वनमालाव्याख्या

விக்⁴நேஶ்வரம் விக்⁴நஶாந்த்யை வாணீம் வாச: ப்ரவ்ருத்தயே ।
கு³ரூந்கூ³டா⁴ர்த²பா⁴நாய ப்ரணமாமி நிரந்தரம் ॥ 1 ॥

ஜக³ந்மங்க³லரூபாய ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²த்யந்தகாரிணே ।
நமோ லக்ஷ்மீஸமேதாய க்ருஷ்ணாய பரமாத்மநே ॥ 2 ॥

பரிபூர்ணம் நித்யஶுத்³த⁴ம் நிர்விஶேஷம் ஸ்வயம்ப்ரப⁴ம் ।
ஸத்யாநந்த³ஸ்வரூபம் யத்தத³ஹம் ப்³ரஹ்ம நிர்ப⁴யம் ॥ 3 ॥

ஆசார்யஸ்ய ப்ரஸாதே³ந பூர்வபுண்யைகஜந்மநா ।
தைத்திரீயகபா⁴ஷ்யஸ்ய வ்யாக்²யாம் குர்வே(அ)திப⁴க்தித: ॥ 4 ॥

தைத்திரீயகோபநிஷத³ம் வ்யாசிக்²யாஸுர்ப⁴க³வாந்பா⁴ஷ்யகார: தத்ப்ரதிபாத்³யம் ப்³ரஹ்ம ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³காரணத்வேந தடஸ்த²லக்ஷணேந ஸாமாந்யேநோபலக்ஷிதம் ஸத்யஜ்ஞாநாதி³நா ஸ்வரூபலக்ஷணேந விஶேஷதோ நிஶ்சிதம் நமஸ்கரோதி —

யஸ்மாஜ்ஜாதமிதி ।

ஜ்ஞாநாத்மந இதி ஸ்வரூபலக்ஷணம் ஸூசிதம் ॥ 1 ॥

கு³ருப⁴க்தேர்வித்³யாப்ராப்தாவந்தரங்க³ஸாத⁴நத்வம் க்²யாபயிதும் கு³ரூந்ப்ரணமதி —

யைரிதி ।

இமே க்ரமேண வ்யாக்²யேயத்வேந பு³த்³தி⁴ஸ்தா²: । பதா³நி ச வாக்யாநி ச ப்ரமாணாநி ச பத³வாக்யப்ரமாணாநி । ‘ஸோ(அ)காமயத’ இத்யாதௌ³ ப்³ரஹ்மஸத்த்வஸாத⁴கதயா விவக்ஷிதாந்யநுமாநாநி ப்ரமாணாநி । தேஷாம் பத³வாக்யப்ராமாணாநாம் விவேசநபூர்வகம் வ்யாக்²யாதா இத்யர்த²: । யத்³வா பத³ம் வ்யாகரணம் தத்ஸாது⁴த்வவிசாரரூபத்வாத் , வாக்யம் மீமாம்ஸா வேத³வாக்யவிசாரரூபத்வாத் , ப்ரமாணம் ந்யாயஶாஸ்த்ரம் ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணவிசாராத்மகத்வாத் ; ததஶ்ச பத³வாக்யப்ரமாணை: ஸாத⁴நபூ⁴தைர்வ்யாக்²யாதா இத்யர்த²: ॥ 2 ॥

சிகீர்ஷிதம் நிர்தி³ஶதி —

தைத்திரீயகேதி ।

நநு வ்யுத்பந்நஸ்ய பதே³ப்⁴ய ஏவ பதா³ர்த²ஸ்ம்ருதிஸம்ப⁴வாத்பத³ஸ்மாரிதபதா³ர்தா²நாம் யதா²யோக்³யம் ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யைவ வாக்யார்த²ஸ்யாவக³ந்தும் ஶக்யத்வாத் ஸூத்ரகாரேண வேதா³ந்ததாத்பர்யஸ்ய நிரூபிதத்த்வாச்ச வ்யர்த²: ப்ருத²க்³வ்யாக்²யாரம்ப⁴ இத்யாஶங்க்யாஹ —

விஸ்பஷ்டார்தே²தி ।

மந்த³மதீநாம் ஸ்வத ஏவ நி:ஶேஷபதா³ர்த²ஸ்மரணாஸம்ப⁴வாது³பநிஷத்³க³தநி:ஶேஷபதா³ர்தா²நாம் நி:ஸம்ஶயஜ்ஞாநம் யேப்⁴யோ ரோசதே தேஷாமுபகாராயேத்யர்த²: ॥ 3 ॥

உபநிஷத³: கர்மகாண்டே³ந நியதபௌர்வாபர்யஸூசிதம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் விஶிஷ்ய க்²யாபயிதும் கர்மகாண்டா³ர்தே² கீர்தயதி —

நித்யாநீதி ।

பூர்வஸ்மிந்க்³ரந்தே² நித்யாநி கர்மாணி ஸஞ்சிதது³ரிதக்ஷயார்த²த்வேநாதி⁴க³தாநி ; தைஶ்ச நித்யைரிஹ ஜந்மநி ஜந்மாந்தரேஷு வாநுஷ்டி²தை: க்ஷீணபாபஸ்ய ஶுத்³தா⁴ந்த:கரணஸ்ய கர்மாநுஷ்டா²நப்ரயோஜகாவித்³யாகாமபரிஹாரத்³வாரா முக்திஸித்³த⁴யே இதா³நீம் உபநிஷதி³ ப்³ரஹ்மவித்³யா ப்ரஸ்தூயதே நிரூப்யத இத்யர்த²: । ததா² ச கர்மணாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் ப்ரதி சித்தஶுத்³தி⁴த்³வாரா ஸாத⁴நத்வாத்தத்ப்ரதிபாத³கயோரபி கர்மகாண்டோ³பநிஷதோ³: ஸாத்⁴யஸாத⁴நபா⁴வ: ஸம்ப³ந்த⁴ இத்யர்த²: ।

நநு கர்மகாண்ட³ஸ்ய சேத்பாபக்ஷயத்³வாரா வித்³யாயாம் விநியோக³:, தர்ஹி பஶுஸ்வர்கா³தி³ஸாத⁴நபூ⁴தாநாம் காம்யகர்மணாம் தத்ரோக்திரஸங்க³தா தேஷாம் வித்³யாஸாத⁴நத்வாயோகா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ —

காம்யாநி சேதி ।

அயம் பா⁴வ: - காம்யாநாம் ப²லார்த²த்வே(அ)பி ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴ம் விநா க்ருதாநாம் தேஷாம் வித்³யாஸாத⁴நத்வமப்யஸ்த்யேவ, விவிதி³ஷாவாக்யேந நித்யகாம்யஸாதா⁴ரண்யேந கர்மணாம் வித்⁴யாயாம் விநியுக்தத்வாத் ‘அநாஶ்ரித: கர்மப²லம்’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிஷ்வபி ததோ²க்தத்வாச்ச ; கர்மகாண்டே³ ப²லார்தி²நாம் காம்யகர்மவிதா⁴நமபி வித்³யோபயோக்³யேவேதி ।

கர்மோபாதா³நஹேதுபரிஹாராயேத்யத்ர நிர்தி³ஷ்ட: கர்மப்ரவ்ருத்திஹேது: க இதி ஜிஜ்ஞாஸாயாமாஹ —

கர்மஹேதுரிதி ।

அத்ர யத்³யப்யவித்³யாபி கர்மோபாதா³நஹேது:, ததா² ச வக்ஷ்யதி - ‘தஸ்மாத³வித்³யாதி³கர்மோபாதா³நஹேதுநிவ்ருத்தௌ’ இதி, ததா²ப்யவித்³யாயா: காமத்³வாரா கர்மஹேதுத்வாத்காமோ ஹேதுரித்யுக்தம் । காமஸ்யைவ ப்ராதா⁴ந்யேந கர்மஹேதுத்வம் ப⁴க³வதா வ்யாஸேநாப்யுக்தம் - ‘யத்³யத்³தி⁴ குருதே ஜந்துஸ்தத்தத்காமஸ்ய சேஷ்டிதம்’ இதி ।

காமஸ்ய கர்மஹேதுத்வே(அ)ந்வயவ்யதிரேகௌ ப்ரமாணயதி —

ப்ரவர்தகத்வாதி³தி ।

காமே ஸதி ப்ராணிநாம் ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

ஆப்தகாமாநாம் ஹீதி ।

அநுபபத்திபத³மபா⁴வபரம் । ததஶ்ச ஆப்தகாமாநாம் ப்ராப்தஸ்வரூபாநந்தா³நாம் ஸ்வாத்மநி ஸ்வரூபாநந்தே³(அ)வஸ்தா²நாத்³தே⁴தோ: காமாபா⁴வே ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வத³ர்ஶநாத்³ இத்யர்த²: । தேஷாம் ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வ: ப்ரஸித்³த⁴ இதி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

நந்வாப்தகாமத்வே கோ ஹேது: ? தத்ராஹ —

ஆத்மகாமத்வே சேதி ।

ஆத்மைவ காம ஆநந்தோ³ யஸ்ய ஸாக்ஷாத்க்ருத: ஸ ஆத்மகாம:, தஸ்ய பா⁴வ ஆத்மகாமத்வம் , தஸ்மிந்ஸத்யாப்தகாமதா ப⁴வதீத்யர்த²: ।

நநு ப்³ரஹ்மவித்³யைவாப்தகாமதாஹேது: நாத்மாநந்த³ஸாக்ஷாத்காரவத்த்வம் ; தத்ராஹ —

ஆத்மா ச ப்³ரஹ்மேதி ।

‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ இதி ஶ்ருதேரிதி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மவித³ ஆத்மாநந்த³ப்ராப்தௌ மாநமாஹ —

தத்³விதோ³ ஹீதி ।

ஹி யஸ்மாத்பரஸ்ய ஸ்வரூபாநந்த³ஸ்ய ப்ராப்திம் ப்³ரஹ்மவித³: ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இதி ஶ்ருதிர்வக்ஷ்யதி, தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மவிதா³ப்தகாம இத்யர்த²: ।

நந்வாத்மாநந்த³ஸ்ய நித்யப்ராப்தத்வாத்³வித்³யயா தத்ப்ராப்திஶ்ருதிரநுபபந்நா ; நேத்யாஹ —

அத இதி ।

ஆத்மஸ்வரூபத்வே(அ)ப்யவித்³யாவ்ருதத்வாத்³வித்³யயா ததா³வரணநிவ்ருத்தௌ ஸ்வாத்மாநந்தே³ யத³பே⁴தே³நாவஸ்தா²நம் தத³த்ர பரப்ராப்திர்விவக்ஷிதா ; அதோ ந வித்³யாவையர்த்²யஶங்கேதி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மவித³: பரப்ராப்தாவேவாந்யத³பி வாக்யத்³வயம் பட²தி —

அப⁴யமிதி ।

ப்³ரஹ்மண்யப⁴யம் யதா² ப⁴வதி ததா² ப்ரதிஷ்டா²ம் ஸ்வாத்மபா⁴வேநாவஸ்தா²நம் யதா³ விந்த³தே ததை³வாப⁴யம் க³தோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ஆநந்த³மயம் பரமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி ப்ராப்நோதீத்யர்த²: । இத³ம் ச வ்ருத்திகாரமதாபி⁴ப்ராயேணோதா³ஹ்ருதம் , ஸ்வமதே ஆநந்த³மயஸ்ய ஜீவத்வாதி³தி போ³த்⁴யம் ॥

நநு ஜீவஸ்ய ஶரீரே(அ)வஸ்தா²நம் ப³ந்த⁴ஹேது:, ‘ந ஹ வை ஸஶரீரஸ்ய ஸத: ப்ரியாப்ரியயோரபஹதிரஸ்தி’ இதி ஶ்ருதே: ; ஆத்யந்திகேந ஶரீரஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வேந யுக்தே ஸ்வஸ்வரூபே(அ)வஸ்தா²நம் மோக்ஷ:, ‘அஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத:’ இதி ஶ்ருதே: ; ஸ சாத்யந்திக: ஶரீரஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வோ ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவித்³யாம் விநா கர்மபி⁴ரேவ ஸித்⁴யதி, கிம் வித்³யயேதி மீமாம்ஸக: ஶங்கதே —

காம்யேதி ।

காம்யம் கர்ம தே³வாதி³ஶரீரஹேது:, ப்ரதிஷித்³த⁴ம் கர்ம திர்யகா³தி³ஶரீரஹேது:, நித்யநைமித்திகாநநுஷ்டா²நம் ப்ரத்யவாயோத்பாத³நத்³வாரா நாரக்யாதி³ஜந்மஹேது: । ததா² ச முமுக்ஷுணா ஸர்வாத்மநா காம்யப்ரதிஷித்³த⁴யோரநாரம்பா⁴த்ஸம்யங்நித்யநைமித்திகாநுஷ்டா²நேந ப்ரத்யவாயாநுத்பாதா³ச்ச ந பா⁴விஜந்மப்ராப்தி:, ஆரப்³த⁴ப²லயோஶ்ச புண்யபாபயோருபபோ⁴கே³நைவ நாஶாந்ந ததோ(அ)பி பா⁴விஜந்மப்ராப்திஶங்கா ; ததா² ச வித்³யாஸம்பாத³நயத்நம் விநா முமுக்ஷோரேவம் வர்தமாநஸ்யாத்யந்திகஶரீரஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வஶப்³தி³த: ஸ்வாத்மந்யேவாவஸ்தா²நலக்ஷணோ மோக்ஷ: ஸித்⁴யதீத்யர்த²: । அத்ர ச ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய கர்மநிமித்தகத்வாத் ‘நிமித்தாபாயே நைமித்திகாபாய:’ இதி ந்யாயேந ஶரீரஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வரூபமோக்ஷஸ்ய கர்மஸாத்⁴யத்வோக்திரிதி மந்தவ்யம் ।

மீமாம்ஸக ஏவ ப்ரகாராந்தரமாஹ —

அத²வேதி ।

யாநி கர்மாணி ஸ்வர்க³ஸாத⁴நத்வேந ஶ்ருதாநி தாந்யேவ மோக்ஷஸாத⁴நம் , ஸ்வர்க³ஶப்³த³வாச்யஸ்ய நிரதிஶயஸுக²ஸ்ய ஸ்வரூபாநந்த³லக்ஷணாந்மோக்ஷாத³ந்யத்வாஸம்ப⁴வாத் ‘யந்ந து³:கே²ந ஸம்பி⁴ந்நம் ந ச க்³ரஸ்தமநந்தரம் । அபி⁴லாஷோபநீதம் ச தத்ஸுக²ம் ஸ்வ:பதா³ஸ்பத³ம்’ இத்யர்த²வாதே³ந நிரதிஶயப்ரீதே: ஸ்வர்க³ஶப்³த³வாச்யத்வாவக³மாத் த்ரிவிஷ்டபாதி³ஜநிதஸுகே² து³:கா²ஸம்பி⁴ந்நத்வாதி³விஶேஷணாநாமஸம்ப⁴வாத் । ததா² ச நிரதிஶயப்ரீதிரூபஸ்ய மோக்ஷஸ்ய கர்மஹேதுகத்வாவக³மாத்கர்மப்⁴ய ஏவ மோக்ஷ: ஸித்⁴யதி, கிம் வித்³யாஸம்பாத³நயத்நேநேத்யர்த²: ।

தத்ராத்³யம் மதம் நிராகரோதி —

ந ; கர்மாநேகத்வாதி³தி ।

கர்மணாமநேகத்வஸம்ப⁴வாந்ந வித்³யாம் விநா மோக்ஷஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

ஸங்க்³ரஹம் விவ்ருணோதி —

அநேகாநி ஹீதி ।

கர்மாநேகத்வப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: । தேஷு கர்மஸு யாந்யநாரப்³த⁴ப²லாநி தேஷாமுபபோ⁴கே³ந க்ஷயாஸம்ப⁴வாத்தாநி ஶேஷகர்மாணி தந்நிமித்தஶரீராரம்ப⁴ ஏவம்வ்ருத்தஸ்யாப்யுபபத்³யத இத்யர்த²: ।

நந்வநேகஜந்மாந்தரக்ருதாநாம் ஸர்வேஷாமேவ கர்மணாம் ஸம்பூ⁴ய வர்தமாநஜந்மாரம்ப⁴கத்வஸம்ப⁴வாத³நாரப்³த⁴ப²லாநி கர்மாணி ந ஸந்த்யேவ ; நேத்யாஹ —

விருத்³த⁴ப²லாநீதி ।

ஸ்வர்க³நரகாதி³ரூபவிருத்³த⁴ப²லவதாம் ஜ்யோதிஷ்டோமப்³ரஹ்மஹத்யாதீ³நாம் ஸம்பூ⁴யைகஜந்மாரம்ப⁴கத்வாஸம்ப⁴வேநைகஸ்மிஞ்ஜந்மந்யுபபோ⁴கே³ந தேஷாம் க்ஷயாஸம்ப⁴வாத்ஸந்த்யேவ ஶேஷகர்மாணீத்யர்த²: ।

ஸஞ்சிதகர்மஸத்³பா⁴வே மாநமாஹ —

கர்மஶேஷஸத்³பா⁴வஸித்³தி⁴ஶ்சேதி ।

தத்தத்ர ஸ்வர்கா³த³வரோஹதாம் மத்⁴யே யே இஹாஸ்மிம்ல்லோகே ரமணீயசரணா: புண்யகர்மாண: தே ரமணீயாம் ப்³ராஹ்மணாதி³யோநிம் ப்ரதிபத்³யந்த இதி ஶ்ருத்யர்த²: । ப்ரேத்ய ஸ்வகர்மப²லமநுபூ⁴ய தத: ஶேஷேண ஜந்ம ப்ரதிபத்³யந்த இதி ஸ்ம்ருதிரபி ஸ்வர்கா³த³வரோஹதாம் ஶேஷகர்மஸத்³பா⁴வம் த³ர்ஶயதீத்யர்த²: ।

நநு ஸஞ்சிதகர்மணாம் ஸத்த்வே(அ)பி தேஷாம் நித்யாநுஷ்டா²நேந க்ஷயாந்ந தைர்பா⁴விஜந்மப்ராப்திரிதி ஶங்கதே —

இஷ்டாநிஷ்டேதி ।

நித்யாநாம் ஸஞ்சிதகர்மக்ஷயப²லகத்வம் மீமாம்ஸகஸ்ய ஸ்வாப்⁴யுபக³மவிருத்³த⁴மிதி தூ³ஷயதி —

நேதி ।

அஸுக²ரூபஸ்யேதி ।

ஸுக²ஸாத⁴நஸ்யேதி யாவத் ।

ஆகா³மிந இதி ।

நித்யாகரணாநந்தரமேவ ப்ரஸக்தஸ்யேத்யர்த²: ।

நித்யாநாம் தத³ப்⁴யுபக³மே(அ)பி பரஸ்ய நாபி⁴மதஸித்³தி⁴ரித்யாஹ —

யதி³ நாமேதி ।

நித்யாந்யநாரப்³த⁴ப²லகர்மக்ஷயார்தா²நி ஸந்து நாமேத்யர்த²: । ‘த⁴ர்மேண பாபமபநுத³தி’ இதி ஶாஸ்த்ராச்சு²த்³த்⁴யஶுத்³தி⁴ரூபயோ: ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதயோரேவ விரோதா⁴ச்ச நித்யாநி பாபமேவ நாஶயேயு:, ந ஸஞ்சிதபுண்யமபி ; அதஸ்தத்புண்யநிமித்தம் பா⁴விஜந்ம முமுக்ஷோரவஶ்யம்பா⁴வீத்யர்த²: ।

விரோதா⁴பா⁴வமேவ ஸாத⁴யதி —

ந ஹீத்யாதி³நா ।

யது³க்தம் காம்யப்ரதிஷித்³த⁴யோரநாரம்பா⁴தி³தி, தத்ர ஜந்மாரப்⁴ய ப்ராயணபர்யந்தம் ஸர்வாத்மநா ப்ரதிஷித்³த⁴வர்ஜநம் புருஷேண கர்துமஶக்யம் அதிநிபுணாநாமபி ஸூக்ஷ்மாபராத⁴த³ர்ஶநாத் , காம்யவர்ஜநமபி ஸர்வாத்மநா கர்துமஶக்யமித்யாஹ —

ந சேதி ।

ஆத்மஜ்ஞாநம் ஹி காமாநாமஶேஷதோ நிவர்தகம் , ‘ரஸோ(அ)ப்யஸ்ய பரம் த்³ருஷ்ட்வா நிவர்ததே’ இதி ஸ்மரணாத் ; ஜ்ஞாநாபா⁴வே ச ஸதி காமாவஶ்யம்பா⁴வாத் காம்யாநுஷ்டா²நமபி கதா³சிந்முமுக்ஷோ: ப்ரஸஜ்ஜதே, தத்³வஶாச்ச ஜந்மாபி ஸ்யாதி³த்யர்த²: । அஶேஷகர்மக்ஷயோபபத்திர்ந சேத்யந்வய: ।

நநு ஆத்மஜ்ஞாநம் ந காமாநாம் நிவர்தகம் ஆத்மவிதோ³(அ)பி காமத³ர்ஶநாதி³தி ; நேத்யாஹ —

அநாத்மவிதோ³ ஹீதி ।

ப²லவிஷயத்வாதி³தி ।

ஆத்மவ்யதிரிக்தம் கிஞ்சித³பி வஸ்துதோ நாஸ்தீதி மந்யமாநஸ்யாத்மவித³: ஸ்வவ்யதிரிக்தப²லாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

தர்ஹி ஸ்வாத்மந்யேவாநந்த³ரூபே தஸ்ய காமோ(அ)ஸ்து ; நேத்யாஹ —

ஸ்வாத்மநி சேதி ।

நந்வாத்மவித³: ப்ராப்தஸ்வரூபாநந்த³ஸ்யாபி பரப்³ரஹ்மப்ராப்தௌ காமோ(அ)ஸ்தி ; நேத்யாஹ —

ஸ்வஸ்யேதி ।

விது³ஷ இத்யர்த²: ।

நித்யாநுஷ்டா²நேந ச ப்ரத்யவாயாபா⁴வாதி³தி வத³தா த்வயா யதி³ ப்ரத்யவாயஸ்ய நித்யாகரணஜந்யத்வம் விவக்ஷிதம் , ததா³ தத³பி ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ —

நித்யாநாம் சேதி ।

ப்ரத்யவாயாநுபபத்திரிதி ।

ப்ரத்யவாயோத்பத்திர்ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

நநு ‘அகுர்வந்விஹிதம் கர்ம நிந்தி³தம் ச ஸமாசரந் । ப்ரஸஜ்ஜம்ஶ்சேந்த்³ரியார்தே²ஷு நர: பதநம்ருச்ச²தி’ இதி வசநக³தஶத்ருப்ரத்யயாத³கரணஸ்ய ப்ரத்யவாயஹேதுத்வமவக³ம்யதே ; அகரணாத்ப்ரத்யவாயோத்பத்த்யநுபக³மே ச ஶத்ருப்ரத்யயாநுபபத்திரிதி ; நேத்யாஹ —

இத்யத இதி ।

வக்ஷ்யமாணரீத்யா அகரணஸ்ய ப்ரத்யவாயாஹேதுத்வாதி³த்யர்த²: । ‘லக்ஷணஹேத்வோ: க்ரியாயா:’ இதி ஸூத்ரேண ஹேதாவிவ லக்ஷணே(அ)பி ஶதுர்விதா⁴நாத³த்ர லக்ஷணார்த² ஏவ ஸ இத்யர்த²: । நந்வகரணேந ப்ரத்யவாயக்ரியா கத²ம் லக்ஷ்யதே ? உச்யதே - யதி³ யதா²வந்நித்யாநுஷ்டா²நமப⁴விஷ்யத்ததா³ ஸஞ்சிதது³ரிதக்ஷயோ(அ)ப⁴விஷ்யத் , ந சாயம் நித்யமகார்ஷீத் ; தத: ப்ரத்யவாயீ ப⁴விஷ்யதீத்யேவம் நித்யாகரணேந பூர்வஜந்மஸு ஸஞ்சிதேப்⁴யோ து³ரிதேப்⁴ய: ப்ராப்யமாணா து³:க²ரூபா ப்ரத்யவாயக்ரியா ஶிஷ்டைர்லக்ஷ்யத இதி ।

நநு லக்ஷணே ஹேதௌ ச ஸாதா⁴ரணாச்ச²த்ருப்ரத்யயாத³கரணஸ்ய ப்ரதீதம் ஹேதுத்வமேவ கஸ்மாந்நோபேயதே ? தத்ராஹ —

அந்யதே²தி ।

அகரணஸ்ய ஹேதுத்வே ஸ்வீக்ருதே ஸத்யபா⁴வாத்³பா⁴வ உத்பத்³யத இதி ப்ரஸஜ்ஜேத அகரணஸ்யாபா⁴வரூபதாயா உக்தத்வாதி³த்யர்த²: ।

தத்ரேஷ்டாபத்திம் வாரயதி —

ஸர்வேதி ।

அபா⁴வஸ்ய பா⁴வத⁴ர்மாஶ்ரயத்வாயோக்³யத்வம் ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணஸித்³த⁴ம் , அபா⁴வஸ்ய காரணத்வரூபபா⁴வத⁴ர்மாஶ்ரயத்வஸ்வீகாரே து ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணவிரோத⁴: ஸ்யாதி³த்யர்த²: । ந சைவமகரணஸ்ய கத²ம் ஜ்ஞாபகத்வம் கத²ம் வாநுபலப்³தே⁴ரபா⁴வஜ்ஞாபகத்வமிதி வாச்யம் , அகரணாநுபலப்³த்⁴யோர்ஜ்ஞாதயோரேவ ஜ்ஞாபகத்வாப்⁴யுபக³மேந ஸ்வரூபதஸ்தயோர்ஜ்ஞாநஹேதுத்வாபா⁴வாதி³த்யந்யத்ர விஸ்தர: ।

மீமாம்ஸகஸ்யாத்³யப்ரகாரநிராகரணமுபஸம்ஹரதி —

இத்யத இதி ।

உக்தப்ரகாரேண ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் விநா யதா²வர்ணிதசரிதஸ்யாபி முமுக்ஷோர்மோக்ஷாஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: ।

அத² வேத்யாத்³யுக்தமப்யநூத்³ய நிராகரோதி —

யச்சோக்தமித்யாதி³நா ।

கிம் கேவலகர்மணாம் மோக்ஷாரம்ப⁴கத்வம் , வித்³யாஸஹிதாநாம் வா ? நாத்³ய இத்யாஹ —

தந்நேதி ।

நநு நித்யத்வே(அ)பி கர்மஸாத்⁴யத்வம் தஸ்ய கிம் ந ஸ்யாதி³தி ; நேத்யாஹ —

ந ஹீதி ।

லோகே யந்நித்யமாத்மாதி³ தத்கிஞ்சித³பி நாரப்⁴யதே, யத்³தி⁴ க⁴டாத்³யாரப்³த⁴ம் தத³நித்யமிதி வ்யாப்தித³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

த்³விதீயகல்பமநூத்³ய நிராகரோதி —

வித்³யாஸஹிதாநாமிதி ।

வித்³யாரூபஸஹகாரிமஹிம்நா கர்மாரப்⁴யஸ்யாபி மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வம் ப⁴விஷ்யதீதி ஶங்ககாபி⁴மாந: ।

விருத்³த⁴மிதி ।

வித்³யாரூபஸஹகாரிமஹிம்நா தாவத்கர்மஸாத்⁴யே மோக்ஷே கஶ்சித³திஶயோ ப⁴விஷ்யதி, ’யதே³வ வித்³யயா கரோதி ததே³வ வீர்யவத்தரம் ப⁴வதி’ இதி ஶ்ருதே: । ஸ சாதிஶயோ ந நித்யத்வரூப:, ‘யத்க்ருதகம் தத³நித்யம்’ இதி வ்யாப்திவிரோதா⁴த் ‘தத்³யதே²ஹ கர்மசிதோ லோக: க்ஷீயதே ஏவமேவாமுத்ர புண்யசிதோ லோக: க்ஷீயதே’ இத்யாதி³ஶ்ருதிவிரோதா⁴ச்ச ; கிம் து தத³திரிக்த உத்கர்ஷரூப ஏவ வக்தவ்ய இதி பா⁴வ: । கிம் ச நிரதிஶயப்ரீதேராத்மஸ்வரூபத்வேநாரப்⁴யத்வாயோகா³ச்ச ந வித்³யாஸஹிதாநாம் கேவலாநாம் வா கர்மணாம் மோக்ஷ: ப²லம் । ந ச ஸ்வர்க³காமஶ்ருதிவிரோத⁴:, தத்ர நிரதிஶயப்ரீதிவாசகஸ்ய ஸ்வர்க³ஶப்³த³ஸ்ய கர்மயோக்³யதாநுஸாரேண விஷயஜநிதஸுக²விஶேஷே லாக்ஷணிகத்வோபபத்தே: । ஏதச்ச ப்³ருஹதா³ரண்யகஷஷ்டா²த்⁴யாயவார்த்திகே ப்ரபஞ்சிதம் , தத்ரைவ த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஶங்கதே —

யத்³விநஷ்டமிதி ।

யத்³‍க⁴டாதி³ விநஷ்டம் தத்புநர்நோத்பத்³யத இதி த³ர்ஶநாத் க⁴டாதி³விநாஶரூபஸ்ய ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வஸ்ய நித்யத்வம் நிஶ்சீயதே, தஸ்யாநித்யத்வே து விநஷ்டஸ்ய க⁴டாதே³: புநருத்பத்திப்ரஸங்க³: ஸ்யாத் ; த்⁴வம்ஸப்ராக³பா⁴வாநதி⁴கரணகாலஸ்ய ப்ரதியோகி³காலத்வநியமாதி³த்யர்த²: ।

தத: கிம் ? தத்ராஹ —

ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வவதி³தி ।

ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வஸ்ய கார்யத்வமுபேத்ய யத்³பா⁴வகார்யம் தத³நித்யமிதி வ்யாப்திர்விவக்ஷிதா ; நிரதிஶயப்ரீதிரூபா ச முக்திர்பா⁴வரூபைவ தவாபி ஸம்மதா, அதோ ந முக்தேர்நித்யத்வம் ஸித்⁴யதீதி தூ³ஷயதி —

நேதி ।

பரமார்த²தஸ்து ப்ரத்⁴வம்ஸஸ்ய கார்யத்வம் நாஸ்தீத்யாஹ —

ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வோ(அ)பீதி ।

ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வோ(அ)ப்யாரப்⁴யத இதி ந ஸம்பா⁴வதி, நைருக்தைர்ஜநேர்பா⁴வபதா³ர்த²த⁴ர்மத்வப்ரதிபாத³நவிரோதே⁴நாபா⁴வஸ்ய பா⁴வரூபஜந்மாஶ்ரயத்வாயோகே³ந ச ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வே ஜந்மரூபவிஶேஷாபா⁴வாப்⁴யுபக³மாதி³த்யர்த²: ।

கத²ம் தர்ஹி வாதி³நாம் ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வே ஜந்மாஶ்ரயத்வஜ்ஞாநமித்யாஶங்க்ய ப்⁴ராந்திமாத்ரமேததி³த்யாஹ —

விகல்பமாத்ரமேததி³தி ।

நநு ப்ரத்⁴வம்ஸாபா⁴வஸ்ய ப்ரதியோகி³ஜந்யத்வாபா⁴வே தத்ப்ரதியோகி³கத்வம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ப்ராக³பா⁴வாத்யந்தாபா⁴வயோரிவ தஸ்ய தத்ப்ரதியோகி³கத்வம் ஸம்ப⁴வதீத்யாஶயேநாஹ —

பா⁴வப்ரதியோகீ³ ஹ்யபா⁴வ இதி ।

அபா⁴வஸ்ய பா⁴வப்ரதியோகி³கத்வம் க⁴டாபா⁴வ: படாபா⁴வ இதி வ்யவஹாரஸித்³த⁴மிதி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

நந்வாபா⁴வே பா⁴வப்ரதியோகி³கத்வவிஶேஷாப்⁴யுபக³மே தத்ர ஜநிரூபவிஶேஷோ(அ)பி பரமார்தோ²(அ)ஸ்த்விதி ந ஶங்கநீயம் , பா⁴வப்ரதியோகி³கத்வஸ்யாபி தத்ர பரமார்த²த்வாஸித்³தே⁴ரித்யேதத்ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

யதா² ஹீதி ।

பா⁴வ: ஸத்த்வம் , தச்ச ஸர்வாநுக³தம் ஸத்³ரூபம் வஸ்துதோ நிர்விஶேஷம் ப்³ரஹ்மைவ நாந்யத் ; தத்³யதா² ஏகமபி க⁴டஸத்த்வம் படஸத்த்வமிதி ரீத்யா பி⁴ந்நமிவ க⁴டாதி³பி⁴ர்விஶேஷ்யதே க⁴டாதி³ப்ரதியோகி³கத்வேந கல்ப்யதே, ததா² க⁴டோ நாஸ்தி படோ நாஸ்தீதி ப்ரதீயமாநாபா⁴வோ(அ)ப்யேக ஏவ, ஸமவாயஸத்தாஜாத்யாதி³வத் லாக⁴வாத் ; ஸ சாபா⁴வ: ஸர்வவிஶேஷரஹிதோ(அ)பி பா⁴வேஷு க⁴டாதி³ஷு முத்³க³ராபி⁴கா⁴தாதி³ஜநிதக்ரியாயோகா³த்³க⁴டாதி³ப்ரதியோகி³கத்வேந ஜாதத்வேந ச வாதி³பி⁴ர்ப்⁴ராந்த்யா பரிகல்ப்யதே, த்³வாவபா⁴வாவித்யாதி³வ்யவஹாராத் ஸங்க்²யாகு³ணயோக³மபா⁴வஸ்ய மத்வா த்³ரவ்யத்வேநாபா⁴வ: கேநசித் பரிகல்ப்யதே । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - யதா² ஹ்யபா⁴வஸ்ய த்³ரவ்யாந்தர்பா⁴வமாஶங்கமாநஸ்யாபா⁴வே கு³ணாஶ்ரயத்வத்³ரவ்யத்வப்⁴ராந்தி:, ததா² வாதி³நாமபி தத்ர வஸ்துதோ பா⁴வப்ரதியோகி³கத்வஜந்மாஶ்ரயத்வாதி³ரஸ்தீதி ப்⁴ராந்திரிதி ।

அபா⁴வஸ்ய வஸ்துதோ ஜந்மாதி³ரூபபா⁴வத⁴ர்மாஶ்ரயத்வே பா³த⁴கமாஹ —

ந ஹ்யபா⁴வ இத்யாதி³நா ।

பா⁴வத⁴ர்மாஶ்ரயஸ்ய பா⁴வத்வநியமப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

விஶேஷணஸஹபா⁴வீதி ।

விஶேஷணாஶ்ரய இத்யர்த²: । நந்வேகஸ்யாபா⁴வஸ்ய ஜந்மாதி³கல்பநாஸ்பத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மதுல்யயோக³க்ஷேமஸ்யாங்கீ³காரே த்³வைதாபத்திரிதி சேத் , நாயம் தோ³ஷ: ; பா⁴வாத்³வைதாபி⁴ப்ராயேணாஸ்ய பா⁴ஷ்யஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: । வஸ்துதஸ்து அயமபா⁴வோ ந ப்³ரஹ்மாதிரிக்த:, ப்³ரஹ்மணி கல்பிதக⁴டாதி³ப்ரதியோகி³கத்வாத் கல்பிதப்ரதியோகி³காபா⁴வஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நாநதிரேகாதி³தி மந்தவ்யம் ।

ஸாத்⁴யஸ்ய மோக்ஷஸ்ய ஸ்வரூபேண நித்யத்வாயோகே³(அ)பி ப்ரவாஹநித்யத்வம் ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்கதே —

வித்³யாகர்மகர்துரிதி ।

கர்துராத்மநோ நித்யத்வாதா³த்மா ஸந்ததம் வித்³யாகர்மணீ குர்வந்நேவாஸ்தே ; ததா² ச வித்³யாகர்மலக்ஷணஸாத⁴நஸந்தாநஜநிதோ மோக்ஷோ(அ)பி ஸந்ததோ(அ)வதிஷ்ட²தே । ப்ரவாஹநித்யத்வே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

க³ங்கே³தி ।

நேதி ।

முக்திகாலே(அ)பி ஸாத⁴நாநுஷ்டா²த்ருத்வரூபஸ்ய கர்த்ருத்வஸ்யாநுவ்ருத்த்யுபக³மே முக்த்யுச்சே²த³:, தஸ்ய து³:கா²த்மகத்வாத் ; ஏதத்³தோ³ஷபரிஹாராய ததா³ தது³பரமோபக³மே ச மோக்ஷஸ்யாபி விச்சே²தா³த³நித்யத்வம் தத³வஸ்த²மேவேத்யர்த²: ।

தஸ்மாதி³தி ।

மோக்ஷஸ்ய ஸாத்⁴யத்வே நித்யத்வப⁴ங்க³ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: । காம ஆதி³பதா³ர்த²: । கர்மோபாதா³நஹேதோரவித்³யாதே³ர்நிவ்ருத்தௌ ஸத்யாமித்யர்த²: ।

நநு ப்³ரஹ்மாத்மநாவஸ்தா²நம் மோக்ஷ: ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ இதி ஶ்ருதே:, ந த்வாத்மந்யவஸ்தா²நமிதி ஶங்காம் நிராகரோதி —

ஸ்வயம் சேதி ।

நந்வவித்³யாதி³நிவ்ருத்திரேவ கர்மஸாத்⁴யா அஸ்து, ததா² ச கர்மபி⁴ரேவ மோக்ஷ இதி ; நேத்யாஹ —

தத்³விஜ்ஞாநாதி³தி ।

கர்மணாமவித்³யாநிவர்தநே ஸாமர்த்²யாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: । இதி-ஶப்³தோ³ விசாரஸமாப்த்யர்த²: ।

ஏவம் கர்மணாம் முக்திஹேதுத்வம் நிரஸ்ய ஆதௌ³ ப்³ரஹ்மவித்³யா ப்ரஸ்தூயத இதி யது³க்தம் ததே³வோபஸம்ஹரதி —

அதோ ப்³ரஹ்மவித்³யார்தே²தி ।

ப்³ரஹ்மவித்³யாயா ஏவ முக்திஸாத⁴நத்வாதி³த்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மவித்³யாயாமுபநிஷச்ச²ப்³த³ப்ரஸித்³தி⁴ரபி வித்³யாயா ஏவ நி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நத்வே ப்ரமாணமித்யாஶயேநோபநிஷச்ச²ப்³தா³ர்த²மாஹ —

உபநிஷதி³தீதி ।

அத்ர ஸாமீப்யவாசிநா உபோபஸர்கே³ண ப்ரதீசோ ப்³ரஹ்மஸாமீப்யமுச்யதே । தச்ச ஸாமீப்யம் தயோரபே⁴த³ரூபம் விவக்ஷிதம் । நி-ஶப்³தோ³ நிஶ்சயார்த²: । ததா² ச உபஸர்க³த்³வயேந தயோரபே⁴த³நிஶ்சயரூபா வித்³யோச்யதே । விஶரணாவஸாத³நக³தயோ தா⁴த்வர்தா²: । க்விப்ப்ரத்யயஶ்சாத்ர கர்தரி விவக்ஷித: । ததஶ்ச ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மைக்யகோ³சரா வித்³யா விது³ஷாமநர்த²ம் ஶாதயதி அவஸாத³யதி வா தாந்ப்³ரஹ்ம க³மயதீதி வா உபநிஷத்பதே³ந ஸப²லா ப்³ரஹ்மவித்³யோச்யத இத்யர்த²: ।

ஏததே³வ விவ்ருணோதி —

தச்சீ²லிநாமிதி ।

ப்³ரஹ்மவித்³யாப்⁴யாஸஶீலவதாமித்யர்த²: । ஶாதநம் ஶிதி²லீகரணம் , தேஷாம் க³ர்பா⁴தீ³நாமவஸாத³நம் நாஶநம் । உபநிக³மயித்ருத்வாத் ப்ரத்யக்தயா ப்ராபயித்ருத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஏவமுபநிஷத்பத³ஸ்ய ‘ஷத்³லு விஶரணக³த்யவஸாத³நேஷு’ இதி வையாகரணப்ரஸித்³தி⁴மநுஸ்ருத்யார்த²த்ரயம் த³ர்ஶிதம் । இதா³நீம் ஸ்வயமர்தா²ந்தரமாஹ —

உப நிஷண்ணம் வேதி ।

உப ஸாமீப்யேந விஷயதயா அஸ்யாம் வித்³யாயாம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் பரம் ஶ்ரேயோ நிதராமபா³தி⁴ததயா ஸ்தி²தமித்யர்த²: ।

உபநிஷத்பத³ஸ்ய க்³ரந்தே² ப்ரஸித்³தி⁴ம் க⁴டயதி —

தத³ர்த²த்வாதி³தி ।

வித்³யாப்ரயோஜநகத்வாத்³க்³ரந்தோ²(அ)ப்யுபநிஷத்பதே³ந நிரூட⁴லக்ஷணயா வ்யவஹ்ரியத இத்யர்த²: । அத்ர வ்யாக்²யேயஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யார்த²த்வோக்த்யா தஸ்ய மாநாந்தராநதி⁴க³தம் ப்³ரஹ்ம விஷய: தத்³வித்³யாத்³வாரா முக்தி: ப்ரயோஜநம் , தத்காமோ(அ)தி⁴காரீதி ஸூசிதம் ப⁴வதி ॥

ஏவம் விஷயாதி³மத்த்வாது³பநிஷதோ³ வ்யாக்²யாரம்ப⁴ம் ஸமர்த்²ய வ்யாக்²யாமாரப⁴தே —

ஶம் ஸுக²மித்யாதி³நா ।

ஶமித்யஸ்ய ஸுக²க்ருதி³த்யர்த²: ।

சக்ஷுஷீதி ।

சக்ஷுஷ்யாதி³த்யமண்ட³லே ச வர்தமாநஸ்தயோரபி⁴மாநீத்யர்த²: ।

ப³ல இதி ।

பா³ஹ்வோர்ப³லே(அ)பி⁴மாநித்வேந வர்தமாநோ தே³வ இந்த்³ர இத்யர்த²: । வாசி பு³த்³தௌ⁴ வாக³பி⁴மாநீ கு³ருரித்யர்த²: ।

விஸ்தீர்ணக்ரம இதி ।

த்ரிவிக்ரமாவதாரே விஸ்தீர்ணபாதோ³பேத இத்யர்த²: ।

ஶரீரஸ்த²ப்ராணகரணாபி⁴மாநிநீநாம் தே³வதாநாம் ஸுக²க்ருத்த்வம் கிமிதி ப்ரார்த்²யதே ? அத்ராஹ —

தாஸு ஹீதி ।

வித்³யார்த²ம் ஶ்ரவணம் , ஶ்ருதஸ்யாவிஸ்மரணம் தா⁴ரணம் , ஶிஷ்யேப்⁴ய: ப்ரதிபாத³நம் விநியோக³: । ஶமாதி³கமாதி³பதா³ர்த²: ।

நமோ ப்³ரஹ்மண இத்யாதே³ஸ்தாத்பர்யமாஹ —

ப்³ரஹ்ம விவிதி³ஷுணேதி ।

த்வம் ப்³ரஹ்மேதி வத³நக்ரியா ப்³ரஹ்மவத³நக்ரியா ।

பரோக்ஷேதி ।

நமோ ப்³ரஹ்மண இத்யத்ர வாயோ: ஸம்போ³த⁴நாபா⁴வாத் பரோக்ஷதயா நிர்தே³ஶ இத்யர்த²: । உத்தரவாக்யே வாயுபதே³ந ஸம்போ³த⁴நாத்ப்ரத்யக்ஷதயா நிர்தே³ஶ இத்யர்த²: । யத்³வா ப்³ரஹ்மேதி பாரோக்ஷ்யேண நிர்தே³ஶ:, வாயோர்ப்³ரஹ்மஶப்³தி³தஸூத்ராத்மதாரூபேண பரோக்ஷத்வாத் , வாயுஶப்³தே³ந ச ப்ரத்யக்ஷதயா நிர்தே³ஶ:, ப்ராணவாயுரூபேண நமஸ்கார்யஸ்ய வாயோ: ப்ரத்யக்ஷத்வாதி³த்யர்த²: । கிம் சேத்யஸ்ய த்வாமேவ ப்ரத்யக்ஷம் ப்³ரஹ்ம வதி³ஷ்யாமீத்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴: ।

வாயோ: ப்ரத்யக்ஷப்³ரஹ்மத்வவத³நே ஹேதுபரம் த்வமேவேதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே —

த்வமேவ சக்ஷுராத்³யபேக்ஷ்யேத்யாதி³நா ।

பா³ஹ்யமப்ரத்யக்ஷம் சக்ஷுராத்³யபேக்ஷ்ய, த்வமேவ ப்ரத்யக்ஷம் ப்³ரஹ்மாஸீதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ப்ரத்யக்ஷத்வே ஹேதுரவ்யவஹிதத்வம் ; ததே³வ விவ்ருணோதி —

ஸம்நிக்ருஷ்டமிதி ।

த்வகி³ந்த்³ரயஸம்நிக்ருஷ்டமித்யர்த²: ।

வதி³ஷ்யாமீதி ।

வதா³மீத்யர்த²: ।

ருதஸத்யஶப்³த³யோரபுநருக்தமர்த²ம் வத³ந்நேவ தௌ வ்யாசஷ்டே —

ருதமித்யாதி³நா ।

ஸ ஏவேதி ।

ஶாஸ்த்ராநுஸாரேண கர்தவ்யதயா நிஶ்சிதார்த² ஏவேத்யர்த²: ।

த்வத³தீ⁴ந ஏவேதி ।

கர்மஸம்பாத³நஸ்ய ப்ராணவாய்வதீ⁴நத்வத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸர்வாத்மகமிதி ।

ஸமஷ்டிவ்யஷ்ட்யாத்மகமித்யர்த²: । வாயோ: ஸூத்ராத்மரூபேண ஸமஷ்டிஶப்³தி³தம் வ்யாபகத்வம் , அஸ்மதா³தி³ப்ராணரூபேண வ்யஷ்டிஶப்³தி³தம் பரிச்சி²ந்நத்வம் சேத்யுப⁴யம் பரோக்ஷப்ரத்யக்ஷநிர்தே³ஶாப்⁴யாம் ப்ரக்ருதமிதி மத்வா தத்ஸர்வாத்மகமிதி ஸர்வநாமப்ரயோக³ இதி மந்தவ்யம் ।

ஏவம் ஸ்துதமிதி ।

உக்தப்ரகாரேண ப்³ரஹ்மவத³நக்ரியயா ஸ்துதமித்யர்த²: । இத³முபலக்ஷணம் । நமஸ்க்ருதம் சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் , தஸ்யாபி பூர்வம் க்ருதத்வாத் ।

ஆத்⁴யாத்மிகேதி ।

ஜ்வரஶிரோரோகா³த³ய ஆத்⁴யாத்மிகா:, சோரவ்யாக்⁴ராத்³யுபத்³ரவா ஆதி⁴பௌ⁴திகா:, யக்ஷராக்ஷஸாத்³யுபத்³ரவா ஆதி⁴தை³விகா இதி விபா⁴க³: ॥

ஶீக்ஷாத்⁴யாயாரம்ப⁴ஸ்ய தாத்பர்யமாஹ —

அர்த²ஜ்ஞாநேத்யாதி³நா ।

யத்நோபரம இதி ।

அத்⁴யயநகாலே ஸ்வராதி³ஷ்வௌதா³ஸீந்யமித்யர்த²: । ஸ்வரவர்ணாதி³வ்யத்யாஸே ச ஸத்யந்யதா²ர்தா²வபோ³த⁴: ப்ரஸஜ்ஜேத ; ததஶ்சாநர்த²ப்ரஸங்க³: ஸ்யாத் ‘மந்த்ரோ ஹீந: ஸ்வரதோ வர்ணதோ வா’ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ராதி³தி பா⁴வ: । நந்வேவம் ஸதி கர்மகாண்டே³(அ)ப்யயமத்⁴யாயோ வக்தவ்ய இதி சேத் , ஸத்யம் ; அத ஏவோப⁴யஸாதா⁴ரண்யாயாயம் காண்ட³யோர்மத்⁴யே படி²த: । நநு தர்ஹி பா⁴ஷ்யே உபநிஷத்³க்³ரஹணமநர்த²கம் ; நாநர்த²கம் , உபநிஷத்பாடே² யத்நாதி⁴க்யத்³யோதநார்த²த்வோபபத்தே: । ததா² ஹி - கர்மகாண்டே³ க்வசித³ந்யதா²ர்த²ஜ்ஞாநபூர்வகாந்யதா²நுஷ்டா²நஸ்ய ப்ராயஶ்சித்தேந ஸமாதா⁴நம் ஸம்ப⁴வதி, ‘அநாஜ்ஞாதம் யதா³ஜ்ஞாதம்’ இத்யாதி³மந்த்ரலிங்கா³த் । ஜ்ஞாநகாண்டே³ து ஸகு³ணநிர்கு³ணவாக்யாநாமந்யதா²ர்தா²வபோ³தே⁴ ஸதி ஸம்யகு³பாஸநாநுஷ்டா²நதத்த்வஜ்ஞாநயோரலாபா⁴த்புருஷார்தா²ஸித்³தி⁴ரேவ ஸ்யாத் , ப்ராயஶ்சித்தேநாத்ர ஸமாதா⁴நாஸம்ப⁴வாத் । அதோ யதா²வத்³ப்³ரஹ்மபோ³தா⁴யோபநிஷத்பாடே² யத்நாதி⁴க்யம் கர்தவ்யமிதி த்³யோதநார்த²த்வேநோபநிஷத்³க்³ரஹணமுபபத்³யத இதி ॥

ஶீக்ஷாஶப்³த³ஸ்ய த்³வேதா⁴ வ்யுத்பத்திம் த³ர்ஶயதி —

ஶிக்ஷ்யத இத்யாதி³நா ।

லக்ஷணபத³ம் ‘அகுஹவிஸர்ஜநீயாநாம் கண்ட²:, இசுயஶாநாம் தாலு, ருடுரஷாணாம் மூர்தா⁴, லுதுலஸாநாம் த³ந்தா:’ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரபரம் ।

நந்வேவம் ஸதி வர்ணாத்³யுச்சாரணலக்ஷணம் ஶிக்ஷ்யதே(அ)நயேதி வ்யுத்பத்திரயுக்தா, தல்லக்ஷணஸ்ய ஶீக்ஷாஶப்³தி³தே(அ)த்⁴யாயே ஶிக்ஷணாத³ர்ஶநாதி³த்யாஶங்க்ய வ்யுத்பத்த்யந்தரம் த³ர்ஶயதி —

ஶிக்ஷ்யந்த இதி ।

வேத³நீயத்வேநோபதி³ஶ்யந்த இத்யர்த²: ।

சக்ஷிங இதி ।

‘சக்ஷிங: க்²யாஞ்’ இதி ஸூத்ரேண க்²யாஞாதி³ஷ்டோ யஸ்ய தஸ்யேத³ம் ரூபம் , ந து ‘க்²யா ப்ரகத²நே’ இத்யஸ்ய, தஸ்யார்த⁴தா⁴துகே ப்ரயோகா³பா⁴வாதி³த்யர்த²: । வ்யக்தா வாக்கர்ம க்ரியா அர்தோ² யஸ்ய தஸ்யேத்யர்த²: ।

மத்⁴யமவ்ருத்த்யேதி ।

அதித்³ருதத்வாதி³கம் விநேத்யர்த²: ॥

அதா²த: ஸம்ஹிதாயா இத்யாதே³ஸ்தாத்பர்யமாஹ —

அது⁴நேதி ।

வர்ணாநாமத்யந்தஸாமீப்யம் ஸம்ஹிதா, தத்³விஷயோபநிஷது³பாஸநமிதா³நீமுச்யத இத்யர்த²: । ஶம் நோ மித்ர இத்யாஶீர்வாத³: க்ருத்ஸ்நோபநிஷச்சே²ஷ: ।

ஸம்ஹிதோபநிஷச்சே²ஷமாஶீர்வாதா³ந்தரம் ப்ரத²மமாஹ —

தத்ரேதி ।

உபநிஷத்பரிஜ்ஞாநமுபாஸநவிஷயகம் ஜ்ஞாநம் ; தச்ச ஶிஷ்யஸ்யாசார்யோபதே³ஶஜநிதமாசார்யஸ்ய ச தது³பதே³ஶப்ரயோஜகம் , தந்நிமித்தகம் யஶ இத்யர்த²: ।

தேஜ இதி ।

முக²காந்த்யாதி³ரூபமுபநிஷத்பரிஜ்ஞாநநிமித்தகமித்யர்த²: ।

நநு ஸஹைவாஸ்த்விதி கேந ப்ரார்த்²யதே ? தத்ராஹ —

ஶிஷ்யவசநமிதி ।

தத்ர விநிக³மகமாஹ —

ஶிஷ்யஸ்ய ஹீதி ।

தஸ்யாக்ருதார்த²த்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

நந்வாசார்யோ(அ)ப்யக்ருதார்த² ஏவ ஶிஷ்யஸாபேக்ஷத்வாதி³தி ; நேத்யாஹ —

க்ருதார்தோ² ஹீதி ।

ந ஹ்யாசார்யஸ்ய ஸ்வப்ரயோஜநஸித்³த்⁴யர்த²ம் ஶிஷ்யாபேக்ஷாஸ்தி, கிம் து கேவலம் தத³நுக்³ரஹார்த²மேவாசார்யப்ரவ்ருத்திரிதி பா⁴வ: । நந்வேவமாசார்யஸ்ய ஶிஷ்யேண கிமர்த²ம் யஶஆதி³ ப்ரர்த்²யதே ? ஸ்வார்த²மேவேதி ப்³ரூம:, யஶஸ்விந: ஶிஷ்யா ஹி லோகே யஶஸ்விநோ ப⁴வந்தி ; யஶஸ்விநாம் ச லாப⁴பூஜாதி³கம் ப²லம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ; அத: ஸ்வார்த²மேவ ஶிஷ்யோ கு³ரோர்யஶ: ப்ரார்த²யத இத்யநவத்³யம் । பூர்வவ்ருத்தஸ்யாநந்தரமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

வஸ்தூபாஸநம் ஹித்வா ப்ரத²மத: ஶப்³தோ³பாஸநவிதா⁴நே ஹேதுரத:ஶப்³தே³நோக்த இத்யாஹ —

யதோ(அ)த்யர்த²மிதி ।

ஜ்ஞாநமுபாஸநம் , ததே³வ விஷய:, தஸ்மிந்நித்யர்த²: ।

க்³ரந்த²ஸம்நிக்ருஷ்டாமேவேதி ।

ஸம்ஹிதாரூபக்³ரந்த²ப்ரதா⁴நாமேவேதி யாவத் ।

நந்வதி⁴கரணேஷ்விதி ஸப்தம்யா லோகாதி³ஷு ஸம்ஹிதாத்³ருஷ்டிவிதி⁴ரிஹ விவக்ஷித இதி ப்ரதீயதே ; ததா² ஸதி லோகாநாமேவ ஸம்ஹிதாத்³ருஷ்ட்யோபாஸ்யத்வம் ஸ்யாத் ; தச்சோபக்ரமோபஸம்ஹாரவிருத்³த⁴ம் , ‘அதா²த: ஸம்ஹிதாயா:’ இத்யுபக்ரமே ‘ய ஏவமேதா மஹாஸம்ஹீதா வ்யாக்²யாதா வேத³’ இத்யுபஸம்ஹாரே ச ஸம்ஹிதாயா ஏவோபாஸ்யத்வாவக³மாதி³த்யாஶங்க்யாஹ —

ஜ்ஞாநவிஷயேஷ்வித்யர்த² இதி ।

அதி⁴கரணபத³ஸ்ய விஷயபரத்வோக்திருபலக்ஷணம் ; ஸப்தமீ த்ருதீயார்த²பரேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ததா² ச லோகாத்³யாத்மநா ஸம்ஹிதைவோபாஸ்யேதி லப்⁴யதே, அதோ ந விரோத⁴ இதி பா⁴வ: ।

லோகேஷ்வதீ⁴தி ।

லோகவிஷயகமிதி யாவத் । ஏவமுத்தரத்ராபி ।

அத்ர விதி⁴த்ஸிதாநாமுபாஸநாநாம் ஸ்தாவகம் தா மஹாஸம்ஹிதா இதி வாக்யம் । தத்³வ்யாசஷ்டே —

தா ஏதா இதி ।

அதா²தி⁴லோகமதா²தி⁴ஜ்யோதிஷமித்யாதி³வாக்யஸ்தா²த²ஶப்³தா³நாமர்த²மாஹ —

த³ர்ஶநக்ரமேதி ।

அத்ரோபாஸநஸ்யைகத்வேந கர்துரேகத்வால்லோகாதி³பே⁴தே³ந ப்ரயோக³பே⁴தா³ச்சாவஶ்யம்பா⁴விநி க்ரமே தத்³விதா⁴நார்தா² அத²-ஶப்³தா³ இத்யர்த²: । தத்ராத்³யோ(அ)த²ஶப்³த³ ஆரம்பா⁴ர்த²:, இதரே தந்நிரூபிதக்ரமார்தா² இதி பா⁴வ: ।

உபநிஷத³: கத²ம் கர்தவ்யா இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ —

தாஸாமித்யாதி³நா ।

நநு ஸம்ஹிதாயா: பூர்வவர்ண: ப்ருதி²வீதி கத²ம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் தயோர்பே⁴தா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ —

பூர்வவர்ண இதி ।

மநோ ப்³ரஹ்ம இத்யாதி³வத³த்ர ஸாமாநாதி⁴கரண்யமிதி பா⁴வ: ।

மத்⁴யமிதி ।

பூர்வோத்தரரூபே ஸந்தீ⁴யேதே அஸ்மிந்நிதி வ்யுத்பத்த்யா யத்ஸந்தி⁴ஶப்³த³வாச்யம் பூர்வோத்தரரூபயோர்மத்⁴யம் , தத்ராந்தரிக்ஷலோகத்³ருஷ்டி: கர்தவ்யேத்யர்த²: ॥

வாயுரிதி ।

ஸந்தீ⁴யேதே பூர்வோத்தரரூபே அநேநேதி வ்யுத்பத்த்யா ஸந்தா⁴நஶப்³த³வாச்யம் யத்ஸம்ஹிதாரூபம் , தத்ர வாயுத்³ருஷ்டி: கர்தவ்யேத்யர்த²: । இத³ம் ச க்வசிது³தா³ஹ்ருத்ய ப்ரத³ர்ஶ்யதே - ‘இஷே த்த்வா’ இத்யத்ர ஷகாரஸ்யோபரி யோ(அ)யமேகார: ஸோ(அ)யம் ப்ருதி²வீரூப: ; யஶ்சோபரிதநஸ்தகார: ஸ த்³யுலோக: ; தயோர்வர்ணயோர்மத்⁴யதே³ஶோ(அ)ந்தரிக்ஷலோக: ; தஸ்மிந்தே³ஶே ஸம்ஹிதாநிமித்தோ த்³விர்பா⁴வேநாபாதி³தோ யோ(அ)ந்யஸ்தகார: ஸ வாயுரிதி ।

ஸமாநமிதி ।

அதா²தி⁴ஜ்யோதிஷம் , அக்³நி: பூர்வரூபம் , ஆதி³த்ய உத்தரரூபம் , ஆப: ஸந்தி⁴:, வைத்³யுத: ஸந்தா⁴நம் , இத்யதி⁴ஜ்யோதிஷம் । ஜ்யோதி:ஶப்³தே³நாத்ர ஜஹல்லக்ஷணயா ஆப: ஸங்க்³ருஹீதா: । வித்³யுதே³வ வைத்³யுத: । அதா²தி⁴வித்³யம் , ஆசார்ய: பூர்வரூபம் , அந்தேவாஸ்யுத்தரரூபம் , வித்³யா ஸந்தி⁴:, ப்ரவசநம் ஸந்தா⁴நம் , இத்யதி⁴வித்³யம் । இத்யதி⁴வித்³யமித்யத்ர வித்³யாஶப்³தே³ந ஆசார்யாத³யோ ஜஹல்லக்ஷணயைவ ஸங்க்³ருஹீதா இதி போ³த்⁴யம் । வித்³யாஶப்³த³ஶ்சாத்⁴யேதவ்யக்³ரந்த²பர: । க்³ரந்த²ஸ்யாத்⁴யயநமத்⁴யாபநம் வா ப்ரவசநம் । அதா²தி⁴ப்ரஜம் , மாதா பூர்வரூபம் , பிதோத்தரரூபம் , ப்ரஜா ஸந்தி⁴:, ப்ரஜநநம் ஸந்தா⁴நம் , இத்யதி⁴ப்ரஜமித்யத்ர ப்ரஜாஶப்³தோ³ மாத்ராதீ³நபி பூர்வவத்ஸங்க்³ருஹ்ணாதி । ப்ரஜநநம் ப்ரஜாயா உத்பத்தி: । அதா²த்⁴யாத்மம் , அத⁴ரா ஹநு: பூர்வரூபம் , உத்தரா ஹநுருத்தரரூபம் , வாக்ஸந்தி⁴:, ஜிஹ்வா ஸந்தா⁴நம் , இத்யத்⁴யாத்மம் । அத்ராத்மா தே³ஹ:, தத³வயவவிஷயமுபாஸநமத்⁴யாத்மமித்யர்த²: । ஏதேஷு ஸமாநம் யோஜநமித்யர்த²: ।

உபப்ரத³ர்ஶ்யந்த இதி ।

உபஸம்ஹ்ரியந்த இதி யாவத் ।

வேதே³த்யஸ்ய ஜ்ஞாநவாசித்வாத்கத²ம் ஜ்ஞாநாவ்ருத்திரூபோபாஸநபரத்வமித்யாஶங்க்ய தத்ஸாத⁴யதி —

வேதே³த்யுபாஸநம் ஸ்யாதி³த்யாதி³நா ।

விஜ்ஞாநாதி⁴காராதி³தி ।

உபாஸ்திப்ரகரணாதி³த்யர்த²: ।

தத்ர மாநமாஹ —

இதி ப்ராசீநேதி ।

யதா²ஶாஸ்த்ரமித்யநேந யத்ராஹங்க்³ரஹஶ்சோதி³தஸ்தத்ராஹங்க்³ரஹேண, அந்யத்ர தம் விநேதி விவக்ஷிதம் । துல்யத்வமேகவிஷயகத்வம் ।

அதத்ப்ரத்யயைரிதி ।

த்⁴யேயாந்யகோ³சரை: ப்ரத்யயைரித்யர்த²: । ஏகவஸ்துகோ³சரா விச்சே²த³ரஹிதா ப்ரத்யயஸந்ததிருபாஸநமிதி நிஷ்கர்ஷ: ।

நநு ஸக்ருத்ப்ரத்யய ஏவோபாஸநமஸ்து, கிம் ததா³வ்ருத்த்யேத்யாஶங்க்ய க்ரியாவ்ருத்தாவேவோபாஸநஶப்³த³: ப்ரஸித்³தோ⁴ லோகே, ந ஸக்ருத்க்ரியாயாம் , அதோ(அ)த்ர வேதே³த்யநேந ப்ரத்யயக்ரியாவ்ருத்திரேவ லக்ஷணீயேத்யாஶயேநாஹ —

ப்ரஸித்³த⁴ஶ்சேத்யாதி³நா ।

நநு தத்ராபி ஸக்ருது³பசாரக்ரியைவோபாஸநம் ; நேத்யாஹ —

யோ ஹீதி ।

ப்ருதி²வீ பூர்வரூபமித்யாதி³வேத³நமாத்ராத்ப²லாஸம்ப⁴வாத³ப்யுபாஸநமேவாத்ர விதே⁴யம் , உபாஸநஸ்ய து யோக்³யதயா வக்ஷ்யமாணம் ப²லம் ஸம்ப⁴வதி, லோகே(அ)ப்யுபாஸநஸ்ய ப²லவத்த்வஸித்³தே⁴ரித்யாஶயேநாஹ —

ஸ சேதி ।

கு³ர்வாத்³யுபாஸக இத்யர்த²: ।

அதோ(அ)த்ராபீதி ।

கு³ர்வாத்³யுபாஸநஸ்ய லோகே ப²லவத்த்வத³ர்ஶநாத் அத்ராபி ஸம்ஹிதாவிஷயே(அ)பி, ய ஏவம் லோகாதி³த்³ருஷ்ட்யா ஸம்ஹிதா உபாஸ்த இத்யர்த²: ।

ஸந்தீ⁴யத இதி ।

ஸம்ப³த்⁴யத இத்யர்த²: । அத்ர ப²லகாமிநா க்ரியமாணமுபாஸநம் காமிதப²லாய ப⁴வதி, ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴ரஹிதேந து க்ரியமாணம் ததே³வ வித்³யாஸாத⁴நம் ப⁴வதீதி ப்³ரஹ்மவித்³யாஸம்நித்⁴யாம்நாநப³லாத்கல்ப்யத இதி மந்தவ்யம் ॥

நநு யஶ்ச²ந்த³ஸாமித்யாத³யோ மந்த்ரா: கிமர்த²மாம்நாயந்தே ? தத்ராஹ —

மேதே⁴தி ।

மேதா⁴காமஸ்ய மேதா⁴ப்ராப்திஸாத⁴நம் ஜப உச்யதே, ஶ்ரீகாமஸ்ய ஶ்ரீப்ராப்திஸாத⁴நம் ஹோம உச்யத இதி விபா⁴க³: ।

ஏவம் தாத்பர்யவர்ணநே காரணமாஹ —

ஸ மேந்த்³ர இத்யாதி³நா । ருஷப⁴ இதி ।

க³வாம் மத்⁴யே ப்ரதா⁴நத்வாத்³யதா² ருஷப⁴: ஶ்ரேஷ்ட²:, ததா² வேதா³நாம் மத்⁴யே ப்ரணவ: ஶ்ரேஷ்ட²: ப்ராதா⁴ந்யாதி³த்யர்த²: ।

நநு கத²மோங்காரஸ்ய ஸர்வரூபத்வமித்யாஶங்க்யாஹ —

ஸர்வவாக்³வ்யாப்தேரிதி ।

ஶப்³த³மாத்ரே க்ருத்ஸ்நஸ்யாபி⁴தே⁴யஸ்யாந்தர்பா⁴வம் ‘தஸ்ய வாக்தந்தி:’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யுக்தம் ஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா தஸ்ய ஸர்வஶப்³தா³த்மகத்வே ப்ரமாணமாஹ —

தத்³யதே²தி ।

‘தத்³யதா² ஶங்குநா ஸர்வாணி பர்ணாநி ஸந்த்ருண்ணாந்யேவமோங்காரேண ஸர்வா வாக்ஸந்த்ருண்ணா’ இதி ஶ்ருத்யந்தரம் । தஸ்ய சாயமர்த²: - யதா² லோகே அஶ்வத்த²பர்ணாநி ஶங்குஶப்³த³வாச்யேந ஸ்வக³தஶலாகாவிஶேஷேண வ்யாப்தாநி, தத்³வதோ³ங்காரேண ஸர்வா ஶப்³தா³த்மிகா வாக்³வ்யாப்தேதி ।

அத ஏவேதி ।

விஶ்வரூபத்வாச்ச தஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வமித்யர்த²: ।

நந்வோங்காரஸ்யாத்ர ஸ்துதிரந்யாய்யா ; நேத்யாஹ —

ஓங்காரோ ஹ்யத்ரேதி ।

அஸ்யாம் ஸம்ஹிதோபநிஷத்³யோங்காரஸ்ய ‘ஓமிதி ப்³ரஹ்ம’ இத்யத்ரோபாஸநம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

ஓங்காரஸ்ய ஸர்வவேதே³ஷு ப்ராதா⁴ந்யம் குத இத்யாஶங்க்ய தத்³தே⁴துப்ரத³ர்ஶநபரம் ச²ந்தோ³ப்⁴ய இதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே —

வேதே³ப்⁴ய இத்யாதி³நா ।

அம்ருதாதி³தி வேத³விஶேஷணம் ‘வேதா³ ஹ்யம்ருதா:’ இதி ஶ்ருத்யந்தராத் , ஏகவசநம் ச ச்சா²ந்த³ஸமித்யாஶயேநாஹ —

வேதா³ ஹ்யம்ருதமிதி ।

வேதா³நாமம்ருதத்வம் நித்யத்வம் , தச்சாவாந்தரப்ரலயே நாஶாபா⁴வரூபம் விவக்ஷிதம் । ந த்வாத்யந்திகம் நித்யத்வமஸ்தி வேதா³நாம் ; கல்பாதௌ³ ஸ்ருஷ்டிஶ்ரவணாத் , மஹாப்ரலயே நாஶாப்⁴யுபக³மாச்ச । இத³ம் ச தே³வதாதி⁴கரணே விஸ்தரேண நிரூபிதம் தத்ரைவ த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ஸம்ப³பூ⁴வேத்யஸ்யார்த²மாஹ —

லோகதே³வேதி ।

ஸாரிஷ்ட²மிதி ।

ஸாரதமமித்யர்த²: । ததா² ச ஶ்ருதி: - ‘ப்ரஜாபதிர்லோகாநப்⁴யதபத்தேப்⁴யோ(அ)பி⁴தப்தேப்⁴யஸ்த்ரயீ வித்³யா ஸம்ப்ராஸ்ரவத்தாமப்⁴யதபத்தஸ்யா அபி⁴தப்தாயா ஏதாந்யக்ஷராணி ஸம்ப்ராஸ்ரவந்த பூ⁴ர்பு⁴வ:ஸுவரிதி தாந்யப்⁴யதப்தேப்⁴யோ(அ)பி⁴தப்தேப்⁴ய ஓங்கார: ஸம்ப்ராஸ்ரவத்’ இதி । அப்⁴யதபத் ஸாரஜிக்⁴ருக்ஷயா பர்யாலோசிதவாநித்யர்த²: । த்ரயோ வேதா³ஸ்த்ரயீ வித்³யா । யத்³யப்யஸ்யாம் ஶ்ருதௌ லோகாநந்தரம் தே³வா ந ஶ்ரூயந்தே, ததா²பி ‘ப்ரஜாபதிர்லோகாநப்⁴யதபத்தேஷாம் தப்யமாநாநாம் ரஸாந்ப்ராப்³ருஹத³க்³நிம் ப்ருதி²வ்யா வாயுமந்தரிக்ஷாதா³தி³த்யம் தி³வ: ஸ ஏதாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா அப்⁴யதபத்தாஸாம் தப்யமாநாநாம் ரஸாந்ப்ராப்³ருஹத்’ இத்யத்ர தே³வா அபி ஶ்ரூயந்த இத்யபி⁴ப்ரேத்ய தே³வக்³ரஹணமிதி மந்தவ்யம் । ப்ராப்³ருஹத் க்³ருஹீதவாந் , ஸாரத்வேந ஜ்ஞாதவாநித்யர்த²: ।

நநு ஸம்ப³பூ⁴வேதி பத³ம் ஜந்மபரத்வேநைவ குதோ ந வ்யாக்²யாயதே ? தத்ராஹ —

ந ஹீதி ।

நித்யஸ்யேதி ।

அவாந்தரப்ரலயாவஸ்தா²யிந இத்யர்த²: । ப்ரணவஸ்ய வேதா³ந்தர்பூ⁴தத்வேந வேத³ஸமாநயோக³க்ஷேமஸ்ய வேதே³ப்⁴ய: ஸகாஶாந்முக்²யம் ஜந்ம ந ஹி ஸம்ப⁴வதீத்யாஶய: । பரமேஶ்வர இத்யஸ்ய விவரணம் ஸர்வகாமேஶ இதி ।

நநு மேதா⁴ப்ரதா³நேந யத்ப்ரீணநம் தாத்காலிகப்ரீதிஸம்பாத³நம் ந தத்³வித்³யாகாமஸ்ய விவக்ஷிதம் ப்ரயோஜநமித்யஸ்வரஸாதா³ஹ —

ப³லயது வேதி ।

அத்ர வித்³யாகாமஸ்யாபேக்ஷாம் த³ர்ஶயதி —

ப்ரஜ்ஞாப³லம் ஹீதி ।

ப்ரஜ்ஞாத்ர மேதா⁴ஶப்³தா³ர்த²: । ஸா ச க்³ரந்த²தத³ர்த²தா⁴ரணஶக்தி:, ஸைவ ப³லம் । ப்ரஜ்ஞாப³லஸ்ய ச ‘நாயமாத்மா ப³லஹீநேந லப்⁴ய:’ இதி ஶ்ருதிஸித்³த⁴ம் வித்³யாஸாத⁴நத்வம் த்³யோதயிதும் ஹி-ஶப்³த³: ।

தத³தி⁴காராதி³தி ।

அம்ருதஶப்³த³முக்²யார்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ தா⁴ரணாஸம்ப⁴வாத³ம்ருதஶப்³தே³ந முக்²யார்தா²த³ந்யதே³வ கிஞ்சில்லக்ஷணீயம் ; தச்சாம்ருதஶப்³தி³தப்³ரஹ்மப்ராப்திஸாத⁴நம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமேவ வக்தவ்யம் , தத்ஸாத⁴நப்ரஜ்ஞாப்ரார்த²நேந தஸ்யைவ பு³த்³தி⁴ஸ்த²த்வாதி³த்யர்த²: ।

புருஷவிபரிணாம இதி ।

உத்தமபுருஷத்வேந பூர்வத்ர ப்ரயுக்தஸ்ய பூ⁴யாஸமித்யஸ்ய பூ⁴யாதி³தி ப்ரத²மபுருஷத்வேநாத்ர வ்யத்யாஸ: கர்தவ்ய இத்யர்த²: ।

மது⁴ரபா⁴ஷிணீதி ।

பூ⁴யாதி³த்யநுஷங்க³: ।

நநு சக்ஷுராதே³ரபி ஜ்ஞாநம் ப்ரத்யாநுகூல்யம் குதோ ந ப்ரார்த்²யதே ? ப்ரார்த்²யத ஏவேத்யாஶயேந ஶரீரம் மே விசர்ஷணமித்யாதே³ர்விவக்ஷிதமர்த²மாஹ —

ஆத்மஜ்ஞாநேதி ।

கார்யம் ஸ்தூ²லஶரீரம் , கரணாநி சக்ஷுராதீ³நி, தேஷாம் ஸங்கா⁴த: ஸமுதா³ய இத்யர்த²: ।

நநு ஸங்கா⁴தநிஷ்டா² யோக்³யதா சேதா³த்மஜ்ஞாநாய ப்ரார்த்²யதே, கிமர்த²ம் தர்ஹி மேதா⁴ ப்ரார்த்²யதே ? தத்ராஹ —

மேதா⁴ சேதி ।

ரோகா³தி³ப்ரதிப³ந்த⁴ரஹிதஸ்ய ஜிதேந்த்³ரியஸ்யாபி மேதா⁴ம் விநாத்மஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வாத்ஸாபி ப்ராதா⁴ந்யேநாத்மஜ்ஞாநார்த²மேவ ப்ரார்த்²யத இத்யர்த²: । ஆத்மஜ்ஞாநம் ப்ரதி ப்ரஜ்ஞாயா: ப்ரக்ருஷ்டஸாத⁴நத்வத்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: । அத்ராசேதநஸ்யாப்யோங்காரஸ்ய ப்³ரஹ்மாபே⁴தே³ந ப்ரார்தி²ததா³நே ஸாமர்த்²யமவக³ந்தவ்யம் ।

நநு கத²ம் தஸ்ய ப்³ரஹ்மாபே⁴த³: ? தத்ப்ரதீகத்வாதி³தி ப்³ரூம: । கத²ம் தஸ்ய தத்ப்ரதீகத்வம் ? தத்ராஹ —

ப்³ரஹ்மண: பரமாத்மந இதி ।

நந்வஸிம் ப்ரதி ப்ரஸித்³த⁴கோஶஸ்யேவ ப்³ரஹ்ம ப்ரதி ப்ரணவஸ்ய ஸ்வஸ்மிந்நந்தர்பா⁴வயித்ருத்வரக்ஷகத்வாதே³ரபா⁴வாந்ந முக்²யம் கோஶத்வமஸ்தி ; தத்ராஹ —

உபலப்³தீ⁴தி ।

யதா²ஸி: கோஶே உபலப்⁴யதே ததா² ஓங்காரே ப்³ரஹ்மோபலப்⁴யதே ; ததஶ்சோபலப்³தி⁴ஸ்தா²நத்வஸாம்யாத்கோஶஶப்³தோ³ கௌ³ண ஓங்கார இத்யர்த²: ।

ததே³வ ஸாம்யம் விவ்ருணோதி —

த்வம் ஹீதி ।

தஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரதீகத்வே ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

ப்ரதீகமிதி ।

த்³ருஷ்ட்யாலம்ப³நமித்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிப²லமாஹ —

த்வயீதி ।

உபலப்³தி⁴: ஸாக்ஷாத்கார: ।

நநு யத்³யோங்கார: ப்ரார்தி²தப²லதா³நே ஸமர்த²ஸ்தர்ஹி கிமிதி ஸ ஸர்வைர்நோபாஸ்யத இதி ஶங்காவாரணர்த²ம் மேத⁴யா பிஹித இதி வாக்யம் । தத்³வ்யாசஷ்டே —

மேத⁴யேத்யாதி³நா ।

நநு ஶாஸ்த்ராஜநிதா ப்ரஜ்ஞா லௌகிகப்ரஜ்ஞா, தஸ்யா: கத²ம் பீடா²தே³ரிவ பிதா⁴யகத்வமித்யாஶங்க்யாத்ர விவக்ஷிதம் பிதா⁴நம் கத²யதி —

ஸ த்வமிதி ।

உக்தலௌகிகப்ரஜ்ஞாமாத்ரயுக்தா: ஸாமாந்யப்ரஜ்ஞா: ; ஸ த்வம் ஸாமாந்யப்ரஜ்ஞைரவிதி³தமஹிமாஸி ; தஸ்மாத்த்வம் ந ஸர்வைருபாஸ்யத இத்யர்த²: । ஶ்ரவணபூர்வகமாத்மஜ்ஞாநாதி³லக்ஷணம் விஜ்ஞாநம் ஶ்ருதம் , தத்ப்ராப்த்யவிஸ்மரணாதி³நா கோ³பாயேதி யோஜநா । ப்ரத²மாதி³பதே³ந மநநஜநிதம் ஜ்ஞாநம் ஸங்க்³ருஹ்யதே । த்³விதீயாதி³பதே³ந ராகா³தி³லக்ஷணப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்தி: ஸங்க்³ருஹ்யதே । தது³க்தம் வார்த்திகே - ‘ராக³த்³வேஷாதி³ஹேதுப்⁴ய: ஶ்ருதம் கோ³பாய மே ப்ரபோ⁴’ இதி ।

தத்கர்மத்வாதி³தி ।

தநோதேர்தா⁴தோஸ்தத³ர்த²கத்வாதி³த்யர்த²: ।

மமேதி ।

மமாந்நபாநாதி³கம் ஸர்வமாநயந்தீ ஸர்வதா³ ஸம்பாத³யந்தீ ததா² ஸம்பாதி³தம் ஸர்வம் விஸ்தாரயந்தீ வர்த⁴யந்தீ வர்தி⁴தம் ஸர்வம் சிரம் தீ³ர்க⁴காலம் குர்வாணா வர்தயந்தீ, யதா² விநஷ்டம் ந ப⁴வதி ததா² குர்வதீதி யாவத் । அசிரமிதி ச்சே²த³: ஸம்பா⁴வநாமாத்ரேண । தை³ர்க்⁴யம் சா²ந்த³ஸம் ।

கிமித்யாஹேதி ।

கிமாவஹந்தீத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹேத்யர்த²: । அத்ராவஹந்தீத்யாதி³பத³த்ரயம் ஶ்ரியோ விஶேஷணம் ।

நந்வாவஹந்தீத்யாதி³பத³த்ரயஸ்ய ப்ரத²மாந்தஸ்ய, த்³விதீயாந்தஸ்ய ஶ்ரீபத³ஸ்ய ச கத²ம் விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வேநாந்வய இத்யாஶங்க்யாத்⁴யாஹாரேண யோஜயதி —

ஶ்ரீர்யாதாமீதி ।

தாமாவஹேத்யுத்தரேணாந்வய: । ததோ மே ஶ்ரியமித்யத்ர தத இத்யஸ்ய வ்யாக்²யா மேதா⁴நிர்வர்தநாத்பரமிதி ।

நநு மேதா⁴நிஷ்பத்த்யநந்தரமேவ கிமிதி ஶ்ரீ: ப்ரார்த்²யதே ? தத்ராஹ —

அமேத⁴ஸோ ஹீதி ।

ப்ரஜ்ஞாஹீநஸ்யாபாத்ரவ்யயாதி³நா த⁴நாதி³கமநர்தா²யைவேத்யேதத்ப்ரஸித்³த⁴ம் ; அதோ மேதா⁴நந்தரமேவ ஶ்ரீ: ப்ரார்த்²யத இத்யர்த²: ।

கிம்விஶிஷ்டாம் சேதி ।

புநஶ்ச கிம்விஶிஷ்டாமித்யர்த²: । அஜாதீ³நாம் லோமஶத்வாத்தத்³ரூபா ஶ்ரீர்லோமஶேதி பா⁴வ: ।

ஶ்ரியமாவஹேதி க: ஸம்போ³த்⁴யதே ? தத்ராஹ —

அதி⁴காராதி³தி ।

ஸம்நிதா⁴நாதி³த்யர்த²: । ஓங்காரஸ்ய ப்ரார்தி²தஶ்ரீப்ரதா³நே யோக்³யதாஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: । மேதா⁴விந: ஶ்ரீயுக்தஸ்ய வித்³யாப்ரதா³நாய ஶிஷ்யப்ராப்திப்ரார்த²நாமந்த்ர ஆ மா யந்த்விதி ।

தம் வ்யாசஷ்டே —

ஆயந்து மாமிதி ।

ஸ்வஸ்யாசார்யத்வப்ரயுக்தகீர்திப்ரார்த²நாமந்த்ரோ யஶோ ஜந இதி ।

தம் வ்யாசஷ்டே —

யஶஸ்வீதி ।

‘வஸ நிவாஸே’ ‘வஸ ஆச்சா²த³நே’ இதி தா⁴துத்³வயாது³ப்ரத்யய: ஶீலார்தே² । வேஶ்மஸு வஸநஶீல: பராச்சா²த³நஶீலோ வா வஸு: ; அதிஶயேந வஸுர்வஸீயாந் , தஸ்மாத்³வஸீயஸ: ஈலோபஶ்சா²ந்த³ஸ: ।

யத்³வா த⁴நவாசிநா வஸுஶப்³தே³ந வஸுமாம்ல்லக்ஷ்யதே ; ததா² ச அதிஶயேந வஸுமாந்வஸுமத்தர:, தஸ்மாதி³த்யர்த²: இத்யாஶயேநாஹ —

வஸுமத்தராத்³வேதி ।

தேஷ்விதி ।

வஸீய:ஸு வஸுமத்தரேஷு வேத்யர்த²: ।

வித்³யாதத்ஸாத⁴நப்ரார்த²நாநந்தரம் வித்³யாப²லப்ரார்த²நாம் த³ர்ஶயதி —

கிம் சேதி ।

நந்வத்ர விது³ஷோ ப்³ரஹ்மரூபே ப்ரணவே முக்²யப்ரவேஶாஸம்ப⁴வாத³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ஜ்ஞாநமேவ தஸ்ய தஸ்மிந்ப்ரவேஶத்வேந விவக்ஷணீயம் । தஸ்ய சாம்ருதஸ்ய தே³வ தா⁴ரணோ பூ⁴யஸமித்யநேநைவ ப்ரார்தி²தத்வாத்புநருக்தி: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய தாத்பர்யமாஹ —

ப்ரவிஶ்ய சேதி ।

வாக்யத்³வயஸ்ய விவக்ஷிதமர்த²ம் ஸங்க்ஷிப்யாஹ —

ஆவயோரிதி ।

பே⁴த³ஹேதுமஜ்ஞாநம் நாஶயேத்யர்த²: ; தயோரேகத்வஸ்ய ஸ்வத: ஸித்³த⁴த்வாதி³தி மந்தவ்யம் ।

ப³ஹுபே⁴த³ இதி ।

ஶிவவிஷ்ண்வாத்³யநேகமூர்த்யுபேதே த்வயி பாபம் நாஶயாமி, த்வந்மூர்திப⁴ஜநேந பாபம் நாஶயாமீதி யாவத் ।

யது³க்தம் ப்³ரஹ்மசாரிணோ மாமாயந்த்விதி, ததே³வ த்³ருஷ்டாந்தேந ப்ரபஞ்சயதி —

யதே²தி ।

அதோ மாமிதி ।

த்வந்நிஷ்டா²யா: ஸம்ஸாரஶ்ரமாபநயநஸ்தா²நத்வாத்தத³பநயாய மாம் ப்ரதி ஸ்வாத்மாநம் தத்த்வத: ப்ரகாஶயேத்யர்த²: ।

ஆத³ரஸூசநார்த²முக்தஜ்ஞாநம் புந: ஸம்ப்ரார்த்²ய முக்திமபி தத³ர்த²மேவ புந: ப்ரார்த²யதே —

ப்ரபத்³யஸ்வ சேதி ।

ரஸவித்³யோ லோஹோ ரஸமயோ ப⁴வதி, தத்³வந்மாம் த்வந்மயம் குர்வித்யர்த²: ।

வித்³யாஸம்நிதௌ⁴ ஶ்ருதஸ்ய ஶ்ரீகாமஸ்ய ப்ரணாட்³யா வித்³யாயாமுபயோக³ம் த³ர்ஶயதி —

ஶ்ரிகாமோ(அ)ஸ்மிந்த்யாதி³நா ।

வித்³யா ப்ரகாஶத இதி ।

ப்ரகாஶதே(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே, உத்பத்³யத இதி யாவத் । யதா² ஆத³ர்ஶதலே நிர்மலே ப்ரதிபி³ம்ப³ம் ஸ்பு²டம் பஶ்யதி, ததா² பாபக்ஷயேண நிர்மலாத³ர்ஶதலதுல்யே(அ)ந்த:கரணே ப்³ரஹ்மாத்மாநம் பஶ்யதீதி ஸ்ம்ருதேருத்தரார்தா⁴ர்த²: ॥

வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமுத்தராநுவாகத்³வயதாத்பர்யமாஹ —

ஸம்ஹிதாவிஷயமித்யாதி³நா ।

ஸம்ஹிதோபாஸநம் ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴ம் விநாநுஷ்டி²தம் சித்தஶுத்³தி⁴த்³வாரா வித்³யோபயோகா³ர்த²மிதி ஸூசயதி —

தே சேதி ।

ச-ஶப்³தோ³(அ)ப்யர்த²: । ஸம்ஹிதோபாஸநவத்தே(அ)பீத்யர்த²: ।

அந்தரிதி ।

வ்யாஹ்ருதீநாம் ஶ்ரத்³தா⁴க்³ருஹீதத்வாத்தத்பரித்யாகே³நோபதி³ஶ்யமாநம் ப்³ரஹ்ம ந பு³த்³தி⁴மாரோஹதி । அதோ வ்யாஹ்ருதிஶரீரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஹ்ருத³யாந்தருபாஸநமுபதி³ஶ்யத இத்யர்த²: ।

தாத்பர்யமுக்த்வாக்ஷரவ்யாக்²யாநாய ப்ரதீகமாத³த்தே —

பூ⁴ர்பு⁴வ: ஸுவரிதி ।

இதீத்யுக்தேதி ।

பூ⁴ர்பு⁴வ:ஸுவரிதி வாக்யேநோக்தாநாம் வ்யாஹ்ருதீநாம் பாட²க்ரமலப்³த⁴க்ரமாநுவாதா³ர்த²: ஶ்ருதாவிதிஶப்³த³ இத்யர்த²: ।

ப்ரத³ர்ஶிதாநாமிதி ।

ப்ரத³ர்ஶிதக்ரமோபேதாநாம் வ்யாஹ்ருதீநாம் ஸ்வரூபாநுவாதா³ர்த² ஏதாஸ்திஸ்ரோ வ்யாஹ்ருதய இதி ஶப்³த³ இத்யர்த²: ।

நநு க்ரமத: ஸ்வரூபதஶ்ச தா: கிமர்த²ம் பராம்ருஶ்யந்தே ? தத்ராஹ —

பராம்ருஷ்டா இதி ।

ஸ்ம்ருதிம் விவ்ருணோதி —

திஸ்ர ஏதா இதி ।

ஸ்மர்யந்தே தாவதி³தி ।

தாவச்ச²ப்³த³: ப்ராத²ம்யார்த²: । கர்மகாண்டே³ கர்மாங்க³த்வேந ப்ரஸித்³த⁴வ்யாஹ்ருதய: இஹ ப்ரத²மம் ஸ்மர்யந்தே வை-ஶப்³தே³ந தாஸு க்ரமேணோபாஸநவிதா⁴நார்த²மித்யர்த²: । ஸோமபாநார்த²ம் மஹாம்ஶ்சமஸோ யஸ்ய ஸ மஹாசமஸ இதி வேத³பா⁴ஷ்யகாரா: ।

அபத்யமிதி ।

கோ³த்ராபத்யமித்யர்த²: । ததா² ச வார்த்திகே த³ர்ஶிதம் - ‘மஹாசமஸகோ³த்ரத்வாத்³கோ³த்ரார்த²ஸ்தத்³தி⁴தோ ப⁴வேத்’ இதி ।

ப்ரவேத³யத இதி லடோ பூ⁴தார்த²பரத்வேந வ்யாக்²யாநே ஹேதுமஹா —

உ ஹ ஸ்ம இத்யேதேஷாமிதி ।

ருஷேஶ்சதுர்த²வ்யாஹ்ருதிவிஷயகம் வேத³நம் யோக³ப்ரபா⁴வஜநிதம் ப்ரத்யக்ஷமேவேதி மத்வாஹ —

த³த³ர்ஶேத்யர்த²: இதி ।

ஆர்ஷேதி ।

ருஷிஸம்ப³ந்த்⁴யநுஸ்மரணமார்ஷம் , தஸ்யாநுஸ்மரணஸ்ய கர்தவ்யதாத்³யோதநார்த²மித்யர்த²: ।

நநு தஸ்யோபாஸநாங்க³த்வே ஸதி கர்தவ்யதா ஸித்⁴யதி, ததே³வ குத இதி ; தத்ராஹ —

ருஷ்யநுஸ்மரணமபீதி ।

இஹோபதே³ஶாதி³தி ।

உபாஸநப்ரகரணே ருஷே: ஸங்கீர்தநாதி³த்யர்த²: । உத்தரத்ரோபதே³க்ஷ்யமாணாயா க³தேரபி சிந்தநமுபாஸநாங்க³த்வேந கர்தவ்யமிஹோபதே³ஶாவிஶேஷாதி³த்யபேரர்த²: ।

தத்³ப்³ரஹ்மேதி ।

தச்சதுர்த²வ்யாஹ்ருதிஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்மேதி சிந்தயேதி³த்யர்த²: ।

இதரவ்யாஹ்ருதித்யாகே³ந சதுர்த²வ்யாஹ்ருதிஸ்வரூபே ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிதா⁴நே நியாமகமாஹ —

மஹத்³தி⁴ கில ப்³ரஹ்ம மஹதீ ச வ்யாஹ்ருதிரிதி ।

மஹத்த்வம் வ்யாபகத்வம் , தச்ச ப்³ரஹ்மண: ஶ்ருதிஷு ப்ரஸித்³த⁴மிதி த்³யோதநார்தௌ² ஹி கிலேதி நிபாதௌ । சதுர்த²வ்யாஹ்ருதேரிதரவ்யாஹ்ருத்யபேக்ஷயா வ்யாபகத்வம் வக்ஷ்யதி । ததா² ச வ்யாபகத்வஸாம்யேந சதுர்த²வ்யாஹ்ருதிஸ்வரூபே ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிதி⁴ரிதி பா⁴வ: ।

சதுர்த²வ்யாஹ்ருதேர்வ்யாபகத்வம் நிரூபயிதும் ப்ருச்ச²தி —

கிம் புநஸ்ததி³தி ।

மஹ இதி வ்யாஹ்ருதிஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்மேத்யுக்தம் , தத்³வ்யாஹ்ருதிஸ்வரூபம் புநரபி கிம் கீத்³ருஶமித்யக்ஷரார்த²: । அத்ரோத்தரம் ஸ ஆத்மேதி ஶ்ருதி: । விதே⁴யாபேக்ஷயா பும்லிங்க³நிர்தே³ஶ:, ஸ சதுர்த²வ்யாஹ்ருதிஸ்வரூபமாத்மா இதரவ்யாஹ்ருத்யபேக்ஷயா வ்யாபகமித்யர்த²: ।

நநு சேதநே ரூட⁴ஸ்யாத்மஶப்³த³ஸ்ய கத²ம் வ்யாபகத்வமர்த²: ? யோகே³நேத்யாஹ —

ஆப்நோதேரிதி ।

வ்யாப்தி: கர்ம க்ரியா அர்தோ² யஸ்ய ; ததஶ்ச வ்யாப்திவாசகாதா³ப்நோதே: ஸகாஶாந்நிஷ்பந்நோ(அ)யமாத்மஶப்³தோ³ வ்யாபகத்வபோ³த⁴க இத்யர்த²: ।

மஹ இதி வ்யாஹ்ருதேராத்மஶ்ருத்யுக்தமிதரவ்யாஹ்ருத்யபேக்ஷயா வ்யாபகத்வமுபபாத³யதி —

இதராஶ்சேத்யாதி³நா யதோ(அ)த இத்யந்தேந ।

ச-ஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணே ।

நந்விதரவ்யாஹ்ருதயோ மஹ இத்யநேந வ்யாப்யந்த இத்யயுக்தம் , இதரவ்யாஹ்ருதேஷு மஹ இத்யஸ்யாக்ஷராநுவ்ருத்தேரத³ர்ஶநாதி³த்யாஶங்க்யாஹ —

ஆதி³த்யசந்த்³ரப்³ரஹ்மாந்நபூ⁴தேநேதி ।

மஹ இதி வ்யாஹ்ருத்யாத்மந ஆதி³த்யாதி³பூ⁴தத்வமித்த²ம் ஶ்ரூயதே - ’மஹ இத்யாதி³த்ய:, மஹ இதி சந்த்³ரமா: மஹ இதி ப்³ரஹ்ம, மஹ இத்யந்நம்’ இதி । மஹ இதி ப்³ரஹ்மேத்யத்ர ப்³ரஹ்மோங்கார இதி வக்ஷ்யதி । நந்வாதி³த்யாதீ³நாம் லோகாதி³ஷ்வேவ வ்யாப்தி:, ந வ்யாஹ்ருதிஷு, அநுபலம்பா⁴த் ; ததஶ்ச கத²மாதி³த்யசந்த்³ரப்³ரஹ்மாந்நபூ⁴தேந மஹ இத்யநேந இதரா வ்யாஹ்ருதயோ வ்யாப்யந்த இத்யாஶங்க்ய தாஸாமாதி³த்யாதி³வ்யாப்யதாஸித்³த்⁴யர்த²ம் லோகாத்³யாத்மகதாமாஹ – லோகாதே³வாவேதா³: ப்ராணாஶ்சேதி । இதரவ்யாஹ்ருதயோ லகதே³வவேத³ப்ராணாத்மிகா இத்யக்ஷரார்த²: । தாஸாமித்த²ம் லோகாத்³யாத்மகத்வம் ஶ்ரூயதே - ‘பூ⁴ரிதி வா அயம் லோக:, பு⁴வ இத்யந்தரிக்ஷம் , ஸுவரித்யஸௌ லோக: ; பூ⁴ரிதி வா அக்³நி:, பு⁴வ இதி வாயு:, ஸுவரித்யாதி³த்ய: ; பூ⁴ரிதி வா ருச:, பு⁴வ இதி ஸாமாநி, ஸுவரிதி யஜூஷி ; பூ⁴ரிதி வை ப்ராண:, பு⁴வ இத்யபாந:, ஸுவரிதி வ்யாந:’ இதி । அத்ர ப்ருதி²வ்யந்தரிக்ஷத்³யுலோகாநாமாதி³த்யவ்யாப்யதா ப்ரஸித்³தா⁴, அக்³நிவாய்வாதி³த்யதே³வதாநாம் சந்த்³ரவ்யாப்யதா ப்ரஸித்³தை⁴வ, சந்த்³ரஸூர்யயோ: ஸ்வதீ³ப்த்யா ஸர்வலோகவ்யாபகத்வாத் ; வாகா³த்மகாநாம் வேதா³நாமோங்காரவ்யாப்யதா ‘தத்³யதா² ஶங்குநா’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸித்³தா⁴, ப்ராணாநாமந்நரஸத்³வாராந்நவ்யாப்யதா ப்ரஸித்³தா⁴ ; ததா² ச லோகதே³வவேத³ப்ராணாத்மிகா இதரவ்யாஹ்ருதயோ யத ஆதி³த்யசந்த்³ரப்³ரஹ்மாந்நபூ⁴தேந மஹ இத்யநேந வ்யாஹ்ருத்யாத்மநா வ்யாப்யந்தே, அதோ மஹ இதி வ்யாஹ்ருதேரிதராபேக்ஷயா வ்யாபகத்வமித்யர்த²: ।

இத்த²ம் ஸ ஆத்மேதி வாக்யம் வ்யாக்²யாய அநந்தரவாக்யமாத³த்தே —

அங்கா³நீதி ।

நந்வந்யா வ்யாஹ்ருதயோ யதா² தே³வதாரூபத்வேந ஶ்ருதாஸ்ததா² லோகாதி³ரூபத்வேநாபி ஶ்ருதா: ; ததஶ்ச கத²மக்³ந்யாதி³தே³வதாரூபாணாமேவ தாஸாமங்க³த்வவசநம் ? தத்ராஹ —

தே³வதாக்³ரஹணமிதி ।

தே³வதாபத³மஜஹல்லக்ஷணயா லோகாதீ³நாமபி ஜ்ஞாபநார்த²ம் ; அதோ நோக்ததோ³ஷ இத்யர்த²: ।

லோகாத்³யுபலக்ஷணே க்ருதே ஸதி ப²லிதம் ‘அங்கா³ந்யந்யா தே³வதா:’ இதி வாக்யார்த²ம் த³ர்ஶயதி —

மஹ இத்யேதஸ்யேத்யாதி³நா இதீத்யந்தேந ।

அத்ரேதிஶப்³தோ³(அ)த இத்யர்தே², யத இத்யுபக்ரமாத் ; ததா² ச யத ஆதி³த்யாதி³பி⁴ர்லோகாத³யோ மஹீயந்தே அத: ஸர்வே தே³வா லோகாத³யஶ்ச மஹ இத்யேதஸ்ய வ்யாஹ்ருத்யாத்மநோ(அ)வயவபூ⁴தா இதி யோஜநா ।

அத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

ஆத்மநா ஹீதி ।

ப்ரஸித்³த⁴ஶரீரஸ்ய மத்⁴யபா⁴கோ³(அ)த்ராத்மஶப்³தா³ர்த²: । தேந ஹஸ்தபாதா³த்³யங்கா³நி மஹீயந்தே । ஶரீரமத்⁴யபா⁴க³க³தாந்நாதி³நா அங்கா³நாம் வ்ருத்³தி⁴: ப்ரஸித்³தே⁴தி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: । அயம் பா⁴வ: - யதா² தே³வத³த்தஸ்ய மத்⁴யமபா⁴க³ம் ப்ரதி பாதா³தீ³ந்யங்கா³நி மத்⁴யமபா⁴கா³தீ⁴நவ்ருத்³தி⁴பா⁴க்த்வாத் , மத்⁴யமபா⁴க³ஶ்சாங்கீ³ தத்³வ்ருத்³தி⁴ஹேதுத்வாத் , ததா² லோகாத்³யாத்மிகா இதரவ்யாஹ்ருதய: பாதா³தி³ரூபாங்கா³ணி, ஆதி³த்யாத்³யாத்மகம் சதுர்த²வ்யாஹ்ருதிஸ்வரூபமங்கீ³தி கல்ப்யதே ; மஹ இத்யஸ்யாதி³த்யாத்³யாத்மநேதரவ்ருத்³தி⁴ஹேதுத்வேந வ்ருத்³தி⁴ஹேதுத்வஸாம்யாத் , இதரவ்யாஹ்ருதீநாம் ச லோகாத்³யாத்மநா தத³தீ⁴நவ்ருத்³தி⁴பா⁴க்த்வேந ப்ரஸித்³தா⁴ங்க³வத்³வ்ருத்³தி⁴பா⁴க்த்வஸாம்யாத் ; தத்ராபி ப்ரத²மா வ்யாஹ்ருதி: பாதௌ³, த்³விதீயா பா³ஹூ, த்ருதீயா ஶிர இதி விபா⁴க³: ; ததா² ச வ்யாஹ்ருதிசதுஷ்டயம் மிலித்வா ஶரீரம் ஸம்பத்³யதே ; தஸ்மிந்வ்யாஹ்ருதிமயே ஶரீரே யத³ங்கி³த்வேந கல்பிதம் சதுர்த²வ்யாஹ்ருதிஸ்வரூபம் தத்ர தத்³ப்³ரஹ்மேதி வாக்யேந ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிர்விஹிதா ; ததா² ச வக்ஷ்யதி - மஹ இத்யங்கி³நி ப்³ரஹ்மணீதி । ஆதி³த்யாதீ³நாம் ச லோகாதி³வ்ருத்³தி⁴ஹேதுத்வமித்த²ம் ஶ்ரூயதே - ‘ஆதி³த்யேந வாவ ஸர்வே லோகா மஹீயந்தே, சந்த்³ரமஸா வாவ ஸர்வாணி ஜ்யோதீஷி மஹீயந்தே, ப்³ரஹ்மணா வாவ ஸர்வே வேதா³ மஹீயந்தே, அந்நேந வாவ ஸர்வே ப்ராணா மஹீயந்தே’ இதி । அயமர்த²: லோகாஸ்தாவதா³தி³த்யேந ப்ரகாஶிதா: ஸந்த: ப்ராணிநாம் வ்யவஹார்யத்வலக்ஷணாம் வ்ருத்³தி⁴ம் ப்ராப்நுவந்தி ; அக்³நிவாய்வாதி³த்யதே³வதாரூபாணி ஜ்யோதீம்ஷி சந்த்³ரமஸா வர்த⁴ந்த இத்யேதத் ‘ப்ரத²மாம் பிப³தே வஹ்நி:’ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரஸித்³த⁴ம் , சந்த்³ரகலாபாநேந தேஷாம் வ்ருத்³தே⁴ராவஶ்யிகத்வாத் ; ப்³ரஹ்மணா ப்ரணவேந ஸர்வே தே³வா வர்த⁴ந்தே வேத³வ்ருத்³தே⁴: ப்ரணவபூர்வகாத்⁴யயநாதீ⁴நத்வாத் , ததா² ச வக்ஷ்யதி ‘ஓமிதி ப்³ராஹ்மண: ப்ரவக்ஷ்யந்நாஹ’ இதி ; அந்நேந ப்ராணா வர்த⁴ந்த இத்யேதத்ப்ரஸித்³த⁴ம் , ஶ்ருதிஶ்சாத்ர ப⁴வதி ‘ஶுஷ்யதி வை ப்ராண ருதே(அ)ந்நாத்’ இதி ।

பூ⁴ரிதி வா அயம் லோக இத்யாதா³வைகைகா வ்யாஹ்ருதிஶ்சதுஷ்ப்ரகாரா ஜ்ஞாதவ்யேதி தாத்பர்யமாஹ —

அயம் லோக இத்யாதி³நா ।

பூ⁴ரிதீதி ।

சதுர்தா⁴ ப⁴வதீதி ஶேஷ: ।

ஏவமுத்தரா இதி ।

அந்தரிக்ஷம் வாயு: ஸாமாந்யபாந இதி த்³விதீயா வ்யாஹ்ருதிர்பு⁴வ இதி, ஸுவர்லோக ஆதி³த்யோ யஜூம்ஷி வ்யாந இதி த்ருதீயா வ்யாஹ்ருதி: ஸுவரிதி, ஆதி³த்யஶ்சந்த்³ரமா ஓங்காரோ(அ)ந்நமிதி சதுர்தீ²ம் வ்யாஹ்ருதிர்மஹ இதி ; ஏவமேதா உத்தரா வ்யாஹ்ருதய: ப்ரத்யேகம் சதுர்தா⁴ ப⁴வந்தீத்யர்த²: ।

மஹ இதி ப்³ரஹ்மேத்யத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய முக்²யார்த²பரத்வம் வாரயதி —

ப்³ரஹ்மேத்யோங்கார இதி ।

பூ⁴ரிதி வா ருச இத்யாதி³நா வேதா³வயவபூ⁴தஶப்³த³ஸம்நிதா⁴நே முக்²யார்த²க்³ரஹணாயோகா³த் , சதுர்த²வ்யாஹ்ருதௌ பூர்வமேவ முக்²யப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டேருக்தத்வேந பௌநருக்த்யப்ரஸங்கா³ச்சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

தா⁴-ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரகாரவசநத்வே ஸதி சதஸ்ரஶ்சதுர்தே⁴தி வாக்யஸ்ய ப²லிதமர்த²ம் க்ரியாத்⁴யாஹாரபூர்வகம் த³ர்ஶயதி —

