నవమోఽనువాకః
యతో వాచో నివర్తన్తే తద్బ్రహ్మేతి ప్రతీయతామ్ ॥ ౫౯౫ ॥
శబ్దప్రవృత్తిహేతూనాం ప్రత్యగాత్మన్యసమ్భవాత్ ।
శబ్దార్థాసమ్భవం ప్రాహ హ్యప్రాప్యేత్యాదరాచ్ఛ్రుతిః ॥ ౫౯౬ ॥
తస్మాల్లక్షణవాచీని సత్యాదీని పురాఽబ్రవమ్ ।
విశేషణవిశేష్యాణాం నిషేధాత్కోశశాయినామ్ ।
నిర్మమం నిరహఙ్కారం బ్రహ్మైవాఽఽత్మేత్యుపాస్మహే ॥ ౫౯౭ ॥
ద్రవ్యాదివిషయే యాని ప్రయుక్తాని ప్రయోక్తృభిః ।
స్వార్థహేతోర్నివృత్త్యైవ నివర్తన్తే వచాంస్యతః ॥ ౫౯౮ ॥
న మాతృయాయినో యస్మాత్ప్రత్యయా బుద్ధికర్తృకాః ।
తన్నివృత్తౌ నివర్తన్తే తస్మాత్తే మనసా సహ ॥ ౫౯౯ ॥
యతో వాచోఽభిధానాని ప్రయుక్తాన్యుపలబ్ధయే ।
సర్వాణ్యనభిధాయైవ నివర్తన్తేఽవబోధ్య చ ॥ ౬౦౦ ॥
ఉదపాది చ యచ్ఛబ్దైర్జ్ఞానమాకారవద్ధియః ।
స్వతో బుద్ధం తదప్రాప్య నామ్నా సహ నివర్తతే ॥ ౬౦౧ ॥
మాహాత్మ్యమేతచ్ఛబ్దస్య యదవిద్యాం నిరస్యతి ।
సుషుప్త ఇవ నిద్రాయా దుర్బలత్వాచ్చ బాధ్యతే ॥ ౬౦౨ ॥
దుర్బలత్వాదవిద్యాయా ఆత్మత్వాద్బోధరూపిణః ।
శబ్దశక్తేరచిన్త్యత్వాద్విద్మస్తం మోహహానతః ॥ ౬౦౩ ॥
అగృహీత్వైవ సమ్బన్ధమభిధానాభిధేయయోః ।
హిత్వా నిద్రాం ప్రబుధ్యన్తే సుషుప్తే బోధితాః పరైః ॥ ౬౦౪ ॥
జాగ్రద్వన్న యతః శబ్దం సుషుప్తే వేత్తి కశ్చన ।
ధ్వస్తేఽతో వచసాఽజ్ఞానే బ్రహ్మాస్మీతి భవేన్మతిః ॥ ౬౦౫ ॥
నాభేదః క్రియయోరత్ర క్రియాతత్ఫలభేదతః ।
కిం పూర్వమితి చోద్యస్య నాత్రాతః సమ్భవో భవేత్ ॥ ౬౦౬ ॥
అవిద్యాఘాతినః శబ్దాదహం బ్రహ్మేతి ధీర్భవేత్ ।
నశ్యత్యవిద్యయా సార్ధం హత్వా రోగమివౌషధమ్ ॥ ౬౦౭ ॥
అవశిష్టం స్వతో బుద్ధం శుద్ధం ముక్తం తతో భవేత్ ।
నాతః స్యాద్భావనాపేక్షా నాపి మానాన్తరం ప్రతి ॥ ౬౦౮ ॥
అలౌకికత్వాద్బోధస్య స్వతశ్చావగమాత్మనః ।
బోధ్యే హి లౌకికేఽపేక్షా పరతోఽవగతౌ తథా ॥ ౬౦౯ ॥
నద్యాస్తీరే ఫలానీవ ప్రత్యక్షాద్యనపేక్షతః ।
కిమివేహాన్యమానేషు తావాపేక్షాఽభిధాశ్రుతేః ॥ ౬౧౦ ॥
ప్రమాతా చ ప్రమాణం చ ప్రమేయో నిశ్చితిస్తథా ।
యత్సాన్నిధ్యాత్ప్రసిధ్యన్తి తత్సిద్ధౌ కిమపేక్షతే ॥ ౬౧౧ ॥
జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తేషు ఘటోఽయమితి సంవిదః ।
వ్యవధానం న చేహాస్తి తద్భావాభావసాక్షితః ॥ ౬౧౨ ॥
ఇదమేవమిదం నైవమితి బుద్ధిర్విభాగభాక్ ।
అనాత్మికాఽఽత్మవత్యత్ర యేనాసౌ కిమపేక్షతే ॥ ౬౧౩ ॥
