वैयासिकन्यायमाला

ப்ராரிப்ஸிதக்³ரந்த²ஸ்யாவிக்⁴நேந பரிஸமாப்தயே ப்ரசயக³மநாய ஶிஷ்டாசாரபரிபாலநாய ச விஶிஷ்டேஷ்டதே³வதாதத்வம் கு³ருமூர்த்யுபாதி⁴யுக்தம் நமஸ்க்ருத்ய க்³ரந்த²ம் ப்ரதிஜாநீதே

ப்ரணம்யேதி । வ்யாஸேநோக்தா வையாஸிகீ வேதா³ந்தவாக்யார்த²நிர்ணாயகாந்யதி⁴கரணாநி ந்யாயா:, தேஷாமநுக்ரமேண க்³ரத²நம் மாலா । யத்³யப்யேஷா ஸூத்ரபா⁴ஷ்யகாராதி³பி⁴: ப்ரபஞ்சிதா, ததா²(அ)பி ஸூத்ராதீ³நாமதிப்ராஜ்ஞவிஷயத்வாந்மந்த³பு³த்³த்⁴யநுக்³ரஹாய ஶ்லோகைரேஷா மாலா ஸ்பு²டம் ஸங்க்³ருஹ்யதே ॥

தேத்ரைகைகமதி⁴கரணம் பஞ்சாவயவம் । விஷய:, ஸந்தே³ஹ:, ஸங்க³தி:, பூர்வபக்ஷ:, ஸித்³தா⁴ந்தஶ்சேதி பஞ்சாவயவா: । தேஷாம் ஸங்க்³ரஹப்ரகாரம் த³ர்ஶயதி -

தத்ரைகைகஸ்யாதி⁴கரணஸ்ய ஸங்க்³ராஹகௌ த்³வௌ த்³வௌ ஶ்லோகௌ । தயோராத்³யஶ்லோகஸ்ய பூர்வார்தே⁴ந த்³வாவவயவௌ ஸங்க்³ருஹ்யேதே । உத்தரார்தே⁴நைக: । த்³விதீயஶ்லோகேந சைக: । யத்³யபி ஸங்க³த்யாக்²ய ஏஷோ(அ)வயவ: ஶிஷ்யதே, ததா²(அ)பி - ப்ரத்யதி⁴கரணம் ந ப்ருத²க்ஸங்க்³ரஹீதவ்யோ ப⁴வதி । ஸக்ருத்³வ்யுத்பந்நஸ்ய புருஷஸ்ய ஸ்வயமேவோஹிதும் ஶக்யத்வாத் ॥

ஸங்க³திம் விப⁴ஜ்ய வ்யுத்பாத³யதி -

ஶாஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யம் , அத்⁴யாயப்ரதிபாத்³யம் , பாத³ப்ரதிபாத்³யம் சார்த²மவக³ம்ய ஶாஸ்த்ரஸங்க³தி:, அத்⁴யாயஸங்க³தி:, பாத³ஸங்க³திஶ்ச, - இதி திஸ்ர: ஸங்க³தய ஊஹிதும் ஶக்யந்தே ॥

ஶாஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யம் , அத்⁴யாயப்ரதிபாத்³யம் ச த³ர்ஶயதி -

ஸர்வேஷாம் வேதா³ந்தவாக்யாநாம் ப்³ரஹ்மணி தாத்பர்யேண பர்யவஸாநம் ப்ரத²மேநாத்⁴யாயேந ப்ரதிபாத்³யதே । த்³விதீயேந ஸம்பா⁴விதவிரோத⁴: பரிஹ்ரியதே । த்ருதீயேந வித்³யாஸாத⁴நநிர்ணய: । சதுர்தே²ந வித்³யாப²லநிர்ணய: । இத்யேதே(அ)த்⁴யாயாநாமர்தா²: ॥

தத்ர ப்ரத²மாத்⁴யாயக³தபாதா³ர்தா²ந்விப⁴ஜதே -

ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³யுக்தம் வாக்யஜாதம் ப்ரத²மபாதே³ சிந்த்யம் । தத்³யதா² - "அந்தஸ்தத்³த⁴ர்மோபதே³ஶாத்" (ப்³ர0 ஸூ0 1 । 1 । 20) இத்யத்ர ஸார்வஜ்ஞ்ய – ஸார்வாத்ம்ய – ஸர்வபாபவிரஹாதி³கம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸாதா⁴ரணதயா ஸ்பஷ்டம் லிங்க³ம் । அஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³த்வே ஸத்யுபாஸ்யவிஷயவாக்யஜாதம் த்³விதீயபாதே³ சிந்த்யம் । தத்³யதா² - ப்ரத²மாதி⁴கரணவிஷயே ஶாண்டி³ல்யோபாஸ்திவாக்யே மநோமயத்வப்ராணஶரீரத்வாதி³கம் ஸோபாதி⁴கப்³ரஹ்மணோ ஜீவஸ்ய ச ஸாதா⁴ரணத்வாத³ஸ்பஷ்டம் ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் । த்ருதீயபாதே³ த்வஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³த்வே ஸதி ஜ்ஞேயப்³ரஹ்மவிஷயம் வாக்யஜாதம் சிந்த்யம் । தத்³யதா² - ப்ரத²மாதி⁴கரணே முண்ட³கக³தப்³ரஹ்மாத்மதத்த்வவாக்யே த்³யுப்ருதி²வ்யந்தரிக்ஷப்ரோதத்வம் ஸூத்ராத்மந: பரப்³ரஹ்மணஶ்ச ஸாதா⁴ரணத்வாத³ஸ்பஷ்டம் ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் । யத்³யபி த்³விதீயபாதே³ கட²வல்ல்யாதி³க³தப்³ரஹ்மதத்த்வவாக்யாநி விசாரிதாநி, த்ருதீயபாதே³ ச த³ஹரோபாஸநவாக்யம் விசாரிதம் । ததா²(அ)ப்யவாந்தரஸங்க³திலோபே⁴ந தத்³விசாரஸ்ய ப்ராஸங்கி³கத்வாந்ந பாதா³ர்த²யோ: ஸாங்கர்யாபத்தி: । இத்த²ம் பாத³த்ரயேண வாக்யவிசார: ஸமாபித: । சதுர்த²பாதே³நாவ்யக்தபத³மஜாபத³ம் சேத்யேவமாதி³ ஸந்தி³க்³த⁴ம் பத³ம் சிந்த்யம் ॥

த்³விதீயாத்⁴யாயக³தபாதா³ர்தா²ந்விப⁴ஜதே -

ப்ரத²மபாதே³- ஸாங்க்²யயோக³காணாதா³தி³ஸ்ம்ருதிபி⁴: ஸாங்க்²யாதி³ப்ரயுக்ததர்கைஶ்ச விரோதோ⁴ வேதா³ந்தஸமந்வயஸ்ய பரிஹ்ருத: । த்³விதீயபாதே³- ஸாங்க்²யாதி³மதாநாம் து³ஷ்டத்வம் த³ர்ஶிதம் । த்ருதீயபாதே³ - பூர்வபா⁴கே³ந பஞ்சமஹாபூ⁴தஶ்ருதீநாம் பரஸ்பரவிரோத⁴: பரிஹ்ருத:, உத்தரபா⁴கே³ந ஜீவஶ்ருதீநாம் । சதுர்த²பாதே³ - லிங்க³ஶரீரஶ்ருதீநாம் விரோத⁴பரிஹார: ॥

த்ருதீயாத்⁴யாயக³தபாதா³ர்தா²ந்விப⁴ஜதே -

ப்ரத²மபாதே³ - ஜீவஸ்ய பரலோகக³மநாக³மநே விசார்ய வைராக்³யம் நிரூபிதம் । த்³விதீயபாதே³ - பூர்வபா⁴கே³ந த்வம்பதா³ர்த²: ஶோதி⁴த:, உத்தரபா⁴கே³ந தத்பதா³ர்த²: । த்ருதீயபாதே³ - ஸகு³ணவித்³யாஸு கு³ணோபஸம்ஹாரோ நிரூபித: । நிர்கு³ணே ப்³ரஹ்மண்யபுநருக்தபதோ³பஸம்ஹாரஶ்ச । சதுர்த²பாதே³ ச - நிர்கு³ணஜ்ஞாநஸ்ய ப³ஹிரங்க³ஸாத⁴நபூ⁴தாந்யாஶ்ரமயஜ்ஞாதீ³நி, அந்தரங்க³ஸாத⁴நபூ⁴தஶமத³மநிதி³த்⁴யாஸநாதீ³நி ச நிரூபிதாநி ॥

சதுர்தா²த்⁴யாயக³தபாதா³ர்தா²ந்விப⁴ஜதே -

ப்ரத²மபாதே³ - ஶ்ரவணாத்³யாவ்ருத்த்யா நிர்கு³ணமுபாஸநயா ஸகு³ணம் வா ப்³ரஹ்ம ஸாக்ஷாத்க்ருத்ய ஜீவத: பாபபுண்யலேபவிநாஶலக்ஷணா முக்திரபி⁴ஹிதா । த்³விதீயபாதே³ - ம்ரியமாணஸ்யோத்க்ராந்திப்ரகாரோ நிரூபித: । த்ருதீயபாதே³ - ஸகு³ணவிதோ³ ம்ருதஸ்யோத்தரமார்கோ³(அ)பி⁴ஹித: । சதுர்த²பாதே³ - பூர்வபா⁴கே³ந நிர்கு³ணப்³ரஹ்மவிதோ³ விதே³ஹகைவல்யப்ராப்திரபி⁴ஹிதா । உத்தரபா⁴கே³ந ஸகு³ணப்³ரஹ்மவிதோ³ ப்³ரஹ்மலோகே ஸ்தி²திர்நிரூபிதா । ஏவம் பாதா³ர்தா²: ஸங்க்³ருஹீதா: ॥

ஸந்த்வேவம்ம் ஶாஸ்த்ராத்⁴யாயபாத³ப்ரதிபாத்³யா அர்தா²: । கிம் தத இத்யத ஆஹ -

தத்³யதா² - ஈக்ஷத்யதி⁴கரணே - "ததை³க்ஷத" – இதி வாக்யம் ப்ரதா⁴நபரம், ப்³ரஹ்மபரம் வா, இதி விசார்யதே । தஸ்ய விசாரஸ்ய ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத்³ப்³ரஹ்மவிசாரஶாஸ்த்ரஸங்க³தி: । "வாக்யம் ப்³ரஹ்மணி தாத்பர்யவத்" இதி நிர்ணயாத்ஸமந்வயாத்⁴யாயஸங்க³தி: । ஈக்ஷணஸ்ய சேதநே ப்³ரஹ்மண்யஸாதா⁴ரணத்வேந ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³த்வாத்ப்ரத²மபாத³ஸங்க³தி: । ஏவம் ஸர்வேஷ்வப்யதி⁴கரணேஷு யதா²யத²ம் ஸங்க³தித்ரயமூஹநீயம் । அவாந்தரஸங்க³திஸ்த்வநேகதா⁴ பி⁴த்³யதே - ஆக்ஷேபஸங்க³தி:, த்³ருஷ்டாந்தஸங்க³தி:, ப்ரத்யுதா³ஹரணஸங்க³தி:, ப்ராஸங்கி³கஸங்க³தி:, இத்யேவமாதி³: ॥

ஸேயமவாந்தரஸங்க³திர்வ்யுத்பந்நேநோஹிதும் ஶக்யதே । அதஸ்தாம் வ்யுத்பாத³யதி -

தத்³யதா² ப்ரத²மாதி⁴கரணே 'ப்³ரஹ்மவிசாரஶாஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயம்' இதி ஸித்³தா⁴ந்த: । தத்ர யுக்தி: - 'ப்³ரஹ்மண: ஸந்தி³க்³த⁴த்வாத்' இதி । த்³விதீயாதி⁴கரணஸ்ய 'ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³ ப்³ரஹ்மலக்ஷணம் ந ப⁴வதி' இதி பூர்வபக்ஷ: । தத்ர யுக்தி: - 'ஜந்மாதே³ர்ஜக³ந்நிஷ்ட²த்வாத்' இதி । தது³ப⁴யமவலோக்ய தயோராக்ஷேபஸங்க³திம் யோஜயேத் । 'ஸந்தி³க்³த⁴த்வாத்³ப்³ரஹ்ம விசார்யம்' இத்யேதத³யுக்தம் । ஜந்மாதே³ரந்யநிஷ்ட²த்வேந ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணாபா⁴வே ஸதி ப்³ரஹ்மைவ நாஸ்தி, குதஸ்தஸ்ய ஸந்தி³க்³த⁴த்வம் விசார்யத்வம் ச இத்யாக்ஷேபஸங்க³தி: । த்³ருஷ்டாந்தப்ரத்யுதா³ஹரணஸங்க³தீ சாத்ர யோஜயிதும் ஶக்யேதே । 'யதா² ஸந்தி³க்³த⁴த்வேந ஹேதுநா ப்³ரஹ்மணோ விசார்யத்வம் , ததா² - ஜந்மாத்³யந்யநிஷ்ட²த்வேந ஹேதுநா ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணம் நாஸ்தி' இதி த்³ருஷ்டாந்தஸங்க³தி: । 'யதா² விசார்யத்வே ஹேதுரஸ்தி, ந ததா² லக்ஷணஸத்³பா⁴வே ஹேதும் பஶ்யாம:' இதி ப்ரத்யுதா³ஹரணஸங்க³தி: । தே ஏதே த்³ருஷ்டாந்தப்ரத்யுதா³ஹரணஸங்க³தீ ஸர்வத்ர ஸுலபே⁴ । பூர்வாதி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தவது³த்தராதி⁴கரணபூர்வபக்ஷே ஹேதுமத்த்வஸாம்யஸ்ய, உத்தராதி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தே ஹேதுஶூந்யத்வவைலக்ஷண்யஸ்ய ச மந்தை³ரப்யுத்ப்ரேக்ஷிதும் ஶக்யத்வாத் । ஆக்ஷேபஸங்க³திர்யதா²யோக³முந்நேயா । அத² ப்ராஸங்கி³கஸங்க³திருதா³ஹ்ரியதே - தே³வதாதி⁴கரணஸ்யாதி⁴காரவிசாரரூபத்வாத்ஸமந்வயாத்⁴யாயே ஜ்ஞேயப்³ரஹ்மவாக்யவிஷயே த்ருதீயபாதே³ ச ஸங்க³த்யபா⁴வே(அ)பி பு³த்³தி⁴ஸ்தா²வாந்தரஸங்க³திரஸ்தி । ததா²ஹி - பூர்வாதி⁴கரணே அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரவாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வாத³ங்கு³ஷ்ட²மாத்ரத்வம் ப்³ரஹ்மணோ மநுஷ்யஹ்ருத³யாபேக்ஷம் , மநுஷ்யாதி⁴காரத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸ்ய இத்யுக்தம் । தத்ப்ரஸங்கே³ந தே³வதாதி⁴காரோ பு³த்³தி⁴ஸ்த²: । ஸேயம் ப்ராஸங்கி³கஸங்க³தி: । ததே³வம் ந்யாயஸங்க³திர்நிரூபிதா ॥

அதே²தா³நீம் ப்ரத்யதி⁴கரணமவயவசதுஷ்டயம் ஶ்லோகாப்⁴யாம் ஸங்க்³ருஹ்யதே -

ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:" (ப்³ருஹ0 2 । 4 । 5 । ) இத்யத்ரா(அ)(அ)த்மத³ர்ஶநப²லமுத்³தி³ஶ்ய தத்ஸாத⁴நத்வேந ஶ்ரவணம் விதீ⁴யதே । ஶ்ரவணம் நாம வேதா³ந்தவாக்யாநாம் ப்³ரஹ்மணி தாத்பர்யம் நிர்ணேதுமநுகூலோ ந்யாயவிசார: । ததே³தத்³விசாரவிதா⁴யகம் வாக்யம் விஷய: । ந ச – அயம் விஷய: ஶ்லோகயோர்ந ஸங்க்³ருஹீத: - இதி ஶங்க்யம் , ஸந்தே³ஹஸங்க்³ரஹேணைவார்தா²த்தத்ஸங்க்³ரஹப்ரதீதே: । 'ப்³ரஹ்மவிசாராத்மகம் ந்யாயநிர்ணயாத்மகம் ஶாஸ்த்ரமநாரப்⁴யம் , ஆரப்⁴யம் வா', இதி ஸந்தே³ஹ: । பூர்வோத்தரபக்ஷயுக்தித்³வயம் ஸர்வத்ர ஸந்தே³ஹபீ³ஜமுந்நேயம் । தத்ர 'அநாரப்⁴யம்' இதி தாவத்ப்ராப்தம் , விஷயப்ரயோஜநயோரபா⁴வாத் । ஸந்தி³க்³த⁴ம் ஹி விசாரவிஷயோ ப⁴வதி । ப்³ரஹ்ம த்வஸந்தி³க்³த⁴ம் । ததா²ஹி - தத்கிம் ப்³ரஹ்மாகாரேண ஸந்தி³ஹ்யதே, ஆத்மாகாரேண வா நா(அ)(அ)த்³ய:, "ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம" (தைத்தி0 2 । 1 । 1) இதி வாக்யேந ப்³ரஹ்மாகாரஸ்ய நிஶ்சயாத் । ந த்³விதீய:, அஹம்ப்ரத்யயேநா(அ)(அ)த்மாகாரஸ்யாபி நிஶ்சயாத் - அத்⁴யஸ்தாத்மவிஷயத்வேந ப்⁴ராந்தோ(அ)ஹம்ப்ரத்யய: - இதி சேத் । ந, அத்⁴யாஸாநிரூபணாத் । தம:ப்ரகாஶவத்³விருத்³த⁴ஸ்வபா⁴வயோர்ஜடா³ஜட³யோர்தே³ஹாத்மநோ: ஶுக்திகாரஜதவத³ந்யோந்யதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸோ ந நிரூபயிதும் ஶக்யதே । தஸ்மாத³ப்⁴ராந்தாப்⁴யாம் ஶ்ருத்யஹம்ப்ரத்யயாப்⁴யாம் நிஶ்சிதஸ்யாஸந்தி³க்³த⁴த்வாத்³விசாரஸ்ய ந விஷயோ(அ)ஸ்தி । நாபி ப்ரயோஜநம் பஶ்யாம:, உக்தப்ரகாரேண ப்³ரஹ்மாத்மநி நிஶ்சிதே(அ)பி முக்த்யத³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் - 'ப்³ரஹ்ம விசாராநர்ஹம்' இதி ஶாஸ்த்ரமநாரம்ப⁴ணீயம் - இதி பூர்வபக்ஷ: ।

அத்ரோச்யதே - ஶாஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயம் । குத: - விஷயப்ரயோஜநஸத்³பா⁴வாத் । ஶ்ருத்யஹம்ப்ரத்யயயோர்விப்ரதிபத்த்யா ஸந்தி³க்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மா(அ)(அ)த்மவஸ்து । "அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம" (ப்³ருஹ0 2 । 5 । 19) இதி ஶ்ருதிரஸங்க³ம் ப்³ரஹ்மாத்மத்வேநோபதி³ஶதி । 'அஹம் மநுஷ்ய:' இத்யாத்³யஹம்பு³த்³தி⁴ர்தே³ஹதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸேநா(அ)(அ)த்மாநம் க்³ருஹ்ணாதி । அத்⁴யாஸஸ்ய ச து³ர்நிரூபணத்வமலங்காராய । தஸ்மாத்ஸந்தி³க்³த⁴ம் வஸ்து விஷய: । தந்நிஶ்சயேந முக்திலக்ஷணப்ரயோஜநம் ஶ்ருத்யா வித்³வத³நுப⁴வேந ச ப்ரஸித்³த⁴ம் । தஸ்மாத் - வேதா³ந்தவாக்யவிசாரமுகே²ந ப்³ரஹ்மணோ விசாரார்ஹத்வாச்சா²ஸ்த்ரமாரம்ப⁴ணீயம் - இதி ஸித்³தா⁴ந்த: ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

"யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே, யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி, யத்ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தி, தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ தத்³ப்³ரஹ்ம" (தைத்தி0 3 । 1 । 1) இதி, "ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம" (தைத்தி0 2 । 1 । 1) இதி வாக்யத்³வயம் விஷய: । ப்ரயந்தி ம்ரியமாணாநீத்யர்த²: । தத்ர – 'ஶ்ரூயமாணம் ப்³ரஹ்மலக்ஷணம் ந க⁴டதே, க⁴டதே வா' - இதி ஸம்ஶய: । ந க⁴டதே । ததா²ஹி - கிம் ஜந்மாதி³கம் தல்லக்ஷணம் , உத ஸத்யாதி³கம் । நா(அ)(அ)த்³ய:, தஸ்ய ஜக³ந்நிஷ்ட²த்வேந ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வாத் । த்³விதீயே(அ)பி லோகப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய ஸத்யஜ்ஞாநாதே³: ஸ்வீகாரே பி⁴ந்நார்த²த்வாத³க²ண்ட³ம் ப்³ரஹ்ம ந ஸித்⁴யேத் , அப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய து ஸத்யாதே³ர்லக்ஷணத்வமயுக்தம் । தஸ்மாத் - தடஸ்த²லக்ஷணம் ஸ்வரூபலக்ஷணம் ச ந வித்³யதே ।

அத்ரோச்யதே - யல்லக்ஷணம் ரூபாநந்தர்பூ⁴தம் ஸத்பதா³ர்தா²ந்தரவ்யவஸ்தா²ஹேது:, தத்தடஸ்த²லக்ஷணம் । ஜந்மாதே³ரந்யநிஷ்ட²த்வே(அ)பி தத்காரணத்வம் ப்³ரஹ்மணி கல்பநயா ஸம்ப³த்³த⁴ம் தடஸ்த²லக்ஷணம் ப⁴விஷ்யதி । "யோ பு⁴ஜங்க³: ஸா ஸ்ரக்" இதிவத் 'யஜ்ஜக³த்காரணம் தத்³ப்³ரஹ்ம' இதி கல்பிதேநாபி வஸ்துநோபலக்ஷயிதும் ஶக்யத்வாத் । பி⁴ந்நார்தா²நாமபி பித்ருஸுதப்⁴ராத்ருஜாமாத்ராதி³ஶப்³தா³நாமேகதே³வத³த்தபர்யவஸாயித்வே யதா² ந விரோத⁴:, ததா² லோகஸித்³த⁴பி⁴ந்நார்த²வாசிஸத்யாதி³ஶப்³தா³நாமக²ண்ட³ப்³ரஹ்மபர்யவஸாயித்வே ஸ்வரூபலக்ஷணஸித்³தி⁴: । இத்யுப⁴யமப்யுபபந்நம் ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணஸ்ய ப்ரத²மம் வர்ணகமாரசயதி -

"அஸ்ய மஹதோ பூ⁴தஸ்ய நி:ஶ்வஸிதமேதத்³யத்³ருக்³வேதோ³ யஜுர்வேத³: ஸாமவேத³:" (ப்³ருஹ0 । 2 । 4 । 10 ) இதி வாக்யம் விஷய:। 'யத்³ருக்³வேதா³தி³கமஸ்தி ததே³தஸ்ய நித்யஸித்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ நி:ஶ்வாஸ இவாயத்நேந ஸித்³த⁴ம்' இத்யர்த²: - 'ப்³ரஹ்ம வேத³ம் கரோதி, நகரோதி வா' - இதி ஸந்தே³ஹ: । ந கரோதி, வேத³ஸ்ய நித்யத்வாத் । "வாசா விரூப நித்யயா" இத்யஸ்மிந்மந்த்ரே - 'விரூப' இதி தே³வதாம் ஸம்போ³த்⁴ய 'நித்யயா வாசா ஸம்ஸ்துதிம் ப்ரேரய' இத்யேவம் ப்ரார்த்²யதே । நித்யா வாக்³வேத³ ஏவ,

"அநாதி³நித⁴நா நித்யா வாகு³த்ஸ்ருஷ்டா ஸ்வயம்பு⁴வா ।
ஆதௌ³ வேத³மயீ தி³வ்யா யத: ஸர்வா: ப்ரவ்ருத்தய:" ।

இதி ஸ்ம்ருதே: । அத: - ந வேத³கர்த்ரு ப்³ரஹ்ம । இதி ப்ராப்தே,

ப்³ரூம: - ப்³ரஹ்ம வேத³ஸ்ய கர்த்ரு ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: - நி:ஶ்வஸிதந்யாயேநாப்ரயத்நோத்பத்த்யவக³மாத் । "தஸ்மாத்³யஜ்ஞாத்ஸர்வஹுத ருச: ஸாமாநி ஜஜ்ஞிரே" இதி, ஸர்வைர்யஜ்ஞைர்ஹூயமாநாத்³யஜ்ஞஶப்³த³வாச்யாத்³ப்³ரஹ்மணோ விஸ்பஷ்டமேவ வேதோ³த்பத்திஶ்ரவணாச்ச । அப்ரயத்நோத்பத்த்யைவார்தே²ஷு பு³த்³த்⁴யா ரசிதை: காலிதா³ஸாதி³வாக்யைர்வைலக்ஷண்யாத³பௌருஷேயத்வம் । ப்ரதிஸர்க³ம் பூர்வஸாம்யேநோத்பந்நை: ப்ரவாஹரூபேண நித்யதா । ஸர்வஜக³த்³வ்யவஸ்தா²வபா⁴ஸிவேத³கர்த்ருத்வநிரூபணேந ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஜ்ஞத்வம் நிரூபிதம் ப⁴வதி ॥

த்³விதீயம் வர்ணகமாஹ -

"தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம் ப்ருச்சா²மி" (ப்³ருஹ0 3 । 9 । 26 ) இதி ஶாகல்யம் ப்ரதி யாஜ்ஞவல்க்யேநோக்தவாக்யே பரப்³ரஹ்மரூபஸ்ய புருஷஸ்யோபநிஷத்³வேத்³யத்வம் ப்ரதீயதே । தத்³வாக்யம் விஷய: । தத்ர – 'ப்³ரஹ்மண: ப்ரத்யக்ஷாதி³க³ம்யத்வமஸ்தி, ந வா' இதி ஸம்ஶய: । பூர்வபக்ஷஸ்து விஸ்பஷ்ட: ।

ரூபரஸாத்³யபா⁴வாந்நேந்த்³ரியயோக்³யதா । லிங்க³ஸாத்³ருஶ்யாதி³ராஹித்யாச்ச நாநுமாநோபமாநாதி³யோக்³யதா । 'உபநிஷத்ஸ்வேவாதி⁴க³த:' இதி வ்யுத்பத்த்யா "நாவேத³விந்மநுதே தம் ப்³ருஹந்தம்" இத்யந்யநிஷேத⁴ஶ்ருத்யா ச வேதை³கமேயத்வம் । பா⁴ஷ்யகாரை: "ஜந்மாதி³" ஸூத்ரே - "ஶ்ருத்யாத³யோ(அ)நுப⁴வாத³யஶ்ச யதா²ஸம்ப⁴வமிஹ ப்ரமாணம்" இத்யந்யமேயத்வமங்கீ³க்ருதம் - இதி சேத் । பா³ட⁴ம் । ப்ரத²மத: ஶ்ருத்யைவ ப்ரமிதே ப்³ரஹ்மணி பஶ்சாத³நுவாத³ரூபேணாநுமாநாநுப⁴வயோரங்கீ³காராத் । அதோ வேதை³கமேயம் ப்³ரஹ்ம ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணஸ்ய ப்ரத²மவர்ணகமாஹ -

ஸ்பஷ்டௌ விஷயஸந்தே³ஹௌ । ஜீவப்ரகாஶகவாக்யாநி கர்த்ருபராணி । ப்³ரஹ்மப்ரகாஶகவாக்யாநி தே³வதாபராணி । ஸ்ருஷ்டிப்ரகாஶகவாக்யாநி ஸாத⁴நபராணி । ததா² ஸதி வேதா³ந்தாநாமநுஷ்டா²நோபயோகி³த்வம் ப⁴விஷ்யதி । ப்³ரஹ்மபரத்வே த்வநுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வாந்நிஷ்ப்ரயோஜநத்வம் ஸ்யாத் । தஸ்மாத் - வேதா³ந்தா: கர்த்ருதே³வதாஸாத⁴நப்ரதிபாத³கா: ॥

அத்ரோச்யதே - ப்³ரஹ்மபரா வேதா³ந்தா: । குத: - பி⁴ந்நப்ரகரணபடி²தாநாம் தேஷாம் கர்த்ராதி³ப்ரதிபாத³கதயா கர்மஶேஷத்வாஸம்ப⁴வாத் । தாத்பர்யநிஶ்சயஹேதுலிங்க³ஷட்கேந ப்³ரஹ்மபரத்வஸம்ப⁴வாச்ச । லிங்க³ஷட்கம் பூர்வாசார்யைர்த³ர்ஶிதம் -

"உபக்ரமோபஸம்ஹாராவப்⁴யாஸோ(அ)பூர்வதா ப²லம் ।
அர்த²வாதோ³பபத்தீ ச லிங்க³ம் தாத்பர்யநிஶ்சயே" இதி ।

"ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்" இத்யுபக்ரம: । "ஐததா³த்ம்யமித³ம் ஸர்வம் । தத்ஸத்யம் ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி" இத்யுபஸம்ஹார: । தயோர்ப்³ரஹ்மவிஷயத்வேநைகரூப்யமேகம் லிங்க³ம் । அஸக்ருத் "தத்த்வமஸி" இத்யுக்திரப்⁴யாஸ: । மாநாந்தராக³ம்யத்வமபூர்வத்வம் । ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ப²லம் । உத்பத்திஸ்தி²திப்ரலயப்ரவேஶநியமநாநி பஞ்சார்த²வாதா³: । ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தா உபபத்தய: । ஏதைர்லிங்கை³ர்ப்³ரஹ்மபரத்வம் நிஶ்சேயம் । ந சாநுஷ்டா²நமந்தரேண ப்ரயோஜநாபா⁴வ:, 'நாயம் ஸர்ப:' இத்யாதா³விவ போ³தா⁴த³நர்த²நிவ்ருத்தே: ஸம்ப⁴வாத் ॥

த்³விதீயம் வர்ணகமாஹ -

ஏகதே³ஶீ மந்யதே - ப்³ரஹ்மபரத்வே(அ)பி வேதா³ந்தா ந ப்³ரஹ்மண்யேவ பர்யவஸ்யந்தி । கிம் தர்ஹி பாரோக்ஷ்யேண ப்³ரஹ்மதத்த்வம் ப்ரதிபாத்³ய பஶ்சாத³பரோக்ஷப்ரதிபத்திம் வித³த⁴தி । ததா² ச ஸதி வேதா³ந்தாநாம் ஶாஸநாச்சா²ஸ்த்ரத்வமுபபத்³யதே । கிஞ்ச 'ஶ்ரோதவ்ய:' இதி ஶ்ரவணம் ஶப்³த³ஜ்ஞாநாத்மகம் விதா⁴யாத² "மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:" இத்யநுப⁴வஜ்ஞாநாத்மகம் மநநாதி³கம் ஸ்பஷ்டமேவ விதீ⁴யதே । தஸ்மாத் - ப்ரதிபத்தேர்விதா⁴தாரோ வேதா³ந்தா: । இதி ப்ராப்தே, -

ப்³ரூம: - ந ப்ரதிபத்தேர்விதி⁴: ஸம்ப⁴வதி, கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்துமஶக்யத்வாத³புருஷதந்த்ரத்வாத் । ஶாஸ்த்ரத்வம் து நாநுஷ்டே²யஶாஸநாதே³வ நியதம் , ஸித்³த⁴வஸ்துஶம்ஸநேநாபி தது³பபத்தே: । ஶாப்³த³ஜ்ஞாநே ஜாதே பஶ்சாத³நுப⁴வாத்மகம் மநநாதி³கம் விதீ⁴யதே - இதி வக்தும் ந யுக்தம் । 'த³ஶமஸ்த்வமஸி' இதிவச்ச²ப்³த³ஸ்யைவாபரோக்ஷாநுப⁴வஜநகத்வேந ஶாப்³த³போ³தா⁴த்புரைவாஸம்பா⁴வநாதி³நிவ்ருத்தயே வ்யாபாரரூபஸ்ய கர்த்ருதந்த்ரஸ்ய மநநாதே³ர்விதா⁴நாத் । தஸ்மாத் "தத்த்வமஸி" இத்யாத³யோ வேதா³ந்தா ப்³ரஹ்மண்யவஸிதா: ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யே ஷஷ்டா²த்⁴யாயே - "ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதே³கமேவாத்³விதீயம்" இதி ப்ரஸ்துத்ய "ததை³க்ஷத – ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய – இதி தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத" இதி ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸாங்க்²யா மந்யந்தே - ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ஸர்வஜக³த்காரணம் ப்ரதா⁴நம் । ந து ப்³ரஹ்ம, ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸத்த்வகு³ணயுக்ததயா பரிணாமிதயா ச ஜ்ஞாநஶக்திக்ரியாஶக்திஸம்ப⁴வாத் । நிர்கு³ணஸ்ய கூடஸ்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்தத³ஸம்ப⁴வாத் - இதி ।

அத்ரோச்யதே - ஈக்ஷித்ருத்வஶ்ரவணாச்சேதநம் ப்³ரஹ்ம ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் । அசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்யேக்ஷித்ருத்வாயோகா³த் । ஜ்ஞாநக்ரியாஶக்தீ து ப்³ரஹ்மணி மாயயா ஸம்ப⁴விஷ்யத: । கிஞ்ச – "அநேந ஜீவேநா(அ)(அ)த்மநா(அ)நுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி" இதி நாமரூபவ்யாகர்த்ரீ ஜக³த்காரணதே³வதா ஸ்வவாசகேநா(அ)(அ)த்மஶப்³தே³ந சேதநம் ஜீவம் வ்யபதி³ஶதி । ததா² "தத்த்வமஸி" இதி சேதநஸ்ய ஶ்வேதகேதோர்ஜக³த்காரணதாதா³த்ம்யம் கு³ருருபதி³ஶதி । தது³ப⁴யமப்யசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜக³த்காரணத்வே விருத்⁴யதே । தஸ்மாத் - சேதநம் ப்³ரஹ்ம ஸச்ச²ப்³தே³நோச்யதே ॥

ஷஷ்டா²தி⁴காரணமேகதே³ஶிமதேநா(அ)(அ)ஹ -

தைத்திரீயகே தே³ஹப்ராணமநோபு³த்³த்⁴யாநந்த³ரூபா அந்நமய – ப்ராணமய – மநோமய – விஜ்ஞாநமயாநந்த³மய – ஸம்ஜ்ஞகா: பஞ்ச பதா³ர்தா²: க்ரமேணைகைகஸ்மாதா³ந்தரா: படி²தா: । தத்ர – 'ஸர்வாந்தர ஆநந்த³மய: ஸம்ஸாரீ, பரமாத்மா வா' - இதி ஸந்தே³ஹ: । 'ஸம்ஸாரீ' இதி ப்ராப்தம் । குத: - 'ஆநந்த³ஸ்ய விகார ஆநந்த³மய:' இதி வ்யுத்பத்தே: ஸம்ஸாரிணி ஸம்ப⁴வாத் । அவிக்ருதே து பரமாத்மந்யஸௌ ந ஸம்ப⁴வதி । கிஞ்ச "தஸ்ய ப்ரியமேவ ஶிர:, மோதோ³ த³க்ஷிண: பக்ஷ:, ப்ரமோத³ உத்தர: பக்ஷ:, ஆநந்த³ ஆத்மா, ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²" இத்யாநந்த³மயஸ்ய பஞ்சாவயவா உச்யந்தே । அபேக்ஷிதவிஷயத³ர்ஶநஜந்யம் ஸுக²ம் ப்ரியம் । தல்லாப⁴ஜந்யோ மோத³: । தத்³போ⁴க³ஜந்ய: ப்ரமோத³: । ஸுஷுப்த்யாதௌ³ பா⁴ஸமாநமஜ்ஞாநோபஹிதம் ஸுக²ஸாமாந்யமாநந்த³: । நிருபாதி⁴கம் ஸுக²ம் ப்³ரஹ்ம । ப்ரியாதீ³நாம் பஞ்சாவயவாநாம் ஶிரஆதி³ரூபத்வம் ப்ரதிபத்திஸௌகர்யாய கல்ப்யதே । பக்ஷித்வேந கல்பிதஸ்யா(அ)(அ)நந்த³மயஸ்ய ஶிர: பக்ஷௌ ச, இத்யவயவத்ரயம் , ஆத்மஶப்³தே³ந மத்⁴யஶரீரம் சதுர்தா²வயவத்வேநோச்யதே, புச்ச²மபரபா⁴க³:, ப்ரதிஷ்டா²பாதௌ³, அயம் பஞ்சமோ(அ)வயவ: । ந ச நிரம்ஶஸ்ய பரமாத்மநோ(அ)வயவா யுக்தா: । தஸ்மாத் - ஸம்ஸார்யேவா(அ)(அ)நந்த³மய: ॥ இத்யேவம் ப்ராப்தே, -

ப்³ரூம: - ஆநந்த³மய: பரமாத்மா । குத: - அப்⁴யாஸாத் "ஸைஷா(அ)(அ)நந்த³ஸ்ய மீமாம்ஸா ப⁴வதி" "ஏதமாநந்த³மயமாத்மாநமுபஸங்க்ராமதி" இத்யாதி³நா(அ)(அ)நந்த³மயோ(அ)ப்⁴யஸ்யதே । அப்⁴யாஸஶ்ச தாத்பர்யலிங்க³ம் - தாத்பர்யம் ச வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மண்யேவ – இத்யவோசாம । கிஞ்ச "ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம" இதி ப்³ரஹ்மோபக்ரமாத் "இத³ம் ஸர்வமஸ்ருஜத" இதி ஸர்வஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³ப்⁴யஶ்சா(அ)(அ)நந்த³மயோ ப்³ரஹ்ம । ந ச ப்³ரஹ்மணி மயட்ஶப்³தா³நுபபத்தி:, ப்ராசுர்யார்த²த்வஸம்ப⁴வாத் । ப்ரியாத்³யவயவா அபி விஷயத³ர்ஶநாத்³யுபாதி⁴க்ருதா ப⁴விஷ்யந்தி । தஸ்மாத் - பரமாத்மா(அ)(அ)நந்த³மய: - இத்யேகதே³ஶிநாம் மதம் ॥

இதா³நீம் ஸ்வமதாநுஸாரேணாதி⁴கரணம் ரச்யதே -

"ப்³ரஹ்ம புச்ச²ம் ப்ரதிஷ்டா²" இதி யச்ச்²ருதம் ப்³ரஹ்ம, தத்கிமாநந்த³மயஸ்யாங்க³த்வேந நிர்தி³ஶ்யதே, உத ஸ்வயம் ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³யதே - இதி ஸம்ஶய: - ஆநந்த³மயஸ்யாவயவத்வேந – இதி தாவத்ப்ராப்தம் । லோகே புச்ச²ஶப்³த³ஸ்யாவயவவாசித்வேந ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ।

உச்யதே - ந புச்ச²ஶப்³தோ³(அ)வயவவாசீ । கிந்து லாங்கூ³லவாசீ । ந சா(அ)(அ)நந்த³மயஸ்ய லாங்கூ³லம் ஸம்ப⁴வதி । லாங்கூ³லஸ்ய க³வாதி³லக்ஷணாந்நமயாவயவத்வாதா³நந்த³மயஸ்யாவயவத்வாயோகா³த் । அத: புச்ச²ஶப்³தே³ந முக்²யார்தா²ஸம்ப⁴வே ஸதி யோக்³யதாவஶாத³த்ரா(அ)(அ)தா⁴ரோ லக்ஷ்யதே । ப்³ரஹ்ம, - ஆநந்த³மயஸ்ய ஜீவஸ்யா(அ)(அ)தா⁴ர:, தத்கல்பநாதி⁴ஷ்டா²நத்வாத் । ந ச – ஆநந்த³மய: பரமாத்மா, ப்ராசுர்யார்த²ஸ்வீகாரே(அ)ப்யல்பது³:க²ஸத்³பா⁴வப்ரதீதே: । தஸ்மாத் - ஜீவாதா⁴ரோ ப்³ரஹ்ம ப்ராதா⁴ந்யேந ப்ரதிபாத்³யதே । ததா²ச -

"அஸந்நேவ ஸ ப⁴வதி அஸத்³ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத் ।
அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேத³ ஸந்தமேநம் ததோ விது³:" ।

இத்யாதி³ ப்³ரஹ்மாப்⁴யாஸ:, "ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்" இதி ப்³ரஹ்மோபக்ரமஶ்சாநுகூலோ ப⁴வதி ।

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யஸ்ய ப்ரத²மாத்⁴யாயே உத்³கீ³தோ²பாஸநாயாமுபஸர்ஜநாந்யுபாஸ்யாந்யபி⁴தா⁴ய ப்ரதா⁴நமுபாஸ்யமபி⁴தா⁴துமித³மாம்நாயதே - "அத² ய ஏஷோ(அ)ந்தராதி³த்யே ஹிரண்மய: புருஷோ த்³ருஶ்யதே" இதி । தத்ர – ஆதி³த்யமண்ட³லே வித்³யாகர்மாதிஶயவஶாத்கஶ்சிஜ்ஜீவோ தே³வபா⁴வமுபேத்ய ஜக³த³தி⁴காரம் நிஷ்பாத³யந்நவதிஷ்ட²தே, ஈஶ்வரஶ்ச ஸர்வக³தத்வாந்மண்ட³லே(அ)பி வர்ததே । அதஸ்தயோ: ஸம்ஶய: । தத்ர 'தே³வதாத்மா' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - மர்யாதா³தா⁴ரரூபாணாமுச்யமாநத்வாத் । "யே சாமுஷ்மாத்பராஞ்சோ லோகா:, தேஷாம் சேஷ்டே தே³வகாமாநாம் ச" இத்யைஶ்வர்யமர்யாதோ³க்தி:, "அந்தராதி³த்யே" இத்யாதா⁴ரோக்தி:, 'ஹிரண்மய:' இதி ரூபோக்தி: । ந ஹி ஸர்வேஶ்வரஸ்ய ஸர்வாதா⁴ரஸ்ய நீரூபஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்யைஶ்வர்யமர்யாதா³தா⁴ரரூபாணி ஸம்ப⁴வந்தி । தஸ்மாத் - தே³வதாத்மா । இதி ப்ராப்தே, -

உச்யதே - ஹிரண்மய ஈஶ்வரோ ப⁴வேத் । குத: - ஸர்வாத்மத்வஶ்ரவணாத் । "ஸைவர்க் , தத்ஸாம, தது³க்த²ம் , தத்³யஜு:, தத்³ப்³ரஹ்ம" இதி வாக்யே தச்ச²ப்³தை³: ப்ரக்ருதம் ஹிரண்மயம் புருஷம் பராம்ருஶ்ய தஸ்ய ருக்ஸாமாத்³யஶேஷஜக³தா³த்மகத்வமுபதி³ஶ்யதே । தச்சாத்³விதீயே பரமேஶ்வரே முக்²யமுபபத்³யதே । ந து ஸத்³விதீயாயாம் தே³வதாயாம் । ததா² - "ஸ ஏஷ ஸர்வேப்⁴ய: பாப்மப்⁴ய உதி³த:" இதி ஶ்ரூயமாணம் ஸர்வபாபராஹித்யம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸாதா⁴ரணம் லிங்க³ம் । யத்³யபி தே³வதாயா: கர்மண்யநதி⁴காராத்க்ரியமாணகரிஷ்யமாணபாபயோரபா⁴வ: । ததா²(அ)ப்யஸுராதி³ஜநிதது³:க²ஸத்³பா⁴வாத்தத்³தே⁴துபூ⁴தம் ஜந்மாந்தரஸஞ்சிதது³ரிதமநுவர்தத ஏவ । மர்யாதா³தா⁴ரரூபாணி தூபாதி⁴த⁴ர்மதயா ஸோபாதி⁴கே பரமாத்மந்யுபாஸ்யே வர்திதுமர்ஹந்தி । தஸ்மாத் - ஈஶ்வரோ ஹிரண்மய: ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வோக்தாத்³தி⁴ரண்மயவாக்யாது³த்தரஸ்மிந்வாக்யே ஶாலாவத்யேந மஹர்ஷிணா ஸர்வலோகாதா⁴ரவஸ்துநி ப்ருஷ்டே ஸதி ப்ரவாஹணோ ராஜோத்தரமாஹ । தத்ரத்யம் வாக்யமேதத் - "ஆகாஶ இதி ஹோவாச, ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாந்யாகாஶாதே³வ ஸமுத்பத்³யந்தே, ஆகாஶம் ப்ரத்யஸ்தம் யந்தி, ஆகாஶோ ஹ்யேவைப்⁴யோ ஜ்யாயாந் , ஆகாஶ: பராயணம்" இதி । தத்ர – ஆகாஶஶப்³தா³ர்தோ² 'வியத்' , ப்³ரஹ்ம வா - இதி ஸந்தே³ஹ: । ரூட⁴த்வாத் வியத் இதி ப்ராப்தம் । ஸர்வபூ⁴தோத்பத்திலயஹேதுத்வம் ச வியத உபபத்³யதே । "ஆகாஶாத்³வாயு:, வாயோரக்³நி:" - இத்யாதௌ³ வாய்வாதீ³நாம் ஸர்வபூ⁴தாநாம் வியத்கார்யத்வஶ்ரவணாத் ॥

அத்ரோச்யதே - ப்³ரஹ்மைவா(அ)(அ)காஶஶப்³தா³ர்த²: । "ஸர்வாணி ஹ வை" - இத்யத்ராஸங்குசிதஸர்வஶப்³தே³ந வியத்ஸஹிதஸர்வபூ⁴தோத்பத்திஹேதுத்வஶ்ரவணாத் । ந ச வியதோ வியத்³தே⁴துத்வம் ஸம்ப⁴வதி । ரூடி⁴ஸ்து லௌகிகீ வியத்யேவாஸ்து । ஶ்ரௌதீ து ப்³ரஹ்மண்யபி । "ஆகாஶோ வை நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா" இதி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । கிஞ்ச – "ஆகாஶாதே³வ" இத்யேவகார: காரணாந்தரம் வ்யுத³ஸ்யதி । ந சைதத்³வியத்பக்ஷே ஸம்ப⁴வதி, க⁴டாதி³ஷு வியத்³வ்யதிரிக்தாநாம் ம்ருதா³தி³காரணாநாமுபலம்பா⁴த் । ப்³ரஹ்மபக்ஷே து ப்³ரஹ்மண: ஸத்³ரூபஸ்ய ஸர்வாநந்யதயா காரணாந்தரவ்யுதா³ஸ உபபத்³யதே । ஜ்யாயஸ்த்வபராயணத்வே ச ஶ்ருத்யந்தரே ப்³ரஹ்மண: ஶ்ரூயேதே - "ஜ்யாயாந்ப்ருதி²வ்யா:, ஜ்யாயாநந்தரிக்ஷாத்" , "விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம ராதேர்தா³து: பராயணம்" இதி । 'கர்மப²லம் தா³தும் ஸமர்த²ம்' இத்யர்த²: । தஸ்மாத் - ப்³ரஹ்மைவா(அ)(அ)காஶஶப்³தே³ந விவக்ஷிதம் ॥

நவமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஆகாஶவாக்யாது³த்தரஸ்மிந்வாக்யே ப்ரஸ்தாவநாம்ந: ஸாமபா⁴க³ஸ்ய தே³வதாம் ப்ரஸ்தோத்ரா ப்ருஷ்டாயாமுஷஸ்திருத்தரம் த³தௌ³ । தத்ரத்யம் வாக்யமேதத் - "ப்ராண இதி ஹோவாச । ஸர்வாணி ஹ வா இமாநி பூ⁴தாநி ப்ராணமேவாபி⁴ஸம்விஶந்தி, ப்ராணமப்⁴யுஜ்ஜிஹதே, ஸைஷா தே³வதா ப்ரஸ்தாவமந்வாயத்தா" இதி । தத்ர – 'ப்ராணஶப்³தா³ர்தோ² முக²பி³லாந்தர்வர்திவாயு:, ப்³ரஹ்ம வா', இதி - ஸந்தே³ஹ: । முக²பி³லாந்தர்வர்தீ வாயுர்ப⁴வேத் , ஸர்வபூ⁴தலயஸ்ய தத்ர ஸுஸம்பாத³த்வாத் । ஸுஷுப்திகாலே ஸர்வபூ⁴தஸாராணாமிந்த்³ரியாணாம் ப்ராணவாயௌ ப்ரவிலயாத் । இதி ப்ராப்தே, -

உச்யதே - இந்த்³ரியமாத்ரலயபரத்வே வ்யாக்²யாயமாநே "ஸர்வாணி ஹ வை" - இத்யஸௌ ஸர்வஶப்³த³: ஸங்குசித: ஸ்யாத் । ஆகாஶஶப்³த³வத்ப்ராணஶப்³தோ³(அ)பி ஶ்ரௌதரூட்⁴யேவகாராப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மவாசக: । அஸ்தி ஹி ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி ஶ்ரௌதரூடி⁴:, "ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்" இத்யத்ர ப்³ரஹ்மவிவக்ஷயா த்³விதீயப்ராணஶப்³த³ப்ரயோகா³த் । தஸ்மாத் - ஈஶ்வர: ப்ராண: ॥

த³ஶமாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யஸ்ய த்ருதீயே(அ)த்⁴யாயே கா³யத்ரீவித்³யாயாம் ஹ்ருத³யச்சி²த்³ரோபாஸநமபி⁴த்⁴யாயேத³மாம்நாயதே - "அத² யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதிர்தீ³ஷ்யதே" இதி । தத்ர – 'த்³யுலோகாத்பரம் தீ³ப்யமாநம் வஸ்து கிம் கார்யரூபம் நேத்ராநுக்³ராஹகம் தேஜ:, உத ப்³ரஹ்ம' இதி ஸம்ஶய: । 'கார்யம்' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸம்நிஹிதத்வேந வாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மபரத்வாயோகா³த் । தேஜ:பரத்வம் தூபபத்³யதே, தல்லிங்க³ஸத்³பா⁴வாத் । "இத³ம் வாவ தத்³யதி³த³மஸ்மிந்நந்த: புருஷே ஜ்யோதி:" இதி ஶ்ரூயமாணோ ஜாட²ராக்³ந்யபே⁴த³ஸ்தேஜோலிங்க³ம் । அத்ரோச்யதே - அஸித்³தோ⁴(அ)ஸம்நிதி⁴:, பூர்வஸ்மிந்கா³யத்ரீக²ண்டே³ -

"பாதோ³(அ)ஸ்ய ஸர்வா பூ⁴தாநி த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி" ।

இதி சதுஷ்பதோ³ ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதத்வாத் । தஸ்ய சாத்ர ப்ரக்ருதவாசிநா யச்ச²ப்³தே³நாநுவர்தநாத் । 'அஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யேகாம்ஶ:, பாத³த்ரயோபலக்ஷிதமநந்தஸ்வரூபம் த்³யோதநாத்மகே தி³வி ஸ்வஸ்மிந்நேவாவதிஷ்ட²தே' இத்யர்த²: । ந ச ஜ்யோதி:ஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி வ்ருத்த்யநுபபத்தி:, பா⁴ஸகத்வத்வாசித்வாத் । ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்³பா⁴ஸகத்வாத் । தேஜோலிங்க³ம் த்வௌபாதி⁴கே ப்³ரஹ்மண்யவகல்ப்யதே । தஸ்மாத் - ஜ்யோதிர்ப்³ரஹ்ம ॥

ஏகாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

கௌஷீதகீநாமுபநிஷதீ³ந்த்³ரப்ரதர்த³நாக்²யாயிகாயாம் ப்ரதர்த³நம் ப்ரதீந்த்³ரோ வக்தி - "ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா தம் மாம் - ஆயுரம்ருதம் - இத்யுபாஸ்ஸ்வ" இதி । தத்ர சதுர்வித⁴லிங்க³வஶாச்சதுர்தா⁴ ஸம்ஶய: । "இத³ம் ஶரீரம் பரிக்³ருஹ்யோத்தா²பயதி" இதி ப்ராணவாயோர்லிங்க³ம் । "அஸ்மி" இதி வக்துரிந்த்³ரஸ்யாஹங்காரவாத³ இந்த்³ரலிங்க³ம் । "வக்தாரம் வித்³யாத்" இதி வக்த்ருத்வம் ஜீவலிங்க³ம் । "ஆநந்தோ³(அ)ஜரோ(அ)ம்ருத:" இதி ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் । தத்ர – ப்ராப³ல்யதௌ³ர்ப³ல்யவிவேகாபா⁴வாத³நிர்ணய: - இதி பூர்வபக்ஷ: ।

ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து - ஸந்த்யத்ர ப்³ரஹ்மணோ(அ)நேகலிங்கா³நி । தத்³யதா² - "த்வமேவ மே வ்ருணீஷ்வ யம் த்வம் மநுஷ்யாய ஹிததமம் மந்யஸே" இதி ஹிததமத்வமேகம் லிங்க³ம் । "யோ மாம் விஜாநீயாத் , நாஸ்ய கேநசந கர்மணா லோகோ மீயதே, ந மாத்ருவதே⁴ந, ந பித்ருவதே⁴ந" இதி ஜ்ஞாநமாத்ரேண மஹாபாதகாத்³யலேபோ(அ)பரம் லிங்க³ம் । ஏவமந்யாந்யபி லிங்கா³ந்யுதா³ஹர்தவ்யாநி । ந சைதாநி ப்ராணேந்த்³ரஜீவபக்ஷேஷு கத²ஞ்சித³ப்யுபபாத³யிதும் ஶக்யந்தே । ப்ராணாதி³லிங்கா³நி து ப்³ரஹ்மண்யுபபத்³யந்தே, ப்ராணாதீ³நாம் ப்³ரஹ்மபோ³த⁴த்³வாரத்வாத் । ததா² ஸதி ப்³ரஹ்மலிங்கா³நாமநேகத்வாத³நந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாச்ச ப்ராப³ல்யம் । தஸ்மாத் - 'ப்³ரஹ்மைவாத்ர வ்யுத்பாத்³யம் , ந ப்ராணாதி³' இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²ம: பாத³: ॥ 1 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³தே

அதி⁴கரணாநி 11 11

ஸூத்ராணி 31 31

த்³விதீயபாத³ஸ்ய ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யஸ்ய த்ருதீயே(அ)த்⁴யாயே ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாமித³மாம்நாயதே - "மநோமய: ப்ராணஶரீரோ பா⁴ரூப:" இதி । தத்ர – 'ஜீவ: ஈஶோ வா' இதி ஸந்தே³ஹ: । 'ஜீவ:' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । மந:ஸம்ப³ந்தா⁴தீ³நாம் ஜீவே ஸுஸம்பாத³த்வாத் । 'மநஸோ விகாரோ மநோமய:' இதி மந: ஸம்ப³ந்த⁴: । 'ப்ராண: ஶரீரமஸ்ய' இதி ப்ராணஸம்ப³ந்த⁴: । நசேத³ம் த்³வயமீஶ்வரே ஸுஸம்பாத³ம் । "அப்ராணோ ஹ்மமநா: ஶுப்⁴ர:" இதி நிஷேதா⁴த் । ததா² - "ஏஷ ம ஆத்மா(அ)ந்தர்ஹ்ருத³யே(அ)ணீயாந்" இதி ஶ்ரூயமாணம் ஹ்ருத³யே(அ)வஸ்தா²நம் , அணீயஸ்த்வம் ச நிராதா⁴ரஸ்ய ஸர்வக³தஸ்ய ந கத²ஞ்சிது³பபத்³யதே । தஸ்மாத் - ஜீவ: । இதி ப்ராப்தே,   -

ப்³ரூம: "ஸர்வம் ஸ்வல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம தஜ்ஜலாந் - இதி ஶாந்த உபாஸீத" இத்யேதஸ்மிஞ்ஶமவிதி⁴பரே பூர்வவாக்யே ஶ்ரூயமாணம் யத்³ப்³ரஹ்ம, 'ததே³வ மநோமய:, ப்ராணஶரீர:' இத்யேதாப்⁴யாம் தத்³தி⁴தப³ஹுவ்ரீஹிப்⁴யாம் விஶேஷ்யத்வேநாபேக்ஷ்யதே । ஶமவாக்யஸ்யாயமர்த²: - 'யஸ்மாத்ஸர்வமித³ம் ப்³ரஹ்ம தஜ்ஜத்வாத் , தல்லத்வாத் , தத³ம்ஸ்த்வாச்ச, தஸ்மாத்ஸர்வாத்மகே ப்³ரஹ்மணி ராக³த்³வேஷவிஷயாஸம்ப⁴வாது³பஸ்திகாலே ஶாந்தோ ப⁴வேத்' இதி । ஏதத்³வாக்யக³தே ப்³ரஹ்மணி விஶேஷ்யத்வேநாந்விதே மநோமயவாக்யமபி ப்³ரஹ்மபரம் ப⁴விஷ்யதி । ந ச – ப்³ரஹ்மணோ மந:ப்ராணஸம்ப³ந்தா⁴த்³யநுபபத்தி:, நிருபாதி⁴கே தத³நுபபத்தாவபி ஸோபாதி⁴கஸ்யோபாஸ்யஸ்ய சிந்தநார்த²தயா தது³பபத்தே: । தஸ்மாத் - ஸர்வேஷ்வபி வேதா³ந்தவாக்யேஷு யத்³ப்³ரஹ்மோபாஸ்யத்வேந ப்ரஸித்³த⁴ம் , ததே³வாத்ராப்யுபாஸ்யம் । ந ஹி க்வசித³பி வேதா³ந்தே ஜீவஸ்யோபாஸ்யத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் । ததோ 'ப்³ரஹ்மைவ' இதி ஸித்³தா⁴ந்த: ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

கட²வல்லீஷு த்³விதீயவல்ல்யவஸாநே பட்²யதே -

"யஸ்ய ப்³ரஹ்ம ச க்ஷத்ரம் ச உபே⁴ ப⁴வத ஓத³ந: ।
ம்ருத்யுர்யஸ்யோபஸேசநம் க இத்தா² வேத³ யத்ர ஸ:" இதி ।

அயமர்த²: - 'ப்³ராஹ்மணக்ஷத்ரியஜாதீ யஸ்யௌத³நஸ்தா²நீயே, ம்ருத்யுஶ்சோபஸேசநஸ்தா²நீய:, ஸ புருஷோ யத்ர வர்ததே தத்ஸ்தா²நம் இத³மித்த²ம்' இதி கோ வேத³ । ந கோபி ஜாநாதி, இத்யர்த²: । அத்ர – ஓத³நோபஸேசநஶப்³தா³ப்⁴யாம் கஶ்சித்³ப⁴க்ஷக: ப்ரதீயதே । ஸ ஜீவ:, அக்³நி:, ஈஶோ வா இதி த்ரேதா⁴ ஸந்தி³ஹ்யதே । 'ஜீவ:' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - "தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தி" இதி ஜீவஸ்யாத்த்ருத்வஶ்ரவணாத் । அத²வா வஹ்நிர்ப⁴வேத் , "அக்³நிரந்நாத³:" இத்யத்த்ருத்வாவக³மாத் । இதி ப்ராப்தே, -

உச்யதே - ப்³ரஹ்மக்ஷத்ரயோருபலக்ஷணத்வேந க்ருஸ்நம் ஜக³தி³ஹ போ⁴ஜ்யத்வேநாவக³ம்யதே । நஹி தாத்³ருஶஸ்ய போ⁴ஜ்யஸ்யேஶ்வராத³ந்யோ(அ)த்தா ஸம்ப⁴வதி  கிஞ்ச -

"அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத³ந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத் ।
அந்யத்ர பூ⁴தாச்ச ப⁴வ்யாச்ச யத்தத்பஶ்யஸி தத்³வத³" ।

இதி த⁴ர்மாத⁴ர்மகார்யகாரணகாலத்ரயாதீதே பரமேஶ்வரே நசிகேதஸா ப்ருஷ்டே ஸதி "யஸ்ய ப்³ரஹ்ம ச" – இதி வாக்யேந யம உத்தரம் த³தௌ³ । தஸ்மாத்³ - ஈஶ்வரோ(அ)த்ர ப்ரதிபாத்³ய: - "அநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதி" இதீஶ்வரே போ⁴க்த்ருத்வம் நிஷித்⁴யதே - இதி சேத் । தர்ஹ்யத்ராத்த்ருத்வம் நாம ஸம்ஹர்த்ருத்வம் ப⁴விஷ்யதி । தச்சேஶ்வரஸ்ய ஸர்வேஷு வேதா³ந்தேஷு ப்ரஸித்³த⁴ம் ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

கட²வல்லீஷ்வேவ த்ருதீயவல்ல்யாதௌ³ ஶ்ரூயதே -

"ருதம் பிப³ந்தௌ ஸுக்ருதஸ்ய லோகே கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ பரமே பரார்தே⁴
சா²யாதபௌ ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி பஞ்சாக்³நயோ யே ச த்ரிணாசிகேதா:" இதி ।

அயமர்த²: - "ஸுக்ருதஸ்ய ப²லபூ⁴தம் யத்³ப்³ராஹ்மணாதி³ஶரீரம் தத்பரஸ்யார்த⁴ம் பரப்³ரஹ்மண உபலப்³தி⁴ஸ்தா²நம் । தச்ச பரமம் , வித்³யாதி⁴காரஹேதுஶமத³மாத்³யுபேதத்வாத் । தாத்³ருஶஸ்ய ஶரீரஸ்ய மத்⁴யே ஸ்தி²தம் ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகம் கு³ஹா தாம் ப்ரவிஷ்டௌ । யத்³வா - ருதஶப்³த³வாச்யம் கர்மப²லம் பிப³ந்தௌ சா²யாதபவத்பரஸ்பரவிலக்ஷணௌ வேத³விதோ³ வத³ந்தி" இதி । 'தௌ த்³வௌ பு³த்³தி⁴ஜீவௌ, ஜீவேஶௌ வா' - இதி ஸந்தே³ஹ: ।  'பு³த்³தி⁴ஜீவௌ' இதி ப்ராப்தம் , தயோ: பரிச்சி²ந்நயோர்கு³ஹாப்ரவேஶஸம்ப⁴வாத் । ஜடா³ஜட³ரூபத்வேந ச்சா²யாதபவத்³வைலக்ஷண்யாச்ச ॥

அத்ரோச்யதே - 'பிப³ந்தௌ' இதி த்³விவசநேந த்³வயோஶ்சேதநத்வம் ப்ரதீயதே । தத: - சேதநாவிஹ ஜீவேஶ்வரௌ ப⁴வத: । ஸர்வக³தஸ்யாபீஶ்வரஸ்ய ஹ்ருத³யே(அ)வஸ்தா²நமுபலப்³த்⁴யை வர்ண்யதே । த்³வயோஶ்சேதநத்வஸாம்யே(அ)பி ஸோபாதி⁴கத்வநிருபாதி⁴கத்வாப்⁴யாம் வைலக்ஷண்யமுபபத்³யதே ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யஸ்ய சதுர்தா²த்⁴யாயே - உபகோஸலவித்³யாயாமுபகோஸலம் ஶிஷ்யம் ப்ரதி ஸத்யகாமோ கு³ருராஹ । தத்ரத்யம் வாக்யமேதத் - "ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே, ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாச । ஏதத³ம்ருதம் , ஏதத்³ப்³ரஹ்ம" இதி । தத்ர சதுர்தா⁴ ஸம்ஶயே ஸதி - 'அக்ஷணி ஸர்வைர்த்³ருஶ்யமாநா சா²யா' இதி தாவத் ப்ராப்தம் , அக்ஷ்யாதா⁴ரத்வத்³ருஶ்யத்வயோஸ்தஸ்யாமபி ஸ்பஷ்டத்வாத் । யத்³வா - ஜீவோ(அ)யம் ப⁴விதுமர்ஹதி, ரூபத³ர்ஶநவேலாயாம் தஸ்ய சக்ஷுஷ்யவஸ்தி²தத்வேநாந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் த்³ருஶ்யமாநத்வாத் । அத²வா - தே³வதா ஸ்யாத் , "ஆதி³த்யஶ்சக்ஷுர்பூ⁴த்வா(அ)க்ஷிணீ ப்ராவிஶத்" இதி த³ர்ஶநாத் । ஸர்வதா² ந பரமாத்மா, தஸ்யா(அ)(அ)தா⁴ரத்வத்³ருஶ்யத்வாஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத் - சா²யாஜீவதே³வேஷு ய: கோ(அ)ப்யஸ்து ॥

இதி ப்ராப்தே ப்³ரூம: - "கம் ப்³ரஹ்ம" "க²ம் ப்³ரஹ்ம" இதி ஸுக²ரூபம் , ஆகாஶவத்பரிபூர்ணம் யத்³ப்³ரஹ்ம பூர்வவாக்யேநோக்தம் , ததே³வ "ய யஷோ(அ)க்ஷிணீ" - இதி ப்ரக்ருதவாசகேநைதச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶ்யாக்ஷண்யுபாஸ்யத்வேநோபதி³ஶ்ய வாமநீத்வபா⁴மநீத்வஸம்யத்³வாமத்வாதி³கு³ணாநுபாஸநயோபகி³ஶதி । வாமநீத்வம் காமப்ராபகத்வம் । பா⁴மநீத்வம் ஜக³த்³பா⁴ஸகத்வம் । ஸம்யத்³வாமத்வம் ப்ராப்தகாமத்வம் । ஏதைர்கு³ணைருபாஸ்யப்³ரஹ்மண: ஸோபாதி⁴கத்வாத³க்ஷ்யாதா⁴ரத்வம் ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா த்³ருஶ்யமாநத்வம் ச ந விருத்⁴யதே । சா²யாஜீவதை³வதேஷு த்வம்ருதத்வாப⁴யத்வாதீ³நி ந ஸம்ப⁴வந்தி । தஸ்மாத் - ஈஶ்வரோ(அ)த்ரோபாஸ்ய: ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்³ருஹதா³ரண்யகே பஞ்சமாத்⁴யாயே யாஜ்ஞவல்க்ய உத்³தா³லகம் ப்ரத்யாஹ – "ய: ப்ருதி²வீமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மா(அ)ந்தர்யாம்யம்ருத:" இதி । தத்ர – ப்ருதி²வ்யாதி³ஜக³த்ப்ரதி யோ(அ)ந்தர்யாமீ, ஶ்ரூயதே, தஸ்மிம்ஸ்த்ரேதா⁴ ஸம்ஶயே ஸதி 'ப்ரதா⁴நம்' இதி ப்ராப்தம் । தஸ்ய ஸகலஜக³து³பாதா³நத்வேந ஸ்வகார்யம் ப்ரதி நியாமகத்வஸம்ப⁴வாத் । அத²வா - ஜீவோ(அ)ந்தர்யாமீ । ஸ ஹி த⁴ர்மாத⁴ர்மரூபம் கர்மாநுஷ்டி²தவாந் । தச்ச கர்ம ஸ்வப²லதா³நாய ப²லபோ⁴க³ஸாத⁴நம் ஜக³து³த்பாத³யதி । அத: கர்மத்³வாரா ஜக³து³த்பாத³கத்வாஜ்ஜீவோ(அ)ந்தர்யாமீ ॥

இதி ப்ராப்தே ப்³ரூம: - "ஏஷ த ஆத்மா(அ)ந்தர்யாம்யம்ருத:" இத்யந்தர்யாமிணோ ஜீவதாதா³த்ம்யமம்ருதத்வம் ச ஶ்ரூயதே । ததா² - ப்ருதி²வ்யந்தரிக்ஷாதி³ஷு ஸர்வவஸ்துஷ்வந்தர்யாமித்வோபதே³ஶேந ஸர்வவ்யாபித்வம் ப்ரதீயதே । தேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴யோ(அ)ந்தர்யாமீ பரமேஶ்வர: । ந ச ப்ரதா⁴நஸ்யாந்தர்யாமித்வம் ஸம்ப⁴வதி, "அத்³ருஷ்டோ த்³ரஷ்டா, அஶ்ருத: ஶ்ரோதா" இதி த்³ரஷ்ட்ருத்வஶ்ரோத்ருத்வாத்³யவக³மாத³சேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய தத³ஸம்ப⁴வாத் । நாபி ஜீவோ(அ)ந்தர்யாமீ, "ய ஆத்மாநமந்தரோ யமயதி" இதி ஜீவஸ்ய நியம்யத்வஶ்ரவணாத் । தஸ்மாத்³ - அந்தர்யாமீ பரமேஶ்வர: ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

முண்ட³கோபநிஷதி³ ஶ்ரூயதே - "தத³வ்யயம் யத்³பூ⁴தயோநிம் பரிபஶ்யந்தி தீ⁴ரா:" இதி । தத்ர த்ரேதா⁴ ஸம்ஶயே ஸதி - ப்ரதா⁴நம் , ஜீவோ வா, இதி பக்ஷத்³வயம் தாவத்ப்ராப்தம் । யோநிஶப்³த³ஸ்யோபாதா³நநிமித்தலக்ஷணார்த²த்³வயவாசித்வாத் । ப்ரதா⁴நஸ்ய விஶ்வாகாரேண பரிணமமாநஸ்யோபாதா³நத்வாத்‌ । ஜீவஸ்ய ச த⁴ர்மாத⁴ர்மத்³வாரேண நிமித்தத்த்வாத் ।।

அத்ரோச்யதே -

"ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித் , யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப:" ।

இதி "ஸாமாந்யாகாரேண ஸர்வஜ்ஞத்வம் , விஶேஷாகாரேண ஸர்வவித்த்வம் , பர்யாலோசநாத்மகம் தபஶ்ச", இத்யேதாத்³ருஶஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்ய கீர்தநாத்³பூ⁴தயோநி: பரமேஶ்வர: । ந ச ஜீவஸ்ய பூ⁴தயோநித்வம் யுக்தம் ,

"தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷ: ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:" ।

இதி பா³ஹ்யாப்⁴யந்தரவ்யாபித்வஜந்மராஹித்யயோ: ஶ்ருதத்வாத்பரிச்சி²ந்நஸ்ய ஜந்மாதி³மதோ ஜீவஸ்ய தத³ஸம்ப⁴வாத் । நாபி ப்ரதா⁴நஸ்ய பூ⁴தயோநித்வம் யுக்தம் , "அக்ஷராத்பரத: பர:" இத்யக்ஷரஶப்³த³வாச்யாத்ப்ரதா⁴நாத்³பே⁴தே³ந பூ⁴தயோநே: பரத்வாபி⁴தா⁴நாத்   । தஸ்மாத் - ஈஶ்வரோ பூ⁴தயோநி: ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யஸ்ய பஞ்சமாத்⁴யாயே வைஶ்வாநரவித்³யாயாமாம்நாயதே - "ஆத்மாநம் வைஶ்வாரநமுபாஸ்தே" இதி । கிமயம் வைஶ்வாநர: குக்ஷிஸ்தி²தோ(அ)க்³நி:, கிம்வா பூ⁴தாக்³நி:, ஆஹோஸ்வித் - ஆதி³த்யதே³வதா, கிம்வா ஜீவாத்மா, அத²வா பரமாத்மா, இதி ஸம்ஶய: । தத்ர வைஶ்வாநரஶப்³த³வஶாதா³த்³யம் பக்ஷத்ரயம் ப்ராப்தம் । "அயமக்³நிர்வைஶ்வாநரோ யோ(அ)யமந்த: புருஷே (யேநேத³மந்நம் பச்யதே )" இதி ஶ்ருதௌ வைஶ்வாநரஶப்³தோ³ ஜாட²ராக்³நௌ ப்ரயுக்த: । "விஶ்வஸ்மா அக்³நிம் பு⁴வநாய தே³வா வைஶ்வாநரம்" இதி பா³ஹ்யே(அ)க்³நௌ ப்ரயுக்த: । "வைஶ்வாநரஸ்ய ஸுமதௌ ஸ்யாம" இதி தே³வதாயாம் ப்ரயுக்த: । அத: பக்ஷத்ரயமுபபத்³யதே । ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய ஜீவே ரூட⁴த்வாஜ்ஜீவோ வா வைஶ்வாநர: ஸ்யாத் । ந த்வீஶ்வர:, தத்³நமகாபா⁴வாத் । இதி ப்ராப்தே, -

ப்³ரூம: - வைஶ்வாநரோ ப்³ரஹ்ம ப⁴விதுமர்ஹதி, த்³யுமூர்த⁴த்வாதி³ஶ்ரவணாத் । "தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தை⁴வ ஸுதேஜா:" இத்யாதி³நா த்³யுலோகாத்³யஶேஷஜக³தோ வைஶ்வாநராவயவத்வம் ஶ்ரூயதே । ந சைததீ³ஶ்வராத³ந்யத்ர ஸம்ப⁴வதி । "கிஞ்ச கோ ந ஆத்மா, கிம் ப்³ரஹ்ம" இதி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஶ்சேஶ்வரே முக்²ய: । வைஶ்வாநரஶப்³த³ஸ்து யோக³வ்ருத்த்யா ப்³ரஹ்மணி வர்ததே । விஶ்வஶ்சாஸௌ நரஶ்ச விஶ்வாநர: । ஸர்வாத்மகபுருஷ இத்யர்த²: । விஶ்வாநர ஏவ வைஶ்வாநர: । ஆத்மஶப்³த³ஶ்ச ஜீவவத்³ப்³ரஹ்மண்யபி வர்ததே । தஸ்மாத் - வைஶ்வாநர: பரமேஶ்வர: ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீய: பாத³: ॥ 2 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 7 18

ஸூத்ராணி 33 64

ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

முண்ட³கோநபஷதி³ ஶ்ரூயதே -

"யஸ்மிந்த்³யௌ: ப்ருதி²வீ சாந்தரிக்ஷமோதம் மந: ஸஹ ப்ராணைஶ்ச ஸர்வை: ।
தமேவைகம் ஜாநதா²(அ)(அ)த்மாநமந்யா வாசோ விமுஞ்சதா²ம்ருதஸ்யைஷ ஸேது:" இதி ।

'த்³யுலோகபூ⁴லோகாத்³யஶேஷம் ஜக³த்³யஸ்மிந்நாதா⁴ரே ஆஶ்ரிதம் , தமாதா⁴ரமேகமேவா(அ)(அ)த்மாநம் ஜாநீத², ந த்வாஶ்ரிதம் த்³யுப்ருதி²வ்யாதி³ । இதோ(அ)திரிக்தா அநாத்மப்ரதிபாதி³காஸ்தர்கஶாஸ்த்ராதி³வாசோ விமுஞ்சத², அபுருஷார்த²த்வாத்'  இத்யர்த²: । அத்ர (ஸம்ஶய:) - கிம் த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ஸூத்ராத்மா, கிம்வா ப்ரதா⁴நம் , அத²வா போ⁴க்தா, ஆஹோஸ்வித் ஈஶ்வர: - இதி ஸந்தே³ஹ: । ஸூத்ராத்மா ஸ்யாத் , "வாயுநா வை கௌ³தம ஸூத்ரேணாயம் ச லோக: பரஶ்ச லோக:, ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸந்த்³ருப்³தா⁴நி ப⁴வந்தி இதி ஶ்ருதிப்ரஸித்³த்⁴யா வாயோ: ஸூத்ராத்மநோ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநத்வாவக³மாத் । ப்ரதா⁴நம் வா ஸ்யாத் , தஸ்ய ஸாங்க்²யஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³த்⁴யா ஸர்வாதா⁴ரத்வாவக³மாத் । போ⁴க்தா வா ஸ்யாத் , "தமேவைகம் ஜாநதா²(அ)(அ)த்மாநம் । இத்யாத்மஶப்³தா³த்" இதி ப்ராப்தே, -

ப்³ரூம: - ந தாவதா³த்³யௌ பக்ஷௌ ஸம்ப⁴வத:, உக்தஸ்யா(அ)(அ)த்மஶப்³த³ஸ்ய தயோரஸம்ப⁴வாத் । நாபி போ⁴க்தா,

"(யதா³ பஶ்ய: பஶ்யதே ருக்மவர்ணம் கர்தாரமீஶம் புருஷம் ப்³ரஹ்மயோநிம் । )
ததா³ வித்³வாந்புண்யபாபே விதூ⁴ய நிரஞ்ஜந: பரம் ஸாம்யமுபைதி"

இதி த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநஸ்ய முக்தபுருஷப்ராப்யத்வஶ்ரவணாத்³போ⁴க்துர்ஜீவஸ்ய தத்ப்ராப்யத்வாஸம்ப⁴வாத் । "கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி" இத்யேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநமுபக்ராந்தம் । "ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி" இத்யுபஸம்ஹ்ருதம் । ததோ ப்³ரஹ்மப்ரகரணாத்³பூ⁴தயோந்யதி⁴கரணோக்தஸர்வஜ்ஞத்வாதி³யுக்தேரபி ப்³ரஹ்மைவ த்³யுப்⁴வாத்³யாயதநம் ॥

த்³வீதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யே ஸப்தமாத்⁴யாயே நாரத³ம் ப்ராத ஸநத்குமாரோ நாமாதீ³ந்யுத்தரோத்தரபூ⁴யாம்ஸி ப³ஹூநி தத்த்வாந்யுபதி³ஸ்யாந்தே நிரதிஶயம் பூ⁴மாநமுபதி³ஶதி - "யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி, நாந்யச்ச்²ருணோதி, நாந்யத்³விஜாநாதி, ஸ பூ⁴மா" இதி । தத்ர – பூ⁴மஶப்³த³வாச்யே த்³விதா⁴ ஸந்தி³க்³தே⁴ ஸதி, 'ப்ராண:' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । ப்ரஶ்நப்ரத்யுக்திவர்ஜநாத் । பூர்வேஷு நாமாதி³தத்த்வேஷு "அஸ்தி ப⁴க³வோ பூ⁴ய:" இதி நாரத³: பதே³ பதே³ ப்ருச்ச²தி, ஸநத்குமாரஶ்ச 'அஸ்தி' இதி ப்ரதிவக்தி, ஏவம் ச ப்ரஶ்நப்ரதிவசநபூர்வகதயா நாமாதீ³நி ப்ராணாந்தாநி தத்த்வாந்யுபதி³ஶ்ய ப்ராணஸ்யோபரி விநைவ ப்ரஶ்நப்ரத்யுக்திப்⁴யாம் பூ⁴மாநமவதாரயதி । அத: ப்ராணபூ⁴ம்நோர்மத்⁴யே விச்சே²த³கஸ்யாபா⁴வாத்ப்ராண ஏவ பூ⁴மா । கிஞ்ச – ப்ராணதத்த்வமுபதி³ஶ்ய ப்ராணோபாஸகதயா(அ)திவாதி³த்வநாமகமுத்கர்ஷமபி⁴தா⁴ய ப்ரகரணவிச்சே²த³ஶங்காநிவ்ருத்தயே ததே³வாதிவாதி³த்வமநுவர்த்ய பூ⁴மாநமுபதி³ஶந்ப்ராணபூ⁴ம்நோரபே⁴த³ம் க³மயதி । தஸ்மாத் - ப்ராணோ பூ⁴மா ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அயம் பூ⁴மா பரமேஶ்வர: । குத: - "ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேநாதிவத³தி" இத்யத்ராதிவாதி³த்வஹேதும் ப்ராணோபாஸநம் துஶப்³தே³ந வ்யாவர்த்ய முக்²யாதிவாதி³த்வஹேதோர்ப்³ரஹ்மண: ஸத்யஶப்³தே³ந ப்ருத²கு³பக்ரமாத் । ததா² - பரமோபக்ரமே "தரதி ஶோகமாத்மவித்" இதி வேத்³யதயா பரமாத்மோச்யதே । ததா² - "யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி" இதி த்³வைதநிஷேதே⁴ந பூ⁴மோ லக்ஷணமபி⁴தீ⁴யதே । தஸ்மாத் - அத்³வைத: பரமாத்மைவ பூ⁴மா ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்³ருஹதா³ரண்யகே பஞ்சமாத்⁴யாயே கா³ர்கீ³ம் ப்ரதி யாஜ்ஞவல்க்ய ஆஹ – "ஏதத்³வை தத³க்ஷரம் கா³ர்கி³ ப்³ராஹ்மணா அபி⁴வத³ந்தி, அஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வம்" இதி । அத்ர – 'அக்ஷரஶப்³தே³ந ப்ரணவோ ப்³ரஹ்ம வா(அ)பி⁴தீ⁴யதே' - இதி ஸந்தே³ஹே, 'ப்ரணவ:' இதி ப்ராப்தம் । குத: - லோகே "யேநாக்ஷரஸமாம்நாயமதி⁴க³ம்ய" இத்யாதௌ³ வர்ணே(அ)க்ஷரஶப்³த³ப்ரஸித்³தே⁴: । ப்ரணவாக்ஷரஸ்யாத்ரோபாஸ்யதயா வக்தவ்யத்வாத் । இதி ப்ராப்தே, -

ப்³ரூம: - ப்³ரஹ்மைவாக்ஷரஶப்³த³வாச்யம் । குத: - "ஏதஸ்மிந்க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்ச" இத்யாகாஶஶப்³த³வாச்யமவ்யாக்ருதம் ப்ரத்யக்ஷரஸ்யா(அ)(அ)தா⁴ரதோக்தே: । ப்ரணவஸ்ய தத³ஸம்ப⁴வாத் । கிஞ்ச - "அஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வம்" இத்யக்ஷரே ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மா நிஷித்⁴யந்தே । ததா² - "ஏதஸ்ய வா(அ)க்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ வித்⁴ருதௌ திஷ்ட²த:" இதி தஸ்யைவாக்ஷரஸ்ய ஜக³ச்சா²ஸித்ருத்வமுச்யதே । (ததா²) "தத்³வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யத்³ருஷ்டம் த்³ரஷ்ட்ரு, அஶ்ருதம் ஶ்ரோத்ரு" இத்யாதி³நா த்³ரஷ்ட்ருத்வாதி³கம் ப்ரமாணாவிஷயத்வம் சா(அ)(அ)ம்நாதம் । ததே³தத்ஸர்வம் ந ப்ரணவபக்ஷே(அ)வகல்பதே । தஸ்மாத் - ப்³ரஹ்மைவாக்ஷரம் ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

ப்ரஶ்நோபநிஷதி³ ஶ்ரூயதே - "ய: புநரேதம் த்ரிமாத்ரேணோமித்யேதேநைவாக்ஷரேண பரம் புருஷமபி⁴த்⁴யாயீத" இதி । தத்ர 'த்⁴யேயம் வஸ்து ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யமபரம் ப்³ரஹ்ம, உத பரம் ப்³ரஹ்ம' – இதி ஸம்ஶயே ஸதி, 'அபரம்' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - "ஸ ஸாமபி⁴ரூந்நீயதே ப்³ரஹ்மலோகம்" இதி கமலாஸநலோகப்ராப்திப²லஶ்ரவணாத் । பரப்³ரஹ்மத்⁴யாநஸ்ய பரமபுருஷார்த²ஸ்ய தாவந்மாத்ரப²லத்வாநுபபத்தே: । "புரம் புருஷம்" இதி பரஶப்³த³விஶேஷணமபரஸ்மிந்நபி ப்³ரஹ்மண்யுபபத்³யதே । தஸ்யாபீதராபேக்ஷயா பரத்வாத் । இதி ப்ராப்தே -

ப்³ரூம: - பரமேவ ப்³ரஹ்மாபி⁴த்⁴யேயம் । குத: - ஈக்ஷிதவ்யஸ்ய பரஸ்ய த்⁴யேயத்வேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । "ஸ ஏதஸ்மாஜ்ஜீவக⁴நாத்பராத்பரம் புரிஶயம் புருஷமீக்ஷதே" இதி வாக்யஶேஷே ஶ்ரூயதே । தஸ்யாயமர்த²: - 'ய உபாஸநயா ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்த:, ஸ ஏதஸ்மாத்ஸர்வஜீவஸமஷ்டிரூபாது³த்க்ருஷ்டாத்³தி⁴ரண்யக³ர்பா⁴த³ப்யுத்க்ருஷ்டம் ஸர்வப்ராணிஹ்ருத³யே ஶயாநம் பரமாத்மாநம் பஶ்யதி' இதி । தத்ரேக்ஷிதவ்யோ ய: பரமாத்மா ஸ ஏவ வாக்யோபக்ரமே த்⁴யாநவிஷயத்வேநாபி⁴ப்ரேத: - இத்யவக³ம்யதே । பரபுருஷஶப்³தா³ப்⁴யாம் தஸ்ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । ந ச ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திமாத்ரம் ப²லம் , க்ரமமுக்திஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத் - ப்³ரஹ்மைவ த்⁴யேயம் ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யஸ்யாஷ்டமாத்⁴யாயே ஶ்ரூயதே - "அத² யதி³த³மஸ்மிந்ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம, த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:, தஸ்மிந்யத³ந்த:, தத³ந்வேஷ்டவ்யம் , தத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்" இதி । 'ப்³ரஹ்மண உபலப்³தி⁴ஸ்தா²நத்வேந ஶரீரம் ப்³ரஹ்மபுரம் , தத்ரால்பம் ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகம் வேஶ்ம யத³வதிஷ்ட²தே, தஸ்மிந்வேஶ்மந்யல்ப ஆகாஶோ வர்ததே' இத்யர்த²: । தத்ரா(அ)(அ)காஶஸ்ய த்ரேதா⁴ ஸம்ஶயே ஸதி, 'வியத்' இதி தாவத்ப்ராப்தம் , ஆகாஶஶப்³த³ஸ்ய வியதி ரூட⁴த்வாத் । யத்³வா - த³ஹரஶப்³தே³நால்பத்வோக்தே: பரிச்சி²ந்நோ ஜீவோ ப⁴விஷ்யதி । ந து ப்³ரஹ்ம ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ப்³ரஹ்மைவா(அ)(அ)காஶஶப்³த³வாச்யம் । "யாவாந்வா அயமாகாஶஸ்தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:" இதி ப்ரஸித்³தே⁴ந வியதோபமிதத்வாத் । ந ஹி வியதோ வியது³பமாநம் ஸம்ப⁴வதி । நாப்யல்பபரிமாணோ ஜீவோ வியத்பரிமாணேநோபமாதும் ஶக்ய: । லௌகிகரூடி⁴ஸ்து ஶ்ரௌதரூட்⁴யா பரிஹ்ருதா । கிஞ்ச – "உபே⁴ அஸ்மிந்த்³யாவாப்ருதி²வீ அந்தரேவ ஸமாஹிதே" இத்யாதி³நா த்³யாவாப்ருதி²வ்யாத்³யஶேஷஜக³தா³தா⁴ரத்வம் த³ஹராகாஶஸ்ய ஶ்ரூயதே । "அதை²ஷ ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா" இத்யாத்மத்வமபஹதபாப்மத்வம் ச । "ய ஆத்மா ஸ ஸேதுர்வித்⁴ருதி:" இதி ஜக³ந்மர்யாதா³நாமஸாங்கர்யாய விதா⁴ரகத்வலக்ஷணஸேதுத்வம் ச । தஸ்மாதே³தேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴ய: பரமாத்மா ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

த³ஹரவித்³யாயா உபரி ப்ரஜாபதிவித்³யாயாமிந்த்³ரவிரோசநப்ரஜாபதிஸம்வாதே³ ஶ்ரூயதே - "ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே, ஏஷ ஆத்மேதி ஹோவாச" இதி । தத்ர – 'ஜீவாத்மா' இதி ப்ராப்தம் । குத: - அவஸ்தா²த்ரயோபந்யாஸாத் । "அக்ஷிணி புருஷ:" இதி ஜாக³ரணோபந்யாஸ: ।

"ய ஏஷ ஸ்வப்நே மஹீயமாநஶ்சரதி" இதி ஸ்வப்நோபந்யாஸ: । "ஸுப்த: ஸமஸ்த: ஸம்ப்ரஸந்ந: ஸ்வப்நம் ந விஜாநாதி" இதி ஸுஷுப்தோபந்யாஸ: । ஏவமவஸ்தா²த்ரய உபந்யஸ்தே ஸத்யவஸ்தா²வாஞ்ஜீவோ க்³ரஹீதுமுசித:, ஈஶ்வரஸ்யாவஸ்தா²ராஹித்யாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஈஶ்வரோ(அ)த்ர க்³ரஹீதவ்ய: । குத: - "ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யு:" இதி பரமாத்மாநமுபக்ரம்ய "ஸ உத்தம: புருஷ:" இத்யநேந பரமாத்மந ஏவோபஸம்ஹாராத் । நச -  ஏவம்ஸதி ஜாக³ரணாத்³யுபந்யாஸவையர்த்²யம் , ஶாகா²சந்த்³ரந்யாயேந பரமாத்மபோ³தோ⁴பயுக்தத்வாத் । தஸ்மாத் - ஈஶ்வரோ(அ)க்ஷிபுருஷ: ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

முண்ட³கோபநிஷதி³ ஶ்ரூயதே -

"ந தத்ர ஸூர்யோ பா⁴தி ந சந்த்³ரதாரகம் நேமா வித்³யுதோ பா⁴ந்தி குதோ(அ)யமக்³நி: ।
தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம் தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி" இதி ।

அயமர்த²: - 'தத்ர பூர்வப்ரக்ருதே ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதிஷி சந்த்³ரஸூர்யாத³யோ ந பா⁴ந்தி, கிம் து தமேவ ஜ்யோதிஷாம் பா⁴ஸகம் புரதோ பா⁴ஸமாநம் பதா³ர்த²மநு ஸர்வம் ஜக³த்³பா⁴தி । பா⁴ஸநத³ஶாயாம் ந ஸ்வதந்த்ரேண பா⁴நேந ஜக³த்³பா⁴தி । கிம் தர்ஹி தஸ்ய பா⁴ஸகபதா³ர்த²ஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி' இதி । 'அஸ்மிந்வாக்யே ஶ்ரூயமாணம் ஜக³த்³பா⁴ஸகம் கிம் ஸூர்யாதி³ஸத்³ருஶம் சாக்ஷுஷம் தேஜோந்தரம்' , உத சைதந்யம் இதி ஸம்ஶயே - 'தேஜோந்தரம்' இதி ப்ராப்தம் । குத: - ஸூர்யாதி³தேஜோபி⁴பா⁴வகத்வாத் । மஹதஸ்தேஜஸ: ஸம்நிதௌ⁴ ஸ்வல்பம் தேஜோ(அ)பி⁴பூ⁴யதே யதா² ஸூர்யஸம்நிதௌ⁴ தீ³ப: । ததா²ச ஸூர்யாதீ³நாம் யத³பி⁴பா⁴வகம், தத்ஸூர்யாதி³ப்⁴யோ(அ)ப்யதி⁴கம் தேஜோந்தரமேவ ॥

இதி ப்ராப்தே, உச்யதே - ஸூர்யாதி³பி⁴ரபா⁴ஸ்யதயா ஶ்ரூயமாணம் வஸ்து சைதந்யம் । குத: - ஸூர்யாத்³யபி⁴பா⁴வகஸ்ய மஹதஸ்தேஜோந்தரஸ்யாப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । கிஞ்ச "தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம்" இதி ஸர்வஸ்மாத்புரோபா⁴ஸமாநத்வம் சைதந்யத⁴ர்ம: । ததா² - "தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி" இதி ப்ரகாஶாப்ரகாஶரூபஸர்வஜக³த்³பா⁴ஸகத்வம் சைதந்யத⁴ர்ம ஏவ । தஸ்மாச்சைதந்யம் வாக்யப்ரதிபாத்³யம் ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

கட²வல்லீஷு சதுர்த²வல்ல்யாமாம்நாயதே -

"அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர புருஷோ மத்⁴ய ஆத்மநி திஷ்ட²தி ।
ஈஶாநோ பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய ந ததோ விஜுகு³ப்ஸதே " இதி ।

தத்ர – அங்கு³ஷ்ட²மாத்ரோ ஜீவ: । குத: - "அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர:" இத்யல்பப்ரமாணத்வாத் । "மத்⁴ய ஆத்மநி திஷ்ட²தி" இதி தே³ஹமத்⁴யதே³ஶாவஸ்தா²நாச்ச ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - பரமாத்மா அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: । குத: - "ஈஶாநோ பூ⁴தப⁴வ்யஸ்ய" இத்யதீதாநாக³தஜக³தீ³ஶித்ருத்வஶ்ரவணாத் । ந ச – ஈஶித்ருத்வம் ஜீவே(அ)ஸ்தி, ஜீவஸ்யேஶிதவ்யத்வாத் । அல்பப்ரமாணத்வம், தே³ஹமத்⁴யே(அ)வஸ்தா²நம் சேஶ்வரஸ்யாபி ஸம்ப⁴வத:, ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகே ப்³ரஹ்மண உபலம்பா⁴த்தத³பேக்ஷயா தது³ப⁴யஸங்கீர்தநாத் । தஸ்மாத் - அங்கு³ஷ்ட²மாத்ர: பரமேஶ்வர: ॥

நவமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்³ருஹதா³ரண்யகே த்ருதீயாத்⁴யாயே ஶ்ரூயதே - "தத்³யோ யோ தே³வாநாம் ப்ரத்யபு³த்⁴யத ஸ ஏவ தத³ப⁴வத் , தத²ர்ஷீணாம்" இதி । 'தே³வாநாம் மத்⁴யே யோ ப்³ரஹ்ம பு³பு³தே⁴ ஸ ஏவ ப்³ரஹ்மாப⁴வத்' இத்யர்த²: । தத்ர 'தே³வர்ஷயோ வித்³யாயாம் நாதி⁴க்ரியந்தே' இதி ப்ராப்தம் । குத: - 'அர்தீ² ஸமர்தோ² வித்³வாஞ்ஶாஸ்த்ரேணாபர்யுத³ஸ்தோ(அ)தி⁴க்ரியதே' இத்யுக்தாநாமதி⁴காரஹேதூநாமஶரீரேஷு தே³வேஷ்வஸம்ப⁴வாத் । ந ச – மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ப்⁴யோ தே³வாநாம் விக்³ரஹவத்த்வம் , வித்⁴யேகவாக்யதாபந்நாநாம் மந்த்ராதீ³நாம் ஸ்வார்தே² தாத்பர்யாபா⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே ப்³ரூம: - த்ரிவிதோ⁴ ஹ்யர்த²வாத³: - கு³ணவாத³:, அநுவாத³:, பூ⁴தார்த²வாத³ஶ்சேதி । ததா² சா(அ)(அ)ஹ -

"விரோதே⁴ கு³ணவாத³: ஸ்யாத³நுவாதோ³(அ)வதா⁴ரிதே ।
பூ⁴தார்த²வாத³ஸ்தத்³தா⁴நாத³ர்த²வாத³ஸ்த்ரிதா⁴ மத:" இதி ।

"ஆதி³த்யோ யூப:" "யஜமாந: ப்ரஸ்தர:" இத்யாதி³ஷு ப்ரத்யக்ஷவிரோதே⁴ ஸத்யாதி³த்யாதி³வத்³யாக³நிர்வாஹகத்வகு³ண ஆதி³த்யாதி³ஶப்³தை³ருபலக்ஷ்யத இதி கு³ணவாத³: । "அக்³நிர்ஹிமஸ்ய பே⁴ஷஜம்" "வாயுர்வை க்ஷேபிஷ்டா² தே³வதா" இத்யாதி³ஷு மாநாந்தரஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாதி³த்வாத³நுவாத³த்வம் । தயோருப⁴யோ: ஸ்வார்தே² தாத்பர்யம் மா பூ⁴த் । "இந்த்³ரோ வ்ருத்ராய வஜ்ரமுத³யச்ச²த்" இத்யாதி³ஷ்வவிருத்³தே⁴ஷ்வநநுவாதே³ஷு ச பூ⁴தார்த²வாதே³ஷு ஸ்வத: ப்ராமாண்யவாதே³ ஸ்வார்தே² தாத்பர்யஸ்ய நிவாரயிதுமஶக்யத்வாத்பதை³கவாக்யதயா ஸ்வார்தே²(அ)வாந்தரதாத்பர்யம் ப்ரதிபாத்³ய பஶ்சாத்³வாக்யைகவாக்யதயா விதி⁴ஷு மஹாதாத்பர்யம் பூ⁴தார்த²வாதா³: ப்ரதிபத்³யந்தே । மந்த்ரேஷ்வப்யயம் ந்யாயோயோஜ்ய: । ததா²ச – மந்த்ரார்த²வாதா³தி³ப³லாத்³தே³வாதீ³நாம் விக்³ரஹவத்த்வே ஸதி ஶ்ரவணாதி³ஷு ஸாமர்த்²யம் ஸுலப⁴ம் । அர்தி²த்வம் சைஶ்வர்யஸ்ய க்ஷயித்வஸாதிஶயத்வத³ர்ஶநாந்மோக்ஷஸாத⁴நப்³ரஹ்மவித்³யாவிஷயமுபபத்³யதே । வித்³வத்தா சோபநயநாத்⁴யயநரஹிதாநாமபி ஸ்வயம்பா⁴தவேத³த்வாத்ஸுலபை⁴வ । தஸ்மாத் - தே³வாநாம் வித்³யாதி⁴காரோ ந நிவாரயிதும் ஶக்ய: । யத்³யபி - ஆதி³த்யாதி³தே³வதாநாமாதி³த்யாத்⁴யாநமிஶ்ராஸு ஸகு³ணப்³ரஹ்மவித்³யாஸு த்⁴யேயாநாமந்யேஷாமாதி³த்யாதீ³நாமஸம்ப⁴வாத் , ஆதி³த்யத்வாதி³ப்ராப்திலக்ஷணஸ்ய வித்³யாப²லஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாச்ச மா(அ)ஸ்த்வதி⁴கார:, ததா²(அ)பி நிர்கு³ணவித்³யாயாமதி⁴காரே கோ தோ³ஷ: । தஸ்மாத³ஸ்த்யேவாதி⁴கார: ॥

த³ஶமாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யஸ்ய சதுர்தா²த்⁴யாயே ஸம்வர்க³வித்³யாயாமாம்நாயதே - "ஆஜஹாரேமா: ஶூத்³ர, அநேநைவ முகே²நா(அ)(அ)லாபயிஷ்யதா²:" இதி । ஜாநஶ்ருதிர்நாம கஶ்சிச்சி²ஷ்யோ கோ³ஸஹஸ்ரம் து³ஹிதரம் முக்தாஹாரம் ரத²ம் காம்ஶ்சித்³க்³ராமாம்ஶ்சோபாயநத்வேநா(அ)(அ)நீய ரைக்வநாமாநம் கு³ருமுபஸஸாத³ । தத்ர ரைக்வவசநமேதத் - 'ஹே ஶூத்³ர ஜாநஶ்ருதே, இமாகோ³ஸஹஸ்ராத்³யா ஆஹ்ருதவாநஸி, அநேநைவ து³ஹித்ராத்³யுபாயநமுகே²ந மச்சித்தம் ப்ரஸாத்³யோபதே³ஶயிஷ்யஸி' இதி । தத்ர 'ஶூத்³ரோ(அ)பி வேத³வித்³யாயாமதி⁴காரவாந்' இதி ப்ராப்தம் । அத்ரைவர்ணிகதே³வத்³ருஷ்டாந்தாச்சூ²த்³ரஸ்யாப்யத்ரைவர்ணிகஸ்ய தத்ஸம்ப⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே ப்³ரூம: - அஸ்தி தே³வஶூத்³ரயோவைஷம்யம் । உபநயநாத்⁴யயநாபா⁴வே(அ)பி ஸ்வயம்பா⁴தவேதா³ தே³வா:, தாத்³ருஶஸ்ய ஸுக்ருதஸ்ய பூர்வமுபார்ஜிதத்வாத் । ஶூத்³ரஸ்து தாத்³ருஶஸுக்ருதராஹித்யாந்ந ஸ்வயம்பா⁴தவேத³: । நாபி தஸ்ய வேதா³த்⁴யயநமஸ்தி, உபநயநாபா⁴வாத் । அதோ வித்³வத்தாக்²யஸ்யாதி⁴காரஹேதோரபா⁴வாந்ந ஶ்ரௌதாவித்³யாயாம் ஶூத்³ரோ(அ)தி⁴காரீ । கத²ம் தர்ஹி - உதா³ஹ்ருதே வாக்யே ஜாநஶ்ருதிவிஷய: ஶூத்³ரஶப்³த³:, 'யௌகி³கோ(அ)யம், ந ரூட⁴:' இதி ப்³ரூம: । 'வித்³யாராஹித்யஜநிதயா ஶுசா கு³ரும் து³த்³ராவ' இதி ஶூத்³ர: । ந ச – ரூட்⁴யா யோகா³பஹார:, ரூடே⁴ரத்ராஸம்ப⁴வாத் । அஸ்மிந்நுபாக்²யாநே க்ஷத்த்ருப்ரேரணாத்³யைஶ்வர்யோபந்யாஸேந ஜாநஶ்ருதே: க்ஷத்ரியத்வாவக³மாத் । நநு - ஶூத்³ரஸ்ய வேத³வித்³யாயாமநதி⁴காரே ஸதி முமுக்ஷாயாம் ஸத்யாமபி முக்திர்நஸித்⁴யேத் - இதி சேத் । ந । ஸ்ம்ருதிபுராணாதி³முகே²ந ப்³ரஹ்மவித்³யோத³யே ஸதி முக்திஸித்³தே⁴: । தஸ்மாத் - ந ஶூத்³ரோ வேத³வித்³யாயாமதி⁴க்ரியதே ॥

ஏகாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

கட²வல்லீஷு ஷஷ்ட²வல்ல்யாமாம்நாயதே -

"யதி³த³ம் கிஞ்ச ஜக³த்ஸர்வம் ப்ராண ஏஜதி நி:ஸ்ருதம் ।
மஹத்³ப⁴யம் வஜ்ரமுத்³யதம் ய ஏதத்³விது³ரம்ருதாஸ்தே ப⁴வந்தி॥" இதி ।

அயமர்த²: - "நி:ஸ்ருதமுத்பந்நம் யதி³த³ம் ஜக³த்ஸர்வம் ப்ராணே நிமித்தபூ⁴தே ஸதி கம்பதே । தச்ச ப்ராணஶப்³த³வாச்யம் வஸ்தூத்³யதம் வஜ்ரமிவ மஹாப⁴யஹேது: । ஏதத்ப்ராணஶப்³த³வாச்யம் யே விது³:, தே மரணரஹிதா ப⁴வந்தி" இதி । தத்ர – ஜக³த்கம்பநகாரிணி ப்ராணே த்ரேதா⁴ ஸந்தி³க்³தே⁴ ஸதி - 'அஶநி:' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - "மஹத்³ப⁴யம்" இதி ப⁴யஹேதுத்வஶ்ரவணாத் । வாயுர்வா ப⁴விஷ்யதி "ப்ராண ஏஜதி" இதி ஶப்³த³ப்ராணவாச்யஸ்ய தே³ஹாதி³சாலநகர்த்ருத்வாவக³மாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஈஶ்வர: ப்ராணஶப்³த³வாச்யோ ப⁴விதுமர்ஹதி, "ய ஏதத்³விது³ரம்ருதாஸ்தே ப⁴வந்தி" இதி தத்³வேத³நாத³ம்ருதத்வோக்தே: । ப⁴யஹேதுதா(அ)ப்யந்தர்யாமிரூபேணேஶ்வரஸ்ய ப⁴விஷ்யதி "பீ⁴ஷா(அ)ஸ்மாத்³வாத: பவதே" இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । தே³ஹாதி³கம்பநத்வம் ச ஸர்வஶக்தித்வாதீ³ஶ்வரஸ்யோபபத்³யதே । தஸ்மாத் - ஈஶ்வர: ப்ராணஶப்³த³வாச்ய: ॥

த்³வாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யே(அ)ஷ்டமாத்⁴யாயே ப்ரஜாபதிவித்³யாயாமாம்நாயதே - "ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிரூபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ஸ உத்தம: புருஷ:" இதி । அஸ்யாயமர்த²: - 'ஸம்யக்ப்ரஸீத³த்யஸ்யாமவஸ்தா²யாம்' இதி ஸம்ப்ரஸாத³: ஸுஷுப்தி: தஸ்யாமவஸ்தா²யாம் தத்³வாஞ்ஜீவ உபலக்ஷ்யதே । 'ஏஷ ஜீவோ(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய' இதி । ஶேஷம் ஸுக³மம் । தத்ர ஜ்யோதி:ஶப்³த³வாச்யே த்³வேதா⁴ ஸந்தி³க்³தே⁴ ஸதி, 'ரவிமண்ட³லம்' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - "ஶரீராத்ஸமுத்தா²ய ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய" இதி 'தே³ஹாந்நிர்க³த்ய ஜ்யோதி: ப்ராப்நோதி' இத்யுச்யமாநத்வாத் । ப்³ரஹ்மப்ராப்தௌ நிர்க³மாபா⁴வாத்ப்ராப்த்ருப்ராப்தவ்யபே⁴தா³நுபபத்தேஶ்ச ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஜ்யோதி:ஶப்³த³வாச்யம் ப்³ரஹ்ம ஸ்யாத் । குத: - "ஸ உத்தம: புருஷ:" இத்யுத்தமபுருஷகீர்தநாத்³ரவிமண்ட³லஸ்ய தத³யோகா³த் । "யோ வேத³ – இத³ம் ஜிக்⁴ராணி - இதி, ஸ ஆத்மா । யோ வேத³ – இத³ம் ஶ்ருண்வாநி - இதி, ஸ ஆத்மா" இத்யாதி³நா க்⁴ராத்ரு - க்⁴ராண – க்⁴ரேய – ஶ்ரோத்ரு - ஶ்ரவண – ஶ்ரோதவ்யாதி³ஸாக்ஷித்வமாத்மந: ஶ்ரூயதே । ததே³கவாக்யதயா ஜ்யோதி:ஶப்³த³வாச்யம் ப்³ரஹ்ம । யது³க்தம் - 'ஶரீராத்ஸமுத்தா²ய, ஜ்யோதீரூபம் ஸம்பாத்³ய' இத்யேதத்³த்³வயம் ப்³ரஹ்மபக்ஷே ந ஸம்ப⁴வதி - இதி । தத³ஸத் । ந ஹ்யத்ர ஸமுத்தா²நம் நிர்க³மநம் , கிம் தர்ஹி த்வம்பதா³ர்த²ஸ்ய ஜீவஸ்ய ஶரீரத்ரயாத்³விவேக: । நாப்யுபஸம்பத்தி: ப்ராப்தி:, கிம் தர்ஹி தஸ்ய ஶோதி⁴தத்வம் பதா³ர்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வேநாவபோ³த⁴நம் । தஸ்மாத் - ஜ்யோதிர்ப்³ரஹ்ம ॥

த்ரயோத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யஸ்யாஷ்டமாத்⁴யாயஸ்யாந்தே ஶ்ரூயதே - "ஆகாஶோ ஹ வை நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா, தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ய, தத³ம்ருதம் , ஸ ஆத்மா" இதி । "அஸ்யாயமர்த²: - ஆகாஶாக்²ய: கஶ்சித்பதா³ர்த²: ஸ ச ஜக³த்³ரூபயோர்நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா நிர்வாஹக: । தே ச நாமரூபே யஸ்மாதா³காஶாத்³பி⁴ந்நே, அத²வா - யஸ்யா(அ)(அ)காஶஸ்யாந்தராலே வர்தேதே । ததா³காஶம் மரணரஹிதம் ப்³ரஹ்ம, ததே³வ ப்ரத்யகா³த்மா" இதி । தத்ர "ஆகாஶோ ஹ வை நாம" – இதி யச்ச்²ருதம், தத்³வியத் ஸ்யாத் , "நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா" இத்யுக்தஸ்ய நிர்வாஹகத்வஸ்யாவகாஶப்ரதா³தரி வியதி ஸம்ப⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அத்ர நிர்வாஹகத்வம் நாம நாவகாஶப்ரதா³நமாத்ரம் । கிந்து நியாமகத்வம் । ஸர்வப்ரகாரநிர்வாஹகத்வஸ்ய நியந்த்ருத்வாந்தர்பா⁴வாத் । தச்ச நியந்த்ருத்வம் சேதநஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ யுஜ்யதே । ஶ்ருத்யந்தரே ச ஶ்ரூயதே - "அநேந ஜீவேநா(அ)(அ)த்மநா(அ)நுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி" இதி । ந ஹி வியதோ(அ)சேதநஸ்ய நியம்யவிஶேஷாநஜாநதோ நியந்த்ருத்வம் ஸம்ப⁴வதி । தத ஆகாஶம் ப்³ரஹ்ம ஸ்யாத் । கிஞ்ச வாக்யஶேஷே "தத்³ப்³ரஹ்ம, தத³ம்ருதம், ஸ ஆத்மா" இதி ப்³ரஹ்மத்வாம்ருதத்வாத்மத்வாநி ஶ்ரூயந்தே । ததோ(அ)பி ப்³ரஹ்மைவா(அ)(அ)காஶம் ॥

சதுர்த³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்³ருஹதா³ரண்யகே ஷஷ்டா²த்⁴யாயே ஶ்ரூயதே - "யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணிஷு ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி: புருஷ: ஸமாந: ஸந்நுபௌ⁴ லோகாவநுஸஞ்சரதி" இதி । அஸ்யாயமர்த²: - 'விஜ்ஞாநமயோ லிங்க³ஶரீரமய: । தேந ஸ்தூ²லதே³ஹவ்யதிரேக: ஸித்³த⁴: । ப்ராணேஷு சக்ஷுராதீ³ந்த்³ரியேஷு, ப்ராணாதி³வாயுஷு ச, ஹ்ருத்³யந்த:கரணே, ஸப்தமீவிப⁴க்த்யாதா⁴ரத்வநிர்தே³ஶாதா³தே⁴யஸ்ய புருஷஸ்யேந்த்³ரியவாயுமநோதிரிக்தத்வம் ஸித்³த⁴ம் । அந்த:ஶப்³தே³ந தீ⁴வ்ருத்திப்⁴ய: காமஸங்கல்பாதி³ப்⁴யோ வ்யதிரேக: ஸித்³த⁴: । பு³த்³தி⁴பரிணாமரூபாணாம் தாஸாம் வ்ருத்தீநாம் ப³ஹிர்பா⁴வாத் । ஏவம் ச ஸதி - ஸ்தூ²லதே³ஹேந்த்³ரியேப்⁴ய: ப்ராணவாயுப்⁴யோ(அ)ந்த:கரணாத்தத்³வ்ருத்திப்⁴யஶ்ச வ்யதிரிக்த:, தேஷாம் ஸாக்ஷித்வேந சிஜ்ஜ்யோதி:ஸ்வரூப: புருஷ: - இத்யுக்தம் ப⁴வதி । ஸ ச புருஷோ லிங்க³ஶரீரதாதா³த்ம்யாத்⁴யாஸேந லிங்க³ஶரீரேண ஸமாந: ஸந்நிஹலோகபரலோகாவநுஸஞ்சரதி' இதி । தத்ர விஜ்ஞாநமயோ ஜீவோ ப⁴விதுமர்ஹதி, ஜ்யோதிர்ப்³ராஹ்மண – ஶாரீரப்³ராஹ்மணயோராதி³மத்⁴யாவஸாநேஷு ஸம்ஸாரஸ்யைவ ப்ரபஞ்ச்யமாநத்வாத் । ஆதௌ³ தாவத் - "உபௌ⁴ லோகாவநுஸஞ்சரதி" இதி ஸம்ஸாரோக்தி: ஸ்பஷ்டா । மத்⁴யே ச – ஸம்ப்ரஸாத³ஸ்வப்நாந்தபு³த்³தா⁴ந்தகண்டி³காபி⁴ரவஸ்தா²த்ரயம் ப்ரபஞ்ச்யதே । அந்தே(அ)பி "ஸ வா அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம விஜ்ஞாநமயோ மநோமய: ப்ராணமய:" இத்யாதி³நா ஸோபாதி⁴கஸ்வரூபவர்ணநேந ஸம்ஸார ஏவோச்யதே । தஸ்மாத் - ஜீவ: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ந தாவஜ்ஜீவோ(அ)த்ர ப்ரதிபாத்³ய:, லௌகிகாத³ஹம்ப்ரத்யயாதே³வ ஸித்³த⁴த்வாத் । கிமர்த²ம் தர்ஹி ஜீவாத்³யபி⁴தா⁴நம் - இதி சேத் । ப்ராணாத்³யுபாதி⁴ப்⁴யோ விவேக்துமாதா³வபி⁴தா⁴நம் । மத்⁴யே(அ)ப்யவஸ்தா²த்ரயஸங்க³ராஹித்யம் த³ர்ஶயிதுமபி⁴தீ⁴யதே । அந்தே தூக்தஜீவஸ்வரூபமநூத்³ய தஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் ப்ரதிபாத்³யதே । ப்³ரஹ்மத்வஸ்ய மாநாந்தரேணாப்ராப்தத்வாத் । தஸ்மாத் - ப்³ரஹ்மாத்ர ப்ரதிபாத்³யம் , ந து ஜீவ: । இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ரஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய த்ருதீய: பாத³: ॥ 3 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 14 32

ஸூத்ராணி 43 107

சதுர்த²பாத³ஸ்ய ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

கட²வல்லீஷு த்ருதீயவல்ல்யாமாம்நாயதே -

"மஹத: பரமவ்யக்தமவ்யக்தாத்புருஷ: பர:" இதி ।

அத்ர – அவ்யக்தஶப்³தே³ந ஸாங்க்²யாபி⁴மதம் ப்ரதா⁴நமபி⁴தீ⁴யதே । குத: - ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । மஹத³வ்யக்தபுருஷா: ஸாங்க்²யஶாஸ்த்ரே பராபரபா⁴வேந யதா² ப்ரஸித்³தா⁴:, ததை²வ ஶ்ருதௌ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயந்தே । தஸ்மாத் - அவ்யக்தஶப்³த³வாச்யம் ப்ரதா⁴நம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அவ்யக்தஶப்³த³வாச்யம் வபுர்ப⁴விதுமர்ஹதி । பூர்வவாக்யோக்தஶரீரஸ்யாத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । பூர்வஸ்மிந்வாக்யே ஶரீராதீ³நி ரதா²தி³த்வேநோக்தாநி -

"ஆத்மாநம் ரதி²நம் வித்³தி⁴ ஶரீரம் ரத²மேவ து ।
பு³த்³தி⁴ம் து ஸாரதி²ம் வித்³தி⁴ மந: ப்ரக்³ரஹமேவ ச ॥
இந்த்³ரியாணி ஹயாநாஹுர்விஷயாம்ஸ்தேஷு கோ³சராந்" இதி ।

தாநி பூர்வவாக்யோக்தாநி வஸ்தூந்யஸ்மிந்வாக்யே ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயந்தே ।

இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா² அர்தே²ப்⁴யஶ்ச பரம் மந: ।
மநஸஸ்து பரா பு³த்³தி⁴ர்பு³த்³தே⁴ராத்மா மஹாந்பர: ॥
மஹத: பரமவ்யக்தமவ்யக்தாத்புருஷ: பர: ।