சதஸ்ரஶ்சதஸ்ர: ஸத்ய இதி ।

ஸ்வரூபேண சதஸ்ரோ வ்யாஹ்ருதயோ த்³ரஷ்டவ்யலோகாதி³பே⁴தே³ந ப்ரத்யேகம் சதஸ்ர: ஸத்ய இத்யர்த²: ।

நநு வ்யாஹ்ருதிஷு ப்ரத்யேகம் பதா³ர்த²சதுஷ்டயத்³ருஷ்டிவாக்யேப்⁴ய ஏவ தாஸாம் ப்ரத்யேகம் சதுர்தா⁴த்வக்ல்ருப்திஸித்³தே⁴: சதஸ்ரஶ்சதுர்தே⁴தி வாக்யம் புநருக்தமிதி ; நேத்யாஹ —

தாஸாம் யதா²க்ல்ருப்தாநாமிதி ।

பூ⁴ரிதி வா அயம் லோக இத்யாதி³வசநாநாம் வ்யாஹ்ருதிஸ்துதிபரத்வஶங்காநிராஸேந ததை²வோபாஸநகர்தவ்யதாவஶ்யிகத்வத்³யோதநார்த²ம் இத்யர்த²: । சதஸ்ரஶ்சதஸ்ரோ வ்யாஹ்ருதய இதி வாக்யம் து நிரூபிதாநாம் தாஸாமுபஸம்ஹாரார்த²மிதி பா⁴வ: ।

ஜ்ஞாதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: புநர்ஜ்ஞாநோபதே³ஶே பௌநருக்த்யம் ஸ்யாதி³தி ஶங்கதே —

நந்விதி ।

தத்³ப்³ரஹ்மேதி வாக்யே ப்³ரஹ்மமாத்ரமவக³தம் ந து தத்³கு³ணஜாதம் , ‘ஸ வேத³ ப்³ரஹ்ம’ இதி வாக்யேது வக்ஷ்யமாணகு³ணவிஶிஷ்டத்வேந ஜ்ஞாதவ்யத்வமுபதி³ஶ்யதே ।

ததா² ச வக்ஷ்யமாணகு³ணவிஶிஷ்டத்வேந பூர்வமஜ்ஞாதத்வாந்ந பௌநருக்த்யமிதி பரிஹரதி —

நேதி ।

ந ச வக்ஷ்யமாணகு³ணாநாமபி வக்ஷ்யமாணாநுவாகேநைவாவக³ந்தும் ஶக்யத்வாதி³த³ம் வசநம் வ்யர்த²மேவ ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; ஏதத³நுவாகாவக³தே சதுர்த²வ்யாஹ்ருத்யாத்மகே ப்³ரஹ்மணி வக்ஷ்யமாணகு³ணவத்த்வாவக³மஸ்யைதத்³வசநாதீ⁴நத்வேந வையர்த்²யாப்ரஸக்தேரிதி பா⁴வ: ।

ஸங்க்³ரஹம் விவ்ருணோதி —

ஸத்யமித்யாதி³நா ।

ந து தத்³விஶேஷோ விஜ்ஞாயத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ விஶேஷமேவ விவ்ருணோதி —

ஹ்ருத³யாந்தரித்யாதி³நா ।

யோ(அ)யமுத்தராநுவாகோபக்ரமே த³ர்ஶிதோ ஹ்ருத³யாந்தருபலப்⁴யமாநத்வமநோமயத்வாதி³ர்ஹிரண்மயத்வாந்தோ கு³ணபூக³: யஶ்ச தது³பஸம்ஹாரே ப்ரத³ர்ஶித ஆகாஶஶரீரத்வாதி³ஶாந்திஸம்ருத்³த⁴மித்யேவமந்தோ த⁴ர்மபூக³:, ஸ ந ஜ்ஞாயத இத்யர்த²: । விஶேஷணவிஶேஷ்யரூப இத்யத்ர விஶேஷ்யபத³மவிவக்ஷிதார்த²ம் ; அத ஏவ த⁴ர்மபூக³ஸ்ய விஶேஷணத்வமாத்ரமேவ வக்ஷ்யதி — த⁴ர்மபூகே³ண விஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்மேதி । யத்³வா அத்ர விஶேஷணாநாம் பாட²க்ரமாநுஸாரேண க்ரமவிஶிஷ்டதயா சிந்தநமபி⁴ப்ரேத்ய விஶேஷணவிஶேஷ்யரூபத்வமுக்தம் ; தச்ச பூர்வாபரீபூ⁴தத்வரூபம் । அத ஏவ ‘இதி ப்ராசீநயோக்³ய’ இத்யத்ர இதி-ஶப்³தே³ந ப்ரகாரவாசிநா க்ரமவிஶிஷ்டதயைவ கு³ணாநாமுபாஸநம் ப்ரதீயத இதி போ³த்⁴யம் ।

நநு தத்³ப்³ரஹ்ம ஸ ஆத்மேத்யத்ராஸ்து தத்³விஶேஷாஜ்ஞாநம் ; தத: கிம் ? தத்ராஹ —

தத்³விவக்ஷ்விதி ।

ஏவம் பௌநருக்த்யதோ³ஷம் பரிஹ்ருத்ய ஸ வேத³ ப்³ரஹ்மேதி வாக்யஸ்யார்த²ம் கத²யதி —

யோ ஹீதி ।

நநு லோகாதி³த்³ருஷ்டிபரிக்³ருஹீதவ்யாஹ்ருதிஶரீரப்³ரஹ்மோபாஸநவிதா⁴யகஸ்யாஸ்யாநுவாகஸ்ய வக்ஷ்யமாணேநாநுவாகேநைகவாக்யதாம் விநா கத²ம் தத்ரத்யகு³ணாநாமத்ராந்வய இத்யாஶங்க்ய வக்ஷ்யமாணகு³ணாகர்ஷகாத்ஸ வேத³ ப்³ரஹ்மேதி வாக்யாதே³வாநயோரேகவாக்யத்வம் கல்ப்யத இத்யாஶயேநாஹ —

அதோ வக்ஷ்யமாணேதி ।

நந்வநுவாகத்³வயே உபாஸநைக்யம் விநா கத²மேகவாக்யத்வம் , அர்தை²க்யநிப³ந்த⁴நத்வாதே³கவாக்யதாயா இத்யாஶங்க்ய, தத³பி வக்ஷ்யமாணகு³ணாகர்ஷகவாக்யப³லாதே³வ கல்ப்யத இத்யாஶயேநாஹ —

உப⁴யோரிதி ।

லிங்கா³ச்சோபாஸநமேகமேவேத்யுக்தமேவ விவ்ருணோதி —

பூ⁴ரித்யக்³நாவிதி ।

வ்யாஹ்ருத்யநுவாகோக்தாநாமக்³ந்யாதி³த்³ருஷ்டீநாம் வக்ஷ்யமாணாநுவாகே ப²லகத²நலிங்கா³த்³வ்யாஹ்ருதிஶரீரப்³ரஹ்மோபாஸநமுப⁴யத்ரைகமிதி க³ம்யத இத்யர்த²: ।

விதா⁴யகாபா⁴வாச்சேதி ।

உபாஸநபே⁴த³கவித்⁴யபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

தமேவ விவ்ருணோதி —

ந ஹீதி ।

நநு வ்யாஹ்ருத்யநுவாகஸ்த²: ‘தா யோ வேத³’ இதி விதி⁴ரேவ தத்³பே⁴த³கோ(அ)ஸ்து ; நேத்யாஹ —

தா யோ வேதே³தி த்விதி ।

இதிஶப்³தோ³ வேதே³தி விதி⁴ம் பராம்ருஶதி ; ததா² ச ‘தா யோ வேத³’ இத்யயம் விதி⁴ர்நோபாஸநபே⁴த³க இதி யோஜநா । அயம் பா⁴வ: - ‘தா யோ வேத³’ இத்யத்ர வ்யாஹ்ருதிஶரீரஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரதா⁴நவித்³யாவிதி⁴ருத்தராநுவாகே கு³ணவிதி⁴ரிதி ப்ரகாரேணோபாஸநைக்யே(அ)பி ‘தா யோ வேத³’ இதி விதி⁴ஸம்ப⁴வாந்ந தஸ்ய வித்³யாபே⁴த³கத்வமிதி ।

நநு தர்ஹி ‘ஸ வேத³ ப்³ரஹ்ம’ இதி விதி⁴ர்பே⁴த³கோ(அ)ஸ்து ; நேத்யாஹ —

வக்ஷ்யமாணார்த²த்வாந்நோபாஸநபே⁴த³க இதி ।

‘ஸ வேத³ ப்³ரஹ்ம’ இதி வாக்யம் வ்யாஹ்ருத்யநுவாகஸ்தே² ப்³ரஹ்மோபாஸநே வக்ஷ்யமாணகு³ணாகர்ஷணார்த²த்வாந்ந வித்³யைக்யவிரோதி⁴, கிம் து தத³நுகூலமேவேத்யர்த²: ।

ஹேத்வஸித்³தி⁴ம் பூர்வோக்தார்த²ஸ்மாரணேந நிராசஷ்டே —

வக்ஷ்யமாணார்த²த்வம் சேதி ।

விது³ஷே தே³வா: கதா³ ப³லிம் ப்ரயச்ச²ந்தீத்யாகாங்க்ஷாயாம் ஸ்வாராஜ்யப்ராப்த்யநந்தரமித்யாஶயேநாஹ —

ஸ்வாராஜ்யேதி ।

ஸ்வயமேவ ராஜா ஸ்வராட் , தஸ்ய பா⁴வ: ஸ்வாராஜ்யம் , அங்க³தே³வதாதி⁴பதித்வமிதி யாவத் । தத்ப்ராப்த்யநந்தரமேவாங்க³தே³வதாபி⁴ர்ப³ல்யுபஹாரணமுசிதம் ; அத ஏவார்த²க்ரமாநுஸாரேண ‘ஸர்வே(அ)ஸ்மை தே³வா:’ இதி வாக்யம் ‘ஆப்நோதி ஸ்வாராஜ்யம்’ இதி வாக்யாநந்தரம் பட²நீயம் । ஏதச்சாக்³ரே ஸ்பு²டம் வக்ஷ்யதி - ஸ்வயமேவ ராஜாதி⁴பதிர்ப⁴வத்யங்க³பூ⁴தாநாம் தே³வதாநாம் யதா² ப்³ரஹ்ம தே³வாஶ்ச ஸர்வே(அ)ஸ்மை ப³லிமாவஹந்தீதி । ஏதேநாநுவாகயோ: ப்ருத²க்ப²லஶ்ரவணாது³பாஸநபே⁴த³ இதி ஶங்காபி நிரஸ்தா ப⁴வதி ப²லப⁴தே³ஶ்ரவணஸ்யைவாஸித்³தே⁴ரிதி ॥

வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமுத்தராநுவாகதாத்பர்யமாஹ —

பூ⁴ர்பு⁴வரித்யாதி³நா ।

மஹ இதி வ்யாஹ்ருத்யபேக்ஷயா அந்யா பூ⁴ர்பு⁴வ:ஸுவ:ஸ்வரூபா வ்யாஹ்ருதயோ தே³வதாதி³ரூபாஶ்சதுர்த²வ்யாஹ்ருத்யாத்மகஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ங்கா³நீத்யுக்தமித்யர்த²: ।

ஏதஸ்யேதி ।

ஸ இதி தச்ச²ப்³தே³நாஸ்மிந்நநுவாகே ஸமாக்ருஷ்டஸ்யேத்யர்த²: । புருஷபதா³பேக்ஷயா ஸ இதி பும்லிங்க³நிர்தே³ஶ இதி ந தத்³விரோத⁴: । உபாஸநார்த²ம் ஸாக்ஷாது³பலப்³த்⁴யர்த²ம் சேத்யர்த²க்ரம: உபாஸநப²லத்வாத்ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ।

உபாஸநார்த²ம் ஸ்தா²நவிஶேஷோபதே³ஶே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

ஸாலக்³ராம இவேதி ।

ஸாக்ஷாது³பலப்³த்⁴யர்த²மித்யுக்தம் ப்ரபஞ்சயதி —

தஸ்மிந்ஹீதி ।

உபாஸகாநாமித³ம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

வ்யுத்க்ரம்யேதி ।

ஸம்நிஹிதமாகாஶமுல்லங்க்⁴யேத்யர்த²: ।

ஹ்ருத³யஸ்வரூபமாஹ —

புண்ட³ரீகேதி ।

ப்ராணாயதந இதி ।

‘ஹ்ருதி³ ப்ராண:’ இதி ப்ரஸித்³தே⁴ரிதி பா⁴வ: ।

அநேகேதி ।

அநேகநாட்³யாஶ்ரயபூ⁴தாநி ஸுஷிராணி யஸ்யேதி விக்³ரஹ: ।

புண்ட³ரீகாகாரத்வாதோ⁴முக²த்வோர்த்⁴வநாலத்வவிஶிஷ்டே மாம்ஸக²ண்டே³ மாநமாஹ —

விஶஸ்யமாந இதி ।

‘பத்³மகோஶப்ரதீகாஶம் ஹ்ருத³யம் சாப்யதோ⁴முக²ம்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³தோ⁴ யதோ²க்தமாம்ஸக²ண்டோ³ விஶஸ்யமாநே பஶௌ ப்ரத்யக்ஷத உபலப்⁴யத இத்யர்த²: ।

ப்ரஸித்³த⁴ ஏவேதி ।

‘யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஷ்விதி ஶேஷ: । கரகாகாஶோ யதா² ப்ரஸித்³த⁴ இதி த்³ருஷ்டாந்தயோஜநா । புரி ஹ்ருத³யே ஶரீரே வா ஶயநாத³வஸ்தா²நாத்புருஷ:, பூர்ணத்வாத்³வா புருஷ:, பூ⁴ராத³ய: பூர்ணா யேந ஸ புருஷ இதி வா ।

மநநம் மந இதி பா⁴வவ்யுத்பத்திமாஶ்ரித்யாஹ —

மநோ ஜ்ஞாநமிதி ।

மநநம் ஜ்ஞாநமித்யத்ர ஹேதுமாஹ —

மநுதேரிதி ।

ஜ்ஞாநம் கர்ம க்ரியா வாச்யபூ⁴தா யஸ்ய தஸ்மாந்மநுதேர்தா⁴தோர்நிஷ்பந்நோ மந:ஶப்³தோ³ யதோ ஜ்ஞாநவாசீத்யர்த²: ।

புருஷஸ்ய மநோவிகாரத்வாபா⁴வாதா³ஹ —

தத்ப்ராய இதி ।

மந:ப்ரதா⁴ந இத்யர்த²: ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

தது³பலப்⁴யத்வாதி³தி ।

தேநோபாஸநஸம்ஸ்க்ருதேந மநஸோபலப்⁴யமாநத்வாதி³த்யர்த²: ।

தல்லிங்கோ³ வேதி ।

அஸ்மதா³தி³மநஸா அஸ்மதா³தி³பி⁴ரநிவார்யேண தந்நியந்த்ருதயா ப்³ரஹ்மாநுமாநஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஜ்யோதிர்மய இதி ।

ஸ்வப்ரகாஶ இத்யர்த²: । வ்யாஹ்ருதிஶரீரே ப்³ரஹ்மணி மநோமயத்வாதி³கு³ணவத்யஹங்க்³ரஹமபி⁴ப்ரேத்ய விது³ஷ ஆத்மபூ⁴தஸ்யேத்யுக்தம் , அஹங்க்³ரஹம் விநா தத்³பா⁴வாயோகா³த் தத்³பா⁴வம் விநா ச ஸ்வாராஜ்யப்ராப்த்யயோகா³த் ; அத: ஸ்வாராஜ்யப்ராப்திவசநாநுரோதே⁴ந விது³ஷோ ப்³ரஹ்மபா⁴வோ ப்³ரஹ்மண்யஹங்க்³ரஹஶ்ச கல்ப்யத இதி பா⁴வ: । ததா² ச ஶ்ருதி: - ‘தே³வோ பூ⁴த்வா தே³வாநப்யேதி’ இதி । இஹைவ பா⁴வநயா தே³வபா⁴வம் ப்ராப்ய தே³ஹபாதோத்தரகாலம் தே³வபா⁴வம் ப்ராப்நோதீதி தத³ர்த²: ।

இந்த்³ரரூபஸ்யேதி ।

‘ஸேந்த்³ரயோநி:’ இதி வாக்யஶேஷத³ர்ஶநாதி³ந்த்³ரரூபத்வமுக்தம் ।

‘ஶதம் சைகா ச ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³யஸ்தாஸாம் மூர்தா⁴நமபி⁴ நி:ஸ்ருதைகா । தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேதி’ இதி ஶ்ருத்யந்தரமநுஸ்ருத்யாஹ —

ஹ்ருத³யாதூ³ர்த்⁴வமிதி ।

ஶ்ருதிப்ரஸித்³தா⁴யாம் ஶதாதி⁴காயாம் நாட்³யாம் நாமாந்தரேண யோக³ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³தி⁴ம் கத²யதி —

ஸுஷும்நேதி ।

ஸ்தந இவேதி ।

ஆஸ்யாந்தரிதி ஶேஷ: ।

தேநேதி ।

தஸ்யேத்யர்த²: । தஸ்ய சாந்தரேண அந்தர்தே³ஶம் ப்ராப்யமாணா ஶீர்ஷகபாலே வ்யபோஹ்ய யா நிர்க³தேதி யோஜநா । விநிஷ்க்ரம்ய ப்ரதிதிஷ்ட²தீதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

லோகஸ்யேதி ।

ருக்³வேத³ஸ்ய ப்ராணஸ்ய சேத்யர்த²: ।

இமம் லோகமிதி ।

ருக்³வேத³ம் ப்ராணம் சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ப்ரத²மவ்யாஹ்ருதௌ லோகாக்³நிருக்³வேத³ப்ராணாநாம் சதுர்ணாம் த்³ருஷ்டத்வேந லோகாக்³நிபா⁴வவத்³ருக்³வேத³ப்ராணபா⁴வஸ்யாபி வக்தவ்யத்வாத் । ந ச ப்ரதா⁴நப்³ரஹ்மோபாஸநப²லவசநேந ‘மஹ இதி ப்³ரஹ்மணி’ இத்யநேந ஸர்வாத்மகப்³ரஹ்மபா⁴வே கதி²தே ஸதி விது³ஷ ருக்³வேத³ப்ராணபா⁴வஸ்யாபி ஸித்³த⁴த்வாந்ந ப்ருத²க்தத்³பா⁴வோ வக்தவ்ய இதி வாச்யம் ; ததா² ஸதி லோகாக்³நிபா⁴வஸ்யாபி தத ஏவ ஸித்³த⁴த்வேந ‘அக்³நௌ ப்ரதிதிஷ்ட²தி’ இதி ஶ்ருதிவசநமக்³ந்யாத்மநேமம் லோகம் வ்யாப்நோதீதி பா⁴ஷ்யவசநம் சாநர்த²கம் ஸ்யாத் । ஏதேந பூ⁴ரிதி வ்யாஹ்ருதௌ ருக்³வேத³ப்ராணத்³ருஷ்ட்யோர்ப்³ரஹ்மோபாஸநம் ப்ரத்யங்க³தயா ப்ரதா⁴நப²லேநைவ ப²லவத்த்வாச்ச்²ருதௌ பா⁴ஷ்யே ச ப்ருத²க்தத்³பா⁴வவசநாபா⁴வ இதி ஶங்காபி நிரஸ்தா, தஸ்யாம் லோகாக்³நித்³ருஷ்ட்யோரப்யங்க³த்வேந தத்ப²லஸ்யாப்யவக்தவ்யத்வாபத்தே: । யதி³ சாங்கா³நாம் ப்ரதா⁴நப²லேநைவ ப²லவத்த்வே(அ)ப்யங்க³ஸ்துத்யர்த²ம் ப்ருத²க்ப²லவசநமபேக்ஷிதமித்யுச்யேத, ததா³ ருக்³வேதா³தி³த்³ருஷ்டாவபி தத³ர்த²ம் ப்ருத²க்ப²லம் வக்தவ்யம் ; ஏவமுத்தரத்ராபி த்³ரஷ்டவ்யமிதி ஸங்க்ஷேப: ।

ஆத்மபா⁴வேந ஸ்தி²த்வேதி ।

அத்ர க்ரமகத²நம் பாட²க்ரமமாஶ்ரித்ய । வஸ்துதஸ்து க்ரமோ ந விவக்ஷித:, விது³ஷ: ஸர்வாத்மகப்³ரஹ்மபா⁴வ ஏவாக்³ந்யாதி³பா⁴வஸ்யாந்தர்பா⁴வேண க்ரமாபா⁴வாதி³தி மந்தவ்யம் ।

ப்³ரஹ்மபூ⁴தமிதி ।

‘மஹ இதி ப்³ரஹ்மணி’ இதி வாக்யோக்தப்³ரஹ்மபா⁴வப்ரயுக்தமித்யர்த²: ।

உபாஸக: ஸர்வேஷாம் ஹி மநஸாம் பதிர்ப⁴வதீத்யத்ர ஹி-ஶப்³த³ஸூசிதம் ஹேதுமாஹ —

ஸர்வாத்மகத்வாத்³ப்³ரஹ்மண இதி ।

ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்ய விது³ஷ: ஸர்வஜீவாத்மகத்வாதி³த்யர்த²: ।

நநு ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாத்மகத்வே ஸித்³தே⁴ தத்³பா⁴வமாபந்நஸ்ய விது³ஷ: ஸர்வாத்மகத்வம் ஸ்யாத் , ததே³வ குத இத்யத்ராஹ —

ஸர்வைர்ஹீதி ।

தத்³ப்³ரஹ்ம ஸர்வைருபாதி⁴பூ⁴தைர்மநோபி⁴: ப்ராப்தஜீவபா⁴வம் ஸந்மநுதே சக்ஷுராதி³த்³வாரா ரூபாதி³கமநுப⁴வதி । ப்³ரஹ்மணோ ஜீவபா⁴வே மாநத்வேந ப்ரவேஶவாக்யாதி³ஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

ந கேவலமுபாஸக: ஸர்வமநஸாம் பதி:, கிம் து வாக³தீ³நாமபீத்யாஹ —

கிம் சேதி ।

ஸர்வாத்மகத்வாதி³தி । விது³ஷ இதி ஶேஷ: ।

நநு த்வகா³தி³பதித்வமபி குதோ நோக்தமித்யாஶங்க்ய ஆப்நோதி மநஸஸ்பதிமித்யாதே³ர்விவக்ஷிதமர்த²மாஹ —

ஸர்வப்ராணிநாமிதி ।

தத்³வாநிதி । நியம்யநியாமகபா⁴வஸம்ப³ந்தோ⁴ மத்வர்த²: ।

ந கேவலமேதாவதே³வ விது³ஷ: ப²லம் ப⁴வதி, கிம் த்விதோ(அ)பி ப³ஹு ப²லம் ப⁴வதீத்யாஹ —

கிம் ச ததோ(அ)பீதி ।

ஶரீரமஸ்யேதி ।

ஶரீரபத³ம் ஸ்வரூபபரம் ; ததஶ்ச ஆகாஶமதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கல்பிதம் ஸ்வரூபமித்யர்த²: ।

ஸூக்ஷ்மமிதி ।

ஜலாதி³பி⁴ர்து³:கா²தி³பி⁴ஶ்ச ஸம்ஶ்லேஷாயோக்³யத்வம் ஸூக்ஷ்மத்வம் ; ததா³ஹ ப⁴க³வாந் - ‘யதா² ஸர்வக³தம் ஸௌக்ஷ்ம்யாதா³காஶம் நோபலிப்யதே । ஸர்வத்ராவஸ்தி²தோ தே³ஹே ததா²த்மா நோபலிப்யதே’ இதி ।

ஸத்யமிதி ।

ஸத்³பூ⁴தத்ரயலக்ஷணம் மூர்தம் , த்யத்³வாய்வாகாஶாத்மகமமூர்தம் , தது³ப⁴யம் ஸச்ச த்யச்ச ஸத்த்யமிதி வ்யுத்பத்த்யா ஸத்த்யஶப்³த³வாச்யம் , ததா³த்மா கல்பிதம் ரூபமஸ்யேத்யர்த²: ।

ஸத்யஶப்³த³ஸ்ய பரமார்த²வஸ்துநி ரூடி⁴மாஶ்ரித்யாஹ —

அவிதத²மிதி ।

ப்ராணேஷ்விதி ।

ஸவிஷயேஷ்விந்த்³ரியேஷ்வித்யர்த²: । இத³ம் ச வ்யாக்²யாநம் ப்³ரஹ்மணோ ஜீவபா⁴வாபி⁴ப்ராயம் ।

கேவலப்³ரஹ்மபரத்வேநாபி வ்யாசஷ்டே —

ப்ராணாநாம் வேதி ।

யஸ்மிந்நிதி ।

யஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி நியந்த்ருரூபே ஸதீத்யர்த²: ।

மநஆநந்த³மிதி பத³ம் ப்³ரஹ்மணோ ஜீவபா⁴வாபி⁴ப்ராயேணைவ வ்யாசஷ்டே —

மந இத்யாதி³நா ।

ஶாந்திஶ்சேதி ।

ஸர்வத்³வைதநிவ்ருத்திரூபமித்யர்த²: । அஜ்ஞாநதத்கார்யத்⁴வம்ஸஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மாநதிரேகாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸம்ருத்³த⁴ம் சேதி ।

ஸம்யகா³த்மபா⁴வேந ருத்³தி⁴ம் வ்யாப்திம் க³தம் ஸம்ருத்³த⁴ம் , ஸர்வவ்யாபகமித்யர்த²: ।

ஶாந்த்யா வேதி ।

ஸர்வவ்ருத்த்யுபரமலக்ஷணயா ஸமாதி⁴ஶப்³தி³தயா ஶாந்த்யா ஸம்ருத்³த⁴வத்பூர்ணாந்த³ரூபேண யோகி³பி⁴ருபலப்⁴யத இத்யர்த²: ।

ஏதச்சேதி ।

நநு ப²லத்வேநோக்தஸ்யாதி⁴கதரவிஶேஷணஸ்ய கத²முபாஸ்யகு³ணாந்தர்பா⁴வ உச்யதே ? நைஷ தோ³ஷ:, ‘தம் யதா² யதோ²பாஸதே’ இதி ஶ்ருத்யா ப²லத்வேநாவக³தஸ்யாபி விஶேஷணஜாதஸ்ய த்⁴யேயத்வாவக³மாத் , விஶிஷ்யாத்ர வ்யவஹிதஸம்நிஹிதஸகலகு³ணபூக³லக்ஷணப்ரகாரபராமர்ஶிநேதிபதே³நாதி⁴கதரவிஶேஷணஸ்யாப்யுபாஸ்திம் ப்ரதி விஷயதயா ஸமர்பணாச்ச । ந சைவம் ‘ஆப்நோதி ஸ்வாராஜ்யம்’ இத்யாதா³வுக்தாநாம் ஸர்வதே³வாதி⁴பதித்வஸர்வதே³வபூஜ்யத்வஸர்வகரணபதித்வாநாமபி ப²லரூபாணாமுபாஸ்யகு³ணத்வப்ரஸங்க³ இதி வாச்யம் ; இஷ்டத்வாத் । தத்ஸங்க்³ரஹார்த² ஏவைதச்சேத்யத்ர சகார இதி ஸங்க்ஷேப: ।

நநு உபாஸநஸ்ய ஶ்ருத்யா ஸ்வேந ரூபேணோக்தாவப்யநுஷ்டா²நஸித்³தே⁴: ஆசார்யோக்திகல்பநம் முதா⁴, நேத்யாஹ —

ஆத³ரார்தே²தி ।

உபாஸநாநுஷ்டா²நே ஆத³ராதிஶயஸித்³த்⁴யர்தே²த்யர்த²: ।

உக்த ஏவேதி ।

உபாஸநம் ச யதா²ஶாஸ்த்ரமித்யாதா³விதி ஶேஷ: । நந்வத்ர கிமபரம் ப்³ரஹ்மோபாஸ்யம் கிம் வா பரம் ப்³ரஹ்மேதி ? கிமத்ர ஸம்ஶயகாரணம் ? பரம் சாபரம் ச ப்³ரஹ்மேத்யாதா³வுப⁴யத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநமேவ । அத்ர கேசித³பரமேவ த்⁴யேயமிதி வத³ந்தி । ததா²ஹி - ப்ராணாராமத்வ மநஆநந்த³த்வயோ: ஸூத்ராத்மநி ஹிரண்யக³ர்பே⁴ ஸ்வாரஸ்யாந்மநோமயபத³ஸ்ய மநோபி⁴மாநீதி பா⁴ஷ்யத³ர்ஶநேந பா⁴ஷ்காரஸ்யாபி தத்ராநுமத்யவக³மாச்ச, அந்யேஷாமபி விஶேஷணாநாம் தஸ்மிந்நேவ யதா²கத²ஞ்சிது³பபாத³நஸம்ப⁴வாச்சாபரமேவாத்ர விவக்ஷிதமிதி । அந்யே து பரமீஶ்வரரூபமேவாத்ர ப்³ரஹ்ம த்⁴யேயமிதி வத³ந்தி । ததா² ஹி - பரம் ப்³ரஹ்மைவாத்ர விவக்ஷிதம் , ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய தத்ர முக்²யத்வாத் ; நாபரம் , தத்ர தஸ்யாமுக்²யத்வாத் ; தது³க்தம் ஸூத்ரகாரேண ‘ஸாமீப்யாத்து தத்³வ்யபதே³ஶ:’ இதி । பரப்³ரஹ்மஸாமீப்யாதே³வ ஸூத்ராத்மநி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோகோ³ ந முக்²யவ்ருத்த்யேதி தத³ர்த²: । ததா² அம்ருதத்வம் பரஸ்யைவ ப்³ரஹ்மணோ லிங்க³ம் । ந ச ‘ஸைஷாநஸ்தமிதா தே³வதா’ இத்யாதா³வபரஸ்யாபி நாஶராஹித்யரூபமம்ருதத்வம் ஶ்ரூயத இதி வாச்யம் ; தஸ்யாவாந்தரப்ரலயே நாஶாபா⁴வஶ்ரவணே(அ)பி மஹாப்ரலயே நாஶஶ்ரவணேந முக்²யாம்ருதத்வாஸம்ப⁴வாத் । ந ச ‘ப்ராணாராமம் மநஆநந்த³ம்’ இதி லிங்க³த்³வயாநுரோதே⁴நாபேக்ஷிகமேவாம்ருதத்வமிஹாஸ்த்விதி வாச்யம் ; ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யநுரோதே⁴ந முக்²யாம்ருதத்வக்³ரஹணஸம்ப⁴வே து³ர்ப³லலிங்கா³நுரோதே⁴நாபேக்ஷிகாம்ருதத்வக்³ரஹணாயோகா³த் , உபஸம்ஹாரே(அ)ப்யம்ருதத்வஶ்ரவணேநோபக்ரமோபஸம்ஹாரஸ்பர்ஶித்வலக்ஷணதாத்பர்யலிங்க³ - யுக்தஸ்யாம்ருதத்வஸ்ய தத்³ரஹிதப்ராணாராமத்வாதி³லிங்கா³நுரோதே⁴நாந்யதா²நயநாயோகா³ச்ச । ததா² புருஷபதோ³தி³தம் பூர்ணத்வம் ஹிரண்மயபதோ³தி³தம் ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வமிந்த்³ரபதோ³தி³தம் பாரமைஶ்வர்யமாகாஶஶரீரபதோ³தி³தமாகாஶதே³ஹத்வம் ஸூக்ஷ்மத்வம் வா ஸத்யாத்மபதோ³தி³தமவிதத²ஸ்வபா⁴வத்வம் ஶாந்திஸம்ருத்³த⁴பதோ³தி³தம் ஸர்வப்ரபஞ்சோபஶமாத்மகத்வமித்யேதேஷாம் லிங்கா³நாம் பரப்³ரஹ்மண்யேவ ஸ்வாரஸ்யாச்ச । மநோமயபத³ஸ்யாப்யர்த²த்ரயம் பா⁴ஷ்யே த³ர்ஶிதம் । தத்ர ப்ரத²மத்ருதீயார்தௌ² பராபரப்³ரஹ்மணோ: ஸாதா⁴ரணௌ । மநோபி⁴மாநீத்யர்த²ப்ரத³ர்ஶநமாத்ரமபரப்³ரஹ்மபக்ஷபாதி । ததா² ப்ராணாராமத்வமநஆநந்த³த்வே அபி । ந சைதாவதா ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யம் ப்³ரஹ்ம ஶ்ருதிபா⁴ஷ்யயோரபி⁴ப்ரேதமிதி நிஶ்சேதும் ஶக்யதே । ஶாண்டி³ல்யவித்³யாதௌ³ மநோமயத்வப்ராணஶரீரத்வவத³த்ராபி ப்³ரஹ்மண: ஸார்வாத்ம்யப்ரயுக்ததயா தேஷாமபி பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மண்யுபபத்தே: ஸார்வாத்ம்யம் ச ப்ரக்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ த³ர்ஶிதம் । ந சைதத்பரப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர முக்²யம் ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாத்பரமேவ ப்³ரஹ்மாத்ரோபாஸ்யமிதி ஸங்க்ஷேப: ॥

உத்தரோ(அ)ப்யநுவாக: ப்ரகாராந்தரேண ப்³ரஹ்மோபாஸநவிஷய இத்யாஹ —

யதே³ததி³த்யாதி³நா ।

ப்ருதி²வ்யாதி³ஜக³த: கத²ம் பாங்க்தத்வமித்யாகாங்க்ஷாயாம் பங்க்த்யாக்²யஸ்ய ச்ச²ந்த³ஸ: ப்ருதி²வ்யாதௌ³ ஸம்பாத³நாதி³த்யாஹ —

பஞ்சஸங்க்²யேதி ।

ந கேவலம் பஞ்சஸங்க்²யாயோகா³த்பங்க்திச்ச²ந்த³:ஸம்பாத³நம் , யஜ்ஞத்வஸம்பாத³நமபி கர்தும் ஶக்யத இத்யாஹ —

பாங்க்தஶ்ச யஜ்ஞ இதி ।

பத்நீயஜமாநபுத்ரதை³வமாநுஷவித்தை: பஞ்சபி⁴ர்யோகா³த்³யஜ்ஞ: பாங்க்த இத்யர்த²: । தை³வவித்தமுபாஸநம் மாநுஷவித்தம் க³வாதீ³தி விபா⁴க³: ।

பங்க்திச்ச²ந்த³ஸோ யஜ்ஞஸ்ய ச பஞ்சஸங்க்²யாயோகா³த்பாங்க்தத்வே க்ரமேண ஶ்ருதீர்த³ர்ஶயதி —

பஞ்சாக்ஷரேதி ।

ஜக³தோ யஜ்ஞத்வஸம்பாத³நமேவ த³ர்ஶயதி —

தேநேதி ।

பஞ்சஸங்க்²யாயோக³லக்ஷணேந யஜ்ஞஸாம்யேநேத்யர்த²: ।

லோகாத்³யாத்மாந்தம் சேதி ।

ப்ராணாதி³மஜ்ஜாந்தம் சேதி சகாரார்த²: । பரிகல்பயதி, ஶ்ருதிரிதி ஶேஷ: ।

ஏவம் ப்³ரஹ்மோபாதி⁴பூ⁴தம் ஸர்வம் ஜக³த்பங்க்திச்ச²ந்தோ³ரூபம் யஜ்ஞரூபம் ச பரிகல்ப்ய தாத்³ருக்பாங்க்தஜக³தா³த்மகம் ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்மாஹமஸ்மீதி சிந்தயத: கிம் ப²லம் ப⁴வதீத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ —

தேந யஜ்ஞேநேதி ।

ப்ரஜாபதிமிதி ।

ஸ்தூ²லஸர்வப்ரபஞ்சோபாதி⁴கஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரஜாபதிரூபத்வாத் ‘தம் யதா² யதோ²பாஸதே’ இதி ந்யாயேந ஜக³தா³த்மப்³ரஹ்மோபாஸநாஜ்ஜக³தா³த்மாநம் ப்ரஜாபதிமேவ ப்ராப்நோதீத்யர்த²: ।

ஏவம் தாத்பர்யமுக்த்வா ப்ருதி²வ்யாதி³ஜக³த: பஞ்சஸங்க்²யாயோகா³த்பாங்க்தஸ்வரூபத்வம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஶ்ருத்யா த³ர்ஶயதி —

தத்கத²மித்யாதி³நா ।

விராடி³தி ।

‘ஆப ஓஷத⁴ய:’ இத்யாதி³ஸ்தூ²லபூ⁴தாதி⁴காராத்³பூ⁴தமயோ விராட்³தே³ஹ இஹாத்மஶப்³தா³ர்த² இத்யர்த²: ।

இத்யதி⁴பூ⁴தமித்யுபஸம்ஹாரவசநமித்யதி⁴லோகமித்யதி⁴தை³வதமித்யேவம்ரூபயோரதி⁴லோகாதி⁴தை³வதபாங்க்தத்³வயோபஸம்ஹாரவசநயோருபலக்ஷணார்த²மித்யத்ர ஹேதுமாஹ —

லோகதே³வதாபாங்க்தயோஶ்சேதி ।

தயோரபி பூர்வமுக்தத்வாதி³த்யர்த²: ।

அத்⁴யாத்மமிதி ।

ஆத்மா தே³ஹ:, தமதி⁴க்ருத்ய வர்தமாநமத்⁴யாத்மமித்யர்த²: ।

நநு பாங்க்தஷட்ககத²நேந கத²ம் ஸர்வஸ்ய ஜக³த: பாங்க்தத்வமுக்தம் ? தத்ராஹ —

ஏதாவத்³தீ⁴தி ।

யத்³பா³ஹ்யமத்⁴யாத்மம் ச பாங்க்தம் ஶ்ருத்யா த³ர்ஶிதம் ஏதாவதே³வேத³ம் ஸர்வம் ஜக³த் , ந ததோ(அ)தி⁴கமஸ்தீத்யவக³ந்தவ்யமித்யர்த²: ।

ஶ்ருதிப்ரத³ர்ஶிதபாங்க்தஷட்கே க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜக³தோ(அ)ந்தர்பா⁴வ: ப்ரஸித்³த⁴ இதி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: । உபாஸநாவிதி⁴ம் த³ர்ஶயதி —

ஏததே³வமிதி ।

ஏதஜ்ஜக³தே³வம் பாங்க்தரூபேணேத்யர்த²: । உக்தவாநித்யஸ்யேதிஶப்³தே³ந ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஸங்க்²யாஸாமாந்யாதி³தி ।

ஆத்⁴யாத்மிகமபி பாங்க்தத்ரயம் பா³ஹ்யமபி பாங்க்தத்ரயமித்யஸ்மாத்ஸாமாந்யாதா³த்⁴யாத்மிகேந பாங்க்தேந பா³ஹ்யபாங்க்தஸ்ய பூரணமித்யர்த²: ।

நநு தேந தஸ்ய பூரணம் குஸூலாத³ரிவ தா⁴ந்யாதி³நா ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்யாஹ —

ஏகாத்மதயேதி ।

பா³ஹ்யமாத்⁴யாத்மிகம் ச ஸர்வம் பாங்க்தஜாதமேகாத்மத்வேநோபலப⁴தே, பாங்க்தஜக³தா³த்மகம் ப்³ரஹ்மாஹமஸ்மீதி சிந்தயேதி³த்யுக்தவாநிதி யாவத் ।

ஏதத³தி⁴விதா⁴யேத்யாதி³நோக்தமுபாஸநமநூத்³ய தஸ்ய ப²லமுபக்ரமே கதி²தமித்யாஹ —

ஏததே³வமிதி ॥

உத்தராநுவாகஸ்ய ஸங்க³திம் வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகம் த³ர்ஶயதி —

வ்யாஹ்ருத்யாத்மந இதி ।

அநந்தரம் சேதி ।

அவ்யவஹிதபூர்வாநுவாக இத்யர்த²: ।

இதா³நீமிதி ।

உக்தவக்ஷ்யமாணஸர்வோபாஸநாநாம் கர்மணாம் சாங்க³பூ⁴தோ ய ஓங்காரஸ்தஸ்யோபாஸநமிதா³நீம் விதீ⁴யதே ; ததா² ச பூர்வோக்தோபாஸநேஷ்வங்க³த்வேநோபஸ்தி²தஸ்ய ப்ரணவஸ்யாத்ரோபாஸநவிதா⁴நாத்ஸங்க³திரிதி பா⁴வ: । ந சோங்காரஸ்ய ஸர்வவைதி³ககர்மோபாஸநாங்க³த்வே மாநாபா⁴வ இதி வாச்யம் ; ‘தஸ்மாதோ³மித்யுதா³ஹ்ருத்ய யஜ்ஞதா³நதப:க்ரியா: । ப்ரவர்தந்தே விதா⁴நோக்தா: ஸததம் ப்³ரஹ்மவாதி³நாம்’ இதி ப⁴க³வத்³வசநஸ்யைவ மாநத்வாத் । ப்³ரஹ்மவாதி³நாம் வேத³வாதி³நாமித்யர்த²: ।

நநு ஶப்³த³மாத்ரரூபஸ்யோங்காரஸ்யாசேதநதயா ப²லதா³த்ருத்வாஸம்ப⁴வாத் கத²முபாஸ்யத்வமித்யாஶங்க்யாஹ —

பராபரேதி ।

ப்ரதிமாத்³யர்சந இவ ப்³ரஹ்மைவ ப²லதா³த்ரிதி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸர்வத்ர ப²லதா³த்ருத்வம் ‘ப²லமத உபபத்தே:’ இத்யதி⁴கரணே ப்ரஸித்³த⁴மிதி த்³யோதநார்தோ² த்³ருஷ்ட்யா ஹீத்யத்ர ஹி-ஶப்³த³: । ப்ரணவஸ்ய பராபரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யாலம்ப³நத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

ஸ ஹீதி ।

ப்ரணவஸ்ய பராபரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யாலம்ப³நத்வே தத்³த்³ருஷ்ட்யோபாஸிதஸ்ய தஸ்ய பராபரப்ராப்திஸாத⁴நத்வே ச ஶ்ருதிமாஹ —

ஏதேநைவேதி ।

ஓங்காரேணைவாயதநேந ப்ராப்திஸாத⁴நேந பரமபரம் வா ப்ராப்நோதீத்யர்த²: ।

ஏவம் தாத்பர்யமுக்த்வா அக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே —

இதீத்யாதி³நா ।

பரிச்சே²தா³ர்த² இதி ।

ஸங்க்³ரஹார்த² இத்யர்த²: ।

ஓங்காரஸ்ய பராபரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யாலம்ப³நத்வேந ஶ்ருதிஷு ப்ரஸித்³த⁴த்வே(அ)பி ப்ரக்ருதே முக்²யத்வாத்பரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிரேவோங்காரே விவக்ஷிதேதி மத்வா தத்ர ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யத்⁴யாஸே கிம் ஸாத்³ருஶ்யமித்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ —

யத ஓமிதீத³ம் ஸர்வமிதி ।

யத ஓங்கார: ஸர்வாத்மக: தத: ஸர்வாத்மகத்வஸாத்³ருஶ்யாதோ³ங்காரே ஸர்வாத்மகப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிர்யுக்தேதி பா⁴வ: ।

நநு ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாத்மகத்வம் ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸித்³த⁴ம் ; ஓங்காரஸ்ய து கத²ம் ஸார்வாத்ம்யமித்யாஶங்க்யாஹ —

ஸர்வம் ஹீதி ।

நந்வோங்காரஸ்ய ஸர்வஶப்³தா³த்மகத்வே(அ)பி கத²மர்த²ப்ரபஞ்சாத்மகத்வமித்யாஶங்க்ய ஶப்³த³த்³வாரேத்யாஹ —

அபி⁴தா⁴நதந்த்ரம் ஹீதி ।

அபி⁴தே⁴யஜாதஸ்யாபி⁴தா⁴நாதீ⁴நஸித்³தி⁴கத்வாத்³வாச்யவாசகயோஸ்தாதா³த்ம்யஸ்வீகாராச்சாபி⁴தே⁴யஜாதஸ்யாபி⁴தா⁴நே(அ)ந்தர்பா⁴வ: ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

அத இத³மிதி ।

ப்ரணவஸார்வாத்ம்யஸ்யாபி ஶ்ருத்யாதி³ஸித்³த⁴த்வாதி³த³ம் ஸர்வமோங்கார இதி ப்ரஸித்³த⁴வது³பதி³ஶ்யதே ஓமிதீத³ம் ஸர்வமிதி வசஸேத்யர்த²: ।

நநு ப்ரத²மவாக்யேந ப்ரணவே ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிர்விஹிதா, தத்ர தத்³த்³ருஷ்டிகரணே நியாமகம் த்³விதீயவாக்யேந த³ர்ஶிதம் , அதோ விவக்ஷிதார்த²ஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத்கிமுத்தரக்³ரந்தே²நேத்யாஶங்க்யாஹ —

ஓங்காரஸ்துத்யர்த² இதி ।

அநுகரணமிதி ।

அநுஜ்ஞாநரூபமிதி யாவத் । கேநசித்கரோமீத்யுக்த்வா க்ருதம் கர்மாந்ய ஓமித்யநுகரோதி அநுஜாநாதி, ததா² யாஸ்யாமி விஷ்ண்வாலயமித்யுக்தமந்ய ஓமித்யநுகரோதீதி யோஜநா ।

ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹீதி ।

ப்ரஸித்³தி⁴ஶ்ச கரோமீத்யாதி³நா பூர்வம் ப்ரத³ர்ஶிதைவ ।

அப்யோ ஶ்ராவயேத்யத்ர அபி-ஶப்³தோ³ வக்ஷ்யமாணோதா³ஹரணஸமுச்சயார்த² இதி மத்வாஹ —

அபி சேதி ।

ப்ரைஷபூர்வகமிதி । ‘ஓ ஶ்ராவய’ இதி மந்த்ரக³தேநோங்காரேணாக்³நீத்⁴ரஸம்போ³த⁴நபூர்வகமித்யர்த²: । தது³க்தம் வேத³பா⁴ஷ்யே - ‘மந்த்ரக³தஓங்கார ஆக்³நீத்⁴ரஸம்போ³த⁴நார்த²: । ஹே ஆக்³நீத்⁴ர தே³வாந்ப்ரதி ஹவி:ப்ரதா³நாவஸரம் ஶ்ராவயேதி மந்த்ரார்த²:’ இதி ।

ஆஶ்ராவயந்தீத்யஸ்யார்த²மாஹ —

ப்ரதிஶ்ராவயந்தீதி ।

ப்ரதிஶ்ரவம் காரயந்தி, ப்ரத்யாஶ்ரவணம் காரயந்தீதித யாவத் । ஶஸ்த்ரஶம்ஸிதாரோ ஹோதார:, தே(அ)பி ’ஶோம் ஸாவோம்’ இத்யுபக்ரம்ய ஶஸ்த்ராணி ஶம்ஸந்தி, தாந்யோமிதி ஸமாபயதந்தி சேத்யர்த²: ।

ப்ரதிக³ரமிதி ।

’ஓ(அ)தா²மோத³ இவ’ இதி மந்த்ரமித்யர்த²: । ஓகாரேண ஹோதா ஸம்போ³த்⁴யதே ; ஹே ஹோத: அத² அர்த⁴ர்சஶம்ஸநாநந்தரமஸ்மாகமாமோத³ இவ ஹர்ஷ ஏவ ஸம்பந்ந இதி தத³ர்த²: ।

ப்³ரஹ்மேதி ।

ருத்விக்³விஶேஷோ ப்³ரஹ்மா யதா³ அந்யேஷாம்ருத்விஜாமநுஜ்ஞாம் ப்ரயச்ச²தி ததா³ ஓம் ப்ரோக்ஷேத்யாதி³ரூபேண ப்ரணவபுர:ஸரமேவ ப்ரஸௌதி ।

தஸ்யார்த²மாஹ —

அநுஜாநாதீதி ।

ஜுஹோமீத்யுக்தவந்தம் ப்ரத்யந்ய ஓமித்யேவாநுஜ்ஞாம் ப்ரயச்ச²தீத்யர்த²: ।

ப்ரவசநம் கரிஷ்யந்நிதி ।

ப்ரவக்ஷ்யந்நிதி ‘வச பரிபா⁴ஷணே’ இத்யஸ்ய ரூபமஸ்மிந்வ்யாக்²யாநே ; த்³விதீயவ்யாக்²யாநே து ‘வஹ ப்ராபணே’ இத்யஸ்யாந்தர்பா⁴விதண்யர்த²ஸ்ய ரூபமிதி பே⁴த³: ।

வேத³மிதி ।

வேத³ம் க்³ரஹீஷ்யாமீத்யபி⁴ஸந்தி⁴மாநாதா³வோமித்யேவாத்⁴யேதும் ப்³ராஹ்மண உபக்ரமத இத்யர்த²: ।

அத்⁴யயநப²லபூ⁴தாம் வேதா³வாப்திம் கத²யதி ப்³ரஹ்மைவோபாப்நோதீதி ; தத்³யோஜயதி —

உபாப்நோத்யேவேதி ।

ப்ராபயிஷ்யந்நிதி । பரமாத்மாநமுபாப்நவாநி ப்ரத்யக்த்வேந ப்ராப்நுயாமித்யபி⁴ஸந்தி⁴மாந்ப்³ராஹ்மண ஆத்மாநம் ப்³ரஹ்ம ப்ராபயிஷ்யந்நாத்மநோ ப்³ரஹ்மபா⁴வப்ராப்த்யுபாயமந்விஷ்யந்நோமித்யாஹேத்யர்த²: ।

ஸ சேதி ।

ஸ ச ப்³ராஹ்மணஸ்தேநோங்காரேண ஆத்மஜ்ஞாநலக்ஷணமுபாயம் லப்³த்⁴வா ப்³ரஹ்ம ப்ராப்நோத்யேவேத்யர்த²: ।

விவக்ஷிதமநுவாகார்த²ம் ஸங்க்ஷிப்ய த³ர்ஶயதி —

ஓங்காரபூர்வேதி ।

அத்ர யத்³யபி ‘ஓ ஶ்ராவய’ இதி மந்த்ரே ‘ஓ(அ)தா²மோத³ இவ’ இதி ப்ரதிக³ரநாமகமந்த்ரே ச ஓகார ஏவ ஶ்ரூயதே ந த்வோங்கார:, ததா²ப்யோகாரஸ்யோங்காரைகதே³ஶத்வாத்தத்பூர்வ - ப்ரவ்ருத்தாநாமப்யோங்காரபூர்வகத்வமுபசாராது³க்தமிதி மந்தவ்யம் ॥

உத்தராநுவாகஸ்ய வ்யவஹிதாநுவாகேந ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ —

விஜ்ஞாநாதே³வேத்யாதி³நா ।

கர்மணாம் ஸ்வாராஜ்யப்ராப்தாவநுபயோக³: ப்ராப்த இதி ஶங்கார்த²: । உபாஸநஸஹகாரிதயா தத்ப²லேந ஸ்வாராஜ்யேந கர்மணாம் ப²லவத்த்வஸித்³த்⁴யர்த²மஸ்மிந்நநுவாகே தேஷாமுபந்யாஸ இதி பரிஹாரார்த²: । புருஷார்த²பத³ம் ஸ்வாராஜ்யபரம் , கர்மணாமுபாஸநஸஹகாரிதயா தத்ப²லம் ப்ரத்யுபயோக³ப்ரகாரஶ்சேத்த²ம் - உபாஸகேந ஸ்வகர்மாநநுஷ்டா²நே தத³கரணஸூசிதேந ப்ரத்யவாயேந ப்ரதிப³த்³த⁴முபாஸநம் ப²லபர்யவஸாயி ந ப⁴வேத் ; அத: ப்ரதிப³ந்தா⁴பநயத்³வாரா கர்மணாம் தத்ரோபயோக³ இதி । ததா² ச ஶ்ருதி: - ‘அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே’ இதி । அவித்³யயா கர்மணா ப்ரதிப³ந்த⁴கபாபலக்ஷணம் ம்ருத்யும் நாஶயித்வா வித்³யயா உபாஸநலக்ஷணயா ஸ்வாராஜ்யலக்ஷணமம்ருதமஶ்நுத இதி ஹி தத³ர்த²: ।

வ்யாக்²யாதமிதி ।

ஶாஸ்த்ராந்நிஶ்சிதாவஸ்த²ம் த³ர்ஶாதி³கர்மஜாதம்ருதஶப்³த³வாச்யமிதி ருதம் வதி³ஷ்யாமீத்யத்ர வ்யாக்²யாதமித்யர்த²: ।

உபாஸகஸ்யாத்⁴யாபநே ப்ரவ்ருத்தாவுபாஸநாநுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வாத³த்⁴யாபநஸ்ய காம்யத்வேந தத³கரணே ப்ரத்யவாயாபா⁴வாச்ச ப்ரவசநமத்⁴யாபநமிதி வ்யாக்²யாநமயுக்தமித்யஸ்வரஸாதா³ஹ —

ப்³ரஹ்மயஜ்ஞோ வேதி ।

யதா²வ்யாக்²யாதார்த²ம் வேதி ।

ஶாஸ்த்ராத்கர்தவ்யதயா பு³த்³தௌ⁴ விநிஶ்சிதமேவ கர்ம வாக்காயாப்⁴யாம் ஸம்பாத்³யமாநம் ஸத் ஸத்யஶப்³த³வாச்யமிதி ஸத்யம் வதி³ஷ்யாமீத்யத்ர வ்யாக்²யாதார்த²கம் வாத்ர ஸத்யபத³மித்யர்த²: ।

க்ருச்ச்²ராதீ³தி ।

ஆதி³பத³ம் சாந்த்³ராயணாதி³ஸங்க்³ரஹார்த²ம் । ந சாஶநபரித்யாக³ப்ரதா⁴நே க்ருச்ச்²ராதௌ³ ப்ரவ்ருத்தஸ்ய கத²ம் ஸ்வாராஜ்யப²லகோபாஸநாநுஷ்டா²நம் ஸம்ப⁴வதீதி வாச்யம் ; ஶக்தஸ்ய தது³ப⁴யாநுஷ்டா²நஸம்ப⁴வாத் , அஶக்தஸ்ய து த⁴நிநோ த⁴நதா³நரூபம் ஸர்வஸாதா⁴ரண்யேந மிதாஶநாதி³ரூபம் வா தபோ ப⁴விஷ்யதி । ததா² ச ஶ்ருதி: - ‘ஏதத்க²லு வாவ தப இத்யாஹுர்ய: ஸ்வம் த³தா³தி’ இதி । ‘ஹிதமிதமேத்⁴யாஶநம் தப:’ இதி யோக³ஶாஸ்த்ரே மிதாஶநாதி³தபஸோ(அ)ப்யுக்தத்வாத் । விவாஹாதௌ³ ப³ந்த்⁴வாத்³யுபசாரோ லௌகிக: ஸம்வ்யவஹார: ।

ப்ரஜாஶ்சோத்பாத்³யா இதி ।

ப்ரஜோத்பத்த்யர்தா²: புத்ரகாமேஷ்ட்யாத³ய: கர்தவ்யா இத்யர்த²: ।

நிவேஶயிதவ்ய இதி ।

நிவேஶோ விவாஹ: ।

புந: புந: ஸ்வாத்⁴யாயக்³ரஹணஸ்ய தாத்பர்யமாஹ —

ஸர்வைரித்யாதி³நா ।

யத்நதோ(அ)நுஷ்டே²யே இத்யத்ர ஹேதுமாஹ —

ஸ்வாத்⁴யாயாதீ⁴நாம் ஹீதி ।

அத்⁴யயநாதீ⁴நமித்யர்த²: அத்⁴யயநஸ்யார்த²ஜ்ஞாநபர்யந்தத்வம் பூர்வதந்த்ரப்ரஸித்³த⁴மிதி த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

அர்த²ஜ்ஞாநாயத்தம் சேதி ।

ப்ரணாட்³யா கர்மகாண்டா³ர்த²ஜ்ஞாநாயத்தம் பரம் ஶ்ரேய:, ஸாக்ஷாதே³வ ஜ்ஞாநகாண்டா³ர்த²ஜ்ஞாநாயத்தம் பரம் ஶ்ரேய இதி விபா⁴க³ஸூசநார்த²ஶ்சகார: ।

அத இதி ।

ஸ்வாத்⁴யாயஸ்யார்த²ஜ்ஞாநத்³வாரா பரமஶ்ரேய:ஸாத⁴நத்வாத்ப்ரவசநஸ்யாவிஸ்மரணாதி³ஸாத⁴நத்வாச்சேத்யர்த²: ।

ஸத்யமேவேதி ।

அநுஷ்டே²யாநாம் மத்⁴யே ஸத்யமேவ ப்ரஶஸ்தம் கர்மேதி ராதீ²தரஸ்ய மதமிதி பா⁴வ: । ததா² ச வசநம் - ‘அஶ்வமேத⁴ஸஹஸ்ரம் ச ஸத்யம் ச துலயா த்⁴ருதம் । அஶ்வமேத⁴ஸஹஸ்ராத்து ஸத்யமேவ விஶிஷ்யதே’ இதி । அத்ர த்³விதீயநாமஶப்³த³: ப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதக: ।

தப ஏவேதி ।

க்ருச்ச்²ரசாந்த்³ராயணாதி³மிதாஶநத⁴நதா³நரூபம் தப ஏவ ப்ரஶஸ்தம் கர்மேதி பௌருஶிஷ்டேர்மதம் । தஸ்ய ப்ராஶஸ்த்யம் சோத்தமலோகப்ராப்திஸாத⁴நத்வாத் । ததா² ச ஶ்ருதி: - ‘தபஸர்ஷய: ஸுவரந்வவிந்த³ந்’ இதி ।

மௌத்³க³ல்யாபி⁴மதே ஸ்வாத்⁴யயப்ரவசநயோருத்தமகர்மத்வே ஹேதுமாஹ ஶ்ருதி: —

தத்³தி⁴ தப இதி ।

ஹி-ஶப்³தா³ர்த²கத²நம் —

யஸ்மாதி³தி ।

தத்ர ஸ்வாத்⁴யாயஶப்³தி³தஸ்யாத்⁴யயநஸ்ய நியமோபேதத்வாத்தப:ஶப்³த³வாச்யத்வம் । தது³க்தம் - ‘நியமேஷு தப:ஶப்³த³:’ இதி । ப்ரவசநஶப்³தி³தஸ்ய ச ப்³ரஹ்மயஜ்ஞஸ்ய தபஸ்த்வம் ‘தபோ ஹி ஸ்வாத்⁴யாய:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴மிதி மத்வா தபஸ்த்வம் தயோருத்தமகர்மத்வே ஹேதுதயோக்தமித்யநுஸந்தே⁴யம் ।

உக்தாநாமபீதி ।

‘ஸத்யம் ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச தபஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாயவசநே ச’ இத்யத்ரோக்தாநாமபீத்யர்த²: ।

ஆத³ரார்த²மிதி ।

ஆத³ரஸூசநத்³வாரா மதபே⁴தே³நோத்தமகர்மத்வக்²யாபநார்த²மித்யர்த²: ॥

நந்வஹம் வ்ருக்ஷஸ்யேத்யாதி³மந்த்ரபாட²: கிமர்த² இத்யாஶங்க்யாஹ —

ஸ்வாத்⁴யாயார்த² இதி ।

ஜபார்த²ம் இத்யர்த²: ।

நநு தஜ்ஜபஸ்ய க்வோபயோக³: ? தத்ராஹ —

ஸ்வாத்⁴யாயஶ்சேதி ।

ப்ரகரணாதி³தி ஹேதும் விவ்ருணோதி —

வித்³யார்த²ம் ஹீதி ।

ப்ரகரணஸ்ய ஸம்ஹிதோபநிஷத்³க³தமந்த்ரப்³ராஹ்மணஜாதஸ்ய வித்³யாப்ரயோஜநகத்வாதி³த்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மவித்³யாஸம்நிதௌ⁴ பாடா²தி³தி பா⁴வ: । அஹம் வ்ருக்ஷஸ்யேத்யாதி³மந்த்ராம்நாயஸ்ய கர்மஶேஷத்வஶங்காம் நிராகரோதி —

ந சேதி ।

தத³வக³மகஶ்ருதிலிங்கா³தே³ரத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸ்வாத்⁴யாயோ வித்³யோத்பத்தயே ப⁴வதீத்யுக்தம் ; தத்ர விவக்ஷிதம் த்³வாரம் ஸமர்பயதி —

ஸ்வாத்⁴யாயேந சேதி ।

ஜபாதி³ரூபஸ்ய த⁴ர்மஸ்ய பாபக்ஷயரூபஶுத்³தி⁴த்³வாரா வித்³யோத்பத்திஹேதுத்வம் ‘தபஸா கல்மஷம் ஹந்தி’ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரஸித்³த⁴மிதி விஶேஷஸூசநார்த²ஶ்சகார: ।

அஹமிதி ।

ஸாக்ஷாத்க்ருதப்³ரஹ்மதத்த்வஸ்த்ரிஶங்குநாமா ருஷி: அஹம்ஶப்³தா³ர்த²: ।

உச்சே²த்³யாத்மகஸ்யேதி ।

உச்சே²த்³யஸ்வபா⁴வஸ்யேத்யர்த²: ।

ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்யேதி ।

வித்³யாப்ரதிபாத³கே மந்த்ரே ப்ரஸித்³த⁴வ்ருக்ஷக்³ரஹணாயோகா³த்ஸம்ஸார ஏவோச்சே²த்³யஸ்வபா⁴வத்வஸாம்யாத்³வ்ருக்ஷஶப்³தே³ந க்³ருஹ்யத இதி பா⁴வ: ।

ஜக³தா³த்மகஸ்ய ஸம்ஸாரவ்ருக்ஷஸ்ய ப்ரேரயிதா பரமேஶ்வர ஏவ, ந ப்³ரஹ்மவிதி³தி, தத்ராஹ —

அந்தர்யாம்யாத்மநேதி ।

ப்³ரஹ்மவித³: ஸர்வாத்மகத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

கீர்த்திரிதி ।

மேரோ: ஶ்ருங்க³மிவ மம ப்³ரஹ்மவித³: கீர்த்தி: ப்ரஸித்³தி⁴: ஸ்வர்க³லோகவ்யாபிநீத்யர்த²: ।

உபரிபா⁴க³வாசிநோர்த்⁴வஶப்³தே³ந ஸம்ஸாரமண்ட³லாது³பரி வர்தமாநம் ஜக³த்காரணத்வோபலக்ஷிதம் ப்³ரஹ்ம லக்ஷ்யத இத்யாஶயேநாஹ —

உர்த்⁴வம் காரணமிதி ।

வஸ்துத: ஸம்ஸாராஸ்ப்ருஷ்டமிதி யாவத் ।

அத ஏவாஹ —

பவித்ரமிதி ।

நந்வேவம்பூ⁴தமபி ப்³ரஹ்ம ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணமேவ, வஸ்துத ஏகாத்மகத்வாத்ஸர்வப்ராணிநாமிதி, தத்ராஹ —

ஜ்ஞாநப்ரகாஶ்யமிதி ।

அந்யேஷாம் ஜ்ஞாநாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: । ப்³ரஹ்மேத்யநந்தரம் ஸ்வரூபபூ⁴தமிதி ஶேஷ: ।

அந்நமிதி ।

கர்மப²லரூபம் வஸ்வாதி³தே³வபோ⁴க்³யமம்ருதமந்நம் ; தத்³வத்த்வமாதி³த்யஸ்ய மது⁴வித்³யாயாம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி போ³த்⁴யம் । யதா² ஸவிதரி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஶதேப்⁴யோ விஶுத்³த⁴மம்ருதமாத்மதத்த்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் , ஏவம் மய்யபி புருஷே ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஶதேப்⁴ய ஏவ விஶுத்³த⁴மாத்மதத்த்வம் ப்ரஸித்³த⁴மஸ்தி । இத்த²முப⁴யத்ர ப்ரஸித்³த⁴மாத்மதத்த்வம் ஸ்வம்ருதஶப்³தி³தமஸ்மீத்யர்த²: । ததா² ச ஶ்ருதய: - ‘ஸ யஶ்சாயம் புருஷே, யஶ்சாஸாவாதி³த்யே, ஸ ஏக:’ இத்யாத்³யா:, ஸ்ம்ருதயஶ்ச - ‘ஆதி³த்யே ஶுத்³த⁴மம்ருதமாத்மதத்த்வம் யதா² ஸ்தி²தம் । வித்³யாதி⁴காரிணி ததா² புருஷே(அ)பி தத³ஸ்தி போ⁴:’ இத்யாத்³யா த்³ரஷ்டவ்யா: ।

த⁴நமிதி ।

லௌகிகஸ்ய ரத்நாதி³கம் த⁴நம் ; ப்³ரஹ்மவித³ஸ்து நிரதிஶயாநந்த³மாத்மதத்த்வமேவ த⁴நம் , தச்ச ஸ்வப்ரகாஶத்வாத்³தீ³ப்திமதி³த்யர்த²: ।

ஸாகாங்க்ஷத்வாதா³ஹ —

அஸ்மீத்யநுவர்தத இதி ।

த்³ரவிணம் ஸவர்சஸமித்யஸ்யார்தா²ந்தரமாஹ —

ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் வேதி ।

ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் வா த்³ரவிணமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய ஸவர்சஸத்வே ஹேதுமாஹ —

அம்ருதத்வேதி ।

அம்ருதத்வம் ப்³ரஹ்ம, ததா³வரணநிவர்தநத்³வாரா தத்ப்ரகாஶகத்வாத் ; ப்³ரஹ்மணி ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ இதி வ்யவஹார்யதாபாத³கத்வாதி³த்யர்த²: ।

மோக்ஷேதி ।

ப்ரக்ருதாபி⁴ப்ராயம் மோக்ஷக்³ரஹணம் । புருஷார்த²ஹேதுத்வஸாம்யாத்³த்³ரவிணஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநே ப்ரயுக்த இத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மஸ்வரூபவ்யஞ்ஜகம் முக்திஸாத⁴நபூ⁴தம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் சேத்ஸவர்சஸம் த்³ரவிணம் , தர்ஹி தத³ஸ்மீதி பூர்வவத³ந்வயோ ந க⁴டதே ; தத்ராஹ —

அஸ்மிந்பக்ஷ இதி ।

ஶோப⁴நேதி ।

ஶோப⁴நா ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநோபயோகி³நீ மேதா⁴ க்³ரந்த²தத³ர்த²தா⁴ரணஸாமர்த்²யலக்ஷணா யஸ்ய ஸோ(அ)ஹம் ஸுமேதா⁴ இத்யர்த²: ।

ஸார்வஜ்ஞ்யேதி ।

ஸார்வஜ்ஞ்யலக்ஷணா வா மேதா⁴ யஸ்ய ஸோ(அ)ஹமித்யர்த²: ।

விது³ஷ: ஸர்வஜ்ஞத்வலக்ஷணமேதா⁴வத்த்வம் ஸாத⁴யதி —

ஸம்ஸாரேதி ।

ஸம்ஸாரோ ஜக³த் । ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³ஹேதுத்வம் ச ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்ய விது³ஷோ வாஜஸநேயகே ஶ்ரூயதே - ‘அஸ்மாத்³த்⁴யேவாத்மநோ யத்³யத்காமயதே தத்தத்ஸ்ருஜதே’ இதி । அஸ்மாதி³த்யஸ்ய ஸாக்ஷாத்க்ருதாதி³த்யர்த²: । சா²ந்தோ³க்³யே(அ)பி ஶ்ரூயதே - ‘ஏவம் விஜாநத ஆத்மந: ப்ராணா:’ இத்யாதி³நா । ததா² விது³ஷ: ஸர்வஜ்ஞத்வமபி ப்ரஶ்நோபநிஷதி³ ஶ்ரூயதே - ‘ஸ ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வமேவாவிவேஶ’ இதி ।

அத ஏவேதி ।

ஜக³த்³தே⁴துத்வாதே³வேத்யர்த²: । ஜக³த்காரணஸ்ய ப்³ரஹ்மசைதந்யஸ்ய நித்யத்வாத்தத்³ரூபஸ்ய விது³ஷோ நாஸ்தி மரணமித்யர்த²: ।

அவ்யய இதி ।

அவயவாபசயோ வ்யய:, தத்³ரஹித இத்யர்த²: ।

அக்ஷதோ வேதி ।

ஶஸ்த்ராதி³க்ருதக்ஷதரஹித இத்யர்த²: । நிரவயவத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

அம்ருதேந வேதி ।

ஸ்வரூபாநந்தா³நுப⁴வேந ஸதா³ வ்யாப்த இதி யாவத் ।

இதீத்யாதீ³தி ।

இதி த்ரிஶங்கோர்வேதா³நுவசநமிதி வாக்யம் ப்³ராஹ்மணமித்யர்த²: ।

க்ருதக்ருத்யதேதி ।

யதா² வாமதே³வஸ்ய க்ருதக்ருத்யதாக்²யாபநார்த²ம் ‘அஹம் மநுரப⁴வம்’ இத்யாதி³வசநம் , ததா² த்ரிஶங்கோரபி வேதா³நுவசநம் தத்க்²யாபநார்த²ம் ; தத்க்²யாபநம் ச முமுக்ஷூணாம் க்ருதக்ருத்யதாஸம்பாத³கே ப்³ரஹ்மவிசாரே ப்ரவ்ருத்த்யர்த²மிதி போ³த்⁴யம் ।

பூர்வம் ‘அஹம் வ்ருக்ஷஸ்ய’ இதி மந்த்ரஸ்ய வித்³யாப்ரயோஜநகப்ரகரணமத்⁴யபடி²தத்வாத்³வித்³யாஶேஷத்வமுக்தம் । இதா³நீம் லிங்கா³த³பி தஸ்ய தச்சே²ஷத்வம் வக்தும் ஶக்யத இத்யாஶயேந விவக்ஷிதம் மந்த்ரார்த²ம் கத²யதி —

த்ரிஶங்குநேதி ।

ஆர்ஷேணேதி ।

தப:ப்ரபா⁴வஜநிதேநேத்யர்த²: ।

மந்த்ரஸ்ய வித்³யாப்ரகாஶகத்வே ப²லிதமாஹ —

அஸ்ய சேதி ।

வித்³யாப்ரகாஶநஸாமர்த்²யரூபால்லிங்கா³ச்சேதி சகாரார்த²: ।

பூர்வாநுவாகே கர்மாண்யுபந்யஸ்யாநந்தரமேவ ருஷேராத்மவிஷயத³ர்ஶநோபந்யாஸே ஶ்ருதே: கோ(அ)பி⁴ப்ராய இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ —

ருதம் சேத்யாதி³நா ।

அநந்தரம் சேதி ।

சகாரோ(அ)வதா⁴ரணார்த²: ।

ஸகாமஸ்ய பித்ருலோகப்ராப்திரேவ ‘கர்மணா பித்ருலோக:’ இதி ஶ்ருதே:, நாத்மத³ர்ஶநமித்யாஶயேநாஹ —

நிஷ்காமஸ்யேதி ।

ஸாம்ஸாரிகப²லேஷு நி:ஸ்ப்ருஹஸ்யாபி வித்³யாமகாமயமாநஸ்ய ந வித்³யோத்பத்தி:, கிம் து ப்ரத்யவாயநிவ்ருத்திமாத்ரமித்யாஶயேநாஹ —

ப்³ரஹ்ம விவிதி³ஷோரிதி ।

ஆர்ஷாணீதி ।

நித்யநைமித்திககர்மஸ்வபி ‘தபஸா கல்மஷம் ஹந்தி’ இத்யாதௌ³ தபஸ்த்வப்ரஸித்³தே⁴ஸ்தஜ்ஜந்யாநாமபி த³ர்ஶநாநாமார்ஷத்வமுக்தமிதி மந்தவ்யம் ॥

உத்தராநுவாகே கர்மணாம் கர்தவ்யதா கிமர்த²முபதி³ஶ்யத இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ —

வேத³மநூச்யேத்யாதி³நா ।

ஜ்ஞாநாத்பூர்வம் கர்மணாம் ஜ்ஞாநார்தி²நாவஶ்யம் கர்தவ்யத்வே ஹேதுமாஹ —

புருஷேதி ।

ஸம்ஸ்காரஸ்வரூபம் கத²யந்ஸம்ஸ்காரத்³வாரா தேஷாம் ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வமாஹ —

ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ஹீதி ।

ஸத்த்வஸ்யாந்த:கரணஸ்ய விஶிஷ்டா யா ஶுத்³தி⁴: ஸைவ ஸம்ஸ்கார இதி பா⁴வ: ।

அஞ்ஜஸைவேதி ।

அப்ரதிப³ந்தே⁴நைவேத்யர்த²: ।

பாபரூபஸ்ய சித்தமாலிந்யஸ்ய ஜ்ஞாநோத்பத்திப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாத் , ஶுத்³தி⁴த்³வாரா கர்மணாம் வித்³யோத³யஹேதுத்வே ஹி-ஶப்³த³ஸூசிதம் மாநமாஹ —

தபஸேதி ।

தபஸா கர்மணா கல்மஷநிவ்ருத்தௌ வித்³யா ப⁴வதி, தயா வித்³யயா அம்ருதமஶ்நுத இதி ஸ்ம்ருத்யர்த²: ।

இதி ஹி ஸ்ம்ருதிரிதி ।

இதி ஸ்ம்ருதேரித்யர்த²: ।

நநு கர்மபி⁴ர்விஶுத்³த⁴ஸத்த்வஸ்யாபி தத்த்வசிந்தாம் விநா கத²மாத்மவிஜ்ஞாநமஞ்ஜஸைவோத்பத்³யேத ? தத்ராஹ —

வக்ஷ்யதி சேதி ।

தத்த்வசிந்தாமபி வித்³யாஸாத⁴நத்வேந ஶ்ருதிர்வக்ஷ்யதீத்யர்த²: ।

ஶ்ருதௌ தப:ஶப்³த³ஸ்தத்த்வவிசாரபர இத்யேதத³க்³ரே ஸ்பு²டீகரிஷ்யதே । உபஸம்ஹரதி —

அத இதி ।

புருஷஸம்ஸ்காத்³வாரா கர்மணாம் வித்³யாஸாத⁴நத்வாதி³த்யர்த²: ।

நநு உபதி³ஶதீத்யநுக்த்வா ராஜேவாநுஶாஸ்தீதி கிமர்த²ம் வத³தி ஶ்ருதிரித்யாங்க்ய கு³ரூபதே³ஶாதிக்ரமே மஹாநநர்தோ² ப⁴வேதி³தி ஸூசநார்த²மித்யாஹ —

அநுஶாஸநஶப்³தா³தி³தி ।

தத³திக்ரமே தோ³ஷோ ப⁴வதீதி க³ம்யத இதி ஶேஷ: ।

தத்ரோபபத்திமாஹ —

அநுஶாஸநேதி ।

லோகே ராஜாநுஶாஸநாதிக்ரமே தோ³ஷோத்பத்திப்ரஸித்³தே⁴ரிதி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

நநு யதா² ஜ்ஞாநாத்பூர்வம் கர்மாணி ஜ்ஞாநார்த²ம் கர்தவ்யாநி ததா² ஜ்ஞாநோத³யாநந்தரமபி முக்த்யர்த²ம் தாநி கர்தவ்யாநி, ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயஸ்யைவ முக்திஸாத⁴நத்வாத் ; ததா² ச ஸ்ம்ருதி: - ‘தத்ப்ராப்திஹேதுர்விஜ்ஞாநம் கர்ம சோக்தம் மஹாமுநே’ இதி ; நேத்யாஹ —

ப்ராகு³பந்யாஸாச்சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: । கர்மணாம் வித்³யாரம்பா⁴த்ப்ராகு³பந்யாஸாத்³தே⁴தோர்வித்³யோத³யாநந்தரம் ந தாந்யநுஷ்டே²யாநீத்யர்த²: ।

கேவலேதி ।

ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமித்யத்ர பரப்ராப்திஸாத⁴நத்வேந வித்³யாமாத்ராரம்பா⁴ச்ச ஹேதோர்ந வித்³யோத³யாநந்தரம் தாந்யநுஷ்டே²யாநீத்யர்த²: ।

ப்ராகு³பந்யாஸம் விவ்ருணோதி —

பூர்வமிதி ।

ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமிதி வித்³யாரம்பா⁴த்பூர்வம் ஸம்ஹிதோபநிஷத்³யேவ ருதம் சேத்யாதா³வுபந்யஸ்தாநீத்யர்த²: ।

வித்³யோத³யாநந்தரமேவ முக்திலாப⁴ஶ்ரவணாத்தத³நந்தரம் கர்மணாம் நைஷ்ப²ல்யஶ்ரவணாச்ச ந முக்திஸாத⁴நத்வம் கர்மணாமித்யாஶயேநாஹ —

உதி³தாயாம் சேதி ।

யதா³ ப்³ரஹ்மண்யப⁴யம் யதா² ப⁴வதி ததா² ப்ரதிஷ்டா²மாத்மபா⁴வம் வித்³யயா விந்த³தே ததை³வாப⁴யம் க³தோ ப⁴வதி । ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபபூ⁴தமாநந்த³ம் வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந, ப⁴யஹேத்வவித்³யாயா வித்³யோத³யகால ஏவ நிவ்ருத்தத்வாதி³த்யர்த²: ।

கிமஹமிதி ।

விது³ஷ: ஸாது⁴கர்மாகரணப்ரயுக்தஸந்தாபாபா⁴வோக்த்யா தம் ப்ரதி கர்மணாமாகிஞ்சந்யம் ப²லாபா⁴வ: ப்ரதீயத இத்யர்த²: ।

ஸமுச்சயஸ்ய ஶ்ருதிபா³ஹ்யத்வமுபஸம்ஹரதி —

அத இதி ।

ப்ராகு³த்பந்யாஸாதி³ஹேதோரித்யர்த²: ।

வித்³யேதி ।

வித்³யோத்பத்த்யர்தா²ந்யேவ ந முக்த்யர்தா²நீதி க³ம்யத இத்யர்த²: ।

இதஶ்ச து³ரிதக்ஷயத்³வாரா வித்³யோத்பத்த்யர்தா²ந்யேவேத்யாஹ —

மந்த்ரேதி ।

அவித்³யயா கர்மணா ம்ருத்யும் பாப்மாநம் தீர்த்வேதி கர்மணாம் து³ரிதக்ஷயப²லகத்வப்ரதிபாத³நபூர்வகம் வித்³யாமாத்ரஸ்ய முக்திஹேதுத்வப்ரதிபாத³கமந்த்ரவர்ணாச்சேத்யர்த²: ।

ஏவம் ச ஸதி தத்ப்ராப்திஹேதுரிதி ஸ்ம்ருதிவசநம் க்ரமஸமுச்சயபரம் , ந யௌக³பத்³யேந வித்³யாகர்மணோ: ஸமுச்சயபரமிதி மந்தவ்யம் । பௌநருக்த்யம் பரிஹரதி —

ருதாதீ³நாமிதி ।

கர்மணாம் வித்³யாப²லே ஸ்வாராஜ்யே(அ)நுபயோக³மாஶங்க்ய தத்ரோபயோக³கத²நாபி⁴ப்ராயேண பூர்வத்ரோபதே³ஶ இத்யர்த²: ।

அநுஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

க்³ரந்தே²தி ।

வேத³மத்⁴யாப்யாநந்தரமேவ தத³ர்த²மப்யுபதி³ஶதீதி வத³ந்த்யா: ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யமஹா —

அத இதி ।

த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸா கர்மவிசார: ।

இதஶ்ச த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாம் க்ருத்வைவ கு³ருகுலாந்நிவர்திதவ்யமித்யாஹ —

பு³த்³த்⁴வேதி ।

ந ச வேதா³த்⁴யயநாநந்தரமாசார்யேணாநுஜ்ஞாதோ தா³ராநாஹ்ருத்ய மீமாம்ஸயா கர்மாவபோ³த⁴ம் ஸம்பாத³யது, ததா³ தத்ஸம்பாத³நே(அ)பி ந ‘பு³த்³த்⁴வா - ’ இதிஸ்ம்ருதிவிரோத⁴ இதி வாச்யம் , தா³ரஸங்க்³ரஹாநந்தரம் நித்யநைமித்திகாநுஷ்டா²நாவஶ்யம்பா⁴வேந புநஸ்தஸ்ய கு³ருகுலவாஸாஸம்ப⁴வாத் ; அத: ப்ராகே³வ கர்மாவபோ³த⁴: ஸம்பாத³நீய இதி பா⁴வ: ।

யதா²ப்ரமாணாவக³தமபி பரஸ்யாஹிதம் ந வாச்யமித்யாஹ —

வக்தவ்யம் சேதி ।

வசநார்ஹமித்யர்த²: । ததா³ஹ ப⁴க³வாந் - ‘அநுத்³வேக³கரம் வாக்யம் ஸத்யம் ப்ரியஹிதம் ச யத்’ இதி ।

ஸாமாந்யவசநமிதி ।

அநுஷ்டே²யஸாமாந்யவாசகமபி த⁴ர்மபத³ம் ஸத்யாதி³ரூபத⁴ர்மவிஶேஷநிர்தே³ஶஸம்நிதா⁴நாத்தத³திரிக்தாநுஷ்டே²யபரமித்யர்த²: ।

ஸ்வாத்⁴யாயாத³த்⁴யயநாதி³தி ।

அத்⁴யயநேந க்³ருஹீதஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய ப்ரமாதோ³ விஸ்மரணம் , தந்மாகுர்வித்யர்த²: ; ‘ப்³ரஹ்மோஜ்ஜே² மே கில்பி³ஷம்’ இதி மந்த்ரவர்ணேந ‘ப்³ரஹ்மஹத்யாஸமம் ஜ்ஞேயமதீ⁴தஸ்ய விநாஶநம்’ இதி ஸ்மரணேந ச வேத³விஸ்மரணே ப்ரத்யவாயாவக³மாத் ।

மே மம கில்பி³ஷம் ப்³ரஹ்மோஜ்ஜே² வேத³விஸ்மரணவதி புருஷே க³ச்ச²த்விதி மந்த்ரார்த²: । நநு ந கர்தவ்யேதி கத²ம் , ஸந்ததிப்ராப்தேர்தை³வாதீ⁴நத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ —

அநுத்பத்³யமாநே(அ)பீதி ।

இதஶ்சைவமேவ ஶ்ருதேரபி⁴ப்ராய இத்யாஹ —

ப்ரஜேதி ।

ருதம் சேத்யநுவாகே ‘ப்ரஜா ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச, ப்ரஜநஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச, ப்ரஜாதிஶ்ச ஸ்வாத்⁴யாயப்ரவசநே ச’ இதி ஸந்ததிவிஷய ஏவ ப்ரஜாதி³த்ரயநிர்தே³ஶப³லாச்சேத்யர்த²: ।

அந்யதே²தி ।

ஶ்ருதே: ஸந்தத்யர்த²யத்நே தாத்பர்யாபா⁴வ இத்யர்த²: ।

ருதுகாலக³மநாபா⁴வே ப்ரத்யவாயஸ்மரணாத்தாவந்மாத்ரமேவ ஶ்ருதிரவக்ஷ்யதி³த்யர்த²: । ந ச ஶ்ருத்யா தாத்பர்யேண ஸந்ததி: ஸம்பாத³நீயேதி கிமர்த²முச்யத இதி வாச்யம் , பித்ருருணஸ்ய பரலோகப்ராப்திப்ரதிப³ந்த⁴கத்வேந தத³பாகரணத்³வாரா பரலோகப்ராப்திஸாத⁴நத்வாத் ; ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘நாபுத்ரஸ்ய லோகோ(அ)ஸ்தி’ இதி । ந கேவலம் பித்ருருணம் பரலோகப்ரதிப³ந்த⁴கம் , கிம் து மோக்ஷஸ்யாபி ; ததா² ச மநு: — ‘ருணாநி த்ரீண்யபாக்ருத்ய மநோ மோக்ஷே நிவேஶயேத் । அநபாக்ருத்ய சைதாநி மோக்ஷமிச்ச²ந்வ்ரஜத்யத⁴:’ இதி । ததா² ச முமுக்ஷுணாபி ஸந்ததியத்ந: கர்தவ்ய இதி । நநு ஸத்யாத்ப்ரமாத³நிஷேத⁴வசநஸ்ய யதி³ ஸத்யமேவ வக்தவ்யமித்யர்தோ² விவக்ஷித:, ததா³ ‘ஸத்யம் வத³’ இத்யநேந பௌநருக்த்யம் ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ —

ஸத்யாச்சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: ।

நநு யத்³யத்ராந்ருதவத³நநிஷேதோ⁴ விவக்ஷித: தர்ஹ்யந்ருதம் ந வக்தவ்யமித்யநுக்த்வா ப்ரமாத³ஶப்³த³ப்ரயோகே³ கோ(அ)பி⁴ப்ராய: ஶ்ருதேரித்யாஶங்க்யாஹ —

ப்ரமாத³ஶப்³த³ஸாமர்த்²யாதி³தி ।

அந்ருதவத³நவிஷயே விஸ்ம்ருத்யாந்ருதவத³நே(அ)பி தோ³ஷாதி⁴க்யமேவ, ‘ஸமூலோ வா ஏஷ பரிஶுஷ்யதி யோ(அ)ந்ருதமபி⁴வத³தி’ இதி ஶ்ருதே: ‘நாந்ருதாத்பாதகம் கிஞ்சித்’ இதி ஸ்ம்ருதேஶ்ச । தஸ்மாத³ந்ருதவர்ஜநே ஸதா³ ஜாக³ரூகேணைவ ப⁴விதவ்யமிதி பா⁴வ: ।

அந்யதே²தி ।

விஸ்ம்ருத்யாந்ருதவத³நே(அ)பி தோ³ஷாதிஶயாபா⁴வே ஸதீத்யர்த²: । அஸத்யேதி ச்சே²த³: ।

அநநுஷ்டா²நமிதி ।

அநுஷ்டே²யஸ்வரூபஸ்ய த⁴ர்மஸ்யாலஸ்யாதி³க்ருதமநநுஷ்டா²நம் ப்ரமாத³ இத்யர்த²: ।

அநுஷ்டா²தவ்ய ஏவேதி ।

த⁴ர்ம இதி ஶேஷ: ।

ஆத்மரக்ஷணார்தா²தி³தி ।

ஶரீரரக்ஷணார்தா²ச்சிகித்ஸாதி³ரூபாதி³த்யர்த²: ।

மங்க³லார்தா²தி³தி ।

‘வாயவ்யம் ஶ்வேதமாலபே⁴த’ இத்யாதௌ³ விஹிதாத்³வைதி³காத் லௌகிகாத்ப்ரதிக்³ரஹாதே³ஶ்சேத்யர்த²: ।

தே³வேதி ।

தே³வகார்யம் யாகா³தி³, பித்ருகார்யம் ஶ்ராத்³தா⁴தீ³தி விபா⁴க³: ।

மாத்ராதீ³நாம் வஸ்துதோ தே³வத்வாபா⁴வாதா³ஹ —

தே³வதாவதி³தி ।

ஶ்ரௌதஸ்மார்தகர்மஜாதமுபதி³ஶ்யாசாரப்ரமாணகாநி கர்மாணி விஶேஷோக்திபூர்வகமுபதி³ஶதி —

யாந்யபி சேதி ।

அபி ச யாநீதி யோஜநா ।

ஆசார்யக்ருதாநாம் கர்மணாம் ஸாகல்யேநோபாதே³யத்வமிதி விஶேஷமாஶங்க்யாஹ —

யாந்யஸ்மாகமிதி ।

விபரீதாநீதி ।

ஶாபப்ரதா³நாதீ³நீத்யர்த²: ।

ஆசார்யத்வாதீ³தி ।

ஆதி³பத³ம் மாத்ருத்வபித்ருத்வாதி³ஸங்க்³ரஹார்த²ம் , । ஆசார்யாதி³பி⁴ந்நா இத்யர்த²: ।

ப்ரஶஸ்யதரா இதி ।

ஸகு³ணநிர்கு³ணப்³ரஹ்மநிஷ்டா²தி³யுக்தா இத்யர்த²: ।

ஶ்ருதஸ்ய ப்³ராஹ்மண்யஸ்யாவிவக்ஷாயாம் காரணாபா⁴வம் மத்வாஹ —

ந க்ஷத்த்ரியேதி ।

ஆஸநாதி³நேதி ।

ஶுஶ்ரூஷாந்நபாநாதி³ஸங்க்³ரஹார்த²மாதி³பத³ம் ।

கோ³ஷ்டீ²தி ।

ஶாஸ்த்ரார்த²நிர்ணயாய க்ரியமாணோ வ்யவஹாரோ(அ)த்ர கோ³ஷ்டீ², ஸா நிமித்தமுத்³தே³ஶ்யதயா காரணம் யஸ்ய ஸமுதி³தஸ்ய ஸமுதா³யஸ்ய தஸ்மிந்நித்யர்த²: ।

ப்ரஶ்வாஸோ(அ)பி ந கர்தவ்ய இதி ।

கிமு வக்தவ்யம் பண்டி³தம்மந்யதயா விஸ்ரம்பே⁴ண வார்த்தாதி³கம் ந கார்யமிதீதி பா⁴வ: ।

தர்ஹி தேஷாம் ஸமுதி³தே க³த்வா கிம் கர்தவ்யம் மயேத்யாஶங்க்யாஹ —

கேவலமிதி ।

ஶ்ரத்³த⁴யைவேதி ।

அவர்ஜநீயதயா ப்ராப்தேஷ்வபாத்ரேஷ்வபீத்யர்த²: । தது³க்தம் வார்த்திகே ‘ஶ்ரத்³த⁴யைவ ச தா³தவ்யமஶ்ரத்³தா⁴பா⁴ஜநேஷ்வபி’ இதி ।‘அஶ்ரத்³த⁴யா ஹுதம் த³த்தம் தபஸ்தப்தம் க்ருதம் ச யத் । அஸதி³த்யுச்யதே பார்த² ந ச தத்ப்ரேத்ய நோ ஈஹ’ இதி ப⁴க³வதோக்தத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ந தா³தவ்யமிதி ।

‘அஶ்ரத்³த⁴யா ஹுதம் த³த்தம் தபஸ்தப்தம் க்ருதம் ச யத் । அஸதி³த்யுச்யதே பார்த² ந ச தத்ப்ரேத்ய நோ ஈஹ’ இதி ப⁴க³வதோக்தத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸ்வவிபூ⁴த்யநுஸாரேண தே³யமித்யாஹ —

ஶ்ரியேதி ।

ப³ஹு த³த³தாபி மயா கியத்³தீ³யத இதி லஜ்ஜாவதா தா³தவவ்யமித்யாஹ —

லஜ்ஜயேதி ।

பரலோகப⁴யேந தே³யமித்யாஹ —

பி⁴யேதி ।

மித்ரேதி ।

மித்ரஸுஹ்ருதா³தே³ர்யத்கார்யம் தேநாபி நிமித்தேந தே³யமித்யர்த²: ।

தத்ர கர்மாதா³விதி ।

தே³ஶாத்³யர்த²கஸ்ய தத்ரஶப்³த³ஸ்ய யுக்தா இத்யநேநாந்வய உக்த: ; கஸ்மிந்விஷயே யுக்தா இத்யாகாங்க்ஷாயாம் கர்மாதா³வித்யுக்தமிதி விவேசநீயம் ।

அபி⁴யுக்தா இதி ।

கர்மாதா³வபி⁴யோகோ³ விதி⁴வத்தத³நுஷ்டா²நம் , அநுஷ்டே²யார்த²நிர்ணயஸ்ய ஸம்மர்ஶிந இத்யநேந லப்³த⁴த்வாதி³தி மந்தவ்யம் ।

அபரப்ரயுக்தா இதி ।

ஸ்வதந்த்ரா இத்யர்த²: ।

அகாமஹதா இதி ।

லாப⁴பூஜாதி³காமோபஹதா ந ப⁴வந்தீத்யர்த²: ।

ததா² த்வமபீதி ।

உதி³தஹோமாதி³விஷயே ஸந்தே³ஹே ஸதி ஸ்வஸ்வவம்ஶஸ்தி²தாநாமேதாத்³ருஶாநாமாசாராத்³வ்யவஸ்தா²ம் நிஶ்சித்ய ததா² வர்தேதா² இத்யர்த²: ।

கேநசிதி³தி ।

ஸ்வர்ணஸ்தேயாதி³ரூபேணேத்யர்த²: । ஸந்தி³ஹ்யமாநேநேதி விஶேஷணாத்பாதகித்வேந நிஶ்சிதாநாமப்⁴யாக்²யாதபதே³ந க்³ரஹணம் நாஸ்தீதி க³ம்யதே தேஷாமஸம்வ்யவஹார்யத்வநிஶ்சயேந தத்³விஷயே விசாராப்ரஸக்தேரிதி மத்வா தத்³வ்யாவ்ருத்தி: க்ருதேதி மந்தவ்யம் ।

தேஷ்விதி ।

பாதகித்வஸம்ஶயாஸ்பதே³ஷு புருஷேஷு யதோ²க்தம் தஸ்மிந்தே³ஶே காலே வேத்யாதி³கம் ஸர்வமுபநயேத்³யோஜயேதி³த்யர்த²: ।

ஏவம் யே தத்ரேத்யாதி³வாக்யஜாதஸ்ய தாத்பர்யமுக்த்வா அக்ஷரார்த²கத²நப்ரஸக்தாவாஹ —

யே தத்ரேத்யாதி³ஸமாநமிதி ।

யே தத்ரேத்யாதி³வாக்யஜாதம் பூர்வேண யே தத்ரேத்யாதி³வாக்யஜாதேந ஸமாநார்த²ம் , அதோ ந ப்ருத²க்³வ்யாக்²யேயமித்யர்த²: ।

உக்தமநுஶாஸநமுபஸம்ஹரதி —

ஏஷ இத்யாதி³நா ।

ஸத்யம் வதே³த்யாதி³க்³ரந்த²ஸந்த³ர்ப⁴ ஏதச்ச²ப்³தா³ர்த²: ।

புத்ரேதி ।

புத்ராதி³ப்⁴ய: ஶுகாதி³ப்⁴ய: பித்ராதீ³நாம் வ்யாஸாதீ³நாம் ய உபதே³ஶ இதிஹாஸாதௌ³ ப்ரஸித்³த⁴: ஸோ(அ)ப்யேஷ ஏவேத்யர்த²: । அயமேவார்த² இதிஹாஸாதா³வுக்த இதி பா⁴வ: ।

கர்மகாண்ட³ஸ்ய க்ருத்ஸ்நஸ்யாப்யத்ரைவ தாத்பர்யமிதி வக்துமேஷா வேதோ³பநிஷதி³தி வாக்யம் ; தத்³வ்யாசஷ்டே —

வேத³ரஹஸ்யமிதி ।

ஏஷா வேதோ³பநிஷதி³த்யத்ரைதச்ச²ப்³த³: ப்ரக்ருதகர்மஸம்ஹதிபர: ।

ஈஶ்வரவசநமிதி ।

‘ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ மமைவாஜ்ஞே’ இதி ஸ்மரணாதி³தி பா⁴வ: ।

நந்வநுஶாஸநம் விதி⁴ரிதி குதோ நோச்யதே ? தத்ராஹ —

ஆதே³ஶவாச்யஸ்யேதி ।

ஆதே³ஶபதே³ந விதே⁴ருக்ததயா பௌநருக்த்யாபத்தேரிதி பா⁴வ: ।

அநுஶாஸநபத³ஸ்யார்தா²ந்தரமாஹ —

ஸர்வேஷாம் வேதி ।

ஆத³ரார்த²மிதி ।

யதோ²க்தகர்மாநுஷ்டா²நே யத்நாதி⁴க்யஸித்³த்⁴யர்த²மித்யர்த²: ॥

ஆத்³யவாதே³ கேவலாயா வித்³யாயா முக்திஸாத⁴நத்வம் ஸாதி⁴தமபி விஶிஷ்ய ஸமுச்சயநிராகரணேந புந: ஸாத⁴யிதும் சிந்தாமுபக்ரமதே —

அத்ரைததி³தி ।

வித்³யாகர்மணோ: ப²லபே⁴த³ஜ்ஞாநார்த²மேதத்³வக்ஷ்யமாணம் வஸ்து சிந்த்யத இத்யர்த²: ।

ஏவகாரஸ்ய வ்யாக்²யாநம் —

கேவலேப்⁴ய இதி ।

உத வித்³யேதி ।

வித்³யா பரப்³ரஹ்மவித்³யா, உபஸர்ஜநதயா தத்ஸாபேக்ஷேப்⁴ய இத்யர்த²: ।

வித்³யாகர்மணோ: ஸமப்ராதா⁴ந்யபக்ஷமாஹ —

ஆஹோஸ்விதி³தி ।

வித்³யாப்ராதா⁴ந்யகோடிமாஹ —

வித்³யயா வேதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தகோடிமாஹ —

உத கேவலயைவேதி ।

பூர்வபக்ஷமாஹ —

தத்ரேத்யாதி³நா ।

‘வேத³மநூச்ய’ இத்யாதௌ³ ஶ்ருதே: கர்மஸ்வத்யந்தாத³ரத³ர்ஶநாத் ‘கர்மணைவ ஹி ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா ஜநகாத³ய:’ இதி ப⁴க³வத்³வசநத³ர்ஶநாச்ச கர்மப்⁴ய ஏவ பரம் ஶ்ரேய: ; நச வித்³யாவையர்த்²யம் ஶங்கநீயம் , தஸ்யா: கர்மஶேஷத்வாப்⁴யுபக³மாத் , தத்ப²லவசநஸ்யாத ஏவார்த²வாத³த்வாந்ந தத்³விரோதோ⁴(அ)பீதி பா⁴வ: ।

உபநிஷஜ்ஜந்யாயா வித்³யாயா: கர்மஶேஷத்வே ஹேதுமாஹ —

ஸமஸ்தேதி ।

ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காரே மாநமாஹ —

வேத³ இதி ।

ரஹஸ்யாந்யுபநிஷத³: ।

ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காரே(அ)ப்யுபநிஷத³ர்த²ஜ்ஞாநஸ்ய கர்மாங்க³த்வே கிமாயாதம் ? தத்ராஹ —

அதி⁴க³மஶ்சேதி ।

ஸரஹஸ்ய இதி விஶேஷணாது³பநிஷத்ப்ரயோஜநபூ⁴தேநாத்மவிஜ்ஞாநேந ஸஹைவ வேதா³ர்தா²வக³மோ கு³ருகுலே ஸம்பாத³நீய இதி ஸ்ம்ருத்யர்தோ²(அ)வக³ம்யதே ; ததா² ச கர்மகாண்டா³ர்த²ஜ்ஞாநவத்³வேதா³ந்தார்த²ஜ்ஞாநஸ்யாபி கர்மாங்க³த்வமாயாதீதி பா⁴வ: ।

ஆத்மவித்³யாயா: கர்மாங்க³த்வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

வித்³வாநிதி ।

ஸர்வத்ர வேதே³ வித்³வாந்யஜதே வித்³வாந்யாஜயதி இதி ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநரூபவித்³யாவத ஏவ யதோ(அ)தி⁴கார: ப்ரத³ர்ஶ்யதே, ததோ(அ)ப்யாத்மஜ்ஞாநஸ்ய கர்மஶேஷத்வமித்யர்த²: ।

ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காரே ஸ்ம்ருத்யந்தரமாஹ —

ஜ்ஞாத்வேதி ।

‘ஜ்ஞாத்வாநுஷ்டா²நம்’ இதி ஸ்ம்ருத்யா ச விது³ஷ ஏவ கர்மண்யதி⁴கார: ப்ரத³ர்ஶ்யத இதி யோஜநா ।

ஏவமௌபநிஷதா³த்மஜ்ஞாநஸ்ய தத்ப²லவசநஸ்ய ச கர்மஶேஷத்வப்ரத³ர்ஶநேந க்ருத்ஸ்நஸ்ய வேத³ஸ்ய கர்மபரத்வமுக்தம் । தத்ர ஜைமிநிஶப³ரஸ்வாமிஸம்மதிமாஹ —

க்ருத்ஸ்நஶ்சேதி ।

தது³க்தம் ஜைமிநிநா - ‘ஆம்நாஸ்யஸ்ய க்ரியார்த²த்வாத் - ’ இதி ; ஶப³ரஸ்வாமிநா சோக்தம் - ‘த்³ருஷ்டோ ஹி தஸ்யார்த²: கர்மாவபோ³த⁴நம்’ இதி । தஸ்ய வேத³ஸ்யார்த²: ப்ரயோஜநம் ।

ஏவம் கர்மணாமேவ முக்திஹேதுத்வம் ப்ரஸாத்⁴ய விபக்ஷே த³ண்ட³மாஹ —

கர்மப்⁴யஶ்சேதி³தி ।

அநர்த²க: ஸ்யாதி³தி ।

பரமபுருஷார்த²பர்யவஸாயீ ந ஸ்யாத் । ந சேஷ்டாபத்தி:, அத்⁴யயநவிதி⁴விரோத⁴ப்ரஸங்கா³த் । அத்⁴யயநவிதி⁴நா ஹி ஸமஸ்தஸ்ய வேத³ஸ்யாப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸப²லவத³ர்தா²வபோ³த⁴பரத்வமாபாதி³தம் । தஸ்மாத்கர்மமாத்ரஸாத்⁴யோ மோக்ஷ இதி ஸ்வீகர்தவ்யமிதி ஸ்தி²தம் । வித்³யாயா முக்திஹேதுத்வே(அ)பி ந கேவலாயாஸ்தஸ்யாஸ்தத்³தே⁴துத்வம் , ‘வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச’ இதி ஶ்ருத்யா வித்³யாகர்மஸமுச்சயஸ்ய முக்திஹேதுத்வாவக³மாத் ।

ஸமுச்சயே(அ)பி ‘கர்மணைவ ஹி ஸம்ஸித்³தி⁴ம்—’ இத்யாதி³வசநாநுரோதே⁴ந கர்மப்ராதா⁴ந்யபக்ஷ:, ‘தத்ப்ராப்திஹேதுர்விஜ்ஞாநம் கர்ம சோக்தம் மஹாமுநே’ இத்யாதி³வசநாநுரோதே⁴ந ஸமப்ராதா⁴ந்யபக்ஷ:, ’ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இத்யாதி³வசநாநுரோதே⁴ந வித்³யாப்ராதா⁴ந்யபக்ஷ இதி விபா⁴க³: । இத³ம் ச ஸமுச்சயபக்ஷோபபாத³நம் ஸ்பஷ்டத்வாது³பேக்ஷிதம் பா⁴ஷ்யகாரேணேதி மந்தவ்யம் । தத்ர கேவலகர்மஜந்யோ மோக்ஷ இதி பக்ஷம் நிராகரோதி —

நேத்யாதி³நா ।

நித்யோ ஹீதி ।

மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வே ‘ந ஸ புநராவர்ததே’ இதி ஶ்ருதிப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

கர்மகார்யஸ்யாபி தஸ்ய நித்யத்வம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ —

கர்மகார்யஸ்ய சேதி ।

தத: கிம் ? தத்ராஹ —

கர்மப்⁴யஶ்சேதி³தி ।

அநித்யமிதி ச்சே²த³: ।

அநித்யத்வே இஷ்டாபத்திம் வாரயதி —

தச்சேதி ।

முக்தஸ்யாபி புந: ஸம்ஸாரப்ரஸங்கா³தி³தி பா⁴வ: ।

பூர்வவாதீ³ ப்ரகாராந்தரேண மோக்ஷஸ்ய வித்³யாநைரபேக்ஷ்யம் ஶங்கதே —

காம்யேதி ।

முமுக்ஷுணா ஜந்மப்ராயணயோரந்தராலே ஸர்வாத்மநா காம்யநிஷித்³த⁴யோரநாரம்பா⁴ந்ந தஸ்ய தந்நிமித்தா பா⁴விஜந்மப்ராப்தி: ; பூர்வஜந்மஸு ஸஞ்சிதஸ்ய கர்மாஶயஸ்ய ஸர்வஸ்யைவ வர்தமாநதே³ஹாரம்ப⁴கத்வாப்⁴யுபக³மேநாரப்³த⁴ப²லஸ்ய தஸ்ய கர்மண உபபோ⁴கே³ந க்ஷயாத் ந தந்நிமித்தா ச பா⁴விஜந்மப்ராப்தி: ; நித்யநைமித்திகாநாம் ஸாகல்யேநாநுஷ்டா²நாத்ப்ரத்யவாயாநுத்பத்தௌ ப்ரத்யவாயநிமித்தா ச ந ஜந்மப்ராப்தி: ; ந சாந்யஜ்ஜந்மநிமித்தமஸ்தி ; தஸ்மாத்³வித்³யாநபேக்ஷோ மோக்ஷ இத்யர்த²: ।

நிராகரோதி —

தச்ச நேதி ।

முமுக்ஷோர்வர்தமாநதே³ஹாரம்ப⁴ஸமயே காநிசிதே³வ கர்மாணி வர்தமாநதே³ஹமாரப⁴ந்தே ந ஸர்வாணி, ஸ்வர்க³நரகமநுஷ்யாதி³விருத்³த⁴ப²லாநாம் கர்மணாமேகதே³ஹாரம்ப⁴கத்வாஸம்ப⁴வாத் ; அத: ஶேஷகர்மஸம்ப⁴வாத்தத³பி மதம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

நநு ஶேஷகர்மஸம்ப⁴வே(அ)பி யதா²வர்ணிதசரிதஸ்ய முமுக்ஷோர்ஜ்ஞாநநிரபேக்ஷ ஏவ ஜந்மாபா⁴வலக்ஷணோ மோக்ஷ: ஸித்⁴யதீதி மதம் குதோ ந ஸம்ப⁴வதி ? தத்ராஹ —