కర్త్రాదివ్యాపృతేః పూర్వమసఙ్కీర్ణ ఉపాధిభిః ।
అవిక్షిప్తో హ్యసంసుప్తోఽనుభవః కిమపేక్షతే ॥ ౬౧౪ ॥
అభిధేయం న యద్వస్తు ప్రత్యయశ్చ న ఢౌకతే ।
నియుక్తోఽపి నియోగేన కథం తద్ ద్రష్టుమర్హతి ॥ ౬౧౫ ॥
అపి మానాన్తరప్రాప్తం వస్తువృత్తం నివర్తయేత్ ।
నియోగార్థానురోధేన యది వస్త్వవబోధ్యతే ॥ ౬౧౬ ॥
భావ్యతేఽసన్నపీహార్థః ప్రసిద్ధేర్లోకవహ్నివత్ ।
బ్రహ్మణస్త్వప్రసిద్ధత్వాత్తథాఽప్యత్ర సుదుర్లభమ్ ॥ ౬౧౭ ॥
క్రియతేఽలౌకికోఽప్యర్థః పదార్థాన్వయరూపతః ।
అవాక్యార్థాత్మకం బ్రహ్మ తథాప్యత్ర సుదుష్కరమ్ ॥ ౬౧౮ ॥
ప్రమాణమప్రమాణం చ ప్రమాఽఽభాసస్తథైవ చ ।
కుర్వన్త్యేవ ప్రమాం యత్ర తదసమ్భావనా కుతః ॥ ౬౧౯ ॥
ప్రామాణ్యమేతత్పృష్ఠేన కస్మాన్నైత్యభిధాశ్రుతిః ।
నియోగస్యాపి మానత్వం నానపేక్ష్య ప్రమామిమామ్ ॥ ౬౨౦ ॥
పశ్యేదాత్మానమిత్యాది వాక్యం యత్స్యాద్విధాయకమ్ ।
జ్ఞానకర్తవ్యతాయాం తన్నియోజ్యపురుషం ప్రతి ॥ ౬౨౧ ॥
స్వవ్యాపారేఽనపేక్ష్యైవ వస్తువృత్తం వచో యతః ।
నియుఙ్కే పురుషం తస్మాద్వస్తువృత్తం సుదుర్లభమ్ ॥ ౬౨౨ ॥
స్వశకత్యననురూపం చేత్కార్యం వాక్యశతైరపి ।
నియుక్తోఽపి న తత్సిద్ధావలం శక్యే స హీశ్వరః ॥ ౬౨౩ ॥
అభిధాశ్రుతితత్సిద్ధౌ వ్యాపృచ్ఛేత ప్రయత్నతః ।
విధివాక్యానుగామిత్వాన్నార్థస్పృక్స్యాత్స్వతన్త్రతః ॥ ౬౨౪ ॥
స్వమాంసాన్యపి ఖాదన్తి నియోగానతిలఙ్గినః ॥ ౬౨౫ ॥
జహత్యపి ప్రియాన్ప్రాణాఞ్శక్యార్థత్వాత్తతోఽపి హి ।
అశక్యే వినియుక్తోఽపి కృష్ణలాఞ్శ్రపయేదితి ॥ ౬౨౬ ॥
సర్వాత్మనాఽప్యసౌ కుర్వన్కుర్యాత్తస్కరకన్దువత్ ॥ ౬౨౭ ॥
న చోపాసాన్తరాధీనో బ్రహ్మజ్ఞానోదయో భవేత్ ।
తం యథా, తం తమేవేతి న్యాయదృబ్ధశ్రుతేః స్మృతేః ॥ ౬౨౮ ॥
నార్థస్పృగ్భావనా చేత్స్యాద్బ్రహ్మధీజన్మనే న సా ।
స్వభ్యస్తా రాజతీ నో ధీః శుక్తికాజ్ఞానజన్మనే ॥ ౬౨౬ ॥
ద్రష్టవ్యశ్చేద్భవేదాత్మా స్యాన్నియోగస్తదాఽఽత్మని ।
నిషేధాద్దర్శనస్యేహ న నియోగోఽస్త్యతః పరే ॥ ౬౩౦ ॥
నియోగానుప్రవేశేన వస్తుతత్త్వం ప్రబోధ్యతే ।
న హి విధ్యనపేక్షస్య ప్రామాణ్యమనువాదినః ॥ ౬౩౧ ॥
నైవం యతః క్రియైవేహ చోదనాభిర్విధీయతే ।
స్వవ్యాపారే యతస్తాభిర్నియోక్తుం శక్యతే పుమాన్ ।
ద్రవ్యస్వరూపేఽసాధ్యత్వాత్కథం తాభిః ప్రవర్త్యతే ॥ ౬౩౨ ॥
న చాపీహాత్మవిజ్ఞానం చోదనాభిర్విధీయతే ।
