ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யம்
த்ரயோத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (கீ³தாபா⁴ஷ்ய)
 
க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴ ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு பா⁴ரத ।
க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோர்ஜ்ஞாநம் யத்தஜ்ஜ்ஞாநம் மதம் மம ॥ 2 ॥
நநு அவித்³யாவத்த்வமேவ க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஸம்ஸாரித்வதோ³ஷ: । தத்க்ருதம் ச ஸுகி²த்வது³:கி²த்வாதி³ ப்ரத்யக்ஷம் உபலப்⁴யதே இதி சேத் , ந ; ஜ்ஞேயஸ்ய க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வாத் , ஜ்ஞாது: க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய தத்க்ருததோ³ஷாநுபபத்தே: । யாவத் கிஞ்சித் க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய தோ³ஷஜாதம் அவித்³யமாநம் ஆஸஞ்ஜயஸி, தஸ்ய ஜ்ஞேயத்வோபபத்தே: க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வமேவ, ந க்ஷேத்ரஜ்ஞத⁴ர்மத்வம் । ந ச தேந க்ஷேத்ரஜ்ஞ: து³ஷ்யதி, ஜ்ஞேயேந ஜ்ஞாது: ஸம்ஸர்கா³நுபபத்தே: । யதி³ ஹி ஸம்ஸர்க³: ஸ்யாத் , ஜ்ஞேயத்வமேவ நோபபத்³யேத । யதி³ ஆத்மந: த⁴ர்ம: அவித்³யாவத்த்வம் து³:கி²த்வாதி³ ச கத²ம் போ⁴: ப்ரத்யக்ஷம் உபலப்⁴யதே, கத²ம் வா க்ஷேத்ரஜ்ஞத⁴ர்ம: । ‘ஜ்ஞேயம் ச ஸர்வம் க்ஷேத்ரம் ஜ்ஞாதைவ க்ஷேத்ரஜ்ஞ:’ இதி அவதா⁴ரிதே, ‘அவித்³யாது³:கி²த்வாதே³: க்ஷேத்ரஜ்ஞவிஶேஷணத்வம் க்ஷேத்ரஜ்ஞத⁴ர்மத்வம் தஸ்ய ச ப்ரத்யக்ஷோபலப்⁴யத்வம்’ இதி விருத்³த⁴ம் உச்யதே அவித்³யாமாத்ராவஷ்டம்பா⁴த் கேவலம் ॥
க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சாபி மாம் வித்³தி⁴ ஸர்வக்ஷேத்ரேஷு பா⁴ரத ।
க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோர்ஜ்ஞாநம் யத்தஜ்ஜ்ஞாநம் மதம் மம ॥ 2 ॥
நநு அவித்³யாவத்த்வமேவ க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஸம்ஸாரித்வதோ³ஷ: । தத்க்ருதம் ச ஸுகி²த்வது³:கி²த்வாதி³ ப்ரத்யக்ஷம் உபலப்⁴யதே இதி சேத் , ந ; ஜ்ஞேயஸ்ய க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வாத் , ஜ்ஞாது: க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய தத்க்ருததோ³ஷாநுபபத்தே: । யாவத் கிஞ்சித் க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய தோ³ஷஜாதம் அவித்³யமாநம் ஆஸஞ்ஜயஸி, தஸ்ய ஜ்ஞேயத்வோபபத்தே: க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வமேவ, ந க்ஷேத்ரஜ்ஞத⁴ர்மத்வம் । ந ச தேந க்ஷேத்ரஜ்ஞ: து³ஷ்யதி, ஜ்ஞேயேந ஜ்ஞாது: ஸம்ஸர்கா³நுபபத்தே: । யதி³ ஹி ஸம்ஸர்க³: ஸ்யாத் , ஜ்ஞேயத்வமேவ நோபபத்³யேத । யதி³ ஆத்மந: த⁴ர்ம: அவித்³யாவத்த்வம் து³:கி²த்வாதி³ ச கத²ம் போ⁴: ப்ரத்யக்ஷம் உபலப்⁴யதே, கத²ம் வா க்ஷேத்ரஜ்ஞத⁴ர்ம: । ‘ஜ்ஞேயம் ச ஸர்வம் க்ஷேத்ரம் ஜ்ஞாதைவ க்ஷேத்ரஜ்ஞ:’ இதி அவதா⁴ரிதே, ‘அவித்³யாது³:கி²த்வாதே³: க்ஷேத்ரஜ்ஞவிஶேஷணத்வம் க்ஷேத்ரஜ்ஞத⁴ர்மத்வம் தஸ்ய ச ப்ரத்யக்ஷோபலப்⁴யத்வம்’ இதி விருத்³த⁴ம் உச்யதே அவித்³யாமாத்ராவஷ்டம்பா⁴த் கேவலம் ॥