தந்நிமித்தேதி ।

ஶேஷகர்மநிமித்தேத்யர்த²: ।

ப்ரத்யுக்தமிதி ।

ஆத்³யவாத³ இதி ஶேஷ: ।

நந்வஸ்து ஶேஷகர்மஸம்ப⁴வ:, ததா²பி தஸ்ய நித்யாநுஷ்டா²நேந நாஶஸம்ப⁴வாந்ந தந்நிமித்தா ஶரீரோத்பத்திரிதி, தந்ந ; நித்யாநுஷ்டா²நேந து³ரிதஸ்ய க்ஷயஸம்ப⁴வே(அ)பி ந ஸுக்ருதஸ்ய தேந க்ஷய: ஸம்ப⁴வதி, நித்யாநுஷ்டா²நஸஞ்சிதஸுக்ருதயோருப⁴யோரபி ஶுத்³தி⁴ரூபத்வேந விரோதா⁴பா⁴வாத் ; அத: ஸஞ்சிதஸுக்ருதநிமித்தா ஶரீரோத்பத்திரபரிஹார்யேதி மத்வாஹ —

கர்மஶேஷஸ்ய சேதி ।

இதி சேதி ।

இதி சாத்³யவாதே³ நித்யாநுஷ்டா²நஸ்ய ஸுக்ருதக்ஷயஹேதுத்வம் ப்ரத்யுக்தமித்யர்த²: । அதோ ஜ்ஞாநம் விநா ஸஞ்சிதகர்மக்ஷயாஸம்ப⁴வாஜ்ஜ்ஞாநாபேக்ஷ ஏவ மோக்ஷோ ந தந்நிரபேக்ஷ இதி பா⁴வ: ।

உபநிஷத³ர்த²ஜ்ஞாநஸ்யாபி கர்மஶேஷத்வாத்கர்மஸாத்⁴ய ஏவ மோக்ஷ இத்யுக்தமநூத்³ய நிராகரோதி —

யச்சோக்தமித்யாதி³நா ।

ஶ்ருதஜ்ஞாநேந ।

கு³ருகுலே வேதா³ந்தஜநிதம் ஜ்ஞாநம் ஶ்ருதஜ்ஞாநம் , தஸ்ய கர்மஶேஷத்வே(அ)பி தத³திரிக்தோபாஸநஸ்ய மோக்ஷஸாத⁴நஸ்ய ஸத்த்வாந்ந கர்மஸாத்⁴யோ மோக்ஷ இத்யர்த²: ।

நநு ‘வேத³: க்ருத்ஸ்நோ(அ)தி⁴க³ந்தவ்ய:’ இதி வசநாத்³யதா² ஶ்ருதஜ்ஞாநம் கர்மாதி⁴காரிவிஶேஷணதயா கர்மஶேஷஸ்ததா² மநநாத்³யாத்மகமுபாஸநமபி தச்சே²ஷோ(அ)ஸ்த்விதி ஶங்காம் வாரயதி —

ஶ்ருதஜ்ஞாநமாத்ரேண ஹீதி ।

மாத்ரபத³வ்யவச்சே²த்³யமாஹ —

நோபாஸநமபேக்ஷத இதி ।

மாநாபா⁴வாதி³தி ஶேஷ: ।

நநு ஶ்ருதஜ்ஞாநாத³ர்தா²ந்தரபூ⁴தமுபாஸநம் வேதா³ந்தேஷு மோக்ஷப²லகத்வேந ந க்வாபி விதீ⁴யதே, அதோ நோபாஸநஸாத்⁴யோ மோக்ஷ இதி வத³ந்தம் ப்ரத்யாஹ —

உபாஸநம் சேதி ।

‘மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ இத்யுபாஸநவிதா⁴நாநந்தரமுபஸம்ஹாரே ‘ஏதாவத³ரே க²ல்வம்ருதத்வம்’ இதி ஶ்ரவணாத³ம்ருதத்வஸாத⁴நதயா தத்ரோபாஸநவிதி⁴: ப்ரதீயத இதி பா⁴வ: ।

நநு மநநாதி³ரூபமுபாஸநமபி ஶ்ருதஜ்ஞாநாந்நாதிரிச்யதே ப்³ரஹ்மப்ரத்யயத்வாவிஶேஷாதி³தி ; நேத்யாஹ —

அர்தா²ந்தரப்ரஸித்³தி⁴ஶ்ச ஸ்யாதி³தி ।

மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோர்ப்³ரஹ்மப்ரத்யயத்வே(அ)பி ஶ்ருதஜ்ஞாநாத³ர்தா²ந்தரத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மேவ ப⁴வதி, தயோர்விஜாதீயத்வாத்ப்ருத²க்³விதா⁴நாச்சேத்யர்த²: ।

ஏததே³வ விவ்ருணோதி —

ஶ்ரோதவ்ய இத்யுக்த்வேதி ।

மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோஶ்சேதி ।

சகாரோ(அ)வதா⁴ரணார்த²: ஸந்ப்ரஸித்³த⁴பதே³ந ஸம்ப³த்⁴யதே । வஸ்துதஸ்து ஶ்ருதஜ்ஞாநஸ்யாபி நாஸ்தி கர்மஶேஷத்வே மாநம் । ந சாத்⁴யயநவிதி⁴ப³லாத்³கு³ருகுலே ஸம்பாதி³தஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநமத்⁴யபாதிநஸ்தஸ்யாபி கர்மஜ்ஞாநவத்கர்மாங்க³த்வம் ப்ரதீயத இத்யுக்தமிதி வாச்யம் ; அத்⁴யயநவிதே⁴ரக்ஷராவாப்திமாத்ரப²லகத்வேநார்தா²வபோ³த⁴பர்யந்தத்வாஸித்³தே⁴: । ந ச ததா² ஸதி விசாரவித்⁴யபா⁴வாத்பூர்வோத்தரமீமாம்ஸயோரப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்க³ இதி வாச்யம் ; அர்த²ஜ்ஞாநம் விநாநுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வேந தத்தத்க்ரதுவிதி⁴பி⁴ரேவ பூர்வமீமாம்ஸாப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே:, உத்தரமீமாம்ஸாப்ரவ்ருத்தே: ஶ்ரோதவ்யவிதி⁴ப்ரயுக்தத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரே ஸ்பு²டத்வாத் , ‘வித்³வாந்யஜதே’ இதி வசநஸ்ய கர்மகாண்ட³க³தஸ்ய ப்ரக்ருததத்தத்கர்மவித்³வத்தாமாத்ரபரத்வேநாத்மவித்³வத்தாபரத்வாப⁴வாத் , ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய கர்மாநுஷ்டா²நப்ரதிகூலதாயா வக்ஷ்யமாணத்வேந தச்சே²ஷத்வாநுபபத்தேஶ்ச, ‘ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாத்—’ இத்யாதி³வ்ருத்³த⁴வசநஜாதஸ்ய கர்மவிசாரப்ரகரணக³தத்வேந கர்மகாண்ட³மாத்ரவிஷயதாயா: ஸமந்வயஸூத்ரே ஸ்பஷ்டத்வாச்ச । தஸ்மாச்ச்²ருதஜ்ஞாநமபி ந கர்மஶேஷ: । அத ஏவாத்மஜ்ஞாநப²லஶ்ரவணமர்த²வாத³ இதி ஶங்காபி நிராலம்ப³நேதி போ³த்⁴யம் ।

இத்த²ம் கேவலகர்மப்⁴ய: பரம் ஶ்ரேய இதி பக்ஷம் நிரஸ்ய கர்ம ப்ரதா⁴நம் வித்³யா சோபஸர்ஜநமிதி ஸமுச்சயபக்ஷமுத்தா²பயதி —

ஏவம் தர்ஹீதி ।

நநு நித்யஸ்ய மோக்ஷஸ்ய கர்மாரப்⁴யத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி, கார்யஸ்யாநித்யத்வநியமாதி³த்யுக்தே கத²ம் தஸ்ய வித்³யாஸஹிதகர்மகார்யத்வஶங்கா ? தத்ராஹ —

வித்³யாஸஹிதாநாம் சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: । வித்³யாலக்ஷணஸஹகாரிமஹிம்நா நித்யஸ்யாப்யாரம்ப⁴: ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

கார்யாந்தரேதி ।

நித்யகார்யேத்யர்த²: ।

ஸஹகாரிஸாமர்த்²யாத்கார்யவைசித்ர்யமாத்ரே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

யதே²தி ।

யதா² ஸ்வதோ மரணரூபகார்யாரம்ப⁴ஸாமர்த்²யவதோ(அ)பி விஷஸ்ய மந்த்ரஸம்யுக்தஸ்ய புஷ்டிரூபகார்யாந்தராரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் , யதா² வா த³த்⁴ந: ஸமயவிஶேஷே ஜ்வரரூபகார்யாரம்ப⁴ஸாமர்த்²யவதோ(அ)பி ததா³ கு³ட³ஶர்கராதி³ஸம்யுக்தஸ்ய தஸ்ய த்ருப்திமாத்ராரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் , யதா² வா வேத்ரபீ³ஜஸ்ய தா³வத³க்³த⁴ஸ்ய கத³ல்யாரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் , ஏவம் ப்ரக்ருதே(அ)பீத்யர்த²: ।

அஸ்து ஸஹகாரிவைசித்ர்யாத்கார்யவைசித்ர்யம் , தாவதா ஆரப்⁴யஸ்யாபி மோக்ஷஸ்யாநித்யத்வப்ரஸங்க³தோ³ஷே கிமாக³தமிதி தூ³ஷயதி —

நாரப்⁴யஸ்யேதி ।

‘யத்க்ருதகம் தத³நித்யம்’ இதி ந்யாயவிரோதா⁴ந்நித்யஸ்யாரம்போ⁴ ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

‘ந ஸ புநராவர்ததே’ இதி வசநாதா³ரப்⁴யஸ்யாபி மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வமவிருத்³த⁴மிதி ஶங்கதே —

வசநாதி³தி ।

வசநஸ்யாநதி⁴க³தயோக்³யார்த²ஜ்ஞாபகத்வேந பதா³ர்த²யோக்³யதாநாதா⁴யகத்வாந்ந வசநப³லாதா³ரப்⁴யஸ்ய நித்யத்வம் ஸித்⁴யதீதி தூ³ஷயதி —

நேதி ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி —

வசநம் நாமேத்யாதி³நா ।

நநு வசநமேவாரப்⁴யஸ்ய மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வம் ப்ரதி யோக்³யதாமவித்³யமாநாமப்யாதா⁴ய பஶ்சாந்நித்யத்வம் தஸ்ய ஜ்ஞாபயதீதி ; நேத்யாஹ —

நாவித்³யமாநஸ்ய கர்த்ரிதி ।

குத இத்யத ஆஹ —

ந ஹீதி ।

நித்யமிதி ।

ஆத்மஸ்வரூபமிதி ஶேஷ: ।

ஆரப்³த⁴ம் வேதி ।

க⁴டாதீ³தி ஶேஷ: । ஹி யஸ்மாத்³வசநஶதேநாபி நித்யஸ்யாரம்போ⁴ லோகே ந த்³ருஶ்யதே தஸ்மாந்நாவித்³யமாநஸ்ய கர்த்ரிதி யோஜநா । அந்யதா² ‘அந்தோ⁴ மணிமவிந்த³த்’ இத்யாதா³வபி வசநப³லாதே³வ யோக்³யதாப்ரஸங்க³ இதி பா⁴வ: ।

ஸமஸமுச்சயபக்ஷமப்யதிதே³ஶேந நிராகரோதி —

ஏதேநேதி ।

அநித்யத்வப்ரஸங்கே³நேத்யர்த²: ॥

ப்ரதீசோ ப்³ரஹ்மத்வரூபமோக்ஷஸ்ய நித்யத்வேந ஸமுச்சயாஜந்யத்வே(அ)பி ததா³வாரகாவித்³யாநிவ்ருத்திஹேதுத்வமேவ ஸமுச்சயஸ்யாஸ்த்விதி ஶங்கதே —

வித்³யாகர்மணீ இதி ।

ஆவரணரூபப்ரதிப³ந்த⁴ஹேதோரவித்³யாயா நிவ்ருத்தௌ வித்³யாமாத்ரஸ்யைவாபேக்ஷிதத்வேந கர்மணோ(அ)நபேக்ஷிதத்வாந்ந ஸமுச்சயாதீ⁴நா முக்திரிதி மத்வாஹ —

நேதி ।

கர்மணாமவித்³யாநிவ்ருத்த்யபேக்ஷயா ப²லாந்தரஸ்யைவ லோகே ப்ரஸித்³த⁴த்வாச்ச ந ப்ரதிப³ந்த⁴ஹேதுநிவ்ருத்தௌ கர்மாபேக்ஷேத்யாஹ —

கர்மண இதி ।

ததே³வ விவ்ருணோதி —

உத்பத்தீதி ।

உத்பத்தி: புரோடா³ஶாதே³:, ஸம்ஸ்காரோ வ்ரீஹ்யாதே³:, விகார: ஸோமஸ்யாபி⁴ஷவலக்ஷண:, ஆப்தி: பயஸ:, இத்யேவம் கர்மண: ப²லம் ப்ரஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

நநு யத்³யவித்³யாநிவ்ருத்தௌ ந கர்மாபேக்ஷா, கர்மப²லம் சோத்பத்த்யாதி³கமேவ, தர்ஹி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமோக்ஷஸ்யைவோத்பத்த்யாத்³யந்யதமத்வமஸ்து ; நேத்யாஹ —

உத்பத்த்யாதி³ப²லவிபரீதஶ்சேதி ।

ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்ய து மோக்ஷஸ்யாநாதி³த்வாத³நாதே⁴யாதிஶயத்வாத³விகார்யத்வாந்நித்யாப்தத்வாச்ச கர்மப²லவைபரீத்யம் ; ஏதேஷாம் ஹேதூநாம் ஶ்ருதிஸித்³த⁴த்வாச்ச நாஸித்³தி⁴ஶங்கா கார்யேதி பா⁴வ: ।

ப்ரத்யகா³த்மதயா நித்யப்ராப்தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணோ க³திஶ்ருதிமவலம்ப்³ய ப்ராப்யத்வமாஶங்கதே —

க³தீதி ।

ஶங்காம் விவ்ருண்வந்க³திஶ்ருதீருதா³ஹரதி —

ஸூர்யேதி ।

விரஜா நிஷ்கல்மஷா ப்³ரஹ்மவித³ இத்யர்த²: ।

தயேதி ।

ஸுஷும்நாக்²யயா நாட்³யேத்யர்த²: ।

ஆதி³பதா³த் ‘தே(அ)ர்சிஷமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி’ இத்யாதி³ஶ்ருதயோ க்³ருஹ்யந்தே । க³திஶ்ருதீநாமந்யவிஷயத்வமபி⁴ப்ரேத்ய பரப்³ரஹ்மணோ க³திப்ராப்யத்வம் நிராகரோதி —

ந ஸர்வக³தத்வாதி³தி ।

லோகே க³ந்து: ஸகாஶாத³ந்யஸ்ய பரிச்சி²ந்நஸ்ய ச ப்ராப்யதா ப்ரஸித்³தா⁴ ; ப்³ரஹ்மணஸ்து தது³ப⁴யாபா⁴வாந்ந ப்ராப்யதேத்யர்த²: ।

ஸர்வக³தத்வம் ஸாத⁴யதி —

ஆகாஶாதீ³தி ।

ப்³ரஹ்மணோ க³ந்த்ருபி⁴ர்ஜீவைரபி⁴ந்நத்வம் விவ்ருணோதி —

ப்³ரஹ்மாவ்யதிரிக்தாஶ்சேதி ।

சகாரோ(அ)வதா⁴ரணே ।

தேநேதி ।

ஸர்வக³தத்வாதி³நேத்யர்த²: ।

நநு யதி³ ஸர்வக³தம் க³ந்துரநந்யச்ச ந ப்ராப்யம் , தர்ஹி கீத்³ருஶம் க³ந்தவ்யம் ? அத ஆஹ —

க³ந்துரிதி ।

அநந்யஸ்ய க³ந்தவ்யத்வாபா⁴வமநுப⁴வேந ஸாத⁴யதி —

ந ஹி யேநைவேதி ।

க³ந்த்ருபி⁴ரநந்யத்வம் ஸாத⁴யதி —

தத³நந்யத்வப்ரஸித்³தி⁴ஶ்சேதி ।

தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ க³ந்த்ருபி⁴ரநந்யத்வம் ச ஶ்ருத்யாதி³ப்⁴ய: ஸித்⁴யதீத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மண ஏவ ஜீவபா⁴வேந ப்ரவேஶஶ்ரவணாத்க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வஶ்ரவணாச்சேத்யர்த²: ।

‘அஹம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யாதி³ஶ்ருதய: ‘ஆத்மநோ ப்³ரஹ்மணோ பே⁴த³மஸந்தம் க: கரிஷ்யதி’ இத்யாதி³ஸ்ம்ருதயஶ்ச ஆதி³பத³க்³ராஹ்யா விவக்ஷிதா: । க³திஶ்ருதீநாம் க³திம் ப்ருச்ச²தி —

க³த்யைஶ்வர்யாதீ³தி ।

யதா² ப்³ரஹ்மவிதோ³ க³தி: ஶ்ரூயதே ததா² தஸ்யைஶ்வர்யமபி ஶ்ரூயதே, ப்³ரஹ்மணோ நித்யப்ராப்தத்வாத்³யதா² தஸ்ய ப்ரப்யதா ந ஸம்ப⁴வதி ததா² பரப்³ரஹ்மவிதோ³ முக்தஸ்ய நிருபாதி⁴கத்வாதை³ஶ்வர்யமபி ந ஸம்ப⁴வதி ; ததஶ்ச துல்யந்யாயத்வாதை³ஶ்வர்யஶ்ருதீநாமபி க³திப்ரஶ்ந இதி மந்தவ்யம் ।

ப்ரஶ்நம் ப்ரபஞ்சயதி —

அதா²பி ஸ்யாதி³தி ।

க³திஶ்ருதய: பூர்வமுதா³ஹ்ருதா இத்யாஶயேநைஶ்வர்யஶ்ருதீருதா³ஹரதி —

ஸ ஏகதே⁴த்யாதி³நா ।

‘ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி த்ரிதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யாதி³ஶ்ருதிர்முக்தஸ்யாநேகஶரீரயோக³ம் த³ர்ஶயதி ; ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாமோ ப⁴வதி’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்து முக்தஸ்ய ஸங்கல்பமாத்ரஸமுத்தா²ந்பித்ராதி³போ⁴கா³ந்த³ர்ஶயதி ; ததா² ‘ஸ்த்ரீபி⁴ர்வா’ இத்யாதி³ஶ்ருதிரபி தஸ்யைஶ்வர்யமாவேத³யதீத்யர்த²: ।

‘கார்யம் பா³த³ரி:’ இத்யதி⁴கரணந்யாயேந தாஸாம் ஶ்ருதீநாம் க³திமாஹ —

ந கார்யேதி ।

நநு ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸகஸ்ய ஸத்யலோகஸ்த²கார்யப்³ரஹ்மப்ராப்திவிஷயாஸ்தா: ஶ்ருதயோ ந நிர்கு³ணப்³ரஹ்மவித³: பரப்³ரஹ்மப்ராப்திவிஷயா இத்யத்ர கிம் விநிக³மகமித்யாஶங்க்யாஹ —

கார்யே ஹீதி ।

கார்யே ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யே ப்³ரஹ்மணி ப்ராப்தே ஸதி தல்லோகே ஸ்த்ர்யாத³யோ விஷயா: ஸந்தி, ந காரணத்வோபலக்ஷிதே நிர்கு³ணவித்³யாப்ராப்யே விஶுத்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி விஷயா: ஸந்தி, வித்³யயா அவித்³யாதத்கார்யஜாதஸ்ய ஸர்வஸ்ய நிவ்ருத்தத்வாத் நிர்கு³ணமுக்தஸ்ய நிருபாதி⁴கத்வேந போ⁴க்த்ருத்வாயோகா³ச்சேத்யர்த²: । கார்யப்³ரஹ்மலோகே ஸ்த்ர்யாதி³விஷயா: ஸந்தீத்யத்ர ‘ஸ யதி³ ஸ்த்ரீலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய ஸ்த்ரிய: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

பரமமுக்தௌ போ⁴கா³பா⁴வே மாநமாஹ —

ஏகமேவேத்யாதி³நா ।

ஸஜாதீயவிஜாதீயஸ்வக³தபே⁴த³ரஹிதம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: ।

யத்ரேதி ।

அந்யோ(அ)ந்யத்பஶ்யதீத்யேவமாத்மகம் ப்ரஸித்³த⁴ம் த்³வைதம் யத்ர வஸ்துதோ நாஸ்தி ஸ பூ⁴மேத்யர்த²: ।

தத்கேநேதி ।

தத்ததா³ விதே³ஹகைவல்யஸமயே கேந கரணேந கம் விஷயம் பஶ்யேதி³த்யர்த²: । ஏதேந நிர்கு³ணவித்³யாப்ரகரணக³தாநாம் ‘ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி’ ‘ஸ்த்ரீபி⁴ர்வா யாநைர்வா’ இத்யாத்³யைஶ்வர்யஶ்ருதீநாம் ஸகு³ணமுக்தவிஷயத்வகல்பநமயுக்தமிதி ஶங்காபி நிரஸ்தா, பரமமுக்தௌ போ⁴கா³ஸம்ப⁴வஸ்ய ‘தத்கேந கம்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸித்³த⁴த்வாத் , ‘மாத்ராஸம்ஸர்க³ஸ்த்வஸ்ய ப⁴வதி’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யா முக்தஸ்ய ஸர்வோபாத்⁴யபா⁴வப்ரதிபாத³நேந விஷயபோ⁴கா³ஸம்ப⁴வாச்ச । ததா² சைஶ்வர்யஶ்ருதீநாம் ப்ரகரணே நிவேஶாஸம்ப⁴வாத்கார்யப்³ரஹ்மப்ராப்தாநாமைஶ்வர்யஸம்ப⁴வாச்ச ஸாமர்த்²யாநுஸாரேண ப்ரகரணமுல்லங்க்⁴ய ஸகு³ணவித்³யாஶேஷத்வகல்பநத்³வாரா ஸகு³ணமுக்தவிஷயத்வகல்பநம் யுக்தமேவேதி ।

ஏவமவித்³யாநிவ்ருத்தௌ கர்மணாமநுபயோகா³த்³ப்³ரஹ்மபா⁴வலக்ஷணமோக்ஷஸ்ய கர்மஸாத்⁴யத்வாபா⁴வாச்ச முக்தௌ வித்³யைவ ஹேதுர்ந வித்³யாகர்மணோ: ஸமுச்சய இதி ப்ரதிபாதி³தம் । இதா³நீம் ஸமுச்சயாஸம்ப⁴வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

விரோதா⁴ச்சேதி ।

விரோத⁴மேவ ப்ரபஞ்சயதி —

ப்ரவிலீநேதி ।

கர்த்ராதி³காரகலக்ஷணா விஶேஷா: ப்ரவிலீநா யஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி தத்ததா², நிர்விஶேஷமிதி யாவத் । தாத்³ருஶப்³ரஹ்மவிஷயா வித்³யா யதோ²க்தப்³ரஹ்மவிபரீதேந கர்த்ராதி³காரகஜாதேந ஸாத்⁴யம் யத்கர்ம தேந விருத்⁴யதே । ஹி ப்ரஸித்³த⁴மேததி³த்யர்த²: ।

நநு ப்³ரஹ்மணோ நிர்விஶேஷத்வே ஸித்³தே⁴ ஸத்³விஷயவித்³யயா கர்த்ராதி³த்³வைதபா³தா⁴வஶ்யம்பா⁴வாத்கர்மாநுஷ்டா²நம் ந ஸம்ப⁴வதீதி வித்³யாகர்மணோர்விரோத⁴: ஸ்யாத் , ந து தத்ஸித்³த⁴மித்யாஶங்க்ய தஸ்ய நிர்விஶேஷத்வம் ஸாத⁴யதி —

ந ஹ்யேகமித்யாதி³நா ।

ப்³ரஹ்மணோ ஜக³து³பாதா³நத்வஶ்ருத்யநுரோதே⁴ந கர்த்ராதி³ஸகலத்³வைதாஸ்பத³த்வம் ப்ரதீயதே ‘நேதி நேதி’ இத்யாதி³நிஷேத⁴ஶ்ருதிபி⁴ஸ்தஸ்ய ஸர்வவிஶேஷஶூந்யத்வம் ச ப்ரதீயதே ; ந சைகம் வஸ்து பரமார்த²த உப⁴யவத்தயா ப்ரமாணதோ நிஶ்சேதும் ஶக்யத இத்யர்த²: । தத்ர விரோதா⁴தி³தி யுக்திஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

தத: கிம் ? தத்ராஹ —

அவஶ்யம் ஹீதி ।

லோகே புரோவர்திநி ப்ரதீதயோ: ரஜதத்வஶுக்தித்வயோர்விருத்³த⁴யோரந்யதரஸ்ய மித்²யாத்வத³ர்ஶநாதி³தி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

நந்வந்யதரஸ்ய மித்²யாத்வாவஶ்யம்பா⁴வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ நிர்விஶேஷத்வமேவ மித்²யாஸ்து ; தத்ராஹ —

அந்யதரஸ்ய சேதி ।

ஸ்வாபா⁴விகமநாதி³ யத³ஜ்ஞாநம் தத்³விஷயஸ்ய தத்³விஷயப்³ரஹ்மகார்யஸ்ய த்³வைதஸ்ய ஸ்வகாரணாஜ்ஞாநஸஹிதஸ்ய யந்மித்²யாத்வம் தத்³யுக்தமித்யர்த²: ।

த்³வைதஸ்ய மித்²யாத்வே மாநமாஹ —

யத்ர ஹீத்யாதி³நா ।

யத்ராவித்³யாகாலே த்³வைதஶப்³தி³தம் ஜக³ல்லப்³தா⁴த்மகம் ப⁴வதி, ததா³ இதர இதரம் பஶ்யதீதி ஶ்ருத்யர்த²: । ஶ்ருதாவிவகாரோ மித்²யாத்வவாசீ, ந ஸாத்³ருஶ்யவாசீ, உபமேயாநுபலம்பா⁴தி³தி பா⁴வ: । ய இஹ ப்³ரஹ்மணி நாநாபூ⁴தம் வஸ்துத: கல்பிதம் ஜக³த்பரமார்த²ம் பஶ்யதி, ஸ ம்ருத்யோர்மரணாந்ம்ருத்யும் மரணமேவ ப்ராப்நோதீதி த்³வைதஸத்யத்வத³ர்ஶிநோ(அ)நர்த²பரம்பராப்ராப்த்யபி⁴தா⁴நாத³பி தஸ்ய மித்²யாத்வமேவ யுக்தமித்யர்த²: । அத² பூ⁴மலக்ஷணோக்த்யநந்தரம் தத்³விபரீதஸ்யால்பஸ்ய லக்ஷணமுச்யதே பூ⁴மலக்ஷணதா³ர்ட்⁴யாய — யத்ர ஜக³தி அந்யத³ந்ய: பஶ்யதி தத³ல்பம் ; அதோ யத்ர த³ர்ஶநாதி³த்³வைதாபா⁴வஸ்தஸ்ய பூ⁴மரூபதா யுக்தேத்யர்த²: ; த்³வைதஸ்யால்பத்வாத்ஸ்வப்நத்³வைதவந்மித்²யாத்வமிதி பா⁴வ: । ய: பரமேஶ்வரமந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி சிந்தயதி ஸ ந பரமாத்மநஸ்தத்த்வம் வேதே³தி ஶ்ருத்யா ஜீவஸ்ய பரமாத்மாபே⁴த³விரோதி⁴ஸம்ஸாரலக்ஷணத்³வைதஸ்ய மித்²யாத்வமவக³ம்யத இதி பா⁴வ: । யஸ்து ஸ்வஸ்யேஶ்வராத³ல்பமபி பே⁴த³ம் பஶ்யதி, தஸ்ய ததா³நீமேவ ப⁴யம் ப⁴வதீதி ஶ்ருத்யா ஜீவேஶ்வரபே⁴தோ³பலக்ஷிதஸ்ய ஜக³தோ மித்²யாத்வம் பா⁴தீதி பா⁴வ: । ‘ஸர்வம் தம் பராதா³த்³யோ(அ)ந்யத்ராத்மந: ஸர்வம் வேத³’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸங்க்³ரஹார்த²மாதி³பத³ம் ।

ஏகத்வஶப்³தி³தஸ்ய நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மண: ஸத்யத்வம் ச யுக்தமித்யத்ர ஹேதுத்வேந ஶ்ருதீரூதா³ஹரதி —

ஏகதை⁴வேதி ।

ஏகரூபேணைவ ப்³ரஹ்ம ஆசார்யோபதே³ஶமநு ஸாக்ஷாத்கர்தவ்யமித்யர்த²: । அத்ரைகரூபத்வம் நிர்விஶேஷசைதந்யரூபத்வம் , ‘ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ’ இதி வாக்யஶேஷத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: । ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ப்³ரஹ்மவ்யதிரேகேண ஸர்வம் வஸ்துதோ நாஸ்தி ; ததஶ்ச ப்³ரஹ்ம நிர்விஶேஷமித்யேதத³பி⁴ப்ராயகம் ; ஏதத³பி⁴ப்ராயகத்வம் சாஸ்ய ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய பா⁴ஷ்யகாரைர்த்³யுப்⁴வாத்³யாவிகரணே ப்ரபஞ்சிதம் ; நேஹ விஸ்தரப⁴யாத்தல்லிக்²யதே । ஸர்வமித்யாதீ³த்யாதி³பதே³ந ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ ‘தத்ஸத்யமித்யாசக்ஷதே’ ‘தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா’ இத்யாதி³ஶ்ருதயோ க்³ருஹ்யந்தே ।

நநூக்தரீத்யா ஸர்வஸ்ய த்³ருஶ்யஜாதஸ்ய சிதே³கரஸே ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்ததயா ஸர்வாதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தப்³ரஹ்மதத்த்வவித்³யயா ஸர்வஸ்ய த்³வைதஸ்ய பா³தி⁴தத்வாத்³வஸ்துதோ ஜக³த்³பே⁴தா³த³ர்ஶநே(அ)பி விது³ஷ: கர்மாநுஷ்டா²நம் குதோ ந ஸம்ப⁴வதி, யதோ வித்³யாகர்மணோர்விரோதோ⁴ ப⁴வேதி³த்யாஶங்க்யாஹ —

ந சேதி ।

ஸம்ப்ரதா³நம் கர்மண்யுத்³தே³ஶ்யா தே³வதா । கர்த்ருகரணாதி³ஸங்க்³ரஹார்த²மாதி³பத³ம் । ஸ்வப்நவஜ்ஜக³தி மாயாமாத்ரத்வநிஶ்சயே ஸதி ந ப்ரவ்ருத்திருபபத்³யத இதி பா⁴வ: ।

ரஜ்ஜுதத்த்வஸாக்ஷாத்காரேண ரஜ்ஜாவத்⁴யஸ்தஸர்பஸ்யேவ ப்³ரஹ்மதத்த்வஸாக்ஷாத்காரேண ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்தத்³வைதஸ்யோபமர்தே³ யுக்திஸித்³தே⁴ ஶ்ருதயோ(அ)பி ஸந்தீத்யாஹ —

அந்யத்வத³ர்ஶநாபவாத³ஶ்சேதி ।

அதி⁴ஷ்டா²நயாதா²த்ம்யஜ்ஞாநஸ்யாத்⁴யாஸநிவர்தகத்வநியமத³ர்ஶநரூபயுக்திஸமுச்சயார்த²ஶ்சகார: । வித்³யாவிஷயே ப்³ரஹ்மணி வித்³யாஸாமர்த்²யாத்³த்³வைதத³ர்ஶநபா³த⁴: ‘தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஷூபலப்⁴யத இத்யர்த²: । தது³க்தம் ஸூத்ரகாரேண ‘உபமர்த³ம் ச’ இதி । வித்³யயா கர்மஸாத⁴நகாரகஜாதஸ்யோபமர்த³ம் வாஜஸநேயிந ஆமநந்தீதி ஸூத்ரார்த²: ।

அத இதி ।

கர்மஸாத⁴நாநாம் வித்³யயோபமர்தி³தத்வாதி³த்யர்த²: ।

அதஶ்சேதி ।

விரோதா⁴ச்சேத்யர்த²: ।

ஸமுச்சயாநுபபத்தௌ ப²லிதமாஹ —

அத்ர யது³க்தமிதி ।

மோக்ஷ இத்யநுபபந்நமித்யநந்தரம் தத³யுக்தமித்யபி க்வசித்பாடோ² த்³ருஶ்யதே । ததா³நீமித்த²ம் யோஜநா — ஸம்ஹதாப்⁴யாம் வித்³யாகர்மப்⁴யாம் மோக்ஷ இதி க்ருத்வா கேவலவித்³யாயா மோக்ஷஹேதுத்வமநுபபந்நமிதி யது³க்தம் தத³யுக்தமிதி ॥

த்³வைதஸ்ய மித்²யாத்வே கர்மஶ்ருதீநாமப்ராமாண்யம் ஸ்யாதி³தி ஶங்கதே —

விஹிதத்வாதி³தி ।

ஶங்காம் விவ்ருணோதி —

யத்³யுபம்ருத்³யேத்யாதி³நா ।

உபமர்தோ⁴ மித்²யாத்வபோ³த⁴நம் । விதீ⁴யதே உபதி³ஶ்யதே ।

ஸர்பாதீ³தி ।

ரஜ்ஜௌ ஸர்போ(அ)யமிதி ப்⁴ராந்தம் ப்ரதி மித்²யைவ ஸர்போ ந வஸ்துத: ஸர்போ(அ)ஸ்தி ரஜ்ஜுரேவைஷேத்யாப்தேந யதா² ரஜ்ஜுதத்த்வவிஷயகம் விஜ்ஞாநமுபதி³ஶ்யதே ததே²த்யர்த²: । ஶுக்த்யாதி³ஸங்க்³ரஹார்த²ம் த்³விதீயமாதி³பத³ம் । ப்ரத²மம் து ரஜதாதி³ஸங்க்³ரஹார்த²மிதி விபா⁴க³: ।

நிர்விஷயத்வாதி³தி ।

ஸத்யவிஷயரஹிதத்வாதி³த்யர்த²: । கல்பிதத்³வைதஸ்ய ரஜ்ஜுஸர்பாதே³ரிவ கார்யாக்ஷமத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

விஹிதத்வாதி³தி ஹேதுரபி ப்ரதிபந்ந இத்யாஹ —

விஹிதாநி சேதி ।

கர்மஶ்ருதிவிரோதா⁴பாத³நே இஷ்டாபத்திம் வாரயதி —

ஸ சேதி ।

ததா² ச த்³வைதஸாபேக்ஷகர்மஶ்ருதீநாமத்³வைதப்³ரஹ்மபோ³த⁴கவித்³யாஶ்ருதீநாம் ச பரஸ்பரவிரோதா⁴த³ப்ராமாண்யப்ரஸங்க³ இதி பா⁴வ: ।

வித்³யாகர்மஶ்ருதீநாம் பரஸ்பரமவிரோதே⁴ந புருஷார்தோ²பதே³ஶமாத்ரே ப்ரவ்ருத்தத்வாந்நாப்ராமாண்யப்ரஸங்க³ இதி ஸமாத⁴த்தே —

நேத்யாதி³நா ।

தத்ர ப்ரத²மம் வித்³யாஶ்ருதீநாம் கர்மஶ்ருத்யவிருத்³த⁴புருஷார்தோ²பதே³ஶே ப்ரவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி —

வித்³யோபதே³ஶேதி ।

வித்³யோபதே³ஶபரா தாவச்ச்²ருதிர்வித்³யாப்ரகாஶகத்வேந ப்ரவ்ருத்தேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஶ்ருதௌ வித்³யாநிரூபணஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ —

ஸம்ஸாரஹேதோரிதி ।

கர்தவ்யேதீதி ।

அத்ரேதிபதா³நந்தரம் க்ருத்வேதி ஶேஷ: । ஸம்ஸாரஹேத்வவித்³யாநிவர்திகாம் வித்³யாம் ப்ரகாஶயந்த்யா: ஶ்ருதேராஶயம் த³ர்ஶயதி —

ஸம்ஸாராதி³தி ।

ததா² ச முமுக்ஷோர்மோக்ஷஸாத⁴நவித்³யாலக்ஷணபுருஷார்தோ²பதே³ஶாய ப்ரவ்ருத்தா வித்³யாஶ்ருதி:, அதோ ந வித்³யாஶ்ருதே: கர்மஶ்ருத்யா விரோத⁴ இத்யர்த²: ।

இதா³நீம் வித்³யாஶ்ருத்யவிருத்³த⁴புருஷார்தோ²பதே³ஶபரத்வம் கர்மஶ்ருதீநாமாஶங்காபூர்வகம் த³ர்ஶயதி —

ஏவமபீத்யாதி³நா ।

ஏவமபீத்யஸ்ய வித்³யாஶ்ருதே: கர்மஶ்ருத்யா விரோதா⁴பா⁴வே(அ)பீத்யர்த²: ।

விருத்⁴யத ஏவேதி ।

த்³வைதஸத்யத்வாபஹாரிண்யா வித்³யாஶ்ருத்யா தத்ஸத்யத்வபரா கர்மஶ்ருதிர்விருத்⁴யத ஏவேதி ஶங்கார்த²: ।

ஶ்ரேய:ஸாத⁴நரூபபுருஷார்தோ²பதே³ஶபராயா: கர்மஶ்ருதே: காரகாதி³த்³வைதாஸ்தித்வே(அ)பி தாத்பர்யாபா⁴வாந்ந விரோத⁴ இதி பரிஹரதி —

ந யதா²ப்ராப்தமேவேதி ।

ப்⁴ராந்திப்ராப்தமேவேத்யர்த²: ।

ப²லேதி ।

ஸ்வர்க³பஶ்வாதி³ப²லார்தி²நாம் ப²லஸாத⁴நம் ச வித³த⁴ச்சா²ஸ்த்ரமித்யர்த²: ।

வ்யாப்ரியத இதி ।

கௌ³ரவாதி³தி பா⁴வ: । ந ச த்³வைதஸ்ய மித்²யாத்வே ஶுக்திரூப்யாதி³வத³ர்த²க்ரியாஸாமர்த்²யாபா⁴வாத்காரகாதே³: ப²லஸாத⁴நதாதி³கம் ந ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; வியதா³தி³ப்ரபஞ்சஸ்ய மித்²யாத்வே(அ)பி ஶுக்திரஜதாதி³வைலக்ஷண்யேந யாவத்தத்த்வஜ்ஞாநமர்த²க்ரியாஸாமர்த்²யாங்கீ³காராத் । இத³ம் சாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணாதௌ³ ப்ரபஞ்சிதம் தத்ரைவாநுஸந்தே⁴யமிதி பா⁴வ: ।

நநு முமுக்ஷூணாம் மோக்ஷஸாத⁴நீபூ⁴தா வித்³யா ஶாஸ்த்ரேண விதா⁴தவ்யா ந து து³ரிதக்ஷயார்த²ம் கர்மாணி, வித்³யாயாம் மோக்ஷே வா உபாத்தது³ரிதக்ஷயஸ்யாநுபயோகா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ —

உபசிதேதி ।

ப்ரதிப³ந்த⁴ஸ்ய ஹீதி ।

ப்ரதிப³ந்த⁴வத: பும்ஸ: இத்யர்த²: । ‘ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே பும்ஸாம் க்ஷயாத்பாபஸ்ய கர்மண:’ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

ததஶ்சேதி ।

வித்³யோத³யாதி³த்யர்த²: । ச-ஶப்³தோ³ வித்³யாயா: கர்மாஸமுச்சிதத்வரூபகைவல்யார்த²: ।

தத ஆத்யந்திக இதி ।

ததா² ச கர்மகாண்ட³ஸ்ய நி:ஶ்ரேயஸபர்யவஸாயிநோ து³ரிதக்ஷயஸ்ய ஸ்வர்கா³தி³ப²லஸ்ய ச ஸாத⁴நத்வேந கர்மணாமுபதே³ஶே தாத்பர்யமிதி கர்மஶ்ருதீநாம் புருஷார்தோ²பதே³ஶபரத்வம் ப்ரத³ர்ஶிதமிதி போ³த்⁴யம் ।

ஏவம் த்³வைதமித்²யாத்வஸாத⁴நப்ரஸங்க³ப்ராப்தம் வித்³யாகர்மஶ்ருதீநாம் பரஸ்பவிரோத⁴ம் பரிஹ்ருத்ய ப்ரக்ருதாயாம் வித்³யாகர்மணோ: ஸமுச்சயாநுபபத்தௌ ப்ரகாராந்தரேண விரோத⁴ம் ஹேதுமாஹ —

அபி சேதி ।

வித்³யாவத: கர்மாஸம்ப⁴வம் வக்தும் கர்மண: காமமூலத்வமாஹ —

அநாத்மத³ர்ஶிநோ ஹீதி ।

அநாத்மநி தே³ஹாதா³வாத்மத்வத³ர்ஶிந: ஸ்வவ்யதிரிக்தாந்காமயிதவ்யபதா³ர்தா²ந்பஶ்யதஸ்தத்³விஷய: காமோ ப⁴வதி । ஹி ப்ரஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

தத: கிம் ? தத்ராஹ —

காமயமாநஶ்ச கரோதீதி ।

தது³க்தம் ப⁴க³வதா வ்யாஸேந - ‘யத்³யத்³தி⁴ குருதே ஜந்துஸ்தத்தத்காமஸ்ய சேஷ்டிதம்’ இதி ।

கர்மணாம் ஸம்ஸாரப²லகத்வாச்ச விது³ஷ: கர்மாநுஷ்டா²நம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யாஶயேந கர்மப²லம் த³ர்ஶயதி —

தத்ப²லேதி ।

ஸம்ஸார இதி ।

காமிந இதி ஶேஷ: ।

வித்³யாவதஸ்து காமாபா⁴வாந்ந கர்மாநுஷ்டா²நமித்யாஹ —

தத்³வ்யதிரேகேணேத்யாதி³நா ।

ஆத்மைகத்வத³ர்ஶிநஸ்தத்³வ்யதிரேகேண ஆத்மைகத்வவ்யதிரேகேண காமயிதவ்யவிஷயாபா⁴வாத³நாத்மகோ³சரகாமாநுபபத்திரித்யர்த²: ।

நநு தர்ஹ்யாத்மந்யேவ காமோ(அ)ஸ்த்வாநந்த³ரூபத்வாதா³த்மந:, ததா² ச தத்காமநயா விது³ஷோ(அ)பி கர்மாநுஷ்டா²நம் ஸ்யாதி³தி ; நேத்யாஹ —

ஆத்மநி சேதி ।

காமஸ்யாத்மாந்யவிஷயத்வாதா³த்மாநந்தே³ ச விது³ஷோ(அ)ந்யத்வப்⁴ராந்தேர்நிவ்ருத்தத்வாதா³த்மநி காமாநுபபத்தி:, தத³நுபபத்தௌ ச விது³ஷோ முக்திரேவ பர்யவஸ்யதி ; ததா² ச முக்தஸ்ய ந கர்மாநுஷ்டா²நப்ரத்யாஶேதி பா⁴வ: ।

ப²லிதமாஹ —

அதோ(அ)பீதி ।

விது³ஷ: காமாபா⁴வேந கர்மாநுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வாத³பீத்யர்த²: ।

விரோத⁴ இதி ।

ஏகதை³கத்ர புருஷே ஸஹாநவஸ்தா²நலக்ஷண இத்யர்த²: । ததா² ச ஸமுச்சயவாதி³மதே கர்மவித்³யாஶ்ருதீநாமப்யேகதை³கபுருஷவிஷயத்வாஸம்ப⁴வலக்ஷணவிரோதோ⁴(அ)பி தத³நிஷ்ட: ப்ராப்நோதீதி பா⁴வ: ।

வித்³யா ப்ரதா⁴நம் கர்ம சோபஸர்ஜநமிதி பக்ஷோ(அ)பி ஸமப்ராதா⁴ந்யபக்ஷவத³த ஏவ நிரஸ்த இத்யாஹ —

விரோதா⁴தே³வ சேதி ।

ஸ்வமதே கர்மவித்³யாஶ்ருதீநாம் க்ரமஸமுச்சயபரத்வேநாவிரோத⁴ம் வக்தும் பூர்வோக்தமர்த²ம் ஸ்மாரயதி —

ஸ்வாத்மலாபே⁴ த்விதி ।

ஸ்வாத்மலாபே⁴ து ஸ்வோத்பத்தௌ து வித்³யா கர்மாண்யபேக்ஷத இதி யோஜநா ।

ஏததே³வ விவ்ருணோதி —

பூர்வோபசிதேதி ।

கர்மணாம் வித்³யாஹேதுத்வே மாநமாஹ —

அத ஏவேதி ।

வித்³யோத³யஹேதுத்வாதே³வேத்யர்த²: ।

கர்மணாம் ஶுத்³தி⁴த்³வாரா வித்³யாஹேதுத்வே ப²லிதமாஹ —

ஏவம் சேதி ।

ஏதேந ‘வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச’ இதி வசநம் க்ரமஸமுச்சயாபி⁴ப்ராயம் , உபாஸநகர்மணோர்யௌக³பத்³யேந ஸமுச்சயாபி⁴ப்ராயம் வா ப⁴விஷ்யதி ; ‘கர்மணைவ ஹி’ இதி வசநமபி கர்மணைவ சித்தஶுத்³த்⁴யாதி³க்ரமேண முக்திம் ப்ராப்தா இத்யபி⁴ப்ராயகம் ப⁴விஷ்யதி ; ‘தத்ப்ராப்திஹேதுர்விஜ்ஞாநம்’ இதி வசநமபி க்ரமஸமுச்சயாபி⁴ப்ராயமேவேதி ஸூசிதமிதி த்⁴யேயம் ।

பரமப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி —

அத இதி ।

மோக்ஷே கேவலகர்மஸாத்⁴யத்வஸ்ய ஸமுச்சயஸாத்⁴யத்வஸ்ய ச நிரஸ்தத்வாதி³த்யர்த²: ॥

கர்மணாம் வித்³யாஸாத⁴நத்வநிரூபணமுபஶ்ருத்ய லப்³தா⁴வகாஶ ஆஶ்ரமாந்தராண்யாக்ஷிபதி —

ஏவம் தர்ஹீதி ।

யதி³ கர்மாணி வித்³யோத்பத்தௌ நிமித்தாநி, தர்ஹ்யாஶ்ரமாந்தராணாம் நைஷ்டி²கவாநப்ரஸ்த²பாரிவ்ராஜ்யலக்ஷணாநாமநுபபத்திரநநுஷ்டே²யதா ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

வித்³யோத்பத்தே: கர்மநிமித்தகத்வே(அ)பி கத²மாஶ்ரமாந்தராநுபபத்தி: ? அத ஆஹ —

கா³ர்ஹஸ்த்²யே சேதி ।

கா³ர்ஹஸ்த்²ய ஏவாக்³நிஹோத்ராதீ³நி கர்மாணி விஹிதாநி நாஶ்ரமாந்தரேஷு, அதோ கா³ர்ஹஸ்த்²யமேகமேவாநுஷ்டே²யமித்யர்த²: ।

கா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்யைவாநுஷ்டே²யத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

அதஶ்சேதி ।

அத ஏவாநுகூலதரா ப⁴வந்தீதி யோஜநா । ஆஶ்ரமாந்தராணாமநுஷ்டா²நபக்ஷே ஸர்வேஷாமதி⁴காரிணாம் யாவஜ்ஜீவம் கர்மாநுஷ்டா²நாலாபா⁴த்³யாவஜ்ஜீவாதி³ஶ்ருதயோ நாநுகூலதரா: ஸ்யுரித்யர்த²: । ஆஶ்ரமாந்தராநுஷ்டா²நபக்ஷே(அ)பி யாவஜ்ஜீவாதி³ஶ்ருதயோ(அ)நுகூலா ப⁴வந்த்யேவ, கர்மணாம் வித்³யாஹேதுத்வே(அ)பி வித்³யாமகாமயமாநைர்க்³ருஹஸ்தை²: ப்ரத்யவாயபரிஹாரார்த²ம் யாவஜ்ஜீவம் கர்மணாமநுஷ்டா²நாத் , இதா³நீம் து வித்³யாகாமைரபி வித்³யோத்பத்தயே யாவஜ்ஜீவம் கா³ர்ஹஸ்த்²ய ஏவ ஸ்தி²த்வா கர்மாண்யநுஷ்டே²யாநீதி விஶேஷலாபா⁴த³நுகூலதரா: ஸ்யுரித்யுக்தமிதி மந்தவ்யம் । ஆதி³பதே³ந ‘வீரஹா வா ஏஷ தே³வாநாம் யோ(அ)க்³நிமுத்³வாஸயதே’ இத்யாத்³யா ஆஶ்ரமாந்தரநிஷேத⁴ஶ்ருதயோ க்³ருஹ்யந்தே ।

அத்ர கிமாஶ்ரமாந்தராணாமவிஹிதத்வாத³நநுஷ்டே²யத்வம் , கிம் வா தேஷாம் ப்ரதிஷேதா⁴த் , அத² வா தேஷு வித்³யாஹேதுகர்மாபா⁴வாத் ? நாத்³ய: ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோராஶ்ரமாந்தராணாம் விதி⁴த³ர்ஶநாத் । ந த்³விதீய:, நிஷேத⁴ஶ்ருதேர்யாவஜ்ஜீவாதி³ஶ்ருதேஶ்சாவிரக்தவிஷயதயா ஸங்கோசோபபத்தே:, அந்யதா² ஸாம்ஸாரிகப²லாத்³விரக்தஸ்ய ‘யத³ஹரேவ விரஜேத்’ இத்யாதி³ஸம்ந்யாஸவிதி⁴விரோத⁴ப்ரஸங்கா³த் । ந த்ருதீய இத்யாஹ —

ந கர்மாநேகத்வாதி³தி ।

வித்³யாஹேதுபூ⁴தாநாம் கர்மணாம் நாநாவித⁴த்வாதா³ஶ்ரமாந்தரேஷ்வபி ஸந்த்யேவ வித்³யாஸாத⁴நாநி கர்மாணி, அதோ நாஶ்ரமாந்தராநுபபத்திரித்யர்த²: ।

நநு யாநி கா³ர்ஹஸ்த்²யே விஹிதாநி தாந்யேவ கர்மாணி, நாஶ்ரமாந்தரேஷு விஹிதாநி ப்³ரஹ்மசர்யாதீ³நீத்யாஶங்க்யாஹ —

ந ஹீதி ।

ந ஹ்யக்³நிஹோத்ராதீ³ந்யேவ கர்மாணி, கிம் து ப்³ரஹ்மசர்யாதீ³ந்யபி கர்மாணி ப⁴வந்த்யேவ அநுஷ்டே²யத்வாவிஶேஷாதி³த்யர்த²: ।

தாந்யேவாஶ்ரமாந்தரேஷு ஶ்ருத்யாதி³ஸித்³தா⁴நி கர்மாணி ப்ரபஞ்சயந்வித்³யோத்பத்திம் ப்ரதி தேஷாம் கா³ர்ஹஸ்த்²யே விஹிதகர்மப்⁴ய: ஸகாஶாத³திஶயம் த³ர்ஶயதி —

ப்³ரஹ்மசர்யம் தப இத்யாதி³நா ।

அஸங்கீர்ணாநீதி ।

ஹிம்ஸாந்ருதவசநாதி³தோ³ஷைரஸங்கீர்ணாநீத்யர்த²: ।

ஆஶ்ரமாந்தரஸ்தா²நாம் சித்தைகாக்³ர்யதத்த்வவிசாராதி³கர்மணாம் வித்³யாஸாத⁴நத்வே மாநமாஹ —

வக்ஷ்யதி சேதி ।

‘ஸத்யேந லப்⁴யஸ்தபஸா ஹ்யேஷ ஆத்மா ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந ப்³ரஹ்மசர்யேண நித்யம்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸங்க்³ரஹார்த²ஶ்சகார: ।

இதஶ்ச கர்மணாம் வித்³யாஸாத⁴நத்வே(அ)பி ந கா³ர்ஹஸ்த்²யமாவஶ்யிகம் , அதோ நைகாஶ்ரம்யநிர்ப³ந்த⁴ இத்யாஶயேநாஹ —

ஜந்மாந்தரேதி ।

கேஷாஞ்சிஜ்ஜந்மாந்தரக்ருதகர்மப்⁴ய ஏவ தா³ரஸங்க்³ரஹாத்ப்ராக³பி வித்³யோத³யஸம்ப⁴வாத்தேஷாம் கா³ர்ஹஸ்த்²யப்ராப்திரநர்தி²கா ।

நநூத்பந்நவித்³யாநாமபி கா³ர்ஹஸ்த்²யப்ராப்திரஸ்து ; நேத்யாஹ —

கர்மார்த²த்வாச்சேதி ।

‘ஜாயா மே ஸ்யாத³த² ப்ரஜாயேயாத² வித்தம் மே ஸ்யாத³த² கர்ம குர்வீய’ இத்யாதி³ஶ்ருதிபர்யாலோசநயா கா³ர்ஹஸ்த்²யப்ராப்தே: கர்மாநுஷ்டா²நார்த²த்வஸ்யைவாவக³மாத்கர்மப²லபூ⁴தாயாம் வித்³யாயாம் ஸித்³தா⁴யாம் தத்ப்ராப்திரநர்தி²கைவேத்யர்த²: ।

கர்மஸாத்⁴யாயாம் சேதி ।

கர்மபி⁴: ஸாத⁴நீயாயாமித்யர்த²: । சகாரோ விது³ஷ: கர்மாஸம்ப⁴வஸூசநார்த²: ।

ஸர்வேஷாம் கா³ர்ஹஸ்த்²யநிர்ப³ந்தா⁴பா⁴வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

லோகார்த²த்வாச்சேதி ।

நநு புத்ரகர்மாபரவித்³யாநாம் கா³ர்ஹஸ்த்²யே ஸம்பாத³நீயாநாம் லோகத்ரயார்த²த்வே(அ)பி ஜந்மாந்தரக்ருதகர்மபி⁴ருத்பந்நவித்³யேந பும்ஸா கா³ர்ஹஸ்த்²யம் ப்ராப்தவ்யமேவ, தஸ்யாபி லோகார்த²த்வாதி³தி ; நேத்யாஹ —

புத்ராதீ³தி ।

‘அயம் லோக: புத்ரேணைவ ஜய்ய: கர்மணா பித்ருலோகோ வித்³யயாதே³வலோக:’ இதி ஶ்ருத்யா ப்ருதி²வீலோகாதீ³நாம் புத்ராதி³ஸாத்⁴யத்வமவக³ம்யதே । ஏதேப்⁴யஶ்ச புத்ராதி³ஸாத்⁴யேப்⁴யோ லோகேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தகாமத்வாந்ந தஸ்யாத்மத³ர்ஶிந: கர்மாநுஷ்டா²நோபயோகி³நி கா³ர்ஹஸ்த்²யே ப்ரவ்ருத்திருபபத்³யதே । நித்யஸித்³த⁴ ஆத்மைவ லோகநம் லோக இதி வ்யுத்பத்த்யா லோக: லோகநம் சைதந்யம் । இத³ம் ச நித்யஸித்³தா⁴த்மலோகத³ர்ஶித்வம் வ்யாவ்ருத்தகாமத்வே ஹேதுதயோபாத்தம் । தது³க்தம் ப⁴க³வதா — ‘ரஸோ(அ)ப்யஸ்ய பரம் த்³ருஷ்ட்வா நிவர்ததே’ இதி । ரஸோ ராக³: ।

ஏவம் ப்³ரஹ்மசர்யாஶ்ரம ஏவோத்பந்நவித்³யாநாம் ந கா³ர்ஹஸ்த்²யமபேக்ஷிதமித்யுக்தம் । இதா³நீம் க்³ருஹஸ்த²ஸ்ய ஸதோ வித்³யோத³யே(அ)பி கா³ர்ஹஸ்த்²யபரித்யாக³ ஏவ ந்யாய்ய இத்யாஹ —

ப்ரதிபந்நேதி ।

வித்³யாயா: பரிபாக: ப்ரதிப³ந்த⁴ராஹித்யம் ; அப்ரதிப³ந்தா⁴த்மவித்³யாப³லேந கர்மப²லேப்⁴யோ நிதராம் விரக்தஸ்யேத்யர்த²: ।

நிவ்ருத்திரேவேதி ।

விதி⁴நா கர்மபரித்யாக³ரூபஸம்ந்யாஸ ஏவ ஸ்யாதி³த்யர்த²: । அரே மைத்ரேயி, அஸ்மாத்ப்ரத்யக்ஷாத்ஸ்தா²நாத்³கா³ர்ஹஸ்த்²யாத் ப்ரவ்ரஜிஷ்யந்நேவாஸ்மி த்யக்த்வேத³ம் கா³ர்ஹஸ்த்²யம் பாரிவ்ராஜ்யம் கரிஷ்யந்நஸ்மீதி ப்ரதிஜ்ஞாபூர்வகம் யஜ்ஞவல்க்ய: ப்ரவவ்ராஜேதி விது³ஷோ யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய பாரிவ்ராஜ்யே ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநால்லிங்கா³தி³த்யர்த²: । ஏவமாதீ³த்யாதி³பதே³ந ‘ஆத்மாநம் விதி³த்வா ப்³ராஹ்மணா: புத்ரைஷணாயாஶ்ச வித்தைஷணாயாஶ்ச லோகைஷணாயாஶ்ச வ்யுத்தா²யாத² பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி’ இத்யாதீ³நி ஶ்ருதிலிங்கா³நி க்³ருஹ்யந்தே । ந கர்மாநேகத்வாதி³த்யாதி³நா கர்மணாம் வித்³யாஸாத⁴நத்வே(அ)பி யதா² வித்³யாகாமேந கா³ர்ஹஸ்த்²யமநுஷ்டா²தும் ஶக்யதே ததை²வாஶ்ரமாந்தராண்யபி யதா²ருச்யநுஷ்டா²தும் ஶக்யந்தே, தேஷ்வபி வித்³யாஸாத⁴நகர்மணாம் ஸத்த்வாத் । ததா² ச வசநம் ‘தஸ்யாஶ்ரமவிகல்பமேகே ஸமாமநந்தி’ இதி । அத்ர ச வசநே தச்ச²ப்³தோ³ ப்³ரஹ்மசாரிபர: । அநந்தரம் ச ஜந்மாந்தரக்ருதேத்யாதி³நா விது³ஷ: பாரிவ்ராஜ்யமேவேத்யுக்தம் ।

இத்த²ம் கா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்யாநாவஶ்யிகத்வாதா³ஶ்ரமாணாம் வைகல்பிகமநுஷ்டா²நமுக்தமாக்ஷிபதி —

கர்ம ப்ரதீதி ।

ஶ்ருதேரக்³நிஹோத்ராதி³கர்மஸு தாத்பர்யாதிஶயவத்த்வாத³க்³நிஹோத்ராதி³த⁴ர்மயுக்தம் கா³ர்ஹஸ்த்²யம் ப்ரப³லம் , அதோ(அ)துல்யத்வாத்³கா³ர்ஹஸ்த்²யாநதி⁴க்ருதவிஷயமாஶ்ரமாந்தரவிதா⁴நமித்யர்த²: ।

ஆக்ஷேபம் விவ்ருணோதி —

அக்³நிஹோத்ராதீ³தி ।

அதி⁴கோ யத்ந: தாத்பர்யாதிஶய: । ‘ஏஷ ஆதே³ஶ:’ இத்யாதி³வசநபர்யாலோசநயா ஶ்ருதேர்யத்நாதி⁴க்யாவக³மாதி³தி பா⁴வ: ।

கா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்ய ப்ராப³ல்யே ஹேத்வந்தரமாஹ —

மஹாம்ஶ்சேதி ।

இதஶ்ச தஸ்ய ப்ராப³ல்யமித்யாஹ —

தபோப்³ரஹ்மசர்யாதீ³நாம் சேதி ।

யாநி சாஶ்ரமாந்தரஸ்தா²நி கர்மாணி தாந்யபி யதா²ஸம்ப⁴வம் க்³ருஹஸ்தா²நாம் ஸந்த்யேவ, பரம் த்வக்³நிஹோத்ராதீ³ந்யதி⁴காநி ; ததா² ச கா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்ய த⁴ர்மபா³ஹுல்யாத்ப்ராப³ல்யமித்யர்த²: ।

இதராஶ்ரமகர்மணாமாயாஸாதி⁴க்யாபா⁴வே ஹேதுமாஹ —

அநந்யேதி ।

ருத்விக்³வித்தாதி³ஸாத⁴நாபேக்ஷத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

தஸ்யேதி ।

க்³ருஹஸ்த²ஸ்யேத்யர்த²: ।

யத்நாதி⁴க்யாயாஸபா³ஹுல்யத⁴ர்மபா³ஹுல்யாநாமந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாத்³கா³ர்ஹஸ்த்²யப்ராப³ல்யப்ரயோஜகத்வமஸித்³த⁴மிதி மந்வாந: கர்மப²லபூ⁴தாயாம் வித்³யாயாம் விரக்தௌ வா லப்³தா⁴யாம் புந: கர்மாநுஷ்டா²நைகப்ரயோஜநே கா³ர்ஹஸ்த்²யே ப்ரவ்ருத்திர்விப²லேதி பரிஹரதி —

ந ஜந்மாந்தரக்ருதாநுக்³ரஹாதி³தி ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி —

யது³க்தமித்யாதி³நா ।

ப்³ரஹ்மசர்யாதி³லக்ஷணம் சேதி ।

ஆஶ்ரமாந்தரஸ்த²மிதி ஶேஷ: ।

ஜந்மாந்தரக்ருதஶுபா⁴ஶுப⁴கர்மணாமஸ்மிஞ்ஜந்மநி ஸ்வப²லோத்பாத³கத்வே லிங்க³மாஹ —

யேநேதி ।

கர்மஸு ப்ரவ்ருத்தௌ ஹேதும் ஸூசயதி —

அவிரக்தா இதி ।

அத ஏவாஹ —

வித்³யாவித்³வேஷிண இதி ।

வித்³யாயா: ஸாம்ஸாரிகபோ⁴க³விரோதி⁴த்வாத்தத்ர ராகி³ணாம் வைமுக்²யம் யுக்தம் । இத³ம் ச வைமுக்²யமஶுப⁴கர்மப²லமநர்த²பரம்பராவஹத்வாத் । யேந ஜந்மநைவ வைராக்³யாதி³கம் கேஷாஞ்சித்³த்³ருஶ்யதே தேந ஜந்மாந்தரக்ருதமப்யநுக்³ராஹகம் ப⁴வதி ; யதோ ஜந்மாந்தரக்ருதமப்யநுக்³ராஹகம் ப⁴வதி, தஸ்மாஜ்ஜந்மாந்தரக்ருதகர்மஜநிதஸம்ஸ்காரேப்⁴யோ விரக்தாநாமுத்பந்நவித்³யாநாமநுத்பந்நவித்³யாநாம் ச பாரிவ்ராஜ்யப்ராப்திரேவேஷ்யதே ந கா³ர்ஹஸ்த்²யப்ராப்தி:, கர்மப்ரயோஜநஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

இதா³நீம் யத்நாதி⁴க்யாதே³ரந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஹ —

கர்மப²லபா³ஹுல்யாச்சேதி ।

யத்³வா ஜந்மாந்தரக்ருதாநுக்³ரஹாதி³த்யநேந ஜந்மாந்தரக்ருதாநாமப்யக்³நிஹோத்ராதீ³நாம் யதோ வித்³யாம் ப்ரத்யநுக்³ராஹகத்வமதோ(அ)க்³நிஹோத்ராதி³கர்மஸு ஶ்ருதேர்யத்நாதி⁴க்யாதி³கமுபபத்³யத இதி யத்நாதி⁴க்யாதே³ரந்யதா²ஸித்³தா⁴வேகோ ஹேதுருக்த: ।

ஹேத்வந்தரமாஹ —

கர்மப²லபா³ஹுல்யாச்சேதி ।

காமபா³ஹுல்யாதி³த்யுக்தமநுப⁴வேந ஸாத⁴யதி —

ஆஶிஷாமிதி ।

அப்⁴யுத³யப²லாநாமஸங்க்²யேயத்வாதே³வ தத்ஸாத⁴நகர்மாநுஷ்டா²நோபயோகி³நி க்³ருஹாஶ்ரமே கர்மபா³ஹுல்யம் கர்மணாமாயாஸபா³ஹுல்யம் சேதி பா⁴வ: ।

அக்³நிஹோத்ராதீ³நாம் வித்³யாம் ப்ரத்யுபாயத்வாச்ச தத்ர யத்நாதி⁴க்யாதி³கமித்யந்யதா²ஸித்³தௌ⁴ ஹேத்வந்தரமாஹ —

உபாயத்வாச்சேதி ।

உபேயம் ப²லம் । ததா² ச கா³ர்ஹஸ்த்²யப்ராப³ல்யே மாநாபா⁴வாதா³ஶ்ரமாந்தரஸ்த²கர்மணாம் வித்³யாம் ப்ரதி ஸாத⁴கதமத்வேநாஶ்ரமாந்தராணாமேவ ப்ராப³ல்யஸம்ப⁴வாச்ச விரக்தாநாம் கர்மாநுஷ்டா²நஸாமர்த்²யே ஸத்யபி பாரிவ்ராஜ்யமேவ யுக்தமிதி பா⁴வ: ।

பூர்வம் ஸ்வாத்மலாபே⁴ த்வித்யாதா³வக்³நிஹோத்ராதி³கர்மணாம் ப்ரதிப³ந்த⁴கது³ரிதக்ஷயத்³வாரா வித்³யாஹேதுத்வமுக்தம் ; தது³பஶ்ருத்ய ஶங்கதே —

கர்மநிமித்தத்வாதி³தி ।

கிம் தத்³யத்நாந்தரமித்யாகாங்க்ஷாயாம் ஸங்க்³ரஹம் விவ்ருணோதி —

கர்மப்⁴ய ஏவேதி ।

ஶ்ரவணாதி³வையர்த்²யம் பரிஹரதி —

ந, நியமாபா⁴வாதி³தி ।

ஈஶ்வரப்ரஸாத³பதே³ந தத்³தே⁴துபூ⁴தோபநிஷச்ச்²ரவணாதி³யத்நோ லக்ஷ்யதே, ஈஶ்வரப்ரஸாத³ஸ்யாநநுஷ்டே²யத்வாச்ச்²ரவணாதி³யத்நஸ்ய ப்ரக்ருதத்வாச்ச । ததா² ச லோகே கர்மக்ருதாத்ப்ரதிப³ந்த⁴க்ஷயாதே³வ வித்³யா ஜாயதே ந து ஶ்ரவணாத்³யநுஷ்டா²நாதி³தி நியமோ நாஸ்தி, நாஸ்மாபி⁴ஸ்ததா²ப்⁴யுபக³ம்யதே சேத்யர்த²: ।

குத இத்யத ஆஹ —

அஹிம்ஸேதி ।

ஸம்ந்யாஸாஶ்ரமகர்மணாமஹிம்ஸாதீ³நாமபி வித்³யாம் ப்ரத்யந்தரங்க³ஸாத⁴நத்வேந தைர்விநா கர்மபி⁴: க்ஷீணபாபஸ்யாபி வித்³யோத³யாஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: ।

அஹிம்ஸாத்³யபேக்ஷயாபி ஶ்ரவணாதௌ³ விஶேஷமபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

ஸாக்ஷாதே³வேதி ।

ப்ரமாணாத்³யஸம்பா⁴வநாதி³லக்ஷணத்³ருஷ்டப்ரதிப³ந்த⁴நிராஸேந வித்³யாஸாத⁴நத்வாச்ச்²ரவணாதே³ராவஶ்யகதேத்யர்த²: ।

உபஸம்ஹரதி —

அத: ஸித்³தா⁴நீதி ।

விஹிதத்வாவிஶேஷாதி³யுக்தேரித்யத:ஶப்³தா³ர்த²: ।

வித்³யாயாமிதி ।

வித்³யாஸாத⁴நகர்மஸு ஸர்வேஷாமாஶ்ரமிணாமதி⁴கார: ஸித்³த⁴ இத்யர்த²: ।

ஸமுச்சயநிராகரணப²லமுபஸம்ஹ்ருதமபி புநருபஸம்ஹரதி சிந்தாஸமாப்தித்³யோதநார்த²ம் —

பரம் ஶ்ரேய இதி ।

வித்³யாயா இதி பஞ்சமீ ॥

நநு ‘ஶம் நோ மித்ர:’ இத்யாதி³ஶாந்தேராதா³வேவ படி²தத்வாதி³தா³நீம் புந: கிமர்த²ம் பட்²யதே ? தத்ராஹ —

ஶம் நோ மித்ர இத்யாத்³யதீதேதி ।

ஸம்ஹிதோபநிஷத்³யதீதாநாம் வித்³யாநாம் ப்ராப்தௌ யே உபஸர்கா³: விக்⁴நாஸ்தேஷாமுபஶமநாய ‘ஶம் நோ மித்ர:’ இத்யாத்³யா ஶாந்திராதௌ³ படி²தேத்யர்த²: ।

புந: பாட² உத்தரார்த² இத்யாஹ —

இதா³நீமிதி ।

யத்³யபி புந:பாட²ஸ்யாபி பூர்வஶேஷத்வமேவ ப்ரதீயதே ‘ஆவீந்மாம்’ இத்யாதி³லிங்கா³த் , ததா²ப்யதீதவித்³யோபஸர்க³ப்ரஶமநரூபஸ்ய ப்ரார்த²நாப்ரயோஜநஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாது³பக்ரமே ‘ஶம் நோ ப⁴வத்வர்யமா’ இதி ப்ரார்த²நாலிங்கா³ச்ச புந:பாட²ஸ்யோத்தரவித்³யாஶேஷத்வமுக்தமிதி மந்தவ்யம் ; ததா² ச ‘தந்மாமாவீத்’ இத்யாதௌ³ தத் வாய்வாக்²யமபரம் ப்³ரஹ்ம மாம் அபரவித்³யார்தி²நம் ஆவீத் அரக்ஷத் இதா³நீம் பரவித்³யார்தி²நம் மாமவத்வித்யாதி³ப்ரகாரேண பரப்³ரஹ்மவித்³யாஶேஷத்வாநுகு³ணமுபபாத³நம் கர்தவ்யமிதி பா⁴வ: ।

‘ஸஹ நாவவது’ இதி ஶாந்திம் ப்ரதீகக்³ரஹணபூர்வகம் வ்யாசஷ்டே —

ஸஹ நாவவத்வித்யாதி³நா ।

கு³ரோ: க்ருதார்த²த்வாச்சி²ஷ்ய ஏவ கு³ரோ: ஸ்வஸ்ய ச க்ஷேமம் ப்ரார்த²யத இத்யாஹ —

ரக்ஷத்விதி ।

ப்³ரஹ்மேதி ஶேஷ: ।

போ⁴ஜயத்விதி ।

பாலயத்வித்யர்த²: । யதா² கு³ருர்நிராலஸ்ய உபதி³ஶதி யதா² சாஹமுபதி³ஷ்டமர்த²மப்ரதிபத்திவிப்ரதிபத்த்யாதி³ரஹிதோ க்³ருஹ்ணாமி ததா² பாலயத்விதி பா⁴வ: ।

வித்³யாநிமித்தமிதி ।

மம வித்³யோத³யம் ப்ரதி நிமித்ததயா யதா³வயோ: ஸாமர்த்²யமபேக்ஷிதமூஹாபோஹாதி³லக்ஷணம் தத்ஸஹிதாவேவ நிர்வர்தயாவஹை இத்யர்த²: ।

அதீ⁴தமிதி ।

ஆவயோ: ஸம்ப³ந்தி⁴ யத³தீ⁴தமுபநிஷத்³க்³ரந்த²ஜாதம் தத்தேஜஸ்வ்யஸ்த்விதி யோஜநா ।

அதீ⁴தஸ்ய தேஜஸ்வித்வம் ஸௌஷ்ட²வமித்யாஹ —

ஸ்வதீ⁴தமிதி ।

அபேக்ஷிதப்³ரஹ்மவித்³யோபயோகி³த்வேந ததே³வ ஸௌஷ்ட²வம் நிரூபயதி —

அர்த²ஜ்ஞாநேதி ।

நநு ஶிஷ்யாசார்யயோர்த்³வேஷோ ந ப்ரஸஜ்யதே பரஸ்பரமத்யந்தஹிதைஷித்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ —

வித்³யேதி ।

வித்³யாக்³ரஹணம் நிமித்தீக்ருத்ய கதா³சித்³வைமநஸ்யரூபோ த்³வேஷோ ப்ரஸஜ்யத இத்யர்த²: ।

தஸ்யாபி ஸ்வாரஸிகத்வம் வ்யாவர்தயதி —

ப்ரமாதே³தி ।

அந்யக்ருதது³ர்போ³த⁴நாதி³நா ஶிஷ்யஸ்யாசார்யவிஷயே(அ)நாத³ரரூபோ(அ)பராதோ⁴ ப⁴வதி, ததா² ஆசார்யஸ்யாபி ஶிஷ்யவிஷயே தாத்³ருக்³வித⁴ ஏவாபராதோ⁴ ப⁴வதி, இத³ம் ச லோகே ப்ரஸித்³த⁴மிதி பா⁴வ: । ஶிஷ்யேண தாவத்ஸ்வவிஷயே ஆசார்யகர்த்ருகத்³வேஷோ(அ)வஶ்யம் பரிஹர்தவ்ய:, இதரதா² அவித்³யாநிவ்ருத்திபர்யந்தவித்³யோத³யாஸம்ப⁴வாத் ; தது³க்தம் வார்த்திகே - ‘ஸ்யாஜ்ஜ்ஞாநம் ப²லவத்³யஸ்மாச்சா²ந்தாந்த:கரணே கு³ரௌ’ இதி ; ததா² ஸ்வஸ்யாசார்யவிஷயகத்³வேஷோ(அ)பி ஸம்யக்பரிஹர்தவ்ய:, தஸ்ய தத்³ப⁴க்திவிக⁴டகத்வேந ப⁴க்திஹீநஸ்ய தாத்³ருஶவித்³யோத³யாஸம்ப⁴வாத் । ததா² ச ஶ்ருதி: - ‘யஸ்ய தே³வே பரா ப⁴க்திர்யதா² தே³வே ததா² கு³ரௌ । தஸ்யைதே கதி²தா ஹ்யர்தா²: ப்ரகாஶந்தே மஹாத்மந:’ இதீதி பா⁴வ: ।

உக்தார்த²மிதி ।

த்ரிர்வசநமாத்⁴யாத்மிகாதி⁴பௌ⁴திகாதி⁴தை³விகாநாம் வித்³யாப்ராப்த்யுபஸர்கா³ணாம் ப்ரஶமநார்த²மிதி க்³ரந்தே²நேதி ஶேஷ: ।

ஸஹ நாவவத்விதி ஶாந்தேர்வக்ஷ்யமாணவித்³யாஶேஷத்வம் நிர்விவாத³மித்யாஶயேநாஹ —

வக்ஷ்யமாணேதி ।

‘ஶ்ரவணாயாபி ப³ஹுபி⁴ர்யோ ந லப்⁴ய: ஶ்ருண்வந்தோ(அ)பி ப³ஹவோ யம் ந வித்³யு:’ இத்யாதி³வசநைராத்மவித்³யாப்ராப்தௌ விக்⁴நபா³ஹுல்யாவக³மாத்தந்நிவ்ருத்திரவஶ்யம் ப்ரார்த²நீயேத்யாஹ —

அவிக்⁴நேந ஹீதி ।

இதரதா² தத்ப்ராப்த்யபா⁴வ: ப்ரஸித்³த⁴ இதி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

நநு முமுக்ஷுணா ஆத்மவித்³யாப்ராப்தி: கிமர்த²மாஶாஸ்யதே ? தத்ராஹ —

தந்மூலம் ஹீதி ।

ப்ரக்ருஷ்டஶ்ரேயஸோ மோக்ஷஸ்யாத்மவித்³யாமூலகத்வே ‘தரதி ஶோகமாத்மவித்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³தி⁴ஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ॥

வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமாநந்த³வல்ல்யாஸ்தாத்பர்யமாஹ –

ஸம்ஹிதாதீ³த்யாதி³நா ।

­வக்ஷ்யமாணவித்³யாவைலக்ஷண்யார்த²மாஹ –

கர்மபி⁴ரவிருத்³தா⁴நீதி ।

கர்மபி⁴ரவிருத்³த⁴மேவாந்யத³ப்யுபாஸநமுக்தமித்யாஹ –

அநந்தரம் சேதி ।

நநு கர்மஸமுச்சிதேந வ்யாஹ்ருதிஶரீரப்³ரஹ்மோபாஸநேந ஸ்வாராஜ்யப்ராபகேணைவ ஸபீ³ஜஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய நிவ்ருத்திஸம்ப⁴வாத்கிம் நிருபாதி⁴கப்³ரஹ்மவித்³யாரம்பே⁴ணேத்யாஶங்க்யாஹ –

ந சைதாவதேதி ।

கர்மஸமுச்சிதேநாபி ஸோபாதி⁴காத்மத³ர்ஶநேநேத்யர்த²: ।

அத இதி ।

ஸோபாதி⁴காத்மத³ர்ஶநஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நயாதா²த்ம்யத³ர்ஶநரூபத்வாபா⁴வேநாஶேஷஸம்ஸாரபீ³ஜோபமர்த³நே ஸாமர்த்²யரஹிதத்வாதி³த்யர்த²: ।

நநு நிர்விஶேஷாத்மத³ர்ஶநாத³ப்யஜ்ஞாநஸ்ய நிவ்ருத்திர்ந ஸம்ப⁴வதி தஸ்யாநாதி³த்வாதி³த்யாஶங்க்ய விரோதி⁴ஸந்நிபாதே ஸத்யநாதே³ரபி நிவ்ருத்தி: ஸம்ப⁴வத்யேவ, ப்ராக³பா⁴வஸ்யாநாதே³ரபி நிவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் , கௌ³ரவேண பா⁴வத்வவிஶேஷணாயோகா³தி³த்யாஶயேநாஹ –

ப்ரயோஜநம் சேதி ।

நநு விரோதி⁴வித்³யாவஶாத³வித்³யா காமவஸ்தா²மாபத்³யதே ? அஸத்த்வாவஸ்தா²மாபத்³யத இதி ப்³ரூம: । ததா² ஹி - யதா² முத்³க³ரபாதாதி³ரூபவிரோதி⁴ஸம்நிபாதாத்பூர்வம் ம்ருதா³தி³தே³ஶேந முஹூர்தாதி³காலேந ஜலாஹரணாதி³கார்யேண ச ஸம்ப³ந்த⁴யோக்³யம் ஸத்³க⁴டாதி³ஸ்வரூபம் விரோதி⁴ஸம்நிபாதாத்³தே³ஶகாலக்ரியாபி⁴: ஸம்ப³ந்தா⁴யோக்³யத்வலக்ஷணமஸத்த்வமாபத்³யதே, ததா² வித்³யோத³யரூபவிரோதி⁴ஸம்நிபாதாத்பூர்வம் சைதந்யரூபதே³ஶேந ஈஶ்வராத்³யாத்மககாலேந ஸம்ஸாரரூபகார்யேண ச ஸம்ப³ந்த⁴யோக்³யம் ஸத³வித்³யாஸ்வரூபம் விரோதி⁴வித்³யோத³யஸம்நிபாதாச்சைதந்யாதி³நா ஸம்ப³ந்தா⁴யோக்³யத்வலக்ஷணமஸத்த்வமாபத்³யதே । நநு விரோதி⁴ஸம்நிபாதே ஸதி க⁴டாதே³ர்த்⁴வம்ஸோ ஜாயத இதி சேத் ; கிமேதாவதா ? ந ஹி க⁴டாதி³ரேவ த்⁴வம்ஸரூபாபா⁴வோ ப⁴வதி ; அத ஏவ ப்ராகு³த்பத்தேர்நாஶாதூ³ர்த்⁴வம் ச கார்யமஸதி³தி வைஶேஷிகாதி³ராத்³தா⁴ந்த: । த்⁴வம்ஸோ(அ)பி ஜந்மவத்க்ஷணிகோ விகாரோ ந பராபி⁴மதாபா⁴வரூப இதி வ்யவஸ்தா²பிதம் ஶாஸ்த்ரஸித்³தா⁴ந்தலேஶஸங்க்³ரஹாதௌ³ । நநு ஸித்³தா⁴ந்தே விரோதி⁴ஸம்நிபாதே ஸதி கார்யஸ்ய ஸ்வபரிணாம்யுபாதா³நே ஸூக்ஷ்மாவஸ்தா²ரூபநாஶாப்⁴யுபக³மாந்நஷ்டஸ்யாபி க⁴டாதி³கார்யஸ்ய ஸூக்ஷ்மரூபதாமாபந்நஸ்யாஸ்தி தே³ஶாதி³ஸம்ப³ந்த⁴யோக்³யதேதி சேத் , ந ; ஸித்³தா⁴ந்தே(அ)பி கார்யக³தஸ்தூ²லாவஸ்தா²யா விரோதி⁴ஸம்நிபாதேந நிருக்தாஸத்த்வோபக³மாத் । வித்³யோத³யே ஸத்யவித்³யாயாஸ்துச்ச²த்வாபத்திர்வார்த்திககாரைருக்தா - ‘ப்ரத்யக்³ப்³ரஹ்மணி விஜ்ஞாதே நாஸீத³ஸ்தி ப⁴விஷ்யதி’ இதி । பஞ்சத³ஶ்யாமப்யுக்தம் - ‘வித்³யாத்³ருஷ்ட்யா ஶ்ருதம் துச்ச²ம்’ இதி । வித்³யாரூபயா தத்த்வத்³ருஷ்ட்யா மூலாவித்³யாயாஸ்துச்ச²த்வாபத்தி: ஶ்ருதிஸித்³தே⁴தி தத³ர்த²: । தஸ்மாத்³வித்³யோத³யே ஸதி சைதந்யமாத்ரமவஶிஷ்யதே, நாவித்³யா நாபி தத்கார்யமிதி ஸங்க்ஷேப: ।

நந்வவித்³யாநிவ்ருத்திர்ந ப்ரயோஜநம் அஸத்த்வாபத்திரூபாயாஸ்தஸ்யா: ஸுக²து³:கா²பா⁴வேதரத்வாதி³த்யத ஆஹ –

ததஶ்சேதி ।

அவித்³யாநிவ்ருத்திவஶாதே³வ தத்கார்யஸம்ஸாரஸ்ய து³:கா²த்மகஸ்யாத்யந்திகீ நிவ்ருத்திர்ப⁴வதி ; ததா² சாவித்³யாநிவ்ருத்தித்³வாரா ஸம்ஸாரது³:க²நிவ்ருத்திரூபா முக்திர்வித்³யாயா: ப்ரயோஜநமித்யர்த²: ।

தத்ர மாநமாஹ –

வக்ஷ்யதி சேதி ।

ப⁴யோபலக்ஷிதம் ஸம்ஸாரது³:க²ம் ந ப்ராப்நோதி வித்³வாநித்யர்த²: ।

அத்ரைவ புநர்வசநத்³வயமாஹ –

ஸம்ஸாரேதி ।

வித்³யயாத்யந்திகஸம்ஸாரநிவ்ருத்தௌ ஸத்யாமேவாப⁴யப்ரதிஷ்டா²வசநம் புண்யபாபயோரகரணகரணாநுஸந்தா⁴நப்ரயுக்தஸந்தாபாபா⁴வவசநம் சோபபந்நமித்யர்த²: ।

ஸாதி⁴தம் ப்³ரஹ்மவித்³யாப்ரயோஜநம் ஸப்ரமாணமுபஸம்ஹரதி –

அதோ(அ)வக³ம்யத இதி ।

உபாஹ்ருதவசநஜாதாதி³த்யத:ஶப்³தா³ர்த²: ।

அஸ்மாத்³விஜ்ஞாநாதி³தி ।

விதூ⁴தஸர்வோபாதீ⁴த்யத்ர ப்ரக்ருதாதி³த்யர்த²: ।

ஏவமாநந்த³வல்ல்யாஸ்தாத்பர்யமுபவர்ண்யாத்³யவாக்யஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

ஸ்வயமேவேதி ।

ஸ்வயமேவ ஶ்ருதி: ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இதி வாக்யேந ப்³ரஹ்மவித்³யாயா: ப்ரயோஜநம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் ச கிமர்த²மாஹேத்யாஶங்க்யாஹ –

ஆதா³வேவேதி ।

தத்ர ‘ஆப்நோதி பரம்’ இத்யநேந ப்ரயோஜநநிர்தே³ஶ:, ‘ப்³ரஹ்மவித்’ இத்யநேந ப்³ரஹ்மவித்³யாயா நிர்தே³ஶ:, தாப்⁴யாமேவ ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதாப்⁴யாம் வித்³யாப்ரயோஜநயோ: ப்ரயோஜநப்ரயோஜநிபா⁴வலக்ஷணஸம்ப³ந்த⁴நிர்தே³ஶ இதி விபா⁴க³: ।

நந்வாதா³வேவ தயோர்ஜ்ஞாபநம் கிமர்த²ம் ; தத்ராஹ –

நிர்ஜ்ஞாதயோர்ஹீதி ।

முமுக்ஷோருபநிஷத்ஸு ஸ்வப்ரயோஜநமுக்திஸாத⁴நவித்³யாஸாத⁴நத்வஜ்ஞாநம் விநா உபநிஷச்ச்²ரவணாதௌ³ ப்ரவ்ருத்த்யயோகா³த்தத³ர்த²மாதா³வேவ ப்ரயோஜநாதி³கம் வக்தவ்யமித்யர்த²: । தத்ர வ்ருத்³த⁴ஸம்மதிஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: । தது³க்தம் வ்ருத்³தை⁴: - ‘ஸித்³தா⁴ர்த²ம் ஸித்³த⁴ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஶ்ரோதும் ஶ்ரோதா ப்ரவர்ததே । ஶாஸ்த்ராதௌ³ தேந வக்தவ்ய: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸப்ரயோஜந:’ இதி । வித்³யாமுத்³தி³ஶ்ய கு³ருமுகா²த்ப்ரத²மம் ஶ்ரவணம் , ஶ்ருதஸ்யார்த²ஸ்யாப்ரதிபத்த்யாதி³நிராஸேந க்³ரஹணம் , க்³ருஹீதஸ்யார்த²ஸ்ய தா⁴ரணம் , த்⁴ருதஸ்யார்த²ஸ்ய யுக்திபி⁴ரநுசிந்தநரூபோ(அ)ப்⁴யாஸ:, தத³ர்த²மித்யர்த²: ।

நந்வதீ⁴தஸாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயஸ்ய வேதா³ந்தேப்⁴ய ஏவ வித்³யாரூபப²லோத³யஸம்ப⁴வாச்ச்²ரவணாதி³கம் வ்யர்த²மிதி, நேத்யாஹ –

ஶ்ரவணாதி³பூர்வகம் ஹீதி ।

தத்ர ஹி-ஶப்³த³ஸூசிதம் மாநமாஹ –

ஶ்ரோதவ்ய இதி ।

ப்ரமாணப்ரமேயாஸம்பா⁴வநயோர்நிராஸாய ஶ்ரவணமநநே ஆவஶ்யகே இதி பா⁴வ: । ‘பாண்டி³த்யம் நிர்வித்³ய’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸங்க்³ரஹார்த²மாதி³பத³ம் ।

இதா³நீம் ப்ரதீகக்³ரஹணபூர்வகமக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

ப்³ரஹ்மவிதி³த்யாதி³நா ।

வக்ஷ்யமாணலக்ஷணம் ப்³ரஹ்மாத்ர ப்³ரஹ்மேதி பதே³நாபி⁴தீ⁴யதே ந ஜாத்யாதி³கமித்யத்ர ஹேதுமாஹ –

வ்ருத்³த⁴தமத்வாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மபதே³ந ‘ப்³ருஹி வ்ருத்³தௌ⁴’ இதி வ்யுத்பத்திப³லாத்³வ்ருத்³தி⁴மத்³வஸ்து கத்²யதே ; ஸா ச வ்ருத்³தி⁴: ஸங்கோசகாபா⁴வாந்நிரதிஶயமஹத்த்வே பர்யவஸ்யதி ; தச்ச நிரதிஶயமஹத்த்வம் வக்ஷ்யமாணலக்ஷண ஏவ ப்³ரஹ்மணி ஸம்ப⁴வதி நாந்யத்ரேதி பா⁴வ: ।

பரம் நிரதிஶயமிதி ।

ந சோத்க்ருஷ்டவாசிநா பரஶப்³தே³ந ஸ்வர்கா³தே³ரபி க்³ரஹணஸம்ப⁴வாத்கத²ம் நிரதிஶயோத்க்ருஷ்டம் ப்³ரஹ்மைவாத்ர பரஶப்³தா³ர்த²: ஸ்யாதி³தி வாச்யம் ; ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்யேவ பரஶப்³த³ஸ்யாபி ஸங்கோசகாபா⁴வேந பரமாநந்த³ரூபதயா நிரதிஶயோத்க்ருஷ்டே ப்³ரஹ்மண்யேவ பர்யவஸாநஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மவேத³நமாத்ராத³ப்³ரஹ்மப்ராப்த்யஸம்ப⁴வாத³பி ததே³வ பரஶப்³தா³ர்த² இத்யாஹ –

ந ஹ்யந்யஸ்யேதி ।

லோகே கௌந்தேயஸ்ய ஸதோ ராதே⁴யத்வப்⁴ரமவத ஆப்தோபதே³ஶஜநிதாத் ‘கௌந்தேயோ(அ)ஹம்’ இதி ஜ்ஞாநாத்கௌந்தேய ஏவ ப்ராப்யோ நாந்ய இதி ப்ரஸித்³தி⁴ஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

ஶ்ருத்யந்தராநுஸாராத³ப்யேவமேவேத்யாஹ –

ஸ்பஷ்டம் சேதி ।

தத்ப்ரக்ருதம் பரம் ப்³ரஹ்ம யோ வேத³ ஸ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி ஹ வை ப்ரஸித்³த⁴மேதத்³விது³ஷாமிதி ஶ்ருத்யந்தரார்த²: ।

ஆப்நோதீத்யஸ்ய விவக்ஷிதமர்த²ம் த³ர்ஶயிதுமாக்ஷிபதி –

நந்விதி ।

வக்ஷ்யதீதி ।

ஆநந்த்யாதி³வசநேநேதி ஶேஷ: ।

தத: கிம் ? அத ஆஹ –

அத இதி ।

ஸர்வக³த்வாத்ஸர்வாத்மகத்வாச்சேத்யர்த²: ।

ஏவம்பூ⁴தஸ்யாப்யாப்யத்வம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய தத்ர லௌகிகவ்யாப்திவிரோத⁴ம் மத்வா தாமாஹ –

ஆப்திஶ்சேதி ।

லோகே ப்ராப்யத்வேந ப்ரஸித்³த⁴க்³ராமாதி³வைலக்ஷண்யம் ப்³ரஹ்மணோ த³ர்ஶயதி –

அபரிச்சி²ந்நமிதி ।

ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

உக்தாநுபபத்தேரதோ³ஷத்வம் கத²மிதி ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

முக்²யாப்தேரத்ராவிவக்ஷிதத்வாத³நுபபத்திர்ந தோ³ஷ இத்யாஶயேநாஹ –

த³ர்ஶநேதி ।

அத³ர்ஶநநிமித்தாமப்ராப்திம் ஸாத⁴யதி –

பரமார்த²த இத்யாதி³நா ।

பூ⁴தமாத்ராபி⁴: பஞ்சீக்ருதாபஞ்சீக்ருதபூ⁴தாம்ஶை: க்ருதா யே ஆத்மஸ்வரூபாபேக்ஷயா பா³ஹ்யா: பரிச்சி²ந்நாஶ்சாந்நமயாத³ய: கோஶா: தேஷ்வாத்மத³ர்ஶிநோ ஜீவஸ்ய யா அவித்³யா தயா ஸ ஜீவோ நாந்யோ(அ)ஹமஸ்மீத்யபி⁴மந்யத இதி யோஜநா । ததா³ஸக்தசேதஸ: தேஷ்வேவாஸக்தம் சேதோ யஸ்ய ததா²பூ⁴தஸ்ய । ஆஸக்திரத்ர கோஶாபி⁴மாநப்ரயுக்தது³:கா²தி³மத்தா விவக்ஷிதா । பரமார்த²ம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் நாஸ்தீத்யபா⁴வத³ர்ஶநம் லக்ஷணம் லிங்க³ம் யஸ்யா: ஸா ததா², தயேத்யர்த²: । ‘அந்நமயாதீ³ந்’ இத்யாதி³த்³விதீயா ஷஷ்ட்²யர்தே² । அந்நமயாத்³யாத்மப்⁴யோ(அ)ந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி நாபி⁴மந்யதே கோஶவ்யதிரிக்தம் பரமார்த²ஸ்வரூபம் ந ஜாநாதீத்யர்த²: । அத்ர நாபி⁴மந்யத இத்யநேந ஸ்வரூபபூ⁴தே(அ)பி ப்³ரஹ்மணி க்³ரஹணாபா⁴வ உக்த: । அந்நமயாத்³யாத்மத³ர்ஶிந இத்யநேந தஸ்மிந்தே³ஹாத்³யாத்மத்வகோ³சரோ விபர்யய உக்த: । அவித்³யயேத்யநேநாவரணஸமர்தா² மூலாவித்³யா த³ர்ஶிதா ।

ஸ்வரூபே(அ)ப்யக்³ரஹணாத³யோ ப⁴வந்தீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ப்ரக்ருதேதி ।

ப்ரக்ருதாயா த³ஶஸங்க்²யாயா: பூரணே ஸமர்த²ஸ்யாத்மந: ஸ்வஸ்ய தே³வத³த்தஸ்ய ஸம்நிக்ருஷ்டஸ்யாபி ஸ்வாபேக்ஷயா பா³ஹ்யா யே நவ ஸங்க்²யேயா: தத்³விஷயாஸக்தசித்ததயா ஸ்வாத்மாநம் விஹாய தேஷ்வேவ புந: புந: பரிக³ணநவ்யாஸக்தசித்ததயா ஸ்வாத்மபூ⁴தோ(அ)பி த³ஶமோ நாஸ்தீத்யபா⁴வத³ர்ஶநம் , தத்³தே⁴துபூ⁴தம் த³ஶமம் ந ஜாநாமீத்யநுபூ⁴யமாநமாவரணம் , நவைவ வர்தாமஹ இதி விபர்யயஶ்ச யதா² த³ஶமஸ்ய ஸ்வரூபே(அ)பி த்³ருஶ்யந்தே ததே²த்யர்த²: ।

அத³ர்ஶநநிமித்தாம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)நாப்திமுபஸம்ஹரதி –

ஏவமிதி ।

இதா³நீம் த³ர்ஶநநிமித்தாம் ததா³ப்திம் த்³ருஷ்டாந்தேந விவ்ருணோதி –

தஸ்யைவமிதி ।

கேநசிதி³தி ।

'த³ஶமஸ்த்வமஸி’ இத்யாப்தேந ஸ்மாரிதஸ்வரூபஸ்யேத்யர்த²: ।

தஸ்யைவேதி ।

யத்³த³ஶமஸ்வரூபமவித்³யயாநாப்தமாஸீத்தஸ்யைவேத்யர்த²: ।

ஶ்ருதீதி ।

ஶ்ருத்யுபதி³ஷ்டஸ்ய ஸர்வாத்மகஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ யதா³த்மத்வேந த³ர்ஶநம் ததே³வ வித்³யா, தயா ஆப்திரநாப்தத்வப்⁴ரமநிவ்ருத்திரூபா உபபத்³யத இத்யர்த²: ।

இத்த²மாத்³யம் ப்³ராஹ்மணவாக்யம் வ்யாக்²யாய அநேந வாக்யேநோத்தரஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய ஸங்க³திமாஹ –

ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதீதி ।

ஸூத்ரபூ⁴தமிதி ।

ஸங்க்³ராஹகமித்யர்த²: । அநேநாத்³யவாக்யஸ்யைவ விவரணரூபத்வாது³த்தரக்³ரந்த²ஸ்ய வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயபா⁴வேநாநயோ: ஸங்க³திரித்யர்த²: ।

இத்த²மாத்³யவாக்யவிவரணரூபமுத்தரம் மந்த்ரப்³ராஹ்மணவாக்யஜாதமிதி தாத்பர்யமுக்த்த்வா ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்’ இதி மந்த்ரம் ஸங்க்ஷேபதோ(அ)ர்த²கத²நபூர்வகமவதாரயதி –

ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரமித்யநேநேத்யாதி³நா ।

அநிர்தா⁴ரிதேதி ।

ப்³ருஹத்த்வாத்³ப்³ரஹ்மேதி வ்யுத்பத்திப³லேநாஸ்தி கிமபி மஹத்³வஸ்த்விதி ப்ரதீயதே, ந து தத்³ப³லேந ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபவிஶேஷோ(அ)பி ப்ரதீயத இதி பா⁴வ: । ஸர்வதோ வ்யாவ்ருத்தோ ய: ஸ்வரூபவிஶேஷஸ்தத்ஸமர்பணே ஸமர்த²ஸ்ய லக்ஷணஸ்யாபி⁴தா⁴நேந ஸ்வரூபநிர்தா⁴ரணாயைஷா ருகு³தா³ஹ்ரியத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ப்³ரஹ்மவிதி³த்யநேந அவிஶேஷேண ‘அஸ்தி ப்³ரஹ்ம’ ‘அஹம் ப்³ரஹ்ம’ இதி வேத³நத்³வயஸாதா⁴ரண்யேநோக்தம் வேத³நம் யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: தஸ்யேத்யர்த²: । வக்ஷ்யமாணம் லக்ஷணம் ஸச்சிதா³நந்த்யரூபம் யஸ்ய தஸ்யேத்யர்த²: । விஶேஷேணேத்யஸ்ய விவரணமநந்யரூபேணேதி ।

தஸ்ய பர்யவஸிதமர்த²மாஹ –

ப்ரத்யகா³த்மதயேதி ।

'அஹம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யேவமாகாரேண ப்³ரஹ்மணோ விஜ்ஞேயத்வாய சைஷா ருகு³தா³ஹ்ரியத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

தத்ஸர்வாத்மபா⁴வ இதி ।

ஸர்வஸம்ஸாராஸ்ப்ருஷ்டப்³ரஹ்மஸ்வரூபபூ⁴தஸர்வாத்மபா⁴வ ஏவ நாந்யத்ஸ்வர்கா³தி³கமித்யர்த²: ।

இத்த²ம் மந்த்ரமவதார்ய ததா³த்³யபாத³தாத்பர்யமாஹ –

ப்³ரஹ்மண இதி ।

ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபலக்ஷணார்த²கமித³ம் வாக்யமித்யர்த²: ।

லக்ஷணவாக்யஸ்த²பதா³நி விப⁴ஜதே –

ஸத்யாதீ³நி ஹீதி ।

ஸத்யாதி³பத³த்ரயம் விஶேஷணஸமர்பகமித்யர்த²: । ப்³ரஹ்மபத³ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதாநாம் ஸத்யாதி³பதா³நாம் பு³பு⁴த்ஸிதம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதி விஶேஷணஸமர்பகத்வாபா⁴வே ப்³ரஹ்மஸ்வரூபவிஶேஷநிர்ணயாயோகா³தி³தி யுக்திஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

வேத்³யதயேதி ।

ஆத்³யவாக்யே வேத்³யதயோக்தம் ப்³ரஹ்ம விஶேஷ்யம் ; தஸ்யைவ ப்ராதா⁴ந்யேநாத்ர வக்துமிஷ்டத்வாதி³த்யர்த²: । ந ச லக்ஷணம் ஸஜாதீயவிஜாதீயவ்யாவர்தகம் , விஶேஷணம் து விஶேஷ்யஸ்ய தத்ஸஜாதீயமாத்ரவ்யாவர்கமிதி வக்ஷ்யதி, ததா² ச லக்ஷணவிஶேஷணயோர்பே⁴தா³த்கத²ம் லக்ஷணார்த²ம் வாக்யமித்யுபக்ரம்ய விஶேஷணாத்³யர்த²கதயா வாக்யம் வ்யாக்²யாயத இதி வாச்யம் ; ஸஜாதீயவிஜாதீயவ்யாவர்தகஸ்ய ஸதோ லக்ஷணஸ்ய விஶேஷணஸ்யேவ ஸஜாதீயவ்யாவர்தகத்வாம்ஶோ(அ)பி வித்³யத இத்யேதாவதாத்ர விஶேஷணத்வவ்யவஹாரஸ்வீகாரேண ஸமாநஜாதீயமாத்ரநிவர்தகத்வரூபமுக்²யவிஶேஷணத்வஸ்யாத்ராவிவக்ஷிதத்வாத் । ந சைவமபி ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபபூ⁴தம் ஸத்யாதி³கம் கத²ம் லக்ஷணம் , வ்யாவர்தகத⁴ர்மஸ்யைவ வாதி³பி⁴ர்லக்ஷணத்வாப்⁴யுபக³மாதி³தி வாச்யம் ; கௌ³ரவேண த⁴ர்மத்வாம்ஶஸ்ய தத்ர ப்ரவேஶாயோகா³த் , வ்யாவர்தகமாத்ரஸ்ய ஸ்வரூபே(அ)பி ஸம்ப⁴வாத் । ந ச ஸத்யாதே³ர்லக்ஷ்யப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வாத்கத²மேகஸ்யைவ லக்ஷணத்வம் லக்ஷ்யத்வம் ச ஸம்ப⁴வதீதி வாச்யம் ; லக்ஷ்யஸ்வரூபஸ்யாபி ஸத: ஸத்யாதே³ர்ஜ்ஞாதஸ்ய இதரவ்யாவ்ருத்திபோ³தோ⁴பயுக்ததயா லக்ஷணத்வம் , ஸத்யாதி³ஸ்வரூபஸ்யைவ ஸதோ ப்³ரஹ்மண இதரவ்யாவ்ருத்ததயா ஜ்ஞாப்யமாநத்வரூபம் லக்ஷ்யத்வமித்யேகத்ராபி ரூபபே⁴தே³நோபபத்தேரித்யந்யத்ர விஸ்தர: ।

ஸத்யாதி³பதா³ர்தா²நாம் விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வே லிங்க³மாஹ –

விஶேஷணவிஶேஷ்யத்வாதே³வேதி ।

'நீலம் மஹத்ஸுக³ந்த்⁴யுத்பலம்’ இத்யாதௌ³ ஸத்யேவ விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வே ஸமாநாதி⁴கரணதயைகவிப⁴க்த்யந்தாநி நீலாதி³பதா³நி ப்ரஸித்³தா⁴நி ; ப்ரக்ருதே ச ஸத்யாதி³பதா³நி ததா²பூ⁴தாநி ; ததோ(அ)ர்த²க³தவிஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வநிப³ந்த⁴நாநீதி க³ம்யத இத்யர்த²: ।

ஸத்யாதி³பதா³ர்தா²நாம் விஶேஷணத்வப்ரஸாத⁴நப²லமாஹ –

ஸத்யாதி³பி⁴ஶ்சேதி ।

விஶேஷ்யமாணமிதி ।

ஸம்ப³த்⁴யமாநமித்யர்த²: । நிர்தா⁴ர்யதே வ்யாவர்த்யதே ।

இதரவ்யாவ்ருத்திபோ³த⁴ப²லமாஹ –

ஏவம் ஹீதி ।

யதி³ ப்³ரஹ்மாந்யேப்⁴யோ நிர்தா⁴ரிதம் ஸ்யாதே³வம் ஸதி தத்³ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாதம் விஶேஷ்ய நிர்ணீதம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

பு³பு⁴த்ஸிதஸ்ய வஸ்துநோ விஶேஷணைர்விஶேஷதோ நிர்தா⁴ரணே ஹி-ஶப்³த³ஸூசிதம் த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ।

உக்தம் விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வமாக்ஷிபதி –

நந்விதி ।

யத்ர விஶேஷ்யஜாதீயம் வஸ்து விஶேஷணாந்தரம் வ்யபி⁴சரத்³வர்ததே தத்ர விஶேஷ்யஜாதீயம் விஶேஷ்யதே விஶேஷணைரித்யத்ரோதா³ஹரணம் –

யதே²தி ।

உப்பலஜாதீயம் நீலம் ரக்தம் சாஸ்தீதி க்ருத்வா நைல்யேந விஶேஷ்யதே ‘நீலமுத்பலம்’ இதி யதே²த்யர்த²: ।

ஏததே³வ ப்ரபஞ்சயதி –

யதா³ ஹீதி ।

அர்த²வத்த்வமிதி ।

ஸ்யாதி³தி ஶேஷ: ।

தத்ர வ்யதிரேகமாஹ –

ந ஹீதி ।

ஏகஸ்மிந்நேவ வஸ்துநி விஶேஷணாந்தராயோகா³த்³தே⁴தோர்விஶேஷணஸ்யார்த²வத்த்வம் ந ஹி ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

அத்ரோதா³ஹரணமாஹ –

யதா²ஸாவிதி ।

விஶேஷணாந்தரயோகி³ந ஆதி³த்யஜாதீயஸ்யாந்யஸ்யாபா⁴வாதா³தி³த்யஸ்ய விஶேஷணமர்த²வந்ந ப⁴வதி யதே²த்யர்த²: ।