స్వాధ్యాయోఽధ్యేతవ్య ఇతి హ్యేతస్మాత్తస్య సిద్ధితః ॥ ౬౩౩ ॥
కర్మావబోధో న యథా నియోగాన్తరమీక్షతే ।
తథైవాత్మావబోధోఽపి న నియోగాన్తరాద్భవేత్ ॥ ౬౩౪ ॥
స్యాదేతదాత్మబోధస్య నియోగవిరహాద్యది ।
పుమర్థకారితా పుమ్భిర్లభ్యతే న తు లభ్యతే ॥ ౬౩౫ ॥
నియోగైకాధిగమ్యత్వాజ్జ్ఞానకార్యస్య నాన్యతః ।
ప్రమాన్తరాదిదం సిధ్యేన్నాపి స్యాదభిధానతః ॥ ౬౩౬ ॥
నైతదేవం యతో నేహ జ్ఞేయార్థవ్యాప్తిమాత్రతః ।
ఫలాన్తరం ప్రబోధస్య కిఞ్చిత్సమ్భావ్యతేఽణ్వపి ॥ ౬౩౭ ॥
అన్తరేణ నియోగం చ స్వాత్మబోధస్య సిద్ధితః ।
స్వాధ్యాయోఽధ్యేతవ్య ఇతి బ్రూహి స్యాత్కిం నియోగతః ॥ ౬౩౮ ॥
నైవం యతోఽన్యదేవేదం విజ్ఞానాన్తరమాత్మని ।
సోపాయం కార్యమిత్యేవం చోద్యతే కేవలం పరమ్ ॥ ౬౩౯ ॥
శబ్దాజ్జనితవిజ్ఞానాద్ వ్యతిరిక్తం పరాత్మగమ్ ॥ ౬౪౦ ॥
న హి శబ్దసముత్థేన బ్రహ్మ జ్ఞానేన శక్యతే ।
తస్యావాక్యార్థరూపత్వాత్పరిచ్ఛేత్తుం ఘటాదివత్ ॥ ౬౪౧ ॥
నానాపదార్థసంసర్గలక్షణోఽయం యతః స్మృతః ।
వాక్యార్థో వాక్యవిద్భిర్హి ప్రమావాక్యం చ నో మతమ్ ।
తస్య చావిషయత్వాత్తు బ్రహ్మావాక్యార్థరూపభృత్ ॥ ౬౪౨ ॥
విజ్ఞానాన్తరగమ్యం తదభ్యుపేయం బలాదపి ।
న చేద్వాక్యోత్థవిజ్ఞానగ్రాహ్యం బ్రహ్మాభ్యుపేయతే ।
నామ్నాయార్థో భవేత్తర్హి నైవం వేదార్థ ఎవ చ ॥ ౬౪౩ ॥
కథం వేదార్థతైతస్య న చేద్వాక్యార్థ ఇష్యతే ॥ ౬౪౪ ॥
పుంవ్యాపారాధీనత్వాన్న నియోగాదయం భవేత్ ।
పదార్థానన్వయాన్నాపి వాక్యోత్థో బోధ ఆత్మని ॥ ౬౪౫ ॥
తదన్వయేఽపి నైవాయం వాక్యార్థత్వం సమశ్నుతే ।
సామాన్యమాత్రవాచిత్వే పదానాం సఙ్క్షయో యతః ॥ ౬౪౬ ॥
పదార్థవ్యతిరేకేణ న చావాక్యార్థవాచకః ।
అతోఽవాక్యార్థరూపోఽయం యోఽహం బ్రహ్మేతి నిశ్చయః ॥ ౬౪౭ ॥
నియోగానుప్రవేశేన వస్తుతత్త్వమితీరితమ్ ।
యత్తస్య పరిహారాయ శ్లోకోఽస్మాభిర్యథోదితః ॥ ౬౪౮ ॥
ఇదం జ్ఞేయమిదం జ్ఞానం జ్ఞాతాఽస్మీతి విభాగతః ।
సర్వదా దర్శనాత్తావన్నావిద్యాఽస్యైషు విద్యతే ॥ ౬౪౯ ॥
చిన్మాత్రవ్యతిరేకేణ సర్వప్రత్యయసాక్షిణః ।
రూపాన్తరం న సమ్భావ్యం ప్రమాభాసాత్తథా హ్నుతిః ॥ ౬౫౦ ॥
హానోపాదానహీనోఽయం తత్సాక్షిత్వాత్స్వతో ధ్రువః ।
ద్రష్ట్రాదిసాక్షితాఽప్యస్య తత్కారణసమాశ్రయాత్ ॥ ౩౫౧ ॥
ఇదం వేద్మి న వేద్మీదమితి బుద్ధిర్వివర్తతే ।
ప్రత్యభిజ్ఞాశ్రయా సా స్యాద్ ద్రష్టైవోభయరూపభాక్ ॥ ౬౫౨ ॥
నిర్విభాగాత్మకత్వాత్తు సర్వకోశాతివర్తినః ।
