸ்ஸு மாஸத்வோக்திலிங்கா³த்³ யாவத்யஶ்சதுர்விம்ஶோக்த்²யஸ்ய ஸ்தோத்ரீயாஸ்தாவத்ய: ஸம்வத்ஸரஸ்ய ராத்ரய இதி ஸம்வத்ஸரராத்ரீணாம் ஷஷ்ட்யுதரவிம்ஶத்ஸம்க்²யாகசதுர்விம்ஶோக்த்²யஸ்தோத்ரீயாபி⁴: ஸமஸம்க்²யத்வோக்திலிங்கா³த்ஸௌரோ மாஸோ விவாஹாதௌ³ யஜ்ஞாதௌ³ ஸாவந: ஸ்ம்ருத இதி ஸ்மரணாச்ச ஸாவநபரத்வாவதா⁴ரணேநாநுஷ்டா²நபர்யந்தத்வத³ர்ஶநாத் ததே²ஹாபி முக்²யவ்ருத்த்யைவ ஸாவநஸம்வத்ஸரபரத்வமுபபபாத³யிதும் ஶக்யமிதி பூர்வாஸ்வரஸாதா³ஹ-

ஔஷதா⁴தி³ஸித்³தி⁴கல்பநாபீதி ।

ஸஹஸ்ரஸம்வத்ஸரஜீவநோபாயபூ⁴தமௌஷதா⁴தி³கம் க்வசித்ப்ராமாணிகஶாஸ்த்ரே த்³ருஷ்டம் க்ல்ருப்தம் நாஸ்தி யேந ஸஹஸ்ரஸம்வத்ஸரா(அ)(அ)யுரர்தி²தயா ஸ்வத ஏவௌஷதா⁴தி³ஸித்³தா⁴நாமதி⁴கார இதி வித்⁴யாக்ஷேபகௌ³ரவம் பரிஹ்ரியேத கிம்து ஸஹஸ்ரஸம்வத்ஸரவிதி⁴ப³லாதே³வ ததா²பூ⁴தமௌஷதா⁴தி³கமஸ்தீதி கல்பநீயம் । ந ச ததா² கல்பநயா(அ)ப்யதி⁴காரநிர்வாஹ: । ஸாமாந்யத: கல்பிதஸ்யாப்யௌஷதா⁴தே³ரித³ந்தயா பரிஜ்ஞாநாபா⁴வேந தத்ஸேவயா தாவதா³யு:ஸம்வாத³நாபா⁴வாத் । ந ஹ்யக்³நிஸம்வர்த்³த⁴நம் ஸ்வரவர்ணப்ரஸாத³நம் வலீபலிதநாஶநமித்யாதி³ரஸாயநாநாமிவ தாவதா³யு:ஸம்பாத³கஸ்ய ரஸாயநஸ்யேத³ந்தயா பரிஜ்ஞாநம் கத²மபி லப்³து⁴ம் ஶக்யம் । தாவதா³யுஷாம் க³ந்த⁴ர்வாதீ³நாமதி⁴காராஶ்ரயணே(அ)பி தேஷாம் ப்³ராஹ்மண்யாதி³கம் தத³பா⁴வே(அ)ப்யக்³நிஸம்பாநம் அக்³ந்யபா⁴வே(அ)பி க்ரத்வநுஷ்டா²நம் வா கல்பநீயமிதி வித்⁴யாக்ஷேபகௌ³ரவமபரிஹார்யமதஸ்தத்பரிஹாராய பஞ்சபஞ்சாஶத இதி ஸம்க்²யாவாசிஶப்³த³ஸ்ய ஸம்வத்ஸரா இதி காலவாசிஶப்³த³ஸ்ய வா லக்ஷணீயத்வேந வாக்யார்தே² வக்தவ்யே ஸம்க்²யாஶப்³த³ஸ்ய வ்யவஸ்தி²தார்த²த்வாத் ஸம்வத்ஸரஶப்³த³ஸ்யாபாததோ(அ)நேகார்த²தயா ப்ரசலத³வஸ்த²த்வாத³ஹரேவ ஸம்வத்ஸர இத்யஹநி த்³ருஷ்டப்ரயோக³த்வாச்ச அஹர்லக்ஷணத்வமப்⁴யுபேத்ய வாக்யார்தோ² நிர்ணேதவ்ய இதி பா⁴வ: ।

தூ³ர்வாகாரேதி ।

யத்³யாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே ஸ்பு²டீகரிஷ்யமாணம் விவர்தவாத³ம் ப்ரச்சா²த்³ய ஸமநந்தரபோ⁴க்த்ராபத்த்யதி⁴கரணாவலம்ப³நம் பரிணாமவாத³மாஶ்ரித்ய பரமாணுவாத³தூ³ஷணம் வக்தவ்யம் ததோ³பாதா³நோபாதே³யயயோரல்பாதி⁴கபரிமாணத்வநியமஸ்ய ப்ரசிதபரிமாணகூலபிண்டா³த்³யாரப்³தே⁴ஷு பித்ருப்ரப்⁴ருதிஷு வ்யபி⁴சார உத்³பா⁴வநீய: । மேருஸர்ஷபயோரநந்தாவயவாரப்³த⁴த்வாவிஶேஷே(அ)பி ததா³நந்த்யயோரேவாதீதக்ஷணகல்பாநந்த்யயோரிவ விஶேஷோபபாத³நேந துல்யபரிமாணப்ரஸங்க³ம் நிரஸ்ய க்ஷோதீ³யோர்தா²ந்தரகல்பநாபதிப்ரஸங்கே³ந ச பரமாணு காரணவாதோ³ தூ³ஷணீய: ॥12॥

போ⁴க்த்ராபத்யதி⁴கரணவிஷயா:

போ⁴க்த்ராபத்தேரவிபா⁴க³ஶ்சேத்ஸ்யால்லோகவத் ॥ 13 ॥ நநு கேவலாக³மக³ம்யப்³ரஹ்மவிஷயத்வம் ஸாத⁴கஸ்யேவ பா³த⁴கஸ்யாபி தர்கஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்காயா மந்த்ரார்த²வாத³த்³ருஷ்டாந்தேந பரிஹாரோ ந ஸம்ப⁴வதி மந்த்ரார்த²வாத³யோர்மாநாந்தரக³ம்யவிஷயயோரேவ மாநாந்தரபா³தே⁴நாந்யதா²நயநாங்கீ³காராதி³த்யா-ஶங்க்யாத்ராபி மாநாந்தரக³ம்யப்ரபஞ்சாபா⁴வஶ்ருதீநாமேவ தத்ஸத்த்வக்³ராஹிமாநாந்தரேண பா³த⁴: ஶங்க்யத இதி தத்தாத்பர்யமாஹ-

தர்ஹி ஜக³த்³பே⁴த³ இதி ।

ஏதத³நுஸாரேண ப்ரவ்ருத்தவர்தமாந ஶப்³தௌ³ வ்யாக்²யாதுமயம் க்³ரந்த²: ॥13॥

ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணவிஷயா:

தத³நந்யத்வமாரம்ப⁴ணஶப்³தா³தி³ப்⁴ய: ॥ 14 ॥ லௌகிகப்ரமாணாநாம் தத்த்வாவேத³கத்வப்ரச்யாவநரூபோ விஶேஷோ(அ)த்ராபி⁴தி⁴த்ஸித: குதோ(அ)வஸீயதே ? இத்யாகாங்க்ஷாயாம் ஸௌத்ரபதே³ந தத்³விஷயமித்²யாத்வப்ரதிபாத³நாதி³த்யாஹ-

தத³நந்யத்வபதே³நேதி ।

நநு

ஸௌத்ரபதா³த்³ப³லவதி விஷயவாக்யே பூர்வாதி⁴கரணவ்யவஸ்தா²பிதபே⁴தா³பே⁴தா³நுகு³ண-த்³ருஷ்டாந்தோபாதா³நாத்தத்³த்³ருடீ⁴கரணே தாத்பர்யம் குதோ நாவஸீயத இதி ஶங்கோத்தரத்வேந ப்ரதிஜ்ஞாவாக்யதாத்பர்யவர்ணநபரம் க்³ரந்த²மவதாரயதி-

ஶ்ருதாவிதி ।

தத்த்வஜ்ஞாநம் சேதீதி ।

தத்த்வஸ்யாபா³தி⁴தரூபஸ்ய ஜ்ஞாநமித்யர்த²: । ததா² சேத³ந்தயா ப்ரதீயமாநஸ்ய பு⁴ஜக³ஸ்ய ரஜ்ஜ்வித³மம்ஶ இவ ஸத்தயா ப்ரதீயமாநஸ்ய விஶ்வஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நஸத³ம்ஶஸ்தத்த்வமிதி ஸத்³ரூபே தஸ்மிந் விஜ்ஞாதே விஶ்வமாரோபிததத்தத்³வைஶேஷிகரூபேணா(அ)ஜ்ஞாதமபி தத்த்வதோ ஜ்ஞாதம் தஜ்ஜ்ஞாநேநைவ விஷயீக்ருதம் ப⁴வதீத்யர்த²: । ஏதேநாஸாதா⁴ரணம் ஸ்வரூபம் த⁴ர்மோ வா தத்த்வம் ந து ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நம் । ததா² ஸதி ஸத³ம்ஶஸ்தத்த்வமிதி ப்³ரஹ்மஶுக்த்யாத்³யதி⁴ஷ்டா²நஸ்யாநந்த³-ஶுக்தித்வாதே³ரதத்த்வப்ரஸங்கா³தி³தி- நிரஸ்தம் ஸ்வரூபம் த⁴ர்மோ வா பா³த்⁴யௌ தத்த்வமித்யபா³தி⁴தத்வவிஶேஷணாவஶ்யம்பா⁴வே ஸத்யஸாதா⁴ரணவிஶேஷணவையர்த்²யாத் । நஷ்டஶப்³தோ³ யத்³யபி ப்ரயோக³ப்ராசுர்யாத்³ த்⁴வஸ்தே ப்ரஸித்³த⁴: ததா²பி த்³ருஷ்டநஷ்டஸ்வரூபத்வாதி³தி ஹேதோர்வ்யதிரேகவ்யாப்திப்ரத³ர்ஶநபரே ததா² ஹீத்யாதி³டீகாக்³ரந்தே² த்ரிவித⁴பரிச்சே²த³ராஹித்யஸ்ய வஸ்துஸத்த்வரூபஸாத்⁴யாபா⁴வவ்யாபகத்வப்ரத³ர்ஶநாத் த்ரிவித⁴பரிச்சே²தோ³(அ)த்ர ஹேதுர்விவக்ஷிதோ ந து காலபரிச்சே²த³மாத்ரம் । ந ச த்ரிவிதோ⁴பாதா³நவையர்த்²யம்  த்⁴வம்ஸாத்யந்தாபா⁴வா-ந்யோந்யாபா⁴வப்ரதியோகி³த்வரூபஹேதுத்ரயபரத்வோபபத்தே: । அபா⁴வத்வேந ஸர்வக்ரோடீ³கரணேநா-பா⁴வப்ரதியோகி³த்வரூபைகஹேதுபரத்வோபபத்தேஶ்ச ।

ந ச ப்³ரஹ்மணி வ்யபி⁴சார:  ஸ்வாந்யூநஸத்தாகத்வேநாபா⁴வவிஶேஷணாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய த்ரிவித⁴ஸம்க்³ரஹார்த²ம் நஶ ப்ரத³ர்ஶநே இதி தா⁴த்வர்த²கத²நாநுஸாரேண ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதத்³ருஷ்டப்ரதித்³வந்த்³விவிஷயதௌசித்யாநுஸாரேண ச நஷ்டஶப்³த³ம் வ்யாசஷ்டே-

அத்³ருஷ்டமித்யர்த² இதி ।

ஏவம் ச காலாந்தரதே³ஶாந்தரவர்திதயா வஸ்த்வந்தரதாதா³த்ம்யேந சாத்³ருஷ்டத்வோக்த்யா தத்தத³ர்தா²பா⁴வாக்ஷேபாத் காலபரிச்சி²ந்நத்வாதி³ஹேதுலாப⁴: ।

நந்வேவம் ஸதி நஷ்டபதே³நைவ ஹேதுலாபா⁴த் கிம் த்³ருஷ்டக்³ரஹணேநேத்யாஶங்க்ய த்⁴வம்ஸகாலாத்³யவச்சி²ந்ந: ஸத்த்வாபா⁴வ இஹ ஸாத்⁴யதே ஸ த்³ருஷ்ட ஏவேதி ப்⁴ராந்தஶங்காவாரணார்த²ம் ப்ரதீதிகாலாதி³ஸாதா⁴ரண: ஸத்த்வாபா⁴வ: ஸாத்⁴ய இதி ஸாத்⁴யஶரீரஜ்ஞாபநார்த²ம் ததி³த்யாஹ-

ப்ரதீதிஸமயே இதி ।

க்வசித³த்³ருஷ்டமித்யர்த² இதி ஸ்தா²நே அநித்யமித்யர்த² இதி பாட²ஸ்து நஷ்டஶப்³த³ஸ்ய த்⁴வஸ்தே ப்ரஸித்³தி⁴ப்ராசுர்யமாஶ்ரித்ய । அஸ்மிந் பக்ஷே காலபரிச்சே²த³மாத்ரஸ்ய ஹேதுத்வாத்³ ப்³ரஹ்மணி வ்யதிரேகவ்யாப்திப்ரத³ர்ஶநபரே டீகாக்³ரந்தே² ந ஹ்யஸௌ கதா³சித்க்வசித்கத²ஞ்சித்³வா-(அ)ஸ்தீதி தே³ஶவஸ்துபரிச்சே²த³யோரப்யபா⁴வகத²நம் காலபரிச்சே²தா³பா⁴வே த்³ருஷ்டாந்தார்த²மிதி யோஜ்யம் ।

டீகாயாம் யே ஹி த்³ருஷ்டஸ்வரூபா இத்யநேந விவக்ஷிதஸ்யாநுமாநஸ்ய ப்ராத²மிகததா²ஹிக்³ரந்தே²ந வ்யதிரேகவ்யாப்தி: ப்ரத³ர்ஶிதா தஸ்யைவ விபக்ஷபா³த⁴கம் த்³வைதீயீகததா²ஹிக்³ரந்தே²நோச்யத இதி நிஷ்க்ருஷ்ய தத³நுமாநப்ரத³ர்ஶநபூர்வகமவதாரயதி-

விமதமிதி ।

ஸாவதி⁴கத்வாதி³தி ।

பூர்வோக்தரீத்யா த்ரிவிதா⁴வதி⁴மத்த்வாத³நித்யத்வாதி³தி வா(அ)ர்த²: । ஸாவதி⁴கஸத்த்வாதி³தி பாடே² ஸாவதி⁴கஸ்தி²திகத்வாதி³த்யர்த²மாதா³யோக்தார்த² ஏவ பர்யவஸாநம் த்³ரஷ்டவ்யம் । அந்யதா² கதா³சித்ஸத்த்வமங்கீ³க்ருத்ய தேந த்ரைகாலிகஸத்த்வாபா⁴வஸாத⁴நே விரோதா⁴த ।

டீகாயாமாத்³யவிகல்பத்³வயம் ஸத்த்வாஸத்த்த்வோப⁴யவிஷயமுபந்யஸ்யா(அ)ர்தா²ந்தரத்வா-தி³விகல்பத்³வயமஸத்வமாத்ரவிஷயமுபந்யஸ்தம் தத் ஸ்வயம் ஸத்த்வேநாஸத்த்வேந சாநிர்வசநீய-த்வாபா⁴வஸித்³த⁴யே ஸத்வே(அ)ப்யதிதி³ஶதி-

அஸத்த்வவதி³த்யாதி³நா ।

நநு ஸத்வம் பா⁴வத⁴ர்ம: அஸத்த்வம் த்வபா⁴வரூபமர்தா²ந்தரமித்யப்⁴யுபக³மே நாஸ்தி தோ³ஷ: ந சாகிஞ்சித்கரதாயாமர்தா²ந்தரஸ்ய விரோதி⁴த்வாநுபபத்தி: தஸ்ய ப்ரதியோகி³ந்யகிஞ்சி-த்கரத்வே(அ)பி ஸ்வபா⁴வாதே³வ ப்ரதியோகி³ப்ரதிக்ஷேபரூபவிரோதி⁴த்வோபபத்தே: । அந்யதா² ப்ரதியோகி³நி கிஞ்சித்கரஸ்யைவ  (விரோதி⁴த்வநியமே(அ)த்ரைவவியத்³வாசகஸமர்த²நார்த²ஸ்ய ஸத³ஸதோரேகத்வவிரோதா⁴தி³தி டீகாக்³ரந்த²ஸ்ய ஸத்ஸ்வபா⁴வஸ்யா(அ)ஸத்த்வவிரோதா⁴தி³த்யஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய சாநிர்வாஹாத் । உச்யதே । ஸத்த்வாஸத்த்வே பா⁴வத⁴ர்மாவித்யப்⁴யுபக³மே விகாரநித்யத்வாபாத இதி யோ தோ³ஷ உக்த: ஸ ஸத்த்வமேகமேவ பா⁴வத⁴ர்மோ ந கதா³பி பா⁴வஸ்யாஸத்வமித்யப்⁴யுபக³மே(அ)பி துல்ய: । அஸத்த்வமர்தா²ந்தரம் ந சாஸத்த்வாந்தரகரமித்யப்⁴யுபக³மே த்வஸந் க⁴ட இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுபபத்தி: । ந ஹி ஸத்த்வாஸத்த்வகோ³த்வாஶ்வத்வாதீ³நாம் ஸ்வபா⁴வாதே³வ பரஸ்பரவிரோத⁴ஸத்³பா⁴வே(அ)பி ஸத³ஸத்³கௌ³ரஶ்வ இத்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யமஸ்தி। ந சாஸந் க⁴ட இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யமபா⁴வ-ப்ரதியோகீ³ க⁴ட இத்யர்த²கமிதி வாச்யம் । ததா² ஸதி ப்ரதியோகி³த்வத⁴ர்மாஶ்ரயதயா விகாரஸத்த்வாபாதாத் । ஏவம் ஸத்த்வாஸத்த்வாப்⁴யாமநிர்வசநீயத்வமிஹ விஶ்வஸ்யோபபாதி³தம் । பே⁴தா³பே⁴தா³ப்⁴யாமநிர்வசநீயத்வமபி பூர்வாதி⁴கரணே கார்யகாரணபே⁴த³வாதி³பி⁴ஶ்ச த³ர்ஶிதை: பரஸ்பரம் ப்ரதிக்ஷேப்துமஶக்யைர்ந்யாயை: ஸித்³த⁴மித்யநுஸம்தே⁴யம் । நநு ம்ருதா³த்மநா ஶராவாதீ³நாமேகத்வம் ம்ருத³ஶ்ச ஶராவாத்³யாத்மநா நாநாத்வமிதி பரோக்தமாபாத்³ய விகல்பபூர்வகம் தூ³ஷணமயுக்தோபாலம்ப⁴: ம்ருதே³கா ஶராவாத³யோ நாநேத்யேதாவத ஏவ பரேணோக்தத்வாத் ।

பா⁴ஷ்யே- யதா² வ்ருக்ஷ இத்யேகத்வம் ஶாகா² இதி ச நாநாத்வமிதி ப்ரத²மத்³ருஷ்டாந்தாநுஸாரேண ம்ருதா³த்மநா க⁴டஶராவாத்³யாத்மநேதி ஆத்மஶப்³த³யோர-விவக்ஷிதார்த²த்வாதி³த்யாஶங்க்ய தாத்பர்யமாஹ-

ம்ருதே³கேதி ।

யதி³ ததா² பரமதம் ஸ்யாத் ததா³ ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநிர்வாஹார்த²மஸ்மது³க்தா ரீதிரநுஸரணீயேதி பரமதே(அ)பி ஶுத்³தா⁴த்³வைதமேவ ஸித்⁴யேத்³ ந நாநாத்வஸ்ய ஸத்யதா । அதஸ்தத்ஸத்யதாமநுருத்⁴ய ப்ரதிஜ்ஞாம் நிர்வோடு⁴ம் கார்யகாரணயோர்த்³வயோரபி பரஸ்பராத்மநைகத்வம் நாநாத்வம் ச பராபி⁴மதமிதி வக்தவ்யம் । அத ஏவ நந்வநேகாத்மகம் ப்³ரஹ்மேதி பா⁴ஷ்யே காரணஸ்ய கார்யாத்மநாபி⁴ப்ராயேண நாநாத்வமுக்தமிதி தத்ர விகல்ப்ய தூ³ஷணகத²நம் யுக்தமித்யர்த²: । அபே⁴த³ ஏவ ஸ்யாதி³தி பாட²மநுருத்⁴ய ஶுத்³தா⁴த்³வைதமேவ ஸித்⁴யேதி³தி தத்தாத்பர்யம் வர்ணிதம் । அத்யந்தபே⁴த³ ஏவ ஸ்யாதி³தி பாட²ஸ்து ஸுக³ம: ।

ந ப⁴வேத³பீதி ।

பே⁴த³மாஶ்ரித்ய ப⁴வநவத³பே⁴த³மாஶ்ரித்யாப⁴வநமபி வக்தும் ஶக்யமிதி பா⁴வ: । தஸ்கரத்³ருஷ்டாந்த: சா²ந்தோ³க்³யே புருஷம் ஸோம்யோத ஹஸ்தக்³ருஹீதமாநயந்த்யபஹார்ஷீத் ஸ்தேயமகார்ஷீத் பரஶுமஸ்மை தபதே இத்யாதி³நா ப்ரபஞ்சித: ।

அஸத்யாதி³தி ।

அஸத்யாத³ஹிஜ்ஞாநாந்மரணகார்யக்ஷமப⁴யோத்பத்திர்வக்ஷ்யதே । நநு அஸஜ்ஜ்ஞப்தாவஸத இவாஹிஜ்ஞப்தாவஹேருபலக்ஷணத்வேந தாத³ர்த்²யஸம்ப⁴வாத்³ நா(அ)ஹிஜ்ஞாநஸ்யாஸத்யத்வமிதி- சேத்³ ந  அஸத்³விகல்பஸ்யாஸத்³விஶிஷ்டத்வேநாஸத்த்வே பா³த⁴காபா⁴வாத் । ந ச ஶஶஶ்ருங்க³மஸ்தீதி ஜ்ஞாநாத்³ ப்⁴ராந்தஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வப்ரஸங்கோ³ பா³த⁴க: । அஸத: ஸாத⁴கத்வத³ர்ஶநஸ்ய ப்ராதிபா⁴ஸிகவ்யாவஹாரிகாணாம் ஸாத⁴கத்வோபபாத³நே கைமுதிகந்யாயேநாநுகூலத்வாத் । அத ஏவ க²ண்ட³நகாரைரஸத: ஸாத⁴கத்வம் யத்நேநோபபாதி³தம் । நநு- ததா²பி வ்யாவஹாரிகத்வாதி³நிர்வசநேஷ்வபேக்ஷிதமஸத்ப்ராதிபா⁴ஸிகவைலக்ஷண்யம் வ்யாவஹாரிகமப்⁴யுபேயம் அஸத: ப்ராதிபா⁴ஸிகஸ்ய ச தத்³வைலக்ஷண்யஸ்யாஸதி ப்ராதிபா⁴ஸிகே ச ஸத்த்வேநாவ்யாவர்தகத்வாத் அதஸ்தத்ராஸத்ப்ராதிபா⁴ஸிகவத³ஹேரப்யுபலக்ஷணத்வம் ஸ்யாதி³தி- சேத் ந । தத்ர விஶிஷ்டரூபேணாஸத³பி ப்ராதிபா⁴ஸிகமபி ஸ்வரூபேண தத்³வைலக்ஷண்யம் விஶேஷணமிதி விவக்ஷயா வ்யாவர்தகத்வோபபத்தே:  க்வசித்கஸ்யசித்³பா³த⁴கவஶாது³ப-லக்ஷணத்வகல்பநே(அ)பி ப்ரக்ருதே விஶேஷணத்வே ஸம்ப⁴வதி தத்³த்³ருஷ்டாந்தேநோபலக்ஷ்யாகாராந்தர-ஸாபேக்ஷோபலக்ஷணத்வகல்பநாயோகா³த், மஹாஸர்பப்⁴ரமஜந்யப⁴யே க்ஷுத்³ரஸர்பப்⁴ரமஜந்யப⁴யாது³த்கர்ஷ-த³ர்ஶநேந கார்யோத்கர்ஷாநுவிதே⁴யோத்கர்ஷஸ்ய ஸர்பஸ்ய விஶேஷணதயா ப⁴யப்ரயோஜககோடி-நிவேஶநாவஶ்யம்பா⁴வாச்ச ।

பரிஹாரஸாம்யமாஹேதி ।

நநு கத²ம் பரிஹாரஸாம்யம் ஸத்யத்வாவிஶேஷே(அ)பி யத்காரணதாவச்சே²த³காவச்சி²ந்நம் தத: ஸத்யம் கார்யம் நாந்யஸ்மாதி³தி நியம: ஸத்யபக்ஷே ஸம்ப⁴வதி। ஆரோபபக்ஷே த்வஜிநமஜீநமித்யுப⁴யோரபி தை³ர்க்⁴யாரோபா(அ)விஶேஷே தூ⁴மபா³ஷ்பயோர்வ்யாப்யாரோபாவிஶேஷே ச கத²ம் நியம: உச்யதே । யாத்³ருஶேந ஜ்ஞாநேந ஸத்யத்வம் கார்யகாரணபா⁴வாநதிப்ரஸங்கோ³பபாத³கம் ஸித்³த⁴ம் பரோ மந்யதே தாத்³ருஶஜ்ஞாநஸித்³த⁴ம் வ்யாவஹாரிகஸத்த்வமஸ்மாகம் தத³நதிப்ரஸங்கோ³-பபாத³கம் தத்து ஜ்ஞாநம் பரஸ்ய ஸர்வதை²வ பா³த்⁴யமித்யபி⁴மாந: । ஆஸ்மாகம் து தத்³யுக்த்யா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந ச பா³த்⁴யமிதி ஸித்³தா⁴ந்த: । ஏவம் ச தூ⁴ம ஏவ வஹ்நிவ்யாப்திஜ்ஞாநாத் தத்ஸத்த்வஸித்³தி⁴: ந து தூ⁴மத்வப்⁴ராந்திவிஷயே பா³ஷ்பே தஜ்ஜ்ஞாநாதி³தி பராபி⁴மாநாத் । அஸ்மாகம் தூ⁴மே ஏவ வஹ்நிவ்யாப்யாரோபாத்³வ்யாவஹாரிகவஹ்நிப்ரமா நாந்யத்ரேதி வ்யவஸ்தா² । யதி³ க்வசித்³பா³ஷ்பதூ⁴மப்⁴ரமஸ்த²லே(அ)பி ஸம்வாதி³நீ ஸா ஜாயத இதி ந வஸ்துஸத்³வ்யாப்திமத்வம் தத்ப்ரயோஜகம் கிம் து ஸாத்⁴யவதி லிங்க³ஜ்ஞாநமாத்ரமாரோபாநாரோபஸாதா⁴ரணமிதீஷ்யதே ததா³ யத: ஸாத்⁴யவத்த்வஜ்ஞாநாத்பக்ஷே ஸாத்⁴யத்வஸ்ய வஸ்துஸத: ஸித்³தி⁴ம் பரோ மந்யதே தத³ஸ்மாகமாரோபரூபமிதி தத்ஸித்³த⁴ம் வ்யாவஹாரிகம் ஸாத்⁴யத்வம் தத்ப்ரயோஜககோடௌ நிவேஶ்யம் । ஏவமஜீநமஜிநமித்யத்ராப்யுபபாத³நம் வர்ணதை³ர்க்⁴யாதே³ஶ்ச ஸத்யத்வமஶக்யோ-பபாத³நம் । ந ச தீ³ர்கா⁴தி³த்⁴வநிஸாஹித்யம் தத³பி⁴தவ்யக்தத்வம் வா தத் । ந ஹி தீ³ர்கா⁴தி³த்⁴வநிஸஹிதா இமே வர்ணாஸ்தத³பி⁴வ்யக்தா வேதி ப்ரதியந்தி லோகா: கிம் து தீ³ர்கோ⁴(அ)யம் ஹ்ரஸ்வோ(அ)யமித்யேவ ப்ரதியந்தி। லோகவிரோதே⁴ந சாநுப⁴வவ்யாக்²யாநே ரஜதப்⁴ரமாதீ³நாமபி ரஜதஸத்³ருஶமித³மித்யாதி³வ்யாக்²யாநம் கோ வாரயேத் ।

த்⁴வஸ்தே இதி ।

த்⁴வம்ஸு க³தௌ சேதி க³த்யர்த²மாதா³ய யதா² சேயம் த்⁴வஸ்தேதி பாட²ஸ்ய க³திருக்தா । ஸ்தப்³தே⁴தி பாட²: ஸுக³ம இதி த்யக: ।

தர்ஹ்யேவேதி ।

கத²ம் சேத்யேதத்ப்ரக்ருதார்தா²நுகு³ண்யார்த²ம் தர்ஹ்யேவேத்யர்தே² யோஜநீயம் । ஆக்ஷேபார்த²த்வே ஸ்வப்நத்³ருக³நுப⁴வப்⁴ராந்தித்வஸ்யைவ ப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வாபத்தேரிதி பா⁴வ: ।

நாநாத்வாம்ஶேந து கர்மகாண்டா³ஶ்ரயா இத்யாதி³நேதி ।

நநு- அயம் க்³ரந்தோ² பா⁴ஷ்யே பூர்வபக்ஷக்³ரந்த²: டீகாயாம் து யச்சோக்தமித்யத: ப்ராக³யம் க்³ரந்த² ஏவ நாஸ்தி தத³நந்தரம் து பூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்யாநுவாத³ரூபோ(அ)யம் க்³ரந்த²: கத²மயம் க்³ரந்தோ² நாத்³ய இத்யுக்தமிதி ஸித்³தா⁴ந்தக்³ரந்த²தயா(அ)வதாரித: । உச்யதே । அநேந க்³ரந்தே²நாநூதி³த: பூர்வபக்ஷ: ஸர்வவ்யவஹாராணாமேவ ப்ராக்³ ப்³ரஹ்மாத்மதாவிஜ்ஞாநாத்ஸத்யத்வோபபத்தேரித்யாதி³பா⁴ஷ்யேண தாத்பர்யப்ரத³ர்ஶகடீகாக்³ரந்தே²ந ச நிராக்ருத இதி ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் பூர்வபக்ஷக்³ரந்தோ²பந்யாஸ இதி ந தோ³ஷ: । கேஷுசித்கோஶேஷு நாநாத்வாம்ஶேநேத்யாதி³ப்ரதீகக்³ரஹணமேவ நாஸ்தி தஸ்மிந் பாடே² நாத்³ய இத்யுக்தமித்யேதாவதைவ ஸர்வவ்யவஹாராணாமித்யாதி³பா⁴ஷ்யதத்³வ்யாக்²யாநாப்⁴யாமிதி ஜ்ஞாதும் ஶக்யத்வாத்ப்ரதீகாக்³ரஹணம் ।

யதா² க²ல்விதி ।

க⁴டத்⁴வம்ஸோ நாம க⁴டவிரோதி⁴கபாலரூபகார்யாந்தரோத³ய ஏவ ந த்வபா⁴வரூப: । தத³திரிக்தாபா⁴வரூபத்⁴வம்ஸகல்பநே கௌ³ரவாத் கபாலரூபவிரோதி⁴கார்யாந்தரோத³யேநைவ த்⁴வம்ஸவ்யவஹாரோபபத்தேஶ்ச ।

நநு கபாலோத்பத்த்யநந்தரம் க⁴டோ நாஸ்தீதி வ்யவஹாரவிஷய: கஶ்சித³பா⁴வோ(அ)பி ஸ்வீகர்தவ்ய: ஸ ஏவ முத்³க³ரபாதாதி³ஸாத்⁴யோ க⁴டத்⁴வம்ஸோ(அ)ஸ்த்வித்யத ஆஹ-

தஸ்ய துச்ச²த்வேநேதி ।

ஸோ(அ)பா⁴வோ ந கஸ்யசித்கார்யோ(அ)பா⁴வத்வாதே³வ । ததா² ச க⁴டாபநயநாநந்தரமிவ முத்³க³ரபதநாநந்தரமபி க⁴டோ நாஸ்தீதி வ்யவஹாரோ நித்யஸம்ஸர்கா³பா⁴வவிஷய ஏவ த்⁴வம்ஸவ்யவஹாரஸ்து கபாலோத்பத்திவிஷய: । அத ஏவ கபாலோத்பத்தித³ஶாயாம் கபாலாந்யுத்பத்³யந்த இதி வ்யவஹாரவத்³ க⁴டோ த்⁴வஸ்த இதி வ்யவஹார: । உத்பந்நேஷு கபாலேஷு கபாலாந்யுத்பந்நாநீதி வ்யவஹாரவத்³ க⁴டோ த்⁴வஸ்த இத்யேவ வ்யவஹார: கபாலதது³த்பத்த்யோரத³ர்ஶநே க⁴டோ த்⁴வஸ்தோ த்⁴வம்ஸத இதி ச வ்யவஹாரயோரபா⁴ரஶ்ச । யத்³வா துச்ச²த்வேநேத்யஸ்யாபா⁴வத்வேநேதி நார்த²: கிம் த்வலீகத்வேநேதி। ததா² ச பா⁴வவிஶேஷைரேவாபா⁴வஸ்ய வ்யவஹாரோபபத்தேர்பா⁴வாதிரிக்தாபா⁴வஸ்யா(அ)ப்ராமாணிகத்வேந கார்யத்வஶங்காநாஸ்பத³த்வாதி³த்யர்த²: ॥14॥

தத்ராபி வ்யபி⁴சாரஸ்யோக்தத்வாதி³தி ।

தத்³பா⁴வநாநுரக்ததீ⁴போ³த்⁴யத்வம் ந தத்தாதா³த்ம்யதீ⁴போ³த்⁴யத்வம் । பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதே படே தந்துதாதா³த்ம்யபு³த்³தா⁴பா⁴வாத³தஸ்தத்³வைஶிஷ்ட்யபு³த்³தி⁴போ³த்⁴யத்வம் ததி³தி வக்தவ்யம் தத்த்வாலோக-ஸம்யுக்தத்வேநைவ சாக்ஷுஷதீ⁴வேத்³யத்வநியதே க⁴டே வ்யபி⁴சார இதி ப்ராகே³வோக்தம் । தஸ்மாத்தத்³பா⁴வோபலப்³தி⁴நியதபா⁴வோபலப்³தி⁴கத்வரூபஹேத்வர்த²ப்ரத³ர்ஶநபரமித³ம் பா⁴ஷ்யமித்யர்த²: । ப்ராக³நுபலப்³த⁴த்வாதி³த்யநேந கிம் படாகாரோல்லேகே²நாநுபலப்³தி⁴ர்விவக்ஷிதா உத ஸ்வரூபேண ।

நாத்³ய: ।  ததா³நீமாதாநவிதாநரூபாகாரவிஶேஷாபா⁴வேந ததா³காரோல்லேக்²யுபலப்³த்⁴ய-பா⁴வஸ்யோபபந்நதயா தஸ்ய த்³ரவ்யபே⁴தா³ஸாத⁴கத்வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய த்³விதீயமஸித்³த்⁴யா தூ³ஷயதி-

அபே⁴த³வாதி³ந இதி ॥15॥

நநு காரணவத்கார்யமபி ஸத்யமித்யேதாவதா ஸத்யத்³வயம் ந ப்ரஸஜ்யதே ரஜ்ஜ்வித³ந்தாயாம் பு⁴ஜங்க³இவாரோபிதே கார்யே காரணப்³ரஹ்மஸத்தாயா ஏவ ப்ரதீதி: ।

தத³நந்யத்வம் ச ந தத³பே⁴த³: கிந்து தத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வ இத்யதி⁴கரணாரம்பே⁴ வர்ணிதத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ-

உக்தாபி⁴ப்ராயாநபி⁴ஜ்ஞ இதி ।

பா⁴வே சோபலப்³தே⁴: (ப்³ர. அ. 2.பா. 1 ஸூ. 15) ஸத்த்வாச்சாவரஸ்யேதி (ப்³ர. அ. 2. பா. 1 ஸூ. 16)  ஸூத்ரத்³வயபா⁴ஷ்யடீகாக்³ரந்த²ச்சா²யயா கார்யகாரணயோரபே⁴த³ இஷ்ட இதி ப்ரதிபா⁴ஸேந ப்ராகு³க்தமர்த²மநநுஸம்த³தா⁴நஸ்யைவேயம் ஶங்கேத்யர்த²: ।

ஸத்த்வம் சேதி³தி ।

ஸாபேக்ஷம் வாக்யமத்⁴யாஹாரேண பூரயதி-

த்ரிஷ்விதி ।

யத்³யேவமிதி டீகாவாக்யமஸ்யைவ வாக்யஸ்யார்த²ஸம்க்³ராஹகமிதி ந பௌநருக்த்யம் ।

ஸத்த்வம் சைகம் கார்யகாரணயோரிதி ஷஷ்டீ² பே⁴த³க³ர்ப⁴ஸம்ப³ந்தா⁴ர்தா² சேத³க்³ரிமஹேதூக்திர்விருத்⁴யேதேத்யா-ஶங்க்ய ஸ்வரூபபதா³த்⁴யாஹாரேண வ்யாசஷ்டே-

கார்யேதி ।

கார்யகாரணயோரபா³தி⁴தஸ்வரூபபூ⁴தம் யத்ஸத்த்வம் ததே³கமித்யர்த²: । தஸ்யாபி தஸ்யைவேத்யர்த²: । வைபரீத்யமேவாஸ்த்விதி க²ல்வியம் ஶங்கா ।

அஸ்யாம் ஶங்காயாம் ததா² ஸதி ஹீதி க்³ரந்த²ஸ்ய பரிஹாரஸமர்பகத்வேநாந்வயாபா⁴வாத்தத்ஸம்க⁴டநார்த²-மபி⁴ப்ராயாநபி⁴ஜ்ஞம் ஶங்காவாதி³நம் ப்ரதி ஸ்வாபி⁴ப்ராயோத்³கா⁴டநபரம் வாக்யமத்⁴யாஹரதி-

ந ஹீதி ।

மாக்ஷாத³பே⁴த³ம் முக்²யாபே⁴த³ம் ந ப்³ரூம இத்யர்த²: ।

தத்ர தயோராரோபிதத்வேநேதி ।

நநு காரணமிஹ ப்³ரஹ்ம யத்ஸதே³வ ஸோம்யேத³மிதி ஶ்ருதம் யத்³விஜ்ஞாநாச்ச ஸர்வதத்த்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரதிஜ்ஞாதம் ததஶ்ச ஸத்³ரூபே காரணே கார்யஸ்யைவ ஸமாரோப: கத²மிஹ காரணஸ்யாபி ஸமாரோபோக்தி: । உச்யதே கார்யகாரணே உபே⁴ அபி ஸத்யே வஸ்துத: பரஸ்பரம் பி⁴ந்நே இத்யேவம்ரூபேண த்³வயோரபி ஸத்³ரூபே காரணே ப்³ரஹ்மண்யாரோபிதத்வம் விவசிதமிதி ந தோ³ஷ: ।

ஏவமபி⁴ப்ராயோத்³கா⁴டநே க்ருதே புநஸ்தஸ்யாப்யுபரி வைபரீத்யஶங்காம் பரிஹாரக்³ரந்த²நிவர்த்யத்வேந த³ர்ஶயதி-

யதி³ மந்யேதேதி ।

நநு ஸத்த்வமாரோபிதம் சேதா³ரோபிதஸத்த்வே கார்யகாரணே அப்யாரோபிதே ஸ்யாதாம் கத²ம் தத்ஸத்த்வமேவேத்யவதா⁴ரணம் । உச்யதே ஸத்த்வஸ்யாபி⁴ந்நத்வேநாரோபோ விவக்ஷித: । ஏவம் ச த்³வே ஸத்த்வே ஸ்யாதாமிதி நாபே⁴த³ஸித்³தி⁴ரித்யேஷா ப்ராக் க்ருதைவ ஶங்கா ஸ்தா²பிதைவ ப⁴வதி தயோ: ஸத்த்வஸ்ய வா ஸமாரோபிதத்வப்ரஸங்க³ இதி டீகாக்³ரந்தோ²(அ)ப்யுபபாதி³தோ ப⁴வதி। அந்யதா² ஸத்த்வஸ்ய ஸமாரோபிதத்வே தத்³த⁴ர்மிணோ: கார்யகாரணயோரபி ஸமாரோபிதத்வமவர்ஜநீயமிதி வாகாரேண விகல்பத: ஸமாரோபஸ்ய ப்ரஸஞ்ஜநமநுபபந்நம் ஸ்யாத் । நநு பி⁴ந்நத்வேந கார்யகாரணயோ: ஸமாரோபிதத்வம் ஸித்³தா⁴ந்திநா ஸ்வீக்ருதம் அபி⁴ந்நத்வேந ஸத்த்வஸ்ய ஸமாரோபிதத்வம் பூர்வபக்ஷிணா ।

ஏவமுபா⁴ப்⁴யாம் ஸ்வீக்ருதஸ்யாந்யதரஸமாரோபிதத்வஸ்ய ப்ரஸஞ்ஜநம் கஸ்யாநிஷ்டமிதி க்ரியத இத்யாஶங்க்ய ஸ்வீக்ருதார்த²ப்ரஸஞ்ஜநம் ப²லமாஹ-

அயுக்தம் த³ர்ஶயிதுமிதி ।

உபா⁴ப்⁴யாமங்கீ³க்ருதயோராரோபயோர்மத்⁴யே(அ)யுக்தமாரோபம் நிர்த்³தா⁴ரயிதும் ஸ்வீக்ருதப்ரஸஞ்ஜந-மித்யர்த²: । அயுக்ததாமிதி பாடே² பூர்வபக்ஷ்யங்கீ³க்ருதாரோபஸ்யாயுக்ததாம் த³ர்ஶயிதுமித்யர்த²: ।

தாமேவேதி ।

த்³விதீயபாடா²நுஸாரீ ஸ்த்ரீலிங்க³நிர்தே³ஶ: । ப்ரத²மபாடே² து தமேவேதி பும்ல்லிங்க³நிர்தே³ஶேந பா⁴வ்யம் ।

நநு கார்யகாரணயோ: ஸத்த்வஸ்ய வா ஸமாரோப இதி ப்ரமக்தஸ்ய பக்ஷத்³வயஸ்ய கத²ம் பே⁴தா³பே⁴த³யோரந்யதரஸமாரோபகல்பநாயாமித்யநுவாத³ இத்யாஶங்க்ய பே⁴தா³பே⁴த³ஶப்³தௌ³ லாக்ஷணிகாவிதி வ்யாசஷ்டே-

பே⁴த³ இதி ।

பி⁴ந்நத்வேந கார்யகாரணயோரபி⁴ந்நத்வேந ஸத்த்வஸ்ய ச ஸமாரோபௌ ஸித்³தா⁴ந்திபூர்வபக்ஷிப்⁴யாம் விவக்ஷிதௌ ந ஸ்வரூபேணேதி விபா⁴வயிதுமித்த²ம் லாக்ஷணிகஶப்³த³ப்ரயோக³ இதி பா⁴வ: । ஏவம் ச கார்யகாரணபா⁴வஸமாரோபோக்தி: ப²லதோ பே⁴த³ஸமாரோபபர்யவஸிதா ஸத்த்வஸமாரோபோக்திஶ்ச அபே⁴த³ஸமாரோபபர்யவஸிதேதி ப²லிதார்த²மவலம்ப்³ய வயம் த்வித்யாதி³நா பே⁴த³ஸ்ய ஸமாரோபிதத்வம் வ்யவஸ்தா²பிதமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஸ்வஸ்மாத³பீதி ।

ந ச ஸ்வஸ்மாத்³ பே⁴த³: ஸ்வஸ்மிந்நாஸ்தீதி விஷயாபா⁴வாதே³வ தத்³க்³ரஹணம் ந ப்ரஸஜ்யத இதி வாச்யம் । ஏக ஏவ பே⁴த³: ஸ்தம்ப⁴கும்ப⁴யோரந்யோந்யப்ரதியோகி³கோ வர்தத இதி ப்ரக்ருதே பக்ஷே ய: ஸ்தம்பே⁴ கும்பா⁴த்³பே⁴த³: தஸ்யைவ கும்பே⁴(அ)பி வர்தமாநதயா விஷயா(அ)பா⁴வஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஏவம் ச யத்³யபி கும்ப⁴ ஏவ கும்ப⁴பே⁴த³ப்ரதீதிருத்பந்நா ப்ரமா ஸ்யாத்³ விஷயாபா³தா⁴தி³தி வக்தும் ஶக்யம் ததா²பி ஸ்தம்பா⁴த்³பே⁴த³: கும்ப⁴ ஏவ கும்பா⁴த்³பே⁴த³: ஸ்தம்ப⁴ ஏவ உபா⁴வபி பே⁴தௌ³ ப்ரதியோகி³பே⁴தே³ந பி⁴ந்நாவிதி பக்ஷே நேத³ம் தூ³ஷணம் ப்ரஸரோத³தி தத்ஸாதா⁴ரண்யார்த²ம் தூ³ஷணாந்தரமாஹ-

ஸோ(அ)ஸாது⁴ரித்யாதி³நா ।

தத்ர பே⁴தா³தி⁴கரணத்வேந பே⁴த³ப்ரதியோகி³த்வேந ச ப்ரதீத்யபேக்ஷயா மூலோக்தமந்யோந்யாஶ்ரயம் யோஜயித்வா தத்பரிஹாரார்த²ம் அதி⁴கரணத்வப்ரதியோகி³த்வயோர்பே⁴த³-விஶேஷணா(அ)நிவேஶநே ஸ்வயம் தோ³ஷமாஹ-

யஸ்ய கஸ்யசிதி³தி ।

நநு- நேத³ம் தோ³ஷாபாத³நம் யுக்தம் ஶுக்திரஜதப்⁴ரமஸ்த²லே ப்ரதியோக்³யதி⁴கரணஜ்ஞாநரூபபே⁴த³-க்³ரஹகாரணஸத்த்வே(அ)பி தோ³ஷாத்தத³க்³ரஹோபபத்தேரிதி- சேத் ந । ததா² ஸதி ப்⁴ரமாநந்தரம் ஶுக்தித்வே விஶேஷத³ர்ஶநாத் ப்ராக்³ தோ³ஷநிவ்ருத்தௌ தத்³த³ர்ஶநமநபேக்ஷ்ய ரஜதபே⁴த³க்³ரஹாபத்த்யா யாவத்³விஶேஷத³ர்ஶநம் ப்⁴ரமாநுவ்ருத்தேரபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । ந ச விஶேஷாத³ர்ஶநமேவ பே⁴த³க்³ரஹப்ரதிப³ந்த⁴கோ தோ³ஷ இதி ந விஶேஷத³ர்ஶநாத்ப்ராக்³ தோ³ஷநிவ்ருத்திஸம்ப⁴வ இதி வாச்யம் । ஏவம் ஹி விஶேஷத³ர்ஶநம் ரஜதபே⁴த³க்³ரஹே காரணமங்கீ³க்ருதம் ஸ்யாத் தச்ச ந ஶுக்தித்வத³ர்ஶநமாத்ரம் ஶுக்தித்வரஜதத்வயோரவிரோத⁴ப்⁴ரமத³ஶாயாம் ஸத்யபி ஶுக்தித்வத³ர்ஶநே ரஜத ஏவ பே⁴த³ப்ரத்யக்ஷாநுத³யாத் கிந்து ரஜதபே⁴த³வ்யாப்யத்வேந தத்³த்³ருர்ஶநமிதி வக்தவ்யம் । ததஶ்ச நாந்யோந்யாஶ்ரயாநதிவ்ருதி: । ந ச அபே⁴த³ப்⁴ரமோத்தரபே⁴த³ப்ரத்யக்ஷே விஶேஷத³ர்ஶநா-பேக்ஷாயாமபி ஸர்வத்ர தத³நபேக்ஷணாத்ப்ராத²மிகம் பே⁴த³ப்ரத்யக்ஷம் ந பே⁴த³ஜ்ஞாநாபேக்ஷமிதி நாந்யோந்யாஶ்ரயாபத்திரிதி வாச்யம் தத்ராபி ஶுக்தீ ரஜதாத்³பி⁴ந்நேத்யஸம்கீர்ணத⁴ர்மப்ரதியோக்³யு-ல்லேகா²ர்த²ம் பே⁴த³வ்யாப்யத்வேந ஶுக்தித்வரஜதத்வக்³ரஹஸ்யாவஶ்யாபேக்ஷணீயத்வேநாந்யோந்யாஶ்ரயா(அ)-நிவாரணாத் । ந ச வாச்யம் ஶுக்தித்வரஜதத்வயோ: பரஸ்பரம் ஸம்ஸர்கா³பா⁴வவ்யாப்யத்வ-க்³ரஹஸ்தத³ர்த²மபேக்ஷ்யதாமிதி ஶுக்தித்வரஜதத்வயோரபே⁴த³ப்⁴ரமத³ஶாயாம் தயோ: பரஸ்பராபா⁴வ-வ்யாப்யத்வாக்³ரஹேண தத்³க்³ரஹார்த²ம் தது³ப⁴யபே⁴த³க்³ரஹாபேக்ஷணாத்³ த⁴ர்ம்யபே⁴த³ப்⁴ரமத³ஶாயாம் தது³ப⁴யபே⁴த³-க்³ரஹா(அ)ஸம்ப⁴வே  தத்³க்³ரஹார்த²ம் த⁴ர்மிபே⁴த³க்³ரஹஸ்யாப்யபேக்ஷிதத்வாச்சாந்யோந்யாஶ்ரயா(அ)நிவாரணாத் । நநு அந்யோந்யாஶ்ரயேண பே⁴தே³ ப்ரதீதிதூ³ஷணே தத்ராபி மித்²யாபூ⁴தபே⁴த³ப்ரதீதிர்ந ஸ்யாத் காரணாபா⁴வாத் ந சேஷ்டாபத்தி:  ப்ரதீதிமாத்ராபலாபே(அ)நுப⁴வவிரோதா⁴த் । உச்யதே । ஸத்யத்வ லோகமர்யாத³யா ப்ராப்தம் பே⁴த³க்³ரஹக⁴டிதகாரணகலாபம் விநா பே⁴த³ப்ரதீதிர்ந ஸம்ப⁴வதீதி தூ³ஷணமுச்யதே ந து வ்யாவஹாரிகபே⁴த³ப்ரதீதிரபலப்யதே । அஸ்மந்மதே பே⁴த³தத்ப்ரதீத்யோர்மாயாமயத்வேந லோகமர்யாத³யா ப்ராப்தகாரணாநபேக்ஷணாத் । ந ஹ்யைந்த்³ரஜாலிகப்ரத³ர்ஶிதாநேகப்ராஸாத³நக³ராதீ³நி தத³பேக்ஷாணி ந வா(அ)ஸ்மந்மதே ரஜ்ஜுஸர்பாதீ³நி தத³பேக்ஷாணி । ஸ்வப்நேஷு ச கதா³ப்யத்³ருஷ்டம் த்³ருஶ்யமாநம் விநைவ பூர்வாநுப⁴வஸம்ஸ்காரம் ப்ராக³நுபூ⁴தமிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநம் த்³ருஶ்யதே । ந ச ஸத்யத்வே(அ)பி ஈஶ்வரஸாமர்த்²யாத் க்ல்ருப்தகாரணம் விநா கார்யோத்பத்தி: ஶங்கநீயா । புருஷஸாமர்த்²யஸ்ய க்ல்ருப்தகார்யகாரணவ்யவஸ்தா²நதிலங்கி⁴த்வாத் । ந ஹீஶ்வரோ(அ)பி க³க³நபர்வதாதீ³ந் வைபரீத்யேந ஸ்ருஜதி ஸம்ஹரதி சேதி ஸத்யத்வவாதி³பி⁴ருபேயதே । அஸ்மாகம் த்வத்⁴யாரோபாபவாதே³ந ப்³ரஹ்மாத்மைக்யபராணாம் ஸ்வார்த²தாத்பர்யாபா⁴வாந்மாயிகப்ரபஞ்சஸ்ருஷ்டிர்யதா² ததா² வா(அ)ஸ்து । ப்ரதியோக்³யதி⁴கரணயோ: ஸ்வரூபேண ப்ரதீதிமாத்ரம் ந பர்யாப்தம் கிம் து பரஸ்பரவ்யாவ்ருத்தத⁴ர்மாவச்சே²தே³ந ப்ரதீதிரபேக்ஷிதேதி ஶங்காயாமப்யேததே³வ தூ³ஷணம் ஶுக்தீத³மம்ஶரஜதயோர்பே⁴த³க்³ரஹப்ரஸங்கா³தி³தி। ந ஹி ஶுக்தீத³ந்த்வம் ரஜதத்வம் ச ந பரஸ்பரவ்யாவ்ருத்தம் பரஸ்பரவ்யாவ்ருத்தத்வேந க்³ரஹாபேக்ஷாயாம் து ப்ராகு³க்த ஏவாந்யோந்யாஶ்ரய: । அத ஏவ ஶுக்திரஜதபே⁴த³க்³ரஹேண ப்⁴ரமாநுத³யப்ரஸங்கா³தே³வ । நந்வஸாதா⁴ரணத்வம் ந பி⁴ந்நத்வம் யேந பே⁴தா³ந்தராபேக்ஷா ஸ்யாத் கிம் து தத்தத்ப்ரதியோகி³கத்வம் ।

ததா² ச ப்⁴ரமஸ்த²லே க⁴டாதி³ப்ரதியோகி³கத்வபா⁴நே(அ)பி தோ³ஷாத்³ ரஜதப்ரதியோகி³கத்வா(அ)பா⁴நாந்ந தத்³பே⁴த³க்³ரஹரூபதா த⁴ர்மிஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரஸஜ்யத இத்யாஶங்க்யாஹ-

இதி தி³கி³தி ।

ஶுக்தித்வா(அ)க்³ரஹே(அ)பி தோ³ஷநிவ்ருத்தௌ ரஜதபே⁴த³க்³ரஹாபத்யா ப்⁴ரமாநுவ்ருத்திர்ந ஸ்யாதி³த்யாதி³தூ³ஷணஜாதமத்ராபி ப⁴வேதி³தி பா⁴வ: ।

பே⁴தே³நோபஜீவ்யத்வாதி³தி ।

நநு ஸ்தம்ப⁴கும்போ⁴ப⁴யவ்ருத்திபே⁴தோ³ வஸ்துத ஏகமேகம் ஸ்தம்ப⁴ம் கும்ப⁴ம் சாஶ்ரயது நாம ந தாவதா ஸ்தம்ப⁴கும்ப⁴யோ: ப்ரத்யேகம் ஸதை³க்யம் பே⁴த³ஸ்யோபஜீவ்யம் தது³ப⁴யக³தப்ருதி²வீ-த்வாதி³வத்³ பே⁴தா³ஶ்ரயதாயாமப்ரயோஜகத்வாத் । அஸ்து வா யதா² கத²ஞ்சித்ஸ்தம்ப⁴கும்பா⁴தி³-ஷ்வைக்யஸ்ய பே⁴தா³ஶ்ரயதாயாமுபஜீவ்யதா கிமாயாதம் ப்ரக்ருதே । ந ஹி தாவதா கதர: ஸமாரோப்ய இதி விசார்யயோ: ஸத்³ரூபா(அ)பே⁴த³கார்யகாரணபே⁴த³யோருபஜீவ்யோபஜீவகபா⁴வ: ஸமர்தி²தோ ப⁴வதி। உச்யதே । கார்யகாரணயோர்பே⁴த³மாத்ரமிஹ ந நிராகார்யம் வ்யாவஹாரிகபே⁴த³ஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்திநா(அ)ப்யங்கீ³க்ருதத்வாத் கிம் து ஸத்யபே⁴தோ³ நிராகார்ய: । பே⁴த³ஸத்யத்வம் ச த⁴ர்மிஸத்யத்வஸாபேக்ஷம் । அத: கார்யகாரணயோ: ஸத்³ரூபாபே⁴த³ப்ரதீதி-மபேக்ஷ்ய தயோ: ஸத்யபே⁴த³ப்ரதீதி: ஸம்பாத³நீயேதி தத³பி⁴ப்ராயேயமுபஜீவ்யத்வோக்தி: ।

ப்⁴ராந்தபே⁴தா³நுவாத³ இதி ।

தத³நுவாத³ஸ்ய சேத³ம் ப²லம் யத்ஸத்³ரூபாநுக³தப்ரத்யயாத்ஸத்³ரூபேண கார்யம் காரணாபி⁴ந்நமிதி க²ல்வபே⁴த³ப்ரதிபாத³நம் கார்யம் தத்ராஸம்கீர்ணத⁴ர்மிப்ரதியோக்³யுல்லேகா²ர்த²ம் பே⁴த³ப்ரதீதிரபேக்ஷணீயா । அதோ பே⁴த³ஸ்யாப்யபே⁴தோ³பஜீவ்யதா துல்யேதி ஶங்காயா நிவர்தநம் । தந்நிவர்தநம் சைவம் விவக்ஷிதம் । அஸ்மாதி³த³மபி⁴ந்நமித்யநேநேத³மஸத்³ருஶமித்யத்ர ஸாத்³ருஶ்யஸ்யேவ ப்⁴ராந்திப்ரஸக்ததயா(அ)நுப்ரவிஷ்டஸ்ய பே⁴த³ஸ்ய யௌ த⁴ர்மிப்ரதியோகி³நௌ தயோருல்லேகோ²(அ)யம் ந த்வபே⁴த³ஸ்ய । அஸாத்³ருஶ்யவத³பே⁴த³ஸ்ய நிஷ்ப்ரதியோகி³கத்வாத் । ததஶ்ச நோபஜீவ்யதயா ப்ராப³ல்யம் ப்ரதிஷேத்⁴யத்வாத் ।

அந்யதா² நேத³ம் ரஜதமிதி ப்ரதீதௌ ப்ரஸக்திதயா ரஜதப்ரதீதிரபேக்ஷணீயேதி தஸ்யா: ப்ராப³ல்யம் ப⁴வேதி³தி ॥16॥

நாந்யாஸதீதி பா⁴ஷ்யே அஸதீதி பத³ச்சே²த³மபி⁴ப்ரேத்ய நகாராநுஷங்கே³ண நாப்யஸதீதி யத்³வாக்யாந்தரம் த³ர்ஶிதம் தத்ர கார்யரூபேணேத்யதி⁴காத்⁴யாஹாரஸ்ய ப²லமாஹ-

கார்யேதி ।

கார்யரூபேண ஶக்தே: ஸத்த்வமிஹாபாத்³யதே ப்ரஸாத்⁴யதே ததா² ஸத்யேவ ஹி கார்யஸ்ய ப்ராகு³த்பத்தேரஸத்வப்ரதிக்ஷேப: ஸிஸாத⁴யிஷித: ஸித்⁴யதி ந ஸ்வரூபதஸ்தத்ஸத்த்வப்ரஸாத⁴ந-மாத்ரேண அதஸ்தத்ஸித்³தா⁴ர்த²மத்⁴யாஹார இத்யாஶய: ॥17॥

புநருக்திமாஶங்க்யேதி ।

யத்³யபி ஸமவாயதூ³ஷணார்த²த்வே(அ)பி ஸமவாயாப்⁴யுபக³மாச்ச ஸாம்யாத³நவஸ்தி²தே (ப்³ர. அ. 2. பா. 2 ஸூ. 13)  ரிதி த்³விதீயபாத³ஸூத்ரே வக்தவ்யேந புநருக்திர்ப⁴வேத் ததா²பி தஸ்யைவ ஸம்க்³ருஹ்ய ஸ்மரணார்த²த்வேந தத³புநருக்திர்த்³ரஷ்டவ்யா ।

வ்யாஸக்தத்வாதி³தி ।

வ்யாபாராவிஷ்டதயா பூர்வாபரீபூ⁴தத்வாதி³த்யர்த²: ।

இதரதா² ஹீதி ।

ஸாம்க்²யாநாமஸ்மாகம் ச ஸத்கார்யவாதோ³பபாத³நச்சா²யாஸாம்யே(அ)பி கார்யம் காரணஸத்தயைவ ஸத்³ரூபம் ஸ்வதஸ்த்வநிர்வசநீயமிதி பா⁴ஷ்யஸம்த³ர்ப⁴தாத்பர்யா(அ)கத²நே ஸாம்க்²யவாத³ ஏவாங்கீ³க்ருத: ப்ரஸஜ்யேதேத்யர்த²: ।

நடவதி³தி ।

பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதத்³ருஷ்டாந்தாநுஸாரி வாசஸ்பதிமதமித்யாஹ-

அஜ்ஞாதம் நடவதி³தி ।

நடோ ஹி த்³ரஷ்ட்ருபி⁴ரவிஜ்ஞாதநிநரூப ஏவ தத்தத³பி⁴நேயாஸத்யரூபதாம் ப்ரதிபத்³யதே ஏவம் ஜீவைரவிஜ்ஞாதம் ப்³ரஹ்மாஸத்யவியதா³தி³ப்ரபஞ்சாகாரதாம் ப்ரதிபத்³யத இதி த்³ருஷ்டாந்தோக்த்யா வாசஸ்பதிமதம் பா⁴ஷ்யாபி⁴மதம் நிஶ்சீயத இத்யர்த²: ॥18॥19॥20॥

இதரவ்யபதே³ஶாதி⁴கரணவிஷயா:

இதரவ்யபதே³ஶாத்³தி⁴தாகரணாதி³தோ³ஷப்ரஸக்தி: ॥ 21 ॥

ப்³ரஹ்மாத்மைக்யமுக்தமிதி ।

விஷயவாக்யஶ்ருதஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநிர்வாஹார்த²ம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யமப்யத்ர விவக்ஷிதம் । அத ஏவ ஸூத்ரே ஜீவேஷ்வபே⁴த³ம் ஜடே³ஷு தத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வம் ச ஸம்க்³ரஹீதும் தத³நந்யத்வமித்யுக்தமிதி பா⁴வ: । ஸ்வாபா⁴விகம் ப்³ரஹ்மணைகத்வம் ஜீவா அவித்³யோபஹிதா ந ஜாநந்தீத்யேகவாக்யதயா பாட²: ஸங்க³த: । ந ஜாநந்தீதி ஸ்தா²நே ஸ்வேஷ்டம் ந ஜாநந்தீதி பாடே² தேஷாமஜ்ஞாநமஸ்தீதி பாடே² ச ஸ்வாபா⁴விகமித்யாரப்⁴ய வாக்யத்ரயமிதி யோஜநீயம் ॥21॥22॥23॥