ந தாவத்³ அவித்³ய ஸம்ஸாரம் ஸம்ஸாரிணம் ச கல்பயதி  ஸ்வதந்த்ரா, தத்வவ்யாதா⁴தாத் ; பாரதந்த்ர்யே ச ஆஶ்ரயாந்தராபா⁴வாத் க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய தத்³வத்த்வே ஸம்ஸாரித்வம் , இதி ஶங்கதே -

நந்விதி ।

ந ச அவித்³யாவத்த்வம் அவித்³யாக்ருதம் அநவஸ்தா²நாத் , இதி பா⁴வ: ।

யத்து - உத்கா²தர்த³ஷ்ட்வோரக³வத் அவித்³யா கிம் கரிஷ்யதி - இதி, தத்ராஹ -

தத்க்ருதம் சேதி ।

அவித்³யாதஜ்ஜயோ: ஜ்ஞேயத்வாத் ந ஆத்மத⁴ர்மதா இதி உத்தரம் ஆஹ -

நேத்யாதி³நா ।

ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -

யாவதி³தி ।

ஜ்ஞேயஸ்ய க்ஷேத்ரத⁴ர்மத்வே(அ)பி க்ஷேத்ரத்³வாரா க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய தத்க்ருததோ³ஷவத்தா, இத்யாஶங்கய, ஆஹ -

ந சேதி ।

க்ஷேவஸ்யாபி ஜ்ஞேயத்வாத் ந தேந சித: வஸ்துத: ஸ்பர்ஶோ(அ)ஸ்தி, இதி உபபாத³யதி -

யதீ³தி ।

த⁴ர்மர்தா⁴மத்வேந ஸம்ஸர்கே³(அ)பி ஜ்ஞேயத்வே கா க்ஷதி:? இத்யாஶங்க்ய, ஆஹ -

யதீ³தி ।

ஆத்மத⁴ர்மஸ்ய ஆத்மநா ஜ்ஞேயத்வே, ஸ்வஸ்யாபி ஜ்ஞேயத்வாபத்த்யா கர்த்ருகர்மவிரோத⁴: ஸ்யாத் , இத்யர்த²: ।

கிம் ச, விமதம் , ந க்ஷேத்ரஜ்ஞாஶ்ரிதம் , தத்³வேத்³யத்வாத் , ரூபாதி³வத் , இத்யஹ -

கத²ம் வேதி ।

கிம் ச, ‘மஹாபூ⁴தாநி’ இத்யாதி³நா ஜ்ஞேயமாத்ரஸ்ய க்ஷேத்ராந்தர்பா⁴வாத் ந அவித்³யாதே³: ஜ்ஞாத்ருத⁴ர்மதா இத்யாஹ -

ஜ்ஞேயம் சேதி ।

கிஞ்ச, ‘ஏதத்³யோ வேத்தி’ (ப⁴. கீ³. 13-1) இத்யுக்தத்வாத் க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஜ்ஞாத்ருத்வநிர்ணயாத் , ந நத்ர ஜ்ஞேயம் கிஞ்சித் ப்ரவிஶதி, இத்யாஹ -

ஜ்ஞாதைவேதி ।

க்ஷேத்ரக்ஷேத்ரஜ்ஞயோ: ஏவம்ஸ்வாபா⁴வ்யே ஸித்³தே⁴ஸித்³த⁴ம் க்ஷேவத⁴ர்மத்வம் அவித்³யாதே³:, இதி ப²லிதம் ஆஹ -

இத்யவதா⁴ரித இதி ।

விரோதா⁴ச்ச ந க்ஷேத்ரஜ்ஞத⁴ர்மத்வம் அவித்³யாதே³:, இத்யாஹ -

க்ஷேத்ரஜ்ஞேதி ।

விரூத்³த⁴வாதி³த்வே மூலம் த³ர்ஶயதி -

அவித்³யேதி ।