தத: கிம் ? தத்ராஹ –

ததை²கமேவேதி ।

ப்³ரஹ்மணோ(அ)த்³விதீயத்வஶ்ரவணாதி³தி பா⁴வ: ।

கிமத்ர ஸத்யாத்³யர்தா²நாம் ஸமாநஜாதீயமாத்ரவ்யாவர்தகத்வரூபம் முக்²யவிஶேஷணத்வமாக்ஷிப்யதே கிம் வா ஸமாநஜாதீயவ்யாவர்தகத்வமாத்ரரூபமௌபசாரிகமபி ? நாந்த்ய:, தஸ்யேஹாபி ஸம்ப⁴வாத் ; ந ச ப்³ரஹ்மண: ஸமாநஜாதீயாநாம் ப்³ரஹ்மாந்தராணாமபா⁴வாத்கத²ம் தத்ஸம்ப⁴வதீதி வாச்யம் ; வஸ்துதோ ப்³ரஹ்மாந்தராணாமபா⁴வே(அ)பி கல்பிதாநாமவ்யாக்ருதபூ⁴தாகாஶகாலாதி³லக்ஷணப்³ரஹ்மாந்தராணாம் ஸத்த்வாத்தேஷாமபி வ்யாபகத்வரூபவ்ருத்³தி⁴மத்த்வேந ப்³ரஹ்மஶப்³த³வாச்யத்வோபபத்தே: ; ததா² ச ப்³ரஹ்மஸமாநஜாதீயாநாமவ்யாக்ருதாதீ³நாம் வ்யாவர்த்யாநாம் ஸத்த்வாத்ஸத்யாத்³யர்தா²நாம் ஸமாநஜாதீயவ்யாவர்தகத்வமாத்ரரூபமௌபசாரிகவிஶேஷணத்வம் நிஷ்ப்ரத்யூஹம் , யதா² பி³ம்ப³ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வேநாதி³த்யஸ்ய கல்பிதம் நாநாத்வமாதா³ய ‘அம்ப³ரஸ்த²: ஸவிதா ஸத்ய:’ இதி ஸத்யவிஶேஷணஸ்ய ஜலாதௌ³ கல்பிதாதி³த்யவ்யாவர்தநேநார்த²வத்த்வம் ; நாத்³ய:, இஷ்டாபத்தேரித்யாஶயேநாஹ –

நேதி ।

ஸ்வரூபலக்ஷணஸமர்பகத்வாத்³விஶேஷணபதா³நாமித்யர்த²: ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –

நாயம் தோ³ஷ இத்யாதி³நா ।

விஶேஷணாநீதி ।

ஸத்யாதீ³நி விஶேஷணபதா³நி யதோ லக்ஷணரூபார்த²பராண்யேவ, ந முக்²யவிஶேஷணபராணி, ததா² ஸதி ப்³ரஹ்மண: ஸத்யாதி³விஶேஷணை: ஸமாநஜாதீயாத்³வ்யாவ்ருத்திலாபே⁴(அ)பி ப்ரக்ருதே விவக்ஷிதாயா: ஸர்வதோ வ்யாவ்ருத்தேரலாப⁴ப்ரஸங்கா³த் , ததஶ்ச ஸ்வரூபவிஶேஷநிர்தா⁴ரணாபா⁴வப்ரஸங்க³ இத்யர்த²: ।

நநு ப்ரஸித்³த⁴விஶேஷணாநாம் ஸஜாதீயமாத்ரவ்யாவர்தகத்வம் லக்ஷணஸ்ய து ஸர்வதோ வ்யாவர்தகத்வமித்யயம் விஶேஷ ஏவ குத: யதோ(அ)த்ர ஸத்யாதீ³நாம் லக்ஷணத்வமுபேத்ய விஶேஷணத்வம் ப்ரதிஷித்⁴யதே ந விஶேஷணப்ரதா⁴நாநீத்யாக்ஷிபதி –

க: புநரிதி ।

அநுப⁴வமாஶ்ரித்யாஹ –

உச்யத இதி ।

ஸர்வத இதி ।

ஸஜாதீயாத்³விஜாதீயாச்சேத்யர்த²: ।

யதே²தி ।

யதா² பூ⁴தத்வேந ஸத்³ருஶாத்ப்ருதி²வ்யாதே³ர்விஸத்³ருஶதா³த்மாதே³ஶ்ச ஸகாஶாதா³காஶஸ்ய வ்யாவர்தகமவகாஶதா³த்ருத்வமித்யர்த²: ।

நநு ஸத்யாதி³வாக்யம் விஶேஷணவிஶேஷ்யஸம்ஸர்க³பரம் ஸமாநாதி⁴கரணவாக்யத்வாந்நீலோத்பலவாக்யவதி³தி, நேத்யாஹ –

லக்ஷணார்த²ம் சேதி ।

தே³வத³த்தஸ்வரூபைக்யபரே ‘ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த:’ இதி வாக்யே வ்யபி⁴சாராத்ஸத்யத்வாதி³விஶேஷணவிஶிஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸத்யாதி³வாக்யார்த²த்வே விஶிஷ்டஸ்ய தஸ்ய பரிச்சி²ந்நத்வேநாநந்த்யாயோகா³த்³வாக்யஶேஷே தஸ்ய வாகா³த்³யகோ³சரத்வப்ரதிபாத³நவிரோதா⁴ச்ச விஶிஷ்டஸ்ய வாகா³தி³கோ³சரத்வநியமாத்தஸ்மாந்ந நீலோத்பலவாக்யவத் ந ஸம்ஸர்க³பரம் ஸத்யாதி³வாக்யம் கிம் த்வக²ண்டை³கரஸவஸ்துபரமிதி மத்வா ப்ராகே³வ ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணார்த²ம் வாக்யமித்யவோசாமேத்யர்த²: ॥

நநு ப்ராக்ஸத்யாத்³யர்தா²நாம் த்ரயாணாமபி ப்³ரஹ்மவிஷேணத்வமித்யுக்தம் ; தத³யுக்தம் , ஸம்நிதா⁴நாத்தேஷாம் பரஸ்பரவிஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வஸம்ப⁴வாதி³தி, நேத்யாஹ –

ஸத்யாதி³ஶப்³தா³ இதி ।

ஹேதும் ஸாத⁴யதி –

விஶேஷ்யார்தா² ஹி த இதி ।

ஆத்³யவாக்யே வேத்³யதயோபாத்தம் ப்³ரஹ்ம கீத்³ருஶமித்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்ஸ்வரூபவிஶேஷஸமபர்கத்வேந ப்ரவ்ருத்தம் ஸத்யாதி³பத³த்ரயம் ப்³ரஹ்மண ஏவ விஶேஷணம் , ஸம்நிதா⁴நாதா³காங்க்ஷாயா: ப்ரப³லத்வாத்³விஶேஷ்யஸ்ய ப்ரதா⁴நத்வேந விஶேஷணாநாம் தத³ர்த²த்வாச்ச, ப்ரதா⁴நஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாப்⁴யர்ஹிதத்வாத்³விஶேஷணாநாம் ஸமத்வேந பரஸ்பரம் கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வலக்ஷணவிஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வே விநிக³மகாபா⁴வாச்ச । அஸ்மிந்நர்தே² வ்ருத்³த⁴ஸம்மதிஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: । தது³க்தம் ஜைமிநிநா - ‘ஆநந்தர்யமசோத³நா’ ‘கு³ணாநாம் ச பரார்த²த்வாத³ஸம்ப³ந்த⁴: ஸமத்வாத்ஸ்யாத்’ இதி । ஆகாங்க்ஷா விருத்³த⁴மாநந்தர்யம் ஸம்நிதா⁴நமசோத³நா அந்வயே காரணம் ந ப⁴வதீத்யாத்³யஸூத்ரார்த²: ।

அத இதி ।

பரஸ்பரஸம்ப³ந்தா⁴யோகா³தி³த்யர்த²: ।

தத்ர ஸத்யபதா³ர்த²மாஹ –

யத்³ரூபேணேதி ।

ரஜ்ஜுத்வேந ரூபேண நிஶ்சிதம் ரஜ்ஜ்வாத்மகம் வஸ்து ந கதா³சித்³ரஜ்ஜுத்வரூபம் பரித்யஜதீதி தத்தேந ரூபேண ஸத்யமித்யுச்யதே, ததா² ததே³வ ரஜ்ஜ்வாத்மகம் வஸ்து ஸர்பத்வேந ரூபேண நிஶ்சிதம் காலாந்தரே தத்³ரூபம் பரித்யஜதீதி தேந ரூபேண தத³ந்ருதமுச்யதே । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - யத்³யஸ்ய காதா³சித்கம் ரூபம் தத்தஸ்யாந்ருதம் யதா² ரஜ்ஜ்வாதே³: ஸர்பாதி³ரூபம் யதா² வா ம்ருதா³தே³ர்க⁴டாதி³ரூபமிதி ।

ப²லிதமந்ருதஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

அத இதி ।

ரஜ்ஜ்வாதௌ³ ஸர்பாதே³ரிவ ப்ரக்ருதிஷு விகாராணாமபி காதா³சித்கத்வாவிஶேஷாதி³த்யர்த²: ।

உக்தயுக்திஸித்³த⁴விகாராந்ருதத்வாநுவாதி³நீம் ஶ்ருதிமாஹ –

வாசாரம்ப⁴ணமிதி ।

க⁴டஶராவாதி³விகாரோ நாமதே⁴யம் நாமமாத்ரம் , அந்ருதமிதி யாவத் ; தத்ர ஹேதுர்வாசேதி ; விகாரஸத்யத்வஸ்ய வாகா³லம்ப³நமாத்ரத்வாத் , காரணஸத்த்வவ்யதிரேகேண து³ர்நிரூபத்வாதி³த்யர்த²: । ந சைவமர்த²கல்பநாயாம் மாநாபா⁴வ இதி வாச்யம் ; காரணமாத்ரஸத்யத்வாவதா⁴ரணஸ்யைவ மாநத்வாத் ।

'ஏவம் ஸோம்ய ஸ ஆதே³ஶோ ப⁴வதி’ இதி தா³ர்ஷ்டாந்திகஶ்ருதிமர்த²த: பட²தி –

ஏவம் ஸதே³வேதி ।

ஆதி³ஶ்யத உபதி³ஶ்யத இத்யாதே³ஶ: பரமாத்மா ஸச்ச²ப்³த³வாச்ய: ஏவம் ம்ருதா³தி³வத்ஸத்யம் பரமார்தோ² ப⁴வதி ப்³ரஹ்ம, விகாரஸ்து ப்ரபஞ்சோ ம்ருத்³விகாரவத³ந்ருத ஏவேத்யர்த²: ।

ஏவம் விகாரஸ்யாந்ருதத்வம் காரணஸ்ய ஸத்யத்வம் ச ப்ரஸாத்⁴ய ஸத்யவிஶேஷணப²லமாஹ –

அத இதி ।

விகாரஸ்ய ஸத்யத்வாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

நநு ஸத்யவிஶேஷணேந ப்³ரஹ்மணோ விகாராத்³வ்யாவ்ருத்திஸித்³தா⁴வத: பரிஶேஷாத்காரணத்வம் ப்ராப்தம் சேத்‌ ; அஸ்து கோ தோ³ஷ: ? தத்ராஹ –

காரணஸ்ய சேதி ।

காரகத்வமிதி ।

கர்த்ராதி³காரகரூபத்வமித்யர்த²: । காரணேஷு குலாலாதி³ஷு கர்த்ராதி³காரகபா⁴வத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மாசேதநம் வஸ்துத்வாந்ம்ருதா³தி³வதி³த்யாஹ –

வஸ்துத்வாதி³தி ।

நநு ஜ்ஞாநவிஶேஷணேந ப்³ரஹ்மண: காரகத்வநிவ்ருத்திர்ந லப்⁴யதே கர்த்ருஸாத⁴நஜ்ஞாநபதே³ந தஸ்ய ஜ்ஞாநக்ரியாம் ப்ரதி கர்த்ருகாரகத்வாவக³மாதி³தி, நேத்யாஹ –

ஜ்ஞாநம் ஜ்ஞப்திரிதி ।

ஜ்ஞாநபத³ஸ்ய ஜ்ஞப்திபரத்வே ஹேதுமாஹ –

ப்³ரஹ்மேதி ।

நநு ஜ்ஞாநஸ்ய ஸத்யாநந்த்யாப்⁴யாம் ஸஹ ப்³ரஹ்ம ப்ரதி விஶேஷணத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாநகர்த்ரு கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ந ஹீதி ।

ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வே ஸத்யத்வாத்³யநுபபத்திம் ப்ரபஞ்சயதி –

ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வேந ஹீதி ।

ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் ஹி ஜ்ஞாநம் தத³நுகூலக்ரியா ச । ந ச ஜ்ஞாநாதி³ரூபேண விக்ரியமாணஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸத்யத்வம் ஸம்ப⁴வதி । விகாரஜாதஸ்யேவ விகாரிணோ(அ)பி ஜட³த்வநியமாத் ஜட³ஸ்ய ச சித்யத்⁴யஸ்தத்வநியமேநாந்ருதத்வாவஶ்யம்பா⁴வாதி³தி யுக்திஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

அநந்தம் சேதி ।

கத²ம் ப⁴வேதி³த்யநுஷங்க³: ।

தத்ர ஹேது: –

யத்³தீ⁴தி ।

ப்ரவிப⁴ஜ்யதே பி⁴த்³யதே ।

நநு ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ நாஸ்தி குதஶ்சித்ப்ரவிபா⁴க³:, தத்ராஹ –

ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வே சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: । கர்த்ருத்வஸ்ய கர்மக்ரியாநிரூபிதத்வாத்தாப்⁴யாம் கர்துர்பே⁴தா³பா⁴வே கர்த்ராதி³வ்யவஸ்தா²யோகா³த் , தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)நந்ததாயை ஜ்ஞாத்ராதி³த்³வைதராஹித்யம் வக்தவ்யமித்யர்த²: ।

தஸ்ய ஸர்வத்³வைதராஹித்யே ஶ்ருத்யந்தரமாஹ –

யத்ரேதி ।

ஜ்ஞாநக்ரியாகர்த்ருபூ⁴தஸ்ய வஸ்துதோ(அ)நந்தத்வாபா⁴வே(அ)பி ஶ்ருதிமாஹ –

யத்ராந்யதி³தி ।

யத்ரேத்யஸ்ய யதி³த்யர்த²: ।

ஶங்கதே –

விஶேஷப்ரதிஷேதா⁴தி³தி ।

ந விஜாநாதீதி ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வஸாமாந்யநிஷேத⁴மக்ருத்வா அந்யத்ர விஜாநாதீத்யந்யவிஜ்ஞாத்ருத்வரூபவிஶேஷப்ரதிஷேத⁴ஸாமர்த்²யாத்ஸ்வகர்மகஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் பூ⁴ம்ந: ஶ்ருத்யநுமதமிதி க³ம்யதே ; ததா² ச ய: ஸ்வாத்மாநம் விஜாநாதி ஸ பூ⁴மேதி வாக்யார்த²பர்யவஸாநாத்³ப்³ரஹ்மணோ த்³வைதராஹித்யேநேயம் ஶ்ருதிர்மாநமித்யர்த²: ।

'பூ⁴மாநம் ப⁴க³வோ விஜிஜ்ஞாஸே’ இதி பூ⁴மஸ்வரூபலக்ஷணஜிஜ்ஞாஸாயாம் ஸத்யாமித³ம் வாக்யம் ப்ரவ்ருத்தம் , அதோ ந ஸ்வஜ்ஞாத்ருத்வபரமித³ம் வாக்யமிதி தூ³ஷயதி –

நேதி ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –

யத்ர நாந்யதி³த்யாதி³நா ।

பூ⁴ம்நோ லக்ஷணவிதி⁴பரமேவ வாக்யம் ந ஸ்வாத்மநி க்ரியாஸ்தித்வபரமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: । பு³பு⁴த்ஸிதபூ⁴மஸ்வரூபஜ்ஞாபநபரமேவ தத் ந ஸ்வகர்மகஜ்ஞாநக்ரியாகர்த்ருத்வஸத்³பா⁴வபரம் , தஸ்யாபு³பு⁴த்ஸிதத்வாதி³த்யர்த²: ।

வாக்யஸ்ய ஸ்வஜ்ஞாத்ருத்வபரத்வாபா⁴வே ப²லிதம் வாக்யார்த²மாஹ –

யதா²ப்ரஸித்³த⁴மேவேதி ।

ப்⁴ராந்திஸித்³த⁴மேவ ஜ்ஞாத்ராதி³த்³வைதமநூத்³ய தத்³யத்ர வஸ்துதோ நாஸ்தி ஸ பூ⁴மேதி பூ⁴மஸ்வரூபம் லக்ஷணவாக்யேந போ³த்⁴யதே ஏவமந்யக்³ரஹணஸ்ய ப்ரதிஷேத⁴ஶேஷத்வாந் ஸ்வஜ்ஞாத்ருத்வே வாக்யதாத்பர்யக்³ராஹகதேத்யர்த²: ।

விரோதா⁴த³பி ந ஸ்வஜ்ஞாத்ருத்வே பூ⁴மலக்ஷணவாக்யதாத்பர்யமித்யாஹ –

ஸ்வாத்மநி சேதி ।

ஏகக்ரியாநிரூபிதம் கர்த்ருத்வம் கர்மத்வம் சைகதை³கத்ர விருத்³த⁴த்வேந ப்ரஸித்³த⁴ம் ; ததா² ச ஸ்வாத்மநி ப்³ரஹ்மணி பே⁴தா³பா⁴வாத்ஸ்வகர்மகஜ்ஞாநகர்த்ருத்வாநுபபத்திரித்யர்த²: ।

நநு தர்ஹி ப்ரத்யகா³த்மரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநகர்மத்வமேவாஸ்து ; தத்ராஹ –

ஆத்மநஶ்சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: ॥

நந்வாத்மநஶ்சிஜ்ஜட³ரூபாம்ஶத்³வயோபேதத்வாச்சித³ம்ஶேந ஜ்ஞாதா ஜடா³ம்ஶேந ஜ்ஞேயஶ்ச ப⁴விஷ்யதி, அதோ ந ஜ்ஞாத்ரபா⁴வப்ரஸங்க³ இதி ப⁴ட்டமதமாஶங்க்ய நிஷேத⁴தி –

ஏக ஏவேதி ।

நேதி ।

நிஷ்ப²லஶ்ருத்யா ஆத்மநோ நிரவயவத்வாவக³மாத்ஸாவயவஸ்யாநித்யத்வநியமாச்ச தந்மதம் ந யுக்தமித்யர்த²: ।

நநு நிரவயவஸ்யாபி யுக³பதே³கஜ்ஞாநக்ரியாநிரூபிதம் கர்த்ருத்வம் கர்மத்வம் ச கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ஸ்வாத்மநி சேத்யத்ரோக்தாமேவாநுபபத்திம் ஸ்மாரயதி –

ந ஹீதி ।

ஸ்வாத்மநோ லௌகிகஜ்ஞாநகர்மத்வோபக³மே தது³பதே³ஶாநர்த²க்யப்ரஸங்கா³ச்ச ந ஸ்வஜ்ஞாத்ருத்வே பூ⁴மவாக்யஸ்ய ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம் ‘ இத்யத்ர ஜ்ஞாநபத³ஸ்ய ச தாத்பர்யமித்யாஹ –

ஆத்மநஶ்சேதி ।

தஸ்மாதி³தி ।

ஜ்ஞாதுர்ஜ்ஞேயஜ்ஞாநாப்⁴யாம் ப்ரவிப⁴க்தத்வாதி³த்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாத்ருத்வே ஸத்யத்வாநுபபத்திமப்யுக்தாம் ஸமாரயதி –

ஸந்மாத்ரத்வம் சேதி ।

ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வாதி³விஶேஷவத்த்வம் ஜ்ஞாநதத³நுகூலக்ரியாதி³ரூபபரிணாமவத்த்வம் பரிணாமிநஶ்ச மித்²யாத்வாவஶ்யம்பா⁴வாத்³பா³தா⁴யோக்³யத்வரூபம் ஸந்மாத்ரத்வமநுபபந்நமித்யர்த²: ।

நநு ஸந்மாத்ரத்வாநுபத்தாவபி மந்த்ரோக்தஸத்யத்வாநுபபத்தௌ கிமாக³தமமித்யத ஆஹ –

ஸந்மாத்ரம் ச ஸத்யமிதி ।

ஸத்³வஸ்து ப்ரக்ருத்ய ‘தத்ஸத்யம்’ இதி வத³தா ஶ்ருத்யந்தரேண ஸந்மாத்ரஸத்யயோரபே⁴த³ப்ரதிபாத³நாத்ஸந்மாத்ரத்வாநுபபத்தி: ஸத்யத்வாநுபத்திரேவேத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வே ஸத்யத்வாநந்தத்வயோரயோகா³ஜ்ஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய பா⁴வஸாத⁴நத்வமேவேத்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ஜ்ஞாநபத³ஸ்ய ஜ்ஞப்திபரத்வே ஸித்³தே⁴ ப²லிதமாஹ –

ஜ்ஞாநமிதி ।

யது³க்தம் ஸத்யவிஶேஷணேந ப்³ரஹ்மணோ விகாராத்³வ்யாவ்ருத்திஸித்³தௌ⁴ விகாரபி⁴ந்நத்வாத்காரணத்வம் ப்ராப்தம் , காரணஸ்ய ச காரகத்வம் ம்ருதா³தி³வத³சித்³ரூபதா ச ப்ராப்தா, அத இத³முச்யதே ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மேதீதி, ஜ்ஞாநவிஶேஷணப²லம் தத³த்ர ஸித்³த⁴மிதி போ³த்⁴யம் । ஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய ஜ்ஞாநகர்த்ருபரத்வநிராகரணபரேண க்³ரந்தே²நார்தா²ஜ்ஜ்ஞாயதே யத்தஜ்ஜ்ஞாநமிதி கர்மவ்யுத்பத்திப்ராப்தம் கர்மகாரகத்வமபி ஸ்வாத்மநி ச பே⁴தா³பா⁴வாதி³த்யாதி³நா நிரஸ்தம் ; ஏவம் ஜ்ஞாயதே(அ)நேநேதி வ்யுத்பத்திப்ராப்தம் கரணகாரகத்வமபி ப்³ரஹ்மரூபஸ்யாத்மநோ ந ஸம்ப⁴வதி, தஸ்ய கரணத்வே ஜ்ஞாத்ரபா⁴வப்ரஸங்கா³த் , இத³மபி ப்ராகா³த்மநஶ்ச விஜ்ஞேயத்வே ஜ்ஞாத்ரபா⁴வப்ரஸங்க³ இத்யத்ரோக்தப்ராயமேவ ; ததா² ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வநிராகரணேநாதி⁴கரணகாரகத்வமபி நிரஸ்தம் ; ஏவம் ஜ்ஞாநபத³ஸ்ய காரகாந்தரபரத்வநிராகரணமபி ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய கர்த்ராதீ³த்யாதி³க்³ரஹணமிதி மந்தவ்யம் ।

நிவ்ருத்த்யர்த²ம் சேதி ।

யத்³யபி பா⁴வஸாத⁴நோ ஜ்ஞாநஶப்³தோ³ ஜ்ஞப்திக்ரியாவாசீ ஸா ச க்ரியா ஜட³ரூபா வ்ருத்திரிதி வக்ஷ்யதே, ததா²பி ஜ்ஞாநபத³ஸ்ய சைதந்யலக்ஷகத்வம் வக்ஷ்யமாணமபி⁴ப்ரேத்யாசித்³ரூபதாநிவ்ருத்த்யர்த²ம் சேத்யுக்தமிதி மந்தவ்யம் ।

ஜ்ஞாநபத³ஸ்ய வாச்யார்த²மாதா³ய ஶங்கதே –

ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மேதி வசநாதி³தி ।

அநந்தமிதீதி ।

ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞப்திக்ரியாரூபத்வே ஸத்யாநந்த்யாயோகா³தா³நந்த்யஸித்³த⁴யே ஜ்ஞாநபதே³ந சைதந்யமாத்ரம் லக்ஷணீயமிதி பா⁴வ: ।

ஸத்யாதி³விஶேஷணைரந்ருதாதி³வ்யாவ்ருத்தேருக்தத்வாத³ந்ருதாதி³வ்யாவ்ருத்திரேவ ஸத்யாதி³பத³வாச்யத்வேநோக்தேதி மத்வா ஶங்கதே –

ஸத்யாதீ³நாமிதி ।

ப்³ரஹ்மபத³மப்யஸத³ர்த²கமேவ, ப்³ரஹ்மணோ மாநாந்தராஸித்³த⁴த்வேந தத்ஸத்த்வே மாநாபா⁴வாதி³த்யாஹ –

விஶேஷ்யஸ்ய சேதி ।

பத³சதுஷ்டயஸ்யாப்யஸத³ர்த²கத்வே ப²லிதம் ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ம்ருக³த்ருஷ்ணேதி ।

ந சாந்ருதாதி³வ்யாவ்ருத்தேரந்யோந்யாபா⁴வரூபத்வேந ஶஶஶ்ருங்கா³தி³வத³ஸத்த்வாபா⁴வாத்கத²ம் ஶூந்யார்த²கதேதி வாச்யம் ; ஸித்³தா⁴ந்த்யபி⁴மதவாக்யார்த²நிஷேத⁴மாத்ரஸ்யாத்ர விவக்ஷிதத்வாத் ।

பரிஹரதி –

நேதி ।

நநு வ்யாவ்ருத்த்யர்த²த்வஸ்யோக்தத்வாத்கத²ம் லக்ஷணார்த²த்வமித்யாஶங்க்ய ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –

விஶேஷணத்வே(அ)பி சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: । ஸத்யாதி³பத³த்ரயஸ்ய விஶேஷணத்வே(அ)பி வ்யாவ்ருத்த்யர்த²த்வே(அ)பி ந வ்யாவ்ருத்தே: ஶாப்³த³த்வமுபேயதே, வ்யாவ்ருத்தேரார்தி²கத்வோபபத்தே:, அதோ லக்ஷணரூபார்த²பரத்வமேவேத்யுக்தமித்யர்த²: ।

அத ஏவ ப்³ரஹ்மபத³மபி நாஸத³ர்த²கமித்யாஹ –

ஶூந்யே ஹீதி ।

விஶேஷணத்வே(அ)பி ச ஸத்யாதீ³நாம் நாஸத³ர்த²தேத்யுக்தமேவ ப்ரபஞ்சயதி –

விஶேஷணார்த²த்வே(அ)பி சேத்யாதி³நா ।

ஸத்யாதி³பதா³நாம் வ்யாவ்ருத்திப்ரயோஜநகத்வே(அ)பி ஸ்வார்த²ஸ்ய ஸந்மாத்ராதே³: பரித்யாகோ³ நாஸ்த்யேவ ।

குத இத்யத ஆஹ –

ஶூந்யார்த²த்வே ஹீதி ।

ஸத்யாதி³பதா³நாம் ஶூந்யார்த²த்வே ஸ்வார்த²பரித்யாகே³ ஸதி விஶேஷ்யம் ப்ரதி நியந்த்ருத்வாநுபபத்தி: இதரவ்யாவ்ருத்திப்ரயோஜநகத்வஸ்ய பூர்வவாத்³யபி⁴மதஸ்யாநுபபத்தி: ஸத்யாதி³பதை³ர்ப்³ரஹ்மணி வ்யாவர்தகஸ்வரூபவிஶேஷாஸமர்பணாத் லோகே நீலாதி³பதை³ருத்பலே நைல்யாதி³ரூபவிஶேஷே ஸமர்பிதே ஸத்யேவ ரக்தாதி³வ்யாவ்ருத்திபோ³த⁴த³ர்ஶநாதி³தி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

ஏவம் வ்யதிரேகமுக்த்வாந்வயமாஹ –

ஸத்யாத்³யர்தை²ரிதி ।

ஸத்யாதி³பதா³நாமிதி ஶேஷ: ।

தத்³விபரீதேதி ।

ஸத்யத்வாதி³த⁴ர்மவிபரீதா அந்ருதத்வாதி³த⁴ர்மா:, தத்³வந்தோ(அ)ந்ருதஜட³பரிச்சி²ந்நா: பதா³ர்தா²:, தேப்⁴ய இத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மண: விஶேஷ்யஸ்ய இதி ஷஷ்ட்²யௌ த்³விதீயார்தே² ।

யது³க்தம் விஶேஷ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண உத்பலாதி³வத³ப்ரஸித்³த⁴த்வாத³ஸத்த்வமிதி, தத்ராஹ –

ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³(அ)பீதி ।

ஸ்வார்தே²நேதி ।

வ்ருத்³தி⁴மத்த்வேநேத்யர்த²: । ந ச பத³மாத்ரஸ்யாப்ரமாணத்வாது³த்பலாதி³வந்மாநாந்தராப்ரஸித்³த⁴த்வாச்ச ந தஸ்ய ஸத்த்வஸித்³தி⁴ரிதி வாச்யம் , மித்²யார்த²ஸ்ய ரஜ்ஜுஸர்பாதே³: ஸத³தி⁴ஷ்டா²நத்வத³ர்ஶநாத்ப்ரபஞ்சஸ்யாபி த்³ருஶ்யத்வாதி³ஹேதுபி⁴ர்மித்²யாத்வேநாவக³தஸ்ய ஸத³தி⁴ஷ்டா²நத்வமநுமீயதே, ஏவம் ஸர்வாதி⁴ஷ்டா²நதயாநுமாநோபஸ்தி²தே வ்ருத்³தி⁴மதி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஶக்திக்³ரஹாப்⁴யுபக³மாந்ந தஸ்யாஸத்த்வஶங்கா, ந சைதமநுமாநாதே³வ ப்³ரஹ்மஸித்³தே⁴: ஶ்ருத்யாதி³வையர்த்²யமிதி வாச்யம் , தஸ்ய ஸ்வரூபவிஶேஷாவக³தே: ஶ்ருத்யதீ⁴நத்வாப்⁴யுபக³மாதி³தி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மஸ்வரூபலக்ஷணஸமர்பகேஷு ஸத்யாதி³பதே³ஷு த்ரிஷ்வாவந்தரபே⁴த³மாஹ –

தத்ரேதி ।

அநந்தஶப்³த³: பரிச்சே²தா³பா⁴வபோ³த⁴நத்³வாரா ப்³ரஹ்மணோ விஶேஷணம் பரிச்சி²ந்நாத்³வ்யாவர்தகமித்யர்த²: ।

ஸத்யஜ்ஞாநஶப்³தௌ³ த்விதி ।

அநந்தஶப்³த³ஸ்யேவ ஸத்யஜ்ஞாநஶப்³த³யோரபா⁴வபோ³த⁴த்³வாரகத்வம் நாஸ்தீதி விஶேஷார்த²கஸ்து-ஶப்³த³: ।

தமேவ விஶேஷம் விவ்ருணோதி –

ஸ்வார்தே²தி ।

ஸச்சித்³ரூபத்வலக்ஷணஸ்வார்த²போ³த⁴நத்³வாரேணைவ விஶேஷணே ப⁴வத: அந்ருதாதி³வ்யாவர்தகௌ ப⁴வத: நாபா⁴வஸமர்பணத்³வாரேணேத்யர்த²: । அத்ர ப்³ரஹ்மண்யநந்தபத³ஸமர்பித: பரிச்சே²தா³பா⁴வோ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமேவ, பரிச்சே²த³ஸ்ய கல்பிதத்வேந கல்பிதப்ரதியோகி³காபா⁴வஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நாநதிரேகாதி³தி மந்தவ்யம் ॥

நநு ஜீவஸ்யாகல்பிததயா தத்ப்ரதியோகி³கபே⁴த³ரூபஸ்ய பரிச்சே²த³ஸ்யாகல்பிதத்வாத³நந்தபதே³ந கத²ம் தந்நிஷேத⁴ இதி சேத் , ந ; ஜீவப்³ரஹ்மணோர்பே⁴த³ஸ்யைவாஸித்³தே⁴ரித்யாஶயேநாஹ –

தஸ்மாத்³வா இதி ।

ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய ஜீவவாசித்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஆநந்த³மயபத³லக்ஷிதே ப்³ரஹ்மண்யாத்மஶப்³த³ப்ரயோகா³ச்சைவமித்யாஹ –

ஏதமிதி ।

ஆத்மதாமிதி ।

ப்³ரஹ்மண இதி ஶேஷ: ।

ப்³ரஹ்மண ஏவ ஜீவபா⁴வே ஹேத்வந்தரமாஹ –

தத்ப்ரவேஶாச்சேதி ।

நநு ப்ரவேஶஶ்ரவணம் ஜீவபா⁴வேநேத்யத்ர கிம் விநிக³மகமித்யாஶங்க்ய ஶ்ருத்யந்தராநுஸாராதி³த்யாஶயேந விவ்ருணோதி –

தத்ஸ்ருஷ்ட்வேதி ।

ஶ்ருதௌ தச்ச²ப்³தௌ³ ப்³ரஹ்மபரௌ ।

அத இதி ।

ப்³ரஹ்மணோ ஜீவபா⁴வேந ப்ரவேஶஶ்ரவணாதி³த்யர்த²: ।

ஶங்கதே –

ஏவம் தர்ஹீதி ।

யத்³யுக்திரீத்யா ஜீவாத்மைவ ப்³ரஹ்ம தர்ஹி ப்³ரஹ்மண ஆத்மாபி⁴ந்நத்வாஜ்ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் ப்ராப்தமித்யர்த²: ।

நந்வஸங்க³த்வாதா³த்மந ஏவ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் நாஸ்தி, குதஸ்தத³பே⁴தா³த்³ப்³ரஹ்மணஸ்தத்ப்ரஸக்திரித்யாஶங்க்யாஹ –

ஆத்மா ஜ்ஞாதேதி ஹீதி ।

ஜாநாமீதி ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வஸ்யாத்மந்யநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத³ஸங்க³த்வஶ்ருதிரந்யபரேதி பா⁴வ: ।

யதா² ஜீவாபி⁴ந்நத்வவசநாநி ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வம் ப்ராபயந்தி ததா² ‘ஸோ(அ)காமயத’ இதி வசநமபி தத்ப்ராபயதீத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

காமிந இதி ।

ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வப்ராப்தௌ ப²லிதம் தோ³ஷமாஹ –

அத இதி ।

'ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம’ இதி வசநாத்ப்ராப்தமந்தவத்த்வமித்யத்ரோக்தமநித்யத்வப்ரஸங்க³ம் ப்ரபஞ்சயந்நிதஶ்ச ஜ்ஞப்திர்ப்³ரஹ்மேத்யயுக்தமித்யாஹ –

அநித்யத்வேதி ।

நநு ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞப்திரூபத்வே(அ)பி கத²மநித்யத்வம் ஜ்ஞப்தேர்நித்யசைதந்யரூபத்வாதி³த்யாஶங்க்ய ஹேத்வஸித்³தி⁴மாஹ –

யதி³ நாமேதி ।

யதி³ நாமாப்⁴யுபக³ம்யத இத்யர்த²: ।

லௌகிகஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்யாந்தவத்த்வத³ர்ஶநாத்தத³திரிக்தநித்யஜ்ஞாநாபா⁴வாச்சேதி பா⁴வ: । பாரதந்த்ர்யம் ஜந்யத்வம் ।

அநித்யத்வாதி³ப்ரஸங்கா³ஜ்ஜ்ஞப்திர்ப்³ரஹ்மேத்யயுக்தமித்யுபஸம்ஹரதி –

அதோ(அ)ஸ்யேதி ।

ஜ்ஞாநஸ்யேத்யர்த²: ।

ஆத்மநோ நித்யசைதந்யரூபதாயா: ஶ்ருதியுக்திஸித்³த⁴த்வாஜ்ஜ்ஞப்திர்ப்³ரஹ்மேத்யத்ராத்மசைதந்யமேவ ஜ்ஞப்திர்விவக்ஷிதா, அதோ நாநித்யத்வாதி³ப்ரஸங்க³: ; ஆத்மநஶ்ச ‘ஸாக்ஷீ சேதா கேவலோ நிர்கு³ணஶ்ச’ இதி வசநாஜ்ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வமஸித்³த⁴ம் ; ஜாநாமீத்யநுப⁴வஸ்து பு³த்³தி⁴தாதா³த்ம்யக்ருத:, ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ இதி ஶ்ருதே: ; ததா² ச நாத்மாபி⁴ந்நத்வாத்³ப்³ரஹ்மணோ ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வப்ரஸங்க³:, காமயித்ருத்வவசநமபி ப்³ரஹ்மணோ மாயோபாதி⁴ப்ரயுக்தமேவ, ந ஸ்வத இத்யாஶயேந ஸமாத⁴த்தே –

நேதி ।

ஜ்ஞப்தேராத்மஸ்வரூபாவ்யதிரேகத்வே ஸதி தஸ்யாம் ஜ்ஞப்தௌ கார்யத்வஸ்யோபசாரமாத்ரத்வாஜ்ஜ்ஞப்திரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நாநித்யத்வாதி³ப்ரஸங்க³ இத்யர்த²: ।

உக்தம் விவ்ருணோதி –

ஆத்மந இதி ।

சைதந்யரூபா ஜ்ஞப்திராத்மநோ ந பி⁴த்³யதே மாநாபா⁴வாத் , அதோ நித்யாத்மஸ்வரூபத்வாதி³ஹ விவக்ஷிதா ஜ்ஞப்திர்நித்யைவேத்யர்த²: ।

நநு தர்ஹி விஷயாவபா⁴ஸிகாயாம் ஜ்ஞப்தௌ கத²ம் கார்யத்வப்ரஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்ய கார்யத்வோபசாராதி³த்யாஹ –

ததா²பீதி ।

கார்யவ்ருத்திஸம்ஸர்கா³த்கார்யத்வேநோபசர்யத இதி ஶேஷ: ।

வ்ருத்தே: கார்யத்வம் ஸாத⁴யதி –

பு³த்³தே⁴ருபாதி⁴லக்ஷணாயா இதி ।

ப்ரத்யகா³த்மோபாதி⁴பூ⁴தாயா இத்யர்த²: ।

ஶப்³தா³த்³யாகாரேதி ।

ஶப்³தா³தி³விஷயகோ³சரா: ஶப்³தா³த்³யவபா⁴ஸகத்வேந ப்ரஸித்³தா⁴: பரிணாமாஸ்தே ஆத்மஸ்வரூபஸ்ய விஜ்ஞாநஸ்ய விஷயாவபா⁴ஸகசைதந்யஸ்ய விஷயபூ⁴தா உபாதி⁴பூ⁴தா இத்யர்த²: । ததா² சோபாதி⁴பூ⁴தவ்ருத்திதாதா³த்ம்யாதா³த்மஸ்வரூபபூ⁴தாயாம் ஜ்ஞப்தௌ கார்யத்வோபசார இதி பா⁴வ: । ஆத்மவிஜ்ஞாநஸ்ய விஷயபூ⁴தா யே ஶப்³தா³த்³யாகாராவபா⁴ஸா: தே உத்பத்³யமாநா: ஸந்த ஆத்மவிஜ்ஞாநவ்யாப்தா ஏவோத்பத்³யந்த இதி யோஜநா ।

அத்ர வ்ருத்தீநாமாத்மவிஜ்ஞாநேந வ்யாப்திர்வ்ருத்திசைதந்யயோரவபா⁴ஸ்யாவபா⁴ஸகபா⁴வப்ரயோஜகதாதா³த்ம்யஸம்ப³ந்த⁴ரூபா விவக்ஷிதா । அத ஏவாஹ –

தஸ்மாதா³த்மவிஜ்ஞாநபா⁴ஸ்யாஶ்சேதி ।

உக்தவ்யாப்திஸ்தச்ச²ப்³தா³ர்த²: ।

பா⁴வஸாத⁴நஜ்ஞாநஶப்³த³வாச்யத்வமபி வ்ருத்தீநாமேவேத்யாஹ –

விஜ்ஞாநேதி ।

ஜாநாதீத்யத்ர தா⁴த்வர்த²த்வமபி தாஸாமேவ காரகபாரதந்த்ர்யாதி³த்யாஹ –

தே தா⁴த்வர்த²பூ⁴தா இதி ।

நநு சக்ஷுராதி³கரணஜந்யாநாம் ஜ்ஞாநாநாம் வைஶேஷிகாதி³பி⁴ராத்மத⁴ர்மத்வாங்கீ³காராத்³பு³த்³தி⁴த⁴ர்மத்வமயுக்தம் , அத ஆஹ –

ஆத்மந ஏவேதி ।

ஆத்மநோ விகாரரூபா: ஸந்தஸ்தஸ்யைவ த⁴ர்மா கு³ணா இதி ஶ்ருதிதாத்பர்யாநபி⁴ஜ்ஞை: கல்ப்யந்தே ந து பரமார்த²த ஆத்மத⁴ர்மத்வம் தேஷாம் ‘காம: ஸங்கல்ப:’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ஜந்யஜ்ஞாநாதீ³நாம் மநோத⁴ர்மத்வப்ரதிபாத³நாதா³த்மநோ நிர்கு³ணத்வப்ரதிபாத³நாச்சேத்யர்த²: ।

ஏவம் லௌகிகஜ்ஞாநஸ்ய காரகபாரதந்த்ர்யாதி³கம் நிரூப்ய ஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்ய தத்³வைபரீத்யமுபபாத³யதி –

யத்த்விதி ।

து-ஶப்³த³: ஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்ய வ்ருத்திவைலக்ஷண்யார்த²: । ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்’ இத்யத்ர ஜ்ஞாநபத³லப்³த⁴ம் யஜ்ஜ்ஞாநம் தத்ஸவித்ராதே³: ப்ரகாஶாதி³கமிவ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாதா³த்மநோ(அ)வ்யதிரிக்தமாத்மஸ்வரூபமிதி யாவத் । அதோ ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபமேவேத்யர்த²: ।

நந்வாத்மஸ்வரூபத்வே(அ)பி ஜ்ஞாநஸ்ய கத²ம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வம் காரகாபேக்ஷஸ்ய தஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வாயோகா³தி³த்யாஶங்க்யாஹ –

தந்ந காரணாந்தரேதி ।

நித்யாத்மஸ்வரூபாதி³தி ஹேத்வர்த²: ।

நநு ஜ்ஞாநஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபத்வே ஸர்வஜ்ஞத்வஶ்ருதிவிரோத⁴:, தஸ்யாகார்யதயா ப்³ரஹ்மணஸ்தத்ர கர்த்ருத்வாஸம்ப⁴வாத் ; ந ச பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யுபஹிதத்வேந ஸ்வரூபஜ்ஞாநே(அ)பி கார்யத்வோபசார உக்த இதி வாச்யம் , தாவதா பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴கஸ்ய ஜீவஸ்ய ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வலாபே⁴(அ)பி ப்³ரஹ்மணஸ்தத³லாபா⁴த் ; ஜீவப்³ரஹ்மணோரபே⁴தே³(அ)பி கல்பிதபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மேந த⁴ர்மஸாங்கர்யாயோகா³தி³த்யாஶங்க்ய ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வஸாக்ஷித்வரூபமேவாஸ்து, கர்த்ருத்வஶ்ருதேரௌபசாரிகத்வோபபத்தேரித்யாஶயேந ஸர்வஸாக்ஷித்வமுபபாத³யதி –

ஸர்வபா⁴வாநாம் சேத்யாதி³நா ।

தேநேதி ।

தேந ப்³ரஹ்மணா அவிப⁴க்தௌ விபா⁴க³ரஹிதௌ தே³ஶகாலௌ யேஷாம் தே ததோ²க்தாஸ்தேஷாம் பா⁴வஸ்தத்த்வம் தஸ்மாந்ந தஸ்ய விப்ரக்ருஷ்டாதி³கமஸ்தீத்யர்த²: ।

ஸர்வபதா³ர்தா²நாம் ப்³ரஹ்மாவிப⁴க்தத்வே ஹேது: –

காலாகாஶாதீ³தி ।

ஸர்வகல்பநாதி⁴ஷ்டா²நத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஸ்வப்ரகாஶசித்³ரூபதயா ப்³ரஹ்மணோ(அ)திஸ்வச்ச²த்வாந்ந தஸ்யாப்ரகாஶ்யம் கிஞ்சித்ஸூக்ஷ்மமஸ்தீத்யாஹ –

நிரதிஶயேதி ।

தஸ்மாத்த்விதி ।

ஸர்வபதா³ர்த²ஸம்ஸர்கி³த்வாதி³த்யர்த²: । வஸ்துதஸ்து ஜீவஸ்ய பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴வஶாந்முக்²யஜ்ஞாத்ருத்வாதி³வத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி மாயோபாதி⁴வஶாந்முக்²யமேவ ஸர்வஜ்ஞத்வம் காமயித்ருத்வாதி³கம் ச ஸம்ப⁴வதீதி விஶேஷஸங்க்³ரஹார்த²ஸ்து-ஶப்³த³: । தது³க்தம் வாக்யவ்ருத்தாவாசார்யைரேவ - ‘மாயோபாதி⁴ர்ஜக³த்³யோநி: ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³லக்ஷண:’ இதி ।

காரகநிரபேக்ஷம் ஸ்வரூபஜ்ஞாநமஸ்தீத்யத்ர மந்த்ரப்³ராஹ்மணவாக்யாநி ப்ரமாணயதி –

மந்த்ரேத்யாதி³நா ।

அபாணிர்க்³ரஹீதா அபாதோ³ ஜவந: ।

பரஸ்ய நாந்யோ(அ)வபா⁴ஸகோ(அ)ஸ்தி, தஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶத்வாதி³த்யாஹ –

ந சேதி ।

அக்³ரே ஸ்ருஷ்டே: பூர்வகாலே ப⁴வமக்³ர்யம் । விஜ்ஞாதுராத்மநோ யா விஜ்ஞாதி: ஸ்வரூபபூ⁴தா ஸம்வித் தஸ்யா விபரிலோபோ விநாஶோ நாஸ்தி, அவிநாஶித்வாத் நாஶஸாமக்³ரீஶூந்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஜ்ஞப்தேராத்மஸ்வரூபத்வேந காரகாநபேக்ஷத்வப்ரதா⁴நப²லமாஹ –

விஜ்ஞாத்ருஸ்வரூபேதி ।

தத் ஆத்மஸ்வரூபம் ஜ்ஞாநம் । ந தா⁴த்வர்த² இத்யத்ர அத:ஶப்³தோ³க்தம் ஹேதுமாஹ –

அவிக்ரியேதி ।

நித்யத்வாதி³த்யர்த²: । காரகஸாபேக்ஷக்ரியாயா ஏவ த⁴த்வர்த²த்வாதி³தி பா⁴வ: । அத ஏவேதி । ஜ்ஞாதஸ்ய நித்யத்வாதே³வ தத்ர ஜ்ஞாநே ப்³ரஹ்மண: கர்த்ருத்வமப்யாபாத³யிதுமஶக்யமித்யர்த²: ।

தஸ்மாதே³வ சேதி ।

தத் ஜ்ஞாநஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாநபத³வாச்யலௌகிகஜ்ஞாநவிலக்ஷணத்வாதே³வ ஜ்ஞாநபத³வாச்யமபி நேத்யர்த²: ।

கத²ம் தர்ஹி ‘ஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ? தத்ராஹ –

ததா²பீதி ।

வாச்யத்வாபா⁴வே(அ)பீத்யர்த²: ।

ததா³பா⁴ஸேதி ।

ஜ்ஞாநாபா⁴ஸவாசகேநேத்யர்த²: ।

கோ(அ)ஸௌ ஜ்ஞாநாபா⁴ஸ இத்யாகாங்க்ஷாயாம் ததே³வ விவ்ருணோதி –

பு³த்³தீ⁴தி ।

பு³த்³தி⁴பரிணாமரூபவ்ருத்திஜ்ஞாநவாசகேநேத்யர்த²: । வ்ருத்தேர்ஜடா³யாஶ்சைதந்யதாதா³த்ம்யமந்தரேண விஷயாவபா⁴ஸகத்வாயோகா³ஜ்ஜ்ஞாநாபா⁴ஸத்வமிதி பா⁴வ: ।

பூர்வோக்தம் வாச்யத்வாபா⁴வமநூத்³ய தத்ர ஹேத்வந்தரமாஹ –

ந தூச்யத இத்யாதி³நா ।

அர்தே²ஷு ஶப்³தா³நாம் ப்ரவ்ருத்திஹேதுத்வேந ப்ரஸித்³தா⁴ யே ஜாத்யாத³யோ த⁴ர்மாஸ்தத்³ரஹிதத்வாத்³ப்³ரஹ்மண இத்யர்த²: ।

தத்³ரஹிதத்வே ஹேதுமாஹ –

ஸத்யாநந்தேதி ।

ஸாமாநாதி⁴கரண்யாதி³த்யநந்தரம் ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்யேதி ஶேஷ: । ஸத்யாநந்தபதா³ப்⁴யாம் பா³தா⁴யோக்³யத்வத்ரிவித⁴பரிச்சே²த³ராஹித்யஸமர்பகாப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மணோ நிர்விஶேஷத்வாவக³மாதி³த்யர்த²: ।

அத ஏவ ஸத்யஶப்³த³ஸ்யாபி ந வாச்யம் ப்³ரஹ்மேத்யாஹ –

ததா² ஸத்யஶப்³தே³நாபீதி ।

ஸர்வேதி ।

ஸர்வவிஶேஷரஹிதஸ்வரூபத்வாதே³வேத்யர்த²: ।

கத²ம் தர்ஹி ‘ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ? தத்ராஹ –

பா³ஹ்யேதி ।

பா³ஹ்யம் லோகஸித்³த⁴ம் யத்ஸத்தாஸாமாந்யம் ஸத்தாஜாதிஸ்வரூபம் தத்³வாசகேந ஸத்யஶப்³தே³ந பா³தா⁴யோக்³யம் வஸ்து லக்ஷ்யத இத்யர்த²: । யத்³வா பூர்வம் விகாரேஷ்வவ்யபி⁴சாரிதயா வர்தமாநே வஸ்துநி ரஜ்ஜ்வாதௌ³ ஸத்யஶப்³த³ப்ரஸித்³தே⁴ருக்தத்வால்லௌகிகஸத்யவஸ்துவாசிநா ஸத்யஶப்³தே³ந பரமார்த²பூ⁴தம் வஸ்து லக்ஷ்யதே, அத: ‘ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யமுபபத்³யத இதி போ³த்⁴யம் ।

ந த்விதி ।

கேவலஸ்ய பரமார்த²வஸ்துந: ப்ராக³நுபஸ்தி²தத்வேந ஶக்திக்³ரஹாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸத்யாதி³பத³த்ரயவ்யாக்²யாநமுபஸம்ஹரதி –

ஏவமிதி ।

நியம்யநியாமகபா⁴வப²லமாஹ –

ஸத்யாதீ³தி ।

ஸ்வஸ்வாச்யார்தா²ந்நிவர்தகாஶ்ச பூ⁴த்வா ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணஸ்ய ஸச்சித³த்³விதீயஸ்வரூபஸ்ய ஸமர்பகா ப⁴வந்தீத்யர்த²: ।

லக்ஷணவாக்யார்த²விசாரமுபஸம்ஹரதி –

அத: ஸித்³த⁴மிதி ।

நிருக்தம் வாச்யம் , தத்³பி⁴ந்நமநிருக்தம் ।

நீலோத்பலவதி³தி ।

ஸத்யத்வாதி³விஶேஷணவிஶிஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸத்யாதி³வாக்யார்த²தாயா: ‘ந விஶேஷணப்ரதா⁴நாந்யேவ’ இத்யத்ர ‘லக்ஷணார்த²ம் ச வாக்யமித்யவோசாம’ இத்யத்ர ச தாத்பர்யதோ நிரஸ்தத்வாத்³ப்³ரஹ்மணோ நீலோத்பலவாக்யார்த²வைலக்ஷண்யம் ச ஸித்³த⁴மித்யர்த²: । ஸச்சிதே³கரஸம் ப்³ரஹ்ம ப்ரக்ருதம் பே⁴த³வர்ஜிதம் । மந்த்ரஸ்ய ப்ரத²மே பாதே³ தாத்பர்யேண நிரூபிதம் ॥

கூ³ஹதேரிதி ।

கூ³ஹதே: ஸம்வரணார்த²ஸ்ய கு³ஹேதி ரூபமிதி பா⁴வ: ।

கு³ஹாஶப்³த³ஸ்யாவாரகார்த²கத்வே(அ)பி ப்ரக்ருதே கா கு³ஹா விவக்ஷிதா ? தத்ராஹ –

நிகூ³டா⁴ இத்யாதி³நா ।

ஜ்ஞாத்ராதி³பதா³ர்தா²நாம் பு³த்³தி⁴பரிணாமத்வபக்ஷமாஶ்ரித்ய தத்ர தேஷாம் நிகூ³ட⁴த்வமுக்தம் । பு³த்³தி⁴நிரோதா⁴வஸரே ஜ்ஞாத்ராதி³பதா³ர்தா²நாம் பே⁴தே³நாநுபலம்பா⁴த்தேஷாம் தத்ர நிகூ³ட⁴த்வமவக³ந்தவ்யம் ।

தேஷாம் மாயாபரிணாமத்வபக்ஷமாஶ்ரித்யாஹ –

நிகூ³டா⁴விதி ।

போ⁴கோ³ து³:கா²தி³:, அபவர்கோ³ ஜ்ஞாநம் , தது³ப⁴யம் பு³த்³தி⁴பரிணாமத்வாத்தத்ர நிகூ³ட⁴மித்யர்த²: ।

பூ⁴தாகாஶம் வ்யாவர்தயதி –

அவ்யாக்ருதாக்²ய இதி ।

அவ்யாக்ருதமஜ்ஞாநம் ।

தஸ்ய பரமத்வே காரணம் ஹி-ஶப்³தே³நாஹ –

தத்³தீ⁴தி ।

ஜக³த்காரணத்வாதி³தி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

இதஶ்சாவ்யாக்ருதம் பரமமித்யாஹ –

ஏதஸ்மிந்நிதி ।

அக்ஷரே ப்³ரஹ்மணி ஹே கா³ர்கி³ காலத்ரயாபரிச்சி²ந்நம் ஜக³து³பாதா³நமாகாஶஶப்³தி³தமவ்யாக்ருதம் ஸாக்ஷாத³த்⁴யஸ்தமிதி ஶ்ருத்யர்த²: । ஸம்நிகர்ஷ: ஸாக்ஷாத்ஸம்ப³ந்த⁴: । அஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தபதா³ர்தா²நாமஜ்ஞாதே ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸ்ததயா அஜ்ஞாநத்³வாரக ஏவ ப்³ரஹ்மணா ஸம்நிகர்ஷ இதி பா⁴வ: । ஏவமவ்யாக்ருதாக்²யே பரமே வ்யோம்நி காரணபூ⁴தே யா கார்யபூ⁴தா பு³த்³தி⁴கு³ஹா தஸ்யாம் நிஹிதம் ப்³ரஹ்மேதி ரீத்யா ‘கு³ஹாயாம்’ ‘வ்யோமந்’ இதி ஸப்தம்யோர்வையதி⁴கரண்யமுக்தம் ।

இதா³நீம் தயோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யமாஹ –

கு³ஹாயாமிதி ।

ந பு³த்³தி⁴ரித்யேவகாரார்த²: ।

அவ்யாக்ருதே(அ)பி கு³ஹாஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தமாஹ –

தத்ராபீதி ।

ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாரகாலேஷ்வித்யர்த²: ।

நநு பு³த்³தே⁴: ஸ்வச்ச²த்வாத்தத்ர ப்³ரஹ்மணோ நிதா⁴நம் ஸம்ப⁴வதி, கத²மவ்யாக்ருதே தத்ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்யாஹ –

ஸூக்ஷ்மதரத்வாச்சேதி ।

அதிஸ்வச்ச²த்வாதி³த்யர்த²: । ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: । வஸ்துதஸ்து பரமே வ்யோம்நி யா கு³ஹா பு³த்³தி⁴: தஸ்யாம் நிஹிதமிதி ஸப்தம்யோர்வையதி⁴கரண்யேந வ்யாக்²யாநமேவ யுக்தம் , பு³த்³து⁴யபஹிதஜீவாபே⁴தே³ந ப்³ரஹ்மண ஆபரோக்ஷ்யலாபா⁴த் ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரைகார்த்²யலாபா⁴த் ப்ரவேஶவாக்யேந வ்ருத்திஸ்தா²நீயேநாஸ்ய கு³ஹாநிஹிதவாக்யஸ்யைகர்த்²யலாபா⁴ச்ச । ஸாமாநாதி⁴கரண்யபக்ஷே த்வவ்யாக்ருதஸ்ய விக்ஷேபஶக்திமத³ஜ்ஞாநாம்ஶரூபஸ்ய பரோக்ஷத்வாத்தத்ர நிஹிதஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஆபரோக்ஷ்யாதி³கம் ந லப்⁴யதே । அநேநைவாபி⁴ப்ராயேண பு³த்³தே⁴ரேவ கு³ஹாத்வம் ஸ்வீக்ருத்ய தத்ர நிதா⁴நமௌபசாரிகமிதி வக்ஷ்யதீதி மந்தவ்யம் ।

'பரமே வ்யோமந்’ இத்யத்ர வ்யோமபத³ம் பராபி⁴ப்ராயேண வ்யாக்²யாய ஸ்வாபி⁴ப்ராயேண வ்யாசஷ்டே –

ஹார்த³மேவ த்விதி ।

பூ⁴தாகாஶமேவ வ்யோமேத்யத்ர ஹேது: –

ந்யாய்யமிதி ।

ரூட்⁴யநுஸாரஸ்ய ந்யாய்த்வாதி³த்யர்த²: । பரம் தூக்தரீத்யா பு³த்³தே⁴ரேவாத்ர கு³ஹாத்வாத்தத³தி⁴கரணத்வலாபா⁴ய ஹார்த³மித்யுக்தம் । ஹ்ருத³யமத்⁴யஸ்த²மித்யர்த²: । பரமத்வவிஶேஷணமபி தஸ்ய ஸம்ப⁴வதீதி ஸூசநார்த²ஸ்து-ஶப்³த³: । அவ்யாக்ருதவாரணாயாவதா⁴ரணம் ।

நநு பூ⁴தாகாஶஸ்ய கார்யத்வாத்கத²ம் பரமத்வம் ஸம்ப⁴வதி ? தத்ராஹ –

விஜ்ஞாநாங்க³த்வேநேதி ।

ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸநஸ்தா²நதயா ஹார்த³ஸ்ய வ்யோம்நோ கா³யத்ரீவித்³யாதௌ³ விவக்ஷிதத்வாத்கார்யஸ்யாபி தஸ்யோத்கர்ஷரூபம் பரமத்வம் ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: । ந ஹி காரணத்வப்ரயுக்த ஏவோத்கர்ஷ இதி நியமோ(அ)ஸ்தி, பூ⁴தகார்யஸ்யாபி ஸூர்யமண்ட³லாதே³: ஸ்வகாரணாபேக்ஷயோத்கர்ஷஸ்ய மூர்தாமூர்தப்³ராஹ்மணாதௌ³ ப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஹார்த³வ்யோம்நோ விஜ்ஞாநாங்க³த்வேந பரமத்வமேவ ஸாத⁴யதி –

யோ வை ஸ இதி ।

புருஷாச்ச²ரீராத் யோ ப³ஹிர்தா⁴ ப³ஹிராகாஶ: யோ வா அந்த: புருஷே ஶரீரே ஆகாஶ: ஸ இத்யுபக்ரம்ய ‘யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’ இதி ஶ்ருத்யந்தராத்³கா³யத்த்ரீவித்³யாப்ரகரணஸ்தா²த்³கா³யத்த்ரீபத³லக்ஷிதப்³ரஹ்மோபாஸநஸ்தா²நதயா ஹார்தா³காஶஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநாங்க³த்வபோ³த⁴காத் ஹார்த³ஸ்ய வ்யோம்ந: பரமத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் நிஶ்சிதமித்யர்த²: ।

தத்³வ்ருத்த்யேதி ।

பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யா ‘தத்த்வமஸி’ இதி ஶ்ருதிஜநிதயா பு³த்³த்⁴யாதி³ப்⁴ய: ஸகாஶாத்³விவிக்ததயா க்³ருஹ்யத இத்யர்த²: । யத்³வா பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யா பு³த்³தி⁴ஸம்ஸர்கே³ண விவிக்ததயா ஸ்பு²டதயா த்³ரஷ்ட்ருத்வஶ்ரோத்ருத்வமந்த்ருத்வாதி³ரூபேண ப்³ரஹ்மோபலப்⁴யத இத்யர்த²: । ததா² ச கு³ஹாநிஹிதவாக்யம் ப்ரதி வ்ருத்திஸ்தா²நீயஸ்ய ப்ரவேஶவாக்யஸ்யார்த²வர்ணநாவஸரே வக்ஷ்யதி - ‘கு³ஹாயாம் பு³த்³தௌ⁴ த்³ரஷ்ட்ரு ஶ்ரோத்ரு மந்த்ரு விஜ்ஞாத்ரு இத்யேவம் விஶேஷவது³பலப்⁴யதே’ இதி ।

நநு நிஹிதஶப்³த³: ஸ்தி²திம் ப்³ரூதே, ததஶ்ச கத²மந்யதா² நிதா⁴நம் வ்யாக்²யாயதே ? தத்ராஹ –

ந ஹ்யந்யதே²தி ।

அத்ர ஸம்ப³ந்த⁴பத³மாதே⁴யத்வபரம் ; ததா² ச அந்யதா² உபலம்ப⁴வ்யதிரேகேண தே³ஶவிஶேஷாத்³யாதே⁴யத்வரூபம் நிதா⁴நம் ப்³ரஹ்மணோ ந ஹ்யஸ்தீத்யர்த²: ।

ஸர்வக³தத்வாதி³தி ।

ந சாகாஶஸ்ய ஸர்வக³தத்வே(அ)பி ஸ்வகாரணமாதா³யாதௌ³ ஸ்தி²திரஸ்தீதி வாச்யம் , கார்யஸ்யாகாஶஸ்ய லோகப்ரஸித்³த்⁴யா ஸர்வக³தத்வே(அ)பி வஸ்துத: ஸர்வக³தத்வாபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

கிம் ச ‘யத்ராதே⁴யத்வம் தத்ர ஸவிஶேஷத்வம் ‘ இதி வ்யாப்திர்த்³ருஶ்யதே, ப்³ரஹ்மணி ச வ்யாபகஸவிஶேஷத்வநிவ்ருத்த்யா வ்யாப்யாதே⁴யத்வநிவ்ருத்திரித்யாஶயேநாஹ –

நிர்விஶேஷத்வாச்சேதி ।

யத்³வா விஶேஷபத³மாதா⁴ரபரம் , ததஶ்ச ஆதா⁴ரராஹித்யஶ்ரவணாச்ச ந தஸ்யாதே⁴யத்வமித்யர்த²: ।

ஏவம் கு³ஹாநிஹிதவாக்யம் வ்யாக்²யாயாநந்தரவாக்யமாகாங்க்ஷாபூர்வம் வ்யாசஷ்டே –

ஸ ஏவமித்யாதி³நா ।

யோ ப்³ரஹ்ம கு³ஹாயாம் ப்ரத்யக்தயா ஸ்தி²தம் ‘அஹம் ப்³ரஹ்ம’ இதி வேத³ விஜாநாதி ஸ ஏவம் விஜாநந்கிம் லப⁴த இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹேத்யர்த²: । பு⁴ங்க்தே அநுப⁴வதி ।

ஸர்வஶப்³த³ஸ்யாஸங்குசிதம் ஸாகல்யமர்த²தயா த³ர்ஶயதி –

நிரவஶிஷ்டாநிதி ।

காமஶப்³த³ஸ்யேச்சா²பரத்வம் வ்யாவர்தயதி –

காம்யாநிதி ।

தாநேவ விஶிஷ்ய த³ர்ஶயதி –

போ⁴கா³நித்யர்த² இதி ।

பு⁴ஜ்யத இதி வ்யுத்பத்த்யா போ⁴க³பத³மாநந்த³பரமிதி பா⁴வ: ।

ஸஹ ஶப்³த³மவதாரயதி –

கிமிதி ।

யதா²ஸ்மாதா³தி³: புத்ரஸ்வர்கா³தீ³ந்பர்யாயேண க்ரமேண பு⁴ங்க்தே ததை²வ வித்³வாநபி கிம் காமாந்பு⁴ங்க்த இதி யோஜநா ।

ஏகக்ஷணேதி ।

ஏகக்ஷணாவச்சி²ந்நாநித்யர்த²: ।

நநு ஸுக²வ்யஞ்ஜகாநாம் ஸத்த்வவ்ருத்திவிஶேஷாணாம் க்ரமிகத்வாத்கத²மேகதை³வாநந்தா³நாமநுப⁴வோ விது³ஷ: ஸித்⁴யதி ? தத்ராஹ –

ஏகயேதி ।

வ்ருத்திக்ருதாநந்தா³நுப⁴வோ நாத்ர விவக்ஷித இதி பா⁴வ: ।

யாமிதி ।

'ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்’ இத்யத்ர ஜ்ஞாநமிதி பதே³ந லக்ஷணீயதயா யாமுபலப்³தி⁴மவோசாம தயா ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவ்யதிரிக்தயா காமாநஶ்நுத இதி யோஜநா ।

தது³ச்யத இதி ।

யத்ஸர்வகாமாநாமநுப⁴வே யௌக³பத்³யமுக்தம் ததே³வ ப்³ரஹ்மணா ஸஹேத்யத்ர ஸஹஶப்³தே³நோச்யதே ந ஸாஹித்யமித்யர்த²: ।

நந்வத்ர த்ருதீயயா ஸாஹித்யமேவ ஸஹஶப்³தா³ர்த²தயா பா⁴தீத்யாஶங்க்யாஹ –

ப்³ரஹ்மபூ⁴த இதி ।

இத்த²ம்பா⁴வே த்ருதீயேயம் ந ஸாஹித்யப்ரதியோகி³த்வவாசிநீதி பா⁴வ: ।

பூர்வோக்தவ்யதரேகத்³ருஷ்டாந்தவிவரணபூர்வகமுக்தமர்த²ம் ப்ரபஞ்சயதி –

ந ததே²த்யாதி³நா ।

அத்ரோபாதி⁴க்ருதேநேத்யாத்³யா அபி த்ருதீயா இத்த²ம்பா⁴வே த்³ரஷ்டவ்யா: ; ததா² ச பரமாத்மநோ ஜலஸூர்யவத்ப்ரதிபி³ம்ப³பூ⁴தம் க⁴டாகாஶவத³வச்சி²ந்நம் வா உபாதி⁴க்ருதம் ஸாம்ஸாரிகம் ஸம்ஸாரத⁴ர்மகம் யத்ஸ்வரூபம் ததா³த்மா லோகோ யதா² த⁴ர்மாதி³ஸாத⁴நாபேக்ஷாந்காமாந்பர்யாயேணாஶ்நுத இத்யர்த²: ।

விது³ஷ: காமாஶநப்ரகாரம் ப்ருச்ச²தி –

கத²ம் தர்ஹீதி ।

பூர்வோக்தேநைவ ப்ரகாரேணேத்யாஹ –

யதோ²க்தேநேதி ।

ஸர்வஜ்ஞேநேதி ।

ஸர்வஸாக்ஷிணேத்யர்த²: ।

ஸர்வக³தேந ஹீதி ।

ஸர்வப்ராணிஸுகா²நுக³தேந விது³ஷ ஆத்மபூ⁴தேநேத்யர்த²: । ஸர்வக³தத்வாதி³கம் ஶ்ருதிஷு ப்ரஸித்³த⁴மிதி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

ஸர்வஜ்ஞாதி³ரூபஸ்ய வித்³வதா³த்மந: ஸேஶ்வரஸாங்க்²யமத இவ தாடஸ்த்²யம் வாரயதி –

நித்யப்³ரஹ்மஸ்வரூபேணேதி ।

த⁴ர்மாதீ³தி ।

ஸ்வகீயத⁴ர்மாத்³யநபேக்ஷாநித்யர்த²: ; யதா²ஶ்ருதே ப்ரதிப்ராணிவர்திநாம் காமாநாம் தத்தத்³த⁴ர்மாத்³யபேக்ஷத்வாத³ஸாங்க³த்யாபத்தே: । ஏவமக்³ரே(அ)பி ।

தத்³தீ⁴தி ।

ப்³ரஹ்மண: ப்ரஸித்³த⁴ம் ஸர்வஸாக்ஷித்வமேவ விபஶ்சித்த்வம் , நாந்யதி³த்யர்த²: ।

இத³ம் ச விஶேஷணம் விது³ஷோ ப்³ரஹ்மாநந்தா³நுப⁴வகாலே ஸமுத்³ராம்ப⁴ஸி விப்ருஷாமிவ ப்³ரஹ்மாநந்தே³(அ)ந்தர்பூ⁴தாநாம் ஸர்வப்ராணிக³தாநாமாநந்தா³நாம் ஸர்வஸாக்ஷிசைதந்யரூபேணைவாஶநமத்ர விவக்ஷிதம் ந ப்ரகாராந்தரேணேத்யேதஸ்யார்த²ஸ்ய க³மகமித்யாஶயேநாஹ –

தேந ஸர்வஜ்ஞஸ்வரூபேணேதி ।

நநு ய: ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தலக்ஷணம் ப்³ரஹ்ம ப்ரத்யக்த்வேந வேத³ ஸோ(அ)ர்சிராதி³வர்த்மநா ப்³ரஹ்மலோகம் க³த்வா தத்ரஸ்தே²ந ஸர்வஜ்ஞேந ப்³ரஹ்மணா ஸஹ தி³வ்யாந்காமாநஶ்நுத இதி ருஜ்வர்த² ஏவாத்ர கிமிதி ந விவக்ஷித இதி சேத் , ந ; ப்³ரஹ்மணா ஸஹேத்யந்வயஸ்ய ‘ஸோ(அ)ஸ்நுதே ஸர்வாந்காமாந்ஸஹ’ இத்யத்ராத்⁴யயநஸம்ப்ரதா³யப்ராப்தவாக்யவிச்சே²தா³நநுகு³ணத்வாத் பரப்³ரஹ்மவிதோ³ க³த்யுத்க்ராந்த்யாத்³யபா⁴வஸ்ய சதுர்தா²த்⁴யாயே ஸாதி⁴தத்வாத்³ ‘அஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ‘ இத்யாதி³ஶ்ருத்யா முக்தஸ்ய ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ப்ரதிஷேதா⁴த் ‘தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யா தஸ்ய விஶேஷவிஜ்ஞாநப்ரதிஷேதா⁴ச்ச ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ இதி ஶ்ருத்யா ஸாவதா⁴ரணயா ப்³ரஹ்மஸ்வரூபவ்யதிரிக்தஸ்ய ப்ராப்யத்வப்ரதிஷேதா⁴ச்ச ; தஸ்மாத³த்ர ருஜ்வர்தா²விவக்ஷேத்யந்யத்ர விஸ்தர: ॥

வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமுத்தரஸந்த³ர்ப⁴மவதாரதயதி –

ஸர்வ ஏவேத்யாதி³நா ।

தத்³வ்ருத்தீதி ।

தஸ்ய ஸூத்ரஸ்ய வ்ருத்திர்விஸ்தரதோ வ்யாக்²யா தத்ஸ்தா²நீய இத்யர்த²: ।

தத்ர ஸ்ருஷ்டிவாக்யேநாநந்த்யம் ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரபஞ்ச்யத இதி தாத்பர்யம் த³ர்ஶயிதும் பூர்வோக்தேஷ்வர்த²விஶேஷமநுவத³தி –

தத்ர சேதி ।

ஆஹேத்யநந்தரம் ‘தஸ்மாத்³வை’ இத்யாதி³ஶ்ருதிரிதி ஶேஷ: ।

நந்வந்தஶப்³த³ஸ்ய நாஶே ப்ரஸித்³த⁴த்வாத³நந்தத்வம் நித்யத்வம் ; தச்சாகாஶாதி³காரணத்வவசநாத்³ப்³ரஹ்மணோ ந ஸித்⁴யதி, தஸ்யாந்தவத்த்வே(அ)ப்யாகாஶாதே³ர்வாய்வாதி³காரணத்வவதா³காஶாதி³காரணத்வோபபத்தேரித்யாஶங்க்ய ஆநந்த்யம் விப⁴ஜதே –

தத்ர த்ரிவித⁴ம் ஹீதி ।

ததா² ச த்ரிவிதே⁴ ஆநந்த்யே யத்³வஸ்துத ஆநந்த்யம் ததே³வ ஸ்ருஷ்டிவாக்யேந தாத்பர்யதோ நிரூப்யத இதி பா⁴வ: ।

தத்ர தே³ஶத ஆநந்த்யஸ்ய ஹி-ஶப்³த³ஸூசிதாம் ப்ரஸித்³தி⁴மாகாஶே த³ர்ஶயதி –

தத்³யதே²தி ।

ந ஹீதி ।

அவகாஶாத்மநா ஸர்வத்ராவஸ்தா²நாதி³த்யர்த²: । அபா⁴வ: பரிச்சே²த³: ।

நநு கிம் காலதோ வஸ்துதஶ்சாநந்த்யமப்யாகாஶே ப்ரஸித்³த⁴ம் ? நேத்யாஹ –

ந த்விதி ।

காலத ஆநந்த்யாபா⁴வே ஹேதும் ப்ருச்ச²தி –

கஸ்மாதி³தி ।

யத்³வா ஆகாஶஸ்ய நித்யத்வமபி⁴ப்ரேத்ய நையாயிக: ஶங்கதே –

கஸ்மாதி³தி ।

'ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ இதி ஶ்ருதிமாஶ்ரித்ய பரிஹரதி –

கார்யத்வாதி³தி ।

ததா² ச கார்யாகாஶஸ்யாநித்யத்வாத்காலத ஆநந்த்யம் நாஸ்தி । வாய்வாதே³ராகாஶஸமஸத்தாகஸ்ய வஸ்துந: ஸத்த்வாத்³வஸ்துத ஆநந்த்யமபி தஸ்ய நாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

நநு நித்யத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய சேதா³காஶஸ்ய காலத ஆநந்த்யம் நாஸ்தி, தர்ஹி ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி தந்நாஸ்த்யேவ, நேத்யாஹ –

நைவமிதி ।

நந்வகார்யத்வமஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மண: காரணத்வாதா³காஶாதி³வதி³தி, நேத்யாஹ –

அகார்யம் சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: । ஆகாஶாதே³ரிவ ப்³ரஹ்மண: ஸ்ருஷ்டிப்ரலயயோரஶ்ரவணாந்மூலகாரணஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண: கார்யத்வே காரணாநவஸ்தா²ப்ரஸங்கே³நோக்தகாரணத்வாநுமாநஸ்யாப்ரயோஜகத்வாத் ‘ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’ இத்யாதௌ³ நித்யத்வஶ்ரவணாத் ப்³ரஹ்மண உத்பத்தௌ ஸாமக்³ர்யநிரூபணாதே³ஶ்ச ஹேதோரகார்யம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: ।

ததே²தி ।

ததா² வஸ்துதஶ்சாநந்தம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: ।

நநு வஸ்துதோ ப்³ரஹ்மாதிரிக்தஸ்ய ஜக³த: ஸத்த்வாத்தஸ்ய வஸ்துத ஆநந்த்யமஸித்³த⁴மித்யாக்ஷிபதி –

கத²ம் புநரிதி ।

ஜக³தோ ப்³ரஹ்மாபேக்ஷயா வஸ்த்வந்தரத்வமஸித்³த⁴ம் கல்பிதத்வாதி³த்யாஶயேநாஹ –

ஸர்வாநந்யத்வாதி³தி ।

நநு ஸர்வஸ்ய ஜக³தோ ப்³ரஹ்மாநந்யத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணஸ்தத்க்ருத: பரிச்சே²த³: கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

பி⁴ந்நம் ஹீதி ।

பி⁴ந்நஸ்யாந்தத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மித்யுக்தம் , ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி –

வஸ்த்வந்தரபு³த்³தி⁴ர்ஹீதி ।

கோ³த்வஸம்நிகர்ஷத³ஶாயாம் கோ³த்வரூபஸ்யாஶ்வத்வாத்³யபேக்ஷயா வஸ்த்வந்தரஸ்ய பு³த்³தி⁴ர்ஜாயதே ; ஸா ச கோ³ஸம்நிஹிதாயாமஶ்வாதி³வ்யக்தாவபி கௌ³ரயமபீத்யேவமாகாரேண ப்ரஸக்தா ஸதீ தத்ராஶ்வத்வம் த்³ருஷ்ட்வா நிவர்ததே நாயம் கௌ³ரிதி ஹி ப்ரஸித்³த⁴மேததி³த்யர்த²: ।

தத: கிம் ? தத்ராஹ –

யத இதி ।

உக்தம் ஸாமாந்யந்யாயம் ஸ்வயமேவோதா³ஹரணநிஷ்ட²தயா யோஜயதி –

தத்³யதே²தி ।

அஶ்வத்வாந்தமிதி ।

கோ³த்வமஶ்வத்வாந்தமஶ்வத்வாவதி⁴கமநுபூ⁴யத இதி க்ருத்வா கோ³த்வமந்தவத்³ப⁴வதீத்யர்த²: ।

உக்தஸ்ய வஸ்துபரிச்சே²த³ஸ்ய க⁴டத்வாதி³ஸாதா⁴ரண்யேந ப்ரஸித்³தி⁴மாஹ –

ஸ சேதி ।

ஏவம் வஸ்த்வந்தரஸ்யாந்தவத்த்வம் ப்ரஸாத்⁴ய ப்ரக்ருதமாஹ –

நைவமிதி ।

பே⁴த³பத³ம் பி⁴ந்நவஸ்துபரம் ।

அத இதி ।

பரமார்த²தோ ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நவஸ்த்வபா⁴வாதி³த்யர்த²: । ஸர்வஸ்யைவ ஜக³தோ ப்³ரஹ்மாநந்யத்வஸ்ய பூர்வமபி⁴ஹிதத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸர்வாநந்த்யத்வே ஹேதும் ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

'ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ இதி ஸ்ருஷ்டிவாக்யேநோத்தரமாஹ –

உச்யத இதி ।

நநு காலபரமாண்வாதீ³நாம் நித்யத்வாத்ஸர்வவஸ்துகாரணத்வமஸித்³த⁴மித்யாஶங்க்யாஹ –

ஸர்வேஷாம் ஹீதி ।

காலாதே³ரபி கார்யத்வம் வியத³தி⁴கரணந்யாயஸித்³த⁴மிதி ஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: । ‘சித³வித்³யாஸம்ப³ந்த⁴: கால:’ விஷ்ணுபுராணோக்தரீத்யா ‘ப்³ரஹ்மண ஏவ ரூபபே⁴த³: கால:’ இதி பக்ஷயோ: காலஸ்யாநாதி³த்வேந கார்யத்வாபா⁴வே(அ)பி ந க்ஷதி:, ஆத்³யபக்ஷே காலஸ்யாவித்³யாவத்கல்பிதத்வேந வஸ்த்வந்தரத்வாபா⁴வாத் , த்³விதீயே காலஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வாதே³வ வஸ்த்வந்தரத்வாபா⁴வாதி³தி மந்தவ்யம் ।

ப்³ரஹ்மவத்³ப்³ரஹ்மகார்யஸ்யாபி பரமார்த²த்வம் மந்வாந: ஶங்கதே –

கார்யாபேக்ஷயேதி ।

ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணந்யாயேந பரிஹரதி –

நாந்ருதத்வாதி³தி ।

யத இதி ।

யத: ப்ருத²க்ஸத்த்வாத்³தே⁴தோ: காரணபு³த்³தி⁴: கார்யாந்நிவர்தேத தத்ப்ருத²க்ஸத்த்வம் கார்யஸ்ய நாஸ்தீத்யர்த²: । அத ஏவ ‘ம்ருத்³க⁴ட:’ ‘ம்ருச்ச²ராவம்’ இதி விகாரேஷு காரணபு³த்³தி⁴ரநுவர்ததே, ததா² ஜக³த்யபி ‘ஸந்க⁴ட:’ ‘ஸந்பட:’ இத்யாதி³ரூபேண ஸத்³ரூபப்³ரஹ்மபு³த்³தி⁴ரநுவர்ததே, ந ஹி ப்ருத²க்ஸத்த்வயுக்தயோர்க⁴டபடயோர்மத்⁴யே க⁴டபு³த்³தி⁴: படே படபு³த்³தி⁴ர்வா க⁴டே(அ)நுவர்தத இதி பா⁴வ: ।

கார்யஸ்ய காரணாத்ப்ருத²க்ஸத்த்வாபா⁴வே ஶ்ருதிமாஹ –

வாசாரம்ப⁴ணமிதி ।

வஸ்துத ஆநந்த்யநிரூபணமுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

தே³ஶத இதி பாடே²(அ)பி தே³ஶபத³ம் வஸ்துபரம் ।

ப்³ரஹ்மணோ தே³ஶத ஆநந்த்யம் கைமுதிகந்யாயேந ஸாத⁴யதி –

ஆகாஶோ ஹீத்யாதி³நா ।

ஆகாஶஸ்ய தே³ஶத ஆநந்த்யம் ப்ரஸித்³த⁴மித்யயமர்த²: ப்ராகே³வோக்த இதி ஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

நநு ஸர்வக³தமாகாஶம் ப்ரதி ப்³ரஹ்மண உபாதா³நகாரணத்வே(அ)பி கத²ம் தஸ்யாகாஶாபேக்ஷயாபி மஹத்த்வம் ஸித்⁴யதி ஸ்வந்யூநபரிமாணத்³ரவ்யஸ்யாப்யுபாதா³நத்வஸம்ப⁴வாதி³த்யாஶங்காம் நிராகரோதி –

ந ஹீதி ।

கார்யத்³ரவ்யே ஸ்வந்யூநபரிமாணத்³ரவ்யாரப்⁴யத்வநியமஸ்ய தீ³ர்க⁴விஸ்த்ருதது³கூலாத்³யாரப்³த⁴ரஜ்ஜ்வாதௌ³ வ்யபி⁴சாராத்ஸர்வக³தஸ்யாகாஶாதே³ரஸர்வக³தாது³த்பத்³யமாநதாயா: ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸித்³த⁴த்வாபா⁴வாச்சௌசித்யேநாகாஶஸ்ய ததோ(அ)ப்யதி⁴கபரிமாணாதே³வோத்பத்தி: ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

'ஜ்யாயாநாகாஶாத்’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யா ச ப்³ரஹ்மணோ நிரதிஶயமஹத்த்வம் ஸித்³த⁴மித்யாஶயேந ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

அத ஏவேதி ।

த்ரிவித⁴பரிச்சே²த³ஶூந்யத்வாதே³வேத்யர்த²: ।

நிரதிஶயமிதி ।

த்ரைகாலிகபா³த⁴ஶூந்யத்வலக்ஷணமித்யர்த²: ॥

இத்த²ம் ஸ்ருஷ்டிவாக்யதாத்பர்யார்த²மாநந்த்யம் நிரூப்யாக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே –

தஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

யதா²லக்ஷிதமிதி ।

பராம்ருஶ்யத இத்யநுஷங்க³: ।

உக்தம் ஸர்வநாமத்³வயார்த²மநுவத³ந்நேவ வாக்யார்த²மாஹ –

யதி³த்யாதி³நா ।

நநு ப்ரதீச ஏவாத்மஶப்³த³வாச்யத்வாத்கத²ம் ப்³ரஹ்மண ஆத்மஶப்³த³வாச்யத்வமித்யாஶங்க்யாஹ –

ஆத்மா ஹீதி ।

தத் ப்³ரஹ்ம ஸர்வஸ்ய போ⁴க்த்ருவர்க³ஸ்ய ஆத்மா வாஸ்தவம் ஸ்வரூபமித்யர்த²: ।

தத்ர ஹி-ஶப்³த³ஸூசிதம் மாநமாஹ –

தத்ஸத்யமிதி ।

ஆத்மேதி ।

ஆத்மஶப்³த³வாச்யமித்யர்த²: ।

ஆகாஶஸ்ய லக்ஷணம் ஸ்வரூபம் சாஹ –

ஆகாஶோ நாமேத்யாதி³நா ।

தஸ்மாச்சேதி ।

சகார ஆத்மஸமுச்சயார்த²: । ததா² ச ஆகாஶதாதா³த்ம்யாபந்நாதா³த்மந: ஸகாஶாதே³வ வாயு: ஸம்பூ⁴த இத்யர்த²: । ஏவமுத்தரத்ராபி பூர்வபூர்வபூ⁴ததாதா³த்ம்யாபந்நாது³த்தரோத்தரபூ⁴தஸ்யோத்பத்திரவக³ந்தவ்யா ‘தத³பி⁴த்⁴யாநாதே³வ து’ இத்யாதௌ³ ததா² வ்யஸ்தா²பிதத்வாதி³தி மந்தவ்யம் । அக்³நிஶப்³த³ஸ்தேஜ:ஸாமாந்யபர: ।

ப்ருதி²வ்யா இதி ।

அத்ர பஞ்சம்யா: ப்ரக்ருத்யர்த²த்வாத்பூர்வத்ராபி பஞ்சம்ய: ப்ரக்ருத்யர்தா² ஏவேதி மந்தவ்யம் । ஓஷத⁴ய: ஸம்பூ⁴தா:, அந்நம் ஸம்பூ⁴தம் , புருஷ: ஸம்பூ⁴த இதி ஸர்வத்ர க்ரியாபத³ம் த்³ரஷ்டவ்யம் । ‘அந்நாத்புருஷ:’ இதி வாக்யோக்தம் புருஷஸ்யாந்நவிகாரத்வம் வ்யாக்²யாதும் ‘ஸ வா ஏஷ:’ இத்யுத்தரவாக்யம் ப்ரவ்ருத்தம் அதோ ந பௌநருக்த்யமிதி மந்தவ்யம் ।

ரஸஶப்³தி³தஸ்ய ரேதஸ: புருஷாக்ருதிநியாமகத்வமாஹ –

புருஷாக்ருதீதி ।

பிது: புருஷாக்ருத்யா பா⁴விதம் ஸம்ஸ்க்ருதம் ஸத் பிதுரங்கே³ப்⁴ய: ஸகாஶாத்ஸம்பூ⁴தமித்யர்த²: ।

தேஜ இதி ।

ஸர்வேஷாமங்கா³நாம் ஸாரபூ⁴தமித்யர்த²: । ததா² ச ஶ்ருதி: – 'யதே³தத்³ரேதஸ்ததே³தத்ஸர்வேப்⁴யோ(அ)ங்கே³ப்⁴யஸ்தேஜ: ஸம்பூ⁴தம்’ இதி ।

தஸ்மாதி³தி ।

புருஷாக்ருதிபா⁴விதாத்³ரேதோரூபாத்³பீ³ஜாதி³த்யர்த²: ।

புருஷக்³ரஹணஸ்ய தாத்பர்யம் வக்துமாக்ஷேபமவதாரயதி –

ஸர்வேஷாமபீதி ।

பஶ்வாதீ³நாமபரீத்யர்த²: । க்ரமேண ப்³ரஹ்மவிகாரத்வம் ப்³ரஹ்மவம்ஶ்யத்வம் ।

ஸமாத⁴த்தே –

ப்ராதா⁴ந்யாதி³தி ।

யதி³ ப்ராதா⁴ந்யம் ப⁴க்ஷணாதி³விஷயே ததா³ பஶ்வாதீ³நாமேவ ப்ராதா⁴ந்யம் ஸ்யாதி³த்யாஶயேந ஶங்கதே –

கிம் புநரிதி ।

கர்மஜ்ஞாநாதி⁴காரித்வமத்ர ப்ராதா⁴ந்யம் , தச்ச மநுஷ்யஸ்யைவ ந பஶ்வாதீ³நாமித்யாஹ –

கர்மேதி ।

தது³க்தம் ஸூத்ரகாரேண - ‘மநுஷ்யாதி⁴காரத்வாத்³ ‘ இதி ।

அதி⁴காரமேவ ஸாத⁴யதி –

புருஷ ஏவ ஹீதி ।

ஹி-ஶப்³த³ஸூசிதாந்ஹேதூநாஹ –

ஶக்தத்வாத³ர்தி²த்வாச்சேதி ।

விதி⁴நிஷேத⁴விவேகஸாமர்த்²யோபேதத்வாச்சா²ஸ்த்ரோக்தஸ்வர்கா³தி³ப²லார்தி²த்வஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: । அபர்யுத³ஸ்தத்வாதி³ஹேத்வந்தரஸங்க்³ரஹார்த²ஶ்சகார: ।

புருஷஸ்ய யதோ²க்தஸாமர்த்²யாத்³யுபேதத்வே ஶ்ருதிமாஹ –

புருஷே த்வேவேதி ।

ப்³ராஹ்மண்யாதி³ஜாதிமதி மநுஷ்யதே³ஹ ஏவாவிஸ்தராமதிஶயேந ப்ரகட ஆத்மா ஜ்ஞாநாத்³யதிஶயவாநித்யர்த²: ।

ஏததே³வாநுப⁴வேந ஸாத⁴யதி –

ஸ ஹீத்யாதி³நா ।

ஶ்வஸ்தநம் பரேத்³யுர்பா⁴விநம் । லோகோ போ⁴க்³ய:, தத்ஸாத⁴நமலோக: । மர்த்யேந விநாஶார்ஹேண ஜ்ஞாநகர்மாதி³ஸாத⁴நேநாக்ஷயம் ப²லமாப்துமிச்ச²தீத்யர்த²: ।

ஸாதி⁴தம் ஜ்ஞாநாதிஶயமுபஸம்ஹரதி –

ஏவம் ஸம்பந்ந இதி ।

யேந ஜ்ஞாநாத்³யதிஶயேந புருஷஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யம் விவக்ஷிதம் தத்பஶ்வாதீ³நாம் நாஸ்தீத்யாஹ –

அதே²தரேஷாமிதி ।

தேஷாம் பு³பு⁴க்ஷாதி³விஷயகஜ்ஞாநமேவாஸ்தி ந பூர்வோக்தமித்யர்த²: ।

ப்ரக்ருதாயாமபி ப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் புருஷஸ்யைவாதி⁴காரித்வாச்சாத்ர புருஷக்³ரஹணமித்யாஶயேநாஹ –

ஸ ஹீதி ।

நநு யத்³யத்ர ஸர்வாந்தரம் ப்³ரஹ்ம ப்ராபயிதுமிஷ்ட²: புருஷஸ்தர்ஹி தம் ப்ரதி தாத்³ருஶப்³ரஹ்மோபந்யாஸ ஏவோத்தரஸந்த³ர்பே⁴ கார்யோ ந கோஶோபந்யாஸ இத்யாஶங்க்ய தது³பந்யாஸஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

தஸ்ய சேதி ।

வித்³யாதி⁴காரிண: புருஷஸ்யேத்யர்த²: । சகாரோ(அ)வதா⁴ரணார்த²: ஸந்ஸப்தம்யா ஸம்ப³த்⁴யதே । சிதா³த்மாபேக்ஷயா பா³ஹ்யா யே(அ)சிதா³த்மாந: கல்பிதாகாரவிஶேஷா: கோஶாஸ்தேஷ்வேவாநாத்மஸ்வநாதி³காலமாரப்⁴யாஹமித்யாத்மத்வபா⁴வநோபேதா பு³த்³தி⁴: கஞ்சிது³பாயவிஶேஷமநாலம்ப்³ய ஸஹஸா ஸர்வாந்தரப்ரத்யகா³த்மவிஷயா பூர்வமாத்மத்வேந க்³ருஹீதகோஶரூபாலம்ப³நஶூந்யா ச கர்துமஶக்யேதி க்ருத்வா ப்ராணமயாதி³ஷு ஶிரஆதி³மத்த்வேந த்³ருஷ்டஸ்தூ²லஶரீரஸாம்யோபந்யாஸேந அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மாந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மேத்யாதி³நாந்த: ப்ரவேஶயந்நாஹேத்யர்த²: । யதா² லோகே சந்த்³ரம் பு³போ³த⁴யிஷு: ஶாகா²க்³ரமாலம்ப்³ய போ³த⁴யதி ‘ஶாகா²க்³ரம் சந்த்³ர:’ இதி ஸ ச போ³த்³தா⁴ தி³க³ந்தராணி த்யக்த்வா ஶாகா²க்³ரம் பஶ்யந் தத்³த்³வாரா சந்த்³ரம் பஶ்யதி, தத்³வத³ந்நமயாதி³ஷு கோஶேஷு க்ரமேணாத்மத்வேநோபதி³ஷ்டேஷு ஸத்ஸு பா³ஹ்யே புத்ராதௌ³ பூர்வபூர்வகோஶே சாத்மத்வபு³த்³தி⁴ம் க்ரமேண பரித்யஜ்ய ஸர்வகோஶாதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தம் ஸர்வாந்தரம் ப்³ரஹ்மாஹமஸ்மீதி ப்ரதிபத்³யதே முமுக்ஷுரித்யர்த²: । ப்³ரஹ்மவித்³யோபாயவிஶேஷத்வேந கோஶபரம்பரா ஶாகா²க்³ரஸ்தா²நீயோபதி³ஶ்யத இதி த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோ: ஸங்க³தி: । ஏவம் கோஶேஷு பக்ஷபுச்சா²தி³மத்த்வோபந்யாஸாத்ஸுபர்ணாகாரதயோபாஸ்தயோ விதீ⁴யந்தே । தா அப்யுபாஸ்தயஶ்சித்தைகாக்³ர்யத்³வாரா ப்³ரஹ்மவித்³யாஶேஷபூ⁴தா ஏவ ந ஸ்வதந்த்ரா: । தாஸு ப²லஶ்ரவணம் ப்ரயாஜாத்³யங்க³வாக்யேஷு ப²லஶ்ரவணவத³ர்த²வாத³மாத்ரமித்யாதி³கம் வார்த்திகாதௌ³ த்³ரஷ்டவ்யமிதி ஸங்க்ஷேப: ।

அந்நமயஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ம் ஶிர ஏவ ஶிர இத்யத்ராவதா⁴ரணஸ்ய தாத்பர்யமாஹ –

ப்ராணமயாதி³ஷ்விதி ।

ஏவமிதி ।

அயமேவ த³க்ஷிண: பக்ஷ இத்யாதி³ப்ரகாரேணாந்நமயபர்யாயே ஸர்வத்ராவதா⁴ரணம் யோஜநீயமித்யர்த²: ।

நநு பா³ஹ்வோர்த³க்ஷிணத்வாதே³ரநித்யதத்வாத்கத²ம் த³க்ஷிணோ பா³ஹுரித்யுச்யதே ? தத்ராஹ –

பூர்வாபி⁴முக²ஸ்யேதி ।

ஶ்ரௌதஸ்மார்தேஷு கர்மஸு பூர்வாபி⁴முக²த்வஸ்யௌத்ஸர்கி³கத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஆத்மேதி ।

அயம் மத்⁴யமோ தே³ஹபா⁴கோ³(அ)ங்கா³நாமாத்மேத்யவக³ந்தவ்யமித்யத்ர ஶ்ருத்யந்தரமாஹ –

மத்⁴யம் ஹீதி ।

மத்⁴யமபா⁴க³ஸ்ய ஸர்வாங்க³ஸ்பர்ஶிதயா ஸர்வாங்க³வ்யாபகத்வரூபமாத்மத்வம் தஸ்ய யுக்தமிதி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

ப்ரதிஷ்டா²பத³ம் ஸ்தி²திஸாத⁴நத்வம் வத³தா³தா⁴ரபரமித்யாஹ –

ப்ரதிதிஷ்ட²தீதி ।

நாபே⁴ரதோ⁴பா⁴கே³ புச்ச²த்³ருஷ்டிகரணே இவஶப்³த³ஸங்க்³ருஹீதம் ஸாமாந்யமாஹ –

அதோ⁴லம்ப³நேதி ।

ஏதத்ப்ரக்ருத்யேதி ।

அந்நமயஸ்ய புருஷவித⁴த்வம் ஶிரஆதி³மத்த்வலக்ஷணம் ப்ரக்ருத்ய ‘தஸ்ய புருஷவித⁴தாம் , அந்வயம் புருஷவித⁴:’ இதி வக்ஷ்யமாணம் புருஷவித⁴த்வம் ப்ராணமயாதீ³நாம் ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

மூஷேதி ।

அந்த: ப்ரதிமாகாரச்சி²த்³ரவதீ ம்ருந்மயீ ப்ரதிக்ருதிர்மூஷா, தஸ்யாம் நிஷிக்தம் த்³ருதம் தாம்ராதி³கம் யதா² ப்ரதிமாகாரம் ப⁴வதி, ததா² ஶிரஆதி³மத்யந்நமயகோஶே(அ)ந்தர்வ்யாப்ய வித்³யமாநம் ப்ராணமயாதி³கமபி ததா³காரம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

அத்ராந்நமயகோஶஸ்ய விராடா³த்மநோபாஸ்யத்வம் விவக்ஷிதமிதி மத்வா விராடா³த்மந்யந்நமயகோஶே மந்த்ரமவதாரயதி –

தத³ப்யேஷ இதி ॥

அந்நாதி³தி ।

விராடா³த்மகாதி³த்யர்த²: ।

ஸ்தா²வரேதி ।

வ்யஷ்ட்யந்நமயகோஶா இத்யர்த²: ।

கதா³ லீயந்த இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –

அந்த இதி ।

விராஜோ(அ)ஸ்மதா³தி³காரணத்வே ஹேதுபரமந்நம் ஹீதி வாக்யம் ஹி-ஶப்³த³யோகா³தி³தி மத்வா ததா³காங்க்ஷாபூர்வகமவதார்ய வ்யாசஷ்டே –

கஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

அந்நஶப்³தி³தஸ்ய விராஜ: ப்ரத²மஜத்வே ப²லிதமாஹ –

அந்நமயாதீ³நாம் ஹீதி ।

ப்ராணமயாதீ³நாமந்நவிகாரத்வாபா⁴வே(அ)ப்யந்நோபசிதத்வமஸ்தீதி மத்வாத்ராதி³பத³ம் ப்ரயுக்தம் । அந்நம் விராடா³த்மகம் யத: ப்ரத²மமேவ ஜாதம் ஸத்ஸ்வவ்யதிரிக்தாநாம் பூ⁴தாநாம் காரணம் காரணத்வயோக்³யம் அதோ(அ)ந்நப்ரப⁴வா இத்யர்த²: । ப்ரத²மமுத்பந்நஸ்ய பஶ்சாது³த்பத்³யமாநகார்யம் ப்ரதி காரணத்வயோக்³யதாஸம்ப⁴வஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

யஸ்மாச்சைவமிதி ।

சோ(அ)வதா⁴ரணே । யஸ்மாத³ந்நஜீவநா ஏவ ப்ரஜாஶப்³த³வாச்யா: ப்ராணிந இத்யர்த²: ।

தா³ஹேதி ।

ஜாட²ரக்ருதா க்ஷுத்³தா³ஹ:, தத்ப்ரஶாமகமித்யர்த²: ॥

உத்தரவாக்யதாத்பர்யமாஹ –

அந்நப்³ரஹ்மவித³ இதி ।

நநு கத²மந்நஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் கத²ம் வா தது³பாஸநமிதி ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

உத்தரம் – அந்நஜ இத்யாதி³ । யஸ்மாத³ந்நம் ப்ரத²மகோஶஜாதஸ்ய ஜந்மஸ்தி²திப்ரலயகாரணம் தஸ்மாத³ந்நம் ப்³ரஹ்ம, தச்சாந்நாத்மகம் ப்³ரஹ்மாஹமஸ்மீதி சிந்தயேத் , உபாஸ்யவிராட்³தே³வபா⁴வாபத்திம் விநா ஸர்வாந்நப்ராப்த்யஸம்ப⁴வாத் தே³வபா⁴வஸ்ய சாஹங்க்³ரஹம் விநா ப்ராப்துமஶக்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

அந்நம் ஹீதி புநர்வசநமந்நப்³ரஹ்மவித³: ஸர்வாந்நப்ராப்தௌ ஹேதுபரமிதி மத்வா தத³வதாரயதி –

குத: புநரிதி ।

அந்நஸ்ய ஜ்யேஷ்ட²த்வே ஹேதுமாஹ –

பூ⁴தேப்⁴ய இதி ।

பூ⁴தேப்⁴ய: பூர்வம் நிஷ்பந்நத்வாத³ந்நம் ஜ்யேஷ்ட²ம் , தச்ச ஜ்யேஷ்ட²மந்நம் ஹி யஸ்மாத்³பூ⁴தாநாம் ஜந்மஜீவநாதி³காரணம் தஸ்மாத³ந்நம் ஸர்வௌஷத⁴முச்யதே லோகைரிதி யோஜநா । அநேந ஹி புநர்வசநேந அந்நதே³வதாத்மநோ விராஜ: ஸ்வகார்யேஷு ஸர்வப்ராணிஷு வ்யாப்திஸ்தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத்³யதே லோகே காரணஸ்ய ம்ருதா³தே³: கார்யேஷு வ்யாப்தே: ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ।

ஸா ச வ்யாப்திர்விராடா³த்மபா⁴வமாபந்நஸ்யாந்நப்³ரஹ்மவித³: ஸர்வப்ராண்யாத்மநா ஸர்வாந்நாத்த்ருத்வே ஹேதுர்ப⁴வதீதி மத்வாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

அந்நப்³ரஹ்மவிதோ³ விராடா³த்மநா ஸர்வப்ராணிவ்யாபித்வாதி³த்யர்த²: । அஸ்ய புநர்வசநஸ்யாயமபி⁴ப்ராயோ வார்த்திகே ஸ்பஷ்டமபி⁴ஹித: - ‘கார்யம் ஸர்வம் யதோ வ்யாப்தம் காரணேநாத்த்ருரூபிணா । இதி ஹேதூபதே³ஶாய த்வந்நம் ஹீத்யுச்யதே புந:’ இதி ।

நநு ‘அந்நாத்³வை ப்ரஜா: ப்ரஜாயந்தே’ இத்யுக்தத்வாத்புந: ‘அந்நாத்³பூ⁴தாநி ஜாயந்தே’ இத்யாதி³வசநம் வ்யர்த²மித்யாஶங்க்யாஹ –

உபஸம்ஹாரார்த²மிதி ।

அத்³யத இத்யாதே³ஸ்தாத்பர்யமாஹ –

இதா³நீமிதி ।

தச்ச நிர்வசநமுபாஸ்யஸ்யாந்நரூபப்ரஜாபதேரத்³யத்வாத்த்ருத்வரூபகு³ணத்³வயவிதா⁴நார்த²மிதி மந்தவ்யம் । யஸ்மாத்ப்ரக்ருதம் வ்ரீஹியவாதி³லக்ஷணம் வஸ்து பூ⁴தைரத்³யதே தஸ்மாத³ந்நஶப்³த³வாச்யம் ப⁴வதி, யஸ்மாச்ச தத்³பூ⁴தாந்யத்தி ஸம்ஹரதி தஸ்மாத³பி தத³ந்நமுச்யதே ; அந்நஸ்ய சாபத்²யாதி³ரூபஸ்ய ப்ராணிஸம்ஹாரஸாத⁴நத்வம் லோகே ப்ரஸித்³த⁴மிதி மந்தவ்யம் ।

இத்த²மந்நமயகோஶம் நிரூப்ய தஸ்யாநாத்மத்வஸித்³த⁴யே ப்ராணமயகோஶவாக்யப்ரவ்ருத்தி: ; ஏவமுத்தரத்ராபீதி தாத்பர்யமாஹ –

அந்நமயாதி³ப்⁴ய இதி ।

ஆத்மப்⁴ய இதி ।

கல்பிதாத்மப்⁴ய இத்யர்த²: ।

அத ஏவாஹ –

அவித்³யாக்ருதேதி ।

யதா² லோகோ(அ)நேகதுஷகோத்³ரவவிதுஷீகரணேந கோத்³ரவதண்டு³லாந்த³ர்ஶயிதும் ப்ரவர்ததே ததா² ப்ரத்யகா³த்மாவரணபூ⁴தாவித்³யாக்ருதபஞ்சகோஶாபநயநேநாந்நமயாதி³ப்⁴ய ஆநந்த³மயாந்தேப்⁴ய அந்தரதமம் ப்³ரஹ்ம கோஶாபநயநஶப்³தி³தவிவேகஜநிதயா வித்³யயா ப்ரத்யக்தயா த³ர்ஶயிதுமிச்சு² ஶாஸ்த்ரம் ப்ரஸ்தௌதி ப்ரவர்தத இத்யர்த²: । தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாத்³யதோ²க்தாதி³தி । அத்ர ‘அந்நாத்³வை ப்ரஜா: ப்ரஜாயந்தே’ இத்யாதௌ³ தூ³ரதே³ஶே பூ⁴தகாரணத்வேந ப்ரக்ருதம் விராஜம் வை-ஶப்³தே³ந ஸ்மாரிதம் தஸ்மாதி³த்யநேநாநூத்³ய ஏதஸ்மாதி³த்யநேநாந்நமயகோஶஸ்ய விராடா³த்மத்வம் ப்ரபோ³த்⁴யதே । ஏவமுத்தரத்ராபி । தது³க்தம் வார்திகே – 'வை-ஶப்³தே³நைவ ஸம்ஸ்மார்ய த³வீயோதே³ஶவர்திநம் । தஸ்மாச்ச²ப்³தே³ந வைராஜமாதா³யாத்⁴யாத்மரூபிண: । ஏதஸ்மாதி³தி ஶப்³தே³ந வைராஜத்வம் ப்ரபோ³த்⁴யதே । கார்யாணாம் காரணாத்மத்வமேவம் ஸ்யாது³த்தரேஷ்வபி’ இதி । கார்யாண்யாத்⁴யாத்மிகா: கோஶா:, தேஷாம் விராடா³த்³யாத்மத்வபோ³த⁴நம் ச ப்ராகா³நந்த³மயபர்யாயாத்³விராடா³த்³யபே⁴தே³நோபாஸநஸூசநார்த²ம் ; ஆநந்த³மயபர்யாயே து ததே³தச்ச²ப்³த³யோருக்தார்த²பரத்வே(அ)பி ந சிந்தநவிவக்ஷாஸ்தி, கிம் த்வத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வதலக்ஷணாத்³த்³விவிதா⁴த³ப்யாநந்த³மயதத்காரணகோஶாச்சிதே³கரஸஸ்ய புச்ச²ஹ்மணோ விவேகமாத்ரம் விவக்ஷிதம் ; தத்பர்யாயே பக்ஷபுச்சா²தி³கல்பநஸ்யாந்யதே³வ ப்ரயோஜநமிதி வக்ஷ்யதே । யதோ²க்தாதி³த்யஸ்ய ஸுபர்ணாகாரேணோக்தாதி³த்யர்த²: । ஆத்மத்வேந பரிகல்பித இதி யோஜநா ।