உபஸம்ஹாரத³ர்ஶநாதி⁴கரணவிஷயா:

உபஸம்ஹாரத³ர்ஶநாந்நேதி சேந்ந க்ஷீரவத்³தி⁴ ॥ 24 ॥

அத்³விதீயத்வப்ரயுக்தாமநுபபத்திமிதி ।

நநு அத்³விதீயஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணோ மாயயா ஸகு³ணேஶ்வரபா⁴வாபந்நஸ்ய கர்மஸாபேக்ஷதா வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யே ந ஸாபேக்ஷத்வா (ப்³ர. அ. 2 பா. 2 ஸூ. 3) தி³த்யதி⁴கரணே த³ர்ஶயிஷ்யதே அத உபாதா³நைக்யே(அ)பி கர்மவைசித்ர்யாத்கார்யவைசித்ர்யம் கர்மக்ரமாத்கார்யக்ரமஶ்ச ப⁴விஷ்யதீதி சேத்³ ந । த்³ருஷ்டஸாத⁴நபே⁴த³தத்க்ரமாவநபேக்ஷ்ய அத்³ருஷ்டபே⁴த³தத்க்ரமமாத்ரேண கார்யபே⁴த³தத்க்ரமா-த³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸாத⁴யத்யேவேதி ।

ஸாத⁴நமிதி கரணார்தே² ல்யுடா அதிஶயிதம் ஸாத⁴கம் கரணமாஹு: । அதிஶயோ(அ)த்ராவ்யபி⁴சாரரூபோ விவக்ஷித இதி பா⁴வ: ।

காலாந்தரே(அ)பி வா ஸ இதி ।

ஸோ(அ)பி க்ஷீரஸ்ய த⁴ர்ம இதி பா⁴வ: । நநு பயோம்பு³வச்சேத்தத்ராபீதி (ப்³ர. அ. 2 பா. 2 ஸூ. 24)  த்³விதீயபாத³ஸூத்ரேண க்ஷீரபரிணாமே(அ)பி பரமேஶ்வரஸங்கல்பரூபம் தத்³த⁴ர்மபூ⁴தம் காரணாந்தரமஸ்தீதி வக்ஷ்யதே । ஸத்யம் பரமேஶ்வரம் காரணம் ப்ரத்யாசக்ஷாணஸ்ய ஹ்யயம் பூர்வபக்ஷ: । ந தஸ்ய லோகத்³ருஷ்ட்யநுவர்திந: க்ஷீரபரிணாமே காரணாந்தரமஸ்தீதி தம் ப்ரத்யயம் த்³ருஷ்டாந்த: ॥24॥

அஸஹாயஸ்யாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வஸமர்பகமிதி ।

நநு மந்த்ரார்த²வாதா³த³ரே தத ஏவேஶ்வரஸ்ய ஸங்கல்பமாத்ரேண ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ஸித்⁴யதி தத³நாத³ரே தே³வாதி³த்³ருஷ்டாந்தேநாபி ந ஸித்⁴யதீதி கத²மித³ம் ஸூத்ரம் தே³வாதி³த்³ருஷ்டாந்தப்ரத³ர்ஶகமுபபத்³யத இதி சேத் உச்யதே । அசேதநஸ்ய பா³ஹ்யஸஹகாரிநிரபேக்ஷஸ்ய காரணத்வமுபக³ம்ய சேதநஸ்யைவ தத்ப்ரத்யாசக்ஷாண: பூர்வபக்ஷீ பாதா³தி³மாரப்⁴யாநுவ்ருத்த: ஸாம்க்²ய ஏவ । ஸ ச பரமேஶ்வரஸ்ய ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமஸஹமாநோ(அ)பி தே³வாதீ³நாமாஜாநஸித்³த⁴ம் மநுஷ்யாதீ³நாம் யோக³ஸாத்⁴யம் ச அணிமாதி³ஸத்யஸங்கல்பத்வாபர-பர்யாயப்ராகாம்யபர்யந்தமைஶ்வர்யமந்த:கரணத⁴ர்மமங்கீ³கரோதீதி பூ⁴தவஶிநாம் தே³வாதீ³நாம் ஸங்கல்பமாத்ரேண ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³கமபி ஹைரண்யக³ர்ப⁴வத³ங்கீ³கரோத்யேவ தேஷாம் தத³ங்கீ³குர்வதஶ்ச தத்³விஷயமந்த்ரார்த²வாத³ப்ராமாண்யமநுமதமிதி தத³வலம்ப்³ய ஸூத்ரப்ரவ்ருத்தி: ॥

க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்திர்நிரவயவத்வஶப்³த³கோபோ வா ॥ 26 ॥

த்³வ்யணுகமிதி ।

த்³வ்யணுகாரம்பா⁴ர்த²மேக: பரமாணுரண்வந்தரேணா(அ)த⁴ஶ்சோர்த்⁴வம் ச பார்ஶ்வதஶ்சதஸ்ரோ தி³ஶஶ்சேதி ஷண்ணாம் தி³ஶாம் மத்⁴யே யத்கிம்சித்³தி³க்³க³தேந யதா³ ஸம்ஸ்ருஜ்யதே ததா³ தே³வாவஶிஷ்டபஞ்சதி³க்³க³தேரபி கைஶ்சித³ணுபி⁴ரஸ்ய ஸம்க³ர்கோ³ ப⁴வந்ந நிவாரயிதும் ஶக்ய: । தே ச ஷட³பி பரமாணவோ மத்⁴யக³தபரமாணௌ பி⁴ந்நபி⁴ந்ந ப்ரதே³ஶாவச்சி²ந்நே ஸம்ஸ்ருஜ்யந்தே சேத்ஸ பரமாணு: ஷட³ம்ஶ: ஸ்யாதி³தி தத்பரிஹாராய ஸமாநதே³ஶா இதி வக்தவ்யம் । ததா² ச ப்ரதி²மாநுபபத்திரித்யர்த²: । த்³வ்யணுகஏவ ப்ரதி²மாநுபபத்திதோ³ஷே வக்தும் ஶக்யே(அ)பி தார்கிகா(அ)நபி⁴மதம் ஸப்தபரமாண்வாரப்³த⁴ம் த்³ரவ்யம் யுக்த்யா அங்கீ³கர்தவ்யமாபாத்³ய தத்ரைதத்³தோ³ஷாபி⁴தா⁴நம்-bஷட்கேந யுக³பத்³யோகா³த்பரமாணோ: ஷட³ம்ஶதா ।bஷண்ணாம் ஸமாநதே³ஶத்வே பிண்ட³: ஸ்யாத³ணுமாத்ரக: ॥bஇதி ந்யாயவார்திகோதா³ஹ்ருதம் பரமாணுவாத³தூ³ஷணஶ்லோகமநுஸ்ருத்ய । நநு மூர்தாநாம் ஸமாநதே³ஶதாவிரோதா⁴தே³கஸ்மிந் பரமாணௌ ஷட்பரமாணுஸம்யோகா³ வ்யாபகா ந ஸம்ப⁴வந்தீதி ஸப்தபரமாண்வாரப்³த⁴த்³ரவ்யா(அ)ஸம்ப⁴வாத்³ த்³வ்யணுக ஏவ ப்ரதி²மாநுபபத்திதோ³ஷோ வக்தும் யுக்த இதி சேந்ந  த்³வ்யணுகைஸ்த்ர்யணுகாரம்ப⁴ம் வத³தஸ்தார்கிகஸ்ய மதே பரமாணுஷு மூர்த்தத்வே(அ)பி ஸமாநதே³ஶதாவிரோத⁴ஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாதே³கத்³வ்யணுகாரம்ப⁴கபரமாணுஸம்யோகே³ ஸத்யேவ ததா³ரம்ப⁴கபரமாண்வந்தரே த்³வ்யணுகாந்தராரம்ப⁴கபரமாணுஸம்யோக³ஸ்யாபி தேநாங்கீ³கர்தவ்ய-த்வாத் காரணா(அ)காரணஸம்யோகா³த்கார்யா(அ)கார்யஸம்யோக³ இதி தந்மதே யத³வயவாவச்சே²தே³நாவயவித்³வயஸம்யோக³ஸ்தயோரவயவயோரபி ஸம்யோகா³வஶ்யம்பா⁴வாத் । தஸ்மாத் ஷண்ணாம் ஸமாநதே³ஶத்வ இதி ஶ்லோகாநுஸரணம் யுக்தமேவ । தத³நுஸரணம் ச த்³வ்யணுகே கைமுதிகந்யாயேநைதத்³தோ³ஷஸம்யோஜநார்த²ம் ஶங்காந்தரநிவர்தநார்த²ம் ச । தத்ர ஶங்காந்தரமேவம் மா பூ⁴த்- பரமாண்வாரப்³த⁴த்³ரவ்யேஷு மஹத்த்வம் ததா³ரப்³தே⁴ஷு த்ர்யணுகேஷு தத்ஸம்ப⁴வாத்³ த்³ருஶ்யமாநக⁴டாதி³மஹத்த்வோபபத்தி: இதி தந்நிவர்தநமேவ விவக்ஷிதம் । த்ர்யணுகேஷு வா கத²ம் மஹத்த்வம் ப⁴வேத் காரணமஹத்வாபா⁴வாத் । காரணப³ஹுத்வாத்³ப⁴வேதி³தி சேந்ந । ஸப்தபரமாண்வாரப்³த⁴த்³ரவ்யே ஸத்யபி காரணப³ஹுத்வே மஹத்த்வா(அ)பா⁴வாத்³ வ்யபி⁴சாரேண காரணப³ஹுத்வஸ்ய கார்யமஹத்த்வா(அ)ப்ரயோஜகத்வாத் । நநு- நிரவயவேஷ்வஸம்யுக்தப்ரதே³ஶா-ஸம்ப⁴வேந தத்³ப³ஹுத்வஸ்ய கார்யமஹத்வாப்ரயோஜகத்வே(அ)பி ஸாவயவககாரணப³ஹுத்வம் கார்யமஹத்த்வப்ரயோஜகம் ஸ்யாதி³தி சேத் ந । ஸாவயவாநாமபி பரமாண்வாரப்³த⁴த்³ரவ்யாணாம் ஸம்யோக³ஸ்ததா³ரம்ப⁴கபரமாணுத்³வயஸம்யோகா³வச்சே²தே³ந வாச்ய: ஹஸ்தபுஸ்தகஸம்யோகா³வச்சே²தே³நேவ காயபுஸ்தகஸம்யோக³: । பரமாணுத்³வயஸம்யோக³ஶ்சேத்³வ்யாப்யவ்ருத்திஸ்ததா³ தத்கார்யத்³ரவ்யஸம்யோகோ³-(அ)பி தத³வச்சே²தே³ந ப⁴வந் வ்யாப்யவ்ருதிரேவ ஸ்யாதி³தி பரமாண்வாரப்³த⁴த்³ரவ்யேஷ்விவ ததா³ரப்³தே⁴ஷு த்ர்யணுகேஷ்வபி மஹத்த்வாபத்தி: ஸமாநைவ ।

த்³வ்யணுகபிண்ட³ இதி ।

கைமுதிகந்யாயஸித்³தா⁴ர்த²ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் த்³வ்யணுகக்³ரஹணம் ।

அவ்யாப்யவ்ருத்தாவிதி ।

வ்யாப்யவ்ருத்த்யபா⁴வே ஸம்யோக³ஸ்ய தத்ர வ்ருத்திரேவ ந ஸ்யாதி³த்யவ்யாப்நுவந்வேத்யாதி³-க்³ரந்தே²நோக்தமித்யர்த²: ।

அவ்யாபநே வேத்யநுவாத³ஸ்யாவ்யாப்நுவந்வேத்யநுவாதா³த்³ பி⁴ந்நார்த²த்வ-ஸித்³த⁴யே ப்ரதே³ஶபே⁴தே³நாவ்யாப்யவ்ருத்தித்வம் தத³ர்த²மாஹ-

அதே²தி ।

தத்ராஹேதி ।

நநு- பரமாணூநாமவயவாபா⁴வே(அ)பி நாநாதி³க³வச்சே²த³பே⁴தே³ந தத்ஸம்யோகா³நாமவ்யாப்ய-வ்ருத்திதோபபத்³யத இதி சேந்ந ।  தி³ஶாமப்யஸம்ப³த்³தா⁴நாமவச்சே²த³கத்வாஸம்ப⁴வே தத்ஸம்ப³ந்தா⁴நாம் ஸம்யோக³ரூபாணாம் வ்யாப்யவ்ருத்தித்வேநாதிப்ரஸக்ததயா தத³வ்யாப்யவ்ருத்திதோபபாத³காவச்சே²த³கத்வா-(அ)ஸம்ப⁴வாத் தத்ராப்யவச்சே²த³காந்தராந்வேஷணே அநவஸ்தா²நாத் । நநு மேருஸர்ஷபபரிமாண-ஸாம்யப்ரஸங்க³ரூபப்ரதிகூலதர்கேண மூர்த்தத்வலிங்க³கோக்தாநுமாநபராஹதிர்வக்தும் ந ஶக்யதே ।  அநந்தக்ஷணக⁴டிதயோரவாந்தரகல்பமஹாகல்பயோரிவா(அ)நந்தபரமாண்வாரப்³த⁴யோர்மேருபூ⁴கோ³லகயோரிவ சாநந்த்யவிஶேஷோபபத்தேரித்யாஶங்க்ய நாநேநேத்த²ம் ப்ரதிகூலதர்கபராஹதிருச்யதே கிம் து மேருஸர்ஷபௌ ஸமாநபரிமாணௌ மூர்த்தத்வாத்ஸம்ப்ரதிபந்நஸாத்⁴யக⁴டத்³வயவதி³த்யநுமாநஸ்ய த⁴ர்மிக்³ராஹகப்ரத்யக்ஷேணேவ ஶங்கிதாநுமாநஸ்ய த⁴ர்மிக்³ராஹகாநுமாநேந பா³த⁴ உச்யதே லாக⁴வஸஹக்ருதேநாநுமாநேந பரமாணோர்நிரவயவத்வேந ஸித்³தே⁴ரித்யாஹு: ।

யதி³ ப்ரத்யக்ஷேதி ।

ஏவம் ச பா³த⁴ ஏவாத்ர விபக்ஷே த³ண்டோ³ விவக்ஷித: । இத்த²ம் பரப்ரக்ரியேஹாநூதி³தா । ந ஹி ஸ்வமதே பரமாணோஸ்தந்நிரவயவத்வஸ்ய வா ஸித்³தி⁴ரப்⁴யுபக³ம்யதே ।

கார்யகாரணபா⁴வ இதி ।

கார்யகாரணயோர்பா⁴வ இதி த்³விவசநாந்தாத்³ பா⁴வஶப்³தே³ந தயோ: ப்ருத²க்³பா⁴வோ லப்⁴யத இத்யாரம்ப⁴வாதே³ பர்யவஸாநம் । அந்யத்ராபி க்ருத்ஸ்நைகதே³ஶவிகல்பேந தூ³ஷணம் விவக்ஷிதம் । அவயவ்யவயவே வர்தமாந: கார்த்ஸ்ந்யேந வர்ததே ஏகதே³ஶேந வா । ஆத்³யே க்வசிதே³வாவயவே(அ)வயவிபரிஸமாப்தேரவயவாந்தரஸ்ய தத³நாரம்ப⁴கத்வப்ரஸங்க³: । த்³விதீயே த்வேகதே³ஶோ(அ)வயவ ஏவேதி நாத்ராப்யவயவிநோ வ்ருத்திவிகல்பே(அ)நவஸ்தா² । ததா² அவயவ: க்ருத்ஸ்நமவயவிநமாரப⁴தே ததே³கதே³ஶம் வா । ஆத்³யே அவயவாந்தரஸ்யாநநுப்ரவேஶப்ரஸங்க³: । த்³விதீயே ஸோ(அ)ப்யேகதே³ஶோ(அ)வயவ இதி தஸ்யாப்யேகதே³ஶாந்தராரம்ப⁴கத்வே அநவஸ்தே²தி। இத³ம் தூ³ஷணமாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணபா⁴ஷ்யேண ஸித்³த⁴மித்யத்ர நோபந்யஸ்தம் ॥29॥

ஸர்வோபேதாதி⁴கரணவிஷயா:

ஸர்வோபேதா ச தத்³த³ர்ஶநாத் ॥ 30 ॥

அஶரீரஸ்ய ந மாயேதி ।

ஶரீரக்³ரஹணமிந்த்³ரியவர்க³ஸ்யாப்யுபலக்ஷணம் । விவரணத்வாதி³தி ஹி ஸூத்ரக்ருதா பூர்வபக்ஷபீ³ஜமுத்³பா⁴வயிஷ்யதே । ஸூத்ரே(அ)பி கரணக்³ரஹணம் ஶரீரஸ்யாப்யுபலக்ஷணம் । ஶரீரேந்த்³ரியரஹிதஸ்ய மாயாஶக்திர்ந ஸம்ப⁴வதீதி தர்கஸ்ய ஶ்ருதேஸ்து ஶப்³த³மூலத்வாதி³ (ப்³ர. அ. 2 பா. 1 ஸூ. 27) த்யத ஏவ பரிஹாரே ஸித்³தே⁴(அ)பி ஶுஷ்கதார்கிக: ஶ்ருதிமாத்ரேண ந பரிதுஷ்யேதி³தி தத்பரிதோஷாய ப்ரமேயஸம்பா⁴வநாஜநகஶ்ருத்யநுக்³ராஹகந்யாயப்ரத³ர்ஶநார்த²-மதி⁴கரணாரம்ப⁴: । தத³ர்த²மேவ பூர்வாதி⁴கரணே(அ)பி ஶ்ருதேஸ்த்விதி துஶப்³த³த்³யோத்யதச்ச்²ருத்யநு-க்³ராஹக ந்யாயோபந்யாஸ: ॥30॥31॥

ந ப்ரயோஜநவத்வாதி⁴கரணவிஷயா:

ந ப்ரயோஜநவத்த்வாத் ॥ 32 ॥

ஸ்வாபாதௌ³ ப்ரயோஜநாநபி⁴ஸம்தி⁴ரூபே ஶ்வாஸே ஸாத்⁴யாபா⁴வவதி³தி ।

அத்ராத்³யே ஸப்தம்யௌ ஸமாநாதி⁴கரணே । ஸர்வஜ்ஞாநோபரமரூபோ ஹி ஸ்வாபாதி³: ப்ரயோஜநா(அ)நபி⁴ஸம்தி⁴ரூபோ(அ)பி ப⁴வதி। ஶ்வாஸாதௌ³ ப்ரயோஜநா(அ)நபி⁴ஸம்தி⁴ரூபே ஸாத்⁴யாபா⁴வவதி³தி க்வசித்பாட²: । தஸ்மிந் பாடே² ப்ரயோஜநாபி⁴ஸம்தி⁴ரஹிதஇத்யேதத³ர்த²கம் த்³விதீயஸப்தம்யந்தம் ஶ்வாஸாதி³விஶேஷணம் । பாட²த்³வயே(அ)பி சேதநக்ரியா ப்ரயோஜநாபி⁴ஸம்தி⁴பூர்விகேதி டீகோபத³ர்ஶிதவ்யாப்தௌ வ்யபி⁴சாராபா⁴வஶங்கா ॥32॥ ஸூத்ரே- லீலாஶப்³த³ஸ்ய க்ரியாமாத்ரம் விலாஸரூபக்ரியா சேத்யர்த²த்³வயம் ஸம்ப⁴வதி லீலா க்ரியா விலாஸஶ்சேதி ஸ்மரணாத் । தத்ர க்ரியாமாத்ரார்த²த்வமாதா³ய யாத்³ருச்சி²காங்க³லீசலநாதி³-க்ரியாயாம் ஸ்வாபா⁴விகஶ்வாஸநிமேஷாதி³க்ரியாயாம் ச ப்ரயோஜநோத்³தே³ஶரஹிதாயாம் வ்யபி⁴சார உக்த: ।

அத² விலாஸார்த²மாதா³ய வ்யபி⁴சார உச்யதே தத்ராபி தாத்காலிகக்ஷுத்³ரஸுகா²தி³ப்ரயோஜநஜ்ஞாநமஸ்தீதி ந வ்யபி⁴சார இத்யாஶங்காம் நிரஸ்யதீத்யாஹ-

யது³க்தமிதி ।

லீலாகர்தரி ஸவ்யபி⁴சாரமிதி ।

ஸுகி²தஸ்ய ஸுகா²நுப⁴வப்ரயுக்தா ஹாஸகா³நாதி³ரூபா ப்ரயோஜநோத்³தே³ஶரஹிதா த்³ருஶ்யதே । ந ஹி தத்ர ப்ரயோஜநமண்வபி ஸம்பா⁴வயிதும் ஶக்யதே । து³:கோ²த்³ரேகே ரோத³நவத்ஸுகோ²த்³ரேகே ஹாஸகா³நாதே³: ப்ரயோஜநாத்³தே³ஶரஹிதஸ்ய ஸர்வாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத் । அத ஏவ ஹஸிதருதி³தாதி³ஷு காரணமேவ ப்ருச்ச²ந்தி ந ப்ரயோஜநம் ।

ந லீலாதௌ³ வ்யபி⁴சார இதி ।

லீலாயாத்³ருச்சி²கஸ்வாபா⁴விகக்ரியாஸு ச வ்யபி⁴சார இத்யர்த²: ।bக்ரீடா³ர்த²ம் ஸ்ருஷ்டிரித்யந்யே போ⁴கா³ர்த²மிதி சாபரே ।bதே³வஸ்யைஷ ஸ்வபா⁴வோ(அ)யமாப்தகாமஸ்ய கா ஸ்ப்ருஹா ॥bஇதி மாண்டூ³க்யோபநிஷதி³ தாத்காலிகாநந்த³ப்ரயோஜநலீலாத்வமேவ க்ரீடா³ர்த²ம் ஸ்ருஷ்டிரித்யந்ய இத்யநேநாநபி⁴மதம் ப்ரத³ர்ஶிதம் ந து ஹாஸகா³நாதி³துல்யப்ரயோஜநோத்³தே³ஶரஹிதம் லீலாத்வம் ।bஸ்வபா⁴வமேகே கவயோ வத³ந்தி காலம் ததா²ந்யே பரிமுஹ்யமாநா: ।bதே³வஸ்யைஷ மஹிமா து லோகே யேநேத³ம் ப்⁴ராம்யதே ப்³ரஹ்மசக்ரம் ॥bஇதி ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷதி³ ஸ்ருஷ்டே: ஸ்ருஜ்யவஸ்துஸ்வபா⁴வதைவாநபி⁴மதத்வேந ப்ரத³ர்ஶிதா ந து ஸ்ரஷ்ட்ருஸ்வபா⁴வதா । அதோ லீலாஸ்வபா⁴வபக்ஷயோர்ந ஶ்ருதிவிரோத⁴: ।

ஏதச்ச²க்யத்வே நித³ர்ஶநமிதி ।

பர்வதஸேதுப³ந்த⁴நம் ப³ஹுகர்த்ருத்வாத்³து³ஷ்கரம் ஸத் ஶக்யமித்யத்ர நித³ர்ஶநமித்யர்த²: । மஹயாம் சகாரேதி பாட²: ஸாது⁴: । மஹ பூஜாயாமிதி தா⁴து: ஸ்வார்த²ண்யந்த: தஸ்ய கத²யதிவத³காராந்தத்வாத³த உபதா⁴யா இதி வ்ருத்³த்⁴யபா⁴வ: । மஹீசகாரேதி பாட²ஸ்த்வஸ்மாதே³வ தா⁴தோரேரஜிதி கர்மார்த²காஜந்தாத் ச்விப்ரத்யயே ஸதி அபூ⁴ததத்³பா⁴வே தத³ர்தே² பூ⁴தத்வாவித்³யாயாம் யோஜநீய: ।

ப்ரஸங்கா³த்ப்ரதிபி³ம்பே³ஶ்வரவாதே³ ஸௌத்ரலீலாஶப்³த³ஸாமஞ்ஜஸ்யமாஹ-

ப்ரதிபி³ம்ப³க³தா இதி ।

லீலாஶப்³த³ஸ்ய க்ரீடா³வாசிதாயாமித³ம் தூ³ஷணம் ந க்ரியமாணவாசிதாயா-மநாயாஸஸாத்⁴யக்ரியாலக்ஷகதாயாம் வா ॥33॥

வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யாதி⁴கரணவிஷயா:

வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யே ந ஸாபேக்ஷத்வாத்ததா² ஹி த³ர்ஶயதி॥ 34 ॥

வ்யபி⁴சாரமாஹேதி ।

யுக்தவாதி³த்வவசநரூபவிஷமவாக்யஸ்ரஷ்டரி ஸப்⁴யே நிக்³ரஹாநுக்³ரஹரூபவிஷம-க்ருத்யஸ்ரஷ்டரி ஸபா⁴பதௌ ச நிரவத்³யே ஹேதுஸத்த்வேந வ்யபி⁴சார இத்யர்த²: ।

தத்தத்ப்ராணிகர்மவாஸநே இதி ।

ஸ்யாதே³வ விஷமகர்மாநுஷ்டா²பநேந வைஷம்யம் பரமேஶ்வரஸ்ய யதி³ தத்ர ஸ்வாதந்த்ர்யம் ப⁴வேத் நத்வேவம் ஸுக²து³:கா²நுபா⁴வந இவ தத்³தே⁴துகர்மாநுஷ்டா²பநே(அ)பி தஸ்ய தத்பூர்வகர்மவாஸநா-ஸாபேக்ஷத்வாதி³தி பா⁴வ: ॥43॥35॥

ஆக³தாவிதி ।

புண்யபாபே விநா ப²லபோ⁴கா³ப்⁴யாக³தாவித்யர்த²: ।

வேதா³ந்தாநர்த²க்யமிதி ।

அகஸ்மாத்புண்யபாபப²லாப்⁴யாக³தௌ யதா² விதி⁴நிஷேத⁴ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யம் ஏவம் புந: ஸம்ஸாரோத்³பூ⁴தௌ மோக்ஷஶாஸ்த்ராநர்த²க்யமிதி பா⁴ஷ்யே விவக்ஷிதமிதி வ்யாசஷ்டே இத்யர்த²: ।

அநாதி³கர்மதைவேதி ।

ஸ்யாதே³வ கர்மாநுஷ்டா²பநே வைஷம்யம் யதி³ க்வசித்ஸர்கா³தௌ³ பூர்வகர்மவாஸநாநபேக்ஷ: கிஞ்சித்கர்மாநுஷ்டா²பயேத் க்வசித³பி கல்பே தந்நாஸ்தி பீ³ஜாங்குரந்யாயேநாநாதி³த்வாத் கர்மதத்³வாஸநாப்ரவாஹஸ்யேத்யர்த²: ।

ப⁴விஷ்யச்ச்²ரபணமபேக்ஷ்யேதி ।

இத³மக³த்யா(அ)ங்கீ³க்ருதம் ப்ரக்ருதாவபி துஷோபவாபஸமயே கபாலே ஸித்³த⁴ஸ்ய புரோடா³ஶஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாபா⁴வாத் । யத்ர து ப்ரக்ருதௌ ஸித்³த⁴ஸம்ப³ந்தோ⁴ லப்⁴யதே ந  தத்ர ப⁴விஷ்யத்ஸம்ப³ந்த⁴ ஆஶ்ரீயதே யதா²(அ)க்³நிஹோத்ரஹவண்யா ஹவீம்ஷி நிர்வபதீத்யத்ர । தத்ர ஹ்யக்³நிஹோத்ரம் யயா ஹுதம் ஸா(அ)க்³நிஹோத்ரஹவணீ க்³ருஹ்யதே ந து யயா ஹோஷ்யதே ஸாபி ப்ரக்ருத்யாரம்பா⁴த் பூர்வமக்³நிஹோத்ரஸ்ய ஹுதத்வேந ப்ரக்ருதிபூ⁴தயோர்த³ர்ஶபூர்ணமாஸயோ: ஸித்³த⁴ஸம்ப³ந்த⁴வத்த்வாத் । யத்ர து தத்³விக்ருதௌ பவமாநேஷ்டௌ ஸித்³தா⁴க்³நிஹோத்ரஸம்ப³ந்தா⁴(அ)க்³நிஹோத்ர-ஹவணீ ந லப்⁴யதே தத்ரா(அ)ஸம்ப⁴வாத்³ நிர்வாபகு³ணபூ⁴தாயா அக்³நிஹோத்ரஹவண்யா லோப இத்யேவ கு³ணலோபே ச முக்²யஸ்யேத்யதி⁴கரணே (ஜை. ஸூ. அ. 10 பா. 2 ஸூ. 63) ப்ரதிபாதி³தம் ॥36॥

ஸர்வத⁴ர்மோபபத்யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸர்வத⁴ர்மேோபபத்தேஶ்ச ॥ 37 ॥

நிர்கு³ணே(அ)ப்யவிருத்³த⁴மிதி ।

இத³மத்ர வக்தும் ஶக்யம்- ப்³ரஹ்மணோ நிர்கு³ணத்வமஸித்³த⁴ம் ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³கு³ணகத்வாத் தஸ்ய நிமித்தோபாதா³நபா⁴வோபபாத³நார்த²ம் ஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வஶக்திகத்வயோ: ஸர்வத⁴ர்மோபபத்தேஶ்சேத்யநேநைவ ஸூத்ரேண ப்ரதிபாத³நாத் அந்யோந்யத⁴ர்மாம்ஶ்சாத்⁴யஸ்யேத்யாதி³பா⁴ஷ்யவாக்யைரபி தத³நுமோத³நாத்³ வஸ்துதோ த⁴ர்மிபி⁴ந்நம் ஜ்ஞாநாதி³கம் ப்³ரஹ்மணி நாஸ்தீதி சேத் ந க⁴டாத்³யுபாதா³நேஷ்வபி வாஸ்தவதத்³பி⁴ந்நரூபாதி³கு³ணா(அ)ஸம்ப்ரதிபத்தே: । தத்த்வதோ ப்³ரஹ்மணி வ்யாவஹாரிககு³ணத்வமபி நாஸ்தி கிம் து ஸ்வரூபப்ரகாஶ ஏவ தத்தத்³விஷயோபராகே³ண தத்தஜ்ஜ்ஞாநத்வவ்யபதே³ஶமாத்ரமிதி சேத், ந ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³வ்யவஹாராலம்ப³நயா வ்யாவஹாரிகத⁴ர்மத⁴ர்மிபே⁴த³-கல்பநோபபத்தௌ வ்யபதே³ஶமாத்ரத்வாப்⁴யுபக³மா(அ)யோகா³ஜ்ஜீவப்³ரஹ்மணோரிவ ப்³ரஹ்மதஜ்ஜ்ஞாநயோரப்ய-நாதி³விபா⁴கா³ங்கீ³காரேண த⁴ர்மஜ்ஞாநஏவாக³மாபாயிவிஷயோபராக³ப்ரயுக்தாவாந்தரபே⁴த³கல்பநோ-பபத்தேஶ்ச । ததா²பி ப்³ரஹ்மணி ப்ரபஞ்சக³தரூபாதி³கு³ணோ நாஸ்தீதி சேத் கிம் தத: ।  ஸகு³ணமேவோபாதா³நமிதி நியமமாதிஷ்ட²மாநஸ்ய குதார்கிகஸ்ய பரிதோஷாய கு³ணவத்த்வமுபபாதி³தமேவ । ந ச தந்மதே(அ)ப்யஸ்தி நியம: கார்யக³தகு³ணதோபாதா³நேந பா⁴வ்யமிதி। த்³வ்யணுகேஷு மஹத்த்வாபா⁴வாத் । ந ச விஶேஷகு³ணவிஷயோ(அ)யம் நியம: ।  பரிமாணாதி³வ்யாவ்ருத்தவிஶேஷகு³ணத்வா(அ)நிர்வசநாத் । கிம் ச நிர்கு³ணஸ்ய நோபாதா³நத்வமிதி பரமதே(அ)பி நாஸ்தி நியம: । ப்ரத²மக்ஷணே(அ)ஸ்யைவ க⁴டஸ்ய ரூபாதி³ஸமவாயிகாரண-த்வாப்⁴யுபக³மாத் । உபாதா³நஶப்³தே³ந த்³ரவ்யஸமவாயிகாரணவிவக்ஷாயாமப்ரயோஜகத்வாதி³தி। ததே³தத்ஸர்வமாசார்யாணாமபி ஹ்ருத³யஸ்த²மேவ  பூர்வாதி⁴கரணேஷு விவர்தவாத³மநபேக்ஷ்யாபி பரிஹாராந்தரப்ரதிபாத³நாத் । கிம் து ஸூத்ரபா⁴ஷ்யாத்³யாலோசநயா ஸ்பு²டமிதி கண்ட²தோ ந ப்ரதிபாதி³தம் ।

நித்யத்வாத்³யாரோபோபலப்³தே⁴ரிதி ।

நநு ஜாதிர்நித்யேதி ந ப்ரத்யக்ஷாரோபோ(அ)ஸ்தி ஶப்³தா³நுமாநஜாரோபேஷு ந ப்ராதிபா⁴ஸிகவிஷயோத்பத்திரஸ்தி அநித்யத்வாரோபோபலப்³தே⁴ரிதி பாடே²(அ)ப்யயமேவ தோ³ஷ: । ந ஹி க⁴டே த்³ருஶ்யமாநே க⁴டத்வம் நஷ்டமிதி ப்ரத்யக்ஷாரோப: ஸம்ப⁴வதி। நஷ்டே க⁴டே தத்ஸம்ப⁴வே(அ)பி தத்ர க⁴டத்வஸ்ய த⁴ர்மிணோ(அ)நபி⁴வ்யக்த்யா ந தத்³த⁴ர்மிகோ நஷ்டத்வாரோப: ப்ரத்யக்ஷ இத்யுபபத்³யதே । ஸத்யம்  த³ஶமஸ்த்வமஸீதி போ³த்⁴யஸ்யேவ யஸ்ய ஸந்நிஹிதே விஷயே நஷ்டத்வப்⁴ரம: ஸ வ்யவஸ்தி²தவிஷயஶ்சேத்தஸ்ய தத்³க³தஜாதிநஷ்டத்வப்⁴ரம: ஸந்நிஹிதஜாதி-த⁴ர்மிக: ப்ரத்யக்ஷ உபபத்³யத இதி தத³பி⁴ப்ராயமநித்யத்வாரோபோபலப்³தே⁴ரிதி வசநம் । நித்யத்வேதி பாட²ஸ்து மித்²யாத்வேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யாயாம் ஜாதௌ ஶப்³தா³நுமாநஜே நித்யத்வாரோபே(அ)பி ப்ராதிபா⁴ஸிகவிஷயோத்பத்திரஸ்தீதி பக்ஷமாஶ்ரித்ய நேதவ்ய: । இத³முபலக்ஷணம் - ராத்ரௌ தீ³பப்ரபா⁴யாம் நீலோத்பலவர்ணே ரக்தவர்ணத்வாரோப: விபா⁴கே³ ஸம்யோகா³பா⁴வத்வாரோப இத்யாதி³கமப்யுதா³ஹரணம் த்³ரஷ்டவ்யம் ॥37॥

ரசநாநுபபத்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

அத² த்³விதீயாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீய: பாத³: । ரசநாநுபபத்தேஶ்ச நாநுமாநம் ॥ 1 ॥

மோக்ஷமாணாநாமிதி ।

முசோ(அ)கர்மகஸ்ய கு³ணோ வேதி ஸூத்ரேண கர்மண: கர்த்ருத்வவிவக்ஷணாத³கர்மகஸ்ய ஸந்நந்தஸ்ய முசேர்கு³ண: । அத்ர லோபோ(அ)ப்⁴யாஸஸ்யேத்யப்⁴யாஸலோப: ।

ஸம்யோகா³த³யோ ஹீதி ।

ஸ்தூ²லபிண்ட³ஸ்ய ய: கேநசித்ஸம்யோக³ஸ்தத்³விபா⁴க³: பரிமாணவிஶேஷோ கு³ருத்வவிஶேஷோ வா ந தேஷாம் கரணபர்யந்தமநுவ்ருத்திரஸ்தீதி ந தேஷு வ்யபி⁴சார இத்யர்த²: । நநு ததா²பி ரூபே வ்யபி⁴சார: ஸ்தூ²லபிண்டே³ யத்³ரூபம் தஸ்யைவ கணே(அ)பி த்³ருஶ்யமாநத்வாதி³தி சேத்³ ந தாவத்கார்யகாரணபே⁴த³வாதி³மதே வ்யபி⁴சார: । தந்மதே காரணே கார்யே ச ரூபபே⁴தா³த் । நாபி காரணாதிரிக்தகார்யநிர்வசநீயத்வவாதி³மதே । தந்மதே கார்யவத்தத்³ரூபஸ்யாப்ய-நிர்வசநீயஸ்யாப்⁴யுபக³மஸம்ப⁴வாத் நாபி கார்யகாரணா(அ)பே⁴த³வாதி³ந: ஸாம்க்²யஸ்ய மதே । தந்மதே பஞ்சதந்மாத்ரப்ரக்ருதௌ தாமஸாஹங்காரே ரூபாபா⁴வேந தஸ்ய ஸூக்ஷ்மகாரணபர்யந்தா-நுவ்ருத்த்யபா⁴வாத் ।

நநு சேதநாநதி⁴ஷ்டி²தத்வம் ஸாம்க்²யேந ஸாத்⁴யே ந ப்ரவேஶிதமதோ விருத்³த⁴த்வாபி⁴தா⁴நமயுக்தமித்யாஶங்க்ய தத³ப்ரவேஶநே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் ஸ்யாதி³தி தத்பரிஹாராய தத்ப்ரவேஶநாவஶ்யம்பா⁴வமாபாத்³யேத³ம் விருத்³த⁴த்வாபி⁴தா⁴நமிதி யோஜயதி-

அயமத்ரேதி ।

ஏவம் ஶப்³த³ஸ்யேதி ।

ததா² ச யதா² க்ருதகத்வம் விருத்³த⁴ம் ஏவம் ஸமந்வயாதி³விருத்³த⁴ஶப்³தா³நுஷங்கே³ண வாக்யயோஜநேதி பா⁴வ: ।

நநு ஸாம்க்²யாநுமாநே விருத்³த⁴த்வோத்³பா⁴வநபரம் ஸூத்ரமித்யுக்தம் ஸித்³தா⁴ந்த்யுத்³பா⁴வநீயகிம்சித³நுமாநபரமிதி நோக்தமத உபாதி⁴ஶங்கேயமஸ்தா²நவிஜ்ரும்பி⁴தே-த்யாஶங்க்ய விருத்³த⁴த்வோபபாத³நாய ஹேதோ: ஸாத்⁴யவிபர்யயவ்யாப்திர்யா ஸித்³தா⁴ந்திநா உபபாத³நீயா தத்ரேத³முபாத்⁴யுத்³பா⁴வநமித்யவதாரயதி-

ஸத்வாத்³யந்விதத்யாதி³தி ।

நநு ஸாத⁴நோபாத்⁴யோ:ஸாத்⁴யவ்யாப்யத்வேந ப்ரதீயமாநயோருபாதி⁴ரேவ வஸ்துத:ஸாத்⁴யவ்யாப்ய: ஸாத⁴நே து தத்³க³தம் ஸாத்⁴யவ்யாப்யத்வம் ஸந்நிதா⁴நாதா³ரோப்யதே । அத ஏவோப ஸமீபே ஸ்தி²த்வா(அ)ந்யத்ர ஸ்வத⁴ர்மாதா⁴யகத்வாஜ் ஜபாகுஸுமாதி³வந்நிஷித்³த⁴த்வாதி³ருபாதி⁴ரித்யுச்யதே ।

ததஶ்ச ஸாத⁴நமேவ ஸர்வத்ர ஸோபாதி⁴கம் ந ஸாத்⁴யமதோ(அ)த்ர ஸாத்⁴யஸ்ய ஸோபாதி⁴கத்வஶங்கா ந யுக்தேத்யாஶங்க்ய ஸமாநந்யாயத்வாத்ஸாத⁴நவத்ஸாத்⁴யஸ்யாபி ஸோபாதி⁴கத்வம் வக்தும் யுக்தமித்யுபபாத³யதி-

யதே²தி ।

ஏவம் சாந்தரங்க³த்வே ஸ்வத⁴ர்மாஸஞ்ஜகத்வலக்ஷணமுக்தமுபாதி⁴பத³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தம் யத்³யபி நாஸ்தி கிம் து ஸாத்⁴யாந்தர ஏவ ததா²ப்யந்யதே³வ ப்ரவ்ருத்திநிமித்தம் கிஞ்சித³நுமாந-தூ³ஷணோபாதா⁴வஸ்து । ந ஹி ஸர்வத்ர உபாதி⁴பத³ஸ்ய ததே³வ ப்ரவ்ருத்திநிமித்தமிதி நியம: உபாதி⁴ர்நா த⁴ர்மசிந்தா குடும்ப³வ்யாப்ருதஸ்து ய: ஸ்யாத³ப்⁴யாகா³ரிகஸ்தஸ்மிந்நுபாதி⁴ஶ்வ புமாநயமித்யாத்³யபி⁴தா⁴நகோஶேஷு தஸ்யோக்தப்ரவ்ருத்திநிமித்தரஹிதார்தா²ந்தரவாசகத்வஸ்யாபி ஸ்மரணாதி³தி பா⁴வ: ।

நநு வ்யதிரேகவ்யாப்த்யநவதா⁴ரணே(அ)ப்யந்வய ஸஹசாரமாத்ரேண கேவலாந்வயிநீவாந்வயவ்யாப்திர்க்³ரஹீதும் ஶக்யேத்யாஶங்க்யாஹ-

இதரதே²தி ।

வ்யாப்யவ்யாபகயோர்வ்யதிரேகவத்த்வே யத்ர வ்யாபகாபா⁴வஸ்தத்ர வ்யாப்யத்வாபி⁴மதம் வர்தத இதி வ்யபி⁴சாரஶங்காயா நிரஸநாய தத்ர தத³பா⁴வோ(அ)வதா⁴ரணீய: । ந ச தத³வதா⁴ரணம் ஶக்யம் ।  பக்ஷாந்யத்வரூபவ்யாபகாபா⁴வோ ஹி பக்ஷமாத்ரவ்ருத்தி: தத்ர ச ந ஸாத்⁴யாபா⁴வநிர்ணயோ(அ)ஸ்தீத்யர்த²: ।

ஸமபத³ம் முதே⁴தி ।

ப்ரவ்ருத்திநிமித்தலாபா⁴ர்த²ம் ஸமவ்யாப்த்யந்வேஷணமிதி ஶங்காயா: ஸமாதா⁴நம் து அநுபத³மேவ ஸித்³த⁴ம் । ந ச ப்ரவ்ருதிநிமித்தபரிஜ்ஞாநார்த²மிஹ லக்ஷணமுச்யதே கிம் து தூ³ஷகதௌபயிகரூபபரிஜ்ஞாநார்த²ம் । (ஸமவ்யாப்த்யந்வேஷணமிதி ஶங்கா) தத³ர்த²ம் ச ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வமேவாபேக்ஷிதம் ந து தத்³வ்யாப்யத்வமபி உபாத்⁴யபா⁴வேந பக்ஷே ஸாத்⁴யாபா⁴வா-ந்நயநஸ்ய ஸாத்⁴யவ்யாபகோபாதி⁴வ்யபி⁴சாரித்வேந ஸாத⁴நே ஸாத்⁴யவ்யபி⁴சாரோந்நயநஸ்ய வா தத ஏவ பா⁴வாத் ।

ஶங்கிதஸ்த்வநுகூலதர்கைரிதி ।

ஸாத⁴நே ஸாத்⁴யவ்யாப்யத்வநிர்ணாயகைரநுகூலதர்கை: ஶங்கிதோபாதி⁴ருத்³த்⁴ரியதே இத்யர்த²: । உபாதி⁴லக்ஷணாநுப்ரவிஷ்டம் வ்யாபகத்வம் வ்யாப்திப்ரதியோகி³த்வம் ந ப⁴வதி யேந வ்யாப்திலக்ஷணஸ்யோபாதி⁴க³ர்ப⁴தயா சக்ரகாஶ்ரய: ஸ்யாத் கிம்து ஸாத்⁴யவந்நிஷ்டே²த்யாதி³நிருக்தா-வ்யபி⁴சாரரூபம் ததி³தி நவீநை: க்ருதே ஸமாதா⁴நே தூ³ஷணமுக்தம் நவீநை: ।

ஏவமபி ஸாத்⁴யத்வஸ்ய வ்யாப்திக³ர்ப⁴த்வாந்ந சக்ரகோத்³தா⁴ர இதி கைஶ்சிது³க்தம் தத்³தூ³ஷணமுபந்யஸ்யதி-

நவீநதராஸ்த்விதி ।

உபாதே⁴: ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வம் ஸபக்ஷே க்³ராஹ்யம் ந து பக்ஷே ஸபக்ஷே ச ஸம்ப்ரதிபந்நம் தந்ந ஸாத⁴நீயமிதி। தத்ர ஸாத⁴நீயத்வம் ந ஸாத்⁴யபத³ஸ்யார்த² இத்யந்யத்ர ஸாத⁴நீயதயா ஸம்பா⁴வ்யமாநத்வம் தத³ர்த²ம் இதி வக்தவ்யம் । ததா² ஸம்பா⁴வநா ஸாத⁴நவ்யாபகத்வப்ரதி-ஸம்தா⁴நாதீ⁴நேதி சக்ரகாபதிதாத³வஸ்த்²யமித்யர்த²: ।

நநு தத³பி வ்யாபகத்வப்ரதிப³ம்தா⁴நம் ஸாத⁴நவந்நிஷ்டா²த்யந்தாபா⁴வா(அ)ப்ரதியோகி³த்வவிஷயமஸ்து குதஶ்சக்ரகமிதி நவீநதரமதே ஸ்பஷ்டம் தத்³தூ³ஷணம் ஸ்வயம் கிமிதி நோச்யத இத்யாஶங்க்ய அநாஸ்த²யேத்யாஹ-

அஸ்மாகமிதி ।

ஏததி³தி ।

தூ⁴மேந வஹ்ந்யநுமாநே(அ)ப்யேதத்பர்வதேதரவஹ்நிஸாத்⁴யகதா ஸ்யாதி³தி ஶங்கார்த²: । தத்ர லாக⁴வஸஹக்ருததயா வஹ்நிமாத்ரநிரூபிதவ்யாப்திக்³ராஹகப்ரமாணேநேவாத்ர கேநசித்ப்ரமாணேந விரோதோ⁴ நாஸ்தி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நபரிஹாரார்த²ம் தந்நிவேஶநஸ்ய பூர்வபக்ஷிணா(அ)பேக்ஷணீயத்வேந லாக⁴வாத³ரணா(அ)யோகா³த் ப்ரத்யுத த்³ருட⁴ப்ரமாணாநுகு³ண்யம் சாஸ்தீதி பரிஹாரார்த²: । ஸுக²யதி

ஸுக²ம்கரோதி ।

ஸுக²து³:க² தத்க்ருதாவிதி சௌராதி³கோ தா⁴து: । நநு- ப்ரீத்யப்ரீதிவிஷாதா³த்மகா: ப்ரகாஶப்ரவ்ருத்திநியமார்தா² இதி ஸாம்க்²யை: ஸத்த்வாதீ³நாம் ஸுகா²தி³ரூபத்வமுக்தம் கத²ம் ஸுகா²தி³ஹேதுத்வம் தது³க்தமாபாத்³ய தூ³ஷணமுச்யதே । அத² பத்³பா⁴வத்யுதா³ஹரணடீகாயாம் ஸத்த்வாதீ³நாம் ஸுகா²தி³ஹேதுத்வமபி ஸாம்க்²யாபி⁴மதமுபந்யஸ்த-மிதி சேத் தர்ஹி அத்ரோச்யமாநம் தூ³ஷணம் ந லகே³த் தத்ர ப்ரதியோகி³விஶேஷவ்யவஸ்தி²த-ஸத்த்வாத்³யுத்³ரேகேண தத்ர தத்ர வ்யவஸ்தி²தஸுகா²தி³ஜநகத்வஸ்ய ஸமர்தி²தத்வாத் கத²ம் ச சந்த³நகண்டகாதி³ஷு காலவிஶேஷே ப்ராணிவிஶேஷே ச வ்யவஸ்தி²தம் ஸுகா²தி³ஜநகத்வம் ஸித்³தா⁴ந்திநாபி நிரஸிதும் ஶக்யம் । அநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாதி³தி- சேத் । அயமிஹ தூ³ஷணாபி⁴ப்ராய:- பா⁴வேஷு ஸுகா²தி³ஸமந்வய: ததா²பூ⁴தகாரணாநுமாநே ஹேது: கிம் ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴: உத ஸுகா²தி³கார்யகல்ப்ய: । நாத்³ய: அஸித்³தே⁴: । ந ஹி க⁴ட: ஸுகீ² ஸுக²மிதி வா(அ)நுப⁴வோ(அ)ஸ்தி த்³விதீயே ஸர்வதா³ ஸர்வாந் ப்ரதி ஏகரூபம் ஸுகா²தி³கார்யம் தத்கல்பகம் உத காலவிஶேஷேஷு சாநியததத்கல்பகம் | நாத்³ய: । அஸித்³தே⁴ரேவ சந்த³நகண்டகாதி³ஷு ஸுகா²தி³ஹேதுத்வநியமாபா⁴வாத் । ந த்³விதீய: அநிச்சா²ப்ரயத்நாதி³ரூபாணாமபி பா⁴வாநாமநியதேச்சா²ப்ரயத்நாதி³ஜநகத்வவத³ஸுகா²தி³-ரூபாணாமபி தேஷாமநியதஸுகா²தி³ஜநகத்வஸம்ப⁴வேநா(அ)நியதஸுகா²தி³கார்யாணாம் விஷயேஷு தாத்³ரூப்யா(அ)கல்பகத்வாதி³தி। ஏவம் ச சந்த³நா(அ)ந்வயே(அ)பி ஸுகா²தி³வ்யபி⁴சாராச்ச நைக்யமித்யாஹேத்யவதாரிகா விகல்பாந்தரோத்தராவதாரிகாத்வேந யோஜநீயா । நநு ப்ராக்³தூ³ஷிதஏவார்தே² ஹேத்வந்தரஸமுச்சயாவதாரிகாத்வேந ஸுகா²தி³வ்யபி⁴சாரஸ்ய ஸத்த்வாத்³யுத்³ரேகாபா⁴வேநோபபத்த்யா ஹேத்வந்தரபரத்வா(அ)யோகா³த்³ ।bபே⁴தா³நாம் பரிமாணாத்ஸமந்வயாச்ச²க்தித: ப்ரவ்ருத்தஶ்ச ।bகாரணகார்யவிபா⁴கா³த³விபா⁴கா³த்³வைஶ்வரூப்யஸ்ய ॥bகாரணமஸ்த்யவ்யக்தம்bஇதி ஸாம்க்²யை: ப்ரதா⁴நஸாத⁴கா ஹேதவோ த³ர்ஶிதா: । அஸ்யார்த²: - விஶ்வரூபமேவ வைஶ்வரூப்யம் த்ரைலோக்யாதி³வத்ஸ்வார்தி²க: ப்ரத்யய: । விஶ்வரூபஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய காரணமவ்யக்தமஸ்தி। குத: காரணே கார்யஸ்ய விபா⁴கா³த³விபா⁴கா³ச்ச । ஸத்கார்யவாதே³ ஹி காரணே ஸத ஏவ கார்யஸ்யாபி⁴வ்யக்திலயௌ விபா⁴கா³(அ)விபா⁴கௌ³ கூர்மஶரீரே ஸத இவ தத³வயவஜாதஸ்ய । ததஶ்ச யத்ர காரணே ஸத: ப்ரபஞ்சஸ்ய விபா⁴கா³விபா⁴கௌ³ தத³வ்யக்தகார்யாவஸ்த²ம் காரணமஸ்தி। இதஶ்ச தத³ஸ்தி। ஶக்தித: ப்ரவ்ருத்தேஶ்ச । காரணஶக்திதோ ஹி கார்யம் ப்ரவர்ததே அஶக்தாத்கார்யாநுத்பத்தே: । ஶக்திஶ்ச காரணக³தா ந கார்யஸ்யாவ்யக்தாவஸ்தா²யா பி⁴ந்நா ப்ரமாணவதீதி பரிமாணஸமந்வயாவாகரே ஏவ ஸ்பஷ்டௌ । தத்ர ஸமந்வயோ விகல்பமபி⁴ப்ரேத்ய தூ³ஷித: । பரிமாணதூ³ஷணப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் முக²தோ விகல்பயதி

பரிமிதத்வமிதி ।

ஸ்வஸத்தாமதிக்ரம்யேதி ।

அத்ர ஸஹ வர்தநம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ந விவக்ஷிதம் கிம்து ஸ்வயம் யந்ந வ்யாப்நோதி ததா²பூ⁴தவஸ்துஸத்த்வமாத்ரமதஸ்ததை²வ நப⁴ஸி லக்ஷணாநுக³திம் த³ர்ஶயதி-

காரணம் ஹீதி ।

லோகே ஹி காரணம் ம்ருதா³தி³ க⁴டமிவ ஶராவாதி³கமபி வ்யாப்நோதி க⁴டஸ்து ஶராவாதி³கமபி ந வ்யாப்நோதீதி த்³ருஷ்டம் । அத: கார்யம் கர்த்ரும் கார்யாந்தரே(அ)ப்யநுக³தம் காரணம் ந வ்யாப்நோதீத்யர்த²: ।

நநு ஶப்³த³தந்மாத்ரகாரணகம் நபௌ⁴ க³ந்த⁴தந்மாத்ராதி³கமபி ந வ்யாப்நோதீதி தத³வ்யாபநேந லக்ஷணாநுக³தி: கிமிதி நோக்தேத்யாஶங்க்யாஹ-

க³ந்தே⁴தி ।

நபோ⁴ க³ந்த⁴தந்மாத்ரம் ஸர்வதா² ந ஸ்ப்ருஶதீதி தத³வ்யாபநேந லக்ஷணாநுக³தி: ஸுப்ரஸித்³தே⁴தி ஸ்பஷ்டத்வாத் ஸா(அ)ச நோக்தேத்யர்த²: । நநு ஸத்த்வரஜஸ்தமஸ்ஸு வ்யபி⁴சார இதி பரிஹாரோ ந யுக்த: அந்யோந்யமிது²நா: ஸர்வே ஸர்வே ஸர்வத்ரகா³மிந: । நைஷாமாதி³: ஸம்ப்ரயோகோ³ வியோகோ³ வோபலப்⁴யதே ॥

இதி ஸாம்க்²யை: ஸத்த்வாதீ³நாமந்யோந்யஸம்ஸ்ருஷ்டத்வேந ஸதா³ ஸர்வத்ர ஸத்³பா⁴வஸ்ய வர்ணிதத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ-

பரிஹரதீதி ।

யுக்த ஏவாயம் பரிஹார: கார்யகாரணபா⁴வமூலோ யஸ்தாதா³த்ம்யேந பூர்ணாநுப்ரவேஶ: ஸா வ்யாப்திஸ்தத³பா⁴வரூபமவ்யாபநம் இஹ பரிமிதத்வமிதி விவக்ஷிதத்வாத் । ந ஹி யதா² தை: கார்யஜாதமித்யாதி³க்³ரந்தே²ந ததை²வ ப்ரதிபாத³நாதி³தி பா⁴வ: । நநு கிமநேந குஸ்ருஷ்ட்யா அர்த²விஶேஷாநுந்நீய விகல்பநேந பரிமிதத்வம் பரிச்சி²ந்நத்வமித்யேவாஸ்து । ததா² ச ஸர்வக³தேஷு கு³ணபுருஷேஷு ந வ்யபி⁴சார: । ந ச கு³ணாநாம் ஸர்வக³தத்வே ப்ரலயே தேஷாம் ஸாம்யாபத்தி: ஸர்கே³ வைஷம்யாபதிஶ்ச ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ந ஹி தாவதா தேஷாம் ப்ரலயே க்வசித்க்கசித்கதா³சிதே³வ ஸத்த்வம் ஸர்கா³தௌ³ யஸ்ய யதோ³த்³ரேகஸ்தஸ்ய ததா³(அ)ந்யத்ராபி அவ்யாபநமித்யேஷ விஶேஷோ(அ)ங்கீ³கார்ய: । ஹேமந்தஶிஶிரராத்ரிஷு நிதா³க⁴தி³வஸேஷு ஸதா³ ஸர்வத்ர ஸதாமேவ ஹிமாதபயோ: க்வசித்க்வசிது³த்³ரேகவத் ஸதா³ ஸர்வத்ர ஸதாமேவ கு³ணாநாம் க்வசித்கதா³சித்கஸ்யசிது³த்³ரேக இத்யுபபத்தே: । ந ச ஹிமாதபயோரவயவபூ⁴யஸ்த்வரூப உத்³ரேக: ஸம்ப⁴வதி ந து கு³ணாநாம் நிரவயவாநாமிதி வாச்யம் ।

ததா²பி பரிணதிவிஶேஷரூபோத்³ரேகே அநுபபத்த்யபா⁴வாதி³தி சேத் ந  உத்³ரேகாவஸ்தா²யா அபி மஹத³ஹங்காராத்³யவஸ்தா²வத் கார்யத்வேந தத்ரைவ பரிமிதத்வஹேதுஸத்த்வேந வ்யபி⁴சாராதி³தி பா⁴வ: ॥1॥ ஸாபீத்யஸ்யாந்வயஸௌகர்யாய யத்பத³மத்⁴யாஹரதி-

யா ப்ரவ்ருத்திரிதி ।

ஸாத்⁴யவிருத்³தோ⁴க்திர்வக்ரோக்திரிதி ।

ஸாம்க்²யாநாம் ப்ரவ்ருத்தேரிதி ஹேதுர்விருத்³த⁴ஸ்ததீ³யஸாத்⁴யஸாத⁴கோ ந ப⁴வதீதி கண்ட²தோ நோக்தம் கிம் து தஸ்யைவ ஹேதோஸ்ததீ³யஸாத்⁴யவிருத்³த⁴ஸாத்⁴யாந்தரோக்திரூபவக்ரோக்த்யா ஸூசிதம் । நித்ய: ஶப்³த³: க்ருதகத்வாதி³தி ஸாத⁴யந்தம் ப்ரதி அநித்ய: ஶப்³த³: க்ருதகத்வாதி³த்யநுமாநமநுகூலதர்கஸஹிதம் ஹி ந கேவலம் பூர்வாநுமாநே பா³த⁴கதயா(அ)வதிஷ்ட²தே கிம் து தஸ்மிந் விருத்³த⁴த்வோத்³கா⁴டநபர்யந்தமபி ப⁴வதி। ஏவம் ச ஹேதுத்வேநாபி⁴தா⁴நாதி³தி பர்யந்தம் ஸாத்⁴யவிருத்³தோ⁴க்தௌ ந ஹேதுபரம் கிம் து தஸ்யா ஏவ விவரணமிதி யோஜநீயம் । யத்³வா- தத்பர்யந்தபைாநருக்த்யோபபாத³கத்வேந பூர்வத்ர யோஜநீயம் । அங்கி³த்வ (வ்யா. ஸூ. அ. 2 பா. 2 ஸூ. 8) ஸூத்ரே வைஷம்யா(அ)ஸம்ப⁴வமூலா ஹி ப்ரக்ருதேரநுபபத்திருச்யதே இஹ து ப்ரவ்ருத்தே ஸாம்க்²யஸாத்⁴யவிபரீதஸாத⁴நே ஹேதுத்வமுபபத்³யத இதி ஸ்யாத் । ஸாத்⁴யவிருத்³த⁴த்வோக்தி: வக்ரோக்திரிதி க்வசித்பாட²ஸ்தஸ்மிந் பாடே² ஹேதுத்வேநாபி⁴தா⁴நாத்³தே⁴தோர்யா ஸாத்⁴யவிருத்³த⁴த்வஸ்யோக்தி: ஸூசநாரூபா ஸா வக்ரோக்திர்ப⁴வதீத்யர்த²: । அஸ்மிந் வ்யாக்²யாநே டீகாயாம் வக்ரோக்த்யேதி ந கரணத்ருதீயா கிம் து ப்ரக்ருத்யாதி³த்ருதீயேதி பே⁴த³: ।

ஆலோசநமாத்ரமிதி ।

வஸ்துஸ்வரூபமாத்ரகோ³சரம் ஜ்ஞாநமாலோசநம் । இத³மித்த²மித்யத்⁴யவஸாயரூபா து வ்ருத்தி: த்ரிவிதா⁴ந்த:கரணமத்⁴யே பு³த்³தி⁴ரூபஸ்யாந்த:கரணஸ்யேதி ஸாம்க்²யாநாம் மதம் ॥2॥3॥

கர்மபரிபாகாவஸராபி⁴ஜ்ஞஸ்யேதி ।

நநு கர்மபரிபாகாபேக்ஷா ஸாம்க்²யபக்ஷே(அ)பி ஸமாநா த⁴ர்மா(அ)த⁴ர்மயோர்மத்⁴யே ய: பக்வஸ்தேநைவ ததி³தரஸ்ய ப்ரதிப³ந்த⁴ இதி தந்மதே(அ)பி வக்தவ்யத்வாதி³தி சேத் மைவம் । சேதநாதி⁴ஷ்டா²நரஹிதயோ: பாகஸ்யாப்யஸம்ப⁴வாத்³ உத்தரஸூத்ரேண தே⁴நூபயுக்ததஜ்ஜாட²ராக்³நி-ஸம்பர்காதீ⁴நத்ருணாதி³பாகே(அ)பி சேதநாதி⁴ஷ்டா²நாபேக்ஷாயா வக்ஷ்யமாணத்வாத் ॥4॥5॥