இதி ஸ்மார்தப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத³பி ஶ்ரௌதம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநம் ப்ரத்யாஸந்நத்வாத்ப்ரப³லம் । நந்வேவமபி ப³ஹூநாம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநத்வாச்சா²ரீரமேவாவ்யக்தஶப்³த³வாச்யம் - இதி குதோ விநிக³ம: । 'பரிஶேஷாத்' இதி ப்³ரூம: । ததா²ஹி - பூர்வஸ்மிந்வாக்யே இந்த்³ரியார்த²மநோபு³த்³தி⁴ஶப்³தை³ர்நிர்தி³ஷ்டா: பதா³ர்தா²:, உத்தரஸ்மிந்வாக்யே தைரேவ ஶப்³தை³ர்நிர்தி³ஶ்யந்தே । பூர்வத்ரா(அ)(அ)த்மஶப்³தே³ந நிர்தி³ஷ்டம் வஸ்தூத்தரத்ர புருஷஶப்³தே³நோபதி³ஷ்டம் । உத்தரவாக்யே மஹச்ச²ப்³தே³ந யது³க்தம் , தத்பூர்வவாக்யே பு³த்³தி⁴ஶப்³தே³ந ஸங்க்³ருஹீதம் । பு³த்³தி⁴ர்ஹி த்³விதா⁴ - அஸ்மதா³தீ³நாம் பு³த்³தி⁴ரேகா, தத்காரணபூ⁴தா ஹிரண்யக³ர்ப⁴பூ³த்³தி⁴ரபரா மஹச்ச²ப்³த³வாச்யா । தயோ: பூர்வத்ரைகத்வேந நிர்தி³ஷ்டயோருத்தரத்ர பே⁴தே³ந நிர்தே³ஶ: । ஏவம் ஸதி பூர்வவாக்யே ஶரீரமேகம் பரிஶிஷ்டம் , உத்தரவாக்யே சாவ்யக்தஶப்³த³: பரிஶிஷ்யதே । ந ச – ஏவம் பரிஶேஷே(அ)பி ஶரீரஸ்ய ஸ்பஷ்டத்வாத³வ்யக்தஶப்³த³வாச்யத்வமநுபபந்நம் - இதி ஶங்கநீயம் , காரணாவஸ்தா²பந்நஸ்ய ஶரீரஸ்ய ஸூக்ஷ்மத்வேநாஸ்பஷ்டதயா(அ)வ்யக்தஶப்³தா³ர்ஹத்வாத் । தஸ்மாத் - அவ்யக்தஶப்³த³வாச்யம் வபு: ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷதி³ சதுர்தா²த்⁴யாயே ஶ்ரூயதே - "அஜாமேகாம் லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணாம்" இதி । அத்ர – அஜாஶப்³தே³ந ஸாங்க்²யஶாஸ்த்ரோக்தா ப்ரதா⁴நஶப்³த³வாச்யா ப்ரக்ருதிர்விவக்ஷிதா । அத²வா - சா²ந்தோ³க்³ய ஶ்ருதாவுக்தா தேஜோப³ந்நாத்மிகா ப்ரக்ருதி:, இதி ஸந்தே³ஹே 'ப்ரதா⁴நம்' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - ஸத்த்வரஜஸ்தமோகு³ணாத்மத்வப்ரதீதே: । யத்³யபி லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணவர்ணா ஏவ ஶ்ரூயந்தே, ந து கு³ணா: । ததா²(அ)பி லோஹிதாதி³ஶப்³தை³ர்கு³ணா லக்ஷ்யந்தே । தத்ர லோஹிதஶப்³தே³ந ரஞ்ஜகத்வஸாம்யாத்³ரஜோகு³ண உபலக்ஷித:, ஶுக்லஶப்³தே³ந ஸ்வச்ச²த்வஸாம்யாத்ஸத்த்வகு³ண:, க்ருஷ்ணஶப்³தே³நா(அ)(அ)வரகத்வஸாம்யாத்தமோகு³ண: । ஏவம்ஸதி ஶாஸ்த்ராந்தரப்ரதீதிரநுக்³ருஹீதா ப⁴வதி । தஸ்மாத் - ப்ரதா⁴நம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "யத³க்³நே ரோஹிதம் ரூபம் தேஜஸஸ்தத்³ரூபம் , யச்சு²க்லம் தத³பாம் , யத்க்ருஷ்ணம் தத³ந்நஸ்ய" இதி சா²ந்தோ³க்³யே தேஜோப³ந்நாத்மிகாயா: ப்ரக்ருதேர்லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணரூபாணி ஶ்ருதாந்யேவாத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயந்தே । தத்ர ஶ்ரௌதப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயா: ப்ராப³ல்யாத் , லோஹிதாதி³ஶப்³தா³நாம் முக்²யார்த²ஸம்ப⁴வாச்ச தேஜோப³ந்நாத்மிகா ப்ரக்ருதிரஜேதி க³ம்யதே । யத்³யபி - அஜாஶப்³த³ஶ்ச²க³வாசித்வாந்நோக்தப்ரக்ருதௌ ரூட⁴: । நாபி 'ந ஜாயதே' இதி யோக³: ஸம்ப⁴வதி, தேஜோப³ந்நாநாம் ப்³ரஹ்மணோ ஜாதத்வாத் । ததா²(அ)பி ச்சா²க³த்வமுக்தப்ரக்ருதௌ ஸுகா²வபோ³தா⁴ய பரிகல்ப்யதே । யதா² - ஆதி³த்யஸ்யாமது⁴நோ மது⁴த்வம் "அஸௌ வா ஆதி³த்யோ தே³வமது⁴" இத்யாதி³வாக்யேந பரிகல்பிதம் , தத்³வத் । தஸ்மாத் - தேஜோப³ந்நாத்மிகா ப்ரக்ருதிரஜா, ந ஸாங்க்²யோபஸங்க்³ரஹாத³பி ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்³ருஹதா³ரண்யகே ஷஷ்டா²த்⁴யாயே ஶ்ரூயதே -

"யஸ்மிந்பஞ்ச பஞ்சஜநா ஆகாஶஶ்ச ப்ரதிஷ்டி²த: ।
தமேவ மந்ய ஆத்மாநம் வித்³வாந்ப்³ரஹ்மாம்ருதோ(அ)ம்ருதம்" ॥

அஸ்யாயமர்த²: - 'பஞ்ச பஞ்சஜநா ஆகாஶஶ்ச யஸ்மிந்நாஶ்ரிதா:, தமேவா(அ)(அ)ஶ்ரயபூ⁴தமாத்மாநமம்ருதம் ப்³ரஹ்ம மந்யே । இத்த²ம் வித்³வாநஹமம்ருதோ ப⁴வாமி' இதி । தத்ர – "பஞ்ச பஞ்சஜநா:" இதி ப்ரோக்தா: பதா³ர்தா²: கிம் ஸாங்க்²யஶாஸ்த்ரோக்ததத்த்வாநி, ஆஹோஸ்வித் - ஶ்ருதிப்ரோக்தா: ப்ராணசக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமநோந்நஸம்ஜ்ஞகா:, - இதி ஸந்தே³ஹே, 'ஸாங்க்²யதத்த்வாநி' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்²யாயா: ஸாங்க்²யஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³தா⁴யா அத்ராவபா⁴ஸநாத் । ததா²ஹி - 'பஞ்ச பஞ்ச' இதி ஶப்³த³த்³வயம் ஶ்ரூயதே । தத்ரைகேந பஞ்சஶப்³தே³ந தத்த்வக³தா பஞ்சஸங்க்²யா விவக்ஷிதா, த்³விதீயேந பஞ்சஸங்க்²யாவிஷயா(அ)பரா பஞ்சஸங்க்²யா விவக்ஷிதா । ததா²ச 'பஞ்சஸங்க்²யாவிஶிஷ்டாநி தத்த்வபஞ்சகாநி' இத்யுக்தம் ப⁴வதி । ததஶ்ச பஞ்சபி⁴: பஞ்சகை: பஞ்சவிம்ஶத்யவபா⁴ஸநாத் ॥

ஸாங்க்²யதத்த்வாநாம் ப்ராப்தௌ ப்³ரூம: - யத்³யபி பஞ்சஸங்க்²யாவிஷயா(அ)பரா பஞ்சஸங்க்²யா ஶ்ரூயதே, ததா²(அ)பி ந பஞ்சவிம்ஶதிரியம் ப⁴விதும் ஶக்நோதி, பஞ்சவிம்ஶதிஸங்க்²யாநாம் தத்த்வாநாமாஶ்ரயத்வேநா(அ)(அ)த்மநோ(அ)வபா⁴ஸநாத் । நஹ்யயமாத்மா பஞ்சவிம்ஶத்யந்த:பாதீ । ததா²ச ஸதி 'ஏகஸ்யைவா(அ)(அ)தே⁴யத்வமாதா⁴ரத்வம் ச' இதி விரோத⁴ப்ரஸங்கா³த் । ஆகாஶோ(அ)ப்யபர: ஶ்ரூயதே । ந ச தஸ்யாபி பஞ்சவிம்ஶத்யந்த:பாதித்வம் , "ஆகாஶஶ்ச" இதி ப்ருத²க்³நிர்தே³ஶஸமுச்சயயோர்விதா⁴நாத் । தத ஆத்மாகாஶாப்⁴யாம் ஸஹ ஸப்தவிம்ஶதிஸம்பத்தேர்ந ஸாங்க்²யதத்த்வாநாமத்ராவகாஶ: । கஸ்தர்ஹி வாக்யார்த²: - உச்யதே - பஞ்சஜநஶப்³தோ³(அ)யம் ஸமஸ்த: ஸம்ஜ்ஞாவாசீ, "தி³க்ஸங்க்²யே ஸம்ஜ்ஞாயாம்" (பா0 ஸூ0 2 । 1 । 50) இதி ஸமாஸவிதா⁴நாத் । தத: 'பஞ்சஜநஸம்ஜ்ஞகா: பதா³ர்தா²: பஞ்சஸங்க்²யாகா:' இத்யுக்தம் ப⁴வதி । ஸம்ஜ்ஞிநஸ்து வாக்யஶேஷாத்ப்ராணாத³யோ(அ)வக³ந்தவ்யா: । "ப்ராணஸ்ய ப்ராணமுத சக்ஷுஷஶ்சக்ஷுருத ஶ்ரோத்ரஸ்ய ஶ்ரோத்ரமுதாந்நஸ்யாந்நம் , மநஸோ யே மநோ விது³:" இதி வாக்य़ஶேஷ: । ப்ராணாதீ³நாம் பஞ்சாநாம் ஸாக்ஷீ சிதா³த்மா த்³விதீயை: ப்ராணாதி³ஶப்³தை³ரபி⁴தீ⁴யதே । தஸ்மாத்³வாக்யஶேஷாத்ப்ராணாத³ய: பஞ்சஜநா ப⁴வேயு: ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

யோ(அ)யம் வேதா³ந்தஸமந்வயோ ஜக³த்காரணவிஷய: ஸார்தை⁴ஸ்த்ரிபி⁴: பாதை³: ப்ரதிபாதி³த:, தமாக்ஷிப்ய ஸமாதா⁴துமயமாரம்ப⁴: - 'ந யுக்தோ(அ)யம் ஸமந்வய:' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - வேதா³ந்தேஷு ப³ஹுஶோ விரோத⁴ப்ரதீதே:  ப்ராமாண்யஸ்யைவ து³:ஸம்பாத³த்வாத் । ததா²ஹி - "ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:" இதி தைத்திரீயகே வியதா³தீ³ந்ப்ரதி ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ஶ்ரூயதே, சா²ந்தோ³க்³யே - "தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத" இதி தேஜ ஆதீ³ந்ப்ரதி । ஐதரேயகே- "ஸ இமால்லோகாநஸ்ருஜத" இதி லோகாந்ப்ரதி । முண்ட³கே - "ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண:" இதி ப்ராணாதீ³ந்ப்ரதி । ந கேவலம் கார்யத்³வாரேணைவ விரோத⁴:, கிந்து காரணஸ்வரூபோபந்யாஸே(அ)பி - "ஸதே³வ ஸௌம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்" இதி ச்சா²ந்தோ³க்³யே ஸத்³ரூபத்வம் காரணஸ்யாவக³ம்யதே । தைத்திரீயகே - "அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்"  இத்யஸத்³ரூபத்வம் । ஐதரேயகே து - "ஆத்மா வா இத³மேக ஏவாக்³ர ஆஸீத்" இத்யாத்மரூபத்வம் । அதோ விரோதா⁴ந்ந ஸமந்வய: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ப⁴வது நாம ஸ்ருஷ்டேஷு வியதா³தி³ஷு தத்க்ரமே ச விவாத³: । வியதா³தீ³நாமதாத்பர்யவிஷயத்வாத³த்³விதீயப்³ரஹ்மபோ³தா⁴யைவ தது³பந்யாஸ: । தாத்பர்யவிஷயே து ஜக³த்ஸ்ரஷ்டரி ப்³ரஹ்மணி ந க்வாபி விரோதோ⁴(அ)ஸ்தி । க்வசித்ஸச்ச²ப்³தே³நோக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர ஸர்வஜீவஸ்வரூபவிவக்ஷயா(அ)(அ)த்மஶப்³தே³நாபி⁴தா⁴நாத் । யத்து - அஸச்ச²ப்³தே³நாபி⁴தா⁴நம் , தத³வ்யக்ருதத்வாபி⁴தா⁴நாபி⁴ப்ராயம் । ந த்வத்யந்தாபா⁴வாபி⁴ப்ராயம் , "கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேத" இதி ஶ்ருத்யந்தரேணாபா⁴வஸ்ய காரணத்வநிஷேதா⁴த் । தஸ்மாத் - ஏகவாக்யதாயா: ஸுஸம்பாத³த்வாத்³யுக்தோ ஜக³த்காரணே ஸமந்வய: ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

கௌஷீதகிப்³ராஹ்மணோபநிஷதி³ பா³லாகிநாம்நா ப்³ராஹ்மணேநா(அ)(அ)தி³த்யாதி³ஷு ஷோட³ஶஸு புருஷேஷு ப்³ரஹ்மத்வேநோக்தேஷு ராஜா தாந்நிராக்ருத்ய ஸ்வயமாஹ – "யோ வை பா³லாகே, ஏதேஷாம் புருஷாணாம் கர்தா, யஸ்ய வை தத்கர்ம, ஸ வை வேதி³தவ்ய:" இதி । அத்ர த்ரேதா⁴ ஸம்ஶயே ஸதி 'ப்ராண:' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - கர்மஶப்³த³ஸ்ய சலநவாசித்வாத் । தே³ஹாதி³சாலநஸ்ய ப்ராணாஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத் । அத²வா - புருஷாணாம் கர்தா ஜீவோ ப⁴வேத் । குத: - கர்மஶப்³த³ஸ்யாபூர்வவாசித்வாத் । ஜீவஸ்ய சாபூர்வஸ்வாமித்வாத் ஸர்வதா² ந பரமாத்மா   ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - நாத்ர கர்மஶப்³த³ஶ்சலநே வர்ததே, நாப்யபூர்வே । கிந்த்வயம் ஜக³த்³வாசீ, 'க்ரியத இதி கர்ம' இதி வ்யுத்பத்தே: । ஸதி ஜக³த்³வாசித்வே கர்மஶப்³த³: ஸப்ரயோஜநோ ப⁴விஷ்யதி, புருஷமாத்ரகர்த்ருத்வஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²த்வாத் । ததா²ச ஶ்ருதிவாக்யாக்ஷராண்யேவம் யோஜயிதவ்யாநி - 'ஹே பா³லாகே த்வது³க்தாநாம் புருஷாணாம் ஷோட³ஶாநாம் ய: கர்தா ஸ ஏவ வேதி³தவ்ய:' । ந து தே புருஷா: । அத²வா கிமநேந 'ஷோட³ஶாநாம் கர்தா' இதி ஸங்கோசேந – ஏதத்க்ருத்ஸ்நம் ஜக³த்³யஸ்ய கார்யம் , 'ஸ ஏவ வேதி³தவ்ய:' இதி । க்ருத்ஸ்நஜக³த்கர்த்ருத்வம் ச பரமாத்மந ஏவ । ந ஜீவப்ராணயோ: । ஏவம் ஸதி ராஜ்ஞோ ம்ருஷாவாதி³த்வதோ³ஷோ ந ப⁴வதி, "ப்³ரஹ்ம தே ப்³ரவாணி" இதி ப்ரதிஜ்ஞாய ஷோட³ஶ புருஷாந்ப்³ருவதோ பா³லாகே: "ம்ருஷா வை கில" – இத்யநேந ம்ருஷாவாதி³த்வமாபாத்³ய ராஜா ஸ்வயம் ப்³ரஹ்ம விவக்ஷுர்யதி³ ப்ராணஜீவௌ ப்³ரூயாத் , ததா³ பா³லாகேரிவ ராஜ்ஞோ ம்ருஷாவாதி³த்வம் ஸ்யாத் । தச்சாயுக்தம் । தஸ்மாத்³ - வாக்யோக்தோ ஜக³த்கர்தா பரமாத்மைவ ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

ப்³ருஹதா³ரண்யகே சதுர்தா²த்⁴யாயே மைத்ரேயீம் பா⁴ர்யாம் ப்ரதி யாஜ்ஞவல்க்ய: பதிருபதி³ஶதி - "ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:" இதி । அத்ர – ஆத்மநி த்³வேதா⁴ ஸந்தி³க்³தே⁴ ஸதி 'ஸம்ஸாரீ' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - "ந வா அரே பத்யு: காமாய பதி: ப்ரியோ ப⁴வதி, ஆத்மநஸ்து காமாய பதி: ப்ரியோ ப⁴வதி" இத்யாதி³வாக்யைர்போ⁴க³ப்ரீதியுக்தஸ்யா(அ)(அ)த்மந: ஸம்ஸாரித்வஸூசநாத் । அயமத்ர வாக்யார்த²: - 'பத்யௌ ப்ரீதிம் குர்வதீ ஜாயா ந பத்யு: ஸுகா²ய ப்ரீதிம் கரோதி । கிந்து ஸ்வஸுகா²யைவ' । ஏவம் பதிபுத்ராத³யோ(அ)பி ஸ்வஸ்வபோ⁴கா³யைவேதரத்ர ப்ரீதிம் குர்வந்தி, இதி போ⁴க³ஶ்ச நாஸங்க³ஸ்யேஶ்வரஸ்யாவகல்ப்யதே । தஸ்மாத் - ஸம்ஸாரீ ।

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஏதத்³வாக்யோபக்ரமே மைத்ரேயீ 'வித்தஸாத்⁴யேந கர்மணா கிம் மமாம்ருதத்வம் ஸ்யாத்' இதி பப்ரச்ச² । யாஜ்ஞவல்க்யஸ்து "அம்ருதஸ்ய து நா(அ)(அ)ஶா(அ)ஸ்தி வித்தேந" இதி 'அம்ருத்வம் ப்ரத்யாஶா(அ)பி கர்மணா நாஸ்தி' இத்யுத்தரமாஹ । ப்³ராஹ்மணாவஸாநே(அ)பி "ஏதாவத³ரே க²ல்வம்ருதத்வம்" இத்யுபஸம்ஹ்ருதம் । அத உபக்ரமோபஸம்ஹாரவஶாத³ம்ருதத்வஸாத⁴நமாத்மஜ்ஞாநமத்ர ப்ரதிபாத்³யம் । ஜீவாத்மஜ்ஞாநம் ச நாம்ருதத்வஸாத⁴நம் । தஸ்மாத் - போ⁴க³ப்ரீதிஸூசிதம் ஜீவமநூத்³ய தஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வம் ப்ரதிபாத்³யதே ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஜக³த்காரணத்வப்ரதிபாத³காநி ஸர்வாணி வாக்யாநி விஷய: । தத்ர – 'கிம் ப்³ரஹ்ம நிமித்தகாரணமேவ, உத – உபாதா³நகாரணமபி' இதி ஸந்தே³ஹே 'நிமித்திகாரணமேவ' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - "ததை³க்ஷத" – இதி ஸ்ருஜ்யகார்யவிஷயபர்யாலோசநஶ்ரவணாத் । பர்யாலோசநம் ச நிமித்தபூ⁴தே குலாலாதா³வேவ த்³ருஷ்டம் । நோபாதா³நபூ⁴தம்ருதா³தௌ³ । தஸ்மாத் - நிமித்தகாரணமேவ ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய" இதீக்ஷிதுரேவ ப்ரகர்ஷேணோத்பத்த்யா ப³ஹுபா⁴வ: ஶ்ரூயதே । தத உபாதா³நத்வமஸ்தி । கிஞ்ச "யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதம் ப⁴வதி" இத்யாதி³நா ப்³ரஹ்மண்யேகஸ்மிஞ்ச்²ருதே ஸதி, அஶ்ருதமபி ஜக³ச்ச்²ருதமேவ ப⁴வதி இதி ப்ரதிபாத்³யதே । ததே³கவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ச । தச்ச ப்³ரஹ்மண: ஸர்வோபாதா³நத்வே ஸதி ப்³ரஹ்மவ்யதிரேகேண கார்யாணாமபா⁴வாது³பபாத³யிது ஸுஶகம் । கேவலநிமித்தத்வே து ஸர்வேஷு கார்யேஷு ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தேஷு ஸத்ஸு கத²ம் நாமைகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரதிபாத்³யதே । தஸ்மாத் - உப⁴யவித⁴காரணம் ப்³ரஹ்ம ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

வேதா³ந்தா விஷய: । தத்ர கிம் ப்³ரஹ்மண இவ பரமாணுஶூந்யாதீ³நாமபி ஶ்ரௌதம் காரணத்வமஸ்தி, அத²வா - ஸர்வத்ர ப்³ரஹ்மண ஏவ காரணத்வம் ப்ரதிநியதம் , இதி ஸம்ஶ்ய: । அண்வாதே³ரபி காரணத்வம் ஶ்ரௌதம் । வடதா⁴நாதி³த்³ருஷ்டாந்தஶ்ரவணாத் । ததா² ஹி - சா²ந்தோ³க்³யே ஷஷ்டா²த்⁴யாயே ஶ்வேதகேதும் ப்ரத்யுபதி³ஶந்நுத்³தா³லக: ஸூக்ஷ்மதத்த்வே ஸ்தூ²லஸ்ய ஜக³தோ(அ)ந்தர்பா⁴வம் ப்ரதிபாத³யிதும் மஹாவ்ருக்ஷக³ர்பி⁴தாநி வடபீ³ஜாநி த்³ருஷ்டாந்தத்வேநோதா³ஜஹார । அதஸ்தாத்³ருஶா: பரமாணவோ தா³ர்ஷ்டாந்திகே ஶ்ருதா ப⁴வந்தி । ஶூந்யஸ்ய து "அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்" இதி ஸாக்ஷாதே³வ காரணத்வம் ஶ்ருதம் ।"ஸ்வபா⁴வமேகே கவயோ வத³ந்தி, காலம் ததா²(அ)ந்யே" இதி ஸ்வபா⁴வகாலபக்ஷௌ ஶ்ருதௌ । தஸ்மாத் - பரமாண்வாதீ³நாமபி ஶ்ரௌதம் காரணத்வம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ஶூந்யாதி³மதேஷு நோபபத்³யதே । ஶூந்யாதி³பி⁴ரஜந்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஶூந்யாதி³ஜ்ஞாநேநாஜ்ஞாதத்வாத் । தா⁴நாத்³ருஷ்டாந்தஸ்து ப்³ரஹ்மண்யபீந்த்³ரியாக³ம்யதயா ஸூக்ஷ்மத்வாது³பபத்³யதே । அஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய நாமரூபராஹித்யாபி⁴ப்ராயஶ்சதுர்தா²தி⁴கரணே வர்ணித: । ஸ்வபா⁴வகாலபக்ஷௌ து பூர்வபக்ஷத்வேந ஶ்ருத்யோபந்யஸ்தௌ । தஸ்மாத் - ப்³ரஹ்மைவ ஶ்ருத்யபி⁴ஹிதம் ஜக³த்காரணம், ந பரமாண்வாதீ³நி, இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய சதுர்த²: பாத³: ஸமாப்த: ॥ 4 ॥
॥ ஸமாப்தஶ்ச ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய: ॥ 1 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 8 40

ஸூத்ராணி 28 135

ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

அஸ்மிந்பாதே³ ஸர்வேஷ்வதி⁴கரணேஷு பூர்வாத்⁴யாயோக்த: ஸமந்வயோ விஷய: । தத்ராஸ்மிந்நதி⁴கரணே வைதி³கஸ்ய ஸமந்வயஸ்ய ஸாங்க்²யாஸ்ம்ருத்யா ஸங்கோசோ(அ)ஸ்தி ந வா இதி ஸந்தே³ஹ: । ஸங்கோசோ(அ)ஸ்தி, இதி தாவத்ப்ராப்தம் । குத: - ஸங்க்²யஸ்ம்ருதேரநவகாஶத்வேந ப்ரப³லத்வாத் । ஸாங்க்²யஸ்ம்ருதிர்ஹி வஸ்துதத்த்வநிரூபணாயைவ ப்ரவ்ருத்தா, ந த்வநுஷ்டே²யம் த⁴ர்மம் க்வசித³பி ப்ரதிபாத³யதி । யதி³ தஸ்மிந்நபி வஸ்துந்யஸௌ பா³த்⁴யேத, ததா³ நிரவகாஶா ஸ்யாத் । வேத³ஸ்து த⁴ர்மப்³ரஹ்மணீ ப்ரதிபாத³யந்ப்³ரஹ்மண்யேகஸ்மிந்பா³த்⁴யமாநோ(அ)பி த⁴ர்மே ஸாவகாஶ: ஸ்யாத் । தஸ்மாத் - அநவகாஶயா ஸ்ம்ருத்யா ஸாவகாஶஸ்ய வேத³ஸ்ய ஸங்கோசோ யுக்த: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸாங்க்²யஸ்ம்ருத்யா வேத³ஸ்ய ஸங்கோசோ ந யுக்த: । குத: - மந்வாதி³ஸ்ம்ருதிபி⁴ர்ப்³ரஹ்மகாரணத்வவாதி³நீபி⁴ர்பா³தி⁴தத்வாத் । ப்ரப³லா ஹி மந்வாதி³ஸ்ம்ருதய: ப்ரத்யக்ஷவேத³மூலகத்வாத் । ந ததா² கபிலஸ்ம்ருதே: ப்ரதா⁴நகாரணவாதி³ந்யா மூலபூ⁴தம் கஞ்சந வேத³முபலபா⁴மஹே த்³ருஶ்யமாநவேத³வாக்யாநாம் ப்³ரஹ்மபரத்வஸ்ய பூர்வமேவ நிர்ணீதத்வாத் । தஸ்மாத் - ந ஸாங்க்²யஸ்ம்ருத்யா வேத³ஸ்ய ஸங்கோசோ யுக்த: ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

யோக³ஸ்ம்ருதி: பாதஞ்ஜலம் ஶாஸ்த்ரம் । தத்ரோக்தோ(அ)ஷ்டாங்க³யோக³: ப்ரத்யக்ஷவேதே³(அ)ப்யுபலப்⁴யதே । ஶ்வேதாஶ்வதராதி³ஶாகா²ஸு யோக³ஸ்ய ப்ரபஞ்சிதத்வாத் । கிஞ்சாயம் யோக³ஸ்தத்த்வஜ்ஞாநோபயோகீ³ "த்³ருஶ்யதே த்வக்³ர்யயா பு³த்³த்⁴யா" இதி யோக³ஸாத்⁴யஸ்ய சித்தைகாக்³ர்யஸ்ய ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஹேதுத்வஶ்ரவணாத் । தத: ப்ரமாணபூ⁴தம் யோக³ஶாஸ்த்ரம் । தச்ச ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜக³த்காரணதாம் வக்தி தஸ்மாத் - யோக³ஸ்ம்ருத்யா வேத³ஸ்ய ஸங்கோச: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அஷ்டாங்க³யோகே³ தாத்பர்யவத்த்வாத்ப்ரமாணபூ⁴தா(அ)பி ஸதீ யோக³ஸ்ம்ருதிரவைதி³கே ப்ரதா⁴நாதௌ³ ந  ப்ரமாணம் , தத்ர தாத்பர்யாபா⁴வாத் । ததா² ஹி - "அத² யோகா³நுஶாஸநம்" இதி ப்ரதிஜ்ஞாய "யோக³ஶ்சித்தவ்ருத்திநிரோத⁴:" இதி யோக³ஸ்யைவ லக்ஷணமுக்த்வா தமேவ க்ருத்ஸ்நஶாஸ்த்ரே ப்ரபஞ்சயாமாஸேதி தத்ர யோகே³ தாத்பர்யம் । ந ப்ரதா⁴நாதீ³நி ப்ரதிபாத்³யதயா ப்ரதிஜஜ்ஞே । கிந்தர்ஹி த்³விதீயபாதே³ யமாதி³ஸாத⁴நப்ரதிபாத³கே ஹேயம் ஹேயஹேதும் ஹாநம் ஹாநஹேதும் விவேசயந்ப்ரஸங்கா³த்ஸாங்க்²யஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தா⁴நி ப்ரதா⁴நாதீ³நி வ்யாஜஹார । ததோ ந தத்ர தாத்பர்யம் । தஸ்மாத் - ந யோக³ஸ்ம்ருத்யா வேத³ஸ்ய ஸங்கோச: ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

'அசேதநம் ஜக³ச்சேதநாத்³ப்³ரஹ்மணோ ந ஜாயதே விலக்ஷணத்வாத் । யத்³யஸ்மாத்³விலக்ஷணம், தத்தஸ்மாந்ந ஜாயதே । யதா² கோ³ர்மஹிஷ:' இத்யநேந தர்கேண ஸமந்வயோ பா³த்⁴யதே ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - 'யே யே கார்யகாரணே தே தே ஸலக்ஷணே' இத்யஸ்யா வ்யாப்தேர்வ்ருஶ்சிகாதௌ³ வ்யபி⁴சாரோ த்³ருஶ்யதே । அசேதநாத்³நோமயாத்³வ்ருஶ்சிகஸ்ய சேதநஸ்யோத்பத்தே: । சேதநாத்புருஷாத³சேதநாநாம் கேஶநகா²தீ³நாமுத்பத்³யமாநத்வாத்   । அதோ வேத³நிரபேக்ஷ: ஶுஷ்கதர்கோ ந க்வாபி ப்ரதிதிஷ்ட²தி । தது³க்தமாசார்யை: -

"யத்நேநாநுமிதோ(அ)ப்யர்த²: குஶலைரநுமாத்ருபி⁴: ।
அபி⁴யுக்ததரைரந்யைரந்யதை²வோபபாத்³யதே" இதி ।

தஸ்மாத் - ஆபா⁴ஸத்வாத்³வைலக்ஷண்யஹேதுர்ந பா³த⁴க: ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

ஸாங்க்²யயோக³ஸ்ம்ருதிப்⁴யாம் ததீ³யதர்கேண பா³தோ⁴ மா பூ⁴ந்நாம, கணாத³பு³த்³தா⁴தி³ஸ்ம்ருதிபி⁴ஸ்ததீ³யதர்கேண ச ஸமந்வயோ(அ)பி பா³த்⁴யதாம் । கணாதோ³ ஹி மஹர்ஷி: பரமாணூநாம் ஜக³த்காரணத்வம் ஸ்மரதிஸ்ம, தர்கம் ச தஸ்மிந்நர்தே² ப்ரோவாச – 'விமதம் த்³வ்யணுகாதி³கம் ஸ்வஸ்மாந்ந்யூநபரிமாணேநா(அ)(அ)ரப்³த⁴ம், கார்யத்³ரவ்யத்வாத் , யதா² தந்துபி⁴: பட:' இதி பு³த்³த⁴ஶ்ச ப⁴க³வதோ விஷ்ணோரவதாரோ(அ)பா⁴வம் ஜக³த்³தே⁴தும் ஸ்மரதி ஸ்ம । தர்கம் ச தத³நுகூலமாஹ – விமதம் பா⁴வரூபம் ஜக³த³பா⁴வபுர:ஸரம் பா⁴வரூபத்வாத் , யதா² - 'ஸுஷுப்திபுர:ஸர: ஸ்வப்நப்ரபஞ்ச:' இதி । தஸ்மாத் - தை: ப்ரப³லை: கணாதா³தி³மதைர்பா³தி⁴த: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - யதா³ வைதி³கஶிரோமணிபி⁴: புராணகர்த்ருபி⁴ஸ்தத்ர தத்ர ப்ரஸங்கா³து³தா³ஹ்ருதா ப்ரக்ருதிபுருஷாதி³ப்ரதிபாதி³கா ஸாங்க்²யயோக³ஸ்ம்ருதிர்ஜக³த்காரணவிஷயே தௌ³ர்ப³ல்யேந பரித்யக்தா । ததா³ நிகி²லை: ஶிஷ்டைருபேக்ஷிதாநாம் கணாதா³தி³மதாநாம் தௌ³ர்ப³ல்யம் - இதி கிமு வக்தவ்யம் , ந க²லு - ப்³ரஹ்மபத்³மாதி³புராணேஷு க்வசித³பி ப்ரஸங்கா³த்³வ்யணுகாதி³ப்ரக்ரியோதா³ஹ்ருதா । ப்ரத்யுத -

"ஹைதுகாந்ப³கவ்ருத்தீம்ஶ்ச வாங்மாத்ரேணாபி நார்சயேத்" ।

இதி ப³ஹுஶோ நிந்தோ³பலப்⁴யதே । யஸ்து - ந்யூநாரப்⁴யத்வநியம உக்த:, நாஸௌ விவர்தவாதே³(அ)ஸ்தி தூ³ரஸ்த²ஸ்ய பர்வதாக்³ரஸ்தி²தைர்மஹத்³பி⁴ர்வ்ருக்ஷைரத்யல்பதூ³ர்வாக்³ரப்⁴ரமஸ்ய ஜந்யமாநத்வாத் । யத³பிஅபா⁴வபுர:ஸரத்வாநுமாநம் , தத்ராபி ஸாத்⁴யவிகலோ த்³ருஷ்டாந்த: । ஸுஷுப்தேரவஸ்தா²ஸ்வேவாவஸ்தா²நாதா³த்மந: ஸத்³ரூபஸ்யாங்கீ³கரணீயத்வே ஸதி ஸ்வப்நஸ்யாப்யபா⁴வபுர:ஸரத்வாபா⁴வாத் । தஸ்மாத் - ஏதைர்மதைர்நாஸ்தி பா³த⁴: ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஸமந்வயேநாவக³ம்யமாநமத்³வைதம் ப்ரத்யக்ஷாதி³ஸித்³தே⁴ந போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யபே⁴தே³ந பா³த்⁴யதே ।

இதி சேத் । ந । தரங்கா³தி³ரூபேண பே⁴த³ஸ்ய, ஸமுத்³ரரூபேணாபே⁴த³ஸ்ய ச த்³ருஷ்டத்வேந பே⁴தா³பே⁴த³யோர்விரோதா⁴பா⁴வாத் । பே⁴தா³பே⁴த³விரோத⁴வ்யவஹாரஸ்யா(அ)(அ)காரபே⁴தே³நாபி ரஹிதே(அ)த்யந்தமேகஸ்மிந்நபி வஸ்துநி ஸாவகாஶத்வாத் । தஸ்மாத்   - ப்³ரஹ்மாகாரேணாத்³வைதம் । போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யாகாரேண த்³வைதம் இத்யாகாரபே⁴தா³த்³வ்யவஸ்தா²ஸித்³தௌ⁴ ந கோ(அ)பி பா³த⁴: ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

ஸ்பஷ்டௌ ஸந்தே³ஹபூர்வபக்ஷௌ । "நேஹ நாநா(அ)ஸ்தி கிஞ்சந" இதி ஶ்ருதிர்பே⁴த³ம் பா³த⁴தே । யுக்திஶ்ச பரஸ்பரோபமர்தா³த்மகயோர்பே⁴தா³பே⁴த³யோரேகத்ராஸம்ப⁴வ: । ஏகஸ்மிஶ்சந்த்³ரமஸி த்³வித்வாஸம்ப⁴வாத் । யது³க்தம் பூர்வாதி⁴கரணே - ஆகாரபே⁴தா³த்³பே⁴த³: - இதி । தத³ப்யஸத் , அத்³வைதவஸ்துந்யாகாரபே⁴த³ஸ்யைவாப்ரதிபத்தே: । ஸமுத்³ராதௌ³ து த்³ருஷ்டத்வாத³ப்⁴யுபக³ம்யதே । 'ந ஹி த்³ருஷ்டே(அ)நுபபந்நம் நாம' இதி ந்யாயாத் । அத்ராபி ப்³ரஹ்மாகாரஜக³தா³காரௌ த்³ருஷ்டௌ - இதி சேத் । ந । ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரைகஸமதி⁴க³ம்யத்வாத் । தஸ்மாத் - ஶ்ருதியுக்திபா³தி⁴தத்வாத்³வ்யாவஹாரிகௌ பே⁴தா³பே⁴தௌ³ । கிம் தர்ஹி தத்த்வம் - இதி சேத் - அத்³வைதமேவ தத்த்வம் - இதி ப்³ரூம: । கார்யஸ்ய காரணாநதிரேகேண காரணமாத்ரஸ்ய வஸ்துத்வாத் । ததா²ச ஶ்ருதிர்ம்ருத்திகாதி³த்³ருஷ்டாந்தை: காரணஸ்யைவ ஸத்யத்வம் ப்ரதிபாத³யதி - "யதா² ஸோம்யைகேந ம்ருத்பிண்டே³ந ஸர்வம் ம்ருந்மயம் விஜ்ஞாதம் ஸ்யாத் । வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம் । ஏவம் ஸோம்ய ஸ ஆதே³ஶ:" இதி । அஸ்யாயமர்த²: - ப்ரௌடோ⁴ ம்ருத்பிண்ட³: காரணம் , தத்³விகாரோ க⁴டஶராவாத³ய: । தத்ர – 'ம்ருத்³வஸ்த்வந்யத் , க⁴டாதீ³நி சாந்யாநி வஸ்தூநி' இதி தார்கிகா மந்யந்தே । தத்ர க⁴டாதீ³நாம் ப்ருத²க்³வஸ்துத்வநிராஸாய விகாரஶப்³தே³ந ஶ்ருதிஸ்தாந்யுதா³ஹரதி । ம்ருத்³வஸ்துநோ விகாரா: ஸம்ஸ்தா²நவிஶேஷா க⁴டாத³யோ ந ப்ருத²க்³வஸ்துபூ⁴தா: । யதா² தே³வத³த்தஸ்ய பா³ல்யயௌவநஸ்தா²விராத³ய:, தத்³வத் । ஏவம் ஸதி க⁴டாத்³யாகாரப்ரதிபா⁴ஸத³ஶாயாமபி ம்ருந்மாத்ரம் ஸ்வதந்த்ரம் வஸ்து । ததோ ம்ருத்³யவக³தாயாம் க⁴டாதீ³நாம் யத்தாத்த்விகம் ஸ்வரூபம் தத்ஸர்வமவக³தம் - ஆகாரவிஶேஷோ ந ஜ்ஞாயதே - இதி சேத் । மா ஜ்ஞாயதாம் நாம । தேஷாமவஸ்துபூ⁴தாநாமஜிஜ்ஞாஸார்ஹத்வாத் । சக்ஷுஷா ப்ரதிபா⁴ஸமாநா அபி விகாரா நிரூபிதா: ஸந்தோ ம்ருத்³வ்யதிரேகேண ந ஸ்வரூபம் கிஞ்சில்லப⁴ந்தே । 'க⁴டோ(அ)யம், ஶராவோ(அ)யம்' இதி வாங்நிஷ்பாத்³யநாமதே⁴யமாத்ரம் லப⁴ந்தே । அதோ நிர்வஸ்துகத்வே ஸத்யுபலப்⁴யமாநத்வரூபேண மித்²யாத்வலக்ஷணே நோபேதத்வாத³ஸத்யா விகாரா: । ம்ருத்திகா து விகாரவ்யதிரேகேணாபி ஸ்வரூபம் லப⁴தே, இதி ஸத்யா । ததா² ப்³ரஹ்மோபதே³ஶோ(அ)வக³ந்தவ்ய:, ப்³ரஹ்மணி ம்ருத்திகாந்யாயஸ்ய, ஜக³தி க⁴டாதி³ந்யாயஸ்ய யோஜயிதும் ஶக்யத்வாத் । தஸ்மாத் - ஜக³தோ ப்³ரஹ்மாபே⁴தா³த³த்³வைதம் ப்³ரஹ்ம தாத்த்விகம் । ஏவம்வித⁴விசாரஶூந்யாநாம் புருஷாணாமாபாதத்³ருஷ்ட்யா வேதே³நாப்⁴யுபேதாத்³விதீயப்³ரஹ்மப்ரதிபத்தே: ப்ரத்யக்ஷாதி³பி⁴ர்பே⁴த³ப்ரதிபத்தேஶ்ச ஸத்³பா⁴வாத்ஸமுத்³ரதரங்க³ந்யாயேந பே⁴தா³பே⁴தா³வவபா⁴ஸேதே । தஸ்மாத் - வ்யாவஹாரிகாவிதி ஸ்தி²தி: ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

பரமேஶ்வரோ ஹி கேஷாஞ்சிஜ்ஜீவாநாம் ஸம்ஸாரஸக்தாநாம் வைராக்³யாதி³கம் ஹிதம் ந நிர்மிமீதே, அஹிதம் ச நரகஹேதுமத⁴ர்மம் நிர்மிமீதே । நிர்மிமாணஶ்ச ஸ்வஸ்ய ஜீவைரபே⁴த³ம் ஸர்வஜ்ஞதயா பஶ்யதி । தஸ்மாத் - ஸ்வஸ்யைவ ஹிதாகரணம் , அஹிதகரணம் ச ப்ரஸஜ்யேயாதாம் । ஏதச்ச ந யுக்தம் । நஹி ப்ரேக்ஷாவாந்கஶ்சித்ஸ்வஸ்ய ஹிதம் ந கரோதி, அஹிதம் வா கரோதி । தஸ்மாத் - ஹிதாகரணாதி³தோ³ஷ: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸர்வஜ்ஞத்வாதீ³ஶ்வரோ ஜீவஸம்ஸாரஸ்ய மித்²யாத்வம் ஸ்வஸ்ய நிர்லேபத்வம் ச பஶ்யதி । அதோ - ந ஹிதாஹிதபா⁴க்த்வத்வதோ³ஷ: ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ஏகமேவாத்³விதீயம்" இதி ப்³ரஹ்மண: ஸ்வக³தஸஜாதீயவிஜாதீயைர்பை⁴தை³: ஶூந்யத்வமவக³ம்யதே । ஸ்ரஷ்டவ்யாநி சா(அ)(அ)காஶவாய்வாக்³ந்யாதீ³நி விசித்ராணி । நஹ்யவிசித்ரே காரணே கார்யவைசித்ர்யம் யுக்தம் । அந்யதை²கஸ்மாதே³வ க்ஷீராத்³த³தி⁴தைலாத்³யநேகவிசித்ரகார்யப்ரஸங்கா³த் । க்ரமஶ்சா(அ)(அ)காஶாதீ³நாம் ஶ்ருத்யா(அ)வக³ம்யதே । நச தஸ்ய வ்யவஸ்தா²பகம் கிஞ்சித³ஸ்தி । தஸ்மாத் - அநேககார்யாணாம் க்ரமேண ஜந்மாத்³விதீயப்³ரஹ்மணோ ந ஸம்ப⁴வதி ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - யத்³யபி தத்த்வதோ ப்³ரஹ்மாத்³வைதம் , ததா²(அ)பி - அவித்³யாஸஹாயோபேதம் - இதி ஶ்ருதியுக்த்யநுப⁴வைரவக³ம்யதே,

"மாயாம் து ப்ரக்ருதிம் வித்³யாந்மாயிநம் து மஹேஶ்வரம்" ।

இதி ஶ்ருதே: । மாயைவாவித்³யா, உப⁴யோரப்யநிர்வசநீயத்வலக்ஷணஸ்யைகத்வாத் । ந ச – மாயாங்கீ³காரே த்³வைதாபத்தி:, வாஸ்தவஸ்ய த்³விதீயஸ்யாபா⁴வாத் । அத ஏகமபி ப்³ரஹ்மாவித்³யாஸஹாயவஶாந்நாநாகார்யகரம் ப⁴விஷ்யதி । ந ச கார்யக்ரமஸ்ய வ்யவஸ்தா²பகாபா⁴வ:, அவித்³யாக³தாநாம் ஶக்திவிஶேஷாணாம் வ்யவஸ்தா²பகத்வாத் । தஸ்மாத் - அத்³விதீயப்³ரஹ்மணோ நாநாகார்யாணாம் க்ரமேண ஸ்ருஷ்டி: ஸம்ப⁴வதி ॥

நவமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணே (2 । 1 । 6) கார்யகாரணயோரபே⁴த³: ப்ரதிபாதி³த: । அதோ ந வைஶேஷிகவதா³ரம்ப⁴வாதோ³ ப்³ரஹ்மவாதி³நோ(அ)பி⁴மத: । தஸ்மாத் - க்ஷீரத³தி⁴ந்யாயேந பரிணாமோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: । தத்ர கிம் ப்³ரஹ்ம கார்த்ஸ்ந்யேந பரிணமதே, உத – ஏகதே³ஶேந । நா(அ)(அ)த்³ய: - அஶேஷபரிணாமே ப்³ரஹ்மண: க்ஷீரவத³நித்யத்வப்ரஸங்கா³த் । த்³விதீயே - ஸாவயவத்வப்ரஸங்க³: । தஸ்மாத் - ந பரிணாம: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "இந்த்³ரோ மாயாபி⁴: புருரூப ஈயதே" இதி ஶ்ருதேர்ப்³ரஹ்மணோ மாயாஶக்திபி⁴ர்ஜக³த்³ரூபபரிணாம: । ந த்வஸௌ வாஸ்தவ: । தேந க்ருத்ஸ்நைகதே³ஶவிகல்பயோர்நாத்ராவகாஶ: । தஸ்மாத் - யுஜ்யதே பரிணாம: ॥

த³ஶமாதி⁴கரணமாரசயதி -

லோகே மாயாவிநாமைந்த்³ரஜாலிகாநாம் ஶரீரித்வத³ர்ஶநாத³ஶரீரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ மாயா ந ஸம்ப⁴வதி ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - க்³ருஹாதி³நிர்மாத்ருணாம் ஸ்வவ்யதிரிக்தம்ருத்³தா³ருத்ருணாதி³பா³ஹ்மஸாத⁴நஸாபேக்ஷத்வத³ர்ஶநே(அ)ப்யைந்த்³ரஜாலிகஸ்ய பா³ஹ்யஸாத⁴நாநைரபேக்ஷ்யேண யதா² க்³ருஹாதி³நிர்மாத்ருத்வம் , ததா² லௌகிகமாயாவிந: ஶரீரஸாபேக்ஷத்வத³ர்ஶநே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ மாயாஸித்³த்⁴யர்த²ம் தத³பேக்ஷா மா பூ⁴த் । அதோ²ச்யேத – ஐந்த்³ரஜாலிகஸ்ய பா³ஹ்யஹேதுநைரபேக்ஷ்யேண நிர்மாத்ருத்வே ப்ரத்யக்ஷம் ப்ரமணமஸ்தி, - தர்ஹி ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஶரீரநைரபேக்ஷ்யேண மாயாஸத்³பா⁴வே "மாயிநம் து மஹேஶ்வரம்" இதி ஶ்ருதி: ப்ரமாணமஸ்து ॥

ஏகாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்ம" இதி ஶ்ருதேர்நித்யத்ருப்த: பரமேஶ்வர: । தாத்³ருஶஸ்ய ஸ்ருஷ்டிவிஷயாயாமிச்சா²யாமப்⁴யுபக³ம்யமாநாயாம் நித்யத்ருப்திர்வ்யாஹந்யேத । அநப்⁴யுபக³ம்யமாநாயாம் து - அபு³த்³தி⁴பூர்விகாம் ஸ்ருஷ்டிம் விரசயத உந்மத்தநரதுல்யதா ப்ரஸஜ்யேத ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - பு³த்³தி⁴மத்³பி⁴ரேவ ராஜாதி³பி⁴ரந்தரேண ப்ரயோஜநம் லீலயா ம்ருக³யாதி³ப்ரவ்ருத்தி: க்ரியதே । ஶ்வாஸோச்ச்²வாஸவ்யவஹாரஸ்து ஸார்வஜநீந: । வ்யர்த²சேஷ்டாஶ்ச பா³லகை: க்ரியமாணா ப³ஹுஶோத்³ருஶ்யந்தே । தத்³வந்நித்யத்ருப்தோ(அ)பீஶ்வர: ப்ரயோஜநமந்தரேணாப்யநுந்மத்த: ஸந்நஶேஷம் ஜக³த்ஸ்ருஜதே ।

த்³வாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

வைஷம்யாத்³யாபதேந்நோ வா ஸுக²து³:கே² ந்ருபே⁴த³த: ॥
ஸ்ருஜந்விஷம ஈஶ: ஸ்யாந்நிர்க்⁴ருணஶ்சோபஸம்ஹரந் ॥ 23 ॥

ப்ராண்யநுஷ்டி²தத⁴ர்மாதி³மபேக்ஷ்யேஶ: ப்ரவர்ததே ॥
நாதோ வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யே ஸம்ஸாரஸ்து ந சா(அ)(அ)தி³மாந் ॥ 24 ॥

ஈஶ்வரோ தே³வாதீ³நத்யந்தஸுகி²ந: ஸ்ருஜதி, பஶ்வாதீ³நத்யந்தது³:கி²ந:, மநுஷ்யாந்மத்⁴யமாந் , ஏவம் தாரதம்யேந புருஷவிஶேஷேஷு ஸுக²து³:கே² ஸ்ருஜந்நீஶ்வர: கத²ம் விஷமோ ந ஸ்யாத் । கத²ம் நீசைரப்யத்யந்தஜுகு³ப்ஸிதம் தே³வதிர்யங்மநுஷ்யாத்³யஶேஷம் ஜக³து³பஸம்ஹரந்நிர்க்⁴ருணோ ந ப⁴வேத் । தஸ்மாத் - வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யே ப்ரஸஜ்யேயாதாம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ந தாவதீ³ஶ்வரஸ்ய வைஷம்யப்ரஸங்கோ³(அ)ஸ்தி । ப்ராணிநாமுத்தமமத்⁴யமாத⁴மலக்ஷணவைஷம்யே தத்தத்கர்மணாமேவ ப்ரயோஜகத்வாத் । ந சைதாவதேஶ்வரஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யஹாநி:, அந்தர்யாமிதயா கர்மாத்⁴யக்ஷத்வாத் । நந்வேவம் ஸதி க⁴ட்டகுடீப்ரபா⁴தந்யாய ஆபத்³யதே, ஈஶ்வரே வைஷம்யம் பரிஹர்தும் கர்மணாம் வைஷப்⁴யஹேதுத்வமுக்த்வா புநரீஶ்வரஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யஸித்³த⁴யே தத்கர்மநியாமகத்வே(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாநே ஸத்யந்ததோ க³த்வேஶ்வரஸ்யைவ வைஷம்யப்ரஸங்கா³த் । நாயம் தோ³ஷ: । நியாமகத்வம் நாம தத்தத்³வஸ்துஶக்தீநாமவ்யவஸ்தா²பரிஹாரமாத்ரம் । ஶக்தயஸ்து மாயாஶரீரபூ⁴தா: ।  ந தாஸாமுத்பாத³க ஈஶ்வர: । ததஶ்ச ஸ்வஸ்வஶக்தவஶாத்கர்மணாம் வைஷம்யஹேதுத்வே(அ)பி ந வ்யவஸ்தா²பகஸ்யேஶ்வரஸ்ய வைஷம்யப்ரஸங்க³: । ஸம்ஹாரஸ்ய ஸுஷுப்திவத்³து³:கா²ஜநகத்வாத் । ப்ரத்யுத ஸர்வக்லேஶநிவர்தகத்வாத்ஸக்⁴ருணத்வமேவ । நநு - அவாந்தரஸ்ருஷ்டிஷு பூர்வபூர்வகர்மாபேக்ஷயா ஸ்ருஜத ஈஶ்வரஸ்ய வைஷப்⁴யாபா⁴வே(அ)பி ப்ரத²மஸ்ருஷ்டௌ பூர்வகர்மாஸம்ப⁴வாத்³வைஷப்⁴யதோ³ஷஸ்தத³வஸ்த²: - இதி சேத் । ந । ஸ்ருஷ்டிபரம்பராயா அநாதி³த்வாத் । "நாந்தோ நசா(அ)(அ)தி³:" - இத்யாதி³ஶாஸ்த்ராத் । தஸ்மாத் - ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: ॥

த்ரயோத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்ரக்ருதித்வம் நாம கார்யாகாரேண விக்ரியமாணத்வம் । தச்ச லோகே ஸகு³ண ஏவ ம்ருதா³தா³வுபலப்³த⁴ம் । ததோ ந நிர்கு³ணஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதிதா ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - யத்³யபி "ப்ரக்ரியதே விக்ரியதே(அ)நயா - இதி ப்ரக்ருதி:" இதி வ்யுத்பத்த்யா விக்ரியமாணத்வம் ப்ரதியதே । ததா²(அ)பி தத்³விக்ரியமாணத்வம் த்³வேதா⁴ ஸம்ப⁴வதி - க்ஷீராதி³வத்பரிணாமித்வேந வா, ரஜ்ஜ்வாாதி³வத்³ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டாநத்வேந வா । தத்ர நிர்கு³ணஸ்ய பரிணாமித்வாஸம்ப⁴வே(அ)பி ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நத்வமஸ்து । த்³ருஶ்யதே து நிர்கு³ணே ஜாத்யாதௌ³ ப்⁴ரமாதி⁴ஷ்டா²நதா । மலிநப்³ராஹ்மணம் த்³ருஷ்ட்வா 'ஶூத்³ரோ(அ)யம்'  இதி ப்⁴ராந்தவ்யவஹாரத³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் - நிர்கு³ணமபி ப்³ரஹ்ம ப்ரக்ருதி: - இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் த்³விதீயாத்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²ம: பாத³: ॥ 1 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 13 53

ஸூத்ராணி 37 172

த்³விதீயபாத³ஸ்ய ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகம் ப்ரதா⁴நம் ஜக³த: ப்ரக்ருதி:, ஜக³தி ஸுகா²த்³யந்வயத³ர்ஶநாத் । க⁴டபடாத³ய உபலப்⁴யமாநா: ஸுகா²ய ப⁴வந்தி, உத³காஹரணப்ராவரணாதி³காரித்வாத் । த ஏவ க⁴டாத³யோ(அ)ந்யைரபஹ்நியமாணாஸ்தஸ்யைவ து³:க²ஜநகா: । யதோ³த³காஹரணாதி³கார்யம் நாபேக்ஷிதம் , ததா³ ஸுக²து³:கே² ந ஜநயந்தி, கேவலமுபேக்ஷணீயத்வேநாவதிஷ்ட²ந்தே । ததி³த³முபேக்ஷாவிஷயத்வம் மோஹ:, "முஹ வைசித்யே" இதி தா⁴தோர்மோஹஶப்³த³நிஷ்பத்தேருபேக்ஷணீயேஷு சித்தவ்ருத்த்யநுத³யாத் । அத: ஸுக²து³:க²மோஹாந்வயத³ர்ஶநாத் 'ப்ரதா⁴நம் ப்ரக்ருதி:' இதி ஸாங்க்²யா மந்யந்தே ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ந ப்ரதா⁴நம் ஜக³த்³தே⁴து:, தே³ஹேந்த்³ரியமஹீத⁴ராதி³ரூபஸ்ய விசித்ரஸ்ய ப்ரதிநியதநாநாஸம்நிவேஶவிஶேஷஸ்ய ஜக³தோ ரசநாயாமசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய யோக்³யத்வாஸம்ப⁴வாத் । லோகே ஹி ப்ரதிநியதகார்யஸ்ய விசித்ரநாநாப்ராஸாதா³தே³ரதிபு³த்³தி⁴மத்கர்த்ருகத்வோபலம்பா⁴த் । ஆஸ்தாம் தாவதி³யம் ரசநா, தத்ஸித்³த்⁴யர்தா² ப்ரவ்ருத்திரபி நாசேதநஸ்யோபபத்³யதே, சேதநாநதி⁴ஷ்டி²தே ஶகடாதௌ³ தத³த³ர்ஶநாத் । அத² புருஷஸ்ய சேதநஸ்ய ப்ரக்ருத்யதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வமப்⁴யுபக³ம்யேத தர்ஹி - அஸங்க³த்வம் புருஷஸ்ய ஹீயேத – இத்யபஸித்³தா⁴ந்தாபத்தி: । யது³க்தம் - ஸுக²து³:க²மோஹாந்விதா க⁴டாத³ய: - இதி । தத³ஸத் । ஸுகா²தீ³நாமாந்தரத்வாத்³க⁴டாதீ³நாம் பா³ஹ்யத்வாத் । தஸ்மாத் - ந ப்ரதா⁴நம் ஜக³த்³தே⁴து: ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வஸ்மிந்பாதே³் சேதநாத்³ப்³ரஹ்மணோ விலக்ஷணமசேதநம் ஜக³ஜ்ஜாயதே - இத்யத்ர ஸாங்க்²யாந்ப்ரதி லோகஸித்³த⁴ம் கோ³மயவ்ருஶ்சிகாதி³நித³ர்ஶநமபி⁴ஹிதம் , தாவதா ஸாங்க்²யை: க்ரியமாணஸ்யா(அ)(அ)க்ஷேபஸ்ய பரிஹ்ருதத்வாத்ஸ்வபக்ஷஸாத⁴நஸம்பந்நம் பரபக்ஷதூ³ஷணம் சாஸ்மிந்பாதே³ ப்ரக்ரம்ய பூர்வாதி⁴கரணோ ஸாங்க்²யமதம் தூ³ஷிதம் । இத:பரம் வைஶேஷிகாநாம் மதம் தூ³ஷயிதவ்யம் । தந்மதஸ்ய ச ப்ரக்ரியாப³ஹுலத்வாத் , தத்³வாஸநாவாஸித: புருஷஸ்தத்ப்ரக்ரியாஸித்³த⁴விலக்ஷணோத்பத்தித்³ருஷ்டாந்தமந்தரேண ப்³ரஹ்மகாரணவாத³ம் ந ப³ஹு மந்யதே । அதோ "விஸத்³ருஶோத்பத்தௌ காணாத³மதஸித்³தோ⁴ த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)ஸ்தி, ந வா" இதி விசார்யதே । 'நாஸ்தி' இதி தாவத்ப்ராப்தம் । யத: ஶுக்ல: பட: ஶுக்லேப்⁴ய ஏவ தந்துப்⁴य़ோ ஜாயதே, நது ரக்தேப்⁴ய: । தஸ்மாத்   - நாஸ்தி ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அஸ்த்யேவ விஸத்³ருஶோத்பத்தௌ த்³ருஷ்டாந்த: । ததா²ஹி - பரமாணவ: பாரிமாண்ட³ல்யபரிமாணயுக்தா: । ந த்வணுபரிமாணயுக்தா: । த்³வாப்⁴யாம் ச பரமாணுப்⁴யாமணுபரிமாணரஹிதாப்⁴யாமணுபரிமாணோபேதம் த்³வ்யணுகமுத்பத்³யதே । இத³மேகம் நித³ர்ஶநம் । ததா² - ஹ்ருஸ்வபரிமாணோபேதம் தீ³ர்க⁴பரிமாணரஹிதம் த்³வ்யணுகம் । தாத்³ருஶேப்⁴யோ விஸத்³ருஶேப்⁴யஸ்த்ரிப்⁴யோ த்³வ்யணுகேப்⁴யோ தீ³ர்க⁴பரிமாணோபேதமணுபரிமாணரஹிதம் த்ர்யணுகமுத்பத்³யதே । இத³மபரம் நித³ர்ஶநம் । ஏவமந்யாந்யபி தத்ப்ரக்ரியாஸித்³தா⁴நி நித³ர்ஶநாந்யுதா³ஹர்தவ்யாநி ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்ரலீநே பூர்வஸித்³தே⁴ ஜக³தி யதா³ மஹேஶ்வரஸ்ய ஸிஸ்ருக்ஷா ப⁴வதி ததா³ ப்ராணிகர்மவஶாந்நிகி²லேஷு பரமாணுஷ்வாத்³யம் கர்மோத்பத்³யதே । தஸ்மாத்கர்மண ஏக: பரமாணு: பரமாண்வந்தரேண ஸம்யுஜ்யதே । தஸ்மாச்ச ஸம்யோகா³த்³வ்யணுகமாரப்⁴யதே । தேப்⁴யஸ்த்ரிப்⁴யோ த்³வ்யணுகேப்⁴யஸ்த்ர்யணுகம் - இத்யாதி³க்ரமேண ஜக³து³த்பத்தௌ பா³த⁴காபா⁴வாத்ஸம்யுக்தா: பரமாணவோ ஜக³ஜ்ஜநயந்தி ॥

