पूर्णानन्दीया

பூர்ணாநந்தீ³

யத்³ப்³ரஹ்மகோ³சரவிசித்ரதம:ப்ரபா⁴வாத்ஸம்ஸாரதீ⁴ஜநிதது³:க²மபூ⁴ஜ்ஜநஸ்ய । >
யத்³ப்³ரஹ்மதீ⁴ஜநிதஸௌக்²யமபூ⁴ச்ச தஸ்ய தம் ருக்மிணீஸஹிதக்ருஷ்ணமஹம் நமாமி ॥ 1 ॥

யத்பாத³பத்³மப⁴ஜநேஷ்வநுரக்தசித்தா: மோக்ஷங்க³தா ஹ்யதிது³ராத்மஜநா: கிமந்யே ।
யல்லீலயா ஜக³த³பூ⁴த்³விவித⁴ஸ்வரூபம் தம் ருக்மிணீஸஹிதக்ருஷ்ணமஹம் நமாமி ॥ 2 ॥

காஶிகாதீ⁴ஶவிஶ்வேஶம் நமாமி கருணாநிதி⁴ம் ।
உமாங்க³ஸங்கா³த³நிஶம் பிஶங்கா³ங்க³ப்ரகாஶகம் ॥ 3 ॥

யஸ்ய ஸ்ம்ருதேரபி ச ஶிஷ்யஜநா ப⁴வந்தி காமாதி³தோ³ஷரஹிதா ஹ்யதிஶுத்³த⁴சித்தா: ।
யத்³த்⁴யாநத: பரமகாரணஸுஸ்தி²ராஸ்தே தம் ஶ்ரீகு³ரும் பரமஹம்ஸயதிம் நமாமி ॥ 4 ॥

யோ த்³ருஶ்யதே॓(அ)யமிதி ஸத்யசிதா³த்மகாத்மா ஶிஷ்யாதி³புண்யபரிபாகவஶாதி³தா³நீம் ।
சித்³யோக³தா⁴ரிணமஜஸ்த்ரமஜம் ஸ்மிதாஸ்யம் தம் ஶ்ரீகு³ரும் பரமஹம்ஸயதீம் நமாமி ॥ 5 ॥

ஷட்ஶாஸ்த்ரபாரீணது⁴ரீணஶிஷ்யைர்யுக்தம் ஸதா³ ப்³ரஹ்மவிசாரஶீலை: ।
அத்³வைதவாணீசரணாப்³ஜயுக்³மம் முக்திப்ரத³ம் தத்ப்ரணதோ(அ)ஸ்மி நித்யம் ॥ 6 ॥

ஸூத்ரபா⁴ஷ்யக்ருதௌ நத்வா ஹ்யதிஶ்ரேஷ்டா²ந் கு³ரூநபி ।
அபி⁴வ்யக்தாபி⁴தா⁴வ்யாக்²யா க்ரியதே பு³த்³தி⁴ஶுத்³த⁴யே ॥ 7 ॥

ரத்நப்ரபா⁴ம் து³ரூஹாம் வ்யாக²ரோமி யதா²மதி ।
தீ⁴க்ருதாநமிதாந்தோ³ஷாந் க்ஷமத்⁴வம் விபு³தா⁴ ! மம ॥ 8 ॥

அத்ர தாவத்ஸ்வரூபதடஸ்தலக்ஷணப்ரமாணதத்ஸாத⁴நைஸ்தாத்பர்யாத³த்³விதீயப்³ரஹ்மபோ³த⁴கம் ஶ்ரீமச்சா²ரீரகம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாசிக்²யாஸு: ஶ்ரீராமாநந்தா³சார்ய: ப்ராரிப்ஸிதக்³ரந்த²பரிஸமாப்தயே ப்ரசயக³மநாய ஶிஷ்டாசாரபரிபாலநாய ச “ஸமாப்திகாமோ மங்க³லமாசரேத்“ இத்யநுமிதஶ்ருதிபோ³தி⁴தகர்தவ்யதாகம் ஶாஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யஸ்வவிஶிஷ்டேஷ்டதே³வதாநமஸ்காரலக்ஷணம் மங்க³லமாசரந் ஶிஷ்யஶிக்ஷாயை க்³ரந்த²தோ² நிப³த்⁴நாதி –

யமிஹேதி ।

இஹ வ்யவஹாரபூ⁴மாவித்யர்த²: । அபிஶப்³த³ஸ்ய வ்யுத்க்ரமேணாந்வய: । அரிஸஹோத³ரோ(அ)பி பி³பீ⁴ஷண: மோக்ஷலங்காஸாம்ராஜ்யரூபம் மஹத்பத³மாப ப்ராப்தோ(அ)பூ⁴தி³தி க்ரியாகாரகயோஜநா । அநந்தஸுக²க்ருதிமித்யநேந ஸ்வரூபலக்ஷணம் , இதரேண தடஸ்த²லக்ஷணம் சோக்தமிதி பா⁴வ: ॥ 1 ॥

ஶ்ரீகௌ³ர்யேதி ।

ஶ்ரீகௌ³ர்யேத்யாதி³த்ருதீயாத்ரயம் காரணார்த²கம் , கரணம் நாமாஸாதா⁴ரணம் காரணம் , ததா² ச கரணார்தே² த்ருதீயேத்யுக்த்யா(அ)ர்த²ப்ரதா⁴நாதி³கம் ப்ரதி ஶ்ரீகௌ³ர்யாதி³: கரணம் , ஈஶ்வரஸ்து ஸாதா⁴ரணகாரணமிதி ஜ்ஞாபிதம் । நசேதராபேக்ஷாயாம் ஸத்யமீஶ்வரஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யஹாநி: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ? பாகாதே³: காஷ்டாத்³யபேக்ஷாஸத்த்வே(அ)பி தே³வத³த்தஸ்ய தத்கர்த்ருத்வேந காரகாப்ரேயத்வரூபஸ்வாதந்த்ர்யத³ர்ஶநாத் , அத: ஸ்வேஷ்டதே³வதாயா ந ஸ்வாதந்த்ர்யஹாநிரிதி பா⁴வ: । து³ண்டி³: விக்⁴நேஶ்வர: இத்யர்த²: । இத³ம் பத³ம் ரூட⁴மிதி ஜ்ஞேயம் । உபகரணை: ஸாத⁴நைரித்யர்த²: । அந்தவிது⁴ரம் நாஶரஹிதம் ஷட்³பா⁴வவிகாரரஹிதமிதி பா⁴வ: ॥ 2 ॥

மூகரஹித இதி ।

மூகோ(அ)பி பண்டி³த: ஶாஸ்த்ரார்த²ஜ்ஞாநபூர்வகவாக்ப்ரௌடி⁴மஶாலீ இத்யர்த²: ॥ 3 ॥

கு³ருபரமகு³ருபரமேஷ்டீ²கு³ரூந் ஸ்தௌதி –

காமாக்ஷீதி ।

அத்³வைதபா⁴ஸேதி ।

அத்³வைதப்³ரஹ்மவிஷயகஶாஸ்த்ரஜந்யப்ரமித்யேத்யர்த²: । ஶ்ரீகு³ரோ: ஸ்மிதாஸ்யத்வம் நாம ஜீவந்முக்தித்³யோதகமுக²விகாஸவத்வம் । நிவ்ருத்த: மோக்ஷமுக²ம் ப்ராப்தோ(அ)ஸ்மி । யதா²(அ)லி: கமலக³: ஸந் மகரந்த³பாநேந நிவ்ருத்தோ ப⁴வதி ததா² ஶ்ரீகு³ருபாத³பத்³மாநுஸந்தா⁴ந: ஸந் தத்ப்ரஸாதா³ஸாதி³தாத்³வைதஜ்ஞாநேநாஹம் ப்³ரஹ்மாநந்த³மநுப⁴வாமீதி பா⁴வ: ।

க்³ரந்த²த்³ரஷ்ட்ரூணாமநாயாஸேநார்த²போ³தா⁴ய ஸ்வக்ருதஶ்லோகாநாம் ஸ்வயமேவ வ்யாக்²யாமாரப⁴தே –

மோக்ஷபுர்யாமிதி ।

“ப்ரக்ருஷ்டம் ப்ரசுரம் ப்ராஜ்யமத³ப்³ரம் ப³ஹுலம்” இதி கோஶமாஶ்ரித்ய வ்யாக்²யாதி –

ஸம்பூர்ணமிதி ।

அபி⁴த்பத³ஸ்யாபே⁴தா³ர்த²கத்வம் கத²யந் ஶிவராம இதி ஸ்வநாம்நைவ ஶிவராமயோர்வேதா³ந்தேதிஹாஸபுராணப்ரதிபாத்³யமபே⁴த்³யம் ஶ்ரீஶிவராமயோகி³நோ ஜ்ஞாபயந்தீத்யதோ தே³வதாகடாக்ஷலப்³தா⁴த்³த்³வைதநிஷ்டா²பராஶ்ச பரமேஷ்டீ²கு³ரவ: இத்யேதமர்த²ம் ஸ்பு²டீகரோதி கிஞ்ச ஶிவஶ்சாஸாவிதி । ஸ்வநாம்நேத்யநேநாத்³வைதஸாத⁴கயுக்த்யந்வேஷணாய தேஷாம் சித்தவ்யக்³ரதா நாஸ்தீதி த்³யோத்யதே । கு³ருப்⁴ய: பரமேஷ்டி²கு³ருப்⁴ய இத்யர்த²: । ஶ்ரீமத்³கோ³பாலஸரஸ்வதீபி⁴ரிதி பரமகு³ருபி⁴ரித்யர்த²: ॥ 4 ॥ தீர்த² இதி ஶாஸ்த்ர இத்யர்த²: । ஹம்ஸபத³ஸ்ய பக்ஷிபரத்வே து ஜால இத்யர்த²: ॥ 5 ॥

வ்யாக்²யேதி ।

பத³ச்சே²த³: பதா³ர்தோ²க்திர்விக்³ரஹோ வாக்யயோஜநா ।
ஆக்ஷேபஶ்ச ஸமாதா⁴நமேதத்³ வ்யாக்²யாநலக்ஷணம் ॥
இதி வ்யாக்²யாநலக்ஷணம் வேதி³தவ்யம் ।

பா⁴ஷ்யரத்நப்ரபே⁴தி ।

பா⁴ஷ்யமேவ ரத்நம் தஸ்ய ப்ரபே⁴த்யர்த²: । பா⁴ஷ்யார்த²ப்ரகாஶகத்வாத³ஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய பா⁴ஷ்யரத்நப்ரபே⁴தி நாமதே⁴யமிதி பா⁴வ: ॥ 6 ॥

பா⁴ஷ்யம் ப்ராப்யேதி ।

பா⁴ஷ்யேண ஸம்ப³த்⁴யேதி யாவத் । வாக்³பா⁴ஷ்யயோர்வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயபா⁴வ: ॥ 7 ॥

நநு “ஸித்³தா⁴ர்த²ம் ஸித்³த⁴ஸம்ப³ந்த³ம் ஶ்ரோதும் ஶ்ரோதா ப்ரவர்ததே” இத்யவஶ்யவக்தவ்யஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரயோஜநாதே³ரப்ரதிபாத³நாத் ப்ரேக்ஷாவதாம் ப்ரவ்ருத்திர்ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய யே விஷயப்ரயோஜநாதி⁴காரி ஸம்ப³ந்தா⁴ஸ்த ஏவ ஸ்வக்ருதக்³ரந்த²ஸ்யேதி பா⁴ஷ்யோக்தவிஷயாதீ³ந் ஜ்ஞாபயந் க்ருத்ஸ்நஶாஸ்த்ரஸ்ய முக்²யம் விஷயம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி –

யத³ஜ்ஞாநேதி ।

தத³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யநேந விஷயோ போ³த்⁴யதே, தேநைவ ப²லஸ்ய ப்ராப்யதாஸம்ப³ந்த⁴:, ஆநந்தா³வாப்திரூபப்ரயோஜநமபி த்³யோத்யதே, நிர்ப⁴யமித்யநேநாநர்த²நிவ்ருத்திரூபப்ரயோஜநமுச்யதே । அதி⁴காரீ த்வர்தா²த்ஸித்³த்⁴யதீதி பா⁴வ: ॥ 8 ॥

நநு ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய விஷயவாக்யத்வேநாபி⁴மதா ஶ்ரோதவ்யாதி³ஶ்ருதி: விதி⁴ப்ரதிபாதி³கா, ப்ரத²மஸூத்ரம் து ஜிஜ்ஞாஸாப்ரதிபாத³கம் , யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யமத்⁴யாஸப்ரதிபாத³கம் ப⁴வதி, ததா² ச பி⁴ந்நார்த²ப்ரதிபாத³கத்வாத் ஶ்ருதிஸூத்ராத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யாணாம் கத²மேகவாக்யதேத்யாஶங்க்ய வ்யாசிக்²யாஸிதஸ்ய வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரஸ்யாநாரம்ப⁴ணீயத்வதோ³ஷநிராஸே ப்ரவ்ருத்தப்ரத²மஸூத்ராத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யயோ: ஶ்ரோதவ்ய இத்யாதி³ஶ்ருதிஸூத்ரயோஶ்ச ஸூத்ரோத்பத்திஸாத⁴நபூர்வகமேகார்த²த்வப்ரதிபாத³நத்³வாரை ஏகவாக்யதாம் ஸாத⁴யிதும் பாதநிகாம் ரசயதி –

இஹ க²ல்வித்யாதி³நா – ப்ரத²மம் வர்ணயதீத்யந்தேந ।

தத்ர இஹ க²ல்வித்யாரப்⁴ய ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா கர்தவ்யேதீத்யந்தக்³ரந்த²: ஸூத்ரஸாத⁴நத்³வாரா ஶ்ருதிஸூத்ரயோ: ப்ராதா⁴ந்யேநைகவாக்யதாப்ரதிபாத³நபர: । தத்ர ப்ரக்ருதிப்ரத்யயார்த²யோரித்யாரப்⁴ய ப்ரத²மம் வர்ணயதீத்யந்தக்³ரந்த²ஸ்து ஸூத்ராத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யயோ: ப்ராதா⁴ந்யேநைகவாக்யதாப்ரதிபாத³நபர இதி பாதநிகாக்³ரந்த²விபா⁴க³: । இதா³நீம் பாதநிகாயாம் காநிசித் பதா³நி ஸங்க்³ருஹ்ய ஸுக²போ³தா⁴ய வாக்யார்தோ² விரச்யதே । இஹ வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரே ஶ்ரோதவ்ய இதி விதி⁴ருபலப்⁴யதே, உபலப்⁴யமாநஸ்ய விதே⁴: கஶ்சித³நுப³ந்த⁴சதுஷ்டயம் ஜிஜ்ஞாஸதே தஜ்ஜிஜ்ஞாஸிதமநுப³ந்த⁴சதுஷ்டயம் ந்யாயேந நிர்ணேதும் ஶ்ரீபா³த³ராயண: ஸூத்ரம் ரசயாஞ்சகார, தஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ப்ரஸக்தாநுப்ரஸக்திபூர்வகமேகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வரூபம் ஶ்ரோதவ்ய இத்யாதி³ஶ்ருதிஸம்ப³ந்த⁴ம் கத²யந்நத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யஸம்ப³ந்த⁴ம் கத²யதீதி பீடி²காக்³ரந்த²ஸ்ய நிஷ்க்ருஷ்டோ(அ)ர்த²: । இஹ வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரே ஶ்ரவணவிதி⁴ருபலப்⁴யத இத்யந்வய: ।

நநு கிம் ஜ்ஞாநிநம் ப்ரதி விதி⁴ருபலப்⁴யதே உதாஜ்ஞாநிநம் ப்ரதி, உப⁴யதா² விதி⁴வையர்த்²யம் ஸ்யாத் , ஜிஜ்ஞாஸா(அ)நுபபத்தேரித்யத ஆஹ –

ஸ்வாத்⁴யாய இதி ।

விதே⁴ர்நித்யத்வம் நாமாகரணே ப்ரத்யவாயபோ³த⁴கத்வம் । அதீ⁴த: ஸாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயோ யேந ஸ இதி விக்³ரஹ: । அதீ⁴தஸாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயே புருஷே - இத்யர்த²: । ததா² சாதீ⁴தஸாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயேநாபாதநிர்விஶேஷப்³ரஹ்மஜ்ஞாநவந்தம் புருஷமுத்³தி³ஶ்ய விதி⁴ருபலப்⁴யத இதி பா⁴வ: ।

விதி⁴வாக்யாந்யுதா³ஹரதி –

தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வேதி ।

கேசித்து – ஶ்ரோதவ்ய இத்யத்ர ந விதி⁴:, ஸர்வேஷாம் வேதா³ந்தாநாமத்³விதீயப்³ரஹ்மதாத்பர்யநிஶ்சயாத்மகே ஶ்ரவணே வித்⁴யயோகா³த் , கிந்து ஶ்ரோதவ்ய இத்யாதி³: விதி⁴ச்சா²யாப(அ)(அ)ந்ந: ஸ்வாபா⁴விகப்ரவ்ருத்திவிஷயவிமுகீ²கரணார்த²ம் இதி வத³ந்தி । கேசித³பூர்வவிதி⁴ரிதி । கேசித்பரிஸங்க்யாவிதி⁴ரிதி வத³ந்தி । தேஷாம் மதம் நிராகர்தும் நியமவிதி⁴ம் ஸாத⁴யதி –

தஸ்யார்த² இதி ।

ஶ்ரவணபத³ஸ்ய விசாரார்த²கத்வம் கத²யந் வேதே⁴ரர்த²ம் கத²யதி –

அம்ருதத்வேதி ।

விசாரோ நாமோ ஹாபோஹாத்மகமாநஸக்ரியாரூபஸ்தர்க: । ஏவகாரஸ்யோப⁴யத்ராந்வய: । வேதா³ந்தவாக்யைரேவ விசார இத்யநேந ஸ்த்ரீஶூத்³ராதீ³நாம் புராணாதி³ஶ்ரவணேந பரோக்ஷமேவ ஜ்ஞாநம் ஜாயதே, தேந ஜந்மாந்தரே வேதா³ந்தஶ்ரவணே(அ)தி⁴கார:, தேநாபரோக்ஷஜ்ஞாநமித்யர்தோ²(அ)பி க³ம்யதே । அத்³வைதாத்மவிசார ஏவேத்யநேந த்³வைதஶாஸ்த்ரவிசாரோ நிரஸ்யதே ।

வேதா³ந்தவாக்யைரேவேத்யநேந வைதி³காநாம் புராணாதி³ப்ராதா⁴ந்யம் நிரஸ்யத இதி விபா⁴க³மபி⁴ப்ரேத்ய நியமவித்⁴யங்கீ³காரே ப²லிதமர்த²மாஹ –

தேநேதி ।

தேநேதித்ருதீயா ஸமாநாதி⁴கரணா । விதே⁴: காம்யத்வம் நாம காமநாவிஷயஸாத⁴நபோ³த⁴கத்வம் । பக்ஷப்ராப்தஸ்யாப்ராப்தாம்ஶபரிபூரணப²லகோ விதி⁴: நியமவிதி⁴ரித்யர்த²: ।

பரிஸங்க்²யாவிதி⁴பே⁴த³ம் ஜ்ஞாபயதி –

அர்தா²தி³தி ।

விதி⁴ப்ரதிபாத்³யவிசாரஸ்ய விதி⁴ஸந்நிஹிதவேதா³ந்தவாக்யாகாங்க்ஷாஸத்த்வேந புராணாதி³ப்ராதா⁴ந்யாதே³ர்நிராகாங்க்ஷத்வாதி³த்யர்த²: । வாஶப்³த³ஶ்சார்தே², வஸ்துக³தி: வாஸ்தவிகம் ஜ்ஞாநம் , ததா² சோக்தார்தே² ஸர்வேஷாம் வைதி³காநாம் ப்ரமா(அ)(அ)த்மகநிஶ்சய ஏவ ந ஸந்தே³ஹ இதி பா⁴வ: ।

தத்ரேதி ।

ஶ்ரவணவிதா⁴வுபலப்⁴யமாநே ஸதீத்யர்த²: ।

உபலம்பே⁴ ஹேதுமாஹ –

ப⁴க³வாநிதி ।

“உத்பத்திம் ச விநாஶம் ச பூ⁴தாநாமாக³திம் க³திம் ॥
வேத்தி வித்³யாமவித்³யாம் ச ஸ வாச்யோ ப⁴க³வாநிதி”
ப⁴க³வச்ச²ப்³தா³ர்த²: । ப³த³ரா: ப³த³ரீவ்ருக்ஷா: யஸ்மிந் தே³ஶே ஸந்தி ஸ தே³ஶவிஶேஷோ பா³த³ர: ஸ ஏவாயநம் ஸ்தா²நம் யஸ்ய ஸ பா³த³ராயண: ஶ்ரீவேத³வ்யாஸ:, அத்ர ஸம்ஜ்ஞாத்வாண்ணத்வப்ராப்த்யா கீடாதி³வ்ருத்திர்போ³த்⁴யா । ததி³தி ஜிஜ்ஞாஸாவிஷயீபூ⁴தமித்யர்த²: ।

ஶ்ரவணாத்³யாத்மகேதி ।

ஶ்ரவணாத்³யாத்மகம் யச்சா²ஸ்த்ரம் தஸ்யாரம்ப⁴: ப்ரவ்ருத்தி: தஸ்மிந் ப்ரயோஜகம் காரணமித்யர்த²: । ஶ்ரவணாதி³போ³த⁴கஶப்³தா³த்மகத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸ்ய ஶ்ரவணாத்³யாத்மகத்வமிதி பா⁴வ: । ஏவமுத்தரத்ர விஜ்ஞேயம் ।

ந்யாயேநேதி ।

“விஶயோ விஷயஶ்சைவ பூர்வபக்ஷஸ்ததோ²த்தரம் ।
ஸங்க³திஶ்சேதி பஞ்சாங்க³ம் ஶாஸ்த்ரே(அ)தி⁴கரணம் ஸ்ம்ருதம் “
இதி பஞ்சாவயவோபேதாதி⁴கரணாத்மகந்யாயேநேத்யர்த²: ।

ஸூத்ரமிதி ।

“அல்பாக்ஷரமஸந்தி³க்³த⁴ம் ஸாரவத்³விஶ்வதோ முக²ம் ।
அஸ்தோப⁴மநவத்³யம் ச ஸூத்ரம் ஸூத்ரவிதோ³ விது³:”
இதி ஸூத்ரலக்ஷணம் விஜ்ஞேயம் । (ஸாம்நி “ஹா வூஹா வூஹா” இத்யாத்³யர்த²ரஹிதவர்ண: ஸ்தோப⁴ஸம்ஜ்ஞக:, தத்³ரஹிதமஸ்தோப⁴மித்யர்த²: । )

அர்த²வாத³வாக்யைரதி⁴காரீ ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே, கர்தவ்யதாரூபஸம்ப³ந்த⁴ஸ்து விதி⁴நா ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே, விஷயப்ரயோஜநே தூப⁴யதா² ஜ்ஞாதும் ஶக்யேதே இத்யத: ப்ரத²மஸூத்ரம் வ்யர்த²மிதி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

விதி⁴வத்ஸந்நிஹிதார்த²வாத³வாக்யைரித்யர்த²: । விதி⁴ஸந்நிஹிதத்வம் வித்⁴யேகவாக்யதாபந்நத்வம் । அர்த²வாத³வாக்யத்வம் நாம வித்⁴யக⁴டிதத்வே ஸதி வைதி³கவாக்யத்வம் । தேந ஸ்வார்த²தாத்பர்யகாணாம் “தத்த்வமஸி, அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி” இத்யாதீ³நாமர்த²வாத³வாக்யத்வம் யுஜ்யத இதி பா⁴வ: ।

ப்ரத²மதோ(அ)தி⁴காரிணாம் நிரூபயதி –

ததா² ஹீத்யாதி³நா ।

ஶ்ரோதவ்ய இதி விதி⁴ஸந்நிஹிதார்த²வாத³வாக்யை: ஸாத⁴நசதுஷ்டயமுபபாத³யதி –

தத்³யதே²தி ।

க்ருதகம் கார்யம் । லோக்யதே(அ)நுபூ⁴யத இதி லோக: ஸஸ்யாதி³ரித்யர்த²: । நிர்வேத³ம் வைராக்³யமித்யர்த²: । ஶ்ரத்³தை⁴வ வித்தம் யஸ்ய ஸ: ஶ்ரத்³தா⁴வித்த: । ஸமாஹித: = ஏகாக்³ரசித்த: ।

நநு ஶ்ருதிபி⁴ர்விவேகாதி³விஶேஷணாந்யேவ ப்ரதிபாத்³யந்தே நாதி⁴காரீ ப்ரதிபாத்³யதே, உப⁴யத்ர தாத்பர்யே வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்ய விஶேஷணாநாம் த⁴ர்மத்வேந த⁴ர்மிணம் விநா ஸத்த்வாஸம்ப⁴வாத்³த⁴ர்பி⁴ரூபாதி⁴காரீ சார்தா²ஜ்ஜ்ஞாதும் ஶக்யத ஏவேத்யாஹ –

ததா² சேதி ।

யதே²தி ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி ஹ வா ய ஏதா ராத்ரீருபயந்தீதி வாக்யம் । அஸ்யார்த²: – ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி ப்ரதிதிஷ்டா²ஸந்தீத்யர்த²: । ப்ரதிஷ்டா²ம் ப்ராப்துமிச்ச²ந்தீதி யாவத் । உபயந்தீத்யத்ர உபேயுரிதி விதே⁴: பரிணாம:, யே ப்ரதிஷ்டா²ம் ப்ராப்துமிச்ச²ந்தீதி யாவத் । உபயந்தீத்யத்ர உபேயுரிதி விதே⁴: பரிணாம:, யே ப்ரதிஷ்டா²ம் ப்ராப்துமிச்ச²ந்தி தே ராத்ரிஸத்ராக்²யாநி கர்மாணி குர்யுரிதி । ப்ரதிஷ்டா²காமோ யதா²(அ)தி⁴காரீ தத்³வதி³த்யந்வய: ।

அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யாதி³நா விதி⁴ஸந்நிஹிதவாக்யேந ஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யரூபம் விஷயம் விதி⁴தத்த்வமஸீத்யாதி³ஶ்ருத்யோரேகவாக்யத்வாய தா³ர்ட்⁴யாய ச பரம்பரயா விதி⁴தோ(அ)பி ஸாத⁴யதி –

ததா² ஶ்ரோதவ்ய இத்யாதி³நா ।

ததா²(அ)தி⁴காரிவதி³த்யர்த²: ।

நியோகோ³(அ)பூர்வமிதி ப்ராபா⁴கரமதம் , தந்மதமவலம்ப்³ய விதே⁴ரர்த²ம் கத²யதி –

ஶ்ரோதவ்ய இதி ।

ப்ரத்யயஸ்தவ்யப்ரத்யய:, ஶ்ரு ஶ்ரவண இதி ஶ்ருதா⁴து: ப்ரக்ருதிரிதி விவேக: । விசாரஸ்ய நியோக³விஷயத்வம் நாம நியோக³ஹேதுகக்ருதிவிஷயத்வம் ।

ப⁴வது விசாரோ விஷயஸ்ததா²(அ)பி ப்ரக்ருதே கிமாயாதமித்யத ஆஹ –

விசாரஸ்யேதி ।

விஷயா உத்³தே³ஶ்யா இத்யர்த²: ।

உக்தார்தே² ஹேதுமாஹ –

ஆத்மேதி ।

உக்தம் ஹேதும் விவ்ருணோதி -

ந ஹீதி ।

அத²வா –

நநு விசாரஸ்ய த³ர்ஶநஹேதுத்வே(அ)பி கத²ம் வேதா³ந்தாநாம் விசாரவிஷயத்வமித்யாஶங்க்ய கிம் தத்³தே³துத்வம் ஸாக்ஷாத்பரம்பரயா வா, நாத்³ய இத்யாஹ –

நஹீதி ।

ப்ரமாணமேவ ஸாக்ஷாத்³த³ர்ஶநஹேது:, ப்ரமாணந்து வேதா³ந்தா ஏவ, அத: ப்ரமாணபி⁴ந்நத்வாத்தர்கரூபவிசாரோ ந ஸாக்ஷாத்³த³ர்ஶநஹேதுரிதி பா⁴வ: ।

த்³விதீயே வேதா³ந்தாநாம் தத்³விஷயத்வம் து³ர்வாரமித்யாஹ –

அபி த்விதி ।

ப்ரமாணம் விஷய: உத்³தே³ஶ்யம் யஸ்ய விசாரஸ்ய ஸ ததா², வேதா³ந்தவாக்யாந்யுத்³தி³ஶ்ய விசார: க்ரியதே(அ)தோ வேதா³ந்தாநாமுத்³தே³ஶ்யத்வரூபவிஷயத்வம் ஸம்ப⁴வதி நிஶ்சிதவேதா³ந்தாநாமேவ ஶாப்³த³பு³த்³தௌ⁴ ஹேதுத்வாந்நிஶ்சயவிஶிஷ்டவேதா³ந்தப்ரமாணத்³வாரா விசாரஸ்ய ஹேதுத்வம் ச ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: । நநு ப்ரமாணஸ்ய விசாரஜந்யத்வாபா⁴வாத் கத²ம் விசாரஸ்ய ப்ரமாணத்³வாரா ஹேதுத்வமிதி சேத்³ ? ந – ஸர்வம் வேதா³ந்தவாக்யம் ப்³ரஹ்மதாத்பர்யகமிதி தாத்பர்யநிஶ்சயஸ்ய விசாரஜந்யத்வேந விஶிஷ்டப்ரமாணஸ்யாபி விசாரஜந்யத்வோபசாராதி³தி பா⁴வ: ।

அதீந்த்³ரியார்தே² ஶ்ருதிரேவ ஸ்வதந்த்ரப்ரமாணமித்யாஹ –

ப்ரமாணஞ்சேதி ।

ஏவகாரேணாநுமாநாதே³: ப்ராமாண்யம் நிரஸ்யதே, ஶ்ரௌதார்த²ஸம்பா⁴வநா(அ)ர்த²த்வேந கு³ணதயா ப்ராமாண்யாங்கீ³காரே(அ)பி ந முக்²யப்ராமாண்யமிதி பா⁴வ: । ஔபநிஷத³முபநிஷதே³கக³ம்யமித்யர்த²: ।

பரமப்ரக்ருதமாஹ –

வேதா³ந்தாநாமிதி ।

விஷய: ப்ரதிபாத்³ய: ।

நநு விதி⁴நா ப்³ரஹ்மாத்மைக்யம் ஸ்பு²டம் ந ப்ரதிபா⁴ஸதே தஸ்மாத்கத²ம் விஷயஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்காயாம் தத்ர ஸ்பு²டப்ரதிபாத³கம் ப்ரமாணமாஹ –

தத்த்வமிதி ।

விதி⁴ஸந்நிஹிதஸ்ய ஸ்வார்த²தாத்பர்யகார்த²வாத³ஸ்ய தரதி ஶோகமாத்மவிதி³த்யாதி³வாக்யத்³வயஸ்ய விதி⁴நா ஸஹைகவாக்யத்வாய தா³ர்ட்⁴யாய ச விதி⁴ப²லம் நிரூபயந் ப்ரயோஜநம் நிரூபயதி –

ஏவமிதி ।

யேந தரதி ஶோகமித்யாதி³வாக்யேந ப்ரயோஜநம் விதி³தம் தேநைவ ப்ராப்யதாரூபஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி வேதி³தவ்ய இத்யாஹ –

ததே²தி ।

கர்தவ்யதாரூபஸம்ப³ந்த⁴: இதி விதி⁴நைவ வேதி³தவ்ய இதி பா⁴வ: । நநு அதி⁴காரிணா விசாரஸ்ய கர்தவ்யதாரூப: கத²ம் ஸம்ப³ந்த⁴:, உப⁴யநிஷ்ட²த்வாபா⁴வாதி³தி சேத்³ ? ந – கர்த்ருநிரூபிதகர்தவ்யதாரூபஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாஶ்ரயதாஸம்ப³ந்தே⁴ந விசாரநிஷ்ட²த்வாந்நிரூபகதாஸம்ப³ந்தே⁴ந கர்த்ருநிஷ்ட²த்வாச்சோப⁴யநிஷ்ட²த்வமுபபத்³யத இதி பா⁴வ: । ஏவமந்யத்ர யோஜநீயம் । இதிபத³ஸ்ய பூர்வேண வ்யவஹிதேநாப்யந்வய: । ததா² ச யதா² ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நோ(அ)தி⁴காரீதி ஜ்ஞாதும் ஶக்யம் ததா² ப்³ரஹ்மாத்மைக்யம் விஷய இதி, முக்திஶ்ச ப²லமிதி, கர்தவ்யதாரூப: ஸம்ப³ந்த⁴ இதி, ஜ்ஞாதும் ஶக்யமிதி பா⁴வ: ।

நநூக்தஸம்ப³ந்த⁴: ஜ்ஞாநமோக்ஷயோர்ந ஸம்ப⁴வதீத்யத: ப்ரத²மஸூத்ரமாவஶ்யகமித்யத ஆஹ –

யதா²யோக³மிதி ।

ஜ்ஞாநமோக்ஷயோ: ஜந்யஜநகபா⁴வ: ஸம்ப³ந்த⁴: । ஸோ(அ)பி தரதி ஶோகமாத்மவிதி³த்யாதி³ஶ்ருத்யைவ ஜ்ஞாதும் ஶக்யதே(அ)தோ ந ஸூத்ரமாவஶ்யகமிதி பா⁴வ: । ஸுபோ³த⁴: அநாயாஸேந போ³த்³து⁴ம் யோக்³ய இத்யர்த²: ।

தஸ்மாதி³தி ।

ஸௌத்ராதா²தி³ஶப்³த³போ³தி⁴தஸ்யாதி⁴கார்யாத்³யர்த²ஸ்யாதி⁴கார்யாதி³ப்ரதிபாத³கஶ்ருதிபி⁴ரேவ ஜ்ஞாதும் ஶக்யத்வாத்ஸூத்ரம் வ்யர்த²மிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

ந்யாயஸூத்ரேதி ।

ந்யாயாத்மகஸூத்ரேத்யர்த²: ।

அநுப³ந்த⁴சதுஷ்டயே ஸம்ஶயமுபபாத³யதி –

கிம் விவேகேதி ।

விஷயே ஸம்ஶயமாஹ –

கிம் வேதா³ந்தா இதி ।

விசாரவிஷயா வேதா³ந்தா இத்யர்த²: ।

அத²வா ஶ்ரோதவ்ய இதி விதி⁴ப்ரதிபாதி³தே கர்தவ்யதாரூபஸம்ப³ந்தே⁴ ஸம்ஶயமாஹ –

கிம் வேதா³ந்தா இதி ।

ஸம்ஶயேதி ।

ஶ்ருத்யா ப்ரதீதே(அ)ப்யந்யதா²ந்யதா²ர்த²ஸ்ய ஸ்வஸ்யைவ பா⁴ஸமாநத்வாத்³வாதி³பி⁴ர்வா ப்ரதிபாதி³தத்வாத்ஸம்ஶயாநிவ்ருத்திரிதி பா⁴வ: । ஆபாதத: ஸ்வபு³த்⁴யா வாதி³பி⁴ர்வா ப்ரயுக்தாப்ராமாண்யஶங்காகலங்கிதத்வேந ஜாயமாநா யா ப்ரதிபத்தி: ஸம்ஶயாதி³ஸ்தத்³விஷயீபூ⁴த: ப்ரதிபந்ந: ஸ சாஸாவதி⁴கார்யாதி³ஶ்ச தஸ்யேத்யர்த²: ।

ஆகா³மிகத்வே(அ)பீதி ।

ஆக³மேந ப்ரதிபாத்³யத்வே(அ)பீத்யர்த²: ।

வாசஸ்பதிதந்மதாநுஸாரிணாம் மதம் தூ³ஷயதி –

யேஷாமிதி ।

வாதி³நாம் மதே ஶ்ரவணம் நாம ஆக³மாசார்யோபதே³ஶஜந்யம் ஜ்ஞாநம் , ததா² ச க்ருத்யஸாத்⁴யே ஜ்ஞாநே விதி⁴ர்ந ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

நந்வவிஹிதஶ்ரவணே மா(அ)ஸ்த்வதி⁴கார்யாதி³நிர்ணயாபேக்ஷா, தத்³விஜ்ஞாநார்த²ம் ஸ கு³ருமேவாபி⁴க³ச்சே²தி³தி ஜ்ஞாநார்த²தயா விதீ⁴யமாநே கு³ரூபஸத³நே(அ)தி⁴கார்யாதி³நிர்ணயாபேக்ஷாயா: ஸத்த்வாத்கத²ம் ஸூத்ரம் வ்யர்த²ம் ? இத்யத ஆஹ –

இத்யலமிதி ।

இதிஶப்³த³: ஶங்கார்த²க:, ஏதஸ்யா: ஶங்காயா: பரிஹார: உக்தஶ்சேத்³க்³ரந்த²விஸ்தரோ ப⁴வதி தஸ்மாத³லமிதி பா⁴வ: । அயமாஶய: – கு³ரூபஸத³நஸ்ய ஶ்ரவணாங்க³தயா(அ)ங்கி³ஶ்ரவணவித்⁴யபா⁴வே கு³ரூபஸத³நவிதே⁴ரபா⁴வேநாதி⁴கார்யாதி³நிர்ணயாநபேக்ஷணாத் ஸூத்ரம் வ்யர்த²மேவேதி தி³க் ।

நநு ப⁴க³வதோ வேத³வ்யாஸஸ்ய ஶ்ருத்யர்தே² ஸந்தே³ஹாபா⁴வாத் ஸூத்ரகரணம் வ்யர்த²மிதி சேத்³ ? ந – ஶிஷ்யஸந்தே³ஹம் நிமித்தீக்ருத்ய தேஷாம் நிஶ்சயார்த²ம் ஸூத்ராணாமவஶ்யகரணீயத்வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய ஶ்ருதிஸூத்ரயோ: ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ –

ததா² சேதி ।

ஶ்ரவணவிதி⁴நா(அ)பேக்ஷிதோ யோ(அ)தி⁴கார்யாதி³: தத்ப்ரதிபாதி³காபி⁴: ஶ்ருதிபி⁴ரதி⁴கார்யாத்³யர்த²நிர்ணயாயோத்பாதி³தத்வாத்ப்ரயோஜ்யப்ரயோஜகபா⁴வ: ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய ஶ்ருத்யா ஸஹ ஸங்க³திரித்யர்த²: । நந்வதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வம் சேத்ஸர்வாஸாம் ஶ்ருதீநாம் ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வமிதி ஸித்³தா⁴ந்தவிரோத⁴ இதி சேத்³ ? ந – ஶக்த்யா ஸ்வார்த²போ³த⁴நத்³வாரா தாத்பர்யேண ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வாந்ந விரோத⁴ இதி பா⁴வ: ।

நநு ததா²பி கத²மஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ஶாஸ்த்ராத்⁴யாயபாதே³ஷு ப்ரவ்ருத்தி: ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாதி³த்யாஶங்க்ய தை: ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ –

ஶாஸ்த்ரேத்யாதி³நா ।

ததா² ச ஏதத்ஸூத்ரவிஶிஷ்டத்வம் ஶாஸ்த்ராத்⁴யாயபாதா³நாம் யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

“சிந்தாம் ப்ரக்ருதஸித்³த்⁴யர்தா²முபோத்³கா⁴தம் ப்ரசக்ஷதே” இத்யுபோத்³கா⁴தலக்ஷணமுபபாத³யந் ஸூத்ரஸ்ய ஶாஸ்த்ராதி³ஸ்வரூபேண ஜந்மாத்³யஸ்ய யத இதி ஸுத்ரேண ஸங்க³திமாஹ –

ஶாஸ்த்ராரம்பே⁴தி ।

ஸூத்ரார்த²விசாரம் விநா நிர்ணயாநுத³யாத்³ நிர்ணாயகபத³ம் நிர்ணயாநுகூலவிசாரஜநகபரம் । ததா² ச ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴: ப்ரக்ருத: தத்³தே⁴த்வநுப³ந்த⁴சதுஷ்டயநிஶ்சயாநுகூலவிசார ஏவ தத்ஸித்⁴யர்த²சிந்தாரூபோபோத்³கா⁴த: தத்³தே⁴துத்வேந ஸூத்ரஸ்யோபோத்³கா⁴தத்வமுபசர்யத இதி பா⁴வ: ।

ஶாஸ்த்ராதா³விதி ।

ஶாஸ்த்ரம் ஸூத்ரஸந்த³ர்ப⁴: தஸ்யாதி³ர்ஜந்மாதி³ஸூத்ரம் தஸ்மிந்நித்யர்த²: । வர்தத இதி ஶேஷ: । ஶாஸ்த்ராதி³ஸங்க³திப்ரத³ர்ஶநேந ஶாஸ்த்ரஸங்க³திரப்யுக்தைவேதி பா⁴வ: ।

அதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிநிஷ்ட²ம் யத்ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வம் தத்³ரூபைகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வம் ஸூத்ரஸமந்வயாத்⁴யாயயோ: ஸம்ப³ந்த⁴: இத்யாஹ –

அதி⁴காரீதி ।

ஸூத்ரஸ்யேத்யஸ்யாத்ராப்யநுஷங்க³: । தஸ்ய ஸங்க³திரித்யநேநாந்வய: । அதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ய: ஸ்வார்தோ²(அ)தி⁴கார்யாதி³: தஸ்மிந்நதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ய: ஸமந்வயோ(அ)வாந்தரதாத்பர்யேண போ³த⁴கத்வம் தஸ்யோக்தே: ஸூத்ரஸமந்வயாத்⁴யாயாப்⁴யாம் ப்ரதிபாத³நாதி³த்யர்த²: । அதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிநிஷ்ட²: ய: ஸ்வார்த²ஸமந்வய: தத்ப்ரதிபாத³கத்வாத்ஸூத்ராத்⁴யாயயோரிதி யாவத் । ததா² ச விவேகாதி³விஶேஷணவிஶிஷ்டோ(அ)தி⁴காரீ, அந்யோ வேத்யாத்³யுக்தரீத்யா ஶ்ருதிப்ரதிபாதி³தாதி⁴கார்யாத்³யநுப³ந்த⁴சதுஷ்டயே ஸந்தே³ஹம் ப்ராப்தே(அ)தி⁴காரிஶ்ருதே: விவேகாத³விஶேஷணவிஶிஷ்டாதி⁴காரிபோ³த⁴கத்வமேவ । விஷயஶ்ருதே: ப்³ரஹ்மாத்மைக்யரூபவிஷயஸமந்வய ஏவேத்யேவம் ஸமந்வயப்ரதிபாத³நார்த²ம் ப்ரவ்ருத்தயோ: ப்ரத²மஸூத்ராத்⁴யாயயோரதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிநிஷ்டா²தி⁴கார்யாதி³ஸமந்வயப்ரதிபாத³கத்வஸ்ய ஸத்த்வாத் ப்ரத²மாத்⁴யாயேந ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய ஸங்க³திரிதி பா⁴வ: । நநு ஸமந்வயாத்⁴யாயேநாதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிநிஷ்ட²ஸமந்வயோ ந குத்ராபி ப்ரதிபாத்³யதே(அ)த: கத²மதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிஸமந்வயப்ரதிபாத³கத்வமஸ்யேதி சேத்³ ! ந – அத்⁴யாயஸ்தி²தஸமந்வயஸூத்ரேண ஸர்வஶ்ருதீநாம் ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வப்ரதிபாத³நத்³வாரா தாத்பர்யேண ப்³ரஹ்மஸமந்வயஸ்ய ப்ரதிபாத³நாத³தி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ஸமந்வயோ(அ)பி தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத்³யத ஏவ । அத²வா(அ)த்⁴யாயஸம்ப³ந்தி⁴ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரேண தத்ப்ரதிபாத³நமேவாத்⁴யாயேந தத்ப்ரதிபாத³நமித்யங்கீ³காராந்ந பூர்வோக்ததோ³ஷ: । ததா² சாதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிநிஷ்ட²மவாந்தரதாத்பர்யேண ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வத்³வாரா மஹாதாத்பர்யேண யத்³ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வம் தத்³ரூபைகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வம் ஸூத்ராத்⁴யாயயோ: ஸம்ப³ந்த⁴ இதி ப்ரத²மாத்⁴யாயே ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரஸ்ய ப்ரவேஶ இதி நிஷ்க்ருஷ்டோ(அ)ர்த²: । ஏவமேவ பாத³ஸங்க³தாவப்யூஹநீயம் ।

ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³கஶ்ருதிநிஷ்ட²ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வரூபைகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வம் ஸூத்ரப்ரத²மபாத³யோ: ஸங்க³திரித்யாஹ –

ஐததா³த்ம்யமிதி ।

அத்⁴யாயஸம்ப³ந்த⁴வைலக்ஷண்யாய த்³விதீயாதி³பாத³வைலக்ஷண்யாய ச ஶ்ருதீநாம் ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³த்வவிஶேஷணம் । விஷயாதா³வித்யத்ராதி³ஶப்³தே³ந ப்ரயோஜநாதி³கம் போ³த்⁴யதே । ப்ரத²மஸூத்ரப்ரத²மபாத³யோ: ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³கஶ்ருதிநிஷ்ட²விஷயாதி³ஸமந்வயப்ரதிபாத³கத்வாத்ஸூத்ரஸ்ய பாதே³ந ஸஹ ஸங்க³திரிதி பா⁴வ: ।

நநு ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய ஶ்ருத்யா ஸஹோக்தஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்து கோ வேதரேஷாம் ஸூத்ராணாம் ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யத ஆஹ –

ஏவமிதி ।

ததே²த்யர்த²: । யதா² ப்ரத²மஸூத்ரஸ்யாதி⁴கார்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴: ப்ரயோஜ்யப்ரயோஜகபா⁴வ: ஸம்ப³ந்த⁴: ததே²தரேஷாம் தத்தத்ஸூத்ராணாம் ப்ரயோஜ்யப்ரயோஜகபா⁴வ: ஸம்ப³ந்த⁴ இதி பா⁴வ: ।

நந்வத்⁴யாயாதௌ³ ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய கத²மிதரஸூத்ராணாமத்⁴யாயே ப்ரவேஶ:, ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாதி³த்யத ஆஹ –

தத்ததி³தி ।

ஸூத்ராணாமித்யஸ்யாத்ராநுஷங்க³: கர்தவ்யஸ்தேஷாம் ஸங்க³திரூஹநீயேத்யநேநாந்வய: ஶாஸ்த்ரபத³ஸ்யாப்யநுஷங்க³:, ததா² ச தத்தத்ஸூத்ரஸ்ய ஶாஸ்த்ரேண தத்தத³த்⁴யாயேந தத்தத்பாதே³ந ச ஸஹைகவிஷயத்வாத்ஸங்க³திரூஹநீயேதி பா⁴வ: ।

ஶாஸ்த்ராத்⁴யாயபாதா³நாம் கிம் தத்ப்ரமேயமித்யாகாங்க்ஷாயாம் க்ரமேண தந்நிரூபயதி –

ப்ரமேயமிதி ।

ஸம்பூர்ணஶாஸ்த்ரேண ப்ரதிபாத்³யம் ப்³ரஹ்மைவேதி பா⁴வ: ।

ஶாஸ்த்ரஸ்யாத்⁴யாயசதுஷ்டயாத்மகத்வேநாத்⁴யாயபே⁴த³கம் தத³வாந்தரப்ரமேயமாஹ –

அத்⁴யாயாநாமிதி ।

ப²லாநீத்யஸ்ய பூர்வேண ப்ரமேயமித்யநேநாந்வய:, ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய ஸமந்வய: ப்ரமேயம் , த்³விதீயாத்⁴யாயஸ்யாவிரோத⁴: ப்ரமேயமித்யேவம் வாக்யயோஜநா । ததா² சாத்⁴யாயை: ஸமந்வயாதி³கம் ப்ரதிபாத்³யத இதி பா⁴வ: ।

அத்⁴யாயஸ்ய பாத³சதுஷ்டயாத்மகத்வேந பாத³பே⁴த³கம் ப்ரமேயமாஹ -

தத்ரேதி ।

ப்ரத²மாத்⁴யாய இத்யர்த²: । ப்ரமேயம் விஷய இத்யர்த²: ।

த்³விதீயத்ருதீயபாத³யோ: ப்ராயேண ஸவிஶேஷநிர்விஶேஷப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கத்வாத்பரஸ்பரம் பே⁴த³ இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ப்ரமேயம் நிரூபயதி –

த்³விதீயேதி ।

அஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் ஸமந்வய: ப்ரமேயமித்யர்த²: ।

வேதா³ந்தேதி ।

வேதா³ந்தவிஷயகபூஜிதவிசாராத்மகஶாஸ்த்ரமித்யர்த²: । விஷய உத்³தே³ஶ்யமித்யர்த²: ।

விஷயப்ரயோஜநேதி ।

நந்வதி⁴காரிஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வாப்⁴யாமப்யதி⁴கரணம் ரச்யதாம் ; கிம் விஷயப்ரயோஜநஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வாப்⁴யாமேவ, சதுர்ணாம் ப்ரஸக்தேஸ்துல்யத்வாதி³தி சேத்³ ? ந – த்ருதீயசதுர்த²வர்ணகயோரதி⁴காரிஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வாப்⁴யாமதி⁴கரணஸ்ய நிரூபணீயத்வாந்நாத்ர ப்ரத²மவர்ணகே தாப்⁴யாமதி⁴கரணம் ரச்யதே । ந ச விநிக³மநாவிரஹ இதி வாச்யம் ? ப்ரயோஜநஸ்ய ப்ரத²மமாகாங்க்ஷிதத்வேந முக்²யத்வாத்தத்ஸித்³தே⁴: விஷயஸித்³தி⁴மந்தரா நிரூபயிதுமஶக்யத்வாத்³விஷயப்ரயோஜநே புரஸ்க்ருத்யாதி⁴கரணம் ரச்யத இதி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மாத்மநா ஐக்யஶூந்யௌ விருத்³த⁴த⁴ர்மவத்வாத்³த³ஹநதுஹிநவதி³த்யநுமாநமபி⁴ப்ரேத்ய பூர்வபக்ஷயதி -

அத்ரேதி ।

நாஹம் ப்³ரஹ்மேதி ப்ரத்யக்ஷஸ்யாஹமம்ஶே விஶிஷ்டவிஷயகத்வேந விஶிஷ்டத்வேந ரூபேணாத்மந: ப்³ரஹ்மைக்யாநங்கீ³காரேண ப்ரத்யக்ஷவிரோதா⁴பா⁴வாது³க்தாநுமாநஸ்ய ஸத்ப்ரதிபக்ஷத்வாதி³தோ³ஷக்³ரஸ்தத்வாத்³ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வாச்ச விஷயப்ரயோஜநஸித்³தி⁴ரிதி ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ரம் பட²தி –

ஸித்³தா⁴ந்த இதி ।

ஸத்ப்ரதிபக்ஷாநுமாநமநுபத³ம் வக்ஷ்யதே ।

நந்வஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய கத²ம் ஶ்ரோதவ்ய இதி ஶ்ருதிமூலகத்வம் பி⁴ந்நார்த²கத்வாதி³த்யத ஆஹ –

அத்ரேதி ।

இத³முபலக்ஷணம் புருஷப்ரவ்ருத்திஸித்³த்⁴யநுவாத³பரிஹாரயோ: । ததா² ச விதி⁴ஸமாநார்த²த்வாயாநுவாத³பரிஹாராய ச ஶாஸ்த்ரே புருஷப்ரவ்ருத்திஸித்³த⁴யே ச ஸூத்ரே கர்தவ்யேதி பத³மத்⁴யாஹர்தவ்யமிதி பா⁴வ: ।

கர்தவ்யபதா³த்⁴யாஹாரே ஶ்ரீபா⁴ஷ்யகாரஸம்மதிமாஹ –

அத்⁴யாஹர்தவ்யமிதி ।

மிஶ்ரமதாநுஸாரிணஸ்து - ஶ்ருதிஸூத்ரயோரைக்யரூபநியமாபா⁴வம், விஷயப்ரயோஜநஜ்ஞாநாதே³வ புருஷப்ரவ்ருத்திஸித்³தி⁴ம், ஶ்ரவணே வித்⁴யஸம்ப⁴வம் ச மந்வாநா: கர்தவ்யபத³ம் நாத்⁴யாஹர்தவ்யமிதி வத³ந்தி । தந்மதே ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பத்த்யநந்தரம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேச்சா² ப⁴வதி, கர்மப²லஸ்யாநித்யத்வாத்³ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத்பரமபுருஷார்த²ஶ்ரவணாச்சேதி ஶ்ரௌதோ(அ)ர்த²: । ஜ்ஞாநஸ்ய விசாரஸாத்⁴யத்வாத் விசாரகர்தவ்யதா(அ)ர்தி²கைவேதி । அத்ர விசாராநாரம்ப⁴வாதி³ந: உபாயாந்தரஸாத்⁴யா முக்திரிதி ப²லமிதி ஜ்ஞேயம் ।

நநு கர்தவ்யத்வம் க்ருதிஸாத்⁴யத்வம், ததா² ச ஜ்ஞாநேச்ச²யோ: க்ருத்யஸாத்⁴யத்வேந கர்தவ்யத்வஸ்யாநந்வயாத்கர்தவ்யபத³ம் கத²மத்⁴யாஹர்தவ்யமத: ஶ்ருதிரூபமூலப்ரமாணரஹிதத்வேநேத³ம் ஸூத்ரப்ரமாணமித்யாஶங்காம் ஸங்க்³ரஹேணோத்³கா⁴ட்ய பரிஹரதி -

தத்ரேதி ।

ஸூத்ரே(அ)த்⁴யாஹாரே(அ)வஶ்யகர்தவ்யே ஸதீத்யர்த²: । ஜ்ஞா(அ)வபோ³த⁴ந இதி தா⁴து: ப்ரக்ருதி:, ப்ரத்யய: ஸந்ப்ரத்யய இதி விவேக: ।

ப²லீபூ⁴தமிதி ।

அஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரூபப²லஸாத⁴நத்வேந ப²லீபூ⁴தமித்யர்த²: ।

அஜஹதி³தி ।

வாச்யார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யாத்யாகா³த³ஜஹல்லக்ஷணேதி பா⁴வ: ।

நநு ததா²(அ)ப்யுக்ததோ³ஷதாத³வஸ்த்²யமித்யத ஆஹ –

ப்ரத்யயேநேதி ।

ஶக்யஸம்ப³ந்தி⁴நீ லக்ஷணேதி ஜ்ஞாநார்த²ம் இச்சா²ஸாத்⁴யபத³ம் । வாச்யார்தே²ச்சா²யா: பரித்யாகா³ஜ்ஜஹல்லக்ஷணேதி பா⁴வ: । ஶ்ரௌதோ(அ)ர்த²: வ்யங்க்³யார்தா²த்³பி⁴ந்நோ(அ)ர்த²: லாக்ஷணிகார்த² இதி யாவத் । ஸௌத்ராத²ஶப்³தே³ந விஶிஷ்டாதி⁴காரீ போ³த்⁴யதே । ததா² ச ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நேநாதி⁴காரிணா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய விசார: கர்தவ்ய இதி ஸூத்ரவாக்யஸ்ய ஶ்ரௌதோ(அ)ர்த²: । மோக்ஷேச்சா²யா அதி⁴காரிவிஶேஷணத்வேந தத்³த்³வாரா(அ)தி⁴காரிவிஶேஷணீபூ⁴தோ யோ மோக்ஷஸ்தத்ஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமித்யர்தா²த்ஸித்³த்⁴யதி । அஸ்தி தாவத்³வேதா³ந்தவாக்யஸாந்நித்⁴யம் ஶ்ரவணவிதே⁴: விதி⁴ஸமாநார்த²கத்வேந ஸூத்ரஸ்யாபி தத்ஸாந்நித்⁴யமஸ்தீத்யத: வேதா³ந்தவாக்யைரத்³வைதாத்மவிசார: ஸித்³த்⁴யதி । ததா² ச ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நேநாதி⁴காரிணா மோக்ஷஸாத⁴நப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய வேதா³ந்தவாக்யைரத்³வைதாத்மவிசார: கர்தவ்ய இதி ஸூத்ரஸ்ய தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத்³யோ(அ)ர்த²: । நநு விசாரலக்ஷணாயைவ கர்தவ்யபத³ஸ்யாந்வயாஸம்ப⁴வாத³ப்ரமாணிகீ ஜ்ஞாநலக்ஷணேதி சேத்³ ? ந – ஜ்ஞாநலக்ஷணாநங்கீ³காரே ஜ்ஞாநஸ்ய ஸுக²ப்ராப்திது³:க²நிவ்ருத்த்யந்தரரூபத்வாபா⁴வேந ஸ்வத: புருஷார்த²த்வாயோகா³த்³ ஜ்ஞாநாய விசார: கிமர்த² இதி விசாரலக்ஷணாயா அப்யப்ரயோஜகத்வேநாநாவஶ்யகத்வாத³ந்வயாநுபபத்தேஸ்தாத³வஸ்த்²யமித்யாஶங்காம் வாரயிதும் ஜ்ஞாநே(அ)பி லக்ஷணாயா: ஸ்வீகார்யத்வாத் ।

நநு ததா²பி ஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வத: ப²லத்வாயோகோ³ து³ர்வார இத்யாக்ஷேபே தத³யோக³ம் ஸூசயந் ஜ்ஞாநஸ்ய ப²லத்வம் ஸூத்ரதாத்பர்யார்த²கத²நவ்யாஜேந விவ்ருணோதி –

தத்ரேதி ।

ஸூத்ரஜ்ஞாநபத³ஸ்ய லக்ஷணாங்கீ³கார இத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய இச்சா²விஷயத்வாத்புருஷார்த²ரூபப²லத்வம் ப்ரதீயதே ப்ரதீயமாநஸ்ய ப²லத்வஸ்ய ஸ்வரூபேணாயோகா³த்ப²லஸாத⁴நத்வேநைவ தத் வக்தவ்யம் தத்ஸாத்⁴யப²லம் கிமித்யாகாங்க்ஷாயாம் அத²ஶப்³தோ³பாத்தாதி⁴காரிவிஶேஷணீபூ⁴தோ(அ)நர்த²நிவ்ருத்திரூபோ மோக்ஷ: ப²லத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே । யதா² – ஸ்வர்க³காமோ யஜேதேத்யத்ர அதி⁴காரிவிஶேஷணீபூ⁴த: ஸ்வர்க³: ப²லத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே தத்³வத் । அத: ப²லீபூ⁴தமோக்ஷஸாத⁴நத்வேந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ப²லத்வம் யுஜ்யத இதி ஜ்ஞாநாய விசாரோ யுக்த இதி பா⁴வ: ।

ஹேதூக்தித்³வாரா அநர்த²நிவர்தகத்வமுபபாத³யதி –

தத்ராநர்த²ஸ்யேதி ।

அத்⁴யஸ்தத்வம் மித்²யாத்வம் । நநு ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸத்யத்வமேவாஸ்து மாஸ்து ஜ்ஞாநமாத்ரநிவ்ருத்திரிதி சேந்ந । ஶ்ருதிஸூத்ரவித்³வத³நுப⁴வாநாம் விரோதா⁴த் । தஸ்மாத் தத³ஜ்ஞாநநிஷ்டா²நர்த²நிவர்தகத்வேந ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வம் ஸித்³த⁴மிதி பா⁴வ: ।

நந்வேத³ம் ஸர்வமிதிசித்ரதுல்யத்வேநாநுபபந்நம் ஶக்த்யா லக்ஷணயா வா(அ)த்⁴யஸ்தத்வஸ்ய ஸூத்ரேணாப்ரதிபாத³நாதி³த்யத ஆஹ –

இதி ப³ந்த⁴ஸ்யேதி ।

இதி ஶப்³தோ³ ஹேத்வர்த²க: । ஸௌத்ரஜ்ஞாநநிஷ்ட²நிவர்தகாந்யதா²நுபபத்திப்ரமாணப³லாதி³த்யர்த²: । அர்தா²த் ஸூத்ரவ்யங்க்³யார்த²தயா ஸூத்ரேணைவ ப்ரதிபாதி³தமித்யர்த²: ।

அஸ்து வா ப²லீபூ⁴தஜ்ஞாநவிசாரயோர்லக்ஷணா ததா²பி விஷயப்ரயோஜநஸித்³த்⁴யபா⁴வாத³நாரம்ப⁴ணீயத்வதோ³ஷோ து³ர்வார இத்யத ஆஹ –

தச்சேதி ।

நநு கத²ம் ப்ரதிஜ்ஞாமாத்ரேணார்த²ஸித்³தி⁴ரித்யத ஆஹ –

ததா²ஹீதி ।

போ⁴ஜநஸ்யாந்நாதி³ர்விஷய: க்ஷுந்நிவ்ருத்தி: ப்ரயோஜநமிதி விவேக: ।

ஶாஸ்த்ரமிதி ।

நநு பக்ஷே ஹேத்வஸித்³தி⁴ஶங்காயாஸ்துல்யத்வாத் ஹேதௌ ப்ரத²மோபஸ்தி²தத்வாச்ச விஷய ஏவ ஸாத⁴நீய: கத²ம் ப்ரயோஜநம் ப்ரத²மத: ஸாத்⁴யதே । ந ச ப்ரயோஜநாந்யதா²நுபபத்த்யா ஸித்³த⁴ஸ்ய விஷயஸ்ய ப்ரயோஜநஸாத⁴நமந்தரா ஸாத⁴யிதுமஶக்யத்வாத் ப்ரத²மம் ப்ரயோஜநம் ஸாத⁴யதீதி வாச்யம் । விஷயஸ்ய ப்ரயோஜநாபேக்ஷா யதா² தத்³வத³ஸ்த்யேவ ப்ரயோஜநஸ்யா(அ)பி விஷயாபேக்ஷா ஸ்வாஜ்ஞாநத்³வாரா விஷயஸ்யாபி ப்ரயோஜநம் ப்ரதி ஹேதுத்வாத் ததா² ப்ரத²மோபஸ்தி²தத்வேந ப்ரத²மம் விஷயஸ்யைவ நிரூபயிதுமுசிதத்வாத்கத²ம் ப்ரயோஜநம் நிரூப்யத இதி சேத் , அத்ரோச்யதே – ப்ரயோஜநம் விஷயாபேக்ஷயா அப்⁴யர்ஹிதத்வாத்ப்ரத²மம் நிரூப்யத இதி । ததா² ச ஜீவக³தாநர்த²நிவ்ருத்த்யாத்மகப்ரயோஜநரூபகார்யாந்யதா²நுபபத்த்யா காரணீபூ⁴தவிஷயஸித்³தி⁴ரிதி ஸமுதா³யக்³ரந்தா²ர்த²: ।

ரஜ்ஜுவிஷயகாஜ்ஞாநரூபகாரணஸஹித: ஸர்பஜ்ஞாநஜநிதப⁴யகம்பாதி³ரூபோ(அ)நர்த²: ப³ந்த⁴: தஸ்ய நிவர்தகம் நாயம் ஸர்ப: கிந்து ரஜ்ஜுரேவேதி விஶேஷத³ர்ஶநாத்மகம் யஜ்ஜ்ஞாநம் தத்³தே⁴துத்வம் வர்தத இதி த்³ருஷ்டாந்தே ஹேதுஸமந்வய: । ஜ்ஞாநே ப³ந்த⁴நிவர்தகத்வரூபவிஶேஷணம் கத²மித்யாஶங்காயாம் பூர்வோக்தாநுமாநேந ஸாத⁴யதி –

ப³ந்த⁴ இதி ।

ப³ந்த⁴ஸ்ய ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வே ஸாதி⁴தே ஹி ஜ்ஞாநமர்தா²த்³ப³ந்த⁴நிவர்தகம் ப⁴வதி ததா² ச ப³ந்த⁴நிவர்தகத்வாத்⁴யஸ்தத்வயோ: ஜ்ஞப்தௌ கார்யகாரணபா⁴வ: ந ஸ்வரூப இதி பா⁴வ: ।

ந கேவலமத்⁴யஸ்தத்வமேவார்தா²த் தத்ஸூத்ரிதம் கிந்து விஷயப்ரயோஜநத்³வயமபீஹீத்யாஹ –

ஏவமிதி ।

உக்தேந ப்ரகரணேத்யர்த²: ।

அர்தா²தி³தி ।

யத³த்⁴யஸ்தம் தஜ்ஜ்ஞாநமாத்ரநிவர்த்யமிதி வ்யாப்திவிஷயகாநுமாநப்ரமாணப³லாதி³த்யர்த²: ।

ஈஶ்வர ஹ்யஜ்ஞாநே ஸத்யபி ஜீவக³த ஏவாநர்த² இத்யாஹ –

ஜீவேதி ।

ஜீவக³த: அநர்த²ரூபோ யோ ப்⁴ரம: காரணஸஹிதகர்த்ருத்வாதி³ப³ந்த⁴: தந்நிவ்ருத்திரூபம் ப²லமித்யர்த²: ।

நநு யத்³விஷகமஜ்ஞாநம் தத்³விஷயகஜ்ஞாநேநைவ நிவர்த்யமிதி ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோ: ஸமாநவிஷயகத்வநியமேநாந்யஜ்ஞாநாத³ந்யவிஷயகாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தேரயோகா³த் கத²ம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத்³ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நஜீவக³தாத்⁴யாஸாத்மகதூலாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரித்யாஶங்க்யாபே⁴தோ³(அ)பி ஸூத்ரித இத்யாஹ –

ஜீவப்³ரஹ்மணோரிதி ।

அர்தா²தி³தி ।

ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ஸாத்⁴யகாத்⁴யாஸாஶ்ரயத்வஹேதுகாநுமாநப³லாதி³த்யர்த²: । யத்³யபி ஜீவோ நாம விஶிஷ்ட: தத்³க³தமத்⁴யாஸாத்மகதூலாஜ்ஞாநம் தத்³தே⁴துகோ ப³ந்த⁴ஶ்ச தத்³க³த ஏவ ததா²பி ஸ ஏவ ஜீவ: ஶோதி⁴தஶ்சேத் ப்ரத்யக்ஸ்வரூபத்வேந ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்ந இதி தத³பே⁴த³ஸ்தஸ்மாத்³விஶேஷ்யாம்ஶமாதா³ய ஸமாநவிஷயகத்வம் ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

பூர்வவாத்³யநுமாநஸ்ய ஸத்ப்ரதிபக்ஷாநுமாநம் ரசயதி –

ஜீவ இதி ।

விஶிஷ்டே ப்³ரஹ்மாபே⁴த³ஸ்யாஸம்ப⁴வாத³ந்த:கரணாதிரிக்தோ ஜீவ: பக்ஷ இத்யர்த²: । ப்ரப³லஶ்ருதிமூலகத்வாதி³த³மநுமாநம் ப்ரப³லமிதி பா⁴வ: । அத்⁴யாஸாஶ்ரயத்வாத³த்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வாதி³த்யர்த²: । ஶுத்³த⁴ஸ்யாத்மந: அத்⁴யாஸாஶ்ரயத்வாபா⁴வே(அ)பி தத³தி⁴ஷ்டா²நத்வமப்ரதிஹதமிதி பா⁴வ: ।
ஸத்யஜ்ஞாநஸுகா²த்மா கேநாயம் ஶோகஸாக³ரே மக்³ந: ॥
இத்யாலோச்ய யதீந்த்³ர: ப்ராக³த்⁴யாஸம் ப்ரத³ர்ஶயாமாஸ ॥ 1 ॥

யத் யத் ஜ்ஞாநநிவர்த்யாத்⁴யாஸாஶ்ரய: தத்தத³பி⁴ந்நமிதி ஸாமாந்யவ்யாப்திம் ப்ரத³ர்ஶயதி –

யதி³தி ।

இத்த²ம் யத³ஜ்ஞாநநிவர்த்யாத்⁴யாஸாஶ்ரய இத்யர்த²: । ததா² தத³பி⁴ந்நமித்யர்த²: ।

இத³மம்ஶ: ஶ்ருதிஜ்ஞாநநிவர்த்யாத்⁴யாஸாஶ்ரயத்வாச்சு²க்த்யபி⁴ந்ந இதி விஶேஷே ஸாமாந்யவ்யாப்தே: பர்யவஸாநமாஹ –

யதே²தி ।

ஹேது: ஹேதுப்ரவிஷ்டத்வேந ஹேதுரித்யர்த²: ।

உபாயேதி ।

கேவலகர்மணோ வா ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயாத்³வா ஷோட³ஶபதா³ர்த²ஜ்ஞாநாத்³வா ஸாத்⁴யா முக்திரிதி பா⁴வ: ।

பூர்வோக்தமுபஸம்ஹரந் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி -

ஏததி³தி ।

ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வபோ³த⁴காநி ஸூத்ராணி ப்³ரஹ்மஸூத்ராணி ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகாரோ(அ)த்⁴யாஸம் வர்ணயதீதி க்ரியாகாரகயோஜநா ।

நநு ஸூத்ரேண ப்ரத²மப்ரதிபந்நம் ப்ரதிபாத்³யம் ஶ்ரௌதார்த²முல்லங்க்⁴ய சரமப்ரதிபந்நமார்தி²கார்த²மேவ ஶ்ரீபா⁴ஷ்யகார: ப்ரத²மம் கிமிதி வர்ணயதீத்யத ஆஹ –

ஸூத்ரேணேதி ।

ஸூத்ரேண லக்ஷிதா யா விசாரகர்தவ்யதா தத்³ரூபஶ்ரௌதா(அ)ர்த²ஸ்யாந்யதா²நுபபத்திர்நாம விநா விஷயப்ரயோஜநே கர்தவ்யதா ந ஸம்ப⁴வதீத்யாகாரிகா தயேத்யர்த²: ।

ஶ்ரௌதார்தோ² நாமார்தி²கார்தா²த்³பி⁴ந்நோ(அ)ர்த²: –

அர்தா²தி³தி ।

அர்தா²த்ஸூத்ரிதத்வம் நாமார்தி²கார்த²தயா ஸூத்ரேண ப்ரதிபாதி³தத்வம் । விஷயஶ்ச ப்ரயோஜநம் ச தே அஸ்ய ஸ்த இதி விஷயப்ரயோஜநவச்சா²ஸ்த்ரம் தத்³வதோ பா⁴வம் தத்³வத்த்வம் விஷயப்ரயோஜநத்³வயவதி³தி யாவத் । ஸூத்ரிதம் ச தத்³விஷயப்ரயோஜநவத்த்வம் ச தஸ்யேதி விக்³ரஹ: । உபோத்³கா⁴தத்வாது³போத்³கா⁴தவிஷயத்வேநோபோத்³கா⁴தத்வாதி³த்யர்த²: । அத்ர விவரணாசார்யா: ப்ரதிபாத்³யமர்த²ம் பு³த்³தௌ⁴ ஸங்க்³ருஹ்ய ப்ராகே³வ தத³ர்த²மர்தா²ந்தரவர்ணநமுபோத்³கா⁴தஸங்க³திரிதி உபோத்³கா⁴தலக்ஷணம் வத³ந்தி । வர்ணநம் சிந்தேத்யர்த²: । ததா² ச விஷயப்ரயோஜநத்³வயஸ்ய ப்ரதிபாத்³யவிசாரகர்தவ்யதாஸித்³த்⁴யர்த²சிந்தாவிஷயத்வாது³போத்³கா⁴தத்வமுபசர்யத இதி பா⁴வ: । தஸ்யோபோத்³கா⁴தஸங்க³த்யா அவஶ்யம் நிரூபணீயஸ்ய விஷயப்ரயோஜநத்³வயஸ்ய ஸித்³தி⁴: தத்ஸித்³தி⁴: ।

ஆர்தி²கார்தே²தி ।

வ்யங்க்³யார்த²பூ⁴தவிஷயப்ரயோஜநத்³வயஸித்³தி⁴ஹேத்வத்⁴யாஸப்ரதிபாத³கத்வாதி³த்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யமிதி ।

ஸூத்ரார்தோ² வர்ண்யதே யத்ர வாக்யை: ஸூத்ராநுகாரிபி⁴: ।
ஸ்வபதா³நி ச வர்ணந்தே பா⁴ஷ்யம் ’பா⁴ஷ்யவிதோ³ விது³:’ ॥
இதி பா⁴ஷ்யலக்ஷணம் । யத்ரார்தோ² வர்ண்யதே தத்³பா⁴ஷ்யமித்யுக்தே ஸாக³ரகி³ரிவர்ணநஸ்யாபி பா⁴ஷ்யத்வப்ரஸங்க³ஸ்தத்³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸூத்ரபத³ம் । “அல்பாக்ஷரமஸந்தி³க்³த⁴ம் ஸாரவத்³விஶ்வதோமுக²மி”த்யாதி³விஶேஷணவிஶிஷ்டம் ஸங்க்³ரஹவாக்யம் ஸூத்ரஶப்³தா³ர்த²:, ததா² ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: ஸூத்ரத்வஸம்ப⁴வாச்ச்²ருதிஸ்ம்ருதிஸூத்ராணாம் யத்³பா⁴ஷ்யம் தத்ஸாதா⁴ரணமித³ம் லக்ஷணம் ப⁴வதி । கி³ரிநதீ³ப்ரதிபாத³ககாவ்யே ஸங்க்³ரஹவாக்யத்வாபா⁴வாந்ந ஸூத்ரத்வமிதி ந பா⁴ஷ்யலக்ஷணஸ்யாதிவ்யாப்திரிதி பா⁴வ: । வார்திகவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸூத்ராநுகாரிபி⁴ரிதி, வார்திகே ஸூத்ரப்ரதிகூலவர்ணநஸ்யாபி ஸம்ப⁴வாத்தத்³வ்யாவ்ருத்திர்போ³த்⁴யா । வ்ருத்திவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸ்வபதா³நீத்யுக்தம் ।
ஸர்வதா³ ஸர்வகார்யேஷு நாஸ்தி தேஷாமமங்க³லம் ।
யேஷாம் ஹ்ருதி³ஸ்தோ² ப⁴க³வாந்மங்க³லாயதநம் ஹரி: ॥
இதி ஸ்ம்ருதே: ।

விஶிஷ்டாசாரபரிபாலநாய விக்⁴நோபஶமநாய ச விஶிஷ்டேஷ்டதே³வதாதத்த்வாநுஸ்மரணலக்ஷணம் மங்க³லம் க்³ரந்த²கரணரூபகார்யாரம்ப⁴ஸமயே க்ருதம் ஶ்ரீபா⁴ஷ்யகாரேணேத்யபி⁴ப்ரேத்ய தூ³ஷயதி –

தந்நேதி ॥

ஸர்வோபப்லவரஹிதஸ்ய நிரஸ்தஸமஸ்தது³ரிதஸ்யேத்யர்த²: । விஜ்ஞாநக⁴நத்வம் சைதந்யைகதாநத்வம் ப்ரத்யக்பத³ஸ்யார்த²ஸ்யாத்⁴யாஸப்ரமாணக்³ரந்தே² வக்ஷ்யதே ।

ஸ்ம்ருதத்வாதி³தி ।

வாக்யரசநாயாமர்த²போ³த⁴ஸ்ய ஹேதுத்வேந வாக்யார்த²ஸ்ய ஸ்ம்ருதத்வாதி³த்யர்த²: । யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³ஸுதராமிதரேதரபா⁴வாநுபபத்திரித்யந்தபா⁴ஷ்யமேவ மங்க³லாசரணே ப்ரமாணம் । ததா² ச நிரஸ்தஸமஸ்தோபப்லவம் சைதந்யைகதாநமபே⁴தே³ந ப்ரதிபாத்³யமாநஸ்ய ஶ்ரீபா⁴ஷ்யக்ருத: குத: ஶிஷ்டாசாரோல்லங்க⁴நதோ³ஷ: தஸ்மாத³க்³ரணீ: ஶிஷ்டாசாரபரிபாலநே ப⁴க³வாந் பா⁴ஷ்யகார: இதி பா⁴வ: । நநு விஶிஷ்டேஷ்டதே³வதாதத்த்வமநுஸ்மர்யதே சேத்தர்ஹி ததே³வ பா⁴ஷ்யே ப்ரதிபாத³நீயம் தத்து ந ப்ரதிபாத்³யதே கிந்த்வத்⁴யாஸாபா⁴வஸ்தஸ்மாந்ந தத்த்வஸ்ம்ருதிரிதி சேந்ந । அத்⁴யாஸாபா⁴வப்ரதிபாத³நாயைவ ப்ரத்யக்தத்வஸ்ய ஸ்ம்ருதத்வாத் । ந சாந்யார்த²ம் தத்த்வாநுஸ்மரணம் கார்யகாரீதி வாச்யம் । அந்யார்த²மபி தே³வதாநுஸ்மரணம் ஸ்வபா⁴வாதே³வ விக்⁴நோபப்லவம் த³ஹதி தூ⁴மார்தோ² வஹ்நிஸ்த்ருணாதி³கமிவேதி ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । ந ச ப்ராத²மிகேநாஸ்மத்பதே³நைவ ப்ரத்யகா³த்மந: ஸ்ம்ருதத்வாத் கிமநுபபத்திபர்யந்தக்³ரஹணமிதி வாச்யம் । ப்ரத்யக்த்வப்ரத்யயத்வவிஷயித்வத⁴ர்மபே⁴தே³ந அநேகதா⁴ ப்ரத்யக³ர்தோ²(அ)நுஸ்மர்யத இதி த்³யோதநார்த²த்வாத்ததா² ச தா³ர்ட்⁴யாய தத³ந்தம் க்³ரஹணமாவஶ்யகமிதி பா⁴வ: ॥

நந்வாத்மாநாத்மநோரத்⁴யாஸஸ்ய காராணாபா⁴வேந நிரூபயிதுமஶக்யத்வாத்கத²மார்தி²கத்வம் , அதோ யேந விஷயப்ரயோஜநஸித்³தி⁴ரித்யத்⁴யாஸபூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்யமவதாரயந் ப்ரத²மத: காரணாபா⁴வம் நிரூபயதி –

லோக இதி ।

ஹட்டபட்டணாதி³ஸ்தி²தம் ரஜதம் ஸத்யரஜதம் தஸ்மிந்நித்யர்த²: । இத³ம்பதா³ர்த²: அதி⁴ஷ்டா²நஸாமாந்யம் ஆரோப்யவிஶேஷோ ரஜதம் இத³ம்பதா³ர்த²ஸ்ய ரஜதஸ்ய ச ப்⁴ரமவிஷயத்வஜ்ஞாபநாயாதி⁴ஷ்டா²நஸாமாந்யத்வேநாரோப்யவிஶேஷத்வேந ச க்³ரஹணமிதி பா⁴வ: । ஆஹித: ஜநித இத்யர்த²: ।

நந்வாத்மாநாத்மநோரத்⁴யாஸேப்யுக்தஸம்ஸ்கார: காரணம் ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

இத்யத்ரேதி ।

பா⁴ஷ்யக³ர்பி⁴தமநுமாநம் ஸ்போ²ரயதி –

ததா²ஹீதி ।

பா⁴ஷ்யே ஶேஷபூர்த்யா பக்ஷாம்ஶ: இதரேதரபா⁴வாநுபபத்தாவித்யநேந ஸாத்⁴யாம்ஶோ போ³த்⁴யத இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ -

ஆத்மேதி ।

விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வத்வம் நாம விருத்³த⁴த்வமேவ விருத்³த⁴த்வம் ச விரோத⁴: விரோதோ⁴ நாம பரஸ்பரைக்யாயோக்³யத்வமித்யபி⁴ப்ரேத்ய விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வயோரிதி பா⁴ஷ்யப²லிதார்த²மாஹ –

பரஸ்பரேதி ।

அநுமாநாந்தரஸ்யேத³மநுமாநமுபலக்ஷணம் ததா² சாத்மாநாத்மாநௌ தாதா³த்ம்யஶூந்யௌ பரஸ்பரதாதா³த்ம்யாயோக்³யத்வாத்தம:ப்ரகாஶவதி³தி பா⁴வ: ।

ஆத்மாநாத்மநோ: கத²ம் விரோத⁴: இத்யாஶங்காம் வாரயிதும் யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³விஶேஷணம் ப்ரவ்ருத்தமித்யாஶயம் ஸ்பு²டீகரோதி –

ஹேத்விதி ।

ஐக்யாயோக்³யத்வம் ந விரோத⁴ஹேது: கிந்து ததே³வ விரோத⁴ இதி ஜ்ஞாபயிது ஹேதுபூ⁴தமித்யுக்தம் । வஸ்துத: ஸ்வபா⁴வத இத்யர்த²: ப்ரத்யக்பராக்³பா⁴வத இதி யாவத் । ப்ரதீதித: ப்ரகாஶ்யப்ரகாஶத்வத இத்யர்த²: । வ்யவஹாரத: ஜ்ஞாநரூபவ்யவஹாரத இத்யர்த²: । அஹம் கர்த்தாஹம் ப்³ரஹ்மேதி பரஸ்பரபி⁴ந்நம் யத் ஜ்ஞாநம் தத்³விஷயத்வத இதி யாவத் । வ்ருத்³த⁴மதோக்தப்ரத²மவிக்³ரஹாநுஸாரேணாயம் த்ரிதா⁴ விரோதோ⁴ யோஜநீய:, இதரவிக்³ரஹேஷு த்ரிதா⁴ விரோத⁴ஸ்யாஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

பு³த்³தி⁴ஸ்த²ஸ்யோபேக்ஷாநர்ஹத்வம் ப்ரஸங்க³ஸங்க³திஸ்தயா ப்ரயோகா³ஸாது⁴த்வமாஶங்க்ய நிஷேத⁴தி –

ந சேத்யாதி³நா ।

ஸூத்ரேண வ்யாகரணஸூத்ரேணேத்யர்த²: பரத: பரே ஸதீத்யர்த²: । யுஷ்மச்ச²ப்³த³ஸ்ய யந்மபர்யந்தம் தஸ்ய த்வேத்யாதே³ஶ: அஸ்மச்ச²ப்³த³ஸ்ய யந்மபர்யந்தஸ்ய மேத்யாதே³ஶ: ப்ராப்நோதீதி பா⁴வ: ।

ஸௌத்ரஸப்தமீத்³விவசநாந்தபத³ம் ப்ருத²க³ந்வயத்வேந வ்யாக்²யாய க்ரமேண ப்ருத²கு³தா³ஹரணம் த³ர்ஶயதி –

த்வதீ³யமிதி ।

தவ இத³ம் த்வதீ³யம் த⁴நமிதி ஶேஷ: த்வதீ³யமித்யுதா³ஹரணே ப்ரத்யயபரத்வமஸ்தி ப்ரத்யயஸ்து ச²ப்ரத்யய: ச²ஸ்யேயாதே³ஶ: ப்ராப்நோதி ததா² ச யுஷ்மத் – இயேதி ஸ்தி²தே மபர்யந்தஸ்ய த்வேத்யாதே³ஶே ப்ராப்தே ஶத்ருவதா³தே³ஶ இத்யபி⁴யுக்தவ்யவஹாரேண வர்ணாத³ர்ஶநப்ராப்தே: த்வத் இயேதி ஸ்தி²தே ஸுப்ரத்யயவிதா⁴நாநந்தரம் ஸஹோச்சாரணேந த்வதீ³யமிதி ரூபநிஷ்பத்தி: । ஏவம் மதீ³யமித்யத்ர அஸ்மத்புத்ர இதி ஸ்தி²தே புத்ரபத³ஸ்ய உத்தரபத³த்வம் பரத்வம் ச விஜ்ஞேயம் । ததா² ச யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யே உத்தரபத³ஸ்ய பரத்வஸத்த்வாத் த்வந்மத்ப்ரத்யயகோ³சரயோரிதி ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

த்வமாவிதி ।

யதா³ யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோ: ப்ரத்யேகமகார்த²வாசித்வம் ததா³ ப்ரத்யயே சோத்தரபதே³ ச பரே ஸதி மபர்யந்தஸ்ய த்வமாவித்யாதே³ஶௌ ஸ்த இதி வ்யாகரணஸூத்ரஸ்யார்த²: ।

நநு யுஷ்மத³ர்த²ஸ்ய ப³ஹுத்வே(அ)பி ப்ரத்யகா³த்மந: ஏகத்வேநாஸ்மத³ர்தை²கத்வாத³ஸ்மத்பத³ஸ்ய மபர்யந்தஸ்ய மேத்யாதே³ஶ: ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

அஸ்மத³ர்தே²தி ।

நந்வஸ்மச்ச²ப்³த³: பூர்வம் ப்ரயோக்தவ்ய: ஏகஶேஷஶ்ச ஸ்யாதி³தி ப்ராப்தம் தூ³ஷணத்³வயம் கிமிதி நோத்³கா⁴ட்ய பரிஹ்ருதமிதி சேந்ந । ஆஶ்ரமஶ்ரீசரணமதநிரூபணே அஸ்ய தூ³ஷணத்³வயஸ்ய பரிஹரிஷ்யமாணத்வாத³த்ரோத்³கா⁴ட்ய ந பரிஹ்ருதமிதி பா⁴வ: ।

ஏவம் ஸ்வமதாநுஸாரேண ப்ரயோக³ம் ஸாத⁴யித்வா ஸ்வமதாநுஸாரிவ்யாக்²யாநம் ஸ்பு²டீகர்தும் ஶங்காமவதாரயதி –

நந்வேவம் ஸதீதி ।

விரோத⁴ம் ஸாத⁴யதீதி ப்ரதிஜ்ஞாய ப³ஹுத்வாங்கீ³கரே ஸதீத்யர்த²: । ஸமாஸாதி³ரூபவ்ருத்த்யர்த²ப்ரதிபாத³கம் வாக்யம் விக்³ரஹ: ।

யூயமிதீதி ।

யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லிக்²யமாநப்ரத்யய: யுஷ்மத்ப்ரத்யய இத்யர்த²: । யூயமிதி ப்ரத்யயோ யுஷ்மத்ப்ரத்யய: வயமிதி ப்ரத்யயோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யய இதி வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாராநுஸார்யலௌகிகோ(அ)யம் விக்³ரஹ: லௌகிகஸ்த்வஸாது⁴: । யதி³ யுஷ்மச்சாஸ்மச்ச யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ தயோ: ப்ரத்யய: யுஷ்மத்ப்ரத்யயோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யயஶ்சேதி லௌகிகவிக்³ரஹ ஏவ ஸ்யதி³த்யுச்யேத, ததா³ யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோர்ப³ஹ்வர்த²வாசித்வபக்ஷே யுஷ்மச்சாஸ்மச்சேதி விக்³ரஹ ஏவாநுபபந்நஸ்ஸ்யாத்தயோரேகார்த²வாசித்வாபா⁴வாத்தஸ்மாத³லௌகிகோயம் விக்³ரஹ: । நநு விக்³ரஹோ த்³விவித⁴: லௌகிகோ(அ)லௌகிகஶ்சேதி அலௌகிகத்வமரூபபரிநிஷ்டி²தத்வம் ரூபாதி³நிஷ்பத்த்யர்த²ம் ப்ரயுக்தத்வமிதி யாவத் । ததா²ஹி ராஜபுருஷ இத்யத்ர ராஜ்ஞ: புருஷ இதி லௌகிகோயம் விக்³ரஹ: ராஜந் ஙஸ் புருஷ ஸு இத்யலௌகிகோயம் விக்³ரஹ:, ததா² ச யூயம் ப்ரத்யய இதி கத²மலௌகிகவிக்³ரஹ: தஸ்ய யூயமிதி ஸித்³த⁴ரூபபோ³த⁴கத்வேந ரூபநிஷ்பத்த்யர்த²ம் ப்ரயுக்தவாக்யத்வாபா⁴வாதி³தி சேந்ந । லௌகிகவிக்³ரஹபி⁴ந்நம் வாக்யாந்தரமேவாத்ராலௌகிகவிக்³ரஹ இதி விவக்ஷிதத்வாத் அலௌகிகஸ்த்வேவம் ஸாத⁴நீய:, ததா²ஹி யுஷ்மச்ச²ப்³த³ஸ்ய யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகி²நீ லக்ஷணா அஸ்மச்ச²ப்³த³ஸ்யாஸ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகி²நீ லக்ஷணா ததா²ச யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகீ² சாஸ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகீ² ச யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேக்²யஸ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகி²நௌ ப்ரத்யயஶ்ச ப்ரத்யயஶ்ச ப்ரத்யயௌ உல்லேகி²நௌ ச தௌ ப்ரத்யயௌ ச தயோர்கோ³சரௌ ச தயோரிதி விக்³ரஹோ த்³ரஷ்டவ்ய: । யத்³யபி லக்ஷணாங்கீ³கரபக்ஷே யுஷ்மச்சாஸ்மச்ச யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ ச தௌ ப்ரத்யயௌ சேதி விக்³ரஹ: ஸாது⁴ரேவ ததா²பி உல்லேகி²பத³விஶிஷ்டத்வேந விக்³ரஹப்ரதிபாத³நம் வாக்யாந்தராபி⁴ப்ராயேணேதி விவேக: । கேசித்து தே³வ இதி பு³த்³தி⁴: தே³வபு³த்³தி⁴ரிதிவத் யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ இதி ப்ரத்யயௌ யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயௌ தயோர்கோ³சராவிதி பா⁴ஷ்யே விக்³ரஹ: । தத்ர யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ இதி ப்ரத்யயாவித்யநேந யுஷ்மத்ப்ரத்யயோஸ்மத்ப்ரத்யய இதி ப்ராப்தே யுஷ்மத்ப்ரத்யய இத்யஸ்ய யூயமிதி ப்ரத்யய இத்யர்த²போ³த⁴கம் வாக்யாந்தரம் , அஸ்மத்ப்ரத்யய இத்யஸ்ய வயமிதி ப்ரத்யய இதி அர்த²போ³த⁴கம் வாக்யாந்தரமித்யபி⁴ப்ராயேண யூயமிதி ப்ரத்யயோ யுஷ்மத்ப்ரத்யய: வயமிதி ப்ரத்யயோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யய இத்யாக்²யாதமித்யாஹு: । ஶப்³தோ³ விக்³ரஹ இத்யர்த²: । விக்³ரஹப்ரதிபாதி³தார்த²: விஷயத்வமித்யர்த²: ।

விஶிஷ்டசேதந ஏவ யுஷ்மச்ச²ப்³த³ப்ரயோகோ³ த்³ருஶ்யதே த்வம் க³ச்சா²க³ச்சே²தி கே³மநாதே³: ஸம்ப⁴வாந்நாசேதநாஹங்காராதௌ³ கேவலே தத³ஸம்ப⁴வாதி³த்யர்தா²ஸாது⁴த்வம் விவ்ருணோதி -

நஹீதி ।

இத³முபலக்ஷணம் , வயமிதி ப்ரத்யயவிஷயத்வமாத்மந்யபி நாஸ்தீதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ததா² ச உப⁴யத்ர விஷயத்வம் நாஸ்தீதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

அஹங்கரவிஶிஷ்டசேதநே பா⁴ஸமாநத்வரூபம் ப்ரத்யயவிஷயத்வம் முக்²யம் கேவலாஹங்காராதௌ³ கௌ³ணம் ததா² சா(அ)ஹங்காராதௌ³ பா⁴ஸமாநத்வரூபமுக்²யவிஷயத்வாபா⁴வேபி பா⁴ஸமாநத்வரூபகௌ³ணவிஷயத்வமாதா³ய ஸாது⁴த்வமஸ்தீதி பரிஹரதி –

ந கோ³சரேதி ।

யோக்³யதா கௌ³ணவிஷயதேத்யர்த²: । அஹங்காராத்³யநாத்மா யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³ய: யுஷ்மத்ப்ரத்யயப்ரயுக்தஸம்ஶயாதி³நிவ்ருத்தப²லபா⁴க்த்வாத் சைதந்யாம்ஶவத்³வ்யதிரேகேண க⁴டவத்³வேதி ப்ரயோக³: ।

நந்வஹங்காராதி³வச்சிதா³த்மாபி யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³ய: யுஷ்மச்ச²ப்³த³ஸ்யாஹங்காராதி³விஶிஷ்டசேதநவாசித்வேந விஶிஷ்டநிஷ்ட²விஷயத்வஸ்ய விஶேஷணாம்ஶ இவ விஶேஷ்யாம்ஶேபிஸத்த்வாத³யோ வ்யாவர்தகத⁴ர்மாபா⁴வாத்கத²மாத்மாநாத்மநோர்விரோத⁴ இதி சேந்ந । அநாத்மந: ஸகாஶாத³த்யந்தபே⁴த³ஸித்³த்⁴யர்த²ம் சிதா³த்மநஸ்தாவத³ஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வமேவ விவக்ஷதே ந யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வமித்யேதத்³க்³ரந்த²கர்துராஶயாதி³த்யேதத்ஸர்வம் ஹ்ருதி³ நிதா⁴யா(அ)நயா ரித்யா சிதா³த்மந: கௌ³ணவிஷயத்வரூபமஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வம் பூர்வபக்ஷேப்யநாத்மநிஷ்ட²விஷயத்வஶங்கோத்தா²நஜ்ஞாபநாய கண்டோ²க்த்யா ஸாத⁴யதி –

சிதா³த்மேதி ।

யோக்³யம் கௌ³ணவிஷய இத்யர்த²: ।

கு³ணமாஹ –

தத்ப்ரயுக்தேதி ।

அஸ்மத்ப்ரத்யயப்ரயுக்தம் ஸம்ஶயாதி³நிவ்ருத்திரூபம் யத்ப²லம் ததா³ஶ்ரயத்வாதி³த்யர்த²:, ஆதி³ஶப்³தே³நாஹம் நாஸ்மீதி விபர்யயோ க்³ருஹ்யதே ததா³ சாத்மந: அஹமிதி ஸர்வதா³ பா⁴ஸமாநத்வாத³ஹமஸ்மி ந வேதி ஸம்ஶயாபா⁴வ: ஸதி நிஶ்சயே ஸம்ஶயாத்³யயோகா³த³தோ நிவ்ருத்திப²லபா⁴க்த்வமாத்மநோ(அ)ஸ்தீதி பா⁴வ: । கேவலாஹங்காரோ வா வ்யதிரேகேண க⁴டோ வாத்ர த்³ருஷ்டாந்த: ।

ஆத்மந: கௌ³ணவிஷயத்வே பா⁴ஷ்யோக்திமபி ப்ரமாணயதி –

ந தாவதி³தி ।

ஏகாந்தபத³ம் நியமார்த²கம் விஷயத்வாத்³பா⁴ஸமாநத்வாதி³த்யர்த²: । இத³ம்விஷயத்வமஹங்காராத³விஶிஷ்டசேதநே முக்²யம் ஆத்மாதௌ³ து கௌ³ணமிதி விவேக: ।

நநு விஶேஷ்யஸ்யாஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வே விஶேஷணாஹங்காராதே³ரப்யஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வேந, ஆத்மநோர்வ்யாவர்தகத⁴ர்மாபா⁴வாத்கத²மத்யந்தபே⁴த³ஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்காமநூத்³ய பரிஹரதி –

யத்³யபீதி ।

அத்யந்தபே⁴தா³ஸாத்⁴யர்த²மஹங்காராத்³யநாத்மந: யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வமேவாங்கீ³க்ரியதே நாஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யத்வம் பே⁴தா³ஸித்³தே⁴ரிதி பா⁴வ: । நநு ததா²ப்யத்ர யோக்³யதா வர்ததே அத்ர நாஸ்தீத்யேதாந்நியாமகமாத்மவ்யாவ்ருத்தமநாத்மநிஷ்ட²ம் யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யதாவச்சே²த³கம் கிஞ்சித்³வக்தவ்யம் , ததா² அநாத்மவ்யாவ்ருத்தமாத்மநிஷ்ட²மஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யதாவச்சே²த³கம் கிஞ்சித்³வக்தவ்யமிதி சேத் । உச்யதே । யுஷ்மத³ர்தா²ஹங்காராதி³பி⁴ந்நார்த²த்வமேவாஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யதாவச்சே²த³கமஸ்மத³ர்த²சிதா³த்மபி⁴ந்நார்த²த்வமேவ யுஷ்மத்ப்ரத்யயயோக்³யதாயாமவச்சே²த³கமித்யேவமத்யந்தபே⁴த³ஸித்³த்⁴யர்த²ம் வேதி³தவ்யமிதி தி³க் ।

அஹங்காராதி³தே³ஹாந்தஸ்யாநாத்மந: யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லிக்²யமாநப்ரத்யயயோக்³யத்வமாத்மநஸ்த்வஸ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லிக்²யமாநப்ரத்யயயோக்³யத்வமித்யர்த²பர்யவஸாநேந வ்யாக்²யாநேந வ்யவஹாரத: விரோதோ⁴ த³ர்ஶித: யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³தஶ்ச விரோதோ⁴ த³ர்ஶித இதி க³ம்யதே ஏவம் ஸ்வாபி⁴மதம் ப்ரயோக³ஸாது⁴த்வம் வ்யாக்²யாநம் சோபபாத்³ய பராபி⁴மதம் ப்ரயோக³ஸாது⁴த்வம் வ்யாக்²யாநம் ச ப்ரதிபாத³யிதுமாரப⁴தே -

ஆஶ்ரமேதி ।

ஸம்போ³த்⁴ய: ஸம்போ³த⁴நார்ஹ: இத்யர்த²: । அசேதநே ஸம்போ³த்⁴யத்வாப⁴வாந்ந யுஷ்மத்பத³ஶக்யார்த²த்வமிதி பா⁴வ: ।

ப்ரத்யயோத்தரபத³யோரிதி ஸூத்ரஸ்யார்த²மாஹ -

ததா²சேதி ।

ஸ்வார்தே² ஶக்யார்தே² விஶிஷ்டசேதந இத்யர்த²: । யதா³ ஶக்யார்த²போ³த⁴கத்வம் யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோஸ்ததை³வ த்வமாதே³ஶ: ந லக்ஷணயேதி பா⁴வ: ।

விபக்ஷே பா³த⁴கமாஹ –

யுஷ்மதி³தி ।

வாம் ச நௌஶ்ச வாம்நாவௌ ததா²சேதி ஶப்³த³ஸமபி⁴வ்யாஹாரே வாம்நாவாவிதி ஸந்தி⁴ர்ப⁴வதி ஸூத்ரஸ்ய வ்யாகரணஸூத்ரஸ்ய பத³ஸாங்க³த்யம் த்வந்மதோ³: ஷஷ்டீ²த்யேவ ஸ்யாத் ந யுஷ்மத³ஸ்மதோ³: ஷஷ்டீ²த்யேவம் ரூபம் தஸ்ய ப்ரஸக்தேரித்யர்த²: । ததா²ச ஷஷ்ட்யாதி³விப⁴க்திஸ்த²யோ: யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³யோரேவ வாம் நாவாவித்யாதே³ஶ: நார்த²யோரிதி யுஷ்மத³ஸ்மதோ³: ஷஷ்டீ²த்யத்ர யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³யோர்லக்ஷணயா ஶப்³த³ ஏவார்த²: ந சேதநஸ்ததோ நத்வம் மாதே³ஶ இதி பா⁴வ: ।

பா⁴ஷ்யப்ரயோக³ம் ஸாத⁴யதி –

அத்ரேதி ।

ஶங்கதே –

யதீ³தி ।

அத்ராபிஶப்³த³லக்ஷகத்வமஸ்த்யேவேதி பரிஹரதி -

ததே²தி ।

அஹங்காராதி³தே³ஹாந்தாநாத்மா பராக³ர்த²: லக்ஷ்யதாவச்சே²த³கதயா லக்ஷ்யதாவச்சே²த³கப்ரவிஷ்டதயேத்யர்த²: லக்ஷ்யாம்ஶதயேதி யாவத் । யுஷ்மச்ச²ப்³த³யோக்³யத்வாவச்சி²ந்நே பராக³ர்தே² யுஷ்மச்ச²ப்³த³ஸ்ய லக்ஷணா ஸ்வீக்ரியதே அதோ யுஷ்மச்ச²ப்³த³யோக்³யத்வம் லக்ஷ்யதாவச்சே²த³கம் ப⁴வதி ததா² ச லக்ஷ்யதாவச்சே²த³கநிவிஷ்ட: ஸந் யுஷ்மச்ச²ப்³த³ஶ்ச லக்ஷணயா தஸ்யார்த²: யதா² பராக³ர்த²ஸ்தத்³வத³தோ ந த்வேத்யாதே³ஶ இதி பா⁴வ: ।

