ಪ್ರಾರಿಪ್ಸಿತಗ್ರಂಥಸ್ಯಾವಿಘ್ನೇನ ಪರಿಸಮಾಪ್ತಯೇ ಪ್ರಚಯಗಮನಾಯ ಶಿಷ್ಟಾಚಾರಪರಿಪಾಲನಾಯ ಚ ವಿಶಿಷ್ಟೇಷ್ಟದೇವತಾತತ್ವಂ ಗುರುಮೂರ್ತ್ಯುಪಾಧಿಯುಕ್ತಂ ನಮಸ್ಕೃತ್ಯ ಗ್ರಂಥಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ
ಪ್ರಣಮ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮಾನಂ ಶ್ರೀವಿದ್ಯಾತೀರ್ಥರೂಪಿಣಮ್ ॥
ವೈಯಾಸಿಕನ್ಯಾಯಮಾಲಾ ಶ್ಲೋಕೈಃ ಸಂಗೃಹ್ಯತೇ ಸ್ಫುಟಮ್ ॥ ೧ ॥
ಪ್ರಣಮ್ಯೇತಿ । ವ್ಯಾಸೇನೋಕ್ತಾ ವೈಯಾಸಿಕೀ ವೇದಾಂತವಾಕ್ಯಾರ್ಥನಿರ್ಣಾಯಕಾನ್ಯಧಿಕರಣಾನಿ ನ್ಯಾಯಾಃ, ತೇಷಾಮನುಕ್ರಮೇಣ ಗ್ರಥನಂ ಮಾಲಾ । ಯದ್ಯಪ್ಯೇಷಾ ಸೂತ್ರಭಾಷ್ಯಕಾರಾದಿಭಿಃ ಪ್ರಪಂಚಿತಾ, ತಥಾಽಪಿ ಸೂತ್ರಾದೀನಾಮತಿಪ್ರಾಜ್ಞವಿಷಯತ್ವಾನ್ಮಂದಬುದ್ಧ್ಯನುಗ್ರಹಾಯ ಶ್ಲೋಕೈರೇಷಾ ಮಾಲಾ ಸ್ಫುಟಂ ಸಂಗೃಹ್ಯತೇ ॥
ತೇತ್ರೈಕೈಕಮಧಿಕರಣಂ ಪಂಚಾವಯವಮ್ । ವಿಷಯಃ, ಸಂದೇಹಃ, ಸಂಗತಿಃ, ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಃ, ಸಿದ್ಧಾಂತಶ್ಚೇತಿ ಪಂಚಾವಯವಾಃ । ತೇಷಾಂ ಸಂಗ್ರಹಪ್ರಕಾರಂ ದರ್ಶಯತಿ -
ಏಕೋ ವಿಷಯಸಂದೇಹಪೂರ್ವಪಕ್ಷಾವಭಾಸಕಃ ॥
ಶ್ಲೋಕೋಽಪರಸ್ತು ಸಿದ್ಧಾಂತವಾದೀ ಸಂಗತಯಃ ಸ್ಫುಟಾಃ ॥ ೨ ॥
ತತ್ರೈಕೈಕಸ್ಯಾಧಿಕರಣಸ್ಯ ಸಂಗ್ರಾಹಕೌ ದ್ವೌ ದ್ವೌ ಶ್ಲೋಕೌ । ತಯೋರಾದ್ಯಶ್ಲೋಕಸ್ಯ ಪೂರ್ವಾರ್ಧೇನ ದ್ವಾವವಯವೌ ಸಂಗೃಹ್ಯೇತೇ । ಉತ್ತರಾರ್ಧೇನೈಕಃ । ದ್ವಿತೀಯಶ್ಲೋಕೇನ ಚೈಕಃ । ಯದ್ಯಪಿ ಸಂಗತ್ಯಾಖ್ಯ ಏಷೋಽವಯವಃ ಶಿಷ್ಯತೇ, ತಥಾಽಪಿ - ಪ್ರತ್ಯಧಿಕರಣಂ ನ ಪೃಥಕ್ಸಂಗ್ರಹೀತವ್ಯೋ ಭವತಿ । ಸಕೃದ್ವ್ಯುತ್ಪನ್ನಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ಸ್ವಯಮೇವೋಹಿತುಂ ಶಕ್ಯತ್ವಾತ್ ॥
ಸಂಗತಿಂ ವಿಭಜ್ಯ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ -
ಶಾಸ್ತ್ರೇೇಽಧ್ಯಾಯೇ ತಥಾ ಪಾದೇ ನ್ಯಾಯಸಂಗತಯಸ್ತ್ರಿಧಾ ॥
ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿವಿಷಯೇ ಜ್ಞಾತೇ ತತ್ತತ್ಸಂಗತಿರೂಹ್ಯತಾಮ್ ॥ ೩ ॥
ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಮ್ , ಅಧ್ಯಾಯಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಮ್ , ಪಾದಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಂ ಚಾರ್ಥಮವಗಮ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಸಂಗತಿಃ, ಅಧ್ಯಾಯಸಂಗತಿಃ, ಪಾದಸಂಗತಿಶ್ಚ, - ಇತಿ ತಿಸ್ರಃ ಸಂಗತಯ ಊಹಿತುಂ ಶಕ್ಯಂತೇ ॥
ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಮ್ , ಅಧ್ಯಾಯಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಂ ಚ ದರ್ಶಯತಿ -
ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಚಾರಾಖ್ಯಮಧ್ಯಾಯಾಃ ಸ್ಯುಶ್ಚತುರ್ವಿಧಾಃ ॥
ಸಮನ್ವಯಾವಿರೋಧೌ ದ್ವೌ ಸಾಧನಂ ಚ ಫಲಂ ತಥಾ ॥ ೪ ॥
ಸರ್ವೇಷಾಂ ವೇದಾಂತವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ತಾತ್ಪರ್ಯೇಣ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ಪ್ರಥಮೇನಾಧ್ಯಾಯೇನ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ । ದ್ವಿತೀಯೇನ ಸಂಭಾವಿತವಿರೋಧಃ ಪರಿಹ್ರಿಯತೇ । ತೃತೀಯೇನ ವಿದ್ಯಾಸಾಧನನಿರ್ಣಯಃ । ಚತುರ್ಥೇನ ವಿದ್ಯಾಫಲನಿರ್ಣಯಃ । ಇತ್ಯೇತೇಽಧ್ಯಾಯಾನಾಮರ್ಥಾಃ ॥
ತತ್ರ ಪ್ರಥಮಾಧ್ಯಾಯಗತಪಾದಾರ್ಥಾನ್ವಿಭಜತೇ -
ಸಮನ್ವಯೇ ಸ್ಪಷ್ಟಲಿಂಗಮಸ್ಪಷ್ಟತ್ವೇಽಪ್ಯುಪಾಸ್ಯಗಮ್ ॥
ಜ್ಞೇಯಗಂ ಪದಮಾತ್ರಂ ಚ ಚಿಂತ್ಯಂ ಪಾದೇಷ್ವನುಕ್ರಮಾತ್ ॥ ೫ ॥
ಸ್ಪಷ್ಟಬ್ರಹ್ಮಲಿಂಗಯುಕ್ತಂ ವಾಕ್ಯಜಾತಂ ಪ್ರಥಮಪಾದೇ ಚಿಂತ್ಯಮ್ । ತದ್ಯಥಾ - "ಅಂತಸ್ತದ್ಧರ್ಮೋಪದೇಶಾತ್" (ಬ್ರ೦ ಸೂ೦ ೧ । ೧ । ೨೦) ಇತ್ಯತ್ರ ಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯ – ಸಾರ್ವಾತ್ಮ್ಯ – ಸರ್ವಪಾಪವಿರಹಾದಿಕಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಸಾಧಾರಣತಯಾ ಸ್ಪಷ್ಟಂ ಲಿಂಗಮ್ । ಅಸ್ಪಷ್ಟಬ್ರಹ್ಮಲಿಂಗತ್ವೇ ಸತ್ಯುಪಾಸ್ಯವಿಷಯವಾಕ್ಯಜಾತಂ ದ್ವಿತೀಯಪಾದೇ ಚಿಂತ್ಯಮ್ । ತದ್ಯಥಾ - ಪ್ರಥಮಾಧಿಕರಣವಿಷಯೇ ಶಾಂಡಿಲ್ಯೋಪಾಸ್ತಿವಾಕ್ಯೇ ಮನೋಮಯತ್ವಪ್ರಾಣಶರೀರತ್ವಾದಿಕಂ ಸೋಪಾಧಿಕಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜೀವಸ್ಯ ಚ ಸಾಧಾರಣತ್ವಾದಸ್ಪಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮಲಿಂಗಮ್ । ತೃತೀಯಪಾದೇ ತ್ವಸ್ಪಷ್ಟಬ್ರಹ್ಮಲಿಂಗತ್ವೇ ಸತಿ ಜ್ಞೇಯಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಂ ವಾಕ್ಯಜಾತಂ ಚಿಂತ್ಯಮ್ । ತದ್ಯಥಾ - ಪ್ರಥಮಾಧಿಕರಣೇ ಮುಂಡಕಗತಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವವಾಕ್ಯೇ ದ್ಯುಪೃಥಿವ್ಯಂತರಿಕ್ಷಪ್ರೋತತ್ವಂ ಸೂತ್ರಾತ್ಮನಃ ಪರಬ್ರಹ್ಮಣಶ್ಚ ಸಾಧಾರಣತ್ವಾದಸ್ಪಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮಲಿಂಗಮ್ । ಯದ್ಯಪಿ ದ್ವಿತೀಯಪಾದೇ ಕಠವಲ್ಲ್ಯಾದಿಗತಬ್ರಹ್ಮತತ್ತ್ವವಾಕ್ಯಾನಿ ವಿಚಾರಿತಾನಿ, ತೃತೀಯಪಾದೇ ಚ ದಹರೋಪಾಸನವಾಕ್ಯಂ ವಿಚಾರಿತಮ್ । ತಥಾಽಪ್ಯವಾಂತರಸಂಗತಿಲೋಭೇನ ತದ್ವಿಚಾರಸ್ಯ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕತ್ವಾನ್ನ ಪಾದಾರ್ಥಯೋಃ ಸಾಂಕರ್ಯಾಪತ್ತಿಃ । ಇತ್ಥಂ ಪಾದತ್ರಯೇಣ ವಾಕ್ಯವಿಚಾರಃ ಸಮಾಪಿತಃ । ಚತುರ್ಥಪಾದೇನಾವ್ಯಕ್ತಪದಮಜಾಪದಂ ಚೇತ್ಯೇವಮಾದಿ ಸಂದಿಗ್ಧಂ ಪದಂ ಚಿಂತ್ಯಮ್ ॥
ದ್ವಿತೀಯಾಧ್ಯಾಯಗತಪಾದಾರ್ಥಾನ್ವಿಭಜತೇ -
ದ್ವಿತೀಯೇ ಸ್ಮೃತಿತರ್ಕಾಭ್ಯಾಮವಿರೋಧೋಽನ್ಯದುಷ್ಟತಾ ॥
ಭೂತಭೋಕ್ತೃಶ್ರುತೇರ್ಲಿಂಗಶ್ರುತೇರಪ್ಯವಿರುದ್ಧತಾ ॥ ೬ ॥
ಪ್ರಥಮಪಾದೇ- ಸಾಂಖ್ಯಯೋಗಕಾಣಾದಾದಿಸ್ಮೃತಿಭಿಃ ಸಾಂಖ್ಯಾದಿಪ್ರಯುಕ್ತತರ್ಕೈಶ್ಚ ವಿರೋಧೋ ವೇದಾಂತಸಮನ್ವಯಸ್ಯ ಪರಿಹೃತಃ । ದ್ವಿತೀಯಪಾದೇ- ಸಾಂಖ್ಯಾದಿಮತಾನಾಂ ದುಷ್ಟತ್ವಂ ದರ್ಶಿತಮ್ । ತೃತೀಯಪಾದೇ - ಪೂರ್ವಭಾಗೇನ ಪಂಚಮಹಾಭೂತಶ್ರುತೀನಾಂ ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧಃ ಪರಿಹೃತಃ, ಉತ್ತರಭಾಗೇನ ಜೀವಶ್ರುತೀನಾಮ್ । ಚತುರ್ಥಪಾದೇ - ಲಿಂಗಶರೀರಶ್ರುತೀನಾಂ ವಿರೋಧಪರಿಹಾರಃ ॥
ತೃತೀಯಾಧ್ಯಾಯಗತಪಾದಾರ್ಥಾನ್ವಿಭಜತೇ -
ತೃತೀಯೇ ವಿರತಿಸ್ತತ್ತ್ವಂಪದಾರ್ಥಪರಿಶೋಧನಮ್ ॥
ಗುಣೋಪಸಂಹೃತಿರ್ಜ್ಞಾನಬಹಿರಂಗಾದಿಸಾಧನಮ್ ॥ ೭ ॥