இதி ப்ராப்தே ப்³ரூம: - யதே³ததா³த்³யம் கர்ம தந்நிர்நிமித்தம் ஸநிமித்தம் வா । நிர்மிமித்தத்வே நியாமகாபா⁴வாத்ஸர்வதா³ தது³த்பத்தௌ ப்ரலயே(அ)பி தத்ப்ரஸங்க³: । ஸநிமித்தத்வே(அ)பி தந்நிமித்தம் த்³ருஷ்டம் , அத்³ருஷ்டம் வா । ந தாவத்³ருஷ்டம் , ப்ரயத்நஸ்யாபி⁴கா⁴தஸ்ய வா ஶரீரோத்பத்தே: ப்ராக³ஸம்ப⁴வாத் । ஈஶ்வரப்ரயத்நஸ்ய நித்யஸ்ய காதா³சித்காத்³யகர்மோத்பத்தி ப்ரத்யநியாமகத்வாத் । நாப்யத்³ருஷ்டமாத்³யகர்மநிமித்தம் , ஆத்மஸமவேதஸ்யாத்³ருஷ்டஸ்ய பரமாணுபி⁴ரஸம்ப³ந்தா⁴த் । அத ஏவமாதி³விகல்பப்ரஸரே ஸத்யாத்³யகர்மாஸம்ப⁴வாந்ந பரமாணுஸம்யோகோ³ ஜாயதே । தத: - 'ஸம்யுக்தேப்⁴ய: பரமாணுப்⁴யோ ஜக³ஜ்ஜநி:' இதி மதம் தூ³ராபாஸ்தம் ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

பா³ஹ்யாஸ்தித்வவாதி³நோ பௌ³த்³தா⁴ மந்யந்தே - த்³வௌ ஸமுதா³யௌ - பா³ஹ்ய:, ஆப்⁴யந்தரஶ்சேதி । தத்ர பா³ஹ்யோ பூ⁴நதீ³ஸமுத்³ராதி³க: । ஆந்தரஶ்சித்தசைத்யாத்மக: । ததே³தத்ஸமுதா³யத்³வயமேவாஶேஷம் ஜக³த் । தத்ர பா³ஹ்யஸமுதா³யே பரமாணவ: காரணம் । தே ச பரமாணவஶ்சதுர்விதா⁴: - கேசித்கடி²நாகாரா: பாரர்தி²வாக்²யா:, அபரே ஸ்நிக்³தா⁴ ஆப்யா:, அந்யே சோஷ்ணாஸ்தைஜஸாக்²யா:, அந்யே சலநாத்மகா வாயவீயா: । தேப்⁴யஶ்சதுர்விதே⁴ப்⁴ய: பரமாணுப்⁴யோ யுக³பத்புஞ்ஜீபூ⁴தேப்⁴யோ பா³ஹ்யஸமுதா³யோ ஜாயதே । ஆந்தரஸ்ய ஸமுதா³யஸ்ய ஸ்கந்த⁴பஞ்சகம் காரணம் । ரூபஸ்கந்த⁴:, விஜ்ஞாநஸ்கந்த⁴:, வேத³நாஸ்கந்த⁴:, ஸம்ஜ்ஞாஸ்கந்த⁴:, ஸம்ஸ்காரஸ்கந்த⁴ஶ்சேதி பஞ்சஸ்கந்தா⁴: । தத்ர சித்தேந நிரூப்யமாணா: ஶப்³த³ஸ்பர்ஶாத³யோ ரூபஸ்கந்த⁴: । தத³பி⁴வ்யக்திர்விஜ்ஞாநஸ்கந்த⁴: । தஜ்ஜந்யம் து³:க²ம் வேத³நாஸ்கந்த⁴: । தே³வத³த்தாதி³நாமதே⁴யம் ஸம்ஜ்ஞாஸ்கந்த⁴: । ஏதேஷாம் வாஸநா ஸம்ஸ்காரஸ்கந்த⁴: । தேப்⁴ய: பஞ்சேப்⁴ய: புஞ்ஜீபூ⁴தேப்⁴ய ஆந்தரஸமுதா³யோ ஜாயதே । தஸ்மாத் - யுஜ்யதே ஸமுதா³யத்³வயம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - கிமணூநாம் ஸ்கந்தா⁴நாம் ச ஸங்கா⁴தோத்பத்தௌ நிமித்தபூ⁴தஶ்சேதநோ(அ)ந்யோ(அ)ஸ்தி, கிம்வா - ஸ்வயமேவ ஸம்ஹந்யதே । ஆத்³யே(அ)பி சேதந: ஸ்தா²யீ, க்ஷணிகோ வா । ஸ்தா²யித்வே அபஸித்³தா⁴ந்த: । க்ஷணிகத்வே - ப்ரத²மம் ஸ்வயம்லப்³தா⁴த்மக: பஶ்சாத்ஸங்கா⁴தோத்பத்திம் கரோதி - இதி வக்துமஶக்யம் ॥ த்³விதீயே து - அசேதநா: ஸ்கந்தா⁴ அணவஶ்ச நியாமகம் சேதநமந்தரேண ப்ரதிநியதாகாரேண கத²ம் ஸம்ஹந்யந்தாம் । தஸ்மாத் - ऩ யுக்தம் ஸமுதா³யத்³வயம் ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

கேசித்³பௌ³த்³தா⁴ பா³ஹ்யார்த²மபலபந்தோ விஜ்ஞாநமாத்ரம் தத்த்வமாஹு: । ந ச – தத்ர வ்யவஹாராநுபபத்தி:, ஸ்வப்நே பா³ஹ்யார்தா²நநபேக்ஷ்ய கேவலயா பு³த்³த்⁴யா வ்யவஹாரத³ர்ஶநாத்ததை²வ ஜாக்³ரத்³வ்யவஹாரஸ்யாப்யுபபத்தே: । தஸ்மாத் - விஜ்ஞாநஸ்கந்த⁴மாத்ரத்வம் யுஜ்யதே ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - விஷமோ ஹி ஸ்வப்நத்³ருஷ்டாந்த:, ப்ரபோ³த⁴த³ஶாயாம் ஸ்வப்நஸ்ய பா³த்⁴யமாநத்வாத் । ஜாக்³ரத்³வ்யவஹாரஸ்ய ச ந க்வசித்³பா³த⁴ம் பஶ்யாம: । ந ச – பா³ஹ்யார்த²ஸத்³பா⁴வே ப்ரமாணாபா⁴வ:, உபலப்³தே⁴ரேவ ப்ரமாணத்வாத் । உபலப்⁴யதே  ஹி க⁴டாத³யோ ப³ஹிஷ்ட்வேந । அதோ²ச்யேத - பு³த்³தி⁴ரேவ பா³ஹ்யக⁴டாதி³வத³வபா⁴ஸதே । ததா² சா(அ)(அ)ஹு: -

"யத³ந்தர்ஜ்ஞேயதத்த்வம் தத்³ப³ஹிர்வத³வபா⁴ஸதே" । இதி -

(இதி ) । ஏவம் தர்ஹி   - த்வது³க்திரேவ பா³ஹ்யர்த²ஸத்³பா⁴வே ப்ரமாணம் - இதி ப்³ரூம: । க்வசித³பி பா³ஹ்யார்தா²பா⁴வே தத்³வ்யுத்பத்திராஹித்யாத் 'ப³ஹிர்வத்' இத்யுபமாநோக்திர்ந ஸங்க³ச்சே²த । தஸ்மாத் - பா³ஹ்யார்த²ஸத்³பா⁴வாத்³விஜ்ஞாநமாத்ரத்வம் ந யுக்தம் ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

ஆர்ஹதா மந்யந்தே - ஜீவோ(அ)ஜீவஶ்சேதி த்³வௌ பதா³ர்தௌ² । ஜீவஶ்சேதந: ஶரீரபரிமாண: ஸாவயவ: । அஜீவ: ஷட்³வித⁴: । தத்ர மஹீத⁴ராதி³ரேக:, ஆஸ்ரவஸம்வரநிர்ஜரப³ந்த⁴மோக்ஷாக்²யா: பஞ்ச । 'ஆஸ்ரவத்யநேந ஜீவோ விஷயேஷு' இத்யாஸ்ரவ இந்த்³ரியஸந்தா⁴த: । 'ஸம்வ்ருணோதி விவேகம்' இத்யவிவேகாதி³ ஸம்வர: । 'நி:ஶேஷேண ஜீர்யத்யநேந காமக்ரோதா⁴தி³:' இதி கேஶோல்லுஞ்சநதப்தஶிலாரோஹணாதி³கம் தபோ நிர்ஜர: । கர்மாஷ்டகேநா(அ)(அ)பாதி³தா ஜந்மமரணபரம்பரா ப³ந்த⁴: । சத்வாரி கா⁴திகர்மாணி பாபவிஶேஷரூபாணி । சத்வாரி சாகா⁴திகர்மாணி புண்யவிஶேஷரூபாணி । ஶாஸ்த்ரோக்தோபாயேந தேப்⁴யோ(அ)ஷ்டப்⁴ய: கர்மப்⁴யோ விநிர்க³தஸ்ய ஜீவஸ்ய ஸததோர்த்⁴வக³மநம் மோக்ஷ: । த ஏதே ஸப்த பதா³ர்தா²: ஸப்தப⁴ங்கீ³ரூபேண ந்யாயேந வ்யவஸ்தா²ப்யந்தே । ஸ்யாத³ஸ்தி, ஸ்யாந்நாஸ்தி, ஸ்யாத³ஸ்தி ச நாஸ்தி ச, ஸ்யாத³வக்தவ்ய:, ஸ்யாத³ஸ்தி சாவக்தவ்யஶ்ச, ஸ்யாந்நாஸ்தி சாவக்தவ்யஶ்ச, ஸ்யாத³ஸ்தி ச நாஸ்தி சாவக்தவ்யஶ்ச, இதி ஸப்தப⁴ங்கீ³நய: । அயமர்த²: - ஸ்யாச்ச²ப்³த³ ஈஷத³ர்த²வாசீ நிபாத: । ப்ரதிவாதி³நோ(அ)பி சதுர்விதா⁴: - ஸத்³வாதி³ந:, அஸத்³வாதி³ந:, ஸத³ஸத்³வாதி³ந:, அநிர்வசநீயவாதி³நஶ்சேதி । புநரபி - அநிர்வசநீயமதேந மிஶ்ரிதாநி ஸதா³தி³ மதாநி, இதி த்ரிவிதா⁴ வாதி³ந: । தாநேதாந்ஸப்தவிதா⁴ந்வாதி³ந: ப்ரதி ஸப்தவிதா⁴ ந்யாயா: ப்ரயோக்தவ்யா: । தத்³யதா² - ஸத்³வாதீ³ ஸமாக³த்யா(அ)(அ)ர்ஹதம் ப்ரதி 'கிம் த்வந்மதே மோக்ஷோ(அ)ஸ்தி' இதி ப்ருச்ச²தி । தத்ரா(அ)(அ)ர்ஹத உத்தரம் ப்³ரூதே - 'ஈஷத³ஸ்தி' இதி । ஏவமந்யாநபி வாதி³ந: ப்ரதி 'ஸ்யாந்நாஸ்தி' இத்யாதீ³ந்யுதா³ஹர்தவ்யாநி । தாவதா வாதி³ந: ஸர்வே நிர்விண்ணா: ஸந்தோ நோத்தரம் ப்ரதிபத்³யந்தே । அதோ(அ)ஸ்ய ஸப்தப⁴ங்கீ³ரூபஸ்ய ஸாத⁴கந்யாயஸ்ய ஸத்³பா⁴வாஜ்ஜீவாதீ³நாம் ஸப்தபதா³ர்தா²நாம் ஸித்³தௌ⁴ கிமத்ரா(அ)(அ)ஶ்சர்யம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸப்தப⁴ங்கீ³ரூபோ(அ)யமபந்யாய: । ஏகஸ்ய ஜீவபதா³ர்த²ஸ்ய ஸத்³வாதி³நம் ப்ரதி ஸத்³ரூபத்வம் , அஸத்³வாதி³நம் ப்ரத்யஸத்³ரூபத்வம் ச, இத்யேவமாதி³விருத்³த⁴த⁴ர்மப்ரதிபாத³கத்வாத் । ந ச – ஜீவஸ்ய ஸாவயவத்வம் யுஜ்யதே, அநித்யத்வப்ரஸங்கா³த் । தத³நித்யத்வே ச மோக்ஷ: கஸ்ய புருஷார்த²: ஸ்யாத் । தஸ்மாத் - ந்யாயாபா⁴ஸேந ஸப்தப⁴ங்க்³யாக்²யேந ஜீவாதி³பதா³ர்தா²நாம் ந ஸித்³தி⁴: ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வாத்⁴யாயஸ்யோபாந்த்யாதி⁴கரணே - 'ஜக³தோ நிமித்தமுபாதா³நம் சேஶ்வர:' - இத்யாக³மப³லாத்³யது³க்தம் , ததே³தத³ஸஹமாநாஸ்தார்கிகா: ஶைவாத³ய: கேவலம் நிமித்தத்வமீஶ்வரஸ்ய மந்யந்தே । யுக்திம் சா(அ)(அ)ஹு: - யதா² குலாலோ(அ)நுபாதா³நபூ⁴தோ த³ண்ட³சக்ராதீ³ந்நியச்ச²ந்கர்தா ப⁴வதி, ததா² தடஸ்த² ஈஶ்வர: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ந யுக்தம் கேவலநிமித்தத்வம் , வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யதோ³ஷஸ்ய து³ஷ்பரிஹரத்வாத் । கத²ம் தர்ஹி த்வயா தோ³ஷ: பரிஹ்ருத: - இதி சேத் । 'ப்ராணிகர்மஸாபேக்ஷத்வாத்' இதி ப்³ரூம: । ததா²த்வே சா(அ)(அ)க³மோ(அ)ஸ்மாகம் ப்ரமாணம் । த்வயா(அ)ப்யந்ததோ க³த்வா(அ)(அ)க³மஶ்சேத³ங்கீ³க்ரியதே, தர்ஹி தடஸ்த²த்வமீஶ்வரஸ்ய பரித்யாஜ்யம் ஸ்யாத் । "ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேய" இத்யுபாதா³நஶ்ருத்யா விரோதா⁴த் । தஸ்மாத் - ந யுக்தஸ்தடஸ்தே²ஶ்வரவாத³: ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

பாஞ்சராத்ரா பா⁴க³வதா மந்யந்தே - 'ப⁴க³வாநேகோ வாஸுதே³வோ ஜக³து³பாதா³நம் நிமித்தம் ச' । தத்ஸமாராத⁴நத்⁴யாநஜ்ஞாநைர்ப⁴வப³ந்த⁴ச்சே²த³: । தஸ்மாச்ச வாஸுதே³வாத்ஸங்கர்ஷணாக்²யோ ஜீவோ ஜாயதே । ஜீவாச்ச ப்ரத்³யும்நாக்²யம் மந: । மநஸஶ்சாநிருத்³தா⁴க்²யோ(அ)ஹங்கார: । த ஏதே வாஸுதே³வாத³யஶ்சத்வாரோ வ்யூஹா: ஸர்வாத்மகா: - இதி ॥

தத்ர வாஸுதே³வம் ஸத்ஸமாராத⁴நாதி³கம் ச ஶ்ருதேரவிரோதா⁴த³ப்⁴யுபக³ச்சா²ம: । யத்து - ஜீவஉத்பத்³யதே - இத்யுக்தம் । தத³ஸத் । க்ருதநாஶாக்ருதாப்⁴யாக³மப்ரஸங்கா³த் । பூர்வஸ்ருஷ்டௌ யோ ஜீவஸ்தஸ்யோத்பத்திமத்வே ப்ரலயத³ஶாயாம் தஸ்மிந்விநஷ்டே ஸதி தத்க்ருதத⁴ர்மாத⁴ர்மயோரப²லப்ரத³த்வேந விநாஶ: ப்ரஸஜ்யேத । அஸ்மிம்ஶ்ச கல்ப உத்பத்³யமாநநூதநஜீவஸ்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: பூர்வமநநுஷ்டி²தயோ: ஸதோரிஹ ஸுக²து³:க²ப்ராப்திர்ப⁴வதீத்யக்ருதாப்⁴யாக³ம: ப்ரஸஜ்யேத । தஸ்மாஜ்ஜீவோத்பத்த்யாதி³கம் ந யுக்தம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் த்³விதீயாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீய: பாத³: ॥ 2 ॥  

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 8 61

ஸூத்ராணி 45 217

த்ருதீயபாத³ஸ்ய ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

தைத்திரீயகே - "தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:" இதி ஶ்ரூயதே । தத்ர – ஆகாஶம் நித்யம், ந து ஜந்மவத் । குத: - ஆகாஶோத்பாத³கஸ்ய ஸமவாய்யஸமவாயிநிமித்தாக்²யகாரணத்ரிதயஸ்ய து³:ஸம்பாத³த்வாத் । 'ஸம்பூ⁴த:' இதி ஜநிஶ்ருதிஸ்து ஸம்ப்ரதிபந்நப்³ரஹ்மகார்யவத்³வ்யோம்நி ஸத்தாஶ்ரயத்வகு³ணயோகா³த்ப்ரவ்ருத்தா । தஸ்மாத் - அநாத்³யந்தம் வ்யோம, ந ஜாயதே ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் தாவத³ஶேஷேஷு வேதா³ந்தேஷு டி³ண்டி³ம: । தச்ச வ்யோம்நோ ப்³ரஹ்மகார்யத்வே ம்ருத்³த⁴டந்யாயேந ப்³ரஹ்மாவ்யதிரேகாது³பபாத³யிதும் ஸுஶகம் , நாந்யதா² । கிஞ்ச - ஆகாஶம் ஜாயதே, விப⁴க்தத்வாத் , க⁴டவத் । நச – அயமஸித்³தோ⁴ ஹேது:, வாய்வாதி³வைலக்ஷண்யஸ்யா(அ)(அ)காஶே ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । நச - ப்³ரஹ்மண்யநைகாந்திகத்வம் , ஸர்வாத்மகஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கஸ்மாச்சித³பி விப⁴க்தத்வஸ்ய து³ர்ப⁴ணத்வாத் । ஜநிஶ்ருதிஶ்சோத்பத்திவாதி³ந்யநுக்³ருஹீதா ப⁴வதி । யத்து - காரணத்ரிதயாஸம்ப⁴வ: - இத்யுக்தம் । தத³ஸத் । ஆரம்ப⁴வாதே³ த்ரிதயாபேக்ஷாயாமபி விவர்தவாதே³ தத³நபேக்ஷத்வாத் । தஸ்மாத் - ஏதேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴யோ ப்³ரஹ்மண: காரணாத்³வ்யோம ஜாயதே ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

தைத்திரீயக ஏவ – "ஆகாஶாத்³வாயு:" இதி ஶ்ரூயதே । ஸேயமுத்பத்திஶ்ருதிர்கௌ³ணீ, சா²ந்தோ³க்³யே ஸ்ருஷ்டிப்ரகரணே - தேஜோப³ந்நாநாமேவோத்பத்தேரபி⁴தா⁴நாத் । நநு - 'க்வசித³ஶ்ரவணமந்யத்ர ஶ்ருதம் ந வாரயிதுமுத்ஸஹதே' இதி ந்யாயேந தைத்திரீயஶ்ருதே: குதோ கௌ³ணத்வம் - இதி சேத் । 'ஶ்ருத்யந்தரவிரோதா⁴த்' இதி ப்³ரூம: । ப்³ருஹதா³ரண்யகே - "ஸைஷா(அ)நஸ்தமிதா தே³வதா யத்³வாயு:" இதி வாயோர்விநாஶப்ரதிஷேதா⁴த் । உத்பத்திமத்த்வே ச தத³யோகா³த் । தஸ்மாத் - ந ஜாயதே வாயு: ।

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - சா²ந்தோ³க்³யே ஜந்மாஶ்ரவணே(அ)பி கு³ணோபஸம்ஹாரந்யாயேந தைத்திரீயவாக்யஸ்யேதரத்ரோபஸம்ஹாரே ஸதி ஶ்ருதமேவ ச்சா²ந்தோ³க்³யே வாயுஜந்ம । அநஸ்தமயஶ்ருதிஸ்து ந முக்²யா, உபாஸநாப்ரகரணபடி²தத்வேந ஸ்துத்யர்த²த்வாத் । ஆகாஶோத்பத்திஹேதவஶ்சாத்ராநுஸந்தே⁴யா: । ந ச – வாயோராகாஶகார்யத்வேந ப்³ரஹ்மண்யநந்தர்பா⁴வாத்³‌ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந வாயுஜ்ஞாநம் ந ஸித்⁴யேத் - இதி ஶங்கநீயம் , பூர்வபூர்வகார்யவிஶிஷ்டஸ்ய ப்³ரஹ்மண உத்தரோத்தரகார்யஹேதுத்வஸ்ய வக்ஷ்யமாணதயா வியத்³ரூபாபந்நஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ வாயுகாரணத்வாத் । தஸ்மாத் - வாயுர்ஜாயதே ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யே - "ஸதே³வ ஸௌம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்" இதி ஶ்ரூயதே । தத்ஸத்³ரூபம் ப்³ரஹ்ம ஜந்மவத்³ப⁴விதுமர்ஹதி, காரணத்வாத் , வியத்³வத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸத்³ரூபம் ப்³ரஹ்ம ந ஜாயதே । குத: - தஜ்ஜநகஸ்ய காரணஸ்ய து³ர்நிரூபத்வாத் । ததா² ஹி - ந தாவத³ஸத்காரணம் "கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேத" இதி நிஷேதா⁴த் । நாபி - ஸதே³வ ஸத: காரணம் , ஆத்மாஶ்ரயாபத்தே: । நாபி - வியதா³தி³கம் ஸத: காரணம் , வியதா³தீ³நாம் தத: ஸதோ ஜாயமாநத்வாத் । யா து வ்யாப்தி: - 'யத்³யத்காரணம், தத்தஜ்ஜாயேத' – இதி । ஸா "ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா" இதி ஶ்ருதிபா³த்⁴யா । தஸ்மாத் - ஸத்³ப்³ரஹ்ம நைவ ஜாயதே ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யே - "தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத" இதி தேஜஸோ ப்³ரஹ்மஜத்வம் ஶ்ரூயதே । தைத்திரீயகே - "வாயோரக்³நி:" இதி வாயுஜத்வம் । தத்ர – 'வாயோ:' இதி பஞ்சம்யா ஆநந்தர்யார்த²ஸ்யாபி ஸம்ப⁴வாத்கேவலப்³ரஹ்மஜந்யம் தேஜ: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அநுவர்தமாநேந ஸம்பூ⁴தஶப்³தே³நாந்விதாயா 'வாயோ:' இதி பஞ்சம்யாம் உபாதா³நார்த²த்வஸ்யைவ முக்²யத்வாத் । உப⁴யோ: ஶ்ருத்யோரேகவாக்யத்வே ஸதி - வாயுரூபாபந்நாத்³ப்³ரஹ்மணஸ்தேஜோ ஜாயதே   - இதி லப்⁴யதே ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

யத்³யபி "தத³போ(அ)ஸ்ருஜத" "அக்³நேராப:" இத்யுப⁴யோஶ்சா²ந்தோ³க்³யதைத்திரீயயோஸ்தேஜோ ஜந்யத்வமேவாபாம் ஶ்ரூயதே । ததா²(அ)பி ந தத்³யுக்தம் । நிவர்த்யநிவர்தகயோரக்³நிஜலயோர்விருத்³த⁴யோர்ந ஹேதுஹேதுமத்³பா⁴வ: । இதி பூர்வபக்ஷ: ॥

பஞ்சீக்ருதயோர்த்³ருஶ்யமாநயோர்விரோதே⁴(அ)ப்யபஞ்சீக்ருதயோ: ஶ்ருத்யேகஸமதி⁴க³ம்யயோர்விரோத⁴கல்பநாயோகா³த் । ஸந்தாபாதி⁴க்யே ஸ்வேத³வ்ருஷ்ட்யுத்³ப⁴வத³ர்ஶாநாச்ச । ஶ்ருதித்³வயாநுஸாரேண தேஜோரூபாபந்நாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)பாம் ஜநி: । இதி ஸித்³தா⁴ந்த: ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யே - "தா அந்நமஸ்ருஜந்த" இத்யத்³ப்⁴யோ(அ)ந்நஸ்ய ஜந்ம ஶ்ரூயதே । தத்ர – அந்நஶப்³த³ஸ்ய லோகப்ரஸித்³த்⁴யா வ்ரீஹியவாதி³கமர்த²: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ப்ருதி²வ்யத்ராந்நஶப்³தா³ர்த²: । பஞ்சமஹாபூ⁴தஸ்ருஷ்டேரதி⁴க்ருதத்வாத் । கிஞ்ச – "யத³க்³நே ரோஹிதம் ரூபம் தேஜஸஸ்தத்³ரூபம் , யச்சு²க்லம் தத³பாம் , யத்க்ருஷ்ணம் தத³ந்நஸ்ய" இதி க்ருஷ்ணரூபம் ப்ருதி²வ்யாம் ப³ஹுலமுபலப்⁴யதே, நது வ்ரீஹியவாதௌ³ । ததா² - "அத்³ப்⁴ய: ப்ருதி²வீ" இதி தைத்திரீயகஶ்ருத்யேகவாக்யதாப³லாத³த்ராந்நம்  ப்ருதி²வீ । ந ச – அந்நஶப்³த³ஸ்ய தத்ர ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தி:, கார்யகாரணயோரந்நப்ருதி²வ்யோரபே⁴த³விவக்ஷயா தது³பபத்தே: । தஸ்மாத் - அந்நம் ப்ருதி²வீ ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வாதி⁴கரணேஷு - பூர்வபூர்வகார்யோபாதி⁴காத்³ப்³ரஹ்மண உத்தரோத்தரகார்யோத்பத்தி: - இதி யதே³தத்ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய ஸித்³தா⁴ந்திதம் , தத³யுக்தம் । "ஆகாஶாத்³வாயு:", வாயோரக்³நி: இத்யாதௌ³ ப்³ரஹ்மநிரபேக்ஷாத்கேவலாத்³வ்யோமாதே³ருத்தரகார்யோத்பத்திஶ்ரவணாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "ய ஆகாஶமந்தரோ யமயதி, யோ வாயுமந்தரோ யமயதி" இத்யாதி³நா(அ)ந்தர்யாமிப்³ராஹ்மணே வ்யோமாதே³: ஸ்வாதத்ர்யம் நிவாரிதம் । ததா² - "தத்தேஜ ஐக்ஷத தா ஆப ஐக்ஷந்த" இதி தேஜஆதே³ரீக்ஷணபூர்வகம் ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் ஶ்ரூயதே । தச்சேக்ஷணம் சேதநப்³ரஹ்மநிரபேக்ஷாணாமசேதநாநாம் ந ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாத் - வ்யோமாத்³யுபாதி⁴கஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ காரணத்வம் ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஆகாஶாதி³க்ரம: ஸ்ருஷ்டௌ க்ல்ருப்த: । அத: ப்ரலயே(அ)பி ஸ ஏவ க்ரம: ।

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: -  ப்ரத²மத: காரணே லீநே ஸதி நிருபாதா³நாநாம் கார்யாணாம் கஞ்சித்காலமவஸ்தா²நம் ப்ரஸஜ்யேத । கிஞ்ச -

"ஜக³த்ப்ரதிஷ்டா² தே³வர்ஷே ப்ருதி²வ்யப்ஸு ப்ரலீயதே ।
ஜ்யோதிஷ்யாப: ப்ரலீயந்தே ஜ்யோதிர்வாயௌ ப்ரலீயதே ॥(வாயு: ப்ரலீயதே வ்யோம்நி தச்சாவ்யக்தே ப்ரலீயதே" । )

இதி புராணே விபரீதக்ரமஸ்யோக்தத்வாத்க்ல்ருப்த ஏவாயம் க்ரம: । தஸ்மாத்   - ஸ்ருஷ்டிவிபரீதேந ப்ருதி²வ்யாதி³க்ரமேண ப்ரலீயதே ॥

நவமாதி⁴கரணமாரசயதி -

முண்ட³கோபநிஷதி³ ஶ்ரூயதே -

"ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச ।
க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீ விஶ்வஸ்ய தா⁴ரிணீ" இதி ।

தத்ர – ப்ராணாதீ³நாம் வியதா³தி³ப்⁴ய: பூர்வம் ஶ்ரூயமாணத்வாதா³காஶாதி³க: பூர்வோக்தஸ்ருஷ்டிக்ரமோ ப⁴ஜ்யேத ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "அந்நமயம் ஹி ஸௌம்ய மந:", "ஆபோமய: ப்ராண:", "தேஜோமயீ வாக்" இதி ப்ராணாதீ³நாம் பௌ⁴திகத்வஶ்ரவணாத்³பூ⁴தேஷ்வேவாந்தர்பா⁴வேந ப்ருத²க்க்ரமோ நாபேக்ஷித: । ந ச – முண்ட³கஶ்ருதி: க்ரமவாசிநீ, "ஆகாஶாத்³வாயு: வாயோரக்³நி:" இத்யாதா³விவ க்ரமஸ்யாப்ரதீயமாநத்வாத் , உத்பத்திமாத்ரம் கேவலம் ப்³ரூதே । தஸ்மாத் - நாநயா ஶ்ருத்யா பூர்வோக்தக்ரமப⁴ங்கோ³(அ)ஸ்தி ॥

த³ஶமாதி⁴கரணமாரசயதி -

லோகே – 'புத்ரோ மே ஜாத:' இதி வ்யவஹாராச்சா²ஸ்த்ரே ஜாதகர்மாதி³ஸம்ஸ்காரோக்தேஶ்ச ஜந்மமரணே ஜீவஸ்ய ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஜீவஸ்ய முக்²யமரணாங்கீ³காரே க்ருதநாஶாக்ருதாப்⁴யாக³மப்ரஸங்க³ஸ்ய து³ர்நிவாரத்வாத்³தே³ஹக³தே ஏவ ஜந்மமரணே ஜீவஸ்யோபசர்யேதே । ஔபசாரிகே ஏவ தே அபேக்ஷ்ய லோகவ்யவஹாரகர்மஶாஸ்த்ரயோ: ப்ரவ்ருத்தி: । உபநிஷச்சா²ஸ்த்ரம் து "ஜீவாபேதம் வாவ கிலேத³ம் ம்ரியதே, ந ஜீவோ ம்ரியதே" இதி ஜீவவிமுக்தஸ்யைவ ஶரீரஸ்ய முக்²யம் மரணமபி⁴தா⁴ய ஜீவஸ்ய தந்நிராசஷ்டே । தஸ்மாத் - வபுஷோ ஜந்மமரணே ॥

ஏகாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ஏகமேவாத்³விதீயம்" இதி ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக³த்³வயத்வம் ஶ்ரூயமாணம் ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தஸ்ய ஜீவஸ்யாநுத்பத்தௌ நோபபத்³யதே । ஶ்ருதிஶ்ச விஸ்பு²லிங்க³த்³ருஷ்டாந்தேந ஜீவஸ்யோத்பத்திம் ப்ரதிபாத³யதி - "யதா²(அ)க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³ வ்யுச்சரந்தி, ஏவமேதஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா:, ஸர்வே லோகா:, ஸர்வே வேதா³:, ஸர்வாணி பூ⁴தாநி, ஸர்வ ஏத ஆத்மாநோ வ்யுச்சரந்தி" இதி । தஸ்மாத் - கல்பாதௌ³ வியதா³தி³வத்³ப்³ரஹ்மணோ ஜீவோ ஜாயதே ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - யத³த்³வயம் ப்³ரஹ்ம ததே³வ ஜாதாயாம் பு³த்³தௌ⁴ ஜீவரூபேண ப்ரவிஶதி "தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்" இதி ஶ்ருதே: । அதோ ஜீவாநுத்பத்தௌ நாத்³வயஶ்ருதிவிரோத⁴: விஸ்பு²லிங்க³ஶ்ருதிஸ்த்வௌபாதி⁴கஜந்மாபி⁴ப்ராயா ப்ரவ்ருத்தா । அந்யதா² க்ருதநாஶாதி³தோ³ஷஸ்யோக்தத்வாத் । வஸ்துத்தத்த்வாபி⁴ப்ராயேண து நித்யத்வம் ஶ்ருதிர்ப்³ரூதே - "நித்யோ நித்யாநாம் சேதநஶ்சேதநாநாம்" இதி தஸ்மாத்கல்பாதௌ³ ஜீவோ நோத்பத்³யதே ॥

த்³வாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

தார்கிகா மந்யந்தே - ஸுஷுப்திமூர்சா²ஸமாதி⁴ஷு சைதந்யபா⁴வாத³சித்³ரூபோ ஜீவ: । ஜாக³ரணே சா(அ)(அ)த்மமந:ஸம்யோகா³ச்சைதந்யாக்²யோ கு³ணோ ஜாயதே - இதி ।

தத³ஸத் । சித்³ரூபஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏவ ஜீவரூபேண ப்ரவேஶஶ்ரவணாத் । ந ச – சைதந்யம் ஸுஷுப்த்யாதௌ³ லுப்யதே, ஸுஷுப்த்யாதி³ஸாக்ஷித்வேநாவஸ்தா²நாத் । அந்யதா² ஸுஷுப்தாதி³பராமர்ஶாயோகா³த் । கத²ம் தர்ஹி - - ஸுஷுப்த்யாதௌ³ த்³வைதாப்ரதீதி: - இதி சேத் । 'த்³வைதலோபாத்' இதி ப்³ரூம: । ததா²ச ஶ்ருதி: - "யத்³வை தந்ந பஶ்யதி பஶ்யந்வை தந்ந பஶ்யதி, ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே(அ)விநாஶித்வாத்  , ந து தத்³விதீயமஸ்தி ததோ(அ)ந்யத்³விப⁴க்தம் யத்பஶ்யேத்" இதி । அஸ்யாயமர்த²: - 'தத்ர ஸுஷுப்தௌ ஜீவ: கிமபி ந பஶ்யதி', இதி யல்லௌகிகைருச்யதே, தத³ஸத் । பஶ்யந்நேவ ஜீவஸ்ததா³நீம் ந பஶ்யதி, இதி ப்⁴ராந்த்யா கேவலம் வ்யபதி³ஶ்யதே । கத²ம் தத்³த³ர்ஶநம் - இத்யத்ர ஹேதுருச்யதே - த்³ரஷ்டுராத்மந: ஸ்வரூபபூ⁴தாயா த்³ருஷ்டேர்லோபோ நஹி வித்³யதே விநாஶரஹிதஸ்வபா⁴வத்வாத் । அந்யதா² லோபவாதி³நோ(அ)பி நி:ஸாக்ஷிகஸ்ய லோபஸ்ய வக்துமஶக்யத்வாத் । கத²ம் தர்ஹி லௌகிகாநாம் 'ந பஶ்யதி' இதி ப்⁴ரம: - இத்யத்ர ஹேதுருச்யதே - ப்³ரஹ்மசைதந்யாத³ந்யத்க்ரியாகாரகப²லரூபேண விப⁴க்தம் ஜக³தா³க்²யம் யத்³த்³விதீயம் வஸ்து, தந்நாஸ்தி தஸ்ய ஸ்வகாரணே லீநத்வாத் । அதோ ஜாக³ரணவத்³த்³ரஷ்ட்ருத்³ருஶ்யத³ர்ஶநவ்யவஹாராணாமபா⁴வாத் 'ந பஶ்யதி' இதி லௌகிகாநாம் ப்⁴ரம: - இதி । தஸ்மாத் - சித்³ரூபோ ஜீவ: ॥

த்ரயோத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ஏஷோ(அ)ணுராத்மா சேதஸா வேதி³தவ்ய:" இத்யுணுத்வம் ஶ்ருதம் । "அஸ்மாச்ச²ரீராது³த்க்ராமதி" இத்யுத்க்ராந்தி: । "சந்த்³ரமஸமேவ தே ஸர்வே க³ச்ச²ந்தி" இதி க³தி: । "தஸ்மால்லோகாத்புநரைதி" இத்யாக³மநம் । நஹ்யுத்க்ராந்த்யாத³ய: ஸர்வக³தஸ்யோபபத்³யந்தே । மத்⁴யமபரிமாணஸ்ய தது³பபத்தாவப்யணுஶ்ருதிர்விருத்⁴யதே । அநித்யத்வம் ச து³ர்வாரம் । தஸ்மாத் - அணுர்ஜீவ: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - சைதந்யப்ரதிபி³ம்ப³ஸஹிதா பு³த்³தி⁴ரஸர்வக³தா । தது³பாதி⁴கத்வாஜ்ஜீவஸ்யாணுத்வோத்க்ராந்த்யாத³ய உபபந்நா: । ஸ்வதஸ்து ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபத்வாத்ஸர்வக³தத்வம் । "ஸ வா  ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா" "ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா" இத்யாதௌ³ ஸர்வக³தத்வம் ஶ்ருதம் । தஸ்மாத் - ஸர்வக³தோ ஜீவ: ॥

சதுர்த³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

"பு³த்³தே⁴: பரிணாமித்வேந க்ரியாவேஶாத்மகம் கர்த்ருத்வம் ஸம்ப⁴வதி, ந த்வஸங்க³ஸ்யா(அ)(அ)த்மந:" - இதி யத்ஸாங்க்²யைருக்தம் ।

தத³ஸங்க³தம் । கரணத்வேந க்ல்ருப்தஶக்திகாயா பு³த்³தே⁴: கர்த்ருஶக்திர்ந கல்பயிதும் ஶக்யா, குடா²ராதா³வத³ர்ஶநாத் । பு³த்³தே⁴: கர்த்ருத்வே கரணாந்தரஸ்ய கல்பநீயத்வாச்ச । ந ச – மா பூ⁴த்கர்தா - இதி வாச்யம் , பூர்வகாண்டோ³க்தயாகா³தி³வ்யாபாராணாமுத்தரகாண்டோ³க்தஶ்ரவணாதி³வ்யாபாராணாம் லௌகிகக்ருஷ்யாதி³வ்யாபாராணாம் ச கர்த்ருஸாபேக்ஷத்வாத் । தஸ்மாத் - ஜீவ: கர்தா ॥

பஞ்சத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வாதி⁴கரணே ப்ரதிபாதி³தஸ்ய கர்த்ருத்வஸ்ய பா³தா⁴பா⁴வத்³வாஸ்தவம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ:" இதி ஶ்ருத்யா கர்த்ருத்வஸங்கோ³ பா³த்⁴யதே । அதோ யதா² ஜபாகுஸுமஸம்நிதி⁴வஶாத்ஸ்ப²டிகே ரக்தத்வமத்⁴யஸ்தம் , ததா² - அந்த:கரணஸம்நிதி⁴வஶாத்கர்த்ருத்வமாத்மந்யத்⁴யஸ்யதே ॥

ஷோட³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

லோகே க்ருஷீவலாதீ³நாம் ராக³த்³வேஷாவேவ ப்ரவர்தகௌ த்³ருஷ்டௌ । தத³நுஸாராத்³த⁴ர்மாத⁴ர்மகர்த்ருஜீவஸ்யாபி தாவேவ ப்ரவர்தகாவப்⁴யுபேயௌ । ஈஶ்வரஸ்ய ப்ரவர்தகத்வே காம்ஶ்சிஜ்ஜீவாந்த⁴ர்மே ப்ரவர்தயதி, காம்ஶ்சித³த⁴ர்மே, இதி வைஷம்யம் து³ர்வாரம் । தஸ்மாத் - நேஶ்வர: ப்ரவர்தக: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ந தாவதீ³ஶ்வரஸ்ய வைஷம்யதோ³ஷப்ரஸங்க³: । வ்ருஷ்டிவத்ஸாதா⁴ரணநிமித்தத்வாத் । யதா² வ்ருஷ்டே: ஸஸ்யாபி⁴வ்ருத்³தி⁴ஹேதுத்வே(அ)பி வ்ரீஹியவாதி³வைஷம்யே பீ³ஜாநாமேவ நிமித்தத்வம் , ததே²ஶ்வரஸ்ய 'யதா²யத²ம் ஜீவா: ப்ரவர்தந்தாம்' இத்யநுஜ்ஞயா ஸாதா⁴ரணப்ரவர்தகத்வாத் । அஸாதா⁴ரணப்ரவர்தகத்வே(அ)பி ந வைஷம்யம் , பூர்வக்ருதகர்மணாம் வாஸநாநாம் ச வைஷம்யஹேதுத்வாத் । - கர்மணாம் ப²லஹேதுத்வமேவ, ந கர்மாந்தரஹேதுத்வம் - இதி சேத் । ஸத்யம் । ஸுக²து³:க²ரூபஸ்ய ஸ்வப²லஸ்ய ப்ரதா³நாய ஜீவம் வ்யாபாரயத்ஸு கர்மஸ்வர்தா²த்கர்மாந்தரமபி நிஷ்பத்³யத இதி து³ர்வாரம் தத்³தே⁴துத்வம் । வாஸநாநாம் து ஸாக்ஷாதே³வ கர்மஹேதுத்வம் । ததா²சேஶ்வரஸ்ய குதோ வைஷம்யப்ரஸங்க³: । யத்து - ராக³ஸ்ய ப்ரவர்தகத்வநித³ர்ஶநமுதா³ஹ்ருதம் । தத்ததா²(அ)ஸ்து । ந தாவதேஶ்வரஸ்ய ப்ரவர்தகத்வஹாநி:, ஸர்வாந்தர்யாமிணேஶ்வரேண ராக³ஸ்யாபி நியம்யமாநத்வாத் । தஸ்மாத் - ஈஶ்வரோ ஜீவஸ்ய ப்ரவர்தக: ॥

ஸப்தத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

"தத்த்வமஸி" இத்யாதி³ஶ்ருதிர்ஜீவேஶயோரபே⁴த³ம் ப்ரதிபாத³யதி । "ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:" இத்யாதி³நா த்³ரஷ்ட்ருத்³ரஷ்டவ்யரூபேண பே⁴த³: ப்ரதீயதே । ததா²ச ஸதி பே⁴த³ஶ்ருதிப³லாத் 'ஜீவோ நாஸ்தி' இத்யபலபிதுமஶக்யம் । அபே⁴த³ஶ்ருத்யா சேஶ்வராத்ப்ருத²க்த்வேந வ்யவஸ்தா²பயிதும் ந ஶக்யதே । தஸ்மாத்³வித்³யமாநஸ்ய ஜீவஸ்யேஶ்வரேண ஸாங்கர்யம் து³ர்வாரம் । பரஸ்பரம் ச ஜீவாநாமீஶ்வராத³பே⁴த³த்³வாரா ஸாங்கர்யமாநுஷங்கி³கம் । தஸ்மாத் - ப்³ரஹ்மவாதி³நோ ந ஜக³த்³வ்யவஸ்தா² ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - யத்³யபி - கோ³மஹிஷவஜ்ஜீவேஶ்வரயோரத்யந்தபே⁴தோ³ வாஸ்தவோ நாஸ்தி । ததா²(அ)பி வ்யவஹாரத³ஶாயாமுபாதி⁴கல்பிதம் பே⁴த³மாஶ்ரித்ய ஶாஸ்த்ராணித்ரேதா⁴ ஜீவம் நிரூபயந்தி -

"மமைவாம்ஶோ ஜீவலோகே ஜீவபூ⁴த: ஸநாதந:" ।

இத்யம்ஶத்வமவக³ம்யதே । "ஸ ஸமாந: ஸந்நுபௌ⁴ லோகாவநுஸஞ்சரதி" இதி ஶ்ருதௌ விஜ்ஞாநமயஸ்ய ஜீவஸ்ய விஜ்ஞாநஶப்³த³வாச்யயா பு³த்³த்⁴யா ஸமாநபரிமாணநிர்தே³ஶாத்³க⁴டாகாஶவத³வச்சி²ந்நத்வம் ப்ரதீயதே -

"ஏக ஏவ து பூ⁴தாத்மா பூ⁴தே பூ⁴தே வ்யவஸ்தி²த: ।
ஏகதா⁴ ப³ஹுதா⁴ சைவ த்³ருஶ்யதே ஜலசந்த்³ரவத்" ।

இத்யாபா⁴ஸத்வமவக³ம்யதே தஸ்மாத்ஸுலபை⁴வ ப்³ரஹ்மவாதி³நோ ஜீவேஶ்வரவ்யவஸ்தா² । ஜீவாநாம் ச பரஸ்பரமநேகஜலபாத்ரஸ்த²ப³ஹுஸூர்யப்ரதிபி³ம்ப³வத்³வ்யவஹாரவ்யவஸ்தா² ஸுதராமுபபத்³யதே । தஸ்மாத் - ந கோ(அ)பி தோ³ஷ: - இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் த்³விதீயாத்⁴யாயஸ்ய த்ருதீய: பாத³: ॥ 3 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 17 78

ஸூத்ராணி 53 370

சதுர்த²பாத³ஸ்ய ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ருஷயோ வாவ தே(அ)க்³ரே ஸதா³ஸீத் । (ததா³ஹு:) கே தே ருஷய: - இதி । ப்ராணா வா ருஷய:" இதி  ஶ்ருத்யா ஸ்ருஷ்டே: பூர்வமிந்த்³ரியாணாம் ஸத்³பா⁴வாவக³மாத³நாதி³த்வம் தேஷாம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் தாவதி³ந்த்³ரியாணாமநுத்பத்தௌ ந க⁴டதே । ததா² - "அந்நமயம் ஹி ஸௌம்ய மந: । ஆபோமய: ப்ராண: । தேஜோமயீ வாக்" இதி பூ⁴தகார்யத்வமிந்த்³ரியாணாம் ஶ்ரூயதே ।

"ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச"

இதி ஸ்பஷ்டமேவேந்த்³ரியாணாம் ஜந்மஶ்ரவணம் । யத்து - ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக்ஸத்³பா⁴வவாக்யம் । தத³வாந்தரஸ்ருஷ்டிவிஷயதயா வ்யாக்²யேயம் । தஸ்மாத் - இந்த்³ரியாணி பரமாத்மந உத்பத்³யந்தே ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஸப்தைவேந்த்³ரியாணி । குத: - "ஸப்த ப்ராணா: ப்ரப⁴வந்தி" இதி ஸாமாந்யஶ்ருதே: । "ஸப்தஶீர்ஷண்யா: ப்ராணா:" இதி ஶிரோத³தஸப்தச்சி²த்³ரநிஷ்ட²த்வேந விஶேஷிதத்வாச்ச ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஶிரோநிஷ்டே²ப்⁴ய இதராணி ஹஸ்தாதீ³ந்யபி வேதே³ ஸமீர்யந்தே । "ஹஸ்தௌ சா(அ)(அ)தா³தவ்யம் ச, உபஸ்த²ஶ்சா(அ)நந்த³யிதவ்யம் ச" இத்யாதி³நா । ததா²ச வேதா³ந்நிஶ்சயே ஸத்யேகாத³ஶவ்யாபாராணாம் த³ர்ஶநஶ்ரவணக்⁴ராணாஸ்வாத³நஸ்பர்ஶநாபி⁴வத³நாதா³நக³மநாநந்த³விஸர்க³த்⁴யாநாநாமுபலம்பா⁴த்தத்ஸாத⁴நத்வேந – 'இந்த்³ரியாண்யேகாத³ஶ' இத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

'ஸர்வக³தாநாமிந்த்³ரியாணாம் தத்தச்ச²ரீராவச்சி²ந்நப்ரதே³ஶேஷு தத்தஜ்ஜீவகர்மப²லோபபோ⁴கா³ய வ்ருத்திலாபோ⁴ ப⁴வதி' இதி யத்ஸாங்க்²யைருக்தம் ।

தத³யுக்தம் । கல்பநாகௌ³ரவப்ரஸங்கா³த் । தே³ஹாவச்சி²ந்நவ்ருத்திமத்³பா⁴கை³ரேவாஶேஷவ்யவஹாரஸித்³தௌ⁴ கிமநயா வ்ருத்திரஹிதாநாம் ஸர்வக³தாநாமிந்த்³ரியாணாம் கல்பநயா । கிஞ்ச – ஶ்ருதிருத்க்ராந்திக³த்யாக³தீர்ஜீவஸ்ய ப்ரதிபாத³யதி । தாஶ்ச ஸர்வக³தஸ்ய ஜீவஸ்ய ந முக்²யா: ஸம்ப⁴வந்தி - இதி முக்²யத்வஸித்³த்⁴யர்த²மிந்த்³ரியோபாதி⁴: ஸ்வீக்ருத: । யதி³ ஸோ(அ)ப்யுபாதி⁴: ஸர்வக³த: ஸ்யாத் , குதஸ்தர்ஹ்யுத்க்ராந்த்யாத³யோ முக்²யா: ஸம்ப⁴வேயு: । தஸ்மாத் - அஸர்வக³தாந்யக்ஷாணி । மத்⁴யமபரிமாணேஷ்வேவாத்³ருஶ்யத்வவிவக்ஷயா ஸூத்ரகாரேணாணுஶப்³த³: ப்ரயுக்த: ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

முக²பி³லே ஸஞ்சரந்நுச்ச்²வாஸகாரீ யோ வாயு: ஸ ப்ராண: । ஸோ(அ)நாதி³: । குத: - "நாஸதா³ஸீத்" - இதி ஸூக்தே - "ஆநீத³வாதம்"  இதி 'ஆநீத்' ஶப்³தே³ந ஸ்ருஷ்டே: ப்ராக்ப்ராணசேஷ்டாஶ்ரவணாத் ॥

இதி ப்ராப்தே:, ப்³ரூம: - 'ஆநீத்' ஶப்³தோ³ ந ப்ராணவ்யாபாரம் வக்தி, "அவாதம்" இதி தந்நிஷேதா⁴த் । கிம் தர்ஹி - ப்³ரஹ்மஸத்த்வம் ப்³ரூதே, "ஸதே³வ ஸௌம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்" இத்யாதி³பி⁴: ஸ்ருஷ்டிப்ராக³வஸ்தா²ப்ரதிபாத³கஶ்ருத்யந்தரை: ஸமாநார்த²த்வாத் । "ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண:" இதி ஶ்ருதிஸ்து ஸ்பஷ்டமேவ ப்ராணஜந்ம ப்ரதிபாத³யதி । தஸ்மாத் - இந்த்³ரியவத்ப்ராணோ ஜாயதே ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

பா³ஹ்யவாயுரேவ வேணுரந்த்⁴ரவந்முக²ச்சி²த்³ரே ப்ரவிஶ்யாவஸ்தி²த: ப்ராணநாம்நா வ்யபதி³ஶ்யதே । ந து ப்ராணோ நாம கிஞ்சித்தத்த்வாந்தரமஸ்தி । குத: - "ய: ப்ராண: ஸ வாயு:" இதி ஶ்ருதே: । அத²வா - பஞ்ஜரஸ்தா² யதா² ப³ஹவ: பக்ஷிண: ஸ்வயம் சலந்த: பஞ்ஜரமபி சாலயந்தி, ஏவமேகாத³ஶாக்ஷாணி ஸ்வஸ்வவ்யாபாரத்³வாரா தே³ஹம் சேஷ்டயந்தே । தத்ர தே³ஹசாலநாக்²யோ யோ(அ)யம் ஸர்வேந்த்³ரியஸாதா⁴ரணோ வ்யாபார:, ஸ ப்ராணோ ப⁴விஷ்யதி । ததா²ச ஸாங்க்²யைருக்தம் -

"ஸாமாந்யகரணவ்ருத்தி: ப்ராணாத்³யா வாயவ: பஞ்ச" இதி ।

தஸ்மாத் - ந தத்த்வாந்தரம் ப்ராண: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "ப்ராண ஏவ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³:, ஸ வாயுநா ஜ்யோதிஷா பா⁴தி (ச தபதி ச ) இதி" ஶ்ருத்யந்தரே சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்மோபாஸநப்ரஸங்கே³நா(அ)(அ)த்⁴யாத்மிகப்ராணஸ்யா(அ)(அ)தி⁴தை³விகவாயோஶ்சாநுக்³ராஹ்யாநுக்³ராஹகரூபேண பே⁴த³: ஸ்பஷ்டமேவ நிர்தி³ஷ்ட: । அத: - "ய: ப்ராண: ஸ வாயு:" இத்யேகத்வஶ்ருதி: கார்யகரணயோரபே⁴த³வ்ருத்த்யா நேதவ்யா । யத்து - ஸாங்க்²யைருக்தம் । தத³ஸத் , இந்த்³ரியாணாம் ஸாமாந்யவ்ருத்த்யஸம்ப⁴வாத் । பக்ஷிணாம் து சாலநாந்யேகவிதா⁴நி பஞ்ஜரசாலநஸ்யாநுகூலாநி, ந து ததே²ந்த்³ரியாணாம் த³ர்ஶநஶ்ரவணக³மநாதி³வ்யாபாரா ஏகவிதா⁴: । நாபி தே³ஹசாலநாநுகூலா: । தஸ்மாத் - தத்த்வாந்தரம் ப்ராண: - இதி பரிஶிஷ்யதே ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

ப்லுஷிர்நாம மஶகாத³பி ந்யூநகாய: புத்திகாக்²யோ ஜீவ: । தமாரப்⁴ய ஸர்வாத்மகஹிரண்யக³ர்ப⁴பர்யந்தேஷு தே³ஹேஷு தைஸ்தைர்தே³ஹை: ஸமத்வம் ப்ராணஸ்ய ஶ்ரூயதே - "ஸம: ப்லுஷிணா, ஸமோ மஶகேந ஸமோ நாகே³ந, ஸம ஏபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴ர்லோகை: ஸமோ(அ)நேந ஸர்வேண" இதி । தஸ்மாத் - வ்யாபீ ப்ராண: ।

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஆதி⁴தை³விகஸ்ய ஹிரண்யக³ர்ப⁴ப்ராணஸ்ய ஸமஷ்டிரூபேண வ்யஷ்டிரூபேண சாவஸ்தா²நாத்³விபு⁴த்வமஸ்து - "வாயுரேவ வ்யஷ்டி:, வாயுரேவ ஸமஷ்டி:" இதி ஶ்ருதே: । ததே³வ விபு⁴த்வம் "ஸம: ப்லுஷிணா" இத்யாதி³ஶ்ருதாவுபாஸநார்த²ம் ப்ரபஞ்சிதம் । ஆத்⁴யாத்மிகஸ்து ப்ராண இந்த்³ரியவத³த்³ருஶ்ய: பரிச்சி²ந்நஶ்ச ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

வாகா³தீ³ந்யக்ஷாணி ஸ்வஸ்வவிஷயஸ்வாதந்த்ர்யேண ப்ரவர்தந்தே, ந து தே³வதாபரதந்த்ராணி । அந்யதா² வாகா³தி³ஜந்யஸ்ய போ⁴க³ஸ்ய தே³வாநாம் போ⁴க்த்ருத்வாந்ந ஜீவாத்மநோ போ⁴க³: ஸ்யாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "அக்³நிர்வாக்³பூ⁴த்வா முக²ம் ப்ராவிஶத்" இத்யாதௌ³ வாகா³தீ³நாமக்³ந்யாத்³யநுக்³ருஹீதத்வம் ஶ்ரூயதே । ததோ தே³வதாபரதந்த்ரைவேந்த்³ரியவ்ருத்தி: । ந ச – ஏதாவதா தே³வதாநாமத்ர போ⁴க்த்ருத்வம் , மஹாபுண்யப²லம் தே³வத்வம் ப்ராப்தாநாமத⁴மபோ⁴க³ஸ்யாநுசிதத்வாத் । தே³வதாதே³ஹேஷு பரமபோ⁴க³ஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாச்ச । மநுஷ்யாதி³ஜீவஸ்து தே³வப்ரேரிதைரப்யக்ஷைராபாதி³தம் போ⁴க³ம் ஸ்வகர்மப²லதயா பு⁴ங்க்தே - இத்யுபபத்³யதே । தஸ்மாத் - தே³வதாபரதந்த்ராணீந்த்³ரியாணி ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

வாகா³தீ³ந்யக்ஷாணி முக்²யப்ராணவ்ருத்தயோ ப⁴விதுமர்ஹந்தி । குத: - தேஷாம் ப்ராணரூபத்வஶ்ரவணாத் । "ஹந்தாஸ்யைவ ஸர்வே ரூபமஸாமேதி, த ஏதஸ்யைவ ஸர்வே ரூபமப⁴வந்" இதி ஶ்ருதே: । கிஞ்ச – ப்ராணஶப்³தே³நைவ தாநி லோகே வ்யவஹ்நியந்தே - 'ம்ரியமாணஸ்ய நாத்³யாபி ப்ராணாநிர்க³ச்ச²ந்தி' இத்யாதௌ³ । ஶ்ருதிஶ்ச வாகா³தீ³நாம் ப்ராணநாமகதாமாஹ – "ந வை வாச:, ந சக்ஷூம்ஷி, ந ஶ்ரோத்ராணி, ந மநாம்ஸி, இத்யாசக்ஷதே । ப்ராணா இத்யேவா(அ)(அ)சக்ஷதே" இதி தஸ்மாத் - ந ப்ராணாத³ந்யாநி தத்த்வாநி ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "தாநி ம்ருத்யு: ஶ்ரமோ பூ⁴த்வோபயேமே । தஸ்மாச்ச்²ராம்யத்யேவ வாக்" இத்யாதி³நா வாகா³தீ³நாம் ஸ்வஸ்வவிஷயேஷு ஶ்ராந்திமபி⁴தா⁴ய "அதே²மமேவ நா(அ)(அ)ப்நோத் , யோ(அ)யம் மத்⁴யம: ப்ராண:, ய: ஸஞ்சரம்ஶ்சாஸஞ்சரம்ஶ்ச ந வ்யத²தே" இதி ப்ராணஸ்ய ஸ்வவ்யாபாரே ஶ்ராந்த்யபா⁴வமாஹ । அயமேகோ பே⁴த³: । ததா² - ப்ராணஸம்வாதே³ வாகா³தி³நிர்க³மநப்ரவேஶயோர்தே³ஹஸ்ய மரணோத்தா²நாபா⁴வமபி⁴தா⁴ய ப்ராணநிர்க³மநப்ரவேஶயோர்மரணோத்தா²நே த³ர்ஶயதி । அத ஏவமாதி³பே⁴தோ³க்தேர்வாகா³தீ³நாம் ப்ராணரூபத்வம் ப்ராணநாமத்வம் ச கௌ³ணம் । ப்⁴ருத்யந்யாயேந ப்ராணாநுவர்தித்வாத் । வ்யவஹாரபே⁴த³ஶ்ச பூ⁴யாநுபலப்⁴யதே । ஸ்வம் ஸ்வம் விஷயம் பரிச்சி²த்³யா(அ)(அ)லோசகாநீந்த்³ரியாணி, ப்ராணஸ்த்வக்ஷாணாம் தே³ஹஸ்ய ச நேதா । தஸ்மாத் - ப³ஹுவைலக்ஷண்யாத்ப்ராணாத்தத்த்வாந்தராணீந்த்³ரியாணி ॥

நவமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஈஶ்வரேண பஞ்சபூ⁴தேஷு ஸ்ருஷ்டேஷு பௌ⁴திகயோர்த்³ருஶ்யமாநயோர்மஹீத⁴ராதி³நாமரூபயோர்ஜீவ ஏவ ஸ்ரஷ்டா ஸ்யாத் । குத: - "அநேந ஜீவேநா(அ)(அ)த்மநா(அ)நுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி" இதி ஜீவரூபஸ்யைவ ஸ்ருஷ்டாவந்வயஶ்ரவணாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "ஜீவேநாநுப்ரவிஶ்ய" இதி ப்ரவேஶேநைவ ஜீவோ(அ)ந்வேதி ஸம்நிஹிதத்வாத் । 'ஜீவேந வ்யாகரவாணி' இத்யுக்தௌ வ்யவஹிதாந்வய: ஸ்யாத் । நஹி ஜீவஸ்ய கி³ரிநதீ³நிர்மாணே ஶக்திரஸ்தி । ஈஶ்வரஸ்து ஸர்வஶக்தியுக்த: "பரா(அ)ஸ்ய ஶக்திர்விவிதை⁴வ ஶ்ரூயதே" இதி ஶ்ரவணாத் । கிஞ்ச – "வ்யாகரவாணி" இத்யுத்தமபுருஷோ(அ)பீஶ்வரபக்ஷே ஸமஞ்ஜஸ: । தஸ்மாத் - ஈஶ்வர ஏவ நாமரூபயோ: ஸ்ரஷ்டா । கத²ம் தர்ஹி - க⁴டபடாதௌ³ குலாலாதே³ர்நிர்மாத்ருத்வம் । 'ஈஶ்வரப்ரேரணாத்' இதி ப்³ரூம: । தஸ்மாத் - ஈஶ்வர ஏவ ஸர்வகர்தா - இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் த்³விதீயாத்⁴யாயஸ்ய சதுர்த²: பாத³: ॥ 4 ॥
॥ இதி த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய: ஸமாப்த: ॥ 2 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 9 87

ஸூத்ராணி 22 392

த்ருதீயாத்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²மபாதே³ ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வபாத³ப்ரதிபாதி³தப்ராணோபாதி⁴கோ ஜீவ: ஶரீராந்தரப்ராப்திவேலாயாமிதோ நிர்க³ச்ச²ந்பா⁴விஶரீரபீ³ஜை: ஸூக்ஷ்மபூ⁴தைரவேஷ்டிதோ க³ச்ச²தி, பஞ்சபூ⁴தாநாம் ஸர்வத்ர ஸுலப⁴த்வேநேதோ நயநஸ்ய நிரர்த²கத்வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - பூ⁴தமாத்ரஸ்ய ஸுலப⁴த்வே(அ)பி தே³ஹபீ³ஜாநி ந ஸர்வத்ர ஸூலபா⁴நி । தஸ்மாத் - இதோ நேதவ்யாநி । கிஞ்ச ஜீவோபாதி⁴பூ⁴தேந்த்³ரியாணாம் பூ⁴தாதா⁴ரமந்தரேண பரலோகக³மநம் ந ஸம்ப⁴வதி, ஜீவத³ஶாயாமத³ர்ஶநாத் । ஶ்ருதிஶ்சைவமாஹ – "பஞ்சம்யாமாஹுதாவாப: புருஷவசஸோ ப⁴வந்தி" இதி । அஸ்யா அயமர்த²: - த்³யுலோகபர்ஜந்யப்ருதி²வீபுருஷயோஷித: பஞ்ச பதா³ர்தா² உபாஸநாயாமக்³நித்வேந பரிகல்பிதா: । தேஷ்வக்³நிஷு ஸ்வர்கா³ய க³ச்ச²ந்புநராக³ச்ச²ம்ஶ்ச ஜீவ ஆஹுதித்வேந பரிகல்பித: । இஷ்டாபூர்தகாரீ ஜீவ: ஸ்வர்க³மாருஹ்யோபபோ⁴கே³ந கர்மணி க்ஷீணே பர்ஜந்யே பதித்வா வ்ருஷ்டிரூபேண பூ⁴மிம் ப்ராப்ய, அந்நத்³வாரேண புருஷம் ப்ராப்ய, ரேதோத்³வாரேண யோஷிதம் ப்ரவிஶ்ய ஶரீரம் க்³ருஹ்ணாதி । ததோ(அ)பஶப்³தோ³பலக்ஷிதாநி தே³ஹபீ³ஜாநி பஞ்ச பூ⁴தாநி ஜீவேந ஸஹ த்³யுலோகாதி³பஞ்சஸ்தா²நேஷு க³த்வா பஞ்சமஸ்தா²நே ஶரீரபா⁴வம் ப்ராப்ய புருஷஶப்³த³வாச்யாநி ப⁴வந்தி - இதி । தஸ்மாத் - பீ³ஜைர்வேஷ்டித ஏவ பரலோகம் க³ச்ச²தி ॥  

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஸ்வர்க³முபபு⁴ஜ்ய ததோ(அ)வரோஹந்புருஷோ நிரநுஶய இஹா(அ)(அ)க³ச்ச²தி । அநுஶயோ நாம கர்மஶேஷ: 'ஜீவமநுஶேதே' இதி வ்யுத்பத்தே: । ந ச – ஸ்வர்கா³த³வரோஹதோ(அ)நுஶய: ஸம்ப⁴வதி, அநுஶயப²லஸ்ய ஸர்வஸ்ய தத்ரைவோபபு⁴க்தத்வாத் । அத ஏவாவரோஹவிஷயா ஶ்ருதி: - "யாவத்ஸம்பாதமுஷித்வா(அ)தை²தமேவாத்⁴வாநம் புநர்நிவர்ததே" இத்யாஹ । 'ஸம்பதத்யநேந கர்மணா ஸ்வர்க³ம்' இதி ஸம்பாத: கர்மஸமூஹ: । ஸம்பாதமநதிக்ரம்ய யாவத்ஸம்பாதம் நி:ஶேஷம் கர்மப²லம் போ⁴க்தும் தத்ரோஷித்வேத்யர்த²: । தஸ்மாத் - கர்மஶேஷரஹிதோ(அ)வரோஹதி ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸ்வர்கா³ர்த²மநுஷ்டி²தஸ்ய கர்மண: ஸாகல்யேநோபபோ⁴கே³(அ)ப்யநுபபு⁴க்தாநி ஸஞ்சிதாநி புண்யபாபாநி ப³ஹூந்யஸ்ய வித்³யந்தே । அந்யதா² - ஸத்³ய:ஸமுத்பந்நஸ்ய பா³லஸ்யேஹ ஜந்மந்யநுஷ்டி²தயோர்த⁴ர்மாத⁴ர்மயோரபா⁴வாத்ஸுக²து³:கோ²பபோ⁴கோ³ ந ஸ்யாத் । யத்த்வத்ர கைஶ்சிது³ச்யதே - ஏகஸ்மிஞ்ஜந்மந்யநுஷ்டி²த: கர்மஸமூஹ உத்தரஸ்மிந்நேவ ஜந்மந்யுபபோ⁴கே³ந க்ஷீயதே - இதி । தத³ஸத் , இந்த்³ராதி³பத³ப்ராபகாணாமஶ்வமேதா⁴தீ³நாம் , விட்³வராஹாதி³தே³ஹப்ராபகாணாம் பாபாநாம் ச யுக³பது³பபோ⁴கா³ஸம்ப⁴வேந 'ஐகப⁴விக: கர்மாநுஶய:' இதி மதஸ்ய விருத்³த⁴த்வாத் । ததஶ்சைகஸ்மிஞ்ஜந்மந்யநுஷ்டி²தாநாம் மத்⁴யே கஸ்மிம்ஶ்சிஜ்ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³கர்மணி பு⁴க்தே(அ)பி குதோ ந கர்மாந்தராண்யவஶிஷ்யேரந் । யாவத்ஸம்பாதஶப்³த³ஶ்ச ஸ்வர்க³ப்ரத³கர்ம விஷய:, நத்விதரகர்மவிஷய: । ஶ்ருதிஶ்ச ஸ்வர்கா³த³வருஹ்ய பஞ்சம்யாமாஹுதௌ ஶரீரம் க்³ருஹ்ணதாம் நபுருஷாணாம் தத்³தே⁴த்வோ: புண்யபாபயோ: ஸத்³பா⁴வம் த³ர்ஶயதி - "ய இஹ ரமணீயசரணா அப்⁴யாஶோ ஹ யத்தே ரமணீயாம் யோநிமாபத்³யேரந்ப்³ராஹ்மணயோநிம் வா, க்ஷத்ரியயோநிம் வா வைஶ்யயோநிம் வா, அத² ய இஹ கபூயசரணா அப்⁴யாஶோ ஹ யத்தே கபூயாம் யோநிமாபத்³யேரஞ்ஶ்வயோநிம் வா, ஶூகரயோநிம் வா சாண்டா³லயோநிம்" வா இதி । ரமணீயசரணா: ஸுக்ருதகர்மாண:, கபூயசரணா: பாபகர்மாண: 'அப்⁴யாஶோஹயத்' இத்யவ்யயஸமுதா³யஸ்ய க்ஷிப்ரத்வமர்த²: । ததே³வம் - ஸாநுஶயா அவரோஹந்தி - இதி ஸ்தி²தம் ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

"யே வை கே சாஸ்மால்லோகாத்ப்ரயந்தி, சந்த்³ரமஸமேவ தே ஸர்வே க³ச்ச²ந்தி" இதி ஶ்ரவணாச்சந்த்³ரலோகாக்²யே ஸ்வர்கே³ பாபிநோ(அ)பி க³திரஸ்தி । யத்³யபி - பாபிநஸ்தத்ர போ⁴கோ³ ந ஸம்ப⁴வதி । ததா²(அ)பி புநராக³த்ய ஶரீரக்³ரஹணே பஞ்சமாஹுதிலாபா⁴ய ஸ்வர்க³க³திரப்⁴யுபேயா ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - போ⁴கா³ர்த²மேவ ஹி ஸ்வர்க³க³மநம் । ந பஞ்சமாஹுதிலாபா⁴ர்த²ம் , பஞ்சமாஹுதேர்வ்யபி⁴சாரித்வாத் । த்³ரோணாதீ³நாம் யோஷிதா³ஹுதேரபா⁴வாத் , ஸீதாதீ³நாம் புருஷாஹுதேரப்யபா⁴வாத் । 'தே ஸர்வே' இதி ஸர்வ ஶ்ருதிஸ்து ஸுக்ருதிவிஷயா । பாபிநாம் து யமலோகே க³தி: ஶ்ருதா - "வைவஸ்வதம் ஸங்க³மநம் ஜநாநாம் யமம் ராஜாநம் ஹவிஷா து³வஸ்யத" இதி । பாபஜநைர்க³ந்தவ்யம் யமம் ப்ரீணயத இத்யர்த²: । தஸ்மாத் - ந பாபிநாம் ஸ்வர்கே³ க³தி: ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

ஸ்வர்கா³த³வரோஹப்ரகார ஏவம் ஶ்ரூயதே - "அதை²தமேவாத்⁴வாநம் புநர்நிவர்ததே யதே²தமாகாஶம் , ஆகாஶாத்³வாயும் , வாயுர்பூ⁴த்வா தூ⁴மோ ப⁴வதி, தூ⁴மோ பூ⁴த்வா(அ)ப்³ப்⁴ரம் ப⁴வதி, அப்³ப்⁴ரம் பூ⁴த்வா மேகோ⁴ ப⁴வதி, மேகோ⁴ பூ⁴த்வா ப்ரவர்ஷதி" இதி । யதே²தம் யதா²க³தம் ததே²த்யர்த²: । அத்ர ஸ்வர்கா³த³வரோஹதோ ஜீவஸ்யா(அ)(அ)காஶாதி³ஸ்வரூபத்வம் ப⁴வதி, 'வாயுர்பூ⁴த்வா' இதி தத்தத்³பா⁴வப்ரதிபத்தே: ஶ்ருதத்வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அந்யஸ்யாந்யஸ்வரூபத்வாஸம்ப⁴வாதா³காஶப்ரதிபத்திர்நாமா(அ)(அ)காஶவத்ஸௌக்ஷ்ம்யம் ரூபம் விவக்ஷிதம் । வாயுபா⁴வோ வாயுவஶதா । தூ⁴மாதி³பா⁴வோ தூ⁴மாதி³பி⁴: ஸம்பர்க: - இதி நிர்ணய: ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்ரவர்ஷணாநந்தரம் வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வ ஆம்நாயதே - "த இஹ வ்ரீஹியவா ஔஷதி⁴வநஸ்பதயஸ்திலமாஷா இதி ஜாயந்தே" இதி । ப்ராகே³தஸ்மாத்³ வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வாதா³காஶாதௌ³ விலம்ப³த்வரயோர்நியாமகாபா⁴வாத³நியதி: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வமபி⁴தா⁴யாநந்தரம் "அதோ வை க²லு து³ர்நிஷ்ப்ரபதரம்" இதி 'வ்ரீஹ்யாதி³பா⁴வாந்நிர்க³மநம் து³:ஶகம்' இதி ப்³ருவதீ ஶ்ருதிர்வ்ரீஹ்யாதௌ³ விலம்ப³நம் விஶேஷயதி । ததோ(அ)ர்தா²த் - 'பூர்வம் த்வரா' இத்யவஸீயதே ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

ஆகாஶாதா³விவ வ்ரீஹ்யாதௌ³ ந ஸம்ஶ்லேஷமாத்ரம் । கிந்து - வ்ரீஹ்யாதி³ரூபேண முக்²யம் ஜந்மவிவக்ஷிதம் , "ஜாயந்தே" இதி ஶ்ரவணாத் । ந ச – ஸ்வர்கே³ ஸுக்ருதப²லமநுபூ⁴யாவரோஹத: பாபப²லரூபஸ்ய ஸ்தா²வரஜந்மநோ(அ)ஸம்ப⁴வ:, தத்³தே⁴தோ: பஶுஹிம்ஸாதே³ர்வித்³யமாநத்வாத் । தஸ்மாத் - முக்²யம் ஜந்ம ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - வைத⁴த்வாந்ந பஶுஹிம்ஸாதி³த: பாபம் । அத: "ஜாயந்தே" இதி ஶ்ருத்யா ஸம்ஶ்லேஷமாத்ரம் விவக்ஷிதம் । ந து முக்²யம் ஜந்ம, கர்மவ்யாபாராநபி⁴தா⁴நாத் । யத்ர து முக்²யம் ஜந்ம வ்யவஸ்தி²தம் , தத்ர கர்மவ்யாபாரமபி⁴த⁴த்தே - "ரமணீயசரணா:, கபூயசரணா:"  இதி । தஸ்மாத் - ஸ்வர்கா³த³வரோஹதாம் வ்ரீஹ்யாதௌ³ ஸம்ஶ்லேஷமாத்ரம் - இதி ஸ்தி²தம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் த்ருதீயாத்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²ம: பாத³: ॥ 1 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 6 93

ஸூத்ராணி 27 319

த்³விதீயபாதே³ ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

"அத² ரதா²ந் , ரத²யோகா³ந் , பத²: ஸ்ருஜதே" இதி ஶ்ருத்யா ஸ்வப்நே ரதா²தீ³நாம் ஸ்ருஷ்டிரீரிதா । அதோ வியதா³தி³ஸ்ருஷ்டிவத்³வ்யவஹாரத³ஶாயாம் ஸத்யா ப⁴விதுமர்ஹதி । ந ச – ஜாக்³ரத்³தே³ஶஸ்ய ஸ்வப்நதே³ஶஸ்ய ச கஞ்சித்³விஶேஷம் பஶ்யாம: । தத்காலே போ⁴ஜநாதீ³நாம் த்ருப்த்யாத்³யர்த²க்ரியாகாரித்வாத் । அதோ - விமதா ஸ்ருஷ்டி: ஸத்யா, ஈஶ்வரகர்த்ருவாத் , வியதா³தி³ஸ்ருஷ்டிவத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸ்வப்நஸ்ருஷ்டிர்ம்ருஷா । குத: - தது³சிததே³ஶகாலாத்³யஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி கேஶஸஹஸ்ராம்ஶபரிமிதநாடீ³மத்⁴யே கி³ரிநதீ³ஸமுத்³ராதீ³நாமுசிதோ தே³ஶோ(அ)ஸ்தி, மஹாநிஶீதே² ஶயாநஸ்ய ஸூர்யக்³ரஹணோசித: காலோ(அ)ஸ்தி । நாபி - அநுபநீதஸ்ய பா³லஸ்ய புத்ரோத்ஸவாதி³ஹர்ஷநிமித்தாந்யுசிதாநி । கிஞ்ச   - ஸ்வப்நோபலப்³தா⁴நாம் பதா³ர்தா²நாம் ஸ்வப்ந ஏவ பா³தோ⁴ த்³ருஶ்யதே - கதா³சித்தருத்வேநாவஸீயமாந: பதா³ர்த²ஸ்ததை³வ கி³ரித்வேநாவஸிதோ ப⁴வதி । யது³க்தம் - 'ஸ்வப்நஸ்ருஷ்டிம் ஶ்ருதிர்ப்³ரூதே' இதி । தத்ர ஸா(அ)பி ஶ்ருதிரபா⁴வபூர்விகாமேவ ஸ்ருஷ்டிமாஹ – "ந தத்ர ரதா²:, ந ரத²யோகா³:, ந பந்தா²நோ ப⁴வந்தி । அத² ரதா²ந் , ரத²யோகா³ந் , பத²: ஸ்ருஜதே" இதி । அதோ 'வஸ்துதோ(அ)ஸந்தோ ரதா²த்³யா: ஶுக்திகாரஜதவத³வபா⁴ஸந்தே" இதி ஶ்ருதேரபி⁴ப்ராய: । யத³பி - ஜாக்³ரத்ஸாம்யமுக்தம் । தத³ப்யப்ரயோஜகம் , அநுசிததே³ஶகாலாதே³ர்பூ⁴யஸோ வைஷம்யஸ்யோக்தத்வாத் । யத³பி - ஈஶ்வரநிர்மிதத்வமுக்தம் । தத³ப்யஸத் , "ய ஏஷ ஸுப்தேஷு ஜாக³ர்தி காமம் காமம் புருஷோ நிர்மிமாண:" இதி ஜீவஸ்யைவ ஸ்வப்நநிர்மாத்ருத்வேந ஶ்ருத்யா(அ)நூத்³யமாநத்வாத் । தஸ்மாத் - ஸ்வப்நஸ்ருஷ்டிர்ம்ருஷா ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ஆஸு ததா³ நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தோ ப⁴வதி" இதி ஶ்ருதௌ ஸுஷுப்திகாலே நாடீ³ப்ரவேஶோ க³ம்யதே "தாபி⁴: ப்ரத்யவஸ்ருப்ய புரீததி ஶேதே" இதி ஶ்ருதௌ புரீததி ததா³ஶ்ரிதத்வம் ப்ரதீயதே । "ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகஶஸ்தஸ்மிஞ்சே²தே" இதி ஶ்ருத்யந்தராதா³காஶஶப்³த³வாச்யப்³ரஹ்மாஶ்ரிதத்வம் ப்ரதீயதே । தாந்யேதாநி நாட்³யாதி³ஸ்தா²நாநி விகல்பிதாநி ப⁴விதுமர்ஹந்தி, ஏகப்ரயோஜநத்வாத் । யதா² "வ்ரீஹிபி⁴ர்யஜேத, யவைர்யஜேத" இத்யத்ர புரோடா³ஶநிஷ்பாத³கத்வஸ்ய ப்ரயோஜநஸ்யைகத்வேந விகல்ப ஆஶ்ரித: । ததா² - அத்ராபி ஸுஷுப்த்யாக்²யம் ப்ரயோஜநமேகம் । தஸ்மாத் - 'கதா³சித்புரீததி ஸ்வபிதி, கதா³சிந்நாடீ³ஷு ஸ்வபிதி, கதா³சித்³ப்³ரஹ்மணி' இதி நாட்³யாதீ³நாம் விகல்ப: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஏகப்ரயோஜநத்வமஸித்³த⁴ம் । ப்ருத²கு³பயோக³ஸ்ய ஸுவசத்வாத் । ததா²ஹி - நாட்³யஸ்தாவச்சக்ஷுராதி³ஷு ஸஞ்சரதோ ஜீவஸ்ய ஹ்ருத³யநிஷ்ட²ம் ப்³ரஹ்ம க³ந்தும் மார்க³பூ⁴தா ப⁴விஷ்யந்தி । அத ஏவ ஶ்ருத்யந்தரே "தாபி⁴: ப்ரத்யவஸ்ருப்ய" இதி த்ருதீயயா ஸாத⁴நத்வம் நாடீ³நாம் ஶ்ருதம் । ஹ்ருத³யவேஷ்டநரூபம் து புரீதத்ப்ராஸாத³வதா³வரகம் ப⁴விஷ்யதி । ப்³ரஹ்ம து மஞ்சகவதா³தா⁴ர: । அதோ யதா² த்³வாரேண ப்ரவிஶ்ய ப்ராஸாதே³ பர்யங்கே ஶேதே, ததா² நாடீ³பி⁴: ப்ரத்யவஸ்ருப்ய புரீததி ப்³ரஹ்மணி ஜீவ: ஶயிஷ்யதே, இத்யுபகாரபே⁴தா³ந்நாட்³யாதீ³நாம் ஸமுச்சய: । ஸுஷுப்தௌ ப்³ரஹ்மணி ஜீவாவஸ்தா²நே குத ஆதா⁴ராதே⁴யபா⁴வோ ந ப்ரதிபா⁴தி - இதி சேத் । 'ஏகீபா⁴வாத்' இதி ப்³ரூம: । யதா² - ஸோத³ககும்ப⁴ஸ்தடா³க³ஜலே ப்ரக்ஷிப்தோ மக்³நோ ந ப்ருத²க்³பா⁴தி, ததா² - அந்த: கரணோபாதி⁴கோ ஜீவ ஆவரகாஜ்ஞாநஸஹிதே ப்³ரஹ்மணி மக்³நத்வாந்ந ப்ருத²க³வபா⁴ஸதே । அத ஏவ ஶ்ருத்யந்தரே ஸுஷுப்தௌ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மணா ஸஹ தாதா³த்ம்யப்ரதிபத்திமாஹ – "ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி" இதி । யஸ்து விகல்பஸ்த்வயோக்த: । ஸோ(அ)ஷ்டதோ³ஷக்³ரஸ்தத்வாத³நுபபந்ந: । ததா²ஹி - யதா³ ஜீவோ நாடீ³ஷு ஸுப்தோ ப⁴வதி, ததா³ புரீதத்³ப்³ரஹ்மவாக்யயோ: ப்ராப்தம் ப்ராமாண்யம் பரித்யக்தவ்யம் ஸ்யாத் , அப்ராப்தம் சாப்ராமாண்யம் ஸ்வீக்ரியேத । யதா³ - புந: புரீதத்³ப³ஹ்மணோ: ஶேதே, ததா³ புரீதத்³ப்³ரஹ்மவாக்யயோ: பூர்வத்யக்தம் ப்ராமாண்யம் ஸ்வீக்ரியேத, பூர்வம் ஸ்வீக்ருதம் சாப்ராமாண்யம் பரித்யஜ்யேத, இதி ப்ராப்தபரித்யாக³:, அப்ராப்தஸ்வீகார:, த்யக்தஸ்வீகார:, ஸ்வீக்ருதபரித்யாக³ஶ்ச, இதி தோ³ஷசதுஷ்டயம் புரீதத்³ப்³ரஹ்மவாக்யகோடௌ । ததா² நாடீ³வாக்யகோட்யாமபி தோ³ஷசதுஷ்டயே யோஜிதே ஸத்யஷ்டௌ தோ³ஷா: ஸம்பத்³யந்தே । தஸ்மாத் - ஸமுச்சய ஏவ க்³ராஹ்ய:, நது விகல்ப: ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

யதா² ஸமுத்³ரே ப்ரக்ஷிப்தோ (யோ) ஜலபி³ந்து³:, ஸ ஏவ நியமேந புநருத்³த⁴ர்துமஶக்ய: । ததா² ஸுஷுப்தௌ ப்³ரஹ்ம ப்ராப்தோ (யோ) ஜீவ:, ஸ ஏவ பு³த்⁴யத இதி நியந்துமஶக்யத்வாத் - ய: கோ(அ)பி பு³த்⁴யதே ।

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - விஷம உபந்யாஸ: । 'சித்³ரூபோ ஜீவ: கர்மாவித்³யாவேஷ்டிதோ ப்³ரஹ்மணி நிமஜ்ஜதி । உத³பி³ந்து³ஸ்த்வவேஷ்டித:' இதி வைஷம்யம் । யதா² க³ங்கோ³த³கபரிபூர்ண: பிஹிதத்³வார: காஞ்சநகும்ப⁴: ஸமுத்³ரே நிக்ஷிப்த: புநருத்³தி⁴யதே, தத்ரத்யம் க³ங்கா³ஜலம் ததே³வ புநர்விவேக்தும் ஶக்யதே, ததா² ஸ ஏவ ஜீவ: ப்ரதிபு³த்⁴யதாம் । அத ஏவ ஶ்ருதிராஹ – "த இஹ வ்யாக்⁴ரோ வா ஸிம்ஹோ வா வ்ருகோ வா வராஹோ வா கீடோ வா பதங்கோ³ வா த³ம்ஶோ வா மஶகோ வா யத்³யத்³ப⁴வந்தி தத்ததா³ ப⁴வந்தி" இதி । 'வ்யாக்⁴ராத³யோ யே ஜீவா: ஸஷுப்தே: பூர்வம் யச்ச²ரீரம் ப்ராப்ய வர்தந்தே, த ஏவ ஜீவா: ஸுஷுப்தேருபரி ப்ரபு³த்⁴யமாநாஸ்ததே³வ ஶரீரம் ப்ராப்நுவந்தி' இத்யர்த²: ந ச – ஸுஷுப்தௌ ப்³ரஹ்ம ப்ராப்தஸ்ய ஜீவஸ்ய முக்தவத்புநருத்³ப⁴வாநுபபத்தி:, அவச்சே²த³கஸ்யோபாதே⁴: ஸத்த்வேந தது³த்³ப⁴வே ஜீவோத்³ப⁴வஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத் - ய: ஸுப்த: ஸ ஏவ ப்ரதிபு³த்⁴யதே ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நஸுஷுப்திப்⁴யோ(அ)ந்யஸ்யா அவஸ்தா²யா அப்ரஸித்³த⁴த்வாந்மூர்சா²யா ஜாக்³ரதா³தா³வந்தர்பா⁴வ: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - பரிஶேஷாத³வஸ்தா²ந்தரமப்⁴யுபேயம் । ந தாவஜ்ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோரந்தர்பா⁴வ: த்³வைதப்ரதீத்யபா⁴வாத் । நாபி ஸுஷுப்தௌ, விலக்ஷணத்வாத் । ஸுப்த: புமாந்ப்ரஸந்நவத³ந: ஸமஶ்வாஸோ நிஷ்கம்பஶரீரோ ப⁴வதி, மூர்சி²தஸ்து விக்ருதமுகோ² விஷமஶ்வாஸ: ஶரீரகம்பாதி³யுக்த: । யத்³யபி ஜாக்³ரதா³தி³வத்³தை³நந்தி³நத்வாபா⁴வாந்ந மூர்சா²யா பா³லகாதி³ஷு ப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தி, ததா²(அ)பி காதா³சித்கீம் மூர்சா²வஸ்தா²ம் விஜ்ஞாய வ்ருத்³தா⁴ஶ்சிகித்ஸந்தே । தஸ்மாத் - அந்யேயமவஸ்தா² ॥

ததே³வமதி⁴கரணசதுஷ்டயேந த்வம்பதா³ர்த²: ஶோதி⁴த: । தத்ர ஸ்வப்நஸ்ருஷ்டேர்மித்²யாத்வேந ஸுக²து³:க²கர்த்ருத்வாத்³யவபா⁴ஸே(அ)பி ஜீவோ(அ)ஸங்க³ ஏவேதி ஶோதி⁴தம் । ஸுஷுப்தௌ ப்³ரஹ்மைக்யேந ததே³வாஸங்க³த்வமநுபா⁴விதம் । தஸ்யைவ புந: ப்ரதிபோ³தே⁴நாநித்யத்வாஶங்கா நிராக்ருதா । மூர்சா²விசாரேண ஶ்வாஸாதி³ஸர்வவ்யவஹாரலோபே(அ)பி மரணே ஜீவநாஶோ நா(அ)(அ)ஶங்கநீய: இதி த³ர்ஶிதம் ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ததே³தச்சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்ம" இத்யாதி³ஶ்ருதயோ ரூபவத்³ப்³ரஹ்ம ப்ரதிபாத³யந்தி । "அஸ்தூ²லமநணு" - இத்யாதி³ஶ்ருதயோ நீரூபம் । தஸ்மாத் - வஸ்துத உப⁴யாத்மகம் ப்³ரஹ்ம ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - நீரூபமேவ ஶாஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யம் , மாநாந்தராஸித்³த⁴த்வாத் । ஜக³த்கர்த்ருத்வாதி³ரூபயுக்தம் து ப்³ரஹ்ம 'க்ஷித்யாதி³கம் ஸகர்த்ருகம் கார்யத்வாத்' இத்யநுமாநேநாப்யவக³ந்தும் ஶக்யதே । அத ஏவோபாஸநாயாநூத்³யதே, ந து தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத்³யதே । ந ச - அநுமாநஶாஸ்த்ரஸித்³த⁴யோருப⁴யோர்வாஸ்தவத்வம் , ஏகஸ்மிந்வஸ்துநி ஸரூபத்வநீரூபத்வயோர்விருத்³த⁴த்வாத் । தஸ்மாத் - அதாத்பர்யவிஷயஸ்ய ஸரூபத்வஸ்ய ப்⁴ராந்தத்வாந்நீரூபமேவ வஸ்துதோ ப்³ரஹ்ம ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

"த்³வே வாவ ப்³ரஹ்மணோ ரூபே மூர்தம் சைவாமூர்தம் ச" இத்யேதஸ்மிந்ப்³ராஹ்மணே மஹதா ப்ரப³ந்தே⁴ந ப்ருதி²வ்யப்தேஜோலக்ஷணம் ர்மூதரூபம், வாய்வாகாஶலக்ஷணமமூர்தரூபம் ப்ரபஞ்ச்ய தத³ந்தே ப்³ரஹ்மோபதே³ஷ்டுமித³முக்தம் - "அதா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதி" இதி । அஸ்யாயமர்த²: - 'அத² ரூபத்³வயகத²நாநந்தரமரூபிணோ ப்³ரஹ்மணோ வக்தவ்யத்வாத் 'நேதி, நேதி' இத்யயம் ப்³ரஹ்மோபதே³ஶ:' இதி । தத்ர பூர்வபக்ஷீ மந்யதே - ப்ரத²மநேதிஶப்³தே³ந ஜக³த ஏகஸ்யைவ நிஷேத்⁴யத்வே த்³விதீயோ 'நேதி' ஶப்³தோ³ நிரர்த²க: ஸ்யாத் । அதோ த்³விதீயேந ப்³ரஹ்மாபி நிஷித்⁴யதே ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரம: - ந தாவத்³விதீயஸ்ய நிஷேத⁴ஸ்ய வையர்த்²யம் , வீப்ஸார்த²த்வாத் । ஸத்யாம் ச வீப்ஸாயாம் யத்³யத்³த்³ரு்ருஶ்யதே, இதி ஶப்³த³நிர்தே³ஶார்ஹம் ச, தத்ஸர்வம் ப்³ரஹ்ம ந ப⁴வதி - இதி நிஷித்³த⁴ம் ப⁴விஷ்யதி । விநா து வீப்ஸாமேகேந நகாரேண மூர்தாமூர்தயோ: ப்ரக்ருதத்வேநேதிஶப்³த³நிர்தே³ஶார்ஹயோர்நிஷேதே⁴ ஸதி மூர்தாத்³யபா⁴வஸ்ய மூலாஜ்ஞாநஸ்ய சாநிஷித்³த⁴த்வாத்தயோர்ப்³ரஹ்மத்வம் ப்ரஸஜ்யேத । நநு - ஸத்யாமபி வீப்ஸாயாமஸ்த்யேவ தோ³ஷ:, வீப்ஸாயா நிரங்குஶத்வாத்³‌ப்³ரஹ்மாபி நிஷித்⁴யதே - இதி । தந்ந, ப்³ரஹ்மணோ த்³ருஶ்யத்வாபா⁴வேந நிஷேத்⁴யஸமர்பகேதிஶப்³தா³நர்ஹத்வாத் ।  கிஞ்ச – "அதா²த ஆதே³ஶ:" இதி மஹதா ஸம்ப்⁴ரமேண ப்³ரஹ்மோபதே³ஷ்டும் ப்ரதிஜ்ஞாய ததே³வ ப்³ரஹ்ம நிஷேத⁴ந்தீ ஶ்ருதி: கத²ம் ந வ்யாஹந்யேத । வாக்யஶேஷஶ்ச ந ப்³ரஹ்மநிஷேதே⁴ ஸங்க³ச்ச²தே । வாக்யஶேஷே ச "அத² நாமதே⁴யம் ஸத்யஸ்ய ஸத்யம்" இத்யாதி³நா விவக்ஷிதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ லௌகிகஸத்யாத்³கி³ரிநதீ³ஸமுத்³ராதே³ரதி⁴கமாத்யந்திகம் ஸத்யத்வம் ஸூசயிதும் நாம நிர்தி³ஷ்டம் । ஸர்வநிஷேத⁴பக்ஷே ஸர்வமப்யேதத்கத³ர்தி²தம் ஸ்யாத் । தஸ்மாத் - ந ப்³ரஹ்ம நிஷித்⁴யதே ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

யதே³தத்³ப்³ரஹ்ம "நேதி நேதி" இதி த்³ருஶ்யப்ரதிஷேதே⁴ந வ்யவஸ்தா²பிதம் , தஸ்மாத³பி ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்³வஸ்த்வஸ்தி - இத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । குத: - ஸேதுத்வாதி³வ்யபதே³ஶேப்⁴ய: । "அத² ய ஆத்மா ஸ ஸேதுர்வித்⁴ருதி:" இதி ஸேதுத்வம் வ்யபதி³ஶ்யதே । தத்ர யதா² லோகே பாராவாரவாஞ்ஜலஸ்ய விதா⁴ரக: ஸேது:, தம் ச ஸேதும் தீர்த்வா த்³விதீயம் ஜாங்க³லம் ப்ரதிபத்³யதே । ததா² - ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸேதுத்வேந ஜக³த்³விதா⁴ரகத்வாத்³ப்³ரஹ்ம தீர்த்வா க³ந்தவ்யேநாந்யேந கேநசித்³ப⁴விதவ்யம் । ததா² - உந்மாநவ்யபதே³ஶோ(அ)பி ப்³ரஹ்மண: ஶ்ரூயதே - "சதுஷ்பாத்³ப்³ரஹ்ம, ஷோட³ஶகலம் ப்³ரஹ்ம" இதி । தச்சோந்மாநம் ஸத்³விதீயே க³வாதௌ³ த்³ருஷ்டசரம் , ந த்வத்³விதீயே குத்ரசித் । ததா² - ஸம்ப³ந்த⁴வ்யபதே³ஶோ(அ)பி ப்³ரஹ்மண: ஶ்ரூயதே - "ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி" இதி । ஸ ச ஸம்ப³ந்த⁴: ஸத்³ரூபாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யஸ்ய வித்³யமாநதாயாமவகல்ப்யதே । ததா² - "ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:" இதி த்³ரஷ்ட்ருத்³ரஷ்டவ்யபே⁴த³வ்யபதே³ஶோ(அ)பி । தஸ்மாத் - நாத்³விதீயம் ப்³ரஹ்ம ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ந தாவத்³ப்³ரஹ்மண: ஸேதுத்வம் முக்²யம் ஸம்ப⁴வதி, ம்ருத்³தா³ருமயத்வப்ரஸங்கா³த்   । கேநசித்ஸேதுஸாமாந்யேந ஸேதுத்வவிவக்ஷாயாம் விதா⁴ரகத்வமாத்ரம் விவக்ஷிதம் । ந து - ஸத்³விதீயத்வம் , "ஸேதுர்வித்⁴ருதி:" இதி ஶ்ரவணாத் । உந்மாநம் தூபாஸ்த்யை வ்யபதி³ஶ்யதே, தத்ப்ரகரணத்வாத் । ந து தத்த்வாவபோ³தா⁴ர்த²ம் । பே⁴த³வ்யபதே³ஶஶ்சோபாத்⁴யுத்³ப⁴வமபேக்ஷ்ய க⁴டாகாஶமஹாகாஶவது³பபத்³யதே । ஸம்ப³ந்த⁴வ்யபதே³ஶஶ்சோபாதி⁴நாஶமபேக்ஷ்ய க⁴டப⁴ங்கே³ க⁴டாகாஶமஹாகாஶவது³பசர்யதே । தஸ்மாத் - ப்³ரஹ்மவ்யதிரிக்தவஸ்துஸாத⁴கஹேதூநாமந்யதா²ஸித்³த⁴த்வாத் "ஏகமேவாத்³விதீயம் ப்³ரஹ்ம" இத்யந்யவஸ்துநிஷேதா⁴ச்சாத்³விதீயமேவ ப்³ரஹ்ம ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

அநுக்ஷணவிநாஶிநோ(அ)பி கர்மணோ(அ)பூர்வவ்யவதா⁴நேநாபி காலாந்தரபா⁴விப²லதா³த்ருத்வஸம்ப⁴வாதீ³ஶ்வரகல்பநே கௌ³ரவம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அசேதநஸ்ய கர்மணோ(அ)பூர்வஸ்ய வா தாரதம்யேந ப்ரதிநியதம் ப²லம் தா³தும் ந ஸாமர்த்²யமஸ்தி, லோகே ஸேவாதி³க்ரியாயாமசேதநாயாம் தத³த³ர்ஶநாத் । தத: ஸேவிதராஜவத்பூஜிதேஶ்வராத்ப²லஸித்³தி⁴ரப்⁴யுபேயா । ந ச - கல்பநாகௌ³ரவம் , ஶாஸ்த்ரஸித்³த⁴த்வேநேஶ்வரஸ்யா கல்பநீயத்வாத் । "ஏஷ ஹ்யேவ ஸாது⁴ கர்ம காரயதி தம், யமேப்⁴யோ லோகேப்⁴ய உந்நிநீஷதி । ஏஷ உ ஏவாஸாது⁴ கர்ம காரயதி தம் , யமதோ⁴ நிநீஷதே" இதி ஶ்ருதிரீஶ்வரஸ்யைவ த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: ப²லதா³த்ருத்வம் , தத்காரயித்ருத்வம் சாபி⁴த³தா⁴தி । ஸதி சேஶ்வரஸ்ய ப்ராமாணிகத்வே தவைவ ப்ரத்யுதாஶ்ருதஸ்யாபூர்வஸ்ய கல்பநே கௌ³ரவம் ப⁴வேத் । தஸ்மாத் - கர்மபி⁴ராராதி⁴த ஈஶ்வர: ப²லதா³தா ॥

ததே³வமதி⁴கரணசதுஷ்டயேந தத்பதா³ர்த²: ஶோதி⁴த: । தத்ர ப்ரத²மேந ப்³ரஹ்மணோ நீரூபத்வம் , த்³விதீயேந நிஷேதா⁴விஷயத்வம் , த்ருதீயேநாத்³விதீயத்வம் , சதுர்தே² ந வ்யவஹாரத³ஶாயாம் கர்மப²லதா³த்ருத்வம் , ஶாகா²க்³ரசந்த்³ரந்யாயேநோபலக்ஷணத்வாய ப்ரதிபாதி³தம் । இத்யேவம் தத் - த்வம்பதா³ர்தௌ² ஶோதி⁴தௌ இதி ஸ்தி²தம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம்
வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் த்ருதீயாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீய: பாத³: ॥ 2 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 8 101

ஸூத்ராணி 41 360

த்ருதீயபாத³ஸ்ய ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யப்³ருஹதா³ரண்யகயோ: - பஞ்சாக்³ந்யுபாஸநமாம்நாயதே । ததே³கம் ந ப⁴வதி । நாம பே⁴தா³த் । 'கௌது²மம்' இதி ச்சா²ந்தோ³க்³யக³தஸ்ய நாம, 'வாஜஸநேயகம்' இதி ப்³ருஹதா³ரண்யகக³தஸ்ய நாம । ததோ²பாஸநாந்தரேஷு யோஜயிதவ்யம் । த⁴ர்மபே⁴தோ³(அ)ப்யுபாஸநாபே⁴த³க³மக: ஶிராவ்ரதலக்ஷணோ முண்ட³கவ்ரதஶாகா²யாம் ஶ்ரூயதே - "தேஷாமேவைதாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாம் வதே³த் , ஶிரோவ்ரதம் விதி⁴வத்³யைஸ்து சீர்ணம்" இதி । ஶிரோவ்ரதம் நாம வேத³வ்ரதவிஶேஷ ஆத²ர்வணிகாந்ப்ரதி விஹிதோ, நேதராந்ப்ரதி । தஸ்மாத் - ஶாகா²பே⁴தா³து³பாஸநாபே⁴த³: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஶாகா²பே⁴தே³(அ)பி வித்³யாத்³யபே⁴தா³து³பாஸநம் ந பி⁴த்³யதே । ததா² ச ச்சா²ந்தோ³க்³யே - "யோ ஹ வை ஜ்யேஷ்ட²ம் ச ஶ்ரேஷ்ட²ம் ச வேத³" இதி யாத்³ருஶ: ப்ராணவித்³யாவிதி⁴:, தாத்³ருஶ ஏவ ப்³ருஹதா³ரண்யகே(அ)ப்யாம்நாயதே । ததா² - த்³யுபர்ஜந்யப்ருதி²வீபுருஷயோஷிதா³க்²யமக்³நிபஞ்சகம் வேத்³யதயா । பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாம் யத்ஸ்வரூபம் , தது³ப⁴யோரபி ஶாக²யோ: ஸமாநம் । ப²லம் ச "ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஹ வை ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ப⁴வதி" இத்யேவம்ரூபம் ப்ராணோபாஸ்திஜந்யம் ஶாகா²த்³வயே(அ)ப்யேகவித⁴ம் । யஸ்து கௌது²மாதி³நாமபே⁴த³ உதா³ஹ்ருத:, நாஸௌ ஶ்ருத்யா(அ)பி⁴ஹித: । கிம் தர்ஹி - அத்⁴யேதார ஏவ கேவலம் தத்தச்சா²கா²ப்ரவர்தகமுநிநாம்நா தம் தம் வேத³ம் வ்யாஹரந்தி । யோ(அ)பி ஶிரோவ்ரதாக்²யத⁴ர்மபே⁴த³ உக்த:, ஸோ(அ)ப்யத்⁴யயநவிஷய ஏவ । நதூபாஸ்திவிஷய:, "நைதத³சீர்ணவ்ரதோ(அ)தீ⁴தே" இத்யத்⁴யயநத⁴ர்மத்வாவக³மாத் । தஸ்மாத் - ஐக்யஹேதுஸத்³பா⁴வாத் , பே⁴த³ஹேத்வபா⁴வாச்ச ந ஶாகா²பே⁴தா³து³பாஸநம் பி⁴த்³யதே ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

வாஜஸநேயகே - ப்ராணவித்³யாயாமதி⁴கோ கு³ணோ ரேதஆக்²ய: ஶ்ருத: - "ரேதோ ஹோச்சக்ராம" இதி । நாஸௌ சா²ந்தோ³க்³யே - ப்ராணவித்³யாயாமுபஸம்ஹர்தவ்ய:, அத்ராநுக்தத்வாத் । வித்³யோபகாரஸ்த்வத்ர ஶ்ருதைரேவ ப்ராணவாகா³தி³பி⁴ர்கு³ணைர்ப⁴விஷ்யதி ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஏதச்சா²கா²யாமஶ்ரவணேே(அ)பி ஶாகா²ந்தரே ஶ்ருதத்வாது³பஸம்ஹார்ய ஏவ । அக்³நிஹோத்ராத்³யநுஷ்டா²நேஷு ஶாகா²ந்தரோக்தகு³ணயுக்ததயைவாநுஷ்டா²நத³ர்ஶநாத் । ந ச – ஸ்வஶாகோ²க்தகு³ணைரேவ வித்³யோபகாரஸித்³தௌ⁴ கு³ணோபஸம்ஹாரோ நிரர்த²க: - இதி வாச்யம், 'கர்மபூ⁴யஸ்த்வாத்ப²லபூ⁴யஸ்த்வம்' இதி ந்யாயேந ஸ்வஶாகோ²க்தகு³ணவத்பரஶாகோ²க்தகு³ணாநாமப்யுபகாரகத்வாத் । தஸ்மாத் - கு³ணோபஸம்ஹார: கர்தவ்ய: ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

'உத்³கீ³த²வித்³யா' இதி ஸமாக்²யாயா ஏகத்வாச்சா²ந்தோ³க்³யகாண்வஶாக²யோர்வித்³யைக்யமுசிதம் । அத² ஸமாக்²யா ந ஶ்ரௌதீ, ததா²(அ)பி - ஶ்ரௌதா: ஸங்க்³ராமாத³ய உப⁴யத்ர ஸமாநா: । ததா²ஹி - சா²ந்தோ³க்³யே தே³வாஸுரபா⁴வம் க்ரமேண ஸாத்த்விகேந்த்³ரியவ்ருத்தீநாம் தாமஸேந்த்³ரியவ்ருத்தீநாம் சாங்கீ³க்ருத்ய தத்ஸங்க்³ராமம் நிரூப்ய வாகா³தி³தே³வாநாமஸுரவித்³த⁴த்வமுக்த்வா ப்ராணஸ்யைவ தத³வித்³த⁴த்வமுக்தம் । ஏதத்ஸர்வம் காண்வவேதே³(அ)பி ஸமாநம் । தஸ்மாத் - உப⁴யத்ர வித்³யைக்யம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - பி⁴ந்நேயமுத்³கீ³த²வித்³யா வேத்³யஸ்வரூபபி⁴ந்நத்வாத் । சா²ந்தோ³க்³யே தாவத்ஸாமபா⁴க³விஶேஷஸ்யோத்³கீ³த²ஸ்யாவயவ ஓங்கார: । ஸ ஏவ ப்ராணத்³ருஷ்ட்யோபாஸநீய: । காண்வவேதே³து க்ருத்ஸ்நோத்³கீ³த²ப⁴க்தேர்ய உத்³கா³தா வாகி³ந்த்³ரயப்ரேரக: ப்ராண:, ஸ உத்³கா³த்ருத்வேநோபாஸ்ய இதி வேத்³யபே⁴த³: । யத்து - ஸங்க்³ராமாதி³ஸாம்யமுக்தம் । தத³ப்ரயோஜகம் , அர்த²வாத³த்வாத் । யத³பி ப்ராணஸ்யாஸுரவித்³த⁴த்வாபா⁴வேந ஶ்ரேஷ்ட²த்வம் । தத்³யத்³யப்யுபாஸ்யம் , ததா²(அ)ப்யுக்தஸ்ய வேத்³யபே⁴த³ஸ்யாநிராகரணாத் - பி⁴ந்நைவோத்³கீ³த²வித்³யா ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

"ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸீத" இத்யக்ஷரோத்³கீ³த²யோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ஶ்ரூயதே । தத்ர சதுர்தா⁴ ஸம்ஶய: । ததா²ஹி - "நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத" இத்யத்ர நாம்நி ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யத்⁴யாஸாய ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ஶ்ருதம் । ததா² - பா³தா⁴தி³ஷ்வப்யுதா³ஹ்நியதே । "யஶ்சௌர: ஸ ஸ்தா²ணு:" இதி சௌரத்வஸ்ய பா³த⁴: । "யோ ஜீவஸ்தத்³ப்³ரஹ்ம" இத்யேகத்வம் । 'யந்நீலம் தது³த்பலம்' இதி விஶேஷ்யதா । அதோ(அ)க்ஷரஸ்ய சதுர்தா⁴ ஸந்தே³ஹே ஸதி 'இத³மேவ' இத்யத்ர நாஸ்த்யத்⁴யவஸாய:, நியாமகஸ்ய ஹேதோரபா⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூூம: - அக்ஷரஸ்யோத்³கீ³தே²ந விஶேஷ்யதா நியந்தும் ஶக்யதே । ஓங்காரோ ஹி ருக்³யஜு:ஸாமஸு  த்ரிஷு பட்²யதே । தத்ர 'கஸ்யோபாஸ்யத்வம்' இத்யபேக்ஷாயாம் , 'உத்³கீ³த²பா⁴க³ஸ்தி²தஸ்ய, ந த்விதரஸ்ய' இதி ஸாமவேத³க³தஸ்ய விஶேஷணீயத்வாத் । அத்⁴யாஸபா³தை⁴க்யபக்ஷேஷு ப²லமபி கல்பநீயம் ப்ரஸஜ்யேத, ஸ்வதந்த்ரோபாஸநத்வேந ப²லஸ்யா(அ)(அ)காங்க்ஷிதத்வாத் । விஶேஷணபக்ஷே து வக்ஷ்யமாணரஸதமத்வாதி³கு³ணோபாஸநாய ப்ரதீகத்வேநோங்கார உத்³கீ³தே²ந விஶேஷ்யதே ந து ஸ்வதந்த்ரமுபாஸநம் । ததோ ந ப்ருத²க்ப²லம் கல்பநீயம் । நநு - உத்³கீ³த²ஶப்³த³: க்ருத்ஸ்நப⁴க்திவாசக: । அோங்காரஸ்து தத³வயவ: । ஏவம் சோங்காரம் விஶேஷ்டுமுத்³கீ³த²ஶப்³தே³ந தத³ம்ஶலக்ஷணா ஸ்வீகரணீயா ஸ்யாத் । பா³ட⁴ம் । ததா²(அ)ப்யத்⁴யாஸபக்ஷாத்ஸமீசீநோ விஶேஷணபக்ஷ: । அத்⁴யாஸபக்ஷே து யதா² விஷ்ணுஶப்³த³: ஸ்வார்த²ம் ஸர்வம் பரித்யஜ்யார்தா²ந்தரபூ⁴தாம் ஶிலாப்ரதிமாம் லக்ஷயதி, ததோ²த்³கீ³த²ஶப்³தோ³(அ)பீதி விப்ரகர்ஷ: । அம்ஶலக்ஷணாயாம் து ஸ்வார்தை²கதே³ஶஸ்யைவ பரித்யாக³ இதி ஸம்நிகர்ஷ: । அோங்காராதி³தரத³க்ஷரஜாதம் யத³ஸ்தி ஸோ(அ)யம் பரித்யக்தவ்யஸ்ததே³கதே³ஶ: । தஸ்மாத் - வேதா³ந்தரக³தோங்காரவ்யாவ்ருத்த்யர்த²முத்³கீ³தா²வயவத்வேநைதத³க்ஷரம் விஶிஷ்யதே ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்ராணவித்³யாயாம் ச²ந்தோ³கா³: காண்வாஶ்ச வஸிஷ்ட²த்வப்ரதிஷ்டா²தி³காந்கு³ணாநாமநந்தி, ந த்வைதரேயககௌஷீதக்யாத³ய: । தத்ர வஸிஷ்ட²த்வாதி³கம் நோபஸம்ஹர்தவ்யம் । குத: - "ய ஏவம் வேத³" இத்யேவம்ஶப்³தே³ந தத்தச்சா²கோ²க்தகு³ணாநாமேவ பராமர்ஶாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - உக்தகு³ணவத³நுக்தா அபி கு³ணா ஏவம்ஶப்³த³பராமர்ஶயோக்³யா: । குத: - கு³ணிந: ப்ராணஸ்யைகத்வேந தத்³த்³வாரா கு³ணாநா பு³த்³தி⁴ஸ்த²த்வாத் । யதா² - தே³வத³த்தோ மது²ராயாமத்⁴யாபயந்த்³ருஷ்ட:, புநர்மாஹிஷ்மத்யாமநத்⁴யாபயந்நப்யத்⁴யாபகத்வேநைவ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயதே । ததா² சா²ந்தோ³க்³யாதௌ³ வஸிஷ்ட²த்வாதி³கு³ணயுக்ததயோபலப்³த⁴:, புநரைதரேயாதௌ³ கேவல உபலப்⁴யமாநோ(அ)பி தத்³கு³ணவிஶிஷ்டதயைவ பு³த்³தி⁴ஸ்தோ² ப⁴வேத் ॥ தஸ்மாத் - ஏவம்ஶப்³த³பராமர்ஶயோக்³யத்வாத்³வஸிஷ்ட²த்வாதி³கமுபஸம்ஹர்தவ்யம் ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

"ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்ம" "ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம" இத்யாநந்த³ஸத்யத்வாத³யஸ்தைத்திரீயகே பரப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் பட்²யந்தே । தே "ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம" இத்யாத்³யைதரேயகாதி³ப்ரோக்தாஸு பரப்³ரஹ்மவித்³யாஸு நோபஸம்ஹர்தவ்யா: । வாமநீத்வாதி³வத்³வ்யவஸ்தோ²பபத்தே: । "ஏஷ உ ஏவ வாமநீ:, ஏஷ உ ஏவ பா⁴மநீ:" இதி காமநேத்ருத்வபா⁴ஸகத்வாத³யோ கு³ணா உபகோஸலவித்³யாயாமாம்நாதா: । "ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:" இதி ஸத்யகாமாத³யோ கு³ணா த³ஹரவித்³யாயாம் ஸமாம்நாதா: । தத்ர யதா² பரஸ்பரம் கு³ணாநுபஸம்ஹார:, ஏவமாநந்தா³தீ³நாம் வ்யவஸ்தா²(அ)ஸ்து ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - விஷமோ த்³ருஷ்டாந்த: । வாமநீத்வாதி³நா த்⁴யேயத்வேந விதீ⁴யமாநத்வாத்³யதா²விதி⁴ வ்யவஸ்தா² யுக்தா । ஆநந்தா³த³யஸ்து ப்ரதிபத்திப²லா இதி ந விதீ⁴யந்தே । அதோ வ்யவஸ்தா²பகவித்⁴யபா⁴வாத்ப்ரதிபத்திப²லஸ்ய ஸர்வத்ர ஸமாநத்வாச்சா(அ)(அ)நந்தா³த³ய உபஸம்ஹர்தவ்யா: ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

கட²வல்லீஷு பட்²யதே -

"இந்த்³ரியேப்⁴ய: பரா ஹ்யர்தா² அர்தே²ப்⁴யஶ்ச பரம் மந: ।
மநஸஸ்து பரா பு³த்³தி⁴ர்பு³த்³தே⁴ராத்மா மஹாந்பர: ॥

மஹத: பரமவ்யக்தமவ்யக்தாத்புருஷ: பர: ।
புருஷாந்ந பரம் கிஞ்சித்ஸா காஷ்டா² ஸா பரா க³தி: இதி" ।

அஸ்யாயமர்த²: - "மநஸா விஷயாநபி⁴லஷ்ய பஶ்சாதி³ந்த்³ரியைர்பா³ஹ்யந்விஷயாநாப்நோதி" । தத்ர பா³ஹ்யவிஷயேப்⁴ய இந்த்³ரியாணாமாந்தரத்வாத்பரத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் । இந்த்³ரியேப்⁴யஶ்சாபி⁴லஷ்யமாணத்வத³ஶாபந்நா அர்தா² ஆந்தரா: । தேப்⁴யோ(அ)ப்யபி⁴லாஷாத்மிகா மநோவ்ருத்திராந்தரா । வ்ருத்தேரபி வ்ருத்திமதீ பு³த்³தி⁴ரப்⁴யந்தரா । பு³த்³தே⁴ரபி பு³த்³த்⁴யுபாதா³நபூ⁴தோ மஹச்ச²ப்³த³வாச்யோ ஹைரண்யக³ர்ப⁴ரூபாத்மா(அ)(அ)ப்⁴யந்தர: । மஹதோ(அ)பி தது³பாதா³நபூ⁴தமவ்யக்தாக்²யம் மூலாஜ்ஞாநமாப்⁴யந்தரம் । அவ்யக்தாத³பி தத³தி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தஶ்சித்³ரூப: புருஷோ(அ)ப்⁴யந்தர: । புருஷாத³ப்⁴யந்தரம் ந கிஞ்சித³ஸ்தி । புருஷ ஏவாப்⁴யந்தரதாரதம்யஸ்ய விஶ்ராந்திபூ⁴மி:, 'புருஷார்த²காமை: பரமோ க³ந்தவ்யஶ்ச' இதி । தத்ர யதா² புருஷ: ஶ்ருத்யா தாத்பர்யேண ப்ரதிபாத்³ய:, ஏவமிந்த்³ரியாதி³பரம்பரா(அ)பி ப்ரதிபாத்³யைவ । அந்யதா² - தது³பந்யாஸவையர்த்²யாத் । ப³ஹூநாம் ப்ரதிபாத³நே வாக்யபே⁴த³: ஸ்யாத் - இதி சேத் । பா³ட⁴ம் । ஸந்த்யேவ தாநி ப³ஹூநி வாக்யாநி, ஏகவாக்யத்வாஸம்ப⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - புருஷஜ்ஞாநஸ்யாஶேஷஸம்ஸாரநிதா³நபூ⁴தாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வாத்புருஷ ஏவ ஜ்ஞேயதயா ப்ரதிபாத்³ய: । அத ஏவ வாக்யஶேஷே புருஷஜ்ஞாநாயைவ மஹதா ப்ரயத்நேந யோக³ உபதி³ஷ்ட: -

"ஏஷ ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு கூ³டோ⁴த்மா ந ப்ரகாஶதே ।
த்³ருஶ்யதே த்வக்³ர்யயா பு³த்³த்⁴யா ஸூக்ஷ்மயா ஸூக்ஷ்மத³ர்ஶிபி⁴:" இதி ।