நநு பராக்த்வாவச்சி²ந்ந ஏவ லக்ஷணா ஸ்வீக்ரியதே லாக⁴வாத³தஸ்த்வமாதே³ஶ: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய நிஷேத⁴தி –

ந சேத்யாதி³நா ।

யத்³யபி பராக்த்வாதி³நா விரோதோ⁴(அ)ஸ்த்யேவ ததா²பி ஶ்ரீபா⁴ஷ்யக்ருத்தாத்பர்யாநுரோதா⁴த்தத்³யோக³த்வேநாபி ஸ வக்தவ்ய இத்யாஹ –

விருத்³தே⁴தி ।

தாத்பர்யே ஜ்ஞாபகமாஹ –

அத ஏவேதி ।

லௌகிகப்ரயோக³முக்த்வா வேத³ப்ரயோக³மாஹ –

இமே விதே³ஹா இதி ।

யாஜ்ஞவல்க்யம் ப்ரதி ஜநகஸ்யோத்தரமித³ம் ததா² ச விதே³ஹாக்²யதே³ஶவிஶேஷபரம் , இமே விதே³ஹா: யதே²ஷ்டம் பு⁴ஜ்யந்தாமயமஹம் சாஸ்மி தா³ஸபா⁴வே ஸ்தி²த: தா³ஸாந்தர்க³த இதி யாவத் । ராஜ்யம் மாம் ச யதே²ஷ்டம் ப்ரதிபத்³யஸ்வேத்யர்த²:, ராஜ்யம் ப⁴வத³தீ⁴நம் இதி பா⁴வ: । இமே விதே³ஹா இத்யம்ஶஸ்ய நாத்ரோபயோக³: கிந்து தத³ம்ஶக்³ரஹணம் ஶ்ருதிஜ்ஞாபநார்த²மிதி வேதி³தவ்யம் ।

ஏதேநேதி ।

வக்ஷ்யமாணஹேதுநேத்யர்த²: சேதநவாசித்வால்லக்ஷணயா ப்ரத்யக்³போ³த⁴கத்வாதி³த்யர்த²: । ஸர்வை: பதை³: ஸஹோக்தௌ ஸத்யாம் த்யதா³தீ³நி ஶிஷ்யந்த இதி வ்யாகரணஸூத்ரார்த²: । த்யதா³தி³க³ணபடி²தாநாம் பரஸ்பரஸஹோக்தௌ க³ணமத்⁴யே யத்பரம் தச்சி²ஷ்யத இதி வேதி³தவ்யம் , ததா² ச யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோஸ்த்யதா³தி³க³ணபடி²தத்வேநைகஶேஷே ப்ராப்தே ஸத்யஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரயோரித்யேவாத்ர ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

ஏதேநேத்யநேந ஸூசிதம் ஹேதும் ப்ரத³ர்ஶயதி –

யுஷ்மதி³தி ।

யதா² ஸூத்ரே பூர்வநிபாதைகஶேஷயோரப்ராப்திஸ்தத்³வத³த்ராபி தயோரப்ராப்திரிதி பா⁴வ: ।

ந கேவலம் மஹர்ஷிப்ரயோகே³நைவைகஶேஷாப்ராப்திரபி து யுக்த்யா சேத்யாஹ –

ஏகஶேஷ இதி ।

நந்வேகஶேஷாநங்கீ³காரே தத்ப்ரதிபாத³கஶாஸ்த்ரவிரோத⁴ இதி சேது³ச்யதே வ்ருத்³த⁴ப்ரயோகா³நுஸாராதே³தத்³வ்யதிரிக்தஸ்த²லே ஏவைகஶேஷப்ராப்திரிதி தச்சா²ஸ்த்ரஸ்ய ஸங்கோச: கல்பநீய இதி பா⁴வ: । பூர்வவ்யாக்²யாநே யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³யோ: ப³ஹ்வர்த²கத்வாத்³யூயமிதி ப்ரத்யய இதி விக்³ரஹ: அஸ்மிந் வ்யாக்²யாநே சிஜ்ஜட³மாத்ரலக்ஷகத்வேந த்வமிதி ப்ரத்யய இதி விக்³ரஹபே⁴தோ³ த்³ரஷ்டவ்ய: । அயம் விக்³ரஹ: அஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சர இத்யாதி³பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸரே ஸ்பு²டீக்ரியதே । ப்ரயோக³ஸாது⁴த்வஸாத⁴நப்ரகாரபே⁴த³ஸ்து ஸ்பு²ட ஏவ । யஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லிக்²யமாநப்ரத்யயவிஷயத்வமித்யர்த²பர்யவஸாநேந வ்யவஹாரதோ விரோதோ⁴ யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³தஶ்ச விரோதோ⁴ த³ர்ஶித இத்யநவத்³யம் । நந்வஸ்மிந் வ்யாக்²யாநே பா⁴ஷ்யே கத²ம் விக்³ரஹ இதி । உச்யதே । யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோரேகார்த²வாசித்வாத்³யுஷ்மச்சாஸ்மச்சேதி விக்³ரஹ: ஸாது⁴ர்ப⁴வதி லக்ஷகத்வாதே³வ த்வமாதே³ஶாப்ராப்திஶ்ச, ததா² ச யுஷ்மச்சாஸ்மச்ச யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ய இதி ப்ரத்யயௌ யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயௌ தயோர்கோ³சராவிதி விக்³ரஹ: । ததா² சாத்ர யுஷ்மத்ப்ரத்யய இத்யஸ்யார்த²போ³த⁴கத்வம் த்வமிதி ப்ரத்யய இதி வாக்யாந்தரம் அஸ்மத்ப்ரத்யயஸ்யாஹமிதி ப்ரத்யய இத்யர்த²போ³த⁴கம் வாக்யாந்தரமிதி வேதி³தவ்யம் । அத²வா யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³யோருல்லேகி²நி லக்ஷணாமங்கீ³க்ருத்ய ஸ்வவ்யாக்²யாநவிக்³ரஹாநுஸாரேணைவ விக்³ரஹோ யோஜநீய இதி ரஹஸ்யம் ।

மதத்³வயேதி யுஷ்மத்பத³ஸ்ய பூர்வப்ரயோக³ ஏவ ஹேதுரிதி ப்ரதிபாத்³ய ஹேத்வந்தரம் ப்ரதிபாத³யிதும் மதாந்தரமுத்தா²பயதி –

வ்ருத்³தா⁴ஸ்த்விதி ।

பூர்வப்ரயோகே³ அத்⁴யாரோபாபவாத³ந்யாய ஏவ மூலமிதி பா⁴வ: ।

பூர்வஸங்க்³ரஹேண ப்ரதிஜ்ஞாதம் த்ரிதா⁴ விரோத⁴ம் விவ்ருணோதி –

தத்ரேதி ।

வ்ருத்³த⁴மத இத்யர்த²: । யுஷ்மத³ஸ்மத்பதா³ப்⁴யாமுக்தோ விரோதோ⁴ வஸ்துதோ விரோத⁴ இத்யந்வய: । பராக்ப்ரத்யக்³பா⁴வத: உக்தோ விரோத⁴: ய: ஸ: வஸ்துதோ விரோத⁴ இத்யர்த²: । பதா³ப்⁴யாமிதி ப்ரயோக³ஸ்வாரஸ்யாத்³யுஷ்மத³ஸ்மச்ச²ப்³த³தோபி விரோதோ⁴(அ)ஸ்தீதி வேதி³தவ்யம் । ப்ரத்யயபத³ந ப்ரகாஶ்யப்ரகாஶத்வத: உக்தோ விரோத⁴: ப்ரதீதிதோ விரோத⁴ இத்யர்த²: । கோ³சரபதே³ந பரஸ்பரபி⁴ந்நஜ்ஞாநவிஷயத்வத: உக்தோ விரோத⁴: வ்யவஹாரதோ விரோத⁴ இத்யர்த²: ।

பூர்வவத்³யுஷ்மச்ச²ப்³தோ³ல்லேகி²நீ லக்ஷணா ந ஸ்வீகர்தவ்யா ஶப்³த³லக்ஷகத்வம் து ஸ்வீகர்தவ்யமித்யபி⁴ப்ரேத்ய வ்ருத்³தா⁴பி⁴மதவிக்³ரஹமுபபாத³யதி –

யுஷ்மச்சேதி ।

நநு த்வம் சாஹம் சேதி விக்³ரஹே வக்தவ்யே யுஷ்மச்சாஸ்மச்சேதி விக்³ரஹ: கத²மிதி சேந்ந । ஶப்³த³லக்ஷகத்வாதே³வ யுஷ்மத³ஸ்மத்பத³யோஸ்த்வமாதே³ஶஸ்யாப்ராப்தத்வாத் யதா² ’யுஷ்மத³ஸ்மதோ³: ஷஷ்டீ² சதுர்தீ²’தி ஸூத்ரே ஶப்³த³லக்ஷகத்வேந த்வமாதே³ஶாப்ராப்த்யா யுஷ்மச்சாஸ்மச்சேதி விக்³ரஹஸ்தத்³வத் , ததா² ச ப்ரத்யயஶ்ச ப்ரத்யயஶ்ச ப்ரத்யயௌ கோ³சரஶ்ச கோ³சரஶ்ச கோ³சராவிதி விக்³ரஹம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய கர்மதா⁴ரயஸமாஸம் ஜ்ஞாபயதீதி பா⁴வ: ।

நநு யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ ச தௌ ப்ரத்யயௌ சேதி கத²ம் கர்மதா⁴ரய: உப⁴யோர்லிங்க³வ்யத்யயவத்த்வாதி³தி சேந்ந । யுஷ்மச்சாஸ்மச்சேதி நித்யநபும்ஸகமிதரந்நித்யபுல்லிங்க³மித்யதோ³ஷாதி³தி ஜ்ஞேயம் । மதத்ரயபரிஷ்க்ருதார்தே²ந ஸாதி⁴தார்தை²கதே³ஶஶங்காநிராஸப்ரதிபாத³கத்வேந விஷயவிஷயிணோரிதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதுகாம: ஶங்காவதாராய ப்ரத²மமர்த²கத²நத்³வாரா பா⁴ஷ்யாந்வயமாவிஷ்கரோதி –

த்ரிதே⁴தி ।

ஆத்மாநாத்மநோரிதி ஶேஷ: । அஸம்ப⁴வோநுபபத்திஶப்³தா³ர்த²: த⁴ர்மிதாதா³த்ம்யாத்³யபா⁴வே ஸித்³தே⁴ ஸதீதி பா⁴வ: ।

ஶுக்ல இதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தே ஶுக்லகு³ணதாதா³த்ம்யாபந்நோ க⁴ட இதி ஶுக்லகு³ணக⁴டயோ: விருத்³த⁴யோஸ்தாதா³த்ம்யாங்கீ³காரவதி³த்யர்த²: ।

யத்ர விருத்³த⁴யோஸ்தாதா³த்ம்யம் தத்ர ப்ரகாஶமப்ரகாஶகத்வாபா⁴வ இதி வ்யாப்திரநுப⁴வஸித்³தா⁴ யதா² ஶுக்லோ க⁴ட: ததா² ச ப்ரக்ருதே வ்யாபகாபா⁴வாத்³வ்யாப்யாபா⁴வ இத்யாஹ –

சிதி³தி ।

வ்ருத்³த⁴மத ஏவ தத்ப்ரக்ருதவிக்³ரஹாந்தரமுபபாத³யதி –

யஷ்மதி³தி ।

ப்ரத்யகா³த்மா ப்ரத்யயஸ்வரூப: கோ³சரஸ்வரூப: பராகி³தி வ்யுத்க்ரமேண விவேக: ப்ரத்யயஶ்ச கோ³சரஶ்ச ப்ரத்யயகோ³சரௌ யுஷ்மத³ஸ்மதீ³ ச தௌ ப்ரத்யயகோ³சரௌ ச யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரௌ தயோரிதி விக்³ரஹோ த்³ரஷ்டவ்ய: ।

ஏதத்³விக்³ரஹப்ரதிபாதி³தே(அ)ர்தே² புநர்விஷயவிஷயிணோரிதி பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி –

அத்ர ப்ரத்யயேதி ।

அவ்யவஹிதவிக்³ரஹ: ஸப்தம்யா பராம்ருஶ்யதே -

அசித்வ இதி ।

ஸ்வஸ்யேதி பத³ஸ்யாப்ரத்யக்ஷத்வாபத்தேரித்யநேநாப்யந்வய: । ஏகஸ்ய ஸ்வஸ்ய ஜ்ஞாநவிஷயத்வரூபம் கர்மத்வம் தஜ்ஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வரூபம் கர்த்ருத்வம் ச விருத்³த⁴மிதி பா⁴வ: ।

விஷயித்வசித³சித்வப்ரத்யக்த்வாநாம் ஸமவ்யாப்தத்வாத்பரஸ்பரஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வ இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

யதே²ஷ்டமிதி ।

அத: மதத்ரயேண விக்³ரஹசதுஷ்டயம் ப்ரயோக³ஸாது⁴த்வம் ச த³ர்ஶிதம் விக்³ரஹத்ரயநிரூபணாநந்தரமுக்தவிரோதா⁴நுவாத³பூர்வகம் பா⁴ஷ்யாந்வயோ த³ர்ஶித: இதா³நீமவ்யவஹிதவிக்³ரஹோக்தவிரோத⁴ப்ரதிபாத³நத்³வாரா வ்ருத்தம் கத²யந் ஶங்காபூர்வகமுத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

நந்விதி ।

விஷயவிஷயிணோரித்யநேந த்³விதீயவிஶேஷணேந ப்ரதிபாதி³தமர்த²ம் ஜ்ஞாபயதி –

க்³ராஹ்யேதி ।

ஐக்யம் நாமாத்யந்தாபே⁴த³: பே⁴த³ஸஹிஷ்ணுரபே⁴த³ஸ்தாதா³த்ம்யமிதி விவேக: ।

ததி³தி ।

ஐக்யப்ரமாயா அபா⁴வேந தஜ்ஜந்யஸம்ஸ்காரரூபகாரணாபா⁴வாத³த்⁴யாஸாபா⁴வேபீத்யர்த²: । தயோராத்மாநாத்மநோர்த⁴ர்மாணாமித்யர்த²: । சைதந்யம் ஸுக²ம் ச ஆத்மநோ த⁴ர்ம: ஜாட்³யம் து³:க²ம் ச அநாத்மநோ த⁴ர்ம இதி விவேக: । ஸுகா²தே³ராத்மந: ஸ்வரூபத்வேபி த⁴ர்மத்வேந வ்யபதே³ஶஸ்த்வௌபசாரிக இதி பா⁴வ: । விநிமயேந வ்யத்யாஸேநேத்யர்த²: । இத்யத ஆஹேதி இதிஶப்³த³: ஶங்கார்த²க: ; அத:ஶப்³தோ³ ஹேத்வர்த²க:, ஆஹேத்யநேந பரிஹாரமாஹத்யுச்யதே யதா² சைவம்ரூபா ஶங்கா யத: காரணாத்ப்ராப்தா அத: காரணாத் பரிஹாரமாஹேதி பத³த்ரயபரிஷ்க்ருதார்த²: । ஏவம் ஸர்வத்ர ।

ஸம்ஸர்க³ இதி ।

ப்ரக்ருதே ஹ்யாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வரூபஸ்தாதா³த்ம்யைகதே³ஶ: ஸம்ஸர்க³ இத்யர்த²: । அநுபபத்திரஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: । த⁴ர்ம்யந்தரே ஹீதரத⁴ர்மஸம்ஸர்கோ³ நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

உத்தரபா⁴ஷ்யார்தே² பூர்வபா⁴ஷ்யார்தோ² ஹேதுரிதி ஜ்ஞாபயந் ஆத்மந்யநாத்மத⁴ர்மஸம்ஸர்கா³நுபபத்தௌ அநாத்மந்யாத்மத⁴ர்மஸம்ஸர்கா³நுபபத்தௌ ச த⁴ர்மஸம்ஸர்கா³பா⁴வோ ஹேதுஸ்தமுபபாத³யதி –

நஹீதி ।

ஸம்ஸர்க³ம் விநா தாதா³த்ம்யரூபஸம்ப³ந்த⁴ம் விநேத்யர்த²: । விநிமய: வ்யத்யாஸேநாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வரூபஸம்ஸர்க³ இத்யர்த²: ।

நநு த⁴ர்மஸம்ஸர்க³ம் ப்ரதி த⁴ர்மிஸம்ஸர்கோ³ ஹேதுஶ்சேத்தர்ஹி த⁴ர்மிணோ: ஸ்ப²டிகஜபாகுஸுமயோ: ஸம்ஸர்கா³பா⁴வேநௌபாதி⁴கலௌஹித்யத⁴ர்மஸம்ஸர்கா³பா⁴வாத் ஸ்ப²டிகே லௌஹித்யமஸ்தீத்யத்⁴யாஸாத்மகக்³ரஹோ ந ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

ஸ்ப²டிக இதி ।

லோஹிதம் வஸ்து ஜபாகுஸுமாதி³ தஸ்ய ஸாந்நித்⁴யம் பரம்பராஸம்ப³ந்த⁴: தஸ்மாதி³த்யர்த²:, ததா² ச க்வசித்ஸாக்ஷாத் க்வசித்பரம்பரயா த⁴ர்மிஸம்ஸர்கோ³ ஹேது: ப்ரக்ருதே பரம்பரயா த⁴ர்மிஸம்ப³ந்த⁴ஸம்ப⁴வாத்³ப்⁴ரமாத்மகக்³ரஹோபபத்திரிதி பா⁴வ: ।

நநு தர்ஹ்யாத்மநாத்மநோர்விரோதா⁴த்ஸாக்ஷாத் ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வேபி ஸ்ப²டிகஜபாகுஸுமவத் பரம்பராஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்து தேந த⁴ர்மஸம்ஸர்க³: ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

அஸங்கே³தி ।

கேநாபி வஸ்துநா ஸஹ ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

அஸங்க³த்வாதே³வ பரம்பராத⁴ர்மிஸம்ஸர்க³ஹேதுகத⁴ர்மஸங்கோ³பி நாஸ்தீதி யது³க்தம் தத்³பா⁴ஷ்யாரூட⁴ம் கரோதி –

இத்யபி⁴ப்ரேத்யேதி ।

லோகே ஶுக்தாவித³மித்யாதி³ நஹி தத³ஸ்தீத்யந்தேந ஸ்வப்ரதிபாதி³தேந க்³ரந்தே²நோக்தம் ஹேதும் பா⁴ஷ்யாரூட⁴ம் கர்த்துமிச்ச²ந்நாக்ஷேபஸமாதா⁴நாப்⁴யாமுத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதே –

நந்விதி ।

வாஸ்தவதாதா³த்ம்யாத்³யபா⁴வேப்யாத்⁴யாஸிகதாதா³த்ம்யாதி³கமாதா³யாத்⁴யாஸஸ்ஸம்ப⁴வத்யேவேதி ஸித்³தா⁴ந்திந: ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

பா⁴ஷ்யோக்தஸ்ய இத்யத: பத³த்³வயஸ்ய ப்ரதீகமாதா³யார்த²ப்ரதிபாத³நபூர்வகம் வ்யவஹிதேநாந்வயம் வக்துமாரப⁴தே –

இத்யுக்தேதி ।

உக்தரீதிமேவ விவ்ருணோதி –

தாதா³த்ம்யேதி ।

வாஸ்தவதாதா³த்ம்யாபா⁴வேநேத்யர்த²: ।

மித்²யேதி ।

நாஸ்தீத்யர்த²: । ததா² ச காரணாபா⁴வாத³த்⁴யஸோ நாஸ்தீதி வக்தும் யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

அநிர்வசநீயதேதி ।

தத்த்வாந்யத்த்வாப்⁴யாம் நிர்வக்துமஶக்யதேத்யர்த²: ।

அபஹ்நவார்த²க இதி ।

அபா⁴வார்த²க இத்யர்த²: । அபஹ்நூயதே நிரஸ்யத இத்யர்த²: ।

ஆஶ்ரமஶ்ரீசரணவ்யாக்²யாநமநுஸ்ருத்ய பதா³நாமர்த²ம் கத²யந் ப்ரயோஜநமாஹ –

அஹமித்யாதி³நா ।

ஸ்வவ்யாக்²யாநாநுரோதே⁴ந பா⁴ஷ்யபத³யோஜநாம் பரித்யஜ்ய ஏதத்³வ்யாக்²யாநாநுரோதே⁴ந யோஜநாபி யுக்தைவ ஸ்வவ்யாக்²யாநேநைதத்³வ்யாக்²யாநயோரீஷத்³பே⁴த³ஸ்யாகிஞ்சித்கரத்வாத் , ததா²ச ஸ்வவ்யாக்²யாநாநுரோதே⁴ந யோஜநாப்யுக்தப்ராயைவேதி விபா⁴வநீயம் । அஹமிதிப்ரத்யயயோக்³யத்வம் பு³த்³த்⁴யாதே³ரப்யஸ்தி ததா² ச பு³த்³த்⁴யாதௌ³ பு³த்³த்⁴யாதே³ரத்⁴யாஸோ நிரஸ்யத இத்யர்தோ² லப்⁴யதே நாத்மநீதி மத்வேத்யர்த²: ।

நநு சிதா³த்மகத்வமஹமிதி பா⁴ஸமாநஸ்ய விஶிஷ்டஸ்யாப்யஸ்தீத்யாஶங்க்ய நிஷேத⁴தி –

அஹமிதீதி ।

ஜடா³ம்ஶமவிவக்ஷித்வா சித³ம்ஶமாத்ரம் விவக்ஷிதமிதி பா⁴வ: ।

த்வங்காரேதி ।

த்வமிதி ப்ரத்யயயோக்³யஸ்ய பு³த்⁴யாதே³ரித்யர்த²: ।

நந்வஹமிதி ।

யத்ரேத³மர்த²த்வம் தத்ர வ்ருத்திரூபப்ரத்யக்ஷவிஷயத்வமிதி வ்யாப்திர்க⁴டாதௌ³ ப்ரஸித்³தா⁴, ததா² ச பு³த்⁴யாதா³வஹமிதி பா⁴ஸமாநே வ்யாபகாப⁴வாத்³வ்யாப்யாபா⁴வ இதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

நநு ஶங்காயா: க: பரிஹார இத்யாஶங்க்ய யத்ர ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யத்வம் தத்ரேத³மர்த²த்வமிதி வ்யாப்தி: க⁴டதா³வேவ அநுப⁴வஸித்³தே⁴தி ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யத்வரூபஹேதுநா பு³த்³த்⁴யாதே³ரித³மர்த²த்வமஸ்தீத்யாஹ –

ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யத்வேதி ।

லக்ஷணயோகா³த்³கு³ணயோகா³தி³த்யர்த²: । ஹேதோ: ஸத்த்வாதி³தி யாவத் । க⁴டாதே³ரிவ ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யத்வரூபஹேதுநா பு³த்³த்⁴யாதே³ரபீத³மர்த²த்வமஸ்தி, ததா²சாத்ரைவ பு³த்³தௌ⁴ வ்யபி⁴சாராத்³ப⁴வது³க்தவ்யாப்திரப்ரயோஜகேதி பா⁴வ: ।

யத்³யபி யத்ர ப்ரத்யக்ஷவிஷயத்வம் தத்ரேத³மர்த²த்வமிதி வ்யாப்திரபி க⁴டாதா³வநுப⁴வஸித்³தா⁴ ததா²பி ப்ரக்ருதே ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ -

ந ப்ரதிபா⁴ஸத இதி ।

ப்ரதிபா⁴ஸத: ப்ரத்யக்ஷேணேத்யர்த²: । பு³த்³த்⁴யாதே³ர்க⁴டாதி³வதி³த³மர்த²த்வமித்யாத்ராநுஷங்க³:, ததா²சாஹமிதி பா⁴ஸத்வாத் பு³த்³த்⁴யாதே³ரிவ வ்ருத்திரூபப்ரத்யக்ஷேணேத³மர்த²த்வம் நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

வ்ருத்³த⁴மதோக்தம் ப்ரத²மவிக்³ரஹப்ரதிபாதி³தார்த²ஶங்காநிராஸகத்வேந ததே³வ பா⁴ஷ்யம் யோஜயிதும் புநஸ்தத³வதாரயதி –

அத²வேதி ।

நாஸ்வரஸத்³யோதகம் கிந்து மதாந்தரமவலம்ப்³ய யோஜநாத்³யோதகமிதி பா⁴வ: ।

நந்வித³ம் பா⁴ஷ்யம் வ்ருத்³த⁴மதோக்தம் த்³விதீயவிக்³ரஹப்ரதிபாதி³தார்த²ஶங்காநிராஸப்ரதிபாத³கத்வேந குதோ ந வ்யாக்²யாயத இதி சேந்ந । ப்ரத²மவிக்³ரஹப்ரதிபாதி³தார்த²ஶங்காநிராஸகவ்யாக்²யாநேந ஏதஸ்ய க³தார்த²த்வமித்யபி⁴ப்ராயாதி³தி மந்தவ்யம் । ஆத்மா முக்²யப்ரத்யக்த்வாத்³யபா⁴வவாந் அஹமிதி பா⁴ஸமாநத்வாத³ஹங்காரவதி³த்யநுமாநப்ரயோக³: । அஸ்மச்சாஸௌ ப்ரத்யயஶ்சாஸ்மத்ப்ரத்யய: ஸ சாஸௌ கோ³சரஶ்சாஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சர இதி கர்மதா⁴ரயம் ஜ்ஞாபயதி –

அஸ்மதி³தி ।

நநு ப்ரத்யக்த்வாதி³கம் புந: ப்ரதிஜ்ஞாதம் கிமேதாவதாநுமாநஸ்ய தூ³ஷணமித்யாஶங்க்ய பா⁴ஷ்யதாத்பர்யேணாஹமிதி பா⁴ஸமாநத்வாதி³தி ஹேதும் விகல்ப்ய ஸ்வயம் க²ண்ட³யதி –

அஹமிதி ।

அஹங்காரவ்ருத்த்யா வ்யங்க்³யமபி⁴வ்யக்தம் யத்ஸ்பு²ரணதத்த்வமித்யர்த²: । வ்ருத்தேராவரணரூபப்ரதிப³ந்த⁴கநிவர்தகத்வமஸ்தீத்யேதாவதா ஸ்வப்ரகாஶசைதந்யஸ்யாத்மந: வ்ருத்திக்ருதாபி⁴வ்யக்திஶ்சௌபசாரிகீதி பா⁴வ: ।

விஷயத்வமிதி ।

விஷயவிஷயிணோரிதி பா⁴ஷ்யேணோக்தம் விஷயத்வமித்யர்த²: । ஶப்³த³வத்த்வாச்ச²ப்³தே³ந வ்யவஹ்ரியமாணத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஶப்³தே³ந வ்யவஹ்ரியமாணத்வம் நாம ஶப்³த³வாச்யத்வம் ஶப்³த³லக்ஷ்யத்வம் வேதி விகல்ப்ய ஹேதும் ஸ்வயம் தூ³ஷயதி வாச்யத்வமிதி கல்பிதத்வாத் । யத்³யபி விஷயித்வம் விஶிஷ்டப்ரமாத்ருசைதந்யஸ்யைவ ந து கேவலாஹங்காரஸ்ய ததா²பி விஶிஷ்டே பர்யாப்தம் விஷயித்வம் அஹங்காரே விஶேஷேணேபி வித்³யத இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

தே³ஹமிதி ।

அத²வா(அ)ஹங்காரே ஸத்யேவ சைதந்யே(அ)பி விஶிஷ்டே தே³ஹம் ஜாநாமீதி விஷயிதா தத³பா⁴வே தத³பா⁴வாதி³த்யந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் விஶிஷ்டே ப்ராப்தம் விஷயித்வம் பர்யவஸாநாத்³விஶேஷணஸ்யாஹங்காரஸ்யைவேத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

தே³ஹமிதி ।

மநுஷ்யபத³ம் தே³ஹவிஶேஷணபரம், மநுஷ்யத்வம் ஜாதிவிஶேஷ: தே³ஹநிஷ்ட²ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷாத்மகத⁴ர்மோ வா, தத்³விஶிஷ்டஸ்ய தே³ஹஸ்ய சித்தாதா³த்ம்யாபந்நாஹங்காரஸ்ய ச மநுஷ்யோ(அ)ஹமித்யபே⁴தா³த்⁴யாஸவதி³த்யர்த²: । யத்ர விஷயவிஷயித்வம் தத்ராபே⁴தா³த்⁴யாஸாபா⁴வ: யதா² தீ³பக⁴டவதி³த்யுக்தநியம: அஹங்காரவ்யதிரிக்த ஸ்த²ல ஏவேதி நியமஸ்ய ப்ரத²மாபிஶப்³தே³ந ஸங்கோச: ஸூச்யத இதி பா⁴வ: ।

அல்பத்வம் பரிச்சி²ந்நத்வம் அத்⁴யாஸே ஸாத்³ருஶ்யம் ஹேது: ப்ரக்ருதே த்வாத்மாநாத்மநோ: ப்ருத²க்³விஶேஷணத்³வயேந ஸாத்³ருஶ்யாபா⁴வமுபபாத³யந் ப²லிதமாஹ –

சிதி³தி ।

அநவச்சி²ந்நத்வமபரிச்சி²ந்நத்வம் வ்யாபகத்வமிதி யாவத் । அஹங்கார: முக்²யப்ரத்யக்த்வாதி³மாந் அஹமிதி பா⁴ஸ்யத்வாதா³த்மவதி³தி ப்ரயோகே³ அஹமிதி பா⁴ஸ்யத்வம் கிம் கேவலாஹமாகாராகாரிதவ்ருத்திபா⁴ஸ்யத்வம் அஹமாகாராகாரிதஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யத்வம் வேதி விகல்ப்ய ஹேதுதூ³ஷணே பா⁴ஷ்யாஶயம் ஸ்பு²டீகரோதி அஹம்வ்ருத்தீதி பா⁴வப்ரதா⁴நோ நிர்தே³ஶ: பரிணாமரூபவ்ருத்த்யாஶ்ரயத்வவ்ருத்திவிஷயத்வஸ்வரூபயோ: கர்த்த்ருத்வகர்மத்வயோரேகஸ்யாஹங்காரஸ்ய விரோதா⁴தி³த்யர்த²: । அத²வா கர்த்ருகர்மணோ: பரஸ்பரைக்யாயோக்³யத்வரூபவிரோத⁴ஸ்ய ஸத்த்வாதி³த்யர்த²: । அஹங்காரஸ்ய ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யத்வம் ந சித்³வ்யதிரிக்தவ்ருத்திபா⁴ஸ்யத்வம் அந்யதா² கர்மகர்த்ருத்வவிரோத⁴: ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: । ஸ்வப்ரகாஶாத்மநி கர்மகர்த்ருத்வவிரோதா⁴தே³வ ந சித்³பா⁴ஸ்யத்வமித்யாஹ சித்³பா⁴ஸ்யத்வமிதி, ப்ரதிபா⁴ஸத: ப்⁴ராந்திரூபப்ரத்யக்ஷேணேத்யர்த²: ।

அஹங்காரஸ்ய முக்²யப்ரத்யக்த்வாதி³கம் நிரஸ்ய பராக்த்வாதி³கம் ஸாத⁴யந் கர்மதா⁴ரயம் ஜ்ஞாபயதி –

யுஷ்மதி³தி ।

அஹங்கார: முக்²யபராக்த்வவாந்ப்ரதீயமாநத்வாத்³கோ³சரத்வாத்³வேதி ஸாத⁴நீயம் ।

விஷயோ நாம ப³ந்த⁴ஹேதுரித்யாஹ –

ஷிஞ்ப³ந்த⁴ந இதி ।

ஸ்பு²ராமீத்யநேநாத்மாத்⁴யாஸ: ஸுகீ²த்யநேநாத்மத⁴ர்மாத்⁴யஸ இதி விவேக: ।

இத்த²ம்பா⁴வ இதி ।

வைஶிஷ்ட்யம் இத்யர்த²: । ப்ரக்ருதே வைஶிஷ்ட்யம் நாமாபே⁴த³: । சைதந்யாத்மநேதி । சைதந்யாத்மநா ஸ்தி²தஸ்யேத்யர்த²: । அத்⁴யாஸஸ்ய இதி அதத்³ரூபே தத்³ரூபாவபா⁴ஸோ(அ)த்⁴யாஸ: ஸ நாஸ்தீதி வக்தும் யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

ஸாமக்³ரீகாரணஸமுதா³ய: ஸ நாஸ்தீத்யுபபாத³யதி –

நிரவயவேதி ।

ஸாத்³ருஶ்யம் த்³விவித⁴ம் அவயவஸாத்³ருஶ்யம் கு³ணஸாத்³ருஶ்யம் சேதி, ததா² ச நிரவயவத்வாத³வயவஸாத்³ருஶ்யரூபநிர்கு³ணத்வாத்³கு³ணஸாத்³ருஶ்யரூபம் ச காரணமாத்மநி நாஸ்தி ஸ்வப்ரகாஶத்வாத³ஜ்ஞாநரூபகாரணம் சாத்மநி நாஸ்தி இதி பா⁴வ: । ஸம்ஸ்காரோ நாஸ்தீத்யத்ர பூர்வக்தஹேதுரேவ வேதி³தவ்ய: ।

நிர்கு³ணத்வம் த⁴ர்மராஹித்யமிதி மத்வா ஶங்கதே –

நந்விதி ।

ஜ்ஞாநமித்யநேந ப்ரத்யக்ஷாநுமித்யாதி³கமுச்யதே ஸ்பு²ரணமித்யநேந ப்ரத்யக்ஷம் ஶுப⁴கர்மேத்யநேந ஶுப⁴கர்மஹேதுகமாது⁴ர்யாதி³ரஸவஸ்துப⁴க்ஷணாதி³கமுச்யதே விஷயாநுப⁴வ இத்யநேந ப்ரத்யக்ஷாநுமித்யாதி³கம் நித்யத்வமுத்பத்த்யாதி³ராஹித்யம் ஶுத்³த⁴த்வாதே³ரித³முபலக்ஷணம் । அவபா⁴ஸந்த இத்யஸ்ய தது³க்தமித்யநேநாந்வய: । அந்த:கரணவ்ருத்திரூபோபாதி⁴வஶாந்நாநேவாவபா⁴ஸந்த இத்யர்த²: ।

அத்³வைதமதே அத்⁴யாஸஸாமக்³ர்யபா⁴வாத³ஹம் ஸ்பு²ராமீத்யாதி³ஸ்த²லே ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸோ(அ)ர்தா²த்⁴யாஸஶ்ச ந ஸம்ப⁴வதீதி தார்கிகாதி³பூர்வபக்ஷிதாத்பர்யமத்⁴யாஸாக்ஷேபோபஸம்ஹாரவ்யாஜேநாவிஷ்கரோதி –

அத இதி ।

ப்ரதீதே: ப்ரமாத்வம் யதா²ர்தா²நுப⁴வத்வமர்த²ஸ்ய ப்ரமாத்வம் த்வபா³தி⁴தத்வமிதி பே⁴த³: ப்ரமாத்வமித்யஸ்யோத்தரேணேதிஶப்³தே³நாந்வய: ।

நந்வத்⁴யாஸாங்கீ³காரே ஏகவிப⁴க்த்யவருத்³த⁴த்வே ஸத்யேகார்த²போ³த⁴கத்வரூபஸ்யாஹம் நர இதி பத³யோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய ப்ரயோக³: கத²மித்யாஶங்க்ய நீலோ க⁴ட இத்யத்ர நீலகு³ணாஶ்ரயோ க⁴ட இதிவந்நரத்வவிஶிஷ்டதே³ஹஸம்ப³ந்த்⁴யஹமித்யாத்மீயத்வரூபகு³ணயோகா³த் கௌ³ணோ(அ)யம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரயோக³ இதி பூர்வபக்ஷிதாத்பர்யமாஹ –

அஹம் நர இதி ।

நரபத³ம் நரத்வவிஶிஷ்டதே³ஹபரம் நரத்வமவயவஸம்ஸ்தா²நரூபத⁴ர்மவிஶேஷ: ப்³ரஹ்மாத்மத்வமதே ப்ரமாத்வம் கௌ³ணத்வம் சாவஶ்யம் வக்தவ்யமிதி மதமாஸ்தே²யம் ஸ்தி²தமிதி பா⁴வ: ।

வ்யவஹிதவ்ருத்தாவநுவாத³பூர்வகம் பரமதமுபஸம்ஹரதி –

ததா² சேதி ।

நாரம்ப⁴ணீயமிதி ந விசாரணீயமித்யர்த²: । பூஜிதோபி வேதா³ந்தவிசாரோ ந கர்தவ்ய இதி பா⁴வ: । வஸ்துத: ப்ரதீதிதோ வ்யவஹாரத: ஶப்³த³தஶ்சேதி சதுர்வித⁴ப்ரயுக்தாத்³க்³ராஹ்யக்³ராஹகத்வப்ரயுக்தத்வாச்ச பரஸ்பரைக்யாத்³யயோக³த்வரூபவிரோதா⁴த்தம:ப்ரகாஶவதா³த்மாநாத்மநோர்த⁴ர்மிணோர்வாஸ்தவதாதா³த்ம்யாத்³யபா⁴வே ந த⁴ர்மஸம்ஸர்கா³பா⁴வ இதி தத்ப்ரமாயாஸம்ப⁴வேந தஜ்ஜந்யஸம்ஸ்காரஸ்யாத்⁴யாஸஹேதோரஸம்ப⁴வாத³தத்³ரூபே தத்³ரூபாவபா⁴ஸரூபோ(அ)த்⁴யாஸோ நாஸ்தி, ததா² ச ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸத்யதயா ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திரூபப²லாஸம்ப⁴வாத்³ப³த்³த⁴முக்தயோ: ஜீவப்³ரஹ்மணோரைக்யாயோகே³ந விஷயாபா⁴வாச்சா²ஸ்த்ரம் நாரம்ப⁴ணீயமித்யத்⁴யாஸபூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்யதாத்பர்யமிதி ஸுதீ⁴பி⁴ர்விபா⁴வநீயம் ।

ஆத்மாநாத்மநோர்வாஸ்தவைக்யாதௌ³ யுக்த்யபா⁴வாதே³வாநுப⁴வஸித்³தா⁴த்⁴யாஸாபலாபே அநுப⁴வஸித்³த⁴க⁴டாதி³பதா³ர்தா²நாமபலாபப்ரஸங்க³ஸ்ததா² ச ஶூந்யமதப்ரவேஶ: ஸ்யாதி³த்யதோ(அ)நுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத்³வாஸ்தவைக்யாபா⁴வேபி ஸாமக்³ரீஸத்த்வாச்ச அத்⁴யாஸோ(அ)ஸ்தீதி விஷயாதி³ஸம்ப⁴வேந ஶாஸ்த்ராரம்போ⁴ யுக்த இதி ஸித்³தா⁴ந்தயிதும் பூர்வபக்ஷஸ்ய தௌ³ர்ப³ல்யம் விவ்ருணோதி –

ததா²ஹீதி ।

அங்கீ³காரார்த²கேந ததா²பி இத்யநேநைவாத்³யபக்ஷே பரிஹாரோ வேதி³தவ்ய: ।

ஆதா³விதி ।

யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்யாதா³வித்யர்த²: ।

அர்த²க்ரமஸ்ய பாட்²யக்ரமாபேக்ஷயா ப்ரப³லத்வாத³ர்த²க்ரமமநுஸ்ருத்ய க்ரமேண பதா³ந்யவதாரயதி –

நேத்யாத³நா ।

அயமிதி ।

ப்ரத்யக்ஷாத்மகாநுப⁴வஸித்³த⁴ இத்யர்த²: । அயமித்யநேநைவ த்³விதீயகல்பபரிஹாரோ த்³ரஷ்டவ்ய: । ப்ரத்யக்ஷாநுப⁴வாதி³தி । ஸாக்ஷிரூபப்ரத்யக்ஷாநுப⁴வவிஷயத்வாதி³த்யர்த²: । அஹமஜ்ஞ இத்யாதி³வ்ருத்திரூபஸ்யாநுப⁴வஸ்ய ப்⁴ரமஸ்வரூபத்வாத³த்⁴யாஸ: ஸித்³த⁴: । ஸித்³தே⁴ வ்ருத்திஸ்வரூபே அத்⁴யாஸே ஸாக்ஷ்யாத்மகபா⁴நஸத்த்வாத³பா⁴நமயுக்தம் வ்ருத்தீநாம் ஸாக்ஷிபா⁴ஸ்யத்வநியமாதி³தி பா⁴வ: ।

ஜீவாத்மநி கர்த்ருத்வாதி³கம் வாஸ்தவமேவேத்யாஶங்க்ய நிஷேத⁴தி –

ந சேத்யாதி³நா ।

அஹம் கர்த்தேத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷம் கர்த்ருத்வாதி³மதா³த்மவிஶேஷ்யககர்த்ருத்வாதி³ப்ரகாரகத்வாத் ப்ரமாத்மகமேவ நாத்⁴யாஸாத்மகமதோ(அ)த்⁴யாஸோ நாநுப⁴வஸித்³த⁴ இத்யர்த²: । விஶேஷணத்³வயேந தத்த்வமஸ்யாதி³வாக்யஸ்யாப்ராமாண்யாந்யபரத்வயோர்நிராஸ: க்ரியதே । “உபக்ரமோபஸம்ஹாராவப்⁴யாஸோ(அ)பூர்வதா ப²லம் । அர்த²வாதோ³பபத்தீ ச லிங்க³ம் தாத்பர்யநிர்ணயே “ இதி ஶ்லோகோக்தோபக்ரமாதி³பதே³ந க்³ராஹ்யம் உபக்ரமோபஸம்ஹாராவேவ லிங்க³ம் । போ³த⁴நேந ஜ்ஞாநேநேத்யர்த²: । வ்யதி⁴கரணீயம் த்ருதீயா ததா² ச ஜீவஸ்யாகர்த்ருப்³ரஹ்மபோ³த⁴காக³மவாக்யஜந்யஜ்ஞாநேநாஹம் கர்தேத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்⁴ரமத்வநிஶ்சயாத³த்⁴யாஸஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴வ: ।

ப்ரஸங்க³மேவோபபாத³யதி –

மநுஷ்ய இதி ।

தஸ்மாதி³தி ।

தே³ஹாத்மவாத³ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: । தே³ஹாத்மவாத³ப்ரஸங்கா³து³ப⁴யவாதி³ஸித்³த⁴ஸ்ய மநுஷ்யோஹமிதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரத்யக்ஷஸ்ய யதா² ப்⁴ரமத்வம் ததா² அஹம் கர்தேத்யாதி³ப்ரத்யக்ஷஸ்யாபி ப்⁴ரமத்வமாஸ்தே²யமிதி ப்⁴ரமஸ்வரூபத்வேந ஸித்³த⁴ஸ்யாத்⁴யாஸஸ்ய ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷாத்மகபா⁴நஸம்ப⁴வாத³பா⁴நமயக்தமிதி பா⁴வ: ।

ஜ்ஞாநப்ரத்யக்ஷநிஷ்ட²ம் ஜ்யேஷ்ட²த்வமவிவக்ஷித்வா ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ப்ராப³ல்யாபா⁴வ: ஸாதி⁴த: ஸம்ப்ரதி ஜ்யேஷ்ட²த்வம் விவக்ஷித்வா ப்ராப³ல்யாபா⁴வம் ஸாத⁴யதி –

கிஞ்சேதி ।

பூர்வபா⁴வித்வம் பூர்வகாலவ்ருத்தித்வம் உபஜீவ்யத்வம் ஹேதுத்வம் ப்ரத்யக்ஷஸ்ய வ்யாவஹாரிகப்ராமாத்வேநைவோபஜீவ்யதா ந தாத்விகப்ரமாத்வேநேதி தாத்விகப்ரமாத்வாம்ஶஸ்ய ’நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சநே’த்யாத்³யாக³மேந பா³த⁴ஸம்ப⁴வாந்ந தஸ்ய ப்ராப³ல்யமிதி தூ³ஷயதி –

ந த்³விதீய இதி ।

ஆக³மஜ்ஞாநோத்பத்தௌ ஆக³மரூபஶப்³த³விஷகஜ்ஞாநஜந்யாகர்த்ருப்³ரஹ்மவிஷயகஶாப்³த³போ³தோ⁴த்பத்தாவித்யர்த²: । ப்ரத்யக்ஷாதி³மூல: வாக்யப்ரயோகா³தி³ரூபேண வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரேண ஜந்ய: ய: ஸங்க³திக்³ரஹ: ஶக்திஜ்ஞாநம் தத்³த்³வாரா யா ஶப்³தோ³பலப்³தி⁴ஸ்தத்³த்³வாரா சேத்யர்த²: । ததா² ச உத்தமவ்ருத்³த⁴: கா³மாநயேதி வாக்யம் ப்ரயுங்க்தே தத்³வாக்யஶ்ரோதா மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴: க³வாநயநே ப்ரவர்ததே தாம் ப்ரவ்ருத்திம் பஶ்யத: வ்யுத்பித்ஸோர்பா³லஸ்ய ததா³ அஸ்ய பத³ஸ்யாஸ்மிந்நர்தே² ஶக்திரித்யாதி³ஶக்திக்³ரஹோ ஜாயதே தேநாநந்தரம் பதா³ர்த²ஜ்ஞாநாதி³த்³வாரா தஸ்ய பா³லஸ்ய ஶாப்³த³போ³தோ⁴ ப⁴வதி தஸ்மிந் ஶாப்³த³போ³தே⁴ ஶக்திஜ்ஞாநாதி³த்³வாரா ஶ்ரவணப்ரத்யக்ஷாதே³ருபஜீவ்யத்வமஸ்தீதி பா⁴வ: । வ்யாவஹாரிகம் யாவத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ந ஜாயதே தாவத³பா³தி⁴தம் ப்ராமாண்யம் ப்ரமாத்வம் யஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸ்ய தத்தஸ்யேத்யர்த²: । தாத்விகம் பாரமார்தி²கம் ப்ராமாண்யம் ப்ரமாத்வம் யஸ்ய தத்தஸ்யேத்யர்த²: । அநபேக்ஷிதத்வாத³நுபஜீவ்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

நநு த⁴ர்மிரூபப்ரத்யக்ஷஸ்ய உபஜீவ்யஸ்ய த⁴ர்மபே⁴தே³நாநுபஜீவ்யத்வேப்யாக³மபா³தி⁴தத்வேநோபஜீவ்யவிரோதோ⁴ து³ர்வார இத்யாஶங்காயாம் த⁴ர்மிநிஷேதே⁴ தாவதா³க³மஸ்ய தாத்பர்யாபா⁴வாத்³த⁴ர்மஸ்யைவ பா³த⁴ இத்யாஹ –

அநபேக்ஷிதாம்ஶஸ்யேதி ।

அநவச்சே²த³கதாத்விகப்ரமாத்வரூபத⁴ர்மஸ்யேத்யர்த²: । ஆக³மேந – நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சநேத்யாக³மேநேத்யர்த²: । வ்யாவஹாரிகப்ரமாத்வஸ்யாதிரிக்தவ்ருத்தித்வேப்யுபஜீவ்யதாவச்சே²த³கத்வமிதரநிவர்தகத்வரூபமௌபசாரிகமிதி பா⁴வ: ।

அத²வா ப்ரத்யக்ஷகாரணம் வ்யாவஹாரிகப்ரமாத்வம் து ஸஹகாரிகாரணம் , ததா² ச தயோராக³மேந பா³தோ⁴ நாஸ்தி கிந்து தாத்விகப்ரமாத்வபா³த⁴ஸ்ததோ நோபஜீவ்யவிரோதோ⁴ ந ப்ராப³ல்யம் சேதி தூ³ஷயதி –

ந த்³விதீய இதி ।

ஷஷ்டீ²த்³வயம் ப்ரத்யக்ஷாதே³ர்ந விஶேஷணம் ப³ஹுவ்ரீஹிரபி பூர்வவந்நாஶ்ரயணீய: । உபஜீவ்யத்வேபீதி ப்ரத்யக்ஷாதி³நிஷ்ட²வ்யாவஹாரிகப்ரமாத்வஸ்ய ஸஹகாரிகாரணத்வஸத்த்வேபீதி பா⁴வ: । அநபேக்ஷிதத்வாத³ஸஹகாரித்வாதி³த்யர்த²: ।

தர்ஹி கஸ்ய பா³த⁴ இத்யத ஆஹ –

அநபேக்ஷிதேதி ।

அஸஹகாரித⁴ர்மஸ்யேத்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி । உபஜீவ்யே வர்ணபத³வாக்யாநாம் ஶ்ரவணப்ரத்யக்ஷே வேதா³ந்த்யபி⁴மதவ்யாவஹாரிகப்ரமாத்வாம்ஶ ஏக: பூர்வவாத்³யபி⁴மததாத்விகப்ரமாத்வாம்ஶஶ்சேத்யம்ஶத்³வயம் வர்ததே தத்ர ஶாப்³த³போ³த⁴ஸ்யோத்பத்த்யர்த²ம் வ்யாவஹாரிகப்ரமாத்வாம்ஶமேவாபேக்ஷதே யாவத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ந ஜாயதே தாவத்³வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வேந ப்ரத்யக்ஷாதி³பதா³ர்தா²நாம் ஸத்³பா⁴வாபா⁴வே ஸ்வோத்பத்த்யஸம்ப⁴வாத³தோ நாபேக்ஷிதாம்ஶ ஏவ ஆக³மேந பா³த்⁴யதே தத்ரைவ ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யாதி³தி । ததா² ச ப்ரத்யக்ஷஸ்ய பாரமார்தி²கஸ்வரூபபா³தா⁴பேக்ஷயா ப்⁴ரமத்வம் அஹம் கர்தா போ⁴க்தாஹமிதி ஆத்மவிஶேஷ்யகாநாத்மநிஷ்ட²கர்த்ருத்வாதி³த⁴ர்மாத்⁴யாஸரூபம் ஜ்ஞாநம் த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸமந்தரா ந ஸம்ப⁴வதீதி த⁴ர்மிணோராத்மாநாத்மநோரத்⁴யாஸோ(அ)நுப⁴வஸித்³த⁴ இத்யநவத்³யம் ।

நாமரூபாதி³தி ।

ப³ந்தா⁴தி³த்யர்த²: ।

ஸத்யஸ்யேதி ।

ஸத்யஸ்ய கர்த்ருத்வாதி³ப³ந்த⁴ஸ்யேத்யர்த²: ।

யஜ்ஜ்ஞாநமாத்ரநிவர்த்யம் தத³ஸத்யமிதி ஶுக்திரஜதாதி³ஸ்த²லே க்ல்ருப்தநியமப⁴ங்க³: ஸ்யாதி³தி தூ³ஷயதி –

தந்நேதி ।

யத்ஸத்யம் தத்கஸ்மாத³பி நிவ்ருத்திரஹிதம் யதா²த்மவதி³தி வ்யாப்திவிரோதோ⁴பி தவ மதே ஸ்யாதி³தி தூ³ஷணாந்தரமாஹ –

ஸத்யஸ்ய சேதி ।

ஶ்ருதேர்போ³த⁴கத்வமங்கீ³க்ருத்ய வ்யாப்தித்³வயவிரோதோ⁴ த³ர்ஶித: வ்யாப்தித்³வயவிரோதா⁴தே³வ ஸம்ப்ரத்யங்கீ³காரம் த்யஜதி –

அயோக்³யதேதி ।

யோக்³யதா ஹ்யர்தா²பா³த⁴: தத்³பி⁴ந்நா து அயோக்³யதேத்யர்த²: । ஸத்யப³ந்த⁴ஸ்ய யா ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திஸ்தஸ்யா: யத்³போ³த⁴கத்வம் ஶ்ருதிநிஷ்ட²ம் தத³யோகா³தி³த்யர்த²: । ஆதௌ³ விஷயத்வம் ஷஷ்ட்²யர்த²: ஶ்ருதிநிஷ்ட²ஸ்ய நிவ்ருத்திவிஷயகபோ³த⁴ஜநகத்வஸ்யாயோகா³தி³தி ப²லிதார்த²: । நிவ்ருத்திஶ்ருதேரிதி பாடா²ந்தரம் । தத்ர நிவ்ருத்திப்ரதிபாத³கஶ்ருதே: போ³த⁴கத்வாயோகா³தி³த்யர்த²: । யதி³ கர்த்ருத்வாதி³ப³ந்த⁴: ஸத்ய: ஸ்யாத்தர்ஹி ப்³ரஹ்மண இவ ஸத்யப³ந்த⁴ஸ்யாபி ஜ்ஞாநமாத்ராந்நிவ்ருத்திரயோக்³யேதி ஜ்ஞாநமாத்ரஜந்யஸத்யப³ந்த⁴நிவ்ருத்திரூபஶ்ருத்யர்தே² தாவத³யோக்³யதாவிஷயகநிஶ்சயே ஸதி நிவ்ருத்திபோ³த⁴கத்வம் ததா² வித்³வாநித்யாதி³ஶ்ருதேரயுக்தம் த்³ருஷ்டாந்தே ஜ்யோதிஷ்டோமஶ்ருதேஸ்து அபூர்வத்³வாரவர்ணநேந யோக்³யதாநிஶ்சயஸத்த்வாத்³போ³த⁴கத்வம் யுஜ்யத இதி பா⁴வ: ।

நநு பாபகர்ம கிமஸத்யம் ஸத்யம் வா ? நாத்³ய:, தந்நாஶார்த²ம் ஸேதுர்த³ர்ஶநாதௌ³ ப்ரயத்நோ ந ஸ்யாத் , த்³விதீயே யத்ஸத்யம் தஜ்ஜ்ஞாநாந்நிவ்ருத்திம் ப்ராப்தும் யோக்³யம் ததா² பாபகர்மே(அ)தி வ்யாப்த்யா ஶ்ருத்யர்தே²(அ)பி யோக்³யதாநிஶ்சயோஸ்தீத்யாஶங்க்ய த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யேண பரிஹரதி –

ந சேத்யாதி³நா ।

தஸ்ய பாபஸ்யேதி ।

யத்³யபி பாபகர்ம ஸத்யம் ததா²பி ஶ்ரத்³தா⁴நியமாதி³ஸாபேக்ஷஜ்ஞாநநிவர்த்த்யமேவ ந து ஜ்ஞாநமாத்ரநிவர்த்யம், ப³ந்த⁴ஸ்து ஜ்ஞாநமாத்ரநிவர்த்யத்வேந ஶுக்திரஜதாதி³வத³ஸத்ய ஏவேத்யயோக்³யதாநிஶ்சயோ து³ர்வார இதி பா⁴வ: । ஏதேந நியமாப்ரவிஷ்டமாத்ரபத³வ்யாவர்த்யம் த³ர்ஶிதம் । பாபகர்மண: உப⁴யவாத்³யபி⁴மதம் ஸத்யத்வம் நாம வ்யவஹாரகாலே பா³த⁴ஶூந்யத்வம் வ்யவஹாரயோக்³யத்வேந வித்³யமாநத்வம் வா ।

ப³ந்த⁴ஸ்ய ஜ்ஞாநமாத்ரநிவர்த்யத்வே ஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி –

ப³ந்த⁴ஸ்ய சேதி ।

ஶ்ரௌதம் ததா² வித்³வாநித்யாதி³ஶ்ருத்யா ப்ரதிபாதி³தம் யஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் ஜ்ஞாநஜந்யப³ந்த⁴நிவ்ருத்திரூபம் தந்நிர்வாஹார்த²ம் தஸ்மிந் ஶ்ருத்யர்தே² யோக்³யதாநிஶ்சயார்த²மித்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநைகநிவர்த்யஸ்ய ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸாமாந்யத: ஸத்யத்வம் தூ³ஷிதமிதா³நீம் விகல்ப்ய தூ³ஷயதி –

கிஞ்சேதி ।

கிம் ஸத்யத்வமஜ்ஞாநாஜந்யத்வம் ஸ்வாதி⁴ஷ்டா²நே ஸ்வாபா⁴வஶூந்யத்வம் வா ப்³ரஹ்மவத்³பா³தா⁴யோக்³யத்வம் வ்யவஹாரகாலே பா³த⁴ஶூந்யத்வம் வா ? நாத்³ய இத்யாஹ –

நேதி ।

ஸத்யே ப்³ரஹ்மண்யஜ்ஞாநாஜந்யத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி லக்ஷணஸமந்ப³ய: । ஏவம் ஸர்வத்ர । ப்ரக்ருதிமிதி । ஜக³து³பாதா³நமித்யர்த²: ।

ஶ்ருத்யா ப³ந்த⁴ஸ்ய மாயாஜந்யத்வமுச்யதே நாஜ்ஞாநஜந்யத்வமதோ நாஜ்ஞாநஜந்யத்வே ஶ்ருதிவிரோத⁴ இத்யாஶங்க்யாஜ்ஞாநமவித்³யா மாயா சேதி பர்யாய இத்யஜ்ஞாநஜந்யத்வப்ரதிபாத³கஶ்ருதிவிரோதோ⁴ து³ர்வார இதி பரிஹரதி –

மாயேதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

நாபீதி ।

ஸ்வஶப்³தே³ந ப³ந்தோ⁴ க்³ராஹ்ய: ப³ந்தா⁴தி⁴ஷ்டா²நே ப்³ரஹ்மணி ப³ந்தா⁴பா⁴வேந ஶூந்யத்வம் அவ்ருத்தித்வமித்யர்த²: । ப³ந்த⁴: ஸ்வபா⁴வேந ஸஹ ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்திமாந் ப⁴வதீதி பா⁴வ: । அநேந ஸ்வாதி⁴ஷ்டா²நவ்ருத்த்யபா⁴வாப்ரதியோகி³த்வம் ஸத்யத்வமிதி லக்ஷணமுக்தம் ப⁴வதி । தஸ்யார்த²: ப³ந்தா⁴தி⁴ஷ்டா²நவ்ருத்திர்ய அபா⁴வ: ந து ப³ந்தா⁴பா⁴வ: கிம் த்வந்யாபா⁴வ: தத்ப்ரதியோகி³த்வம் ப³ந்தே⁴(அ)ஸ்தீதி । யதி³ ப்³ரஹ்மணி ஜக³த்³ரூபோ ப³ந்த⁴ஸ்ததா³ தேந ஸ்தூ²லத்வம் த⁴ர்மத்வம் ச ஸ்யாத்ததா² ச நிர்த⁴ர்மிகத்வாஸ்தூ²லத்வாதி³ப்ரதிபாதி³காஸ்தூ²லமித்யாதி³ஶ்ருதிவிரோத⁴: ।

கிம் ச யதி³ ப்³ரஹ்மணி ப³ந்தா⁴பா⁴வோ நாஸ்தி ததா³ அஸ்தூ²லமித்யாதி³ஶ்ருதே: ப³ந்தா⁴பா⁴வப்ரதிபாத³நேபி தாத்பர்யாத்தத்³விரோத⁴ இத்யாஹ –

அஸ்தூ²லமித்யாதீ³தி ।

யத்³யபி ஸித்³தா⁴ந்தே ப்³ரஹ்மண்யேவ ப³ந்த⁴ஸ்ததா²பி தஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வேந ஶ்ருதிவிரோத⁴ இதி பா⁴வ: ।

த்ருதீயே விரோத⁴மாஹ –

நாபி ப்³ரஹ்மவதி³தி ।

சரமே பக்ஷே து மந்மதப்ரவிஷ்டோஸீத்யாஹ –

அதே²தி ।

’ஆதா³வந்தே ச யந்நாஸ்தி வர்தமாநேபி தத்ததே²தி’ ந்யாயேந வ்யாவஹாரிகஸத்யத்வாத்⁴யஸ்தத்வயோர்ந விரோத⁴ இதி பா⁴வ: ।

நநு விரோதா⁴பா⁴வேந ஆக³தேப்யத்⁴யஸ்தத்வே ப்ரயோஜநாபா⁴வாத்கிம் தத்³வர்ணநேநேத்யத ஆஹ –

தச்சேதி ।

யதி³ ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வமங்கீ³க்ரியதே ததை²வ ஜ்ஞாநமாத்ரஜந்யப³ந்த⁴நிவ்ருத்திரூபஶ்ருத்யர்தே² யதி³ ப³ந்த⁴: ஸத்ய: ஸ்யாத் ஜ்ஞாநமாத்ராந்நிவர்திதுமயோக்³ய: ஸ்யாதி³த்யேதாத்³ருஶதர்காதி³நா பா³தோ⁴ நாஸ்தீத்யர்தா²பா³தா⁴த்மகயோக்³யதாநிஶ்சய: ஸம்பத்³யதே(அ)த: தந்நிஶ்சயார்த²மத்⁴யாஸோ வர்ணநீய இதி ந தத்³வர்ணநம் வ்யர்த²மிதி பா⁴வ: ।

அத்⁴யஸ்தத்வஸ்ய வ்யாபாரத்வரூபத்³வாரத்வாஸம்ப⁴வாத் த்³வாரத்வம் விஹாயாங்கீ³காராம்ஶ ஏவாத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

அபூர்வேதி ।

அபூர்வம் த்³வாரம் யஸ்ய ஸோ(அ)பூர்வத்³வாரோ யாக³ஸ்தஸ்ய பா⁴வஸ்தஸ்த்வமபூர்வரூபத்³வாரம் தத்³வதி³த்யர்த²: । யதா² ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³ஶ்ருத்யர்த²: யோ யாக³ஸ்ய ஸ்வர்க³ஹேதுத்வரூப: தத்³யோக்³யதாஜ்ஞாநாயாபூர்வமங்கீ³க்ருதம் ததா²த்⁴யஸ்யத்வமங்கீ³கரணீயமிதி பா⁴வ: । நசேத்யாதி³க்³ரந்த²ஸ்த்வதிரோஹிதார்த²: ।

நநு விஷயாதி³ஸித்³த்⁴யர்த²மாதா³வேவாத்⁴யாஸஸ்யாவஶ்யகத்வேந ஆர்தி²கார்த²தயா யுக்த்யா ச வர்ணிதத்வாத்புநஸ்தத³நந்யத்வாதி⁴கரணே தத்³வர்ணநம் புநருக்தமேவாதி⁴கரணஸ்ய க³தார்த²த்வாதி³த்யத ஆஹ –

தி³கி³தி ।

அயமாஶய: । அதி⁴கஶங்காநிராஸார்த²கத்வேந ப்ரவ்ருத்தஸ்ய தத³தி⁴கரணஸ்ய ந க³தார்த²தா யத: ஸங்க்³ரஹஸ்ய விவரணமதோ ந புநருக்ததேத்யலமதிப்ரஸங்கே³ந ।

லோகஸஹிதோ வ்யவஹார: லோகவ்யவஹார: இதி மத்⁴யமபத³லோபஸமாஸாதே³கவசநே(அ)பி த்³வைவித்⁴யம் யுக்தமேவேத்யபி⁴ப்ரேத்ய பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

அத்⁴யாஸமிதி ।

லோக்யதே ய: ஸ: லோக இதி கர்மவ்யுத்பத்த்யா அர்தா²த்⁴யாஸபரத்வேந லோகபத³ம் வ்யாசஷ்டே –

லோக்யத இதி ।

மநுஷ்யபத³ம் பூர்வம் வ்யாக்²யாதம் ।

மநுஷ்யோஹமிதி ।

தே³ஹாஹங்காராத்³யர்த²ரூப: ஜ்ஞாநோபஸர்ஜநோர்தா²த்⁴யாஸ இத்யர்த²: ।

நநு லோகபத³ஸ்ய கர்மவ்யுத்பத்த்யங்கீ³காரேண தத்ஸாஹசர்யாத்³ வ்யவஹாரபத³ஸ்யாபி கர்மவ்யுத்பத்தி: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யோப⁴யோ: கர்மபரத்வே பௌநருக்த்யாந்ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

தத்³விஷய இதி ।

ஸ ஏவார்த²ரூபாத்⁴யாஸோ விஷயோ யஸ்ய ஜ்ஞாநரூபாத்⁴யாஸஸ்ய ஸ ததே²த்யர்த²: ।

நநு வ்யவஹாரஶப்³த³ஸ்யாபி⁴ஜ்ஞாபி⁴வத³நமர்த²க்ரியா சேதி ப³ஹ்வர்த²ஸம்ப⁴வாத்கிமத்ர விவக்ஷிதமித்யாஶங்க்யாபி⁴ஜ்ஞார்த²கத்வமித்யாஹ –

அபி⁴மாந இதி ।

அர்தோ²பஸர்ஜந: ஜ்ஞாநரூபோத்⁴யாஸோ ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸ இத்யர்த²: । இத³ம் ரஜதமித்யத்ர ஜ்ஞாநப்ராதா⁴ந்யவிவக்ஷயா ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸ: அர்த²ப்ராதா⁴ந்யவிவக்ஷயா அர்தா²த்⁴யாஸஶ்ச வேதி³தவ்ய: । ஏவம் ஸர்வத்ர ।

ஸ்வரூபேதி ।

ஸ்வரூபம் ச தல்லக்ஷணம் சேதி கர்மதா⁴ரய: । லக்ஷணாதி³பா⁴ஷ்யஸித்³த⁴மாத்மாநாத்மநோரிதரேதரவிஷயமவித்³யாக்²யம் த்³விவிதா⁴த்⁴யாஸஸ்வரூபமாஹேத்யர்த²: । லக்ஷணம் த்³விவித⁴ம் ஸ்வரூபலக்ஷணம் வ்யாவர்தகலக்ஷணம் சேதி தத்ர பா⁴ஷ்யே கண்டோ²க்தி: ஸ்வரூபலக்ஷணம் அஸ்த்யேவேதி ஜ்ஞாபயிதும் ஸ்வரூபலக்ஷணமித்யுக்தம் । ஸ்வரூபலக்ஷணேப்யுக்தே தந்நிஷ்ட²மஸாதா⁴ரணத⁴ர்மஸ்வரூபம் வ்யாவர்தகலக்ஷணமர்தா²த்ஸித்⁴யதீதி பா⁴வ: ।

த⁴ர்மத⁴ர்மிணோரிதி பா⁴ஷ்யே த⁴ர்மஶ்ச த⁴ர்மீ சேதி ந த்³வந்த்³வஸமாஸ: கிந்து த⁴ர்மாணாம் த⁴ர்மிணாவிதி ஷஷ்டீ²தத்புருஷஸமாஸ இதி வ்யாசஷ்டே –

ஜாட்³யேதி ।

சைதந்யம் சேதநமித்யர்த²: ।

த⁴ர்மாணாம் யௌ த⁴ர்மிணௌ தயோரித்யநேந த⁴ர்மபத³மநேகத⁴ர்மபோ³த⁴கம் த⁴ர்மிபத³ம் த⁴ர்மித்³வயபோ³த⁴கமிதி ஜ்ஞாப்யதே அத்யந்தவிவிக்தயோர்த⁴ர்மத⁴ர்மிணோரிதரேதராவிவேகேநாந்யோந்யஸ்மிந் அந்யோந்யாத்மகதாமந்யோந்யத⁴ர்மாம்ஶ்சாத்⁴யஸ்ய ஸத்யாந்ருதே மிது²நீக்ருத்ய மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தோ(அ)ஹமித³ம் மமேத³மித்யயம் லோகவ்யவஹாரோ நைஸர்கி³க இதி பத³யோஜநாமபி⁴ப்ரேத்யாவாந்தரயோஜநாமர்த²பூர்வகமாவிஷ்கரோதி –

தயோரிதி ।

அலக்ஷ்யத்வஜ்ஞாபநார்த²ம் ப்ரமாயா இத்யுக்தம் ।

அத:ஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ததி³த³மிதி ।

அத்யந்தபே⁴தா³பா⁴வாத் – த⁴ர்மிரூபவ்யக்திபே⁴தா³பா⁴வாதி³த்யர்த²:, ததா² ச ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாரூபப்ரமாயாமத்யந்தபி⁴ந்நயோர்த⁴ர்மிணோரந்யோந்யஸ்மிந் அந்யோந்யாத்மகத்வாவபா⁴ஸத்வரூபாத்⁴யாஸவ்யாவர்தகலக்ஷணஸ்ய நாதிவ்யாப்திஸ்ததி³த³மர்த²யோரத்யந்தபி⁴ந்நத்வாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: । அந்யோந்யஸ்மிந்நந்யோந்யாத்மகத்வாபா⁴ஸோ(அ)த்⁴யாஸஸ்வரூபலக்ஷணமிதி ஸமுதா³யக்³ரந்தா²ர்த²: ।

ஸித்³தே⁴ரிதி ।

த⁴ர்மாத்⁴யாஸவிஶிஷ்டஸாமக்³ரீஸத்த்வே கார்யாவஶ்யம்பா⁴வாத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸரூபகார்யஸித்³தி⁴ரிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: । அந்த⁴த்வம் தோ³ஷவிஶேஷவிஶிஷ்டத்வம் வஸ்துக்³ரஹணாயோக்³யத்வம் வா । த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸாஸ்பு²டத்வேபீதி । அஹம் சக்ஷுரிதி ப்ரத்யேகம் த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸஸ்யாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாபா⁴வேபீத்யர்த²: । த⁴ர்மாத்⁴யாஸஸ்யாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத்³த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸோ(அ)நுமீயத இதி பா⁴வ: । அந்தோ⁴ஹமிதி த⁴ர்மாத்⁴யாஸ: த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸபூர்வக: த⁴ர்மாத்⁴யாஸத்வாத் ஸ்தூ²லோஹமிதி த⁴ர்மாத்⁴யாஸவதி³தி ப்ரயோக³: ।

நந்விதி ।

ஆத்மாநாத்மநோரந்யோந்யஸ்மிந்நந்யோந்யாத்மகதாமத்⁴யஸ்யேத்யநேந பரஸ்பராத்⁴யஸ்தத்வமுக்தம் ப⁴வதி தச்ச ந ஸம்ப⁴வதீத்யுப⁴யோரஸத்யத்வேந ஶூந்யவாத³ப்ரஸங்கா³தி³தி பா⁴வ: ।

ஸத்யாந்ருதபத³யோர்வசநபரதாம் வ்யாவர்தயதி –

ஸத்யமித்யாதி³நா ।

ஸத்யம் காலத்ரயபா³தா⁴பா⁴வோபலக்ஷிதம் வஸ்த்வித்யர்த²: ।

தஸ்ய ஜ்ஞாநகர்மத்வம் வ்யாவர்தயதி –

அநித³மிதி ।

ப்ரத்யக்ஷாத்³யவிஷய இதி பா⁴வ: ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

சைதந்யமிதி ।

ஸம்ஸர்கே³தி ।

தாதா³த்ம்யேத்யர்த²:, ததா²சாநாத்மந்யாத்மதாதா³த்ம்யமாத்ரமத்⁴யஸ்யதே நாத்மஸ்வரூபமிதி பா⁴வ: । அபிஶப்³தே³நாநாத்மஸ்வரூபம் தத்தாதா³த்ம்யம் சாத்⁴யஸ்யத இத்யுச்யதே । தயோ: ஸத்யாந்ருதயோ: மிது²நீகரணம் தாதா³த்ம்யாதி³கமேகபு³த்³தி⁴விஷயத்வம் வா । அத்⁴யாஸ: அர்தா²த்⁴யாஸ இத்யர்த²: । ஆத்மந: ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வேநைவாத்⁴யாஸ: ந ஸ்வரூபேண அநாத்மநஸ்தூப⁴யதா² தஸ்மாந்ந ஶூந்யவாத³ப்ரஸங்க³: இதி பா⁴வ: । நநு ஸத்யாந்ருதயோர்மிது²நீகரணம் கத²ம் வாதி³நாமஸம்மதத்வாத் ? அத்ரோச்யதே ஶ்ருதிப்ராமாண்யாதி³த³ம் ஸித்³தா⁴ந்தாநுஸாரேண விபா⁴வநீயமிதி ।

பூர்வகாலத்வேநேதி ।

பூர்வ: காலோ யஸ்ய ததா² தஸ்ய பா⁴வ: ததா² ச பூர்வகாலவ்ருத்தித்வேநேத்யர்த²: ।

ப்ரத்யகி³தி ।

ப்ரத்யகா³த்மந்யத்⁴யாஸப்ரவாஹ இத்யந்வய: । ஆத்மநி கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வதோ³ஷஸம்ப³ந்த⁴ ஏவாத்⁴யாஸ: அத்ர வர்தமாநபோ⁴க்த்ருத்வாத்⁴யாஸ: கர்த்ருத்வாத்⁴யாஸமபேக்ஷதே ஹ்யகர்துர்போ⁴கா³பா⁴வாத் கர்த்ருத்வம் ச ராக³த்³வேஷஸமந்தா⁴த்⁴யாஸமபேக்ஷதே ராகா³தி³ரஹிதஸ்ய கர்த்ருத்வாபா⁴வாத் ராக³த்³வேஷஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ச பூர்வபோ⁴க்த்ருத்வம் அபேக்ஷதே அநுபபு⁴ங்க்தே ராகா³த்³யநுபபத்தே: । ஏவம் ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வேந ப்ரத்யகா³த்மந்யத்⁴யாஸப்ரவாஹோ(அ)நாதி³ரிதி பா⁴வ: । ஸம்ப³ந்த⁴ரூபஸ்ய ப்ரவாஹஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴வ்யதிரேகேணாபா⁴வாத் ஸம்ப³ந்தி⁴ஸ்வரூபாணாமத்⁴யாஸவ்யக்தீநாம் து ஸாதி³த்வாச்ச நாநாதி³த்வமிதி ।

நந்விதி ।

அநாதி³காலத்வநிஷ்ட²வ்யாப்யதாநிரூபிதவ்யாபகதாவச்சே²த³காவச்சி²ந்நஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதியோகி³த்வம் அநாதி³காலத்வவ்யாபகஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதியோகி³த்வம் கார்யாநாதி³த்வமிதி ஸித்³தா⁴ந்தயதி உச்யத இதி ।

கார்யாத்⁴யாஸஸ்ய ப்ரவாஹரூபேணாநாதி³த்வம் வ்யதிரேகமுகே²நாவிஷ்கரோதி –

அத்⁴யாஸத்வேதி ।

யத்ராநாதி³காலத்வம் தத்ராத்⁴யாஸத்வாவச்சி²ந்நாத்⁴யாஸவ்யக்திஸம்ப³ந்த⁴ இதி வ்யாப்யவ்யாபகபா⁴வோ(அ)நுப⁴வஸித்³த⁴:, வ்யக்திஸம்ப³ந்தோ⁴ நாம வ்யக்திப்ரதியோகி³கஸம்ப³ந்த⁴:, ததா² ச ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதியோகி³த்வம் வ்யக்தௌ வர்தத இதி லக்ஷ்யே லக்ஷணஸமந்வய: । ஸுஷுப்த்யாதௌ³ கர்த்த்ருத்வாத்³யத்⁴யாஸாபா⁴வேபி தத்ஸம்ஸ்காரஸத்வாந்ந வ்யாப்தேர்வ்யபி⁴சார இதி பா⁴வ: । விகல்பஸ்த்ருதீயபக்ஷ இத்யர்த²: ।

ஏதச்ச²ப்³தா³ர்த²ம் ஹேதும் விவ்ருணோதி –

ஸம்ஸ்காரஸ்யேதி ।

ஸம்ஸ்காரரூபநிமித்தகாரணஸ்யேத்யர்த²: । ஸம்ஸ்காரஹேதுபூர்வாத்⁴யாஸஸ்யேத³முபலக்ஷணம் । ததா² ச ஸம்ஸ்காரதத்³தே⁴த்வத்⁴யாஸயோர்நைஸர்கி³கபதே³நோக்தத்வாத்³விகல்போ நிரஸ்த இதி பா⁴வ: ।

லாக⁴வேநேதி ।

காரணதாவச்சே²த³ககோடௌ யதா²ர்த²பத³விஶஷ்டப்ரமாபத³ம் ந நிவேஶ்யதே கிந்து ப்⁴ரமப்ரமாஸாதா⁴ரணாநுப⁴வபத³ம் நிவேஶ்யதே ததோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நஸமாந்யாரோப்யவிஶேஷயோரைக்யாநுப⁴வஜநிதஸம்ஸ்காரத்வம் காரணத்வம் காரணதாவச்சே²த³கமிதி காரணதாவச்சே²த³கலாக⁴வேநேத்யர்த²: । அத²வா காரணஶரீரலாக⁴வேநேத்யர்த²: ।

தத்ராஜ்ஞாநமித்யுக்தே ஜ்ஞாநாபா⁴வாமாத்ரமித்யுக்தம் ஸ்யாந்மித்²யேத்யுக்தே ப்⁴ராந்திஜ்ஞாநமிதி ஸ்யாத்தது³ப⁴யவ்யாவ்ருத்த்யா ஸ்வாபி⁴மதார்த²ஸித்³த⁴யே கர்மதா⁴ரயஸமாஸம் வ்யுத்பாத³யதி –

மித்²யா ச ததி³தி ।

மித்²யாஜ்ஞாநமநிர்வசநீயா மித்²யேத்யர்த²: ।

அஜஹல்லக்ஷணயா நிமித்தபத³ஸ்யோபாதா³நமப்யர்த² இத்யாஹ –

தது³பாதா³ந இதி ।

மித்²யாஜ்ஞாநோபாதா³ந இதி வக்தவ்யே ஸதி மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்த இத்யுக்தி: கிமர்தே²த்யத ஆஹ –

அஜ்ஞாநஸ்யேதி ।

அஹங்காராத்⁴யாஸகர்துரஸ்மதா³த்³யஹங்காராத்⁴யாஸகர்துரித்யர்த²: । இத³முபலக்ஷணமீஶ்வரஸ்ய ஸர்வஜக³த்கர்த்ருத்வமுபாதி⁴ம் விநா ந ஸம்ப⁴வதீதி ஈஶ்வரநிஷ்ட²கர்த்ருத்வாத்³யுபாதி⁴த்வேநேத்யர்த²: । ஸம்ஸ்காரகாலகர்மாதீ³நி யாநி நிமித்தாநி தத்பரிணாமித்வேநேதி விக்³ரஹ: । அஜ்ஞாநஸ்ய மாயாத்வேநோபாதா³நத்வம் தோ³ஷத்வேநேத்யாதி³த்ருதீயாத்ரயேண நிமித்தத்வமப்யஸ்தீதி ஜ்ஞாபயிதும் நிமித்தபத³மிதி பா⁴வ: ।

ஸ்வப்ரகாஶே தமோரூபா(அ)வித்³யா கத²ம் அஸங்கே³ ஹ்யவித்³யாயா: ஸங்க³ஶ்ச கத²மித்யந்வயமபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ஸ்வப்ரகாஶேதி ।

ஶங்காநிராஸார்த²ம் ஶங்காத்³வயநிராஸார்த²மித்யர்த²: ।

ப்ரத²மஶங்காம் பரிஹரதி –

ப்ரசண்டே³தி ।

ஸ்வப்ரகாஶே த்³ருஷ்டாந்தஸஹிதாநுப⁴வப³லாத³ஸ்த்யேவாவித்³யா ந ஸ்வப்ராகாஶத்வஹாநிரபி, அநுப⁴வஸ்ய ப்⁴ரமத்வாதி³தி பா⁴வ: । பேசகா உலூகா இத்யர்த²: ।

த்³விதீயஶங்காம் பரிஹரதி –

கல்பிதஸ்யேதி ।

கல்பிதஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நேந ஸஹ வாஸ்தவிகஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதத்வாதி³த்யர்த²: । ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யாஸிகத்வாத³ஸ்த்யேவாவித்³யாஸங்க³: தஸ்யா வாஸ்தவிகத்வாபா⁴வேந நாஸங்க³த்வஹாநிரிதி பா⁴வ: ।

ப்ரத²மஶங்காநிராஸே யுக்த்யந்தரமாஹ –

நித்யேதி ।

வ்ருத்த்யாரூட⁴ஜ்ஞாநமேவாஜ்ஞாநவிரோதீ⁴தி பா⁴வ: ।

அத²வா ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோர்விரோதா⁴த்கத²ம் ஜ்ஞாநரூபாத்மந்யஜ்ஞாநமித்யத ஆஹ –

நித்யேதி ச ।

ச ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: ।

தார்கிகமதநிராஸார்த²ம் மித்²யாபத³மித்யாஹ –

யத்³வேதி ।

லக்ஷ்யாம்ஶஶேஷபூர்த்யா லக்ஷணத்³வயம் யோஜயதி –

மித்²யாத்வே ஸதீத்யாதி³நா ।

அநிர்வசநீயத்வே ஸதீத்யர்த²: । அத²வா பா⁴வத்வே ஸதீத்யர்த²: ।

அஜ்ஞாநபதே³ந விவக்ஷிதமர்த²மாஹ –

ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாநேதி ।

மித்²யா ச தத³ஜ்ஞாநம் ச மித்²யாஜ்ஞாநம் தத்ப்ரதிபாத³கம் ஸமாஸவக்யரூபம் யத்பத³ம் தேநேத்யர்த²: । ஏதேந பத³த்³வயஸ்ய ஸத்த்வாத்பதே³நேத்யேகவசநாநுபபத்திரிதி நிரஸ்தம் – பத³ஸ்ய ஸமாஸவாக்யரூபத்வேநாங்கீ³காராத் ।

ஜ்ஞாநக⁴டிதா ஹி இச்சோ²த்பத்திஸாமக்³ர்யேவ இச்சா²ப்ராக்³பா⁴வநாஶஹேது: நத்விச்சே²த்யேகதே³ஶிஸித்³தா⁴ந்தமநுவத³ந் பத³க்ருத்யமாஹ –

ஜ்ஞாநேநேதி ।

ஜாநாதீச்ச²தி யதத இதி ந்யாயேந ஜ்ஞாநாநந்தரமிச்சா² ஜாயதே ஜ்ஞாநேநைவேச்சா² ப்ராக³பா⁴வஶ்ச நஶ்யதீதி வத³ந்தம் தார்கிகைகதே³ஶிநம் ப்ரதீத்யர்த²: । ததா² சேச்சா²ப்ராக³பா⁴வே லக்ஷணஸ்யாதிவ்யாப்திஸ்தந்நிராஸார்த²ம் மித்²யாபத³மிதி பா⁴வ: । ப்ரத²மவ்யாக்²யாநேந மித்²யாத்வமநிர்வசநீயத்வமஜ்ஞாநம் நாமாவித்³யா ஸமாஸஸ்து கர்மதா⁴ரய: லக்ஷ்யாம்ஶஸ்ய ந ஶேஷபூர்தி: ததா² ச மித்²யாஜ்ஞாநமித்யநேந பா⁴ஷ்யேணாவித்³யாரூபாஜ்ஞாநஸ்யாநிர்வசநீயத்வமக்ஷராரூட⁴லக்ஷணமித்யுக்தம் ப⁴வதீதி ஜ்ஞாபிதம் ।

யத்³வேதி ।

த்³விதீயவ்யாக்²யாநே ந மித்²யாத்வம் பா⁴வத்வமஜ்ஞாநம் நாம ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யம் ஸமாஸஸ்து கர்மதா⁴ரய: லக்ஷ்யாம்ஶஶேஷபூர்தி: ததா² ச பா⁴வத்வே ஸதி ஸாக்ஷாஜ்ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வமஜ்ஞாநலக்ஷணம் தாத்பர்யேண மித்²யாஜ்ஞாநபதே³ந போ³தி⁴தமிதி த³ர்ஶிதம் ।

இதா³நீம் மித்²யாத்வம் நாம ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வம் அஜ்ஞாநம் நாமாநாத்³யுபாதா³நிதி விவக்ஷயா வ்யாக்²யாநாந்தரமபி⁴ப்ரேத்யாஜ்ஞாநஸ்ய லக்ஷணாந்தரமாஹ –

அநாதீ³தி ।

யஸ்யாதி³ருத்பத்திர்ந வித்³யதே தத³நாதி³, ததா²சாநாதி³த்வே ஸத்யுபாதா³நத்வே ஸதீத்யர்த²: । லக்ஷணம் மித்²யாஜ்ஞாநபதே³நோக்தமிதி பூர்வேணாந்வய: । அஸ்மிந்லக்ஷணே ஸாக்ஷாத்பதா³தி³கம் ந நிவேஶநீயம் ப³ந்தே⁴ச்சா²ப்ராக³பா⁴வயோரதிவ்யாப்த்யாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மநிராஸார்த²மிதி ।

ப்³ரஹ்மண்யஜ்ஞாநலக்ஷணஸ்யாதவ்யாப்திநிராஸார்த²மித்யர்த²: । ஏவமுத்தரத்ர விஜ்ஞேயம் ।

ஸர்வாநுப⁴வரூபப்ரமாணேந அத்⁴யாஸஸித்³தி⁴முக்த்வா ஶப்³த³ப்ரயோக³ரூபாபி⁴லாபேந சாத்⁴யாஸஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴ஷ்யாஶயமுத்³கா⁴டயதி –

ஸம்ப்ரதீதி ।

நநு வியதா³த்³யத்⁴யாஸ: ப்ராத²மிகத்வாத்³பா⁴ஷ்யே ப்ரதிபாத³யிதவ்ய: கத²மஹமித³மித்யாத்³யத்⁴யாஸப்ரதிபாத³நமித்யத ஆஹ –

ஆத்⁴யாத்மிகேதி ।

ஆத்⁴யாத்மிககார்யாத்⁴யாஸாபி⁴ப்ராயேண பா⁴ஷ்யே அஹமித³மித்யாதி³த்³விதீயாத்⁴யாஸப்ரதிபாத³நம், ததா² ச த்³விதீயஸ்ய ப்ரத²மாகாங்க்ஷித்வாத் ப்ராத²மிகாத்⁴யாஸம் பா⁴ஷ்யஸ்யார்தி²கார்த²ஸ்வரூபம் ஸ்வயம் பூரயதீதி பா⁴வ: ।

நாயமத்⁴யாஸ இதி ।

இத³ம் ரஜதமித்யத்ர ரஜதஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வவத³ஹங்காரஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வே அதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யாம்ஶத்³வயம் வக்தவ்யம் தச்ச ந ஸம்ப⁴வதி அஹமித்யத்ர நிரம்ஶஸ்யைகஸ்ய த்³வைரூப்யாநநுப⁴வாதி³தி ஶங்காக்³ரந்தா²ர்த²: । அய:ஶப்³தா³ர்தோ² லோஹபிண்ட³:, அயோ த³ஹதீத்யத்ராக்³நிரய:ஸம்ப்ருக்ததயாவபா⁴ஸதே அய:பிண்ட³ஸ்த்வக்³நிஸம்வலிததயா, தேநாக்³நிநிஷ்ட²த³க்³த்⁴ருத்வமய:பிண்டே³ அவபா⁴ஸதே அய:பிண்ட³நிஷ்ட²சதுஷ்கோணாகாரத்வமக்³நௌ தஸ்மாத³ய:பிண்டா³க்³நிரூபாம்ஶத்³வயமநுபூ⁴யதே யதா², ததா² அஹமுபலப⁴ இத்யத்ராபி சிதா³த்மாத்³யஹங்காரஸம்ப்ருக்ததயா அவபா⁴ஸதே அஹங்காரோ(அ)பி சிதா³த்மநி ஸம்வலிததயா, தேந ஜாட்³யசேதநத்வாதி³கமபி வ்யத்யாஸேநாவபா⁴ஸதே தஸ்மாத³ஹமித்யநேநாத்மாஹங்காரரூபாம்ஶத்³வயமநுபூ⁴யத இதி பரிஹாரக்³ரந்தா²ர்த²: । நநு தத்ரோபலப⁴ இத்யாகாரகபத³ஸாஹசர்யாத³ஸ்த்யம்ஶத்³வயோபலப்³தி⁴: கேவலாஹமித்யத்ர கத²மிதி சேந்ந । அஹம் பஶ்யாம்யஹமுபலப⁴ இத்யேவம் பதா³ந்தரஸாஹசர்யேணைவ த⁴ர்மாத்⁴யாஸவிஶிஷ்டத்வேந ப்ராத²மிகத⁴ர்ம்யத்⁴யாஸஸ்யாநுபூ⁴தத்வாத் । நநு த்³ருஷ்டாந்தத³ர்ஷ்டாந்திகயோ: கத²ம் ஶாப்³த³போ³த⁴ இதி சேத் । உச்யதே । அயோ த³ஹதீத்யத்ர த³ஹதீத்யநேந த³க்³த்⁴ருத்வமுச்யதே அயோத⁴ர்மத்வேந பா⁴ஸமாநஸ்ய த³க்³த்⁴ருத்வஸ்யாயோத⁴ர்மத்வாபா⁴வாத³க்³நிதாதா³த்ம்யாபந்நாய:பிண்டோ³ அய:ஶப்³தே³நோச்யதே ததா² ச த³க்³த்⁴ருத்வவிஶிஷ்ட: அக்³நிதாதா³த்ம்யாபந்ந: அய:பிண்ட³ இதி ஶாப்³த³போ³தோ⁴ ஜாயதே யதா², ததா² அஹமுபலப⁴ இத்யத்ராபி உபலப⁴ இத்யநேந வ்ருத்திரூபோபலப்³தி⁴ருச்யதே ஸ்பு²ரணாத்மிகாயா: அஹங்காரரூபஜட³த⁴ர்மத்வேந பா⁴ஸமாநாயா: வ்ருத்திரூபோபலப்³தே⁴ர்ஜட³த⁴ர்மத்வாபா⁴வாத³ஹமித்யநேந சித்தாதா³த்ம்யாபந்நாஹங்கார உச்யதே ததா² சோபலப்³தி⁴விஶிஷ்டஶ்சித்தாதா³த்ம்யாபந்ந: அஹங்கார இதி ஶப்³த³போ³த⁴ஸ்தஸ்மாத³ஹமித்யநேந த்³ருக்³த்³ருஶ்யாம்ஶத்³வயமநுபூ⁴யதே ததா² ஸதி ஸாக்ஷிணி கூடஸ்த²லே த்³ருக³ம்ஶஸ்வரூபே ஆத்மநி த்³ருஶ்யாம்ஶஸ்ய கேவலஸ்யாஹங்காரஸ்ய த⁴ர்மிண: அத்⁴யாஸ: ப்ராத²மிக: ஸம்ப⁴வதி । ஏவமஹங்காரேபி த⁴ர்மிஸ்வரூபாத்மந: ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வேநாத்⁴யாஸ: ப்ராத²மிக: ஸம்ப⁴வதி த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸமந்தரா வ்ருத்திரூபோபலப்³த்⁴யாத்மகத⁴ர்மாத்⁴யாஸஸ்யாஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: । போ⁴க்³யஸங்கா⁴த: ஶரீராதி³ஸங்கா⁴த இத்யர்த²: ।

அத்ர பா⁴ஷ்யே ப்ராத²மிகாத்⁴யாஸோ ந ப்ரதிபாத்³யதே கிந்து அநந்தராத்⁴யாஸ ஏவேதி ஜ்ஞாபயிதும் பா⁴க³த்³வயேநார்த²பூர்வகம் அத்⁴யாஸம் விவ்ருணோதி –

அத்ராஹமிதி ।

மநுஷ்யத்வமிதி ஸம்ஸ்தா²நரூபாக்ருதிவிஶேஷ: ஜாதிவிஶேஷோ வா । தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸ இதி । தாதா³த்ம்யாம்ஶசித்ஸத்தைக்யாத்⁴யாஸ இத்யர்த²: । தே³ஹாத்மநோரேகஸத்தாத்⁴யாஸ இதி யாவத் । ஶரீரத்வம் மநுஷ்யத்வவிலக்ஷணம் பஶ்வாதி³ஶரீரஸாதா⁴ரணம் போ⁴கா³யதநத்வம் ஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸதாதா³த்ம்யாம்ஶபூ⁴தஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸ இத்யர்த²: । பே⁴த³ஸஹிஷ்ணுரபே⁴த³ இதி தாதா³த்ம்யஸ்யாம்ஶத்³வயம் ததா² ச மநுஷ்யோஹமித்யத்ர மநுஷ்யத்வாவச்சி²ந்நே தே³ஹே தாவத³பே⁴தா³ம்ஶரூபசித்ஸத்தைக்யாத்⁴யாஸோ(அ)நுப⁴வஸித்³த⁴: மம ஶரீரமித்யத்ர பே⁴தா³ம்ஶரூபஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸோ(அ)நுப⁴வஸித்³த⁴: தத: தாதா³த்ம்யஸ்யாபே⁴தா³ம்ஶ: ஸத்தைக்யமித்யுச்யதே பே⁴தா³ம்ஶ: ஸம்ஸர்க³ இதி வ்யவஹ்ரியதே இதி பா⁴வ: ।

இமமேவார்த²ம் ஶங்கோத்தராப்⁴யாம் ஸ்பு²டீகரோதி –

நந்வித்யாதி³நா ।

அர்தா⁴ங்கீ³காரேண பரிஹரதி –

ஸத்யமிதி ।

தாதா³த்ம்யமேவ ஸம்ஸர்க³ இத்யம்ஶ அங்கீ³கார: பே⁴தோ³ நாஸ்தி இத்யர்த²கே கோ பே⁴த³ இத்யம்ஶே அநங்கீ³கார: । ததா²ஹி விஶிஷ்டஸ்வரூபதாதா³ம்யம் ததே³கதே³ஶ: ஸம்ஸர்க³:, ததா² ச ஸம்ஸர்க³ஸ்ய விஶிஷ்டாந்தர்க³தத்வாத்தாதா³த்ம்யேநாபே⁴த³: ஸம்ப⁴வதி ததே³கதே³ஶத்வாத்³பே⁴த³ஶ்ச ததா² ஹஸ்தபாதா³தி³விஶிஷ்டஸ்வரூபம் ஶரீரம் ததே³கதே³ஶோ ஹஸ்தஸ்தஸ்ய ஶரீராபேக்ஷயா அபே⁴த³: ததே³கதே³ஶத்வாத்³பே⁴த³ஶ்ச ஸம்ப⁴வதி தத்³வதி³தி பா⁴வ: ।

அத்⁴யாஸஸித்³தா⁴ந்தபா⁴ஷ்யதாத்பர்யகத²நத்³வாரா பரமப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி –

ஏவமிதி ।

யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³லோகவ்யவஹார இத்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் ஸகலஶாஸ்த்ரோபோத்³கா⁴தப்ரயோஜநம் ஸத் ஸூத்ரார்த²விசாரகர்தவ்யதாந்யதா²நுபபத்த்யா அஹம்மமாபி⁴மாநாத்மகஸ்ய லோகவ்யவஹாரஶப்³தி³தஸ்ய ப³ந்த⁴ஸ்யாவித்³யாத்மகத்வப்ரதிபாத³நத்³வாரா ஸூத்ரேணார்தா²த்ஸூசிதவிஷயப்ரயோஜநே ப்ரதிபாத³யதி லக்ஷணாதி³பா⁴ஷ்யஸித்³த⁴மத்⁴யாஸந்த்வநுவத³தி –

ஆஹ கோயமத்⁴யாஸோ நாமேத்யாதி³ ஸர்வலோகப்ரத்யக்ஷ இத்யந்தம் ।

லக்ஷணாதி³பா⁴ஷ்யே விஸ்தரேண ஸாக்ஷாத³த்⁴யாஸஸாத⁴கம் தத் அர்தா²த்³விஷயப்ரயோஜநப்ரதிபாத³கம் ப⁴வதி ।

அஸ்யாநர்த²ஹேதோரித்யாதி³கம் ஆரப்⁴யதே இத்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் து வேதா³ந்தவிசாரகர்தவ்யத்வாந்யதா²நுபபத்த்யா ப³ந்த⁴ஸ்யாவித்³யகப்ரதிபாத³நத்³வாரா விசாரிதவேதா³ந்தாநாம் விஷயப்ரயோஜநே ப்ரதிபாத³யதி லக்ஷணாதி³பா⁴ஷ்யம் ஸித்³த⁴மத்⁴யாஸமநுவத³தி ஏதது³த்தரபா⁴ஷ்யம் ஸாந்தம் ஸம்ப³ந்தா⁴தி³ப்ரதிபாத³கம் ஸத் பூர்வபா⁴ஷ்யஸித்³தா⁴த்⁴யாஸவிஷயப்ரயோஜநாநுவாத³கம் ப⁴வதீதி விபா⁴க³:, தஸ்மாந்ந புநருக்திரித்யபி⁴ப்ரேத்யாத்⁴யாஸஸ்வரூபஸித்³தி⁴ம் விநா ஸம்பா⁴வநாப்ரமாணயோரப்ரஸக்தத்வாத் வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகம் லக்ஷணவிஷயம் ப்ரஶ்நமுத்தா²பயதி –

ஏவம் ஸூத்ரேணேதி ।

லக்ஷணேந வஸ்துஸ்வரூபஸித்³தி⁴: ப்ரமாணேந து வஸ்துநிர்ணயஸித்³தி⁴ரிதி பே⁴த³: । அநேநைவாபி⁴ப்ராயேண லக்ஷணப்ரமாணாப்⁴யாம் வஸ்துஸித்³தி⁴ரிதி வ்யவஹ்ரியத இதி மந்தவ்யம் । அர்தா²தி³தி பத³ம் ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தே² வ்யாக்²யாதம் । தத்³தே⁴துமிதி । பூர்வபா⁴ஷ்யே ஸித்³த⁴வத்க்ருத்யோபந்யஸ்தமிதி ஶேஷ: । உத்கடகோடிஸம்ஶய: ஸம்பா⁴வநா ।

நநு ஸம்பா⁴வநாபா⁴ஷ்யே ஸம்பா⁴வநாமாக்ஷிபதீதி வ்யாக்²யாயதே தத்³வத³த்ராபி லக்ஷணமாக்ஷிபதீதி குதோ ந வ்யாக்²யாயதே கிம்ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஶ்நாக்ஷேபயோ: ப்ரயுக்தஸ்ய ஸ்த²லத்³வயே ஸத்த்வாதி³தி சேந்ந । பா⁴ஷ்யே ப்ரத்யகா³த்மநீதி விஶேஷஜ்ஞாநேநாத்⁴யாஸஸ்யாஸம்ப⁴வஸ்பூ²ர்தே: ஸம்பா⁴வநாம்ஶே த்வாக்ஷேபோ யுக்த: அத்ர து ஆஹ கோயமத்⁴யாஸோ நாமேதி அத்⁴யாஸஸாமாந்யஜ்ஞாநலக்ஷணாம்ஶே ப்ரஶ்ந ஏவ யுக்த இத்யபி⁴ப்ராயாதி³தி பா⁴வ: அபி⁴ப்ராயவாந் கிம்ஶப்³த³ம் லக்ஷணப்ரஶ்நபத³த்வேந வ்யாக்²யாதி –

கிம்லக்ஷணக இதி ।

கிம் லக்ஷணம் யஸ்யாத்⁴யாஸஸ்ய ததே²தி ப³ஹுவ்ரீஹி: பூர்வவாதி³ஸ்தா²நே ஸ்தி²த: ஸந் ஶ்ரீபா⁴ஷ்யகார ஏவ பூர்வவாதீ³ பூ⁴த்வா லக்ஷணம் ஸாத⁴யிதும் ப்ருச்ச²தி இதி பா⁴வ: ।

நந்வாஹேதி பரோக்தேர்வாத³ஜல்பவிதண்டா³ஸு திஸ்ருஷு கதா²ஸு ப்ரத்யேகம் ஸம்ப⁴வாத்குத்ரேயம் பரோக்திரித்யத ஆஹ –

அஸ்யேதி ।

தத்த்வநிர்ணய: ப்ரதா⁴நமுத்³தே³ஶ்யம் யஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய தத்ததா² தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்த்வம் தேநேத்யர்த²: । வாதி³ப்ரதிவாதி³ப்⁴யாம் கு³ருஶிஷ்யாப்⁴யாம் பக்ஷப்ரதிபக்ஷபரிக்³ரஹேண க்ரியமாணார்த²நிர்ணயாவஸாநா வாத³கதா² தஸ்யா: பா⁴வஸ்தத்த்வம் தஜ்ஜ்ஞாபநார்த²மித்யர்த²: ।

விஷயாதி³ஸித்³தி⁴ஹேத்வத்⁴யாஸஸித்³தி⁴ஹேதுபூ⁴தாநி யாநி லக்ஷணஸம்பா⁴வநாப்ரமாணாநி தத்ப்ரதிபாத³கபா⁴ஷ்யவிபா⁴க³மாஹ –