அவாஸ்தவஸ்ய ந நிஷேத⁴ இதி ।

நநு ஸாம்க்²யமதே(அ)ப்யவாஸ்தவ ஏவ புருஷஸ்ய போ⁴க³: । ஏவம் ஹி தந்மதம் । புருஷஶ்சைதந்யமாத்ரவபு: கூடஸ்தோ² நித்யமுக்த: ஸாம்ஸாரிகஸுக²து³:கா²நுப⁴வரூபோ போ⁴க³: பரிணாமிந்யா பு³த்³தே⁴ர்த⁴ர்ம: புருஷஸ்ய து பு³த்³தி⁴ச்சா²யாபத்த்யா ததை³க்யமித்ராபந்நஸ்ய தத்³த³ர்ஶநமாத்ரம் போ⁴க³: । தேந தஸ்ய விவேகா(அ)க்³ரஹாதா³த்⁴யாஸிகம் போ⁴க்த்ருத்வம் । விவேகக்²யாத்யா போ⁴க்த்ருத்வாத்⁴யாஸமாத்ரநிவ்ருத்திர்மோக்ஷ: । வஸ்துத: புருஷோ ந ப³த்³தோ⁴ நாபி மோக்ஷ்யத இதி। யதா³ஹு: ।bதஸ்மாந்ந ப³த்⁴யதேத்³தா⁴ ந முச்யதே நாபி ஸம்ஸரதி கஶ்சித் ।bஸம்ஸரதி ப³த்⁴யதே முச்யதே ச நாநாஶ்ரயா ப்ரக்ருதி: ॥bஸத்யம்- புருஷஸ்ய பே⁴ாக்த்ருத்வமபி ஸாம்க்²யைரப்⁴யுபக³தம் । யதா³ஹு: ।bஸம்கா⁴தபரார்த²த்வாத் த்ரைகு³ண்யவிபர்யயாத³தி⁴ஷ்டா²நாத் ।bபுருஷோ(அ)ஸ்தி போ⁴க்த்ருபா⁴வாத்கைவல்யார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தேஶ்ச ॥ இதி।bகத²மித³ம் தேஷாம் பரஸ்பரவிருத்³த⁴வசநமிதி சேத் கிம் குர்ம: । அத ஏவ விப்ரதிஷேதா⁴ச்சாஸமஞ்ஜஸமிதி வக்ஷ்யதே । யதி³ த்வவிரோதா⁴ர்த²ம் போ⁴கா³ஶ்ரயபு³த்³த்⁴யைக்யத³ர்ஶநம் புருஷஸ்ய போ⁴க³ இதி கல்ப்யதே ததா³ தத்³த³ர்ஶநரூப ஏவ தாத்த்விகோ போ⁴க³: புருஷஸ்ய நிர்விகாரஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதீதி தூ³ஷணமிஹோக்தம் த்³ரஷ்டவ்யம் ॥6॥7॥8॥9॥

ஏகஸ்யாபி கர்த்ருகர்மத்வாதி³தி ।

பச்யதே ப²லமித்யத்ர ஹி கர்மகர்த்தரி யக்ப்ரத்யய: । அத: ப²லஸ்யைவ கர்த்ருத்வம் கர்மத்வம் சா(அ)விவாத³மித்யர்த²: ।

கர்மத்வோபசாராதி³தி ।

கர்மகர்தா கர்தைவ கேவலம் ந கர்ம கர்மகார்யயகா³த்மநே பதா³தி³பா⁴க்த்வாத்து கர்மத்வோபசாரேண கர்மகர்தேதி வ்யபதே³ஶ: । நநு- பச்யதே ப²லமித்யத்ர ப²லக³த-பரிணத்யநுகூல: ப²லபாசகசைவக³ததோ³ஹநவ்யாபார: பசிக்ரியா தஜ்ஜந்யபரிணதிப²ல ஶாலிந: ப²லஸ்ய முக்²யமேவ கர்மத்வமுபபத்³யதே கிமர்த²முபசாராஶ்ரயணமிதி சேத் உச்யதே । இஹ பசிதா⁴தோ: ப²லக³தா பரிணதிரர்த²: ந து தத³நுகூலபுருஷவ்யாபார: । யேந புருஷவ்யாபாரம் ப்ரத்யேவ ஸௌகர்யாதிஶயாத் கர்த்ருத்வேந விவக்ஷிதஸ்ய தஜ்ஜந்யக்ரியாப²லஶாலித்வாத்கர்மத்வமபி முக்²யம் ஸம்ப⁴வதீத்யுச்யேத ந த்வேவம் । கர்மகர்த்ருப்ரயோகே³ தா⁴தூநாம் தத்தத்க்ரியாப²லவாசித்வாத் । யதா³ஹ கையட: லுநாதிஸ்தாவத்³ த்³விதா⁴ப⁴வநோபஸர்ஜநே த்³விதா⁴பா⁴வநே வர்ததே லுநாதி கேதா³ரம் தே³வத³த்த: த்³விதா⁴ ப⁴வந்தம் த்³விதா⁴ பா⁴வயதீத்யர்த²: । யதா³ து கேதா³ரஸ்ய ஸௌகர்யாதிஶயவிவக்ஷயா தே³வத³த்தவ்யாபாரோ ந விவக்ஷ்யதே ததா³ த்³விதா⁴ப⁴வநமாத்ரே லுநாதிர்வர்ததே அநேகார்த²த்வாத்³தா⁴தூநாம் பி⁴ந்நா ஏவ வா தா⁴தவோ பி⁴ந்நார்தா²: ஸாரூப்யாத்து தத்த்வாத்⁴யவஸாய: । தத்ர த்³விதா⁴ப⁴வநே கேதா³ரஸ்ய கர்து: கர்மவத் கர்மணா துல்யக்ரிய இதி கர்மகார்யாண்யதிதி³ஶ்யந்தே தேந லூயதே கேதா³ர: ஸ்வயமேவேத்யாத³ய: ப்ரயோகா³ உபபத்³யந்த இதி। ஏவம் சாத்ர பரிணதிரேவ பசிக்ரியேதி தாமவலம்ப்³ய பரஸமவேதக்ரியாப²லஶாலித்வஸ்ய கர்மத்வவ்யாபகஸ்ய ஸமர்த²யிதும-ஶக்யத்வாத்³ வ்யாபகாபா⁴வே ச வ்யாப்யாஸம்ப⁴வாத் கர்மத்வஸ்யைாபசாரிகத்வோக்திர்யுக்தைவ ।

அத்ரைவ ஸாக்ஷித்வேந பாணிநிஸூத்ராம்ஶமுதா³ஹரதி-

பாணிநிரிதி ।

கர்மவத்கர்மணேதி ஸூத்ரே வதிநா முக்²யகர்மத்வாபா⁴வ: ஸ்பஷ்டீக்ருத இத்யர்த²: ।

பரோக்ததோ³ஷாநுவாத³ ஏவேதி ।

யத்³யப்யத்⁴யாஹாரேணாப்⁴யுபக³மாபா⁴வஸ்போ²ரணஇவாநத்⁴யாஹாரேண தத்³விஷயாபா⁴வஸ்போ²ரணே(அ)-பீஷ்டப்ரஸங்க³கத²நரூபதூ³ஷணம் ப⁴யாதே³வ ததா²பி ததா² ஸ்பு²டம் ந பா⁴தீதி தாத்பர்யம் | அவிபா⁴கா³பத்திஶ்சேத்யத்ர அவிபா⁴கோ³ நைக்யம் ।

அஸ்யாதிவாதி³ந: ஸாம்க்²யஸ்ய மதே ப்⁴ரமவிஷயைக்யவிவர்தாபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்ய விவேகாக்³ரஹ ஏவாவிபா⁴க³ஶப்³தே³ந விவக்ஷித இதி வ்யாசஷ்டே-

அவிவேக இதி ।

பா⁴ஷ்யடீகாஸ்த²மத³ர்ஶநஶப்³த³ம் தம:பரத்வேந வ்யாசஷ்டே-

ந த்³ருஶ்யதே நேதி ।

துஶப்³த³ இதி ।

ஸௌத்ரேஷு பூர்வபக்ஷவ்யாவ்ருத்த்யர்தே²ஷு துஶப்³தே³ஷு நகாரஸமாநார்த²த்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம ॥10॥

மஹத்³தீ³ர்கா⁴தி⁴கரணவிஷயா:

மஹத்³தீ³ர்க⁴வத்³வா ஹ்ரஸ்வபரிமண்ட³லாப்⁴யாம் ॥ 11 ॥

ஸாம்யக்ருதேதி ।

பரமாணுவாத³நிராகரணார்த²த்வமாத்ரேண ஸாம்யமிஹ விவக்ஷிதம் । உப⁴யத்ராபி நிராகரணீயயுக்திபே⁴த³ஸ்ய ஸ்வயமேவோக்ததயா ஸர்வதா² ஸாம்யாபா⁴வாத் । யத்³வா- ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹாதி⁴கரணநிராக்ருதியுக்திரப்யத்ர டீகாயாமநுவாத³ரூபேணோபந்யஸ்தா பா⁴ஷ்யே(அ)பி வைஶேஷிகப்ரக்ரியோபந்யாஸேந வ்யஞ்ஜிதேதி தேநாபி ரூபேண ஸாம்யம் விவக்ஷிதம் ।

ஏவகார இதி ।

மாயாஶப³லஸ்ய ப்³ரஹ்மண உபாதா³நத்வே மாயா(அ)ப்யுபாதா³நமிதி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நவாரணாய டீகாயாமேவகார: । தேந சேதநோபாதா³நகம் ந ப⁴வதீதி ஸாத்⁴யார்தே² பர்யவஸாநாந்ந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமிதி பா⁴வ: ।

அஸம்யுக்தாநாமிதி ।

த்³வ்யணுகமாரப்⁴ய ஸ்தூ²லாரம்ப⁴கத்வம் யத் ஶங்காவாத்³யபி⁴மதம் தத³பா⁴வ இஹ ஸாத்⁴ய: । ஸ சாமம்யுக்தாவஸ்தா²யாம் ஶங்காவாதி³நா(அ)பீஷ்யத இதி ஸித்³த⁴ஸாத⁴நவாரணாய ஸம்யுக்தவிஶேஷணமித்யர்த²: ।

த்³வ்யணுகமநாரப்⁴யேதி ।

ஸாத்⁴யவிஶேஷணஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ-

அநேந பா³தோ⁴(அ)போதி³த இதி ।

பரமாணூநாம் த்³வ்யணுகாரம்ப⁴த்³வாரா ஸ்தூ²லாரம்ப⁴கத்வாத் ஸ்தூ²லம் நாரப⁴ந்த இதி ஸாத்⁴யம் பா³தி⁴தம் ஸ்யாத்³ த்³வ்யணுகாநாரப்⁴யேதி விஶேஷணேந தந்நிராஸ: க்ருத இத்யர்த²: ।

ஸ்வாபேக்ஷயா ஸ்தூ²லேதி ।

ஸ்தௌ²ல்யமத்ர பரிமாணாதி⁴க்யமாத்ரம் விவக்ஷிதம் ந து மஹத்த்வமிதி பா⁴வ: ।

ந த்³விதீய இத்யாஹேதி ।

த்³வ்யணுகாரம்ப⁴ப்ரக்ரியாயாஸ்த்வயா(அ)நங்கீ³க்ருதத்வாத்³ த்³விதீயபக்ஷோ ந யுஜ்யத இத்யர்த²: ।

அவயவாவயவிபா⁴வவிரஹிணாமிதி ।

ஜலா(அ)(அ)லோகாதி³விரலத்³ரவ்யவ்யதிரிக்தாநாமிதி விஶேஷணாந்தரஸ்யாப்யுபலக்ஷண-மேதத் । ஸ்வச்ச²ஜலாந்தர்க³தஸிகதாதி³க்³ரஹணார்த²ம் யத்ர ஜலம் தத்ரைவா(அ)(அ)லோகஸ்யாப்யங்கீ³-க்ருதத்வாத் ।

நந்வாந்தராலிகம் கார்யோபலப்³த்⁴யர்த²மேவ த்ர்யணுகாரம்ப⁴ இஷ்யத இத்யாஶங்கதே-

அதே²தி ।

விஶேஷோ வேதி ।

த்³வ்யணுகாந்யேவ த்ர்யணுகாரம்ப⁴காணி ந பரமாணவ இத்யத்ர விஶேஷோ வக்தவ்ய இத்யர்த²: ।

அஸ்தி தாவதி³தி ।

நநு அவயவிநாமவயவாபகர்ஷோத்கர்ஷவைஷம்யப்ரஸாத⁴நம் த்³வித்வப்ரப்⁴ருத்யாரம்ப⁴கத்வ-ப்ரயோஜகதாப்ரஸாத⁴நம் ச க்வோபயுஜ்யதே । த்³வயோ: பரமாண்வோ: ஸம்யோக³ஸ்ய கதா³சித³-வர்ஜநீயத்வாத்³ த்³வயோ: ஸம்யோகே³ ஸதி ஸமவாய்யஸமவாயிகாரணஸமவதா⁴நாத்³ த்³வ்யணுகோத்பத்திரப்ரத்யாக்²யேயேதி ருஜுநா மார்கே³ண த்³வ்யணுகம் ஸாத⁴யிதும் ஶக்யம் । ந ச த்³வயோ: ஸம்யோகா³ந்ந கார்யத்³ரவ்யோத்பத்திரிதி விவத³மாநம் ப்ரதி தத்ப்ரஸாத⁴நமிதி வாச்யம் । தத்ராபி கார்யத்³ரவ்யேஷ்வவயவோத்கர்ஷாபகர்ஷவைஷம்யப்ரஸாத⁴நஸ்யாநுபயோகா³த் । தந்துத்³வயஸம்யோகா³-த்ஸூத்ரோத்பத்தித³ர்ஶநேந ததா² விவாதா³நவகாஶாச்ச । தஸ்மாத்³ த்³வ்யணுகப்ரஸாத⁴நே நைதாவதா யத்நஸ்யோபயோக³: । யத் து பரமாணுத்³வயேந த்³வ்யணுகவத்தத்த்ரயேண க்வசித் த்ர்யணுகோத்பத்திர-ஸ்த்விதி ஶங்காயா நிராகரணம், தத³யுக்தம் । த்ரயாணாம் பரமாணூநாம் த்³வ்யணுகாநாமிவ கதா³சித்ஸம்யோக³யௌக³பத்³யஸ்யாவர்ஜநீயதயா பரமாணுத்ரயாரப்³த⁴த்ர்யணுகஸ்யாப்யப்ரத்யாக்²யேய-த்வாத் ।  பரமாணுஸாதா⁴ரண்யேந த்³வித்வப்ரப்⁴ருத்யாரம்ப⁴கஸம்க்²யேத்யநுபத³ம் ஸ்வயமேவ ப்ரஸாதி⁴த-தயா பரமாணுத்ரித்வம் நாரம்ப⁴கஸம்க்²யேதி வக்துமஶக்யத்வாச்ச । காரணகாரணஜாதீய-ஸ்யேத்யாதி³நியமஸ்த்வஸித்³த⁴: । க்வசித்தந்துத்ரயாரப்³த⁴ஸூத்ரத்ரயேண த்ரிவித்ஸூத்ரோத்பத்திர்த்³ருஶ்யதே க்வசித் தந்துத்ரயேணேதி வ்யபி⁴சாராத் । யதி³ ஸூத்ரத்ரயாரப்³தா⁴த்த்ரிவ்ருத்ஸூத்ராத்தந்துத்ரயாரப்³த⁴ம் த்ரிவ்ருத்ஸூத்ரம் விஜாதீயம் தர்ஹி த்³வ்யணுகத்ரயாரப்³தா⁴த் த்ர்யணுகாத்பரமாணுத்ரயாரப்³த⁴ம் த்ர்யணுகமபி விஜாதீயமஸ்து । அத² பரமாணுத்ரயாரப்³த⁴ம் த்ர்யணுகமண்யேவ ப⁴வேதி³தி போ⁴க³பே⁴தா³பா⁴வேந வையர்த்²யாத்ததா²பூ⁴தத்ர்யணுகோத்பத்திர்ந ஸம்ப⁴வதீதி சேந்ந । காரணப³ஹுத்வாந்மஹத்த்வஸம்ப⁴வேந பா⁴க³பே⁴தோ³பபத்தே: ஸாமக்³ரீஸத்³பா⁴வப்ரபா⁴விதஸ்ய கார்யஸ்ய ப்ரயோஜநாபா⁴வேந ப்ரத்யாக்²யாநா-பா⁴வாச்ச । ந ஹி ப்ரயோஜநக்ஷதிபி⁴யா ஸாமக்³ரீ கார்யம் நார்ஜயதீதி ந்யாயாத்³ போ⁴க³பே⁴தா³பா⁴வேந ஸாமக்³ரீஸத்³பா⁴வப்ரபா⁴விதஸ்ய கார்யஸ்ய ப்ரத்யாக்²யாநே ச த்³வ்யணுகமபி ப்ரத்யாக்²யாயேத பரமாணுவத்தஸ்யாப்யதீந்த்³ரியத்வேந போ⁴க³பே⁴தா³பா⁴வாத் । யதி³ த்³வ்யணுகம் த்ர்யணுகோத்பத்திப்ரணாடி³கயா போ⁴க³பே⁴தோ³பயோகி³ தர்ஹீத³மபி ததா²ஸ்து | ஏதேந- டீகோபந்யஸ்தத்³வ்யணுகரத்³வயாரப்⁴யத்³ரவ்யநிராகரணமபி – நிரஸ்தம் । தஸ்யாபி த்³ரவ்யஸ்ய ஸ்தூ²லகார்யோத்பாத³நப்ரகா³டி³கயா த்³வ்யணுகவத்³போ⁴க³பே⁴தோ³பயோகி³த்வாத் । தஸ்மாத்ஸர்வமித³ம-ஸமஞ்ஜஸமிதி சேது³ச்யதே । வைஶேஷிகப்ரக்ரியாநுவாதோ³(அ)யம் । அத ஏவேத்த²முபாலம்ப⁴நீய: । அத ஏவ பா⁴ஷ்யே வைஶேஷிகாபி⁴மதவ்யவஸ்தா²பக்ஷாஶ்ரயணேந தது³க்ததூ³ஷணஸ்ய வ்யபி⁴சாரம் ப்ரத³ர்ஶ்ய வ்யவஸ்தா²பக்ஷோ ந ஸ்தா²யீதி ஸூசநார்த²ம் யதா³பி ப³ஹவ: பரமாணவோ ப³ஹூநி த்³வ்யணுகாநீத்யாதி³வாக்யேநாவ்யவஸ்தா²பக்ஷமுத்³பா⁴வ்ய தத்ராபி வ்யபி⁴சாரஸாம்யமுக்தம் । மஹாதூலபிண்ட³யோரிதி யுக்த: பாட²: ।

ந து மஹத்தூலபிண்ட³யோரிதி ।

ஆந்மஹத: ஸமாநாதி⁴கரண-ஜாதீயயோரித்யாத்வநியமாத் । நநு மஹத்³தீ³ர்க⁴வத்³வேதி ஸூத்ரே ஸாமாநாதி⁴கரண்யே ஸத்யபி ஆத்வம் ந த்³ருஶ்யதே ந ச தத்ர மஹத்³தீ³ர்க⁴ஶப்³தௌ³ த்³வ்யேகயோரிதிவத்³ பா⁴வப்ரதா⁴நாவிதி பதா³ர்த²பே⁴தா³த்³ த்³வந்த்³வஸமாஸ: । அத: ஸாமாநாதி⁴கரண்யாபா⁴வாந்நாத்வப்ரஸக்திரிதி வாச்யம் । டீகாயாம் ஹ்ரஸ்வபரிமண்ட³லாப்⁴யாமித்யஸ்ய த⁴ர்மிபரதாயா: ப்ரத³ர்ஶிதத்வேந மஹத்³தீ³ர்க⁴ஶப்³த³யோரபி தத³ந்வயார்த²ம் த⁴ர்மிபரதாயா வக்தவ்யத்வாத் । யதி³ தத்ர பதா³ர்தா²-பே⁴தே³(அ)பி பதா³ர்த²தாவச்சே²த³கபே⁴தா³த்³ த்³வந்த்³வ இதி ந ஸாமாநாதி⁴கரண்யம், தர்ஹீஹாபி ததா²ஸ்த்விதி- சேது³ச்யதே । பதா³ர்தா²பே⁴தே³ பதா³ர்த²தாவச்சே²த³கபே⁴தே³ந த்³வந்த்³வோ ந ஸம்ப⁴வதி மஹாபா⁴ஷ்யவிரோதா⁴த் । தத்ர ஹி சார்தே² த்³வந்த்³வ இதி ஸூத்ரே யாஜ்ஞிகஶ்சாஸைௌ வையாகரணஶ்சேத்யாதி³ஷு பதா³ர்த²தாவச்சே²கபே⁴தா³த்³ த்³வந்த்³வமாஶங்க்ய ஶேஷோ ப³ஹுவ்ரீஹிரிதி ஸூத்ரத: ஶேஷஇத்யஸ்யாநுவ்ருத்தேஸ்தஸ்ய ஸமாநாதி⁴கரணஸமாஸவிஷயத்வேந ஶேஷத்வாபா⁴வாத்தத³-ப்ராப்திருபபாதி³தா । கத²ம் தர்ஹி மஹத்³தீ³ர்க⁴வதி³த்யஸ்ய நிர்வாஹ: । இத்த²ம் । காநிசித் த்ர்யணுகாநி மஹாந்தி காநிசித்³தீ³ர்கா⁴ணீதி த்ர்யணுகவ்யக்திபே⁴த³விவக்ஷயா இஹ த்³வந்த்³வஸமாஸ ஆஶ்ரீயதே । யத்³யபி ஸர்வாணி த்ர்யணுகாநி மஹாந்தி தீ³ர்கா⁴ணி ச மஹத்த்வதீ³ர்க⁴த்வயோ: ஸமநியதத்வாத்; ததா²பி காநிசித் த்ர்யணுகாநி பரிதோ த்³வ்யணுகஸம்யோகை³ருத்பத்³யந்தே காநிசித்திர்யக்³த்³வ்யணுகஸம்யோகை³: । தத்ர யாநி த்³விதீயாபேக்ஷயா மஹாந்தீதி த்³விதீயாந்யா-த்³யாபேக்ஷயா தீ³ர்கா⁴ணீதி ச ப்ரத்யயயோக்³யாநி ப⁴வந்தீதி ததா²பூ⁴தத்ர்யணுகவ்யக்தி-த்³வைவித்⁴யாபேக்ஷயா த்³வந்த்³வ உபபத்³யதே । ந சேஹ ததா² த்³வந்த்³வ உபபத்³யதே । ந சேஹ ததா² த்³வந்த்³வோபபத்தி: த்³வயோரபி தூலபிண்ட³யோர்மஹத்த்வாதி⁴கரணத்வேந விவக்ஷிதத்வாத் ।

ஸ்வாஶ்ரயேதி ।

ஸ்வேஷாம் விஶேஷகு³ணத்வாபி⁴மதாநாம் யே ஆஶ்ரயாஸ்தேஷாம் வ்யவச்சே²தே³ தத்தத்³விஶேஷகு³ண-ப்ரவ்ருத்தேதரவ்யாவர்தநே உசிதா அவச்சே²த³கா யே(அ)வாந்தரஸாமாந்யவிஶேஷாஸ்தத்³வந்த இத்யர்த²: । தே சாவாந்தரஸாமாந்யவிஶேஷா நீலரூபாதி³ஷு நீலத்வாத³ய: ஶுக்லரூபே ப்ருதி²வ்யாதி³த்ரயஸாதா⁴ரணே பாகஜத்வா(அ)பாகஜத்வபா⁴ஸ்வரத்வா(அ)பா⁴ஸ்வரத்வாநி । ஏவம் ரஸாதி³ஷ்வப்யூஹநீயம் । ஸ்நேஹத்வாவாந்தரஸாமாந்யஸத்³பா⁴வே தேந லக்ஷணாநுக³திஸ்தத³பா⁴வே ஸ்நேஹத்வேநைவ அந்தரஶப்³த³ஸ்ய வ்யாப்யபரத்வாத் । அபே⁴தே³(அ)பி வ்யாப்யவ்யாபகபா⁴வ-ஸத்³பா⁴வாத் ।

அத்ர ஸ்வாஶ்ரயஶப்³த³ஸ்ய ஏகைகாஶ்ரயபூ⁴தவ்யக்திபரத்வே நீலத்வாதீ³நாம் ததி³தரஸகலவ்யாவர்தகதாவச்சே²த³கத்வாபா⁴வாத³ஸம்ப⁴வ: லக்ஷணே ஸாமாந்யஶப்³த³ஸ்ய ஜாதிபரத்வமபஹாய த⁴ர்மமாத்ரபரத்வமங்கீ³க்ருத்ய நீலாதி³ஷு லக்ஷணஸமர்த²நே ஸாமாந்யகு³ணேஷ்வபி ததை²வ லக்ஷணஸமர்த²நஸம்ப⁴வாத³திவ்யாப்திரித்யாஶங்க்யாஶ்ரயஶப்³தே³ந நவாநாம் மத்⁴யே ஏகைகத்³ரவ்யம் ஸாமாந்யேந விவக்ஷிதம், ந து தத்தத்³வ்யக்திமாத்ரமிதி வ்யாசஷ்டே-

நவஸு மத்⁴ய இதி ।

வ்யாவர்தகா: வ்யாவர்தகதாவச்சே²த³கா: । நநு நவஸு மத்⁴யே(அ)ப்யேகைகத்³ரவ்யவ்யக்திரேகைக-விஶேஷகு³ணவ்யக்தேராஶ்ரய இதி தத்தத்³த்³ரவ்யவ்யக்திக³தததி³தரஸகலவ்யாவ்ருதிப்ரயோஜகதா-வச்சே²த³ககு³ணக³தாவாந்தரஜாத்யபா⁴வாத³ஸம்ப⁴வதாத³வஸ்த்²யம் । ந ச லக்ஷணப்ரவிஷ்டா(அ)-வாந்தரஸாமாந்யேந யஜ்ஜாதீயோ கு³ணோ யாவத்ஸு வர்ததே தாவத்ஸு தத்³க³தததி³தர-வ்யாவ்ருத்திப்ரயோஜகதாவச்சே²த³கத்வம் விவக்ஷிதம் । அணுபரிமாணாதி³கம் யாவத்ஸு சதுர்வித⁴த்³வ்யணுகாதி³ஷு வர்ததே தாவத்³க³தேதரவ்யாவ்ருத்திப்ரயோஜகதாவச்சே²த³கமணுபரிமாண-த்வாதி³கம் ப⁴வதீதி தத்³வதாமணுபரிமாணாதீ³நாம் விஶேஷகு³ணத்வப்ரஸங்கா³த்ததா³ஶ்ரயாஶ்சதுர்வித⁴-த்³வ்யணுகாத³யோ(அ)பி ஹி நவஸு மத்⁴யே ப⁴வந்த்யேவ ।

அத² நவஸு மத்⁴ய இதி விஶேஷப³லாந்நவாந்யதமமாத்ரரூபத்வம் ஸ்வாஶ்ரயவிஶேஷணம் லப்⁴யத இதி நோக்ததோ³ஷ இதி சேத் தர்ஹி லாக⁴வாந்நவாந்யதமமாத்ரவ்ருத்திகு³ணத்வமேவ லக்ஷணமஸ்த்வித்யாஶங்க்ய தத்ரைவோக்த-லக்ஷணார்த²பர்யவஸாநமாஹ-

ஏவம் சேதி ।

ப்ருதி²வ்யாதீ³தி ।

அநேகேத்யாதி³மாத்ரோக்தாவஸம்ப⁴வ: ஸ்யாத்³ நீலத்வாதீ³நாம் விஶேஷகு³ணத்வப்ரயோஜக-ஸாமாந்யாநாம் காககோகிலகுவலயாத்³யநேகலக்ஷணஸாமாநாதி⁴கரண்யாபாத³கத்வாத் । அதோ நவலக்ஷணவ்யதிரிக்தவ்யதிரிக்தத்வமநேகவிஶேஷணம் । யத்³யபி நவாநாம் லக்ஷணாநாம் மத்⁴யே இத்யந்வயமுகே²ாக்தௌ யோ(அ)ர்த²: ஸ ஏவமுக்தாவபி பர்யவஸ்யதி ததா²பி நவாநாம் லவணாநாமநநுக³தாநாம் நவலக்ஷணவ்யதிரிக்தவ்யதிரிக்தத்வேநாநுக³மார்த²ம் வ்யதிரேகமுகே²நோ-க்தி: ।

நவத்வவிஶிஷ்டேதி ।

ஏகோயம் ந நவேதி ப்ரதீதேர்நவேமே நைக இதி ப்ரதீதேஶ்ச நவத்வவிஶிஷ்டேப்⁴யஸ்தத்ஸமுதா³யாந்தர்க³தஸ்யாப்யேகஸ்ய ஏகஸ்மாத்தத்³க⁴டிதாநாமபி நவாநாம் பே⁴தோ³(அ)ஸ்தீதி பா⁴வ: ।

உபலக்ஷிதேதி ।

யத்ர விஶேஷணத்வம் ந தத்ரோபலக்ஷணத்வமிதி நவத்வவிஶிஷ்டாஸ்தது³பலக்ஷித-வ்யதிரிக்தா இத்யுக்தம் । ந ச யே நவத்வவிஶிஷ்டாஸ்தே(அ)ப்யபேக்ஷாபு³த்³தி⁴விநாஶாந்நவ-ஸம்க்²யாவிநாஶே தது³பலக்ஷிதா ப⁴வந்தீதி வாச்யம் । அபேக்ஷாபு³த்³தீ⁴நாம் யாவதா³ஶ்ரயபா⁴வித்³வி-த்வாதி³ஸம்க்²யாவ்யஞ்ஜகத்வேநாபேக்ஷாபு³த்³தி⁴தந்நாஶாப்⁴யாம் த்³வித்வாத்³யுத்பத்திநாஶாநங்கீ³காராத் ஸ்வஸமவேதேதி விஶேஷ்யமாத்ரம் க⁴டத்வாதி³ஷ்வதிவ்யாப்தமிதி விஶேஷணோபாதா³நம் ஸாமாந்யேஷு ஸமவேதஸ்ய கஸ்யசித்³த⁴ர்மஸ்யாபா⁴வாத³திவ்யாப்திநிராஸ: ।

த்³ரவ்யஜாதீயேதி ।

ஸம்க்²யாதீ³நாமாஶ்ரயாநவாபி த்³ரவ்யாணி த்³ரவ்யத்வேநைகஜாதீயாநி தேஷாம் கு³ணாதி³ப்⁴யோ வ்யவச்சே²த³கா: ஸம்க்²யாத³ய இத்யதிவ்யாப்தி: ।

நந்வேகஜாதீயத்வம் த்³ரவ்யத்வாவாந்தரஜாத்யா விவக்ஷிதமித்யாஶங்க்ய ததா² ஸத்யவ்யாப்திரித்யாஹ-

க³க³நபே⁴தே³தி ।

ஸ்வமதே கல்பபே⁴தே³ந க³க³நபே⁴த³ஸத்த்வே(அ)பி லக்ஷணவாதி³மதே ஸ நாஸ்தீதி பா⁴வ: ॥22॥

பரமாணுஜக³காரணத்வாதி⁴கரணவிஷயா:

உப⁴யதா²பி ந கர்மாதஸ்தத³பா⁴வ: ॥ 12 ॥

அநவபோ³த⁴ரூப இதி ।

ஜட³த்வாவிஶேஷாத³ணவோ(அ)த்³ருஷ்டாஶ்ரயாஸ்தவ மதே கிம் ந ஸ்யுரித்யுபஹாஸார்த²மணு-ஸமவாயித்வபக்ஷோக்திரித்யர்த²: । தஸ்ய சேதநா(அ)நதி⁴ஷ்டி²தஸ்யாப்ரவ்ருத்தேரிதி கர்மணஶ்சேதநா-தி⁴ஷ்டி²தத்வம் ந கேவலம் ஸாம்க்²யாதி⁴கரணோக்தரீத்யா(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் கிம் த்வத்³ருஷ்டஸ்ய ப்ரலயே(அ)பி ஸத்த்வாத்ததா³பி த்³வ்யணுகோத்பாத³ககர்ம மா பூ⁴தி³த்யேதத³ர்த²மபி தத³ப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ந ச பரிபக்வமத்³ருஷ்டம் ப²லஜநகம் பரிபாகஶ்ச ஸர்கா³த்³யஸமய ஏவ ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । ஈஶ்வராதி⁴ஷ்டா²நஸாஹித்யவ்யதிரேகேண தத்பரிபாகஸ்ய நிர்வக்துமஶக்யத்வாத் । அணுவாதி³மதே கு³ணரூபஸ்யாத்³ருஷ்டஸ்யைாபதா⁴தி³வத்ததோ(அ)ந்யஸ்ய பாகஸ்யாஸம்ப⁴வாத் ப²லகாலாதி³ஸாஹித்யரூபதயா கத²ஞ்சித்தந்நிர்வசநே(அ)பி ததா²பூ⁴தபாகயுக்தஸ்யாப்யத்³ருஷ்டஸ்ய தந்மதே(அ)பி பரமேஶ்வரவிநியோஜ்யத்வாத் । உக்தம் ஹி ந்யாயவார்திகக்ருதா - கர்ம புருஷஸ்யேஶ்வரோ(அ)நுக்³ருஹ்ணாதி கோ(அ)நுக்³ரஹார்த²: யத்³யதா²பூ⁴தம் யஸ்ய ச யதா³ பரிபாககாலஸ்தத்ததா² ததா³ ச விநியுங்க்த இதி।

நந்வஸ்து தந்மதே(அ)பீஶ்வராதி⁴ஷ்டி²தத்வாத்³யப்⁴யுபக³ம: யதா² ததை²வாஸ்து கோ தோ³ஷ இத்யாஶங்க்ய தத்ர பாஶுபதாதி⁴கரணே (ப்³ர. அ. 2 பா. 2 ஸூ. 37) தூ³ஷணம் வக்ஷ்யத இத்யாஹ-

பத்யுரிதி ।

ப்ரயத்நவிஶேஷேதி ।

ப்ராயோபி⁴ப்ராயமேதத் । வாயுநாபி நோத³நத³ர்ஶநாத் ।

தர்ஹி ந க்வசித³பீதி ।

வ்ருக்ஷாதி³ஷ்விவ ஸம்யோக³ஸ்யாவ்யாப்யவ்ருத்தித்வோபபாத³கா: ப்ரதே³ஶவிஶேஷாத³யோ(அ)பி வக்தும் ந ஶக்யேரந்நிதி பா⁴வ: ।

ப்ரதே³ஶகல்பநயா ப்ரதீதிரவகல்பதே சேத்ததை²வாஸ்து கோ தோ³ஷ இத்யாஶங்க்ய ததா² ஸதி ஸம்யோக³தந்மூலத்³வ்யணுகாதி³: கல்பித: ஸ்யாதி³தி தூ³ஷணே தாத்பர்யமாஹ-

ப்ரதே³ஶகல்பநயா(அ)பீதி ॥12॥

தந்நியாமகத்வாத்தந்துபடோப⁴யம் ஸம்ஶ்லிஷ்டதாப்ரயோஜகத்வாத் । தத்காரணவத் படோத்பாத³நத்³வாரா தது³ப⁴யஸம்ஶ்லிஷ்டதாபாத³கவேமாதி³வத் । இத³மத்ர தூ³ஷணம் வக்தும் ஶக்யம் - ப்ராக³பா⁴வஸ்யாபி படகாரணத்வாத்தஸ்ய தந்துபடாப்⁴யாம் ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத்³வ்யபி⁴சார: । அத² ப்ராக³பா⁴வஸ்ய படே ந ப்ரதியோக்³யநுயோகி³பா⁴வரூப: ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தஸ்ய தந்துபி⁴ரபி ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴: கல்ப்ய: காரணாநாம் மிலிதாநாம் கார்யஜநகத்வேந கார்யோத்பத்தௌ தேஷாம் மேலநஸ்யாப்யபேக்ஷிதத்வாந்மேலநஸ்ய ச ஸம்ப³ந்த⁴ரூபத்வாதி³தி சேத்கிம் ஸ்வரூபமபி ஸம்ப³ந்தோ⁴ ப⁴விதுமர்ஹதி ஓமிதி சேத் தர்ஹி அவயவாவயவ்யாதீ³நாமபி ஸ்வரூபமேவ ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்யாதி³தி கிம் ஸமவாயேந । ஸம்ப³ந்தி⁴ஸ்வரூபாணாமநந்தத்வால்லாக⁴வேந ஸர்வாநுக³த ஏக: ஸமவாய: கல்ப்யத இதி சேத்³ ந । ஏகஸ்யாநேகேஷாம் வா கல்பநீயத்வே க²லு லாக⁴வாதே³கஸ்ய கல்பநமிஹாநேகேஷாம் க்ல்ருப்தத்வாத்தேஷ்வேவ க்ல்ருதேஷு ஸம்ப³ந்த⁴த்வமாத்ரம் கல்பநீயம் ந து ஸமவாயஸ்தத்³க³தம் ஸம்ப³ந்த⁴த்வம் சேத்யுப⁴யம் கல்பநீயம் கௌ³ரவாத் । அத² ஸமவாயபக்ஷே ஸமவாயஸ்தத்³க³தம் ஸம்ப³ந்த⁴த்வம் சேதி த்³வயமேவ கல்பநீயம் அவயவாவயவ்யாதி³ஷு ஸம்ப³ந்த⁴த்வகல்பநே தேஷாமநநுக³தத்வேந க்ரோடீ³காரகாபா⁴வாத்³ அநந்தாநி ஸம்ப³ந்த⁴த்வாநி கல்ப்யாநீதி ஸமவாயபக்ஷ ஏவ லாக⁴வமிதி சேந்ந । நிரூபகபே⁴தே³ந ஸம்ப³ந்த⁴த்வே பே⁴தா³நங்கீ³காரே(அ)வயவாதி³ஷு தத்தத³பா⁴வஸம்ப³ந்த⁴த்வஸ்ய க்ல்ருப்தஸ்யைவாவயவ்யாதி³ஸம்ப³ந்த⁴த்வரூப-தாயா அபி ஸம்ப⁴வேந அவயவாதி³ஷு ஸம்ப³ந்த⁴த்வஸ்யைகஸ்யாப்யகல்பநீயத்வாந்நிரூபகபே⁴தே³ந தத்³பே⁴தா³ங்கீ³காரே ஸமவாயே(அ)பி தத்தந்நிரூபகபே⁴த³ப்ரயுக்தாநாம் தத்ஸம்ப³ந்த⁴த்வகல்பநாவஶ்யம்-பா⁴வாத் ஸமவாயபக்ஷே த⁴ர்மிகல்பநாகௌ³ரவஸ்யாதி⁴கஸ்ய ஸத்³பா⁴வாதி³தி। இத்யம் தூ³ஷணம் ஸமவாயஸ்ய ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தராநபேக்ஷத்வே ஸம்யோகோ³பி தத³நபேக்ஷ: ஸ்யாதி³தி வக்ஷ்யமாணரீத்யைவோந்நேதும் ஶக்யமிதி பா⁴ஷ்யாதி³ஷு ந கண்ட²ரவேணோக்தம் ।

பக்ஷேதரஸ்யபீதி ।

யத்³யபி பக்ஷமாத்ரவ்யாவ்ருத்த உபாதி⁴: பக்ஷேதர: ப்ரஸித்³த⁴: ஸம்ப³ந்த⁴த்வோபாதி⁴ஶ்ச ந ததா² அபக்ஷாத்ஸம்யோகா³த³பி வ்யாவ்ருத்தத்வாத் ததா²ப்யுபாதி⁴வ்யதிரேகேண ஸாத்⁴யவ்யதிரேகஸாத⁴கம் யது³பாத்⁴யுத்தா²ப்யம் ப்ரதிபக்ஷாநுமாநமுபாதே⁴ர்தூ³ஷகதாபீ³ஜம் தஸ்யாஸாதா⁴ரணஹேத்வாபா⁴ஸ-தோ³ஷக்³ரஸ்தத்வம் பக்ஷேதரத்வஸ்யாநுபாதி⁴தாயாம் பீ³ஜம் । யதா² பர்வதீயவந்ஹ்யநுமாநே தத்பர்வதேதரத்வஸ்யாநுபாதி⁴தாயாமயம் பர்வதோ நிர்வஹ்நி: ஏதத்பர்வதத்வாதி³தி தது³த்தா²ப்யப்ரதி-பக்ஷாநுமாநஸ்ய ஸகலஸபக்ஷவ்யாவ்ருத்தத்வரூபேணாஸாதா⁴ரண்யேந து³ஷ்டத்வாத்தஸ்யாநுபாதி⁴த்வம் । ததீ³யமநுபாதி⁴தாபீ³ஜமிஹாபி ஸமாநம் । ஸமவாயோ(அ)ஸம்ப³த்³த⁴: ஸம்ப³ந்த⁴த்வாதி³த்யத்ராபி ஹ்யஸ்த்யஸாதா⁴ரண்யமித்யஸ்ய பக்ஷேதரத்வஸாம்யேநாநுபாதி⁴த்வஶங்கா । உபாதி⁴த்வஸமர்த²-நஸ்யாயமாஶய: । பக்ஷே ஸாத்⁴யாபா⁴வநிஶ்வயே ஸதி பக்ஷ ஏவ ஸபக்ஷோபி ஜாதோ(அ)த: ஸகலஸபக்ஷவ்யாவ்ருத்தத்வாபா⁴வாத்³ நாஸாதா⁴ரண்யமநுபாதி⁴தாபீ³ஜமஸ்தீதி அகு³ணத்வே ஸத்யஸம்ப³ந்த⁴த்வம் அகு³ணத்வவிஶிஷ்டஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴த்வஸ்யாபா⁴வஸ்ததா² ச ஸம்யோகே³(அ)பி விஶேஷணாபா⁴வப்ரயுக்தவிஶிஷ்டாபா⁴வரூபோபாதி⁴ஸத்த்வாந்ந ஸாத்⁴யாவ்யாபகத்வம் ।

ஸம்யோக³ஸ்ய கு³ணத்வமஸித்³த⁴மிதி ।

ரூபாதி³சதுர்விம்ஶத்யநுக³தஸ்யைகஸ்ய கு³ணத்வஸ்ய நிர்வக்துமஶக்யத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

உப⁴யஸித்³த⁴ஸ்த²ல இதி ।

யத்³யப்யநுமாநவாதி³மதே ஸாத்⁴யாவ்யாபகத்வமப்யுபாதி⁴தோ³ஷ ஏநம் ப்ரதி ப்ரதிபக்ஷோந்நயநாஸம்ப⁴வாத் ததா²பி ததா² நி:ஶங்கதோ³ஷோ ந ப⁴வதீதி தாத்பர்யம் । அநத்⁴யவஸி -தத்வமஸாதா⁴ரண்யம் ।

ஸம்ப³ந்த⁴த்வே ஸதீதி விஶேஷணமிதி ।

ஶுத்³த⁴ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வாபா⁴வே(அ)பி பக்ஷத⁴ர்மாவச்சி²ந்நஸாத்⁴யவ்யாபகோயமுபாதி⁴ரித்யர்த²: । நந்வேவம் ப்ரதிபக்ஷோந்நயநே ஶுத்³த⁴ஸாத்⁴யவ்யதிரேகோ ந ஸித்⁴யேதி³த்யாஶங்க்ய பக்ஷத⁴ர்மரூபவிஶேஷணவதி விஶிஷ்டவ்யதிரேக: ஸித்⁴யந்விஶேஷ்யவ்யதிரேகமாதா³ய பர்யவஸ்யேதி³த்யாஹ

ததா² சேதி ॥13॥14॥

வ்யாப்தி: ப்ரமிதா வக்தவ்யேதி ।

ந ச விபக்ஷபா³த⁴காபா⁴வாதி³ஹ தர்கமூலவ்யாப்த்யப்ரமிதி: ஶங்கநீயா ரூபாதீ³நாம் ஜந்யத்வே ஹி ரூபத்வாதி³கம் ப்ரயோஜகமேஷ்டவ்யம் அநுக³தத்வால்லகு⁴த்வாச்ச । ந து கார்யக³தரூபத்வம் பார்தி²வபரமாணுக³தபாகஜரூபாநநுக³தத்வாத்³ கு³ருத்வாச்ச । ததா² ச பரமாணுஷ்வபி ரூபாதி³ஸ்வீகாரே அக்³நிஸம்யேக³ஜந்யா ரூபாத³ய: ஸ்வோத்பத்தௌ ஸ்வாஶ்ரயகாரணக³தரூபாத்³யபேக்ஷேதி பராப்⁴யுபக³தரீத்யைவ ஜலபரமாணுக³தரூபாதீ³நாம் பார்தி²வபரமாணுக³தஶ்யாமரூபஸ்ய சோத்பத்தாவபேக்ஷிதாநாம் ரூபாதீ³நாமாஶ்ரயத்வேந பரமாணூநாம் காரணீபூ⁴தா அவயவா: ஸித்⁴யந்தோ ந நிவாரயிதும் ஶக்யந்தே । ஸாவயவத்வே சா(அ)நித்யத்வமப்யநிவார்யம் । ததா² த்ரஸரேணு: ஸமவாயிகாரணாரப்⁴ய: மஹத்த்வே ஸதி சாக்ஷுஷத்வாத், தத³பி த்ரஸரேணுஸமவாயிகாரணம் ஸமவாயிகாரணாரப்⁴யம், மஹதா³ரம்ப⁴கத்வாதி³தி பரை: பரமாணு: ஸாத்⁴யதே । ததா² சாத்³யாநுமாநே விபக்ஷபா³த⁴கதர்க ஏவமுச்யதே । மஹத்பரிமாணஸ்ய ஜந்யத்வே மஹத்த்வாபகர்ஷமாத்ரம் ப்ரயோஜகம் ந து மஹத்பரிமாணக³தமுத்கர்ஷாபகர்ஷரூபஜாதித்³வயம் கௌ³ரவாத் । ததா² ச சஸரேணுமஹத்த்வஸ்யாபக்ருஷ்டமஹத்த்வரூபதயா ஜந்யத்வேந காரணாபேக்ஷாயாம் தத்ர ஸ்வாஶ்ரயஸமவாயிகாரணக³தஸம்க்²யாபரிமாணப்ரஶிதி²லஸம்யோகா³ந்யதமாவஶ்யம்பா⁴வேந சஸரேணோ: ஸமவாயிகாரணமவஸ்யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி தத்ர மஹத்த்வஸ்ய ஜந்யத்வே மஹத்த்வாபகர்ஷோ(அ)பி ந ப்ரயோஜக: கிம்து பரிமாணாபகர்ஷ இதி யுக்தம் ஸாமாந்யஸ்ய லகு⁴த்வாத்³தீ³ர்க⁴பரிமாணாநுக³தத்வாச்ச । ததஶ்ச சஸரேணுமூலகாரணே யத்³யபக்ருஷ்டபரிமாண-மப்⁴யுபக³ம்யேத ததா³ தஸ்ய ஜந்யத்வேந காரணபரிமாணாத்³யபேக்ஷயா தஸ்ய ஸாவயவத்வம் ப்ரஸஜ்யேதேதி தத்பரிஹாராய தத்ர பரமமஹத்த்வஸ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்யத்வாத் தது³க்தரீத்யைவ பரிமாணக³ததஜ்ஜந்யதாப்ரயோஜகரூபாபேக்ஷயா ஜக³ந்மூலகாரணாநுமாநப்ரவ்ருத்தௌ தேந பரமமஹத்³ப்³ரஹ்மைவ ததா²த்வேநாநுமிதம் ப⁴வேதி³தி। ஏவம் ச ஸ்தௌ²ல்யாநித்யத்வே ப்ரஸஜ்யேயாதாமிதி தர்கே ஸ்தௌ²ல்யஶப்³தி³தஸ்ய மஹத்த்வஸ்ய பரமாத்ராநிஷ்டஸ்யாபாத³நம் அநித்யத்வஸ்ய தூமயா(அ)நிஷ்டஸ்யேதி விவேக: ।

ஸத்ப்ரதிபக்ஷதாமாஶங்க்யேதி ।

நநு ஜக³த்ஸோபாதா³நம் பா⁴வகார்யத்வாதி³தி யத்³ப்³ரஹ்மபர்யவஸாய்யநுமாநமுபந்யஸ்தம் யச்ச ஜக³து³பாதா³நம் ந ஸ்பர்ஶவந்ந சாணு நித்யத்வாதி³த்யநுமாநாந்தரமுபந்யஸ்தம் தத்ரோப⁴யத்ராபி பரமாணுநித்யத்வாநுமாநம் ந ப்ரதிபக்ஷதாம் ப⁴ஜதே । தத்ஸாத்⁴யாபா⁴வாவிஷயத்வாத்³, ஜக³த்காரணஸ்ய ஸ்பர்ஶவத்த்வே(அ)ப்யணுத்வே(அ)பி நித்யத்வமகாரணகத்வாதி³பி⁴ருபபத்³யத இதி த்³விதீயாநுமாநஸ்யாப்ரயோஜகத்வம் பரமதேரநுமாநை: ஸித்⁴யதி தத³பி த்³விதீயாநுமாந-கல்பநாபேக்ஷம் । தஸ்மாத்ஸாமாந்யதோ ஜக³த்காரணாநுமாநஸ்ய ப்³ரஹ்மபர்யவஸாநேந பரமாண்வஸித்³தி⁴தூ³ஷணமுக்த்வா நையாயிகோக்தாநி பரமாணுநித்யத்வாநுமாநாந்யபி தூ³ஷயதீத்யேவாவதாரயிதும் யுக்தமிதி சேது³ச்யதே । தாவத்யேவார்தே² பா⁴ஷ்யடீகயோஸ்தாத்பர்யம் ததா²பி தேஷாமநுமாநாநாம் ஸித்³தா⁴ந்தவிருத்³தா⁴ர்த²விஷயதாமாத்ரேண ப்ரதிபக்ஷவ்யபதே³ஶ: க்ருத: । ததே³தத³ர்தா²தி³த்யநேந ஸூசிதம் ।

ப்ரதீத்யப்ராப்யேதி ।

நிமித்தகாரணத்வேந லப்³த்⁴வேத்யர்த²: ॥15॥16॥17॥ உத்ஸூத்ரவாக்யமிதி வ்யாக்²யாநே ஸ்வயமேவ ஹேதுமாஹ-

ஸௌத்ரசஶப்³த³வ்யாக்²யாநத்வாதி³தி ।

ந தது³த்பாத்³யத்வம் கேஷாஞ்சித்³கு³ணாநாம் ஸாமாந்யாதீ³நாம் ச தத³பா⁴வாதி³தி। யத்³யபி த்³ரவ்யாதீ⁴நநிரூபணத்வமபி ஶப்³த³க³ந்தா⁴தி³ஷு நாஸ்தீத்யவ்யாபகத்வம் ஸமாநம் ததா²பி த்³ரவ்யோத்பத்³யத்வம் வஹ்ந்யுத்பாத்³யே தூ⁴மே(அ)திப்ரஸக்தமிதி தது³பேக்ஷணம் ।

ஶுக்லத்வம் த்³ரவ்யவ்ருத்தீதி ।

ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரத்யக்ஷமாத்ரேண நையாயிகமந்யோ ந பரிதுஷ்யேதி³தி தத³நுக்³ராஹ்யமநுமாநமுபந்யஸ்தம் ।

நந்வாகாராந்தராயோகோ³(அ)ஸித்³த⁴: கு³ணத்வாதி³த்யாஶங்க்ய விஶிநஷ்டி-

ஸ்வாதந்த்ர்யப்ரயோஜகேதி ।

நநு தாமிமாமயுதஸித்³தி⁴ம் விகல்ப்ய தூ³ஷயதீத்யயுக்தம் த்³ரவ்யாஶ்ரிதத்வநியமோ  கு³ணாதீ³நாமயுதஸித்³தி⁴ரிதி நிருக்தத்வாத்தத்ர ச வக்ஷ்யமாணவிகல்பாப்ரஸராதி³த்யா-ஶங்க்யாவதாரயதி-

ப⁴வேதி³தி ।

ததா²பி தாமிமாமித்யயுக்தமித்யாஶங்க்ய தஸ்யார்த²மாஹ-

தத³ர்த²விகல்போ(அ)பீதி ।

அப்ருத²க்³தே³ஶத்வாத³யோ ஹி த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வநியமரூபா(அ)யுத்தஸித்³த்⁴யுபபாத³கத்வேந ஶங்கிதா அதஸ்தத³ர்த²விகல்பஸ்தத்³விகல்பத்வேநோபசரித இத்யர்த²: ।

ப்ரகாராந்தரேணேதி ।

அப்ருத²கே³கோ தே³ஶோ யயோரிதி வ்யுத்பத்திமாஶ்ரித்ய அப்ருத²க்ஸித்³த⁴த்வம் பா⁴ஷ்யே தூ³ஷிதம் இதா³நீம் ப்ருத²க்³தே³ஶத்வாபா⁴வம் தத³ர்த²மாஶ்ரித்ய ஶங்கத இத்யுத்தரக்³ரந்த²ஸ்ய ஸாமாந்யதோ(அ)-வதாரிகா ।

தத்ராவ்யவஹிதக்³ரந்த²மவதாரயதி-

தத்ர தாவதி³தி ।

அந்யதே³ஶத்வம் யுதஸித்³தி⁴ரிதி ।

யுதஸித்³த்⁴யுபபாத³கமந்யதே³ஶத்வமித்யர்த²: ।

ஸங்கி³த்வாதி³தி பாட²மாஶ்ரித்ய தஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴த்வாதி³த்யர்த²ஶ்சேத்³வ்யபி⁴சார: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே-

ஸம்யோகி³த்வாதி³த்யர்த² இதி ।

அப்⁴யுபேத்யாபீதி ।

ஆகாஶாத்மநோஸ்தந்மதே ஸம்யோகா³பா⁴வாத்தந்மதமர்யாத³யா பூர்வோக்தம் தூ³ஷணம் ந ப⁴வதீத்யேதது³க்தாப்ருத²க்³தே³ஶத்வஸ்யாப்⁴யுபக³மே மூலம் ।

நநு ஶுக்லத்வமித்யாதீ³தி ।

ஶுக்ல: பட: இத்யாதௌ³ ஶுக்லஶப்³த³ஸ்ய ஶுக்லகு³ணவிஶிஷ்டே த்³ரவ்யே ப்ரவீணே குஶலஶப்³த³ஸ்யேவ நிரூடா⁴ லக்ஷணா । ந சைவம் க⁴டஸ்ய ஶுக்ல இத்யபி கதா³சித்ப்ரயோக³ப்ரஸங்க³: । நிரூட⁴லக்ஷணயா(அ)ந்யத்ர ப்ரயுக்தஸ்ய பத³ஸ்ய முக்²யே(அ)ர்தே²(அ)-ப்ரயோக³ஸ்யாபி த³ர்ஶநாத் । ந ஹி குஶலஶப்³த³ஸ்ய குஶலவநகர்தரி ப்ரயோகோ³(அ)ஸ்தி। அதஸ்தத்ர கு³ணவிஶிஷ்டத்³ரவ்யலக்ஷணகாத் ஶுக்லஶப்³தா³த்³ பா⁴வார்த²ப்ரத்யயோத்பத்த்யா ஶுக்லத்வம் ஶுக்லதா ஶைௌக்ல்யம் ஶுக்லிமேத்யேவ ப்ரயோக³ இத்யர்த²: ।

த⁴ர்மிக்³ராஹகப்ரத்யக்ஷவிரோதா⁴தா³பா⁴ஸ இதி ।

ந ச படஸ்ய ஶுக்லம் ரூபமிதி வ்யவஹாரமூலபூ⁴தம் பே⁴த³விஷயம் ப்ரத்யக்ஷமப்யஸ்தி தத்³ அபே⁴த³ப்ரத்யக்ஷம் பா³தே⁴தேதி வாச்யம் । ந ஹ்யுக்தவ்யவஹாரோ பே⁴த³விஷய: கிம்து ஷஷ்ட்²யர்த²ஸம்ப³ந்த⁴விஷய: । ஸம்ப³ந்தே⁴ந து பே⁴தோ³(அ)நுமாதவ்யஸ்தத³ப்யநுமாநம் ஶுக்ல: பட இத்யபே⁴த³ஸாக்ஷாத்காரோ பா³தே⁴த தஸ்மாத்³ராஹோ: ஶிர இதிவதௌ³பசாரிகம் ஸம்ப³ந்த⁴வ்யபதே³ஶமாத்ரமிதி கல்பநீயம் । கிம் ச படஸ்ய ஶுக்லம் ரூபமித்யேதத்படஸ்ய ஶுக்லத்வம் ஶௌக்ல்யமித்யாதி³நா ஸமாநவிஷயம் ஶுக்லத்வமித்யாதி³ப்ரத்யயே ச கு³ணகு³ணிபே⁴த³வாதி³பி⁴ர்கு³ணே யச்சு²க்லத்வமப்⁴யுபக³ம்யதே ததே³வ படே ப்ரதீயதே(அ)த: படஸ்ய ஶுக்லம் ரூபம் ஶுக்லோ கு³ண இத்யாதி³வ்யவஹாரோ(அ)பி படக³தஶுக்லத்வஸாமாந்யவிஷய இத்யேவ வக்துமுசிதம் । ஶுக்லத்வஸாமாந்யே கத²ம் ஶுக்லஶப்³த³ இதி சேத் ஶுக்லகு³ணே வா கத²ம் ஶுக்லத்வம் ஶுக்லிமேத்யாதி³பா⁴வப்ரத்யயாந்த: ஶப்³த³: । ஶுக்லஶப்³த³ஸ்ய த்³ரவ்யலக்ஷணா-மாஶ்ரித்யேதி சேத் தஸ்யேஹ ஸாமாந்யே லக்ஷணா(அ)ஸ்து கௌ³ர்நித்யேதி ப்ரயோகே³ கோ³ஶப்³த³ஸ்யேவ । யத்³வா ஶுக்லஶப்³த³: ஶுக்லத்³ரவ்யஸ்யேவ தத்³க³தஶுக்லத்வஸாமாந்யஸ்யாபி வாசக: யதா² ஸாக்ஷாத்கார ஶப்³த³: ப்ரத்யக்ஷஜ்ஞாநஸ்யேவ தத்³க³தஸாக்ஷாத்த்வஸாமாந்யஸ்யாபி । அத ஏவ க⁴டஸாக்ஷாத்கார இதி ஸாக்ஷாத்காரிப்ரமேதி ச வ்யவஹார: । ஏவம் ச கு³ணவசநேப்⁴யோ மதுல்லோபாநுஶாஸநமபி ஸாமாந்யவாசிப்⁴யோ மதுப: ப்ரஸக்த்யா ஸார்த²கம் ப⁴விஷ்யதி। ந சைவமபி ஸாக்ஷாத்காரீதிஶப்³த³வத் ஶுக்லஶப்³தா³தி³நிப்ரத்யயேந ஶுக்லீத்யபி ப்ரயோக³: ஸ்யாத் தல்லோபாநுஶாஸநாபா⁴வாதி³தி வாச்யம் । அர்ஶஆதி³க³ணே வர்ணஶப்³த³பாட²ஸ்யார்ஶஆதி³ப்⁴யோ(அ)-ச்ப்ரத்யயவிதா⁴நார்த²த்வேந தத இநிட²நோர்பா³தா⁴த் । மதுபஸ்து ததோ பா³தோ⁴ ந ப⁴வதி ப்ராணிஸ்தா²தா³தோ லஜந்யதரஸ்யாமித்யதோ(அ)ந்யதரஸ்யாக்³ரஹணஸ்ய வைஶேஷிகப்ரத்யயைர்மதுப: ஸமுச்சயார்த²மநுவ்ருத்யங்கீ³காராத் । அதோ மதுல்லோபாநுஶாஸநம் ஸார்த²கம் । ஏவமபே⁴த³ப்ரத்யக்ஷாநுஸாரேண வ்யவஹாரவ்யவஸ்தா²கரணே லாக⁴வமபி ப⁴வதி। த்³ரவ்யாதிரிக்தகு³ணாப்⁴யுபக³மே ஹி கு³ணஸ்தத்ஸம்ப³ந்த⁴ஶ்வேத்யுப⁴யமபி கல்பநீயமிதி கௌ³ரவம் ப⁴வேத்தஸ்மால்லாக⁴வாநுக்³ருஹீதாபே⁴த³ப்ரத்யக்ஷப³லாத்³ கு³ண்யபே⁴த³ ஏவ கு³ணாநாமாஸ்தே²ய: । ஸுரபி⁴ர்க³ந்த⁴ப²லீ மது⁴ரோ கு³ட³: உஷ்ணோ வந்ஹிரிதி க³ந்தா⁴தீ³நாமபி த்³ரவ்யாபே⁴த³ப்ரத்யக்ஷைஸ்தத்³பே⁴த³நிராஸாத் । அயம் ச கு³ணகு³ண்யபே⁴தோ³ கு³ணிபரிஶேஷேண ப்ரதிநியதேந்த்³ரியக்³ராஹ்யநாநாகு³ணஸம்கா⁴தபரிஶேஷேணோப⁴யதா²ப்யநிர்வசநீயபா⁴வேந வா பர்யவஸ்யதீத்யந்யதே³தத் ।

பூர்வபக்ஷிண ஏவ க்³ரந்த² இதி ।

ந சேத்யயம் ஶப்³த³: பூர்வபச நிராகரணார்த² இத்யேவம் ஸித்³தா⁴ந்தக்³ரந்தோ² ந ப⁴வதி, கிம் தூத்பத்தே: ஸமவாயாந்யத்வஸ்ய நிராகரணார்த²: ஸ இதி பூர்வபக்ஷக்³ரந்த² ஏவாயமித்யர்த²: ।