ಪ್ರಥಮಪಾದೇ - ಜೀವಸ್ಯ ಪರಲೋಕಗಮನಾಗಮನೇ ವಿಚಾರ್ಯ ವೈರಾಗ್ಯಂ ನಿರೂಪಿತಮ್ । ದ್ವಿತೀಯಪಾದೇ - ಪೂರ್ವಭಾಗೇನ ತ್ವಂಪದಾರ್ಥಃ ಶೋಧಿತಃ, ಉತ್ತರಭಾಗೇನ ತತ್ಪದಾರ್ಥಃ । ತೃತೀಯಪಾದೇ - ಸಗುಣವಿದ್ಯಾಸು ಗುಣೋಪಸಂಹಾರೋ ನಿರೂಪಿತಃ । ನಿರ್ಗುಣೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪುನರುಕ್ತಪದೋಪಸಂಹಾರಶ್ಚ । ಚತುರ್ಥಪಾದೇ ಚ - ನಿರ್ಗುಣಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಬಹಿರಂಗಸಾಧನಭೂತಾನ್ಯಾಶ್ರಮಯಜ್ಞಾದೀನಿ, ಅಂತರಂಗಸಾಧನಭೂತಶಮದಮನಿದಿಧ್ಯಾಸನಾದೀನಿ ಚ ನಿರೂಪಿತಾನಿ ॥
ಚತುರ್ಥಾಧ್ಯಾಯಗತಪಾದಾರ್ಥಾನ್ವಿಭಜತೇ -
ಚತುರ್ಥೇ ಜೀವತೋ ಮುಕ್ತಿರುತ್ಕ್ರಾಂತೇರ್ಗತಿರುತ್ತರಾ ॥
ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾವಿತಿ ಪಾದಾರ್ಥಸಂಗ್ರಹಃ ॥ ೮ ॥
ಪ್ರಥಮಪಾದೇ - ಶ್ರವಣಾದ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯಾ ನಿರ್ಗುಣಮುಪಾಸನಯಾ ಸಗುಣಂ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತ್ಯ ಜೀವತಃ ಪಾಪಪುಣ್ಯಲೇಪವಿನಾಶಲಕ್ಷಣಾ ಮುಕ್ತಿರಭಿಹಿತಾ । ದ್ವಿತೀಯಪಾದೇ - ಮ್ರಿಯಮಾಣಸ್ಯೋತ್ಕ್ರಾಂತಿಪ್ರಕಾರೋ ನಿರೂಪಿತಃ । ತೃತೀಯಪಾದೇ - ಸಗುಣವಿದೋ ಮೃತಸ್ಯೋತ್ತರಮಾರ್ಗೋಽಭಿಹಿತಃ । ಚತುರ್ಥಪಾದೇ - ಪೂರ್ವಭಾಗೇನ ನಿರ್ಗುಣಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ವಿದೇಹಕೈವಲ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿರಭಿಹಿತಾ । ಉತ್ತರಭಾಗೇನ ಸಗುಣಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಸ್ಥಿತಿರ್ನಿರೂಪಿತಾ । ಏವಂ ಪಾದಾರ್ಥಾಃ ಸಂಗೃಹೀತಾಃ ॥
ಸಂತ್ವೇವಂಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾಧ್ಯಾಯಪಾದಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಾ ಅರ್ಥಾಃ । ಕಿಂ ತತ ಇತ್ಯತ ಆಹ -
ಊಹಿತ್ವಾ ಸಂಗತೀಸ್ತಿಸ್ರಸ್ತಥಾಽವಾಂತರಸಂಗತೀಃ ॥
ಊಹೇದಾಕ್ಷೇಪದೃಷ್ಟಾಂತಪ್ರತ್ಯುದಾಹರಣಾದಿಕಾಃ ॥ ೯ ॥
ತದ್ಯಥಾ - ಈಕ್ಷತ್ಯಧಿಕರಣೇ - "ತದೈಕ್ಷತ" – ಇತಿ ವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರಧಾನಪರಂ, ಬ್ರಹ್ಮಪರಂ ವಾ, ಇತಿ ವಿಚಾರ್ಯತೇ । ತಸ್ಯ ವಿಚಾರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಸಂಬಂಧಿತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮವಿಚಾರಶಾಸ್ತ್ರಸಂಗತಿಃ । "ವಾಕ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ತಾತ್ಪರ್ಯವತ್" ಇತಿ ನಿರ್ಣಯಾತ್ಸಮನ್ವಯಾಧ್ಯಾಯಸಂಗತಿಃ । ಈಕ್ಷಣಸ್ಯ ಚೇತನೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಸಾಧಾರಣತ್ವೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಬ್ರಹ್ಮಲಿಂಗತ್ವಾತ್ಪ್ರಥಮಪಾದಸಂಗತಿಃ । ಏವಂ ಸರ್ವೇಷ್ವಪ್ಯಧಿಕರಣೇಷು ಯಥಾಯಥಂ ಸಂಗತಿತ್ರಯಮೂಹನೀಯಮ್ । ಅವಾಂತರಸಂಗತಿಸ್ತ್ವನೇಕಧಾ ಭಿದ್ಯತೇ - ಆಕ್ಷೇಪಸಂಗತಿಃ, ದೃಷ್ಟಾಂತಸಂಗತಿಃ, ಪ್ರತ್ಯುದಾಹರಣಸಂಗತಿಃ, ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಸಂಗತಿಃ, ಇತ್ಯೇವಮಾದಿಃ ॥
ಸೇಯಮವಾಂತರಸಂಗತಿರ್ವ್ಯುತ್ಪನ್ನೇನೋಹಿತುಂ ಶಕ್ಯತೇ । ಅತಸ್ತಾಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ -
ಪೂರ್ವನ್ಯಾಯಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಾಂತಯುಕ್ತಿಂ ವೀಕ್ಷ್ಯ ಪರೇ ನಯೇ ॥
ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಸ್ಯ ಯುಕ್ತಿಂ ಚ ತತ್ರಾಽಽಕ್ಷೇಪಾದಿ ಯೋಜಯೇತ್ ॥ ೧೦ ॥
ತದ್ಯಥಾ ಪ್ರಥಮಾಧಿಕರಣೇ 'ಬ್ರಹ್ಮವಿಚಾರಶಾಸ್ತ್ರಮಾರಂಭಣೀಯಮ್' ಇತಿ ಸಿದ್ಧಾಂತಃ । ತತ್ರ ಯುಕ್ತಿಃ - 'ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಂದಿಗ್ಧತ್ವಾತ್' ಇತಿ । ದ್ವಿತೀಯಾಧಿಕರಣಸ್ಯ 'ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದಿ ಬ್ರಹ್ಮಲಕ್ಷಣಂ ನ ಭವತಿ' ಇತಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಃ । ತತ್ರ ಯುಕ್ತಿಃ - 'ಜನ್ಮಾದೇರ್ಜಗನ್ನಿಷ್ಠತ್ವಾತ್' ಇತಿ । ತದುಭಯಮವಲೋಕ್ಯ ತಯೋರಾಕ್ಷೇಪಸಂಗತಿಂ ಯೋಜಯೇತ್ । 'ಸಂದಿಗ್ಧತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಚಾರ್ಯಮ್' ಇತ್ಯೇತದಯುಕ್ತಮ್ । ಜನ್ಮಾದೇರನ್ಯನಿಷ್ಠತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಲಕ್ಷಣಾಭಾವೇ ಸತಿ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ನಾಸ್ತಿ, ಕುತಸ್ತಸ್ಯ ಸಂದಿಗ್ಧತ್ವಂ ವಿಚಾರ್ಯತ್ವಂ ಚ ಇತ್ಯಾಕ್ಷೇಪಸಂಗತಿಃ । ದೃಷ್ಟಾಂತಪ್ರತ್ಯುದಾಹರಣಸಂಗತೀ ಚಾತ್ರ ಯೋಜಯಿತುಂ ಶಕ್ಯೇತೇ । 