ஆஹேத்யாதீ³தி ।

ததா³ரப்⁴யேதி ।

கத²ம் புந: ப்ரத்யகா³த்மநீத்யாரப்⁴ய தமேதமவித்³யாக்²யமித்யத: ப்ராக்ஸம்ப⁴வநாபரமித்யர்த²: । லக்ஷணமிதி । ஸ்வரூபலக்ஷணம் வ்யாவர்தகலக்ஷணம் சாஹேத்யர்த²: ।

நநு லக்ஷணவாக்யே லக்ஷ்யாபி⁴தா⁴யிந: பத³ஸ்யாபா⁴வாத் ஸாகாங்க்ஷவசநமநர்த²மித்யாஶங்க்ய வாக்யம் பூரயதி –

அத்⁴யாஸ இதீதி ।

ப்ரஶ்நவாக்யஸ்தி²தஸ்யாத்⁴யாஸபத³ஸ்யாநுஷங்க³: கர்தவ்ய இத்யர்த²: । நிரதி⁴ஷ்டா²நப்⁴ராந்திநிராஸார்த²ம் பரத்ரேத்யுக்தே அர்தா²த்பரஸ்யாவபா⁴ஸதா ஸித்³தே⁴த்யபி⁴ப்ரேத்யாவபா⁴ஸ இத்யுக்தம் । தது³பபாத³நார்த²ம் – லக்ஷணோபபாத³நார்த²மித்யர்த²: । பரத்ர பத³தாத்பர்யேண லக்ஷணப்ரவிஷ்ட²ம் யத்ஸ்வஸம்ஸ்ருஜ்யமாநத்வவிஶேஷணம் தது³பபாத³நார்த²ம் பத³த்³வயம் ப⁴வதி ந லக்ஷணப்ரவிஷ்டமிதி பா⁴வ: ।

அர்த²ரூபாத்⁴யாஸபரத்வேந ப்ரத²மதோ லக்ஷணம் யோஜயதி –

ததா²ஹீதி ।

ஆரோப்யேத்யபா⁴வஸ்யாதி⁴கரணஸ்வரூபத்வமிதி மதமவலம்ப்³யேத³முக்தமிதி பா⁴வ: ।

அநங்கீ³காரமதமவலம்ப்³யாரோப்யந்தாபா⁴வவத்த்வமயோக்³யத்வமிதி நிர்வக்தி -

தத்³வத்வம் வேதி ।

பரத்ராவபா⁴ஸ இதி பத³த்³வயேந பரிஷ்க்ருதம் வ்யாவர்தகலக்ஷணமாஹ –

ததா²சேதி ।

அத்⁴யஸ்தத்வமர்த²ரூபாத்⁴யாஸத்வமித்யர்த²: । ஆத்மத்வாவச்சே²தே³நாத்மந்யஹங்காரஸ்ய ஸம்ஸர்க³காலே தஸ்ய கல்பிதத்வேந தத³த்யந்தாபா⁴வோஸ்தி தஸ்மாத³ஹமித்யாகாரகே ப்ராத²மிகே அஹங்காரரூபார்தா²த்⁴யாஸே லக்ஷணஸமந்வய: । ஏவம் ஸ்வயமஹமித்யத்ர ஸ்வயந்த்வாவச்சே²தே³ந ப்ரத்யகா³த்மநி கூடஸ்தே² அஹங்காராதே³: ஸம்ஸர்க³காலே தத³த்யந்தாபா⁴வஸ்ய ஸத்த்வாத்கூடஸ்த²கல்பிதாஹங்காராத்³யர்த²ரூபாத்⁴யாஸே லக்ஷ்யே லக்ஷணஸமந்வய: । ஸாதி³த்வம் ஜந்யத்வமநாதி³த்வமஜந்யத்வம் । அஹங்காராத்³யத்⁴யாஸ: ஸாதி³: அவித்³யாசித்ஸம்ப³ந்தா⁴த்⁴யாஸோ(அ)நாதி³ரிதி பா⁴வ: । தது³க்தம் –
ஜீவ ஈஶோ விஶுத்³தா⁴ சித்ததா² ஜீவேஶயோர்பி⁴தா³ ।
அவித்³யா தச்சிதோர்யோக³: ஷட³ஸ்மாகமநாத³ய: ॥ இதி ।

அதிவ்யாப்திநிராஸாயேதி ।

அர்தா²ந்தரப்ராப்திஸித்³த⁴ஸாத⁴நதாநிராஸாயேத்யர்த²: । ததா² ஹி ரஜதாதே³ரபா⁴ஸ்யத்வரூபமித்²யாத்வே ஸாதி⁴தே ஸதி யதா² ரஜதாதி³: ஸ்வாபா⁴வவத்யபா⁴ஸ்ய: ததா² ஸம்யோகோ³பி ஸ்வாபா⁴வவத்யபா⁴ஸ்ய இத்யர்தா²ந்தரேண ப்ராப்தா யா ஸித்³த⁴ஸாத⁴நதா தந்நிராகரணார்த²ம் பரமதாநுஸாரேணைகாவச்சே²தே³நேத்யுக்தம் , ஸ்வமதே து ஸர்வப்ரபஞ்சஸ்ய மித்²யாத்வாங்கீ³காராதே³காவச்சே²தே³நேதி தே³யமிதி பா⁴வ: । ஏவம் ஸர்வத்ர யோஜநீயம் ।

யத்³யப்யக்³ராவச்சே²தே³ந வ்ருக்ஷே ஶ்ரீக்ருஷ்ணஸம்யோக³: மூலாவச்சே²தே³ந தத³பா⁴வஶ்சாஸ்தி ததா²ப்யேகாவச்சே²தே³ந ஸம்யோக³தத³பா⁴வயோரஸத்த்வாந்ந க்ருஷ்ணஸம்யோகே³ அதிவ்யாப்திரித்யாஹ –

ஸம்யோக³ஸ்யேதி ।

ஸ்வஶப்³த³சதுஷ்டயம் ஸம்யோகா³ர்த²கம் ।

பூர்வம் ஸ்வேதி ।

அத்ர ஸ்வஶப்³தே³ந க⁴டோ க்³ராஹ்ய: ।

நநு க⁴டஸம்ப³ந்தி⁴த்வரூபம் ஸ்வஸம்ஸ்ருஜ்யமாநத்வம் பூ⁴தலேப்யஸ்த்யேவேத்யதிவ்யாப்திர்து³ர்வாரேத்யாஶங்க்ய ஸ்வஸம்ஸ்ருஜ்யமாநேத்யத்ர வித்³யமாநஶாநச்ப்ரத்யயேந போ³தி⁴தவர்தமாநத்வம் ஸம்ஸர்க³ரூபப்ரக்ருத்யர்த²விவக்ஷயா ஸ்பு²டீகரோதி –

தேநேதி ।

ததா² சைகப்ரதே³ஶாவச்சே²தே³நைககாலாவச்சே²தே³ந ச ஸ்வஸ்வாபா⁴வயோர்யத³தி⁴கரணம் தஸ்மிந்நவபா⁴ஸ்யத்வமேவார்த²ரூபாத்⁴யாஸத்வமித்யேவம்லக்ஷணஸ்ய பர்யவஸாநாத்பஶ்சாதா³நீதக⁴டஸம்ஸர்க³காலே க⁴டாபா⁴வஸ்யாபா⁴வாந்நாதிவ்யாப்திரிதி பா⁴வ: ।

அதிவ்யாப்திர்நாமாலக்ஷ்யே லக்ஷணஸத்த்வம் யத்ர ப்ருதி²வீத்வம் தத்ர க³ந்த⁴ இதி தை³ஶிகவ்யாப்தி: அநுப⁴வஸித்³தா⁴ ததா² ச ப்ருதி²வீத்வாவச்சே²தே³ந ப்ருதி²வ்யாம் க³ந்த⁴காலே க³ந்தா⁴பா⁴வஸ்யாபா⁴வாந்நாதிவ்யாப்திரித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ஸ்வாத்யந்தாபா⁴வேதி ।

நந்வாத்மநி ஸ்வயமஹமிதி ஸ்வயந்த்வாவச்சே²தே³நாஹங்காராதி³ஸம்ஸர்க³காலே தத³பா⁴வாபாத³கப்ரமாணாபா⁴வாத்தஸ்மிந் ஶுக்திஶகலே ரஜதாபா⁴வஸ்யாஸத்த்வேந ரஜதரூபார்தா²த்⁴யாஸே லக்ஷணஸ்யாவ்யாப்தி: ஸ்யாதி³த்யாஹ –

ஶுக்தாவிதி ।

அவ்யாப்திர்நாம லக்ஷைகதே³ஶே லக்ஷணஸ்யாஸத்த்வம் நேத³ம் ரஜதமிதி விஶேஷத³ர்ஶநாத்மகபா³த⁴ரூபப்ரத்யக்ஷப்ரமாணப³லாத் ’ஆதா³வந்தே ச யந்நாஸ்தி வர்தமாநே(அ)பி தத்ததா²’ இதி ந்யாயாச்ச ரஜதாபா⁴வஸ்ய ஶுக்தௌ ஸத்த்வேந நாவ்யாப்தி: । நநு பா⁴வாபா⁴வயோரேகத்ர ஸத்த்வாங்கீ³காரே அநுப⁴வவிரோத⁴ இதி சேத் । உச்யதே – மித்²யாத்வவாதி³நாமேதாத்³ருஶவிரோத⁴ஸ்த்வலங்கார ஏவேதி பா⁴வ: ।

உத்³த்⁴ருதே ஸத்யவ்யாப்திதோ³ஷே ஸாத்³யத்⁴யாஸே அஸம்ப⁴வம் ஶங்கதே –

நந்விதி ।

லக்ஷ்யே க்வாப்யப்ரவர்தமாநமஸம்ப⁴வ இத்யஸம்ப⁴வலக்ஷணம் , ஸாத்³யத்⁴யாஸரூபே அஹங்காராதௌ³ லக்ஷ்யே ஸர்வத்ர லக்ஷணஸ்யாஸத்த்வாத³ஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: ।

ஶுக்திரஜதமத்⁴யஸ்தத்வேந ஸர்வஸம்மதம் தஸ்மாது³ப⁴யவாதி³ஸித்³த⁴ம் ।

ததி³தி ।

தத்ர லக்ஷணாஸத்த்வமுபபாத³யதி –

ஶுக்தாவிதி ।

அதிவ்யாப்திவாரகத்வேந லக்ஷணே ப்ரவிஷ்டம் யத்ஸ்வஸம்ஸ்ருஜ்யமாநத்வம் தது³பபாத³யிதுமஶக்யமிதி பா⁴வ: ।

நநு புரோவர்திநி ஹட்டபட்டணஸ்த²ரஜதஸம்ஸர்க³ஸ்யாபா⁴வேந ஸ்வஸம்ஸ்ருஜ்யமாநத்வமுபபாத³யிதுமஶக்யத்வாந்ந லக்ஷணே நிவேஶநீயம் । ந ச தந்நிவேஶாபா⁴வே பஶ்சாதா³நீதக⁴டே(அ)திவ்யாப்தி: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । அபா⁴ஸ்யத்வம் நாம ப்ரமாணாஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வமித்யங்கீ³காராத்பஶ்சாதா³நீதக⁴டே து ப்ரமாணஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வஸ்யைவ ஸத்த்வேந லக்ஷணாபா⁴வாந்நாதிவ்யாப்திஸ்ததா² ச ஸ்மர்யமாணரஜதமாதா³ய லக்ஷணோபபத்திரிதி தடஸ்த²ஸ்ய ஶங்காம் பூர்வபக்ஷீ பரிஹரதி –

ந சேத்யாதி³நா ।

ஸ்மர்யமாணரஜதஸ்ய ஸத்யரஜதஸ்யேத்யர்த²: । உக்தேரித்யநந்தரம் ந லக்ஷணஸ்யாஸம்ப⁴வ இதி ஶேஷ: ।

அந்யதே²தி ।

ததா² சாதிவ்யாப்திவாரணாயாந்யதா²க்²யாதிமதபே⁴தா³ய ச லக்ஷணே ஸ்வஸம்ஸ்ருஜ்யமாநத்வவிஶேஷணே தாவதா³வஶ்யகே ஸதி ஶுக்தௌ ப்ராதிபா⁴ஸிகரஜதஸ்யாத்மநி வ்யாவஹாரிகாஹங்காராதே³ஶ்சோத்பத்திவாதி³நாம் வேதா³ந்திநாம் மதே ஹ்யுத்பத்த்யநந்தரமேவ ஸம்ஸர்கோ³ வாச்ய: । உத்பத்திஸ்து ஸாமக்³ய்ரபா⁴வாந்ந ஸம்ப⁴வதி தஸ்மால்லக்ஷணஸ்யாஸம்ப⁴வோ து³ர்வார இதி பூர்வபக்ஷ்யபி⁴ப்ராய: ।

ஸித்³தா⁴ந்தீ பரிஹரதி –

ஆஹேதி ।

அதிவ்யாப்திவாரகஸ்வஸம்ஸ்ருஜ்யமாநத்வவிஶேஷணேநாந்யதா²க்²யாதிமதபே⁴த³: ப்ரதிபாதி³தோ ப⁴வதி ।

ஸம்ப்ரதி ஸாமக்³ரீஸம்பாத³நார்த²த்வேந ப்ரவ்ருத்திஸ்ம்ருதிரூபபதே³நாப்யந்யதா²க்²யாதிமதபே⁴தோ³ வக்தவ்ய இத்யவயவவ்யுத்பத்த்யா ப்ரதிபாத³யதி –

ஸ்மர்யத இதி ।

ஆரோப்யஸ்யேதி ।

ஶுக்தௌ தத³வச்சி²ந்நசைதந்யே வா உத்பந்நஸ்யாரோப்யரஜதஸ்யேத்யர்த²: ।

த³ர்ஶநாதி³தி ।

அநுப⁴வாதி³த்யர்த²: ।

ஹட்டபட்டணஸ்த²ரஜதாநுப⁴வஜந்யஸம்ஸ்காராத்³ப்⁴ரம: ஸ்ம்ருதிஶ்ச ஜாயத இதி ப²லிதமாஹ –

தேநேதி ।

அநுப⁴வஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வேநேத்யர்த²: ।

ஸம்ஸ்காரஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வம் கத²மித்யாஶங்க்ய தேநேத்யுக்தஹேத்வம்ஶம் விவ்ருணோதி –

ஸ்ம்ருதீதி ।

ஸம்ஸ்காரமாத்ரஜந்யஜ்ஞாநத்வம் ஸ்ம்ருதித்வம் தஸ்மாந்நாரோபே(அ)திவ்யாப்திரிதி பரிஹரதி –

தோ³ஷேதி ।

ஸம்ப்ரயோகோ³ நேந்த்³ரியஸம்யோக³ இத்யாஹ –

அத்ரேதி ।

உபஸம்ஹரதி ஏவம் சேதி । தோ³ஷஶ்ச ஸம்ப்ரயோக³ஶ்ச ஸம்ஸ்காரஶ்சேதி விக்³ரஹ: । ஸத்யரஜதஸாமக்³ரீபி⁴ந்நஸாமக்³ரீப³லாதி³தி யாவத் ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந ஶுக்த்யவச்சி²ந்நசைதந்யமுச்யதே பரத்ராவபா⁴ஸபதா³ப்⁴யாம் ஸாத்³யநாத்³யத்⁴யாஸஸாதா⁴ரணம் லக்ஷணமுக்தம் ப⁴வதி ஸ்ம்ருதிரூபபூர்வத்³ருஷ்டபதா³ப்⁴யாம் ஸாத்³யத்⁴யாஸலக்ஷணமுக்தமிதி யந்மதத்³வயம் தது³பபாத³யதி –

அந்யே த்வித்யாதி³நா ।

அஸ்மிந்மதேபி ஸ்ம்ருதிரூப: ஸ்மர்யமாணஸத்³ருஶ: ஸாத்³ருஶ்யப்ரதிபாத³கம் பூர்வத்³ருஷ்டபத³மித்யபி⁴ப்ரேத்ய ப²லிதம் லக்ஷணமாஹ –

தாப்⁴யாமிதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந ஸம்ப்ரயோக³ஸம்ஸ்காரௌ க்³ருஹ்யேதே வ்யாவஹாரிகப்ராதிபா⁴ஸிகஸாத்³யத்⁴யாஸஸாதா⁴ரணலக்ஷணமுக்தமித்யர்த²: । தோ³ஷாதி³த்ரயஜந்யாத்⁴யாஸவிஷயத்வமர்த²ரூபாத்⁴யாஸஸ்ய லக்ஷணமிதி பா⁴வ: ।

ஸ்வமதே ஸம்ஸ்காரஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வம் யத்ஸாத்³ருஶ்யமுக்தம் ததே³வாஸ்மிந்மதேபீதி மந்தவ்யம் । ப்ரகாராந்தரேண ஸாத்³ருஶ்யமுபபாத³யிதும் பூர்வவத்கர்மவ்யுத்பத்த்யாதி³கமாஶ்ரித்ய லப்³த⁴மர்த²மாஹ –

ஸ்ம்ருதிரூப இதி ।

தஜ்ஜாதீயேதி ।

பூர்வத்³ருஷ்டநிஷ்ட²ஜாதிவிஶிஷ்டேத்யர்த²: । அபி⁴நவரஜதாதே³: ஶுக்யாா தா³வுத்பந்நரஜதாதே³ரித்யர்த²: ।

அஸ்மிந்மதே து பூர்வத்³ருஷ்டபத³ம் ந ஸாத்³ருஶ்யப்ரதிபாத³கமித்யபி⁴ப்ரேத்ய ப²லிதம் லக்ஷணமாஹ –

ததா² சேதி ।

பூர்வமதாபேக்ஷயா அஸ்மிந்மதே லக்ஷணபே⁴த³ஜ்ஞாபநயா ப்ராதீதிகேத்யுக்தம் । ஶுக்திரஜதஸ்வாப்நபதா³ர்தா²த்³யத்⁴யாஸ: ப்ராதீதிகாத்⁴யாஸ இத்யர்த²: । அஸ்மிந் மதே து பூர்வத்³ருஷ்டாவபா⁴ஸ இதி பா⁴ஷ்யே பூர்வத்³ருஷ்டஶ்சாஸாவவபா⁴வஶ்சேதி கர்மதா⁴ரய: ஸமாஸ இதி விஜ்ஞேயம் ।

அத்⁴யாஸஸாமாந்யலக்ஷணம் ஸ்வமதாபேக்ஷயா மதத்³வயேபி கிம்பே⁴தே³நோபபாத³நீயமிதி ஜிஜ்ஞாஸாயாம் நேத்யாஹ –

பரத்ரேதி ।

மாத்ரபத³ம் கார்த்ஸ்ந்யார்த²கம் ஸாமாந்யமிதி யாவத் । தாப்⁴யாமுக்தம் மதத்³வயாபி⁴மதம் ஸாமாந்யலக்ஷணம் ஸ்வமதரீத்யைவோபபாத³நீயமிதி பா⁴வ: । ப்ரமாணாஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வமாத்ரம் லக்ஷணமித்யுக்தே ஸ்மர்யமாணக³ங்கா³தா³வதிவ்யாப்திரத: பூர்வத்³ருஷ்டஜாதீயத்வம் । அநேந பூர்வத்³ருஷ்டாத்தஜ்ஜாதிவிஶிஷ்டோ பி⁴ந்ந இதி வ்யக்தித்³வயம் ப்ரதீயதே ததா² ச யா பூர்வத்³ருஷ்டா ஸைவ ஸா க³ங்கே³தி ஸ்ம்ருதிவிஷய: தஸ்மாத்³வ்யக்தேரேகத்வாந்ந தத்ர விஶேஷ்யாம்ஶ இதி நாதிவ்யாப்தி: । நநு வ்யக்தித்³வயாங்கீ³காரேபி பர்வத்³ருஷ்டே தஜ்ஜாதிவிஶிஷ்டத்வஸ்ய ஸத்த்வாத³திவ்யாப்தி: ஸ்யாதி³தி சேந்ந । தஜ்ஜாதிமத்த்வம் நாம தத்ஸத்³ருஶத்வமித்யங்கீ³காராத்ததா² ச பூர்வத்³ருஷ்டஸாத்³ருஶ்யஸ்ய பே⁴த³விஶிஷ்டத்வேந பூர்வத்³ருஷ்டே தஸ்மிந் அஸத்த்வாந்நாதிவ்யாப்தி: । பூர்வத்³ருஷ்டஜாதீயத்வமித்யுக்தே அபி⁴நவக⁴டே அதிவ்யாப்தி: தத்ர பூர்வத்³ருஷ்டத்வாபா⁴வேந தஜ்ஜாதீயத்வஸ்ய ஸம்ப⁴வாத்தத்³வாரணாய விஶேஷணத³லம் ।

அபி⁴நவக⁴டஸ்ய சாக்ஷுஷத்வேந ப்ரமாணஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வாந்ந தத்ர அதிவ்யாப்திரித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

தத்ரேதி ।

ஸ்மர்யமாணத்வம் – ஸ்ம்ருதிவிஷத்வம் ।

ஆஹுரிதி ।

மதத்³வயேப்யத்⁴யாஸஸாமாந்யலக்ஷணஸம்ப⁴வரூபாஸ்வரஸ: ஆஹுரித்யநேந ஸூசித: । ஶுக்தௌ ரஜதஸாமக்³ர்யபா⁴வேந தத்ஸம்ஸர்கா³ஸத்த்வாதி³தி பா⁴வ: । அவபா⁴ஸத இத்யநேந பா⁴ஷ்யஸ்தா²வபா⁴ஸபத³ம் கர்மவ்யுத்பத்த்யா ரஜதாத்³யர்த²பரமிதி ஜ்ஞாப்யதே ததா² ச ஶுக்தாவவபா⁴ஸ்யரஜதாதி³: ஸ்மர்யமாணஸத்³ருஶ: பூர்வாநுப⁴வஜநிதஸம்ஸ்காரஜந்யஜ்ஞாநவிஷய இதி வாக்யஸ்ய ப²லிதார்த²: । அர்தா²த்⁴யாஸலக்ஷணம் பூர்வமேவ பரிஷ்க்ருதம் ।

ஏதாவதா க்³ரந்தே²ந வாக்யமர்தா²த்⁴யாஸபரத்வேந வ்யாக்²யாதுகாம: பூர்வஸ்மாத்³வைஷம்யமாஹ –

ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸ இதி ।

ஸ்ம்ருதிபத³ஸ்ய ஸ்மரணமேவார்த²: ந ஸ்மர்யமாணம் । அவபா⁴ஸத இத்யநேந பா⁴வவ்யுத்பத்த்யா பா⁴ஷ்யஸ்தா²வபா⁴ஸபத³ம் ஜ்ஞாநார்த²கமிதி ஜ்ஞாப்யதே । ததா² ச ஸ்ம்ருதிஸத்³ருஶ: பூர்வாநுப⁴வஜநிதஸம்ஸ்காரஜந்ய: ஶுக்தாவத்⁴யஸ்தரஜதாதி³விஷயகாவபா⁴ஸ இதி வாக்யஸ்ய ப²லிதார்த²: । ஏதேந ஸ்ம்ருதிஸத்³ருஶோ(அ)வபா⁴வஸோ(அ)வபா⁴ஸத இத்யந்வயதோ³ஷோ நிரஸ்த: । அவபா⁴ஸத இதி பத³ஸ்ய பா⁴வவ்யுத்பத்திஜ்ஞாபகத்வேந வ்யாக்²யாதத்வாத் । பூர்வத³ர்ஶநாத³வபா⁴ஸ இதி பாடா²ந்தரம் । அஸ்மிந் பாடே² து நாந்வயதோ³ஷ இதி மந்தவ்யம் । அத்ர பரத்ராவப⁴ஸ இதி பத³த்³வயபரிஷ்காரேணாதஸ்மிம்ஸ்தத்³பு³த்³தி⁴ரத்⁴யாஸ இதி ஜ்ஞாநாத்⁴யாஸஸ்ய லக்ஷணம் வக்தவ்யம் । கிம் ச ஸ்ம்ருத்யாரோபயோ: ஸம்ஸ்காரஜந்யஜ்ஞாநத்வம் ப்ரமாணாஜந்யஜ்ஞாநத்வம் வா ஸாத்³ருஶ்யம் ப்ரதிபாத³நீயம் ।

அபி சாத்⁴யாஸே ஸம்ஸ்காரபதே³ந விவக்ஷிததோ³ஷஸம்ப்ரயோக³ஜந்யத்வமப்யுபபாத³நீயமித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

இதி ஸங்க்ஷேப இதி ।

நநு லக்ஷணகத²நாநந்தரமவ்யாப்த்யாதி³தோ³ஷாபா⁴வாத் க்ரமப்ராப்தஸம்பா⁴வநோபந்யாஸ ஏவோசித: ந மதாந்தரோபந்யாஸ: ததா² ச கத²முத்தரபா⁴ஷ்யஸங்க³திரித்யாஶங்க்ய லக்ஷணபரிஶோத⁴நாயைவ மதாந்தரோபந்யாஸ இதி ஶங்கோத்தராப்⁴யாம் ஸங்க³திம் ப்ரத³ர்ஶயந் உத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

நந்விதி ।

ப்ரக்ருதே விப்ரதிபத்திர்நாம விவாத³: அதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யயோர்யத்ஸ்வரூபம் தஸ்ய விவாதே³பீதி விக்³ரஹ: । அதி⁴ஷ்டா²நம் ஸத்யமிதி ஸத்யவாதி³நோ வத³ந்தி । அஸத்யமித்யஸத்யவாதி³ந: । ஏவமதி⁴ஷ்டா²நஸ்வரூபவிவாத³: । அபி சாதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய ஸத்யத்வேபி ஜட³த்வமஜட³த்வமித்யேவம் தத்த்வஸ்வரூபவிவாத³: । அந்யதா²க்²யாதிவாதி³நஸ்தார்கிகா: அக்²யாதிவாதி³ந: ப்ராபா⁴கராஶ்ச தே³ஶாந்தரநிஷ்ட²ம் ரஜதமிதி வத³ந்தி । ஆத்மக்²யாதிவாதி³நோ பு³த்³தி⁴நிஷ்ட²மிதி । வேதா³ந்திநஸ்த்வநிர்வசநீயவாதி³நோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நநிஷ்ட²மிதி । பௌ³த்³தை⁴கதே³ஶீ ஶூந்யவாதீ³ த்வஸத்³ரூபமித்யேவமாரோப்யஸ்வரூபவிவாத³ இதி பா⁴வ: । லக்ஷணஸம்வாதா³த் லக்ஷணஸ்ய ஸர்வஸம்மதத்வாதி³த்யர்த²: । தந்த்ரபத³ம் மதபரம் ஶாஸ்த்ரபரம் வா । ததா² ச ஸித்³தா⁴ந்தத்வேநேத³ம் லக்ஷணம் ஸர்வைரப்⁴யுபக³தமிதி பா⁴வ: ।

அந்யதா²த்மேதி ।

க்²யாதிபத³மவபா⁴ஸபரம் । ஏகமேவ லக்ஷணம் மதத்³வயே யோஜநீயமித்யாஶயேநேத³முக்தமிதி பா⁴வ: ।

ஸ்வாவயவத⁴ர்மஸ்யேதி ।

ஸ்வபத³ம் ரஜதபரம் । ஆத்மக்²யாதிமதஸாங்கர்யவாரணாயேத³ம் விஶேஷணமிதி பா⁴வ: । அந்யத⁴ர்மஸ்யேத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநாந்தரம் தே³ஶாந்தரஸ்த²ஸ்யேதி । அநிர்வசநீயமதாஸத்க்²யாதிமதஸாங்கர்யவாரணாயேத³ம் விஶேஷணமிதி பா⁴வ: । ஏவமுத்தரத்ர தத்தத்³விஶேஷணேந தத்தந்மதஸாங்கர்யவாரணமூஹநீயம் ।

அந்யதா²க்²யாதிமதே அந்யத⁴ர்மாவபா⁴ஸ இதி பா⁴ஷ்யே அந்யஸ்ய த⁴ர்ம அந்யேஷாம் த⁴ர்ம இதி விக்³ரஹோ(அ)பி⁴ப்ரேத: அஸ்மிந்மதே து அந்யஸ்ய த⁴ர்ம இதி விக்³ரஹமபி⁴ப்ரேத்ய வ்யாக்²யாதி –

பு³த்³தீ⁴தி ।

ஆந்தரஸ்ய பு³த்³தி⁴பரிணாமரூபஸ்ய ரஜதஸ்யேத³ம் ரஜதமிதி ஶப்³த³ப்ரயோகா³த்³ப³ஹி: பதா³ர்த²வத³வபா⁴ஸ இதி வத³ந்தீதி பா⁴வ: ।

தத்³விவேகாக்³ரஹ இத்யாதி³ பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதி –

தயோஶ்சேதி ।

தே³ஶாந்தரஸ்த²ரஜதஶ்ருதிரூபார்த²யோரித்யரித்யர்த²: ।

ரஜதாம்ஶே ஸ்ம்ருதிரித³மம்ஶே த்வநுப⁴வ இதி ப்ராபா⁴கரமதந்தஜ்ஜ்ஞாபயதி –

தத்³தி⁴யோஶ்சேதி ।

அர்த²விஷயகஸ்ம்ருத்யநுப⁴வயோஶ்சேத்யர்த²: ।

பே⁴தா³க்³ரஹகால ஏவ தத்³தே⁴துகோ ப்⁴ரமஸ்திஷ்ட²தி நேதரஸ்மிந் கால இதி ப்⁴ரமஸ்ய பே⁴தா³க்³ரஹஸமாநகாலீநத்வம் த்³யோதயிதும் பா⁴ஷ்யமநுஷங்க³ம் க்ருத்வா யோஜயதி –

பே⁴தே³தி ।

ஸ: பே⁴தா³க்³ரஹே மூலம் நிமித்தகாரணம் யஸ்ய ஸ ததா² நிமித்தகாரணநாஶாநந்தரம் லோகே கார்யஸ்ய ஸத்த்வம் த்³ருஷ்டம் ப்ரக்ருதே து ந ததே²தி பா⁴வ: ।

ப்⁴ரமஶப்³த³ஸ்யார்த²மாஹ –

விஶிஷ்டேதி ।

தயோர்பே⁴த³ஸ்யாக்³ரஹணேத³ம் ரஜதமிதி விஶிஷ்டத்வேநோல்லிக்²யமாநஶப்³த³ப்ரயோகா³த்மகோ ப்⁴ரம உத்பத்³யத இதி பா⁴வ: ।

ஶுக்திஸ்து புரோவர்திநீ ரஜதம் து தே³ஶாந்தரமேவ ந ஶுக்தௌ பா⁴ஸத இத்யக்²யாதிவாதி³நோ வத³ந்தி । தந்மதே(அ)பி தே³ஶாந்தரஸ்தா²ந்யத்ர பா⁴நாபா⁴வே கத²ம் விஶிஷ்டவ்யவஹார இதி க³லே பாது³காந்யாயேந லக்ஷணமஸ்தீத்யாஹ –

தைரிதி ।

விஶிஷ்டஶப்³த³ப்ரயோகா³த்மகஸ்ய விஶிஷ்டவ்யவஹாரஸ்யாநுபபத்திர்நாமாந்யத்ர வித்³யமாநஸ்யாந்யத்ர பா⁴நரூபப்⁴ரமம் விநா வ்யவஹாரோ ந ஸம்ப⁴வதீத்யாகாரிகா தயா விஶிஷ்டப்⁴ராந்தே: தைரபி ஸ்வீகார்யாதி³த்யர்த²: ।

ரஜதாதி³: விபரீதத⁴ர்மத்வஶப்³தா³ர்த² இத்யபி⁴ப்ரேத்ய வ்யாசஷ்டே –

தஸ்யைவேதி ।

விருத்³த⁴: அத்யந்தாஸத்த்வரூப: த⁴ர்ம: ரஜதாதி³: யஸ்ய ஶுக்த்யாதே³: ஸ: விருத்³த⁴த⁴ர்ம: தஸ்ய விருத்³த⁴த⁴ர்மஸ்ய ஶுக்த்யாதே³ர்ப⁴வோ ரஜதாதி³: தஸ்ய ரஜதாதே³ரித்யர்த²: । அத்ராலோகதாதா³த்ம்யஸம்ப³ந்தே⁴ந ஶுக்திஶகலஸ்யாஸத்³ரஜதத⁴ர்மவத்த்வம் வேதி³தவ்யம் ।

ஸம்வாத³மிதி ।

ஸம்மதிமித்யர்த²: । ஆதி³ஶப்³தே³ந ஆத்மக்²யாதித்வாதி³கமுச்யதே ।

உக்தமதேஷ்வநுபபத்திம் த³ர்ஶயந் ஸ்வாபி⁴மதமாஹ –

ஶுக்தாவிதி ।

தே³ஶாந்தரே ஸத்த்வாயோகா³தி³த்யநேந அந்யதா²க்²யத்யக்²யாதிமதத்³வயநிராஸ: । ஆத்மக்²யாதிவாதி³நோப்யந்யத்ராந்யத⁴ர்மாவபா⁴ஸஸ்யாக³த்யாங்கீ³காராதி³தி பா⁴வ: ।

கேசித் ஶுக்தாவேவ ரஜதஸ்யோத்பத்தி: தத்ர தஸ்யோத்பந்நஸ்ய ரஜதஸ்ய ஸத்யத்வமங்கீ³கார்யமிதி வத³ந்தி । தந்மதம் நிராகரோதி –

ஶுக்தௌ ஸத்த்வ இதி ।

அத்ரேத³ம் த்வநுஸந்தே⁴யம் । யத்ர லௌகிகப்ரத்யக்ஷவிஷயத்வம் தத்ர ஸாக்ஷாத்கரோமீத்யநுவ்யவஸாயவிஷயத்வமிதி வ்யாப்திரநுப⁴வஸித்³தா⁴ ஏவம் ச ஶுக்தாவபரோக்ஷத்வேநாநுபூ⁴யமாநஸ்ய ரஜதஸ்ய பா⁴நம் பரவாதி³நா ஜ்ஞாநலக்ஷணாரூபஸந்நிகர்ஷேணைவ வக்தவ்யம் ததா² ச ரஜதம் ஸாக்ஷாத்கரோமீத்யநுவ்யவஸாயோபபத்திர்ந வாதி³மதே ஶக்யதே வக்தும் அலௌகிகப்ரத்யக்ஷவிஷயஸ்ய ஸாக்ஷாத்கரோமீத்யநுவ்யவஸாயவிஷத்வாஸம்ப⁴வாத் ஸ்வமதே து ஶுக்த்யாதா³வநிர்வசநீயம் ரஜதமுத்பத்³யதே தஸ்யோத்பந்நஸ்ய லௌகிகப்ரத்யக்ஷவிஷயத்வேநாநுவ்யவஸாயத்வாத்தது³பபத்திரஸ்தீதி ।

பா³தா⁴நந்தரேதி ।

நேத³ம் ரஜதமிதி பா³தா⁴நந்தரகாலீந: ஶுக்திகா ஹி ரஜதவத³வபா⁴ஸத இத்யநுப⁴வ இத்யர்த²: ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

தத்பூர்வமிதி ।

பா³தா⁴த்பூர்வமித்யர்த²: । நேத³ம் ரஜதமிதி பா³த⁴ப்ரத்யக்ஷேண ஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

’யாவத்கார்யமவஸ்தா²யிபே⁴த³ஹேதோருபாதீ⁴தே’த்யபி⁴யுக்தவசநேந யோ பே⁴த³ஹேது: ஸ உபாதி⁴ரிதி நியமோ ஹ்யநுப⁴வஸித்³த⁴: யதா² சந்த்³ரே ஹ்யநேகசந்த்³ரத்வே அங்கு³ல்யாதி³ஸ்ததா² சாஹங்காராத்மநோரைக்யாத்⁴யாஸே அவித்³யாதே³: பே⁴த³கத்வாபா⁴வாந்நபாதி⁴த்வம் கிந்து ஹேதுத்வமாத்ரம் தஸ்யைவாவித்³யாதே³: ப்³ரஹ்மஜீவாந்தரபே⁴த³கத்வாத்தத³த்⁴யாஸே தூபாதி⁴த்வம் தஸ்மாந்நிருபாதி⁴க: ஸோபாதி⁴கஶ்சேதி த்³விவிதோ⁴(அ)த்⁴யாஸ இத்யபி⁴ப்ரேத்யாவதாரயதி –

ஆத்மநீதி ।

ஜீவாத³ந்யோ ஜீவாந்தரம் ப்³ரஹ்மஜீவபி⁴ந்நமிதி ப்³ரஹ்மணி ஜீவபே⁴த³ஸ்ய ஸோபாதி⁴கஸ்யாத்⁴யாஸே சைத்ரோ மைத்ராத்³பி⁴ந்ந இதி பரஸ்பரஜீவபே⁴த³ஸ்ய ஸோபாதி⁴கஸ்யாத்⁴யாஸே ச த்³ருஷ்டாந்தமாஹேத்யர்த²: ।

ஸத்³விதீயவதி³தி பா⁴ஷ்யார்த²ம் கத²யந் த்³ருஷ்டாந்தோபாதி⁴ம் ஸ்போ²ரயதி –

த்³விதீயேதி ।

லோகே லக்ஷணப்ரமாணாப்⁴யாம் வஸ்துநிர்ணயஸித்³தி⁴: அத்ர மித்²யாத்வஸ்பஷ்டீகரணாயோக்தேந லக்ஷணேநாத்⁴யாஸஸ்வரூபே ஸித்³தே⁴ லக்ஷணப்ரஶ்நாவஸரகாலே கிம்ஶப்³தே³ந பு³த்³தி⁴ஸ்த²ஸ்ய ஸம்பா⁴வநாக்ஷேபஸ்யோத்தா²நாத் வஸ்துநிஶ்சயார்த²ம் ப்ரமாணநிரூபணாத் பூர்வம் ஸம்பா⁴வநாநிரூபணம் யுக்தமிதி அபி⁴ப்ரேத்ய ஸம்பா⁴வநாக்ஷேபமுத்தா²பயதி –

ப⁴வத்விதி ।

நநு வஸ்துநிர்ணயார்த²மவஶ்யம் வக்தவ்யேந ப்ரமாணேநைவ கத²ம் ஸம்ப⁴வேதி³த்யாகாரகாயா: ஸம்பா⁴வநாயா: நிராகரணாத்ஸம்பா⁴வநா ந ப்ருத²க்³வக்தவ்யா ததா² ச ததா³க்ஷேபஸ்யாநவஸர இதி சேந்ந । ப்ராமாணிகே வஸ்துந்யஸம்பா⁴வநாயா அநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத்ததா² ச ந ப்ரமாணேந தந்நிராகரணம் । ந சாஸம்பா⁴விதத்வே கத²ம் ப்ராமாணிகத்வமிதி வாச்யம் । அஸம்பா⁴விதே வஸ்துநி ப்ராமாணிகத்வஸ்யாப்யநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத்தஸ்மாத³ஸம்பா⁴வநாநிராகரணாய ஸம்பா⁴வநா ப்ருத²க் நிரூபணீயேதி ததா³க்ஷேபோ யுக்த இதி பா⁴வ: ।

அபரோக்ஷாத்⁴யாஸம் ப்ரத்யதி⁴ஷ்டா²நஸாமாந்யஜ்ஞாநமதி⁴ஷ்டா²நேந்த்³ரியஸம்யோக³ஶ்ச ஹேதுஸ்ததா² ச ஶுக்த்யாதௌ³ காரணத்³வயஸத்த்வாத³த்⁴யாஸோ ப⁴வது ஆத்மநி து தத³பா⁴வாந்ந ஸம்ப⁴வத்யத்⁴யாஸ இத்யேவம் ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராயமாவிஷ்குர்வந் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

யத்ரேதி ।

இந்த்³ரியஸம்யோகா³தி⁴ஷ்டா²நஸாமாந்யஜ்ஞாநயோரத்⁴யாஸம் ப்ரதி ஹேதுத்வாதே³வ யத்ராத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் தத்ரேந்த்³ரியஸம்யுக்தத்வம் விஷயத்வம் சேதி வ்யாப்திரநுப⁴வஸித்³தா⁴ ப⁴வதி, ததா²சாத்ர ஸாமக்³ர்யபா⁴வேநேந்த்³ரியஸம்யுக்தத்வவிஷயத்வரூபவ்யாபகாபா⁴வாத³தி⁴ஷ்டா²நத்வரூபவ்யாப்யாபா⁴வஸ்தஸ்மாத³த்⁴யாஸோ ந ஸம்ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹேத்யர்த²: ।

ப்ரத்யகா³த்மந்யவிஷய இதி பத³த்³வயேந ஸாமக்³ர்யபா⁴வம் ஸ்பு²டீகுர்வந்நந்வமாவிஷ்கரோதி –

ப்ரதீசீதி ।

ப்ரதீசீத்யநேநேந்த்³ரியஸம்யுக்தத்வே சேதி பா⁴வ: ।

யத்³யப்யாத்மநஸ்த்வஜ்ஞாநவிஷயத்வம் அஹங்காரபரிணாமரூபவ்ருத்திவிஷயத்வம் சாஸ்தி ததா²பீந்த்³ரியஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வம் நாஸ்தீதி பத³த்³வயப²லிதார்த²மாஹ –

இந்த்³ரியாக்³ராஹ்யேதி ।

யுஷ்மத்ப்ரத்யயோபேதஸ்யேத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநார்த²மித³ம்ப்ரத்யயாநர்ஹஸ்யேதி ।

த்வமவிஷயத்வமிதி ।

பராக்³பா⁴வேநேத³ந்தாஸமுல்லேக்²யத்வம் ஜ்ஞாநவிஷயத்வம் தத்³விபரீதப்ரத்யக்³ரூபத்வாதா³த்மநஸ்த்வவிஷயத்வமிதி பா⁴வ: । இத³முபலக்ஷணம் , இந்த்³ரியாதி³ஸம்யுக்தத்வம் ச ப்³ரவீஷீத்யர்த²: ॥

அத்⁴யாஸலோபே⁴நேதி ।

அத்⁴யாஸஸித்³த்⁴யபி⁴ப்ராணேத்யர்த²: ।

யதா² க⁴டவதி பூ⁴தலே நீலக⁴டோ நாஸ்தீத்யுக்த்யா நைகாந்தேந க⁴டாபா⁴வோ விவக்ஷ்யதே ததா² ஸ்வரூபஜ்ஞாநவிஷயத்வாபா⁴வோக்த்யாஹம்ப்ரத்யயவிஷயத்வேநாப்⁴யுபக³தே ஹ்யாத்மநி நைகாந்தேந விஷயத்வாபா⁴வோ விவக்ஷித இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஸித்³தா⁴ந்தபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

ஆத்மநீதி ।

உத்கடகோடீஸம்ஶய: ஸம்பா⁴வநா, அத்⁴யாஸோஸ்தி ந வேத்யாகாரகஸம்ஶயஸ்யாஸ்தித்வகோட்யம்ஶே ஹ்யௌத்கட்யம் நாம ப்ராயேண காரணஸ்ய ஸத்த்வாத³த்⁴யாஸோ ப⁴வேதி³த்யபி⁴ப்ராயஸ்தத்³விஶிஷ்டகோடிருத்கடகோடிஸ்தத்³வாந்ஸம்ஶய: உத்கடகோடிகஸம்ஶய இத்யுச்யதே, அத்⁴யாஸோஸ்தீத்யம்ஶஸ்யாபி⁴ப்ராயவிஷயத்வாத்³விஷயதாஸம்ப³ந்தே⁴நாபி⁴ப்ராயவைஶிஷ்ட்யம் விபா⁴வநீயம் ।

அத்⁴யாஸம் ப்ரத்யதி⁴ஷ்டா²நஸாமாந்யஜ்ஞாநமேவ ஹேது: நேந்த்³ரியஸம்யோக³ இத்யபி⁴ப்ரேத்ய அத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வவ்யாபகம் விவ்ருணோதி –

அதி⁴ஷ்டா²நேதி ।

ஜ்ஞாந இதி ।

அத்⁴யாஸரூபாதி⁴ஷ்டா²நஸாமாந்யஜ்ஞாந இத்யர்த²: । பா⁴ஸமாநத்வம் விஷயத்வமிதி பர்யாய: । மாத்ரபதே³நேந்த்³ரியஸம்யுக்தத்வமிந்த்³ரியத்வவிஶிஷ்டத்வேந கௌ³ரவாந்ந வ்யாபகமித்யுச்யதே । அத்⁴யாஸவ்யாபகமத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வவ்யாபகமித்யர்த²: ।

கிம் நாம பா⁴ஸமாநத்வமிதி ஜிஜ்ஞாஸாயாம் ப²லபா⁴க்த்வரூபம் விஷயத்வரூபம் சேதி த்³விவித⁴ம் பா⁴ஸமாநத்வமித்யாஹ –

தச்சேதி ।

பா⁴ஸமாநத்வம் சேத்யர்த²: । பா⁴நம் ஜ்ஞாநம் தத்ப்ரயுக்தம் யத்ஸம்ஶயாதி³நிவ்ருத்திரூபம் ப²லம் தத்³பா⁴க்த்வம் ததா³ஶ்ரயத்வமித்யர்த²: । அதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யயோராத்மாஹங்காரயோர்யஜ்ஜ்ஞாநமஹகித்யாகாரகாத்⁴யாஸாத்மகம் தேநாத்மாங்காரவிஷகஸம்ஶயஸ்ய தத்³விஷயகவிபர்யயஸ்ய சாபா⁴வாத்ஸம்ஶயாதி³நிவ்ருத்திப²லபா⁴க்த்வமாத்மாஹங்காரயோரஸ்தீதி பா⁴ஸமாநத்வோபபத்திரிதி பா⁴வ: । ததே³வ பா⁴ஸமாநத்வமேவேத்யர்த²: ।

விஷயத்வமிதி ।

இதி கேசித்³வத³ந்தீதி ஶேஷ: ।

தந்ந வ்யாபகமிதி ।

உக்த விஷயத்வரூபபா⁴ஸமாநத்வம் பா⁴நபி⁴ந்நத்வவிஶிஷ்டத்வேந கௌ³ரவாந்ந வ்யாபகமித்யர்த²: । கேசித்து பா⁴ஸமாநத்வம் நாம ஜ்ஞாநபி⁴ந்நத்வக⁴டிதம் ஸ்வரூபஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷரூபமுக்தப²லபா⁴க்த்வநியாமகம் விஷயத்வமிதி வத³ந்தி । தச்சோக்தவிஷத்வரூபம் பா⁴ஸமாநத்வம் ந வ்யாபகம் ஜ்ஞாநபி⁴ந்நத்வவிஶிஷ்டத்வேந கௌ³ரவாத்கிந்தூக்தப²லபா⁴க்த்வரூபபா⁴ஸமாநத்வமேவ வ்யாபகம் ஜ்ஞாநவிஶிஷ்டத்வேந லாக⁴வாத் அதோ வ்யாபகஸ்ய ஸத்த்வாதா³த்மந்யத்⁴யாஸோபபத்திரிதி பா⁴வ: । நநு ஜ்ஞாநக⁴டிதப²லபா⁴க்த்வமிதி ந வ்யபகம் ஸம்ஶயாதி³நிவ்ருத்திவிஶிஷ்டத்வேந கௌ³ரவாதி³தி சேத் । அத்ரோச்யதே । ஜ்ஞாநப்ரயுக்தப²லபா⁴க்த்வமேவ வ்யாபகம் ஸம்ஶயாதி³நிவ்ருத்தேர்வ்யாபகஶரீரப்ரவேஶஸ்து ப²லஸ்பு²டார்த²ஸ்தஸ்மால்லாக⁴வமிதி விஜ்ஞேயம் । பா⁴ஸமாநத்வாதி³த்யர்த² இதி । ஆத்மந: ஸ்வப்ரகாஶத்வேந வ்ருத்தௌ ப்ரதிபி³ம்பி³தத்வேந ச பா⁴ஸமாநத்வமஹங்காரஸ்ய து ஸாக்ஷிவேத்³யத்வேந பா⁴ஸமாநத்வமிதி பே⁴த³: । ததா² ஹி - அஹங்காராபா⁴வவிஶிஷ்டஸுஷுப்த்யாதி³காலே அஹமித்யத்⁴யாஸபூர்வகாலே ச ஸ்வப்ரகாஶத்வேந ஆத்மா ஸ்பு²டம் ப்ரதீயதே, அத ஏவாத்மநிஷ்ட²ம் ப்ரகாஶத்வப்ரயக்தப²லபா⁴க்த்வரூபபா⁴ஸமாநத்வமஹங்காராதி³நிஷ்டா²ஸாக்ஷிவேத்³யத்வப்ரயுக்தாத்ப²லபா⁴க்த்வரூபபா⁴ஸமாநத்வாத்³பி⁴ந்நமித்யவஶ்யமங்கீ³கரணீயமிதி பா⁴வ: । ஆத்மந: வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யவிஷயத்வாபா⁴வே(அ)பி வ்ருத்திவிஷயத்வமஸ்தீதி பரிஹாரக்³ரந்தா²ர்த²: ।

யத்ரேதி ।

யத்ராஹங்காரே ப்ரதீயதே ஆத்மா ஸோ(அ)ஹங்காரோ(அ)ஸ்மத்ப்ரத்யய இத்யந்வய: । தத்ராஹங்காரே தத³தி⁴ஷ்டா²நத்வேந ப்ரதிபி³ம்பி³தத்வேந சாத்மந: பா⁴ஸமாநத்வாதி³த்யர்த²: ।

நநு ப்ரத²மவ்யாக்²யாநே அத்⁴யாஸ: ஸ்பு²ட: த்³விதீயவ்யாக்²யாநேபி யத்ர ப்ரதீயதே ஸ இத்யநேநாத்⁴யாஸோ பா⁴ஸத ஏவ ப்ரதீயத இதி ப்ரயோகா³த்ததா² ச பரஸ்பராஶ்ரயதோ³ஷ: ஸ்யாதி³த்யாஹ –

ந சேத்யாதி³நா ।

பூர்வாத்⁴யாஸ இதி ।

அஹமித்யாகாரகே அந்யஸ்யாந்யாத்மகத்வாவபா⁴ஸரூபே பூர்வாத்⁴யாஸ இத்யர்த²: । ததா² சோத்தராத்⁴யாஸம் ப்ரத்யதி⁴ஷ்டா²நஸாமாந்யஜ்ஞாநாத்மக: பூர்வாத்⁴யாஸோ ஹேதுர்ப⁴வதி தஸ்மாத்³தே⁴தோ: ஸத்த்வாத்³வ்யாபகஸ்ய ஸத்த்வேநாத்மந்யத்⁴யாஸோபபத்தௌ ந காசித³நுபபத்திரிதி பா⁴வ: ।

பா⁴நபி⁴ந்நத்வக⁴டிதவிஷயத்வரூபபா⁴ஸமாநத்வவாதீ³ ஶங்கதே –

நந்விதி ।

ஏகஸ்மிந் விஷயவிஷயித்வஸ்ய விருத்³த⁴த்வாதி³தி பா⁴வ: ।

பா⁴நரூபஸ்யாத்மந: பா⁴நவிஷயத்வரூபபா⁴ஸமாநத்வாபா⁴வேப்யுக்தப²லபா⁴க்த்வரூபபா⁴ஸமாநத்வம் ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

தத்³விஷயத்வம் விநேதி ।

பா⁴நவிஷயத்வம் விநேத்யர்த²: ।

தத்ப²லேதி ।

பா⁴நவிஷயத்வப்ரயுக்தஸம்ஶயவிபர்யயநிவ்ருத்த்யாத்மகப²லேத்யர்த²: ।

சஶப்³தோ³ யுக்த்யந்தரப்ரதிபாத³க இதி ப்⁴ரமம் வாரயதி –

சஶப்³த³ இதி ।

பா⁴நவிஷயத்வமேவ ப²லபா⁴க்த்வநியாமகமிதி நியம: கிந்து ஸ்வப்ரகாஶத்வமபி தந்நியாமாகம் ததா² ச ஸ்வப்ராகாஶத்வாதா³த்மநஸ்தத்ப்ரயுக்தப²லபா⁴க்த்வரூபபா⁴ஸமாநத்வம் யுஜ்யத இதி பா⁴வ: ।

உபஸம்ஹரதி –

அத இதி ।

வ்யாபகஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶத்வப்ரயுக்தப²லபா⁴க்த்வரூபபா⁴ஸமாநத்வஸ்ய ஸத்த்வாத்³வ்யாப்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வமாத்மநி ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: । யத்³யபி யுஷ்மத³ஸ்மத்ப்ரத்யயகோ³சரயோரிதி பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநே சிதா³த்மா தாவத³ஸ்மத்ப்ரத்யயயோக்³ய இத்யாதி³க்³ரந்தே² ப²லபா⁴க்த்வரூபகு³ணயோகா³தா³த்மநி கௌ³ணவிஷயத்வம் பா⁴ஸமாநத்வரூபம் க்³ரந்த²காரேண ப்ரஸாதி⁴தம் ததா²பி அத்ர ப²லபா⁴க்த்வமேவ பா⁴ஸமாநத்வமித்யுக்தம் லாக⁴வாதி³தி மந்தவ்யம் । அந்யே து ஆத்மநி ஸ்வப்ரகாஶத்வரூபம் பா⁴ஸமாநத்வமங்கீ³க்ருத்ய ததே³வ வ்யாபகமித்யத்⁴யாஸோபபத்திரதி வத³ந்தி ।

ப²லபா⁴க்த்வரூபபா⁴ஸமாநத்வமேவாத்⁴யாஸவ்யாபகம் ந பா⁴நபி⁴ந்நத்வவிஶிஷ்டவிஷயத்வரூபபா⁴ஸமாநத்வமிதி பா⁴ஷ்யபா⁴வ: ஸ்பு²டீக்ருத: ஸ ப்ரதீந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வம் நாத்⁴யாஸவ்யாபகமிதி ப்ரதிபாத³கமுத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

யது³க்தமிதி ।

தத்ரேதி ।

யத்ராத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் தத்ரேந்த்³ரியஸம்யோக³ஜந்யஜ்ஞாநவிஷயத்வமிதி யா வ்யாப்திஸ்தஸ்யா அபா⁴வே ஹேதுமாஹேத்யர்த²: ।

இந்த்³ரியாக்³ராஹ்யேபீதி ।

த்³ரவ்யாத்மகோப்யகாஶ: ஸ்பர்ஶரஹிதத்வாத்³ரூபரஹிதத்வாச்ச ந பா³ஹ்யப்ரவ்ருத்திரஹிதத்வாத்தஸ்மாதி³ந்த்³ரியாக்³ராஹ்ய இதி பா⁴வ: ।

அவிவேகிந இதி ।

அயதா²ர்த²த³ர்ஶிந இத்யர்த²: ।

இந்த்³ரியஸம்யுக்தத்வம் விஷயத்வம் சேத்யுக்தம் வ்யாபகத்³வயமேகீக்ருத்ய லாக⁴வாதி³ந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வமேவ வ்யாபகமித்யாஹ –

இந்த்³ரியக்³ராஹ்யத்வமிதி ।

இந்த்³ரியஸம்யோக³ஜந்யஜ்ஞாநவிஷத்வமித்யர்த²: ।

ஏதேநேத்யநேந போ³தி⁴தம் ஹேதுமாஹ –

நீலநப⁴ஸோரிதி ।

நந்வாகாஶஸ்ய கத²ம் தலமலிநதாத்³யத்⁴யாஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வமிந்த்³ரயக்³ராஹ்யத்வாபா⁴வேந பா⁴ஸமாநத்வரூபவ்யாபகாபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்ய ஸாக்ஷிவேத்³யத்வாதா³காஶஸ்யாஸ்த்யேவ பா⁴ஸமாநத்வரூபம் வ்யாபகத்வமித்யாஹ –

ஸித்³தா⁴ந்த இதி ।

ஆலோகாகாரா யா சாக்ஷஷவ்ருத்திஸ்தஸ்யாமபி⁴வ்யக்தோ ய: ஸாக்ஷீ தத்³வேத்³யத்வமித்யர்த²: ।

ஸூத்ரிதாமிதி ।

ப்ரத²மஸூத்ரேணார்தி²கார்த²தயா ப்ரதிபாதி³தாமித்யர்த²: । அவித்³யாமுபத³ர்ஶ்ய தஸ்யா: ஜ்ஞாநநிரஸ்யத்வப்ரத³ர்ஶநேநாவித்³யாநிவ்ருத்திஸித்³தே⁴: கிமத்⁴யாஸோபவர்ணநேந கௌ³ரவாதி³தி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

தச்ச²ப்³தா³ர்த²மாஹ –

ஆக்ஷிப்தமிதி ।

ஏதச்ச²ப்³தா³ர்த²மாஹ ஸமாஹிதமிதி ।

ஏவம்லக்ஷணமிதி பா⁴ஷ்யே ப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸமபி⁴ப்ரேத்ய பரிஷ்க்ருதார்த²மாஹ –

உக்தலக்ஷணலக்ஷிதமிதி ।

மந்யந்த இதி ।

ப்ரமாணகுஶலா இதி ஶேஷ: । தத்³விவேகேநேத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநமத்⁴யஸ்தநிஷேதே⁴நேதி । அத்⁴யஸ்தஸ்யாஹங்காராதே³: நிஷேதே⁴ந விலயநேந அதி⁴ஷ்டா²நஸ்வரூபஸ்ய நிர்தா⁴ரணமவதா⁴ரணாத்மகவிஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மவிதோ³ வித்³யாமாஹுரித்யர்த²: । நேத³ம் ரஜதம் கிந்து ஶுக்திரேவேத்யத்⁴யஸ்தாதத்³ரூபரஜதவிலயநேந அதி⁴ஷ்டா²நஶுக்திஸ்வரூபஸ்ய ப்ரத்யக³பி⁴ந்நப்³ரஹ்மணோ நிர்விசிகித்ஸமவதா⁴ரணாத்மகம் விஜ்ஞாநம் வித்³யேதி ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தீதி பா⁴வ: ।

உக்தந்யாயேநேதி ।

அவித்³யாகார்யே த்வவித்³யாநிவர்த்யத்வரூபோக்தஹேதுத்³வயேநேத்யர்த²: ।

நநு கத²முக்தஶங்காயா: பரிஹார: தஸ்ய பரிஹாரஸ்ய பா⁴ஷ்யே அப்ரதீயமாநத்வாதி³த்யத ஆஹ –

மூலேதி ।

தத்³வர்ணநமத்⁴யாஸவர்ணநமித்யர்த²: ।

ப³ந்த⁴ஸ்யாநர்த²ரூபஸ்யாவாஸ்தவத்வத்³யோதயிதுமக்ஷரார்த²மாஹ –

அத்⁴யஸ்தக்ருதேதி ।

அத்⁴யஸ்த: அஹங்காராதி³: தத்க்ருதோ யோக³ப்ரபா⁴வாதி³ஜநிதஸர்வஜ்ஞத்வாதி³ரூபோ கு³ண: தத்க்ருத: அவிவேகஜநிதப்³ரஹ்மஹத்யாதி³ரூபோ தோ³ஷ இதி விவேக: । அக்ஷரார்த²: ஶக்த்யா ஶப்³த³தாடி³தார்த² இத்யர்த²: ।

வ்ருத்தாநுவாத³புர:ஸரமுத்தரபா⁴ஷ்யதாத்பர்யமாஹ –

ஏவமிதி ।

உக்தரீத்யேர்த²: । யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³நா நைஸர்கி³கோ(அ)யம் லோகவ்யவஹார இத்யந்தேந பா⁴ஷ்யேண ஸித்³த⁴வது³பந்யஸ்தமாத்மாநாத்மநோரந்யோ(அ)ந்யவிஷயமவித்³யாஶப்³தி³தமத்⁴யாஸம் ஸிஷாத⁴யிஷுஸ்தஸ்ய லக்ஷணமபி⁴தா⁴ய தத்ஸம்ப⁴வம் சாத்மநி த³ர்ஶயித்வா புநஸ்தத்³பா⁴வநிஶ்சயமுபபாத³யிதுமிச்ச²ந் ப்ரமாணமாஹேதி பா⁴வ: । ஶ்லோக: –
வ்யாக்²யாயதே யதா³ பா⁴ஷ்யம் ஸங்கேதோ லிக்²யதே ததா³ ।
ஆதௌ³ து பா⁴ஷ்ய இத்யேவமந்தே வ்யாக்²யாந இத்யபி ॥

பா⁴ஷ்யே –

ப்ரமாணப்ரமேயவ்யவஹாரா இதி ।

ப்ரமாணாநாம் சக்ஷுராதீ³நாம் வ்யவஹார: உந்மீலநநிமீலநாதி³ரூப: க்ரியாவிஶேஷ: ப்ரமேயக⁴டாதீ³நாம் வ்யவஹார: ஆநயநாதி³ரூப: க்ரியாவிஶேஷ: ।

ஸர்வாணி ச ஶாஸ்த்ராணீதி ।

கர்மஶஸ்த்ராணி மோக்ஷஶாஸ்த்ராணி சேத்யர்த²: । விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴மோக்ஷபராணீத்யத்ர விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴பராணி மோக்ஷபராணீத்யநுப⁴யத்ர பரஶப்³த³ஸ்யாந்வய: । அத்⁴யாஸம் புரஸ்க்ருத்ய ப்ரமாணாதி³வ்யவஹாரா: ப்ரவ்ருத்தா இத்யநேநாத்⁴யாஸாஶ்ரய: ப்ரமாதாபி க³ம்யதே, ததா² சாவித்³யாவத்³விஷயாணி ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணாநீத்யுக்தம் ப⁴வதி ததா² ஸதி கத²ம் புநரவித்³யாவத்³விஷயாணீத்யாத்³யநுவாத³பூர்வகாக்ஷேபோ யுக்த: புரோவாத³ஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: । புந:ஶப்³த³: ப்ரமாணாந்தரத்³யோதக: ।

வ்யாக்²யாநே

லௌகிக இதி ।

ப்ரமாதா ப்ரமாணம் ப்ரமேயமித்யாதி³ வ்யவஹாரோ லோகிக இத்யர்த²: । கர்தா கரணம் கர்மேத்யாதி³வ்யவஹார: கர்மஶாஸ்த்ரீய இத்யர்த²: । த்⁴யாதா த்⁴யாநம் த்⁴யேயமித்யாதி³வ்யவஹார: மோக்ஷஶாஸ்த்ரீய இத்யர்த²: । நநு மோக்ஷஶாஸ்த்ரேபி ப்ரமாணாதி³வ்யவஹாரஸ்ய ஸத்த்வாத³யம் நியம: கத²மிதி சேத் । உச்யதே । ப்ரதா⁴நோபஸர்ஜநபா⁴வேநாயம் நியம உபபத்³யத இதி । ததா² ச த்ரிவித⁴வ்யவஹாரஸ்ய தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வஹம்மமாத்⁴யாஸமூலகத்வம் ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ம் வ்யவஹாரஹேதுத்வேநாத்⁴யாஸோ(அ)பி ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴: ப்ரமாணாநாமவித்³யாவத்³விஷயத்வமபி ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴மிதி ப்ரமாணமுபந்யஸ்தம் ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

நநு கர்மஶாஸ்த்ரீயத்வம் நாம கர்மஶாஸ்த்ராணாம் ஸம்ப³ந்தி⁴த்வமிதி வாச்யம் , தத்ர காநி மோக்ஷஶாஸ்த்ராணீத்யாஶங்க்ய விதி⁴நிஷேத⁴பராணி கர்மஶாஸ்த்ராணி மோக்ஷபராணி மோக்ஷஶாஸ்த்ராணீதி விபா⁴க³மாஹ –

தத்ரேதி ।

நநு மோக்ஷஶஸ்த்ரஸ்யாபி விதி⁴நிஷேத⁴பரத்வமேவ வக்தவ்யம் தந்நிஷ்ட²த்வாத்ஸகலஶாஸ்த்ரஸ்ய கிம் ததோ(அ)ந்யந்மோக்ஷபரத்வமித்யாஶங்க்ய மோக்ஷஶாஸ்த்ராணாம் மோக்ஷபரத்வம் நாம விதி⁴நிஷேத⁴ஶூந்யப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மபரத்வமித்யாஹ –

விதி⁴நிஷேத⁴ஶூந்யேதி ।

ஏவமிதி ।

உக்தப்ராகரேணேத்யர்த²: ।

உக்தப்ரகாரமேவாஹ –

வ்யவஹாரஹேதுத்வேநேதி ।

வைஶிஷ்ட்யம் த்ருதீயார்த²: வ்யவஹாரஹேதுத்வவிஶிஷ்டாத்⁴யாஸே ஸாக்ஷிஸித்³தே⁴(அ)பீத்யர்த²: । பரமதே மாநஸப்ரத்யக்ஷஸித்³தோ⁴(அ)த்⁴யாஸ இதி த்³யோதநார்த²ம் ஸாமாந்யத: ப்ரத்யக்ஷபத³நிவேஶ: । ஏவமுத்தரத்ர விபா⁴வநீயம் । ப்ரமாணாதீ³நாமசேதநத்வேந தேஷாம் வ்யவஹார: ப்ரமாதாரமந்தரா ந ஸம்ப⁴வதி ப்ரமாத்ருத்வம் ப்ரமாஶ்ரயத்வம் தச்சாஸங்க³ஸ்யாத்மந: விநாத்⁴யாஸம் ந ஶக்யமுபபாத³யிதும் தஸ்மாத்³வ்யவஹாரஹேதுத்வேநாத்⁴யாஸே ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷஸித்³தே⁴(அ)பி ப்ரமாணாந்தரம் ப்ருச்ச²தீதி பா⁴வ: ।

அத்⁴யாஸோ வ்யவஹாரஹேது: ஸந் ப்ரத்யக்ஷப்ரமாணஸித்³த⁴ இதி ஸாத⁴யிதும் ப்ரவ்ருத்தேந ’தமேதமவித்³யாக்²யமித்யாதி³ மோக்ஷபராணீ’த்யேதத³ந்தேந பா⁴ஷ்யணைவாத்⁴யாஸஸ்ய வ்யவஹாரஹேதுத்வார்த²ம் ப்ரமாணநிஷ்டா²வித்³யாவத்³விஷயத்வமபி ப்ரத்யக்ஷப்ரமாணஸித்³த⁴மிதி ஸாதி⁴தம் ப⁴வதி தத³நுவத³ந் பா⁴ஷ்யாந்வயமாவிஷ்கரோதி –

தத்தத்ப்ரமேயவ்யவஹாரேதி ।

அத்⁴யாஸாத்மகேதி ।

அத்⁴யாஸவிஶிஷ்டேத்யர்த²: । அத²வா அத்⁴யாஸாத்மகோ(அ)ர்தா²த்⁴யாஸஸ்வரூப: ய: ப்ரமாதா ததா³ஶ்ரிதத்வாதி³தி யதா²ஶ்ருத ஏவார்த²: । ப்ரமாத்ருத்வவிஶிஷ்டஸ்ய ப்ரமாது: ஸாபா⁴ஸாஹங்காரஸ்யார்தா²த்⁴யாஸத்வஜ்ஞாபநார்த²மித³ம் விஶேஷணமிதி பா⁴வ: ।

அவித்³யாவத்³விஷயத்வமிதி ।

அத்⁴யாஸவத்புருஷாஶ்ரயத்வமித்யர்த²: । ப்ரத்யக்ஷம் ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷமித்யர்த²: । நநு ப்ரமாணாநாமத்⁴யாஸவத்ப்ரமாத்ராஶ்ரயத்வம் வக்தவ்யம் குத: ப்ரமாயாஸ்ததா³ஶ்ரயப்ரதிபாத³நமிதி சேந்ந । ப்ரமேயவ்யவஹாரஹேதுபூ⁴தப்ரமாணஸ்ய யதா² அத்⁴யாஸவத்புருஷாஶ்ரயத்வம் ததா² ப்ரமேயவ்யவஹாரஹேதுபூ⁴தப்ரமாயா அபி ததா³ஶ்ரயத்வஜ்ஞாபநார்த²த்வாத் । ந சேத³மப்ரஸக்தமிதி வாச்யம் । ப்ரமாணாநாம் ப்ரமாத்³வாரா ப்ரமேயவ்யவஹாரம் ப்ரதி ஹேதுத்வாத்தேஷாம் ப்ரமாணாநாம் ப்ரமாத்ராஶ்ரிதத்வேந தத்கார்யப்ரமாயா அபி ததா³ஶ்ரிதத்வப்ரதிபாத³நம் ப்ரஸக்தமேவேதி பா⁴வ: । அத²வா ப்ரமாபத³ம் ப்ரமாணபரம் , ததா² ச வ்யவஹாரஹேதுபூ⁴தஸ்ய ப்ரமாணஸ்யாத்⁴யாஸவத்ப்ரமாத்ராஶ்ரிதத்வாதி³தி பா⁴வ: । ப்ரமாணாநாமிதி நிஷ்ட²த்வம் ஷஷ்ட்²யர்த²: ।

விஷயத்வமிதி ।

அத்⁴யாஸஶ்சேதி ஶேஷ: । யத்³யப்யந்யஸ்யாந்யாத்மகத்வாவபா⁴ஸோ(அ)த்⁴யாஸ: ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴: அவித்³யாவத்³விஷயத்வம் ச ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ம் ததா²பி தயோ: ஸத்³பா⁴வே ப்ரமாணாந்தரம் ப்ருச்ச²தீதி பா⁴வ: ।

அவித்³யாவத்³விஷயாணீதி ।

யதா³ புருஷோத்⁴யாஸாத்மகதோ³ஷயுக்தஸ்ததா³ சக்ஷுராதி³கமப்யத்⁴யாஸாத்மகதோ³ஷயுக்தம் , ததா² ச யத்³து³ஷ்டகரணஜந்யம் ஜ்ஞாநம் தத்³ப்⁴ரம இதி நியம: யதா² பீத: ஶங்க² இதி ஜ்ஞாநம் , ஏவம் ச தாநி சக்ஷுராதீ³நி ஸர்வதா³ ப்⁴ரமஜநகாந்யேவ ஸ்யு: ந ப்ரமாஜநகாநீதி அவித்³யாவத்³விஷயாணி தாநி கத²ம் ப்ரமாணாநீதி ப்ராமாண்யாக்ஷேப இதி பா⁴வ: । அர்தா²பத்திபத³ம் ப்ரமாணபரம் ந ப்ரமாபரம் தே³வத³த்தோ(அ)த்⁴யாஸவாநித்யாகாரகார்தா²பத்திரூபப்ரமாகரணமர்தா²பத்தி:, ததா² ச அத்⁴யாஸம் விநா வ்யவஹாரோ ந ஸம்ப⁴வதீதி வ்யவஹாரரூபகார்யார்தா²பத்திரத்⁴யாஸே ப்ரமாணமிதி பா⁴வ: । தத்பத³ம் வ்யவஹாரபரம் சைத்ரோ(அ)த்⁴யாஸவாந் வ்யவஹாரவத்த்வாத் மைத்ரவத்³ வ்யதிரேகேண க⁴டவத்³வேத்யநுமாநம் சாத்⁴யாஸே ப்ரமாணமிதி பா⁴வ: ।

நந்வித³ம் பா⁴ஷ்யமத்⁴யாஸப்ரமாணப்ரதிபாத³நபரதயைவ வ்யாக்²யாயதே கிமவித்³யாவத்³விஷயத்வே ப்ரமாணப்ரதிபாத³நபரதயாபி ந வ்யாக்²யாயதே ப்ரஶ்நவிஷயத்வேநோப⁴யோ: ப்ரஸக்தேஸ்துல்யத்வாதி³தி சேந்ந । அத்⁴யாஸப்ரமாணப்ரதிபாத³நேநாவித்³யாவத்³விஷயத்வே ப்ரமாணப்ரதிபாத³நஸ்ய ஸுலப⁴த்வாத் , ததா²ஹி ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணமத்⁴யாஸவத்ப்ரமாத்ராதி⁴ஷ்டி²தம் ஸத்ப்ரவ்ருத்திகாரண அசேதநத்வாத்³ரதா²தி³வதி³தி ப்ரயோக³: அசேதநஸ்ய வ்யவஹார: சேதநாதி⁴ஷ்டி²தத்வமந்தரா ந ஸம்ப⁴வதீத்யந்யதா²நுபபத்திரித்யேதத்³வயமவித்³யாவத்³விஷயத்வே ப்ரமாணமிதி விபா⁴வநீயம் । ந கேவலமத்⁴யாஸே வ்யவஹாரலிங்க³காநுமாநமேவ ப்ரமாணம் கிந்து வ்யவஹாரபக்ஷகமபீத்யாஹ –

தே³வத³த்தேதி ।

தே³ஹஶப்³தே³ந மநுஷ்யத்வாதி³ஜாதிவிஶிஷ்ட: அவயவீ அபி⁴மத:, ஆதி³ஶப்³தே³ந இந்த்³ரியக்³ராஹ்யாத்³யவயவக்³ரஹணம் । தே³ஹே அஹமித்யத்⁴யாஸ: இந்த்³ரியாதௌ³ மமேத்யத்⁴யாஸ: தந்மூலக இத்யர்த²: । தஸ்யாத்⁴யாஸஸ்யாந்வயஶ்ச வ்யதிரேகஶ்சாந்வயவ்யதிரேகௌ தாவநுஸரதீத்யந்வயவ்யதிரேகாநுஸாரீ தஸ்ய பா⁴வஸ்தஸ்மாதி³த்யர்த²: । அந்வய: ஸத்த்வம் வ்யதிரேகோ(அ)பா⁴வ இதி விவேக: । வ்யவஹார: ஸ்வவ்யதிரேகத்³வாரா அத்⁴யாஸவ்யதிரேகாநுஸாரீ ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

யத் யத³ந்வயவ்யதிரேகாநுஸாரி தத்தந்மூலகமிதி ஸாமாந்யவ்யாப்திமாஹ –

யதி³த்த²மிதி ।

இத்த²ம் பதா³ந்வயவ்யதிரேகாநுஸாரீ ப⁴வதீத்யர்த²: । ததா² தந்மூலகமித்யர்த²: ।

ஸாமாந்யவ்யாப்திம் ஸ்பு²டீகர்தும் தது³சிதம் ஸ்த²லம் ப்ரத³ர்ஶயதி –

யதே²தி ।

மூலபத³ம் காரணபரம் யதா² ம்ருத³ந்வயவ்யதிரேகாநுஸாரித்வாந்ம்ருந்மூலோ க⁴ட: ததா² அத்⁴யாஸாந்வயவ்யதிரேகாநுஸாரித்வாத³த்⁴யாஸமூலகோ வ்யவஹார இதி பா⁴வ: ।

காரணதயேதி ।

காரணத்வேந ஸாத்⁴யப்ரவிஷ்டத்வாத³த்⁴யாஸஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴வ: । வாஶப்³த³ஶ்சார்தே² ।

’உச்யதே தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வஹமி’த்யாதி³ பா⁴ஷ்யம் ஶ்ரீபா⁴ஷ்யகாரஸ்ய வஸ்துஸங்க்³ராஹகவாக்யம் தஸ்யைவ ப்ரபஞ்சநம் ’நஹீந்த்³ரியாண்யநுபாதா⁴யே’த்யாதி³ பா⁴ஷ்யமிதி விபா⁴க³மபி⁴ப்ரேத்ய உத்தரபா⁴ஷ்யம் ஶங்கோத்தராப்⁴யாமவதாரயதி –

நந்விதி ।

லிங்கா³தே³ரிதி ।

அநுமாநப்ரமணாதே³ரித்யர்த²: । ப்ரத்யக்ஷாதீ³த்யாதி³பதே³நாநுமித்யாதே³: ஸங்க்³ருஹீதத்வாதி³த்யர்த²: । வ்யவஹார: புருஷகர்த்ருகவ்யவஹார இத்யர்த²: ।

ப்ரமாஸ்வரூபாணாம் ப்ரத்யக்ஷாநுமிதிஶாப்³த³ஜ்ஞாநாநாம் வ்யவஹாரமபி⁴நயதி –

த்³ரஷ்டேத்யாதி³நா ।

அநுமாதா அநுமிதிகர்தா ஶாப்³த³ப்ரமாரூபஶ்ரவணகர்தா ஶ்ரோதா । அநுமந்தேதி பாட²: ப்ராமாதி³க: அஸ்மிம்ஶ்ச பாடே² அநுமந்தா அநுமதிகர்தா அநுமதி: ஸம்மதிரித்யர்த²: ।

யத்³வேதி ।

புருஷ: தாநி மமத்வேநாநுபாதா³ய புருஷஸ்ய யோ வ்யவஹார: ஸ ந ஸம்ப⁴வதீத்யந்வய: ।

ப்ரத²மவ்யாக்²யாநே புருஷஸ்ய வ்யவாரகர்த்ருத்வமாத்ரம், வ்யவஹாரஸ்ய து அக்³ருஹீத்வேத்யநேந அநுபாதா³நக்ரியாகர்த்ருத்வம் – ந ஸம்ப⁴வதீத்யநேந சாஸம்ப⁴வக்ரியாகர்த்ருத்வம் சேத்யுப⁴யகர்த்ருத்வம் ப்ரதிபாத்³யதே தஸ்மாத³நுபாதா³யேத்யேககர்தத்வவாசிக்த்வாப்ரத்யய: ஸாது⁴ரிதி பரிஷ்கரோதி –

பூர்வத்ரேதி ।

த்³விதீயவ்யாக்²யாநே வ்யவஹாரஸ்யாஸம்ப⁴வக்ரியாகர்த்ருத்வமாத்ரம் புருஷஸ்ய து புருஷோநுபாதா³யேத்யநேநாநுபாதா³நக்ரியாகர்த்ருத்வம் புருஷஸ்ய வ்யவஹார இத்யநேந வ்யவஹாரகர்த்ருத்வம் சேத்யுப⁴யகர்த்ருத்வம் ப்ரதிபாத்³யதே தத: ப்ரத்யய: ஸாது⁴ரிதி ஸ்பூ²டீகரோதி –

உத்தரத்ரேதி ।

தே³ஹரூபத⁴ர்ம்யத்⁴யாஸாமந்தரா ஹீந்த்³ரியாதி³ரூபத⁴ர்மாத்⁴யாஸோ ந ஸம்ப⁴வதீதி த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸோங்கீ³கரணீய இதி பரிஹாரமபி⁴ப்ரேத்ய த⁴ர்மிணம் ஸ்போ²ரயதி –

இந்த்³ரியாணாமிதி ।

நந்விதி ।

அசேதநேந்த்³ரியாதே³ர்வ்யவஹார: சேதநஸம்ப³ந்த⁴மந்தரா ந ஸம்ப⁴வதி ரதா²தே³ர்வ்யவஹார இவாத: சேதநஸம்ப³ந்தோ⁴ வாச்ய: இந்த்³ரியாதே³ஸ்து ஸ்வாஶ்ரயஶரீரத்³வாரா பரம்பராஸம்ப³ந்தே⁴ந சேதநாத்மஸம்ப³ந்த⁴ஸத்த்வாத்³வ்யவஹாரோபபத்தே: கிம் த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸேநேதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

ஆத்மஶரீரயோ: ஸம்யோக³: ஸம்ப⁴வதி சேத்ததா³ ஆத்மஸம்யுக்தஶரீரஸம்ப³ந்தி⁴த்வேநேந்த்³ரியாதே³ராத்மஸம்ப³ந்தோ⁴ வக்தும் யுஜ்யதே ஸ ஏவ ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஶயம் ஸ்பு²டீகரோதி –

அஸங்கோ³ ஹீதி ।

நிரவயவஸ்யாவயவஸம்ஶ்லேஷரூபஸம்யோகோ³ நாஸ்தி । ஸித்³தா⁴ந்தே ஸமவாயஸ்து நாப்⁴யுபக³த ஏவ ஸ்வரூபாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்து ஸம்யோகா³தி³மூலஸம்ப³ந்த⁴பூர்வக: ததா² சாத்⁴யாஸேநைவ வ்யவஹாரநிர்வாஹ இதி பா⁴வ: ।

வ்ருத்திமாத்ரமிதி ।

அந்த:கரணபரிணாமவிஶேஷமாத்ரமித்யர்த²: ।

ஜக³தா³ந்த்⁴யேதி ।

ஜக³த: வ்யவஹாரவிஷயத்வப்ரஸங்க³ இத்யர்த²: ।

ப்ரமா நாம வ்ருத்திஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதசித்³ரூபா வா சித்ஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதவ்ருத்திர்வா ஆஹோஸ்வித்³விஶிஷ்டா வேதி விகல்ப்ய ப்ரத²மத்³விதீயௌ நிரஸ்ய த்ருதீயமங்கீ³கரோதி -

அதோ வ்ருத்தீத்³த⁴ இதி ।

வ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தோ வ்ருத்தீத்³த⁴ இத்யர்த²: । வ்ருத்திமதோ மநஸ: யத்தாதா³த்ம்யம் ஸத்தைக்யரூபம் தஸ்யாத்⁴யாஸம் விநேத்யர்த²: । வ்ருத்திரூபவிஶேஷணாம்ஶே சாத்⁴யாஸ: த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸம் விநா ந ஸம்ப⁴வதி, ததா² ச த⁴ர்ம்யத்⁴யாஸாபா⁴வேநோப⁴யத்ர த⁴ர்மாத்⁴யாஸாபா⁴வே வ்ருத்திவிஶிஷ்டபோ³த⁴ரூபப்ரமாஶ்ரயத்வம் நேதி ப²லிதார்த²: ।

’ஏதஸ்மிந் ஸர்வஸ்மிந்நஸதீதி’ பா⁴ஷ்யஸ்ய மநஸ்தாதா³த்ம்யாத்³யத்⁴யாஸாபா⁴வரூபதாத்பர்யார்தோ² உக்த: ஸம்ப்ரதி ஶப்³தோ³க்தார்த²மாஹ –

தே³ஹாதீ³தி ।

தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸே ச தே³ஹத⁴ர்மஸ்யேந்த்³ரியாதே³ரத்⁴யாஸே சேத்யர்த²: ।

ப்ரத்யாஹேதி ।

திரஸ்கரோதீத்யர்த²: । ப்ரமாதாரமந்தரா ஹ்யசேதநேந்த்³ரியாதி³வ்யவஹாரோ நோபபத்³யத இதி ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴ப்ராய: ।

அர்தா²பத்திஶப்³தோ³ வ்யாக்²யாத: தச்ச²ப்³தா³ர்த²ம் கத²யந் பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி –

அஹமிதீதி ।

அத்⁴யாஸம் விநா ப்ரமாத்ருத்வாயோகா³த்தத³ந்தர்க³தத்வமத்⁴யாஸஸ்யேதி பா⁴வ: ।

பூர்வஸ்தி²தமேவகாரமுத்தரபதே³நாந்வேதி –

ப்ரமாணாந்யேவேதீதி ।

நநு சைதந்யாத்³விதீயாவபா⁴ஸம் ப்ரதி ப்ரமாத்ரந்தர்க³தஸ்யாவித்³யாத்⁴யாஸஸ்ய தோ³ஷத்வேந ப்ரஸித்³த⁴த்வாத்கத²மதோ³ஷத்வமித்யத ஆஹ –

ஸதி ப்ரமாதரீதி ।

யதா² சக்ஷுர்நிஷ்ட²காசகாமலதி³: பஶ்சாத்³ப⁴வந் தோ³ஷ: ததா² அவித்³யா து ப்ரமாத்ரந்தர்க³தத்வாந்ந தோ³ஷ இத்யந்வய: । பூர்வஸ்மாத்³வைஷம்யத்³யோதகஸ்துஶப்³த³: । ப்ரமாகாரணீபூ⁴தே ப்ரமாதரி ஸதி பஶ்சாத்³ப⁴வந் தத³கரணீபூ⁴தோ ய: ஸ தோ³ஷ இத்யுச்யதே யதா² காசாதி³: பீதப்ரமாம் ப்ரத்யகாரணத்வாத் அவித்³யாத்மகாத்⁴யாஸஸ்து ப்ரமாத்ரந்தர்க³ததயா ப்ரமாம் ப்ரதி காரணத்வாந்ந தோ³ஷ இத்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி । அகாரணத்வேந யோ(அ)வதிஷ்ட²தே ஸ தோ³ஷ: ஸ ஏவ காரணத்வேநாவதிஷ்ட²தே சேந்ந தோ³ஷோ ப⁴வதி ததா² சாவித்³யாத்⁴யாஸஸ்து சைதந்யாத்³விதீயாவபா⁴ஸம் ப்ரத்யகாரணத்வாத்³தோ³ஷ: ந த்³வைதாவபா⁴ஸம் ப்ரதி தத்ர காரணத்வாத்தத்³யதா² காசாதி³ரகாரணத்வாச்சக்ஷுராதி³தோ³ஷோபி ஸந் ததா²வித⁴பாபாத்³ருஷ்டமநுமாபயந் தத்ர காரணத்வாந்ந தோ³ஷஸ்தத்³வதி³தி ।

ஸாக்ஷாத்கார இதி ।

அபரோக்ஷாநுப⁴வ இத்யர்த²: ।

யௌக்திகமிதி ।

யுக்திஜந்யமித்யர்த²: । அநுமாநாதி³ஜந்யமிதி யாவத் ।

ஆத்மேதி ।

ஆத்மா ஹ்யநாத்மபி⁴ந்ந இதி பரோக்ஷாஜ்ஞாநமித்யர்த²: ।

பா³தி⁴தேதி ।

அபரோக்ஷஜ்ஞாநேந பா³தி⁴த: அபா⁴ஸீக்ருத: அத்⁴யாஸ: பா³தி⁴தாத்⁴யாஸ: தஸ்யாநுவ்ருத்த்யேத்யர்த²: ।

அபரோக்ஷஜ்ஞாநவதாம் வ்யவஹாரகாரணீபூ⁴தாத்⁴யாஸஸ்ய பா³தி⁴தத்வம் குத்ர ப்ரதிபாத்³யத இதி ஜிஜ்ஞாஸாயாமாஹ –

ஸமந்வய இதி ।

த்³விதீயவர்ணக இதி ஶேஷ: । ததா² சாவரணே நிவ்ருத்தேபி பீத: ஶங்க²: இதி யத் வாஸநாத்மகவிக்ஷேபஶக்த்யம்ஶாநுவ்ருத்தேர்ஜீவந்முக்தாநாம் வஸிஷ்டா²தீ³நாம் வ்யவஹாரோப்யத்⁴யாஸஜந்ய ஏவ பரந்து ததீ³யாத்⁴யாஸஸ்ய பா³தி⁴தத்வாந்ந தத்காரணவ்யவஹாரஸ்ய ப³ந்த⁴ஹேதுத்வமிதி பா⁴வ: ।

பரோக்ஷேதி ।

பரோக்ஷஜ்ஞாநஸ்யாஹமித்யபரோக்ஷாத்⁴யாஸாநிவர்தகத்வாத்³வ்யவஹாரவதாம் தேஷாமத்⁴யாஸாபா⁴வோ வக்தும் ந ஶக்யத இதி பா⁴வ: ।

பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்சாவிஶேஷாதி³தி வாக்யஸ்யாந்வயபூர்வகமர்த²ம் பரிஷ்கரோதி –

விவேகிநாமபீதி ।

பரோக்ஷஜ்ஞாநிநாமபரோக்ஷஜ்ஞாநிநாமித்யர்த²: ।

அத்⁴யாஸவத்த்வேநேதி ।

பா³தி⁴தத்வாபா³தி⁴தத்வவிஶேஷே(அ)ப்யத்⁴யாஸவத்த்வேந துல்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

உக்தமிதி ।

’உச்யதே தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வி’த்யாதி³பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸரே உக்தமித்யர்த²: ।

அநுபூ⁴தத்ருணேதி ।

அநுபூ⁴தத்ருணநிஷ்ட²த்ருணத்வவத்த்வாதி³த்யர்த²: ।

விவேகிநோபீதி ।

அயம் புருஷோ மத³நிஷ்ட²ஸாத⁴நம் ப³லவத்த்வே ஸதி க்ரூரத்³ருஷ்டிமத்த்வாத்தஸ்மிந்ஸத்யாக்ரோஶவத்த்வாத்³வா தஸ்மிந்ஸதி க²ட்³கோ³த்³யதகரத்வாத்³வா அநுபூ⁴தபுருஷவதி³த்யநுமாய விவேகிநோபி நிவர்தந்தே । ஏவம் க்ரூரத்³ருஷ்ட்யாதி³ராஹித்யவிஶிஷ்டஸத்³கு³ணத்வாதி³ஹேதுநா சேஷ்டாஸாத⁴த்வமநுமாய தத்³விபரீதாந் ப்ரதி ப்ரவர்தந்த இதி பா⁴வ: ।

ஏதத்ப்ரத்யக்ஷமிதி ।

அத்⁴யாஸவத்த்வமேதச்ச²ப்³தா³ர்த²:, பஶ்வாதி³நிஷ்டா²த்⁴யாஸ: பரப்ரத்யக்ஷவிஷயோ ந ப⁴வதீதி பா⁴வ: । ஸாத்⁴யவிகல: ஸாத்⁴யரஹித இத்யர்த²: ।

தேஷாமாத்மேதி ।

அஹமிதி ஸாமாந்யாத்மகம் ஜ்ஞாநமஸ்தீத³ம் சேதநமித³மசேதநமித³ம் மதீ³யமித்யாதி³ஜ்ஞாநம் சாஸ்தி பஶ்வாதீ³நாமிதி பா⁴வ: ।

மாத்ரபத³வ்யாவர்த்யமாஹ –

ந விவேக இதி ।

ஶாஸ்த்ராசார்யோபதே³ஶாபா⁴வாத³ஹம் தே³ஹேந்த்³ரியாதி³விலக்ஷண இதி விவேகரூபவைலக்ஷண்யஜ்ஞாநம் து நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

நநு ஶங்காயா: க: பரிஹார இத்யத ஆஹ –

அத இதி ।

பூர்வோக்ததோ³ஷஸம்ப்ரயோக³ஸம்ஸ்காரஸ்வரூபஸாமக்³ரீரூபலிங்கா³த் பஶ்வாதீ³நாமத்⁴யாஸோ(அ)ஸ்தீத்யநுமீயத இதி ந ஸத்⁴யவைகல்யமிதி பா⁴வ: ।

நிக³மயதீதி ।

பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்சாவிஶேஷாதி³தி ஸங்க்³ரஹவாக்யே தாத்பர்யேணோக்தம் விவேகிநாம் வ்யவஹாரஸ்யாத்⁴யாஸகார்யத்வமுபஸம்ஹரதீத்யர்த²: ।

தைரிதி –

ஸஹார்தே² த்ருதீயா । வ்யவஹாரவத்த்வம் வ்யவஹாரவத்த்வஸமாநத⁴ர்ம இத்யர்த²: । தஸ்ய வ்யவஹாரவத்த்வஸ்யேத்யர்த²: । த³ர்ஶநாத் ப்ரத்யக்ஷப்ரமாணஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

விவேகிநாமிதி ।

பரோக்ஷஜ்ஞாநிநாமபரோக்ஷஜ்ஞாநிநாம் சேத்யர்த²: । யாத்³ருஶ: பஶ்வாதீ³நாம் வ்யவஹார: ப்ரத்யக்ஷப்ரமாணேந த்³ருஶ்யதே விவேகிநாமபி தாத்³ருஶோ வ்யவஹார: ப்ரத்யக்ஷேண த்³ருஶ்யதே ததா² ச பஶ்வாதி³பி⁴ஸ்ஸஹ வ்யவஹாரவத்த்வரூபஸமாநத⁴ர்மவத்த்வேந தத்துல்யாநாம் விவேகிநாம் பும்ஸாம் வ்யவஹாரோப்யத்⁴யாஸகார்யத்வரூபஸமாநத⁴ர்மேண பஶ்வாதி³வ்யவஹாரதுல்ய இதி நிஶ்சீயத இதி ஸமுதா³யக்³ரந்தா²ர்த²: । அத்ராயம் ப்ரயோக³: விவேகிநாம் வ்யவஹார: ததீ³யாத்⁴யாஸகார்ய: தத³த்⁴யாஸாந்வயவ்யதிரேகாநுஸாரித்வாத்பஶ்வாதி³வ்யவஹாரவதி³தி ।

உக்தம் புரஸ்தாதி³தி ।

’அத: ஸமாந: பஶ்வாதி³பி⁴: புருஷாணாமி’த்யாதி³பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸரே பூர்வமுக்தமித்யர்த²: ।

தத்ரேதி ।

உக்தஸாம்ய இத்யர்த²: ।

உக்தேதி ।

’உச்யதே தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வி’த்யாதி³பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸர இதி ஶேஷ: ।

பரமப்ரக்ருதமநுமாநேநோக்தமத்⁴யாஸவத்த்வமுபஸம்ஹரதி –

அத இதி ।

ததா² ச க்ருத்ஸ்நலௌகிகவ்யவஹாரஸ்யாத்⁴யாஸகார்யத்வம் ஸாதி⁴தமிதி ஸ்தி²தம் ।

தஸ்ய தே³ஹேதி ।

கர்மகர்து: தே³ஹாதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநாபா⁴வே கர்மணி ப்ரவ்ருத்திரேவ ந ஸ்யாத³த: ப²லபோ⁴க்தா தே³ஹாதிரிக்தாத்மாஸ்தீதி ஜ்ஞாநம் கர்மஹேதுரிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

பா⁴ஷ்யே

யத்³யபி பு³த்³தி⁴பூர்வகாரீதி ।

பு³த்³தி⁴பூர்வகாரீ ஆத்மந: பரலோகஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴மவிதி³த்வா நாதி⁴க்ரயத இத்யந்வய: । அபேதப்³ரஹ்மக்ஷத்ராதி³பே⁴த³ம் ப்ரபஞ்சஶூந்யமேகரஸமித்யர்த²: ।

ப்ராக் ச ததா²த்மபூ⁴தவிஜ்ஞாநாதி³தி ।

தத்த்வமஸீதி வாக்யார்த²ஜ்ஞாநாத்ப்ராகி³த்யர்த²: । ப்ரவர்தமாநமிதி । அவித்³யாக்ருதமஹமுல்லேக²மந்தரம் ஸம்ஸாரமாஶ்ரித்ய ப்ரவர்தமாநமித்யர்த²: ।

அதஸ்மிம்ஸ்தத்³பு³த்³தி⁴ரிதி ।

அதஸ்மிந் அயுஷ்மத³ர்தே² அநித³ஞ்சிதி தத்³பு³த்³தி⁴: யுஷ்மத³ர்தா²வபா⁴ஸ இத்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே வைதி³ககர்மண: தே³ஹோஹமித்யத்⁴யாஸஜந்யத்வாபா⁴வே(அ)பி க்ஷுத்பிபாஸாதி³க்³ரஸ்தோ ஜாதிவிஶேஷவாநஹம் ஸம்ஸாரீத்யத்⁴யாஸஜந்யத்வமஸ்தீதி ஸித்³தா⁴ந்தயிதும் பூர்வோக்தம் ஹேதும் விகல்ப்ய க²ண்ட³யதி –

கிம் தத்ரேத்யாதி³நா ।

தத்ர வைதி³ககர்மணீத்யர்த²: ।

அத்⁴யாஸாபா³த⁴கத்வாதி³தி ।

க்ஷுத்பிபாஸாதி³க்³ரஸ்த இத்யாத்³யத்⁴யாஸாபா³த⁴கத்வாதி³த்யர்த²: ।

ததா²பீத்யக்ஷரத்ரயேணைவ ப்ரத²மபக்ஷோக்தபரிஹாரோ ஜ்ஞாப்யத இதி பா⁴ஷ்யபா⁴வம் ஸ்பு²டீகர்தும் த்³விதீயபக்ஷநிராஸபரத்வேநோத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

ந த்³விதீய இதி ।

வர்ணாஶ்ரமவயோவஸ்தா²த்⁴யாஸாநாம் சதுர்ணாம் க்ரமேணோதா³ஹரணம் ப்ரதிபாத³யதி -

ப்³ராஹ்மணோ யஜேதேதி ।

யத்³யபி ’அஷ்டவர்ஷம் ப்³ராஹ்மணமுபநயீதே’த்யநேந வயோத்⁴யாஸோ வர்ணாத்⁴யாஸஶ்ச ப்ரதிபாத்³யதே ததா²பி ப்³ராஹ்மணோ யஜேதேதி வர்ணாத்⁴யாஸஸ்ய ப்ருத²கு³தா³ஹரணம் ஸ்பஷ்டார்த²ம் ।

அத்⁴யாஸமிதி ।

சேதநாசேதநயோரைக்யாவபா⁴ஸரூபமத்⁴யாஸமித்யர்த²: । ஏவமத்⁴யாஸே ப்ரமாணஸித்³தே⁴(அ)பி லக்ஷணம் ஸ்மாரயத்யநுவத³தீதி யோஜநா ।

நநு புந: கிமர்த²முக்தலக்ஷணாநுவாத³ இத்யத ஆஹ –

கஸ்யேதி ।

ஜிஜ்ஞாஸாயாமிதி ।

விஶேஷஜிஜ்ஞாஸாயாமித்யர்த²: ।

தமுதா³ஹர்துமிதி ।

அத்⁴யாஸஸ்வரூபமுதா³ஹ்ருத்ய விவேகதோ த³ர்ஶயிதுமித்யர்த²: । ’ஸ்ம்ருதிரூப: பரத்ரே’த்யாதி³நா ’அந்யஸ்யாந்யத⁴ர்மாவபா⁴ஸதாம் ந வ்யபி⁴சரதீ’த்யந்தேந பா⁴ஷ்யேணாதி⁴ஷ்டா²நாரோப்யவிவாதே³பி பரத்ர பரஸ்யாவபா⁴ஸரூபாத்⁴யாஸலக்ஷணம் ஸர்வஸம்மதமிதி பரிஷ்க்ருதம் , தேந லக்ஷணேந லக்ஷிதஸ்யாத்⁴யாஸஸ்ய குத்ர கஸ்யாத்⁴யாஸ இதி விஶேஷோதா³ஹரணஜிஜ்ஞாஸாயாமஸ்மத³ர்தே² ஆத்மநி யுஷ்மத³ர்த²ஸ்யாநாத்மந: தத்³விபர்யயேண சாத்⁴யாஸ இதி விவிச்ய த³ர்ஶநாய பரத்ர பராவபா⁴ஸலக்ஷணமநுவத³தீதி பா⁴வ: । ’யுஷ்மத³ஸ்மதி³த்யாதி³லோகவ்யவஹார’ இத்யந்தபா⁴ஷ்யேணாக்ஷேபஸமாதா⁴நாப்⁴யாமாத்மாநாத்மநோரத்⁴யாஸஸ்ய விவேகத: ப்ரத³ர்ஶநமப்யுக்தமேவாத: புநருக்தமிதி யதி³ ப்ரதீயேத ததா³ விஸ்தரேணாத்ர ப்ரதிபாத்³யாத்⁴யாஸ ஏவ ஸித்³த⁴வத்க்ருத்வா தத்ர ஸங்க்³ரஹேண விஷயாதி³ஸித்³த்⁴யர்த²மநூத்³யத இதி யது³க்தம் தந்ந விஸ்மர்தவ்யம் ।

ப்ரதீகமாதா³ய தச்ச²ப்³த³ஸ்யார்த²மாஹ –

தல்லக்ஷணமிதி ।

’தமேதமவித்³யாக்²யமாத்மாநாத்மநோரிதரேதராத்⁴யாஸம் புரஸ்க்ருத்யே’த்யாதி³பா⁴ஷ்யேண ப்ரத்யக்ஷத்வேந த³ர்ஶிதாத்⁴யாஸஸ்வரூபமித்யர்த²: ।

யதா² ஸ்பஷ்டம் ப⁴வதீதி ।

தே³ஹேந்த்³ரியமநோபே⁴தே³ந பி⁴ந்நாநாமநாத்மநாம் தத்³த⁴ர்மாணாம் சாத்மதத்³த⁴ர்மாணாம் சாத்⁴யாஸஸ்ய விப⁴ஜ்ய த³ர்ஶநேந யதா²நுப⁴வாநுரூட⁴ம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ஸாகல்யாதீ³நிதி ।

ஸாகல்யம் நாம பூஜாதி³ஸகலத⁴ர்மவிஶிஷ்டத்வம் , வைகல்யம் து தத்³ராஹித்யம் பா⁴ஷ்யஸ்தா²தி³ஶப்³தா³ர்த²: । தே³ஹவிஶிஷ்டத்வம் தே³ஹதாதா³த்ம்யாபந்நத்வம் ।