வாயுரிதி ।

அத்ர ஹிரண்யக³ர்போ⁴பாதி⁴பூ⁴தே ஸமஷ்டிகாரணாத்மநி க்ரியாஶக்திமத³ம்ஶ: ப்ராணோ விவக்ஷித இதி மத்வா வாயுரித்யுக்தம் । தத்ரைவ ஜ்ஞாநஶக்திமத³ம்ஶபூ⁴தம் ஸமஷ்ட்யந்த:கரணம் மநோமய இத்யத்ர மந:ஶப்³தா³ர்த² இத்யபி போ³த்⁴யம் ।

தத்ப்ராய இதி ।

தத்³விகார இத்யர்த²: ।

அத ஏவாநுவாதா³வஸரே வக்ஷ்யதி –

வாயுவிகாரஸ்யேதி ।

ப்ராணமயஸ்யாந்நமயம் ப்ரத்யாத்மத்வம் தத்³வ்யாபித்வாதி³த்யுபபாத³நார்த²ம் ‘தேநைஷ பூர்ண:’ இத்யுக்தம் ।

தத்ர ப்ராணேந தே³ஹோ வ்யாப்த இத்யத்ராநுரூபம் த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

வாயுநேவேதி ।

ஶிர:பக்ஷாதி³பி⁴ரிதி ।

ஶிர:பக்ஷபுச்சா²தி³கல்பநாலம்ப³நபூ⁴தைரவயவை: புருஷாகார: ப்ராண இத்யர்த²: ।

நநு பஞ்சவ்ருத்தே: ப்ராணஸ்யாமூர்தத்வாத்ஸ்வயமேவ தஸ்ய புருஷவித⁴த்வம் ந ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்கதே –

கிம் ஸ்வயமேவேதி ।

'தஸ்ய புருஷவித⁴தாம் ‘ இதி ஶ்ருத்யா பரிஹரதி –

நேத்யாஹேதி ।

ஶ்ருதிரிதி ஶேஷ: ।

நந்வந்நமயஸ்ய வா கத²ம் புருஷவித⁴த்வம் ? தத்ராஹ –

ப்ரஸித்³த⁴மிதி ।

ப்ராணமயே உக்தம் ந்யாயம் மநோமயாதி³ஷ்வதிதி³ஶதி –

ஏவமிதி ।

கத²ம் புருஷவித⁴தாஸ்யேதி ।

அஸ்ய ப்ராணமயஸ்ய யத்³யபி புருஷவித⁴தா ஸித்³தா⁴ ததா²பி கத²ம் பக்ஷபுச்சா²தி³கல்பநாப்ரகார இத்யர்த²: ।

வ்ருத்திவிஶேஷ இதி ।

வ்ருத்திமத: ப்ராணஸ்யாவயவித்வேந விவக்ஷிதத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

நநு ப்ராணவ்ருத்தௌ ஶிரஸ்த்வகல்பநாயாம் கிம் நியாமகம் ? தத்ராஹ –

வசநாதி³தி ।

உத்தரத்ராபி வசநமேவ நியாமகமித்யாஹ –

ஸர்வத்ரேதி ।

யத்³வா ஸர்வபர்யாயேஷ்வபி வஸ்துக³த்யா வசநமேவ தத்கல்பநே நியாமகமித்யாஹ –

ஸர்வத்ரேதி ।

ஆகாஶபதே³ந ஶரீரமத்⁴யாகாஶஸ்த²ஸமாநலக்ஷணாயாம் காரணமாஹ –

ப்ராணவ்ருத்த்யதி⁴காராதி³தி ।

ஸமாநஸ்ய மத்⁴யபா⁴க³த்வரூபாத்மத்வகல்பநாயாம் யுக்திமாஹ –

மத்⁴யஸ்த²த்வாதி³தி ।

இதரா: பர்யந்தா வ்ருத்தீரபேக்ஷ்ய மத்⁴யஸ்த²த்வாத்ஸமாந ஆத்மேதி யோஜநா ।

நநு மத்⁴யஸ்த²ஸ்யாபி கத²மாத்மத்வம் ? தத்ராஹ –

மத்⁴யம் ஹீதி ।

ப்ருதி²வீதே³வதேதி ।

ந ச ப்ராணவ்ருத்த்யதி⁴காராவிஶேஷாத்ப்ருதி²வீஶப்³தே³நோதா³நக்³ரஹணம் ந்யாய்யமிதி வாச்யம் ; ப்ரதிஷ்டா²த்வலிங்க³விரோதே⁴ந ப்ரகரணஸ்யாநாத³ரணீயத்வாத் । ந ஹ்யுதா³நவ்ருத்தேர்வ்ருத்திமந்தம் ப்ராணமயம் ப்ரதி ப்ரதிஷ்டா²த்வம் ஸம்ப⁴வதி ।

ஸ்தி²திஹேதுத்வாதி³தி ।

ப்ருதி²வீதே³வதாயா ஆத்⁴யாத்மிகப்ராணஸ்தி²திஹேதுத்வஸ்ய ஶ்ருத்யந்தராத³வக³தத்வாதி³த்யர்த²: । ஶ்ருதாவபாநபத³ம் ப்ராணமயகோஶபரம் ।

அந்யதே²தி ।

தே³வதாக்ருதாவஷ்டம்ப⁴நாபா⁴வ இத்யர்த²: । உதா³நவ்ருத்தேரூர்த்⁴வக³மநஹேதுத்வம் ‘அதை²கயோர்த்⁴வ உதா³ந: புண்யேந புண்யம் லோகம் நயதி பாபேந பாபம்’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராதே³வ ஸித்³த⁴மிதி மந்தவ்யம் , உதா³நவ்ருத்தே: காலவிஶேஷாபேக்ஷத்வேந ஸதோ³ர்த்⁴வக³மநப்ரஸக்த்யபா⁴வே(அ)பி ச்சி²ந்நகத³லீஸ்தம்பா⁴தே³ரிவ பூ⁴மௌ பதநம் வா ப்ரஸஜ்யத இத்யர்த²: ॥

ததா³த்மபூ⁴தா இதி ।

ஸூத்ராத்மபூ⁴தா இத்யர்த²: । அக்³ந்யாதி³தே³வாநாம் ஸூத்ராத்மவிபூ⁴திதயா ததா³த்மகதாயா: ஶாகல்யப்³ராஹ்மணஸித்³த⁴த்வாதி³தி மந்தவ்யம் । யத்³வா ஸூத்ராத்மோபாஸ்த்யா ததா³த்மகதாம் ப்ராப்தா இத்யர்த²: । அத²வா அஸ்மதா³த³ய இவாக்³ந்யாத³யோ(அ)பி ததா³த்மபூ⁴தா: க்ரியாஶக்திமத்ப்ராணோபாதி⁴கா: ஸந்த இத்யர்த²: ।

தே³வஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴மாஶ்ரித்யாக்³ந்யாதி³பரத்வமுக்தம் ; இதா³நீமிந்த்³ரியபரோ தே³வஶப்³த³ இதி ஸயுக்திகமாஹ –

அத்⁴யாத்மாதி⁴காராத்த்விதி ।

து-ஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: ஸந்நிந்த்³ரியாணீத்யத்ர ஸம்ப³த்⁴யதே । ப்ராணமயகோஶாதி⁴காராதி³த்யர்த²: ।

முக்²யப்ராணமந்விதி ।

தஸ்மிந்நிருத்³தே⁴ இந்த்³ரியாணாம் ப்ரவ்ருத்த்யத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: ।

ந கேவலமிந்த்³ரியாணாமேவ ப்ராணாதீ⁴நா சேஷ்டா, அபி து ஶரீராதீ³நாமபீத்யாஹ –

ததா² மநுஷ்யா இதி ।

'ப்ராணம் தே³வா அநு ப்ராணந்தி’ இத்யாதி³நாம் கேவலதே³ஹாத்மவாதோ³ நிரஸ்த இதி தாத்பர்யமாஹ –

அதஶ்சேதி ।

ப்ராணாதீ⁴நசேஷ்டாகத்வாச்ச²ரீராணாமித்யர்த²: ।

தஸ்ய வஸ்துதோ(அ)நாத்மத்வம் ஸூசயதி –

பரிச்சி²ந்நேநேதி ।

ஆத்மஶப்³த³: ஸ்வரூபபர: ।

நந்வந்நமயாதிரிக்தம் ஸ்வரூபம் நோபலப்⁴யத இதி ஶங்கதே –

கிம் தர்ஹீதி ।

'ப்ராணம் தே³வா அநு ப்ராணந்தி’ இத்யாதி³ஶ்ருதிமாஶ்ரித்யாஹ –

தத³ந்தர்க³தேதி ।

தஸ்ய பிண்ட³வத்பரிச்சே²த³ம் வ்யாவர்தயந்ஸாதா⁴ரணபத³ம் வ்யாசஷ்டே –

ஸர்வபிண்டே³தி ।

ஸர்வபத³மேகைகஸ்யைவ பிண்ட³ஸ்யாவயவஸாகல்யாபி⁴ப்ராயம் । அத² வா ஸூத்ராத்மரூபேண ப்ராணமயஸ்ய ஸர்வபிண்ட³வ்யாபித்வமுக்தமிதி மந்தவ்யம் ।

ஏவமாந்தரத்வேந நிரூபணீய ஆத்மா ப்ராணமய ஏவேதி ஶங்காநிராஸார்த²முத்தரகோஶாநாமப்யாத்மதாமாஹ –

ஏவம் மநோமயாதி³பி⁴ரிதி ।

அத்ராபி ப்ராணமயாத்³யந்தர்க³தைரிதி மநோமயாதே³ர்விஶேஷணம் த்³ரஷ்டவ்யம் , தத³ந்தர்க³தேதி ப்ராணமயஸ்யோக்தத்வாத் ப்ரதிபர்யாயம் ஶ்ருதாவந்தரஶப்³த³ப்ரயோகா³ச்ச । ததா² சோத்தரோத்தரகோஶேஷு பூர்வபூர்வாபேக்ஷயாந்தரத்வஸூக்ஷ்மத்வவ்யாபித்வவிஶேஷணாநி தாநி யத்ர காஷ்டா²ம் க³ச்ச²ந்தி, ஸ ஏவ முக்²ய ஆத்மேதி ஜ்ஞாபநார்தா²நீதி மந்தவ்யம் ।

அவித்³யோபாதி⁴கஸ்யாநந்த³மயஶப்³தி³தஜீவஸ்யாபி ப்ரியாதி³விஶிஷ்டத்வாகாரேண கார்யத்வம் மத்வாஹ –

ஆகாஶாதீ³தி ।

கோஶாநாம் ஸ்வகாரணைராகாஶாதி³பூ⁴தை: ஸஹ மித்²யாத்வம் ஸூசயதி –

அவித்³யாக்ருதைரிதி ।

ஸ்வதஶ்சைதந்யஸ்வரூபாணாம் ப்ராணிநாமந்தர்ப³ஹிர்பா⁴வேநாவாரகதயா பஞ்சகோஶஸத்³பா⁴வே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ।

நநு அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மேதி ப்ரக்ருத்ய ஆந்தரத்வோக்தேராநந்த³மயே பரிஸமாபநாதா³நந்த³மய ஏவ பரமாத்மா, ததா² ச தஸ்யாவித்³யாக்ருதத்வோக்திரயுக்தா ; நேத்யாஹ –

ததா² ஸ்வாபா⁴விகேநாபீதி ।

ஸ்வாபா⁴விகத்வமகல்பிதத்வம் ।

தத்ர ஹேதும் ஸூசயதி –

ஆகாஶாதீ³தி ।

ஸர்வகல்பநாதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தேநேத்யர்த²: । தஸ்ய விநாஶித்வபரிச்சி²ந்நத்வபரிணாமித்வாநி வாரயதி – நித்யேநேத்யாதி³நா விஶேஷணத்ரயேண ।

தஸ்ய ப்ரகரணித்வம் ஸூசயதி –

ஸத்யேதி ।

ஆநந்த்யவிவரணரூபாணி நித்யேந ஸர்வக³தேந ஸர்வாத்மநேத்யேதாநி த்ரீணி விஶேஷணாநி । ஆத்மவந்த: முக்²யஸ்வரூபவந்த: ।

ஸர்வே ப்ராணிந இத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

ஸ ஹீதி ।

'அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ இத்யாதி³ஶ்ருதிபி⁴ர்யதோ²க்தாத்மைவ பரபமார்த²த ஆத்மா ப்ரதீயதே யத இத்யர்த²: ।

அர்தா²தி³தி ।

ப்³ரஹ்மண்யாநந்த³மயாதா³ந்தரத்வோக்த்யபா⁴வே(அ)பி தம் ப்ரதி ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிஷ்டா²த்வோக்திஸாமர்த்²யாதா³நந்த³மயாத³ப்யாந்தரத்வம் ப்ரதீயதே ; தத ஏதத³பி புச்ச²வாக்யநிர்தி³ஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ முக்²யாத்மத்வமப்யத்ர கதி²தப்ராயமேவ ப⁴வதி, தஸ்மாந்நாநந்த³மயஸ்ய முக்²யாத்மத்வமிதி பா⁴வ: ।

தத்கஸ்மாதி³த்யாஹேதி ।

தத் ப்ராணஸ்ய ஸர்வப்ராணிசேஷ்டாஹேதுத்வம் கஸ்மாதி³த்யாகாங்க்ஷாயாமாஹேத்யர்த²: ।

ப்ராணஸ்ய ஸர்வபூ⁴தஜீவநஹேதுத்வே கௌஷீதகிஶ்ருதிஸம்வாத³மாஹ –

யாவத்³த்⁴யஸ்மிந்நிதி ।

'தஸ்மாத்ஸர்வாயுஷமுச்யதே’ இதி வாக்யேந ப்ராணஸ்ய ஸர்வாயுஷ்ட்வே லோகப்ரஸித்³தி⁴ருச்யத இத்யபி⁴ரப்ரேத்ய தாம் விவ்ருணோதி –

ப்ராணாபக³ம இதி ।

'ஸர்வமேவ த ஆயுர்யந்தி’ ‘யே ப்ராணம் ப்³ரஹ்மோபாஸதே’ இதி வாக்யத்³வயமர்த²க்ரமேணாவதார்ய வ்யாசஷ்டே –

அத இத்யாதி³நா ।

ப்ராணமயஸ்யாந்நமயம் ப்ரத்யாத்மத்வாத்ஸர்வபூ⁴தாயுஷ்ட்வாச்சேத்யத:ஶப்³தா³ர்த²: । அஸ்மாதி³த்யஸ்ய சாக்ஷுஷப்ரத்யக்ஷஸித்³தா⁴தி³த்யர்த²: ।

அஸாதா⁴ரணாதி³தி ।

பரிச்சி²ந்நாதி³த்யர்த²: ।

அபக்ரம்யேதி ।

அபக்ரமணமாத்மத்வபு³த்³தி⁴பரித்யாக³: । தத்ர ஹேதுத்வேந சாக்ஷுஷத்வபா³ஹ்யத்வபரிச்சி²ந்நத்வவிஶேஷணாந்யுபாத்தாநீதி மந்தவ்யம் । ஸர்வபூ⁴தாத்மத்வம் ஸூத்ராத்மரூபேண போ³த்⁴யம் , தேந ரூபேண ப்ராணமயகோஶஸ்யேஹோபாஸ்யத்வாத் ।

ஆயுஷ்ட்வமுபாஸ்யோ கு³ண இதி மத்வாஹ –

ஆயுரிதி ।

தஸ்ய தத்³கு³ணகத்வே ஹேது: –

ஜீவநஹேதுத்வாதி³தி ।

தத்³தே⁴துத்வஸ்ய ஶ்ருத்யநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

ப்ராகி³தி ।

வர்தமாநதே³ஹாரம்ப⁴ஸமயே யாவதா³யு: ஸப்தத்யஶீத்யாதி³லக்ஷணம் விதி⁴நா கல்பிதம் தாவதா³யு: ப்ராப்தாயு:ஶப்³தா³ர்த²: ।

ஸர்வமாயுரிதீதி ।

'ஸர்வமேவ ச ஆயுர்யந்தி’ இத்யத்ர ஸர்வஶப்³த³ஸாமர்த்²யாச்ச²தம் வர்ஷாணி யந்தீத்யேவ யுக்தமித்யர்த²: ।

பரார்த⁴ஸங்க்²யாம் விஹாய ஶதமித்யத்ர ஹேதுமாஹ –

ஶ்ருதிப்ரஸித்³தே⁴ரிதி ।

'ஶதாயு: புருஷ:’ இதி ஶ்ருதிப்ரஸித்³தே⁴ரித்யர்த²: ।

ஆயுஷ்ட்வகு³ணகோபாஸநயா ஆயுரேவ ப்ராப்தவ்யமித்யத்ர கிம் விநிக³மகமிதி ப்ருச்ச²தி –

கிம் காரணமிதி ।

ஶ்ருதிருத்தரமித்யாஶயேநாஹ –

ப்ராணோ ஹீதி ।

நந்வத்ர கிம் நியாமகம் ஸூசிதம் ப⁴வதீத்யத ஆஹ –

யோ யத்³கு³ணகமிதி ।

'தம் யதா² யதோ²பாஸதே ததே³வ ப⁴வதி’ இதி ந்யாயேநாயுஷ்ட்வகு³ணகோபாஸநாதா³யு:ப்ராப்திலக்ஷணம் ப²லம் யுக்தமித்யேவம் வித்³யாப²லப்ராப்தௌ ஹேதுஸூசநார்த²மித³ம் ‘ப்ராணோ ஹி’ இத்யாதி³புநர்வசநமித்யர்த²: ।

'தஸ்யைஷ ஏவ’ இதி வாக்யமாநந்த³மயோ ப்³ரஹ்மேதி வத³தாம் வ்ருத்திகாராணாம் மதேந வ்யாசஷ்டே –

தஸ்ய பூர்வஸ்யேதி ।

அத ஏவாநந்த³மயாதி⁴கரணே வ்ருத்திகாரமதே ஸ்தி²த்வா ஆநந்த³மயபர்யாயஸ்த²மித³ம் வாக்யம் தஸ்ய பூர்வஸ்யேதி பத³யோரித்யர்த²மேவ வ்யவஹிதாந்வயப்ரத³ர்ஶநேந வ்யாக்²யாதமாசார்யை: । விவக்ஷிதார்த²ஸ்து - பூர்வஸ்யாந்நமயஸ்ய கல்பிதஸ்ய ய: பரமார்த²ரூப ஆத்மா ஆகாஶாதி³த்³வாரா தத்காரணத்வேந ப்ரக்ருத:, ஏஷ ஏவ தஸ்ய ‘அந்யோந்தர ஆத்மா ப்ராணமய:’ இதி ப்³ராஹ்மணோக்தஸ்ய ப்ராணமயஸ்ய முக்²ய ஆத்மா ; அஸ்ய ச ஶாரீரத்வம் ஶரீரே ஸாக்ஷிதயோபலப்⁴யமாநத்வாது³பபத்³யதே ; ஏவம் ச ஸதி ப்ரக்ருதப்ரதா⁴நபராமர்ஶகைதச்ச²ப்³த³ ஆத்மஶப்³த³ஶ்ச முக்²யார்தௌ² ப⁴வத: ; வஸ்துத: ஸ்வரூபாந்தரவ்யவச்சே²த³கமவதா⁴ரணம் ச ஸங்க³ச்ச²தே ; ஶரீரஸ்வாமித்வரூபம் முக்²யஶாரீரத்வம் ப்ராணமயே(அ)பி ந ஸம்ப⁴வதீதி மந்தவ்யம் । அத ஏவ வார்த்திகே யதா²பா⁴ஷ்யமித³ம் வாக்யம் யோஜயித்வா பஶ்சாதி³யம் யோஜநா முக்²யத்வேந ப்ரத³ர்ஶிதா - ‘ஸத்யாதி³லக்ஷணோ வாத்மா கௌ³ணோ ஹ்யாத்மா ததோ(அ)பர: । ஸர்வாந்தரத்வாந்ந்யாய்யேயம் ய: பூர்வஸ்யேதி ஹி ஶ்ருதி:’ இதி । ஏவமுத்தரபர்யாயேஷ்வபி த்³ரஷ்டவ்யமிதி ஸங்க்ஷேப: ।

அந்யதி³தி ।

மநோமயபத³வ்யதிரிக்தமித்யர்த²: ।

மயடோ விகாரார்த²த்வே த்³ருஷ்டாந்த: –

யதே²தி ।

யஜு:ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴மர்த²மாஹ –

யஜுரிதீத்யாதி³நா ।

மந்த்ரபதா³த்பூர்வம் ய இதி ஶேஷ: ।

ப்ராதா⁴ந்யாதி³தி ।

ஶரீராங்கா³ணாம் மத்⁴யே ஶிரஸ இவ வேதா³நாம் மத்⁴யே யஜுஷ: ப்ராதா⁴ந்யாதி³த்யர்த²: ।

ஸம்நிபத்யேதி ।

யாகா³தௌ³ ஸ்வரூபோபகார்யங்க³த்வாதி³த்யர்த²: ।

ததே³வ விவ்ருணோதி –

யஜுஷா ஹீதி ।

ஶாஸ்த்ராத்மிகா ருக் ஸ்தோத்ராத்மகம் ஸாம ச ஸ்துதித்³வாரா ஆராது³பகாரகத்வாத³ப்ரதா⁴நமிதி பா⁴வ: ।

நநு தே³வதோத்³தே³ஶேந த்³ரவ்யத்யாகா³த்மகஸ்ய யாக³ஸ்ய ஸ்வரூபோத்பத்திர்மந்த்ரம் விநாபி ஸம்ப⁴வத்யேவ, பரம் த்வபூர்வீயஸ்ய தஸ்ய தேந விநோத்பத்திர்ந ஸம்ப⁴வதி ; ததா² ச விசக்ஷிதவிவேகேந யஜுஷோ(அ)பி ருக்ஸாமயோரிவாத்³ருஷ்டார்த²த்வபர்யவஸாநாத்³யஜுஷ: ப்ராதா⁴ந்யமஸித்³த⁴ம் , ப்ரத்யுத ‘வேதா³நாம் ஸாமவேதோ³(அ)ஸ்மி’ இதி ப⁴க³வதோக்தத்வாத்தஸ்யைவ ப்ராதா⁴ந்யம் யுக்தமித்யஸ்வரஸாத்பூர்வோக்தாம் வஸ்துக³திம் ஸ்மாரயதி –

வாசநிகீ வேதி ।

நநு யஜு:ஶப்³த³ஸ்ய ஶப்³த³ராஶிவிஶேஷே ப்ரஸித்³த⁴த்வாத்தஸ்ய ச ஶப்³த³ராஶிவிஶேஷஸ்ய மநோமயகோஶம் ப்ரத்யவயவத்வாபா⁴வாத்கத²ம் ப்ரஸித்³த⁴யஜுஷி ஶிரஸ்த்வகல்பநம் , பூர்வோத்தரபர்யாயேஷு ப்ராயேண கோஶாவயவேஷ்வேவ ஶிரஸ்த்வாதி³கல்பநாத³ர்ஶநாதி³த்யாஶங்க்ய, தர்ஹி யஜுராதௌ³ மநோமயம் ப்ரதி ஶிரஆதி³த்³ருஷ்டிவிதி⁴ப³லாதே³வ வேதா³நாம் மநோவ்ருத்திவிஶேஷரூபத்வேந தத³வயவத்வம் கல்ப்யதே ப்ரமாணபூ⁴தாயா: ஶ்ருதேரநதிஶங்கநீயத்வாதி³த்யாஶயேநாஹ –

மநஸோ ஹீத்யாதி³நா ।

ஹி-ஶப்³த³: ப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதநார்த²: அவதா⁴ரணார்தோ² வா । ததா² ச மநஸோ(அ)வயவத்வேந ப்ரஸித்³தா⁴ வ்ருத்திரேவ யஜுரித்யுச்யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

தாமேவ வ்ருத்திம் விஶிநஷ்டி –

ஸ்தா²நேத்யாதி³நா ।

தால்வாதி³ஸ்தா²நேஷு வாய்வபி⁴கா⁴தாநுகூலேந ப்ரயத்நேந ஜநிதோ யோ நாதோ³ த்⁴வநி: தத்³வ்யங்க்³யா யே உதா³த்தாதி³ஸ்வரயுக்தா வர்ணா: தே ச பதா³நி ச வாக்யாநி ச விஷயா யஸ்யாம் வ்ருத்தௌ ஸா ததோ²க்தா ।

தத்ஸங்கல்பநாத்மிகேதி ।

தேஷு வர்ணபத³வாக்யேஷு பூர்வோக்தாநியதாக்ஷரபாதா³வஸாநத்வஸங்கல்பரூபேத்யர்த²: ।

தத்³பா⁴விதேதி ।

யஜுர்வேதோ³(அ)யமித்யாகாரோபேதேத்யர்த²: । ஶ்ரோத்ராக்²யம் கரணம் த்³வாரம் யஸ்யா: ஸா ததோ²க்தா ।

ப்ரத²மம் ஶப்³த³ராஶிவிஶேஷே க்³ருஹீதோ(அ)பி ஸங்கேத: பஶ்சாத்தத்³விஷயகவ்ருத்திவிஶேஷவிஷயதயா கல்ப்யதே, யதா² ப்ரத²மம் சக்ஷுராதி³ஶப்³தா³நாம் கோ³லகேஷு க்³ருஹீதோ(அ)பி ஸங்கேதஸ்தத³திரிக்தசக்ஷுராதீ³ந்த்³ரியவிஷயதயா பஶ்சாத்கல்ப்யதே தத்³வதி³த்யாஶயேநாஹ –

யஜு:ஸங்கேதவிஶிஷ்டேதி ।

யஜுஷ இவ ருகா³தே³ரபி துல்யந்யாயதயா மநோவ்ருத்திவிஶேஷரூபத்வமாஹ –

ஏவமிதி ।

ருக்ஸாமக்³ரஹணமத²ர்வவேத³ஸ்யாப்யுபலக்ஷணம் ।

ஶ்ருத்யநுக்³ராஹிகாம் யுக்திமாஹ –

ஏவம் சேதி ।

ஏவம்ஶப்³தா³ர்த²மேவாஹ –

மநோவ்ருத்தித்வே மந்த்ராணாமிதி ।

அந்யதே²தி ।

தேஷாம் மாநஸக்ரியாரூபத்வாநுபக³ம இத்யர்த²: ।

மந்த்ரோ நாவர்தயிதும் ஶக்ய இத்யத்ர ஹேது: –

அவிஷயத்வாதி³தி ।

ஆவ்ருத்திவிஷயத்வாத³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

மாஸ்து மந்த்ராவ்ருத்திரிதி வத³ந்தம் ப்ரத்யாஹ –

மந்த்ராவ்ருத்திஶ்சோத்³யத இதி ।

மந்த்ராணாம் க⁴டாதி³வத்³பா³ஹ்யத்³ரவ்யத்வே தேஷாமாவ்ருத்திர்நோபபத்³யதே லோகே க்ரியாயா ஏவாவர்த்யத்வத³ர்ஶநாத் அத ஆவ்ருத்திவித்⁴யநுபபத்த்யா மந்த்ராணாம் க்ரியாத்வம் வாச்யமித்யுக்தம் ।

தத்ராந்யதா²ப்யுபபத்திம் ஶங்கதே –

அக்ஷரவிஷயேதி ।

அந்யதோ²பபத்திம் தூ³ஷயதி –

ந, முக்²யார்தே²தி ।

நநு கோ(அ)ஸௌ முக்²யார்த²: கத²ம் வா தத³ஸம்ப⁴வப்ரஸங்க³ இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –

த்ரி: ப்ரத²மாமித்யாதி³நா ।

தத்ரேதி ।

ஆவ்ருத்தாவித்யர்த²: । அவிஷயத்வ இதி ச்சே²த³: । நந்வேவம் ‘ஸ்வாத்⁴யாயோ(அ)த்⁴யேதவ்ய:’ இத்யாதௌ³ வாசநிகே ஜபே ச மந்த்ராணாமுச்சாரணம் ததா³வ்ருத்திஶ்சாவக³ம்யதே ; தேஷாம் மநோவ்ருத்தித்வபக்ஷே கத²முச்சாரணகர்மத்வம் ஸம்ப⁴வதி ? ததா² சாத்⁴யயநவித்⁴யாதே³ர்முக்²யார்த²பரித்யாக³ப்ரஸங்க³ இதி சேத் , ந ; மாநஸஜபவித்⁴யநுஸாரேண மநோவ்ருத்திரூபவேதா³நாமத்⁴யயநாதே³ர்பா³ஹ்யஶப்³த³த்³வாரகதயா கௌ³ணத்வோபபத்தே: । ந சாத்ர விநிக³மநாவிரஹ இதி வாச்யம் ; மாநஸஜபஸ்ய ப²லாதி⁴க்யஶ்ரவணேந தஸ்யைவ முக்²யதாயா ந்யாய்யத்வாத் । அநேநைவாஶயேந மாநஸோ ஜபோ நோபபத்³யத இதி ப்ராகு³க்தம் । வார்த்திகே(அ)ப்யேதத்³த³ர்ஶிதம் - ‘பூ⁴யோல்பீய:ப²லத்வம் ச பா³ஹ்யமாநஸயோர்ஜபே । அதோ மாநஸமுக்²யத்வமிதரஸ்யாஸ்து கௌ³ணதா’ இதி ।

நந்வஸ்மிந்பக்ஷே கத²ம் வேதா³நாம் நித்யத்வநிர்வாஹ: வ்ருத்தே: க்ஷணிகத்வாதி³த்யாஶங்காம் பரிஹரந்நுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

வ்ருத்திவிஶேஷாநுக³தம் சைதந்யமேவ வேதா³ இத்யர்த²: । யயா வ்ருத்த்யா ப³ஹ்யோ வேதோ³ விஷயீக்ரியதே தத்³வ்ருத்த்யநுக³தசைதந்யேநாபி ஸ விஷயீக்ரியத இதி ப்ரஸித்³த⁴வேத³விஷயகம் சைதந்யமேவ முக்²யவேத³ஶ்சைதந்யஸ்ய தது³பாதி⁴பூ⁴தவ்ருத்தேஶ்ச கல்பிததாதா³த்ம்யஸத்த்வாத்³வேதா³நாம் ஸ்ருஷ்டிப்ரலயாதி³ஶ்ரவணம் பூர்வோக்தாவ்ருத்த்யாதி³கம் ஸர்வம் சைதந்யஸ்யைவ ப⁴வதீதி ந பூர்வக்³ரந்த²விரோதோ⁴(அ)பீதி பா⁴வ: ।

யேநாபி⁴ப்ராயேண வேதா³நாம் சைதந்யரூபத்வமுபஸம்ஹாராவஸரே த³ர்ஶிதம் தமேவாபி⁴ப்ராயம் ப்ரபஞ்சயதி –

ஏவம் சேதி ।

சைதந்யரூபத்வே ஸதீத்யர்த²: । வேதா³நாம் சைதந்யரூபத்வாவிஶேஷே(அ)ப்யுபாதி⁴பூ⁴தவ்ருத்திபே⁴தா³த்³யஜுராதி³பே⁴த³ இத்யாதி³கமூஹ்யம் ।

அந்யதே²தி ।

அந்யதா² மநோவ்ருத்திமாத்ரத்வே ஶப்³த³மாத்ரத்வே வா வேதா³நாம் விஷயத்வஶப்³தி³தம் ஜட³த்வம் ப்ரஸஜ்யேத, ஸதி ச விஷயத்வே ரூபாதி³வத³நித்யத்வம் ப⁴வேதி³த்யர்த²: । ‘அதோ(அ)ந்யதா³ர்தம்’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யா சைதந்யாதிரிக்தஸ்ய ஸர்வஸ்ய விநாஶித்வாவக³மாதி³தி யுக்திஸூசநார்த²ஶ்சகார: ।

தத்ரேஷ்டாபத்திம் வாரயதி –

நைதத்³யுக்தமிதி ।

ஏதத்³வேதா³நித்யத்வம் ந யுக்தம் ‘வாசா விரூப நித்யயா’ ‘அநாதி³நித⁴நா நித்யா’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவிரோத⁴ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: ।

வேதா³நாம் சைதந்யரூபத்வே ஶ்ருத்யந்தரமநுகூலயதி –

ஸர்வே வேதா³ இதி ।

யத்ர சிதே³கரஸே ஆத்மநி ஏகம் ஏகதாம் க³ச்ச²ந்தி ஸ மாநஸீந: மநஸி ஸாக்ஷிதயா வர்தமாந: ஸர்வேஷாம் ஜநாநாம் ஆத்மா வாஸ்தவஸ்வரூபமித்யர்த²: ।

ருகா³தீ³நாம் கார்யத்வேநாநித்யத்வே(அ)பி கார்யகாரணயோஸ்தாதா³த்ம்யாதே³கம் ப⁴வந்தீதி வசநம் கத²ஞ்சிது³பபத்³யதே ; தேஷாம் நித்யத்வேந ஸ்வரூபைக்யே து ஜீவப்³ரஹ்மணோரிவைகத்வவசநம் முக்²யார்த²மேவ ப⁴வதீத்யாஶயேநாஹ –

ஸமஞ்ஜஸேதி ।

ஸர்வகாரணத்வாத்பரமே விபு⁴த்வாதி³பி⁴ர்வ்யோமஸத்³ருஶே அக்ஷரே நாஶரஹிதே யஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி தே³வா ப்³ரஹ்மாத³ய: ஸர்வே அதி⁴நிஷேது³: உபரிபா⁴வேந ஸ்தி²தா:, ஸர்வஸம்ஸாராஸ்ப்ருஷ்டே ப்³ரஹ்மணி ஸ்வரூபத்வேந ஸ்தி²தா இதி யாவத் ; ததை²வ ருசோ வேதா³ஸ்தஸ்மிந்ஸ்தி²தா இதி மந்த்ரார்த²: । அதிதே³ஷ்டவ்யவிஶேஷாந்கர்தவ்யவிஶேஷாந் இத³மேவம் கர்தவ்யமிதி அதிதி³ஶதி உபதி³ஶதீத்யர்த²: ।

நநு ப்³ராஹ்மணம் சேதி ப்³ராஹ்மணஸ்யாபி ப்ரதிஷ்டா²த்வேந க்³ரஹணம் ந யுக்தம் ஆதே³ஶபதே³ந ப்³ராஹ்மணஸ்யாத்மத்வேந ஸமர்பிதத்வாதி³த்யாஶங்க்ய அத்ர ப்³ராஹ்மணபத³ம் தத்³விஶேஷபரம் அதோ நோக்ததோ³ஷ இத்யாஶயேந ப்³ராஹ்மணமபி விஶிநஷ்டி –

ஶாந்தீத்யாதி³நா ।

ப்ரதா⁴நா இதி பும்லிங்க³நிர்தே³ஶோ மந்த்ரபதா³பி⁴ப்ராய:, ததி³தி நிர்தே³ஶ: புச்ச²பதா³பி⁴ப்ராய இதி விபா⁴க³: ।

மநோமயாத்மப்ரகாஶக இதி ।

மநோமயாவயவயஜுராதி³ப்ரகாஶக இத்யர்த²: ॥

ததா² ச யதஶ்சிதே³கரஸாதா³நந்தா³ந்மநஸா ஸஹ வாசஸ்தமப்ராப்ய நிவர்தந்தே தம் ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபபூ⁴தமாநந்த³ம் மநோமயஸ்ய ஶிர:பக்ஷாதி³ரூபம் வித்³வாநுபாஸீந: கதா³பி ந பி³பே⁴தீதி யோஜநா । யத்³வா மநோமயாத்மப்ரகாஶக இதி பா⁴ஷ்யம் யதா²ஶ்ருதமேவ । ந சைவமப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்ய மநோமயாத்மந: ஶ்லோகப்ரதிபாத்³யப்³ரஹ்மாத்மத்வாஸம்ப⁴வாத³ஸங்க³திரிதி வாச்யம் ; அப்³ரஹ்மண்யபி தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மத்வமத்⁴யாரோப்ய ஶ்லோகப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே: । ந சாரோபே நிமித்தப்ரயோஜநயோரபா⁴வ இதி வாச்யம் ; ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வேந நிமித்தேந தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மத்வாரோபாப்⁴யுபக³மாதா³ரோபஸ்ய சாத்ரோபாஸ்யஸ்ய மநோமயகோஶஸ்ய ஸ்துதிரூபப்ரயோஜநஸம்ப⁴வாச்ச ; ததா² ச வக்ஷ்யதி - ‘மநோமயே சோதா³ஹ்ருதோ மந்த்ரோ மநஸோ ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வாத்தத்ர ப்³ரஹ்மத்வமத்⁴யாரோப்யேதி’ ; ததா² ச அவாங்மநஸகோ³சரப்³ரஹ்மத்வேந ஸ்துதஸ்ய மநோமயஸ்ய ஸ்வரூபம் யஜுராத்³யவயவோபேதம் வித்³வாநுபாஸீந: ஸௌத்ரம் பத³ம் ப்ராப்ய ஆநந்த³மநுப⁴வந்ந பி³பே⁴தி காத³சநேத்யத்⁴யாஹாரேண யோஜநா । அத²வா மந்த்ரே ப்³ரஹ்மண இதி மநஸ ஏவ நிர்தே³ஶ: । மநோமயகோஶஸ்யாத்ராபரப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிபா⁴க்த்வேந விவக்ஷிதத்வாத் வாகா³த்³யகோ³சரத்வம் ச தஸ்யைவ விஶேஷணம் , மநஸ: ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ஸ்யாஜ்ஞாதத்வாபா⁴வேந ஶப்³த³க³ம்யத்வாபா⁴வாத் ஸ்வஸ்ய ஸ்வவிஷயத்வாபா⁴வேந மநோகோ³சரத்வாபா⁴வாச்ச । ததா² ச அவாங்மநஸகோ³சரஸ்ய மநோமயாக்²யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபம் வித்³வாந் க்ரமேணாநந்த³ம் ப்ராப்ய ந பி³பே⁴தீதி யோஜநா பூர்வவதே³வ த்³ரஷ்டவ்யா । வேதா³த்மநி மநோமய உக்தே ஸதி வேதா³ர்த²ஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸ்த²த்வாத்³விஜ்ஞாநமய இத்யத்ர வேதா³ர்த²ஜ்ஞாநமேவ ப்ரக்ருத்யர்த² இத்யாஶயேநாஹ –

வேதா³த்மோக்த இதி ।

நநு மநோமயாவயவத்வேந நிர்தி³ஷ்டம் யஜுராதி³ தத³வயவபூ⁴தவ்ருத்திவிஶேஷாநுக³தம் சைதந்யமேவ நாந்யதி³த்யுக்தம் , ததா² ச வேதா³ர்த²விஷயகம் நிஶ்சயரூபம் விஜ்ஞாநமபி சைதந்யமேவேதி விஜ்ஞாநமயோ(அ)பி வேதா³த்மா ஸ்யாதி³தி மந்த³ஶங்காம் வாரயதி –

தச்சேதி ।

யத்³வா வேதா³ர்த²கோ³சரவிஜ்ஞாநஸ்யாத்மத⁴ர்மத்வாத்³வக்ஷ்யமாணரீத்யா தந்மயத்வமந்த:கரணஸ்ய கத²மித்யாஶங்க்ய ஹேத்வஸித்³தி⁴மாஹ –

தச்சேதி ।

த⁴ர்ம இதி ।

அத்ர ப்ரக்ருத்யர்த²த்வேந விவக்ஷிதம் விஜ்ஞாநமந்த:கரணத⁴ர்ம ஏவ ந சைதந்யமித்யர்த²: । யத்³வா அந்த:கரணஸ்யைவ த⁴ர்மோ நாத்மந: தஸ்ய கூடஸ்த²நித்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

தந்மய இதி ।

நநு விஜ்ஞாநமயத்வம் விஜ்ஞாநவிகாரத்வம் , தச்ச கத²மந்த:கரணஸ்ய தத்³த⁴ர்மிணஶ்சதுர்த²கோஶத்வேநாத்ர விவக்ஷிதஸ்ய ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்யாஹ –

நிஶ்சயேதி ।

யத்³யபி மநோமயகோஶோ(அ)ப்யந்த:கரணமேவ ததா²பி ஸம்ஶயவ்ருத்த்யவஸ்த²மந்த:கரணம் மநோமய: நிஶ்சயவ்ருத்த்யவஸ்த²மந்த:கரணமேவ விஜ்ஞாநமய இத்யவஸ்தா²பே⁴தே³ந பே⁴த³ இதி பா⁴வ: । யத்³வா கேவலமந்த:கரணம் மநோமய: தப்தாய:பிண்ட³வச்சைதந்யதாதா³த்ம்யாபந்நம் ததே³வ விஜ்ஞாநமய இதி பே⁴த³: ।

ப்ரமாணஸ்வரூபைரிதி ।

ப்ரமாரூபைர்விஜ்ஞாநைர்விஶேஷணபூ⁴தைஸ்தத்³விஶிஷ்டதயா நிர்வர்திதோ நிஷ்பாதி³தோ(அ)ந்த:கரணாத்மா த⁴ர்மீ விஜ்ஞாநமயஶப்³த³வாச்யதாமாபந்ந: ஸந்மநோமயஸ்யாப்⁴யந்தர ஆத்மா ப⁴வதீத்யர்த²: । விஶிஷ்டரூபஸ்ய விஶேஷணாயத்தத்வாநுப⁴வாத்³விஶிஷ்டஸ்ய விஶேஷணவிகாரத்வம் ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

நிஶ்சயரூபம் வேதா³ர்த²விஜ்ஞாநமேவ ப்ரக்ருத்யர்த² இத்யத்ர ஹேத்வந்தரமாஹ –

ப்ரமாணவிஜ்ஞாநேதி ।

தாயதே, தநோதேரித³ம் ரூபம் ; விஸ்தார்யத இத்யர்த²: ।

தத: கிம் ? அத ஆஹ –

யஜ்ஞாதீ³தி ।

'விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே’ இதி மந்த்ரேண விஜ்ஞாநஸ்ய யஜ்ஞாதி³ஹேதுதாயா வக்ஷ்யமாணத்வாத³த்ர ப்³ராஹ்மணே(அ)பி விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞாநுஷ்டா²நஹேதுவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநமேவேத்யர்த²: । ஏதேந அந்நமயப்ராணமயமநோமயஶப்³தே³ஷு ப்ரக்ருத்யர்த²தயா ஆதி⁴தை³விகாநாமந்நப்ராணமநஸாம் க்³ருஹீதத்வாத் ப்⁴ருகு³வல்ல்யாம் கோஶவாக்யக³தாந்நப்ராணமநோவிஜ்ஞாநபதோ³பாத்தாநாமாதி⁴தை³விகாந்நாதீ³நாமிஹ ப்ரக்ருதிபி⁴: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநத்வாச்ச விஜ்ஞாநமய இத்யத்ர ப்ரக்ருத்யர்த²தயா நிஶ்சயாவஸ்த²ம் ஸமஷ்ட்யந்த:கரணமேவ க்³ராஹ்யம் , ஏவம் ஸதி மயட³ர்த²பூ⁴தவிகாரத்வமப்யஸ்மதா³த்³யந்த:கரணஸ்ய முக்²யமேவ ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்கா நிரஸ்தா ; அத்ரைகார்த²விஷயதயா ப்ரவ்ருத்தயோர்மந்த்ரப்³ராஹ்மணயோ: ஶ்ருதஸ்ய விஜ்ஞாநபத³ஸ்யாவஶ்யமேகார்த²தாயா வக்தவ்யத்வாந்மந்த்ரே ச விஜ்ஞாநபத³ஸ்ய வேதா³ர்த²ஜ்ஞாநபரத்வஸ்ய நிஶ்சிதத்வாத்³ மந்த்ரேணைவ ப்ரக்ருத்யர்த²ஸ்யாந்யதா² வ்யாக்²யாநே க்ரியமாணே ஸதி பூர்வோக்தாதி⁴தை³விகப்ராயபாடா²தே³ரகிஞ்சித்கரத்வாதி³தி பா⁴வ: । யத்³வா விஜ்ஞாநபத³ஸ்யாதி⁴தை³விகவிஜ்ஞாநபரத்வமுக்தப்ரமாணஸித்³த⁴ம் க்ருத்வா வேதா³ர்த²விஜ்ஞாநபரதயாபி வ்யாக்²யாநம் ஸம்ப⁴வதீத்யாஶயேநாஸ்ய பா⁴ஷ்யஸ்ய ப்ரவ்ருத்திருபபாத³நீயா, மந்த்ரப்³ராஹ்மணயோரேககோஶோபாஸ்திவிஷயத்வமாத்ரேண ஸங்க³த்யுபபத்தே: ; அத ஏவ கோஶவாக்யவிவரணரூபயோர்பா⁴ஷ்யவார்த்திகயோஸ்தாத்பர்யநிரூபணாவஸரே ஶ்ரீமதா³நந்த³கி³ர்யாசார்யைருக்தம் - ‘அத்ர ப்ராணோ மநோ விஜ்ஞாநம் சேதி ப்ரக்ருத்யர்த²பூ⁴தம் கோஶத்ரயம் ஸூத்ராத்மரூபமந்நம் விராட் கோஶ ஆநந்த³: காரணகோஶ:’ இதி । ஏதேந துல்யந்யாயதயா ஆநந்த³மய இத்யத்ராபி ப்ரக்ருத்யர்த²தயா ப்ரியமோதா³தி³க்³ரஹணம் வ்யாக்²யாநாந்தராபி⁴ப்ராயமேவேதி ஸூசிதம் ப⁴வதி । வஸ்துதஸ்து - ப்⁴ருகு³வல்ல்யாம் பஞ்சமபர்யாயே ஸர்வபூ⁴தகாரணத்வேந வக்ஷ்யமாணமாநந்த³ரூபம் ப்³ரஹ்மைவ காரணத்வவிஶிஷ்டவேஷேணாநந்த³மய இத்யத்ர ப்ரக்ருத்யர்த²: ; ‘ஆநந்த³ ஆத்மா’ இத்யத்ர ச காரணத்வப்ரயோஜகமாயோபஹிதத்வவேஷேண ததே³வாநந்த³பதா³ர்த² இதி ஸர்வமநவத்³யம் ।

தஸ்யேதி ।

வேதா³ர்த²நிஶ்சயவதோ யா பூர்வம் ஶ்ரத்³தோ⁴த்பத்³யதே ஸா தஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்ய விஜ்ஞாநமயஸ்ய ஶிர இவ ஶிர இதி யோஜநா । ஶ்ரத்³தா⁴ம் விநா வேதா³ர்தா²நுஷ்டா²நம் விப²லமிதி ஶாஸ்த்ரீயப்ரஸித்³தி⁴ஸூசநார்தோ² விஜ்ஞாவதோ ஹீதி ஹி-ஶப்³த³: ।

யதா²வ்யாக்²யாதே இதி ।

'ருதம் வதி³ஷ்யாமி, ஸத்யம் வதி³ஷ்யாமி’ இத்யத்ர யதா²வ்யாக்²யாதே ஏவ ருதஸத்யே விஜ்ஞாநமயஸ்ய த³க்ஷிணோத்தரபக்ஷாவித்யர்த²: ।

ஸமாதா⁴நமிதி ।

ஸமாதா⁴நம் ஸமாதி⁴:, ஸ ச தஸ்ய ஆத்மா மத்⁴யகாய: ।

தத்ர த்³ருஷ்டாந்த: –

ஆத்மேவேதி ।

ப்ரஸித்³த⁴தே³ஹமத்⁴யகாய இவேத்யர்த²: ।

ஸமாதா⁴நஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴தே³ஹமத்⁴யகாயஸ்ய ச கிம் ஸாம்யம் ? அத ஆஹ –

ஆத்மவதோ ஹீதி ।

யதா² ஆத்மவத ஆத்மஶப்³தி³தமத்⁴யகாயவத: ப்ரஸித்³த⁴தே³ஹஸ்யாங்கா³நி ஶிரஆதீ³நி ஸ்வகார்யக்ஷமாணி ப⁴வந்தி ஹி ப்ரஸித்³த⁴மேதத் , ததா² முமுக்ஷோர்யுக்தஸ்ய ஶ்ரத்³தா⁴ ருதஸத்யாநி யதா²ர்த²ஶப்³தி³தப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திரூபஸ்வகார்யக்ஷமாணி ப⁴வந்தீத்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - தே³ஹாவயவாநாம் மத்⁴யே மத்⁴யகாயஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யம் ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஸாத⁴நஶ்ரத்³தா⁴தீ³நாம் மத்⁴யே ஸமாதே⁴: ப்ராதா⁴ந்யமித்யநேந ஸாம்யேந ஸமாதௌ⁴ மத்⁴யகாயத்வத்³ருஷ்டிரத்ர விவக்ஷிதேதி । ஏதச்ச யத்ர கிஞ்சிந்நியாமகம் ஸம்பா⁴வ்யதே தத்ர ந த்வக்தவ்யமித்யாஶயேநோக்தம் । வஸ்துக³திஸ்து ப்ராகே³வாஸக்ருத்³த³ர்ஶிதா வாசநிகீ வா ஶிரஆதி³கல்பநா ஸர்வத்ரேதி ।

மஹத்தத்த்வமிதி ।

ஸமஷ்ட்யந்த:கரணாபி⁴மாநீ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ இத்யர்த²: । ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய விராட³பேக்ஷயாபி ப்ரத²மமுத்பந்நத்வாத்ப்ரத²மஜத்வம் ।

தத்ர மாநமாஹ –

மஹத்³யக்ஷமிதி ।

யக்ஷம் பூஜ்யம் ।

நநு காரணத்வே(அ)பி கத²ம் ப்ரதிஷ்டா²த்வம் ? தத்ராஹ –

காரணம் ஹீதி ।

ஹி-ஶப்³த³ஸூசிதாம் ப்ரஸித்³தி⁴முதா³ஹரணேந த³ர்ஶயதி –

யதே²தி ।

நந்வஸ்மதா³தி³பு³த்³தி⁴ரூபாணாம் விஜ்ஞாநமயகோஶாநாம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴: காரணம் சேத³ஸ்து தஸ்ய ப்ரதிஷ்டா²த்வம் , ததே³வாஸித்³த⁴மித்யாஶங்க்யாஹ –

ஸர்வபு³த்³தீ⁴தி ।

'ஆதி³கர்தா ஸ பூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மாக்³ரே ஸமவர்தத’ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரேண ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ஸர்வபூ⁴தகாரணத்வமவக³ம்யதே ; ந ச பூ⁴தாநாம் ஸ்வத: கார்யத்வமஸ்தி ; அதோ பூ⁴தஶப்³தி³தஜீவோபாதி⁴பூ⁴தாநாம் லிங்க³ஶரீராணாம் ப்³ரஹ்மா காரணம் ஸித்³த⁴மிதி பா⁴வ: ।

ப²லிதமாஹ –

தேநேதி ।

காரணத்வேநேத்யர்த²: ।

பூர்வவதி³த்யுக்தம் விவ்ருணோதி –

யதே²தி ।

விஜ்ஞாநமயஸ்யாபீதி ।

ப்ரகாஶக: ஶ்லோகோ ப⁴வதீதி ஶேஷ: ॥

நநு விஜ்ஞாநம் நாம வேதா³ர்த²விஷயோ நிஶ்சய இத்யுக்தம் , அதஸ்தஸ்ய கத²ம் கர்த்ருத்வநிர்தே³ஶ இத்யாஶங்க்ய, உபசாராதி³த்யாஹ –

விஜ்ஞாநவாந்ஹீதி ।

'ய ஏவம் வித்³வாந்யஜதே’ இத்யாதௌ³ வேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவதோ யஜ்ஞாதி³கர்த்ருத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி ஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

கர்மாணி சேதி ।

லௌகிகாநீதி ஶேஷ:, வைதி³ககர்மணாம் யஜ்ஞஶப்³தே³ந ஸங்க்³ருஹீதத்வாத் । அத்ர விஜ்ஞாநமயஸ்ய முக்²யம் லௌகிகவைதி³ககர்மகர்த்ருத்வம் , விஜ்ஞாநஸ்ய து ததௌ³பசாரிகமிதி வ்யவஸ்தா² த³ர்ஶிதா । ஸ ச விஜ்ஞாநமயோ நாநாவிதா⁴நி கர்மாண்யுபாஸநாநி ச குர்வந்நபரப்³ரஹ்மவஜ்ஜக³த: காரணம் ப⁴வதி । இயாம்ஸ்து விஶேஷ: - விஜ்ஞாநமயோ ஹ்யத்³ருஷ்டத்³வாரா காரணம் , அபரப்³ரஹ்ம து ஸாக்ஷாதே³வேஶ்வரவத்காரணமிதி ।

ததா² ச ‘விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே’ இதி வாக்யோக்தம் ஸர்வகர்மகர்த்ருத்வம் விஜ்ஞாநமயகோஶே ஜக³த்காரணத்வஸாம்யஸம்பாத³நத்³வாரா அபரப்³ரஹ்மாரோபே நிமித்தமித்யாஶயேநாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

விஜ்ஞாநபத³ம் கோஶபரம் ।

இதஶ்ச விஜ்ஞாநமயோ(அ)பரப்³ரஹ்மாபே⁴தே³நோபாஸ்ய இத்யாஹ –

கிம் ச விஜ்ஞாநமிதி ।

விஜ்ஞாநமயமித்யர்த²: ।

ஜ்யேஷ்ட²பத³ம் காரணபரம் வேத்யாஹ –

ஸர்வப்ரவ்ருத்தீநாமிதி ।

ஸர்வப்ராணிசேஷ்டாநாம் ஸூத்ரரூபப்³ரஹ்மகாரணகத்வாத்³வா ப்³ரஹ்ம ஜ்யேஷ்ட²மித்யர்த²: ।

த்⁴யாயந்தீதி ।

பூர்வஜந்மநி யஜமாநாவஸ்தா²யாமிதி ஶேஷ: ।

அபி⁴மாநமிதி ।

அஹம்பு³த்³தி⁴மித்யர்த²: ।

பூர்வம் ப்³ரஹ்மோபாஸநம் தே³வைரநுஷ்டி²தமித்யத்ர தே³வத்வாவஸ்தா²யாம் ஜ்ஞாநாத்³யைஶ்வர்யத³ர்ஶநம் லிங்க³மித்யாஶயேநாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

இதா³நீமுபாஸநவிதி⁴ம் த³ர்ஶயதி –

தச்ச விஜ்ஞாநமிதி ।

விஜ்ஞாநமயமித்யர்த²: । அத்ர சேச்ச²ப்³த³: ப்ரக்ருதோபாஸநதௌ³ர்லப்⁴யஸூசநார்த²:, கத²ஞ்சிது³பாஸநே ப்ரவ்ருத்தாவபி தத்ர ப்ரமாத³ஸம்ப⁴வஸ்யாவஶ்யகத்வாத் । அப்ரமாத³தௌ³ர்லப்⁴யஸூசநார்தோ² த்³விதீயஶ்சேச்ச²ப்³த³: ।

ப்ரமாத³ப்ரஸக்திமாஹ –

பா³ஹ்யேஷ்விதி ।

விஜ்ஞாநமயாபேக்ஷயா பா³ஹ்யாநாம் மநோமயப்ராணமயாந்நமயாநாமபி பூர்வமாத்மத்வேந பா⁴விதத்வாதி³த்யர்த²: ।

ப்ரமத³நமிதி ।

விஜ்ஞாநமயே ப்³ரஹ்மண்யாத்மபா⁴வநாயா: ஸகாஶாத்ப்ரமத³நம் நாம பூர்வகோஶேஷு புநராத்மபா⁴வநமித்யர்த²: ।

ப²லிதமாஹ –

அந்நமயாதி³ஷ்விதி ।

ஸூக்ஷ்மஶாரீராபி⁴ந்நே ப்³ரஹ்மணி விஷயே க்ரியமாணாது³பாஸநாத்பாப்மஹாநம் ப⁴வதீத்யத்ர யுக்திமாஹ –

ஶரீராபி⁴மாநநிமித்தா ஹீதி ।

மநுஷ்யத்வப்³ராஹ்மணத்வக்³ருஹஸ்த²த்வாதி³த⁴ர்மவதி ஶரீரே ‘மநுஷ்யோ(அ)ஹம்’, ’ப்³ராஹ்மணோ(அ)ஹம்’, ’க்³ருஹஸ்தோ²(அ)ஹம்’ இத்யாத்³யபி⁴மாநம் நிமித்தீக்ருத்ய மநுஷ்யாதீ³நாம் ப்ரதிஷித்³தை⁴: கர்மபி⁴: பாப்மாநோ ப⁴வந்தி । அத்ரார்தே² லோகவேத³ப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதகோ ஹி-ஶப்³த³: ।

தத: கிம் ? தத்ராஹ –

தேஷாம் சேதி ।

சோ(அ)வதா⁴ரணே । தேஷாம் ஹாநமுபபத்³யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । விஜ்ஞாநமயப்³ரஹ்மண்யேவாஹமபி⁴மாநாத்பாப்மநிமித்தஸ்ய ஶரீராத்மாபி⁴மாநஸ்யாபாயே ஸதீத்யர்த²: ।

நிமித்தாபாயே நைமித்திகாபாய இத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ச²த்ராபாய இதி ।

ஏவம் பாப்மஹாநப²லவசநஸ்யோபபத்திமுக்த்வா தஸ்யார்த²மாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஶரீராத்மாபி⁴மாநஸ்ய நிமித்தஸ்ய நிவ்ருத்தத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஶரீர ஏவேதி ।

ஜீவத்³த³ஶாயாமேவேதி யாவத் ।

விஜ்ஞாநமயேநைவாத்மநேதி ।

இஹைவ ஸாக்ஷாத்காரேண விஜ்ஞாநமயப்³ரஹ்மஸ்வரூபாபந்நோ வித்³வாந்ஸர்வாந்பாப்மநோ ஹித்வா தே³ஹபாதாநந்தரம் விஜ்ஞாநமயப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வேநைவ ஸ்தி²த்வா தல்லோகஸ்தா²ந்ஸர்வாந்போ⁴க்³யாநநுப⁴வதீத்யர்த²: ॥

அத்ராநந்த³மய: ப்ரகரணீ பர ஏவ ந ஸம்ஸாரீதி கேசித் ; தாந்ப்ரத்யாஹ –

ஆநந்த³மய இதீதி ।

ஆநந்த³மய இதி பதே³ந கார்யாத்மந ஏவ ப்ரதீதிர்ப⁴வதி ந து காரணஸ்ய பரமாத்மந இத்யர்த²: । யத்³யப்யாநந்த³மயோ ந கார்யபூ⁴த: அவித்³யோபாதி⁴கஸ்ய ஜீவஸ்யாநந்த³மயத்வாப்⁴யுபக³மேநாநாதி³த்வாத் , ததா²பி மயட³ர்த²வர்ணநாவஸரே தஸ்ய ப்ரியமோதா³தி³விஶிஷ்டதயா ப்ரக்ருத்யர்த²பூ⁴தாநந்த³விகாரத்வஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாத்கார்யாத்மேத்யுக்தம் ।

அதி⁴காரம் விவ்ருணோதி –

அந்நாதி³மயா ஹீதி ।

தேஷாம் கார்யாத்மத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: ।

நந்வாநந்த³மய இத்யத்ர மயட: ப்ராசுர்யார்த²கத்வாப்⁴யுபக³மாந்ந தஸ்ய மயட்ச்ச்²ருத்யா கார்யாத்மத்வமித்யாஶங்க்ய த்³விதீயஹேதுமபி விவ்ருணோதி –

மயட் சேதி ।

ப்ராசுர்யார்த²த்வபக்ஷே ப்ராசுர்யஸ்ய ப்ரதியோக்³யல்பதாபேக்ஷத்வாதா³நந்த³ப்ரசுரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ து³:கா²ல்பத்வமபி ப்ரஸஜ்யேத, தஸ்மாத்³விகாரார்த² ஏவ மயட் ந ப்ராசுர்யார்த² இத்யர்த²: ।

கிம் ச விகாரே ப்ராசுர்யே ச மயடோ விதா⁴நாவிஶேஷாத்ஸம்ஶயே விகாரார்த²கமயட்ப்ரவாஹபதிதத்வாத்³விகாரார்த²கத்வமேவாத்ர நிஶ்சீயத இத்யாஶயேநாஹ –

யதே²தி ।

ஏவமநாத்மப்ராயபாடா²த்³விகாரார்த²கமயட்ச்ச்²ருதிப³லாச்சாநந்த³மய: கார்யாத்மேத்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ஸங்க்ரமணாச்சேதி ।

ஆநந்த³மயஸ்ய ஸங்க்ரமணம் ப்ரதி கர்மத்வஶ்ரவணாச்ச கார்யாத்மத்வமித்யர்த²: ।

ஹேத்வஸித்³தி⁴ம் பரிஹரதி –

ஆநந்த³மயமிதி ।

வ்யாப்திமாஹ –

கார்யாத்மநாம் சேதி ।

சோ(அ)வதா⁴ரணே । அத்ர ப்ரகரணே யத்ர யத்ர ஸங்க்ரமணகர்மத்வம் தத்ர தத்ர கார்யாத்மத்வமேவேதி வ்யாப்திர்த்³ருஷ்டேத்யர்த²: ।

அநாத்மநாமிதி ।

முக்²யாத்மபி⁴ந்நாநாமந்நமயாதீ³நாமிதி யாவத் ।

ஹேதோ: பக்ஷத⁴ர்மத்வமாஹ –

ஸங்க்ரமணகர்மத்வேந சேதி ।

ததே³வ த்³ருஷ்டாந்தேந ஸாத⁴யதி –

யதே²தி ।

ஆநந்த³மயஸ்ய ஸங்க்ரமணகர்மத்வலிங்கே³நாப்³ரஹ்மத்வமுக்தம் ।

விபக்ஷே பா³த⁴கம் வத³ந்நப்ரயோஜகத்வஶங்காம் நிராகரோதி –

ந சாத்மந ஏவேதி ।

ஸங்க்ரமிதுரேவம்வித³: பரப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வாதா³நந்த³மயஸ்யாபி ப்³ரஹ்மத்வே ஸ்வஸ்யைவ ஸ்வேநோபஸங்க்ரமணிதி ப்ரஸஜ்ஜேத, தச்ச ந யுக்தமித்யர்த²: ।

அதி⁴காரேதி ।

ஸங்க்ரமணகர்துரேவம்வித³: ஸகாஶாத³ந்யஸ்யைவாந்நமயாதே³: ஸங்க்ரமணகர்மத்வம் ப்ரக்ருதம் ; அத்ர ஸ்வஸ்யைவ ஸ்வேநோபஸங்க்ரமணாப்⁴யுபக³மே கர்த்ருகர்மணோர்பே⁴தா³தி⁴காரவிரோத⁴ இத்யர்த²: ।

அஸம்ப⁴வம் விவ்ருணோதி –

ந ஹீதி ।

ஏவம்வித்³ப்³ரஹ்மணோர்பே⁴த³மாஶங்க்யாஹ –

ஆத்மபூ⁴தம் சேதி ।

அத்ர ஸங்க்ரமணம் ப்ராப்திர்பா³தோ⁴ வா, உப⁴யதா²ப்யாநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே ஸங்க்ரமணகர்மத்வாயோகா³த்கார்யாத்மத்வமேவேதி பா⁴வ: ।

ஆநந்த³மயஸ்ய கார்யாத்மத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ –

ஶிரஆதீ³தி ।

நநு ப்³ரஹ்மண்யப்யுபாஸநார்த²ம் ஶிரஆதி³கல்பநமுபபத்³யத இத்யாஶங்க்யாநுபபத்திமேவ ஸாத⁴யதி –

ந ஹி யதோ²க்தலக்ஷண இதி ।

ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தாக்²யஸ்வரூபலக்ஷணவதீத்யர்த²: ।

தடஸ்த²லக்ஷணமப்யாஹ –

ஆகாஶாதீ³தி ।

கார்யகோடிப்ரவிஷ்ட ஏவாந்நமயாதௌ³ ஶிரஆதி³கல்பநத³ர்ஶநாச்ச தத்³விலக்ஷணே ப்³ரஹ்மணி ந தத்கல்பநமுபபத்³யத இத்யாஶயேநாஹ –

அகார்யபதித இதி ।

இத்த²ம் முமுக்ஷுஜ்ஞேயே நிர்விஶேஷே ப்³ரஹ்மண்யநுபாஸ்யே ஶிரஆதி³கல்பநமநுபபந்நம் , நிர்விஶேஷத்வே ச யதோ²க்தலக்ஷண இத்யாதி³நோபக்ரமஸ்வாரஸ்யம் ப்ரமாணத்வேந ஸூசிதம் ।

தத்ரைவ வாக்யஶேஷம் ஶ்ருத்யந்தராணி ச ப்ரமாணயதி –

அத்³ருஶ்ய இத்யாதி³நா ।

ஆநந்த³மய: கார்யாத்மா ஶிரஆதி³கல்பநாவத்த்வாத³ந்நமயாதி³வத் , விபக்ஷே ஹேதூச்சி²த்திரேவ பா³தி⁴கேதி நிஷ்கர்ஷ: ।

ஆநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே விவக்ஷிதே ஸதி தத்³விஷயஶ்லோகே தஸ்யைவாஸத்த்வாஶங்கா வாச்யா, ஸா ச ந ஸம்ப⁴வதி, அதோ நாநந்த³மயோ ப்³ரஹ்மேத்யாஹ –

மந்த்ரோதா³ஹரணேதி ।

ந ஹி மந்த்ரோதா³ஹரணமுபபத்³யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

இதஶ்ச நாநந்த³மயோ ப்³ரஹ்மேத்யாஹ –

ப்³ரஹ்ம புச்ச²மிதி ।

ஆநந்த³மயஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வே ப்³ரஹ்மணோ(அ)வயவித்வேந க்³ருஹீதத்வாத்ப்ருத²க்தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: புச்ச²த்வேந ப்ரதிஷ்டா²த்வேந ச க்³ரஹணமநுபபந்நம் ஏகத்ராவயவாவயவிபா⁴வாதி³கல்பநஸ்யாநுசித்தத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

தஸ்மாதி³தி ।

உக்தஹேதுஸமுதா³யாதி³த்யர்த²: ।

ந பர ஏவேதி ।

ந ஸாக்ஷாத்பரமாத்மைவாநந்த³மய இத்யர்த²: ।

ஆநந்த³மய இத்யத்ர ப்ரக்ருத்யர்த²மாஹ –

ஆநந்த³ இதீதி ।

ஆநந்த³ இதி ப்ரக்ருத்யம்ஶேநோபாஸநாகர்மப²லபூ⁴தம் ப்ரியமோதா³தி³லக்ஷணம் ஸுக²முச்யதே ஆநந்த³பத³ஸ்ய லோகே விஷயஸுகே²ஷு ப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

மயட³ர்த²மாஹ –

தத்³விகார இதி ।

விஶிஷ்டஸ்ய விஶேஷணவிகாரத்வாத்ப்ரக்ருத்யர்த²பூ⁴தாநந்த³விஶிஷ்ட ஆத்மா தத்³விகார இத்யர்த²: ।

ஆநந்த³மயஸ்ய விஜ்ஞாநமயாதா³ந்தரத்வம் ஶ்ருத்யுக்தமுபபாத³யதி –

ஜ்ஞாநகர்மணோர்ஹி ப²லமிதி ।

தயோ: ப²லஶப்³தி³தஸுக²ஸாத⁴நத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மிதி ஹி-ஶப்³தா³ர்த²: । போ⁴க்த்ரர்த²த்வாதி³த்யத்ர போ⁴க்த்ருபத³ம் பா⁴வப்ரதா⁴நம் ஸத்ப²லத்வேந விவக்ஷிதம் ஸுக²ரூபம் போ⁴க³மாஹ ; ததா² ச கர்துர்விஜ்ஞாநமயஸ்ய போ⁴க்த்ருஶப்³தி³தப²லஸாத⁴நத்வாஜ்ஜ்ஞாநகர்மப²லபூ⁴தம் ஸுக²ம் ஸாத⁴நபூ⁴தவிஜ்ஞாநமயாத்³யபேக்ஷயா அந்தரதமமித்யர்த²: ।

ததா²ப்யாநந்த³மயஸ்யாந்தரத்வே கிமாயாதம் ? தத்ராஹ –

அந்தரதமஶ்சேதி ।

சோ(அ)வதா⁴ரணார்த²: । அந்தரதமப²லவிஶிஷ்ட: ஸந்நாநந்த³மய ஆத்மா பூர்வேப்⁴யோ விஜ்ஞாநமயாந்தேப்⁴ய: கோஶேப்⁴யோ(அ)ந்தரதமோ ப⁴வத்யேவேத்யர்த²: ।

நந்வாநந்த³மயோ ந வித்³யாகர்மப²லவிஶிஷ்ட: கிம் து ப்ரியாதி³விஶிஷ்ட: ‘தஸ்ய ப்ரியமேவ ஶிர:’ இத்யாதி³ஶ்ரவணாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

வித்³யாகர்மணோ: ப்ரியாத்³யர்த²த்வாச்சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²: । ப்ரியாதே³: ஸுக²ரூபத்வாந்ந வித்³யாகர்மப²லாத்ப்ரியாதே³ர்பே⁴த³ இதி பா⁴வ: ।

தயோ: ப்ரியாத்³யர்த²த்வம் ப்ரஸித்³த⁴மித்யாஹ –

ப்ரியாதி³ப்ரயுக்தே ஹீதி ।

ப்ரியாத்³யுத்³தே³ஶ்யகே இத்யர்த²: ।

ஆநந்த³மயஸ்யாந்தரத்வப்ரதிபாத³நமுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ஆத்மஸம்நிகர்ஷாதி³தி ।

ஆத்மவிஶேஷணத்வாதி³தி யாவத் ।

அஸ்யேதி ।

ஆந்தரை: ப்ரியாதி³பி⁴ர்விஶிஷ்டஸ்யாத்மந இத்யர்த²: ।

இத்த²மாநந்த³மயஸ்ய விஜ்ஞாநமயாத³ப்⁴யந்தரத்வம் ப்ரஸாத்⁴ய தஸ்மாத³ந்யத்வம் ஸாத⁴யதி –

ப்ரியாதி³வாஸநேதி ।

ஜாக்³ரதி ப்ரியாத்³யநுப⁴வஜநிதாபி⁴ர்வாஸநாபி⁴ர்நிர்வர்தித: ; வாஸநாவிஶிஷ்ட இதி யாவத் । ஏவம்பூ⁴த ஆநந்த³மய ஆத்மா விஜ்ஞாநமயாஶ்ரிதே ஸ்வப்நே ப்ரியாதி³விஶிஷ்டதயோபலப்⁴யதே । ஸ ச விஜ்ஞாநமயாத³ந்ய: விஜ்ஞாநமயஸ்ய ஜாக்³ரதி யஜ்ஞாதி³கர்மகர்த்ருத்வேந வ்யவஸ்தி²தத்வாத் ஸ்வப்நே சாத்மந: கர்மக்ரத்ருத்வாபா⁴வாத் ஸ்வப்நே கர்மகரணாதி³வ்யாபாரஸ்ய வாஸநாமாத்ரத்வாத் । கிம் ச ஸ்வப்நப்ரபஞ்சஸ்ய விஜ்ஞாநமயஶப்³தி³தஸாபா⁴ஸாந்த:கர்ணபரிணாமத்வாத்³விஜ்ஞாநமயோ விஷயத்வேநைவோபக்ஷீண: ; ததோ விஷயபூ⁴தாத்³விஜ்ஞாநமயாதா³நந்த³மயஸ்ய ஸ்வப்நத்³ரஷ்டுரந்யத்வமாவஶ்யகமித்யாஶயேந விஜ்ஞாநமயாஶ்ரிதே ஸ்வப்ந இத்யுக்தமிதி மந்தவ்யம் ।

ஸ ஏவ சேதி ।

லாப⁴நிமித்த ஏவ ஹர்ஷோ லப்³த⁴ஸ்யோபபோ⁴கா³தி³நா ப்ரகர்ஷம் ப்ராப்த: ஸந்ப்ரமோத³ஶப்³த³வாச்யோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ஆநந்த³ இதி பதே³ந ஸுக²ஸாமாந்யமுச்யதே ; தச்ச ஶிரஆத்³யவயவரூபேண கல்பிதாநாம் ப்ரியாதீ³நாமாத்மா மத்⁴யகாய இத்யர்த²: ।

ஆநந்த³ஸ்ய ஸாமாந்யரூபத்வே யுக்திமாஹ –

தேஷ்விதி ।

ப்ரியாதி³ஷு ஸுக²விஶேஷேஷ்வித்யர்த²: ।

நநு ஸுக²ஸாமாந்யம் நாம கிம் ஜாதிரூபம் ? நேத்யாஹ –

ஆநந்த³ இதீதி ।

ஸுக²ஸாமாந்யவாசிநா ஆநந்த³ இதி பதே³ந பரம் ஸுக²ரூபதயோத்க்ருஷ்டம் ப்³ரஹ்மோச்யத இத்யர்த²: । யதா² க⁴டாத்³யுபஹிதாநி ச்சி²த்³ராண்யாகாஶவிஶேஷா: தேஷு ஸ்வரூபேணாநுஸ்யூதமாகாஶமாகாஶஸாமாந்யமிதி ப்ரஸித்³த⁴ம் , ததா² வ்ருத்திவிஶேஷோபஹிதாநி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸுகா²ந்யேவ ஸுக²விஶேஷா: தேஷு ஸ்வரூபேணாநுஸ்யூதம் ப்³ரஹ்மஸுக²மேவ ஸுக²ஸாமாந்யமுச்யதே, ந ஜாதிரூபமிதி பா⁴வ: ।

வ்ருத்திவிஶேஷைரபி⁴வ்யக்தம் தது³பஹிதஸ்வரூபஸுக²மேவ விஷயஸுக²ம் ஸத³த்ர ப்ரியமோதா³தி³ஶப்³தை³ரபி⁴தீ⁴யத இதீமமேவாபி⁴ப்ராயம் ப்ரகடயதி –

தத்³தீ⁴த்யாதி³நா ।

ப்ரத்யுபஸ்தா²ப்யமாந இதி பத³ம் வ்ருத்திவிஶேஷ இத்யஸ்ய விஶேஷணம் ; உத்பத்³யமாந இத்யர்த²: । ஸமஸ்தபாடே² ப்ரத்யுபஸ்தா²ப்யமாநா: ப்ராப்யமாணா: புத்ரமித்ராதி³விஷயவிஶேஷா உபாத⁴ய: காரணாநி யஸ்ய வ்ருத்திவிஶேஷஸ்யேதி விக்³ரஹ: ।

க்ரோதா⁴தி³வ்ருத்திவைலக்ஷண்யரூபம் வ்ருத்தேர்விஶஷமேவாஹ –

தமஸேதி ।

அப்ரச்சா²த³நப²லமாஹ –

ப்ரஸந்ந இதி ।

அபி⁴வ்யஜ்யத இதி ।

நிவ்ருத்தாவரணம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

தத: கிமித்யத ஆஹ –

தத்³விஷயேதி ।

தத்³வ்ருத்திவிஶேஷோபஹிதம் தேநைவாபி⁴வ்யக்தம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸுக²மேவ லோகே விஷயஜநிதம் ஸுக²மிதி ப்ரஸித்³த⁴ம் ந து வஸ்துக³த்யா விஷயஜநிதமந்யத்ஸுக²மஸ்தீத்யர்த²: ।

நநு விஷயஸுக²ஸ்ய ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்வரூபத்வே க்ஷணிகத்வம் ந ஸ்யாத் ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்ய நித்யத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

தத்³வ்ருத்தீதி ।

ஸ்வரூபஸுக²வ்யஞ்ஜகவ்ருத்திவிஶேஷோத்பாத³ககர்மண: க்ஷணிகத்வாதி³த்யர்த²: ।

நந்வேவமபி ஸ்வரூபஸுக²ஸ்ய வ்ருத்திவிஶேஷேஷ்வபி⁴வ்யக்தஸ்யாப்யேகரூபத்வாத்கத²ம் விஷயஸுகே²ஷூத்கர்ஷதாரதம்யமித்யாஶங்க்யாஹ –

தத்³யதே³தி ।

தமோக்⁴நத்வவிஶேஷணம் த³மாதி³ஸாதா⁴ரணம் போ³த்⁴யம் । வித்³யயா உபாஸ்த்யா ।

விவிக்த இதி ।

தமஸேதி ஶேஷ: । அந்த:கரணஶுத்³தி⁴தாரதம்யாத்தாரதம்யோபேதாஸ்தத்³வ்ருத்தயோ ப⁴வந்தி, வ்ருத்திதாரதம்யாச்ச தத³பி⁴வ்யங்க்³யமாத்மஸுக²மபி தரதமபா⁴வேநாபி⁴வ்யஜ்யத இத்யர்த²: ।

ஆநந்த³விஶேஷ இதி ।

வ்ருத்திவிஶேஷோபஹிதாநந்த³ இத்யர்த²: ।

விஷயஸுகா²நாம் ப்³ரஹ்மஸுகா²வயவத்வே மாநமாஹ –

வக்ஷ்யதி சேதி ।

ஸ: ப்ரக்ருத: பரமாத்மா ரஸ: ஸார: ஆநந்த³ இத்யர்த²: ।

அயமிதி ।

ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தோ லோக இத்யர்த²: ।

ஏஷ ஹ்யேவேதி ।

ஆநந்த³ரூப: பர ஏவ நிஜேநாநந்தே³நாநந்த³யதீத்யர்த²: ।

வாஜஸநேயஶ்ருதிமாஹ –

ஏதஸ்யைவேதி ।

ஆத்மாநந்த³ஸ்யைவேத்யர்த²: । ஆத்மாநம் ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத³ந்யத்வேந மந்யமாநாநி பூ⁴தாநி ப்ராணிநோ மாத்ராம் லேஶமேவாநுப⁴வந்தீத்யர்த²: ।

ஸுக²தாரதம்யஸ்ய சித்தஶுத்³தி⁴தாரதம்யாநுரோதி⁴த்வே ஸத்யேவ வாக்யஶேஷோ(அ)ப்யுபபத்³யத இத்யாஶயேநாஹ –

ஏவம் சேதி ।

காமோபஶம: ஶுத்³தி⁴: ।

வக்ஷ்யத இதி ।

'ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய’ இத்யத்ரேத்யர்த²: ।

'ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²’ இதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே –

ஏவம் சேதி ।

உக்தரீத்யைவோத்க்ருஷ்யமாணஸ்ய உத்கர்ஷதாரதம்யோபேதப்ரியாதி³விஶிஷ்டஸ்யாநந்த³மயாத்மந: பரமேவ ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டே²தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

நந்வாநந்த³மயம் ப்ரதி ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிஷ்டா²த்வம் கிமர்த²முபதி³ஶ்யதே ? தத்ராஹ –

பரமார்தே²தி ।

பரமார்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாந்தரத்வஜ்ஞாநார்த²மித்யர்த²: ।

புச்ச²ஶப்³த³ப்ரயோகே³(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ(அ)த்ர ப்ராதா⁴ந்யஸூசநார்த²ம் ப்ரகரணித்வமாஹ –

யத்ப்ரக்ருதமிதி ।

ப்³ரஹ்மப்ரகரணஸ்ய கோஶவாக்யைர்விச்சே²த³மாஶங்க்ய தேஷாம் ப்ரகரணிப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வமாஹ –

யஸ்ய சேதி ।

யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாந்தரத்வப்ரதிபத்த்யர்த²மந்தர்ப³ஹிர்பா⁴வேந பஞ்ச கோஶா: ஶ்ருத்யோபந்யஸ்தா இத்யர்த²: ।

நநு ஸர்வாந்தரத்வமாநந்த³மயகோஶஸ்யைவ ந புச்ச²ப்³ரஹ்மண: தஸ்யாந்தரத்வாஶ்ரவணாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

யச்சேதி ।

அந்நமயாதி³வதா³நந்த³மயஸ்யாபி கார்யாத்மகதாயா: ப்ராக்ஸாதி⁴தத்வாந்ந தஸ்ய ஸர்வாந்தரத்வம் ; புச்ச²ப்³ரஹ்மண்யாந்தரத்வவாசிபதா³பா⁴வே(அ)பி ப்ரதிஷ்டா²த்வலிங்கே³நாநந்த³மயாந்தகோஶஜாதம் ப்ரத்யாந்தரத்வரூபம் ஸர்வாந்தரத்வம் ஸித்⁴யதீதி பா⁴வ: ।

'ஆத்மந ஆகாஶ:’ இத்யாதௌ³ ப்³ரஹ்மண்யேவாத்மஶப்³த³ப்ரயோகா³த்ததே³வ கோஶாநாம் வாஸ்தவம் ஸ்வரூபமித்யாஹ –

யேந சேதி ।

நநு ப்ரதிஷ்டா²பதே³ந ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³மயம் ப்ரத்யாதா⁴ரத்வோக்தௌ புச்ச²பதே³ந பௌநருக்த்யம் ப்ரஸஜ்யேத தேநாபி ததா³தா⁴ரஸ்ய லக்ஷணீயத்வாதி³த்யாஶங்க்ய ப்ரதிஷ்டா²பத³ஸ்யாநந்த³மயோபலக்ஷிதஸர்வத்³வைதாதா⁴ரபரத்வமாஹ –

ததே³வ சேதி ।

ஆநந்த³மயஸ்யேதி ।

யத³த்³வைதம் ப்³ரஹ்ம ஆநந்த³மயஸ்ய ப்ரிதஷ்டா² ப்ரதிஷ்டா²த்வேந ஶ்ருதம் தத்ஸர்வஸ்யைவ த்³வைதஸ்ய அவஸாநபூ⁴தமதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தமிஹ விவக்ஷிதமித்யர்த²: ।

த்³வைதஸ்ய ஸர்வஸ்ய ஸாதி⁴ஷ்டா²நத்வே யுக்திம் ஸூசயதி –

அவித்³யாபரிகல்பிதஸ்யேதி ।

ஶுக்திரூப்யாதி³வந்மித்²யாபூ⁴தஸ்யேத்யர்த²: ।

புச்ச²வாக்யநிர்தி³ஷ்டப்³ரஹ்மாஸ்தித்வஸாத⁴நபரத்வேந ஶ்லோகமவதாரயிதும் தத³ஸ்தித்வமுபக்ஷிபதி –

ஏகத்வாவஸாநத்வாத³ஸ்தீத்யாதி³நா ।

ஏகத்வமத்³வைதமவித்³யாபரிகல்பிதஸ்ய த்³வைதஸ்யாத்³வைதாவஸாநத்வாத்³தே⁴தோர்யத்தஸ்யாவஸாநபூ⁴தமத்³வைதம் ப்³ரஹ்ம புச்ச²ப்ரதிஷ்டா²ஶப்³தி³தம் ததே³கமஸ்தீதி யோஜநா । நநு புச்ச²பதே³ந ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³மயம் ப்ரத்யவயவத்வாவக³மாத்கத²ம் ஶ்லோகஸ்ய தத்³விஷயத்வம் பூர்வபர்யாயேஷு ஶ்லோகாநாமவயவிகோஶவிஷயத்வத³ர்ஶநாதி³தி சேத் , ந ; பூர்வத்ராபி மநோமயபர்யாயஸ்த²ஸ்ய ‘யதோ வாச:’ இதி ஶ்லோகஸ்ய மநோமயாவயவபூ⁴தயஜுராதி³விஷயத்வேந ததா² நியமாபா⁴வாத் புச்ச²பத³ஸ்யாபி ப்ரியாதி³விஶிஷ்டாநந்த³மயாதா⁴ரமாத்ரலக்ஷகஸ்யாவயவபரத்வாபா⁴வேந தேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)வயவத்வப்ரதீத்யபா⁴வாச்ச । ந ச ப்³ரஹ்மணி புச்ச²த்³ருஷ்டிலக்ஷகஸ்ய புச்ச²பத³ஸ்ய கத²மாதா⁴ரலக்ஷகத்வமிதி வாச்யம் ; அத்ர பர்யாயே பூர்வபர்யாயேஷ்விவோபாஸநாவிதி⁴ப²லஶ்ரவணயோரபா⁴வேநாநந்த³மயகோஶஸ்யாநுபாஸ்யத்வாத் ப்ரியாதி³ஷு ஶிர:பக்ஷாதி³கல்பநஸ்யாநந்த³மயே கார்யாத்மத்வப்ரதிபத்திமாத்ரப்ரயோஜநகத்வோபபத்தே: । ஏதச்ச ப்ரயோஜநம் ப்ராகே³வ பா⁴ஷ்யே ஶிரஆதி³கல்பநாநுபபத்தேஶ்சேத்யாதி³நா ப்ரபஞ்சிதம் । அதோ(அ)த்ர புச்ச²வாக்யநிர்தி³ஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ ப்ராதா⁴ந்யாத் ‘அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி’ இதி ஶ்லோகஸ்ய தத்³விஷயத்வே நாநுபபத்தி: ; ப்ரத்யுத தஸ்யாநந்த³மயவிஷயத்வ ஏவாநுபபத்திருக்தா வக்ஷ்யதே சேதி ஸங்க்ஷேப: ॥

அஸத்ஸம ஏவ ப⁴வதீதி ।

வந்த்⁴யாபுத்ரஸம ஏவ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ததே³வ ஸாம்யம் ப்ரபஞ்சயதி –

யதே²தி ।

ப்³ரஹ்மணோ நாஸ்தித்வே ஸ்வயமபி நாஸ்த்யேவேதி பர்யவஸ்யதி, ஸர்வேஷாம் தத்ஸ்வரூபத்வாத் , ததா² ச அஸத்த்வமாபந்நஸ்ய ப்³ரஹ்மாஸத்த்வவேதி³நோ யுக்தமேவ வந்த்⁴யாபுத்ரஸ்யேவ போ⁴கா³த்³யஸம்ப³ந்தி⁴த்வாபாத³நமிதி மந்தவ்யம் । தத்³விபர்யயேண அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

தத³ஸ்தித்வே லிங்க³ம் ஸூசயதி –

ஸர்வவிகல்பாஸ்பத³மிதி ।

ஸர்வஸ்ய விகல்பஸ்ய த்³வைதஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நமித்யர்த²: । விமதம் ஜக³த்ஸத³தி⁴ஷ்டா²நம் கல்பிதத்வாத்³ரஜ்ஜுஸர்பாதி³வதி³தி லிங்கே³ந தத³ஸ்தித்வஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴வ: ।

தத்ரைவ லிங்கா³ந்தரம் ஸூசயதி –

ஸர்வப்ரவ்ருத்திபீ³ஜமிதி ।

ஸர்வஸ்ருஷ்டிகர்த்ரித்யர்த²: । க்ஷித்யாதி³கம் சேதநகர்த்ருகம் கார்யத்வாத்³க⁴டவதி³தி ரீத்யா ஸர்வஜக³த்கர்த்ருத்வேந ச தத³ஸ்தித்வஸித்³தி⁴ரிதி பா⁴வ: ।

ஸர்வலயாதா⁴ரத்வேநாபி தத³ஸ்தித்வம் ஸூசயதி –

ஸர்வவிஶேஷேதி ।

ஸர்வே விஶேஷா: ப்ரத்யஸ்தமிதா விலீநா யஸ்மிந்நிதி விக்³ரஹ: ।

நநு யத்³யுக்தப்ரமாணப³லாத³ஸ்தி ப்³ரஹ்ம கத²ம் தத்ர நாஸ்தித்வாஶங்கா ஹேத்வபா⁴வாதி³த்யாக்ஷிப்ய ஸமாத⁴த்தே –

கா புநரித்யாதி³நா ।

ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி –

வ்யவஹாரவிஷயே ஹீத்யாதி³நா ।

விகாரமாத்ரே அஸ்தித்வபா⁴வநோபேதா லோகபு³த்³தி⁴: வ்யவஹாரவிஷயே அஸ்தித்வமிவ தத்³விபரீதே ஶஶஶ்ருங்கா³தௌ³ நாஸ்தித்வமபி வ்யவஹாரகாலே நிஶ்சிநுயாதி³த்யர்த²: ।

அஸ்மிந்நர்தே² ஹி-ஶப்³த³ஸூசிதாம் ப்ரஸித்³தி⁴முதா³ஹ்ருத்ய த³ர்ஶயதி –

யதா² க⁴டாதி³ரிதி ।

ஏவமிதி ।

தை: ஶஶஶ்ருங்கா³தி³பி⁴: ஸஹ இஹாபி ப்³ரஹ்மண்யபி வ்யவஹாராதீதத்வஸ்ய ஸமாநத்வாதே³வம் ஶஶஶ்ருங்கா³தீ³நாமிவ ப³ஹ்மணோ(அ)பி நாஸ்தித்வமிதி நிஶ்சயோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

தஸ்மாது³ச்யத இதி ।

யஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண்யஸத்த்வாஶங்கா ஜாயதே தஸ்மாத்தந்நிராகரணார்த²மஸ்தித்வமுச்யத இத்யர்த²: ।

ஸ இதி ।

ஸர்வப்ரத்யக்³பூ⁴தம் ப்³ரஹ்மாஸ்தீதி ஶ்ருத்யுபபத்திப்⁴யாம் யோ விஜாநாதி ஸ ப்³ரஹ்மவித்த்வேநாந்யேஷாம் வேத³நீயோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

நநு வஸ்துத: ஸத்³ரூபே ப்³ரஹ்மண்யஸத்த்வவேத³நமாத்ராத்³வேதி³துரஸத்த்வம் நோபபத்³யத இத்யஸ்வரஸாதா³ஹ –

அத² வேதி ।

ஸந்மார்க³ஸ்ய நாஸ்தித்வமேவ நிஶ்சிநுயாதி³த்யத்ர ஹேதுமாஹ –

ப்³ரஹ்மேதி ।

ஸந்மார்கே³ண நிஷ்காமநயாநுஷ்டி²தேந ப்ராப்தவ்யம் யந்மோக்ஷரூபம் ப²லம் தத்³ப்³ரஹ்மைவ தத³பலாபே நாஸ்திக: ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

தஸ்மாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மநாஸ்தித்வவேதி³நோ நாஸ்திகத்வாத்³யாபத்தேரித்யர்த²: ।

அஸ்ய மந்த்ரஸ்யாநந்த³மயவிஷயத்வம் வ்ருத்திகாராபி⁴மதம் நிராக்ருதமபி தா³ர்ட்⁴யார்த²ம் பூநர்நிராகரோதி –

தம் ப்ரதீதி ।

ஆநந்த³மயம் ப்ரதி யா ஆஶங்கா ஆநந்த³மயநாஸ்தித்வகோ³சரா வ்ருத்திகாரைர்வக்தவ்யா ஸா காஸ்தி நாஸ்த்யேவ, ப்ரியாதி³விஶிஷ்டஸ்ய தஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

தஸ்ய ஸ்வாபி⁴மதம் புச்ச²வாக்யநிர்தி³ஷ்டப்³ரஹ்மவிஷயகத்வம் நிஷப்ரத்யூஹம் ப்³ரஹ்மண்யாநந்த³மயவிலக்ஷணே நாஸ்தித்வஶங்காயா உபபாதி³தத்வாதி³த்யாஶயேநாஹ –

அபோடே⁴தி ।

நநு ப்³ரஹ்மணி ஸர்வவ்யவஹாராபோஹோ(அ)ஸித்³த⁴: வித்³வத்³வ்யவஹாரவிஷயத்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஸர்வஸமத்வாச்சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: । ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜீவஸாதா⁴ரணத்வாத்ஸர்வாந்ப்ரதி தஸ்ய வ்யவஹார்யத்வம் ஸ்யாத் , ந சைதத³ஸ்தீத்யத: ஸர்வஸாதா⁴ரண்யேந வ்யவஹாரவிஷயத்வாபா⁴வாத்தத்ராஸத்த்வஶங்கா யுக்தேத்யர்த²: ।

யஸ்மாதே³வமிதி ।

ஸர்வஸமம் ப்³ரஹ்மேத்யேவம்ஶப்³தா³ர்த²: ।

அதஸ்தஸ்மாதி³தி ।

அயமத:ஶப்³த³: ஶ்ருதிக³த இதி போ³த்³த⁴வ்யம் ।

ஆசார்யோக்திமிதி ।

ப்³ரஹ்மவித்³ப்³ரஹ்ம ப்ராப்நோதி, வித்³யாப்ராப்யம் ச ப்³ரஹ்ம ஸர்வகாரணம் ஸர்வாத்மகமித்யேவமாத்³யாசார்யோபதே³ஶமித்யர்த²: ।

ஶ்ருதாவவிது³ஷோ ப்³ரஹ்மப்ராப்திப்ரஶ்நோ த்³ருஶ்யதே, தஸ்யாலம்ப³நமத:ஶப்³தோ³பாத்தம் விவ்ருணோதி –

ஸாமாந்யம் ஹீதி ।

ஸமாநமித்யர்த²: ।

வித்³வத³விது³ஷோ: ஸமாநம் ப்³ரஹ்மேத்யத்ர ஹி-ஶப்³த³ஸூசிதம் ஹேதுமாஹ –

ஆகாஶாதீ³தி ।

ப்ரக்ருதஸ்யாகாஶாதி³காரணபூ⁴தப்³ரஹ்மண: ஸர்வப்ரத்யக்தயா புச்ச²வாக்யே ப்ரதிஷ்டா²பதே³நோக்தத்வாதி³த்யர்த²: । யத்³வா ஆகாஶாதி³க்ரமேண ஸர்வபூ⁴தகாரணத்வாத்கார்யபூ⁴தாநாம் விது³ஷாமவிது³ஷாம் ச ஸாதா⁴ரணம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: । ஜீவாநாம் ஸ்வத: கார்யத்வாபா⁴வே(அ)பி ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மோபாதி⁴விஶிஷ்டதயா கார்யத்வாப்⁴யுபக³மாதி³தி பா⁴வ: ।

அமுமிதி ।

பு³த்³த்⁴யாதி³ஸாக்ஷிதயா ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴ஸ்யாபி பரமாத்மந இந்த்³ரியாகோ³சரத்வவிவக்ஷயா அத³:ஶப்³தே³ந பரோக்ஷதயா நிர்தே³ஶ இதி போ³த்⁴யம் ।

லோகமிதி ।

லோகநம் லோக இதி வ்யுத்பத்த்யா சைதந்யைகரஸமித்யர்த²: ।

இத: ப்ரேத்யேதி ।

ம்ருத்வேத்யர்த²: ।

நந்வவித்³வாநபி கிம் ப்³ரஹ்ம க³ச்ச²தி கிம் வா ந க³ச்ச²தீதி கோடித்³வயோபேத: ப்ரஶ்ந ஏக ஏவ யதா² விஷ்ணுமித்ரோ விஷ்ண்வாலயம் க³ச்ச²தி ந வேத்யாதௌ³, ததஶ்ச கத²ம் தஸ்ய த்³வித்வகல்பநமித்யாஶங்க்ய ப³ஹுவசநாநுரோதா⁴தி³த்யாஹ –

அநுப்ரஶ்நா இதீதி ।

அந்யௌ த்³வாவிதி ।

ந்யாயஸாம்யாதி³தி பா⁴வ: ।

நநு விது³ஷோ ப்³ரஹ்மப்ராப்த்யபா⁴வஶங்கா நிராலம்ப³நேத்யாஶங்க்யாஹ –

யத்³யவித்³வாநிதி ।

விஷ்ணுமித்ரவிஷயகப்ரஶ்நந்யாயமநுஸரதி –

த்³வாவிதி ।

ப³ஹுவசநஸ்ய க³திமாஹ –

ப³ஹ்விதி ।

பூர்வத்ராஸ்தித்வநாஸ்தித்வரூபகோடித்³வயஶ்ரவணஸாமர்த்²யப்ராப்தம் ப்ரஶ்நாந்தரமபேக்ஷ்ய ப³ஹுவசநம் ப⁴விஷ்யதீத்யர்த²: । து-ஶப்³தோ³(அ)ஸ்ய பக்ஷஸ்ய ஶ்ருத்யபி⁴மதத்வரூபவிஶேஷத்³யோதநார்த²: । ப்ரத²மவ்யாக்²யாநே ஹி ‘ஸோ(அ)காமயத’ இத்யாரப்⁴யைவ வித்³வத³வித்³வத்³விஷயப்ரஶ்நநிர்ணய ஏவ கர்தவ்யதயா ப்ராப்நோதி ; ந சாஸௌ ‘ஸோ(அ)காமயத’ இத்யாரப்⁴ய த்³ருஶ்யதே, தஸ்மாத் ‘ஸோ(அ)காமயத’ இத்யாதே³ரஸங்க³தத்வபரிஹாராயாயமேவ பக்ஷ: ஶ்ருத்யபி⁴மத இதி க³ம்யத இதி மந்தவ்யம்‌ ।

ஸாமர்த்²யப்ராப்தேத்யேததே³வ விவ்ருணோதி –

அஸதி³த்யாதி³நா ।

யத்³யபி பூர்வத்ராஸத்த்வவேத³நே தோ³ஷாபி⁴தா⁴நேந ஸத்த்வவேத³நே கு³ணாபி⁴தா⁴நேந ச ப்³ரஹ்மண: ஸத்த்வம் நிர்ணீதம் நிர்ணீதத்வாச்ச ந ஸம்ஶயோ நாபி தந்மூலக: ப்ரஶ்நோ க⁴டதே, ததா²பி தர்கேஷு ப்ரவிணஸ்ய ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸோரல்போபத்திமாத்ரேணாபரிதுஷ்யத: ஶ்ருத்யுபத³ர்ஶிதாஸ்தித்வநாஸ்தித்வரூபகோடித்³வயம் சோபஶ்ருண்வத: ஸம்ஶயோ ந நிவர்தத இதி தந்மூலக: ப்ரஶ்ந: ஶ்ருத்யபி⁴மத இதி பா⁴வ: ।

அபக்ஷபாதித்வாதி³தி ।

வித்³வத³வித்³வத்ஸாதா⁴ரண்யத்வாதி³த்யர்த²: ॥

உத்தரக்³ரந்தே²(அ)ப்யவ்யவஹிதஸ்ய ‘ஸோ(அ)காமயத’ இத்யாதே³ரவாந்தரதாத்பர்யமாஹ –

தத்ராஸ்தித்வமேவேதி ।

தாவச்ச²ப்³த³: ப்ராத²ம்யார்த²: ।

நநு ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம் ‘ இதி ஸூத்ரஸ்ய ஸங்க்ஷேபதோ வ்யாக்²யாநரூபேண ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்‌ - ‘ இதி மந்த்ரேண ஸஹ ஸூத்ரம் ப்ரதி விஸ்தரதோ வ்யாக்²யாநரூபஸ்யாஸ்ய க்³ரந்த²ஸ்ய ஸமாநார்த²தாயா வக்தவ்யத்வாத்கேநாம்ஶேந மந்த்ரஸ்ய ‘ஸோ(அ)காமயத’ இத்யாதி³ப்³ராஹ்மணஸ்ய ச விவரணவிவரணிபா⁴வேந ஸமாநார்த²த்வமிதி ஜிஜ்ஞாஸாயாம் தத்³த³ர்ஶயிதுமநுவத³தி –

யச்சோக்தமிதி ।

தத்ரேதி ।

தத்ர மந்த்ரே ஸங்க்³ரஹேணோக்தம் ஸத்யத்வம் கத²மித்யாகாங்க்ஷாயாமேதத்³விஸ்தரேண வக்தவ்யமித்யர்த²: ।

நநு ப்³ரஹ்மண்யஸத்த்வஶங்காநிவ்ருத்திபரே க்³ரந்தே² ஸத்த்வமேவோச்யதே ந ஸத்யத்வமித்யாஶங்க்ய ஸத்ஸத்யஶப்³த³யோ: பர்யாயத்வமுக்தம் ஸ்மாரயதி –

உக்தம் ஹீதி ।

ஹி-ஶப்³த³ஸ்தயோ: பர்யாயத்வப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதக: ; ததா² ச ஸத்த்வஸத்யத்வயோரேகத்வாந்நோக்தஶங்காவகாஶ இத்யாஶயேநாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஏவமர்த²தேதி ।

ஸத்த்வஸாத⁴நபரதேத்யர்த²: ।

ஶப்³தா³நுக³மாதி³தி பரிஹாரம் விவ்ருணோதி –

அநேநைவேதி ।

ஸத்த்வலக்ஷணேநைவார்தே²ந, ந து வித்³வத³விது³ஷோர்ப்³ரஹ்மப்ராப்த்யப்ராப்திலக்ஷணேநேத்யர்த²: । இத்த²ம் தாத்பர்யமுபவர்ண்யாக்ஷராணி வ்யாசிக்²யாஸுருத்தரக்³ரந்த²வ்யாவர்த்யம் பூர்வபக்ஷமுத்³பா⁴வயதி ।

தத்ராஸதே³வேதி ।

பூர்வோக்தஸம்ஶயே ஸதீத்யர்த²: ।

விஶேஷத இதி ।

வ்யவஹாரகோ³சரத்வேநேத்யர்த²: ।

'இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத, யதி³த³ம் கிம் ச’ இதி ஶ்ருத்யுக்தம் ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்காரணத்வமவலம்ப்³ய ஶங்காம் நிராகரோதி –

தந்நேதி ।

தந்நேதி ப்ரதிஜ்ஞாம் விவ்ருணோதி –

ந நாஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி ।

ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் ஹேதும் விவ்ருணோதி –

கஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

கஸ்மாதி³த்யநந்தரமாகாஶாதி³காரணத்வாதி³தி ஶேஷ: ।

ஹேதும் ஸாத⁴யதி –

ஆகாஶாதி³ ஹீதி ।

கார்யத்வேநாபி⁴மதமாகாஶாதி³கம் ஸர்வம் ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாஜ்ஜாதத்வேந ‘இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத’ இதி ஶ்ருத்யா க்³ருஹ்யதே, அதோ ப்³ரஹ்மணி நாகாஶாதி³காரணத்வஹேதோரஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: । ஆகாஶாதே³ர்ப்³ரஹ்மகார்யத்வே ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தி⁴ஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

இதா³நீம் வ்யாப்திமாஹ –

யஸ்மாச்சேதி ।

ச-ஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: ஸந்நஸ்தீத்யநேந ஸம்ப³த்⁴யதே । லோகே கிஞ்சித்³யஸ்மாஜ்ஜாயதே தத³ஸ்த்யேவேதி த்³ருஷ்டமித்யர்த²: । யத்³பா⁴வகார்யம் தத்ஸது³பாதா³நகமிதி வ்யாப்திநிஷ்கர்ஷ: ।

நிக³மயதி –

தஸ்மாதி³தி ।

உக்தவ்யாப்திப³லாதி³த்யர்த²: ; அத்ர விமதம் ஜக³த்ஸது³பாதா³நகம் கார்யத்வாத்ஸம்மதவதி³தி ஸ்ருஷ்டிஶ்ருத்யபி⁴மதாநுமாநநிஷ்கர்ஷ: । தச்ச ஜக³து³பாதா³நபூ⁴தம் ஸத்³ப்³ரஹ்மைவ தத³திரிக்தஸ்ய ஸர்வஸ்ய கல்பிததாயா: ப்ராகே³வ தத்ர தத்ர ஸாதி⁴தத்வாத் ; ததா² ச ந ப்³ரஹ்மண்யஸத்த்வஶங்கேதி பா⁴வ: ।

நந்வஸ்து ப்³ரஹ்மண ஆகாஶாதி³காரணத்வம் மாஸ்து ஸத்த்வமித்யப்ரயோஜகத்வஶங்காம் நிராசஷ்டே –

ந சாஸத இதி ।

நநு லோகே கார்யஸ்யாஸஜ்ஜந்யத்வாக்³ரஹே(அ)பி ஸர்கா³த்³யகார்யமஸது³பாதா³நகமேவாஸ்து ; நேத்யாஹ –

அஸதஶ்சேதி³தி ।

கார்யமித்யநந்தரம் ஜாயேதேதி ஶேஷ: । கார்யஸ்ய ஹ்யுபாதா³நமாத்மா ஸத்தாப்ரத³மிதி யாவத் ; ததா² ச அஸத உபாதா³நத்வே நாமரூபகர்மாத்மகஸ்ய ஜக³தோ நிராத்மகத்வாத்ஸத்தாஹீநத்வாத்ஸத்த்வேந ரூபேண ஜக³ந்நோபலப்⁴யேதேத்யர்த²: ।