அஸ்யாயமர்த²: - 'ஸர்வாப்⁴யந்தரத்வேந கூ³டோ⁴(அ)யமாத்மா ப³ஹிர்முகா²நாம் ந ப்ரகாஶதே । அந்தர்முகா² யே ஸூக்ஷ்மதத்த்வத³ர்ஶநஶீலாஸ்தைர்யோகா³ப்⁴யாஸேநைகாக்³ர்யமாபந்நயா பு³த்³த்⁴யா ஸூக்ஷ்மவஸ்துவிஷயயா த்³ரஷ்டும் ஶக்யதே' இதி । ந ச – புருஷஸ்யைவ ப்ரதிபாத்³யத்வே பரம்பரோபதே³ஶவையர்த்²யம் , ப³ஹிர்முக²ஸ்ய சித்தஸ்ய புருஷப்ரவேஶம் ப்ரதி பரம்பராயா: ஸாத⁴நத்வாத் । தஸ்மாத் - புருஷ ஏவ ஜ்ஞாதவ்ய: ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ஆத்மா வா இத³மேக ஏவாக்³ர ஆஸீத்" இத்யத்ர விராடே³வா(அ)(அ)த்மஶப்³த³வாச்ய:, நேஶ்வர: । குத: - "ஸ ஐக்ஷத – லோகாந்நு ஸ்ருஜை" - இதி பஞ்சபூ⁴தஸ்ருஷ்டிமநுக்த்வா லோகமாத்ரஸ்ருஷ்டேரபி⁴தா⁴நாத் । ஈஶ்வரப்ரகரணே தைத்திரீயச்சா²ந்தோ³க்³யாதி³ஷு பூ⁴தஸ்ருஷ்ட்யபி⁴தா⁴நத³ர்ஶநாத் । "தாப்⁴யோ கா³மாநயத்" இதி ப்ரோக்தம் க³வாத்³யாநயநம் ஶரீரிணோ விராஜோ க⁴டதே, ந த்வஶரீரஸ்ய பரமேஶ்வரஸ்ய ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "ஏக ஏவாக்³ர ஆஸீத்" இத்யத்³வைதாவதா⁴ரணாதீ³ஶ்வரோ(அ)த்ரா(அ)(அ)த்மஶப்³தா³ர்த²: । ததா²ச ஸதி ஶாகா²ந்தரோக்தபூ⁴தஸ்ருஷ்டிரத்ரோபஸம்ஹர்தும் ஶக்யதே । யத்து - க³வாத்³யாநயநம் । தத³ர்த²வாத³ரூபம் । தத்³வேத³நஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யேண புருஷார்த²த்வாபா⁴வாத் । அத² – பூ⁴தார்த²வாத³த்வம் மந்யேதா²:, । தர்ஹி விராடா³தி³த்³வாரா பரமேஶ்வர ஏவ க³வாதி³கமாநயது அத² – ஶ்ரூயமாணஸ்ய க³வாநயநப்ரபஞ்சஸ்யார்த²வாத³த்வே ஶ்ருதேர்விவக்ஷிதார்த²: கோ(அ)பி ந ஸித்⁴யேத் - இதி சேத் । ந, ஜீவப்³ரஹ்மைக்யஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । "ஆத்மா வை" - இத்யுபக்ரம்ய "ஸ ஏதமேவ புருஷம் ப்³ரஹ்ம ததமமபஶ்யத் । ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம" இத்யுபஸம்ஹாராத் । தஸ்மாத் - ஈஶ்வர ஏவா(அ)(அ)த்மஶப்³த³வாச்ய: ।

த்³விதீயவர்ணகமாஹ -

காண்வஷஷ்டா²த்⁴யாயே "கதம ஆத்மா" இத்யாரப்⁴யா(அ)(அ)த்மா ப்ரபஞ்சித: । சா²ந்தோ³க்³யஷஷ்டே² து "ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்" இத்யுபக்ரம்ய ஸத்³வஸ்து ப்ரபஞ்சிதம் । ந ஹி லோகே ஸச்ச²ப்³தா³த்மஶப்³தௌ³ பர்யாயௌ । தஸ்மாத் - வஸ்துபே⁴த³: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸச்ச²ப்³தோ³(அ)யமாத்மாநாத்மஸாதா⁴ரணத்வாத்ஸந்தி³க்³த⁴: । ஸ ச வாக்யஶேஷே "ஸ ஆத்மா, தத்த்வமஸி" இதி ஶ்ரவணாதா³த்மவாசீ ப⁴விஷ்யதி । தஸ்மாத் - ஏகமேவோப⁴யத்ர வஸ்து   ॥

நவமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்ராணவித்³யாயாம் வாக்யஶேஷே ஶ்ரூயதே - "அஶிஷ்யந்நாசாமேத் , ஆஶித்வா சா(அ)(அ)சாமேத் । ஏவமேவ தத³நமநக்³நம் குருதே " இதி । தத்ர ப்ராணஸ்யாநக்³நதாபு³த்³தி⁴:, ஆசமநஞ்ச, இத்யுப⁴யம் விதே⁴யம் । த்³வயோ: ஶ்ருதத்வாத் ।।

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: -"அப்ராப்தே ஶாஸ்த்ரமர்த²வத்" இதி ந்யாயேந மாநாந்தராப்ராப்தமநக்³நதாசிந்தநமேவ விதே⁴யம் । 'போ⁴ஜநாத்ப்ராகூ³ர்த்⁴வம் சா(அ)(அ)சமநீயாஸ்வப்ஸு வாஸோபு³த்³தி⁴ம் க்ருத்வா தேந வாஸஸா ப்ராணஸ்யாநக்³நத்வம் த்⁴யாயேத்' இத்யர்த²: । ஆசமநம் து ஶுத்³த்⁴யர்த²தயா ஸ்ம்ருதிப³லாதே³வ ப்ராப்தம் - இதி ந விதீ⁴யதே । ந ச – தஸ்யா: ஸ்ம்ருதேரியம் ஶ்ருதிர்மூலம் - இதி ஶங்கநீயம் , வர்ணாஶ்ரமத⁴ர்மப்ரகரணத்வாபா⁴வேந பி⁴ந்நவிஷயத்வாத் । மூலபூ⁴தம் து ஶ்ருத்யந்தரமநுமேயம் । தஸ்மாத் - ஆசமநஸ்ய ப்ராப்தத்வாத³நக்³நதாபு³த்³தி⁴ரேவ ப்ராணோபாஸகம் ப்ரதி விதே⁴யா ॥

த³ஶமாதி⁴கரணமாரசயதி -

காண்வாநாமக்³நிரஹஸ்யப்³ராஹ்மணே ஶாண்டி³ல்யவித்³யா பட்²யதே - "ஸ ஆத்மாநமுபாஸீத மநோமயம் ப்ராணஶரீரம்" இதி । ததா² - தேஷாமேவ ப்³ருஹதா³ரண்யகே ஸைவ வித்³யா படி²தா - "மநோமயோ(அ)யம்புருஷோ பா⁴:ஸத்ய:" இதி । தத்ர பௌநருக்த்யப⁴யாத்³வித்³யாபே⁴த³: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - மநோமயத்வாதி³கஸ்ய வேத்³யஸ்வரூபஸ்ய ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாதே³கைவ வித்³யா । ந ச – புநருக்தி:, ஏகத்ர வித்³யாம் விதா⁴யாபரத்ர தத³நுவாதே³ந ஸத்யத்வஸர்வேஶாநத்வாதி³கு³ணாநாம் விதா⁴தும் ஶக்யத்வாத் । "அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி, த³த்⁴நா ஜுஹோதி" இத்யாதி³வத் । தஸ்மாத் - ஏகவிதை⁴வ ஶாண்டி³ல்யவித்³யா ॥

ஏகாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்³ருஹதா³ரண்யகே ஸத்யவித்³யாயாமாதி⁴தை³விகஸ்ய புருஷஸ்யா(அ)(அ)தி³த்யஸ்ய 'அஹ:' இத்யேதந்நாம த்⁴யாநாயோபதி³ஶ்யதே । ஆத்⁴யாத்மிகஸ்ய த்வக்ஷிபுருஷஸ்ய 'அஹம்' இத்யேதந்நாம । தத்ர – வித்³யைகத்வேந த்³வயோர்நாம்நோ: புருஷத்³வய உபஸம்ஹார: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "ய ஏஷ தஸ்மிந்மண்ட³லே புருஷ:" இத்யுபக்ரம்ய "தஸ்யோபநிஷத³ஹ:" இதி தச்ச²ப்³தே³ந மண்ட³லஸ்த²மேவ பராம்ருஶ்ய தஸ்யைவ நாமவிஶேஷ உபதி³ஷ்ட: । ததா² - "யோ(அ)யம் த³க்ஷிணே(அ)க்ஷந்புருஷ:" இத்யுபக்ரம்ய "தஸ்யோபநிஷத³ஹம்" இதி தச்ச²ப்³தே³நாக்ஷிநிஷ்ட²மேவ பராம்ருஶ்ய நாமவிஶேஷ உபதி³ஷ்ட: । அதோ வித்³யைகத்வேந வேத்³யஸ்ய ஸத்யாக்²யஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏகத்வே(அ)பி ஸ்தா²நவிஶேஷே கடாக்ஷேண நாமவிதா⁴நாதா³த்⁴யாத்மிகாதி⁴தை³விகயோர்வ்யவஸ்தி²தே நாமநீ । ந து தயோருபஸம்ஹாரோ(அ)ஸ்தி । யதா² லோகே கு³ரோருபாஸ்யஸ்யைகத்வே(அ)பி திஷ்ட²தோ கு³ரோர்ய உபசார:, நாஸாவாஸீநஸ்ய யுஜ்யதே । ஆஸீநஸ்ய ய உபசார: பாதா³ப்⁴யங்கா³தி³:, நாஸௌ திஷ்ட²தோ ப⁴வதி, தத்³வத் ॥ தஸ்மாத் - நாம்நோர்வ்யவஸ்தா² த்³ரஷ்டவ்யா ॥

த்³வாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ராணாயநீயாநாம் கி²லேஷு பட்²யதே - "ப்³ரஹ்மஜ்யேஷ்டா² வீர்யா ஸம்ப்⁴ருதாநி ப்³ரஹ்மா(அ)க்³ரே ஜ்யேஷ்ட²ம் தி³வமாததாந" இதி । அஸ்யாயமர்த²: - யாநி லோகே வீர்யாணி ஹரிஹரகமலாஸநாதி³தே³ஹேஷு ப்ரஸித்³தா⁴நி, தாநி ஸர்வாணி ப்³ரஹ்மபுர: ஸராண்யேவ ஸம்ப்⁴ருதாநி ஸம்ப⁴வந்தி । நஹி ஸஶக்திகம் ப்³ரஹ்மாநபேக்ஷ்ய வீர்யாணி ஸம்ப⁴வந்தி । தச்ச ப்³ரஹ்ம ஜ்யேஷ்ட²ம் ப்³ரஹ்ம பூர்வம் தி³வம் வ்யாப்யாவஸ்தி²தம்  இதி । அத்ர – ஆதி⁴தை³விகஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸம்ப்⁴ருதித்³யுவ்யாப்த்யாத³யோ கு³ணா உபாஸ்யத்வேநாவக³ம்யந்தே । ஶாண்டி³ல்யாதி³த³ஹராதி³வித்³யாஸ்வாத்⁴யாத்மிகம் ஹ்ருத³யாந்தர்வர்தி ப்³ரஹ்மோபாஸ்யதயா ஶ்ருதம் । தத்ர – ப்³ரஹ்மண ஏகத்வாத்ஸம்ப்⁴ருத்யாத³யோ கு³ணா: ஶாண்டி³ல்யத³ஹராதி³வித்³யாஸூபஸம்ஹர்தவ்யா: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ந தாவத்ஸம்ப்⁴ருத்யாதி³கு³ணாநாமந்யதமோ(அ)பி ஶாண்டி³ல்யாதி³வித்³யாஸூபலப்⁴யதே । அதோ வித்³யைகத்வப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாபா⁴வாத்³ருணா நோபஸம்ஹர்தவ்யா: । ப்³ரஹ்மைகத்வமாத்ரேணோபஸம்ஹ்ருதௌ ந க்வாப்யநுபஸம்ஹார இதி ப்ரஸங்க³: । தஸ்மாத் - ஸம்ப்⁴ருத்யாதே³ர்நோபஸம்ஹார: ॥

த்ரயோத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

அஸ்தி தைத்திரீயே புருஷவித்³யா - "தஸ்யைவம் விது³ஷோ யஜ்ஞஸ்யா(அ)(அ)த்மா யஜமாந:" இதி । ததா² - தாண்டி³ஶாகா²யாமபி ஶ்ரூயதே - "புருஷோ வா யஜ்ஞ:" இதி । ஸேயமேகைவ புருஷவித்³யா, "யந்மரணம் தத³வப்⁴ருத²:", "மரணமேவாவப்⁴ருத²:" இத்யுப⁴யத்ர ஸமாநத⁴ர்மஶ்ரவணாத் । ப்ராத:ஸவநாதீ³நாம் ச ஸமாநத்வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - வேத்³யஸ்ய ரூபஸ்ய பூ⁴யாநத்ர பே⁴த³: ஶ்ரூயதே । ததா²ஹி - 'விது³ஷோ யோ யஜ்ஞ:, தஸ்ய யஜ்ஞஸ்யா(அ)(அ)த்மா' இதி தைத்திரீயகே வ்யதி⁴கரணே ஷஷ்ட்²யௌ । அந்யதா² ' ஆத்மா யஜமாந:' இதி வ்யாகா⁴தாத் 'வித்³வாநேவ யஜ்ஞ:, ஸ ஏவ யஜமாந:' இதி கத²ம் ந வ்யாஹந்யேத । தாண்டி³நாம் து புருஷயஜ்ஞயோ: ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ஶ்ருதமித்யேகோ ரூபபே⁴த³: । ஆத்மயஜமாநாதி³கம் ச ஸர்வத்ர ஶ்ருதம் , தாண்டி³நாம் நோபலப்⁴யதே । யத்து தாண்டி³நாமுபலப்⁴யதே த்ரேதா⁴விப⁴க்தஸ்யா(அ)(அ)யுஷ: ஸவநத்ரயத்வமித்யாதி³, தந்ந கிஞ்சித³பி தைத்திரீயகே பஶ்யாம: । அதோ மரணாவப்⁴ருத²த்வாத்³யல்பஸாம்யபா³தா⁴த்³வித்³யயோர்பே⁴த³ ஏவோசித: । அபி ச ந தைத்திரீயாணாமுபாஸநமித³ம் । கிம் தர்ஹி ப்³ரஹ்மவித்³யாப்ரஶம்ஸா "தஸ்யைவம் விது³ஷ:" இதி ப்³ரஹ்மவித³ உத்கர்ஷணாத் - தஸ்மாத் - ந வித்³யைக்யஶங்காயா அப்யவகாஶோ(அ)ஸ்தி ॥

சதுர்த³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஆத²ர்வணிகாநாமபுநிஷதா³ரம்பே⁴ - "ஸர்வம் ப்ரவித்⁴ய ஹ்ருத³யம் ப்ரவித்⁴ய" இத்யாத³ய ஆபி⁴சாரிகமந்த்ரா: படி²தா: । காண்வாநாமுபநிஷதா³தௌ³ ப்ரவர்க்³யப்³ராஹ்மணம் படி²தம் । ஏவமந்யத்ராப்யுதா³ஹர்தவ்யம் । தத்ர வித்³யாஸம்நிதி⁴வஶாந்மந்த்ரகர்மணோர்வித்³யாங்க³த்வம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஹ்ருத³யவேதா⁴தி³மந்த்ராணாம் லிங்கா³த³பி⁴சாரகர்மணி விநியோக³: । ப்ரவர்க்³யஸ்ய "புரஸ்தாது³பஸதா³ம் ப்ரவ்ருணக்தி" இத்யக்³நிஷ்டோமே விநியோகோ³ த்³ருஶ்யதே । 'லிங்க³வாக்யே ச ஸம்நிதே⁴ர்ப³லீயஸீ' இதி பூர்வகாண்டே³  ஶ்ருதிலிங்கா³தி⁴கரணே வ்யவஸ்தா²பிதம் । தஸ்மாத் - ந வித்³யாங்க³த்வம் மந்த்ரகர்மணோ: ॥

பஞ்சத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்ரத²மவர்ணகமாஹ -

ஶாட்யாயநிந: பட²ந்தி - "தஸ்ய புத்ரா தா³யமுபயந்தி, ஸுஹ்ருத³: ஸாது⁴க்ருத்யாம் , த்³விஷந்த: பாபக்ருத்யாம்" இதி । அஸ்யாயமர்த²: - 'ஜ்ஞாநிந: புத்ரஸ்தா²நீயா: ஸர்வே ப்ராணிநஸ்ததீ³யம் வித்தஸ்தா²நீயம் கர்ம யதா²யோக்³யம் க்³ருஹ்ணந்தி' - । தாண்டி³நஸ்து பட²ந்தி -

"அஶ்வ இவ ரோமாணி விதூ⁴ய பாபம் சந்த்³ர இவ ராஹோர்முகா²த்ப்ரமுச்ய தூ⁴த்வா ஶரீரம்" இதி । ததா²(அ)(அ)த²ர்வணிகா: பட²ந்தி - "ததா³ வித்³வாந்புண்யபாபே விதூ⁴ய நிரஞ்ஜந: பரம் ஸாம்யமுபைதி" இதி । நிரஞ்ஜநோ பா⁴விஜந்மகாரணரஹித:, ஸாம்யம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபம் , இத்யர்த²: । தத்ர தத்த்வஜ்ஞாநிந: பாபபுண்யபரித்யாக³ப்ரதிபாதி³காஸு ஶ்ருதிஷு பரித்யக்தயோ: புண்யபாபயோரிதரபுருஷஸ்வீகாரோ நோபஸம்ஹர்தவ்ய:, த்யாக³ஶ்ருதிஷு க்வாப்யந்யஸ்வீகாரஸ்யாஶ்ருதத்வாத் । அஶ்ருதமப்யாக்ஷிப்யதே - இதி சேத் । ந । அநுபபத்தேரபா⁴வாத் । இதரஸ்வீகாரமந்தரேணாபி ஜ்ஞாநிநாம் பரித்யாக³ உபபத்³யத ஏவ । கிஞ்ச – இதரஸ்வீகாரவாக்யம் ஸகு³ணவித்³யாயாம் படி²தம் । த்யாக³வாக்யம் து நிர்கு³ணவித்³யாயாம் । தஸ்மாத் - கேவலாயாம் ஹாநௌ ஶ்ரூயமாணாயாமுபாயநம் நோபஸம்ஹர்தவ்யம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸத்யம் வித்³யா பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி । அத ஏவ ந வயமுபாயநமநுஷ்டே²யத⁴ர்மதயோபஸம்ஹராம: । கிம் த்வர்த²வாத³த்வேந । யதா² ஶ்ரூயமாணேந புண்யபாபபரித்யாகே³ந ப்³ரஹ்மவித்³யா ஸ்தூயதே, ததே²தரஸ்வீகாரேணாபி ஸ்தோதும் ஶக்யத ஏவ । நச – அர்த²வாத³த்வமாத்ரேண ஹாநோபாயநஶ்ருத்யோ: ஸ்வார்தே² தாத்பர்யாபா⁴வ:, மாநாந்தரப்ரஸித்³தி⁴விரோத⁴யோரபா⁴வேந பூ⁴தார்த²வாத³த்வாத் । யத்து - ஹாநஶ்ருதிஷு ந காப்யுபாயநம் ஶ்ருதம் - இத்யுக்தம் । தத³ஸத் , கௌஷிதகீஶ்ருதௌ ஹாநோபாயநயோருப⁴யோரவக³மாத் । "தத்ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதே விதூ⁴நுதே । தஸ்ய ப்ரியா ஜ்ஞாதய: ஸுக்ருதமுபயந்தி, அப்ரியா து³ஷ்க்ருதம்" இதி । தத்தத்ர ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திவேலாயாமித்யர்த²: । ஏவம் ச ஸதி கௌஷீதகீஶ்ருதஸ்ய ஹாநஸ்யா(அ)(அ)த²ர்வணிகதாண்டி³ஶாக²யோ: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத்கௌஷீதகீப்ரோக்தஸ்யோபாயநஸ்யோபஸம்ஹாரோ யுக்த: । நநு - அர்த²வாதா³ந்தராபேக்ஷோ(அ)ர்த²வாதோ³ ந க்வசித்³ருஷ்டசர: - இதி சேத் । ந, ஸாமோபாஸ்திஸ்தாவகத்வேந ஶ்ருதஸ்ய "ஏகவிம்ஶோ வா இதோ(அ)ஸாவாதி³த்யா:" இத்யர்த²வாத³ஸ்யைகவிம்ஶத்வநிர்ணயாய தைத்திரீயக க³தஸத்ரப்ரகரணஸ்தா²ர்த²வாதா³பேக்ஷத்வாத் । "த்³வாத³ஶ மாஸா:, பஞ்சர்தவ:, த்ரய இமே லோகா:, அஸாவாதி³த்ய ஏகவிம்ஶ:" இதி ஹி தத்ர ஸங்க்²யாநிர்வாஹ உக்த: । தஸ்மாத் - அர்த²வாத³த்வே(அ)ப்யுபாயநமுபஸம்ஹர்தவ்யம் ॥

த்³விதீயவர்ணகமாஹ -

"ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதே விதூ⁴நுதே" இத்யத்ர விதூ⁴நநஶப்³த³ஸ்ய 'தோ³தூ⁴யந்தே' இத்யாதா³விவ சாலநமர்த²: । நது பரித்யாக³: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - வாக்யஶேஷே ஶ்ரூயமாணஸ்யேதரஸ்வீகாரஸ்ய விநா பரித்யாக³மநுபபத்தேஶ்சாலநவாசிநா விதூ⁴நநஶப்³தே³ந பரித்யாக³ உபலக்ஷ்யதே ॥

ஷோட³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வாதி⁴கரணோக்த: ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதபரித்யாகோ³ ப்³ரஹ்மலோகமார்க³ஸ்ய மத்⁴யே ப⁴விதுமர்ஹதி, தல்லோகஸமீபவர்திநத்³யுத்தரணாநந்தரம் தச்ச்²ரவணாத் । "ஸ ஆக³ச்ச²தி விரஜாம் நதீ³ம் தாம் மநஸைவாத்யேதி தத்ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதே விதூ⁴நுதே" இதி । தஸ்மாத் - மார்க³மத்⁴யே பரித்யாக³: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ப்³ரஹ்மலோகமார்க³மத்⁴யே ப்³ரஹ்மப்ராப்திவ்யதிரிக்தஸ்ய ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதாப்⁴யாம் ப்ராப்தவ்யப²லஸ்யாபா⁴வாத்தயோர்நதீ³பர்யந்தநயநம் நிரர்த²கம் । கிஞ்ச – மரணாத்ப்ராக்பரித்யக்தயோ: ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதயோர்மார்க³மத்⁴யே பரித்யாக³ஸ்ய ஸாத⁴நம் ந ஸம்ப⁴வதி, தே³ஹராஹித்யே ஸாத⁴நஸ்யாநுஷ்டா²துமஶக்யத்வாத் । ந ச – மரணாத்புரா தத்த்யாகே³ ப்ரமாணாபா⁴வ:, "அஶ்வ இவ ரோமாணீ" - இதி தாண்டி³ஶ்ருதௌ தத³வக³மாத் ॥ ததா² ச ஶ்ருத்யா 'நதீ³முத்தீர்ய பரித்யாக³:' இத்யயம் கௌஷீதகீப்ரோக்த: க்ரமோ பா³த⁴நீய: । தஸ்மாத் - மரணாத்ப்ராகே³வோபாஸ்யே ஸாக்ஷாத்க்ருதே தயோ: பரித்யாக³: ॥

ஸப்தத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

சதுர்தா²த்⁴யாயஸ்ய த்ருதீயபாதே³ வக்ஷ்யமாணோ(அ)ர்சிராதி³மார்க³: ஸகு³ணப்³ரஹ்மோபாஸகஸ்ய நிர்கு³ணப்³ரஹ்மதத்த்வவித³ஶ்ச ஸமாந ஏவ, ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதகர்மஹாநவத்ஸமாநத்வஸம்ப⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - உபாஸ்திப்ராப்யஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகப²லஸ்ய தே³ஶாந்தரவர்தித்வாத்³யுக்தஸ்தத்ர மார்க³: । ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநப²லம் து ரோக³நிவ்ருத்திவத³வித்³யாநிவ்ருத்திமாத்ரமிதி கிம் தத்ர மார்கே³ண கரணீயம் ஸ்யாத் । தஸ்மாத் - உபாஸகஸ்யைவ, ந து ஜ்ஞாநிந: - இதி வ்யவஸ்தி²தோ மார்க³: ॥

அஷ்டாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யே பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாமுபகோஶலவித்³யாயாம் சோத்தரமார்க³: படி²த: । ஶாண்டி³ல்யவைஶ்வாநராதி³வித்³யாஸு ந படி²த: । ததா²ச ப்ரகரணவஶாத்³யாஸு வித்³யாஸு ஶ்ருத:, தாஸ்வேவ மார்கோ³ வ்யவதிஷ்ட²தே, ந த்வந்யத்ரோபஸம்ஹர்தவ்ய: । உபஸம்ஹாரே ச ஸக்ருத்படி²தஸ்யைவ ஸர்வத்ரோபஸம்ஹர்தும் ஶக்யதயா வித்³யாத்³வயே பாடோ² நிரர்த²க: ஸ்யாத் । தஸ்மாத் - ஶ்ருதஸ்த²லேஷ்வேவ மார்க³: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - பஞ்சாக்³நிவித்³யாவாக்யஶேஷே பஞ்சாக்³ந்யுபாஸகாநாமுத்தரமார்க³ம் ப்³ருவதீ ஶ்ருதிர்வித்³யாந்தரஶாலிநாம் ச முக²த ஏவார்சிராதி³மார்க³முதா³ஜஹார -  "தத்³ய இத்த²ம் விது³: யே  சேமே(அ)ரண்யே ஶ்ரத்³தா⁴தப இத்யுபாஸதே, தே(அ)ர்சிஷமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி" இதி அஸ்யாயமர்த²: - 'ய உபாஸகா இத்த²ம் பஞ்சாக்³நீநுபாஸதே, யே சாரண்யே ஶ்ரத்³தா⁴ தப இத்யேவமாதி³த⁴ர்மயுக்தா: ஸந்தோ(அ)ப்யுபாஸநாந்தரேஷு ப்ரவர்தந்தே, தே ஸர்வே(அ)ப்யர்சிராதி³மார்க³ம் ப்ராப்நுவந்தி' இதி । ததஶ்ச மார்க³ப்ரதிபாத³கவாக்யேந ப்ரகரணம் பா³தி⁴தவ்யம் । ந ச – த்³வி:பாட²வையர்த்²யம் , உபாஸ்யகு³ணசிந்தநார்த²த்வோபபத்தே: । தஸ்மாத் - ஸர்வோபாஸ்திஷூத்தரோ மார்கோ³(அ)வக³ந்தவ்ய: ॥

ஏகோநவிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

புராணேஷு - அபாந்தரதமா நாம வேத³ப்ரவர்தக ஆசார்யோ விஷ்ணோராஜ்ஞயா த்³வாபராந்தே க்ருஷ்ணத்³வைபாயநரூபேண ஶரீராந்தரம் ஜக்³ராஹ – இதி ஸ்மர்யதே । ததா² - ஸநத்குமார: ஸ்கந்த³ரூபேண பார்வதீபரமேஶ்வராப்⁴யாமஜாயத । ஏவமந்யே(அ)பி வஸிஷ்டா²த³யஸ்தத்த்வஜ்ஞாநிந ஏவ ஸந்தஸ்தத்ர தத்ர ஶாபத்³வாரா ஸ்வேச்ச²யா வா ஶரீராந்தராணி ஜக்³ருஹு: - இதி ஸ்மரணாத் - முக்திஸ்தத்த்வவிதா³ம் பாக்ஷிகீ ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ய ஏதே த்வயோதா³ஹ்ருதா: புருஷா:, தே ஸர்வே ஜக³ந்நிர்வாஹகாரிண:, தே ச பூர்வஸ்மிந்கல்பே மஹதா தபஸா பரமேஶ்வரமுபாஸ்யாஸ்மிந்கல்பே நாநாதே³ஹோபபோ⁴க்³யமதி⁴காரிபத³ம் பே⁴ஜிரே । க்ஷீணே ப்ராரப்³தே⁴ கர்மணி மோக்ஷந்தே । ததா² - அநாரப்³த⁴கர்மணாம் தத்த்வஜ்ஞாநேந தா³ஹஸ்ய நிவாரயிதுமஶக்யத்த்வாத்தத்த்வவிதா³ம் முக்திர்நியதைவ ॥

விம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

"அஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வம்" இத்யாதி³நா ப்³ரஹ்மாவபோ³த⁴நாய கா³ர்கீ³ப்³ராஹ்மணே கேசிந்நிஷேதா⁴: ஶ்ருதா: । ததா² ச கட²வல்லீஷு - "அஶப்³த³மஸ்பர்ஶமரூபமவ்யயம்" இதி । ஏவமந்யத்ராப்யுதா³ஹர்தவ்யம் । தத்ர நிஷேதா⁴நாம் பரஸ்பரமுபஸம்ஹாரோ நாஸ்தி, ஆநந்த³ஸத்யத்வாதி³த⁴ர்மவதா³த்மஸ்வரூபத்வாபா⁴வேநோபஸம்ஹாரே ப்ரயோஜநாபா⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - யதா² ஸ்வஶாகா²யாம் ஶ்ரூயமாணாநாம் நிஷேதா⁴நாமாத்மஸ்வரூபத்வாபா⁴வே(அ)ப்யாத்மோபலக்ஷகத்வம் , ததா² - ஶாகா²ந்தரேப்⁴ய உபஸம்ஹ்ருதாநாம் நிஷேதா⁴நாமபி தத்ஸமாநம் । ந ச – ஸ்வஶாகோ²க்தநிஷேதை⁴ரேவோபலக்ஷணஸித்³தா⁴விதரோபஸம்ஹாரவையர்த்²யம் , இதரோபஸம்ஹாரஸ்ய தா³ர்ட்⁴யார்த²த்வாத் । அந்யதா² ஸ்வஶாகா²யாமபி த்³வித்ரப்ரதிஷேத⁴மாத்ரேண தத்ஸித்³தா⁴விதரவையர்த்²யம் ப்ரஸஜ்யேத । தஸ்மாத் - நிஷேதா⁴ உபஸம்ஹர்தவ்யா: ॥

ஏகவிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ருதம் பிப³ந்தௌ ஸுக்ருதஸ்ய லோகே" - இத்யஸ்மிந்மந்த்ரே த்³விவசநேந த்³வயோர்போ⁴க்த்ருத்வம் ப்ரதீயதே । "த்³வா ஸுபர்ணா" - இத்யஸ்மிந்மந்த்ரே "தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்தி" இத்யேகஸ்யைவ கர்மப²லபோ⁴க்த்ருத்வம், "இதரஸ்ய து அநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதி" இத்யபோ⁴க்த்ருத்வம் । ததோ வேத்³யஸ்வரூபபே⁴தா³த்³வித்³யாபே⁴த³: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீயபாதே³ த்ருதீயாதி⁴கரணே - "பிப³ந்தௌ" இதி ஶப்³த³ஸ்ய ஜீவப்³ரஹ்மபரத்வேந போ⁴க்த்ரபோ⁴க்தாராவர்த²: - இத்யுக்தம் । அதோ ந வேத்³யபே⁴த³: । த்³வித்வஸங்க்²யா சோப⁴யத்ர ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயதே । தஸ்மாத்   - ஏகா வித்³யா ॥

த்³வாவிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

"யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர:" இத்யேகஸ்யாம் ஶாகா²யாமேவோஷஸ்தப்³ராஹ்மணே கஹோலப்³ராஹ்மணே ச படி²தம் । 'அபரோக்ஷாத்' இத்யத்ர விப⁴க்திவ்யத்யயேந 'அபரோக்ஷம்' இத்யர்த²: । தயோருப⁴யோர்ப்³ராஹ்மணயோரந்யூநாநதிரிக்ததயா படி²தஸ்ய வாக்யஸ்ய பௌநருக்த்யபரிஹாராய வித்³யாபே⁴த³: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - த்³வயோரபி ப்³ராஹ்மணயோ: ஸர்வாந்தரத்வம் ப்ரதிபாத்³யதே । தச்சைகஸ்மிந்நேவ வஸ்துநி ஸம்ப⁴வதி । த்³வயோஸ்து வஸ்துநோரேகதரஸ்ய ப³ஹிர்பா⁴வோ(அ)வஶ்யம்பா⁴வீ । தஸ்மாத் - ஸர்வாந்தரஸ்ய வேத்³யஸ்யைகத்வாந்ந வித்³யாபே⁴த³: । ந ச – புநரூக்தி:, யதா² ஶாகா²ந்தரே தத்³விஶேஷஶங்காபநுத்த்யர்த²ம் "தத்த்வமஸி" இதி நவக்ருத்வ உபந்யஸ்தம் , ததா²(அ)த்ராப்யுபபத்தே: । உஷஸ்தப்³ராஹ்மணேந தே³ஹாத்³யாத்மத்வஶங்கா(அ)போத்³யதே, கஹோலப்³ராஹ்மணேந தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வமாபாத்³யதே । வாக்யஶேஷயோஸ்ததா²த³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் - ஏகா வித்³யா ॥

த்ரயோவிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஐதரேயகே பட்²யதே - "தத்³யோ(அ)ஹம் ஸோ(அ)ஸௌ, யோ(அ)ஸௌ ஸோ(அ)ஹம்" இதி । அஸ்யாயமர்த²: - 'ய யஷ தே³ஹேந்த்³ரியஸாக்ஷீ ஜீவாத்மா, ஸ ஏவா(அ)(அ)தி³த்யமண்ட³லவர்தீ பரமாத்மா, யோ மண்ட³லவர்தீ, ஸ ஏவாஸ்மத்³தே³ஹாதி³வர்தீ' இதி । தத்ர – ஸ்வதே³ஹரவிமண்ட³லயோரந்யோந்யவ்யதிஹாரே ஶ்ரூயமாணே(அ)பி ஜீவப்³ரஹ்மைக்யலக்ஷணஸ்ய வஸ்துந ஏகத்வாதே³கதை⁴வ பு³த்³தி⁴: கர்தவ்யா । ந ச வ்யதிஹாரபாட²வையர்த்²யம் , ஏகஸ்யாபி வஸ்துநோ தா³ர்ட்⁴யாய தது³பபத்தே: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ந க²ல்வித³ம் தத்த்வாவபோ³த⁴ப்ரகரணம் । யேநைகத்வப்ரதிபத்திர்தா³ர்ட்⁴யமபேக்ஷதே । கிம் தர்ஹி ஸகு³ணோபாஸ்திப்ரகரணம் । உபாஸ்திஶ்ச யதா²வசநமநுஷ்டே²யா । ததோ வ்யதிஹாரேண த்³வேதா⁴பு³த்³தி⁴: கர்தவ்யா । நந்வேவம் ஸதி ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மைக்யமுத்கர்ஷாய கல்பதே, ப்³ரஹ்மணஸ்து ஜீவைக்யமபகர்ஷாய ஸ்யாத் - இதி சேத் । நாயம் தோ³ஷ:, யதா² தே³ஹாதி³ரஹிதஸ்யாப்யுபாஸகசித்தஸ்தை²ர்யார்த² சதுர்பு⁴ஜாஷ்டபு⁴ஜாதி³மூர்த்யுபதே³ஶே(அ)பி நாபகர்ஷ:, ததா² வசநப³லாதீ³ஶஸ்ய ஜீவத்வோபாஸநேந தவ கா ஹாநி: । யதி³ - உபாஸநாய வ்யதிஹாரே(அ)நுஷ்டீ²யமாநே(அ)ர்தா²ஜ்ஜீவப்³ரஹ்மணோரேகத்வப்ரதிபத்திர்த்³ருடா⁴ ப⁴வேத் , தர்ஹி சரிதார்தா²: ஸம்பத்³யாமஹே । தஸ்மாத் - வ்யதிஹாரேண த்³விதா⁴பு³த்³தி⁴: கர்தவ்யா ॥

சதுர்விஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்³ருஹதா³ரண்யகே ஶ்ரூயதே - "ஸ யோ ஹைதந்மஹத்³யக்ஷம் ப்ரத²மஜம் வேத³ - ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம – இதி, ஜயதீமால்லோகாந்" இதி । யக்ஷம் பூஜ்யம் , ப்ரத²மஜம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴ரூபேண ப்ரத²மமுத்பந்நம் - இத்யர்த²: । அநேந வாக்யேந ஸத்யவித்³யாம் ப்ரதிபாத்³ய பஶ்சாதி³த³ம் ப்ரதிபாத்³யதே - "தத்³யத்தத்ஸத்யம் , . அஸௌ ஸ ஆதி³த்யோ ய ஏஷ ஏதஸ்மிந்மண்ட³லே புருஷோ யஶ்சாயம் த³க்ஷிணே(அ)க்ஷந்புருஷ:" இதி । தத்தத்ரேத்யர்த²: । ஏவம் வாக்யத்³வயோக்தே ஸத்யவித்³யே த்³வே ப⁴வத: । குத: - ப²லபே⁴தா³த் । யக்ஷவாக்யே - லோகஜய: ப²லமுக்தம் । ரவிவாக்யே ச "ஹந்தி பாப்மாநம் ஜஹாதி" ச இதி பாபகா⁴தலக்ஷணம் ப்ருத²க்ப²லம் ஶ்ரூயதே । தஸ்மாத் - வித்³யாபே⁴த³: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஏகைவேயம் ஸத்யவித்³யா । "தத்³யத்தத்ஸத்யம்" இதி ப்ரக்ருதம் ஸத்யம் ப்³ரஹ்மாநூத்³ய "அஸௌ ஸ ஆதி³த்ய:" இதி ரவிரூபத்வவர்ணநாத் । ந ச – அத்ர ப²லபே⁴தோ³(அ)ஸ்தி, பாபகா⁴தஸ்யோபாஸ்திப²லத்வேநார்த²வாத³த்வாத் । 'அங்கே³ஷு ப²லஶ்ருதிரர்த²வாத³:' இதிந்யாயேநாவிவக்ஷிதத்வாத் । அத²வா - அத்ரோபாஸநாயாமதி⁴கார்ய ஶ்ரவணாச்ச்²ரூயமாணப²லஸ்யைவ காமோபப³ந்த⁴மத்⁴யாஹ்ருத்யாதி⁴காரிணி கல்பயிதவ்யே ஸதி 'பாபகா⁴தலோகஜயகாம உபாஸீத', இதி வக்தும் ஶக்யத்வாத்³விஶிஷ்டப²லஸ்ய விவக்ஷிதத்வம் । தஸ்மாத் - ஏகைவேயம் ஸத்யவித்³யா ॥

பஞ்சவிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யே - "த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:" இதி ஹ்ருத³யாந்தர்க³தத்வேந ஶ்ருதஸ்ய த³ஹராகாஶஸ்ய ஸத்யகாமத்வாத³யோ கு³ணா உக்தா: । ப்³ருஹதா³ரண்யகே து "ய ஏஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:" இத்யுக்தஸ்ய ஹார்தா³காஶஸ்ய வஶித்வாத³யோ கு³ணா உக்தா: । தத்ர ந பரஸ்பரகு³ணோபஸம்ஹார:, த³ஹராகாஶஸ்யோபாஸ்யத்வேந, ஹார்தா³காஶஸ்ய ஜ்ஞேயத்வேந வித்³யாபே⁴தா³த் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - தத்ர வஶித்வாதீ³நாம் த³ஹராகாஶ உபஸம்ஹார உபாஸ்த்யை ப⁴விஷ்யதி । ஸத்யகாமத்வாதீ³நாம் து ஹார்தா³காஶ உபஸம்ஹார: ஸ்துத்யர்த²: । ந ச – ப்ரயோஜநவத்த்வே(அ)பி வித்³யாபே⁴தோ³ து³ஷ்பரிஹர: - இதி வாச்யம் , வித்³யாபே⁴தே³(அ)ப்யுப⁴யத்ரா(அ)(அ)காஶஶப்³த³வாச்யஸ்யா(அ)(அ)த்மந ஏகத்வாத் । த³ஹராகாஶஸ்ய தாவதா³த்மத்வம் த³ஹராதி⁴கரணே (ப்³ர0 ஸூ0 1 । 3 । 5 ) வர்ணிதம் । ஹார்தா³காஶஸ்யாபி "மஹாநஜ ஆத்மா" இத்யுபக்ரமாதா³த்மத்வமவக³ந்தவ்யம் । தஸ்மாத் - உப⁴யத்ரோபஸம்ஹார: ॥

ஷட்³விம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யே வைஶ்வாநரவித்³யாவாக்யஶேஷே - "யாம் ப்ரத²மாமாஹுதிம் ஜுஹுயாத் , தாம் ஜுஹுயாத் - ப்ராணாய ஸ்வாஹேதி" இதி ப்ராணாஹுதய: பட்²யந்தே । தத்ர கேநசிந்நிமித்தேந போ⁴ஜநலோபே(அ)ப்யுபாஸகஸ்ய ப்ராணாஹுதிர்ந லுப்யதே, "பூர்வோ(அ)திதி²ப்⁴யோ(அ)ஶ்நீயாத்"  இத்யதிதி²போ⁴ஜநாத்பூர்வமுபாஸகஸ்ய யஜமாநஸ்ய போ⁴ஜநம் ப்ரதிபாத³யந்த்யா: ஶ்ருதே: ப்ராணாஹுதாவாத³ரத³ர்ஶநாத் । தமாத³ரம் ப்ரக்²யாபயிதுமேவாதிதி²போ⁴ஜநஸ்ய ப்ராத²ம்யம் நிந்த³தி - "யதா² ஹ வை ஸ்வயமஹுத்வா(அ)க்³நிஹோத்ரம் பரஸ்ய ஜுஹுயாத் , தாத்³ருக்தத்ஸ்யாத்" இதி । தஸ்மாத் - ப்ராணாஹுதேரலோப: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "தத்³யத்³ப⁴க்தம் ப்ரத²மமாக³ச்சே²த்தத்³தோ⁴மீயம்" இதி போ⁴ஜநார்தா²ந்நஸ்ய ஹோமத்³ரவ்யத்வஶ்ரவணாத்³போ⁴ஜநலோபே த்³ரவ்யாபா⁴வாதா³ஹுதிர்லுப்யதே । ஆத³ரஸ்து போ⁴ஜநபக்ஷே ப்ராத²ம்யவிதா⁴நாய ப⁴விஷ்யதி । தஸ்மாத் - போ⁴ஜநலோபே ப்ராணாஹுதிர்லுப்யதே ॥

ஸப்தவிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி

உத்³கீ³தா²தி³ஷு கர்மாங்கே³ஷு ப்ரதிமாதி³வத்ப்ரதீகபூ⁴தேஷு விதீ⁴யமாநா தே³வதோபாஸ்தயோ(அ)ங்கா³வப³த்³தா⁴: । தாஶ்ச கர்மஸ்வநுஷ்டீ²யமாநேஷு கர்மாங்க³வந்நியமேநாநுஷ்டா²தவ்யா: । கர்மப்ரகரணமாரப்⁴யாத்⁴யயநாபா⁴வே(அ)பி வாக்யாத்க்ரதுஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்தே: । யதா² - "யஸ்ய பர்ணமயீ ஜுஹூர்ப⁴வதி" இத்யநாரப்⁴யாதீ⁴தஸ்யாப்யவ்யபி⁴சாரிஜுஹூத்³வாரா வாக்யாத்க்ரதுஸம்ப³ந்த⁴:, ததா² "ய ஏவம் வித்³வாநுத்³கா³யதி, ய ஏவம் வித்³வாந்ஸாம கா³யதி" இத்யாதி³ஷ்வவ்யபி⁴சாரிதக்ரதுஸம்ப³ந்தி⁴ஸாமோத்³கீ³தா²தி³த்³வாரா தது³பாஸநாநாம் க்ரதுஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரதீயதே । தஸ்மாத் - கர்மஸு நியதா உபாஸ்தய: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - கோ³தோ³ஹநாதி³வத³நியதா உபாஸ்தய: । யதா² - "சமஸேநாப: ப்ரணயேத் , கோ³தோ³ஹநேந பஶுகாமஸ்ய" இத்யத்ராப்ப்ரணயநமாஶ்ரித்ய விதீ⁴யமாநமபி கோ³தோ³ஹநமக்ரத்வர்த²த்வாதை³ச்சி²கம் , ந து ப்ரணயநாதி³வந்நியதம் । ததா² - கர்மாங்கா³ந்யாஶ்ரித்ய விதீ⁴யமாநா உபாஸ்தயோ ந க்ரத்வர்தா²:, கிந்து புருஷார்தா²:, கர்மப²லாத்ப்ருத²க்ப²லஶ்ரவணாத் । "வர்ஷதி ஹாஸ்மை" இதி பஞ்சவிதே⁴ ஸாமநி வ்ருஷ்டிதே³வதாமுபாஸீநஸ்ய காமவ்ருஷ்டி: க்ரதுப²லாத்ப்ருத²க்ப²லத்வேந ஶ்ரூயதே । கிஞ்ச "தேநோபௌ⁴ குருதோ யஸ்த்வேததே³வம் வேத³, யஶ்ச ந வேத³" இத்யஸ்மிந்நங்கா³வப³த்³தோ⁴பாஸ்திவாக்யஶேஷ உபாஸகாநுபாஸகயோருபாஸ்யாதா⁴ரபூ⁴தேந தேநாங்கே³ந கர்மாநுஷ்டா²நம் விஸ்பஷ்டமாம்நாயதே । தஸ்மாத்கர்மஸ்வநியதா உபாஸ்தய: ॥

அஷ்டாவிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஸம்வர்க³வித்³யாயாம் - அதி⁴தை³வம் வாயுருபாஸ்யத்வேந ஶ்ருத:, அத்⁴யாத்மம் ச ப்ராண: । தத்ர – ப்ராணஸ்ய வாயுகார்யத்வேந தத்த்வபே⁴தா³பா⁴வாது³ப⁴யோரேகீகரணேந சிந்தநம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - தத்த்வபே⁴தா³பா⁴வே(அ)பி கார்யத்வேந காரணத்வேந சாவஸ்தா²பே⁴த³ஸ்ய ஸத்³பா⁴வாத் "இத்யதி⁴தை³வம் । அதா²த்⁴யாத்மம்" இதி விவிச்ய ப்ருத²க³நுசிந்தநாய ஶ்ருதிர்விவிநக்தி । தஸ்மாத் - இந்த்³ரப்ரதா³நவத்ப்ரயோக³பே⁴தோ³ த்³ரஷ்டவ்ய: । யதா² - "இந்த்³ராய ராஜ்ஞே புரோடா³ஶமேகாத³ஶகபாலம் , இந்த்³ராயாதி⁴ராஜாய, இந்த்³ராய ஸ்வராஜ்ஞே" இதீந்த்³ரஸ்யைகத்வே(அ)பி ராஜாதி³கு³ணபே⁴தா³த்ப்ருத²க்புரோடா³ஶப்ரதா³நம் க்ருதம் , ததா² - ஏகஸ்யாபி வாயுதத்த்வஸ்ய ஸ்தா²நபே⁴தா³த்ப்ருத²க்சிந்தநம் ப⁴விஷ்யதி ॥

ஏகோநத்ரிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

அக்³நிரஹஸ்யே கஸ்மிஶ்சித்³ப்³ராஹ்மணே ஶ்ரூயதே - "ஷட்த்ரிம்ஶதம் ஸஹஸ்ராண்யபஶ்யதா³த்மநோ(அ)க்³நீநர்காந்மநோமயாந்மநஶ்சித:" இதி । அஸ்யாயமர்த²: - 'புருஷஸ்ய ஶதஸம்வத்ஸரபரிமித ஆயுஷி ஷட்த்ரிம்ஶத்ஸஹஸ்ராணி தி³நாநி ப⁴வந்தி । தத்ரைகைகஸ்மிந்தி³வஸே யா மநோவ்ருத்தி:, தஸ்யா ஏகைகாக்³நித்வேந த்⁴யாநே ஸதி த்⁴யாதவ்யா அக்³நய: ஷட்த்ரிம்ஶத்ஸஹஸ்ராணி ஸம்பத்³யந்தே । தே ச ப்ரத்யகா³த்மஸ்வரூபத்வேந த்⁴யேயா: । ஏத ஏவார்சநீயா: । மநஸா சீயந்தே ஸம்பத்³யந்த இதி மநஶ்சித: । ஏவம் - வாக்சித:, ப்ராணசித:, சக்ஷுஶ்சித:' - இதி தே சாக்³நயோ(அ)க்³நிசயநப்ரகரணபடி²தத்வாத்கர்மஶேஷா:, ந து ஸ்வதந்த்ரவித்³யாத்மகா: । நநு - லிங்க³ப³லாத்ஸ்வதந்த்ரவித்³யாத்மகா ப⁴விஷ்யந்தி । ததா²ஹி - "தாந்ஹைதாநேவம்விதே³ ஸர்வதா³ ஸர்வாணி பூ⁴தாநி சிந்வந்த்யபி ஸ்வபதே" இதி வாக்யஶேஷ: பட்²யதே । தஸ்யாயமர்த²: - 'உபாஸகஸ்ய ஸ்வபதோ(அ)ப்யக்³நயோ' ந ச்சி²ந்நா: । ஸ்வகீயமநோவாகா³தி³வ்ருத்த்யுபரமே(அ)பி ப்ரபு³த்³த⁴புருஷமநோவாகா³தி³வ்ருத்தீநாம் ஸர்வதா³ ப்ரவர்தமாநத்வாத் ,  அவிஶேஷேண புருஷமநஆதி³வ்ருத்தீநாமக்³நித்வேந வர்ணநாத் । தஸ்மாத் - ஏவம்விதே³ ஸ்வபதே(அ)பி தாநேதாநக்³நீந்ஸர்வதா³ ஸர்வாணி பூ⁴தாநி சிந்வந்தி, - இதி । அத்ர யாவஜ்ஜீவமக்³நீநாமவிச்சே²தே³ந நைரந்தர்யம் ப்ரதீயதே । தச்ச வித்³யாஸ்வாதந்த்ர்யே லிங்க³ம் । கர்மஶேஷத்வே ஹி - கர்மணோ யாவஜ்ஜீவம் நைரந்தர்யாபா⁴வாத்தச்சே²ஷாணாம் மநஶ்சிதா³தீ³நாம் கத²ம் நைரந்தர்யம் ஸ்யாத் । தச்ச லிங்க³ம் ப்ரகரணாத்³ப³லீய: । தஸ்மாத் - ஸ்வதந்த்ரா: - இதி சேத் । நாயம் தோ³ஷ:, அந்யார்த²த³ர்ஶநரூபத்வேந லிங்க³ஸ்யைதஸ்ய து³ர்ப³லத்வாத் । ததா²ஹி - த்³விவித⁴ம் லிங்க³ம் - ஸாமர்த்²யம் , அந்யார்த²த³ர்ஶநம் ச, இதி । தத்ர – வித்⁴யுத்³தே³ஶக³தம் லிங்க³ம் ஸாமர்த்²யம் । தச்ச ஸ்வாதத்ர்யேண ப்ரமாணம் । அர்த²வாத³க³தம் த்வந்யஶேஷவாக்யே த்³ருஶ்யமாநத்வாத³ந்யார்த²த³ர்ஶநம் । தச்ச தாத்பர்யரஹிதத்வாந்ந ஸ்வாதந்த்ர்யேண ப்ரமாணம் । கிந்து ப்ரமேயஸ்தாவகப்ரமாணாந்தரே கேவலமுபோத்³ப³லகம் ப⁴வதி । ஏவம் ச ஸத்யத்ரோதா³ஹ்ருதலிங்க³ஸ்ய து³ர்ப³லத்வாத்ப்ரகரணாத்கர்மஶேஷா மநஶ்சிதா³த³ய: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ந தாவத³த்ர ஶாப்³தோ³ விதி⁴ருபலப்⁴யதே,  லிங்கா³தே³ரஶ்ரவணாத் । கிம் தர்ஹி - அர்த²வாத³ஸாமர்த்²யாது³ந்நேயோ விதி⁴: । ததா² ச – ப²லப்ரதிபாத³கஸ்தாவகவாக்யாநாம் ராத்ரிஸத்ரந்யாயேநாதி⁴காரிஸமர்பணபர்யவஸாநாத³ஶேஷமப்யேதத்³ப்³ராஹ்மணம் விதி⁴ரூபம் ப⁴விஷ்யதி । ததோ வித்⁴யுத்³தே³ஶக³தத்வேந லிங்க³ஸ்ய ப்ராப³ல்யம் । கிஞ்ச "தே ஹைதே வித்³யாசித ஏவ" இத்யேவ ஶ்ருத்யா கர்மாங்க³த்வம் வ்யாவர்ததே ததா² "வித்³யயா ஹைவைத ஏவம்வித³ஶ்சிதா ப⁴வந்தி" இதி வாக்யமபி ஸ்வாதந்த்ர்யக³மகம் । தஸ்மாத் - ஶ்ருதிலிங்க³வாக்யை: ப்ரகரணம் பா³தி⁴த்வா ஸ்வதந்த்ரவித்³யாத்மகத்வம் மநஶ்சிதா³தீ³நாமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் ॥

த்ரிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

'மநஶ்சிதா³தீ³நாம் க்ரத்வர்த²தா நாஸ்தி, கிந்து புருஷார்த²த்வம்' இத்யுக்தே ஸதி 'கோ(அ)ஸௌ புருஷ:' இதி ப்ரஸங்கா³த்³விசார்யதே । ததே³தத³தி⁴கரணம் பூர்வோத்தரயோருப⁴யோர்மீமாம்ஸயோ: ஶேஷபூ⁴தம் , ஸ்வர்க³மோக்ஷபா⁴கி³ந ஆத்மந: ப்ரதிபாத்³யத்வாத் । தத்ர – பௌ³த்³தா⁴ லௌகாயதிகா: - தே³ஹ ஏவா(அ)(அ)த்மா - இதி மந்யந்தே । அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் சைதந்யஸ்ய தே³ஹ ஏவோபலம்பா⁴த் । ஸதி ஹி தே³ஹே சைதந்யமுபலப்⁴யதே, ந த்வஸதி । ந ச – சைதந்யஸ்ய ஜாத்யந்தரதயா தே³ஹவ்யதிரிக்த ஆத்மத்வம் ஶங்கநீயம் , க்ரமுகநாக³வல்லீசூர்ணாநாம் ஸம்யோகா³ந்மத³ஶக்திரிவ தே³ஹாகாரபரிணதேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴யோ ஜாயமாநம் சைதந்யம் கத²ம் நாம ஜாத்யந்தரம் ஸ்யாத் । தஸ்மாத் - சேதநோ தே³ஹ ஆத்மா ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் பூ⁴தாநாமுபலப்³தி⁴ர்பூ⁴தேப்⁴யோ வ்யதிரிக்தா ப⁴விதுமர்ஹதி, விஷயித்வாத் , 'யத்³யத்³விஷயி, தத்தத்³விஷயாத்³வ்யதிரிக்தம், யதா² ரூபாச்சக்ஷு: । ததா²ஸதி தாத்³ருஶசைதந்யமாத்மதத்த்வம் வத³ந்தம் ப்ரதி கத²ம் பௌ⁴திகதே³ஹரூபத்வமாபத்³யேத । ஸத்யேவ தே³ஹேசைதந்யமுபலப்⁴யதே, நாஸதி' இதி யாவந்வயவ்யதிரேகாவுக்தௌ, தத்ர  வ்யதிரேகோ(அ)ஸித்³த⁴:, அஸத்யபி தே³ேஹே பரலோககா³மிநஶ்சிதா³த்மந: ஶாஸ்த்ரேணோபலம்பா⁴த் । ஶாஸ்த்ரஸ்ய ச ப்ராமாண்யம் ஸமர்த²நீயம் । ஸத்யபி ம்ருதே தே³ஹே சைதந்யாநுபலப்³தே⁴ஶ்சாந்வயாஸித்³தி⁴: ॥

ஏகத்ரிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

அங்கா³வப³த்³தோ⁴பாஸநேஷு - உக்த²ஶாஸ்த்ராக்²யே கர்மாங்க³ப்ருதி²வ்யாதி³த்³ருஷ்டிரைதரேயோபநிஷதி³ ஶ்ரூயதே । உக்த²ம் து கௌஷீதக்யாதி³ஶாகா²ந்தரேஷ்வபி விஹிதம் । தத்ர – 'ப்ருதி²வ்யாதி³த்³ருஷ்டிரைதரேயக³தோக்த² ஏவ வ்யவதிஷ்ட²தே, உத – கௌஷீதக்யாதி³ஷ்வநுவர்ததே' இதி ஸந்தே³ஹே ஸதி ஸம்நிஹிதத்வாத்ஸ்வஶாகா²யாமேவ வ்யவதிஷ்ட²தே ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - உக்த²ஶப்³த³ஸ்தாவந்முக்²யயா வ்ருத்த்யா ஸர்வஶாகா²க³தமுக்த²ஸாமாந்யமாசஷ்டே । தத உக்த²ஶ்ருதிவஶாத்ஸர்வஶாகா²க³தோக்த²ஶாஸ்த்ரேஷ்வநுவ்ருத்தி: ப்ராப்தா । ஶ்ருதிஶ்ச ஸம்நிதே⁴ர்ப³லீயஸீ । தஸ்மாத் - க்வசித்³விஹிதா தீ⁴: ஶாகா²ந்தரேஷ்வநுக³ச்ச²தி ॥