நநு தத்³த⁴ர்மாணாமேவாத்⁴யாஸோ(அ)ஸ்து கிம் தத்துல்யத⁴ர்மாணாமத்⁴யாஸ இத்யத ஆஹ –

பே⁴தே³தி ।

புத்ரோ மத்³பி⁴ந்ந இதி பே⁴தா³பரோக்ஷஜ்ஞாந இத்யர்த²: ।

தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ –

அந்யதே²தி ।

பா⁴ஷ்யேணாப்ரதிபாதி³தம் த⁴ர்மிணோர்தே³ஹேந்த்³ரியயோரத்⁴யாஸம் ஜ்ஞாபயந் தத்³த⁴ர்மாத்⁴யாஸஸ்ய வைலக்ஷண்யமாஹ –

க்ருஶத்வேதி ।

அஜ்ஞாத இதி ।

அஹமஜ்ஞ இத்யஜ்ஞாநவிஷயத்வமஜ்ஞாதத்வம் ।

ப்ரத்யயா: காமாத்³யா: வ்ருத்தய: அஸ்யேதி ப்ரத்யயீ ததா² சாஹம் சாஸௌ ப்ரத்யயீ சாஹம்ப்ரத்யயீ ஸ சாஹங்காரக்³ரந்தி²ரித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹம்ப்ரத்யயிநமிதி பா⁴ஷ்யார்த²மாஹ –

அந்த:கரணமிதி ।

ப்ரதீத்யுபஸர்கா³ர்த²கத²நபூர்வகமஞ்சதீத்யஸ்யார்த²மாஹ –

ப்ராதிலோம்யேநேதி ।

ஆத்மந: ஸ்வரூபேணாத்⁴யாஸாயோகா³த்ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வேநேத்யுக்தம் । ஸம்ஸ்ருஷ்டத்வம் நாம தாதா³த்ம்யரூபஸம்ப³ந்த⁴விஶிஷ்டத்வம் ததா² சாத்மஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யாஸமாஹேத்யர்த²: ।

நநு ’தம் ச ப்ரத்யகா³த்மாநமி’தி பா⁴ஷ்யேணாத்மநோ(அ)ந்த:கரணாதி³ஷு அத்⁴யாஸோ த³ர்ஶிதஸ்தத்கத²மிதரேதராத்⁴யாஸே த்³வயோரத்⁴யஸ்யமாநத்வேந மித்²யாத்வாபாதாத் கிஞ்சித்³த்³வயோரதி⁴ஷ்டா²நத்வத்³வயோர்விஶேஷாவபா⁴ஸோ ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

அஹமித்யத்⁴யாஸ இதி ।

ஆந்த்⁴யபத³ம் வ்யவஹாராவிஷயபரம் ।

ந சேதி ।

அத்⁴யாஸவிஷயத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நே ஸ்தி²திரஹிதஸ்ய நாத்⁴யாஸே பா⁴நம் தத³ங்கீ³காரே அந்யதா²க்²யாதிப்ரஸங்க³: ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: । ரஜதாதா³வித³ம்பதா³ர்த²ஸ்ய தாதா³த்ம்யரூபஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸோ யதா² தத்³வத³நாத்மந்யாத்மந: தாதா³த்ம்யரூபஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸோ(அ)ங்கீ³கரணீய இதி விபா⁴வநீயம் । ஜட³ஸ்யேதி நிரூபிதத்வம் ஷஷ்ட்²யர்த²:, ஜட³நிரூபிதமாத்மநிஷ்டா²தி⁴ஷ்டா²நத்வம் சேதநத்வம் ச விபர்யயஶப்³தா³ர்த²: । விபர்யயோதி⁴ஷ்டா²நம் சைதந்யம் சேதி பாடா²ந்தரம் । சைதந்யம் ஜட³விருத்³த⁴ஸ்வரூபமித்யர்த²: ।

இத்த²ம் பா⁴வே த்ருதீயேத்யபி⁴ப்ரேத்ய ஶேஷபூர்த்யாம் வாக்யம் யோஜயதி -

ததா³த்மநேதி ।

கிம் கேவலஸ்யைவாத்மந: ஸர்வத்ர ஸம்ஸர்கா³த்⁴யாஸ இத்யாஶங்காயாம் விஶேஷமாஹ –

தத்ராஜ்ஞாந இதி ।

ஸம்ஸர்க³ ஏஷ்டவ்ய இதி பூர்வேணாந்வய: । அநாதி³ர்வ்ருத்த்யவிஷயஸ்தாதா³ம்யரூபாத்⁴யாஸிகஸம்ப³ந்த⁴: கேவலாத்மந: ஸம்ஸர்க³ இத்யர்த²: । அஜ்ஞாநோபஹிதஸ்யாஜ்ஞாநோபாதி⁴கஸ்யேத்யர்த²: । வ்ருத்திவிஷய: ஸாதி³ராத்⁴யாஸிகதாதா³த்ம்யஸம்ப³ந்த⁴: அஜ்ஞாநோபஹிதஸ்யாத்மந: ஸம்ஸர்க³ இத்யர்த²: । தே³ஹாதௌ³ மந உபாதி⁴கஸ்யாத்மாந: ஸாதி³ர்வ்ருத்திவிஷய: தாதா³த்ம்யரூபஸம்ஸர்க³ ஏஷ்டவ்ய இத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யாப்ரதிபாத்³யமாத்மத⁴ர்மாத்⁴யாஸம் ஸ்போ²ரயந் ப²லிதமாஹ –

ஏவமாத்மநி வர்ணிதாத்⁴யாஸமித்யாதி³க்³ரந்த²: ஸ்பஷ்டார்த²: ।

அத்⁴யாஸத⁴ர்மிக்³ராஹகமிதி ।

அத்⁴யாஸஸ்வரூபக்³ராஹகமித்யர்த²: । ஏவம் அத்⁴யாஸம் வர்ணயித்வேத்யாதி³க்³ரந்த²: ஸ்பஷ்டார்த²: ।

குத்ஸிதம் ஶரீரம் ஶரீரகமிதி விக்³ரஹமபி⁴ப்ரேத்ய கந்ப்ரத்யயஸ்யார்த²மாஹ –

குத்ஸிதத்வாதி³தி ।

ஶரீரகஸ்யாயம் ஶாரீரகமிதி விக்³ரஹமபி⁴ப்ரேத்ய கந்ப்ரத்யயஸ்யார்த²மாஹ –

தந்நிவாஸீதி ।

ஶரீராந்தர்வர்திஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகமத்⁴யத³ஹராகாஶஸ்தி²தத்வாத்தந்நிவாஸீத்யர்த²: ।

ப்ரத²மவர்ணகமிதி ।

ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய ப்ரத²மவ்யாக்²யாநமித்யர்த²: ।

விஷயஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வாப்⁴யாம் அதி⁴கரணமாரசயிதும் பூர்வோக்தம் ஸ்மாரயதி –

விசாரஸ்யேதி ।

க³தார்த²த்வேதி ।

ஶ்ரீப⁴க³வதா ஜைமிநிநா விசாரிதார்த²கத்வம் க³தார்த²த்வமித்யர்த²: ।

விதே⁴ஶ்சேதி ।

ஸச்சிதா³நந்தா³த்மகோ ஜீவஸ்தத்க்ருதம் கர்மேதி கர்மமாஹாத்ம்யம் கிம் வக்தவ்யம் இதி கர்மஸ்தாவகத்வேந ஸர்வேஷாம் வேதா³ந்தாநாமர்த²வாத³த்வம் ஜீவஸ்ய து ஸச்சிதா³நந்தா³த்மகத்வமவாஸ்தவம் கிந்து ஸ்தோத்ரார்த²மித்யேவம் பூர்வதந்த்ரவிசார ஏவ விசாரிதத்வாத³வக³தார்தா² ஏவ வேதா³ந்தா இதி பா⁴வ: ।

ப²லிதமாஹ –

இத்யவ்யவஹிதேதி ।

இதி பத³ம் ஹேத்வர்த²கம் அவ்யவஹிதஸ்ய பூர்வதந்த்ராவிசாரிதத்வேந பு³த்³தி⁴ஸ்த²ஸ்ய ப்ரதிபாத்³யஸ்யாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । பூர்வதந்த்ரே விசாரிதத்வாத்³வேதா³ந்தாநாம் கேநாபி தந்த்ரேணாவிசாரிதம் ஸத்³பு³த்³தி⁴விஷய: கிஞ்சித்ப்ரதிபாத்³யம் வஸ்து நாஸ்தீதி பா⁴வ: । விசாரஸ்ய பூஜிதத்வம் ஸர்வவிசாராபேக்ஷயோத்க்ருஷ்டத்வம் ।

ஶாஸ்த்ரமேவ விஶிநஷ்டி –

ஸூத்ரஸந்த³ர்ப⁴ஸ்யேதி ।

ஸூத்ரகர்து: ஶ்ரீவேத³வ்யாஸஸ்ய ப்⁴ராந்திம் வாரயதி –

ஸர்வஜ்ஞ இதி ।

பா³த³ராயணஶப்³தோ³ வ்யாக்²யாத: । யதி³ விதி⁴ரேவ வேதா³ர்த²: ஸ்யாத்ததா³ விதி⁴விசாரேண க்ருத்ஸ்நவேத³விசாரோ ஜாத ஏவேதி வேதா³ந்தாநாமர்த²வாத³த்வேந ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கத்வாபா⁴வாத்³ப்³ரஹ்மணி ப்ரமாணாபா⁴வேந ப்ரத²மஸூத்ரே ப்³ரஹ்மண: ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வோக்தேர்வையர்த்²யம் ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

அத:ஶப்³தா³ர்த²ம் கத²யந்ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

அநவக³தம் அவிசாரிதத்வேநாஜ்ஞாதம் யத்³ப்³ரஹ்ம ததே³வ பரம் ப்ரதா⁴நம் யஸ்ய வேதா³ந்தஸ்ய ஸ ப்³ரஹ்மபர: ஸ சாஸௌ வேதா³ந்தஶ்ச தஸ்ய விசார இதி விக்³ரஹ: ।

ஸ்வோக்தே(அ)ர்தே² ஶ்ரீபா⁴ஷ்யகாரஸம்மதிமாஹ -

தச்சேதி ।

ஆரம்ப⁴ணீயத்வமித்யர்த²: ।

வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமதி⁴கரணமாரசயந் வர்ணகாந்தரபரத்வேநோத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

ஏவமிதி ।

நநு வர்ணகத்³வயமஸங்க³தம் தத்ப்ரதிபாத்³யஹேதுத்³வயஸ்ய ஸூத்ராக்ஷராநாரூட⁴த்வாதி³த்யத ஆஹ –

விஷயேதி ।

புநரப்யதி⁴காரீதி ।

அதி⁴காரிவிஶேஷணஸாத⁴நசதுஷ்டயபா⁴வாப்⁴யாமதி⁴காரிபா⁴வாபா⁴வௌ தாப்⁴யாமித்யர்த²: । பூர்வோக்தவிஷயவாக்ய ஏவாரம்ப⁴ஸந்தே³ஹ இத்யதி⁴கரணப்ரத²மாங்க³ம் புந:ஶப்³தே³ந த்³யோத்யதே அபிஶப்³தே³ந ஸந்தே³ஹஸ்ய த்ருதீயத்வம் ஜ்ஞாப்யதே ।

அதி⁴காரிணமிதி ।

ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸாத⁴நபூர்வகமதி⁴காரிணம் ஸாத⁴யதீத்யர்த²: ।

அநுஶாஸநபத³ஸ்யார்த²கத²நத்³வாராந்வயமபி⁴நயதி –

யோக³ஶாஸ்த்ரமிதி ।

நாதி⁴காரார்த² இதீதி ।

நாரம்பா⁴ர்த² இத்யர்த²: ।

அநதி⁴கார்யத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யஸ்யார்த²ம் ஸங்க³த்யா ஸ்போ²ரயதி –

தஸ்யா அநாரப்⁴யத்வாதி³தி ।

லோகே யதா³ரப்⁴யம் தத்க்ருதிஸாத்⁴யமிதி நியம: யதா² க⁴டாதி³, ததா² சாநேகஜந்மக்ருதபுண்யபுஞ்ஜபரிபாகஸாத்⁴யாயா: ஜ்ஞாநேச்சா²யா: க்ருதிஸாத்⁴யத்வரூபவ்யாபகஸ்யாபா⁴வாதா³ரப்⁴யத்வஸ்யாபா⁴வ இதி பா⁴வ: । இச்சா² அநாரப்⁴யா க்ருதிஸாத்⁴யத்வாபா⁴வவத்த்வாந்நித்யபதா³ர்த²வதி³தி ப்ரயோக³: ।

விபக்ஷே பா³த⁴கமுத்தராதி⁴கரணவிரோத⁴ரூபமாஹ -

ந ஹீதி ।

கர்தவ்யேதி ।

’ஶ்ரோதவ்ய’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸமாநார்த²த்வாய கர்தவ்யபத³மத்⁴யாஹர்தவ்யம் பஶ்சாத³ந்வயாத்³விசாரே லக்ஷணா ஸ்வீகர்தவ்யா ததா² ச கர்தவ்யபதே³நைவாரம்போ⁴க்தேரத²ஶப்³த³வையர்த்²யமிதி பா⁴வ: । நநு அஸ்து அத²ஶப்³தோ³க்தாரம்பா⁴ர்தா²ந்வயாநுபபத்த்யைவ ஜிஜ்ஞாஸாபத³ஸ்ய விசரே லக்ஷணா மாஸ்து கர்தவ்யபதா³த்⁴யாஹார: அத்⁴யாஹாரஸ்ய தோ³ஷத்வாத் ஸமாநார்த²த்வமத²ஶப்³த³போ³தி⁴தாரப்⁴யத இத்யநேந ஸ்யாத் , ததா² ச ப்³ரஹ்மவிசார ஆரப்⁴யத இத்யத²ஶப்³த³: ஸார்த²க இதி சேந்ந । ஆரப்⁴யத இத்யேதஸ்ய வித்⁴யர்த²கத்வாபா⁴வேந ஶ்ருதிஸூத்ரயோரேகார்த²கத்வாலாபா⁴த்ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்தே² ஸாதி⁴தம் ஸமாநார்த²த்வம் ந விஸ்மர்தவ்யமிதி பா⁴வ: ।

அது⁴நா ஸம்பா⁴விதமிதி ।

ஶாஸ்த்ராரம்பே⁴ விக்⁴நோபஶாந்தயே மங்க³லம் கர்தவ்யமிதி மங்க³லார்த²கோ(அ)த²ஶப்³த³: ஸ்யாதி³த்யேவ ஸம்பா⁴விதமர்தா²ந்தரமது⁴நா தூ³ஷயதீத்யர்த²: । ஶ்ரீபா⁴ஷ்யகாரேணாத²ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஶ்நாத்³யர்த²கத்வமாஶங்க்ய கிமிதி ந பரிஹ்ரீயத இத்யாஶங்காம் வாரயிதும் ஸம்பா⁴விதபத³ம் ।

ந ஹி தத்ரேதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந கரணத்வமுச்யத்தே । அதி⁴காரிணா விசார: கர்தவ்ய: இதி யதா² அதி⁴காரிண: கர்த்ருத்வேநாந்வயோ ந ஸம்ப⁴வதி, ததா² மங்க³லேந விசார: கர்தவ்ய இதி மங்க³லஸ்ய கர்த்ருத்வேநாந்வயோ ந ஸம்ப⁴வதி ப்ரமாணாபா⁴வாதே³வம் மங்க³லஸ்ய விசாரம் ப்ரதி கர்த்ருத்வரூபகாரணாபா⁴வேந காரணத்வேநாப்யந்வயோ ந ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

அத² ஶப்³த³ இதி ।

மங்க³லார்த²க இதி ஶேஷ: । ஆதௌ³ மங்க³லம் கர்தவ்யமிதி ந்யாநேந மங்க³லஸ்யாத²ஶப்³தா³ர்த²த்வேநாவஶ்யகத்வாத்கர்த்ருத்வாதி³நாந்வயாஸம்ப⁴வே(அ)பி யதா² த³தி⁴தூ³ர்வாதி³த³ர்ஶநம் மங்க³லம் ததா² ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாபி மங்க³லமிதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யேநாந்வய: ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

மங்க³லஸ்யாத²ஶப்³தா³ர்த²த்வமேவ நாஸ்தீதி பரிஹரதி –

ஸத்யமிதி ।

ஆதௌ³ மங்க³லம் கார்யமித்யத²ஶப்³த³: ப்ரயுக்த: இத்யம்ஶே(அ)ங்கீ³கார: மங்க³லார்த²கோத²ஶப்³த³ இத்யம்ஶே அநங்கீ³கார: தமநங்கீ³கரம் வ்யநக்தி –

ந தஸ்யேதி ।

அத²ஶப்³த³ஸ்ய வாச்யார்தோ² லக்ஷ்யார்தோ² வா மங்க³லம் ந ப⁴வதி ப்ரயோஜநாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । நநு தர்ஹி ’மங்க³லாநந்தராரம்பே⁴’த்யாதி³கோஶ: கத²மிதி சேந்ந । கோஶஸ்ய மங்க³லமத²ஶப்³த³க³ம்யார்த² இதி ஜ்ஞாப்யார்த²ப்ரதிபாத³கத்வாத் , ந ஹி ஜ்ஞாப்யார்த²ஸ்ய வாக்யார்தே²(அ)ந்வயோ த்³ருஷ்ட: அதிப்ரஸக்தத்வாத்தஸ்மாந்மங்க³லம் நாத²ஶப்³த³வாச்யோ(அ)ர்த²: । அஸ்து வா கோஶப³லாத்³வாச்யார்த²: ததா²ப்யத²ஶப்³த³ஸ்ய தது³ச்சாரணாதி³நைவ மங்க³லப²லத்வஸம்ப⁴வேந மங்க³லஸ்ய வாச்யார்த²த்வேந க்³ரஹணே ப்ரயோஜநாபா⁴ந்ந ப்ரக்ருதே மங்க³லார்த²கோ(அ)த²ஶ்ப்³த³: கிந்து ஆநந்தர்யார்த²க ஏவ, அத ஏவாஸ்மிந் க்³ரந்தே² அத்ராநந்தர்யமேவேதி வாக்யேந க்³ரந்த²க்ருதாப்யேஷோ(அ)ர்த²: ஸூசித: । ந சாநந்தர்யார்த²கத்வேபி ப்ரயோஜநாபா⁴வ இதி வாச்யாம் । அத²ஶப்³த³ஸ்யாநந்தர்யோக்தித்³வாரா அதி⁴காரிப்ரதிபத்த்யர்த²த்வாத் । கிஞ்ச யதா² த³தி⁴தூ³ர்வாதி³த³ர்ஶநம் மங்க³லம் ததா² ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாபி மங்க³லமிதி ஸமாநாதி⁴கரணாந்வய: பூர்வபக்ஷிணா உக்த:, ஸ சாயுக்த:, ப்ரஶம்ஸாபரதயா அர்த²வாத³த்வப்ரஸங்கா³த்ஸூத்ரஸ்ய ஸ்துதிஹேதுத்வேந ந்யாயோபபாத³கஸூத்ரத்வாபா⁴வப்ரஸங்கா³ச்சேதி பா⁴வ: ।

மங்க³லக்ருத்யமிதி ।

மங்க³லப²லம் விக்⁴நநிவ்ருத்யாதி³கமித்யர்த²: ।

ஶ்ருத்யேதி பா⁴ஷ்யபத³ஸ்யார்த²மாஹ –

ஶ்ரவணேநேதி ।

ஶ்ரவணபத³முபலக்ஷணம் உச்சாரணமபி மங்க³லப²லகமித்யர்த²: । மாங்க³லிகாவிதி । மங்க³லப²லகாவித்யர்த²: । அத² மதம் ப்ரபஞ்ச: ஸத்ய இதி வாச்யஸ்யாபேக்ஷிதமர்த²ம் பூரயதி – ப்ரபஞ்சோ மித்²யேதி – மதே ப்ரக்ருதே ஸதீதி, அந்யோர்த²: அர்தா²ந்தரம் தஸ்ய பா⁴வோ(அ)ர்தா²ந்தரதா, ததா² ச மித்²யாத்வரூபாத்பூர்வப்ரக்ருதார்தா²து³த்தரார்த²ஸ்ய ஸத்யத்வரூபஸ்ய யா(அ)ர்தா²ந்தரதா ஸைவார்தோ² யஸ்யாத²ஶப்³த³ஸ்ய ஸ ததே²த்யர்த²: ।

ததா²த்ர கிம் ந ஸ்யாதி³தி ।

த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாரூபபூர்வார்தா²த்³பி⁴ந்நார்த²ஸ்வரூபா ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேதி கிம் ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஜிஜ்ஞாஸாயா: பூர்வகாலே ப்ரக்ருதாத³ர்த²விஶேஷாத் கிம் பி⁴ந்நார்த²த்வமுச்யதே அர்த²ஸாமாந்யாத்³வா ஹேதுத்வேந பூர்வப்ரக்ருதார்தா²த்³வா ? நாத்³ய இத்யாஹ –

ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா இதி ।

ப்ரக்ருத: ஸங்க³த்யா ப்ராப்த: இத்யர்த²: । தஸ்யா: ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா: யஸ்மாத³ர்த²விஶேஷாத³ர்தா²ந்தரத்வமத²ஶப்³தே³நோச்யதே ஸ: ப்ரக்ருதோ(அ)ர்த²விஶேஷோ நாஸ்தீதி பூர்வேணாந்வய: ।

த்³விதீயம் தூ³ஷயதி –

யத: குதஶ்சிதி³தி ।

யஸ்மாத்கஸ்மாச்சிதி³த்யர்த²: ।

ப²லாபா⁴வாதி³தி ।

ப்ரயோஜநாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

த்ருதீயமிஷ்டாபத்த்யா பரிஹரதி –

யதி³ ப²லஸ்யேதி ।

ஆக்ஷிப்யேதி ।

அந்யதா²நுபபத்த்யா அத்⁴யாஹ்ருத்யேத்யர்த²: ।

நந்வவிஶேஷாத³ர்தா²ந்தரத்வமேவாஸ்து கிமாநந்தர்யேணேத்யத ஆஹ –

ஹேதுப²லேதி ।

பூர்வார்தோ² ஹேதுருத்தரார்த²: கார்யமிதி ஜ்ஞாநாயேத்யர்த²: ।

நந்வர்தா²ந்தரேணாபி ஹேதுப²லபா⁴வஜ்ஞாநம் ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

தஸ்மாதி³த³மர்த²ந்தரமிதி ।

ஆநந்தர்யஸ்ய ஹேதுத்வஜ்ஞாநஜநகத்வே அநுப⁴வம் ப்ரமாணயதி –

தஸ்மாதி³த³மநந்தரமிதி ।

அர்தா²ந்தரேண யதா² ஹேதுப²லபா⁴வஜ்ஞாநம் நோத்பத்³யதே ததா² ஆநந்தர்யேணாபி தந்நோபத்பத்³யத இத்யபி⁴ப்ராயேணாதிப்ரஸக்திமாஶங்க்ய பரிஹரதி –

ந சேதி ।

கௌ³ணாநந்தர்யேண ஹேதுப²லபா⁴வஜ்ஞாநாபா⁴வே(அ)பி முக்²யாநந்தர்யேண தத³ஸ்தீதி பரிஹாரம் விவ்ருணோதி –

தயோரிதி ।

அஹேதுப²லயோர்க³வாஶ்வயோரித்யர்த²: । அமுக்²யத்வாத்³கௌ³ணத்வாதி³த்யர்த²: । ஸாமக்³ரீ காரணஸமுதா³ய இத்யர்த²: । யஸ்மிந்தே³ஶே காலே வா கோ³: ஸத்த்வம் தஸ்மிந்நியமேநாவஶ்வஸ்ய ஸத்த்வம் நாஸ்தி அதஸ்தயோர்வ்யவதா⁴நம், யஸ்மிந்தே³ஶே காலே வா ஸாமக்³ர்யா: ஸத்த்வம் தஸ்மிந்நியமேந கார்யோத்பத்தே: ஸத்த்வம் தஸ்மாத்தயோரவ்யவதா⁴நம் ததா² ச ஸாமக்³ரீப²லயோ: காலிகீ தை³ஶிகீ ச வ்யாப்திரநுப⁴வஸித்³தே⁴தி ப்ரதிபாத³கமிதி பா⁴வ: ।

தஸ்மிந்நிதி ।

முக்²யாநந்தர்யம் இத்யர்த²: ।

ஜ்ஞாதத்வாதி³தி ।

பே⁴த³க⁴டிதகார்யகாரணபா⁴வஜ்ஞாநேநார்தா²ந்தரத்வஸ்ய ஜ்ஞாதத்வாதி³த்யர்த²: । ஆநந்தர்யஜ்ஞாநே ஸதி அர்தா²ந்தரத்வஜ்ஞாநம் ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

வைப²ல்யாச்சேதி ।

ஹேதுப²லபா⁴வஜ்ஞாநாஸம்பாத³கத்வேந வ்யர்த²த்வாச்சேத்யர்த²: । யஸ்மிந் ஸத்யக்³ரிமக்ஷணே யஸ்ய நியமேந ஸத்த்வம் தயோரேவ முக்²யமாநந்தர்யம் ஸாமக்³ரீஸத்த்வே ப²லாவஶ்யம்பா⁴வநியமாத்ஸாமக்³ரீப²லயோரேவ முக்²யமிதரயோஸ்து கௌ³ணம் ததா² ச முக்²யாநந்தர்யாபி⁴தா⁴நே அர்தா²ந்தரத்வமபி⁴ஹிதம் ப⁴வதி நார்தா²ந்தரத்வாபி⁴தா⁴நே முக்²யாநந்தர்யம் , தஸ்மாத்³தே⁴துத்வேந பூர்வப்ரக்ருதஸாத⁴நசதுஷ்டயாவத்³யோதநாயாநந்தர்யார்தோ²(அ)த²ஶப்³த³ இதி ஸுஷ்டூ²க்தம் ।

அர்தா²ந்தரத்வபத³மாத்ரமத்⁴யாஹ்ருத்ய பூர்வப்ரக்ருதேத்யாதி³ பா⁴ஷ்யார்த²ம் பரிஷ்கரோதி –

ப²லஸ்யேதி ।

அத்⁴யாஹாரம் விநைவ பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி –

யத்³வேதி ।

அர்தா²ந்தரத்வம் நாமாந்யார்த²த்வம் தச்ச கஸ்மாத³ந்யார்த²: ஸ்வாஶ்ரய இதி பூர்வப்ரக்ருதமர்த²மபேக்ஷதே அதோர்தா²ந்தரத்வம் பூர்வப்ரக்ருதாபேக்ஷாவதி³த்யேநமர்த²ம் ப³ஹுவ்ரீஹிணா ஸ்பு²டீகரோதி –

பூர்வப்ரக்ருத இதி ।

ப²லத இதி பா⁴ஷ்யஸ்யார்த²மாஹ –

ப²லம் ஜ்ஞாநம் தத்³த்³வாரேதி ।

ஆநந்தர்யாவ்யதிரேகாதி³தி பா⁴ஷ்யஸ்யார்த²மாஹ –

தஜ்ஜ்ஞாந இதி ।

ஆநந்தர்யஜ்ஞாந இத்யர்த²: । தஸ்யார்தா²நந்தரத்வஸ்யேத்யர்த²: । ஆநந்தர்யஜ்ஞாநே ஸத்யர்தா²ந்தரத்வஜ்ஞாநம் ப⁴வதி ததா² ச ஸமாநகாலீநஜ்ஞாநவிஷயத்வேந தயோரபே⁴தோ³ ந ஸ்வரூபத இதி பா⁴வ: । யத்³யபி பூர்வோத்தரவ்யாக்²யாநயோராநந்தர்யஜ்ஞாநே ஸத்யர்தா²ந்தரத்வஜ்ஞாநம் ப⁴வதீத்யயமர்த²: ஸமாந: ததா²பி யத்³வேத்யுத்தரவ்யாக்²யாநே உபபாத³நபே⁴தோ³ஸ்தி அத்⁴யாஹாரோபி நாஸ்தீதி விஜ்ஞேயம் ।

உக்தம் ஹேத்வாநந்தர்யம் பா⁴ஷ்யாரூட⁴த்வேந ஸ்பு²டீகர்தும் ஶங்காஸமாதா⁴நாப்⁴யாம் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

நந்வாநந்தர்யேத்யாதி³நா ।

பூர்வவ்ருத்தபத³ஸ்யார்த²மாஹ –

பூர்வபா⁴வீதி ।

நியமேந பூர்வவ்ருத்தமிதி பத³த்³வயஸ்யார்த²மாஹ –

புஷ்கலகாரணமிதி ।

யஸ்மிந் ஸத்யக்³ரிமக்ஷணே ப்³ரஹ்மவிசாரரூபகார்யோத்பத்திஸ்ததே³வாஸாதா⁴ரணகாரணம் புஷ்கலகாரணமித்யுச்யதே । தத்³வக்தவ்யமிதி – பத³த்³வயம் பதா³ந்தராத்⁴யாஹாரேண யோஜயதி –

ததே³வேதி ।

ஆநந்தர்யஸ்யாவதி⁴: க இதி ப்ரஶ்நஸ்ய புஷ்கலகாரணமவதி⁴ரிதி ப்ரத்யுத்தரே ஸ்தி²தே தச்ச புஷ்கலகாரணம் கிம் வேதா³த்⁴யயநமாஹோஸ்வித் கர்ம தஜ்ஜ்ஞாநம் வா தந்ந்யாயவிசாரோ வேதி விகல்ப்ய தூ³ஷயதீத்யாஶயம் ஸ்பு²டீகர்தும் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

நந்வஸ்த்வித்யாதி³நா ।

த⁴ர்மவிசாரம் ப்ரதி காரணத்வாத்³ப்³ரஹ்மவிசாரே ஸ்வாத்⁴யாயஶப்³தி³தம் வேதா³த்⁴யயநம் நாஸாதா⁴ரணகாரணமித்யாஹ –

ஸமாநமிதி ।

நநு ஸாதா⁴ரணகாரணாநந்தர்யமேவாத²ஶப்³தா³ர்தோ²ஸ்து கிமஸாத⁴ரணகாரணாநந்தர்யேணேதி சேந்ந । ஸாதா⁴ரணகாரணாநந்தரம் நியமேந கார்யோத்பத்தேரபா⁴வாத³த²ஶப்³த³வையர்த்²யம் ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸம்யோக³ப்ருத²க்த்வந்யாயோ நாம ப்ருத²க்³வசநம் ததே³வ ப்ரதிபாத³யதி –

யஜ்ஞேநேதி ।

ஜ்யோதிஷ்டோமேநேத்யாதி³ஶ்ருத்யா கர்மாணி ஸ்வர்கோ³த்³தே³ஶேந விதீ⁴யந்தே யஜ்ஞேநேத்யாதி³வசநாந்தரேண ஜ்ஞாநாய ச விதீ⁴யந்தே இதி பா⁴வ: ।

தம் ந்யாயம் ஶ்ரீப⁴க³வாந் ஜைமிநிராஹ –

ஏகஸ்ய தூப⁴யத்வே ஸம்யோக³ப்ருத²க்த்வமிதி ।

ஏகஸ்ய கர்மண: உப⁴யத்வே அநேகப²லஸம்ப³ந்தே⁴ ஸம்யோக³: உப⁴யஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴கம் வாக்யம் தஸ்ய ப்ருத²க்த்வம் பே⁴த³: ஸ ஏவ ஹேதுரிதி ஜைமிநிஸூத்ரஸ்யார்த²: । ததா² ச ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³ஶ்ருத்யா ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³கர்மணாம் ஸ்வர்கா³தி³ப²லகத்வம் யஜ்ஞேந தா³நேநேத்யாதி³ப்ருத²க்த்வவசநாத் ஜ்ஞாநப²லகத்வம் சாஸ்தீதி ப்ரதிபாத³கம் வசநம் ஸம்யோஹப்ருத²க்த்வந்யாய இத்யுச்யத இதி ப²லிதார்த²: ।

ஶங்கத இதி ।

கர்மஜ்ஞாநஹேதுககர்மாநுஷ்டா²நத்³வாரா ப்³ரஹ்மவிசார: கர்தவ்ய இதி ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயவாதீ³ ஶங்கத இதி பா⁴வ: ।

அஸாதா⁴ரணகாரணமிதி ।

புஷ்கலகாரணமியர்த²: ।

பரிஹரதீதி ।

கர்மாவபோ³த⁴ஸ்ய காரணத்வமேவ நாஸ்த்யஸாதா⁴ரணத்வம் ஸுதராம் து³ராபாஸ்தமிதி மத்வா பரிஹரதீத்யர்த²: ।

நநு ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாயா: கர்மாவபோ³தா⁴நந்தர்யம் ஸ்யாதி³தி பூர்வபக்ஷம் க்ருத்வா த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாநந்தர்யம் ந ஸம்ப⁴வதீதி பரிஹார: கத²மித்யாஶங்க்ய த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயா இதி பா⁴ஷ்யஸ்ய கர்மதஜ்ஜ்ஞாநம் தந்ந்யாயவிசாரஶ்சார்த² இத்யபி⁴ப்ராயம் ஸ்போ²ரயந் அதி⁴கம் து ந தத்³தா⁴நிரிதி ந்யாநேந தேஷாம் கர்மாதீ³நாமாநந்தர்யம் ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

அயமாஶய இதி ।

ந்யாயஸஹஸ்ரமிதி ।

ந்யாயஸஹஸ்ரம் விசார இத்யர்த²: ।

நநு லிங்க³ஜ்ஞாநவித⁴யா த⁴ர்மஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே ஹேதுரஸ்த்வித்யத ஆஹ –

ந ஹி தூ⁴மேதி ।

அதி⁴காரிவிஶேஷணம் த்விதி ।

அஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரே கோ வா(அ)தி⁴காரீதி விசார்ய ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்ந இதி நிஶ்சித்யாஹமதி⁴காரீ ஸாத⁴நசதுஷ்டயவாநிதி ஜ்ஞாநாநந்தரம் புருஷ: ப்ரவர்ததே, தஸ்மாஜ்ஜ்ஞாயமாநமேவாதி⁴காரிவிஶேஷணம் ப்ரவ்ருத்திஹேதுர்ந ஸ்வரூபம் ஸதி³தி பா⁴வ: ।

உபஸம்ஹரதி –

அத இதி ।

புஷ்கலகாரணத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயா: ப்ராக³பீத்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்ய ப²லிதார்த²மாஹ –

இதி நேதீதி ।

இதிஶப்³தோ³ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயா அவதி⁴த்வாபா⁴வாதி³தி ஹேத்வர்த²க: ।

யத்³யபி ந புஷ்கலகாரணம் த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா ததா²ப்யகாரணீபூ⁴தைவாவதி⁴: ஸா ஸ்யாத் ததா² ஸதி நாநந்தர்யாபி⁴தா⁴நமுகே²நாதி⁴காரிவிஶேஷணப்ரதிபத்த்யர்தோ²த²ஶப்³த³: கிந்து தத³பி⁴தா⁴நமுகே²ந க்ரமப்ரதிபத்த்யர்த² இத்யபி⁴ப்ராயேண பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

நநு த⁴ர்மேதி ।

ஜ்ஞாயமாநக்ரமார்தோ² வா க்ரமஜ்ஞாநார்தோ² வா அத²ஶப்³த³ இத்யபி⁴ப்ரேத்ய த்³ருஷ்டாந்தம் ப்ரதிபாத³யதி –

ஹ்ருத³யஸ்யாக்³ர இதி ।

அவத்³யதி அவதா³நம் குர்யாதி³த்யர்த²: । ப்ரத²மத: பஶுஹ்ருத³யஸ்ய க²ண்ட³நமநந்தரம் பஶோர்ஜிஹ்வாக²ண்ட³நம் குர்யாதி³த்யாநந்தர்யோக்தத்³வாரா க்ரமஜ்ஞாநார்தா²த²ஶப்³த³வதி³த்யர்த²: ।

நியம: க்ரம இதி ।

நியமரூபக்ரம இத்யர்த²: ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

தஸ்யேதி ।

ஜ்ஞாயமாநஸ்ய க்ரமஸ்யேத்யர்த²: ।

த்³ருஷ்டாந்தவைபரீத்யேந தா³ர்ஷ்டாந்திகே ப்ரதிபாத³யதி –

ந ததே²தி ।

க்ரமோ ந விவக்ஷித இத்யத்ர ஸ்வயம் ஹேதும் பூரயதி –

அத இதி ।

க்ரமஸ்யாவிவக்ஷிதத்வாதி³த்யர்த²: । ஸ்வோக்தஹேதௌ ஹேதுப்ரதிபாத³கத்வேநோத்தரபா⁴ஷ்யம் யோஜயதி ।

நநு தயோரிதி ।

ஏககர்த்ருகத்வமேகபுருஷகர்த்ருகத்வமித்யர்த²: ।

ஆஹேதி ।

யத்ரைககர்த்ருகத்வம் தத்ர ஶேஷஶேஷித்வாத்³யந்யதமமிதி வ்யாப்தி: ஸித்³தா⁴ ப்ரக்ருதே வ்யாவகாபா⁴வாத்³வ்யாப்யாபா⁴வ இதி பரிஹர்துரபி⁴ப்ராய: ।

பா⁴ஷ்யே –

ஆநந்தர்யநியம இதி ।

ஆநந்தர்யோக்தித்³வாரா நியமரூபக்ரம இத்யர்த²: । அத²ஶப்³தா³ர்த² இதி ஶேஷ: । க்ரமோ விவக்ஷித இத்யநந்தரம் ஶ்ருதோ ந க்ரமார்தோ²(அ)த²ஶப்³த³ இதி ஶேஷ: । ததா² சாவதா³நாநாம் க்ரமஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் க்ரமோ யதா²(அ)த²ஶப்³தா³ர்த²ஸ்ததா² த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸயோ: க்ரமஸ்யாவிவக்ஷிதத்வாந்ந தத்க்ரமோத²ஶப்³தா³ர்த² இதி பா⁴வ: ।

ஶேஷஶேஷித்வ இதி ।

ஏகப்ரதா⁴நஶேஷத்வஸ்யேத³முபலக்ஷணம் த⁴ர்மப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸயோ: ஏகப்ரதா⁴நஶேஷத்வே ஶேஷஶேஷித்வே அதி⁴க்ருதாதி⁴கரே வா ப்ரமாணாபா⁴வாதி³த்யந்வய: । த⁴ர்மப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸயோ: ப²லஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴தா³ச்சேத்யந்வய: ।

வ்யாக்²யாநே –

யேஷாமேகப்ரதா⁴நஶேஷதேதி ।

யச்ச²ப்³த³த்ரயஸ்யோத்தரேண தேஷாமித்யநேநாந்வய: । ப்ரதா⁴நத்வம் ஶேஷித்வமங்கி³த்வம் சேதி பர்யாய:, ஶேஷத்வமங்க³த்வமித்யர்த²: । அவதா³நாநாம் ஸமிதோ⁴ யஜதீத்யாதி³வாக்யவிஹிதப்ரயாஜாதீ³நாம் சைகப்ரதா⁴நாக்³நிஷ்டோமீயே பஶுயாகே³ ஶேஷத்வமித்யர்த²: ।

அதி⁴க்ருதாதி⁴காரித்வமிதி ।

அதி⁴க்ருதஸ்ய புருஷஸ்யாதி⁴காரோ யஸ்மிந் கோ³தோ³ஹநாதௌ³ ஸோ(அ)தி⁴க்ருதாதி⁴காரீ தத்த்வமித்யர்த²: ।

அதி⁴க்ருதாதி⁴காரித்வமுபபாத³யதி –

யதே²தி ।

சமஸேநாப: ப்ரணயேத்³கோ³தோ³ஹநேந பஶுகாமஸ்யேதி வாக்யம் । அப இதி த்³விதீயாப³ஹுவசநம் । சமஸேந சமஸாக்²யதா³ருபாத்ரவிஶேஷேண அப: ப்ரணயேத³பாம் ப்ரணயநம் குர்யாதி³த்யர்த²: । சமஸே அப்ப்ரணயநம் குர்யாதி³தி யாவத் । கௌ³: து³ஹ்யதே யஸ்மிந்பாத்ரே தத்³கோ³தோ³ஹநம் தேந பஶுகாமஸ்யாபாம் ப்ரணயநம் குர்யாதி³த்யர்த²: । பஶுகாமஶ்சேத்³யஜமாந: சமஸம் விஹாய கோ³தோ³ஹநே அப்ப்ரணயநம் குர்யாதி³தி பா⁴வ: । ததா² சாப்ப்ரணயநாஶ்ரிதேந கோ³தோ³ஹநேந பஶுலக்ஷணம் ப²லம் பா⁴வயேதி³தி வாக்யார்த²: ।

இமமேவார்த²ம் ஸங்க்³ரஹேணோபபாத³யதி –

அபாம் ப்ரணயநமிதி ।

ஜலபூரணமித்யர்த²: ।

கோ³தோ³ஹநஸ்யேதி ।

ஏதஸ்ய த³ர்ஶாத்³யதி⁴க்ருதாதி⁴காரித்வமித்யுத்தரேணாந்வய: । த³ர்ஶாதௌ³ ய: அதி⁴காரீ ஸ கோ³தோ³ஹநே அதி⁴காரீ தஸ்மாத்³த³ர்ஶாத்³யதி⁴க்ருதாதி⁴காரித்வம் கோ³தோ³ஹநஸ்யேதி பா⁴வ: ।

அதி⁴க்ருதாதி⁴காரித்வ ஏவோதா³ஹரணாந்தரமாஹ –

யதா² வேதி ।

த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் த³ர்ஶத்ரிகபௌர்ணமாஸத்ரிகாப்⁴யாமித்யர்த²: । த³ர்ஶாத்³யுத்தரகாலவிஹிதேந ஸோமயாகே³நேஷ்டம் பா⁴வயேதி³தி வாக்யார்த²: ।

ஏகப்ரயோக³வசநேதி ।

ப்ரயோகா³நுஷ்டா²நம் தஸ்ய வசநம் விதி⁴: ஸ ஏக இத்யர்த²: ।

ஶ்ருத்யாதி³பி⁴ரிதி ।

ஶ்ருத்யர்த²பாட²ஸ்தா²நமுக்²யப்ரவ்ருத்த்யாக்²யாநி க்ரமபோ³த⁴காநி ஷட் ப்ரமாணாநி தைரித்யர்த²: । ததா² ச ஹ்ருத³யாக்³ரே அவத்³யதீத்யத்ர அவதா³நம் குர்யாதி³தி பாட²க்ரமாநுஸாரேணாநுஷ்டா²நப்ரதிபாத³கைகவிதி⁴பரிக்³ருஹீதாநாமவதா³நாநாமக்³ரபத³ரூபஶ்ருத்யா பாட²க்ரமாநுஸாரேண ச க்ரமோ போ³த்⁴யதே । இஷ்ட்வா ஸோமேந யஜேதேத்யத்ர த³ர்ஶஸோமயாக³முக்த்வா ஶ்ருத்யா க்ரமோ போ³த்⁴யதே ப்ரயாஜாதீ³நாம் து பாட²க்ரமாநுஸாரேண ச க்ரமோ போ³த்⁴யதே யதா²யோக்³யமேவம் ஸர்வத்ர க்ரம ஊஹநீய இதி பா⁴வ: ।

ஶ்ருதிலிங்கா³தி³கமிதி ।

ஶ்ருதிலிங்க³வாக்யப்ரகரணஸ்தா²நஸமாக்²யாரூபாண்யங்க³த்வபோ³த⁴காநி ஷட் ப்ரமாணாநி ஜந்மாதி³ஸூத்ரே நிரூப்யந்தே ।

த⁴ர்மப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸயோரதி⁴க்ருதாதி⁴காரித்வே ப்ரமாணமஸ்தீதி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

அதி⁴க்ருதாதி⁴காரித்வமிதி ।

த⁴ர்மவிசாரோத்தரகாலே விஹிதஸ்ய ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்ய கர்மாதி⁴க்ருதபுருஷாதி⁴காரவத்த்வம் பா⁴தீத்யேககர்த்ருகத்வலாபா⁴த்க்ரமார்தோ²த²ஶப்³த³ இதி பா⁴வ: ।

நநு கத²மஶுத்³த⁴சித்தவிஷயத்வம் ஶப்³த³தஸ்த்வப்ரதீயமாநத்வாதி³த்யத ஆஹ –

ஏதது³க்தம் ப⁴வதீதி ।

ராகே³ண ஜ்ஞாயத இதி ।

ராகே³ண லிங்கே³நாநுமீயத இத்யர்த²: । தத்ராப்யஶுத்³தௌ⁴ வநீ ப⁴வேதி³தி । க்³ருஹஸ்தா²ஶ்ரமேபி சித்தஶுத்³த்⁴யபா⁴வே ஸதி வாநப்ரஸ்தா²ஶ்ரமம் குர்யாதி³த்யர்த²: । ததை²வ காலமாகலயேதி³தி ஏவப்ரகாரேண சதுர்த² ஆஶ்ரமே நிஷித்⁴யதே மரணபர்யந்தம் தஸ்மிந் வாநப்ரஸ்தா²ஶ்ரமே ஏவ ஸ்தா²தவ்யமிதி பா⁴வ: ।

தஸ்மாதி³தி ।

த்வயோதா³ஹ்ருதஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோரஶுத்³த⁴சித்தவிஷயத்வாதி³த்யர்த²: ।

அநயோரிதி ।

த⁴ர்மப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸயோரித்யர்த²: ।

த⁴ர்மப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸயோரிதி பா⁴ஷ்யஸ்யார்த²மாஹ –

மீமாம்ஸயோரிதி ।

நநு ஸ்வர்க³ப²லகஸ்ய பூர்வதந்த்ரஸ்ய கத²ம் மோக்ஷப²லகத்வமித்யாஶங்க்யாஹ –

வத³ந்தி ஹீதி ।

ஏகவேதா³ர்தே²தி ।

வேதா³ர்த²யோ: த⁴ர்மப்³ரஹ்மணோர்வேதா³ர்த²த்வேநைகீகரணம் க்ருத்வா ஜிஜ்ஞாஸ்யைகத்வம் போ³த்³த⁴வ்யம் ।

ஏகப²லகத்வாதே³ககர்த்ருத்வமுதா³ஹரதி –

ததா² சாக்³நேயாதீ³தி ।

ஆக்³நேயாக்³நீஷோமீயோபாம்ஶுயாஜா: பௌர்ணமாஸத்ரிகம் ஆக்³நேயயாக³ ஏக: ஐந்த்³ரோபாம்ஶுயாகௌ³ த்³வௌ மிலித்வா த³ர்ஶத்ரிகம் ததா² ச ஷட்³யாகா³ ப⁴வந்தீதி பா⁴வ: ।

ஏகஜிஜ்ஞாஸ்யகத்வாதே³ககர்த்ருகத்வமுதா³ஹரதி –

த்³வாத³ஶாத்⁴யாயாநாமிதி ।

க்ரமவதி³தி ।

யதா² ஆக்³நேயாதீ³நாம் பாட²க்ரமாநுஸாரேணாநுஷ்டா²நக்ரம: யதா² ச த்³வாத³ஶாத்⁴யாநாம் ஸங்க³த்யா ப்ரத²மாத்⁴யாயே த்³விதீயாத்⁴யாயாத்⁴யயநக்ரமஸ்தத்³வதி³த்யர்த²: ।

ஸௌர்யம் சரும் நிர்வபேத்³ப்³ரஹ்மவர்சஸகாம:, அர்யம்ணோ சரும் நிர்வபேத்ஸ்வர்க³காம:, ப்ராஜாபத்யம் சரும் நிர்வபேச்ச²தக்ருஷ்ணலமாயுஷ்காம இதி ஶ்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந ப²லபே⁴த³ம் க்ரமேணோபபாத³யந் ஏககர்த்ருகத்வாபா⁴வேந க்ரமவிவக்ஷாபா⁴வம் த்³ருட⁴யதி –

யதா² ஸௌர்யேதி ।

க்ருஷ்ணலோ நாம மாஷதுல்ய: ஸுவர்ணக²ண்ட³: ।

காமசிகித்ஸேதி ।

காமஶாஸ்த்ரே ஸ்த்ரீரூப: க்ரமஜிஜ்ஞாஸ்ய: காம்யத இதி காமோ விஷய இத்யர்த²: । சிகித்ஸாஶாஸ்த்ரே ஶரீரம் ஜிஜ்ஞாஸ்யமிதி ப²லபே⁴தா³ந்நைககர்த்ருகத்வமதோ ந க்ரமாபேக்ஷேதி பா⁴வ: ।

தத்ரேதி ।

ப²லபே⁴த³ஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴த³யோர்மத்⁴ய இத்யர்த²: ।

தத்³விருத்³த⁴மிதி ।

கர்மப²லவிருத்³த⁴மித்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஞ்சேதி ।

யதா² ஶுக்திஜ்ஞாநம் ஸ்வகார்யபூ⁴தாயாம் ஶுக்த்யதி⁴ஷ்டா²நசைதந்யவிஷயகாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ஸ்வவ்யதிரிக்தம் ஸாத⁴நாந்தரம் நாபேக்ஷதே ததா² ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபி ஸ்வவ்யதிரிக்தம் ஸாத⁴நாந்தரம் ஸ்வகார்யபூ⁴தாயாம் ப்³ரஹ்மசைதந்யவிஷயகாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ நாபேக்ஷத இதி பா⁴வ: ।

ந ஸமுச்சய இதி ।

ஸமுச்சயாஸம்ப⁴வேநைககர்த்ருத்வம் நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

க்ருதிஸாத்⁴யத்வாதி³தி ।

த⁴ர்மஸ்ய க்ருதிஸாத்⁴யத்வாத்க்ருதிஜநகத⁴ர்மஜ்ஞாநகாலே த⁴ர்மஸ்யாஸத்த்வமித்யர்த²: । நந்வநுஷ்டா²நம் விநா த⁴ர்மோத்பத்த்யபா⁴வே த⁴ர்மஜ்ஞாநம் கத²மிதி சேந்ந । அதீதாநாக³தக⁴டவிஜ்ஞாநவத்தத்³த⁴ர்மஶ்ரவணேந தஜ்ஜ்ஞாநஸ்யாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴தே³ ஹேத்வந்தரபரத்வேநோத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

மாநதோபீதி ।

ப்ரமேயயோர்த⁴ர்மப்³ரஹ்மணோ: ப்ரமாணபே⁴தா³த³பி பே⁴த³மாஹேத்யர்த²: ।

அத்ர த⁴ர்மே ப்³ரஹ்மணி ச அஜ்ஞாதத்வம் ஸமாநமித்யபே⁴ப்ரேத்யாஹ –

அஜ்ஞாதஜ்ஞாபகமிதி ।

போ³த⁴கத்வமிதி ।

சோத³நாநிஷ்ட²ம் ஶாப்³த³போ³த⁴ஜநகத்வமித்யர்த²: । ததா² ச சோத³நாஜந்யஶாப்³த³போ³த⁴வைலக்ஷண்யாத் போ³த⁴கத்வவைலக்ஷண்யம் ததோ ப்ரமாணவைலக்ஷண்யமிதி பா⁴வ: ।

ஸ்வவிஷய இதி – பா⁴ஷ்யப்ரதீகமாதா³ய மதபே⁴தே³ந விஷயபே⁴த³மாஹ –

ஸ்வவிஷயே த⁴ர்ம இதி ।

ஸ்வஶப்³தே³ந வாக்யமுச்யதே । யாகா³தௌ³ வாக்யேந புருஷ: ப்ரவர்த்யதே தஸ்மாத்³வாக்யஜந்யப்ரவ்ருத்திவிஷயத்வமேவ வாக்யவிஷயத்வமித்யர்த²: ।

புருஷமிதி ।

புருஷம் ப்ரவர்தயதே³வ புருஷமவபோ³த⁴யதீத்யந்வய: ।

போ³த⁴யத்யேவேத்யேவகாரவ்யாவர்த்யமாஹ –

ந ப்ரவர்தயதீதி ।

புருஷமித்யநுஷங்க³: ।

நநு ப்³ரஹ்மபா³க்யம் குத: புருஷம் ந ப்ரவர்தயதீத்யாஶங்க்யாஹ –

விஷயாபா⁴வாதி³தி ।

புருஷப்ரவ்ருத்திவிஷயாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । யதா² த⁴ர்மசோத³நாஸ்த²லே புருஷப்ரவ்ருத்தே: ஸாத்⁴யயாகா³தி³ரூபோ விஷயோ வித்³யதே தத்³வத³த்ர ந கஶ்சித்³விஷயோ(அ)ஸ்தி ப்³ரஹ்மணஸ்து ஸித்³த⁴ஸ்ய புருஷப்ரவ்ருத்த்யஸாத்⁴யத்வேநாவிஷயத்வாதி³தி பா⁴வ: । ஜ்யோதிஷ்டோமவாக்யஸ்ய த்வயா கர்ம கர்தவ்யம் இதி கர்மப்ரவ்ருத்திஜநகத்வேநைவ புருஷம் ப்ரதி கர்மபோ³த⁴கத்வம் ப்³ரஹ்மவாக்யஸ்ய து த்வம் ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்ந இதி ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வபோ³த⁴கத்வமேவ, ததா² சாக²ண்டா³ர்த²ப்³ரஹ்மவிஷயகாத்ப்ரவ்ருத்த்யஜநகாச்சா²ப்³த³போ³தா⁴த்கர்மவிஶேஷ்யகபுருஷகர்தவ்யத்வப்ரகாரகஶாப்³த³போ³த⁴ஸ்ய ப்ரவ்ருத்திஜநகஸ்ய விலக்ஷணத்வேந சோத³நாரூபப்ரமாணே போ³த⁴கத்வவைலக்ஷண்யமஸ்தீதி ஸமுதா³யார்த²: ।

நந்வேதாவதா ப்ரவர்தகத்வேந போ³த⁴கத்வம் த⁴ர்மவாக்யஸ்யோக்தம் தச்ச ப்³ரஹ்மவாக்யஸ்யாப்யஸ்த்யேவ ப்³ரஹ்மவாக்யேந ஜ்ஞாநே புருஷ: ப்ரவர்த்யத இதி ப்ரஸித்³த்⁴யா ஜ்ஞாநரூபே விஷயே புருஷப்ரவர்தகத்வேநைவ தஸ்ய ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வாதி³தி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

அர்தா²நுஸாராத் வ்யுத்க்ரமேண பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

ப்³ரஹ்மசோத³நயேதி ।

ஸ்வஜந்யஜ்ஞாந இதி ।

அவபோ³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மவாக்யஜந்யத்வாத்³ப்³ரஹ்மவாக்யம் ஸ்வஜந்யஜ்ஞாநே ஸ்வயம் ப்ரமாணமேவ ந ப்ரவர்தகமித்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹேத்யர்த²: ।

மாநாதே³வேதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந ப்ரமேயாதி³கம் க்³ராஹ்யம் ।

வாக்யார்த²ஜ்ஞாந இதி ।

ப்³ரஹ்மாத்மைக்யஜ்ஞாந இத்யர்த²: । ப்ரமாணப்ரமேயயோ: ஸத்த்வே ஜ்ஞாநம் ஸ்வயமேவோத்பத்³யதே தத்ர ந ப்ரவ்ருத்திர்ஹேதுரந்யதா² து³ர்க³ந்தா⁴தி³ஜ்ஞாநம் ந ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

ப்ரவ்ருத்திஜநகத்வாஜநகத்வவைலக்ஷண்யாச்சா²ப்³த³போ³த⁴வைலக்ஷண்யம் வக்தவ்யம் ஶாப்³த³போ³த⁴வைலக்ஷண்யாத்³போ³த⁴கத்வவைலக்ஷண்யேந ஶப்³த³ப்ரமாணவைலக்ஷண்யஸ்ய ஸத்த்வாத்ப்ரமேயஜிஜ்ஞாஸ்யவைலக்ஷண்யம் ச வக்தவ்யம் , தஸ்மாத் ஜிஜ்ஞாஸ்யபே⁴தா³ந்நைககர்த்ருகத்வம் தந்த்ரத்³வயஸ்ய தத: க்ரமாபேக்ஷாபா⁴வேந க்ரமவிவக்ஷாயா அபா⁴வாந்நாநந்தர்யோக்தித்³வாரா க்ரமார்தோ²(அ)த²ஶப்³த³ இத்யேதமர்த²ம் ஹ்ருதி³ நிதா⁴ய ஸங்க்³ரஹேண பா⁴ஷ்யார்த²ம் பரிஷ்கரோதி –

ததா² சேதி ।

உதா³ஸீநத்வம் ப்ரவர்தகபி⁴ந்நத்வம் ।

ஸ்வயமவாந்தரப்ரக்ருதமுபஸம்ஹ்ருத்ய பரமப்ரக்ருதோபஸம்ஹாரார்த²கபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

ஏவமிதி ।

உக்தரீத்யேத்யர்த²: ।

தச்ச²ப்³தா³ர்த²கத²நத்³வாரா உக்தரீதிமேவாஹ –

அத²ஶப்³த³ஸ்யேதி ।

கிமபீத்யம்ஶஸ்யார்த²மாஹ –

புஷ்கலகாரணமிதி ।

ஏவம் ஸமுச்சயவாதி³நா யது³க்தம் தத்ஸர்வம் யஸ்மாத் க²ண்டி³தம் தஸ்மாத³த²ஶப்³த³ஸ்யார்தா²ந்தரத்வாஸம்ப⁴வாத்ஸூத்ரே யத³நந்தரம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா உபதி³ஶ்யதே தத்புஷ்கலகாரணமாநந்தர்யாவதி⁴பூ⁴தம் வக்தவ்யமித்யாஹேத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே –

அவபோ³த⁴ஸ்ய சோத³நா(அ)ஜந்யத்வாதி³தி ।

அஜந்யத்வாதி³தி ச்சே²த³: । தஸ்மாத்கிமபி வக்தவ்யமிதி । யத³நந்தரம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா உபதி³ஶ்யதே தத்புஷ்கலகாரணம் வக்தவ்யமிதி தச்ச²ப்³தா³த்⁴யாஹாரேண பா⁴ஷ்யம் யோஜநீயம் ।

அமுத்ரேதி ।

பரலோகேபீத்யர்த²: ।

ஜ்ஞாதும் சேதி ।

அபரோக்ஷீகர்தும் சேத்யர்த²: ।

தஸ்மாத³த²ஶப்³தே³நேதி |

தஸ்மாத³ந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸ்ய ஹேதுத்வாதி³த்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே –

புரஸ்தாதே³வோக்தமிதி ।

பூர்வஸ்மிந்ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரந்த² ஏவோபபாதி³தமிதி பா⁴வ: ।

நநு விவேகாதி³ஸத்த்வே விசார: தத்³த்³வாரா ஸாக்ஷாத்காரஶ்சேத்யந்வயஸத்த்வேபி விவேகாத்³யபா⁴வே ப்³ரஹ்மவிசாராத்³யபா⁴வ இதி ந வ்யதிரேக: கத²ஞ்சித்குதூஹலதயா ப³ஹுஶ்ருதத்வபு³த்³த்⁴யா வா தை³வவஶாத்³வா விவேகாதி³ரஹிதஸ்ய ப்³ரஹ்மவிசாரப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

கத²ஞ்சித்குதூஹலதயேதி ।

விவேகாத்³யபா⁴வே ப²லபர்யந்தஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴கஸாஹித்யவிசாரஸத்த்வேபி தத்³ரஹிதவிசாராபா⁴வோ வித்³யத இதி வ்யதிரேகஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴வ: ।

ஸுக்ருதமிதி ।

புண்யகர்மப²லமித்யர்த²: । ப்ரலயபர்யந்தமவஸ்தா²நாச்சிரகாலாவஸ்தா²யித்வமேவ அக்ஷய்யத்வமிதி ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴ப்ராய: பூர்வபக்ஷ்யபி⁴ப்ராயஸ்து நித்யத்வமிதி பே⁴த³: ।

பே⁴தா³தி³தி ।

ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத்³பே⁴த³ஸத்த்வாதி³த்யர்த²: । நாஹமீஶ்வர இதி ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸித்³த⁴பே⁴தே³நாபே⁴த³ஸ்ய பா³தி⁴தத்வாஜ்ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வமயுக்தமிதி பா⁴வ: ।

தஸ்யேதி ।

யதா² லோஷ்ட²ஸ்யாகிஞ்சித்கரத்வேந ஸுக²ப்ராப்திது³:க²நிவ்ருத்த்யந்யதரரூபத்வாயோக³ஸ்ததா² ஸ்வரூபாவஸ்தா²நரூபமோக்ஷஸ்ய அகிஞ்சித்கரத்வேந ஸுக²து³:கா²பா⁴வாந்யதரரூபபுருஷார்த²த்வாயோகா³ச்சேத்யர்த²: ।

அநுவாதே³ பீ³ஜமாஹ –

அத²ஶப்³தே³நேதி ।

அத²ஶப்³தே³ந யது³க்தமித்யந்வய: ।

அர்தா²தி³தி ।

அந்வயவ்யதிரேகப³லாதா³ர்தி²கார்த²தயேத்யர்த²: ।

ஆர்தி²கஹேதுத்வஸ்யேதி ।

ஸாத⁴நசதுஷ்டயநிஷ்ட²ஸ்யார்த²ஸித்³த⁴ஹேதுத்வஸ்யேத்யர்த²: ।

அநுவாத³ஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ –

ஆக்ஷேபேதி ।

நநு ப⁴வத்வத:ஶப்³த³ ஆக்ஷேபநிராஸாயாநுவாத³கஸ்ததா²பி கத²ம் நிராஸ இத்யாஶங்க்ய நிராஸப்ரதிபாத³கத்வேநோத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

உக்தமிதி ।

விவேகாதி³கமித்யர்த²: ।

ஶ்ருத்யர்த²ஸ்ய கர்மப²லாநித்யத்வஸ்ய த்³ருடீ⁴கரணாய வ்யாப்தித்³வயஸஹகாரித்வம் ஶ்ருதேர்த³ர்ஶயதி –

யத³ல்பமிதி ।

அல்பம் மத்⁴யமபரிமாணவதி³த்யர்த²: । மர்த்யம் த்⁴வம்ஸப்ரதியோகீ³த்யர்த²: । க்ருதகம் கார்யமித்யர்த²: ।

ந்யாயவதீதி ।

ஸ்வோக்தார்த²ப்ரதிபாத³கவ்யாப்திமதி³த்யர்த²: । ’தத்³யதே²ஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயத’ இத்யாதி³ஶ்ருதே: பாபஸஹக்ருதத்வாத்ப்ராப³ல்யமக்ஷய்யத்வஶ்ருதேஸ்து கர்மப²லநித்யத்வபோ³த⁴கத்வே தத³பா⁴வாத்³தௌ³ர்ப³ல்யம் தஸ்மாத்தத்³யதே²ஹேத்யாதி³ஶ்ருதிரக்ஷய்யத்வஶ்ருதேர்பா³தி⁴கேதி பா⁴வ: ।

பா⁴ஷ்யஸ்தா²தி³ஶப்³தா³ர்த²ம் ஶ்ருத்யந்தரம் ப்ரமாணயதி –

அதோ(அ)ந்யதி³தி ।

ப்³ரஹ்மண: வ்யதிரிக்தம் ஸர்வம் மித்²யாபூ⁴தமித்யர்த²: ।

மோக்ஷஸ்ய புருஷார்த²த்வம் ஸ்போ²ரயதி –

யதே²தி ।

நநு மோக்ஷஸ்ய ஸுக²து³:கா²பா⁴வாந்யதரரூபத்வேப்யபுருஷார்த²த்வமேவ ஸ்யாத் வ்ருத்திவேத்³யத்வாபா⁴வேநாஜ்ஞாதத்வாஜ்ஜ்ஞாதோ ஹி புருஷார்த² இத்யுச்யத இத்யாஶங்க்யாஹ –

அபாரம் ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிரிதி ।

வ்ருத்திவேத்³யத்வாபா⁴வேபி ப்³ரஹ்மண: ஸ்வப்ரகாஶத்வேநாநந்தா³நுப⁴வாந்மோக்ஷ: புருஷார்த² ஏவ ஸ்வப்ரகாஶத்வேந தஸ்ய ஜ்ஞாதத்வாத்தஸ்மாந்முமுக்ஷா ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

பே⁴தா³த்³ப்³ரஹ்மத்வம் ஜீவஸ்யாயுக்தமிதி யது³க்தம் தத்³தூ³ஷயதி –

ஜீவத்வாதே³ரிதி ।

உக்த ஏவேதி ।

உபோத்³கா⁴தக்³ரந்த² இதி ஶேஷ: । நாஹமீஶ்வர இதி ப்ரதீதேரஹமம்ஶே விஶிஷ்டவிஷயகத்வேந தயா விஶிஷ்டஸ்யைவ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் நிஷித்⁴யதே ந ஶோதி⁴தஸ்ய ஜீவஸ்ய ததா² ச ஜீவத்வம் கல்பிதம் தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மத்வமேவ வாஸ்தவம் தஸ்யேதி பா⁴வ: ।

மஹாப்ரகரணோபஸம்ஹாரார்த²கமுத்தரபா⁴ஷ்யமித்யபி⁴ப்ரேத்ய தச்ச²ப்³தா³ர்த²கத²நத்³வாரா தத்³பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

ஏவமிதி ।

அதா²த:ஶப்³தா³ப்⁴யாம் ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸ்ய ஹேதுத்வஸமர்த²நத்³வாரா தத்³வதோ(அ)தி⁴காரிண: ஸமர்தி²த்வாச்சா²ஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயமித்யாஹேத்யர்த²: ।

ஸூத்ரவாக்யபூரணார்த²மிதி ।

ஸூத்ரவாக்யபூரணார்த²ம் யத³த்⁴யாஹ்ருதம் கர்தவ்யபத³ம் தஸ்யாந்வயார்த²மித்யந்வய: ।

கர்மஜ்ஞாநார்த²மிதி ।

கர்மகாரகஜ்ஞாநார்த²மித்யர்த²: । ஏவமுத்தரத்ர விஜ்ஞேயம் ।

கர்மண ஏவேதி ।

கர்மத்வம் நாம விஷயத்வம் , இச்சா²யா: விஷயஸ்யைவ ப்ரயோஜநத்வாதி³த்யர்த²: । யதா² ஸ்வர்க³ஸ்யேச்சே²த்யுக்தே ஸ்வர்க³விஷயிணீ இச்சே²தி போ³தா⁴த்ஸ்வர்க³ஸ்யேச்சா²கர்மத்வம் தத்ப²லத்வம் ச ஸம்ப⁴வதி, ததா² ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸேத்யுக்தே ப்³ரஹ்மவிஷயிணீ ஜிஜ்ஞாஸேதி போ³தா⁴த்³ப்³ரஹ்மண: ஜ்ஞாநத்³வாரேணேச்சா²கர்மத்வம் தத்ப²லத்வம் ச ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

ஸா ஹி தஸ்யேதி ।

ஸா ஹி தஸ்ய ஜ்ஞாதுமிச்சே²தி ஶாப³ரபா⁴ஷ்யவாக்யம் । தஸ்யார்த²: । ஸா த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா । தஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய ஜ்ஞாதுமிச்சே²தி । இச்சா²ப்ராதா⁴ந்யே தாவதி³ச்சா²யா: கர்மப²லயோரைக்யாத்கர்மணஶ்ச ப்ரத²மாபேக்ஷிதத்வேந ப்ராதா⁴ந்யாத்கர்மணி ஷஷ்டீ²ஸமாஸ: ஸ்யாத்³விசாரப்ராதா⁴ந்யே து கர்மப²லயோர்பே⁴தா³த்ப்ரயோஜநவிவக்ஷயா சதுர்தீ²ஸமாஸ: ஸ்யாதி³த்யேவம் முக்²யார்தே²ச்சா²பி⁴ப்ராயேண விசாரலக்ஷணாபி⁴ப்ராயேண ச ஸமாஸத்³வயமுபபத்³யத இதி ஸமுதா³யக்³ரந்தா²ர்த²: ।

அது⁴நேதி ।

ப்³ரஹ்மபத³ஸ்யார்த²நிர்தே³ஶாவஸரே ப்ராப்தே ஸூத்ரகார ஏவ நிர்தே³ஶ்யதீதிப்³ரஹ்மபதா³ர்த²மாஹேத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரமித்யத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ப்³ராஹ்மணஜாதிருச்யதே ।

பா⁴ஷ்யஸ்தா²தி³ஶப்³தா³ர்த²ம் த³ர்ஶயதி –

இத³ம் ப்³ரஹ்மேதி ।

அத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ஜீவ உச்யதே ஏவம் க்ரமேண உத்தரத்ர யோஜநீயம் ।

ஜக³த்காரணத்வேதி ।

ஜாத்யாதௌ³ ஜக³த்காரணத்வாஸம்ப⁴வேந பூர்வோத்தரவிரோதா⁴த்³ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ந ஜாத்யாத்³யர்த²கத்வமிதி பரிஹாரார்த²: ।

வ்ருத்த்யந்தர இதி ।

ப்ராசீநவ்யாக்²யாந இத்யர்த²: ।

ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யமிதி ।

ஸம்ப³ந்த⁴த்வவிஶஷ்ட: ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: । ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரமிதி யாவத் ।

ஜிஜ்ஞாஸ்யாபேக்ஷத்வாதி³த்யாதி³ஹேதுபா⁴ஷ்யம் விவ்ருணோதி –

ஜிஜ்ஞாஸேத்யத்ரேதி ।

ஸந்வாச்யாயா: ஸந்ப்ரத்யயஸ்ய வாச்யார்த²பூ⁴தாயா இத்யர்த²: ।

கர்மேதி ।

கர்மத்வம் விஷயத்வம் ।

ஸகர்மகக்ரியாயா இதி ।

ஸகர்மகேச்சா²யா இத்யர்த²: ।

விஷயஜ்ஞாநேதி ।

விஷயஸ்ய ஜ்ஞாநமிதி விக்³ரஹ: । ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா நாம ப்³ரஹ்மவிஷகம் யஜ்ஜ்ஞாநம் தத்³விஷயகேச்சா² ததா² ச ஸகர்மகக்ரியாரூபாயா: பரம்பரயா ப்³ரஹ்மவிஷயகஜிஜ்ஞாஸாயா: ப்ரத²மம் ஜிஜ்ஞாஸ்யப்³ரஹ்மரூபகர்மாபேக்ஷத்வாத்கர்மணி ஷஷ்ட்²யேவ பரிக்³ராஹ்யா ந ஶேஷஷஷ்டீ²தி பா⁴வ: ।

ப்ரத²மம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஜிஜ்ஞாஸா கிமர்தா² ப்³ரஹ்மப்ரமாணஜிஜ்ஞாஸா தல்லக்ஷணஜிஜ்ஞாஸா வா ஸ்யாத்ததா² ஸதி லக்ஷணப்ரமாணாதே³ரேவ கர்மத்வம் ஸ்யாத்³ப்³ரஹ்மணஸ்து ஸம்ப³ந்தி⁴த்வமாத்ரம் ததா² ச ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தி⁴நீ ப்ரமாணாதி³கர்மிகா ஜிஜ்ஞாஸேதி ப்³ரஹ்மாம்ஶே ஶேஷஷஷ்டீ²ம் ஸாத⁴யிதும் ஶங்கதே –

நநு ப்ரமாணாதி³கமிதி ।

அந்யதே³வ ப்³ரஹ்மணோந்யதே³வேத்யர்த²: । தத்கர்மாஸ்து ஜிஜ்ஞாஸாகர்மாஸ்த்வித்யர்த²: । ஶேஷிதயா ப்ரதா⁴நதயேத்யர்த²: ।

ஶ்ருதம் கர்மேதி ।

ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸேதி ஶப்³தா³த³விலம்பே³ந ப்ரதீயமாநம் ப்³ரஹ்மண: கர்மத்வம் த்யக்த்வா ஶப்³தா³த³ப்ரதீயமாநம் தாத்பர்யாத்³விலம்பே³ந ப்ரதீயமாநம் ப்ரமாணாதீ³நாம் கர்மத்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸம்ப³ந்தி⁴த்வமாத்ரம் ச கல்பயந் ஶேஷவாதீ³ கரஸ்த²ம் பிண்ட³முத்ஸ்ருஜ்ய கரம் லேடீ⁴தி ந்யாயமநுஸரதி, ததா² ச ஶேஷஷஷ்டீ²பரிக்³ரஹே ப்³ரஹ்மண: ப்ரதீதகர்மத்வாலாப⁴ ஏவ தோ³ஷ இதி பா⁴வ: ।

கூ³டா⁴பி⁴ஸந்தி⁴ரிதி ।

ப்³ரஹ்மாஶ்ரிதாஶேஷவிசாரப்ரதிஜ்ஞாரூபப²லே கூ³டா⁴பி⁴ஸந்தி⁴ரித்யர்த²: । ஸம்ப³ந்தி⁴ஸாமாந்யே ப்ரோக்தே தத்ஸாமர்த்²யாத்காரகஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷஶ்சார்த²தோவக³ம்யத இத்யேதாவதா ஷஷ்டீ² ஶேஷ இத்யுக்தம் நார்தா²த³பி காரகஸம்ப³ந்தா⁴ப்ரதிபா⁴ஸ இத்யுக்தமிதி ஶேஷவாதி³நோ மதம் , ததா² ச ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தி⁴ஜிஜ்ஞாஸேதி போ³தே⁴ந ப்³ரஹ்மகர்மகஜிஜ்ஞாஸாப்யர்தா²த³வக³ம்யதே தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண: கர்மத்வலாப⁴ இதி ஶேஷவாதீ³ ஶங்கத இதி பா⁴வ: । ’ஶேஷஷஷ்டீ²பரிக்³ரஹேபீதி’ பா⁴ஷ்யேண அஶேஷவிசாரப்ரதிஜ்ஞாரூபப²லலாபா⁴யைவ ஶேஷஷஷ்டீ²ம் பரிக்³ருஹ்யார்தி²ககர்மத்வஸ்வீகாராத்தஸ்ய ஶேஷவாதி³ந: ப்ரயாஸ: ஸார்த²க: ஏவ ததா² ச ’வ்யர்த²: ப்ரயாஸ: ஸ்யாதி³’த்யாத்³யுத்தரபா⁴ஷ்யவிரோத⁴ஸ்தத்பரிஹாராயேத³ம் பா⁴ஷ்யம் கூ³டா⁴பி⁴ஸந்தி⁴நா ஶங்கத இதி வ்யாக்²யாதமிதி மந்தவ்யம் ।

ஷஷ்டீ²தி ।

ஷஷ்டீ² ஶேஷ இதி வ்யாகரணஸூத்ரேண ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரே ஷஷ்டீ²விதா⁴நாதி³த்யர்த²: ।

கர்மத்வே பர்யவஸ்யதீதி ।

விஷயத்வே பர்யவஸ்யதீத்யர்த²: । விஷயவிஷயிபா⁴வஸம்ப³ந்தே⁴ பர்யவஸ்யதீதி பா⁴வ: । யத்³யபி ’ஷஷ்டீ² ஶேஷ’ இதி ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரே ஷஷ்டீ² விஹிதா ததா²பி வ்யவஹாரோ விஶேஷமாலம்ப³தே ப³ஹவஶ்ச விஶேஷஸம்ப³ந்தா⁴: தத்ராந்யதமோ விஶேஷஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரதிபத்தவ்ய: அந்யதா² வ்யவஹாராநுபபத்தே:, தஸ்மாத்ஸ ச ஸம்ப³ந்த⁴: க இதி விஶேஷஜிஜ்ஞாஸாயாம் ஸகர்மகேச்சா²ஸந்நிதா⁴நாத்கர்மத்வமேவ விஶேஷஸம்ப³ந்தோ⁴ ப⁴வதி ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸாகர்மத்வம் ஶேஷஷஷ்டீ²பக்ஷே து ந விருத்⁴யத இதி ஸமுதா³யார்த²: ।

அஜாநந்நிவேதி ।

தாத்பர்யம் ஜ்ஞாத்வாபி வாதி³நா தாத்பர்யஸ்பு²டீகரணாநந்தரமேவ தத்³வக்தவ்யமித்யது⁴நா அநுரூபோத்தரமாஹேத்யர்த²: ।

யத்³யபி ப்³ரஹ்மண: கர்மத்வாலாப⁴ இதி தூ³ஷணமார்தி²ககர்மத்வோக்த்யா பரிஹ்ருதம் ததா²பீச்சா²யா: ப்ரத²மாபேக்ஷிதகர்மகத்வேந ப்³ரஹ்மண: ப்ரத²மம் ப்ரதீதகர்மத்வாலாப⁴தோ³ஷோ து³ர்வார இதி பா⁴ஷ்யாபி⁴ப்ராயம் ஸ்பு²டீகுர்வந் ஏவமபீத்யஸ்யார்த²மாஹ –

கர்மலாபே⁴பீதி ।

ப்³ரஹ்மண: கர்மத்வலாபே⁴(அ)பீத்யர்த²: ।

ப்ரதீகமாதா³ய ப்ரத்யக்ஷபத³ஸ்யார்த²மாஹ –

ப்ரத்யக்ஷமித்யாதி³நா விஹிதமித்யந்தேந ।

க்ருதி க்ருத³ந்தஸ்ய யோகே³ ஸதி கர்த்ருகர்மணோ: கர்த்ரர்தே² கர்மார்தே² ச ஷஷ்டீ² ஸ்யாதி³தி வ்யாகரணஸூத்ரஸ்யார்த²: । ஆப³ந்தத்வேநேதி ச்சே²த³: । ஆகாரப்ரத்யயாந்தத்வேநேத்யர்த²: ।

க்ருத³ந்தஸ்யேதி ।

க்ருத்ப்ரத்யயாந்தஸ்யேத்யர்த²: । ஜிஜ்ஞாஸேத்யத்ர ஸந்ப்ரத்யய: அ இதி ஸம்ஜ்ஞிக: ப்ரத்யய: அகாரப்ரத்யய இதி யாவத் । உப்ரத்யயஶ்சேதி ப்ரத்யயா: ஸந்தி ததா² ச த்ரயாணாம் ப்ரத்யயாணாம் மத்⁴யே ய: அப்ரத்யயஸ்தத³ந்தத்வேந க்ருத³ந்தத்வம் ஜிஜ்ஞாஸாபத³ஸ்யேதி பா⁴வ: ।

விஹிதமிதி ।

ஸத்ரேண விஹிதமிதி பூர்வேணாந்வய: । ததா² ச ஶப்³தா³த³விலம்பே³ந ப்ரதீயமாநம் ப்ரத்யக்ஷமிதி நிஷ்க்ருஷ்டோ(அ)ர்த²: ।

அஶாப்³த³மிதி ।

விலம்பே³ந தாத்பர்யாத்ப்ரதீயமாநமித்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மண: கர்மத்வே தாத்பர்யேண ஸாதி⁴தேபி ஏவம் கல்பயதஸ்தவ ப்ரயாஸோ வ்யர்த² ஏவேதி பா⁴வ: ।

பா⁴ஷ்யே -

கர்மத்வம் ந விருத்⁴யத இதி ।

கர்மத்வாலாப⁴தோ³ஷோ நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யஸ்யேதி ।

விஶேஷநிஷ்ட²த்வம் விஶேஷஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴கத்வம் ஸாமாந்யஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய விஶேஷஸம்ப³ந்தே⁴ பர்யவஸந்நத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஸாமாந்யத்³வாரேணேதி ।

ஸாமாந்யஸம்ப³ந்த⁴த்³வாரேணேத்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே –

லக்ஷணப்ரமாணேதி ।

லக்ஷணம் ச ப்ரமாணம் ச யுக்தயஶ்ச ஜ்ஞாநஸாத⁴நாநி ச ப²லம் சேதி விக்³ரஹ: ।

ப்³ரஹ்மகர்மக ஏவேதி ।

ஏவகாரேண ப்ரமாணாதி³கர்மகவிசாரோ வ்யாவர்த்யதே ।

விசாரப்ரதிஜ்ஞாநமிதி ।

விசாரஸ்ய ப்ரதிஜ்ஞாநம் ப்ரதிஜ்ஞேத்யர்த²: ।

யஸ்யேதி ।

மத்ப்ரயாஸஸ்யேத்யர்த²: ।

அப்ரதா⁴நப்ரமாணாதி³விசாராந் ஶப்³தே³நோபாதா³ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்³ரஹ்மவிசாரஸ்யாக்ஷேபகல்பநாத்³வாரம் முக²த: ப்ரதா⁴நவிசாரமேவோபாதா³யா(அ)ப்ரதா⁴நவிசாராணாமாக்ஷேபகல்பநமிதி ஶேஷஷஷ்டீ²பரிக்³ரஹோ ந யுக்த இத்யாஶயம் ஸ்பு²டீகுர்வந்நுத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

த்வத்ப்ரயாஸஸ்யேதி ।

ஸ த்³ருஷ்டாந்தமாஹேதி ।

ஸத்³ருஷ்டாந்தம் விவ்ருணோதீத்யர்த²: ।

தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வேதீதி ।

’யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநீ’த்யாதி³ஶ்ருதிக³ததத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வேதி அர்த²: । மூலம் விஷயவாக்யத்வேநாபி⁴மதமித்யர்த²: । ததி³தி த்³விதீயயா ப்³ரஹ்மண: கர்மத்வப்ரதிபாத³நத்³வாரா ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ விசார: ஶ்ருத்யா ப்ரதிஜ்ஞாதோ ப⁴வதி ததா² ஏகார்த²த்வலாபா⁴ய ஸூத்ரேணாபி கர்மத்வப்ரதிபாத³நத்³வாரைவ ப்ரதா⁴நப்³ரஹ்மணோ விசார: ப்ரதிஜ்ஞாதவ்ய இத்யவஶ்யம் வக்தவ்யமிதி பா⁴வ: ।

பா⁴ஷ்யே -

தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ தத்³ப்³ரஹ்மேதீதி ।

ஸ்வப்ரவிஷ்ட’தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வதத்³ப்³ரஹ்மே’த்யநேந வாக்யேநேத்யர்த²: ।

ப்ரத்யக்ஷமேவேதி ।

ஶாப்³த³மேவேத்யர்த²: । யத: ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாது³த்பத்த்யாதி³கம் ப⁴வதி தத்³ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வேதி ஶ்ருதய: ஶப்³த³த: ப்³ரஹ்மண: கர்மத்வம் த³ர்ஶயந்தீதி பா⁴வ: । இச்சா²யா: கர்மேதி பூர்வேணாந்வய: ।

வ்யாக்²யாநே –

ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் த்விதி ।

ஹேதுபூ⁴தஸ்ய மூலஸ்ய ஸித்³த⁴ஸ்வரூபத்வாத் ஸாத்⁴யஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் கத²ம் மூலமிதி பா⁴வ: ।

ஆவரணேதி ।

ஆவரணநிவ்ருத்திரூபம் நவஶராவம் ஜலேநாபி⁴வ்யக்தக³ந்த⁴வத³ந்த:கரணே தத்³வ்ருத்த்யா அபி⁴வ்யக்தஸ்பு²ரணரூபம் ச ப்³ரஹ்மஸ்வரூபபூ⁴தம் யச்சைதந்யம் ததே³வாவக³திரித்யர்த²: । ஆவரணநிவ்ருத்திரூபத்வமபி⁴வ்யக்தேர்வா விஶேஷணம் அபா⁴வஸ்யாதி⁴கரணஸ்வரூபத்வாந்நிவ்ருத்திரூபத்வமதி⁴ஷ்டா²நஸ்ய அத²வா ஆவரணவத்தந்நிவ்ருத்தே: கல்பிதத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நமேவ ஸ்வரூபமிதி பா⁴வ: । அபி⁴வ்யக்திமச்சைதந்யமிதி மதுப: ப்ரயோகா³ந்நித்யாபி⁴வ்யக்திவிலக்ஷணா அபரோக்ஷஜ்ஞாநக³ம்யா ஹி கல்பிதாபி⁴வ்யக்திரஸ்தீதி ஸித்³த⁴ம் ।

க³மநஸ்ய க்³ராம: கர்மேதி ।

க்³ராமம் க³ச்ச²தீத்யத்ர க்³ராமஸ்ய கர்மத்வம் நாம க்ரியாஜந்யப²லஶாலித்வம் ததா² ஹி க³மநரூபா யா க்ரியா தஜ்ஜந்யம் ப²லம் க்³ராமபுருஷஸம்யோக³ஸ்ததா³ஶ்ரயத்வம் க்³ராமோ(அ)ஸ்தீதி லக்ஷணஸமந்வய இதி தி³க் ।

தத்ப்ராப்திரிதி ।

க்³ராமஸம்யோக³ இத்யர்த²: ।

அவக³தேரிதி ।

அபி⁴வ்யக்திமச்சைதந்யரூபாவக³தேரித்யர்த²: । வ்ருத்திஜ்ஞாநரூபா ப்³ரஹ்மாவக³தி: அஜ்ஞாநநிவர்தகதயா புருஷாபி⁴லாஷித்வாத் புருஷார்த² இதி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

பீ³ஜமவித்³யேதி ।

ஸம்ஸாரபீ³ஜபூ⁴தா யா அவித்³யா அநாத்³யவித்³யா ஸைவாதி³ர்யஸ்யாநர்த²ஸ்யேதி விக்³ரஹ: வ்ருத்திஜ்ஞாநேநாஜ்ஞாநஸஹிதாநர்த²நிவ்ருத்தித்³வாரா சைதந்யமபி⁴வ்யக்தம் ப⁴வதி, தஸ்மாத³பி⁴வ்யக்திமச்சைதந்யம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ப²லமித்யுச்யத இதி பா⁴வ: ।

த்ருதீயவர்ணகமிதி ।

ப்ரத²மஸூத்ரஸ்ய த்ருதீயவ்யாக்²யாநமித்யர்த²: ।

ப்ரத²மவர்ணகே விஷயப்ரயோஜநே ஆக்ஷிப்ய தத்ஸத்³பா⁴வஸாத⁴நேந விசாரகர்தவ்யதா ஸமர்தி²தா ஸம்ப்ரதி புநஸ்தே ஸம்ப³ந்த⁴ம் சாக்ஷிப்ய தத்ஸாத⁴நத்³வாரா தத்கர்தவ்யதாம் ஸாத⁴யிதும் வ்யவஹிதம் வ்ருத்தமநுவத³ந் வர்ணகாந்தரபரத்வேந பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

ப்ரத²மவர்ணக இதி ।

அதி⁴கரணமாரசயதி –

ப்³ரஹ்மப்ரஸித்³தீ⁴தி ।

தர்ஹ்யஜ்ஞாதத்வேதி ।

ப்ரத்யக்ஷாதி³நா யத³ஜ்ஞாதம் வஸ்து தத்ப்ரதிபாத்³யம் ஸத்³விஷயோ ப⁴வதி ஜ்ஞாதே(அ)ர்தே² ஹி ஶாஸ்த்ரமகிஞ்சித்கரம் ப⁴வதி தஸ்மாத் ஜ்ஞாதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரேணாப்ரதிபாத்³யத்வாத்³விஷயத்வம் நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

’யதி³ ப்ரஸித்³த⁴’மித்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்ய விஷயப்ரயோஜநாக்ஷேபே முக்²யதாத்பர்யமுக்த்வா ’அதா²ப்ரஸித்³த⁴’மித்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்ய ஸம்ப³ந்த⁴ப்ரயோஜநாக்ஷேபே முக்²யதாத்பர்யமாஹ –

அதா²ஜ்ஞாதமிதி ।

இதி ஜ்ஞாநாநுத்பத்தேரிதி ।

ப்³ரஹ்மண: அப்ரதிபாத்³யத்வேந ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாப்ரஸித்³த⁴த்வாத³க²ண்ட³ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஸ்யாநுத்பத்தேரித்யர்த²: । ஜ்ஞாநம் ப்ரதி வேதா³ந்தவிசாரஸ்ய ஹேதுத்வேந விசாராத்ப்ராகா³பாதஜ்ஞாநமபி நாஸ்தீதி பூர்வபக்ஷக்³ரந்தா²ர்த²: ।

அநதீ⁴தஸாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய புருஷஸ்ய விசாராத்ப்ராகா³பாதஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வேப்யதீ⁴தஸ்வாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய புருஷஸ்ய விசாராத்ப்ராகா³பாதஜ்ஞாநம் ஸம்ப⁴வத்யேவ ததா² ச நிஶ்சயம் ப்ரதி விசாரஸ்ய ஹேதுத்வம் ந ஜ்ஞாநம் ப்ரதீதி ஸித்³தா⁴ந்ததாத்பர்யமாஹ –

ஆபாதப்ரஸித்⁴யேதி ।

வேதா³ந்தாநாமபரோக்ஷநிஶ்சாயகத்வேபி வாதி³பி⁴ரந்யதா²ந்யதா²ர்த²ஸ்ய ப்ரதிபாதி³தத்வாத்³வேதா³ந்தேப்⁴யோ ஜாயமாநம் ஜ்ஞாநமப்ராமாண்யஶங்காகலங்கிதஸ்வரூபாபாதம் ப⁴வதி । ததா² சாபாதஜ்ஞாநவிஷயத்வேந ப்³ரஹ்மண: ப்ரஸித்³தி⁴ராபாதப்ரஸித்³தி⁴ஸ்தயேத்யர்த²: ।

வ்யாகரணாத்³ப்³ருஹத்வாத்³ப்³ரஹ்மேதி வ்யுத்பத்த்யா ஸர்வோத்க்ருஷ்டத்வஸ்வரூபம் நிரவதி⁴கமஹத்த்வாபி⁴ந்நம் வ்யாபகம் நிஶ்சீயதே தச்ச ஸர்வோத்கஷ்டத்வரூபவ்யாபகத்வம் நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தத்வாதி³கமந்தரா ஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வஶக்தித்வாதி³கமந்தரா ச ந ஸம்ப⁴வதி தஸ்மாத்³ப்³ருஹத்வாத்³ப்³ரஹ்மேதி வ்யுத்பத்த்யைவ ஸர்வோத்க்ருஷ்டலாபா⁴ர்த²ம் நித்யஶுத்³த⁴த்வாதி³கம் ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³கம் ச ப்ரதீயதே ததா² ச வ்யுத்பாத்³யமாநப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ஸகு³ணம் நிர்கு³ணம் ச ப்³ரஹ்ம ப்ரஸித்³த⁴மித்யேதமர்த²ம் ஸ்பு²டீகர்தும் ஶங்காஸமாதா⁴நாப்⁴யாமுத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

நநு கேந மாநேந ப்³ரஹ்மண இத்யாதி³நா ஶக்திமத்த்வலாபா⁴தி³த்யந்தேந ।

ஸங்க³திக்³ரஹேதி ।

ஶக்திக்³ரஹேத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மபத³வ்யுத்பத்த்யேதி ।

வ்யாபகத்வரூபாத்³ப்³ருஹத்வாத்³ப்³ரஹ்மேதி ப்³ரஹ்மபத³வ்யுத்பத்த்யநுஸரணேநேத்யர்த²: ।

நநு ஜாதிஜீவகமலாஸநவேதே³ப்⁴யோ விலக்ஷணே நிரதிஶயபுருஷார்தே² முமுக்ஷோர்ஜிஜ்ஞாஸாயோக்³யே வஸ்துநி ப்³ரஹ்மபத³வ்யுத்பத்த்யாபி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய கத²ம் வ்ருத்திரித்யாஶங்க்யாஹ –

அஸ்யார்த² இதி ।

நந்வேவமபி யத்கிஞ்சிதா³பேக்ஷிகமஹத்த்வவிஶிஷ்டம் வஸ்த்வவக³ம்யதாமித்யத ஆஹ –

ஸா ச வ்ருத்³தி⁴ரிதி ।

நிரவதி⁴கமஹத்த்வம் ஸர்வதோ நிரவக்³ரஹமஹத்த்வமித்யர்த²: । ஸர்வோத்க்ருஷ்டத்வமிதி யாவத் ।

ஸங்கோசகாபா⁴வாதி³தி ।

உபபத³ம் ப்ரகரணாதி³கம் வா ஸங்கோசகம், தத³பா⁴வாதி³த்யர்த²: । யதா² ப்³ருஹத்³க⁴ட இத்யத்ர க⁴டபத³ஸமபி⁴வ்யாஹாராதா³பேக்ஷிகம் ப்³ருஹத்வம் ப்ரதீயதே, தத்³வத³த்ர கிமபி ஸங்கோசகம் ந ப்ரதீயதே ப்ரத்யுதாஸங்கோசக ஏவ, அநந்தபத³ஸஹப்ரயோக³ரூபஜ்ஞாபகம் சாஸ்தி ததா² ச நிரதிஶயமஹத்த்வஸம்பந்நம் வஸ்து ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்த² இதி பா⁴வ: ।

நநு நித்யத்வாத³யோ கு³ணா: ந ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்தோ²பயோகி³ந: அதஸ்தே கத²ம் ப்³ரஹ்மஶப்³தே³நாவக³ம்யந்தே ததா² ச நித்யஶுத்³த⁴த்வாத³யோ(அ)ர்தா²: ப்ரதீயந்த இதி பா⁴ஷ்யம் கத²மித்யாஶங்க்ய கு³ணதோ(அ)பக்ருஷ்டஸ்ய வஸ்துந: அல்பத்வபு³த்³தி⁴த³ர்ஶநாந்நித்யத்வாதி³கு³ணா: ப்³ரஹ்மபதா³ர்தோ²பயோகி³த்வேந ப்ரதீயந்த ஏவேத்யாஹ –

நிரவதி⁴கமஹத்த்வம் சேதி ।

அந்தவத்த்வமநித்யத்வம் । ஆதி³ஶப்³தே³நாஶுத்³த⁴த்வாதி³கம் க்³ருஹ்யதே ।

அல்பத்வேதி ।

வஸ்துநோல்பத்வம் நாம தே³ஶகாலவஸ்துபரிச்சே²த³ இத்யர்த²: ।

லோகே கு³ணஹீநம் தோ³ஷபூ⁴யிஷ்ட²ம் வஸ்து அல்பமிதி மந்யதே கு³ணபூ⁴யிஷ்ட²ம் தோ³ஷஹீநம் வஸ்து மஹதி³தி மந்யதே தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மவஸ்துந: அல்பத்வநிராகரணேந கு³ணதோ மஹத்த்வஸம்பாத³நாய ப்³ருஹத்த்வாத்³ப்³ரஹ்மேதி வ்யுத்பத்யைவ நித்யத்வாத³ய: ப்ரதீயந்த இத்யாஹ –

அத இதி ।

ப்³ருஹத்வப்³ரும்ஹ்மணத்வயோரேகார்த²த்வமபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ப்³ரும்ஹணத்வாதி³தி ।

கல்பதருகாரைஸ்து ப்³ருஹத்வம் வ்யாபகத்வம் ப்³ரும்ஹணத்வம் ஶரீராதி³பரிணாமரூபவ்ருத்³தி⁴ஹேதுத்வமிதி தயோர்பே⁴த³: உக்த: । அஸ்மிந் க்³ரந்தே² ஸா ச வ்ருத்³தி⁴ரித்யாத்³யுபக்ரமாநுஸாரேண தயோரபே⁴த³ ஏவ க்³ரந்த²காராபி⁴ப்ரேத இதி தத³பி⁴ப்ராயேணேத³ம் வ்யாக்²யாதமிதி பா⁴வ: । ஶுத்³த⁴த்வம் வ்யுத்பத்த்யா ப்ரதீயத இதி பூர்வேணாந்வய: ।

நநு ஜாதிஜீவகமலாஸநாதௌ³ ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோகே³ ஸத்யபி நைதாவாநர்த²: ப்ரதீயதே கத²மத்ர ப்³ருஹதேர்தா⁴தோரர்தா²நுக³மாத³ப்யேதாத்³ருஶஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரதிபத்திரித்யாஶங்க்யாஹ –

ஏவம் ஸகலதோ³ஷஶூந்யமிதி ।

நித்யத்வஸர்வஜ்ஞத்வாதி³விஶிஷ்ட: ஸகு³ணநிர்கு³ணஸ்வரூப: பரிபூர்ணோர்த²: ப்³ரஹ்மபத³வ்யுத்பத்த்யா ப்ரஸித்³த⁴: ஸந் நிர்பா³த⁴ம் ப்ரதீயதே ஜாத்யாதௌ³ து ஸங்கோசகஸ்ய ஸத்த்வாந்நைதாத்³ருஶோர்த²: ப்ரதீயத இதி பா⁴வ: ।

ததே²தி ।

யதா² வ்யுத்பத்யநுஸரணாத் நிர்கு³ணம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ததா² ஸகு³ணமபி தஸ்மாதே³வ ப்ரஸித்³த⁴மிதி பா⁴வ: ।

தத்பத³வாச்யஸ்ய சேதநஸ்யாபி ஸர்வவிஷயஜ்ஞாநாபா⁴வே ஸர்வகார்யநியமநஶக்த்யபா⁴வே ச ப்ரோச்யமாநே ஸதி கஸ்யசித³ர்த²ஸ்ய ஜ்ஞாநாபா⁴வாத்கஸ்யசித்கார்யஸ்ய உத்பாத³நஶக்த்யபா⁴வாச்சாபகர்ஷப்ராப்த்யா அல்பத்வம் ஸ்யாத்தத்³வ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³கம் வக்தவ்யமித்யாஹ –

ஜ்ஞேயஸ்ய கார்யஸ்ய சாபரிஶேஷ இதி ।

கஸ்யசிஜ்ஜ்ஞேயஸ்ய வஸ்துந: ஈஶ்வரஜ்ஞாநாவிஷயத்வம் கஸ்யசித்கார்யஸ்ய வா ஈஶ்வரஶக்த்யவிஷயத்வமித்யர்த²: । ஜ்ஞேயஸ்ய பரிஶேஷ: ஜ்ஞாநாவிஷயத்வம் கார்யஸ்ய பரிஶேஷ: ஶக்த்யவிஷயத்வமிதி பே⁴த³: ।

அல்பத்வப்ரஸங்கே³நேதி ।

ஈஶ்வரஸ்யால்பத்வப்ரஸங்கே³நேத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே -

ப்³ருஹதேர்தா⁴தோரிதி ।

ப்³ருஹதேர்தா⁴தோர்யோர்த²: பரிபூர்ணரூப: தேநாநுக³மாத்ஸம்ப³ந்தா⁴ந்நித்யத்வாதீ³நாமித்யர்த²: । நித்யத்வாத³ய: தா⁴த்வர்தே²ந பரபூர்ணவஸ்துநா ஸஹ ஸம்ப³ந்த⁴ஸத்த்வாத்³ப்³ரஹ்மஶப்³தே³ந ப்ரதீயந்த இதி பா⁴வ: ।

ஸர்வஸ்யாத்மத்வாச்சேதி ।

ப்³ரஹ்மண இதி ஶேஷ இதி கேசித் ।

வ்யாக்²யாநே -

ஏவமிதி ।

உக்தரீத்யேத்யர்த²: । தத்பதா³த்ப்ரஸித்³தே⁴ரித்யாதி³க்³ரந்த²: ஸ்பஷ்டார்த²: ।

ந ப்ரத்யேதீதி நேதி ।

ந ஜாநாதீதி யத்தந்நேத்யர்த²: । அவிசார்யத்வம் ப்ராப்தமித்யர்த² இத்யத: ப்ராக்தநக்³ரந்த²ஸ்த்வதிரோஹிதார்த²: ।

ஆபாதப்ரஸித்³த்⁴யா விஷயாதி³ஸித்³தி⁴: ஸாதி⁴தா ஸம்ப்ரதி விஶேஷாப்ரஸித்³த்⁴யாபி தாம் ஸாத⁴யதீத்யவதாரயதி –

யதே²த³ம் ரஜதமிதி ।

யதா² இத³ம் ரஜதமிதீத³ந்த்வேந ஸாமாந்யரூபேண ஶுக்தே: ப்ரஸித்³தி⁴: ததா² அஹமஸ்மீத்யாத்மத்வஸாமாந்யத⁴ர்மபுரஸ்காரேண ப்³ரஹ்மண: ப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தி ந த்வஶநாயாத்³யதீதத்வாதி³விஶேஷரூபேண த⁴ர்மேண இதி பா⁴வ: ।