தர்கஸ்ய விபர்யயே பர்யவஸாநமாஹ –

உபலப்⁴யதே த்விதி ।

'ஸந்க⁴ட:’ ‘ஸந்பட:’ இத்யேவம் ஸத்த்வேநைவ ஜக³து³பலப்⁴யத இத்யர்த²: ।

ப²லிதமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஹேதோரப்ரயோஜகத்வாஸம்ப⁴வாதி³த்யர்த²: । யத்³வா காரணத்வாதி³த்யர்த²: ।

விபக்ஷே பா³த⁴காந்தரப்ரத³ர்ஶநபூர்வகம் புநஸ்தத³ஸ்தித்வமுபஸம்ஹரதி –

அஸதஶ்சேத்கார்யமித்யாதி³நா ।

அஸத உபாதா³நபூ⁴தாத்கார்யம் ஜக³ஜ்ஜாயேத சேத்தர்ஹி யதா² ஜாயமாநம் ஜக³த³ஸத³ந்விதம் ஜாயதே ததா² க்³ருஹ்யமாணமப்யஸத³ந்விதத்வேநைவ க்³ருஹ்யேதாஸஜ்ஜக³தி³தி, யதா² ம்ருத்³விகாரஜாதம் ம்ருத³ந்விதத்வேநைவ க்³ருஹ்யதே தத்³வத் ; ந சைவம் க்³ருஹ்யதே ஜக³த் , தஸ்மாஜ்ஜக³தி ஸது³பாதா³நகத்வாநுமாநஸ்யாப்ரயோஜகத்வாபா⁴வாத்காரணம் ப்³ரஹ்மாஸ்தீத்யர்த²: ।

ந்யாயத இதி ।

அஸத³ந்வயாத³ர்ஶநாதி³யுக்தித இத்யர்த²: ।

தஸ்மாதி³தி ।

ஶ்ருத்யந்தரப³லாத³பீத்யர்த²: ।

மாந்த்ரவர்ணிகஸத்யத்வவிவரணவந்மாந்த்ரவர்ணிகசேதநத்வவிவகரணமப்யத்ர காமயித்ருத்வவசநேந க்ரியத இத்யாஶயேந தத்³வசநாபி⁴ப்ராயம் ஶங்காபூர்வகம் கத²யதி –

தத்³யதீ³த்யாதி³நா ।

தத்³ப்³ரஹ்ம ।

நநு காமஸ்யாசேதநத⁴ர்மதாயா: ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஸித்³த⁴த்வாத்கத²ம் காமேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)சேதநத்வவ்யாவ்ருத்திர்லப்⁴யத இத்யாஶங்க்ய லௌகிகவ்யாப்திப³லேநேத்யாஶயேநாஹ –

ந ஹீதி ।

யத்³வா ப்ரஸங்கா³த்ஸாங்க்²யஶங்காமுத்³பா⁴வ்ய காமஶ்ருத்யா நிராகரோதி –

தத்³யதீ³த்யாதி³நா ।

ததா³ஹ ஸூத்ரகார: - ‘காமாச்ச நாநுமாநாபேக்ஷா’ இதி । அநுமாநஶப்³தி³தம் ப்ரதா⁴நம் காரணத்வேந நாபேக்ஷிதவ்யம் காரணஸ்ய ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம் - ‘ இதி சித்³ரூபத்வஶ்ரவணாத்காமயித்ருத்வஶ்ரவணாச்சேதி தத³ர்த²: ।

மந்த்ரே(அ)பி ஸங்க்³ரஹேண ப்³ரஹ்மணஶ்சேதநத்வமுக்தமித்யாஹ –

ஸர்வஜ்ஞமிதி ।

அவோசாமேதி ।

மந்த்ரக³தஜ்ஞாநபத³விவேசநாவஸர இத்யர்த²: ।

யத்³வா காமயித்ருத்வவசநாதி³நா ப்³ரஹ்மணஶ்சேதநத்வஸித்³தா⁴வபி ஸ்ருஷ்டே: பூர்வம் ஶரீராத்³யபா⁴வேந ஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வாத்ஸ்ருஷ்ட்யநுகூலகாமாநுபபத்திரித்யாஶங்க்யாஹ –

ஸர்வஜ்ஞமிதி ।

'பஶ்யத்யசக்ஷு:’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யா பரமேஶ்வரஜ்ஞாநஸ்ய சைதந்யரூபஸ்ய மாயாவ்ருத்திரூபஸ்ய வா கரணாத்³யநபேக்ஷத்வஶ்ரவணாந்நோக்தஶங்காவகாஶ இதி பா⁴வ: ।

அத இதி ।

சேதநத்வாத்ஸர்வஜ்ஞத்வாத்³வேத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மண: காமயித்ருத்வே தஸ்யாப்தகாமத்வஶ்ருதிவிரோத⁴மாஶங்கதே –

காமயித்ருத்வாதி³தி ।

அநாப்தகாமத்வே காமயித்ருத்வம் ந ப்ரயோஜகம் ஆப்தகாமாநாமபி ப்³ரஹ்மவிதா³ம் பராநுக்³ரஹார்த²ம் வித்³யாஸம்ப்ரதா³யப்ரவர்தநாதௌ³ காமயித்ருத்வத³ர்ஶநாத் ; கிம் து காமவஶ்யத்வம் , தச்ச ப்³ரஹ்மணோ நாஸ்தி, அதோ நாப்தகாமத்வஶ்ருத்யா ஸஹ காமயித்ருத்வஶ்ருதேர்விரோத⁴ இதி பரிஹரதி –

ந ; ஸ்வாதந்த்ர்யாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மண: காமேஷு ஸ்வாதந்த்ர்யமஸ்மதா³தி³காமவைலக்ஷண்யோக்திபூர்வகம் ப்ரபஞ்சயதி –

யதா²ந்யாநித்யாதி³நா ।

நநு ப்³ரஹ்மகாமா தோ³ஷரூபா ப்³ரஹ்மப்ரவர்தகாஶ்ச ந ப⁴வந்தி சேத்தர்ஹி தே கத²ம்பூ⁴தா யதஸ்தைர்ப்³ரஹ்ம ந ப்ரவர்த்யத இதி ப்ருச்ச²தி –

கத²ம் தர்ஹீதி ।

விஶுத்³தா⁴ இத்யுத்தரம் ।

ப்³ரஹ்மகாமாநாம் விஶுத்³த⁴த்வே ப்³ரஹ்மைவோபமாநமித்யாஶயேநாஹ –

ஸத்யஜ்ஞாநலக்ஷணா இதி ।

'ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்’ இதி மந்த்ரோக்தப்³ரஹ்மண இவ லக்ஷணம் தோ³ஷரஹிதம் ஸ்வரூபம் யேஷாம் தே யதோ²க்தா: ।

தேஷாம் விஶுத்³த⁴த்வே ஹேதுமாஹ –

ஸ்வாத்மபூ⁴தத்வாதி³தி ।

ஸ்வஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஆத்மபூ⁴தா யா மாயா தத்த்வாத் தத்பரிணாமத்வாதி³தி யாவத் । ஆத்மபூ⁴தத்வம் ச மாயாயாஸ்தாதா³த்ம்யாபந்நத்வமுபாதி⁴த்வம் வா । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி – ப்³ரஹ்மோபாதி⁴பூ⁴தமாயாயா விஶுத்³த⁴த்வாத்தத்பரிணாமரூபாணாம் காமாநாம் விஶுத்³த⁴த்வம் மாயாயா ப்³ரஹ்மவஶ்யத்வாத்காமாநாமபி தத்³வஶ்யத்வம் சேதி ।

நநு தர்ஹி ப்³ரஹ்மண: காமா: புண்யகாரிணாமப்யநிஷ்டப²லப்ராப்த்யநுகூலா: ஸ்யு: ஸ்வாதந்த்ர்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

தேஷாம் த்விதி ।

து-ஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: । தத்³ப்³ரஹ்ம ப்ராணிகர்மாபேக்ஷயைவ ப்ராணிகர்மப²லப்ரதா³நாம் ஸ்வகாமாநாம் ப்ரவர்தகம் ந ப்ராணிகர்மாநபேக்ஷயா, யதா² ஸேவகாநாம் கர்மாபேக்ஷயா ராஜா ஸ்வகாமாநாம் ஸேவகப²லப்ரதா³நாம் ப்ரவர்தகஸ்ததே²த்யர்த²: ।

ஏதேந ப்³ரஹ்மண: ஸ்வகாமேஷு ஸாபேக்ஷத்வே கத²ம் ஸ்வாதந்த்ர்யமிதி ஶங்காபி நிரஸ்தா, லோகே ஸேவாபேக்ஷஸ்யாபி ராஜ்ஞ: ஸ்வாதந்த்ர்யப்ரஸித்³தி⁴த³ர்ஶநேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ‘ஸர்வேஶ்வர:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸித்³த⁴ஸ்வாதந்த்ர்யோபபத்தேரித்யாஶயேநாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

காமாநாம் விஶுத்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

அத இதி ।

ஸ்வாதந்த்ர்யாதி³த்யர்த²: ।

ஸாத⁴நாந்தரேதி ।

ப்³ரஹ்மண: ஸ்வகாமேஷு ஸ்வகீயஸாத⁴நாந்தராநபேக்ஷத்வாச்ச நாநாப்தகாமம் ப்³ரஹ்மேதி ப்ரதிபத்தவ்யமித்யர்த²: ।

ஸாத⁴நாந்தராநபேக்ஷத்வமேவ வ்யதிரேகோதா³ஹரணேந ப்ரபஞ்சயதி –

கிம் சேத்யாதி³நா ।

அநாத்மபூ⁴தா இதி ।

அஸ்வாதீ⁴நா இத்யர்த²: । யத்³வா தோ³ஷரூபா இத்யர்த²: । அத² வா ஆத்மவ்யதிரிக்தஸாத⁴நோத்³பூ⁴தா இத்யர்த²: ।

அஸ்மிந்பக்ஷே(அ)ஸ்யைவ விவரணம் –

த⁴ர்மாதீ³த்யாதி³ ।

காமாநாம் ஸாத⁴நாபேக்ஷத்வே ஹி ஸாத⁴நவிலம்பா³த்காமிதார்தா²லாப⁴ப்ரஸக்த்யா ப்³ரஹ்மணோ(அ)நாப்தகாமத்வம் ஸ்யாத் , ஸாத⁴நாந்தராநபேக்ஷத்வே து நாயம் தோ³ஷ இதி பா⁴வ: । கார்யம் ஸ்தூ²லஶரீரம் , காரணம் லிங்க³ஶரீரம் , ஸ்வாத்மவ்யதிரிக்தாநி கார்யகாரணாந்யேவ ஸ்வாத்மாபேக்ஷயா ஸாத⁴நாந்தராணீத்யர்த²: ।

ந ததா² ப்³ரஹ்மண இதி ।

காமாநாமிதி ஶேஷ: ।

கிம் தர்ஹீதி ।

யதி³ ப்³ரஹ்மண: காமா: ஸ்வாத்மவ்யதிரிக்தஸாத⁴நாபேக்ஷா ந ப⁴வந்தி தர்ஹி கிம் தேஷாம் ஸாத⁴நமித்யர்த²: ।

உத்தரமாஹ –

ஸ்வாத்மநோ(அ)நந்யா இதி ।

ஸ்வாத்மமாத்ரஸாத்⁴யா ப்³ரஹ்மண: காமா இத்யர்த²: ।

ததே³ததி³தி ।

தத்³விஶுத்³த⁴த்வேந நிரூபிதமேதத்ஸ்வாத்மமாத்ரஸாத்⁴யத்வேந ச நிரூபிதம் காமாநாம் ஸ்வரூபமபி⁴ப்ரேத்ய ப்³ரஹ்மண: காமயித்ருத்வமாஹ ஶ்ருதிரித்யர்த²: ।

ப்ரக்ருதே ப்³ரஹ்மணி ஸ இதி பும்லிங்க³நிர்தே⁴ஶோ ந ஸம்நிஹிதப்³ரஹ்மபதா³பேக்ஷ:, கிம் து ‘ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ இத்யாதௌ³ வ்யவஹிதாத்மபதா³பேக்ஷ இத்யாஶயேநாஹ –

ஸ ஆத்மேதி ।

காமநாப்ரகாரம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் த³ர்ஶயதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

ஏகஸ்ய ப³ஹுப⁴வநம் விருத்³த⁴மிதி ஶங்கதே –

கத²மேகஸ்யேதி ।

நந்வேகஸ்யாபி ம்ருத்³வஸ்துநோ விகாராத்மநா ப³ஹுப⁴வநம் த்³ருஷ்டமித்யாஶங்க்யாஹ –

அர்தா²ந்தராநநுப்ரவேஶ இதி ।

யத்³யப்யர்தா²ந்தராநுப்ரவேஶாபா⁴வே ஸத்யேகஸ்ய ப³ஹுத்வம் விருத்³த⁴ம் ததா²பி ப்ரக்ருதே ந ப³ஹுப⁴வநஸ்யாநுபபத்தி: அர்தா²ந்தராநுப்ரவேஶேநைவ ப³ஹுத்வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாதி³தி பரிஹரதி –

உச்யத இதி ।

உத்பத்³யேயேதி ।

பூர்வஸித்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸ்வத உத்பத்த்யயோகா³தா³காஶாத்³யர்தா²ந்தராநுப்ரவேஶேநைவோத்பத்திர்விவக்ஷிதா வாச்யா, அத: ப்ரஜாயேயேத்யேதத³ர்தா²ந்தராநுப்ரவேஶேந ப³ஹுப⁴வநஸ்யோபபாத³கமிதி பா⁴வ: ।

நநு பிதுரர்தா²ந்தரபூ⁴தை: புத்ராதி³பி⁴ர்யதா² தஸ்ய ப³ஹுப⁴வநம் ததா² கிம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)ர்தா²ந்தரபூ⁴தைராகாஶாதி³விகாரைர்ப³ஹுப⁴வநம் விவக்ஷிதம் ? நேத்யாஹ –

ந ஹீதி ।

அர்தா²ந்தரபத³ம் பி⁴ந்நஸத்தாகவஸ்துபரம் , தத்ப்ரயுக்தஸ்ய ப³ஹுப⁴வநஸ்யாமுக்²யத்வேந ப்ரக்ருதே தத்³க்³ரஹணே ஹேத்வபா⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

நந்வஸங்க³ஸ்வபா⁴வஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஆகாஶாதி³விகாரதாதா³த்ம்யமாதா³யாபி ப³ஹுப⁴வநம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யபி⁴ப்ராயேண ஶங்கதே –

கத²ம் தர்ஹீதி ।

வஸ்துதஸ்தத³ஸம்ப⁴வே(அ)பி கால்பநிகம் தாதா³த்ம்யமாதா³ய தது³பபத்³யத இத்யாஶயேந பரிஹரதி –

ஆத்மஸ்தே²தி ।

ஆத்மநி ஸ்தி²தே அநபி⁴வ்யக்தே யே நாமரூபே தயோ: ஸர்கா³தா³வபி⁴வ்யக்த்யா ஆபி⁴முக்²யேந தாதா³த்ம்யேந வ்யக்த்யா ஸ்தூ²லீபா⁴வாபத்த்யா நாமரூபாதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தஸ்யாத்மநோ ப³ஹுப⁴வநமித்யர்த²: ।

உக்தம் விவ்ருணோதி –

யதே³தி ।

ஆத்மஸ்வரூபாபரித்யாகே³நைவேதி ।

காரணபூ⁴தாத்மதாதா³த்ம்யேநைவ, ந ததோ பே⁴தே³நேத்யர்த²: ।

தமேவாபரித்யாக³ம் விவ்ருணோதி –

ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்ரவிப⁴க்தேதி ।

ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத³ப்ரவிப⁴க்தௌ ப்ரவிபா⁴க³ரஹிதௌ தே³ஶகாலௌ யயோரிதி விக்³ரஹ: । தந்மாத்ராவஸ்தா² ஸ்தூ²லபூ⁴தாவஸ்தா² அண்டா³வஸ்தா² தத³ந்தர்வர்திவிகாராவஸ்தா² சேத்யேதா: கார்யக³தா அவஸ்தா²: ஸர்வாவஸ்தா²ஶப்³தே³நோச்யந்தே ।

நாந்யதே²தி ।

அந்யதா² விவித⁴பரிணாமிவிகாரதயா ப³ஹுத்வாபத்திர்நோபபத்³யத இத்யத்ர ஹேதும் ஸூசயதி –

நிரவயவஸ்யேதி ।

லோகே ஸாவயவஸ்யைவ ம்ருதா³தே³: பரிணாமித்வத³ர்ஶநாதி³தி பா⁴வ: । அல்பத்வம் வேதி த்³ருஷ்டாந்தார்த²ம் ।

ஏவம் பரிணாமிதயா ப³ஹுத்வாதி³கம் நிரஸ்ய நாமரூபோபாதி⁴க்ருதமேவ ப்³ரஹ்மணஸ்ததி³த்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதே²தி ।

வஸ்த்வந்தரக்ருதமிதி ।

க⁴டாத்³யுபாதி⁴க்ருதமித்யர்த²: । இத³ம் ச ப்³ரஹ்மணோ நாநாஜீவபா⁴வேந ப³ஹுப⁴வநே உதா³ஹரணமிதி போ³த்⁴யம் । ஜக³தா³த்மநா ப³ஹுப⁴வநே து ரஜ்ஜ்வாதே³: ஸர்வத³ண்ட³தா⁴ராதி³பா⁴வேந ப³ஹுப⁴வநமுதா³ஹர்தவ்யம் ।

அதஸ்தத்³த்³வாரேணைவேதி ।

பரிணாமிதயா ப³ஹுத்வாஸம்ப⁴வாத்ஸ்வாத்⁴யஸ்தநாமரூபத்³வாரேணைவாத்மா ப³ஹுத்வமாபத்³யத இத்யர்த²: ।

நாமரூபயோரப்ரவிப⁴க்ததே³ஶகாலத்வம் ஸாத⁴யதி –

ந ஹீதி ।

அந்யதி³த்யஸ்ய விவரணமநாத்மபூ⁴தமிதி । யத்ஸூக்ஷ்மம் வ்யவஹிதம் விப்ரக்ருஷ்டம் பூ⁴தவர்தமாநப⁴விஷ்யதா³தி³ரூபம் வாத்மநோ(அ)ந்யஜ்ஜக³த்³வஸ்து தத்தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத்ப்ரவிப⁴க்ததே³ஶகாலம் யதா² ப⁴வதி ததா² ந ஹி வித்³யத இதி யோஜநா । கல்பிதஸ்ய ஜக³தோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மதாதா³த்ம்யஶூந்யதயாவஸ்தா²நாயோகா³தி³தி பா⁴வ: ।

நாமரூபயோர்ப்³ரஹ்மணி கல்பிதத்வே ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

ப்³ரஹ்மணைவாத்மவதீ இதி ।

ப்³ரஹ்மஸத்தயைவ ஸத்தாவதீ இத்யர்த²: । ந ஸ்வத: ஸத்தாவதீ இத்யேவகாரார்த²: ।

வைபரீத்யம் நிஷேத⁴தி –

ந ப்³ரஹ்மேதி ।

ஸ்வப்ரகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நாமரூபாத்மகே ஜக³த்யத்⁴யஸ்தத்வேந தத்ஸத்தயா ஸத்தாவத்த்வே ஸ்வீக்ருதே ஸதி ஜக³தா³ந்த்⁴யம் ப்ரஸஜ்யேத, ஜக³த: ஸ்வத: ப்ரகாஶாத்மகத்வாபா⁴வாத³த்⁴யஸ்தஸ்ய ஜட³த்வநியமேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸ்வப்ரகாஶத்வாஸம்ப⁴வாச்ச ; தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்ம நாமரூபஸத்தயா ஸத்தாவந்ந ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மணைவாத்மவதீ இத்யுக்தம் ஸஹேதுகம் விவ்ருணோதி –

தே ததி³தி ।

தத்ப்ரத்யாக்²யாநே ப்³ரஹ்மப்ரத்யாக்²யாநே, ப்³ரஹ்மஸத்தாம் விநேதி யாவத் , தே நாமரூபே ந ஸ்த ஏவேதி க்ருத்வா தே ததா³த்மகே ப்³ரஹ்மாத்மகே உச்யேதே இத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மணோ நாமரூபோபாதி⁴கப³ஹுப⁴வநம் கீத்³ருஶமித்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –

தாப்⁴யாம் சேதி ।

தாப்⁴யாமேவ ந ஸ்வத இத்யர்த²: । தத்ராயம் விபா⁴க³: – பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴கம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாத்ருவ்யவஹாரபா⁴க் பு³த்³தி⁴வ்ருத்த்யுபாதி⁴கம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாநமிதி வ்யவஹாரபா⁴க் , விஷயோபாதி⁴கம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞேயவ்யவஹாரபா⁴க் , நாமோபாதி⁴கம் ப்³ரஹ்ம ஶப்³த³வ்யவஹாரபா⁴க் , ஸாமாந்யதோ ஜடோ³பாதி⁴கம் ப்³ரஹ்மார்த²வ்யவஹாரபா⁴கி³தி । ஆதி³பத³ம் கர்மாதி³ஸங்க்³ரஹார்த²ம் । ஏவம் ஸர்வவ்யவஹாரபா⁴க்³ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: । ஶ்ருத்யந்தரே மயட் ஸ்வார்தி²க இதி பா⁴வ: ।

இதரஸ்ய காயக்லேஶாதி³ரூபஸ்ய தமஸ: ஸம்ப⁴வ ஏவ நாஸ்தீத்யத்ர ஹேத்வந்தரமாஹ –

ஆப்தகாமத்வாச்சேதி ।

இத³முபலக்ஷணம் ; ப்ராக்ஸ்ருஷ்டேர்ப்³ரஹ்மண: காயாபா⁴வாச்சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஆலோசநமித்யநேந ‘தப ஆலோசநே’ இதி வையாகரணப்ரஸித்³தி⁴ரபி ப்ரக்ருதே தபோ ஜ்ஞாநமித்யத்ர ஹேதுரிதி ஸூசிதம் ப⁴வதி ।

ஸ்ருஜ்யமாநஜக³த்³வைசித்ர்யே நிமித்தம் ஸூசயதி –

ப்ராணிகர்மாதீ³தி ।

உபாஸநாதி³லக்ஷணம் ஶ்ருதமாதி³பதா³ர்த²:, ‘யதா²கர்ம யதா²ஶ்ருதம் ‘ இதி ஶ்ருதே: ।

ஆநுரூப்யமேவ விவ்ருணோதி –

தே³ஶத இத்யாதி³நா ।

ஸர்வாவஸ்தை²ரிதி ।

தே³வத்வமநஷ்யத்வதிர்யக்த்வாத்³யவஸ்தை²ரித்யர்த²: । யத்கிம் சேத³மவஶிஷ்டம் ஜக³த் தத்ஸர்வம் ஸ்ருஷ்டவாநிதி யோஜநா । ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத் , தத³நுப்ரவிஶ்ய’ இத்யேஷு வாக்யேஷு தச்ச²ப்³தா³ ஜக³த்பரா: ॥

ப்ரவேஶபதா³ர்த²நிர்ணயப்ரயோஜநகம் விசாரமாரப⁴தே –

தத்ரைதச்சிந்த்யமித்யாதி³நா ।

கத²ம்ஶப்³த³ஸூசிதம் விமர்ஶமேவ விவ்ருணோதி –

கிமிதி ।

கிம் பரமாத்மா ஸ்வேநைவாத்மநாநுப்ராவிஶத் , கிம் வா ஸ்வவிகாராத்³யாத்மநாநுப்ராவிஶதி³த்யர்த²: ।

தத்ர ப்ரத²மம் ஸித்³தா⁴ந்தமாஹ –

கிம் தாவத்³யுக்தமித்யாதி³நா ।

அந்யேநாத்மநா ப்ரவேஶ இதி ஸ்வமதமுத்தா²பயிதும் ப்ரத²மம் பூர்வவாதி³ஸித்³தா⁴ந்தம் நிராகரோதி –

நநு ந யுக்தமித்யாதி³நா ।

கார்யஸ்ய பு³த்³த்⁴யாதே³ருத்பத்திப்ரப்⁴ருதிகாரணாத்மகத்வாத்காரணேந வ்யாப்தத்வாத்கார்யபூ⁴ததே³ஹாத்³யுத்பத்திவ்யதிரேகேண கார்யே தே³ஹாதௌ³ ப்ரவேஶ இத்யேதந்ந யுக்தமித்யர்த²: ।

உக்தமேவ விவ்ருணோதி –

காரணமேவ ஹீதி ।

காரணமேவ கார்யாத்மநா பரிணதமிதி ப்ரஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

தத: கிம் ? அத ஆஹ –

தத இதி ।

காரணேந கார்யஸ்ய ஜந்மப்ரப்⁴ருதி வ்யாப்தத்வாதி³த்யர்த²: ।

அப்ரவிஷ்டஸ்யேவேதி ।

தே³வத³த்தாதே³ரிதி ஶேஷ: ।

உபாதா³நகாரணஸ்ய கார்யாகாரபரிணதிவ்யதிரேகேண கார்யே ப்ரவேஶோ நாஸ்தீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ந ஹீதி ।

ஏவம் ப்³ரஹ்மணஸ்தேநைவாத்மநாநுப்ரவேஶ இதி ஸித்³தா⁴ந்தம் நிராக்ருத்யாந்யேநாத்மநாநுப்ரவேஶ இதி ஸ்வமதம் த்³ருஷ்டாந்தேநாஹ –

யதா² க⁴ட இத்யாதி³நா ।

பார்தி²வாநி ரஜாம்ஸ்யத்ர சூர்ணஶப்³தா³ர்த²: । க⁴டோபாதா³நபூ⁴தாயா ம்ருதோ³ ம்ருஜ்ஜாதீயசூர்ணாத்மநா க⁴டே யதா²நுப்ரவேஶ: ததா² பரஸ்யாந்யேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவேஶ இஹ விவக்ஷித இத்யர்த²: ।

அத்ரார்தே² ச²ந்தோ³க³ஶ்ருதிஸம்வாத³மாஹ –

ஶ்ருத்யந்தராச்சேதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தீ நிராகரோதி –

நைவம் யுக்தமேகத்வாத்³ப்³ரஹ்மண இதி ।

பரமாத்மநோ ஜீவேநைக்யாச்சூர்ணஸ்ய ம்ருத³ந்யத்வவஜ்ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாந்யத்வம் நாஸ்தி, ததா² ச ம்ருத³ஶ்சூர்ணாத்மநேவ ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யேந ஜீவேநாத்மநா ப்ரவேஶகல்பநம் ந யுக்தமேவேத்யர்த²: । ஶ்ருத்யந்தரே(அ)பி ஜீவஸ்யாந்யத்வாஶ்ரவணாத் ‘தத்த்வமஸி’ இத்யபே⁴த³ஸ்யைவ ஶ்ரவணாச்ச அऩ்யேநாத்மநேதி வத³த: பூர்வவாதி³நோ ந தத³ப்யநுகூலமிதி பா⁴வ: ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் த்³ருஷ்டாந்தவைஶம்யோக்திபூர்வகம் விவ்ருணோதி –

ம்ருதா³த்மநஸ்த்வித்யாதி³நா ।

ம்ருஜ்ஜாதீயஸ்ய த்வித்யர்த²: ।

ஸாவயவத்வாச்சேதி ।

ஸாவயவஸ்ய மூர்ததயா ப்ரவேஶயோக்³யத்வாச்சேத்யர்த²: ।

சூர்ணஸ்யேதி ।

தஸ்ய ஸ்வேநாப்ரவிஷ்டதே³ஶவத்த்வாச்சேத்யர்த²: ।

ஏகத்வே ஸதீதி ।

ஏகத்வாதி³த்யர்த²: ।

நநு யதி³ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாநந்யத்வாத்³ப்³ரஹ்மணஶ்ச ஸ்வதோ வ்யாபகத்வாதி³த்யாதி³யுக்த்யா அந்யேநாத்மநா ப்ரவேஶஸ்த்வயா நிராக்ரியதே, தர்ஹி தவாபி கத²ம் ப்ரவேஶநிர்வாஹ: தேநைவாத்மநாநுப்ரவேஶாஸம்ப⁴வஸ்யாப்யுக்தத்வாதி³தி மத்வா பூர்வவாதீ³ ப்ருச்ச²தி –

கத²ம் தர்ஹீதி ।

மாஸ்து ப்ரவேஶ இதி த்வயாபி வக்தும் ந ஶக்யத இத்யாஹ –

யுக்தஶ்சேதி ।

தஸ்மாத³ந்யேநாத்மநாநுப்ரவேஶ இதி வத³தா மயைவ ப்ரவேஶநிர்வாஹ: கர்தவ்ய இதி பா⁴வ: ।

கத²மித்யாஶங்க்யாஹ பூர்வவாதீ³ –

ஸாவயவமேவாஸ்து தர்ஹீதி ।

யதி³ ப்³ரஹ்மணோ நிரவயவத்வே ப்ரவேஶாயோக்³யதா தர்ஹி ஸாவயவமேவ ப்³ரஹ்மாஸ்து உபாதா³நத்வாந்ம்ருதா³தி³வத் ।

ததஶ்ச ப்ரவேஶோபபத்திரித்யாஹ –

ஸாவயவத்வாதி³தி ।

யதா² ஶிர:பாண்யாதி³மதோ தே³வத³த்தஸ்ய ஹஸ்தாதி³ரவயவ: ததா² நாமரூபஶப்³தி³தகார்யப்ரபஞ்சாகாரேண பரிணமமாநஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யவயவவிஶேஷோ ஜீவ: ; ததா² ச தே³வத³த்தஸ்ய ஹஸ்தாத்மநா முக²பி³லே ப்ரவேஶவத்ஸ்வாயவபூ⁴தஜீவாத்மநா ப்³ரஹ்மண: ஶரீரலக்ஷணகார்யே ப்ரவேஶ உபபத்³யத இத்யர்த²: ।

உக்தம் பூர்வவாதி³நா ப்ரவேஶநிர்வாஹம் ஸித்³தா⁴ந்தீ நிராகரோதி –

நாஶூந்யத்வாதி³தி ।

ப்ரவேஷ்டவ்யப்ரதே³ஶஶூந்யத்வாத்³ப்³ரஹ்மணோ நோக்தவித⁴யாபி ப்ரவேஶோ யுக்த இத்யர்த²: ।

உக்தமேவ விவ்ருணோதி –

ந ஹீதி ।

கார்யாத்மநா பரிணதஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்தாவந்நாமரூபாத்மககார்யதே³ஶே ப்ரவேஶோ வக்தும் ந ஶக்யதே, ம்ருத்கார்யஸ்ய ம்ருதா³ தத³வயவைரிவ ச ப்³ரஹ்மகார்யஸ்ய ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மணா தத³வயவஜீவைஶ்ச ஜந்மப்ரப்⁴ருத்யேவ வ்யாப்தத்வாத் , நாபி தத³திரேகேணாத்மநா ஶூந்ய: கஶ்சித்ப்ரவேஶோ(அ)ஸ்தி யம் ப்ரதே³ஶம் ஸ்வாவயவபூ⁴தேந ஜீவேநாத்மநா ப்³ரஹ்ம ப்ரவிஶேதி³த்யர்த²: । நிஷ்கலஶ்ருத்யா விரோதே⁴ந ப்³ரஹ்மண: ஸாவயவத்வஸாத⁴காநுமாநாநுத்தா²நாச்சேத்யபி த்³ருஷ்டவ்யம் ।

இத்த²மந்யேநாத்மநா ப்³ரஹ்மண: கார்யே ப்ரவேஶ இதி வத³த: பூர்வவாதி³நோ நிராஸம் ஶ்ருத்வா ததே³கதே³ஶீ ப்ரத்யவதிஷ்ட²தே –

காரணமேவ சேத்ப்ரவிஶேதி³தி ।

நாத்ர காரணஸ்ய கார்யே ப்ரவேஶ: கத்²யதே, கிம் து கார்யவிஶேஷஸ்ய ஜீவஸ்ய காரணே, தஸ்ய ச பரிச்சி²ந்நத்வாத்ப்ரவேஷ்ட்ருத்வோபபத்திரிதி சேதி³த்யர்த²: ।

ஸித்³தா⁴ந்தீ தமபி நிராகரோதி –

ஜீவாத்மத்வம் ஜஹ்யாதி³தி ।

யதி³ ஜீவ: ஸ்வகாரணே ப்ரவிஶேத்ததா³ ஸ்வகீயம் ஜீவாத்மத்வமேவ ஜஹ்யாத்பரித்யஜேதி³த்யர்த²: । ஜீவஸ்வரூபஸ்யைவ விலயநப்ரஸங்கா³தி³தி யாவத் ।

விகாரஸ்ய ப்ரக்ருதௌ ப்ரவேஶே லய ஏவ ஸ்யாதி³த்யத்ரோதா³ஹரணமாஹ –

யதே²தி ।

இதஶ்ச ந காரணே கார்யஸ்யாநுப்ரவேஶோ யுக்த இத்யாஹ –

ததே³வேதி ।

தச்ச²ப்³தோ³பாத்தஸ்ய கார்யஸ்யைவ ப்ரவேஶகர்மத்வஶ்ரவணாதி³த்யர்த²: ।

ஏவம் பூர்வவாத்³யேகதே³ஶிநி நிரஸ்தே புந: பூர்வவாதீ³ ப்ரகாராந்தரேண ப்ரவேஶநிர்வாஹகமாஶங்கதே –

கார்யாந்தரமேவ ஸ்யாதி³தி ।

ததே³வ விவ்ருணோதி –

ததே³வேதி ।

'ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ இத்யத்ர நாமரூபாத்மநா பரிணதம் ப்³ரஹ்ம ஜீவாத்மரூபம் கார்யம் ஸத்³தே³ஹாதி³ரூபம் கார்யாந்தரமேவாபத்³யத இத்யயமர்தோ² விவக்ஷித:, ‘ஸ்தூ²லோ(அ)ஹம்’ ‘க்ருஶோ(அ)ஹம்’ இத்யாதி³ரூபேணாஹம்ஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய ஜீவஸ்ய ஶரீராத்³யபே⁴தா³நுப⁴வாத³நுப⁴வாநுஸாரேண ஶ்ருத்யர்த²வர்ணநஸ்ய ந்யாய்யத்வாத் , ததா² ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யேந ஜீவேநாத்மநா ப்ரவேஶ இதி ஸித்³த⁴மிதி பா⁴வ: ।

ஸித்³தா⁴ந்தீ நிராகரோதி –

ந, விரோதா⁴தி³தி ।

கார்யாந்தரஸ்ய கார்யாந்தரஸ்ய கார்யாந்தரதாபத்தேர்விருத்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

அத்ரோதா³ஹரணமாஹ –

நஹீதி ।

ஜீவஸ்ய தே³ஹாதி³பா⁴வோ வாஸ்தவ இதி பக்ஷே விரோதா⁴ந்தரமாஹ –

வ்யதிரேகேதி ।

ஜீவஸ்யாவஸ்தா²த்ரயே பா³ல்யாதி³ஷு சாநுவ்ருத்திரவஸ்தா²த்ரயஸ்ய பா³ல்யாதீ³நாம் ச வ்யாவ்ருத்திஶ்சாநுப⁴வஸித்³தா⁴ ; ததா² சாநுவ்ருத்திவ்யாவ்ருத்திலக்ஷணாப்⁴யாமந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமேவ ஜீவஸ்ய தே³ஹாதி³ப்⁴ய: ஸகாஶாத்³யோ வ்யதிரேக: ஸித்³த⁴: தது³போத்³ப³லகதயா தம் வ்யதிரேகமநுவத³ந்த்ய: ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய:’ இத்யாத்³யா: ஶ்ருதயோ விருத்⁴யேரந்நித்யர்த²: । அத ஏவ ‘ஸ்தூ²லோ(அ)ஹம்’ இத்யாதி³ப்ரதீதேரப்ரமாத்வாந்ந தத³நுஸாரேண ப்ரவேஶவாக்யார்த²கல்பநம் யுஜ்யத இதி பா⁴வ: ।

ஜீவஸ்ய தே³ஹாதி³பா⁴வோ வாஸ்தவ இத்யத்ரைவ பா³த⁴காந்தரமாஹ –

ததா³பத்தாவிதி ।

ஜீவஸ்ய தே³ஹாதி³லக்ஷணகார்யாந்தரதாபத்தாவித்யர்த²: ।

அஸம்ப⁴வமேவ விவ்ருணோதி –

ந ஹீதி ।

யத இதி ।

தே³ஹாதி³லக்ஷணாத்³ப³ந்தா⁴தி³த்யர்த²: ।

த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ந ஹீதி ।

யதா² ஶ்ருங்க²லயா ப³த்³த⁴ஸ்ய சோராதே³ர்யா ஶ்ருங்க²லாபத்திர்வித்³யதே ஸைவ தஸ்கராதே³ர்ந ஹி மோக்ஷோ ப⁴வதி தத்³வதி³த்யர்த²: ।

நநு யதி³ ஜீவஸ்ய தே³ஹாதி³பா⁴வாபத்தௌ வ்யதிரேகஶ்ருதிவிரோத⁴: ப்ரஸஜ்யேத தர்ஹி தத³விருத்³த⁴ ஏவ ப்ரவேஶோ(அ)ஸ்த்விதி பூர்வவாதீ³ ப்ரத்யவதிஷ்ட²தே –

பா³ஹ்யாந்தர்பே⁴தே³நேதி ।

ஏததே³வ ப்ரபஞ்சயதி –

ததே³வேதி ।

ப்ரக்ருதமாகாஶாதி³காரணம் ப்³ரஹ்மைவ ப்ரத²மம் ஜீவம் ப்ரத்யாதா⁴ரபூ⁴ததே³ஹாத்³யாகாரேண பரிணமதே பஶ்சாத்³தே³ஹாதா³வாதா⁴ரே ததா³தே⁴யஜீவரூபேண ச பரிணமதே ; ததா² ச ப்³ரஹ்மணோ தே³ஹாத்³யாகாரேண பரிணதி: ஸ்ருஷ்டி: ஜீவரூபேண பரிணதி: ப்ரவேஶ இதி ஸ்ருஷ்டிப்ரவேஶக்ரியயோர்பே⁴த³: ஸமாநகர்த்ருகத்வம் ச ஸித்⁴யதி, ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யேந ஜீவேநாத்மநா ப்ரவேஶ இதி ஸ்வாபி⁴மதார்தோ²(அ)பி ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

யேயம் ஶரீராத்³யந்தர்ஜீவாத்மநா பரிணதி: ஸா கிம் ப்³ரஹ்மணோ முக்²யப்ரவேஶத்வேந த்வத³பி⁴மதா கிம் வௌபசாரிகப்ரவேஶத்வேந ? நாத்³ய இத்யாஹ –

ந ; ப³ஹிஷ்டே²த்யாதி³நா ।

ந த்³விதீய:, ப்³ரஹ்மண: பரிணாமித்வஸ்யாஸம்ப⁴வாத் । ஏதச்ச ப்³ரஹ்மண: பரிணாமித்வநிராகரணம் ஸ்ம்ருதிபாதே³ விஸ்தரேண க்ருதமித்யாஶயேநாத்ராசார்யைர்ந க்ருதம் । ஸூசிதம் சாத்ரபி ஸங்க்³ரஹேண ப்ராக் ‘நாந்யதா² நிரவயவஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ப³ஹுத்வாபத்திருபபத்³யதே’ இத்யத்ர । தஸ்மாத³ந்யேநாத்மநா ப்³ரஹ்மண: ப்ரவேஶ இதி பூர்வவாதி³மதமநுபபந்நமேவேதி ஸ்தி²தம் ।

இத்த²ம் பூர்வவாதி³நம் நிராக்ருத்ய ஸித்³தா⁴ந்தீ ஸ்வைகதே³ஶிநமப்யுத்தா²ப்ய நிராகரோதி –

ஜலஸூர்யேத்யாதி³நா ।

யதா² ஸூர்யாதே³ர்ஜலாதௌ³ ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வலக்ஷண: ப்ரவேஶோ(அ)ஸ்தி, ததா² பு³த்³த்⁴யாதௌ³ ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வ ஏவ ப்ரவேஶபதா³ர்த²: ‘யதா² ஹ்யயம் ஜ்யோதிராத்மா விவஸ்வாந்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு ‘ஆபா⁴ஸ ஏவ ச’ இத்யாதி³ஸூத்ரேஷு ச ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வேந தஸ்யைவ ப்ரவேஶபதா³ர்த²த்வகல்பநே பா³த⁴காபா⁴வாதி³த்யாஶய: ।

அபரிச்சி²ந்நத்வாதி³தி ।

வ்யாபகத்வாதி³த்யர்த²: ।

அமூர்தத்வாச்சேதி ।

மூர்திரவயவஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷ:, தத்³ரஹிதத்வாத் , நிரவயவத்³ரவ்யத்வாதி³தி யாவத் ।

வ்யாபகத்வே ஹேதும் பூர்வவாக்யேநாஹ –

ஆகாஶாதீ³தி ।

நநு நிரவயவத்வவ்யாபகத்வாதி³நா ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய க³க³நஸ்ய மேகா⁴லோகாத்³யவச்சே²தே³ந ஜலாதௌ³ ப்ரதிபி³ம்போ³த³யத³ர்ஶநாதா³த்மநோ(அ)பி ததா² கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

தத்³விப்ரக்ருஷ்டேதி ।

லோகே பி³ம்ப³ஸூர்யாத்³யபேக்ஷயா விப்ரக்ருஷ்டதே³ஶவத்³ரூபவச்ச ப்ரதிபி³ம்ப³போ³த³யயோக்³யம் ஜலாதி³கம் யதா²ஸ்தி, ந ததா² ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபி³ம்பா³தா⁴ரவஸ்த்வஸ்தி, பு³த்³த்⁴யாதே³ர்வ்யாபகாத்மாபேக்ஷயா விப்ரக்ருஷ்டதே³ஶத்வாபா⁴வாத் உத்³பூ⁴தரூபரஹிதத்வாச்சேத்யர்த²: । அத ஏவ பூர்வோதா³ஹ்ருதஶ்ருதிஸூத்ராணாமநயைவ ரீத்யா ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வபரத்வம் நிரஸ்யார்தா²ந்தரே தாத்பர்யம் ‘வ்ருத்³தி⁴ஹ்ராஸபா⁴க்த்வம்’ இதி ஸூத்ரதத்³பா⁴ஷ்யயோர்மஹதா ப்ரபஞ்சேந ப்ரதிபாதி³தமிதி ந தத்³விரோத⁴ இதி பா⁴வ: ।

ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வலக்ஷணஸ்ய ப்ரவேஶஸ்ய நிராகரணே ப்ரவேஶவாக்யம் நிர்விஷயம் ஸ்யாதி³தி ஸித்³தா⁴ந்த்யேகதே³ஶ்யாஹ –

ஏவம் தர்ஹீதி ।

ப்ரகாராந்தரேண ப்ரவேஶவாக்யஸ்ய விஷயமாஶங்க்ய ப்ரகாராந்தராணாம் நிரஸ்தத்வாதி³த்யாஶயேநாஹ –

ந சேதி ।

ப்ரவேஶவாக்யஸ்ய நிர்விஷயத்வமயுக்தம் ஶ்ருதிவாக்யத்வாதி³த்யாஹ –

ததே³வேதி ।

ப்ரவேஶாதே³ரதீந்த்³ரியத்வேந தத்ராஜ்ஞாதே ஶ்ருதிப்ராமாண்யஸ்யாவாப்⁴யாம் ஸ்வீக்ருதத்வாச்சேத்யாஹ –

ஶ்ருதிஶ்சேதி ।

தர்ஹ்யஸ்து ப்ரவேஶவாக்யாத³தீந்த்³ரியார்த²போ³த⁴ இத்யாஶங்க்யாஹ –

ந சாஸ்மாதி³தி ।

ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வாநுபக³மே ஸத்யேதத்³வாக்யார்த²போ³தே⁴ யத்நவதாமப்யஸ்மாகமஸ்மாத்³வாக்யாத³ர்த²ஜ்ஞாநம் ந சோத்பத்³யதே, தஸ்மாத்ப்ரதிபி³ம்ப³பா⁴வநிராகரணே ப்ரவேஶவாக்யம் நிர்விஷயம் ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

ஏவமேகதே³ஶிநா ப்ரவேஶவாக்யஸ்ய நிர்விஷயத்வாபாத³நே க்ருதே தச்ச்²ருத்வா தடஸ்த² ஆஹ –

ஹந்த தர்ஹீதி ।

இதா³நீம் ஸித்³தா⁴ந்தீ ப்ரவேஶவாக்யஸ்ய நிர்விஷயத்வாதி³கமபாகரோதி –

ந, அந்யார்த²த்வாதி³தி ।

ப்ராங் நிராக்ருதேப்⁴யோ(அ)ர்தே²ப்⁴ய: ஸகாஶாத³ந்யஸ்ய ப்ரகரணாவிருத்³த⁴ஸ்ய ப்ரகரணாபேக்ஷிதஸ்ய சார்த²ஸ்ய ஸத்த்வாந்ந வாக்யஸ்ய நிர்விஷயத்வப்ரஸங்கோ³ ந வாபோஹ்யதேத்யர்த²: ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –

கிமர்த²மிதி ।

வாக்யஸ்ய நிர்விஷயத்வாத்³யாபாத³நமஸ்தா²நே ந யுக்தம் , அத இத³ம் கிமர்த²ம் க்ரியத இத்யர்த²: ।

நிர்விஷயத்வாத்³யாபாத³நஸ்யாயுக்தத்வே ஹேதுமாஹ –

ப்ரக்ருதோ ஹீதி ।

ஹி-ஶப்³தோ³ ஹேத்வர்த²: । ப்ரக்ருதஸ்யாத்ர ஸ்மர்தும் யோக்³யஸ்யார்தா²ந்தரஸ்ய ஸத்த்வாதி³த்யர்த²: ।

கோ(அ)ஸௌ ப்ரக்ருதோ(அ)ர்த² இத்யாகாங்க்ஷாயாம் தம் த³ர்ஶயதி –

ப்³ரஹ்மவிதி³தி ।

'ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி...’ இதி ஸூத்ரே ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநம்‌...’ இதி மந்த்ரே ச தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரத்யக்த்வேந விஜ்ஞாநம் ப்ரக்ருதம் , ந கேவலம் ப்ரக்ருதம் விவக்ஷிதம் ச தத் । ‘அஹம் ப்³ரஹ்ம’ இதி ஜ்ஞாநஸ்யைவ பரப்ராப்திஸாத⁴நத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஏவம் ஸூத்ரமந்த்ரயோ: ப்ரக்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மாவக³மஸ்ய ப்ரவேஶவாக்யபர்யந்தமநுவ்ருத்திமாஹ –

ப்³ரஹ்மஸ்வரூபேத்யாதி³நா ।

ப்³ரஹ்மாவக³மஶ்சேதி ।

'ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ இத்யாதி³வாக்யே யதோ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவக³மாயைவ ஶரீராந்தம் கார்யம் ப்ரத³ர்ஶிதம் அதஸ்தத்³வாக்யே(அ)பி ப்³ரஹ்மாவக³ம ஆரப்³தோ⁴(அ)நுவ்ருத்த இத்யர்த²: ।

ஏவம் ஸ்ருஷ்டிவாக்யே(அ)நுவ்ருத்தஸ்ய ச தஸ்ய விஜ்ஞாநமயவாக்யே(அ)நுவ்ருத்திமாஹ –

தத்ராந்நமயாதி³தி ।

கோஶவாக்யேஷு மத்⁴ய இதி தத்ரஶப்³தா³ர்த²: । ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மக்ரமேண கோஶாநாமாந்தரத்வோபதே³ஶஸ்ய ஸர்வாந்தரப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஶேஷத்வாத்³விஜ்ஞாநஶப்³த³லக்ஷிதாயாம் பு³த்³தி⁴கு³ஹாயாம் ப்³ரஹ்மாவக³மஸ்யாநுவ்ருத்திர்யுக்தா । அத்ர ப்ரவேஶவாக்யபர்யந்தமநுவ்ருத்திகத²நாவஸரே ப்ராணமயே ப்ரவேஶிதோ மநோமயே ப்ரவேஶித இத்யநுக்த்வா விஜ்ஞாநமயபர்யாயே ப்ரவேஶித இத்யுக்தே: கோ(அ)பி⁴ப்ராய இத்யாகாங்க்ஷாயாம் தமபி⁴ப்ராயம் கு³ஹாஶப்³த³ப்ரயோகே³ண ஸூசயதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - ‘யோ வேத³ நிஹிதம் கு³ஹாயாம் பரமே வ்யோமந்’ இத்யத்ர ஹார்தா³காஶநிஷ்டா² கு³ஹா கேத்யாகாங்க்ஷாயாம் ஸா கு³ஹா விஜ்ஞாநமயபர்யாயே பு³த்³தி⁴ரூபேண நிரூப்யதே, அதோ பு³த்³தௌ⁴ நிஹிதத்வேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)வக³ம: ஸம்பாத³நீய இதி கு³ஹாநிஹிதவாக்யதாத்பர்யஸூசநார்த²ம் விஜ்ஞாநகு³ஹாயாம் ப்ரவேஶித இத்யுக்திரிதி ।

நந்வேவமாநந்த³மயஸ்ய முக்²யாத்மத்வம் ஸித்⁴யேத் ‘அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மாநந்த³மய:’ இதி வாக்யேந தஸ்யைவ பு³த்³தி⁴கு³ஹாஸ்த²த்வாபி⁴தா⁴நாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

தத்ரேதி ।

ப்ரியாதி³விஶிஷ்ட ஏவாத்மா தத்ர ப்ரவேஶித: ந ஶுத்³த⁴சித்³தா⁴து: விஶிஷ்டஶ்சாமுக்²ய ஆத்மேத்யுக்தமித்யர்த²: ।

கத²ம் தர்ஹி பு³த்³தி⁴கு³ஹாநிஹிதத்வேந ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மாவக³மஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யாஹ –

தத: பரமிதி ।

ஆநந்த³மயாதி⁴க³மாநந்தரமித்யர்த²: ।

நந்வாநந்த³யமாதி⁴க³மஸ்யாநந்தர்யோக்திஸித்³த⁴விஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மாதி⁴க³மோபாயத்வம் கத²மித்யத ஆஹ –

ஆநந்த³மயலிங்கே³தி ।

ஆநந்த³மய ஏவ விஶிஷ்டோ(அ)ர்தோ² விஶேஷ்யஸ்ய ஶுத்³த⁴சித்³தா⁴தோர்லிங்க³ம் , விஶிஷ்டஸ்ய விஶேஷ்யாவ்யபி⁴சாரித்வத³ர்ஶநாத் ।

ஆநந்தே³தி ।

ஆநந்த³வ்ருத்³தே⁴ர்வக்ஷ்யமாணாயா அவஸாந: அவதி⁴பூ⁴த:, நிரதிஶயாநந்த³ரூப இத்யர்த²: ।

ப்ரதிஷ்டா²ஶப்³தா³ர்த²மாஹ –

ஸர்வவிகல்பேதி ।

ஸர்வகல்பநாதி⁴ஷ்டா²நத்வாதே³வ வஸ்துதோ நிர்விஶேஷத்வமாஹ – –

நிர்விகல்ப இதி ।

ததா² ச ஆநந்த³மயரூபலிங்கா³தி⁴க³மத்³வாரேணாநந்த³வ்ருத்³த்⁴யவஸாநபூ⁴த ஆத்மா யதோ²க்தோ(அ)ஸ்யாமேவாநந்த³மயகு³ஹாயாமேவாதி⁴க³ந்தவ்ய இத்யபி⁴ப்ரேத்ய பு³த்³தௌ⁴ த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³ரூபேணோபலப்³தி⁴ரேவ தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரவேஶத்வேந ப்ரவேஶவாக்யே கல்ப்யதே கௌ³ண்யா வ்ருத்த்யோபசர்யத இத்யர்த²: । ததா² ச வக்ஷ்யதி – தத³நுப்ரவிஷ்டமிவாந்தர்கு³ஹாயாம் பு³த்³தௌ⁴ த்³ரஷ்ட்ரு ஶ்ரோத்ரு மந்த்ரு விஜ்ஞாத்ரு இத்யேவம் விஶேஷவது³பலப்⁴யதே ததே³வ தஸ்ய ப்ரவேஶ இதி ।

பு³த்³தா⁴வேவ ப்ரவேஶகல்பநே ஹேதுமாஹ –

ந ஹ்யந்யத்ரேதி ।

பு³த்³தே⁴: ஸகாஶாத³ந்யத்ர ப்³ரஹ்மசைதந்யஸ்யாநுபலம்பா⁴தி³த்யர்த²: ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

நிர்விஶேஷத்வாதி³தி ।

வ்யஞ்ஜகபதா³ர்த²ரூபோ யோ விஶேஷஸ்தத்ஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதத்வாதி³த்யர்த²: ।

பு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மோபலப்³தி⁴ஹேதுத்வம் ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

விஶேஷஸம்ப³ந்தோ⁴ ஹீதி ।

வ்யஞ்ஜகபதா³ர்தோ² விஶேஷபத³ஸ்யார்த²: ।

நநு பு³த்³தா⁴வேவ ப்³ரஹ்மசைதந்யஸ்யோபலப்³தி⁴ரிதி ந நியம:, க⁴ட: ஸ்பு²ரதி பட: ஸ்பு²ரதீத்யாதி³ப்ரகாரேண பு³த்³தே⁴ரந்யத்ராபி தஸ்யோபலப்³தி⁴த³ர்ஶநாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஸம்நிகர்ஷாதி³தி ।

வ்ருத்தித்³வாரா பு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴தே³வ தத்ராப்யுபலப்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

பு³த்³தே⁴ஶ்சைதந்யவ்யஞ்ஜகத்வே யுக்திமாஹ –

அவபா⁴ஸாத்மகத்வாச்சேதி ।

ப்ரகாஶாத்மகத்வாதி³த்யர்த²: । அந்த:கரணஸ்ய ப்ரகாஶாத்மகத்வமாலோகாதே³ரிவ ஸ்வாபா⁴விகமேவ, ந து தப்தாய:பிண்டா³தே³ரிவாந்யக்ருதமிதி ஸூசநார்த²ஶ்சகார: ।

பு³த்³தி⁴வ்ருத்தேர்க⁴டாதி³ஷு சைதந்யவ்யஞ்ஜகத்வம் ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

யதா² சேதி ।

ஆதி³பத³ம் நீலபீதாதி³ஸங்க்³ரஹார்த²ம் । யதா² நீலபீதாத்³யுபலப்³தி⁴ராலோகஸம்ப³ந்த⁴க்ருதா ததா² விஷயேஷ்வாத்மந: ஸ்பு²ரணரூபேணோபலப்³தி⁴ரந்த:கரணவ்ருத்திலக்ஷணாலோகஸம்ப³ந்த⁴ப்ரயுக்தேத்யர்த²: ।

ஏவமந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் பு³த்³தே⁴ரேவ ப்³ரஹ்மோபலப்³தி⁴ஸாத⁴நத்வமிதி ப்ரஸாத்⁴ய ப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

மந்த்ரே யத்³கு³ஹாயாம் நிஹிதமிதி கு³ஹாநிஹிதத்வம் ப்ரக்ருதம் ததே³வ ப்ராவிஶதி³த்யநேந புநருச்யத இத்யர்த²: ।

தர்ஹி பௌநருக்த்யம் ஸ்யாதி³தி ஶங்காம் வாரயதி –

வ்ருத்திஸ்தா²நீய இதி ।

வ்ருத்திர்வ்யாக்²யா । ததா² ச வ்யாக்²யாநவ்யாக்²யேயபா⁴வாபந்நயோர்கு³ஹாநிஹிதப்ரவேஶவாக்யயோர்ந பௌநருக்த்யதோ³ஷ இதி பா⁴வ: ॥

இதா³நீம் ப்ரவேஶஶப்³தா³ர்த²ம் கத²யதி –

ததே³வேத³மித்யாதி³நா ।

யதா³காஶாதி³காரணம் ப்ரக்ருதம் ததே³வ ப்³ரஹ்ம இத³ம் ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸம்நிதா⁴பிதம் கார்யம் ஸ்ருஷ்ட்வேத்யர்த²: ।

அநுப்ரவிஷ்டமிவேதி ।

கு³ஹாதா³வநுப்ரவிஷ்டம் தே³வத³த்தாதி³வஸ்து யதா² தத³ந்தருபலப்⁴யதே ததா² ப்³ரஹ்மாபி பு³த்³தே⁴ரந்தருபலப்⁴யதே, ததா² சாந்தருபலப்⁴யமாநத்வஸாம்யாத்ப்ரவேஶஶப்³தோ³ கௌ³ண இத்யர்த²: । த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³ரூபேணோபலப்³தி⁴லக்ஷணே விவக்ஷிதே ப்ரவேஶே பு³த்³த்⁴யுபஹிதசைதந்யரூபஸ்ய ஜீவஸ்யைவ கர்த்ருத்வே(அ)பி ஜீவப்³ரஹ்மணோர்வாஸ்தவைக்யமாதா³ய ஸ்ருஷ்டிப்ரவேஶக்ரியயோ: ஸமாநகர்த்ருத்வஸத்த்வாத் ய: ஸ்ரஷ்டா ஸ ஏவாநுப்ராவிஶத் க்த்வாப்ரத்யயஶ்ரவணாதி³தி ஸித்³தா⁴ந்தோ நிஷ்ப்ரத்யூஹ இதி பா⁴வ: ।

ஏவமக்ஷராணி வ்யாக்²யாய ப்ரவேஶவாக்யஸ்யாபி ப்³ரஹ்மஸத்த்வஸாத⁴நே உபயோக³ம் கத²யதி –

தஸ்மாத³ஸ்தீதி ।

தத்ப்ரக்ருதமாகாஶாதி³காரணம் ப்³ரஹ்ம அஸ்தி நாஸ்தீதி ந, ப்ரவேஷ்ட்ருத்வாத் அஸத: ப்ரவேஶாத³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மணோ நாஸ்தித்வாபா⁴வே ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

ப்ருதி²வ்யாதி³பூ⁴தத்ரயம் மூர்தமவஶிஷ்டம் பூ⁴தத்³வயமமூர்தமிதி விபா⁴கோ³ போ³த்⁴ய: ।

ப்³ரஹ்மைவ மூர்தாமூர்தே அப⁴வதி³த்யநேந தயோர்ப்³ரஹ்மதாதா³த்ம்யமுச்யதே, தத்ரோபபத்திமாஹ –

மூர்தாமூர்தே ஹீதி ।

ப்ராகு³த்பத்தேரவ்யாக்ருதநாமரூபதயாத்மநி ஸ்தி²தே மூர்தாமூர்தே ஏவ ஸர்கா³தௌ³ ஸ்வாந்தர்க³தேந பரமாத்மநா வ்யாக்ரியேதே இத்யர்த²: । தயோரவ்யாக்ருதநாமரூபதயா ப்ராக³வஸ்தா²நே ‘தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத்’ இதி ஶ்ருதிப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

தத: கிம் ? அத ஆஹ –

வ்யாக்ருதே சேதி ।

ஆத்மநா த்விதி ।

பரமாத்மநா அவிப⁴க்ததே³ஶகாலே பரமாத்மநா தாதா³த்ம்யாபந்நே ஏவ, ப்ராகு³த்பத்தேராத்மநோ(அ)த்³விதீயத்வஶ்ரவணாதி³தி பா⁴வ: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - மூர்தாமூர்தயோரவ்யாக்ருதயோராத்மதாதா³த்ம்யாத்தயோரேவ வ்யாக்ருதயோரபி தத்தாதா³த்ம்யமுபபத்³யத ஏவேதி க்ருத்வா தத்காரணபூ⁴த ஆத்மா தே மூர்தாமூர்தே அப⁴வதி³தி ஶ்ருத்யோச்யத இதி ।

இத³ம் ததி³த்யுக்தமிதி ।

யத்த்வயா ப்ருஷ்டம் ததி³த³மிதி நிர்தி³ஷ்டமித்யர்த²: । இஹேதா³நீமயம் விஷ்ணுமித்ர இத்யாதி³ப்ரகாரேண நிரூபிதம் வஸ்த்வித்யர்த²: ।

விஶேஷணே இதி ।

நிருக்தம் மூர்தஸ்யைவாபே⁴தே³ந விஶேஷணம் அநிருக்தமமூர்தஸ்யைவாபே⁴தே³ந விஶேஷணமிதி விபா⁴க³: ।

யதே²தி ।

யதா² ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ப்ரத்யக்ஷம் பூ⁴தத்ரயம் மூர்தஸ்யாபே⁴தே³ந விஶேஷணம் த்யச்ச²ப்³த³வாச்யம் ச பரோக்ஷம் பூ⁴தத்³வயமமூர்தஸ்யாபே⁴தே³ந விஶேஷணம் ததா² நிருக்தாநிருக்தே அபீத்யர்த²: ।

ததே²தி ।

நிலயநம் ச ததா² நிருக்தவந்மூர்தஸ்யைவ த⁴ர்ம இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

த⁴ர்ம இதி ।

ததா² ச ஸந்நிருக்தநிலயநாநி மூர்தத⁴ர்மா:, த்யத³நிருக்தாநிலயநாந்யமூர்தத⁴ர்மா இதி விபா⁴க³: க்ருத இதி போ³த்⁴யம் ।

நநு த்யதா³தீ³நாமமூர்தத⁴ர்மத்வே ஸதி ப்³ரஹ்மத⁴ர்மத்வம் ப்ரஸஜ்யேத ப்³ரஹ்மணோ(அ)ப்யமூர்தத்வாதி³தி, நேத்யாஹ –

த்யத³நிருக்தேதி ।

வ்யாக்ருதேதி ।

வ்யாக்ருதம் கார்யம் , தத்³விஶேஷணாந்யேவ ந காரணப்³ரஹ்மவிஶேஷணாநி, தேஷாம் தத்³விஶேஷணத்வே ஸர்கா³த்ப்ராக³பி ஸத்த்வாபத்த்யா தது³த்தரகாலபா⁴வித்வஶ்ரவணவிரோதா⁴தி³த்யர்த²: ।

வ்யாக்ருதவிஷயத்வமேவ விவ்ருணோதி –

த்யதி³தீத்யாதி³நா ।

ப்ராணோ வாயு:, ஆகாஶஸங்க்³ரஹார்த²மாதி³பத³ம் ।

அத இதி ।

த்யத³நிருக்தாநிலயநஶப்³தை³ரபி⁴ஹிதஸ்ய ப்ராணாதே³: கார்யத்வாதே³தாந்யமூர்தஸ்ய விஶேஷணாநி வ்யாக்ருதவிஷயாண்யேவேதி யோஜநா ।

ஸத்யம் சேதி ।

'ஸத்யம் சாந்ருதம் ச’ இத்யத்ர ஸத்யஶப்³தே³ந வ்யாவஹாரிகஸத்யமேவோச்யதே ।

ந து பரமார்த²ஸத்யமித்யத்ர ஹேது: –

அதி⁴காராதி³தி ।

ஸச்ச த்யச்சேத்யாதீ³நாம் வ்யவஹாரவிஷயாணாமேவ விகாராணாம் ப்ரகரணாதி³த்யர்த²: । கிம் ச ‘ஸத்யம் ச’ இத்யத்ர பரமார்த²ஸத்யக்³ரஹணே பரமார்த²த்³வயம் ப்ரஸஜ்யேத, ‘ஸத்யமப⁴வத்’ இத்யத்ராபி பரமார்த²ஸத்யஸ்ய க்³ருஹீதத்வாத் ।

ப⁴வத்விதி சேத் , தத்ராஹ –

ஏகமேவ ஹீதி ।

பரமார்த²ஸத்யஸ்யாத்³விதீயத்வம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயஸஹஸ்ரப்ரஸித்³த⁴மிதி த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³:, அதோ ந பரமார்த²த்³வயே இஷ்டாபத்திரிதி பா⁴வ: ।

நநு வ்யவஹாரவிஷயாகாஶாதி³ப்ரபஞ்சஸ்ய கல்பிதத்வாத்கத²ம் தத்ர ஸத்யஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திரிதி ஶங்காம் நிராகுர்வந்ஸத்யம் ச வ்யவஹாரவிஷயமித்யுக்தம் விவ்ருணோதி –

இஹ புநரிதி ।

'ஸத்யம் சாந்ருதம் ச’ இத்யத்ரேத்யர்த²: । ஆபேக்ஷிகம் ஸத்யமுச்யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

கிமபேக்ஷயோத³காதி³லக்ஷணஸ்ய ஸத்யஸ்யாபேக்ஷிகத்வமித்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –

ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாதீ³தி ।

'ஸத்யம் சாந்ருதம் ச’ இத்யத்ர வ்யாவஹாரிகம் வஸ்து ஸத்யஶப்³தா³ர்த²: ப்ராதிபா⁴ஸிகம் வஸ்த்வந்ருதஶப்³தா³ர்த² இதி நிஷ்கர்ஷ: ।

கிம் புநரிதி ।

ஏதத்ப்ரத்க்ருதம் நிருக்தாதி³கம் ஸர்வம் கிமிதி ப்ரஶ்நே ஸத்யமப⁴வதி³தி ப்ரதிவசநம் ।

தத்ர ஸத்யம் விஶிநஷ்டி –

பரமார்தே²தி ।

இத³ம் ச விஶேஷணம் ஸத்யம் சேத்யத்ர க்³ருஹீதஸத்யவ்யாவ்ருத்த்யர்த²மிதி ப்ராகே³வ வ்யக்தம் ।

பரமார்த²ஸத்யஸ்வரூபம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் விஶிஷ்ய த³ர்ஶயதி –

கிம் புநஸ்ததி³த்யாதி³நா ।

யத்ஸத்யாதி³ஶப்³தை³ருபாத்தம் யச்சேத³ம் கிம் சாவிஶேஷிதம் விஶிஷ்யாநுபாத்தம் தத்ஸர்வம் பரமார்த²ஸத்யமப⁴வதி³தி ரீத்யா ஶ்ருதௌ ‘யதி³த³ம் கிம் ச’ இதி வாக்யஸ்ய பூர்வேணைகவாக்யதா போ³த்⁴யா ।

இமாமேவைகவாக்யதாம் ப்ரத³ர்ஶயந் ‘தத்ஸத்யமித்யாசக்ஷதே’ இத்யஸ்யோபபத்திமாஹ –

யஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

பூர்வக்³ரந்த²ஸ்ய விவக்ஷிதமர்த²ம் த³ர்ஶயிதும் தத்ர வ்ருத்தமநுவத³தி –

அஸ்தீத்யாதி³நா ।

இதா³நீம் தத்ர விவக்ஷிதம் கத²யதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ஶ்ருத்யா ப்³ரஹ்மண்யஸத்த்வாஶங்காநிராகரணபூர்வகம் ஸத்த்வப்ரதிபாத³நாயைவ தஸ்ய போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யாத்மநாவஸ்தா²நப்ரதிபாத³நாதி³த்யர்த²: । அஸ்ய ஹேதோரஸ்தீதி விஜாநீயாதி³த்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ததே³வேதி ।

ப்³ரஹ்மைவேத்யர்த²: ।

இத³ம்ஶப்³தா³ர்த²மேவாஹ –

கார்யஸ்த²மிதி ।

கார்யகரணஸங்கா⁴தே ஸாக்ஷிதயா ஸ்தி²தமித்யர்த²: ।

பு³த்³தௌ⁴ விஶிஷ்ய தஸ்யோபலப்³தி⁴மபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

பரம இத்யாதி³நா ।

வ்யோம்நி யா கு³ஹா தஸ்யாமிதி ஸப்தம்யோர்வையதி⁴கரண்யம் । ஹார்த³மேவாகாஶம் பரமம் வ்யோமேதி ச ப்ராகே³வ த³ர்ஶிதம் ।

முக்²யஸ்ய நிதா⁴நஸ்யாஸம்ப⁴வம் மநஸி நிதா⁴ய ஹ்ருத³யகு³ஹாயாம் நிஹிதமித்யஸ்யார்த²மாஹ –

தத்ப்ரத்யயேதி ।

தஸ்மிந்ஹ்ருத³யகு³ஹாஶப்³தி³தே ப்ரத்யயே ஸாக்ஷிணா ப்ரதீயமாநே(அ)ந்த:கரணே யோ(அ)யமாத்மசைதந்யஸ்யாவபா⁴ஸமாநோ விஶேஷ: ‘பஶ்யந் ஶ்ருண்வந்’ இத்யாதி³பா⁴ஷ்யேண ப்ரத³ர்ஶிதோ த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³ரூபபே⁴த³ஸ்தேந ரூபபே⁴தே³நோபலப்⁴யமாநம் ப்ரகாஶமாநம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: ।

நநு ‘அஸத்³வா இத³ம் - - ’ இதி ஶ்லோகோ ந ஸர்வாந்தராத்மாஸ்தித்வப்ரதிபாத³க: தத³ஸ்தித்வவாசிபதா³பா⁴வாத் , ப்ரத்யுத ஆகாஶாதி³காரணே வஸ்துந்யஸச்ச²ப்³த³ஶ்ரவணேந தத³ஸத்த்வஸ்யைவ ப்ரதீதேஶ்சேத்யாஶங்க்ய விஶிநஷ்டி –

கார்யத்³வாரேணேதி ।

அஸத: கார்யகாரணத்வாஸம்ப⁴வாத³ஸச்ச²ப்³த³நிர்தி³ஷ்டஸ்யாபி காரணஸ்ய ஸத்த்வம் ஸித்⁴யதீத்யாஶய: ॥

அஸதி³தி பதே³நாவ்யாக்ருதம் ப்³ரஹ்மோச்யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । தத்ராஸச்ச²ப்³த³ப்ரயோகே³ ஹேதுமாஹ –

வ்யாக்ருதேதி ।

வ்யாக்ருதௌ வ்யக்தீக்ருதௌ நாமரூபாத்மகௌ விஶேஷௌ யஸ்ய ஜக³தஸ்தஸ்மிந்ஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாத்தத்³விபரீதே காரணே ப்³ரஹ்மண்யஸச்ச²ப்³த³ப்ரயோக³ இத்யர்த²: ।

நந்வஸத்பத³ஸ்ய ஶூந்யவாசித்வமேவ கிம் ந ஸ்யாத் ? தத்ராஹ –

ந புநரிதி ।

தத்ர ஹேது: –

ந ஹீதி ।

ஹி யஸ்மாத³ஸத: ஸகாஶாத்ஸத: கார்யஸ்ய ஜந்ம லோகே நாஸ்தி தஸ்மாத³த்ர ஸஜ்ஜந்மஹேதுத்வேந ஶ்ரூயமாணமஸத³த்யந்தாஸந்ந ப⁴வதீத்யர்த²: ।

இத³மிதி பத³ஸ்யார்த²மாஹ –

நாமரூபேதி ।

தத இதி ।

காரணாதி³த்யர்த²: ।

ஸ்வயமிதி ।

ஸ்வயமந்யாநதி⁴ஷ்டி²தம் ஸதா³த்மாநமேவ ஜக³தா³த்மநா க்ருதவதி³த்யர்த²: ।

யஸ்மாதே³வமிதி ।

யஸ்மாத்³ப்³ரஹ்ம ஸ்வயமேவ க்ருதவதி³த்யர்த²: । ஸூபஸர்க³ஸ்ய ஶோப⁴நவாசிந: ஸ்வயம்ஶப்³த³நிர்தி³ஷ்டமபரதந்த்ரத்வலக்ஷணம் ஶோப⁴நமர்த²: । கர்மார்த²கஸ்யாபி க்தப்ரத்யயஸ்ய ச்சா²ந்த³ஸ்யா ப்ரக்ரியயா கர்த்ருத்வவாசித்வஸ்வீகாராத்க்ருதமித்யஸ்ய கர்த்ரர்த²: । ததா² ச தஸ்மாதி³தி ஹேதுவசநாநுஸாரேண ஸ்வயம் கர்த்ருத்வவேஷேண ப்³ரஹ்மைவ ஸுக்ருதமித்யுச்யத இத்யர்த²: ।

நநு ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸ்வயம் கர்த்ருத்வாத்ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யத்வமித்யயுக்தம் ப்³ரஹ்மாந்யஸ்யாபி கஸ்யசித்ஸ்வயம் கர்த்ருத்வஸம்ப⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஸ்வயமிதி ।

லோகஶப்³தி³தே ஶாஸ்த்ரே ஸமஸ்தஜக³த்காரணத்வாத்³ப்³ரஹ்மைவ ஸ்வயமந்யாநதி⁴ஷ்டி²ததயா ஜக³த்கர்த்ரிதி ப்ரஸித்³த⁴ம் நாந்யத் , அதோ நாதிப்ரஸங்க³ இதி பா⁴வ: ।

'ததா³த்மாநம் ஸ்வயமகுருத’ ‘தஸ்மாத்தத்ஸுக்ருதமுச்யதே’ இதி வாக்யத்³வயம் புநரபி யோஜயந்ப்ரகாராந்தரேண ப்³ரஹ்மண: ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யத்வமாஹ –

யஸ்மாத்³வேதி ।

யத்³வா ப்³ரஹ்ம ஸ்வயமாத்மாநமேவ ஸர்வம் ஜக³த³கரோத் யஸ்மாதா³த்மாநமேவ ஸர்வஜக³தா³த்மநாகரோத்தஸ்மாத்ததே³வ காரணம் ப்³ரஹ்ம புண்யரூபேணாப்யவஸ்தி²தம் ஸத்ஸுக்ருதமுச்யத இதி யோஜநா ।

'அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்’ இதி ப்ரக்ருதஶ்லோகே ‘தஸ்மாத்தத்ஸுக்ருதமுச்யதே’ இதி பா⁴க³ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யத்வஸாத⁴நே ந தாத்பர்யம் வைப²ல்யாத் , கிம் து ப்³ரஹ்மாஸ்தித்வஸாத⁴ந ஏவ தாத்பர்யம் தத்பரதயைவாஸ்ய ஶ்லோகஸ்யாவதாரிதத்வாதி³த்யாஶயேந ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யே(அ)நாஸ்தா²ம் ப்ரத³ர்ஶயந்ப்³ரஹ்மாஸ்தித்வஸாத⁴நே உபயோக³ம் ஸுக்ருதவாக்யஸ்ய த³ர்ஶயதி –

ஸர்வதா²பி த்வித்யாதி³நா ।

யதி³ ப்ரஸித்³தி⁴ப³லாத்புண்யம் ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யம் யதி³ வாஸ்மது³க்தரீத்யா ப்³ரஹ்ம உப⁴யதா²பி ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யம் ஸ்வர்கா³தி³ப²லஸம்ப³ந்தா⁴தி³காரணம் லோகஶப்³தி³தே ஶாஸ்த்ரே ப்ரஸித்³த⁴மித்யர்த²: । தத்ர புண்யஸ்ய ப²லஸம்ப³ந்த⁴தத்ஸாத⁴நதி³வ்யதே³ஹாதி³ஸம்ப³ந்த⁴காரணத்வம் கர்மகாண்டே³ ப்ரஸித்³த⁴ம் , ஸ்வயம் கர்த்ருதயா ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ப²லஸம்ப³ந்தா⁴தி³காரணத்வம் ‘ஶ்ருதத்வாச்ச’ இதி ஸூத்ரோதா³ஹ்ருதஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴மிதி விபா⁴க³: । ப²லதா³த்ருத்வஸ்ய ஶ்ருதிஸித்³த⁴த்வாது³பபத்தேஶ்ச ப்³ரஹ்மைவ ப²லதா³த்ரு, ந கர்ம ஆஶுதரவிநாஶித்வாதி³தி ஸூத்ரார்த²: ।

தத: கிம் ? அத ஆஹ –

ஸா ப்ரஸித்³தி⁴ரிதி ।

ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யபுண்யஸ்ய ஸா ப²லஸம்ப³ந்தா⁴தி³காரணத்வப்ரஸித்³தி⁴: ஆஶுதரவிநாஶிநோ ஜட³ஸ்ய புண்யகர்மண: ஸ்வத: ப²லதா³த்ருத்வாயோகா³ந்நித்யே ஸர்வஜ்ஞே ப்³ரஹ்மணி ஸத்யேவோபபத்³யத இத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மண: ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யத்வபக்ஷே து ஸா ப்³ரஹ்மணி ப²லஸம்ப³ந்தா⁴தி³காரணத்வப்ரஸித்³தி⁴ஸ்தஸ்யாஸத்த்வே நோபபத்³யத இதி ப³ஹிரேவ த்³ரஷ்டவ்யம் ।

உபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ஸுக்ருதஸ்ய ப²லஸம்ப³ந்தா⁴தி³காரணத்வப்ரஸித்³தே⁴ரித்யர்த²: ।

ரஸத்வாதி³தி ।

ஆநந்த³த்வாதி³தி யாவத் । யத்ஸுக்ருதஶப்³த³வாச்யத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ம் ப்³ரஹ்ம ததே³வ ரஸ: । விதே⁴யாபேக்ஷயா பும்லிங்க³நிர்தே³ஶ: ।

ரஸஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மாநந்தே³ கௌ³ண இதி மத்வா கு³ணஜ்ஞாநாய முக்²யார்த²மாஹ –

ரஸோ நாமேதி ।

த்ருப்திபத³ம் துஷ்டிபரம் । ஏவம் ப்³ரஹ்மாநந்தோ³(அ)பி ஸத்த்வப்ரதா⁴நே(அ)ந்த:கரணே(அ)பி⁴வ்யக்த: ஸந்ப்ராணிநாமாநந்த³கர இதி ப்ராக³பி⁴ஹிதம் । ததா² சாநந்த³கரத்வஸாம்யாத்³ரஸஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மாநந்தே³ கௌ³ண இதி பா⁴வ: ।

ரஸமிவாயமிதி ।

அயம் லோக: ப்ரஸித்³த⁴ரஸஸத்³ருஶமாத்மாநந்த³ம் வ்ருத்தித்³வாரா லப்³த்⁴வேத்யர்த²: ।

ஸுகீ² ப⁴வதீதி ।

ததா² சாநந்த³கரத்வாதா³நந்த³ரூபம் ப்³ரஹ்மாஸ்தீதி பா⁴வ: ।

நநு ப்³ரஹ்மண: ஸத்த்வாபா⁴வே(அ)ப்யாநந்த³ஹேதுத்வமஸ்து ; நேத்யாஹ –

நாஸத இதி ।

நநு விஷயாணாமேவாநந்த³ஹேதுத்வம் ந ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்யேத்யாஶங்க்ய விஷயஶூந்யாநாமப்யாநந்த³த³ர்ஶநாந்மைவமித்யாஹ –

பா³ஹ்யேதி ।

பா³ஹ்யத்வம் ஸாத⁴நவிஶேஷணம் । நிரீஹா: ஸமஸ்தகரணசேஷ்டாவர்ஜிதா:, ஸமாதி⁴நிஷ்டா² இதி யாவத் । நிரேஷணா: நீராகா³: வித்³வாம்ஸ:, ஸாக்ஷாத்க்ருதப்³ரஹ்மதத்த்வா இதி யாவத் ।

தேஷாமாநந்த³காரணம் ப்³ரஹ்மைவேதி நிஶ்சீயத இத்யாஹ –

நூநமிதி ।

ஏவம் விஷயாபா⁴வே(அ)ப்யாநந்த³த³ர்ஶநாத்³விஷயாநுஸந்தா⁴நஸ்த²லே(அ)பி விஷயாணாம் வ்ருத்திவிஶேஷத்³வாரா ஸ்வரூபாநந்த³வ்யஞ்ஜகத்வமேவ, நாவித்³யமாநாநந்த³ஸ்வரூபோத்பாத³கத்வமிதி ப்ராகா³வேதி³தம் ; அத: ஸர்வப்ராண்யாநந்த³ஹேதுத்வாத³ஸ்தி ததா³நந்த³காரணம் ப்³ரஹ்மேத்யுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

தேஷாமித்யுபலக்ஷணம் , ஸர்வப்ராணிநாமித்யர்த²: ।

இதஶ்சேதி ।

வக்ஷ்யமாணஹேதோரபி ப்³ரஹ்மாஸ்தி ।

தமேவ ஹேதுமாகாங்க்ஷாபூர்வகமாஹ –

குத இத்யாதி³நா ।

ஹேதும் ஸாத⁴யதி –

அயமபி ஹீதி ।

அபிஶப்³தோ³(அ)நுக்தஸமுச்சயார்த²: ஸந்நாதி⁴தை³விகாதி³பிண்ட³ஸங்க்³ரஹார்த²: । அத்⁴யாத்மாதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³விகேஷு பிண்டே³ஷு ப்ராணநாதி³க்ரியா ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாதி³ப்ரஸித்³தே⁴தி ஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

ம்ருததே³ஹம் வ்யாவர்தயதி –

ஜீவத இதி ।

'கோ ஹ்யேவாந்யாத்க: ப்ராண்யாத்’ இதி ஶ்ருதௌ ப்ராணாபாநக்³ரஹணமுபலக்ஷணமித்யாஶயேநாஹ –

இத்யேவமிதி ।

ஸம்ஹதைரிதி ।

யதா² ம்ருத்³தா³ருத்ருணாதீ³நி க்³ருஹப்ராஸாதா³தி³பா⁴வேந ஸம்ஹந்யந்தே ததா² ஶரீரபா⁴வேந கார்யகரணாநி ஸம்ஹந்யந்த இதி பா⁴வ: ।

தத: கிமித்யத ஆஹ –

தச்சைகார்தே²தி ।

கார்யகரணாநாமேகஸ்ய சேதநஸ்யார்த²ம் ப்ரயோஜநம் ப்ரதி ஸாத⁴நத்வேந மேலநமித்யர்த²: ।

அஸம்ஹதமிதி ।

ஸம்ஹதகார்யகரணவ்யதிரிக்தமித்யர்த²: ।

அந்யத்ரேதி ।

க்³ருஹப்ராஸாதா³தி³ஷு ஸ்வதந்த்ரம் சேதநம் ஸ்வாமிநமந்தரேண ஸம்ஹநநஸ்யாத³ர்ஶநாத்கார்யகரணஸங்கா⁴தே(அ)பி தத்³விலக்ஷண: ஸ்வாமீ சேதநோ(அ)ஸ்தீதி நிஶ்சீயதே । ஸ ச சேதந: ப்ரதிஶரீரம் பே⁴தே³(அ)நந்யதா²ஸித்³த⁴ப்ரமாணாபா⁴வாத்ஸர்வாத்மகம் ப்³ரஹ்மைவேதி தத³ஸ்தித்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

இதஶ்சேத்யாதி³நா ப்ரஸாதி⁴தே(அ)ர்தே² வாக்யமவதாரயதி –

ததா³ஹேதி ।

தத்கார்யகரணசேஷ்டாஶேஷித்வேந ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸ்தித்வமாஹ ஶ்ருதிரித்யர்த²: । நநு ‘ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ இத்யத்ராகாஶாநந்த³பத³யோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யமுசிதம் , யோகே³ந நிரூட்⁴யா வா ஆகாஶபத³ஸ்ய ப்³ரஹ்மண்யபி ப்ரயோக³ஸம்ப⁴வாத் , அத ஏவ ‘ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த்’ இத்யதி⁴கரணே அத்ரத்யாகாஶபத³ஸ்யாநந்த³த்வரூபப்³ரஹ்மாஸாதா⁴ரணகு³ணஶ்ரவணாத்³ப்³ரஹ்மபரத்வமாசார்யைரேவே த³ர்ஶிதம் ; ததா²பி கு³ஹாநிஹிதவாக்யாநுஸாராத் ரூட்⁴யநுஸாராச்ச வையதி⁴கரண்யமுக்தமிதி மந்தவ்யம் ।

ந ப⁴வேதி³தி ।

ஸந்ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: । அபாநசேஷ்டாம் நி:ஶ்வாஸமிதி யாவத் ।

யத³ர்தா² இதி ।

கார்யகரணாநாம் ப்ராணநாத்³யுபலக்ஷிதா: ஸர்வாஶ்சேஷ்டா யத³ர்தா²: யஸ்யாஸம்ஹதஸ்ய சேதநஸ்ய போ⁴கா³ர்தா²: ஸ சேதநோ(அ)ஸ்த்யேவ அந்யதா² போ⁴க்துரபா⁴வேந கார்யகரணசேஷ்டாநாம் வையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் தஸ்ய ச சேதநஸ்ய வஸ்துக³த்யா ப்³ரஹ்மத்வாத³ஸ்தி தத்³ப்³ரஹ்மேத்யுக்தம் ।

தத்க்ருத ஏவ சேதி ।

ஆத்மாநந்த³க்ருத ஏவ லோகஸ்யாநந்த³ஶ்சேத்யர்த²: ।

நநு பரஸ்யைவாநந்த³ரூபத்வாதா³நந்த³ஹேதுத்வமயுக்தம் ஆநந்த³பே⁴தா³பா⁴வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ஸ ஏவேதி ।

அவித்³யயேதி ।

ப்⁴ராந்த்யா நாநாத்வேநாநுபூ⁴யத இத்யர்த²: ।

'யதா³ ஹ்யேவைஷ:’ இத்யாதே³ஸ்தாத்பர்யமாஹ –

ப⁴யாப⁴யேதி ।

நந்வஸத: ஸகாஶாதே³வ ப⁴யநிவ்ருத்திரஸ்து ; நேத்யாஹ –

ஸத்³வஸ்த்வாஶ்ரயண இதி ।

லோகே ஶ்ரீராமாதே³: ஸத ஏவ ப⁴யநிவ்ருத்திஹேதுத்வப்ரஸித்³தே⁴ரஸத: ஶஶஶ்ருங்கா³தே³ஸ்தத³ப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச அஸத்³ப்³ரஹ்மாஶ்ரயணாத்³ப⁴யநிவ்ருத்திர்நோபபத்³யத இத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மணோ வித்³வத³ப⁴யஹேதுத்வே மாநம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் த³ர்ஶயதி –

கத²மித்யாதி³நா ।

விகார இதி ।

அத்⁴யஸ்தமிதி யாவத் ।

அவிஷயீபூ⁴த இதி ।

ஸர்வத்³ருஶ்யவர்ஜித இதி யாவத் ।

ஆத்ம்யபதே³நாத்மீயம் ஶரீரமுச்யத இத்யாஶயேநாஹ –

அஶரீர இதி ।

யஸ்மாச்சேதி ।

ச-ஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: । யஸ்மாத்³தே⁴தோரநாத்ம்யம் ப்³ரஹ்ம தஸ்மாதே³வ ஹேதோரநிருக்தமபீத்யர்த²: । அத்ராத்ம்யநிருக்தநிலயநாநாம் த்³ருஶ்யவிஶேஷத்வாத்³த்³ருஶ்யஸாமாந்யநிஷேத⁴ஸ்ய ‘வ்யாபகநிவ்ருத்த்யா வ்யாப்யநிவ்ருத்தி:’ இதி ந்யாயேநாத்ம்யநிருக்தநிலயநநிஷேத⁴ஹேதுத்வமத்ர விவக்ஷிதமிதி மந்தவ்யம் ।

விஶேஷோ ஹீதி ।

ஸ விஶேஷ: பதா³ர்த² இத்யர்த²: । நிருச்யதே ஸமாநாஸமாநஜாதீயேப்⁴யோ நிஷ்க்ருஷ்யோச்யத இத்யர்த²: । க⁴டாதி³ரத்ரோதா³ஹரணம் ।

யத ஏவமிதி ।

யத: அத்³ருஶ்யத்வாத்³தே⁴தோரநிருக்தம் ப்³ரஹ்ம தஸ்மாதே³வ ஹேதோரநிலயநம் ஆதா⁴ரரஹிதமித்யர்த²: । யத்³வா யதா²ஶ்ருதாநுரோதே⁴ந பூர்வபூர்வநிஷேத⁴ஸ்யைவோத்தரோத்தரநிஷேத⁴ஹேதுத்வம் போ³த்⁴யம் ।

ஏவம் வ்யாக்²யாதாநி பதா³ந்யநூத்³ய வாக்யார்த²மாஹ –

தஸ்மிந்நேதஸ்மிந்நித்யாதி³நா ।

ஸர்வகார்யபத³ம் த்³ருஶ்யமாத்ரோபலக்ஷணார்த²ம் , அந்யதா² மூலாவித்³யாதி³வைலக்ஷண்யஸித்³த்⁴யபா⁴வப்ரஸங்கா³தி³தி போ³த்⁴யம் ।

க்ரியாவிஶேஷணமிதி ।

அப⁴யம் யதா² ப⁴வதி ததா² விந்த³த இதி லாப⁴க்ரியாவிஶேஷணமித்யர்த²: ।

ப்ரதிஷ்டா²விஶேஷணம் வேத்யாஹ –

அப⁴யாமிதி வேதி ।

ஆத்மபா⁴வமிதி ।

ஸர்வவிஶேஷரஹிதம் ப்³ரஹ்மாஹமிதி ஸாக்ஷாத்காராபி⁴வ்யங்க்³யமிதி ஶேஷ: ।

அத³ர்ஶநாதி³தி ।

வஸ்துத இதி ஶேஷ: । விது³ஷோ(அ)பி பா³தி⁴தத்³வைதத³ர்ஶநாப்⁴யுபக³மாதி³தி மந்தவ்யம் ।

அப⁴யப்ராப்திமேவ விவ்ருணோதி –

ஸ்வரூபப்ரதிஷ்டோ² ஹீதி ।

யத்ர யஸ்மிந்ஸ்வரூபே ஸ்தி²தோ வித்³வாந்வஸ்துதோ(அ)ந்யந்ந பஶ்யதி அந்யந்ந ஶ்ருணோதி அந்யந்ந விஜாநாதி ச, தாத்³ருஶஸ்வரூபப்ரிதஷ்டோ²(அ)ஸௌ வித்³வாந் ததா³ வித்³யாகாலே ப⁴வதீதி மந்தவ்யமித்யர்த²: ; அத்³விதீயம் ப்³ரஹ்மைவ ததா³ ப⁴வதீதி யாவத் । தத்ர ‘ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³தி⁴ஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

நநு விது³ஷோ(அ)ந்யத³ர்ஶநாபா⁴வே(அ)பி கத²ம் ப⁴யநிவ்ருத்திரித்யத ஆஹ –

அந்யஸ்ய ஹீதி ।

நநு ஸ்வஸ்மாத³பி ஸ்வஸ்ய ப⁴யம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

நாத்மந இதி ।

ததா² ஸதி ‘த்³விதீயாத்³வை ப⁴யம் ப⁴வதி’ இதி ஶ்ருதிவிரோத⁴ப்ரஸங்கா³த³நுப⁴வவிரோத⁴ப்ரஸங்கா³ச்சேதி பா⁴வ: ।

அநாத்மைவேதி ।

ஸ ச விது³ஷோ வஸ்துதோ நாஸ்தி, அத: ‘அத² ஸோ(அ)ப⁴யம் க³தோ ப⁴வதி’ இதி வசநமுபபந்நமிதி பா⁴வ: ।

யது³க்தம் வித்³வத³ப⁴யஹேதுத்வாத³ஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி தத³நுப⁴வேந ஸாத⁴யதி –

ஸர்வத இதி ।

ப்³ராஹ்மணா ப்³ரஹ்மவித³: ।

ப⁴யஹேதுஷ்விதி ।

ஶரீரப்ரதிகூலேஷு ஸர்பவ்யாக்⁴ராதி³ஷ்வித்யர்த²: ।

உக்தமர்த²ம் ஸங்க்ஷிப்ய ப்ரஶ்நபூர்வகமாஹ –

கதா³ஸாவித்யாதி³நா ।

தைமிரிகேதி ।

யதா² தைமிரிகோ து³ஷ்டநேத்ர: புருஷோ வஸ்துத ஏகஸ்மிந்நேவ சந்த்³ரே சந்த்³ரபே⁴த³ம் பஶ்யதி ததா² ஏகஸ்மிந்நேவாத்மஸ்வரூபே ப்³ரஹ்மண்யவித்³யயா கல்பிதம் பே⁴த³ரூபம் வஸ்து யதா³ பஶ்யதீத்யர்த²: ।

அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதபே⁴த³வஸ்துத³ர்ஶநமேவாக்ஷரவ்யாக்²யாநபூர்வகம் விவ்ருணோதி –

உதி³த்யாதி³நா ।

நந்வத்ராந்தரஶப்³தி³தஸ்யாத்மப்³ரஹ்மபே⁴த³ஸ்யாநாதி³த்வாத³ந்தரம் குருத இத்யநுபபந்நமித்யாஶங்க்யாஹ –

பே⁴த³த³ர்ஶநமிதி ।

இதஶ்சாந்தரபத³ம் பே⁴த³த³ர்ஶநபரமேவ ந பே⁴த³பரமித்யாஹ –

பே⁴த³த³ர்ஶநமேவ ஹீதி ।

அல்பமபீதி ।

உபாஸ்யோபாஸகபா⁴வோபேதமபீத்யர்த²: ।

ஆத்மந இதி ।

பே⁴தே³ந த்³ருஷ்டாதீ³ஶ்வராதி³த்யர்த²: ।

உக்தமர்த²ம் ஸங்க்ஷிப்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஸ்வரூபபூ⁴தோ(அ)பி பரமாத்மா தத்³பே⁴த³த³ர்ஶிநோ ப⁴யகாரணமித்யுக்தம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

அஸ்மிந்நர்தே² உத்தரவாக்யமவதார்ய வ்யாசஷ்டே –

ததே³ததா³ஹேதி ।

வித்³வாநபீதி ।

ய ஏகரூபமத்³விதீயமாத்மநஸ்தத்த்வம் ந பஶ்யதி, ஸோ(அ)யம் வித்³வாநபி ஸகலவேத³ஶாஸ்த்ரவித³பி அவித்³வாநேவ ப⁴யமத்⁴யஸ்த²த்வாதி³த்யர்த²: ।

நந்வவிது³ஷ: ஸ்வஸ்யேஶ்வராத்³பே⁴த³ம் பஶ்யதோ(அ)பி கத²ம் ப⁴யஸம்பா⁴வநா ? தத்ராஹ –

உச்சே²தே³தி ।

உச்சே²தோ³ நாஶபீடா³தி³:, தத்காரணவஸ்துஜ்ஞாநாது³ச்சே²த்³யத்வேநாபி⁴மதஸ்ய ப்ராணிவர்க³ஸ்ய ப⁴யம் ப⁴வதீத்யர்த²: । தச்ச ஸர்வோச்சே²த³ஹேதுபூ⁴தம் வஸ்து ப்³ரஹ்மைவேத்யாஶய: ।

குத இத்யத ஆஹ –

அநுச்சே²த்³யம் ஹீதி ।

உச்சே²த³ஹேதோரப்யுச்சே²த்³யத்வே தஸ்ய தஸ்யாந்ய உச்சே²த³ஹேதுர்வக்தவ்ய இத்யநவஸ்தா²ப்ரஸங்கா³ந்நித்யத்வம் வக்தவ்யம் ; தச்ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர ந ஸம்பா⁴வ்யதே, ‘அதோ(அ)ந்யதா³ர்தம்’ இதி ஶ்ருத்யா தத³திரிக்தஸ்ய ஸர்வஸ்ய நாஶப்ரதிபாத³நாதி³தி பா⁴வ: ।

ஏவம் பே⁴த³த³ர்ஶிந: ப்ராணிவர்க³ஸ்ய ப⁴யகாரணம் ப்³ரஹ்மேதி வத³தோ வாக்யஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மாஸ்தித்வஸாத⁴நே தாத்பர்யமாதௌ³ ஸங்க்³ருஹீதம் ப்ரபஞ்சயதி –

தந்நாஸதீதி ।

தஸ்மாது³ச்சே²த³ஹேதுத³ர்ஶநகார்யம் ப⁴யம் ஜக³தோ த்³ருஶ்யமாநம் ஸ்வயமநுச்சே²த்³யஸ்வபா⁴வே பரேஷாமுச்சே²த³ஹேதாவஸதி ந யுக்தமிதி யோஜநா ।

நநு தத்³த³ர்ஶநகார்யம் ப⁴யம் ஜக³தோ நாஸ்தீதி வத³ந்தம் ப்ரத்யாஹ –

ஸர்வம் சேதி ।

அநுச்சே²தா³த்மகமிதி ।

நித்யமிதி யாவத் ।

யத இதி ।

யதோ ஜக³த்³பி³பே⁴தி தத்³ப⁴யகாரணமஸ்தி நூநம் நிஶ்சய இத்யர்த²: ॥

அஸ்மாதி³தி ।

ப்ரக்ருதாத்³ப்³ரஹ்மண இத்யர்த²: । அக்³நிஶ்சேந்த்³ரஶ்ச ஸ்வஸ்வகார்யமநுதிஷ்ட²த இத்யர்த²: ।

தா⁴வதீதி ।

ஸமாப்தாயுஷ: ப்ரதீதி ஶேஷ: । பஞ்சம: பஞ்சத்வஸங்க்²யாபூரக இத்யர்த²: ।

ஶ்லோகஸ்ய ப⁴யகாரணப்³ரஹ்மாஸ்தித்வே தாத்பர்யம் த³ர்ஶயதி –

வாதாத³யோ ஹீதி ।

மஹார்ஹா இதி ।

பூஜ்யதமா இத்யர்த²: । யதா³ வாய்வாதீ³நாமபி ப⁴யகாரணம் ப்³ரஹ்ம ததா³ந்யேஷாம் கிமு வக்தவ்யமித்யாஶயேந ஶ்ருதௌ வாதாத³ய உதா³ஹ்ருதா:, தமாஶயம் ப்ரகடயிதும் மஹார்ஹத்வாதி³விஶேஷணமிதி மந்தவ்யம் ।

நநு ஸ்வயம் தி³கீ³ஶ்வராணாமபி தேஷாம் நியதா ப்ரவ்ருத்தி: ஸ்வத ஏவாஸ்து யதே²ஶ்வரஸ்ய ஸ்ருஷ்ட்யாதௌ³ நியதா ப்ரவ்ருத்திரநந்யாயத்தா தத்³வதி³தி ; நேத்யாஹ –

தத்³யுக்தமிதி ।

ப³ஹூநாம் தி³க்பாலாநாம் ப்ராயேண துல்யைஶ்வர்யாணாம் விருத்³தே⁴ஷு கார்யேஷு ப்ரவர்தமாநாநாம் விநிக³மநாவிரஹாதி³நா லோகவதே³வ கலஹப்ரவ்ருத்தேராவஶ்யகத்வாந்நியதம் தேஷாம் ப்ரவர்தநமஸத்யந்யஸ்மிந்நியந்தரி ந யுக்தமித்யர்த²: ।

யத இதி ।

யதஸ்தே வாதாத³யோ ராஜ்ஞோ ப்⁴ருத்யா இவ பி³ப்⁴யதி தத்தேஷாம் நியந்த்ரு ப்³ரஹ்மாஸ்தீதி யோஜநா ।

நநு ஸைஷா ப்³ரஹ்மணோ மீமாம்ஸா ப⁴வதீதி வக்தவ்யம் தஸ்யைவ ப⁴யாதி³ஹேதுத்வேந ப்ரக்ருதத்வாத் நாநந்த³ஸ்யேத்யாஶங்காம் வாரயந்மீமாம்ஸாவாக்யமவதாரயதி –

யஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மேதி ।

'யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ இதி ப்³ரஹ்மண ஏவாநந்த³ரூபத்வஸ்யோக்தத்வாந்நாஸங்க³திரிதி பா⁴வ: ।

நந்வாநந்த³ஸ்வரூபஸ்ய து³:கா²தி³ஸ்வரூபவத்ப்ரஸித்³த⁴த்வாதா³நந்த³ஸ்வரூபம் ந விசாரணீயமிதி மத்வா ஶங்கதே –

கிமாநந்த³ஸ்யேதி ।

ப்³ரஹ்மஸ்வரூபதயா ஶ்ருத ஆநந்தோ³ விஷயாநந்த³வஜ்ஜந்யோ நித்யோ வேதி ஸம்ஶயநிவ்ருத்த்யர்தா² மீமாம்ஸேத்யாஹ –

உச்யத இதி ।

ஸ்ரக்சந்த³நாதி³ர்விஷய:, தத³நுப⁴விதா புருஷோ விஷயீ, தயோ: ஸம்ப³ந்தே⁴நேத்யர்த²: ॥

நநு ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்ய சேந்மீமாம்ஸா ப்ரஸ்துதா கிமர்த²ஸ்தர்ஹி மாநுஷாத்³யாநந்தோ³பந்யாஸ: ? தத்ராஹ –

தத்ர லௌகிக இதி ।

பா³ஹ்யஸாத⁴நாநி விஷயா:, ஆத்⁴யாத்மிகாநி ஸாத⁴நாநி தே³ஹமதி⁴க்ருத்ய வர்தமாநாநி யௌவநாதீ³நி, தேஷாம் த்³விவிதா⁴நாம் ஸாத⁴நாநாம் ஸம்பத்திர்மேலநம் நிமித்தம் யஸ்யாநந்த³ஸ்ய ஸ ததா² । அத ஏவாநந்த³ஸ்யோத்கர்ஷோ நிர்தி³ஶ்யதே ‘ஸ ஏகோ மாநுஷ:’ இத்யாதி³நேதி ஶேஷ: ।

ப்³ரஹ்மாநந்தா³நுக³மார்த²மிதி ।

லௌகிக ஆநந்த³: க்வசித்காஷ்டா²ம் ப்ராப்த: ஸாதிஶயத்வாத்பரிமாணவதி³த்யாநந்த³தாரதம்யாவதி⁴த்வேந நிரதிஶயஸ்வாபா⁴விகாநந்த³ரூபப்³ரஹ்மாநந்தா³நுமாநார்த²ம் லௌகிக ஆநந்தோ³ நிர்தி³ஶ்யத இத்யர்த²: ।

அநுக³மமேவ விஶத³யதி –

அநேந ஹீதி ।

ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்ய விஷயாநுஸந்தா⁴நவிமுக²வித்³வத்³பு³த்³தி⁴விஷயத்வாச்ச ந விஷயவிஷயிஸம்ப³ந்த⁴ஜநிதத்வமித்யாஶயேநாஹ –

வ்யாவ்ருத்தேதி ।

வ்யாவ்ருத்தா நிவ்ருத்தா விஷயா யஸ்யா பு³த்³தே⁴: ஸகாஶாத்ஸா ததா² ।

ப்ரகாராந்தரேண லௌகிகாநந்தா³நாம் ப்³ரஹ்மாநந்தா³வக³மோபாயத்வமபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

லௌகிகோ(அ)பீதி ।

மாத்ரா அவயவ: । லோகிகாநந்தா³நாம் ஹிரண்யக³ர்பா⁴நந்தா³த³ர்வாக்தாரதம்யேந நிகர்ஷ:, மாநுஷாநந்தா³தூ³ர்த்⁴வம் தாரதம்யேநோத்கர்ஷ இதி வ்யவஸ்தா² ।

தத்ர லௌகிகாநந்த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மாநந்த³மாத்ராரூபத்வம் ப்ரபஞ்சயந்நாதௌ³ தத்ர நிகர்ஷப்ரயோஜகமாஹ –

அவித்³யயேதி ।

திரஸ்க்ரியமாணே விஜ்ஞாந இதி ।

விவேகே தாரதம்யேநாபி⁴பூ⁴யமாந இத்யர்த²: ; ததா² ச விவேகாபி⁴ப⁴வ ஏகோ நிகர்ஷப்ரயோஜக இதி பா⁴வ: ।

தத்ர ப்ரயோஜகாந்தரம் ஸூசயதி –

உத்க்ருஷ்யமாணாயாம் சேதி ।

காமக்ரோதா⁴தி³லக்ஷணை: ஸ்வகார்யவிஶேஷைர்நிபி³டா³யாமித்யர்த²: ।

கர்மாபகர்ஷதாரதம்யமப்யபகர்ஷப்ரயோஜகமித்யாஶயேநாஹ –

கர்மவஶாதி³தி ।

யதா²விஜ்ஞாநம் விபா⁴வ்யமாந இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

விஷயாபகர்ஷாதி³கமபி தத்ர ப்ரயோஜகமித்யாஶயேநாஹ –

விஷயாதீ³தி ।

சல: க்ஷணிக:, அநவஸ்தி²த: அநேகரூப:, அபகர்ஷதாரதம்யோபேத இதி யாவத் । ஸம்பத்³யதே, ப்³ரஹ்மாநந்தோ³ லௌகிக: ஸம்பத்³யத இத்யர்த²: । யோ(அ)யம் ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்ய விஷயவிஶேஷாதி³க்ருதவ்ருத்த்யுபஹிதோ பா⁴க³: ஏஷ ஏவ மாத்ராஶப்³தி³தோ லௌகிகாந்த³ இதி பா⁴வ: ।

ஸ ஏவேதி ।

வ்யாவ்ருத்தவிஷயபு³த்³தி⁴க³ம்ய இத்யத்ர அகாமஹதவித்³வச்ச்²ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷக³ம்யத்வேந ப்ரக்ருதோ ப்³ரஹ்மாநந்த³ ஏவ மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாத்³யுத்தரோத்தரபூ⁴மிஷு ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³ இத்யந்தாஸு ஶதகு³ணோத்தரோத்கர்ஷேண விபா⁴வ்யத இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

உத்தரோத்தரமாநந்தோ³த்கர்ஷே பூர்வோக்தாநாமவித்³யாதீ³நாமபகர்ஷதாரதம்யம் ப்ரயோஜகமாஹ –

அவித்³யாகாமகர்மாபகர்ஷேணேதி ।

அகாமஹதேதி ।

அகாமஹதவித்³வச்ச்²ரோத்ரியபதா³நாம் கர்மதா⁴ரய: । ‘ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய’ இத்யத்ராகாமஹதத்வம் ஸாதிஶயமிதி வக்ஷ்யதி, தத்³வத³த்ராபீதி ஶங்காநிராஸார்த²ம் வித்³வத்பத³ம் , தச்ச ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரவத்பரமிதி மந்தவ்யம் ।