రూపం నానాత్మవన్న్యాయ్యం ప్రత్యభిజ్ఞాసమాశ్రయమ్ ॥ ౬౫౩ ॥
ప్రతిస్మృత్యాన్యతః ప్రాప్తం రూపం యత్పారిణామికమ్ ।
జ్ఞాతా ప్రత్యభిజానాతి ప్రత్యక్షార్థోపసంస్కృతః ॥ ౬౫౪ ॥
బుద్ధేః స్యాదపరాధోఽయం యద్బాహ్యార్థానుకారితా ।
ప్రత్యక్త్వం చిన్నిభత్వం చ కౌటస్థ్యాన్నాయమాత్మని ॥ ౬౫౫ ॥
అన్వయవ్యతిరేకాభ్యాం జాగ్రత్స్వప్నసుషుప్తిసు ।
బాహ్యం నిరస్య ధీరూపం చిన్మాత్రాత్మావభాసయా ।
ధియోపలక్ష్యావాక్యార్థం సర్వదాఽవ్యభిచారతః ॥ ౬౫౬ ॥
వ్యభిచారిణశ్చ బాధేన తత్త్వమస్యాదిరూపిణీ ।
దహన్త్యఖిలమజ్ఞానం బోధయత్యేవ కేవలమ్ ॥ ౬౫౭ ॥
సామానాధికరణ్యాదేర్ఘటేతరఖయోరివ ।
వ్యావృత్తేః స్యాదవాక్యార్థః సాక్షాన్నస్తత్త్వమర్థయోః ॥ ౬౫౮ ॥
వాక్యాదేవమవాక్యార్థో యస్మాత్సాక్షాత్ప్రసిధ్యతి ।
అన్యదేవేదమిత్యాది సర్వం స్యాత్తుషకణ్డనమ్ ॥ ౬౫౯ ॥
అజ్ఞానమన్యథాజ్ఞానం సంశయజ్ఞానమేవ చ ।
ఘటాదావేవ తద్దృష్టం న జ్ఞాతృజ్ఞానసాక్షిషు ॥ ౬౬౦ ॥
అజ్ఞానాది త్రయం తావత్ప్రత్యయేఽపి న విద్యతే ।
తస్య హ్యవ్యవధానేన ప్రత్యక్షాన్నాన్యమానతా ॥ ౬౬౧ ॥
జ్ఞాతురవ్యవధానేన సంశయో నిశ్చయోఽపి వా ।
ప్రత్యయః ప్రథతే యస్మాన్న మానాన్తరకాఙ్క్ష్యతః ॥ ౬౬౨ ॥
అజ్ఞానాది త్రయం తావజ్జ్ఞాతర్యపి న విద్యతే ।
కిమఙ్గ సర్వదాఽలుప్తచక్షుష్యాత్మని కేవలే ॥ ౬౬౩ ॥
నిర్ధూతాశేషభేదోఽయమవాక్యార్థాత్మకస్తథా ।
సుషుప్తే గమ్యతేఽస్మాభిర్నానృతం శ్రుతిగౌరవాత్ ॥ ౬౬౪ ॥
సర్వదా చాత్మరూపత్వాద్ వ్యభిచారాదనాత్మనః ।
బ్రహ్మాత్మని స్వతః సిద్ధం జ్ఞానం మోహాపనోది యత్ ॥ ౬౬౫ ॥
జ్ఞాతాజ్ఞాతవిభాగోఽస్మింజ్ఞానాజ్ఞానాత్మతా తథా ।
జ్ఞాత్రజ్ఞాతృత్వమప్యేవం స్వతః సిద్ధేర్న సాక్షిణః ॥ ౬౬౬ ॥
స్వవ్యాపారే నియోగోఽపి నియుఙ్క్తే పురుషం బలాత్ ।
యథాభూతార్థతా బుద్ధేర్వాస్తవీ న తు పౌరుషీ ॥ ౬౬౭ ॥
ఇదమేవమదో నేతి యథైవార్థమృతే విధిమ్ ।
వేత్తి తత్త్వమసీత్యేవం కిం న వేత్త్యభిధాశ్రుతేః ॥ ౬౬౮ ॥
క్రియాయాం విధిసమ్పాతః కర్త్రాదిషు న సిద్ధితః ।
న చానేకార్థతైకస్య వాక్యస్య భవతేష్యతే ॥ ౬౬౯ ॥
ప్రత్యక్షాదేవ భేదోఽయమభిధాననియోగయోః ।
తస్య చేద్ వ్యభిచారిత్వం వ్యర్థం సర్వజ్ఞభాషితమ్ ॥ ౬౭౦ ॥
కర్తుః క్రియాయాం స్వాతన్త్ర్యం వస్తువృత్తే హ్యనీశ్వరః ।
వస్తువృత్తం చ నో ముక్తిః క్రియాతశ్చేదనిత్యతా ॥ ౬౭౧ ॥