வாச்யபே⁴தா³தி³தி ।

ஸத்யபத³ம் முக்²யாமுக்²யஸத்ஸ்வரூபப்³ரஹ்மாகாஶஶப³லரூபே ஸத்யே வ்யுத்பந்நம் , ஜ்ஞாநபத³ம் சைதந்யாந்த:கரணவ்ருத்திரூபமுக்²யாமுக்²யஜ்ஞாநத்³வயஶப³லரூபே ஜ்ஞாநே வ்யுத்பந்நம் , ஆநந்த³பத³ம் ச ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மபு³த்³தி⁴வ்ருத்திரூபமுக்²யாமுக்²யாநந்த³த்³வயஶப³லரூபே ஆநந்தே³ வ்யுத்பந்நம் , ஏவம் நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தாதீ³ந்யபி பதா³நி முக்²யாமுக்²யதத்தத³த்³வயஶப³லரூபே தஸ்மிந் வ்யுத்பந்நாநீதி த்³ரஷ்டவ்யம் । அத்ர ஸத்யதா த்ரிவிதா⁴ முக்²யநிஷ்டா²(அ)முக்²யநிஷ்டா² ஶப³லநிஷ்டா² சேதி । ஏதத்ஸர்வம் ஸங்க்ஷேபஶாரீரகே ஸர்வஜ்ஞாத்மமுநிபி⁴: விஸ்தரேணோபபாதி³தம் , ததா² ச ஶப³லரூபம் ஸத்யம் ஸத்யபத³வாச்யார்த²: । அத்ர ஸத்யத்வம் ஸாமாந்யத⁴ர்ம: முக்²யாமுக்²யஶப³லநிஷ்ட²ஸத்யத்வாதி³ விஶேஷத⁴ர்ம: । ஏவம் ஜீவேஶ்வரோப⁴யரூபாத்மா ஆத்மபத³வாச்யார்த²: । அத்ராத்மத்வம் ஸாமாந்யத⁴ர்ம: ஜீவாத்மத்வம் பரமாத்மத்வமுப⁴யநிஷ்டா²த்மத்வம் சேதி த்ரயோ விஶேஷத⁴ர்மா: । ததா² முக்²யப்³ரஹ்ம – கமலாஸநாத்³யமுக்²யப்³ரஹ்ம உப⁴யரூபப்³ரஹ்மேதி ப்³ரஹ்மத்ரயம் ததா² சோப⁴யரூபம் ப்³ரஹ்ம ப்³ரஹ்மபத³வாச்யார்த²: । அத்ர ப்³ரஹ்மத்வம் ஸாமாந்யத⁴ர்ம: முக்²யாமுக்²யோப⁴யநிஷ்ட²ப்³ரஹ்மத்வாதி³ விஶேஷத⁴ர்மா: । ஸர்வத்ர முக்²யப்³ரஹ்மரூபம் ஶுத்³த⁴சைதந்யம் லக்ஷ்யார்த²: அத ஏவ ஸத்யாதி³பதா³நாம் ந பர்யாயதா லக்ஷ்யார்தா²பே⁴தே³(அ)பி வாச்யார்தா²நாம் பி⁴ந்நத்வாத் ததா² ச வாச்யார்த²பே⁴தா³தே³வ ப்³ரஹ்மாத்மநி ஸாமாந்யத⁴ர்ம: விஶேஷத⁴ர்மஶ்ச ஸித்³த்⁴யதி । ஏவம் ஸதி அஹமஸ்மீதி ஸத்யசைதந்யரூபாத்மத்வேந ஸாமாந்யத⁴ர்மேணாத்மத்வப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தி ந து ப்³ரஹ்மாஹமஸ்மீதி லக்ஷ்யார்த²ஶுத்³த⁴சைதந்யரூபாக²ண்ட³ப்³ரஹ்மநிஷ்ட²முக்²யப்³ரஹ்மத்வேந விஶேஷத⁴ர்மேண அந்யதா² வாதி³நாம் விப்ரதிபத்திர்ந ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

பா⁴ஷ்யே -

விப்ரதிபத்தேரிதி ।

விருத்³தா⁴ ஹி ப்ரதிபத்தி: தஸ்யா இத்யர்த²: । தே³ஹமாத்ரமிதி மாத்ரஶப்³தே³ந தே³ஹாதிரிக்தம் ஸ்வதந்த்ரசைதந்யம் நாஸ்தீத்யுச்யதே ।

ஆத்மேதி ।

அஹம்ப்ரத்யயாலம்ப³நமித்யர்த²: । லோகாயதிகாஶ்சார்வாகா இத்யர்த²: ।

இந்த்³ரியாண்யேவேதி ।

இந்த்³ரியாணாம் சக்ஷுராதி³மந:பர்யந்தாநாம் சேதநத்வமஹம்ப்ரத்யயவிஷயத்வரூபாத்மத்வம் ச மந்யந்த இத்யர்த²: ।

மந இத்யந்ய இதி ।

மநஸ: சேதநத்வமாத்மத்வம் ச மந்யந்த இத்யர்த²: ।

விஜ்ஞாநமாத்ரமிதி ।

ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநிர்வாஹாய க்ஷணிகவிஜ்ஞாநஸந்ததிரேவாஹம்ப்ரத்யயாலம்ப³நரூபாத்மேதி மந்யந்த இத்யர்த²: ।

ஶூந்யமிதி ।

அஸத்ஸ்வரூப ஏவாத்மேதி மந்யந்த இத்யர்த²: ।

அஸ்தி தத்³வ்யதிரிக்த இதி ।

ஜீவவ்யதிரிக்தோஸ்தீத்யர்த²: ।

ஆத்மா ஸ இதி ।

ஸ: ஈஶ்வர: போ⁴க்துர்ஜீவஸ்ய ஆத்மா ஸ்வரூபமிதி வேதா³ந்திநோ வத³ந்தீத்யர்த²: ।

விப்ரதிபந்நா இதி ।

விருத்³த⁴ப்ரதிபத்திமாபந்நா இத்யர்த²: ।

ததா³பா⁴ஸேதி ।

அத்ர தச்ச²ப்³தே³ந யுக்திவாக்யே க்³ருஹ்யேதே ।

யத்கிஞ்சித்ப்ரதிபத்³யமாநா இதி ।

அந்த்யாத்பக்ஷாத³ர்வாசீநம் கஞ்சித்பக்ஷம் ப்ராப்யமாணா இத்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே –

விப்ரதிபத்தீருபந்யஸ்யதீதி ।

அத்ர விருத்³தா⁴ர்த²ப்ரதிபாத³கம் வாக்யம் விப்ரதிபத்திஶப்³தா³ர்த²: ।

தார்கிகாதீ³தி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந ப்ராபா⁴கராத³யோ க்³ருஹ்யந்தே । விப்ரதிபத்திகோடித்வேந தே³ஹேந்த்³ரியேதி । ஸம்ஶயரூபவிப்ரதிபத்திப்ரத²மகோடித்வேந தே³ஹேந்த்³ரியேத்யர்த²: ।

அகர்தாபீதி ।

அகர்தாபி ஜீவ இத்யர்த²: ।

நிரதிஶயஸத்த்வமிதி ।

நிரதிஶயஸத்த்வோபாதி⁴க: ஜீவாதிரிக்த: ஈஶ்வர இதி வத³ந்தீதி பா⁴வ: । நிரதிஶயஸத்த்வரூபோ கு³ண: யோகி³மதே பாரமார்தி²கஸத்ய: ஸித்³தா⁴ந்தே து மாயாரூபத்வேந அஸத்ய இதி மதயோர்பே⁴த³: ।

ஸ ஈஶ்வர இதி ।

யோகி³மதப்ரஸித்³த⁴ ஈஶ்வர இத்யர்த²: ।

ப்ரதீகமாதா³யாத்மபத³ஸ்யார்த²மாஹ –

ஆத்மாஸ்வரூபமிதி ।

ஸோபாதி⁴கதயா ஜீவஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வம் கர்த்ருத்வம் ச வர்ததே ஸ்வதஸ்த்வபோ⁴க்த்ருத்வமகர்த்ருத்வம் ஸாக்ஷித்வம் ச ததா² ச ஜீவாதிரிக்தோ நேஶ்வர இதி ஜீவப்³ரஹ்மணோரைக்யம் வேதா³ந்திநோ வத³ந்தீதி பா⁴வ: ।

விப்ரதிபத்தீநாமிதி ।

பக்ஷாந்தராணாமித்யர்த²: ।
தாஸாம் விப்ரதிபத்தீநாம் ஸுக²போ³தா⁴ர்த²மேவ ஹி ।
ப்ரபஞ்சோபி நிராஸஶ்ச ஸங்க்³ரஹேணோச்யதே மயா ॥
ததா²ஹி கேசித்து வக்ஷ்யமாணஶ்ருதியுக்திப்⁴யாம் ஸ்தூ²லோ(அ)ஹம் க்ருஶோஹமித்யாத்³யநுப⁴வாச்ச ஸ்தூ²லஶரீரமாத்மேதி வத³ந்தி । கேசித்தூக்தஶ்ருதியுக்த்யநுப⁴வாநாமாபா⁴ஸத்வாந்மம ஶரீரமிதி பே⁴த³ப்ரதீதேரிந்த்³ரியாணாமபா⁴வே ஶரீரசலநாபா⁴வாந்ந ஶரீரஸ்யாத்மத்வம் கிந்து வக்ஷ்யமாணஶ்ருதியுக்திப்⁴யாம் காணோ(அ)ஹம் ப³தி⁴ரோ(அ)ஹமித்யாத்³யநுப⁴வாச்சேந்த்³ரியாணாமாத்மத்வத்வமிதி வத³ந்தி । அந்யே தூக்தஶ்ருதியுக்த்யநுப⁴வாநாமாபா⁴ஸத்வாந்மமேந்த்³ரியாணீதி பே⁴த³ப்ரதிபத்தே: ஸ்வப்நே சக்ஷுராதீ³ந்த்³ரியவ்யவஹாராபா⁴வேப்யஹமித்யாத்மநி பரிபூர்ணப்ரத்யயாந்மந:ஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வே இந்த்³ரியாணாம் சலநாபா⁴வாந்நேந்த்³ரியாணாத்மத்வம் கிந்து வக்ஷ்யமாணஶ்ருதியுக்திப்⁴யாம் ஸங்கல்பவாநஹம் விகல்பவாநஹமித்யாத்³யநுப⁴வாச்ச மந ஆத்மேதி வத³ந்தி । அபரே தூக்தஶ்ருதியுக்த்யநுமாநாநாமாபா⁴ஸத்வாந்மம மந இதி பே⁴த³ப்ரதீதேரஹம் மந இத்யப்ரதீதே: கர்த்ருபா⁴வே கரணஶக்த்யபா⁴வாச்ச மநஸோ நாத்மத்வம் கிந்து வக்ஷ்யமாணஶ்ருதியுக்திப்⁴யாமஹம் கர்தா போ⁴க்தேத்யாத்³யநுப⁴வாச்ச பு³த்³தி⁴ராத்மேதி வத³ந்தி । இதரே தூக்தஶ்ருதியுக்த்யநுப⁴வாநாமாபா⁴ஸத்வாந்மம பு³த்³தி⁴ரிதி ப்ரதீதேரஹம் பு³த்³தி⁴ரித்யப்ரதீதேர்ந பு³த்³தே⁴ராத்மத்வம் கிந்து வக்ஷ்யமாணஶ்ருதியுக்திப்⁴யாம் ஸுஷுப்தௌ நாந்யத³ஸ்த்யேவ நாஹமப்யாஸமிதி வ்யுத்தி²தஜநஸ்ய ஸர்வாபா⁴வபராமர்ஶாநுப⁴வாச்ச ஶூந்யமாத்மேதி வத³ந்தி । அந்யே தூக்தஶ்ருதியுக்த்யநுப⁴வாநாமாபா⁴ஸத்வாத்ஸுக²மஹமஸ்வாப்ஸம் ந கிஞ்சித³வேதி³ஷமிதி வ்யுத்தி²தஸ்ய பராமர்ஶாந்யதா²நுபபத்த்யா ஸுஷுப்தாவஜ்ஞாநாதி³ஸாக்ஷித்வேந பரிபூர்ணாத்மப்ரத்யயாங்கீ³காராத³ஹமுல்லேகி²ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாச்ச ந ஶூந்யஸ்யாத்மத்வம் கிந்து வக்ஷ்யமாணஶ்ருதே: மமப்ரத்யயாலம்ப³நஸ்யாஹமுல்லேக²மாநஸ்ய ஶரீராதே³: போ⁴க்த்ருத்வாத்³யநுபபத்திரூபயுக்தே: கர்தா போ⁴க்தேத்யாத்³யநுப⁴வாச்ச தே³ஹாதி³ப்⁴யோ வ்யதிரிக்த: கர்தா போ⁴க்தா ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் ஸ்தி²ர: ஆத்மேதி வத³ந்தி । அபரே து கர்த்ருத்வம் ஹி க்ரியாவேஶ: ந ஹி ஸர்வக³தஸ்ய நிரவயவஸ்யாத்மந: பரிணாமலக்ஷணக்ரியாந்வய: ஸம்ப⁴வதி । ந ச பு³த்³தே⁴: கர்த்ருத்வமாத்மநோ ப⁴வதீதி வாச்யம் । தந்மதே தாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸாபா⁴வாத் , தஸ்மாத்கர்த்ருத்வாம்ஶே உக்தஶ்ருதியுக்த்யநுப⁴வாநாமாபா⁴ஸத்வாச்சாத்மநோ ந கர்த்ருத்வம் கிந்து வக்ஷ்யமாணஶ்ருதே: த்³ருஶ்யாவபா⁴ஸத்வமாத்ராத்மகபோ⁴க்த்ருத்வோபபத்திரூபயுக்தே: போ⁴க்தேத்யநுப⁴வாச்ச கேவலம் போ⁴க்தைவாத்மேதி வத³ந்தி । அந்யே து வக்ஷ்யமாணஶ்ருதே: ஸர்வஜ்ஞத்வாத்³யநுபபத்திரூபயுக்தே: நாஹமீஶ்வர: கிந்து ஸம்ஸாரீத்யநுப⁴வாச்ச போ⁴க்துர்ஜீவஸ்ய நேஶ்வரத்வம் கிந்து வக்ஷ்யமாணஶ்ருதே: ஸர்வஜ்ஞத்வாத்³யுபபத்திரூபயுக்தே: ஈஶ்வரோ(அ)ஸ்தீத்யநுப⁴வாச்ச தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தாத³ஹம்ப்ரத்யயவிஷயாத்³போ⁴க்துர்ஜீவாத³ந்ய: ஸர்வஸ்யேஶிதா நிரதிஶயத்வோபாதி⁴க ஈஶ்வர இதி வத³ந்தி । வேதா³ந்திநஸ்து பூர்வோக்தஶ்ருதியுக்த்யநுப⁴வாநாமாபா⁴ஸத்வாத்³வக்ஷ்யமாணாபா³தி⁴தஶ்ருதியுக்திப்⁴யாமஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி வித்³வத³நுப⁴வாச்ச ப்ரத்யக³ஸ்தூ²லோ(அ)சக்ஷுரப்ராணோ(அ)மநோ(அ)கர்தா சைதந்யம் சிந்மாத்ரம் ஸ ஸதி³த்யாதி³ப்ரப³லஶ்ருதேஶ்ச போ⁴க்த்ருத்வாத்³யவபா⁴ஸஸ்ய மித்²யாத்வாத் ஸ்வத: நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வ: ஸ்வயம் ப்ரகாஶமாநோ ஜீவ இதி ஜீவப்³ரஹ்மணோரைக்யம் வத³ந்தி । தஸ்மாத்புருஷார்தோ²ஸ்தீதி ஸித்³த⁴ம் ।

’யுக்திவாக்யததா³பா⁴ஸஸமாஶ்ரயா’ இதி பா⁴ஷ்யம் விபா⁴க³பூர்வகம் ஸ்வமதபரமதாநுஸாரேண யோஜயதி –

தத்ர யுக்தீதி ।

நிர்தோ³ஷயுக்திமபா³தி⁴தஶ்ருதிவாக்யம் ச ஸமாஶ்ரயா இத்யர்த²: ।

’ததா³பா⁴ஸேதி’ பா⁴ஷ்யாம்ஶம் வ்யாசஷ்டே -

அந்யே த்வித்யாதி³நா ।

பரபக்ஷேஷு யுக்திம் த³ர்ஶயதி –

தே³ஹாதி³ரிதி ।

வ்யதிரேகேணேதி ।

யத்ராத்மத்வாபா⁴வஸ்தத்ராஹம்ப்ரத்யயகோ³சரத்வாபா⁴வ: யதா² க⁴ட இத்யர்த²: ।

நநு பரபக்ஷா: யுக்திமூலகத்வாத்³க்³ராஹ்யா: ஸ்யுரித்யத ஆஹ –

இத்யாதி³ யுக்த்யாபா⁴ஸமிதி ।

ஆஶ்ரிதா இத்யுத்தரேணாந்வய: । யுக்திரிவாபா⁴ஸத இதி யுக்த்யாபா⁴ஸ: அநுமாநாத்³யாபா⁴ஸ இத்யர்த²: । வஸ்துதோ ந யுக்திரிதி பா⁴வ: ।

தே³ஹாத்மவாதே³ ப்ரமாணத்வேநோக்தாம் ஶ்ருதிம் பட²தி –

ஸ வா ஏஷ இதி ।

இந்த்³ரியாத்மமதே ஶ்ருதிமாஹ –

இந்த்³ரியஸம்வாத³ இதி ।

’தே ஹ வாசமூசு’ரிதி வாக்யஸ்த²தச்ச²ப்³தா³ர்த²ம் ஸ்போ²ரயதி –

சக்ஷுராத³ய இதி ।

மநஸ ஆத்மத்வே ஶ்ருதிமுதா³ஹரதி –

மந உவாசேதி ।

விஜ்ஞாநாத்மவாதி³மதே ப்ரமாணத்வேநோக்தம் ’கதம ஆத்மேதி யோயம் விஜ்ஞாநமய’ இத்யாதி³ஶ்ருதிவாக்யம் த³ர்ஶயதி –

யோ(அ)யமிதி ।

அஸதா³த்மமதே ஶ்ருதிவாக்யம் கத²யதி –

அஸதே³வேதி ।

கர்த்ராத்மமதே மந்தா போ³த்³தா⁴ கர்தா விஜ்ஞாநாத்மேதி ஶ்ருதிம் ஜ்ஞாபயதி –

கர்தேதி ।

கர்த்ராத்மமத ஏவாத்மந: போ⁴க்த்ருத்வே ப்ரமாணத்வேநோக்தாமாத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் போ⁴க்தேத்யாஹுரித்யாதி³ஶ்ருதிம் ப்ரதிபாத³யதி –

போ⁴க்தேதி ।

போ⁴க்த்ராத்மமதே ஶ்ருதிமாஹ –

அநஶ்நந்நந்ய இதி ।

ஸாங்க்²யமதே ’தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தீதி ’ கர்மப²லாநுப⁴வரூபபோ⁴க்த்ருத்வம் பு³த்³தே⁴ரேவ நாத்மந: கிம்’த்வநஶ்நந்நந்யோ அபி⁴சாகஶீதீதி’ த்³ருஶ்யாவபா⁴ஸத்வரூபபோ⁴க்த்ருத்வமாத்மந இதி மந்தவ்யம் ।

யோகி³மதே ஶ்ருதிமுபந்யஸ்யதி –

ஆத்மாநமந்தர இதி ।

நநு பக்ஷாந்தரணி ஶ்ருதிமூலகத்வாத் க்³ராஹ்யாணி ஸ்யுரித்யத ஆஹ –

வாக்யாபா⁴ஸம் சேதி ।

வாக்யமிவாபா⁴ஸத இதி வாக்யாபா⁴ஸ: பரமார்த²தோ(அ)வாக்யமதத்பரத்வாதி³த்யர்த²: ।

நநு உக்தாநாம் யுக்தீநாம் ஶ்ருதிவாக்யாநாம் ச கத²மாபா⁴ஸத்வமித்யாஶங்க்ய தே³ஹாதா³வாத்மத்வஸாத⁴காநுமாநஸ்ய ஸத்ப்ரதிபக்ஷத்வேநாபா⁴ஸத்வம் ஸ்போ²ரயந் ஶ்ருதிவாக்யாநாமாபா⁴ஸத்வப்ரதிபாத³கஸ்த²லம் ஸ்போ²ரயதி -

தே³ஹாதி³ரநாத்மேதி ।

ந்யாயைர்யுக்த்யாபா⁴ஸத்வம் ஸூத்ரைர்வாக்யாபா⁴ஸத்வமிதி விவேக: ।

விப்ரதிபத்தய இதி ।

விவாதா³ இத்யர்த²: ।

வஸ்துக³திரிதி ।

முக்திம் ப்ரதி ஜ்ஞாநஸ்யைவ ஹேதுதா ஹ்யந்வயவ்யதிரேகஸித்³தா⁴ ந கர்மண இதி விது³ஷாம் நிஶ்சய இத்யர்த²: ।

மதாந்தராஶ்ரயணே ஹி ந கேவலம் மோக்ஷாஸித்³தி⁴: கிந்த்வாத்மஹத்யாதி³தோ³ஷஶ்ச ஸ்யாதி³த்யநர்த²ம் சேயாதி³தி பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதி –

கிஞ்சாத்மாநமிதி ।

அத்ர ஈஶவாக்யம் ப்ரமாணயதி –

யே கேசேதி ।

ஆத்மாநம் க்⁴நந்தீத்யாத்மஹந: கே தே ஜநா யே அவித்³வாம்ஸ: ; லோகே ஆத்மஶப்³த³: ப்ராணத்யாகே³ ப்ரஸித்³த⁴: ப்ரக்ருதே ப்ராணத்யாக³ஸ்யாநுபயுக்தத்வாத் அநாத்மத³ர்ஶநேநாத்மநோ ஹ்யஸத்த்வாபாத³நமாத்மஹநநமுச்யதே ததா² ச யே ஹ்யவித்³வாம்ஸ: தே ஆத்மஹந இதி பா⁴வ: ।

தஸ்மாதி³தி பா⁴ஷ்யஸ்த²ஹேதோரர்த²ம் வக்துமுபஸம்ஹாரவ்யாஜேந வர்ணகசதுஷ்டயே உக்தம் ஹேதுசதுஷ்டயம் க்ரமேணாநுவத³தி –

ப³ந்த⁴ஸ்யாத்⁴யஸ்தத்வேநேதி ।

பூஜிதேதி ।

உத்க்ருஷ்டேத்யர்த²: ।

உபகரணாநீதி ।

ஸஹகாரிகாரணாநீத்யர்த²: ।

ஆரம்ப⁴: கத²ம் ஸூத்ரார்த² இதி ஶங்காவதாராயோத்தரபா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாய ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேத்யாதி³பூர்வபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

நநு ஸூத்ர இதி ।

பூ⁴ஷணமிதி ।

’அல்பாக்ஷரமஸந்தி³க்³த⁴ம் ஸாரவத்³விஶ்வதோமுக²’மித்யாதி³ஶ்ரவணாத்³பூ⁴ஷணமிதி பா⁴வ: ।

ந பஶ்யாம இதி ।

யது³க்தம் தத³ஸங்க³தம் ஸூத்ரமூலஸ்யாரம்ப⁴காந்தரஸ்ய ஶ்ரவணவிதே⁴: ஸத்த்வாதி³தி ।

த்³விதீயபக்ஷமவலம்ப்³ய பரிஹரதி –

உச்யத இதி ।

இத³ம் ஸூத்ரமித்யர்த²: । இத³ம் ஶாஸ்த்ரமிதி பாடே²ப்யயமேவார்த²: । நாஸ்த்யத்⁴யயநவிதா⁴வாரம்ப⁴காந்தராபேக்ஷா வேத³ஸ்யாபௌருஷேயத்வாதி³தி பா⁴வ: ॥ 1 ॥

ப்ரஸித்³த⁴ஶ்ருதிபி⁴ர்வேத்³யம் விசார்யம் ச முமுக்ஷுணா ।
ப்ரத்யக்³ரூபமாஹம் வந்தே³ ஶ்ரீக்ருஷ்ணம் ருக்மிணீப்ரியம் ॥
வர்ணகசதுஷ்டயேநோக்தமர்த²சதுஷ்டயமஸ்மிஞ்ச்²லோகே ஸங்க்³ருஹீதமிதி ஸுதீ⁴பி⁴ர்விபா⁴வநீயம் ।

முமுக்ஷுணேதி ।

அதா²த:பத³த்³வயஸமர்தி²தேநாதி⁴காரேணேத்யர்த²: । அத² ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பத்த்யநந்தரம் அத: ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பத்தேர்ஹேதோ: ஸத்த்வாதி³த்யேவம் அர்தா²த்ஸாதி⁴தேநாதி⁴காரிணா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாய விசார: கர்தவ்ய இதி ப்ரத²மஸூத்ரஸ்யார்த² உக்த இதி பா⁴வ: ।

ப்ரமாணாதி³விசாராணாமிதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந லக்ஷணயுக்திஸாத⁴நப²லாநி க்³ருஹ்யந்தே ।

ப்³ரஹ்மப்ரமாணமிதி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மப²லம் ச க்³ருஹ்யதே ப்³ரஹ்மணி ப்ரமாணம் ப்³ரஹ்மணி யா யுக்திரிதி விஶிஷ்டவிசார: ப்³ரஹ்மவிஶேஷணஸாபேக்ஷ: விஶேஷணீபூ⁴தப்³ரஹ்மண: ஜ்ஞாநம் விநா ந ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

பூஜயந்நேவேதி ।

ஜிஜ்ஞாஸ்யபுருஷார்த²ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்ய ஸூத்ரக்ருதா த³ர்ஶிதத்வாத் ப⁴க³வாநிதி பத³ப்ரயோகே³ந பூஜயந்நேவேத்யர்த²: ।

நாஸ்த்யேவேதி ।

லக்ஷணாபா⁴வாந்ந ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் ஸித்³த்⁴யேதி³தி யேந ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴: ஸ்யாதி³த்யாக்ஷேப்துரபி⁴ப்ராய: ।

அஸ்யேதி ।

ஜந்மாதி³ஸூத்ரஸ்யேத்யர்த²: ।

ஸூத்ரஸ்ய ஶ்ருத்யர்த²போ³த⁴கத்வாத் ’யதோ வா இமாநீ’த்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴: ஸஹ ஏகார்த²போ³த⁴கத்வரூபா ஸங்க³திர்வேதி³தவ்யா । தம் ஶ்ருத்யர்த²ம் ஜ்ஞாபயதி –

லக்ஷணத்³யோதீதி ।

யதோ வா இமாநீத்யாதி³லக்ஷணத்³யோதிவேதா³ந்தாநாமித்யர்த²: । ஸூத்ரமபி ஜக³த்காரணத்வாதி³ரூபலக்ஷணபோ³த⁴கம் ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

த்³விதீயஸூத்ரப்ரத²மபாத³யோ: ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³கஶ்ருத்யர்த²போ³த⁴கத்வம் ஸங்க³தி: தச்ச ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³த்வம் ஜ்ஞாபயதி –

ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³காநாமிதி ।

யதா² ப்ரத²மபாத³: ’யதோ வே’த்யாதீ³நாம் ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³கஶ்ருதீநாமர்த²ம் போ³த⁴யதி யதா² லக்ஷணஸூத்ரமபி தாஸாமேவார்த²ம் போ³த⁴யதீதி தயோரேகார்த²போ³த⁴கத்வம் ஸங்க³திரிதி பா⁴வ: ।

ஸூத்ரஸ்ய ஶாஸ்த்ரார்த²ப்ரதிபாத³கத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸங்க³தி: தம் ஶாஸ்த்ரார்த²ம் ஜ்ஞாபயதி –

லக்ஷ்யே ப்³ரஹ்மணீதி ।

ஶாஸ்த்ரம் ஶாஸ்த்ரார்த²த்வேந ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கம் ப⁴வதி ஸூத்ரஸ்ய ப்ரத²மாத்⁴யாயார்தை²கதே³ஶப்ரதிபாத³கத்வாத் ப்ரத²மாத்⁴யாயேநைகார்த²போ³த⁴கத்வரூபா ஸங்க³தி: ।

தமத்⁴யாயார்த²ம் ஸ்பு²டீகரோதி –

ஸமந்வயோக்தேரிதி ।

ப்ரத²மாத்⁴யாயேந ’யதோ வா இமாநீ’த்யாதி³ஶ்ருதிக³த – யத – இத்யாதி³பதா³நாம் ப்³ரஹ்மதாத்பர்யகத்வஸ்வரூப ஸமந்வயோ போ³த்⁴யதே லக்ஷணஸூத்ரேணாபி தச்ச்²ருதிக³த – யத – இத்யாதி³பதா³நாம் ப்³ரஹ்மதாத்பர்யகத்வம் போ³த்⁴யத இதி பா⁴வ: ।

உக்தஸங்க³திப்ரத³ர்ஶநார்த²மதி⁴கரணமாரசயதி –

ததா²ஹீதி ।

அதி⁴கரணாந்தே அஸ்ய விஷயவாக்யஸ்யார்தோ² வக்ஷ்யதே । விஷய: உத்³தே³ஶ்யமித்யர்த²: । ததா²ச வாக்யமுத்³தி³ஶ்ய ஸம்ஶயாதி³கம் ப்ரதிபாத்³யத இதி பா⁴வ: ।

ஆக்ஷேப இதி ।

ஆக்ஷேபாதி⁴கரண இத்யர்த²: ।

அபவாத³ இதி ।

அபவாதா³தி⁴கரண இத்யர்த²: ।

ப்ராப்தாவிதி ।

ப்ராப்திஸூத்ர இத்யர்த²: ।

லக்ஷணகர்மணீதி ।

லக்ஷணஸூத்ர இத்யர்த²: ।

யச்ச க்ருத்வேதி ।

யத³தி⁴கரணமுத்³தி³ஶ்யாக்ஷேபாதி³கம் ப்ரவர்ததே தத்ப்ரயோஜநகத்வாதா³க்ஷேபாதீ³நாம் ப்ருத²க்ப்ரயோஜநம் ந வக்தவ்யம் । அத²வா க்ருத்வா ப்ரவர்தத இத்யஸ்ய க்ருத்வா ப்ரவர்தநமர்த²:, க்ருத்வா ப்ரவர்தநம் நாம க்ருத்வா சிந்தா ஸா சாப்⁴யுபக³மவாத³:, அத்ர தஸ்மிந்நிதி ஶேஷ: ததா² ச யச்ச க்ருத்வா ப்ரவர்ததே தஸ்மிந்நித்யநேந க்ருத்வாசிந்தாதி⁴கரண இத்யுக்தம் ப⁴வதி । அஸ்மிந்பக்ஷே அவஶிஷ்டஸ்ய ப்ரயோஜநம் ந வக்தவ்யமித்யம்ஶஸ்யாயமபி⁴ப்ராய: । யது³த்³தி³ஶ்யாக்ஷேபாதி³கம் ப்ராப்தம் தத்ப்ரயோஜநப்ரயோஜநகத்வாதா³க்ஷேபாதீ³நாம் ப்ருத²க்ப்ரயோஜநம் ந வக்தவ்யமிதி । ஏதத்ஸர்வம் கல்பதரௌ விஸ்தரேணோதா³ஹ்ருதம் விஸ்தரப⁴யாத³த்ரோபரம்யதே ।

ஸித்³தா⁴ந்தேந பூர்வபக்ஷ இதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தயுக்த்யா உத்தராதி⁴கரணபூர்வபக்ஷ இத்யர்த²: ।

’யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநீ’த்யாதி³வாக்யேந ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத் ஜந்மாதி³கம் ஜக³த: ப்ரதீயதே, ப்ரதீயமாநம் ப்³ரஹ்மஹேதுகஜந்மாதி³த⁴ர்மவத்த்வமேவ ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணம் சேத³திவ்யாப்திரஸம்ப⁴ஶ்சேத்யபி⁴ப்ரேத்ய ப்ரதிஜ்ஞாபூர்வகம் பூர்வபக்ஷயதி –

தத்ர ந வக்தீதி ।

ஜக³த்³த⁴ர்மத்வேநேத்யநேநாதிவ்யாப்திர்ஜ்ஞாபிதா அயோகா³தி³த்யநேநாஸம்ப⁴வ: ப்ரதிபாதி³த இதி பா⁴வ: ।

அதிவ்யாப்த்யாதி³தோ³ஷக்³ரஸ்தத்வாந்மாஸ்து ஜந்மாதி³த⁴ர்மவத்த்வலக்ஷணம் ஶ்ருதிப்ராமாண்யாத³ந்யதே³வாஸ்த்விதி ஸித்³தா⁴ந்தீ ஶங்கதே –

ந சேதி ।

’ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருத, தத்ஸ்ருஷ்ட்வே’த்யாதி³நா உபாதா³நத்வம் கர்த்ருத்வம் ச ப்ரதிபாத்³யத இதி பா⁴வ: ।

உக்தலக்ஷணஸ்யாநுமாநேந ஸாத⁴யிதுமஶக்யத்வாந்ந ஸித்³தி⁴ரிதி பூர்வவாதீ³ பரிஹரதி –

கர்துருபாதா³நத்வ இதி ।

ப்³ரஹ்மகர்த்ருத்வவிஶிஷ்டோபாதா³நத்வவச்சேதநத்வாதி³தி ப்ரயோகே³ யத்ர சேதநத்வம் தத்ர கத்ருத்த்வவிஶிஷ்டோபாதா³நத்வமித்யத்ராமுக இதி த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வேநேத்யர்த²: ।

ஶ்ரௌதஸ்யேதி ।

’யதோவா இமாநி பூ⁴தாநீ’த்யாதி³ஶ்ருதிப்ரமாணகஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ’ஸ்வயமகுருத தத்ஸ்ருஷ்ட்வா யதோ வா இமாநீ’த்யாதி³ஶ்ருத்யைவ லக்ஷணஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

ஶ்ருத்யநுக்³ராஹகத்வேநேதி ।

ஶ்ருத்யர்தே² புருஷஸ்ய ஸந்தே³ஹநிவர்தகமாநத்வேநேத்யர்த²: ।

ப்ரத்யேகம் லக்ஷணமிதி ।

த்³ருஷ்டாந்தஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மத்வாயோகா³தி³தி ।

ப்³ரஹ்மண உபாதா³நாத்³பி⁴ந்நத்வே ப்ரோக்தே ஸத்யந்யத்வேநோபாதா³நஸ்ய ஸ்தி²தத்வாத்³வஸ்துபரிச்சே²தே³ந அத்³விதீயத்வரூபப்³ரஹ்மத்வாயோகா³ந்ந ப்ரத்யேகம் லக்ஷணமிதி பா⁴வ: ।

நாஸ்த்யேவ லக்ஷணமிதி பூர்வபக்ஷமுபபாத்³யாஸ்த்யேவேதி ஸித்³தா⁴ந்தமவதாரயதி –

புருஷேதி ।

புருஷஸ்யோஹமாத்ரத்வாதே³வாநுமாநஸ்யாப்ரதிஷ்டி²தத்வம் , ததா² ஹி அநுமிதிகரணமநுமாநம் । தச்ச ஜ்ஞாயமாநலிங்க³மிதி கேசித் । பராமர்ஶ இத்யபரே । வ்யாப்திஜ்ஞாநமித்யந்யே । தஸ்மாத³நுமாநஸ்ய ப்⁴ராந்தபுருஷபு³த்³தி⁴மூலகத்வேந பரஸ்பரதூ³ஷணக்³ரஸ்தஸ்ய இத³மிதி நிர்தே³ஷ்டுமஶக்யத்வாத³ப்ரதிஷ்டி²தத்வமிதி பா⁴வ: ।

கர்துருபாதா³நத்வே த்³ருஷ்டாந்தஸம்ப⁴வேந அநுமாநப்ரவ்ருத்தேருக்தலக்ஷணஸித்³தி⁴ரித்யாஹ -

அபௌருஷேயேதி ।

உப⁴யகாரணத்வஸ்யேதி ।

உபாதா³நநிமித்தோப⁴யகாரணத்வஸ்யேத்யர்த²: । ஸுக²ம் ப்ரத்யத்³ருஷ்டத்³வாரா நிமித்தத்வம் ஸமவாயிகாரணத்வம் சாத்மநி த்³ருஷ்டம் தஸ்மாத³பி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நகம் ஸுக²மிதி த்³ருஷ்டாந்தோபபத்தேரிதி பா⁴வ: । ஆதி³ஶப்³தே³ந கர்மஸம்யோகௌ³ க்³ருஹ்யேதே, ததா²ஹி - ஸ்வக்ருதயாகா³தி³கம் ப்ரதி கர்த்ருத்வமுபாதா³நத்வம் ச புருஷே த்³ருஶ்யதே தஸ்மாத³பி⁴ந்நநிமித்தோபாத³நகம் கர்மேதி நிர்விவாதோ³(அ)யம் த்³ருஷ்டாந்த: । க⁴டாகாஶஸம்யோக³ம் ப்ரதி நிமித்தத்வம் ஸமவாயிகாரணத்வம் சாகாஶே(அ)ஸ்தீத்யபி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நக: ஸம்யோக³ இத்யயமபி ஸர்வஸம்மதோ த்³ருஷ்டாந்த: । அத்ரைவம் ப்ரயோக³: – ஜக³த³பி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நகம் கார்யத்வாத்ஸுகா²தி³வத் , அத²வா ப்³ரஹ்ம நிமித்தத்வவிஶிஷ்டோபாதா³நத்வவச்சேதநத்வாதா³த்மாதி³வதி³த்யநவத்³யம் ।

நநு ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³காரணத்வம் நாம கர்த்ருத்வே ஸத்யுபாதா³நத்வமிதி அநேந த்³விதீயஸூத்ரேண ஸாதி⁴தம் சேத்தர்ஹி அக்³ரிமேண தத்காரணத்வம் ந கர்த்ருத்வமாத்ரம் கிந்து கர்த்ருத்வோபாதா³நத்வோப⁴யரூபமித்யநேந க்³ரந்தே²ந பௌநருக்த்யம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

அத்ர யத்³யபீத்யாதி³நா ।

உச்யத இதீதி ।

அத்ராநூத்³யத இத்யர்த²: । அயமாஶய: – அநேந ஸூத்ரேண ஜந்மாதி³காரணத்வமேவ ப்ரதிபாத்³யதே நோப⁴யகாரணத்வம் கிந்தூப⁴யகாரணத்வமநூத்³யதே, அக்³ரே ’ப்ரக்ருதிஶ்சே’த்யதி⁴கரணே தூப⁴யகாரணத்வமேவ ப்ரதிபாத்³யதே ந காரணத்வம் கிந்து காரணத்வமநூத்³யதே தஸ்மாந்ந பௌநருக்த்யமிதி । தடஸ்த²மிதி । யோ ஹி வ்யாவர்தகோ த⁴ர்ம: லக்ஷ்யாவித்³யமாநஸ்வரூபப³ஹிர்பூ⁴த: ஸ தடஸ்த²லக்ஷணமித்யர்த²: । ததா² ச யத்³ரஜதமாபா⁴த்ஸா ஶுக்திரிதி ஆரோபிதேந ரஜதேந ஶுக்திர்லக்ஷ்யதே யதா² ததா² யஜ்ஜக³த்காரணம் தத்³ப்³ரஹ்மேதி ஆரோபிதேந ஜக³த்காரணத்வேந ப்³ரஹ்ம லக்ஷ்யதே அரோபிதத்வேபி தஸ்ய ப்³ரஹ்மண்யேவாஸாதா⁴ரணத்வாதி³தி பா⁴வ: । ஶ்ரீமத³த்³வைதாநந்த³ஶ்ரீகு³ருசரணாஸ்து ப்³ரஹ்மவத்³யாப⁴ரணாக்²யக்³ரந்தே² “யோ ஹி த⁴ர்ம: அஸாதா⁴ரண: ஸந்நேவ கதா³சித்³த⁴ர்மிணா ஸம்ப³த்⁴யதே ஸ த⁴ர்மஸ்து தடஸ்த²லக்ஷணமித்யுச்யதே யதா² ச²த்ரசாமராதி³கம் ராஜ்ஞ இதி தடஸ்த²லக்ஷணம் வத³ந்தி ।

ஸூத்ரம் வ்யாசஷ்ட இதி ।

பத³ச்சே²த³: பதா³ர்தோ²க்தி: பத³விக்³ரஹ இதி வ்யாக்²யாநாங்க³ம் ஸம்பாத³யந் ஸூத்ரம் வ்யாசஷ்ட இத்யர்த²: ।

நநு ப⁴வது தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநோ ப³ஹுவ்ரீஹி: ததா²பி ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்கா³ஸ்த்ரயோ விஶேஷ்யா ப⁴வந்தி தத்கத²ம் ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³ம் ஸமாஸார்த² இத்யேகநிர்தே³ஶ இத்யாஶங்க்ய பா⁴ஷ்யஸ்த²ஸ்யேதி பத³ஸ்யார்த²ம் ஸ்போ²ரயந்நாஹ –

அத்ராபி ஜந்மாதீ³தி ।

ஸமாஹாரஸ்ய ஸமுதா³யஸ்யேத்யர்த²: । ததா² ச யதா² சித்ரகோ³ஸம்ப³ந்தி⁴த்வவிஶிஷ்டதே³வத³த்தஸ்ய சித்ரா: கா³வ: விஶேஷணாநி ததா² ஸமாஸார்த²ஸ்ய விஶேஷ்யஸ்ய ஜந்மாதி³விஶிஷ்டஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³ஸமுதா³யஸ்ய ஏகதே³ஶம் ஜந்ம விஶேஷணமித்யர்த²: । யத்³யபி சித்ரகோ³ர்தே³வத³த்தஸ்யேத்யத்ராதத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநோ ப³ஹுவ்ரீஹிர்ஜந்மாதீ³த்யத்ர தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாப³ஹுவ்ரீஹிரிதி வைஷம்யம் ததா²பி த்³ருஷ்டாந்தஸ்து விஶேஷணாம்ஶ ஏவ ந தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹாவிதி பா⁴வ: ।

தஸ்ய விஶேஷ்யைகதே³ஶஸ்ய கு³ணத்வம் விஶேஷணத்வம் யஸ்மிந் ப³ஹுவ்ரீஹௌ ஸ தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநோ ப³ஹுவ்ரீஹிரித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ததா² சேதி ।

ஸர்வஸ்ய விஶேஷணத்வே ஸமாஸாஸம்ப⁴வாத்ஸமாஸைகதே³ஶோ விஶேஷணமிதி மத்வாஹ –

ஸமாஸார்தை²கதே³ஶஸ்யேதி ।

ஸமாஹாரஸ்ய ஸமாஸார்த²ப்ரவிஷ்ட²த்வேந விஶேஷ்யைகதே³ஶஸ்யேத்யர்த²: ।

கு³ணத்வேநேதி ।

விஶேஷணத்வேநேத்யர்த²: ।

ஸம்விஜ்ஞாநமிதி ।

ஜ்ஞாநமித்யர்த²: ।

நந்வத்ர தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹி: கிமர்த² இதி சேத் , ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³ஸ்ய ஸமாஸார்த²தாலாபா⁴ர்த²மிதி ப்³ரூம: । யத்³யதத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹிமாஶ்ரித்ய ஸ்தி²திலயத்³வயமேவ ஸமாஸார்தோ²ஸ்த்விதி ஶங்கேத ததா³ ப்³ரஹ்மண: ஸ்தி²திலயநிரூபிதகாரணத்வமேவ ஸ்யாத் । ந சேஷ்டாபத்திரதிவ்யாப்த்யாதி³தோ³ஷாபா⁴வாதி³தி வாச்யம் । ஸ்தி²திகாரணத்வம் லயகாரணத்வம் வா லக்ஷணமித்யுக்தே அதிவ்யாப்த்யாதி³தோ³ஷாபா⁴வேபி ஜந்மகாரணம் ப்³ரஹ்மணோந்யதே³வேதி பி⁴ந்நத்வப்⁴ரமே ப்³ரஹ்மண: வஸ்துபரிச்சே²தே³ந அத்³விதீயத்வரூபப்³ரஹ்மத்வாயோகா³த் , தஸ்மாத் த்ரிதயநிரூபிதகாரணத்வலாபா⁴ர்த²ம் தத்³கு³ணஸம்விஜ்ஞாநப³ஹுவ்ரீஹிமாஶ்ரித்ய ஜந்மஸ்தி²திப⁴ங்க³ரூபஸமாஹார ஏவ ஸமாஸார்த² இத்யவஶ்யமங்கீ³கரணீயமித்யேதமர்த²ம் ஸ்போ²ரயதி –

தத்ர யஜ்ஜந்மகாரணமிதி ।

’ஜந்மாத்³யஸ்ய யத’இத்யேவ ஸூத்ரம் ஸ்யாதி³த்யபி⁴ப்ராயேணாஹ –

யஜ்ஜந்மேதி ।

அத்ர ஜந்மகாரணம் கர்த்ருரூபம் விவக்ஷிதம் தஸ்மாந்ந மாயாயாமதிவ்யாப்திரித்யபி⁴ப்ரேத்ய தோ³ஷாந்தரமாஹ –

ஸ்தி²திலயேதி ।

ஸமாஹாரோ த்³யோத்யத இதி ।

ஸூத்ரஸ்த²ஜந்மாதீ³தி நபும்ஸகைகவசநேந ஸமாஹரோ த்³யோதித இதி பா⁴வ: ।

ஸம்ஸாரஸ்யாநாதி³த்வாதி³தி ।

ஸம்ஸாரஸ்யாநாதி³த்வேந ஸ்தி²திநாஶாநந்தரமப்யுத்பத்தேர்த்³ருஶ்யத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

வஸ்துக³த்யா சேதி ।

ஏகைகஸர்க³ம் புரஸ்க்ருத்ய சேதி ஶேஷ: । ஜநித்வா ஸ்தி²த்வா விலீயத இத்யநுப⁴வோ வஸ்துக³திஶப்³தா³ர்த²: ।

இத³ம இதி ।

அஸ்ய ஜக³த: ஜந்மாதீ³த்யாதி³நா ப்ரத்யக்ஷம் யஜ்ஜக³த்தத்காரணத்வமேவ ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபாத்³யதே ந த்வாகாஶாதி³காரணத்வமாகாஶாதே³ரப்ரத்யக்ஷத்வாதி³தி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸந்நிதா⁴பிதஸ்யேதி ।

ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாதி³ப்ரமாணை: ஸம்வேதி³தஸ்யேதி பா⁴ஷ்யபத³ஸ்யார்த²: ।

மஹாபூ⁴தாநாம் ஜந்மாதீ³தி ।

நநு ஜந்மாதீ³நாம் வியதா³தி³ஜக³தஶ்ச க: ஸம்ப³ந்த⁴: ஷஷ்ட்²யா விவக்ஷித இதி சேத் , அத்ரோச்யதே – ஸ்வரூபாதி³ஸம்ப³ந்த⁴: ஷஷ்ட்²யா விவக்ஷித இதி பா⁴வ: ।

ஸ்வோக்தமபி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நத்வரூபம் ஜந்மாதி³காரணத்வலக்ஷணம் பா⁴ஷ்யாரூட⁴ம் கர்துமிச்ச²ந்நவதாரயதி –

நநு ஜக³த இதி ।

ஸூத்ரேண ஜந்மாதி³ஸம்ப³ந்தி⁴ஜக³த்ஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் ஜந்மஸம்ப³ந்தி⁴ஜந்மாதி³ஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் வா ப்ரதீயதே தச்ச ந ப்³ரஹ்மலக்ஷணமஸம்ப⁴வதோ³ஷக்³ரஸ்தத்வாதி³தி ஶங்கார்த²: । ஈஶ்வரநிஷ்ட²ம் ஜக³த்காரணத்வம் ஶுத்³த⁴ஸ்ய தடஸ்த²லக்ஷணமிதி ஸித்³தா⁴ந்தார்த²: । யத இதி பத³ம் ஷஷ்ட்²யந்தமிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: । ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴ப்ராயஸ்து பஞ்சம்யந்தமிதி பே⁴த³: ।

ஆநந்தா³த்⁴யேவேதீதி ।

தைத்திரீயக இதி ஶேஷ: । ஶ்ருதிஷு ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கபதா³நாமித³மாநந்த³பத³முபலக்ஷணமிதி மந்தவ்யம் ।

ஸ்வரூபலக்ஷணேதி ।

நநு ஸர்வத்ர த⁴ர்ம ஏவ லக்ஷணம் ப⁴வதி தத்கத²ம் த⁴ர்ம்யேவ ஸ்வஸ்ய லக்ஷணமிதி சேத் । அத்ரோச்யதே – ந ஹி ஸத்யஜ்ஞாநாந்தா³பி⁴ந்நம் த⁴ர்மிமாத்ரம் முக்²யம் லக்ஷணமிதி வதா³ம:, அபி து தத³வக³ம இதரவ்யாவ்ருத்தபு³த்³தா⁴வுபயுஜ்யதே இதி தஸ்ய லக்ஷணத்வோபசார இதி பா⁴வ: । கேசித்து ஸ்வரூபமேவ லக்ஷணம் ஸ்வரூபலக்ஷணம் யதா² ’ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்மே’த்யத்ர ஸத்யாதி³கம் ஸ்வரூபலக்ஷணம் । நநு ஸ்வஸ்ய ஸ்வவ்ருத்தித்வாபா⁴வே ஸதி கத²ம் லக்ஷணத்வமிதி சேத் , ந, ஸ்வஸ்யைவ ஸ்வாபேக்ஷயா த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வகல்பநயா லக்ஷணத்வஸம்ப⁴வாத் , தது³க்தம் – ’ஆநந்தோ³ விஷயாநுப⁴வோ நித்யத்வஞ்சேதி ஸந்தி த⁴ர்மா அப்ருத²க்த்வேபி சைதந்யாத் ப்ருத²கி³வ அவபா⁴ஸந்த’ இத்யாஹு: । நநு ஸ்வரூபதடஸ்த²லக்ஷணோபந்யாஸஸ்ய கிம் ப்ரயோஜநமிதி சேத் , அத்ர ப்³ரஹ்மவித்³யாப⁴ரணே ஶ்ரீகு³ருசரணாஸ்த்வேவமாஹு: – ததா²ஹி யதா² சந்த்³ரம் தி³த³ர்ஶயிஷுராப்தோ ப்ரத²மம் தி³க³ந்தரக³தநக்ஷத்ராதி³ப்⁴யோ த்³ருஷ்டிம் வாரயிதும் ஶாகா²யாம் சந்த்³ர இதி அதி⁴கரணதயா ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷேண ப்ரத²மம் ஶாகா²முபாத³த்தே ததஶ்ச தி³க³ந்தரவ்யாவ்ருத்தசக்ஷுஷ: சந்த்³ரஸமீபவர்திதாரகாதி³ஷு சந்த்³ரப்⁴ரமோ மா பூ⁴தி³தி தத்ஸ்வரூபம் ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶாத்மகத்வம் போ³த⁴யதி ஏவம் ஹி போ³த்⁴யபு³த்³தி⁴: ஸுகே²ந சந்த்³ரே அவதாரிதா ப⁴வதி । ஏவம் ’ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பர’மித்யுபஶ்ருத்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்யாநேகத்ர ப்ரயோக³த³ர்ஶநாந்முமுக்ஷோர்ஜ்ஞேய: ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்த²: க இதி பு³பு⁴த்ஸோர்ஜக³த்காரணத்வோபந்யாஸேந யேஷு ஜீவாதி³ஷு ஜக³த்காரணத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி தேஷாம் ஸ்ருஜ்யகோடௌ நிவிஷ்டதயா ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாஸம்ப⁴வாத் தேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தபு³த்³தே⁴ரபி ஸம்ப⁴வஜ்ஜக³த்காரணபா⁴வேஷு ப்ரதா⁴நாதி³ஷு ப்³ரஹ்மத்வப்⁴ரமமபநேதும் ஸ்வரூபலக்ஷணமுபந்யஸ்ய தேந ஹி ஜடா³நாம் ப்ரதா⁴நாதீ³நாம் ஜ்ஞாநாதி³ஸ்வரூபதூபபத்³யேத ததஶ்ச ஆத்³யம் லக்ஷணம் கேப்⁴யஶ்சித்³வ்யாவ்ருத்திநிஶ்சயபூர்வகம் பு³த்³தி⁴ஸ்தி²ரீகரணார்த²ம் த்³விதீயம் து ஸகலப்⁴ரமநிவ்ருத்திபூர்வகம் வஸ்துஸ்வரூபநிஶ்சயார்த²மிதி । பதா³ர்த²முக்த்வேதி । ஸூத்ரபதா³நாம் ப்ரத்யேகம் அர்த²முக்த்வேத்யர்த²: । ஜக³த்காரணஸ்ய சேதநத்வஸர்வேஶ்வரத்வஸர்வஜ்ஞத்வஸர்வஶக்தித்வஸம்பா⁴வநார்தா²நி நாமரூபாப்⁴யாமித்யாதீ³நி ஜக³தஶ்சத்வாரி விஶேஷணாநி ப⁴வந்தி, ததா² ச க்ரமமநுஸ்ருத்ய சேதநத்வாதி³ஸம்பா⁴வநார்தா²நீத்யேவமுக்தமுசிதம் ததா²பி யத்ர ஸர்வஜ்ஞத்வம் தத்ர சேதநத்வம் யத்ர ஸர்வஶக்தித்வம் தத்ரேஶ்வரத்வமித்யவ்யபி⁴சரிதவ்யாப்த்யா ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³க்³ரஹணேந சேதநத்வாதி³லாபா⁴த் ஸர்வஜ்ஞாத்ஸர்வஶக்தேரித்யுத்தரபா⁴ஷ்யாநுகூல்யாச்ச க்ரமம் விஹாய ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³ஸம்பா⁴வநார்தா²நீதி வ்யாக்²யாதமிதி பா⁴வ: ।

கும்ப⁴கார இதி ।

க⁴டம் சிகீர்ஷு: குலால இத்யர்த²: ।

ஶப்³தா³பே⁴தே³நேதி ।

ஶப்³த³வாச்யாபே⁴தே³நேத்யர்த²: । ஆலிக்²ய விசார்யேத்யர்த²: ।

வ்யாகரோதீதிபத³ஸ்ய ஸ்வப்ரயுக்தஸ்ய ஸ்வயமேவார்த²ம் வ்யுத்பாத³யதி –

ப³ஹி: ப்ரகடயதீதி ।

ப்ரத²மம் பு³த்³தா⁴வாலிக்²ய பஶ்சாத்³க⁴டஶப்³தா³லம்ப³நயோக்³யம் க⁴டம் கும்ப⁴கார: ப³ஹிர்நிர்வர்தயதி யதா² ததா² மூலகாரணமபி நாமரூபாத்மநா பு³த்³தா⁴வாவிர்பூ⁴தமேவ ஸர்வம் பஶ்சாத்³வ்யநக்தீதி அநுமீயத இதி பா⁴வ: ।

இத்த²ம்பா⁴வ இதி ।

அபே⁴த³ இத்யர்த²: । நாமரூபாபி⁴ந்நதயா வ்யக்தீக்ருதஸ்யேதி பா⁴ஷ்யபத³ஸ்யார்த²: ।

ஜக³த்காரணஸ்ய சேதநத்வஸாத⁴நப²லமாஹ –

இதி ப்ரதா⁴நேதி ।

நிராஸ இதி ।

ஜக³த்காரணத்வநிராஸ இத்யர்த²: ।

கர்த்ருபோ⁴க்த்ருபத³த்³வயஸ்ய க்ருத்யமாஹ –

ஶ்ராத்³தே⁴தி ।

ஶ்ராத்³தே⁴ பிது: போ⁴க்த்ருத்வம் புத்ரஸ்ய கர்த்ருத்வம் வைஶ்வாநரேஷ்டௌ புத்ரஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வம் பிது: கர்த்ருத்வமிதி பே⁴தா³த் கர்த்ருஶப்³தே³ந போ⁴க்தா நோச்யதே தஸ்மாத்ப்ருத²கு³க்தி: ந வ்யர்தே²தி பா⁴வ: ।

நந்வேதாவதா ஜீவஜந்யத்வநிராஸ: கத²மித்யத ஆஹ –

யோ ப்³ரஹ்மாணமிதி ।

பரமேஶ்வர: ப்ரத²மம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் ஸ்ருஜதீதி ஶ்ருத்யர்த²: ।

விஶேஷஜீவோத்பத்தௌ ஶ்ருதிமுக்த்வா ஸர்வஜீவோத்பத்தௌ ஶ்ருதிமாஹ –

ஸர்வ இதி ।

நநு ஹிரண்யக³ர்பா⁴தீ³நாம் ஜீவாநாம் நித்யத்வேந கத²ம் கார்யத்வம் தத்ராஹ –

ஸ்தூ²லேதி ।

ஜக³த: ஜீவஜந்யத்வநிராஸாத் ஜக³த்காரணஸ்யேஶ்வரத்வம் ப்ரஸாதி⁴தமிதி பா⁴வ: । நநு ஜக³ந்மத்⁴யவர்தித்வேபி விஶ்வாமித்ராதி³யோகி³நாம் தத்கர்த்ருகஸ்ருஷ்டிர்த்³ருஶ்யத இதி லக்ஷணஸ்யாதிவ்யாப்திரிதி சேந்ந । கர்மப²லம் ஜ்ஞாத்வா யஸ்ய ஜீவஸ்ய யஸ்மிந் ஸ்தா²நே யோக்³யதாஸ்தி தத்ஸ்தா²நே ஸ்ருஜநஸாமர்த்²யஸ்ய தேஷாமப⁴வேந தத்ஸ்ருஷ்டேரபி ப⁴க³வத³தீ⁴நத்வாத்ததா² ச ஜக³த்காரணத்வலக்ஷணம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴தௌ³ நாதிவ்யாப்தமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

க்ரியாப²லாநாமிதி ।

கர்மப²லாநாமித்யர்த²: ।

மேருப்ருஷ்டம் தே³ஶ இதி ।

அமராவத்யாம் புண்யகர்மப²லாநுப⁴வஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³தி பா⁴வ: ।

உத்தராயணேதி ।

யத்³யப்யுத்தராயணமரணாதி³ரூபநிமித்தாபா⁴வேபி கர்மப²லாநுப⁴வோஸ்தி ததா²ப்யுத்தராயணாதி³நிமித்தம் தே³ஹபாதாதூ³ர்த்⁴வம் ஜ²டிதி கர்ம ப²லாநுப⁴வே ப்ரதிநியதமிதி பா⁴வ: ।

க்ரியாப²லம் த்³விவித⁴ம் ஐஹிகாமுஷ்மிகம் சேதி । தத்ர யதா² ஆமுஷ்மிகம் ப்ரதிநியததே³ஶகாலநிமித்தம் ததா² ஐஹிகமபீத்யாஹ –

ஏவமிதி ।

ஸேவாப²லஸ்ய க்³ராமாதே³: தே³ஶோ பூ⁴மி: தே³ஹபாதாத் பூர்வம் கால: ராஜஹர்ஷாதி³நிமித்தம் ச ப்ரதிநியதமிதி பா⁴வ: ।

கர்மப²லம் தே³ஶாத்³யபி⁴ஜ்ஞதா³த்ருகம் ப²லத்வாத்³ராஜஸேவாப²லவதி³த்யநுமாநம் ஜ்ஞாபயந் ப²லிதமாஹ –

ததா² சேதி ।

கிம் ந ஸ்யாதி³தி ஸூத்ரஸ்ய யாஸ்கவாக்யமூலகத்வே யாஸ்கவாக்யே ஷண்ணாம் ப்ரதிபாதி³தத்வேந ஸூத்ரநிஷ்டா²தி³பதே³நாபீதரேஷாம் க்³ரஹீதும் ஶக்யத்வாத் அந்தர்பா⁴வோ நாஸ்தீதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

ஜக³த இதி பத³ஸ்யார்த²மாஹ –

மஹாபூ⁴தாநாமிதி ।

பௌ⁴திகேஷு பூ⁴தகார்யதே³ஹாதி³ஷ்வித்யர்த²: ।

கிந்த்விதி ।

தே³ஹாதௌ³ த்³ருஶ்யமாநஜந்மாதி³ஷட்ககாரணத்வம் ஸாக்ஷாந்மஹாபூ⁴தாநாமேவாஸ்தி ந ப்³ரஹ்மண இதி தேஷாமேவ லக்ஷணமுக்தமிதி ஶங்கா ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

யோத்பத்திர்ப்³ரஹ்மணஸ்தத்ரைவேத்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்யார்த²கத²நபூர்வகமந்வயம் ஸ்பு²டிகரோதி –

யே ஶ்ருத்யுக்தா இதி ।

யஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத்³யா ஜக³து³த்பத்தி: தத்ரைவ ப்³ரஹ்மணி யா ச ஸ்தி²தி: யஶ்ச லயஸ்த ஏவ ஶ்ருத்யுக்தா உத்பத்த்யாத³யோ க்³ருஹ்யந்தே இதி பா⁴ஷ்யவாக்யாஸ்யார்த²: । ஸுத்ரஸ்ய யாஸ்கவாக்யமூலகத்வாஸம்ப⁴வாதி³தரேஷாம் பா⁴வவிகாராணாமந்தர்பா⁴வ ஏவோசித இதி ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴ப்ராய: ।

நநு யாஸ்கமுநிவாக்யஸ்யாகாஶாதி³மஹாபூ⁴தநிஷ்ட²ம் ஜந்மாதி³ஷட்கமேவார்த²: ந பௌ⁴திகநிஷ்ட²ஜந்மாதி³ஷட்கம் தத்ர மஹாபூ⁴தாநாமுத்பத்த்யாதே³: ப்ரத்யக்ஷேண க்³ருஹீதுமஶக்யத்வேந வாக்யரசநாநுபபத்தே: ஶ்ருதிரேவ வாக்யஸ்ய மூலமிதி வக்தவ்யம் ததா² ச த்ரிதயப்ரதிபாதி³காயா: ’யதோ வா இமாநீ’த்யாதி³ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யாநுஸாரேண ஜந்மாதி³ஷட்கப்ரதிபாத³கம் வாக்யம் முநிஶ்சகாரேதி வாக்யமூலகத்வம் ஸூத்ரஸ்ய ஸ்யாத்தஸ்மாந்ந ப்³ரஹ்மலக்ஷணஸித்³தி⁴ரிதி ஶங்காமுஜ்ஜீவயதி –

யதி³ நிருக்தஸ்யாபீதி ।

ப⁴க³வதா மஹர்ஷிணா ஶ்ரீமத்³வேத³வ்யாஸேந ப்ரணீதஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய ஶ்ருதிமூலகத்வே ஸம்ப⁴வதி தஸ்யார்ஷேயவாக்யமூலகத்வமகிஞ்சித்கரமிதி தஜ்ஜீவநமுச்சி²நத்தி –

தர்ஹி ஸா ஶ்ருதிரேவேதி ।

ஸூத்ராணாம் ஶ்ருத்யர்த²பரத்வாச்ச ஶ்ருதிமூலத்வமேவ யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

ந யதோ²க்தேத்யாதி³ பா⁴ஷ்யஸ்யோத்தரபா⁴ஷ்யேண பௌநருக்த்யஶங்காம் பரிஹரந் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

யதி³ ஜக³த இதி ।

அதஸ்தந்நிராஸாயேதி ।

அதிரிக்தகாரணத்வஸம்பா⁴வநாமத்ராத் ப்ராப்தோ யோ(அ)திவ்யாப்த்யாதி³தோ³ஷஸ்தந்நிராஸாயேத்யர்த²: ।

ஸூத்ரேண லக்ஷணம் ப்ரதிபாத்³யதே ந யுக்திபி⁴ரித்யபி⁴ப்ரேத்யோக்தம் –

ஸூத்ரிதேதி ।

ஸூத்ரேணார்தி²கார்த²தயா ப்ரதிபாதி³தேத்யர்த²: । ஸூசிதேதி பாடே²ப்யயமேவார்த²: ।

ஸம்ஸாரிணஶ்சேதி ।

சேதநஸ்யாபி பரிச்சி²ந்நஜ்ஞாநஶக்திமதோ ஹிரண்யக³ர்பா⁴தே³ரித்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே

ப்ரதா⁴நாதி³தி ।

பரபரிகல்பிதாத் ப்ரதா⁴நாதி³த்யர்த²: ।

அணுப்⁴ய இதி ।

அசேதநேப்⁴யோ(அ)ணுப்⁴ய இத்யர்த²: ।

அபா⁴வாதி³தி ।

ஶூந்யாதி³த்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே தார்கிகமதம் தூ³ஷயதி –

பரமாணூநாமிதி ।

நந்வசேதநத்வாத்பரமாணூநாம் ஸ்வத:ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வேபி நிமித்தகாரணத்வேநாநுமாநாதி³ஸித்³த⁴ஸர்வஜ்ஞேஶ்வர: தத்ப்ரேரக: ஸ்யாத்தத்ராஹ –

ஜீவாத³ந்யஸ்யேதி ।

ப்ரத்யாஹேதி ।

திரஸ்கரோதீத்யர்த²: ।

’ந ச ஸ்வபா⁴வத’ இத்யநேந பா⁴ஷ்யேணாபேக்ஷிதம் பத³ஜாதமநுஷங்கே³ண பூரயதி –

ஜக³த இதி ।

ஸ்வபா⁴வபதா³ர்த²ம் விகல்ப்ய க²ண்ட³யதி –

கிம் ஸ்வயமேவேத்யாதி³நா ।

கர்மதா⁴ரயஸமாஸமாஹ –

விஶிஷ்டாநீதி ।

நந்வநுமாநஸ்ய பூர்வபா⁴ஷ்யேணாப்ரதிபாத்³யத்வாதே³ததே³வாநுமாநமித்யுத்தரபா⁴ஷ்யம் கத²மித்யாஶங்க்யாஹ –

பூர்வோக்தேதி ।

ஏததே³வ வ்யாப்திஜ்ஞாநமிதி ।

ஏதத்³வ்யாப்திஜ்ஞாநாத்மகமநுமாநமேவேத்யர்த²: ।

ஏதத³நுமாநமேவேதி ।

வ்யாப்திஜ்ஞாநாத்மகமநுமாநமேவேத்யர்த²: ।

ஸாத⁴நமிதி ।

ஈஶ்வரஸித்³தௌ⁴ ஸர்வஜ்ஞத்வஸித்³தௌ⁴ ச ப்ரமாணமித்யர்த²: ।

ஏவகாரவ்யாவர்த்யமாஹ –

ந ஶ்ருதிரிதி ।

அங்குராதி³கம் ஸகர்த்ருகம் கார்யத்வாத் க⁴டவதி³த்யநுமாநேந ஸகர்த்ருகத்வே ஸாதி⁴தே ஸதி கர்துரநேகத்வே கௌ³ரவாதே³கத்வே து லாக⁴வமிதி லாக⁴வஜ்ஞாநஸஹகாரேண ஏககர்த்ருகத்வம் ஸித்³த்⁴யதி, தச்ச ஸர்வஜ்ஞத்வமந்தரா ந ஸம்ப⁴வதீதி ஸர்வஜ்ஞத்வம் ச ஸித்³த்⁴யதி, ததா² ச ஸர்வஜ்ஞேஶ்வரஸித்³தி⁴ஸ்தஸ்மாத³நுமாநமேவ ப்ரமாணம் ஶ்ருதிஸ்து ந ப்ரமாணமிதி தார்கிகா: மந்யந்த இதி பா⁴வ: ।

ஈஶ்வரஸத்³பா⁴வே ஶ்ருதேரப்ராமாண்யே தார்கிகஸ்யாவைதி³கத்வாபத்திரித்யஸ்வரஸாதா³ஹ –

அத²வேதி ।

ஸ்வதந்த்ரமிதி ।

ஸ்வதந்த்ரப்ரமாணமித்யர்த²: । ததா² ச ஶ்ருதேரநுமாநஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாத³கத்வேந ப்ராமாண்யமிதி பா⁴வ: ।

ஏகேநைவாநுமாநேந ஸர்வஜ்ஞகர்த்ருகத்வஸாத்⁴யஸித்³தௌ⁴ த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வாந்ந ஸர்வஜ்ஞேஶ்வரஸித்³தி⁴ரித்யஸ்வரஸாதா³ஹ –

யத்³வேதி ।

வ்யாக்²யாநத்³வயேபி வ்யாப்திஜ்ஞாநார்த²கத்வேந ஏதத்பத³ம் வ்யாக்²யாய ஸம்ப்ரதி லக்ஷணார்த²கத்வேந வ்யாக்²யாதி –

ஏதல்லக்ஷணமிதி ।

ஜந்மாதி³ஸூத்ரோக்தஜக³த்காரணத்வலக்ஷமேவ கர்து: ஸர்வஜ்ஞத்வஸித்³தௌ⁴ ஹேதுரிதி மந்யந்த இத்யர்த²: ।

லக்ஷணஸூசிதேந பூர்வோக்தாநுமாநேந ஸகர்த்ருகத்வமாத்ரம் ஸாத்⁴யதே ஸர்வஜ்ஞத்வம் து லக்ஷணஹேதுகாநுமாநாந்தரேணேத்யபி⁴ப்ராயம் ஸ்பு²டயதி –

தத்ராயமிதி ।

லக்ஷணஹேதுகாநுமாநாந்தரம் ரசயதி –

ஸகர்தேதி ।

லக்ஷணாதி³தி ।

ஸர்வஜ்ஞத்வம் விநா ஸர்வஜக³த்காரணத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி ததா² ச ஸர்வஜக³த்காரணத்வலக்ஷணஸாமர்த்²யாத்ஸர்வஜ்ஞத்வஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴வ: । ஈஶ்வர: ஜக³த: காரணம் யேஷாம் தே ஈஶ்வரகாரணகா: காணாத³ப்ரப்⁴ருதய இதி பா⁴ஷ்யார்த²: । தத்தந்மதவைலக்ஷண்யேநாநுமாநவைலக்ஷண்யம் விஸ்தரேண தர்கபாதே³ வக்ஷ்யதே அது⁴நா காணாத³மதாநுஸாரேண மார்க³ப்ரத³ர்ஶநமாத்ரமத்ர க்ருதம் விஸ்தரப⁴யாதி³தி மந்தவ்யம் ।

ந ஸம்ப⁴வதீதி ।

அஸமர்த²த்வாதி³தி பா⁴வ: । ஏதஸ்மாத்³பி⁴ந்நஸ்யேதி பாடே² ஜீவாத்³பி⁴ந்நஸ்யேத்யர்த²: ।

யத்கார்யம் தத்ஸகர்த்ருகமிதி ஸாமாந்யவ்யாப்திஜ்ஞாநாத³ங்குராதி³கார்யஸ்யாபி ஸகர்த்ருகத்வஸித்³தௌ⁴ ஸ ச கர்தா க இத்யுக்தே ஸதி அஸாமர்த்²யாஜ்ஜீவோ ந ப⁴வதி பரிஶேஷாதீ³ஶ்வர இதி தத்ஸித்³தி⁴ர்வக்தவ்யா ஸைவ ந ஸம்ப⁴வதி ஜீவாத³ந்யஸ்ய க⁴டாதி³வத³சேதநத்வநியமேந அங்குராதி³கார்யஸ்ய கர்தைவ நாஸ்தீத்யகர்த்ருகத்வநிஶ்சயே ஸதி ஸகர்த்ருகத்வஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வேந ஸாமாந்யவ்யாப்திஜ்ஞாநாஸித்³தே⁴ஸ்ததா² ச கார்யத்வலிங்க³காநுமாநம் ந ஸகர்த்ருகத்வஸாத⁴கம் யேநேஶ்வரஸித்³தி⁴: ஸ்யாதி³தி ப்ரத²மாநுமாநம் தூ³ஷயித்வா த்³விதீயமநுமாநம் தூ³ஷயதி –

லக்ஷணலிங்க³கேதி ।

பா³த⁴: ஸாத்⁴யாபா⁴வநிஶ்சய இத்யர்த²: ।

ஈஸ்வரஸ்ய தந்மதே ஸர்வஜ்ஞத்வம் நாம ஸர்வவிஷயகஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம் தச்ச ஜ்ஞாநம் ஜந்யமஜந்யம் வா ? நாத்³ய இத்யாஹ –

அஶரீரஸ்யேதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ –

யஜ்ஜ்ஞாநமிதி ।

ஜ்ஞாநபத³மாஶ்ரிதஜ்ஞாநபரம் ததா² ச லக்ஷணலிங்க³காநுமாநபா³தா⁴ந்ந ஸர்வஜ்ஞத்வஸாத⁴நம் யேந ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸித்³த்⁴யேதி³தி பா⁴வ: ।
ஶ்லோக: –
ஸர்வஜ்ஞம் காரணம் கா²தே³: க்ருஷ்ணாக்²யம் ஶ்ருதிஸம்மதம் ।
வந்தே³ஹமீஶ்வரம் கோ³பீசித்தபத்³மமது⁴வ்ரதம் ॥
பரவாதி³நா அநுமாநாத்³தீ⁴ஶ்வரஸித்³தி⁴ரித்யுக்தே தத்க²ண்ட³நார்த²ம் நேஶ்வரஸித்³தி⁴ரித்யாத்³யுச்சரிதஶப்³த³ஜந்யதோ³ஷநிராஸாயாத்ர மங்க³லம் க்ருதமிதி மந்தவ்யம் ।

ஸர்வஜ்ஞேஶ்வரஸித்³தௌ⁴ ஶ்ருதே: ப்ராமாண்யம் ஸ்வாதந்த்ர்யேண த³ர்ஶயந்நநுமாநஸ்ய தந்நிரஸ்யதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ஶ்ருத்யர்த²ஸம்பா⁴வநார்த²த்வேநேதி ।

ஶ்ருத்யர்தே² ஸம்ஶயாதி³நிவர்தகத்வேநேத்யர்த²: । ஸித்³தா⁴ந்தே ஸர்வஜ்ஞத்வம் நாம ஸர்வாவபா⁴ஸக்ஷமவிஜ்ஞாநஸ்வரூபத்வம் ததா² ச ஶ்ருத்யா ஸர்வஜ்ஞேஶ்வரஸித்³தௌ⁴ வ்யாப்திஜ்ஞாநஸத்த்வாத் ஆஶ்ரிதஜ்ஞாநஸ்ய மநோஜந்யத்வநியமேந ப்ராப்தோ யோ பா³த⁴ஸ்தஸ்யாஸம்ப⁴வாச்சாநுமாநத்³வயம் ஸ்வஸாத்⁴யஸாத⁴கம் ஸத்ஸர்வஜ்ஞேஶ்வரம் ஸாத⁴யதீதி பா⁴வ: ।

அநுமாநாந்தர்பா⁴வமபி⁴ப்ரேத்யேதி ।

அநுமாநஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாத³கத்வேநோபபத்திமபி⁴ப்ரேத்யேத்யர்த²: ।

வைஶேஷிக இதி ।

ஶப்³த³பக்ஷகாநுவாதீ³ வைஶேஷிக இத்யுச்யதே ஜந்மாதி³ஸுத்ரேணாநுமாநஸ்யைவ ப்ரதிபாதி³தத்வாத³நுமாநமேவ ஸ்வதந்த்ரம் ப்ரமாணமிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

பா⁴ஷ்யே

வேதா³ந்தவாக்யகுஸுமக்³ரத²நார்த²த்வாதி³தி ।

ஶ்ருதிவிசாரார்த²த்வாதி³த்யர்த²: । வேதா³ந்தவாக்யார்த²பரிஷ்காரார்த²த்வாதி³தி யாவத் ।

ஏததே³வோபபாத³யதி –

வேதா³ந்தவாக்யாநீதி ।

ஜக³த இதி ।

ஜக³தோ யஜ்ஜந்மாதி³ தத்காரணம் யத்³ப்³ரஹ்ம தத்ப்ரதிபாத³கேஷ்வித்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே

ஸா சேதி ।

ப்³ரஹ்மாவக³திரித்யர்த²: ।

வாக்யார்த²விசாரேத்யத்ர வாக்யஸ்ய தத³ர்த²ஸ்ய ச விசார இதி பத³ச்சே²த³பூர்வகம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாகரோதி –

வாக்யஸ்ய தத³ர்த²ஸ்ய சேதி ।

வாக்யவிசாராதே³தத்³வாக்யமேதஸ்மிந்நர்தே² தாத்பர்யகமிதி தாத்பர்யநிஶ்சயோ ஜாயதே வாக்யார்த²விசாராத்ப்ரமேயே பா³தா⁴பா⁴வநிஶ்சய இதி பா⁴வ: ।

விமதமிதி ।

ஜக³தி³த்யர்த²: । நிமித்தம் ச உபாதா³நம் ச நிமித்தோபாதா³நே அபி⁴ந்நே நிமித்தோபாதா³நே யஸ்ய ததி³தி விக்³ரஹ: । பி⁴ந்நே நிமித்தோபாதா³நே யஸ்ய தத்³பி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நகம் தந்ந ப⁴வதீத்யபி⁴ந்நநிமித்தோபாதா³நகமிதி வா விக்³ரஹ: । அத்ரேத³மநுஸந்தே⁴யம் । ப்³ரஹ்ம விவர்தோபாதா³நம் மாயா து பரிணாம்யுபாதா³நகமிதி பக்ஷே ஸ்வரூபாநுபமர்த³நேந அந்யதா²பா⁴வ: விவர்த: ஸ்வரூபோபமர்த³நேநாந்யதா²பா⁴வ: பரிணாம இதி தயோர்பே⁴த³: விபா⁴வநீய: । மாயா து காரணமேவேதி பக்ஷாந்தரமிதி ।

தா³ர்ட்⁴யாயேதி ।

ஶ்ருத்யா ஜக³த்காரணஸ்யோப⁴யகாரணத்வே போ³தி⁴தேபி வாதி³பி⁴ரந்யதா²ர்த²ஸ்ய ப்ரதிபாதி³தத்வாத்புருஷஸ்ய ஸம்ஶயாதி³ருத்பத்³யதே தந்நிவ்ருத்யமித்யர்த²: ।

ஶ்ருத்யைவாநுமாநமங்கீ³க்ருதமிதி பா⁴ஷ்யாஶயம் ஸ்பு²டீகர்தும் ஶ்ருத்யம்ஶம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி –

மந்தவ்ய இதீதி ।

ஶ்ருத்யர்த²: ஶ்ருத்யாதி³விசாரரூபஶ்ரவணேந க்³ருஹீதார்த²: ।

மந்தவ்யபதா³ர்த²மாஹ –

தர்கேணேதி ।

அநுமாநேநேத்யர்த²: । ததா² ’ஶ்ரோதவ்ய’ இதி ஶ்ருத்யா க்³ருஹீதார்த²: । ’மந்தவ்ய’ இத்யேவம் ஶ்ருத்யாப்யநுமாநமப்⁴யுபேதமிதி பா⁴வ: ।

ஶ்ருத்யந்தரஸ்யாப்யநுமாநே ஸம்மதிரஸ்தீதி பா⁴ஷ்யபா⁴வம் ஸ்பு²டீகர்தும் ஶ்ருத்யர்த²கத²நார்த²மாக்²யாயிகாமாரப⁴தே –

யதா² கஶ்சிதி³த்யாதி³நா ।

ஶ்ருதிக³தைவம்ஶப்³த³த்³யோதிதத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ।

பண்டி³தோ மேதா⁴வீதி பத³த்³வயஸ்ய க்ரமேணார்த²மாஹ –

தது³க்தமார்கே³தி ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகே ஸாத்³ருஶ்யமுபபாத³யந் ஶ்ருதேரநுமாநாபேக்ஷாயாம் தாத்பர்யம் ஸ்பு²டீகரோதி –

ஏவமேவேஹேதி ।

இயதா க்³ரந்தே²நாதீந்த்³ரியார்தே² ஶ்ருதிரேவ ஸ்வதந்த்ரப்ரமாணமிதி ப்ரதிபாத்³ய ஶ்ருத்யர்த²ஸம்பா⁴வநார்த²த்வேந மநநரூபஸ்யாநுமாநஸ்ய யத்ப்ராமாண்யமுக்தம் தத்³தூ³ஷணபரத்வேந ஶங்காமுத்³கா⁴டயதி –

நநு ப்³ரஹ்மண இதி ।

நநு த⁴ர்மப்³ரஹ்மணோ: ப்ரமாணஸ்ய ஶ்ருத்யாதே³: கத²ம் ஜிஜ்ஞாஸாந்தர்நீதவிசாரே ப்ராமாண்யமித்யாஶங்க்ய பா⁴ஷ்யமந்யதா² யோஜயதி –

ஜிஜ்ஞாஸ்யே த⁴ர்ம இவேதி ।

மநநாதே³ர்து³ரிதரூபப்ரதிப³ந்த⁴கநிவர்தகத்வேந ஜ்ஞாநத்³வாரா ப்ராமாண்யமிதி ஜ்ஞாபநார்த²ம் யத்ர ஸ்வத:ஸித்³த⁴து³ரிதாபா⁴வ: தத்ர மநநாதே³ர்ந ஹேதுதேதி ஜ்ஞாபநார்த²ம் ச பா⁴ஷ்யே யதா²ஸம்ப⁴வமிஹ ப்ரமாணமித்யுக்தமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

முக்த்யர்த²மிதி ।

ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்யாபரோக்ஷரூபஸாக்ஷாத்காரத்வேநைவாஜ்ஞாநநிவர்த்கத்வாத்ஸாக்ஷாத்காராவஸாநத்வாபேக்ஷா உசிதேதி பா⁴வ: ।

த்³விதீயஹேதோரர்த²மாஹ –

ப்ரத்யக்³பூ⁴தேதி ।

’கர்மகர்தவ்யே ஹி விஷய’ இத்யாதி³ பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –

த⁴ர்மே த்விதி ।

நித்யபரோக்ஷே ஸாத்⁴ய இதி பத³த்³வயம் ஹேதுக³ர்ப⁴விஶேஷணம் ।

அஸம்ப⁴வாச்சேதி ।

அயோக்³யத்வாச்சேத்யர்த²: । த⁴ர்மஸ்ய ஸாத்⁴யத்வேந அநபேக்ஷிதாநுப⁴வத்வாந்நித்யபரோக்ஷத்வேநாபரோக்ஷாயோக்³யத்வாச்சேதி பா⁴வ: ।

நிரபேக்ஷ இதி ।

ப்ரமாணாந்தராநபேக்ஷத்வே ஸதி ஸ்வார்த²போ³த⁴கத்வம் நிரபேக்ஷத்வம் ।

ஶ்ருத்யாத³ய இதி பா⁴ஷ்யஸ்தா²தி³ஶப்³தா³ர்த²ம் லக்ஷணபூர்வகம் விவ்ருணோதி –

ஶப்³த³ஸ்யேத்யாதி³நா ।

பத³ம் யோக்³யதரேதி ।

யோக்³யமிதரம் ச யத்பத³ம் தேநாகாங்க்ஷா யஸ்ய ததி³தி விக்³ரஹ: । ஆகாங்க்ஷாயோக்³யதாஸந்நிதி⁴மதாம் பதா³நாம் ஸமூஹ ஏவ வாக்யமித்யர்த²: । கர்மகாண்டே³ க்ரமபடி²தாநாமர்தா²நாம் மந்த்ரகாண்டே³ க்ரமபடி²தைரித்யர்த²: ।

ஸம்ப³ந்த⁴ இதி ।

விநியோக³ இத்யர்த²: ।

ஸ்தா²நமுக்தலக்ஷணமுதா³ஹரதி –

யதே²தி ।

ஆத்⁴வர்யவஸம்ஜ்ஞகாநாமிதி ।

அத்⁴வர்யுணா படி²தாநாமிதி யாவத் ।

ஆத்⁴வர்யவஸம்ஜ்ஞக இதி ।

அத்⁴வர்யுணா கர்தவ்ய இதி யாவத் ।

ஶ்ருத்யாதீ³நாமநுப⁴வாதீ³நாம் ச ப்³ரஹ்மணி ப்ராமாண்யமுக்த்வா பரோக்தமநுமாநம் தூ³ஷயதி –

ஏவம் தாவத்³ப்³ரஹ்மேதி ।

ஸாத்⁴யத்வேநேதி ।

த⁴ர்மஸ்ய ஜந்யத்வேநேத்யர்த²: ।

ஸாக்ஷாத்காரஸ்யாநபேக்ஷிதத்வாத³ஸம்ப⁴வாச்சேதி ஸ்வோக்தம் ஹேதுத்³வயம் , அஸ்மிந்நநுமாநே ப்ரத்யேகமுபாதி⁴ரித்யாஹ –

அநுப⁴வாயோக்³யத்வமிதி ।

பக்ஷாதிரிக்தே த்³ருஷ்டாந்தே த⁴ர்மே ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வம் பக்ஷே ப்³ரஹ்மணி ஸாத⁴நாவ்யாபகத்வமிதி விவேக: ।

ஸாதி⁴தம் மநநாத்³யபேக்ஷத்வம் ஸ்மாரயதி –

உபாதி⁴வ்யதிரேகாதி³தி ।

ஸாத்⁴யவ்யாபக: ஸாத⁴நாவ்யாபக உபாதி⁴:, ததா² ச உபாதி⁴த்³வயஸ்யாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । ப்³ரஹ்மண: உபாதி⁴த்³வயரஹிதத்வாந்மநநாத்³யபேக்ஷா யுக்தேதி பா⁴வ: ।

பூர்வபக்ஷ்யுக்தமநுமாநம் ஸ்வஸாத்⁴யாஸாத⁴கமிதி தூ³ஷணமுக்த்வா ப்ரதிப³ந்த்³யா தூ³ஷணாந்தரபரத்வேந பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

தத்ரேதி ।

ப்³ரஹ்மாநுப⁴வாத்³யபேக்ஷம் ஸித்³த⁴வஸ்துத்வாத் க⁴டவதி³தி ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதாநுமாநே ஹேதுரஸ்து ஸாத்⁴யம் மாஸ்த்வித்யாகாரகவிபக்ஷாம்ஶமுபபாத³யதி –

யதீ³தி ।

வேதா³ர்த²த்வமாத்ரேண வேத³ப்ரமேயத்வாவிஶேஷேணேத்யர்த²: ।

ஸாம்யம் த்வயோச்யேதேதி ।

ஸாம்யமங்கீ³க்ருத்ய மநநாத்³யநபேக்ஷத்வம் த்வயோச்யேதேத்யர்த²: ।

பா³த⁴காம்ஶமுபபாத³யதி –

தர்ஹீதி ।

த⁴ர்மஸாம்யாத் ப்³ரஹ்மணி மநநாத்³யநபேக்ஷத்வம் ஸ்யாதி³த்யாகாரகவிபக்ஷே க்ருதிஸாத்⁴யத்வாதி³நா கிமபராத்³த⁴ம் தத³பி ஸ்யாதி³தி பா³த⁴கமாஹேத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே

புருஷாதீ⁴நாத்மலாபா⁴த்வாச்ச கர்தவ்யஸ்யேதி ।

த⁴ர்மஸ்ய க்ருதிஸாத்⁴யத்வாச்சேத்யர்த²: । ’கர்தவ்யே ஹீ’த்யாதி³பா⁴ஷ்யபரிஷ்க்ருதஸ்ய அந்பேக்ஷிதாநுப⁴வத்வாத³பரோக்ஷாயோக்³யத்வாதி³தி ஹேதுத்³வயஸ்ய ஸமுச்சயார்த²ஶ்சஶப்³த³: । யதா²ஶ்வேநேதி லௌகிகஸ்ய க³மநரூபகர்மண: அஶ்வேந க³ச்ச²தி பத்³ப்⁴யாம் வேதி த்³வயேந கர்தும் ஶக்யத்வம் ப்ரதிபாதி³தம் , அந்யதா² வா க³ச்ச²தீத்யநேந உந்மத்தாதி³ஸாத்³ருஶ்யேந வா க³ச்ச²தீதி அந்யதா² கர்தும் ஶக்யத்வமுபபாதி³தம் ந வா க³ச்ச²தித்யநேநாகர்தும் ஶக்யத்வமுபபாதி³தம் ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய லௌகிககர்மண: கர்தும் ஶக்யத்வாதி³த்ரிதயமுபபாத்³ய வைதி³ககர்மண: த⁴ர்மஸ்ய தத்ர த்ரிதயமுபபாத³யதி –

ததே²தி ।

க்³ரஹணாக்³ரஹணயோ: இச்சா²தீ⁴நத்வாந்ந விரோத⁴ இத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

நாதிராத்ர இதி ।

ஷோட³ஶிநமிதி ।

ஷோட³ஶிநாமகம் ஸோமரஸபாநாக்²யக்³ரஹம் வ்யாபாரரூபக்³ரஹணேந ஸம்ஸ்குர்யாதி³த்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே –

அந்யதா²கர்துமிதி ।

ஶாகா²பே⁴தே³ந அர்த²த்³வயே(அ)பி விதே⁴: ஸத்த்வாத³ந்யதா²கர்தும் ஶக்யதாமாஹேத்யர்த²: ।

த⁴ர்மஸ்யேதி ।

அத⁴ர்மஸ்யேத³முபலக்ஷணம் । த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: ஸாத்⁴யத்வமுபபாத்³யேத்யர்த²: ।

தத்ரேதி ।

த⁴ர்மாத⁴ர்மயோரித்யர்த²: । ஆதி³ஶப்³தே³ந நிஷேதா⁴தி³கம் க்³ருஹ்யதே த⁴ர்மே யஜேதேதி விதி⁴: அத⁴ர்மே ஸுராபாநே து ந ஸுராம்பிபே³தி³தி நிஷேத⁴ இதி விவேக: । வித⁴யஶ்ச ப்ரதிஷேதா⁴ஶ்சேதி த்³வந்த்³வஸமாஸ: । த⁴ர்ம இதி அத⁴ர்மஸ்யேத³முபலக்ஷணம் ।

உபபாத³நப²லமாஹ –

ப்³ரஹ்மண்யபீதி ।

யஜேதேதி த⁴ர்மே விதே⁴யத்வவத் ப்³ரஹ்மண்யபி விதே⁴யத்வம் ஸ்யாத் , அத⁴ர்மே ந பிபே³தி³தி நிஷேத்⁴யத்வவத் ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிஷேத்⁴யத்வம் ச ஸ்யாத் , வ்ரீஹிபி⁴ர்யவைர்வா யஜேதேதிவத் ப்³ரஹ்ம வா ஸ்தா²ணுர்வேதி விகல்ப: ஸ்யாத் , உதி³தே ஜுஹோத்யநுதி³தே ஜுஹோதீதி ஶாகா²பே⁴தே³ந வ்யவஸ்தா²வத் க்வசித்³ப்³ரஹ்ம ப⁴வதி ந ப⁴வதீதி வ்யவஸ்தா² ஸ்யாத் , ந ஹிம்ஸ்யாத்ஸர்வாபூ⁴தாநி அக்³நீஷோமீயம் பஶுமாலபே⁴தேதிவத் ஸாமாந்யப்ரதிபந்நே ப்³ரஹ்மணி விஶேஷோபவாத³: ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

க்ரமேண வித்⁴யாதீ³ந் பஞ்சோபபாத³யதி –

யஜேதேத்யாதி³நா ।

விகல்பஸ்த்ரிவித⁴: ஸம்பா⁴வித: ஐச்சி²க: வ்யவஸ்தி²த இதி தாந் க்ரமேணோதா³ஹரதி –

வ்ரீஹிபி⁴ரிதி ।

க்³ரஹணேதி ।

அதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதி ந க்³ருஹ்ணாதீதி க்³ரஹணாக்³ரஹணயோரித்யர்த²: । உதி³தே ஜுஹோத்யநுதி³தே ஜுஹோதீத்யுதி³தாநுதி³தஹோமயோரித்யர்த²: । உத்ஸர்க³: ஸாமாந்யவசநமித்யர்த²: ।

ஏத இதி ।

ஷட்ஸங்க்²யாகா: க்ருதிஸாத்⁴யத்வாத³ய இத்யர்த²: ।

ந த்வித்யாதி³நேதி ।

ஸித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்திஜந்யத்வாதே³ரிஷ்டாபத்தௌ தூ³ஷணமுபேக்ஷாவஶாத³நுக்த்வா அஸ்தி நாஸ்தீத்யாதி³விகல்பமாத்ரம் தூ³ஷயதீதி பா⁴வ: ।

’நநு வஸ்த்வேவ’மித்யாதி³பா⁴ஷ்யே வஸ்த்வேவம் நைவமித்யம்ஶேந ப்ரகாரவிகல்ப: ப்ரதிபாத்³யதே அஸ்தி நாஸ்தீத்யம்ஶேந ஸ்வரூபவிகல்ப: ததா² ச நந்வித்யத்ர நஞ்வஸ்த்வேவம் நைவமிதி விகல்ப்யதே அஸ்தி நாஸ்தீதி ந விகல்ப்யத இதி உப⁴யத்ராந்வயமபி⁴ப்ரேத்ய பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –

இத³ம் வஸ்த்விதி ।

ஏவமிதி ।

ஏதாத்³ருஶத⁴ர்மவதி³த்யர்த²: ।

நைவமிதி ।

ஏதாத்³ருஶத⁴ர்மவந்நேத்யர்த²: ।

ப்ரகாரவிகல்பே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

க⁴ட இதி ।

மந்தா³ந்த⁴காரஸமயே புரோவர்திபதா³ர்த²: க⁴டத்வப்ரகாரவாந் படத்வப்ரகாரவாந் வேதிவத் இத³ம் ப்³ரஹ்ம ஏவம் நைவமிதி – ப்ரகாரவிகல்பவந்நேதி பா⁴வ: ।

ஆத்மாதௌ³ வாதி³நாம் விகல்பா த்³ருஶ்யந்த இத்யாஶங்காயா: பரிஹாரம் ஸ்போ²ரயிதுமர்த²மாஹ –

அஸ்த்வித்யாதி³கோடிஸ்மரணமிதி ।

இத³ம் தோ³ஷாதே³ருபலக்ஷணம் । ப்³ரஹ்மணி ஸர்வே மநஸ்பந்தி³தமாத்ரா: அஸ்தி நாஸ்தீத்யாதி³விகல்பா: புருஷநிஷ்ட²தோ³ஷஸம்ஸ்காரகோடிஜந்யத்வாந்ந ப்ரமாரூபா இதி பா⁴வ: ।

அக்ஷரார்த²கத²நேந ப்³ரஹ்மணி விகல்பாநாமப்ரமாத்வமுக்த்வா யதி³ ப்³ரஹ்மணோ த⁴ர்மஸாம்யமங்கீ³க்ரியேத ததா³ த⁴ர்மே விகல்பாநாம் ப்ரமாத்வவத் ப்³ரஹ்மண்யபி விகல்பாநாம் ப்ரமாத்வம் ஸ்யாதி³த்யநிஷ்டமாபாத³யதி –

அயம் பா⁴வ இதி ।

யதே²தி ।

ஶாகா²பே⁴தே³ந விதீ⁴நாம் ஸத்த்வாத்³யதா² யதா² ஜ்ஞாயத இத்யர்த²: । ஶாஸ்த்ரமநதிக்ரம்ய யதா²ஶாஸ்த்ரம் ஶாஸ்த்ரமநுஸ்ருத்யேதி யாவத் ।

புருஷபு³த்³த்⁴யபேக்ஷா இதி ।

ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாத்யுதி³தே ஜுஹோத்யநுதி³தே ஜுஹோதீத்யாதி³கோடித்³வயஸத்த்வாத³த்ர கோடிஸ்மரணமாத்ரம் பருஷபு³த்³தி⁴ஶப்³தா³ர்த²: ததா² ச புருஷபு³த்³தி⁴மூலகா இத்யர்த²: । ப்ரமாணபூ⁴தா ப்ரமாபூ⁴தா இத்யர்த²: । விதி⁴ப்ரதிபாதி³தாநாம் கர்மணாம் வஸ்துத்வேந யதா²ர்த²த்வஸத்த்வாத்தத்³விஷயகா விகல்பா: தத்³வதி தத்ப்ரகாரகத்வாத்ப்ரமாரூபா ஏவேதி பா⁴வ: ।

தத்ஸாம்ய இதி ।

த⁴ர்மஸாம்யே ப்³ரஹ்மண்யங்கீ³காரே ஸதீத்யர்த²: । யதா²ர்தா²: ப்ரமாஸ்வரூபா இத்யர்த²: । இதிபத³ஸ்ய பூர்வேணாயமபி⁴ப்ராய இத்யநேநாந்வய: । ஓம் இத்யங்கீ³காரே, ப்³ரஹ்மண்யபி விகல்பாநாம் ப்ரமாத்வமிஷ்டமிதி வத³ந்தம் திரஸ்கரோதீத்யர்த²: ।

ஸித்³த⁴வஸ்துஜ்ஞாநமபீதி ।

உபக்ரமாதி³ஷட்³வித⁴லிங்கா³வத்⁴ருதாத்³விதீயப்³ரஹ்மதாத்பர்யகஶ்ருத்யாதி³பி⁴: ப்ரமீதம் ஸித்³த⁴ம் யத் வஸ்து ப்³ரஹ்ம தத்³விஷயகஜ்ஞாநமபீத்யர்த²: । ஸாத்⁴யஜ்ஞாநவதி³த்யர்த²: । வ்ரீஹிபி⁴ர்யவைர்வா யஜேதி வைகல்பிகத்³ரவ்யஜந்யயாக³ஜ்ஞாநவதி³த்யர்த²: ।

பௌருஷமிதி ।

புருஷபு³த்³த்⁴யபேக்ஷமித்யர்த²: । ப்ரமிதத்வேநாபா³தி⁴தம் யத்³வஸ்து தஜ்ஜந்யமித்யர்த²: । ஸர்வாஸாம் ஶ்ருதீநாமத்³விதீயப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வாத³த்ர கோடித்³வயோபஸ்தா²பகம் ஶாஸ்த்ரமேவ நாஸ்தி யேந வஸ்துஜ்ஞாநம் கோடித்³வயஸ்மரணரூபபுருஷபு³த்³தி⁴மபேக்ஷ்ய ஜாயேத யேந ப்³ரஹ்மணி விகல்பாநாம் ப்ரமாத்வம் ச ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

த⁴ர்மஸ்ய வைகல்பிகத்³ரவ்யஜந்யத்வேநாநேகத்வாத்தஸ்மிந் விகல்பாநாம் ப்ரமாத்வம் யுக்தம் ஸித்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஏகத்வாத்³விகல்பாநாம் ந ப்ரமாத்வமித்யாஹ –

ததா² சேதி ।

ஜ்ஞாநம் த்³விவித⁴ம் வஸ்துதந்த்ரம் புருஷதந்த்ரம் சேதி । தத்ர வஸ்துதந்த்ரமேகமேவ ஜ்ஞாநம் ப்ரமா புந்தந்த்ரமநேகரூபம் விகல்பாத்மகம் ஜ்ஞாநம் ப்⁴ரம ஏவேதி பா⁴வ: । அத்ரேத்யாதி³ ந புருஷதந்த்ரமித்யந்தக்³ரந்த²: ஸ்பு²டார்த²: ।

பூ⁴தார்தே²தி ।

ஸித்³தா⁴ர்தே²த்யர்த²: ।

ஸாத்⁴யேர்த² இதி ।

க்ருதிஜந்யே த⁴ர்ம இத்யர்த²: । விகல்பா: உதி³தாநுதி³தஹோமஜ்ஞாநரூபா: விகல்பா: இத்யர்த²: । புந்தந்த்ரா: புருஷபு³த்³த்⁴யபேக்ஷா இத்யர்த²: । யதா²ர்தா² அபா³தி⁴தவிஷயகத்வாத்ப்ரமாரூபா இத்யர்த²: ।

ஶ்ருத்யர்த²ஸம்பா⁴வநார்த²த்வேந மநநஸ்வரூபாநுமாநாதீ³நாம் ப்ராமாண்யஸித்³தி⁴ரித்யுபஸம்ஹரதி –

இதி வைலக்ஷண்யாதி³தி ।

த⁴ர்மஸாம்யாநங்கீ³காரே புநரநுமாநவாதி³ஶங்காமுத்தா²பயதி –

நந்விதி ।

ததா² ச ப்³ரஹ்மணி ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாதி³கமேவ ஸ்வதந்த்ரப்ரமாணம் ந ஶ்ருதிரிதி பா⁴வ: ।

அநுமாநஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண ப்ராமாண்யக²ண்ட³நாத் ப்ரத்யக்ஷப்ராமாண்யக²ண்ட³நமபி ப⁴வத்யேவேதி தத்³தே⁴துவ்யாப்திஜ்ஞாநம் விகல்ப்ய க²ண்ட³யதீதி பா⁴ஷ்யபா⁴வம் ஸ்பு²டீகுர்வந்நுத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