யத்³யுச்யேதேதி ।

ப்ரதீகக்³ரஹணாநந்தரமப்ராப்திபூர்விகா ப்ராப்திரித்யேகம் லக்ஷணம் । அந்யதரகர்மஜோ-ப⁴யகர்மஜப்ராப்த்யோரந்யதரேத்யபரம் யுதஸித்³தி⁴லக்ஷணம் । தத்³பா⁴வஶ்ச ந கார்யகாரண-ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ப⁴வதீதி க்வசித்பாட²: । தத்ர கர்மஜா ப்ராப்திரித்யேதாவதே³வ வக்தவ்யம் ஜநககர்மத்³வைவித்⁴யஸ்பஷ்டீகரணார்த²ம் விஶேஷணம் । அப்ராப்திபூர்விகா ப்ராப்திரந்யதரகர்மஜா ப்ராப்தி: உப⁴யகர்மஜா ப்ராப்திரிதி த்ரீணி ஸம்யோக³லக்ஷணாநி । ஏதாநி ச கார்யகாரணஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ந ப⁴வந்தீதி பாடா²ந்தரம் । தத்ர யத்³யபி த்³விதீயத்ருதீயலக்ஷணே பரஸ்பரலக்ஷ்யாவ்யாப்தி: ததா²பி தயோர்லக்ஷணஶப்³த³: ப்ரகாரபே⁴த³மாத்ரபர இதி தத்ராபி பாடே² கர்மஜா ப்ராப்திரித்யேகமேவ லக்ஷணம் லக்ஷணத்³வயோக்த்யா பர்யவஸ்யதி।

உத்பந்நே தத்க்ஷண ஏவேதி ।

உத்பத்த்யநந்தரக்ஷண ஏவேத்யர்த²: ।

படஸத்தாக்ஷண இதி ।

படோத்பத்திக்ஷண இத்யர்த²: ।

அஸதி ப்ராப்தரி ப்ராப்த்யநுபபத்தேரிதி ।

யத்³யபி ஸமவாயநித்யத்வபக்ஷே பூர்வக்ஷணே ப்ராப்தர்யஸத்யபி ஜந்மஸமய ஏவ ஸமவாயரூபா காரணப்ராப்திருபபத்³யதே ததா²பி தத³நித்யத்வபக்ஷே தூ³ஷணமித³ம் த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஏகாகர்ஷண இதி ।

ஏகஸ்மிந்நாக்ருஷ்யமாணே இதரேஷாம் தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டாநாமாகர்ஷணம் ஸாவயவாநாமேவ த்³ருஶ்யதே அதோ வாயுநா த்³வ்யணுகே க்ருஷ்யமாணே தத³வயவயோ: பரமாண்வோர்நிரவயவத்³ரவ்யத்வாதா³காஶ-வத்தத்ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வே(அ)ப்யாகர்ஷணம் ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ॥

ஸமுதா³யாதி⁴கரணவிஷயா:

ஸமுதா³ய உப⁴யஹேதுகே(அ)பி தத³ப்ராப்தி: ॥ 18 ॥ மாத்⁴யமிகயோகா³சாரஸௌத்ராந்திகவைபா⁴ஷிகாணாம் ஆதி³பு³த்³த⁴ஶிஷ்யாணாம் ஸர்வஶூந்ய-த்வவிஜ்ஞாநமாத்ராஸ்தித்வவிஜ்ஞாநாகாராநுமேயபா³ஹ்யாஸ்தித்வப்ரத்யக்ஷபா³ஹ்யாஸ்தித்வவிஷயா: ப்ரஸ்தா²நபே⁴தா³ஸ்தேஷாமேவ ப்ரதிபதிபே⁴தா³தி³தி கேசந பு³த்³த⁴ஸமயஸ்தா² வத³ந்தி। அந்யே த்வாஹு: । ஸர்வஜ்ஞாநாம் தேஷாம் கு³ருவாக்யாநி ஶ்ருண்வதாம் புரோவர்திந்யேகஸ்ய மைத்ரத்வபு³த்³தி⁴ரந்யஸ்ய சைத்ரத்வபு³த்³தி⁴ரபரஸ்ய ஸ்தா²ணுத்வபு³த்³தி⁴ரித்யாதி³வத்³ ப்⁴ராந்திரூபா விருத்³த⁴ப்ரதிபத்திர்ந ஸம்ப⁴வதி தேஷாம் ஸர்வஜ்ஞத்வாத் ஷோட³ஶிக்³ரஹணாக்³ரஹணப்ரத்யயவத்³வைகல்பிகார்த²விஷயாபி ந ஸம்ப⁴வதி க்ரியாயாமிவ ஸித்³த⁴வஸ்துநி விகல்பாயோகா³த் । அத: ப்ரத²மமாதி³பு³த்³தே⁴நோத்தமமத்⁴யமா-த⁴மபா⁴விவிநேயபு³த்³த்⁴யநுஸாரேண ஸர்வஶூந்யத்வாதி³பநபே⁴தா³: ஸூசிதாஸ்தத்³விவரணார்தா² மாத்⁴யமிகாதீ³நாம் ப்ரஸ்தா²நபே⁴தா³ இதி। தத்ர த்³விதீயம் தந்மதம் விவ்ருணோதி-

விப்ரதிபத்திர்ஹீதி ।

அஸம்ஹதாநாமிதி ।

கார்யாகாரேணா(அ)ஸம்ஹதாநாமபீந்த்³ரியஸம்ப³ந்தா⁴தா³ந்தரேண சித்தேந நிரூப்யமாணதயா(அ)(அ)-ந்தரஸமுதா³யமத்⁴யே பரிக³ணநமிதி பா⁴வ: ।

அஹமித்யாகாரமாலயவிஜ்ஞாநமிதி ।

தத்ஸ்யாதா³லயவிஜ்ஞாநம் யத்³ப⁴வேத³ஹமாஸ்பத³ம் ।bதத்ஸ்யாத்ப்ரவ்ருத்திவிஜ்ஞாநம் யந்நீலாதி³கமுல்லிகே²த் ॥bஇதி ததீ³யோ வ்யவஹார: ।

விஜ்ஞாநஸ்கந்தோ⁴ நிர்விகல்ப இதி ।

கேசித்³தே³வத³த்தாதி³நாம ஸம்ஜ்ஞாஸ்கந்த⁴ இத்யாஹு: । தந்மதே விகல்போ(அ)பி விஜ்ஞாநஸ்கந்த⁴: ।

அநுபலப்³தி⁴லிங்க³கமிதி ।

யத்³யபி ப்ராதஶ்சத்வரே க³ஜாபா⁴வாநுமாநவதி³ஹாநுபலப்³தி⁴லிங்க³கத்வேந தாந்த்ரிகை-ர்வ்யவஹ்ருதமநுமாநம் நாஸ்தி ததா²பி வ்யாபகவிருத்³தோ⁴பலப்³த்⁴யா யச்சேதநா(அ)நாதி⁴ஷ்டி²த-காரணேப்⁴ய: கார்யோத்பதேர்வ்யாவர்தநம் ப்ரஸாத⁴யிஷ்யதே தத³பி⁴ப்ராயா(அ)நுபலப்³தி⁴லிங்க³கத்வோக்தி: । யத்³வா அசேதநத்வாதி³தி சைதந்யாபா⁴வலிங்க³கம் யத³நுமாநம் ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யதே தத³பி⁴ப்ராயா ।

அதோ யா கார்யோத்பத்திரிதி ।

நநு யா கார்யோத்பத்தி: ஸா சேதநாதி⁴ஷ்டி²தகாரணேப்⁴யோ ப⁴வதீதி ப்ராக்³ த³ர்ஶிதேயம் வ்யாப்திஸ்தாமுபஜீவ்ய வ்யாபகவிருத்³தோ⁴பலப்³த்⁴யா பரபக்ஷநிரஸநம் ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதசேதநா-தி⁴ஷ்டி²தகாரணவத்த்வப்ரஸாத⁴நம் ச க்ருதம் கத²ம் தத³நந்தரமவ்யாப்திஸித்³தி⁴ருச்யதே । நைஷ தோ³ஷ: ।  ப்ரத²மம் யா கார்யோம்த்பத்திரிதி வாக்யேந வ்யாப்யவ்யாபகே உபந்யஸ்தே தயோர்வ்யாப்திக்³ரஹாநுகூலதர்கோ விபர்யயபர்யவஸாநஸஹித: ஸ ஸ்வவ்யாபகேத்யாதி³நா(அ)வதிஷ்ட²த இத்யந்தேந க்³ரந்தே²ந த³ர்ஶித: । தத³நந்தரமதோ யா கார்யோத்பத்திரித்யாதி³வாக்யேந வ்யாப்திஸித்³தி⁴ருக்தா । ஏவமேவாநந்தராதி⁴கரணே(அ)பி யே யஸ்மிந் ஸத்யபி கதா³சித்காஸ்தே தத³திரிக்தாபேக்ஷா இதி ப்ரத²மம் வ்யாப்யவ்யாபகயோருபந்யாஸ: ததோ வ்யாபகவிருத்³தோ⁴-பலப்³தி⁴மூலகவிபர்யயபர்யவஸாநஸஹிததர்கோபந்யாஸ: தத: ப்ரத²மோபந்யஸ்தவ்யாப்ய-வ்யாபகயோர்வ்யாப்திஸித்³தி⁴கத²நம் ச ப⁴விஷ்யதி।

தத்கார்யம் ப்ரதி ஹேதுரித்யபீதி ।

யத்³யப்யேவம் ஸதி வ்யாபாரவதா³ஶ்ரய இதி விஶேஷணம் ந நிவேஶநீயம் அத ஏவ கும்ப⁴காரகார்யே கும்பே⁴(அ)திவ்யாப்திவாரணலாபா⁴த்தந்நிவேஶநே யாக³வ்யாபாராபூர்வாவ்யாப்த்யாபத்தேஶ்ச । ததா²பி சக்ரப்⁴ரமணாதி³வத்காரணக்ரியாரூபஸ்ய வ்யாபாரவதா³ஶ்ரயத்வம் நியதம் காரணாநாம் கார்யஜநநாய ப்ரவ்ருத்திரபி தத்க்ரியாரூபா அதஸ்தத்ர வ்யாபாரவ்யாபாரிணோ: ஸமஸமயத்வே கார்யகாரணபா⁴வாநுபபத்திர்பி⁴ந்நஸமயத்வே ஆஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வாநுபபத்திரிதி தூ³ஷணம் வக்தும் லக்ஷணே அநபேக்ஷிதஸ்யாபி தஸ்ய தத³நுப்ரவேஶநேந ஸத்³பா⁴வ: ஸ்மாரித: ॥18॥ பா³ஹ்ய ஆப்⁴யந்தரஶ்ச ப்ரதீத்யஸமுத்பாதோ³ ஹேதூபநிப³ந்த⁴நஶ்சேதி த்³வாப்⁴யாம் காரணாப்⁴யாம் ப⁴வதீதி பௌ³த்³தா⁴ வ்யவஹரந்தி। தத்ர காரணம் ப்ராப்ய கார்யமுத்பத்³யத இதி யத்³ அயம் ப்ரதீத்ய ஸமுத்பாத³: காரணாத்கார்யோத்பாத³ இத்யர்த²: । ஹேதூபநிப³ந்த⁴: ஏகைககாரணஸம்ப³ந்த⁴: । ப்ரத்யயோபநிப³ந்த⁴: காரணஸமுதா³யஸம்ப³ந்த⁴: । தத்ர பா³ஹ்யகார்யே ஹேதூபநிப³ந்த⁴ஸ்யோதா³ஹரணம் பீ³ஜாதி³ப²லபர்யந்தம் ப்ரத்யயோபநிப³ந்த⁴ஸ்யோதா³ஹரணம் । பீ³ஜாத³ங்குரஜநநே மஹாபூ⁴தாநி தா⁴துவிஶேஷ இதி ஷண்ணாம் தா⁴தூநாம் ஸமவாய: । ஆத்⁴யாத்மிககார்யே ஹேதூபநிப³ந்த⁴ஸ்யோ-தா³ஹரணம்  அவித்³யாதி³தௌ³ர்மநஸ்யாந்தம் ப்ரத்யயோபநிப³ந்த⁴ஸ்யோதா³ஹரணம் । பஞ்சபூ⁴தாந்யஹம்-ப்ரத்யயரூபோ விஜ்ஞாநதா⁴துஶ்சேதி ஷண்ணாம் தா⁴தூநாம் ஸமவாய: । ஏவம் த்³விவித⁴யோரபி காரணவர்க³யோ: கார்யோத்பாதே³ ஸ்வஸ்வநிஷ்ட²சைதந்யாபேக்ஷா வா ஸ்வதந்த்ரகாரணாந்தரக³த-சைதந்யாபேக்ஷா வா நாஸ்தீத்யபி தேஷாம் மதம் । ததி³த³ம் ஸர்வம் ஸம்க்ஷேபத: ப்ரதீத்யஸமுத்பாத³லக்ஷணமுக்தமித்யாதி³நா ஸோ(அ)யம்ப்ரதீத்யஸமுத்பாதோ³ த்³ருஷ்டத்வாத்³ நாந்யத²யிதவ்ய இத்யந்தேந டீகாக்³ரந்தே²ந ப்ரபஞ்சிதம் । தத்ரைதேஷ்வேவ ஷட்ஸு தா⁴துஷ்வித்யாதி³நா ததே³தைரவித்³யாதி³பி⁴ராக்ஷிப்த: ஸம்கா⁴த இத்யந்தேந டீகாக்³ரந்தே²ந பா⁴ஷ்யாநுக்ராந்தாவித்³யாதி³தௌ³ர்மநஸ்யாந்தஸ்வரூபவிவரணபூர்வகம் தேஷாம் சேதநாநபேக்ஷ: கார்யகாரணபா⁴வ உபஸம்ஹ்ருத: ।

ஏவமாஶங்காஸூத்ரபா⁴க³தத்³பா⁴ஷ்யவிவரணபரே டீகாக்³ரந்த²த்³வயே வ்யாக்²யேயாம்ஶத்³வயமுபாதா³ய வ்யாசஷ்டே-

ப்ரத்யயோபநிப³ந்த⁴ஸ்ய ஸம்க்³ராஹகமித்யாதி³நா ।

உத்பாதா³த³நுத்பாதா³த்³வேத்யேதத³ந்வயவ்யதிரேகபரதயா வ்யாசஷ்டே-

யஸ்மிந் ஸதீதி ।

மநோ விஜ்ஞாநம் ச யோ(அ)பி⁴நிர்வர்தயதீதி ।

அத்ர பூர்வவாக்யஸ்ய ச யோ(அ)பி⁴நிர்வர்தயதீத்யநுஷங்க³: க்ருத: । யோ நாமரூபமபி⁴நிர்வர்தயதி யஶ்ச மநோரூபம் விஜ்ஞாநமபி⁴நிர்வர்தயதி ஸ விஜ்ஞாநதா⁴துருச்யத இத்யர்த²: ।

தே³ஹாகாரபரிணதேஷ்விதி ।

கேசித³வித்³யாதி³ரூபம் க்வசித் க்வசித்³பே⁴தே³ந வர்ணயந்தி। க்ஷணிககார்யது³:க²ஶூந்யேஷு ஸ்தா²யிநித்யஸுக²வஸ்துபு³த்³தி⁴ரவித்³யா ததோ ராக³த்³வேஷமோஹாஸ்ததோ த⁴ர்மாத⁴ர்மஸம்ஸ்காரா இத்யேதத்ஸர்வம் ஸம்ஸ்காரவஶாஜ்ஜீவஸ்ய க³ர்பா⁴ஶயத்³ரவ்யே வ்ருத்திலாபோ⁴ விஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநஸம்ஸர்கா³த்³க³ர்ப⁴த்³ரவ்யஸ்ய கலலபேஶ்யாத்³யாகாரேணாபி⁴வ்யக்திர்நாமரூபம் தத³பி⁴வ்யக்திக்ரமேண நிர்வ்ருத்தம் ஷடி³ந்த்³ரியாயதநம் ஶரீரம் ஷடா³யதநதந்நிர்வ்ருதஶரீரேந்த்³ரியஸ்ய க³ர்ப⁴க³தவிஷயேந்த்³ரியஸம்ஸர்க³ஜம் ஜ்ஞாநம் ஸ்பர்ஶ: தந்நிமித்தே ஸுக²து³:கே² வேத³நா ஸுக²ப்ராப்திது³:க²பரிஹாரார்தா² விஷயோபாதா³நேச்சா² த்ருஷ்ணா தயா விஷயேஷு ப்ரவ்ருத்திருபாதா³நம் தத: க்ரமேண க³ர்பா⁴நிஷ்க்ரமணம் ப⁴வ: நிர்க³தஸ்ய மநுஷ்யத்வாதி³ஜாத்யபி⁴மாநோ ஜாதி: க்ரமபா⁴விநீ ஜராமணே ப்ரஸித்³தே⁴ ம்ரியமாணஸ்ய புத்ரகலத்ராத்³யபி⁴ஷ்வங்கா³த³ந்தர்தா³ஹ: ஶோக: தது³த்த²: ப்ரலாப: பரிதே³வநா மரணக்லேஶ: து³:க²ம் மாநஸம் து³:க²ம் தௌ³ர்மநஸ்யமிதி ஆசார்யைரப்யந்யோக்த ஏவாவித்³யாஶப்³தா³ர்த²: ப்ராகு³க்த: ।

நநு ஸூத்ரே ஹேதூபநிப³ந்தே⁴ சேதநாநபேக்ஷாமப்⁴யுபக³ம்ய ப்ரத்யயோபநிப³ந்த⁴மாத்ரே தத³பேக்ஷாகத²நமயுக்தம் ஏகைககாரணே(அ)பி தத்³வ்யாபாரயித்ருசேதநாபேக்ஷாயா வக்தும் ஶக்யத்வாதி³த்யாஶங்கயாஹ-

ஹேதூபநிப³ந்த⁴ஸ்த்விதி ।

ஸ்வரூபத ஏவ தத³ஸம்ப⁴வஸ்யோத்தரஸூத்ரே வக்ஷ்யமாணத்வாத³தி⁴ஷ்டா²த்ருசேதநாபா⁴வேநாபி தந்நிரஸநம் ஹதஹநநமித்யுபேக்ஷிதமிதி பா⁴வ: । ததே³தத³ங்கீ³க்ருத்யேதி பூர்வக்³ரந்தே²ந ஸூசிதம் ।

நநு மிலிதேப்⁴ய இதி ।

நநு- சேதநமந்தரேண தே³ஹோத்பத்திரபி பூர்வபக்ஷிணா ஸமர்தி²தா ந தத்ராங்குரோத்பத்தித்³ருஷ்டாந்தாபேக்ஷா(அ)ஸ்தீதி- சேத் ஸத்யம் பஞ்சஸ்கந்த⁴ஸமுத்பாத³ஸ்து ப்ரத்யயோபநிப³ந்தோ⁴ ந ஹேதுமாத்ராதீ⁴நாத்பத்திரிதி டீகாயாம் விஶிஷ்ய காரண ஸமுதா³யாத்³தே³ஹோத்பத்தௌ சேதநாபேக்ஷா(அ)ஸ்தீதி ஸமர்த²யிதும் ப்ராரப்³த⁴ம் । தேநாங்குரோத்பத்தௌ சேதநாபேக்ஷா த்யக்தேதி ப்⁴ராந்தேயமாஶங்கா । தே³ஹோத்பத்திமாத்ரஸ்ய விஶிஷ்ய நிர்தே³ஶே(அ)ப்யங்குரோத்பத்திரபி பக்ஷகோடிரேவேதி தத்ஸமாதா⁴நம் ।

ந ச ஸர்வத்ர ஹேதுத்வ இதி ।

அங்குராதா³வபி சேதநஸ்ய ஹேதுத்வே தத்ர காரணாந்தரேஷு ஸத்ஸு சேதநமாத்ரவ்யதிரேகாத³ங்குராதி³வ்யதிரேகோ த³ர்ஶநீய: ஸ நாஸ்தீதி ஶங்கார்த²: । ப்ரத்யக்ஷேண காரணதாக்³ரஹே க²ல்வந்வயவ்யதிரேகாபேக்ஷா, இஹ து க⁴டாதி³த்³ருஷ்டாந்தேநாங்குராதௌ³ சேதநகாரணஸத்த்வமநுமீயதே । தத்ர சேதா³நீந்தநஜ்ஞாநத்³ருஷ்டாந்தேநாத்³யஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநாந்தரஜந்யத்வாநுமாநவத்தத³நபேக்ஷேதி பரிஹாரார்த²: ।

ஸம்கா⁴தஸ்யாப்ரயோஜகத்வமிதி ।

ஸம்கா⁴தஸ்ய கார்யஹேதுத்வே ஹி கார்யோத்பத்த்யர்த²மபேக்ஷிதஸ்ய ஸித்³த⁴யே ஸம்ஹந்த்ரா பா⁴வ்யம் । ந து ஸ கார்யஹேது: கிம்து ப்ரத்யேகஸமர்தா²நாம் ஆர்த²ஸமாஜமாத்ரமித்யர்த²: ।

அந்யே ச பீ³ஜக்ஷணா: ஸந்தீதி ।

ப⁴க்ஷணாத்³யுபயுக்தா இத்யர்த²: ।

அநந்தரஜந்யபீ³ஜஜநந இதி ।

ஸ்வாவ்யவஹிதாநந்தரக்ஷணஜந்யம் யத்³பீ³ஜம் தஜ்ஜநந இத்யர்த²: ।

ஸ்வஸ்வகார்யோபஜநந இத்யநுஷங்க³ இதி ।

ஸ்வஶப்³தா³ந்தராத்⁴யாஹாரேணாநுஷங்க³: இத்யர்த²: ।

நந்விதி ।

பூர்வபூர்வபீ³ஜக்ஷணஸ்யோத்தரோத்தரபீ³ஜக்ஷணஜநநே ப⁴வத்வநபேக்ஷத்வம், ஏதாவதா கத²ம் குஸூலஸ்த²பீ³ஜ ஏவ க்ருஷீவல: க்ருதீ ஸ்யாதி³தி தூ³ஷணம் ப⁴வேத்³ அந்த்யக்ஷணஸ்ய குஸூலாத்³ப³ஹிர்பா⁴வ்யக்ஷேத்ரேஷூத்பந்நஸ்யைவாங்குரஜநகத்வகல்பநோபபத்தேரிதி ஶங்கார்த²: ।

நநு யதா²கார்யமநுபபத்³யமாநம் ஸத்காரணம் நோத்பாத³யதி ஏவம் ஸ்வஸாமர்த்²யேநாபி தந்நோத்பாத³யத்யேவ அத: கிம்து ஸ்வஸாமர்த்²யேநேதி கார்யஸ்ய காரணோத்பாத³கத்வாப்⁴யுபக³மோ ந யுக்த இத்யாஶங்க்ய ஸாத்⁴யாஹாரம் வ்யாசஷ்டே-

யதி³ ஜநகமிதி ।

கார்யம் காரணஸ்ய ஜநகம் சேத் ஸ்வஸாமர்த்²யேநேத்யேவ வக்தவ்யம் ந ச தத³ப்யுபபத்³யதே அவித்³யமாநஸ்ய ஸாமர்த்²யாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । க்ஷணஸ்யாபே⁴த்³யத்வாதி³தி க்ஷணஸ்ய பூர்வபா⁴கே³ அநுபக்ருதத்வாவஸ்தா² உத்தரபா⁴கே³ உபக்ருதத்வாவஸ்தே²தி த³ர்ஶயிதும் । க்ஷணஸ்ய பா⁴க³ஶோ பே⁴த்துமஶக்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

நித்யேஷ்வணுஷ்விதி பா⁴ஷ்யவாக்யே ஆஶ்ரயாஶ்ரயிபூ⁴தேஷ்வித்யஸ்ய விஶேஷ்யம் த³ர்ஶயதி-

பா⁴ஷ்ய இதி ।

டீகாயாமவதாரிதம் கிமங்க³ புநரிதி த்³விதீயபா⁴ஷ்யவாக்யஸ்த²மாஶ்ரயாஶ்ரயிஶூந்யே-ஷ்வித்யேதத்³பா⁴வப்ராதா⁴ந்யேந யோஜநீயமித்யாஹ-

ஆஶ்ரயேதி ।

ஆஶ்ரயாஶ்ரயிபூ⁴தேஷ்விதி பாடே² போ⁴க்த்ருவிஶேஷணமிதி ।

யத்³யபி போ⁴க்த்ருரஹிதேஷ்விதி பா⁴ஷ்யபாடே² நோபஸர்ஜநாநாம் போ⁴க்த்ரூணாமித³ம் ஸப்தம்யந்தம் விஶேஷணம் ப⁴விதும் நார்ஹதி ததா²பி போ⁴க்த்ருஷ்வஸத்ஸ்விதி பாடா²ந்தரமாஶ்ரித்ய தத்³விஶேஷணத்வமுக்தம் ।

தத்³விஶத³யதீதி ।

நாஸம்ஹதஸ்ய ஸாமக்³ரீத்வமிதி ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴ஸந்த்⁴யவேத³நம் க²லு ப்ராகு³க்தம் ததி³தா³நீமஸ்து தாவதி³தி க்³ரந்தே²ந விஶதீ³க்ரியதே । அநேந ஹி க்³ரந்தே²ந கேவலாத்³தே⁴தோ: கார்யம் நோபஜாயத  இத்யேததா³ஸ்தாம் தாவதி³தி நாஸம்ஹதஸ்ய ஸாமக்³ரீத்வமித்யேதத்³ தூ³ஷணமிஹ நோத்³கா⁴ட்யத இத்யுக்தம் ।

ஸாமாந்யம் ஹீதி ।

பூ⁴யோவயவஸாமாந்யம் க²லு ஸாத்³ருஶ்யந்தத³ந்யாபோஹப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந காரணமித்யர்த²: । யத்³யப்யேதாவதா க⁴டருசகாத்³யநுக³தா ம்ருத்ஸுவர்ணாதி³ரூபகாரணதா நாயாதி ததா²பி டீகாயாம் ஶ்ருதஸ்ய காரணஶப்³த³ஸ்யார்தோ²(அ)யம் தூ³ஷணம் து ததா² சேத்யாத்³யநந்தரக்³ரந்தே²ந ப⁴விஷ்யதீதி தாத்பர்யம் ।

நந்விதி ।

கார்யகாரணபா⁴வே ஸாத்³ருஶ்யமப்ரயோஜகம் கிம்து யஸ்மிந் ஸதி யத்³ப⁴வதி தத்காரணமித்யர்த²: ।

தர்ஹி ஜாதிரேவேதி ।

ஜாத்யுபாதௌ⁴ காரணத்வக்³ரஹே(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாநே(அ)பி விவக்ஷிதவிவேகேந ஜாதே: காரணத்வக்³ரஹ உக்த: ஸ்யாத் । ததா² ச வ்யக்தீநாம் காரணத்வம் வத³தா த்வயா தாஸாம் ஜாத்யவஸ்தா²விஶேஷணத்வேந ஜாத்யபே⁴தோ³ வக்தவ்ய: அந்யதா² ஜாதே: காரணத்வேந வ்யக்தீநாம் காரணத்வாநிர்வாஹாத் । ந ச ததே²ஷ்யத இதி த்வயா வக்தும் ஶக்யம் । ஜாதிரவஸ்துபூ⁴தா வ்யக்தயோ வஸ்துபூ⁴தா இதி த்வயேஷ்யமாணத்வாதி³த்யர்த²: ।

வஸ்துநோ நித்யத்வாபாதா³நம் த்³ரஷ்டவ்யமிதி ।

உத்பாத³நிரோத⁴ஶப்³த³யோர்வஸ்துஶப்³த³பர்யாயத்வே வஸ்த்வதிரிக்தோத்பாத³நிரோதா⁴நங்கீ³காரா-த்³வஸ்து நோத்பத்திமந்ந நிரோத⁴வதி³தி ஸ்யாத் । ததா² ச தஸ்ய நித்யத்வாபத்திரித்யர்த²: ॥ 20 ॥

உத்தரக்ஷணோத்பத்திகால இதி ।

உத்தரக்ஷக³ணஸ்ய கார்யஸ்யோத்பத்தி: பூர்வஸ்மிந் காரணக்ஷண ஏவ ப⁴வது ததா² ச ந காரணக்ஷணஸ்யோத்தரக்ஷணே(அ)ப்யநுவ்ருத்த்யா ஸ்தா²யித்வப்ரஸங்க³: । நாபி கார்யோத்பதே: காரணஸ்ய ச ஸமஸமயத்வஹாநிரிதி ஶங்கார்த²: ॥ 21 ॥

நந்வந்த்யஸம்தாநிந இதி ।

முக்திபர்யந்தமநுவர்தமாநாயாம் விஷயோபப்லுதசித்தஸம்ததாவந்த்யஸ்ய ஸந்தாநிந இத்யர்த²: ।

ஸாத்³ருஶ்யம் ஹீதி ।

யத்³யபி விஷயவிஶேஷோபராக³க்ருதஸாத்³ருஶ்யம் ந விவக்ஷிதம் யேந சைத்ராத்மரூபசித்த-ஸம்தாநே(அ)நுவர்தமாந ஏவ ரூபஜ்ஞாநப்ரவாஹே ரஸஜ்ஞாநோத்பத்தௌ தத்ஸந்தாநவிச்சே²த³: ஸ்யாத் । நாபி ஸத்தாஸாமாந்யக்ருதம் யேந ஸோபப்லவசித்தோபரமே முக்தௌ நிருபப்லவசித்தஸந்தாநோத³யே(அ)பி பூர்வஸந்தாநோச்சே²தோ³ ந ஸ்யாத் கிம்து விஷயோபப்லவக்ருதம் ஸாத்³ருஶ்யம் விவக்ஷிதமிதி வகும் ஶக்யம் । ததா²பி நிரந்வயவிநாஶ: க்வாபி ந ஸம்ப⁴வதி த்³விதீயவிகல்பதோ³ஷ ஏவாத்ராபி த்³ரஷ்டவ்ய: ।

இதா³நீம் ப்ரத்யக்ஷேணாநுவ்ருத்திமாஹேதி ।

தத்தோயம் தேஜமா மார்தண்ட³மண்ட³லமம்பு³த³த்வாயோபநீயத இத்யநுமேயமிதி ப்ரக்ரியா । ஸூர்யகிரணதப்தஶிலாதலபதிதாம்பு³நி ப்ரவர்ததே ந த்வக்³நிதப்தாய: பதிதாம்பு³நீத்ய-பரிதோஷாத்ப்ரகாராந்தரேண பரிஹாரமாஹேத்யர்த²: ॥22॥23॥

தஸ்ய  ஹி ந தாவதி³தி ।

பா⁴வரூபஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய த்³ரவ்யாதி³ஷட்³பா⁴வப³ஹிர்பா⁴வப்ரஸங்கோ³ நாஸ்தீத்யர்த²: ।

த்³வீந்த்³ரியக்³ராஹ்யேதி ।

இத³ம் த³த்த்வா இத³ம் தே³யமிதி ஜரந்நையாயிகமதாநுஸாரேண த்³வீந்த்³ரியக்³ராஹ்யக⁴டாதி³-வாரணார்த²ம் ஏகவிஶேஷணே த³த்தே பஶ்சாத்³வாயுவாரணார்த²மஸ்பர்ஶத்வே ஸதீதி விஶேஷணம் தே³யம் । ப்ரத²மமேவ தஸ்மிந் த³த்தே து ஏகவிஶேஷணம் நாபேக்ஷிதம் ॥24॥

ஏகஸ்ய நாநாகாரத்வம் வ்யாஹதமிதி ।

ஜ்ஞாநாதிரிக்தாகாராநப்⁴யுபக³மாதா³காரநாநாத்வம் ஜ்ஞாநநாநாத்வமேவ பர்யவஸ்யேதி³த்யர்த²: ।

ஏகஜ்ஞாநேநேதி ।

ஏகேநைவ ஜ்ஞாநேந தத்தேத³ந்தாவச்சி²ந்நநாநாபதா³ர்தோ²ல்லேகே² ஸத்யேவ தேநேத³ம் ஸத்³ருஶமிதி ஸாத்³ருஶ்யஸ்பு²ரணாபேக்ஷிதநாநாத்வோல்லேகே²ா ப⁴வதீத்யர்த²: ।

நநு ந வயமிதி ।

ப்ராக்³விகல்பிதேஷு பக்ஷேஷு தத்தேத³ந்தாஸாத்³ருஶ்யாநி பா⁴ஸந்த ஏவ பா⁴ஸமாநாநி ச ஜ்ஞாநஸ்யாகார: ஜ்ஞாநம் சைகமேவேதி பக்ஷ: ।

ஆகாராணாமாரோபிதத்வேந வாஸ்தவஜ்ஞாநைகத்வவ்யாகா⁴தோ நாஸ்தீதி புநராஶங்கதே-

ததா² ச தேநேதீத³மிதி ।

யதோ பி⁴ந்நத்வே ஜ்ஞாநாந்தரவத³கல்பித: ஸ்யாத்தத ஆகாராணாம் ஜ்ஞாநாபே⁴தே³(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்யே பரஸ்பரமப்யபே⁴தா³பத்த்யா பதா³ர்தா²நாம் ஜ்ஞாநஜ்ஞேயயோஶ்ச லோகப்ரஸித்³தோ⁴ பே⁴தோ³ நிஹ்நுத: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ததா² ச த⁴ர்மிபே⁴தே³நேதி ।

கஸ்யசிஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய நித்யத்வமாகார: கஸ்யசித³நித்யத்வமிதி த⁴ர்மிபே⁴தே³ந வ்யவஸ்தா²யாம் விரோதா⁴பா⁴வாத்³வாதி³நாம் விவாதோ³ ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஆந்தரஸ்யாநபி⁴தே⁴யஸ்யேதி ।

அநபி⁴தே⁴யத்வம் அஶக்யஸமயோ ஹ்யாத்மேதி ஸ்வயமேவ ஸ்பு²டீகரிஷ்யதி।

வ்யக்தேஶ்வோக்தமார்கே³ணாஶக்யக்³ரஹத்வாதி³தி ।

யத்³யபி மீமாம்ஸகமதே ஶக்யவிஷயபூ⁴தாயா அபி வ்யக்தே: ஶக்திவிஷயஸாமாந்யஸமாநவித்திவேத்³யதயா ஶப்³தோ³ல்லேகி²ஸவிகல்பகப்ரத்யயவிஷயத்வமஸ்தி ததா²பி பௌ³த்³தை⁴: ஸ்வலக்ஷணம் நிர்விகல்பகமாத்ரவிஷய இத்யங்கீ³க்ருதமித்யஶக்யக்³ரஹத்வமுக்தம் ।

பாஶுபதஸ்ய தபஸ்விந இதி ।

கேசந பாஶுபதா: ஸ்வகீயஶிவபா⁴க³வதசிஹ்நதயா பூர்வாசாரப்ராப்தம் ஜங்கா⁴யாம் கிங்கிணீப³ந்தா⁴தி³கம் குர்வந்தி தத் ப்ருத²க்³ஜநா: ஜநஸம்பா³தே⁴ ஸ்வபரவிபர்யாஸோ மா பூ⁴தி³தி க்ருதம் சிஹ்நமித்யாரோப்ய கத²மஸ்ய விபர்யாஸஸ்ய  ப்ரஸக்திரித்யுபஹஸந்தி தேநாபாமரப்ரஸித்³த⁴மாத்மப்ரத²நமித்யர்த²: । வர்ஷாதபாப்⁴யாம் வ்யோம்ந: கிம் ப²லமஸ்தி வர்ஷேணார்த்³ரத்வம் ஆதபேந ஶுஷ்கத்வம் வா ப²லம் நாஸ்தீத்யர்த²: ।

கிம் து சர்மணி வர்ஷாதபயோ: ப²லமஸ்தீதி பூர்வார்த⁴ஸ்யார்தே² ஸ்தி²தே உத்தரார்த்³த⁴ஸ்யார்த²மாஹ-

சர்மோபமஶ்சேதி³த்யாதி³நா ॥26॥27॥

அபா⁴வாதி⁴கரணவிஷயா:

நாபா⁴வ உபலப்³தே⁴: ॥ 28 ॥

ததா² சார்தா²த்ப்ரமேயமித்²யாத்வமாபத்ஸ்யத இதி ।

யதா³ ஜ்ஞாநாதி⁴கரணகே ப்ரமாணப²லே அஶக்திவ்யாவ்ருத்த்யஜ்ஞாநவ்யாவ்ருத்த்யாதி³-ஸாமாந்யாத்மகே ததா³ தந்மதே ஸாமாந்யஸ்ய கல்பிதத்வாத்கல்பிதேந ப்ரமாணேந தத்ப²லேந ச வஸ்துஸித்³த்⁴யபா⁴வாத³ர்தா²த்³பா³ஹ்யவஸ்துமித்²யாத்வமாபததீத்யர்த²: ।

ந ச வஸ்துதோ பி⁴ந்நாப்⁴யாமிதி ।

வஸ்துதோ பி⁴ந்நாப்⁴யாம் ப்ரமாணப²லாப்⁴யாம் ஏகஸ்யாபே⁴தா³நுபபத்தேரேகஜ்ஞாநாபே⁴தா³த்தயோர்ந பே⁴த³ஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

மா பூ⁴த்ப்ரமாணப²லயோர்பே⁴த³ஸித்³தி⁴:; ஸத்யேந ஜ்ஞாநேந தாதா³த்ம்யாத் தயோ: ஸ்வரூபத: ஸத்யத்வஸித்³தௌ⁴ தாவதாம் தத்ப்ரமேயஸ்ய பா³ஹ்யவஸ்துந: ஸத்யத்வம் ஸித்³த்⁴யேதி³த்யாஶங்க்ய தயோரந்யாபோஹாத்மகஸாமாந்யரூபதயா ஸ்வரூபதோ(அ)ப்யஸத்யத்வ-முபபாத³யதீத்யவதாரயதி-

தமேவ த³ர்ஶயதீதி ।

ஸரூபயந்தமிதி து பாடே² அர்த²மிதி ஶேஷ இதி ।

ஸரூபயத்ததி³தி பாடே² ஸரூபயதி³த்யஸ்ய ததி³தி விஶேஷ்யபத³மஸ்தி ந து ஸ்வரூபயந்தமிதி பாடே²(அ)தஸ்தது³சிதோ(அ)ர்த²மிதி பும்ல்லிங்க³விஶேஷ்யஶப்³தோ³(அ)த்⁴யாஹ்ருத: ।

ஏகபரமாண்வாத்மநீதி ।

ஏகபரமாணுஸ்வரூபே ஸ்தௌ²ல்யம் க்³ருஹ்யதே ஸ்வாபா⁴விகம் ப⁴வதி ந த்வேகபரமாணௌ ஸ்தௌ²ல்யம் ஸம்ப⁴வதி அதோ(அ)நேகத்ர பரமாணௌ ஸ்தூ²லமித்யேகாகாரேண க்³ரஹணம் ந ஸ்வாபா⁴விகமித்யந்யோபாதி⁴கம் வாச்யமித்யர்த²: ।

வ்யாகா⁴தாதி³தி ।

பே⁴தே³ தாதா³த்ம்யம் வ்யாஹதம் பே⁴தா³பே⁴த³பக்ஷஸ்து விரோதா⁴ந்ந ஸம்ப⁴வதீதி தத்ர தத்ரோக்தம் ।

அஶ்விநாவிதி ।

யத்³யப்யஸ்த்விநௌ தே³வபி⁴ஷஜாவஶ்வயுஜோர்நக்ஷத்ரயோர்தே³வதா ந து நக்ஷத்ரே ஏவ அஶ்வயுஜௌ நக்ஷத்ரமஶ்விநௌ தே³வதேதி ஶ்ருதே: ததா²ப்யபே⁴தோ³பசாராத³ஶ்விநௌ நக்ஷத்ரே இத்யுக்தம் ।

ஸ்வபா⁴வஹேதுரித்யஸ்ய போ³த்³த⁴வ்யவஹாரஸித்³த⁴மர்த²மாஹ-

யோ யந்மாத்ராநுப³ந்தீ⁴தி ।

ப்ரத்யயத்வமாத்ராநுப³ந்தீ⁴தி ।

ஸ்வப்நப்ரத்யயாதி³ஷு பா³ஹ்யாநாலம்ப³நத்வத³ர்ஶநாத் ப்ரத்யயத்வமாத்ரப்ரயுக்தம் நிராலம்ப³ந-த்வமித்யர்த²: । நிராலம்ப³நதாயா: ப்ரத்யயாத்மத்வம் பா⁴வாந்தரமபா⁴வோ ஹீதி தந்மதேநபோபாத³யதி

நிராலம்ப³நத்வஸ்யேதி ।

ஸர்வே(அ)ப்யாலயவிஜ்ஞாநஸந்தாநவர்திநக்ஷணா ஹேதவ இதி வக்தவ்யமிதி। நநு- ஸர்வே ஹேதவ இதி வா கஶ்சிதே³வ ஹேதுரிதி வா நோச்யதே, கிம்து கேசந ஹேதவ: கேசித³ஹேதவ இத்யுச்யத இதி- சேத்³ ந ।  ஸர்வஸந்தாநவர்தித்வாவிஶேஷே ததா²வ்யவஸ்தி²திகல்பநாயோகா³த் । அதோ நீலஜ்ஞாநகாதா³சித்கத்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் பா³ஹ்யஸத்த்வமப்⁴யுபேயமிதி பா⁴வ: । தத்ப்ரபோ³த⁴ஸாமர்த்²யமித்யஸ்ய விவரணமுத்தரக்ஷணக³தவாஸநாபரிபாகாக்²யப்ரபோ³த⁴-ஸாமர்த்²யமிதி। தத³நந்தரசகாரஸ்து டீகாஸ்த²ஸ்ய நீலஜ்ஞாநோபஜநநஸாமர்த்²யஸமுச்சயார்த²ஸ்யாநுவாத³: । ஏவம் ஹி ஸம்தாநாந்தரஸ்ய காலவிப்ரகர்ஷ: ஸ்யாதி³தி। யதீ³தா³நீந்தநசைத்ரஸம்தாநஸம்ஜாதநீலஜ்ஞாநஸமநந்தரபூர்வக்ஷண ஏவ மைத்ரஸம்தாநோ-த்பத்தி: ஸ்யாத்தத: ப்ராங் மைத்ரஸம்தாநோ ந ஸ்யாத் ததா³ ப்ராங்மைத்ரஸம்தாநரூபாபேக்ஷித-வ்யஸஹகார்யபா⁴வாத் சைத்ரஸம்தாநே நீலஜ்ஞாநாநுத³ய இதி வக்தும் ஶக்யம் ந த்வேதத³ஸ்தி; ததா² ஸதி மைத்ரஸம்தாநரூபஸம்ஸாரஸ்ய ஸாதி³த்வப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத்ப்ராக³பி மைத்ரதாநஸத்வே து காலவிப்ரகர்ஷ(அ)பா⁴வாந்நீலஜ்ஞாநோத³யப்ரஸங்க³ இதி பா⁴வ: ।

ஸ்வஸம்தாநமாத்ரநிமித்தகத்வம் விபக்ஷ இதி ।

ஹேதோரப்ரயோஜகத்வேந பக்ஷஸ்யைவ ஸாத்⁴யாபா⁴வவத்தயா விபக்ஷத்வஶங்காயாம் ஹேதோர்விபக்ஷ-வ்யாவ்ருத்தி: ஸம்தி³க்³தா⁴ ப⁴வதி பக்ஷஸ்ய ஸாத்⁴யாபா⁴வவத்த்வே தத்³வ்ருத்தேர்ஹேதோர்விபக்ஷவ்ருத்திதேதி। யத்³யபி ஹேதுமதி பக்ஷே ஸாத்⁴யஸம்தே³ஹ: ஸ்வாரஸிகோ ந வ்யபி⁴சாரஸம்தே³ஹத்வேந தோ³ஷ: அநுமாநமா சோச்சே²தா³பத்தே: ததா²ப்யப்ரயோஜகத்வஸம்தே³ஹாஹித: ஸோ(அ)பி தத்ர தோ³ஷ ஏவேதி பா⁴வ: ।

ஸ்வஸந்தாநமாத்ரநிமித்தத்வமுபபாத³யிதுமிதி ।

ஸம்தாநமாத்ராநிமித்தத்வேபி காதா³சித்கத்வமுபபத்³யத இதி ஹேதோரப்ரயோஜகத்வ-முபபாத³யிதுமித்யர்த²: ।

நந்வாலயவிஜ்ஞாநக்ஷணாநாமிதி ।

சைத்ரமைத்ராதி³பி⁴ந்நஸம்ததிபதிதாநாமித்யர்த²: । ந ச ஸம்தாநோ நாம கஶ்சிதி³தி க்³ரந்தே²ந ஸம்தாநஸ்வரூபம் நிஷித்⁴யத இதி ப்ரதிபா⁴தி। தத³யுக்தம் ।

அக்³ரே ஸம்தாநபே⁴தா³பே⁴தா³ப்⁴யாம் ஶக்திபே⁴தா³பே⁴த³வ்யவஹாரத³ர்ஶநா-தி³த்யாஶங்க்ய தத்³வாக்யம் ஸம்தாநஸ்ய க்ஷணோத்பாத³கத்வநிஷேதா⁴ர்த²தயா யோஜயதி-

க்ஷணாநாம் ஸம்ப³ந்தீ⁴தி ।

ஸம்தாநஸ்ய க்ஷணோத்பாத³கத்வே க²லூத்பாத³காவிஶேஷாதே³கவித⁴ம் ஸாமர்த்²யம் ஸ்யாத்³, ந து தத³ஸ்தீதி பா⁴வ: ।

க்ஷணபே⁴தே³பி ந ஸாமர்த்²யபே⁴த³ இத்யுபபாத்³யேதி ।

நநூக்தமித்யாதி³ஶங்காவாதீ³ ஸௌத்ராந்திக: க்ஷணபே⁴தே³(அ)பி ப்ரதிவிஜ்ஞாநவ்யக்தி ந ஸாமர்த்²யபே⁴த³: ஏகஸ்மாதா³லயவிஜ்ஞாநக்ஷணாந்நீலஜ்ஞாநே ஸதி புநர்நீலஜ்ஞாநாந்தராநுத்பத்தி-ப்ரஸங்கா³த³த: ஸர்வேஷாமபி தேஷாம் ஸாமர்த்²யமாஸ்தே²யமிதி நீலஜ்ஞாநகாதா³சித்கத்வாபா⁴வ-ப்ரஸங்க³முபபாத்³ய ஸ்வமதே தத்ப்ரஸங்க³ம் பரிஹரதீத்யர்த²: ।

விஜ்ஞாநவாதீ³ ஸௌத்ராந்திகமதே ஹந்த தர்ஹீத்யாதி³நா தூ³ஷணம் வத³தீத்யவதாரயதி-

தத்ர தூ³ஷணமாஹேதி ।

ஏகமேவ நீலம் நீலாகாரஜ்ஞாநம் ஜநயேதி³த்யேதத³நந்தரம் ந ஸம்ந்தாநாந்தரஸ்ய வர்தீதி ஸ்தா²நே நீலாந்தரம் ஸந்தாநாந்தரவதி³தி க்வசித்பாட²ஸ்தத்ர நீலாந்தரம் ஸந்தாநாந்தரவர்திநம் நீலாகாரஜ்ஞாநம் ஜநயேத் பீதஸந்தாநவர்திகு³ணாந்தரவதி³த்யர்தோ² க்³ராஹ்ய: ।

யதா² ச நீலபீதாதி³ஸந்தாநாந்தராணாமிதி ।

ஏகஸ்மாந்நீலஸந்தாநாந்தரஸ்ய பீதஸந்தாநஸ்ய ச பே⁴தா³விஶேஷே(அ)பி க்வசிந்நீல-ஜ்ஞாநஜநநஶக்தி: க்வசிந்நேதிவதே³கஜ்ஞாந ஏவைகவிஜ்ஞாநஸந்ததிபாதித்வாவிஶேஷே(அ)பி கேஷுசித்தஜ்ஜநநஶக்தி: கேஷுசிந்நேதீதி வ்யவஸ்தா² கல்ப்யதே த்³ருஷ்டாநுஸாரித்வாத்கல்பநாயா: । அத: ஸந்தாநபே⁴த³: ஶக்திபே⁴த³ இவ தத³பே⁴தோ³(அ)பி ஶக்த்யபே⁴தே³ ந ப்ரயோஜக இதி பா⁴வ: ।

அர்தா²த்பூர்வமிதி லப்⁴யத இதி ।

அஸம்விதி³தத்வோக்திஸாமர்த்²யாத் பூர்வஜ்ஞாநமிதி லப்⁴யத இத்யர்த²: ஸாமர்த்²யமேவோபபாத³யதி-

வர்த்தமாநஸ்யேதி ।

ஸம்விதி³தத்வாத்ததா³நீம் ஜ்ஞாயமாநத்வாதி³த்யர்த²: ।

மதிபு³த்³தி⁴பூஜார்தே²ப்⁴யஶ்சேதி வர்தமாநே க்தப்ரத்யய: | அஸம்விதி³தத்வம் அநாக³தே(அ)ப்யவிஶிஷ்டம் அதஸ்தத்³வ்யாவர்தநம் விதா⁴ந்தரேண த³ர்ஶயதி-

அநாக³தஸ்ய சேதி ।

தாத்³ருஶஜ்ஞாநமிதி ।

யத்ததா³நீமஜ்ஞாயமாநம் ஸித்³த⁴ஸத்தாகத்வம் ததா²பூ⁴தஜ்ஞாநம் வாஸநேத்யர்த²: ।

இத³மத்ராகூதமித்யாதி³டீகாக்³ரந்தே²ந வக்ஷ்யமாணமர்த²ம் பா⁴ஷ்யாரூட⁴ம் கரோதி-

தத்ரப⁴வதேதி ।

ததா²பீத்யாதி³டீகார்த²ம் மநஸி க்ருத்வா(அ)வதாரயதி-

தத்ராஸம்ப⁴வமிதி ।

தத: ப்ராக்தநக்³ரந்த²ம் தது³பயோகி³நமவதாரயதி-

தத்ர பௌ³த்³தே⁴நேதி ।

ஸ்தௌ²ல்யம் ஹ்யர்த²ஸ்யேதி ।

பா³ஹ்யார்த²ஸந்வே யுக³பத³நேகதி³க்³தே³ஶவ்யாபி வஸ்து ஸ்தூ²லமிதி வக்தவ்யம் । தச்ச ஸர்வாத்மநா கதா³பி ந த்³ருஶ்யதே கரதலாமலகாதீ³நாமப்யதோ⁴பா⁴கா³வச்சே²தே³ந த³ர்ஶநாபா⁴வாத் । அதோ த³ர்ஶநாத³ர்ஶநாப்⁴யாம் ஏகஸ்யைவ ஸ்தூ²லவஸ்துந ஆவ்ருதத்வமநாவ்ருதத்வம் ச வாச்யமிதி விருத்³த⁴த⁴ர்மாத்⁴யாஸாத்³பே⁴த³: ப்ரஸஜ்யதே । விஜ்ஞாநவாதே³ து நாயம் தோ³ஷ: । தத்ர ஹி விஜ்ஞாநே யாவாநாகாரோ பா⁴ஸதே தாவாநேவாஸ்தி ஆவ்ருதஸ்து நாந்தர்ப³ஹிர்வ்யாப்ரியத இத்யர்த²: ।

இதா³நீமேதமஸம்ப⁴வமநுமத்யேதி ।

ஆஸ்தாமஸம்ப⁴வோ மமாநிர்வசநீயவாதி³நோ மதே தே கத²ம் நாஸம்ப⁴வ இதி ப்ரதிபாத³யதீத்யர்த²: ।

டீகாயாம் வ்யதிரேகாவ்யதிரேகவ்ருத்திவிகல்பௌ ச பரமாணோரம்ஶவத்த்வம் சோபபாதி³தாநி வைஶேஷிகபரீக்ஷாயாமிதி க்³ரந்த²ம் விஜ்ஞாநவாதி³மதநிராகரணார்த²ஹேத்வந்தரபரத்வேந யோஜயதி-

அர்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநாபே⁴தே³ ஸத்யவயவிந்யவயவே சோக்ததோ³ஷாந்தரமபி ஜ்ஞாநே து³ர்வாரமித்யாஹேதி ।

அவயவீ அவயவேப்⁴யோ பி⁴த்³யதே ந வேதி விகல்போ வ்யதிரேகா(அ)வ்யதிரேகவிகல்ப: । பே⁴த³பக்ஷே ஸ ப்ரத்யவயவம் கார்த்ஸ்ந்யேந வர்ததே ஏகதே³ஶேந வேதி விகல்போ வ்ருத்திவிகல்ப: । ஏதாவவயவிதோ³ஷௌ । ஸூக்ஷ்மாவயவ: பரமாணுரபி ஸாம்ஶோ(அ)நம்ஶோ வேதி விகல்பபூர்வகம் ஸாம்ஶத்வாவஶ்யம்பா⁴வாபாத³நம் அவயவதோ³ஷ: । ஏதத்³தோ³ஷத்ரயம் விஜ்ஞாநவாதி³மதே(அ)பி ஸ்யாத் । ந ஹி விஜ்ஞாநவாதி³நாஸ்மாபி⁴ரிவ ஜக³த³நிர்வசநீயமித்யுச்யதே யேந தஸ்யேத்த²ம் விசாராஸஹத்வம் பூ⁴ஷணம் ஸ்யாத் கிம்து பா³ஹ்யாஸ்தித்வவாதி³பி⁴ர்யத்³யாவத்³ப³ஹிரஸ்தீத்யுச்யதே தத்ஸர்வமந்த: ஸத்யமேவாஸ்தீத்யுச்யதே, ஸத்யத்வே ச ப³ஹிரிவாந்தரப்யேதே விகல்பதோ³ஷா: ப்ராது³:ஷ்யுரிதி பா⁴வ: ।

அமுமேவ டீகாக்³ரந்த²மவயவிவாதி³நம் ப்ரத்யுக்தா தோ³ஷா: ஸமுதா³யவாதி³நம் ப்ரத்யபி ஸ்யுரிதி ப்ராஸங்கி³கஸௌத்ராந்திகமதநிராகரணார்த²த்வேநாபி யோஜயதி-

யத்³வா விஜ்ஞாநாதி³பி⁴ந்நஸ்தூ²லார்த² இதி ।

கேஷுசித்கோஶேஷு த்³விதீயாத்ரதாரிகைவ யத்³வேதிஶப்³த³ரஹிதா த்³ருஶ்யதே ந ப்ரத²மாவதாரிகா  யத்³யப்யயம் வ்யதிரேகாவ்யதிரேகாதி³டீகாக்³ரந்த²: ஸர்வைரேவ ப்ரமாணைர்ப்³ரஹ்மார்த² உபலப்⁴யமாந: கத²ம் வ்யதிரேகாவ்யதிரேகாதி³விகல்பைர்ந ஸம்ப⁴வதீத்யுச்யத இதி பா⁴ஷ்யாநூதி³தவிஜ்ஞாநவாதி³க்ருதபா³ஹ்யாஸ்தித்வநிராகரணார்த²ம் வ்யதிரேகாதி³விகல்பவிவரணமத்ர ந கர்த்தவ்யம் அத⁴ஸ்தாதே³வ க்ருதமித்யேதத³ர்த²: ப்ரதிபா⁴தி, ததா²பி ந கேவலமயம் தோ³ஷ: மமாநிர்வசநீயவாதி³நோ மதே ந ப்ரஸரதீத்யேதாவத் கிம் த்வந்த: ஸதி³தி வாதி³நோ ப³ஹி: ஸதி³தி வாதி³நஶ்ச பௌ³த்³த⁴ஸ்ய மதே வைஶேஷிகமத இவ ப்ரஸரதீத்யுஷ்ட்ரலகு³ட³ந்யாயோ(அ)ப்யநேந க்³ரந்தே²ந ஸூசித இதி ப்ரத³ர்ஶயிதுமஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய விதா⁴ந்தரேண த்³வேதா⁴ தாத்பர்யமாசார்யைருக்தம் ।

பரமாணூநிதி ।

ஜ்ஞாநாகாரரூபாநித்யர்த²: ।

சாக்ஷுஷஸ்ய ப்ரபா⁴ரூபாநுவித்³த⁴பு³த்³தி⁴போ³த்⁴யத்வநியமோ நாஸ்தி உலூகபிஶாசாதி³சக்ஷுர்க்³ராஹ்யே வ்யபி⁴சாராதி³த்யாஶங்க்ய மநுஜைரிதி விஶேஷிதமித்யாஹ-

மநுஜக்³ரஹணமிதி ।

வாஸ்யவாஸகத்வமவித்³யோபப்லவே ஹேதுரிதி ।

உத்தரஜ்ஞாநஸ்ய நீலாத்³யாகாரஸமர்பணோபயுக்தவாஸநாஶக்திமத்பூர்வஜ்ஞாநம் வாஸகம் உத்தரஜ்ஞாநம் வாஸ்யம் । அநயோ: ஸம்ப³ந்தோ⁴ வாஸ்யவாஸகத்வம் தஸ்ய ஸவிகல்பகருபாவித்³யோபப்லவஹேதுத்வோக்த்யா விவக்ஷிதவிவேகேந வாஸநாயா ஏவ தத்³தே⁴துத்வமுக்தம் ப⁴வதி। அநாதி³வாஸநோத்³பூ⁴தேதி ஸம்மதிஶ்லோகேந ச ததை²வ ஸ்பு²டீகரிஷ்யதே ।

பா⁴வமிதி ।

பா⁴வம் நீலாதி³கம் உப⁴யம் விஜ்ஞாநநரவிஷாணாதி³கம் ச கர்ம மூர்தத்வாதி³ அமூர்தத்வம் ஸத்த்வமஸத்த்வம் ச கர்த்ரு ஸமாஶ்ரயத இதி ஸத்த்வாதி³ஶப்³தா³ர்தோ² பா⁴வாபா⁴வோப⁴யாஶ்ரய உக்த இத்யர்த²: ।

ந சாஸ்த்வேக: ப்ரதிஸம்தா⁴தா நைதாவதா பா³ஹ்யார்த²ஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ-

த்வயா ச ஸ நேஷ்யத இதி ।

பா³ஹ்யாஸ்தித்வ இவ க்ஷணிகவிஜ்ஞாநஸந்தத்யதிரிக்தாத்மாஸ்தித்வே(அ)பி தந்மதப⁴ங்க³ஸ்துல்ய இதி பா⁴வ: ।

சோத³யதீதி க்³ரந்த²மாஶங்காநிராகரணார்த²த்வேநாவதாரயதி-

விஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வவ்யதிரிக்தார்த²விஷயத்வ இதி ।

விஜ்ஞாநக்³ரஹணமாத்ர ஏவேதி ।

அந்த:கரணவ்ருத்திரூபம் யத்³விஜ்ஞாநம் தந்நீலாதி³விஷயக்³ரஹணம் தந்மாத்ர ஏவ ஸ்வீக்ருதே தத்ப்ரதிபி³ம்பி³தோ விஜ்ஞாநஸாக்ஷீ விஜ்ஞாநவிஷயம் க்³ரஹணாந்தரம் நாபேக்ஷதே ஸ்வயமேவ தத்³பா⁴வரூபத்வாத³தோ நாநவஸ்தே²தி பா⁴ஷ்யார்த² இத்யர்த²: ।

அநுப⁴விதுர்வ்யாப்தாவிதி ।

அநுப⁴வித்ருகர்த்ருகவ்யாப்தாவித்யர்த²: । அநேந ஸாக்ஷிவிஷயேதி விஜ்ஞாநஸாக்ஷிக்³ரஹணா-காங்க்ஷாநுத்பாதா³தி³தி பா⁴ஷ்யம் விஜ்ஞாநஸாக்ஷிண: கர்துர்விஜ்ஞாநவிஷயக்³ரஹணாகாங்க்ஷாநு-த்பாதா³தி³த்யேதத³ர்த²பரதயா பூர்வம் வ்யாக்²யாதம் தத்³பா⁴ஷ்யமநேந க்³ரந்தே²ந விஜ்ஞாநஸாக்ஷிகர்மக-க்³ரஹணாந்தராகாங்க்ஷாநுத்பாதா³தி³த்யபி வ்யாக்²யாதம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

வியத்³வஸ்த்விதி ।

கும்ப⁴ஸ்யோத்பத்தௌ ஸத்யாம் தஸ்ய யா வியத்ஸம்பூர்ணதா ஸா வியத்³வஸ்துஸ்வபா⁴வாநுரோதா⁴த்ஸர்வத்ர வ்யாபகஸ்ய வியதோ(அ)யம் ஸ்வபா⁴வோ யத³வச்சே²த³கஸ்ய கும்பா⁴தே³ஹத்பத்தௌ ஸத்யாம் தேநாவச்சி²த்³யத இதி। ஏவம்பூ⁴ததத்ஸ்வபா⁴வாநுரோதா⁴தே³வ ந து காரணாந்தராத்ஸா ஸம்பூர்ணதா । ஏவம் தி⁴யாம் த³ஶா ஸம்பூர்ணதாபி த்³ருக்³வஸ்துஸ்வபா⁴வாதே³வேதி ஶ்லோகார்த²: ।

ஸ்வத:ஸித்³த⁴ப்ரகடதயா ஜ்ஞாநஸ்ய க்³ராஹ்யத்வமிதி ஸம்ப³ந்த⁴ இதி ।

ஜ்ஞாநஸ்ய க்³ராஹ்யத்வமித்யஸ்யாநுஷங்க³ இத்யர்த²: ।

வ்யாபகஸாக்ஷிஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யேதி ।

அவித்³யாவச்சி²ந்நோ ஜீவ ஏவ ஸாக்ஷீ ஸ ச விஷயப்ரதே³ஶே(அ)ப்யஸ்தீதி விஷயஸ்யாபி தத்ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்துல்ய இத்யர்த²: ।

தத³தீ⁴நாபி⁴வ்யக்திகேதி ।

வ்யாபகோ(அ)பி ஸாக்ஷீ ஸ்வச்சா²ந்த:கரணாவச்சி²ந்நோ(அ)நாவ்ருதோ விஷயாவச்சி²ந்ந-ஸ்த்வாவ்ருத இத்யாவரப⁴ங்கா³ர்த²ம் வ்ருத்யபேக்ஷேத்யர்த²: । ஏதத்ப்ரபஞ்சஸ்த்வஸ்மத்க்ருதே ஸித்³தா⁴ந்தஸம்க்³ரஹே த்³ரஷ்டவ்ய: ।