యథావస్తు హి యా బుద్ధిః సమ్యగ్జ్ఞానం తదేవ నః ।
పౌరుషాయాసమాత్రోత్థమజ్ఞానం రజతాదివత్ ॥ ౬౭౨ ॥
వస్తుమాత్రానురోధిత్వాత్సమ్యగ్జ్ఞానస్య దుష్కరమ్ ।
నియోగానుప్రవేశేన వస్తుతత్త్వావబోధనమ్ ॥ ౬౭౩ ॥
నియోగానుప్రవేశే వా హోతోర్వ్యాప్తిః ప్రదర్శ్యతామ్ ।
గమకత్వమృతే వ్యాప్తిం నైవ హేతోః ప్రసిధ్యతి ॥ ౬౭౪ ॥
విధిశూన్యస్య వాక్యస్య ప్రామాణ్యం ప్రత్యగాత్మని ।
యేషాం ప్రకాశ్యత ఇతి న తేషాం మతిరీదృశీ ॥ ౬౭౫ ॥
ప్రకాశ్యత్వాశ్రయశ్చాయం వ్యాపారః సర్వ ఎవ చ ।
తస్మిన్నసతి తన్మిథ్యా యదేతద్భవతేరితమ్ ॥ ౬౭౬ ॥
అస్థూలాశబ్దతావాదిప్రకాశ్యత్వాది కుప్యతి ।
నియోగానుప్రవేశేన యది వస్తు ప్రకాశ్యతే ॥ ౬౭౭ ॥
న చాప్రమాణతా తస్య నియోగోత్సఙ్గసంశ్రయాత్ ।
ఎవమప్యప్రమాణం చేన్నియోగోఽవిషయో భవేత్ ॥ ౬౭౮ ॥
అదృశ్యం పశ్య ఇత్యేవం నియుక్తోఽపి న శక్నుయాత్ ।
శక్నుయాత్ స నియోగాచ్చేత్కుర్యాత్తస్కరకన్దువత్ ॥ ౬౭౬ ॥
విదితేతరాతిరేకిత్వాద్ బ్రహ్మరూపానువాదిభిః ।
నియోగగర్భవచనైః పశ్యేదితి విరుధ్యతే ॥ ౬౮౦ ॥
విజ్ఞాతారమరే కేన విజానీయాదితి శ్రుతేః ।
న దృష్ఠేరితి దృశ్యత్వం నియోగైరేవ వార్యతే ॥ ౬౮౧ ॥
సదావగతిరూపస్య జ్యోతిశ్చక్రావభాసినః ।
స్వయఞ్జ్యోతిఃస్వభావస్య న్యాయ్యం తస్మాన్న దర్శనమ్ ॥ ౬౮౨ ॥
ద్రశ్ట్రా చేద్ దృశ్యతే దృశ్యం ప్రత్యక్షావిషయః కథమ్ ।
కర్మకర్తృత్వమేకస్య దోషో బ్రహ్మాత్మదర్శనే ॥ ౬౮౩ ॥
అదృష్టం తదకర్మత్వాత్కౌటస్థ్యాన్నాపి దృష్టికృత్ ।
జన్యాదివిక్రియాషట్కనిషేధోఽప్యేవమర్థవాన్ ॥ ౬౮౪ ॥
ప్రమాతృత్వాదిభేదేన యత్స్వరూపం ప్రతీయతే ।
తత్ప్రకాశ్యత ఇత్యాహురప్రకాశస్వరూపతః ॥ ౬౮౫ ॥
ప్రమాతైవ ప్రమేయం చేత్ప్రమాణం ప్రమితిస్తథా ।
స్వరూపాచ్చైకరూపత్వాన్న తదేభిర్నిరుచ్యతే ॥ ౬౮౬ ॥
ప్రామాణ్యమనువాదానాం న చేత్స్వవిషయే మతమ్ ।
పయోగుణస్య సమ్బన్ధో న ప్రాప్నోతి జుహోతినా ॥ ౬౮౭ ॥
స్వర్గేణైవాభిసమ్బన్ధః పయసశ్చేదనుత్తరమ్ ।
స్వర్గస్య సిద్ధయే నాలం ద్రవ్యమాత్రం పయో యతః ॥ ౬౮౮ ॥
ప్రణయః సాధనత్వం చ ప్రాప్తం తస్మాదనూద్యతే ।
విశిష్టోపాశ్రయం ద్రవ్యమతోఽలం పశుసిద్ధయే ॥ ౬౮౯ ॥
గోదోహనస్య భిన్నత్వాద్భిన్నం చేత్సాధనం మతమ్ ।
ప్రాప్తా ప్రణయతీత్యస్య సాధ్యభేదాద్విభిన్నతా ॥ ౬౯౦ ॥
హానోపాదానశూన్యత్వాదప్రామాణ్యం మతం యది ।
బ్రహ్మాస్మీతి పరిజ్ఞానమప్రమాణం ప్రసజ్యతే ॥ ౬౯౧ ॥