அத்ர பர்வபக்ஷீதி ।

கிம் ப்³ரஹ்மத்வவிஷயகவிஶேஷவ்யாப்திஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மஸாத⁴கமாஹோஸ்வித் காரணத்வவிஷயகஸாமாந்யவ்யாப்திஜ்ஞாநமிதி விகல்பார்த²: ।

வ்யாப்யேதி ।

வ்யாப்தீத்யர்த²: ।

தத்ப்ரத்யக்ஷேணேதி ।

ப்³ரஹ்மப்ரத்யக்ஷேண விஶேஷவ்யாப்திக்³ரஹாயோகா³தி³த்யர்த²: । கா²நீந்த்³ரியாணி பராஞ்சி விஷயோந்மகா²நீத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மணோ ரூபாதீ³தி ।

ப்ரத்யக்ஷஹேதுரூபாதே³ரபா⁴வாத் ப்³ரஹ்மண: ந ப்ரத்யக்ஷப்ரமாவிஷயத்வமிதி பா⁴வ: ।

த்³விதீய இதி ।

ஸாமாந்யவ்யாப்திஜ்ஞாநம் ஹேதுரிதி பக்ஷ இத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே –

ஸம்ப³ந்தா⁴க்³ரஹணாதி³தி ।

வ்யாப்திக்³ரஹாயோகா³தி³த்யர்த²: ।

க்³ருஹ்யமாணமிதி ।

ஜ்ஞாநவிஷயீபூ⁴தமித்யர்த²: । யத்கார்யம் தத்காரணஜந்யமிதி காரணஜந்யத்வேநைவ ஜ்ஞாநவிஷயீபூ⁴தகார்யம் கிம் ப்³ரஹ்மண: ஸம்ப³த்³த⁴மித்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே உபாதா³நத்வாதீ³தி ।

ஆதி³ஶப்³தே³ந நிமித்தகாரணத்வஸர்வஜ்ஞத்வாதி³கமுச்யத்தே, உபாதா³நத்வாதி³ரூபோ ய: ஸ ஸாமாந்யத⁴ர்ம: கார்யாத்மகத்வாதி³ஶ்ரௌதார்த²: தத்³த்³வாரா அநுமாநம் விசார்யமித்யந்வய: । அத ஏவ கு³ணதயேத்யுக்தம் ।

ஶ்ரௌதார்த²ம் நிமித்தீக்ருத்யைவ அநுமாநஸ்ய ப்ராமாண்யம் ந ஸ்வாதந்த்ர்யேணேத்யுக்தமேவ விவ்ருணோதி –

ம்ருதா³தி³வதி³தி ।

ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தேந ஶ்ருத்யா ப்ரதிபாதி³தோ ய உபாதா³நத்வாதி³ரூபோர்த²: தஸ்மிந்புருஷஸம்ஶயநிவ்ருத்த்யர்த²மித்யர்த²: ।

அயம் பா⁴வ: ।

உபாதா³நத்வம் கிம் கார்யைக்யம் கிம் வா தத்தாதா³த்ம்யம் உத கார்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வம் கிம் நிமித்தகாரணத்வம் கர்த்ருத்வஸ்வரூபம் தத்³பி⁴ந்நஸ்வரூபம் வா, கிம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வவிஷயகஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம் ஸர்வாவபா⁴ஸக்ஷமவிஜ்ஞாநஸ்வரூபத்வம் வேத்யேவ ஶ்ருத்யர்தே² புருஷஸ்ய ஸந்தே³ஹே ஸதி கார்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வாதி³நிஶ்சயார்த²மநுமாநமுபஸர்ஜநதயா விசார்யம் தஸ்மாந்ந ஸ்வதந்த்ரம் ப்ரமாணமநுமாநமித்யுபஸம்ஹரதீதி ।

தஸ்மாதி³தீதி ।

விஷயவாக்யமிதி ।

யத்³வாக்யமுத்³தி³ஶ்ய விசார: க்ரியதே தத்³விஷயவாக்யமித்யர்த²: ।

ப்ரதீகமாதா³ய இஹேத்யஸ்யார்த²மாஹ –

இஹ ப்³ரஹ்மணீதி ।

லிலக்ஷயிஷிதமிதி பத³ஸ்யார்த²மாஹ லக்ஷணார்த²த்வேந விசாரயிதுமிதி ।

லக்ஷணமுச்யத இதி ।

யதா² லக்ஷணமுச்யதே ததை²வேத்யந்வய: ।

உபலக்ஷணாநுவாதே³நேதி ।

தடஸ்த²லக்ஷணாபி⁴தா⁴நமுகே²நேத்யர்த²: । ஶ்ருதே: ப்³ரஹ்மஸ்வரூபப்ரதிபாத³ந ஏவ முக்²யதாத்பர்யம் ந ஜக³த்காரணத்வப்ரதிபாத³ந இதி ஜ்ஞாபயிதுமநுவதே³நேத்யுக்தம் । ஏதேந தடஸ்த²லக்ஷணஸ்ய ஶ்ருதௌ புரோவாதா³பா⁴வாத³நுவாதே³நேத்யநுபபந்நமிதி நிரஸ்தம் । அநுவாத³பத³ஸ்ய ஜ்ஞாபநார்த²த்வேந வ்யாக்²யாதத்வாதி³தி பா⁴வ: । தடஸ்த²லக்ஷணம் நாம யாவல்லக்ஷ்யகாலமநவஸ்தி²தத்வே ஸதி தத்³வ்யாவர்தகம் ததே³வ யதா² க³ந்த⁴வத்வம் ப்ருதி²வீலக்ஷணம் மஹாப்ரலயே பரமாணுஷு உத்பத்திகாலே க⁴டாதி³ஷு ச க³ந்தா⁴பா⁴வாத் ப்ரக்ருதே ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³காரணத்வமிதி கேசித்³வத³ந்தி ।

பா⁴ஷ்யே

யத்ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தீதி ।

ப்ரயந்தி ம்ரியமாணாநீத்யர்த²: । அபி⁴ஸம்விஶந்தி ஆபி⁴முக்²யேந ஸம்விஶந்தீத்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே

ப்³ரஹ்மத்வவிதா⁴நாயோகா³தி³தி ।

அத்³விதீயத்வரூபப்³ரஹ்மத்வவிதா⁴நாயோகா³தி³த்யர்த²: ।

யஜ்ஜக³தி³தி ।

’யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநீ’த்யாரப்⁴ய ’தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வே’த்யந்தம் வாக்யம் ஜக³த்காரணம் ததே³கமிதி யச்ச²ப்³தா³தி³விஶிஷ்டத்வேந ஸாமாந்யவ்யாப்திப்ரதிபாத³கமவாந்தரவாக்யமித்யர்த²: । ’யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநீ’இத்யாரப்⁴ய ’தத்³ப்³ரஹ்மேதீ’த்யந்தம் வாக்யம் யதே³கம் காரணம் ப்³ரஹ்மஶப்³த³விஶிஷ்டத்வேந விஶேஷவ்யாப்திப்ரதிபாத³கமஹாவாக்யமித்யர்த²: ।

கிம் தர்ஹீதி ।

’யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநீ’த்யாதி³நா தடஸ்த²லக்ஷணமுக்தம் சேத்தர்ஹி ஸ்வரூபலக்ஷணம் கிமிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

வாக்யஶேஷாதி³தி ।

’ஆநந்தா³த்³த்³த்⁴யேவ க²ல்விமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்த’ இத்யாதி³வாக்யஶேஷாதி³த்யர்த²: । யத:ஶப்³தா³ர்த²: யதோ வா இமாநீத்யத்ர யத:ஶப்³தா³ர்த²: ।

தஸ்மாதே³தத்³ப்³ரஹ்ம நாமேதி தச்ச²ப்³த³ஸ்ய யச்ச²ப்³தே³நாந்வயம் த³ர்ஶயிதும் ஶ்ருத்யம்ஶம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி –

ய: ஸர்வஜ்ஞ இதி ।

ஏவம்ஜாதீயகத்வமேவேதி ।

ஸ்வரூபதடஸ்த²லக்ஷணத்³வயப்ரதிபாத³கத்வமேவேத்யர்த²: ।

ப²லிதமாஹ –

ததே³வமிதி ।

ஸத்யாநந்த³சிதா³நந்த³ஜக³த்காரணமீஶ்வரம் ।
ருக்மிணீஸஹிதம் க்ருஷ்ணம் ஸர்வஜ்ஞம் பரமாஶ்ரயே ॥

வ்யாசிக்²யாஸிதாவ்யவஹிதஸூத்ரார்த²பரிஷ்காரத்³வாரா ’க்³ரந்தா²தௌ³ க்³ரந்த²மத்⁴யே து மங்க³லமாசரேதேதி’ ந்யாயேந ஸ்வேஷ்டதே³வதாதத்த்வாநுஸ்மரணலக்ஷணம் மங்க³லமாசரந் ஶிஷ்யஶிக்ஷார்த²ம் க்³ரந்த²தோ நிப³த்⁴நாதி –

யஸ்ய நி:ஶ்வஸிதமிதி ।

வ்ருத்தாநுவாதே³நேதி ।

பூர்வப்ரதிபாதி³தார்தா²நுவாதே³நேத்யர்த²: ।

லக்ஷணத்³வயப்ரதிபாத³நபரேண த்³விதீயஸூத்ரேணாப்ரதா⁴ந்யாத்ஸர்வஜ்ஞத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாதம் ஸம்ப்ரதி த்ருதீயஸூத்ரேண ப்ராதா⁴ந்யாத்ப்ரதிபாதி³தம் இத்யபி⁴ப்ரேத்யாவதாரிகாம் வ்யாசஷ்டே –

சேதநஸ்யேதி ।

அர்தா²தி³தி ।

அநுமாநாதி³த்யர்த²: ।

உபக்ஷிப்தபத³ஸ்யார்த²மாஹ –

ப்ரதிஜ்ஞாதமிதி ।

ததே³வாநுமாநமாஹ –

ததா² சேதி ।

ஆர்தி²கமிதி ।

அநுமாநஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

’ஶாஸ்த்ரயோநித்வாத்’ இதி ஸூத்ரஸ்ய ப்ரத²மவ்யாக்²யாநபரிஷ்க்ருதார்த²மாஹ –

வேத³கர்த்ருத்வஹேதுநேதி ।

ஸர்வஜக³த்³வ்யவஸ்தா²வபா⁴ஸிவேத³கர்த்ருத்வஹேதுநேத்யர்த²: ।

ஆஹேதி ।

ஆஹ ஸூத்ரகார இத்யர்த²: ।

ஹேதுத்³வயஸ்யேதி ।

ஜந்மாதி³காரணத்வவேத³கர்த்ருத்வஹேதுத்³வயஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வரூபைகார்த²ஸாத⁴கத்வாதே³கார்த²ப்ரதிபாத³கத்வமவாந்தரஸங்க³திரித்யர்த²: ।

அதி⁴கரணமாரச்யதே –

அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்யேத்யாதி³நா ।

யத்³ருக்³வேதா³தி³கம் ததே³தஸ்ய ஸர்வக³தஸ்ய நித்யஸித்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: நி:ஶ்வஸிதம் நி:ஶ்வாஸ இவாப்ரயத்நேந ஸித்³த⁴மிதி ஶ்ருத்யர்த²: ।

பௌருஷேயத்வ இதி ।

புருஷப்ரயத்நஜந்யத்வ இத்யர்த²: । யத்பௌருஷேயம் தந்மூலப்ரமாணஜந்யமிதி வ்யாப்தே: ஸத்த்வாத்³வேத³ஸ்ய பௌருஷேயத்வே மூலப்ரமாணஜந்யத்வம் வக்தவ்யம் தஸ்ய பரோக்திரூபமூலப்ரமாணஸ்யார்த²ஸ்ய ஸாகல்யேந ஜ்ஞாதுமஶக்யத்வாத் ப்⁴ராந்த்யா வேத³கர்துரந்யதா²ர்த²க்³ரஹணஶங்கயா தஜ்ஜந்யஸ்யாபி வேத³ஸ்யாப்ராமாண்யம் து³ர்வாரம் தஸ்மாத்ஸர்வஜ்ஞத்வம் ந ஸாத⁴யதீதி பூர்வபக்ஷார்த²: ।

அஸ்யேதி ।

த்ருதீயஸூத்ரஸ்யேத்யர்த²: । ப்ரக்ருதவேதா³ந்தவாக்யஸ்ய ய: ஸமந்வய: தத்ப்ரதிபாத³கத்வாதி³த்யர்த²: । வேதா³ந்தவாக்யஸ்யேத்யநேந விஷயவாக்யஸ்வரூபஸ்யாஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்யேத்யாதி³ஶ்ருதே: த்ருதீயஸூத்ரஸ்ய ச வேத³கர்த்ருத்வரூபைகார்த²போ³த⁴கத்வரூபா ஸங்க³தி: ப்ரத³ர்ஶிதா । ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³கஸ்யேதி விஶேஷணேந ஸூத்ரஸ்ய ப்ரத²மபாத³ஸ்ய ச ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³கஶ்ருத்யர்த²ப்ரதிபாத³கத்வரூபா ஸங்க³தி: ப்ரத³ர்ஶிதா । வேத³கர்தரீத்யநேந ஸூத்ரஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்ய சைகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வரூபா ஸங்க³திர்த³ர்ஶிதா । ஸூத்ரம் வேத³கர்த்ருத்வேந ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கம் ஶாஸ்த்ரமபி ஶஸ்த்ரார்த²த்வேந ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கமிதி பா⁴வ: । ஸமந்வயோக்தேரித்யநேந ஸூத்ரஸ்ய ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய ச ஸமந்வயப்ரதிபாத³கத்வரூபஸங்க³திர்நிரூபிதா । ஏதத்ஸர்வம் ப்ரத²மஸூத்ரஸங்க³திநிரூபணாவஸரே விஸ்தரேணோபபாதி³தமிதி பா⁴வ: ।

ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ரதாத்பர்யமாஹ –

வேதே³ ஹீதி ।

தத்³க³தா வேதி ।

உபாதா³நப்³ரஹ்மக³தா வேத்யர்த²: । கார்யே ஶக்தி: காரணக³தஶக்த்யபி⁴ந்நேதி பா⁴வ: ।

தத்கார்யக³தேதி ।

ப்³ரஹ்மகார்யவேத³க³தஶக்தித்வாத்³வேதே³ ஶக்தி: ப்³ரஹ்மஶக்திபூர்விகா ப்³ரஹ்மஶக்திர்வேத்யர்த²: ।

ப்ரதீ³பஶக்திவதி³தி ।

ப்ரதீ³போபாதா³நம் தேஜ: தச்ச²க்திபூர்விகா தத்³க³தஶக்திர்வா ப்ரதீ³பஶக்திஸ்தத்³வதி³த்யர்த²: ।

ஸ்வஸம்ப³த்³தே⁴தி ।

ஸ்வபதே³ந ப்³ரஹ்மோச்யதே ஸர்வோ யோ வேதா³ர்த²: ஸ ஆத்⁴யாஸிகதாதா³த்ம்யஸம்ப³ந்தே⁴ந ப்³ரஹ்மஸம்ப³த்³த⁴ இத்யஶேஷவேதா³ர்த²ப்ரகாஶகத்வஸாமர்த்²யரூபம் ஸர்வஜ்ஞத்வாபி⁴ந்நம் ஸர்வஸாக்ஷித்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸித்³த்⁴யதி கார்யே ஸர்வார்த²ப்ரகாஶகத்வஸ்ய காரணே ஸர்வார்த²ப்ரகாஶகத்வமந்தரா அநுபபந்நத்வாதி³தி பா⁴வ: । யதா³ஶ்ரிதம் (ஜ்ஞாநம்)தந்மநோஜந்யமிதி வ்யாப்த்யா க²ண்டி³தம் தார்கிகமதஸித்³த⁴ம் நித்யஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வரூபஸர்வஜ்ஞத்வ யத்தத்³வைலக்ஷண்யாயோக்தம் ஸர்வஸாக்ஷித்வமிதி । ஸர்வஸாக்ஷித்வரூபம் ஸர்வஜ்ஞத்வமித்யர்த²: । அநேநாநுமாநேந ஸித்³த⁴ம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் மநோஜந்யமித்யுக்தவ்யாப்த்யா க²ண்ட³யிதுமஶக்யம் ஸாக்ஷ்யாத்மகநித்யஜ்ஞாநஸ்வரூபத்வேந ஆஶ்ரிதஜ்ஞாநத்வாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: । ஸர்வார்த²ப்ரகாஶநே வேத³ஸ்ய காரணத்வம் ப்³ரஹ்மணஸ்து கர்த்ருத்வமிதி பே⁴த³: । ஸ்வப்ரகாஶே நிர்விகாரே ப்³ரஹ்மணி வித்³யமாநே ஸர்வஸ்ய ப்ரகாஶோ ப⁴வதி தஸ்மாத்தத்கர்த்ருத்வமப்யௌபசாரிகமிதி மந்தவ்யம் । யதி³ வேதா³தே³வ ஸர்வஜ்ஞத்வநிஶ்சயஸ்ததா³ அந்யோந்யாஶ்ரய: ஸ்யாத் । ததா² ஹி வேத³ப்ராமாண்யநிஶ்சயே ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³நிஶ்சய: தந்நிஶ்சயே ப்⁴ரமாதி³ஶங்காநிராஸபூர்வகம் வேத³ப்ராமாண்யநிஶ்சய இதி தத்³வாரணாய அநுமாநாதே³வ ஸர்வஸாக்ஷித்வரூபஸர்வஜ்ஞத்வநிஶ்சய இதி வக்தவ்யம் । அநுமாநம் து வேதே³ ஶக்தி: ப்³ரஹ்மக³தஶக்திபூர்விகேத்யாதி³நா உபபாதி³தம் ।

நநு வேத³ஸ்ய பௌருஷேயத்வம் தத்கர்து: ஸர்வஜ்ஞத்வம் சாப்⁴யுபக³தம் சேத்தத்கர்துர்ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜ்ஞத்வேந தஸ்ய மூலப்ரமாணஸாபேக்ஷத்வாபா⁴வாது³க்தவ்யாப்திவிரோத⁴: ஸ்யாதி³தி சேந்ந । ஸர்வஜ்ஞபி⁴ந்நபுருஷக்ருதிஜந்யம் யத்ததே³வ மூலப்ரமாணஸாபேக்ஷமிதி வ்யாப்தே: ஸங்கோசஸ்ய கல்பநீயத்வாத்ததா² ச வேத³ஸ்ய பௌருஷேயத்வமங்கீ³க்ருத்ய ஸர்வார்த²ப்ரகாஶகவேத³கர்து: ஸர்வஜ்ஞத்வாதே³வ வேத³ஸ்ய மூலப்ரமாணஸாபேக்ஷத்வாபா⁴வேந நாப்ராமாண்யமிதி தத்கர்த்ருத்வேந ஸர்வஜ்ஞத்வம் ப்ரஸாதி⁴தம் ஸம்ப்ரதி வேத³ஸ்ய பௌருஷேயத்வமேவ நஸ்தீதி தத்கர்து: ஸர்வஜ்ஞத்வமிதி ஸித்³தா⁴ந்ததாத்பர்யம் வ்யாக்²யாநாந்தரேண ஸ்பு²டீகரோதி –

யத்³வேதி ।

அத்⁴யேதார இதி ।

உபாத்⁴யாயிந இத்யர்த²: ।

பூர்வக்ரமம் ஜ்ஞாத்வேதி ।

பூர்வவேதா³நுபூர்வீ ஸ்ம்ருத்வேத்யர்த²: ।

வேத³ம் குர்வந்தீதி ।

வேத³க்ரமாநுஸாரேண ஶிஷ்யாந்ப்ரதி போ³த⁴யந்தீத்யர்த²: ।

ஸ்வக்ருதேதி ।

ஸ்வக்ருத: பூர்வகல்பீய: பூர்வக்ருதஸம்ப³ந்தீ⁴ ய: க்ரம: வேத³க்ரம: வேதா³நுபூர்வீதி யாவத் தத்ஸஜாதீயோ ய: க்ரம: தத்³வந்தமித்யர்த²: । பூர்வகல்பே யாத்³ருஶீ வேதா³நுபூர்வீ தாத்³ருஶ்யேவ கல்பாந்தரேபீத்யேகாநுபூர்வீத்வேந ஸாஜாத்யம் விவக்ஷிதமிதி பா⁴வ: ।

அத்ர யௌக³பத்³யாந்ந ஸேதி ।

பதா³ர்த²ஜ்ஞாநஸ்ய வாக்யார்த²ஜ்ஞாநஸ்ய ச வாக்யே ஸமுதா³யரூபவேத³ராஶிரசநாம் ப்ரதி ஹேதுத்வாபா⁴வாந்ந பௌருஷேயதா கிந்து வேத³ஸ்ய ரசநா விஜாதீயா தஸ்மாந்ந லோகவாக்யரசநாயா: த்³ருஷ்டாந்ததேதி பா⁴வ: ।

ப²லிதார்த²ப்ரத³ர்ஶநத்³வாரா ப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி –

அத இதி ।

நாந்தரீயகதயேதி ।

நியமேநேத்யர்த²: ।

ஸங்க³தித்³வயேதி ।

அவாந்தராக்ஷேபஸங்க³தித்³வயேநேத்யர்த²: । ஸங்க³தித்³வயாநுஸாரேண வேத³காரணத்வாதே³வ ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வகாரணத்வம் ச ப்³ரஹ்மண: ஸித்⁴யதீதி ஸூத்ரார்த²ம் மநஸி நிதா⁴ய பதா³நி வ்யாசஷ்ட இதி பா⁴வ: ।

க்³ரந்த²த இதி ।

ஶப்³த³த இத்யர்த²: । வேத³ஶப்³தோ³ச்சாரணமாத்ரேண ஸர்வபாபக்ஷயாச்ச²ப்³த³தோ வேத³ஸ்வரூபஶாஸ்த்ரஸ்ய மஹத்த்வமிதி ருக்³வேதா³தே³ரித்யநேந பா⁴ஷ்யேண ப்ரதிபாதி³தமிதி பா⁴வ: ।

அர்த²தஶ்சேதி ।

புராணாதி³த³ஶவித்³யாஸ்தா²நேஷு வேதா³ர்த² ஏவ ப்ரதிபாத்³யதே தஸ்மாத³ர்த²தோபி வேத³ஸ்ய மஹத்த்வமித்யநேகவித்³யாஸ்தா²நோபப்³ரும்ஹிதஸ்யேத்யநேந பா⁴ஷ்யேண ப்ரதிபாதி³தமிதி பா⁴வ: ।

ஹிதஶாஸநாதி³தி ।

ஹிதார்த²ப்ரதிபாத³கத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஶாஸ்த்ரஶப்³த³ இதி ।

மாத்ரபத³ம் கார்த்ஸ்ந்யார்த²கம் ஶப்³த³மாத்ரஸ்ய உபலக்ஷணார்தோ² யஸ்ய ஸ ததா² ந கேவலம் ஶாஸ்த்ரஶப்³த³ஸ்ய வேத³ஶப்³த³ஸமுதா³ய ஏவார்த²: கிந்து க்ருத்ஸ்நஶப்³த³ஸமுதா³ய இதி மத்வா ஹேத்யர்த²: ।

உபக்ருதஸ்யேதி ।

வ்யாக்²யாதஸ்யேத்யர்த²: ।

வேத³ஸ்ய மூலப்ரமாணஸாபேக்ஷத்வாபா⁴வாந்நாப்ராமாண்யமிதி ப்ராமாண்யமுக்த்வா மந்வாதி³பரிக்³ருஹீதத்வாச்ச ப்ராமாண்யமஸ்தீத்யாஹ –

அநேநேதி ।

பரிக்³ருஹீதத்வேந வ்யாக்²யாதத்வேநேத்யர்த²: ।

அப்ராமாண்யஸாத⁴கயுக்தேரபா⁴வாத் ப்ராமாண்யமுபபாத்³ய ஹேத்வந்தரபரத்வேந பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

போ³த⁴கத்வாத³பீதி ।

யதா² சக்ஷுராதே³ர்போ³த⁴கத்வாத் ப்ராமாண்யம் ததா² போ³த⁴கத்வாத்³வேத³ஸ்ய ப்ராமாண்யமித்யாஹேத்யர்த²: ।

ப்ரகாஶநஶக்தீதி ।

ப்ரகாஶகஶக்தீத்யர்த²: ।

ஸர்வஜ்ஞகல்பத்வமிதி ।

ஸர்வஜ்ஞாபேக்ஷயா ஈஷந்ந்யூநதாகத்வமித்யர்த²: ।

யோநி: காரணம் தத்³விவ்ருணோதி –

யோநிரிதி ।

அநுமாநம் த்விதி ।

வேதே³ ஸ்வார்த²ப்ரகாஶகஶக்திருபாதா³நஶக்திபூர்விகா தத்³க³தா வேத்யாத்³யநுமாநமித்யர்த²: ।

ததா³பத்தரிதி ।

உபாதா³நத்வேந ப்³ரஹ்மவத்ஸர்வார்த²ப்ரகாஶகஶக்திமத்த்வாபத்திரித்யர்த²: । ததா² ச ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸ்யாதி³தி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

அசேதநத்வாதி³தி ।

அசேதநத்வாந்ந ஸர்வஜ்ஞத்வமிதி பா⁴வ: ।

கார்யக³தஶக்திமத்த்வஸ்ய காரணக³தஶக்திபூர்வகத்வாத்காரணக³தஶக்த்யபி⁴ந்நத்வாச்சோபாதா³நகாரணஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வமுபபாத்³ய வேத³விஷயார்தா²தி⁴கார்த²ஜ்ஞாநவத்த்வாச்ச ஸர்வஜ்ஞத்வமுபபாத³யதீதி பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

வேத³: ஸ்வவிஷயாதி³தி ।

ஸ்வவிஷயாத்ஸ்வப்ரதிபாத்³யார்தா²த் யோ(அ)தி⁴கார்த²: தத்³விஷயகஜ்ஞாநவஜ்ஜந்ய: இத்யர்த²: । விஸ்தரார்த²ம் ஶாஸ்த்ரமித்யத்ர விஸ்தரஸ்யார்த²: ப்ரதிபாத³நம் யஸ்ய ததி³தி விக்³ரஹ:, அத²வா விஸ்தரேணார்த²: அல்பார்த²: யஸ்மிந் ததி³தி விக்³ரஹ: ।

யத்³வா அர்த²ஶப்³த³: த⁴ர்மவாசக: விஸ்தர: ஶப்³தா³தி⁴க்யரூப: அர்த²: த⁴ர்மவிஶேஷ: யஸ்ய தத்³விஸ்தரார்த²ந்ததா² ச ஶப்³த³பா³ஹுல்யகமல்பார்த²கம் ஶாஸ்த்ரமித்யபி⁴ப்ரேத்ய விஸ்தரஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

விஸ்தர இதி ।

அர்த²த ஆதி⁴க்யமிதி ।

அதி⁴கார்த²விஷயகத்வமித்யர்த²: ।

த்³ருஶ்யதே சேதி ।

வேதே³ ப³ஹவோர்த²வாதா³: ஸந்தி தஸ்மாச்ச²ப்³தா³தி⁴க்யம் த்³ருஶ்யத இதி பா⁴வ: ।

யத்³யச்சா²ஸ்த்ரம் யஸ்மாத்புருஷவிஶேஷாத்ஸம்ப⁴வதி ஸ ததோப்யதி⁴கதரவிஜ்ஞாந இதி ஸாமாந்யவ்யாப்திம் பா⁴ஷ்யஸ்த²பதா³ந்யாதா³யாந்வயமுகே²ந அர்த²பூர்வகம் த³ர்ஶயதி –

அத்ரைஷாக்ஷரயோஜநேதி ।

புருஷவிஶேஷாதி³த்யஸ்யார்த²மாஹ –

அப்தாதி³தி ।

ஸ இதி ।

ஆப்தபுருஷ இத்யர்த²: ।

யத்³யச்சா²ஸ்த்ரம் புருஷவிஶேஷாத்ஸம்ப⁴வதி தஸ்மாச்சா²ஸ்த்ராதி³த்யந்வயமபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

தத: ஶாஸ்த்ராதி³தி ।

அதி⁴கதரவிஜ்ஞாந இத்யஸ்யார்த²மாஹ –

அதி⁴கேதி ।

யதா² வ்யாகரணாதி³ பாணிந்யாதே³: ஜ்ஞேயைகதே³ஶார்த²மபீதி பா⁴ஷ்யஸ்யாந்வயபூர்வகமர்த²கத²நத்³வாரா ஶாஸ்த்ரஸ்யால்பர்த²த்வம் தத்கர்துரதி⁴கார்த²ஜ்ஞத்வம் ச ஸ்பு²டீகுர்வந் ஸாமாந்யவ்யாப்தே: த்³ருஷ்டாந்தமுபபாத³யதி –

யதா² ஶப்³தே³தி ।

பாணிந்யாதி³பி⁴ர்ஜ்ஞேயாநாம் ப³ஹூநாமர்தா²நாம் மத்⁴யே ஶப்³த³ஸாது⁴த்வாதி³ரூபார்த²: ஏகதே³ஶோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ஜ்ஞேயைகதே³ஶார்த²மபீதி விஶேஷணம் வேதை³கதே³ஶார்த²பரிஷ்காரோபயோகீ³தி விஜ்ஞேயம் ।

ப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸம் ஜ்ஞாபயதி –

யஸ்யேதி ।

வ்யாகரணாதீ³தி ச்சே²த³:, ததா² ச ஜ்ஞேயைகதே³ஶார்த²வ்யாகரணாதி³ஸ்வரூபம் யச்சா²ஸ்த்ரம் யஸ்மாத³தி⁴கார்த²ஜ்ஞாத்பாணிந்யாதே³: ஸகாஶாஜ்ஜாயதே ஸ பாணிந்யாதி³: தஸ்மாச்சா²ஸ்த்ராத³தி⁴கதரவிஜ்ஞாநோ யதா² ததா² ஜ்ஞேயைகதே³ஶார்த²ம் ருக்³வேதா³தி³ யச்சா²ஸ்த்ரம் தஸ்மாத³தி⁴கார்த²ஜ்ஞாத்பரமேஶ்வராத்ஸம்ப⁴வதி ஸ பரமேஶ்வரஸ்தஸ்மாச்சா²ஸ்த்ராத³தி⁴கார்த²ஜ்ஞாநவாநிதி பா⁴வ: । இமாம் வ்யாப்திமவலம்ப்³ய வேதே³ ஸ்வவிஷயாத³தி⁴கார்த²ஜ்ஞாநவஜ்ஜந்யத்வம் ப்ரமாணவாக்யத்வரூபஹேதுநா ஸாத்⁴யதே ததா² ச உக்தவ்யாப்திப³லேந யத்ர ப்ரமாணவாக்யத்வம் தத்ர ஸ்வவிஷயாத³தி⁴கார்த²ஜ்ஞாநவஜ்ஜந்யத்வமிதீயம் வ்யாப்தி: பரிஷ்க்ருதேத்யபி⁴ப்ராயேணாத்ரோதா³ஹ்ருதேதி மந்தவ்யம் ।

நநு வேத³ஸ்ய ஸர்வார்த²ப்ரதிபாத³கத்வேந ததோப்யதி⁴கார்த² ஏவ நாஸ்தீதி சேந்ந । த³ஶவித்³யாஸ்தா²நேஷு ப்ரதிபாதி³தார்த²ப்ரகாஶகத்வமேவ வேத³ஸ்ய ஸர்வார்த²ப்ரகாஶகத்வமித்யங்கீ³காராத்ஸர்வஜநவ்யவஹாரவிஷயலௌகிகார்த²ஸ்யாதி⁴கஸ்ய ஸம்ப⁴வேந தத்கர்துரீஶ்வரஸ்யாதி⁴கார்த²ஜ்ஞாநவத்த்வம் யுக்தமித்யநவத்³யம் । வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்யேத்யாதி³ஶ்ருதேரர்த²ம் கத²யந் பா⁴ஷ்யாந்வயபரிஷ்காரேண ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³கமாவிஷ்கரோதி –

யத்³யல்பார்த²மபீதி ।

கிமு வக்தவ்யமிதி பா⁴ஷ்யஸ்யோத்தரேணேதிபதே³நாந்வயம் த³ர்ஶயதி –

இதி கிமு வக்தவ்யமிதி ।

’அவர்ஜநீயதயே’த்யாதி³ப்ராக்தநோ க்³ரந்த²: ஸ்பஷ்டார்த²: ।

அவர்ஜநீயதேதி ।

நியமேநேத்யர்த²: ।

அது⁴நேதி ।

ப்ரத²மஸூத்ரேண ப்³ரஹ்மண: ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வமுக்த்வா த்³விதீயஸுத்ரேண ஜிஜ்ஞாஸ்யப்³ரஹ்மண: லக்ஷணமுக்தம் । லக்ஷிதே ப்³ரஹ்மணி கிம் ப்ரமாணமித்யது⁴நா ப்ரமாணஜிஜ்ஞாஸாயாம் வ்யாக்²யாநாந்தரமாஹேத்யர்த²: ।

ஏகப²லகத்வமிதி ।

பூர்வோத்தராதி⁴கரணஸூத்ரயோ: ப்³ரஹ்மநிர்ணயரூபைகப²லகத்வம் ஸங்க³திரித்யர்த²: ।

அதி⁴கரணரசநார்த²ம் விஷயவாக்யமாஹ –

தம் த்விதி ।

ஶாகல்யம் ப்ரதி யாஜ்ஞவல்க்யேநோக்தமித³ம் வாக்யம் । தந்த்விதி பத³ச்சே²த³பக்ஷேத்வா த்வாம் ப்ரதி ப்ருச்சா²மீத்யந்வய: । தம் த்விதி பத³ச்சே²த³பக்ஷோபி ஸாது⁴ரேவேதி மந்தவ்யம் । தம் ஸகாரணஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நமித்யர்த²: । ஔபநிஷத³ம் உபநிஷதே³கக³ம்யம் புருஷம் பூர்ணமித்யர்த²: ।

கார்யலிங்கே³நைவேதி ।

ஜக³த்ஸகர்த்ருகம் கார்யத்வாத் க⁴டபடவதி³தி கார்யத்வலிங்க³கேந லாக⁴வஜ்ஞாநஸஹக்ருதேநாநுமாநேநைவ ஈஶ்வரஸித்³தி⁴ரிதி பூர்வபக்ஷார்த²: । கிஞ்சேத்யாதி³ப்ராக்தநோ க்³ரந்த²ஸ்த்வதிரோஹிதார்த²: ।

விசித்ரம் ஜக³த³நேககர்த்ருகம் விசித்ரகார்யத்வாத்தக்ஷாத்³யநேககர்த்ருகப்ராஸாதா³தி³வதி³தி ஸத்ப்ரதிபக்ஷாநுமாநேந லாக⁴வஜ்ஞாநஸஹக்ருதைககர்த்ருகத்வாநுமாநம் பா³தி⁴தமித்யாஹ -

கிஞ்ச விசித்ரேதி ।

ஈஶ்வரஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வாத்தக்ஷாதி³வைலக்ஷண்யம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்காமுத்³கா⁴ட்ய பரிஹரதி –

ந சேதி ।

ததஸ்ததி³தி ।

ஸர்வஜ்ஞத்வஜ்ஞாநாதே³கத்வஜ்ஞாநமித்யர்த²: । அயம் பா⁴வ: । ஸர்வஜ்ஞத்வரூபஹேதுஸித்³தி⁴: கத²மித்யுக்தே விசித்ரகார்யகர்தா ஸர்வஜ்ஞ: ஏகத்வாதி³த்யேவம் ஏகத்வஜ்ஞாநாத்ஸர்வஜ்ஞத்வஜ்ஞாநம் வக்தவ்யம் , ஏகத்வரூபஹேதுஸித்³தி⁴: கத²மித்யுக்தே விசித்ரகார்யகர்தா ஸர்வஜ்ஞ: ஏக: ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³த்யேவம் ஸர்வஜ்ஞத்வஜ்ஞாநாதே³கத்வஜ்ஞாநம் வக்தவ்யம் , ததா² சாந்யோந்யாஶ்ரய இதி ।

யாவதா தர்ஹீதி பத³த்³வயஸ்யார்த²கத²நபூர்வகமந்வயமாவிஷ்கரோதி –

யேநேதி ।

ததா² ச பௌநருக்த்யமிதி பா⁴வ: ।

கேவலபத³ஸ்யார்த²மாஹ –

ஸ்வாதந்த்ர்யேணேதி ।

யத்³யபி ஜந்மாதி³ஸூத்ராக்ஷரைர்லக்ஷணலிங்க³காநுமாநம் தத்ஸூத்ரதாத்பர்யேண ஶாஸ்த்ரஸ்ய ப்ராமாண்யம் ச ப்ரதிபாதி³தம் ததா²ப்யக்ஷரை: ப்ரதிபாதி³தத்வாத³நுமாநமேவ ஸ்வதந்த்ரப்ரமாணமிதி யா ஶங்கா தந்நிராஸார்த²ம் அக்ஷரை: ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யப்ரதிபாத³நாய ’ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதி³’த்யுத்தரஸூத்ரம் ப்ரவ்ருத்தம் ப⁴வதி தஸ்மாந்ந பௌநருக்திஶங்கா நாநுமாநஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண ப்ராமாண்யஶங்கா சேதி பா⁴வ: । ஶாஸ்த்ராநுமாநயோ: ப்ராமாண்யஸ்யாக்ஷரப்ரதிபாதி³தத்வாச்சா²ஸ்த்ரவத³நுமாநமபி ஸ்வதந்த்ரப்ரமாணமிதி ந ஶங்கநீயம் அதீந்த்³ரியார்தே² ஶ்ருதிரேவ ஸ்வதந்த்ரப்ரமாணமித்யுக்தத்வாதி³தி ஸ்தி²தம் । ததஶ்சாயம் ஸூத்ரார்த²: – ப்³ரஹ்ம ஶாஸ்த்ரப்ரமாணம் ஶாஸ்த்ரைகக³ம்யத்வாதி³தி ॥ 3 ॥

’தத்து ஸமந்வயாதி³’த்யுத்தரஸூத்ரமவதாரயிதும் அதி⁴கரணமாரச்யதே । தத்ர ’ஸதே³வ ஸோம்யே’த்யாதி³விஷயவாக்யாநி ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய ப⁴ட்டமதரீத்யா பூர்வபக்ஷரசநார்த²ம் ஸம்ஶயம் ப்ரதிபாத³யதி –

வேதா³ந்தா இதி ।

’ஸதே³வ ஸோம்யே’த்யாதி³வேதா³ந்தா இத்யர்த²: । ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மபரத்வே தேஷாம் நிஷ்ப²லத்வஸாபேக்ஷத்வயோ: ப்ரஸங்க³: அயமர்தோ²நுபத³ம் ஸ்பு²டீக்ரியதே । கார்யபரத்வே தயோரப்ரஸங்க³:, ததா² ஹி – த⁴ர்மே ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாம் ப்ராமாண்யாபா⁴வாத் ப்ரத்யக்ஷாதி³மாநாந்தராநபேக்ஷத்வம் ப²லவத்த்வம் ச ஶாஸ்த்ரஸித்³த⁴மிதி நிஷ்ப²லத்வமாநாந்தரஸாபேக்ஷத்வயோ: ப்ரஸக்திரேவ நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

பூர்வஸூத்ரே இதி ।

ஶாஸ்த்ரயோநித்வாதி³தி । பூர்வஸூத்ரே இத்யர்த²: ।

பூர்வபக்ஷமாஹேதி ।

ஜ்ஞாநமுபாஸநாஹேது: மோக்ஷஸ்து ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப இத்யாதி³கு³ணவிஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம நாஸ்த்யேவேதி ப⁴ட்டமதம் தத்³ரீத்யா பூர்வபக்ஷமாஹேத்யர்த²: ।

’ஸதே³வ ஸோம்யேத்யா’தி³ ஶ்ருதிஶாஸ்த்ரப்ரத²மாத்⁴யாயப்ரத²மபாதை³: ’தத்து ஸமந்வயாதி³தி’ ஸூத்ரஸ்ய ஸங்க³திம் த³ர்ஶயதி –

ஸதே³வ ஸோம்யேதி ।

ஶ்ருதீநாம் ய: ஸமந்வயஸ்தாத்பர்யேண போ³த⁴கத்வம் தஸ்யோக்தே: ப்ரதிபாத³நாதி³த்யர்த²: । ஸர்வாத்மத்வாதி³த்யநேந ஶ்ருதிஸூத்ரயோ: ஸர்வாத்மத்வாதி³ரூபைகார்த²போ³த⁴கத்வரூபா ஸங்க³திர்த³ர்ஶிதா । ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்கா³நாமிதி – விஶேஷணேந ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³கஶ்ருத்யர்த²ப்ரதிபாத³கத்வரூபா பாத³ஸங்க³திருக்தா, ப்³ரஹ்மணீத்யநேந ஸூத்ரஶாஸ்த்ரயோ: ஏகார்த²கத்வரூபா ஸங்க³தி: ப்ரத³ர்ஶிதா । ஸூத்ரபக்ஷத்வேந ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கம் ஶாஸ்த்ரம் து ஶாஸ்த்ரார்த²த்வேந ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கமிதி விவேக: । ஸமந்வயோக்தேரித்யநேந ஸூத்ராத்⁴யாயயோ: ஸமந்வயரூபைகார்த²ப்ரதிபாத³கத்வம் ஸங்க³திரித்யுக்தம் ।

வேதா³ந்தேஷ்விதி ।

வேதா³ந்தேஷு முமுக்ஷோ: ந ப்ரவ்ருத்தி: கிந்து பூர்வமீமாம்ஸாயாம் ப்ரவ்ருத்திரிதி பா⁴வ: ।

பா⁴ஷ்யே

ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வமச்யத இதி ।

கத²முச்யத இத்யந்வய: ।

நந்வயமாக்ஷேப: கிம் நிப³ந்த⁴ந இதி ஜிஜ்ஞாஸாயாம் ஜைமிநிஸூத்ரப்ராமாண்யாதி³த்யாஹ –

யாவதேதி ।

அதத³ர்தா²நாமித்யந்தம் ஸங்க்³ரஹவாக்யமர்த²வாதா³நாம் ப்ராமாண்யம் நாஸ்தீதி பூர்வபக்ஷப்ரதிபாத³கம் க்ரியாபரத்வமித்யாதி³வாக்யம் ஸித்³தா⁴ந்தப்ரதிபாத³கமிதி விபா⁴க³: ।

வ்யாக்²யாநே

கத²மித்யாக்ஷேப இதி ।

கத²மிதி த²முப்ரத்யயாந்த: கிம்ஶப்³த³: ஆக்ஷேபார்த² இதி பா⁴வ: ।

யாவதேதிபத³ஸ்யார்த²மாஹ –

யத இதி ।

ஆநர்த²க்யபத³ஸ்யார்த²மாஹ –

ப²லவதி³தி ।

ஸூத்ரஸ்யேதி ।

’ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாதி³’த்யாதி³ஸூத்ரஸ்யேத்யர்த²: ।

ஆம்நாயஸ்யேத்யாதி³ஸூத்ரஸ்யார்த²கத²நார்த²ம் தத்ஸங்க³த்யா தத்பூர்வஸூத்ரபரிஷ்க்ருதார்த²ம் க்ரமேண ஸ்பு²டயதி –

ப்ரத²மஸூத்ரே இத்யாதி³நா ।

’அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸே’தி ப்ரத²மஸூத்ர இத்யர்த²: ।

அத² வேதா³த்⁴யயநாநந்தரம் அத: வேத³ஸ்ய ப²லவத³ர்த²பரத்வாத் த⁴ர்மநிர்ணயாய கர்மவாக்யவிசார: கர்தவ்ய இத்யேவம் பதா³நாமர்த²மபி⁴ப்ரேத்ய ப²லிதார்த²மாஹ –

ப்ரத²மேதி ।

அத்⁴யயநம் கு³ரூச்சாரணாநுச்சாரணம் தத்கர்ணிகாயாம் பா⁴வநா ஆவ்ருத்திரூபோ வ்யாபாரவிஶேஷ: தத்ப்ரதிபாத³கோ ய: ’ஸ்வாத்⁴யாயோ(அ)த்⁴யேதவ்ய’ இதி விதி⁴: தத்³பா⁴வ்யஸ்ய தத்கர்மிபூ⁴தஸ்ய வேத³ஸ்யேத்யர்த²: । ததா² ச ஸ்வாத்⁴யாயாத்மகவேத³முத்³தி³ஶ்ய விதி⁴: ப்ரவர்தத இதி வேத³ஸ்ய விதி⁴கர்மத்வமிதி பா⁴வ: ப²லவாந் யோர்த²: த⁴ர்மாதி⁴கார்யரூப: தத்பரத்வமித்யர்த²: ।

சோத³நேதி ।

சோத³நா விதி⁴வாக்யம் லக்ஷணம் ப்ரமாணம் யஸ்மிந்ஸ ததே²த்யர்த²: । அர்த²: ப்ரயோஜநவாநித்யர்த²: । ததா² ச சோத³நாப்ரமாணகத்வே ஸதி ப²லஹேதுகர்மத்வம் த⁴ர்மத்வமிதி பா⁴வ: ।

அவஸிதமிதி ।

நிர்தா⁴ரிதமித்யர்த²: । ப்ராமாண்யே ஸதி வேத³வாக்யத்வம் யத்ர தத்ர ப²லவத³ர்த²பரத்வமிதி த்³விதீயஸூத்ரேண வ்யாப்யவ்யாபகபா⁴வோ நிர்தா⁴ரித இதி பா⁴வ: ।

பூர்வதந்த்ரஸ்த²ப்ரத²மாத்⁴யாயக³தத்³விதீயபாத³நிஷ்ட² ’விதி⁴நா த்வேகவாக்யத்வாதி³’த்யாதி³ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ரமவதாரயிதும் அதி⁴கரணமாரசயதி –

தத்ரேதி ।

வ்யாப்தௌ நிர்தா⁴ரிதாயாமித்யர்த²: ।

’வாயுர்வை க்ஷேபிஷ்டே²’த்யாதி³விஷயவாக்யம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய பூர்வபக்ஷரசநார்த²ம் ஸம்ஸயமாஹ –

வாயுர்வை க்ஷேபிஷ்டே²தி ।

’ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாதா³நர்த²க்யமதத³ர்தா²நாம் தஸ்மாத³நித்யமுச்யதே’ இதி பூர்வபக்ஷஸூத்ரஸ்யார்த²மாஹ –

ஆம்நாயேத்யாதி³நா ।

ஆம்நாயஸ்யேதி பத³ஸ்ய ப²லிதார்த²மாஹ –

ஆம்நாயப்ராமாண்யஸ்யேதி ।

வேத³ப்ராமாண்யஸ்யேத்யர்த²: ।

க்ரியார்த²த்வாதி³தி பத³ஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

க்ரியேதி ।

அப்ரதீதேரிதி ।

ஸாக்ஷாத³ப்ரதீதேரித்யர்த²: । அர்த²வாதா³நாம் ஸாக்ஷாத்³த⁴ர்மபோ³த⁴கத்வாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

’தஸ்மாத³நித்யமுச்யத’ இதி ஸூத்ராம்ஶமவதாரயிதுமத்⁴யயநவித்⁴யுபாத்தத்வாத³ர்த²வாதா³நாம் ஸித்³தே⁴ ப்ராமாண்யம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய நிஷ்ப²லத்வாந்நேதி பரிஹரதி –

நசேதி ।

அர்த²கத²நார்த²ம் ஸூத்ராம்ஶம் க்³ருஹ்ணாதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ப²லவத³ர்த²பரத்வரூபவ்யாபகாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

அநித்யபத³ஸ்ய தாத்பர்யார்த²ம் ஸூசயதி –

நாஸ்த்யேவேதி ।

பா⁴ஷ்யஸ்தா²ம்நாயஸ்யேத்யாதி³ஸூத்ரஸங்க்³ரஹவாக்யாபேக்ஷிதம் பூரயதி –

அநித்யம் ப்ராமாண்யமிதி ।

த³ர்ஶிதமிதி ।

க்ரியாபரத்வம் த³ர்ஶிதமித்யர்த²: ।

ஸ்துத்யாகாரப்ரத³ர்ஶநபூர்வகம் ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ரம் வ்யாசஷ்டே –

வாயுரிதி ।

வாயோ: ஶீக்⁴ரக³மநவத்த்வாத்தத்³தே³வதாகம் கர்ம ஶீக்⁴ரமேவ ப²லம் ப்ரயச்ச²தீதி பா⁴வ: ।

வாயவ்யமிதி ।

வாயுதே³வதாகேந ஶ்வேதகு³ணவிஶிஷ்டபஶுத்³ரவ்யகேந யாகே³நேஷ்டம் பா⁴வயேதி³த்யர்த²: ।

ஸ்துதிலக்ஷணயேதி ।

அர்த²வாதா³நாம் லக்ஷணயா ஸ்துதிபோ³த⁴கத்வம் ஸ்துதித்³வாரா வித்⁴யேகவாக்யத்வேந ப²லவத³ர்த²போ³த⁴கத்வாதி³த்யர்த²: ।

வேதா³ந்தீ ஶங்கதே –

நந்விதி ।

கார்யஶேஷேதி ।

கர்த்ருதே³வதயோ: ஶேஷத்வம் ப²லஸ்ய தூத்³தே³ஶ்யத்வமிதி விவேக: । வேதா³ந்தாநாம் ந ஸாக்ஷாத்கார்யபோ³த⁴கத்வம் கிந்து கார்யஶேஷபோ³த⁴கத்வத்³வாரா ப²லவத³ர்த²ரூபகார்யபோ³த⁴கத்வம் தஸ்மாந்நாநர்த²க்யமிதி பா⁴வ: ।

தத்ர த்வமிதி ।

வேதா³ந்தேஷு ஜீவபோ³த⁴கபதா³நாம் ஸர்வேஷாம் கர்த்ருத்வம் ப்³ரஹ்மபோ³த⁴கபதா³நாம் து தே³வதாபோ³த⁴கத்வம் , ததா² ச ஜீவ: கர்தா ப்³ரஹ்ம து தே³வதேதி கர்மமாஹாத்ம்யம் கிம் வக்தவ்யமிதி தத்த்வம்பதா³ர்த²வாக்யாநாம் கர்த்ருதே³வதாவிஷயகஸ்துதிஜநகத்வமிதி பா⁴வ: ।

விவிதி³ஷாதி³வாக்யாநாமிதி ।

’தமேதம் வேதா³நுவசநேநே’த்யாதி³விவிதி³ஷாவாக்யாநாமித்யர்த²: । யத்³யபி ப⁴ட்டமதே ஸ்வர்கா³தி³ரேவ ப²லம் கர்மண: ந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ததா²பி ஸ்தோத்ரார்த²ம் கர்மண: ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமபி ப²லமிதி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநரூபப²லவிஷயகஸ்துதிஜநகத்வேந விவிதி³ஷாவாக்யாநாமுபபத்திரிதி பா⁴வ: । யத்³வா கர்மண: கர்தா ஜீவ: தே³வதா து ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமிதி கர்த்ருரூபஜீவாதி³மாஹாத்ம்யம் கிம் வக்தவ்யமித்யேவம் கர்த்ராதி³ஸ்தாவகத்வம் வாக்யாநாமிதி பா⁴வ: । ப்ரத²மவ்யாக்²யாநே ஜீவகர்த்ருகத்வேந கர்மஸ்துதி: த்³விதீயே கர்மகர்த்ருத்வேந ஜீவஸ்துதிரிதி பா⁴வ: । ஏவமந்யத்ர யோஜநீயம் । அந்யத்ப்ரகரணம் ப்ரகரணாந்தரம் ததா² ச கர்மகாண்டா³த்³பி⁴ந்நப்³ரஹ்மகாண்டா³தீ⁴தாநாமித்யர்த²: ।

மாநாபா⁴வாதி³தி ।

வித்⁴யேகவாக்யத்வாபா⁴வேந மாநாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

அஸத்³ப்³ரஹ்மேதி ।

யத்³யபி ப⁴ட்டமதே ப்³ரஹ்மாஸதே³வ ததா²பி ஜீவே தத³பே⁴த³மாரோப்யேத்யர்த²: । அத²வா ப்³ரஹ்ம திஷ்ட²து வேதா³ந்தேஷு ததா² ச ஜீவப்³ரஹ்மணோரஸத³பே⁴த³மாரோப்யேத்யர்த²: ।

உபாஸீதேதி ।

’அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீ’த்யத்ர உபாஸீதேதி விதி⁴: கல்பநீய இத்யர்த²: । ’அஹம் ப்³ரஹ்மே’த்யபே⁴த³மாரோப்யோபாஸநா விதீ⁴யதே ததா² சோபாஸநாரூபகார்யாந்தரஸ்துதித்³வாரா கல்பிதவித்⁴யேகவாக்யத்வேந வேதா³ந்தாநாம் ப²லவத³ர்த²போ³த⁴கத்வாந்நாநர்த²க்யமிதி பா⁴வ: ।

ஆதி³ஶப்³தா³தி³தி ।

உபாஸநேந ப²லம் ஜாயதே ஜாயமாநப²லமேதாத்³ருஶமிதி ஜ்ஞாநார்த²ம் ஶ்ரவணம் மநநம் சாவஶ்யகமிதி ஶ்ரவணாதி³ரூபகார்யபரத்வாத்³வேதா³ந்தாநாம் நாநர்த²க்யமிதி பா⁴வ: ।

வேதா³ந்தீ ஶங்கதே –

நந்விதி ।

அஜ்ஞாதஸ்ய வேதே³நேதி ।

அஜ்ஞாதஸ்ய ஜ்ஞாபகோ வேத³ஸ்தேநேத்யர்த²: । அஜ்ஞாதஸ்ய ஜ்ஞாபகவேதே³ந ஜ்ஞாதவஸ்துப்ரதிபாத³நம் ந ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

அத்ர ஸத்³ருஷ்டாந்தம் ஹேதுமாஹ –

மாநாந்தரேதி ।

பே⁴ஷஜமிதி வாக்யவத் யூப இதி வாக்யவத் வேத³வாக்யேந ப்ரதிபாத³நம் ந ஸம்ப⁴வதீதி பூர்வேணாந்வய: ।

ஸம்வாதே³ ஸதீதி ।

போ³த⁴கத்வே ஸதீத்யர்த²: । வேத³வாக்யஸ்ய மாநாந்தரஸித்³த⁴வஸ்துபோ³த⁴கத்வாங்கீ³காரே அநுவாத³கத்வாத³ப்ராமாண்யம் ஸ்யாத³த: ஸித்³த⁴போ³த⁴கத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

அக்³நிரிதி ।

அக்³நேர்ஹிமநாஶகத்வம் ப்ரத்யக்ஷப்ரமாணஸித்³த⁴ம் புந: ஶப்³த³ஸமுதா³யரூபவாக்யமபி தத³ர்த²போ³த⁴கம் சேத³நுவாத³கம் ப⁴வதி தத்³வதி³த்யர்த²: ।

விஸம்வாத³ இதி ।

போ³த⁴கத்வாபா⁴வே ஸதீத்யர்த²: । வேத³வாக்யஸ்ய அநுவாத³கத்வபி⁴யா ஸித்³த⁴வஸ்துபோ³த⁴கத்வாநங்கீ³காரே கார்யபோ³த⁴கத்வஸ்யாப்யநங்கீ³காரேணாபோ³த⁴கத்வாத் ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கத்வம் ஸுதராம் ந ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: । அத²வா விஸம்வாதே³ ப்ரமாணாந்தரேண விரோதே⁴ ப்ராப்தே ஸதீத்யர்த²: । ஆதி³த்யோ யூபோ நேதி பே⁴த³க்³ராஹிப்ரத்யக்ஷேண விரோதா⁴த் யூப இதி வாக்யஸ்யாபோ³த⁴கத்வம் யதா² ததா² நாஹம் ப்³ரஹ்மேதி பே⁴த³க்³ராஹிப்ரத்யக்ஷேண விரோதா⁴த் அஹம் ப்³ரஹ்மேதி வாக்யஸ்யாபோ³த⁴கத்வமிதி பா⁴வ: ।

பா⁴ஷ்யபரிஷ்க்ருதபா⁴ஸமாநம் ஸ்போ²ரயதி –

ஸித்³த⁴ இதி ।

ததே²தி ।

ஸித்³தோ⁴ ந வேதா³ர்த² இத்யாஹேத்யர்த²: ।

உபாதே³யயோகோ³ அந்நுஷ்டா²நரூபாப்ரவித்திர்ஜாயதே தயா ஸுக²ப்ராப்திரூபப²லமுத்பத்³யதே ந ஸித்³த⁴ஜ்ஞாநாத³நுஷ்டா²நத்³வாரா ப²லம் தஸ்மாத்ஸித்³த⁴போ³த⁴கத்வேந நிஷ்ப²லத்வமேவ ததா² ஹேயேபீத்யுப⁴யமாஹ –

ப²லம் ஹீதி ।

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திப்⁴யாமிதி ।

ப்ரவ்ருத்திஶப்³தே³நாநுஷ்டா²நாதி³கமுச்யதே நிவ்ருத்திஶப்³தே³ந தூஷ்ணீம்பா⁴வ: ।

அத⁴ர்மாந்நிவ்ருத்தோஹமித்யநுப⁴வேந நிவ்ருத்திபரிபால்யப்ராக³பா⁴வயோகி³த்வநிவ்ருத்திப்ரயத்நகார்யத்வமித்யாஹ –

நிவ்ருத்திப்ரயத்நகார்யஸ்யேதி ।

ப்ரயத்நோ த்³விவித⁴: ப்ரவ்ருத்திரூபோ நிவ்ருத்திரூபஶ்சேதி, ததா² ச நிவ்ருத்திரூபோ ய: ப்ரயத்ந: தத்கார்யஸ்யேத்யர்த²: । நிவ்ருத்திப்ரயத்நேந அநாதி³ஸித்³த⁴: அத⁴ர்மப்ராக³பா⁴வஸ்ததை²வ திஷ்ட²தீத்யேதாவதா ஸுராபாநாதி³ரூபாத⁴ர்மே நிவ்ருத்திரூபப்ரயத்நகார்யத்வவ்யவயஹார:, ததா² ச ஹேயே நிவ்ருத்திப்ரயத்நகார்யத்வஜ்ஞாநாத்தூஷ்ணீம்பா⁴வரூபா நிவ்ருத்திர்ஜாயதே தயா நரகாதே³ரபா⁴வாத்³து³:க²ஹாநரூபப²லமுத்பத்³யதே ந ஸித்³த⁴ஜ்ஞாநாதி³தி பா⁴வ: । நநு க⁴டஜ்ஞாநஸ்ய ஸித்³த⁴ஜ்ஞாநத்வாத்தேந ப²லாபா⁴வப்ரஸங்க³ இதி சேந்ந । க⁴டாதே³ரப்யர்த²க்ரியாவிஶிஷ்டத்வேந தந்மதே ஸாத்⁴யத்வாங்கீ³காராதி³தி மந்தவ்யம் ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யமிதி ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யக³தாநர்த²க்யமதத³ர்தா²நாமித்யம்ஶம் விவ்ருணோதீத்யர்த²: ।

’ஸோ(அ)ரோதீ³த்³யத³ரோதீ³த்தத்³ருத்³ரஸ்ய ருத்³ரத்வம் யத³ஶ்ரு அஶீயத தத்³ரஜதம் ஹிரண்யமப⁴வத்தஸ்மாத்³ரஜதம் ஹிரண்யமத³க்ஷிண்யமஶ்ருஜம் ஹி யோ ப³ர்ஹிஷி த³தா³தி புராஸ்ய ஸம்வத்ஸராத்³க்³ருஹே ருத³ந்தீ’தி வாக்யமர்த²த: பட²தி –

தே³வைரிதி ।

அஶ்ருஜரஜதஸ்ய ப³ர்ஹிஷி தா³நே ஸம்வத்ஸராத்புரா க்³ருஹே ரோத³நம் ப⁴வதீதி ரோத³நாபா⁴வாத்மகாநிஷ்டநிவ்ருத்தி ரூபப²லஸஹித: ரஜதஸ்ய தே³வநிருத்³தா⁴க்³நேரஶ்ருஜந்யத்வேந நிந்தி³தத்வாத்³ரஜதத³க்ஷிணாகயாக³ம் ந குர்யாதி³தி நிஷேதோ⁴ யஸ்தச்சே²ஷத்வம் ’ஸோரோதீ³தி³’த்யாதி³வாக்யஸ்ய யதா² தத்³வதி³த்யர்த²: ।

த்³ருஷ்டாந்தேதி ।

மந்த்ராணாம் ஸ்வாதந்த்ர்யமேவ நாஸ்தீத்யாஹேத்யர்த²: । அவிஶிஷ்டஸ்து வாக்யார்த² இதி ।

பூர்வதந்த்ரஸ்த²ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ரமவதாரயிதுமதி⁴கரணமாரசயதி –

ப்ரமாணலக்ஷண இதி ।

ப்ரத²மாத்⁴யாய இத்யர்த²: ।

சிந்தா க்ருதேதி ।

ப்ராமாண்யசிந்தா க்ருதேத்யர்த²: ।

விஷயவாக்யப்ரதிபாத³நத்³வாரா சிந்தாபீ³ஜம் த³ர்ஶயதி –

இஷேத்வேதி ।

அஸ்யார்த²: – ஹே ஶாகே² இஷே ப²லரூபாந்நாயம் த்வா த்வாம் சி²நத்³மி சே²த³நம் கரோமீதி । மந்த்ராணாம் க்ரியாதத்ஸாத⁴நதே³வதாப்ரகாஶகத்வம் தூபகாரத்வம் ச ப்ரதீயதே தஸ்மாச்சிந்தா யுக்தேதி பா⁴வ: ।

பூர்வபக்ஷரசநார்த²ம் ஸம்ஶயம் ப்ரதிபாத³யதி –

தே சேதி ।

அத்⁴யயநகாலேதி ।

அத்⁴யயநகாலே அவக³தோ யோ மந்த்ரார்த²: தத்³விஷயஸ்ம்ருதே: ’ஸத்³ருஶாத்³ருஷ்டசிந்தாத்³யா ஸ்ம்ருதிபீ³ஜஸ்ய போ³த⁴கா’ இதி ஶ்லோகோக்தசிந்தாதி³நாபி ப்ரயோக³காலே ஸம்ப⁴வாது³ச்சாரணமாத்ரேணாத்³ருஷ்டத்³வாரா மந்த்ராணாம் க்ரதூபகாரகத்வமிதி பூர்வபக்ஷார்த²: ।

வாக்யார்த²ஸ்யேதி ।

ஶாப்³த³போ³த⁴ஸ்யேத்யர்த²: ।

மந்த்ராணாம் த்³ருஷ்டஸ்வார்த²ப்ரகாஶநத்³வாரா க்ரத்வங்க³த்வே ஸித்³தே⁴ நியமஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ –

மந்த்ரைரேவேதி ।

யத்³யபி மந்த்ரைரேவ ஜநிதேந மந்த்ரார்த²ஸ்மரணேந க்ரதூத்பாத³கமத்³ருஷ்டமுத்பத்³யதே ததா²பி மந்த்ராணாமத்³ருஷ்டத்³வாரா ந ஹேதுத்வம் கிந்து அத்³ருஷ்டஹேதுமந்த்ரார்த²ஸ்மரணரூபத்³ருஷ்டார்த²த்³வாரா ஹேதுத்வமிதி ஸித்³தா⁴ந்தார்த²: ।

ஸ்துதிபதா³ர்தே²தி ।

ஸ்துதிரூபோ ய: பதா³ர்த²: தத்³த்³வாரேத்யர்த²: । பதை³கவாக்யத்வமர்த²வாத³ரூபபத³ஸ்ய விதி⁴போ³த⁴கவாக்யேநைகவாக்யத்வம் பதை³கவாக்யத்வமித்யர்த²: । விதி⁴பி⁴: விதி⁴போ³த⁴கவாக்யைரித்யர்த²: । அந்விதத்வேநேதி ஶேஷ: । ’வாயுர்வை க்ஷேபிஷ்டே²’தி அர்த²வாத³பதா³நாம் ஸ்வார்தே² தாத்பர்யாபா⁴வாத³வாந்தரவாக்யார்தா²பா⁴வேந லக்ஷணயா ஸ்துதிஸமர்பகத்வத்³வாரா “வாயவ்யம் ஶ்வேதமாலபே⁴தேதி” விதி⁴போ³த⁴கவாக்யேநாந்வயாத்பதை³கவாக்யத்வம் தஸ்மாந்ந ஸ்வாதந்த்ர்யமிதி பா⁴வ: ।

மந்த்ராணாந்த்விதி ।

தைர்விதி⁴வாகயைரித்யர்த²: । அந்விதத்வேநேதி ஶேஷ: । மந்த்ராணாம் து ஸ்வார்த²ஸ்ய ஸத்த்வாத³வாந்தரவாக்யார்த²ஜ்ஞாநத்³வாரா விதி⁴போ³த⁴கமஹாவாக்யேநாந்வயாத்³வாக்யைகவாக்யத்வமதோ ந ஸ்வாதந்த்ர்யமிதி பா⁴வ: ।

கர்மஸமவாயித்வமிதி ।

கர்மவிதி⁴ஶேஷத்வமிதி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

ந க்வசிதி³தி ।

’அதோ ந க்வசிதி³தி ப்ரதீகக்³ரஹணே யுக்தே ஸதி ந க்வசிதி³தி ப்ரதீகக்³ரஹணம் லேக²தோ³ஷாதி³தி விபா⁴வநீயம் । வ்யாப்தே: ஸத்த்வமத:ஶப்³தா³ர்த²: ।

பா⁴ஷ்யபரிஷ்க்ருதமநுமாநம் ஜ்ஞாபயதி –

வேதா³ந்தா இதி ।

ஸித்³தா⁴ர்தா²வேத³கத்வாதி³தி ।

ஸித்³தா⁴ர்த²போ³த⁴கத்வாதி³த்யர்த²: ।

அந்யத்ரேதி ।

விதி⁴ஸம்ஸ்பர்ஶமந்தரேணார்த²வத்தேதி ஶேஷ: ।

ந கேவலமநுமாநம் கிந்து யதி³ வித்⁴யைகவாக்யத்வேநார்த²வத்த்வம் ந ஸ்யாத்தர்ஹி ப²லாபா⁴வேந வாக்யஸ்ய ஸித்³தா⁴ர்த²போ³த⁴கத்வமபி ந ஸ்யாதி³த்யநுகூலதர்கோப்யநுமாநமஸ்தீத்யபி⁴பேத்யாஹ –

ஸித்³தே⁴ ப²லேதி ।

தர்ஹீதி ।

வித்⁴யேகவாக்யத்வம் விநா அர்த²வத்த்வாபா⁴வஶ்சேதி³த்யர்த²: ।

அலமிதி ।

க்ருதமிதி । பாடே²ப்யலமித்யேவார்த²: ।

ஸித்³த⁴ஸ்ய த³த்⁴ந: க்ரியாஸாத⁴நத்வவிஶிஷ்டத்வாத்ஸாத்⁴யத்வம் யுக்தம் ந து ப்³ரஹ்மண இத்யாஹ –

த³த்⁴ந: க்ரியேதி ।

ப்ரயுஜ்யமாநதயேதி ।

ஸாத⁴நகோடிப்ரவிஷ்டதயேத்யர்த²: ।

அஸாத்⁴யத்வாதி³தி ।

அப்ரயுஜ்யமாநத்வேநாஸாத்⁴யத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஸ்வயமேவேதி ।

ப்ரத²மபக்ஷமுபஸம்ஹ்ருத்ய ஸ்வயமேவாருசிம் வத³ந் த்³விதீயபக்ஷமப்யுபஸம்ஹரதீத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே

பக்ஷவ்யாவ்ருத்த்யர்த² இதி ।

பக்ஷபத³ம் பூர்வபக்ஷபரம் , வேதா³ந்தவாக்யாதி³தி । வேதா³ந்தஶாஸ்த்ராதி³த்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே –

ப்ரதிஜ்ஞாந்தர்க³தமேவேதி ।

பக்ஷாந்தர்க³தமேவேத்யர்த²: । ஸம்பத³ஸ்ய ஹேத்வந்தர்க³தத்வே ’யத்பர: ஶப்³த³: ஸஶப்³தா³ர்த²’ இதி ந்யாயேந அந்வயரூபதாத்பர்யாதே³வாக²ண்ட³த்வே ஸித்³தே⁴ ஸம்பத³ஸ்ய ப்ரயோஜநாபா⁴வ: । பக்ஷாந்தர்க³தத்வே து ஸகு³ணப்³ரஹ்மவ்யாவ்ருத்த்யா அர்தா²ந்தரவாரகத்வம் ஸம்ப⁴வதி ததா² ச ஶப³லவ்யாவ்ருத்தி: ப்ரயோஜநமிதி பா⁴வ: ।

அக²ண்டா³ர்த²கஸம்பத³ம் ஸூத்ரஸ்த²தத்பத³ஸ்ய விஶேஷணம் ததா² ச ஸம் அக²ண்ட³ம் தத் ப்³ரஹ்ம வேதா³ந்தப்ரமாணகம் அந்வயாதி³தி ஸூத்ரார்த²மபி⁴ப்ரேத்ய ஸூத்ரக³ர்பி⁴தமநுமாநமாஹ –

ததா² சேதி ।

அஸம்ஸ்ருஷ்டத்வமிதி ।

இதரபதா³ர்தா²ஸம்ப³ந்தி⁴த்வமித்யர்த²: । ப்³ரஹ்மண: வாக்யார்த²ஸ்யாக²ண்ட³த்வமிதரபதா³ர்தா²விஶிஷ்டத்வமிதி பா⁴வ: । தது³க்தம் ஶ்ரீகல்பதருகாரை: –
அவிஶிஷ்டமபர்யாயாநேகஶப்³த³ப்ரகாஶிதம் ।
ஏகவேதா³ந்தநிஷ்ணாதா அக²ண்ட³ம் ப்ரதிபேதி³ரே ॥
இதி । நிஷ்ணாதா: நிஷ்டா²பரா இத்யர்த²: ।

ஸ்வபதே³தி ।

ஸ்வஶப்³தே³ந வாக்யமுச்யதே ததா² ச வாக்யஸ்த²பதோ³பஸ்தா²பிதா இத்யர்த²: । ஸம்ஸர்க³: பரஸ்பராந்வயரூபஸம்ப³ந்த⁴: । தத³விஷயிணீ யா அக²ண்ட³ப்³ரஹ்மவிஷயிணீ ச ப்ரமா தஜ்ஜநகத்வமித்யர்த²: ।

த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³தி⁴மாஶங்க்ய பரிஹரதி -

ந சேத³மிதி ।

ஸாமாந்யதஶ்சந்த்³ரஜ்ஞாநவதா கேநசித்கஶ்சித்ப்ருஷ்ட: அஸ்மிந் ஜ்யோதிர்மண்ட³லே கஶ்சந்த்³ரநாமேதி தஸ்ய ப்ரதிவசநம் ப்ரக்ருஷ்டேத்யாதி³வாக்யமித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ப்ரக்ருஷ்டேதி ।

இத³ம் பத³ம் ஹேதுக³ர்ப⁴விஶேஷணம் , ப்ரகாஶவிஶேஷ: சந்த்³ரபத³வாச்ய இத்யர்த²: । ஆதி³ஶப்³தே³ந ஸோயம் தே³வத³த்த இத்யாதி³வாக்யம் க்³ருஹ்யதே । அயமாஶய: । ப்ரக்ருஷ்டஶப்³த³: லக்ஷணயா ப்ரகர்ஷகு³ணாபி⁴தா⁴நமுகே²ந ப்ரகாஶவிஶேஷே வர்ததே, ப்ரகாஶஶப்³த³ஶ்ச ஸாமாந்யாபி⁴தா⁴நமுகே²ந லக்ஷணயா வ்யக்திவிஶேஷே வர்ததே, தத்ர கு³ணஸாமாந்யயோஶ்சந்த்³ரபத³வாச்யத்வாபா⁴வாஜ்ஜஹல்லக்ஷணயா தது³ப⁴யம் பரித்யஜ்ய தத்ஸமவாயிப்ரகாஶவிஶேஷ ஏவ சந்த்³ரபதா³பி⁴தே⁴யதயா ஸமர்ப்யத இதி ப்ரகஷ்டப்ரகாஶசந்த்³ரஶப்³தா³நாமேகர்த²தா ஸித்³தா⁴, ததா² ச வாக்யஸ்ய சந்த்³ரவ்யக்திமாத்ரே லக்ஷணாங்கீ³காராந்ந விஶிஷ்டபரத்வம் தஸ்மாச்சந்த்³ரவ்யக்திமாத்ரவிஷயகத்வம் ப்ரமாயா: ந பரஸ்பரம் ஸம்ஸர்க³விஷயகத்வமிதி । வாக்யவ்ருத்திவ்யாக்²யாநே ராமாநந்தீ³யே விஸ்தரேணாயமர்த²: ப்ரதிபாதி³த: । ததா²ஹி – ந தாவத்³வாக்யஸ்ய ஸம்ஸ்ருஷ்டார்த²கத்வநியம: ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர இதி வாக்யே வ்யபி⁴சாரத் , ததா²ஹி அஸ்மிந் ஜ்யோதிர்மண்ட³லே கஶ்சந்த்³ரநாமேதி ப்ரஶ்நஸ்யோத்தரம் ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர இதி வாக்யம் , தத்ர ந தாவச்சந்த்³ரஸ்ய ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஸர்கோ³ர்த²: ந ஹி தத்ர ஸம்ஸர்கா³ம்ஶோ ஜிஜ்ஞாஸித: கிம் ஸம்ஸர்க³ இதி ப்ரஶ்நாநுபபத்தே:, நாபி ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶரூப: ஸம்ஸர்க³நிரூபித: ப்ரகாரோ ஜிஜ்ஞாஸித: ததா³ கீத்³ருஶ இதி ப்ரஶ்நௌசித்யாத் । ந சோத்தரஸாமர்த்²யாத்கிம்ஶப்³த³ஸ்ய கீத்³ருஶீ லக்ஷணேதி வாச்யம் । அநபபத்த்யபா⁴வாது³த்தரஸ்யாக²ண்டா³ர்த²த்வநோபபத்தே: । ந சோத்தரஸ்ய ஸர்வபத³லக்ஷணாம் விநா அக²ண்டா³ர்த²போ³தா⁴யோகா³த் ததோ வரம் கிம்ஶப்³த³ஸ்யைகஸ்யைவ லக்ஷணேதி வாச்யம் । ஏகஸ்யாப்யுக்ரமஸ்த²த்வாத³ஸஞ்ஜாதவிரோதி⁴த்வேந முக்²யார்த²தௌசித்யாத்தத³நுரோதே⁴ந இதரபதா³நாம் ஶக்த்யைகதே³ஶாதா³நலக்ஷணபா⁴க³லக்ஷணயா கௌ³ரவாநாவஹதாவத் । ஏதேந சந்த்³ரபத³ஸ்ய சந்த்³ரபத³வாச்யே லக்ஷணயா கஶ்சந்த்³ரபத³வாச்ய இத்யர்த²: ப்ரஶ்ந:, உத்தரம் ச ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ரபத³வாச்ய இத்யர்த²: க இதி நிரஸ்தம் । ப்ரஶ்நோத்தரஸ்த²சந்த்³ரபத³த்³வயஸ்ய ஸர்வதா³ முக்²யார்த²த்யாகே³ந கு³ருக⁴டிதஜஹல்லக்ஷணாபேக்ஷயா ப³ஹூநாமபி வாச்யைகத³ஶமாதா³ய லகு⁴தரஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணயா ஜாதிஶக்திமதே ஶக்திதுல்யநிரூட⁴லக்ஷணயா அக²ண்டா³ர்த²கத்வஸ்யைவ ந்யாய்யத்வாத் । அத ஏவ சந்த்³ரஸ்ய சந்த்³ரேதரவ்யாவர்தகவதி வா லக்ஷணயா ப்ரஶ்நோத்தரஸாமாநாதி⁴கரண்யம் நிரஸ்தம் , சந்த்³ரேதரவ்யாவ்ருத்தத்வாதி³நா ஜிஜ்ஞாஸாயா: ப்ரஶ்நஸ்ய தது³த்தரார்த²போ³த⁴ஸ்ய ச சந்த்³ரஜ்ஞாநாதீ⁴நத்வேந பரஸ்பராஶ்ரயாச்ச । சந்த்³ரோ நாம கஶ்சிச்சந்த்³ரபத³வாச்ய: சந்த்³ரத்வஜாதிமாந் சந்த்³ரேதரவ்யாவ்ருத்த இத்யாதி³கம் ஜாநாமி சந்த்³ரம் பரம் ந ஜாநாமி தமேவ ஜிஜ்ஞாஸ இதி சந்த்³ரமாத்ரஜ்ஞாநஜிஜ்ஞாஸயோ: ஸ்பஷ்டமநுப⁴வாச்ச । ந ச தர்ஹி உத்தரே ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶக்³ரஹணமயுக்தம் அஜிஜ்ஞாஸிதத்வாதி³தி வாச்யம் । தேந விநா சந்த்³ர இத்யேதாவதா தஜ்ஜிஜ்ஞாஸாநிவர்தகபோ³த⁴ஸ்ய ஜநயிதுமஶக்யதயா தத்³வைஶிஷ்ட்யபோ³த⁴த்³வாரா தஜ்ஜநநாயாவாந்தரதாத்பர்யேண தத்³க்³ரஹணாத் பரமதாத்பர்யம் து சந்த்³ரைகபோ³த⁴ இதி கிமயுக்தம் । அத² தாத்³ருஶபோ³த⁴த்³வயே மாநாபா⁴வ:, ஶக்த்யா ஜநிதமுக்²யார்தா²ந்வயபோ³த⁴ஸ்ய புநர்லக்ஷணயா புநர்போ³தா⁴ந்தரஜநநே ஶப்³த³ஸ்ய வ்யாபாராபத்திஶ்சேதி சேந்ந । லக்ஷணவாக்யாச்சந்த்³ரே அஸாதா⁴ரணத⁴ர்மவைஶிஷ்ட்யமவக³த்ய தத்³த்³வாரா சந்த்³ரம் ஜ்ஞாதவாநஸ்மீதி ஸார்வஜநீநாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாந்முக்²யதாத்பர்யவிஷயபோ³த⁴ ஏவ விரம்ய வ்யாபாரஸ்ய தோ³ஷத்வாத் , அர்த²வாத³வாக்யாநாம் ஶக்த்யா ஸ்வார்த²போ³த⁴ஜநநத்³வாரைவ லக்ஷணயா ப்ராஶஸ்த்யபோ³த⁴கத்வாச்ச । நநு வாக்யாத³ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மஜ்ஞாநாநந்தரம் தேந லிங்கே³ந சந்த்³ரஸ்வரூபாநுமிதிரேவ அநுபூ⁴யத இதி சேந்ந । சந்த்³ரபக்ஷகஸ்ய சந்த்³ரஸாத⁴கஸ்ய வா அநுமாநஸ்ய சந்த்³ரஜ்ஞாநாதீ⁴நத்வாத்தத: ப்ராக³நுமாநாநுத³யத்தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய ச வாக்யேநைவ நியதத்வாத்³வக்யஸ்ய ச ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஸம்ஸர்கா³தி³பரத்வே ப்ராகு³க்தரீத்யா அஜிஜ்ஞாஸிதார்த²த்வாபத்தே:, ஜிஜ்ஞாஸிதஸ்வரூபமாத்ரபரத்வே சாக²ண்டா³ர்த²த்வஸித்³தி⁴: । அத² சந்த்³ரம் நபோ⁴ ந ஜாநாமீத்யநுப⁴வஸ்ய சந்த்³ரத்வவிஶிஷ்டவிஷயகத்வாத் தஜ்ஜிஜ்ஞாஸாயாஶ்ச ததா²த்வாத்ப்ரஶ்நோத்தரயோஶ்சந்த்³ரபத³ஸ்ய சந்த்³ரத்வவிஶிஷ்டபரத்வாவஶ்யம்பா⁴வே குதஸ்தஸ்யாக²ண்டா³ர்த²தேதி சேந்ந । உத்தரஸ்த²சந்த்³ரபத³ஸ்ய விஶிஷ்டபரத்வே விஶிஷ்டஶரீரக⁴டகவிஶேஷணீபூ⁴தசந்த்³ரத்வதத்ஸம்ஸர்க³யோ: ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஸ்யாபே⁴தா³ந்வயபா³தா⁴ல்லக்ஷணயா சந்த்³ரத்வோபலக்ஷிதவ்யக்திமாத்ரபரத்வாவஶ்யம்பா⁴வே தத்ஸமாநார்த²கத்வாய ப்ரஶ்நக³தசந்த்³ரபத³ஸ்யாபி லக்ஷணயா தந்மாத்ரபரத்வௌசித்யாத் । அத ஏவ த³ர்ஶிதாஜ்ஞாநாநுப⁴வஜிஜ்ஞாஸயோரபி ததே³கவிஷயத்வாவஸாயாத் । அந்யதா² அஜ்ஞாநஜிஜ்ஞாப்ரஶ்நாநாம் விஶிஷ்டவிஷயத்வம் உத்தரஸ்ய வ்யக்திமாத்ரவிஷயத்வமிதி வைரூப்யாபத்தே: விஶேஷணாத்³யம்ஶே புந: ப்ரஶ்நாந்தராபத்தேஶ்ச । நநு ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஸ்ய சந்த்³ரவ்யக்தாவபே⁴தே³நாந்வயாச்சந்த்³ரத்வே ச ஸ்வபி⁴ந்நஸமவேதத்வஸம்ப³ந்தே⁴ந அந்வயாத் தத்ஸம்ஸர்க³ரூபே ஸமவாயே ஸ்வபி⁴ந்நவிஶேஷணதாஸம்ப³ந்தே⁴நாந்வயாது³த்தரமபி விஶிஷ்டபரமேவேதி சந்த்³ரத்வதத்ஸம்ஸர்க³கோ³சரஜிஜ்ஞாஸாயா: ஶாந்தத்வாத்ப்ரஶ்நாந்தராநவஸர இதி சேந்ந । தத்ர ஸம்ப³ந்த⁴த்ரயேணாந்வயத்ரயஸ்யாநநுப⁴வபராஹதத்வாத் ’நோபஸர்ஜநமுபஸர்ஜநாந்தரேணாந்வேதீதி’ ந்யாயவிரோதா⁴ச்ச । ந சைவமபி லக்ஷ்யதாவச்சே²த³கசந்த்³ரத்வவைஶிஷ்ட்யாநபாய இதி வாச்யம் । சந்த்³ரத்வஸ்யோபலக்ஷணதயைவாதிப்ரஸங்க³வாரகத்வே விஶேஷணத்வாநபேக்ஷணாத் । ஸ்யாதே³தத் , விஷயவிஶேஷாபா⁴வேபி ப்ரஶ்நஹேதுஜ்ஞாநாந்நாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தி: உத்தரஜந்யஜ்ஞாநாத்தந்நிவ்ருத்திரித்யத்ர கிம் நியாமகமிதி சேத் । ஆத்³யோபதே³ஶஜந்யாஸாதா⁴ரணத⁴ர்மவைஶிஷ்ட்யதீ⁴ரூபஸஹகார்யஸமவதா⁴நஸமவதா⁴நே ஏவேதி க்³ருஹாண । அத ஏவ வ்யக்திமாத்ரபோ³த⁴ஸ்ய வாக்யேந ஸாக்ஷால்லக்ஷணயா ஜநநஸம்ப⁴வே அவாந்தரதாத்பர்யேண த்³வாரபூ⁴தபோ³தா⁴ந்தரஸ்வீகாரோ வ்யர்த² இதி நிரஸ்தம் ।

ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶத்வவைஶிஷ்ட்யதீ⁴த்³வாரம் விநா ஜநிதவ்யக்திமாத்ரபோ³த⁴ஸ்யாபக்ருஷ்டப்ரகாஶவ்யாவ்ருத்தவிலக்ஷணவிஷயதாயா அலாபா⁴த் , ந ஹி சந்த்³ரவ்யக்திமாத்ரகோ³சரம் சாக்ஷுஷஜ்ஞாநம் ப்ராக்³ஜாதமபி தத³ஜ்ஞாநநிவர்தகமாஸீத் , ததி³த்த²ம் யதா² ’ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶஶ்சந்த்³ர’ இதி வாக்யம் சந்த்³ரஸ்ய ஸ்வரூபலக்ஷணபரமக²ண்டா³ர்த²கம் ததை²வ ’ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்மேதி’ வாக்யமுபஸம்ஹ்ருதாநந்தா³தி³பத³கத³ம்ப³கம் ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபலக்ஷணபரமக²ண்டா³ர்த²கம் , ததா² ச ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶாதி³பதை³: ப்ரக்ருஷ்டத்வாத்³யுபலக்ஷிதஶுத்³த⁴சந்த்³ரவ்யக்திரிவ ஸத்யாதி³பதை³: ஸத்யத்வாத்³யுபலக்ஷிதகேவலஸச்சிதா³ந்தை³கரஸப்³ரஹ்மவ்யக்திர்லக்ஷ்யத இத்யக²ண்ட³ ஏவ வாக்த்யார்த²: ஸம்ஸ்ருஷ்டரூப இதி । அத்ர ப்ரக்ருஷ்டத்வவிஶிஷ்டப்ரகாஶவிஶேஷ: ப்ரக்ருஷ்டபத³வாச்யார்த²: ப்ரகாஶத்வவிஶிஷ்டப்ரகாஶவிஶேஷ: ப்ரகாஶபத³வாச்யார்த²: சந்த்³ரத்வவிஶிஷ்டப்ரகாஶவிஶேஷ: சந்த்³ரபத³வாச்யார்த²:, ஏவம் ச ஜஹத³ஜஹல்லக்ஷணயா பத³த்ரயம் சந்த்³ரவ்யக்திமாத்ரபோ³த⁴கம் ப⁴வதி யதா² ததை²வ ஸத்த்வாதி³பத³ஜாதம் ஜஹத³ஹல்லக்ஷணயா ப்³ரஹ்மமாத்ரபோ³த⁴கமிதி விஜ்ஞேயம் । ஸத்யாதி³பதா³நாம் வாச்யார்த²ஸ்து புரஸ்தாதே³வோபபாதி³த: । ஸத்யாதி³வாக்யம் விஶிஷ்டார்த²பரத்வரஹிதம் லக்ஷணவாக்யத்வாத் ப்ரக்ருஷ்டப்ரகாஶாதி³வாக்யவதி³தி ப்ரயோக³மபி⁴ப்ரேத்யாஹ – ததா² ச ஸத்யஜ்ஞாநாதி³பதை³ரிதி ।

அத்³விதீயாக²ண்டே³தி ।

வேதா³ந்தாநாமக²ண்டே³ ப்³ரஹ்மணி தாத்பர்யம் நாமாக²ண்ட³ப்ரமிதிஜநகத்வரூபஶப்³த³த⁴ர்ம ஏவ தஸ்ய நிஶ்சயாதி³த்யர்த²: । ததா² ச ப்³ரஹ்மணி தாத்பர்யநிஶ்சயவிஷயத்வம் தஸ்மாந்ந ஹேத்வஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴வ: ।

உபக்ரமமிதி ।

உபக்ரமாதி³ஷட்³வித⁴லிங்கா³நாம் மத்⁴யே உபக்ரமம் த³ர்ஶயதீத்யர்த²: ।

ஏவகாரேணேதி ।

ப்ராத²மிகேந ஏவகாரேணேத்யர்த²: ।

பத³த்ரயமிதி ।

யத்³யப்யத்³விதீயமித்யநேந ஸஜாதீயாதி³த்ரிதயநிராஸோ வக்தும் ஶக்யதே ததா²பி ஶ்ருதிதாத்பர்யாநுரோதே⁴ந பத³ப்ரயோஜநமுச்யதே அந்யதா² இதரபத³வையர்த்²யம் ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

அநுப்ரவிஶ்யேதி ।

வ்யாபகஸ்ய ப்ரவேஶாபா⁴வாத³ர்த²வாத³ இதி பா⁴வ: ।

ப்ரக்ருதிவ்யதிரேகேணேதி ।

உபாதா³நகாரணவ்யதிரேகேணேத்யர்த²: ।

வ்யஸ்தாநீதி ।

ஏகம் த்³வயம் த்ரயம் வா தாத்பர்யக்³ராஹகம் ப⁴வதீதி பா⁴வ: । ஸமஸ்தாநி மிலிதாநீத்யர்த²: । ப³ஹுத்வம் து தா³ர்ட்⁴யஸம்பாத³கமிதி பா⁴வ: ।

தச்ச²ப்³தா³பேக்ஷிதம் பூரயதி –

மாயாபி⁴ர்ப³ஹுரூபமிதி ।

ருக்³யஜுரிதி ।

’ஆத்மா வா இத³மேகமேவே’த்யாதி³கம் ருக்³வாக்யம் ’ததே³தத்³ப்³ரஹ்மே’த்யாதி³கம் யஜுர்வாக்யம் ’ஸதே³வ ஸோம்யே’த³மித்யாதி³கம் ஸாமவாக்யமிதி விபா⁴க³: ।

தாத்பர்யே நிஶ்சீயமாந இதி ।

போ³த⁴கத்வே நிஶ்சீயமாந இத்யர்த²: ।

யத்பர இதி ।

யஸ்மிந் ஶப்³த³ஸ்ய தாத்பர்யம் ஸ ஏவ ஶப்³தா³ர்த² இதி ந்யாயாதி³த்யர்த²: ।

கர்த்ராதீ³தி ।

கர்மமாஹாத்ம்யம் கிம் வக்தவ்யம் கர்மகர்தாதி³ஸச்சிதா³நந்த³ஸ்வரூப இத்யேவம் கர்த்ருஸ்தாவகத்வமித்யர்த²: ।

’தத்கேந கம் பஶ்யேதி³’த்யத்ர தச்ச²ப்³த³ஸ்ய விப⁴க்திவ்யத்யாஸேநார்த²மாஹ –

தத்தத்ரேதி ।

நநு தர்ஹ்யர்த²வாதா³நாம் வேதா³ந்தவத்க்ரியாபரத்வம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய வைஷம்யமாஹ –

அர்த²வாதா³நாம் த்விதி ।

யது³க்தமிதி ।

ஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்ம ந வேதா³ர்த²: மாநாந்தரவேத்³யத்வாத் க⁴டவதி³தி யது³க்தம் தத்³தூ³ஷயதீதி பா⁴வ: ।

பக்ஷே ஹேத்வஸித்³தி⁴: ஸோபாதி⁴கத்வாச்ச நாநுமாநமித்யபி⁴ப்ரேத்ய பரிஹரதி –

ஆஹேதி ।

வ்யவஹிதம் பத³ம் யோஜயதி –

தத்த்வமஸீதி ।

த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வாத்பக்ஷே ஸாத⁴நாவ்யாபகத்வாச்சாத்ர மாநாந்தரயோக்³யத்வமுபாதி⁴ரிதி பா⁴வ: ।

உக்தம் தூ³ஷணத்³வயம் ப்ரதிப³ந்தா⁴ய ஸ்பு²டிகரோதி -

த⁴ர்மோ ந வேதா³ர்த² இதி ।

த⁴ர்மோ வேத³ ஏவ மாநாந்தஸ்தத்³த⁴ர்மோ ந வேதா³ர்த² இத்யுக்தாநுமாநஹேதோரஸித்³தி⁴: மாநாந்தரயோக்³யத்வமுபாதி⁴ஶ்சேதி யதி³ த்³ருஶ்யேத தர்ஹி ப்ரக்ருதேபி தீ³யதாம் ஸைவ த்³ருஷ்டிரித்யாஹ –

ததா³ ப்³ரஹ்மண்யபீதி ।

பா⁴ஷ்யே

ஹேயோபாதே³யஶூந்யேதி ।

ஸ்வாபேக்ஷயா யத்³பி⁴ந்நம் தத்³தே⁴யமுபாதே³யம் ச ப⁴வதி ப்³ரஹ்ம து ப்ரத்யக்த்வேந ஸ்வரூபத்வாத்³தே⁴யோபாதே³யாப்⁴யாம் பி⁴ந்நம் தஸ்மாத்³தே⁴யோபாதே³யஶூந்யம் யத்³ப்³ரஹ்ம ததா³த்மைக்யாவக³மாதி³த்யர்த²: । புருஷார்த²ம் ப்ரதி ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்யோர்ந ஹேதுதா நாயம் ஸர்ப இதி ஜ்ஞாநாது³த்பந்நே ப⁴யகம்பாதி³நிவ்ருத்திரூபபுருஷார்தே² வ்யபி⁴சாராத்ததா² ச ஸித்³த⁴ஜ்ஞாநாத் ப்ரவ்ருத்த்யாத்³யபா⁴வேபி புருஷார்த²ஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴வ: ।

தே³வதாதி³ப்ரதிபாத³நஸ்யேதி ।

தே³வதாதி³ப்ரதிபாத³கவாக்யஸ்யேத்யர்த²: । ஸ்வபத³ம் தே³வதாதி³பரம், ததா² ச தே³வதாதி³ப்ரதிபாத³கபஞ்சாக்³நிவாக்யஸ்ய து பஞ்சாக்³நிக³தோபாஸநாபரத்வமிஷ்டமிதி பா⁴வ: ।

வ்யாக்²யநே –

ஜ்யேஷ்ட²த்வாதி³கு³ணா இதி ।

’யோ ஹ வை ஜ்யேஷ்ட²ம் ஶ்ரேஷ்ட²ம் சே’த்யாதி³ஶ்ருத்யா ப்ராணஸ்ய ஜ்யேஷ்ட²த்வாதி³கு³ணா: ப்ரதிபாத்³யந்த இதி பா⁴வ: ।

த்³விதீயபக்ஷம் பா⁴ஷ்யதாத்பர்யேண க்³ரந்தா²த்³ப³ஹி: பரிஹரதி –

ந த்³விதீய இதி ।

தத³ர்த²ஸ்யேதி ।

வேதா³ந்தார்த²ஸ்யேத்யர்த²: । தச்சே²ஷத்வம் விதி⁴ஶேஷத்வமித்யர்த²: ।

ப்ரத²மகல்பமிஷ்டாபத்த்யா க்³ரந்தா²த்³ப³ஹி: பரிஹரதி –

ஆத்³ய அத்⁴யஸ்தேதி ।

தஸ்ய ப்ராணாதி³ரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண: இத்யர்த²: ।

நிர்கு³ணப்³ரஹ்மண: தச்சே²ஷத்வம் நாஸ்தீதி ஸ்பு²டீகுர்வந் ஏகத்வபதா³த்³யபேக்ஷிதம் பூரயதி –

அஹமிதி ।

ப்³ரஹ்மாத்மபத³ஸ்ய பூர்வேணாந்வய: । ஏகத்வஜ்ஞாநாநந்தரம் தஜ்ஜ்ஞாநப²லம் விநா உபாஸநாஜந்யப²லாபா⁴வாந்நோபாஸநாவிதி⁴ஶேஷத்வம் ப்³ரஹ்மண இதி பா⁴வ: ।

த்³வைதஜ்ஞாநஸ்ய ஸகாரணஸ்ய நாஶாச்சேதி யது³க்தம் தந்ந ஸம்ப⁴வதி ஜ்ஞாநகாலேபி ஸம்ஸ்காரோத்த²ஸ்ய த்³வைதஜ்ஞாநஸ்ய ஸத்த்வாதி³தி ஶங்கதே –

த்³வைதஜ்ஞாநஸ்யேதி ।

உபாஸநாயாம் காரணஸ்யோபாஸகத்³வைதஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்ஸ்காரவஶாத்புநருத்தி²தஸ்ய ஸத்த்வாது³பாஸநாவிதி⁴ஶேஷத்வம் ப்³ரஹ்மண: வக்தும் ஶக்யத இதி பா⁴வ: ।

உபாஸநாம் ப்ரதி ப்⁴ராந்தித்வேநாநிஶ்சிதத்³வைதஜ்ஞாநமேவ காரணம் தச்சைகத்வஜ்ஞாநேந நாஶாத்புநர்நோபபத்³யத ஏவ தயா சைகத்வஜ்ஞாநே வித்³யமாநே ஸம்ஸ்காரவஶாது³த்பந்நமபி த்³வைதஜ்ஞாநம் ப்⁴ராந்தித்வேந நிஶ்சதத்வாந்நோபாஸநாவிதௌ⁴ காரணமிதி பா⁴ஷ்யாஶயம் ஸ்பு²டீகரோதி –

த்³ருட⁴ஸ்யேதீதி ।

ப்⁴ராந்தத்வேநாநிஶ்சிதஸ்யேத்யர்த²: ।

ஸம்ஸ்காரோத்த²மிதி ।

ஸம்ஸ்காரோத்த²த்³வைதஜ்ஞாநம் து ப்⁴ராந்தித்வேந நிஶ்சிதத்வாந்நோபாஸநாவிதௌ⁴ காரணம் தஸ்மாதே³கத்வஜ்ஞாநகாலே ப்³ரஹ்மணோ ந விதி⁴ஶேஷத்வமித்யர்த²: ।

ஸத்த்வேநேதி ।

யேந கரணஸ்ய ஸத்த்வேந விதி⁴ஶேஷத்வம் ததே³வ காரணஸ்ய ஸத்த்வம் நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

வ்யாப்யாபா⁴வேதி ।

வ்யாப்யாபா⁴வஸாத⁴காநுமாநமித்யர்த²: ।

ததே³வோபபாத³யதி –

வேதா³ந்தா இதி ।

அக்ரியார்த²த்வாத்ஸாக்ஷாத்கார்யபோ³த⁴கத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

நிஷ்ப²லார்த²கத்வமிதி ।

த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வாத் பக்ஷே ஸாத⁴நாவ்யாபகத்வாச்ச நிஷ்ப²லார்த²கத்வமுபாதி⁴ரிதி பா⁴வ: ।

தத்காரணஸ்யேதி ।

ஆத்மஜ்ஞாநகாரணஸ்யேத்யர்த²: । ஸப²லம் யஜ்ஜ்ஞாநம் தத்காரணத்வேநேத்யர்த²: ।

வ்யாப்யம் து ப⁴விஷ்யதீதி ।

வேதா³ந்தாநாம் ப்ராமாண்யமப்ரத்யக்ஷத்வாத³நுமாநேந ஜ்ஞாதவ்யம் , அநுமாநம் து ஹேத்வபக்ஷகமிதி யோக்³யதயா க்ரியார்த²கத்வம் ஹேதுரிதி வக்தவ்யம் , ததா² ச ஹேத்வபா⁴வாத் ஹேதுஜ்ஞாநாபா⁴வேந ப்ராமாண்யஜ்ஞாநாபா⁴வாத்ப்ராமாண்யமேவ நாஸ்தீதி பூர்வபக்ஷார்த²: ।

யேநேதி ।

யச்ச²ப்³தா³பேக்ஷிதம் தச்ச²ப்³த³ம் பூரயதி –

ததே³வேதி ।

அநுமாநக³ம்யத்வமேவேத்யர்த²: ।

நிர்து³ஷ்டவேத³வாக்யத்வாதே³வ வேத³ஸ்ய ஸ்வத: ப்ராமாண்யம் தஜ்ஜ்ஞாநம் ச ஸம்ப⁴வதி தஸ்மாந்நாநுமாநாபேக்ஷம் ததி³த்யாஶயம் ஸத்³ருஷ்டாந்தம் ஸ்போ²ரயதி –

சக்ஷுராதி³வதி³தி ।

அபௌருஷேயத்வாத் நிர்து³ஷ்டத்வேந வேத³ஸ்ய ஸ்வத: ப்ராமாண்யேபி புருஷஸ்ய ப்ராமாண்யஸந்தே³ஹே ப்ராப்தே தந்நிஶ்சயார்த²மநுமாநாபேக்ஷா ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய பரிஹரதி –

ப்ராமாண்யஸம்ஶய இதி ।

ப²லவத் அஜ்ஞாதாபா³தி⁴தார்த²விஷயகப்ரமாகரணத்வாத் வேத³ஸ்ய ப்ராமாண்யநிஶ்சய: ந கார்யபரத்வாத் , ததா² ச நாநுமாநாபேக்ஷேதி பா⁴வ: ।