யதா² சாக்ஷுஷீ ப்ரபே⁴தி ।

யத்³யபி த்³ருஷ்டாந்தே சக்ஷு:ப்ரமாத்மகம் வ்யஞ்ஜகமேகம் ரூபம் வாயுஶ்சேதி வ்யங்க்³யமவ்யங்க்³யம் ச பி⁴ந்நம் தா³ர்ஷ்டாந்திகே வ்யங்க்³யஸாக்ஷிசைதந்யமேகம் அந்த:கரணம் க⁴டாதி³கம் சேதி வ்யஞ்ஜகமவ்யஞ்ஜகம் ச பி⁴ந்நம் ததா²பி வ்யங்க்³யவ்யஞ்ஜகபா⁴வோ வஸ்துமஹிம்நா வ்யவஸ்தி²த இத்யேதாவாந்மாத்ரே த்³ருஷ்டாந்த: ஸர்வாத்மதாஸமஸ்து த்³ருஷ்டாந்த: ப்ராகே³வாசார்யைர்த³ர்ஶித:- முகுரதலே முக²மித்யநேந க⁴டமுகுரயோர்முக²ஸாந்நித்⁴யாவிஶேஷேபி ஸ்வச்சோ² முகுர ஏவ முக²ஸ்ய வ்யஞ்ஜகோ ந க⁴ட இதி।

ஆத்மா ஜ்ஞேய இதி ।

நநு இத³ம் ஶரீரம் ஸாத்மகம் ப்ராணாதி³மத்த்வாதி³த்யாநுமாநிகஜ்ஞாநவிஷயத்வேந சைத்ரோ வித்³வாநித்யாதி³ஶாப்³த³ஜ்ஞாநவிஷயத்வேந ச ஸித்³த⁴ஸாத⁴நம் । ப்ரகாஶமாநத்வம் ஜ்ஞேயத்வம் சேத்ஸாத்⁴யாவிஶேஷ: । அந்யத்ர து³ர்வசமிதி- சேத், ஆத்மா அபரோக்ஷஜ்ஞாநவிஷய: அநுமிதிஶாப்³த³ஜ்ஞாநாஜந்யவ்யவஹாரவிஷயத்வாதி³த்யத்ர தாத்பர்யாத் ।

கத²ம் ஸகலவிஶேஷோபஸம்க்³ரஹவதீதி ।

யத்³யபி வ்யவஹாரவிஷயத்வமேக ஏவ த⁴ர்மோ ஹேது: ந து தூ⁴மவத³நேகவ்யக்திரூப இதி நாத்ர ஸகலஹேதுவ்யுத்பத்த்யுபஸம்க்³ரஹாபேக்ஷா ததா²பி ஸகலஹேத்வாஶ்ரயோபஸம்க்³ரஹா-பேக்ஷாஸ்தி யோ யோ தூ⁴மவாந் ஸோ(அ)க்³நிமாநித்யாதி³நோதா³ஹரணவாக்யேந வ்யாப்திபோ³த⁴கேந வீப்ஸிதயச்ச²ப்³தோ³பஸ்தா²பிதஸகலஹேத்வாஶ்ரயேஷு ஸாத்⁴யஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴நாத்தத³நுஸாரேண வ்யாப்தேர்யாவத்³தே⁴த்வாஶ்ரயவர்திஸாத்⁴யஸாமாநாதி⁴கரண்யரூபதாயா வக்தவ்யத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஆக³ந்துகோ யஸ்ய நாஸ்தி ஸோ(அ)நாக³ந்துக: ஸ சாஸௌ ப்ரகாஶஶ்சேதி ப³ஹுவ்ரீஹிக³ர்ப⁴கர்மதா⁴ரயபரிக்³ரஹே கோ(அ)த்ராக³ந்துகோ நிஷேத்⁴ய இதி ஜிஜ்ஞாஸாயாமாஹ-

அர்தா²தி³தி ।

நித்யாபரோக்ஷத்வஹேதூபாதா³நஸாமர்த்²யாதா³க³ந்துகஸ்தத்³விஷயப்ரகாஶோ நிஷேத்⁴ய இத்யர்தா²ல்லப்⁴யதே இத்யர்த²: ।

பா⁴ஸமாநத்வமிதி ।

ஆவ்ருதத்வாத³பா⁴ஸமாநே(அ)பி பூர்வோக்தேந பா⁴ஸத இதி ஶப்³தே³ந போ³த்⁴யத்வமஸ்தீதி தத³பி பா⁴ஸமாநம் ப⁴வேத³தோ பா³த⁴விது⁴ரமித்யுக்தம் । ததா² ஸத்யஸம்ப⁴வ: ப்³ரஹ்மாதிரிக்தஸ்ய ஸர்வஸ்ய பா³த்⁴யத்வாதி³தி வ்யாவஹாரிகவிஶேஷணம் ।

வேதா³ந்தஜந்யவ்ருத்த்யுபாதா⁴விதி ।

ததா² ச யது³பஹிதம் ஜ்ஞேயம் ந தத்ஸ்வப்ரகாஶத்வேநேஷ்யதே யத்த்வநுபஹிதம் ததே²ஷ்யதே ந தஜ்ஜ்ஞேயமிதி நாஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: । நநு- வ்ருத்த்யுபஹிதஸ்ய தேந ரூபேண தத்³விஷயத்வம் நோக்தம் கிம்து வ்ருத்யுபராகே³ ஸதி வ்ருத்த்யம்ஶம் பரித்யஜ்ய கேவலஸ்யாத்மநஸ்தத்³விஷயத்வமுக்தம் வ்ருத்யுபராகோ³த்ர ஸத்தயைவோபயுஜ்யதே ந ப்ரதிபா⁴ஸ்யதயா । அதோ வ்ருத்திஸம்ஸர்கே³ ஸத்யாத்மா விஷயோ ப⁴வதி ந து ஸ்வத இதி அத: ஸ்வப்ரகாஶஸ்ய கேவலஸ்யாத்மநோ வ்ருத்திவிஷயத்வாங்கீ³காராத³ஜ்ஞேயத்வவசநமயுக்தமிதி- சேத்³ ந  உபாத்⁴யக⁴டநீயஜ்ஞாநவிஷய-த்வாபா⁴வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ந சைவம் முகுரோபாதி⁴க⁴டநீயஜ்ஞாநவிஷயபா⁴வே முக²ப்ரதிபி³ம்பே³(அ)திவ்யாப்தி: ப்ரதிபி³ம்ப³ஸ்ய பி³ம்பா³பி⁴ந்நத்வாத்³பி³ம்ப³ஸ்ய ச முக²ப்ரதிபி³ம்போ³பாதி⁴ம் விநாபி ஜ்ஞேயத்வாத் ।

ஸம்வித³பி⁴ந்நத்வம் சேதி ।

இந்த்³ரியத்வாவச்சி²ந்நேந்த்³ரியஜந்யஜ்ஞாநத்வம் ஜ்ஞாநாபரோக்ஷ்யம் தத்³விஷயத்வம் விஷயாபரோக்ஷ்யமிதி விபா⁴கோ³ நேஷ்யதே கிம்து ஸர்வாநுக³தமாபரோக்ஷ்யம் ஸம்வித³பி⁴ந்நத்வம் தச்ச ஸம்வித்³ரூபஸ்யாத்மந: ஸ்வத: ஸித்³த⁴ம் தத³ந்யஸ்ய பா³ஹ்யஸ்ய க⁴டாதே³ராந்தரஸ்யாந்த: கரணவ்ருத்த்யாதே³ஶ்ச ஸம்வித்³யபே⁴தே³நாத்⁴யஸ்தத்வாத³பி⁴வ்யக்தஸம்வித³பே⁴தா³த்⁴யாஸஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

தத்ஸமர்த²நார்த²மிதி ।

ஆத்மநோ நித்யாபரோக்ஷஸம்வித³பி⁴ந்நத்வஸமர்த²நார்த²மித்யர்த²: ।

ஶஶ்வதி³தி ।

ஹேதுத்³வயே(அ)பீத³ம் விஶேஷணம் க⁴டாதி³வ்யாவ்ருத்யர்த²ம் । அத ஏவ தஸ்ய வ்யதிரேகத்³ருஷ்டாந்ததா । யத்³யப்யாத்மநோ வேதா³ந்தப்ரதிபாத்³யாக²ண்டா³நந்த³ரூபேணாவ்ருதத்வாத்தேந ரூபேண ஸம்தி³க்³த⁴த்வமஸ்தி அத ஏவ தஸ்ய ஶாஸ்த்ரவிஷயதோக்தா ப்ரத²மஸூத்ரே ததா²பி தஸ்ய ஜ்ஞாநஸுகா²தி³ஸாக்ஷிசைதந்யரூபேணாநாவ்ருதத்வமஸம்தி³க்³த⁴த்வம் சாஸ்தீதி த்³விதீயஹேதோர்நாஸித்³தி⁴: । ந சாப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணத்வம் । ப்ரத²மாநுமாநஸ்யேதி ஶேஷ: ।

ஏதத³ந்யேதி ।

ஏதஸ்மாத்பக்ஷீக்ருதாத³ந்யத்வேந விஶேஷிதம் யஜ்ஜ்ஞேயத்வம் தத்³ரஹிதம் யத்³பா⁴ஸமாநம் தத³ந்யேத்யர்த²: । த்³ருஷ்டாந்தே பக்ஷாத³ந்யத்வமாதா³ய ஸாத்⁴யஸித்³தி⁴: । பக்ஷோ ஹி ஜ்ஞேய: ஸந்நபி பக்ஷாந்யத்வாபா⁴வாத்தத்³விஶிஷ்டஜ்ஞேயத்வரஹிதோ ப⁴வதி பா⁴ஸமாநஶ்ச தத³ந்யத்வம் படே ஸம்ப்ரதிபந்நம் பக்ஷே து ந பக்ஷாத³ந்யத்வமாதா³ய ஸாத்⁴யஸித்³தி⁴: பா³தா⁴த் கிம்து பக்ஷாத³ந்யத ஏவ குதஶ்சித்பக்ஷாந்யத்வவிஶிஷ்டஜ்ஞேயத்வரஹிதாத்³பா⁴ஸமாநாத³ந்யத்வமாதா³ய பக்ஷே ஸாத்⁴யஸித்³தி⁴ர்வாச்யா ஸித்³த⁴க⁴டாதி³மத்⁴யே ச பக்ஷாத³ந்யத்வவிஶிஷ்டஜ்ஞேயத்வரஹிதம் பா⁴ஸமாநம் வஸ்து நாஸ்தி ஸர்வஸ்யாபி பா⁴ஸமாநஸ்ய படாதே³: பக்ஷாத³ந்யஸ்ய பக்ஷாந்யத்வவிஶிஷ்டஜ்ஞேயத்வவத்த்வாத் । அதோ யஸ்மாத³ந்யத்வமாதா³ய பக்ஷே ஸாத்⁴யவஸாநம் வாச்யம் தத்கிம்சித³ப்ரஸித்³த⁴ம் பக்ஷாத³ந்யத்வவிஶிஷ்டஜ்ஞேயத்வரஹிதம் பா⁴ஸமாநம் வஸ்த்வநேநாநுமாநேந ஸித்⁴யதி। தத்ர ச விஶிஷ்டராஹித்யம் ந பக்ஷாந்யத்வவிஶேஷணாபா⁴வாத்³வக்தும் ஶக்யம் । யதோ(அ)ந்யத்வம் பக்ஷஸ்ய ஸாத்⁴யதே தஸ்ய பக்ஷாந்யத்வநியமாத³தஸ்தத்ர ஜ்ஞேயத்வரூபவிஶேஷ்யாபா⁴வேந விஶிஷ்டராஹித்யம் வாச்யமித்யஜ்ஞேயபா⁴ஸமாநவஸ்துஸித்³தி⁴: । அதஸ்தஸ்ய ஸாத்⁴யப்ரஸித்³த்⁴யுபபாத³கஸ்யா-நுமாநஸ்யாநந்தரம் க்வசித்க்கசித்கோஶே அநுமாநாந்தரப்ரத³ர்ஶநம் தத்ர ஹேதுவிஶேஷணவ்யாவர்த்யகத²நமாஶ்ரயாஸித்³தி⁴பரிஹரணம் ஸாத்⁴யார்த²கத²நம் தத்ரைவ ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வஶங்காநிராகரணார்த²த்வேந ந சைததி³த்யாதி³டீகாக்³ரந்த²வாக்யாவதாரணம் ச த்³ருஷ்டம் தத்³விலிக்²யதே । ததா² தே³வத³த்தஸ்ய ததா³த்மாஸ்தித்வஜிஜ்ஞாஸாயாமேகஸ்மிந் க்ஷண ஏவ ததா³த்மநிஷ்ட²ததா³த்மவிஷயஸம்தே³ஹத்⁴வம்ஸோ(அ)ஸம்தி³க்³தா⁴விபரீதைததா³த்மாநுப⁴வஜந்ய: ஏததா³த்மா-பா⁴வப்ரமைததா³த்மவிபர்யயாப்⁴யாமஜந்யத்வே ஸதி ஜிஜ்ஞாஸ்யமாநைததா³த்மகோ³சரஸம்தே³ஹ-நிவ்ருத்தித்வாத் புருஷாந்தரக³தைததா³த்மகோ³சரததா²வித⁴ஸம்தே³ஹநிவ்ருத்திர்வஸ்துநி நாஸ்தீத்யபா⁴வ-ப்ரமயாஸ்தீதி ப்⁴ரமேண வா(அ)நவதா⁴நேந வா ப⁴வதி। ஸா ச ந பா⁴வதத்த்வாநுப⁴வஜந்யேதி தத்ர வ்யபி⁴சார: ஸ்யாதந்நிவ்ருத்த்யர்த²மேததா³த்மாபா⁴வேத்யாதி³விஶேஷணத்ரயம் । ந ச வாச்யமாத்மந: ஶஶ்வத³ஸம்தி³க்³த⁴த்வே கத²ம் ஸம்தே³ஹத்⁴வம்ஸ: ப்ராப்யபா⁴வாத் ஸம்தி³க்³த⁴த்வே ச கத²ம் ஶஶ்வத³ஸம்தி³க்³த⁴த்வமிதி யத: ஶஶ்வத³ஸம்தி³க்³த⁴த்வே(அ)பி புருஷாந்தராரோபிதநாஸ்தித்வ-கோடிக: ஸம்ஶய: ஸ்யாத் ஸ ச ஸ்வரூபாநுப⁴வாத்ஸேத்ஸ்யதே । ஆத்மாநுப⁴வஜந்ய இத்யத்ர சாஸ்தீதி வ்யவஹாரஹேதுரநுப⁴வ உக்த: ஸ ஸ்வரூபபூ⁴தோ(அ)பி ஸம்ப⁴வதீதி।

நநூக்தவிதா⁴நுப⁴வஜந்யத்வம் ஸம்தே³ஹத்⁴வம்ஸஸ்ய ஸித்³த⁴ம் ஸாத்⁴யதே ஆத்மவிஷயததா²-விதா⁴நுப⁴வாப்⁴யுபக³மாதி³த்யாஶங்க்யாஹ-

ந சைததி³தி ।

யதி³ ததோ(அ)ந்யோ(அ)நுப⁴வ: ஸம்ஶயச்சே²தா ஸ்யாத்  தர்ஹி ததா³த்மஜிஜ்ஞாஸாயாமப்யநு-ப⁴வஸ்யாநுத³யஸம்பா⁴வநயா(அ)(அ)த்மஸம்தே³ஹ: ஸ்யாதி³த்யர்த²: । ஸ்யாதே³தத் ।

ஆத்மஜிஜ்ஞாஸாயாம் தத்³விஷயா ஸம்விது³த³யத ஏவேதி தத்ராஹ-

அநவஸ்தே²தி ।

யஶ்சேஶ்வரததா²விதா⁴நுப⁴வஜந்யத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴ந்வமாஹ தம் ப்ரத்யநீஶ்வரேதி விஶேஷணீயம் ।

ததா³ப்⁴யாம் தர்காப்⁴யாம் பரிஶோதி⁴தமநுமாநம் ஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வே பர்யவஸ்யதீத்யாஹ-

தஸ்மாதி³தி ।

ஸர்வமித³ம் ப்ரக்ஷிப்தமிவ ப்ரதிபா⁴தி ந ஹி ஸாத்⁴யப்ரஸித்³த்⁴யர்தா²நுமாந-வதி³ஹாநுமாநாந்தரமபேக்ஷித் । ஸம்தே³ஹாநுத்பாத³நியமவத்ஸம்தே³ஹநிவ்ருத்திநியமோ(அ)ப்யநா-க³ந்துகாத்மாநுப⁴வஸத்³பா⁴வே ஸாத⁴காந்தரம் ப⁴வேத் ।

வஸ்துத: ஸாத⁴காந்தரமபி ந ப⁴வதி ।

யதஸ்தத்ராஶ்ரயாஸித்³தி⁴ரபரிஹார்யா ந ஹி ஸர்வாநுப⁴வஸித்³தே⁴ ஸுகா²த்³யநுப⁴விதரி ஸாக்ஷிணி ப்ரத்யக்ஷத்³ருஷ்டே க⁴டஇவ புருஷாந்தரோக்திமாத்ரேண நாஸ்தித்வஸம்தே³ஹ: கஸ்யசிது³தே³தி யத: ஸம்தே³ஹநிவ்ருத்தி: பக்ஷே ஸித்³த்⁴யேத் । சார்வாகோ(அ)பி க²ல்வஹமநுப⁴வஸ்ய ஶரீரம் விஷயம் ப்ரத³ர்ஶ்யாதிரிக்தமாத்மாநமபலபதி ந த்வஹமநுப⁴வமேவாபலபதி। ந ச- சார்வாகோபந்யஸ்தஶரீராத்மவாத³யுக்திஶ்ரவணக்ஷுபி⁴தஹ்ருத³யஸ்ய ஶரீராதிரிக்தாத்மாஸ்தித்வ-ஸம்தே³ஹோ ப⁴வதீதி தந்நிவ்ருத்தி: பக்ஷே ஸ்யாதி³தி- வாச்யம் தஸ்ய ஸம்தே³ஹஸ்ய ஏக ஆத்மந: ஶரீரே பா⁴வா (ப்³ர. ஸூ. அ. 3 பா. 2 ஸூ. 53) தி³த்யதி⁴கரணோக்தஸ்தி²ரந்யாயாநு-ஸம்தா⁴நநிவர்த்யஸ்ய ஶரீரவிஷயத்வேந ஶங்கிதாந்யதா²ஸித்³தி⁴நாநுப⁴வமாத்ரேண நிவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வாத் । கிம் ச டீகாயாம் ஸ்வாத்மநி ஸம்தே³ஹாநுத்பாத³ ஏவ ப்ரபஞ்சித: ஸம்தே³ஹநிவ்ருத்திஸ்து லேஶதோ(அ)பி ந ஸ்ப்ருஷ்டா । அதஸ்தத்ர ஸம்தே³ஹாத்³யநுத்பாத³ப்ரபஞ்சநாநந்தரம் ப்ரக்ருத்ய தயோர்ந சைதத³ந்யாதீ⁴நஸம்வித³ந்யத்வே க⁴டதே அநவஸ்தா²ப்ரஸங்க³ஶ்சோக்த இதி வாக்யயோ: ஸம்தே³ஹநிவ்ருத்திபக்ஷகாநுமாநவிஷயஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வஶங்காநிராகரணார்த²த்வேநாவதாரணமபி ந யுக்தம்  உக்தாநுமாநயோ: ஸ்வப்ரகாஶத்வாநுமாநே விஷயபரிஶோத⁴கதர்கத்வோக்திரப்யயுக்தா ஆத்³யாநுமாநஸ்ய ஸாத்⁴யப்ரஸித்³தி⁴ஸம்பாத³நார்த²த்வாத் த்³விதீயாநுமாநஸ்ய கத²ம்சித³த்³ருஷ்டத்வே(அ)பி நித்யாநுப⁴வே ஸாத⁴காந்தரத்வாத் । தஸ்மாந்ந சைததி³தி டீகாவாக்யமாத்மநோ நித்யாபரோக்ஷத்வாபா⁴வே கதா³சிதா³த்மநி ஸம்தே³ஹ: ஸ்யாதி³த்யேதத்பரம் । ஆத்மவிஷயஸம்வித³ந்தரோத்பாத³நியமே வஸ்துஸம்தே³ஹாநுத்பாத³ இதி ஶங்காவாரணார்த²மநவஸ்தா²ப்ரஸங்க³ஶ்சோக்த: இத்யேவ யுக்தம் । ததை²வாவதாரணம் கோஶாந்தரேஷு த்³ருஶ்யதே । தேஷு க²லு ஸாத்⁴யப்ரஸித்³த்⁴யுபபாத³கமநுமாநாநந்தரமித்த²ம் ந சைததி³த்யாதி³வாக்யயோரவதாரணம் ।

விபக்ஷே த³ண்ட³மாஹ-

ந சைததி³தி ।

யதி³ நித்யஸாக்ஷாத்காரத்வமாத்மநோ ந ஸ்யாதர்ஹி கதா³சிதா³த்மநி ஸம்தே³ஹ: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஸ்யாதே³தத்³- ஆத்மவிஷயா ஸம்விது³தே³த்யேவேதி தத்ராஹ-

அநவஸ்தே²தி ।

ஏவம் க்³ரந்தே²ந வ்யாக்²யாநாநந்தரம் கேஷுசித்கோஶேஷு அதி⁴கஶங்காபரிஹாரக்³ரந்தோ² த்³ருஶ்யதே- நநு ஸுகா²தீ³நாமபி ஸ்வஸத்தாயாம் ஸம்தே³ஹாபா⁴வஸாம்யே கத²மாத்மைவ ப்ரகாஶ உச்யதே ஆத்மப்ரகாஶேநைவாநுக³தேந தேஷாமாபரோக்ஷ்யஸம்ப⁴வே ப்ரத்யேகம் ந ஸ்வப்ரகாஶத்வம் கல்ப்யமிதி। ஸ்பஷ்டார்தோ²(அ)யம் க்³ரந்த²: ।

விபக்ஷே த³ண்ட³ உச்யத இதி ।

அநுகூலதர்க உச்யதே இத்யர்த²: ॥28॥

ஸாத⁴நவ்யாப்த்யநுமாநஸ்யேதி ।

ஸ்தம்பா⁴தி³ப்ரத்யயோ நிராலம்ப³ந இதி த³ர்ஶிதாநுமாநஸ்யேத்யர்த²: ।

ஔபசாரிகோ வ்யாக்²யாதவ்ய இதி ।

ப்ரமாணாமிலிதஸம்ஸ்காரஜத்வஸாத்³ருஶ்யாத் ஸ்வப்நஜ்ஞாநே ஸ்ம்ருதிஶப்³தோ³ கௌ³ணோ வ்யாக்²யேய இத்யர்த²: ।

நநூபலப்³தி⁴ஶப்³தோ³(அ)நுப⁴வமாத்ரபர: ப்ரஸித்³த⁴: கிமிதி ஷட்ப்ரமாணஜநிதத்வேந விஶேஷ்யதே இத்யாஶங்க்யாஹ-

ஏவமவ்யாக்²யாந இதி ।

தேந ஸம்தி³க்³த⁴வஸ்துத⁴ர்ம இதி தேந பா⁴ஷ்யேண ஸூசிதமித்யந்வய: ॥29॥30॥

நநு கிமந்யாதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வபோ³த⁴நேநேதி ।

ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணபோ³தி⁴தவிபரீதாதி⁴ஷ்டா²நதத்த்வபோ³த⁴கம் ப்ரமாணம் நிரதி⁴ஷ்டா²நப்⁴ரமம் வத³த: ஶூந்யவாதி³நோ மதே ந ஸம்ப⁴வதி சேத் தந்மா பூ⁴த்ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரதீதவஸ்துக³தம் யத்³விசாராஸஹத்வம் ததே³வ பா³த⁴கப்ரமாணம் பூ⁴த்வா ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் ஸாம்வ்யவஹாரிகம் ப்ராமாண்யம் தத்³விஷயாணாமதாத்த்விகத்வம் ச க³மயதீத்யர்த²: ।

ஸத³ஸதா³தி³பக்ஷேதி ।

விசாராஸஹத்வம் நாம கஶ்சித்³வஸ்துபூ⁴தோ த⁴ர்மோ(அ)ஸ்த்யேவ ஸ த⁴ர்ம: ஸத்த்வாஸத்த்வஸத³ஸத்த்வாநுப⁴யாத்மகத்வபக்ஷேஷ்வந்யதமபக்ஷபரிக்³ரஹேண வஸ்துபூ⁴தோ வ்யவஸ்தா²ப்யதே ஸ து வஸ்துத: ஸத்வாதி³ரூபேண விசாரம் ந ஸஹத இத்யேதாவதே³வோச்யத இதி ப்ரத²மவிகல்பார்த²: । விசாராஸஹத்வே ஸத்த்வாதி³பக்ஷாந் பரித்யஜ்ய ஶூந்யமேவ லப்⁴யத  இதி த்³விதீயவிகல்பார்த²: ।

அஸத்த்வவ்யவஸ்தா²ப்ரதிஜ்ஞாவிரோத⁴ இதி ।

கிம்சித³பி வஸ்த்வஸத்யேந வ்யவஸ்தா²பயிதும் ந ஶக்யத இதி தத்ப்ரதிஜ்ஞாவிரோத⁴ இத்யர்த²: ॥31॥

இதி ப்ரதிபா⁴தீதி ।

யத்³யபி பௌ³த்³த⁴வ்யாகரணே பஶ்யநாதி³ஶப்³தா³: ஸாது⁴தயா வ்யுத்பாதி³தா: ததா²பி அநாதி³ஸித்³த⁴ப்ரயோக³ஸித்³த⁴ஸகலஸாது⁴ஶப்³த³ஸம்க்³ராஹகபாணிநீயாத்³யபரிக்³ருஹீதத்வாத³ஸாத⁴வ: ப்ரதிபா⁴ந்தீத்யர்த²:  ॥32॥

ஏகஸ்மிந்நஸம்ப⁴வாதி⁴கரணவிஷயா:

நைகஸ்மிந்நஸம்ப⁴வாத் ॥ 33 ॥

அஸ்தீதி காயந்த இதி ।

கைதா⁴தோராதே³சஉபதே³ஶ இத்யாத்வே கர்மணி க⁴ஞி ஆதோ யுகி³தி யுகா³க³மே ச ஸதி காய இதி ரூபம் ।

ஶாஸ்த்ரீயேதி ।

ஶாஸ்த்ரீயயா தப்தஶிலாரோஹணாதி³ஶாஸ்த்ரப்ரப⁴வயா பா³ஹ்யயா சேஷ்டாருபயா ப்ரவ்ருத்த்யேத்யர்த²: । ஆந்தரவ்ருத்திர்யத்நரூபா பரகீயா ஸ்வயமப்ரத்யக்ஷா நாபூர்வாநுமாநே லிங்க³ம் ப⁴வேத்³ அதோ பா³ஹ்யக்³ரஹணம் ।

ஊர்த்⁴வக³மநஶீலோ ஹீதி ।

ஊர்த்⁴வக³மநம் ஜீவஸ்ய ஸ்வபா⁴வ: । தே³ஹே ஸ்தி²திஸ்தத்ப்ரதிப³ந்த⁴ககர்மாதீ⁴நேதி மதமாஶ்ரித்யோக்தம் । கேசித்து- சிரகாலஶரீராவஸ்தி²தப்ரயுக்தப³ந்த⁴முக்தாவூர்த்⁴வக³மநம்- மந்யந்தே । தே க²ல்வேவமாஹு: - ப³ந்த⁴முக்தஸ்யோர்த்⁴வக³மநம் த்³ருஷ்டம் யதா² பஞ்ஜரமுக்தஶுகஸ்ய யதா² வா வாரிநிர்பி⁴ந்நபரிணதைரண்ட³பீ³ஜஸ்ய யதா² வா த்³ருட⁴பங்கலிப்தஜலநிமஜ்ஜந-ப்ரக்ஷீணபங்கலேபஶுஷ்காலாபூ³ப²லஸ்ய இஹ த்வநாதி³காலப்ரவ்ருத்தப³ந்த⁴விக³மாத்ஸததோர்த்⁴வக³மநமிதி। ஆஸ்ரவாதி³ஷு பஞ்சஸு அந்திமத்³வயம் ப²லரூபம் ஆதி³மத்ரயம் தத்ஸாத⁴நம் । ப்ரவ்ருத்திராஸ்ரவஶப்³தோ³க்தைகவிதே⁴தி பே⁴த³: ।bஆஸ்ரவ: ஸ்ரோதஸாம் த்³வாரம் ஸம்வ்ருணோதீதி ஸம்வர: ।bஆஸ்ரவோ ப⁴வஹேது: ஸ்யாத்ஸம்வரோ மோக்ஷகாரணம் ॥bஇதி ஜைநோக்த: ஸம்வர: ஶமத³மாதி³ரூப இதி டீகாயாமுக்தம் । தத்ராதி³ஶப்³தே³ந கு³ப்திஸமித்யாதி³ர்க்³ருஹ்யதே । காயவாங்மநோநிக்³ரஹோ கு³ப்தி: । பூ⁴மிக³தஜந்துஹிம்ஸாபரிஹாராய ப்ரஹதே மார்கே³ ஸம்யகா³தி³த்யரஶ்மிப்ரகாஶிதே நிரீக்ஷ்ய ஸம்சரணம் நியதாஹாரவிஷேவணமித்யாதி³கம் ஸமிதிரிதி ஜைநை: பரிபா⁴ஷ்யதே ।

ஆஸ்ராவயதி க³மயதீதி ।

ஆஸ்ரவத்யநேந ஜீவ இத்யண்யந்தாதா³ஸ்ரவஶப்³த³: । ண்யந்தாச்சேதா³ஸ்ராவ இதி ஸ்யாத் ।

ப³ந்தோ⁴ஷ்டவித⁴மிதி ।

ஆஸ்ரவ: கர்மணா ப³ந்தோ⁴ நிர்ஜரஸ்தத்³விமோசநமிதி ஜிநத³த்தோக்தே டீகாயாமந்யே த்விதி த³ர்ஶிதே து மதே ப³ந்த⁴: கர்மாபாதி³தா ஜந்மபரம்பரேதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

பூர்வோக்த ஆஸ்ரவோ(அ)பீதி ।

ஆஸ்ரவ இந்த்³ரியப்ரவ்ருத்த: । கா⁴த்யத்³யாதிகர்மாண்யாகரக்³ரந்த²யோர்விவேசிதாநி । அந்யே து விதா⁴ந்தரேண ஸத்³விவேகமாஹு: । ஜைநமதே ஜ்ஞாநத³ர்ஶநஸுக²வீர்யகு³ணகஸ்ய ஜீவஸ்ய ஜ்ஞாநாதி³கு³ணாநாம் மோக்ஷத³ஶாயாமாவிர்ப⁴விஷ்யதாம் ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் ப்ரதிகா⁴தகாநி ப்ரவாஹாநாதீ³நி பாபரூபாணி சத்வாரி கா⁴திகர்மாணி । ஶரீரஸம்ஸ்தா²நதத³பி⁴மாநதா-ஸ்தி²திதத்ப்ரயுக்தமுகா²தி³நிர்மிதாநி சத்வார்யகா⁴திகர்மாணி புண்யமிஶ்ரிதத்வாத்புண்யரூபாணீதி।

நாமிகாத்³வேத³நீயஸ்ய பே⁴த³மாஹ-

ஸக்ரியஸ்ய பீ³ஜஸ்யேதி ।

காயதீதி ।

ஆயு: காயதீத்யர்தே² கைதா⁴தோராத்வே ஆதோ(அ)நுபஸர்கே³ க இதி கப்ரத்யயே ஆதோ லோப இடி சேத்யாகாரலாபே ஸதி கோ³த³ இதிவதா³யுஷ்கமிதி ரூபம் ।

யுக³பத்தத்³விவக்ஷாயாமித்யர்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே-

யுக³பத³ஸ்தித்வநாஸ்தித்வயோரிதி ।

தத்ராஶக்திமுபபாத³யதி-

வாச: க்ரமவ்ருத்தித்வாதி³தி ।

ஆத்³யா(அ)வாச்யவிவிவக்ஷாயாமிதி ஸார்த⁴ஶ்லோகே கத²மாத்³யாதி³ஶப்³தோ³க்தாநாம் ஸத்த்வாஸத்த்வதது³ப⁴யஸமுச்சயாநாமவாச்யத்வம் ।

நஹ்யத்ர சதுர்த²ப⁴ங்க³ இவா(அ)ஶக்திரஸ்தீத்யாஶங்க்ய தேஷ்வப்யந்த்யேந ஸஹ யுக³பதா³த்³யேந ஸஹ யுக³பதே³கைகேந ஸஹ யுக³பதி³த்யத்⁴யாஹாரேணாஶக்திமுபபாத³யதி-

ஆத்³யோ(அ)ஸ்தித்வப⁴ங்கே³ இத்யாதி³நா ।

ஏவம் வ்யாக்²யாநே பஞ்சமாதி³ப⁴ங்கா³நாம் சதுர்த²ப⁴ங்கா³த் ப²லதோ பே⁴தா³பா⁴வமாஶங்க்ய ப்ரகாராந்தரேண வ்யாசஷ்டே-

அத² வேதி ।

தேஷ்வேவ பக்ஷேஷ்விதி ।

ஸத்த்வைகாந்தபக்ஷ: ஸாம்க்²யாத்³யபி⁴மத: ஸத்கார்யவாத³: । அஸத்த்வேகாந்தபக்ஷ: ஶூந்யவாத்³யபி⁴மதோ(அ)ஸத்³வாத³: । க்ரமேண ஸத³ஸத்த்வபக்ஷோ வைஶேஷிகாத்³யபி⁴மதோ க⁴டாதீ³நாம் மத்⁴யே ஸதாம் பூர்வம் பஶ்சாச்ச ப்ராக³பா⁴வப்ரத்⁴வம்ஸப்ரதியோகி³த்வரூபமஸத்த்வமிதி வாத³: । ஏதேஷாம் பக்ஷேஷு பூர்வபக்ஷா உத்திஷ்ட²ந்தி ஸத்த்வம் நிர்வக்துமஶக்யம் ப்ராக³பா⁴வாதி³ப்ரதியோகி³த்வம் நிர்வக்துமஶக்யமிதி தேஷாம் பூர்வபக்ஷிணாம் யே தத்தத³நிர்வாச்யத்வைகாந்த்யவாதா³: தேஷாம் ப⁴ங்கா³: பஞ்சமஷஷ்ட²ஸப்தமா இத்யர்த²: ।

நந்வஸ்தி ஸ்யாதி³தி ।

அஸ்தீதி வர்தமாநத்வம் போ³த்⁴யதே ஸ்யாதி³தி காலத்ரயா(அ)நவமர்ஶிவிதே⁴யத்வம் । தயோ: பரஸ்பரவிருத்³த⁴யோ: கத²மேகஸ்மிந்நர்தே² பர்யவஸாநம் யுக³பத்³போ³த்⁴யத்வமித்யர்த²:  ॥33॥34॥35॥36॥

பத்யதி⁴கரணவிஷயா:

பத்யுரஸாமஞ்ஜஸ்யாத் ॥ 37 ॥ நகுலீஶபாஶுபதா மந்யந்தே கார்யகாரணயோக³விதி⁴து³:கா²ந்தா: பஞ்ச பதா³ர்தா²:  பஶுபாஶவிமோக்ஷாய போ³த்³த⁴வ்யா: । தத்ர- கார்யாணி ப்ருதி²வ்யாதீ³நி பஞ்சதத்த்வாநி ரூபாத³ய: பஞ்ச கு³ணாஶ்சேதி த³ஶவிதா⁴நி காரணாநி ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாணி பஞ்சகர்மேந்த்³ரியாணி பஞ்ச மநோபு³த்³த்⁴யஹம்காரரூபாணி த்ரீண்யந்த:கரணாநீதி த்ரயோத³ஶவிதா⁴நி । த்⁴யாநாதி³ரூபோ யோக³: । த⁴ர்மார்த²வ்யாபாரோ விதி⁴: । ஸ வ்ரதத்³வாரரூபேண த்³விவித⁴: । ப⁴ஸ்மஸ்நாநப⁴ஸ்மஶயநோபஹாராதி³ வ்ரதம் । ஆத்³யே ப்ரஸித்³தே⁴ । உபஹார: ஷட்³வித⁴: । ஹஸிதகீ³தந்ருத்தஹுடு³க்காரநமஸ்காரஜபபே⁴தே³ந । தத்ர ஹஸிதமட்டஹாஸ: । கீ³தம் கா³ந்த⁴ர்வஶாஸ்த்ரப்ரகாரேண । ஹுடு³க்காரோ ஜிஹ்வாதாலுஸம்யோகா³ந்நிஷ்பாத்³யமாநோ வ்ருஷப⁴நாத³ஸத்³ருஶோ நாத³: । யத்ர லௌகிகா ந ப⁴வந்தி தத்ர சத்வார்யேதாநி நிகூ³ட⁴ம் ப்ரயோக்தவ்யாநி । ஜபநமஸ்காரௌ ப்ரஸித்³தௌ⁴ । த்³வாராணி காயநஸ்பந்த³நமந்த³யாநஶ்ருங்கா³ரணாதத்காரண-தத்³பா⁴ஷணபே⁴தே³ந ஷட்³விதா⁴நி । அஸுப்தஸ்யைவ ஸுப்தலிங்க³ப்ரத³ர்ஶநம் காயநம் । வாதவ்யாத்⁴யபி⁴பூ⁴தஸ்யேவ ஶரீராவயவாநாம் கம்பநம் ஸ்பந்த³நம் । உபஹதபாதே³ந்த்³ரியஸ்யேவ க³மநம் மந்த³யாநம் । ரூபயௌவநஸம்பந்நாம் காமிநீமவலோக்யாத்மாநம் காமுகமிவ யைர்விலாஸை: ப்ரத³ர்ஶயதி தத்³வதா³சரணம் ஶ்ருங்கா³ரணா । கார்யாகார்யவிவேகவிகலஸ்யேவ லோகநிந்தி³தகர்மகரணமபி தத்காரணம் । வ்யாஹதாபார்த²காதி³ஶப்³தோ³ச்சாரணமபி தத்³பா⁴ஷணம் । து³:கா²ந்தோ த்³விவித⁴: - அநாத்மக: ஸாத்மகஶ்ச । அநாத்மக: ஸர்வது³:கா²நாமத்யந்தோச்சே²த³: । ஸாத்மகஸ்து த்³ருக்க்ரியாஶக்திப³லலக்ஷக³மைஶ்வர்யம் । தத்ர த்³ருக்ஶக்திரேகாபி விஷயபே⁴தா³த்பஞ்சதோ⁴பசர்யதே । த³ர்ஶநம் ஶ்ரவணம் மநநம் விஜ்ஞாநம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் சேதி । ஸூக்ஷ்மவ்யவஹிதவிப்ரக்ருஷ்டாஶேஷசாக்ஷுஷஸ்பார்ஶநாதி³விஷயம் ஜ்ஞாநம் த³ர்ஶநம் । அஶேஷஶப்³த³விஷயம் ஜ்ஞாநம் ஶ்ரவணம் । நிரவஶேஷஶாஸ்த்ரவிஷயம் ஜ்ஞாநம் மநநம் । க்³ரந்த²தோ(அ)ர்த²தஶ்சாஸம்தி³க்³த⁴ஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநம் । ஸர்வஜ்ஞத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் । க்ரியாஶக்திரேகா(அ)பி த்ரிவிதோ⁴பசர்யதே । மநோஜவத்வம் காமரூபித்வம் விகரணத⁴ர்மித்வம் சேதி । நிரதிஶயஶீக்⁴ரகா³மித்வம் மநோஜவத்வம் । கர்மாநபேக்ஷ்ய ஸ்வேச்ச²யைவாநந்தஶரீரேந்த்³ரியாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வம் காமரூபித்வம் । உபஸம்ஹ்ருதஶரீரேந்த்³ரியஸ்யாபி நிரதிஶயைஶ்வர்யஶாலித்வம் விகரணத⁴ர்மித்வம் । பஶுபதிஸ்து பரமேஶ்வர: ஸர்வத்ராபி கார்யே நிமித்தம் பஶூநாம் கர்மாநபேக்ஷ்ய ஸ்வேச்ச²யைவ ப²லப்ரத³: । நிரதிஶயஸ்வாதந்த்ர்யஶாலித்வாத் । ந சைவம் கர்மவையர்த்²யம் ஈஶ்வரேச்சா²நுக்³ருஹீதகர்மண: ஸாப²ல்யாத், தத³நநுக்³ருஹீதஸ்ய கர்மண: பர்ஜந்யாநநுக்³ருஹீதக்ருஷிகர்மண இவ நைஷ்ப²ல்யே(அ)பி தோ³ஷாபா⁴வாத் தத³நுக்³ரஹஸம்பா⁴வநயா கர்மஸு ப்ரவ்ருத்யுபபத்தேரிதி। ஏவம் பாஶுபதாநாமந்யேஷாம் ச ஸாம்க்²யாதீ³நாம் கேவலம் நிமித்தகாரணமீஶ்வர இதி மதமிஹ நிராக்ரியதே ।

ஸ்வகு³ணா(அ)ப்ரக்²யாபநேநேதி ।

தத³ப்ரக்²யாபநம் காயநஸ்பந்த³நாதி³பி⁴: ।

தத்ராநுமாநம் தாவந்ந ஸம்ப⁴வதீதி டீகாயாம் தத்ரேத்யஸ்ய பூர்வக்³ரந்தா²நுஸாரேண யத்³யபீஶ்வரஸ்ய நிமித்தமாத்ரத்வமித்யர்த²: ப்ரதிபா⁴தி ததா²பி பராபி⁴மதா(அ)நீஶ்வராநுமாநாநி ஸ்வயமுத்³பா⁴வ்ய நிராகர்துகாமஸ்தத³ர்த²ம் தத்ரேத்யேதத்து ஈஶ்வரபராமர்ஶீதி வ்யாசஷ்டே-

ஈஶ்வர இத்யர்த² இதி ।

கிம் த⁴ர்மவிஷயத்வஸம்ஸர்கா³ந்யோந்யாபா⁴வவத்த்வமிதி ।

நநு- க⁴டாதி³ஷ்வபி ஸம்ஸர்கா³பா⁴வோ நாம ஸம்ஸர்க³ப்ரதியோகி³காபா⁴வோ ந ப⁴வதி யேநாத்ர ஸம்ஸர்க³ஸ்ய ஸம்ஸர்கா³பா⁴வோ வா தஸ்யாந்யோந்யாபா⁴வோ வேதி விகல்ப: ப்ரவர்தேத கிம்து க⁴டாதி³ப்ரதியோகி³காவேவ ஸம்ஸர்கா³பா⁴வாந்யோந்யாபா⁴வௌ தத்ர ப்ரதியோகி³ந: ஸம்ஸர்க³மாரோப்ய யஸ்யாபா⁴வஸ்ய பு³த்³தி⁴ரித³மிஹ நாஸ்தீதி ஸ ஸம்ஸர்கா³பா⁴வ: । ப்ரதியோகி³நஸ்தாதா³த்ம்யமாரோப்ய யஸ்யாபா⁴வஸ்ய பு³த்³தி⁴ரித³மித³ம் ந ப⁴வதீதி ஸ(அ)ந்யோந்யாபா⁴வ இத்யேவ பராபி⁴மதஸம்ஸர்கா³பா⁴வா(அ)ந்யோந்யாபா⁴வபே⁴த³: । அதோ த⁴ர்மவிஷயத்வஸம்ஸர்கா³பா⁴வ இத்யுக்தே- நேத்த²ம் விகல்பபரம்பரா ப்ரவர்ததஇதி- சேந்ந  ஸம்ஸர்கா³பா⁴வாந்யோந்யாபா⁴வபு³த்³த்⁴யோ: ப்ரதியோகி³தாதா³த்ம்யாரோபபூர்வகத்வாஸித்³தே⁴: । ததா² ஹி- பூ⁴தலே க⁴டோ நாஸ்தீதி வ்யவஹாரே பூ⁴தல இத்யஸ்ய க⁴டேந நாந்வய: யேந பூ⁴தலே க⁴டாரோப: ஸித்⁴யேத் கிம்து நாஸ்தீத்யநேநாந்வய: । ஏவம் வ்யவஹாராநுஸாரேண ப்ரதீதிரபி க⁴டப்ரதியோகி³கபூ⁴தலாதி⁴கரணகாபா⁴வவிஷயா ந து பூ⁴தலாதி⁴கரணகேந ப்ரதியோகி³நா விஶேஷிதாபா⁴வவிஷயா । ஏவம் க⁴ட: படோ ந ப⁴வதீதி வ்யவஹாரே(அ)பி க⁴ட: பட இதி யத்தந்நேதி நாந்வய: யேநாதி⁴கரணே ப்ரதியோகி³தாதா³த்ம்யாரோப: ஸித்⁴யேத்கிம்து க⁴ட இத்யஸ்ய ந ப⁴வதீத்யநேநாந்வய: யோ(அ)யம் க⁴ட: ஸ படோ ந ப⁴வதீதி। ஏவம் வ்யவஹாராநுஸாரேண தந்மூலபூ⁴தப்ரதீதிரபி க⁴டஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய படப்ரதியாகி³காந்யோந்யாபா⁴வவத்த்வவிஷயா ந து க⁴டதாதா³த்ம்யாபந்நேந ப்ரதியோகி³நா விஶேஷிதாபா⁴வவிஷயா । ஏவம் ஸத்யேத்ர ப்ரதியோகி³நா(அ)தி⁴கரணேந சாபா⁴வோ நிரூப்யத இதி பரமதமர்யாதா³(அ)பி ஸம்க³ச்ச²தே । கிம் ச யதி³ க⁴டஸம்ஸர்கா³பா⁴வோ க⁴டப்ரதியோகி³க: ததா³ க⁴டாபஸரணாநந்தரம் பூ⁴தலே க⁴டோ நாஸ்தீதி ப்ரதீதிர்நிராலம்ப³நா ஸ்யாத் । ந ஹி கதா³சித்தத்ர ஸ்தி²தஸ்யாத்யந்தாபா⁴வ: ஸம்ப⁴வதி நாப்யந்யத்ர ததா³நீம் ஸத: ப்ராக³பா⁴வத்⁴வம்ஸௌ ஸம்ப⁴வத: நாப்யுத்பாத³விநாஶ்யபா⁴வாந்தரகல்பநம் யுக்தம் । தத்³விகல்பமாநம் க⁴டஸம்யோக³நாஶோ-த்பத்திகாலே உத்பத்³யதே புநர்க⁴டஸம்யோஜநகாலே நஶ்யதீத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ஏவம் ச ஸத்யவஶ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்யேந க⁴டாபஸரணக⁴டஸம்யோஜநமத்⁴யவர்திநா ஸம்ஸர்க³ப்ரதியோகி³கா-பா⁴வஸாமாந்யேநைவ ப்ரதீதிநிர்வாஹே கிம் ஸாமயிகாத்யந்தாபா⁴வகல்பநயா । அதோ க⁴டஸம்ஸர்க³ப்ரதியகோ³காபா⁴வோ க⁴டஸம்ஸர்கா³பா⁴வ: க⁴டபடயோ: பரஸ்பரப்ரதியோகி³கா-பா⁴வோ(அ)ந்யோந்யாபா⁴வ இத்யேவ விபா⁴கோ³ வக்தவ்ய ப்ரத்யபி⁴ப்ரேத்யைவம் விகல்பபரம்பரா க்ருதா ।

அத² வேதி ।

தத்ராநுமாநம் தாவந்ந ஸம்ப⁴வதீதி டீகாக்³ரந்த² தத்ரேத்யஸ்ய ய: ஸ்வாரஸிகோ(அ)ர்த²ஸ்த்யக்தஸ்தம் பரிக்³ருஹ்மோத்தரக்³ரந்த²ஸ்தத்³விஷயதயா யோஜ்யதே ।

அஸ்மிந்வ்யாக்²யாநே தஸ்மாத³நேநாஸ்மிந் க்³ரந்தே² ப்ரமாணாந்தரமாஸ்தே²யமிதி டீகாக்³ரந்தே² யதீ³ஶ்வரஸ்ய நிமித்தமாத்ரத்வே ப்ரமாணாந்தரமாஸ்தே²யமித்யுக்தம் தத்ராஸ்தீ²யமாநமபி ந ஸம்ப⁴வதி ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருதேத்யாதி³ஶ்ருத்யைவ பா³தா⁴தி³த்யேதாவத்பர்யந்தம் தாத்பர்யம் ந வக்தவ்யம் கிம்து ப்ரமாணாந்தராகாங்க்ஷாமாத்ரபரம் தத்³வ்யாக்²யேயமித்யாஹ-

ஸாமாந்யத: ஶ்ருதிவ்யதிரிக்தேதி ।

வ்யாப்தேரவிஶேஷாதி³தி ।

ஈஶ்வரோ ந த்³ரவ்யோபாத³நமிதி ।

யேந சேதநத்வஹேதுநா(அ)நுமீயதே தேநைவ தஸ்ய ராகா³தி³மத்த்வமப்யநுமாதும் ஶக்யம் । உப⁴யத்ராபி மூலபூ⁴தவ்யாப்தேரநுகூலதர்கஸத்³பா⁴வா-(அ)ஸத்³பா⁴வாப்⁴யாம் விஶேஷாபா⁴வாத்ப்ரத்யுத ராகா³த்³யநுமாந ஏவாநுகூலதர்க: ஸம்ப⁴வதி। ஸம்ஸாரிணாம் ராகா³த்³யுபாதா³நதாயாம் ஆத்மத்வமேவ ப்ரயோஜகம் ந து ஸம்ஸார்யாத்மத்வம் கௌ³ரவாதி³த்யேவம்ரூப இதி பா⁴வ: ।

நிரவத்³யத்வவிஶேஷவிருத்³த⁴ இதி ।

ஸாத்⁴யவிருத்³த⁴வத³நுமாநவாத்³யபி⁴மதவிஶேஷாந்தரவிருத்³தோ⁴(அ)பி ஹேதுர்விருத்³த⁴ஹேத்வாபா⁴ஸ இதி பா⁴வ: ।

தத்ராப்யாக³மப்ராமாண்யாதி³தி ।

யத்³யாக³மஶ்சிராதீதாந்நிர்வ்யாபாராத்³யாகா³த்ஸ்வர்க³ இதி போ³த⁴யேத் தர்ஹி ததை²வாநுமந்யேமஹி ந த்வாக³மஸ்ததா² போ³த⁴யதி கிம்து யாகா³த்ஸ்வர்க³ இத்யேதாவந்மாத்ரம் போ³த⁴யதி தநுவ்யாபாரகல்பநாயாமபி ந விருத்⁴யத இத்யவிரோதா⁴த்தத்ர லோகாநுஸாரேணா(அ)பூர்வகல்பநம் நத்விஹ ததா² ராகா³தி³மத்த்வகல்பநம் ப்ரவர்ததே நிரவத்³யத்வாதி³ஶ்ருதிவிரோதா⁴தி³தி பா⁴வ: ।

யதீ³ஶ்வர இதி க்³ரந்தே² காருண்யபர இதி விஶேஷணஸ்வாரஸ்யமநுஸ்ருத்ய தேந க்³ரந்தே²ந வ்யாவர்த்யாமிதரேதராஶ்ரயதோ³ஷபரிஹாரஶங்காம் ப்ரகாராந்தரேண த³ர்ஶயதி-

அத²வேதி ।

கருணயைவ ந கர்மபி⁴ரதோ நாந்யோந்யாஶ்ரய இதி பா⁴வ: ।

கர்மபி⁴: ப்ரயோஜநைரிதி ।

அத்⁴யயநேந வஸதீதிவத்ப²லஸ்ய ஹேதுத்வவிவக்ஷயா த்ருதீயேதி பா⁴வ: ।

பூர்வகர்ம கத²மீஶ்வராப்ரவர்திதமீஶ்வரப்ரவர்தநலக்ஷணம் கார்யம் கரோதீதி டீகாக்³ரந்தோ² ந யுக்த: பூர்வகர்மணோ(அ)பீஶ்வரப்ரவர்திதத்வஸ்ய பரேணோச்யமாநத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ-

ஈஶ்வரேண பூர்வகர்ம தாவதி³தி ।

ஏவம் ஸதி ப்ரவர்தகத்வோபபத்திமநுக்த்வேதி ।

ஈஶ்வரேண பூர்வம் கர்ம ப்ரவர்தயிதும் ந ஶக்யதே குத்ஸிதப²லாநுத³யப்ரஸங்கா³தி³த்யுக்தா-நுபபத்திபரிஹாரார்த²மீஶ்வரஸ்ய ப்ரவர்தகத்வோபபத்திமநுக்த்வை பர: கேவலம் கர்மேஶ்வரயோ: ப்ரவர்த்யப்ரவர்தகபா⁴வஸ்யாநாதி³தாமாத்ரம் யத்³யவலம்பே³த ததா³நீமந்த⁴பரம்பராதோ³ஷமாஹேத்யர்த²: । ப்ரவர்தகத்வாநுபபத்திமுக்த்வேதி பாடே² த்வீஶ்வரஸ்ய ப்ரவர்தகத்வாநுபபத்திர்யா ஸித்³தா⁴ந்திநோக்தா தத³நுவாத³: ।

அநுபபத்திஸாம்யாதி³தி ।

ஈஶ்வரஸ்யாத்³யதநகர்மணி ச ப்ரவர்தகத்வாநுபபத்தே: ஸாம்யாதி³த்யர்த²: । அதோ யதா² கேநசித³ந்தே⁴ந ஸ படோ ரக்த இத்யுக்தே குத இத³ம் ஶ்ருதமிதி பரஸ்யாகாங்க்ஷாயாம் ஸ யத்³யந்யமந்த⁴ம் தது³பதே³ஷ்டாரம் ப்³ரூயாத்ஸோ(அ)ப்யநுயுக்தோ(அ)ந்யமந்த⁴ம் ஸோ(அ)ப்யபரமந்த⁴ம் ந கம்சித³பி ஸ்வோபதே³ஷ்டாரம் சக்ஷுஷ்மந்தம் ப்³ரூயாத்³ அநயாந்த⁴பரம்பரயா ப்ராப்த: படரக்திமா யதை²வா(அ)ப்ராமாணிக: ஏவமியமபி கர்மேஶ்வரயோ: ப்ரவர்த்யப்ரவர்த்தகபா⁴வபரம்பரோக்தாநுபபத்தி-தூ⁴நநக்ஷமசக்ஷுஷ்மத்ஸ்தா²நீயஶ்ருதிமூலா யதி³ ந ஸ்யாத் ததா³ கர்மேஶ்வரயோ: ப்ரவர்த்யப்ரவர்தகபா⁴வோ ந ப்ராமாணிக: ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

பா⁴ஷ்யே ப்ரதா⁴நபுருஷேஶ்வரத்ரயமிதி கத²முக்தம் புருஷாணாம் ப³ஹுத்வாதி³த்யாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே-

புருஷாந் ஜாத்யைகீக்ருத்யேதி ।

ததா²பி ப்ரவாஹநித்யத்வாதி³தி ।

யதி³ த்³ரவ்யத்வாத³ந்தவத்த்வமநுமீயதே ததா³ ஸர்வேஷாம் ஸம்ஸாரிணாமநித்யத்வே(அ)பி ப்ரவாஹரூபேண ஸம்ஸாரஸ்யாநுவ்ருத்திர்ந நிவாரிதா ஸ்யாத்ததா² ச தச்சூ²ந்யதாயாமீஶ்வர: கிமதி⁴திஷ்டே²த்கிம்விஷயே வாஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வேஶ்வரத்வம் ஸ்யாதாமிதி பா⁴ஷ்யோக்ததூ³ஷணமலக்³நம் ஸ்யாத் । அத ஏவ ஹி வித்³வத்ஸு முச்யமாநேஷு ஸர்வதா³ ப்³ரஹ்மாண்ட³லோகே ஜீவாநாமநந்தத்வாத³ஶூந்யதேதி ஶ்லோகோக்தப்ரகாரேணா(அ)ஶூந்யதாநிர்வாஹோபபத்தி: । த்³ரவ்யத்வாதி³ஹேதுநா குஸூலநிஹிதபீ³ஜவதே³தாவந்த ஏவேதி புருஷாணாமியத்தாரூப-ஸம்க்²யாவத்த்வாநுமாநே து தேஷாம் ஸர்வேஷாம் க்ரமேண முக்தௌ ஶூந்யதாபத்திரிதி தூ³ஷணம் லக்³நம் ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஸம்க்²யாவிஶேஷாநுமாநமாத்³ருதமித்யர்த²: । ஏதேந- ஸம்க்²யாவத்த்வாதே³வாந்த-வத்த்வமநுமேயம் சேத³பி ப்ரதா⁴நஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஜாத்யைகீக்ருதாநாம் புருஷாணாம் ச த்ரித்வஸம்க்²யயா(அ)ந்தவத்த்வமநுமீயதாம் தேஷாம் ப்ரதிவ்யக்திக³தயைகத்வஸம்க்²யயா வா தத³நுமீயதாமித்யபி ஶங்கா-நிரஸ்தா தாவதா ஸர்வஶூந்யதாயாமீஶ்வரஸ்ய ஜ்ஞேயாதி⁴ஷ்டே²யாபா⁴வதூ³ஷணாவகாஶஸித்³தே⁴: । தஸ்மாதி³யந்த ஏவேதி பரிச்சி²ந்நாநாம் ஜீவாநாம் மத்⁴யே ப்ரதிகல்பமேகைகஸ்மிந்நந்தம் ப்ராப்தே(அ)ப்யநாத்³யதீதகல்பப்ரவாஹே ஸர்வே(அ)பி ஜீவா அதீதா: ஸ்யுரிதி கஸ்ய போ⁴கா³ர்த²ம் ப்ரதா⁴நமீஶ்வரோ(அ)தி⁴திஷ்டே²த் கிம்விஷயா வா(அ)ஸ்ய ஸர்வஜ்ஞதா ஸ்யாத்³ இதா³நீம் ஸர்வஶப்³தா³ர்தா²லாபா⁴தி³தி தூ³ஷணஸித்³த்⁴யர்த²மியத்தாரூபஸம்க்²யா-விஶேஷாநுமாநமபேக்ஷ்யதே । நநு யத்³யதீதேஷு கல்பேஷு இயத்தாபரிச்சே²தா³பா⁴வரூப-மாநந்த்யமிஷ்யதே ததா³ தத்ரைவ த்³ரவ்யத்வாதி³ஹேதோர்வ்யபி⁴சார: । யதி³ நேஷ்யதே ததா³ ஜீவாநாமியத்தாரூபஸம்க்²யாவிஶேஷவத்த்வே(அ)ப்யதீதகல்பாபேக்ஷயா(அ)தி⁴கஸம்க்²யாவந்தஸ்த இதீதா³நீம் கேஷாம்சித்ஸம்ஸாரிணாமநுவ்ருத்தேஸ்தத்³போ⁴கா³ர்த²மீஶ்வரஸ்ய ப்ரதா⁴நாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் சோபபத்³யதே । அக்³ரே கதா³சித்தது³ப⁴யம் ந ஸ்யாதி³தி சேதி³ஷ்டாபத்தி: । ந ஹி தத்ராநுப⁴வவிரோதோ⁴(அ)ஸ்தி। அப்⁴யுபக³ம்யதே ச ஸர்வமுக்திவாதி³பி⁴ரக்³ரே ததா²பா⁴வ: । கிம் ச ப்ரதா⁴நபுருஷேஶ்வராணாம் த்ரயாணாமப்யந்தவத்த்வமாநுமாநிகேஶ்வரவாதி³நம் ப்ரத்யாபாதி³தம் கேந ஹேதுநா ஸர்வேஷு புருஷேஷ்வப்யதீதேஷு ப்ரதா⁴நேஶ்வரயோரவஸ்தி²திமப்⁴யுபக³ம்யேத³ம் தூ³ஷணமுச்யதே தஸ்மாத³யுக்தமித³ம் தூ³ஷணமிதி- சேத் உச்யதே । ஸம்க்²யாவந்வேந ப்ரமேயத்வேந புருஷாணாமியத்தாநுமாநே ஸர்வை: புருஷைரநுபா⁴வ்யாநி யாவந்தி து³:கா²நி தேஷாமபி இயத்தா ஹேதுஸாம்யாத் ஸித்⁴யதி ஸா சேயத்தா ஏகாத்³யஷ்டாத³ஶஸ்தா²நக³தபரார்த்³த⁴மத்⁴ய ஏவ கிம்சித்ஸம்க்²யாவிஶேஷமாதா³ய பர்யவஸ்யதி। ததஶ்ச ஸர்வைரபி புருஷைரநாதி³காலப்ரவாஹப்ரவ்ருத்தேதரஶரீரேஷு ப்ரதிஶரீரமஸ்மதா³த்³யநிர்தா⁴ர்யஸம்க்²யாவிஶேஷாணி து³:க்²யாந்யநுபூ⁴யந்த இத்யேதாவதா காலேந ஸர்வபுருஷக³தாநாம் ஸர்வேஷாமபி து³:கா²நாமுச்சே²தோ³(அ)வஶ்யம்பா⁴வீத்யதோ விநைவ தத்த்வஜ்ஞாநம் முக்தேஷு ஸர்வேஷு புருஷேஷு ஸ்வரூபத: ஸ்தி²தேஷ்வபீதா³நீம் ஸ்தி²தேநாபி ப்ரதா⁴நேந தேஷாம் போ⁴கா³ர்த²ம் ந ப்ரவர்தநீயம் । நாபீஶ்வரேண தத³தி⁴ஷ்டே²யம் நாபி ஸ்ருஜ்யம் வஸ்து கிஞ்சித்தேந க்ஷேத்ரமஸ்தீதி தூ³ஷணே தாத்பர்யம் । யதி³ து த்³ரவ்யத்வஹேதுநைவ ஸம்க்²யாவிஶேஷவத்த்வாநுமாநமிஷ்யத இதி து³:கா²நாமாநந்த்யமப்⁴யுபக³ம்யேத ததா³ ப்ரதிபுருஷவர்திநாம் து³:கா²நாமியத்தாபரிச்சே²தா³ப்⁴யுபக³மே க்ரமேண பு⁴ஜ்யமாநாநாம் தேஷாம் மாஷராஶிந்யாயேந ஸ்வயமேவ க்ஷய: ஸ்யாதி³தி முக்தேஸ்தத்த்வஜ்ஞாநைகஸாத்⁴யத்வாப்⁴யுபக³மவிரோத⁴: । ப்ரதிபுருஷவர்திநாமபி து³:கா²நாமாநந்த்யாப்⁴யுபக³மே தத்த்வஜ்ஞாநே ஸதி யோக³ஸாமர்த்²யாத்³ ப³ஹூநி ஶரீராணி பரிக்³ருஹ்ய போ⁴கே³ந நாஶ்யதயா பராப்⁴யுபக³தாநாம் து³:கா²நாமாநந்த்யாத்கதா³பி க்ஷயோ ந ஸ்யாதி³தி தத்த்வஜ்ஞாநாந்முக்த்யமாவப்ரஸங்க³ இதி தூ³ஷணம் த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஸப்தமீ ச நிமித்தார்தே²தி ।