ఆత్మత్వాదనుపాదేయమనన్యత్వాదహేయతా ।
అభిధాశ్రుతేశ్చేదేతత్కిమన్యత్ప్రార్థ్యతే విధేః ॥ ౬౯౨ ॥
అనూక్తేరపి మానత్వం నైవ ధ్వాఙ్క్షైర్విలుప్యతే ।
నియోగానుప్రవిష్టత్వాద్యథైవేహాభిధాశ్రుతేః ॥ ౬౯౩ ॥
ఎవం చ సతి దృష్టాన్తో భవతాం నోపపద్యతే ।
నియోగాదేవ విజ్ఞానమిత్యేవం నియమః కుతః ॥ ౬౯౪ ॥
వాదానువాదయోరర్థో యది భిన్నః ప్రతీయతే ।
అగతార్థాధిగన్తృత్వాదస్త్వనూక్తేః ప్రమాణతా ॥ ౬౯౫ ॥
అన్వక్షం భిన్నరూపా ధీరిహ వాదానువాదయోః ।
అపూర్వాధిగతిః పూర్వమిహ బుద్ధావబోధనమ్ ॥ ౬౯౬ ॥
మృగతోయాదివన్మిథ్యా యద్యనూక్తేర్భవేన్మతిః ।
విధేర్నిర్విషయత్వం వః సర్వత్రైవ ప్రసజ్యతే ॥ ౬౯౭ ॥
స్వాభిధేయం నిరాకాఙ్క్షో హ్యనువాదః ప్రబోధయేత్ ।
తత్ర చేదప్రమాణం స్యాత్స్యాత్తదుచ్చారణం వృథా ॥ ౬౯౮ ॥
సాకాఙ్క్షత్వానువాదత్వే కుతశ్చావగతే త్వయా ।
అప్రామాణ్యాన్న చేత్తాభ్యాం విధేయప్రక్షయాద్విధేః ॥ ౬౯౯ ॥
స్వశబ్దానభిధేయం యత్తదేవాపేక్షతే పదమ్ ।
స్వార్థే తదప్రమాణం చేద్వాక్యార్థస్యాన్వయః కుతః ॥ ౭౦౦ ॥
అప్రమాణమితి జ్ఞానం కస్మాదజ్ఞాయి కథ్యతామ్ ।
విద్యమానోపలమ్భాని న హ్యభావం ప్రమిణ్వతే ॥ ౭౦౧ ॥
పరస్వభావవిధ్వంసవర్త్మనైవాత్మవస్తునః ।
వక్ష్యత్యవగతిం చోర్ధ్వం విధినైవేతి దుస్థితమ్ ॥ ౭౦౨ ॥
వ్యావృత్తిః పరతోఽభావో న చ తస్యేన్ద్రియేణ హి ।
సమ్బన్ధోఽస్తి తతో భేదః ప్రమాణైర్నోపలభ్యతే ॥ ౭౦౩ ॥
ప్రమాఽభావస్వరూపత్వాన్నాప్యభావాద్భిదేష్యతే ।
సంవిత్త్యభావో నైవేహ ప్రకాశయతి కిఞ్చన ॥ ౭౦౪ ॥
ఇతి స్వాభిమతం సర్వం తేన చాస్య విరుద్ధతా ।
వస్తువృత్తానురోధేన వ్యాపారః ఫలవానిహ ॥ ౭౦౫ ॥
న కులాలవశాద్ వ్యోమ శరావాయాప్యలం యతః ।
ఆత్మజ్ఞానం ప్రసిద్ధం చేద్విధేరేవ విధిః కుతః ।
అథాప్రసిద్ధం నితరాం విధిర్నైవోపపద్యతే ॥ ౭౦౬ ॥
కైవల్యకారితా బుద్ధేర్నియోగాదేవ చేద్భవేత్ ।
నియోగార్థావగతయే నియోగోఽన్యోఽపి మృగ్యతామ్ ॥ ౭౦౭ ॥
తత్త్వమస్యాదివాక్యోత్థం విజ్ఞానం స్వఫలం స్వతః ।
అతోఽవగమ్యతేఽస్మాభిస్తృప్త్యాఖ్యఫలవద్భుజేః ॥ ౭౦౮ ॥
స్వాధ్యాయోఽధ్యేతవ్య ఇతి విధ్యన్తరమృతే యథా ।
విధ్యర్థావగమస్తద్వదస్త్విహాప్యభిధాశ్రుతేః ॥ ౭౦౯ ॥
నియోగవిరహాదస్య యద్యర్థావగమో మృషా ।
ఇహాపి తదమానత్వమభిధానశ్రుతేరివ ॥ ౭౧౦ ॥
భవేద్విధ్యనుకూలా వా అభిధా యది వా విధిః ।