விபக்ஷே பா³த⁴கமாஹ –

கூப இதி ।

கூபே பதேதி³தி வாக்யஸ்ய கூபபதநரூபகார்யார்த²கத்வஸத்த்வேபி ப்ராமாண்யாபா⁴வாத்³வ்யபி⁴சார: । யதி³ கூபே பதேதி³தி வாக்யஸ்யாபி ப்ராமாண்யம் ஸ்யாதி³த்யுச்யதே ததா³ ஸர்வோபி கூபபதநே ப்ரவர்ததே ந து ப்ரவர்ததே தஸ்மாத்கூபபதநரூபபா³தி⁴தார்த²போ³த⁴கத்வாத்³வாக்யஸ்யாப்ராமாண்யமேவேதி பா⁴வ: ।

நநு தர்ஹி வ்யபி⁴சாராத் க்ரியார்த²த்வேந ப்ராமாண்யாபா⁴வே விதி⁴வாக்யாநாம் கத²ம் ப்ராமாண்யமித்யத ஆஹ –

விதி⁴வாக்யாநாமபீதி ।

ப²லிதமாஹ –

தத்துல்யமிதி ।

ஸித்³த⁴ இதி ।

க⁴டாத்³யர்த²ஸ்ய ஸித்³த⁴த்வம் நாம உத்பத்த்யநந்தரம் க்ருத்யஸாத்⁴யத்வம் ப்³ரஹ்மணஸ்து க்ருத்யஸாத்⁴யத்வமிதி பே⁴த³: । வ்யுத்பத்திம் ஶக்திமித்யர்த²: । லோகே பதா³நாம் யோக்³யேதரஸம்ஸ்ருஷ்டத்வேந ஸ்வார்த²ப்ரதிபாத³நஸாமர்த்²யமங்கீ³க்ருத்ய ஸித்³தே⁴ர்தே² வ்யுத்பத்திமிச்ச²தாமிதி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்ம நாஸ்திகாநாமிதி ।

ப்³ரஹ்மைவ நாஸ்தீதி வத³தாம் ப⁴ட்டமதாநுயாயிநாமித்யர்த²: ।

ஸப²லத்வாச்சேதி ।

ஸப²லஜ்ஞாநவிஷயத்வமேவ ஸப²லத்வமிதி மந்தவ்யம் ।

ஸர்வேஷாம் பதா³நாமிதி ।

பதா³நாம் கார்யாந்வித ஏவார்தே² ஶக்திரிஷ்யதே தத்ரைவ ஶப்³த³ஸாமர்த்²யாந்ந து ஸித்³தே⁴ர்தே² தத³பா⁴வாத்ததா² ச கார்யஸம்ஸ்பர்ஶமந்தரேண ஸித்³தே⁴ர்தே² ஶப்³த³ஸ்ய ந ப்ராமாண்யம் ஸித்³த⁴ஸ்யாபதா³ர்த²த்வாதி³தி கார்யாந்விதார்தே² ஶக்திமச்ச²தாமிதி பா⁴வ: । அயமர்தோ²நுபத³ம் ஸ்பு²டீக்ரியதே । ஶ்ரீ கு³ருசரணைஸ்து – ப்³ரஹ்மவித்³யாப⁴ரணே அயமர்த²: அதிஸ்பு²டதயா உபபாதி³த:, ததா²ஹி – லௌகிகபதா³ர்த²வ்யுத்பத்த்யநுஸாரேண வேத³வாக்யார்தோ² வர்ணநீய: லௌகிகீ ச வ்யுத்பத்தி: பதா³நாம் கார்ய ஏவ தத்ரைவாத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹணஸம்ப⁴வாத் , ந ஹி கோஶாதி³ப்⁴ய: ஆத்³யவ்யுத்பத்திக்³ரஹ: ஸம்ப⁴வதி அத்யந்தாவ்யுத்பந்நஸ்ய கோஶாத்³யர்த²ஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வாத்ததஶ்ச ப்ரயோஜ்யப்ரயோஜகவ்ருத்³த⁴வ்யவஹாராத்³பி⁴ந்ந: ஶக்திக்³ரஹோ வர்ணநீய: ப்ரத²மம் ஸ ச வ்யுத்பித்ஸோரேஹம் ப⁴வதி – ப்ரயோஜகவ்ருத்³த⁴ஸ்ய க⁴டமாநய கா³ம் ப³தா⁴நேதி ஶப்³தோ³ச்சாரணாநந்தரம் ப்ரயோஜ்யவ்ருத்³தே⁴ந க்ருதம் க⁴டாநயநம் கோ³ப³ந்த⁴நம் ச பஶ்யத: க⁴டாநயநகோ³ப³ந்த⁴நயோ: காரணதயா ஸ்வீயஸ்தந்யபாநாதி³த்³ருஷ்டாந்தேந க்ருதிசிகீர்ஷயோ: மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴க³தயோரநுமாநே ஸதி சிகீர்ஷாயா: கார்யதாஜ்ஞாநமூலகத்வாந்நூநமநேந ஆநயநப³ந்த⁴நயோ: கர்யதாவக³தேதி பு³த்³தி⁴ர்ப⁴வதி, தஸ்யாம் ச பு³த்³தௌ⁴ ஶப்³தோ³ச்சாரணாதிரிக்தஸ்ய காரணாந்தரஸ்யாஸம்ப⁴வாத் ப்ரயோஜகவ்ருத்³தோ⁴ச்சாரிதஶப்³த³: கார்யவிஶேஷே ஆநயநாதௌ³ ஶக்த இதி நிர்ணயோ ப⁴வதி, ததஶ்சாவாபோத்³வாபாப்⁴யாம் யதா²யத²ம் கார்யஸாமாந்யம் ப்ரத²மாவக³தமவிஹாயைவ தேஷு தேஷு ஸமபி⁴வ்யாஹாரவிஶேஷேஷு தத்கார்யவிஶேஷப்ரத்யய: ததஶ்ச கோஶாதி³ப்⁴யோப்யுபஜீவ்ய ப்ராத²மிகவ்யுத்பத்திக்³ரஹாநுஸாரேண கார்யாந்வித ஏவ தத்தத்பதா³ர்தே² ஶக்தி: ந து தத³ந்வித இதி ।

ப்ரயோஜகேதி ।

உத்தமேத்யர்த²: ।

ப்ரயோஜ்யேதி ।

மத⁴மேத்யர்த²: । பஶ்யத: வ்யுத்பித்ஸோர்பா³லஸ்ய பு³த்³தி⁴ர்ப⁴வதீத்யந்வய: । க்ருதிஶ்ச சிகீர்ஷா ச க்ருதிசிகீர்ஷே ஆநயநாதி³கம் ப்ரதி கரணீபூ⁴தே தயோரித்யர்த²: । மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ஸ்ய ஆநயநே ப்ரவ்ருத்தி: க்ருதிசிகீர்ஷாபூர்விகா ப்ரவ்ருத்தித்வாத் ஸ்வீயஸ்தந்யபாநப்ரவ்ருத்திவதி³தி பா³லேந வ்யுத்பத்ஸுநாநுமீயத இதி பா⁴வ: ।

கார்யதாஜ்ஞாநேதி ।

ஆநயநம் மத்க்ருதிஸாத்⁴யமிதி கார்யத்வஜ்ஞாநமூலகத்வாதி³த்யர்த²: ।

அநேநேதி ।

மத்⁴யமவ்ருத்³தே⁴நேத்யர்த²: ।

அஶக்தஸ்யேதி ।

அஶக்தஶப்³த³ஸ்யேத்யர்த²: । யதி³ ஶப்³த³ஸ்ய கார்யதாயாம் ஶக்திர்ந ஸ்யாத்தேந கத²ம் கார்யதாஜ்ஞாநம் ஸ்யாத்தஸ்மாத்³கா³மாநயேத்யாத்³யுச்சரிதஶப்³த³: ஆநயநாதி³கார்யவிஶேஷே ஶக்த இதி பா³லஸ்ய நிஶ்சயோ ப⁴வதீதி ப்³ரஹ்மவித்³யாப⁴ரணப²க்கி கார்த²: ।

இதி வத³தாமிதி ।

இதி ப்³ரஹ்மண: ஸத்த்வம் வத³தாமித்யர்த²: ।

வ்ருத்திகாராணாமிதி ।

ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயவாதி³பி⁴ந்நாநாமுபாஸநைவ ஜ்ஞாநமுபாஸநாஹேதுர்வா ஜ்ஞாநமித்யப்⁴யுபக³ச்ச²தாமஹம் ப்³ரஹ்மேதி ப்ரத்யக³பி⁴ந்நப்³ரஹ்மோபாஸநாத³பூர்வத்³வாரா ஸ்வர்க³வஜ்ஜந்யோபி மோக்ஷ: ’ந ஸ புநராவர்ததே’ ’ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமி’த்யாதி³ஶாஸ்த்ரப³லாந்நித்ய: த்⁴வம்ஸவதி³த்யுக்தவதாமாசார்யதே³ஶீயாநாம் வ்ருத்திகாராணாமித்யர்த²: ।

அதி⁴கரணமாரச்யதே –

தத்ரேதி ।

ஸதே³வ ஸோம்யேத்யாதி³வேதா³ந்தா இத்யர்த²: ।

’ப்ரதிபத்திவிதீ⁴தி’ வாக்யே பா⁴ஷ்யதாத்பர்யாநுரோதே⁴ந விதி⁴ப்ரதிபத்திரிதி வ்யத்யாஸேந அந்வயம் ஜ்ஞாபயந் அர்த²கத²நபூர்வகமவதாரயதி –

விதி⁴ர்நியோக³ இதி ।

அநுபத³ம் நியோக³ஶப்³தா³ர்தோ²(அ)பூர்வமிதி வக்ஷ்யதே ।

விதி⁴பரைரேவேதி ।

விதி⁴: ’தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வே’த்யாதி³: தத்பரை: ஸ்வார்தே² ப²லாபா⁴வாத்ததே³கவாக்யதாபந்நை: ’ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்மே’த்யாதி³வாக்யை: அபூர்வவிஷயோபாஸநாவிஷயதயா ப்³ரஹ்மண: விதி⁴ஶேஷத்வம் ஸமர்ப்யத இதி ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வமாஹேத்யர்த²: । விதி⁴ரபூர்வரூபோ விநியோக³ஸ்தத்³விஷணீ யா ப்ரதிபத்திருபாஸநா தத்³விஷயதயேதி விக்³ரஹ: । ப்ரதிபத்தேர்விதி⁴விஷயத்வம் நாம விதி⁴ஹேதுக்ருதிவிஷயத்வமிதி மந்தவ்யம் ।

வாக்யாதி³தி ।

ஸத்யம் ஜ்ஞாநமித்யாதி³வாக்யாதி³த்யர்த²: ।

பஶுமிதி ।

பஶோர்ப³ந்த⁴நம் குர்யாதி³த்யர்த²: ।

விதி⁴வாக்யாந்யுதா³ஹ்ருத்ய தத்பராணி வாக்யாந்யுதா³ஹரதி –

யூபம் தக்ஷதீதி ।

யூபே பஶும் ப³த்⁴நாதீதி விதௌ⁴ யூப: க இத்யாகாங்க்ஷாயாம் யூபம் தக்ஷதீதி வாக்யேந தக்ஷணாதி³ஸம்ஸ்க்ருதம் தா³ரு யூப இதி தஸ்ய யூபஸ்ய விதி⁴ஶேஷத்வம் போ³த்⁴யதே யதா² ததா² தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வேதி விதௌ⁴ தத்³ப்³ரஹ்ம கிமித்யாகாங்க்ஷாயாம் ஸத்யாதி³வாக்யேந ஸச்சிதா³நந்த³ம் ப்³ரஹ்மேதி தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: விதி⁴ஶேஷத்வம் போ³த்⁴யதே ஸத்யாதி³வாக்யஸ்ய ஸ்வார்தே² ப²லாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஶேஷத்வம் ஸ்பு²டீகரோதி –

விதி⁴பரேத்யாதி³நா ।

நநு ததா²பி ஸத்யாதி³பதா³நாம் மாநாந்தராவேத்³யப்³ரஹ்மபோ³த⁴கத்வாத்³வாக்யபே⁴தோ³ து³ர்வார இத்யத ஆஹ –

மாநாந்தரேதி ।

யூபாதீ³ந்யபீத்யர்த²: ।

குத இதி ।

கஸ்மாத்³தே⁴தோரித்யர்த²: ।

வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரேணேதி ।

உத்தமவ்ருத்³தா⁴நாம் வ்யவஹாரோ நாம கா³மாநயேத்யாதி³வாக்யஸமூஹாத்மகஸ்யாஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்யாஸ்மிந்நர்தே² தாத்பர்யமித்யாகாரகநிஶ்சய: மத்⁴யமவ்ருத்³தா⁴நாம் ஜாயத இத்யர்த²: ।

உக்தமேவ விவ்ருணோதி –

வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரே சேதி ।

வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரஸ்த²லே இத்யர்த²: । ஶ்ரோது: மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ஸ்யேத்யர்த²: ।

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீதி ।

அநுஷ்டா²நரூபா ப்ரவ்ருத்திஸ்தத்³விபரீதா நிவ்ருத்திரிதி விவேக: । ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திப்ரயோஜநமந்தரா வாக்யப்ரயோகா³நுபபத்தே: ப்ரவர்தகஜ்ஞாநத்³வாரா ப்ரவ்ருத்த்யர்த²ம் கா³மாநயேதி வாக்யம் ப்ரயோக்தா உத்தமவ்ருத்³த⁴: ப்ரயுங்க்தே தேந வாக்யஶ்ரோது: மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ஸ்ய கா³மாநயநே ப்ரவ்ருத்திர்ப⁴வதி ந பு⁴ங்க்ஷ்வேதி வாக்யஶ்ரோதுஸ்தஸ்ய தூஷ்ணீம்பா⁴வரூபா நிவ்ருத்திர்ப⁴வதி, ததா² ச ஶ்ரோத்ருப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யுத்³தே³ஶ்யக உத்தமவ்ருத்³த⁴ஸ்யாப்தஸ்ய வாக்யப்ரயோக³: மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ஸ்ய ஶாஸ்த்ரதாத்பர்யநிஶ்சயே ஹேதுரிதி பா⁴வ: ।

தத: கிமித்யத ஆஹ –

அத இதி ।

தே ஏவேதி ।

வாக்யப்ரயோக³ப்ரயோஜநே ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ ஏவேத்யர்த²: । ஜ்யோதிஷ்டோமேநேத்யாதி³ஶாஸ்த்ரம் த⁴ர்மே ப்ரவ்ருத்த்யர்த²மத⁴ர்மாந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் ச ப்ரவ்ருத்தம் தஸ்மாத்தே ஏவ ஶாஸ்த்ரஸ்யாபி ப்ரயோஜந இதி பா⁴வ: ।

தே ச கார்யஜந்யே இதி ।

த⁴ர்மோ மத்க்ருதிஸாத்⁴ய இதி த⁴ர்மே கார்யத்வஜ்ஞாநேந ப்ரவ்ருத்திருத்பத்³யதே தத: கார்யத்வஜ்ஞாநஜந்யத்வம் ப்ரவ்ருத்தௌ ப்ராப்தம் , ஏவம் நிவ்ருத்தாவப்யஸ்தி, ததா²ஹி ஹேயம் கலஞ்ஜப⁴க்ஷணாதி³கம் மந்நிவ்ருத்திப்ரயத்நகார்யமிதி தத்கார்யத்வஜ்ஞாநேந நிவ்ருத்திரூபப்ரயத்நாபி⁴ந்நா தூஷ்ணீம்பா⁴வரூபா நிவ்ருத்திர்ஜந்யதே ததஸ்தஸ்யாம் கார்யத்வஜ்ஞாநஜந்யத்வம் வர்ததே, ததா² ச ஹேயஸ்ய நிவ்ருத்திப்ரயத்நகார்யத்வம் நாம நிவ்ருத்திபரிபால்யப்ராக³பா⁴வப்ரதியோகி³த்வமிதி புரஸ்தாதே³வோக்தமிதி பா⁴வ: ।

ப்ரக்ருதமாஹ –

தத இதி ।

தஸ்மாத்³தே⁴தோரித்யர்த²: ।

இத்யாஹேதி ।

இத்யேவம் வ்ருத்திகாரஸ்ய தாத்பர்யமாஹேத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே –

குத ஏததி³தி ।

விதி⁴ஶேஷத்வம் கஸ்மாத்³தே⁴தோரித்யர்த²: ।

அநுக்ரமணமிதி ।

வேதா³ர்த²ஸங்க்³ராஹகவாக்யஜாதமித்யர்த²: । அநுக்ரமணம் ஶாஸ்த்ரஸ்ய கார்யபரத்வமேவ போ³த⁴யதீதி பா⁴வ: ।

ததே³வோபபாத³யதி –

த்³ருஷ்டோ ஹி தஸ்யார்த² இதி ।

அத்ர நாமபத³ம் வ்யர்த²ம் கர்மாவபோ³த⁴நம் கார்யஜ்ஞாநமித்யர்த²: । ததா² ச ஜ்ஞாயமாநம் கார்யம் வேதா³ர்த² இதி த்³ருஷ்டோ ஹீதி ஶாப³ரபா⁴ஷ்யவாக்யார்த²: ।

ஜ்ஞாநமுபதே³ஶ இதி ।

ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாபகமித்யர்த²: । உபதே³ஶ: அபௌருஷேயவிதி⁴வாக்யமித்யர்த²: ।

தத்³பூ⁴தாநாமிதி ।

’தத்³பூ⁴தாநாம் க்ரியார்தே²ந ஸமாம்நாயோர்த²ஸ்ய தந்நிமித்தத்வாதி³’த்யேதாவத்ஸூத்ரமிதி விஜ்ஞேயம் ।

விஷயவிஶேஷ இதி ।

த⁴ர்மாதா³வித்யர்த²: ।

குதஶ்சித்³விஷயவிஶேஷாதி³தி ।

அத⁴ர்மாத்ஸுராபாநாதே³ரித்யர்த²: । ஶாஸ்த்ரம் விதி⁴நிஷேத⁴வாக்யமித்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே – கார்யபரத்வம் ஶாஸ்த்ரஸ்யேத்யுக்தம் நியோக³பரத்வம் ச குத்ரசிது³க்தம் தஸ்ய ஜ்ஞாநமித்யத்ர த⁴ர்மபோ³த⁴கத்வமுக்தம் , பா⁴ஷ்யே து க்ரியாயா: ப்ரவர்தகமித்யத்ர க்ரியாபரத்வம் ஶாஸ்த்ரஸ்யேத்யுக்தம் , ததா²சாநேகார்த²கத்வாத்கத²ம் கார்யபரத்வமேவேத்யத ஆஹ –

க்ரியா கார்யமிதி ।

ஷண்ணாமேகார்த²கத்வாத்பர்யாயதேத்யர்த²: ।

ஸுத்ரஸ்த²மிதி ।

ஸூத்ரார்த²கத²நபரமித்யர்த²: । பா⁴ஷ்யகர்தா ஶப³ரஸ்வாமீ ஸூத்ரகர்தா ப⁴க³வாந் ஜைமிநிரிதி விவேக: ।

தஸ்ய த⁴ர்மேணாவ்யதிரேகாதி³தி ।

விதி⁴வாக்யஸ்ய த⁴ர்மேணாவ்யபி⁴சரிதத்வாதி³த்யர்த²: । விதி⁴வாக்யஸ்ய நியமேந த⁴ர்மபோ³த⁴கத்வாதி³தி யாவத் । ததா² ச யத்³விதி⁴வாக்யம் தத்³த⁴ர்மபோ³த⁴கமிதி வ்யாப்திப்ரதிபாத³நபரேண ஶ்ரீஜைமிநிஸூத்ரேண ஶாஸ்த்ரஸ்ய நியோக³பரத்வம் த³ர்ஶிதமிதி பா⁴வ: ।

ஸூத்ரமிதி ।

ஜைமிநிஸூத்ரமித்யர்த²: ।

தத்பத³ம் விப⁴க்திவ்யத்யாஸேந பரிஷ்கரோதி –

தத்தத்ரேதி ।

ஸித்³தா⁴ர்த²நிஷ்டா²நாமிதி ।

ஸித்³தா⁴ர்த²போ³த⁴காநாமித்யர்த²: ।

ஸமாம்நாய: கர்தவ்ய இதி ।

கர்தவ்யபத³ஸ்யாத்ராத்⁴யாஹார: க்ருத இதி விஜ்ஞேயம் ।

அர்த²ஸ்ய தந்நிமித்தத்வாதி³த்யம்ஶம் வ்யாகரோதி –

பதா³ர்த²ஜ்ஞாநஸ்யேதி ।

பதா³ர்த²ஸ்ம்ருதேரித்யர்த²: ।

விஜ்ஞாநாதி³பதே³ந ஸஹோச்சாரிதஸித்³தா⁴ர்த²நிஷ்ட²பத³ஸமுதா³யாத்மகாம்நாய: பதா³ர்த²ஸ்ம்ருதேர்வாக்த்யார்த²தீ⁴நிமித்தத்வாத்தத்³வாரா கார்யரூபவாக்யார்த²ஜ்ஞாநே ஹேதுர்ப⁴வதீதி ஸூத்ரயோஜநாமபி⁴ப்ரேத்ய ஸங்க்³ரஹேண தாத்பர்யார்த²மாஹ –

கார்யாந்விதேதி ।

பதா³ர்த²ஸ்ம்ருதித்³வாரா பதா³நி கார்யவாசிபதே³ந ஸஹ வாக்யார்த²ம் போ³த⁴யந்தீத்யந்வய: ।

’தச்சே²ஷதயாந்யது³பயுக்தமி’தி பா⁴ஷ்யார்த²மாஹ –

அர்த²வாதா³தி³கந்த்விதி ।

தத்ஸாமாந்யாதி³தி ।

பத³த்³வயஸ்யார்த²மாஹ –

தேநேதி ।

ஶாஸ்த்ரத்வத⁴ர்மேண கர்மஶாஸ்த்ரதுல்யத்வாத்³வேதா³ந்தாநாம் கார்யபரத்வேநைவார்த²வத்த்வமிதி பா⁴வ: ।

பா⁴ஷ்யே –

ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமிதி ।

ஜ்ஞாநமுபஸநமித்யர்த²: । ததா² ச ஜ்யோதிஷ்டோமவாக்யே யதா² ஸ்வர்க³காமோ நியோஜ்ய: யாகோ³ விதே⁴ய:, ததா² வேதா³ந்தே(அ)பி மோக்ஷகாமோ நியோஜ்ய: அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ப்ரத்யக³பி⁴ந்நப்³ரஹ்மோபாஸநம் ச விதே⁴யமஸ்தீதி கார்யபரத்வம் யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

வ்யாக்²யாநே

ஶங்கதே இதி ।

ஜ்ஞாநே நோபாஸநம் கிந்தூபாஸநாதிரிக்தம் தச்ச ந விதே⁴யமித்யபி⁴ப்ராயேண ஸித்³தா⁴ந்தீ ஶங்கத இதி பா⁴வ: ।

ஜ்ஞாநவிதி⁴ஶேஷத்வேநேதி ।

ஜ்ஞாநமுபாஸநமித்யர்த²: ।

விதி⁴ப்ரயுக்தத்வமிதி ।

உபாஸநாவிதி⁴ஶேஷத்வமித்யர்த²: ।

’ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய’ இத்யாதௌ³ விதி⁴ப்ரதீதாவபி ப்³ரஹ்ம வேதே³த்யாதௌ³ விதி⁴: ந ப்ரதீயத இத்யத ஆஹ –

ப்³ரஹ்ம வேதே³தி ।

வேத³நமுபாஸநமித்யர்த²: ।

ஶாஸ்த்ரோக்த இதி ।

ஶாஸ்த்ரப³லாந்நித்ய இத்யுக்த இத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மோபாஸநாத³பூர்வத்³வாரா(அ)ஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யா ஸகு³ணமோக்ஷோ ப⁴வதி ந ஜ்ஞாநாதி³தி பா⁴வ: ।

சேச்ச²ப்³த³மத்⁴யாஹரதி –

சேதி³தி ।

ஏவம்ஶப்³தே³தி ।

ஏவம்ஶப்³த³சேச்ச²ப்³த³யோரர்த²மாஹேத்யர்த²: ।

ஶப்³தா³நாம் கார்யாந்விதேதி ।

அந்விதத்வம் விஶிஷ்டத்வமிதி மந்தவ்யம் ॥

யத்ப²லம் தத் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஜந்யமிதி பூர்வபக்ஷ்யபி⁴மதவ்யாப்திரப்ரயோஜகா ப்ரவ்ருத்த்யாத்³யஜந்யஸ்ய ஸித்³த⁴ஜ்ஞாநஜந்யஸ்ய கர்மப²லவிலக்ஷணஸ்ய வித்³வத³நுப⁴வஸித்³த⁴ஸ்ய ஸர்வாநர்த²நிவ்ருத்திரூபஸ்ய ப²லஸ்ய ஸம்ப⁴வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய பரஹரதீதி பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

நியோஜ்யேதி ।

நியோஜ்ய: நியோக³கர்தா தத்ப்ரதிபாத³கத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । அத²வா விதே⁴யப்ரதிபாத³கத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

நிராஸாயேதி ।

வ்யபி⁴சாரவாரணாயேத்யர்த²: । ஸாத்⁴யாபா⁴வவதி ஹேதோர்வ்ருத்தித்வம் வ்யபி⁴சார: ’ஸோரோதி³’தி வாக்யே விதே⁴யப்ரதிபாத³கத்வாபா⁴வரூபஹேதோ: ஸத்வாத் ஸாக்ஷாத்³வித்⁴யேகவாக்யதாபந்நதயா வாக்யஸ்ய கார்யபோ³த⁴கத்வேந ஸாத்⁴யாபா⁴வஸ்ய ஸத்த்வாச்ச வ்யபி⁴சார இதி விஶேஷணத³லம் ப²லவத்த்வஸத்த்வேபி ஸ்வார்தே² ப²லவத்த்வரூபஹேதோரபா⁴வாத் ந வ்யபி⁴சார: । ஜ்யோதிஷ்டோமவாக்யே விஶேஷணத³லஸ்ய ஹேதோ: ஸத்த்வாத்³வாக்யஸ்ய கார்யபோ³த⁴கத்வேந ஸாத்⁴யாபா⁴வஸ்ய ஸத்த்வாச்ச வ்யபி⁴சாரஸ்தத்³வாரணாய விஶேஷ்யத³லம் விதே⁴யகபோ³த⁴கத்வேந விஶிஷ்டஹேதோரபா⁴வாந்ந வ்யபி⁴சார இதி பா⁴வ: ।

நியோஜ்யஸ்யேதி ।

நியோஜ்யஸ்ய மோக்ஷகாமஸ்ய ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமித்யர்த²: ।

ஆத்மவதி³தி ।

ப்ரத்யகா³த்மவதி³த்யர்த²: । ’ ந கர்ம ப்³ரஹ்மவித்³யாப²லயோர்வைலக்ஷண்யாதி³’தி ஶ்ரீபா⁴ஷ்யாகாரஸ்ய வஸ்துஸங்க்³ராஹகவாக்யமேதத் । தஸ்யைவ ப்ரபஞ்ச: ’அதோ ந கர்தவ்யஶேஷத்வேந ப்³ரஹ்மோபதே³ஶோ யுக்த’ இத்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் ।

’தத்ர வர்ணிதம் ஸம்ஸாரமநுவத³தீ’த்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் கர்மதத்ப²லப்ரதிபாத³கம் ’ப்³ரஹ்மோபதே³ஶோ யுக்த’ இத்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் து தத்³வைலக்ஷண்யப்ரதிபாத³கமிதி ப்ரதா⁴நோபஸர்ஜநபா⁴வேந விபா⁴க³மபி⁴ப்ரேத்ய பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

உக்தஹேத்விதி ।

கர்மப²லவைலக்ஷண்யாதி³தி ஹேத்வித்யர்த²: ।

த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸேதி ஸூத்ரஸ்த²த⁴ர்மபத³மத⁴ர்மோபலக்ஷணமிதி ஸூத்ரதாத்பர்யம் ஸ்பு²டீகரோதீதி பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

ந கேவலமிதி ।

ஜிஜ்ஞாஸ்யமிதி ஶேஷ: ।

பரிஹாராயாத⁴ர்மோபி ஜிஜ்ஞாஸ்ய இத்யத்ர பா⁴ஷ்யோக்தஹேதும் வ்யாக்²யாதி –

நிஷேதே⁴தி ।

கர்மோக்த்வேதி ।

த⁴ர்மாத⁴ர்மரூபகர்மோக்த்வேத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே –

யத்³விஷயா ஜிஜ்ஞாஸேதி ।

யத்³த⁴ர்மாத⁴ர்மவிஷயா ஜிஜ்ஞாஸேத்யர்த²: । அதா²தோ த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா அத⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா சேதி யத்³விஷயா ஜிஜ்ஞாஸா ஸுத்ரிதா தயோர்த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: ப²லம் ஸுக²து³:கே² ஸ்தா²வராந்தரேஷு ப்ரஸித்³தே⁴ இத்யர்த²: । லக்ஷணபத³ம் ப்ரமாணபரம் । மநுஷ்யத்வாதா³ரப்⁴யேதி । மநுஷ்யாதா³ரப்⁴யேத்யர்த²: ।

அநுஶ்ரூயத இதி ।

ஶ்ருத்யாநுபூ⁴யத இத்யர்த²: । ’ஸ ஏகோ மாநுஷ ஆநந்த³’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ஸுக²தாரதம்யமநுபூ⁴யத இதி பா⁴வ: ।

ப்ரஸித்³த⁴த்வமேவோபபாத³யதி –

அர்தி²த்வேதி ।

வித்³யாஸமாதீ⁴தி ।

வித்³யாபத³முபாஸநாபரம் , ததா² ச வித்³யாரூபோ ய: ஸமாதி⁴விஶேஷ: த்⁴யாநவிஶேஷ: தஸ்மாத்³தே⁴தோரித்யர்த²: இதி கேசித் ।

உபாஸநாவிஶிஷ்டகர்மிணாமுத்தரமார்கே³ண க³மநமிதி மார்க³தாரதம்யமுபபாத³யதி –

கேவலைரிதி ।

உபாஸநாரஹிதபுருஷக்ருதை: கர்மபி⁴ரித்யர்த²: ।

இஷ்டாபூர்தேதி ।

’அந்யேஷாமபி த்³ருஶ்யத’ இதி வ்யாகரணஸூத்ரேணேஷ்டாபூர்தேத்யத்ர தீ³ர்கோ⁴ வேதி³தவ்ய: । அந்யேஷாமபி லக்ஷ்யாணாம் ப்ரயோகா³நுஸாரேண பூர்வபதா³ந்தஸ்ய தீ³ர்கோ⁴ த்³ருஶ்யதே இதி ஸூத்ரார்த²: ।

ப்ரதிஷேத⁴சோத³நாலக்ஷணஸ்யேதி ।

நிஷேத⁴வாக்யப்ரமாணகஸ்யேத்யர்த²: ।

உபாதா³நேதி ।

க்³ரஹணேத்யர்த²: ।

ததா² ச ஶ்ருதிரிதி ।

யதா² வர்ணிதம் ததை²வ “ந ஹ வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிரஸ்தீ’த்யாகாரகஶ்ருதிஶ்ச ஸம்ஸாரரூபம் தாரதம்யமநுவத³தீத்யந்வய: ।

வ்யாக்²யாநே –

விஶோக இதி ।

விஷயேந்த்³ரியஜந்யஸுக²ஸ்யாப்யநித்யத்வாச்சோ²கத்வமேவ, ததா² ச ’ஸுக²து³:கே²’த்யநேந பா⁴ஷ்யேண மோக்ஷே விஶோகத்வவிஶேஷணம் ஜ்ஞாபிதமிதி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தா²வராந்தேஷ்விதி –

பா⁴ஷ்யஸ்ய வ்யாக்²யாநமநாத்மவஸ்த்விதி ।

விஶேஷணாநிதி ।

பஞ்சவிஶேஷணாநீத்யர்த²: ।

கர்மப²லமுக்த்வேதி ।

த⁴ர்மாத⁴ர்மப²லமுக்த்வேத்யர்த²: ।

ப்ருத²கி³தி ।

விஶேஷணேத்யர்த²: । ப்ரத²மத இதி ஶேஷ: ।

மநுஷ்யலோகாதூ³ர்த்⁴வலோகேஷு ஶரீராணாம் ஸுகா²தி⁴க்யம் து³:க²ஸ்யால்பத்வம் மநுஷ்யலோகேஷு ஸுக²து³:க²யோ: ஸமத்வம் மநுஷ்யலோகாத³தோ⁴லோகேஷு து³:கா²தி⁴க்யம் ஸுகா²ல்பதேதி விபா⁴க³மபி⁴ப்ரேத்ய தஸ்யாபி தாரதம்யேந ப⁴விதவ்யமிதி த⁴ர்மதாரதம்யமுபபாத³யதீத்யாஹ –

ஸ ஏகோ மாநுஷ இத்யாதி³நா ।

அநுஶப்³தே³தி ।

அநுஶ்ரூயத இத்யத்ராநுஶப்³தா³ர்த² இதி விஜ்ஞேயம் ।

இதி வைலக்ஷண்யமிதி ।

இதிஶப்³தோ³ ஹேத்வர்த²க:, ஸாத⁴நாதி³வைலக்ஷண்யாத் ப²லவைலக்ஷண்யமிதி பா⁴வ: ।

ஶாஸ்த்ராநிந்தி³தத்வம் சேதி ।

யாகா³தி⁴காரித்வஸ்ய நிந்தி³தத்வாத³நிந்தி³தத்வமதி⁴காரிவிஶேஷணமிதி பா⁴வ: ।

’வித்³யாஸமாதி⁴விஶேஷாதி³’தி பா⁴ஷ்யஸ்யார்த²மாஹ –

உபாஸநாயாமிதி ।

இஷ்டாபூர்தத³த்தாநி வ்யாசஷ்டே –

அக்³நிஹோத்ரமித்யாதி³நா ।

ப³ஹிர்வைதி³ சேதி ।

க்ரத்வங்க³பி⁴ந்நமித்யர்த²: ।

அஸ்மால்லோகாதி³தி ।

மநுஷ்யலோகாதி³த்யர்த²: ।

உஷித்வேதி பத³ஸ்யார்த²மாஹ –

ஸ்தி²த்வேதி ।

அவித்³யாதி³மாந் ய: ஶரீரதாரதம்யேந ஸுக²து³:கா²ந்யதரஸம்ப³ந்தீ⁴தி வ்யாப்திம் பா⁴ஷ்யக³ர்பி⁴தாம் ஸ்பு²டத்வாது³பேக்ஷ்ய யஸ்தாரதம்யேந ப²லஸம்ப³ந்தீ⁴தி வ்யாப்தாவக்³நிவதி³தி த்³ருஷ்டாந்தம் ஜ்ஞாபயந்நநுமாநமாஹ –

காஷ்டோ²பசயாதி³தி ।

லக்ஷணயா உபசயஶப்³த³ஸ்ய தாரதம்யமர்த²: । அயம் தாரதம்யேந ஸாத⁴நவாந் தாரதம்யேந ப²லவத்த்வாத் அக்³நிவதி³தி ப்ரயோக³: ।

’தது³பாஸநாச்ச ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டோ(அ)த்³ருஷ்ட’ இத்யாதி³பா⁴ஷ்யேண மோக்ஷ: உபாஸநாகர்மப²லமிதி யது³க்தம் தத்³தூ³ஷணபரம் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

மோக்ஷோ ந கர்மப²லமிதி ।

ஸம்ஸாரவர்ணநேந ஜ்ஞாபிதம் ஹேதுமாஹ –

கர்மப²லவிருத்³தே⁴தி ।

விஶோகத்வாதி³கம் ப்ருத²க்ப்ருத²கே³வ ஹேதுரிதி மந்தவ்யம் ।

வ்யதிரேகேணேதி ।

யத்ர கர்மப²லத்வம் தத்ர விஶிஷ்டஹேத்வபா⁴வ: யதா² ஸ்வர்கா³தி³வதி³தி பா⁴வ: ।

வாவேத்யஸ்யார்த²ம் கத²யந் வ்யவஹிதேநாந்வயமாஹ –

நைவேதி ।

விபக்ஷே பா³த⁴கப்ரதிபாத³கம் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

மோக்ஷஶ்சேதி³தி ।

ததே³வேதி ।

மோக்ஷஸ்வரூபம் த⁴ர்மப²லமேவேத்யர்த²: । ப்ரியம் ஸுக²மித்யர்த²: ।

தந்நிஷேதே⁴தி ।

ஸுக²ஸ்பர்ஶநநிஷேதோ⁴ ந ஸம்ப⁴வதீதி பூர்வவாதி³நம் ப்ரத்யாஹேத்யர்த²: ।

நந்விதி ।

த⁴ர்மப²லம் த்³விவித⁴ம், ததா²ஹி – வைஷயிகஸுக²ஹேதுத்வேந தத்ஸுக²ஸம்ப³ந்தி⁴ரூபம் த⁴ர்மப²லமேகம் யதா² ஸ்வர்கா³தி³, ததா² ச ஸ்வர்கா³தி³ஜநிதம் ஸுக²ம் ஶ்ருத்யா நிஷித்⁴யதே தஸ்மாந்ந ஸுக²ஸ்பர்ஶநநிஷேதா⁴யோக³: । அபரம் த⁴ர்மப²லமஶரீரத்வரூபம் தச்ச பர்யவஸாநதயா ஶரீராத்³யபா⁴வ: । ஸ து த்⁴வம்ஸவத் நித்யோபி ஜந்யஶ்ச, ஸ ஏவ மோக்ஷ: ஶ்ருதிப³லாத் கர்மணாம் விசித்ரஶக்தித்வேந விசித்ரப²லதா³நஸாமர்த்²யாச்சேதி பூர்வவாதீ³ ஶங்கத இதி பா⁴வ: ।

ஆத்மந இதி ।

அஶரீரத்வம் பா⁴வரூபமதோ² ந த்வபா⁴வரூபோ த்⁴வம்ஸவைலக்ஷண்யாத்³த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யமிதி ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴ப்ராய: ।

அஶரீராத்மஸ்வரூபஸ்ய மோக்ஷஸ்யாநாதி³த்வே பா⁴வத்வே ச ப்ரமாணத்வேநோதா³ஹ்ருதாம் ஶ்ருதிம் வ்யாசஷ்டே –

அஶரீரமிதி ।

’மஹாந்தம் விபு⁴மிதி’ பத³த்³வயஸ்ய பௌநருக்த்யாஶங்காம் வாரயிதுமவதாரயதி –

ஆபேக்ஷிகமிதி ।

ஸாவதி⁴கமித்யர்த²: । அநவஸ்தே²ஷ்வவஸ்தி²தமித்யநேநாநாதி³த்வமிதராம்ஶேந பா⁴வத்வமிதி விஜ்ஞேயம் । ’ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி, வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே, ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்தோ²(அ)ம்ருதத்வமேதி, அதா²யமஶரீரோ(அ)ம்ருத: ப்ராணோ ப்³ரஹ்மைவே’த்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴ர்த³ர்ஶிதஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மத்வாஶரீரத்வாம்ருதத்வலக்ஷணஸ்ய மோக்ஷஸ்ய ஸாதி³த்வே(அ)ந்தவத்த்வம் ஸ்யாத் । ந சேஷ்டாபத்திரிதி வாச்யம் । அந்தவத்த்வாத³நித்யத்வேந புநராவ்ருத்தௌ புநர்ப³ந்தா⁴ந்மோக்ஷஸ்யோபசரிதார்த²த்வப்ரஸங்கா³த்ததா² சோக்தஶ்ருத்யா உபசரிதார்த²த்வாபாத³நரூபந்யாயேந சாநாதி³பா⁴வஸ்ய மோக்ஷஸ்ய நித்யஸித்³த⁴த்வப்ரதீதே: நோபாஸநாக்ரியாரூபத⁴ர்மப²லத்வமிதி ஸித்³தா⁴ந்தார்த²: । நித்யம் த்³விவித⁴ம் பரிணாமிநித்யம் கூடஸ்த²நித்யம் சேதி । நநு நித்யவஸ்துமத்⁴யே யஸ்மிந் வஸ்துநி பரிணமமாநே ஸதி ததே³வ இத³மிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்ரமாணப³லாத் ஸித்³த⁴ம் பரிணாமநித்யத்வமேவ மோக்ஷஸ்ய ஸ்யாத் , ததா² ச யத் பரிணாமிநித்யம் தத்கார்யமிதி வ்யாப்திர்யதா² ப்ருதி²வ்யாதி³ தத்³வந்மோக்ஷஸ்ய த⁴ர்மகார்யத்வம் ச ஸ்யாத் இதி சேத் । உச்யதே – யத் பரிணாமிநித்யம் தத்ஸாவயவமிதி வ்யாப்தி: யதா² ப்ருதி²வ்யாதி³ । ததா² ச ஶ்ருத்யுக்தஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகாஶரீராம்ருதப்³ரஹ்மலக்ஷணஸ்ய மோக்ஷஸ்ய நிரவயவத்வாந்ந பரிணாமிநித்யத்வம் கிந்து கூடஸ்த²நித்யத்வமேவ ।

கிஞ்ச பரிணாமிநித்யத்வம் கல்பிதம் கூடஸ்த²நித்யத்வந்து ஶ்ருதே: ஸ்வாபா⁴விகத்வாந்நாஶகாபா⁴வாச்ச பாரமார்தி²கமித்யப்⁴யுபக³ம்யதே ததோ ந பரிணாமிநித்யத்வம் மோக்ஷஸ்ய தஸ்மாந்நோபாஸநாகர்மகார்யத்வமித்யேதமர்த²ம் ஸ்பு²டீகர்தும் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

நித்யத்வேபீத்யாதி³நா ।

பா⁴ஷ்யே –

கிஞ்சிதி³தி ।

கிஞ்சித்³வஸ்த்வஸ்தீத்யர்த²: ।

ந விஹந்யத இதி ।

அப்ரதிஹதா ஜந்யத இதி யாவத் । யஸ்மிந் வஸ்துநி பரிணமமாநே ஸதி ததே³வ வஸ்த்வித³மிதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாரூபபு³த்³தி⁴ரப்ரதிஹதா ஜந்யதே தத்கிஞ்சித்³வஸ்து ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்ரமாணகம் பரிணாமிநித்யம் ஸ்யாதி³தி பூர்வேணாந்வய: । யதா² ப்ருதி²வ்யாதி³ பரிணாமிநித்யம் யதா² ச ஸத்த்வாதி³கு³ணத்ரயவிஶிஷ்டம் ப்ரதா⁴நம் ப்ரக்ருதிஶப்³த³வாச்யம் பரிணாமிநித்யம் தத்³வதி³த்யர்த²: ।

யோ(அ)ஹம் பா³ல்யேபி ததா²ந்வபூ⁴வம் ஸோஹம் வ்ருத்³தோ⁴ஸ்மீத்யவஸ்தா²ரூபத⁴ர்மபே⁴தே³பி த⁴ர்ம்யைக்யவிஷயகப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப³லாத்பரிணாமிநித்யம் தார்கிகாபி⁴மதம் ஶரிராதி³கமாதி³ஶப்³தே³நோச்யதே –

யத்ர த⁴ர்மாத⁴ர்மாவிதி ।

யஸ்மிந்த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ நோபாவர்தேதே காலத்ரயம் ச நோபாவர்ததே தத³ஶரீரத்வமித்யந்வய: ।

தேந கர்தவ்யேநேதி ।

கர்தவ்யேநோபாஸநேநாபூர்வத்³வாரா ஸாத்⁴யோ மோக்ஷ இத்யப்⁴யுபக³ம்யேத அப்⁴யுபக³ம்யதே சேதி³த்யர்த²: ।

ப²லிதமாஹ –

தத்ரைவம் ஸதீதி ।

அநித்யோபி மோக்ஷ: அநித்யேஷு கஶ்சித்³விலக்ஷண இத்யத்ர இஷ்டாபத்திம் வாரயதி –

நித்யஶ்சேதி³தி ।

வ்யாக்²யாநே பஞ்சபி⁴ர்விஶேஷணை: கூடஸ்த²த்வம் ஸாத⁴யதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

கூடஸ்த²த்வஸித்³த்⁴யர்த²மித்யாதி³நா ।

பரிணாமேதி ।

ஷட்³பா⁴வவிகாரராஹித்யமபி⁴ப்ரேத்ய ப்ரக்ருதத்வாத்பரிணாமாபா⁴வபரத்வேந பா⁴ஷ்யம் யோஜயதீதி பா⁴வ: ।

நிரவயவத்வாதி³தி ।

நிரவயத்வாதே³வோக்தக³மநாதி³க்ரியாபி நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

ந கர்மேதி ।

உபாஸநாரூபகர்மேத்யர்த²: ।

கர்மேதி ।

த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யம் கர்மேத்யர்த²: ।

ததே²த்யாஹேதி ।

உபாஸநாதஜ்ஜந்யாபூர்வஸாத்⁴யத்வம் மோக்ஷஸ்ய நாஸ்தீத்யாஹேத்யர்த²: ।

காலாநவச்சி²ந்நத்வாதி³தி ।

காலாஸம்ப³ந்தி⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

த⁴ர்மாத்³யநவச்சே²த³ இதி ।

த⁴ர்மாத்³யஸம்ப³ந்தி⁴த்வ இத்யர்த²: ।

’அந்யத்ரேதி’ பத³ம் விப⁴க்திவ்யத்யாஸேந யோஜயதி –

அந்யதி³தி ।

ப்³ரஹ்மாதிரிக்தோ மோக்ஷ இத்யபி⁴ப்ராயேண ஶங்கதே –

நந்விதி ।

தச்ச²ப்³த³ஸ்ய கைவல்யார்த²கத்வம் கத²யந் பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி –

தத்கைவல்யமிதி ।

அத:ஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

கர்மேதி ।

ததா² ச மோக்ஷஸ்ய ந நியோக³ப²லத்வமிதி பரிஹாரார்த²: । அஸ்மிந் வ்யாக்²யாநே யத்பூர்வோக்தமஶரீரத்வரூபம் தத்கைவல்யம் ப்³ரஹ்மைவேதி யத்பத³மத்⁴யாஹ்ருத்ய பா⁴ஷ்யம் யோஜநீயம் । ந ச யஸ்ய கைவல்யஸ்யேயம் ஜிஜ்ஞாஸா ப்ரஸ்துதா தத்கைவல்யம் ப்³ரஹ்மைவேத்யந்வயஸ்ய யுக்தத்வாத்கிமத்⁴யாஹாரேணேதி வாச்யம் । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேச்சா²யா: ப்ரஸ்துதத்வேபி மோக்ஷஜ்ஞாநேச்சா²யாம் அப்ரஸ்துதத்வாத் ।

நநு தர்ஹி யஸ்யேயம் ஜிஜ்ஞாஸேதி யச்ச²ப்³த³ஸ்யாந்வய: ஸ்யாதி³தி சேந்ந । ’தத்³யதி³ கர்தவ்யஶேஷதயே’த்யுத்தரபா⁴ஷ்யஸ்த²தச்ச²ப்³தே³நாந்வயஸம்ப⁴வாத்ததா² ச யத்பத³மத்⁴யாஹர்தவ்யமித்யஸ்வரஸாத் வ்யாக்²யாநாந்தரமாஹ –

யத்³வேதி ।

’யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜிஜ்ஞாஸா ப்ரஸ்துதா தத்³ப்³ரஹ்மேதி’ பா⁴ஷ்யாந்வயமர்த²த: ஸ்பு²டீகரோதி –

யஜ்ஜிஜ்ஞாஸ்யமிதி ।

தச்ச²ப்³த³ஸ்ய கைவல்யார்த²கத்வப்⁴ரமம் வாரயதி –

தத்³ப்³ரஹ்மேதி ।

ப்ரதீகமாதா³யாத:ஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

அத: ப்ருத²கி³தி ।

’அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸே’த்யாதி³நா ஶாஸ்த்ரேண ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

அஸம்ஸ்ப்ருஷ்டமிதி ।

அஸம்ப³ந்தீ⁴த்யர்த²: । ப்ரத²மவ்யாக்²யாநே அதஸ்ததி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யம் மோக்ஷஸ்ய நியோக³ப²லத்வஶங்காநிராஸப்ரதிபாத³கம் த்³விதீயே து ப்³ரஹ்மணோ த⁴ர்மாத்³யஸம்ஸ்ப்ருஷ்டத்வஹேதுப்ரதிபாத³கமிதி பே⁴த³: । த்³விதீயவ்யாக்²யாநே யஸ்யேயம் ஜிஜ்ஞாஸேதி யச்ச²ப்³த³ஸ்ய பூர்வோத்தரஸ்த²தச்ச²ப்³தா³ப்⁴யாமந்வயோ வேதி³தவ்ய: ।

ப்³ரஹ்ம த⁴ர்மாத்³யஸம்ஸ்ப்ருஷ்டம் ப்ருத²க் ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வாத் வ்யதிரேகேண ஸ்வர்க³வதி³த்யநுமாநம் தஸ்மிந்நப்ரயோஜகத்வஶங்காநிராஸார்த²மநுகூலதர்கமாஹ –

ப்³ரஹ்மணோ விதி⁴ஸ்பர்ஶ இதி ।

அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யாரோப்யைக்யவிஷயகோபாஸநாவிதி⁴ஶேஷத்வேந ப்³ரஹ்மண: விதி⁴ஸம்ப³ந்தி⁴த்வே இத்யர்த²: । உபாஸநயா: கார்யரூபத்வேந கார்யவிலக்ஷணாநதி⁴க³தவிஷயாபா⁴வாத்³வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரஸ்ய கர்மஶாஸ்த்ராபேக்ஷயா ப்ருத²க்த்வம் ந ஸ்யாத்ததா² ச ப்ரத²மஸூத்ரேண ப்³ரஹ்மண: ப்ருத²க்³ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வாநுபபத்திரிதி பா⁴வ: ।

நநு ப்³ரஹ்மண: விதி⁴ஶேஷத்வேபி விதி⁴பராத்ஸத்யாதி³வாக்யாத் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யஸ்ய உபாஸநாவிஷயஸ்ய ஜ்ஞாதும் ஶக்யத்வாத் கார்யவிலக்ஷணாநதி⁴க³தப்³ரஹ்மாத்மைக்யரூபவிஷயலாபே⁴ந வேதா³ந்தாநாம் ப்ருத²க்ஶாஸ்த்ரத்வகத²நம் யுக்தமித்யத ஆஹ –

ந ஹீதி ।

நாஹமீஶ்வர இதி பே⁴த³ப்ராமாண்யஸ்ய ஜாக³ரூகத்வாத் ந ப்³ரஹ்மாத்மைக்யம் ஜ்ஞாதும் ஶக்யம் விதி⁴பரவாக்யஸ்ய அப்ராதா⁴ந்யேந ப்³ரஹ்மாத்மைக்யபோ³த⁴கதயா து³ர்ப³லத்வாத்ததா² ச ஶாஸ்த்ரப்ருத²க்த்வகத²நம் வ்யர்த²மிதி பா⁴வ: ।

நநு ப்ரத்யக³பி⁴ந்நப்³ரஹ்மோபாஸநாவிதே⁴: வாஸ்தவம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யமந்தராநுபபந்நத்வாத்ததா³வஶ்யகம், ததா² சாஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ப்ரதா⁴நவிதி⁴வாக்யேநைவ விஷயலாபா⁴த் ஶாஸ்த்ரப்ருத²க்த்வம் யுக்தமித்யாஶங்க்ய வாஸ்தவைக்யம் விநைவாரோபிதைக்யவிஷயகப்⁴ரமாத்மகஜ்ஞாநாதே³வ தது³பாஸநாயா: ஸம்ப⁴வேந தத்³விதே⁴ருபபத்தே: ந தத³பேக்ஷேபி பரிஹரதி –

ந வேதி ।

தத்³விநேதி ।

வாஸ்தைக்யம் விநேத்யர்த²: ।

ஆரோபிதைக்யவிஷயகப்⁴ரமாத்மகஜ்ஞாநாது³பாஸநாத்³வாரா விதே⁴ருபபத்தி: க்வ த்³ருஷ்டேத்யாஶங்க்ய ’யோஷா வாவ கௌ³தமாக்³நிரி’த்யத்ர த்³ருஷ்டேத்யாஹ –

யோஷிதி³தி ।

ப்ரக்ருதே ஐக்யோபாஸநாம் ப்ரதி ஐக்யாரோப: ஆரோப்யைக்யம் வா ஹேது: ந வாஸ்தவைக்யமிதி பா⁴வ: ।

ஸ்வபக்ஷே ஸூத்ரஸ்வாரஸ்யஜ்ஞாபநாய யோஜநாந்தரமாஹ –

அத²வேதி ।

ஸூத்ரார்த²மிதி ।

’தத்து ஸமந்வயாதி³தி’ ஸூத்ரஸ்யார்த²மித்யர்த²: ।

’அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸே’தி ஸூத்ரேண ஜிஜ்ஞாஸ்யம் ப்³ரஹ்ம யத்³ப்³ரஹ்ம ததே³வ ’தத்து ஸமந்வயாதி³’த்யத்ர தச்ச²ப்³தா³ர்த² இதி பா⁴ஷ்யபா⁴வம் ஸ்பு²டீகுர்வந்நந்வயமாவிஷ்கரோதி –

யத³த்ரேதி ।

அத:ஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ஸமந்வயாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மண: ஸ்வாதந்த்ர்யேணோபதே³ஶாநங்கீ³காரே அதா²தோ ப்³ரஹ்மோபாஸாநாஜிஜ்ஞாஸேதி ஸூத்ரம் ஸ்யாந்ந த்வேவமஸ்தி தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்ம ஸ்வதந்த்ரமேவோபதி³ஶ்யதே இதி பா⁴வ: ।

நியோகா³பா⁴வாதி³தி ।

நியோக³கர்த்ரபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

ந நியோகே³தி ।

த்³ருஷ்டஸ்யாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரூபமோக்ஷஸ்யாபரோக்ஷரூபஸாக்ஷாத்காராவ்யவஹிதோத்தரஜந்யத்வாந்ந காலாந்தரபா⁴வ்யத்³ருஷ்டப²லகநியோக³ஜந்யத்வம் அந்யதா² மோக்ஷஸ்ய காலாந்தரபா⁴வ்யத்³ருஷ்டப²லத்வாபத்தேரித்யாஹேத்யர்த²: ।

யத³பூர்வஜந்யம் தத்காலாந்தரபா⁴வி யதா² ஸ்வர்கா³தி³ ந ததா² மோக்ஷ: கிந்து ஜ்ஞாநாவ்யவஹிதோத்தரஜந்ய இத்யத்ர ப்ரமாணத்வநோதா³ஹ்ருதஶ்ருதீநாமர்த²மாஹ –

யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதி³நா ।

யதா³ ஹி ஜ்ஞாநம் ததா³ மோக்ஷ இதி ப்ரதிபாத³கேந வர்தமாநார்த²கலட்ப்ரத்யயேந காலாந்தரநிராஸ: க்ரியத இதி பா⁴வ: । ஏவம் ஸர்வத்ர விஜ்ஞேயம் । தஸ்மிந் த்³ருஷ்டே ஸதீத்யநேந ஜ்ஞாநாவ்யவஹிதோத்தரஜந்யத்வம் கர்மநாஶஸ்ய ப்ரதீயத இதி பா⁴வ: ।

ப்ரக்ருதே பர்யவஸாநம் கரோதி –

மோக்ஷஸ்ய விதி⁴ப²லத்வ இதி ।

வைத⁴ இதி ।

விதி⁴ஜந்ய இத்யர்த²: ।

ஸூர்யஶ்சேதீதி ।

அவ்யவஹிதோத்தரஜந்யத்வப்ரதிபாத³கம் தஸ்யைதத்பஶ்யந்நித்யாதி³ஸூர்யஶ்சேதீத்யந்தம் வாக்யமுதா³ஹர்தவ்யமிதி பா⁴ஷ்யாந்வய: । திஷ்ட²திகா³யத்யோர்மத்⁴யே யத³ர்த²யோர்மத்⁴யே இத்யர்த²: ।

வாக்யார்த²முக்த்வா தாத்பர்யார்த²மாஹ –

தத்ர ஜ்ஞாந இதி ।

லக்ஷணமிதி ।

வ்யாவர்தகம் சிந்ஹஶப்³தி³தபரிசாயகம் வேத்யர்த²: । திஷ்ட²ந் கா³யதீத்யத்ர ஸ்தி²திகாலீநகா³நக்ரியாவாந் புருஷ இதி போ³தா⁴தி³தரகாலே கா³நக்ரியாவ்யாவர்திகா ஸ்தி²திர்ப⁴வதி ந ஹேதுரித்யத: கார்யாந்தரப்ரஸக்தி:, ஸ்தி²தே: கார்யாந்தரவாரகத்வாபா⁴வாது³ப⁴யார்த²கத்வே வாக்யபே⁴த³: ஸ்யாத் , பஶ்யந்ப்ரதிபேத³ இத்யத்ர து ப்³ரஹ்மத³ர்ஶநப்³ரஹ்மப்ராப்தௌ ஹேதுர்ப⁴வதி, ததா² ச ஸாமக்³ர்யவ்யவஹிதோத்தரக்ஷணே கார்யோத்பத்தேராவஶ்யகத்வாந்ந கார்யாந்தரப்ரஸக்திரிதி த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யமஸ்தீதி பா⁴வ: ।

ஸூத்ரேணேதி ।

வ்யாகரணஸூத்ரேணேத்யர்த²: ।

ஸூத்ரார்த²மாஹ –

க்ரியாம் ப்ரதீதி ।

லக்ஷணபத³ம் வ்யாவர்தகபரம் பரிசாயகபரம் வா ।

வர்தமாநாதி³தி ।

வித்³யமாநாதி³த்யர்த²: । லட: லட்ப்ரத்யயஸ்யேத்யர்த²: ।

இதி விஹிதேதி ।

வ்யாகரணஸூத்ரேண உக்தரீத்யா விஹிதோ ய: ஶத்ருப்ரத்யயஸ்தத்ஸாமர்த்²யாதி³த்யர்த²: । உத்தரகாலீநகா³நக்ரியாம் ப்ரதி ஸ்தி²தே: வ்யாவர்தகத்வரூபார்தே² ப்ரோச்யமாநே வித்³யமாநதா⁴தோ: பரஸ்ய வர்தமாநார்த²கலட்ப்ரத்யயஸ்யாதே³ஶத்வேந விஹிதோ ய: ஶத்ருப்ரத்யய: ஸோபி ’ஸ்தா²நிவதா³தே³ஶ’ இதி ந்யாயேந வர்தமாநார்த²க ஏவ தத்ஸாமர்த்²யாத்திஷ்ட²ந் கா³யதீத்யத்ர ஸ்தி²தே: கா³நக்ரியாம் ப்ரதி ஹேதுத்வாப்ரதீதாவபி தஸ்யா: கார்யாந்தராவாரகத்வேபி ஸ்தி²திகாலே கா³நம் க்ருதவாநிதி போ³தே⁴ந தத்கர்த்ருககார்யாந்தராபா⁴நாத் தத்கர்து: கா³நவ்யதிரிக்தக்ரியாந்தரம் மத்⁴யே நாஸ்தீதி ப்ரதீயதே, தா³ர்ஷ்டாந்திகேபி ஜ்ஞாநகர்து: ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திக்ரியாவ்யதிரிக்தகார்யாந்தரம் மத்⁴யே நாஸ்தீதி ப்ரதீயதே, ததா² ச புருஷகர்த்ருககார்யாந்தராபா⁴வரூபஸாம்யேந திஷ்ட²ந் கா³யதீதி த்³ருஷ்டாந்த: பஶ்யந்ப்ரதிபேத³ இத்யஸ்ய யுக்த இத்யாஹேத்யர்த²: । கார்யாந்தரம் மத்⁴யே ந பா⁴தீதி – ராமாநந்தீ³யபாடா²ந்தரமத்ர ஸமீசீநம் கார்யாந்தராப⁴நப்ரதிபாத³கத்வேந ஸுபோ³த⁴கத்வாதி³தி வேதி³தவ்யம் । மோக்ஷஸ்ய நியோக³ஸாத்⁴யத்வே ஜ்ஞாநாவ்யவஹிதோத்தரஜந்யத்வப்ரதிபாத³கஶ்ருதிவிரோத⁴முபபாத்³ய ஸம்ப்ரதி ஜ்ஞாநாத்ஸாக்ஷாத³ஜ்ஞாநநிவ்ருத்திப்ரதிபாத³கஶ்ருதிவிரோத⁴முபபாத³யதி ஸர்வஜ்ஞ: ஶ்ரீபா⁴ஷ்யகார இதி ।

பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

கிஞ்சேதி ।

கர்மத்வாதி³தி ।

க்ரியாத்வாதி³த்யர்த²: । ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோர்விரோதா⁴த் ஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வம் யுக்தம் கர்மாஜ்ஞாநயோர்விரோதா⁴பா⁴வாத் கர்மரூபஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வம் ந யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

ப்ரதீகமாதா³ய பரஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

பரம் புநராவர்திஶூந்யமிதி ।

பரஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ப்³ரஹ்மேதி ।

ப்³ரஹ்மேதி ச்சே²த³:, வித்³யாப்லவேநாஸ்மாந் ப்³ரஹ்ம ப்ராபயஸீத்யந்வய: । அத்ர த்³விகர்மகப்ரயோகோ³ த்³ரஷ்டவ்ய: ।

மே இத்யஸ்ய விப⁴க்திவ்யத்யாஸேநாந்வயமாஹ –

மயேதி ।

ம்ருதி³தகஷாயாயேத்யஸ்யார்த²மாஹ –

தபஸா த³க்³த⁴கில்பி³ஷாயேதி ।

தத்த்வப்ரமேதி ।

தத்த்வப்ரமைவ ஸாக்ஷாந்முக்திஹேது: கர்மஸ்வரூபஜ்ஞாநம் து ந முக்திஹேதுரித்யுக்தமித்யர்த²: ।

அக்ஷபாத³முநீதி ।

தர்கஶாஸ்த்ரஸூத்ரக்ருத்³கௌ³தமமுநிஸம்மதிமாஹேத்யர்த²: ।

மித்²யாஜ்ஞாநாகாரமாஹ –

கௌ³ரோஹமிதி ।

பாட²க்ரமேணேதி ।

’து³:க²ஜந்மப்ரவ்ருத்தீ’த்யாதி³ஸூத்ரபாட²க்ரமேணேத்யர்த²: ।

ப்ரவ்ருத்திஹேதோரிதி ।

ப்ரவ்ருத்திரூபஹேதோரித்யர்த²: । இயம் ஷஷ்டீ² வ்யதி⁴கரணேதி ஜ்ஞேயம் । ந வித்³யதே(அ)ந்தரம் யஸ்ய தத்ததா² தஸ்யேத்யர்த²: । ஜந்மப்ரவ்ருத்த்யோ: மத்⁴யே கிஞ்சித³ந்தரம் வ்யவதா⁴யகம் நாஸ்தீத்யநந்தரம் ப்ரவ்ருத்திகார்யம் ச ஜந்ம ப⁴வதீதி வாக்யார்த²: । அயம் பா⁴வ: । தே³ஹே அநுபூ⁴தமாத்⁴யாத்மிகாதி³து³:க²ம் ப்ரதி ஶரீரஸ்ய ஜந்ம காரணம் ஶரீரோத்பத்திம் ப்ரதி த⁴ர்மாத⁴ர்மப்ரவ்ருத்தி: காரணம் த⁴ர்மாதி³ப்ரவ்ருத்தௌ ராக³த்³வேஷமோஹாதி³தோ³ஷ: காரணம் ராகா³தி³தோ³ஷே கௌ³ரோஹமித்யாதி³மித்²யாஜ்ஞாநம் காரணமித்யேவம் மித்²யாஜ்ஞாநாத்³து³:கோ²த்பத்திமபி⁴ப்ரேத்யாசார்ய: ஶ்ரீகௌ³தமமுநி: நாஶக்ரமப்ரதிபாத³கம் ஸூத்ரம் ரசயாஞ்சகார, ததா² சோத்தரோத்தரகாரணநாஶேந பூர்வபூர்வகார்யநாஶாதே³கவிம்ஶதிது³:க²த்⁴வம்ஸரூபோ மோக்ஷோ ப⁴வதீதி தத்த்வஜ்ஞாநாந்மித்²யாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தித்³வாரா மோக்ஷ: ப்ரதிபாதி³த: இத்யஸ்மிந்நர்தே² ஸம்மதிருக்தேதி ।

பே⁴த³ஜ்ஞாநம் த்விதி ।

பே⁴த³ஜ்ஞாநாந்முக்திரித்யம்ஶே ப³ஹுஶ்ருதிவிரோதா⁴ந்ந ஸம்மதிருக்தேதி பா⁴வ: ।

நநு வேதா³ந்தாநாம் ஸாமாந்யோபாஸநாவிதி⁴பரத்வாபா⁴வேபி ஸம்பதா³த்³யந்யதமரூபவிஶேஷோபாஸநவிதி⁴பரத்வம் ஸ்யாத் ஸகு³ணவாக்யவந்நிர்கு³ணவாக்யாநாமுபாஸநாவிதி⁴பரத்வே லாக⁴வாதி³த்யாஶங்காம் வாரயிதுமுத்தரபா⁴ஷ்யம் ப்ரவ்ருத்திமித்யாஶயம் மநஸி நிதா⁴ய தத³வதாரயதி –

நநு ப்³ரஹ்மேதி ।

ஐக்யஜ்ஞாநஸ்யாப்ரமாத்வம் ஸாத⁴யிது: ஶங்கிது: வேதா³ந்தாநாம் ஸம்பதா³தி³ரூபவிஶேஷோபாஸநாவிதி⁴பரத்வம் ஸ்யாதி³த்யபி⁴ப்ராய: । ஸித்³தா⁴ந்திநஸ்து ஸம்பதா³தீ³நாமாஹார்யாரோபரூபாணாம் விஶேஷோபாஸநாத்வமங்கீ³க்ருத்யாப்ரமாத்வேநாஜ்ஞாநாநிவர்தகத்வாதி³ரூபாநந்ததோ³ஷாந்ந தத்பரத்வம் வேதா³ந்தாநாமிதி குதோ லாக⁴வாவகாஶ: ப்ராமாணிககௌ³ரவஸ்யாதோ³ஷத்வாத்ததா² சைகத்வஜ்ஞாநம் ப்ரமாத்மகத்வேந ந ஸம்பதா³தி³ரூபமித்யபி⁴ப்ராய: ।

அல்பாலம்ப³நேதி ।

மநஸ்யல்பத்வபு³த்³தி⁴திரஸ்காரேண மநஸ்த்வபு³த்³தி⁴திரஸ்காரேண வா உத்க்ருஷ்டவிஶ்வேதே³வாபே⁴த³த்⁴யாநம் ஸம்பதி³த்யர்த²: । ஏதச்ச பே⁴த³ஜ்ஞாநபூர்வகத்வாந்ந ப்ரமேதி பா⁴வ: । ஏவமுத்தரத்ர விஜ்ஞேயம் ।

அபே⁴த³: ஸம்பதி³தி ।

அபே⁴த³த்⁴யாநம் த்⁴யாநவிஷயீபூ⁴தாபே⁴தோ³ வா ஸம்பதி³த்யர்த²: ।

ப்ரதீகஸ்ய ஸம்பத்³பே⁴த³மாஹ –

ஆலம்ப³நப்ராதா⁴ந்யேநேதி ।

ஆரோப்யப்ரதா⁴நா ஸம்பத் அதி⁴ஷ்டா²நப்ரதா⁴நோ(அ)த்⁴யாஸ இத்யத்⁴யாஸஸம்பதோ³ர்விபா⁴க³: கல்பதரௌ த³ர்ஶித: ।

அர்த²ம் கத²யந் அந்வயபூர்வகம் உத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

க்ரியாவிஶேஷ இதி ।

அதி⁴தை³வதம் வ்யாக்²யாயாத்⁴யாத்மம் வ்யாகரோதி -

ஸ்வாபகால இதி ।

வ்ருத்³தி⁴க்ரியேதி ।

ஜீவஸ்ய ஶரீரபரிணாமஹேதுத்வரூபம் யத்³ப்³ரும்ஹணத்வம் ததா³த்மகவ்ருத்³தி⁴க்ரியாயோகா³தி³த்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மாத்மைக்யஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்பத்³ரூபத்வமத்⁴யாஸரூபத்வம் ஸம்வர்க³த்⁴யாநரூபத்வம் ச ந ஸம்ப⁴வதீதி ப்ரதிபாத³கபா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாய ஸம்ப்ரதி ஸம்ஸ்காரரூபத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீதி ப்ரதிபாத³கம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதி –

யதா² பத்நீதி ।

ஸம்ஸ்காரகமிதி ।

அத்³ருஷ்டஜநகமித்யர்த²: । கர்மாரம்ப⁴ஸமயே அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யுபாஸநாரூபம் ப்³ரஹ்மாத்மஜ்ஞாநமாவஶ்யகம் தேந கர்தரி ஸம்ஸ்காரத்³வாரா கர்மகாரணமத்³ருஷ்டம் ஜந்யதே தஸ்மாது³பாஸநாபரத்வம் வேதா³ந்தாநாமிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

ஸமாநாதி⁴கரணேதி ।

பத³யோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யமேகவிப⁴க்திகத்வே ஸத்யேகார்த²போ³த⁴கத்வரூபம் வாக்யே ஹ்யுபசர்யதே, ததா² ச பே⁴த³ஜ்ஞாநபூர்வகஸம்பதா³த்³யுபாஸநாபரத்வபக்ஷே வாக்யஸ்த²பதா³நாம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ந ஸ்யாத³ந்யதா² க⁴ட: பட இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரயோக³: ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

தாத்பர்யமிதி ।

ஏகஸ்மிந்நர்தே² நிஶ்சிதம் யத்தாத்பர்யம் தத்பீட்³யேதேத்யந்வய: ।

கத²ம் தத்³பா⁴வ இதி ।

ப்³ரஹ்மபா⁴வ: கத²மித்யர்த²: ।

நஷ்டே வேதி ।

நஷ்டபக்ஷே அதி⁴கரணஸ்யைவாபா⁴வாந்ந தத்³பா⁴வாபத்திரிதி பா⁴வ: ।

ஸம்பதா³தி³ரூபத்வாபா⁴வ இதி ।

புருஷவ்யாபாரதந்த்ரஸம்பதா³தி³ரூபத்வாபா⁴வ இத்யர்த²: ।

ஶங்கதே –

கிம் தர்ஹி நித்யைவேதி ।

பரிஹரதி –

நேதி ।

ப்ரமாணஸாத்⁴யத்வம் ப்ரமிதவஸ்துஜந்யத்வம் ப்³ரஹ்மவித்³யா ந நித்யா கிந்து ப்ரமாணஸாத்⁴யேதி பா⁴வ: ।

ப்ரமாணவிஷயேதி ।

ப்ரமாணபத³ம் ப்ரமாபரம் ப்ரமாணவிஷயக⁴டாதி³வஸ்துஜ்ஞாநவத்³யதா²ர்த²வஸ்துதந்த்ரைவேதி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

மோக்ஷஸ்ய கர்மஸாத்⁴யத்வம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய நியோக³விஷயத்வம் ச கார்யாநுப்ரவேஶஶப்³தா³ர்த² இதி ஸ்பு²டீகுர்வந் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

உக்தரீத்யேதி ।

கார்யாங்க³மிதி ।

கர்மாங்க³மித்யர்த²: । காரணமிதி । அஜ்ஞாநரூபம் காரணமித்யர்த²: ।

அவிஷயத்வமுக்த்வேதி ।

ப்ரத்யக்ஷாத்³யவிஷயத்வமுக்த்வேத்யர்த²: ।

நேத³மிதி ।

இத³மிதீத³ந்த்வேந நிர்தி³ஷ்டம் ந ப்³ரஹ்மேத்யுக்தமித்யர்த²: । ததா² ச ப்³ரஹ்மண: ஜ்ஞாநவிஷயத்வரூபமுபாஸநாவிஷயத்வரூபம் ச யத்கர்மத்வம் தஸ்ய ப்ரதிஷேதா⁴த்பக்ஷே ஹேத்வஸித்³தே⁴: நாநுமாநம் ஸ்வஸாத்⁴யஸாத⁴கமிதி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மண: ஶாப்³தே³தி ।

ப்³ரஹ்ம ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகம் ஶாஸ்த்ரதாத்பர்யவிஷயத்வாதி³தி ஶப்³தா³த்மகஶாஸ்த்ரஜந்யபோ³த⁴விஷயத்வரூபம் ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வம் த்ருதீயஸுத்ரே ப்ரதிஜ்ஞாதம் ஸம்ப்ரதி ஶாஸ்த்ரஜந்யபோ³தா⁴விஷயத்வே ப்ரதிஜ்ஞாஹாநிரிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

வ்ருத்தீதி ।

ப்³ரஹ்மாகாரவ்ருத்தீத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரஜந்யபோ³த⁴க்ருதாவித்³யாநிவ்ருத்திப²லஶாலித்வரூபஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வமப்⁴யுபக³ம்யதே ந ஶாஸ்த்ரஜந்யபோ³த⁴விஷயத்வரூபம் த்³ருஶ்யத்வாபத்தேரநேகஶ்ருதிவிரோதா⁴ச்ச, ததா² ச தத்ர போ³த⁴விஷயத்வேந தஸ்யாப்ரதிஜ்ஞாதத்வாந்ந ப்ரதிஜ்ஞாஹாநிரிதி பா⁴வ: ।

நநு ப்³ரஹ்மண: போ³தா⁴விஷயத்வே கத²மவித்³யாநிவ்ருத்தி: ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநயோ: ஸமாநவிஷயகத்வாபா⁴வாதி³த்யத ஆஹ –

வ்ருத்திக்ருதாவிஷயத்வேபீதி ।

அப்ரமேயத்வமிதி ।

ஶாப்³த³போ³தா⁴விஷயத்வமிதி யாவத் । அவித்³யாநிவ்ருத்த்யர்த²ம் கேவலவ்ருத்திவ்யாப்திரூபம் ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரஜந்யவ்ருத்திவிஷயத்வம் கௌ³ணமப்⁴யுபக³ம்யதே தஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶத்வேந வ்ருத்த்யபி⁴வ்யக்தஸ்பு²ரணாவிஷயத்வாந்முக்²யத்வம் வ்ருத்திப்ரதிபி³ம்பி³தசைதந்யாம்ஶரூபபோ³த⁴விஷயத்வம் து நாப்⁴யுபக³ம்யதே தஸ்மாத்ப்ரத்யக³பி⁴ந்நப்³ரஹ்மண: ஶாப்³த³போ³தா⁴விஷயத்வே ஹி ந காப்யநுபபத்திரிதி பா⁴வ: । அத்ரேத³மநுஸந்தே⁴யம் । விஷயத்வம் த்³விவித⁴ம் முக்²யம் கௌ³ணம் சேதி । தத்ர விஶிஷ்டநிஷ்ட²த்வம் முக்²யத்வம் கேவலாஹங்காராதி³நிஷ்ட²த்வம் கேவலாத்மநிஷ்ட²த்வம் வா கௌ³ணத்வமித்யேவமத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யக்³ரந்தே² ப்ரதிபாதி³தம் , ஸம்பா⁴வநாபா⁴ஷ்யக்³ரந்தே² து ததை²வோபபாதி³தம் , ததா² ஹி பா⁴ஸமாநத்வாக்²யம் விஷயத்வம் த்³விவித⁴ம் கௌ³ணம் முக்²யம் சேதி । தத்ர பா⁴நப்ரயுக்தப²லபா⁴க்த்வரூபத்வம் கௌ³ணத்வம் பா⁴நபி⁴ந்நத்வவிஶிஷ்டத்வம் முக்²யத்வமிதி । அஸ்யாம் ப²க்கிகாயாமபி விஷயத்வம் த்³விவித⁴ம் கௌ³ணம் முக்²யம் சேதி, தத்ர வ்ருத்திவ்யாப்திரூபத்வம் கௌ³ணத்வம் ப²லவ்யாப்திரூபத்வம் முக்²யத்வமிதி, ததா² ச பக்ஷத்ரயேபி ஆத்மநி கௌ³ணமேவ விஷயத்வம் பர்யவஸிதம் , அஹங்காரே து கௌ³ணம் முக்²யம் சேதி ।

அபா⁴வஸ்யாதி⁴கரணஸ்வரூபத்வம் மத்வாஹ –

நிவ்ருத்திரூபேதி ।

தஸ்ய மதமித்யத்ர தச்ச²ப்³த³ஸ்ய விப⁴க்திவ்யத்யாஸேநாந்வயமாஹ –

தேநேதி ।

ப்³ரஹ்மசைதந்யேதி ।

ப்³ரஹ்மேதி ச்சே²த³: ।

அநுவத³தீதி ।

ஶ்ருதி: ஸ்வயமேவாநுவத³தீத்யர்த²: । அவிஜ்ஞாதமபி ஜ்ஞாநிநாம் பக்ஷ: விஜ்ஞாதமித்யஜ்ஞாநிநாம் பக்ஷ இதி விவேக: ।

அவிஷயத்வே உதா³ஹ்ருதம் ஶ்ருத்யந்தரம் வ்யாசஷ்டே –

த்³ருஷ்டேரிதி ।

த்³ருஷ்ட்யேதி ।

சாக்ஷுஷமநோவ்ருத்த்யேத்யர்த²: ।

தயேதி ।

பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யேத்யர்த²: ।

ஆக³ந்துகத்வாதி³தி ।

ஜந்யத்வாதி³த்யர்த²: । ததா² ச நிவ்ருத்தேர்ஜந்யத்வேந தத்³ரூபமோக்ஷஸ்யாபி ஜந்யத்வாத³நித்யத்வம் ஸ்யாதி³தி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

த்⁴வம்ஸஸ்யேதி ।

ஜந்யத்வேபி நிவ்ருத்திரூபத்⁴வம்ஸஸ்யேத்யர்த²: । அவித்³யாயா: கல்பிதத்வாத³ந்த்யபா⁴வவிகாரரூபதந்நிவ்ருத்தேரபி கல்பிதத்வேநாதி⁴ஷ்டா²நாத்மஸ்வரூபத்வாத்தந்நிவ்ருத்தே: பரமதே த்⁴வம்ஸரூபத்வேந நித்யத்வப்ரஸங்க³: தஸ்மாந்ந நியோக³பரத்வம் வேதா³ந்தாநாமிதி பா⁴வ: ।

நநு மோக்ஷ: க்ரியாப²லம் ப⁴விதுமர்ஹதி உத்பத்த்யாத்³யந்யதமவத்த்வாத் க⁴டாதி³வதி³த்யநுமாநேந மோக்ஷஸ்யோபாஸநாஜந்யத்வமௌபசாரிகம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்காம் பக்ஷே ஹேத்வஸித்³த்⁴யா பரிஹரதீதி பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

உத்பத்தீதி ।

ந ஹி மோக்ஷஸ்யோத்பத்த்யாதி³கமேவாஸ்தி யேநோத்பத்த்யாதே³: க்ரியாஜந்யத்வாத் தத்³த்³வாரா க்ரியாஜந்யத்வம் மோக்ஷஸ்ய ஸ்யாத்ததா² சோத்பத்த்யாத்³யந்யதமரூபஸாத்⁴யஸம்ப³ந்தே⁴ந மோக்ஷஸ்ய ஸாத்⁴யத்வமிதி யத்பூர்வபக்ஷிணோ மதம் தத³ஸங்க³தமிதி ஸித்³தா⁴ந்தஸமுதா³யக்³ரந்தா²ர்த²: । உத்பத்தி: ஸாமக்³ர்யவ்யவஹிதோத்தரக்ஷணஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: । ஆப்தி: ஸம்யோகா³தி³ரூபப்ராப்திரித்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே

உத்பாத்³ய இதி ।

உத்பத்திமாநித்யர்த²: । மாநஸமுபாஸநாத்⁴யாநரூபம் வா காயிகமக்³நிஷ்டோமாதி³ரூபம் கார்யம் கர்மேத்யர்த²: ।

தயோ: பக்ஷயோரிதி ।

மோக்ஷஸ்யோத்பாத்³யத்வம் கஶ்சித்³வத³தி கஶ்சித்³விகார்யத்வம் தயோ: பக்ஷயோரித்யர்த²: । ஸாத்⁴யஶ்சேந்மோக்ஷோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே அநித்ய ஏவ ஸ்யாதி³த்யாதி³பா⁴ஷ்யே த்³ருட⁴த்வேநாநித்யத்வம் ஸாதி⁴தமிதி பா⁴வ: ।

அநாப்யத்வாதி³தி ।

க்ரியாபூர்வகாப்யத்வாநுபபத்தேரித்யர்த²: ।

ஸர்வேணேதி ।

ஸர்வவஸ்துநேத்யர்த²: ।

கு³ணாதா⁴நேநேதி ।

அத்ராபே⁴தே³ த்ருதீயாத்³வயமிதி விபா⁴வநீயம் ।

வ்ரீஹ்யாதௌ³ ப்ரோக்ஷணாதி³நா கு³ணாதா⁴நலக்ஷண: ஸம்ஸ்கார: ஸம்ப⁴வதி வஸ்த்ராதௌ³ து க்ஷாலநேந தோ³ஷாபநயரூப: ஸம்ஸ்கார: ஸம்ப⁴வதி யதா² ததா² ப்³ரஹ்மணி த்³விவித⁴: ஸம்ஸ்காரோ ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

ந தாவதி³தி ।

அநாதே⁴யாதிஶயேதி ।

அஸங்க³த்வேந கு³ணாத்³யஸம்ப⁴ந்தீ⁴த்யர்த²: ।

ஸ்வாத்மத⁴ர்ம ஏவேதி ।

ப்³ரஹ்மாத்மஸ்வரூபபூ⁴த ஏவேத்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே – ப்ரதீகமாதா³ய ததே²த்யஸ்யார்த²மாஹ –

ததோ²த்பாத்³யத்வவதி³தி ।

அபேக்ஷத இதி ।

த்ரிவித⁴மத்⁴யே அந்யதமம் கர்மாபேக்ஷத இத்யர்த²: ।

தூ³ஷயதீதி ।

ஸ்வமதே மோக்ஷஸ்யோத்பத்த்யாத்³யநங்கீ³காராந்ந நித்யத்வதோ³ஷ: ப்ரத்யுத பரமத ஏவ தத³ங்கீ³காராத³நித்யத்வதோ³ஷ இதி தூ³ஷயதீத்யர்த²: ।

ஸ்தி²தஸ்யைவேதி ।

நித்யத்வேந ஸ்தி²தஸ்யைவேத்யர்த²: । யதா² ஶைவம்வைஷ்ணவாதி³தத்தந்மதே நித்யத்வேந ஸ்தி²தஸ்ய கைலாஸவைகுண்டா²தி³க்³ராமஸ்யாப்தி: க³மநரூபயா க்ரியயா ப⁴வதி ததை²வ அநித்யத்வநிராஸாய நித்யத்வேந ஸ்தி²தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: உபாஸநாரூபக்ரியயா ஆப்திரஸ்தீத்யர்த²: । நித்யத்வேந ஸ்தி²தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மரூபமோக்ஷஸ்யாப்திரூபஸாத்⁴யோபராகே³ண ஸாத்⁴யத்வம் ப்ராப்திகர்மதா ச ப⁴வேத்ததா² ச ப்³ரஹ்மப்ராப்தேருபாஸநாஜந்யத்வாத்தத்³த்³வாரா மோக்ஷஸ்யாப்யுபாஸநாஜந்யத்வேந வேதா³ந்தாநாம் நியோக³பரத்வமிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

ப்³ரஹ்மஜீவேதி ।

ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ராப்திரித்யத்ர தயோரபே⁴தே³ ஸ்வஸ்வரூபஸ்ய நித்யமாப்தத்வாத்க்ரியாபூர்வகாப்யத்வாநுபபத்தேர்ந க்ரியாபேக்ஷயா பே⁴தே³ து ப்³ரஹ்மண: ஸர்வக³தத்வேந நித்யமாப்தத்வாத் க்ரியாபூர்வகாப்யத்வாநுபபத்தேர்ந க்ரியாபேக்ஷேத்யாஹேத்யர்த²: | நந்வபே⁴த³பக்ஷே கத²மாப்தி: பே⁴த³நியதத்வாதா³ப்தேஸ்ததா² சோப⁴யதா²ப்யாப்தாத்வாதி³த்யநுபபத்திரிதி சேந்ந । அபே⁴தே³ த்வாப்தரோபசாரிகத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

மோக்ஷஸ்யோத்பாத்³யத்வம் விகார்யத்வமாப்யத்வம் ச ந ஸம்ப⁴வதீதி ப்ரதிபாத³கம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாய ஸம்ஸ்காரத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீதி ப்ரதிபாத³கம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதி –

யதா² வ்ரீஹீணாமிதி ।

அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ப்³ரஹ்மோபாஸநயா ப்³ரஹ்மரூபே மோக்ஷே கு³ணாதா⁴நாக்²ய: கஶ்சித³திஶயரூப: ஸம்ஸ்காரோ ஜந்யதே யதா² வ்ரீஹிஷு ப்ரோக்ஷணாதி³நா கு³ணாதா⁴நாக்²ய: ஸம்ஸ்காரஸ்தத்³வத்ததா² சோபாஸநாரூபக்ரியாஜந்யத்வாத்ஸம்ஸ்காரஸ்ய தத்³த்³வாரா மோக்ஷஸ்யாபி க்ரியாஜந்யத்வேந வேதா³நதநாம் க்ரியாபரத்வமிதி ஶங்கிதுரபி⁴ப்ராய: ।

கு³ணாதா⁴நம் தோ³ஷாபநயஶ்ச ஸம்ஸ்காரஶப்³தா³ர்த² இத்யபி⁴ப்ரேத்ய ’ஸம்ஸ்காரோ ஹீ’த்யாதி³பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –

கு³ணாதா⁴நமிதி ।

வ்ரீஹ்யாதௌ³ கு³ணாதா⁴நலக்ஷணஸம்ஸ்காரோ நாம ஸ்வர்கோ³த்பாத³கத்வரூபாதிஶயவிஶேஷ: ।

ஆத்³ய இதி ।

ஸத்யத்வபக்ஷே த்வவித்³யாத்மகமலநாஶகோபாஸநாரூபக்ரியா கிமாத்மநிஷ்டா² ஸதீ ஸ்வரூபாபி⁴வ்யக்த்யர்த²ம் மலம் நாஶயதி அந்யநிஷ்டா² வா ? நாத்³ய: அஸங்கா³த்³விதீயஸ்ய வஸ்த்வந்தரஸம்யகி³த்வாநுபபத்தேரித்யர்த²: ।

நைவாத்மாநம் லப⁴த இதி பா⁴ஷ்யஸ்யார்த²மாஹ –

ந ஜாயத இதி ।

யா க்ரியா ஸா ஸ்வாஶ்ரயஸ்ய வஸ்த்வந்தரஸம்யோகி³த்வரூபவிகாரம் ஸம்பாத³ந்த்யேவ ஸ்வயம் ஜாயத இதி ப²லிதார்த²: । ததா² சாத்மந: க்ரியாங்கீ³காரே த்³ரவ்யாந்தரஸம்யோகி³த்வமாக³தம் தச்சாநிஷ்டமிதி பா⁴வ: ।

ப்ரதீகமாதா³ய தத்பத³ஸ்யார்த²மாஹ –

தச்சேதி ।

யத்ராந்யநிஷ்ட²யா க்ரியயாந்யஸ்ய ஸம்ஸ்கார்யத்வம் தத்ர க்ரியாஶ்ரயத்³ரவ்யஸம்யோகி³த்வமிதி வ்யாப்திம் ஜ்ஞாபயந்பூர்வவாத்³யுக்தத்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யமாஹ –

த³ர்பணம் த்விதி ।

ஸம்யோக³விபா⁴க³ப்ரசயாநுகூலஹஸ்தசலநதத³நுகூலயத்நாநுரூபா யா நிக⁴ர்ஷணக்ரியா ததா³ஶ்ரயம் யதி³ஷ்டகாசூர்ணாதி³த்³ரவ்யம் தத்ஸம்யோகி³த்வாதி³த்யர்த²: । ஶ்ரீகு³ருசரணைர்ப்³ரஹ்மவித்³யாப⁴ரணே த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யம் ஸ்பு²டத்வேநோபபாதி³தம் । ததா²ஹி – யத்³யபீஷ்டகாசூர்ணஸ்ய த³ர்பணேந ஸம்யோக³விபா⁴க³ப்ரசயாநுகூலோ வ்யாபார: ஹஸ்தசலநதத³நுகூலயத்நாதி³ரூபோ(அ)ந்யக³தோபி ப⁴வதி ததா²பி மலாபகர்ஷணபுருஷவ்யாபாரஸ்ய த்³வாரீபூ⁴தோ ய: ஸம்யோக³விபா⁴க³ப்ரசய: ஸ த³ர்பணக³தோ ப⁴வத்யேவ நைவம் ப்³ரஹ்மணி ஸம்ப⁴வதி ।

அந்யக்ரியயேதி ।

அந்யநிஷ்ட²க்ரியயேத்யர்த²: ।

அந்ய இதி ।

ஆத்மேத்யர்த²: ।

வ்யபி⁴சாரமிதி ।

யத்ர க்ரியாஶ்ரயத்³ரவ்யஸம்யோகி³த்வாபா⁴வஸ்தத்ர அந்யநிஷ்ட²யா க்ரியயா அந்யஸ்ய ஸம்ஸ்கார்யத்வாபா⁴வ இத்யாகாரகவ்யதிரேகவ்யாப்தேராத்மநி வ்யபி⁴சாரம் ஶங்கத இத்யர்த²: । கேவலதே³ஹநிஷ்ட²யா ஸ்நாநாதி³க்ரியயா கேவலஸ்யாத்மந: ஸம்ஸ்காரோ த்³ருஶ்யத இதி பூர்வபக்ஷ்யபி⁴ப்ராய: । ஸ்நாநாத³க்ரியா தே³ஹவிஶிஷ்டஸ்யைவ ஸம்ஸ்காரோபி தே³ஹவிஶிஷ்டஸ்யைவ ந ஶுத்³த⁴ஸ்யாத்மந இதி ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴ப்ராய: ।

யத்ர பு³த்³தி⁴ருத்பத்³யதே தத்ஸம்ஹதஸ்ய ப²லமித்யந்வயமர்த²பூர்வகம் த³ர்ஶயதி –

யத்ரேதி ।

கேவலஸ்ய தே³ஹஸ்ய ப²லபோ⁴க்த்ருத்வம் ந கேவலஸ்யாத்மந: கிந்து விஶிஷ்டஸ்ய ப²லபோ⁴க்த்ருத்வம் ஸ்நாநாதி³க்ரியாஶ்ரயத்வாதி³கம் சேத்யாத்மநி வ்யதிரேகவ்யாப்தேர்ந வ்யபி⁴சார இதி பா⁴வ: ।

பா⁴ஷ்யே

தத்ஸம்ஹத ஏவ கஶ்சிதி³தி ।

தே³ஹேந்த்³ரியாதி³விஶிஷ்ட: கஶ்சித்புருஷ ஏவேத்யர்த²: ।

விஶிஷ்டஸ்யைவ க்ரியாஶ்ரயத்வாதௌ³ த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ।

தா⁴துஸாம்யேநேதி ।

வாதபைத்த்யஶ்லேஷ்மதா⁴துஸாம்யேநேத்யர்த²: । தத³பி⁴மாந: ஜீவஸ்யேத்யர்த²: ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –

ஏவமிதி ।

யத்ர பு³த்³தி⁴ருத்பத்³யத இத்யத்ர வித்³யமாநயத்ரேத்யஸ்ய தச்ச²ப்³த³சதுஷ்டயேநாந்வய: । யத்ராத்மநி விஷயே ஶுத்³த⁴பு³த்³தி⁴ருத்பத்³யத இத்யர்த²: ।

தத்ப²லம் சேதி ।

க்ரியாப²லம் சேத்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே த்ருதீயாசதுஷ்டயஸ்ய க்ரமேணார்த²ம் வ்யுத்பாத³யதி –

தே³ஹஸம்ஹதேநைவேதி ।

மநோவிஶிஷ்டஸ்யேதி ।

ஏகாம்ஶரூபஸ்தூ²லதே³ஹே விநஷ்டேபி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப³லால்லிங்க³தே³ஹமாதா³ய ஸம்ஸ்காரப²லம் சோபபத்³யதே யதா² ஏகாம்ஶரூபபா³ல்யபரிமாணே விநஷ்டேபீதராம்ஶமாதா³ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத்³விஶிஷ்டவ்யவஹாரோபபத்திஸ்தத்³வதி³தி பா⁴வ: ।

ஸத்த்வேதி ।

அந்த:கரணேத்யர்த²: ।

பிப்பலமிதி ।

கர்மப²லமித்யர்த²: ।

தத்³பூ⁴த்வேதி ।

அதி⁴ஷ்டா²நம் பூ⁴த்வேத்யர்த²: ।

த்³வைதாபத்திம் பரிஹரதி –

ஸாக்ஷ்யமிதி ।

சேதேதி ।

சேத்ருஶப்³த³ ருகாராந்த: ।

சேதா கேவல இதி பத³த்³வயஸ்ய க்ரமேணார்த²ம் வத³ந் அநுப⁴வமாஹ –

போ³த்³த்⁴ருத்வே ஸதீதி ।

ப்ரக்ருதே கிமாயாதமித்யத ஆஹ –

நிர்கு³ணத்வாதி³தி ।

ஶிரா: நாட்³ய இத்யர்த²: ।

தே³ஹத்³வயாபா⁴வே ப²லிதமாஹ –

புண்யபாபாப்⁴யாமிதி ।

உபஸம்ஹரதீதி ஜ்ஞாபயந் பா⁴ஷ்யார்த²மாஹ –

உத்பத்தீதி ।

பரிஹரதி –

நேதி ।

ஜ்ஞாநார்த²த்வாச்சா²ஸ்த்ராரம்ப⁴: ஸார்த²க இத்யாஹேத்யர்த²: ।

வ்யாகா⁴தமிதி ।

விரோத⁴மித்யர்த²: । ஶாஸ்த்ரம் ஜ்ஞாநார்த²ஞ்சேந்மோக்ஷே க்ரியாநுப்ரவேஶ: கத²ம் நோபபத்³யதே ஜ்ஞாநஸ்யைவ க்ரியாத்வாதி³தி விரோத⁴ம் ஶங்கதே இதி பா⁴வ: ।

மாநஸமபி இதி ।

யோ வித்⁴யர்த²: ஸ க்ருதிஸாத்⁴யத்வவிஶிஷ்ட: ததா² ச ஜ்ஞாநஸ்ய க்ருத்யஸாத்⁴யத்வம் ந வித்⁴யர்த²த்வாயோகா³த் ந விதி⁴யோக்³யக்ரியாத்வமிதி பா⁴வ: ।

வைலக்ஷண்யமிதி ।

பே⁴த³மித்யர்த²: । ஜ்ஞாநஸ்ய த்⁴யாநக்ரியாவைலக்ஷண்யம் ப்ரபஞ்சயதீதி பா⁴வ: ।

ஸாமாந்யவ்யாப்திப்ரதிபாத³கம் பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி –

யத்ரேதி ।

சோத்³யத இதி ।

சோத³நயா உத்பத்³யத இத்யர்த²: ।

யத்ர விஷயவஸ்த்வநபேக்ஷத்வே ஸதி க்ருதிஸாத்⁴யத்வம் தத்ர க்ரியாத்வமிதி ஸாமாந்யவ்யாப்திஸ்தாமுபபாத³யந் தஸ்யாம் த்³ருஷ்டாந்தப்ரதிபாத³கம் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

விஷயவஸ்த்வநபேக்ஷேதி ।

விஷயாஜந்யேத்யர்த²: । அநுமித்யாதௌ³ விஷயஸ்யாஹேதுத்வாத்தத³ஜந்யே தஸ்மிந் வ்யபி⁴சாரவாரணாய க்ருதிஜந்யத்வத³லம் । க்ருதிஸாத்⁴யே அபூர்வே வ்யபி⁴சாரவாரணாய விஷயவஸ்த்வநபேக்ஷத்வத³லம் , அபூர்வஸ்ய உபாதா³நரூபவிஷயஜந்யத்வேந தத³ஜந்யத்வாபா⁴வாந்ந வ்யபி⁴சார: । உபாஸநாயா: அபூர்வவிஷயத்வம் நாம பூர்வஹேதுக்ருதிவிஷயத்வமிதி புரஸ்தாது³க்தமிதி விஜ்ஞேயம் । வஷட்கரிஷ்யந்நிதி ஹேதௌ வஷட்கரிஷ்யந் தாம் தே³வதாம் த்⁴யாயேதி³த்யர்த²: ।

வாக்யாந்தரமாஹ –

ஸந்த்⁴யாமிதி ।

த்⁴யாநே விஷயவஸ்த்வநபேக்ஷத்வே ஸதி க்ருதிஸாத்⁴யத்வம் க்ரியாத்வம் ச வித்³யத இதி வ்யாப்திம் பரிஷ்கரோதி –

யதா² யாத்³ருஶீதி ।

யாத்³ருஶீ அநாஹார்யப்ரமாவ்யதிரிக்தேத்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநமேவேதி ।

ஜ்ஞாநமிவேத்யர்த²: । த்⁴யாநம் ந க்ரியா மாநஸத்வாஜ்ஜ்ஞாநவதி³தி ப்ரயோக³: ।

த்⁴யாநம் க்ரியா மாநஸத்வாதி³த்யநுமாநே க்ருத்யஸாத்⁴யத்வமுபாதி⁴: த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவ்யாபகத்வாத் பக்ஷே ஸாத⁴நாவ்யாபகத்வாச்சேத்யாஹ –

கத்யஸாத்⁴யத்வமிதி ।

ஜ்ஞாநஸ்யேதி ।

லோகே ப்ரஸித்³த⁴க⁴டாதி³ஜ்ஞாநஸ்யேத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே – பூர்வமாத்மந: வ்ருத்திப்ரதிப²லிதசைதந்யாவிஷயத்வேபி வத்திவிஷயத்வமுக்தம் தத³த்ரோபஸம்ஹ்ருதம் –

ஜ்ஞாநமேகம் முக்த்வேதி ।

யதே²தி ।

கிஞ்சித்³த்⁴யாநம் யதா²வஸ்தி²தவஸ்த்வநுஸார்யபி வஸ்துநிரபேக்ஷம் ப⁴வதி தத³பி⁴ப்ராயேண யஸ்யை தே³வதாயா இதி ஸந்த்⁴யாம் மநஸேதி சோதா³ஹரணத்³வயம் , கிஞ்சித்புநர்த்⁴யாநம் வஸ்த்வநுஸார்யபி ப⁴வதி தத³பி⁴ப்ராயேண புருஷோ வா வேத்யுதா³ஹரணம் , அதோ த்⁴யாநஸ்ய வஸ்த்வநுஸாரே தத³நநுஸாரே ச ந நிர்ப³ந்த⁴:, க்ருதிஸாத்⁴யத்வம் து நியதமேவேதி தஸ்ய விதே⁴யத்வமுபபத்³யதே, ப்ரமாணஜ்ஞாநஸ்ய து க்ருத்யஸாத்⁴யதயா ந விதே⁴யத்வமிதி ஸமுதா³யார்த²: । ஜ்ஞாநம் து ப்ரமாணஜந்யமிதி । யதா²ர்த²வஸ்துவிஷயப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணஜந்யத்வாத் ஜ்ஞாநஸ்ய ஸர்வதா³நாஹார்யப்ரமாத்மகத்வமேவ த்⁴யாநாதீ³நாம் து கேஷாஞ்சித³நாஹார்யத்வம் கேஷாஞ்சித்³ப்⁴ரமத்வம் கேஷாஞ்சித்ப்ரமாத்வம் ஸம்ப⁴வதி தஸ்மாத³பி ஜ்ஞாநஸ்ய மஹத்³வைலக்ஷண்யமிதி பா⁴வ: ।

வ்யாக்²யாநே ப்ரதீகமாதா³யேதி ஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