க்ஙிதி சேதிஸூத்ரவத்³ நிமித்தார்தா² ஸப்தமீ ஜ்ஞாபகஹேதுபர்யவஸிதேதி பா⁴வ: ।

நநு க⁴டஸ்ய குலாலவஜ்ஜக³தோபி கேந சித்கர்த்ரா பா⁴வ்யமிதி ஈஶ்வராநுமாநே ஸ கர்தா குலாலவதே³வ ராகா³தி³மாந் ஸ்யாத் குலாலோ ம்ருதா³தி³கமிவ ஸ்வஸம்யுக்தமேவாதி⁴திஷ்டே²த்³ரூபாதி³மதே³வாதி⁴திஷ்டே²த் ஶ்ரோத்ரஸ்பர்ஶநாதி³வத்³ ரூபாதி³ஹீநஸ்யாப்ய-தி⁴ஷ்டா²நே தத³தி⁴ஷ்டா²நவதே³வ ப்ரதா⁴நாத்³யதி⁴ஷ்டா²நமப்யதி⁴ஷ்டா²த்ருபோ⁴கா³ர்த²ம் ஸ்யாத் குலாலவதே³வ ச ஜக³த்கர்தா ஶரீரீ ஸ்யாத் ஶரீரித்வே ச போ⁴கா³தி³மாந் ஸ்யாத் ப்ரதா⁴நபுருஷேஶ்வராஶ்ச ஸம்க்²யாவத்த்வாத்பரிமாணவத்த்வாச்சாந்தவந்த: ஸ்யு: புருஷாஶ்ச த்³ரவ்யத்வாதி³பி⁴: ஸம்க்²யாவிஶேஷவந்த: ஸ்யுரித்யநுமாநாநி ஸாம்யேந த்³ருஷ்டஸாத⁴ர்ம்யமாத்ரமவலம்ப்³ய ப்ரவ்ருத்தாநி பர்வதோ மஹாநஸவத்³வஹ்நிமாம்ஶ்சேத்தத்³வதே³வ வ்யஞ்ஜநவாநபி ஸ்யாதி³த்யேதத்துல்யாநீத்யாஶங்க்யாஹ-

ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டாநுமாநோபந்யாஸஸ்த்விதி ।

ஈத்³ருஶேநாஸாரதரேணாப்யநுமாநஜாதேந தூ³ஷயிதும் ஶக்யத்வாத³த்யந்ததுச்ச²: பக்ஷ இதி த்³யோதநார்த²ம் தது³பந்யாஸ: । ந ஹ்யஸ்மாத³நுமாநஜாதாத் கார்யமாத்ரம் கர்த்ருகாரகஸாத்⁴ய-மித்யாத்³யநுமாநே கஶ்சித்³விஶேஷோ(அ)ஸ்தி க⁴டாதி³ஷு த்³ருஷ்டாயாம் கர்த்ருஜந்யதாயாம் லாக⁴வாத்கார்யத்வ-மேவாவச்சே²கம் ந து க⁴டத்வாதி³கமநநுக³மாதி³தி தர்கேண தா³ர்ட்⁴யாபாத³நே கார்யமாத்ரம் தா³நாதி³வத்ஸம்ப்ரதா³நஜந்யம் பர்ணபதநாதி³வத³பாதா³நஜந்யமிதி ஸம்ப்ரதா³நாதி³ஜந்யதாயாமபி கார்யத்வமேவாவச்சே²த³கம் லாக⁴வாந்ந து தா³நத்வாதி³கமநநுக³மாதி³தி தர்கத்³ருடீ⁴க்ருதாநுமாநை-ரங்குராதி³கார்யே கர்த்ருகாரகவத்ஸம்ப்ரதா³நாபாதா³நகாரகயோரபி அதீந்த்³ரியயோ: ஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³-தி³தி பா⁴வ: । நநு ஸாம்க்²யாதி⁴கரணே காரணாநி சேதநாதி⁴ஷ்டா²நமந்தரேண கார்யாணி ந ஜநயந்தீத்யாநுமாநிகேஶ்வரஸித்³தி⁴ரங்கீ³க்ருதா இஹ கத²ம் தத்³தூ³ஷணம் க்ரியதே நைஷ தோ³ஷ: தத்ர பூர்வபக்ஷே ம்ருத்³க⁴டாதி³ஷு த்³ருஷ்டம் கார்யாநுஸாரிணா காரணேந பா⁴வ்யமிதி நியமமவலம்ப்³ய ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகஸ்ய ஜக³தஸ்ததா²பூ⁴தம் காரணமநுமிமாநம் ஸாம்க்²யம் ப்ரதி ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தேநைவாசேதநஸ்ய ஜக³த்காரணஸ்ய சேதநேநாதி⁴ஷ்டா²நமபி ஸித்⁴யேத் ஸ்வதந்த்ரம் ப்ரதா⁴நம் ஜக³த்காரணமிதி நிரீஶ்வரஸாம்க்²யாபி⁴மதம் ந ஸித்⁴யேதி³த்யேதாவந்மாத்ரமுக்தம் ந து ஸ்வதந்த்ரமீஶ்வராநுமாநமநவத்³யமிதி தேந நேஶ்வர: ப்ரஸாதி⁴த: ॥

உத்பத்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

உத்பத்த்யஸம்ப⁴வாத் ॥ 42 ॥ விஷ்ணுபா⁴க³வதா மந்யந்தே - ப⁴க³வாந் நாராயண: பரம் ப்³ரஹ்ம ஸ வாஸுதே³வாதி³-சதுர்வ்யூஹாத்மநா(அ)வதிஷ்ட²தே தத்ர வாஸுதே³வ: பரிபூர்ணஷாட்³கு³ண்யஶாலீ ஷட்³கு³ணாஶ்ச ஜ்ஞாநஶக்திப³லைஶ்வர்யவீர்யதேஜாம்ஸி சேதநாசேதநாத்மகஸகலப்ரபஞ்சாஹம்பா⁴வோல்லேகி²தயா ஸாமாந்யதோ விஶேஷதஶ்ச ஸகலவஸ்துகோ³சரம் தஸ்ய ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநமுச்யதே । ஜக³த்ப்ரக்ருதிபா⁴வ: ஶக்தி: । ஜக³த்ஸ்ருஜதோ(அ)ஸ்ய ஶ்ரமாபா⁴வஸ்திலகாலகவத³ப்ரயத்நேந ஸ்வஸ்ருஷ்டஸகலஜக³த்³ப⁴ரணம் ச ப³லம் । அப்ரதிஹதேச்ச²த்வமைஶ்வர்யம் । ஜக³த்ப்ரக்ருதித்வே(அ)பி பயஸோ த³தி⁴பா⁴வேநேவ விகாரவிரஹோ வீர்யம் । ஜக³த்ஸ்ருஷ்டௌ ஸஹகார்யநபேக்ஷத்வம் பராபி⁴ப⁴வஸாமர்த்²யம் ச தேஜ: । ததோ ஜ்ஞாநப³லோந்மேஷேண ஸம்கர்ஷணஸ்ததோ வீர்யைஶ்வர்யோந்மேஷேண ப்ரத்³யும்நஸ்தத: ஶக்திதேஜ: ஸமுந்மேஷேண அநிருத்³தோ⁴ ஜாயதே ஸம்கர்ஷணாத³யஶ்ச ஜீவமநோஹம்காரரூபா இதி தந்மதம் । தந்நிராஸஸ்ய பூர்வாதி⁴கரணேந ஸம்க³திமாஹ-

அதி⁴ஷ்டா²தைவேதி ।

நநு காபிலபாதஞ்ஜலஸ்ம்ருதிப்ராமாண்யநிரஸநாநந்தரம் கர்த்ருகௌ³ரவேண விஶேஷேண பாஞ்சராத்ரப்ராமாண்யநிரஸநம் பூர்வபாத³ஏவ ஸங்க³தமித்யாஶங்க்யாஹ-

அவாந்தரஸம்க³திவஶாதி³தி ।

நநு யதி³ பாஞ்சராத்ரம் பு³த்³தி⁴பூர்வா க்ருதிர்நி:ஶ்வஸிதகல்பா ஶ்ருதிரபு³த்³தி⁴பூர்வா தர்ஹி விபரீதம் ப³லாப³லம் । அபு³த்³தி⁴பூர்வகஸ்ய ஹி ப்ராமாண்யம் கு⁴ணாக்ஷரந்யாயேந க்வசித்³ப⁴வத³பி ந ஸார்வத்ரிகம் ப⁴வேத் ।

ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ப⁴க³வதோ பு³த்³தி⁴பூர்வா க்ருதிஸ்து மூலதா³ர்ட்⁴யாத்ஸார்வத்ரிகம் ப்ராமாண்யமஶ்நுத இத்யாஶங்க்யாஹ-

யாவத்³தீ⁴தி ।

அயமர்த²:- ப⁴க³வதோ பு³த்³தி⁴ரத்ர விஷ்ணுஸ்ம்ருத்யாதி³மூலபு³த்³தி⁴வத் ஸ்ம்ருதிரூபா விவக்ஷிதா உத ஸர்வஜ்ஞஸ்ய ப⁴க³வத: ப்ரத்யக்ஷம் ஸம்ப⁴வதீதி ப்ரத்யக்ஷரூபா வா । ஆத்³யே ஸ்ம்ருத்யந்தராணாமிவ பாஞ்சராத்ரஸ்ம்ருதேரபி வேத³மூலத்வேந ப்ராமாண்யம் ஸமர்த²நீயம் । த்³விதீயே ப⁴க³வத: ஸார்வஜ்ஞ்யம் வேதா³த³வக³தமிதி ஸமர்த²நீயம் । பக்ஷத்³வயே(அ)பி வேத³ப்ராமாண்யமுபஜீவ்ய பாஞ்சராத்ரஸ்ய ப்ராமாண்யமுபபாத³நீயம் । அபு³த்³தி⁴பூர்வகஸ்யைவ தஸ்ய வக்த்ருதோ³ஷராஹித்யேந ப்ராமாண்யமவிசலம் பு³த்³தி⁴பூர்வகஸ்ய து வக்த்ருதோ³ஷஸம்பா⁴வநயா ப்ராமாண்யம் ந ததா² ஸ்தி²ரம் । யத்³யபி வேதா³வக³தஸார்வஜ்ஞ்யஸ்ய ப்⁴ராந்திர்ந ஸம்ப⁴வதி ததா²பி வேத³விரோத⁴த³ர்ஶநே ஸதி பு³த்³த⁴தே³ஶநாவத்தத³ம்ஶே வ்யாமோஹகத்வஶங்கா நாபைதி ஸாபி ஶங்கா யத்³யபி ந ப⁴வதி ததா²பி உபஜீவ்யவிரோதே⁴ கௌ³ணத்வகல்பநமாவஶ்யகமிதி। அத்ர கேசித்பாஞ்சராத்ரஸ்ய ப்ராமாண்யமித்த²ம் ஸமர்த²யந்தே - ஏகாயநஶாகா²மூலகம் பாஞ்சராத்ரமிதி வேத³மூலத்வேநைவ தஸ்ய ப்ராமாண்யம் । ஏகாயநஶாகா²மூலத்வம் ச பாஞ்சராத்ர ஏவோக்தம் ஸம்கர்ஷணாத³யஸ்து ந ஜீவமநோஹம்காரா: கிம்து தத³பி⁴மாநிநோ ப⁴க³வத்³வ்யூஹா: தேஷாம் ச ஜநநமைச்சி²கப்ராது³ர்பா⁴வரூபம் அதோ ந ஜீவோத்பத்திப்ரதிபாத³நாத்³வேத³விரோத⁴: । ந ச- ததா²பி வேதே³ஷு யே க³ர்பா⁴தா⁴நாத³ய: சத்வாரிம்ஶத்ஸம்ஸ்காரா: ஸமாம்நாதா: தத்³விபரீதாஸ்தே பாஞ்சராத்ரே விஹிதா இத்யப்ராமாண்யம்- ஶங்கநீயம் தேஷாமப்யேகாயநஶாகா²யாமாம்நாநாச்சா²கா²-பே⁴தே³ந ச கர்மணாம் ப்ரக்ராரபே⁴த³ஸ்யாந்யத்ராபி ஸம்ப்ரதிபந்நத்வாத் । அத ஏவ தத³நுஷ்டா²த்ரூணாமபி ந வைகல்யம் । ஸர்வேஷாமபி ஸ்வஸ்வஶாகே²ாக்தப்ரகாரகர்மாநுஷ்டா²நத³ர்ஶநாத் । ஏவமேவ தேஷாம் க்³ரந்தே²ஷு கண்ட²ரவேணோக்தம் । ததா² யத³ப்யுக்தம் க³ர்பா⁴தா⁴நாதி³தா³ஹாந்தஸம்ஸ்காராந்தரா(அ)ஸேவிநாம் பா⁴க³வதாநாமப்³ராஹ்மண்யமிதி தத்ராப்யஜ்ஞாந-மேவாபராத்⁴யதி ந புநராயுஷ்மதோ தோ³ஷ: । யத ஏதே வம்ஶபரம்பரயா வாஜஸநேயிஶாகா²-மதீ⁴யாநா: காத்யாயநாதி³க்³ருஹ்யோக்தமார்கே³ண க³ர்பா⁴தா⁴நாதி³ஸம்ஸ்காராந் குர்வதே நாதோ ப்³ராஹ்மண்யாத்ப்ரச்யவந்தே । யே புந: ஸாவித்ர்யநுவசநப்ரப்⁴ருதித்ரயீத⁴ர்மத்யாகே³நைகாயந-ஶ்ருதிவிஹிதாநேவ சத்வாரிம்ஶத்ஸம்ஸ்காராந் குர்வதே ஸ்வஶாகா²க்³ருஹ்யோக்தமர்த²ஜாதமநுதிஷ்ட²ந்தி ந தே ஶாகா²ந்தரீயகர்மாநநுஷ்டா²நேந ப்³ராஹ்மண்யாத்ப்ரச்யவந்தே । ஏவம் சதுர்வ்யூஹம் ப⁴க³வந்தம் ப்ரத்யஹம் பாஞ்சகாலிகேநாபி⁴க³மநாதி³பஞ்சகேந வார்ஷஶதிகவ்ரதேந ஸமாராத்⁴ய புருஷ: க்லேஶைர்முச்யதே । தத்ராபி⁴க³மநம் ப்ராதர்ப⁴க³வந்மந்த்ரஜபஸ்துதிநமஸ்காராதி³கம் । தத³நந்தரம் பூஜார்த²ம் புஷ்பாதி³ஸம்பாத³நமுபாதா³நம் । தத: பூஜநமிஜ்யா । அதோ ப⁴க³வச்சா²ஸ்த்ரதத³நுகு³ணபுராணாக³மஶ்ரவணசிந்தநாதி³கம் ஸ்வாத்⁴யாய: । தத: ஸாயம்ஸம்த்⁴யாநந்தரம் ப⁴க³வதி சித்தஸமாதா⁴நம் யோக³ இதி। தை: பாஞ்சராத்ரப்ராமாண்யஸமர்த²நவ்யாஜேந வயம் பாஞ்சராத்ரிண ஏகாயநஶாகி²ந இத்யாதி³மந்யமாநாநாம் ப்³ராஹ்மண்யவைகல்யமேவ ப்ரதிஷ்டா²பிதம் । ததா² ஹி- யே வாஜஸநேயிஶாகா²மதீ⁴த்ய தச்சா²கா²க்³ருஹ்யோக்தப்ரகாரேண ஸம்ஸ்காராநநுதிஷ்ட²ந்தி தேஷாம் ஶாகா²ரண்ட³தயைவ ப்³ராஹ்மண்யவைகல்யம் ப்ரதிஷ்டா²பிதம் । யே து த்ரயீவிஹிதாந் ஸம்ஸ்காராந் பரித்யஜ்ய பாஞ்சராத்ரவிஹிதாநேவ ஸம்ஸ்காராநநுதிஷ்ட²ந்தி தேஷாம் வைதி³ககர்மாணி பரித்யஜ்யா(அ)வைதி³ககர்மாநுஷ்டா²நேந தத்ப்ரதிஷ்டா²பிதம் । ந ஹ்யேகாயநஶாகே²தி காசந ஶாகா² க்வசித³தீ⁴யமாநா த்³ருஶ்யதே யேந தந்மூலதயா தே ஸம்ஸ்காரா வைதி³கா: ஸ்யு: । கி²லஶாகா²த்வகல்பநம் ச ந ப்ரமாணமூலம் । அதஸ்த்ரயீவிஹிதஸம்ஸ்காரவிபரீத-ஸம்ஸ்காரவிதா⁴நாம்ஶே வ்யாமோஹகத்வம் த்ரயீத⁴ர்மாயோக்³யாநதி⁴க்ருத்ய தத்³விதா⁴நமிதி வா கல்பநீயமித்யேஷா தி³க் । ப்ரபஞ்சஸ்து மநோதீ³பிகாயாம் த்³ரஷ்டவ்ய: ।

வ்யாக்²யாதோ பா⁴ஷ்ய இதி ।

ஆக³மஸித்³தா⁴ந்ததி³வ்யஸித்³தா⁴ந்ததந்த்ரஸித்³தா⁴ந்ததந்த்ராந்தரஸித்³தா⁴ந்தரூபே சதுர்விதே⁴ பாஞ்சராத்ரே பரஸ்பரவிப்ரதிஷேதோ⁴ மா பூ⁴த்³வேத³நிந்த³கபரிக்³ரஹவைதி³கஸம்ஸ்காரவர்ஜநா(அ)வைதி³க-ஸம்ஸ்காரவிதா⁴நக்ஷுத்³ரவித்³யாபா³ஹுல்யாதி³பி⁴ர்வேத³விப்ரதிஷேதோ⁴(அ)பி பூ⁴யாந் । ஸ ஸர்வோ(அ)பி பா⁴ஷ்யக³தாதி³ஶப்³த³க்³ருஹீதோ போ³த்³த⁴வ்ய இத்யர்த²: । ஏவமவைதி³கத்வாதே³வ வைதி³காபரிக்³ராஹ்யத்வம் பாஞ்சராத்ரஸ்யோக்தம் வைகா²நஸஶாஸ்த்ரே –bஆக்³நேயம் பாஞ்சராத்ரம் து தீ³க்ஷாயுக்தம் ச தாந்த்ரிகம் ।bஅவைதி³கத்வாத்தத்தந்த்ரம் ததோ வைகா²நஸேந து ॥bஸௌம்யேந வைதி³கேநைவ தே³வதே³வம் ஸமர்சயேத் ॥ இத்யாதி³நா ।bஅத்ர நஹிநிந்தா³ந்யாயேந வைகா²நஸப்ரஶம்ஸார்தோ²(அ)யமர்த²வாத³ இதி கேஷாம்சித்ஸமாதா⁴ந-மஸாது⁴ । அர்த²வாதே³(அ)ப்யவைதி³கத்வஹேதூக்திஸாமர்த்²யேந வேதா³(அ)நதி⁴க்ருதவிஷயத்வஸித்³தே⁴ர-நிவாரணாத் । த்³ருஷ்டம் ஹி பர்வசதுஷ்டயயுக்தே சாதுர்மாஸ்யே த்³வயோ: ப்ரணயந்தீதி த்³வயோ: பர்வணோரபூர்வாக்³நிப்ரணயநாந்தரவிதா⁴நஸ்ய தஸ்மாத்³ த்³வாப்⁴யாமேதீதி க³மநஸாத⁴நத்வப்ரதிபாத³-கார்த²வாத³வஶாதூ³ரு வா ஏதௌ யஜ்ஞஸ்ய யத்³வருணப்ரகா⁴ஸ: ஸாகமேத⁴ஶ்சேத்யூருஸம்ஸ்துதவருண-ப்ரகா⁴ஸஸாகமேதா⁴க்²யபர்வத்³வயவிஷயதயா வ்யவஸ்தா²நம் । ஏவம் ச ஸித்³த⁴வத³வைதி³கத்வகீர்தநமேவ பாஞ்சராத்ரஸ்ய ஏகாயநஶாகா²மூலத்வகல்பநமபி துச்சீ²கரோதீத்யலம் ப்ரபஞ்சேந ॥

வியத³தி⁴கரணவிஷயா:

॥ அத² த்³விதீயாத்⁴யாயஸ்ய த்ருதீய: பாத³: ॥ ந வியத³ஶ்ருதே: ॥ 1 ॥ பாதா³ர்த²மாஹ-

இஹேதி ।

பூ⁴தவிஷயவாக்யவிரோத⁴பரிஹார ஏவ பாதா³ர்த²: । போ⁴க்த்ருவிஷயவாக்யவிரோத⁴-பரிஹாரஸ்து தத்ப்ரஸங்கா³க³த இதி நார்த²பே⁴தா³த்பாத³பே⁴த³ப்ரஸங்க³: । நநு வாக்யாநாம் பரஸ்பரவிரோத⁴ஸமாதா⁴நேந வாக்யார்தா²வதா⁴ரணயா ஸமந்வயே ஸ்தி²தே தத்ர மாநாந்தரவிரோத⁴ஸமாதா⁴நார்தோ² த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய: ।

அஸ்மிந் வியதா³தி³ஸ்ருஷ்டிவாக்யவிரோத⁴பரிஹாரஸ்ய நாஸ்தி ஸங்க³திரித்யாஶங்க்ய விப்ரதிஷேத⁴-ப்ரஸங்கா³க³தோ(அ)யமிஹ தத்பரிஹார இதி ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் விப்ரதிஷேதா⁴ச்சேதி பா⁴ஷ்யமித்யாஹ-

ப்ராஸங்கி³கீமிதி ।

ஶ்ருதிவிப்ரதிஷேதா⁴தி³த்யர்த² இதி ।

நநு காரணவிஷயஶ்ருதிவிப்ரதிஷேதே⁴ இவ கார்யவிஷயஶ்ருதிவிப்ரதிஷேதே⁴(அ)பி ஸமாதா⁴நம் க்ருதமேவ காரணத்வேந சாகாஶாதி³ (ப்³ர. அ. 1 பா, 4 ஸூ. 14) ஷ்வித்யதி⁴கரணே । தத்ர ஹி ஸூத்ரஸ்ய ஏகாம் யோஜநாமாஶ்ரித்யாகாஶாதி³கார்யேஷு விகா³நே(அ)பி ப்³ரஹ்மண: காரணத்வே விகா³நம் நாஸ்தி। அகல்பிதகாரணவஸ்துப்ரதிபத்த்யுபாயதயா கல்பிதேஷு தாத்பர்யா(அ)-விஷயேஷு கார்யேஷு விகா³நம் து ந தோ³ஷ இதி கார்யவிகா³நமப்⁴யுபேத்யைகம் ஸமாதா⁴நம் க்ருதம் । யோஜநாந்தரமாஶ்ரித்ய கார்யவிகா³நஸ்ய தோ³ஷத்வே(அ)பி ததி³ஹ நாஸ்தி த³ண்ட³சக்ராதி³க்⁴ருதபூர்ணாந்தகார்யகர்த்ருவிஷயயாவத்கார்யகர்த்ருத்வகதிபயகார்யகர்த்ருத்வாநுவாத³கவாக்யத்³வயவத் தைத்திரீயகச்சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருத்யோ: ப்ராமாண்யோபபத்தேரித்யபரம் ஸமாதா⁴நம் க்ருதம் கிமதி⁴கமிஹ கர்த்தவ்யம் ஸமாதா⁴நமவஶிஷ்யதே । உச்யதே । சா²ந்தோ³க்³யே தைத்திரீயகஶ்ருதாவாகாஶவாயூபஸம்ஹாரமநபேக்ஷ்ய தத்ர த்³விதீயஸமாதா⁴நம் க்ருதம் । இஹ து தது³பஸம்ஹாரமப்யாஶ்ரித்ய தத்ர ஸம்பா⁴விதஶங்காநிராகரணேந ஸமாதா⁴நாந்தரம் கர்துமயமாரம்ப⁴: ।

பரபக்ஷேஷு ஸர்வத்ரேதி ।

யத்³யபி ஸ்வவசநவிரோத⁴ இவ ஶ்ருதிவிரோதோ⁴(அ)பி ந ஸர்வேஷு பரபக்ஷேஷு நிராகரணஹேது: பௌ³த்³தா⁴ர்ஹதபக்ஷநிராகரணே தாந் ப்ரதி ஶ்ருதிவிரோத⁴ஸ்ய ஹேதுகரணாயோகா³த் ததா²பி தேஷாமபி பக்ஷா: ஶ்ருதிவிருத்³தா⁴ இதி க்ருத்வா(அ)ஸ்மாபி⁴ர்நிரஸ்யந்த இதி ஶ்ருதிவிரோதோ⁴ நிரஸநீயத்வே ஸார்வத்ரிகோ ஹேதுர்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

ந வியதி³தி ।

யத்³யப்யஸ்தீதி ஸூத்ரமாசார்யை: ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ரமிதி வக்ஷ்யதே ததா²பி ந வியதி³தி பூர்வபக்ஷஸூத்ரமஸ்தி த்விதி ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ரமிதி விஶிஷ்டார்தா²பி⁴ப்ராயேண ப்⁴ரமத்வமுக்தம் । நநு- கிமர்த²ம் தத்ர ப்⁴ரமத்வமுச்யதே ததை²வாஸ்து கோ தோ³ஷ: அநுத்பத்திம் பூர்வபக்ஷம் க்ருத்வோத்பத்திஸமர்த²நே(அ)பி ஹ்யநுத்பத்திஶங்கேவோத்பத்த்யநுத்பத்திஶ்ருதிவிப்ரதிஷேத⁴ஶங்காபி நிரஸ்தா ப⁴வதீதி ப²லிதமர்த²மாதா³ய ப்ராகு³க்தா ப்ரஸங்க³ஸங்க³திருபபத்³யதே । யதா² கு³ணோபஸம்ஹாரப²லாயா வித்³யாபே⁴தா³பே⁴த³சிந்தாயா கு³ணோபஸம்ஹாரபாத³ஸங்க³தி: ஏவம் ந வியதி³தி ஸூத்ரஸ்ய பூர்வபக்ஷஸூத்ரதாயாமஶ்ருதேரித்யஸ்ய வியது³த்பத்திப்ரதிபாத³நக்ஷம-ஶ்ருத்யபா⁴வாதி³த்யர்த² இதி நாஶ்ருதௌ க்காசித்கத்வஸார்வத்ரிகத்வவிகல்பாவகாஶ: வக்ஷ்யமாணாஸம்ப⁴வாதி³ஹேதுப³லேந விஶிஷ்டயஶ்ருத்யபா⁴வஸ்ய ஸார்வத்ரிகத்வாத் । இத³ம் ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிஸூத்ரமிதி பக்ஷே(அ)பி ஹி முக்²யஶ்ருத்யபா⁴வாதி³த்யர்த² இத்யாசார்யைரயமேவார்த²: ஸ்பு²டீகரிஷ்யத இதி- சேத் ஸத்யம் ததா²பி ஸாக்ஷாந்நிராகரணீயம் பூர்வபக்ஷம் ப்ராபப்ய தத்ர ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிந: பரிஹாரம் ப்ரத²மம் ப்ரத³ர்ஶ்ய தஸ்யாபி நிராகரணேந பரமஸித்³தா⁴ந்தப்ரத³ர்ஶநம் க்ரியத இத்யேவம் ஸூத்ராணாம் ப்ரஸக்தபூர்வபக்ஷநிராகரணார்த²த்வே ஸம்ப⁴வதி அப்ரஸக்தபூர்வபக்ஷாந்தரநிராகரணார்த²த்வம் ஸூத்ராணாமங்கீ³க்ருத்ய தேந ப²லத: ப்ரஸக்தபூர்வபக்ஷநிராகரணஸித்³த்⁴யங்கீ³காரோ ந யுக்த இதி தாத்பர்யம் । ஏவம் தர்ஹி ப்ரஸக்தோ விப்ரதிஷேத⁴பூர்வபக்ஷ உத்ஸூத்ரோ மா பூ⁴த்³ ।

ஆத்³யஸூத்ரத்³வயம் தத்ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் கௌ³ண்யஸம்ப⁴வா (ப்³ர. அ. 2 பா. 3 ஸூ. 3) தி³த்யாதி³ஸூத்ரத்ரயமேவ ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிமதப்ரத³ர்ஶநார்த²மித்யஸ்த்விதி யே மந்யந்தே தந்மதம் தூ³ஷயிதுமுபந்யஸ்யதி-

கேசித்த்விதி ।

தூ³ஷயதி-

கிமஶ்ருதேரிதி ।

அத்ரேத³ம் வக்தவ்யம்- க்வாசித்க ஏவாயமஶ்ருதேரிதி ஹேது: ந ஶ்ரூயதே ஹி சா²ந்தோ³க்³யே ஸ்ருஷ்டிப்ரக்ரியாயாமந்நேந ஶுங்கே³நேத்யாதி³கார்யலிங்க³கதத்தத³வ்யவஹிதகாரணாநுமாநப்ரக்ரியாயாம் ச கார்யத்வேந வியத் । ந சாத்ர தது³பஸம்ஹார: ஶக்ய இதி பா⁴ஷ்ய ஏவ ஸ்பஷ்டமுக்தம் । ஏவம் தாவச்சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருதிரஶ்ரவணலிங்க³வதீ உபஸம்ஹாரமப்யஸஹமாநா வியது³த்பத்த்ய-ஸம்ப⁴வாத்³யநுக்³ருஹீதா தது³த்பத்திம் ப்ரதிக்ஷிபதீத்யயமர்தோ² ந வியதி³தி ஸூத்ரேணோச்யதே தைத்திரீயகஶ்ருதி: ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாத்³யநுக்³ருஹீதா தாம் வ்யவஸ்தா²பயதீத்யயமர்தோ²(அ)ஸ்தி த்விதி ஸூத்ரேணோச்யதே । ஏவம் ஶ்ருதிப்ரதிஷேத⁴பூர்வபக்ஷே ஸூத்ரத்³வயேந பர்யவஸிதே ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநமந்யதா²ஸித்³த⁴ம் அஸம்ப⁴வாதி³கமேவ த்வநந்யதா²ஸித்³த⁴மிதி மந்யமாநஸ்ய வியத³நுத்பத்திவாதி³ந: ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிநோ மதம் ஸூத்ரத்ரயேணோச்யத இத்யங்கீ³காரே(அ)பி ந காசித³நுபபத்திரிதி।

அஸ்தி த்வித்யபி ஸூத்ரம் நிகூ³டா⁴பி⁴ஸம்தே⁴: ஸித்³தா⁴ந்திந ஏவேதி ।

நநு அஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ரத்வமங்கீ³க்ருத்ய ஸித்³தா⁴ந்தாபி⁴ப்ராயாநபி⁴வ்யக்த்ய-பேக்ஷமௌபசாரிகம் பூர்வபக்ஷஸூத்ரத்வகத²நமிதி க்லிஷ்டயோஜநா கிமர்த²ம் க்ரியதே பூர்வபக்ஷஸூத்ரமேவேத³மஸ்து ஏதத்ஸூத்ரவ்யாக்²யாநாநந்தரம் ஹி பா⁴ஷ்யே ததஶ்ச ஶ்ருத்யோர்விரோத⁴ இத்யாதி³நா ஶ்ருதிவிப்ரதிஷேத⁴பூர்வபக்ஷோ த³ர்ஶித: । தத³நந்தரம் ச தஸ்மிந் விப்ரதிஷேதே⁴ கஶ்சிதா³ஹேதீத்யுத்தரஸூத்ராவதாரணம் ச க்ருதம் டீகாயாமப்யேதத்ஸூத்ரவ்யாக்²யாநாவஸாநஏவ தஸ்மாத்ஸர்வா: ஶ்ருதய: பரஸ்பரவிரோதி⁴ந்யோ நாஸ்மிந்நர்தே² ப்ரமாணம் ப⁴விதுமர்ஹந்தீதி பூர்வ: பக்ஷ இதி விப்ரதிஷேத⁴பூர்வபக்ஷோபஸம்ஹார: க்ருத: । ஸத்யம் டீகாயாம் ந விதி³தி ஸூத்ரம் ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிந இத்யுபக்ராந்தம் தஸ்ய ச ப்ராகே³வ விப்ரதிஷேத⁴பூர்வபக்ஷப்ராப்தௌ  ஸத்யாமுத்தா²நம் வாச்யம் । ந ச விப்ரதிஷேத⁴பூர்வபக்ஷநிராகரணார்த²ம் ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிமதே ப்ரவர்திதே தத³நந்தரமேவ பூர்வபக்ஷோத்தா²நமிதி யுஜ்யதே । ந சாத்³யஸூத்ரே ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிஸூத்ரத்வேந ப³ஹிர்பூ⁴தே ஸதி கேவலேந த்³விதீயஸூத்ரேண விப்ரதிஷேத⁴பூர்வபக்ஷோபி லம்ப⁴யிதும் ஶக்யதே । தஸ்மாத்³ப³ஹி:ஷ்ட² ஏவ பூர்வபக்ஷ: ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிஸித்³தா⁴ந்திஸூத்ராப்⁴யாம் நிகூ³ட⁴ஸ்வஸ்வாபி⁴ஸம்தி⁴ப்⁴யாம் ஸ்பஷ்டீக்ருதோ ஜாத இத்யேதாவதா ஸூத்ரத்³வயவ்யாக்²யாநாநந்தரம் பா⁴ஷ்யாதி³ஷு பூர்வபக்ஷஸ்பு²டீகரணமிதி தாத்பர்யம் ॥5॥

ஸ்தா²லாதி³வசநத்வமிதி ।

(ஸ்தா²லம் போ⁴ஜநபாத்ரம்) ।b ஸ்தா²லம்(அ)போ⁴ஜநபாத்ரே ஸ்யாது³கா²யாம் து ஸா ஸ்த்ரியாம் । bஸ்தா²லீ நா து மஹாதே³வ இதி நைக⁴ண்டுகா விது³: ॥

ஷஷ்டீ² த்ருதீயார்தே² இதி ।

பூரணகு³ணேத்யாதி³ஸூத்ரேண பூரணார்த²யோகே³ ஷஷ்டீ²ஸமாஸநிஷேதா⁴ஜ்ஜ்ஞாபகாத் த்ருதீயார்தே² ஷஷ்டீ² ।

ந கேவலம் விரோதா⁴தா³காஶஜந்மாபா⁴வகல்பநேதி ।

சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருதாவாகாஶஸ்ய ஜந்மாபா⁴வோ ந கல்பநீய இதி யத்³ இத³ம் தைத்திரீயஶ்ருதிவிரோத⁴மாத்ராந்ந ப⁴வதி கிம்து சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருதே: க்வசித³ப்யுபயோகா³-பா⁴வாத³பீத்யாஹேத்யர்த²: ।

நநூபயோகா³பா⁴வோ ந ச ஶ்ருதேந தத³பபா³த⁴நே இத்யாதி³க்³ரந்தே²-நோச்யதே தத: பூர்வஸ்து லப்⁴யமித்யந்தக்³ரந்த²: ஸம்ஸர்க³: ஶ்ரௌத: பே⁴த³ஸ்த்வார்த² இதி க்³ரந்தே²ந புநருக்த இத்யாஶங்க்ய தத³நுவாத³கத்வமாஹ-

தத்ராபீதி ।

பூர்வோக்தவிரோதா⁴நுவாத³ ஏவேதி ।

ஶ்ருதிவிரோதே⁴நார்தி²கஸ்ய பா³த்⁴யத்வம் யது³க்தம் தஸ்யார்தி²கத்வோக்திமுகே²நாநுவாத³ இத்யர்த²: ।

வாக்யத்³ரயமநுமீயத இதி ।

ஶ்ருதகல்பிதாப்⁴யாம் தேஜோவியத்ஸ்ருஷ்டிவாக்யாப்⁴யாம் தத்³வித்வமநுமீயத இத்யர்த²: ।

உபஸம்ஹாரோதா³ஹரணாந்தராபி⁴ப்ராயமிதி ।

உபஸம்ஹாரே உதா³ஹரணாந்தரம் தத்³வாயுமஸ்ருஜதேதி கல்ப்யம் வாக்யம் தேந ஸஹ த்ரித்வாத்³ப³ஹுவசநமித்யர்த²: ।

வியது³த்பத்த்யப்⁴யுபக³மேநேதி ।

ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிநம் ப்ரதி ப்ரதிஜ்ஞாஹாநிரவ்யதிரேகாதி³தித்யுக்தாம் வியது³த்பத்திம-ப்⁴யுபக³மய்ய ஸத்யம் த³ர்ஶிதம் விருத்³த⁴ம் து ததி³த்யாதி³நா ஶ்ருதிவிப்ரதிஷேத⁴வாதி³நம் பூர்வபக்ஷிணமுத்தா²ப்ய தந்நிராகரணே ப்ரஸ்துதே ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிநம் ப்ரதி வக்தவ்யஸ்ய வியது³த்பத்தௌ ஹேத்வந்தரஸ்ய கத²நமிஹாஸம்க³தமித்யர்த²: । யதி³ து அபி ச ச்சா²ந்தோ³க்³யஇத்யாதி³பா⁴ஷ்யக்³ரந்தோ² வியது³த்பத்தௌ ஹேத்வந்தரப்ரதிபாத³நார்தோ² ந ப⁴வதி கிம்து ப்ரஸ்துதே வியத்தேஜ:ப்ராத²ம்யஶ்ருதிவிப்ரதிஷேத⁴நிராகரண ஏவ । பூர்வம் ஹி ச²ந்தோ³க³ஶ்ருதே: தைத்திரீயஶ்ருத்யநுவர்தநமர்த²த: ஶ்ருதேர்ப³லீயஸ்த்வாத் ஶ்ருதிவிரோதா⁴பா⁴வாத்க்ரமேண பதா³ர்த²பா³தா⁴யோகா³ச்ச ஸமர்தி²தம் இதா³நீம் ச²ந்தோ³க³ஶ்ருத்யா வியது³பஸம்ஹாரஸ்ய ஸ்வயமேவாபேக்ஷிதத்வாத³பி தத³நுவர்தநம் ஸமர்த்²யத இத்யேவம் யதி³ வ்யாக்²யாயேத ததா³ ப்ரஸ்துதக்³ரந்தே²நைவைகவாக்யதேதி ந ஸிம்ஹாவலோகிதந்யாயாபேக்ஷேதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

பராதீ⁴நஸத்தாகா இத்யர்த² இதி ।

நந்வேவம்- ஸத்யவித்³யாவதே³வ வியதோ(அ)பி ஸ்வத: ஸத்தாராஹித்யேநாத்⁴யஸ்தத்வமாத்ரம் ஸித்⁴யதி ந கார்யத்வமிதி- சேத் மா ஸைத்ஸீதி³தோ(அ)நுமாநாத் கார்யத்வம் ஸம்பூ⁴தஶ்ருத்யா ஹி தத்ஸித்³தி⁴ரபி⁴மதா । கிமர்த²ம் தர்ஹீத³ம் ஸூத்ரஸூசிதமநுமாநம் ஸம்பூ⁴தஶ்ருதிகௌ³ணத்வா-பாத³காஸம்ப⁴வஶங்காநிராகரணார்த²ம் ததை²வ ச பா⁴ஷ்யே ஸூத்ரமவதாரிதம் அஸம்ப⁴வஶங்கா ச ஸமவாயிகாரணாத்³யபா⁴வப்ரயுக்தா பூர்வோத்தரகாலயோர்விஶேஷாபா⁴வப்ரயுக்தா வா(அ)த்⁴யஸ்தத்வஸித்³தா⁴ நிவர்ததஏவ அத்⁴யஸ்தரஜதாதி³ஷு ரஜதாவயவதத்ஸம்யோகா³த்³யாரம்ப⁴கா(அ)நபேக்ஷணாத்³ அத்⁴யஸ்தஸ்ய ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வநியமேந நிவ்ருத்த்யநந்தரகாலஇவோத்பத்திபூர்வகாலே(அ)பி வியத்க்ருதவிஶேஷாபா⁴வோபபத்தேஶ்ச । உத்பத்திராஹித்யாநுமாநாநி து ஹேத்வஸித்³த⁴ப்ரயோஜகத்வா-தி³தோ³ஷபராஹதாநீதி ஸ்பஷ்டமேவ । அவித்³யாதா³வித்யாதி³ஶப்³தே³ந ஷட³ஸ்மாகமநாத³ய இத்யுக்தஜீவேஶ்வராத்³யந்தரஸம்க்³ரஹ: ।

நநு ஜீவேஶ்வரௌ ஸ்வரூபத: ஸத்யௌ ந பராதீ⁴நஸத்தாகாவிதி தயோர்வ்யபி⁴சாரதாத³வஸ்த்²யமித்யாஶங்க்யாஹ-

ஜீவேஶ்வராத்³யபீதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந வைராஜாத்³யைஶ்வரரூபாந்தரஸம்க்³ரஹ: । விபா⁴க³விஶிஷ்டரூபம் விநா ஸ்வருபமாத்ரவிவக்ஷாயாம் து தத்ர த⁴ர்மிஸமஸத்தாகவிபா⁴க³ரூபோ ஹேதுரபி நாஸ்தீதி ந வ்யபி⁴சார இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஆத்மாந்யத்வே ஸதீத்யஸ்ய ஹேதுவிஶேஷணத்வே விஶேஷ்யாம்ஶவையர்த்²யமாஶங்க்ய விப⁴க்தத்வஹேத்வஸித்³தி⁴பரிஹாரார்த²த்வேந யோஜயதி-

நந்வத்³வைதவாதி³ந இதி ।

ஆத்மவாதே³ சேதி ।

ஆத்மவாதே³ சாத்மநோ நிராகரணஶங்காநுபபத்திரிதி யதே³தத்³பா⁴ஷ்யம் தத்ராத்மவாதே³ சேத்யேதது³பாதா³நவாதே³ சேத்யேதத்பரதயா வ்யாக்²யேயமித்யர்த²: । ஆத்மவாதே³ சேத்யேதத³நந்தரம் உபாதா³நவாதே³ சேதி ப்ரதிபத³நிர்தே³ஶேந டீகாயாம் த³ர்ஶிதே இத்யர்த²: । க்வசிதா³த்மத்வாதே³வோபாதா³ந-த்வாதே³வேதி வ்யாக்²யேயமித்யர்த² இதி பாடோ² த்³ருஶ்யதே ஸ பாட² ஆத்மத்வாதே³வ சாத்மநோ நிராகரணஶங்காநுபபத்திரிதி பா⁴ஷ்யபாட²மநுஸ்ருத்ய தஸ்மிந் பாடே² டீகாயாமாத்மவாதே³ சேதி ஸ்வகீயஸ்யைவ ஶப்³த³ஸ்யோபாதா³நவாதே³ சேதி விவரணம் தேந பா⁴ஷ்யஸ்த²மாத்மத்வாதி³தி பத³முபாதா³நத்வாதி³த்யர்த²கம் வ்யாக்²யேயமித்யர்தா²த்ஸூசிதம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

யதா² ப⁴வதாமிதி ।

ந்யாயமதே க்ஷீரமவிநஷ்டம் ந த³த்⁴யாகாரேண பரிணமதே கிம் த்வவயவஸம்யோக³நாஶாத் க்ஷீரே நஷ்டே ததா³ரம்ப⁴கபரமாணுஷு ரஸாந்தரோத்பத்தௌ ஸத்யாம் த்³வ்யணுகாதி³ப்ரக்ரியயா த³தி⁴ருபத்³ரவ்யாந்தராரம்ப⁴ இதி। ததை²வாக்ஷபாத³ஸூத்ரம்- ந பயஸ: பரிணாமோ கு³ணாந்தரப்ராது³ர்பா⁴வாத்³ வ்யூஹாந்தராத்³ த்³ரவ்யாந்தரோத்பத்தித³ர்ஶநம் பூர்வத்³ரவ்யநிவ்ருத்தேரநுமாநமிதி। த³த்⁴யவிநஷ்டஸ்ய பயஸ: பரிணாமோ ந ப⁴வதி தத்³ரஸவிருத்³த⁴ரஸாந்தரப்ராது³ர்பா⁴வாதி³தி ப்ரத²மஸூத்ரார்த²: । க⁴டபடாதி³ஷு ஸர்வத்ர குதஶ்சித்³ த்³ரவ்யாத்³ த்³ரவ்யாந்தரஸ்யோத்பத்தி: வ்யூஹாந்தராத³வயவஸம்யோகா³ந்தராதி³தி த்³ருஶ்யதே ததே³தத்பூர்வத்³ரவ்யநிவ்ருத்தௌ க்ஷீரவிநாஶஸ்யாநு-மாபகம் க்ஷீராவயவாநாம் ஸம்யோகா³ந்தரம் பூர்வஸம்யோக³விநாஶம் விநா ந ஸம்ப⁴வதி தத்³விநாஶே ச க்ஷீரவிநாஶோ(அ)வஶ்யம்பா⁴வீ அஸமவாயிகாரணவிநாஶே ஸதி கார்யஸ்தி²த்யஸம்ப⁴வாதி³தி த்³விதீயஸூத்ரார்த²:॥7॥

மாதரிஶ்வவ்யாக்²யாநாதி⁴கரணவிஷயா:

ஏதேந மாதரிஶ்வா வ்யாக்²யாத: ॥ 8 ॥

ப்ரதா⁴நேநா(அ)ப்ரதா⁴நபா³த⁴முக்த்வேதி ।

யதா² ஸ்வர்க³காமவாக்யேந ப்ரதா⁴நேந கோ ஹி தத்³வேத³ யத்³யமுஷ்மிந் லோகே(அ)ஸ்தி வா ந வேத்யப்ரதா⁴நஸ்ய ப²லஸம்தே³ஹவாக்யஸ்ய பா³த⁴ஸ்ததே²தி பா⁴வ: ॥8॥

அஸம்ப⁴வாதி⁴கரணவிஷயா:

அஸம்ப⁴வஸ்து ஸதோ(அ)நுபபத்தே: ॥ 9 ॥ யதா²(அ)க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³ வ்யுச்சரந்தி ந சாஸ்ய கஶ்சித்³ ஜநிதா ந சாதி⁴ப: இதி ஶ்ருத்யோர்விரோதா⁴த³ப்ராமாண்யமிதி பூர்வபக்ஷே ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிமத-ரூபதத்³வ்யாவர்தகபூர்வபக்ஷாந்தரப்ரத³ர்ஶகம் பா⁴ஷ்யம் ஶங்கோத்தரத்வேநாவதாரயதீத்யாஹ-

பா⁴ஸ்கரோக்தேதி ।

ஸந்மாத்ரம் ஹி ப்³ரஹ்மேத்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்ய ஸத்ஸாமாந்யம் ப்³ரஹ்மோத்பத்³யதே சேத்ஸ ஸாமாந்யாந்தராது³த்பத்³யதே ஸத்³விஶேஷாத³ஸதோ வேதி விகல்பத்ரயநிராஸார்த²த்வம் ப்ரதீயதே டீகாயாம் த்வேதது³க்தம் ப⁴வதீதி தத்தாத்பர்யவர்ணநமுபக்ரம்யாந்யதே³வோச்யதே கத²மநயோர்வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயபா⁴வ இத்யாஶங்க்ய யதா²ஶ்ருதபா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநார்தோ² ந ப⁴வதி டீகாக்³ரந்த²: கிம்து பா⁴ஷ்யாஶயஸ்த²யுக்த்யந்தரவிவரணபர இதி த்³யோதயந்நவதாரயதி-

அபி ச விவர்த்ததா ஹீதி ।

ப்³ரஹ்ம கார்யமிதி  ஹி வத³ந் ப்ரஷ்டவ்ய இதி ।

யத்³யபி கார்யத்வம் விவர்தத்வம் சேத்ஸத்³ரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கார்யத்வமேவ ந ஸம்ப⁴வதீத்யைகத்⁴யேந தூ³ஷணம் வக்தும் ஶக்யம் ததா²பி ப்ரபஞ்சார்தோ² விகல்ப: ।

ந த்³விதீய இத்யாஹேதி ।

ஆரம்ப⁴பரிணாமயோ: பரம் ஸமாநஸத்தாகயோருபாதா³நோபாதே³யபா⁴வ: ந து விவர்த இத்யாஶய: ।

ந த்ருதீய இத்யாஹேதி ।

யதா²ஶ்ருதபா⁴ஷ்யப்ரதீதத்ருதீயவிகல்பநிராகரணார்த² ஏவ நாப்யஸத இதி பா⁴ஷ்யக்³ரந்த²: ஸ்வவிகல்பிதத்ருதீயபக்ஷநிராகரணார்த²த்வேநாப்யாவ்ருத்த்யா டீகாகாரைர்யோஜித இதி பா⁴வ: ।

அத்ர து விகாரஸ்ய ஸதோ ப்³ரஹ்மண இதி ।

யத்காரணம் தத்கார்யமிதி நியமேந ப்³ரஹ்மண: காரணாப்⁴யுபக³மே தத³பி காரணம் தேநைவ நியமேந கார்யம் ஸ்யாத் கார்யம் ச விவர்தரூபமித்யுக்தம் । ததஶ்ச ப்³ரஹ்மண: காரணஸத்³பா⁴வோக்தி: ஸமாரோபிதே க்வசித்தஸ்ய ஸமாரோப இத்யர்த²பர்யவஸிதா ப⁴வேத் ஸமாரோபிதே ஸமாரோபஶ்ச க்வசித³பி ந ப்ரமித இத்யப்ராமாணிகமித்யர்த²: ।

நந்வஸதி ஸமாரோபோ ந ஸம்ப⁴வதீதி மாத்⁴யமிகமதநிஷேதே⁴ ஸமர்தி²தம் ந து ஸமாரோபிதே ஸமாரோபோ ந ஸம்ப⁴வதீத்யத ஆஹ-

மாத்⁴யமிகேதி ।

தத்ர ஹி யதா² ஶுக்திகேயமித்யந்யத்தத்த்வமநதி⁴க³ம்ய ப்ரத்யக்ஷாவக³தம் ரஜதம் ந நிஷித்⁴யதே ஏவம் ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமித: ப்ரபஞ்சோ(அ)ந்யத³தி⁴ஷ்டா²நதத்த்வமநதி⁴க³ம்ய நிஷேத்³து⁴ம் ந ஶக்யதே அதி⁴ஷ்டா²நத்வாவக³மகபா³த⁴கப்ரமாணாநுத³யே ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் ப்ராமாண்யாவிகா⁴தேந தைரேவ ஸ்வவிஷயநிஷேத⁴மஸஹமாநைர்விரோதா⁴த் । அதோ பா³த⁴கப்ரமாணாவக³ம்யேந தாத்த்விகாதி⁴ஷ்டா²நேந பா⁴வ்யமித்யுபபாதி³தம் । இத³முபபாத³நமஸதி ஸமாரோபஸ்யேவ ஸமாரோபிதே ஸமாரோபஸ்யாபி நிஷேத⁴கம் ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

அபரமார்த²வசந இதி ।

ஸமாரோபிதவசந இத்யர்த²: । அநேந ச நிரதி⁴ஷ்டா²நப்⁴ரமபரம்பராநாதி³தேத்யாஹேதி ப்ராசீநடீகாக்³ரந்தே²(அ)பி நிரதி⁴ஷ்டா²நஶப்³த³: ஸமாரோபிதாதி⁴ஷ்டா²நபர இத்யர்தா²த்³வ்யாக்²யாதம் ।

அத்⁴யாஹார: க்லேஶ இதி ।

ஸ்வமதே ஸதோ ப்³ரஹ்மண: அஸம்ப⁴வ: உத்பத்த்யபா⁴வ உத்பத்த்யநுபபத்தேரிதி ஸூத்ரயோஜநா । அத்ராபு³த்³தி⁴ஸ்த²ஸ்ய கஸ்யாபி நாத்⁴யாஹார: ப்ரதிஜ்ஞாஹாநிரவ்யதிரேகா (ப்³ர. அ. 2 பா. 3 ஸூ. 6) தி³த்யத்ர யத³வ்யதிரேக: க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜக³தோ(அ)நூதி³த: தத்ஸத்³ரூபம் ப்³ரஹ்ம பு³த்³தி⁴ஸ்த²ம் । வியந்மாதரிஶ்வநோ: ஸமர்தி²தோத்பத்திரபி இஹ நிஷேத்⁴யபு³த்³தி⁴ஸ்தா² ஸைவா(அ)நுபபத்தேரித்யத்ரா(அ)நுபபத்³யமாநா ப்ரதியோகி³நீ பு³த்³தி⁴ஸ்தே²தி। பரமதே து கு³ணாதி³கம் நித்யத்வம் சாபு³த்³தி⁴ஸ்த²ம் அத்³விதீயஶ்ருதிரப்யுத்பத்திவத்³ நாவ்யவஹிதபு³த்³தி⁴ஸ்தே²தி தத³த்⁴யாஹாரக்லேஶ: । பூர்வாதி⁴கரணார்த² ஏவாத்ராக்ஷிப்யத இதி। பூர்வாதி⁴கரணாக்ஷேபஸமாதா⁴நார்த²த்வாஸங்க³திரேவ ஸம்க³திரிதி பா⁴வ: ।

பூர்வபக்ஷாபா⁴ஸேதி ।

ஆகாஶஸ்ய தாவத³நுத்பத்திர்ந்யாயஶாஸ்த்ராதி³ஸித்³தா⁴ பூ⁴கோ³லகாதீ³நாமபி ந கதா³சித³நீத்³ருஶம் ஜக³தி³தி ஸர்க³ப்ரலயாநப்⁴யுபக³ந்த்ருமதே ப்ரஸித்³தா⁴ । ஏவமுத்பத்திரஹிதத்வேந ப்ரஸித்³தா⁴நாமாகாஶாதீ³நாமுத்பத்த்யபி⁴தா⁴நம் ஸர்வகார்யோபலக்ஷணார்த²மிதி நைகதே³ஶோபாதா³ந-வையர்த்²யம் ந சேதரபரிஸம்க்²யாநமிதி ஸ்பஷ்டமேவ । அதோ ந பூர்வாதி⁴கரணாக்ஷேபாவகாஶ இதி பா⁴வ: ॥9॥

தேஜோதி⁴கரணவிஷயா:

தேஜோதஸ்ததா² ஹ்யாஹ ॥ 10 ॥ அத்ர பூர்வபக்ஷஸம்பா⁴வநார்த²மிதி ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிமதமிஹ பூர்வபக்ஷத்வேந வ்யபதி³ஷ்டம் । தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத வாயோரக்³நிரிதி ஶ்ருத்யோர்விரோத⁴ இதி பூர்வபக்ஷ: ப்ராகே³வ த்³ரஷ்டவ்ய: ।

ததீ³யஷோட³ஶ்யாக்²யேதி ।

ஷோட³ஶிபாத்ரஸ்ய கா²தி³ரத்வமப்யூர்த்⁴வபாத்ராந்தரேப்⁴யோ(அ)தி⁴கம் யூபஸாத்³ருஶ்யமஸ்தீதி விஶிஷ்ய ஷோட³ஶிபாத்ரக்³ரஹணம் । ஏவம் ச வாஜபேயாங்க³த்வேந விதீ⁴யமாநஸ்ய ஸப்தத³ஶாரத்நித்வஸ்ய ஸாக்ஷாத்³வாஜபேயாக்²யயாக³க்ரியாந்வயா(அ)யோகா³த்தத³ங்க³த்வநிர்வாஹார்த²ம் வாஜபேயாந்வய்யரத்நிஸம்ப³ந்த⁴யோக்³யகிஞ்சித்³ரவ்யாபேக்ஷாயாம் யூபஸ்ய வாஜபேயாநந்வயித்வாத் ஷோட³ஶிபாத்ரஸ்ய ப்ரதே³யஸோமரஸதா⁴ரணத்³வாரா வாஜபேயாந்வயாத்தத்ஸம்ப³ந்த⁴: ஸப்தத³ஶாரத்நி-த்வஸ்ய வாஜபேயாங்க³த்வஶ்ருத்யா(அ)ர்த²ப்ராயோ கௌ³ணேந யூபஶப்³தே³நாநுத்³யத இத்யர்த²: ।

தத³ங்க³க³தயூப இதி ।

வாஜபேயாங்க³பூ⁴தா யே பஶவஸ்தத்³க³தே தத³ங்கே³ யூபே ஸப்தத³ஶாரத்நித்வம் விதீ⁴யதே । வாஜபேயஸ்யேதி ஶப்³த³ஸ்து தஸ்ய ப்ரகரணப்ராப்தவாஜபேயஸம்ப³ந்தா⁴நுவாத³க: । யத்³யபீதிகர்தவ்யதாகாங்க்ஷாலக்ஷணப்ரக்ரரணேந தஸ்ய வாஜபேயஸம்ப³ந்தோ⁴ ந ப்ராப்நோதி வாஜபேயாங்க³க³தஸ்ய தஸ்ய ததி³திகர்தவ்யதாகாங்க்ஷாபூரகத்வாபா⁴வாத் ததா²ப்யதி⁴கார-லக்ஷணப்ரகரணாத் தஸ்ய வாஜபேயேந பரம்பராஸம்ப³ந்த⁴: ப்ராப்நோதீதி ஸ வாஜபேயஸ்யேத்யநேநாநூத்³யத இதி பா⁴வ: ।

வாஸ்தவா(அ)பே⁴தா³தி³தி ।

வாயௌ காரணத்வேநாநுக³தம் யத்³ ப்³ரஹ்மரூபம் தத³பி⁴ப்ராயமித³மபே⁴த³கத²நம் ந து விகாராம்ஶாபி⁴ப்ராயம் । அத்⁴யஸ்தஸ்ய தஸ்ய தாத்த்விகப்³ரஹ்மாபே⁴தா³யோகா³த் வாயுபா⁴வாபந்நஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ தேஜ:கல்பநாதி⁴ஷ்டா²நத்வஸ்யாநுபத³ம் வக்ஷ்யமாணத்வாச்ச ।

பஞ்சம்யநுக்³ரஹாயேதி ।

வாயோரிதி பஞ்சம்யா வாயோஸ்தேஜஸி ம்ருதோ³ க⁴டஇவோபாதா³நத்வம் ப்ரதீயதே தச்ச வாயுருபவிகாராநுக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நத்வஏவோபபத்³யதே ந விகாராந்தராநுக³தஸ்ய கேவலஸ்ய வேதி பா⁴வ: ।

தத்³பா⁴வாபந்நேதி ।

தத்ராதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ஸத இத்யர்த²: ।

லோகே கஸ்யசிச்சி²ஷ்யஸ்யேதி ।

அதி⁴கஶ்ச கு³ண: ஸாதா⁴ரண்யே(அ)விரோதா⁴த் காம்ஸ்யபோ⁴ஜிவத³முக்²யேபீ (ஜை. அ. 12 பா. 2 ஸூ. 34) தி பூர்வதந்த்ராதி⁴கரணே சிந்திதம்- ஆக்³ரயணே ஆக்³நேயைந்த்³ராக்³நாத³யோ யாகா³: ஶ்ருதா: । தத்ர த்³யாவாப்ருதி²வ்ய ஏககபாலோ(அ)பி ஶ்ருத: ஸ ச வைஶ்வதே³வபர்வக³தைககபாலயாக³ப்ரக்ருதிக இதி தத: ப்ரஸூநம் ப³ர்ஹி: ப்ராப்நோதி ப்ரஸூநம் புஷ்பிதம் லூநம் புநர்ஜாதம் வா । ஆக்³நேயாதீ³நாம் து ப்ரஸூநமப்ரஸூநம் வேத்யநியதம் ப³ர்ஹி: । தத்ராக்³நேயாதீ³நாம் முக்²யத்வாத்தத³நுரோதே⁴நாநியமே ப்ராப்தே ஸித்³தா⁴ந்த: । ப்ரஸூநப³ர்ஹிருபாதா³நேபி முக்²யாநாமப்யாக்³நேயாதீ³நாம் ந கிம்சித்³வைகல்யம் । அப்ரஸூநப³ர்ஹிருபாதா³நே த்வேககபால-ஸ்யாஸ்தி வைகல்யம் அதஸ்தமநுருத்⁴ய ப்ரஸூநமேவ ப³ர்ஹிருபாதே³யமிதி அத்ர ஸூத்ரக்ருதா த்³ருஷ்டாந்தீக்ருத: காம்ஸ்யபோ⁴ஜிந்யாய இஹ விவ்ருத: ॥10॥

அமப³தி⁴கரணவிஷயா:

ஆப: ॥ 11 ॥ அதிதே³ஶாதி⁴கரணமித³ம் । ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதஇத்யுபக்ரம்ய க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப இதி ஶ்ருத்யா ப்³ரஹ்மஜத்வமபாம் ப்ரதீதம் । ஆக்³நேய இதி காரகபஞ்சமீஶ்ருத்யா தேஜோயோநித்வம் தச்ச்²ருத்யோர்விரோத⁴ இதி பூர்வபக்ஷ: । ஸ இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜதேத்யாதி³ப³ஹுஶ்ருத்யநுஸாரேண பஞ்சமீ க்ரமார்தே²தி ஶ்ருத்யோரவிரோத⁴ இத்யேகதே³ஶிமதம் । ப்³ரஹ்மதேஜஸோர்வாஸ்தவா(அ)பே⁴தா³-த்தேஜோயோநித்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மஜத்வமவிருத்³த⁴ம் । தஸ்மாதா³ப: காரகபஞ்சம்யா தேஜோயோநய இத்யதி⁴கரணஶரீரம் ஸர்வ பூர்வவத் । அதி⁴காஶங்காநிராஸப்ரகாரமாஹ-

அத்ரிவ்ருத்க்ருதேதி ।

அத்ரிவ்ருத்க்ருதயோரப்தேஜஸோர்விரோத⁴க்³ராஹகப்ரமாணாபா⁴வாத³விருத்³த⁴த்வஸித்³தி⁴:  ॥

ப்ருதி²வ்யதி⁴கரணவிஷயா:

ப்ருதி²வ்யதி⁴காரரூபஶப்³தா³ந்தரேப்⁴ய: ॥ 12 ॥ தா அந்நமஸ்ருஜந்த அத்³ப்⁴ய: ப்ருதி²வீ இதி ஶ்ருத்யோர்விரோத⁴: । அபாம் வ்ரீஹியவாதீ³நாம் ச வாசகயோரந்யதரலக்ஷணாயாம் விநிக³மநாவிரஹாதி³தி பூர்வபக்ஷே ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிமதம் பரமஸித்³தா⁴ந்தவ்யாவர்தநீயத்வாத்பூர்வபக்ஷ இதி டீகாயாம் வ்யவஹ்ருதம் । அத்ர வ்யுத்பத்திப்ரஸித்³த⁴யோர்பே⁴த³மாஹ-

யோக³வ்ருத்த்யேதி । ரூட்⁴யேதி ச ।

ஸாப்⁴யாஸப்ருதி²வீஶ்ருத்யேதி ।

அத்³ப்⁴ய: ப்ருதி²வீ ப்ருதி²வ்யா ஓஷத⁴ய இத்யேகஸ்மிந்ப்ரகரணே ப்ருதி²வீஶப்³த³த்³வயஶ்ரவணம் யத³பாம் ஶர இதி ஶ்ருத்யந்தரே ப்ருதி²வீஶப்³த³ஶ்ரவணம் சாப்⁴யாஸோக்த்யா ஸம்க்³ருஹீதம் வர்ஷநிமித்தப³ஹுபா⁴வாபத்திலிங்கா³ந்யதோ²பபத்திப்ரத³ர்ஶகம் ।

அந்யதா²ப்யுபபத்தேரித்யேதத்³ வ்யாசஷ்டே-

அந்யதா² பார்தி²வவ்ரீஹ்யாதி³பரத்வேநாப்யுபபத்தேரிதி ।

வ்ரீஹ்மாதீ³நாம் பார்தி²வத்வாத்தேஷாமத்³ப்⁴யோ ஜநநோக்த்யா ப்ருதி²வ்யா ஏவாத்³ப்⁴யோ ஜநநமுக்தம் ப⁴வதீத்யர்த²: । அந்யதா² ப்ருதி²வீபரத்வேநாப்யுபபத்தேரிதி பாடே²(அ)ப்யத்ரைவார்தே² பர்யவஸாநம்  ॥12॥

தத³பி⁴த்⁴யாநாதி⁴கரணவிஷயா:

தத³பி⁴த்⁴யாநாதே³வ து தல்லிங்கா³த்ஸ: ॥ 13 ॥

ஈக்ஷத்யாத்³யதி⁴கரணைரிதி ।

ஈக்ஷத்யதி⁴கரணே ஶ்ருதத்வாச்சேதி (ப்³ர. அ. 1 பா. 4 ஸூ. 16) ஸூத்ரே ஸ கரணாதி⁴பாதி⁴ப இதி ஶ்ருதிமுதா³ஹ்ருத்ய பரமேஶ்வரஸ்ய ஜக³த்காரணத்வம் ப்ரஸாதி⁴தம் ஆநந்த³மயாதி⁴கரணே ச தத்³தே⁴துவ்யபதே³ஶாச்சேதி (ப்³ர. அ. 1 பா. 1 ஸூ. 14) ஸூத்ரே இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத யதி³த³ம் கிம்சேதி ஶ்ருதிமுதா³ஹ்ருத்ய தத்ர ஜக³த்கர்த்ருத்வலிங்க³ஸமந்வயோ த³ர்ஶித: பா³லாக்யதி⁴கரணே (ப்³ர. அ. 3 பா. 2 ஸூ. 36) ச யோ வை பா³லாகி: ஏதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தா யஸ்ய சேதத்கர்ம ஸ வை வேதி³தவ்ய இதி ஶ்ருதிமுதா³ஹ்ருத்ய தத்ர தத்ஸமந்வயோ த³ர்ஶித: । கர்த்ருத்வம் ச ஸகலகாரகாந்தரப்ரயோக்த்ருத்வம் । தேந பரமேஶ்வராநதி⁴ஷ்டி²தாநாம் பூ⁴தாநாம் ஸ்ரஷ்ட்ருத்வநிஷேதோ⁴ லப்³த⁴: । ஸாக்ஷாச்ச ஸாம்க்²யாதி⁴கரணேந (ப்³ர. அ. 1 பா. 4 ஸூ. 1) ப்ரதா⁴நஸ்ய சேதநாதி⁴ஷ்டா²நாபா⁴வே ஜக³த்³ரசயித்ருத்வாஸம்ப⁴வோ ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தேந ஸமர்தி²த: । ஸ ந்யாயோ பூ⁴தேஷ்வபி துல்ய: । யத்³யபி தஸ்ய ந்யாயஸ்ய பாஶுபதாத்³யதி⁴கரணோ (ப்³ர. அ.  பா. 2 ஸூ. 37) க்தப்ரதிந்யாயை: பராஹத்யா ஸ்வாதந்த்ர்யேண நார்த²ஸாத⁴நக்ஷமதா ததா²பி ஶ்ருதிமநுக்³ராஹ்ய ப்ரமாணம் ப்ரவிஷ்டஸ்ய தஸ்ய வநப்ரவிஷ்ட்ருஸிம்ஹந்யாயேந ப³லவத்வாத்ஸாஸ்த்யேவ ஶரணம் । ஏவமீக்ஷத்யாத்³யதி⁴கரணைர்க³தார்த²: ।

இத்யாஶங்காமபநயந்நிதி ।

இத்த²மாஶங்காபநயநம் யதா²த்மந ஆகாஶ இத்யத்ராத்மந: ஸ்வாதந்த்ர்யமேவமாகாஶா-த்³வாயுரித்யாதி³ஷ்வப்யாகாஶாதீ³நாம் ஸ்வாதந்த்ர்யமுதேஶ்வரபாரதந்த்ர்யமிதி யதி³ஹ விசார்யதே நேத³மந்யத்ர விசாரிதம் கிம்து ஸ்வாதந்த்ர்யபூர்வபக்ஷே யதீ³க்ஷத்யாத்³யதி⁴கரணேஷு பூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மாதி⁴ஷ்டி²தாநாமேவ காரணத்வம் ஸ்தி²தம் யச்சாந்தர்யாம்யதி⁴கரணே (ப்³ர. அ. 1 பா. 3 ஸூ. 18) ஸாக்ஷாத்³ ப்³ரஹ்மண: ஸர்வநியந்த்ருத்வம் ஸ்தி²தம் யச்ச தேஜோத (ப்³ர. அ. 2 பா. 3 ஸூ. 17) இத்யதி⁴கரணே தத்தத்³பூ⁴தாத்மநா(அ)வஸ்தி²தஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவோத்தரோத்தரகார்யோபாதா³நத்வம் ஸ்தி²தம் தஸ்ய ஸர்வஸ்யாப்யநேநாக்ஷேபோ ப⁴வதீதி விஶேஷ: ।

பூர்வபக்ஷமாஹேதி ।

ஆகாஶத்³வாயுரித்யாதி³ஶ்ருதேர்ய ஆகாஶே திஷ்ட²ந்நித்யாதி³ஶ்ருதேஶ்சாகாஶாதி³ஸ்வாதந்த்ர்ய-பாரதந்த்ர்யவிஷயதயா விரோத்³தே⁴நாப்ராமாண்யமிதி பாத³ஸம்க³தபூர்வபக்ஷே ப்ராப்தே ஸத்யேகதே³ஶிமதரூபம் பூர்வபக்ஷமாஹேத்யர்த²: ।

ஆகாஶாதி³ஶப்³தை³ரிதி ।

யதா² ஆத்மந ஆகாஶ இதி ஸ்வதந்த்ரே ஹ்யாத்மநி பஞ்சம்யர்தா²ந்வயோ த்³ருஶ்யதே ததா²(அ)(அ)காஶாதி³த்யாதி³பஞ்சம்யந்தோக்தாநாமபி தத்ப்ராயபாடே²ந ஸ்வாதந்த்ர்யமவக³ம்யதே । ந சா(அ)சேதநாநாம் ஸ்வாதந்த்ர்யாஸம்ப⁴வ: । தத்தத³பி⁴மாநிதே³வதார்த²பரிக்³ரஹாத் யமாகாஶோ ந வேதே³த்யாதி³ஶ்ருதிஷ்வாகாஶாதி³ஶப்³தா³நாம் தே³வதாபரத்வஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாத் தத்தேஜ ஐக்ஷதேத்யாதி³ச்சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருதாவீக்ஷணலிங்கே³ந தேஜ:ஶப்³த³ஸ்யாப்யபி⁴மாநிதே³வதாபரத்வஸ்ய வக்தவ்யத்வேநாத்ராபி ததா²த்வௌசித்யாச்சேதி பா⁴வ: ।

யதா²(அ)(அ)காஶாத்³யாத்மநேதி ।

ஸமுச்சயோபமேயம் பா³ஹ்யாதி³ஷு ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேண நோபாதா³நம் ஆகாஶாதி³த்யாதி³-பஞ்சம்யந்தபதை³ஸ்தத்தத³பி⁴மாநிதே³வதாபதா³நாமதி⁴ஷ்டா²த்ருரூபநிமித்தத்வஸ்ய ப்ரதிபாத்³யதயா தைராகாஶாத்³யநுக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மண உபாதா³நத்வா(அ)ப்ரதிபாத³நாத் கிம்து ஸ்வவிகாரஜடா³காஶா-தி³பூ⁴தரூபேண । நாபி ஸ்வரூபேணாதி⁴ஷ்டா²த்ரு தத்தத³பி⁴மாநிதே³வதாநாமதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வாவக³மாத் ஐஶ்வர்யவதீநாம் ச தாஸாம் ஸ்வாதந்த்ர்யோபபத்தே:  கிம்து தத்தத³பி⁴மாநிதே³வதாத்மநேத்யர்த²: ।

ஏவம் ச ஸோ(அ)காமயதேத்யாதி³ஶ்ருதௌ ப்³ரஹ்மணோ யத் ஸர்வத்ர கார்யே கர்த்ருத்வமுபாதா³நத்வம் ச ஶ்ருதம் யச்சாந்தர்யாமிப்³ராஹ்மணே தஸ்யாகாஶாதி³ஷ்வபி நியந்த்ருத்வம் ஶ்ருதம் தத்³விரோத⁴மாஶங்க்ய பரிஹரதி-

நநு ஸோ(அ)காமயதேத்யாதி³நா ।

மூலகாரணஸ்ய ச ப்³ரஹ்மண இதி ।

அத்ர மூலகாரணத்வவிஶேஷேண ப்³ரஹ்மண: ஸர்வோபாதா³நத்வமபி மூலகாரணத்வா-த்பாரம்பர்யேணேதி த³ர்ஶிதம் ।

அபி⁴மாநிதே³வதாத்³வாரேணேதி ।

ஆகாஶமந்தரோ யமயதீத்யாதி³வாக்யமாகாஶாதி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வதாத்மபா⁴வேந வ்யவஹிதஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஆகாஶாதி³நியந்த்ருத்வபரம் । யமாகாஶோ ந வேதே³த்யாதி³கம் கர்த்ருகர்மபா⁴வவிரோதே⁴ந ஸ்வஸ்ய ஸ்வவேத்³யத்வாபா⁴வபரமிதி பா⁴வ: ।

ஆகாஶாதி³ஶப்³தை³ரிதி ।

ஆகாஶாதி³ஶப்³தா³நாம் சேதநே தத³பி⁴மாநிதே³வதாயாம் ச ப்ரயோக³ஸத்³பா⁴வே(அ)பி நோப⁴யத்ராபி ஶக்தி: ப்ரஸித்³தி⁴ப்ராசுர்யாநுஸாரேண தேஷாமசேதநே ஶக்தி: தே³வதாயாம் லக்ஷணேத்யுபபத்தாவுப⁴யத்ர ஶக்திகல்பநா(அ)யோகா³த் । ஏவம் மநுஷ்யாதி³ஶப்³தா³நாமபி மநுஷ்யத்வாதி³ஜாதிமத்ஸு தே³ஹேஷு ஶக்தி: தத³தி⁴ஷ்டா²த்ருஜீவேஷு லக்ஷணா । ந சாகாஶாத்³வாயுரித்யாதி³ஷ்வாகாஶாதி³ஶப்³தா³நாம் லக்ஷணாயாம் காரணமஸ்தீத்யர்த²: ।

தத்ர ரூட⁴தரத்வாதி³தி ।

அபாதா³நே பஞ்சம்யாஹத்ய விஹிதா ப்ரஸித்³த⁴தரா ஹேதௌ து ஜ்ஞாபகாந்வேஷணேந கத²ம்சித்ஸமர்த²நீயா ந ப்ரஸித்³தே⁴த்யர்த²: ।

பூ⁴தாத்மதாமாபந்நஸ்யோபாதா³நத்வமுக்தமிதி ப்⁴ரமமபநுத³தீதி ।

ஆகாஶாதி³விகாரரூபேண தத்தத்³விகாராவச்சி²ந்நரூபேண வா ப்³ரஹ்மண உபாதா³நத்வமுக்தமிதி ப்⁴ராந்திம் நிராகரோதீத்யர்த²: । ந விகாராத்மநா விகாராவச்சி²ந்நேந வா பரஸ்பரவ்யாவ்ருத்தேந ரூபேணோபாதா³நத்வம் விவக்ஷிதம் தஸ்யோப⁴யஸ்யாபி கல்பிதத்வேந வ்யாவஹாரிகாத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோகா³த்ஸ்ருஷ்டிநிரூபணஸ்யாத்⁴யாரோபாபவாத³-ந்யாயேந நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மஸித்³தா⁴ர்த²தாயா அஸக்ருதா³வேதி³தத்வேநாசோபாதா³நோபாதே³யபா⁴வஸ்யா-தி⁴ஷ்டா²நாத்⁴யஸ்தபா⁴வரூபஸ்யைவ வக்தவ்யத்வாத் ।bஅதி⁴ஷ்டா²நம் விவர்தாநாமாஶ்ரயோ ப்³ரஹ்ம ஶுக்திவத் ।bஜீவாவித்³யாதி³காநாம் ஸ்யாதி³தி ஸர்வமநாகுலம் ॥bஇத்யாசார்யை: ப்ராகு³க்தயா ரீத்யா ஸகலசேதநாசேதநப்ரபஞ்சவிவர்தாதி⁴ஷ்டா²நம் ஸர்வவிகாராநுக³தம் யந்நிர்விஶேஷம் தேந ரூபேணாகாஶவிகாராநுக³தேந ஸதா வாயூபாதா³நத்வமித்யாத்³யுக்தமிதி ஸமாதா⁴நார்த²: । நந்வேவம் ஸதி ஆகாஶாதி³பதா³நாமாகாஶாத்³யநுக³தே ப்³ரஹ்மணி லக்ஷணா ஸ்யாத்³ லக்ஷணா சாநுபத³மேவ நிஷித்³தா⁴ ஆத்மந ஆகாஶ இத்யாதி³ஷு ப்ரத²மாந்தாநாமாகாஶாதி³பதா³நாம் விகாரபரத்வஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாத்பஞ்சம்யந்தாநாமபி முக்²யவ்ருத்த்யா தத்பரத்வமேவ ச யுக்தமிதி- சேத் உச்யதே ப்³ரஹ்மண உபாதா³நத்வோக்திரியமார்தி²கார்த²விஷயா । ஆகாஶாத்³வாயுரித்யாதி³ஶப்³தா³ர்த²ஸ்து ஆகாஶவாய்வாதீ³நாமேவ ம்ருத்³க⁴டந்யாயேநோபாதா³நோபாதே³யபா⁴வஸ்தஸ்மிந் கதி²தே ததா³காஶாதி³விகாராநுக³தம் ப்³ரஹ்ம வாய்வாத்³யதி⁴ஷ்டா²நமித்யர்தா²த்ஸித்⁴யதி। அந்யதா² ஸச்சத்யச்சாப⁴வதி³த்யாதி³ஶ்ருத்யுக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸர்வப்ரபஞ்சாத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வஸ்யாநிர்வாஹாத் । இத³மாகாஶாதி³த்யாதி³பதா³நாம் முக்²யவ்ருத்த்யா விகாரமாத்ரபரத்வம் தத்தத்³விகாராநுக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நத்வஸ்யார்தி²கத்வம் ச விவரணாசார்யைர்ந்யாயநிர்ணயே வர்ணிதம் । தத்ரேத³மதி⁴கரணமித்த²ம் த³ர்ஶிதம் - ஆகாஶாதீ³நாமுத்தரோத்தரபூ⁴தோபாதா³நத்வம் பஞ்சம்யந்தபதை³ர்யத³வக³தம் தத்தாவத³ந்யா(அ)நபேக்ஷம் ப்ரதீயதே தாவதேவ வாயோருபாதா³நாகாங்க்ஷா பூரணாத் ।bவ்ரீஹயோ நிரபேக்ஷா ஹி ஜ்ஞாயந்தே யாக³ஸாத⁴நா: ।bயவாஶ்சைவமதஸ்தேஷாம் மிஶ்ரத்வம் நாவகல்பதே ॥bஇதி ந்யாயாத்³ ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யந்யாநபேக்ஷம் ஸர்வோபாதா³நத்வமாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யத இதி ஸாவதா⁴ரணஶ்ருத்யா(அ)வக³தம் தத்ராந்யதரோபாதா³நேந்யதரபதா³ர்த²பா³த⁴ப்ரஸங்கா³த் ஶ்ருதபதா³ர்த²பா³த⁴கல்பநாத்³வரம் த⁴ர்மபா³த⁴கல்பநமிதி வியத³தி⁴கரணோக்தந்யாயேந நைரபேக்ஷ்யத⁴ர்மம் பா³தி⁴த்வா ஸமுச்சயோ க்³ராஹ்ய: । அத: பூர்வபூர்வபூ⁴தாகாராபந்நம் ப்³ரஹ்மோத்தரோத்தரபூ⁴தோபாதா³நமிதி। யத்³யப்யாசார்யாணாமப்யயமர்தோ²(அ)பி⁴மதஸ்ததா²பி வியத³தி⁴கரணேந க³தார்த²மாலோச்ய டீகாநுஸாரேணாதி⁴கரணஶரீரம் ப்ரகாராந்தரேண த³ர்ஶிதம் வியத³தி⁴கரணந்யாயஸித்³த⁴ஸ்த்வயமுபாதா³நஸமுச்சயஸ்தேஜோத இத்யதி⁴கரணஏவ ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய வ்யவஹ்ருத: । அஸ்மாபி⁴ஸ்து சதுர்மதஸாரஸம்க்³ரஹே டீகோக்தம் ந்யாயநிர்ணயோக்தம் சார்த²ம் ஸம்யோஜ்யாதி⁴கரணஶரீரம் த³ர்ஶிதம் -bதத்தத்³பூ⁴தாகாராபந்நம் ஸதி³தரஜநகமிதி கத²ம் ஶ்ருதித்³வயவைஶஸாத்³ bவ்யோமாதீ³நாம் பஞ்சம்யா ஹி ஶ்வஸநமுக²ஜநிஷு விதி³தா ஸ்பு²டம் நிரபேக்ஷதா ।bதேஷாம் ஸ்வாதந்த்ர்யம் சாது³ஷ்டம் ஸத ஏவ ப³ஹுப⁴வநத்³ருஶ:ஶ்ருதாவுபவர்ணநாதா³-bகாஶாதே³வேத்யப்யந்யா ஶ்ருதிரிஹ ஸமதி⁴க³மயதே ஸதோ நிரபேக்ஷதாம் ॥bபா³த⁴ம் நார்ஹந்த்யேதே ஸர்வே த்³விவித⁴வசநஸமதி⁴க³தா யத: க²லு த⁴ர்மிண:bஸந்த்வாகாஶாஶ்சேஹாஸதே ந ஹி கிமபி விநிக³மகம் தத³ந்யதரோஜ்ஜி²தௌ ।bதஸ்மாத்³பா³த்⁴யா தத்³த⁴ர்மத்வாத்³வியத³தி⁴க்ருதிகதி²தநயாதி³யம் நிரபேக்ஷதாbபூ⁴தாநாம் தத்ஸ்வாதந்த்ர்யம் ச ஸ்தி²தவதி யமயிதரி பரே ந கிஞ்சந யுஜ்யதே ॥bபு⁴ஜங்க³விஜ்ரும்பி⁴தம் நாமேத³ம் வ்ருத்தம் । அத்ர பூர்வபக்ஷஶ்லோகே யதா³காஶாதீ³நாம் ஸ்வாதந்த்ர்யம் தச்சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருதிமவலம்ப்³ய நிப³த்³த⁴ம் தத்ர தைத்திரீயோக்தவியத்பவநோபஸம்ஹாரே தயோரபி தேஜோஜலயோரிவ ப³ஹுப⁴வநவீக்ஷணாயுக்தவாக்யத்³வயகல்பநாத் தைத்திரீயஶ்ருதிஸ்து பூ⁴தாநாம் ந்யாயநிர்ணயோக்தநிரபேக்ஷோபாதா³நத்வப்ரதீதிநிர்வாஹார்த²தயா நிவேஶிதேத்யாசார்யோக்த-பூர்வபக்ஷப்ரகாராத்³பே⁴த³: ॥13॥

விபர்யயாதி⁴கரணவிஷயா:

விபர்யயேண து க்ரமோ(அ)த உபபத்³யதே ச ॥ 14 ॥  கிம் த்³ருஷ்டோ(அ)ப்யயயக்ரம இத்யாதி³ஸித்³தா⁴ந்தகோடிப்ரத³ர்ஶகம் வாக்யம் யோஜயநவதாரயதி-

க⁴டாதீ³நாமிதி ।

க⁴டாதீ³நாம் யோ விபரீதோ(அ)ப்யயக்ரமோ த்³ருஷ்ட: ஸ பூ⁴தாநாமஸ்து கிமித்யாஹேத்யர்த²: ।

அப்யயஸ்ய க்ரமாபேக்ஷாயாமித்யாதி³ஸித்³தா⁴ந்தக்³ரந்த²ம் தாத்பர்யகத²நபூர்வகமவதாரயதி-

ஸந்நிதா⁴நே(அ)பீதி ।

த்³ருஷ்டாநுமாநாபநீதேத்யேதத்³ த்³ருஷ்டபத³ஸ்யாநுமாநோபநீதபத³ஸ்ய ச கர்மதா⁴ரயமாஶ்ரித்ய வ்யாசஷ்டே-

க⁴டாதௌ³ த்³ருஷ்டேநேதி ।

நநு ஶ்ருதிஸந்நிஹிதாத³பி லௌகிகக்ரம: ஸந்நிஹிததர இத்யயுக்தம் ததா² ஸத்யஶ்வதா³நநிமித்தாயாம் வாருணசதுஷ்கபாலேஷ்டௌ ஶ்ருதிஸந்நிஹிதம் பௌண்ட³ரீகே(அ)ஶ்வதா³நம் ந நிமித்தம் கிம்து ஸுஹ்ருதா³தி³ப்⁴ய: க்ரியமாணம் லௌகிகமஶ்வதா³நம் நிமித்தமிதி ஸ்யாத் । கிம் ச லோகாத³ரணே லோகே த³க்³த⁴படாதி³ஷு ஸமகால: கார்யகாரணயோரப்யயோ த்³ருஷ்ட இத்யக்ரம ஏவாத்ர கிம் ந ஸ்யாத் ।

யத்³யுச்யேத ஶ்ருதௌ பூ⁴தாநாமுத்பத்தி: க்ரமவதீ த்³ருஷ்டேதி தேஷாமப்யயேநாபி க்ரமவதா பா⁴வ்யமிதி தர்ஹி க்ரமாகாங்க்ஷோத்தா²பகத்வேந ஶ்ருதாவுத்பத்திக்ரமத³ர்ஶநம் ப்ராத²மிகமிதி ஶ்ரௌதக்ரம ஏவ லௌகிகக்ரமாத்³ பு³த்³தி⁴ஸ்த²ஸந்நிதா⁴நேந ஸந்நிஹிததர இத்யஸ்வரஸாத்³தே⁴த்வந்தரோக்திரித்யவதாரயதி-

த்³ருஷ்டேந க்ரமேணேதி ।

பூ⁴தாநாமப்யயக்ரமஸ்து பூ⁴தஶுத்³தி⁴ப்ரகாரேண த்³ரஷ்டவ்ய: । ஸ யதா² க³ந்தா⁴தி³பஞ்சகு³ண-ஸம்கா⁴தரூபா ப்ருதி²வீ ப்ரத²மம் க³ந்தா⁴பசயேந ரஸாதி³சதுர்கு³ணஸங்கா⁴தாத்மகஜலரூபதாமா-பத்³யதே ததோ ஜலம் ரஸாப்யயேந தேஜோரூபதாம் தேஜோ ரூபாப்யயேந வாயுரூபதாம் வாயு: ஸ்பர்ஶாப்யயேநாகாஶரூபதாம் தத: ஶப்³த³தந்மாத்ராப்யய ஏவாகாஶாப்யய: । ஏவம் ரஸாதி³சதுர்கு³ணஸங்கா⁴தருபம் ஜலதத்த்வம் ப்ரத²மம் ரஸாப்யயேந தேஜோரூபதாமாபத்³யத இத்யாதி³ த்³ரஷ்டவ்யம் । கு³ணஸங்கா⁴தாதிரிக்தததா³ஶ்ரயத்³ரவ்யாப்⁴யுபக³மே ச பஞ்சகு³ணா ப்ருதி²வீ சதுர்கு³ணஜலரூபதாமாபத்³யத இத்யாதி³க்ரமோ(அ)நுஸம்தே⁴ய: ॥14॥

அந்தராவிஜ்ஞாநாதி⁴கரணவிஷயா:

அந்தரா விஜ்ஞாநமநஸீ க்ரமேண தல்லிங்கா³தி³தி சேந்நாவிஶேஷாத் ॥ 15 ॥

பூ⁴தோத்பத்திலயஶீலநம் ஹீதி ।

யத்³யபி தச்சீ²லநேந பூர்வப்ரலயபுந:ஸர்க³மத்⁴யவர்தி காதா³சித்கமேவேதி நிஷ்ப்ரபஞ்சத்வம் லப்⁴யதே ந த்வத்⁴யஸ்தவியதா³தி³ப்ரபஞ்சமித்²யாத்வபரிஶீலநேநேவ ஸார்வதி³கம் நிஷ்ப்ரபஞ்சத்வம் ததா²பி ஸ்தூ²லலக்ஷ்யாப்⁴யாஸந்யாயாத்தத்ர க்ரமேணோபயுஜ்யதே இதி பா⁴வ: । கத²ம் பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணாமுத்பத்திசிந்தேதி கரணவ்யுத்பத்த்யாஶ்ரயணேபி மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி சேதி ஶ்ருதௌ ஸர்வஶப்³த³க்³ருஹீதாநாம் கர்மேந்த்³ரியாணாம் ந ஸம்க்³ரஹ இதி ஶங்கா அஜஹல்லக்ஷணயா தேஷாமபி ஸம்க்³ரஹ இதி ஸமாதா⁴நார்த²: ।

ஶ்ருதிவிரோத⁴பரிஹாரேணேதி ।

ஆத்மந ஆகாஶ இத்யாதி³ஶ்ருதேரேதஸ்மாஜ்ஜாயதஇத்யாதி³ஶ்ருதேஶ்ச பூ⁴தேந்த்³ரியோத்பத்தி-க்ரமவிஷயே விரோத⁴ இதி பூர்வபக்ஷ: । ஆத²ர்வணபாட²க்ரமாதி³ந்த்³ரியாணாம் ப்ரத²மமுத்பத்தி: சா²ந்தோ³க்³யே தேஜஸ: ப்ரத²மம் ஶ்ரவணே(அ)பி தைத்திரீயகாம்நாதவியத்பவநோபஸம்ஹாரேண தேஜ:ப்ராத²ம்யஸ்யேவ தைத்திரீயகே வியத: ப்ரத²மம் ஶ்ரவணே(அ)பி ஆத²ர்வணாம்நாதமந-இந்த்³ரியோபஸம்ஹாரேண வியத்ப்ராத²ம்யஸ்யாபி பா³தோ⁴பபத்தே: । ந ச- மநஇந்த்³ரியாணாம் பௌ⁴திகத்வேந ஶ்ருதபூ⁴தோத்பத்த்யநந்தரபா⁴வித்வஸ்ய வக்தவ்யதயா பாட²க்ரமாத³ர்த²க்ரமோ ப³லீயாநிதி தேஷாம் பூ⁴தாநந்தரம் நிவேஶோ யுக்த இதி- வாச்யம் தேஷாமாஹங்காரிகத்வேந பௌ⁴திகத்வாஸித்³தே⁴: । ந ச- ய: ப்ராண: ஸ வாயுரிதி ப்ராணபௌ⁴திகத்வஶ்ரவணோத்தஸ்ய பூ⁴தாநந்தரம் நிவேஶ: கார்யஸ்தத்ப்ராயபாடா²ந்மநஇந்த்³ரியாணாமபி பூ⁴தாநந்தரம் நிவேஶ: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ப்ராணஸ்யார்த²த: பாட²க்ரமபா³தே⁴ந பஶ்சாந்நிவேஶே(அ)பி மநஸ இந்த்³ரியாணாம் ச ப்ராயபாட²ரூபேண ஸ்தா²நப்ரமாணேந பாட²க்ரமபா³த⁴நாயோகா³தி³த்யேகதே³ஶிமதம் ।

மநஸோ(அ)ந்நமயத்வேந நிர்தே³ஶ இதி ।

த்ரிவ்ருத்கரணரூபவிகாரகத²நபரே வாக்யே அந்நமயத்வநிர்தே³ஶோ மயடோ விகாரார்த²த்வே லிங்க³மித்யர்த²: । நந்வாபோமய: ப்ராண இத்யத்ர மயடோ நாஸ்தி விகாரார்த²த்வம் । அதா²(அ)பாம் வாயுரூபப்ராணே காரணத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீதி தத்த்யாக³: தர்ஹி ப்ராக்ஸித்³தே⁴ மநஸி ப்ரத்யஹமஶ்யமாநஸ்யாந்நஸ்ய காரணத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யத்ராப்யஸம்ப⁴வஸ்துல்ய: । கத²ம் ச மநஸோ(அ)ந்நவிகாரத்வஶ்ரவணமாத்ரேண ஸர்வேஷாமிந்த்³ரியாணாம் பௌ⁴திகத்வஸித்³தி⁴: । உச்யதே । வாயுரூப: ப்ராணோ(அ)பாம் முக்²யோ விகாரோ ந ப⁴வதீத்யாப்யாயநமாத்ரேணா(அ)முக்²யம் விகாரத்வம் மயட³ர்த² ஆஶ்ரீயதே ந வா(அ)ந்நமயமித்யத்ர தஸ்ய முக்²யார்த²பரித்யாகே³ காரணமஸ்தி ப்ராக்ஸித்³தே⁴(அ)பி மநஸ்யுபசிதரூபாவச்சி²ந்நே காரணத்வோபபத்தே: । த்³ருஶ்யதே ஹி ப்ராக்ப்ரஸித்³தே⁴(அ)பி தடா³கே³ வ்ருஷ்டிஜலஸ்யோபசிதரூபாவச்சி²ந்நே காரணத்வம் । ஏவம் தேஜோமயீ வாகி³த்யத்ராபி மயடோ முக்²யவிகாரார்த²த்வம் த்³ரஷ்டவ்யம் । ஏவம் வாங்மநஸயோர்பௌ⁴திகத்வகத²நம் ஸ்தா²லீபுலாகந்யாயேநோபலக்ஷணமித்யந்யேஷாமபீந்த்³ரியாணாம் ஸாம்க்²யகல்பிதாஹம்கார-ப்ரக்ருதிகத்வாஸம்ப⁴வாத்³ பௌ⁴திகத்வஸித்³தி⁴: ॥

சராசரவ்யபதே³ஶாதி⁴கரணவிஷயா:

சராசரவ்யபாஶ்ரயஸ்து ஸ்யாத்தத்³வ்யபதே³ஶோ பா⁴க்தஸ்தத்³பா⁴வபா⁴வித்வாத் ॥ 16 ॥ ப்ராஸங்கி³கீம் ஸம்க³திமாஹ-

ஏவம் தாவத்தத்பத³வாச்யேதி ।

பூர்வோத்தராதி⁴கரணயோ: ஸம்க³திமாஹ-

யதீ³ந்த்³ரியோத்பத்திரிதி ।

தந்ம்ருதோ தே³வத³த்த இதி பாட²மாஶ்ரித்ய ததி³தி தஸ்மாதி³த்யர்த² இதி வ்யாக்²யாதம் । தஸ்மாந்ம்ருத இதி பாட²ஸ்து ஸ்பஷ்டார்த²: ।

தே³ஹேந ஸஹேதி ।

ஜீவநித்யத்வஶ்ருதீநாம் ஜீவஜநநமரணநிமித்தஜாதகர்மஶ்ராத்³தா⁴தி³விதீ⁴நாம் ச விரோதே⁴ந பூர்வபக்ஷே ஜாதகர்மாதி³வித்⁴யந்யதா²நுபபத்த்யா ஜீவஸ்ய ஜநிரங்கீ³கார்யா । ந ச தத்ர தே³ஹஜநிர்நிமித்தம் ம்ருதஜாததே³ஹே(அ)பி ஜாதகர்மாதி³ப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாஜ்ஜீவநித்யத்வ-ஶ்ருதயோ பா⁴க்தத்வேந வ்யாக்²யேயா இத்யேகதே³ஶிமதம் । தத்ர ஶ்ராத்³தா⁴தி³விதே⁴ரந்ய-தோ²பபாத³யிதுமஶக்யத்வாத் ஜீவநித்யத்வமவஶ்யமங்கீ³கார்யம் ஜாதகர்மாதி³விதீ⁴நாம் ஜீவஸம்யுக்ததே³ஹஜந்ம நிமித்தம் ப⁴விஷ்யதீத்யேவம் ஸித்³தா⁴ந்தயதீத்யர்த²: ।

ப⁴க்திஶ்ச ஶரீரஸ்யோத்பாத³விநாஶௌ ததஸ்தத்ஸம்யோக³ இதி டீகாக்³ரந்த²ம் ப⁴க்திஶ்ச தத்ஸம்யோக³ இதி வ்யவஹிதாந்வயேந ஶரீரஸ்யோத்பாத³விநாஶௌ ஸ்த இதி வாக்யபே⁴தே³ந ச யோஜயதி-

ப⁴க்திரித்யாதி³நா ।

ப⁴க்திஶ்ச ஶரீரஸ்யோத்பாத³விநாஶவத: ஸம்யோக³ இதி பாடே² த்வேகமேவ வாக்யம் ॥16॥

ஆத்மாதி⁴கரணவிஷயா:

நாத்மா(அ)ஶ்ருதேர்நித்யத்வாச்ச தாப்⁴ய: ॥ 17 ॥

கல்பாத்³யந்தயோருத்பத்திவிநாஶவாநிதி ।

கல்பாதௌ³ பரமேஶ்வரஸம்கல்பமாத்ரப⁴வா அயோநிஜா ஜீவா ஜந்மப்ரப்⁴ருத்யேவ கர்மாநுஷ்டா²நஶக்தா இதி தத்தது³த்பத்யநந்தரகாலாநுஷ்டி²தஸாத்⁴வஸாது⁴கர்மபரம்பராதீ⁴நா தேஷாம் போ⁴க³வைசித்ரீ ந பூர்வகல்பாநுஷ்டி²தகர்மாதீ⁴நேதி பா⁴வ: ।

ந ஶுத்³த⁴ஸ்யேதி ।

ஶுத்³த⁴ஸ்யைவ ஸ்வரூபேண ப்ரவிலயே முக்திபா⁴க்த்வமபி ந ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

அவிபா⁴க³ஸ்யேதி ச்சே²த³ இதி ।

விபா⁴க³மங்கீ³க்ருத்ய ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநிர்வாஹார்த²ம் கார்யத்வாங்கீ³காரே ச கல்பாதா³வுத்பந்நாநாம் போ⁴கே³ வைசித்ர்யம் ந ஸ்யாத் । ப்ராத²மிகஸாத்⁴வஸாது⁴கர்மகரணஸ்ய தத்³வைசித்ர்யஹேதுத்வே ச தத்கரணஸ்ய பூர்வகல்பாநுஷ்டி²தகர்மாபேக்ஷத்வாபா⁴வே தைஸ்தைர்ஜீவை: ப்ரத²மம் ஸாதூ⁴ந்யஸாதூ⁴நி ச கர்மாணி காரயிதுமீஶ்வரஸ்ய வைஷம்யநைர்த்⁴ருண்யே ப்ரஸஜ்யேயாதாம் ப்ராத²மிககர்மாசரணேஷூதா³ஸ்தே பரமேஶ்வரஸ்தத³நுஸாரேணோத்தரோத்தரகர்மண்யேவ காரயதீத்யேவம் தஸ்ய ஸர்வகர்மகாரயித்ருத்வவசநாநாம் த்³விதீயாதி³கர்மவிஷயதயா ஸம்கோசகல்பநே(அ)ப்யயம-ஸாது⁴ கர்ம கரிஷ்யதீதி ஜாநத: பரமேஶ்வரஸ்ய கூபே பா³லக: பதிஷ்யதீதி ஜாநதஸ்தத்பரிஹரணா(அ)ஶக்தஸ்யேவௌதா³ஸீந்யக்ருதஸ்தது³ப⁴யப்ரஸங்கோ³(அ)ஶக்யநிராகரண: । தஸ்மாத³நாதி³கர்மபரம்பராஶ்ரயணாஜ்ஜீவாநாமநாதி³த்வஸ்ய ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாநஸ்ய சோபபாத³நார்த²மவிபா⁴க³ ஏவாப்⁴யுபேய இதி பா⁴வ: ॥17॥

ஜ்ஞாதி⁴கரணவிஷயா:

ஜ்ஞோ (அ)த ஏவ ॥ 18 ॥

ஏவம் ஜ்ஞாநயோக்³யத்வஸ்யேதி ।

ப்³ரஹ்மாபே⁴த³விரோதி⁴ஷ்வநித்யத்வாஸ்வப்ரகாஶத்வாணுத்வஸ்வாபா⁴விககர்த்ருத்வேஷு நிரஸ்தேஷு ஜ்ஞாததத³பே⁴த³யோக்³யதாகஸ்யேத்யர்த²: । யத்³யபி கர்தா ஶாஸ்த்ரார்த²வத்த்வா (ப்³ர. அ. 2 பா. 3 ஸூ. 33) தி³த்யதி⁴கரணேநோபபாத³நீயம் ஜீவக³தம் கர்த்ருத்வமத்⁴யஸ்தமித்யேததே³வாபே⁴த³யோக்³யதா-ஜ்ஞாநோபயோகி³ ந து பராத்து தச்ச்²ருதே (ப்³ர. அ. 2 பா. 3 ஸூ. 41) ரித்யதி⁴கரணே வ்யுத்பாத³யிஷ்யமாணம் ஜீவேஶ்வரயோ: ப்ரவர்த்யப்ரவர்தகத்வமபி । தத்து பே⁴த³ஸாபேக்ஷம் ஸத³பே⁴த³யோக்³யதாவிரோதி⁴த்வஶங்காஸ்கந்தி³தம் கால்பநிகபே⁴தே³ந கத²ம்சிது³பபாத³நீயம் ததா²பி தத்³விஷயஶ்ருதிகலஹோ(அ)பி க்வசித்³வாரணீய இதி ப்ரஸங்கா³த³த்ரைவ பாதே³ தத்³வாரணம் க்ருதம் । அதோ மூலாதி⁴கரணஸங்க³த்யைவ ப்ராஸங்கி³காதி⁴கரணமப்யத்ர ஸங்க³தமிதி பா⁴வ: ॥18॥

உத்க்ராந்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

உத்க்ராந்திக³த்யாக³தீநாம் ॥ 19 ॥

அசலதோ(அ)பீதி ।

யத்³யப்யவயவ்யுத்பத்தௌ உத்க்ரமணமூர்த்⁴வதே³ஶாக்ரமணரூபம் சலத ஏவ ப⁴வதி ததா²பி ஜீவவைப⁴வவாதி³நோ ஜீவஸ்ய தத³ஸம்ப⁴வாது³த்க்ரமணஶப்³த³ஸ்ய தே³ஹாபி⁴மாநநிவ்ருத்திமாத்ரம் மரணமிதி தத்ர ரூடி⁴ம் மந்யந்தே ததா³ஶயாநுரோதே⁴நாசலதோபி தத்ஸம்ப⁴வ இத்யுக்தம் ।

ஸாபாதா³நா ச ஸதீதி ।

உத்காந்திர்தே³ஹாத³பஸ்ருப்திரூபா ஸாக்ஷாத³ணுத்வஸாத⁴நமித்யத்ர க³த்யாக³திஶ்ரவணமிவ விஶ்லேஷாவதி⁴ரூபாபாதா³நஶ்ரவணமபி ஹேதுஸ்தத்ஸமுச்சயார்த² இத்யர்த²: ।

உத்க்ராந்திரபீத்யபி-ஶப்³த³ஸ்ய பி⁴ந்நக்ரமதாம் விநோத்க்ராந்த்யந்வயோபி க⁴டதே க³த்யாக³திவது³த்க்ராந்திரபி க³த்யாக³திஶிரஸ்கத்வாத்ஸாபாதா³நத்வாச்ச தே³ஹாத³பஸ்ருப்திரூபா ஸத்யணுத்வஸாத⁴நமிதி ந கேவலமுபாதா³நஶ்ருதேரித்யாதி³டீகாக்³ரந்த²ம் யோஜயந்நேவ தஸ்ய தாத்பர்யமாஹ-

சக்ஷுஷ இதி ।

கேவலமுத்க்ராந்திரணுத்வஸாத⁴நமித்யேதத³பாதா³நஶ்ருதேரேவ ந ப⁴வதி கிம்து ஹ்ருத³யாதீ³நாம் க³ந்தவ்யத்வஶ்ருதேரபி । யத்³யபி ஹ்ருத³யக³மநம் ததோ ஜாக³ரிதே புந: சக்ஷுராதி³ஸ்தா²நக³மநம் ச ஸாக்ஷாத³ணுத்வஸாத⁴நம் ததா²பி ததா²பூ⁴தயோரேவ பூர்வோதா³ஹ்ருதக³த்யாக³த்யோருத்க்ராந்தேர்தே³ஹாத³பஸ்ருப்திரூபத்வக³மகதயா தஸ்ய அணுத்வஸாத⁴ந-தாஸித்³தா⁴விவாநயோரபி தத்ஸித்³தா⁴வுபயோகோ³ யுஜ்யத இதி தாத்பர்யம் ।

ஸுஷுப்த: புநரிதி ।

ஸுஷுப்தஶப்³த³ஸ்யோத்தரவாக்யே(அ)ந்வய: । ந து வ்யாப்நோதி ஸுஷுப்த இதி பூர்வவாக்யே । ஸ ஏவ தாஸ்தேஜோமாத்ரா இத்யாதி³வாக்யம் முமூர்ஷுவிஷயம் ஶுக்ரமாதா³ய புநரேதி ஸ்தா²நம் ஹிரண்மய: புருஷ ஏகஹம்ஸ இதி மந்த்ர: ஸுஷுப்தவிஷய இதி பே⁴தா³த் ॥19॥20॥21॥

அத்ர மாத்ரேத்யத்⁴யாஹார இதி ।

ஆராக்³ரமிதி ப்ரத²மாந்தே ஆராக்³ரமிதி மாத்ரேத்யம்ஶாத்⁴யாஹார இத்யர்த²: ॥22॥23॥

உக்தமார்கே³ணேதி ।

த்வகி³ந்த்³ரியோதா³ஹரணே நேத்யர்த²: ॥24॥25॥26॥27॥28॥

ததா² ஸதி த்வக்³ஜீவஸம்யோக³ஸ்யாபீதி ।

மஹத³ல்பயோ: ஸம்யோகோ³(அ)ல்பாநுரோதீ⁴தி ஸித்³தா⁴ந்திநேவார்ணோர்ஜீவஸ்ய ஸகலஶரீர-வ்யாபிநீம் வேத³நாம் ஸமர்த²யமாநேந பூர்வபக்ஷிணா வக்தும் ந ஶக்யமிதி பா⁴வ: ।

நநு ஜீவமந:ஸம்யோக³ஸ்ய மநோ(அ)நுரோதி⁴த்வே(அ)பி மந:ஸம்யுக்தாயாஸ்த்வச: ஸர்வஶரீரவ்யாபித்வா-த்ஸர்வாங்கீ³ணஶைத்யோபலப்³தி⁴ரித்யயுக்தம் ஜீவமந:ஸம்யோக³வந் மநோநுரோதி⁴த்வாதி³த்யாஶங்கதே-

நநு த்வங்மந:ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பீதி ।

த³ண்ட³வதி³தி ।

யதை²கதே³ஶே க்³ருஹீதே த³ண்ட³: புருஷேணாதி⁴ஷ்டீ²யதே ததே²த்யர்த²: । நநு- ஜீவமந:ஸம்யோகோ³ ஜ்ஞாநாஸமவாயிகாரணம் தஸ்ய ப்ராதே³ஶிகத்வே கத²ம் ஜ்ஞாநம் வ்யாபீதி ஶங்காவாரணார்த²ம்- அஸமவாயிகாரணஸ்ய ப்ராதே³ஶிகத்வே(அ)பி கார்யமப்ராதே³ஶிகம் தந்துஸம்யோக³ஸ்ய தந்த்வேகதே³ஶஸ்த²த்வே(அ)பி படஸ்ய தந்துவ்யாபித்வாதி³தி- கேஷுசித்³க்³ரந்தே²ஷ்வதி⁴க: பாட²: । யத்³யப்யந்த:கரணமண்வித்யாதி³டீகாவாக்யம் தத்³வ்யாக்²யாநம் ச- மநோ(அ)ணு தஸ்யாத்மநா ஸம்யோக³ஶ்ச ஜ்ஞாநாத்³யஸமவாயிகாரணமிதி நையாயிகபக்ஷ-மாஶ்ரித்ய யதி³ ஸித்³தா⁴ந்தாநுஸாரேண பாஞ்சபௌ⁴திகம் மந: ப்ரதீ³பப்ரபா⁴வத்ஸம்கோசவிகாஸ-ஶீலதத்ஸம்யோக³ஶ்ச நாஸமவாயிகாரணம் ததா³ நைவாத்ர பரிஹரணீயா ஶங்கா(அ)ஸ்தி।

ந சாணோரிதி ।

ந சாணோர்ஜீவஸ்யேதி பூர்வவாக்யோக்தமர்த²ம் விவ்ருணோதீத்யர்த²: ।

நந்வத ஏவ ஹீத்யாதி³க்³ரந்தோ² ந யுக்த: ஸமீபே ஸ்தி²தஸ்யைவ க³ந்த⁴வத்³த்³ரவ்யஸ்யேவ ஶீதத்³ரவ்யஸ்யாபி ஸந்நிஹிததே³ஶஸ்தி²தஸ்ய வ்யாபகோ கு³ண உபலப்⁴யத இதி வக்தும் ஶக்யத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ-

ந சாத்ராபி விப்ரதிபத்தவ்யமிதி ।

தத்ப்ராபணவிஷயமித்யாஹேதி ।

ப்ராபணக்³ரஹணம் ஸுஷுப்தேரப்யுபலக்ஷணம் ததை²வாக்³ரிமபா⁴ஷ்யத³ர்ஶநாத்  ॥29॥30॥31॥32॥

கர்த்ரதி⁴கரணவிஷயா:

கர்தா ஶாஸ்த்ரார்த²வத்த்வாத் ॥ 33 ॥

ப³ந்த⁴மோக்ஷாவஸ்தா²விஷயத்வேநேதி ।

ப³ந்தா⁴வஸ்தா²யாமாத்⁴யாமிகம் கர்த்ருத்வம் மோக்ஷாவஸ்தா²யாம் ஸ்வாபா⁴விகமகர்த்ருத்வமித்யேவம் விஷயபே⁴தே³நேத்யர்த²: । யத்³யபி ஜீவஸ்யால்பபரிமாணவத்கர்த்ருத்வமபி பு³த்³த்³யுபாதி⁴கமிதி வக்தும் ஶக்யம் ததா²பி ஶாஸ்த்ரப்ரதிபந்நம் கர்த்ருத்வம் கிமர்த²மஸ்வாபா⁴விகமங்கீ³கரணீயம் பு³த்³தே⁴ரேவ தத்ஸ்வாபா⁴விகோ த⁴ர்ம: ஜீவஸ்த்வகர்தேதி விஷயபே⁴தே³ந விரோத⁴பரிஹாரோ(அ)ஸ்து । அத²வா- ஜீவஸ்யைவ ஸம்ஸாரத³ஶாயாம் ப²லமுக²கர்த்ருத்வம் ந முக்தித³ஶாயாமவஸ்தா²பே⁴தே³ந தத்பரிஹாரோ(அ)ஸ்த்விதி ஶங்காத்³வயநிராகரணார்தோ²(அ)தி⁴கரணத்³வயாரம்ப⁴: ।

க்ரியாஶ்ரயத்வ இதி ।

க்ரியாவேஶோ ஹி விக்ரியமாணஸ்ய ப⁴வதி விக்ரியமாணஸ்ய சாநித்யத்வம் நியதமிதி பா⁴வ: ।

யே இத்யஸ்ய விஶேஷ்யமத்⁴யாஹரதி-

ஸாம்க்²யா இதி ।

அநித்யத்வம் பரிஹரதீதி ।

கர்த்ருத்வஸ்யாத்⁴யாஸிகத்வேந டீகாயாமநித்யத்வபரிஹார: க்ருத: ।

ஸ்வயம் ஸாம்க்²யாந் ப்ரதி போ⁴க்த்ருத்வப்ரதிப³ந்த்³யா பரிஹாராந்தரமாஹ-

சித்ஸ்வபா⁴வத்வம் சேதி³தி॥33॥34॥35॥

கோஶரூபபு³த்³தே⁴ரபி⁴தா⁴நாதி³தி ।

பு³த்³தி⁴ரூபவிஜ்ஞாநமயகோஶபர்யாயே ஶ்ருதஸ்ய விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுத இத்யஸ்ய நாத்மகர்த்ருத்வஸாத⁴கதேத்யர்த²: ॥36॥

அந்யாபேக்ஷாயாமபி ஸ்வாதந்த்ர்யமுபபாத³நீயமிதி ।

ந த்வந்யா(அ)நபேக்ஷோபபாத³நீயேதி பா⁴வ: ।

ப்ரக்ருதஸங்க³தே(அ)ர்தே² பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி-

உபலப்³தா⁴விதி ।

நித்யசைதந்யஸ்வரூபாயாம் விஷயோபலப்³தௌ⁴ தாவந்நேந்த்³ரியாத்³யபேக்ஷா நாபி தத³பேக்ஷித-ஜந்யோபலப்³த்⁴யந்தரே உபலப்³தே⁴ருபலப்³த்⁴யந்தராநபேக்ஷத்வாத் கிம்து நித்யோபலப்³தா⁴வேவ விஷயோபரக்தரூபாயாம் । ந ச தாவதா ஸ்வாதந்த்ர்யவ்யாகா⁴த: ஸர்வத்ர கர்துருபகரணா-பேக்ஷாத³ர்ஶநாதி³த்யஸ்மிந்நர்தே² பா⁴ஷ்யம் யோஜ்யமித்யர்த²: ॥37॥38॥39॥

தக்ஷாதி⁴கரணவிஷயா:

யதா² ச தக்ஷோப⁴யதா² ॥ 40 ॥

ஸ ஆத்மா ததே²தி ।

ஸ ஆத்மா தத்ஸ்வபா⁴வஸ்யேதி ஶப்³தே³நோக்த இத்யர்த²: ।

நநு ஸ்வபா⁴வோச்சே²தா³த்ஸ்வபா⁴விநோ பா⁴வஸ்ய நாஶப்ரஸங்க³ இதி த⁴ர்மநாஶேந த⁴ர்மிநாஶாபாத³நமயுக்தமித்யாஶங்க்ய ஸ்வபா⁴வஸித்³த⁴த⁴ர்மநாஶே த⁴ர்மிநாஶ: ஸ்யாதி³த்யுபபாத³யதி-

ஸ்வபா⁴விநி ஸதீதி ।

பரமார்தே²தி ।

பாரமார்தி²கா ஶக்திர்மோக்ஷே(அ)ப்யநுவர்தத இதி வாதி³நாம் மத இத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே கர்த்ருத்வமாத்ரஸ்யேதி ।

அஹங்காரபூர்வகமபி கர்த்ருத்வம் நோபலப்³து⁴ர்ப⁴வதீதி பா⁴ஷ்யே கர்த்ருத்வஸாமாந்ய-ஸ்யாஹங்காரிகஸ்யாத்மந்யத்⁴யஸ்தத்வம் நிஷித்⁴யத இதி ப்ரதிபா⁴தி ந ச தத்³யுக்தம் ஆத்மந்யாஹங்காரிககர்த்ருத்வாத்⁴யாஸஸ்யாத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யே ஸமர்தி²தத்வாதி³த்யாஶங்க்ய சைதந்யகர்த்ரு-த்வஸ்யைவாத்மந்யத்⁴யஸநீயத்வேந நிஷேத⁴ இத்யாஹேத்யர்த²: । ததா²வித⁴த்வேநேதி ஸ்தா²நே ததா²விருத்³த⁴த்வேநேதி க்வசித்பாட²: । தத்ர ததா² ஆத்மந்யப்⁴யஸநீயத்வேந நிஷேத⁴: கர்மகர்த்ருபா⁴வஸ்ய விருத்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

யதி³ பு³த்³தே⁴ருபலப்³தி⁴ர்ப⁴வேதி³தி க்³ரந்த²ம் வ்யாசஷ்டே-

பு³த்³தே⁴: கர்த்ர்யா இதி ॥40॥

பராயத்தாதி⁴கரணவிஷயா:

பராத்து தச்ச்²ருதே: ॥ 41 ॥ ந சேஶ்வர இத்யாதி³டீகாக்³ரந்தே²ந ராகா³தி³ரஹிதஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஸாத்⁴வஸாது⁴கர்மஸு ப்ரவர்தகத்வமேவாநுபபந்நமித்யுக்த்யநந்தரஸமுத்தி²தஶங்காந்தரநிராகரணார்த²ம் யேந த⁴ர்மாத⁴ர்மாபேக்ஷயேத்யாதி³வாக்யம் மத்⁴யே ஶங்காந்தரம் விநா தத³நந்வயாதி³தி மத்வா ஶங்காந்தரநிராகரணார்த²த்வேந யோஜயதி-

தத்ர ப்ரவர்தகத்வமேவ தஸ்யாயுக்தமித்யாதி³நா ।

அநேந ந சேஶ்வர: ஸந் கர்மபரதந்த்ர இதி யுக்தம் யேந தஸ்ய ப்ரவர்தநீயத⁴ர்மாத⁴ர்மாபேக்ஷயா ஸாத்⁴வஸாது⁴கர்மப்ரவர்தயித்ருத்வவவைசித்ர்யமுபபத்³யேதேத்யஸ்மிநர்தே² தத்³வாக்யம் யோஜிதம் ।

விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴யோரிதி ।

ஈஶ்வர ஏவ விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴யோர்நியுஜ்யேதேதி பா⁴ஷ்யஸ்யேஶ்வர ஏவ விதி⁴நிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரநியோஜ்ய: ஸ்யாத்³ ந து ஜீவோ ந ஸ்வர்க³காமநாதி³மாந் மநுஷ்ய இத்யர்த²: ப்ரதிபா⁴தி ந து ஸோர்தோ² யுக்த: ந ஹீஶ்வரஸ்ய கர்மா(அ)நபேக்ஷஸ்ய ஜீவப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திகாரயித்ருத்வே ததா² தோ³ஷ ஆபத்³யதே கிம்த்வீஶ்வரஸ்ய ஸ்வதந்த்ரத்வே ஸ ஏவ விதி⁴நிஷேத⁴ஸ்தா²நாபி⁴ஷிக்த: ஸ்யாதி³த்யேவ தோ³ஷ ஆபத்³யதே(அ)தஸ்ததா²ர்த²ஸ்பூ²ர்தயே பா⁴ஷ்யே ஸ்தா²ந இதி பத³மத்⁴யாஹரதீத்யர்த²: ॥41॥42॥

அம்ஶாதி⁴கரணவிஷயா:

அம்ஶோ நாநாவ்யபதே³ஶாத³ந்யதா² சாபி தா³ஶகிதவாதி³த்வமதீ⁴யத ஏகே ॥ 43॥ நிரதிஶயோபாதி⁴ஸம்பத்³விபூ⁴தியோகா³தி³த்யஸ்ய ஸகலாவித்³யோபாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴தி³த்யர்த²: ப்ரதீயதே ஸோ(அ)ர்தோ² ந யுக்த: ஜீவாநாமேவாவித்³யாஶ்ரயத்வாத்³ ப்³ரஹ்மணஸ்தத³நாஶ்ரயத்வாதி³த்யா-ஶங்க்யாந்யதா² வ்யாசஷ்டே-

அதி⁴ஷ்டா²நேதி ।

அநேநாதி⁴ஷ்டா²நே ப்³ரஹ்மணி நிரதிஶயாநாம் ஸ்வக்ருததோ³ஷரூபாதிஶயாநாதா⁴யிநா-முபாதீ⁴நாம் ஸம்பத்³ அவித்³யோபாதி⁴விஷயீகரணம் யஸ்ய தஸ்மாத்³விபூ⁴தியோகா³த்³ அவித்³யாதோ³ஷக்ருதைஶ்வர்யபரிச்சே²த³ரஹிதபாரமேஶ்வரரூபஸம்பாத³நாதி³தி வ்யாக்²யாநம் க்ருதம் । இத்த²மபி வ்யாக்²யாதும் ஶக்யம் - உபாதி⁴ஶப்³தே³ந மாயோபாதி⁴க்ருதா: ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ஶக்தய உச்யந்தே தாஶ்ச நிரதிஶயா ந து ஜீவஶக்திவத்கதிபயஸ்ருஜ்யாதி³விஷயத்வேந ஸாதிஶயாஸ்தாஸாம் ஸம்பத்³பா³ஹுல்யம் ஸைவ விபூ⁴திரைஶ்வர்யம் தத³யோகா³தி³தி। ஏவம் ச லேகே(அ)ப்யதி⁴கஶக்தயோ ராஜாத³யோ(அ)ல்பஶக்தீநாம் ப்ரஜாதீ³நாமீஶத இதி த³ர்ஶநாத்ததை²வ நிரதிஶயஶக்திஶாலீ பரமேஶ்வரோ நிக்ருஷ்டோபாதீ⁴நாமல்பஶக்தீநாம் தே³வமநுஷ்யாதி³-ஜீவாநாமீஷ்ட இதி வாக்யார்த²: பரிநிஷ்பந்நோ ப⁴வதி। நிரதிஶயோபாதி⁴ஸம்பந்நஶ்சேஶ்வரோ ஹீநோபாதி⁴ஸம்பந்நாந் ஜீவாந் ப்ரஶாஸ்தீதி பா⁴ஷ்யஸ்யாப்யேவமேவார்த²: । அயமிஹ பூர்வபக்ஷ:- ஸந்தி தாவஜ் ஜ்ஞாத்ருஜ்ஞேயத்⁴யாத்ருத்⁴யேயநியம்யநியாமகாதே⁴யாதி⁴கரணபா⁴வாதி³விஷயா பே⁴த³ஶ்ருதய: । ஸந்தி சாபே⁴த³ஶ்ருதய: । யதா²(அ)(அ)த²ர்வணிகாநாம் ஸம்ஹிதோபநிஷதி³ ப்³ரஹ்மஸூக்தே ப்³ரஹ்மதா³ஶா ப்³ரஹ்மதா³ஸா ப்³ரஹ்மேமே கிதவா உத ஸ்த்ரீபும்ஸௌ ஸப்³ரஹ்மணோ ஜாதௌ ஸ்த்ரியோ ப்³ரஹ்மோத வா புமாநிதி மந்த்ர: । யதா² வா ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷதா³தி³ஷு த்வம் ஸ்த்ரீ த்வம் புமாநித்யாத³ய: । ந சோப⁴யவித⁴ஶ்ருத்யநுக்³ரஹாய பே⁴தா³பே⁴த³பசாப்⁴யுபக³மோ யுக்த: தஸ்ய விரோதா⁴தி³பி⁴ர்து³த்வாத் ।

தஸ்மாத³ப்ரமாணமேதா: ஶ்ருதய இதி ।

அத்ர டீகாநுஸாரேண ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிமதம் -  ஈஶ்வர ஏவ நாஸ்தி। யதோ ஜீவாநாம் பே⁴தா³பே⁴த³சிந்தா தத்³விஷயஶ்ருதயஸ்து கேவலமர்த²வாதா³: பே⁴த³பக்ஷே(அ)பே⁴த³பக்ஷே பே⁴தா³பே⁴த³பக்ஷே ச தோ³ஷத³ர்ஶநாத் । ந ச தத்³தோ³ஷபரிஹாராய ஜீவா ந ஸந்தீதி வக்தும் யுக்தம் தேஷாம் ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸித்³த⁴த்வாத் । அதோ ஜீவாநாமேவ ஜாத்யைக்யமவலம்ப்³யாத்³விதீயஶ்ருதய- இதி। பா⁴ஷ்யாநுஸாரேண து - பே⁴த³ஶ்ருதய: ஸ்வார்த²பரா: பூர்வாதி⁴கரணநிர்ணீதஸ்ய ப்ரவர்த்யப்ரவர்தகபா⁴வஸ்ய பே⁴தா³பேக்ஷத்வாத் ஸ்வாமிப்⁴ருத்யயோஸ்ததா²த்வத³ர்ஶநாத் அபே⁴த³ஶ்ருதயஸ்து சேதநத்வஸாம்யைக்யநிப³ந்த⁴நா உபசரிதார்தா²: அபே⁴தே³ ஸுக²து³:க²வைசித்ர்யாநுஜ்ஞாபரிஹாராதே³ரநுபபத்தேரிதி। ஏவமீஶ்வராபலாபேநைவ ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிமதம் த்³ரஷ்டவ்யம் ।