ப்³ரஹ்மண இத்யஸ்ய விவரணம் –

ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்யேதி ॥

மாத்ராபூ⁴தேந லௌகிகாநந்த³ஜாதேநாவக³ந்தவ்யம் ப்³ரஹ்மாநந்த³ம் த³ர்ஶயதி –

நிரஸ்தே த்விதி ।

ஸாத⁴நஸம்பத்திக்ருதவ்ருத்திவிஶேஷோபஹிதஸ்வரூபாநந்தோ³ விஷய:, தத³நுப⁴விதா ஜீவோ விஷயீ, தயோர்விபா⁴கோ³ மூலாவித்³யாப்ரயுக்த: ; தஸ்மிந்நவித்³யாக்ருதே ப்³ரஹ்மாத்மைக்யவித்³யயா நிரஸ்தே ஸதி ய ஆநந்த³: ஸமாதா⁴வபி⁴வ்யஜ்யதே ஸ ஏவ ஸ்வாபா⁴விக: பிரபூர்ண ஏகரூபோ ப்³ரஹ்மாநந்த³ இத்யவக³தோ ப⁴வதீத்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - யதோ²க்தா: ஸர்வே லௌகிகாநந்தா³ யஸ்ய மாத்ரா: ஸமுத்³ராம்ப⁴ஸ இவ விப்ருஷ:, ஸ ஸ்வாபா⁴விக ஆநந்தோ³ வித்³வத்ப்ரத்யக்ஷஸித்³தோ⁴(அ)ஸ்தி, ஸ ஏவ ப்³ரஹ்மாநந்த³ இத்யேவம் மாத்ராரூபலௌகிகாநந்தை³ர்நித்யோ ப்³ரஹ்மாநந்தோ³ விதி³தோ ப⁴வதீதி ।

ஏதமர்த²மிதி ।

அத்³வைதாநந்தா³வக³மோபாயபூ⁴தம் லௌகிகாநந்த³ம் விபா⁴வயிஷ்யந்ப்ரத³ர்ஶயிஷ்யந்நாஹ ஶ்ருதிரித்யர்த²: ।

ப்ரத²மவயா இதி ।

பூர்வவயா இத்யர்த²: । ஸாது⁴ர்யதோ²க்தகாரீ ।

ஆஶுதம இதி ।

போ⁴க்³யேஷு வஸ்துஷு யதா²காலமவிலம்பே³ந ப்ரவ்ருத்திமாநிதி யாவத் ।

த்³ருட⁴தம இதி ।

யுத்³தா⁴தி³ஷு ப்ரவ்ருத்தௌ மநோதை⁴ர்யவாநித்யர்த²: ।

ப³லவத்தம இதி ।

காயிகப³லாதிஶயவிஶேஷவாநித்யர்த²: ।

'யுவா ஸ்யாத்’ இத்யாதே³: பிண்டி³தார்த²மாஹ –

ஏவமாத்⁴யாத்மிகேதி ।

ஆத்மாநம் தே³ஹமதி⁴க்ருத்ய யாநி ஸாத⁴நாநி ஸம்பா⁴வ்யந்தே தை: ஸர்வை: ஸம்பந்ந இத்யர்த²: ।

வித்தஸ்ய த்³ருஷ்டார்த²த்வமேவ விவ்ருணோதி –

உபபோ⁴கே³தி ।

அத்³ருஷ்டார்த²த்வவிவரணம் –

கர்மேதி ।

மநுஷ்யா: ஸந்த இதி ।

அஸ்மிந்கல்பே மநுஷ்யா: ஸந்த இத்யர்த²: ।

தேஷாமாநந்தோ³த்கர்ஷே ஹேதுமாஹ –

தே ஹீதி ।

ஆகாஶக³மநாதி³ஶக்திஸங்க்³ரஹார்த²மாதி³க்³ரஹணம் । உக்தஶக்த்யாதி³ஸம்பத்தி: ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³தே⁴தி ஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: । கார்யகரணாநாம் ஸூக்ஷ்மத்வம் ப்ராயேண ஶீதோஷ்ணாதி³த்³வந்த்³வாபி⁴கா⁴தாயோக்³யத்வம் ।

தஸ்மாதி³தி ।

ஸூக்ஷ்மகார்யகரணவத்த்வாதி³த்யர்த²: ।

த்³வந்த்³வேதி ।

அல்பாநாம் த்³வந்த்³வாநாம் ப்ராப்தாவபி தேஷாம் ப்ரதிகா⁴தே நிவாரணே யா ஶக்தி: யா ச ஸ்ரக்சந்த³நாதீ³நாமாநந்த³ஸாத⁴நாநாம் ஸம்பத்தி: ஸா சாஸ்தீத்யர்த²: ।

ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

ப்ரஸாதோ³ விக்ஷேபராஹித்யம் , ஶுத்³தி⁴விஶேஷ இதி யாவத் । மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாணாம் ஸ்வரூபம் வார்திகே த³ர்ஶிதம் - ‘ஸுக³ந்தி⁴ந: காமரூபா அந்தர்தா⁴நாதி³ஶக்தய: । ந்ருத்தகீ³தாதி³குஶலா க³ந்த⁴ர்வா: ஸ்யுர்ந்ருலௌகிகா:’ இதி ।

தே³வக³ந்த⁴ர்வாதீ³நாமபி யதோ²க்தஸாமக்³ர்யுத்கர்ஷதாரதம்யக்ருதசித்தப்ரஸாத³விஶேஷ ஆநந்தோ³த்கர்ஷதாரதம்யப்ரயோஜக இத்யதிதி³ஶதி –

ஏவமிதி ।

பூ⁴மி: பத³ம் , தே³வக³ந்த⁴ர்வத்வாத்³யவஸ்தே²தி யாவத் ।

'ஸ ஏகோ மாநுஷ ஆநந்த³:’ இத்யத்ர ப்ரத²மபர்யாயே ‘ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய’ இதி குதோ ந பட்²யதே ? தத்ராஹ –

ப்ரத²மமிதி ।

மநுஷ்யேதி ।

மநுஷ்யஸ்ய ஸார்வபௌ⁴மஸ்ய யோ விஷயபோ⁴க³: விஷயாநந்த³: தத்³கோ³சரகாமரஹிதஸ்ய மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாநந்த³ப்ராப்திஸாத⁴நம்ஸபத்திம் விநைவ தமாநந்த³மத்ரைவ லோகே காமயமாநஸ்ய ஶ்ரோத்ரியஸ்ய மநுஷ்யாநந்தா³ச்ச²தகு³ணிதேந மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாநந்தே³ந துல்ய: ஸந்நாநந்தோ³ ப⁴வதீதி வக்தவ்யமித்யேதத³ர்த²மித்யர்த²: । மாநுஷாநந்தே³ காமாபா⁴வப்ரயோஜகவிவேகோபயோகி³த்வேந மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாநந்தே³ காமோபயோகி³கு³ணத³ர்ஶநோபயோகி³த்வேந ச ஸாங்கா³த்⁴யயநவத்த்வரூபம் ஶ்ரோத்ரியத்வமுபாத்தமிதி மந்தவ்யம் । நநு மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வஸ்ய ந்ருத்தகீ³தாதி³ஸாமக்³ரீவிஶேஷமஹிம்நா யோ ஹர்ஷவிஶேஷோ ப⁴வதி ஸ கத²மத்ரைவாகாமஹதஶ்ரோத்ரியஸ்ய ப⁴வேதி³தி சேத் , அத்ராஹு: - மா பூ⁴த³யம் ஹர்ஷவிஶேஷ: தஸ்ய க்ஷணிகஸ்ய முக்²யாநந்த³த்வாபா⁴வாத் , கஸ்தர்ஹி தஸ்ய முக்²யாநந்த³: ? உச்யதே - மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வஸ்ய ஸ்வோசிதவிஷயப்ராப்த்யா ததி³ச்சா²யாம் ஶாந்தாயாம் ந்ருத்தகீ³தாதி³ஜநிதஹர்ஷவிஶேஷேஷு ச ஶாந்தேஷு யா த்ருப்திரநுக³ச்ச²தி ஸைவ முக்²ய ஆநந்த³:, ததா² ச ஸ்மர்யதே - ‘யச்ச காமஸுக²ம் லோகே யச்ச தி³வ்யம் மஹத்ஸுக²ம் । த்ருஷ்ணாக்ஷயஸுக²ஸ்யைதே நார்ஹத: ஷோட³ஶீம் கலாம்’ இதி । ஸ ச த்ருப்திரூபோ முக்²யாநந்தோ³ மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வேண ஸமாந: ஶ்ரோத்ரியஸ்ய ஸம்ப⁴வதி । ந சாஸ்ய ஶ்ரோத்ரியஸ்ய மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாநந்தே³ காமநாவத்த்வாந்ந த்ருஷ்ணாக்ஷய இதி வாச்யம் , ததா²பி மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாணாம் தத்பர்யாயபடி²தஶ்ரோத்ரியஸ்ய ச மாநுஷாநந்த³கோ³சரத்ருஷ்ணாக்ஷயஸாம்யேந த்ருப்திலக்ஷணாநந்த³ஸாம்யே பா³த⁴காபா⁴வாதி³தி । மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வபர்யாயே படி²தஸ்ய ஶ்ரோத்ரியஸ்ய மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாநந்த³கோ³சரகாமநாவத்த்வம் ‘மநுஷ்யவிஷயபோ⁴க³ - - ‘ இதி பா⁴ஷ்யே மநுஷ்யக்³ரஹணஸூசிதம் , வார்திகே(அ)பி ஸ்பஷ்டமேவ த³ர்ஶிதம் - ‘மார்த்யாத்³போ⁴கா³த்³விரக்தஸ்ய ஹ்யுத்தராஹ்லாத³காமிந:’ இதி । ஏவமுத்தரத்ராபி தத்தத்பர்யாயபடி²தஸ்ய ஶ்ரோத்ரியஸ்ய தத்பூர்வபூர்வபூ⁴ம்யந்தாநந்தே³ஷு காமாநபி⁴பூ⁴தத்வம் தத்தத்³பூ⁴மிக³தாநந்த³காமநாவத்த்வம் சோஹநீயம் ।

நநு ஸார்வபௌ⁴மஸ்யாஶ்ரோத்ரியத்வாத்பூர்வே வயஸ்யதிக்ராந்தமர்யாத³த்வாச்ச ந தஸ்ய மாநுஷாநந்த³: ஸம்பூர்ண இத்யாஶங்காவாரணாயோக்தம் ஸ்மாரயதி –

ஸாத்⁴விதி ।

ஸாது⁴பதா³த்³யதோ²க்தகாரித்வரூபமவ்ருஜிநத்வம் க்³ருஹ்யதே, ததோ ந தஸ்யாதிக்ராந்தமர்யாத³த்வாஶங்கா, ததா² அத்⁴யாயகபதா³ச்ச்²ரோத்ரியத்வம் க்³ருஹ்யத இத்யர்த²: । ஏவம் ‘ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய’ இதி ப்ரதிபர்யாயம் ஶ்ருதஸ்ய ஶ்ரோத்ரியஸ்யாபி யதோ²க்தகாரித்வரூபமவ்ருஜிநத்வமபேக்ஷிதம் , அந்யதா² அதீ⁴தஸாங்க³ஸ்வாத்⁴யாயத்வேந ஶ்ரோத்ரியஸ்யாபி தஸ்ய யதோ²க்தகாரிபி⁴: ஶ்ரோத்ரியைர்நிந்த்³யமாநஸ்ய மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாதி³துல்யாநந்த³ப்ராப்த்யஸம்ப⁴வப்ரஸங்கா³த்³ , அத ஏவ ஶ்ருத்யந்தரே தத³பி பட்²யதே - ‘யஶ்ச ஶ்ரோத்ரியோ(அ)வ்ருஜிநோ(அ)காமஹத:’ இதி ।

நநு த்³விதீயபர்யாயமாரப்⁴ய ஶ்ருதாநாம் ஶ்ரோத்ரியாணாம் மத்⁴யே கஸ்யசிந்மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாநந்தே³ந துல்ய ஆநந்த³: கஸ்யசித்து தே³வக³ந்த⁴ர்வாநந்தே³நேத்யாதி³லக்ஷணோ விஶேஷ: கிங்க்ருத: ஶ்ரோத்ரியத்வாவ்ருஜிநத்வாகாமஹதத்வாநாமாநந்த³ஸாத⁴நாநாமேகரூபத்வாதி³தி ; நேத்யாஹ –

தே ஹீதி ।

ஹி-ஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: । ஸர்வத்ர ஸர்வேஷு ஶ்ரோத்ரியேஷு ஶ்ரோத்ரியத்வாவ்ருஜிநத்வே ஏவாவிஶிஷ்டே துல்யே, ந த்வகாமஹதத்வமபி, தத்து தத்தத்பர்யாயக³தஸ்ய ஶ்ரோத்ரியஸ்ய விஶிஷ்யதே பி⁴த்³யதே ।

தத்³பே⁴தே³ ஹேது: –

விஷயேதி ।

மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வபர்யாயஸ்த²ஶ்ரோத்ரியஸ்ய மாநுஷாநந்த³மாத்ரே காமாபா⁴வ: தஸ்ய தத³திரிக்தாநந்தே³ஷு ஸர்வத்ர ஸாபி⁴லாஷத்வாத் , ததா² தே³வக³ந்த⁴ர்வபர்யாயஸ்த²ஸ்ய ஶ்ரோத்ரியஸ்ய மாநுஷாநந்தே³ மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாநந்தே³ ச விஷயே காமாபா⁴வ: தஸ்ய தத³திரிக்தாநந்தே³ஷு ஸர்வத்ர ஸாபி⁴லாஷத்வாத் । ஏவமுத்தரத்ராபி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி – காமஸ்ய விஷயபா³ஹுல்யரூபோத்கர்ஷே ஸதி தந்நிவ்ருத்திரூபஸ்யாகாமஹதத்வஸ்யாபகர்ஷரூபோ விஶேஷோ ப⁴வதி, காமஸ்ய விஷயால்பத்வரூபாபகர்ஷேஸதி தந்நிவ்ருத்திரூபஸ்யாகாமஹதத்வஸ்யோத்கர்ஷரூபோ விஶேஷோ ப⁴வதீதி । ததா² சாகாமஹதத்வோத்கர்ஷாது³த்தரோத்தரமாநந்தோ³த்கர்ஷ: ஶ்ரோத்ரியாணாமிதி ஸ்தி²தம் ।

ஏவம் யாவத்³யாவத³காமஹதத்வோத்கர்ஷஸ்தாவத்தாவச்ச்²ரோத்ரியாநந்தோ³த்கர்ஷ இதி ஶ்ருத்யர்தே² ஸ்தி²தே ப²லிதம் ஶ்ருதிதாத்பர்யமாஹ –

அத இதி |

தத்³விஶேஷத இதி ।

அகாமஹதத்வவிஶேஷத: ஶ்ரோத்ரியேஷ்வாந்தோ³த்கர்ஷோபலப்³த்⁴யா ஸர்வாத்மநா காமோபஶமே ஸதி ஸர்வோத்க்ருஷ்ட: பரமாநந்த³: ப்ராப்தோ ப⁴வேதி³தி யத: ப்ரதிபா⁴தி அத: அகாமஹதக்³ரஹணம் நிரதிஶயஸ்யாகாமஹதத்வஸ்ய பரமாநந்த³ப்ராப்திஸாத⁴நத்வவிதா⁴நார்த²மிதி க³ம்யத இத்யர்த²: ।

'தே யே ஶதம் மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாணாமாநந்தா³:’ இத்யாதி³பத³ஜாதம் ந வ்யாக்²யேயம் ப்ரத²மபர்யாயவ்யாக்²யாநேந க³தார்த²த்வாதி³த்யாஶயேநாஹ –

வ்யாக்²யாதமந்யதி³தி ।

ஜாதித இதி ।

ஜந்மத இத்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி – கல்பாதா³வேவ தே³வலோகே ஜாதா கா³யகா தே³வக³ந்த⁴ர்வா இதி ।

கர்மதே³வத்வம் விவ்ருணோதி –

யே வைதி³கேநேதி ।

கேவலேநேதி ।

உபாஸநாஸமுச்சயரஹிதேநேத்யர்த²: । தே³வாநபியந்தி தே³வைஶ்சந்த்³ராதி³பி⁴ரதி⁴ஷ்டி²தால்லோம்காந்யாந்தீத்யர்த²: ।

'தே யே ஶதம் ப்ரஜாபதேராநந்தா³:, ஸ ஏகோ ப்³ரஹ்மண ஆநந்த³:’ இத்யத்ராநந்த³ஸ்ய பரிமாணகத²நலிங்கே³ந ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴பரத்வமாஹ –

ஸமஷ்டீத்யாதி³நா ।

ஸமஷ்டிவ்யஷ்டிரூப: வ்யாப்யவ்யாபகரூப: । தத்ர கார்யாத்மநா வ்யாப்ய: காரணாத்மநா வ்யாபக இத்யர்த²: ।

ததீ³யவ்யாப்தேரவதி⁴மாஹ –

ஸம்ஸாரேதி ।

ப்³ரஹ்மாண்ட³வ்யாபீத்யர்த²: ।

யத்ரைத இதி ।

யத்ர ஹிரண்யக³ர்பே⁴ ப்ரக்ருதா ஆநந்த³விஶேஷா: பாரிமாணத ஏகத்வமிவ க³ச்ச²ந்தி ஸாம்ஸாரிகாநந்தோ³த்கர்ஷஸர்வஸ்வம் யத்ரேத்யர்த²: । தந்நிமித்த இதி । தஸ்யாநந்தோ³த்கர்ஷஸர்வஸ்வபூ⁴தஸ்ய ப²லஸ்ய நிமித்தபூ⁴தோ த⁴ர்மஶ்ச யத்ர நிரவதி⁴க இத்யர்த²: ।

தத்³விஷயமிதி ।

யதோ²க்தப²லதந்நிமித்தத⁴ர்மாதி³விஷயகம் ஜ்ஞாநம் ச யத்ர நிரதிஶயமித்யர்த²: ।

அகாமஹதத்வம் சேதி ।

ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய தாவத்பூர்வபூ⁴மிஷு நாஸ்தி காமநா, ஸ்வபூ⁴ம்யபேக்ஷயா தாஸாமத்யந்தநிக்ருஷ்டத்வாத் ; ஸ்வபூ⁴மாவபி நாஸ்தி காமநா, தஸ்யா: ப்ராப்தத்வாத் , அப்ராப்தவஸ்துகோ³சரத்வாத்காமநாயா: ; அதஸ்தஸ்யாகாமஹதத்வமபி நிரதிஶயமித்யர்த²: । ததா² ச ஸ்ம்ருதி: ‘ஜ்ஞாநமப்ரதிக⁴ம் யஸ்ய வைராக்³யம் ச ஜக³த்பதே: । ஐஶ்வர்யம் சைவ த⁴ர்மஶ்ச ஸஹ ஸித்³த⁴ம் சதுஷ்டயம்’ இதி । நநு மாநுஷாநந்தோ³(அ)ஸ்மாகம் ப்ரஸித்³த⁴ ஏவ, மநுஷ்யஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வேந முக²ப்ரஸாதா³தி³லிங்கை³ஸ்ததீ³யாநந்த³ஸ்யோத்ப்ரேக்ஷிதும் ஶக்யத்வாத்³ , அந்யே த்வஸ்மாகமப்ரஸித்³தா⁴ இதி கத²ம் தத்³த்³வாரா ப்³ரஹ்மாநந்தா³நுக³மஸித்³தி⁴ரப்ரிஸித்³தே⁴நாப்ரஸித்³த⁴போ³த⁴நாயோகா³த் , அதோ(அ)ந்யைரப்யாநந்தை³: ப்ரஸித்³தை⁴ரேவ ப⁴விதவ்யம் , தேஷாம் ப்ரஸித்³தி⁴மாஶ்ரித்ய ப்³ரஹ்மாநந்தா³நுக³ம இத்யயமர்த²: ப்ராகா³சார்யைரேவ த³ர்ஶித: ‘அநேந ஹி ப்ரஸத்³தே⁴நாநந்தே³ந வ்யாவ்ருத்தவிஷயபு³த்³தி⁴க³ம்ய ஆநந்தோ³(அ)நுக³ந்தும் ஶக்யதே’ இத்யாதி³நா । நைஷ தோ³ஷ:, மநுஷ்யக³ந்த⁴ர்வாத்³யாநந்தா³நாம் ப்ரஸித்³தி⁴ஸம்பாத³நாயைவ ப்ரதிபர்யாயம் மநுஷ்யலோகஸ்த²ஶ்ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷத்வகத²நாத் ।

இமமேவாபி⁴ப்ராயம் ப்ரகடயிதும் ஹிரண்யக³ர்பா⁴நந்த³ஸ்ய தத்பர்யாயஸ்த²ஶ்ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷத்வமாஹ –

தஸ்யைஷ ஆநந்த³ இதி ।

ஹிரண்யக³ர்பா⁴த்³யாநந்த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மாநந்தா³வக³மோபாயத்வஸித்³த்⁴யுபயோகி³தயா ப்ரஸித்³த⁴த்வகத²நபரேண ‘ஶ்ரோத்ரியஸ்ய சாகாமஹதஸ்ய’ இதி வாக்யஜாதேநாந்யத³பி ஸித்⁴யதீத்யாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

மநுஷ்யஸ்ய ஸத: ஶ்ரோத்ரியஸ்ய ஶ்ரோத்ரியத்வாதி³த்ரிதயமஹிம்நா ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³துல்யாநந்த³கத²நாத்த்ரீண்யப்யேதாந்யாநந்த³ப்ராப்தௌ ஸாத⁴நாநீதி க³ம்யத இத்யர்த²: ।

த்ரிஷு மத்⁴யே விஶேஷமாஹ –

தத்ரேதி ।

ஸர்வேஷாம் ஶ்ரோத்ரியாணாம் ஶ்ரோத்ரியத்வாவ்ருஜிநத்வே நியதே ஸாதா⁴ரணே, அகாமஹதத்வமேவோத்க்ருஷ்யமாணம் ஸதா³நந்தோ³த்கர்ஷே காரணமித்யத: ப்ரக்ருஷ்டஸாத⁴நதா அகாமஹதத்வஸ்யாவக³ம்யத இத்யர்த²: ।

யது³க்தம் ப்ரகாராந்தரேண ப்³ரஹ்மாநந்தா³நுக³மப்ரத³ர்ஶநாய லௌகிகோ(அ)ப்யாநந்தோ³ ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்யைவ மாத்ரேதி, தமேவ ப்ரகாராந்தரேண ப்³ரஹ்மாநந்தா³நுக³மமிதா³நீம் லௌகிகாநந்தா³நாம் ப்³ரஹ்மாநந்த³மாத்ராத்வப்ரத³ர்ஶநபூர்வகம் த³ர்ஶயதி –

தஸ்யேத்யாதி³நா ।

தஸ்ய ப்³ரஹ்மண இதி ஸம்ப³ந்த⁴: । ஆநந்த³ இத்யநந்தரமபிஶப்³தோ³(அ)த்⁴யாஹர்தவ்ய: । ஸ ச பூர்வோக்தாநந்தா³நாமநுக்தாநாம் ச ஸங்க்³ரஹார்த² இதி மந்தவ்யம் ।

ஸர்வேஷாமேவ லௌகிகாநந்தா³நாம் ப்³ரஹ்மாநந்தை³கதே³ஶத்வே மாநமாஹ –

ஏதஸ்யைவேதி ।

அந்யாநீதி ।

ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாதா³த்மாநமந்யத்வேந மந்யமாநாநி பூ⁴தாநி ப்ராணிந இத்யர்த²: ।

லௌகிகாநந்த³ஸ்ய பரமாநந்த³மாத்ராத்வே மாநஸித்³தே⁴ ப²லிதமாஹ –

ஸ ஏஷ இதி ।

பூர்வோக்தோ லௌகிகாநந்தோ³ யஸ்ய மாத்ரா யஸ்மாது³பாதி⁴தோ பி⁴ந்நோ யத்ரைவோபாதி⁴விலயே புநரேகதாம் க³ச்ச²தி ஸ ஆநந்த³: ஸ்வாபா⁴விகோ நித்யோ(அ)ஸ்தீத்யத்ர ஹேதுமாஹ –

அத்³வைதத்வாதி³தி ।

'அத² யத³ல்பம் தந்மர்த்யம்’ இதி ஶ்ருத்யா பரிச்சி²ந்நஸ்யாநித்யத்வப்ரதிபாத³நாத³த்³வைதத்வம் நித்யத்வஸாத⁴நே ஸமர்த²மிதி மந்தவ்யம் ।

நநு ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்யாத்³வைதத்வமஸித்³த⁴ம் ‘ரஸம் ஹ்யேவாயம் லப்³த்⁴வாநந்தீ³ ப⁴வதி’ இத்யாநந்தா³நந்தி³பா⁴வேந ப்³ரஹ்மாநந்த³ஜீவயோர்பே⁴தா³வக³மாதி³த்யத ஆஹ –

ஆநந்தா³நந்தி³நோஶ்சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: । அத்ரேத்யஸ்ய வித்³யாகால இத்யர்த²: । ததஶ்சாவித்³யாகால ஏவாவித்³யிகோ பே⁴தோ³ ந வித்³யாகாலே வித்³யயா பே⁴த³கோபாதே⁴ரவித்³யாயா நிரஸ்தத்வாதி³த்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - ப்³ரஹ்மாநந்த³ஜீவயோரவித்³யாகல்பிதோ விபா⁴கோ³ ந வாஸ்தவ:, அதோ ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்ய நாத்³வைதத்வஹாநிரிதி ॥

ஏவம் ‘ஸைஷாநந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸா ப⁴வதி’ இத்யுபக்ரம்ய ஶ்ருத்யா மாத்ராபூ⁴தஸாதிஶயாநந்தோ³பந்யாஸத்³வாரா ஸூசிதயா ‘லௌகிகாநந்த³: க்வசித்காஷ்டா²ம் ப்ராப்த: ஸாதிஶயத்வாத்’ ‘லௌகிகாநந்தோ³ யஸ்ய மாத்ரா ஸமுத்³ராம்ப⁴ஸ இவ விப்ருட்’ இத்யாதி³லக்ஷணயா மீமாம்ஸயா ‘அஸ்த்யத்³விதீய: பரமாநந்த³:’ இதி நிர்ணய: க்ருத இதி ப்ரத³ர்ஶ்ய இதா³நீமுத்தரவாக்யதாத்பர்யமாஹ –

ததே³ததி³தி ।

ததே³தத் ப்³ரஹ்மாநந்த³ஸ்யாத்³விதீயத்வஸ்வாபா⁴விகத்வாதி³லக்ஷணம் மீமாம்ஸாப²லம் மீமாம்ஸயா நிர்ணீதமித்யர்த²: ।

'ஸ யஶ்சாயம்’ இத்யத்ர ஸ இதி ஶப்³தே³ந கு³ஹாநிஹிதவாக்யே தத்³வ்ருத்திஸ்தா²நீயே ப்ரவேஶவாக்யே ச நிர்தி³ஷ்ட: ப்ரத்யகா³த்மா நிர்தி³ஶ்யத இத்யாஹ –

யோ கு³ஹாயாமிதி ।

ஆகாஶே யா கு³ஹா தஸ்யாமித்யந்வய: । யோ(அ)ந்நமயாந்தமாகாஶாதி³கார்யம் ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வ கார்யமநுப்ரவிஷ்ட இத்யர்த²: ।

அயமித்யநேந தஸ்யாபரோக்ஷத்வமுச்யத இத்யாஶயேநாஹ –

கோ(அ)ஸாவித்யாதி³நா ।

புருஷ இதி ।

ஶரீர இத்யர்த²: ।

ஶ்ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷ இதி ।

யத்³யபி லௌகிகாநந்தா³நாமேவ பூர்வத்ர ஶ்ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷத்வம் நிர்தி³ஷ்டம் ந பரமாநந்த³ஸ்ய, ததா²பி தத்ர பரமாநந்த³ஸ்யாகாமஹதவித்³வச்ச்²ரோத்ரியப்ரத்யக்ஷத்வமர்தா²ந்நிர்தி³ஷ்டமிதி தத³பி⁴ப்ராயோ(அ)யம் க்³ரந்த²:, அகாமஹதத்வஸ்ய நிரதிஶயோத்கர்ஷே ஸதி விது³ஷ: பரமாநந்த³ப்ராப்தே: ப்ராகு³பபாதி³தத்வாதி³தி மந்தவ்யம் । யோ வித்³வத்ப்ரத்யக்ஷத்வேந ப்³ரஹ்மாதி³ஸர்வபூ⁴தோபஜீவ்யாநந்தா³நுக³ம்யத்வேந ச ப்ரக்ருத: பரமாநந்த³:, ஸோ(அ)ஸாவாதி³த்யதே³வதாதே⁴யத்வேந நிர்தி³ஶ்யத இத்யர்த²: ।

ஸ ஏக இதி ।

‘ஸ யஶ்சாயம் புருஷே’ இதி வாக்யநிர்தி³ஷ்டஸ்ய பு³த்³த்⁴யவச்சி²ந்நஜீவரூபாநந்த³ஸ்ய ‘யஶ்சாஸாவாதி³த்யே’ இதி வாக்யே ஆதி³த்யாந்த:ஸ்த²த்வேந நிர்தி³ஷ்டஸ்ய மாயாவச்சி²ந்நபரமாநந்த³ஸ்ய ச ‘ஸ ஏக:’ இதி வாக்யேநோபாதி⁴த்³வயநிரஸநபூர்வகம் ஸ்வாபா⁴விகமபி⁴ந்நத்வமுபதி³ஶ்யதே, அஸ்மிந்நர்தே² இத்த²மக்ஷரயோஜநா - ஸ: த்³விவிதோ⁴(அ)ப்யாநந்தோ³ வஸ்துத ஏக ஏவேதி । பி⁴ந்நப்ரதே³ஶஸ்த²யோர்க⁴டாகாஶாகாஶயோராகாஶஸ்வரூபேண யதை²கத்வமிதி த்³ருஷ்டாந்தார்த²: ।

நநு ‘ஸ யஶ்சாயம் புருஷே’ இதி ஸாமாந்யத: ஶரீரஸ்த²த்வேநாத்மநோ நிர்தே³ஶோ ந யுக்த: ப்ரஸித்³தி⁴விரோதா⁴தி³தி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

தந்நிர்தே³ஶ இதி ।

தஸ்யாத்மநோ(அ)த்⁴யாத்மநிர்தே³ஶே விவக்ஷிதே ஸதீத்யர்த²: ।

கத²ம் தர்ஹி நிர்தே³ஶ: கர்தவ்ய இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –

யஶ்சாயம் த³க்ஷிண இதி ।

'ய ஏஷ ஏதஸ்மிந்மண்ட³லே புருஷோ யஶ்சாயம் த³க்ஷிணே(அ)க்ஷந்புருஷ:’ இதி ஶ்ருத்யந்தரே த³க்ஷிணாக்ஷிக்³ரஹணஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாத்ததை³கரூப்யாயாத்ராபி ததா² நிர்தே³ஶ ஏவ யுக்த இத்யர்த²: ।

தத்ர ஸோபாதி⁴கஸ்ய ப்³ரஹ்மண உபாஸநார்த²ம் ஸ்தா²நவிஶேஷநிர்தே³ஶே(அ)பி நாத்ர தத³பேக்ஷேதி பரிஹரதி –

ந, பராதி⁴காராதி³தி ।

நிருபாதி⁴காத்மப்ரகரணாதி³த்யர்த²: ।

ஹேதும் ஸாத⁴யதி –

பரோ ஹீத்யாதி³நா ।

நநு பரஸ்ய ப்ரக்ருதத்வே(அ)பி ‘யஶ்சாஸாவாதி³த்யே’ இத்யாதௌ³ ஸோபாதி⁴கமுபாஸ்யமேவ நிர்தி³ஶ்யதாமிதி ; நேத்யாஹ –

ந ஹ்யகஸ்மாதி³தி ।

பரமாத்மநி ப்ரக்ருதே ஸதி ‘ஸ யஶ்சாயம்’ இத்யாதௌ³ ப்ரக்ருதபரமாத்மாகர்ஷகஸர்வநாமஶ்ருதிஷு ச ஸதீஷு கத²மகஸ்மாத்³தே⁴தும் விநாத்ர ஸோபாதி⁴கோ நிர்தே³ஷ்டும் யுக்த: தஸ்யாப்ரக்ருதத்வாதி³த்யர்த²: ।

நநு தர்ஹி பரஸ்யைவ த்⁴யாநார்த²மாதி³த்யாதி³ஸ்தா²நநிர்தே³ஶோ(அ)த்ராஸ்து ; நேத்யாஹ –

பரமாத்மவிஜ்ஞாநம் சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: । நிருபாதி⁴கஸ்ய ‘ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴ நேத³ம் யதி³த³முபாஸதே’ இத்யாதௌ³ த்⁴யாநநிஷேதா⁴த³த்ர தத்³த்⁴யாநவிவக்ஷாயாம் மாநாபா⁴வாச்சேத்யர்த²: ।

உபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

பராதி⁴காராத்பர ஏவ நிர்தி³ஶ்யதே நாபர:, அதோ நாக்ஷிஸ்தா²நநிர்தே³ஶாபேக்ஷேத்யர்த²: ।

இதஶ்சாத்ர பர ஏவ நிர்தி³ஶ்யத இத்யாஹ ஸித்³தா⁴ந்தீ –

நந்வாநந்த³ஸ்யேதி ।

ப²லஸ்வரூபமேவ கத²யதி –

அபி⁴ந்நஸ்வபா⁴வக இத்யாதி³நா ।

ந ச மீமாம்ஸாப²லஸ்யாநுபஸம்ஹாரே காநுபபத்திரிதி வாச்யம் , மீமாம்ஸ்யத்வேநோபக்ராந்தஸ்யாநந்த³ஸ்ய ‘ஸ யஶ்சாயம்’ இத்யாதா³வத்³விதீயத்வேநோபஸம்ஹாராபா⁴வே சரமபர்யாயநிர்தி³ஷ்டே விஷயவிஷயிஸம்ப³ந்த⁴ஜநிதே ஸாதிஶயே ஹிரண்யக³ர்பா⁴நந்த³ ஏவ மீமாம்ஸாபர்யவஸாநாபத்த்யா தத³த்³விதீயத்வநிர்ணயாலாப⁴லக்ஷணாயா அநுபபத்தே: ஸத்த்வாத் ।

ஸித்³தா⁴ந்த்யேவ ஸ்வபக்ஷே புருஷ இத்யாத்³யவிஶேஷதோ நிர்தே³ஶஸ்யாநுகூல்யமாஹ –

நநு தத³நுரூப ஏவேதி ।

'ஸ யஶ்சாயம்’ இதி வாக்யம் ஜீவாநுவாத³கம் , ஆதி³த்யவாக்யமீஶ்வராநுவாத³கம் , ‘ஸ ஏக:’ இதி து தயோர்பி⁴ந்நாதி⁴கரணஸ்த²யோருபாதி⁴விஶேஷநிரஸநத்³வாரா ஏகத்வபோ³த⁴கமிதி ரீத்யா நிர்தே³ஶஸ்யாநுரூப்யம் । தே ச பி⁴ந்நே அதி⁴கரணே ஆதி³த்ய: ஶரீரம் சேதி மந்தவ்யம் ।

அத்ரோபஸநவிவக்ஷாபா⁴வே ஸத்யாதி³க்³ரஹணம் விப²லம் , ‘தத்த்வமஸி’ இத்யாதா³விவேஶ்வரஸ்ய ஶப்³தா³ந்தரேணைவ நிர்தே³ஶஸம்ப⁴வாதி³தி மத்வா ஶங்கதே –

நந்வேவமபீதி ।

உக்தரீத்யா பரமாத்மநிர்தே³ஶாதே³ராவஶ்யகத்வே(அ)பீத்யர்த²: । ஆதி³த்யதே³வதாயா உத்க்ருஷ்டோபாதி⁴கத்வாத்தத³ந்த:ஸ்த²த்வேந பரமாத்மநோ நிர்தே³ஶே தஸ்யாப்யுத்க்ருஷ்டோபாதி⁴கத்வேநார்தா²து³த்கர்ஷோ நிர்தி³ஷ்டோ ப⁴வதி ; ததா² ச ‘ஸ யஶ்சாயம்’ இத்யநேந நிக்ருஷ்டமாத்மாநமநூத்³ய ‘யஶ்சாஸாவாதி³த்யே’ இத்யநேநோத்க்ருஷ்டமீஶ்வரம் சாநூத்³ய ‘ஸ ஏக:’ இத்யநேந தயோர்நிருபாதி⁴கபரமாநந்த³ஸ்வரூபேணைகத்வே போ³தி⁴தே ஸத்யுபாதி⁴தத்க்ருதோத்கர்ஷாபகர்ஷாணாமபோஹோ ப⁴வதி ।

ஏவமுத்கர்ஷப்ரத்யாயநத்³வாரா தத³போஹப்ரயோஜநகத்வாதா³தி³த்யக்³ரஹணம் நாநர்த²கமிதி பரிஹரதி –

நாநர்த²கமிதி ।

உத்கர்ஷஸ்யாபகர்ஷநிரூபகத்வாது³த்கர்ஷாபோஹே நிகர்ஷாபோஹோ(அ)பி ப⁴வதீதி மத்வா நிகர்ஷாபோஹோ(அ)ப்யாதி³த்யக்³ரஹணப்ரயோஜநத்வேநோக்த இதி மந்தவ்யம் ।

ஆதி³த்யதே³வதோபாதே⁴ருத்க்ருஷ்டத்வே மாநமாஹ –

த்³வைதஸ்ய ஹீதி ।

அத்ர ஸவித்ருஶப்³தோ³ மண்ட³லபர: தத³ந்தர்க³தஶ்ச ஸமஷ்டிலிங்க³தே³ஹோ(அ)பி விவக்ஷித: । தத்ர மண்ட³லாத்மக: ஸவிதா மூர்தஸ்ய பர உத்கர்ஷ: ஸார இதி யாவத் , ததா² தத³ந்தர்க³தோ லிங்கா³த்மா அமூர்தஸ்ய பர உத்கர்ஷ:, தது³ப⁴யமாதி³த்யதே³வதோபாதி⁴பூ⁴தம் மூர்தாமூர்தலக்ஷணஸ்ய த்³வைதஸ்ய ஸாரபூ⁴தமித்யேதத்³வாஜஸநேயகே ப்ரஸித்³த⁴மிதி த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

நநு ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநேநோத்கர்ஷாத்³யபோஹே ஸதி கிம் ப²லதீத்யாஶங்க்யாஹ –

ஸ சேதி³தி ।

ஸவித்ராதி³த்³வாரா பு³த்³தி⁴ஸ்த²: ஸர்வோத்க்ருஷ்ட: பரமேஶ்வர இத்யர்த²: । ததா² ச ஸோபாதி⁴க ஈஶ்வர: ஸ்வோபாதி⁴பூ⁴தம் விஶேஷம் பரித்யஜந் ஶரீரக³தலிங்கா³த்மகஜீவோபாத்⁴யுபமர்த³நேந பரமாநந்த³மபேக்ஷ்ய பரமாநந்த³ஸ்வரூபேண ஸம ஏகத்வமாபந்நோ ப⁴வதி சேதி³த்யர்த²: ।

தத: கிமித்யத ஆஹ –

ந கஶ்சிதி³தி ।

நிர்விஶேஷபரமாநந்த³ப்³ரஹ்மணா ஸஹைகத்வலக்ஷணம் ‘ஸ ஏக:’ இதி வாக்யே ப்ரக்ருதாம் க³திம் க³தஸ்ய விது³ஷ: ஸகு³ணமுக்தஸ்யேவோத்கர்ஷோ வா ஸம்ஸாரிண இவாபகர்ஷோ வா ந கஶ்சித³ஸ்தீதி ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

நநு நிகர்ஷஸ்ய ஹேயத்வே(அ)பி பரமமுக்தஸ்யோத்கர்ஷ: கிமிதி ஹேய:, ஸூர்யாதே³ரிவோத்கர்ஷம் ப்ராப்தஸ்யாபி தஸ்ய க்ருதார்த²த்வஸம்ப⁴வாத் , ததா² சோத்கர்ஷாபோஹப்ரயோஜநகமாதி³த்யக்³ரஹணமஸங்க³தமிதி ; நேத்யாஹ –

அப⁴யமிதி ।

முக்தஸ்யோத்கர்ஷப்ராப்த்யுபக³மே தத்ப்ரயோஜகேநோபாதி⁴நாபி ப⁴விதவ்யம் , ததா² ச ஸோபாதி⁴கஸ்ய முக்தஸ்ய பரமாநந்த³ரூபாதீ³ஶ்வராத்³பே⁴தா³வஶ்யம்பா⁴வாத்ஸூர்யவாய்வாதே³ரிவ ப⁴யமாவஶ்யகமித்யேகத்வஜ்ஞாநேந முக்திம் ப்ராப்தஸ்ய ‘அப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³தே’ இதி வசநமநுபபந்நமேவ ஸ்யாத் , ததோ ந விது³ஷ உத்கர்ஷப்ராப்திரிஷ்டேதி தத³போஹப்ரயோஜநகமாதி³த்யக்³ரஹணமம் ஸங்க³தமேவேதி பா⁴வ: ॥

வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமுத்தரக்³ரந்த²மவதாரயதி –

அஸ்தி நாஸ்தீத்யாதி³நா ।

வ்யாக்²யாதோ நிராக்ருத இத்யர்த²: ।

கத²ம் நிராக்ருத இத்யாகாங்க்ஷாயாமாஹ –

கார்யேதி ।

கார்யம் ச ரஸலாப⁴ஶ்ச ப்ராணநம் சாப⁴யப்ரதிஷ்டா² ச ப⁴யத³ர்ஶநம் ச, ஏதாந்யேவோபபத்தய இத்யர்த²: ।

விஷயாவிதி ।

அவிஶிஷ்டாவிதி ஶேஷ: ।

உச்யத இதி ।

'ஸ ய ஏவம்வித்’ இத்யாதி³நா ப்³ரஹ்மப்ராப்திர்விது³ஷ உச்யத இத்யர்த²: ।

நநு தர்ஹி மத்⁴யமோ(அ)நுப்ரஶ்நோ விஶிஷ்யேத ; நேத்யாஹ –

மத்⁴யம இதி ।

விது³ஷோ ப்³ரஹ்மப்ராப்திப்ரதிபாத³நேநாந்த்யப்ரஶ்நாபாகரணே க்ருதே ஸதி அர்தா²த³விது³ஷஸ்தத்ப்ராப்திர்நாஸ்தீதி நிர்ணயலாபா⁴ந்மத்⁴யமப்ரஶ்நோ நிராகர்தவ்யத்வேந நாவஶிஷ்யதே, அதோ ந தத³பாகரணாய ஶ்ருத்யா ப்ரயத்ந: க்ருத இத்யர்த²: । இத³முபலக்ஷணம் ; அவிது³ஷோ ப்³ரஹ்மப்ராப்திப்ரஶ்நஸ்யாதிப²ல்கு³த்வாச்ச தத³பாகரணாய ஶ்ருத்யா ந யத்யத இத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

வேத³நஸ்யோத்கர்ஷாதி³ரஹிதாத்³விதீயஸ்வப்ரகாஶப்³ரஹ்மவிஷயகத்வலாபே⁴ ஹேதுமாஹ –

ஏவம்ஶப்³த³ஸ்யேதி ।

லோகஶப்³த³ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷஸித்³த⁴போ⁴க்³யமாத்ரபரத்வம் வ்யாவர்தயதி –

த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டேதி ।

'அஸ்மால்லோகாத்ப்ரேத்ய’ இத்யநேந ஸர்வஸ்மாத்கர்மப²லாத்³வைராக்³யம் விவக்ஷிதமித்யாஹ –

நிரபேக்ஷோ பூ⁴த்வேதி ।

அத்ர யேந க்ரமேணைவ வேத³நம் ப்ராப்தம் தத்க்ரமாநுவாத³பூர்வகமேவம் வேத³நப²லமுச்யத இதி ப்ரதீயதே, தாம் ப்ரதீதிமாஶ்ரித்ய வ்யாக்²யாநமித³ம் ; விவக்ஷிதம் து வ்யாக்²யாநம் கரிஷ்யமாணசிந்தாவஸாநே ப⁴விஷ்யதீதி மந்தவ்யம் ।

ஏவம் விரக்தோ பூ⁴த்வா ப்ரத²மம் புமாந்கிம் கரோதி ? தத்ராஹ –

ஏதமிதி ।

யதோ²க்தமிதி ।

'ஸ வா ஏஷ புருஷோ(அ)ந்நரஸமய:’ இத்யத்ராந்நரஸவிகாரத்வேநோக்தமித்யர்த²: । விஷயஜாதமித்யநேந வ்யஷ்டிபிண்ட³வ்யதிரிக்த: ஸமஷ்டிபிண்டா³த்மா விராடு³ச்யதே ।

விராஜம் வ்யஷ்டிபிண்ட³வ்யதிரிக்தம் ந பஶ்யதி சேத்கத²ம் தர்ஹி பஶ்யதீத்யாகாங்க்ஷாயாம் தத்³த³ர்ஶயந்நுபஸங்க்ராமதீத்யஸ்யார்த²மாஹ –

ஸர்வமிதி ।

ஸமஷ்டிஸ்தூ²லாத்மாநம் விராஜமந்நமயாத்மாநம் பஶ்யதி ஸமஷ்டிவ்யஷ்ட்யாத்மகமந்நலக்ஷணம் ப்³ரஹ்மாஹமிதி பஸ்யதீதி யாவத் ।

தத இதி ।

விராடா³த்மகாத³ந்நமயகோஶாதா³ந்தரமித்யர்த²: ।

ஏதமிதி ।

'அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மா ப்ராணமய:’ இத்யத்ர ப்ரக்ருதமித்யர்த²: ।

அவிப⁴க்தமிதி ।

ஸூத்ராத்மநா ஏகீபூ⁴தமித்யர்த²: । அத ஏவ ஸர்வபிண்ட³வ்யாபித்வரூபம் ஸர்வாந்நமயாத்மஸ்த²த்வவிஶேஷணம் ப்ராணமயஸ்யோபபத்³யதே । ததா² சாந்நமயாத்மத³ர்ஶநாநந்தரம் தத்³தி⁴த்வா யதோ²க்தம் ப்ராணமயாத்மாநம் பஶ்யதீத்யர்த²: । ஏவமுத்தரத்ராபி யோஜநீயம் ।

உபஸங்க்ராமதீதி ।

ஏவம் க்ரமேணாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ரம்யாநந்தரமாநந்த³மயம் ப்ரதி புச்ச²ப்ரதிஷ்டா²பூ⁴தமுத்கர்ஷாதி³ரஹிதம் ஸத்யஜ்ஞாநாநந்தலக்ஷணம் ப்³ரஹ்மாஹமஸ்மீதி பஶ்யம்ஸ்ததே³வ ப்ராப்நோதீதி பா⁴வ: ।

அதே²தி ।

ஏவம்விதே³வம் வேத³நாநந்தரமித்யர்த²: ॥

தத்ரைதச்சிந்த்யமிதி ।

'ஸ ய ஏவம்வித்’ இத்யத்ர ‘உபஸங்க்ராமதி’ இத்யத்ர ச ஏவம்வித்ஸ்வரூபம் ஸங்க்ரமணஸ்வரூபம் ச விசாரணீயமித்யர்த²: ।

கோ(அ)யமேவம்விதி³த்யுக்தம் விவ்ருணோதி –

கிமிதி ।

அந்ய இத்யஸ்ய விவரணம் ப்ரவிப⁴க்த இதி பக்ஷத்³வயே(அ)ப்யநுபபத்த்யபா⁴வாத்ஸம்ஶயோ ந க⁴டத இதி மத்வா ப்ருச்ச²தி –

கிம் தத இதி ।

பக்ஷத்³வயே(அ)ப்யநுபபத்திம் ஸம்ஶயகாரணபூ⁴தாமாஹ –

யத்³யந்ய: ஸ்யாதி³த்யாதி³நா ।

'அந்யோ(அ)ஸௌ ‘ இத்யநயா ஶ்ருத்யா ஜீவபரபே⁴த³சிந்தநஸ்யாஜ்ஞாநப்ரயுக்தத்வப்ரதிபாத³நாத்தயோ: ஸ்வாபா⁴விகமந்யத்வமேதச்ச்²ருதிவிருத்³த⁴ம் சேத்யர்த²: ।

ஆநந்த³மயமிதி ।

உபஸங்க்ரமணஸ்ய ப்ராப்திரூபத்வமாஶ்ரித்யேத³முதா³ஹரணம் ; ததா² ச ஏவம்வித்பரயோரபே⁴தே³ தயோ: ப்ராப்திம் ப்ரதி கர்த்ருகர்மபா⁴வோ நோபபத்³யத இத்யர்த²: ।

கிம் ச, தயோரபே⁴த³பக்ஷே கிம் ஜீவஸ்ய பரஸ்மிந்நந்தர்பா⁴வ: கிம் வா பரஸ்ய ஜீவே ? நாத்³ய:, ததா² ஸதி பரவ்யதிரேகேண ஜீவாபா⁴வாத³சேதநாநாம் ஸம்ஸாரித்வாஸம்ப⁴வாச்சாநுபூ⁴யமாநம் ஸம்ஸாரித்வம் பரமாத்மந ஏவ ப்ரஸஜ்யேதேத்யாஹ –

பரஸ்யைவேதி ।

த்³விதீயே தோ³ஷமாஹ –

பராபா⁴வோ வேதி ।

ஜீவநியந்த்ருத்வேந ஶ்ருதிஸித்³த⁴ஸ்ய பரஸ்யாபா⁴வ: ப்ரஸஜ்யேதேத்யர்த²: ।

பக்ஷத்³வயே(அ)ப்யபரிஹார்யம் தோ³ஷம் ஶ்ருத்வா மத்⁴யஸ்த²ஶ்சிந்தாமாக்ஷிபதி –

யத்³யுப⁴யதே²தி ।

ஜீவஸ்ய பரஸ்மாத³ந்யத்வே(அ)நந்யத்வே சேத்யர்த²: ।

நந்வபே⁴த³பக்ஷே ப்ராப்தோ தோ³ஷோ வக்ஷ்யமாணரீத்யா பரிஹர்தும் ஶக்யத இதி வத³ந்தம் சிந்தாரம்ப⁴வாதி³நம் ப்ரதி மத்⁴யஸ்த² ஏவாஹ –

அதா²ந்யதரஸ்மிந்நிதி ।

பராபரயோர்வாஸ்தவௌ பே⁴தா³பே⁴தா³விதி பக்ஷாந்தரம் நிர்து³ஷ்டம் மந்யமாநஸ்ய பா⁴ஸ்கராதே³ரபி⁴ப்ராயமநூத்³ய தஸ்மிந்நபி பக்ஷே சிந்தாவையர்த்²யமாஹ –

த்ருதீயே வேதி ।

அது³ஷ்ட இதி ச்சே²த³: ।

ஸித்³தா⁴ந்தீ சிந்தாவையர்த்²யம் நிராகரோதி –

ந, தந்நிர்தா⁴ரணேநேதி ।

தேஷாம் பக்ஷாணாமந்யதமஸ்யாது³ஷ்டத்வநிர்தா⁴ரணேநேத்யர்த²: । சிந்தாம் விநா நிர்தா⁴ரணாஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் தடஸ்தோ²க்தாநுவாத³பூர்வகம் விவ்ருணோதி –

ஸத்யமித்யாதி³நா ।

ந ஶக்ய இத்யத்ர யதி³ஶப்³தோ³(அ)த்⁴யாஹர்தவ்ய: ।

புநரபி மத்⁴யஸ்த²ஶ்சிந்தாவையர்த்²யமாஹ –

ஸத்யமர்த²வதீதி ।

ந து நிர்ணேஷ்யஸீதி ।

த்வயா நிர்ணேதுமஶக்யமித்யபி⁴ஸந்தி⁴: ।

அபி⁴ஸந்தி⁴மாநேவ தடஸ்த²ம் நிராகரோதி –

கிமிதி ।

நிர்ணயஸ்யாஶக்யத்வமஸித்³த⁴மித்யாரம்ப⁴வாதி³நோ(அ)பி கூ³டோ⁴(அ)பி⁴ஸந்தி⁴: ।

யதா²ஶ்ருதமுபாலம்ப⁴ம் தடஸ்த²: பரிஹரதி –

நேதி ।

வேத³வசநம் ந ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ஆரம்ப⁴வாதீ³ ந து நிர்ணேஷ்யஸீத்யத்ர ஹேதும் ப்ருச்ச²தி –

கத²ம் தர்ஹீதி ।

யதி³ ந வேத³வசநம் தர்ஹி கத²ம் ந நிர்ணேஷ்யஸீதி வத³ஸீத்யர்த²: ।

நிர்ணயஸ்யாஶக்யத்வே ஸ்வாபி⁴ஸம்ஹிதே ஹேதுமாஹ –

ப³ஹ்விதி ।

அத்³வைதஸ்யைவ வேதா³ர்த²த்வாத்தத்ஸாத⁴நபரஸ்த்வமேக ஏவ, பே⁴த³வாதி³ந: புநரஸங்க்²யாதா:, ததஶ்ச கத²ம் தேஷு ஜீவத்ஸு தவ நிர்ணயஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

'ஶதமப்யந்தா⁴நாம் ந பஶ்யதி’ இதி ந்யாயமாஶ்ரித்யாரம்ப⁴வாதீ³ பரிஹரதி –

ஏததே³வேதி ।

ஏகயோகி³நமிதி ।

ஏகத்வவாதி³நமித்யர்த²: । அநேகயோகி³நோ நாநாத்வவாதி³நோ ப³ஹவ: ப்ரதிபக்ஷா யஸ்ய ஸ ததா², தமித்யர்த²: । த்வதீ³யம் யதே³கத்வவாதீ³த்யாதி³வசநமேததே³வ மம ஸ்வஸ்த்யயநம் நிர்ணயஸாமர்த்²யஸூசகமித்யர்த²: । நாநாத்வவாதி³நாம் ப³ஹுத்வே(அ)பி ந தேஷாம் ப்ராப³ல்யஶங்கா, நாநாத்வஸ்ய மாநஶூந்யதாயாஸ்தத்ர தத்ரோக்தத்வாத்³வக்ஷ்யமாணத்வாச்சேதி பா⁴வ: ।

தேஷாம் தௌ³ர்ப³ல்யாபி⁴ப்ராயே ஸ்தி²தே ப²லிதமாஹ –

அத இதி ।

ஏவமாத்மைகத்வஸ்ய வாதி³விப்ரதிபத்த்யா ஸந்தி³க்³த⁴த்வாத்தந்நிர்ணயஸ்ய முக்திப²லகத்வாச்ச விஷயப்ரயோஜநவதீமாத்மதத்த்வகோ³சராம் சிந்தாமாரப⁴தே –

ஆரபே⁴ ச சிந்தாமிதி ॥

பே⁴த³பக்ஷம் பே⁴தா³பே⁴த³பக்ஷம் சாவதா⁴ரணதுஶப்³தா³ப்⁴யாம் க்ரமேண நிராகுர்வந்நேவ ஸித்³தா⁴ந்தமாஹ –

ஸ ஏவ து ஸ்யாதி³தி ।

ந தாவஜ்ஜீவப்³ரஹ்மணோர்பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி மாநாபா⁴வாத் । ந சாபே⁴தே³ பரஸ்யைவ ஸம்ஸாரித்வம் பராபா⁴வோ வா ஸ்யாதி³தி வாச்யம் , சிதா³த்மந: பரமார்த²த ஏகத்வே(அ)பி பு³த்³த்⁴யுபஹிதஶ்சிதா³த்மா ஜீவ: பு³த்³தி⁴காரணீபூ⁴தாவித்³யோபஹிதஶ்சிதா³த்மா பரமேஶ்வர இத்யேவம் பே⁴த³கல்பநயா ஸம்ஸாரித்வாஸம்ஸாரித்வவ்யவஸ்தோ²பபாத³நஸம்ப⁴வாத் ; ததா² ச ஶ்ருதி: - ‘கார்யோபாதி⁴ரயம் ஜீவ: காரணோபாதி⁴ரீஶ்வர:’ இதி । ஏதேந நாஹமீஶ்வர இதி பே⁴த³ப்ரத்யக்ஷஸ்ய ஸுக²து³:கா²தி³வைசித்ர்யாதே³ஶ்ச ஜீவேஶ்வரபே⁴த³ஸாத⁴கத்வம் நிரஸ்தம் ஔபாதி⁴கபே⁴தே³நைவோக்தப்ரத்யக்ஷாத்³யுபபத்த்யா வாஸ்தவபே⁴த³ஸாத⁴நே தத்ப்ரத்யக்ஷாதே³: ஸாமர்த்²யாபா⁴வாத் । அத ஏவ தயோர்வாஸ்தவௌ பே⁴தா³பே⁴தா³விதி பக்ஷோ(அ)பி நிரஸ்த:, ஏகத்ர வஸ்துதோ பே⁴தா³பே⁴த³யோர்விருத்³த⁴த்வாச்ச । தஸ்மாத்³வஸ்துதோ ஜீவ: பராபி⁴ந்ந:, ‘அந்யோ(அ)ஸௌ’ இத்யத்ர பே⁴த³த்³ருஷ்டேர்நிந்தி³தத்வாத் ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ ‘தத்த்வமஸி’ இத்யாத்³யபே⁴த³ஶ்ருதேஶ்சேதி பா⁴வ: ।

ஏவம்வித்பர ஏவ ஸ்யாதி³த்யத்ர ஹேத்வந்தரமாஹ –

தத்³பா⁴வஸ்ய த்விதி ।

து-ஶப்³த³ஶ்சார்த²: ஸந்பஞ்சம்யா ஸம்ப³த்⁴யதே ।

விவ்ருணோதி –

தத்³விஜ்ஞாநேநேதி ।

பரப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநேநேத்யர்த²: ।

நநு பரஸ்யைவம்வித்³பி⁴ந்நத்வே(அ)பி ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம் ‘ இத்யத்ர விவக்ஷிதா பரபா⁴வாபத்திரேவம்வித³: கிம் ந ஸ்யாதி³தி ; நேத்யாஹ –

ந ஹீதி ।

அந்யஸ்ய ஸ்வரூபே ஸ்தி²தே நஷ்டே வா அந்யாத்மகத்வம் ந ஹ்யுபபத்³யத இத்யர்த²: ।

அபே⁴த³பக்ஷே(அ)ப்யநுபபத்திதௌல்யமாஶங்கதே –

நந்விதி ।

யத்³யபி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்ய ஸதோ ப்³ரஹ்மவித³ஸ்தத்³பா⁴வாபத்திர்முக்²யா ந ஸம்ப⁴வதி, ததா²ப்யௌபசாரிகீ ஸா ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

ந, அவித்³யாக்ருதேதி ।

அவித்³யாக்ருதோ யோ(அ)யமததா³த்மபா⁴வஸ்தத³போஹ ஏவார்த²: புருஷார்த²: தத்ஸ்வரூபத்வாத்தத்³பா⁴வாபத்தே: ந தத்³பா⁴வாநுபபத்திரித்யர்த²: ।

ஹேதும் விவ்ருணோதி –

யா ஹீத்யாதி³நா ।

உபதி³ஶ்யதே ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யேதி ஶேஷ: ।

அத்⁴யாரோபிதஸ்யேதி ।

ஏதேந ஸங்க்³ரஹவாக்யக³தாததா³த்மபா⁴வஶப்³தே³ந ப்ரத்யகா³த்மந்யபே⁴தே³நாத்⁴யஸ்தோ(அ)ந்நமயாதி³ரநாத்மா விவக்ஷித இதி ஸூசிதம் । அந்நமயாதே³ரவித்³யாக்ருதத்வவிஶேஷணேந வித்³யயா அவித்³யாபோஹத்³வாரா தத்க்ருதாந்நமயாதே³ரபோஹ இதி ஸூசிதம் , ப்ரத்யகா³த்மந்யத்⁴யஸ்தஸ்ய கார்யவர்க³ஸ்ய ஸாக்ஷாத்³வித்³யாபோஹ்யத்வாபா⁴வாத் ; தது³க்தம் பஞ்சபாதி³காயாம் - ‘யதோ ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநஸ்யைவ நிவர்தகம்’ இதி ।

தே³வத³த்தஸ்ய க்³ராமாதி³ப்ராப்திவத³த்ர முக்²யாம் ப்ராப்திம் விஹாயாமுக்²யப்ராப்த்யர்த²கதா ப²லவாக்யஸ்ய கேந ஹேதுநாவக³ம்யத இதி ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

பரப்ராப்திஸாத⁴நத்வேந ‘ப்³ரஹ்மவித்³’ இதி வித்³யாமாத்ரோபதே³ஶாத்ஸகார்யாவித்³யாநிவ்ருத்திரேவ பரப்ராப்திரிதி க³ம்யத இத்யாஹ –

வித்³யாமாத்ரேதி ।

நந்வப்ராப்தப்ராப்திரபி வித்³யாமாத்ரப²லம் கிம் ந ஸ்யாதி³தி ; நேத்யாஹ –

வித்³யாயாஶ்சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: அவதா⁴ரணார்தோ² வா । லோகே ஶுக்திதத்த்வாதி³கோ³சரவித்³யாயா: ஸகார்யாவித்³யாநிவ்ருத்திரேவ கார்யத்வேந த்³ருஷ்டா, நாப்ராப்தப்ராப்திரபீத்யர்த²: ।

நநு ஸர்வமஸ்யேத³ம் த்³ருஷ்டம் ப⁴வதி ‘ய ஏவம் வேத³’ இத்யாதா³விவ ‘ப்³ரஹ்மவித்³’ இத்யத்ராபி விதே³ர்வித்³யாவ்ருத்திரூபோபாஸ்திவாசித்வாத்³வித்³யாமாத்ரோபதே³ஶோ(அ)ஸித்³த⁴ இதி ; நேத்யாஹ –

தச்சேஹேதி ।

விதே³ருக்தோபாஸ்திபரத்வே லக்ஷணாப்ரஸங்கா³த்³வித்³யாமாத்ரமேவ தத³ர்த² இதி நாஸித்³தி⁴ஶங்கா, உதா³ஹ்ருதஶ்ருதௌ ச ‘யாம் தே³வதாமுபாஸ்ஸே’ இத்யுபக்ரமாநுஸாராதி³லிங்க³ப³லால்லக்ஷணா ந து³ஷ்யதீதி விஶேஷ இதி பா⁴வ: ।

நநு ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இத்யுபதே³ஶஸ்ய ‘மார்க³விதா³ப்நோதி க்³ராமம்’ இத்யுபதே³ஶதுல்யத்வாத்³யதா² தத்ர மார்க³வித³: க்ரியாத்³வாரா க்³ராமப்ராப்தி: அவாப்யோ க்³ராமஶ்ச மார்க³விதோ³ க³ந்து: ஸகாஶாத³ந்ய:, ததா²த்ராபி ப்³ரஹ்மவித்³யாவதோ வித்³யாவ்ருத்திலக்ஷணோபாஸ்தித்³வாரா பரப்ராப்தி: ப்ராப்தவ்யம் பரம் ச ப்³ரஹ்மவித³: ஸகாஶாத³ந்யத்ஸ்யாத் ; ததா² சாவித்³யாநிவ்ருத்திரூபாபரப்ராப்திரநுபபந்நா, உபாஸ்தேரவித்³யாநிவர்தகத்வாபா⁴வாதி³தி ஶங்கதே –

மார்கே³தி ।

ஶங்காமேவ விவ்ருணோதி –

ததா³த்மத்வ இதி ।

அவித்³யாநிவ்ருத்திமாத்ரரூபே பராத்மபா⁴வ இத்யர்த²: ।

'ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி’ இத்யத்ர ப்³ரஹ்மவித்³யா ‘அஹம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யாகாரா விவக்ஷிதா, கு³ஹாநிஹிதத்வவசநேந ப்ரவேஶவாக்யேந ச ததா² நிர்ணீதத்வாத் ; அத ஏவ ப்ராப்யம் பரம் ப்³ரஹ்மாபி ப்³ரஹ்மவிதோ³ ந பி⁴ந்நம் ; ததா² சோபதே³ஶவைஷம்யாந்நாயம் த்³ருஷ்டாந்தோ யுக்த இத்யாஹ –

நேதி ।

தத்ர ஹீதி ।

ய: ப்ராப்தவ்யோ க்³ராம: தத்³விஷயம் ஜ்ஞாநம் ந ஹ்யுபதி³ஶ்யதே ‘த்வம் க்³ராமோ(அ)ஸி’ இத்யநுக்தேரித்யர்த²: ।

ந ததே²ஹேதி ।

ப்ராப்தவ்யம் யத்பரம் ப்³ரஹ்ம தத்³விஷயமேவ ஜ்ஞாநம் ‘ப்³ரஹ்மவித் - - ‘ இத்யுபதி³ஶ்யதே, ந தத்³வ்யதிரேகேண ததா³வ்ருத்திலக்ஷணஸ்ய ஸாத⁴நாந்தரஸ்ய தத்³விஜ்ஞாநஸ்ய வாத்ரோபதே³ஶோ(அ)ஸ்தி, ‘வேத³’ இத்யஸ்ய ஸாத⁴நாந்தராதி³பரத்வே லக்ஷணாப்ரஸங்கா³தி³தி பா⁴வ: ।

நநு ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இத்யத்ர வித்³யாமாத்ரஶ்ரவணே(அ)பி ந தந்மாத்ரம் பரப்ராப்திஸாத⁴நத்வேநோபதி³ஶ்யதே, கிம் து ஸம்ஹிதோபநிஷத்³யுக்தை: கர்மஜ்ஞாநை: ஸமுச்சிதமேவ ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் , அதோ வித்³யாமாத்ரோபதே³ஶோ(அ)ஸித்³த⁴ இதி புந: ஶங்கதே –

உக்தகர்மாதீ³தி ।

அவித்³யாநிவ்ருத்திமாத்ரே மோக்ஷே ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தஸாத⁴நாபேக்ஷாபா⁴வாத்ஸமுச்சயவாதி³நா ப்³ரஹ்மபா⁴வலக்ஷணோ(அ)ந்யோ வா மோக்ஷோ ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயஜந்யோ வாச்ய:, தத்ர சாநித்யத்வப்ரஸங்க³தோ³ஷ: ப்ராகே³வோக்த இத்யாஹ –

ந நித்யத்வாதி³தி ।

'ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி’ இத்யத்ர ஸமுச்சயோபதே³ஶோ ந விவக்ஷித இதி ப்ரதிஜ்ஞார்த²: ।

ப்ரத்யுக்தத்வாதி³தி ।

ஸமுச்சயபக்ஷஸ்யேதி ஶேஷ: । ஏவம் ‘தத்³பா⁴வஸ்ய து விவக்ஷிதத்வாத்’ இத்யாதி³நா ஏவம்வித்பர ஏவ ஸ்யாதி³த்யத்ர பரப்ராப்திவசநம் ப்ரமாணமித்யுபபாதி³தம் ।

தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ –

ஶ்ருதிஶ்சேதி ।

கார்யஸ்த²ஸ்யேதி ।

தே³ஹாதி³ஸங்கா⁴தலக்ஷணே கார்யே ஸாக்ஷித்வேந ஸ்தி²தஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மநோ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வம் த³ர்ஶயதீத்யர்த²: ।

ஏவம்வித்பர ஏவேத்யத்ர ஹேத்வந்தரமாஹ –

அப⁴யேதி ।

அப⁴யப்ரதிஷ்டா²வசநோபபத்திமேவ ப்ரபஞ்சயதி –

யதி³ ஹீதி ।

யதா³ ஏவம்வித்ஸ்வஸ்மாத்³பி⁴ந்நமீஶ்வரம் ந பஶ்யதி ததஸ்ததா³ ஸகலஜக³த்³ப⁴யஹேதோ: பரமேஶ்வரஸ்ய ஸ்வஸ்மாத³ந்யஸ்யாபா⁴வாத்³விது³ஷோ(அ)ப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் வித³ந்த இதி ப²லவசநமுபபந்நம் ஸ்யாதி³தி யோஜநா । விது³ஷ: ஸகாஶாத்பரமேஶ்வரஸ்யாந்யத்வே தஸ்மாத³ஸ்ய ப⁴யாவஶ்யம்பா⁴வாத³ப⁴யப்ரதிஷ்டா²வசநோபபத்தயே தயோரநந்யத்வம் நிஶ்சீயத இதி நிஷ்கர்ஷ: ।

நந்வீஶ்வரஸ்யாநந்யத்வே(அ)பி ராஜாதே³ரந்யஸ்ய ஸத்த்வாத்கத²மப⁴யஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்ய ஜீவபராந்யத்வவத்³ராஜாதி³ஜக³த³ப்யஸதே³வேத்யாஹ –

அந்யஸ்ய சேதி ।

ராஜாதி³ப்ரபஞ்சஸ்யாப்யந்யத்வேந ப்ரதீயமாநஸ்யோக்தவக்ஷ்யமாணஶ்ருதிந்யாயைரவித்³யாக்ருதத்வே ஸித்³தே⁴ ஸதி விது³ஷோ வித்³யயா ஸர்வம் ஜக³த³வஸ்த்வேவேதி த³ர்ஶநமுபபத்³யதே, ததா² ச ந ஜக³தோ(அ)பி விது³ஷோ ப⁴யப்ரஸக்திரித்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி – ஶ்ருத்யாதி³ப்ரமாணஜநிதயா தத்வத்³ருஷ்ட்யா த்³வைதஸ்யாக்³ரஹணாத³ஸத்த்வமிதி ।

அஸ்மிந்நர்தே² த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

தத்³தீ⁴தி ।

த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யமாஶங்கதே –

நைவமிதி ।

யதா² திமிராக்²யதோ³ஷரஹிதசக்ஷுஷ்மதா த்³விதீயஶ்சந்த்³ரோ ந க்³ருஹ்யதே ஏவம் த்³வைதம் விது³ஷா ந க்³ருஹ்யத இதி ந, கிம் து க்³ருஹ்யத ஏவ, அந்யதா² விது³ஷ: ஶாஸ்த்ரார்தோ²பதே³ஶாதௌ³ ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: ।

வ்யவஹாரகாலே விது³ஷா தத்³க்³ரஹணே(அ)பி ஸமாத்⁴யவஸ்தா²யாமக்³ரஹணாத³வித்³வத்ஸாதா⁴ரண்யேந ஸுஷுப்தாவக்³ரஹணாச்ச ந வைஷம்யமித்யாஶயேந பரிஹரதி –

ந, ஸுஷுப்தேதி ।

ஸுஷுப்தாதௌ³ த்³வைதாக்³ரஹணம் த்³வைதாஸத்த்வப்ரயுக்தம் ந ப⁴வதீதி ஶங்கதே –

ஸுஷுப்த இதி ।

யதா² இஷுகார இஷ்வாஸக்தமநஸ்தயா இஷுவ்யதிரிக்தம் வித்³யமாநமபி ந பஶ்யதி, ஏவம் வித்³யமாநமேவ த்³வைதம் ஸுஷுப்தௌ ஸமாதௌ⁴ ச ந பஶ்யதீத்யர்த²: ।

த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யேண நிராகரோதி –

ந, ஸர்வாக்³ரஹணாதி³தி ।

இஷுகாரஸ்ய ஹி ஸர்வாக்³ரஹணம் நாஸ்தி இஷுக்³ரஹணஸ்யைவ ஸத்த்வாத் , ஸுஷுப்த்யாதௌ³ து ந கஸ்யாபி விஶேஷஸ்ய க்³ரஹணமஸ்தி, அதோ த்³விதீயசந்த்³ரஸ்யேவ த்³வைதஸ்ய கதா³சித³க்³ரஹணாத³ஸத்த்வமேவ வக்தவ்யமித்யர்த²: ।

நநு த்³வைதஸ்ய ஸுஷுப்தாதௌ³ சேத³நுபலம்பா⁴த³ஸத்த்வம் தர்ஹி ஜாக்³ரதா³தா³வுபலம்பா⁴த்ஸத்த்வமேவ கிம் ந ஸ்யாதி³தி ஶங்கதே –

ஜாக்³ரதி³தி ।

உபலப்⁴யமாநத்வமாத்ரம் ந ஸத்த்வப்ரயோஜகம் , ததா² ஸதி ஶுக்திரூப்யத்³விதீயசந்த்³ராதே³ரபி ஸத்த்வப்ரஸங்கா³த் , கிம் து பா³தா⁴யோக்³யத்வாதி³கமந்யதே³வ ஸத்த்வப்ரயோஜகம் , தச்ச த்³வைதஸ்ய நாஸ்தி ‘நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந’ இத்யாதௌ³ ஸஹஸ்ரஶோ பா³த⁴த³ர்ஶநாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய த்³வைதஸ்ய ஶுக்திரூப்யாதே³ரிவாந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமவித்³யாகார்யத்வம் த³ர்ஶயதி –

ந, அவித்³யாக்ருதத்வாதி³தி ।

ஸங்க்³ரஹம் விவ்ருணோதி –

யத³ந்யக்³ரஹணமிதி ।

யத³ந்யத்வேந க்³ருஹ்யமாணம் ஜக³தி³த்யர்த²: ।

அந்வயமாஹ –

அவித்³யாபா⁴வ இதி ।

முக்தாவவித்³யாயா அபா⁴வே ஜக³தோ(அ)பா⁴வாதி³தி வ்யதிரேகோ ப³ஹிரேவ த்³ரஷ்டவ்ய: । ந சாத்ர மாநாபா⁴வ: ஶங்கநீய:, ‘ஸத்கிஞ்சித³வஶிஷ்யதே’ இத்யாதே³ர்முக்திப்ரதிபாத³கஶாஸ்த்ரஸ்ய மாநத்வாத் ।

நந்வவித்³யாயாம் ஸத்யாம் க்³ருஹ்யமாணம் த்³வைதம் யத்³யஸத்தர்ஹி ஸுஷுப்தே ஸ்வயமேவ ப்ரகாஶமாநமத்³வைதமபி பரமார்த²ம் ந ஸ்யாத் , ததா³ப்யவித்³யாயா: ஸத்த்வாதி³தி மத்வா ஶங்கதே –

ஸுஷுப்தே(அ)க்³ரஹணமபீதி ।

ந வித்³யதே க்³ரஹணம் ஸ்வேநாந்யேந வா யஸ்ய தத³க்³ரஹணம் , ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி:ஸ்வபா⁴வமத்³வைதமிதி யாவத் ।

அவித்³யாகாலீநஸ்யாப்யத்³வைதஸ்ய ந கல்பிதத்வம் அந்யாநபேக்ஷஸ்வபா⁴வத்வாதி³தி பரிஹரதி –

நேதி ।

ஸங்க்³ருஹீதமர்த²ம் த்³ருஷ்டாந்தபூர்வகம் விவ்ருணோதி –

த்³ரவ்யஸ்ய ஹீத்யாதி³நா ।

லோகே ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ம்ருதா³தி³த்³ரவ்யஸ்ய அவிக்ரியா யத்குலாலாதி³காரகைரவிக்ருதம் ம்ருத்ஸ்வரூபமஸ்தி தத்தஸ்ய தத்த்வம் அந்ருதவிலக்ஷணம் ஸ்வரூபம் உக்தகாரகாநபேக்ஷத்வாத் , தஸ்யைவ ம்ருதா³தி³த்³ரவ்யஸ்ய யா விக்ரியா க⁴டாதி³விகாராவஸ்தா² ஸா தஸ்ய அதத்த்வம் அந்ருதம் ரூபமித்யர்த²: ।

நநு ம்ருத்³வஸ்துந: காரகாபேக்ஷமபி விகாரரூபம் வாஸ்தவம் கிம் ந ஸ்யாதி³தி சேத் ; நேத்யாஹ –

ந ஹீதி ।

காரகாபேக்ஷம் விகாரஜாதம் வஸ்துநோ ம்ருதா³தே³ஸ்தத்த்வம் வாஸ்தவம் ரூபம் ந ப⁴வதி காதா³சித்கத்வாச்சு²க்திரூப்யாதி³வதி³த்யர்த²: । ‘வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம் ‘ இதி ஶ்ருதிப்ரஸித்³தி⁴ஸங்க்³ரஹார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

ஏவம் ஜக³த்காரணஸ்ய ப்³ரஹ்மண: பராநபேக்ஷஸ்வபா⁴வத்வாந்ம்ருதா³தி³த்³ரவ்யஸ்யேவ ஸத்யத்வமபி⁴ப்ரேத்ய ம்ருதா³தி³விகாரஸ்யேவ ப்³ரஹ்மவிகாரஸ்ய ஜக³தோ(அ)ந்ருதத்வமாஹ –

ஸத இதி ।

நநு ஸத: ஸத்ஸாமாந்யரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ விஶேஷோ நாம க: யஸ்ய காரகாபேக்ஷத்வேந மித்²யாத்வமுச்யதே ? தத்ராஹ –

விஶேஷஶ்ச விக்ரியேதி ।

விக்ரியா விகாராத்மகம் ஜக³தி³த்யர்த²: ।

அயமேவ மித்²யாபூ⁴தோ விஶேஷ: ப்ரத்யக்ஷாதி³நா க்³ருஹ்யதே, ந கேவலம் பரமார்த²ஸத்யமத்³வைதமித்யாஶயேநாஹ –

ஜாக்³ரதி³தி ।

க்³ரஹணபத³ம் க்³ருஹ்யமாணார்த²கம் ।

ஏவம் த்³ரவ்யஸ்ய ஹீத்யாதி³நா ப்ரபஞ்சிதமர்த²ம் ஸங்க்ஷிப்யாஹ –

யத்³தி⁴ யஸ்யேதி ।

அந்யாபா⁴வ இதி ।

யத்³யபி ம்ருதா³தே³: காரகாபேக்ஷம் க⁴டாதி³ரூபம் காரகாபா⁴வே(அ)பி திஷ்ட²தி ததா²பி ஶுக்த்யாதே³ரஜ்ஞாநாதி³ஸாபேக்ஷம் ரஜதாதி³ரூபம் தத³பா⁴வே ந திஷ்ட²தி, ததா² ஸத்³ரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி மூலாவித்³யாதி³ஸாபேக்ஷம் ஜக³த்³ரூபம் தத³பா⁴வே ந திஷ்ட²தீதி ப்ராயிகாபி⁴ப்ராயேண தது³க்தி: । விவக்ஷிதார்த²ஸ்து – யத்³தி⁴ யஸ்ய காதா³சித்கம் ரூபம் ந தத்தஸ்ய தத்த்வம் யதா² ஶுக்த்யாதே³ ரூப்யாதி³, யதா² வா ம்ருதா³தே³ர்க⁴டாதி³ ; யத்³தி⁴ யஸ்யாவ்யபி⁴சாரிரூபம் தத்தஸ்ய வாஸ்தவம் ரூபம் , பரம் து ம்ருதா³தி³ஸ்வரூபமாபேக்ஷிகஸத்யம் , ப்³ரஹ்ம து பாரமார்தி²கஸத்யம் கதா³பி வ்யபி⁴சாராபா⁴வாதி³தி । இமமேவ விபா⁴க³மபி⁴ப்ரேத்ய பரமார்த²ஸத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ லௌகிகஸத்யம் ம்ருதா³தி³ஶ்ருதௌ த்³ருஷ்டாந்தத்வேநோபாதீ³யதே । ஏதேநாநாத்³யஜ்ஞாநாதே³ரபி மித்²யாத்வம் வ்யாக்²யாதம் , அஜ்ஞாநாதே³ரபி சைதந்யே காதா³சித்கத்வாத் । ந ச ஹேத்வஸித்³தி⁴:, அஜ்ஞாநதத்ஸம்ப³ந்த⁴ஜீவத்வாதீ³நாம் வித்³யயா நிவ்ருத்திஶ்ரவணாதி³த்யந்யத்ர விஸ்தர: ।

உபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

யதா² ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோரநுபூ⁴யமாநோ விஶேஷ: காதா³சித்கத்வாத³வித்³யாக்ருத: ததா² ஸுஷுப்தே ஸுஷுப்த்யாதி³ஸாத⁴கத்வேந ப்ரகாஶமாநம் ஸத³த்³வயம் வஸ்து நாவித்³யாக்ருதம் அந்யாநபேக்ஷஸ்வபா⁴வத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஏவம் ஸ்வமதே ப⁴யஹேதோரந்யஸ்ய பரஸ்யாபா⁴வாத³ப⁴யம் ப்ரதிஷ்டா²ம் விந்த³த இத்யுபபாத்³ய ஏவம்வித்பரஸ்மாத³ந்ய இதி பக்ஷே தத³ஸம்ப⁴வமிதா³நீமாஹ –

யேஷாமித்யாதி³நா ।

யேஷாம் மதே பரமார்த²த ஏவ ஜீவாத³ந்ய: பரோ ஜக³ச்சாந்யத் , தேஷாம் மதே விது³ஷோ ப⁴யநிவ்ருத்திர்ந ஸ்யாத்³ப⁴யஹேதோரந்யஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஸத்த்வாதி³த்யர்த²: ।

நநு பரமார்த²தோ(அ)ந்யஸ்யாபி ஸத ஈஶ்வரஸ்ய வித்³யயா நாஶஸம்ப⁴வாத்ஸ்யாதே³வ ப⁴யநிவ்ருத்திரிதி ; நேத்யாஹ –

ஸதஶ்சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: । ஆத்மஹாநம் ஸ்வரூபநாஶ: ।

தத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

ந சாஸத ஆத்மலாப⁴ இதி ।

யதா² ஶஶஶ்ருங்கா³தே³ரஸத ஆத்மலாப⁴ஶப்³தி³தோத்பத்திர்ந ஸம்ப⁴வதி ததை²வேஶ்வரஸ்ய பரமார்த²ஸதோ நாஶோ நோபபத்³யத இத்யர்த²: । ந ச பரமார்த²ஸ்யாபி படாதே³ர்நாஶோ த்³ருஷ்ட இதி வாச்யம் , படாதௌ³ பரமார்த²த்வாஸம்ப்ரதிபத்தே: பி⁴ந்நேஶ்வரவாதி³பி⁴ரீஶ்வரநாஶேந விது³ஷோ ப⁴யநிவ்ருத்த்யநப்⁴யுபக³மாச்சேதி பா⁴வ: ।

நந்வீஶ்வரஸ்ய ப்ராணிகர்மஸாபேக்ஷஸ்யைவாஸ்மாபி⁴ர்ப⁴யஹேதுத்வமுபேயதே ந ஸத்தாமாத்ரேண, விது³ஷஸ்து கர்மாபா⁴வாத³ப⁴யம் ப⁴விஷ்யதீதி ஶங்கதே –

ஸாபேக்ஷஸ்யேதி ।

நிராகரோதி –

ந தஸ்யாபீதி ।

ஈஶ்வரம் ப்ரதி ஸஹாயபூ⁴தஸ்ய த⁴ர்மாதே³ரபி த்வயா பரமார்த²ஸத்யத்வாப்⁴யுபக³மாதீ³ஶ்வரஸ்யேவாத்மஹாநம் ந ஸம்ப⁴வதி ; ததா² சாஸ்மிந்நபி பக்ஷே விது³ஷோ ப⁴யாநிவ்ருத்திதோ³ஷஸ்ய துல்யத்வாந்நாயம் பரிஹாரோ யுக்த இத்யர்த²: ।

ஸங்க்³ரஹம் விவ்ருணோதி –

யத்³த⁴ர்மாதீ³தி ।

நித்யமநித்யம் வா யத³ந்யத்³த⁴ர்மாதி³லக்ஷணம் நிமித்தமபேக்ஷ்யாந்யத்³ப்³ரஹ்ம ப⁴யகாரணம் ஸ்யாத்தஸ்யாபி ததா²பூ⁴தஸ்யேஶ்வரவத்பரமார்த²பூ⁴தஸ்ய த⁴ர்மாதே³ராத்மநாஶாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

நிமித்தபத³வ்யாக்²யாநம் –

ஸஹாயபூ⁴தமிதி ।

நித்யமிதி ஸாங்க்²யமதாபி⁴ப்ராயம் , தந்மதே த⁴ர்மாதே³: ப்ரக்ருதிபரிணாமஸ்ய ப்ரக்ருத்யாத்மநா நித்யத்வாப்⁴யுபக³மாத் ।

பரமார்த²ஸதோ(அ)பி த⁴ர்மாதே³ராத்மஹாநோபக³மே பா³த⁴கமாஹ –

ஆத்மஹாநே வேதி ।

யதா² ஶஶஶ்ருங்கா³தே³ரஸத: ஸத்த்வாபத்தாவஸத்ஸ்வபா⁴வவைபரீத்யம் ததா² ஸத: பரமார்த²ஸ்யாபி நாஶேநாஸத்த்வாபத்தௌ ஸத்ஸ்வபா⁴வவைபரீத்யமாபத்³யேத ; ஏவம் ஸத³ஸதோரிதரேதரதாபத்தாவுபக³ம்யமாநாயாமாத்மாகாஶாதா³வபி த்வத்பக்ஷே ஆஶ்வாஸோ ந ஸ்யாத் , ஆத்மாகாஶாதே³ரப்யஸத்த்வப்ரஸங்க³ இத்யர்த²: ; தஸ்மாதீ³ஶ்வரஸ்ய தத்ஸஹாயபூ⁴தத⁴ர்மாதே³ஶ்ச நாஶாஸம்ப⁴வாத³ப⁴யவசநம் பி⁴ந்நேஶ்வரவாதே³ ந ஸம்ப⁴வதீதி ஸ்தி²தம் ।

ஸ்வமதே து நோக்ததோ³ஷ இத்யாஹ –

ஏகத்வபக்ஷ இதி ।

நிமித்தமவித்³யா, தயா ஸஹைவ ஜீவேஶ்வரவிபா⁴கா³தி³லக்ஷணஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய ப்⁴ராந்திஸித்³த⁴த்வாத்³வித்³யயா தந்நிவ்ருத்தௌ ஸத்யாமப⁴யம் விது³ஷ: ஸம்ப⁴வதீதி ஸ்வமதே ப⁴யநிவ்ருத்த்யநுபபத்திதோ³ஷோ நாஸ்தீத்யர்த²: ।

நநு ஜீவபரயோரேகத்வபக்ஷே(அ)பி பூர்வமஸத: ஸம்ஸாரஸ்யாவித்³யாதி³காரணவஶாத்ஸத்த்வாபத்திர்வித்³யயா சாஸத்த்வாபத்திரிதி ஸ்வபா⁴வவைபரீத்யப்ரஸங்க³தோ³ஷஸ்துல்ய இத்யாஶங்க்யாஹ –

தைமிரிகத்³ருஷ்டஸ்ய ஹீதி ।

தோ³ஷவதா புருஷேண த்³ருஷ்டஸ்ய த்³விதீயசந்த்³ராதே³ரநிர்வசநீயத்வாத்³வஸ்துத உத்பத்திர்விநாஶோ வா நாஸ்தி, ஹி ப்ரஸித்³த⁴மித்யர்த²: । அயம் பா⁴வ: – சந்த்³ரத்³வித்வாதி³வத³நிர்வசநீயஸ்ய ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மாத்மநாநாதி³காலமாரப்⁴யாநுவர்தமாநஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்யாவித்³யாதி³காரணப³லேந ஸர்கா³தா³வாத்மலாபோ⁴பக³மே(அ)பி நாஸத: ஸத்த்வாபத்தி: அஸத உத்பத்த்யநுபக³மாது³த்பந்நஸ்யாபி ஸம்ஸாரஸ்யாத்மவத்ஸத்த்வாநுபக³மாச்ச ; அத ஏவ வித்³யாப³லாத்ஸம்ஸாரஸ்யாஸத்த்வாபத்தாவபி ந ஸதோ(அ)ஸத்த்வாபத்திரூபஸ்வபா⁴வவைபரீத்யம் ஸம்ஸாரஸ்ய ஸத்த்வாநப்⁴யுபக³மாதே³வேதி ।

நநு ஸம்ஸாரகாரணபூ⁴தாயா அவித்³யாயா ஆத்மத⁴ர்மத்வமேவாப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் த⁴ர்ம்யந்தராநுபலம்பா⁴த் , ததா² தந்நிவர்திகாயா வித்³யாயா அபி தத்ஸாமாநாதி⁴கரண்யலாபா⁴யாத்மத⁴ர்மத்வமேவோபேயமித்யவித்³யாதி³த⁴ர்மவதா புருஷேண நிர்த⁴ர்மகஸ்ய பரஸ்யாபி⁴ந்நத்வமிதி பக்ஷ: கத²ம் ஸம்பா⁴வ்யத இதி மந்வாந: ஶங்கதே –

வித்³யாவித்³யயோரிதி ।

கிம் தயோராத்மத⁴ர்மத்வம் கால்பநிகம் விவக்ஷிதம் வாஸ்தவம் வா ? ஆத்³யே ந பராபரயோரேகத்வாநுபபத்திரிதி மத்வா த்³விதீயம் நிராகரோதி –

ந, ப்ரத்யக்ஷத்வாதி³தி ।

ப்ரத்யக்ஷத்வம் ஸாக்ஷிப்ரத்யக்ஷவிஷயத்வம் , த்³ருஶ்யத்வமிதி யாவத் । ததா² ச வித்³யாவித்³யயோர்த்³ருஶ்யத்வாத்³த்³ருக்³ரூபாத்மத⁴ர்மத்வம் தயோர்வஸ்துதோ ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

தயோ: ஸ்வரூபகத²நபூர்வகம் ஹேதும் ஸாத⁴யதி –

விவேகேதி ।

ஸர்வத்³ருஶ்யவிவிக்தாத்மதத்த்வகோ³சரா தத்த்வமஸ்யாதி³ஶ்ருதிஜநிதா வ்ருத்திர்விவேக: தந்நிவர்த்யா மூலாவித்³யா அவிவேக: ।

நநு த்³ருஶ்யயோரபி தயோர்த்³ரஷ்ட்ருத⁴ர்மத்வம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய அந்யத்ராத³ர்ஶநாதி³த்யாஹ –

ந ஹீதி ।

வித்³யாவித்³யயோ: ப்ரத்யக்ஷத உபலப்⁴யமாநத்வம் ப்ரபஞ்சயதி –

அவித்³யா சேத்யாதி³நா ।

சகாரோ(அ)வதா⁴ரணார்த²: । கிமாத்மதத்த்வம் ஜாநாஸீதி கு³ருணா ப்ருஷ்டேந ஶிஷ்யேண ஆத்மதத்த்வவிஷயே மூட⁴ ஏவாஹம் மம ஸ்வரூபபூ⁴தம் விஜ்ஞாநமவிவிக்தம் விவிச்ய ந ஜ்ஞாதமித்யேவம் ஸ்வாநுப⁴வேந ஸித்³தா⁴ மூலாவித்³யா நிரூப்யதே, ததா² வித்³யோபதே³ஶே ப்ரவ்ருத்தேந கு³ருணா ப்ரத²மம் ஸ்வகீயா வித்³யாநுபூ⁴யதே, பஶ்சாத³நுப⁴வஸித்³தா⁴ம் தாம் ஶிஷ்யேப்⁴ய உபதி³ஶதி, ஶிஷ்யாஶ்ச தாம் க்³ருஹீத்வா உபபத்திரபி⁴ரவதா⁴ரயந்தீத்யர்த²: । வித்³யாவித்³யயோர்த்³ருஶ்யத்வே நாஸ்தி விவாதா³வஸர இத்யாஶய: ।

தயோராத்மத⁴ர்மத்வநிராகரணமுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

ஆத்மத⁴ர்மத்வாஸம்ப⁴வாந்மூடோ⁴(அ)ஹம் வித்³வாநஹமித்யநுப⁴வாநுஸாரேண நாமரூபாந்தர்பூ⁴தாந்த:கரணஸ்யைவ வித்³யாவித்³யே த⁴ர்மத்வேநாவஶிஷ்யேதே । தது³க்தம் ப்ராகே³வாந்த:கரணஸ்தா²விதி । நநு வ்ருத்திரூபாயா வித்³யாயா அந்த:கரணத⁴ர்மத்வே(அ)பி நாவித்³யாயாஸ்தத்³த⁴ர்மத்வம் அவித்³யாகார்யஸ்யாந்த:கரணஸ்யாவித்³யாஶ்ரயத்வாயோகா³தி³தி சேத் ; நாயம் தோ³ஷ:, அவித்³யாயாஶ்சைதந்யாஶ்ரிதத்வே(அ)பி ப்ரதீதித: காமாதி³பரிணாம்யந்த:கரணத⁴ர்மத்வவர்ணநஸ்யாத்ர விவக்ஷிதத்வாத்³ , ஜீவசைதந்யஸ்யாவித்³யாவத்த்வே(அ)பி வஸ்துதஸ்தத்³ராஹித்யாந்ந ப்³ரஹ்மைக்யாநுபபத்திரித்யாவேதி³தமத⁴ஸ்தாதி³தி ஸங்க்ஷேப: ।

நநு வித்³யாவித்³யயோர்நாமரூபாந்தர்க³தாந்த:கரணத⁴ர்மத்வே(அ)பி நாமரூபயோரேவாத்மத⁴ர்மத்வமஸ்து ; நேத்யாஹ –

நாமரூபே சேதி ।

நாமரூபே சிதா³த்மந: கல்பிதத⁴ர்மாவேவ ந வாஸ்தவத⁴ர்மௌ, சிதா³த்மநி தயோ: ஶதஶோ நிஷேதோ⁴பலம்பா⁴த் தயோரர்தா²ந்தரத்வாச்சேதி பா⁴வ: । நாமரூபே ஆத்மத⁴ர்மௌ ந ப⁴வத இத்யக்ஷரார்த²: ।

தயோஶ்சிதா³த்மந: ஸகாஶாத³ர்தா²ந்தரத்வே ஶ்ருதிமாஹ –

நாமரூபயோரிதி ।

தே நாமரூபே யத³ந்தரா யஸ்மாத்³பி⁴ந்நே தந்நாமரூபநிர்வஹித்ராகாஶம் ப்³ரஹ்மேத்யர்த²: ।

நாமரூபஶப்³தி³தஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்யாத்மநி கல்பிதத⁴ர்மத்வம் ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

தே ச புநரிதி ।

உத³யாஸ்தமயவர்ஜிதே ஸவிதரி யதா² தௌ கல்ப்யேதே ததே²த்யர்த²: । ஏவம் ப³ஹுப்ரபஞ்சேநைவம்வித்பர ஏவேதி ஸாதி⁴தம் ।

தத்ர பூர்வோக்தாமநுபபத்திமுத்³பா⁴வ்ய நிராகரோதி –

அபே⁴த³ இத்யாதி³நா ।

நேதி ।

ந தாவதா³நந்த³மய: பரமாத்மா தஸ்ய கார்யாத்மதாயா: ப்ராகே³வோக்தத்வாத் ; நாபி தத்ப்ராப்தி: ஸங்க்ரமணம் ப்ராப்தே: ஸங்க்ரமணார்த²தாயா நிரஸிஷ்யமாணத்வாத் , கிம் து ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநமாத்ரக்ருதா ப்⁴ரமநிவ்ருத்திரத்ர ஸங்க்ரமணம் , அதோ நோக்தாநுபபத்திரித்யர்த²: ।

ஸங்க்³ரஹம் விவ்ருணோதி –

ந, ஜலூகாவதி³த்யாதி³நா ।

ஸங்க்ரமணஸ்ய ப்ராப்திரூபத்வநிராகரணார்த²மாஶங்காமுத்³பா⁴வயதி –

நந்விதி ।

'ஆநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ரமதி’ இத்யுபஸங்க்ரமணம் ஶ்ரூயதே ; தச்சாந்நமய இவாநந்த³மயே(அ)பி முக்²யமேவ கிம் ந ஸ்யாதி³தி ஶங்கார்த²: ।

த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³த்⁴யா நிராகரோதி –

நேதி ।

ஸங்க்³ரஹம் விவ்ருணோதி –

ந முக்²யமேவேத்யாதி³நா ।

ஆநந்த³மயபர்யாயே ஸங்க்ரமணம் முக்²யம் ந ப⁴வத்யேவேதி ப்ரதிஜ்ஞார்த²: ।

ந ஹீதி ।

பா³ஹ்யாத்புத்ரபா⁴ர்யாதி³லக்ஷணாத³ஸ்மாத³பரோக்ஷால்லோகாத்³போ⁴கோ³பாயபூ⁴தாத்ப்ரேத்ய அந்நமயமுபஸங்க்ராமதஸ்தத்த்வவிதோ³ ஜலூகாவத³ந்நமயே ஸங்க்ரமணம் ந ஹி த்³ருஶ்யத இத்யர்த²: । யதா² ஏகத்ருணஸ்தா²யா ஜலூகாயாஸ்த்ருணாந்தரப்ராப்திரூபம் ஸங்க்ரமணம் த்³ருஶ்யதே, நைவமேவம்வித³: ஶரீரஸ்த²ஸ்யாந்நமயஸங்க்ரமணம் த்³ருஶ்யத இதி யாவத் । அதோ நாநந்த³மயே(அ)பி ஸங்க்ரமணம் ப்ராப்திரிதி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மவித³: ஶரீரஸ்த²த்வாதே³வ ப்ரகாராந்தரேண ஸங்க்ரமணமபி நிரஸ்தமித்யாஶயேநாஹ –

அந்யதா² வேதி ।

நீடே³ பக்ஷிப்ரவேஶவத்³வாந்நமயே ஸங்க்ரமணம் ந த்³ருஶ்யத இத்யர்த²: ।

நந்வேவம்வித்பரயோரபே⁴தே³(அ)பி தஸ்ய ப்ரவேஶாதி³ரூபம் பரம் ப்ரதி ஸங்க்ரமணம் ஸம்ப⁴வதி, மநோமயவிஜ்ஞாநமயயோராத்மஸங்க்ரமணஸ்ய ததா²வித⁴ஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாதி³தி மந்வாந: ஶங்கதே –

மநோமயஸ்யேதி ।

ஸம்ஶயாத்மகவ்ருத்திமத³ந்த:கரணம் மநோமய: நிஶ்சயாத்மகவ்ருத்திமத³ந்த:கரணம் விஜ்ஞாநமய இதி விபா⁴க³: ।

த்³ருஷ்டாந்தாஸித்³த்⁴யா நிராகரோதி –

நேதி ।

தத்ர ஸம்ஶயநிஶ்சயரூபயோர்வ்ருத்த்யோரேவ ப³ஹிர்விஷயதே³ஶே சக்ஷுராதி³த்³வாரா நிர்க³மநம் புந: ஸ்வாஶ்ரயம் ப்ரத்யாக³மநரூபம் ஸங்க்ரமணம் ச த்³ருஶ்யதே, ந து ஸாக்ஷாந்மநோமயவிஜ்ஞாநமயயோர்ப³ஹிர்நிர்க³மநம் ஸ்வாத்மநாம் ப்ரத்யாக³மநரூபம் ச ஸங்க்ரமணம் த்³ருஶ்யதே, ந ச ஸம்ப⁴வதி, ஸ்வாத்மநி ஸ்வஸ்யைவ ப்ரவேஶாதி³க்ரியாயா விருத்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

மநோமயோ மநோமயமேவோபஸங்க்ராமதி விஜ்ஞாநமயோ விஜ்ஞாநமயமேவோபஸங்க்ராமதீத்யர்த²கல்பநம் ப்ரக்ரமவிருத்³த⁴ம் சேத்யாஹ –

அந்ய இதி ।

ஏவம்விதி³த்யர்த²: ।

ஏவம் த்³ருஷ்டாந்தம் நிரஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகம் நிராகரோதி –

ததே²தி ।

ஆநந்த³மய ஏவ ஸந்நேவம்விதா³நந்த³மயம் ஸ்வாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி ப்ராப்நோதி ப்ரவிஶதீதி வா நோபபத்³யதே, ஸ்வாத்மநி க்ரியாவிரோதா⁴த்ப்ரக்ரமவிரோதா⁴ச்சேத்யர்த²: ।

ஸங்க்ரமணஸ்ய ப்ராப்த்யாதி³ரூபத்வநிராகரணமுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

நநு ஸ்வாத்மநி க்ரியாவிரோதா⁴தா³நந்த³மயஸங்க்ரமணமாநந்த³மயகர்த்ருகம் ந ப⁴வதி சேத் , தர்ஹி அந்நமயாத்³யந்யதமகர்த்ருகமஸ்து ; நேத்யாஹ –

நாபீதி ।

'ஆநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி’ இத்யத்ராந்நமயாத்³யந்யதமஸ்ய கர்த்ருத்வேநாஶ்ரவணாதி³தி பா⁴வ: ।

ப²லிதமாஹ –

பாரிஶேஷ்யாதி³தி ।

ப்ரஸக்தப்ரதிஷேதே⁴(அ)ந்யத்ராப்ரஸங்கா³ச்சி²ஷ்யமாணே ஸம்ப்ரத்யய: பரிஶேஷ:, பரிஶேஷ ஏவ பாரிஶேஷ்யம் , தஸ்மாதி³த்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - ஆநந்த³மயஸங்க்ரமணே தாவத³ஹமநுப⁴வகோ³சர: கர்தேதி நிர்விவாத³ம் ; தச்ச கர்த்ருத்வமந்நமயாதி³ஷ்வபி ப்ரஸக்தம் அந்நமயாதீ³நாமப்யஹமநுப⁴வகோ³சரத்வாத் ; தத்ப்ரதிஷேதே⁴ ஸத்யஹமநுப⁴வகோ³சராத³ந்யத்ர ஸ்தம்பா⁴தி³ஷு தத்கர்த்ருத்வாப்ரஸக்தே: ஶிஷ்யமாணே சிதா³த்மந்யேவம்வித்த்வேந ப்ரக்ருதே பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴தா³நந்த³மயஸங்க்ரமணகர்த்ருத்வமஸ்தீதி ப்ரமாரூப: ஸம்ப்ரத்யயோ ப⁴வதி ; தாத்³ருஶஸம்ப்ரத்யயரூபாத்பரிஶேஷாத்கோஶபஞ்சகவ்யதிரிக்தகர்த்ருகமாநந்த³மயஸங்க்ரமணமித்யுபபத்³யதே ; ஏவமந்நமயாதி³ஸங்க்ரமணே(அ)ப்யேவம்விதே³வ கர்தா, தஸ்யைவ ஸர்வத்ர ஸங்க்ரமணே கர்த்ருத்வேந ப்ரக்ருதத்வாதி³தி ।

ஜ்ஞாநமாத்ரம் சேதி ।

தத்த்வஜ்ஞாநமாத்ரக்ருதம் ப்⁴ராந்திநாஶரூபமேவ ஸங்க்ரமணமிதி சோபபத்³யத இத்யர்த²: ।

நநு ஸங்க்ரமஶப்³த³ஸ்ய ப்⁴ரமநாஶே ப்ரஸித்³த்⁴யபா⁴வாத்கத²முபபத்திரித்யாஶங்க்யாஹ –

ஜ்ஞாநமாத்ரே சேதி ।

ஜ்ஞாநமாத்ரக்ருதே விப்⁴ரமநாஶே ஸங்க்ரமஶப்³த³ உபசர்யதே ந முக்²யஸ்தத்ர, அதோ ந ப்ரஸித்³த்⁴யபேக்ஷேதி பா⁴வ: ।

ஏததே³வ விஶத³யதி –

ஆநந்த³மயேத்யாதி³நா ।

வஸ்துத: ஸர்வாந்தரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்ஸ்ருஷ்ட்வாநுப்ரவிஷ்டத்வேந ஶ்ருதஸ்ய பு³த்³தி⁴தாதா³த்ம்யாத்³யோ(அ)யமந்நமயாதி³ஷ்வாத்மத்வப்⁴ரமோ மூலாவித்³யாக்ருத:, ஸ முமுக்ஷோ: கோஶவிவேகக்ரமேணாத்மதத்த்வஸாக்ஷாத்காரோத்பத்த்யா ஸமூலோ விநஶ்யதி ।

தத: கிம் ? அத ஆஹ –

ததே³தஸ்மிந்நிதி ।

ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - தத்தத்கோஶகோ³சரவிப்⁴ரமநாஶஸ்தத்ர தத்ர ஸங்க்ரமோ விவக்ஷித இதி ।

ஏவமுபசாரே நியாமிகாம் முக்²யார்தா²நுபபத்திமுக்தாம் ஸ்மாரயதி –

ந ஹ்யஞ்ஜஸேதி ।

ஸர்வக³தஸ்யேதி ।

பூர்ணத்வேநாத்மாநம் மந்யமாநஸ்ய விது³ஷ இத்யர்த²: ।

வஸ்த்வந்தரேதி ।

அத்ரோபஸங்க்ரமணகர்மத்வேந ஶ்ருதாநாமந்நமயாதீ³நாமப்ராப்தக்³ராமாதீ³நாமிவாத்யந்தபி⁴ந்நத்வ - விப்ரக்ருஷ்டத்வாத்³யபா⁴வாச்சேத்யர்த²: ।

நந்வத்யந்தபே⁴த³விப்ரகர்ஷாத்³யபா⁴வே(அ)பி முக்²யப்ராப்யதா கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