అభిధావర్త్మయాయీ స్యాత్తత్ర దోషగుణావిమౌ ॥ ౭౧౧ ॥
స్యాద్ ద్యులోకాగ్నివజ్జ్ఞానం యది విధ్యనురోధినీ ।
అభిధాశ్రుతిరదృష్టార్థా సమ్యగ్జ్ఞానం తు దుర్లభమ్ ॥ ౭౧౨ ॥
అథాభిధానురోధీ స్యాన్నియోగోఽయం తథాపి చ ।
అభిధానువిధాయిత్వాద్విధ్యర్థోఽత్ర సుదుర్లభః ॥ ౭౧౩ ॥
ప్రాక్తు వాక్యార్థవిజ్ఞానాత్తన్నివిష్టపదార్థయోః ।
అన్వయవ్యతిరేకాఖ్యవివేకాయ విధిర్భవేత్ ॥ ౭౧౪ ॥
వాక్యార్థప్రతిపత్తౌ హి పదార్థాజ్ఞానమేవ చ ।
ప్రతిబన్ధో యతస్తస్మాదన్వయాద్యవలోకనమ్ ॥ ౭౧౫ ॥
వాక్యార్థజ్ఞానకాలే యః పదార్థో నైవ విద్యతే ।
కర్తవ్యః కారకాపేక్షో విధేయః స న సంశయః ॥ ౭౧౬ ॥
విపరీతస్తతో యస్తు వాక్యాదేవావగమ్యతే ।
నిత్యోఽకర్మవిముక్తః సన్న విధేయః కథఞ్చన ॥ ౭౧౭ ॥
స్వసిద్ధేః కారణం నాన్యజ్జ్ఞానమజ్ఞానహానయే ।
యస్మాదపేక్షతే తస్మాన్న నిదిధ్యాసనాయ తత్ ॥ ౭౧౮ ॥
సిద్ధిమప్యాత్మకార్యస్య కారణం సిద్ధయే న చేత్ ।
విధ్యపేక్షం తదేవ స్యాన్న స్వసిద్ధిప్రకాశకమ్ ॥ ౭౧౬ ॥
తస్మాత్కూటస్థవిజ్ఞానం ప్రత్యాఖ్యాతాఖిలద్వయమ్ ।
ఆనన్దం బ్రహ్మణో విద్వాన్న బిభేతి కుతశ్చన ॥ ౭౨౦ ॥
బ్రహ్మణో బ్రాహ్మణస్యేతి భేదశ్చాత్రౌపచారికః ।
రాహోః శిరోవన్ముఖ్యస్తు నైవ స్యాన్నిర్గుణత్వతః ॥ ౭౨౧ ॥
మహిమా బ్రాహ్మణస్యైష హానివృద్ధివివర్జితః ।
స్వతః సిద్ధేర్విజానంస్తం న బిభేతి కుతశ్చన ॥ ౭౨౨ ॥
విద్వాన్సన్న బిభేతీతి విద్యాకాలం భవేత్ఫలమ్ ।
న తు స్వర్గాదివత్ప్రాప్యం భుఞ్జానస్తృప్యతీతివత్ ॥ ౭౨౩ ॥
యతోఽవిద్యాతిరేకేణ ప్రతిబన్ధో న విద్యతే ।
తన్నాశానన్తరాం ముక్తిం విద్వానితి తతోఽవదత్ ॥ ౭౨౪ ॥
భయహేతుర్ద్వయం యస్మాత్తచ్చావిద్యాసముద్భవమ్ ।
ప్లుష్టాయాం విద్యయా తస్యాం న కుతశ్చన భీర్భవేత్ ॥ ౭౨౫ ॥
పరమాత్మధియైతస్మిన్ప్రత్యగాత్మని కేవలే ।
నిరస్తాయామవిద్యాయాం భయం నాస్తి కుతశ్చన ॥ ౭౨౬ ॥
నిర్ధూతపదవాక్యార్థమిత్యేవం ప్రతిపత్తయే ।
యతో వాచో నివర్తన్తే ఇత్యేవం వచనం శ్రుతేః ॥ ౭౨౭ ॥
తథా మనోవికల్పానాం నిషేధాయ పరాత్మని ।
ధియా సహేత్యతో వక్తి శ్రుతిర్యాథాత్మ్యబోధినీ ॥ ౭౨౮ ॥
నిషిధ్య నాయమాత్మేతి భిన్నమాత్మోపలమ్భనమ్ ।
అనన్యానుభవం బ్రహ్మ యమేవేత్యాహ నః శ్రుతిః ॥ ౭౨౯ ॥
ప్రత్యగ్బ్రహ్మావసాయిత్వాద్భేదానాం రజ్జుసర్పవత్ ।
ఉదాహారి తతః శ్రుత్యా హ్యయం శ్లోకో మనోమయే ॥ ౭౩౦ ॥
విద్వానేవ పరం బ్రహ్మ ఆత్మనాఽఽత్మానమద్వయమ్ ।