த்³வாத்ரிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

வைஶ்வாநரவித்³யாயாம் விராட்³ரூபவைஶ்வாநரஸ்ய த்³யுலோகஸூர்யவாய்வாகாஶோத³கப்ருதி²வ்யோ மூர்த⁴சக்ஷுப்ராணமத்⁴யஶரீரமூத்ரஸ்தா²நபாத³ரூபேண த்⁴யாதவ்யாம்ஶா நிரூபிதா: । தேஷாமம்ஶாநாமபி ப்ரத்யேகம் ஸ்வாதந்த்ர்யேணோபாஸநம் வித்³யதே, உபாஸ்திஶப்³த³ஸ்ய ப²லகத²நஸ்ய ச ப்ரத்யேகமுபலப்⁴யமாநத்வாத் । ததா²ஹி - "ஔபமந்யவ கம் த்வமாத்மாநமுபாஸ்ஸே" இதி, "தி³வமேவ ப⁴க³வோ ராஜந்நிதி ஹோவாச" இதி ப்ரஶ்நோத்தராப்⁴யாம் த்³யுலோகமாத்ரோபாஸ்திரவக³ம்யதே । தஸ்மாத் - "தவ ஸுதம் ப்ரஸுதமாஸுதம் குலே த்³ருஶ்யதே" இதி ஸுதாதி³ஶப்³த³வாச்யாநாம் ஸோமயாக³விஶேஷாணாம் ஸம்பத்தி: ப²லத்வேநாவக³ம்யதே । ஏவமம்ஶாந்தரேஷூதா³ஹர்தவ்யம் । ஸர்வாவயவஸமஷ்ட்யுபாஸநம் "தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ வைஶ்வாநரஸ்ய" இதி வாக்யஶேஷே விஸ்பஷ்டம் ப்ரதீயதே । தஸ்மாத் - வ்யஸ்தோபாஸநம் ஸமஸ்தோபாஸநம் சோப⁴யம் விவக்ஷிதம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸமஸ்தோபாஸநமேவ விவக்ஷிதம் , ந து வ்யஸ்தோபாஸநம் । குத: - உபக்ரமோபஸம்ஹாராப்⁴யாமேகவாக்யத்வாவக³மாத் । உபக்ரமே தாவத் "கோ ந ஆத்மா கிம் ப்³ரஹ்ம" இதி க்ருத்ஸ்நமேவ ப்³ரஹ்மோபாஸ்யத்வேந விசாரயிதும் ப்ரக்ராந்தம் । உபஸம்ஹாரே(அ)பி "தஸ்ய ஹ வை" - இத்யாதி³நா ஸமஸ்தோபாஸநம் விஸ்பஷ்டமபி⁴தீ⁴யதே । ததா² ச ஸதி - அம்ஶோபாஸ்திஷு ப்ருத²க³ப்⁴யுபக³ம்யமாநாஸு வாக்யபே⁴த³: ப்ரஸஜ்யதே । ப்ருத²கு³பாஸ்திப²லகத²நம் து கைமுதிகந்யாயேந ஸ்துத்யை ப⁴விஷ்யதி । அத² – ப³ஹூபாஸ்திலாபா⁴ய வாக்யபே⁴தோ³(அ)ப்யப்⁴யுபக³ம்யதே, ததா³ ப்ரத்யேகோபாஸ்திநிந்தா³வசநாநி கத²ம் ஸமர்த²யேதா²: । நிந்த்³யந்தே ஹி ப்ரத்யேகோபாஸ்தய: । "மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யத்" இதி ஶிரோமாத்ரோபாஸநம் நிந்த்³யதே । தஸ்மாத் - ஸமஸ்தோபாஸநமேவ விவக்ஷிதம் ॥

த்ரயஸ்த்ரிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

சா²ந்தோ³க்³யே ஶாண்டி³ல்யவித்³யாயாம் மது⁴வித்³யேத்யாத³ய: படி²தா: । ததா² - ஶாகா²ந்தரேஷ்வபி । தத்ர பூர்வாதி⁴கரணந்யாயேந ஸமஸ்தோபாஸநஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வாத் , வேத்³யஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏகத்வாச்ச ஸர்வாஸாமேகவித்³யாத்வம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அநந்தாஸு வித்³யாஸ்வேகீகரணேநாநுஷ்டா²நம் தாவத³ஶக்யமிதி வித்³யாபே⁴தோ³(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: । ந ச – வேத்³யஸ்ய ப்³ரஹ்மண ஏகத்வம் ஶங்கநீயம் , கு³ணபே⁴ேதே³ந பே⁴தோ³பபத்தே: । நச – ஏகைகஸ்யா வித்³யாயா இயத்தா நிஶ்சேதுமஶக்யா । ப்ரத்யேகமுபக்ரமோபஸம்ஹாரயோஸ்தந்நிஶ்சாயகத்வாத் । தஸ்மாத் - வித்³யாநாம் நாநாத்வமிதி ॥

சதுஸ்த்ரிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

த்³விவிதா⁴ந்யுபாஸநாநி - அஹங்க்³ரஹாணி, ப்ரதீகாநி சேதி । ஆத்மந: ஸகு³ணத்வோபாஸநேஷ்வஹங்க்³ரஹஸ்ய சதுர்தா²த்⁴யாயே வக்ஷ்யமாணத்வாத்தாந்யஹங்க்³ரஹாணி । அநாத்மவஸ்துநி தே³வதாத்³ருஷ்ட்யா ஸம்ஸ்க்ருத்யோபாஸ்யமாநாநி ப்ரதீகாநி । தத்ர – அஹங்க்³ரஹேஷு ஶாண்டி³ல்யவித்³யாத்³யுபாஸநேஷு, ஏகம் த்³வே வஹூநி சோபாஸநாநி யாதா²காம்யேநாநுஷ்டே²யாநி, விகல்பஸ்ய நியாமகாபா⁴வாத் । ந ஹி 'ஶாண்டி³ல்யோபாஸநம் த³ஹரோபாஸநமந்யத்³வா, ஏகமேவாநுஷ்டே²யம் நேதரத்' இதி விகல்பநியமே கிஞ்சித்காரணமஸ்தி । தஸ்மாத் - யாதா²காம்யம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அந்யாநர்த²க்யம் தாவதே³கம் நியாமகம் । ததா² ஹி - ஈஶ்வரஸாக்ஷாத்கார உபாஸநஸ்ய ப்ரயோஜநம் । தச்சைகேநைவோபாஸநேந ஸித்⁴யதி, தத்ராந்யோபாஸநவையர்த்²யம் । கிஞ்ச – உபாஸநேஷு ந ப்ரமாணஜந்ய: ஸாக்ஷாத்கார: । கிம் தர்ஹி நிரந்தரபா⁴வநயா த்⁴யேயதாதா³த்ம்யாபி⁴மாந: । ஸ சாபி⁴மாந ஏகமுபாஸநமநுஷ்டா²ய தத்பரித்யஜ்யாந்யத்ர ப்ரவர்தமாநஸ்ய புருஷஸ்ய சித்தவிக்ஷேபாத்கத²ம் நாம த்³ருடீ⁴ப⁴வேத் । தஸ்மாத் - ஆநர்த²க்யவிக்ஷோபயோர்நியாமகத்வாத்³விகல்போ நியம்யதே ॥

பஞ்சத்ரிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்ரதீகோபாஸநேஷு பூர்வாதி⁴கரணந்யாய: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அஸ்த்யத்ர மஹத்³வைஷம்யம் । "தே³வோ பூ⁴த்வா தே³வாநப்யேதி" இதி 'ஜீவந்நேவ பா⁴வநாப்ரகர்ஷவஶாத்³தே³வஸாக்ஷாத்காரம் ப்ராப்ய ம்ருதோ தே³வத்வமுபைதி' இதி யதா²(அ)ஹங்க்³ரஹேஷ்வவக³ம்யதே, ந ததா² ப்ரதீகேஷு ஸாக்ஷாத்காரப²லத்வே கிஞ்சிந்மாநமஸ்தி । ஸாக்ஷாத்கரப²லத்வபா⁴வே ச தத்ர தத்ர ப்ரோக்தா போ⁴க்³யவஸ்துப்ராப்தய: ப²லத்வேநாப்⁴யுபக³ந்தவ்யா: । ததா² ச ஸதி பி⁴ந்நப²லத்வாந்நாந்யாநர்த²கத்வம் । விக்ஷேபஶங்கா து தூ³ராபேதா, ஏகம் ப்ரதீகம் கேஷுசித்க்ஷணேஷூபாஸ்ய க்ஷணாந்தரே ப்ரதீகாந்தரோபாஸநே பூர்வோபாஸ்திஜந்யஸ்யாபூர்வஸ்யாவிநாஶாத் । தஸ்மாத் - விகல்பேநைகமேவ வா, ப³ஹூநி ஸமுச்சித்ய வா, யாதா²காம்யேந ப்ரதீகமுபாஸிதவ்யம் ॥

ஷட்த்ரிம்ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

த்³விவிதா⁴நி ப்ரதீகாநி - லௌகிகாநி, கர்மாங்கா³நி ச । தத்ர லௌகிகேஷு ப்ரதீகேஷு நிர்ணய: பூர்வத்ரோக்த: । அத்ர கர்மாங்கே³ஷு ஸமுச்சயயாதா²காம்யே விசார்யேதே । தத்ர கர்மாணி கர்மாங்கா³நி ஸமுச்சித்யைவாநுஷ்டே²யதயா ப்ரயோக³விதி⁴ப்ராபிதாநி । ததா² சாங்க³தந்த்ரத்வாத³ங்கா³வப³த்³தோ⁴பாஸநாநாமபி ஸமுச்சயநியம: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "க்³ரஹம் வா க்³ருஹீத்வா சமஸம் வோந்நீய ஸ்தோத்ரமுபாகுர்யாத்ஸ்துதமநுஶம்ஸதி" இத்யாதௌ³ யதா² க்³ரஹஸ்தோத்ரஶம்ஸநாதீ³நாம் நியத: பௌர்வாபர்யேண ஸஹபா⁴வ: ஶ்ருத: । ந ததோ²பாஸநேஷு ஶ்ரூயதே । தஸ்மாத் - விகல்பஸமுச்சயயோர்யாதா²காம்யம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் த்ருதீயாத்⁴யாயஸ்ய த்ருதீய: பாத³: ॥ 3 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 36 137

ஸூத்ராணி 66 426

த்ருதீயாத்⁴யாயஸ்ய சதுர்த²பாதே³ ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஆத்மநோ தே³ஹாதி³வ்யதிரேகஜ்ஞாநமந்தரேண பரலோககா³மித்வாநிஶ்சயாஜ்ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³ப்ரவ்ருத்திரேவ ந ஸ்யாதி³தி க்ரதுஷு ப்ரவர்தகத்வேநௌபநிஷத³மாத்மதத்த்வஜ்ஞாநம் கர்மாங்க³ம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - த்³விவித⁴ம் தே³ஹவ்யதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநம் - பரலோககா³மிகர்த்ராத்மவிஜ்ஞநமேகம் , த்³விதீயம் ப்³ரஹ்மாத்மதத்த்வஜ்ஞாநம் சேதி । தத்ர – கர்த்ராத்மஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரவர்தகத்வே(அ)பி நாத்³வைதப்³ரஹ்மதத்த்வஜ்ஞாநம் ப்ரவர்தகம் । ப்ரத்யுத – க்ரியாகாரகப²லநிஷேதே⁴ந நிவர்தகமேவ । நநு தத்த்வவிதா³மபி ஜநகாதீ³நாம் கர்மப்ரவ்ருத்திலக்ஷண ஆசாரோ த்³ருஶ்யதே । பா³ட⁴ம் । லோகஸங்க்³ரஹார்த²மயமாசார: ஸ்யாத் । யதி³ தத்த்வவிதா³மபி முக்தயே கர்மாண்யநுஷ்டே²யாநி ஸ்யு:, கத²ம் தர்ஹி ப்ரஜாதி³வையர்த்²யஶ்ருதிருபபத்³யதே । "கிம் ப்ரஜயா கரிஷ்யாமோ யேஷாம் நோ(அ)யமாத்மா(அ)யம் லோக:" இதி - ஆத்மதத்த்வஸ்வரூபஸ்ய லோகஸ்யாபரோக்ஷத்வே ஸத்யநாத்மலோகஸாத⁴நபூ⁴தாயா:  ப்ரஜாயா வையர்த்²யம் ஶ்ரூயதே । ஏவம் "கிமர்தா² வயமத்⁴யேஷ்யாமஹே, கிமர்தா² வயம் யக்ஷ்யாமஹே" இத்யாத்³யுதா³ஹரணீயம் । தஸ்மாத் - ஆத்மதத்த்வஜ்ஞாநம் ஸ்வதந்த்ரம் புருஷார்த²ஸாத⁴நம் , ந து கர்மாங்க³ம் ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணஸ்ய ப்ரத²மவர்ணகமாரசயதி -

பூர்வாதி⁴கரணே - ஸ்வதந்த்ரமாத்மவிஜ்ஞாநம் - இத்யுக்தம் । தஸ்ய சா(அ)(அ)த்மவிஜ்ஞாநஸ்யோர்த்⁴வரேத:ஸ்வாஶ்ரமேஷு ஸுலப⁴த்வாதா³ஶ்ரமஸத்³பா⁴வஶ்சிந்த்யதே । தத்ர – நாஸ்த்யூர்த்⁴வரேதா: - இதி ப்ராப்தம் । குத: - வித்⁴யபா⁴வாத் । சா²ந்தோ³க்³யே - "த்ரயோ த⁴ர்மஸ்கந்தா⁴: । யஜ்ஞோ(அ)த்⁴யயநம் தா³நமிதி ப்ரத²ம:, தப ஏவ த்³விதீய:, ப்³ரஹ்மசார்யாசார்யகுலவாஸீ த்ருதீய:" இத்யத்ர யஜ்ஞாத்³யுபலக்ஷிதகா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்ய, தப:ஶப்³த³லக்ஷிதவாநப்ரஸ்த²த்வஸ்ய, நைஷ்டி²கப்³ரஹ்மசர்யஸ்ய பராமர்ஶமாத்ரம் க³ம்யதே, ந து விதி⁴ருபலப்⁴யதே । ந ச – அபூர்வார்த²த்வேந விதி⁴: கல்பயிதும் ஶக்ய:, "வீரஹா வா ஏஷ தே³வாநாம் யோ(அ)க்³நிமுத்³தா⁴ஸயதே" இத்யக்³ந்யுத்³வாஸநலக்ஷிதஸ்ய கா³ர்ஹஸ்த்²யபரித்யாக³ஸ்ய நிந்தி³தத்வாத் । "சத்வார ஆஶ்ரமா:" - இதி ஸ்ம்ருதிஸ்து கா³ர்ஹஸ்த்²யத⁴ர்மாநதி⁴க்ருதாந்த⁴பங்க்³வாதி³விஷயா ப⁴விஷ்யதி । ந ஹ்யந்த⁴ஸ்யா(அ)(அ)ஜ்யாவேக்ஷணோபேதே கர்மண்யதி⁴காரோ(அ)ஸ்தி । நாபி பங்கோ³ர்விஷ்ணுக்ரமாத்³யுபேதே கர்மண்யதி⁴கார: । தஸ்மாத் - சக்ஷுராதி³பாடவயுக்தஸ்யா(அ)(அ)த்மஜ்ஞாநோபயுக்த ஊர்த்⁴வரேதா ஆஶ்ரமோ நாஸ்தி ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அஸ்த்யூர்த்⁴வரேதா ஆஶ்ரம: । வித்⁴யஶ்ரவணே(அ)ப்யபூர்வார்த²த்வேந விதே⁴: கல்பயிதும் ஶக்யத்வாத் । ந ச – வீரகா⁴ததோ³ஷ: உத்ஸந்நாக்³நிக்³ருஹஸ்த²விஷயத்வாத்³வீரஹத்யாயா: । யத்து - அந்தா⁴தி³விஷயத்வம் ஸ்ம்ருதேருக்தம் । தத³ஸத் , "அத² புநரவ்ரதீ வ்ரதீ வா, ஸ்நாதகோ(அ)ஸ்ராதகோ வா உத்ஸந்நாக்³நிரநக்³நிகோ வா, யத³ஹரேவ விரஜேத் , தத³ஹரேவ ப்ரவ்ரஜேத்" இதி கா³ர்ஹஸ்த்²யாநதி⁴க்ருதாநாம் ப்ருத²க்ஸம்ந்யாஸவிதா⁴நாத் । ந ச – சக்ஷுராதி³பாடவவதாமாஶ்ரமாந்தரவிதி⁴: கல்பநீய:, ஜாபா³லஶ்ருதௌ ப்ரத்யக்ஷவித்⁴யுபலம்பா⁴த் । "ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸமாப்ய க்³ருஹீ ப⁴வேத் , க்³ருஹாத்³வநீ பூ⁴த்வா ப்ரவ்ரஜேத்" இதி । தஸ்மாத் - அஸ்த்யாஶ்ரமாந்தரம் ॥

த்³விதீயவர்ணகமாரசயதி -

"த்ரயோ த⁴ர்மஸ்கந்தா⁴:" இத்யத்ரா(அ)(அ)ஶ்ரமாநதி⁴க்ருத்ய "ஸர்வ ஏதே புண்யலோகா ப⁴வந்தி" இத்யாஶ்ரமாநுஷ்டா²யிநாம் புண்யலோகமபி⁴தா⁴ய "ப்³ரஹ்மஸம்ஸ்தோ²(அ)ம்ருதத்வமேதி" இதி மோக்ஷஸாத⁴நத்வேந ப்³ரஹ்மநிஷ்டா² ப்ரதிபாத்³யதே । ஸேயம் ப்³ரஹ்மநிஷ்டா² புண்யலோககாமிந ஆஶ்ரமிணோ(அ)பி ஸம்பா⁴வ்யதே । ஆஶ்ரமகர்மாண்யநுஷ்டா²ய யதா²வகாஶம் ப்³ரஹ்மநிஷ்டா²யா: ஸுகரத்வாத் । நஹி 'லோககாமீ ப்³ரஹ்ம ந ஜாநீயாத்' இதி நிஷேதோ⁴(அ)ஸ்தி । தஸ்மாத் - அஸ்தி ஸர்வஸ்யா(அ)(அ)ஶ்ரமிணோ ப்³ரஹ்மாநிஷ்டா² ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ப்³ரஹ்மநிஷ்டா² நாம ஸர்வவ்யாபாரபரித்யாகே³நாநந்யசித்ததயா ப்³ரஹ்மணி ஸமாப்தி: । ந சாஸௌ கர்மஶூரே ஸம்ப⁴வதி, கர்மாநுஷ்டா²நத்யாக³யோ: பரஸ்பரம் விரோதா⁴த் । தஸ்மாத் - கர்மத்யாகி³ந ஏவ ப்³ரஹ்மநிஷ்டா² ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

உத்³கீ³தா²வயவஸ்யோகாரஸ்ய ரஸதமத்வாத³யோ கு³ணா: ஶ்ரூயந்தே - "ஸ ஏஷ ரஸாநாம் ரஸதம: பரம:" இத்யாதி³நா । தத்³ரஸதமத்வாதி³கமோங்காரஸ்ய ஸ்துதி:, ந து த்⁴யாதவ்யம் । யதா² "இயமேவ ஜூஹூராதி³த்ய: கூர்ம: ஸ்வர்லோக:", இத்யாதௌ³ கர்மாங்க³பூ⁴தாநாம் ஜுஹ்வாதீ³நாமதி³த்யாதி³ரூபேண ஸ்துதி:, ததா² ரஸதமத்வாதி³கு³ணைரோங்காரஸ்ய ஸ்துதி: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - விஷமோ த்³ருஷ்டாந்த: । 'ஜுஹூராதி³த்ய:' இத்யாதி³கம் ஜுஹூவிதி⁴ப்ரகரணே படி²தத்வாத்ஸ்தோத்ரமஸ்து, ரஸதமத்வாதி³கம் தூபநிஷதி³ ஷடி²தத்வேந கர்மப்ரகரணபடி²தோத்³கீ³த²விதி⁴வாக்யேநைகவாக்யத்வாபா⁴வாந்ந ஸ்தாவகம் । கிந்து "ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸீத" இதி ஸம்நிஹிதேந விதி⁴நைகவாக்யத்வாத்³ரஸதமத்வாதி³கம் த்⁴யாதவ்யம் ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

"அத² ஹ யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய த்³வே பா⁴ர்யே ப³பூ⁴வது:" - "ஜநகோ ஹ வைதே³ஹ ஆஸாஞ்சக்ரே" இத்யாதி³கமுபநிஷதி³ ஶ்ரூயமாணமாக்²யாநம் பாரிப்லவார்யம் ப⁴விதுமர்ஹதி । அஶ்வமேத⁴யாகே³ ராத்ரிஷு ராஜாநம் ஸகுடும்ப³முபவேஶ்ய தஸ்யாக்³ரே வைதி³காந்யுபாக்²யாநாந்யத்⁴வர்யுணா வக்தவ்யாநி । ததி³த³ம் பாரிப்லவாக்²யம் கர்ம "பாரிப்லவமாசக்ஷீத" இதி வாக்யேந விஹிதம் । தத³ர்த²த்வே ஸத்யௌபநிஷதா³க்²யாநாந்யநுஷ்டா²நாயோபயுஜ்யேரந் । ஜ்யாயோ(அ)நுஷ்டா²நம் வித்³யாஸ்துதே: । தஸ்மாத்பாரிப்லவார்த²ம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ப்ரத²மே(அ)ஹநி - 'மநுர்வைவஸ்வதோ ராஜா', த்³விதீயே(அ)ஹநி - 'யமோ வைவஸ்வதோ ராஜா', இத்யாத்³யாக்²யாநாநாம் பாரிப்லவார்தா²நாம் விஶேஷிதத்வாதௌ³பநிஷதா³நாமாக்²யாநாநாம் தச்சே²ஷத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி । ஸம்நிஹிதவித்³யாஸ்தாவகத்வே து வித்³யாவாக்யைரேகவாக்யதா லக்ஷ்யதே । தஸ்மாத் - வித்³யாஸ்தாவகமாக்²யாநம் ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

விமதோ ப்³ரஹ்மதத்த்வாவபோ³த⁴: ஸ்வப²லப்ரதா³நே ஸ்வாங்க³பூ⁴தகர்மாபேக்ஷ:, அங்கி³த்வாத் ,  ப்ரயாஜாபேக்ஷத³ர்ஶபூர்ணமாஸவத் । யத்³யபி ப்ரத²மாதி⁴கரணே வித்³யாயா: ஸ்வதந்த்ரபுருஷார்த²த்வப்ரதிபாத³நேந கர்மாங்க³த்வம் நிவாரிதம் । ததா²(அ)ப்யங்கி³த்வம் ந நிவாரிதம் । அதோ நாஸித்³தோ⁴ ஹேது: । அத: கர்மாங்கா³பேக்ஷோ போ³த⁴: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - விமதம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஸ்வவிரோதி⁴நிவர்த்யநிவர்தநே(அ)ந்யாபேக்ஷம் ந ப⁴வதி, ப்ரகாஶத்வாத் , தீ³பவத் , க⁴டஜ்ஞாநவச்ச । யத்து - அங்கி³த்வமுக்தம் । தத்ர கர்மண: கீத்³ருஶமங்க³த்வமபி⁴ப்ரேதம் - கிம் ப்ரயாஜாதி³வத்ப²லோபகார்யங்க³த்வம் , உத - அவகா⁴தாதி³வத்ஸ்வரூபோபகார்யங்க³த்வம் । நா(அ)(அ)த்³ய:, முக்தே: கர்மஜந்யத்வேநாநித்யத்வப்ரஸக்தே: । த்³விதீயே - ஸாத்⁴யவிகலோ த்³ருஷ்டாந்த:, அவகா⁴தாதௌ³ ப்ரயாஜாதீ³நாம் ஸ்வரூபோபகார்யங்க³த்வாபா⁴வாத் । தஸ்மாத் - உத்பந்நா வித்³யா ஸ்வப²லதா³நே கர்மாணி நாபேக்ஷதே ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

ப்³ரஹ்மவித்³யா ஸ்வப²லே யதா² கர்மாணி நாபேக்ஷதே, ததா² ஸ்வோத்பத்தாவபி । அந்யதா² - க்வசித³பேக்ஷதே, க்வசிந்நாபேக்ஷதே - இத்யர்த⁴ஜரதீயந்யாய: ப்ரஸஜ்யேத ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - நார்த⁴ஜரதீயத்வதோ³ஷோ(அ)த்ராஸ்தி, யோக்³யதாவஶேநைகஸ்யைவ கார்யவிஶேஷேஷ்வபேக்ஷாநபேக்ஷயோருபபத்தே: । யதா² லாங்க³லவஹநே(அ)நபேக்ஷிதோ(அ)ப்யஶ்வோ ரத²வஹநே(அ)பேக்ஷ்யதே, தத்³வத் । ந ச வித்³யாயா: ஸ்வோத்பத்தௌ கர்மாபேக்ஷாயாம் ப்ரமாணாபா⁴வ:, "தமேதம் வேதா³நுவசநேந ப்³ராஹ்மணா விவிதி³ஷந்தி யஜ்ஞேந தா³நேந தபஸா(அ)நாஶகேந" இதி ப்ரவ்ருத்திரூபாணாம் வேதா³நுவசநாதீ³நாம் விவிதி³ஷோத்பாத³நத்³வாரா ப³ஹிரங்க³ஸாத⁴நத்வாவக³மாத் । "ஶாந்தோ தா³ந்த உபரதஸ்திதிக்ஷு: ஸமாஹிதோ பூ⁴த்வா(அ)(அ)த்மந்யேவா(அ)(அ)த்மாநம் பஶ்யதி" இதி நிவ்ருத்திரூபாணாம் ஶமத³மாதீ³நாம் வித்³யோத்பத்திகாலே(அ)ப்யநுவர்தமாநதயா(அ)ந்தரங்க³ஸாத⁴நத்வாவக³மாத் । தஸ்மாத் - யஜ்ஞாதீ³நி ஶமாதீ³நி ச வித்³யா ஸ்வோத்பத்தாவபேக்ஷதே ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்ராணவித்³யாயாம் ஶ்ரூயதே - "ந ஹ வா ஏவம்விதி³ கிஞ்சநாநந்நம் ப⁴வதி" இதி । 'ப்ராணோபாஸகேந போ⁴க்துமயோக்³யம் ந கிஞ்சித³ஸ்தி' இத்யர்த²: । தத்ர ஸர்வாந்நபோ⁴ஜநஸ்ய மாநாந்தரேணாப்ராப்தத்வாத்ப்ராணோபாஸகஸ்ய தத்³விதீ⁴யதே ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "யதி³த³ம் கிஞ்சா(அ)(அ)ஶ்வப்⁴ய ஆக்ருமிப்⁴ய ஆகீடபதங்கே³ப்⁴ய:, தத்தே(அ)ந்நம்" இதி ஶ்வாதி³ போ⁴ஜ்யமந்நமுபாஸகஸ்ய போ⁴ஜ்யதயா விதே⁴யம் , ந ச தத்³விதா⁴தும் ஶக்யம் , யதோ ப⁴க்ஷ்யாப⁴க்ஷ்யவிபா⁴க³ஶாஸ்த்ரம் ஸர்வாந்நாஶநவிதௌ⁴ பா³த்⁴யேத । தஸ்மாத் - ஆபதி³ யாவதா ப்ராணரக்ஷா ப⁴வதி தாவந்மாத்ரம் நிஷித்³தா⁴ந்நமப்யநுஜ்ஞாயதே । அத ஏவ சாக்ராயணோ முநி: ப்ராணாத்யயே ப்ராப்தே பர்யுஷிதாந்க³ஜதத்பாலகோச்சி²ஷ்டாந்குல்மாஷாந்ப⁴க்ஷயித்வா ஶூத்³ரபா⁴ண்ட³ஸ்த²முத³கம் ந பபௌ, தத்ரோப⁴யத்ர காரணம் சாவோசத் - "ந வா அஜீவிஷ்யமிமாநகா²த³ந்"  இதி, "காமோ ம உத³பாநம்" இதி ச । தஸ்மாத் - ஆபதி³ ஸர்வாந்நப⁴க்ஷணமப்⁴யநுஜ்ஞாதம் ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

யாநி யஜ்ஞாதீ³நி வித்³யாஹேதுத்வேந விவிதி³ஷாவாக்யே விஹிதாநி, தாந்யேவா(அ)(அ)ஶ்ரமத⁴ர்மத்வேந பூர்வகாண்டே³ விஹிதாநி । தேஷாம் ப்ரயோஜநத்³வைவித்⁴யாத்³த்³விரநுஷ்டா²நம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - யதா² ஶ்ராத்³தா⁴ர்த²போ⁴ஜநேந த்ருப்திர்நாந்தரீயகதயா ஸித்⁴யதி, ததா² வித்³யார்த²மநுஷ்டி²தை: கர்மபி⁴ராஶ்ரமத⁴ர்ம: ஸித்⁴யது । ந ச – வித்³யாஹேதூநாம் காம்யத்வாத் , ஆஶ்ரமத⁴ர்மாணாம் ச நித்யத்வாத்ஸக்ருத்ப்ரயோகே³ நித்யாநித்யஸம்யோக³விரோத⁴: - இதி வாச்யம் । வசநத்³வயப³லேநைகஸ்ய கர்மண ஆகாரத்³வயோபபத்தே: । யதா² - "கா²தி³ரோ யூபோ ப⁴வதி, கா²தி³ரம் வீர்யகாமஸ்ய யூபம் குர்வீத" இத்யத்ர வசநத்³வயப³லேநைகஸ்ய நித்யத்வம் காம்யத்வம் ச தத்³வத் । தஸ்மாத் - உப⁴யவிதா⁴நாம் யஜ்ஞாதீ³நாம் ஸக்ருதே³வ ப்ரயோக³: ॥

நவமாதி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வமாஶ்ரமம் பரிஸமாப்ய கேநாபி காரணேநோத்தரமாஶ்ரமமப்ரதிபந்நோ(அ)நாஶ்ரமீ । ஸ்நாதகவிது⁴ராதி³: । தஸ்ய தத்த்வஜ்ஞாநம் ந ஸம்பா⁴வ்யதே, பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴ஹேதோராஶ்ரமித்வஸ்யாபா⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸம்ப⁴வத்யநாஶ்ரமிணோ(அ)பி ஜ்ஞாநம் । ஆஶ்ரமநிரபேக்ஷஸ்ய ஜபாதே³ர்பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴ஹேதுத்வாத் ।

"ஜப்யேநைவ து ஸம்ஸித்⁴யேத்³ப்³ராஹ்மணோ நாத்ர ஸம்ஶய:" இதி ஸ்ம்ருதே: ।

ஶ்ருதஶ்ச ஸம்வர்க³வித்³யாயாமதி⁴காரோ(அ)நாஶ்ரமிணோ விவாஹார்தி²நோ ரைக்வஸ்ய । ஏவமாஶ்ரமரஹிதா கா³ர்க்³யாத³ய உதா³ஹார்யா: । ந ச – ஏவம் ஸத்யாஶ்ரமவையர்த்²யம் , ஶுத்³த்⁴யதிஶயஹேதுத்வாத் । தஸ்மாத் - அநாஶ்ரமிணோ(அ)பி ஸம்ப⁴வத்யேவ ஜ்ஞாநம் ॥

த³ஶமாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ப்³ரஹ்மசர்யம் ஸமாப்ய க்³ருஹீ ப⁴வேத் , க்³ருஹாத்³வநீ பூ⁴த்வா ப்ரவ்ரஜேத்" இத்யாஶ்ரமாணாமாரோஹோ யதே²ச்சா²தீ⁴நோ ப⁴வதி, ததா² 'பாரிவ்ராஜ்யாத்³வநஸ்த²:' இத்யாத்³யவரோஹோ(அ)பி க்வசித்³ராக³வஶாத் , க்வசித்பூர்வாஶ்ரமத⁴ர்மஶ்ரத்³தா⁴வஶாச்ச யுக்த: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ராக³ஸ்தாவந்மித்²யாஜ்ஞாநமூலத்வாத³திநிஷித்³த⁴: । ந ச பூர்வாஶ்ரமத⁴ர்மே ஶ்ரத்³தா⁴ யுஜ்யதே, உத்தராஶ்ரமிணம் ப்ரத்யவிஹிதத்வேந த⁴ர்மத்வாபா⁴வாத் । ந ஹி - யோ யேநாநுஷ்டா²தும் ஶக்யதே ஶ்ரத்³தீ⁴யதே ச, ஸ தஸ்ய த⁴ர்மோ ப⁴வதி । கிம் தர்ஹி - யோ யம் ப்ரதி விஹித:, ஸ தஸ்ய த⁴ர்ம: । கிஞ்ச "ததோ ந புநரேயாத்" இத்யவரோஹநிஷேதே⁴நா(அ)(அ)ரோஹோ நியம்யதே । ந சா(அ)(அ)ரோஹவத³வரோஹே(அ)பி ஶிஷ்டாசாரோ வித்³யதே । தஸ்மாத் - நாஸ்த்யவரோஹ: ॥

ஏகாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

நைஷ்டி²கப்³ரஹ்மசர்யாதூ³ர்த்⁴வரேதஸ்த்வம் ப்ராப்தஸ்ய புந: ஸ்த்ரீஸங்கே³ந ப்⁴ரஷ்டஸ்ய ப்ராயஶ்சிதம் நாஸ்தி ।

"ஆரூடோ⁴ நைஷ்டி²கம் த⁴ர்மம் யஸ்து ப்ரச்யவதே புந: ।
ப்ராயஶ்சித்தம் ந பஶ்யாமி யேந ஶுத்⁴யேத்ஸ ஆத்மஹா"

இதி ப்ராயஶ்சித்தாத³ர்ஶநவசநாத் । "அத² யோ ப்³ரஹ்மசாரீ ஸ்த்ரீமுபேயாத் , ஸ க³ர்த³ப⁴ம் பஶுமாலபே⁴த" இத்யஸ்தி ப்ராயஶ்சிதம் - இத்யுச்யதே । தந்ந, தஸ்ய வ்ரதிவிஷயத்வாத் । உபகுர்வாணகாக்²யோ யோ வேதா³த்⁴யயநாங்க³த்வேந ப்³ரஹ்மசர்யவ்ரதமநுதிஷ்ட²தி, தத்³விஷயமித³ம் ப்ராயஶ்சித்தவசநம் । தஸ்மாத் - ஊர்த்⁴வரேதஸ்த்வாத்³ப்⁴ரஷ்டஸ்ய நாஸ்தி ப்ராயஶ்சிதம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - யதோ²பகுர்வாணகஸ்ய மது⁴மாம்ஸப⁴க்ஷணமுபபாதகமிதி ப்ராயஶ்சிதம் புந:ஸம்ஸ்காரோ வித்³யதே, தத்³வதூ³ர்த்⁴வரேதஸோ(அ)பி கு³ருதா³ராதி³ப்⁴யோ(அ)ந்யத்ர ப்ரவ்ருத்திருபபாதகமேவ ந து மஹாபாதகம் । தத: ப்ராயஶ்சித்தாத்புந: ஸம்ஸ்காராச்ச ஶுத்³தி⁴ர்ப⁴வதி । யதி³ மஹாபாதகேஷ்வபரிக³ணிதத்வேநோபபாதகத்வமாஶ்ரித்ய ப்ராயஶ்சித்தமுச்யேத, தர்ஹ்யத³ர்ஶநவாக்யஸ்ய கா க³தி: - இதி சேத் । "யத்நபரம் தத்³வாக்யம்" இதி ப்³ரூம: । 'அத ஏவ ப்ராயஶ்சித்தம் ந பஶ்யாமி' இத்யாஹ, ந து 'நாஸ்தி' இதி । ப்ராயஶ்சித்தம் து க³ர்த³ப⁴பஶுரேவ, ப்³ரஹ்மசாரித்வஸ்ய ஸமாநத்வாத் । ததா² - வநஸ்த²பரிவ்ராஜகயோரபி ப்⁴ரம்ஶே ப்ராயஶ்சித்தம் ஸ்மர்யதே - "வாநப்ரஸ்தோ² தீ³க்ஷாபே⁴தே³ க்ருச்ச்²ரம் த்³வாத³ஶராத்ரம் சரித்வா மஹாகக்ஷம் வர்த⁴யேத்" । 'பி⁴க்ஷுர்வநஸ்த²வத்ஸோமவ்ருத்³தி⁴வர்ஜம்' - இதி । கக்ஷவ்ருத்³தி⁴ர்வநவாஸ: । ஸோமவ்ருத்³தி⁴ரபி ஸ ஏவ ॥

த்³வாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வோக்தப்ராயஶ்சித்தாபாதி³தஶுத்³த்⁴யந்யதா²நுபபத்த்யா க்ருதப்ராயஶ்சித்தஸ்ய ஶிஷ்டை: ஸஹ வ்யவஹாரோ(அ)ஸ்தி ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஆமுஷ்மிகஶுத்³தி⁴ஸத்³பா⁴வே(அ)பி ப்ராயஶ்சித்தாத³ர்ஶநவசநாதை³ஹிகஶுத்³த்⁴யபா⁴வாச்சி²ஷ்டைரேஷ ந வ்யவஹார்ய: ॥

த்ரயோத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

அங்கா³வப³த்³தே⁴ஷூபாஸநேஷு யஜமாந ஏவாநுஷ்டா²தா, நார்த்விஜ: த்⁴யாது: ப²லஶ்ரவணாத் । ப²லம் து யஜமாநஸ்யைவோசிதம், ஸ்வாமித்வாத் । தஸ்மாத் - ப²லிநோ யஜமாநஸ்யைவ த்⁴யாத்ருத்வம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "ஏவம்விது³த்³கா³தா ப்³ரூயாத்" । இதி வாக்யஶேஷ உத்³நாதுருபாஸகத்வம் ஸ்பஷ்டம் ஶ்ரூயதே । யுக்தம் சைதத் - ருத்விஜாமஶேஷகர்மாநுஷ்டா²நாய யஜமாநேந க்ரீதத்வாத் । தஸ்மாத் - ருத்விக்³பி⁴: க்ருதம் யஜமாநேநேவ க்ருதமிதி ப²லித்வோபபத்தேருபாஸநம்ருத்விஜாம் கர்ம ॥

சதுர்த³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

கஹோலப்³ராஹ்மணே ஶ்ரூயதே - "தஸ்மாத்³ப்³ராஹ்மண: பாண்டி³த்யம் நிர்வித்³ய பா³ல்யேந திஷ்டா²ஸேத் , பா³ல்யம் ச பாண்டி³த்யம் ச நிர்வித்³யாத² முநி:" இதி । அஸ்யாயமர்த²: - யஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மபா⁴வ: பரமபுருஷார்த²:, தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்ம பு³பூ⁴ஷுருபநிஷத்தாத்பர்யநிர்ணயரூபம் பாண்டி³த்யம் நி:ஶேஷேண ஸம்பாத்³ய பா³லவந்நீராக³த்³வேஷத்வேந யுக்தோ(அ)ஸம்பா⁴வநாநிராகரணாய யுக்தீரநுசிந்தயந்நவஸ்தா²துமிச்சே²த் , தத: பாண்டி³த்யபா³ல்யே நி:ஶேஷேண ஸம்பாத்³ய, அத² முநி: - இதி । தத்ர - 'ப⁴வேத்' இதி வித்⁴யஶ்ரவணாந்முநித்வம் ந விதே⁴யம் । நச – விதி⁴: கல்பயிதும் ஶக்ய:, பாண்டி³த்யஶப்³தே³ந ப்ராப்தஸ்ய மௌநஸ்யாபூர்வார்த²த்வாபா⁴வாத் । பண்டி³தஸ்ய விது³ஷோ பா⁴வ: பாண்டி³த்யம் - இதி ஜ்ஞாநவாசகோ(அ)யம் ஶப்³த³: । ததா² முநிஶப்³தோ³(அ)பி, 'மந ஜ்ஞாநே' இத்யஸ்மாத்³தா⁴தோஸ்தந்நிஷ்பத்தே: । தஸ்மாத் - ப்ராப்தஸ்ய மௌநஸ்ய நைவ விதி⁴கல்பநம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - பூர்வோக்தஸ்ய பாண்டி³த்யஸ்ய புநர்முநிஶப்³தே³நாபி⁴தா⁴நே ப்ரயோஜநாபா⁴வாந்நிரந்தரஜ்ஞாநநிஷ்டா²(அ)பூர்வார்தோ² முநிஶப்³தே³ந விவக்ஷித: । தத: 'திஷ்டா²ஸேத்' இதி பதா³நுவ்ருத்த்யா விதி⁴ர்லப்⁴யதே । அஸ்தி ச ஜ்ஞாநநைரந்தர்யேண ப்ரயோஜநம் , ப்ரப³லபே⁴த³வாஸநாவாஸிதஸ்ய தந்நிவ்ருத்த்யர்த²த்வாத் । தஸ்மாத் - நிதி³த்⁴யாஸநாத்மகம் மௌநம் விதே⁴யம் ॥

பஞ்சத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

"பா³ல்யேந திஷ்டா²ஸேத்" இத்யத்ர – பா³லஸ்ய பா⁴வோ பா³ல்யம் - இதி ப்ரஸித்³த்⁴யா வயோ ப⁴வேத் । அத² – தஸ்ய வித்⁴யநர்ஹத்வம் , - தர்ஹி - பா³லஸ்ய கர்ம – இதி வ்யுத்பத்த்யா காமசாராதி³கமஸ்து । ஸர்வதா² தீ⁴ஶுத்³தி⁴ர்ந பா³ல்யம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - பாண்டி³த்யமௌநாக்²யயோ: ஶ்ரவணநிதி³த்⁴யாஸநயோர்மத்⁴யே மநநம் விதே⁴யத்வேந ஶ்ருத்யா விவக்ஷிதம் । தஸ்ய ச பா⁴வஶுத்³தி⁴ருபயுக்தா, ராக³த்³வேஷமாநாபமாநாதி³தோ³ஷக்³ரஸ்தத்வேந ப³ஹி: ப்ரவ்ருத்திமபரித்யஜ்ய மந்துமஶக்யத்வாத் । - பா³லஸ்ய கர்ம -  இதி வ்யுத்பத்திஸ்து யதே²ச்சா²சாரே, பா⁴வஶுத்³தௌ⁴ ச ஸமாநா । வய:காமசாரௌ து மநநஸ்யாத்யந்தமநுபயுக்தௌ । ப்ரத்யுத விரோதி⁴நௌ, மூட⁴ஸ்ய ப³ஹி:ப்ரவ்ருத்தஸ்ய வா மநஸோ மநநவிநாஶகத்வாத் । தஸ்மாத் - பா⁴வஶுத்³தி⁴ரேவ பா³ல்யம் , நேதரது³ப⁴யம் ॥

ஷோட³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யாஸநேஷ்வநுஷ்டீ²யமாநேஷு - அஸ்மிந்நேவ ஜந்மநி ஜ்ஞாநம் ஜாயதே   - இதி நியம்யதே । ந து - இஹ வா, ஜந்மாந்தரே வா இதி காலவிகல்ப: । குத: - ஶ்ரவணாதி³ஷு ப்ரவர்தமாநஸ்ய புருஷஸ்ய ஜ்ஞாநேச்சா²யா ஐஹிகஜ்ஞாநோத்பத்திவிஷயத்வாத் । 'இஹைவ மே வித்³யா ஜாயதாம்' இத்யபி⁴ஸந்தா⁴ய புருஷ: ப்ரவர்ததே । ந ச – அத்³ருஷ்டப²லாநாம் யஜ்ஞாதீ³நாம் தத்ஸாத⁴கத்வேந ஸ்வர்க³வஜ்ஜந்மாந்தரே ஜ்ஞாநோத்பத்தி: ஶங்கநீயா, ஶ்ரவணாதி³ப்ரவ்ருத்தே: ப்ராகே³வ விவிதி³ஷாமுத்பாத்³ய யஜ்ஞாதீ³நாம் சரிதார்த²த்வாத் । தஸ்மாத் - ஐஹிகத்வேந ஜ்ஞாநோத்பத்திர்நியம்யதே ।

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அஸதி ப்ரதிப³ந்தே⁴ ஜ்ஞாநமிஹைவ ஸம்ப⁴வதி, ஸதி து ப்ரதிப³ந்தே⁴(அ)த்ராநுஷ்டி²தை: ஶ்ரவணாதி³பி⁴ர்ஜந்மாந்தரே ஜ்ஞாநமுத்பத்³யதே । ப்ரதிப³ந்த⁴ஶ்ச ப³ஹுவித⁴: ஶ்ரூயதே -

"ஶ்ரவணாயாபி ப³ஹுபி⁴ர்யோ ந லப்⁴ய: ஶ்ருண்வந்தோ(அ)பி ப³ஹவோ யம் ந வித்³யு: ।
ஆஶ்சர்யோ வக்தா குஶலோ(அ)ஸ்ய லப்³தா⁴ ஆஶ்சர்யோ ஜ்ஞாதா குஶலாநுஶிஷ்ட:"

இதி । ந ச – பூர்வஜந்மாநுஷ்டி²தை: ஶ்ரவணாதி³பி⁴ர்ஜந்மாந்தரே ஜ்ஞாநோத்பத்திர்ந த்³ருஷ்டசரீ, வாமதே³வஸ்ய க³ர்ப⁴ ஏவாவஸ்தி²தஸ்ய ஜ்ஞாநோத்பத்திஶ்ரவணாத் । "க³ர்ப⁴ ஏவைதச்ச²யாநோ வாமதே³வ ஏவமுவாச" இதி ஶ்ருதே: । தஸ்மாத் - இஹ வா, ஜந்மாந்தரே வா ஜ்ஞாநோத்பத்தி: ॥

ஸப்தத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

யதா² ப்³ரஹ்மலோகாக்²யம் ப²லம் ஸாலோக்யஸாரூப்யஸாமீப்யஸார்ஷ்டிபே⁴தே³ந சதுர்வித⁴ம் । தத்ர ஸார்ஷ்டிர்நாம சதுர்முகே²ந ஸமாநைஶ்வர்யத்வம் । யதா² வா - "கர்மபூ⁴யஸ்த்வாத்ப²லபூ⁴யஸ்த்வம்" இதி ந்யாயேந ஸ்வர்கோ³ ப³ஹுவித⁴: । ததா² முக்திரபி ப²லத்வாவிஶேஷாத்ஸாதிஶயா ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - முக்திர்நாம நிஜஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமேவ, ந து ஸ்வர்க³வதா³க³ந்துகம் கிஞ்சித்³ரூபம் - இதி வக்ஷ்யதே । ப்³ரஹ்ம சைகவித⁴த்வேந ஶ்ருதம் நிர்ணீதம் ச । தஸ்மாத் - சதுர்முக²ஸ்ய மநுஜஸ்ய வா முக்திரேகவிதை⁴வ । ஸாலோக்யாதி³விஶேஷஸ்து ஜந்யரூபத்வாது³பாஸநாதாரதம்யேந ஸாதிஶயோ ப⁴விஷ்யதி । முக்திஸ்து ந தாத்³ருஶீ, இதி ஸித்³த⁴ம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் த்ருதீயாத்⁴யாயஸ்ய  சதுர்த²: பாத³: ॥ 4 ॥
॥ த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாயஶ்ச ஸமாப்த: ॥ 3 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 17 154

ஸூத்ராணி 52 478

சதுர்தா²த்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²மபாத³ஸ்ய ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ஸக்ருத்க்ருதே க்ருத: ஶாஸ்த்ரார்த²:" இதி ந்யாயேந ஶ்ரவணாதீ³நாம் ப்ரயாஜாதி³வத்ஸக்ருதே³வாநுஷ்டா²நம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - உக்தந்யாயஸ்யாத்³ருஷ்டப²லவிஷயத்வாத் । அத்ர ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரலக்ஷணஸ்ய த்³ருஷ்டப²லஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் 'த்³ருஷ்டே ஸம்ப⁴வத்யத்³ருஷ்டம் ந கல்பநீயம்' இதி ந்யாயேநாவகா⁴தவத்ப²லஸித்³தி⁴பர்யந்தம் ஶ்ரவணாத்³யாவர்தநீயம் ॥

த்³விதீயாதி⁴காரணமாரசயதி -

யச்சா²ஸ்த்ரப்ரதிபாத்³யம் ப்³ரஹ்ம, தஜ்ஜீவேந ஜ்ஞாத்ரா ஸ்வவ்யதிரிக்ததயா க்³ரஹீதவ்யம் , து³:க்²யது³:கி²நோர்ஜீவப்³ரஹ்மணோரேகத்வவிரோதா⁴த் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - 'வஸ்துதோ ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்யைவ ஸதோ ஜீவஸ்யாந்த:கரணோபாதி⁴க்ருதோ து³:கி²த்வாதி³ஸம்ஸாரத⁴ர்ம:' இதி வியத்பாதே³ (ப்³ர0 ஸூ0 அ0 2 பா0 3) ஜீவவிசாரே ப்ரபஞ்சிதம் । அதோ வாஸ்தவவிரோதா⁴பா⁴வாதா³த்மத்வேநைவ ப்³ரஹ்ம க்³ருஹ்யதாம் । அத ஏவ "அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி" "அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம" இத்யாதி³மஹாவாக்யைஸ்தத்த்வவித³ ஆத்மத்வேநைவ ப்³ரஹ்ம க்³ருஹ்ணந்தி । ததா² "தத்த்வமஸி" இத்யாதி³மஹாவாக்யை: ஸ்வஶிஷ்யாந்க்³ராஹயந்த்யபி । தஸ்மாத் - ஆத்மத்வேநைவ ப்³ரஹ்ம க்³ரஹீதவ்யம் ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

"மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத" "ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்ம" இத்யாதி³ஷு ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யா ஸம்ஸ்க்ருதம் மநஆதி³த்யாதி³ப்ரதீகமுபாஸ்யம் । தச்ச ப்ரதீகமுபாஸகேந ஸ்வாத்மதயா க்³ரஹீதவ்யம் , ப்ரதீகஸ்ய ப்³ரஹ்மகார்யத்வேந ப்³ரஹ்மணா ஸஹ பே⁴தா³பா⁴வாத் , ஜீவஸ்ய ச ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நத்வாத் , ப்³ரஹ்மத்³வாரோபாஸ்யப்ரதீகஸ்யோபாஸகஜீவஸ்ய ச பே⁴தா³பா⁴வேநைகத்வஸம்ப⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - யதி³ ப்³ரஹ்மகார்யஸ்ய ப்ரதீகஸ்ய ப்³ரஹ்மைக்யமவலோக்யதே, ததா³ ப்ரதீகஸ்வரூபமேவ விலீயேத, க⁴டஸ்ய ம்ருத்³ரூபேணைக்யே விலயத³ர்ஶநாத் । யதி³ ச ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மைக்யமவலோக்யேத, ததா³ ஜீவத்வாபாயே ஸத்யுபாஸகத்வம் ஹீயேத । அத² – உபாஸ்யோபாஸகஸ்வரூபலோபே⁴ந கார்யகாரணைக்யம் ஜீவப்³ரஹ்மைக்யம் ச ந பர்யாலோச்யேத, ததா³ கோ³மஹிஷவத³த்யந்தபி⁴ந்நயோ: ப்ரதீகோபாஸகயோர்நாஸ்த்யேகத்வயோக்³யதா । தஸ்மாத் - ப்ரதீகே நாஸ்த்யஹந்த்³ருஷ்டி: ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

"மநோ ப்³ரஹ்ம" – இத்யத்ர ப்³ரஹ்மஸ்வரூபமநோத்³ருஷ்டிம் ப்³ரஹ்மணி க்ருத்வா ப்³ரஹ்மோபாஸநீயம் , ப்³ரஹ்மண: ப²லமத³த்வேநோபாஸ்யதார்ஹத்வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ப்³ரஹ்மண உத்க்ருஷ்ட²த்வாத்³ருஷ்டிர்நிக்ருஷ்டே மநஸி கர்தவ்யா । லோகே ஹி நிக்ருஷ்டே ப்⁴ருத்யே ராஜத்³ருஷ்டிம் க்ருத்வா ராஜவத்தம் பூஜயந்தி । கிஞ்ச "மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத" இத்யத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³த³ இதிஶப்³த³பரத்வேந த³ஷ்டிலக்ஷகோ ப⁴விஷ்யதி । மந:ஶப்³த³ஶ்சாநிதிபரத்வாந்முக்²யார்த²வாசீ । யதா² 'ஸ்தா²ணும் சௌர இதி ப்ரத்யேதி' இத்யத்ர ஸ்தா²ணுஶப்³தோ³ முக்²யார்த²வாசீ சௌரஶப்³தோ³ த்³ருஷ்டிலக்ஷகஸ்தத்³வத் | ந சாப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்ய மநஸ உபாஸ்யத்வே ஸ்தா²ணுஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மண: ப²லப்ரத³த்வாநுபபத்தி:, அப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸ்யாப்யதிதே²ருபாஸநே கர்மாத்⁴யக்ஷத்வேந யதா² ப²லம் ப்ரயச்ச²தி, தத்³வத³த்ராபி ஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத³ப்³ரஹ்மணி ப்ரதீகே ப்³ரஹ்மதீ⁴: கர்தவ்யா ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ய ஏவாஸௌ தபதி, தமுத்³கீ³த²முபாஸீத" இத்யத்ரா(அ)(அ)தி³த்யதே³வதாம் ப்ரதீகம் க்ருத்வா கர்மாங்க³பூ⁴தோத்³கீ³த²த்³ருஷ்டி: கர்தவ்யா, விபர்யயேண வா கர்மாங்க³ ஆதி³த்யத்³ருஷ்டி: । ஆதி³த்யோத்³கீ³த²யோருப⁴யோர்ப்³ரஹ்மகார்யத்வேந பூர்வாதி⁴கரணோத்கர்ஷந்யாயாநவதாரேண நியாமகாபா⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஆதி³த்யத்³ருஷ்ட்யா கர்மாங்க³ம் ஸம்ஸ்கர்தவ்யம் ॥ ததா²ஸதி த்³ருஷ்டிபி⁴: ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய கர்மண: ப²லாதிஶயஸம்ப⁴வாத் । விபர்யயே து கர்மாங்கை³ராதி³த்யதே³வதாயாம் ஸம்ஸ்க்ருதாயாம் கிம் தவ ப²லிஷ்யதி । ந ஹ்யக்ரியாத்மிகா தே³வதா ப²லஸ்ய ஸாத⁴நம் ப⁴வதி । அந்யதா² தே³வதாயா: ஸாதா⁴ரணத்வேந யஜமாநாயஜமாநயோ: ப²லஸாம்யப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத் - அங்கே³ஷ்வாதி³த்யாதி³த்³ருஷ்டய: கர்தவ்யா: ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

'ஆஸீநேநைவோபாஸிதவ்யம்' இதி நாஸ்தி நியம:, மாநஸவ்யாபாரம் ப்ரதி தே³ஹஸ்தி²திவிஶேஷஸ்யாநுபயுக்தத்வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - பரிஶேஷாதா³ஸநம் நியம்யதே । ததா²ஹி - ந தாவச்ச²யாநேநோபாஸிதும் ஶக்யம் , அகஸ்மாந்நித்³ரயா(அ)பி⁴பூ⁴தே: ஸம்ப⁴வாத் । நாப்யுத்தி²தேந க³ச்ச²தா வா, தே³ஹதா⁴ரணமார்க³நிஶ்சயாதி³வ்யாபாரேண சித்தஸ்ய விக்ஷிப்தத்வாத் । அத ஆஸீநேநைவோபாஸிதவ்யம் ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ப்³ரஹ்மயஜ்ஞேந யக்ஷ்யமாண: ப்ராச்யாம் தி³ஶி" இதி தி³க்³நியம: । "ப்ராசீநப்ரவணே வைஶ்வதே³வேந யஜேத" இதி தே³ஶநியம: । "அத² யத³பராஹ்நே பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞேந சரந்தி" இதி காலநியம: । ததே³தந்நியமத்ரயம் யதா² கர்மணி த்³ருஶ்யதே, ததோ²பாஸநே(அ)பி த்³ரஷ்டவ்य़ம் । வௌதி³கத்வஸ்யாவிஶேஷாத் ।

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஐகாக்³ர்யம் ஹி த்⁴யாநஸ்ய ப்ரதா⁴நம் ஸாத⁴நம் । ந ச – தஸ்ய தி³கா³தி³நியந்த்யா கஶ்சித³திஶயோ வித்³யதே । அதோ நாஸ்தி நியம: । அத ஏவ ஶ்ருதிர்யோகா³ப்⁴யாஸாய ப்ரதே³ஶம் நிர்தி³ஶந்தீ "மநோநுகூலே" இத்யேவா(அ)(அ)ஹ । "யஸ்மிந்தே³ஶே ஸௌமநஸ்யம், தத்ரைவ மநோ யுஞ்ஜ்யாத் , நது ஶாஸ்த்ரேண நியமித: கஶ்சித்³தே³ஶோ(அ)ஸ்தி" இத்யர்த²: । "ஸமே ஶுசௌ ஶர்கராவஹ்நிவாலுகாவர்ஜிதே" இதி யோகா³ப்⁴யாஸாய தே³ஶவிஶேஷ: ஶ்ரூயதே - இதி சேத் । ஸத்யம் । த்³ருஷ்டஸௌகர்யார்த²ம் து தத் - இதி வாக்யஶேஷே மநோநுகூலத்வவிஶேஷணாந்நிஶ்சீயதே । தஸ்மாத் - நாஸ்தி தி³கா³தி³நியம: ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

விஜாதீயப்ரத்யயேநாநந்தரிதஸஜாதீயப்ரத்யயப்ரவாஹ உபாஸ்திஶப்³தா³ர்த²: । ஸ ச கியதா(அ)பி காலேந ஸம்பத்³யதே । அதோ யாவதி³ச்ச²மாவ்ருத்தி:, ந த்வாமரணம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - பா⁴விஜந்மந: ப்ரயோஜகோ(அ)ந்த்யப்ரத்யய ஆமரணமாவ்ருத்திமந்தரேண ந ஸுலப⁴: । அத ஏவ ஸ்ம்ருதி: - "ஸதா³ தத்³பா⁴வபா⁴வித:" இத்யாஹ । கத²ம் தர்ஹி - ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³கர்மணா ஸ்வர்க³ம் க³ச்ச²தோ(அ)ந்த்யப்ரத்யய: - । 'கர்மஜந்யாபூர்வவஶாத்' இதி ப்³ரூம: - உபாஸநே(அ)ப்யபூர்வமஸ்தி - இதி சேத் । பா³ட⁴ம் । நைதாவதா நிரந்தராவ்ருத்திலக்ஷணோ த்³ருஷ்டோபாய: பரித்யாஜ்யோ ப⁴வதி । அந்யதா² ஸர்வஸ்ய ஸுக²து³:கா²தே³ரபூர்வஜந்யத்வேந போ⁴ஜநாத்³யர்தோ² த்³ருஷ்ட: ப்ரத²த்ந: பரித்யஜ்யேத । ததோ த்³ருஷ்டார்தோ²பாயத்வாதா³மரணமாவர்தநம் கர்தவ்யம் ॥  

யத்³யபி - ஏதாந்யஷ்டாவதி⁴கரணாநி ஸாத⁴நவிசாரத்வாத்பூர்வாத்⁴யாயே யோக்³யாநி, ததா²(அ)பி ப²லப்ரத்யாஸந்நஸாத⁴நத்வாத்ப²லாத்⁴யாயே விசாரிதாநி ॥