நநு க்ரத்வர்த²க்³ரஹணேந கோ³தோ³ஹநாதி³புருஷார்த²ப்ரவ்ருத்தி: புருஷாபி⁴ப்ராயாநுரோத்⁴யநுஜ்ஞாதீ⁴நாப்⁴யுபக³தா ப⁴வேதி³தி ஶங்காம் பரிஹரதீத்யாஹ-

அபி ச புருஷார்தே²(அ)பீதி ॥50॥51॥52॥53॥

ப்ராணோத்பத்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

அத² த்³விதீயாத்⁴யாயஸ்ய சதுர்த²: பாத³: ॥ ததா² ப்ராணா: ॥ 1 ॥ ப்³ரஹ்மவேத³நே ஸர்வவேத³நப்ரதிஜ்ஞா தது³பபாத³கஶ்ருதிவிரோதா⁴தி³தி டீகாயாம் ப்³ரஹ்மவேத³ந இத்யஸ்ய த்³வந்த்³வஸமாஸாந்தர்க³தபூர்வபதா³ர்த²பூ⁴தயா ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞயா(அ)ந்வயமபேக்ஷாவஶேந த³ர்ஶயதி-

கஸ்மிந்நிதி ।

கஸ்மிந்ஸதீத்யர்த²: ।

தோ³ஷாத்த்விஷ்டிரிதி ।

ப்ரஜாபதிர்வருணாயாஶ்வமநயத் ஸ ஸ்வாம் தே³வதாமார்ச்ச²த் ஸ பர்யதீ³ர்யத ஸ ஏதம் வாருணம் சதுஷ்கபாலமபஶ்யத் தந்நிரவபத் ததோ வை ஸ வருணபாஶாத³முச்யத வருணோ வா ஏதம் க்³ருஹ்ணாதி யோ(அ)ஶ்வம் ப்ரதிக்³ருஹ்ணாதி யாவதோ(அ)ஶ்வாந் ப்ரதிக்³ருஹ்ணீயாத்தாவதோ வாருணாம்ஶ்சதுஷ்கபாலாந்நிர்வபேத்³ வருணமேவ ஸ்வேந பா⁴க³தே⁴யேநோபதா⁴வதி ஸ ஏவைநம் வருணபாஶாந்முஞ்சதீதி தைத்திரீயா: ஸமாமநந்தி। அஸ்யார்த²:- ப்ரஜாபதிர்வருணாய ப்ரதிக்³ரஹீத்ரே அஶ்வமநயத்³ அத³தா³த் ஸ ப்ரஜாபதி: ஸ்வாம் தே³வதாம் ப்ரதிக்³ரஹீத்ருத்வேந ஸ்வதே³வதாபூ⁴தம் வருணமார்ச்ச²த் ப்ராபத்³ வருணக்³ரஹஶப்³தி³த: ஜலோத³ரவ்யாதி⁴யுக்தோ ஜாத: தத்பரிஹாரார்த²ம் வாருணீம் சதுஷ்கபாலேஷ்டிம் க்ருதவாநிதி।

ஏவமுபக்ரமாநுஸாரேணேயம் தா³துரிஷ்டிரித்யுத்தராதி⁴கரணே ஸ்தா²ஸ்யந்தமர்த²ம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்யைதத³தி⁴கரணப்ரவ்ருத்திரித்யாஹ-

ததோ தா³நநிமித்தேஷ்டிரிதி ।

நநு உத்தராதி⁴கரணார்த²மநுபேக்ஷ்ய யோ(அ)ஶ்வம் ப்ரதிக்³ருஹ்ணாதீதி யதா²ஶ்ருதவைதி³கஶப்³தா³-நுஸாரேண லௌகிகே(அ)ஶ்வப்ரதிக்³ரஹே வைதி³கே வேத்யேவமேதத³தி⁴கரணப்ரவ்ருத்தி: கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ-

ந து லௌகிகே இதி ।

வைதி³கத்வம் வேத³விஹிதத்வரூபம் ப்ரதிக்³ரஹே ந ஸம்ப⁴வதி। யத்³யபி ப்ரதிக்³ரஹைர்ப்³ராஹ்மணோ த⁴நமர்ஜயேதி³தி நியமவிதி⁴வ்யாபாரோ(அ)ஸ்தி ததா²ப்யஶ்வப்ரதிக்³ரஹே ஸோ(அ)பி நாஸ்தி நோப⁴யதோத³த: ப்ரதிக்³ருஹ்ணாதீதி தந்நிஷேதா⁴த் கிம் ச ஶாஸ்த்ராத்³தி⁴ வைதி³கே ந தோ³ஷ: ஸ்யாதி³தி வைதி³கே தோ³ஷாபா⁴வ: ஸ்மர்யதே, ந சாஶ்வப்ரதிக்³ரஹே தோ³ஷாபா⁴வோ(அ)ஸ்தி। அதோ தா³நவிஷய ஏவாயம் விசார இதி பா⁴வ: ।

ந கேஸரிண இதி ।

ஸுஹ்ருதா³தி³ப்⁴யோ ராக³ப்ராப்தமஶ்வதா³நம் ப்ரதிஷித்³த⁴ம்॥

ப்ராப்தஸ்யாநுவாத³கோ(அ)ர்த²வாதோ³யமிதி।

நநு அர்த²வாதோ³(அ)நுபபாதாதி³தி (ஜை. அ. 3 பா. 4 ஸூ. 35 )  ஸூத்ரேண வருணக்³ரஹஶப்³தோ³ர்த²வாத³ ஏவ அஶ்வதா³நப்ரயுக்ததயா ஜலோத³ரவ்யாதே⁴ரநுவாதா³தி³த்யுக்தம் இஹாபி ஸித்³தா⁴ந்தே ததை²வோக்தம் குத: ப்ராப்தஸ்யேதா³நீமநுவாத³: கீர்த்யதே । உச்யதே । லோகப்ராப்தஸ்ய ஜலோத³ரவ்யாதே⁴ரிஹாநுவாத³: வருணோ வா ஏதமஶ்வதா³தாரம் க்³ருஹ்ணாதீதி நிர்தே³ஶஸ்தூபமார்த²: । அக்³நிமேவ க²லு வா ஏஷ ப்ரவிஶதி யோ(அ)வாந்தரதீ³க்ஷாமுபைதீதிவத்³ இவஶப்³த³யோகா³த்தத்ர வாச்யோபமா இஹ து ஸாமாநாதி⁴கரண்யநிர்தே³ஶாத்³ க³ம்யேதி விஶேஷ: । ததஶ்ச ஜலோத³ரவ்யாதி⁴மதா தச்சிகித்ஸேவாஶ்வம் த³த்தவதேயமிஷ்டிரவஶ்யம் கார்யேதி ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி। கிம் ச ப்ரஜாபதிர்வருணாயாஶ்வமநயதி³த்யாத்³யஸத³ர்த²வாத³ப்ரதீதஸ்ய தோ³ஷஸ்யாஶ்வதா³த்ருத்வ-ஸாமாந்யாத³ந்யேஷ்வபி ப்ராப்தஸ்ய வருணோ வா ஏதம் க்³ருஹ்ணாதீத்யத்ராநுவாத³ இத்யுபபத்³யதே । நந்வியமிஷ்டிர்மா பூ⁴த்³தோ³ஷநிர்கா⁴தார்தா² ததா²பி வைதி³கஇதி குத: லௌகிகே(அ)பி வா லௌகிகஏவ வா கிம் ந ஸ்யாத் । உச்யதே । ந தாவது³ப⁴யத்ர ப⁴விதுமர்ஹதி லௌகிகே புருஷார்த²த்வம் வைதி³கே க்ரதுஶேஷதேத்யேகஸ்ய வாக்யஸ்ய க்ரதுபுருஷஶேஷதாப்ரதிபாத³கத்வேந வாக்யவைரூப்யப்ரஸங்கா³த் । நாபி லௌகிகஏவ வைதி³கஸ்ய நைமித்திகஸ்ய வைதி³கம் நிமித்தம் ப்ரத்யாஸந்நமிதி தத்³விஹாயாப்ரத்யாஸந்நலௌகிகக்³ரஹணாயோகா³த்தத்³க்³ரஹணே ப²லகல்பநாகௌ³ரவ-ப்ரஸங்கா³ச்ச । அதஸ்தஸ்மாத்³யஜ்ஞே ப்ரதீயேதேதி யுக்த: ஸித்³தா⁴ந்த: ।

லௌகிகே தா⁴துஸாம்யார்த²மிதி ।

வமநேநாந்தர்க³ததோ³ஷநி: ஸரணாத்³தா⁴துஸாம்யம் ப⁴வதீதி வமநோபாயதயா வைத்³யகே ஸோமபாநமுக்தமஸ்தி தத்க்ருதம் வமநம் லௌகிகம் தஸ்மிந்நித்யர்த²: ।

தா⁴துஸாம்யகரத்வாந்ந தோ³ஷதேதி ।

தா⁴துஸாம்யார்த²ம் வமநே க்ரியமாணே தாத்காலிகேந்த்³ரியஶோஷோ ப⁴வதி சேத்³ப⁴வத்வித்யங்கீ³க்ருதத்வாந்ந தோ³ஷ இத்யர்த²: ।

மந்த்ரலிங்கா³தி³தி ।

ஸோமரஸம் ப்ரதி நாபி⁴மதிக்ரம்ய மாகா³ இத்யூர்த்⁴வமுக²த்வநிஷேத⁴கமந்த்ர-லிங்கா³தி³த்யர்த²: ।

நந்வநுத்பத்தௌ தத்த்வாந்தரத்வாபாத³நமயுக்தமவித்³யாதி³வத³நுத்பத்தாவப்ய-தத்த்வாந்தரத்வோபபத்தேரித்யாஶங்க்யாஹ-

அவித்³யாதீ³தி ॥2॥3॥4॥

ஸப்தக³த்யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸப்த க³தேர்விஶேஷிதத்வாச்ச ॥ 5 ॥

பூர்வபக்ஷ இதி ।

யஸ்மாத்ஸ்தூ²லாத்ஸூக்ஷ்மாச்ச ஶரீராத் த்வம்பதா³ர்தோ² விவேக்தவ்ய: தஸ்மிந் பௌ⁴திகே விஷயே ஶ்ருதிவிரோத⁴பரிஹாரார்தோ²யம் பாத³: । தத்ர ஸப்தைவ ப்ராணா லிங்க³ஶரீராந்தர்க³தாஸ்ததா³ தேப்⁴ய ஏவ த்வம்பதா³ர்தோ² விவேக்தவ்ய: ஏகாத³ஶ சேத³ந்யேப்⁴யோ(அ)பீதி ப்ரயோஜநமித்யர்த²: ।

க்³ரஹாநதிஶேரத இதி வ்யுத்பத்திமாஶ்ரித்யாதிக்³ரஹஶப்³த³ஸ்ய விஷயேஷு வ்ருத்தௌ ஹேதுமாஹ-

ராகோ³த்பாத³நேநேதி ।

அபாநஇதி ச க³ந்த⁴ இதி ।

லக்ஷணயோச்யத இத்யநுஷங்க³: ।

அபாநேநேதி ।

அபாநஶப்³தே³ந க³ந்த⁴ஸ்ய லக்ஷணாயாம் ஹேதும் தத்³வாச்யேநாபஶ்வாஸேந கரணேநாதே⁴யத்வரூபம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஶ்ருதிரேவ வத³தீத்யர்த²: ।

ப்ராணாந்தரவ்யாவ்ருத்திரிதி ।

அஶீர்ஷண்யாநாம் ப்ராணத்வவ்யாவ்ருத்திரித்யர்த²: ॥6॥

உகா²தூ⁴பநஸ்துதிபரத்வாதி³தி ।

ததா² ச யே ஶீர்ஷண்யா: ப்ராணாஸ்தே ஸப்தேதி லோகஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாதே³ந ஸப்தபி⁴ர்தூ⁴பநஸ்ய ஸ்துதிரிதி யுக்தம் ந து யே ஶீர்ஷண்யாஸ்தஏவ ப்ராணா இத்யலௌகிகார்த²பரத்வமிதி பா⁴வ: ॥

ததா²பி ஸத³நுவாத³ இதி விஶேஷ இதி ।

நநு ஶீர்ஷண்யா: ப்ராணா: ஸப்தேத்யபி ஸத³நுவாத³ ஏவ கோ விஶேஷ: நேதி ப்³ரூம: । வஸ்துதஶ்சத்வார ஏவ ஹி ஶீர்ஷண்யா: ப்ராணா இதி வக்ஷ்யதே டீகாயாம் । ஏகஸ்மிந்நாஸாஸ்தி²வ்யவஹிதே த்³வித்வாபி⁴மாநாந்ந சக்ஷுர்த்³வித்வம் ஏகவிநாஶே த்³விதீயாவிநாஶாந்நைகத்வமித்யக்ஷபாதே³ந பூர்வோத்தரபக்ஷஸூத்ராப்⁴யாம் வ்யவஸ்தா²பிதம் சக்ஷுர்த்³வித்வம் ச தூ³ஷயிஷ்யதே । இயமபரா யோஜநேத்யாதி³க்³ரந்தே²நேந்த்³ரியாணாமேகாத³ஶத்வமங்கீ³க்ருத்யைவோத்க்ராம-தி³ந்த்³ரியஸம்க்²யாவிஷயஶ்ருதிகலஹவாரணார்த²ம் வர்ணகாந்தரமாரப்³த⁴ம் ॥ தத்ர ஸப்தைவோத்க்ராமந்தி அந்யாநி து ஶரீரவத்ப்ரதிஜந்ம ஜாயந்த இதி பூர்வபக்ஷ: । ஏகாத³ஶாப்யுத்க்ராமந்தீதி ஸித்³தா⁴ந்த: ।

அஸ்மிந் வர்ணகே பூர்வவர்ணகாது³த்கர்ஷம் த³ர்ஶயிதும் பூர்வவர்ணகே பூர்வபக்ஷஸூத்ரயோஜநாக்லேஶம் பூர்வபக்ஷோபபாத³நாய தத்³விருத்³த⁴ஶ்ருதியோஜநாக்லேஶம் ச த³ர்ஶயதி-

பூர்வயோஜநாயாம் ஹீதி ।

வ்ருத்திபே⁴த³விஷயத்வகல்பநேதி ।

யத்³யபி த்³விதீயவர்ணகபூர்வபக்ஷே(அ)பி தே யதா³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராந்மர்த்யாது³த்க்ராமந்த்யத² ரோத³யந்தீதி ஶ்ருதேர்வ்ருத்திபே⁴த³விஷயத்வகல்பநாக்லேஶோ(அ)ஸ்தி ததா²ப்யஸ்மிந் வர்ணகே ஸ ஏக ஏவக்லேஶ: பூர்வவர்ணகே க்லேஶத்ரயமிதி விஶேஷ: ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³விகோபாஸநேஷ்விதி ।

அத்⁴யாத்மம் வாகா³தீ³நாமதி⁴தை³வமக்³ந்யாதீ³நாம் ச ஸந்த்யேகோபாஸநாத்³வஹ்ந்யாதி³ஶரீரப்ராப்தி-ப²லகாநி தேஷு யாநி ஶரீராந்தரே(அ)ப்யநுவர்தமாநாநீந்த்³ரியாணி தாந்யேவ தத்க்ரதுந்யாயாது³பாஸநீயாநி । அத: பூர்வபக்ஷே ஸப்தாநாமுபாஸநமேகாத³ஶாநாமபி ஸித்³தா⁴ந்த இதி ப²லபே⁴த³: ॥6॥

ப்ராணாணுத்வாதி⁴கரணவிஷயா:

அணவஶ்ச ॥ 1 ॥ த்³விதீயவர்ணகேந ஸங்க³திமாஹ-

ஏகாத³ஶாநாம் ப்ராணாநாமிதி ।

பாத³ஸங்க³திஸ்து ப்ராஸங்கி³கீ ஶ்ருதிகலஹநிராஸாபா⁴வாத், ஸாம்க்²யவிப்ரதிபத்திமாத்ர-நிராஸாத் ।

பரிச்சே²தே³தி ।

அஹமிஹைவாஸ்மீதி பரிச்சே²த³பா⁴நாதி³த்யர்த²: ।

ஆதி⁴தை³விகவ்யாபகேதி ।

யத்³யபி வ்யஷ்ட்யந்த: கரணசைதந்யஸம்வலநரூபாஸ்மதா³தி³வ்யஷ்ட்யஹங்காரவத்ஸமஷ்ட்யந்த: கரணசைதந்யஸம்வலநரூப: ஸமஷ்ட்யஹங்காரோ(அ)ஸ்தி ஹைரண்யக³ர்ப⁴: ஸ து வ்யாபக இதி வக்தும் ஶக்யம் ததா²பி ஸாம்க்²யாபி⁴மதமஹத்ப்ராக்ருதிகேந்த்³ரியப்ரக்ருதிபூ⁴தவ்யாபகாஹங்காரஸத்³பா⁴வே ப்ரமாணம் நாஸ்தீதி தாத்பர்யம் ॥7॥

ப்ராணஶ்ரைஷ்ட்²யாதி⁴கரணவிஷயா:

ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ॥ 8 ॥

ஆநீதி³த்யஸ்யேதி ।

ஸத³ஸதா³த்மகஸகலப்ரபஞ்சாபி⁴வ்யக்த்யா மஹாப்ரலயவிஷயத்வமாநீதி³த்யஸ்யாவக³ம்யத இத்யர்த²: ॥8॥

ந வாயுக்ரியாதி⁴கரணவிஷயா:

ந வாயுக்ரியே ப்ருத²கு³பதே³ஶாத் ॥ 1 ॥ ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண: ய: ப்ராண: ஸ வாயுரிதி ப்ராணவாயுபே⁴தா³பே⁴த³ஶ்ருத்யோர்விரோத⁴ இதி பூர்வபக்ஷ: । ஶ்ருத்யோர்விரோதே⁴ ஸ்ம்ருத்யா தத்தாத்பர்யம் நிர்ணேதவ்யமத: ஸாம்க்²யஸ்ம்ருத்யா கரணாநாம் ஸாதா⁴ரணவ்ருத்தி: ப்ராணோ வாயோர்பி⁴ந்ந இதி ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶிமதம் ।

பத³பா⁴ஷ்ய இதி ।

ப்ரதிபத³விவரணரூபம் சா²ந்தோ³க்³யபா⁴ஷ்யம் பத³பா⁴ஷ்யம் தத்ர வாகா³தீ³ந்த்³ரியப்ராய-பாடா²த்ப்ராணோ க்⁴ராணமிதி வ்யாக்²யாதம் இஹ து ப்ராணஶ்ருதி: ப்ராயபாடா²த்³ப³லீயஸீதி ப்ராணோ முக்²யப்ராண உக்த இத்யர்த²: ।

கத²ம்சிந்நயநம் ஸித்³தா⁴ந்திநோ(அ)பி துல்யமித்யாஹ-

த்வயா(அ)பி ஹீதி ।

ஸித்³தா⁴ந்திநா(அ)பி ஹி வாயுப்ராணயோ: ஸ்வரூபா(அ)பே⁴தே³ தத்த்வா(அ)பே⁴த³மாஶ்ரித்யாபே⁴த³ஶ்ருதி: வ்ருத்திதத்³வத்³பே⁴தா³பி⁴ப்ராயா பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகவ்யாபாரத்³வைவித்⁴யாபி⁴ப்ராயா ச பே⁴த³ஶ்ருதிரிதி வ்யாக்²யாதவ்யம் । அத: கத²ம்சித்³யோஜநம் தந்மதே(அ)பி ஸமாநமித்யர்த²: ।

தர்ஹி கிமிதி ।

ப்ராணோ ந வாயுமாத்ரம் நாபி வாயோஸ்தத்த்வாந்தரமிதி ஸித்³தா⁴ந்தே பே⁴தா³பே⁴த³ஶ்ருத்யோருப⁴யோரபி யோஜநாயாம் க்லேஶோ(அ)ஸ்தி சேத் தர்ஹ்யபே⁴த³ இதி ப்ரத²மபூர்வபக்ஷ ஏவ கிமிதி நாத்³ரியதே தத்ர ஹி பே⁴த³ஶ்ருதிமாத்ரஸ்ய க்லேஶேந யோஜநேத்யாஶங்கார்த²: ।

பரிஹாராபி⁴ப்ராயமாஹ-

யதா³ த்விதி ।

யதா³ ப்ரத²மாவஸ்தா²யாம் விருத்³தே⁴ ஶ்ருதீ விநிக³மநாவிரஹாத்பரஸ்யரத்யாஜிதார்தே² வர்தேதே ததா³ லப்³த⁴ப்ரஸரயா ஸ்ம்ருத்யா கரணவ்யாபார: ப்ராண இதி ப்ரதிபாதி³தே ஶ்ருதீ தத்பரதயா யோஜ்யேதே தத்ர பே⁴த³ஶ்ருதேர்யோஜநாயா ந கஶ்சந க்லேஶ: அபே⁴த³ஶ்ருதிஸ்து வாயுஶப்³த³ஸ்யௌபசாரிகத்வகல்பநயா ஶக்யயோஜநா । அத: பூர்வம் பஶ்சாச்ச பே⁴தா³பே⁴த³ஶ்ருதிப்⁴யாமப⁴க்³நஸ்வார்த²ஸ்ம்ருத்யநுஸாரேண கரணவ்ருத்தி: ப்ராண இத்யேவ பூர்வபக்ஷ ஆத்³ரியத இத்யர்த²: । ப்ரத்யேகமிந்த்³ரியாணாம் வ்ருத்தி: ப்ராண இதி விகல்பே டீகாயாம் தூ³ஷணம் நோக்தம் ।

தத்ர ஸ்வயம் தூ³ஷணமாஹ-

ப்ரத்யேகவ்ருத்தித்வ இதி ॥9॥10॥

புருஷார்த²த்வாத் புருஷம் ப்ரதி பாரதந்த்ர்யமிதி ஹேதுஸாத்⁴யயோரபே⁴த³ஶங்காம் பரிஹரதி-

புருஷார்த²த்வமிதி ।

பரிச்சே²த³தா⁴ரணாதி³தி க்³ரந்தே² தா⁴ரணஶப்³தா³ர்த²மாஹ-

தா⁴ரணம் மேதே⁴தி ।

பரிச்சே²தா³ஹரணாதீ³தி பாடே² ஜ்ஞாநேந்த்³ரியஸாத்⁴யோ ரூபாதி³ப்ரத்யய: பரிச்சே²த³: । ஹஸ்தாதி³கர்மேந்த்³ரியஸாத்⁴ய ஆஹரணாதி³: ॥11॥12॥

ஶ்ரேஷ்டா²ணுத்வாதி⁴கரணவிஷயா:

அணுஶ்ச ॥ 13 ॥

ஸாம ப்ராண இதி வ்யுத்பாத்³யேதி ।

ஏஷ உ ஏவ ஸாம வாக்³வை ஸா அம ஏஷ ஸா சாமஶ்சேதி தத்ஸாம்ந: ஸாமத்வமிதி பூர்வவாக்யேந ஸாமஶப்³த³: ப்ராணே வ்யுத்பாதி³த: ।

நநூப⁴யமுப⁴யத்ர விஷய: தத்ர வ்யாபித்வஶ்ருதீநாமுபாஸநார்த²த்வஹேதுரவஶ்சேத்யதி⁴கரணே த³ர்ஶித: அஸ்மிந்நதி⁴கரணே து ப்ராணவ்யாப்திகஶ்ருதேராதி⁴தை³விகவிஷயத்வே ஹேதுருச்யத இதி விஶேஷமாஹ-

ஹேதுபே⁴த³ஸ்ய சாதி⁴கரணாபே⁴த³கத்வாதி³தி ।

பூர்வபக்ஷே விஶேஷாபா⁴வே ஸைத்³தா⁴ந்திக ஹேதுபே⁴த³மாத்ரேண நாதி⁴கரணபே⁴தோ³ ப⁴வதி ஈக்ஷத்யதி⁴கரணாதி³ஷு அதி⁴கரணைக்யே(அ)பி ஸைத்³தா⁴ந்திகஹேதுபா³ஹுல்யத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: । ஸ்வமதே த்வணவஶ்சேத்யதி⁴கரணமிந்த்³ரியவிஷயே ஸாம்க்²யவிப்ரதிபத்திநிராஸார்த²ம் । இத³மதி⁴கரணம் யத்³யபி ப்ராணவிஷயே ஶ்ருதிவிப்ரதிபத்திநிராஸார்த²ம் ததா²ப்யத்ரைகேந்த்³ரிய-விஷயஶ்ருதிவிப்ரதிபத்திநிராஸோ(அ)ப்யர்தா²த்ஸித்⁴யதி। ஸம:ப்லுஷிணேத்யாதே³: ப்ராணே தத்தச்ச²ரீராநுரோதி⁴ஸம்கோசவிகாஸபரதயோபபாத³நேந ஹி த்வகி³ந்த்³ரியஸ்யாபி ததை²வ ஸம்கோசவிகாஸஶாலிதயா ஸர்வாங்கீ³ணஶைத்யோபலப்³தி⁴கரணத்வமித்யர்தா²த்ஸித்⁴யதி। ஸம ஏபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴ர்லோகைரிதி ப்ராணே விபு⁴த்வாம்நாநம் பரம் ஆதி⁴தை³விகவிஷயதயா யோஜநீயமிதி தத்ராதி⁴கயத்நஸத்³பா⁴வாத் ப்ராணப்ரதா⁴நமித³மதி⁴கரணமித்யணுஶ்சேத்யேகவசநேந த³ர்ஶிதமிதி தாத்பர்யம் ।

குடோ க⁴ட இதி ।

க⁴ட: குடோ நிவாபோ(அ)ஸ்த்ரீத்யமரஸிம்ஹ: । ஸமஏபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴ர்லோகைரித்யேததி³தி। ஸமோ(அ)நேந ஸர்வேணேத்யேதத்து ந விபு⁴த்வப்ரதிபாத³நைகாந்திகம் ப்லுஷிமஶகநாக³-வ்யதிரிக்தமபி யத்³யத்ப்ராண்யஸ்தி தத்தச்ச²ரீராநுகூலஸம்கோசவிகாஸஶாலிதயா தேந ஸர்வேணாபி ஸமமித்யேவமர்த²தாயா அப்யுபபத்தேரிதி பா⁴வ: ॥13॥

ஜ்யோதிராத்³யதி⁴கரணவிஷயா:

ஜ்யோதிராத்³யதி⁴ஷ்டா²நம் து ததா³மநநாத் ॥ 14 ॥

ந து கரணாநாமிதி ।

நநு- யத்³தீ⁴த்யாதி³டீகோக்தஸ்யோத்ஸர்க³ஸ்யேந்த்³ரியேஷு ப்ரவ்ருத்திர்ப³லவது³பபாத³காபா⁴வேநா-ப்⁴யுபக³ந்துமயுக்தா யஶ்சக்ஷுஷி திஷ்ட²ந்நித்யாதே³ஸ்தத³பவாத³கஸ்ய ஸத்த்வாதி³தி- சேத் ஸத்யம் ஈஶ்வராதி⁴ஷ்டா²நமபராம்ருஶ்யாயம் பூர்வபக்ஷ: । அத ஏவ ஸித்³தா⁴ந்தே கரணாநி சேதநாதி⁴ஷ்டி²தாநீத்யநுமாநஸ்யேஶ்வரேண ஸித்³த⁴ஸாத⁴நமாஶங்க்ய பரிஹரிஷ்யதே । ந சேஶ்வரேண ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வம் ।

தத³ப்⁴யுபக³மே த்வயைவோத்ஸர்க³பா³த⁴ஸ்யேஷ்டத்வாதி³தி ।

அத²வா- உத்ஸர்க³ஸ்யேஶ்வராதி⁴ஷ்டி²தத்வாம்ஶ இவாக்³ந்யாத்³யதி⁴ஷ்டி²தத்வாத்³யம்ஶே த்யாகோ³ ந கார்ய: ।

தத்ர ப³லவத்ப்ரமாணாபா⁴வாதி³தி தாத்பர்யம் ।  அத ஏவ கரணாநி சேதநாதி⁴ஷ்டி²தாநீதி ஸித்³தா⁴ந்த்யநுமாநஸ்ய பூர்வபக்ஷே ஜீவாதி⁴ஷ்டி²தத்வேந ஸித்³த⁴ஸாத⁴நத்வம் ஜீவஸ்ய ப³லவத்ப்ரமாணவஶாத³தி⁴ஷ்டா²த்ருத்வமங்கீ³க்ருத்யாநுபத³ம் வக்ஷ்யதே-

ந ச தத³ஸ்தி ஜீவ இதி ।

யத்³யப்யபி⁴மதார்த²க்³ராஹகேந்த்³ரியமந:ஸம்யோஜநதத³க்³ரஹணார்த²சக்ஷுர்விஸ்பா²ரணஶ்ரோத்ராவதா⁴நதா³நாதி³நா ஜீவஸ்யேந்த்³ரியாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வமநுப⁴வஸித்³த⁴முபபத்³யதே ச ததி³ந்த்³ரியாணாமதீந்த்³ரிய-த்வே(அ)பி தேஷாமபி⁴மதார்தே² க்³ரஹணாய நோத³நகாரிணீஷு நாடீ³ஷு ஸ்பார்ஶநாபரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்ய தந்மூலப்ரயத்நஸ்ய ச ஸம்ப⁴வாத்³, நாடீ³கோ³சரப்ரயத்நேநைவ தந்நோத³நீயாநாம் ஶ்வாஸஜமலாநாமிச்ச²யா மோசநதா⁴ரணத³ர்ஶநாத் அத² யோ வேதே³த³ம் ஜிக்⁴ராணீத்யாதி³ஶ்ருத்யநுமதம் ச ஜீவஸ்யேந்த்³ரியாதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வம் ததா²பி ஜீவாதி⁴ஷ்டா²நம் ந ஸார்வத்ரிகம் । அநிச்ச²தோ(அ)ப்யநபி⁴மதஜ்ஞாநாதி³த³ர்ஶநாதி³தி தாத்பர்யம் ।

ந ஹ வை தே³வாநிதி ।

நநு அக்³ந்யாதி³தே³வதா: ஏததி³ந்த்³ரியஸாத்⁴யபுண்யப²லபா⁴கி³ந்ய: தத³தி⁴ஷ்டா²த்ருத்வா-தி³த்யநுமாநே நாஸ்த்யாக³மவிரோத⁴: । ஸத்யம் அப்ரயோஜகத்வம் த்வநுமாநஸ்ய ததா³ ப⁴வதி। ஆக³மஸ்தாவதே³வதாநாம் பாபப²லம் நாஸ்தீதி வத³தி ததஶ்ச யதா² தாஸாம் பாபஹேதுஜ்ஞாநகர்மகாரயித்ருத்வே(அ)பி ததா²பூ⁴தஜ்ஞாநகர்மதாஶ்ரயத்வாத் தது³த்பத்தாவாலோகாதி³வ-த்கரணாநுக்³ராஹகதயா ஸஹகாரிமாத்ரத்வாத்³ ந தஜ்ஜந்யபாபப²லபா⁴கி³த்வம் ஏவம் தஜ்ஜந்யபுண்யப²லபா⁴கி³த்வாபா⁴வஸ்யாப்யுபபத்தே: । ந ச புண்யமேவாமும் க³ச்ச²தீதி ஶ்ருதிப³லாத்தாஸாம் தஜ்ஜந்யபுண்யப²லபா⁴கி³த்வம் ஶங்கநீயம் ந ஹ்யேஷா ஶ்ருதிரிந்த்³ரியாதி⁴ஷ்டா²த்ருதே³வதாநாம் ஸ்வஸ்வாதி⁴ஷ்டே²யேந்த்³ரியஜந்யஜ்ஞாநகர்மப்ரயுக்தபுண்யப²லபா⁴கி³த்வம் ப்³ரவீதி கிம்து வாங்க³ந:ப்ராணரூபத்ர்யந்நோபாஸகஸ்ய ஸார்வத்ம்யப²லப்ராப்த்யநந்தரம் ஆத்மாந்தரக³தபாபப²லாநுப⁴வப்ரஸக்தௌ தந்நிவாரணம் கரோதி। அமும் த்ர்யந்நோபாஸகமுபாஸநாஜந்யம் புண்யமேவ க³ச்ச²தி ந த்வாத்மாந்தரக³தம் பாபமித்யநேந வாக்யேந த்ர்யந்நோபாஸகஸ்ய பாபப்ராப்த்யபா⁴வே ப்ரதிபாத்³யே ஸாமாந்யமுகே²ந தத்ஸமர்த²நார்த²ம் ந ஹ வை தே³வாநிதி வாக்யம் தே³வதாமாத்ரமேவ கிமபி பாபம் ந ஸ்ப்ருஶதி ஹிரண்யக³ர்ப⁴வது³த்க்ருஷ்டதே³வதாபா⁴வம் ப்ராப்தம் த்ர்யந்நோபாஸகம் கிமபி பாபம் ந ஸ்ப்ருஶதீதி கிமு வக்தவ்யமிதி தத³பி⁴ப்ராய: । (தத்கிமிதீதி ம்ருத்யுமதீத்ய யத்ப்ராப தத்கிமிதி ப்ராப்யவிஶேஷநிர்த்³தா⁴ரணார்த²: ப்ரஶ்ந: ।

ஸா யதே³த்யாதி³ஶ்ருதிம் தது³த்தரத்வேந வ்யாசஷ்டே-

உச்யத இதி ।

அதிமுக்தா த்யக்தவதீ ।

அக்³நிரேவாப⁴வதி³தி ।

ஏவம் சாக்³நிபா⁴வ: ப்ராப்ய இத்யுக்தம் ப⁴வதி।

த³ர்ஶநாய சக்ஷுரித்யஸ்யாபி⁴ப்ராயமாஹ-

ந சைதந்யாயேதி ।

சைதந்யஸ்யாத்மரூபத்வாந்ந தத்ர சக்ஷுரபேக்ஷா கிம்து சாக்ஷுஷவ்ருத்தாவிதி கூ³டோ⁴(அ)பி⁴ப்ராய: ।

அமுமபி⁴ப்ராயம் விவரீதும் அத² யோ வேதே³த³மித்யாதி³ஶ்ருதிவாக்யம் தத்³விவ்ருணேதி-

அதா²பீதி ।

அத²ஶப்³தோ³(அ)ப்யர்தே² வர்தத இத்யர்த²: ।

க இஹாப்யர்த² இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ-

த³ர்ஶநாத்³யர்த²ம் சக்ஷுராத்³யபேக்ஷாயாமபீதி ।

அத² யத்ரைததா³காஶமித்யாதி³வாக்யே சக்ஷுர்க்³ரஹணம் ஸர்வேஷாமிந்த்³ரியாணாம் த³ர்ஶநக்³ரஹணம் ஸர்வேந்த்³ரியஜந்யவ்ருத்தீநாம் சோபலக்ஷணம் அதோ- த³ர்ஶநாதீ³தி சக்ஷுராதீ³தி சோப⁴யத்ராப்யாதி³க்³ரஹணம் ।

ஸ்வதஏவ யோ வேதே³தீதி ।

ஸ்வஸ்வரூபலாபா⁴ர்த²ம் காரணமநபேக்ஷ்ய யோ வேதே³த்யர்த²: ।

ஸ ஆத்மேதி ।

வேதே³த்யத்ர ப்ரக்ருத்யர்த²பூ⁴தவேத³நஸ்வரூப ஆத்மேத்யர்த²: । யதி³ நித்யாத்மஸ்வரூபமேவ வேத³நம் குத்ர தர்ஹீந்த்³ரியாபேக்ஷா கிம்ரூபம் ச வேதே³த்யத்ர ப்ரத்யயார்த²பூ⁴தம் வேத³நம் ப்ரதி கர்த்ருத்வமித்யாகாங்க்ஷாயாம் க³ந்தா⁴ய க்⁴ராணமிதி வாக்யம் । தத்ர க³ந்த⁴ஶப்³தோ³ வ்ருத்திரூபக³ந்த⁴ஜ்ஞாநபர இதி வ்யாசஷ்டே-

தஸ்யேதி ।

ஏவம் ச க³ந்த⁴வேத³நரூபசைதந்யாவச்சே²த³கவ்ருத்த்யுத்பத்த்யர்த²மிந்த்³ரியாத்³யபேக்ஷா தத்கர்த்ருகத்வோபாதி⁴கம் ச தத³வச்சி²ந்நஸ்வஸ்வரூபகர்த்ருத்வமித்யுக்தம் ப⁴வதி) ॥14॥15॥16॥

இந்த்³ரியாதி⁴கரணவிஷயா:

த இந்த்³ரியாணி தத்³வ்யபதே³ஶாத³ந்யத்ர ஶ்ரேஷ்டா²த் ॥ 17 ॥ பே⁴த³ஶ்ருதேரிதி வைலக்ஷண்யாச்சேதி ஸூத்ரயோர்பா⁴ஷ்யகாரைரஸுரபாப்மவித்³த⁴த்வாவித்³த⁴த்வகோ³சரா ம்ருத்யுப்ராப்தத்வாப்ராப்தத்வகோ³சரா ச த்³விவிதா⁴ பே⁴த³ஶ்ருதிருதா³ஹ்ருதா டீகாகாரைஸ்து த்³விதீயைவோபாத்தா ந த்வாத்³யா தத்கிமாத்³யஶங்காயாமஸ்வாரஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய- ம்ருத்யுப்ராப்தஶப்³தே³நைவாஸுரபாப்ம-வித்³த⁴த்வஸ்யாபி ஸம்க்³ருஹீதத்வாதி³த்யாஹ-

ம்ருத்யுர்வாகா³தீ³நாம் ஸ்வ விஷயாஸங்க³ இதி ।

அஸுரஶப்³தே³நாஸுரபாப்மவித்⁴வஸ்தாநிதி ஶப்³தே³ந ।

உக்தார்தோ²பபாத³நார்த²ம் ம்ருத்யுப்ராப்தேத்யாதி³டீகாமுபாதா³ய ஶ்ருதித்³வயமப்யுபந்யஸ்யதி-

ஶ்ரூயதே ஹீதி ।

ஶ்ரூயத இத்யஸ்ய விஷயாஸங்க³வத்த்வமித்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴: ।

த்வம் ந உத்³கா³யேதி ।

தே³வைர்நியுக்தாயாம் வாசி யோ போ⁴க³: அபி⁴வத³நலக்ஷணம் ப²லம் தத்³தே³வேப்⁴ய ஆகா³யத்ஸகலதே³வஸாதா⁴ரணம் கா³நேந ஸா வாக் ஸம்பாதி³தவதீ தத்ர யத்கல்யாணம் ஸ்வரவர்ணாதி³ப்⁴ரம்ஶரஹிதமபி⁴ரூபமபி⁴வத³நம் ததா³த்மநே ஆகா³யாதி³தி லிகி²தஶ்ருதி-பா⁴க³ஸ்யார்த²: । ஆதி³ஶப்³தே³ந தாமபி⁴த்³ருத்ய பாப்மநா வித்⁴யந்நித்யந்தோ வாக்யஶேஷ: ஸம்க்³ருஹீத: । தாநி ம்ருத்யுரித்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரோதா³ஹரணே(அ)பி ஶ்ரூயத இத்யநுஷங்க³: கார்ய: । கேஷுசித்கோஶேஷு விஷயாஸங்க³வத்த்வமித்யஸ்ய தாநி ம்ருத்யுரித்யஸ்ய ச மத்⁴யே ஸம்ஶ்ராவ்யேதி பதா³ந்தரயுக்த: பாடோ² த்³ருஶ்யதே ஸ ந ஸாது⁴ரிவ லக்ஷ்யதே । யோ வாசி போ⁴க³ இத்யாதி³ஶ்ருதிருத்³கீ³த²வித்³யாப்ரகரணக³தா தாநி ம்ருத்யுரித்யாதி³ஶ்ருதி: ஸப்தாந்நப்³ராஹ்மணக³தேதி பே⁴தா³த் ।

அர்தா²லோசநமிதி ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாபி⁴ப்ராயம் । டீகாயாமந்யே த்வித்யாதி³நா வ்ருத்திகாரமதமுபந்யஸ்தம் தத்³பா⁴ஷ்யகாரமதே ஸூத்ரயோஜநாக்லேஶோ(அ)ஸ்தீத்யபரிதோஷாதி³தி வக்தும் பா⁴ஷ்யகாரமதே ஸூத்ரயோஜநாம் த³ர்ஶயதி-

பா⁴ஷ்யகாரைர்ஹீதி ।

ந கேவலமத்⁴யாஹாராபேக்ஷத்வாதி³தி ।

அநேந பே⁴த³ஶப்³தா³த்⁴யாஹாரபி⁴யேத்யேதத்ப்ரதிஜ்ஞாயாம் தத்த்வாந்தராணீத்யத்⁴யாஹாரபி⁴யேத்யேவ-மர்த²தயா வ்யாக்²யாதம் ।

க⁴ஞ்ப்ரத்யயோ ப⁴வதீதி ।

க⁴ஞ்ப்ரத்யயாந்தோ நிபாத இத்யர்த²: ।

தந்மாத்ரமயுக்தமித்யுக்தம் ப⁴வதீதி ।

வஸ்துதஸ்து- பா⁴ஷ்யகாரீயாயாமாத்³யஸூத்ரவ்யாக்²யாயாமயுக்தத்வப்ரத³ர்ஶநார்தோ² ந ப⁴வதி வ்ருத்திகாரமதஸ்யோபந்யாஸ: கிம்து தஸ்யைவாயுக்தத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²: । தஸ்மிந்நுபந்யஸ்யமாந-ஏவ ஹி தத³யுக்தத்வம் ஸ்பு²டம் ப்ரதீயதே । ததா²ஹி-  ஸம்ஶயவாக்யேந தாவத்ப்ராணவ்யாவ்ருத்தத்வவாகா³த்³யேகாத³ஶாநுக³தமிந்த்³ரியத்வம் ஸித்³தா⁴ந்தே நிர்வக்தவ்யதயா உபக்ராந்தம் । அக்³ரே து தே³ஹாதி⁴ஷ்டா²நத்வே ஸதி ரூபாத்³யாலோசநகரணத்வமிந்த்³ரியத்வமிதி கர்மேந்த்³ரியேப்⁴யோ(அ)பி வ்யாவ்ருத்தம் நிருக்தம் । நிஷ்ப்ரயோஜநம் வா(அ)தி⁴கரணம் । யதி³ பூர்வபக்ஷரீத்யா ப்ராணாநுக³தமிந்த்³ரியத்வம் நிருச்யதே யதி³ வா ஸித்³தா⁴ந்தரீத்யா தத்³வ்யாவ்ருத்தம் உப⁴யதா²பி ஹி நாஸ்தி ப்ரயோஜநம் । ந ஹி வைஶேஷிகஶாஸ்த்ரவத்ஸாத⁴ர்ம்யவைத⁴ர்ம்யவிசாரார்தா² அஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ரவ்ருத்தி: । ந ச ப்ராணஸ்யேந்த்³ரியத்வே இந்த்³ரியேப்⁴ய ஏவ த்வம்பதா³ர்தோ² விவேக்தவ்ய: அநிந்த்³ரியத்வே து ப்ராணாத³பீதி ப்ரயோஜநபே⁴த³: ஶங்கநீய: । ந ஹீந்த்³ரியேப்⁴யோ(அ)ஹம் பி⁴ந்ந இதி த்வம்பதா³ர்தோ² விவேக்தவ்ய: கிம்த்வந்த⁴: காணோ மூகோ ப³தி⁴ர: குணி: க²ஞ்ஜ இத்யாதி³ரூபதத்ததி³ந்த்³ரியவிஶேஷாபே⁴த³ப்⁴ரமநிராஸாயாந்தா⁴த³ஹம் பி⁴ந்ந இத்யாதி³ப்ரகாரேண । அத: ப்ராணத்³வாத³ஶாநாமிந்த்³ரியத்வே(அ)பி ப்ராணாத³பி த்வம்பதா³ர்த²ஸ்ய விவேக: கார்ய ஏவ । பா⁴ஷ்யகாரீயே து பூர்வபக்ஷே ப்ராணாத்³விவேகவ்யதிரேகேணேந்த்³ரியேப்⁴யோ விவேகோ ந கார்ய: । வ்ருத்திமத: ப்ராணாத்தத்த்வாந்தரஸ்ய தத்³வ்ருத்திப்⁴யஸ்தத்த்வாந்தரத்வஸ்ய கைமுதிகந்யாயேந ஸித்³தே⁴: । பாணிநி ஸ்ம்ருதிமவலம்ப்³ய பூர்வபக்ஷோ(அ)பி துச்ச²: தாமேவாவலம்ப்³யேந்த்³ரத்³ருஷ்டேஷு விஷயேஷ்விந்த்³ரஜுஷ்டேஷு போ⁴க்³யேஷ்விந்த்³ரஸ்ருஷ்டேஷு க⁴டாதி³ஷ்விந்த்³ரத³த்தேஷு க்³ராமாதி³ஷு சேந்த்³ரியத்வபூர்வபக்ஷப்ரஸங்கா³த் இந்த்³ரியஶப்³த³ரூடி⁴மவலம்ப்³யாதிப்ரஸங்க³பரிஹாரே தத ஏவ ப்ராணவ்யாவ்ருதேரபி லாபா⁴த் ஸூத்ரயோஜநாக்லேஶபி⁴யா துச்சா²தி⁴கரணார்த²பரிக்³ரஹஸ்து வதா³ந்யக்³ருஹாந்த:ப்ரவேஶக்லேஶபி⁴யா தத்³த்³வாரத்³ருஷ்டபரிக்³ரஹதுல்ய: । ந ச பா⁴ஷ்யகாரமதே ஸூத்ரயோஜநாக்லேஶோபி । ததா²ஹி- ப்ரதிஜ்ஞாத்⁴யாஹாரஸ்தாவத³ஸித்³த⁴: । தே வாகா³த³ய: ஶ்ரேஷ்டா²த³ந்யத்ர ஶ்ரேஷ்டா²த³ந்யே தத்த்வாந்தராணீதி ஸௌத்ரபடைரேவ ப்ரதிஜ்ஞாலாபா⁴த் । பே⁴த³ஶ்ருதேரித்யநேந பைாநருக்த்யமப்யஸித்³த⁴ம் தத்³வ்யபதே³ஶாதி³த்யஸ்ய உத்பத்திவ்யபதே³ஶாதி³த்யே-தத³ர்த²கத்வேந பே⁴த³வ்யபதே³ஶாதி³த்யேதத³ர்த²கத்வாபா⁴வாத் । உத்பத்திவ்யபதே³ஶ: ப்ராணே(அ)ப்யஸ்தீதி வ்யபி⁴சாரவாரணாய ஶ்ரேஷ்டா²த³ந்யத்ரேதி ஹேதாவபி விஶேஷணம் । இந்த்³ரியாணீதி மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி சேத்யேதச்ச்²ருதிக³தஶப்³தா³நுகரணம் । தத்ர இதிஶப்³த³மாத்ரமத்⁴யாஹர்தவ்யம் । ததா² ச ஶ்ரேஷ்ட²வ்யதிரேகேண ஶ்ரேஷ்டோ²த்பத்திவ்யதிரேகேணே-ந்த்³ரியாணி ஜாயந்த இதி ஶப்³தே³நோத்பத்திவ்யபதே³ஶாதி³தி ஹேத்வர்தோ² ப⁴வதீதி ஶ்ரேஷ்ட²வ்யதிரேகோக்த்யா ஶ்ரேஷ்டோ²த்பத்திவ்யதிரேக இந்த்³ரியாணாமுத்பத்திவ்யபதே³ஶோக்திஸாமர்த்²யால்லப்⁴யதே । யதா² ஸிம்ஹதுல்யபராக்ரமோ ராஜேத்யத்ர ராஜ்ஞ: பராக்ரமோக்திஸாமர்த்²யாத்ஸிம்ஹோக்த்யா ஸிம்ஹபராக்ரமோ லப்⁴யதே । ஏவம்பூ⁴த ஏவ ஹேத்வர்தோ² பா⁴ஷ்யே வ்யபதே³ஶபே⁴தா³தி³த்யநேந வ்யபதே³ஶவிஶேஷாதி³த்யர்த²கேந விவக்ஷித: । அத ஏவ கோ(அ)யம் வ்யபதே³ஶபே⁴த³ இதி ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஹேத்வர்த²ஸ்யைவ விவரணமுத்தரத்ர க்ரியதே ந து ஹேத்வர்த²ஸ்ய ப்ரஸாத⁴நம் ஹேத்வர்த²ஸ்வரூபஸ்யைவ ப்ரஶ்நத³ர்ஶநாத் । அத: ஶ்ரேஷ்டா²த³ந்யத்ரேத்யேதத்³தே⁴தாவப்யந்வேதி இந்த்³ரியாணீத்யேதத்³தே⁴தாவேவாந்வேதீதி। இத³ம் ஸர்வம் பா⁴ஷ்யாபி⁴மதமேவ । தச்ச²ப்³த³ஸ்யாநந்தரோக்தபராமர்ஶகத்வமப்யுபபத்³யதஏவ ந வியத³ஶ்ருதே (ப்³ர. அ. 2 பா. 3 ஸூ. 1) ரித்யாரப்⁴யோத்பத்தே: ப்ரக்ருதத்வாத், ததா² ப்ராணா: (ப்³ர. அ. 2 பா. 4 ஸூ. 1) ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்சே (ப்³ர. அ. 2 பா. 4 ஸூ. 8) தி ஸூத்ரயோ: ப்ராணேந்த்³ரியவிஷயதயாபி தஸ்யா: ப்ரக்ருதத்வாத் । ஏதஸ்மாஜ்ஜாயத இதி விவக்ஷிதமூலஶ்ருத்யுபாத்ததயா(அ)பி தத்பராமர்ஶோபபத்தேஶ்ச । ததா² ப்ராணா இதி ஸூத்ரே ஹி விஷயவாக்யஸம்நிஹிதோபமாநஸ்யாபி தச்ச²ப்³தே³ந பராமர்ஶோ(அ)ங்கீ³க்ருத: । இஹேந்த்³ரியாணீதி ஸௌத்ரஶப்³தே³நைவோபாத்தே மூலஶ்ருதிவாக்யே தத்ஸம்நிஹிதபராமர்ஶ: ஸுதராமுபபத்³யதே । ஏதேந- ப்ராண இந்த்³ரியாணீதி ஸம்ஜ்ஞாபே⁴த³மாத்ரம் ந தத்த்வாந்தரத்வஸாத⁴கமிதி ஶங்கா(அ)பி- நிரஸ்தா ப்ராணோத்பத்திவ்யதிரேகேணோத்பத்திகத²நஸ்ய ஹேத்வர்த²த்வாத் । நந்வேவமபி ஶ்ரேஷ்டா²த³ந்யத்ரேத்யஸ்ய ஸாத்⁴யாந்விதஸ்ய ஹேதாவவ்யாவ்ருத்த்யா(அ)ந்வய: ஹேதாவிதிஶப்³தா³த்⁴யாஹாரஶ்சேதி க்லேஶோ(அ)ஸ்தீதி- சேத்³ ந பரமதே(அ)ப்யாவ்ருத்த்யா தத³ந்வயாவஶ்யம்பா⁴வாத் । டீகாயாம் ஹி- தேநேந்த்³ரியஶப்³தே³ந தேஷாம் வாகா³தீ³நாம் வ்யபதே³ஶாதி³தி ஹேதுருக்த: ஸ து வாகா³தீ³நாமேவ ஶ்ரேஷ்ட²ம் வர்ஜயித்வேந்த்³ரியஶப்³தே³ந வ்யபதே³ஶாதி³த்யவதா⁴ரணாபேக்ஷ: அந்யதே²ந்த்³ரியவ்யபதே³ஶஸ்ய ப்ராணவ்யாவ்ருத்தத்வாப்ரதீதௌ தத்ப்ரவ்ருத்திநிமித்தஸ்யேந்த்³ரியத்வஸ்ய ப்ராணாத்³வ்யாவ்ருத்த்யஷித்³தே⁴: । அத ஏவ சாசார்யைர்த³ர்பணே ஸாவதா⁴ரணோ ஹேதுருபந்யஸ்த:- தேநேந்த்³ரியஶப்³தே³ தேஷாமேவ வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரே வ்யபதே³ஶாதி³தி। ஏதேந- ஹேதாவிதிஶப்³தா³த்⁴யாஹாரக்லேஶோ(அ)பி- நிரஸ்த: । பரமதஏவ பே⁴த³ஶ்ருதே- (ப்³ர. அ. 2 பா. 4 ஸூ. 8) ரித்யதி⁴கரணாந்தரஸூத்ரே வாகா³தீ³நீந்த்³ரியாணி ஶ்ரேஷ்டா²த்தத்த்வாந்தராணீதி ப்ரதிஜ்ஞாத்⁴யாஹாரார்த²ப³ஹுக்லேஶஸத்³பா⁴வாத் । இந்த்³ரியாணி ஶ்ரேஷ்டா²த³ந்யத்ரேத்யஸ்மாத்ஸூத்ராத³நுஷங்க³த: ப்ரதிஜ்ஞா லப்⁴யத இதி சேத்தர்ஹி ஶ்ரேஷ்டா²த³ந்யத்ரேத்யஸ்ய தே வாகா³த³ய: ஶ்ரேஷ்டா²த³ந்யத்ரேந்த்³ரியாணீதி பூர்வாதி⁴கரணஸாத்⁴யாந்விதஸ்ய புநஸ்தத்³தே⁴தாவந்விதஸ்ய பே⁴த³ஶ்ருதேரிதி ஸூத்ரே(அ)ப்யந்வய இதி பரமத ஏவாதிக்லேஶ: । அஸ்மந்மதே த்விந்த்³ரியாணீத்யஸ்ய விநைவேதிஶப்³தா³த்⁴யாஹாரம் தஇந்த்³ரியாணீதி பக்ஷநிர்தே³ஶார்த²த்வேநாப்யஸ்த்யுபபத்தி: । ததா² பக்ஷநிர்தே³ஶஸ்ய மந:ஸர்வேந்த்³ரியாணி சேதீந்த்³ரியோத்பத்திப்ரதிபாத³கவாக்யஸ்மரணார்த²த்வாத்³ ந வையர்த்²யம் தத ஏவ தத்ஸ்மாரணஸித்³தே⁴: ந ஹேதாவபி தத³ந்வயாபேக்ஷா இதி ஶப்³தா³த்⁴யாஹாரேண ஹேதௌ தத³ந்வயஸ்யாபி அநுக்ருதேஸ்தஸ்ய சேதி ஸூத்ரே தஸ்ய சேத்யம்ஶஸ்யைவ விவக்ஷிதஶ்ருதிவாக்யஸூசநப்ரயோஜநாத் । தஸ்மாத்ஸ்வரூபவ்யாக்ரியைவ நிராக்ரியேத்யபி⁴ப்ரேத்ய டீகாயாம் வ்ருத்திகாரமதோபந்யாஸ இத்யேவ யுக்தம் ॥17॥18॥19॥

ஸம்ஜ்ஞாக்ல்ருப்த்யதி⁴கரணவிஷயா:

ஸம்ஜ்ஞாமூர்த்திக்ல்ருப்திஸ்து த்ரிவ்ருத்குர்வத உபதே³ஶாத் ॥ 20 ॥

விஷயப்ரத³ர்ஶகம் பா⁴ஷ்யமுதா³ஹ்ருத்ய வ்யாசஷ்ட இதி ।

பா⁴ஷ்யம் க்³ருஹீத்வா தது³தா³ஹ்ருதம் விஷயவாக்யம் வ்யாசஷ்ட இத்யர்த²: ।

அருணாதா³விதி ।

யத்³யப்யருணாதி⁴கரணே ஏகஹாயநீத்³ரவ்யவதா³ருண்யஸ்யாபி ஸாக்ஷாதே³வ க்ரயாந்வய: ஶாப்³தோ³ வ்யுத்பாதி³த: ததா²பி ஶ்ருதக்ரயஸாத⁴நத்வநிர்வாஹார்த²மாருண்யஸ்யைகஹாயநீ-த்³ரவ்யாவச்சே²த³கத்வேநார்த²: பார்ஷ்ணிகாந்வயோ(அ)ப்⁴யுபக³த இதி தத³பி⁴ப்ராயா பரம்பராஸம்ப³ந்தோ⁴க்தி: । ஸப்தத³ஶாரத்நிர்வாஜபேயஸ்ய யூப இதி து ஸாக்ஷாத்ப்ரதா⁴நஸம்ப³ந்தா⁴(அ)ஸம்ப⁴வேந ஶாப்³த³பரம்பராஸம்ப³ந்தா⁴ஶ்ரயணே உதா³ஹரணம் ।

யத்ர ச கர்தா கர்த்ரந்தரம் ப்ரதி கரணமிதி ।

ஜீவஸ்தாவத் த்ருதீயாஶ்ருத்யா கரணத்வேந ப்ரதீயதே சேதநஸ்ய சேதநாந்தரம் கர்தாரம் ப்ரதி கரணதயாபகரணத்வம் ச ப்ரயோஜ்யகர்த்ருத்வேநைவ ப⁴வதி நாந்யதே²தி பா⁴வ: । ந ச பாசயத்யோத³நம் தே³வத³த்தேநேதிவதி³ஹ த்ருதீயாயா: கர்த்தர்த²த்வம் ஶங்கநீயம் தத்ர ண்யந்ததா⁴தூக்தாக்²யாதாபி⁴ஹிதகர்த்ருகப்ரயோஜகவ்யாபாரவ்யதிரேகேண தத்ப்ரக்ருதிபூ⁴தபசத்யர்தா²-நபி⁴ஹிதகர்த்ருகப்ரயோஜ்யவ்யாபாரவதி³ஹாக்²யாதாபி⁴ஹிதகர்த்ருகாத்⁴யாரோபிதப்ரயோஜகவ்யாபாரரூபவ்யாபாரவ்யதிரேகேணாநபி⁴ஹிதகர்த்ருகஸ்ய கஸ்யசித்ப்ரயோஜ்யவ்யாபாரஸ்யாபா⁴வாத் । தஸ்மாது³த்தமபுருஷநிர்தி³ஷ்டாயா தே³வதாயா: கர்த்ருத்வேநாந்வயே ஸதி த்ருதீயாந்தநிர்த்³தி³ஷ்டஸ்ய ஜீவஸ்ய தஸ்யாம் கரணத்வேநைவாந்வயோ வக்தவ்ய இதி பா⁴வ: ।

ப்ரதா⁴நாந்வயயோக்³யதாயாமிதி ।

யதே²ஷ்டகா: பக்த்வா பு⁴ங்க்தே இத்யத்ரேடகாநாம் ப்ரதா⁴நக்ரியாந்வயா(அ)யோக்³யத்வா-து³பஸர்ஜநக்ரியாந்வய: ததே²ஹாபீத்யர்த²: । ப்ரவேஶக்ரியாந்வயபக்ஷே(அ)பி ந கர்தரி த்ருதீயா । ந ச யதே²ஷ்டகா: பக்த்வா பு⁴ங்க்தே இத்யஷ்டகாநாம் கர்மத்வஸ்ய க்த்வாப்ரத்யயேநாநபி⁴தா⁴நாதி³ஷ்டகா இதி கர்மணி த்³விதீயா ததே²ஹ கர்தரி த்ருதீயா ஶங்கநீயா யுக்தா தத்ர க்த்வாப்ரத்யயஸ்ய கர்மாநபி⁴தா⁴யித்வாத்³ த்³விதீயா ஸமாநகர்த்ருகயோ: பூர்வகால இதி ஸ்மரணாதி³ஹ க்த்வாப்ரத்யயேந கர்துரபி⁴தா⁴நமஸ்தீதி ந கர்தரி த்ருதீயா யுக்தா । ந ச- க்ரியாத்³வயகர்துரைக்யமேவ க்த்வாப்ரத்யயார்த²: ந து தத்³க³தகர்த்ருஶக்திரப்யதஸ்தத³ந-பி⁴தா⁴நாத்தத்ர த்ருதீயா ப⁴விதுமர்ஹதீதி- ஶங்கநீயம் ததா² ஸதீஷ்டகா: பக்த்வா(அ)ஹம் போ⁴க்ஷ்ய இத்யத்ராபி மயேதி த்ருதீயாப்ரஸங்கா³த் । ந ச- போ⁴ஜநக்ரியாகர்துராக்²யாதேநாபி⁴தா⁴நா-த்த்ருதீயா ந ப⁴வதீதி வாச்யம் ந ஹ்யநபி⁴ஹிதஸூத்ரஸ்யாபி⁴ஹிதகாரகஶக்த்யாஶ்ரயே த்ருதீயா ந ப⁴வதீத்யர்த²: கிம்த்வநபி⁴ஹிதகாரகஶக்த்யாஶ்ரயே ப⁴வதீதி பா⁴ஷ்யவார்திகயோ: பர்யுதா³ஸபக்ஷாஶ்ரயணாத் । அத ஏவ ப்ராஸாதே³ ஆஸ்த இத்யத்ர ப்ரஸீத³ந்த்யஸ்மிந் ஜநா இத்யர்தே² விஹிதேந க⁴ஞா ப்ரஸாத³நக்ரியாதி⁴கரணத்வஸ்யாபி⁴ஹிதத்வே(அ)பி ஆஸிக்ரியாதி⁴-கரணத்வஸ்யாநபி⁴தா⁴நாத் ஸப்தமீ । ஏவமிஹாபி பு⁴ஜிக்ரியாகர்த்ருத்வஸ்யாபி⁴தா⁴நே(அ)பி பாகக்ரியாகர்த்ருத்வாநபி⁴தா⁴நாத் த்ருதீயா ஸ்யாத் । தஸ்மாத்தத்ர க்த்வாப்ரத்யயேந கர்த்ருஶக்த்யபி⁴தா⁴நமாஶ்ரித்யைவ த்ருதீயாபா⁴வ உபபாத³நீய: ததே²ஹாபி கர்தரி த்ருதீயா ந ப⁴வதீதி கரணார்தை²வ ஸேதி யுக்தம் । தத³யமர்த²:- ஸேயம் தே³வதா ஜீவரூபேணாநுப்ரவிஶ்ய தத்³போ⁴கா³ர்த²ம் நாமரூபே வ்யாகரவாணீதி ஸம்கல்பிதவதீதி॥20॥21॥22॥