'ಯಥಾ ಸಂದಿಗ್ಧತ್ವೇನ ಹೇತುನಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿಚಾರ್ಯತ್ವಮ್ , ತಥಾ - ಜನ್ಮಾದ್ಯನ್ಯನಿಷ್ಠತ್ವೇನ ಹೇತುನಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಲಕ್ಷಣಂ ನಾಸ್ತಿ' ಇತಿ ದೃಷ್ಟಾಂತಸಂಗತಿಃ । 'ಯಥಾ ವಿಚಾರ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುರಸ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಲಕ್ಷಣಸದ್ಭಾವೇ ಹೇತುಂ ಪಶ್ಯಾಮಃ' ಇತಿ ಪ್ರತ್ಯುದಾಹರಣಸಂಗತಿಃ । ತೇ ಏತೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಪ್ರತ್ಯುದಾಹರಣಸಂಗತೀ ಸರ್ವತ್ರ ಸುಲಭೇ । ಪೂರ್ವಾಧಿಕರಣಸಿದ್ಧಾಂತವದುತ್ತರಾಧಿಕರಣಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇ ಹೇತುಮತ್ತ್ವಸಾಮ್ಯಸ್ಯ, ಉತ್ತರಾಧಿಕರಣಸಿದ್ಧಾಂತೇ ಹೇತುಶೂನ್ಯತ್ವವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಸ್ಯ ಚ ಮಂದೈರಪ್ಯುತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಿತುಂ ಶಕ್ಯತ್ವಾತ್ । ಆಕ್ಷೇಪಸಂಗತಿರ್ಯಥಾಯೋಗಮುನ್ನೇಯಾ । ಅಥ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಸಂಗತಿರುದಾಹ್ರಿಯತೇ - ದೇವತಾಧಿಕರಣಸ್ಯಾಧಿಕಾರವಿಚಾರರೂಪತ್ವಾತ್ಸಮನ್ವಯಾಧ್ಯಾಯೇ ಜ್ಞೇಯಬ್ರಹ್ಮವಾಕ್ಯವಿಷಯೇ ತೃತೀಯಪಾದೇ ಚ ಸಂಗತ್ಯಭಾವೇಽಪಿ ಬುದ್ಧಿಸ್ಥಾವಾಂತರಸಂಗತಿರಸ್ತಿ । ತಥಾಹಿ - ಪೂರ್ವಾಧಿಕರಣೇ ಅಂಗುಷ್ಠಮಾತ್ರವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಪರತ್ವಾದಂಗುಷ್ಠಮಾತ್ರತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಮನುಷ್ಯಹೃದಯಾಪೇಕ್ಷಮ್ , ಮನುಷ್ಯಾಧಿಕಾರತ್ವಾಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ತತ್ಪ್ರಸಂಗೇನ ದೇವತಾಧಿಕಾರೋ ಬುದ್ಧಿಸ್ಥಃ । ಸೇಯಂ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಸಂಗತಿಃ । ತದೇವಂ ನ್ಯಾಯಸಂಗತಿರ್ನಿರೂಪಿತಾ ॥