அத: ப்ரமாணஜந்யத்வாதி³தி ।

ப்ரதீகமாதா³யார்த²மாஹ –

ந சோத³நேதி ।

ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரமாத்ருஜந்யத்வேந புருஷதந்த்ரதா(அ)ஸ்த்யேவேதி ஆஶங்க்ய விக்³ரஹப்ரதிபாத³கத்³வாரா பரிஹரதி –

புருஷ இதி ।

ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரமாத்ருஜந்யத்வேபி க்ருதிஸாத்⁴யத்வாபா⁴வாந்ந புருஷதந்த்ரதேதி பா⁴வ: ।

ப்ரதீகமாதா³யார்த²மாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

த்⁴யாநமிதி ।

ஆஹார்யரூபம் த்⁴யாநமித்யர்த²: ।

நந்விதி ।

ப்ரத்யக்ஷாத்மகஜ்ஞாநம் ப்ரதி விஷயஸ்ய ஹேதுத்வேந தஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய வஸ்துதந்த்ரத்வேபி ஶாப்³த³போ³தா⁴த்மகஜ்ஞாநம் ப்ரதி விஷயஸ்ய காரணத்வாபா⁴வாத் ஶாப்³த³போ³தா⁴தே³ர்ந விஷயவஸ்துதந்த்ரதா தஸ்மாத்³விதே⁴யக்ரியாத்வம் ஸ்யாதி³தி ஶங்கார்த²: ।

ஶப்³தா³நுமாநாத்³யர்தே²ஷ்விதி ।

ஶப்³தா³தி³ப்ரமாணவிஷயார்தே²ஷ்வித்யர்த²: ।

மாநாதே³வேதி ।

அபா³தி⁴தவஸ்துவிஷயப்ரமாணாதே³வாநுமித்யாதே³: ப்ராப்தேரித்யர்த²: । அநுமித்யாதி³ஜ்ஞாநே விஷயேந்த்³ரியஸம்யோகா³பா⁴வேந முக்²யவஸ்துதந்த்ரத்வாபா⁴வேபி அநுமித்யாதி³நிஷ்ட²ப்ரமாத்வஸ்யாபா³தி⁴தவஸ்துதந்த்ரத்வமௌபசாரிகமஸ்தீதி பா⁴வ: ।

பா⁴ஷ்யே – யா சோத³நாஜந்யா புருஷதந்த்ரா ச க்ரியா தாம் ப்ரஸித்³தா⁴ம் க்ரியாம் தத்³விலக்ஷணப்ரஸித்³த⁴க⁴டாதி³ஜ்ஞாநம் சோபபாத்³ய ப்ரக்ருதமாவிஷ்கரோதி –

தத்ரைவம் ஸதீதி ।

ஸாக்ஷாத்காராத்மகம் ஶாப்³த³போ³தா⁴த்மகமநுமித்யாத்மகம் வா ப்³ரஹ்மாத்மவிஷயகம் ஜ்ஞாநம் ந சோத³நாதந்த்ரம் நாபி புருஷதந்த்ரம் பரம்பரயா க்ருதிஜந்யத்வேபி ஸாக்ஷாத்க்ருதிஜந்யத்வாபா⁴வாத்ப்ரஸித்³த⁴க⁴டாதி³ஜ்ஞாநவதி³தி பா⁴வ: ।

வ்யாக்²யாநே லிங்கா³தி³த்ரயஸ்ய க்ரமேணோதா³ஹரணபூர்வகம் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

நந்விதி ।

அநிர்யோஜ்யம் ஜ்ஞாநம் விஷயோ யேஷாம் வித்⁴யாதீ³நாமிதி ப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸமபி⁴ப்ரேத்ய வாக்யம் வ்யாகரோதி –

அநியோஜ்யமிதி ।

நியோஜ்யஶூந்யம் வேதி ।

க்ருதிஸாத்⁴யப²லரஹிதம் வேத்யர்த²: ।

நியோஜ்யஶ்ச விஷயஶ்ச நியோஜ்யவிஷயௌ யேஷாம் ந வித்³யேதே தே அநியோஜ்யவிஷயா வித⁴யஸ்தேஷாம் பா⁴வ: அநியோஜ்யவிஷயத்வம் தஸ்மாதி³தி ஸமாஸாந்தரம் தாத்பர்யார்த²கத²நேந ஸ்போ²ரயதி –

மமேதி ।

அயம் ப²லஹேதுபூ⁴த: அபூர்வரூபோ நியோக³: மமாவஶ்யக இதி ஜ்ஞாநவாந் போ³த்³தா⁴ ய: ஸ நியோஜ்ய இத்யர்த²: । விஷயஶ்ச க்ருதிஸாத்⁴யவிஷயஶ்சேத்யர்த²: । யதா² ஜ்யோதிஷ்டோமவாக்யே ஸ்வர்க³காமரூபநியோஜ்ய: க்ருதிஸாத்⁴யயாக³ரூபவிஷயஶ்ச விதே⁴ரஸ்தி தத்³வத³த்ர நியோஜ்யோ விஷயஶ்ச விதே⁴ர்நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

ப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸப்⁴ரமம் வாரயதி –

வஸ்துஸ்வரூப இதி ।

ஆத்மஸ்வரூபத்வாத் ப்³ரஹ்மாஹேயமநுபாதா³நம் ச ப⁴வதி ஸ்வவ்யதிரிக்தமேவ ஹேயமுபாதே³யம் சேதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே, தஸ்மாத³ஹேயாநுபாதே³யவஸ்துஸ்வரூபத்வாத் ப்³ரஹ்மண: வித⁴யோ ஜ்ஞாந இவ தஸ்மிந் ந ப்ரவர்தந்த இதி பா⁴வ: ।

ப²லிதமாஹ –

நிரதிஶயஸ்யேதி ।

வ்யாக்²யாநாந்தரம் வத³ந் ப³ஹுவ்ரீஹிஸமாஸமபி⁴ப்ரேத்ய பா⁴ஷ்யஸ்தா²ஹேயேத்யாதி³ஹேதோரர்த²மாஹ –

உதா³ஸீநேதி ।

அநியோஜ்யேத்யாதி³ஹேதுஸமுச்சயார்த²ஶ்சஶப்³த³: ।

உதா³ஸீநவஸ்துவிஷகத்வேபி ஜ்ஞாநஸ்ய விதே⁴யத்வம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ப்ரவ்ருத்தீதி ।

வாஶப்³த³: வ்யாக்²யாநாந்தரத்³யோதக: ।

ஸ்துத்யேதி ।

ஸ்துத்யா தந்நிவ்ருத்திப²லாநீத்யந்வய: ।

விஷயப்ரவ்ருத்தௌ ஹேதுமாஹ –

ஆத்யந்திகேதி ।

உத்க்ருஷ்டஸுக²ஹேதுத்வப்⁴ராந்த்யேத்யர்த²: ।

விஷயேஷ்விதி ।

ஶப்³த³ஸ்பர்ஶரூபாதி³விஷயேஷ்வித்யர்த²: । ஸ்ரக்சந்த³நாதி³விஷயேஷ்விதி ப²லிதார்த²: ।

பா⁴ஷ்யே

ஸ்வாபா⁴விகப்ரவ்ருத்தீதி ।

ஸ்வாபா⁴விகீ ஸ்வபா⁴வஸித்³தா⁴ யா ப்ரவ்ருத்திஸ்தத்³விஷயேப்⁴ய: ஸ்ரக்சந்த³நாதி³ப்⁴யோ யத்³விமுகீ²கரணம் தத³ர்தா²நீதி விக்³ரஹ: । அத² வா ஸ்வாபா⁴விகேப்⁴ய: ப்ரவ்ருத்திவிஷயேப்⁴யோ யத்³விமுகீ²கரணமிதி விக்³ரஹ: । விஷயாணாம் ஸ்வாபா⁴விகத்வே லோகப்ரமாணஸித்³த⁴த்வம் ।

தத்ரேதி ।

விஷய இத்யர்த²: । ஆத்யந்திகமுத்க்ருஷ்டமித்யர்த²: । புருஷார்த²ம் ஸுக²மித்யர்த²: । அநித்யத்வாதி³தி ஶேஷ: ।

தமிதி ।

யோ ஹி ப³ஹிர்முக²ஸ்தமுத்க்ருஷ்டஸுகா²ர்தி²நமதி⁴காரிணமித்யர்த²: । ப³ஹிர்முக²ஸ்ய ஸுகே² உத்க்ருஷ்டவாஞ்ச²யாதி⁴காரித்வம் ஸம்பாத்³ய தம் ஶ்ரவணாதௌ³ வாக்யாநி ப்ரவர்தயந்தீதி ஜ்ஞாபநார்த²மாத்யந்திகேத்யாதி³விஶேஷணம் । ஏதேந ஸாத⁴நசதுஷ்டயஸம்பந்நஸ்ய ஶ்ரவணாதௌ³ ப்ரவ்ருத்திர்யுக்தா ஶ்ருதீநாம் தஸ்மிந்ப்ரவர்தயித்ருத்வம் ச யுக்தம் கத²ம் ப³ஹிர்முக²ஸ்யேதி ஶங்கா நிரஸ்தா, கத²ஞ்சித³தி⁴காரித்வஸ்ய ப்ரதிபாத³நாதி³தி பா⁴வ: ।

தத்கேந கமிதி ।

தத்தத்ர வித்³யாகாலே கேந கரணேந கம் விஷயம் பஶ்யேதி³த்யர்த²: ।

அகர்தவ்யப்ரதா⁴நமிதி ।

அகர்தவ்யம் க்ருத்யஸாத்⁴யம் யத்³ப்³ரஹ்ம ததே³வ ப்ரதா⁴நம் விஷயோ யஸ்ய தத்ததே²த்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே –

விவ்ருணோதீதி ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதீத்யர்த²: ।

ஶப்³தா³தே³ரிதி ।

ஶப்³த³ஸ்பர்ஶாதி³விஷயாதி³த்யர்த²: ।

ஶ்ரவணஸ்வரூபமிதி ।

அதி⁴காரிணோ லாபா⁴த்தஸ்ய புருஷார்த²வாஞ்சி²நஸ்தத்த்வஜ்ஞாநாய ஶ்ரவணஸ்வரூபமாஹேத்யர்த²: । அநாத்மபோ³தே⁴நாத்மா போ³த்⁴யத இத்யநேந ஶ்ரவணஸ்வரூபமுக்தமிதி பா⁴வ: ।

விதி⁴பதா³நாமுக்தரீத்யா க³திஸம்ப⁴வாத் க்வ வாதி³நாமவகாஶ இதி வாதி³நம் ப்ரத்யுபஹாஸத்³வாரா ஸ்வமதம் பரிஷ்கரோதி –

அத்³விதீயேதி ।

தபஸ்விந: அரண்யரூபவநாபேக்ஷாயா: ஸத்த்வாதி³த³மாஹ –

த்³வைதேதி ।

ஶேஷபூர்த்யாந்வயம் த³ர்ஶயதி –

அஹமிதி ।

ஶ்ருத்யர்த²ப²லிதமாஹ –

போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யேதி ।

ப்ரதீகமாதா³ய ஏதச்ச²ப்³தா³ர்த²மாஹ –

ஏததி³தி ।

ப்ராபா⁴கரேதி ।

ப்ரக்ருதஸித்³த்⁴யர்த²ம் ப்ராபா⁴கரோக்தம் தூ³ஷயிதுமுபந்யஸ்யதீத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மநாஸ்திகத்வே துல்யேபி பா⁴ட்டமதே ஸித்³தே⁴ பதா³நாம் ஶக்தி: ப்ரபா⁴கரமதே து கார்யாந்விதார்தே² ஶக்திரிதி பே⁴த³: । கார்யாந்விதார்தே² ஶக்திதௌல்யேபி வ்ருத்திகாரமதே ப்³ரஹ்மாஸ்தித்வாங்கீ³காரேண மதயோர்பே⁴தோ³ விபா⁴வநீய: ।

மாநாபா⁴வாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மஸத்³பா⁴வே மாநாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । அஜ்ஞாதஸ்யேத்யநேந வேத³ஸ்ய ப்ராமாண்யம் ஸூசிதம், ப²லஸ்வரூபஸ்யேத்யநேந கார்யஶேஷத்வாபா⁴வ: ஸூசித இதி பா⁴வ: ।

ந ச ப்ரவ்ருத்தீதி ।

மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திப்⁴யாமித்யர்த²: । ஶ்ரோது: மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ஸ்யேத்யர்த²: ।

அநுமாயேதி ।

வ்யுத்பித்ஸுர்பா³ல இதி ஶேஷ: । வக்த்ருவாக்யஸ்ய உத்தமவ்ருத்³த⁴வாக்யஸ்யேத்யர்த²: ।

ஶ்ரோதுரிதி ।

வாக்யஶ்ரோதா பிதா மத்⁴யஸ்த²ஶ்ச ப⁴வதி, ததா² ச மத்⁴யஸ்த²ஸ்ய ஸித்³தே⁴ ஸங்க³திக்³ரஹாதி³த்யர்த²: । புத்ரஸ்தே ஜாத இதி வாக்யஶ்ரவணகாலே பிது: ஹர்ஷபூர்வகஸ்நாநாத்³யாசரணம் த்³ருஷ்ட்வா புத்ரஜந்ம ஹர்ஷபூர்வகஸ்நாநதா³நாத்³யாசரணே நிமித்தமிதி வாக்யஶ்ரோதுர்மத்⁴யஸ்த²ஸ்ய பு³த்³தி⁴ர்ப⁴வதி தேந ஹேதுநா புத்ரஸ்தே ஜாத இதி வாக்யம் புத்ரஜந்மப்ரதிபாத³கமித்யநேந மத⁴ஸ்தே²ந நிர்ணீதமத: ப்ரத²மவ்யுத்பத்திக்³ரஹ: ஸித்³த⁴ஸ்த²லேபி ப⁴வதீதி ந கார்யாந்வித ஏவ பதா³நாம் ஶக்தி: । யத்ர து ஆக்²யாதபதா³ந்வய: தத்ர தத்ப்ரயுக்தகார்யாந்வயோ பா⁴ஸத இத்யேதாவதா அந்யத்ராபி ஆக்²யாதபத³ரஹித: புத்ரஸ்தே ஜாத இத்யாதௌ³ பதா³நாம் கார்யாந்விதார்த² ஏவ ஶக்திரிதி கல்பநாயாமாக்³ரஹோ ந யுக்த இதி பா⁴வ: ।

புத்ராதி³பதா³நாம் ஸித்³தா⁴ர்தே² வ்யுத்பத்திம் ஸாத⁴யித்வா கார்யாந்விதார்தே² பதா³நாம் ஶக்திர்நாஸ்தீத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

கார்யாந்விதேதி ।

நீலமித்யுக்தே கிம் நீலமித்யாகாங்க்ஷாயா அநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத³ந்விதார்தே² ஶக்திர்வக்தவ்யேத்யபி⁴ப்ராயேணோக்தம் –

அந்விதார்த² இதி ।

பரஸ்பராந்வயவிஶிஷ்டார்த² இத்யர்த²: । ஸர்வேஷாம் பதா³நாம் ஸித்³தா⁴ர்த² ஏவ ஶக்தி: கிந்து ப்ரயோஜநஜ்ஞாநாயாபேக்ஷிதாவ்யவஹிதஸம்ப³ந்த⁴ஸித்³த்⁴யர்த²மிதரபதா³ந்விதமாத்ரமபேக்ஷிதமித்யந்விதார்தே² ஶக்திரித்யுச்யதே லாக⁴வாத்ததா² ச ஸித்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ வாக்யார்த²த்வாது³பநிஷத³ர்த²தா யுக்தேதி பா⁴வ: ।

’ஔபநிஷத³ஸ்ய புருஷஸ்யாநந்யஶேஷத்வாதி³தி ’ வஸ்துஸங்க்³ரஹபா⁴ஷ்யம் தஸ்யைவ ப்ரபஞ்ச: ’யோஸாவுபநிஷத்ஸ்வேவாதி⁴க³த’ இத்யாதி³பா⁴ஷ்யமித்யபி⁴ப்ரேத்ய ஸித்³த⁴ஸ்ய வாக்யார்த²த்வே ஹேத்வந்தரபரத்வேந பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

கிஞ்சேதி ।

உபநிஷத்ஸ்வேவாதி⁴க³த இத்யநேந பா⁴ஷ்யேணாபா⁴நாதி³தி பக்ஷநிராகரணம் நாஸ்தித்வாதே³வேதி பக்ஷநிராகரணம் ச ப⁴வதி, அநந்யஶேஷ இத்யநேந த்ருதீயபக்ஷநிராகரணமித்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

தத்ராத்³யம் பக்ஷத்ரயமிதி ।

அநந்யஶேஷத்வார்த²மிதி ।

ப்³ரஹ்மண: கார்யஶேஷத்வம் நாஸ்தீத்யநந்யஶேஷத்வம் தத³ர்த²மித்யர்த²: । ததா² ஹி ப்³ரஹ்மண: கார்யஶேஷத்வம் ந ஜீவவத்கர்த்ருகத்வேந வக்தும் ஶக்யதே தஸ்யாஸம்ஸாரித்வாத் , நாபி க⁴டாதி³வத்க்ரியாபேக்ஷத்வேந தஸ்ய உத்பாத்³யாதி³சதுர்வித⁴த்³ரவ்யபி⁴ந்நத்வாத் , நாபி ப்ரயாஜாதி³வதி³தி கர்தவ்யதாத்வேந தஸ்ய ஸ்வப்ரகரணப்ரதிபாத்³யத்வாத் , தஸ்மாத³ஸம்ஸாரித்வாதி³விஶேஷணத்ரயேணாநந்யஶேஷத்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸித்³த⁴மிதி பா⁴வ: । வேதா³ந்தேஷு ஸ்பு²டத்வேந பா⁴நாதா³த்மத்வாச்ச அஸௌ நாஸ்தீதி வதி³தும் ந ஶக்யமிதி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

சதுர்த²ம் ஶங்கத இதி ।

சதுர்த²பக்ஷமவலம்ப்³யாவதா⁴ரணமஸஹமாந: உபநிஷத்ஸ்வேவ விஜ்ஞாயதே இதி யத்தத்கத²மிதி ஶங்கத இத்யர்த²: । அத²வா சதுர்த²ம் சதுர்த²பக்ஷமவலம்ப்³யேத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மண: லோகஸித்³த⁴த்வேந வேத³ஸ்ய கார்யபரத்வம் ஸ்யாதி³தி ஶங்கத இதி பா⁴வ: । சதுர்த²ஶங்கா பா⁴ஷ்யஸ்தா² ஶங்காசதுஷ்டயம் து பா⁴ஷ்யாத்³ப³ஹிரிதி விஜ்ஞேயம் ।

அஹம்ப்ரத்யயவிஷயத்வாதி³தி ।

அஹம்ப்ரத்யயவிஷயத்வேந லோகஸித்³த⁴த்வாதி³தி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

ஆத்மந இதி ।

விஶிஷ்டஸ்யாத்மந: அஹந்தீ⁴விஷயத்வே(அ)பி அஹங்காராதி³தே³ஹபர்யந்தஸாக்ஷிணி கேவலாத்மந்யஹந்தீ⁴விஷயத்வஸ்ய நிரஸ்தத்வாது³பநிஷத்³வேத்³யத்வமேவ வக்தவ்யமதோ ந சதுர்த²: பக்ஷ இதி பா⁴வ: ।

விதி⁴காண்டே³ தர்கஸமயே வேதி பா⁴ஷ்யஸ்ய தாத்பர்யார்த²மாஹ –

தீர்த²காரா இதி ।

ஶாஸ்த்ரகர்தார இத்யர்த²: । அலௌகிகத்வமுபநிஷேதே³கவேத்³யத்வம் ।

தத்தந்மத இதி ।

அஹம்ப்ரத்யயவிஷயேத்யாதி³விஶேஷணேந ஸர்வஸ்யாத்மா ஹி விஶிஷ்டபி⁴ந்நப்ரத்யக்சேத்யநத்வேந மீமாம்ஸகைர்நாதி⁴க³த இதி த்³யோத்யதே கிந்து கர்த்ருத்வேநாதி⁴க³த இத்யர்த²: । தத்ஸாக்ஷீத்யநேந விஶேஷணேந அஹங்காராதி³ஸாக்ஷித்வேந பௌ³த்³தை⁴ராத்மா நாதி⁴க³த: கிந்து தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஸங்கா⁴தத்வேநாதி⁴க³த இதி பா⁴வ: । ஸர்வபூ⁴தஸ்த² இத்யநேநாஸத்³வாதி³நா ஹி ஸத்த்வேநாத்மா நாதி⁴க³த: கிந்த்வஸத்த்வேநேத்யர்த²: । ஸம இத்யநேந மத்⁴யமபரிமாணவாதி³நா ஹி ஸமத்வேநாத்மா நாதி⁴க³த இதி த்³யோத்யதே கிந்து தாரதம்யேநாதி⁴க³த இதி பா⁴வ: । ஏக இத்யநேந தார்கிகைரேகத்வேநாத்மா நாதி⁴க³த: கிந்து பி⁴ந்நத்வேநேத்யர்த²: । கூடஸ்த² இத்யநேந பரிமாணவாதி³நா நிர்விகாரத்வேநாத்மா நாதி⁴க³த: கிந்து பரிமாணரூபவிகாரவத்த்வேநேத்யர்த²: । நித்ய இத்யநேந க்ஷணிகவிஜ்ஞாநவாதி³நா ஸ்தி²ரத்வேநாத்மா நாதி⁴க³த: கிந்து ப்ரதிக்ஷணமுத்பத்த்யாதி³மத்த்வேநாதி⁴க³த இத்யர்த²: । பூர்ணம் இத்யநேந விஶேஷணேந பரிச்சி²ந்நத்வாதி³நா ஸர்வஸ்யாத்மா வ்யாபகத்வேந நாதி⁴க³த இதி த்³யோத்யதே கிந்த்வவ்யாபகத்வேநாதி⁴க³த இத்யர்த²: । ததா² சோக்தவிஶேஷணேந விஶிஷ்டாத்மா வேதா³ந்திபி⁴ரேவ அதி⁴க³த இதி பா⁴வ: ।

ஸாக்ஷித்வேநாஜ்ஞாநத³ஶாயாம் கர்மாங்க³த்வமுச்யதே கிம் ஜ்ஞாநத³ஶாயாமிதி விகல்ப்ய ஆத்³யம் நிராசஷ்டே –

அஜ்ஞாதேதி ।

கர்மாங்க³த்வாநுபயோகா³தி³த்யர்த²: ।

த்³விதீயம் தூ³ஷயதி –

வ்யாகா⁴தகத்வாதி³தி ।

கல்பிதஸர்வத்³ருஶ்யஸாக்ஷீ அஹமித்யத்³வைதஜ்ஞாநத³ஶாயாம் த்³வைதஜ்ஞாநாபா⁴வேந கர்மாங்க³த்வவிரோதா⁴தி³த்யர்த²: ।

ஆஶங்க்யேதி ।

விஜ்ஞாநவாதி³மதாநுஸாரேணாஶங்க்யேத்யர்த²: ।

பரிணாமித்வேநேதி ।

பரிணாமவாதி³மதமுஸ்ருத்யாத்மந: பரிணாமித்வேந ஹேயத்வமாஶங்க்ய நிராசஷ்ட இத்யர்த²: ।

பரப்ராப்த்யர்த²மிதி ।

பரமுத்க்ருஷ்டம் ப்³ரஹ்ம தத்ப்ராப்த்யர்த²ம் முமுக்ஷுணா ஆத்மா ஹேயஸ்த்யக்தும் யோக்³ய இதி பூர்வபக்ஷார்த²: ।

ப்³ரஹ்மத்வாதா³த்மைவ பரஸ்தஸ்மாந்ந ஹேய இதி பரிஹரதி –

ஆஹேதி ।

விகல்பபஞ்சகநிராஸே உக்தஹேதுசதுஷ்டயமநூஹ்யோத்தரக்³ரந்த²மவதாரயதி –

ஏவமாத்மந இதி ।

ஸ்பு²டம்பா⁴நாதி³த்யநேந விகல்பத்³வயநிராஸ இதி ஜ்ஞேயம் ।

ஸூத்ரஸ்யேதி ।

ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்யேத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே ப்ராபா⁴கரமதநிராஸமுபஸம்ஹரதி –

அதோ பூ⁴தவஸ்த்விதி ।

அநுக்ரமணமிதி ।

வேதா³ர்த²ஸங்க்³ராஹகவக்யஜாதமித்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே -

பர்வோக்தமிதி ।

ஸிம்ஹாவலோகநந்யாயேந வ்ருத்திகாரமதோக்தமந்யதா² உபபாத³யிதுமநுவத³தீத்யர்த²: । பா⁴ஷ்யமிதி ஶாப³ரபா⁴ஷ்யமித்யர்த²: । ஸூத்ரகாரோ ப⁴க³வாந் ஜைமிநிரித்யர்த²: ।

தச்சேதி ।

ப²லவத³ஜ்ஞாதத்வேந வேதா³ர்த²த்வமித்யர்த²: । ப்³ரஹ்மண: ப²லவத்த்வமவித்³யாநிவ்ருத்திரூபப²லவத்த்வம் தந்நிவ்ருத்திஸ்வரூபத்வம் வேதி விஜ்ஞேயம் ।

அநுக்ரமணஶப்³தா³ர்த²ம் ஜ்ஞாபயிதும் தச்ச²ப்³த³ஸ்ய ப்ரதீகமாதா³யார்த²மாஹ –

தத்ஸூத்ரபா⁴ஷ்யவாக்யஜாதமிதி ।

யாநி ஸூத்ரவாக்யாநி பா⁴ஷ்யவாக்யாநி ச தேஷாம் ஸமூஹ இத்யர்த²: ।

கர்மகாண்ட³ஸ்ய கார்யபரத்வமங்கீ³க்ருத்ய ந ஜ்ஞாநகாண்ட³ஸ்யேத்யுக்தம் ஸம்ப்ரதி கர்மகாண்ட³ஸ்யாபி ந கார்யபரத்வம் கிந்து ஸித்³த⁴பரத்வநேவேத்யாஹ –

வஸ்துதஸ்த்விதி ।

ப்ரவர்தகஜ்ஞாநகோ³சரத்வேநேதி ।

யாகோ³ மதி³ஷ்டஸாத⁴நமிதி யத்ப்ரவ்ருத்திஜநகமிஷ்டஸாத⁴நத்வஜ்ஞாநம் தத்³விஷயத்வேநேத்யர்த²: । க்ல்ருப்தம் ஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

ஏவகாரவ்யவச்சே²த்³யமாஹ –

ந க்ரியாத இதி ।

க்ரியாரூபயாகா³த³திரிக்தாபூர்வாத்மககார்யம் ந லிஙர்த² இத்யர்த²: ।

தஸ்யேதி ।

அபூர்வஸ்யேத்யர்த²: । ப்ரவர்தகஜ்ஞாநவிஷயத்வேந ஸித்³த⁴ஸ்வரூபேஷ்டஸாத⁴நத்வே லிஙர்த²ஸ்ய ஶக்திஸம்ப⁴வேந ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணரஹிதே கூர்மலோமவத³ப்ரஸித்³தே⁴ ஸாத்⁴யே அபூர்வே தஸ்ய ஶக்திகல்பநாயா அந்யாய்யத்வாதி³ஷ்டஸாத⁴நத்வமேவ லிஙர்த²: நாபூர்வம் ந ப்ரவர்தநா வேதி பா⁴வ: ।

தஸ்யாபீதி ।

கர்மகாண்ட³ஸ்யாபீத்யர்த²: ।

பராபி⁴மதேதி ।

ப்ராபா⁴கராத்³யபி⁴மதேத்யர்த²: ।

ஸித்³த⁴ இதி ।

ஸித்³த⁴ஸ்வரூபேஷ்டஸாத⁴நத்வ இத்யர்த²: ।

கிமுதேதி ।

கிமு வக்தவ்யமித்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநகாண்ட³: ஸித்³த⁴வஸ்துபர: வேத³த்வாத்கர்மகாண்ட³வதி³த்யநேநாநுமாநேந ஸித்³த⁴ம் வேதா³ந்தாநாம் ஸித்³த⁴வஸ்துபரத்வம் மநஸி நிதா⁴யாநுமாநாந்தரேணாபி ஸாத⁴யதீத்யவதாரயதி –

கிஞ்சேதி ।

ப²லவதி³தி ।

ப²லவத்³யத்³பூ⁴தம் ஸித்³த⁴ம் வஸ்து தத்ப்ரதிபாத³கோ ய: ஶப்³த³ஸ்தத்த்வாதி³த்யர்த²: ।

அதத³ர்த²நாமித்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் -

அக்ரியார்த²கஶப்³தா³நாமிதி ।

அபி⁴தே⁴யாபா⁴வ இதி ।

ப்ரதிபாத்³யரூபார்த²ஶூந்யத்வமித்யர்த²: ।

இதி பத³ஸ்ய ப்ரதீகமாதா³யார்த²ம் பரிஷ்கரோதி –

இதி ந்யாயேநேதி ।

’ஆநர்த²க்யமதத³ர்தா²நாமி’த்யேதத்ஸூத்ரப்ரதிபாதி³தார்த²ரீத்யேதி யாவத் ।

ஏதத்பத³ஸ்ய ப்ரதீகமாதா³யார்த²மாஹ –

ஏததி³தி ।

நியமேநேதி ।

ஏதத்ஸூத்ரார்தா²நதிலங்க³நேநேத்யர்த²: ।

அங்கீ³குர்வதாமிதி ।

வ்ருத்திகாராணாமிதி ஶேஷ: ।

பூ⁴தோபதே³ஶாநாமித்யாத்³யம்ஶஸ்யார்த²மாஹ –

ஸோமேநேதி ।

நநு கேநோக்தமிதி ।

த³த்⁴யாதி³ஶப்³தா³நாமர்த²வத்த்வமஸ்த்விதி வத³ந்தம் பூர்வவாதி³நம் ப்ரதி ப்ரதிப³ந்த்³யா பரிஹாரமாஹேதி பா⁴வ: ।

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவ்யதிரேகேணேத்யஸ்யார்த²மாஹ –

கார்யாதிரேகேணேதி ।

கார்யம் விநேத்யர்த²: । கார்யமவபோ³த⁴யித்வாபீதி யாவத் ।

ப்ரதீகமாதா³யார்த²மாஹ –

ப⁴வ்யார்த²த்வேநேதி ।

வக்தீதி ।

போ³த⁴யதீத்யர்த²: । கார்யமவபோ³த⁴யந் த³த்⁴யாதி³ஶப்³த³: கார்யாய த³த்⁴யாதி³ரூபம் ஸித்³த⁴ம் வஸ்து போ³த⁴யதீதி சேதி³தி பூர்வபக்ஷாநுவாத³: ।

கோ ஹேதுரித்யத்ர கிம்ஶப்³த³: ப்ரஶ்நார்த²க:, ததா² ச ஹேதுவிஷயகம் ப்ரஶ்நம் ஹேதூத்³கா⁴டநத்³வாரா விவ்ருணோதி –

கிம் கூடஸ்த²ஸ்யேதி ।

கூடஸ்த²ஸ்யாக்ரியாத்வாத்ஸத்யாதி³ஶப்³த³: கிம் கூடஸ்த²ம் ந வக்தீதி பூர்வேணாந்வய:, அக்ரியாத்வாத³கார்யத்வாதி³த்யர்த²: । கார்யபி⁴ந்நத்வாதி³தி யாவத் । அக்ரியாஶேஷத்வாத³கார்யஶேஷத்வாதி³த்யர்த²: । ப்ரஶ்ந: – ஸித்³தா⁴ந்திப்ரஶ்ந இத்யர்த²: ।

ஏவம் ஸித்³தா⁴ந்திப்ரஶ்நே ஸ்தி²தே ஹ்யக்ரியாத்வாந்ந வக்தீதி பூர்வபக்ஷ்யுத்தரமுத்தா²பயதி –

நந்விதி ।

நந்வித்யாதி³க்³ரந்த²: நஹீத்யாதி³பரிஹாரபா⁴ஷ்யஸ்ய ஶங்காக்³ரந்த²: ப்ரஶ்நஶ்ச பூர்வபக்ஷ்யுத்தரப்ரதிபாத³கக்³ரந்த² இதி பே⁴த³: ।

கூடஸ்தா²த்³வைஷம்யமாஹ –

த³த்⁴யாதே³ரிதி ।

நிரஸ்யதீதி ।

பூர்வபக்ஷிணோக்தமாத்³யம் பக்ஷம் ஸித்³தா⁴ந்தீ நிரஸ்யதீத்யர்த²: । பூர்வபக்ஷ்யுத்தரம் க²ண்ட³யதீதி பா⁴வ: ।

அத இதி ।

கார்யஶேஷத்வேந கார்யத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । யதா² த³த்⁴யாதி³ஶப்³த³: கார்யாத்³பி⁴ந்நம் த³த்⁴யாதி³கம் ஸித்³த⁴ம் வஸ்து வக்தி ததா² ஸித்³த⁴ம் கார்யாத்³பி⁴ந்நம் கூடஸ்த²ம் ஸத்யாதி³ஶப்³தோ³ வக்தீதி பா⁴வ: ।

த்³விதீயம் ஶங்கத இதி ।

கூடஸ்த²ஸ்ய த³த்⁴யாதி³வைஷம்யமுபபாத³யந் த்³விதீயபக்ஷமுத்த²பயதீத்யர்த²: । அக்ரியாஶேஷத்வாந்ந வக்தீதி பூர்வபக்ஷிணா உக்தம் ப்ரஶ்நஸ்யோத்தரம் ப்ரபஞ்சயதீதி பா⁴வ: ।

பூர்வபக்ஷம் பூரயதி –

கூடஸ்த²ஸ்ய த்விதி ।

த³த்⁴யாதே³: கார்யஸ்வரூபத்வாபா⁴வேபி கார்யஶேஷத்வப்ராதா⁴ந்யேந த³த்⁴யாதி³ஶப்³த³ஸித்³த⁴ம் வஸ்து வக்தீதி யுக்தம் ப்³ரஹ்மணஸ்து கார்யஶேஷத்வாபா⁴வாத் தச்சே²ஷத்வப்ராதா⁴ந்யேந ஸத்யாதி³ஶப்³த³: கூடஸ்த²ம் ந வக்தீதி யுக்தம் தஸ்மாத்³வைஷம்யமிதி பா⁴வ: ।

ஏவகாரபத³ம் வ்யுத்க்ரமேண யோஜயதி –

வஸ்துமாத்ரமேவேதி ।

ஶக்திமத்த்வவிஶேஷணவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் மாத்ரபத³ம் தேந வஸ்து பரிஶிஷ்யதே ததா² ச வஸ்த்வேவோபதி³ஷ்டமிதி பா⁴வ: । அத²வா மாத்ரபத³ம் கார்த்ஸ்ந்யார்த²கம் ததா² ச வஸ்துமாத்ரம் வஸ்துத்வாவச்சி²ந்நமித்யர்த²: ।

ஏவகாரவ்யாவர்த்யமாஹ –

ந கார்யாந்வயீதி ।

கார்யஶேஷத்வவிஶிஷ்ட: ஶப்³தா³ர்தோ² ந ப⁴வதீத்யர்த²: । ஶப்³தே³நார்த² ஏவோபதி³ஷ்ட: ந கார்யஶஷத்வவிஶிஷ்டத்வவிஶிஷ்ட இதி பா⁴வ: ।

ஶேஷத்வவைஶிஷ்ட்யஸ்ய ஶக்யதாவச்சே²த³ககோடௌ நிவேஶோ நாஸ்தீத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

அந்விதார்தே²தி ।

பதா³நாம் ஸித்³தா⁴ர்த² ஏவ ஶக்தி: பரந்து ஶாப்³த³போ³தா⁴ர்த²மபேக்ஷிததத்³விஷயஸம்ஸர்க³லாபா⁴ய வஸ்துத: பரஸ்பராந்விதத்வமாத்ரமபேக்ஷிதமிதி யது³க்தம் தந்ந விஸ்மர்தவ்யமிதி பா⁴வ: । க்ரியாநிர்வர்தநஶக்திமத்³வஸ்த்விதிஶப்³தே³ந வஸ்த்வேவோபதி³ஶ்யதே தத்³வஸ்து வஸ்துத: கார்யோத்பாத³நஶக்திமத்³ப⁴வதீதி பா⁴ஷ்யார்த²: । ஏதேந க்ரியாநிர்வர்தநஶக்திமத்பத³ஸ்வாரஸ்யாத் கார்யாந்விதார்த² ஏவ ஶக்திரங்கீ³க்ருதேதி ப்⁴ரமோ நிரஸ்த: । தஸ்ய பத³ஸ்ய வஸ்துஸ்வரூபமாத்ரகத²நபரத்வேந வ்யாக்²யாதத்வாதி³தி பா⁴வநீயம் ।

ப்ரதீகமாதா³ய தச்ச²ப்³தா³ர்த²மாஹ –

தஸ்யேதி ।

ந து ப்³ரஹ்மண இதி ।

ப்³ரஹ்மண: ஸ்வத: ப²லரூபத்வேந ப²லாந்தராபேக்ஷாபா⁴வாத்ப²லமுத்³தி³ஶ்ய கார்யஶேஷத்வம் யத்³யபி நாஸ்தி ததா²பி ஸத்யாதி³ஶப்³தா³ர்த²தாஸ்த்யேவேதி பா⁴வ: ।

த³த்⁴யாதி³த்³ருஷ்டாந்தே விரோத⁴ம் பூர்வபக்ஷீ ஶங்கதே –

நந்விதி ।

பூ⁴தஸ்ய த³த்⁴யாதே³ரித்யர்த²: ।

ஏதாவதேத்யஸ்யார்த²மாஹ –

ப²லார்த²மிதி ।

வஸ்த்வநுபதி³ஷ்டபத³ஸ்யார்த²மாஹ –

ஶப்³தே³தி ।

ஶப்³தா³ர்த²தாயாமிதி ।

ஶக்யதாவச்சே²த³ககோடாவித்யர்த²: ।

பக்ஷம் ஶங்கத இதி ।

த்³விதீயபக்ஷம் ஶங்கத இத்யர்த²: । க்ரியாத்³வாரா ஸப²லபூ⁴தார்த²ப்ரதிபாத³கத்வாத்³த³த்⁴யாதி³ஶப்³தா³நாமாநர்த²க்யம் நாஸ்த்யேவ ஸத்யாதி³ஶப்³தா³நாம் து க்ரியாத்³வாராநங்கீ³காரேண ஸப²லபூ⁴தார்த²ப்ரதிபாத³கத்வாபா⁴வாத்கத²மாநர்த²க்யம் நாஸ்தீதி ஶங்கத இதி பா⁴வ: ।

ஶங்காம் ஸ்பு²டீகர்தும் ’யதி³ நாமோபதி³ஷ்ட’மித்யாதி³பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே –

யத்³யபீதி ।

க்ரியா த்³வாரா ஸப²லத்வாதி³தி ।

கார்யஶேஷத்வத்³வாரா கார்யரூபப²லஸஹிதத்வாதி³த்யர்த²: ।

உபதி³ஷ்டமிதி ।

த³த்⁴யாதி³ஶப்³தே³நேதி ஶேஷ: ।

கிம் தவ தேந ஸ்யாதி³த்யம்ஶஸ்யார்த²மாஹ –

ததா²பீதி ।

புத்ராதி³பதா³நாம் ஸித்³தே⁴ர்தே² வ்யுத்பத்தித³ர்ஶநாத்கார்யாந்விதாபேக்ஷயாந்விதார்தே² ஶக்த்யங்கீ³காரே லாக⁴வாச்ச சதுர்பி⁴ரநந்யஶேஷத்வாத்³யுக்தலிங்கை³: ஶ்ருத்யா ச கார்யஶேஷத்வநிராகரணத்³வாரா வேதா³ந்தாநாமாத்மவஸ்துபரத்வநிஶ்சயாச்ச கர்மகாண்ட³ஸ்யாபி இஷ்டஸாத⁴நத்வரூபே ஸித்³தே⁴ லிஙர்தே² தாத்பர்யஸ்ய ஸாதி⁴தத்வாச்ச வேதா³ந்தாநாம் ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மபரத்வம் ஸாத⁴யித்வா ஸம்ப்ரதி நிஷேத⁴வாக்யபர்யாலோசநயாபி ஸித்³த⁴பரத்வமேவேத்யுத்தரபா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

இதா³நீமிதி ।

நிஷேத⁴வாக்யவதி³தி ।

க்ரியாந்வயாபி⁴தா⁴நவாதி³நாபி நிஷேத⁴வாக்யஸ்ய ஸித்³தா⁴ர்த²பரத்வம் வக்தவ்யம் தத்³வதி³த்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே

ஏவமாத்³யேதி ।

ஏவமாதி³வாக்யேஷு ப்ரதிபாத்³யேத்யர்த²: । ஆதி³ஶப்³தே³ந ’ந ஹந்யாந்ந பிபே³தி³’தி³த்யாதி³வாக்யம் க்³ருஹ்யதே । அத்ர நிவ்ருத்திஶப்³தே³ந ஹநநாபா⁴வரூபா நஞர்தா² நிவ்ருத்திருச்யதே ஸா நிவ்ருத்திர்ந ச க்ரியா - க்ருதிஜந்யகார்யரூபா ந ப⁴வதி அத்யந்தாபா⁴வரூபத்வேந ஸித்³த⁴த்வாத் । நாபி க்ரியாஸாத⁴நம் அபா⁴வரூபாயா: நிவ்ருத்தே: க்ருதிஜந்யகார்யம் ப்ரத்யஹேதுத்வாத் । அபா⁴வப்ரத்யக்ஷே கார்யே விஷயத்வேநாபா⁴வஸ்ய ஹேதுத்வாத்தத்³வாரணாய கார்யே க்ருதிஜந்யத்வவிஶேஷணமிதி மந்தவ்யம் । ஹந்த்யர்தா²நுராகே³ண நஞ் இதி அத்ர த்ருதீயா ஹேத்வர்தே², அநுராக³ஶப்³த³: ஸம்ப³ந்தா⁴ர்த²க:, ததா² ச ஹநநரூபேண ஹந்த்யர்தே²ந ஸஹ நஞ்ஸம்ப³ந்தா⁴தி³த்யர்த²: । ஹந்த்யர்த²ஸம்ப³ந்தி⁴த்வாந்நஞ் இதி ப²லிதார்த²: । க்ரியாஶப்³த³: கார்யவசந: ஹநநரூபா யா க்ரியா தஸ்யா: அபா⁴வரூபா யா நிவ்ருத்திஸ்தயா உபலக்ஷிதம் யதௌ³தா³ஸீந்யம் தத்³வ்யதிரேகேணேதி உபலக்ஷிதபத³மத்⁴யாஹ்ருத்ய பா⁴ஷ்யம் யோஜநீயம் । உபலக்ஷகத்வம் பரிபாலகத்வம் ஸமாநகலீநத்வம் வேதி விஜ்ஞேயம் । உபலக்ஷிதபத³ஸ்ய க்ருத்யமநுபத³ம் வக்ஷ்யதே । ஔதா³ஸீந்யம் நாம புருஷஸ்ய ஸ்வரூபம் தச்ச தூஷ்ணீம்பா⁴வ: அநாதி³ஸித்³த⁴ஹநநப்ராக³பா⁴வோ வேதி ப²லிதார்த²: । யாவத்பர்யந்தம் புருஷே ஹநநாத்யந்தாபா⁴வோஸ்தி தாவத்பர்யந்தம் புருஷநிஷ்ட²தூஷ்ணீம்பா⁴வரூபநிவ்ருத்தி: ஹநநப்ராக³பா⁴வோ வா ததை²வ திஷ்ட²தீத்யேதாவதா நஞர்த²ஹநநாத்யந்தாபா⁴வரூபயா நிவ்ருத்த்யா ஹநநப்ராக³பா⁴வரூபமௌதா³ஸீந்யமுபலக்ஷிதம் ப⁴வதீத்யுச்யதே, தேந ப்ரக்ருத்யர்தா²பா⁴வபு³த்³தி⁴ரௌதா³ஸீந்யகரணமித்யுக்தம், ததா² ச நிவ்ருத்திமாத்ரமேவ நஞர்த²: தேநைவ ப்ரக்ருதகார்யார்த²கத்வவாரணாதௌ³தா³ஸீந்யம் து நஞர்த²ம் ஸாத்⁴யம் । நநு தர்ஹி ஔதா³ஸீந்யப்ரதிபாத³நம் கிமர்த²மிதி சேத் । தஸ்ய ப்ரதிபாத³நஸ்ய ஔதா³ஸீந்யம் நஞர்த²ப²லமிதி ஜ்ஞாபநார்த²த்வாத் , தஸ்மாந்நிவ்ருத்திவ்யதிரேகேண நஞ: க்ரியார்த²கத்வம் கல்பயிதும் ந ஶக்யமிதி பா⁴வ: । கேசித்து ஹநநக்ரியாநிவ்ருத்திரேவ ஔதா³ஸீந்யமிதி வத³ந்தி ।

நஞஶ்சேதி । போ³த⁴யதீதி ।

யத் ஏஷ நஞ்ஸ்வபா⁴வ இத்யந்வய: ।

வ்யாக்²யாநே –

ப்ரக்ருத்யர்தே²நேதி ।

ஹநநேநேத்யர்த²: ।

ஸித்³த⁴ம் து³:கா²பா⁴வம் ப்ரதி ஹநநாபா⁴வஸ்ய ஹேதுத்வாஸம்ப⁴வாதௌ³பசாரிகம் ஹேதுத்வமிதி மத்வாஹ –

தத்பரிபாலக இதி ।

பரிபாலநம் ரக்ஷணம் தஸ்ய ஹேது: பரிபாலக இத்யர்த²: । ஹநநாபா⁴வ: து³:கா²பா⁴வஸ்ய யதா² ஸ்தி²திம் கரோதீத்யேதாவதா ஸாத⁴நத்வவ்யபதே³ஶ இதி பா⁴வ: ।

வாக்யார்த²முக்த்வா ப்ரக்ருத்யர்தா²பா⁴வபு³த்³தி⁴ரௌதா³ஸீந்யஸ்தா²பநகாரணமிதி தாத்பர்யார்த²மாஹ –

ஹநநாபா⁴வோ து³:கே²தி ।

அர்தா²தி³தி ।

வ்யாப்திப³லாதி³த்யர்த²: ।

ஹநநாந்நிவர்தத இதி ।

நிவ்ருத்தி: த்³விவிதா⁴ அபா⁴வரூபா ப்ரயத்நவிஶேஷரூபா சேதி । நஞ்வாச்யா அபா⁴வரூபா நிவ்ருத்திருக்தா, ததா² ச ஹநநாபா⁴வோ து³:கா²பா⁴வஹேதுரிதி ப்ரக்ருத்யர்தா²பா⁴வவிஶேஷ்யகபு³த்³த்⁴யா ஹநநே து³:க²ஸாத⁴நத்வதீ⁴த்³வாரா புருஷநிஷ்ட²ப்ரயத்நவிஶேஷரூபா தூஷ்ணீம்பா⁴வாக்²யா நிவ்ருத்திருத்பத்³யதே தயா அநாதி³ஸித்³த⁴ஹநநப்ராக³பா⁴வரூபமௌதா³ஸீந்யம் ததை²வ ஸ்தா²ப்யதே, தஸ்மாத்ப்ரக்ருத்யர்தா²பா⁴வபு³த்³தி⁴: பரம்பரயா ஔதா³ஸீந்யே காரணமிதி பா⁴வ: ।

நநு நஞர்தே²ந ஹநநாபா⁴வேநைவ நியோக³: ஸாத்⁴யதே ததஶ்ச நியோக³பர்யவஸிதம் வாக்யமிதி தத்ராஹ –

நாத்ர நியோக³ இதி ।

நியோகோ³(அ)பூர்வமித்யர்த²: । நியோகோ³ ஹி க்ரியாதத்ஸாத⁴நவிஷயக: ப்ரக்ருதே து நாஸ்தி க்ரியா ஸாத⁴நம் ச யேந நியோக³ஸ்யாவகாஶ இதி பா⁴வ: ।

நநு யாகா³நுஷ்டா²நாதி³வ நஞர்தா²நுஷ்டா²நாந்நியோகோ³ஸ்து ததா² ச அநுஷ்டி²தநஞர்த² ஏவ க்ரியேத்யத ஆஹ –

ந சேதி ।

பா⁴வார்தா²ஹேதுத்வாதி³தி ।

கார்யாஹேதுத்வாதி³த்யர்த²: ।

பா⁴வார்தா²ஸத்த்வாச்சேதி ।

அபா⁴வஸ்ய கார்யாஸத்ஸ்வரூபத்வாச்சேத்யர்த²: । அபா⁴வோ நாம கார்யஸ்யாஸத்ஸ்வரூப ஏவ விரோதி⁴ஸ்வரூப ஏவேதி யாவத் । ததா² ச அபா⁴வ: கார்யம் ப்ரதி ஹேதுர்ந பா⁴வதீதி பா⁴வ: ।

ந சேத்யாதி³பா⁴ஷ்யஸ்த²பதா³நி வ்யாசஷ்டே –

ஸ்வபா⁴வத இதி । ஹந்த்யர்தே²நேதி - த்ருதீயா ஸஹார்தே² ।

ஸங்கல்பக்ரியேதி ।

அப்ராப்தா மாநஸீ ஸங்கல்பக்ரியேத்யர்த²: । ந சாபா⁴வோ நாம பா⁴வாந்தரவ்யதிரேகேண கஶ்சித³ஸ்தி யேந தத்பர்யவஸிதம் வாக்யம் ஸ்யாத்தஸ்மாத்³பா⁴வாந்தரவிதி⁴பரம் நிஷேத⁴வாக்யமிதி ஶங்ககஸ்யாபி⁴ப்ராய: ।

நிஷேத⁴தீதி ।

ந சாபா⁴வஸ்தத்³பு³த்³தி⁴கோ³சரத்வாந்நிவர்தயிதும் ஶக்ய: । ந ச பா⁴வாந்தரமேவாபா⁴வ: தஸ்யாபா⁴வஸ்ய ஸப்ரதியோகி³த்வாத்தஸ்மாத்ஸித்³த⁴: ப்ருத²கே³வாபா⁴வ: ஸ ஏவ நஞ்முக்²யார்த² இத்யபி⁴ப்ரேத்ய வாக்யஸ்ய கார்யார்த²கத்வம் நிஷேத⁴தீத்யர்த²: ।

உபலக்ஷிதபத³மத்⁴யாஹ்ருத்ய பா⁴ஷ்யம் யோஜயதி –

ஔதா³ஸீந்யமிதி ।

புருஷஸ்ய ஸ்வரூபமிதி ।

புருஷநிஷ்டோ² த⁴ர்ம இத்யர்த²: । தூஷ்ணீம்பா⁴வ: ஹநநப்ராக³பா⁴வோ வா த⁴ர்ம இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । நிவ்ருத்த்யுபலக்ஷிதம் தச்ச ஔதா³ஸீந்யம் நிவ்ருத்த்யௌதா³ஸீந்யமித்யந்வய: ।

கிம் த்³வயோர்நஞர்த²தா நேத்யாஹ –

ஹநநாபா⁴வ இதி ।

ஹநநாபா⁴வ ஏவ நஞர்த²: ஔதா³ஸீந்யம் து நஞர்த²ஸாத்⁴யமிதி பே⁴த³: ।

க்ரியேதி ।

ஸங்கல்பாத்மிகா க்ரியேத்யர்த²: ।

விப்லவேதி ।

நாஶேத்யர்த²: । விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴விபா⁴க³வ்யவஹாரோ ந ஸ்யாதி³தி ப²லிதார்த²: ।

தத³பா⁴வவதி³தி ।

ப்ரக்ருதே தச்ச²ப்³த³த்ரயேண ஹநநமுச்யதே, அத⁴ர்ம இதி ச்சே²த³: ।

நநு அநேகார்த²த்வஸ்யாந்யாய்யத்வே கோ³பத³ஸ்ய ஸ்வர்க³வாக்³வஜ்ராதி³ஷு ஶக்திர்ந ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

க³வாதி³ஶப்³தா³நாம் த்விதி ।

க³வாதி³ஶப்³தா³நாம் நாநார்தே² ஶக்திரங்கீ³கார்யேத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

ஸ்வர்கே³தி ।

இஷுஶப்³தோ³ பா³ணவாசக:, கோ³பத³ஸ்ய ஶக்யார்த²: பஶு: தத்ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்வர்க³தி³ஷு நாஸ்தீதி கோ³பத³ஸ்ய லக்ஷணயா ஸ்வர்கா³த்³யர்த²கத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யக³த்யா நாநார்த²கத்வமேவ நிஶ்சீயத இதி பா⁴வ: ।

தர்ஹி ப்ரக்ருதே(அ)பி தீ³யதாம் ஸைவ நிஶ்சயாத்மிகா த்³ருஷ்டிரித்யாஶங்காம் வைஷம்யேண பரிஹரதி –

அந்யேதி ।

நஞ: ஶக்யார்த²: அபா⁴வ: தத்ஸம்ப³ந்தோ⁴ந்யவிருத்³த⁴யோரஸ்தீதி நஞோ லக்ஷணயாந்யவிருத்³தா⁴ர்த²கத்வம் கல்பயிதுமுசிதம் தஸ்மாத்தயோ: ந ஶக்திரிதி பா⁴வ: ।

லக்ஷ்யத்வமுதா³ஹ்ருத்ய த³ர்ஶயதி –

ப்³ராஹ்மணாதி³தி ।

நநு லிஙாதி³விஶிஷ்டதா⁴துராக்²யாதபத³ஸ்யார்த²:, ததா² ச ஆக்²யாதயோகா³தி³த்யத்ர கத²ம் தஸ்ய ஆக்²யாதபத³ஸ்ய தா⁴துமாத்ரே ப்ரயோக³ இதி சேந்ந । ஆக்²யாதஜாநி ரூபாணீத்யாதி³வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரே ஆக்²யாதைகதே³ஶே தா⁴துமாத்ரேப்யாக்²யாதஶப்³த³ப்ரயோக³ஸ்ய த³ர்ஶநாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ப்ரக்ருத இதி ।

ந ஹந்தவ்ய இத்யாதி³வதி³த்யர்த²: । சஸ்த்வர்த²க: । அத²வா லக்ஷணாயா அந்யாய்யத்வாதி³தி ஹேத்வந்தரஸமுச்சயார்த²ஶ்சஶப்³த³: । ஆக்²யாதயோகா³தா³க்²யாதைகதே³ஶதா⁴துயோகா³தி³த்யர்த²: । யத்³வேதி – த்³விதீயவ்யாக்²யாநே நஞ் ந தா⁴துயோக³: கிந்து ஆக்²யாதைகதே³ஶப்ரத்யயயோக³ இதி பா⁴வ: ।

ப்ரஸஜ்யேதி ।

ப்ரஸக்தேத்யர்த²: । ஹநநமிஷ்டஸாத⁴நமேவேதி ப்⁴ராந்த்யா ப்ரஸக்தஹநநநிஷேதா⁴ர்த²க: நஞ்ஶப்³த³ இத்யர்த²: ।

ஏவகாரவ்யாவர்த்யமாஹ –

ந பர்யுதா³ஸலக்ஷக இதி ।

ந விருத்³த⁴ஸங்கல்பக்ரியாலக்ஷக இத்யர்த²: । நஞ்ஶப்³தோ³ லக்ஷணயா விருத்³த⁴ஸங்கல்பக்ரியார்த²கோ ந ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

ப்ரக்ருத்யர்த²ஸ்ய ஹநநஸ்யைவ நஞ்ஶப்³தா³ந்வயமங்கீ³க்ருத்ய தத³பா⁴வோர்தா²ந்தரம் வா ந விதே⁴யமித்யுக்தமிதா³நீம் ஸ்வயமேவாஸ்வரஸம் ஸூசயந்ப்ரத்யயார்த² ஏவ நஞ் ஸம்ப³த்⁴யத இதி வ்யாக்²யாநாந்தரமாஹ –

யத்³வேதி ।

நநு ப⁴வது ப்ரக்ருதேருபஸர்ஜநத்வம் ததா²பி ப்ரக்ருத்யா ஸஹ நஞ்ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ –

ப்ரதா⁴நேதி ।

ப்ரத்யயார்த²: ப்ரதா⁴நம் தேநைவ ஸம்ப³ந்தோ⁴ வக்தவ்ய இதி பா⁴வ: ।

ததே³ததா³ஹ –

கிம் த்விதி ।

இஷ்டஸ்ய விஶேஷணமாஹ –

இஷ்டம் சேதி ।

ஸ்வாபேக்ஷயேதி ।

இஷ்டாபேக்ஷயேத்யர்த²: । ப³லவத் யத³நிஷ்டம் தத³நநுப³ந்தி⁴ தத³ஸம்ப³ந்தீ⁴த்யர்த²: ।

ப³லவத³நிஷ்டாஸாத⁴நத்வே ஸதீஷ்டஸாத⁴நத்வம் தவ்யப்ரத்யயார்த² இதி ஸ்பு²டீகர்தும் இஷ்டவிஶேஷணேந பர்யவஸிதமிஷ்டஸாத⁴நத்வஸ்ய விஶேஷணம் கத²யந்நந்வயமாஹ –

அத்ரேதி ।

விஶிஷ்டேதி ।

விஶிஷ்டம் ச தத் இஷ்டஸாத⁴நத்வம் சேதி கர்மதா⁴ரய:, ததா² ச ஹநநம் ப³லவத³நிஷ்டாஸாத⁴நம் ஸத் இஷ்டஸாத⁴நமிதி ஹநநே ப³லவத³நிஷ்டாஸாத⁴நத்வவிஶிஷ்டேஷ்டஸாத⁴நத்வம் ப்⁴ராந்திப்ராப்தமநூத்³யேத்யர்த²: ।

ப³லவத³நிஷ்டஸாத⁴நம் ஹநநமிதி பு³த்³தி⁴ர்ப⁴வதீதி யத்தத்கத²மித்யத ஆஹ –

ஹநநே தாவதி³தி ।

அத்ர ஹநநே விஶிஷ்டேஷ்டஸாத⁴நத்வமநூத்³ய நேத்யபா⁴வபோ³த⁴நேந ப்ராப்தோ விஶிஷ்டாபா⁴வோ விஶேஷணாபா⁴வாயத்த இத்யாஹ –

விஶிஷ்டாபா⁴வேதி ।

விஶேஷணவிஶிஷ்டஸ்யாபா⁴வ: தத்³பு³த்³தே⁴ர்விஷேணாபா⁴வே பர்யவஸாநாதி³த்யர்த²: । ஹநநே ப³லவத³நிஷ்டஸாத⁴நத்வஸ்ய ஸத்த்வாத் தாத்காலிகேஷ்டஸாத⁴நத்வரூபவிஶேஷ்யஸ்ய ஸத்த்வாச்ச ப³லவத³நிஷ்டாஸாத⁴நத்வரூபாவிஶேஷணாபா⁴வாதே³வ ப³லவத³நிஷ்டாஸாத⁴நத்வவிஶிஷ்டேஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வோ வக்தவ்ய இதி விஶிஷ்டாபா⁴வோ நஞர்த² இத்யநேந விஶேஷணாபா⁴வ ஏவ பர்யவஸாநாந்நஞர்த² இத்யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

கிம் தத்³விஶேஷணமிதி ஜிஜ்ஞாஸாயாமாஹ –

விஶேஷணம் சேதி ।

ப³லவத³நிஷ்டஸாத⁴நத்வம் நஞர்த² இதி ப³லவத³நிஷ்டஸாத⁴நத்வஶரீரப்ரவிஷ்டாபா⁴வாம்ஶோ நஞர்த² இத்யுக்தமிதி பா⁴வ: । ப³லவத³நிஷ்டாஸாத⁴நத்வம் நாம ப³லவத³நிஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வ:, தஸ்ய தவ்யப்ரத்யயார்தை²கதே³ஶஸ்ய விஶேஷணஸ்ய யோ(அ)பா⁴வ: நஞர்த²ரூப: ஸந் ப³லவத³நிஷ்டஸாத⁴நத்வரூப ஏவ அபா⁴வாபா⁴வஸ்ய பா⁴வரூபத்வாத் , ததா² ச சரமாபா⁴வாம்ஶமாதா³ய ப³லவத³நிஷ்டஸாத⁴நத்வம் நஞர்த² இதி பா⁴வ: ।

பரிபாலிகேதி ।

ரக்ஷணஹேதுரித்யர்த²: ।

ப்ரக்ருத்யர்தா²பா⁴வபு³த்³தி⁴வதி³தி ।

யதா² ஹநநாபா⁴வபு³த்³தி⁴ரௌதா³ஸீந்யே காரணம் ததா² விஶேஷணவிஶிஷ்டவிஶேஷ்யம் தவ்யப்ரத்யயார்த²ஸ்தத³பா⁴வோ நஞர்த²: தத்³பு³த்³தி⁴ரௌதா³ஸீந்யே காரணமித்யர்த²: । ப்ரத²மவ்யாக்²யாநே ஹநநாபா⁴வோ து³:கா²பா⁴வஹேதுரிதி ப்ரக்ருத்யர்தா²பா⁴வவிஶேஷ்யகது³:கா²பா⁴வஹேதுத்வப்ரகாரகபு³த்³த்⁴யா ஹநநம் து³:க²ஸாத⁴நமிதி அர்தா²த் ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே தேந ஜ்ஞாநேந ஹநநஸ்ய இஷ்டஸாத⁴நத்வப்⁴ராந்திநிவ்ருத்தித்³வாரா ஹநநாத்புருஷோ நிவர்ததே இதி ப்ரயத்நரூபா நிவ்ருத்திருத்பத்³யதே தயா ஸித்³த⁴மௌதா³ஸீந்யம் ஹநநப்ராக³பா⁴வரூபம் ததை²வ திஷ்ட²தீதி ப்ரக்ருத்யர்தா²பா⁴வபு³த்³தி⁴ரௌதா³ஸீந்யே காரணமிதி வ்யபதி³ஶ்யதே । த்³விதீயவ்யாக்²யாநே து ஹநநம் ப³லவத³நிஷ்டஸாத⁴நமிதி ஹநநவிஶேஷ்யகப்ரத்யயார்தை²கதே³ஶஸ்ய பா⁴வப்ரகாரகபு³த்³த்⁴யா ஹநநே விஶிஷ்டேஷ்டஸாத⁴நத்வப்⁴ராந்திநாஶத்³வாரா ஹநநாத்புருஷோ நிவர்ததே இதி ப்ரயத்நரூபா நிவ்ருத்திருத்பத்³யதே தயா ஹநநப்ராக³பா⁴வரூபமௌதா³ஸீந்யம் ஸித்³த⁴ம் ததை²வ திஷ்ட²தி தஸ்மாத்ப்ரத்யயார்தா²பா⁴வப³த்³தி⁴ரௌதா³ஸீந்யே காரணமிதி வ்யபதி³ஶ்யத இதி நிஷ்க்ருஷ்டார்த²: । ப்ரத²மவ்யாக்²யாநே(அ)நிஷ்டஸாத⁴நத்வமார்தி²கதயா போ³த்⁴யதே த்³விதீயே து ப்ரத்யயநஞ்ஶப்³தா³ப்⁴யாம் போ³த்⁴யதே இதி பே⁴த³: । ப்ரத²மே இஷ்டஸாத⁴நத்வமாத்ரம் தவ்யப்ரத்யயார்த²: தேநைவ உக்தரீத்யா ஔதா³ஸீந்யநிர்வாஹாத் , த்³விதீயே ப³லவத³நிஷ்டாஸாத⁴நத்வவிஶிஷ்டஸாத⁴நத்வம் தவ்யப்ரத்யயார்த² இதி பே⁴த³: ।

ஔதா³ஸீந்யாத்ப்ரச்யுதிரூபேதி ।

ஔதா³ஸீந்யநாஶரூபேத்யர்த²: । யதா³ புருஷஸ்ய ஹநநே ப்ரவ்ருத்திஸ்ததா³ ஹநநப்ராக³பா⁴வநாஶோ ப⁴வதீதி ப்ராக³பா⁴வநாஶரூபா ப்ரவ்ருத்திரிதி பா⁴வ: ।

நநு நஞர்தா²பா⁴வபு³த்³தி⁴நாஶோக்த்யா ஶங்காயா: க: பரிஹார இத்யத ஆஹ –

இத்யக்ஷரார்த² இதி ।

தாத்பர்யார்தே²ந ஶங்காம் பரிஹரதி –

ராக³நாஶ இதி ।

அக்ஷரார்தே²ந ஶங்காம் பரிஹர்தும் வ்யாக்²யாநாந்தரமாஹ –

யத்³வேதி ।

ஸா க்ரியேதி ।

ஹநநே ப்ரவ்ருத்திரூபா க்ரியேத்யர்த²: । அநிஷ்டஸாத⁴நத்வஜ்ஞாநேந ராக³நாஶாத் ஸ்வயமேவ க்ரியா ஶாம்யதீதி பா⁴வ: ।

பரபக்ஷே த்விதி ।

நிஷேத⁴வாக்யஸ்ய கார்யபரத்வபக்ஷ இத்யர்த²: ।

’தஸ்மாத்ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்த்யௌதா³ஸீந்யமேவே’த்யாத்³யுபஸம்ஹாரபா⁴ஷ்யார்த²ம் ஸங்க்³ருஹ்ணாதி –

தஸ்மாத்தத³பா⁴வ ஏவ நஞர்த² இதி ।

தஸ்மாந்நஞர்த²கார்யார்த²கத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: । தத³பா⁴வ: தயோரபா⁴வ இதி விக்³ரஹ:, தயோ: ப்ரக்ருத்யர்த²ப்ரத்யயார்த²யோரபா⁴வ ஏவ இத்யநேந ப்ரஸக்தக்ரியேத்யாதி³பா⁴ஷ்யார்த² இதி, நஞர்த² இத்யநேந ப்ரதிஷேதா⁴ர்த² இதி பா⁴ஷ்யார்த²ஶ்ச ஸங்க்³ருஹீத இதி பா⁴வ: । ஏவகாரோ தத³ந்யதத்³விருத்³த⁴வ்யவச்சே²தா³ர்த²க: ।

நநு ஹநநாபா⁴வம் இஷ்டஸாத⁴நமிதி ஜ்ஞாநஸ்ய ஜாயமாநத்வேந விதே⁴யத்வாத் கத²ம் நிஷேத⁴வாக்யஸ்ய கார்யார்த²கத்வம் நாஸ்தீத்யத ஆஹ –

பா⁴வார்தா²பா⁴வேநேதி ।

விதே⁴யார்த²பா⁴வேநேத்யர்த²: । மாநஸம் து ஜ்ஞாநம் ப்ரமாணப்ரமேயஜந்யம் ந க்ருதிஜந்யகார்யம் தஸ்மாந்ந கார்யபரத்வம் வாக்யஸ்யேதி பா⁴வ: ।

ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்த்யௌதா³ஸீந்யம் யஸ்மாத்³விஶிஷ்டாபா⁴வாயத்தம் தஸ்மாத்³விஶிஷ்டாபா⁴வமேவ ’ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய’ இத்யாதி³ஷு ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²ம் மந்யாமஹ இத்யபேக்ஷிதபதா³ந்யத்⁴யாஹ்ருத்ய உபஸம்ஹாரபா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யேயமித்யாஹ –

யத்³வேதி ।

யத்³வா நஞ்ப்ரக்ருத்யேத்யுக்தபக்ஷ இத்யர்த²: ।

யஸ்மாதி³தி ।

நஞ்கார்யார்த²கத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

ஔதா³ஸீந்யம் விஶிஷ்டாபா⁴வஸாத்⁴யமேவ ந கார்யஸாத்⁴யம் கார்யஸ்யாபா⁴வாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யோக்தம் -

விஶஷ்டாபா⁴வாயத்தமிதி ।

யத்³வேதி – த்³விதீயவ்யாக்²யாநே ப³லவத³நிஷ்டாஸாத⁴நத்வவிஶிஷ்டேஷ்டஸாத⁴நத்வம் தவ்யப்ரத்யயார்த² இத்யுக்தம் ததா² ச விஶிஷ்டஸ்ய ப்ரத்யயார்த²ஸ்ய ய: அபா⁴வ: தேநாயத்தம் ஸம்பாதி³தமித்யர்த²: । நிவ்ருத்த்யுபலக்ஷிதமௌதா³ஸீந்யம் யஸ்மாந்நஞ்கார்யார்த²கத்வாபா⁴வாத்³விஶிஷ்டாபா⁴வாயத்தமேவ ந கார்யாயத்தம் தஸ்மாந்நஞ்கார்யார்த²கத்வாபா⁴வேந ஔதா³ஸீந்யஸ்ய விஶிஷ்டாபா⁴வாயத்தத்வாத்³விஶிஷ்டாபா⁴வ ஏவ நஞர்த² இதி பத³ஜாதமத்⁴யாஹ்ருத்ய உபஸம்ஹாரவாக்யம் யத்³வேதி பக்ஷே வ்யாக்²யேயமிதி ப²லிதார்த²: । ஔதா³ஸீந்யம் ஹி நஞர்தா²யத்தம் தஸ்ய விஶிஷ்டாபா⁴வாயத்தம் சேத்³விஶிஷ்டாபா⁴வ ஏவ நஞர்த² இதி பர்யவஸிதமிதி பா⁴வ: । ஏதேந ப்ரத²மபக்ஷோக்தப்ரக்ருத்யர்தா²பா⁴வ ஏவோபஸம்ஹ்ருத: ந ப்ரத்யயார்தா²பா⁴வ: த்³விதீயபக்ஷோக்த: வாக்யஸ்ய தத்³போ³த⁴கத்வாபா⁴வாதி³தி நிரஸ்தம் । அத்⁴யாஹாரேண வாக்யஸ்ய ப்ரத்யயார்தா²பா⁴வபோ³த⁴கத்வேநாபி வ்யாக்²யாதத்வாதி³தி ஸுதீ⁴பி⁴ர்விபா⁴வநீயம் ।

நநு ப்ரத²மவ்யாக்²யாநே ஹநநாபா⁴வ: த்³விதீயே விஶிஷ்டாபா⁴வோ நஞர்த²ஶ்சேத்தத்ஸாத்⁴யமௌதா³ஸீந்யம் ப⁴வத்யேவ கிமுபலக்ஷிதத்வவிஶேஷணேநேத்யத ஆஹ –

ஸ்வத:ஸித்³த⁴ஸ்யேதி ।

அத்ராபா⁴வாரூபா நிவ்ருத்தி: நஞர்த²: ப்ரக்ருத்யர்தா²பா⁴வபு³த்³தௌ⁴ ப்ரக்ருத்யர்தா²பா⁴வஸ்ய நஞர்த²ஸ்ய ஹேதுத்வம் வித்³யதே ப்ரமாயா: வஸ்துதந்த்ரத்வாத்தத்³பு³த்³தி⁴த்³வாரா ப்ரயத்நரூபநிவ்ருத்திம் ப்ரதி ஹேதுத்வம் நஞர்த²ஸ்ய நிவ்ருத்தித்³வாரா ஹேதுத்வமௌதா³ஸீந்யம் ப்ரதி தஸ்மாந்நஞர்த²ஸாத்⁴யத்வமௌதா³ஸீந்யஸ்யேதி பா⁴வ: । ஏவம் ப்ரத்யயார்தா²பா⁴வபு³த்³தௌ⁴ விஜ்ஞேயம் । நந்வநாதி³ஸித்³த⁴ஸ்ய ப்ராக³பா⁴வரூபஸ்யௌதா³ஸீந்யம் கத²ம் தத்ஸாத்⁴யத்வமிதி சேத் । ஸாத்⁴யோபராகே³ணேதி ப்³ரூம: । ததா²ஹி யதா³ ஹி புருஷே ப்ரயத்நவிஶேஷரூபா நிவ்ருத்திஸ்ததா³ ஹநநப்ராக³பா⁴வ இத்யந்வயவ்யாப்திப³லாத்ஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸித்³த⁴ஸ்ய நிவ்ருத்திரூபஸாத்⁴யஸம்ப³ந்தி⁴த்வமித்யேதாவதா ஸாத்⁴யத்வமௌபசாரிகமித்யநவத்³யம் ।

நநு ’நேக்ஷேதோத்³யந்தமாதி³த்யமி’த்யாதௌ³ ஈக்ஷணவிரோதி⁴நீ மாநஸீஸங்கல்பக்ரியா நேக்ஷேதேதி விதீ⁴யதே யதா² ததா² ’ந ஹந்யாதி³தி’ ஹநநவிரோதி⁴நீ மாநஸீ ஸங்கல்பக்ரியா ஏவ விதீ⁴யதாமித்யத ஆஹ –

தஸ்ய ப³டோரிதி ।

ப்ராஜாபத்யஸம்ஜ்ஞகம் வ்ரதமித்யர்த²: । தஸ்ய ப³டோர்வ்ரதமிதி கு³ருஶுஶ்ரூஷயாத்³யநுஷ்டே²யக்ரியாரூபகார்யோபக்ரமாத்து விரோதி⁴ஸங்கல்பக்ரியாயாம் நஞ்ஶப்³த³ஸ்ய லக்ஷணா அங்கீ³க்ருதா தத்³வத³த்ர கிம் நாபவாத³கம் கிஞ்சித³ஸ்தி யேந விரோதி⁴க்ரியாயாம் லக்ஷணாமங்கீ³க்ருத்ய ஸா விதே⁴யதேதி பா⁴வ: ।

நாமதா⁴த்வர்தே²தி ।

’அகௌ³ரஸுரா’ இத்யாதௌ³ நாமார்த²யுக்தத்வம் ’நேக்ஷேதே’த்யத்ர தா⁴ர்த²த்வயுக்தத்வமிதி விவேக: ।

’ப்ரஜாபதிவ்ரதாதி³ப்⁴யோ(அ)ந்யத்ர ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய’ இத்யாதி³ஷு ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²ம் மந்யாமஹ இதி பா⁴ஷ்யயோஜநாமபி⁴ப்ரேத்ய வ்யாசஷ்டே –

ஏதேப்⁴ய இதி ।

அந்யத்ர அந்யேஷு ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய இத்யாதி³ஷ்வித்யர்த²: । நநு ’ ந ஹந்யாதி³’த்யாதௌ³ தா⁴த்வர்த²யோகே³ ஸதி நஞ: கத²மபா⁴வார்த²கத்வம் ’நாமதா⁴த்வர்த²யோகே³ து நைவ நஞ்ப்ரதிஷேத⁴க’ இதி வசநவிரோதா⁴த் । அத்ரோச்யதே । வசநஸ்யாயமபி⁴ப்ராய: – யத்ராபவாத³கமஸ்தி தத்ர நாமத⁴த்வர்த²யோகே³பி ஸ நைவாபா⁴வர்த²கோ நஞ் ப⁴வதீதி, அத ஏவ ’நேக்ஷேதோத்³யந்தமாதி³த்யமி’த்யத்ர கார்யோபக்ரமஸ்யாபவாத³கஸ்ய ஸத்த்வாந்நஞோ நாபா⁴வார்த²கத்வம் கிந்து ஈக்ஷணவிரோதி⁴ஸங்கல்பக்ரியாகத்வம் ’ந ஹந்யாதி³’த்யாதௌ³ து கஸ்யசித³ப்யபவாத³கஸ்யாபா⁴வாந்நஞ: அபா⁴வார்த²கத்வமேவ யுக்தமிதி ஶ்ரீவிவரணாசார்யைர்ப³ஹுதா⁴ ப்ரபஞ்சிதம் , தஸ்மாத்³வசநவிரோதா⁴பா⁴வா’ந்ந ஹந்யாதி³’த்யாதௌ³ தா⁴த்வர்தா²த்³யந்விதோபி நஞ் ப்ரதிஷேதா⁴ர்த²க ஏவேதி பா⁴வ: ।

தஸ்மாதி³த்யஸ்யார்த²மாஹ –

வேதா³ந்தாநாம் ஸ்வார்தே² ப²லவத்த்வாதி³தி ।

புருஷார்தா²நுபயோகா³தி³த்யஸ்யார்த²மாஹ –

வ்யர்தே²தி ।

உபாக்²யாநபத³ஸ்யார்த²மாஹ –

கதே²தி ।

வ்யர்த²கதா²ப்ரதிபாத³கார்த²வாத³விஷயமாநர்த²க்யஸூத்ரமித்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே ஸிம்ஹாவலோகநந்யாயேந வ்ருத்திகாரமதோக்தமநுவத³தி –

யத³ப்யுக்தமிதி ।

ராஜாஸௌ க³ச்ச²தீதி வாக்யமாதி³ஶப்³த³க்³ராஹ்யம் । யதா² லோகவார்தாம் நிமித்தீக்ருத்ய ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ரஜாஸௌ க³ச்ச²தீதி ஸித்³த⁴ராஜக³மநப்ரதிபாத³கவாக்யஸ்ய ப்ரயோஜநாபா⁴வ: தத்³வத்³வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரஸ்யேதி பா⁴வ: ।

த்³ருஷ்டத்வாதி³தி ।

ததா² ச த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யமிதி பா⁴வ: ।

ந ஹி ஶரீராத்³யாத்மேதி ।

ப⁴யாதி³மத்த்வம் ந ஹி ப⁴வதீத்யந்வய: ।

மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தமிதி ।

தே³ஹாபி⁴மாநநிமித்தமித்யர்த²: । ந ஹி த⁴நிந இதி । து³:க²ம் ந ஹி ப⁴வதீத்யந்வய: । ஸுக²ம் ந ஹி ப⁴வதீத்யந்வய: ।

வ்யாக்²யாநே –

ஸாக்ஷாத்காராதி³தி ।

தே³ஹே வித்³யமாநேபி ஸாக்ஷாத்காரேண தே³ஹாபி⁴மாநாபா⁴வாத் ஜீவதோபி முக்திர்து³ரபந்ஹவேதி ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹேத்யர்த²: ।

ஜீவந்முக்தாவிதி ।

தே³ஹாபி⁴மாநராஹித்யமபி⁴வ்யக்தாஸங்கா³த்மஸ்வரூபம் ஜீவந்முக்தி: தஸ்யாமித்யர்த²: ।

ஜீவதோ(அ)ஶரீரத்வமிதி ।

அஶரீரத்வம் ஶ்ருத்யா ப்ரதிபாத்³யதே ததே³வ ஜீவந்முக்திஶ்சேத் ஜீவத: புருஷஸ்ய ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ராஹித்யரூபாஶரீரத்வஸ்ய விருத்³த⁴த்வாந்ந ஜீவந்முக்திரிதி ஶங்கார்த²: ।

ந ச ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ராஹித்யமஶரீரத்வம் கிந்து தத்த்வஜ்ஞாநேந ஆத்மநோ தே³ஹஸம்ப³ந்த⁴ப்⁴ராந்திநாஶாத் ஶரீராத்³யபி⁴மாநராஹித்யம் ப⁴வதி ததே³வாஶரீரத்வம் ததே³வ ச ஜீவந்முக்திஸ்ததா² ச ந ஜீவதோ ஜீவந்முக்திவிரோத⁴ இதி ப்ரதிபாத³கம் பா⁴ஷ்யமவதாரயதி –

அஸங்கா³த்மஸ்வரூபம் த்விதி ।

துஶப்³த³: பக்ஷாந்தரத்³யோதக: । நித்யஸ்யாஸங்கா³த்மஸ்வரூபஸ்ய தத்த்வஜ்ஞாநேநாபி⁴வ்யக்தி: அபி⁴வ்யங்க்³யாஸங்கா³த்மஸ்வரூபம் வா ஜீவந்முக்திரித்யர்த²: ।

அவோசாமேதி ।

அநுஷ்டே²யகர்மப²லவிலக்ஷணம் மோக்ஷாக்²யமஶரீரம் நித்யமிதி ஸித்³த⁴மித்யத்ராவோசாமேதி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

தந்நாஶார்த²மிதி ।

அநாதி³ஸித்³த⁴த்வேந ஸத்யோ ய: ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தந்நாஶார்த²முபாஸநாரூபகார்யாபேக்ஷேதி வேதா³ந்தாநாம் கார்யபரத்வமிதி பா⁴வ: । ’ஆத்மந: ஶரீரே’த்யாதி³ ’ப்ரத்யக்ஷ’ இத்யத: ப்ராக்தநோ க்³ரந்த²: ஸ்பஷ்டார்த²: । ப்ரத்யக்ஷ: ப்ரத்யக்ஷவிஷய இத்யர்த²: । ப்ரத்யக்ஷேணாத்மந: பூர்வகர்மக்ருதத்வவிஶிஷ்டதே³ஹஸம்ப³ம்தோ⁴ ந ஹி த்³ருஶ்யதே இதி பா⁴வ: । ’நாப்யஸ்தி கஶ்சி’தி³த்யாதி³ ’யேந தஸ்ய கௌ³ணமுக்²யதே’த்யந்த: ப்ராக்தநோ க்³ரந்த²ஸ்த்வதிரோஹிதார்த²: । யேந புருஷேணேத்யர்த²: । தஸ்ய வஸ்துபே⁴த³ஜ்ஞாநவத: புருஷஸ்யேத்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே – யே து தே³ஹாதா³வாத்மாபி⁴மாநோ ந மித்²யா கிந்து ஆத்மீயத்வகு³ணயோகா³த்³கௌ³ண: மாணவகாதௌ³ ஸிம்ஹாத்³யபி⁴மாந இதீவேதி வத³ந்தி தந்மதம் தூ³ஷயிதும் உபந்யஸ்யதி –

தத்ராஹுரிதி ।

ஆத்மீயத்வகு³ணம் ஜ்ஞாபயதி –

ஆத்மீயேதி ।

ஆத்மீயத்வம் ஆத்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் தச்சாத்மஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ ஸ ச த்³விநிஷ்ட²த்வாத்³கு³ண இதி பா⁴வ: । அத்ர தே³ஹோ(அ)ஹமிதி பா⁴ஸமாநத்வம் வா கு³ண இதி விஜ்ஞேயம் ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –

யஸ்ய ஹி ப்ரஸித்³த⁴ இதி ।

யஸ்ய சைத்ரஸ்ய மைத்ரஸிம்ஹயோர்பே⁴த³: ப்ரஸித்³த⁴ இத்யர்த²: ।

ததஶ்சாந்ய இதி ।

முக்²யாத் ஸிம்ஹாத³ந்யோ மைத்ர இத்யர்த²: ।

தஸ்யேதி ।

சைத்ரஸ்யேத்யர்த²: ।

தஸ்மிந் புருஷே இதி ।

ஸிம்ஹாத³ந்யஸ்மிந்மைத்ரநாமகே புருஷ இத்யர்த²: । ஸிம்ஹாத³ந்யோ மைத்ரோ மைத்ராத³ந்ய: ஸிம்ஹ இதி பரஸ்பரபே⁴த³ஜ்ஞாநவதஶ்சைத்ரஸ்ய ஸிம்ஹே ஸிம்ஹஶப்³த³ப்ரத்யயௌ முக்²யௌ மைத்ரே து தௌ ஶௌர்யாதி³கு³ணயோகா³த்³கௌ³ணௌ ப⁴வத: ததா³ சைத்ரஸ்ய கௌ³ணமுக்²யஜ்ஞாநாஶ்ரயத்வம் கௌ³ணாதி³ஜ்ஞாநஹேதோர்பே⁴த³ஜ்ஞாநஸ்ய ஸத்த்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ந கௌ³ணாவிதி ।

பே⁴த³ஜ்ஞாநரூபஹேதோரபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸம்ஶயஹேதுமாஹ –

மந்தே³தி ।

த்³விகோடிகமுதா³ஹ்ருத்ய ஏககோடிகஸ்த²லமுதா³ஹரதி –

யதா² வேதி ।

கத²ம் கௌ³ணாவிதி ।

ஆத்மாநாத்மநோர்பே⁴த³ஜ்ஞாநாபா⁴வேந ஹேதோரபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: । ஆத்மாநாத்மவிவேகிநாமபி ஶ்ரவணமநநகுஶலதாமாத்ரபண்டி³தாநாமித்யர்த²: । அநுத்பந்நதத்த்வஸாக்ஷாத்காராணாமிதி யாவத் ।

அஜாவீதி ।

அவிரஜாவிஶேஷ: ஸ்த்ரீரூப: ।

அவிவிக்தாவிதி ।

ஆத்மாநாத்மவிவேகிநோத்பத்³யமாநாவித்யர்த²: ।

நிஶ்சிதாவிதி ।

விஷயநிஶ்சிதத்வாபாத³காவித்யர்த²: ।

வ்யாக்²யாநே – நநு ப்⁴ராந்தேருசிதகாரணஜந்யத்வாத்கத²மகஸ்மாதி³தி காரணம் விநைவ ஜாதத்வமுச்யத இத்யாஶங்க்ய த்³ருஷ்டரூபாயா: ரஜதைகபக்ஷபாதிந்யா: ப்⁴ரமஸாமக்³ர்யா: அஸம்ப⁴வாத³த்³ருஷ்டாத்³யபேக்ஷத்வமகஸ்மாச்ச²ப்³தே³ந விவக்ஷிதமாஹ –

அதர்கிதாத்³ருஷ்டாதி³நேதி ।

ப்⁴ரமரூபகார்யோத்பத்தே: பூர்வம் ப்ரமாணேநாநிஶ்சிதத்வமத்³ருஷ்டஸ்ய அதர்கிதத்வம் । ஏதேந கார்யைகோந்நேயமத்³ருஷ்டமித்யுக்தம் ப⁴வதி । ஆதி³ஶப்³தே³ந ’ஸத்³ருஶாத்³ருஷ்டசிந்தாத்³யா: ஸ்ம்ருதிபீ³ஜஸ்ய போ³த⁴கா’ இதி ஶ்லோகோக்தசிந்தாதி³கமுச்யதே । ததா² ச த்³ருஷ்டகாரணஸ்ய ரஜதகோட்யேகபக்ஷபாதிந: நிரூபயிதுமஶக்யத்வாத³த்³ருஷ்டாதி³கமேவ தத³ஸாதா⁴ரணம் கல்ப்யதே, அத்³ருஷ்டஸ்ய கார்யைகோந்நேயதயா யதா²ர்த²கார்யமேவ தத்கல்ப்யதே, ஏதத³பி⁴ப்ராயேணைவ அத்³ருஷ்டஸ்ய அதர்கிதத்வவிஶேஷணம் த³த்தமிதி பா⁴வ: । த்³ருஷ்டரூபாயா: ரஜதைகபக்ஷபாதிப்⁴ரமஸாமக்³ர்யா: நிரூபயிதுமஶக்யத்வம் ப³ஹுதா⁴ ப்³ரஹ்மவித்³யாப⁴ரணே ஶ்ரீகு³ருசரணை: ப்ரபஞ்சிதமிஹ விஸ்தரப⁴யாது³பரம்யதே । ப்ராணிதீதி ப்ராண – இத்யத: ப்ராக்தநோ க்³ரந்த²: ஸ்பு²டார்த²: ।

ப்ராணஶப்³தா³ஸ்ய ப²லிதார்த²மாஹ –

ஜீவந்நபீதி ।

’பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்சாவிஶேஷாதி³தி’ பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாநாவஸரே பா³தி⁴தாத்⁴யாஸாநுவ்ருத்த்யா ஹ்யபரோக்ஷஜ்ஞாநிநாம் வ்யவஹார இதி ஸமந்வயஸூத்ரே வக்ஷ்யத இத்யுக்தம் தத³த்ர பா⁴ஷ்யார்த²கத²நத்³வாரா த்³யோதயித்வா ஶ்ருத்யர்த²கத²நத்³வாரா ஸ்பு²டயதி –

வஸ்துத இதி ।

ஸமந்வயஸூத்ரார்தோ²பஸம்ஹாரவ்யாஜேந தத்ஸூத்ரப்ரத²மவர்ணகார்த²ம் ஸ்போ²ரயதி –

ப்³ரஹ்மாத்மஜ்ஞாநாதி³தி ।

அவாந்தரவாக்யபே⁴தே³நேதி ।

’மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய’ இத்யவாந்தரவாக்யபே⁴தே³நேத்யர்த²: । ’ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:’ இத்யாதி³கமத்ர மஹாவாக்யமிதி விஜ்ஞேயம் ।

ஶ்ரவணமிதி ।

ப்³ரஹ்மாத்மவிஷயகஶாப்³த³ஜ்ஞாநே காரணத்வேந வேதா³ந்தரூபஶப்³த³ஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யம் தத்³கோ³சரத்வேந ஶ்ரவணஜ்ஞாநகரணம் ஸத்ப்ரதா⁴நமித்யர்த²: ।

நியமேதி ।

நியமவிதி⁴பக்ஷே வேதா³ந்தவாக்யைரேவ ஶ்ரவணம் கர்தவ்யமித்யாகாரகநியமஸ்யாத்³ருஷ்டத்³வாரா ஜ்ஞாநே உபயோக³:, ததா² சோத்³தே³ஶ்யத்வாத³ஜ்ஞாநம் ஸர்வப்ரதா⁴நம் ப⁴வதி ஶ்ரவணாபேக்ஷயா வேதா³ந்தஶாஸ்த்ரம் து ப்ரதா⁴நம் மநநாபேக்ஷயா ஶ்ரவணம் து ப்ரதா⁴நம் ப⁴வதீதி பா⁴வ: । இயாம்ஸ்து விஶேஷ: । ஶ்ரவணம் ப்ரதி மநநாதி³கம் அங்க³ம் ஜ்ஞாநம் ப்ரதி நியமாத்³யத்³ருஷ்டம் காரணமிதி ।

ஸர்வாபேக்ஷேதி ।

’ஸர்வாபேக்ஷா ச யஜ்ஞாதி³ஶ்ருதேரஶ்வவதி³தி ’ ப⁴க³வத: ஶ்ரீவேத³வ்யாஸஸ்ய ஸூத்ரம் । தஸ்யார்த²: । வித்³யாயா: ஸ்வோத்பத்தௌ ஸர்வேஷாம் ஆஶ்ரமகர்மணாம் அபேக்ஷாஸ்தி । குத: ? யஜ்ஞாதி³ஶ்ருதே: ஸர்வகர்மணாம் ஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வபோ³தி⁴காயா: ’தமேதம் வேதா³நுவசநேந’ இத்யாதி³ஶ்ரதேரித்யர்த²: ।

நநு வித்³யாயா: ஸ்வோத்பத்தௌ பரம்பரயா கர்மாபேக்ஷாவத் மோக்ஷேபி தத³பேக்ஷாஸ்த்வித்யத ஆஹ –

அஶ்வவதி³தி ।

யதா² அஶ்வோ யோக்³யதாப³லாத்³ரத²சர்யாயாம் நியுஜ்யதே ந லாங்க³லகர்மணி தத³பா⁴வாத் தத்³வத்கர்மணாம் மோக்ஷே யோக்³யதாயா அபா⁴வாந்நாபேக்ஷ்யத இத்யர்த²: । ததா² ச ஜ்ஞாநோத்பத்தௌ நியமாத்³ருஷ்டம் காரணம் ந மோக்ஷோத்பத்தாவயோக்³யத்வாதி³த்யத்ர ஸர்வாபேக்ஷாந்யாய உபபாதி³த இதி மந்தவ்யம் ।

அந்யத்ரேத்யஸ்யார்த²மாஹ –

விதே⁴யஜ்ஞாந இதி ।

தச்ச²ப்³தா³ர்த²மாஹ –

விநியுக்தத்வமிதி ।

ஜ்ஞாநேநைவ மோக்ஷரூபப²லலாபா⁴த் யேந ப²லார்த²ம் ஜ்ஞாதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: விதே⁴யஜ்ஞாநே விநியுக்தத்வம் ஸ்யாத்தஸ்மாந்ந விதி⁴ஶேஷத்வமிதி பா⁴வ: ।

புநராரப்³த⁴வ்ருத்திகாரமதநிராஸோபஸம்ஹாரத்³வாரா த்³விதீயவர்ணகார்த²முபஸம்ஹரதீத்யபி⁴ப்ரேத்ய ப்ரதீகமாதா³ய தச்ச²ப்³தா³த:ஶப்³த³யோரர்த²மாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஸூத்ரமிதி ।

இதா³நீம் வர்ணகத்³வயேநோக்தமர்த²ம் அநுவத³ந் ஸமந்வயஸூத்ரம் யோஜயதீத்யர்த²: । பா⁴ஷ்யே ஸ்வதந்த்ரமித்யநேந த்³விதீயவர்ணகார்த² உக்த: ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகமித்யநேந ப்ரத²மவர்ணகார்த² உக்த இதி விவேக: ।

ஆரப்⁴யமாணம் சேதி ।

யத்³யர்த²க: சஶப்³த³:, ப்ருத²க் ஸூத்ரம் யத்³யாரப்³த⁴வ்யம் தர்ஹ்ய’தா²த: பரிஶிஷ்டத⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸே’த்யேவ ஆரப்³த⁴வ்யம் ஸ்யாதி³தி பா⁴வ: ।

வ்யாக்²யாநே –

மாநஸத⁴ர்மவிசாரார்த²மிதி ।

மாநஸோபாஸநாரூபாந்தரத⁴ர்மவிசாரார்த²மித்யர்த²: ।

உபாஸநாரூபாந்தரத⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸ்யத்வபக்ஷே பூர்வவாத்³யபி⁴ப்ராயேண ரசிதஸூத்ரஸ்யார்த²மாஹ –

அத² பா³ஹ்யேதி ।

த்ருதீயாத்⁴யாய இதி ।

பூர்வதந்த்ரஸ்ய த்ருதீயாத்⁴யாய இத்யர்த²: ।

அத²ஶப்³தா³ர்த²முக்த்வா அத:ஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ஶேஷிணேதி ।

ஏவமாரப்⁴யேதேதி மாநஸோபாஸநாரூபத⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா ப்ரஸ்துதா சேத³தா²த: பரிஶிஷ்டத⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸேத்யேவமாரப்⁴யேத ந த்வாரப்³த⁴ம் , ததா²சாதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேத்யேவாரப்³த⁴த்வாந்நாந்தரோபாஸநா ப்ரஸ்துதேதி க³ம்யதே தஸ்மாத்தத³ர்த²மாரம்ப⁴ இத்யயுக்தமிதி பா⁴வ: । நநு தர்ஹி புர்வகாண்டே³ப்யவிசாரிதத்வாத் கத²மாந்தரோபாஸநா ஜ்ஞாதவ்யேதி சேத் । கிம் நிஷ்டோ²(அ)யமபராத⁴: ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸேத்யாரப்³த⁴த்வாத் ’ஆந்தரோபாஸநார்த²மாரம்ப⁴’ இத்யயுக்தமித்யுக்தம் , அத ஏவோபாஸநாநி ப்ரஸக்தாநுப்ரஸக்த்யா உத்தரத்ர விசாரிதாநீதி மந்தவ்யம் ।

ஸூத்ராணாமிதி ।

ஸூத்ரகரணமித்யர்த²: । ஸூத்ரரசநா யுக்தேதி பா⁴வ: ।

சக்ஷுராதீ³ந்யத்³வைதாத்மாவக³தௌ ஸத்யாம் ப்ரமேயாதி³ரஹிதத்வாத்ப்ரமாணாநி ப⁴விதும் நார்ஹந்தீதி பா⁴ஷ்யார்த²மாஹ –

ந பஶ்சாதி³தி ।

ஹேதுலாபா⁴ர்த²ம் ப்ரத²மத: ப்ரத²மஶ்லோகஸ்ய உத்தரார்த⁴ம் வ்யாசஷ்டே –

ஸத³பா³தி⁴தமிதி ।

ப்ரதீகமாத³யாத்மஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ஆத்மேதி ।

விஷயாநாத³த்த இத்யாத்மஶப்³தா³ர்த²முக்த்வா தாத்பர்யமாஹ –

ஸாக்ஷீதி ।

ஆத்மா த்ரிவித⁴: கௌ³ணாத்மா மித்²யாத்மா முக்²யாத்மா சேதி । ஆத்³ய ஆஹ –

புத்ராதி³ரிதி ।

கௌ³ணஶ்சாஸாவாத்மாபி⁴மாநஶ்சேதி விக்³ரஹ: । புத்ரதா³ராதி³ஷு ஆத்மாபி⁴மாநோ கௌ³ண: யதா² ஸ்வஸுகே²ந ஸுகீ² ஸ்வது³:கே²ந து³:கீ² ததா² புத்ரதா³ராதி³க³தேநாபீதி ஸோயம் கௌ³ண: ந மித்²யாபி⁴மாந: பே⁴த³ஸ்யாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத்ததா² ச புத்ரதா³ராதி³ஷ்வஹமித்யாத்மாபி⁴மாநேந புத்ராதி³ர்கௌ³ணாத்மேதி பா⁴வ: ।

த்³விதீய ஆஹ –

நரோஹமிதி ।

தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷ்வபே⁴தா³நுப⁴வேந பே⁴த³ஜ்ஞாநாபா⁴வாந்நாத்மாபி⁴மாநோ கௌ³ண: கிந்து ஶுக்தௌ ரஜதஜ்ஞாநவந்மித்²யா ததா² ச தே³ஹாதா³வஹமித்யபி⁴மாநேந தே³ஹாதி³ர்மித்²யாத்மேதி பா⁴வ: ।

முக்²யாத்மாநம் நிரூபயிதும் த்³விதீயஶ்லோகமவதாரயதி –

நந்விதி ।

அந்வேஷ்டவ்யேத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் –

ஜ்ஞாதவ்யேதி ।

அந்விஷ்டபத³ஸ்யார்த²மாஹ –

ஜ்ஞாத இதி ।

த்ருதீயஶ்லோகமவதாரயதி –

ப்ரமாத்ருத்வஸ்யேதி ।

யத்³வதி³த்யஸ்யார்த²மாஹ –

யதே²தி ।

ஆத்மாபோ³தா⁴வதி⁴ ப்ராமாண்யமித்யந்வய: ।

நநு ஜ்ஞாநாநந்தரம் யதா² சக்ஷுராதீ³நாம் அப்ராமாண்யம் ததா² வேதா³ந்தாநாமப்ராமாண்யம் ஸ்யாத் இத்யத ஆஹ –

வேதா³ந்தாநாந்த்விதி ।

ஜ்ஞாநாநந்தரம் வேதா³ந்தாநாம் மித்²யாத்வேபி அபா³த்⁴யவஸ்துபோ³த⁴கத்வாத் நாப்ராமாண்யம் । ந ச தர்ஹி ப்ராமாண்யம் ஸ்யாதி³தி வாச்யம் । அத்³வைதஜ்ஞாநிந: ஶப்³த³தஜ்ஜந்யப்ரமாயா அபா⁴வேந ப்ரமாகரணத்வரூபப்ராமாண்யஸ்யாபா⁴வாத் , தஸ்மாத் ஜ்ஞாநாநந்தரம் வேதா³ந்தாநாம் நாப்ராமாண்யம் ந ப்ராமாண்யம் சேதி ரஹஸ்யம் ।

அக: ஸவர்ணே தீ³ர்க⁴ இதி – ஸூத்ரேணாத்மநிஶ்சயாதி³த்யத்ர ஸந்தி⁴மபி⁴ப்ரேத்ய ப்ரதீகமாதா³ய பத³விபா⁴க³மாஹ –

ஆத்மநிஶ்சயாதி³தி ।

ஆப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸாக்ஷாத்காராதி³த்யர்த²: ।

ஶங்காயா: க: பரிஹார இதி ஜிஜ்ஞாஸாயாமாஹ –

ப்ரமாத்ருத்வஸ்யேதி ।

அத்³விதீயநிரதிஶயாநந்த³சைதந்யைகஜ்ஞாநஸர்வஜ்ஞஸர்வேஶ்வரஸர்வஶக்திநிரவயவஸ்வப்ரகாஶப்ரத்யக்³பூ⁴தப்³ரஹ்மாத்மந்யபரோக்ஷாநுப⁴வாத்ப்ராக்³பே⁴தா³த்மப்ரத்யயவத்ஸர்வோ வ்யவஹாரோ யதா² த³ர்ஶநமுபபத்³யதே அஸ்மிம்ஶ்சாபரோக்ஷே அவபா⁴ஸமாநாதி³ப்ரமாத்ராதி³பா³தா⁴த்ஸர்வோ வ்யவஹாரோ நிவர்தத இதி ஶ்லோகார்த²: ।

ஸ்வாபி⁴மதமிஷ்டதே³வதாநாமோச்சாரணபூர்வகம் ப²லிதம் ஸமந்வயார்த²மாஹ –

ராமநாம்நீதி ।