ந ச ஸ்வாத்மந ஏவேதி ।

ந ஹி ரஜ்ஜோ: ஸ்வாத்⁴யஸ்தஸர்பஸங்க்ரமணம் முக்²யம் த்³ருஷ்டமித்யர்த²: ।

யத்³வா விது³ஷ: ஸ்வவ்யதிரிக்தவஸ்த்வபா⁴வாச்ச ந வித்³வத்கர்த்ருகம் ஸங்க்ரமணம் முக்²யம் ஸம்ப⁴வதீத்யாஹ –

வஸ்த்வந்தரேதி ।

ஸ்வாத்மகர்மகமேவ தர்ஹி முக்²யஸங்க்ரமணமஸ்து ; நேத்யாஹ –

ந ச ஸ்வாத்மந ஏவேதி ।

தத்ரோதா³ஹரணமாஹ –

ந ஹீதி ।

இத்த²மேவம்வித்பரயோரபே⁴த³ஸாத⁴நேந ஸங்க்ரமணமௌபசாரிகமிதி வ்யாக்²யாய ப்ரகரணஸ்ய மஹாதாத்பர்யமுபஸம்ஹாரவ்யாஜேநாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ஆநந்த³மீமாம்ஸாஸங்க்³ரஹார்த²மாதி³க்³ரஹணம் । ஸம்வ்யவஹாரவிஷயத்வயோக்³யம் யத³ஜ்ஞாதம் ப்³ரஹ்ம, தஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி ஸர்கா³தி³கம் லோகப்⁴ராந்திஸித்³த⁴முபதி³ஶ்யதே ஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மப்ரதிபத்த்யர்த²மேவ, ந து ஶ்ருத்யா தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத்³யதே, ஸர்கா³தே³ர்மாயாமாத்ரத்வாதி³த்யர்த²: ।

'யதோ வாச: ...’ இதி மந்த்ரோ வித்³யாப²லவிஷய இத்யாஹ –

தமேதமிதி ।

ஏவம் விதி³த்வா க்ரமேண கோஶாநுபஸங்க்ரம்யேதி யோஜநா । யத்³யபி கோஶாநாமுபஸங்க்ரமணம் நாம ப்⁴ரமநிவ்ருத்திரூபோ பா³த⁴ இத்யுக்தம் , ஸ ச பா³த⁴ஸ்தத்த்வஜ்ஞாநப³லேந யுக³பதே³வ ஸம்ப⁴வதி ரஜ்ஜுதத்த்வஜ்ஞாநப³லேநேவ தத்ராத்⁴யஸ்தஸர்பதா⁴ராதீ³நாம் ; ததா²பி தத்த்வப்ரதிபத்த்யுபாயபூ⁴தே கோஶவிவேசநே க்ரமஸ்ய ப்ராகு³க்தத்வாத்தத்ப²லப்ராப்தாவபி ஸ ஏவ க்ரமோ(அ)நூதி³த: ஶ்ருத்யேதி மந்தவ்யம் ।

ந கேவலம் வித்³யாப²லவிஷய ஏவாயம் மந்த்ர:, கிம் து க்ருத்ஸ்நவல்ல்யர்தோ²பஸம்ஹாரபரஶ்சேதி தாத்பர்யாந்தரமாஹ –

ஸர்வஸ்யைவேதி ॥

'அத்³ருஶ்யே(அ)நாத்ம்யே’ இத்யாதி³நிஷேத⁴ஶ்ருதிமபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

நிர்விகல்பாதி³தி ।

ஸர்வவிஶேஷரஹிதாதி³த்யர்த²: ।

'ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம்’ இதி லக்ஷணவாக்யமபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

யதோ²க்தலக்ஷணாதி³தி ।

ஆநந்த்யவிவரணபராம் ‘ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ இதி ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதிமபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

அத்³வயாதி³தி ।

யத்³வா விஶேஷ்யமாஹ –

அத்³வயாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மண இத்யர்த²: ।

மந்த்ரே ‘ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மண:’ இதி பே⁴த³நிர்தே³ஶ: ‘ராஹோ: ஶிர:’ இதிவதௌ³பசாரிக இதி மத்வாஹ –

ஆநந்தா³த்மந இதி ।

ஆநந்த³ஸ்வரூபாதி³த்யர்த²: । ‘ஆநந்தா³தா³த்மந:’ இதி வ்யஸ்தபாடே²(அ)ப்யயமேவார்த²: ।

அபி⁴தா⁴நாநி வாசகபதா³நி । தேஷாம் முக்²யவிஷயத்வமாஹ –

த்³ரவ்யாதீ³தி ।

கு³ணாதி³ஸங்க்³ரஹார்த²மாதி³க்³ரஹணம் । ஸவிஶோஷவஸ்துவிஷயாணீதி நிஷ்கர்ஷ: ।

நநு தேஷாம் நிர்விஶேஷே ப்³ரஹ்மணி ப்ராப்தேரப்ரஸக்தத்வாத்கத²ம் ப்ரதிஷேத⁴ இத்யாஶங்க்யாஹ –

வஸ்துஸாமாந்யாதி³தி ।

வஸ்துத்வஸாமாந்யாதி³த்யர்த²: ।

நந்வப்ரகாஶ்யேத்யநுபபந்நம் உபநிஷச்ச²ப்³தை³ரவஶ்யம் நிர்விகல்பஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரகாஶநீயத்வாத் அந்யதா² ‘தம் த்வௌபநிஷத³ம்’ இத்யுபநிஷத்ப்ரகாஶ்யத்வஶ்ருதிவிரோத⁴ப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்ய ப்ராப்திநிஷேத⁴ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யமாஹ –

ஸ்வஸாமர்த்²யாத்³தீ⁴யந்த இதி ।

ஸாமர்த்²யம் ஶக்தி:, தத்³விஷயத்வமேவாத்ர நிஷித்⁴யதே, ந லக்ஷணாவிஷயத்வமபி ; அதோ ந ஶ்ருத்யந்தரவிரோத⁴ இதி பா⁴வ: । மநஸா ஸஹாப்ராப்யேதி ஸம்ப³ந்தா⁴த்³ப்³ரஹ்மணி மந:ப்ரகாஶ்யத்வமபி நிஷித்⁴யதே, ஸ்வப்ரகாஶஸ்ய தஸ்ய மந:ப்ரகாஶ்யத்வாயோகா³த் । தத்ர ஸஹஶப்³தே³ந வாசாம் மநஸஶ்ச ஸஹபா⁴வ உச்யதே ।

தமுபபாத³யதி –

மந இதீத்யாதி³நா ।

மந இதி பதே³ந ப்ரத்யயோ(அ)பி⁴தீ⁴யதே, ஸ ச ப்ரத்யயோ ஜ்ஞாநஸாமாந்யரூபோ ந ப⁴வதி । கிம் து வாச இத்யநேந ஸமபி⁴வ்யாஹாராச்ச²ப்³த³ஶக்திஜநிதம் விஜ்ஞாநம் பர்யவஸ்யதி ।

தத: கிமத ஆஹ –

தச்சேதி ।

யத்ர ஶப்³த³ஶக்திவிஷயத்வம் ப்ரத²மமேவ ப்ரவ்ருத்தமஸ்தி தத்ர தத³நு ஶப்³த³ஶக்திஜநிதவிஜ்ஞாநப்ரகாஶ்யத்வமபி ப⁴வதி ; யத்ர ச தாத்³ருஶஜ்ஞாநப்ரகாஶ்யத்வம் தத்ர ஶப்³த³ஶக்திவிஷயத்வமப்யஸ்த்யேவேதி க்ருத்வா ஸஹபா⁴வ உக்த இதி நிஷ்கர்ஷ: । தது³க்தம் வார்த்திகே - ‘உத³பாதி³ ச யச்ச²ப்³தை³ர்ஜ்ஞாநமாகாரவத்³தி⁴ய: । ஸ்வதோ பு³த்³த⁴ம் தத³ப்ராப்ய நாம்நா ஸஹ நிவர்ததே’ இதி । தி⁴ய: அந்த:கரணஸ்ய பரிணாமரூபம் ஸப்ரகாரம் யஜ்ஜ்ஞாநம் ஶப்³தை³: ஶக்த்யா உத்பாதி³தம் , ததி³த்யர்த²: । ஸ்வதோ பு³த்³த⁴மித்யஸ்ய ஸ்வப்ரகாஶமித்யர்த²: ।

அதீந்த்³ரியே(அ)பீதி ।

ஜக³த்காரணாத்³யதீந்த்³ரியார்தே²(அ)பீத்யர்த²: ।

தஸ்மாதி³தி ।

உக்தரீத்யா ஸஹைவ ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

ஏவம் வாங்மநஸயோ: ஸஹைவ ப்ரவ்ருத்திமுக்த்வா நிவ்ருத்திரபி ஸஹைவேத்யாஹ –

தஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

அப்ரத்யயவிஷயாதி³தி ।

ப்ரத்யயவிஷயத்வாயோக்³யாதி³த்யர்த²: ।

அநபி⁴தே⁴யாதி³தி ।

ஶப்³த³ஶக்த்யயோக்³யாதி³த்யர்த²: ।

உப⁴யத்ர ஹேதும் ஸூசயதி –

அத்³ருஶ்யாதி³விஶேஷணாதி³தி ।

நிர்விஶேஷத்வாத்ஸ்வப்ரகாஶத்வாச்சேத்யர்த²: ।

ஸர்வப்ரகாஶநஸமர்தே²நேதி ।

அக்³நிதப்தாய:பிண்ட³வச்சைதந்யவ்யாப்தம் வ்ருத்திஜ்ஞாநம் ஸமஸ்தஸ்ய ஸவிஶேஷஸ்ய ப்ரகாஶநே ஸமர்த²மபி ஸ்வப்ரகாஶப்³ரஹ்மப்ரகாஶநே ஸாமர்த்²யாபா⁴வாந்நிவர்தத இதி பா⁴வ: । ஶப்³த³ஶக்திஜநிதவிஜ்ஞாநஸ்ய நிர்விஶேஷப்³ரஹ்மகோ³சரத்வயோக்³யதாராஹித்யாத்தத³ப்ரகாஶ்யைவ நிவ்ருத்திரித்யபி மந்தவ்யம் ।

அஸ்யாநந்த³ஸ்ய பாரோக்ஷ்யவாரணாய வித்³வத்ப்ரத்யக்ஷத்வமாஹ –

ஶ்ரோத்ரியஸ்யேதி ।

அவ்ருஜிநத்வம் பாபராஹித்யம் ।

ஆநந்த³மீமாம்ஸாவாக்யநிர்தி³ஷ்டஶ்ரோத்ரியநிராஸாயாத்ராகாமஹதத்வம் நிரங்குஶமித்யாஶயேநாஹ –

ஸர்வைஷணேதி ।

ஸாதிஶயாநந்த³வைலக்ஷண்யம் ப்ரக்ருதாநந்த³ஸ்ய த³ர்ஶயதி –

விஷயேதி ।

விஷயாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ஜநிதத்வாபா⁴வே(அ)பி க³க³நாதே³ரிவோத்பத்திமாஶங்க்யாஹ –

ஸ்வாபா⁴விகமிதி ।

அநாதி³மித்யர்த²: ।

அநாதே³ரப்யவித்³யாதே³ரிவ நாஶமாஶங்க்யாஹ –

நித்யமிதி ।

ஸர்வேஷு ஶரீரேஷு தஸ்யைக்யமாஹ –

அவிப⁴க்தமிதி ।

அத ஏவாஸ்யாநந்த³ஸ்ய பரமத்வமித்யாஶயேநாஹ –

பரமாநந்த³மிதி ।

யதோ²க்தேநேதி ।

அந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மாந்யோ(அ)ந்தர ஆத்மேத்யாத்³யுக்தேந ப்ரகாரேண யதோ²க்தமாநந்த³மாத்மத்வேந ஸாக்ஷாத்க்ருதவாநித்யர்த²: ।

ப⁴யநிமித்தாபா⁴வாத்குதோ(அ)பி ந பி³பே⁴தீத்யுக்தமேவ விஶத³யதி –

ந ஹீதி ।

விது³ஷோ ப⁴யநிமித்தம் வஸ்த்வந்தரம் நாஸ்தீத்யத்ர யுக்திமாஹ –

அவித்³யயேத்யாதி³நா ।

தத: கிம் ? அத ஆஹ –

விது³ஷஸ்த்விதி ।

ப⁴யநிமித்தஸ்ய அவித்³யாகார்யஸ்ய நாஶாதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

அதி⁴ஷ்டா²நயாதா²த்ம்யகோ³சரவித்³யயா அத்⁴யஸ்தவஸ்துநாஶே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

தைமிரிகேதி ।

தைமிரிகத்³ருஷ்டஸ்ய த்³விதீயசந்த்³ரஸ்ய சந்த்³ரைகத்வவித்³யயா நாஶவதி³த்யர்த²: ।

நநு விஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கோ(அ)யம் மந்த்ர: கத²மப்³ரஹ்மணி மநோமயே உதா³ஹ்ருத: கத²ம் வா தத்ர ப⁴யநிமித்தநிஷேத⁴மக்ருத்வா ப⁴யமாத்ரநிஷேத⁴: க்ருத இத்யாஶங்க்யாஹ –

மநோமயே சேதி ।

மநோமயஶப்³த³வாச்யஸ்யாஸ்மதா³தி³மநஸோ ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வாத்தத்ர மநஸி ப்³ரஹ்மத்வமத்⁴யாரோப்ய மநோமயே சாயம் மந்த்ர உதா³ஹ்ருத இதி யோஜநா ; அதோ நோதா³ஹரணாநுபபத்திரிதி பா⁴வ: ।

தத்ஸ்துத்யர்த²மிதி ।

மநோமயோபாஸநஸ்ய ப்³ரஹ்மவித்³யாஶேஷத்வேந ப²லஸ்யாவிவக்ஷிதத்வாத்தது³பாஸநஸ்ய ஸாக்ஷாத்³ப⁴யநிமித்தநிரஸநே ஸாமர்த்²யாபா⁴வாச்ச மநோமயோபாஸநஸ்துதயே தத்ர ப⁴யமாத்ரம் நிஷித்³த⁴மித்யர்த²: ।

ப்ரக்ருதே தத்³வைஷம்யமாஹ –

இஹ த்விதி ।

அத்³வைதே வித்³யாவிஷயே ப்³ரஹ்மணி த்³வைதாவஶேஷாஸம்ப⁴வாத்³ப⁴யநிமித்தநிஷேத⁴ உபபத்³யத இத்யர்த²: ।

ப⁴யநிமித்தநிஷேத⁴மாக்ஷிபதி –

நந்வஸ்தீதி ।

பரிஹரதி –

நைவமிதி ।

விது³ஷ: ஸாத்⁴வகரணம் பாபகரணம் ச ப⁴யகாரணமஸ்தீத்யேவம் ந வக்தவ்யமித்யர்த²: ।

தத்ர ஹேதும் ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

ஶ்ருத்யா ஹேதுமாஹ –

உச்யத இத்யாதி³நா ।

யதோ²க்தமிதி ।

'ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந் ‘ இத்யாதி³பூர்வக்³ரந்தே² ப்ரக்ருதமித்யர்த²: ।

கத²ம் புநரிதி ।

ஸாத்⁴வகரணாதி³கம் கத²ம் ஸந்தாபயத்ஸதே³வம்வித³மேவ ந ஸந்தாபயதீதி ப்ரஶ்நார்த²: ।

அஹமேவமிதி ।

அவிது³ஷாமாஸந்நே மரணகாலே ஏவம் ஶ்ருத்யுக்தப்ரகாரேண ஸந்தாபோ ப⁴வதீதி யோஜநா ।

ஏவமவிது³ஷாம் பாபகரணநிமித்தகோ(அ)பி பஶ்சாத்ஸந்தாபோ ப⁴வதீத்யாஹ –

ததே²தி ।

விது³ஷஸ்தத³பா⁴வமாஹ –

தே ஏதே இதி ।

ஏவம்ஶப்³தா³ர்த²மேவ விவ்ருணோதி –

யதே²தி ।

புண்யபாபயோராத்மமாத்ரத்வேந த³ர்ஶநம் விது³ஷ: ஸந்தாபாபா⁴வே ஹேதுரிதி ப்ரஶ்நபூர்வகமாஹ –

கஸ்மாத்புநரித்யாதி³நா ।

ஏதே இதி ஸர்வநாம்ந: ப்ரக்ருதஸாத்⁴வகரணாதி³பரத்வம் வ்யாவர்தயதி –

ஸாத்⁴வஸாது⁴நீ இதி ।

தாபஹேதூ இதீதி இதி-ஶப்³த³: ப்ரகாரவசந: । அகரணகரணத்³வாரா தாபஹேதுத்வேநோக்தே இத்யர்த²: ।

நந்வத்ர ஏதே ஆத்மாநமிதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத்புண்யபாபயோராத்மாபி⁴ந்நத்வம் பா⁴தி, ததஶ்சாத்மாபி⁴ந்நத்வக்ருதம் புண்யபாபயோ: ப்ரீணநம் ப³லநம் வா வாக்யார்த²: ஸ்யாத் ; ந ச தத்ஸம்ப⁴வதி, தயோ: ப்ரீத்யாதி³மத்த்வாயோகா³த் ; ந சாத்மந: புண்யபபாபி⁴ந்நத்வபோ³த⁴நத்³வாரா தத்க்ருதம் ப்ரீணநாதி³கமாத்மநோ ப⁴வதீதி வாக்யார்த² இஹ விவக்ஷித இதி வாச்யம் , ஆத்மநி தாபககர்மாத்மகத்வஸ்ய ப்ரீத்யாதி³ஹேதுத்வாஸம்ப⁴வாத் , தஸ்ய ப்ரீதிப³லநஹேதுத்வோக்தாவபி ப⁴யநிவ்ருத்திஹேதுத்வாநபி⁴தா⁴நாச்சேத்யாஶங்க்ய விவக்ஷிதம் வாக்யார்த²மாஹ –

பரமாத்மபா⁴வேநோபே⁴ பஶ்யதீத்யர்த² இதி ।

'ஸ ய ஏவம் வித்³வாநேதே ஆத்மாநம் ஸ்ப்ருணுதே’ இதி வாக்யோக்தம் புண்யபாபயோராத்மமாத்ரத்வத³ர்ஶநமுத்தரவாக்யேநாநூத்³ய தஸ்ய விது³ஷி தாபாபா⁴வஹேதுத்வம் ப்ரதிபாத்³யதே ஹி-ஶப்³த³யுக்தத்வாது³த்தரவாக்யஸ்யேத்யாஶயேநாஹ –

உபே⁴ இத்யாதி³நா ।

ஏவகாரமாத்மபதே³ந யோஜயதி –

ஆத்மஸ்வரூபேணைவேதி ।

பஶ்யதீதி ஶேஷ: ।

நநு ஜ்யோதிஷ்டோமகலஞ்ஜப⁴க்ஷணாதி³லக்ஷணம் கர்மாஸ்தி ப்ரகாஶத இத்யநுப⁴வாநுரோதா⁴த்புண்யபாபயோ: ஸர்வாநுக³த: ஸச்சித³ம்ஶ இதரவ்யாவ்ருத்தோ ஜடா³ம்ஶஶ்சாஸ்தி, ததா² ச சிஜ்ஜடோ³ப⁴யரூபயோஸ்தயோ: கத²ம் சிதே³கரஸாத்மபா⁴வேந த³ர்ஶநமித்யாஶங்க்யாஹ –

ஸ்வேநேதி ।

ஸ்வீயம் யத்³விஶேஷரூபம் ஜடா³ம்ஶ: தேந ஹீநே க்ருத்வா அநுஸந்தா⁴யேத்யர்த²: ।

ஆத்மாநம் ஸ்ப்ருணுத ஏவேதி ।

புண்யபாபே சித³ம்ஶாபி⁴ப்ராயேணாத்மரூபேணைவ பஶ்யதீத்யர்த²: ।

ஏஷ ஏதே உபே⁴ ஆத்மாநமேவ ஸ்ப்ருணுத இத்யுக்தம் , தத்ர ஏதச்ச²ப்³தா³ர்த²ம் ப்ருச்ச²தி –

க இதி ।

ஶ்ருத்யோத்தரமாஹ –

ய இதி ।

ஏவமித்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் –

யதோ²க்தமிதி ।

'ஸத்யம் ஜ்ஞாநம் ‘ இத்யாதி³மந்த்ரப்³ராஹ்மணஜாதேந யதா²நிரூபிதமித்யர்த²: ।

யதோ²க்தம் ஸ்வரூபமேவ ஸங்க்ஷிப்யாஹ –

அத்³வைதமாநந்த³மிதி ।

ய: ஸர்வாத்மகமாநந்த³ரூபம் ப்³ரஹ்மாத்மத்வேந வேத³ ஸ புண்யபாபே அப்யாத்மஸ்வரூபேணைவ பஶ்யதீத்யர்த²: । தஸ்யேத்யத: ப்ராக்தஸ்மாதி³தி ஶேஷ:, ஹி யஸ்மாதி³த்யுபக்ரமாத் ।

நநு நாஸ்திகதமஸ்ய மரணகாலே ஸம்நிஹிதே(அ)பி நாஸ்தி ஸாத்⁴வகரணாதி³க்ருத: ஸந்தாப:, தாவதா பாரலௌகிகம் ப⁴யம் தஸ்ய பரிஹ்ருதம் ந ப⁴வதி ; ததா² ஸர்வாத்மைகத்வத³ர்ஶிந: புண்யபாபயோரப்யாத்மபா⁴வம் பஶ்யதோ மாஸ்த்விதா³நீம் ப⁴யம் , பாரலௌகிகம் து கர்மநிமித்தம் ப⁴யம் ப⁴விஷ்யதீத்யவிஜ்ஞாதமேவ ; நேத்யாஹ –

நிர்வீர்ய இதி ।

ப⁴ர்ஜிதபீ³ஜவதி³தி பா⁴வ: ।

நிர்வீர்யத்வப²லமாஹ –

ஜந்மாரம்ப⁴கே ந ப⁴வத இதி ।

அதோ ந விது³ஷ: பாரலௌகிகப⁴யப்ரஸக்திரித்யர்த²: ।

இத்யுபநிஷதி³த்யஸ்யார்த²மாஹ –

இதீத்யாதி³நா ।

இதிஶப்³த³பராம்ருஷ்டா யதோ²க்தா ப்³ரஹ்மவித்³யா உபநிஷத்பரமரஹஸ்யம் , தச்ச பரமரஹஸ்யமஸ்யாம் வல்ல்யாம் த³ர்ஶிதமித்யந்வய: ।

பரமரஹஸ்யத்வே ஹேது: –

யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாதி³தி ।

யஸ்மாத்³யதோ²க்தா வித்³யா ஏவம் முக்திப²லா தஸ்மாதி³த்யர்த²: । இதராஸாம் ஸர்வாஸாம் வித்³யாநாம் ரஹஸ்யபூ⁴தாநாமபி ந முக்திப²லகத்வம் , அதோ ந பரமத்வமிதி பா⁴வ: ।

உபநிஷத்பத³ஸ்யார்தா²ந்தராபி⁴ப்ராயேணாஹ –

பரம் ஶ்ரேய இதி ।

அஸ்யாம் வித்³யாயாம் ஸத்யாமஸ்ய விது³ஷ: பரம் ஶ்ரேயோ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபபூ⁴தம் உப ஸாமீப்யேந ப்ரத்யக்த்வேந நிஷண்ணம் நிதராம் ஸ்தி²தம் ப⁴வதி யத:, அத இயம் வித்³யா உபநிஷதி³த்யர்த²: । இதி-ஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மவல்லீவிவரணஸமாப்த்யர்த²: ॥

வ்ருத்தாநுவாத³பூர்வகமுத்தரவல்லீமவதாரயதி –

ஸத்யம் ஜ்ஞாநமித்யாதி³நா ।

அநுப்ரவிஷ்டஶப்³தே³ந விவக்ஷிதமர்த²மாஹ –

விஶேஷவதி³வேதி ।

ஸாம்ஸாரிகத⁴ர்மஜாதம் விஶேஷ: ; தஸ்யாவாஸ்தவத்வஜ்ஞாபநார்த² இவகார: । ததா² ச ஶ்ருதி: - ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ இதி ।

ப்ரவேஶவாக்யேந ப்³ரஹ்மணோ ஜீவபா⁴வோக்தேஸ்தாத்பர்யமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

யஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மைவ ஸம்ஸாரித்வேநோபுலப்⁴யத இத்யுக்தம் தஸ்மாத³ஹம் யதோ²க்தம் ப்³ரஹ்மைவேதி விஜாநீயாதி³தி தாத்பர்யத: ப்ரத³ர்ஶிதம் ப⁴வதி । ஜீவபா⁴வேநாநுப்ரவேஶகத²நஸ்ய அஹம் ப்³ரஹ்மேதி ஜ்ஞாநைகப்ரயோஜநகத்வாதி³த்யர்த²: । ந ஹி ப்³ரஹ்மைவ ஸம்ஸாரித்வம் ப்ராப்தமிதி ஜ்ஞாநாத்கிஞ்சித்ப்ரயோஜநம் லப்⁴யதே । ப்ரதீயமாநஸம்ஸாரித்வநிரஸநபூர்வகமஹம் ப்³ரஹ்மேதி ஜ்ஞாநவிவக்ஷாயாம் து முக்தி: ப்ரயோஜநம் லப்⁴யத இதி ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வஜ்ஞாந ஏவ ப்ரவேஶவாக்யஸ்ய தாத்பர்யம் । ஏதேநாபே⁴த³போ³த⁴கவாக்யாபா⁴வாத³த்ராஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ஜ்ஞாநமவிவக்ஷிதமிதி ஶங்காபி நிரஸ்தா வேதி³தவ்யா, தாத்பர்யதோ கு³ஹாநிஹிதவாக்யஸ்ய ப்ரவேஶவாக்யஸ்ய சாபே⁴த³ஜ்ஞாநபரத்வாத் ।

அபே⁴த³ஜ்ஞாநப²லமப்யுக்தமநுவத³தி –

தஸ்யைவமிதி ।

'இத்யுபநிஷத்’ இத்யுபஸம்ஹாரவாக்யார்த²மப்யநுவத³தி –

பரிஸமாப்தா ச ப்³ரஹ்மவித்³யேதி ।

நந்வேவம் வக்தவ்யாநவஶேஷணாது³த்தரவல்லீ வ்யர்தா² ; நேத்யாஹ –

அத: பரமிதி ।

வித்³யோக்த்யநந்தரமித்யர்த²: । ந ச கோஶபஞ்சகவிவேசநரூபஸ்ய வக்ஷ்யமாணஸ்ய தபஸோ(அ)பி ப்ராக³பி⁴ஹிதத்வாத்புநஸ்தது³க்திர்வ்யர்தே²தி வாச்யம் , தஸ்யைவ தபஸோ ப்³ரஹ்மலக்ஷணமுகே²ந கர்தவ்யத்வரூபவிஶேஷகத²நபூர்வகம் உத்தரவல்ல்யா: ப்ரபஞ்சார்த²த்வேந பௌநருக்த்யாபா⁴வாத் ।

இதஶ்ச ந பௌநருக்த்யமித்யாஶயேநாஹ –

அந்நாதீ³தி ।

நநு தர்ஹி தபஆதி³கமேவ வக்தவ்யம் ந த்வாக்²யாயிகாபி ; தத்ராஹ –

ஆக்²யாயிகேதி ।

நந்வாக்²யாயிகயா கத²ம் ஸ்துதிலாப⁴: ? தத்ராஹ –

ப்ரியாயேதி ।

பிதா ப்ரியாய புத்ராய ப்ரஶஸ்தாமேவ வித்³யாமுபதி³ஶேந்நாந்யாமிதி ரீத்யா வித்³யாயா: ப்ரகர்ஷோ லப்⁴யத இத்யர்த²: । ஹே ப⁴க³வந் ப்³ரஹ்மாதீ⁴ஹி ஸ்மர உபதி³ஶேதி யாவதி³தி மந்த்ரார்த²: ।

அத்தாரமிதி ।

ஶரிரே(அ)ந்நஶப்³த³ப்ரயோகா³த்தத³ப்⁴யந்தரஸ்ய ப்ராணஸ்யாத்த்ருத்வமுபசாரேணோக்தமிதி மந்தவ்யம் । யத்³வா அந்நஶப்³தே³ந விராடா³த்மகம் ஶரீரம் விவக்ஷிதம் , தத³ப்⁴யந்தர: ப்ராணஶ்ச ஸூத்ராத்மரூபோ ஹிரண்யக³ர்போ⁴ விவக்ஷித இதி க்ருத்வா ப்ராணஸ்யாத்த்ருத்வமுக்தமிதி மந்தவ்யம் ।

நந்வந்நப்ராணயோருக்தி: ‘அந்நம் ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ இதி கரிஷ்யமாணே விசார உபயுஜ்யதே, ரூபாத்³யுபலப்³தி⁴ஸாத⁴நாநாம் சக்ஷுராதீ³நாமுக்தி: க்வோபயுஜ்யதே ? தத்ராஹ –

ப்³ரஹ்மோபலப்³தௌ⁴ த்³வாராணீதி ।

அத்ர மந:ஶப்³தே³ந ‘மநோ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ இத்யத்ர வக்ஷ்யமாணமாதி⁴தை³விகம் மநோ க்³ருஹ்யதே । ஏதச்ச ‘விஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ இத்யத்ர வக்ஷ்யமாணஸ்யாதி⁴தை³விக விஜ்ஞாநஸ்யாப்யுபலக்ஷணம் । வாகா³தீ³நாம் சக்ஷுராதீ³நாம் ச யதா²யத²ம் ப்ராணாதி³கோஶேஷ்யவந்தர்பூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மோபலப்³தி⁴த்³வாரத்வம் விவக்ஷிதமிதி ந சக்ஷுராதி³கத²நவையர்த்²யமிதி பா⁴வ: ।

உக்தாநுவாத³பூர்வகம் ‘யதோ வை’ இத்யாதே³ஸ்தாத்பர்யமாஹ –

உக்த்வா சேத்யாதி³நா ।

நிர்விஶேஷஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ த⁴ர்மரூபம் லக்ஷணம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யாக்ஷிபதி –

கிம் ததி³தி ।

கால்பநிகம் த⁴ர்மரூபம் ஜக³த்காரணத்வம் தஸ்ய லக்ஷணம் விவக்ஷிதம் அதோ நாஸம்ப⁴வ இதி ஶ்ருத்யா பரிஹரதி –

யத இதி ।

ப்ரயந்தீத்யஸ்ய விவரணமபி⁴ஸம்விஶந்தீதி ।

தத்ராபீ⁴த்யுபஸர்கா³ர்த²மாபி⁴முக்²யம் விவ்ருணோதி –

தாதா³த்ம்யமேவேதி ।

ப்³ரஹ்மணி லீயந்த இத்யேவ விவக்ஷிதார்த²: ।

அத்ர ப்³ரஹ்மணோ பூ⁴தலயாதா⁴ரத்வஶ்ரவணாத்ப்ரக்ருதித்வரூபம் காரணத்வம் விவக்ஷிதமித்யாஶயேநாஹ –

உத்பத்தீதி ।

ப்ரக்ருதிரேவ ஹி விகாராணாமாத்மா ஸ்வரூபமிதி ஸ்தா²பிதமாரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே, அதோ யதா³த்மகதாமித்யுக்தம் । யத்³யபி ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநாம் பூ⁴தாநாம் ஸ்வத உத்பத்த்யாத³யோ ந ஸந்தி, ததா²பி ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மோபாதி⁴விஶிஷ்டத்வாகாரேண தேஷாமபி தே ஸந்தீதி பா⁴வ: । நந்வத்ர மஹாபூ⁴தாநாமாகாஶாதீ³நாம் க்³ரஹணம் குதோ ந க்ரியதே ப்ராணிஷ்விவாகாஶாதி³ஷ்வபி பூ⁴தஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ? அத ஏவ ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே’ இத்யத்ர பூ⁴தஶப்³தே³ந மஹாபூ⁴தாநாம் க்³ரஹணமாசார்யைரேவ க்ருதம் , ததா² ஜந்மாதி³ஸூத்ரே த்³விவிதா⁴ந்யபி பூ⁴தாநி க்³ருஹீதாநி ; ததா² ச கத²மத்ர ப்ராணிநாமேவ க்³ரஹணமிதி சேத் , உச்யதே - பூ⁴தஶப்³த³ஸ்யோப⁴யத்ர ரூட⁴த்வே(அ)பி ப்ராணதா⁴ரணகர்த்ருவாசிஜீவந்தீத்யுபபதா³நுஸாரேண ப்ராணிரூடே⁴ரேவோந்மேஷோ ந மஹாபூ⁴தவிஷயரூடே⁴ரிதி நாத்ராகாஶாதி³க்³ரஹணப்ரஸக்தி: ‘ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி’ இத்யத்ர ச ‘அஸ்ய லோகஸ்ய கா க³தி:’ இதி ப்ருதி²வீலோகாதி³காரணப்ரஶ்நாநுஸாரேண மஹாபூ⁴தரூடே⁴ரேவோந்மேஷோ ந ப்ராணிரூடே⁴: ; ஜந்மாதி³ஸூத்ரே ச ஜக³த்காரணவாக்யாநாம் ஸர்வேஷாமேவோதா³ஹரணத்வாத்³வாக்யாந்தராநுஸாரேண த்³விவிதா⁴ந்யபி பூ⁴தாநி க்³ருஹீதாநீதி ந கிஞ்சித³வத்³யம் ।

அத்ர விவக்ஷிதம் லக்ஷணமாஹ –

ததே³ததி³தி ।

பூ⁴தகாரணத்வமித்யர்த²: । ஶ்ருதௌ தத்³ப்³ரஹ்ம தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வேத்யர்த²க்ரமோ போ³த்⁴ய: ।

யத்³வா, நநு ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸவே கத²ம் ஜக³த்காரணம் ஜிஜ்ஞாஸ்யத்வேநோபதி³ஶ்யதே ? தத்ராஹ ஶ்ருதி: –

தத்³ப்³ரஹ்மேதி ।

அஸ்மிந்பக்ஷே யதா²ஶ்ருத ஏவார்த²க்ரம: ।

நநு விஜிஜ்ஞாஸஸ்வேதி பித்ரா ந வக்தவ்யம் , ஸ்வரூபவிஶேஷஜிஜ்ஞாஸாயா: ப்ராகே³வ ஸித்³த⁴த்வாதி³த்யாஶங்க்யாஹ –

யதே³வம்லக்ஷணமிதி ।

அந்நாதே³ர்ப்³ரஹ்மோபலப்³தி⁴த்³வாரத்வமந்யத்ராபி ப்ரஸித்³த⁴மித்யாஹ –

ஶ்ருத்யந்தரமிதி ।

ஷஷ்ட்²யந்தப்ராணாதி³ஶப்³தோ³பாத்தஸ்ய கார்யகரணஸங்கா⁴தஜாதஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நதயா ஸத்தாஸ்பூ²ர்திப்ரத³ம் த்³விதீயாந்தப்ராணாதி³ஶப்³தோ³பாத்தம் ப்ரத்யகா³த்மாநம் யே ஶ்ருதிந்யாயாப்⁴யாம் விது³: தே ஸ்ருஷ்டே: பூர்வகாலே(அ)பி ஸ்தி²தம் கூடஸ்த²ம் ப்³ரஹ்ம ஆத்மத்வேந நிசிக்யுர்ஜாநீயு: நேதரே ப்ரத்யகா³த்மஸ்வரூபஜ்ஞாநரஹிதா இதி ஶ்ருத்யந்தரார்த²: । யோ(அ)ந்நாதே³ரதி⁴ஷ்டா²நதயா ஸத்தாப்ரகாஶரூப: ப்ரத்யகா³த்மா ஸ ப்³ரஹ்மைவேத்யேவம்ப்ரகாரேண ப்³ரஹ்மோபலப்³தி⁴த்³வாரத்வம் தத்ராவக³ம்யத இதி பா⁴வ: । பிதுரிதி பஞ்சமீ । தஸ்மாச்ச்²ருத்வேதி யோஜநா ।

நநு பித்ரா தபஸா ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வேத்யநுக்தத்வாத்கத²ம் தபஸி ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வம் ப்⁴ருகு³ணா விநிஶ்சிதம் ? ந ஹி தந்நிஶ்சயம் விநா தத்ர ப்ரவ்ருத்திஸ்தஸ்ய ஸம்ப⁴வதீதி ஶங்கதே –

குத: புநரிதி ।

பரிஹரதி –

ஸாவஶேஷோக்தேரிதி ।

ஸாவஸேஷோக்தேஸ்தபஸி ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வப்ரதிபத்திர்ப்⁴ருகோ³ரபூ⁴தி³த்யர்த²: ।

கு³ரூக்தார்தா²நுவாத³பூர்வுகம் தது³க்தே: ஸாவஶேஷத்வம் ஸாத⁴யதி –

அந்நாதீ³த்யாதி³நா ।

ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபத்தௌ த்³வாரபூ⁴தமந்நாதி³கம் ‘அந்நம் ப்ராணம்’ இத்யாதி³நோக்தவாநித்யர்த²: ।

ஸாவஶேஷம் ஹி ததி³தி ।

யத்³பூ⁴தஜந்மாதி³காரணம் தத்³ப்³ரஹ்ம, தத்ப்ரதிபத்தௌ சாந்நாதி³ த்³வாரமித்யேதாத்³ருஶமுபதே³ஶநம் ஸாவஶேஷமிதி ।

அத்ர ஹி-ஶப்³தோ³க்தம் ஹேதுமாஹ –

ஸாக்ஷாதி³தி ।

த்வம் ப்³ரஹ்மேத்யபரோக்ஷதயா ப்³ரஹ்மணோ நிர்தே³ஶாபா⁴வாதி³த்யர்த²: ।

நந்வேதாவதா கத²ம் கு³ரூக்தே: ஸாவஶேஷத்வம் ஸித்⁴யதி ? தத்ராஹ –

அந்யதா² ஹீதி ।

ஸாவஶேஷத்வாபா⁴வே ஹீத்யர்த²: ।

ஸ்வரூபேணைவேதி ।

ப்ரத்யக்த்வேநைவேத்யர்த²: । வஸ்துத: ப்ரத்யகா³த்மஸ்வரூபத்வாத்³ப்³ரஹ்மண இதி பா⁴வ: ।

ப்⁴ருகோ³ர்வாஸ்தவஸ்வரூபஜ்ஞாநே தாடஸ்த்²யம் வாரயதி –

ஜிஜ்ஞாஸவ இதி ।

கு³ரோர்வாஸ்தவஸ்வரூபபோ³த⁴நே உபேக்ஷாம் வாரயதி –

ஸ்வபுத்ராயேதி ।

நிர்தே³ஶஸ்வரூபமேவ த³ர்ஶயதி –

இத³மித்த²ம்ரூபமிதி ।

இத³ம் த்வயா ப்ருஷ்டம் ப்³ரஹ்ம இத்த²ம்ரூபம் தவ தே³ஹே பு³த்³த்⁴யாதி³ஸாக்ஷிதயோபலப்⁴யமாநசைதந்யரூபமிதி நிர்தே³ஷ்டவ்யமிதி யோஜநா ।

நநு ததை²வ பித்ரா நிர்தி³ஷ்டம் ப்³ரஹ்ம ; நேத்யாஹ –

ந சைவமிதி ।

அநுபலம்பா⁴தி³தி பா⁴வ: ।

நநு தர்ஹி கீத்³ருஶம் ப்³ரஹ்மோக்தவாநிதி ப்ருச்ச²தி –

கிம் தர்ஹீதி ।

பரோக்ஷதயைவ ப்³ரஹ்மோக்தவாநித்யாஹ –

ஸாவஶேஷமேவேதி ।

இத்த²ம் ஸாவஶேஷோக்தேரிதி ஹேதும் ப்ரஸாத்⁴ய தேந தபஸி ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வப்ரதிபத்திப்ரகாரமாஹ –

அத இதி ।

ஸாவஶேஷோக்தேரித்யர்த²: ।

ஸாத⁴நாந்தரமிதி ।

ஸ்வஸ்மிந்விதி⁴வது³பஸத³நாதி³லக்ஷணம் யத்ஸாத⁴நமஸ்தி தத³பேக்ஷயாந்யத்ஸாத⁴நமித்யர்த²: । நநு பரோக்ஷதயா ப்³ரஹ்மோபதே³ஶஸ்ய வஸ்துத: ஸாவஶேஷத்வே(அ)பி தஸ்ய தத்ஸாவஶேஷத்வம் ஶிஷ்யேண கத²ம் ஜ்ஞாதம் , ப்ரத்யகா³த்மைவ ப்³ரஹ்மேதி ஜ்ஞாநம் விநா தது³பதே³ஶஸ்ய ஸாவஶேஷத்வஜ்ஞாநாஸம்ப⁴வாதி³தி சேத் ; நைவம் , ப்³ரஹ்மவித்ஸபா⁴யாம் ததீ³யவ்யவஹாராதி³நா ஸாமாந்யதோ ஜீவோ ப்³ரஹ்மேதி ஜ்ஞாத்வா ததை³க்யாபரோக்ஷ்யாய கு³ரூபஸத³நஸம்ப⁴வேந பரோக்ஷோபதே³ஶஸ்ய ஸாவஶேஷத்வஜ்ஞாநஸம்ப⁴வாத் ।

நநு ப்³ரஹ்மாத்மைக்யஸாக்ஷாத்காரம் ப்ரதி சித்தக³தப்ரதிப³ந்த⁴நிவ்ருத்தித்³வாரா தத்ஸம்பாத³நஸமர்த²ம் ஸாத⁴நாந்தரம் மமாபேக்ஷதே பிதா நூநம் நிஶ்சய இத்யநேந ப்ரகாரேண ஸ்வஸ்யாநுஷ்டே²யம் ஸாமாந்யத: ஸாத⁴நாந்தரம் நிஶ்சிதமித்யஸ்து, தச்ச ஸாத⁴நாந்தரம் தப ஏவ பிதுராஶயஸ்த²மிதி கத²ம் நிஶ்சிதமிதயாஶங்க்ய யோக்³யதாவிஶேஷாதி³த்யாஹ –

தபோவிஶேஷேதி ।

தபோரூபஸாத⁴நவிஶேஷேத்யர்த²: ।

ஸர்வேதி ।

ஸர்வேஷாம் ஜ்ஞாநஸாத⁴நாநாம் மத்⁴யே தபஸோ ஜ்ஞாநம் ப்ரத்யதிஶயிதஸாத⁴நத்வேந ப்³ரஹ்மவித்³வ்யவஹாரே ப்ரஸித்³த⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி –

ஸர்வேஷாம் ஹீதி ।

ஸாத்⁴யபத³ம் ஜ்ஞாநபரம் , தஸ்ய நியதத்வமைகாந்திகப²லத்வம் ; தேந நியதஸாத்⁴யேந ஸஹ ஸாத⁴நதயா ஸம்ப³த்³தா⁴நாமித்யர்த²: ।

தஸ்மாதி³தி ।

ஸாவஶேஷோக்த்யாதி³லிங்கா³தி³த்யர்த²: ।

தபஸ: ஸ்வரூபம் த³ர்ஶயதி –

தச்சேதி ।

ஸமாதா⁴நமிதி ।

உதா³ஹரிஷ்யமாணஸ்ம்ருதிக³தஸ்யைகாக்³ர்யபத³ஸ்ய வ்யாக்²யாநம் ஸமாதா⁴நமிதி । தத்ர பா³ஹ்யகரணாநாம் ஸமாதா⁴நம் விஷயேப்⁴யோ வ்யாவ்ருத்தத்வரூபம் விவக்ஷிதம் , அந்த:கரணஸ்ய ஸமாதா⁴நம் தத்த்வே ஸ்தா²பநமிதி விபா⁴க³: । ஸ்ம்ருதௌ தபஸ: பரமத்வவிவரணமுத்தரார்த⁴ம் । தப: ஸர்வத⁴ர்மாணாம் மத்⁴யே வஸ்துக³த்யா ஜ்யாயோ ப⁴வதி ; ஸ ச தபோரூபோ த⁴ர்ம: பர இதி வித்³வத்³பி⁴ரப்யுச்யத இதி தத³ர்த²: । பரமார்த²தஸ்து ஶ்ருதௌ ஸ்ம்ருதௌ ச தப:பத³ம் பா⁴ஷ்யக³தஸமாதா⁴நபத³ம் ச தத்த்வசிந்தாபரம் , ந ஸமாதி⁴பரம் , ‘தப ஆலோசநே’ இதி ஸ்மரணாத் மஹாவாக்யார்த²ஜ்ஞாநம் ப்ரதி த்வம்பதா³ர்த²ஶோத⁴நரூபஸ்யாலோசநஸ்யைவ ஸாத⁴கதமத்வாச்ச, அத்ர கு³ரூபதி³ஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மலக்ஷணஸ்யாபி க்ரமேண கோஶேப்⁴ய: ஸகாஶாதா³த்மதத்த்வஸ்ய விவேசந ஏவோபயோகா³ச்ச ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸோர்ப்⁴ருகோ³ர்ஜிஜ்ஞாஸிதே ப்³ரஹ்மணி விசாரம் விநா ஜிஜ்ஞாஸாநிவர்தகநிர்ணயாயோகா³ச்ச । அத ஏவ ‘தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ’ இதி ஶ்ருதிமூலகே ஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரே ப்³ரஹ்ம ஜிஜ்ஞாஸோர்விசார ஏவ கர்தவ்யத்வேநோபதி³ஷ்ட: । அத ஏவ சாத்ர பா⁴ஷ்யவார்திகே ப்ரத²மம் யதா²ஶ்ருதபா⁴ஷ்யாதி³கமநுருத்⁴ய பஶ்சாத்தப:ஶப்³தோ³ விசாரபரத்வேநோபபத்திபூர்வகம் யோஜித: । ததா² ச வார்த்திகம் - ‘அந்வயவ்யதிரேகாதி³சிந்தநம் வா தபோ ப⁴வேத் । அஹம் ப்³ரஹ்மேதி வாக்யார்த²போ³தா⁴யாலமித³ம் யத:’ இதி । ஸூதஸம்ஹிதாயாம் பரமேஶ்வரேணாப்யுக்தம்‌ - ‘கோ(அ)ஹம் முக்தி: கத²ம் கேந ஸம்ஸாரம் ப்ரதிபந்நவாந் । இத்யாலோசநமர்த²ஜ்ஞாஸ்தப: ஸம்ஶந்தி பண்டி³தா:’ இதி ॥

தத்³தீ⁴தி ।

அந்நம் ஹீத்யர்த²: ।

அந்நாத்³த்⁴யேவேதி ।

இத³ம் வாக்யமாநந்த³வல்லீக³தேந ‘அந்நாத்³வை ப்ரஜா: ப்ரஜாயந்தே’ இதி வாக்யேந ஸமாநார்த²மிதி நாஸ்ய வ்யாக்²யாநே வ்யாப்ரியதே ।

தஸ்மாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மலக்ஷணோபேதத்வாதி³த்யர்த²: ।

'தத்³விஜ்ஞாய’ இத்யஸ்யார்த²மாஹ –

ஸ ஏவமிதி ।

உபபத்த்யா சேதி ।

அந்நஶப்³தி³தஸ்ய விராஜ: ஶ்ருதிஷூபாஸ்யத்வஶ்ரவணாத³ப்³ரஹ்மண உபாஸ்யத்வாயோகா³தி³த்யாத்³யுபபத்த்யா சேத்யர்த²: । உபபத்த்யா சாந்நம் ப்³ரஹ்மேதி விஜ்ஞாயேதி யோஜநா ।

உத்பத்தித³ர்ஶநாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மணஸ்தாவது³த்பத்திர்நாஸ்தி தஸ்ய நித்யத்வஶ்ரவணாத் அந்நஸ்ய ச ஹிரண்யக³ர்பா⁴து³த்பத்தே: ஶ்ருதிஷு த³ர்ஶநாத்ப்ருதி²வ்யாதி³ஸ்தூ²லபூ⁴தாத்மகஸ்யாந்நஸ்ய பூ⁴தகாரணத்வஸ்யாபி த³ர்ஶநாச்சேத்யாதி³கமாலோசயதஸ்தஸ்யாந்நம் ப்³ரஹ்ம ந வேதி ஸம்ஶய உத்பந்ந இத்யர்த²: ।

அஸக்ருத் ‘தபஸா ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ’ இத்யுபதே³ஶஸ்ய தாத்பர்யப்ரத³ர்ஶநபூர்வகமர்த²மாஹ –

தபஸ இத்யாதி³நா ।

நிரதிஶயமிதி ।

ஸம்பூர்ணமித்யர்த²: ।

தாவத்தப ஏவேதி ।

விசாரம் விநா ஜிஜ்ஞாஸாநிவ்ருத்த்யயோகா³தி³தி பா⁴வ: । ஶ்ருதௌ ‘தபோ ப்³ரஹ்ம’ இதி வாக்யம் விதி⁴த்ஸிதஸ்ய தபஸோ ப்³ரஹ்மத்வேந ஸ்துத்யர்த²மிதி மந்தவ்யம் ।

ப்ரத²மபர்யாயஸ்த²ம் ‘தத்³விஜ்ஞாய’ இத்யாதி³வாக்யவ்யாக்²யாநமந்யத்ராப்யதிதி³ஶதி –

ஏவம் ஸர்வர்த்ரேதி ।

'ப்ராணோ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ இத்யாதி³வாக்யமபி⁴ப்ரேத்யாஹ –

ருஜ்வந்யதி³தி ।

ஸ ஏவ ருஜ்வர்த²: ப்ரத³ர்ஶ்யதே, ததா² ஹி - ஸ தப: அதப்யத, அந்நஸ்ய ஸூத்ராத்மரூபப்ராணபரதந்த்ரஸ்ய ந ப்³ரஹ்மலக்ஷணம் நிரபேக்ஷம் ஸம்பா⁴வ்யதே ப்ராணஸ்ய து ஸ்வாதந்த்ர்யாதி³ஸத்த்வாத்தத்ஸம்ப⁴வதீத்யாதி³ லக்ஷணம் விசாரம் க்ருதவாந் । ஏவம் தப: க்ருத்வா ப்ராணோ ப்³ரஹ்மேதி நிஶ்சிதவாந் , தந்நிஶ்சயோபயோகி³த்வேந ப்ராணே ப்³ரஹ்மலக்ஷணம் ச யோஜிதவாநித்யாஶயேநாஹ ஶ்ருதி: ப்ராணாத்³த்⁴யேவேத்யாதி³நா । அந்நஸ்ய ப்ராணாதீ⁴நத்வாத³ந்நஜ்ஜாயமாநாநி பூ⁴தாநி ப்ராணாதே³வ ஜாயந்த இத்யயமர்தோ² யுக்த ஏவேதி த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: । தத்³விஜ்ஞாய லக்ஷணோபபத்திப்⁴யாம் ப்ராணோ ப்³ரஹ்மேதி விஜ்ஞாய புரநரேவ ப்ராணப்³ரஹ்மணி ஸம்ஶயமாபந்நோ வருணம் பிதரமுபக³தவாந் । ஸம்ஶயகாரணம் து ப்ராணஸ்யாபி மந:பாரதந்த்ர்யம் ஜ்ஞாநஶக்திராஹித்யாதி³கமூஹநீயம் । இத்த²ம் ப்ராணப்³ரஹ்மணி ஸம்ஶயமாபந்நோ முக்²யம் ப்³ரஹ்மாந்யத³ந்வேஷமாணோ ப்⁴ருகு³: புநர்விசாரம் க்ருதவாந் - ப்ராணஸ்ய மநஸா நிரோத⁴த³ர்ஶநேந ப்ராணாபேக்ஷயா மநஸ: ஸ்வாதந்த்ர்யாஜ்ஜ்ஞாநஶக்திமத்த்வாத் , அத ஏவ மநஸி ப்³ரஹ்மலக்ஷணஸம்ப⁴வாச்ச ஆதி⁴தை³விகம் ஸமஷ்ட்யந்த:கரணமேவ ப்³ரஹ்மேதி நிஶ்சிதவாந் । ஏவம் மநோ ப்³ரஹ்மேதி விஜ்ஞாய புநஸ்தத்ராபி ஸம்ஶயமாபந்நோ வருணமுபக³தவாநித்யாதி³ ஸமாநம் । ஸம்ஶயகாரணம் த்வஸ்மதா³தி³மநோவதா³தி⁴தை³விகமநோ(அ)பி கரணகோடிப்ரவிஷ்டத்வாத்³விஜ்ஞாநஶப்³தி³தகர்த்ருபரதந்த்ரம் ப⁴வதி । ந ஹி பரதந்த்ரஸ்ய ப்³ரஹ்மலக்ஷணம் முக்²யம் ஸம்ப⁴வதீத்யாதி³தோ³ஷத³ர்ஶநமிதி போ³த்⁴யம் । ஏவம் மநஸி ப்³ரஹ்மலக்ஷணாயோகா³த்கர்தரி ச ஸ்வாதந்த்ர்யேண தத்³யோகா³தி³த்யாதி³விசாரம் க்ருத்வா விஜ்ஞாநமாதி⁴தை³விகம் மஹத்தத்த்வம் ப்³ரஹ்மேதி நிஶ்சிதவாநித்யாதி³ ஸமாநம் । புநஶ்ச விஜ்ஞாநப்³ரஹ்மண்யபி தஸ்ய ஜந்மநாஶாதி³ஶ்ரவணலிங்கே³ந ஸம்ஶயமாபந்நோ வருணமுபக³தவாநித்யாத்³யூஹநீயம் ॥

'ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ இத்யாதி³ வ்யாக்²யாதுமுபக்ரமதே –

ஏவம் தபஸேத்யாதி³நா ।

விஶுத்³தா⁴த்மேதி ।

விஶுத்³தா⁴ந்த:கரண இத்யர்த²: । அத்ர விஶுத்³தி⁴ரந்நப்ராணாதி³ஷு ப்³ரஹ்மலக்ஷணஸ்ய ஸாகல்யேந த³ர்ஶநவிரோதி⁴தோ³ஷத³ர்ஶநரூபா விவக்ஷிதா ப்ரக்ருதத்வாதி³தி போ³த்⁴யம் । ஶநை: ஶநைரந்தரநுப்ரவிஶ்யேதி । ஆத்⁴யாத்மிககோஶாநாமிவாதி⁴தை³விகாநாமந்நப்ராணாதி³கோஶாநாமப்யுத்தரோத்தரஸ்ய பூர்வபூர்வாபேக்ஷயா க்ரமேணாந்தரத்வம் நிஶ்சித்யேத்யர்த²: ।

ஆந்தரதமமிதி ।

ஸர்வாந்தரதமமித்யர்த²: । ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மகாரணாத்மகஸ்ய ஸர்வஸ்ய த்³ருஶ்யஜாதஸ்ய விசாரேணைவ மித்²யாத்வம் தத³தி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தஸ்ய ப்ரத்யகா³நந்த³ஸ்ய ஸர்வாந்தரத்வம் ஸர்வகாரணத்வம் ச நிஶ்சித்ய ததே³வாநந்த³ரூபம் ப்³ரஹ்மாஹமிதி ஸாக்ஷாத்க்ருதவாநித்யர்த²: ।

ப்⁴ருகோ³ஸ்தபஸைவ ஜ்ஞாநமுத்பந்நமிதி வத³ந்த்யா: ஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

தபஸைவ ஜ்ஞாநோத³யத³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: । ஸமாதா⁴நபத³ம் விசாரபரமிதி ப்ராகு³க்தமத்ராப்யநுஸந்தே⁴யம் ।

ப்ரகரணார்த² இதி ।

தபஸா ப்⁴ருகோ³ர்ஜ்ஞாநமுத்பந்நமிதி யதா²ஶ்ருதார்தே² ப்ரயோஜநாபா⁴வேந ப்ரகரணஸ்ய தத்ர தாத்பர்யாயோகா³தி³தி பா⁴வ: । ஶ்ருதௌ ஆநந்த³ம் ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தீதி, தஸ்மாத்³யுக்தமாநந்த³ஸ்யேத³ம் லக்ஷணமித்யாபி⁴ப்ராய: ।

'ஸைஷா பா⁴ர்க³வீ’ இத்யாதி³வசநம் ந பிதுர்ந வா புத்ரஸ்யேத்யஸங்க³திமாஶங்க்யாஹ –

அது⁴நேதி ।

ஆக்²யாயிகாதோ(அ)பஸ்ருத்யேதி ।

கதா²ரூபத்வம் பரித்யஜ்யேத்யர்த²: । ஸா பூர்வவல்ல்யாம் ப்ரக்ருதா । ஏஷா அஸ்யாம் வல்ல்யாம் ஸம்நிஹிதா । விதி³தா ப்ராப்தா ।

வ்யோமஸ்வரூபமாஹ –

ஹ்ருத³யாகாஶ இதி ।

ஹ்ருத³யாகாஶாக்²யே பரமே வ்யோம்நி யா கு³ஹா பு³த்³தி⁴: தஸ்யாம் ய ஆநந்த³: தஸ்ய காரணத்வாத³த்³வைதத்வம் ; தஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²தேத்யர்த²: ।

நநு கஸ்மாதா³ரப்⁴ய ப்ரவ்ருத்தாயா வித்³யாயா: ப்ரத்யகா³நந்தே³ பரிஸமாப்திருச்யதே ? தத்ராஹ –

அந்நமயாதி³தி ।

'அந்நம் ப்³ரஹ்ம’ இத்யாரப்⁴ய பூர்வபூர்வப்ரஹாணேநோபரி ப்ரவ்ருத்தேத்யர்த²: । ததா² சாந்நமயாதி³கோஶஜாதாதா³ந்தரதமமாநந்த³ரூபமத்³விதீயம் வஸ்து ப்³ரஹ்மேத்யயமர்த² ஆக்²யாயிகாயாம் நிஷ்பந்ந இத்யநயா ஶ்ருத்யா த³ர்ஶிதம் ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

'ய ஏவம் வேத³’ இத்யாதே³ரர்த²மாஹ –

ய ஏவமந்யோ(அ)பீத்யாதி³நா ।

அநேநைவ க்ரமேணேதி ।

அந்நாதி³ஷு ப்³ரஹ்மலக்ஷணயோஜநாரூபேணைவ ப்ரகாரேணேத்யர்த²: ।

அநுப்ரவிஶ்யேதி ।

அந்நாதி³ஷு ப்³ரஹ்மத்வபு³த்³தி⁴பரித்யாக³பூர்வகம் ஸர்வாந்தரமாநந்த³ம் காரணத்வேந ஸம்பா⁴வ்ய தமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்மபூ⁴தமாத்மத்வேந யோ வேதே³த்யர்த²: ।

விது³ஷோ ப்³ரஹ்மாநந்தே³ ப்ரதிஷ்டா²ரூபப²லகீர்தநே தத்க்ரதுந்யாயம் ஸூசயதி –

வித்³யாப்ரதிஷ்டா²நாதி³தி ।

வித்³யாயா ப்³ரஹ்மாநந்தே³ ப்ரதிஷ்டி²தத்வாத்தாத்³ருஶமாநந்த³ம் வித்³வாநபி தத்ர ப்ரதிதிஷ்ட²தீதி யுக்தமித்யர்த²: விவக்ஷிதமர்த²ம் த³ர்ஶயதி –

ப்³ரஹ்மைவேதி ।

நந்வஶ்ருதம் ப்ரபூ⁴தத்வவிஶேஷணம் கத²ம் நிக்ஷிப்யதே ? தத்ராஹ –

அந்யதே²தி ।

ப்ரபூ⁴தத்வவிஶேஷணம் விநா அந்நஸாமாந்யமாத்ரேணைவாந்நவத்த்வே விவக்ஷிதே ஸதி ஸர்வோ(அ)பி ஜந்து: ஶரீரஸ்தி²த்யாக்ஷிப்தேநாந்நேநாந்நவாநேவேதி க்ருத்வா வித்³யாப³லாத்³விது³ஷோ(அ)ந்நே விஶேஷோ ந ஸ்யாத் , அத: ப்ரபூ⁴தத்வவிஶேஷணமாவஶ்யகமித்யர்த²: ।

நநு ஸர்வோ(அ)பி ஜந்துரந்நமத்த்யேவ ; தத்ராஹ –

தீ³ப்தாக்³நிரிதி ।

அந்நவத்த்வம் தீ³ப்தாக்³நித்வம் விநா வ்யர்த²மிதி பா⁴வ: । நநு க்ருதக்ருத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மவிதோ³ நேத³ம் ப²லம் ப⁴விதுமர்ஹதி, ந வா ப்³ரஹ்மவித³ இத³ம் ப²லம் நியமேந த்³ருஶ்யதே, ந வா சித்ராயாக³ப²லந்யாயேநாஸ்மிஞ்ஜந்மந்யநுபலப்⁴யமாநஸ்யாமுஷ்மிகத்வம் கல்பயிதும் ஶக்யதே தஸ்ய புநர்ஜந்மாபா⁴வாத் , தஸ்மாத³ஸங்க³தமித³ம் ப²லவசநமிதி சேத் ; உச்யதே - யதா² பூ⁴மவித்³யாயாம் ‘ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி’ இத்யாதி³நா ஸகு³ணவித்³யாப²லம் பூ⁴மவித்³யாப²லத்வேந ஸங்கீர்த்யதே பூ⁴மவித்³யாஸ்துத்யர்த²ம் , ததா² வக்ஷ்யமாணாந்நாந்நாத³த்வோபாஸநப²லம் ப்ரக்ருதப்³ரஹ்மவித்³யாப²லத்வேந ஸங்கீர்த்யதே தத்ஸ்துத்யர்த²மித்யதோ³ஷ: । ஏதச்ச வ்ரதோபதே³ஶஸ்யாந்நஸ்துத்யர்த²த்வவர்ணநேந பா⁴ஷ்யே வர்ணிதப்ராயமேவேதி மந்தவ்யம் ॥

ந நிந்த்³யாதி³தி ।

அபக்ருஷ்டமந்நம் ப்ராப்தம் ந நிந்த்³யாதி³த்யர்த²:, ‘யத்³ருச்ச²யா சோபபந்நமத்³யாச்ச்²ரேஷ்ட²முதாவரம்’ இதி ஸ்ம்ருதித³ர்ஶநாத் ।

நநு ப்³ரஹ்மவித³: கர்தவ்யாபா⁴வாத்கத²ம் தஸ்யாநுஷ்டே²யதயா வ்ரதமுபதி³ஶ்யதே ? தத்ராஹ –

வ்ரதோபதே³ஶ இதி ।

நநு விது³ஷா நிரஸநீயஸ்யாந்நஸ்ய கத²ம் ஸ்துத்யர்த²த்வம் ? தத்ராஹ –

ஸ்துதிபா⁴க்த்வம் சேதி ।

ஶரீரமநஆதி³ரூபேண பரிணதித்³வாரா அந்நஸ்ய வித்³யாஸாத⁴நத்வாதி³த்யர்த²: ।

ப்ரஸங்கா³த்காம்யாந்யுபாஸநாந்யாஹ –

ப்ராணோ வா இத்யாதி³நா ।

தேஷாம் ஸகாமாநாம் ப்ரஜாதி³ப²லஸம்பாத³கத்வே(அ)பி நிஷ்காமநயாநுஷ்டி²தாநாம் சித்தைகாக்³ர்யத்³வாரா வித்³யாஸாத⁴நத்வாத்³வித்³யாப்ரகரணே ஸங்க³திரிதி வா மந்தவ்யம் ।

நநு ப்ராணஸ்ய கத²மந்நத்வமித்யாஶங்க்ய ப்ரஸித்³தா⁴ந்நஸாத்³ருஶ்யாதி³த்யாஶயேநாஹ –

ஶரீரே(அ)ந்தர்பா⁴வாதி³தி ।

ஏததே³வவிவ்ருணோதி –

யத்³யஸ்யேதி ।

தத்தஸ்யாந்நமிதீஹ விவக்ஷிதமித்யர்த²: ।

‘ப்ராணோ வா அந்நம்’ இத்யத்ர ஹேதுப்ரதிபாத³கத்வேந ‘ஶரீரே ப்ராண: ப்ரதிஷ்டி²த:’ இதி வாக்யமாக்ருஷ்ய யோஜயதி -

ஶரீரே சேதி ।

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ராணஸ்ய ஶரீரே ப்ரதிஷ்டி²தத்வாதி³த்யர்த²: ।

'ப்ராணே ஶரீரம் ப்ரதிஷ்டி²தம்’ இதி வாக்யஸங்க³த்யர்த²ம் ஶ்ருதாவபேக்ஷிதம் பூரயதி –

ததே²தி ।

ப்ராணே ஶரீரஸ்யாந்தர்பா⁴வாபா⁴வே(அ)பி ப்ராணாதீ⁴நாஸ்தி²திகத்வமாத்ரேணாந்நத்வவிவக்ஷேதி பா⁴வ: ।

'ப்ராணோ வா அந்நம்’ இத்யாதே³: ப²லிதார்த²கத²நபரம் ‘ததே³தத³ந்நம்’ இதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே –

தத்தஸ்மாதி³தி ।

உப⁴யமிதி ।

ப்ரக்ருதத்வாவிஶேஷாதி³தி பா⁴வ: ।

ஶ்ருதாவபேக்ஷிதம் பூரயதி –

அந்நாத³ம் சேதி ।

யத உப⁴யமப்யந்நமந்நாத³ம் ச தஸ்மாத³ந்நமந்நே ப்ரதிஷ்டி²தம் அந்நாத³ஶ்சாந்நாதே³ ப்ரதிஷ்டி²த இதி பர்யவஸிதார்த² இதி பா⁴வ: ।

உப⁴யோரப்யந்நத்வே அந்நாத³த்வே ச ஶ்ருத்யுக்தம் நியாமகம் விஶத³யதி –

யேநேதி ।

ப²லிதம் ஸ்வயமுபஸம்ஹரதி –

தஸ்மாதி³தி ।

உப⁴யோரந்நாந்நாத³த்வகோ³சரமுபாஸநம் வித⁴த்தே –

ஸ ய இதி ।

அந்நாந்நாதா³த்மநைவேதி ।

ஶரீரப்ராணாத்மநைவேத்யர்த²: । ப்ரதிதிஷ்ட²தி, சிரம் ஜீவதீதி யாவத் ॥

ஶரீரப்ராணோப⁴யமந்நாந்நாத³த்வகு³ணகமுபாஸீநஸ்யாந்நாபரிஹாராக்²யே வ்ரதே விவக்ஷிதே ஸத்யர்தா²த³ந்நஸ்துதிரபி பூர்வவல்லப்⁴யத இத்யாஶயேநாஹ –

பூர்வவத்ஸ்துத்யர்த²மிதி ।

ஆர்தி²கஸ்துதிலாப⁴ப்ரகாரமேவ த³ர்ஶயதி –

ததே³வேதி ।

ததே³வாந்நமபரிஹ்ரியமாணம் ஸத்ஸ்துதம் ஸ்யாதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஸ்துதமித்யஸ்ய விவரணம் –

மஹீக்ருதமிதி ।

லோகோ ஹ்யந்நே ஶுபா⁴ஶுப⁴ஶப்³தி³தௌ கு³ணதோ³ஷௌ கல்பயித்வா கு³ணவத³ந்நமுபாத³த்தே தோ³ஷவத³ந்நம் பரிஹரதி, ததா² ந பரிஹரேதி³தி வ்ரதோபதே³ஶ: । அத்ராஶுப⁴பத³மந்நக³தாவரத்வரூபதோ³ஷபரம் ந ஶாஸ்த்ரீயதோ³ஷபரம் , தஸ்மிந்ஸதி பீரிஹாராவஶ்யம்பா⁴வாதி³தி மந்தவ்யம் ।

'ப்ராணோ வா அந்நம்’ இத்யாதி³வாக்யவ்யாக்²யாநப்ரகாரமந்யத்ராதிதி³ஶதி –

ஏவம் யதோ²க்தமிதி ।

'ஆபோ வா அந்நம் , ஜ்யோதிரந்நாத³ம்’ இத்யத்ர ஶரீராதி³ஸங்கா⁴தாந்த:ப்ரவிஷ்டமேவ ஜலம் தேஜஶ்ச க்³ருஹ்யதே ப்ராணஶரீரஸமபி⁴வ்யாஹாராத் । ஏவம் ‘ப்ருதி²வீ வா அந்நம் , ஆகாஶோ(அ)ந்நாத³:’ இத்யத்ராபி ப்ருதி²வ்யாகாஶயோ: ஶரீராதி³ஸங்கா⁴தாந்த:ப்ரவிஷ்டயோரேவ க்³ரஹணம் விவக்ஷிதமிதி மந்தவ்யம் ॥

ததே²தி ।

அந்நாந்நாத³த்வகு³ணகத்வேந ப்ருதி²வ்யாகாஶத்³வயோபாஸகஸ்ய ஸ்வக்³ருஹே வாஸார்த²மாக³தம் ந நிவாரயேதி³த்யேதத்³வ்ரதமித்யர்த²: ।

ப³ஹ்வந்நஸங்க்³ரஹே வஸத்யர்த²மாக³தாநாமப்ரத்யாக்²யாநரூபம் வ்ரதமேகோ ஹேதுருக்த: ; தத்ரைவ வித்³வதா³சாரரூபம் ஹேத்வந்தரமாஹ –

யஸ்மாதி³தி ।

ஏவம் ஸங்க்³ருஹீதமந்நம் ஸர்வதா³ பூஜாபுர:ஸரமேவார்தி²ப்⁴யோ தே³யம் நாந்யதா² ‘ஶ்ரத்³த⁴யா தே³யம்’ இத்யாதி³த³ர்ஶநாதி³த்யாஶயேநாஹ –

அபி சாந்நதா³நஸ்யேதி ।

தத்ர மாநம் ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதீதி ।

ஶ்ருத்யோத்தரமாஹ –

ததே³ததா³ஹேதி ।

முக்²யாமேவ வ்ருத்திம் விவ்ருணோதி –

பூஜேதி ॥

யதோ²க்தமிதி ।

கார்யகரணஸங்கா⁴தோபசயாதி³த்³வாரா ப்³ரஹ்மவித்³யாஸாத⁴நத்வரூபமித்யர்த²: । ப²லம் ச வேதே³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஶ்ருதௌ ‘ய ஏவம் வேத³’ இத்யஸ்யாபேக்ஷிதம் பூரயதி –

தஸ்யேதி ।

யதோ²க்தம் அந்நதா³நாதி³ப²லமித்யர்த²: ।

'ப்ராணோ வா அந்நம்’ இத்யாரப்⁴யாப்³ரஹ்மோபாஸநாந்யுக்தாநீதி ஸூசயதி –

இதா³நீமிதி ।

உபாத்தபரிரக்ஷணமிதி ।

ஸ்தி²தபரிபாலநமித்யர்த²: ।

யோக³க்ஷேம இதீதி ।

ப்ராணே யோக³ரூபேண அபாநே க்ஷேமரூபேண ச ப்³ரஹ்ம ப்ரதிஷ்டி²தமித்யுபாஸ்யமிதி விபா⁴க³: ।

ப்ராணாபாநயோர்யோக³க்ஷமரூபேண ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யாலம்ப³நத்வே ஹேதுமாஹ –

தௌ ஹீதி ।

நநு யதி³ ப்ராணாபாநாதீ⁴நௌ யோக³க்ஷேமௌ தர்ஹி தாவேவ ப்ராணாபாநயோர்த்³ரஷ்டவ்யௌ ந து ப்³ரஹ்மேத்யாஶங்க்யாஹ –

ததா²பீதி ।

ப்ராணாபாநநிமித்தகத்வே(அ)பீத்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மநிமித்தாவிதி ।

ப்³ரஹ்மநிமித்தாவபீத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மண: ஸர்வப²லதா³த்ருத்வஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸித்³த⁴த்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ப்³ரஹ்மநிர்வர்த்யத்வாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மண: காரயித்ருத்வாதி³தி பா⁴வ: । விமுக்திர்விஸர்க³: ।

மாநுஷ்ய இத்யஸ்ய பர்யவஸாநமாஹ –

ஆத்⁴யாத்மிக்ய இதி ॥

புத்ரேணேதி ।

புத்ரஜந்மநா பித்ருருணமோக்ஷத்³வாரேண யா பிதுரம்ருதத்வப்ராப்தி: ஸா அத்ராம்ருதபதே³ந விவக்ஷிதேத்யர்த²: ।

உபஸ்த²நிமித்தமிதி ।

யஸ்மாதே³தத்ஸர்வமுபஸ்த²ஹேதுகம் தஸ்மாத³நேநைவ ரூபேண ப்³ரஹ்ம தத்ர ஸ்தி²தமித்யுபாஸ்யமித்யர்த²: । இத³முபாஸநம் ‘விமுக்திரிதி பாயௌ’ இத்யத்ரைவ த்³ரஷ்டவ்யம் । ஆத்⁴யாத்மிகத்வாத் ।

ஸர்வம் ஹீதி ।

ஹி யஸ்மாத்ஸர்வமாகாஶே ப்ரதிஷ்டி²தம் தஸ்மாத்³யத்ஸர்வமாகாஶே வர்ததே தத்ஸர்வரூபேணாகாஶே ப்³ரஹ்மைவ ப்ரதிஷ்டி²தமித்யுபாஸ்யமித்யர்த²: ।

'தத்ப்ரதிஷ்டா²...’ இத்யத்ர ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நமாகாஶமுபாஸ்யம் கேவலஸ்யாகாஶஸ்யோபாஸ்யத்வாயோகா³தி³த்யாஶயேந தஸ்ய ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நத்வமாஹ –

தச்சேதி ।

ஸர்வாஶ்ரயத்வேந ப்ரக்ருதமித்யர்த²: ।

தஸ்மாத்ததி³தி ।

வ்யாபகத்வநிர்லேபத்வநிரவயவத்வஸூக்ஷ்மத்வஸர்வாஶ்ரயத்வாதி³ரூபலக்ஷணஸாம்யேநாகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நத்வஸம்ப⁴வாத்தத்³ப்³ரஹ்மபூ⁴தமாகாஶமித்யர்த²: ।

ப்ரதிஷ்டா²வாநிதி ।

அந்நபாநாதி³பி⁴: ஸ்தி²திமாநித்யர்த²: ।

நநு ‘க்ஷேம இதி வாசி’ இத்யாதௌ³ ப²லாஶ்ரவணாத்கத²ம் தது³பாஸநேஷு ப்ரவ்ருத்திரித்யாஶங்க்யாஹ –

யத்³யத்ரேதி ।

யத்ர வாகா³தௌ³ யத்ப²லம் கார்யம் க்ஷேமாதி³கம் ஶ்ருதம் தத்³ரூபேண ப்³ரஹ்மைவோபாஸ்யமித்யுக்தமித்யர்த²: ।

தத: கிம் ? அத ஆஹ –

தது³பாஸநாதி³தி ।

க்ஷேமாதி³கு³ணேந ப்³ரஹ்மோபாஸநாத்க்ஷேமாதி³மாநேவ ப⁴வத்யௌசித்யாதி³தி த்³ரஷ்டவ்யமித்யர்த²: ।

அத்ரார்தே² ஶ்ருதிமப்யாஹ –

ஶ்ருத்யந்தராச்சேதி ।

ததே³வேதி ।

தத³நுரூபமேவ ப²லம் ப⁴வதீத்யர்த²: । ‘தந்மஹ:’ இத்யாதௌ³ தத்பத³ம் ப்³ரஹ்மபரம் ; ததா² ச வார்த்திகம் - ‘தத்³ப்³ரஹ்ம மஹ இத்யேவமுபாஸீத தத: ப²லம்’ இத்யாதி³ ॥

பரிப்³ருட⁴தமமிதி ।

விராடா³த்மகமித்யர்த²: ।

ப்³ரஹ்மவாநிதி ।

ப்³ரஹ்மணோ விராஜோ யோ கு³ணோ போ⁴க³: தத்³வாந்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

பரஸ்யேதி ।

பரஸ்ய மாயோபாதி⁴கஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபதயோக்தம் யதா³காஶம் ததா³காஶம் பரிமரத்வகு³ணகமுபாஸீதேத்யர்த²: ।

ஆகஶஸ்ய பரிமரத்வகு³ணோபபாத³நாய ப்ரத²மம் வாயோ: பரிமரத்வமாஹ –

பரிமர இத்யாதி³நா ।

ஶ்ருத்யந்தரேதி ।

வாயும் ப்ரக்ருத்ய ‘தமேதா: பஞ்ச தே³வதா அபியந்தி’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தே⁴ரித்யர்த²: ।

இதா³நீமாகாஶஸ்ய பரிமரத்வம் ஸாத⁴யதி –

ஸ ஏவாயமிதி ।

வாயும் ப்ரத்யாகாஶஸ்ய காரணத்வாத்³வாய்வநந்யத்வமித்யர்த²: । தம் வாய்வாத்மாநமாகாஶம் ப்³ரஹ்மண: ஸ்வரூபபூ⁴தம் பரிமரத்வகு³ணகமுபாஸீதேத்யர்த²: ।

ஸபத்நா த்³விவிதா⁴: - த்³விஷந்தோ(அ)த்³விஷந்தஶ்ச ; தத: ஸபத்நாநாம் த்³விஷந்த இதி விஶேஷணமித்யாஹ –

த்³விஷந்த இத்யாதி³நா ।

அத்³விஷந்தோ(அ)பி சேதி ।

ஏநமத்³விஷந்தோ(அ)பீத்யர்த²: ॥

ப்ராணஶரீராதே³ரந்நாந்நாத³த்வநிரூபணஸ்ய விவக்ஷிதம் தாத்பர்யம் கத²யிதும் வ்யவஹிதம் தத³நுவத³தி –

ப்ராணோ வா அந்நமித்யாதி³நா ।

‘ஆபோ வா அந்நம் , ஜ்யோதிரந்நாத³ம்’ இத்யத்ர ஆப: ஶரீராரம்பி⁴கா விவக்ஷிதா:, ஜ்யோதிஶ்ச ஜாட²ரம் ஶரீராரம்ப⁴கம் வா விவக்ஷிதம் । ஏவம் ப்ருதி²வ்யாகாஶாவபி ஶரீராரம்ப⁴காவேவ விவக்ஷிதௌ, ப்ராணரீரஸமபி⁴வ்யாஹாரேணாபா³தீ³நாமாத்⁴யாத்மிகத்வாவக³மாத் ; ததஶ்ச ஶரீரப்ராணாதீ³நாம் ப்ரத்யகா³த்மோபாதி⁴பூ⁴தாநாமேவ ‘ப்ராணோ வா அந்நம்’ இத்யாதி³நா போ⁴க³ஸாத⁴நத்வரூபமந்நத்வம் போ⁴க்த்ருத்வரூபமந்நாத³த்வம் சோக்தமித்யர்த²: ।

உக்தம் நாம, கிம் தேநேதி ।

உக்தமஸ்து நாம, தேநோக்தேந கிம் தவ ப்ரயோஜநம் ஸித்⁴யதி யத³ர்த²ம் ததி³ஹாநூதி³தமித்யர்த²: ।

தது³க்திஸித்³த⁴ம் ப்ரயோஜநம் கத²யதி –

தேநைததி³தி ।

போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யபா⁴வாதி³ரூப: ஸர்வோ(அ)பி ஸம்ஸார: கார்யாத்மகோபாதி⁴த⁴ர்ம ஏவ நாத்மத⁴ர்ம இத்யாத்மநோ நித்யமுக்தத்வம் ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

நநு யதி³ ஸம்ஸாரஸ்ய கார்யநிஷ்ட²த்வம் ஶ்ருத்யபி⁴மதம் ததா³ ஜீவாத்மாபி ஶரீரப்ராணாதி³வத்கார்யவிஶேஷ ஏவேதி தஸ்ய ஸ்வாபா⁴விக: ஸம்ஸாரோ ந ப்⁴ராந்திஸித்³த⁴ இதி ஶங்கதே –

நந்வாத்மாபீதி ।

ஆத்மா கார்யம் விப⁴க்தத்வாதா³காஶாதி³வதி³த்யர்த²: ।

ஆக³மபா³தி⁴தமநுமாநமித்யாஶயேந நிராகரோதி –

நேதி ।

அஸம்ஸாரிண: பரஸ்யைவ ஜீவரூபேண ப்ரவேஶஶ்ரவணாத்பரஜீவயோரேகத்வமவக³ம்யதே, ததோ நாத்மந: கார்யத்வமித்யர்த²: ।

ஸங்க்³ரஹம் விவ்ருணோதி –

தத்ஸ்ருஷ்ட்வேத்யாதி³நா ।

ந கேவலமஸம்ஸாரிணோ ஜீவரூபேண ப்ரவேஶஶ்ரவணால்லிங்கா³த்பரேதராத்மநோரேகத்வநிஶ்சய:, கிம் து க்த்வாஶ்ருதிப³லாத³பீத்யாஹ –

ஸ்ருஷ்ட்வேதி ।

ஸ்ரஷ்டா தாவத்பரமாத்மேதி நிர்விவாத³ம் ; ப்ரவிஷ்டஸ்ய ச ‘பஶ்யஞ்ஶ்ருண்வந்மந்வாந:’ இத்யாதௌ³ ஸம்ஸாரித்வஶ்ரவணாத்ப்ரவேஶே ஜீவ: கர்தா ஸித்³த⁴: ; ததா² ச க்த்வாஶ்ருத்யா தயோரேகத்வம் நிஶ்சீயதே, இதரதா² கர்த்ரைக்யாபா⁴வேந க்த்வாஶ்ருதிவிரோத⁴ப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: ।

யது³க்தமஸம்ஸாரிண ஏவ ப்ரவேஶஶ்ரவணாத்பரேதராத்மநோரேகத்வமிதி, தத்ர ஶங்கதே –

ப்ரவிஷ்டஸ்யேதி ।

ப்ரவிஷ்டஸ்ய பு³த்³த்⁴யாதி³கார்யேஷூபாதா³நதயா ஸ்ருஷ்டிஸமய ஏவ ஸித்³த⁴ஸ்ய பரஸ்ய ஜீவரூபபா⁴வாந்தராத்மநா பரிணதிரேவ ப்ரவேஶோ விவக்ஷித:, அதோ ந ப்ரவேஶலிங்கா³த்தயோரேகத்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

அஸ்ய சோத்³யஸ்ய ப்ராகே³வ நிராஸபூர்வகம் ப்ரவேஶபத³ஸ்யார்தா²ந்தரபரத்வேந வ்யாக்²யாதத்வாந்நைவமிதி பரிஹரதி –

ந, ப்ரவேஶஸ்யேதி ।

நநு ஜீவரூபேண பரிணாமம் விநைவ பரஸ்ய பு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴த்ஸம்ஸாரித்வேந பா⁴நமேவ ப்ரவேஶபதா³ர்த² இதி பூர்வவ்யாக்²யாநமயுக்தமிதி ஶங்கதே –

அநேநேதி ।

த⁴ர்மாந்தரேணேதி ।

ஜீவரூபவிகாராந்தராத்மநைவ ப்ரவேஶோ ந த்வவிக்ருதஸ்யைவ பரஸ்ய, அந்யதா² ஜீவேநேதி விஶேஷணவையர்த்²யாபத்தேரித்யர்த²: ।

யதி³ ஜீவேநேதி விஶேஷணப³லாஜ்ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மவிகாரத்வம் தத்ராபி⁴ப்ரேதம் ஸ்யாத்ததா³ வாக்யஶேஷவிரோத⁴: ப்ரஸஜ்யேதேதி தூ³ஷயதி –

ந, தத்த்வமஸீதீதி ।

ஜீவஸ்யாகாஶாதி³வத்³விகாரத்வே தஸ்ய ப்³ரஹ்மைக்யோபதே³ஶவிரோத⁴ இத்யர்த²: ।

அபே⁴தோ³பதே³ஶஸ்யாந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஶங்கதே –

பா⁴வாந்தரேதி ।

ஜீவலக்ஷணம் பா⁴வாந்தரம் விகாராந்தரமாபந்நஸ்யைவ ஸத: பரஸ்ய ஸம்ஸாரித்வப்ராப்தௌ தத³போஹார்தா² ஜீவபரயோரபே⁴த³த்⁴யாநலக்ஷணா ஸம்பத் ‘தத்த்வமஸி’ இத்யுபதி³ஶ்யதே, ந புநர்ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மவிகாரத்வவிருத்³த⁴ம் ஐக்யமுபதி³ஶ்யதே, அதோ ந வாக்யஶேஷவிரோத⁴ இத்யர்த²: ।

'தத்த்வமஸி’ இதி வாக்யஸ்ய ஸம்பது³பாஸநாபரத்வே மாநாபா⁴வாஜ்ஜீவஸ்ய விகாரத்வே நாஶாபத்த்யா ‘ந ஜீவோ ம்ரியதே’ இதி வாக்யஶேஷவிரோதா⁴த்³வாஸ்தவஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய ஸம்பதா³போஹாஸம்ப⁴வாச்ச ‘தத்த்வமஸி’ இத்யைக்யோபதே³ஶ ஏவ ‘ஸோ(அ)யம் தே³வத³த்த:’ இதிவதி³தி பரிஹரதி –

ந, தத்ஸத்யமிதி ।

நநு ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் ஸம்ஸாரித்வாநுப⁴வவிருத்³த⁴ம் , அதோ ஜீவஸ்ய விகாரத்வாபா⁴வே(அ)பி ப்³ரஹ்மபி⁴ந்நத்வாத்ஸம்பத்பரமேவ ‘தத்த்வமஸி’ இதி வாக்யமித்யாஶயேந ஶங்கதே –

த்³ருஷ்டமிதி ।

ஆத்மந: ஸம்ஸாரோபலப்³த்⁴ருத்வாந்ந ஸம்ஸாரத⁴ர்மகத்வமுபலப்⁴யமாநஸ்ய நீலபீதாதே³ருபலப்³த்⁴ருத⁴ர்மத்வாத³ர்ஶநாதி³த்யர்த²: ।

ஸம்ஸாரஸ்ய ரூபாதி³வைலக்ஷண்யம் ஶங்கதே –

ஸம்ஸாரத⁴ர்மேதி ।

'அஹம் ஸுக²து³:கா²தி³மாந்’ இதி ஸம்ஸாரஸ்யாத்மத⁴ர்மத்வமநுபூ⁴யதே ; ஸ சாநுப⁴வோ பா³த⁴காபா⁴வாத்ப்ரமைவ ; ‘கௌ³ரோ(அ)ஹம்’ ‘நீலோ(அ)ஹம்’ இத்யாத்³யநுப⁴வஸ்து ஜீவஸ்ய தே³ஹவ்யதிரிக்தத்வஸாத⁴கஶ்ருதியுக்திபா³தி⁴த: ; அதோ ந ரூபாதி³துல்யத்வம் ஸம்ஸாரஸ்யேத்யர்த²: ।

ஆத்மநி ஸம்ஸாரஸ்யாப்யஸங்க³த்வாதி³ஶ்ருதிபா³தி⁴தத்வஸ்ய ஸமாநத்வாந்நாத்மந: ஸம்ஸாரித்வம் பரமார்த²ம் , அதோ நாபே⁴த³ஶ்ருத்யநுபபத்திரித்யாஶயேந பரிஹரதி –

நேதி ।

கிம் சாத்மத⁴ர்மத்வேநாபி⁴மதஸ்ய ஸுக²து³:கா²தே³ராத்மநா ஸஹாபே⁴தோ³ பே⁴தோ³ வா ? ஆத்³யே ந ஸம்ஸாரஸ்யாத்மத⁴ர்மதயோபலப்⁴யமாநதா ஸித்⁴யதீத்யாஹ –

த⁴ர்மாணாமிதி ।

அவ்யதிரேகாதி³தி ।

அவ்யதிரேகாப்⁴யுபக³மாதி³த்யர்த²: । அபே⁴த³பக்ஷே த⁴ர்மாணாமுபலப்³தி⁴கர்த்ருகோடிப்ரவிஷ்டத்வாது³பலப்³தி⁴கர்மத்வாநுபபத்திரித்யர்த²: । பே⁴த³பக்ஷே ந ஸம்ஸாரஸ்யாத்மத⁴ர்மத்வம் ஸித்⁴யதி । தயோ: ஸம்ப³ந்தா⁴நிருபணாத் ஸமவாயஸ்ய ஸூத்ரகாரேணைவ நிரஸ்தத்வாதி³த்யந்யத்ர விஸ்தர: ।

அபே⁴தே³ கர்த்ருகர்மபா⁴வாநுபபத்திரித்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –

உஷ்ணேதி ।

'தத்த்வமஸி’ இத்யபே⁴தோ³பதே³ஶஸ்யாத்மநி ஸம்ஸாரித்வக்³ராஹகப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ம் பரிஹ்ருத்ய தத்ர தத்³க்³ராஹகாநுமாநவிரோத⁴மாஶங்க்ய பரிஹரதி –

த்ராஸாதி³த³ர்ஶநாதி³த்யாதி³நா ।

த்ராஸாதே³ஸ்தத³நுமேயது³:கா²தே³ஶ்ச த்³ருஶ்யத்வேந வஸ்துதோ த்³ரஷ்ட்ருத⁴ர்மத்வாஸம்ப⁴வஸ்ய ப்ராகே³வோக்தத்வாதி³த்யாஶயேநாஹ –

ந, த்ராஸாதே³ரிதி ।

'தத்த்வமஸி’ இத்யபே⁴தோ³பதே³ஶஸ்ய ஶாஸ்த்ராந்தரவிரோத⁴மாஶங்க்ய நிராகரோதி –

காபிலேத்யாதி³நா ।

காபிலாதி³ஶாஸ்த்ரே ஹி ப்ரதிஶரீரம் வஸ்துத ஆத்மபே⁴த³:, தேஷாம் ச பரமார்த² ஏவ ப்³ரஹ்மபே⁴த³:, ஸம்ஸாரித்வம் ச தேஷாம் வாஸ்தவமித்யாதி³ப்ரக்ரியா த்³ருஶ்யதே ; ததோ நிஷ்ப்ரபஞ்சப்³ரஹ்மாத்மைக்யம் ப்ரதிபாத³யத ஆக³மஸ்ய தர்கஶாஸ்த்ரவிரோதா⁴த³ப்ராமாண்யம் ஸ்யாதி³தி ஶங்கார்த²: ।

காபிலாதி³தர்கஶாஸ்த்ராணாம் மூலப்ரமாணஶூந்யத்வஸ்ய தர்கபாதே³ ப்ரதிஷ்டா²பிதத்வாத்பௌருஷேயாணாம் தேஷாம் வேத³வத்ஸ்வத:ப்ரமாண்யாயோகா³ச்சேத்யாஶயேநாஹ –

மூலாபா⁴வ இதி ।

ஶ்ருதிவிரோதே⁴ ஸ்ம்ருத்யப்ராமாண்யஸ்ய பூர்வதந்த்ரே வ்யவஸ்தா²பிதத்வாச்ச ந தத்³விரோதா⁴ச்ச்²ருத்யப்ராமாண்யப்ரஸங்க³ இத்யாஶயேநாஹ –

வேத³விரோதே⁴ சேதி ।

ப்⁴ராந்தத்வமப்ராமாண்யம் ।

உபபாதி³தமர்த²முபஸம்ஹரதி –

ஶ்ருத்யுபபத்திப்⁴யாம் சேதி ।

ஏவமவிக்ருதஸ்யைவ ப்³ரஹ்மணோ ஜீவபா⁴வேந ப்ரவேஶாதி³ஶ்ருத்யா த்³ருஶ்யத்வாத்³யுபபத்த்யா ச நிஶ்சிதமஸம்ஸாரித்வமாத்மந இத்யர்த²: ।

ஏகத்வாச்சேதி ।

ஆத்மந: பரேணைகத்வாச்சாஸம்ஸாரித்வம் பரஸ்யாஸம்ஸாரித்வாதி³த்யர்த²: ।

ஏகத்வே மாநம் ப்ருச்ச²தி –

கத²மிதி ।

உத்தரஶ்ருதிரேவ மாநமித்யாஶயேநாஹ –

உச்யத இதி ॥

உபஸங்க்ரம்யேதி ।

வித்³யயா கோஶேஷ்வாத்மத்வப்⁴ரமமபோஹ்யேதி யாவத் ।

உபஸங்க்ரம்யேத்யஸ்ய வ்யவஹிதேந ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ –

ஏதத்ஸாமேதி ।

'இமாம்ல்லோகாந்’ இத்யாதே³: ஸங்க³திகத²நாய வ்யவஹிதமநுவத³தி –

ஸத்யமித்யாதி³நா ।

'ஸத்யம் ஜ்ஞாநம் - - ‘ இதி மந்த்ரஸ்ய பூர்வார்தா⁴ர்தோ² விஸ்தரேண வ்யாக்²யாத இத்யர்த²: ।

'ஸ ய ஏவம் வித்’ இத்யாதி³நா விது³ஷோ வாகா³த்³யகோ³சரப்³ரஹ்மாநந்த³ப்ராப்தேருக்தத்வாத³ர்தா²த்³ப்³ரஹ்மவல்ல்யாமபி ஸர்வாத்மகப்³ரஹ்மபா⁴வாபத்திப்ரயுக்தா ஸர்வகாமாப்தி: ஸங்க்³ரஹேணோக்தைவேதி மத்வாஹ –

விஸ்தரேணேதி ।

இத்த²ம் வ்ருத்தமநூத்³யாகாங்க்ஷாபூர்வகம் ‘இமாம்ல்லோகாந்’ இத்யாதி³கமவதாரயதி –

கே த இத்யாதி³நா ।

தத்ர காமாநாம் ஸ்வரூபே ஆகாங்க்ஷாம் த³ர்ஶயதி –

கே த இதி ।

காமாநாம் காரணே தாம் த³ர்ஶயதி –

கிம்விஷயா இதி ।

ஸாஹித்யே காமாநாமஶநே ச தாம் த³ர்ஶயதி –

கத²ம் வேதி ।

இத்யாகாங்க்ஷாயாம் ஸத்யாமேதத்³வித்³யாப²லம் விஸ்தரேண வக்தவ்யமித்யாஶயேநோத்தரம் வாக்யஜாதம் பட்²யத இத்யர்த²: ।

ஏவமுத்தரக்³ரந்த²ஸ்ய வ்யவஹிதயா ஆநந்த³வல்ல்யா ஸங்க³திமுக்த்வா அவ்யவஹிதப்⁴ருகு³வல்ல்யாபி ஸங்க³திம் வக்தும் ‘ப்⁴ருகு³ர்வை வாருணி:’ இத்யாதௌ³ வ்ருத்தம் கீர்தயதி –

தத்ரேத்யாதி³நா ।

அந்நாந்நாத³த்வேநேதி ।

அந்நாந்நாத³பா⁴வேநோபாஸநே உபயோக³ஶ்சோக்த இத்யர்த²: ।

'க்ஷேம இதி வாசி’ இத்யாதா³வுக்தமநுவத³தி –

ப்³ரஹ்மவிஷயேதி ।

தேஷூபாஸநேஷு விவக்ஷிதாந்ப²லவிஶேஷாநபி காமஶப்³தே³நாநுவத³தி –

யே சேதி ।

ப்ரதிநியதா இதி ।

தத்தது³பாஸநபே⁴தே³ந வ்யவஸ்தி²தா இத்யர்த²: ।

தேஷாம் முக்திவைலக்ஷண்யம் ஸூசயதி –

அநேகேதி ।

நாநாவிதோ⁴பாயஸாத்⁴யா இத்யர்த²: ।

அத ஏவ தேஷாமவித்³யாகாலிகத்வமாஹ –

ஆகாஶாதீ³தி ।

ஆகாஶாத³யோ யே அவித்³யாயா: கர்யபே⁴தா³ஸ்தத்³விஷயாஸ்தத்ஸாத்⁴யா ஏவ தே அவித்³யாவஸ்தா²யாம் த³ர்ஶிதா:, ந து வித்³யாவஸ்தா²யாம் , வித்³யாவஸ்தா²யாம் த்வத்ராபி வல்ல்யாம் ‘ஸ ஏக:, ஸ ய ஏவம்வித் ‘ இத்யாதௌ³ பூர்வோக்தமேவ ‘ஸோ(அ)ஶ்நுதே ஸர்வாந்காமாந்ஸஹ’ இதி ப²லம் தாத்பர்யதோ த³ர்ஶிதமிதி பா⁴வ: ।

இத்த²மஸ்யாமபி வல்ல்யாம் வ்ருத்தாநுவாதே³ந ப²லவசநாநுவ்ருத்திம் ஸூசயித்வா தத்ராநுபபத்திமுத்³பா⁴வயதி –

ஏகத்வே புநரிதி ।

ஸ்வஸ்ய ப்³ரஹ்மணா ஏகத்வே ஸாக்ஷாத்க்ருதே ஸதி காமயிதவ்யஸ்யாகாஶாதி³பே⁴த³ஜாதஸ்ய தத்ஸாத்⁴யகாமஜாதஸ்ய ச ஸர்வஸ்யாத்மவ்யதிரேகேணாபா⁴வாத்பூர்வாவஸ்தா²யாமிவ புந: காமாந்ப்ரதி காமித்வாநுபபத்தேரித்யர்த²: ।

ஏவமேகத்வே காமித்வாநுபபத்தௌ ஸத்யாம் ப²லிதமாஹ –

தத்ர கத²மிதி ।

ஏகத்வம் காமித்வாநுபபத்திர்வித்³யாவஸ்தா² வா தத்ர-ஶப்³தா³ர்த²: । அவித்³யாலேஶவஶேந ப்ரபஞ்சாபா⁴ஸமநுப⁴வந்வித்³வாந் ‘ஸர்வஸ்யாத்மாஹம்’ இதி மந்யமாநோ(அ)ணிமாத்³யைஶ்வர்யபு⁴ஜாம் யோகி³நாம் யத்காமாந்நித்வம் காமரூபித்வம் சாஸ்தி தந்மமைவேதி பஶ்யந்யுக³பத்ஸர்வாந்விஷயாநந்தா³நஶ்நுத இத்யுபசர்யதே । விவக்ஷிதம் து வித்³யாப²லம் ஸர்வாத்மகப்³ரஹ்மபா⁴வமாத்ரம் । அத ஏவ ஶ்ருத்யந்தரம் - ‘ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி’ இதி ।

அதோ ந ப²லவசநே த்வது³க்தாநுபபத்திர்தோ³ஷ இத்யுத்தரக்³ரந்த²தாத்பர்யேண ஸமாத⁴த்தே –

உச்யத இதி ।

தத்ராஹேதி ।

ஶ்ருதிரிதி ஶேஷ: ।

பூர்வக்³ரந்தே²(அ)பி விது³ஷ: ஸார்வாத்ம்யமர்த²ஸித்³த⁴மிதி த³ர்ஶயந் ‘ஸ யஶ்சாயம்’ இத்யாதௌ³ வ்ருத்தம் கீர்தயதி –

புருஷேத்யாதி³நா ।

புருஷஸ்த²ஸ்ய ஜீவாத்மந ஆதி³த்யஸ்த²ஸ்ய பரமாத்மநஶ்சோத்கர்ஷாபகர்ஷௌ தத்ப்ரயோஜகோபாதீ⁴ ச நிரஸ்யைகத்வவிஜ்ஞாநேநாவித்³யாகல்பிதாநந்நமயாதீ³நாநந்த³மயாந்தாநநாத்மந: க்ரமேணோபஸங்க்ரம்ய ஸத்யஜ்ஞாநாதி³லக்ஷணம் ப²லபூ⁴தமத்³வைதமாபந்ந: ஸர்வாத்மா ஸந்நிதி யோஜநா ।

அத்³வைதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப²லபூ⁴தத்வஸித்³த⁴யே ஸுக²ரூபத்வமாஹ –

ஆநந்த³மிதி ।

தஸ்ய தத³ர்த²மேவாநர்தா²ஸ்ப்ருஷ்டத்வமாஹ –

அஜமம்ருதமப⁴யமிதி ।

தஸ்ய பரமார்த²த்வமாஹ –

ஸ்வாபா⁴விகமிதி ।

தத³ர்த²ம் நிர்விஶேஷத்வமாஹ –

அத்³ருஶ்யாதீ³தி ।

ஸவிஶேஷஸ்ய த்³ருஶ்யத்வநியமேந மித்²யாத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

தஸ்ய விகாரத்வஜட³த்வபரிச்சே²தா³ந்வ்யாவர்தயதி –

ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தமிதி ।

நநு விது³ஷ: ஸர்வலோகஸஞ்சாரோ ந நியத இத்யாஶங்க்யாஹ –

ஆத்மத்வேநாநுப⁴வந்நிதி ।

ஏதத்ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம ஸமத்வாத்ஸாம ।

ஸமத்வமேவாஹ –

ஸர்வாநந்யத்வரூபமிதி ।

ஸர்வ்யாபிஸ்வரூபபூ⁴தமித்யர்த²: ।

ஸ்வநுப⁴வஸித்³த⁴ஸ்யாத்மைகத்வஸ்ய தஜ்ஜ்ஞாநப²லஸ்ய க்ருதார்த²த்வஸ்ய ச க்²யாபநம் நிஷ்ப²லமித்யாஶங்க்யாஹ –

லோகாநுக்³ரஹார்த²மிதி ।

ஆத்மைகத்வஜ்ஞாநம் விநா ந ஸம்ஸாரதா³வாநலஶாந்தி:, அதோ யத்நதஸ்தத்ஸம்பாத³நீயம் ஸர்வைரிதி ஜ்ஞாபநம் லோகாநுக்³ரஹ: ।

கா³நப்ரகாரமேவ ப்ரஶ்நபூர்வகமாஹ –

கத²மித்யாதி³நா ।

ஹாவுஶப்³தோ³ விஸ்மயார்த²: அப்⁴யாஸஸ்து தத்ராதிஶயார்த² இதி மத்வாஹ –

அத்யந்தேதி ॥

க இதி ।

கிங்க்ருத இத்யர்த²: ।

ஸார்வாத்ம்யப்ராப்திக்ருதோ விது³ஷோ விஸ்மய இத்யாஹ –

உச்யத இதி ।

நநு நித்யஶுத்³தா⁴தி³ரூபஸ்ய விது³ஷ: கத²மந்நாந்நாத³ரூபேண ஸார்வாத்ம்யமித்யாஶங்க்ய விக்ஷேபஶக்திமத³வித்³யாலேஶமஹிம்நேத்யாஶயேநாஹ –

நிரஞ்ஜநோ(அ)பி ஸந்நிதி ।

அந்நம் போ⁴க்³யஜாதம் , அந்நாதோ³ போ⁴க்தா, தயோ: ஸங்கா⁴தோ நாம போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யபா⁴வலக்ஷண: ஸம்ப³ந்த⁴:, தத்கர்தா, ஸர்வகர்மப²லதா³தேதி யாவத் ।

தத்ர ஸாமர்த்²யம் ஸூசயதி –

சேதநாவாநிதி ।

ஸர்வஜ்ஞ இத்யர்த²: ।

அத²வேதி ।

அத² வா அந்நஸ்யைவ ஸங்கா⁴தக்ருதி³தி யோஜநா ।

நந்வநேகேஷாம் ம்ருத்த்ருணகாஷ்டா²தீ³நாம் க்³ருஹப்ராஸாதா³தி³ரூபேண ஸங்கா⁴தகரணம் த்³ருஷ்டம் , தத்கத²மேகஸ்யாந்நஸ்யாத³நீயஸ்ய ஸங்கா⁴தகரணமித்யாஶங்க்ய விஶிநஷ்டி –

அநேகாத்மகஸ்யேதி ।

ஶரீரேந்த்³ரியாதி³ரூபேண பரிணதித்³வாரா அநேகாத்மகஸ்ய தஸ்ய ஸம்ஹதிகரணமுபபந்நமித்யர்த²: ।

ஶரீரப்ராணாதீ³நாம் மேலநரூபம் ஸங்கா⁴தம் கிமர்த²மயம் கரோதி ? தத்ராஹ –

பாரார்த்²யேநேதி ।

பரஸ்ய சேதநஸ்யார்தோ² போ⁴கா³தி³: தத்ஸித்³த்⁴யர்த²த்வேநேத்யர்த²: ।

நநு ஶரீராதி³ரூபேண பரிணதஸ்யாந்நஸ்ய பரார்த²த்வே ஸித்³தே⁴ ஸதி தாத³ர்த்²யேந ஸம்ஹதிகரணமித்யுபபத்³யதே, ததே³வ குத: ஸித்³த⁴ம் ? அத ஆஹ –

பரார்த²ஸ்யேதி ।

தத்³விஶத³யதி –

அந்நாதா³ர்த²ஸ்ய ஸத இதி ।

போ⁴க்த்ரர்த²ஸ்ய ஸத இத்யர்த²: । ஜட³ஸ்ய ஶரீரப்ராணாதே³: காஷ்ட²த்ருணாதே³ரிவ ஸ்வார்த²த்வாயோகா³ச்சேதநார்த²த்வம் வக்தவ்யமிதி பா⁴வ: । ஸத்த்யஸ்யேதி ஸச்ச த்யச்ச ஸத்த்யம் , ஸந்மூர்தம் த்யத³மூர்தமிதி மூர்தாமூர்தாத்மகஸ்ய ருதஶப்³தி³தஸ்ய ஜக³த உத்பத்தே: பூர்வமேவோத்பந்நோ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஶ்சாஹமஸ்மீத்யர்த²: ।

தே³வேப்⁴யஶ்ச பூர்வமிதி ।

ஹிரண்யக³ர்போ⁴த்பத்த்யநந்தரமிந்த்³ராதி³தே³வேப்⁴ய: பூர்வமுத்பந்நோ விராட்புருஷஶ்சாஹமஸ்மீத்யர்த²: ।

அம்ருதஸ்ய நாபி⁴ஶ்சாஹமஸ்மீதி ஶ்ருதௌ யோஜநாம் மத்வா விவ்ருணோதி -