நவமாதி⁴கரணமாரசயதி -

"நாபு⁴க்தம் க்ஷீயதே கர்ம கல்பகோடிஶதைரபி" ।

இதி பாபாவிநாஶஸ்ய ஸர்வஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³த⁴த்வாத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநிநோ(அ)ப்யஸ்தி பாபலேப: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - தத்ர தாவந்நிர்கு³ணப்³ரஹ்மாத்மதத்த்வவித³: பாபலேபஶங்கா(அ)பி நோதே³தி 'நாகார்ஷம் , ந கரோமி' ந கரிஷ்யாமி, இதி காலத்ரயே(அ)ப்யகர்த்ருப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வேந நிஶ்சிதத்வாத் । ந ஹ்யகர்துர்லேபம் மந்தா³ அபி ஶங்கந்தே । நாபி ஸகு³ணப்³ரஹ்மவிதோ³ லேபோ(அ)ஸ்தி, அஶ்லேஷவிநாஶயோ: ஶ்ருதத்வாத் । ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காராதூ³ர்த்⁴வம் தே³ஹேந்த்³ரியவ்யவஹாரவஶாத்ஸம்பா⁴விதஸ்य़ பாபஸ்யாஶ்லேஷ: ஶ்ரூயதே । தத்³யதா² - "யதா² புஷ்கரபலாஶ ஆபோ ந ஶ்லிஷ்யந்தே, ஏவமேவம்விதி³ பாபம் கர்ம ந ஶ்லிஷ்யதே" இதி । ஸாக்ஷாத்காராத்பூர்வம் த்விஹ ஜந்மநி ஜந்மாந்தரேஷு ச ஸஞ்சிதஸ்ய பாபஸங்கா⁴தஸ்ய விநாஶ: ஶ்ரூயதே - "தத்³யதே²ஷீகாதூலமக்³நௌ ப்ராோதம் ப்ரதூ³யேத, ஏவம் ஹாஸ்ய ஸர்வே பாப்மாந: ப்ரதூ³யந்தே" இதி । "நாபு⁴க்தம்" - இத்யாதி³ ஶாஸ்த்ரம் து ஸகு³ணநிர்கு³ணப்³ரஹ்மஜ்ஞாநரஹிதவிஷயம் । தஸ்மாத் - நாஸ்தி ஜ்ஞாநிந: பாபலேப: ।

த³ஶமாதி⁴கரணமாரசயதி -

மா பூ⁴த்பாபலேப: । புண்யலேபஸ்து வித்³யதே, புண்யஸ்ய ஶ்ரௌதத்வேந ஶ்ரௌதப்³ரஹ்மஜ்ஞாநேந ஸமம் விரோதா⁴பா⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அகர்த்ராத்மவஸ்துஸாமர்த்²யாத்பாபவத்புண்யேநாபி ந லிப்யதே । ஸகு³ணஜ்ஞாநிநஸ்தூபாஸநவ்யதிரிக்தம் காம்யம் புண்யம் பாபவத³த⁴மஜந்மஹேதுத்வாத்பாபஸமமேவேதிமத்த்வா பாபத்வேநைவ த³ஹரவித்³யாவாக்யஶேஷே ஶ்ருதி: பராம்ருஶதி - "ஸர்வே பாப்மாநோ(அ)தோ நிவர்தந்தே" இதி । அஸ்யாயமர்த²: - 'ஸுக்ருதம் து³ஷ்க்ருதம் தத்ப²லம் ச பூர்வவாக்யே யத்³யத³நுக்ராந்தம், தே ஸர்வே பாப்மாநோ(அ)ஸ்மாது³பாஸகாந்நிவர்தந்தே' இதி । கிஞ்ச – "உபே⁴ உ ஹைவைஷ ஏதே தரதி" இதி ஶ்ருதி: புண்யபாபயோருப⁴யோர்ஜ்ஞாநிநாம் தரணம் ஸமமேவ ப்³ரூதே । தஸ்மாத் - பாபவத்புண்யேநாபி ந லிப்யதே ॥

ஏகாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஜ்ஞாநாத்பூர்வம் ஸஞ்சிதே புண்யபாபே த்³விவிதே⁴ - ஆரப்³தே⁴, அநாரப்³தே⁴ ச । தயோர்த்³விவித⁴யோரப்யகர்த்ருத்வமாத்மந: ஸமாநம் , தத்³போ³த⁴ஶ்ச ஸம: । தத: - அநாரப்³த⁴வதா³ரப்³த⁴யோரபி ஜ்ஞாநோத³யஸமய ஏவ விநாஶ: ॥

இதி ப்ராப்தே,  ப்³ரூம: - ஶ்ருத்யநுப⁴வயுக்திப்⁴ய ஆரப்³த⁴யோரவிநாஶோ க³ம்யதே । "தஸ்ய தாவதே³வ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே(அ)த² ஸம்பத்ஸ்யே" இதி ஶ்ருதி: । அஸ்யா அயமர்த²: 'தஸ்ய தத்த்வவிதோ³ முக்திர்விலம்ப³மாநா(அ)பி நாத்யந்தம் விலம்ப³தே । கிந்து க³ர்பா⁴தா⁴நகாலே க்ல்ருப்தஸ்யா(அ)(அ)யுஷ: க்ஷயாபா⁴வேந யாவத்³தே³ஹ: ப்ராணைர்ந விமோக்ஷ்யதே, தாவதே³வ விலம்ப³தே । அத² தே³ஹப்ராணவியோகே³ ஸதி ப்³ரஹ்ம ஸம்பத்³யதே' இதி । யதா²(அ)நயா ஶ்ருத்யா தத்த்வவிதோ³(அ)ப்யாதே³ஹபாதம் ஸம்ஸாரோ(அ)ங்கீ³க்ருத:, ததா² வித்³வத³நுப⁴வோ(அ)ப்யஸ்மிந்நர்தே² ஸ்பு²ட: । யுக்திஶ்சோச்யதே - யதா² லோகே தூணநிஷ்டேஷு பா³ணேஷு தா⁴நுஷ்கஸ்ய ஸ்வீகாரபரித்யாக³யோ: ஸ்வாதந்ந்யே(அ)பி முக்தே பா³ணே ஸ்வாதந்த்ர்யம் ந த்³ருஶ்யதே, ஸ து பா³ணோ வேகே³ க்ஷீணே ஸ்வயம் பததி । ஏவம் குலாலசக்ரப்⁴ரமணமுதா³ஹர்தவ்யம் । ததா² தா³ர்ஷ்டாந்திகப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்யாப்யநாரப்³த⁴கர்மநாஶகத்வே ஸ்வாதந்த்ர்யமஸ்து, ந த்வாரப்³தே⁴ கர்மணி, ஆரப்³த⁴ஸ்ய ப்ரவ்ருத்தப²லத்வாத் । யத்³யேதை: ஶ்ருத்யாதி³பி⁴ராரப்³த⁴ஸ்தி²திர்நாரப்⁴யுபக³ம்யதே, ததோ³பதே³ஷ்டுரபா⁴வாத்³வித்³யாஸம்ப்ரதா³ய உச்சி²த்³யேத । ந தாவத் - அவித்³வாநுபதே³ஷ்டா - இதி வக்தும் ஶக்யம் । வித்³வாம்ஸ்து வேத³நஸமய ஏவ முச்யத இதி கோ நாமோபதே³ஷ்டா ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாத் - நா(அ)(அ)ரப்³த⁴யோர்நாஶ: ॥

த்³வாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

ஜ்ஞாநாத்பூர்வமிஹ ஜந்மநி ஜந்மாந்தரே வா(அ)நுஷ்டி²தம் யத³க்³நிஹோத்ராதி³ நித்யம் கர்ம, தஸ்யாபி காம்யகர்மவத³கர்த்ராத்மவஸ்துபோ³த⁴மஹிம்நா நாஶோ(அ)ப்⁴யுபேய: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - த்³வாவம்ஶௌ நித்யகர்மண: - ஏகோம்(அ)ஶ: ப்ராதா⁴ந்யேந சித்தஶுத்³தி⁴ப்ரத³:, அபரோ(அ)ஶோ(அ)நுஷங்கே³ண ஸ்வர்கா³தி³ப²லப்ரத³: । தஸ்ய நாஶோ(அ)ஸ்து நாம । சித்தஶுத்³தி⁴ப்ரத³ஸ்ய து வித்³யாயாமுபயுக்தத்வாந்ந நாஶோ வர்ணயிதும் ஶக்ய: । ந ஹி லோகே போ⁴கே³நோபக்ஷீணம் வ்ரீஹ்யாதி³கம் நஷ்டம் மந்யந்தே । யத்து ஜ்ஞாநாதூ³ர்த்⁴வம் நித்யம் கர்ம தஸ்ய காம்யவத³ஶ்லேஷ: ॥

த்ரயோத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

வித்³யாஸாத⁴நம் நித்யகர்ம த்³விவித⁴ம் ஸம்பா⁴வ்யதே - அங்கா³வப³த்³தோ⁴பாஸ்திஸஹிதம் , தத்³ரஹிதம் ச । தத்ர – ஸோபாஸநஸ்ய கர்மண: ப்ரஶஸ்தத்வாத்ததே³வ வித்³யாஸாத⁴நம் , ந தூபாஸ்திரஹிதம் ।

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "யதே³வ வித்³யயா கரோதி ததே³வ வீர்யவத்தரம் ப⁴வதி" இதி ஶ்ருதி: "ஸோபாஸநஸ்ய கர்மணோ(அ)திஶயேந வீர்யமஸ்தி" இதி வத³ந்தீ நிருபாஸநஸ்யாபி வீர்யமாத்ரமப்⁴யநுஜாநாதி । அந்யதா² தரப்ரத்யயாநுபபத்தே: । தஸ்மாத் - ஸோபாஸநநிருபாஸநயோஸ்தாரதம்யேந வித்³யாஸாத⁴நத்வம் ॥

சதுர்த³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

அதி⁴காரிபுருஷாணாம் முக்திர்நாஸ்தி, ப்ராரப்³த⁴போ⁴கா³ய ப³ஹுஷு ஜந்மஸு ஸ்வீக்ருதேஷு தத்ர பூர்வார்ஜிதவித்³யாயாம் யத்கர்ம க்ரியதே தஸ்ய ப²லப்ரத³த்வே ஸத்யுத்தரோத்தரஜந்மபரம்பராயா அவஶ்யம்பா⁴வித்வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஆரப்³த⁴ம் கர்ம ஸ்வப²லே ஸுக²து³:கே² போ⁴ஜயேத் , தத³ர்த²மேவ ப்ரவ்ருத்தத்வாத் । ந ஹி வித்³யாலோபார்த²ம் கிஞ்சித்கர்ம பூர்வமநுஷ்டி²தம் , யேந கர்மவஶாத்³வித்³யாலோப ஆஶங்க்யேத । ந ச   - மரண வ்யவதா⁴நமாத்ரேண வித்³யாலோப:, ஸுஷுப்திவ்யவதா⁴நேந தல்லோபாத³ர்ஶநாத் । அதோ வித்³யாயாமவஸ்தி²தாயாம் ப³ஹுபி⁴ரபி க்ரியமாணை: கர்மபி⁴ரஶ்லேஷாத் - அஸ்த்யதி⁴காரிணாம் முக்தி: ॥

யத்³யப்யேதத்³கு³ணோபஸம்ஹாரபாதே³ நிர்ணீதம் , ததா²(அ)பி தஸ்யைவா(அ)(அ)க்ஷேபஸமாதா⁴நே - இத்யநவத்³யம் ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் சதுர்தா²த்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²ம: பாத³: ॥ 1 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 14 168

ஸூத்ராணி 19 497

சதுர்தா²த்⁴யாயஸ்ய த்³விதீயபாதே³ ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

உத்க்ராந்திக்ரமஶ்சா²ந்தோ³க்³யே ஶ்ரூயதே - "அஸ்ய ஸோம்ய புருஷஸ்ய ப்ரயதோ வாங்மநஸி ஸம்பத்³யதே, மந: ப்ராணே, ப்ராணஸ்தேஜஸி, தேஜ: பரஸ்யாம் தே³வதாயாம்" இதி தத்ர – ம்ரியமாணஸ்ய புருஷஸ்ய வாகா³தீ³நி த³ஶேந்த்³ரியாணி மநஸி லீயந்தே । ஸ ச லய: கிம் ஸ்வரூபேண, வ்ருத்த்யா வா - இதி ஸம்ஶயே ஸதி "வாங்மநஸி" இதி ஶ்ருதௌ வ்ருத்திஶப்³தா³ஶ்ரவணாத்ஸ்வரூபலய: ॥

இதி ப்ராப்தே, பூ³ம: - மநஸோ வாகா³தி³கம் ப்ரத்யநுபாதா³நத்வாத் உபாதா³ந ஏவ கார்யஸ்ய ஸ்வரூபலய: இதி ம்ருத்³க⁴டாதௌ³ வ்யாப்தித³ர்ஶநாந்ந வாகா³தீ³நாம் ஸ்வரூபேண லய: । வ்ருத்திஸ்த்வநுபாதா³நே(அ)பி லயமர்ஹதி । அங்கா³ரேஷு ஜலமத்⁴யே ப்ரக்ஷிப்தேஷு வஹ்நிவ்ருத்தேர்தா³ஹப்ரகாஶாத்மிகாயா அநுபாதா³நே ஜலே லயத³ர்ஶநாத் । ஶ்ருதௌ து வாக்ஶப்³தே³ந வ்ருத்திர்லக்ஷ்யதே । வ்ருத்திவ்ருத்திமதோரபே⁴தோ³பசாராத் - வாகா³தீ³நாம் மநஸி வ்ருத்திலய: ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

வாகா³தி³ஷு மநஸி வ்ருத்த்யா ப்ரலீநேஷு தந்மந: ப்ராணே ஸ்வரூபேண லயமர்ஹதி, மந: ப்ரதி ப்ராணஸ்யோபாதா³நத்வஸம்ப⁴வாத் । ததா² ஹி - "அந்நமயம் ஹி ஸோம்ய மந:" இதி ஶ்ருதேர்மநஸோ(அ)ந்நம் காரணம் , "ஆபோமய: ப்ராண:" இதி ஶ்ருதேஶ்ச ப்ராணஸ்யா(அ)(அ)ப: காரணம் । ததா²ஸதி மந:ப்ராணஶப்³தா³ப்⁴யாம் தத்காரணே அந்நோத³கே உபலக்ஷ்ய 'மந: ப்ராணே லீயதே' இதிவாக்யஸ்ய 'அந்நமப்ஸு லீயதே' இத்யர்தோ² வ்யாக்²யாதவ்ய: । ததா²ச கார்யஸ்ய ஸ்வோபாதா³நே லயோ ப⁴விஷ்யதி தஸ்மாத் - மநஸ: ஸ்வரூபேண லய: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - த்³விவித⁴முபாதா³நம் - முக்²யம், ப்ராணாலிகம் ச । தத்ர ப்ராணமநஸோர்ம்ருத்³க⁴டயோரிவ ந முக்²ய உபாதா³நோபாதே³யபா⁴வோ(அ)ஸ்தி । கிம் தர்ஹி - த்வது³க்தப்ரகாரேண ஸம்ப³ந்த⁴பரம்பரயா ப்ரணால்யா । நஹி ப்ராணாலிக உபாதா³நே கார்யஸ்ய லயம் க்வசித்பஶ்யாம: । தஸ்மாத் - மநஸ: ப்ராணே ஸாக்ஷாத³நுபாதா³நே வ்ருத்த்யா ப்ரவிலயோ த்³ரஷ்டவ்ய: ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

அந்தர்லீநைகாத³ஶேந்த்³ரியயுக்தஸ்ய ப்ராணஸ்ய தேஜோப³ந்நேஷு பூ⁴தேஷு வ்ருத்த்யா ப்ரவிலய: । ந து ஜீவே, "ப்ராணஸ்தேஜஸி" இதி ஶ்ருதே: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "ஏவமேவேமமாத்மாநமந்தகாலே ஸர்வே ப்ராணா அபி⁴ஸமாயந்தி" இதி ஶ்ருதிஜீவே ப்ராணலயமாஹ । 'யதா² ராஜாநம் ப்ரயியாஸந்தம் ஸர்வே ப்⁴ருத்யா: ஸமாயந்தி, தத்³வத்' இதி ஶ்ருதேரர்த²: । ந ச "ப்ராணஸ்தேஜஸி" இதி ஶ்ருத்யா விரோத⁴: ஜீவேந ஸஹித: ப்ராண: பஶ்சாத்தேஜஆதி³பு⁴தேஷு லீயதே இதி வ்யாக்²யாதும் ஶக்யத்வாத் । தஸ்மாத் - ப்ராணோ ஜீவே ப்ரத²மதோ லயம் ப்ராப்ய பஶ்சாத்தத்³த்³வாரா பூ⁴தேஷு லீயதே ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

'நிர்கு³ணப்³ரஹ்மஜ்ஞாநிநஸ்தாவது³த்க்ராந்திரேவ நாஸ்தி' - இதி வக்ஷ்யதி । யா து ஸகு³ணப்³ரஹ்மஜ்ஞாநிந உத்காந்தி: நாஸாவஜ்ஞாந்யுத்க்ராந்த்யா ஸமாநா, ப்³ரஹ்மலோகரூபஸ்ய மோக்ஷஸ்ய, தத்³விப ரீதஸம்ஸாரஸ்வரூபஸ்ய ச ப²லஸ்ய விஷமத்வேந தத்ப்ராப்தித்³வாரபூ⁴தாயா உத்க்ராந்தேர்வைஷம்யஸ்யோசிதத்வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸகு³ணஜ்ஞாநிநோ மூர்த⁴ந்யநாடீ³ப்ரவேஶ:, உத்தரமார்கோ³பக்ரம:, ஜ்ஞாநரஹிதஸ்ய நாட்³யந்தரப்ரவேஶோ மார்கா³ந்தரோபக்ரம:, மார்க³பர்யந்தமித³மேவ வர்தமாநம் ஜந்ம, அத ஐஹிகஸுக²து³:க²வது³த்க்ராந்திரபி ஸமாநா । உபக்ராந்தே து மார்கே³ த்வது³க்தப²லபே⁴தா³த்³வைஷம்யமஸ்து ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

"தேஜ: பரஸ்யாம் தே³வதாயாம்" இத்யத்ர தேஜ:ப்ரப்⁴ருதீநாம் பூ⁴தாநாம் பரமாத்மநி ஸ்வரூபேண லயோ யுஜ்யதே, பரமாத்மநோ பூ⁴தோபாதா³நத்வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஆத்மதத்த்வஜ்ஞாநிநஸ்த்வது³க்தப்ரகாரேண பூ⁴தாநாம் ஸ்வரூபேண லயோ(அ)ஸ்து । தஸ்ய நிர்ணேஷ்யமாணத்வாத் । உபாஸகஸ்ய கர்மிணஶ்ச ஜந்மாந்தரஸித்³த⁴யே வ்ருத்திலய ஏவாப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

"ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி" இதி தத்த்வவித³: ப்ராணாநாமுத்க்ராந்திர்நிஷித்⁴யதே । தஸ்ய நிஷேத⁴ஸ்யாபாதா³நம் ஜீவ:, ந து தே³ஹ: । அந்யதா² தே³ஹாத³நுத்க்ராந்தௌ மரணாபா⁴வ: ப்ரஸஜ்யேத ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - தப்தாஶ்மநி ப்ரக்ஷிப்தம் ஜலம் ந யதா²(அ)ந்யத்ர க³ச்ச²தி, நாபி தத்ர த்³ருஶ்யதே, கிந்து ஸ்வரூபேண லீயதே । தத்³வத்தத்த்வவித³: ப்ராணா தே³ஹாத³நுத்க்ராந்தா அபி ந தே³ஹே(அ)வதிஷ்ட²ந்தே கிந்து விலீயந்தே । அதோ ஜீவநாஸம்ப⁴வாத் 'ம்ருதோ தே³ஹ:' இதி வ்யவஹார: । அநுத்க்ராந்தாநாம் ப்ராணாநாம் தே³ஹாவஸ்தா²நாபா⁴வே தே³ஹஸ்யோச்சூ²நத்வமேவ லிங்க³ம் । நநு - இயத: ப்ரயாஸாத்³வரம் தே³ஹாது³த்க்ராந்திரஸ்து, ப்ரதிஷேத⁴ஸ்து ஜீவாபாதா³நகோ ப⁴விஷ்யதி । மைவம் , தே³ஹாது³த்க்ராந்தஸ்ய ஜீவேந ஸஹாவஸ்தி²தேஷு ப்ராணேஷு தே³ஹாந்தரக்³ரஹணஸ்யா(அ)(அ)வஶ்யகத்வாந்முக்திரேவ ந ஸ்யாத் । தஸ்மாத் - உத்க்ராந்திப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய தே³ஹ ஏவாபாத³நம், ந ஜீவ: ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

தத்த்வஜ்ஞாநிநோ வாகா³த³ய: ப்ராணா விலீயமாநா: ப்ராதிஸ்விகேஷ்வக³ந்ந்யாத்³யதி⁴கரணேஷு விலீயந்தே, ந து பரமாத்மநி "க³தா: கலா: பஞ்சத³ஶ ப்ரதிஷ்டா²:" இதி கலாஶப்³த³வாச்யாநாம் ப்ராணாதீ³நாம் ப்ரதிஷ்டாஶப்³த³வாச்யஸ்வஸ்வகாரணப்ராப்திப்ரதிபாத³கத்வாத் । "யத்ராஸ்ய புருஷஸ்யாக்³நிம் வாக³ப்யேதி, வாதம் ப்ராண: சக்ஷுராதி³த்யம்" இத்யாதி³ஶ்ருதே: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - தத்த்வவிதோ³ த்³ருஷ்ட்யா பரமாத்மந்யேவ லய இதி ஶ்ருத்யந்தராந்நிஶ்சீயதே । யதா² "நத்³ய: ஸ்யந்த³மாநா: ஸமுத்³ரே(அ)ஸ்தம் க³ச்ச²ந்தி நாமரூபே விஹாய, ததா² வித்³வாந்நாமரூபாத்³விமுக்த: பராத்பரம் புருஷமுபைதி தி³வ்யம்" இதி ஶ்ருதௌ நத்³யப்³தி⁴லயத்³ருஷ்டாந்த உபந்யஸ்யதே । அத² – தா³ர்ஷ்டாந்திகே பரமாத்மாநி லய இத்யயமர்தோ² ந விஶத³: - தர்ஹி ஶ்ருத்யந்தரே விஶதோ³ க³ம்யதே - "யதே²மா நத்³ய: ஸ்யந்த³மாநா: ஸமுத்³ராயணா: ஸமுத்³ரம் ப்ராப்யாஸ்தம் க³ச்ச²ந்தி, பி⁴த்³யேதே தாஸாம் நாமரூபே, 'ஸமுத்³ர:' இத்யேவம் ப்ரோச்யதே, ஏவமேவாஸ்ய பரித்³ரஷ்டுரிமா: ஷோட³ஶ கலா: புருஷாயணா: புருஷம் ப்ராப்யாஸ்தம் க³ச்ச²ந்தி, பி⁴த்³யேதே தாஸாம் நாமரூபே, 'புருஷ' இத்யேவம் ப்ராோச்யதே" இதி । பி⁴த்³யேதே விலீயேதே । ஸேயம் ஶ்ருதிஸ்தத்த்வவித்³ருஷ்டிவிஷயா । "க³தா: கலா:" இதி ஶாஸ்த்ரம் து தடஸ்த²புருஷப்ரதீதிவிஷயம் । ம்ரியமாணே தத்த்வவிதி³ ஸமீபவர்திந: புருஷா: ஸ்வஸ்வத்³ருஷ்டாந்தேந ததீ³யவாகா³தீ³நாமப்யக்³ந்யாதி³ஷு லயம் மந்யந்தே । அத: ஶ்ருத்யோர்ந விரோத⁴: । தஸ்மாத் - பரமாத்மநி தத்த்வவித³: ப்ராணாநாம் லய: ॥

அஷ்டமாதி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வாதி⁴கரண உக்தோ லயோ ந நி:ஶேஷ:, கிந்து ஸாவஶேஷோ ப⁴விதுமர்ஹதி, வாகா³தி³லயத்வாத் , அஜ்ஞாநிவாகா³தி³லயவத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "பி⁴த்³யேதே தாஸாம் நாமரூபே" இத்யத்ர ஜீவஸ்ய யா: ஷோட³ஶகலா: ஸம்ஸாரஹேதவ:, தாஸாம் கலாநாம் நாமரூபவிபே⁴த³: ஶ்ரூயதே । கலாஶ்ச வாக்யோபக்ரமே(அ)நுக்ராந்தா: - "ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத, ப்ராணாச்ச்²ரத்³தா⁴ம் க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீந்த்³ரியம் மநோ(அ)ந்நம் , அந்நாத்³வீர்யம் தபோ மந்த்ரா: கர்ம லோகா:, லோகேஷு ச நாம ச" இதி । யதி³ ப்ராணாதீ³நாம் நாமாந்தாநாம் நாமரூபே ஶக்த்யவஶேஷேண லீயேதே, ததா³ நாமரூபவிபே⁴த³ஶ்ருதிருபருத்⁴யதே, ஶக்த்யாத்மாந நாமரூபயோ: ஸூக்ஷ்மயோரவஸ்தா²நாத் அஜ்ஞாநிநஸ்து ஜந்மாந்தரஸித்³த⁴யே ஶக்த்யவஶேஷத்வமிஷ்யதே । தஸ்மாத் - தத்த்வவிதோ³ வாகா³தீ³நாம் நி:ஶேஷேண பரமாத்மநி லய: ॥

நவமாதி⁴கரணமாரசயதி -

உபாஸகஸ்ய யேயமுத்க்ராந்தி:, ஸேயமிதரோத்க்ராந்த்யா மார்கோ³பக்ரமபர்யந்தம் ஸமா - இத்யுக்தம் । அத² மார்கோ³பக்ரமே(அ)பி ஸமைவ ப⁴விதுமர்ஹதி, ஹ்ருத்ப்ரத்³யோதநாதே³: ஸமத்வஶ்ரவணாத் । ததா² ஹி - "தஸ்ய ஹைதஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்யாக்³ரம் ப்ரத்³யோததே, தேந ப்ரத்³யோதேநைஷ ஆத்மா நிஷ்க்ராமதி சக்ஷுஷ்டோ வா மூர்த்⁴ரோ வா(அ)ந்யேப்⁴யோ வா ஶரீரதே³ஶேப்⁴ய:" இதி ஶ்ரூயதே । அஸ்யாயமர்த²: - 'வாட்³மநஸி ஸம்பத்³யதே' இதி க்ரமேண ஸஜீவம் லிங்க³ஶரீரம் ஶக்த்யஶேஷம் பரமாத்மநி யதா³ லீயதே, ததா³ பூர்வஜந்ம ஸமாப்தம் ப⁴வதி । அத² ஜந்மாந்தராய தல்லிங்க³ம் புநர்ஹ்ருத³யே ப்ராது³ர்ப⁴வதி, தஸ்மிந்நவஸரே ஹ்ருத³யாக்³நே(அ)வஸ்தி²தஸ்ய லிங்க³ஸ்ய க³ந்தவ்யபா⁴விஜந்மாலோசகாத்மகோ(அ)ந்த்யப்ரத்யயத்வேந லோகே ப்ரஸித்³த⁴: கஶ்சித்ப்ரத்³யோதோ ப⁴வதி, தேந யுக்த: ஸந்நாடீ³ப்⁴யோ நிர்க³ச்ச²தி இதி । ஏதச்ச ஸர்வேஷாம் ஸமாநம் । தஸ்மாத் - நோபாஸகஸ்யேதரேப்⁴யோ விஶேஷ: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - மூர்த⁴ந்யயைவ நாட்³யோபாஸகோ நிர்க³ச்ச²தி, இதராப்⁴ய ஏவ நாடீ³ப்⁴ய இதரே । குத: - உபாஸகேந மூர்த⁴ந்யநாட்³யாஶ்சிந்திதத்வாத் । ஸகு³ணப்³ரஹ்மவித்³யாஸாமர்த்²யாச்ச । ஶ்ருத்யந்தரே சாயமர்த²: ஸ்பஷ்டமேவ க³ம்யதே -

"ஶதம் சைகா ச ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³யஸ்தாஸாம் மூர்தா⁴நமபி⁴நி: ஸ்ருதைகா ॥
தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருநதத்வமேதி விஷ்வஙந்யா உத்க்ரமணே ப⁴வந்தி" இதி ।

'அந்யா நாட்³ய உத்க்ரமணாயோபயுஜ்யந்தே, ந த்வம்ருதத்வப்ராப்தயே' இத்யர்த²: । தஸ்மாத் - அஸ்த்யுபாஸகஸ்ய விஶேஷ: ॥

த³ஶமாதி⁴கரணமாரசயதி -

"அதை²தைரேவ ரஶ்மிபி⁴ரூர்த்⁴வமாக்ரமதே" இதி மூர்த⁴ந்யநாட்³யா நிர்க³தஸ்ய ரஶ்மிஸம்ப³ந்த⁴: ஶ்ரூயதே । ஸ சாஹந்யேவ ம்ருதஸ்ய ஸம்ப⁴வதி । ந து ராத்ரௌ, ரஶ்ம்யபா⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ரஶ்மிநாட்³யோ: ஸம்ப³ந்தோ⁴ யாவத்³தே³ஹபா⁴வீ । அத ஏவ க்³ரீஷ்மநிஶாஸு தே³ஹதா³ஹ உபலப்⁴யதே । ருத்வந்தரேஷு து ப்ரதிஷித்³த⁴த்வாத³நுபலம்ப⁴: । ஶ்ருதிஶ்ச ரஶ்மிநாட்³யோரவியோக³ம் த³ர்ஶயதி - "அமுஷ்மாதா³தி³த்யாத்ப்ரதாயந்தே தா ஆஸு நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தா:, ஆப்⁴யோ நாடீ³ப்⁴ய: ப்ரதாயந்தே தே(அ)முஷ்மிந்நாதி³த்யே ஸ்ருப்தா:" இதி தஸ்மாத் - நிஶ்யபி ம்ருதோ ரஶ்மீந்யாதி ॥

ஏகாத³ஶாதி⁴கரணமாரசயதி -

த³க்ஷிணாயநே ம்ருதஸ்யோபாஸகஸ்ய ந வித்³யாப²லம் ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்தி: ஸப⁴வதி, உத்தராயணஸ்ய ப்³ரஹ்மலோகமார்க³ஸ்ய ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: பாடா²த் । த³க்ஷிணாயநே ம்ருதஸ்யாபி வித்³யாப²லாங்கீ³காரே பீ⁴ஷ்மஸ்யோத்தராயணப்ரதீக்ஷணம் நிரர்த²கம் ஸ்யாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - 'நோத்தராயணஶப்³தே³ந காலோ விவக்ஷித: கிம் த்வாதிவாஹிகதே³வதா' இதி (ப்³ர0 ஸூ0 4 । 3 । 4) வக்ஷ்யதி । பீ⁴ஷ்மஸ்ய ப்ரதீக்ஷணம் து பித்ருப்ரஸாத³லப்³த⁴ஸ்வச்ச²ந்த³மரணவரக்²யாபநாய । யதி³ காலவிஶேஷமரணாபராதே⁴ந ப²லம் ந ப்ராப்நுயாத் , தர்ஹி பாக்ஷிகப²லா வித்³யா ப்ரஸஜ்யேத । தஸ்மாத் - த³க்ஷிணாயணே ம்ருதோ(அ)பி வித்³யாப²லம் ப்ராப்நோதி ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் சதுர்தா²த்⁴யாயஸ்ய த்³விதீய: பாத³: ॥ 2 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 11 179

ஸூத்ராணி 21 518

த்ருதீயபாதே³ ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்³ரஹ்மலோகமார்க³ஶ்சா²ந்தோ³க்³யப்³ருஹதா³ரண்யகயோ: பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாமர்சிராதி³க: படி²த: - "தே(அ)ர்சிஷமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி", "அர்சிஷோ(அ)ஹ:" - இதி । வித்³யாந்தரே து வாய்வாதி³க: - "ஸ வாயுமாக³ச்ச²தி" இதி । கௌஷீதகிந: பர்யங்கவித்³யாயாமக்³நிலோகாதி³கமாமநந்தி - "ஸ ஏதம் தே³வயாநம் பந்தா²நமாபத்³யாக்³நிலோகமாக³ச்ச²தி" இதி । ஏவமந்யத்ராபி த்³ரஷ்டவ்யம் । தஸ்மாத் - ப³ஹுவிதோ⁴ மார்க³: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அர்சிராதி³க ஏக ஏவ மார்க³: । குத: - பஞ்சாக்³நிவித்³யாவாக்யஶேஷே பஞ்சாக்³நிவித்³யாவிதோ³ வித்³யாந்தரோபாஸகாம்ஶ்சோத்³தி³ஶ்யார்சிராதி³மார்க³ஸ்யைவ படி²தத்வாத் । "ய இத்த²ம் விது³:, யே சேமே(அ)ரண்யே ஶ்ரத்³தா⁴ம் தப இத்யுபாஸதே, தே(அ)ர்சிஷமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி" இதி ஶ்ருத்யந்தரோக்தாநாம் வாய்வாதீ³நாம் கு³ணோபஸம்ஹாரந்யாயேநார்சிராதி³மார்க³ப்ரவேஶே ஸதி தத்பூர்வத்வஸம்ப⁴வாத் । தஸ்மாத் - அர்சிராதி³மார்க³ ஏக ஏவ ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

"தே(அ)ர்சிஷமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி, அர்சிஷோ(அ)ஹ:, அந்ஹ ஆபூர்யமாணபக்ஷம் , ஆபூர்யமாணபக்ஷாத்³யாந்ஷடு³த³ங்ஙேதி மாஸாம்ஸ்தாந் , மாஸேப்⁴ய: ஸம்வத்ஸரம் , ஸம்வத்ஸராதா³தி³த்யம் , ஆதி³த்யாச்சந்த்³ரமஸம் , சந்த்³ரமஸோ வித்³யுதம் , தத்புருஷோ(அ)மாநவ:, ஸ ஏதாந்ப்³ரஹ்ம க³மயதி" இதி ஶ்ரூயமாணே(அ)ர்சிராதி³மார்கே³ ஶாகா²ந்தரே ஶ்ருதோ வாயு: கேநாபி ஸம்நிவேஶேநாந்தர்பா⁴வயிதுமஶக்ய: 'அஸ்யோபரி வாயு:' இதி க்ரமஸ்யாஶ்ருதத்வாத் , கல்பகாபா⁴வாச்ச ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஶ்ருத்யந்தரம் தத்கல்பகம் । ததா²ஹி - "ஸ வாயுமாக³ச்ச²தி தஸ்மை ஸ விஜிஹீதே யதா² ரத²சக்ரஸ்ய க²ம் , தேந ஸ ஊர்த்⁴வ ஆக்ரமதே ஸ ஆதி³த்யமாக³ச்ச²தி" இதி । இதோ நிர்க³த்யோபாஸகோ யதா³ வாயுமாக³ச்ச²தி, ததா³ தத்³வாயுமண்ட³லம் சி²த்³ரிதம் ப⁴வதி, தேந ரத²சக்ரச்சி²த்³ரப்ரமாணேந வாயுச்சி²த்³ரேண வாயுமண்ட³லமுல்லங்த்⁴யா(அ)(அ)தி³த்யமண்ட³லம் ப்ராப்நோதி இத்யர்த²: । ஏவம் ச வாயோராதி³த்யாத்பூர்வத்வப்ரதீதே: க்ரமவிஶேஷோ(அ)வக³ந்தும் ஶக்யதே । - "மாஸேப்⁴ய: ஸம்வத்ஸரம் , ஸம்வத்ஸராத்³வாயும் , வாயோராதி³த்யம்" இத்யேவம் ஸந்நிவேஶ: கர்தவ்ய: । ப்³ருஹதா³ரண்யகே து - மாஸாநந்தரம் ஸம்வத்ஸரம் பரித்யஜ்ய தஸ்ய ஸ்தா²நே தே³வலோக: படி²த: । ஸ ச ஸம்வத்ஸராநந்தரம் வாயோரர்வாங்நிவேஶயிதவ்ய:, மாஸஸம்வத்ஸரயோ: ஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந ப்ரஸித்³த⁴யோராநந்தர்யஸ்யாநிவாரணீயத்வாத் । ததே³வம் ஸம்வத்ஸராதி³த்யயோர்மத்⁴யே தே³வலோகவாயுலோகௌ ஸம்நிவேஶயிதவ்யௌ ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

கௌஷீதகிந: பட²ந்தி - "ஸ வருணலோகம் , ஸ இந்த்³ரலோகம் , ஸ ப்ரஜாபதிலோகம்" இதி । தே வருணாத³யஸ்த்ரயோ லோகா அர்சிராதி³மார்கே³ நிவேஶயிதுமஶக்யா:, வாயோரிவ வ்யவஸ்தா²பகாபா⁴வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - வித்³யுல்லோகஸ்யோபரி வருணலோக: ஸம்ப³ந்த⁴வஶாத்³வ்யவஸ்தா²ப்யதே, 'வித்³யுத்பூர்வகவ்ருஷ்டிக³தநீரஸ்ய வருணோ(அ)தி⁴பதி:' - இதி வித்³யுத்³வருணயோ: ஸம்ப³ந்த⁴: । இந்த்³ரப்ரஜாபத்யோஸ்து ஸ்தா²நாந்தராஸம்ப⁴வே(அ)பி 'ஆக³ந்துகாநாமந்தே ஸம்நிவேஶ:' இதி ந்யாயேந வருணலோகஸ்யோபரி ஸம்நிவேஶ: । ததே³வம் வருணாதீ³நாம் ஸம்நிவேஶாத³ர்சிராதி³மார்கோ³ வ்யவஸ்தி²த: ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

ய ஏதே(அ)ர்சிராத³ய: ஶ்ருதா:, தே மார்க³சிஹ்நாநி ப⁴விதுமர்ஹந்தி, லௌகிகமார்க³சிந்ஹஸாரூண்யேண நிர்தி³ஶ்யமாநத்வாத் । லோகா ஹி மார்க³ஜ்ஞாநாயைவம் நிர்தி³ஶந்தி - க்³ராமாந்நிர்க³த்ய நதீ³ம் வ்ரஜ, தத: பர்வதம் , ததோ கோ⁴ஷம் , இதி । தத்³வத³த்ராபி - "அர்சிஷோ(அ)ஹ:, அஹ்ந ஆபூர்யமாணபக்ஷம்" இதி நிர்தி³ஶ்யதே । தஸ்மாத் - மார்க³சிஹ்நாநி । யத்³வா - ப்³ரஹ்மலோகம் ஜிக³மிஷோர்விஶ்ராமஸ்தா²ந – போ⁴க³பூ⁴மயோ(அ)ர்சிராத³ய: । குத: - வாயுலோகம் , வருணலோகம் , இதி ப்ரயுக்தஸ்ய லோகஶப்³த³ஸ்ய போ⁴க³பூ⁴மௌ ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "தத்புருஷோ(அ)மாநவ:, ஸ ஏதாந்ப்³ரஹ்ம க³மயதி" இத்யந்தே ஶ்ரூயமாணஸ்யாமாநவஸ்ய வித்³யுத்புருஷஸ்ய நேத்ருத்வாவக³மாத் , । தத்ஸாஹசர்யேணார்சிராத³யோ(அ)ப்யாதிவாஹிகதே³வதா இத்யவக³ம்யதே । யத்து - நிர்தே³ஶஸாம்யமுக்தம் , ததா³திவாஹிகதே³வதாஸ்வபி ஸமாநம் , 'க³ச்ச² த்வமிதோ ப³லவர்மாணம் , ததோ ஜயகு³ப்தம் , ததோ தே³வத³த்தம்' , இத்யாதி³நிர்தே³ஶத³ர்ஶநாத் । லோகஶப்³த³ஸ்தூபாஸகாநாம் தத்ர போ⁴கா³பா⁴வே(அ)ப்யாதிவாஹிகதே³வாநாம் யோக³மபேக்ஷ்யோபபத்³யதே । தஸ்மாத் - ஆதிவாஹிகா அர்சிராத³ய: ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ஸ ஏதாந்ப்³ரஹ்ம க³மயதி" இதி ஶ்ரூயமாணம் य़து³த்தரமார்க³ப்ராப்யம் வஸ்து, தத்பரம் ப்³ரஹ்ம ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: - ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய தத்ர முக்²யத்வாத் । "தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேதி" இத்யம்ருதத்வகத²நாச்ச ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஸத்யலோகாக்²யம் கார்யம் ப்³ரஹ்ம, உபாஸகவ்யதிரிக்தத்வாத்பரிச்சி²ந்நத்வாச்ச க³திபூர்வகப்ராப்தியோக்³யம் , ந து ததா² பரம் ப்³ரஹ்ம, தஸ்ய ஸர்வக³த்வாத் । உபாஸகஸ்வரூபத்வாச்ச । ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்து முக்²யார்தா²ஸம்ப⁴வேந ஸாமீப்யஸம்ப³ந்தா⁴த்ஸத்யலோகமாசஷ்டே । ஸமீபோ ஹி ஸத்யலோக: பரப்³ரஹ்மண: தல்லோகவாஸிநாம் தத்த்வஜ்ஞாநே(அ)வஶ்யம்பா⁴விநி ஸதி புநர்ஜந்மவ்யவதா⁴நமந்தரேண மோக்ஷ்யமாணத்வாத் । அத ஏவ ஸ்ம்ருதிராஹ -

"ப்³ரஹ்மணா ஸஹ தே ஸர்வே ப்ராப்தே ச ப்ரதிஸஞ்சரே ॥
பரஸ்யாந்தே க்ருதாத்மாந: ப்ரவிஶந்தி பரம் பத³ம்" இதி ।

ஏவம் ச ஸத்யம்ருதத்வஶ்ருதி: க்ரமமுக்த்யபி⁴ப்ராயா । தஸ்மாத் - உத்தரமார்கே³ண ப்ராப்யம் கார்யம் ப்³ரஹ்ம ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

"ஸ ஏதாந் ப்³ரஹ்ம க³மயதி" இதி ஶ்ரூயமாணோ(அ)மாநவ: ஷுருஷோ ப்³ரஹ்மோபாஸகவத்ப்ரதீகோபாஸகாநபி ஸத்யலோகம் ப்ராபயதி, அவிஶேஷஶ்ரவணாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "தம் யதா² யதோ²பாஸதே ததே³வ ப⁴வதி" இதி ஶ்ருதௌ ப்³ரஹ்மபா⁴வநாரூப: ருதுர்ப்³ரஹ்மப்ராப்திஹேதுரித்யவக³ம்யதே । ந ஹி ப்ரதீகோபாஸகாநாம் ப்³ரஹ்மக்ரதுரஸ்தி, யேந தே ஸத்யலோகம் க³ச்சே²யு: । கிஞ்ச யதா²ப்ரதீகமர்வாசீநாநி ப²லாநி தேஷு ஶ்ரூயந்தே - "யாவந்நாம்நோ க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி" இதி । 'நாமப்³ரஹ்மோபாஸிது: ஶப்³த³ஶாஸ்த்ராதி³லக்ஷணே நாமவிஶேஷே ஸ்வாதந்த்ர்யம் ப⁴வதி' இத்யர்த²: । கத²ம் தர்ஹி பஞ்சாக்³நிவிதா³ம் ப்ரதீகோபாஸகாநாம் ஸத்யலோகப்ராப்தி: - 'வசநப³லாத்' இதி ப்³ரூம: । தஸ்மாத் - ப்ராயதோ ந ப்ரதீகோபாஸகாந்ஸத்யலோகம் ப்ராபயதி ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் சதுர்தா²த்⁴யாயஸ்ய த்ருதீய: பாத³: ॥ 3 ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 6 185

ஸூத்ராணி 16 534

சதுர்தா²த்⁴யாயஸ்ய சதுர்த²பாதே³ ப்ரத²மாதி⁴கரணமாரசயதி -

"ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே" இதி ஶ்ரூயதே । "அஸ்யாயமர்த²: ஸம்யக்ப்ரஸீத³த்யுபாத்⁴யுபஶாந்தௌ", இதி ஸம்ப்ரஸாதோ³ ஜீவ: । ஸ ச ஶரீரத்ரயாபி⁴மாநம் பரித்யஜ்ய பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ராப்ய முக்திரூபேணாவதிஷ்ட²தே, - இதி । தத்ர – ஏதந்முக்திரூபம் ந ஜீவஸ்ய பூர்வஸித்³த⁴ம் , கிந்து ஸ்வர்க³வதா³க³ந்துகம் । குத: - "அபி⁴நிஷ்பத்³யத" இத்யுத்பாத்³யத்வஶ்ரவணாத் । பூர்வஸித்³த⁴த்வே ஸம்ஸாரத³ஶாயாமபி ஸத்³பா⁴வேந ப²லத்வம் ந ஸ்யாத் । தஸ்மாத் - ஸ்வர்க³வதி³த³ம் நூதநம் முக்திரூபம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே" இதி ஸ்வஶப்³தே³ந விஶேஷிதத்வாத்பூர்வமபி வித்³யத ஏவேத³ம் முக்திரூபம் । நச – அத்ர ஸ்வஶப்³த³: ஸ்வகீயமபி⁴த⁴த்தே, விஶேஷணவையர்த்²யப்ரஸங்கா³த் – யத்³யத்³ரூபம் முக்தாவுபாத³த்தே, தத்தத்ஸ்வகீயமேவ – இதி கஸ்ய வ்யாவ்ருத்தயே விஶேஷ்யேத । ஆத்மவாசித்வே து ஸ்வஶப்³த³ஸ்ய ஸ்வகீயத்வவ்யாவ்ருத்தி: ப்ரயோஜநம் । நச – அபி⁴நிஷ்பத்திருத்பத்தி:, பூர்வஸித்³த⁴ஸ்யோத்பத்தேரஸம்ப⁴வாத் । கிம் தர்ஹிதத்த்வஜ்ஞாநேந ப்³ரஹ்மத்வாவிர்பா⁴வோ(அ)பி⁴நிஷ்பத்தி: । நச – ஏவம்ஸதி 'உபஸம்பத்³ய, அபி⁴நிஷ்பத்³யதே' இத்யநயோ: புநருக்தி: - இதி ஶங்கநீயம் , உபஸம்பத்திஶப்³தே³ந தத்பதா³ர்த²ஶோத⁴நஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । அபி⁴நிஷ்பத்திஸ்து வாக்யார்தா²வபோ³த⁴: । நச – பூர்வஸித்³த⁴த்வே முக்திரூபஸ்ய ப²லத்வவிரோத⁴:, நிவ்ருத்தாஜ்ஞாநத்வாகாரேண பூர்வஸித்³த⁴த்வாபா⁴வாத் । தஸ்மாத் - புராதநம் வஸ்த்வேவ முக்திரூபம் ॥

த்³விதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வாதி⁴கரணே நிர்ணீதம் யதே³தந்முக்தஸ்வரூபம் , தத்பரஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணோ பி⁴ந்நம் ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: - கர்மகர்த்ருபே⁴த³வ்யபதே³ஶாத் । "ஏஷ ஸம்ப்ரஸாத³: பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய" இத்யத்ர ஸம்ப்ரஸாத³ஶப்³தோ³தி³தோ ஜீவ உபஸம்பத்தௌ கர்த்ருத்வேந வ்யபதி³ஶ்யதே । ஜ்யோதி:ஶப்³த³வாச்யம் ச ப்³ரஹ்ம கர்மத்வேந । தஸ்மாத் - முக்தஸ்ய ஜீவஸ்ய ஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்மணோ பி⁴ந்நம் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய" இதி வாக்யம் தத்பதா³ர்த²ஶுத்³தி⁴விஷயமுக்தம் । அதஸ்ததா³நீம் பே⁴தோ³(அ)ஸ்து நாம । தத உபரி "ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே" இதி வாக்யம் வாக்யார்த²த³ஶாபந்நம் முக்திஸ்வரூபம் ப்ரதிபாத³य़தி । ந ச – தஸ்ய ப்³ரஹ்மணா பே⁴தோ³(அ)ஸ்தி, "ஸ உத்தம:" புருஷ: இதி வாக்யே தச்ச²ப்³தே³நாபி⁴நிஷ்பந்நரூபமுக்தஸ்வரூபம் பராம்ருஶ்ய தஸ்யோத்தமபுருஷஶப்³த³வாச்யப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வாபி⁴தா⁴நாத் । தஸ்மாத் - முக்தஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்மாபி⁴ந்நம் ॥

த்ருதீயாதி⁴கரணமாரசயதி -

முக்தஸ்ய ஸ்வரூபபூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம ஶ்ருதிஷு த்³விதா⁴ ப்ரதிபாத்³யதே -  க்வசித்ஸவிஶேஷம் । க்வசிந்நிர்விஶேஷம் । ததா²ஹி - "ய ஆத்மா(அ)பஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யுர்விஶோகோ விஜிக⁴த்ஸோ(அ)பிபாஸ: ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:" இதி ஸவிஶேஷத்வஶ்ருதி: । "ஸ யதா² ஸைந்த⁴வக⁴நோ(அ)நந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்நோ ரஸக⁴ந ஏவ" ஏவம் வா அரே(அ)யமாத்மா(அ)நந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்ந: ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ இதி நிர்விஶேஷத்வஶ்ருதி: । தே ஏதே ஸவிஶேஷத்வநிர்விஶேஷத்வே முக்தித³ஶாயாம் ப்³ரஹ்மணோ ந யுக³பத்ஸம்ப⁴வத:, பரஸ்பரவிருத்³த⁴த்வாத் । அத: காலபே⁴தே³நோபே⁴ வ்யவஸ்தா²பநீயே ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ப்ரதிபத்த்ருபே⁴தா³த்³யுக³பதே³வ ஸவிஶேஷத்வநிர்விஶேஷத்வே உபபத்³யேதே । முக்தப்ரதிபத்த்யா நிர்விஶேஷத்வமேவ, ப³த்³த⁴ப்ரதிபத்த்யா து ஸவிஶேஷம் முக்தஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்ம ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³கு³ணவிஶிஷ்ட ஸஜ்ஜக³த்காரணத்வேநாவபா⁴ஸதே । ந ஹி முக்தா: புருஷா: கதா³சித³பி 'ஸர்வஜ்ஞத்வஸத்யஸங்கல்பத்வாதி³கு³ணயுக்தா வயம்' இதி ப்ரதிபத்³யந்தே, தத்ப்ரதிபத்திஹேதுபூ⁴தாயா அவித்³யாயா விநாஶிதத்வாத் । ப³த்³த⁴ஸ்வரூபாஸ்த்வவித்³யாயுக்தா: ஸந்தோ நிர்விஶேஷமேவ ப்³ரஹ்ம "ஸர்வஜ்ஞத்வாதி³விஶிஷ்டம்" இதி கல்பயந்தி । அத: ப்ரதிபத்த்ருபே⁴தா³த்³வ்யவஸ்தா²ஸித்³தௌ⁴ கிமநேந காலபே⁴த³கல்பநேந । தஸ்மாத் - யுக³பதே³வ ஸவிஶேஷத்வநிர்விஶேஷத்வே ॥

சதுர்தா²தி⁴கரணமாரசயதி -

பூர்வாதி⁴கரணத்ரயேண விதே³ஹமுக்தௌ விசாரிதாயாம் ப்³ரஹ்மலோகலக்ஷணாயா முக்தேரவஶிஷ்டத்வாத்தத்³விசார ஆபாத³ஸமாப்தே: ப்ரவர்ததே । தத்ர – அர்சிராதி³மார்கே³ண ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்தஸ்யோபாஸகஸ்ய போ⁴க்³யவஸ்தூநாம் ஸ்ருஷ்டௌ பா³ஹ்யஹேதுரபேக்ஷித:, ந து மாநஸஸங்கல்பமாத்ரம் தத்³தே⁴து:, ததா²த்வே ஸத்யாஶாமோத³கஸமத்வேந புஷ்கலபோ⁴கா³பா⁴வப்ரஸங்கா³த் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - "ஸ யதி³ பித்ருலோககாமோ ப⁴வதி, ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய பிதர: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி" இத்யாதி³நா பித்ருமாத்ருப்⁴ராத்ருக³ந்த⁴மால்யாதி³போ⁴க்³யஸ்ருஷ்டௌ ஸங்கல்பஸ்ய ஸாத⁴நத்வமபி⁴தா⁴யைவகாரேண பா³ஹ்யஹேதும் நிராசஷ்டே । ந ச – ஸங்கல்பகார்யாணாமாஶாமோத³கஸமாநத்வம் ஶங்கநீயம் , உபார்ஜிதமோத³கஸமாநத்வஸ்யாபி ஸங்கல்பயிதும் ஶக்யத்வாத் । ஸங்கல்பஶக்தேருபாஸநாப்ரஸாதே³ந நிரங்குஶத்வாத் । தஸ்மாத் - ஸங்கல்ப ஏவ போ⁴க்³யஸ்ருஷ்டௌ ஹேது: ॥

பஞ்சமாதி⁴கரணமாரசயதி -

"மநஸைதாந்காமாந்பஶ்யந்ரமதே, ய ஏதே ப்³ரஹ்மலோகே" இதி மாநஸம் போ⁴க³முபபாத³யந்தீ ஶ்ருதிர்பா³ஹ்யதே³ஹஸ்ய ஸேந்த்³ரியஸ்யாபா⁴வமாஹ । "ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி த்ரிதா⁴ ப⁴வதி" இதி ஶ்ருதிர்தே³ஹஸத்³பா⁴வம் ப்³ரூதே । தாவேதௌ தே³ஹபா⁴வாபா⁴வாவேகஸ்மிந்புருஷே விருத்³தௌ⁴ । தயோ: புருஷபே⁴தே³ந வ்யவஸ்தி²தி: ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - ஏகஸ்யாபி புருஷஸ்ய காலபே⁴தே³ந தௌ வ்யவஸ்தி²தௌ । யதா³ தே³ஹமிச்ச²தி, ததா³ ஸங்கல்பேந தே³ஹம் ஸ்ருஷ்ட்வா தத்ராவஸ்தி²தோ ஜாக்³ரத்³த³ஶாயாமிவ போ⁴கா³ந்பு⁴ங்க்தே, யதா³ தே³ஹம் நேச்ச²தி, ததா³ ஸங்கல்பேந தமேவ தே³ஹமுபஸம்ஹ்ருத்ய ஸ்வப்நத³ஶாயாமிவ மநஸைவ போ⁴கா³ந்பு⁴ங்க்தே । தஸ்மாத் - ஏகஸ்யாபி புருஷஸ்யைச்சி²கௌ தே³ஹபா⁴வாபா⁴வௌ ॥

ஷஷ்டா²தி⁴கரணமாரசயதி -

"ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி, த்ரிதா⁴ ப⁴வதி, பஞ்சதா⁴, ஸப்ததா⁴, நவதா⁴" இதி யுக³பத³நேகஶரீரஸ்வீகார ஐச்சி²க ஆம்நாயதே ॥ தத்ர – ஏகோ தே³ஹ: ஸாத்மக:, இதரே நிராத்மகா:, ஆத்மமநஸோர்ப³ஹுபா⁴வஸ்யாஶ்ருதத்வாத் । கல்பகாபா⁴வாச்ச ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - அஸ்தி கல்பகம் யுக³பத³நேகதே³ஹபோ⁴கா³நுபபத்திரூபம் । போ⁴கா³ய ஹி வஹவோ தே³ஹா நிர்மிதா: । ந ச – ஏகேநைவா(அ)(அ)த்மநா மநஸா ச யுக³பத்³ப³ஹுதே³ஹாநாம் போ⁴கோ³ த்³ருஷ்டசர: । தஸ்மாத் - ஆத்மமநஸோர்ப³ஹுத்வம் கல்பயிதவ்யம் ॥ யத்³யபி நா(அ)(அ)த்மாந உத்பாத்³யா:, ததா²(அ)ப்யேகேந மநஸா ஸங்கல்ப்ய ப³ஹுஷு மந:ஸூத்பாதி³தேஷு தைர்மநோபி⁴ரவச்சி²ந்நா ஆத்மாநோ ப³ஹவ: ஸ்யு: । ஏததே³வாபி⁴ப்ரேத்ய "ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி, த்ரிதா⁴ ப⁴வதி" இத்யாதி³ ஶ்ருதம் । தஸ்மாத் - ஸாத்மகா: ஸர்வே தே³ஹா: ॥

ஸப்தமாதி⁴கரணமாரசயதி -

ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்தாநாமுபாஸகாநாம் யதா² போ⁴க³யோக்³யதே³ஹேந்த்³ரியஸ்ரஷ்ட்ருத்வமஸ்தி, ததா² வியதா³தி³ஜக³த்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமஸ்தி "ஆப்நோதி ஸ்வாராஜ்யம்"  இதி ஶ்ருத்யா நிரவக்³ரஹைஶ்வர்யாவக³மாத் ॥

இதி ப்ராப்தே, ப்³ரூம: - வியதா³தி³ஜக³த்ஸ்ருஷ்டிப்ரதிபாத³கேஷு ப்ரகரணேஷு ஸர்வத்ர பரமாத்மைவ ஸ்ரஷ்ட்ருத்வேநாவக³ம்யதே, ந க்வாபி யோகி³நஸ்ததா²(அ)வக³ம்யந்தே । அதோ ந தேஷாம் ஜக³த்ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் । அந்யதா²(அ)நேகேஶ்வரத்வே ஸதி கஶ்சித்ஸிஸ்ருக்ஷதி, கஶ்சித்ஸஞ்ஜிஹீர்ஷதி, இதி ஜக³த்³வ்யவஸ்தா² ந ஸித்⁴யேத் । கத²ம் தர்ஹி - ஸ்வாராஜ்யஶ்ருதி: 'ஈஶ்வராதீ⁴நஸ்வாராஜ்யாபி⁴ப்ராயேண' இதி ப்³ரூம: । ஈஶ்வரோ ஹ்யுபாஸநயா தோஷிதஸ்தேஷாம் போ⁴க³மாத்ரஸித்³த⁴யே ஸ்வாராஜ்யம் த³தௌ³, முக்திம் ச தத்த்வவித்³யோத்பாத³நேந த³த்தவாந் । தஸ்மாத் - ஜக³த்ஸ்ருஷ்டௌ ஸ்வாதந்த்ர்யாபா⁴வே(அ)பி போ⁴க³மோக்ஷயோஸ்தேஷாம் ஸ்வாதந்த்ர்யமஸ்தி ॥

இதி ஶ்ரீமத்பரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்ய ஶ்ரீபா⁴ரதீதீர்த²முநிப்ரணீதாயாம் வையாஸிகந்யாயமாலாயாம் சதுர்தா²த்⁴யாயஸ்ய சதுர்த²: பாத³: ॥ 4 ॥
॥ ஸமாப்தஶ்வாயமத்⁴யாயோ க்³ரந்த²ஶ்ச ॥

அத்ர பாதே³ ஆதி³த:

அதி⁴கரணாநி 7 192

ஸூத்ராணி 22 556