న బిభేత్యేకలోఽద్వన్ద్వో భయహేతోరసమ్భవాత్ ॥ ౭౩౧ ॥
నను సాధ్వక్రియా హేతుః పాపానుష్ఠానమేవ చ ।
ఇత్యేతస్య నిషేధార్థమేతం హేత్యుచ్యతేఽధునా ॥ ౭౩౨ ॥
నైతమేవంవిదం యస్మాద్వావేతీహావధారణే ।
న తపత్యన్తకాలే తమకర్తృత్వాత్మవేదినమ్ ॥ ౭౩౩ ॥
క్రియాఫలస్య సర్వస్య కర్తృగామిత్వకారణాత్ ॥ ౭౩౪ ॥
ధిఙ్మాం యోఽహం శుభం కర్మ జీవన్నాకరవం క్వచిత్ ।
అకార్షం చ సదా పాపం హ్యతో భయముపస్థితమ్ ॥ ౭౩౫ ॥
అస్మద్ధేతోర్మహాంస్తాపోఽవిద్యాసంవీతచేతసామ్ ।
జాయతే మృతికాలే హి హిక్కికావశవర్తినామ్ ॥ ౭౩౬ ॥
ఫలస్యాయం స్వభావో హి యత్స్వకర్త్రనుగామితా ।
అతో న తపతో జ్ఞోత్థావకర్తారం శుభాశుభౌ ॥ ౭౩౭ ॥
కస్మాన్న తపతస్తౌ చేద్ధర్మాధర్మౌ విపశ్చితమ్ ।
కౌటస్థ్యాదద్వయత్వాచ్చ ప్లుష్యత్యేవ శుభాశుభే ॥ ౭౩౮ ॥
స య ఎవం యథోక్తార్థం విద్వానేతే శుభాశుభే ॥ ౭౩౯ ॥
సాధుకర్మాక్రియా యా చ పాపానుష్ఠానమేవ చ ।
అకర్తాఽస్మీతి విజ్ఞానహుతాశేనాఞ్జసా ద్రుతమ్ ॥ ౭౪౦ ॥
దగ్ధ్వా నిరన్వయే కృత్వా హ్యాత్మానం స్పృణుతే యతః ।
స్పృణోతిర్బలకర్మాఽయమాత్మానం బలయత్యతః ॥ ౭౪౧ ॥
అవిద్యాసంశ్రయాదాత్మా బలీయానపి దుర్బలః ।
అవిద్యా రాజయక్ష్మాఽస్య కార్శ్యమేతి తయా యతః ।
ధ్వస్తాయాం విద్యయా తస్యామాత్మానం బలయత్యతః ॥ ౭౪౨ ॥
బోధేనేవ నిరస్తాయాం నిద్రాయాం స్వప్నదర్శనమ్ ।
బుద్ధాత్మశేషతామేతి తథేహైకలశేషతామ్ ॥ ౭౪౩ ॥
అథవా ఎష ఎవోభే సత్యాదృశ్యాదిలక్షణః ।
శుభాశుభే యతస్తస్మాదాత్మానం బలయత్యయమ్ ॥ ౭౪౪ ॥
లిఙ్గదేహాశ్రితం కార్శ్యం తచ్చ కర్మనిబన్ధనమ్ ।
కర్మ కర్త్రాదిసమ్భూతం కర్త్రాద్యజ్ఞానహేతుకమ్ ॥ ౭౪౫ ॥
అహం బ్రహ్మేత్యతో జ్ఞానాద్ధ్వస్తాయాం ప్రత్యగాత్మని ।
కార్శ్యహేతావవిద్యాయామేకత్వాద్బలయత్యయమ్ ॥ ౭౪౬ ॥
స్వతో బుద్ధం స్వతః శుద్ధం స్వతో ముక్తం యథోదితమ్ ।
వేదైవం యః స్వమాత్మానం ఫలం తస్యేదృశం స్మృతమ్ ॥ ౭౪౭ ॥
ఇతీత్యుక్తపరామర్శో బ్రహ్మణోఽద్వయరూపిణః ।
సాక్షాత్తద్బోధహేతుత్వాద్వల్లీ హ్యుపనిషద్భవేత్ ॥ ౭౪౮ ॥
విద్యైవోపనిషజ్జ్ఞేయా తయైవోపేత్య నిర్ద్వయమ్ ।
విన్దతే నిర్భయాత్మానం తస్మాదుపనిషత్స్మృతా ॥ ౭౪౯ ॥
ఇమాం వల్లీం తు తాదర్థ్యాత్పరబ్రహ్మవిదో గుణాత్ ।
సదోపనిషదిత్యూచుస్త్యక్తసర్వైషణాః శుభామ్ ॥ ౭౫౦ ॥
ఇతి నవమోఽనువాకః ॥ ౯ ॥
ఇతి బ్రహ్మవల్ల్యా వార్తికాని సమాప్తాని ॥